WERKEN UITGEGEVEN DOOR DE LINSCHOTEN-VEREENIGING VIII REIZEN NAAR HET NOORDEN DOOR JAN HUYGHEN VAN LINSCHOTEN 1594—1595 4Q An. 1594. Iunius. DeRuschenmeenden haer Want ende Vischtuych te be- waer over sy qualick voeren. Kilduyn gheleghen op 69. graet 40. minuten. de Ruschen nae geroeyt, de Ruschen siende dat haer dieverie ende aenslach ontdeckt was, zijn in aller spoet nae landt gheroeyt, ende begaven haer op de vlucht, ghevende de lol met het Wandt ten besten, niet teghenstaende soo zijnder den onsen soo cort op de hielen ghevolght, dat sy etlicke daer van betraepten (hoe wel dat sy de rocken uytgheschut en verlaten hadden, om te beter te moghen loopen) en sy gaven haer de huyt soo vol slagen, dat het hen ghenoech heughen mochte dat syer gheweest hadden, waer mede syse lieten loopen, brenghende de lol met de Rocken (die seven ofte acht in 't ghetal waren) t' Scheep, verwachtende met verlanghen wat datter uyt volghen wilden. Des anderen daeghs quam den Boyaert aen boort, met seer beleefde groetenisse, hem ghelatende of het hem groot leet was, van dat de Ruschen bedreven hadden, segghende dat hyse straffen wilde, soo hyse conde becomen, maer datse int gheberghte gevlucht waren, ons biddende dat wy hem de lol met de Rocken weder wilden gheven, om haer vrienden te behandighen ende te vreden te stellen, die daer seer om karmden, beloofden dat hy daer soo in voorsien soude, dat wy ons niet te beclagen souden hebben: Wy dit siende hebben hem de lol met de Rocken wederom ghegheven, waer van hy ons grootelicken bedanckende was, ende voer alsoo blijdelicken nae landt toe, sonder dat wy de voorsz. Ruschen daer na oyt weer ghewaer werden, maer verstonden datse nae Cola *) vertrocken waren, daer sy van haer gaven dat wy hun t'onrechte gheslagen ende verjaecht hadden, verswijghende even wel d'oorsake waerom, dit over zijnde, lieten ons voortaen onghemoeyt, hoe wel datse ons met quaden oogen aansaghen. Den 24. des Vrijdaeghs peylden wy de Son met d'Astrolabie, op de Ree van Kilduyn, daer wy gheanckert laghen, als oock op t' landt, ende vonden de hooghte van 69. graet ende 40. minuten schaers 2). tnngïje ban t» Cnïanbt Kilduyn. Beschrij- T'Eylandt van Kilduyn heeft ontrent twee mijlen in de lengde, Eyiindt"1 ' luttel min of meer, ende een mijl in de breedde, streckt meest oost 1) Kola aan de Tuloma Rivier die uitmondt in de Bocht van Kola, even beW. Kildin. 2) Op moderne kaarten ligt het midden van het eiland op 69° 20' N.Br. De gemaakte fout van 20' is zeker, voor de toenmalige hulpmiddelen (en zonder goede straalbuigingstafels) niet groot. Men merke op dat het astrolabium boven den graadstok geprefereerd werd. Behoort: bij Werken der Linschoten-Vereeniging. Deel VIII. Bis. 40. 41 zuydt-oost, ende west noordt-west, heeft een Canael tusschen t' An. 1594. Vaste-landt ende t' Eylandt, t' welcke op sijn breedtste mach wesen Kiiduyn?S ontrent van een halve mijle weeghs, is over al seer diep ende schoon, hebbende bynaest ter middelweghen een seer schoone besloten Reede, tusschen twee uytstekende punten landts, ende men leydt ] aen de zijde van 't Eylandt, dicht aen de wal, onder de punt van 't oosten, op 14. ende 15. vaem diepten sant-gront, alwaer men van alle winden beschut leyt, ghelijck of men in een besloten haven van een Stadt lach. Ontrent een half mijl van 't west-eynde van 't Eylandt leyt de Reviere van Kool ofte Cola t' Vaste-landt is een Cola een seer hoogh clippich ende kael gherompelt landt, sonder eenigheleghen fn*" gheboomten ofte groenicheyt, dat men van buyten sien can, ende LaP'andt. t' Eylandt Kilduyn is seer hoogh ende steyl, zijnde aen de buyten zijde van de Zee-cant een afghebickt landt, ende schijnt effen boven op te wesen, van de binnen zijde gaet het al dalende af, heeft gantsch gheen gheboomten noch wildernisse, is heel kael, doch heeft int 't aensien sommich gras, ende is hier en daer bedeckt met cruydt, maer daer opgaende ist altemael ghelijck als mos ofte veenlandt de stranden ende t' meestendeel van het Eylandt, soo wel boven als beneden, is altemael van louter kesel-steenen, soo dat het een verwonderinghe om sien is, sijn ronde ende seer fraeye keyen, ende veel van de selfde van alderhande coleur, als ghemarmelt, jae tot op het hooghste van 't Eylandt toe, t' welcke wel een ure gaens is om hoogh te climmen: Sommighe van dese steenen zijn van uytnemende grootte, ende eensdeels overmidts ghespauwen van de wint, dat het schijnt met een mes ghesneden te wesen, en soo dun als dunne schaliën 2) ofte leyen, en soo effen enghelijck dat het een verwonderinghe is om te sien. Dit Eylandt heeft sonderlinghe gheen ghedierten, willen segghen dat daer Beiren ende Wolven zijn, maer en hebbense noyt connen vernemen, hoe wel wy 't somwijlen een stuck weeghs over gelopen hebben. Daer zijn veel Rheen ofte Rinnen van Olaus de groote Raugifferen 3) ghenaemt, die hoornen hebben bynae als Harten, zijn in de grootte als groote Rammen, doch hoogher van ghebeenten ende lanckwerpender van muylen, hebben gants geen steerten. Dese beesten dienen de Lap- 1) De Tuloma Rivier of Tulom Jok. 2) Schaelge, schaelgie, schalie enz.: lei, dakpan, ook schilfer van lei (Verdam). 3) Lees: rangiferen. By Olaus Magnus, Lib XVII, Cap. XXVI: „Rangifer duplici ratione dicta: una, quod in capite ferat alta cornua, velut quercinarum arborum ramos: alia, quod instrumenta cornibus, pectoribusque, quibus hyemalia plaustra trahit, imposita, Rancha & Locha patrio sermone vocantur. 42 An. 1594. paren ofte Vinnen, als oock de Ruschen, om een cleyn sleetken iumus. voort te trecken ^aer een Man in ghebonden sitt, ende sleepent alsoo des Winters daeghs over bergh over dael over het sneeuw heen, t' welcke hare Peerden ende Waghens zijn, als oock alle haren dienst ende gherief diese hebben. Op 't Eylandt en woont gantsch gheen volck, dan alleenlicken des Somerdaeghs, te weten, de Maenden van Junio, Julio ende Augusto, soo comen daer sommighe Vinnen ende Lapparen van by Cola van daen, ende maken daer huyskens van een deel stocken en staven aen den anderen ghehecht, ende met aerden sooden overdeckt, zijn in de hooghte dat men daer passelicken in sitten mach, alwaer sy in cruypen, en onder den anderen over hoop ligghen als Verekens, geneeren haer met visschen, de welcke Vis haer de Ruschen af coopen en vermanghelen, die haer alhier om de selfde oorsake den voorsz. tijdt onthouden, hebbende de selfde maniere van hutten, ende drooghen de Vis, diese als dan weder vercoopen, soo daer yemandt nae comt vereysschen. Dese suypen de Vinnen ende Lapparen uyt met nootdruftighe waren, die sy hen daer aen leveren, in summa, leven daer mede ghelijck de Katte met de Muys. De Vinnen en de Lapparen is een arm beroyt ende mismaeckt volck, so Mans als Vrouwen, cleyn en seer [kol- 4' olick *) van persoonen, met corte beenen ende in de gront vuyl en morsich van natueren, leven een arm ellendich leven, haer cleederen, koussen en schoenen zijn altemael van Rinnen vellen gemaeckt, soo datse schijnen wilde luyden ofte veel eer wilde ghedierten te wesen: De Vrouwen draghen rocken van grof vuyl laken, als oock wel sommige Mans, t' welcke haer de Ruschen brenghen, ende haer ghenoech van 't lijf afsnijden in recompense van haer betalinge, eten meestendeel Visch tot Visch, uytghenomen t' broodt dat haer de Ruschen op de selfde maniere brengen, haren besten dranc is sneeu-water, t' welcke daer abondant ende over al genoech van 't gheberghte af comt loopen, dat seer claer en schoon is. Des Winters vertrecken dese Vinnen ende Lapparen by Cola, ende onthouden haer aldaer in een Bosschagie, daerse abondantie van hout hebben om te branden, ende leven alsoo tot dat de Somer weder aen comt. De Ruschen trecken van ghelijcken nae de witte Zee toe, daer sy van daen ghecomen zijn. T' Eylandt heeft hier en daer sommighe cleyne Lacken ofte stilstaende wateren, procederende van de afloopende wateren, die in de dalen ende valleyen staen blijven, om datse gheen afwateringhe ofte lossinghe en hebben: Dese laghen noch over al (als wy 1) Oolijk in den zin van onaanzienlijk, dom en onnoozel (Kuipers Geïll. Woordenboek). 43 daer eerst quamen) vol ijs ende sneeu, in voeghen dat wyder met An. 1594. ons vieren by een t' seffens op liepen, maten de dickten van 't ijs, Iunmsende bevonden dat noch boven een half elle dick te wesen, niet tegenstaende, twee daghen daer nae quammer een harden wint, waer mede t' selfde ijs terstont ghesmolten ende gantsch wech was. Jck gheloove (voor soo vele als ick hebbe connen bemercken) dat het gantsche Eylandt anders niet en is dan enckel kesel-steenen, ende daer het schijnt aerde ende bewassen landt te wesen, is, datse alleen overdeckt ende bewassen zijn van lichte aerde, versenckt cruydt, ende drooch gras ofte mos, datter van de vuylicheyt ende t' stof op vergadert, ghelijck als wy het by experientie ondervonden, over al daer wy 't betreden hebben, alhoewel het om de seer groote hoochten wille soude schijnen onghelooflick te wesen. T' heeft oock sommighe Vosschen, ende andere dierghelijcke ghedierten, van ghelijcken Gansen, Berchheynden, ende dierghelijcken Water-voghelen, maer dit is alles seer weynich, heeft anders niet dan de visscherie des Somers van de Cabbelliauwen, als gheseyt is. Dit is het ghene dat wy van dit Eylandt, ende t' landt daer by, weten te segghen, nae dat wy 't hebben connen sien ende verstaen: Op dese maniere ist oock meestendeel alle de Custe langhes, van de Noort-caep af tot de witte Zee toe, nae dat wy 't conden bemercken, ende doorsekere informatie onderrecht worden. Den 29. des Woensdaeghs is den Amsterdammer met sijn Jacht weder t' zeyl ghegaen, sijnen Cours nemende na Nova-Zembla toe, nae dat wy van te vooren met den anderen een verbondt ghemaeckt d'Amsterhadden, dat soo wy by ghevalle den anderen niet en quamen te ghe-dammers ' ' 0 -i e gaen van moeten, in de contreye van door ofte by Vaygats ende Nova-Zem- Kilduyn bla, in sulcker voeghen sullen den anderen (de Reyse ghedaen cours nae" Kfo! s ] wesende) met Godts hulpe, weder vertoeven alhier onder t' Ey- Sembla landt Kilduyn *), tot den laetsten September toe, om alsoo ghelijckelicken in Compaignie weder nae huys toe te zeylen, achtervolghens d' Jnstructie 2)van de Heeren Staten, ende op dien tijt niet versaemt wesende (t' welcke Godt niet en ghehenghe) sal een yeghelick sijn devoir ende beste doen om nae huys te zeylen, nae dat de gheleghentheyt des tijts dat vereysschen sal. Den 2. Julij des Saterdaeghs zijn wy met onse twee Schepen oock 1) Den 15" Augustus waren alle schepen weder bijeen beW. Straat Nassau, bij de eilanden aldaar. 2) Instructie voor Willem Barents geteekend door Oldenbarnevelt, zie Bijlage hierachter. Uit de Instructie aan Barents is, mutatis mutandis, de verloren gegane instructie van I Nay gemakkelijk af te leiden. 44 An. 1594. weder t' zeyl gegaen, van onder t' Eylant van Kilduyn af, ontrent Gaerivan de Son int westen wesende, hebbende eenen westen ende w. ten z. Kilduyn w;ndt, met schoon weer ende sonneschijn, stelden onsen Cours (buy- weer t zeyl om d'Engte ten zijnde) o. ten z. aen. gatsTe^oec- Den 3. des Sondaeghs teghens den avont, maeckten onse gissinghe ken' te wesen van Kilduyn ontrent 20. mijlen weeghs, hebbende onsen Comen op Cours ghenomen o. ten z. aen, alwaer wy het loodt uytwierpen ende de'y.FiJlan^ vonden 60. vaemen diepten, waren in de contreye van ontrent 12. den- mijlen n. o. ten o. van de seven Eylanden, *) alsdoen creghen eenen oosten windt, soo dat wy niet hoogher mochten zeylen als n. n. o. ende n. ende n. o. ten n. aen, hadden dien gheheelen dach een slecht water ende moy weer, doch een bedeckte Son, ende saghen veel Walvisschen hier en daer speelen, die uytnemende groot waren : Varende ontent drye mijlen op deze cours wierpen t' loodt weer uyt ende vonden 66. vaem diepten, van daer zeylden wy n. n. o. aen ontrent 22. mijlen weeghs, alwaer wy het loot weder uyt wierpen, maer en hadden daer gheen grondt, de windt was variabel. Den 4. des Maendaeghs creghen eenen z. o. windt, ende zeylden o. n. o. aen, en daer naer o. ende o. ten z. ende o. z. o. hadden een moye coelte met claer helder weer, namen des middaeghs de hooghte 71.graden, van de Son op 71. graedt ende 15. minuten, hadden den selfden dach veelmaels mist die somwijlen op quam ende weder vergingh. Den 5. des Dinghsdaeghs hadden noch al de selfde wint met een moye goede coelte, ende een claer helder weer en sonneschijn, doch zien me- hadden een seer slechte 2) Zee, saghen seer veel Duyckers om en Duyckers" t'om net sch'P by menichten, wy deden altoos onsen cours o. ten z. ende o. z. o. aen, ende ontrent de Son int zuyden wesende maeckten Coigoyen. onse gissinghe te wesen van 't Eylandt Colgoyen 3) ontrent 20. mijlen n. w. ten n. daer van 't zeewaerts af, ende van Nova-Zembla o. Nova- ten n. ontrent 45. mijlen, een weynich daer nae sagen wy recht voor vindende ons uvt> de Zee met ijs bedeckt, t'welck hem was streckende aen zee met ijs Deyde zijden soo verre alsmen sien coste, ende scheen daer boven over, ghelijck of het landt hadde gheweest, maer was niet dan damp De Son opt ende nevel, die daer veel regneert, so dat het hem naemaels weder a°s°mhHoi- verdween en veranderde, waer van wy daer gants gheen claerheyt landt des noch sekerheyt af conden verstaen, de Son rijst alhier tot over t'zuydt 1) De Sem Ostrowow der moderne kaarten. 2) Slecht beduidt in zeemans-nederlandsch: „effen" 3) Kolguev (ook Kolgujew). Behoort bij: Werken der Linschoten-Vereeniging. Deel VIII. Bh. 44. ^S)aeracl!ti^he XferthoBwtyte cn gelaente. vont lont KAldnyn en h? epstcn de evjte latjes , Jmtsjaierj t 'laai vm Unhirn , alles nae l'ceeh «feehclt .£>'»' . "N^w/choten. Ja D. B a £»• Jicerimt "Ver* tjijtritio et asjxctM njuht Kiliigrwt. toiius. vidchect jr/afa~ &t: tcraïu por ai mentrin est. ma' aan rcjinne 'Unhr^i , ff"* ff" ' lis adnatnyartttutn Jtje tverU, jPcr 45 zuyd-westen aleer hy op sijn hooghste is *), niet tegenstaende is seer An 1594. laegh, ende maeckt een schaduwe als inHollandt des Somer-daeghssoberste te seven ofte acht uyren des morgens, alsdoe namen wy de hoochteseven ofte J ' acht uyren ende vonden 71. en derde deel graet, des voormiddaeghs wierpen wy des morIkoi. 5b.] t' loot uyt, maer en vonden gheen grondt: Na de middach doen wy jlt en der. 't ijs ghewaer wierden, wierpen t' loodt weer uyt ende vonden 50. deelgradenvaemen diepten, met schulpen op de grondt, een glas verlopen wesende, vonden weer 50. vaemen metwaesighe 2) grondt, ende noch een glas verlopen wesende, creghen 65. vaemen oock waesige grondt, ende comende dicht aent ijs, hadden de selfde diepten ende gront. Dicht aent ijs comende, saghen dat het op veel plaetsen driftich 2) en ghescheurt was, op plaetsen van den anderen ende op contreyen aen een dreef, saghen schossen drijven die int schijnsel drye vyer vaem dickten boven water hadden, wy zeylden daer (onse Cours houdende) over een mijle-weeghs tusschen heen door, soo dat wy ons midden int ijs saghen van alle canten omringht, sonder daer eyndt aen te sien aen gheenighe zijden, uytghenomen den wegh die wy in ghecomen waren, niet teghenstaende saghen wel over t' ijs heen hier en daer open wateren, maer en conden noch gheen claerheyt noch sekerheyt van landt ghesien, dan alleenlicken hier en daer dampen die hen vertoonen ende op doen als landt, maer maecken duysent veranderinghen in een ooghenblick, hoe wel te vermoeden is, datter niet verre vandaen landt moet ligghen, daer het ijs teghens aen stuyt, saghen over al by 't ijs groote menichte van Robben, oft Sien meZeehonden swemmen, ende op de schossen springhen, saghen oock zU-honden hier ende daer scharen van Voghelen, ghelijck als Gansen by een bafcvlieghen naer het ijs toe: Eyndtlicken siende gheen profijt te doen, keren, hebbent weder uyt het ijs ghewent op den anderen boech, altoos met de selfde windt ende coelte, ende een soo slechten water dat het ons verwonderinghe was, liepen weder t' Zee-waert in vant ijs af w. z. w. aen, ende den aenvolghenden nacht z.w. ende z. z. w. Den 6. Woensdaeghs hadden noch al t' selfde weer ende windt, doende den selfden Cours van z. z. w. des namiddaeghs wesende de Son op sijn hoochte int z. z. w. namen de hooghte op 70. graedt, en 70. graden. 1) Dus: de variatie der magneetnaald bedroeg ruim 2 streken, d. i. meer dan 220 30' Noordwestering. Zie ook fol. ioa. 2) Van Mnl. wase en waes; modder, slik (Verdam). In 't Engelsch nog heden „oaze". Verg. Fr. vase. 3) „Indrift": ronddrijvende. De uitdrukking is nog levend Nederlandsch waarmede men voorwerpen aanduidt die aan den stroom zijn overgeleverd, b.v. losgeraakte schepen, sloepen, boeien, enz. 46 An. 1594. teghens den avondt liep de windt oostlicker, soo dat wy z. ende z. ten w. aen liepen, wierpen al hier t'loot weer uyt ende vonden 50. vaem waesighe grondt, ende ontrent de Son int noorden wesende, vonden de diepten van 38. vaem, deden noch de Cours van z. ten w. ende z. z. west aen. Den 7. des Donderdaeghs teghens den morghenstondt zeylende zuyden aen, saghen landt, ende lach w. z. w. van ons, ende streckten nae 't schijnsel, n. n. w. ende z. z. o. was een hooch, effen, vlack landt, maer op veel plaetsen bedompt dat wy 't niet bescheydelicken over al conden sien, warender seven ofte acht mijlen van af, daer nae toe zeylende, op de selfde Cours, wierpen t' loodt uyt ende vonden 36. vaem waesighe grondt, t' landt lach noch op veel plaetsen met sneeu bedect, ende comende op drye mijlen daer by nae gissinghe, vonden 30. vaem, ende daer nae 26. vaem. diepten al T iant van waesighe grondt: Dit landt was nae onse gissinghe Candenoes *), " wekken hoeck (naer ons duncken) bleef van ons ligghende n. w. heen, nae dat men van de stenghe 2) af conde onderscheyden, was altemael int schijnsel even gelijck het landt van Kegor ofte t' Visschers Eylandt, tusschen Wardhuys ende Kilduyn, was in den tijt [kol. sd van o. z. ooster Son, ende zeylden noch z. aen. Den 7. des Donderdaeghs voorsz. wat naerder comende aent landt onder de 2. mijlen, vonden 20. vaem met ghemenght swart ende root sant op de grondt, op een mijl naer comende 15.16. vaem, ende op een half mijle naer 9. vaem, met moy swart sant-grondt: alhier wenden wy 't van 't landt af, wesende in den tijt ontrent elf uyren, wy gisten van de voorleden middach, tot huyden de Son o. z. o. dat wy 't landt eerst saghen, 18. ofte 19. mijlen ghezeylt te hebben, quamen in een bocht ofte crommen elleboogh by het landt, alwaer sien een stont aen de water-cant een steyl afgebict Bergsken met een Cruys iantUSs°aen. daer op, was aen beyde zijden afgaende met twee dalen die tot aen de zee-cant quamen, ende van daer liep het landt weer aen beyde zijden hooch op: over dit Bergsken heen was het een dubbelt landt, zijnde al het ander enckel, als oock hoogh ende aen de Zee steyl afghebickt: van de een zijde strecktent, nae 't scheen, n. w. enden. w. ten noorden heen, 8. ofte 9. mijlen nae Candenoes toe, nae ons vermoeden was: van d' ander zijde strectent de bocht uytwaerts o. ten z. aen, ontrent 4. ofte 5. mijlen heen, eerst wat hooch ende steyl, ende daer nae laech en dun puntsghewijs uytloopende, dit was soo 1) Kanin Noss, de N.W.lijke punt van het schiereiland Kanin. 2) Steng: het verlengstuk op den ondermast, boven de mars. 47 verre als ons ghesicht streckte, ende om dat het verre aen bedompt An. 1594. en benevelt was, soo wel aen d' een als aen d' ander zijde, en conden Iulmsgeen meer bescheyts sien, was int aensien een fraeye groene Landouwe, niet tegenstaende dat het op plaetsen noch besneeut lach, maer en saghen daer gants gheen gheboomten noch wildernisse op, dan was gants kael: De Admirael die wat dichter aen de wal was, seyden daer twee Cruyssen ghesien te hebben, ende naer hem docht een Kercxken daer by, maer wy en saghen anders niet dan als gheseyt is, sagen 00c een Beec van schoon water, by het Bergsken in de Valleye af storten, loopende alsoo in Zee, gheloove dat het afwateringhe vant sneeu gheweest is: Onse afwendinghe was n. o. aen, zeylende alsoo tot de Son z, w. ten w. ontrent vier of vijf mijlen weeghs, aldaer namen wy de hooghte van de Son op 68. graet 40. minuten, doen wenden wy 't weer nae de wal toe doende de Cours van z. w. ten w. aen, en wesende de Son int w. n. w. quamen weder by het landt op een half mijle weeghs naer, alwaer wy hadden 13. vaem diepten waesighe *) gront, het landt was laech en seer effen boven op, ende hadden twee ofte drie vlacke heuvelen binnen int landt, zijnde alle de reste plat ende kael sonder eenighe gheboomten, ende was aen de water-cant int aensien een mans lenghte hooch afghebickt landt, ende op plaetsen afgaende. De Custe streckt meest z. o. ende n. w. het landt scheen een schoone Landouwe te wesen, en sagen daer gheen sneeu op, dan hier en daer, aent afgebickt landt aen de water-cant. Dicht by het landt comende quam ons soo warmen lucht int aensicht, ghelijck of wy voor een ontsteecken Oven ghe- Crijgen een staen hadden, dat ons onghewoon en vreemdt dochte, hebbende te STvant vooren, als 00c daer na (van t' landt afwendende) een goede koude.landt afAl hier wenden wy 't weder van t' landt af o. ten n. ende o. n. o. aen, ende wat meerder in de nacht ruymden de wint, soo dat wy oost ende oost ten zuyden aen zeylden. Den 8. des Vrydaeghs liepen wy noch op de selve Cours van o, ten Schossen z. aen, ende wy ghemoetten sommige schossen ijs, van welcke etlic- aiV°ScWp°' ke soo eroot ende hooch waren, als het Schip ter halver zeylen, ere-ter halver fc> * * ' zeylen. ghen alhier zijnde eenen grooten mist, met nat vochtich weer, ende eenen z. ende z. z. w. wint, niet wetende waer wy waren, doch gisten ontrent thien mijlen van t' landt te wesen, waerom ons goet dochte t'ancker uyt te werpen, om de claerheyt te verwachten: Aldus gheresolveert zijnde, wierp den Ammerael sijn anker uyt, ende wy maeckten ons Schip achter aen 't sijne vast, strijekende alle onse 1) Zie hiervoren kol. 5b. S3P 48 An. 1594. zeylen, lagen op 32. vaem diepten van schoone waesighe grondt, met Iuhus. zant gj,emengti j)e stroom quam alhier z. z. o. in, doch was een slap ghety, laghen aldus tot ontrent de Son int Westen, doen claerdent weer op, met eenen z. w. ende daer naer eenen Westen variabelen slappen windt, altoos een seer slecht water, lichten t' ancker op, ende gingen weer t'zeyl, doende onse Cours z. o. aen, ontrent twee mijlen weeghs, ende daer nae zuydt-oost ten oosten, ende oost zuydtoost aen, saghen recht voor ons uyt, van alle zijden, dat het scheen rondtsom berghen van ijs te wesen, ende waer wy saghen, was in 't schijnsel over al landt, t' welcke hem op duysentderleye manieren op dede, ende alle ooghenblick veranderde, soo dat wy gantsch gheen ghewisheyt en conden hebben, want verdween allengskens hier, ende quam ginder weer op, niet te min, ghemoetten menichte van schossen ijs, hier en daer drijven, die vreesselicken te sien waren, sommighe so groot ende hooch als groote Schepen, die met gaten ende speloncken waren als clippen ende steenrotsen, daer t' water uyt ende in ruysten, ghelijck als het met onweer aen een Zee-strant doet. Saghen oock hier en daer int water drijven, houtkens als wortelen ende schorsen van boomen, als 00c cruyt, tacxkens, ende veeren van Voghelen, sagen insghelijcx cleijne Veldt-vincxkens vliegen, die van 't landt versteken waren, oock mede twee groote Voghelen, die noordt-oostwaert aen vloghen, zijnde t'eenemael aen te sien, ghelijck als Swanen. Van alle dese teyckenen is mijn vermoeden, dat het Eylandt Colgoyen noordt-oost ende oost noordt-oost van ons lach: Hoe wel wy (als gheseyt is) gantsch gheen sekerheyt conden weten, door den damp, dijsinghe ende nevel, die men hier altoos met claer weer heeft, ende en hadden oock gheen ghesicht van gheenich landt: Wy gisten ons te wesen tusschen Colgoyen, ende teghens Morsono- over den Inwijck, dié men voorby t'Eylandt Morsonowits *) maeckt, welck Eylandt wy oock niet en vernamen, wierpen drie ofte viermaels t' loot uyt, elcke reys een uyr ofte wat meer verloopen zijnde, ende vonden al een diepte van 34. ende 35. vaemen, met swart als oock root zant, somtijts schulpkens ende altemets vloy-scheten 2) daer onder ghemengt op de gront: Een weynich daer nae quamen soo diep int ijs, dat wy ons daer rondtom in beset saghen van alle zijden, in voeghen dat de gheheele Zee bedeckt lach, was niet teghen- 1) Vergelijking van oude en nieuwe kaarten doet zien, dat hiermede bedoeld is het eiland Korga, beoosten Kanin Noss (68° 23' N.Br. en 4606' O. L.). De bedoelde inwijk is de Cheeschskayabaai. 2) Zeer fijne schulpjes. In de woordenboeken vond ik dit woord niet. 49 staende altemael drijf-ijs, ende aen stucken, dat het een verschricken An. 1594. bi. 6.] om sien was, want en conden nau water onderscheyden: Daer waren schossen ijs schossen onder soo groot als clippen, steenrotsen ende Eylanden. ^™ot als T'was ons een groot behulp dat wy stil water en claer weer hadden: steenrotsen Zeylden daer den gheheelen nacht door heen tot den dagheraet toe, deneEylan altoos even dicht, ontrent ses mijlen gezeylt hebbende, moestent eens afwenden om de veelheyt: aldus ontrent een uyr tijdts zeylende, creghen een streeck claer water, doende sghelijcx onse voorgaende Cours van o. z. o. aen, lach even wel aen beyde zijden over al vol ijs, vermoede dat het was van den Jnwijck ende van 't EylandtColgoyen, en conden als noch gheen bescheydt van landt sien, hadden alhier 20. vaem diepten, met schoone zant ende steck-grondt, ende den voorleden nacht altemet 30. 28. als oock 24. vamen van de selfde grondt. Den 9. des Saterdaeghs zeylende aldus tot ontrent zuyer Son, quamen weder rontom int ijs, t' welck hem over de geheele Zee verspreyde in drijvende schossen, maer aen de ly, te weten n. n. o., ende oostwaert van ons was het dicht aen malcanderen ghelijck een vast lant, in sulcker voegen, dat men daer van de Raa af, so veer alf men beoogen conde, gants geen open water door sach, dan alleenlicken liep punts-gewijs oostwaert uyt, daert weer aen schossen van een dreef: Wierpen alhier zijnde somtijdts 't loot uyt, ende vonden 30. vamen diepten luttel min of meer, met cley-gront en sant ghemengt. De wint scherpte, so dat wy maer o. ende o. ten z. mochten aenzeylen, liepen dicht by 't ijs van de n. o. zijde heen, daer hadden wy 29 vaem diepten met cley-gront en zant gemengt. Alhier wenden wy 't een stuck weeghs van af, en doen deden wy weer onse Cours door de schossen heen o. ten z. aen, alhier hadden wy de hoochte van de son op 68. graet 32. minuten, wesende nae gissinge 9. of 10. mijlen westwaert van Swetenoes, *) sonder noch eenich landt van geenighe zijden te sien, hoe wel het eenen claren Horisont was. Hadden noch al een slechte Zee en stil water, met schoon weer, en naevenant warmer alst de voorige dagen geweest hadde. Sagen hier en daer sommighe Zee-honden ofte Robben, ende oock etlicke van de Vogelen gelijck als Swanen vliegen, maer seer weynich: andere Zee-vogelen sonderlinge gants geen. Zeylden aldus weder by de twee glasen, doen quamen wy weder aen 't ijs dat aen de n. o. ende o. zijde noch al even dick ende vast aen den anderen lach, gantsch end' al als een 1) Svyatoi Nos (Swjatoi Noss) aan den ingang der Cheschskayabaai. Swjatoi Noss beduidt: „heilige kaap", niet „heilige neus", gelijk het wel eens werd overgezet. 4 4 5o An. 1594. vast landt, soo veer als men van de steng af sien conde. Alhier weIulius- sende begonsten wy z. aen een breeder open water te sien, als oock in 't z. o. ende z. w. hebbende alleenlicken sommich drijfijs, waer door wy beter moedt begonsten te crijgen. Wendent weder van 'tijs af, ende liepen z. ende z. ten o. aen, om dat de windt oostelick was, waeyende met een moye koelte, zeylende aldus ontrent vier glasen tijts, beg'onsten wy landt te sien int z. o. t' welcke int aensien seer laech ende vlack was, streckende nae ons dochte, meest o.n.o.ende T- lant van w. z. w. Wy gistent te wesen t' landt van Swetenoes, waren daer Swetenoes. naef g^gj^g ontrent vier of vijf mijlen af, hoe wel wy het niet te deghen en conden ramen, om oorsake van de dijsinghe ende dampen die daer altoos herwaerts en derwaerts over ende by een hanghen, t' welcke dickwils een dinck anders maeckt int schijnsel alst is. |koi.6b' Wierpen alhier t' loot uyt, ende vonden 21 vaem steck-grondt, creghen alhier zijnde eenen zuyen wint, van over t' landt heen, welcke so warm waeyde, al; hadse uyt eenen brandenden Oven ghecomen. Wendent op den anderen boech, ende liepen o. ten z. ende o. z. o. aen: Hadden noch hier en daer schossen ijs drijven, doch hadden de meeste vreese al verloren, om dat ons dochte dat de Custe schoon was. Alle dit ijs comt, nae mijn duncken, meest uyt denlnwijck, van tusschen 't landt van Candenoes ende Swetenoes 1), de welcke met het Eylant Colgoyen een Canael maect, soo dat het ijs gheen vrijen uytganck heeft, ende drijft alsoo aen 't Eylandt, alwaer 't teghens aen stuyt, principalicken aen de oostzijde, daer men wil segghen een Riffe van afloopt, streckende o. tenz. aen, ghelijck als wy t' ijs oock punts-ghewijs saghen uytsteken vast op ende aen den anderen gheschoven, als vooren verhaelt is, so dat het te vermoeden is, dat het daer nemmermeer ofte seer laet van af comt, naer 't dick ende geweldich is. Een glas of wat meer verloopen zijnde, vonden de diepten van 18. vaem cley-gront met zant ghemengt: Ruymende de windt, liepen z.o. aen nae 't landt toe, ende droochde natuerlick op, tot op 5. vamen: een half mijl van landt wesende, t'landt streckten, als gheseyt is, oost noort-oost ende west zuyd-west. Saghen van bovenen af, Westwaerts aen, soo ons dochte, een hoeck ofte punt landts, daer t' landt weder zuyden innewaerts aen streckte, waer door wy Swetenoes vermoedden dat het den hoeck van Swetenoes moeste wesen: Was een vlack altemael een vlac laech landt, met sommighe vlacke heuvelkens, ende laech , . . landt. zijnde aen de Zeecant altemael wit zant, somwijlen dat men anders 1) De Cheshskaya baai. 5i niet en sach als 't zant wat verheven, by wijlen lancwerpende bewas- A"ul^4sen heuvelen, die wat hoochachtich waren, schijnende evenwel altemael zant te wesen. Wy belanden ontrent, nae onse rekeninge, vier of vijf mijlen beoosten den hoeck van Swetenoes, ende loopende alsoo tot op een half mijl naer langhes de Custe heen op 5. 6. vamen waters, o.n.o. aen, setten ons Jacht uyt, ende een weynich ghezeylt hebbende, saghen in een verheven zant-strandt een open I), het welcke scheen een schoone Reviere te wesen, die hem seer verre te landewaerts in streckt, crommende daer na nae t' oost om. Wy lieten ons duncken dat het de Reviere van Colcocoua 2) moeste zijn, lietender t' jacht na toe varen om de diepten t' ondersoecken: die van t'jacht daer comende, liepender van alle zijden diepen, maer vondender, dicht by, over een vaem waters niet, waerom weder aen boort quamen: zeylden aldus langhes de Custe heen onsen wech voortaen op 5. 6. vaem diepten, een half mijl van 't landt af tot over de noorder Son: Doe quammer een mist op, in voegen dat wy (volgende onse eerste Cours) twee of drie mijlen van de wal af raeckten, om oorsake dat de Custe met een bocht wat innewaerts aen weec. Jn desen mist gemoeten wy weder ijs, ende vonden 2. of 3. schossen so hooch ende groot als ons Schip ter halver zeylen, ende lagen op de grondt vast als steenrotsen, alhoewel dat wy daer 7. vaem diepten had- j|gh°pS^n ^s den, ende siende oock dat wy hier en daer t' ijs vast saghen aen comen, vaem dieP- ' J J 0 .... ten niet • 6c.] wierpen het ancker uyt, blijvende alsoo ontrent een uyr tijts stil lig- viooten ghen, tot dat het op claerde, alsdoen saghen wy 't n. w. n. n. o. ende o. van ons af over al vol ijs drijven, soo dat het eensdeels op ons aen quam, ende eensdeels n. o. ende oost-waert aen voor uyt lach vol en didk, waer door wy weder ghedwonghen waren t' ancker op te lichten, ende naer t' landt te loopen, om t' ijs (soo veel moghelick was) te schouwen, zeylden alsoo heen, al meest op 7. 6. vamen, ende een half mijl van de wal op vijf en vier en half vaem, altemael zant ende waesighe gront: De wal wat dicht ghenakende, saghen een weynich voor ons heen, oostwaert aen, een afgaende punt landts van zantstrant, achter welcke punt scheen een open ofte Reviere te wesen, verhoopten dat het de Reviere van Pitzano 3) soude zijn, waerom wy 1) Een „opening" in de kustlijn. 2) Kolokolkovaya-baai der moderne kaarten. Deze was het echter niet (zie kol. 6d), maar wèl de westelijke ingang van de Nishnii Schar, tusschen het eiland Sengeiski (Seng, Toxar) en den vasten wal. 3) De smalle diep insnijdende bocht (Bjelusche) van Peschanka, beW. de Petschora baai. Later bleek dat het de oostelijke ingang was van het vaarwater tusschen Sengeiski eiland (Toxar) en den wal. 52 An. 1594 daer terstont de jachten na toe sonden, om te besien of wy ons met iuhus. je Schepen voor t' ijs daer soude mogen bergen, t' welcke met de wint gins en weer dreef, wierpen ondertusschen t' ancker weer uyt, verwachtende het rappoort van de Jachten. Den 10. des Sondaeghs quamen de Jachten weder aen boort, ende seyden daer ghediept te hebben, ondervindende datter een goede Jncomste ende Haven was, van 13. 12. ende 11. voeten waters diep, waer door wy goet vonden daer in te loopen, om te sien of wy beter passagie van 't ijs conden verwachten, t' welcke over al in Zee vol en dick lach : Nu aldus besich zijnde om de Haven te kiesen, ende daer nae toe zeylende, saghen achter ons een zeyl van uyt den westen, Sien een nae ons toe comen, doende zijn Cours langhes de Custe heen, t' westenct" welcke (ghelijck wy nae verstonden) een Rusche Lodding was, die ckTeenRu ^e Witte ^ee 1UdLm> ende nae Pitzora wilde, wesen, wy luyden sche Lod- volghden even wel onsen Cours na de Haven toe, lopende dicht by na°gPhzora de ooster wal langhes, te weten, z. w. ende z. w. ten w. aen, soo ghewiide. \ijck als de Reviere ofte t' gat innewaerts aen is streckende, ende Loopen in hadden in de Jncomste (die goet ende tamelicke wijdt is) 14. 13.12. kende^ha- ende 11. voeten waters, heeft int eerste Jncomen aen de west-zijde ven van de een droochte ofte bancke, daer men maer een vaem waters heeft, 11. tot de 14. voeten liepen daer alsoo een stuc weeghs in, tot achter de wester punt, legomrmer'ePghende even wel d' ooster wal naest, alwaer wy met laech water 2. voort ijs te en half vaem diepten hadden. De voorsz. Lodding quam van ghe- berghen. r o -1 e Cnjghen lijeken in de Haven, om dat het stil worde, verwachtende weer ende formatenvan wmt om s9n Reyse te vervorderen, de Ruschen van de selfde Lodde Ruschen ding, quamen ons aen boordt, ende wy waren oock daer nae aen uyt de Lod- T , ,. . . , ding van de haer Lodding, bewesen ons groote vrientschappe, wy ondervraeghheytSvan de den haer nae alle ghelegentheyt van 't landt en Custe, ende nae dat de Haven" wv van naer conden verstaen, hadden quade gissinghe ghemaeckt, daersein in voeghen dat alle onse Caerten en Jnformatien gants niet en acwarerT.11 coordeerden, ende bevonden, nae heurlieder segghen, buyten t' Bevinden Eylandt van Colgoyen, om gheseylt te zijn r), meenende daer binten ende"' nen door ghecomen te wesen, ende alle t' ijs dat wy saghen, ende onderrech- aen Colgoyen gisten vast te liggen, seyden sy dat het t' zeewaerts met brach- lach, het welcke alsoo te ghelooven was, want seyden dat sy den 1) Blijkbaar was er misverstand. De Russische mededeelingen sloegen nu eens op het eiland Kolguev dan weer op Sengeiski. De gissing der Hollanders was juist zeer goed. Zij waren iezniden Kolguev langs gekomen (de breedten en de geloode diepten bewijzen dat voldoende) en benoorden. Sengeiski langs. Hun misgissing was niet grooter dan van den oostelijken ingang der straat achter Sengeiski, alwaar zij zich bevonden, tot de Peschanka, alwaar zij meenden te zijn, d. i. 35 zeemijlen. 53 voorleden nacht aen t' selve Eylandt gheleghen hadden, sonder van An. iS94. j lkoi.6d.| geen ijs te weten, t' welck ons ghenoech verwonderde, oock mede ten.metde dat het selfde gheleghen is, van Swetenoes af ontrent een etmael °ndervin- i j dinghe zeylens noorden aen, hebbende, nae haer segghen, ontrent 20. mij- gantsch enlen int omgaens: Seyden ons noch dat de drooghe Reviere, daer wy madte diseerst meenden in te loopen, ende Colcocoua gisten te wesen, was cordeerenhet Wester-gat van het Eylandt Toxar *), t' welck naer binnen toe Bevinden oost-waert aen is om crommende als voor verhaelt is, ende comt aen feHgghen' de oost-zijde weer uyt loopen, ende de Custe is hem streckende gelijc gna\0v0amfr' of het vast lant waer, Jn dit Ooster gat was het dat wy gheloopen Eylandt ende geanckert waren : De Stuerman van de Loddinge maecte ons vooren by op sijn maniere, een uytworp van t' landt, te weten van de Witte noytTe-6" Zee af tot Pitzora toe: Ende hoe wel dat de streckinghe sonderlin- kentghe gheen perfectie en hadde, noch en weten oock van gheen hoochten ofte graden te segghen, niet te min dienden ons altoos tot een bewijs ende contschap van de Hoecken, Revieren, Eylanden ende van de contreyen, met de rechte namen: En wisten van Vaygats anders niet dan van hooren segghen, dat het een eng ende altoos bevroeren gat was, ende van weynich diepten, ende daer door wesende, seyden datter een Zee was, die sy de Zuyder ende warme Zee noemden, ten aensien van dese Noort Zee, die sy de koude Zee heeten, 00c mede dat het ijs altemael na Nova-Zembla drijft, en daer t' gheheele Jaer over leyt, dit is het ghene dat wy van haer conden te verstaen comen: De stroomen loopen al hier, te weten buyten aen de Custe, o. ende w. comende de vloet uyt den oosten. Den 11. des Maendaeghs ontrent tegens den middach, saghen drie sien noch zeylen van uyt den westen, langes de wal heen comen: Wy voeren „yt^n16" daer terstont met het Jacht nae toe, daer by comende, saghen dat het westen coLoddingen waren, die alle ghelijck nae Pitzora wilden: wy onder-oocdrye vraechden haer nae de gheleghentheyt van de Custe ende Revieren, LodtHngen als oock nae Vaygats, wisten ons anders niet te segghen dan het trhene waren die , J 0 , 1 nae Pitzora wy des daeghs te vooren, van den anderen verstaen hadden, als ver- wilden, haelt is, daer sy gantsch niet over een quamen, waer door wy ons lieten duncken, dat het alsoo moeste wesen, ghelijck als wy eensdeels ondervonden hadden: Dan seyden oock dat men wel door Vaygats soude moghen varen, maer dat haer daer soo groote menichte van Walvisschen ende Zeepaerden onthielden, dat daer geen Schepen door mochten comen, of sy vernieldense, t' welck wy ons wel getroost 1) Sengeiski. 54 An. iS94. Heten, wenschende anders geen belet ofte hinder te vinden: Andere Iulius- seyden, dat daer Steenrotsen, Clippen ende droochten in laghen, soo dat het niet moghelicken en was daer door te comen: Sommige van haer seyden datter de groot-Vorst drie Loddingen nae toe ghesonden hadde, een wijl verleden, en datse door t' ijs vergaen waren, sonder yet uyt te'rechten, met het verlies van 't meestedeel des volcx, daer sommige af comende, die de tijdinghe over lant gebracht souden hebben. Wy hoorende al dese beuselingen ende variabele verdichtsels, ver?cheRnUsoe- stonden wel datse dit alles seyden, om onsbyavontuerbevreesttemacken den of mocnt ooc wel wesen, dat sy 't malcanderen also dietst maken, passagie6 en n;et beter geweten noch gelooft hebben, gelijc men ghemeenlicken gats met" onder Heer omnes *), verscheyden fabulen versiert, van onbekende [«* 7 beuselingen wegen, en alsoo duysent wonderen den anderen int hooft steken: N vooron- Doch t' mochte wesen soo het wilde, mijn goetduncken ende hope voorhC was doen dies te beter, verhopende dat wyse alle leughenachtich stefien" ** souden maken met een andere ende waerachtigher ondervindinghe, T'Eyiandt seer different van alle t'ghene dat men ons voorwierp. De Son int z. T°enoSh68 z'w> wesende, namen de hoochte, te weten alhier op de Ree van t' èngnaifP6 ' Oostergat van Toxar 2), ende vonden 68. en half graet 3),ende maeckt graet' alhier hooch water met een n. n. o. ende z. z. w. Maen 4), ende heeft int gat 13. voet diepten met hooch water. Sien noch Den 12. des Dingsdaeghs saghen noch een Lodding van uyt den een Lod- -Westen comen, die oostwaert aen de Custe langhes voorby liep, sonde"* westen der dat wy daer spraeck van hadden, een poos daer nae saghen twee comen. Rusche jagers op 't landt nae ons toe comen: Welcke waren d'eerste Menschen die wy op 't landt gesien hadden, lietense aen boordt halen, ende seyden ons uyt de Witte-Zee ghecomen te wesen, en dat haer de voorsz. Loddinghe op 't landt gheset hadde om ons te spreken, Crijgen als oock om voorts over landt te trecken nae de Reviere van Colcotwee Ru- alwaer sv haer den gantschen Somer meenden t'onthouden om scheja- ' ' ° ... ghersaen met visschen ende jagen haer profijt te doen, want men alhier over nae Coicö- al, nae haerlieder segghen, een groote menichte van jacht heeft, als wilden. van Beiren, Sabels, Maters, Vosschen, ende andere dierghelijcke ghedierten. Wy vraechden haer ofter gheen volck op dit lant en woonden, want haddent hier en daer te landewaerts in sien roocken: Sey- 1) Hewoqines. f\M"oi.7b.] deel procedeeren van de overvloedicheyt van het sneeu, t'welcke in smeltende gheen lossinghe ofte afwateringe en heeft, door de vlacte van 't landt, waerom alsoo staen blijft: Js meest zant-grondt, doch een groene ende schoone Landouwe int aensien. Men siet daer over al veel voetstappen van Beiren, ende veelderley ander soorten van wilde gedierten clauwen: Waer door ghenoech te verstaen is, dat het overvloedicheyt van Jacht heeft: Vonden daer oock een groote menichte van Meeuwen, Rot-gansen, Berg-eynden, ende dierghelijcke Rotgansen. Water-voghelen, in sulcker voeghen, dat het ons een verwonderinghe om sien was, ende soo wanneer dat het alhier yet stil is sonder wint, heeft men daer sulcken quellinghe van de Mugghen, dat mensichin Piaghe van . < •• 1 ^ 1 1 Mugghen. gheenerley wijse daer afberghen mach, zijnde een seer groote piaghe om te verdraghen I). Andere besonderheyden en is hier niet, dat weerdich is te verhalen. Den voorleden nacht passeerden daer noch drie Loddingen voorby, oost-waert aen nae Pitzora toe. 1) Nordenskiöld (Umsegelung Asiens, Tom. I p. 129) vermeldt ook, in eene noot, dat men aan de kust van het vaste land soms door muggen geteisterd wordt. 56 An. 1S94. Den 14. des Donderdaeghs, als oock des daeghs te vooren saghen iuhus. wy sommjghe Walvisschen in de Haven by ons op de Rhee comen: Walvis- Wy vervolghdense met de Jachten, ende joeghense dickwils hier en naven'van6 daer op het droogh. maer door faute van Harpoen-ijsers en conden Toxar. gheen ghewelt daer teghens ghebruycken, dcch cregender int eynde een, door langhe vervolghens: Hadden hem met een Harpoenijser r) boven op den rugghe ghetreft, in sulcker voeghen, dat hy langhen tijt een stuck weeghs t' Zeewaerts, om en t' om swerfde, verruwende over al waer hy swom t' water van sijn bloedt, root, ende de Jachten hielden hem altoos van achteren nae, tot soo langhe dat hy int eynde door swackheyt ende verlies van bloedt, opgeven moeste, brochten hem aen de strant op 't droogh, alwaer wy hem in stucken hieuwen, ende in tonnen leyden om Traen af te maken. Was noch eenen jonghen Walvisch, zijnde niet teghcnstaende vreesselicken aen te sien, hebbende 33. ofte 34. voeten in de lengde, ende de steert by de acht voeten breedt, hadde aen elcke zijde van de onderste Kaeck-beenen opwaerts aen stekende, twee hondert acht en t' sestich veeren, te weten, van die men Walvisch-beenen noemt, Vangen een creghen daer twintich tonnen specks af, behalven t' vleesch, inghedaersèS2o. want, ende t' vel, dat wy daer voor onnut lieten ligghen, als oock specxlf de *ever' die wel by de drie tonnen gheweest soude hebben, lietense crijghen. om datse ons niet aen en stont, als mede om dat wy gheen vaten en hadden om die te berghen. Terwijlen dat wy aldus besich waren met dese Walvisch te villen en aen stucken te houwen, soo quam de Wonderii- Macker soo 't scheen dickwils, tot op een steenworp daer van af, der WatvTs- bynae gheheel boven water ligghen, siende t' spectakel aen, in sulcdeïande- ker voeS^en dat wy hem ghemackelicken ghenoech ghecreghen ren. mochten hebben, soo wy daer op toegheleyt hadden, maer om dat Lko1- 7°J wy daer gheen vaten noch ghereetschap toe en hadden, lietense beEen teeite werden: Sy comen alhier gemeenlicken tegen den avontstont nae sche^in^e" ^ant toeswemmen, soo dat het schijnt een teeite te wesen, ende is te Toxa" Yan gnel°oven, dat soo mender op toeleyden, en op voorsien quam, men soude daer sonder twijffel een goede Visscherije af doen. tïeljïuyfde Den l6- des Saterdaeghs, siende dat. het ijs altemets minderde haven van ende wech dreef, hoe wel wy by wijlen noch wel eenich voorby saren wech ghen drijven, zijn weder t' zeyl ghegaen, ende t' gat uytgheloopen, na^Piuora onsen wech voortaen, de Custe langhes, hebbende eenen slappen 1) „Faute van harpoen-ijsers" en toch wel harpoenijzers, dus: gebrek aan een voldoend aantal harpoenijzers. Eerst in 1611 begonnen de Nederlanders geregelder ter walvischjacht Behoort bij: Werken der Linschoten-Vereeniging. Deel VIII. Blz. 56. 57 z. w. windt, en meest stilte, met heet weer en Sonneschijn, in sulc- An. 1594. ker voeghen, ghelijck of het in Hollandt in de Hontsdaghen gheweest hadde, ende waren soo seer van de Mugghen ghequelt *), dat het onlijdbaer was, ende en wisten ons daer niet voor te berghen. Lieten alhier te weten aen de Zee-cant tegens over de Ree, op t' hoochste van de Duynen een Cruys opgerecht, met etlicke van onse namen ende mercken daer op ghesneden, op dat, soo 't gebeurde die Rechten van Amsterdam alhier by geval quamen, sy mochten verstaen dat op in de wy daer geweest waren. Aldus zeylende, creghen variabele wmt ^oxar tot" van uyt den o. ende o. n. o. maer altoos met een slappe koelte, la- een teycken datse daer veerden van den eenen boech op den anderen, altoos de Cust hou- gheweest dende tot ontrent n. o. Son, doen quamen wy by de Reviere van waren- Colcocoua2). T'lant tusschen t'Oostergat van Toxar ende Colcocoua, vóór dè Re- strect meest oost ende w. en o. ten z. en w. ten n. zijnde ontrent vijf ^'ervan J J Colcocoua. mijlen weeghs nae gissinge, is onderweghen over al een seer vlacke grondt van 8. 7. 6. 5. 4. 3. als 00c minder vamen diepten, nae dat men daer dicht ofte verre af is, doch bijwijlen seer onghelijck, want men heeft ontrent een half mijl van 't landt, luttel min of meer, by tijden 3. vaem, somtijdts 2. en half vaem, oock wel 4. 5. vaem, en soo voort heen, is altemael schoone zant-gront, zijnde de Custe t' eenemael van zant-strant, seer laech ende effen, so datter geen ongelijckheyt aen te vermercken is, dan somwijlen een vlacke zant-duyn, ghelijck als daer is, beoosten de Reviere van Colcocoua. Bewesten de Reviere van Colcocoua heeft men binnen int Landt een vlack langwerpent gheberghte, doch niet te hooch, t' welck het selfde is, dat men aen de oost-zijde boven t' Oostergat van Toxar siet, als men daer van uyt den w. op aen comt. By Colcocoua comende, son- De Revier den onse Jachten daer nae toe, om noticie daer van te nemen: Von- ™"ac° den dat het een seer onghelijck gat was, van een quade Jncomste, bequaem streckten midts water n. ende z. uyt ende in, met seer oneffen ende loopen. erom omgaende diepten, van 5. 4. 3. vamen, als 00c van 12. ende 11. voeten, zijnde binnen in wat dieper, doch altemael seer onbequaem door den anderen loopende, aen de oost-zijde van Colcocoua, streckt de Custe weer o. n. o. ende w. z. west, wel so o. ende w. altemael laech vlack landt ende zant-strant, zijnde een weynich verheven aen de zee-cant, heeft alleenlicken een lanckwerpende vlacke zant-duyn, aen den Oever gelegen, te weten, een half mijl beoosten Colcocoua, als men daer van uyt den Westen op aen comt zeylen, t' 1) Zie hiervoren kol. 7b. 2) Kolokolkovaya baai. 58 An. 1594. welck een seer goet ken-teecken is: Alle de reste is soo vlack ende Vindeneen effen, dat het een verwonderinghe is, hebbende de voorsz. grondt Lodding ende diepten daer langhes heen. Alhier comende vonden daer een ligghen vis- r 0 scheninde Loddinghe, die daer lach te visschen,den welcken met onse aencomColèocoua. ste sijn anckers lichtende, voor ons heen t' zeyl ging na Pitzano toe, was de selve Lodding die ons (onder Toxar ligghende) de twee Jaghers aen boort gesonden hadde, schoncken ons een versche zoo vis, welcke vis de Salm niet seer onghelijck was, zijnde even wel veel [koi.7d.] cleynder, maer seer goet van smaeck. Cregen alhier eenen z. w. slappen wint, stellende onse Cours o. n. o. aen, de Custe langhes onsen weech voortaen, hebbende altoos een seer schoon warm weer ende slecht water. Den 17. des Sondaeghs deden aldus onsen Cours met variabelen wint en stil weer, langhes de Custe heen, ende quamen ontrent den Comen avont-stont by de Reviere van Pitzano Alle dese Custe van Colvoor de Re- cocoua af tot pitzano toe, is altemael zant-strant, doch een weynich vier van ' " Pitzano. verheven, maer over al seer effen en ghelijck, streckt meest o. n. o. ende w. z. w. wel soo o. ende w. zijnde ontrent 6. mijlen weeghs in de distancie, naer onse gissinghe. Men heefter over al schoone grondt ende goede diepten, te weten, een half mijl van 't landt af, 7. ende 8. vamen. Comende tot ontrent op een mijl bewesten Pitzano, liepen met de Jachten daer nae toe, om de Custe te besichtighen: Voeren aldus langs de Wester wal heen, alwaer wy over al goede diepten vonden, te weten, ontrent een steen-worp van 't landt af, 4. 3. ende t' minste 2. vamen waters: maer comende by de Wester punt der Jncomste van de Revier Pitzano, soo was t' selve eyndt met een vlacke strant afstekende t' Zeewaerts in, crommende daer nae nae 't oosPitzano ten om, zijnde aldaer ontrent seer diep. Wy looden t' gantsche gat ^voe'ten" Jncomste over, ende en was van buyten aen incomende boven waters in de ses VOeten niet diep, ende binnen in maer 8. voeten, soo dat het mondt, at t\ t> gants onbe- gheen Reviere en is, om met Schepen in te mogen loopen. Dese ReSchepen"te viere streckten, nae 't scheen, seer verre te landewaerts in, loopende moghen in- t cromten en bochten, ende heeft binnen in aen de west zijde een loopen. ' J steyle verheven wal, daer 't water teghens aen slaet, soo dat het schijnt daer eenighe meer diepten te hebben, t' welcke soo verre is als men innewaerts aenbeooghen can. Aen de oost-zijde ist altemael een vlacke zant-strandt, hebbende wat verre innewaerts aen ettelicke vlacke lang-streckende heuvelen, welcke mijns bedunckens, comen te grensen aen de Reviere van Pitzora, ghelijck als ons die van de 1) Peschanka (bjelushje) baai. 59 Loddinge (die met ons van Colcocoua ghezeylt waren) oock te ver- An. 1594. staen gaven. Dese Lodding bleef alhier ligghen visschen, de welcke u lus" ons seyde, dat dit de Reviere van Pitzano was, segghende noch oock dat wy van hier af voortaen, tot Pitzora x) toe, bancken ende droochten zouden vinden: Maer Pitzora ghepasseert wesende, soo souden wy meer diepten crijghen, ende by het Eylandt van Varandy 2) comen, het welck in de Caerte Olgijm gheheeten wort, soo 't te recht T'eyiandt . , , „. , van Varan- gheleyt is, ende seyden dat het daer goet legghen was. Wy saghen dy,anders noch noordt ende noordt-oost van ons aft' Zeewaerts veel schossen ijs ^gj™^ drijven: Hoe wel ons de Ruschen goede moedt gaven, seggende dat het binnen acht ofte thien daghen al ghesmolten en wech soude wesen. Hadden alle desen tijdt dijsich weer, belettende de stralen van de Sonne door te schijnen, hoe wel dat wy de Sonne niet teghen-De Sonne staende altoos seer perfect ende claerlick sien mochten, zijnde soo sXerrootalseen Schaerlaken 3), in sulcker voeghen, dat ick mijn daghenlakendierghelijcken noyt ghesien hebbe, ende was ons een halve verschrickinghe om aen te sien, vermoedden dat het hitte ende droochte [foi. 8.j beduydde, maer quam daer nae op eenen oosten storm uyt. De Son crijgen een int noordt-west zijnde, cregen eenen slappen noort-westen windt, s^Z^oJL. namen onsen Cours een weynich tijdts noordt-oost aen, ende liepen weer door een hoop schossen ijs, die etlicke noch seer groot waren, cregen daer naer weer een clare Zee, doende onsen Cours van o. n. o. ende o. ten n. aen, om de bancken ende ondiepten (die men ons geseyt hadde tusschen Pitzano ende Pitzora te ligghen) te schuwen: Waren alhier uyt het ghesicht van 't landt, door dien dat het seer laech is, als oock om dat het dijsich weer was, wesende op 16. ende 15. vaem diepten, zeylden aldus den gheheelen nacht over, ghemoetende somtijdts veel ijs, waer van sommighe schossen soo groot wa- crijgen ren als Eylanden int aensien, doch scheen eensdeels crachteloos te ^chtiTvan wesen, so dat het allengskens morselde ende aen stucken brack, en 'isoock (soo te vermoeden is) te gronde gaet, hadden noch altoos dijsich ende mistich weer, hebbende over al de diepten van 16. 15. 13. ende 12. vamen, ende quamen oock dicht aen 't landt op 3. vamen, loopende alsoo tot den dagheraet, tot int gesicht van 't landt, al waer wy 't setten op 6. vaem, om de claerte te verwachten, ende t' landt te verkennen. Den 18. des Maendaeghs creghen eenen grooten mist, ghedue- 1) Petschora baai en Petschora rivier. 2) Varandei beoosten de Petschora baai. 3) Mnl. vorm van scharlaken (Verdam). 6o An. 1594. rende alsoo tot zuydt-wester Son, doen wiert het weer claer, even wel u ms' met eenen bedeckten Hemel, ende sagen t' landt, soo dat wy verkenCrijgen het den dat de Reviere van Pitzora vorder aen lach, om dieswille dat dTRevfe" wv een Lodding hadden vorder aen voorby sien zeylen, creghen van Pitzora eenen oosten windt met een harde koelte, haelden ons anckers op mtghesicht. 1 ende ginghen weer t' zeyl, om te sien of wy met laveeren t' landt beter conden in kennisse crijghen, laveerden alsoo af end' aen, tot sien een dat wy van boven af een open int landt saghen, alwaer een Lodding de ReWere gheanckert lach, soo dat wy daer door vermoedden, dat het voor gheanckert ghew's Pitzora was, waer door wy 't noch eens ofte tweemaels wenïigghen. den, ghemoetende noch ettelicke schossen ijs, ende overmiÓts dat het dapper bestont te koelen, met een holle Zee, (in sulcker voeghen, dat wy dierghelijcken weer van Candenoes af noyt ghehadt hadden) soo saghen wy 't voor goet in t' ancker uyt te worpen, op 6. vaem diepten, om beter weer te verwachten, laghen aldus en reeden tot sanderen daeghs zuydt-wester Son, doen bedaerdent weer wat, comende met claerte, gheduerende even wel den selfden oosten wint, hebben ons anckers weer ghelicht, om te sien of wy beter kennis van t' landt conden crijghen. Den 19. des Dingsdaeghs zeylende aldus af end' aen, quamen wy t' landt te verkennen, van de Reviere Pitzora, het welcke z. west van Ghedaente ons lach, ontrent een half mijl weeghs, ende alle t' landt van de Pitlandt van zora 's een vlacke strant, zijnde altemael water-pas in de vlackte, enPitzora. een mjji wegels daer van af wesende en conden t' landt niet sien, niet teghenstaende dat wy wel een Lodding bescheydelicken in de Revier conden sien ligghen. Js by dese Reviere ende omligghende contreyen een seer vlacke Zee, want zeylden int laveeren over ende weer over, tot op een half mijl naer t' landt, en anderhalf, en twee mijlen daer van af t' Zeewaerts, vonden daer seer oneffen diepten, [kol. 8b ] van 3. 4. 5. 6. 7. 8. ende 9. vademen. Dese Custe streckt van Pitzano af tot Pitzora toe, nae onse gissinge, meest oost ende west, ontrent thien ofte elf mijlen weeghs, ende een weynich oostwaert aen, voorby de mont van de Revier Pitzora, maecktent landt een vlacke punt ofte hoeck, die ons dochte in de vlackte met het water over een te comen, ende scheen van bovenen af dat hem t' landt daer af sneedt, en weer innewaerts in wijckte, want en conden van daer af voortaen gheen landt meer verkennen, soo dat ons vermoeden was, dat daer Het landt eenen Jnham moeste wesen, ende siende dat het weer beterde, als zoramaect* oock dat het ijs uyt den oogen bleef, namen voor ons, onsen wech te eenen groo- vervorderen, quamen altemets wel so dicht aen, dat men van de Raa 6i af, schijnsel van 't landt (te weten Westwaert van ons) mochte sien, An. 1594. alwaer men t' water op plaetsen sach barnen *), t' welcke wy gisten teJjnham te wesen by de mondt van de Reviere Pitzora saghen oock hier en zuydt- . i-i waertsaen. daer ravehnghe van water, ende drooghende de diepten (int zeylen nae de wal toe) op, en dorsten door alle dese oorsaken daer niet naerder aen comen, ende hielden de Zee, die (als gheseyt is) over al die oneffen diepten hadde. Ander bescheyt noch kennisse en hebben wy van dit Landt ende Reviere niet connen weten, hoe wel het eenen seer claren Horisont was, ende dit alles door oorsake van de groote vlackte van 't landt, ende oneffenheyt der diepten van de Zee, zeylden aldus noch des nachts met den selfden oosten wint, doch was slapper en stilder water met claer schoon weer, ende een weynich tijdts gheseylt hebbende, creghen weder de diepten van 9.10.11.12. 13. ende 14. vamen, die ons alsoo den gheheelen nacht over duerden, int over en weer over laveeren, sonder nochtans oyt meer landt ghewaer te worden, waer door ghenoech te verstaen is, dat d'oneffenheyt ende ondiepten, die wy te vooren hadden, van 't landt van Pitzora was afstekende, als oock dat het landt hem aldaer afsneet, makende voorder aen eenen Jnwijc 2). Teghens den dagheraet creghen de wint van uyt den noorden, so dat wy onse Cours deden o. ende o. n. o. aen, nae Vaygats toe. Hebben van Swetenoes af, tot Nemen hanoch toe, alle t' water gevonden van een bracke smaeck, ende niet te ™nvayglts zout, t' welck ghenoech te vermoeden is, veroorsaeckt te wesen, van toede menichte van t' ijs, ende afwateringhe van 't sneeu, dat wy hier over al vonden, als gheseyt is. Den 20. des Woensdaeghs de Son zuyt zuydt-west wesende, namen de hoochte ende vonden 70. graden juyst 3), waren naer gissin- ?0 graden, ghe, ontrent seven mijlen weeghs, n. o. ende noordt-oost ten noorden van Pitzora af, alhier zijnde deden onsen Cours noordt-oost aen, ende saghen veel stucken houts, als tacken van boomen ende anders, sien meons teghens comen drijven, waer van wy vermoedden niet verre van mchtevanj ■' tacken ende landt te wesen,hadden noch al deselfdediepten van veerthien vaem, stmycken een uyr of anderhalf daer naer, cregen 20. vaem, met dun cleyn zant men in°de op de gront. Alhier saghen wy een dijsingh ende nevel int noordt-Zeednjven' oosten, in sulcker voeghen dat wy voorseker meenden dat het landt 8c] was, maer verging daer nae weder, hebbende een seer goede ende 1) Dus de eilanden en droogten, liggende vóór de Petschora-baai. 2) Juist: de Petschora-baai. 3) Diepten en plaatsbepaling ten opzichte van de Petschora wijzen voldoende uit, dat de breedte hoogstens 690 30' kan zijn geweest. 62 An. iS94. harde koelte, onsen Cours gedaen hebbende naer onse rekeninghe Iulius' over de 20. mijlen weghes van Pitzora af, noordt-oost ende oost noordt-oost aen, creghen daer nae 38. ende veertich vaemen diepten met cley-grondt. Van hier af deden wy onsen Cours oost ende oost ten noorden aen, beginnende van 't eerste quartier af met een goede voortganck, soo dat wy noch wel 6. mijlen zeylden int eerste quartier *) voorsz. daer nae scherpte de windt weder wat, ende slapten oock, doen deden wy onsen Cours oost zuydt-oost ende zuydt-oost ten oosten aen, hebbende alhier 32. vaem diepten, siende noch al seer veel drijf-houts int water drijven, sonder nochtans eenich landt te vernemen. Den 2i. des Donderdaeghs in den dageraet, sagen t'landt ende crijgen he. was nae onse gissinghe t' Eylandt van Vaygats »), lach oost ende Vayga^int oost ten zuven Van °nS' 0ntrent drie mijlen weechs' WaS ee" mOV gesicht. verheven landt, doch om den doem ende nevel en conde men daer t' rechte fatsoen niet van sien: Hadden alhier noch de diepten van 32. vaem met stec-gront. Wy gisten, nae ons zeylen, dat Vaygats gheleghen is van de Reviere Pitzora af, ontrent 30. mijlen weeghs, te weten, op de Coursen boven verhaelt, een paer glasen verloopen zijnde, creghen eenen grooten donckeren mist van uyt den zuyen ende zuydt-oosten, soo dat ons het ghesicht over al benomen was, ende en mochten niet hoogher dan zuyden ende zuyden ten westen aen zeylen : Alhier hadden wy de diepten van 27. vaem steck-gront. Teghens den middach begonst het op te claren, comende met stilte, soo" dat wy het landt bescheydelicken conden sien, te weten, het gene recht over ons lach, want aen de punten ofte eynden maecktent den doem ende dijs noch sommighe afscheydtsels, ghelijck als Eylandekens: T' landt lach ontrent drie mijlen weeghs oost van ons. Alhier namen wy de hooghte, soo wel met de Astrolabio als met de 70. graden boogh, om dat het stock stil 3) was, ende vonden 70. graet ende 20. so.minuten minuten, soo dat het ons voor ghewis dochte dat het Vaygats moeste wesen 4). Hadden noch al een groote menichte van drijf- 1) In de „eerste wacht" die van 8" nam.—12" middernacht duurt. 2) Thans gewoonlijk geschreven Waygatsch. De naam komt reeds voor bij Burrough (1556) zie Hakluyt. 3) Omdat het stil was, behoefde men het niet alleen op den graadboog (graadstok) te laten aankomen, maar kon menghel astrolabium gebruiken, dat vrij dient te zijn opgehangen zonder te slingeren. 4) Die breedte komt ongeveer overeen met het noordelijke gedeelte van Waygatsch. Ook de tevoren vermelde diepten wijzen erop dat men noordelijker was dandejugor Straat. 63 hout, dat de gheheele Zee over dreef, van struycken, tacken ende An. 1504. wortelen van boomen, ende t' water was alhier soo swart als het Twater soo binne-water in de slooten van Hollandt. Een weynich daer na ere- dwg^g™ ghen eenen noorden ende noordt noordt-westen windt, ende liepen van Hol- landt. recht nae de Wal toe tot op een vierendeel mijls nae, zeylende daer alsoo langhes heen zuydt zuydt-oost aen, hadden 13. 12. vamen steck-grondt ende H. 10. 9. vamen, somtij dts cleyne steentgens, altemets en meest rudsen en steen-gront. De Custe was hem strec- Streckinge kende aen dese West-zijde van Vaygats, so wy aen ons zeylen ende wester wal naer gissinge conden beooghen, zuyt zuyt-oost ende noort noordt- JJjj^ west, noorden ten westen ende zuyden ten oosten, als oock noort gats. ende zuyt, ontrent 7. ofte 8. mijlen : Hoe wel 't landt noorden aen noch verder scheen uyt te strecken, dan wy beooghen conden. Daer fcol. 8d.l langhes heen zeylende, was t' landt aen te sien een schoone landouwe, een weynich opgaende, vlack-werpende boven op, ende seer groen over-al bewassen, doch kael sonder gheboomten, zijn- Ghedaente de aen de Zee-cant rudsich ende clippich, op plaetsen altemael vTygafs^"' van grauwe steen aen te sien, op plaetsen met afgaende stran-a|^ewest" den, die oock grauachtich scheenen : Hadde hier en daer clippen: ende rudsen wat van de Custe af ligghen, maer ghenoech boven water verheven ende ontdeckt, zijnde de reste altemael schoon, als gheseyt is, met de diepten ende gronden boven verhaelt, en hadde boven op 't landt gantsch gheen sneeu, dan hier en daer aen de water-cant, tusschen de clippen in. Zeylden aldus tot ontrent Noordtwester Son, doen quamen wy by den eersten hoeck, ende saghen by de water-cant twee houten Cruycen staen, waer door vermoedden Sien twee dat daer Menschen ontrent moesten wesen, ende om eenighe noticie ftaen°en te hebben, soo roeyden wy met onse Jachten eens daer nae toe, alwaer comende, saghen dat het Rusche Cruycen waren, diealhier.soo't Varen met scheen, eenighen tijdt van 't Jaer moeten comen, doch en saghen an- aen^ianT ders geen apparentie van volck ofte huysen: Liepen onser een wey-om keimis ° rr J 1 'te crygnen. nich t' landt opwaerts aen, als oock langhes de strant heen, ende Jaghen een wierden eyndtlicken eenen Man ghewaer, daer wy nae toe liepen, diese int gezijnde een Lappaer ofte Jnghebooren van 't Eylandt, maer en woude g^^raee~r ons niet te spraeck staen, hoe wel het scheen aen sijn woorden, dat °nti°°pt hy een weynich Rusch verstondt, liep al deysende achter uyt, als van ons verveert zijnde, segghende int loopen, dat wy by den hoop souden comen, sonder dat wy oyt yet meer van hem conden te verstaen comen, ende steldent op een loopen, in sulcker voeghen, dat wy hem in gheenderley wijse conden achterhalen, hoe wel wy hem 64 An. is94. een groot stuc weeghs nae jaechden, doch was te vergheefs, want iuhus. liepghelijck een schim, niet teghenstaende, dat hy scheen over beyde zijden lam te wesen int loopen en wagghelen, ghelijck ghemeenlicken alle de Lappen ende Vinnen aerdt is: Was sijns persoons-halven ende ghestaltenisse, als oock van cleederen, in alles de Lappen ende Vinnen van Kilduyn ghelijck: Waer door wy voor ghewis ende voor seker hielden, dat het Vaygats moeste wesen, door d' informatie die wy van de Ruschen hadden, daert in alles meestendeel mede accordeerde. T'scheen wel dat yewers binnen int landt eenighe plecken ofte woon-plaetsen moesten zijn, daer sy haer ghemeenschap houden, alhoewel wy anders niet en conden vernemen, dan als gheseyt is. Wat het Landt is belangende, is een schoone Landouwe, meest vlack-streckende, uytghenomen sommige vlacke lang-streckende Berghen, Heuvelen en Dalen, maer niet te seer hoogh. Heeft hier en daerstil-staende en besloten wateren ofte Morasschen, welcke mijns bedunckens, uyt de afwateringe van het sneeu haren oorspronck moeten hebben. Heeft overal velerley Veldt-bloemkens van alderhande coleur, ende sommighe van seer excellenten reuck : Hier en daer oock schoon gras, maer meestendeel een versenckt groen cruydt, van gheender substantie, zijnde altemael int overgaen, ghelijck het Eylandt van Kilduyn, veenachtich, ofte ghelijck als mos, zijnde al-even-eens ghelijck als of men op pluym-bedden ende kussens ginc, seer moeylick om gaen, ende op plaetsen noch morassich, weeck ende nat-grondich, oorsake dat de vochticheyt van't sneeu, soo 't schijnt niet wel verdrooghen can. Saghen daer gantsch gheen gheboomten, noch oock ghedierten, dan alleen twee RheeVerciarin- nen loopen, niet te min vonden wel hier en daer ghebeenten van Lfo1-9 Wes^cus-6 beesten ligghen, voetstappen en conden daer niet bemercken, te ende want en can op t' landt niet vaten noch impressie doen: Ghevo- t'landt van r x Vaygats. ghelte seer weynich of sonderlingh gheen, dan saghen een of twee Veldt-vincxkens vlieghen, ende een Swaelf, ende op de Zee-cant Meeuwen, die boven op de clippen ende steenrotsen Jonghen ende Eyeren hadden, de welcke wy eensdeels stoorden, hoe wel te vermoeden is, datter binnen int landt ghedierten genoech moeten wesen, ghesien daer luyden woonen. De Zee-cant is meestendeel clippich enrudsich, altemael van louter en schoone grauwen arduyn, doch seer antijcx aen te sien. Heeft op plaetsen afgaende stranden, ende hier en daer wijckskens tusschen de clippen in, van grau en swart zant, met cleyne en seer veel keeselsteentgens vermengt: Leyt over al aen de stranden ende Zee-cant so vol van drijf-hout over hoopghesmeten, dat Behoort bij: Werken der Linschoten-Vereeniging. Deel VIII. Bis. 64. 65 het een verwonderinge is, ja boomen met wortelen met al, en sommi- An. xS94 ghe daer van soo groot en lanck, dat men, in noodts-halven, daer wel Iulius' masten ende Raan af soude moghen maken, ende leyt op plaetsen soo verre binnen int landt, ende om hoogh gheworpen, dat het genoech te verwonderen is, hoe het daer ghecomen mach wesen »), of moet daer met gheweldighe stormen opgheworpen zijn, ofte daer moeten wonderbaerlicke ghetijden ende opvloedinghen van wateren wesen maer giste dat het is de groote afwateringhe van * sneeu, die haer op tijden met de vloedt vermengt, makende alsoo t'samen een seer uytnemende hoochte, ende alsdan t' hout soo verre opwerpen of drijven, t' welcke int dalen ende consumeeren van t' water aldaer op t' drooch blijft ligghen. Wy vonden daer stucken van een Lod- vinden een ding aen de strant ligghen, die daer met eenich onweer vergaen tt£n moet wesen, en conden gantsch niet bedencken van waer alle ditaende drijf-hout (dat hier soo vol en dick lach, en over al inZeegintsende^M" weer dreef) van daen mochte comen, naedemael dat wy hier gantsch gaines, geen gheboomten noch eenighe wildernisse vonden, waer door te vermoeden is, dat het moet comen van de zijde van 1 vaste landt af ofte van eenighe andere byligghende Eylanden, al hoe wel wy tot noch toe gantsch gheen ander landt en vernamen. Loopende met de Jachten weder naer boort toe, cromden den eersten hoeck om, daer de Cruycen stonden, de Wal langhes, van waer de Custe weder streckte te weten, van den eenen hoeck tot soo verre als men d' ander ende 't landt conde beooghen, z. o. ten z. aen, ende ontrent een vierendeel muls van desen eersten hoeck af voortaen, heeft men eenen grooten Jnw.jck ofte Bay «), welcke heeft aen de n. w. cant op eenen hooghen Eenen hoeck ende steen-clippe, een groot Rus Cruys staen, hebbende aen de selfde zijde sommighe steenclippen ende rudsen, een weynich ?ay ae" de van de Wal af liggen. Dese Bay streckt meest noorden innewaerder ™ aen met een bocht, in voeghen dat wy 't eynde daer van niet en con- ^ den sien. Aen de z. o. zijde liep de Custe weder wijdt en breedt uytwaert aen: Van welcke zijde het hadde twee ofte drie Eylanden met noch veel andere clippen ende rudsen, niet verre van 't landt ,b i af1llgghen' soot scheen> streckende ghelijck als de selfde Custe Het B J sch.jnsel van dese Bay was, dat men daer wel soude moghen Sche S"- de Tuïutu* \°°r Winden' h°e Wel ^ ^ diepten niet onder-sBchyêP°en,e socht hebben. Wy settent met onse Schepen voor dese Bay, ontrent Sft *«te27~7JZ ^ °P,heffing b°dem ?-»a" Hu^hen -» «ield he. er la.er voor «at de zee he. dnjf hou, wel zoo hoog op kon jagen, zie ook kol. i9b. en 33d 2) Verm. de Lyamchina-baai. ' 5 66 An. i594. een vierendeel mijls daer van af op 10. vamen steck-grondt, ende iuiius. bevoncien dat de stroomen alhier loopen, te weten, met een voorvloedt seer dwers op 't landt, ende met de voor-ebbe seer dwers van de Wal af, loopende daer nae langhes t' landt heen, ende maeckt hooch water met eenen zuydt-oosten ende n. w. Maen l): Laghen hier gheanckert tot den morghenstont. Den 22. des Vrijdaeghs hebbende eenen oostelicken wint, lichten ons anckers weer op en ginghen t' zeyl, onse Cours doende z. ende zuyden ten oosten, ende zuydt zuyd-oost heen ontrent twee mijlen weechs, doen wert het weder stock-stil, soo dat wy 't ancker lieten De Bay met vallen, om niet te verdrijven. Alhier liggende namen de hoochte van deEyiande- d g 6g et ende .5 minuten. Ontrent teghens den avondt kens leyt op r ? & ^ 6Q.graet4s. wesende de Son by 't Westen, creghen weder een moye koelte van mmuten. ^ ^ oosten: Waer mede weder t'zeyl ginghen, doende de voorsz. Cours van z. ten o. ende z. z. o. en somtijdts zuyden aen : Liepen also tot eenen anderen hoeck, welcke mochte wesen ontrent vijf mijlen weeghs van de boven ghenoemde Bay zuydt-oost heen. Desen hoeck maeckt een verthooninghe van 4. oft 5. Eylanden 2), die doch niet verre van het vaste landt af schijnen te ligghen : Hoe wel wy noch niet seker en conden weten, ofse van t' landt verscheyden of daer aen vast waren : dan saghen sommighe grootachtighe clippen, voorby wesende, wat van *t landt afligghen, ghelijck van dese Custe voortaen altemets hier en daer sommighe clippen ende rudsen van de Custe afligghen, doch genoech sichtbaer ende kennelick. By desen hoeck-, op een van dese, t' welcke Eylanden scheenen te wesen, stonsien weder den weder twee houten Cruycen, in ghedaente als die wy te vooren twee Cruy- „hesien hadden. Van hier zeylden wy voortaen tot ontrent de Son een staen. o * * int Noorden, doen quamen wy recht voor een open, t'welcke mochte wesen van ontrent een mijl breedt, hebbende int midden, soo 't scheen, en wy anders niet conden vermereken, een Eylandt ligghen 3), crijghen t' welck hem was streckende in de lengde gelijck als de Custe, soo JhTvTnde" dat het twee openen maeckte, wesende t' gat van de zuydt-zijde Engte ofte breeder ende wijder int ghesicht, als dat van de noordt-zijde, ende Vaygats^ van 't zuyder gat af, scheen de Custe weder te strecken z. z. o. aen, soo verre als men beooghen conde, altemael een vlack weynich verheven landt, alst voorgaende, gantsch van eender ghelijckenisse. Van 1) Waarmede bedoeld wordt dat het zoogenaamde Havengetal (tijdstip van H. W. op volle en nieuwe maansdag) zou wezen: 9 uur. — (Maansuurhoek 135°). 2) De Karpovi-eilanden. 3) De eenigszins zelfstandige landtong tusschen de Kapen Primyetni en Dyakonova deed zich als een eiland voor. 67 den hoeck met de ghelijckenisse van de Eylanden af, daer de laetste An. iS94. Cruycen stonden, tot dit open met het Eylant in de mont, waren Iulius ontrent drie mijlen weechs, naer gissinghe, streckende de Custe zuydt-oostwaert aen, int schijnsel tot het voorsz. open toe. Dit open was, mijns bedunckens, de Straet *) ofte Engte tusschen t' Eylandt Vaygats ende f vaste landt, ende dat om oorsake, dat d' Jnformatie die wy hadden van de streckinghe ende mijlen van Vaygats, als oock de hoochte van de Son, met de diepten van 't water, wy bynaest al- ian Huv. soo vonden daer met over een te comen, gelijc oock alle de Globus fanSd°epinie - 0 ■ 9-c, j ende Caerten sulcks aen wijsen. Saghen van bovenen de steng af, datStraet van het hem een groot stuck weechs in streckte oostwaerts aen, al hoe- Vaygat3, wel men verre heen weder lant sach, ende om dieswille dat wy informatie hadden, datter een Eylandt aent zuyt-eyndt van Vaygats lach, ende van daer oostwaert aen ses andere Eylanden, soo docht my gantsch t' eenemael, dat de selfde Eylanden, wel conden van verre een ghesicht maken, als een besloten landt: en ghenomen t selfde alsoo niet en ware, soo en can men doch even wel, van buyten aen comende, niet weten hoe hem de binnen Custen heen strecken, en door den anderen een vreemt ghesicht van verre maken, als men dat menichmael siet ghebeuren: Waerom myn persuasie heftelicken was, dat men t' selfde behoorden t' ondersoecken, sonder soo goeden occasie voorby te zeylen. Waren daer ontrent by de drie mijlen, naer ons dochte van af, op 9. vaem steck-grondt, wesende recht teghen over t' Eylandt, dat hem in de mondt verthoonde, t' welcke van ons lach o. n. o. heen. Wy hielden den Ammerael onses goetduncken voor ooghen, seggende.dat het ons goet dochte, dat t'ondersoecken: waer op hy seyde, dat hy 't noch voorder aen begheerde t' ondersoecken, om te sien waer dat het landt soude heen strecken, tot soo langhe als de Custe weder oost ofte westwaerdt aen liep, om verseeckert te wesen, ende in gheen twijffelinge te blijven datter zuytwaerts aen noch yet t' ondersoecken bleef 1 Want als dan soo mochten wy dit open voor ghewis houden, ofte soo niet, dat noortwaerts aen te soecken, sonder met eenighe achterdenckente blijven, datter Loopen aen de zuydt-zijde yet meer te ondersoecken was. Liepen alsoo t'gat yfygaT voorby met een slappe coelte, den gheheelen nacht voortaen de Cus- voorbij te langhes, welcke was streckende z. z. o. heen, so verre als men be- aendwaerts ooghen conde, ghelijck als gheseyt is. Wy saghen recht voor t' voor- sien 3. ofte schreven gat, drie ofte vier van de visschen, die wy Zee-paerden aenandert ker't i"et WaSdC Straat' maar' ZO°alS bUjken Zal' achtte Nay het gera°et) nog wat zuidelijlo°pen, om zeker te zijn dat elders geen Straat was. 68 An. 1594. Iulius. Morsen ghenaemt. De ghedaente van Zee-paerden. Crijghen weer vlack water ende zant-stranden. Sien binnen intlant roock opgaen. 69. graet en I3.minuten. Varen met het Jacht aen t' landt om kennisse te crijghen. Ghedaente ende ghelegentheytvant vaste landt aen de zuydtzijde van Vaygats. Vinden een kijl van een Lod- hieten (wordende van de Ruschen Morse ghenaemt) bescheydelicken met het hooft ende halve hals boven water, waren van een rosse coluer, ende hadden twee tanden uyt den mondt steken, van bovenen nederwaerts, Olifandtsghewij's. Den 23. des Saterdaeghs, zeylende noch alsoo de Custe voort aen met een slappe koelte ende veel tijdts stilte, begonst de Custe weder zuyden ten oosten, ende zuyden en zuyden ten westen te strecken, ende schenen weer zant-stranden aen de zee-cant te crijgen, als oock Vlacke wateren, in voeghen dat wy óver een mijl weechs van t' landt af, maer 7. 6. ende 5. vaemen diepten hadden, saghen hier en daer, te weten zuydtwaerdt aen voor ons uyt, wel roock op gaen, doch gheen lant om de laechte, waer door wy ons gantschelicken lieten voorstaen, dat het t' vaste landt was, dat hem zuydtwaerdts heen streckte, makende alsoo eenen grooten inwijck, die by Pitzora weder uyt moeste comen, gelijck wy voorby Pitzora ondervonden hadden, dat hem t' landt van daer af voordt aen zuydtwaerts in streckte, sonder t' eynde te moghen sien. Des naemiddaeghs namen weder de hoochte van de Son op neghenentsestich graet derthien minuten, ende om ons wat beter t' onderrechten, voeren met het Jacht naer landt toe, alwaer wy int aencomen allencxkens meer en [koi.9dJ meer vlackte creeghen, even ghelijck by t' landt van Swetenoes, wesende t' landt oock van soodanighe ghedaente, was een soo vlacken strant dat wy nieuwers drooch costen aen comen, zijnde op plaetsen verheven zant-landt, ende op plaetsen vlacke strant van een bruynachtich zant met cley ende cleyne keeselsteenkes ghemengt, vonden daer een cleyn drooch Revierken van weynich waters, een stuck heen om ende wederom te landewaerts in loopende, welck sonderlinghe gheen water en hadde, om dat het laech water was, soo dat men daer half drooch voets const over loopen, vonden insghelijcx alhier teeckenen datter eenighe Loddinghe gheweest moete hebben, overmidts daer de plaetse noch versch was, daerse ghevyert hadden met spaenderen die noch eerst ghehouwen waren, en andere dierghelijcke ghewisse teyckens, nu loopende een stuck weechs te Landewaerts in, langhes het drooghe Revierken heen, ende door lang streckende ghebroken Valleyen, daer een water- beecke door liep, vondt ick een gheheele kijl*) met noch meer borderen 2) aen den anderen ghenaeyt 3), van een groote Lodding wel van 1) Lees; kiel. 2) Van „border", d. i. „bort" of plank (Verdam). Dus: huidplanken (Verg. Eng. board). 3) De lodijas waren klinkwerksgewijze gebouwd, d. i. zoodanig dat een hoogere huid- 69 by de 40. voeten lanc, en dan noch op verscheyden plaetsen, de zij- An. 1594. den van de Lodding, soo dat het schijnt de selfde daer vergaen moet din'g van4o. wesen, maer niet teghenstaende een goet stuck weechs binnen in 't doetden lang landt, alwaer oock hier en daer drijf-hout van de Zee, soo 't scheen, vergaen opgeworpen lach, dat ghenoech te bedencken gheeft, hoe 't daer soo was' verre in comt ende van waer dat het hercomt, dewijle alle dese Landouwen gantsch kael ende sonder gheboomten zijn. Dit is een seer schoone Landtschappe van goede cley en zant-gront, alhoe wel het oock op de hoochte ende meest over al versengt cruydt ofte mos / heeft, t' welcke seer bol ende saft int treden is, dat ghenoech te verstaen is, te comen van niet ghehavent en bearbeydt te worden, en daerom alsoo 't een cruydt op 't ander groeyt met het stoff daer onder ghemengt, waer van het alsoo bol en veenachtich schijnt te wesen, t' welcke alleen boven op is, maer de gront is hardt en schoon, en seer bequame aerde om alle vruchten (soo 't soude schijnen) voort te brenghen: Heeft hier en daer veel fraye groene valleykens en schoone velden van gras by de stil-staende wateren ende lacken, die daer over al veel zijn van 't sneeu en de groote afwateringhe, soo 't te gelooven is, veroorsaeckt: Saghen daer gantsch geen ghedierten, dan wel voetstappen van Rhinnen, en oock van groote Voghels, als Cranen of noch grooter 't aensien : Saghen twee ofte drie cleyne veldt-Vincxkens, waer van onse gasten twee joncxkens af grepen, andere ghedierten gantsch niet. t' Landt hadde 00c in de valleyen veel veldt-bloemen van alle soorten, en de hoopwerck van Biesloock: Cregen hier weer een warmte, en de Muggen *) opt lant, die ons van dat wy van t' landt van Pitzora af scheyden, nogt meer ghemoet waren, waer door ons noch meer voorstont dat het t' vaste lant, dat van Pitzora af comt, moeste wesen, waer aen met alle dese teyckefoi nen' §antsch niet te twijffelen en was : Ende nademael dat wy nu ''° ] dus verre waren, namen voor ons, noch een weynich vorder aen te loopen, om dat wy een punt strants sagen hoecx-ghewijs af steken, om ons van alles gantsch en de ghewis te versekeren. Zijn alsoo met de Schepen wat meer heen gheloopen op 5.6. vamen diepten, tot dat Wy quamen op 3. en de 2. en half vaem, noch over een half mijl weeghs van 't landt af wesende, alwaer t' hooghe landt dat wy van Plank even builen en over een lagere heenreikt. De verbinding geschiedde niet door spijkers maar door naaiingen. Zie b.v. teekening eener lodija in De Veer „Drie Seylagiën" p. 58 en hierna kol. 19b, alwaar Jan Huyghen de zaak nader beschrijft. De lodija's zijn ook uitvoerig beschreven door Nic. Witsen in zijn uiterst zeldzame Architecturanavalis (1690). Ex. 'er Un, Bibl. van Amsterdam. ') Zie aant. bij kol. 7b. 7o An. 1594. te vooren boven t' voorste landt over ghesien hadden, te landewaerts luims. nu vooren aen de water-candt ghecomen was, zijnde altemael een lanck-streckende vlack-gheberghte, doch niet te hooch, gaende alsoo vlack af dalende tot aen den water-cant, over al groen, doch gantsch kael van gheboomten. Hadden noch hier en de daer, aen den Oever van den water-candt sneeu ligghen. Saghen oock binnen int landt op sommighe plaetsen roock opgaen, soo dat het daer moet bewoont wesen : Maer aen de Zee-candt en saghen gantsch gheen volck noch Ontdecken apparentie van wooninghen. Saghen daer ook een Revier in loopen, R^vieraen6 welcke naer 't scheen was nae 't noordt-oosten innewaerts aen streczydTvan kende. Wy waren naer onse gissinghe, voorby t' vermeynde gat ofte Vaygats. oopen, gheloopen thien ofte elf mijlen weeghs, ende siende dat wy geen voordeel en deden, ende dat hem t' landt meer en meer zuydtwaerts ende zuydt zuydt-west was uytbreydende, als oock dat de diepten begonsten te minderen, soo dat wy gantsch gheen rekeninghe en dorsten maken, van aldaer eenighe passagie te vinden, zijn wederom ghekeert onsen wech die wy ghecomen waren, naer het Keeren we voorseyde oopen ofte gat toe, om dat te ondersoecken, ende daer deïi aenom faelgeerende, noordtwaerts aen, een ander t' ontdecken. Hadden de het popen wmt Van uyt den noorden, ende ginghen west ten noorden ende vanVaygats J 0 0 t' ondersoe- west noordt-west aen, laveerende alsoo den gheheelen nacht, af encken' de aen. Den selfden nacht ginck de Son weder onder, wesende int De Son be- noordt noordt-oost maer quam een weynich tijdts daer naer weer op ondeTte^ int noordt-oost ten noorden. *) Dit was d' eerste reyse dat wy hem frènde" uvt net ghesicht verlooren, ofte onder gheghaen was, van den sevencomt weder thienden Junij af, dat wy hem eerst den gantschen nacht behielden, schijnint zijnde in de contreye van 't Eylandt Loffvoet, aen de ander zijde bende te" van de Noord-caep. denT" Van ^en 24"des Sondaeghs hadden noch al oostelicke ende noordelicke junij af noyt winden, met een goede koelte ende bedeckten hemel, somtijdts wat weesue" reghens, laveerende noch al af ende aen, by de Custe heen, onsen dé^Eyian" wech doende naer 't ghene, dat ons dochte een oopen ofte gat te den van wesen, dat wy te vooren voorby ghezeylt waren, maer om de groote Loff-voet ' 1 , • , af tot in stroomen die daer uit quamen, en conden daer niet wel, naer onsen dese con- ... , treyen. wille, teghens op comen. Comen in Den 25. des Maendaeghs teghens den dagheraet te rekenen, de van Vay- Sonne ontrent int oosten wesende, quamen t' gat ofte oopen, soo 't gats. , t) Belangrijke mededeeling. Het ware noorden viel dus samen met magnetisch N. N. O. 'Ai Ü. en de variatie der magneetnaald bedroeg aVs streek (280) Noordwestering. Zie ook fol. 5a. 71 scheen, ingheloopen, tusschen twee hoecken landts, wesende in de An. 1594. breette van een cleyne mijl, streckten alsoo oostwaerts in. T'landt verclarmge was van beyde zijden niet te hooch, vlack boven op, ende groenach-van de m~ ' , comste van tich, maer gantsch kael van gheboomten, als alle t' ander landt dat Vaygats. wy van te vooren ghesien hadden. De zuydt-zijde (t' welcke wij t' Ikoi. IOb.] vaste landt vermoedden te wesen) was int eerste incomen, soo 't scheen zant-landt. Hadde wat verscheyden van 't landt af, veel groote als oock cleyne steen-clippen ende rudsen liggen, langhes de Custe heen streckende, ghenoech boven water ende sichtbaer. Wat innewaerder aen begonst dese selfde Custe steenachtich te worden aen de water-cant. De noordt-zijde, dat naer ons duncken, t' Eylant van Vaygats was, was wat steylder aen te sien, doch oock vlack landt boven op, hebbende aen den water-cant grauachtighe arduyn-clippen, opplactsenafghebicktlandt.endeopcontreyenafgaendegrauwe singel-strant 1), gantsch en t' eenemael ghelijck wy t' Eylandt van Vaygats vonden, als wy daer d'eerste mael aen quamen. Hadde op den eersten ende uytersten hoeck 2), naer 't scheen, veel houten Cruycen staen, waer van ghenoech te vermoeden is, datter de Ruschen frequentatie hebben : Al hoe wel wy daer noch gheen apparentie van huysen en vonden, noch gheenich volck conden vernemen. Beyde dese Custen streckten met wijeken ende bochten uyt ende in, principalicken aen de noordt-zijde. Wy liepen daer in, houdende so vele als wy mochten int laveeren, midswater, ende de noordt-zijde naest, om dat ons die dochte steylste te wesen, ende oock om dat de wint uyt den noorden was. Vonden int eerste incomen neghen ende thien vaemen, ende daer nae vijf ses vamen, t' welcke scheen een bancke te wesen, want creghen daer nae weder 8.9. vamen, altemael harde De straet ende niet te schoone grondt. Aldus in zeylende sagen 't landt voor ga"s ^^„t ons uyt een stuck weechs binnen heen, gantsch rondtsom beslooten,int in™men ' 0 ' gantsch een ende scheen aen den anderen vast te wesen, ende overmits dat het besloten een doncker ruych weer was, dochtet ons goet te anckeren om voor- sen. der aen de sekerheyt met de Jachten t' ondersoecken. Wy settent by Worpen de noorder Wal 3), wesende wat meer als een half mijl t' gat binnen een haWe7' in, ende sonden terstont de Jachten vorder aen, om van alles kennisse mijl binnen * in wesende, te nemen. Hadden een ruych storm weer van uyt den noordt-oosten, ende senmet een felle coude ende vochticheyt, soo dat het hem in sneeu uyt om ver- 1) Singels zijn strandkeien, verg. Eng. „shingle". 2) Moucheron's hoek, thans Kaap Greben. 3) Men kwam ten anker omstreeks Kaap Dyakonova (Afgodenhoek). Verg. den 26- dezer maand. 72 An. 1594. resolveerde, ende dicht neer viel. Saghen hier en daer Visch uyt het derde gele- water op en neer springhen, die gantsch spier wit was. Ons quam gemheyt een gheweldighe stroom teghens van uyt den oosten, loopende seer t'ondersoe- & o o j c eken. sterek naer 't westen 't Zeewaerts in, waer door wy gantsch verhoopVaygatsdieten dat het een doorgaende Straet moste wesen: een weynich ghefpier °wit is anckert wesende, saghen met de harde stroomen weder veel en groote Crijgen we- schossen ijs voorby drijven, by de zuyder wal langhes t' Zeewaerts der ijs dat uytdenoos-in, t' welcke wy (nae dat wy t'landt van Pitzora verlaten hadden) straet noyt meer ghesien en hadden in Zee drijven, dan wel hier en daer draven y' tusschen de clippen aen de water-cant vast ligghen, ende hadden onse gissinghe ende troost al voorseker ghemaeckt, dat wy 't nu gantsch en t' eenemael souden quijt gheweest hebben, niet teghenstaende, vonden alhier t' contrarie, waer mede het ons suspicie gaf, dat daer (soo 't een doortocht ende Straet is) noch meer ijs achter de vioedtuyt handt moeste blijven, ende dat wy daer noch niet al van vry waren, in de Engte Vonden alhier dat het water wies met de stroomen die uyt den oosvanNassau. ten qUarnenj waer mede ons gantsch voor gewis dochte, dat het gat [kol. moeste door gaen in een ander Zee daer de vloet vandaen quam. Wat nae den middach quamen de Jachten weer aen boordt, ende brachten ons goede tijdinge met hoope om t' gat door te mogen : want seyden, dat gevaren hebbende ontrent twee mijlen weechs, sy gevonden hadden een Eylandeken van ontrent een half mijle groot, doch kael sonder yet te hebben, dan voetstappen van Rhinnen ende Crijghen vogelen. Aen de oost- ende zuydt-zijde van dit Eylandt vonden weydéraaenWe nich diepten met een vlacke gront. Maer van daer af noorden ende haer'tpin- noorclt noordt-oost aen, quamen weder in de diepten I), ende bevonghe brengt den dat hem t' gat noordt noordt-oost uytwaerts aen streckten tot van een . goede hope in een ruymeZee,ghelijcksyandersniet en conden bemercken: Ende doorgaendeom dat het doncker en sneeuachtig weer was, en conden t' rechte Straet was. bescheyt van alle sekerheyt niet hebben, dan ondervonden dat het water aldaer weder van een blauwe coleur ende seer sout was gelijckd' oprechte Zee Oceanus over al is, ende seer different van 't water dat wy aen dese zijde by het lant heen hadden, het welcke teerachtich van swarte coleur is en brack in de smaeck. Met dese teeckenen waren gantsch verblijf, ghelijck of wy bynaest versekert waren, dat het een warachtich door-gaende Straet, ende het ander weder een ruyme Zee moeste wesen: Waren oock aent landt, te weten aen de noordtzijde ghevaren, dat wy Vaygats gisten te wesen, ghelijck het oock vinden voorseker moeste zijn: Vonden aldaer weer een houten Cruys 1) Blijkbaar: Storozhevoi Eil. (Eiland met den staart). Behoort bij: Werken der Linschoten- Vereeniging. Deel VIII. Blz. J2. Maiu&trvnj hctci 73 staen, en noch een versche plaetse van vyer ghemaeckt te hebben An. 1594. met gehouwen spaenderen: veel Knippen ofte Vallen in d' aerde Rekenen ghemaeckt om Vosschen, Maters ofte Sabels te vanehen, soo hetvan datter menschen scheen. Vonden oock groote menichte van Rheen ende Rhinnen op Vaygats hoornen, sommighe met hooft met al, tot het been toe afgheknaecht: wa^eT5' het welcke te vermoeden is van de Wolven ende Beiren ghedaen moet worden, waer van sy naer hen dochte, sommighe saghen loopen: andere kennisse van volck ofte wooninghen en conden daer niet meer af vernemen : ende om dat de donckerheyt, haghel ende sneeu hoe langher hoe meer noch aenhielt, quamen weer aen boordt, verwachtende eenighe verbeteringhe, om onse ondersoeckinghe voorder aen te doen. Brachten oock een hooft van een Zeepaerdtofte Morse, met de tanden ende den gheheelen hals daer aen vast, doch was van het vleesch tot het been toe afgheknaecht: ende om dat men 't fatsoen van 't hooft, tanden, kaken, ende den gheheelen hals noch bescheydelicken conden sien (het welcke seer vreemt t' aenschouwen is) hebben 't selfde in bewaringhe gheghe- Dit voorsz. ven om (met Gods hulpe, int Vaders landt keerende) dat uyt curi- ZftePM0rrden eusheyt voor een vreemdicheyt te laten sien. Dit weer gheduerdesen hooft aldus den gheheelen dach, met weynich verbeteringhe, ende t' sien tot""1 meestendeel van den nacht deur. Saghen noch den gheheelen nacht %y denvw" menichte van ijs drijven, met de stroomen t' Zeewaerts in: ende ons maerden j 1 1 ende seer dochte, naer wy t op t beste conden vermereken, dat de stroomen curieusen [hoi amier met de wint gaen, ghelijck als in de Sondt, ende t' water wast PaTudanum ' ,od ] ende valt seer weynich *), dat te beduyden heeft, comende even welals he'selve voor zijn de vloedt uyt den oosten, als vooren gheseyt is. Camer ver- Den 26. des Dinghsdaeghs was het weer wat claerder, doch even bende, wel seer kout, met een harde koelte van uyt den oosten, ende oost Gheweld»f?e * 3 stroomen in noordt-oost: Waer mede eenen wonderlicken ende gheweldighen deStraet stroom ginck, het gat recht uyt westwaerts aen, ende quamen over- gats.Vay vloedicheyt van schossen ijs drijven, die ons niet weynich in vreese en stelden, want quamen ons recht voor den boech, in voeghen dat het ons niet moghelick was, die t' ontwijeken. Creghen een schosse ijs naer ons toedrijven, wel van een Marghen landts groot, ende ten minsten by de drye vamen dick onder water, soo dat ons hethayr te berghe stondt, die te sien : maeckte sijnen drif een stuck weeghs aen de noordt-zijde voorby ons heen : Maer om dies wille dat d' overdadighe grootte en de dichte te veel begrijps nam, quam by de Wal aen de grondt, waer door hem sijn rechte Cours verhin- 1) Volgens de Adm. kaart 31/» voet. 76 Aïuiiuf4 greynen van zant int aensien. Wy bevonden dat dit Eylandt aen den oost-candt een stilstaende ende besloten water hadde •), dat het bynaest van 't ander landt afscheyden, hebbende alleenlicke n van de zuydt-zijde, als oock van de noordt-zijde, cleyne voet stranden tusschen de Zee, ende dit binnenwater, t' welcke ghenoech, soo 't schijnt, met d'opwateren ende sprinck-vloeden onder water comt, soo dat het ghenoech een Eylandt mach ghenoemt worden, oorsake dr"edofteWel de voorsz- afscheydtsel, als oock het onderscheydt ende uytmuntinvier honden ghe van de hoochte die 'theeft, by 'tander landt te ghelijcken. Op den beëideri ofte uytersten hoeck, aen de zuijdt-zijde van dit Eylandt staen wel drie ofte stffe°nopde V'er hondert houten Afgoden, soo cleyn als groot, ende zijn ghesne- [kol. «b.] hoeckvan ^ h°Ut' qualick en Pl0mP ghefatsoneert, soo dat men passen deestrlete. heken can vermercken, datse naer menschen ghestaltenis ghesneden zijn: legghen wat schuyn opgheheven teghens een steunsel aen, met diselfde hCt aenShesicht nae 'l oosten ghewent, ende hebben rondtsom haer den Afgo- een groote mennichte van Rheen ofte Rhinnen hoornen, die sy, soo noemden* * schijnt, aldaer moeten voor een offerhande brenghen, welcke hoornen ende Afgoden ons van verre scheenen Cruycen te wesen, om dies wille dat wy die van te vooren hier en daer ghevonden hadden op de hoecken, als vooren verhaelt is: Maer ondervonden als nu dat het Afgoden van de Lappen ende Vinnen, ofte Jnwoonders van 't landt waren, die noch t' Heydensche gheloove hebben, als aen dese teyckenen ghenoech te verstaen is 2). Jck en can niet vermoeden hoe dat daer soo grooten menichte van Beelden by den anderen, ende op een over hoop gheleyt zijn, dan is te dencken, dat soo dickwils als daer een sterft, alhier in de plaetse van den dooden, een Beeldt ghebracht wordt, ende schijnt alsoo waer te wesen, om dies wille dat wy daer Beelden vonden, die van ouderdom vermollemt ende versleten waren, ende sommighe noch gantsch nieu, en niet langhe ghemaeckt : Oock mede dat de sommighe waren als Mans, andere als Vrouwen, ende ettelicke als Kinderen, eenighe Man ende Vrou aen den anderen : Jnsghelijcks stocken van vier, vijf, jae seven, acht, ende meer aenghesichten onder den anderen, als van een gheheel Huysghesin : Ofte moet wesen, dat sy daer t'eenighen tijde van 't Jaer in 1) Zulk een water vindt men op de moderne kaarten ten beC). Kaap Dyakonova. Het „eiland" is eigenlijk een schiereiland dat met twee uiteinden aan Vaigatsch is gehecht. K. Dyakonova is dus de Afgodenhoek. 2) De offerheuvels op Vaigatsch, zooals Jan Huyghen die beschrijft bestaan nog en worden door de Samojeden steeds geëerd, al zijn zij Christenen. Afbeelding zie b.v. Nordenskiöld „Umsegelung" p. 82, 83 met beschrijving aldaar. De houten afgoden zijn, wat afwerking betreft, zeer achteruit gegaan. 77 Beevaert comen, ende alsdan een yeghelick sijn ghelijckenisse ende An. 1594. Beeldt daer by leyt. Saghen daer oock bynaest t' fatsoen van een Iulms' bare ofte berry, hebbende de stijlen van ghelijcken met ghesneden aensichten, daer sy, nae te presumeeren is, de Beelden in Processie mede moeten omdraghen. Wy meenden eerst dat het een Kerck-hoff ende begraeffenisse moeste wesen: Maer en vernamen daer gheen apparentievangraeven ofte ghebeenten, anders dan de voorsz. Rhinnen hoornen, die daer hoop-werck waren. Andere teyckenen vanhuysen ofteMenschen en conden daer tot noch toe niet vernemen, al hoe wel wy 't landt een stuck weeghs over en weer over liepen. Doch by dese Beelden ende Afgoden ishetghenoech kennelickdat daerMenschenwoonen: Maer waer dat sy hun onthouden, en wisten tot noch toe niet t' ontdecken. T'landt is over al een vlacke groene Landouwe van schoone harde cley-grondt, aen de Zee cant afghebickte grauwe steen, ende arduyninghe clippen, op plaetsen afgaende singhel-stranden van cleyne grauwe keesel-steenkens, als verhaelt is. Heeft over al uytnemende veel Lepel-bladen *) onder het gras ende cruydt ghe- Lepei-biamenght, als oock hier en daer veel Bies-loock. Heeft binnen int gat foóc ende ofte Straet aen de oost-cant van dit voorsz. Eylandt, weynich drijf- andere J ' J J cruyden en hout ligghen, naer dat daer aen de west-zijde veel ende overvloedich veidt bioelach, als op sijn plaetse gheseyt is. Vonden wel op etlicke plaetsen vaygats. Zee-paerden-hoofden ende lijven ligghen, maer meest vergaen, so I datse t' opnemen niet weerdt en waren: Maer Rhinnen hoornen laghen daer over al by menichten, ende soo groot als wy die oyt te vooren gesien hadden. Andere ghedierten en saghen gantsch geen, dan hier en daer eenige Velt-vincxkens van een bonte coleur, ende die noch seer weynich. Dit landt heeft oock over al veel Lacken ofte stil-staende beslooten wateren, die seer excellent en versch zijn, ende dat noch te verwonderen is, is, dat boven op 't voorsz. Eylandt van Een lack de Afgoden, te weten, op 't hoochste niet verre van den hoeck daer Wa"eVopth d'Afgoden staen, staet een ront ende beslooten lack van soet ofte hoocihste- ö van het Af- versch water t' welcke al passelicken groot is, ende en heeft niet goden veel spatie ofte boordts van landt, tusschen het lack ende de cant van 'andt' 't Eylandt, wekken cant al van een goede hoochte ende steylte is, van loutere afghebickte grauwen arduyn ende rotsteen, in sulcker voeghen dat men aldaer ghemackelicken een Conduit ofte goot souden moghen maken, om t' water van beneden t' ontfanghen, soo 't noodich ware, hoe wel dat onder aen de voet gheen spatie en is om te staen, want de Zee slaet daer teghens aen, maer men moestet met het 1) Generieke naam voor de cochlearia. ;8 AinuHuS94' b°°dt daCr °nder %ghendeontfanghen, ofte daer een goot ofte ander Jngenie maken, dat ghenoech om doen is, hoe veel te meer, dat men in dese Contreye gheen ghebreck van versch waters heeft, noch niet noodich is daer veel moeyten om te doen, want men vindt het over al op alle plaetsen abondant ghenoech van de afwateringhen van 't sneeu, als gheroert is. Andere besonderheyden en weet tot noch toe, van dit landt «) te verhalen, soo dat, met het ghene ick te vooren hier ende daer aengheroert hebbe, ghenoech te verstaen is, wat dies is belanghende, tot dat wy eenighe andere noticie van 't volck, ofte voorder aen (soo 't ons Godt gunt) connen vernemen. Hadden als noch menichte van schossen ijs, die van uyt den oosten door de Straet west aen 't zeewaerts in dreven. Tegens den avondtstont worde het weder mistich, met kout vochtich weer, met eenen harden gheduerenden storm des selfden windts van uyt den oosten, duerende alsoo den gheheelen nacht over. Den 28. des Donderdaeghs hadden noch al t'selfde weer ende wint, met meer storms als het te vooren gheweest hadde, soo dat wy daer gheen cesseeren aen en creghen: Meenende naer't hem aenstelde, dat het altoos wilde dueren. Saghen noch al veel ende gheweldighe schossen ijs uyt het gat comen drijven, gheduerende alsoo den gheheelen nacht over. ijs van een Den 29' deS Vrvdaeghs in den dagheraet, quam daer een soo groohaif mijl ten schos ijs uyt drijven, datse inder waerheyt, meer als een half sro°l- mijle weechs int gesicht lanck scheen te wesen, en breedt en dick meraeiwortnaevenant' ende quam overlanghs uyt drijven: want soo sy over gedwongen dwers ghecomen ware, en hadde niet moghelick gheweest datse t* s«rnamede gat door ghemoghen hadde, al hoe wel f selfde meer als een half ruymen. mijle in de wijtte heeft, soo dat den Ammerael die 't tot noch toe binnen in onthouden hadde, ghedwonghen was, buyten by ons te comen ligghen : Wy en conden ons niet ghenoech verwonderen, van waer soo groote menichten ende uytnemende groote schossen mochten vandaen comen: waerom ons een quade suspitie gaf, dat het uyt [kol. een vlacke Zee moeste comen, ofte ten minsten van ondiepe plaetsen, en dat het als nu met de gheweldighe storm van sijn plaetsen ghescheurt, ende alsoo door het gat ofte Straet herwaerts aen ghedreven moet worden. Wy hadden noch al den selfden harden wint met een gheduerighe koelte ende ijs-ganck, verwachtende met gheduldicheyt een verbeteringhe, soo het Godt beliefde. Des naemiddaeghs creghen een weynich reghens, hebbende altoos een hardt storm- 1) Hier schijnt het woord „niet" te zijn uitgevallen. 79 weer van uyt den oosten ende oost noordt-oost, ende daer naer wat An. is°4zuydelicker: waer door, als oock om dat het een Sprinck-vloet was, Iulluswy weder sommighe schossen ijs aen boordt en voor den Boegh creghen van vreesselicke grootte, maer en deden ons geen schade, om dat wyse naer ons beste vermoghen mijden: Saghen desen dach ende aenvolgende nacht soo veel ende groote Schossen ijs voorby drijven, als wy oyt te vooren ghesien hadden, die al met de wint ende stroom westwaerts aen t' zeewaert in setten, soo dat wy ons ghenoech verwonderden: daer waren schossen onder van vijf sesTijssoo Scheeps lengten groot, die op de vier vamen diepten aen de grondt optier'he' bleven sitten sonder te moghen vlooten *): Waer by ghenoech te vv*^™et considereeren is, hoe alle d'ander naevenant zijn. Wy spraken des mocht, avondts met des Ammeraels volck, die ons seyden des voorighen Den Amdaeghs aen 't zuyder-landt gheweest te hebben, met hen neghen ofte ^e^varen thiender som, hebbende slechts een spiets ofte twee mede, om dies aen de ... zuytzijde wille dat wy aen de noordt-zydenoyt volck ghemoet hadden, maeck- van de ten hen sonder achterdencken aldaer yets te vinden, dat hen hinder- fanaal6" licken mochte wesen. Op 't landt springhende quamen by een hutte- ^^^c ken, alwaer sy weder hoopwerck van Afgoden vonden, doch wat haer bynae beter verchiert en ghepollijst, als die van de noordt-zijde, want sey- ben, maer den dat sy d' ooghen, ende de teeten van de borsten van tin ghe- 0'n"Comen maeckt hadden. Niet langhe daer ghestaen hebbende, saghen een Man op een sleetken comen ghereeden, met drie Rhinnen daer in ghespannen, die hem voort trocken. Sy dit siende, ginghen naar hem toe, om te sien of sy hem te spraeck conden comen, ofte andersins crijghen, ende hadde een Boogh met pylen 2) by hem, maer doen verciarin- hy sach dat den onsen anders niet dan alleen een Spiets in de handt f^en" haer en hadden, leyde hy de Boogh van hem, nemende insp-helijcks een met het 0 ■ volc beje- Spiets in de handt, die hy, soo t scheen, by hem hadde: als willende gent is, en- bethoonen, dat hy den onsen gheen voordeel en wilde gheven ofte ghed'aente? hebben: Maer siende dat sy al t' samen op hem aen dronghen, sprongh etcom hoogh, ende maeckten een gheschrey, waer mede sy terstondt saghen uyt een Valleye comen springhen, by de dertichpersoonen,altemael op Sleetkens, elck met twee ende drie Rhinnen voor haer heenen trecken, ende hadden in eenen ooghenblick den onsen bynaest omsinghelt, ende de zijde van de Strandt voor het Jacht beset, soo dat sy ghenoech bekaeyt ende inden noot waren: doch hebben int eynde ï) Vlotten, drijven. 2) Bogen en pijlen zal men tegenwoordig bij de Samojeden niet meer vinden, wèl oude vuurwapens. Zie b.v Nordenskiöld „Weltumsegelung" I p. 70. 8o An. 1594. eenen moedt ghegrepen, ende zijn daer door heen ghejaecht, om dies wille dat de andere achterwaerts uyt deysden, by avontuere vreesende dat daer van den onsen eenighen verborghen laghen, die [fol. 12. hen van achteren mochten beschadighen, want anders willende, hadden den onsen ghemackelicken ghenoech ghecreghen, ofte en hebben haer misschien niet willen hinderen. Den onsen t' Jacht crij- ghende, zijn metter haest van het landt afghesteecken, t' zeyl op- settende, ende alsdoen soo quamen daer noch vijf van den hoop op de Strandt loopen, die sommighe pijlen naer haer toe schooten, doch en deeden haer gheen schade om datse al buyten schoots waren. Sy seyden dat het altemael luyden waren van groote statueren, maer wat ghestalten ende hoedanich de habijten zijn, en wisten ons niet te segghen, want de verbaestheyt en gaf haer gheen plaetse om sulcks te bemercken. Hier mede maeckten sy ons begheerich om t' onder- dersoecken, soo ons het weer plaetse gheeft, of wy eenighe Jnfor- matie van de selfde conden crijghen, daer toe ghebruyckende alle vriendtschappen ende listen, ons moghelick wesende, om yet sekers van dese contreyen te weten, want andersins wy weynich middelen saghen, om dat te moghen verstaen. Crijghen Den 30. des Saterdaeghs hadden noch al t' selfde weer, ende harhope van . goet weer. den koelen windt van uyt den oosten, ende saghen als nu wat minder ijs, als oockcleynder stucken door drijven. Waer mede wy verhoopten datter een verbeteringhe nae soude volghen, om eensuyver en claer water te vinden, ons Godt sulcks gunnende, met wint ende weder daer toe verleenende. Teghens den avondt begonst het weer te bedaren ende wat stilder te worden, maer de windt was noch even wel van de oostelicke handt met een koude lucht, jan Huygen Den laetsten des Sondaechs met den dagheraet, siende dat het het jacht claer stü schoon weer was, rusten t' Jacht toe om eens te deghen üytcomsdee *' ondersoecken d' uytcomste van dese Straet ofte Engte. Voeren van de langs de noorder Wal heen, ontrent twee mijlen weeghs, tot een punt Straet t'ont-. ° J s > r decken. landts ofte uytsteeckende hoek, daer een Rus Cruys op staet, waer vinden van wy die noemden de Cruys-hoek. l) Alle dese Custe is met wijede Straet ken, makende een in ende uytstekende landt, ende al eer men by op"eenUyS den hoeck comt, heeftet eenen grooten Jnwijck: Js altemael een hoeck laech vlack landt van grauwe arduynsteen ende singhel-stranden. staen, waer- „, . , omme die 1 landt van de zuydt-zijde is wat hoogher aen te sien, doch oock hoéckUyS vlack-streckende, ende en schijnt soo steenich aende Zee-cant niet te noemden, wesen. Street van ghelijcken met bochten tot tegens over den Cruys- 1) Thans Sukhoi Nos. 8i hoeck toe, meest oost ende west. Recht teghens over de Cruys- An. iS94. hoeck, soo begint de zuyder Wal met eenen grooten Jnwijck zuydt- verdlrinwaerts te strecken, waer van wy t' eynde niet ondersocht hebben, goevande omdat het meest vlack water is. Van desen Jnwijck af streckt de de de geieCuste weer meest n. n. o. uytwaerts aen tot over de drie mijlen we- fan? landt, ghes, alwaer eenen hoeck leyt, ende de selfde Custe weer oostwaerts a<:n weder-' L^i ~e—x , . zijden van aen scheen te loopen. Dese streckinghe is een hoochachtich landt de straet by 't ander te ghelijcken, doch oock vlackstreckende boven op, ende Eenjnwlfck streckt meest recht heen sonder bochten ofte wijeken, naer het au"ddt!zijde [koi scneen. dan oostwaert aen teghens de Cruys-hoeck over heeft het ™n d* ° l2b leen uytsteeckende punt landts, de reste is altemael gelijck ende 'raet' effen. Js over al meest een vlacke afgaende Landouwe, seer groen ende lieffelick t' aenschouwen, even wel kael sonder gheboomten, Aen de Zee-cant was het met asverwighe afghebickte clippen, maer niet te hooch. Dit is nu belanghende de zuyder ende ooster wal van 't vaste landt. Beroerende nu de noorder ende wester Wal, te weten, van den Cruyshoeck af voortaen, soo streckt de Custe weder n. n. o. uytwaerts aen, ghelijck die van de ander zijde, ontrent drie mijlen weechs, tot eenen anderen hoeck die wy den Twisthoeck i) noem- Den Twistden, overmidts dat daer te vooren veel om ghetwist was, of de Straet WaTromnde aldaer voleynden of niet. Nu van desen Twisthoeck af begint de datse also° Custe weder noorden aen te strecken. Recht teghens over de Cruys- fshenaemt hoeck ontrent een cleyn mijlken z. z. o. heen, is gheleghen een cleyn kael Eylandeken, zijnde de zuyder ende ooster wal aldernaest, mach Een Eyianwesen van een vierendeel mijls groot. Van dit Eylandeken loopt een fefhen mwdroochte ofte steert, afstreckende bynaest midts water, doch even ^en *n ^e wel d' Ooster Wal naest, ghelijck als de Straet n. n. o. kustwaerts e^oehaen, hebbende op plaetsen, te weten te middeweghen, maer ander-JoJpT af half en minder vaem waters 2). Van den Cruys-hoeck af noordt noortoost heen, maeckt het landt weder een Jnwijck ofte bocht, in v°eghen dat de Cruyshoeck comt te ligghen tusschen twee Jnwijcken, als een uytghereckten arm, ofte ghelijck als een uytstekende tonghe. Van desen Jnwijck af voortaen tot den Twisthoeck toe, ist altemael een laech vlack landt, met witachtighe clippen ende rudsen aen den oever, ende somtijdts singhel 3) afgaende stranden, hier en daer met cleyne wijexkens ende bochten. Den Twisthoeck is weder van hooghe, steyle, afghebickte, grauwe, ende swartachtighe steen- *) Kaninoi Nos. a) Gemakkelijk te identifieeren met Storozhevoi Eiland. 3) Zie hiervoren kol. iob. 6 82 An. 1594. clippen, hebbende weynich ofte gantsch gheen voet-strant aen de iuhus. water-cant, dan de Zee comt daer teghens aen smijten, ghelijck als dat landt voortaen, (dat noordewaerts aen is streckende) altemael is. Het landt boven op van desen Twist-hoeck ende voort aen, was steenachtich met cley ghemengt, zijnde alle de steen aen te sien, ghelijck als ley-steen ofte schaliën *). Wat innewaerder binnen in 't landt was het al te samen ghelijck alle t' voorgaende, sonder gheboomten, doch groenachtich, hebbende hier ende daer stil-staende Lacken ende Morassen. Desen Twist-hoeck comt bynaest oost ende west over een met den uytersten hoeck van de ooster Wal 2), daer t' landt, soo 't schijnt, meer oostwaert aen streckt, ende de wijtte van 't lant, tusschen den Twist-hoeck ende Cruys-hoeck, met de voorsz. ooster wal van d' ander zijde, mach wesen anderhalf mijl of wat meer. Beroerende nu de diepten ende streckinghen van de doortocht, ofte t' rechte Canael van dese Straet ofte Engte, is aldus: Van den hoeck af daer d'Afgoden opstaen, tot de Cruys-hoeck toe, streckt de diepDe rechte ten ofte het Canael meest midts water, altoos aen de zuyder Wal ^'canael*'e naest, oost aen, ende comende op een goteling schoot naer of wat straet meer, by noorden t' Eylandt met de steert, streckt de diepten meest langs de noorder ende wester Wal, noordt noordt-oost heen, te weten, midts water, tusschen de steert die van 't Eylandt af loopt, ende Lko1de voorsz. Wal, t' welcke mach wesen in de breette een cleyne mijl, d' ander zijde van de ooster Wal, tot voorby t' Eylandeken met de steert nae de zuyder Jnwijck toe, is altemael vlack water, want men heeft daer over de steert maer 5.4.3.2. vamen waters, tot opeen half mijl aen de Wal. De noorder ende wester wal heeft hier en daer sommige blinde, als 00c sichtbare clippen ende rudsen met afstekende rifkens, doch en strecken tot over een roerschoot van de Wal niet af, alle de reste is schoon en van goede diepten. Varende aldus langhes Worden de noorder Wal, als geseyt is, met het Jacht heen: Saghen aen de gewaer aen zuydt-zijde veel volcx van 't hooghe landt af, nae 't water toe comen de zuyder 100peri) ende waren van de ghene daer d' Ammeraels volck te vooren met doende hadden gheweest, meynende misschien dat wy haer weder wilden bestoken, maer wy en ghenaeckten t' landt niet, vervorderende onse voorghenomen tocht, quamen by de Cruys-hoeck, daer wy op 't landt liepen, om dies wille dat het mistich was gheworden, verwachtende eenige claerheyt. Desen mist was ons in desen tocht seer hinderlick, in sulcker voeghen, dat wy op alle desen tijdt 1) Zie hiervoren kol. 4c. 2) Namelijk Kamennoi Nos. 83 (tot ons wederom-comste aen boort) noyt een half ure claer weers en An. i594. hadden, om alle dinghen te deghen te bemercken, t' welck over alle Iulius' dese contreye seer ghemeen is, zijnde t' selfde een groot belet ende hinder, om alle onbekende perijckelen te moghen schouwen. Voeren daer naer den hoeck om, langhes de Cust heen tot den uytersten Varende de hoeck toe, ende siende dat hemt'landt alhier weder noortwaerts aen o^cdjgïn begonst te strecken, als oock dat het water van de Cruys-hoeck af, eenbiau claer van een blauwe coleur en pekel-sout begonst te worden, seer sout water, different van 't voorgaende *): lieten ons voorseker duncken, dat wy teTcken^an van daer af voortaen een openbare Zee van Oceano hadden, ghelijck üeri open" . , »a J bare zee. als het voor ghewis ende sonder twijffel is. Nu comende op den comen by Twist-hoeck, ende zijnde door den mist bedwonghen daer te ver- hoeck dae'r toeven, rechten aldaer een stuck van een mastboom op, van 't drijf- de straet hout dat van ghelijcken alhier seer abondant van de Zee opghesme- rechterfai-3' ten lach, maer van waer t' selfde sijnen hercomst heeft is ons tot mastboom noch toe onbekent. Alhier zijnde saghen weder de gheheele Zee van 1^°* g6" uyt den noordt-oosten ende noordt noordt-oost af, comende gantsch eken. met ijs bedect, dat met den oosten wint eensdeels aen de Wal quam setten, ende eensdeels met de stroomen t'gat innewaerts aen dreef: Want door de wijtte van 't gat, ende de gheweldighe stroomen die daer met de wint in gaen, en machet gat niet missen. Alhier docht sien de Zee my eerst voor gewis te verstaen, van waer het ijs sijn hercomste ^j-™^ heeft, namelicken, dat het altemael van Nova Zembla (alwaert door ^tndeen1de de hoochte gheweldich en dick moet ligghen) met die harde storm ende n. o! afghescheurt, en alsoo door het gat heen ghejaecht wordt, ghelijck waertïn. als wy 'tooghen-schijnlicken ghesien ende ondervonden hebben,dat het van die Contreyen af quam drijven, comende t' selfde oock over een met het ghene wy van de Ruschen verstaen hadden, van hoe dat ftol het t' geheele Jaer door, aen de Custe van Nova-Zembla vast lach. •] Teghens den avondt-stondt voeren weder met het Jacht van den Twist-hoeck af, onsen Cours nemende dweers over naer d'ooster Wal Varen met (van d'ander zijde) toe, om van ghelijcken den uytersten hoeck van yan^den' het selfde landt t' ondersoecken. Hadden eenen oostelicken en mis- Twisthoeck tighen koelen windt, in voeghen dat wy, het landt qualick bezeylen d ooster conden: Zeylden dweers over de steert ofte droochte heen, de selfde waI toe' °ver al loodende, ende vonden de diepten boven gheseyt. Creghen tusschen dese twee Wallen int overzeylen een seer hol ende blau ^aer water, waer van wy onse voorgaende opinie (van dat het een *) Een areometer zou vermoedelijk wel hebben uitgemaakt dat de „differentie" zoo groot niet wasl 84 An. is94- openbare Zee was) te meer bevestichden. Voeren aldus tot dat de iuhus. Son overt noordt-west [7U- 15™- nam.] was, aleer wy t'landt, door langhe moeyten conden aen boort crijghen, zijnde een goet stuck weeghs van den hoeck af binnen in, door den grooten mist ende hollicheyt van de Zee, niet teghenstaende, namen voor ons niet wederom aen boordt te keeren, ofte wy souden t' rechte bescheydt van alles weten, om gants en t' eenemael versekert te wesen, hoe wel wy om te segghen, teyckens ende waerheyts ghenoech ondervonden hadCrijgenvoic den. Aldus by 't landt comende, saghen wy boven op 't landt twee aen^eoos1-' ofte drie persoonen, soo ons dochte, met een deel z) Rhinnen loopen, de'straèt"1 alwaer wy terstont naer toevoeren, om te sien of wy haer met vriendtdaer sy me- schappe conden ondergaen, om daar mede te spraeck te comen. Nu spraeck soo haest als wy t' landt ghenaeckten, quamen daer twee ofte drie op quamen. ^ cjjppen lQOpen, om ons te sien. Wy riepen haer toe, met hun te willen spreken, waer op sy int eerste gheen antwoordt en gaven, ghe-, lijck of sy 't niet en verstonden: maerdoenwyons tierden 2)ghelijck of wy aen 't landt wouden springhen, soo begonsten sy te schreeuwen ende wech te loopen. Wy lieten onsen Rus, met namen Michiel, Verhaei (die wy om oorsake van de Rusche tale met ons uyt Hollandt, te haer'met6"6 weten, van Enchuysen, daer hy woonachtich ende ghetrouwt was, het volck ghenomen hadden) ende noch een Man op 't landt springhen, son- passeerden. a ' r- r t» > der gheweer, houdende alle d' ander gasten binnen t' Jachts boordt stil, om haer niet vervaert te maken. De Rus op 't landt comende, riep haer toe datse wilden stal 3) houden, om met vriendtschap te spreken, sy siende datter maer twee en sonder gheweer waren, quamen allengskens by hen, doch altijdts met de pijlen op de booghen ghereedt, ende met omdraeyende ooghen, of men haer niet en wilden verrasschen, stellende noch oock drie ofte vier van haer op de water-cant, die met de ghespannen booghen op ons schilt-wacht hielden. Wy sonden haer broodt ende kaes, t' welcke sy smakelicken aten ende blijdelicken ontfinghen, soo datter ontrent 14. ofte 15. by den anderen, onder Ouden ende Jonghen over hoop quamen: Comende wyluyden daer nae oock met ons vier ofte vijven boven op 't landt by haer, bewesen ons groote vriendtschappen met buyghen ende neyghen der hoofden. Wy besaghen haerlieder booghen, maer de pijlen en wildense ons niet in de handt gheven. Hadden hare sleetkens altesamen bereydt ende ghereet staen, elcke sleetken met 1) Deel, in den zin van: „een onbepaalde hoeveelheid" (Verdam). 2) Gedroegen (Verdam). 3) In den zin van „stand" houden (Verdam). Behoort bij: Werken der Linschoten-Vereeniging. Deel VIII. Blz. 84. 85 twee ende drie Rinnen, daer in ghespannen, om soo sy haer yet An. 1594. vreesden, terstont haes op te spelen. Wy vraechden hunlieden naer crijghen P3-] de gheleghentheyt van dese Straet en de het landt, seyden ons nae Jnformatie. het segghen van onsen Tolck, die soo wy in ander dinghen onder-Creghen jnvonden hadden haer niet al te wel in alles te deghen verstaen con- varTdè ghede, dat dit een cleyne Zee was, maer daer door wesende soo had leehentheyt ry van de men een groote wijde Zee: Wy vraechden haer oock of sy onder den straet ende groot-Vorst van Ruslandt saten, seyden neen, noch dat sy hem niet schlzee"" en kenden, ende en wisten oock gantsch van geenighe plaetsen als van Pitzora Pitzano noch oock Vaygats yet te segghen, dan gaven Vaygats een ander naem, soo dat het schijnt onder henlieden met sulcken naem niet bekent te wesen, noch van de Ruschen insghelijcks alsoo niet ghenoemt en wort, ghelijck als wy oock te vooren van haer verstaen hadden : Seyden oock mede dat op Vaygats sonderlinghe gheen volck en woonde : dan sommighe van henlieder Jaghers, die haer aldaer hier en daer een ofte twee onthoudende zijn : Sy wisten wel te segghen van Rusche Loddinghen, daer t' schijnt sy eenighen tijt van 't Jaer met handelen : want verstaen wat ghebroken Rus, ghelijck als ons oock de Rusche cruycen te vermoeden gaven, datse daer moeten traffijckeeren : Seyden datse in haer Dorp alderhande vel-werck hadden als van Vosschen, Maters, Sabels en dierghelijcken : in somma soo men daer op toe leyden, men souden daer metter tijt wel goede vriendtschappe en de onderhandelinghe met te weech brenghen, maer de handelinghe (soo men daer alleenheken om quam) en souden d' oncosten niet vierendeel waerdt zijn: want het schijnt altemael te wesen een arm miserabel ende mismaeckt volck. Vraechden haer oock nae de gheleghentheyt van t' ijs ende den tijt van den Somer aldaer, seyden datter over thien ofte twaelf daghen gheen ijs met allen soude wesen, ende dat men noch ses weecken souden hebben sonder van vorst te weten, maer dien tijt verloopen wesende, soo begonst het weder te rijpen. Wat nu henlieder persoonen en de habijten is beroerende, waren van persoons en de ghestaltenis halven van cleyne ende middelbare statueren, plat en de seer difforme van aensicht, cleyne ooghen, gantsch geen baert altoos, welcken sy (naer men ons seyden) uyt trecken voor een fraeyicheyt, met een peck swart en de seer slecht en glat hayr tot over d'ooren hanghende : hebben een seer swarte ende leelicke coleur ghelijck de Mulaten van Spangien, doch de swarticheyt is in de gront rosachtich aen te sien, dat mijns bedunchens principalicken moet comen van des winters in haer holen in den 86 An. 1594. roock te sitten: de habijten zijn van vel-werck, t' hayr ofte wol binGhedaente newaerts ghekeert ende 't bloot buyten, hebbende de handt-schoeende habij- nen aen de mouwen vast diese alsoo uyt en aen connen trecken, voickaende zijnde insghelijcks de Cappen ofte keuvelen *), diese op t' hooft draNatsau,an ghen.aen de rock vast: de boxen2) zijn ghelijck als sommighe LandtSamoyeden i;e(jen ;n Hollandt: noch draghen van bovenen af slecht eng neer ghenaemt. 0 , gaende tot in de schoenen, hoe wel dat hare schoenen daer mede vast aen waren : Etlicke hadden bonte huy ven op het hooft, ghelijck als d' Emder vrouwen draghen: Eyntlicken schenen Apen en Monstren te wesen, ende hadden al te samen boghen en pijlen der Persianer niet onghelijck, ghelijck als ickse in Indien wel ghesien hebbe: [kol. ware fluxe mannen en seer lichtvaerdich int springhen, en thoonden een stoute couragie en raddicheyt van lijf en leden, spronghen als jonghe ongetoomde Heyngsten, met een dappere wackerheyt int wacht houden van om ende wederom te sien, soo datse Bellicceus schijnen te wesen: ende wat het loopen is belanghende, daer en isser gheen uyt den onsen, diese daer in souden connen achterhalen: Hadden de sleetkens seer different van die van de Lappen ende Ruschen van Kilduyn 3), want waren bynaest waghens ghelijck, verheven, hebbende onder en boven een omligghende randt, zijnde alsoo met stijlen aen den anderen vast, en soo voorts oopen en doorluchtich, welcke schijnen haer des Somers zijn dienende om t' een en t' ander te vervoeren : die volck naer 't scheen, en hebben gantsch geen ghebruyck van Visscherije ofte xvan te varen, maar leven alleen van de jacht ende het wildt ghedierte, soo ghenoech te vermoeden is, want en hebben in gheenighe van alle dese plaetsen eenige teyckenen connen vermercken van Schuyten, ofte datse haer ter Zee gheneeren, noch van huysen ofte hutten aen de zee-cant, ende om dat wy niet meer en conden verstaen, als oock dat ons volk qualick in de Jacht te houden was, waer door sy qualick langher wilden stal houden, naDe Samoye- men oorlof ende ginghen weder in ons jacht, latende int afsteecken 1) Zie Verwijs en Verdam sub „Covel". Het onderscheid tusschen kap en keuvel is niet duidelijk. In de uitdrukking „kap en (noch) keuvel" is het woord nog levend. 2) Boksen = broek (boks); het woord had oorspronkelijk alleen in het meervoud de beteekenis van „broek"; het enkelv. bokse zal dus eigenlijk een broekspijp aangeduid hebben. (Zie Woordenb. der Ned. Taal). 3) De Samojeedsche slede is erop berekend om 's zomers over de lage flora der toendra's te glijden en 's winters over de sneeuw; zij is opgebouwd op een raam, als een narrenslede. De Akja der Lappen is een sneeuwvoertuig bij uitnemendheid en geschikt om door één rendier te worden getrokken; de Samojeedsche eischt drie of meer trekdieren. Zie Nordenskiöld „Die Umsegelung Asiens", Tom. I. p. 72 en 73. 87 de trompet blasen, waer van sy int eerste schenen te verschricken, An. 1594. ende het op een loopen wilden stellen: maer verstaende dat het een deil ver.' vriendtlick afscheyt was, quamen al te samen op den Oever loopen,^'^"^ strijckende de capproenen van 't hooft, neygden ende booghen haer der trommet een ghecrijs ende smijten der handen, als tot een Adieu, waer mede wy weder daer vandaen scheydden, ende ons docht dat wy met dese informatie als oock met het ghene wy meer ghesien ende Comen met 1 , , het Jacht ondervonden hadden, ghenoech van alles versekert waren, latende weder biijt' voorder ondersoecken nae, ende keerden alsoo blijdelicken weder ^J^™,^ naer boordt daer wy ontrent des middernachts quamen, brenghende een blijde boodtschap ende goede tijdinghe. Den eersten Augusti des Maendaeghs creghen eenen zuyden wint Augustusmet goet weer, waer mede wy de anckers op lichten, doende onsen Zeylen met Cours naer binnen toe, zeylende alsoo tot den middach, tot ontrent ^ Schepen een half mijl voorby de Cruys-hoeck, alhier comende creghen eenen innewaerts donckeren mist in sulcker voeghen dat wy niet en derfden voorderaen loopen, wierpen het ancker uyt om de claerte te verwachten: Wat naer den Middach claerdent weer op, ende ginghen wederom t' zeyl: Comende ontrent deeldach x)by de Twist-hoeck, alwaer noch seer veel ijs over al vol en dick lach, als oock nae het noordt noordtoosten ende noordt-oosten, ende alle die contreyen over, het welcke met desen wint weer nae die quartieren heen dreef, soo dat wy onsen Cours belanghende, claer water behielden, liepen van de Twist-hoeck af, oost over naer den uytersten hoeck van de ooster wal toe, alwaer wy by quamen tot op een vierendeel mijls en minder aen op seven 13c] vaem diepten. Wy bevonden dat desen hoeck hem van het vaste landt afscheydde, makende alsoo een Eylandeken 2) dat ontrent een Wtersten Gooteling schoot van de wal verscheyden leyt, sonden ons Jacht |]°eocokJearn daer nae toe, om aldaer een Caep met een ton op te setten, ende sy wal, zijnde daer comende loodden t' water rontsom t' Eylandt, ende vonden dat deken, al- het op het minste stijf twee vamen diepten hadde, in voeghen dat het ™"0S£ een seer bequaem is, om des noodich zijnde, aldaer te moghen legghen, rechten, ,1 • • 1 . . _, waerom de- VOOr alle winden beschut, ende om end om te wij eken, want het fc-y- seifde de landt is hoogh, doch is boven een vierendeel mijls groot niet: Waren daer aen de noordt-zijde tot ontrent op een roerschoot oft wat meer hebben. by aen, op twaelf vamen diepten: Crijghende aen de oost-zijde weer 1) Volgens Verdam: „dag van een boedelscheiding"; bij Jan Huyghen (en De Veer) echter blijkbaar in den zin van „middag". De Veer gebruikt het woord ook in den zin van „dag waarop de rantsoenen door den bottelier uitgedeeld worden". 3) Sokoli eiland. 88 An. i594. seven ende acht vamen, altemael stee-grondt. Dit Eylandt *) noem- Augustus. , , _ , 0 •' ' Maeisons aen wy het JKylant van Maelson, ter ghedachtenis ende eere der deywaerom"Heeren Doctor Francois Maelson, Raedt Ordinaris neffens sijn Exnaemtge' cellentie (als eender d'e om dese Vaert t' effectueeren, niet weynich ghebesoigneert heeft) ende den hoeck, de Ton-hoec »). Van hier af soo streckt het landt weder oostwaert aen, zijnde altemael een vlack landt als het voorgaende: De Ton opgherecht wesende deden onsen comende Cours de Custe langes oost aen, hebbende eenen zuydt-westen ende in de Tarta- rische Zee, westelicken wint met schoon warmachtich weer ende slecht water: N^euwf de Wesende buyten de Straet van Nassau in de ruyme Tartarische ofte ghehedtenee nieuwe No°rdt-Zee, die in de coleur, water, wijtte ende schijnsel, de die in alle Spaensche Zee gantsch ghelijck was, soo dat de selfde onghetwijffelt dlfspaen- (sonder eenich beletsel te vermoeden) is streckende tot naer China, ghèüjdfis. IaPon ende omligghende contreyen heen: Zeylden aldus by de vier mijlen weeghs langhes de Custe heen die over al seer schoon is, te Loopen weten een vierendeel mijls van 't landt af, op seven, acht, neehen langhes de , . .. 1 ' ° Custe oost- tnien vamen diepten, zijnde altemael een slecht vlack landt niet te waerts aen. hoogh met bochten ende inwijeken: Ontrent vier mijlen ghevaren hebbende saghen het landt een stuck weeghs weder zuydtwaerts in strecken, met eenen grooten inwijck ofte Bay, die daer naer weder aen d' ander zijde, soo veer als men beooghen conde scheen uyt te comen, maeckende t' schijnsel van een Eylandt, doch en conden de gewisheyt niet weten, om dat wy 't van de Custe moesten afwenden Comen we- door de wints halven: Aldus zeylende saghen weder van alle weehen derom ront- . , , . , , , & om int ijs. so° wel by t landt als t zeewaerts in, groote menichte van ijs drijven, dat het ons een afgrijsen om sien was, waer onder schossen waren als gheheele Eylanden met heuvelen en berghen die hondert Jaer schenen out te wesen, ende waren aen te sien dat het onmoghelick was van inder eeuwicheyt te moghen smelten: Creghen alhier zijnde Vinden on- weder eenen oostelicken wint, soo dat wy 't van de Custe moesten trent ander- r , , J half mijl at wenden t zeewaerts in, ende ontrent anderhalf mijl weeghs van t' afrende' landt af ghezeylt hebbende, wierpen t'loodt uyt ende vonden 80. meer va- vamen diepten met een oprecht blau lasuer water, waer by het o-he- mendiep- 1 > J "v*51"' ten. noech versekert en gewis blijft, een afgront ende openbaere Zee Oceaen te wesen: alhier creghen weder mist, soo dat dit onse meeste quellinghe ende perijckel is, die wy op alle dese Voyagie moghen Zijn seer hebben, dat men alle ooghenblick belet ende verhindert wort Csoo fkoi. «3d gequelt van . , , v ~" l de mist. van mist, nevel, dijsinghe en andere dampen en vapeuren die de Son 1) Sokoli eiland. 2) NI.: de hoek van het vaste land, kaap Yarossel. Behoort bij; Werken der Linschoten-Vereeniging. Deel VIII. Blz. 88. 89 t'elcken op heft) om van hem te mogen sien. Teghens den avont liep An. 1594. de wint weer zuydelicken en zuydt-west, doch met een slappe coelte, Augustus' zeylden altoos langhes t' landt heen, zuydt zuyd-oost ende zuydtoost aen, al hoe wel wy het landt soo perfeckt niet en conden sien, dat wy daer eenighe Revieren ofte openen souden hebben moghen onderscheyden, om dat ons den dijs ende dampen altoos faxeerden : Het landt was noch altemael aen te sien, te wesen een vlacke lan- Ghelegentdouwe niet te hoogh, en gantsch kael boven op, ghelijck al het an- gedaenfe der dat wy te vooren ghesien hadden : Hadde hier en daer binnen vantlant aen de Tar- ïnt lant etlicke ghebergten, die men boven het ander landt heen tarische siet, maer even wel oock niet te hoogh, zijnde altemael vlack ende lanckwerpich, ghelijck als het hooghe landt dat men siet by oosten t' Eylandt Toxar. Zeylden noch alle dien dach ende aenvolghenden nacht door het ijs heen, dat over de gheheele Zee vol en dick dreef, t' welcke ijsselicken ghenoech om sien was: dese nacht saghen wy Crijghen een Sterre int zuydt zuydt-west ende was de eerste die wy ghesien sterre in" hadden, naer dat wy de Noordt-caep ghepasseert waren, maer en ghesicht die sy van de conden de Maen noch niet vernemen, al hoewel het in de Conjunc- Noorttie van een volle Maen was. ghesien me' Den 2. des Dingsdaeghs gheduerende noch den selfden wint methaddengoet schoon weer, hadden noch al even veel ijs de gheheele Zee °ver: zeylden boven een vierendeel mijls niet van de wal af oost zuydt-oost daer langhes heen : het landt was noch al laech en de vlack ghelijck alst voorgaende, niet steenich maar vlack afgaende, ende scheen aen de watercant van wit zant te wesen : liepen op 6.7. vamen diepten zant-grondt, altemael een schoone Custe, maer gantsch toe ofte beslooten sonder eenighe openen ofte Rievieren te hebben, het water was soo claer dat wy op de ses seven en de acht vamen H perfectelicken de grondt conden sien, ja dat meer is de crabben peyit de daer op sien loopen, ghelijck als ick het selfs met het loodt in de delgend" handt ende door een sonderlinghe curieusheyt ondersocht endemochtoP 0 * seven va- neerstelicken opghelet hebbe : zeylende aldus tot over de middach, men diepcrijghende hoe langer hoe meer ijs, in voeghen dat wy ons in eengroteclaers,nghel van ijs bevonden, daer wy tot geenighe plaetsen open in en 50^^ Saghen om door te raken, dan alleenlicken de selfde wech daer wy vant wa'er) dn 1- •• 1111 de Crabben u°or heen in ghecomen waren, zijn van noots halven ghedwonghen perfecteiigheweest weder te rugge te keeren, waeromme voor ons namen eens gronden6 te ondersoecken, oft wy met t' zeewaert in te loopen, beter cans i0°pen- „ , J r ' Moeten we- °nden crijghen om daer door te gheraken, want langhes de wal heen der omkeewas het, nae wy 't hier bevonden, sonder hoop : Wy hadden ghe- schepen Qo An. 1594. zeylt naer onse gissinghe, langhes de Custe heen, tot hier toe ontrent vooUrghetys l?' ofte l8, mijlen weechs van de Straet af te rekenen, sonder oyt tebarghen. eenighe apparentie van Revieren, Havenen, Bayen ofte Eylanden te vinden, om t' Schip te moghen barghen : alhier namen wy de hoochte van de Son op 70. graet, al hoe wel wy meest van Vaygats af z.o. ende z.o. ten o. aengezeylt hadden, so dat dese fauten comen aen het schricken der naelden van de Compassen, ghelijck als wy [fol. I het ghenoech aen de Son ondervindende waren *): Van hier af namen onsen Cours weder te rugge met eenen oostelicken slappen wint n.n.w. ende daer na tegens den avont n. ende n.n.o. aen,om dat de wint wat ruymde, t' zeewaerts in, altoos door het ijs heen en weer, met loeven en dragen, hebbende dicwils ende den meesten tijt suleken mist dat wy qualick een schips lengte voor ons uyt sien conden, het welcke oorsaecke genoech is, om een verschricken aen te jaghen, principalicken soo daer een vaer-weer onder quam, daer niemant ter Zee een uyre af versekert is : Zeylden aldus den gheheelen dach over sonder oyt eenighe open plaetse int ijs te vinden, daer wy door t' zeewaert in mochten loopen, oock mede hoe wy meer t' zeewaert quamen, hoe wy meer ende meer ijs vonden, en de over vallende ons den mist, in sulcker voeghen dat wy door faute van ghesicht alle ooghenblick op 't ijs zeylden, dat het al schudden en beefden wat int Schip was, t' welcke door de veelheyt niet moghelicken was strijeken te schouwen, streken onse zeylen neer, ende hadden liever onder enfeneedndeey" de met het ijs heen te drijven, dan daer met perijckel en schade door laten de te zeyien: oock mede soo was de stilte ons een groot behulp ende met het ijs troost, want soo ons een Storm over ghecomen ware, souden in een ghenadèn ghenoechsame noot en de perijckel gheweest hebben : Aldus eenen venomdat-tijt sonder zeylen ghedreven hebbende wordent eens claer weer, se door de ende saghent noch aen alle canten over al vol ijs ligghen, soo dat fkln mist'" het altemael een witt Zee scheen te wesen, waer door wy ghedwonhaerden ghen waren, den wech naer Vaygats te kiesen daer het minste ijs conden. scheen te ligghen, het welcke was den wech daer wy door heen ghecomen waren, zeylden aldus den geheelen nacht (hebbende weer eenen oostelicken wint) met het Fock-zeyl alleen, om minder vaert te maken : Naer den middernacht creghen eenen grooten reghenen- 1) Het is dan jammer dat Jan Huyghen niet mededeelt hoeveel de kompassen, blijkens de waarnemingen van de zon, „geschrikt" waren; d. i. hoeveel de variatie der magneetnaald veranderd was. De fout in breedte van ongeveer 20' kan vrijwel geheel aan instrumentale fouten en straalbuiging geweten worden. 91 de doncker weer. met westelicke winden, gheduerende aldus tot des An. 1594. Augustus. anderen daeghs. Aldus door 't ijs zeylende saghen sommighe Morsen ofte Zeepaerden op de schossen ligghen, waer van d' Ammeraels volck een af schooten met een roer, soo dat hy gewont bleef, ende meenende datse hem genoech ghetreft hadden om te crijghen, setten t' Jacht Vechten uyt ende hebben hem vervolcht, in sulcker voegen datse hem noch vijf of ses- daerenboven met een Harpoen-ijser int lijf jaechden, hem alsoo d™^ai"'r eenen tiit lanck, met ghenoech bots J) vast nae sleepende, niet te lanc te- ' 0 ghens een min en conden hem noyt overweldighen, want weerden hem soo Morse ofte dapperlick, dat hy vijf ses mannen, die int Jacht waren, ghenoech te sonder'da't doen gaf, jae sprongher noch 00c teghens aen, al hoe wel sy hem nochtans te met bijlen, haecken en riemen lustich te keer ginghen en mocht even overwinwel al niet helpen, want greep de haecken in sijn pooten ende beetse met de mont soo erom, al hadden het spelden gheweest ende spronck teghens de Jacht op, slaende sijn tanden over het boort heen, om die om te halen, soo datse hem met groote moeyten ende perijckel van 't boordt gheweert hebbende, blijde waren dat sy hem weer verlieten, naer datse daer wel anderhalf uyr met alle man teghens ghevochten hadden, zijnde daer toe noch so dapper gewont dat hy niet *0l> Hb.] dan enckel bloet uyt en blaesde, ende het water root maeckte, alle t'welcke ons onghelooflick soude gheschenen hebben, soo wy 'tmet onsen ooghen niet aenghesien en hadden. Dese beesten zijn van maecksel ende ghedaente ghelijck als de Robben ofte Zee-honden, Ghedaente , ,.. , 111 ,..rvan een doch veel lijvigher ende onghelijck grooter, want hebben een lijt Morse. aen te sien als sy op het ijs ligghen te bakeren, ghelijck of het een wol-sack ware, jae grooter als een groot vries paerdt, hebben twee groote tanden uyt de mont nederwaerts steecken die gantsch ghelijck zijn, als van yvoiren been, soo datmense eer met recht mach noemen zee-Oliphanten dan Morsen ofte zee-Paerden: dese beesten vint men over alle dese contreyen seer abondant, namelicken by het landt van Nova-Zembla als wy van de Ruschen verstaen hadden die deser beesten tanden in grooter estijme houden, jae waerdigher als t' yvoiren been, waerom in Ruslandt veel ghetrocken worden. Den 3. des woensdaechs begonsten weer wat minder ijs te crijghen ende een claerder water, met westelicke winden, hebbende een doncker mistich weer, gheduerende alsoo den gheheelen dach, ghemoeten noch hier en daer veel en seer groote schossen en velden ijs: 1) Zie hiervoren kol. iod. Hier in den zin van bocht der harpoenlijn. 92 An. i594. zeylende aldus tot ontrent den avont-stont sagen westwaert van ons Augustus. . ,. , 0 Ontdecken lant ligghen, ende ons dochte dat het een open maeckten, ghelijc cukMUck a^s een Reviere ofte Haven, waer door wy goet vonden t' onderme" ende'3" soecken oft men aldaer eenighe Reeden mochte vinden, om het claer weigheie- weer te verwachten, ende te besien hoe hem t' selfde met het ijs daerse haer wilden aen stellen, zijnder alsoo laveerende naer toe gheloopen, op barchden.1" 20- 181 l6, ende Ia vamen diepten, altemael steck-gront tot op een moschet-schoot naer de wal: daer dicht by comende, saghen dat het hem op dede als een Eylandt, ghelijck als wy 't oock daernaonder- Ontdeckin- vonden te wesen *), liepen daer aen de oost-zijde by in: loopende ghe van 't , , J J ^ staten Ey- onder de noort-ooster hoeck in een wijcxken, alwaer wy 't setten landt- voor een singhel-strandt op vijf vamen diepten steck-grondt, te weten een steen-worp van de wal af. Dit Eylandt waren wy te vooren voorby gheloopen: doen wy langhes de Custe heen quamen, ende hoe wel wy alsdoen ghenoech vermerckten dat daer een wijck ofte Bay innewaerts aen liep, die voorder aen om crommende, weer uyt scheen te comen, makende alsoo een Eylandt, niet teghenstaende, overmits dat (al eer wy aen d' ander zijde quamen) wy om des wints wille, wat t' zeewaert af moesten wenden, in sulcker voeghen dat wy 't daer naer, van verre van het Vaste-landt niet en conden onderscheyden, soo en hebben wy daer gheen gissinghe meer op ghe- Verciarin- maeckt of ghehadt: Dit Eylandt leyt van de Straet van Nassau af, te Staten Ey- weten, by oosten Maelsons Eylandt, stijf vier mijlen weechs, heeft he"diantnde van buyten aen te sien ontrent een cleyne mijl in de lengte, ende het fegh'en" ge~ landt verthoont hem van buyten aen in de streckinghe, ghelijck als de Custe van 't Vaste landt, is by de twee cleyne mijlen groot int omgaens,zijnde van een moy schoonCanael ofte stroom omcinghelt, over al van goeder diepten met steckgrondt, leyt verscheyden van het Vaste landt ontrent een half mijle weeghs, het gat van de oost-zijde streckt w. noordt-west innewaerts aen, crommende alsoo om, tot [kol. m aen de west-zijde, daer 't weder noorden aen in Zee loopt. Dit Eylandt heeft van de binnenzijde rondtsom, wel tot vijf ofte ses plaetsen wijeken, met schoone singhel-stranden om grauwe keesel-steenen, te weten, tusschen uyt stekende steyle ende seer hooghe steenrotsen in, in alle de welcke men anckeren mach, tot op een steen-worp nae aen de Strandt, op vier ende vijf vademen, zijnde t' water aldaer soo claer, dat men de grondt ghenoechsaem mach beschouwen, of daer eenighe vuylicheyt onder is. Ontrent te middeweghen van 't Canael, heeft 1) Staten eiland, thans Myasnoi Eil. 93 men aen 't vaste landt een moye zant-baey, zijnde de reste van 't an- An. 1594. der vaste landt, een slechte Custe ende landouwe, doch op plaetsen Ausustusmet afghebickte ofte steyle steenrotsen aen de water-cant. Nu beroerende t' Eylant, is altemael aen de binnen zijde van hooghe, steyle, uytstekende, gehackelde, grauwe steenrotsen, waer tusschen men de voorsz. wijeken heeft, zijnde boven op over al van eensteenachtighe aerde, de welcke aen te sien is, ghelijck of sy verbrandt ware, dat ick gisse alsoo van kouwe ende t' sneeu veroorsaeckt te wesen, gelijck wy 't meest over al op de steenachtighe plaetsen ondervonden hebben: Heeft hier en daer wel etlick gras, maer is bol en mosachtich op te treden, het welcke alsoo op de steenighe aerde van de vuylicheyt ende t' stof ghegroeyt schijnt te wesen, zijnde noch oock op plaetsen met cley-gront vermenght. Vonden daer gantsch gheen ghedierten altoos: dan saghen daer een ofte twee Veldt-vincxkens vlieghen,ende een doodt ligghen: Maer daer laghen menichte van Doodts-hoofden, ende beenderen van Zee-paerden ofte Morsen, die uytnemende groot waren, als oock andere dierghelijcke beenderen die van Rheenen schenen te wesen, de welcke aldaer, soo te vermoeden is, des Winters over t' ijs heen moeten comen. Op dit vinden een Eylandt, als oock op t'Eylandt van Maelson, vindt men soo tusschen Derlh-cnsde steenrotsen in, als boven op, onder de steenen ende d' aerde. een 'aloP 1ïet 1 ' Staten Ey- soorte van bergh-Cristal, het welcke onse gasten by menichten daer landt, uyt crabbelden, somwijlen met het minerael daer noch vast aen ghehecht, ende by tijden, by cleyne stuexkens, die t' eenemael gheslepen Diamanten schenen te wesen, oock etlicke als Taffels *), andere Bergh-krisals puncten, ghelijck of sy ghepollijst ende bereydt hadden gheweest, Paen Di?-6" soo datter voorseker een materie van bergh-Cristal schijnt te wesen, 1ma^,enge" dan is bros int breken, t'welcke mijns bedunckens veroorsaken moet, d' overdadighe koude clymaet, daer 't onder leyt, als oock datter de Son gheen cracht en heeft, om t' selfde tot volcomen perfectie ende rijpte te brenghen: Js niet teghenstaende, een dinck om te verwonderen, ghemerekt de hoochte van het landt, ende naebyheyt van de noorder Pool, daer 't op gheleghen is, soo dat men soude segghen °nnatuerlick te wesen, alhier eenighe mineralen te hebben: Jn summa, dat dit Eylandt altoos eenen goeden wijck ende troost is, om hem met de Schepen te moghen barghen, ende voor alle winden rondtsom te wijeken, al hoe wel wy daer sommighe groote schossen 'js vonden, herwaerts ende derwaerts drijven, die altemets met een x) Port. tafulho: coisa que se introduz em uma abertura para a tapar. Dus: een stop, PluE, prop, spon, of iets van dien aard. 94 An. is94. malende stroom wel dicht by 't Schip comen, maer en brenghen rkoi. J Augustus. , , . . . gneen cracht aen, om eenighe schade te doen, soo dat men daer ghe°a°ndeke noech af versekert is. Wy noemden dit Eylandt ter eeren der Heeren naem vant Staten, Het Staten Eylandt tot een eeuwigher ghedachtenisse, fanat!^" de wijle wy selfde in haren naem, ende van weghen sijn Excellenstraeavadn tie Van Nassau ontdeckt hebben, wiens bynaem wy met recht de Nassau. straet van tusschen t' Vaste landt ende t' Eylandt Vaygats toeghe- eyghent hebben. Varen by 't Den 4. des Donderdaeghs, hadden noch al t' selfde mistich, don- Staten Ey- , . , . , landt eens cker ende vochtich kout weer, met noordelicke winden, gheduerende landt om'6 also° den gheheelen dach, voeren des naemiddaeghs eens aen 't vaste cnjghen! lant' by de zant-Baey. maer en saghen daer gants gheen schijnsel van huysen ofte volck, doch vonden daer twee houten Afgoden, ghewent met het aensicht teghen het oosten, met een Rhinnen hoorn verciaringe ofte twee, die daer soo het scheen voor gheoffert laghen. Saghen vant selfde , , . , a ö ° landt, ende oock hier en daer gheclooven hout, ende t' spoor van sleeden ghehaeTdaer reden te hebben, als oock half verbrandt hout: Waer by ghenoech bejeghende. te verstaen is, dat daer somtijdts luyden comen : Dencke dat het altemets is om barnhout te soecken, dat alhier in groote menichte aen de Strandt van de voorsz. zant-Baey ghevonden wordt, ja Boomen met wortelen met al, hoe wel wy op het landt noyt eenighen boom ofte plandt hebben connen vinden, dan alleenlicken op plaetsen, gras, ende veldt-cruyderen, soo dat het een vreemt naedencken gheeft, van waer soo grooten menichte van drijf-hout sijn hercomste heeft. T' landt is altemael een schoone landouwe aen te sien, van goet cley ende zant-grondt, ende is van de zant-Baey af, tot nae de Zee toe,clippich ende steenrotsich aen de water-cant. Heeft oock sommighe doorloopende Beecken van versch water, die door de zant-strandt tot in de Zee uyt loopen. Saghen daer weynich gheRmgansen dierten' doch een maniere van Eyndt-voghelen, ghelijck als Rotende ander gansen ende Bergh-eynden waren daer veel, die wy altemets op d' dengdieyn" Eyeren beliepen, die sy alhier soo t' schijnt, des Somers uyt broeden, fraenuyt-ey" e"de onthouden haer meest aen de water-cant: Ende op t' landt broeden, heeft men sommighe Velt-vincxkens van een bonte coleur. Vonden daer over al groote menjchte van.Vossche keutels, ghelijck als wy die oock op alle andere plaetsen altoos ghevonden hebben, ende gheloove wel, de selve oock te wesen van Maters ende Sabels, die haer alhier over al, nae de maer is, onthoudende zijn, ende om dat 1) Het eiland Myasnoi. ê 95 het mistich was, en conden anders gheen bescheydt meer sien. Jck An. 1594nam een van de houten *Afgoden met my int Schip tot een Monster. *Desen AfVonden insghelijcx alhier op de steenrotsen sommige steenen van j^^*0^, 't bergh-Cristal, Diamants-ghewijs, doch soo veel niet, noch en wa- Enchuysen, ren oock niet vast aen den steen ghegroeyt, als op 't Staten Eylandt, yoorghealwaer daer van onse gasten alle daeghs meer ende meer ontdeckt m^n Pa_ ende ghevonden worden, soo dat het schijnt dat alle de steenrotsen ludanum, & , J .als hem dat van dese contreyen, daer mede doorgoten te wesen, ende groote VOOr een abondantie van hebben, soo daer Bergh-gravers by waren om die "sijn t' ontdecken ende uyt te graven. Teghens den avondt-stondt quam Camer ver- [foi . eertheb- ' 's'] daer ontrent een uyr of anderhalf een claerte, maer des nachts wierdt bende, het weer mistich, en doncker, als vooren. Den 5. des Vrydaeghs hadden noch al den gheheelen dach mist, met eenen oostelicken windt, die seer vochtich en kout was, ende daer dreven noch al menichte van schossen ijs int Canael daer wy laghen, die met de wint ende maelstroom gints ende weer gedreven worden, ende onder andere, soo quam daer een schosse by ons Schip aen de grondt, wekker dickten wy uyt curieusheyt gingen meten, ende hadde over de vijfthalf vaem onder water, ende by deSienhetijs , , 1 1 .. , van by de 7. twee vamen boven water, even wel soo gheraeckten sy met der tijdt vamen dick aen stucken, die daer altemets afbraken, ende wech morselden. Van J"ne?ydt°en desen doen, waren daer veel die hier en daer aen de clippen end' op met een ' « « kouden d' ondiepten vast bleven sitten, om datse niet vloten en mochten, door mist mord' uytnemende dichte ende grootte, van de welcke in Zee dreven, gants ver. ghelijck als gheheele velden, van drie oft vier Marghen landts grootgaenaen te sien, soo dat desen drif-ganck van het ijs, met de ghestadighe mist, dese Vaerdt schroemachtich maeckt, al hoe wel ick als nu niet en twijffele, ofte de selfde is wel doenbaer, soo men maer t' Zeewaerts vrye passagie van 't ijs heeft, ghelijck als het mijns bedunckens voorseker te vermoeden is. Teghens den avondt was het een poos claer weer, maer en duerden niet langhe, soo dat den mist wederom de over-handt nam, gheduerende alsoo den gheheelen nacht over. Den 6. des Saterdaeghs was het altemets een wijle schoon weer, maer teghens den avondt worden het weer gantsch ende gheheel kout en mistich, altoos met eenen oostelicken wint: Waren met de claerte eens op 't Eylandt, ende saghen een goet stuck weeghs in Zee, alwaer het ijs seer ghemindert was, soo dat wy maer hier en daer sommighe enckele schossen ijs saghen drijven, waer mede weder eenen beteren moedt begonsten te crijghen. Alhier wesende, hoorden van d' ander zijde aen 't Vaste landt roepen, ende daer nae 96 An. iS94. toe siende, saghen eenen Man staen wencken met een witten doeck Worden °fte Rheens vel, waer door wy terstont daer nae toe voeren met de moye™ Sa" Jacht> om te besien watter gaens was. Daer by 't landt comende, saghewenekt, ghen dat daer een Man ende een sleetken stondt, met twee Rhinnen maer daer . _ ' by comende daer in ghespannen, die soo 't scheen, aldaer quam, om barn-hout spreke™ be-te soecken! van'tdrijf-hout dat daer aen de strandt van de zant-Baey deviucht°P abondant leyt- Nu wy °P 't landt springhende, om hem te spreken, hebbende met ons ghenomenBroodt, Kaes endeBrandewijn,om hem met alle vriendtschappen te nooden, ende aen te locken, en conden soo haest niet by hem comen, dat wy hem conden beraecken, want als hy ons op het landt sach (al hoewel wy 't gheweer in de Jacht hadden laten ligghen, om hem niet te verveeren) stelden hem terstont op der loop, jaghende sijn Rhinnen met sulcker vaert voort, dat sy vlooghen of het Schimmen hadden gheweest. Wy joeghen hem met ons twee, dryen een groot stuck weeghs naer, roepende dat hy stal r) wilde houden, maer en wilde gheensins blijven staen, even wel sach altemets wel eens om, ende wees ons dat wy hem volghen [kol. u" souden, willende misschien daer mede te verstaen gheven, naer ons dochte dat wy by den hoop souden comen, doch wy verlooren hem met der haest uyt het ghesicht, in voeghen, dat wy gantsch gheen spoor ofte voetstappen altoos en conden onderscheyden, ende siende dat wy gheen voordeel en deden, als oock dat wy gantsch gheen apparentie altoos van Huysen ofte geenighe wooninghen conden vermercken, zijn weder aen boordt ghekeert, sonder yets meer uyt te rechten. Den 7. begonst het weer wat beter ende warmer te worden, dan het van te vooren gheweest hadde, loopende de windt naer 't zuyden, doch met een slappe koelte, ende meest stilte, even wel donckerachtich, als oock altemets mistich ende dijsich weer, maer niet soo vochtich kout, als de voorgaende daghen, soo dat het ons een onghewoonte was. En saghen als nu gantsch gheen ijs int Canael by ons drijven, t' welcke wy ooghenschijnlicken hadden sien smelten, ende t' eenemael consumeeren, al hoe wel dat het verveerlicke groote ende gheweldighe schossen waren, soo van grootte als van dickte, de welcke nae Menschen vernuft, onmoghelick schenen te moghen smelten, willende oogh-merck nemen op den tijdt van 't Jaer, ende de nae-gheleghentheyt des Pools, niet teghenstaende, hebben t' contrarie hiervan voor onsen ooghen ghesien, ende dat noch binnen den 1) Zie hiervoren kol. I2d. 97 tijdt van twee daghen: Want hadden als doen noch menichte van An. 1594. schossen ijs om ons drijven, van vier, vijf, ende ses vamen dick, ende Augustus- groot naevenant, die wy gantsch end' al in dese twee daghen saghen morselen, ende tot niet verdwijnen, het welcke ons een seer vreemdt mysterium ende nieuwicheyt scheen te wesen. Saghen niet te min noch sommighe schossen ijs hier en daer in Zee drijven, doch niet te Crijghen veel, en in sulcker voeghen, dat wy die meeste vreese, dies belan- goeden ghende, begonsten achter den rugghe te stellen, verhopende met maer'va™. Godes hulpe, een ruyme ende clare Zee te vinden, om daer door een water t'ontdecken, sekere ghewisheyt te vermoeden, van een oopen ende onverhinderde sonder wech, met een vrye passagie te hebben naer China toe. te"de wech Den achtsten des Maendaeghs, was het een weynich claerder weer, ^e China als de voorgaende daghen, doch hadden noch even wel des morgens wat mist, ende daer naer altoos eenen bedeckten hemel, met een goede koelte van uyt den Westen. Waren eens op het Eylandt, om in Zee te sien de gheleghentheyt ende ghestaltenisse van het ijs. Saghen noch wel veel schossen drijven, hier en daer, enckel verspreydt, doch met ghenoech oopens, om die te moghen schouwen, en daer gheen schroemen noch vreese voor te hebben. Quamen alhier met dese claerte (die wy noch noyt van te vooren soo goet, noch oock soo claer ghehadt en hadden) insghelijcks oock te sien, dat het landt Varen met ontrent een half mijl weeghs oostwaerts aen eenen Jnwijck maeck- van^stafen ten, schijnende van verre een Reviere te wesen, ende om ons hier ^g"^1 af' (k01 van te versekeren, ende in gheen twijffel te blijven, soo zijn wy daer Baeyt' on- '■ >Sc 1 b J , dersoecken 'J met het Jacht eens nae toe ghezeylt: nu daer by comende, saghen die hem Wy dat het maer een zant-Baey was, in de welcke een drooghe aenwer-tS Beke, t' eenighen tijde met d' afwateringhe, ende het smeltenthoonde> van het sneeu, sijn lossinghe scheen te hebben, alwaer eenighe Loddinghen ofte andere Schuyten hare vaert moeten maken, want vonden alhier op den hoec van de Zee-cant, te weten, op eenen hoo- vinden op ghen steenighen heuvel, een Guarde ofte Caep staen, van opghesta- aendeZeePelde steenen, die daer onghetwijffelt met Menschen handen ghe- Quardeofte stelt was, de welcke al een goet stuck weeghs t' Zeewaerts in, met Caep staen, claer weer, een goede verthooninghe maeckten, waer door ghenoech- stapelde saem te vermoeden is, dat alhier eenighe vaert moet vallen, doch teyCij'eri van van waer, ofte op wat maniere en conden niet te verstaen comen : Zee-vaert. ^ant wy anders gheen teyckens, nochte eenighe andere apparentie van huysen ofte Menschen meer conden vernemen. De Custe begonst van hier af voortaen (aen de Zee-cant) nae 't scheen, zandich te Worden, wesende van hier af, tot daer wy met de Schepen laghen, 7 An. 1594. Augustus Sien het ijs voor haer ooghen ver. dwijnen: hoe wel mei een kout weer. Menichte ende seer goet gherief van versch water op het Staten Eylandt. Gaen weder van het Staten Eylandt t' Zeyl, Zeewaerts in, om de vorder aenreys te ontdecken. Comende t' Zeewaerts in, vinden de Zee sonder ijs. Hebben acht mijlen weeghes 98 altemael steenclippen ende steenrotsen : Doch t' landt was altemael een heerlicke schoone ende vlacke landouwe van schoone cley-gront, maar kael van gheboomten, als alle t' voorgaende, hebbende alleenlicken, hier en daer aen de stranden ende wijeken opgheworpen drijf-hout, ghelijck wy 't over al ghevonden hebben, alst vooren dickwils aengeroert is. Vonden alhier noch op etlicke plaetsen, als namelicken, in de wijeken ende scheuren van het landt, gheweldighe berghen van sneeu, als oock niet verre van dese wal af, groote en dicke schossen ijs ligghen, waer onder een veldt ijs was, wel van twee Marghen groot aen te sien. Hier mede zijn wy weder aen boordt ghekeert, sonder yet anders uyt te rechten. Den 9. des Dingsdaeghs siende dat het ijs in de Zee begonst minder te schijnen, als oock dat den tijdt te mets passeerde, zijn weder gheaccordeert noch eens een tocht t' Zeewaerts aen te doen, om te sien wat gheleghentheyt wy aldaer van 't ijs mochten vinden, daer wy nu al seer goeden moedt toe begonsten te crijghen, naedemael wy soo bescheydelicken het ijs voor onsen ooghen hadden sien verdwijnen, ende sonderlinghe geen ijs meer ghewaer werden, dan alleenlicken in Zee, wat van de wal af, hier en daer sommige enckele verspreyde cleyne schossen drijven, ende zijn weder (nae dat wy ons met versch water, t' welck daer over al ghenoech, en goet te becomen is, van de afwateringhe van 't sneeu, soo veel ons noodich was voorsien hadden) t' zeyl gheghaen, ontrent teghens den middach, hebbende de wint van uyt den westen, met eenen donckeren vochtighen hemel, doch niet te kout, in sulcker voeghen, dat wy in allen desen tijdt (dat wy hier onder t' Staten Eylandt stil gheleghen hadden) noyt eenen claren dach ghehadt hebben, om de hooghte van de Son te moghen peylen. Nu buyten t' gat ende onder t' Eylandt vandaen wesende, stelden onsen Cours t' Zeewaerts in, noordt-oost ende noordt-oost ten o. aen, ende hadden een uyr ofte twee schoon ende claer water, so dat wy een goet stuck weeghs van ons conden sien, vernemende hoe langs hoe meer minder ijs, in sulcker voeghen, dat wy teghens den avondt-stondt gantsch gheen ijs Wl altoos ghewaer en wierden, hoe wel wy als doen niet verre van ons mochten sien, want was weder nevelich, doncker ende vochtich weer gheworden,doch en was ons als nu soo gheen hert-sweer,dewijle dat wy, naer het hem verthoonende was, een clare Zee ende vrye passagie vonden, hebbende te deser ure naer gissinghe ghezeylt, ontrent by de acht mijlen weeghs, te weten van de wal af te rekenen, vonden de diepten van hondert twee en dertich vamen, met schoone 99 cley-grondt, waer door wy gantschelicken weder eene goede hope begonsten te crijghen, dat wy soo goet als voor ghewis eenen ghevonden Vaert, ende vrye oopen passagie naer China toe hadden. Ter wijlen ick dit was schrijvende, soo claerdent weder wat op, soo dat wy een goet stuck weeghs conden van ons sien: Siet doen saghen wy weder voor ons uyt eenen reghel ofte streeck van schossen ijs, streckende aen beyde zijden int langhe, soo verre als men beooghen conde, maer waren meest ghebroken schossen ende morselen, die gants crachteloos schenen te wesen, doch gheraeckten daer met der haest door, comende daer naer weder in een oopen ruyme Zee ende claer water, tot soo verre als men van de Raa af beooghen conde: beginnende oock als doen een holle Zee met opheffende baren te crijghen, die wy noyt van te vooren in dese contreye ghehadt hadden, want hadden te vooren altoos een slechte Zee ende effen water, om dies wille dat het ijs de Zee in dwanc houdt, ghelijck sulcks oock ghenoech in onse quartieren, des winters, in de wateren daer het ijs sijn drif heeft, ondervonden wordt, ende hoe wel wy bynaest weder een weynich verflauden, door 't ghemoeten van 't ijs, niet teghenstaende, siende dese andere naevolgende teyckenen, ende dat het soo haest voleynde, creghen weder een goede hope ende vreuchde, ons dunckende dat wy daer nu een maels gantsch door waren. Alle dit drijf-ijs comt (mijns bedunckens) van de Custe, Baeyen, Jnwijcken, ende van de ondiepe gronden, te weten, van langhes de Wal heen, daer 't genereert, wordende als dan teghens den tijdt met de windt afghescheurt, ende alsoo gints en weer thien, twaelf mijlen van de Wal af ende aen ghedreven, overmidts dat het door sijn uytnemende groote ende dickte qualick soo haest ghesmolten ende vermorselt can worden, al hoe wel ick nu vastelicken gheloove, dat het selfde noch al te samen vergaet, ende oock al t'eenemael consumeert, naer het ghene Wy door d'experientie, in desen Tocht ondervonden hebben, niet teghenstaende, dat het te vooren scheen onmoghelick te wesen: al was het schoon dat ons de Lappen ofte Tarters in de Straet van Nassau te vooren versekert hadden, dat het noch al te samen smelten, ende binnen corten daghen vergaen soude, als oock dat men noch vijf ofte ses weken soude hebben sonder vorst: maer dien tijdt gheexpireert zijnde, als dan soo soude het weder op een nieu beginnen te Winteren, wekken tijdt soude comen te wesen, naer onse rekeninghe, van den twintichsten September voort aen, te weten, als ffoi de S°n aen de zuy t-zijde van de Linea Equinoctiael begint te comen, l6 J ghelijck oock, natuerlick ghevoelende, ghenoech te vermoeden is, An. 1594. Augustus, van de wal af 133. vaem diepten. Hope ende gewisse teeckens van een onverhinderdeVaert naer China etc. Crijghen een holle Zee ende opgheheven Zee-baren, een ghewis teecken, van gheen ijs meer in de weegh te wesen. Ian Huygens opinie, van waer al het ijs sijn hercomst heeft. Veradverteringe vande Samoyeden in de Straet van Nassau, van dat het ijs alle jaren vergaet ende wech raect. 100 An. 1594. alsoo te wesen. Nu zeylden aldus den gheheelen nacht over, altoos Augustus. mej. doncker vochtich weer, doende onsen Cours meest oost ende somtijdts oost ten n. als oock oost ten zuyden aen, om dies Zeylen in wille dat de wint ghescherpt was, waerom onsen Cours, t'Zeewaerts dar^Zee6 in> niet en conden achtervolghen, als wy gheerne ghewilt hadden, oostwaerdt sonfjer nochtans oyt meer ijs te gemoeten, ofte eenich schijnsel aen sonder J j t> 1 j meer eenich daer van te hebben, vindende een clare ruyme Zee, met opheffende teSworden.r baren, ghelijck als d'eyghen natueren des OceaenschenZees overal is, insghelijcx een afgrondt van diepten, sonder dat wy met het loot Teyckenen uytworpende, grondt conden beraken: Waeromme daer nu gantsch waarachtige gheen twijffel aen en blijft, ofte de passagie nae China moet vry ende zeceeaensche open wesen. Hier mede wast dat mijn opinie (die ick altoos van te vinden een vooren ghesustineert hebbe) bevesticht worde, te weten, dat men 20. diepten.™11 of 30. mijlen van 't landt af, t'Zeewaerts in, gantsch gheen ijs altoos en mochte hebben, nochte oock, dat de Zee alhier in de ruymte niet en conde bevriesen, soo men t' selfde natuerlicker wijse aenmercken jn de ruyme wil, dewijle men sulcks ghenoech ondervindende is, in de Zee by de gheen1 ijs"1 Noordtcaep ende die contreye, de welcke op soo veel ende meer vnesen. hoochten van graden gelegen is, als dese, soo dat ick daer gants geen twijffel meer aen en hebbe, of de vaert is (met Gods hulpe) ghenoech Wenschen versekert ende ghewis, ende dit beelden ons altesamen soo schoon deTaenTae in, dat wy ghestadelicken wensten, dat wy daer op voorsien hadden China te gheweest, om die t'eenemael ondersocht en volbracht te hebben, moghen ö ' ' volbrengen, souden ons veel lichter ende aenghenamer gheweest hebben, als sekenhou- t'wederom keeren naer 't Vaders-landt, niet te min, verhoopen ende eenonve" betrouwen oock vastelicken op onsen Heere ende Godt, dat naedehinderde mael hy t'selfde soo menighen Eeuwen heeft willen verborghen passagie. 0 0 houden, ende ons-luyden als nu, door sijn genade openbaren, dat hy ons daer inne van nu voortaen soo sal regieren ende handthaven, dat het selve ghebracht ende uytghevoert mach worden, tot sijn volcomen effectie, ter eeren ende glorie sijnes heylighen Naems, als oock tot verbreydinghe ende vercondinghe sijnes suyverlicken ende onveranderlicken Woorts, den wekken alleene zy de eere, macht ende toeschickinghe aller dinghen, nu ende tot allen tijden, etc. I). Den 10. des Woensdaeghs hadden noch t'selve doncker ende vochtich nevelich weer, met noordelicke winden, doende de voorsz. Coursen van oost ende oost ten noorden, als ooc oost ten zuyden aen, vindende altoos een clare ruyme Zee, sonder eenighe apparentie van 1) Dit is de eerste passage in het J ournaal die al zeer weinig Roomsch-Katholiek luidt. IOI ijs, alhier staet t'aenmercken, dat soo daer eenich ijs t'Zeewaerts in, An. 1594. te weten, in 't noorden ende noordt-oosten gheweest ware, moeste Ausustusmet dese wint af ende op ons aen ghecomen hebben, ofte souden ten minsten eenighe teyckenen daer van (te weten een slecht ende effen water) ghecreghen hebben, dat wy gheensins noch t'een of t'ander en vernamen. Zeylden aldus den gheheelen nacht over, hebbende van te vooren naer gissinghe 13. of 14. mijlen onsen Cours, t'Zeewaerts noordt-oost ende noordt-oost ten o. aen gheloopen, ende maeckten onse rekeninge van te wesen ontrent 30. mijlen weeghs, ol t6b.]van Vaygats af, want hadden een goede coelte ende voortganck. Wierpen alhier comende weder t' loot uyt, ende vonden maer 28. vaem diepten, twee glasen r) daer nae 21, ander twee glasen verloopen wesende 17, altemael steck-grondt: hebbende alsdoen een poos o. zuydt-oost aenghezeylt, waer door te vermercken quamen, dat wy met dese oostelicke ende zuydelicke Coursen weder de Walcomenby moesten ghenaken, als oock dat het landt alhier, te weten, nae 't van ob" zuyden toe, eenen grooten Jnwijck, ofte een groote ende gheweldighe wijde Reviere moeste hebben, loopende d'ooster Wal des selfden alsoo weder noordt-oost uytwaerts aen: Wekker Custe wy vermoedden te wesen, de ghene daer wy op aen zeylden, om de vlackte van de grondt, want creghen daer naer 13. 12. II, ende 10. vamen zandt-grondt, sonder nochtans eenich landt gewaer te worden, alhoewel tweer opgeclaert was. Op dese diepten bleef het een wijl tijts, tot dat wy quamen op 7. vaem, doen saghen wy landt voor uyt ligghen, daer ontrent een mijle weeghs of wat meer van af wesende, Comen weende streckten, nae dat wy 't op 't nauste conden bemercken, meest iandtfzijnde noordt-oost ende zuyd-west, soo veer als wy aen beyde zijden be- ^ ooghen conden, altemael een vlacke witte zantstrandt, met een Oby. schoone Custe, even ghelijck t' landt ende de Custe van Pitzora. Saghen binnen in t'landt wel hier en daer, lanckwerpende vlacke swartschijnende heuvelen, maer om datse den damp ende dijs alle ooghenblick veranderden ende bedeckten, en conden daer t' rechte bescheydt niet van sien, dencke dat het eenich binnen landt gheweest moet hebben van een lanckwerpent vlack gheberghte naert scheen: Ontdecken Saghen insghelijcx noordt-oostwaert aen, ontrent een mijle weeghs RTviei^en van ons heen (als wy dichter aen de Wal quamen) een open, ghelijck ^by" als een Reviere, welcke scheen een goet stuck weeghs te landewaerts oby. m te strecken. By de mondt van de selve Reviere, saghen sommighe x) Een glas (nog heden ten dage) is een half uur; de tijd die een halfuurs-glas (zandlooDer) noodig had om leeg te loopen. 102 An. xs94. barninghe van water, te weten, dicht by 't landt, schijnende de reste alAugustus. temaei een SUyVere 0fte schoone grondt te wesen. Mijn en dunctniet dat het een Reviere is om met eenige Schepen in te loopen, ghemerckt de vlackte van de grondt, maer moet wesen, ghelijck als de Revieren, van Toxar, Colcocoua, Pitzano ende Pitzora, van weynich diepten. Wy liepen tot op een vierendeel mijls nae aen de Wal (ende droochden natuerlick op) tot op drie vamen, doen wenden wy 't weder daer van af, so dat wy t' landt claerlicken genoech conden sien, doch en conden daer anders geen bescheydt van sien, als de vlackte van de witte zant-strant, met de bedoemde swart-schijnende heuvelen, die haer te landewaerts in verthoonden, als geseyt is, dit was ontrent teghens den nacht in de tijdt. Wy namen voor ons, dit eerste quartier noch eens af te houden, ende daer naer weer nae de Wal toe te wenden, om ons van de selfde streckinghe voorder aen te versekeren, ende also een ghewisheyt van alles te hebben. Lieten ons duncken, dat wy de Reviere van Oby voorby waren, de welcke na dat de selve in de Caerte afghebeeldt wordt, in een groote bocht ofte Jnwijck gheleghen is 1). Nu overmidts dat wy soodanighen Jnwijck voorby ghezeylt waren, nae dat wy t' landt d'eerste mael bevonden T landt te strecken, ende als nu met dese Coursen, weder bevonden t' lant st°rectnoorty- noort-oost, uytwaerts aen te loopen, soo en is daer niet eens aen te oost uyt- twiiffelen, of t' is het selfde dat voorby Oby weder noordelick aen waerts aen. J streckt, naer den hoeck van Tabijn toe: Oock mede soo en can soo groote ende wijde vlackte ofte ondiepte van de Zee, anders nieuwers af procedeeren, als van een soodanighen bocht ofte Jnwijck, daer wy 't eynde, te weten, zuydtwaerts aen, noch niet af en weten. Dit voorsz. landt ofte ooster wal, lach naer onse gissinghe ende rekeninghe, op de Coursen die wy ghezeylt hebben van Vaygats ofte d'Engte van Nassau af, ontrent seven en dertich ofte acht en dertich mijlen weeghs, waer van het anders gheen landt en can wesen, dan als gheseyt is, van de wal af wesende, deden onsen Cours op de wendinghe noordt-west ende noordt-west ten noorden aen, hebbende een harde ende dappere coelte van uyt den noort-oosten, met een seer hol water, ende altoos eenen bedeckten Hemel ende kout weer, sonder oyt meer eenich ijs te vernemen, een ghenoechsaem ende onghetwijfifelt teycken, van dat het noorden ende noordt-oost aen, een clare baen, ende een onverhindert vaer-water was. Den 11. des Donderdaeghs, hebbende alsoo gezeylt t'eerste quar- i) Verwarring met de Baidaratzkaya Golf. io3 tier van den nacht t' Zeewaerts in, wendent weder nae de wal toe, An. 1594. wesende op vijf en twintich vamen stee-grondt, doende onsen Cours Augustus> oost ende oost ten zuyden aen, tot over den middach, als doen saghen wy weder t' landt voor ons uyt ligghen, daer ontrent by de drie mijlen van af wesende, op twaelf ende elf vamen diepten steck-grondt. Liepen daer aldus een poos op aen, tot op een cleyn half mijl naer, hebbende noch boven de seven vaem diepten, in sulcker voeghen, dat wy alhier meer diepten, ende steylder grondt hadden, als des daeghs te vooren. Dese Custe is van een laech vlack ende seer effen landt, sonder eenighe heuvelen ofte binnen-landtsche berghen, die via* ende ' 0 . „ « «>• « laech landt, wy sien conden, zijnde gantsch ende t' eenemael aen te sien, ghelijck als het landt van Swetenoes, uytghesondert t' onderscheyt van de binnenlandtsche heuvelen, die men by Swetenoes heeft. Js aen de water-cant van een verheven witte zant-strandt, zijnde op plaetsen boven op bewassen met helm, t' welcke van verre een swartachtich schijnsel maeckt, ende dese Strandt ofte Custe is altemael soo effen ende ghelijck streckende, als of het met een lijn gheschooren ware, r landt soo o J ' « .««•• v 1" 1 1 j effenalsmet dat seer lieflick om sien is, ende streckt insghelijcx, ghelijck als de eeniijnghe- voorgaende vlacke strandt, meest noordt-oost ende zuydt-west, al-schoren- temael een schoone suyvere Custe,natuerlick opdrooghende,gelijck als men int discours van dese voorsz. Coursen ende diepten verstaen mach, ende t' water is gantsch en t' eenemael aen te sien, ghelijck als dat van buytens duynen, aen de Custe van Hollant, by Texel, en T'water als 9 * . „ . aen de buy- daer ontrent. Wy belanden alhier by dese verheven zant-Luste, de tenCuste welcke noordt-oost uytwaerts aen vant selfde maecksel ende ghe- J^"01" daente heen streckten, soo verre als men van de stenghe af beooghen ende sien conde, zijnde van ghelijcken op dese maniere zuydt-west [i,01 aen, tot eenen hoeck toe, daer dit verheven zant-lant voleyndichden, 'I6d l de welcke naer onse gissinghe t' ontrent vijf mijlen weeghs van ons *jraan«ter lach. By dese zuydt-wester hoeck liep een Revierken in, ghelijck als vierken in men van de Raa af perfectelicken conde bemercken, hebbende aen de dese Custenoordt-zijde t' voorsz. verheven zandt-landt (t' welck hem aldaer afsneet) ende aen de zuyt-zijde, als oock voort aen een vlacke zantstrandt, ghelijck als de gene die wy des voorighen daeghs ghesien hadden, streckende altemael op deselfde Cours van noordt-oost ende zuydt-west, ende hoe wel hem t' selfde van verre hier en daer op dede, ghelijck als zant-heuvelen, die in de verthooninghe altemets hoornen, ende somtijdts levende Beesten scheenen te wesen, in sulcker voeghen.dat wy eens vastelicken meenden, dat wy daer drie Menschen langhes de Strandt saghen vertieren, maer wordende daer 104 An. is94- naer ghewaer, dat de aenvolghende heuvelen, door 't voorby zeylen Augustus. »j. gg^jp^ je seifde vertieringhe deden, bevonden dat wy bedrooghen waren, niet teghenstaende dat sommighen van den onsen noch vastelicken sustineerden, dat het levende ghedierten ofte beesten geweest waren, t' welck wy daer by willen laten, want hier weynich aen gheleghen is. Nu desen zuyder hoeck van 't verheven zant-landt ende Rivierken voorsz. is gheleghen van de plaets daer wy des voorighen daeghs af wenden, naer onse rekeninghe, ontrent vijf mijlen weeghs noort-oostwaert aen, soo dat het uyterste landt, dat wy van dese Custe noordt-oostwaerts uyt conden beooghen, nae onse gissinghe, als oock nae de rekeninghe, op onse ghezeylde CourT'Wterste sen mach comen te ligghen, van de Straet van Nassau af, ontrent haer zeyia- vijftich mijlen weeghs, waerom gantsch niet te twijffelen en is, naer gatsaaMay"de streckinghe van dese Custe, ende t' landt dat wy eerst langhes rekenen liepen, ofte dit selve is de Custe ende t' landt, dat van Oby af comt, oostwaerts , * .. aen, is vijf- ende alsoo uytwaerts aen streckt naer den hoeck van Tabijn toe, wfegiis™ waer van de vlackte ende ondiepe gronden, ons goede ghetuychnisse gheven, dat het van eenen Jnwijck, ende soodanigen Reviere sijn hercomste moet hebben, als oock mede, soo is ons ten anderen het ijs (dat wy d'eerste mael aen de zuyder Custe soo overvloedich vonden) sulcks van ghelijcken ghenoech verthoonende, t'selfde uyt de Zee niet ghecomen te wesen, dan dat het uyt desen gheweldighen Jnwijck sijn oorspronck moet hebben: Want wy alhier comende, gantsch gheen memorie van ijs meer hebben vernomen, al hoe wel men niet teghenstaende oock noch ghenoech te presumeeren heeft, dat het alhier aen de Custe oock wel een stuck weeghs door d' ondiepten mach bevriesen, maer schijnt soo sulcks gheschiedt, dat het de Zee eer morselt ende afscheurt, ende daerom alsoo haester vernielt wordt, als aen de zuyder zijde, overmidts dat wy alhier holder water ende opgheblasender baren vonden, als wy oyt te vooren ghehadt hadden, waer door te dencken is, dat hem den Jnwijck alhier, hoe langs hoe meer begint te openen, ende de Zee sijn vlercken uyt te spreyen, om sijn cracht beter te werck te stellen, hoe wel wy nu oock beginnen te vermoeden, dat wy int wederom keeren, gheen ijs meer en sullen vinden, hopende t'selfde nu t' eenemael vernielt ende gheconsumeert te wesen, naer dat wy 't in soo corten spatie hadden sien smelten ende l(oh i1' verdwijnen, ligghende onder het Staten Eylandt. Dit laetste Revierken, scheen nae ons dochte, dat men daer met Schepen wel in Bequaem- soude moghen loopen, so men sulcks ondersochte, ende den noodt ia«steRe-e dat vereyschte, want het selfde verheven landt ende Custe dat hem ros by dit Revierken aen de noordt-zijde afsneet, liep alsoo in een ghe- An. 1594. daente ende steylte, seer verre te landewaerts in,.waer van te ghe-v^ on"3' looven is, dat het daer langhes by heen een goede diepte moet hebben, ™* f^-_ om met Schepen te moghen ligghen, van doen wesende. Wy noem- ghen in ïooden dese Reviere, als oock d' ander (die wy des voorighen daeghs ont-pen' deckt hadden) naer de namen van onse Schepen, te weten, d* eene Noemen de ,, w . , . 1 twee laetste Mercurius, ende d' ander de Swaen, als d' eerste, die tot hier toe ghe- Revieren na comen waren. *) Nu alle dese ghementioneerde teeckenen geconside- ^nnam.^n reert hebbende, als oock siende dat wy niet meer en hadden t' onder- schepen, t. A 4- weten, soecken, soo te Zeewaerts als aen de Custe, in sulcker voeghen, dat deMercuons gantsch gheen twijffel en bleef, of het was van hier voortaen een s'^dte0de ruyme oopen Zee, ende^vrye passagie, sonder eenighe beletselen te ^emue™;_ vermoeden (naer Menschen vernuft sprekende) ende dat hem dese m, datse Custe in de noordt-ooste streckinghe uytbreydende is, tot den hoeck geWeest,die van Tabijn, ende van daer af wederom crommende naer China toe, ^'c^renoe als mede hebbende eenen ghestadighen windt ende koelte van uyt zijn. den noordt-oosten ende noorden, recht contrarie onsen Course voorder aen te vervol ghen, ende dat den tij t vast begonst te verloopen, ende de nachten ons altemets overvielen, niet wetende wat ons mochte bejeghenen, int wederom comen, als de ghene die noch de rechte ervarentheyt van de ghetijden ende conjunctien van dese contreyen niet en hebben, om wederom te moghen keeren, zijn met een ghemeen accoort ghestemt, de Cours weder naer 't Vaders-landt te stemmen te stellen, om aldaer (ons Godt sulcks gunnende) dese wel-gheluckte s^^ge' begonnen vaert, met blijdtschap tecommuniceeren, hopende dat het ^*J££lr selfde noch sal wesen tot een zegheninghe ende welvaert onses ghe- ontdeckinge 00 voor vol- meenen Vaders-landts, soo wy sulcks met danckbaerheyt weten te brocht hou- erkennen, aen onser Heere ende Godt: Hem biddende, dat naede- dende- mael het hem belieft heeft, ons tot hier toe te brenghen, dat hy t' selfde wil voleyndighen tot sijnes heylighen Naems eere, wien alleen is de wille ende t' volbrenghen voor nu ende altoos. Aldus ghesloten stellen haer wesende, stelden onsen Cours wederom nae huys toe, zeylende west d^Ta huys ten noorden aen, zijnde in den tijdt van ontrent teghens den avondt-toe' stondt, hebbende de windt van uyt den noordt noordt-oosten, met een goet moy weer, al hoe wel wy de Son noyt soo ontdeckt hadden, dat wy de hoochte daer van mochten peylen: Zeylden aldus den gheheelen aenvolghenden nacht over. Den 12. des Vrydaeghs zeylende aldus tot den middach, namen *) Verm. de riviertjes Morzhovka, Saltintzyu, Nyodati, of iets noordelijker. ioó An. 1594. de hoochte van de Son (om dat het claer helder weer gheworden was) 7f.graetTó.ende vonden 71. graet 10. minuten, hebbende naer onse rekeninghe minuten, ghezeylt (zedert dat wy 't weder ghewent hadden) 16. ofte 17 mij len weeghs, op de Cours van west, ende west ten noorden aen. Creghen daer nae stilte, met eenen westelicken windt, in voeghen dat wy niet [kol. 1$ hoogher als z. west, en de somtijdts west zuydt-west, als oock zuydt zuydt-west, ende daer naer maer zuyden mochten aen zeylen, altoos Comen we- met eenen slappen windt ende stil water, loopende aldus aen tot onfamftewe- trent den avondt-stondt, quamen landt voor ons uyt te sien, ligghentenaen de je ZUydt-zuydt-west van ons, ende waren daer noch wel seven ofte van oby. acht mijlen af, want was eenen hooghen heuvel ofte bergh, sonder eenich ander landt meer te bekennen. Wierpen alhier t' loot uyt, maer en conden al zeylende gheen grondt beraken. Hadden op dese voorsz. Coursen, naer onse gissinghe, ghezeylt, te weten, sint den middach af, ontrent vijf mijlen weeghs: Wy gistent te wesen t'landt by westen Oby. Saghen van ghelijcken drie of vier schossen ijs te lywaert, ende een te loefwaert van ons drijven, die noch seer hooch en dick scheen te wesen, soo dat wy die int eerste voor een zeylent Schip aen saghen. Vermoede dat wy noch wel hier en daer eenighe andere schossen meer ghemoeten sullen: Want is ghenoech te dencken, datsoogrooten menichte(als wy te vooren, niet verre van dese contreye ende Custe ghemoedt hadden, zijnde sommighe daer van soo uytnemende groot ende gheweldich) niet altesamen soo schoon gesmolten ende vergaenzijn, ofte daer zijn noch al eenighe Reliquien ofte overblijfsels af ghebleven. Zeylden daer nae noch al z. z. west, ende altemets wat zuydelicker, somwijlen wat westelicker aen, met den selfden slappen windt, ende schoon Somers weer, hebbende over al eenen claren Horisont, dat wy seer onghewoon waren, zijnde niet te min de lucht seer koel. Een wijl tijdts hier naer, t' landt wat meer ghenakende, in sulcker voeghen, dat wy de Custe bescheydelicken begonsten te verkennen, Saghen weder een heel deel schossen ijs, te lywaert van ons, naer de bocht toe, als oock sommighe hier en daer te loefwaert drijven: maer waren al te samen enckel van den anderen verspreyt, ende een goet stuck van ons af. Ghemoeten oock alhier Sien veel veel Walvisschen, die haer om ons heen altemets half boven water deVTar-e" verthoonden, ende t' water om hooch bliesen, t' welcke van ghelijtarische cken onse voorgaende merck-teyckenen, van dat het een openbare zee, diehet _ö _ , ... , , water om Zee Oceanus is, te meer verstercken. Begonsten ïnsghehjcks als nu se°n°Cehtcbla weder des nachts de claerte ende t' schijnsel van de Maen, ende sommighe Sterren te sien, die wy sint den tijdt, dat wy d' Eylanden van io7 Loff-voet ghepasseert waren, noyt meer tot op desen tijdt toe ghe- An. 1594- sien hadden. Bleven aldus zeylende den gheheelen nacht over, met Au8ustus' den selfden windt ende Coursen naer de wal toe, wordende altemets Beginnen weder het t' ijs weder uyt den ooghen quijt. schijnsel Den 13. des Saterdaeghs teghens den dagheraet, quamen wy dicht ^"ende bv de Wal, tot op een roerschoot naer, op 7. 8. vademen diepten, sterren te * ' r _ vernemen. schoone zant-grondt, ende over al een schoone Custe, was een moy verciarinverheven vlack landt, hebbende aen de water-cant een afghebickte landt aan de grauaerdighe Custe, sonder eenighe steenrotsen ofte clippen, dan hier ende daer, aen de voet van 't landt ende by 't water langhes, tk°l 'ze] schijnsel van zant-grondt. T'landt is 't eenemael aen te sien, gelijck als de Custe by het Staten Eylandt, uytghesondert t' onderscheydt van de steenrotsen, die men by t' Staten Eylandt aen de water-cant heeft: dese Custe heeft binnen in 't lant eenen grooten ronden heuvel, met noch een ander lancwerpent ende vlackstreckende hoochlandt daer by ligghen, t' welcke was het ghene dat wy als gisteren, soo langhe van te vooren ghesien hadden, want verthoont hem seer ., verre als het claer weer is. Dese Custe ende Landtschappe is de selve daer wy naer onse rekeninghe ende vermerckinghe, d' eerste mael door t' ijs langhes heen liepen, dat alhier soo dick ende overvloedich vol lach, dat wy daer van gheenen weghen door, ofte weer uyt mochten, dan vande wech daer wy daer door in gecomen waren, ende dat noch oock met genoech perijckels, liggende van alle canten soo vol ende verre van de Custe t'Zeewaerts in, dat men daer van de steng af, gheen eyndt ofte oopen van sien en conde, ende vonden daer als nu niet een dinck: Jae noch oock eenighe teyckenen van, dan alleenlicken dat van gisteren als gheseyt is, ghelijck of daer sijn leven gheen ijs ontrent gheweest en ware, t'welck ons als doen onmoghelick scheen te wesen, dat het sijn daghen smelten of vergaen mocht, ende soo wy sulcks alsnu niet ooghenschijnlicken ghesien hadden, soude ons gantsch onghelooflicken gheweest hebben, t'welcke voorwaer een sake is, ghenoech om te verwonderen, als oock om den Schepper, van alle sijn wercken (die voor onse Menschen soo onbegrijpelicken zijn) te ghebenedijen. Wendent daer naer weer van de wal af, ende een paer uren de Zee ghehouden hebbende, keerden weder naer t'landt toe, tot op een Gooteling schoot naer, Hebbende alhier noch 9. ende 10. vademen diepten van zant-grondt, wesende t'landt van maecksel ofte gedaente, als het voorgaende, ghelijck als wy 't oock te vooren (op onse eerste zeylagie daer langhes by heen) ghementioneert hebben. Alle io8 An. 1594. dese Custe, so van gisteren als dese, als oock soo veer als men aen Augustus, jjgy^g zjjden beooghen can, streckt meest oost zuydt-oost, ende west noordt-west, wel soo zuydelick ende noordelick, énde is in summa De Custen altemael een schoone suyvere Custe, en niet alleenlicken dese, maer rischeTZeea oock alle de Custen die wy op dese Voyagie bevaren ende besichschoon" a' t'c'lt hebben, droogende over al natuerlick op, om te moghen looden, sonder eeni- sonder dat men eenighe vreese ofte schroemte darf hebben, van blinde hey^van'0 clippen, bancken, ofte vuyle gronden, in sulcker voegen, dat men nebben'6"'6 daer vryelicken aen mach loopen, sonder yet meer te schouwen, dan dat men voor ooghen siet. Laveerden aldus af end' aen, langhes t'landt heen, hebbende de wint van uyt den westen, ende west noordt-west, sonder oyt eenich ijs meer te vernemen, dan saghen alleenlicken noch hier en daer, aen de wal by de water-cant, sommich sneeu ligghen, te weten tusschen de scheuren ende cloven van t'landt in, t'welcke schijnt daer qualick can vergaen, om dat het meest teghen 't noorden ende oosten ghewent leyt, daer weynich hitte, die cracht heeft, van daen comt, om t' selfde te verdwijnen, namelicken in dese Contreyen. [kol. «7 Creghen alhier weder een hol water, om dat wy een goede koelte hadden, wordende even wel teghens den avondt-stondt weder gantsch doncker ende mistich, met vochtich kout weer, gheduerende noch al den selfden westelicken wint, hebbende alsoo den gheheelen nacht over een mot-reghen, met leelick doncker weer. Den 14. des Sondaeghs was het noch al mistich, doncker, vochtich ende koudt weer, met een mot-reghen, hebbende de wint noch van de wester ende noorder cant, doende de Coursen, met af end' aen laveeren, onsen wech voortaen. Een weynich nae den middach Comen we- saghen landt recht voor ons uyt ligghen, wekker Custe streckende oostCuste was noorden en zuyden, waer door wy terstont vermerckten, dat het ga"sVay" d'oost Custe van het Eylandt van Vaygats moeste wesen. Hadden een seer donckeren ende kout-vochtighen mist, ende al hoe wel dat Zijn seer ge- wy niet verre van 't landt af en waren, soo en conden wy 't nochde^ist/3" tans den meesten tijdt niet sien, het welck al hier een plaech is, die men den meesten tijdt van uyr tot uyr heeft. Hadden een harde koelte van uyt den noorden, ende daer nae van uyt den noordt noordt-oosten, ende n. o. Liepen op het landt aen tot op een roerschoot naer, zijnde in de contreye van ontrent twee mijlen by noorden den Twisthoeck, ghelijck als wy daer naer ghewaer worden. Creghen altemets een cleyn ghesicht1), doch niet te veel, so dat ons 1) Een klein „uitzicht". Het woord gezicht wordt nog wel gebruikt in den zin van „uitzicht", maar gewoonlijk zegt men „zicht". ic-9 eens dochte, dat wy noorden aen een ghedaente van landt saghen, An. 1594ghelijck als een Eylandt, doch even wel niet seer verscheyden van Ausustus't landt van Vaygats af, oft is by avontuere een uytstekenden hoeck gheweest, die van 't selfde landt van Vaygats af comt, want hadden alhier een wijl tijdts een seer slecht water, ghelijck of wy onder een opper-wal gheweest waren, niet teghenstaende dat wy te vooren, als oock daer na, een seer hol water hadden, door den noorden wint, die langhes de wal heen wayt, sonder eenich beschutsel te hebben, waer door men eenichsins vermoeden mach, dat het eenich Eylandt ofte een ander uytstekende landt gheweest moet hebben. Het was onsseer moeylick, dat wy niet eens een claer ghesicht conden crijghen om alles te deghen te moghen sien. Liepen aldus by 't landt langhes ontrent een moschet-schoot daer van af, zuyden aan, op 6.7.8.9. ende io. vaem diepten, harde grondt, siende altemets eens met een blenck t' landt, doch was den meesten tijdt van de mist bedeckt. Zeylden aldus ontrent twee mijlen weeghs, tot den Twist-hoeck, die wy quamen Twistte verkennen, aen de mast die wy daer opgherecht hadden '): Zeylende van daer af zuydt-west aen, tot niet verre van den Cruys-hoeck, meest al by doncker, ende op onse kennisse in, alwaer wy 't setten: Comenby Crijghende terstont daer naer een weynich claerte, in sulcker voe- hoec daer ghen, dat wy 't landt aen weer zijden sien ende verkennen conden, sx ' ses> v'jf> ende v'er vamen, vonden daer een groote ravelinghe, ende ghekappelt water, waer door wy 't daer weder van afwenden, vreesende voor eenighe droochten. Jn dit laveeren, saghen wy van sien twee bovenen af, te weten, over 't middelste Eylant heen, twee zeylen aen hae^toe'co- comen, vermoeden int eerste ghesicht, dat het twee Rusche Lodmen. dinghen moesten wesen, maer daer naar wat meer ghenakende, wier- 1) Verm. moet er staan „onervarentheyt". Door ervarentheyt doet men geen „perijckeleuze" dingen. 113 den gewaer datse top-zeylen hadden, waer door wy ons terstont £^594. lieten voorstaen, dat het Willem Barentsz. met sijn Jacht moeste Comenby' wesen, ghelijck als wy 'tdaer naer genoechsaem quamen te verken- daiAm1es1,er" nen, t' welcke onder ons een groot rumoer van een ghemeene blijdt- fncehteePenn^ schap ende verheuginge veroorsaecte. Syluyden ons van ghelijcken ghemeene * " t> t> ' bhjschap verkent hebbende, zijn op ons aen ghecomen, meynende dat wy ken- ende ver. nisse en sekerheyt van de diepten hadden, ende alsoo op die ghewis- "^nghe. heyt, daer over quamen loopen: Wy int contrarie, siende dat sy naer ons toe quamen, meynende dat sy wetenschap ofte kentschap van de diepten hadden, ende daerom alsoo liepen, zijn daer vrymoedich sonder yets meer te schroemen, even wel met een hackelende zeyl over ghesteken, vindende op de ravelinghe ende 't ghekappelde ^ water, de diepten van vijf, vier, ende drie vamen stijf. Daer over ° 'ï8<1-] comende, creghen een vlack bleek water, van drie ende derdehalf vaem diepten, gheduerende alsoo by een vierendeel mijle weeghs, tot dat wy daer naer weder 7.8. 9.10. ende 12 vamen diepten creghen, in voeghen, dat wy aldus t' een den anderen lustich bedrooghen souden hebben, soo ons Godt de Heere niet ooghen-schijnlicken bewaert hadde, ghelijck als wy merckelicken ondervonden heb-Worden ben, dat hy ons in alle onse Voyagie getrouwelicken byghestaen baerlic van heeft, als of hy ons met der handt gheleydt, ende den wegh ghe- handt voor Wesen hadde; Want soo wy onsen Cours doende, hier by nacht,x)be- ofte by ontijden, ofte met mist (daer men alhier niet een uyr seker- heydts af en heeft) opghecomen waren: Wat remedie souden wy ghehadt hebben, als malcanderen deerlick aen te sien ? Waeromme Wy Godt de Heere niet ten vollen en moghen dancken ende loven van alle sijne weldaden, die hy aen ons bewesen heeft. Oock mede soo is het denghenen. die alhier sijn vaerdt wil maken, wel noodich, dat Waer- 1 ö .... , schouwmge ny alle sijne Coursen aenstelle met goeder voorsichticheyt, ende op- voordenaesicht, dewijle dat hy niet en weet wat Eylanden, droochten ende on- J^™^"^ diepten, dat hem noch hier en daer soude moghen bejeghenen, van die noch niet bekent en zijn: Want men die noch wel daghelicks is °ntdeckende, op bevaren weghen, hoe veel te meer in dese contreyen, daer soo weynich of gantsch gheen noticie af en is, ende dat noch meer is, hebbende alhier soo veel vlacke wateren, ende ondiepe gronden, aent meestendeel van de Custen, alwaer men ghemeenlicken wel onghelijcke diepten, Bancken, Riffen, ende ander dierghelijcke vuylicheyden, ende beletsels is vermoedende. Over de voorseyde *) Snevel. Dit woord dat natuurlijk van sneuvelen en sneven afhangt, vind ik in de Woordenboeken niet vermeld. 8 114 An. 1594. droochten ende ondiepten van de Eylanden wesende, ende by d'AmByUdeAm- sterdamsche Schepen ghecomen zijnde, hebben den anderen met een sche sSie- vriendtlick schieten ende willecoem vereert: Doende onsen Ammerael penramen- terstondt sijn Schuyt uyt setten, heeft Willem Barentsz. ende ons aen den ande- boordt doen halen, alwaer wy malcanderen met groote blijschap onttrium-6' eeD nnghen, met een discours ende vertellinghe van onser beyder gheschieten schiedenissen ende verhaelden ons seltsame dinghen van sijn Voyagie, wiiiecom, van hoe datse al by Nova-Zembla gheweest waren, tot op de hoochte van acht en t' seventich gradenl): Maer van ijs hal ven noyt gheenighe Verhaiinge passagie en hadden connen crijghen, als oock noch vele andere din«terdam- ghen, van t' gene henlieden bejeghent was, ghelijck als t'selfde, uyt de nTeNova- Beschrijvinghe ofte t' Verhael des voorseyden Willem Barentsz. gheZembia, noechsaem (met lief overcomende) verthoont sal worden2), tot welckes sonder ' hoop van ick my refereere, ende naedemael dat het hem aldaer ghefaelieert hadvindfn^en-6 de doortocht te vinden, was weder ghekeert om op een nieus t' ondermeèrb'eje^ soecken>0I"daer eenighe passagie te vinden was, by zuyden Vaygats, gent is, etc. diewy al,doorGods ghenade, ondervonden ende ontdeckt hadden, comende alsoo den anderen te ghemoeten, als verhaelt is, ter plaetsen, daer wy het alderminste vermoeden hadden sulcks te gheschieden, soo dat wy t' selfde ghewisselicken voor eene enckele toeschickinghe Godts moeten reeckenen, om daer door te beletten, ons langher vertoeven, ende haerlieder onnoodighe nieuwe ondersoeckinghen, aen- Lf0' ghesien, dat den tijdt vast begonst te verloopen, ende voor dit mael niet meer t' ondersoecken en was, hebben Godt van alles ghelooft ende ghedanckt, ende zijn alsoo met een ghemeyn accoordt t' samen in Compaignie ghekeert, om onse voorghenomen begonnen wederom Accordee- Reyse te vervoorderen, hebbende eenen harden kouden windt, van ren tsamen- , . . der ham uyt den noordt-westen, in voeghen, dat wy van d Eylanden af end , hnys t "zey-aen ^veeren moesten, zeylende alsoo den gheheelen nacht over, met len- een seer hol ende verbolghen water. 1) De IJskaap, d. i. de noordelijkste punt van Nova-Zembla ligt op 770 N.Br. en datzelfde bedrag werd door Barents den 29°" Juli gevonden (zie De Veer op dato). Met kruisen zal hij ongeveer een graad noordelijker geweest zijn. 2) Uit deze woorden kan men opmaken: ie dat Jan Huyghen verwachtte dat Barents' journaal gepubliceerd zou worden; 2e wellicht ook dat hij, in 1601, onderstelde dat het nog aanwezig was. (De Veer's relaas is wel aan Barents' journaal ontleend maar is het daarom nog niet zelf). De papieren van Barents zullen wel bij Plancius hebben berust. In zijn „Pilgrimages"(lH' iii, 518 vlg.) geeft Purchas twee stukken van Barents af komstig, welke hij had gevonden in de nalatenschap van Hakluyt. Hakluyt had die stukken weer van Hudson die er, in 1609, bij Plancius, inzage van had genomen. Bij de uitgave van Gerrit de Veer's Seylagien zullen die stukken nader ter sprake komen. "5 Den 16. des Dingsdaeghs, siende dat wy gheen voordeel en deden, An. 1594. want mochten alle onse zeylen niet voeren, keerden weder voor windt MoetenUS' af te rugghe, om te sien of wy onder de voorsz. Eylanden, eenighe 4°°™^'" Reede conden crijghen, om beter weer en wint te verwachten, al- contrarie jö 7 ij winden waer wy ontrent teghens den avondt-stondt by quamen, loopende weer nae de buyten alle d'Eylanden om, tot aen de oost-zijde van 't noorder ende ^d™m uyterste Eylandt. Alhier comende, setten 't ontrent een Moschet-te schoot van de Wal af, op 7. 8. vamen diepten, harde cley-grondt, hebbende een goede Reede ende beschutsel met een opper-wal. Den 17. des Woensdaeghs, wesende t'weer wat bedaert, ghe- y^^* duerende even wel noch den selfden wint van uyt den westen, met Eyiant, om een mistich reghenachtich weer. Voeren des morghens eens aen landt om dat te besichtighen, t' welcke ick rondtsom ende overal ginck besien, is gantsch en t' eenemael aen te sien, ghelijck als het landt van Vaygats, aen de noordt-zijde van de Straet van Nassau, heb- Jan Huygen 1 • \. T> A ft- gaet net bende rondtom aen de water-candt hier en daer eenighe Kudsen otte VOorsz. Eyclippen van een grauwe ende witachtighe coleur, zijnde de Stranden van grauwe singhel ofte keesel-steentgens. T'Aerdtrijck is cleyach-naetieven tich met harde grondt, ende heeft seer veel stil-staende beslooten pen, etc. waterkens, waer van sommighe seer groot zijn. Dese zijn daer soo Verclarta- , e , 4 gne van t veel, dat men niet eenen steenworp gaen mach, ot men ghemoet een seifde van dese Meerkens ofte Lacken, by de welcke men vindende is seer Evlandtschoon en lanck gras, als oock Paerdts-bloemen, Claver-bladen, ende andere dierghelijcke Veldt-bloemen. De Custe van 't Eylandt heeft hier en daer rondtsom etlicke wijcxkens, te weten, tusschen de steen-rotsen in. Wy hebben 't met ons Jacht rondtsom laten looden ofte diepen, om te weten, of men daer, noodich zijnde, soude moghen om zeylen, om voor alle winden beschutsel te soecken: bevonden dat het over al diep ghenoech was, van acht, seven, ses, vijf, vier, drie ende 2. vademen, tot dicht aen de Wal: Jae dat men 't Schip op - sommighe plaetsen aen de clippen soude moghen vast maken. Heeft alleenlicken op etlicke oorden eenighe clippen ende steenige Riffen, die van sommige wijeken, hoecken ende clippen afsteken, doch men canse ghenoech boven water sien, in voeghen dat men niet en heeft te schouwen, dan dat men voor ooghen siet, waer door wy als nu ondervonden, dat de Riffe (die tusschen dit ende t' middelste Eylandt lit0, strect, ende daer wy over liepen, als voor gheseyt is, die ons scheen t9b,l van 't west-eynde van dit Eylandt af te comen, ende te strecken tot aen de noordt-zijde van het middelste Eylandt) alhier niet aen en c°rnt, dan moet alleenlicken van 't middelste Eylandt af, een groot u6 An. 1594. stuck weeghs heen strecken, sonder dit Eylandt te ghenaken, ofte is Augustus. ^ avontuer een Riffe ofte Bancke, die mids-water tusschen beyde de voorseyde Eylanden gheleghen is, even wel is best dat men die schouwe, ende dat men dit noorder Eylandt soo nae houde als men ymmers can, so en mach men geen quaet doen I). Dit voorsz. Eylandt is in de streckinghe van oost ende west, ontrent een groote half mijl lanck, ende op sijn breedtste van ontrent een Gootelingschoot: Js int aensien, ghelijck als twee Eylanden, want scheydt hem bynaest te middeweghen van den anderen, makende twee groote Jnwijcken van weer zijden, ende heeft alleen een smalle op-gheworpen singhel-strandt tusschen beyden, daer 't aen vast is, welcke noch oock int midden, te weten, in de lengte van den anderen ghescheyden is, met een stilstaende waterken, ende is in sulcker voeghen, dat men ghenoech can sien, datter de Zee met onweer, van weer zijden, over heen jaecht, als men ooghen-schijnlicken ghenoech conde vermercken, aen de keesel-steentgens, die daer gints en weer van 't gheweldt der Zee, over-hoop gheworpen laghen. Vonden op de hoecken van dese wijeken, sommighe groote houten Cruycen staen, met vinden, on- Rusche letteren en caracteren, beteeckent, onder de welcke een vee^Cruy- stondt, dat soo meesterlijck ende curieus ghemaeckt was, ende soo het voorsz cieruck met letteren besneden, dat men 't in Neer-landt nauwelicks Eylandt souden hebben connen verbeteren, waeromme ick een sonderlinghen een Cruys lust creegh, ende docht my oock de moeyte wel weerdich te wesen, i1nge°uytne-r' selfde af te conterfeyten, met de Caracteren daer op, om sulcks mende was, (me^ Heve in 't Vaders-landt comende) voor een groote curieusheyt, twelcke by v t o * jan Huygen ende vreemdicheyt te verthoonen. feyTweTdt, De Stranden laghen insghelijcks alhier oock overal vol drijf-hout, vreemdi66" ende dat °P plaetsen soo hoogh ende verre opgheworpen, dat het cheytinHoi- een verwonderinghe is, hoe dat het soo verre ghecomen mach wesen, thoenen. waer van te dencken gheeft, dat daer groote gheweldighe tempeesten ende verbolghen wateren moeten regneeren, want men anders gheen oorsake vermoeden can, hoe 't daer soude moghen comen 2). Vonden onder t' voorseyde drijf-houdt twee ofte drie plancken ofte datter een zy-borderen 3) ligghen, van een Russche Loddinghe, die over de Lodding acht en dertich voeten lanck waren, daer wy noch de gaten ende t' optEyiant naeySel (ghelijck die selve aen den anderen ghehecht zijn gheweest) gebleven is. J vö J 0 J 0 1) In den zin : „men kan er geen kwaad bij". 2) Verg. kol. 9a, 19b en 33d. 3) Van „border", d. i. „bort": plank (Verdam). Dus hier : „huidplanken". Verg. Engboard. H7 in saghen staen, want alle de plancken van de Rusche Loddinghen, An. 1594. worden meest met koorden aen den anderen ghenaeyt, ende alsoo Augustuste samen ghevoecht, soo dat de selfde alhier verlooren ofte van den Ruschen verlaten moet wesen: Welcke Ruschen alhier t' eenighen tijden moeten comen, naer ons vermoeden, om te visschen, want anders gheen apparentie en heeft, dat weerdich soude mogen wesen, L om daerom hier te comen. Vonden daer oock ettelicke Cabbelliaus8,1 '9<= Jbeenen, ofte Schelvisch-beenen ligghen, door het welcke men schier voor ghewis souden moghen segghen, datter eenighe Visscherie moet vallen: Jck vondt onder dit drijf hout onder andere groote ende gheweldighe boomen, een boom die overmits ghebroken was, van over de t' sestich voeten lanck, ende van een halve vaem en meer dick, was soo recht als een mast, hebbende noch de verthooninghe van de wortelen daer aen, dese en dierghelijcke cleynder lagen daer in grooter menichte, dat ons ghenoech te bedencken gheeft, waer die vandaen moghen comen, dewijle wy tot noch toe geenich landt ghemoet hebben, daer eenighe memorie van boomen ofte wildernisse ghevonden worden. Vonden van ghelijcken alhier over al, groote menichte van de doots-hoofden ende beenderen der Zee-Paerden ofte Morsen, als oock Walvis-beenen, te weten van de veeren diese by de mont hebben uytsteken: Was over al by de Lacken vol Swanen, Rot-gansen, Rotganscn. Berch-eynden, en dierghelijcke water-voghelen, die haer alhier moe- ^a° d^e ten onthouden ende uytbroeden, want onse gasten creghender een zijnder twee deel jonghen af, als oock eenighe ouden, die sy met het roef Schoten; m Zeelandt Jn de reste, soo is dit Eylandt ghelijck als alle het ander landt, dat 1^™^ wy, gheduerende dese Reyse, over al besichticht en bevonden heb-nae den ben: Onder andere vogelen die wy by de contreyen van Vaygats Stfn' vonden, zijn geweest Valcken, waer van d' Ammeraels volck een nest a^nesm"eEx' af stoorden, ende namen de jonghe met de oude, om mogelick zijnde, vereert, met int Vaderlandt te brenghen tot een monster. Dit Eylandt noem- Geven het , _. , , , , Eylandt den oen wy ter eeren van sijn Excellentie Mauritius Eylandt, ende net naem van ander (te weten t' middelste) het Eylandt van Orangien, ter ghe-tMra^s' dachtenisse sijnes Heeren Vaders Hoochloflicker memorie, ende de v^{?Ex" Princesse van Orangien : Het derde ofte t' zuyderste, dat wy niet t' Eyiant Weten of het vast-landt of een Eyiant is, het nieuwe landt van Wal- ^0°™"" cheren, ter memorie, van die van Zeelandt, als mede-hulpers ende ^rueWal" Ghenooten van dese ontdeckinghe, ghelijck als wy oock tot onses Vader-lants gheheugenisse genoemt hebben, het landt byzuyden de Straet van Nassau, tot den inwijc Oby (soo gelijc als wy het bevaren hebben) Nieu-Hollandt, ende dat van voorby den Jnwijck, 't welcke u8 An. 1594. wy de laetste Tocht ontdeckten Nieu-West-Vrislandt, als oock het Augustus. ,andt van yaygatS) t> Enchuyser Eylandt: Nu de hoecken, punten, Bayen, etc. met de namen ende by namen der ghener die haer soo vrywillich gheoffriceert hebben voort gemeene lants eere ende welvaart haerluyder persoonen te hasardeeren, in de ondersoeckinge ende ontdeckinge van dese onbekende en noyt gedane Vaert, niet te min, t' selfde altijt stellende onder correctie, verbeteringe ende veranderinge van het goet-duncken ende gelieven der Heeren Staten, Regeerders ende Overheyden, onder wiens oordeel, wy ons goet-willichlicken submitteeren in aller billicheyt ende recht, als ghetrouwe Vassalen ende onderdanen, met een oprechte affectie tot onse ghemeene Vaderslants welvaert ende avancement, als oock tot vermeerderinghe ende verbreydinghe des pueren ende onverganckelicken woorde Gods, ende synes Euangeliums, voor welckes alles, wy onse persoonen gheemployeert hebben, ende noch bereyt zijn, dies noodich [k"1, zijnde, te employeeren ende ons bereyt te laten vinden, soo ons de Heere met sijn ghenade daer toe wil stereken en bequaemheyt verleenen, om sulcks te volbrenghen, tot sijnen heylighen Naems eere ende glorie. Gaen weder Den 18. des Donderdaeghs ginghen weder't zeyl van Mauritius Mauritfus Eylandt af, loopende t' selfde aen de zuyt-zijde langhes, tot op een Eylandt af. g00teling schoot naer, op seven ofte acht vamen diepten, wy deden onsen Cours van west ten noorden, ende west noordt-west aen, hebbende de windt van uyt den noorden met een goede coelte ende claer helder weer en Sonne-schijn: Des middaeghs namen wy de hooghte 69. graet van de Son op neghen en t' sestich graedt ende vier en dertich mi34. minuten. nuj.en> hebbende naer onse gissinghe ghezeylt (nae dat wy van Mauritius Eylandt af ghescheyden waren) ontrent thien mijlen weeghs, op de Cours van west ten noorden ende meest west aen> gheduerende noch alsoo den selfden noordelicken wint met een harde koelte ende hol water, doende noch de voorschreven Cours een poos: daer nae liep de wint westelicker, in voeghen dat wy maer west zuydt-west mochten aen zeylen, comende de windt met buyen ende vlaghen van stof-reghen, ende zeylden aldus tot teghens den avontstondt, soo dat wy quamen tot op vijf vamen diepten, drooghende seer verlancksaem ') op, sonder nochtans eenich landt te vernemen, al hoe wel dat wy somwijlen eenen claren blenck 2) hadden om van ons te sien, waer door wy onse gissinghe maeckten, dat wy noch by oosten Pit' 1) Van „verlange" (verlanc), hier in den zin van allengs, langzamerhand; zie Verdam. 2) Blink. Een tijdelijk opklaren. Gewoonlijk spreekt men, met de voorliefde voor verkleinwoorden die wij ons eigen hebben gemaakt, van een blinkertje of blinkie. Behoort bij: Werken der Linschoten-Vereeniging. Deel VIII. Bh. 118. lig zora waren, te weten in den Jnwijck die zuydtwaerts aen streckt, waer- An. 1594om wy het alhier wenden op den anderen boech, t' zeewaerts aen, Ausustushadden alhier soo witten bleecken water, als ick mijn daghen in gheenighe Zeen ghesien hebbe, gantsch ende t' eenemael gelijck als het witbieec water van de zuyder Zee by Enchuysen : Liepen aldus t'zeewaert de zuyder in, tot over de middernacht dat het eerste quartier uyt was, altoos |enec^uy. met een seer hol water en storm weer, ende wendent alsdoen weer na sen. de wal toe, zeylende meest west aen, somtijdts wat zuydelicker, by wijlen wat noordelicker, wordende t' weer teghens den dagheraet wat bedaert ende stilder. Den 19. des Vrydaechs liep de wint weder nae het westen, in voeghen dat wy maer west zuydt-west, ende daer nae zuydt-west mochten aen zeylen, ende quamen teghens den middach weer op 10. en minder vamen diepten, waerom wy 't weder t' zeewaert in wenden, doch worden daer na stil, soo dat wy niet veel en bedreven, ligghende aldus te drijven tot ontrent de nacht-stont, doen creghen wy een koelte van uyt den oosten, waer mede onse Cours weder west noordt-west aen stelden, zeylende alsoo den gheheelen nacht over altoos met een doncker reghenachtich weer, dese nacht was den eersten, dat wy weder t' licht van de keersse int nacht-huys by 't Moeten weCompas begosten te besighen, naer dat wy d' Eylanden van Rust (int nachts het heen varen) ghepasseert waren, hoe wel het niet te seer doncker was, ^'Je "d_e f01 dan om het doncker ende reghenachtich weders wille. De diepten bruycken. J' die wy ghehadt hebben van de Straet van Nassau af, tot noch toe, zijn gheweest 18. 17. 16. 15. vaem, doch den meesten tijdt 12.11. 10. 9- vamen, somtijdts minder, by wijlen meerder, maer selden, soo dat nien alle dese contreyen met rechte wel een vlacke Zee mach noemen, want de grondt is bynaest soo ghelijck of sy gheschaeft ware, van effenheyt ende eenparicheyt van diepten. zeVmet6 Den 20. des Saterdaeghs, hebbende noch den selfden oostelicken recht alsoo windt van de zuyder-cant, met een doncker mottich reghenachtich ehenaemtkoel weer, deden onsen Cours van west noordt-west, ende west ten noorden aen, ende begonsten als nu weder diep ende blau lasuer water te criighen, in voeghen, dat wy al zeylende gheen grondt en Crijghen J& , - • , , , weer blau conden beworpen. Waren desen nacht, naer onse gissinghe, de lengte dieP water. van Pitzora ghepasseert, ontrent teghens den middach liep de windt weder nae 't westen, en variabel, ende creghen daer nae stilten, soo Pitzora. dat het een weynich op claerden, ende meenden een wijl tijdts, dat Wy zuydt-oostwaerts aen, landt saghen, maer was dijsinghe ende nevel, die daer naer weder verdween. Teghens den nacht-stont be- 120 August.' g°nSt h<* Weder een weynich te koelen, van uyt den z. z. w. soo dat wy w. ende west ten noorden, als oock west noort-west aen zeylden onsen wech voortaen : wat daer naer soo ruymdede wint, ende begonst soo dapper te koelen, dat het Schip scheen een vlieghende voortganck te hebben : Zeylende aldus met ruyme schooten, altoos w. ende west ten noorden aen, t'gantsche eerste quartier van de voor-nacht over, wesende een donckerachtig reghenich weer, in sulcker voeghen, dat wy qualick van ons conden sien, ende door den harden voortganck, de grondt ofte diepten niet te deghen en conden looden, waer door onsen Ammerael, die een weynich voor ons heen zeylde, aen de grondt quam, de welcke onsterstonttoeriep.dat ïachts met wy souden draghend houden'): maar eer wy t' Schip van sijnen drif 1" ,: V0?rt^nckuC0"d™ brenghen, stieten insghelijcx aen de ,n de grondt, in voeghen dat het al schudden en daverden watter int Schip "öt'pTdj- Was' e"de ons soo ontstelden, dat wy van verbaestheyt bynae niet en kei van te wisten wat doen of laten, want niet wetende waer wy waren, bevon~ ^ Wy mt draghfn h°uden' meer en -eer begonsten te stooten, oor Gods so wel yan voofen ajs ^ achteren) eyndtlkken ons£n > ■atenghe- ende uytersten toeverlaet. was een hmriu ^ . Zeylen des nachts met haer twee Schepen aen de gront met groot perijckel van te blijven, maer is door Gods hulpe ten besten gheluckt. , . ' oui.iii.cu enue uyteriicK karmen tot onsen Heere, die wy door onse Menschelicke verdorventheydt nemmermeer te recht en kennen, noch van herten aen roepen^ dan in dusdanighe perijckelen ende lijfs nooden, doch Godt de Heere, die ons meer barmherticheyt is bewijsende als wy t op t honderste deel weten te verdienen, ja dat min is, int minste te erkennen, schickte het alsoo, dat wy daer met loeven ende draghen, (nae dat het wel twintich horten ende stooten ghedaen hadde) af gheraeckten, ende weer vlooten mochte, sonder nochtans eenich letsel ofte schade te crijghen, waer door men ghenoech vermoeden mach, dat het een vlacke effen zant-grondt gheweest is : Want soo daer eenighe onghelijckheyt, ofte rudsich ghesteente had- ,, de gheweest, wy en souden daer sonder twijffel niet gheheel weer P>' af ghecomen hebben, f welcke oock onse minste gedachten waren, m voeghen dat ons Godt de Heere daer merckelicken en miraculeusheken af bevrijdt ende weder te recht gheholpen heeft. Waren een langhen tijdt daer naer, dat wy van verbaestheyt qualick weder conden bedaren. Den Ammerael was oock int selfde lijden, al hoe aCden, "g ^ SChiP a~en.(Deeigenlijkebe,eekenisi3: Behoort bij; Werken der Linschoten-Vereeniging. Deel VIII. Bh. 120. 121 Wel hy daer eer af raeckten als wy. Den Amsterdammer met sijn An. 1594. Jacht, quamen een stuck weechs achter aen ghezeylt, waer door AusustusShenoech van 't perijckel, door ons, ghewaerschout worden, om dat te moghen schouwen. Wy meenden int eerste voor ghewis, dat het de Riffe van 't Eyiant Colgoyen gheweest ware, die men seyt aent °°st-eyndt van't selfde af te steken, maer bevonden daer naer, dat Waren binet binnen in de bocht aen 't landt van Candenoes was, maer of het bocht aen nu een afstekende Riffe, ofte anders de vlackte van de wal is ghe- danc"fnede_ Weest, en conden door de donckerheyt van t' weer niet te weten noes. c°men, niet te min, saghen in dese verbaestheyt, naer ons dochte, een swarte streec landts van ons afligghen, waer van mijn vermoeden is, dat het de vlackte van de wal ofte t' landt van Candenoes gheweest is, doch mach 00c wel een afstekende Riffe ofte eenighe ancke gheweest hebben. Nu weder afghewent, en wat tot ons selven ghecomen wesende, begonsten gissinghe te maken, dat wy naer onse L°ursen te rekenen, over de t' sestich mijlen van de Straet van NasSau af ghezeylt waren, meest d'een Cours door d'ander west ten n°orden behouwen, ende waren naer ons duncken, t' Eylandt Colj>0Ven, ;n de voornacht, met die harde voortganck buyten om voor- v gheloopen want anders gheen gissinghe en conden maken, dat ons de Cours van 't Eylandt Colgoyen te willen besichtighen, ghecost soude hebben, dan Godt lof, is ten besten ghekeert: aerom gheen beter vaerdt te doen is, comende van de Straet van Wat dat de Naqc-, r -i beste Cours ^ OÏ,au af, herwaerts aan, dan de Cours te stellen van west n. w. en- jsvan Vaye n. w> ten w aen) Qm a]le viacktej ondiepten, Eylanden, ende an-*3^*^' ere inconvenienten oft perijckelen te schouwen, den wech naer te comen uuyn toe, want tusschen Candenoes ende Vaygats (soo vele als rijckden te v ar,t belangt) gantsch gheen plaetsen en zijn, daer men eenich d 0rdeel ofte profijt doen can, ende zijn over al vlacke ondiepe gronn> sonder dat men daer yewers een deghelicke haven heeft, om epen te moghen barghen, noodich wesende, ghelijck als men int ySc°Urs van onse zeylage, daer langhes heen ghenoech can verstaen. b an de droochten af wesende, begonst het allengskens te daghen, Jennende de wint ende coelte van ghelijcken oock te cesseeren, den Cnde altemets met reghenachtighe vlaghen, en variabele winwes' Uyt den zuyden ende zuydt zuydt westen, als oock zuydt^ > als doen begonsten wy t' landt te sien, ende aen de streckinghe ken diDe Veer (D»e Seylagien) maakt ook melding van dit accident, maar uit de bestekVan men uit «jn journael gemakkelijk kan narekenen, blijkt, dat men tegen de oostkust SUev opliep en daarna het eiland benoorden om langs ging. 122 An. 1594. te verkennen, dat het was de Custe die van Candenoes r) af, zuydt- Augustus. .... oostwaert aen, nae binnen toe is streckende, ghelijck als wy daer nae T'iantvan ghenoechsaem verkenden, daer langhes by heen zeylende onsen Candenoes. , , „ , , .. . wech voortaen. Zeylden langes t lant heen, ontrent een half mijl of wat meer daer van af, n. n. w. aen, op 12. 11. 10. als oock op 9. vaem diepten, tot eenen hoeck toe, die noordt-west voor ons uyt lach, daer wy ontrent teghens den middach by quamen : Ligghende den selven hoeck verscheyden van de plaets daer wy op de grondt gheweest hadden, over de ses ofte seven mijlen weeghs, streckende t'voorsz. landt tot desen hoeck toe, meest zuydt zuydt-oost, ende noordt noordt-west, ende zuydt-oost ten oosten, ende noordt-west ten westen. Wy meenden eerst dat dit den hoeck van Candenoes gheweest hadde, maer daer by comende, saghen dat het landt in de selfde ghedaente noch vorder aen was streckende, doch begonst allengskens zuydt-oost ende noordt-west, oost zuydt-oost, west-noordtwest, ende daer nae oost en west aen te strecken, waer van ons voor gewis lieten voorstaen, dat het selfde de Custe van Candenoes moeste wesen, ghelijck als het oock sonder twijffel gheweest is. Alle dese Verciaringe Custe ende landouwe was aen de Zee-cant een hooch. steyl ende af- van t landt , , . . ' J van Cande- gnebickt landt, altemael van een bruyne ende grauachtighe coleur, sonder eenich schijnsel van steenrotsen ofte clippen, dan mochten wel hier en daer schijnsel van voetstranden zijn, aen 't breken van 't water, dicht aen de wal. Hadde hier en daer groene ende afgaende Valleyen, tusschen t'steyle landt in, zijnde boven op meest vlack streckende. Mochten somtijdts boven op het groene bewassen landt sien, ende bywijlen soo ginck de steylte van 't afghebickte landt soo hooch op, dat men daer t' bovenste, ofte t' plat niet van sien en conde. Heeft op plaetsen eenighe binnen-landtsche vlackte, ende lanckstreckende heuvelen, die haer altemets over t' ander landt heenen verthoonen. Hoe dat men by dit landt westwaerder aen comt, hoe dat het selfde steylder ende hooger wordt: Js even wel altemael van een gedaente ende vlackte boven op, als oock kael sonder eenighe gheboomten ofte wildernisse, ghelijck als wy 't in alle dese contreyen over al bevonden hebben, eyndtlicken dese Custe is t' eenemael aen te sien, daer voorby heen zeylende (te weten in de hoochte) ghelijck als het voorlandt van Enghelandt, etc. Den 21. des Sondaeghs naer de middach soo begonst de windt te westelicken, in voeghen, dat wy de Custe niet langher en conden 1) Neen: Kolguev, zie De Veer. 123 behouden, en daervan af ghedreven worden. Creghen oock nevelich, An. 1594. dijsich, ende daer naer mistich weer, waerom wy van de Custe voort Augustusaen anders gheen bescheydt meer sien en conden, dan als gheseyt •s: ende dat het landt weder westelicker begost aen te strecken, gheloove dat het selfde alsoo allengskens is omcrommende naer 't zuyden toe, tot in de witte Zee, ghelijck als het hem in de verthooninghe, Witte Zee. soo veer als wy sien conden, oock op dede: Want saghen merckeHcken, dat de hoecken ende Custe, altemets innewaerts aen waren wijckende. Wat in de morghen-stondt saghen een goet stuc weeghs t Zeewaerts van ons af, een dinck drijven, dat hem gantsch en t' eenemael op dede, als een Rusche lol ofte schuyt, doch en conden soo veel bescheydts niet sien, dat wy daer eenich volck in conden verkennen, ende om dat het uyt onsen wech was t' ondersoecken, ! hebben daer gheen meer bescheydts af connen vernemen. Deden al dus onsen Cours voort aen met variabele winden van uyt den westen ende zuyden, nae dat ons de wint plaetse gaf. Teghens den avondtstondt worde het weder mistich ende stil weer, loopende de wint daer naer int noorden, in voeghen dat wy noordt-west ende n. w. ten w. aen zeylden, den gheheelen nacht over, hebbende somtijds stilten, ende bywijlen slappe windt, op de diepten van 40. ende meer vamen. Den 22. des Maendaeghs creghen de windt van uyt den oosten, niet een moye koelte, doende noch al de selfde Coursen van noordtwest ende noordt-west ten westen aen, ende siende dat wy eenen goeden doorgaenden wint hadden, om onsen wech naer huys te stel^en, hebben ons voornemen, van nae Kilduyn te loopen, verandert, ende zijn also onsen wech voort aen nae de Noortcaep toe gheloopen, °P de Cours van west noordt-west, crijghende een harde ende dappere koelte van uyt den noorden, gheduerende alsoo den gheheelen dach ende aenvolghenden nacht. Den 23. des Dingsdaeghs, geduerende noch al den selfden harden noorden windt, liepen op de selfde Cours van west noordt-west, somtijdts west ten noorden, als oock noordt-west ten westen aen, ende nanien des middaeghs de hoochte van de Son op 71. graet 19. minutetl *), hebbende naer onse gissinghe, van Candenoes af ghezejdt, 71-graet 0ver de 60. mijlen weechs, wesende naer onse rekeninghe, in de lenghteI9'minuten" Van Wardhuys, want hadden eenen dapperen voortganck, behoudende de selve koelte ende harden noorden wint, desen gantschen dach, dj' ^'"em Barents vond dien dag 700 20' (zie de Veer „Drie Seylagiën" p. 8); het geeft indruk dat Jan Huyghen zich een graad vergist, want men kwam zonder zuidelijker te aan sturen, by Vardöhus aan, dat op 70° 20' N.Br. ligt. 124 An. 1594. ende aenvolghenden nacht over. Wy saghen in der nacht een zeyl, Augustus. . . , Sien een met verre van ons, ende scheen een groot Schip te wesen, vermoedvreemt zeyl den dat het eenicn van de Schepen uyt de witte Zee *) moesten zijn, nacht. want zeylde met ons op een Cours: Teghens den dagheraet soo was t' selfde een groot stuck weeghs achter ons uyt, in sulcker voeghen, dat men het passelicken van de steng af conde sien, waer door wy daer gheen kennisse meer af en creghen. Den 24. des Woensdaechs liepen noch op de voorsz. Coursen aen, hebbende den selven noordelicken windt, maer en waeyde soo hart niet, comende altemets met buyen, waer door wy een slechter water hadden als de voorgaende daghen. Teghens den middach begonsten wy voor ons uyt, als oock te lywaerts, landt te sien, beginnende de wint te westelicken, in voegen, dat wy qualick west conden aen zeylen. Wat naerder t' landt ghenakende, saghen aen de ken-teyckenen Crijghen dat het Wardhuys was, waer door bevonden, dat wy quade gïssinerhe t landt van , 1,1, Wardhuys ghemaeckt hadden, want meenden naer onse rekeninghe, dat wy de mtgesicht. iengte van de Noortcaep ghehadt souden hebben. Nu siende dat de wint langhes de wal, ende contrarie was om onsen wech te vervordeLoopen ren, docht het ons best binnen in, op de Ree van Wardhuys te loopen, voor Ward- , . . * r huys op de om eenen beteren windt te verwachten, als oock om ons van versch sy6achtWaer water ende ballast te voorsien, zijn alsoo alle ghelijck op de Ree gheCrayerCshe zeylt> alwaer wy quamen ontrent vesper-tijdt, ende vonden daer acht vonden lig- Schepen ligghen onder cleyn en groot t' welcke altemael Deensche ghen' Crayers 2) waren, die alhier haer vaert maken om Stock-vis te laden, om datse in dese contreyen in overvloedigheyt ghevangen wordt, ende haer principaelste, als ook eenichste neeringe is. Den 25. des Donderdaeghs voeren wy eens aen landt, alwaer de Schippers terstont van des Slots-Heers Facteur (want den rechten Worden Slot-Heer daer selden in persoon is) ontboden worden, overmidts van den ' siot-Heers dat den ghenen die ons op de heen reyse tot Kilduyn onsen Pas afWardhuys geheeyscht hadde, nu alhier mede was, ende oock van ons al goede ende°nae' Jnformatie hadden. Want de Deensche Schippers die daer laghen, haer pas ge-wisten ons altemael te segghen, hoe veel Schepen datter uyt Hollandt ghescheyden waren, ende wie de Schippers ende Stuerlieden daer van waren, diese oock seer wel kenden, wordende de selfde van onse Schippers insghelijcks bekent, door dien dat syluyden de Vaert van alle dese omligghende Contreyen, als oock van de Witte Zee, Jaerlicks in ghebruyck houden, in voeghen dat wy onse Tocht (»• 1) Van Archangel. 2) Zie hiervoren kol. 4a. 125 wouden wv schoon) haer niet en conden verberghen nochte ontken- An. 1594. .. . 1, 1 Augustus. nen. Nu by hem ghecomen zijnde, eyschten van ons sijn tollen, hem wat haer ghelatende of hy ons voor Coopvaerders aenghesien hadde, 't wel- ^„wardcke wy vermerckende, seyden dat onse Schepen Heeren toequamen, ^nde°been gheen particuliere Cooplieden. Waer op hy antwoorden, dat soo jeghende. wy hem bescheydt daer van thoonden, wilden ons vry houden en niet moeylick vallen, waer door wy hem een van onse brieven int Latijn wesen, den welcken hem van den Predicker ofte Pastoor voorghelesen ende uytgheleyt worde: Waer mede hem terstont liet ghenoeghen, even wel eyschten daer nae noch van elcke Schip vier RijcxDaelders van ancker-gheldt, t'welke wy seyden hem niet schuldich te wesen, ghemerckt dat wy Heeren Schepen waren: Doch om dies wille dat hy ons eerlick ende wel onthaelt hadde, als oock om onse beleeftheyt te thoonen, wierpen hem drie ofte vier Rijcx-Daelders toe, voor 't vierghelt *) ende 't goet tractement, maer niet van eenighe schuit ofte obligatie, t' welcke hy weygherde t' ontfanghen, seggende, dat hy 't ons liever wilde schencken, even wel liet het geit °p de Tafel ligghen, sonder ons t' selve eens weer te bieden: Waer mede wy met vrientschappe van hem scheyden. Ondervraechde ons, of wy oock by Groen-landt gheweest waren, ende wat wy bedreven hadden: Wy seyden niet uytgherecht te hebben, oorsake d' overvloedicheyt van 't ijs, waer door wy seyden ghedwonghen te wesen, wederomme te keeren, sonder dat wy moedt hadden, de selve Vaert om gheen goet van de Weerelt, weder te willen bestaen, dat hy, ende alle de Deensche Schippers lichtelicken gheloove gaven, Want seyden dat sy wel wisten sulcks alsoo te wesen: waer mede Wy hun allen te vreden stelden ende voldaen lieten, sonder daer meer naer te vereysschen, noch wy ons oock dies belanghende, meer te becommeren. Nu, wat het landt ende de gheleghentheyt Beschrijvin- 1 ge van t ïLy- van Wardhuys is belanghende, soo is te verstaen (ghelijck als het iantvan °°ck eensdeels bekent is) dat daer sijn drie Eylanden, met noch^édeom[koi, twee af drie afscheydtsels van Eylandekens ofte clippen: T'groot1 '] ste ende t' langste van dese drie, is de plaetse daer 't Dorp ofte t? Stedeken van Wardhuys op staet, t' welcke mach hebben in de lengde ontrent een half mijl weeghs, streckende meest noorden ende zuyden, ghelijck als de Custe van t' vaste landt, alwaert onzent een quartier mijls af gheleghen is, zijnde tusschen beyden over al diep water. Dit Eylandt heeft aen dezuyt-zijde een Haven ofte l) Vuurgeld, d. i. voor de kosten van bebakening, betonning en kustverlichting. 126 An. 1594. Baye, streckende een stuck weeghs in, tot aen een singhel-strandt. Augustus. , van ontrent een steen-worp breedt, alwaer de Zee van de noorder cant, insghelijcks met een Haven ofte Baeye in loopt, tot aen de selfde strandt, daer 't stuyt, in sulcker voeghen, dat dese Strandt ofte Valleye alleen beschuttende is, dat het geen twee Eylanden en zijn. Van dese twee ghedeelten, so is d' oost -zijde (t' welcke t' uyterste nae de Zee is) veel cleynder in de streckinghe van de lengte, als de west-zijde, want en is boven een vierendeel mijls niet lanck, doch is hooch ende steenrotsich, soo dat de selfde hoochte een beschutsel is voor de wooninghen, die daer dicht onder ende beneden in de daelte *) ghebout zijn, te weten, op de selfde Singhel-strandt ofte Valleye, (het welcke t' Eylandt aen den anderen houdt) als oock daer rontsom her. Aen de oost-zijde, dicht op de strandt van de zuyder Gheiegent- Haven is ghelegen het Casteel, t' welcke van weynich sterckte is, heyt vant .. , J ' Casteel van zijnde van opghestapelde Bergh-steenen te samen ghebout, hebbende Wardhuys. nouten deelen tot Tinnen en Borst-weeringhen, die noch half vervallen zijn, in sulcker voeghen, dat het qualick teghens een wel ghemonteert Schip staende soude connen houden. Nu belanghende de wooninghen van 't Stedeken zijn meest van Plancken, Deelen, ende Masten ghemaeckt, nae de maniere van Noorweghen, die eensdeels wat van der aerden opghestut staen, namelicken, daer sy Visch en ander goet in bewaren, zijnde d' ander wooninghen half boven, en half onder d' aerde, ghelijck als te Kilduyn, altesamen met aerde Wardhuys sooden bedeckt, zijn ontrent drie hondert Huyskens, luttel min of van ontrent , . ^ 300.noordt-meer : D mwoonders zijn meestendeel Noormans ende Deenen, de sen groot. welcke de selve maniere van leven leyden, ghelijck als die van Noorweghen, ende onthouden haer alhier t* gheheele Jaer door, sonder oyt te ruymen. T'landt en heeft gantsch gheen barn-hout, dan maken van d' aerde, die veenachtich, oftegelijck als mos is, torf, die hun ghenoech voldoet, in de plaetse van hout, t' welcke haer, niet langhe gheleden, van een Hollandts Schipper gheleert is, 2), hebbende te vooren groot ghebreck ende armoede van barn-hout, met groote moeyten, om dat van andere plaetsen te versameien. Hebben oock Vee, van Ossen,' Koeyen, Schapen, Boeken, Geyten, Varekens, als oock Hoenderen, t' welcke in de Somer des daechs gaet weyden, ende des nachts in de Huysen ende Stallen, die sy daer toe ghemaeckt hebben, gebarcht wordt. T'gras ende t' cruydt en is niet te goet, > doch soodanich als het is, wordt het ghemaeyt, afghesneden, ende 1) Daelte; de beteekenis is duidelijk, het woord vind ik nergens vermeld. 2) Deze bijzonderheid kan ik niet contróleeren. 127 ghedroocht, om de Beesten daer des Winters daeghs mede t' onder- An. 1594. houden, in voeghen, dat sy vet en wel ghehouden zijn, nae 't oogh Augustuste sien: Andere nootdruftighe waeren worden hen Jaerlicks uyt tc lDeenemarcken, ende van andere weghen ghebracht, in manghe- hnghe van ghedroochden Stock-visch, het welcke alleenlicken Den handel l, va.n ^Vard- naerlieder neeringhe ende onderhoudt is. Dit Eylandt is meesten- huys is aldeel van vlack laech landt, uytghesondert aen de noordt ende oost- 've^n stock" z'jde (daar het d' openbare Zee aenschout) is het van hooge ende verheven witachtighe, clippighe steenrotsen. T'aerdtrijck is altemael aen te sien, ghelijck als of het Mee, ofte Smack ware. Heeft aen de water-cant Singhel-stranden r) van grauwe en witte keesel-steenkens, °nder de welcke menichten gevonden worden, die gantsch en t' eene- steenen aen mael wit Corael ghelijck zijn, uytghesondert datse soo glat niet en van Warden, ende men vindter onder, die volcomelicken aen te sien zijn, ghe- Oefende ujck als confecturen van Suycker, en dat van alle soorten, in sulcker contec- ' * turen. voeghen, dat men daer menich met bedriegen soude, onder confecturen ghemengt zijnde. De Stranden ligghen overal aen de water-cant, een groot stuck weeghs, vol en dick bedeckt met steencroos. Van 't noordt-eyndt van dit Eylandt af, ontrent een Gooteling-schoot oost aen, zijn gheleghen die ander twee Eylanden, dicht aen den anderen, •n voeghen, dat sy van verre aen een schijnen te wesen, zijn beyde t'sarnen gheen vierendeel mijls lanck in de streckinghe van oost ende west. Dese Eylanden zijn hoogh ende steenrotsich aen te sien, ende hebben Verciannge ■ , 1-, van't vaste "°cn twee of drie clippen ofte cleyne Eylandekens by haer ligghen. landt by Wat nu het Vaste landt is belanghende, is t' aensien (te weten van de ^leghen! binnen cant, teghens over de west-zijde van 't Eylandt Wardhuys) Selijck als het Vaste landt van de binnen Custe, by het Staten Eylandt, op plaetsen vlack ende afgaende, ende op plaetsen steyl, hooch, ende van een afghebickte Custe aen de Zee-cant. Maer de buyten Custe t' Zeewaerts, is altemael, soo veel als men vermercken can, steenrotsich. T' landt van binnen in, als oock boven op, was groen ende schoon int ghesicht, sonder eenich sneeu ofte schijnsel daer van te hebben. De principaelste Ree, daer de Schepen gheanckert ligghen, is tusschen de west-zijde van 't Eylandt ende t' Vaste lant, alWaer 't seer goet ligghen is, ende men en can van daer af de wooninghen van Wardhuys niet sien, om dat de selfde bedeckt blijven, tusschen t' wester ende t' ooster landt van het Eylandt, indelaechte van de Valleye ofte Strandt, tusschen de noorder ende de zuyder ^aVen, als vooren gheseyt is. Dese Ree is goet voor alle winden, uyt- Zie hiervoren kol. iob. 128 August. geS°ndert de winden van de noorder ende zuyder cant, al hoe wel dat sy segghen, dat men daer met de selfde seker ghenoech ligghen vanwald- mach' °m dat het EyIa"dt sommige uytstekende punten heeft, alhuys en waer het schijnt dat de furie ende t' gheweldt der Zee, eensdeels oo vriest nem- „u~u 1 „ ' i mermeer gebroken wordt. Verstonden alhier van de Jnwoonders dat dit dTopS"-Canael' als oock de Zee hier ontrent des Winters daechsnemmerfen akVay-mCer e" bevriest> dat genoech te verwonderen is, dewijle dat het ghegats. leghen is op de selfde hoochte van Vaygats. D'eenichste exceptie die men hier af heeft, is dat het hier by 't landt heen, al om end' om, steyle ende diepe gronden zijn, t' welcke by de Contreyen van Vaygats int contrarie is. Doch is noch even wel te twijffelen, of het in de Straet van Nassau vriest of niet: Want gheloove wel, dat het ijs dat L""wy daer ghesien hebben aldaer int afscheuren van de ondiepe gronden by 't landt, als oock van de bochten, Jnwijcken ende Revieren, ghedreven en uytgheworpen wordt, ghelijck het ghenoech voorghewis te vermoeden is, ende ghemerckt dat men dit landt (t' welcke seer onghesien is, om te verghelijcken by Vaygats) is bewoonendet' gheheele Jaer door, hoe veel te meer, soudent doenlicker wesen, op 't huysWwoont Evlandt Vaygats te woonen, want is beter aerdtrijck ende vruchts^e^e'r baerder aen te sien> als dat van Wardhuys «), ende met de toevlucht, door volck. ende toevoeringhe van andere nootdruftighe waren, door onse Schepen, als oock de vriendtschappe ende alliance van de Lapparen ende Vinnen, van die Contreyen, (die men ghenoech ende met weynich moeitens op sijn handt soude crijghen ende wennen) soo soudtdaer, natuerlicker wijse sprekende, veel beter wesen 't onthouden als in st^eTvan6 dese ^uarti^ van Wardhuys: Oock mede soo soude men t'selfde sNoudeamo m°ghen fortificeren 2)> °P het Afgoden Eylandt, (f welcke de mondt genbe- ende mcomste van de Straet is) in sulcker voeghen, datter gheen ken, om te - gheweldt ter weerelt bastant 3) soude wesen, om dat te bekrencken, e~ün- °fte SOnder Wil,e' der gener die daer op waren, door te comen, want ceren, etc. ment aldaer ghenoech can beweeren, ende voor alles beschermen. Jae men soude daer metter tijdt, door arteficien, te weter achter t' Afgoden Eyiant om, commoditeyt connen maken van een beslooten Haven, om de Schepen voor alle nooden te moghen barghen, ende in alles te accommodeeren, naer haer eyghen believen, ghelijck als den tijdt ende experientie (als Meester ende Autheur van alledinghen) 1) Jan Huyghen is hier wel optimistisch voor Waygatsch geporteerd. 2) Het denkbeeld reeds door Hakluyt uitgesproken en door De Moucheron in i WS nader uitgewerkt. Zie mijne Inleiding en de Bijlagen. 3) Laat Jan Huyghen zich hier een trek spelen door het Portugeesch: bastante, d i. voldoende? Behoort bij: Werken der Linschoten-Vereeniging. Deel VIII. Bh. 128. 129 caep dat ghenoech mede brenghen sal, soo 't Godt de Heere ghelieft, dat sulcks tot effecte, (als wy 't verhopen) ghebracht mach worden. Den 26. des Vrydaeghs ontrent zuyder Son, hebbende eenen zuydelicken wint, met een seer schoon claer helder weer en Sonneschijn, ZlJnde so schoonen Somerschen dach, als wy in een langhen tijdt ghehadt hadden, zijn wy alle ghelijck weder t' zeyl ghegaen, naer at Wy van ballast en versch water voorsien waren, gaende insghe'jcks ghelijckelicken met ons t' zeyl, twee Deensche Crayers, de Welcke wy in twee daghen tijdts weder achter ende uyt het ghesicht 'eten: Want en mochten ons int zeylen niet volghen. Stelden onsen °urs nae de Noort-caep toe, langhes de wal heen, tot ontrent een c eyne mijl daer van af, zeylende alsoo den gheheelen dach ende aenvolgenden nacht over, met het selfde weer ende windt, die daer °aer mt zuydt-oosten liep: Passeerden des nachts de Reviere van tanenbay ghenaemt. Den 27. des Saterdaeghs hadden noch al t' selfde schoon warm en claer weer, wesende de windt wat slapper van uyt den oost zuydt°°sten. Zeylden noch alsoo langhes de wal heen, comende ontrent Zuydt-ooster Son by de Noordt-kijn: Alle dese Custe van Wardhuys > tot de Noordt-kijn toe, is een hoogh, steyl, afghebickt landt, eenSa,j j^ch streckende, sonder bochten ofte groote Jnwijcken, dan alleen^cken hier en daer ghebroken landt van dalen ende valleyen, zijnde Sschen t' hooghe landt in, met sommighe cleyne wijckskens, ende ytstekende hoeckskens. Js gantsch kael en dor aen te sien, sonder ^enich schijnsel van groenicheyt boven op te hebben. Alle dese Cusls schoon ende suyver, sonder eenighe clippen, steenrotsen, ofte j stekende Riffen, dan heeft alleenlicken twee ofte drie clippige Eytoe - S ligghen' te weten' wat voorby Wardhuys, naer de Caep e, dicht aen de Custe, zijnde alle de reste sonder omsien, als ghein\ 1S' ^C ^uste van '* Vaste landt by Wardhuys, (te weten binnen streckt noorden uytwaerts aen, beginnende als dan noort n. w. e n.w. ten n. als oock n.w. te strecken, tot Tanebay toe, t'welcke aj. wesen ontrent twaelf of derthien mijlen weeghs, ende van daer so begint het landt te strecken noort-west ten westen, ende west «--west, wel so westelick tot de Noort-kijn toe, ontrent vijf ofte ,.s bijlen: Alle dit landt was nu gantsch sonder sneeu, uytgesondert de ^ ^aer'eeni&he kuylen en daelkens op de gheberghten, daer cle °nne met wel by en can comen, alwaer hem noch sommighe te b pleclcskens sneeu verthoonden, doch en hadde sonderlingeniet eduyden. Van de Noordt-kijn af, soo streckt de Custe weer een 9 An. 1594. Augustus. Gaen wederom tzeyl van Wardhuys af, zeylende langs tlant heen nae de Noort-caep toe. Tanebay. Noort-kijn. Verclaringe van de Custe ende t' landt van Wardhuys af tot de Noort-kijn toe. 130 An. 1594. stuck weeghs west ende west-zuydt-west aen, ende daer naer zuyden ugustus. neeri) soo veer ais men beooghen can. Heeft hier en daer (van de Noordt-kijn voort aen aen 't Vaste landt) nae 't hem verthoonde, tusschen t' hooghe steyle lant in, sommige wijeken ofte bayen, die Verciaringe wat diep te landewaerts in schijnen te loopen. Nu van deNoordt-kijn [andenen- af, tot de Noordt-caep toe, zijn acht of neghen mijlen, op de Cours acMwIfe van °* ende w- we' so zuydelick en noordelic. Tusschen beyde dese Noort-caep Hoecken, te weten wat na binnen toe, leyt een groot ende breedt gheleghen. , , , 1 Eylandt, ende achter dit Eylandt siet men noch verre heen schijnsel van andere Eylanden en clippen, verscheyden van den anderen ligghen : Van ghelijcken soo heeft men oock, achter t'Eylandt van de Noordt-caep zuydtwaerts aen, verscheyden Eylanden liggen, die aen 't Eylandt van de Noort-caep vast schijnen te wesen, doch zijn even wel verscheyden, want men mach daer met groote Schepen genoech tusschen door heen varen, ghelijck als men oock tusschen alle dese Eylanden ende clippen vryelicken doen mach, noodich wesende in sulcker voeghen, dat men anders niet te schouwen en heeft, dan dat Noortcaep. men voor ooghen siet. Wy quamen by de Noort-caep ontrent Vesper-tijdt, en saghen een weynich te vooren in Zee, een raveling *) van water, even ghelijck of het van een droochte gheweest ware, wel van drie Scheeps lengte groot int rondt, t'welcke ons int eerste Menichte half dede schroemen, maer daer by comende, worden ghewaer, dat iauwen by het gantsch altemael anders niet en was, als een vergaderinghe van caep°°rt Jonghe Kool ofte Cabbeliauwen 2), in de grootte van cleyne Schelvisschen ofte Wijtinghen, de welcke daer by duysenden over hoop, en half boven water, door den anderen heen spronghen, in sulcker 1) Rafeling is kabbeling daar waar twee stroomen elkaar ontmoeten, of schijnen te ontmoeten. 2) Koolvisch, Gadus Carbonarius. In dit verband kan het nuttig zijn den oorsprong het woord Kabeljauw nader te vermelden. In het Russisch zijn kobél, kobl, kobljéch gewone woorden voor „staak", „paal", waarbij het adjectief koblóvyj (vaja) behoort. Denkt men n" aan ons woord stokvisch en neemt men in aanmerking dat het Russische ireskd zoowe' „stok" als „kabeljauw" beteekent, dan wordt het zeer aannemelijk dat men dezen visch ook kobl of koblóvaja (n l. ryba, visch) noemde, waaruit dan kablen en kabeljauw door de Neder' landers werden ontleend. De geschiedenis pleit voor deze meening, daar de Russen va° Groot Novgorod in de Middeleeuwen een levendigen handel met West Europa dreven en de naam van een handelsartikel dus licht van het Ilmenmeer naar de Nederlanden kon worden overgebracht. Het woord was in de i4de eeuw over de Noordzeekusten verspreid. De Franschen namen het van de Nederlanders over. De Basken namen het eveneens over, doch vervormden het tot bakallao. Het Baskisch bakallao werd door onze Groenlandvaarders als bakeljauw ontleend. Zie C. C. Uhlenbeck „Kabeljauw" in Tijdschr. v. Ned. Taal- en Letterkunde, 3" A Jaarg. 1892. 131 voeghen dat het ons een verwonderinghe veroorsaeckte, soo grooten An. 1594. °ntelbaren menichte by een te sien, ende was ons een vermaken, Augustusk«i Want niemandt van den onsen, zijn daghen dierghelijcke oyt ghesien hadde. Hadden noch al de windt van uyt den zuyden, gheduerende noch t' selfde moy weer, zeylende altoos langhes de wal heen °nsen Cours voortaen. Van de Noordt-caep af, streckt de Custe van Gheiegentt selfde Eyiant, een goet stuck weeghs heen westwaert aen, zijnde Eytendt"van altemael van een hooch, steyl, afghebickt, dor, ende kael landt c^°°tc~ aen te sien, met scheuren ende wijeken van gebroken landt, hebbende oock sommighe heuvelighe clippen, wat van de wal af ligghen. Van dit Eylandt af ontrent vijf of ses mijlen meest west aen, is gheleghen het Eylandt van Stappen, ende van daer af voort aen, soo beginnen de voor-Eylanden, ofte Scheeren *) (ghelijck sy van de Deenen gheheeten worden) te strecken, langhes de Custe heen, naer d'Eylanden van Rust 2) toe, beginnende van Stappen af, altemets wat zuydelicker aen te strecken. Alle dese Eylanden, Wijeken ende clippen van de Noort-kijn af voortaen, zijn meestendeel hewoont, van luyden de welcke half Noormans, ende half Lappen er» Vinnen zijn, die haer alhier s'Winters en Somers onthouden, ende gheneeren met Visschen. Welcke Visch sy eens s' Jaers te Berghen Noort-caep 'n Noorweghen comen vercoopen ofte vermanghelen, om andere gend^Ey-6 n°otdruftighe waren, want hebben selver haer eyghen Scheepkens, [^heeie daer sy met varen, tusschen de Scheeren ofte clippen ende Eylanden Jaer door' u°r. Aen de zuydt-zijde van 't voorsz. Eylandt van de Noordt-caep, bewoont, 'eyt een Dorp ofte bewoont vleck, bynaest soo groot als dat van enhaifgraet Wardhuys, daer sy haer t' gheheele Jaer door onthouden, dat ghe- JXnooi-de n°ech te verwonderen is, naer de hoochte daer 't op leyt, ende d'over- Uckergheiedadighe koude die daer des Winters daeghs regneert, want ligghen |atsals V&Y wel anderhalf graet noordelicker, als de Engte ofte Straet van NasSau, sonder dat daer nochtans oyt ijs in de Zee ghesien is. Aldus Zeylende creghen teghens den avondt stilte, met de wint van uyt den Westen ende noorder cant, variabel, gheduerende also t' meestedeel Van de nacht, wordende teghens den dagheraet weer z. o. doch stilachtich, soo dat wy weynich voordeels ghedaen hadden, wesende n°ch des morghens by het selfde Eylandt van de Noordt-caep. Oen 28. des Sondaeghs, doende onsen Cours, als gheseyt is, saghen es morgens een zeyl t' Zeewaerts, noorden van ons af, doch en conen niet weten wat het voor een Schip was, want zeylden 't voorby *j Skand: Skjer, skjeer, skoer; eigenlijk klip onder water. s' Rost, op 67° 30' N.br. 132 An. iS94. sonder daer kennisse van te crijghen, ende ontrent Vesper-tijdt soo ' liep de wint noordelicken, hebbende den geheelen dach een slappe koelte ghehadt. Quamen teghens den avondt-stondt teghens over T'Eyiandt den hoeck van 't Eyiant Stappen, de welcke mach ligghen van de Noordt-caep af, op de streeck van w. ende w. ten zuyden, ontrent negen ofte thien mijlen : Alhier wesende begonsten wy d'Eylanden van Surroy *) t' ontdecken, die altemets wat zuydelicker aen weecken. Jn der nacht liep de windt weer westelicken ende variabel, in voeghen, dat wy t' Zeewaerts aen, van 't landt moesten afwenden, zeylende also den gheheelen nacht over. Den 29. des Maendaeghs hadden noch al den westelicken wint van de zuyder cant 2), soo dat wy noch den gheheelen dach over, onse Cours deden 't Zeewaert in, waeyende met een goede koelte, en teghens den avont-stont liep de wint een weynich noordelicker, in voeghen, dat wy 't weer wenden op den anderen boech, doch en mochten niet hoogher, dan z. z. west en z. w. ten w. aen zeylen, liepen alsoo den gheheelen nacht over. Den 30. des Dingsdaeghs doende noch den selfden Cours, creghen een stilte, hebbende een schoon Somers weer ende Sonneschijn: Peylden des middaeghs de hoochte van de Son, ende vonden noch 72. graden, over de 72. graden, ontrent Vesper-tijdt cregen de lucht uyt den noord-oosten, waer mede wy onsen Cours zuydt-west ten westen aen setten, en begonst teghens den avondt, ende in der nacht wat beter op te koelen, van uyt den oosten, zeylden aldus den gheheelen nacht over, met een harden voortganck. Den laetsten des Woensdaeghs hadden weder eenen n. o. wint, Eylanden met een harde voortganck, ende saghen landt, t' welcke wy gisten Trom sout te wesen d'Evlanden vanTrompsout 3), want hadden des middaeghs de hoochte van 70. en half graet. Zeylden aldus den gheheelen dach met de selfde koelte ende Cours, van z. w. ten w. aen, altoos int ghesicht van 't landt, doch een goet stuck weeghs, t' Zeewaerts daer van af, loopende alsoo den gheheelen nacht over. Septemb. Den eersten September des Donderdaeghs, hadden noch den selven noort-oosten windt en harde koelte, met eenen dapperen voortganck, comende des naemiddaeghs weer t'landt te sien, t' welcke Eylanden naer onse gissinghe, waren d* Eylanden van Werhuy, ofte Wero *)> 1) Sörö, een groot eiland beW. de Noordkaap. 2) Dus uit W. t. Z. of W. Z. W. 3) Tromsö. 4) Vaerö, op 670 39' N.br. 133 bezuyden Loffvoet, waren daer ontrent 8. ofte 9. mijlen in de lengte An. 1594. yan af, zeylende alsoo met den selfden harden voortganc, onsen vfnlve^' Cours van z. w. ten z. ende daer naer z. z. w. aen, en teghens den huy of Vvero. avondt, saghen insghelijcks d' Eylanden van Rust loopende de Eylanden selve in de lengde voorby, s' nachts was de wint een weynich slapper, Vd" Rust' Zeylden aldus den gheheelen nacht over. Den 2. des Vrydaeghs hadden de wint wat slapper, ende liep daer naer zuydelick, maer duerde niet langhe, of worden weer oostelicken, hebbende eenen schoonen dach weers en Sonne-schijn: Hadden des middaeghs de hoochte van 66. graet, ende 40. minuten, in voeghen, 66. graden, dat wy teghens den avondt gisten d' Eylanden van 't Heylighelandt 2), in de lengde te hebben. Jn der nacht so liep de wint weder Heyiighe n- o. beginnende weer stijf op te koelen, doende onsen Cours vanlandt' z- z. w. enz. ten w. aen, zeylende aldus den gheheelen nacht met een harde voortganck. Den 3. des Saterdaeghs hadden eenen schoonen Somerschen dach eti warm weer, met den selven wint, maer wat slapper, ende des middaeghs namen de hoochte van de Son op 64. graet 8. minuten, hebbende de lengte van de Eylanden Grijp 3), daer ontrent 9. ofte 10. Eylanden mijlen van af wesende, nae onse rekeninghe, deden noch den selfden van Gnjp' °urs van z. ten w. aen, sonder nochtans landt te sien, dan teghens den avondt creghen wy t' landt van Grijp int gesicht. Hadden de voor*°i.Sad Saende nacht veel blixems ende weerlichten. Zeylden noch al den gheheelen aenvolghenden nacht, de Cours van z. z. w. ende zuyden ten w. aen, met een slappe wint, maer een holle Zee ende groote baren van uyt den noorden. Den 4. des Sondaeghs creghen stilten, ende saghen landt, wesende een hooch ghebroken ende ghehackelt landt, makende hier en daer ^n schijnsel, ghelijck als afscheydtsels van clippen ende Eylande- ens> lach noch boven op de hoochte, te weten, in de hooien en gaten sneeus, dat daer schijnt nemmermeer van daen te moghen comen. es middaeghs hadden de hoochte van de Son op 63. en half graet, aer door wy gisten, dat het landt dat wy saghen, moeste wesen 1 Röst, ten Z.W. van Vaerö. Niet; „Helgoland", dat in de oudere Ned. reisverhalen wel „het heilige land" wordt Hei°emd' maar wèl de Kust van NoorweBen tusschen 65° en 66° N.Br. is hier bedoeld; het gala der kaart van Olaus Magnus (Rome 1555. Venetië 1565), gerepr. bij Nordenskiöld 'U3^egelung",DlI. lichti Gr'P' beNi Christiansund, op 63° 13' N.br., een kleine rots waarop tegenwoordig een ntt°ren staat. 134 weer. An. 1594. tusschen Grijp ende Geesken »). De voorseyde stilte met het warm Septemb. weer> gheduerden ons also den geheelen dach ende nacht over. Den 5. des Maendaeghs hadden noch al den gheheelen dach stilte, in sulcker voeghen, dat wy meer achter als voor uyt dreven, wesende altoos dicht by 't voorsz. landt. Hebbende eenen Somerschen dach, teghens den avondt creghen een slap windeken van uyt den noordtoosten, gheduerende alsoo den gheheelen nacht tot teghens den dagheraet, doen liep hy nae 't zuydt-oosten. Den 6. des Dinsdaeghs liepen wy noch alsoo langhes de wal heen, met een slappen z. o. wint, ende een schoon, warm, claer Somers Walvis- weer, saghen des achternoens seer veel Walvisschen t' water om sen t' water hooch blasen, (een sekere presagie, ofte voorbode van storm en onteycken van weer) teghens den nacht-stondt begonst het soo dapper te waeyen, een storm- dat wy onse top-zeylen ende bonnetten 2) moesten af nemen, wesende de windt van uyt den zuyden, recht contrarie onsen Cours, waeyende aldus den gheheelen nacht over, met een gheweldighe storm ende tempeest, comende bywijlen met vlagen reghens, deden onse Cours dwars van 't landt af. Den 7. des Woensdaeghs duerde noch alsoo t' selve weer ende windt, tot teghens den avondt, doen bestont het een weynich te stillen, resolveerende altemael in een plasreghen, gheduerende alsoo den gheheelen aenvolgenden nacht over, met een gheweldighe holle Zee van uyt den z. o. Den 8. des Donderdaeghs begonst het weder op een nieu uyt den zuyden op te koelen, met een blinckende Son, en seer verbolghen water, soo dat wy weder moesten onse top-zeylen ende bonetten af ende in nemen, zeylende daer naer met het groot zeyl alleen, deden onse Coursen van de Zee, over en weer te cruycen. Dese harde storm duerde aldus tot ontrent middernacht, doe bestont het weer een weynich te bedaren, ende de wint liep westelicken, soo dat wy 't wenden, ende onsen Cours zuyden aen setten. Den 9. des Vrydaeghs, wesende t' weer wat gebetert, brachten weder onse bonetten ende top-zeylen aen, doende also onse voorsz. Cours van zuyden aen, hadden noch al een hol water, ende de wint worde daer nae wat noordelicker, waeyende alsoo den gheheelen dach ende aenvolghenden nacht over, met een slappe koelte, ende de Zee-baren van uyt den noorden. Saghen des middaeghs een zeyl 1) Blijkens Jan Huyghen's kaart een eilandje even beN.Statland, dat op die kaart GeskS heet. Verm. GurskÖ. 2) Driehoekige zeilen boven de top- of marszeilen. 135 te loefwaert van ons, t' welck wy gisten een IJslandts-vaerder te An. 1594. u Wesen, want quam naer ons toe loopen, maer en conde ons niet be- Sien een a3-] zeylen, soo dat wy het des nachts weder uyt het erhesichte verlooren. schlPd,at , ' 0 vanYslandt Den 10. des Saterdaeghs creghen de wint van uyt den noorden, comt. meteen moye koelte, doende noch alsoo onsen Cours van zuyen aen, des middaeghs hadden de hoochte van 59. en half graet, dat is de lengte van Fayersil *), waer door verstonden, dat wy de lengte van Fayersil. Hitlandt 2), ende Berghen in Noorweghen al ghepasseert waren, be- Berghèn'm ginnende allengskens de Noordt-Zee te ghenaken. Zeylden aldus N°°rwe- , ö ° ghen. den gheheelen dach ende aenvolghenden nacht over, met het selfde Weer ende wint, onse voorsz. Cours voortaen. Den 11. des Sondaeghs gheduerende noch al t'selfde weer ende noorden wint, altoos met eenen bedeckten donckeren hemel, deden onsen Cours van z. ten o. ende z. z. o. aen, zeylende alsoo den gheheelen dach met een goede koelte ende voortganck, ende teghens den nacht-stondt liep de wint variabel, somtijdts zuyden, by wijlen met reghenvlaghen, als oock stilte, zijnde teghens den dach weer °°st ende noorden. Den 12. des Maendaeghs creghen op den dach weder variabele winden, en meestendeel stilte, gheduerende also den gheheelen dach: Hadden de hoochte van wat minder als 5 6. graet, wesende ontrent 15. of 16. t' Doggersvni] len by noorden t' Doggers-zant.Teghens den avondt-stondt bestont Zant' het weder te koelen van uyt den noorden met reghenachtich weer, ende eenen harden voortganc, doende noch onsen Cours van z. zuydt-oost aen, tot ontrent middernacht, doe liep de wint weer zuydelick en varia- Comen onkel. Als doen quamen wy onder de Harinck-Buyssen, die daer eenen rmgdbuys*" grooten hoop by een laghen en vischten, op het diepe water, alte- n™ dtess al mael met lichters op, dat seer ghenoechlicken om sien was, van de waer sy de Welcke wy te verstaen quamen, d' overwinninge ende victorie van ghe"van"t Sljn Excellentie, over Groeninghen, waer mede onder ons een nieuwe l^Groehlijdtschap ende vreuchde opstondt, Godt van alles loovende. ningen, etc. Den 13, des Dingsdaeghs worde t' weer stil, met moy weer, beginnende teghens den middach weder wat te koelen uyt den noorden : Zeylden noch tusschen etlicke Buyssen ende Harinck-boodts door, doende onsen Cours van z. o. ten z. ende z. o. voortaen. Teghens den av°ndt-stont gemoeten twee Hollandtsche Oorlochs-schepen, waer Comen by van wy daer een spraken, die van Rotterdam seyden te wesen: Zeyl- lanmlche *) Niet de lengte, maar de breedte van Fayersil, dat is: Fair Island, midden tusschen de rkney en de Shetland-groepen in. a' Shetland. 136 SeVemb de" alduS met de voorseyde slappe koelte, waeyende altemets varia- J Ooriochs-' bel, den gheheelen dach over, altoos door de Harinck-Buyssen ende [»■ dfNoortt- Boots heen' doende den gheheelen aenvolghenden nacht insghezee. lijcks de Cours van zuydt-oost aen. Nemen af- Den 14. des Woendaeghs waren nae de diepten die wy hadden scheytvan _ , . 1 } > den Amme- op t Dogghers-zant, alhier wesende nam den Ammerael Cornelis zeeland"36 Cornelisz. sijn afscheydt van ons, settende sijnen Cours z. o. ten z. loopt. aen, naer Zeelandt toe, ende wy ginghen z. o. ende z. ten oosten aen, onsen Cours nae Texel, hebbende een moye koelte van uyt den noordtoosten. Ontrent Vesper-tijdt ghemoeten twee Smack-zeylen, die nae Nieu-Castel wouden, die ons zeyden uyt Texel ghecomen te wesen, als oock dat het oost zuyt-oost van ons lach, waer door wy onsen Cours o. z. o. ende oost ten zuyden aen setten, by de windt heen zeylende, ende in der nacht liepen oost ende oost ten zuyen aen, met een harde koelte, crijghende daer nae een scharpe wint, te weten, uyt den zuyden, soo dat wy't op den anderen boegh moesten wenden oostende oost ten zuyden aen. Den 15. des Donderdaeghs hadden schoon weer, gheduerende noch den zuydelicken wint, maer hadden meest stilten, saghen te loefwaerts van ons etlicke Buyssen comen, met een Oorlochs-schip, soo ons dochte, diese gheleyde, doende de selve Cours die wy deden, sonder ons te spreken, want zeylende weder uyt het gesicht. Des nachts daer aen liep de wint westelicken, comende met vochtich weer, zeylden aldus tot wy 13. vaem en minder diepten creghen, het welcke wy vermoeden van de wal ofte Hollandtsche strandt te wesen, waerom het daer weer van af wenden. Den 16. des Vrydaeghs in den dagheraet, wesende een doncker TexèTheb- Cnde vochtich weer> saghen landt, t' welcke wy verkenden Texel bende'in ai- ende Huys-duynen te wesen, ende ontrent een paeruren daer naer, Ma^ïen3 quamen daer binnen in met de Sprinck-vloedt, wesende drie Maenghen uy'tda'den ende thien daghen, dat wy daer uyt ghezeylt waren: Waer aen gheweest. wy merckelicken genoech verstaen ende erkennen moghen, dat ons Godt de Heere in alle onse Voyagie ghetrouwelicken gheleydt heeft, met soodanighe voorspoedicheyt, als men int Discours van dese Commentario ofte Verbael sien ende verstaen mach, wiens alleen is de eere, cracht, ende heerlickheyt, van nu ende in der eeuwicheyt, Amen. Eynde van d' eerste Reyse nae Vaygats. Behoort bij: Werken der Linschoten-Vereeniging. Deel VIII. Bis. ijó. 9 ÖE TWEEDE REYSE OFTE SCHIPVAERT VAN IAN HUYGEN VAN LINSCHOTEN, ALS OPPER-COMMIS VAN WEGHEN SIJN EXCELLENTIE ENDE DE HEEREN STATEN-GENERAEL, BY NOORDEN-OM, DOOR DE STRAET VAN NASSAU, OFTE D'ENGTE VAN VAYGATS, ANNO 1595. Aldus onse eerste Reyse voleyndt hebbende, hebben wy ons rap- Jan Huyport gedaen aen sijn Excellentie ende de Heeren Staten, ende fyn rappor onder anderen, soo ben ick in den Haegh ontboden gheweest, Haech aen ende hebbe persoonelicken onse wedervaringdie mondelinghe, soo siin Excei- lentie ende aen sijn Excellentie, als aen den Heer Advocaet van Hollandt, Ion- de Heeren cker Ian van Olden-Barnevelt verclaert, ende daer beneffens aen f'^edërva" Sljn Excellentie overghelevert, t' Verbael met de uytworpsels enderen van siJn ■p. ' _ 1 eerste r •gueren, alles van woordt tot woordt, en soo ghelijck als het hier Reyse van v°oren ghestelt is, sonder 'tselfde andersins te prijsen, dan alleen- e"tc.ygatS' 'icken voor te wenden, dat het ons (door een soo goeden ende welgheluckten beginsel) een gheraedtsamen ende doenlicken Vaerdt, erïde ghewisse passagie dochte te wesen: Al hoe wel dat die van ^ancius opinie zijn, in haer Tractaet te verstaen gheven, dat ick de sake breeder aenghedient hadde *), als sy in effect was, t' welck ick den discreten Leser t' oordeelen gheve, willende t' selve sonder partijschap, ende met aendacht nae lesen, ende te recht doorsien. Nu Wort by de selfde by de Generaliteyt overgheleyt ende inghesien wesende, teyt gereebben seer raedtsaem ende goet ghevonden, t'aencomende Jaer een ^ghe-66" S°ede ende wel gemonteerde vloot Schepen toe te rusten, om de monteerde R„„ , , , , r , 1 Vlootetoe cyse weder, ende gantsch t eenemael te vervanghen, met verho- te rusten, P'nghe (door die soo wel gheluckte beginselen) van die tot in China R™y^by t effectueeren, ghelijck als wy oock altesamen niet eens en twijffel-Noorden dpn om door cn> ende hoe wel dat het met d'uytcomste (door Godes verbor- Vaygat nae seri raedt) anders af liep, soo en is nochtans daeromme de hope ende fectueren. sekerheyt des selfden, niet t' eenemael gheblust ofte wech ghenomen, maer vertrouwe vastelicken, dat Godt de Heere, noch t' eenighen t'jde ghenade sal gheven, datse door de selve ontdeckte passagie, t°t volcomen effeckte ghebracht sal worden. Nu keerende op onse ) en isen Sept. 1595 teekende hij Brant Isbrantsen en Brandt IJsbrants. 139 Schipper Lambert Gerritsz Oom, van Enchuysen : Op dat van Enchuysen Thomas Willemssoon : Op dat van Amsterdam Harman Iansz. Ende op dat van Rotterdam Hendrick Hartman. OpPer-Commissen van de gantsche Vloot, van weghen sijn Excellentie ende de Heeren Staten, waren Ian Huygen van Linschoten, ende Francoys de la Dale. Commissen van wegen de Compagnie der Cooplieden, ende van de Coopmanschappen vanHollandt ende West-Vrieslandt, waren Ian Huygen voorseyt, Iacob van Heemskerck, ende Ian Cornelisz Rijp. Ende voor die van Zeelandt, Francoys de la Dale voorsz. ende N. Buys, neffens andere Cousijns van Balthazar Moucheron Den Tolck van de Vloot, soo in de Slavoensche, als andere talen was eenen Meester Christoffel Splindler, Ik, Slavoen van gheboorte. Ende op dat een yeder bekent zy, de mee- D'eeriicke '2dCi _ 1 , tt intentie van '! mnghe ende eerlicke intentie, die sijn Excellentie ende de Heeren de Heeren Staten ghehadt hebben, om dese Noordtsche Vaert te doen atten-^a^°m teeren, tendeerende tot geen ander eynde, dan alleenlicken om van China , ' a ' by noorden buyten prejudicie van alle andere Potentaten, ende natiën te mogen om t' ontbecomen een vrye Vaert ende passagie, van by noorden om, nae deckenChatay 2) ende Chinen, om den Coophandel ende traffijcke deser landen, in alles te doen verstijven ende vermeerderen, tot welvaert van de Jnwoonders ende Jnghesetenen van dien, als oock om te verbreyden Godes glorie, met devercondinghe van sijn heylich ende suyver ') Recapituleerende blijkt dus de vloot te zijn samengesteld geweest als volgt: *• Schip „Griffioen" van Zeeland, 86 Last (172 ton laadvermogen); Schipper: Cornelis Cornelisz. Nay, tevens Superintendent (Admiraal) van de vloot; Commies en tolk: Francoys de la Dale, tolk Christoffel Splindler. (Aantal stukken zie Bijlagen). 2- Vlieboot „Zwaan" van Zeeland (thans Jacht genaamd) 40 Last (80 ton laadvermogen; Schipper: Lambert Gerritsz Oom. (Aantal stukken zie Bijlagen). 3- Pinas de „Hoof van Enkhuizen, ongeveer zelfde charter als de Griffioen; Schipper: Brandt IJsbrandt Tetgales, tevens vice-admiraal van de vloot; Commies : Jan Huyghen van Linschoten. Vlieboot „Mercurius" van Enkhuizen (thans Jacht genaamd) even groot als de Zwaan ; Schipper: Thomas Willemssoon. 5' Schip „Winthont" van Amsterdam, 100 Last (200 ton laadvermogen); Schipper ; Wil- 'em Barents; Commies: Jacob van Heemskerk. 5' Jacht van Amsterdam, 50 Last (100 ton laadvermogen); Schipper : Harmen Iansz. 7- Jacht van Rotterdam, 20 Last (40 ton laadvermogen); Schipper : Hendrik Hartman. Jan Cornelis Rijp was op deze reis nog ondercommies; zijn naam komt ook niet voor op de acten van 7 (8) en 15 Sept. 1595 (zie fol. 34 en de Bijlagen). Ofschoon Jan Huyghen verhaalt dat Willem Barents de „Schipper" van de Winthont was, ls dit eigenlijk minder juist. Barents was „Opper-piloot" en beschikte over een ondergeschikt Schipper genaamd Cornelis Jacobsz.; bovendien had hij nog een schrijver: Hans Va« Nuffelen (Zie De Veer, 2e reis p. 13). Op het Jacht van A/dam was Willem Gijsen als stuWman. (Zie De Veer, 2e reis p. 13). 2) Zie hiervoren fol. 1, noot p. 26. 140 Jnstructie van de Generaliteyt,voor de opper-Commissen, op de 2. Tocht na Vaygats. onveranderlick Woordt, tot grootmakinghe sijnes heylighen Naems, etc. Soo ist dat ick alhier ghestelt hebbe, de Commissie ofte Instructie, die ons van de ghemelte Heeren Staten Generael der Gheunieerder Nederlandtsche Provinciën bestelt is, zijnde van woordt tot woordt, als volght: Instructie voor Ian Huyghen van Linschoten, ende Francoys de la Dale, principale Commisen, waer naer sy hun sullen reguleeren in de Coninckrijcken van China, ende andere Coninckrijcken en de Landen, die besocht sullen worden by de Schepen ende lachten, ghedestineerttotdeVoyagie by Noorden-om, door de Vaygats, ofte Strate van Nassau. I. Jn den eersten sullen syluyden, nae dat Mr. Christoffel Splindler Slavoen, aen landt sal gheweest zijn, ende versocht hebben, of men aldaer sal moghen aencomen, hen te lande vinden by den Coninck, Gouverneur ofte andere Overicheyt aldaer, ende den selfden aenbieden, (van weghen dese Landen) alle vriendtschappe : ende openen de Conditie deser Landen, namelick, dat sy hen gheneeren van over Zee met alle Coninckrijcken ende Natiën van de gheheele Weerelt, vriendtlick ende oprechtelick te traffiqueeren, negocieren, ende handelen, hebbende daer toe vele commoditeytenvandiversche soorten van coopmanschappen ende andersins. II. Jtem dat d'Overicheyt deser Landen, sekerlick gheinformeert wesende, dat men in de selve Coninckrijcken ende Landen oprechte handelinge, traffijcke ende negociatie was doende, goet ghevonden hebben, eenighe Schepen derwaerts te senden, onder goede ordre, policie ende gheregheltheyt, oock met eenighe waren, penninghen ende andere commoditeyten, om de handelinghe te beginnen, door sekere ghetrouwe ende vrome luyden, in de selve Schepen wesende, voor den wekken sy vrye toeganck aldaer sullen versoecken, ten eynde voorsz. III. Sullen versoecken dat tot vroome, ghetrouwe, ende oprechte ghestadighe handelinghe, traffijcke ende navigatie, tot gemeene welvaren van de selve Coninckrijcken ende dese Landen: Midtsgaders den Jnghesetenen derselver, mach worden verstaen. Ende soo t'selfde aldaer goet ghevonden wordt, sullen verclaren dat men henlieden met een goede Ambassade ten selven eynde, met de eerste gheleghentheyt van meeninghe is te besoecken, indien henluyden sulcks aenghenaem soude wesen. l4i IV. Sullen aldaer moghen openen wat commoditeyten ende Coop- An. 1595. manschappen uyt dese Landen aldaer van tijdt tot tijdt sullen mogen worden ghebracht, ende neerstelick ondersoecken, omme te verstaen wat Coopmanschappen ende goederen daer tegens by retour uyt de selve Coninckrijcken ende Landen sullen moghen worden ghetoghen, ende in dese Landen ghebracht. V- Sullen van alle t' ghene op de Reyse passeert, so wel binnen Scheeps boort, in de opdoeninghe van de Landen, Havenen, ende alle andere gheleghentheyden, als van t' ghene te lande hen sal voorcomen, goede ende partinente noticie te houden, om terstont op hare wedercomste by geschrifte den Heeren Staten Generael, van alles te doen goet ende getrou rapport. Aldus ghedaen ende ghearresteert in de vergaderinghe van de Heeren Generale Staten der vereenichde Nederlanden, in S' Graven-Haghe den XVI. Junij Anno XV. XCV. Sloeth.v=ter ordeninghe van de voornoemde Heeren Staten C. AERSENS. &C. k. S,J Aldus geordonneert zijnde is d'equipagie ende toerustinghe wat Verlancksaem toegegaen, door d' anderegroote ende wichtighe Landt- J?* '""^ saecken, die hen daghelicks bejegenden, in sulcker voeghen, dat Wy de Schepen °«se expeditie ende laetste afscheyt al volle laet bequamen, ende ons lanchsaem eensdeels half in waenhopen bracht, de Vaert (doort verloop van den toe gegaen ... * ' * endeoorsa- 'Jt) tot volcomen effect te moghen brenghen: Niet teghenstaende, ke waarom. Ebbent met Godes hulpe aenghevanghen, ende zijn voor de tweede quade moet ^eyse uyt Texel, van 't Mars-diep, daer wy altesamen versaemt ^^Ven, Waren, t' zeyl ghegaen, zijnde den tweeden Julij des Sondaeghs °™edyatse Srnorghens, An. 1595. met eenen oostelicken wint, ende comende ginghen. buytens duyns in Zee, stelden onsen Cours noordt noordt-west ende A1Ü1595. n°orden ten westen aen, hebbende dien gheheelen dach ende aen- {^f*1^; v°'ghenden nacht een goede koelte ende voortganck. Texel t'zeyi D... voor de en 3. des Maendaeghs smorgens maecten onse gissinghe van 35 - tweede mijlen ghezeylt te hebben, hadden noch al een goede koelte ende ^^5- v°ortganck, zijnde de wint van de zuyder ende wester cant, met een betrocken Hemel, doende noch de Cours van n. n. west, ende n. ten ginnen! 6 Westen aen. Teghens den middach begonst het wat te stillen, loopen- de de wint naer 't oosten, met een slappe koelte, gheduerende alsoo den gheheelen dach ende voor-nacht, des nae-middernachts liep de w»nt in het noorden. ^en 4. des Dingsdaeghs hadden noch de wint van uyt den noor- 142 '■'S9S- den met schoon weer, deden onsen Cours van west ende west ten UllUS. , noorden aen, omdat wy niet hoogher zeylen mochten, maeckten onse gissinghe van te wesen op de hoochte van 56. graet, ghelijck wy int peylen van de Son daer nae bevonden: zeylden aldus den gheheelen dach ende aenvolghenden nacht, somtijdts west noordt-west, ende bywijlen noordt-west ten westen aen. Den 5. des Woensdaeghs hadden noch al t'selfde goedt weer ende slecht water, gheduerende de wint van uyt den noorden, zeylden noch west ende west ten noorden aen tot nae den middach : doen wenden wy 't op den anderen boegh, op de Cours van n.o ende n.o. ten noorden aen, zeylden aldus tot de middernacht. Den 6. des Donderdaeghs creghen wy eenen harden wint van uyt den noorden met een holle Zee, doende noch al de Cours als vooren, zeylende aldus den gheheelen dach ende aenvolghenden nacht. Den 7. des Vrydaechs hadden noch al t'selfde weer ende wint, doende onse voorgaende Coursen van n.o. ende n.o. ten oosten ende bywijlen wat lagher: Teghens den avont begonst de wint dapper op te steken, comende met een hol water ende ruych weer, so dat wy alleen onse schoover-zeylen voeren mochten, gheduerende aldus den gheheelen nacht. Den 8. des Saterdaeghs in den dagheraet wendent weer op den anderen boegh, op de Cours van w. aen, gheduerende noch even ghestadich t'voorsz. ruych weer ende wint van uyt den noorden, dien gheheelen dach ende aenvolghenden nacht. Den 9. des Sondaeghs hadden een weynich beter weer, ghedue- j(t rende noch den selfden noorden wint, wendent weer op den anderen lk°' boegh, doende onsen Cours van n. noordt- oost, ende noort ten oosten aen: Dit selfde weer duerden aldus den gheheelen dach, ende moesten des nachts weer onse Mers-zeylen in nemen, zeylende door t onweer met de schoover-zeylen alleen, den gheheelen nacht over, doende de Coursen als vooren. Den 10. des Maendaechs hadden noch al t'selfde ruych weer ende wint, doende onsen Cours als vooren, van n. noordt-oost, ende n. ten oosten aen : Nae den middach begonst het weer wat te bedaren, ende teghens den avondt wendent weer op den anderen boegh, zeylende zuydt-west ende zuydt-west ten westen aen, den gheheelen nacht over. Den 11. des Dingsdaechs creghen beter weer ende Sonneschijn, ende wendent des middaeghs wederom, doende onsen Cours noort ende n. ten westen aen, zeylden aldus tot teghens den avont, doen 143 werdent weer wat stilder ende de wint liep wat noordelicker, soo dat An. 159S. wy maer noordt ten oosten ende noordt noordt-oost mochten aen Zeylen, tot des morghens toe. Den 12. des Woensdaechs hebbende een slappen windt van uyt den noorden, wenden wy 't weer in den morghenstont op den anderen boegh, altoos met goet weer ende slappe koelte, zeylden aldus tot den middach, doen begonst het gantsch stil te worden, loopende de wint daer nae in het zuydt-westen, beginnende allengskens op te k°elen, waer mede wy onse rechte Cours ende wech vervolchden, ende begonst daer nae te reghenen, gheduerende alsoo bynaest den gheheelen nacht. Den 13. des Donderdaeghs in den dagheraet liep de wint weer recht int noorden, beginnende met een ruych weer ende betrocken hicht, soo dat wy niet hoogher als west noordt-west mochten aen zey'eri: Dit weer duerden aldus tot nae den middach, doen begonst het een weynich te bedaren ende op te claren: Teghens den avont liep de wint wat westelicker, waer mede wy 't weder wenden op den anderen boegh, doende onsen Cours noordt-oost ten noorden ende noort noordt-oost aen : des nachts wordent gantsch stil, gheduerende alsoo tot s' morghens. Den 14. des Vrydaechs wat voor den middach creghen een slappe koelte van uyt den zuyt-oosten, waer mede wy onsen Cours weder recht noorden aen liepen: hadden des middaeghs int peylen van de ^°n> de hoochte van tsestich graeden min thien minuten : zeylden 60. graedt. a'dus den gheheelen dach ende aenvolgenden nacht, met een goede °elte, loopende de wint daer nae int oosten. ■^en 15. des Saterdaeghs voormiddaechs hebbende noch de wint Van uyt den oosten, met de selfde koelte ende goet weer, saghen wy et lant van de Custe van Noorweghen, daer seven ofte acht mijlen Var» af wesende, ende was naer onse gissingheKijn, endeden hoeck Stat gheheeten, gheleghen op een en tsestich graden ende daer on-Sienhet trent: deden noch onsen selfden Cours van noort ende noorden ten Noo'we" K ,Sc} °0sten aen. Teghens den avondt wordent mistich, doncker en reghen- |nesnt,a^iin• achtich weer, ende begonst soo te waeyen, dat wy alleen onse Schoover-zeylen voeren mochten, comende met een dapper hol water, berden aldus den gheheelen nacht over. Den 16. des Sondaeghs geduerde noch al t' selve ruych weer ende harde windt, met een seer hol water, wesende de windt uyt den noort-oosten, soo datwy maer noort noort-west mochten aenzeylen, eduerende aldus tot in den nacht-stondt, doen begonst de windt i44 iuii-fT wat te cesseeren, loopende weder nae 't zuydt-oosten, doch behielden even wel t' holle water, dat ons dapper faxeerden *), zeylden aldus den gheheelen nacht, hebbende alteniets reghen, zijnde de windt bywijlen wat oostelicker. Den 17. des Maendaeghs was de wint noch van uyt het oosten, ende somtijdts wat zuydelicker, met een weynich tijdts goet weer, 64. graet. gisten ons des middaeghs te wesen op de 64. graet, of daer ontrent, des naemiddaeghs wordent weder doncker reghenich weer, beginnende de wint teghens den nacht weder op te steken, soo'dat wy onse Mers-zeylen moesten in nemen, zeylden aldus den gheheelen nacht, altoos met een hol water. Den 18. des Dingsdaeghs hadden noch al de wint van uyt den oosten ende zuyen, gheduerende even ghestadich t'holle water ende reghenich weer, deden onsen Cours als vooren, van noort noort-oost aen, altemets wat noordelicker, en bywijlen wat zuydelicker, nae t varieeren van de wint, creghen daer nae een claer weer ende Sonne66. graet. schijn, hadden des middaeghs de hoochte van 66. graet min 10. minuten, vervolghden onsen wech als vooren, zeylende aldus tot in der nacht, doen liep de wint weer int noorden, soo dat wy maer west noordt-west mochten aenzeylen, beginnende weder soo hart te waeyen, dat wy alleen onse Schoover-zeylen voeren mochten. Den 19. des Woensdaeghs hadden noch alt'selve ruych weer, niet eenen natten mist, en harden wint van uyt den noorden, zeylden stormweer, noch al de Cours van west noordt-west aen, by de windt heen, met onse Schoover-zeylen alleen, hebbende een hol water, teghens den nacht begonst het soo te stormen ende t'onweeren, dat wy maer ons groot Schoover-zeyl ter halver Mast mochten op voeren, ende hadden eenen grooten overlast van de Zee, teghens den dagheraet liep de wint nae 't wést ende west ten zuyen, gheduerende noch even ghestadich t' voorseyde quaet weer. Den 20. des Donderdaeghs hadden noch al t* voorsz. quaet ende reghenich weer, met een holle Zee, geduerende den geheelen dach tot in der nacht, doen begonst het een weynich te bedaren, so dat wy weder onse ander zeylen voeren mochten, zeylden aldus den gheheelen nacht, met de selfde wint van west zuydt-west, doende onsen Cours noordt-oost aen. Den 21. des Vrydaeghs zeylden noch al met den selfden goeden windt, onsen voorsz. Cours van n. o. aen, hadden des middaeghs de 1) Vexeerden? 145 hoochte van 70. graet min 10. minuten, zeylden aldus den gheheelen An. 1593. Ikn, ^acri met een slappe koelte, teghens den avondt wordent gantsch 70. graet. •istil, gheduerende den gheheelen nacht over, met weynich ende variahle winden. Den 22. des Saterdaeghs hadden noch goet schoon weer ende stilte, met een slecht water, ende altemets variabele koelte, maer teghens den avondt begonst het wederom te waeyen van uyt den noorden, dopende daer nae int noordt-oosten, met een goede koelte, soo dat maer oost zuydt-oost, ende zuydt-oost ten oosten mochten aen2eylen, wesende recht in de wint, zeylden aldus den gheheelen nacht. Den 23. des Sondaeghs hadden noch de wint van uyt het noordt°°sten met een harde koelte ende ruych weer, soo dat wy alleenheden met onse Schoover-zeylen zeylen mochten, doende onsen Cours als vooren. Teghens den avont quamen wy dicht aen 't landt, t'welcke was, na onse gissinghe, T'Eylandt ende omligghende Clippen Van Loeffoet, lach noch hier en daer in de hooien met sneeu bedeckt. i.offvoet. benden 't alhier weder van 't landt af, t' Zeewaerts in, doende onSen Cours noordt noordt-west aen, zeylden aldus den gheheelen nacht met het selve ruych weer ende windt. Den 24. des Maendaeghs hadden noch al t' selfde weer ende windt, d°ende onsen Cours als vooren, des naemiddaeghs soo quam ons een Cn'p int ghemoedtI), t' welcke wy daer nae int spreken, verkenden, Ghemoeten eade hoorden t'Amsterdam t'huys, comende uyt de Witte Zee. Wy datuytde ^'erpen hem eenen brief toe, den welcken tusschen beyden over ^"m ^ena / °0rt in Zee viel, door dien dat het quaet weer was, en den anderen Hoiiandt qj,,i. . wilde we- »uirl schip van Roelof Jansz. van Enkhuizen. Zie brief van Jacques Buys van 11 Aug. erde Bijlagen. IO 146 An. 1595. Iulius. 71. graden en twee der de deelen. Sien een grooten dooden Walvisch met de buyck om hooch drijven. Sien veel Walvisschen int water spelen. 71. graet. Augustus. soo dat wy 't wederom wenden, doende onsen Cours van oost noordtoost, ende oost ten noorden aen, gheduerende noch t'selfde schoon weer, ende slappe koelte, maer in der nacht (al hoe wel dat de Son niet onder en ginck) liep de wint oostelick. Den 2 7. des Donderdaeghs was de windt weer recht oost waeyende, met een goede koelte, ende helder schoon weer en Sonne-schijn, hadden des middaeghs de hoochte van 71, graden en twee derde deelen, deden onsen Cours van noordt noort-oost, ende noordt-oost ten oosten aen, ende somtijdts wat noordelicker en oostelicker, nae 't varieeren van de windt, zeylden aldus den gheheelen nacht over, en begonst soo hart te waeyen, dat wy alleen deSchoover-zeylen voeren mochten. | Den 28. des Vrydaeghs gheduerden noch al den harden windt, 1 met een seer hol water, ende donckerachtich weer, wendent op den anderen boegh, doende onsen Cours van zuydt zuydt-oost, en zuyden ten oosten aen, den gheheelen dach over, teghens den nacht begonst het wat te bedaren, gheduerende even ghestadich t' doncker, en somtijts mistich weer, zeylden aldus den gheheelen nacht, altemets met een weynich stilten. Den 29. des Saterdaeghs hadden een weynich tijdts stilte, doch begonst terstondt weder op te koelen uyt den noordt-oosten. Hijsten onse Mers-zeylen weer op, doende onsen Cours van zuyt-oost ten oosten, ende o. z. o. aen, gheduerende noch al t'selfde mistich, vochtich, vuyl en doncker weer. Teghens den nacht begonst het een weynich te stillen, doch behielden altoos een hol water. Wy saghen den selfden dach eenen uytnemenden grooten dooden Walvisch, met den buyck om hooch drijven. Den 30. des Sondaeghs hadden meestendeel stilten, en somtijdts, doch niet veel, variabele koelte, ende altoos een betrocken lucht, hadden noch al een hol water, saghen veel Walvisschen hier en daC door 't water spelen, teghens den avondt creghen eenen noorden windt, met vochtich weer, deden onsen Cours oost ende oost ten noorden aen, en bywijlen zuydelicker: Ontrent noorder Son liep °e wint weer int oosten, met een goede koelte, ende schoon claer weef- Den laetsten des Maendaeghs gheduerende den selven oosten windt) tot ontrent des middaeghs, doen wordent weer gantsch stil, ende daer nae mistich, hadden des middaeghs de hoochte van de Son op 71 graet, hebbende altemets, doch niet veel, zuyt ende zuyt-westen vvi'lt' altoos met een hol water van uyt den oosten, teghens den avondt *°r dent weer stockstil, gheduerende even ghestadich den voorsz. mist' Den eersten Augusti desDingsdaeghsindenmorgen-stontcreghÊ" 147 eenen westelicken wint, met een mot-reghen, beginnende allengs- An. 1595. kens met een moye koelte, des naemiddaeghs wordent schoon, ende Augustusaltements claer weer, zijnde de koelte teghens den avont wat slapper, beginnende 't water oock wat slechter te worden, deden onsen Cours van oost ende oost ten noorden aen, wiert daer nae weer stil, gheduerende meest alsoo den gheheelen nacht over. Den 2. des Woensdaeghs, begonsten in den dagheraet landt te Crijgen 't s'en, ende een weynich daer nae, liep de wint weer int oosten, begin- jnt gesicht. nende met een moy Top-zeyl op te koelen, zijnde een schoon weer, zeylden den gheheelen dach zuydt zuydt-oost, ende zuydt oost ten zuyden op 't landt aen, tot teghens den nacht, doen wenden wy 't daer weer van af, op den boech van 't noorden t'Zeewaerts in, quamen dit landt te verkennen, ende was naer onse gissinghe, t'Eylandt ende omligghende clippen van Trompsout gheleghen ontrent 40. d'Eylanden mijlen by westen de Noordt-caep, lach noch hier en daer in de dalen sout. ^ ende holen met sneeu bedeckt, worden des nachts weer gantsch stil. H, Den 3. des Donderdaeghs cregen weer des morghens eenen westelicken, doch slappen wint, welcke duerde met weynich koelte, tot des middaeghs, doen wordent reghenich mottich weer, loopende de *'nt int noorden, ende daer nae int noordt-oosten, waeyende met een goede koelte, doch een slecht water, liepen oost ende oost ten Züyen, langhes de wal heen, tot ontrent twee mijlen daer van af, sonder eenich achterdencken, hebbende t' Schip eenen harden voort- ian Huyganck, waer mede wy onvoorsiens gheraeckten met onse voor-ste- raect^p'1* ven op een blinde clippe, soo dat wy vast bleven sitten, stootende ^ppè'"^6 ' hout daer de steven met ghevoert was 2), aen spaenderen daer af, zeylen ïan^aer mede wy in grooter verbaestheyt bleven, loopende eenighe vilt, doch van den onsen terstondt nae de pomp, doch vonden t' Schip noch rnet^Godts goet en dicht, ende door dien datter een goede stroom langhes de h"lpe weer r> ' 0 0 af. V'uste heen liep, maectet ons Schip een weynich te draeyen, in voeghen , dat het overstaech raeckten, waer mede wy weder eenen moedt keepen, ende maeckten soo veel, dat het Schip onder zeyl quam, ghevende int afgaen, een paer cleyne stooten, waer door wy kennelicken Saghen, dat ons Godt de Heere daer ooghen-schijnlicken weder afhelp, ende alle dinghen ten besten keerden, waerschouwende d'an^er Schepen die op de selfde Cours daer op gheloopen souden heb- l' Tromsö. eg2' ^erm°cdelijk was de voorsteven, om dien bij stooten tegen het ijs te beveiligen, met «loozen steven" bespijkerd (of gevoerd), op dezelfde manier als de kiel van een houten ttujg veiligheidshalve, wordt bespijkerd met een „looze kiel", die men, bij aan den "d loopen, zonder nadeel verliezen kan. 148 An. 1595. ben, maer door ons (ende Gods voorsienicheyt) gheadverteert zijnde, Augustus. , , , , , , ,„ . J wendent met ons op den anderen boech t Zeewaerts daer van af. Dese Verbor- verborghen clippe leyt nae onse gissinghe ende vermerckinge, on- ghenclip- .... ° pengele- trent acht mijlen of daer ontrent, by oosten t' Eylandt van Trompiylanden6 sout» twee ofte anderhalf mijl van 't landt af, verborghen onder t' Trompsout water, daer tot noch toe ons wetens noyt kennisse afgheweest is. en die seer pe- . J & ' ricuieus is te bedencken, datter noch wel meer moeten ligghen, waer door het Zljn' ons een goede waerschouwinghe sal wesen, de Custe ende t' landt beter te schouwen, en ons soo veel niet te vertrouwen op de Pascaerten, die doch meest uyt hooren segghen ghemaeckt zijn, doch is ons (Godt lof) ten besten vergaen, hoopende dat het Schip daer gheen letsel af hebben sal, dat te beduyden heeft, de wint liep daer weder oostelick en in der nacht wat zuydelicker, soo dat wy den gheheelen nacht onsen Cours deden van noordt-noort-oost, noort-oost, ende daer nae oost noordt-oost aen, met een goede koelte ende voortganck, by de windt heen. Den 4. des Vrydaeghs hadden eenen zuydt-oosten windt, met een goede koelte, doende onsen Cours als vooren, van oost noordt-oost aen, en somtijdts wat oostelicker, nae 't varieeren van de windt, des middaeghs begonst het wat stilder te worden, hadden een seer schoon weer ende heldere Sonne-schijn, desen nacht was het een claer stil, De son schoon, ende warm weer, ende ick merckten de Son, welcke ginck gaet noor- . , t> den ten wes-mt noorden ten westen onder, zijnde ontrent een uyr wech, doen eenndencomt quam hy weder voor den dach, dit was in de contreye van recht tenrewedertegl!ens over den hoeck van '* Eylandt van Stappen, ontrent vier ofte lijnden dé V'jf mijlen daer van af> alwaer wy laghen en dreven met de stiltecontreye Desen Hoeck van Stappen, leyt met de Noordt-caep oost ende west, Und'tsEtap- Wel ontrent veerthien ofte vijfthien mijlen verscheyden. ol pen. Den 5. des Saterdaeghs creghen weer een goede koelte, van uyt den z. o. ende liep daer na wat zuydelicker, deden onsen Cours van Comende oost ende oost ten zuyden aen, en bywijlen wat noordelicker, nae '* Noort-caep varieeren van de windt, was een warm, schoon Soomers weer. Teghens ley\en, het- den nacht quamen met de Noort-caep over een. T' landt was gantsch Nooriuy- sonder sneeu aen te sien: saghen des voormiddaeghs twee zeyle" den waren, langhes de wal, nae ons toe comen, wy hoopten dat het van onsen die met j , . * stockvis i-andts-luyden uyt de Witte Zee gheweest souden hebben: Waerom ghenBwiï- Ick eenen brief ghereedt maeckte, om van ons tijdinghe naer huyste den. schrijven, en hun die met te gheven: Maer sy hielden hun soo dicht onder de wal, dat wy haer niet bezeylen conden, waer door wyqua' men te verkennen, dat het Noorluyden waren, die om desen tijt nae 149 Berghen met Visch varen: Des naemiddaeghs saghen noch een ander An. 1595. van de selve slach, doende den selven Cours, teghens den avondt be- Ausustus§°nst het wat stilder te worden, zijnde de wint noch aen de zuyercant, doende onse Coursen als vooren, in der nacht liep de windt int z' o. ende begonst hart te waeyen, hadden alle dese daghen een holle Zee van uyt den oosten. Den 6. des Sondaeghs begonst het eenen grooten storm te waeyen, Tempeest. uyt den zuyt-oosten, ende hadden een seer verbolghen hol water, Creghen van ghelijcken eenen grooten mist, met doncker, kout, vochtich weer, zeylende aldus de Cours van oost ende oost ten noorden den, quam ons t' Amsterdammer Schip van Willem Barendtsz. (zijn- T ' Amsterde te loefwaerts) op 't lijf zeylen, sonder dat wy 't mochten weeren, schipwmt ende hoe wel wy hem toeriepen, aen te loeven, om ons te schouwen met een tli* ' grooten iet teghenstaende, hieldent draghen 1), in sulcker voeghen, dat sy storm ian °ns met de voor-steven van achteren op onse zijde van 't Stuer-boordt ScWpTen aen quamen, met sulcken ghedruys, dat wy voor ghewis en voorseker ^eenden, beyde ghesoncken souden hebben, brack onse vertuynin-bevde in ghe »), boven by 't Compagnie, soo dat de Besaens-mast om viel, rijckeiPvan bijtende int vallen de Schippers Koy in de Koywt 3) aen stucken, dolhraken eyndtlicken, quam ons daer na met keeren en swayen. by 't Gal- noch m,et Hop \ genoech , en 4^ t welcke van ghelijcken aen stucken, ende gantsch af brack, schade, van ltl summa, meenden sonder remissie beyde te gronde ghestooten ren.ande s°uden hebben, nae 't aen te sien was, sonder hoope van yemandtte m°ghen salveeren, door t' harde onweer en verbolghen water, dan °dt de Heere, die onser ontbarmde, maeckte dat wy weder (sonder Welver te weten hoe) van den anderen gheraeckten, sonder dat ons cnip onder water eenighe schade ofte letsel (dat wy vermercken c°nden) hadden, dan alleenlicken boven water, als gheseyt is, zijnde ^ Amsterdammer Schip van ghelijcken op de selve plaetsen beschak'cht, als wy, te weten, t' Gallioen af, de Besaens-mast om verre, ende ^ t Compangie aen stucken ghebroken, in alles als wy, so dat men ^alick soude seggen, wie de meeste schade hadde, dat genoech om verwonderen is, ende door de verbaestheyt weten qualick, hoe ^v noch soo weder van den anderen raeckten. Waerom wy Godt de .^ere niet ten vollen moghen dancken, van soo merckelicken en z- z- °-> zuyen, ende daar nae z. w. aen, ghelijck als hem ko1' 2?c ai 1JS streckende was, aen 't backboordt van ons af. Wy loodent 35- ende indmetS CenS in der nacht' vonden eerst 35- daer na 30. vaem, ende ^tSrby ^en morghen-stondt 24. vaem diepten, al eenparighe wasighe gront.ijsen 18. des Vrydaeghs, zeylende aldus langhes t' ijs heen, met etlen noort-oosten kouden wint, siende datter gheen eyndt af en Bï de Veer p. 21: 60* 54', dus 36' verschil. 154 Augusfus' quam' resolveerden eyndtlicken een gat daer door te booren, want ' begonst hem allengskens te scheuren en aen schossen te drijven, al- zeyiendoor waer wy 't door heen jaechden, een goede poos o. z. o. ende z. o. ten t ijs neen. , 01 o. aen, tot dat wy weder in een claer water quamen, daersonderling gheen ijs en was, dan hier en daer een schos, en drijvende stucken, waer mede wy weder wat beter moets creghen, settende onsen voorsz. Cours voortaen, met de merszeylen op. Creghen alhier een mist, maer dreef terstondt weer over, wordende t' weder wat claerder, met een ruymer wint, hebbende een goede koelte ende voortganck, om dat Seer slecht het water seer slecht was, door oorsake van t' ijs, wierpen teghens water by't . . ijs. den middach weder t loot uyt, ende vonden de diepten van 20. vaem, en wat nae den eten 17. vaem. Hadden des middaeghs de hoochte 12'iTmlj"' Va" de S°n °P 7°' Rraet JUyst' fc' welcke nae onse rekeninghe soude lenby noor- wesen 12. 13. mijlen by noorden de Straet van Nassauwen, daer wy straet van nae onse gissinghe, ende de diepten, niet verre mochten af wesen : Nassau. Wat nae den middach, docht ons landt recht voor uyt te sien, maer verdween daer nae weder. Gemoeten noch altemets een deel schossen ijs, maer dreven hier en daer verscheyden van den anderen, waerom ons gheen swaricheyt en gaven, gisten dat het selfde ijs uyt het gat ofte de Straet quam, uyt de Tartarische Zee, met den n. o. wint, ghelijck wy t* Jaer voorleden ooghenschijnlicken ghesien hadden, daerom beduchten daer noch meer ijs te vinden, ende schijnt alhier een langhe en seer harde naewinter gheweest te hebben, want wy t' Jarent om dees tijdt, int wederom comen, daer gantsch gheen ijs meer ghewaer en worden, daerom is goet te considereeren, dat het eene Jaer t' ander niet en stelt, gelijck als in ons landt: even wel, is noch ghenoech en vastelicken teghelooven, dat het selfde altesamen met de stormen van den Herfst noch breeckt en verdwijnt: Hoe wel hier nae qualick te wachten is, voor de ghene, die de dagen ende t' licht ghebrüycken moeten, ende den tijdt waer nemen, etc. Een wederreen" tijdt alduS met clare Zee' en open water ëhezeyit hebbende, dat wy groote me- meenden nu ymmers geen ijs meer vinden souden, zijn wy teghens jjs,daer sy den avondt by soo grooten menichte van ijs ghecomen, dat het een ze°yTen.een verschricken om sien was, t' welcke hem streckende was van 't noorden naer 't zuyden, sonder daer eyndt af te moghen sien, zijn daer, niet tegenstaende, weder op Gods ghenade doorghejaecht, want was een seer schoon en goet weer, loopende aldus met loeven en draghen eenen langhen tijdt, daer door heen, tot in den voornacht, doen quamen wy weder in een claer water, doch even wel ghemoetende noch hier en daer drijvende schossen. Creghen op den selfden tijdt t' landt 155 •nt ghesicht, ende quament te verkennen, dat het waren d'Eylanden An. 1595. van Mauritius, Orangien, ende t' landt van Nieu-Walcheren, waer c^men by' mede weder wat verquickt worden, ende comende in der nacht, ofte de Ev,an- 1.2-,. den van °-l om te segghen, nae de wester Son, creghen weder een weynich ver- Mauritius, heffent water, t' welcke een seker teycken dochte te wesen, datter gien, etc. gheen ijs meer voor handen was, dat ons gheen weynich troost gaf, blijvende even wel met noch genoech sorghen van 't contrarie. Deden onsen Cours van dese Eylanden af (die ontrent drie mijlen aen stuerboort in de ly, van ons bleven) o. ende o. ten n. aen, om ons van de noordelicke winden te versekeren, die soo 't schijnt, hier meest regneeren, met de ooste winden, ghelijck wy op d' eerste, als nu oock °P dese Reyse, ondervonden hebben. Den 19. des Saterdaeghs in den dagheraet, quamen wy voor de Comen Straet van Nassau, alwaer wy weder soo groote menichte van ijs straefvan vonden, dat het gantsche gat scheen ghestopt te ligghen, tot so ^^"js'6 verre als men t' Zeewaerts in beoogen conden, in voeghen, dat het beset vinscheen gantsch en t' eenemael ghelijck een vaste landt te wesen, dat Seer ijselick om sien was, waer door wy niet en wisten wat ons te doen stont, doch zijn eyndtlicken gheresolveert daer door te booren, Loopen tot tot onder t' Afgoden Eylandt ofte Hoeck 1), daer een weynich claer Afgoden" water was, door dien dat het uyt de ganck van de stroom was, al-Hoecka'- ' ' waer sy t Waer wy 't setten, om t' ondersoecken wat uytcomste wy mochten ankerden. V'nden, daer wy nu seer weynich moet toe hadden, gesien dat den *'jdt begonst te verloopen, en dat wy 't soo contrarie en verscheyden van 't ander Jaer vonden. Laghen alhier op de Ree, makende 1 ijs voor ons heen, te weten westwaerts t' Zeewaert in, van 't eene landt tot het ander, een beslooten rinck, in sulcker voeghen, dat men daer gheen water over heen, noch oopen door sien conde, ligghende aldus in een Vuyck, dat niet sonder perijckel ende vreese te bestaen is, doch t' scheen dat den tijdt, ende om onse eere te betrachten, ons alsulcks dwong, dat met gheduldicheyt t'ondersoecken, op dat het van Oflsent weghen niet en mochte ghebreken, soo veel ons doenlick ende Hjdelick was, om de Voyagie (soo verre alst Godt de Heere toe"aet) t' achtervolghen, want tegens sijnen wille, ende sonder sijn bystant, en is niemandt machtich yets uyt te rechten. Wy hadden deSen dach noch eenen kouden noordelicken windt, ende een goede koelte, doch met een claer ghesicht, zijnde de windt somtijdts wat oostelicker, ligghende aldus op de voorsz. Reede, soo liep daer ghestadich een groote menichte van ijs uyt de Straet, waer door t' ijs, dat *) Kaap Dyakonova. 156 An. 1595. voor uyt lach, vermeerden en gantsch dicht en vol werdt, so dat Augustus. daer doQr sijnen ,oop weder jnt ronde dede, van 'teene landt nae 't ander, en soo weder op onse Schepen aen, in voeghen, dat wy gheWorden dwonghen worden, en niet sonder perijckel, ons anckers te lichten van t ijs ge- , , . , . . * dwongen (wesende in der nacht) ende t zeyl te gaen, hoe wel wy weynich phTeVse te sPatie hadden om te ruymen, zeylende aldus op Gods ghenade, en veriaten, met ghenoech verbaestheyt, in een wijck die aen de noort-ziide van ende in een , J •> wijc dicht de Straet leyt, niet verre van daer wy laghen, alwaer wy, met het feToopen,3 l°ot In de handt, op aen liepen, onder t' beschutsel van een punt, pra^veeT daer wy "* weder anckerden. Alhier waren wy soo ons dochte uyt mogeiicwasde stroomen, ende met desen noorden wint wat versekerder van ijs te barghen. , te moghen becomen, doch van westelicke ende zuyden winden en was het niet onghesien, perijckel te passeeren. Wy onthieldent alhier den gheheelen nacht met beter rusten, sonder eenighen aenstoot van ijs, hoe wel dat den beslooten ring van 't ijs, allengskens dichter ende meerder werdt, in somma dat wy daer weynich, ofte gantsch gheen oopen saghen, om daer weer te moghen uyt comen. Den 20. des Sondaechs, hadden noch al eenen noordelicken windt Vlagen van ende overtrocken hemel, met een kout weer, ende somtijts sneeu- sneeuende , , J haghei. vlaghen en haghel, daer waren sommighe van onse gasten aen lant gegaen, te weten, op Vaygats, loopende tot aen de west-zijde van 't lant, om aldaer te besien de gestaltenis ende gelegentheyt vant ijs, bevonden dattet nae 't zuyen, ende z. w. tot by 't westen, over al vol en dicht lach, sonder eyndt daer aen te sien, streckende alsoo tot aen Liggen de noordt-zijde van het gat ende de eerste incomste, soo dat wy daer rontom int . . ' * ijsbesin- rondtsom in besinghelt laghen, dreef altoos heen en weer met de ghelt' wint ende stroomen, sonder dat wy daer eenighe verminderinghe aen conden vernemen. Aen de voorseyde west-zijde saghen de gasten RuscheeC" een Rusche Loddmg ligghen, ende door dien dat sy gheluydt van Lodding, schieten hoorden (om dat den Ammerael schoot ons aen boort cTstevaT't6 hebben) soo zijn sy terstondt t' zeyl ghegaen, en van de Wal af died^o'r' ghesteken, achterlatende hare netten, ende eenighe andere rommef geruchte linghen van weynich waerdije, t' welck ons volk lieten ligghen son- van 't schie- , , , , öö ' ten de der yet op te nemen, om dat hen sulcks scherpelicken belast was, yet Wucht ga- ter Weerelt te benemen, nochtans soo en hebbense noy t eenich ander volck, noch teyckenen van wooninghen connen vernemen, dan vonden aen de binnen zijde van de Straet, aen de strant, vier ofte vijf leederen sacken (te weten van vellen ghemaeckt) met stinckenden traen J), 1) Vandaar de naam „Traenbay", zie De Veer p. 21b. De breedte op 20 Augs was volgens De Veer 690 21'. 157 Welcke onder de keesel-steenen van de strandt begraven ofte be- An. 1593. deckt laghen, hebbende een opghesteken stocxken, met een lee- Augustusderen lapken daer aen hanghen, tot een teyckeninge ofte merck (soo t scheen) van de plaets, als oock een sleetgen op hare maniere, van houten stocken aen een ghehecht, ende in den anderen ghevoecht, sonder eenighe ijsere naghelen te hebben, gelijck wy 't daer nae Teyckenen selfs aen landt ginghen besien, waer aen ghenoech te vermoeden is, vo"ck op' dat daer volck moet wesen, want saghen noch daerenboven op veel Waygats 0 * was. Plaetsen, hier en daer versche gehouwen spaenderen liggen: Wy vergaderden op desen dach in den Ammeraels Schip, ende besloten dat wy des anderen daeghs souden uytsenden een Jacht met volck, °m t' ondersoecken de gestaltenis ende ghelegentheyt van den doorganck van de Straet, ende t' ijs aldaer. Van ghelijcken vonden goet niet ons 30. ofte 40. ghewapende personen, eens t' Eylandt van Vay- Vergaderen p-afo . J in den Am- sats over te loopen, (want aen de ander zijde van t vaste landt en meraeis conden om t' ijs halven niet aen comen) om te besien, of wy opeenighe fe°bè?aedtnianieren yemandt conden behandigen, om ons van alles te deghenslaen wat «. .. ö haer te doen c mtormeeren, om dat sommighe van de gasten meenden, een tey- stont, ende Cken van hutten ende woonplaetsen ghesien te hebben. eentochtop Den 21. des Maendaeghs was het noch al een kout guer weer ende ^e^om*6 to1'a8h 1 n°0rdelicken wint, comende met vlaghen van sneeu ende haghel.kennis vant 'VvV*. i. -r- . , landtecrii- "y toghen ontrent onser vijftighen met geweer aen landt,loopende ghen, ende Seven ofte 8. mylen over en weer over, sonder dat wy oyt apparentie yan'aUeste van volck ofte wooninghen conden vernemen, dan vonden alleenlicken hebben- bvp u t. 1 Ian Huygen y een gheberghte onder sommighe steenrotsen, hier en daer, sacken treckt met Van vellen ghemaeckt, ligghen, alles met stinckenden traenghevult, «ghtn'ghe^°de etlicke Rheens-vellen toornen, ende ander ghereedtschap van vaygats? e sleeden, ghemaeckt van Zee-paerden vellen, die soo 't scheen, daer om de ge]ee drooghen laghen. Dese sacken traen ende vellen laghen met steenen fnderso'ecedeckt. Dese Crotten meenden onse gasten des voorighen daeghs ken' at het woonplaetsen waren, maer en was anders niet, dan als gheseyt is. Van ghelijcken, so stonden daer niet verre van daen, som^'ge van de houten sleetkens, gheladen met alderhande velwerck, Verciarins vanRheenen, Vossen, en andere, altemael wel ghebonden en over- op dTtochT ckt, met de toornen, pijl-ijsers ende andere snuysteriie daer bv,ofte lan!" 0q , > f J J J j j> ganc beje- mede vonden daer veel voetstappen van Rheenen, Mans, Vrou-gl,ent is^en ende Kinderen, soo 't scheen, waer door ghenoech te vermoeden ^ dat daer Menschen ontrent zijn gheweest, die door 't ghesicht van all ^CnePen ende t' volck ghevlucht zijn, ende door de haesticheyt e dese dinghen verlaten hebben. Wy lietent alles blijven, ghelijck 158 An. 1595. als wy 't vonden, sonder daer yet af te verminderen, ende leyden Augustus. £jaer kaes encje broocjt en sommighe andere snuysterije, om hun te versekeren dat wyse niet en sochten te beschadighen. Wy vonden Vinden oock op de binnen-strandt van de Straet vier ofte vijf doode Zeedrie of vier , ,*. , doode Zee- paerden ligghen, van uytnemende grootte, welcke tot den been toe Morsen,van afghevilt waren, van welcker Vellen zijn (soo wy conden vermercken) uytnemen- de toornen tot hare Rheenen ende sleeteens ghemaeckt. ehebruy- de groote 0 0 ' ö J op de strant ckende t' vleesch ende speek tot traen, soodanich als het in de sacken l'gghen. begraven lach, waer door ghenoech te verstaen is, datter de Ruschen op eenighen tijdt van 't Jaer met moeten handelen, die hun dit goet afhalen en vermanghelen, wy mochten bescheydelicken sien de spoeren van de sleetkens, die aen de strant gheweest hadden, int wech voeren van 't vleys, ende ander nutticheden van de Zee-paerden die daer ghevilt laghen. Als wy t' landt over en weer over geloopen hadden, sonder yets meer te connen bemercken, keerden weder moed' en mat nae de Schepen toe, sonder yet anders uyt te rechten. Nu h T6" hT' Van " Jacm% die door de Straet meenden te varen, quamen by de tot den Cruyshoec J) toe, door 't ijs heen, dat noch hier en daer met schossen aiwae^haer °Pen en van een dreef, maer comende aen de Cruys-hoeck, en mochtvorder va- ten njet verder, want was van daer voort aen over al soo vol en ehe- ren van 't ijs ö belet wordt, stopt, dat men daer gheen water af onderscheyden conde, ende om Loopen t' selve beter t' onderstaen, liepen van daer over landt, tot de Twist- over lant tot, . . . bydeTwist- hoeck toe, alwaer t ijs noch over al vol en dicht lach, tot soo verre vind^rTde6 als sv sien conden, streckende langhes t' vaste landt heen, even wel t' Zeewaerts in te sien, was het (soo sy segghen) oopen water. Met dese tijdinghe zijn sy wederom gekeert, waer door wy niet veel ghetroost waren, en onse hope begonst bynae te verflauwen, en dat ons meest quelden, was dat wy so weynich apparentie saghen, om eenich volck te spreken, op dat wy doch ten minsten te degen mochten we-1 ten de ghelegentheyt ende ghetijden van de Jaren, Weder, ende Winden van dese contreyen, doch moestent alles met gheduldicheyt verbeyden, siende wat uytcomste Godt onser alder Heere, ons verkenen wil, in wiens macht t' selfde alleen gheleghen is. Den 22. des Dingsdaeghs was de wint van uyt den westen, doch koudt en donckerachtich weer, waer mede t' ijs weer innewaerts aen quam strijeken nae 't gat toe, soo dat wy om ons daer van te bevryen, t' landt bet moesten ghenaken, t' welcke was eenen grooten Jnwijck, daer wy alleenlicken voor een z. ende z. z. o. wint onbeschut laghen, Zee overal vol ijs. 1) Sukhoi Nos. 159 van welcke zijde t' ijs over al vol en dicht lach, sonder dat wy (soo An. 1595't de wint van daer op ons aen jaechden) anders geen vertreck had- Augusmsden, dan de Schepen aen de grondt, int binnenste van de wijck te jaghen, ende alsoo de reste Godt op te gheven, van wiens wy t' beste moeten verwachten, ende met vasten gheloove op sijn goetheydt ende ghenade vertrouwen. Ons Volck waren om water te halen, ghevaren aen 't Afgoden Eylandt, alwaer sy van 't ijs beset worden, ende moesten daer ses vaten met water laten staen, om by tijdts met het Jacht daer af te comen, ende die van den Ammeraels Jacht, wa- Varen met ren achter t' Afgoden Eylandt *) ghevaren, te weten, binnen in de water te haStraet, alwaer sy metter haest soo beset worden, dat sy t' Jacht moes- ^ " ten op de strandt halen, en comen over lant weer nae de Schepen dwonghen toe, want de gheheele Straet was terstont vol en dicht ghestopt, tot verlaten en een groot stuck weeghs langhes t' Afgoden Eylandt, ende t'landt qsSchrê'p'e van 't backboort. Teghens den nacht-stont begonst het eenen goe-comenden storm te waeyen, ende te reghenen, zijnde de wint somtijds wat noordelicker, waer mede alle d' ander Schepen (die wat meer als wy uytwaerts aen laghen) altesamen binnewaerts aen, bet 2) in de bocht ofte wijck quamen, om van 't ijs niet over-ronnen te worden. Desen Harden harden windt ende reghen duerde den gheheelen nacht over, waer ghen!"6* 6 mede t' ijs met eenen grooten vaert, de Straet innewaerts aen ghedreven worde, in sulcker voegen, dat d'incomste van t' Zeewaerts, (dat ons te vooren een besloten cinghel van ijs geweest was) nu gantsch °pen en claer water worde, dat ons ghemoet een goede verlichtinghe dede, zijnde t' ijs altesamen in de Straet aen 't Afgoden Eyiant, ende de noordt-zijde van dien, aen den anderen gheschoven, ende hoepten oock, dat den harden storm ende regen daer een goede afbreuc lr> doen soude, soo dat wy hier door bynaest weder eenen goeden Crijgen wemoet vercreghen, ende begonsten te verhopen, dat ons Godt de mo'et om'de Heere noch wel mochte tijdt ende commoditeyt verkenen, om onse mogeVachbegonnen, en soo seer ghewenschten Reyse t' achtervolghen, ende tervoighen, •v, , . , , , tt door t'ver¬ met hulpe van den selven Heere te volbrenghen. drijven vant Den 23. des Woensdaeghs liep de wint noordt-west, en daer na1JS' Weder int noorden, even wel met een goede koelte, doch worden °P den dach schoon weer ende Sonne-schijn, waer mede t' ijs weder l ,,8 begonst nae de zuyer-wal, van de Straet te drijven, en alsoo binnen 'n aen een drong, waer door wy hoepten dat het allengskens aen stucken en broeken soude raken en consumeeren, om ons (in 't Godt *) Alwaar een zoetwater-meertje. Zie de kaart. a) Volgens Verdam is "bet" oostmiddel-nederlandsch (hoogd. bis). An. 15c Augusti Ondecke een Rusc Lodding die op de strant eei vyer ghemaeckthadden. Senden v, der een Jacht uyt om de Straet t'o dersoeck( Comen m de Ruschen van de Loddir te spraecl De Ruschen van de Loddinj waren van Pennegö, ende Colmogró in d Witte zee gelegen. De Ruschen vertellen haer wedervaringe, ende gheven hae IÓO «. ghelieft) een oopen passagie te verkenen. Den selfden dach was ons volck met het Jacht eens in een ander wijc, niet verre van daer wy ^ laghen, ende saghen aen de wal een Rusche Lodding, soohendoch, te, waer van etlicke van dien, een vyer aen de Strant ghemaeckt j hadden, doch en wilden haer niet ghenaken, om hun niet verveert te maken, en te verjaghen, maer quamen en brachten ons de tijdinghe, waer mede wy ons resolveerden des anderen daeghs (om dat het in der nacht was) derwaerts te varen, om te sien of wy daer eenighe informatie van conden crijghen, worde des nachts weder stilachtich weer. e- Den 24. des Donderdaeghs was het ijs overal, daer 't aen geset lach, veel gemindert, waerom wy weder op een nieu een Jacht uyt»- sonden, om de Straet te gaen visiteeren, wat gheleghentheyt aldaer :n- van 't ijs was. Van gelijcken voeren wy ter plaetsen daer men ons et geseyt hadde dat de Rusche Lodding lach, alwaer wyse noch vonden ligghen, met de Lodding, anders een Sem *) genaemt (om datse ;g cleynder als een Lodding was) aen de strandt, hebbende een vyer ghemaeckt, daer sy hunluyden eten by koocten, t' welcke was gersten meel in water ghesoden: Sy waren vast besich int villen van een Zee-paerdt, dat daer op de strandt doodt lach, om de huydt te ghenieten: Als wy daer by quamen, lieten sy hun werck staen, ende quamen ons te ghemoete, doende hare eerbiedinghe. Wy vraechden hen eerstelicken van waer sy waren, sy seyden te wesen van Pennegö, dat is by Colmogrö, gheleghen in de Witte Zee, boven Archangel, ende datse daer eerst gisteren ghecomen waren, seyden oock dat sy alle de Somer onder t' landt van Nova-Zembla gheleghen hadden, ende door de menichte ende t' belet van f ijs, en waren alhier niet e eer ghecomen, oock mede dat sy noch een ander Sem ofte Lodding van heur gheselschap verwachtende waren, die met hen by NovaZembla gheleghen hadde. Wy vraechden hen nae de gheleghentheyt van 1 Landt, Volck, Ys, Winter, Somer, ende andere particulariteyten, waer op antwoorden, dat het een langhe ende harde Winter gheweest hadde, en dat het eene Jaer t'ander niet en stelt (somrtijdts wat vroegher, bywijlen wat later) maer dat het ijs noch alte- 1) Bij De la Dalle (die Russisch machtig was): Schumen. Zie zijn „Somier raport enz." hierachter onder de Bijlagen. 2) Kholmogorui ligt aan de Dwina boven Archangel; de Engelschen vestigden daar hun eerste factorij. Novo-Kholmogorui is het tegenwoordig Archangel, dat zich schijnt te hebben gevormd om de Nederlandsche factorij. De Engelschen moesten op den duur naar Novo-Kholmogorui verhuizen. Zie Wassenaer „Historisch Verhael" p. 92. Met Pennegö is bedoeld Pinega, aan de Pinega rivier, die een weinig boven Kholmogorui in de Dwina uitmondt. i6i samen soude vergaen, ghelijck als het alle Jaren dede, ende dat het An. 1S9S. "och wel thien weken soude wesen, eer dat de rechte Winter weder in^Se' aenvinck. Jtem dat het gat ofte de Straet wel toe vroos, ende in de van de efaew'jcken, bochten, en aen de Zee-cant, maer dat het in de ruyme Zee ^dë""5" "emmermeer en vriest, aen gheen, noch aen dees zijde: seyden noch S'raet'e,c' meer, dat het landt aen de noort-zijde van de Straet, (te weten, daer wy by haer op stonden) een Eylandt was, genaemt Vaygats, strec-De ruyme «ende ontrent een dach zeylens, noorden en zuyen, en dat hem aen vrTesTnem- e noordt-zijde afscheydde, met Nova-Zembla, maer dat de passa- merm.f" gje aldaer van tusschen beyden, vol ijs toe lach. t' Volck dat hen op alle heTijs Vaygats onthout, seyden sy, datse daer alleenlick des Somers zijn, ghevonden t%.]jIlaer des Winters vertrecken sy aen de zuydt-zijde van't Vaste 1"s°^tduryjtf" andt, daer sy hun des Winters onthouden binnen in 't landt, alwaer de Revieren sy seyden Bosschagien, ende hout ghenoech te wesen, hoe wel dat ende wijcment tot een stuck weeghs aen de zee-cant gantsch niet en heeft, «e" COm,, gnehjck ghenoech te gelooven is, also te wesen, door de menichte v30e1sc^°mers van 't drijf-hout, dat men overal aen de oeveren van de water-can- Vaygats, te« vindt, oock dat sy door vreese van ons wech vlooden, ende haer de7win-' e"tgiens ofte hutgiens, van d' een plaets op d' ander veranderden, 0erst'VafteS' seyden oock, datse Schuyten hadden, doch niet veel, daer sy metlant in de ' v'schten, en de Zee-paerden vinghen, met welcke Coopmanschappe, g°en.Cha" s oock met velwerck, sy met de Ruschen handelen en manghelen, 0tTl andere waeren, van weynich waerdije. Wy vraechden hun, wat ^at die Afgoden te beduyden hadden, die daer alom end' om met ^°open over een gheleyt waren: seyden, datse die aenbaden, als ^ reGoden, etc. Als wy hun vraghende waren nae de kennisse van de ^ artarische Zee, soo en wisten sy anders niet te segghen, dan dat sy er noyt geweest waren, doch datter van Colmogrö ende van heure Die van | ontreye, jaerlicx etlicke Loddinghen ofte Semmen door voeren, ÏX. voorby de Revier Oby, in een ander Revier, die sy seyden te hie-te Zee han" en Gil; \ i , , • .. delendoor y alwaer sy haer handelinghe dreven met Lakenen en Vaygats, er tuych, oock mede datter noch souden comen thien Semmen de'Reviere e Loddingen van Colmogrö, om in de voorsz. Revier te varen 9by'aen de n alHa t«7- 'Custevan tot Winter laech te ligghen, ghelijck sy ghemeenlicken doen, Tartarien. het anderen Jaers' om dan wederom te comen, oock mede dat JndeReSy dVO!ck aldaer, van 't selve gheloove ende Wet was, ghelijck als gu™ Van at 'S Cnristenen te ziin' °P de Griecksche maniere. De distancie £>°rby n bijlen, ofte andere gheleghentheyt van die contreyen, en wisten nenChriste- ^ Jenisset? II IÖ2 Auguffus gantsch niet anders te segghen. Wy besaghen t' ghene dat sy in de nen.opde' Lodding ofte Sem hadden, 't welcke waren een deel Zee-paerden maniere. tanden, en wat andere vellen, en dierghelijcke tuych van weynich estijme, maer en wilden ons gantsch niet vercoopen. Want seyden, dat sy met noch andere drie Loddinghen in Compagnie waren, sonNemen oor- der wiens bywesen ende consent, niet doen mochten: Wy dit siende, lot van de .. , J Ruschen lieten hun onghemoeyt, ende schoncken hun een oudt Compas, daer vandeLod-sy ons wonder om bedanckten. Wy bevalen henlieden dat sy de Samoyeden van 't landt wilden waerschouwen, van ons niet schou te wesen, dat wy haer niet en sochten te beschadighen, maer alle deucht ende vrientschappe te bewijsen, als oock aen henluyder, ende soo hen yemant van den onsen misdeden, souden daer soo in voorsien, dat sy ons bedancken souden, t' welcke sy alles beloofden te doen, ende seyden, dat sy oock wel ghehoort hadden, dat wy t' voorleden Jaer by Rusche Loddinghen gheweest (en alles goets bewesen) hadden, waerom sy hen voor ons gantsch niet gheschroemt hadden. Als wy saghen dat wy daer anders gheen informatie meer van crijgen conden, hebben oorlof ghenomen, en zijn weder t'Scheep ghevaren, verwachtende met verlanghen nae de Jacht, die wy in de Straet ghesonden hadden, om de ghestaltenisse van 't ijs, aldaer te besichtighen. Teghens den middach liep de windt weer wat westelick, met een goede koelte, waer mede te beter verhoepten, open t jacht we- passagie te gnecnjgnen, ontrent des middernachts quam de Tachtl" der aen u j*. j i_ 1 •• boort co- aen boordt, ende bracht tijdinge, dat comende aen den Cruys-hoeck, brengt goe- sy van daer v00rt aen'tot s0 ve™e hen t' ghesichte streckten, over end^hop?' al dicht en Vo1 ^ vonden> doch verbeydende aldaer een poos, bevande gonst het ijs driftich en gaende te worden, in sulcker voeghen, dat móghen het in een weynich tijdts uytwaerts aen schoof, soo dat sy terstont sPoanTerrbeni'etdaer "aer tot den Twist-hoeck vry en onverhindert varen mochten, van ijs. alwaer sy soo verre als hen t' ghesichte streckten, de Zee schoon en claer saghen, waer mede weer gecomen zijn, t' welck ons docht een bhjde ende goede tijdinghe te wesen, om onse Voyagie te vervorderen. Den 25. des Vrydaechs was de windt noch westelicken, waeyende met een harde koelte en vaer-weer, ende vertoevende tot ontrent des middaeghs, om t' ijs spatie te gheven, van te deghen wech te Sae wesen» so ons docht, dewijle dat het t' Zeewaerts in geset was, soo gheeHjcke-erziJn wy weder gelijckelicken t' zeyl ghegaen, verhopende, ende n« schepel vastelicken gheloovende, dat wy niet meer te vreesen en hadden f zeyl voor verhinderinghe: Hoe wePdat wy ghenoech vermoedden, dat IÖ3 het ijs noch niet gheheel uyt de wech was, maer dat het aen de wal An. iS9S. Va" 't Vaste landt soude ligghen, daer wy 't ghenoech meenden te straSert moghen schouwen, int setten van onsen Cours t' Zeewaerts aen, zev- ln> , lenrl i j , 1 r- Zeylen tot "ae aldus door de Straet, tot een weynich voorby de Twist-hoeck, voorby den e« ghemoeten noch en saghen gantsch gheen ijs, dan over al een m"de rSyme elare baen, waer mede ons contentement vermeerden: Maer een Tartaren Weynich tijdts ghezeylt hebbende, begonsten weder menichten van JJS te zien, waer mede onse blijdtschap in droeffenis veranderde, eden onsen Cours langhes t' Eylandt van Vaygats noordtwaerts aen, meynende dat wy op deser voegen, boven t' ijs souden moghen eomen, maer was te vergheefs, want quamen soo verre, daer hem 'Js aen 't selve landt vereenichde, streckende alsoo ghelijck een [ alve Maen, ofte boeghs ghewijs, tot aen 't vaste lant, te weten, van 1 Westen nae 't oosten, ende alsoo tot zuydtwaerts op aen 't landt ast, ende lach so vol en dicht, dat men daer van de stenghe af, vinden de Santsch gheen open door ofte over conde sien, zijnde gantsch en t' fo^oUj" eenemael in de verthooninghe, gelijck een Vaste landt, waer mede datser Wv 'f gheen eyndt y t weder met nedergheslaghen hoofde, en bijnae verloren moedtofte oopen hoesten wenden, nae de Straet toe, alwaer wy weder teghens den conden?so "acht arriveerden, ende anckerdent aen de opperwal, van tusschen dwonghen en Twist-hoeck ende Cruys-hoeck, want en mochten om de weste- waren weer 'cke windt en harde stroomen, niet verder op comen, verwachtende "oVte kt** et gheduldicheyt, het ghene Godt de Heere ons verleenen wilde,re"" t seer weynich hope van dit Jaer yet te moghen uytrechten, gen den tijdt allengskens op 't hoochste loopt, om te moghen verfden. Den 26. des Sondaeghs hadden noch eenen westelicken doch t'Ys comt ^ aPPe koelte, ende sagen met den dagheraet alle het ijs, dat wy des de'noosTen, 0righen daeghs soo grooten stuck weeghs in Zee ghelaten had- d,e sJtraet in den „ J ghedreven. !j ' Weaer op ons aen comen dringhen, met een harden voortganck, Jnde al tot den Twist-hoeck, ende Maelsons Eylandt J), hebbende ^^heheele gat van het eene landt tot het ander ghestopt, sonder ^ men daer van de stenghe af, door ofte eenich open water, over (.s'en conde, ende quam seer sterck met de stroomen in loopen T ijs loopt deghens de wint op, dat ons ghenoech verwonderde, eyndtlickenmentegenT Wy ghedwonghen waren onse anckers te lichten, ende weer inne- de wint aens aen te loopen: zeylden tot de Cruys-hoeck toe, daer wy 't Moeten van r setten, maer al eer het middach was, soo hadden wy 't ijs al ven met dê S°koü Eiland. 164 Augufms' WeCr by °nS' Cnde moestent van daer oock ruymen, de Straet uyt, Schepen bet °P ons eerste ende oude legplaetse, daer wy des voorighen daechs aenTIcTen vandaen gescheyden waren. Des naemiddaechs liep de wint weer eers°teihege-r noorden> ende daer nae noordt-oost, beginnende met een goede p^etse om koelte op te waeyen, waer mede wy meenden dat het ijs weder by ghen.'6 ar" westen uyt ghedreven souden hebben, maer en conden noch niet vanT^Te vernemen> vermoeden dat het eenighe teghen-stroom ghecreghen weferTvan6 m°et heDDen' daer het met opghehouden wert, t' welcke een kenneuyt denoos- ücke ende ghenoechsame bewijsinghe is, van twee openbare groote westeaco- Zeen' die de stroomen teghens den anderen aenjaghen, ghelijck als men in de van de Straet van Magallanes gheseyt wert Straet te- — a j ghens den Den 27. des Sondaechs saghen wy 't ijs weer by menichten t' gat aen,eghe- ^ westwaert aen comen drijven, langhes de zuyder wal heen, ende dtstraet1 ™aS eer den avont <ïuam> gantschelicken van de zuyder-wal tot aen van Maga- 't noorder landt toe, vol en dicht ghestopt, soo dat wy weder in een lanes. t7 i t i_ t-» i Vuyck laghen: Ende terstont daer na liep de wint int zuyden, waer Hebben des mede op ons aen quam setten, waerom gedwonghen waren te loo- nachts , , , ° ö vorst. Pen so° verre in den bocht als wy immers mochten, tot op drie vaem diepten aen de wal, daer wy *t weder op Godts ghenade neer setten, in de bocht SOnder eenighe andere wijckinghe meer te hebben, dan alleen Godts ende beset barmherticheyt: Het was desen dach een claren Sonneschijn en vanaïiePen sch°on weer, hoe wel dat de Son niet veel warmte en gaf, ende vroor canten. alle nachten op het oude ijs, als oock in de rusten ende craen vant water-vat, zijnde t' nieuwe ijs op plaetsen van een vingerdick, waer van wy niet veel beteringhe te verwachten hadden, om eenighe hope meer te hebben: Alle dese nacht soo en ginck ons niet veel slapens aen, om dat het ijs begonst by menichten by ons in de bocht te comensDoo vasun?. Den 28' des Maendaechs soo quam het ijs so gheweldigh by ons ijs beset, in de Bay drijven, dat het ons over al beseften ende omcineelden, i» datse tot • , . , fc> ' maicande- voegnen dat wy daer altesamen vast in laghen, soo dat wy by den renende anderen over 't ijs heen mochten loopen drooghs voets, zijnde de .>heên°Vertgheheele Str°0m ende alIe water dat wv sien ende beooghen conmochten den, ende by ons overal, met velden van schossen ende ijs bedeckt, loopen. ende aen gheschooverl) aJwaer wy >t Qp Qodts genade) met onSe ghewoonlicke lijdtsaemheyt moesten verbeyden, t' gene dat de Heere met ons ordonneeren wilde: Hadden een zuydelicken windt ende claren Hemel en schoone sonneschijn, doch een coude lucht, ende des nachts vorst, t' welcke ons ghemoet niet weynich ontstelden ende mistroosten, even wel moestent met patiëntie aensien, ende P""1 een beter verwachten : Des nachts daer aen wordent mistich reghe- i65 n'ch reghenich en seer nat vochtich weer, gheduerende alsoo den An. 1593. gheheelen nacht over. Augustus. n Crijghen J-»en 29. des Dingsdaeghs was het noch al mistich ende vochtich mis|en vv„ .. , , . , vochtich vveer, zijnde de wint noch uyt den z. ende z.w. waer mede 't ijs soo weer. t scheen, een weynich afbrokich wert en gantsch waterich, zijnde 1 Weer wat ghetemperder, hoewel dat het ijs al meest in eenen doen en vast aen een bleef, sonder noch weynighe hope te vermercken Van eenighe verbeteringhe, sonder particulier favoir ende hulpe van den Heere, van wiens wy t' alleen moesten verwachten. Teghens den nacht liep de wint int o. n. o. ende n. o. beginnende met een goede koelte, en daer nae met eenen harden storm op te waeyen, gheduerende evel wel ') den ghestadighen mist ende reghen, den ge- eelen nacht over, waer mede wy verhoopten eenighe verlichtinghe Van 't ijs te crijghen en dat het met de wint van ons af souden setten. Den 30. des Woensdaeghs was de wint wat noordelicker, begin- Het ijswort "ende claer weer en slapper wint te worden, waer mede het ijs we- "oorden er sijnen drif uyt westwaerts aen, t' zeewaerts in, begost te schuv-wint weder Ven • 11 ■ • 1 1 vandesche- in voeghen dat wy in weynich tijts weder claer en open water pen af f ^ egonsten te crijghen, dat ons niet weynich en verquickten, ons ver- gedreven"1 ^ st siende van den beslooten bant daer wy in benaut, en soo vast eset lagen, Godt van alles loovende, want hadden veel en het mees- T' volck bedeel van 't volck, al in vertwijffeling gestelt, van te moghen be- gJÊJEn r'esen, en andere dusdanighe lijf-periculen voor ooghen ghewor-te murme" Pen ~ t 1 , , 7. , & & reeren van met ghenoech heymehcke murmuratie, dat 00c in der waer- met de ,.eyt' niet sonder vreesen te aenmercken stont, waerom oogenschijn- ytoofen te' ^eken ghenoech saghen, ende bekennen moghen, dat ons Godt inwordenk es> boven alle onse meeninghe gheholpen en ghetrouwelicken ^vghestaen heeft. Des naemiddaeghs liep de wint weer oostelick, ^ ayende met een slappe koelte, waer mede het ijs sijnen harden • ae°rtganck verloor, ende bleef int gat van de uytcomste over al vol j " een ligghen, makende alsoo eenen beslooten bant van het eene tot het ander, doch behielden onse lig-plaetse claer en open, ghesondert aen de wester-wal lach noch een reghel ijs aen een ^^hooven: Hadden des morghens een Jacht ofte bock2) uyt ghe- * j Blijkbaar bedoeld: evenwel, "'odd ' vo'gens de woordenboeken van onbekenden oorsprong. Men heeft baggerbok, teretl e'bol{' turf bok, veenbok, allen platte vaartuigen geschikt tot vervoer over binnenwalen^ " ^"ygnen bedoelt blijkbaar een eenigszins plat, maar toch zeewaardig sloepje, in iets ais Un 'let woord ook door Gerrit de Veer herhaaldelijk wordt te pas gebracht. Dus: öe Ve Ta Vlet' tegenwoordig z°u men zeggen een „platte bak". In de „3 Seylagien" van er 's de „bock" herhaaldelijk afgebeeld. i66 An. 1595. sonden, om de ghelegentheyt van de Straet te besien : dese quam Augustus. {jeg avon);s wederj ende Seyden, datse aen de zuyder wal van de Het jacht Straet (te weten aent Vaste landt) gheweest waren, alwaerse ontfdT^g'da'tse trent 25. Mans saghen, die by hen quamen, leggende de boghen van fandtbv'6 "*en af, tot een vertrouwen van den onsen: ons volck gavense t' eten v°ick ghe- ende te drincken van t' ghene datse by haer hadden, dat sy ten den. dancke ontfinghen en op aten, seyden oock datse een stuck-weeghs, mefhettter van daerse stonden, noch wel ander half hondert ofte meer by een ghent was" saShen, doch en ghenaeckten hen niet, is by avontuer gheweest, om den onsen niet verveert te maken, ofte verjaghen, maer door dien datter niemant onder den onsen en was, die hen verstaen conde, deden hen teyckens met wijsen, datse des morgens weer comen wilden, waer in sy wesen wel te vreden te zij'n. Den laetsten des Donderdaechs was het noch al een goet, doch koelachtich weer, en overtrocken hemel, zijnde de windt noch uyt den oosten, waer mede weer veel ijs uyt het gat ofte Straet westwaerts aen quam drijven, soo dat het allengskens int gat van de uytcomste verdickte, sonder uytdrift te maken, ofte uyt te schuyven, waer door genoech te vermoeden is, datter ghety gaet, ende stroomen zijn die 't teghen houden, ende oock om dat de wint soo slap was, dat hy 't ghety ende stroomen niet overwinnen conde, soo dat wy hier door noch gheen commoditeyt saghen, yet te moghen uytrechten, noch ter eender, oft ter ander zijde doorganck te Sendentwee hebben. Sonden des morghens twee Jachten uyt nae 't landt, daer om met het sy des voorigen daeghs t' volck ghesien en ghesproken hadden, met vaste lanMe Tolcken, eten ende drincken, om te besien of wy door dusdanige misspreken, en delen met henlieden vriendtschappe conden maken, ende eenighe sien of sy . . , * * , eenighe se- ghewisse Informatie, van de ghelegentheyt deser Contreyen ende matte con- G-hetijden des Jaers, te recht te verstaen comen, om ons daer door te den crij- meer van alles te versekeren. Op den dach begonst het ijs weder W ghen. & ut ons aen te comen, en by ons over al te verspreyen, hoe wel dat hei gantsch en t' eenemael stil was. Teghens den avont quam des Amrneraels Jacht wederom aen boordt, met groote moeyten, om tusschen de schossen (die overal weer dicht en vol laghen) door te comen, bracht tijdinghe dat de Straet binnen in, van den Afgoden-hoeck af,tot voorby de Cruys-hoeck toe, en soo verre als sy beoogen conden» weder soo vol en dicht van ijs lach, als het steken mocht, en dat met soodanighe grootte, ende overdadige velden en schossen, alsse van rijs leyt alle den tijdt ghesien hadden, ligghende op plaetsen op 6. ende 8oP6.ende8. vaem aen de grondt vast> dat een verschricken om sien was, ende 167 onmoghelick scheen de Straet te moghen in en door comen, welcke An. 1595. tijdinghe ons niet lief om hooren was: seyden oock, datse op een vaèm^'ep- plaetse aen 't landt van de zuyder-wal gheweest hadden, om te be- 'en aen de 0 gront vast. sien of sy eenich volck conden bejeghenen, om te mogen spreken, maer en conden nieuwers geen becomen, hoewel dat sy daer groote neersticheyt om deden, dan sagen daer teyckens ghenoech af, te weten, vonden daer een Schuyt ligghen van de grootte ghelijck ons - Roey-Jacht, t' welcke d' eerste was die wy daer oyt ghesien en vernomen hebben, vonden daer van ghelijcken hier en daer veel sacken met speek van de Zee-paerden begraven ligghen tot traen, ghelijck als wy aen 't landt van Vaygats, op veel plaetsen ghevonden hadden : Jtem, een heel deel Sleetgiens met alle haer toebehoorten van helsters, toornen ofte inspansels, als 00c pijlen, boogen, potten, ketels, ende sommich teer, en andere dierghelijcke dinghen meer, t welcke ghenoech teyckens was, dat sy daer niet verre van daen moesten wesen, maer door dien dat sy om t' ijs halven, daer niet langher vertoeven dorsten, om niet beset te worden, voeren daer Weder van daen, sonder daer yet af te verminderen, ende leyden T'voick van daer kaes en broot by, tot een verthooninghe van vrientschappe. comen op Nu t'Amsterdammer Jacht, met onsen Bock, die wy nae uyt ghe- Ja^f*eder [koi 3o sonden hadden, quamen op een ander plaets aen'tselve lant, ende by volck. 'J Worden door langhe loopen, volck ghewaer, die sy int eynt te sprake quamen, zijnde niet verre van een deel hutten ende wooningen, die °P der Lappen ende Vinnen maniere ghemaeckt waren, ons volck Was int eerste gesicht verbaest, om datse veel ende ghewapent waren met boogen en pijlen, syluyden schenen oock een mistrouwen van Verhaeiwat den onsen te hebben, waerom sy te verstaen gaven, dat sy met een het'vokbe°f twee souden by haer int Dorp comen, waer op den onsen deniegentls' Tolck, dat een Amsterdammer Bootsman was, voor uyt sonden, ende sy van gelijcken een tegens hem aen, ende comende by den anderen, maecten die van 't landt een ghelaet1), ghelijck of hy hadde Willen schieten, t'welcke onsen Tolck siende, stelden hem om te vmchten, dit siende den anderen, wierp terstont sijn boogh ende pijl °P der eerden, ende wees nae den Hemel, met teyckens en beduydinge dat hy hem niet doen en soude, waer mede weder bij den anderen geraeckten, met omhelsen en de handt te gheven. Hier mede is den gheheelen hoop by hem ghecomen, waer onder eenen ^as, die scheen haerder Overste ofte Coninck te wesen, door dien ^ ^- nhy gedroeg zich", zie Verdam op „gelaat." i68 An. 1595. dat het scheen dat d'andere hem ghehoorsaemden, ende was oock OvSr aen sÜn ghewaet opsichtigher als d'andere toeghemaeckt, hebbende moyeden*" silveren oor-hangsels ende aen sijn booghe gout-schijnende banden, te weten, van clater-gout ghemaeckt: Den onsen gaven hen broodt ende kaes t'eten, ende schonckense elck eens een dronc wijns, waer mede groote dancsegginge gaven, vereerende of om recht teseggen, vercoopende (want zijn van weynich gevens) den onsen pijlen, Wolven tanden, en ander diergelijcke snuysterije van weynich waerdije, gaven te verstaen, dat sy wel ghewilt souden hebben vermangelen eenich wollen Laken, ende ander cramerije, maer van lijnwaet of geit, en hadden gheen, of seer luttel bewegenis af, seyden datse int Dorp souden comen, te weten, met hen tween of drien, om met hen te handelen van 't ghene dat sy hadden: maer den onsen excuseerden hen tot op eenen anderen dach, ende bequamer tijdt, ende brachtense tot aen de water-cant by de Jachten, daer sy den onsen met grooter vriendtschappe gheleydden: Onderweghen vraechden hen nae alle gheleghentheyt, te weten, nae 't ijs, ende wanneer dat het weder begonst te Winteren, seyden dat het over 3. of ten langsten Verhaling 4. weken weer begonst te vriesen, t'welck beter te gelooven is, als aencomen- t'gene ons de Ruschen te vooren gheseyt hadden, ende comt over fndest'ra'eT een met het Sene dat het voorleden Jaer d'ander Samoyeden seyden, van Nassau, want comt in den tijt dat de Son sich begint te vertrecken aen d'ander zijde van de Linea Aequinoctial. Seyden oock, nae des Tolcks segghen, dat het ijs daer somtijdts wel een gantsch Jaer over en weer dreef, sonder wech te gaen, ende dat het des Winters daer over al vast toe vroor, in sulcker voegen, dat men van 't eene lant nae 't ander daer over loopen mocht. Seyden noch, te weten, den Coninck T' reiaes ofte Oversten, dat sy Christenen waren, Samoyeden ghenaemt, ende moyeden by dat het landt daer teghens over, daer wy aen laghen, een Eylandt damm™rter"was' Vaygats ghenaemt, waer van hy seyde verdreven te wesen, Toic qualic van die van Nova-Zembla sijn vyanden, maer meenden hem noch , beduydt.als * ' ' ritc>'3 onervaren wel te gheleghender tijdt te wreken, even wel dat hy noch eender r mdespraec*zijnder knecht op Vaygats hadde, die hem aldaer velwerck, traen, en ander tuych vergaderden, soo dat hy seyde, met het ghene dat hy aldaer hadde, wel een Schip met lading gerieven soude, soo wy daer op een ander Jaer wilden comen traffikeeren, vraechden na onse Schepen, hoe veel dat sy waren, en hoe datmense op onse tale noemden, het welcke sy met de selfde woorden naeseyden, als oock onse namen, en lieten hen dies seer wel ghenoeghen. Jtem, ghevraecht zijnde nae de Straet ende de Tartarische zee, seyden, dat als men i6g door 't gat was, soo quam men in een cleyne Zee van vijf dach rey- An. 1595. Sens lanc, ende dan had men weer een gat ofte doorganc, daer door AusustusWesende, so wasser een groote geweldige Zee: Dit was het gene dat SV van hen quamen te weten, hoe wel dat den Tok de rechte interpretatie van sommige dingen niet te recht en verstont, ende om dies w'lle dat wy aen etlicke dingen twijffelden, so accordeerden wy met Francoys de la Dale, noch eens by hen te trecken, moghelick wesende, om hen van alle dingen te degen t' ondervragen, ende beter Particulariteyten van alles te weten, door dien dat den selfden de la ^ale de Rusche tale beter ervaren en cont is, als den voorsz. Amsterdammer Tok, door sijn langhe residentie in Ruslandt. Hadden noch geseyt, dat sy hen alhier maer des Somers en onthielden, ende des Winters vertrocken sy thien, twaelf mijlen te landewaerts in, daer eenighe bosschagie moeten wesen, daer sy hen des Winters onthouden. Den eersten des Vrydaeghs was het een mistich doncker vochtich Septemb. ^eer, en gantsch stock stil, hebbende alsoo den geheelen nacht ge- A"'I59S' Weest, drijvende t' ijs over al aen stucken en schossen by ons om ende Weer,ende scheen gheheel door de mist te debiliteeren,ofte te swac- en en waterich te worden, want was so warmen weer, als wy van ^le den tijdt (dat wy hier gheleghen en ghesworven hebben) gehadt adden, in voegen dat so t' weer also acht of thien dagen duerden, Zljnde vroeger int Jaer, ghelijck als wy t' Jaer voorleden hadden, sc-ude sonder eenighe twijffelinghe, altesamen smelten en voor ons °°ghen verdwijnen, ghelijck wy 't ander Jaer ghenoech saghen, daer0rn siet men claerlicken ghenoech, dat het eene Jaer t' ander niet en ^elt, en niet al even eens zijn. Wat op den dach voeren wy met ons ian Huygen Jacht, ende Francoys de la Dale aen 't vaste landt, om 't ondersoecken Francoysde °f wy met de Samoyeden te recht conden te spraec comen, varendela Da!e aünt a'rl. , r- ) vaste landt, ms heen, door de mist op 't Compas aen, zeylden een stuck weeghs pm rechte Van onse Schepen af, door 't ijs heen, maer comende int diepe water Ian de saer>de rechte stroom ofte doortocht van de Straet, vonden over al claer ge°c^gen.te °pen water, tot aen 't vaste landt van de zuyder wal toe, ende so verre s wy binnen in de Straet sien conden, door dien dat de stroomen °°stwaert aen de Straet in trocken, want de wint was uyt den zuyden e.nde zuydt-westen, doch waeyden een slappe koelte, waer mede t' Js Weder (datter des voorighen daeghs soo dick en gheweldich vol ^C^) nae d'ander Zee toegheweken was, dat ghenoechsaem te ver°' 3o ^ als men den voorseyden hoeck ofte Noes om vraan wefc" 'S' S°° CnJCht gr°°te Cnde gheweld'ghe ruyme Zee, de ken hoeck weIcke loopt langhes Tartaryen, ende soo voortaen, om streckende wytdeendee ^ de Warmte toe 3): Dit was al * ghene dat wy daer af conden te smekende Z*™ En hadden sonderlinghe niet veyl, dan een weynich is, tot Cha- Zee-paerden ofte Morsen tanden, die sy bynae met goudt wilden op cwnate, Weghen' En maeckten van gheenighe dinghen werck, dan sy vraechetc. den nae Meel, Vleesch, Speek, ende Wollen laken, doch waren soo vast houdende ende loos, datter gantsch gheen voordeel aen te behalen was: Oock soo en hebben hare dinghen gantsch niet te beduyden. Wy hadden wel lust ghehadt in haer Dorp te gaen, om henluyder wooninghen ende Vrouwen te sien, doch seyden ons, dat het 1) Bij De La Dalle „ Iolipse" zie bijlagen. 2) Bij De La Dalle: Jougorbegoube, verm. de Pjasina. Zie Bijlagen. 3) Hier kan gezegd worden: „wat men hoopt, gelooft men graag." 173 verre, ende seer nat om gaen was, waerom wy 't achterlieten. Ende An. 1595. nae dat sy wel ghebrast ende ghedroncken hadden, namen wy daer N^menhaér oorlof van, ende scheyden weder met grooter vriendtschappen van ^^v|* hen af, jae hadden haer soo verre ghebracht, dat sy wel gheerne met moyeden °ns de Schepen besien wilden, maer om dat wy daer niet meer af weder aen" verstaen conden, lieten haer blijven. Met dese informatie waren wy boordtweder een weynich beter ghemoedt, want seyden oock, dat het ijs met den zuydelicken windt wel haest wech setten soude, sonder ons meer te verhinderen, waer door wy resolveerden (soo ons Godt de Heere de windt liet behouden, ende passagie van 't ijs creghen) des morghens noch eens de tocht te doen, op Gods ghenade heen. Den tweeden des Saterdaeghs was het een seer schoon claer weer, met een goede koelte uyt den zuyden, waer mede t' ijs t' eenemaal achter ons om bleef, drijvende alsoo nae de wal toe, in voeghen, dat Zeylen weewy een open wech, ende claer water voor uyt creghen, waer mede bocht!"1" wy terstondt t' zeyl zijn ghegaen (om uyt de bocht te laveeren al eer mr*e0twrade het harder begonst te waeyen) onsen wech nae de Straet toe, ende tweede aleer wy daer ter deghen in quamen, soo begonste het soo hart te mae Waeyen, dat wy meer als ghenoech te doen hadden, om boven den ^■fgoden Hoeck te comen: Zeylden tot den Cruys-hoeck, alwaer wy Eky,. * setten, ende het ancker Uyt wierpen, om na den Ammerael te •J Wachten, ende ons Boot, t' welcke so verre int ijs (van de bocht daer wy gheleghen hadden) beset was, dat het daer een ancker verloor, ende een ander omgecromt worde, doch isser eyndtlicken noch uyt gheeonien. Wy onthielden ons by den Cruys-hoec, tot des morgens, om dies wille, dat wy noch veel ijs by den Twist-hoeck saghen ligghen, als oock om dat het eenen dapperen storm begonst te waeyen, comende altemets met reghen. Den 3. des Sondaeghs was het beter weer, met eenen z. w. moyen wmt, en slecht water, ende ons scheen dat het ijs van 't gat wech gheset was, liepen weer alle ghelijck daer door heen, hebbende w'nt ende stroom te baten, waer door t' Schip eenen harden voort- Comen in Sanck hadde, waren in corter tijdt een stuck weeghs t' Zeewaerts in, zee met ' ende saghen over al claer water, uytghesondert int noorden, daer claer water' ch noch over al ijs, doch schenen schossen te wesen, en van een te "ggen, deden onsen Cours o. ende o. ten n. aen, ende daer nae o. n. o. °m dat wy gisten, op desen Cours claerder zee te vinden, want beenden dat het ijs met de z. harde windt, van de wal afgheschoven m°st wesen, zeylden aldus een poos met een claer ende warm weer, ch was over al aen den Horisont, ende op 't landt, dampich, waerom »74 sept'emb.' Wy qual!ck recht bescheydt conden sien, waren niet teghenstaende bynae alle verheucht, met groote hopinge, dat wy daer nu immers souden door raken, maer dese blijdtschap en duerde niet lange, of wy heten terstont de hoofden weer hangen, want begonsten weer wee™ otóer hier,en daer geweldige groote velden ijs te vernemen, dat een vert' ijs, dat schricken om sien was, waren soo vreesselicken groot, dat wyer van fheweidich alle dese Reyse soodanigen niet ghesien hadden, dit gaf ons terstondt quaet vermoeden, dat wyder noch niet al vry van en waren, een weynich daer nae wordet gants mistich doncker ende stil, so dat wy den anderen noch niet een Schip lengte van ons sien conden, hoe wel dat het altemets boven claer was, soo dat wy dickwils de toppen, ende Mers-zeylen van d'ander Schepen sien conden, even wel so be- wöfdYtaïr le"en °nS de mist l'gesicht van '* water> dat ons seer moeylic viel, van de mist quamen met desen mist weder int ijs, zijnde altesamen open schossen, benomen, ,„_, i ,. , ... dat haer een van ae grootte als voorsz. is, eyndthcken, dat wy daer qualick saghen groot belet door te comen, om de donckerheyt ende stilte, want conden de schepen niet in dwang houden, sonder aen de schossen te stooten, welcke stalen berghen en steenrotsen schenen te wesen, waar door wy gef.mijeen °f dwongen waren, by der tast wederom te keeren, doende verscheyden vaï'tiandt Coursen'nae dat de wint ende *' °Pen water ons plaets gaf. Hadden te af, en con- vooren (wesende noch int gesicht ende niet verre van 't lant, ontrent "n géén 4' ofS- mijlen by oosten de Straet) t'loot uytgeworpen, ende en conden pennwrr"mCt 1IO' Vaem geen gront vinden> sagen oock hier en daer Walvisvisschen schen blasen, zijnde t' water lasuer blau, waer aen gants gheen twijffel waleV^eyc-is' van eenopenbare ZeeOceanotewesen,diehemnaChinenuytbreyt, ekeen OcT S°° daer sIechts *' belet van V l)s niet en waer. Desen donckeren mist aensche hielt aldus aen tot tegen den avont-stont, in sulcker voegen, dat wy bynaest van den anderen versteken hadden, want conden malcanderen bywijlen wel hooren roepen, sonder nochtans te sien, maer door 't geluyt van de trompetten ende met schieten, adverteerden wy den anderen, doch en conden hier door geen sekerheyt verstaen, P0' gtiuy" vae,!S° dat Wy onwetende drie by een geraecten, en vier op een ander trompetten oort, zeylende also op Gods genade, met genoech schroemen van ende schie- , , , , ° ten, teycke- eenen donckeren nacht, ende dat meer is, onder 't ijs, niet verre (na ömbyadeen' onse giss'nge) van de wal, t» welck ons alle gelijck niet weynich verhoudennzijn-turbeerde- maer Godt de Heere, die ons alle dese Reyse so oogende t' ghe- schijnlicken geholpen heeft, quam ons in desen so noodigen tijt, ooc demistbé- boven alle onse hopinge te baten, want ontrent een ure voor den nomen. nacht begonst het op te claren, in voeghen, dat wy ons met ons drien by een vonden, sonder de ander vier gewaer te worden, maer door 175 het schieten condense wel hooren, en quamense daer nae te sien, An. 1595. een groot stuc weechs achter ons uyt, zijnde noch onder t' ijs endecomenby"t luatnen terstont op ons geluyt van 't schieten, na ons toe zeylen, ^J^" Ey" daer wy genoech in verblijt waren, ende t' ghene dat onse vreuchde landt. Vermeerde, was, dat wy voor ons uyt landt sagen, ende verkendent *e wesen 't Staten Eyiant, en quamen daer soo recht op aen zeylen, a' haddet met een lijn gheschoren gheweest, gelijck als het ons oock Comen mivan gelijcken gebeurde t' voorleden Jaer, so dat wy opentlick moe- ende onverten bekennen, dat ons Godt de Heere daer met de handt geleydt h'™en enop hadde, om ons sijn barmherticheyt te bewijsen, so wy 't hem maer de Ree vant slechts danck weten, door dien dat wy nauwelicken geanckert wa- landt, om ren> of het begonst eenen storm te waeyen uyt den n. w. waerom aensJende wy Godt in onse herten loefden en danckten. Snachts hadden noch perijckel te e . barghen. en groote moeyte met sommighe schossen ijs, die ons voor den h°egh dreven, die alhier om t' Staten Eylandt met een maelstroom gints en weer swerven, door dien datter Ebbe ende Vloedt gaet, Creghen onder ander een so groot en gheweldich Eylandt van ijs recht voor den boegh, dat het al dreunde watter int Schip was, ende was t' aensien ghelijck eenen stalen bergh, wiens dickte ende grootte ongelooflick soude schijnen, voor de gene die 't niet ghesien ea heeft, t' welcke niet sonder schromen te sien was, gaf ons den halven nacht ghenoech te doen met bot uyt te vieren, ende een ander werpancker uyt te brengen, eyndtlicken dat wyer met groote ^oeyten van ontslagen worden. Met dusdanighe recreatie waren wy t meestedeel van den tijt besich, t' welck niet alleen ons te deel viel, ^aer 00c alle d' ander Schepen, daer 't een yeder de handen vol gaf. Den 4. des Maendaeghs was het kout weer, waeyende noch al even ghestadich den harden n. w. storm, waer mede de gheheele Zee weder soo vol ijs quam aen een geschoven, dat men van 't noordtWesten af, tot den zuydt-oosten toe, anders niet en conde onderscheyden, dan t' eenemael bedeckt met ijs, blijvende alleen een sr-reeck waters tusschen t' ijs ende t' landt, ende de Haven daer wy geanckert laghen, dat ons genoech versuften, door vreese van eenen "oorden wint, voor de welcke wy gheen open saghen om uyt te co^en, dan alleenlicken de Schepen achter aen 't Eylandt tegens de ^al van de wijeken aen te halen, ende alsoo t' ijs op Gods ghenade te verwachten, om van alle canten beset te worden, doch wy hoepen altoos om een beters, met een seer goet vertrouwen op den Heere, ^'e ons tot hier toe so goedichlic ende ghetrouwelicken byghestaen eeft, hopende dat hy ons voort aen niet verlaten sal, op dat wy daer 176 septemb d°°r dieS te meer veroorsaect moghen worden, om sijnen heyligen • Naem eeuwelicken te loven, ende sijnder almogentheyt ende wonderen alle de Weerelt de openbaren, ende aen den dach brenghen. «nTnats Ware" deS morShens vergadert int Schip van den Ammerael, om t* Ammeraeis overlegghen wat ons te doen stondt, nae gheleghentheyt der tijdt: beraeisTen Stemden met den anderen, om emmers aen ons devoir niet te ontgon'6 breken'deS anderen daeghs toecomende (met Godes hulpe, weer ende cc. bequamen tijdt hebbende) noch eens een Tocht te doen, by de windt, nae 't ijs toe, om te sien of het moghelick is, passagie te vinden, om onse Reyse te vervorderen, soo niet, t* selfde niet meer t* attenteeren, gesien den tijt allengskens verliep, ende de Winter begonst aen te comen, als oock de vreesselicke koude ende langhe nachten, soo datter weynich hope van verbeteringe stont te verwachten: Want is ons als dan claerlick en kennelick ghenoech, dat het de Heere voor dese mael niet en gelieft, de Vaert door ons vorder t' ontdecken, so en stondt het ons oock niet meer doenlick, hem alwillenstetempteeren, ende met het hooft teghens de muer te loopen: Ordonneerden oock onse zeynen ofte teyckens, om ons in den mist (soo sy ons weer over viel) te moghen by een houden, etc. Den selfden aenvolghenden nacht liep de windt wat noordelicker, waer mede 't ijs sijnen drif nae ons toe nam, so dat het, eer den dach te degen aen quam, over al dicht aen de wal, int gat ende Haven daer wy laghen, by ons in quam toSen drij Ven'30 dicht ende vo1 datter gheen °°Pen bleef, zijnde meestenEyiandt deel van uytnemende groote schossen ende velden dat het scheen ront om met • f «,1*1*. ' ijs beset. niet mogelick te wesen, emmermeer te moghen smelten of vergaen. Den 5. des Dingsdaeghs moesten door 't crachtich aendrijven van 't ijs, noch bet binnen in, achter aen 't Eylandt wijeken, ende om ons nae ons best vermoghen van 't ijs te bevrijen, settent in een Wijck, tusschen de clippen in, tot dicht onder t' landt, alwaer wy ons alsoo te samen boordt aen boordt by een voechden, met alle verschepen sekerheyt die wy conden by brenghen, van Cabels ende Anckers, haer boort van alle zijden. Waren terstont van 't ijs over al beset: Wv liepen aen boort ■»-. , , * r dicht onder eens °P * Eylandt, om van daer de gheleghentheyt van 't ijs in Zee Lernte°beterte sien' de welcke over *1 soo vol en dick lach, dat men daer aen techeri6 geen,ghe oorden °Pen ofte doortocht, ja noch eenich claer water men. sien conden, dat het volc niet weynich en ontstelden en in murrnuratie bracht, segghende, dat wy ons alwillens om den hals wilden brengen, en dat wy daer beset lagen, en in groot perijckel van Win"an ter"laech te moeten ligghen, en alsoo ghenoech van 't leven, en yet vreese ai- te moghen salveeren, seer onseker en ghenoech berooft waren, en 177 andere dusdanige swaricheden, dat in der waerheyt, niemant uyt- An. i595. genomen, niet in weynich ghedachten stelden, van te moghen ghe- JSeP,e.mbSrVi' J J i_ i 1 , « &*"- daer winter¬ lieden, doch thoonden den besten moedt die wy conden met onslaech te vertrouwen op den Heere, dat hy 't alles ten besten keeren'sal, ende ghen me't'8" S5b Wy '* alleS deden °m beters wille' en om ons eere te betrachten, Teuïn% ' ende t' ghene dat ons Godt op leyde, en was in onse macht niet, van en goet etc°ns te weeren, dan moestent alles met gheduldicheyt naecomen. Worden op den dach wat stilder, doch gantsch mistich ende vochtich, waer door wy weer hoepten een veranderinghe van windt ende weer e crijgen. Hoe wel dat de lucht even wel uyt den noorden was, ende aer nae gantsch stil, desen mist ende stilte gheduerden alsoo den gheheelen dach over. Wordende de wint (doch met weynich koelte) eghens den dagheraet uyt den westen, waer mede t' ijs weder een Weynich oostwaerts aen schoof, ende scheen door de vochticheyt wat §hedebiliteert te wesen, maer de quantiteyt was te veel, om eenighe °Pe ende verbeteringhe te mogen verbeyden, even wel scheen t' volck een weynich te verquicken van hope dat wy eenighe opinie gouden moghen crijghen, om ten minsten weder door 'tgat ofte «"aet te moghen comen. Wy saghen int overloopen van 't Staten Hasen op ylandt, etliche Hasen loopen '), daerder van 't volck twee van ghe- E^andt Schoten ende ghevanghen worden. Saghen van ghelijcken eenen X §rooten witten Beyr, de welcke om dat hy met roers vervolcht worde, Eenen witem van 't Eylandt af begaf, vliedende van 't lant aft' Zeewaerts » over de schossen ijs heen, waer mede hem van den onsen bevrijd-den ons^ en, die hem aldaer niet volghen dorsten, in summa, dattet soo 't dit hae?'' is i,nt' van dusdanighe Jacht, als oock van Wolven, geen ghebreck^ehaier • * meestendeel van 't volck occupeerden hen, om alle Melancolve quam te ce vprrrU ■ , i . costen. vcrgneten, in t soecken van t Bergh-cristal, dat daer overal met Bergh-cris- ücken en broeken uytghecrabbelt worden, waer mede sy hen een lenEylafS" eynich met vermaeckten, tot dat het Godt anders versach: Wy ver- yioedt ,uyt rn^r i . J den oosten rcKten op desen tijdt, van ghelijcken de Conjunctie ofte t' loopen in de nieuwe Van t Ghety, ende bevonden met opghemerekte ondersoeckinge, elnTek'er" nat de vloedt uyt het oosten quam, waer mede van ghelijcken oock eentpenba" Cn ghenoech bevesticht werdt, van dat het een openbare door-re door" bendezee is *). S^toT ~ —etc. eilaL°0ltin Barents' aanteekening bij Purchas (III, iii, 518 vlg.) wordt van hazen op het *nd melding gemaakt. en v. *'"sm Barents was juist van opinie dat de stroom met den wind mee trok en van eb kening) 8660 sprake was'Zie z'jne waarneming vermeld bij Purchas (verg. vorige aantee- 12 178 Septemb' *")en ^' deS Woendaeghs wordent wat claerder ende sachter weer, zijnde de windt ofte lucht van de wester-cant, doch was meest stil, waer mede t' ijs wat oostwaerts aen scheen te setten, de wint liep Een Trage- daer nae zuydelick, ende ten laetsten int oosten, doch met een slappe schiede- koelte, blijvende den gheheelen dach doncker, mistich en vochtich tweeeBoots- weer- Nu dewijk datter niet vele uyt te rechten was, ende de begheerby^staten te van de steenen ofte l' cristal te soecken, deden t' volck aen landt Eylandt, varen, d' een hier ende d' ander daer, een yeder ter plaetsen daerse Beyr omge- best wat meenden te vinden, alwaer sy hen stelden op knyen ende op den?enWh°oe elleboghen, sonder eenich achterdencken, ofte eenich gheweer by dat hetseif- hun te hebben, door dien dat hen docht niet noodich te wesen, ehe- de toeghe- ... . ' ö gaen is. lijck wy van ghelijcken daghelicks, als oock het voorleden Jaer gedaen hadden. Onder dese steen-soeckers waren daer twee, welcke laghen by den anderen (met de voorseyde versekertheyt en onbeschroemt) te graven ende d' aerde om te wroeten, op 't Vaste landt, niet verre van de Zee-cant, op welcke contrye niet verre verscheyden, noch wel andere dertich persoonen waren, in de selfde handelinghe . gheoccupeert, so isser gecomen eenen grooten witten Beyr, vermoe- tk° den denselfden te wesen, die sy des voorighen daeghs van 't Staten Eylandt verjaecht hadden, de welcke soo 't scheen, verhonghert wesende, is al lijselicken ghecomen, tot daer dese twee Steen-soeckers in haere besoigne besich waren,sonder nae-dencken van 'tghene dat hen soo schadelick nae by was, eyndtlicken, so quam den Beyr ende vatten den eenen van achteren in sijn neck, ende haelden hem wech, eer dat den Pacient spatie hadde om te weten wie hem ghevat hadde, ende alhoewel dat hy terstondt om hulpe riep, niet teghenstaende, soo is sijn macker, die anders gheen middelen en hadde, wech ghevlooden, met ghenoech verbaestheyts, dit siende ende hoorende d' andere, die hier en daer verscheyden daer ontrent waren, quamen ghelijckelicken gheloopen, om den Beyrdeproyeteontjaghen.maer t' was te vergheefs, want hadde den armen Pacient metter haest de halve kaecke ende wanghe, met het halve hooft afghebeten, suyghende t' bloet soo langhe, dat den ellendigen boodtsman den geest gaf» nae dat hy hem een langhe poos met sijn mes gheweert hadde: Et" licke van de Schepen ditspectakel van verre hoorende, roeyden daer terstont met een Boot nae toe, maer eer sy daer by quamen, was het feyt al gheschiedt, ende t' ongheluck en bleef hier noch niet met den eynt, dan ginck noch verder aen de Man, want als den Beyr sijn ge' noeghen van den eersten hadde, so wende hy hem na den meesten hoop toe, den wekken, hoe wel dat sy hun int eerste daer tegens 179 stelden, doch siende dat hy soo furieus op hen aen quam, nam een An. iS9S. yeder de vlucht, in summa dat den ghenen, die niet loopen conde, SePtembmoest het becoopen, t' welck was een Bootsman van ons Jacht, (zijnde den eersten een Boodtsghesel van den Ammeraels Jacht) den wekken hy van ghelijcken om brocht, ghelijck als den eersten, sonder dat den °nsen daer yets teghens doen mochten, doch deden daer nae soo veel Den Beyr met schieten ende slaen, dat sy den Beyr om hals brachten, diese bedre^n' daer nae vilden om t' vel te ghenieten, ende vonden hem noch de ^^J0/' nalve hoofden ende kaken van de omghebrachte Boodtsgasten, in de bracht erf" rnaech ligghen, sonder yet meer. Den Beyr was van uytnemende ^deT Shotte, meerder als eenen grooten Osse aen te sien. Dit ellendich J"»*' °ngeluck was een groote verschrickinghe, ende maeckten een groote ero^eV vervaertheyt onder t' volck, doch soo en conden wy daer niet tegens pdoen, dan hen des anderen daeghs nae onse beste vermoghen, op Begraeffeteerlickste te begraven, op 't Staten-Eylandt. Dese gheschiedenisse ^0^maeckten dat het Volck niet te grooten lust creegh meer op 't landt b™chte ^gaen, sonder wel ghewapent, en goet opsicht van voor hen te sien. tenTp5^' T'weerbkef dien gheheelendach ende nachtgeheel vochtich, mistich, Eylandt. ende den meesten tijdt stil, doch in der nacht liep de windt int nooren ende n. n. w. waer mede t' ijs weder op de wal vast en dicht aen onam setten. Den 7. des Donderdaeghs was de wint noch int noorden ende n. t' Canael • waer mede het over al weder by ons om end' om vol ijs werdt, Ey"aSn'datten '•san, j Was van buytenen t' Zeewaerts overal so vol en dicht dat menende de Zee JQaer "1- ~ • 1 r ■ ' overal ^ cr van geemghe canten open af sien conden, dat ons niet lief om dicht en vol ^en was, teghens den avondt-stont wordent claer helder weer, waer £21' ede het terstondt begonst te vriesen, dat wy ooghenschijnlicken ensaghen, soo dat het ons niet weynich te dencken gaf, want vroor eorter tijdt t' water tusschen t' oude ijs in, by een vingher dick. Den 8. des Vrydaeghs, was de windt weer in 't z. w. ende w. z. w. . aer mede het weder doncker, mistich ende vochtich weer worde, voeghen, dat het ijs met dese wint weder begonst uytwaerts aen schuyven, dat ons een weynich hoop van verlossinghe aen bracht, ant anders gheen middelen en hadden, om aen d' een of d' ander e te moghen uytraken, waren op desen tijdt vergadert met alle res f Per"stuerluyden>int SchiP van den Ammerael, om fïnalicken te Zijn in den rey *' voortvaren> ofte weder-keeren van onse begonnen " doenlick zijnde, dewijk den tijdt gheen dilay en conde p/he-om te "es°'" 'Juen c\m l. . 1 , j S veren, hoe de h moghen uytrechten, dat tot s' Landts oorbaer, en- syt souden de Schepen profijt soude moghen strecken, waer over een grootaanlegBhen" i8o An. 1595. debat ghevallen is, door dien dat den Ammerael ende den meesten septemb. hoop, hen lieten duncken, dat het niet moghelick was, meer uyt te rechten, dan alsser tot noch toe met aller vlijticheyt ende moghelick- heyt ghedaen was, oock datse door oude ervarentheyt van dese Bevinden contreyen, als door informatie van de Samoyeden, ende veel meer ficktó^n door ooghenschijnlick ghesicht, ghenoech verstonden ende saghen, om de groo-een ijdele vermetenheyt te wesen, yets meer voor dese Reyse te nlèntenva'nt willen attenteeren, ende hen selven met de Schepen alwillens te ioopnvanVer' pericliteeren, want waren tot noch toe ghenoech ghehazardeert. den tijt, dit j-jjer teghens waren die van Amsterdam, die meenden, men beJaer de 0 . ... i. reyse te ino- hoorden yemandt te vraghen ende verwilhghen, om alhier mei. brenghen. twee Schepen ofte Jachten te vertoeven, en haer avantuer te staen, Die van van te verwinteren *), om also te besien, of sy yet meer conden wé"ndendam uytrechten, ofte t' ondersoecken den wech by westen Vaygats, voor om by van by noorden Nova-Zembla heen, waer op geantwoordt worde, ofterboven den tijdt verlopen te wesen, ende dat onse Jnstructie alsoo niet en biaomZde" hieIt: Doch so sy '* begheerden uyt haer eyghen aucthoriteyttebedeTsU'cken staen> mochtent doen op haer ban ende boeten 2), ende besien wat ersoec . ^ verwachten stondt, maer dat sy in gheenigherley ma¬ niere daer in wilden consenteeren noch verwilligen, noch en docht hen gantsch niet gheraden voor desen tijdt. Met dese woorden ende meer ander propoosten zijn sy van een ghescheyden, doch hebben alle ghelijckelicken een Acte 3) onderteyckent, welcke was beroerende t' ghene dat sy achtervolghen souden, int vervorderen ofte wederkeeren, nae den tijdt sulcks met brengen soude, blijvende die van Amsterdam even wel by haer opinie, van nae haer goetduncken Den tijdt op haer selven yet anders uyt te rechten, soo het haer te slaech viel4): ende t' Maer siende daer nae hoe dat hem t' weer aenstelde, gaven wel be- weerdoet . .. u die van Am- ter coop, ende lieten hun obstinaetheyt wat sincken, hen vrywimcn Heken, met alle d'ander conformeerende, t' welck van een yegheh- 1) Dit voorstel van „de Amsterdammers" heeft tot nog toe weinig de aandacht getrek ken. Het doet vermoeden dat Willem Barents, in 1596 voor de derde maal uitzeilende, w van den beginne het voornemen van te overwinteren kan hebben gehad. ( 2) Dit was althans in de Instructie opgenomen. Barents mocht niet keeren zonder ver van Nay, wèl de reis voortzetten indien Nay zelf wilde keeren. Verg. „Verbaal van Parduy eo De Moucheron", d.d. 14 Mei 1595, hierna onder de Bijlagen. 3) Zie hierna onder de Bijlagen. Zij is echter gedateerd den 7en, al zal zij den 8en z'J op schrift gebracht en onderteekend. 4) D. i. zoo zij kans zegen om een „slag te slaan." ^ 5) Het zal in den raad wel heet zijn toegegaan. Blijkbaar stond Barents sterk op zijn s ■ Nog op 1 Sept. had hij ruzie met Cornelis Cornelisz. Nay gehad, waarbij deze hem verzo op lijn woorden te passen: „Willem Barentsz. siet wat ghy seght." De Veer „Drie Sey gien" op dien datum. i8i eken, die 't met verstant en naedencken wil oordeelen, ghenoech An. 1595. mach verstaen worden, hoedanigen oorbaerlicken raedt het geweest sterdlTvan r. soude hebben, haer opinie gevolcht te hebben. een ander ' 311 t\ ,1 opinie wor- 1 Den 9. des Saterdaeghs was het weer wat claerder, zijnde de wint den. uyt den w. z. w. ende om dies wille dat het ijs een stuc weechs van de afsettinde wal af, t' Zeewaert in, afgheset was, soo zijn wy weder ghelijcke- WedIrvlnS heken t' zeyl ghegaen, met verhopinghe van in de Straet te moerhen onder sta- rr,m : . , ° ..... ? ten-Eylandt ^-ornenjom ten minsten onsen rugghe te moghen bevrijden, van t we- aft' zeyl, derom keeren, noodich zijnde, maer comende in de Zee, vonden dat streef van het ijs, hoe wel een stuck weeghs heen int oosten, n. o. ende n. over Nassau toeal soo vol en dicht lach, ghelijck eenen stalen bergh, ende ghenaken- sekerder de soo verre dat wy t' landt van Vaygats int ghesicht creghen, sa- bevryinge ghen dat het daer noch over al vol ijs lach, comende de Straet noch lalde . * 1 schepen te even gheweldich uytdrijven, hen alsoo verspreydende tot Maelsons hebben. Eylandt, ende de Custe langhes, comende weer op ons aen drijven, waer mede weder ghedwongen waren nae onse oude Nootwijck, Worden °nder 't Staten Eyiant te keeren, ende om dat het mistich weer, drongheï' ende t' ijs heftich quam aen setten, liep den Ammerael niet verre ^"st*' van de Custe, om by westen t' Staten Eylandt in te loopen, maer ten Eylandt eer hy 't ghewaer werde, was hy op een verborgen clippe aen de '6 W1j°ken' gront, t' welcke was van een Riffe, die wy daer nae ghewaer werden, die van de wester hoeck van 't vaste landt af stack: Het Rotterdam- Den Ammer Jacht meenende dat hy 't gheset hadde, quammer nae toe zey- schip'raect en, ende doe sy hem waerschouden en conde het soo haest niet ge-op een cIiD" Wenden ofte sat van ghelijcken vast, wy sonden terstondt alle ons daeVhy' met Boeken ende Roey-jachten om haer te helpen, sonder de welcke syft™ groot perijckel ghepasseert souden hebben, om dat ijs op hen aen „^sonder ouam dringen, zijnde den nacht op handen, eyndtlicken zijn daer schade we^et winden, ende sommich goet over boordt te worpen, te weten er a ' den Ammerael smeet etlicke pijpen water en bier over boort, waer ^ede noch ten laetsten, na lange moeyten, weer af raeckten, al eer * 'Js daer by quam, ende den Rotterdammer wierp etlicke ballast °yer boort, maer en conde hem soo haest niet redden, of het ijs was em op 't Hjf; dat het Schip noch door 't gheweldich aensetten, hielp afschuyven, sonder eenighe ander schade ofte hindernisse, haers ketens, meer te hebben, soo datse noch pas voor den aenstaenden na^hH3yjons op de Ree quamen, daer wy wel dapper in verblijdt I scV " Wenden," overstag gaan, althans in den wind oploopen om spoedig de vaart uit het re(jdP ,e hebben. Vrijwel de eenige manoeuvre die, in een geval als dit, een zeilschip kan 182 septemb waretl' en Godt niet ghenoech af te dancken hebben, van soo mer- ckelicken bystandt, ende soo onghesienen verlossinghe. Gaen weder Den io. des Sondaeghs zijnde de windt uyt den oosten, met een ten tweeden. . , .... ' mael van k°el weder quam het ijs weder van by oosten af, vol en dicht op ons tenEyiTndïaen dringhen, ende door dien datter etlicke van ons volck op t' landt, hoPTvanmdeè fc' Zeewaerts in ghesien hadden, seyden dat men nae de Straet toe straat van open water hadde, zijnde t' ijs een goet stuc weeghs t' Zeewaerts af geerden! geweken, hebbende alleenlick een cleyne streeck ijs van schossen en ?jswede?nt brossen> by de uytcomste van 't Eylandt ligghen, soo dat sy hen lieoverronnen ten duncken dat wy ghenoech open hadden, om onverhindert in de worden. c btraet te moghen comen, want hadden altoos d' avantagie, so de wint soo bleef waeyende, verder te zeylen, als ons t' ijs soude mogen nae drijven, met dese consideratie hebben ons haestelicken veerdich ghemaeckt (om dat de schossen al by onse Schepen begonsten te P"1, comen, die ons noch een goede poos beletten, en ophielden, om t' zeyl te gheraken) ende hebben ons ghelijckelicken onder zeyl begheven, op avantuere ende Gods genade, die wy 't moesten in handen stellen, want loopende van onder t' Staten Eylandt van daen, en hadden geen hope van daer weer te moghen incomen, doordien dat het gheen ure conde aen loopen, of was gantsch en t' eenemael weder met ijs beset, ende d' incomste ghestopt, en so wy de Straet van Nassauwen van ghelijcken also vonden, en hadden anders gheen middelen van barginghe, dan de buyten-Custe, ende t' ijs van d' ander zijde, dat sonder schroemen niet t' overdencken was, doch om niet weder op een nieu besloten te worden, hebbent liever willen avantueren, ende t' selfde den Almoghenden bevolen laten, dan langher te vertoeven, zeylden aldus by westen t' Staten Eyiant uyt, door sommighe drijvende schossen heen, tot dat wy int claer water quamen, hoe wel dat het ijs allengskens uyt den oosten op ons aen quam dringhen, ende lach een stuc t' Zeewaerts in, te weten, int n. o. ende noorden, van ghelijcken noch over al soo vol en dicht, ghelijck een vaste landt, Hchkheytr" hadden alle ghelijck d' ooghen over al voor ons uyt, soo dat ons de vant ijs. vreese, waer wy een schosse ghewaer worden, terstont voorstont, ghelijck of het al ijs gheweest hadde, dat voor ons was: Maer Godt, die de ghene die op hem vertrouwen niet en verlaet, versacht in sulcker M°aei!onsy voeShen>dat den oosten wint ons bracht tot teghens over Maelsons *) Eylandt. Eylandt, alwaer 't weer stil werdt, loopende de windt terstont daer nae weder int westen, met een goede koelte, soo dat wy 't voorts la- i) Sokoli eiland. 183 veeren moesten, doch lietent ons wel getroost zij n, door dien dat wy de An. 1595. Straet sonder ijs saghen, ende een vrye open passagie vonden, dat Septemb°ns niet weynich en verblijden, ons verlost siende van de ghevanghem"sse van 't ijs, dat ons soo lange ghefaxeert en bynae in vertwijffehnghe gestelt hadde, laveerende aldus af end' aen, saghen dat het ijs noch in 't n. vol en dicht lach, stekende van Vaygats af, makende alsoo eenen crommen elleboogh nae 't oosten toe, in dit laveeren liep de wint int noorden, beginnende met een top-zeyl op te koelen, soo dat het ijs hier mede weder sonder twijffel stondt te verwachten op de wal aen te comen, den wekken windt ons dienden, om voor den nacht-stondt binnen den Twist-hoeck te comen, daer wy 't setten Comenby met beter moet, als wy onder t' Staten Eylandt hadden, want hoep- by deiT* ten altoos, nu t' ijs wel te moghen ontwijcken, noodich wesende, waer aiwaar's^t mede wy merckelicken moeten bekennen, dat ons Godt de Heere, anckeren. als met de handt over al geleydt, ende te rechter banc uyt alle perijekelen gheholpen heeft, sonder wiens merckelicke bystandt wy ghenoech verleghen gheweest souden hebben, waerom wy schuldich olijven sijnen H. Naem eeuwelicken te loven. Jnt incomen van de Straet sonden wy een paer Jachten heen, om 't ijs bet te genaken, en *e besichtigen, dese brachten op den avont tijdinghe, hoe dat het °ver al vol en dicht lach, uytghesondert int noordt-oosten, daer saghen sy een streeng2) waters, door 't verdrijven van 't ijs. 33c ^Cn 11'des Maendaeghs in den dagheraet worden daer weder ghe' stemt, noch eens een tocht tot aen 't ijs te doen, om emmers alle stemmen twijftelinghen te moghen versekeren: Waeyden een vaer-weer uyt een toYhue den n.w. ende alhoe wel dat wy t' ijs beneden den Twist-hoeck ge- jZee" n°ech saghen drijven en aen comen, niet teghenstaende, zijn daer naet'ijstoe, ghelijckelicken nae toe ghezeylt, maer en hadden gheen drie uren op oft e'enTch"-' de vaert gheweest, zeylende tusschen etlicke velden en schossen ijs Keken ufhe" deur, of wy quamen weder aent ijs, daer 't over al van allen zijden daer 'f mo' Vol j- 1 • ■ ghen door U1 en dicht lach, namentlicken int noorden, n. n. oosten, n. o., ende comen. °°sten, als oock int zuydt-oosten, ende hoe wel dat het scheen int °°st noordt-oost wat ondichter te legghen, door 't verdrijven, en was gheen ghelegentheyt om door te zeylen, waerom ghedwonghen waren wederom te keeren, met loeven en draghen, tot by den Twist-hoeck, Moeten daer 't weer open water was, zeylende also tot by den Cruys-hoeck, ghe keeren," VVant^n^nochten door de harde en contrarie windt niet hoogher daer gheen , '| Gevexeerd ? Zie ook kol. 25c. do 1 Streeng (of streng) komt in de Ned. Woordenboeken voor, maar niet in den hierben zin van een „strook water." 184 SeVemb] C°men' aIwaer wy '* anckerden, verwachtende een beter weer ende doof te °m W1"dt' Want beSonst daer na eenen harden storm te waeyen, alhier tifen'. 6 °°" aent ancker ligghende, namen expresselicken merc op het loopen hefo'ostën' Van '* ghetv' ende bevonden dat een ooste ende weste Maen volle lanN^ssau ^ maeckt *)■ comende de vloedt uyt het oosten, ende d' Ebbe uyt assau. het westen) waer doQr gantsch gheen twjjffel efl blij-ft) van by Qosten de Straet, een open doorgaende Zee te wesen, als wy aen alle andere teyckenen ende informatie van ghelijcken bevonden hebben, als voodoodeneen fen Dvwij]en verhaelt is gheweest. Op desen selven dach zijn onse a^ndeSoh gaSten met den bock aen landt geweest, te weten, aen 't landt van djde fan°S" Vaygats, tusschen den Twist-hoeck ende Cruys-hoeck, alwaer sy Vggyena,heb-eenen dooden Walv waer van onse gasten vier of vijf kaec-beenen afhieuwen, te" enT Scheep brachten, om (in 't Godt gelieft, met lief int Vaders- E^ckhuy- landt comende) die voor een wonder te thoonen, t' welcke van gheDoneiëndende Hjcken te meer bevestighende is, dat de oost-zijde van de StraetVan tofHaef' Nassau' een openbare ende doorgaende Zee moet wesen, teghens lem op 't den avondt begonst het wat te stillen, ende des nachts wordent weer stadhnys, doncker en mistich, loopende de wint zuyelick, maer teghens den Tmode! daSheraet lieP de W1'nt int westen, zijnde reghenich mistich weer. by ianHuy- Den 12. des Dingsdaeghs was de wint noch al westelick, met het Hefdeevan t'selfde doncker, mistich ende reghenich weer, waeyende eenen goeden a^dae'rghe- storm den gheheelen dach over, ende des nacht liep de wint int zuytsondenetc. westen ende zuydelick, met een doncker reghenachtich weer en harden windt. veToTghe'n Den \^ des w°ensdaeghs begonst het soo hart te stormen ende tempeest, soo afgrijselicken te waeyen, dat het scheen Hemel en water verdJegReedeP eenicht te wesen: Moesten van noodts-halven onse stenghen neer caruysyhoenc doen' ende noch een ancker "Y* werpen, soo dat de Boeken ende vanNassau Roev-Jachten van den harden wint in de grondt ghesmeten worden, ^ u- sonder dat wy 't mochten weeren, eyndtlicken, waeyden met sulcken verbolghentheyt, dat het scheen onmoghelick te wesen, dat het Kabels en Anckers conden teghens houden, soo dat de Schippers bekenden haer daghen soodanighen weer opgheenighe Reeden beleeft tehebben, maer Godt de Heere die den sijnen niet en verlaet, schick- i) Waarmede bedoeld wordt dat het op volle en nieuwe-maansdagen ten 6 ure H. Wzou zijn (Havengetal = 6 uur). ten 't also, dat wy 't noch gaende hielden, sonder eenighe schade te An. 1595. geschieden, dan alleen t' verlies van vier of vijf Riemen, die int Jacht Septemblaghen. Nu en was het ons niet vreemt noch verwonderinghe, dat het drijf-hout over al op de Zeestranden soo hoogh opgheworpen lach *), de wijle dat daer sulcke tempeesten regneeren: desen onverdraechlicken storm duerde aldus den gheheelen dach, loopende de windt daer naer int west noordt-west, waer mede een weynich solaes hadden, om dat wy hier door wat meer opperwals creghen, maer de hardicheyt van de windt maeckten soo vreesselicken stroom en verbolghen water, dat wy daer niet veel met gheholpen waren, anders gheen troost hebbende, als te verwachten de hulpe des Heeren, die °ns in dusdanige, als oock in alle perijckelen te baet moet comen sonder wiens bystant wy niets connen uytrechten, des nachts aenv°lgende gheduerde noch al den harden storm, maer was verdraechhcker alsse des daeghs geweest hadde. Hen 14. des Donderdaeghs was de wint noch al int west noortwest, ende noordt-west, waeyende even gestadich, met een hart vaerweer, maer met minder verbolghentheyt als des voorighen daeghs, t' welcke ons een weynich verquickten, verhopende om een beter, worden teghens den middach weder goet en schoon weer, waer mede wy ons een Ancker weer op haelden, t' welcke soo erom geboghen was aen de schaft 2), door de cracht ende t' ghewelt van de windt, ghelijck als of het een spelde gheweest hadde, waer by ghenoech t' aenmereken is, hoedanich t' onweer geweest moet heb- Seer goede oen, t' meeste dat ons aen 't ancker behielt, was de vaste ende goede grondt inde cleygront, die men nieuwers beter vinden mach om t' anckeren, ^3^™" worden teghens den nacht bijnae stil en slecht water, zijnde int noorden ende noordt-oosten seer claer ende helder, hoe wel dat de lucht ende wint uyt het n. w. quam, ende westelick was, met een overtooghen hemel, verhoepten niet teghenstaende dat hem de windt veranderen soude, en uyt den claren comen, om onse wederom reyse te vervoorderen, de wijle t' voorder varen ons belet was, ende t' langer toeven gheen voordeel van te verwachten stondt, wachtende alleenlick nae weer ende bequamen windt, des nachts, te weten, teghens den morghenstondt liep de windt int oosten, beginnende met een vaer-weer op te koelen, comende ghelijckelicken met sneeu ende aghel, soo dat wy onse Kabel weer uyt vieren moesten, ende wa- *) Zie hiervoor kol. ga en 19b. 2) De schacht van een anker is het rechte middelste gedeelte dat aan den benedenkant °pt in de beide „armen" elk met een uitgesmede „hand" (of „vloei"). 186 SeVemb rCn Shenoech bevreest van 't ijs,door dien dat de stroom seer hart ' uyt de Oost-zee begonst te comen, hebbende van ghelijcken een laegher wal, waerom ghedwongen waren den dach (al wast met ghenoech sorghen) te verbeyden. Den 15. des Vrydaeghs werde de wint wat zuydelicker, ende beginnende claer dach te worden, saghen t' ijs weder met groote menichten dicht en vol de Straet in comen drijven, makende soodani- P** ghen voortganck, dat wy ghenoech te doen hadden, om onse anckers in tijdts op te crijghen, en de Cruys-hoeck om te laveeren, savaygatHn shen dat het landt van Va7gats tot veel plaetsen wit van sneeu beeenen nacht deckt lach, en conden ons niet ghenoech verwonderen vant ijs, want bedect?6 meenden byna voorseker, datter gheen ijs meer in Zee ghebleven conde hebben, ofte ten minsten wel ses dach-zeylens verre gheweest hadde, door den voorgaenden harden storm: Maer sagen nu voor onse ooghen t' contrarie, waerom gantsch gheen raedt was, yet meer te vertoeven, want saghen nu apparentlick ghenoech, datter gheen verbeteringhe voor dit Jaer te verwachten stondt: Waerom wy eyndtlicken int zeylen wederom in des Ammeraels Schip altesamen wedf fomln verSaderden> ende alle saken in ghesien hebbende, hebben een Acte den Amme- gemaeckt met ghelijcke stemmen, naer de waerheyt van het o-hene rael, om j l 1 • haer weder-aat ons bejegent is, ende veroorsaeckt heeft wederom tc keeren, tot o2*nlXeeen veder siJ'n verontschuldinghe, om te schouwen alle naeclappinghe, die uyt haet ofte andersins soude moghen spruyten, ghelijck als het selfde by de Verbalen van elck een int besonder'daer van ghehouden, beter en copyeuser verstaen sal moghen werden. Welcke Acte is als volght J): verent0"6 0p huvden den 15- Septembris, Anno vijfthien hondert ende vijf by aïhid^of £n tnegetltich' in de Contreye ende op de Reede van by de Cruysficianten °" hoeck in de Strate van Nassau, alwaer de Schepen teghenwoordich viool on- altesamen by den anderen gheanckert ligghen, zijn ter begheerte kent?ve'rha-ende beVd Van de" Ammerael Cornelis Cornelisz. vergadert, en by lendë de re- een versaemt, in de voorsz. Ammeraels Schip in de Coy wt, de Capioorsakevanteinen ofte Stuerluyden van alle de voorsz. Schepen, om gelijckedefkéeTfnge U?ken ende elck int besonder, sijn goetduncken ende uyterste meesonder de ninghe, sonder eenighe dissimulatie, vrymoedelicken te verclaren, diUaer0" ende also° te samen te beraedtslaen, het ghene dat alderbest ende i) De Acte klopt bijna woordelijk met den tekst, die nog aanwezig is in Prov. Arch. Zeeland. Bij Jan Huyghen is de spelling iets rationeeler dan die van bedoeld origineel. i87 voorderlickst voorghewent en ghedaen moet wesen, beroerende de An. 1595. begonnen Reyse, van by Noorden-om nae China, Iapan, etc. Soo ist voorde™^' dat sy wel rypelicken, en met alderernst t' selfde overdacht ende in- attenteeren, gesien hebben, als oock om d' Instructie van sijn Excellentie ende de Heeren Staten, op 't naust nae te comen, soo veel als doenlick ende moghelick is, tot voorderinghe ofte salveeringhe van de voorsz. Schepen, Volck, ende Goederen. Bevinden alle ghelijck tot noch toe, "iet alder vlyticheydt ende neersticheydt, haer uyterste devoir ende beste ghedaen te hebben, niet ontsiende de Schepen ende haerlieder persoonen (soo vele den noodt vereysschende was) te hazardeeren, en somwijlen in perijckel te stellen, om in alles haer eere te betrachten, ende 't selfde voor Godt ende alle de Weerelt, metreynder conscientien te moghen verantwoorden, maer door dien dat Godt de Heere sulcks voor dese Reyse, niet en heeft willen ghedooghen, vinden sy hen gedwonghen (wel ende ghenoech teghens haren danck, om 't verloop van den tijdt) de selfde Vaert voor dese mael te moeten laten steken, door 't belet van 't ijs (oorsake den harden en weynich gehoorden langhduerighen vorst, die dit Iaer alhier, als Sv door Informatie verstaen, en ooghenschijnlicken best, ondervonden hebben, seer groot en uytnemende gheweest is) t' welcke altesamen wel overleyt, en ghedelibereert hebbende, en vinden gheen beter middel, als nootwendich ghedwonghen, dan met het eerste weer ende bequame windt, weder ghelijckelicken, met de selfde orderinghe, als sy ghecomen zijn, haren Cours te nemen, naer huys toe, met alder vlyticheyt, moghelick zijnde, om henluyden voor d' aenstaenden vorst (die men alhier van ure tot ure verwachtende is) te bevryen, ende de Schepen, met Godes^hulpe, voor alle perijckelen des Winters in behoudenis te brenghen, dewijle datter anders gheen middelen voor dese mael goet gevonden connen worden, die tot eenighe beter voordeel streckende zijn : Protesteerende voor Godt, ende alle de Weerelt, int selfde ghedaen te hebben, ghelijck als sy wdden dat Godt met haerder Zielen salicheyt doen wil, ghelijck als sy hopen en vertrouwen van een yeder, die hen verselschapt hebben met rechter waerheyt, niet anders ghezeyt, noch ghetuyght sal moghen worden, als sy hen goetwillichlicken submitteeren, t' alder*t°nden te willen verdeedighen, noodich zijnde, gelijck als t' selfde breeder en copyeuser verthoont sal worden, by de Verbalen ende Annotatien, die een yeder int particulier, sonder communicatie van anderen, daer van ghehouden heeft: Ende op datter gheen desordre °fte naeclappinghe t' onrecht verbreydt worde, tot achterdeel ofte rS8 Septémb verrninderinSrle van de ghene, die hen soo vrywillichlicken in alle ep em ' perijckelen ghestelt hebben, tot onses Vaders-landts eere ende avancement.en daer door van haerder ghemeriteerden loon berooft souden moghen worden, soo hebben sy t' haerder beweeringhe daer in tijdts in willen voorsien, en daeromme dese Acte met ghelijcker handt eendrachtelicken onderteyckent, die ick Ian Huyghen van Linschoten, t' haerder versoeck ghemaect, ende ghelijckelicken met Francoys de la Dale, als Opper-Commissen van *t voorsz. Ammeraelschap, met ghelijcke affirmatie, ende tot meerder bevestinghe, onderteyckent hebben, op den dach ende datum als boven: Was onderteyckent Cornelis Cornelisz., Brant Ysbrantsz., Willem Barentsz., Lambert Gerritsz., Thomas Willemsz., Harmen Ianssz., Hendrick Hartman, Ian Huyghen van Linschoten, ende Francoys de la Dale x). Zijn aldus wederom ghezeylt, ghelijckelicken in Compagnie, te- [kol- f ghens den avondt liep de windt noordelick ende oostelick, deden geUjckeHc-"°nSen C°UrS van w' ende n' w-ten w< aen' hadden een goede koelte ken uyt ^ ende hol water, gheduerende alsoo den gantschen nacht, creghen van Nassau altemets vlaghen van sneeu ende haghel, ghewisse voorboden van den hae7we°der-winter- Van ghelijcken soo vroort soo hart, dat het voor-mers-zeyl, HoS1t1eadat Wy daCr nae lieten vellen 2)> om te droogen, gantsch stijf was, vervorde- en dat meer is, soo is my selfs den aessem aen den baerdt by de mondt (int wandelen) bevrooren. En worden op desen wech, van de Straet af, gantsch gheen ijs meer ghewaer, dan saghen des nachts alleen een cleyn verdreven schosken drijven, sonder yet meer, waer door vastelick te ghelooven is, het gene dat ons de Ruschen ende Samoyeden gheseyt hadden, dat het Eyiant van Vaygats by noorden, een afscheydtsel van Nova-Zembla heeft, ende is te bedencken, een groot i) In het door De Ia Dalle opgemaakt origineel, dat nog in het Provinciaal Archief van Zeeland aanwezig is, staan de handteekeningen als volgt: Cornelys Cornelys. Brant IJsbrants. Willem Barentsoen. Lambrecht Garrijson Oom. Harmen Jansz. Tomas Wijllemzoon. H. Hartman. . Jan Hughen. Frans de Ladalle. s) Lees: „dat wij daarna lieten vallen" waarmede hier bedoeld is: uit zijn plooien losgooiden om loshangende te drogen. i8g open moet T) wesen, door welcke t' meestendeel van t' ijs, (dat wy An. 1595. soo vol en dicht by westen Vaygats, int eerste aencomen vonden lig- Septemb' ghen) heen ghedreven moet werden, in de ander Zee, van by oosten de Straet, want scheen aldaer oneyndtlick te wesen, t' ghene datter Waerdat van daen quam, waer aen geen twijffel moet zijn, dewijle dat alle t' oost-zee van 'js, dat eens van uyt het oosten nae het westen, door de Straet ghe- y^f*^ Jaecht wordt, wy noyt bevonden hebben weer in te comen, uytghe- comt. sondert t' ghene dat met de mael-stroomen voor aen de mondt lach en henghelde 2), gelijck ons oock van de Ruschen t' Jarent, ende nu geamrmeert werde, dat het hen altoos naet noorden opset, sonder weer af te comen, ende dat het in de Zee van de oost-zijde, soo vol en dicht over en weer drijft, is vastelick en voor waerachtich te vermoeden, veroorsaeckt te zijn, om dieswille dat hem t' lant van NovaZembla (ghelijck als het Willem Barentsz. t' voorleden Jaer bevonden heeft) streckende is, tot teghens den Hoeck over van 't landt, daer wy 't Jaer voorleden weder afwenden, t' welcke hem n. oost uytwaerts aenstreckt. eheliick het oock van de Samoyeden bevesticht werde, streckinge : . _ , 1.1.VIJ .vant landt 'n voeghen, dat het op dese maniere een Canael maeckt, ghelijck dat van Novayan de Hoofden tusschen Enghelandt ende Vranckrijck tot HeysantZemblatoe, ofte aen d' ander zijde tot Hitlandt ende Kijn toe, hoe wel niet s°o recht streckende, maer bachtiger3), waer door t' ijs verhindert werdt, noorden ofte oostwaerder aen te drijven, ende als het dan daerenboven soo veel is, ghelijck wy 't nu bevonden hebben, soo wordt het soo veel te lichter verstopt, ende ghelijckelicken van de stroomen over en weer over ghedreven, sonder te moghen loosen: °°ck mede soo en heefter de windt ende t' water gheen macht op, (door de menichte) om te breken en te morselen, want al hoe wel dat het voor aen grooten aenstoot en af breuck heeft, ghelijck wy ghenoech ghesien hebben, niet teghenstaende, soo beschuttet voorste, dat het achter aen volghende gheen ghewelt van water of wint gheCrijghen can, want houdt de Zee gantsch in stilheyt en in dwanck, Waer door 't in sijn gheheelheyt ende cracht blijft, want de hitte der Sonnen en heeft in dese contreye (so wy ondervonden hebben), soo 4 veel crachts niet, dat het daer door int minste van verdwijnen can Worden. ^en 16. des Saterdaeghs was de wint uyt het oosten, waeyende Buyen van *) De Karische Poort (Burrough straat) van welker bestaan men zich toch bewust kon llin en (blijkens de kaarten) bewust was. a) Blijkbaar in den zin van: her en derwaarts dreef. 3' Lees: bochtiger. 190 septet: met Cen g°ede koelte>hadden ^ hol water ende harden voortganck, hagheiende creghen altemets buyen van sneeu ende haghel, deden onsen Cours n.w. ten w. ende w.n.w. aen, teghens den nacht liep de windt int n.o. ende waeyden metsodanigen storm, dat wy niet meer als alleen ons groot schooverzeyl mochten veelen, hadden groote buyen van sneeu ende haghel, soo dat de Schepen schenen gheheel wit te wesen teghens den dagheraet liep de wint noorden ende n.n.w. soo dat wy niet hooger als w. ende w. ten z. en bywijlen lagher mochten aenzeylen. gensHScyhip . Den 17■ des Sondaeghs beginnende te daghen, bevonden wy ons, Konw^ .'t.0nWeer Van alk d'ander Schepen versteken, uytgesondert der van de ons Jacht, dat daer na by ons quam, sonder eenich meer te connen schepen &esien> hadden noch al den voorsz. harden gheduerenden storm ende versteken, buyen van sneeu ende hagel, met een fel kout weer, zijnde de Zee seer hol ende verbolghen, die ons grooten overlast dede, gisten ons CaLndenoVerte wesen tot ontrent in ^ lengte van 't landt van Candenoes, doende onsen Cours als vooren, van w. ende w. ten z. etc. Hadde desen nacht Harden ghevrooren, dat de zeylen stijf stonden, waer by genoech te vermoeden is, hoe dat het op 't landt toeghegaen moet wesen, teghens den avondt conde men weer van bovenen aftwee zeylen achter uyt sien, waerom wy 't op de ly wierpen, en wachtense in, maer de nacht deTAr °verviel ons> so° dat w7se niet en conden verkennen, dan des andee\rte'AlrAen daCgnS' d°en Sagen ™y dat het den Ammerael was, met het stodammer Amsterdammer Jacht, wierpen des avonts t' loot uyt, ende vonden 39?ende4o. de diepten van 39. ende 40. vaem, waer door wy onse gissinghe vaem diep- maeckten, niet verre van Candenoes te wesen, de windt liep des nachts Westelick, soo dat wy 't meestendeel van de nacht z. z. w. ende zuydehck aen liepen, meynden dat wy minder diepten ende t landt genaeckt souden hebben, maer bleef al meest in eenen doen van de 40. vaem ende daer ontrent, waer door wy ons lieten voorstaen, de lengte van Candenoes voorby te wesen, ende dat wy de iCengfehevnane lengte van de domste van de Witte Zee moesten hebben, was des de witte nachts wat bedaerder weer, doch waeyde noch sterck, gaende t' water seer hol en verbolghen. Den 18. des Maendaeghs zijnde de windt noch uyt den Westen, met een harde koelte, ende t' gheduerighe hol water, doch was beter weer, wenden wy 't weer, alle vier Schepen in compagnie (sonder Kout fel Tn d! andCre yCt te Weten) °P den aderen boegh, f Zeewaerts in, weer 'met doende onsen Cours noort noordt-west, ende noordt-west ten noornaggheiendeden aen' en pijlen wat westelicker, was een kout, fel weer, cosneeu. mende altemets noch met overgaende vlaghen van sneeu ende ha- 191 ghel, teghens den nacht wordent wat stilder, ende des nachts gantsch An. 1595. stil, zijnde even wel t' water noch seer hol, wierpen teghens den da- Septembgeraet t' loot uyt, vonden 38. vaem diepten, waer by wy ghenoech verstonden, niet veel voordeels ghedaen te hebben. 01 Den 19. des Dingsdaeghs creghen des morghens een vlaech sneeus, 35 J maer worden op den dach goet weer, ende de Zee begonst wat te bissen, de wint liep eerst noordelick, ende daer nae int westen, zijnde voor onsen Cours recht in de windt, zeylden dien gheheelen dach ende aenvolghenden nacht, op den boech nae 't landt toe, ende zijnde ontrent des middernachts met een claer helder weer ende Maenschijn, wordent landt ghewaer, wierpen t' loot uyt, ende vonden 30. vaem diepten, waer door wy 't noch gisten Candenoes te wesen, te weten, den uytersten hoeck, hoe wel dat wy daer t'rechte bescheydt Crijghen niet van sien conden, maer om de diepten en conde het nae onse re- maUghê°es keninghe anders gheen landt wesen, wendent weder t' Zeewaertssichtnoorden aen. Den 20. des Woensdaeghs was de wint noch westelic waeyende, met een goede koelte, ende t' water ginck noch seer hol van uyt den n°orden, ontrent teghens den avondt liep de wint int noorden, en wat °°stelicker, comende met sneeu-vlagen, waer mede wy 't weer op Sneeu-vladen anderen boegh wenden, doende onsen Cours noort-west aen, ghen' maer duerden niet lange, ofte liep weer westelick, waerom wy laegher moesten aen zeylen, ginghen aldus den gheheelen nacht aen, ZlJnde de wint aldus tusschen t' noorden ende t' westen, quamen in den dagheraet weer dicht by 't landt, t' welck wij bescheydelicken verkenden t' lant van Candenoes te wesen, want sint dat wy daer t'Landt van d' ander reys van ghescheyden waren, en hadden niet veel voort- met snee" gancks ghehadt, door de ghestadighe westelicke ende variabele win-bedecktden, met een gheduerich hol water ende Zee-baren, die door den ónderen liepen, waer van t' Schip gheen vaerdt mocht behouden, Waren tot ontrent anderhalf ofte twee mijlen by 't landt, t' welcke °ver al vol en dicht van sneeu bedeckt lach. Den 21. des Donderdaeghs loopende de wint weer gheheel weste,ck, moestent weer van 't landt af, t' Zeewaerts aen wenden, ende Seer hol t Water ginck seer hol, deden variabele Coursen, nae de windt plaets water' gaf, somtijts noorden, en bywijlen noort noort-oost en altemets n°ordelicker, oock wel oostelicker ende westelicker, teghens den nacht begonst het weer hart te waeyen, gheduerende alsoo den gheeelen nacht over, zeylende de voorsz. Coursen als boven. ^en 22. des Vrydaeghs hadden noch al t' voorsz. hart weer ende 192 w.59,5'^ Water' met reghen en donckere lucht, hebbende alsoo den gheheelen nacht gheweest, doende noch de Coursen als vooren, t' Zeewaerts in, ontrent teghens den avondt liep de windt n. o. waer mede wy 't weer wenden op den anderen boegh, doende onsen Cours west noort-west, ende noordt-west ten westen aen, zeylden aldus tot bynae t' eerste quartier van der nacht ten eynde, doen liep de windt weer noordt-west, beginnende met buyen van haghel ende sneeu, ende eenen gheweldighen storm te waeyen, waer mede hem de Zee dies meer verheften. Den 23. des Saterdaeghs was de wint noch al noordt-west, ende meXghei bvwiJlen wat noordelicker, waeyende met eenen harden storm, ende ende sneeu. ghestadighe buyen van haghel ende sneeu, met een seer verbolghen water, t' welcke ons grooten overlast dede, zijnde daerenboven een ^ j fel kout weer, eyndtlicken dat wy schier vertwijffelden, van weder-C0''3 j pin van°we- °m g°et weer te moghen crijghen, want en saghen daer gheen verder goet beteringe noch ophouden aen, deden onse Coursen nae de wal toe} ghen.tecnJ"ende ghelijck als ons de Zee ende windt plaetse gaf gins en weer, zijnde van de Zeebaren van alle canten bestormt, die ons ghenoech moeyloos maeckten, dit weer gheduerden aldus den gheheelen nacht over. Den 24. des Sondaeghs hadden noch al t' selve weer ende windt, met gheduerighe buyen van haghel ende sneeu, zeylende aldus tot ontrent teghens den avondt, doen begonst het soo afgrijselicken te waeyen, 1 buyenfaf met kaecken l) en stormen, haghel ende sneeu, dat het scheen Hemel haghel ende ende Zee vereenicht te wesen, zijnde daerenboven soo doncker, dat wy qualick een Schip lengte van ons sien conden, met dit weer creghen eens een cleyn ghesicht waer mede wy recht voor ons uyt landt sa' ghen, zijnde soo wit van sneeu bedeckt, dat wy daer gantsch gheen aerde aen bekennen conden, ende t' scheen wel, dat wy van Gods handt gheleydt waren, in de verthooninghe van 't landt, want souden anders, sonder achterdencken, daer recht op aen gheloopen hebben, door dien dat wy daer noch wel twintich mijlen van af gisten te wesen, door de quade aenwijsinghe van de Pas-caerten, vermoedden groot'perijc-dat het was ontrent twaelf derthien mijlen, by oosten de 7. Eylanden. fntgnSeht Wy hadden ghenoech te doen int wenden, om onse Zeylen gheheel te crijghen, te houden, door 't hart en verbolghen weer, eyndtlicken wendent byde7WEy-van * landt af, loopende noordt-oost en daer nae oost noordt-oost, landen aen en somtijdts oostelicker aen, om dat de windt noordelicker werdt. 1) Oude scheepsterm voor „buien" van wind en refcen. 2) Uitzicht of „zicht", zie noot kol. I7d. 193 Desen afgrijselicken storm, en kaecken van sneeu ende haghel duer- An. 1595. den noch een langhe poos in der nacht, maer nae den middernacht deweïcus'te begonst het altemets wat te bedaren, soo dat de kaecken wat ver- van de in" 1 . comstevan 'ancksamer quamen, ende creghen altemets eenen claren Hemel, de witte ende t' licht van de Maen en Sterren, waer mede t' volck weer een Zee' weynich begonst te verquicken en moedt te crijghen, verhopende een verbeteringhe, soo 't Godt ghelieft. Den 25. des Maendaeghs scheen t'weer wat te willen beteren, Want begonst gheheel te bedaren, beginnende t' water wat te slissen 1), en den Hemel sijn claerte te verthoonen, die wy bynae °ngewoon waren te sien, hoe wel datter altemets noch een overdrijvende buye van haghel en sneeu quam, doch waren verdraechheker, en passeerden haest over, met weynigher furie als de voorgaende daghen, wendent weer op den anderen boech westwaert aen, °m dat de wint noorden en van de ooster cant was, saghen een weyn'ch daer nae weder t' landt, te weten, t' selfde daer wy van afgewent waren, zeylden daer den gheheelen dach op aen, en wat langs neen, quamen daer des avondts dicht by, die daer kennisse van hadden, lieten hen duncken dat het Swetenoes was, t' welke leyt 15.16. Swetenoes. bijlen by oosten de 7. Eylanden, en om dat wy niet hooger zeylen mochten, door de noordelicke ende westelicke winden, wendent daer Weer van af, t' Zeewaerts in, doch soo en deden wy niet al te veel Hoi.. v°ordeels, want dreven meest langhes de wal heen. uen 26. des Dingsdaeghs wat voor den dach wendent weer nae de wal toe, door dien dat den Ammerael meenden, daer yeuwers een Ree te vinden, daer hy verkent was, om daer te anckeren, gesien Soecken een dat wy gantsch geen voordeel met bylegghen doen conden, maer ^Schepen als wy daer met den dach weder dicht by quamen, scheen wel datter ^a3earrfnien' gheen gheleghentheyt en was, ofte buyten sijn kennis, waerom wy ^""ncrn 1 Weer af wenden, op den anderen boegh, sonder dat wy eenich f hen. 1 v°ordeel ghedaen hadden, maer waren eer laegher als des voorighen ^aeghs, de windt was noch uyt den noorden ende noordt noordtWesten, eyndtlicken dat het scheen, datter anders gheen windt te verwachten was, waeyden met een goede koelte en overtrocken d°nckeren hemel, comende weder bywijlen met snee-buyen, doch Waren lijdelicker als wyse te vooren ghehadt hadden, t' landt was °Ver al aen te sien als louter sneeu, sonder eenighe swarticheyt te mogen onderscheyden, waer aen wy ghenoech mochten vermercken, *> Te bedaren (Verdam). 13 194 s\ptémb' Wat t^dt dattCr °P handen was> zeylden aldus den gheheelen dach t'Lantoyer- ende aenvolgenden nacht, altoos met het voorseyde weer, endeghevlnTnMu duerende noordelicke winden, ende somtijdts wat westelicker. ghLTatde Den 27■ deS Woensdaeghs, hadden noch al de windt van uyt den aen verken- noorden van de westercant, met een passelicke koelte, ende door dien nen conde. 1. 1 dat wy groen en grondich water begonsten te crijghen, een seker Groen ende teycken van 't landt van Candenoes, wendent weer oo den boegh grondich , " ° water, een van t westen, was een tamehck goet weer, tot den middach toe, doen •Ua'ndT Van begonst het vol en dicht te sneeuwen, doch met weynich koelte, Candenoes. zijnde doncker mistich weer, soo langhe alst sneeuwen duerde, t' welcke was teghens den avont-stont, doen wordent weer claer en goet weer, maer de wint en wist van gheen veranderen, deden onsen Cours als vooren tot den gheheelen nacht over. Den 28. des Donderdaeghs wendent weer t' Zeewaerts in, doch worden daer nae stil, zijnde eenen schoonen dach weers, even wel een koude locht, gheduerende aldus tot ontrent teghens den avondt, doen begonst de lucht van alle canten weer dick en doncker swart uyted"enUwesn.te betrecken> namelicken int westen ende noort-westen, comende met ten. enwes'sneeuw-buyen, met westelicke ende noordelicke winden, doch met een tamelicke koelte, waren den gheheelen dach int ghesicht van 't Swetenoes. landt van Swetenoes, sonder dat wy veranderinghe van windt conden crijghen, noch eenich voordeel in onse zeylagie doen, ligghende v^Vseheu.-dese contreyen om en weer en swerfden, op desen tijdt begonsten buyc begint veel van onse gasten van de Scheurbuyck sieck en claechlicken te gensnschïp worden, comende met strammicheyt, soo in de beenen als in de lentejegnee- den, ende verrottingen int tant-vleys, dat deerlick om sien ende hooren was, t' welcke meestendeel veroorsaeckten de gestadige koude, ende andere quade vochticheden, als oock door dien, dat den meesten hoop niet veel verschooninghe van cleederen, en noch minder overdecksels ofte ghewaet hadden, om de koude ende vochticheyt af te weereni), hen te ververschen, dat geen cleyne swaricheyt ende mededooghentheyt en causeerden, zeylden aldus tot het laetste quartier van de morghen-waeck, doen wenden wy 't weer nae de l"0' Wal toe, om dat de wint wat noordelicker liep. Den 29. des Vrydaeghs zeylden noch als vooren, zijnde de windt noch int n. w. en somtijts wat noordelicker, maer meest westelick, 1) De platen van Jan Huyghen toonen zeer duidelijk dat het volk niet op het pool!* maat was uitgerust. Eerst op de derde reis werd goed voor kleeding gezorgd. Toen de mannen het Behouden Huis verlieten, waren er nog twee „harnastonnen met des volcks goet, als hemden ende anders" over. Zie De Veer „Drie Seylagien" p. 45b. 195 m summa, dat de windt anders niet waeyen conde, dan tusschen t' An. 1395. noorden ende t' westen, loopende over en weer, ghestadelicken, met SePtembkaecken van sneeu en hagel, doch met een slecht water en niet te Kaken van veel koelten, t' welck ons wat versoeten, eyndtlicken, dat wy van ende uyt dese contreye ende hoochte van Swetenoes niet comen conden, En connen dat ons eefrgroot cruys en penitentie was om lijden, ende scheen in- ^afie der waerheyt een passagie van wint te wezen, ghelijck als onder de ^l^e™ Torrida Zona, ende Linea Aequinoctial, en wisten niet wat denckcn, Swetenoes" gaf ons ghenoech quellinghe, de wijle den tijt sijnen ganck ginck, en metrakende nachten subijtelicken en gheweldich aennamen, zijnde de koude niet minder int vermeerderen, gelijck ons de voor-boden van 't geduerighe sneeu ende hagel genoech waerschouden, moestent even wel met geduldicheyt ten besten opnemen, ende t' selfde den oppersten Regierder in handen stellen, op dat hy 't met ons make nae sijn Goddelick welbehaghen, hebbende niet min altoos een vast vertrouwen, dat hy ons voortaen helpen sal, gelijck hy ons tot hier toe gheholpen heeft, hadden den gheheelen dach een doncker, vochtich, Doncker, kout weer, vallende den meesten tijdt vol en dicht van sneeu, co-kouweer, mende met een donckere mist, nae den middach saghen weer t' landt, met ee" Zljnde noch al de voorsz. contreye van Swetenoes, ende om dat de sneeuwen. wmdt begonst te westelicken, als oock om dat het sneeu ende de donckerheyt vast aenhielt, wendent weer op den anderen boegh 1 Zeewaerts in, nae ons de windt plaetse gaf, zeylden aldus tot onzent des middernachts, hebbende de windt een weynich tijdts uyt den z. w. ende zuydelicker handt, ende liep daer nae oostelick, met Crijghen een goede koelte, waer mede wy onsen rechten Cours aen setten, fenTindT doende t' Schip eenen grooten voortganck tot haren Tl 11 , r. voordeel. -uen 30. ende laetsten des Saterdaeghs hadden noch al den ooste'cken wint, met eenen schoonen dach weers, waer mede wy weer geheel verquicten, en goeden moet cregen, zeylden altoos int ghesicht van 't landt, n. w. ende n. w. ten n. aen, t' landt was over al be-1' Landt sneeut als t' ander, dat wy te vooren ghesien hadden, teghens den Celneeut avondt wordent weer stil, loopende de windt westelick, gheduerende alsoo den gheheelen nacht. Den eersten des Sondaeghs hadden de wint noch uyt den westen, October. met een tamelicke koelte, zijnde een regenich, doncker, mottich An'IS9S" Weer, deden onsen Cours n. n. w. ende n. w. ten n. aen, wat teghens en middach liep de wint weer n. w. ende daer nae noordelic, waer mede wy 't weder op den anderen boegh wenden, nae de wal toe, e°de soo als ons de wint plaetse gaf, gisten ons te wesen in de lengte 196 An. 1595. van Kilduyn, in der nacht liep de windt wat ruymer, doch was stil, cryghende met luttel koelte. Kilduyn311 ^en 2' des Maendaegns was de wint uyt den oosten, loopende daer nae int z. o. met een tamelicke koelte, zijnde een schoon weer, doch een overtrocken hemel en koude lucht, met een seer slecht water, deden onsen Cours van noort-west, ende n. west ten westen aen, saghen tegens den avont t' landt van Kegor, ofte t' Visschers Ey- [fol,3É Crijghen landt, dwers van ons af ligghen, was soo verre als wy sien conden, v Wsschers zrjnde so° wit besneeut, dat het t' eenemael crijt scheen te wesen, ghesicht 'n' ^ghens den nacht liep de wint zuydelick, en daer nae z. w. en tegens zijnde ' den dagheraet westelick. van^neeT' Den 3- des Dingsdaeghs sagen des morghens t' landt van Wardwtrdhuys. huvs' ziJnde van gelijcken vol sneeus, als alle t' ander datwy te vooren ghesien hadden, begonst op den dach hart te waeyen, en een hol water te gaen uyt den westen, ende worden een doncker reghenich weer, doch en was so kout niet, als het de voorighe daghen gheweest hadde, des naemiddaeghs liep de windt weer int n. w. ons recht contrarie, deden onsen Cours t' Zeewaerts in, na ons de wint plaets gaf, zeylende aldus den gheheelen nacht over. Den 4. des Woensdaeghs hadden noch al t' selve weer ende n. w. wint, met een overtrocken lucht, wendent des morghens weer op den anderen boegh na de wal toe, w. z. w. ende z. w. ten w. aen, teghens den avondt begonst het weer wat te bedaren, soo dat wy weer de Mers-zeylen voeren mochten, zeylende als vooren, tot dat het eerste quartier uyt was, doen wendent weer van de wal af, om dat wy ons niet verre gissen van 't landt, te wesen, als oock om dat de wint westelick liep, beginnende weer op een nieu t' onweeren en te stormen, stormende Den 5. des Donderdaeghs hadden noch den gheduerighen harden onweer. westelicken wint, met een seer hol water, soo dat wy alleen de Schoover-zeylen veelen mochten, zijnde den meesten tijdt een doncker nat vochtich weer, doch niet te kout, zeylden aldus den gheheelen dach noch t' Zeewaerts in, gheduerende gestadelick t' selfde weer sonder veranderen, ofte beteringhe, ontrent des midder-nachts liep de wint noordelick, wayende even hart, waer mede wy t' weder op den anderen boegh wenden, tegens den dagheraet was de wint weer n.w. en bywijlen, doch niet veel, wat noordelicker. Den 6. des Vrydaeghs hadden noch den geduerenden harden n. w. wint, met een hol water, en overtrocken kouden lucht, zeylden aldus den gheheelen dach met de Schoover-zeylen alleen, teghens den avondt saghen landt, t' welck wy door de veerte niet en conden 197 bekennen, doch gistent te wesen de Noortkijn, ofte wat by oosten An. 1595. daer by, t' weer begost wat te bedaren, zijnde de wint een weynich NoortWjn! noordelicker, wendent weer op den anderen boegh, doende onsen Cours na ons de windt plaetse gaf, des nachts liep de windt z. w. wayende met een harden wint, comende met stof-reghen, gheduerden aldus t' meestendeel van de nacht. Den 7. des Saterdaeghs begonst de wint wat voor den dach weer uyt den westen te waeyen, met soo harden storm en verbolghen wa- stormweer, ter, dat wy onse Schoover-zeylen alleen passelicken mochten opvoeren, zijnde daerenboven een doncker, mottich, nat weer, soo dat wy daer niet veel meer lichts af en hadden, als van den nacht, cregen des morgens met dit hart weer, door onachtsaemheyt van den Jonghen, brandt in de Combuys, het welcke ons in groote verbaestheyt stelden, ] maer worden met Godts hulpe noch in tijts gheblust, tot ons groot gheluck, dit onstuymich storm weer ende hol water, met de voor-1' Combuys seyde wint, gheduerden aldus den gheheelen dach, even gestadich brant, maer en nat, vochtich doncker, als 00c den aenvolgenden nacht sonder ^'hVest" ophouden, zijnde de wint wat zuyelicker. gheblust. Den 8. des Sondaeghs hadden noch al t' selfde hart, onstuymich, Onstuydoncker, mottich weer, doch niet te kout, met een w. z. westen ende m'°h weer' westelicken wint, ende des nachts waren de twee Jachten van ons af ghedwaelt, sonder dat wyse weer int ghesicht conden crijghen, eyndt- Veriiesen h'cken dat den Ammerael en ons Schip alleen by den anderen waren, "eer twee zeylende noch aldus den gheheelen dach met de Schoover-zeylen {et geacht' alleen op t' Zeewaerts noorden aen, tot ontrent tegens den avont, blijvende aidoen sagen wy eens een oogenblick t' schijnsel ende claerheyt van met haer de Son, dat ons byna vreemt gaf, hier mede begonst het weer wat te denTndebedaren, ende een weynich daer nae liep de wint noordelic, ende intrennoort noort-oosten, waer mede wy ons gantsch verheuchden, en goeden moet creghen, wendent terstont op den anderen boegh, onsen Cours west aen, en begonst weder met haghel en sneeu te comen, dat wy ons wel ghetroost lieten zijn, door dien dat wy nu in de contreye Waren, (daer 't ons met Gods hulpe) niet hinderlick conde wesen, niaer eer vorderlick was, de wint te versekeren, om onsen wech te Vercorten en batewaert aen te zeylen, zeylden aldus den gheheelen nacht over, met niet te harden voortganck, door de holle Zeen die ons van vooren teghen quamen, als oock door de slappe koelte, Waeyende met variabele buyen vant noorden tot het n. w. beginnende weer gantsch kout te worden, en dapper te vriesen. Wy Harden Waren nae onse rekeninge ten tijden dat wy 't wenden, op de 198 OctÓber' hoocllte van 74- ofte ten minsten 73. en half graet t' Zeewaerts in. 74. graden. Den 9. des Maendaeghs geduerde noch den voorsz. variabelen t^chipjnet noorden ende noordt noordt-westen, ende somtijdts noort-westen deckt en wint, ende begonst soo te sneeuwen, dat het heele Schip overdeckt, bevrooren. als oock stracks bevrooren lach, soo dat men t' Mers-zeyl in gheenderley maniere en conde ontdoen en opcrijghen, ofte men moestet met handt-spaken van een smijten en afstooten, door de hardicheyt yeriiesen van de vorst. Wy misten des morghens van ghelijcken den Amme- den Amme- i j j* raei insghe- rael, sonder die meer te sien, in voeghen, dat wy nu alleen bleven, ghtsichtihntsonder meer compagnie, worden op den naemiddach wat claerder datsgehnu al- Weer' doch altoos met overtreckende woleken, beginnende weer met leen blijven, een goede harde koelte te waeyen, met de voorsz. variabele noorden, sonder meer , . . ghesei- noort noort-west, ende noort-weste winden, zijnde een fel kout weer, schap. deden onse Coursen van w. en tegens den avont w. ten z. ende w. z. w. aen, om dat de wint scherpte, des nachts wordent weer stilachtich loopende de wint weer westelick. Den 10. des Dingsdaeghs liep de wint in den morghen waeck, ofte het laetste quartier van der nacht, int noordt-oosten, doch met een slappe koelte, beginnende vol en dicht te sneeuwen, in sulcker voeghen, dat ons Schip in een weynich tijdts, van 't sneeu bedeckt, en over al vol lach, zijnde een seer doncker ende kout weer, begonst op den dach wacker te koelen, doendet Schip eenen harden voortganc, £kol': zeylden w. ende w. ten z. aen, dit doncker weer ende sneeuwen, duerde gestadich den geheelen dach, tot een stuck in der nacht, altoos mette voorsz. wint, doch waeyde teghens den nacht wat slapper, nae mid-nacht wordent claer en drooch weer, met een felle koude ende vorst, doch altoos met een overtrocken hemel, zeylden den gheheelen Nota. nacht w. z. w. aen. Nu so is te noteeren, datmen op alle dese contreye gants geen licht of schijnsel nochte ghesicht heeft van de rantlchy-86 nieuwe Maen' tot dat SY vo1 is> aIs dan soo crijcht mense so langhe nen van de als sy weder voleyndt, sonder nacht of dach wech te gaen: Van ghecomrèyen6 Üjcken so zijn de nachten, te weten, alst helder claer en seer licht is Nonordtcaep. (dat seer selden gheschiet) veel licht-schijnlicker, als in onse Ghewesten, so dat de Sterren bynae 't licht van de Maen vergelijcken, ende soo dicwils als men sodanigen claren Hemel des nachts heeft, b^eriickê heeft men terstont t'Iicht van de overdrijvende stralen (van de Zeestralen vant luyden t' Noorder-vluysr) gheheeten) comende soo dick ende menich vluys des door den anderen, van so velerley coleuren, dat het (soo ment niet 1) Skand. „lys" = licht. 199 1 en wist) een genoech te dencken souden geven, en verschricken aen- An. 1595. jaghen, t' welcke een seer licht-schijnende claerheyt met brengt. Dit n^hts met Noorder-vluys zijnse wel gewoon, de gene die de vaert van 't ooster- nennglaren Water gebrjjycken, hoe wel dat het in dese contreyen veel gemeen-1' Noo'rderücker ende meerder is, te weten, in den tijt dat de Wintersche nach- ntert alfeen ten op handen en aencomende zijn, ghelijck wy 't ooghen-schijnlicken des wintersondervinden. Den 11. des Woensdaeghs begonst het weer wat hart te koelen, niet een drooch, doch fel, koudt weer, en grauwe lucht, zijnde de wint noch uyt den n. o. ende somtijdts o. n. o. waer mede t' Schip eenen goeden voortganc hadde. Dit was het eerste etmael, van allen den tijt, dat wy op de vaert geweest hebben, dat wy eens voor de D'eerste wint met beyde de halsen op *) ghezeylt hebben, so dat wy 't bynaSdS^" °nghewoon waren, deden alsnu onsen Cours van z. w. aen, des nae-deromcom- > ' stevoorde middaeghs begonst het soo hart te stormen en te sneeuwen, dat het wint zeylen. Scheen Hemel en water vereenicht te wesen, soo dat wy alleen met ons groot schoover-zeyl half op zeylen mochten, zijnde t' water seer verboIghen, dit weer duerden aldus tot ontrent des middernachts, Tempeest doe begonst het wat te bedaren en op te claren, loopende de wint nae bnyeT.6^" * 2. ende z. w. comende bywijlen met overdrijvende vlagen en buyen regens, met dese wint wordent wel een rock 2) warmer en lijdelicker, De koude tegens den dageraet liep de wint weer int z. oosten, waer mede wy neemtafWeer onsen Cours van z. w. aenzeylen mochten. Den 12. des Donderdaeghs was de wint noch int z. o. en somtijdts wat zuydelicker, comende bywijlen met overdrijvende regenbuyen, padden onder tusschen een clare Sonneschijn, t' welcke wy in een anghe niet ghehadt hadden, peylden des middaeghs de hoochte van de Son, ende vonden 70. en een derde deel graet, ende waren 7°. en derde nae onse rekeninghe ontrent 14. 15. mijlen van 't landt af, te weten, deelgraetm de lengte van de Eylanden van Trompsout, ende de 7. Steen, Eylanden ''36d.l j Weer was n'et te kout> zijnde lijdtbaer, by dat het de voorgaende sout. aghen gheweest hadde, deden onsen Cours noch z. w. aen, by de Windt heen, zeylende aldus den gheheelen dach, tot het anderde quart'er van der nacht, doen liep de wint noorden, beginnende met een J*rde koelte op te waeyen, so dat wy t' Mers-zeyl daer na moesten *) Voor den wind zeilende, geide men de beide halzen van het grootzeil „op," waardoor n*t ïrnn...:, ..... ....... . , , van grootzeil wel geen dienst kon doen, maar ook den wind niet ontnam aan de fok, waar- Bleimo K„: j. u.i .__vi ,j_ t-._i.-i :: j. ■ , tev rauc """zou „10e uaame. — ue naizeii ziju uamciijK ae einaen waarmede men, la 5 me' Denu'P van de schooten, een onderzeil bijzet. Het woord „hals" heeft echter aan S eheepsche en stagzeilen een ietwat andere beteekenis. a) Roe = ruk (Verdam). 200 An. isQS. in nemen, en door den harden Storm met de Schoover-zevlen alleen Uctober. , - , _ J zeylen, zijnde de Zee seer verbolghen en hol. Nu so is te noteeren, dat alhoewel wy alhier waren in de selfde longituyt, hoochte ende Considera- paralel van Vaygats, ende de contreye van Candenoes,-ende Swetetie van dat . het hoe oos- noes, soo ist daer nochtans op de helft nae soo koudt niet, als daer, vaygats?en zÜnde daerenboven noch later in den tijt, dat ghenoech te verwon- Kfito* dere" iS' d°ch h'er °p Staet f antwoorden, dat de menichte ende niet teghen. t' gestadich drijven van 't ijs by Vaygats, de lucht aldaer soodanistaende op i_ i_ « , , . , , gheiijcke Snen koude veroorsakende is, t' zy met wat winden datter wayen, t hoochten, welcke eensdeels waerachtich is, maer hier tegens mach men seggen, waerom dat het by Candenoes, Swetenoes, ende die contreyen, daer (om dees tijdt) gheen ijs altoos gevonden wordt, oock so kout is, dat het in comparatie van by westen de Noort-caep, te weten in dese contrye, op de helft nae niet te gelijcken is, in summa dat het Menschen vernuft, (soo ment wilde naedencken) t' selfde in gheenderde°ren endê ley maniere begrijpen can, ende ons verstant is te swack om Gods wercken wonderen te grondeeren. Wie soude in voorighen tijden gelooft menlchende hebben, dat het mogelic was, de Zona Frigida, ofte koude ongheonbegrijpe- temperde Zona, (die sijn beginsel neemt onder de Circulus articus, te weten, op de 66. en half graden) te moghen bevaren, jae dat meer is, van Menschen bewoont te worden, door die onlijdelicke koude, ghelijck als men van ghelijcken gheloofden en voor ghewis z^narFrfgi- affirmeerden van de Torrida Zona (te weten van de eene Tropicus, da sijn be- tot den anderen, ende onder de Linea Aequinoctial) oock onwoongmsei heeft. baer.( en(Je onmoghelick was te passeeren, door de gestadighe brandende hitte der Sonnen, het welcke beyde gantsch contrarie bevonden wort, als ick van beyde goede getuyge ben, ende selfs anders ondervonden hebbe, hoe wel dat de Torrida Zona geen gelijckenisse en heeft, by de ongetempertheyt van dese Zona Frigida, die met gens""-" recht den naem van onghetempert wel voeren mach, namelicken int tuychnisse afwijcken van de Son, nae de zuyt-zijde van de Linea Aequinoctial daon|etdem- toe> ghelijck als men int Discours van dese onse moeylicke Reyse Easfoffe0" ghenoech verstaen mach, want een yeder mach dencken, wat ghe' aisiie ghé temPertheyt en g°et weer te verwachten is, in de Maendt van Octovonden ber, op de hoochte van 74. graeden, zijnde de Son over de 7. gi"aet contranrye ghedeclineert nae de zuyt-zijde van de Linea toe, wesende in de vin de oude rekeninghe 8l' graet van de Son verscheyden, ghelijck als wy o& Scribenten, de voorleden daghen ghevonden hebben, een dinck dat by de OudeMaent van ' ren onmoghelick gheschenen soude hebben, en oock nu noch niet Octobersi. sonder schroemen ende vreese t' overdencken is, hoe veel meer te 20I doen: Waerom wy met recht den Alderhoochsten moghen loven An. 1595. en danck weten, en sijn wonderen over al verbreyden, die ons op gradéïvan alle onse weghen soo goedertierenlicken gheholpen en gheleyt heeft d,fheydeVn r~ j( tot een eeuwighe glorye sijnes H. Naems. '37-J Den 13. des Vrydaeghs geduerde noch al den voorgaenden storm ende onweer, comende met groote buyen van snee ende hagel, met een verbolgen water, zijnde niet te min de koude lijdelic, gisten ons d' Eylanden des middaeghs te wesen in de lengte van Wero, ontrent thien mijlen ende Rust. by noorden d' Eylanden van Rust, de windt was onghestadich uyt den n. w. ende westelick, loopende daer nae gheheel west ende somtijts w.z.w. deden onse Coursen by de wint heen z. z. ten w. ende z. z. w. aen, nae dat de windt ons plaets gaf: dit onstuymich stormweer, haghelen ende sneeuwen met de westelicke wint, duerden aldus den gheheelen dach ende aenvolghenden nacht. Den 14. des Saterdaeghs hadden noch al den westelicken wint, doch en waeyden soo verbolghen niet, zijnde de Zee een weynich slechter, deden noch onse Coursen als vooren, hadden des middaeghs 67. graden, de hoochte van de Son op 67. graeden, wesende in de lengte van de Eylanden Traen-ooch, ende nae onse gissinghe niet verre daer van d' Eylanden af, door dien dat wy door de scherpe weste wint ende het hol water, 00ch.rae" in ons zeylen niet meer als zuyden behouden mochten, zijnde den westen windt dwars op de wal, dat niet sonder schroemen te overdencken was, doch moestent soo op Godts ghenade heen laten staen, dewijle wy met dese wint anders geen remedie hadden, verwachtende en vertrouwende op den Heere, om een beter uytkomste: Worde in der nacht wat stilder, ende de windt wat ruymer, des naerniddernachts te weten int laetste quartier, liep de windt int oosten, ende oost noordt-oost, waeyende met een slappe koelte, beginnende het water wat te slissen, dat ons weder eenen goeden troost was. Den 15. des Sondaeghs, gheduerende noch den selfden o. n. o. windt, beginnende op den dach passelicken op te koelen, deden onsen Cours van z. w. ten z. ende z. z, west aen, hadden des middaeghs de hoochte van 66. graedt, zijnde in de lengte van de Eylanden van 't 66. graet. Heylighe landt ghenaemt, ende waren desen nacht ghepasseert de Passeren de Circulus articus ofte Noordt-cirkel, passeerende van de Zona frigida, arcticus, in de ghetemperde Zona, soo dat wy nu meenden in een ander weerelt Q°onege"em. te comen: Want al hoe wel dat de windt van uyt den oosten ende Perde in d* * getemperde noorden waeyden, soo was het niet teghenstaende lijdelick en ghe- Zona.etc. noech om verdraghen, so dat het int meeste niet te ghelijcken en is hy het minste van de koude vande alderwarmste winden, van by 202 october5' °°Sten de Noordt-caeP. al h°e wel dat de longituyt, hoochte, ende Vant on- paralel, op een uyt comt, ende weynich verscheelende is: t' oordeel da.tSerhiesydt van dese saecken wil ick gaerne laten aen anderen, die in de natuertweetonaï Hcke' Astronomische ende Hemelsche effecten, beter condt, weten' schap ende ervarentheyt hebben, ende laet my alleen ghenoeghen van dat (sonder t' selfde verder te doorgronden ofte daer op te speculeeren, hoe het wesen mach) ondervonden, en daer wel verdachtelick op ghelet hebben, latende de reste Gode bevolen. Des nachts daer aen wordent weer stil, loopende de windt zuydelick, en teghens den dagheraet int z. w. comende met reghenich weer. Den 16. des Maendaeghs zijnde de wint noch int zuydt-westen, , ende aen de zuyder-cant begost het water seer hol te schieten uyt den P01'37" zuydt-westen, comende daer nae met een hart vaer-weer, en seer verbolghen water, gheduerende aldus den geheelen dach over, wendent des morgens op den anderen boegh t' Zeewaerts in, hadden des middaeghs de hoochte van 65. graet, teghens den avondt begonst het wat te bedaren, en t' water een weynich te slissen, in der nacht liep de wint weer int westen, so dat wy 't weer wenden, onsen Cours zuydt zuydt-west ende zuyden ten westen aen. Den 17. des Dingsdaeghs wierdt het schoon weer, ende de windt liep daer nae int noordt-westen, waeyende met een goede koelte, zeylden aldus den gheheelen dach onsen Cours van zuydt zuydtwesten, wel soo zuydelick aen, tegens den avont liep de wint int noorden, beginnende met een goet top-zeyl op te koelen, zeylden den geheelen nacht op de voorsz. Coursen, doende t' Schip eenen harden voortganck. Den 18. des Woensdaeghs in den dagheraet saghen wy't landt, KijnTen'de ende verkendent te weser> den hoeck Stat»), ende f landt Kijn gheNoot Va" naemt' daer ontrent vier of vijf mijlen oost en west van af wesende, gen.™6" gheduerende noch al den voorseyden noordelicken wint, waeyende meteen vaer-weer, deden onsen Cours van zuyden, ende zuyden ten westen aen, saghen des morgens een zeyl, in de ly van ons af, meenden eerst dat het een van onse Compagnie gheweest soude hebben, ^nder maer saghen daer nae dat het hem onder de Wal begaf, waer door de wal van wy vermoeden dat het een Noorman wesen moest, want was ontrent Noorwe- „_„ , gen. een uyr daer nae terstont weder uyt het gesicht, door de schaduwe van 't landt, daer 't onder liep, zeylden aldus den gheheelen dach met den selfden harden windt, ende eenen dapperen voortganck 1) Statland op 62° 10' N.br. 203 langhes t' landt (te weten, int ghedicht daer van) heen, ende was over- An. 1595. al int aensien, gantsch en te enemael sonder sneeu, dat ghenoech te °c,oberverwonderen is, dewijle dat het in de contenye van by oostende Noordt-caep, soo gheweldich dick van sneeu over al bedeckt lach, ende met alle winden anders niet en dede, als haghelen en sneeuwen, ende alhier int contrarie en can men niet voelen dat den noorden wint (alhoewel dat hy met een hart vaer-weer waeyt) kouder is, als »i ons landt in den Herfst, t' welcke niet weynich te bedencken gheeft, en is wel teghens het ghene, dat etlicke Gheleerde luyden in A-stronomye ende Cosmographye, in ons landt willen sustineeren (sonder t' selfde ondersocht te hebben) dat het op de 60. graet soo koudt Aenmercende onghetempert is, als op de 70. ende meer graden: Maer ghe- ^koude™ loove wel, soo sy 't selfde eens op dusdanighen Vaerdt persoonlicken ga"edetg°' °ndersochten, souden wel van een ander opinie worden, ende d' ex-ghensdie Perientie voor meerder waerheyt houden, als de natuerlicke leeringhe graet.6 ?°' ende Philosopische onderrechtinge 1). Wy hadden des middaeghs de hoochte van de Son op 61. en derdedeel graet, zeylden aldus den 61. en derde gheheelen nacht met de selfde wint ende Cours, maer worde op den deel graet' nacht stilder en slecht water. Den 19. des Donderdaeghs was de wint noch uyt den noorden, k s„ '°°pende daer nae int westen, met een slappe koelte, slecht water en behoon weer, deden nog de Cours als vooren, van z. aen, hadden des middaeghs de hoochte van 59. en half graet, tegens den nacht wor- 59. en half dent stil, ende in der nacht liep de windt zuydlick, waer mede wy 'tgraet' Wenden t' Zeewaerts nae 't westen toe, was den gheheelen nacht een sehoon weer, met een tamelicke koelte. Den 20. des Vrydaeghs was de wint noch van uyt den zuyden, ZlJnde nat vochtich weer, met een een overtrocken hemel, waeyende een passelicke koelte, deden onsen Cours als vooren, nae 't westen t°e, des naemiddaeghs wendent weer op den anderen boech, zeylende o. z. o. ende z. o. ten zuyen aen, tot tegens den nacht, doen liep de wint wat ruymer, so dat wy weder z. en somtijdts z. z. o. aen zeylden, zijnde een schoon claer weer ende slecht water. Den 21. des Saterdaeghs in den dagheraedt, liep de wint int n. w. met een schoon weer ende goede koelte, deden onsen Cours zuyen Waivisaen. Saghen den gheheelen voorleden nacht ende in den morgen-graet! °P S8' de'' ^dres aan Plancius en diens medestanders, doch zonder dat thans gezegd kan wornaar aanleiding waarvan Jan Huyghen zich hier zoo boos maakt. Toen hy in 1595 in zee *3ncle dit aanteekende, was er althans geen werk of pamflet verschenen, waarin de theorie n Plancius werd uiteengezet. 204 OctÓber* stondt veel Walvisschen blasen, en half boven water spelen. Hadden Ter Neus' des middaeghs de hoochte van 58. graet, wesende in de lengte van zuydertehoecder Neus> den uytersten zuyder hoeck van Noorweghen, saghen ter vanNoor' genS den nacht een zeyl westwaert by de wint aen zeylen, des nachts wegen. liep de wint int zuydt-westen, ende teghens den dagheraedt int zuyden. Den 22. des Sondaeghs was het een schoon Somers warm weer, en seer slecht water, met een slappe koelte uyt den zuyen ende z. z. w. deden onsen Cours z. o. ende z. o. ten z. aen, saghen des voormiddaeghs tweezeylen, een int oosten, en een ander int westen, ende schenen aen 't ancker te ligghen, waer door wy gisten, dat het DogS6. en half ghers moesten wesen, hadden des middaeghs de hoochte van $6. en graet, t Riff, ,r ö •> van iut- nali graet, waer mede wy de lengte van 't Riff van Iut-landt ghe- landt- passeert waren, in der nacht liep de windt int zuydt-oosten, beginnende met een goede koelte te waeyen. Den 23. des Maendaeghs was het een claer helder weer, zijnde de wint noch al uyt den z. o. ende o. z. o. waeyende met een hart vaerweer, gheduerende alsoo den gheheelen aenvolghenden nacht. Wy Zant85"5 Passeerden des nachts t' Doggers-zant op 14. 15. vaem diepten, ende hadden in dese contreye door 't hart weer, een seer hol verbolghen water: Wy haddent met den z. o. wint ghewent op den anderen boegh, doende onsen Cours zuyden z. ten w. ende z. z. west aen. Den 24. des Dingsdaeghs begonst het weer een weynich te bedaren, waeyende even wel met een goede koelte, zijnde de wint noch als vooren, en wel soo oostelick, zeylden noch op de voorsz. Cours, nae ons de wint plaets gaf, hadden een overtrocken seer donckeren Hemel, met een dichten reghen. Wierpen in de morghen-stondt weer t' loot uyt, vonden de diepten van 20. vaem, zijnde t' water P seer wit ende grondtachtich, waer door wy ons gisten te wesen aen Witachtich de zuydt-zijde van over t' Doggers-zant, dit reghenich weer duer- ende gron- , , , °° 7 *> . dich water, den aldus den gheheelen dach, ende worde tegens den avondt gantscfl l7nteDog- stil> in der nacht aenvolghende liep de wint int n. w. en daer nae int gers-zant. w< waeyende met een goede koelte, en worden seer claer en schoon weer, quamen ontrent des middernachts met de Maen-schijn onder de Buyssen, die wy verspraken, ende seyden ons Texel oost ten z- de^Ha1- ende °- z- °- van ons te "Sg^11' ghelijck als wy onse gissinge ghe' ringbuy. maeckt hadden, doende de selve Cours. Den 25. des Woensdaeghs was het een moy schoon ende claef weer, zijnde de windt uyt den z. w. ende z. met een slecht water, deden onse Coursen als vooren van o. z. oost, en wel soo zuydeli0^ 205 aen, saghen des voormiddaeghs een Buys aen 't ancker ligghen, de An. 1595. welcke daer nae onder zeyl ging, stellende sijnen Cours, soo 't scheen, nae 't diep water toe, quamen van ghelijcken daer nae by een Schip, t' welcke seyde van Rotterdam te wesen, comende uyt Noorweghen. Wat nae den middach begonst het stillekens te worden, ende creghen t' landt int gesicht, t' welcke wy teghens den avondt quamen te verkennen (door de Haerlemsche Kercke) zijnde in de contreye van tusschen Beverwijck ende Santvoort, in der nacht liep de wint 'nt z.o. ende o.z.o. waeyende met een slappe koelte, met schoon claer helder weer, waerom wy onsen Cours deden langhes de Wal heen, °ntrent twee drie mijlen daer van af, noort noordt-oost aen, zeylende aldus den gheheelen nacht, tot ondert lant van Huys-duynen. Den 26. des Donderdaeghs was de wint noch int oosten, ende o.z.o. Waeyende met een passelicke koelte, maer door dien dat wy dicht Comen we- -r- •• J derin °nder de Wal waren, laveerdent in, tot op de Ree voor Texel, zijnde Texel, nae vier Maenden min seven daghen, dat wy daer vandaen ghescheyden Maendèn Waren, hebbende t'meestendeel van 't volck kranck, en seer ghe-min 7-dabreckelicken van 't Scheurbuyck, met andere sieckten ghemengt, weest warnet twee Dooden, te weten, den Bottelier ende Prevoost, waer van negeerste6 d' een vier daghen voorleden aflijvich werdt, en d' ander den nacht ^Vioot voorleden, die wy noch op Huys-duynen deden ter aerden bestellen, etc. Wy verstonden int incomen, datter noch niemant van onse Compag°ie ghearriveert noch tijdinghe af was: Godt de Heere wilse altesamen in behoudenisse brenghen. Waer mede zy ghelooft en ghePresen den Alderoppersten Coninck ende Heere, van nu ende in der eeuwicheyt. amen. h®-] CONCLVSIE, ofte NAE-REDEN. Dit is het ghene dat ons op dese Reyse van dit Iaer 1595. bejeghent ende wedervaren is, gelijck als ick het alles, van dach tot dach, ure ende stont aengeteyckent en ghenoteert hebbe, sonder daer Vet anders by, ofte toeghedaen te hebben x), dan t' ghene ick hope Van een yeder, die ons op de voorseyde Reyse gheleydt hebben, met fecht ghetuyght, en voor de waerheyt beleden sal worden, alsoo te wesen. Nu, dewijle dat mijn Heeren (niet sonder Gods inghevinghe) l) Behalve dan, gelijk reeds werd opgemerkt, sommige kantteekeningen. 2o6 't selve soo verre ghebracht hebben, sonder t' ontsien de groote oncosten daer toe gedaen, ende alhoewel dat het (soo 't wel schijnt) Godt voor dese mael niet en heeft willen gedoogen, tot voorder kennisse te comen, ende 't belet van de langduerige Winter, en weynich ghehoorden harden vorst, alleenlick de principaelste oorsake gheweest is, dat de voorgenomen en so lange ghewenschten Reyse niet ten effecte gecomen is, so behoorde men (altoos onder correctie ghesproken) t' selfde daer om niet t' eenemael achter te laten, noch soo heerlicken en Heroïken bestaen, gantsch in verghetenis te stellen, sonder dat voorder t' ondersoecken, tot soo lange, dat men daer t' eynde ende rechte kennisse af heeft: Want hoe dat alle dingen swaerder ende moeylicker te cryghen zijn, hoe dat sy daer naer te meer geacht, ende met recht in estyme gehouden worden, zijnde dies te meer, de glorie ende triumphe van d' overwinninge: T' belet ende verhinderinghe, en is sodanich niet gheweest, dat het de Vaert gantsch toesluyt, ofte voor ondoenlick voor oogen stelt, want alle ghetyden ende laren en vallen niet al even eens (als wy 't voorleden Iaer wel ondervonden hebben). De Portugeesen en hebben terstondt het eerste, tweede, noch t' derde Iaer, d' Oost-Indische Vaert ontdeckt, ende de rechte conjunctie van de tijden in kennisse ghecregen, maar hebben daer etlicke laren, ende groote vergeefsche oncosten langhe te vooren in gedaen, al eer dat zy tot haer intentie ghecomen zijn. So dan, en behoort dese so lange gehoepte Vaert niet so slechtelicken in vergetenis gestelt te worden, sonder meer t' attenteeren, dewijle dat wy daer sodanigen kennisse (ghelijck sonder twijffel te presumeeren is) af hebben, dat het een ghewisse passagie, en open Zee nae Chyna is, als oock alle teyckenen, ende informatie ghenoech ghetuyghende zijn, soo dat ons alleenlick de kennisse ende rechte ervarentheyt van den tijdt, onbekent is, om die te ghebruycken. Want so de Rusche Loddingen, haer Vaert hebben (als ghenoech te ghelooven is) in de Reviere voorby Oby, soo moet het nootwendich volghen, datter een tijdt is, dat sy de passagie van de voorsz. Straet ghebruycken, en dewijle dat ons de Rusche Loddingen in de Straet seyden, alle den Somer aen NovaZembla ghelegen te hebben, en daer nae om t' belet van t' ijs so lange verhindert geweest te zijn, weer af te comen: So is hier uyt ghenoech te verstaen, dat daer een tijdt en conjunctie van passagie moet wesen, soo en waert niet quaet (niet dat ick mijn Heeren daer in rade, maer alleenlick mijn slecht ghevoelen voorwende) dat men een paer lachten ofte Boots, wel voorsien van alles, toemaecten, en op 't toeco- 207 mende Iaer, derwaerts nae de voorsz. Straet toe sondt, vroech in den tijt, om te besien, of sy dan by avantuer, beter passagie mochten vinden, met de ofsettinge van 't ijs, ten tijde datter de Loddingen door varen, welcke tijt men aldaer mocht verwachten. Want comende tot voorby de Reviere Oby, te weten, soo veer als wy d' eerste reys geweest hebben, en is gheen twijffel aen, of de Vaert is van daer voort aen, goet en onverhindert, oock mede mochten, noodich zijnde, in de Reviere Gilissy verwinteren, dewijle daer ghelegentheyt ghenoech, en volck woonende is, om alsoo alle dinghen te deghen t' ondersoecken, waer toe henluyden ghenoech sullen offereeren, om t' selfde t' onderstaen: Ende al ist dat mijn Heeren hier in groote oncosten souden moghen doen, so moesten sy weer considereeren, dat het een eeuwich profijt ende eere sal in brengen, als oock streckende is tot vermeerderinge van Godes glorye, verbreydinge sijnes heyligen Euangeliums, ende een zegheninghe onses Vaders-landts: Want willende d' ondervindinge van onse Reysen, ende alle d' Informatien grondelicken in sien, soo en can 't niet wesen, sonder t' eenighen tijden van 't Iaer, passagie te gheven, dewijle datter Loddinghen door raecten, en wy t' voorleden Iaer daer ghenoech door gheweest zijn. Doch soo mijn Heeren,om oorsaken die hen daer toe mogen bewegen, bevinden t' selve niet geraden te wesen, voorder t' ondersoecken, ende hen laten duncken, voor dese mael, ende eens voor al, ghenoech ghedaen te hebben, en in resolutie zijn, t' selfde gantsch te laten blijven. Soo is mijn ootmoedich bidden ende vriendtlick versoeck, indien 't mijn Heeren goet dunct, my te willen vergunnen, met Octroy voor den tijdt die mijn Heeren ghelieven sal, de Verbalen, soo van 't voorleden, als van 't jeghentwoordighe Iaer, midtsgaders de Conterfeytinghe, ghelijck als ickse mijn Heeren verthoont en overghelevert hebbe, te moghen doen Drucken, ende aen den dach brenghen, op dat het selfde mach dienen tot een verthooninghe van de waerheyt, als oock tot loffende eere van sijn Excellentie, ende mijn Heeren, door wiens Hoogh-loflicke wijsheyt, ende beleydinghe, de selfde Vaert en soo Heroijeken feyt onderstaen is, de welcke (al waert datse anders gheen nutticheyt meer in en bracht) altoos sal met recht ghelaudeert en ghepresen moeten worden, tot een eeuwighe Memorie, ende gedachtenisse onses Vaders-landts, ende van de ghene, die hen daer soo geWillichlicken toe gheemployeert hebben: Dienende van ghelijcken, om daer mede alle de Weerelt t' openbaren, t' ghene datter in ghedaen en ondervonden is, ende alle andere naeclappinghen, ende valsche verbreydingen te verdelgen, die daer doch even wel ghe- 208 noech versiert, en onder de man ghezaeyt sullen worden, ende t selfde sal oock noch by avantuer, dienstich moghen zijn, yemandt anders te verwecken en aen te locken, tot voorder ondersoeckinge. Waer mede ick my alle moeyten ende perijckelen voor genoech vergolden sal houden, ende my t' allen tijden weder ghewillich ende bereydt laten vinden (soo 't Godt ghelieft) int ghene daer 't mijn Heeren ghelieven sal, my t' haerder dienste te ghebruycken, soo vele mijns persoons bequaemheyt streckende is, etc. EXTRACT WT T' REGISTER DER RESOLUTIEN VAN M YN HEEREN DE STA TEN GENERAEL DER VEREENICHDE NEDERLANDEN, MARTIS 20 MAY, 1597. Is Ian Huyghen van Linschoten Borgher der Stede voor Enchuysen gheaccordeert Octroy, om alleene voor den tijdt van thien laren naestcomende, te moghen Drucken, ende in Druck laten uytgaen, ende vercoopen, de twee Verbalen, by hemghemaect, als Opper-Commis van weghen de Sta.ten-Genera.el, gheeommitteert in de laren vier en tneghentich ende vijf en tnegentich op de ondersoeckinghe ende Voyagie; omme by Noorden-om, langhes de Custen van Moschovyen ende Tartaryen, nae het Coninckryck van Chyna, ende a" Eylanden van Iapan te moghen seylen, van de gheschiedenissen, ghelegentheyden der nieuwe ghevonden Landen, streckinghe der Custen, midtsgaders van de waerachtighe ontdeckinghe ende ghedaente van de Strate van Nassau, die hy Suppliant int breede, soo by gheschrij'te, als met pertinente ende waere Conterfeytinghen, ende Afbeeldinghen van de Coursen, opdoeninghe van de bovenghenoemde Landen, ende de Caerte van de Strate van Nassau, midtsgaders de Pas-caerte van de voorss. Voyagie, nae ende door de Strate van Nassau, met de rechte ende cromme graden, nae het declineeren van 't Compas, aldaer verthoont ende overghe levert heeft: Verbiedende &c in communi for ma, op de pene van ses hondert ponden van veertich grooten Vlaems, f appliceeren een derdendeeldaer van totprofijte van den Officier, die d' executie doen sal, Een derdendeel daer van totprofijte van den Suppliant, Ende t' resteerende derdendeel tot profijte van den Armen. Accordeert met t' voorsz. Register C. AERSENS. Ghedruckt tot Franeker, By Gerard Ketel. Voor Ian Huyghen van Linschoten, resideerende binnen Enchuysen, Anno 1601. 14 plagen* L 339-3 SIMON VON SALINGENS BERICHT, de Ao. 1591. Wegen der Landschafft Lappia, wie die Anno 1562. 63. 64. und 65. ausz Niederlandt ist besiegelt worden, und wie Simon von Salingen zu seiner Ankunft die Land gebawet, und in ihrer Gestalt gefunden, und folgendtsz mehr Segellatz, und bawunge, durch die Commercien erfolgt ist. »). Erstlich hat bei ErichMuncken, der A° 62. 63. und 64. Schlosvogt zu Wardthausen 2) gewesen, gedienet ein Junge Philips Winterkonig gênant, wargebohren von Olthiensplaet in Selandt 3), der entlieffe Erich Muncken, halb mit willen, und halb mit unwillen, und kam zu Antorff4) bei Jan von Rheyde und Cornelius de Meyer Simonsen von Mecheln,die mitermeltem Winterkonig Marschopey 5) gemacht haben, dasz sie Jarlich ein Schiff auf ^ergen schigkten, da Schiffer auf ware, der Gerdt Janssen Noes, das Schiff der Schwan von Bergenn, bisz gen Wardthausen, dohin die Zeit keine andere SchifFe fuhren, als Jachten von Bergen und Drontheim 6) etc. Die Monnich, alsz Triffaen, die etliche Jar zuvorn das Closter in der Monckfort 7) gebawet hetten, quemen mit ihrem fisch, traen, und sonst 1) Uit: „Magazin für die neue Historie und Geographie", angelegt von D. Anton Friedrich Büsching, Siebenter Theil, Halle, Johann Jacob Curt, 1773. (Anhang VII. Theil). 2) Vardö met Vardöhus. Er was in die dagen al scheepvaart tusschen de Nederlanden etl Lapland. Stephen Burrough vond in 1557 de „Dutchmen" te Kegor, en zij waren beter °P de hoogte dan hij. Zie Hakluyt ii p. 378. 3) Philips Winterkoning van Ooltgensplaat (op Flakkee). Elders in den tekst komt hij °°k voor als Winterkoning. 4) Antwerpen. 5) Lees: maatschappij. 6) Eene bewering die, blijkens de getuigenis van Stephen Burrough, zie hiervoren noot 2, minder juist is. De „Dutchmen" kwamen, in 1557 reeds, tot Kegor, d. i. verder dan Vardö. 7) Het „monestary of the Russes (Pechengam)" op de kaart van William Burrough. Reproductie daarvan zie Hakluyt, ed. 1903, Dl. III p. 224. — Op de kaart van Barents 598): Munckvoort. Op van Salingen's kaart (1601); Monckafiort. Het is de fjord beO. de Pecheneafi^j 212 Wildwahren, die sie desz Winters unnd Sommersz eroberten, dieselbe zuverkauffen, so lange Erich Munck dar Vogt wahr etc. Anno 64. fuhr Philips Winterkonig wieder von Antorff, der meinung, dasz Erich Munck, dasz Wardhuser Ambt noch in Befehlich hette, mit einem Schiff vonn Antorff, die Latinische Barck gênant, da Johan de Wisscher Schiffer auf war, und Hans Loff von Mecheln Sturman, und segelten dahmalsz dass erste mahl buten Norwegen umb, bisz gehn Wardthusen, und wie sie dar angelangt, funden sie dar fur ihnen, Jacob Hanszen, der dahmalsz des Ambts Vogt wahr, der den Philips Winterkonig, Schiffer und Sturman gefenghlich einzoch, und beschuldigt sie, dasz sie wieder der von Bergen, Druntheim, und desz Contors zu Bergen Priuilegien gehandelet hetten, und foderten'daruber von den Gefangenen Schiff und Gudt, und sagt, sie hetten ihren Halsz verbrochenn etc. Wie die Gefangenen nhun ein Zeitlanggesessen.gab Godt ein gutfischiar, Cp- 34°' dasz die Lappen, Norleut.unndMonniche.so viel gefischt hetten, dasz man kein Jacht noch Schiff bekommen kont, die den Fische nach Bergen brachten : Also handelt gedachter Jacob Hansen mit den gefangenenn, dasz Sie mit ihme nach Bergen segelen, und seinen, oder Kon. Maytt. fisch und Trahn dohin bringen, und bei ihrem Eide verschweren solten, dasz sie wieder der von Bergen, Trundtheim, und desz Contors zu Bergen, wissen und willen, dohin zu handelen, nicht mehr kommen solten etc. Welchs also gescheen, und sein also die Gefangenen entledigt wordenn, und mit Kon. Maytt. oder desz Vogts fisschen ghenn Bergen gesegeit, dar dem Schiffer noch seine fracht bezalet worden, umb dem fissche dohin zu bringen. Und wie Philips Winterkonig zu Wardthausz ausz der Gefenknisz kommen, und die Monniche von Monckeforth vernhommen, dasz er ein Eide hette mussen schwerenn, dasz er aldah nicht mehr zu handlen kommen solt, besprachen sie sich mit einander, dasz er zu Monckenfort in diefiorde kommen soll, dah wollten sie ihme desz negsten Jahresdarnach alle fissche, Lax, Trahn, undt Wildtwaren samblen, gegen seine Ankunft. Folgends Jares Anno 65. hat Johan von Reyde und Cornel.de Meyer Simonsen seine Marschopey oder societet gestarkt, und zu sich in Companie genommen, Johan de Herre «), und Philips Dausi «) zu Antorff, dah von Brugk 3) bürtig, und von Enkhusen Johan Westerman den Burgermeis- 1) De Heer? 2) Dozy ? 3) Brugge. 213 ter i), und seinen Sohn Willem Jansen Westerman, und Philip Winterkoning 2), und Sturman Hannsz Loof, der zum Schiffer gemacht wurde, und ihre societet oder Companie wurde intituliret, Johan von Reyde, Cornel. de Meyer Simonsen, de Herre und Companie. Und gaben dasz Hoff von Burgund, und den Herrn von den Orden, die dahmalsz nebensz Madama du Parma Gubernatores in den 17. Prouincen waren, solchs zu erkennen, und erworben darauff Octroy und Licentz die Nordenland zubesegelenn und zu bereisen, alle Norden und Osten Hafen bisz in die Mosschow, inhalt des Konigs zu Spanien Patenten, under desz Konigs Handt und groszem Siegel, so ihnen Lateinisch, Frantzosisch, und Hochteutsch darauf zugestelt worden, an alle Potentaten, dah sie mochten anlangen, beforderlich zu sein, mit Schiffen, Wagen, Pferden, Steurleuten, und notterftigem Volck, für billiche Bezalung etc. und hat ermelte Companie, den Philip Winterkonig selb Vierde zur Kaufmannschafft bestellet, mitobgedachtem Schiff gehn Wardhausen abgefertigt, mit Geschutz und allem woll versehen, aldah ein Sturmann einzunehmen, und domit nach Monckefort zu segelen, denn er auch dafur bezalung erlanget, wiewol esz wieder des Schlosz Vogts, Jacob Hansensz eigenen willen gewesenn. 34l,l Derselbe Winterkonig hat dasz Schiffe zu Monckefort mit fisschen, Tran, Lax und andren waren beladen, an seine Consorten wieder zurugk gesannt, und eine RuszischeLodie mit 13. Ruszischen Knechten geheuret, und sein uberige Wahren dareinn geladen, Sich domitt nach Sanct Nidasz 3) zu begeben,und nach der Mosschow zu ziehen, und wie sie bei Osten Kildin 4) bei Tiber Nesz 5) kommen, sein sie, wegen Contrari Windes dar in die Einwichen zu Reide gelauffen, da noch eine Ruszische Lodi zu ihnen kommen, mit etzlichen Ruszischen Waren, die sie mit Winterkonig Verhandelen wolten, wie auch gescheen, und wie der Russe desz Winterkonigs kostliche Waren gesehen, sein die Russen mit geitz vergifftet worden, und haben bei Nachtzeit des Moncken Lodi, da der Winterkonig *) Waardoor verklaard wordt dat de handel al spoedig, ook van Enkhuizen uit, gedrein Werd. a) Sic. Winterkoni;«g. 3) Nikolsk, aan een der mondingen van de Dwina, bewesten het. egenwoordige hrcassi£eL Daar ongeveer hadden de Engelschen sedert 1557 hunne factorij op het Rozen Eiland. 4) Kildin eiland; draagt nog dien naam. 5) Kaap Teriberka, met Teriberka Baai, 30 K.M. beoosten Kildin. Op van Salingen's kaart:Tiribernesz. 214 mit seinen Waren uffe wahre, im Schiffe uberfallen, und desz Winterkonigs dreyen dienern, neben dreizehn Russen, im schlaffe die Keel abgeschnitten, und Winterkonig, der wacht wurde, auch hart verwundet, wiewoll er an Lande kam, dar Sie ihn noch hinder einem Baum mit einer Phlitzen durchschossen; Also dasz Moncken Lodi an Strande gesegeit, und alsz desz Winterkonigs Guter, die Sie laden konten, geplundert, und vermeinten die 17. Todten zu begraben, ist noch ein ander Lodi darzu kommen; So seindt die Morders mit der beute davon gesegeit, und am Lande lassen liegen 4. Oxenheubt Wein, etzliche Laken, und noch andere Waren, die sie nicht hetten konnen laden, dadurch dieser Mordt ann Tag kam, und denen von Colmoger 1) zu wissen gethan wurde, die alszbaldt Leute mit Schreibers dohin abgefertigt, alle Sachen zu besichtigen und zu beschreiben. Die Companie aber von sollichem Mordt nicht bewust, haben, alszbaldt dasz grosze Schiff uberkam *), noch 2. Schiffe ann Winterkonig abgefertigt, mit allen Waren, dah er umbgeschrieben, welche Schiffe zu Monckefort denselbsHerbst noch angelangt, habenn dieMonniche dasz eine fluchs wieder umb gehn Antorff abgefertigt, der Companie Zeitungzu bringen, von dem Mordt und Roube, so uber Winterkonig und ihre Knecht kommen wahr, unddaszanderSchiffmitCornel:deMeyerSimonsen,undJemin Nielands gehn Malmusz 3), mi t einem ihrer Steuerleut zum Winterleger abgefertigt und verordnett: Wie dasz Schiff zu Malmusz angelangt, da waren nicht mehr als drey Heuser aldah, darinnen wonet einer mit nahmen, dohmalsz geheissen Simon Wensin, aber jetzt, weiier jetztMonck geworden, ist er Tsergen Wensin gênant, und ist ein StiffterPetri und PauliClosterzu Malmusz etc. und Filla Ous, und der elteste von Mokrousetc. undlieffen alle zu holtz, wie Sie dasz Schiff sahen, und liesz sich keimandt in viele tagen sehen, so dasz aufs letzte der MunckenSteuerman der unser Schiffe gehn Malmusz gesteuret hette, sie uffgesucht, und zu erkennen gab, dasz wir fromme ehrliche Leute wehren, und domit beredete, dasz siezu unserm Volkekamen: Wie nhun die Einwonere zu unserm Volcke kommen, haben sie mit unsers Volcks bewilligung, zu den Schatzleuten Wassilei Alexei, und Dauid Ka- [P-3^ nize, so dahmals uber gantz Laplandt Schatzleute gewesen, die zu Cande- 1) Kholmogorui, de toenmalige groote handelsplaats aan de Dwina, gelegen boven het tegenwoordig Archangel. 2) Namelijk het schip dat Winterkoning beladen naar Vlaanderen terug had gezonden. 3) Malmusz is de Lapsche naam van Kola (Grönlands Historiske Mindesmaerker III p. 636), eigenlijk Mallues. Zie ook Büsching p. 308 en de kaart van Van Salingen. 215 lax i) wonhaftig waren, geschickgt, die auch alszbaldt zu Cornel: de Meyer Simonsen gekommen, Ihnen auch klaglich den groszen Mordt zuverstehen geben, und Cornel: de Meyer darzu aufgerust, dasz er nach der Mosschow, den Mordt zu klagen, ziehen soll, wie auch gescheen, und weiter unnotig davon zu schreiben. Die vorgemelte Companey aber, haben Simon von Salingen inn negstfolgenden óósten Jar noch mit 2. Schiften gehn Monckfort und Malmusz abgefertigt, weill er der Compagney Buchhalter wahr, denn Handell dah im Lande zu treiben, in Hofnung, wieder zu erwerben, wasz dah verloren wahr. Und ist Simon von Salingen zu Monckfort denselben frueling woll angelangt, und dasz Schiff, so dah von Cornel. de Meyer war liegen plieben, auch aldah zu ihm bescheiden, dieweill zu Malmusz dohmaln keine Ladung wahr; So hat Simon von Salingen alle 3. Schiffe zu Monckfort und Keerwagh 2) beladen, mit so viel fisch, Tran, Lax und anderen Wahren, alsz zu bekommen gewesen, und von den Monnichen 2. Lodingeheuret, zu den uberigen Waren, nach Malmusz zu bringen, domit bie Winter Zeiten weiter insz Land zu versuchen, daer auch woll angelangt: und kurtz nach seinem Anlangen zu Malmusz kam Cornel: de Meyer von seiner Mosschowschen Reise, wieder zurugk, und war zu Nougorot 3) angehalten gewesenn, Mann hett ihn nicht wollen uffstettigen, weil desz Groszfürsten Tittul in der Octroye nicht grosz genuggeschrieben wahr, doch wurde Cornel: de Meyer berichtt, dasz der Oberiste von der Nouogorot, von der Engelischen ComPaney 4), und von den freunden der Morders darzu kaufft wahren, dasz mann ihnen nicht uffstettigen soll, domit die Klage von diesen Morders für den Groszfürsten nicht kommen soll, auch dasz der Englischen, in ihrem Sanct Niclasz S) handel, der kurtzer Jaren zuvorn angefangen war, nicht'gehindert sollen werden etc. Wie nhun Cornel: de Meyer bei Simon von Salingen kommen, haben sie sich beide in Ruszische Kleider verkleidet, und etliche ^■uszische Diener angenommen, und sich mit einem Bohdt gehn Candelax 6) begeben, und mit einm andern Bodt langst der Seh uber Keretti *) Kandalaksja. — Gemakkelijk voor den handel dat de ontvangers zoo ver weg w°ondenl a) Op van Salingen's kaart: „Kiorwagevels", d. i. de N.lijke punt van het Visschers Scniereiland. De oude naam is Kierwags Naes (zie Atlas Björnbo). 3) Novgorod, ten Z. van het tegenwoordige St. Petersburg aan het Ilmen-meer. 4) Natuurlijk werkten de Engelschen tegen. Echter kan er destijds ook een Ned. factorij te Novgorod geweest zijn. Chancelor (1553) verhaalt reeds dat zij er destijds bestond. 5) De handel op Kholmogorui. 6) Kandalaksja. 2l6 Kieni, und Zuyen i), und darvon dannen nach der On 2), negst uber den Cargopolinschen 3) wege, nach der Mosschow begeben, dah Sie beide auch woll zu Stephano ïuerdikouw 4) kommen, der fur den Groszfursten zu Antorff bey ihnen gewesen war, so war es eben im Anfang der Ufriszung, da die groszte Tiranney im gantzen Musschowischen und Nouogorotischem Gebiete entstunde, der Twerdikow aber, gab Cornel. de Meyer und Simon von Salingen zuverstehen, dasz esz nicht gudt sein soll fur sie, die Sache dem Groszfursten in solcher Ungelegenheit furzubringen, auch deswegen, dasz sie sonder angeben den heimlichen wege in Russischen Kleidern einkommen wahren, etc. Dadurch sie gedrungen wurden, von der Mosschow nach der Nougorodt zu ziehen, der de Meyer gab sich von der Nougorodt, mit Doctor Adrians Blocken von Leuenszs) Pasz nach der Narue 6); und [p-343'1 Simon von Salingen begab sich in Nougorodt zu handlen mit Perlen, Kleinodiën undt Geldt, so er bei sich gehabt, und foderte viel Kaufleute mit Wachsz, Flachsz, Leder und Bockleder nach Soenna und Zityen 7), die ihm die Waren also dahr zufureten, und zog postweisz wieder nach Malmusz, all sein Lacken, Pfeffer 8), Zinwergk und andere Wahren zu holen, und den Neugorodischen Kaufleuten entgegen zu bringen, wie auch geschach, Also, dasz der von Salingen dasz Jar von 66. und 67. dasz gantze Lande durchzoge, mit Botten uff den Herbst und Frueling, und desz Wintersz in Laplandt mit Rhynszthuren 9), und im Carellandt 10) und rusz- 1) Keret, Kem en Schujorjezh (aan de Schuja-baai), alle drie gelegen op de Karelische kust, d. i. de westkust der Witte Zee. 2) De Onega-rivier. 3) Kargopol, aan de Onega, benoorden het Latscha meer. 4) Het eerste en oudste bericht omtrent een Moscovisch gezant in de Nederlanden. Hij moet dan vóór i566 te Antwerpen geweest zijn. In 1567 zond de Grootvorst twee handelsagenten derwaarts (Cordt p. 246). 5) Dr. Adriaan Blok (van Leuven ?) is, zoover ik weet niet uit de Russische historie bekend, wel kwam omstreeks 1566 een Hollandsen apotheker, Arend Claussen genaamd, naar Rusland; hij bleef daar zeker 40 jaar werkzaam. Eerst in 1582 wordt de Hollandsche medicus Johan Eylof vermeld (Cordt p. 2S3/,s4). 6) Narva aan de Finsche Golf. 7) Suma, aan de Karelische kust der Witte Zee en vermoedelijk Schuja (Schujorjezh) dat op van Salingen's kaart Suyen heet (hierna Zuyen). 8) Peper was natuurlijk een echt Zuid-Nederlandsch product, daar Antwerpen, door de verbindingen met Lissabon, de pepermarkt was. 9) Rendieren, Skand. Rensdyr. 10) Karelië. 217 landt mit Schlitten und Pferdten etc. Und hat also 2. Winter nach einander den mehren teil in den Dorffern oder Flecken Somma »), Zuyen 2), Kirin 3), bisz den fruling 68. mit der kaufmanschaft erhalten, etlicheRussen und Corellische Knechte im dienste gehabt, sich auch mit den Obersten und Eltesten der Dorffer auch Pfaffen befreundet, Bancketten mit ihnen gehalten, oftmalsz auch in ihrem Rathe geruffen ist worden, darum under anderen oftmalsz die gelegenheit der ortervon CorelliaundLappiaberichtett ist worden; Auch wasz für Kriege, wegen der Nougorodt und ihrer herrschafft gewesen ist, wasz schlachtung inm erobern des Carellands zwischen den Mosschowiters mit den Konigen von Schweden und Norwegen ausz Ostfinlandt, Schweden und Norwegen darausz erfolgt, etc. Dah berichten die von Kiein 4), ein sehr alter Mann, Alexeia Wasiliowitz etc. Potsoloy etc. von Zuyen, Wosillia Tottrau, auch ein gar alter Mann, der alte Roszlakowsche, der 3. Sohn hette, alsz Charlente, Juanund Micheyllou Roszlakow, der jüngste war woll 30. Jar, und Jaun Perfiliew Schoumin zu Wirma dem Simon von Salingen, wie sie den Corellischenn Kreige nach der Einnehmung Nouogorods belebt, und dasz gantze Lande von Nouogorodt Nordwestwerts bisz an die Wina 5), und West-Nordwestwerts uf, bisz an die Wiga &), all Corellisch wohr gewesen, und von den Mosschowiters erobert, und die Lande von der Wiga, Nordwestwerts uf bis Candelax 7), Nordtwerdts auf, all unter Norwegen gehöret haben, wie auch deszgleichen bericht hat, Teodor Zidenowa zu Candelax, der für ein Russischen Philosophum gehalten wurde, dieweill er Historiën von Corellandt und Laplandt geschrieben, auch sich unterstunde, die Carellische Sprach in Schrifft zu bringen, die nie kein Mensche geschrieben hette, So uesz er mich 8) dasz Alphabet sehen, und Schrifft, den Glauben und Vater unser, und auch auszgelegt, von ihm selbst gepractisiret etc. der offentlich aussagte, dasz Laplandt unter Norwegen, und Carellia unter Schweden 1) Suma aan de Karelische kust der Witte Zee. 2) Schujorjezh zie hiervoren (Schuja). 3) Kem, dat op van Salingen's kaart Kiem heet. 4) Kiem of Kem. 5) Dwina. Op de opgegeven richtingen kan men niet aan. 5) De Wyg (Vyg) rivier die in de Golf van Onega (Witte Zee) uitmondt. Op van SalinSen's kaart heet zij Vigga, uitmonderde in de Owiga-baai. 7) Kandalaksja, aan de Kandalaksja-baai: de N.W. waarts, in een punt uitloopende golf der Witte Zee. 8) Hier is dus zeker van Salingen zelf aan het woord. 218 gehoret hette etc, Sie verzehlten mir auch, wie die heilige Menner Jsoissinia und Sauatea, dasz Closter Soloffky uf der Insel i) gestifft hatten, mit etichen beredungen, die ich für ein Fabel hielte etc. Auch verzehlten sie mir, wie sie dasz Carellen erobert hetten, dasz die Konige von Schweden und Norwegen noch einmal kamen wol mit 300. Segelsz, klein und grosz, Jachten und Schiffen, und lagen in der Nemetskoy-Stanewitza »), in der Insel Cousowa 3), dah dahmalsz noch ein alt Schlosz aufe wahr, dasz von ihnen gebawett wahr, und dasz sie alldah lange Zeit waren, undt Godt strafft die Schweden und Norweger, dasz er Regen, Nebel und finsternusz uber sie kommen liesz, dasz sie schier blind worden, und dasz sie bei Knejosz Saggubla 4), welche liegt in der inwicht zwischen Kaudaka s) und Kandalax, ein grosze Schlacht theten, da viell von Ruszischer Fürsten geschlagen wurden, doh die Jnwich 6) den Namen von hette, Kniaessa-Guba 7) etc. Und wie dasz gescheen wehre, wurde under Kousewa 8) ein Vertrage zwischen den Russen, Schwedischen und Norwegischen gemachet, dasz sie mit ihren Schiffen zurugk segelden, und wie der Vertrage gescheen ware, wurde esz uber den Norwegern und Schweden wieder klar etc. Berichten auch, dasz sie profiant halber verziehen musten, sieder der Zeit blieb Carellandtan den Grosfürsten in frieden.bisz König Jan mit dem Mosschowiter wieder umb Carrellandtanfieng zu kriegen. Der Triffaen hat Simon von Salingen auch berichtet, wie er die Kloster in der Monckenfort erst angefangen zu bawen, wasz ihn darzu verursachet, und wie er darzu kommen etc. Er war ein gewaltigerKreigsmann gewesen, wieder den feindt, auch viel Volcks abgenhommen an der Grentzen, und geraubet, und hett viel Bluts vergossen, welchs ihn gereuhete, und hette grosz leide darumb: daher verschwur er sein Tagk kein Leinin zu tragen, und hesz ihm einen Bandt umbs Leib machen, unnd woll in der Wildtnüsz von^allenMenschen bei den wilden dueren Godt Panitentz thun, kein 1) Soloweski eiland, tegenover de Karelische kust, waar van Salingen zich destijds bevond. 2) ? 3) Kusow eiland, tegenover Kem. 4) Knashaja, aan de Kandalaksja baai. 5) Kowda, aan de Kandalaksja baai; op van Salingen's kaart: Koeuda. 6) Holl. „inwijk" = baai. 7) Knashaja, zie voren. 8) Kusow eil., zie voren. 219 dranck da Hopfen inne wahr, mer drinken, kein fleisch mehr essen, und dergleichen Ding etc. daszerdarumb an den Ort, oben der Monckefort, ein kleines Stublin bawete, und nahm sein Bilder mit sich,dah er Godt bei ehrete, wohnetedahein geraume Zeit, dasz er keinn Menschen sach, asz nicht anders als fisch, die er selbst finge, und wurtzlen und Behr, die er im Holtz lase, so dasz seines heiligen Lebensz an andern Orten gerumet wurde, und ihme viel Volcksz, wie sie von seiner Kleuszen so er in der Wüsteney gebawett, gehoret, zu besuchen quemen, die ihn darzu baten, er mochte da ein Kirchen bawen, seinem Godt zu dienen, so dasz er ein klein Capell gebawet hat, da er ein schwartzen Pfaffen i) einhielte, die ihme Mesz fürlaszetc.unndzohedahmalszdieCappen an. Nach Erbawung der Capellen, kame noch mehr Volck, ihme zu besuchen: Jn summa, dasz sich die fisschers auch zu der Capell verfuegten, und schatz zum fisch zu der Capel, dasz durch solchen Schatz ein grosz Closter, ein Meil weges niederiger an der Refier gebawet wordenn, die fischers auch begaben sich, alsz siekranck worden, zu der Kappen: Dasz Closter aber war Anno 65. noch uber 20. Monnich und ungeferlichlich 30. Laecken oder Kloster-Knecht nicht starck; Wie aber die Schiffart dah erst quam, begab sich Anno 66. und 67. vielVolckszvonColmogora), vonCargopoli3), und Suyen4), mit ihren Waht ren dohin, die auch all ihr Gaben zu verbesserung desz Closters, umb den 345'^ Lappen, auch zu dem Reussichen Glauben zu bringen, gaben, Also dasz A-nno 7 2. wie Simon Salingen dah noch einmahl mit seinem Schiffe Winterlager hatten muszte, waren sie uber 50. Monnich und uber 200 Bieltzen °der Klosterknechte stark, und hetten die andern die Kirche all gebawet. Jm selben Jare bekamen die Monniche Zeitung ausz der Mosschow vom Groszfursten, wie Kön: Maytt. zu Dennemargken nicht zufrieden wehre, dasz die Monniche, dah so starck gebawet hetten, und dasz der Groszfürst WUrde Anno 73. gegenn den frueling dah schickgen, umb die gelegenheit der orten zu erkundigen, und mit dem Königreich Norwegen eine Grentze zu machen. Jnn den Jahren hetten die Monniche allbereit dasz Land mit lr»rem Closter Volgk besetzt, und lieszen alle Laxfang in den Jnwichenn, vonKierwags-Nesz s), bisz den Warhanger Jnwich 6) befischen: Wie aber Anno 73. die Ruszische Bojharen, oder Gesanten, dasz Laplandt besich- *) De Lappen werden dikwijls „zwarten" genoemd. 2) Kholmogorui. 3) Kargopol. 4) Schujorjezh. 5) Kaap Njemetsky, zie hiervoren noot 2 p. 215 (nieuw). 6) Varanger fjord. 220 tigt haben, und Kön. Maytt. zu Denmargken Gesanten ihnen nicht begegnett, haben sie ein Grentze gemacht, zwischen Paesz-Reka i) und heszenalle Reussen von Polnoy-Reka .) aufbrechen, und raumeten dasz den Norwegischen wieder ein etc. Und esz ist dasz Closter, und alle Handel alsouort in Laplandt alle Jar darnach noch mehr unnd mehr zugenommen, und mit Volgk an allen Orten von Corellen gepflantzt worden, die wegenn des Kriegs, so zwisschen Schweden und Reussen, wegen des Corellandes entstanden, auch sonst anderer Tiranney, so in Ruszlandt, in sollichenn Zeiten gehanthabt worden, davon sie ausz Ruszland und Corellen gefluchtet, und sich in Laplandt niedergesetzt etc. Malmusz belangende, da die Antorffer Schiffe Anno 6S. erst dar quamen, waren nicht mehr alsz drey Heuser, dah hieuor von vermeldet ist etc. Anno 66. folgeten die Schiffe, dah Simon von Salingen selbsz mit kam: Anno 67. folget wieder ein Schiffer, der ein sonderliche Societet gemacht, und Anno 66. vorgemelter Companie gedienet hatte. Anno 68. blieben alle Schiff mehrenteilsz ausz, wegen der Zwispalt, so zwischen Kön. Maytt. zu Hispanien und den Engelischen entstunde, des Parlaments halber, so Duc de AIba angestifftet hat in Engelland, doch quemen die Russen mit viel Wahren ausz Ruszlandt in Laplandt etc. Anno 69. quemen die Hollander von Enckhusen auch dar, auch Schiff von Bergen auf Soem, die alle Steuerleute von derersten vorgemelten Companey Volgk geheuret hetten, dasz Botszleut gewesen waren, wurden Steurleute 3)etc. Anno 70. quemen Jtalianer 4)mittSchiffen von Enckhusen,und auch sonst von allen orten Schiff, unnd es siegelte Simon von Salingen mit einem Schiff.und Martin Clauszen 5) von Enkhusen dasz erste mahl in der CarelhschenSeh nach Sollof ky, Kousewa, Suyen undSoenna 6); die Jtaiianer siegeltennach Sollof ky, mit viel Handwergksz-Leuten, Konstlern etc. und 1) Verm. Pechenga fjord, die op van Salingen-s kaart Paytzera heet. Tegenwoordig loopt de grens iets westelijker. *) Dezen naam kan ik niet verklaren; misschien is Polmak bedoeld, gelegen aan een riviertje dat in de Tana-fjord uitmondt. 3) Men kan hieruit lezen dat de Compagnie Antwerpen-Enkhuizen was uiteengevallen. 4) Italianen waren al in 1555 te Moskau.zie Hakluyt II p. ag3. 5) Merkwaardig dat de oude Russische bronnen ook van een apotheker Arent Claussen gewagen; zie noot hiervoren bij p. 343. 6) Voor de plaatsnamen, zie hiervoren. De Nederlanders bevoeren dus de Witte Zee 221 lp segelten von dannen nach der Onega, und von dar zohen sie nach Mosco. M^ Alsz Simon von Salingen die erste Reyse von Soenna rumdt umb von der Carellischen Seiten mit einem Bodt langst dasz Land, und runds umb Laplandt, alle Haffen gediefft, abgepfeilet, und auff ihrer Longitudo und Latitudo die Landstreckunge gemessen, und Poli Hoche gebracht, alle Haffen und Strome wol gemessen und gediefft *), bisz under Onega, langst Soenna, Suyen, Krem, Keretti, Kaudaka, Candelax, Poriaguba, Omba, Casseranzi, Warsega, Holtz oder Crosz-Eilandt, Trehe-Nesz, Trehe-Oeyne, Adeler Nesz, Hilgen Nesz, Sanct Jans Nesz, Nokoy, Sieben Insel etc, bisz. Kildin, und dar von dannen bisz gehn Malmusz 2) etc. Alle Jar wachszeten die Lander mit Volck ann, die Schiffart wurde auch groszer, dasz sich alle Wahr deureten, dasz Simon von Salingen den Handel in der Carellischen Seh triebe, auch zu Warsega, Omba, Treh Nesz Haffen Nakoy 3), und andern Orten. Esz kamen auch all die Zeit, bisz im Jar 81. keine Russen Boyaren ghen Malmusz, auch kein Zehender, unnd kein Zolner. Aber Anno 68. wie die Aufriszung anfieng, da die van Colmogor, so von desz Groszfürsten Ufriszung wahren, die vonn Warsega fur ihr Erbgudt zu besitzen, fur dem Groszfürsten verklagt hetten, daher Uneinigkeit entstunde, so unnotig oder zu lang sein hie zu beschreiben, So wurde einer mit nahmen Bassarga Feoderowitz, von der Mosscho mit etHchen vom Adel und Volgk abgefertigt, dasz Dorff Suyen, Kieni, Keretti, Kandelax und Omba 4) zu straffen, zusambt den Warsegaschen, darumb, dasz sie die Uneinigkeit, so zwischen den Colmogerschen und Warsegaschen gewesen, nicht geweret hetten, und ermelter Bassarga schatzet etlich tausent Rubel von vorgemelten Dorffern etc. Vor der Zeit waren auch keine Boyaren in Laplandt gewesen, die Lande Wurden durch Schatzleute regieret, als Wasilli Alexei 5), Wassillie Corauin reeds in 1569; maar zij bleven in het westelijk gedeelte daarvan. Eerst in 1578 bezochten 2. de Dwinamonding. x) Dus reeds in 1567 a 1568; zie hiervoren. 2) Suma, Schujorjezh (Schuja-baai), Kem, Keret, Kowda, Kandalaksja, Porja, Umba, Kaschkaranza, Warsuga, (?) ■ Kaap Korabelnyi met de Tri Ostrowow (3 eilanden, Kaap Orlov, Swjatoi Noss (heilige kaap), Jokansk, Nokujew eiland, Sem Ostrowow, Kildin, Kola. 3) Zie hiervoren. 4) Zie hiervoren. 5) Alexei en Canize waren de te Kandalaksja wonende ontvangers waarvan boven (p. 342) reeds sprake is geweest. 222 zu Kandel D d ^ nachihnen Nezey Poppoy, JürgOuri,darnach oder gaben braehten und gaben, wurden Schatzleute in Laplandt etc. Bis dasz Jahr 8.. dakam dererste Boyaren Ouierko Juannowitzgehn Malmusz, und stiftet dar den Norgischen ein Gasthoff, und maeht ein Wage naeh Norg.schen gewieht, braeht von allem dasz Zehende auf, und andere besserung i) etc. Anno 83. wurde die erste Ostrogha, oder Brustwehr. von Maraka Foedorowusch, zu Malmusz gebawett .,. Anno 84. verklereten sie, dasz die Kon. Maytt. zu Dennemarckenn nicht zuwieder gebawett wehre etc. Und so haben sich die Boyaren nach den Jaren Anno 88. mehr und mehr gestarckt, und ,n Laplandt eingedrungen, auch in Finnemarken und Norwegen, wie andere, die naeh Simon van Salingen, sieder Anno 88. dohin gesiegelet, erkleren mugenn etc. i) Maar daarmede was de goede tijd voor de koop.ieden uit en zij zagen dat we. in, want zuveregdenhet centrum van den handel reeds eerder naardeDwina-monding; regeeringstoezicht was nu toch niet langer te ontgaan. in P .Tv KOlarTt0e" " V°0rgeSteld °P ^ P'aat ,egen°Ver blz" 59». voorkomende ra G. de Veer's „Drie Seylagien." II. INSTRUCTIE i) voor Wilhem Barentsz. waer naer hy hem sal hebben te reguleren, omme die reyse by Noorden (Noua sembla a) om, t' ondersoucken, ende te vinden naer 't Coninckryck van China etc. 3) Inden Iersten sal den voorszeiden Wilhem Barentsz. stuerman het volcommen commandement hebben, ende goede ordre houden ouer spys, ende dranck, deselue ten meesten oorbaer gebruyckende, ende daerbenevens goede discipline houden ouer alle tscheepsvolck, achtervolgende d' artyckelbrieff daerop gemaeckt, Ende sal den voorszeiden Wilhem Barentsz. stuerman met zyn schip, ende schipsvolck in dese maendt van Meye hem gereet vinden int meersdiep, omme van daer met de twee andere schepen totte voyage gedestineert de voorszeide reyse te voorderen soohaest alst doenlyck ende mogetyck sal wesen, 1) Uit „Register der Instructien van de St. Gen. 1588-1611" Algemeen Rijks-Archief. Vroeger afgedrukt bij Muller „Noordsche Comp">" Bijlage I. a) De woorden tusschen haakjes geplaatst zijn in het origineel bijgeschreven door Oldenbarnevelt zelf. 3) Dat deze instructie niet aan Nay en wèl aan Barents werd verstrekt, is volstrekt niet vreemd. Nay had met deze instructie (waarvan hem wel een afschrift zal zijn verleend) niets kunnen uitvoeren. Hij en Barents gingen in den grond zéér verschillende reizen maken. Zij «mden samen uitzeilen om bij de Noordkaap uiteen te gaan, de een naar Noord-NovaZembla.de ander naar Straat Waygatsch met het enkel voorbehoud dat degeen die niet slaagde den ander achterna moest zeilen om dan gezamenlijk te onderzoeken wat er in de eenig mogelijke richting te doen stond. Eenigszins vreemder schijnt wel dat niet de vroedschap van Amsterdam, maar de Staten«eneraal de Instructie vaststelde. Men bedenke echter dat er twee provinciën inde zaak gemoeid waren en dat er een geval mogelijk werd geacht dat de schepen van Barents en die yan Nay samen moesten werken. Dat dus de Generaliteit de leiding in handen nam was zeer loffelijk. Zoomin als Nay iets aan deze Instructie van Barents zou hebben gehad, kon Barents iets °ebben aan die Van Nay. Men kan zich verzekerd houden dat Nay ook een instructie bekomen heeft. Deze zal, mutatis mutandis, ongeveer van denzelfden vorm zijn geweest als die van B. 224 Ende sullen de voorszeide dry schepen hen byden anderen houden waerouer die Superintendentie sal hebben Cornelis Cornelisz. van Enckhuysen in tgene dat tot voorderinge van dese voorszeide voyage, off reyse sal strecken, Ende oft gebeurde (twelck Godt verhoede) dat dese schepen door storm, of onweder, oft oock door lanckduerige mist, oft ysganck, oft anderssins vanden anderen dwaelden, oft eenich ongeluck ouerquame, dat In sulcken geualle een ydert van d' andere schepen euenwel hare voorszeide reyse sal voorderen, sonder dat d* een d' andereinde voorszeide voyage sal mogen empescheren ofte verhinderen, Ende gepasseert zynde de noortcaep sullen hen alsdan verdeylen te weeten Cornelis Cornelisz., ende Brant Ysbrantsz. sullen haer cours nemen, nade Vaygatz ende Willem Barentsz. nae noua zemla, omme by alle mogelycke, ende doenlycke middelen t' ondersoucken daer door te commen in de zee van Tartarien genaempt Mare tabin, Ende Ingeualle de voorszeide Wilhem Barentsz. door (oft om de) noua zemla niet soude connen passeren sal alsdan gehouden wesen de andere schepen te volgen door de Vaigatz, Ende ter contrarien d' andere schepen niet connende passeren door de Vaigatz, oft door de Vaigatz aireede eenige mylen geseylt zynde, ende beuindende empeschement, oft letsel van ys, sulcx dat zy niet voorder souden connen door commen, sullen alsdan haer voyage dirigeren naer noua zemla, ende d' ander schip volgen, Ende sal de voorszeide stuerman scherpelyck letten op deforme, gesteltenisse ende gelegentheyt van t' eylandt (ende wateren van ende om noua semla, ende alle andere eylanden ende wateren, die hij opte reyse om noua sembla sal beuinden, ende zoo hy nade Vaygats mede compt te seylen, oick) van vaygatz, hoe tzelue gesitueert is, ende op wat hoochte, ende ondersoucken die wyte, ende breete vande canalen derzeluer, Insgelycx die diepten, ende gronden soo aende Noortzyde nae (van) Noua zemla, als aende suytsyde wesende aende custen van moscouien, ende Tartarien, ende van gelycken wat droochten, sanden, ende riffen daer mogen wesen, ende oft daer oock hauenen, oft Reeden zyn om schepen te bergen soo voorden ysganck, als anderssins, Ende daer beneffens wat volck op tzelue Eylandt, Ende aen beyde custen derzelue woont etc. Ende dit alles pertinentelyck aen te teeken ende by gescrifte te stellen, Ende door den canael van Vaygatz gepasseert synde sal de voorszeide stuerman alsdan synen cours nemen oost noort oost, ofte noortoost ten oosten aen op de noortcaep van tartarien genaempt de caep van tabin, ende 225 neerstelyck letten op de hoochte i) van de selue caep, op de gedaente van tlandt ende gelegentheyt vande diepten ende die steylten, oft vlacten vande strandt aldaer met alle voordere circumstantien daertoe dienende. Ende sal de voorszeide Wilhem Barentsz. onder anderen bysonder letten wat eylanden op dese voorszeide vaert gelegen zyn, ende waer. Ende wel distinctelyck aenteeckenen haere situatie ende die hoochte van dien, die commoditeyten van hauenen, ende Reeden derseluer, ende by wat volck d' selue bewoont vvordden, ende voorts daervan alle voordere kennisse nemen, sulcx als hy noodich ende dienstelyck sal beuinden. Van gelycken sal de voorszeide Wilhem Barentsz. acht nemen op de stroomen, ende getyen van dese geheele passaige, soo by westen, als by oosten die Vaigatz, ende wel distinctelyck aenteeckenen op watplaetssen, ebbe, ende vloet gaet, ende hoe hooch dattet daerop vloet, ende hoe lanck dat die ebbe, ende vloet op alle dese plaetsen gaet, Ende bouen dien ondersoucken de nature, ofte qualiteyt vande wateren aldaer te weeten, off deselue sout ofte soet, ofte brack zyn, Ende sal hier van pertinente notitie houden. Alle tgene voorszeid is met Godts hulpe volbracht ende van alles pertinente notitie gehouden, ende alle aenteeckeninge scriftelyck gedaen zynde, soo sullen de voorszeide schepen wederkeeren, ende alsdan heuren cours nemen, die eenen lancx de custen van noua zemla, ende d' andere lanx de eusten van Tartarien, wel scherpelyck lettende op de streckinge ende gedaente vande Landen, ende die hoochte derseluer, mitsgaders die diepten, ende gronden, ende van gelycken die droochten, clippen, sanden, ende riffen met alle circumstantien daertoe dienende, Ende sullen die voors?-eide schepen malcanderen verwachten ontrent het eylandt Colgoyeue. Voorts sal de voorszeide Wilhem Barentsz., ende van gelycken synen °nder stuerman, oft schipper pertinent Journael houden van alle die courSen, geduerende dese voyage, beginnende vanden noortcaep aff, ter tyt dat die schepen aldaer wederom door Godts genade gecomen sullen wesen, Ende sal tallen tyden, ende plaetssen des doenlyck zynde die hoochte aflmeeten gedurende dese voorszeide reyse, als voorszeid is Ende daervan goede notitie houden, Ende voorts van alles een pertinent verbael maecken naer behooren, omme d' Heeren Staten ouergeleuert te wordden. Ende ten eynde een Iegelyck veroirsaeckt sal wesen syn vuyterste debuoir *) Versta: de geografische breedte. 15 226 te doen sal de voorszeide Wilhem Barentsz voor al van syne belooffde penningen betaelt wordden, ende de saecke wel geluckende, ende de reyse door Godts hulpe volbracht ende wederom hier te lande gecommen zynde, Sal de voorszeide Wilhem Barentsz. noch daerenbouen eerlyck gerecompenseert wordden, mitsgaders zyn scheepsvolck nade neersticheyt die een yegelyck in tvolbrengen van tgene voorszeid is gedaen, oft gemeriteert sal hebben. Ende sal de voorszeide Wilhem Barentsz. vande reyse wederom gecommen synde hem vervougen met zyn schip, ende scheepsvolck ter plaetsse daer hy toegerust is, ende hem terstont addresserende aende Magistraten derseluer plaetsse, die hem sullen verclaren, waer nae hy hem sal hebben te reguleren, houdende middelertyt syn volck in scheepsboort, sonder te voren om eenige oorsaecken yemant van henlieden aen landt, oft oock van tlandt aen boort te laten commen. Alsoo gedaen, beslooten, ende gearresteert Inde vergaderinge vande heeren generale Staten vande Vereenichde Nederlantsche Prouincien in Sgrauenhage den XVIen Meye XVc vier ende tnegentich. J. VAN OLDENBARNEVELT. III SCHRIJVEN AAN DE STATEN VAN ZEELAND OF GECOMMITTEERDE RADEN«). .... Wy en twyfelen nyet uWe E en solen hebben verstaen tgene tot noch toe is verhandelt nopende de toerustinge van dry schepen gedestineert om lancs het noorden tot coste van dese provintien te ondersoecken den wegh naer Tartarie China en ander Landen daeromtrent ende is eyntel[yck] naer veele difficulteyten besunder by die van Gelderlant daer inne gemaeckt (vuyt dien de selue saecke nyet en was behoorlyck ende tydel[yck] gepreponeert ende naer deliberatie inde oncosten geconsenteert) niet pluralité van stemmen geresolveert, de Instructie, zoo die beworpen was. Sommige coopl. hebben oyck versocht assistentie en vryheyt van convoyen om te beginnen een nyewe (zoo sy seggen navigatie) naar Westen, voorby de Cap van Bonne esperance, daertoe hebben gemaeckt een seecker Compaijnie gelyck uwe E. solen cunen verstaen bydr copye vande fequeste en declaratie hier mede gaen, maer is tselue versoeck vuyt getycke redenen als vooren gedifficulteert en al noch nyet bewillight besunder oyck nyet mydts dyen [der] gelijcke compagnien hebben meer en voordeden dan andere schijnen te smaken monopolie, stryden tegen de vryheyt van Lande, niet toelaten dat d' een meer dan d' ander in ge'ycke saecken soude gebeneficeert worden. Uwe E. sal belieuen ons te verwittigen op diversche poincten in onse voorgnde begrepen van hunne §°ede meeninge daernaer wy ons solen reguleren .... vuyt 's Gravenhage 18 Mai 1594. Uwe dienstwillige JAN VAN WARCK NICOLAES WILLEM SYMONSZ. x) De brief (in Rijks-Archief van Zeeland) draagt geen adres. IV SCHRIJVEN AAN DE STATEN VAN ZEELAND. Eedele erntfeste Hooghgeleerde voorsienige discrete Heeren *. 2). Nadien wy verstaen hebben vuyt tschryuen vanden Burgemeesteren en Regierders der Stadt Amsterdam dat Schipper Willem Barents mede ten Noorden geseylt hebbende, gelyck zy verstaen hadden dat de twee andere schepen tot Hoorn ende Enchuysen mede waren gearri veert by den voorn, van Amsterdam met de gecomitteerde van de Admiraliteyt aldaer, het bootsvolck vanden seluen Willem Barents was afghedanct ende de papieren caerten ende Iournalen op den schepe bewonden aengebaert ende dselue gestelt in bewaerder Handt hebben wy goetgevonden ende geordonneert de voorn, drie schipperen als Brant IJsbrantsz., Dirxen van Enchuysen, Cornelis Cornelisz. van Middelborch 3), ende den voorn. Willem Barentsen te beschryuen omme op Saterdach acht dagen den eersten October toecomende alhier in den Hage te compareren elcx mit haerluyder papieren caerten ende journalen. Waer van wy Uwe E. by desen wel hebben willen adverteren ende ernstlycst versoucken eenen vanden Heeren ten voorsz. dage alhier te willen doen compareren ten eynde de voorsz. Schippers op alles wel ondervraecht, ende voorts op alle saecken de voorsz. vaert aengaende, wel rypelyck gelet zynde voorts byden Heeren Staten Generael daer inne gedaen mach worden als ten meesten dienste vanden Lande beuonden sal worden te behooren. Hier mede Edele Ernstfeste wijze hoochgeleerde zeer voorsienige discrete Heeren zyt Gode beuolen. Geschreuen in den Hage den 2ost Septemb. 1594 Ter ordonnantie vanden Gecommitteerde Raden van den Staten van Hollandt en Westfrieslandt BERCHEN. 1) Aan de adreszijde van den brief (in Rijks-Archief van Zeeland) staat: de Staten van Zeelandt ofte Hare Gecommitteerde Raden. 2) Op het stuk is aangeteekend: recepta 30 Sept. 1594. 3) Brant IJsbrants, Cornelis Dircksz Strickbolle en Cornelis Cornelisz. Nay. V. BRIEF i) OVER DE EERSTE REIS NAAR DE IJSZEE (1594). VI. sal wel vernomen hebben het arriuement jn hollandt vande IIII scepen, die ouer vier maenden van hier vertrockken, om die nauigatie van Indien te vinden, ende van China achteromme, hebbende haer vornemen verricht, VI. sal weeten, dat die twee, derseluer hebbende die hoichte gehadt vandie witte zee, sijn oostwartz aengeloopen, so om die Reuier Obij te soucken,(van waer aen allen sijden wyt Armenien koemen[de],herwartz worden gebracht, tot beter coepe, als die selue tot Venetia gelden) als oeck dien wech nae Chjna te mogen gebruijcken, alsoe hy naerder is, als lanxs Groenlandt, ende gecoemen aen die Vaigats (die welcke die plaetz is, daer alltijt die difficulteit van passeren is geweest, alsoe Oliuier Brunei tot daer sijnde gecomen,vont selue al toegeuroren, jnt midtse des somers, ende hadde alsoe 18 jaeren geweestz), dese Vaigatz is een Eijlandeken, leggende jn een straete van beide seyden anderhalff meile vant landt, all waer koemende, int leste van Julio, vondent als dat voll ijs, twelck al 4, 5 vadem bouent Water lach, ende daer nae koemende die hette, was jn drie dagen wech, soe Versmolten als ewech gedreuen, door den stereken stroom die daer ginck, waermede die selue scepen, door [t] gat liepen, Geuende die selue dennaemi die Straet van Nassouwe, vervolgende voorts hae[r] reise nae Obij, xvi daeSen langh, soe wel mit contrarie wijndt, vindende een groote zee, ende °uerall groote diepte, 120, 140, 150 ende meer vademen, hebbende r3o nieijlen geseijlt, Ende synde op 20 mylen nae by Obij, vresende of die wijnt gecoert 3) hadde, ende dat sy daer door nijet weder soude door die Vaigatz hebben gecost, om den vorst, die daer stracks begost, keerde wederom, hebbende genoich discouuert, gheene sij begeerden, Deze en hebben nerSens aent landt geweest, dan door die vaigatz sijnde, sagen eenen man opt landt die sy mit een boet aent landt gaende vervolg[d]en, dan liep ewegh, ende stracks quamen op haer 30 ofte 40 mans, mit pijlen sittende elcx in *) Uit papieren van Buchelius, vroeger gepubliceerd bij Muller „Noordsche Compagnie P- 357- De brief draagt geen aanwijzing van afzender of geadresseerde. a) Waaruit men zou kunnen afleiden dat Brunei in 1576 daar geweest was. 3) Gekort in den zin van „te weinig of te schrale wind." 230 een sleede van een hardt getrocken, waer af die Bootsgesellen vervaert sijnde wederom sceepe gingen, dander twe scepen gingen noortwaerts aen ende coemende op 78 graden, vondent landt, twelcke noua Sembla was, waeraf sij gebracht hebben viele mon[s]ters van Christall de montagna, datter mit bergen vol is, oeck van anderen Mineralen, onder anderen van desen en[i]gen Bergen, die se seggen vol gouts soude weesen, Ende gheen volck daer geuonden, hebben van daer gegaen, vonden onderwegen, dese 2 Schepen, die de Straette hadden gepasseert, ende soe syn tsamen thuys gecoemen. Die Staetten schijne willen op die Vaigatz 2 Schanssen maecken, soe om die vaert alleen te houden, alse om dat haer van die volck wt Indien vaerenfde] daer heur vertreck hebben, alst Gat toe waer geuroren, het volck sal mettertyt wonder wtrichten. Godt geue wat salich is. Giellisz heft een passagier gesproecken, die daer mede is geweest, ende hem dese relatie heeft gedaen. VI. ADVIS GECONCIPIEERT BIJ BALTAZAR DE MOUCHERON OP DE VOORGESLAGEN PROPOSITIE BY DE HEEREN GEDEPUTEERDE VAN DE STAETEN VAN HOLLANDT ENDE ZEELANDT *) VOORGEWENT NOPENDE TGENE NOODICH SAL WESEN GEDAEN TOT VOORDERINGHE YAN DE NAVIGATIE NAAR CHINA DOOR DE STRAETE VAN NASSAU. Ten eersten zoo den voorschreven de Moucheron verstaet soo soude t' welbehaeghen van U. E. eenichsins wesen dat dit Iaer 1595 gesonden soude worden naer promotorium Tabin ses schepen, de drye daer van om te senden ofte door te seylen tot int Coninckryck van China, de ander drye om rapport te doene ofte de selue Cape nauigabel is, oock van de gesteltenisse van dijen om het toecomende Iaer te besoigneren tot de fortificatie van de voorschreven Straete ende wat voorder geraeden sal worden tot de behoudenisse van dijen etc. Aengaende de afseyndinghe van de voornoemde ses schepen is ontwyffelyck seer goet ende is te verhopen sal wesen tot grooten voordeele van dese vereenichde nederlanden, dan (onder reuerentelycke correctie) soude raetsaemer achten, dat men in plaetse van ses schepen maer vier en sonde, daer by gevoecht een cleijne Jachte van ontrent 20 Lasten op dat twee yan de selue schepen met de Jachte heure reyse voordere tot in de stadt van Quijnsaij 2) int Lantschap Mangi 3), eylandt van Jappan ende in de stadt van Cantam in coninckryck van China, ende dat de twee andere weder keerden tot in dese Landen rapport doende van de gelegentheyt van den voorschreuen Caep ofte promotorium Tabin. Ende de oncosten diemen soude doen voor de wtreedinghe van de an- *) Het stuk is (aan het slot) gedateerd 6 April (1595) en blijkens aanteekening daarop voorkomende den 8 April ingekomen ; het bevindt zich in Rijks-Archief van Zeeland. a) Quinsay, naar Fuh-kiënsche uitspraak „King-su" beteekent: rijkshoofdstad. Zie Linschoten „Itinerario" ed. Kern (1910) Dl. I, p. 94 en noot aldaar. 3) Bij Jan Huyghen: Paguia d. i. Paquian (Peking). Zie Linschoten, ed. Kern Dl I, p. 93In den zin van de provincie waarin Peking ligt, komt Mangi reeds voor bij Marco P0I9 Caput LI. 232 dere twee schepen dat U. E. die bestede tot onderhoudt van twee hondert mannen, tot bewaernisse ende fortificatie van de voorgenoemde Straete genaempt Nassauue. Want dat U. E. de ontdeckinge doet doen vanden Cape tabin ende weder de schepen laet keeren sonder dat U. E. possesseur blijue ende versekert vande voorgenoemde Straete sal een saecke wesen geheel dangereux, ende tenderende (myns bedunckens) tot naerdeel van dese vereenichde Nederlanden, want alsoo de ontdeckinghe ofte gestaltenisse van Cape tabin niet secreet sal blyuen, indijen dat naer U. E. meyninghe de schepen wederkeeren zoo is het ontwyffelyck dat de omliggende potentaten t' selue vernemende hen sullen Heer ende Meester van de selue Straete maecken, daer door niet alleenlyck dese voorgenoemde Landen sullen gefrustreert worden van haere pretentie maer oock alle de voorgaende costen te vergheefs gedaen. Wel is waer dat U. E. soude moghen seggen, waer toe dese costen van de fortificatie gedaen, gemerckt de onsekerheijt oft men den Cape tabin sal kunnen voorbij seijlen, ende datmen tselue tyts genoech sal doen alsmen de selue voorbyseylinghe seker sal zijn. Aende selue versekerheijt van voorbij seijlen hebbe ick noo[i]t getwijffelt noch en twyffele noch ter tyt niet, dan tselue U. E. te versekeren waer te vermetelyck van mij gedaen, doch soo U. E. gelieft hen te contenteren met dese naervolgende natuerlycke redenen, dunckt my (onder correctie [)] dat U.E. daer van eenichsins versekert sullen moghen wesen. De selue Cape tabin legt onverhindert van eenighe Eylanden, ende aen een wyde diepe zee, ende naer het beschryuen van diversche autheuren die van de gelegentheyt van t' Landt van Tartarien geschreuen hebben op sessentseuentich ofte sevenentseuentich graeden. Datmen op dijer gelycke hoochte kan zeylen, dat blyckt by de reijse nu Lest gedaen, by Willem Bernartsen i) van Amsterdam die op achtenseuentich graeden geweest heeft. Bouen dien staet te considereren dat onse schepen desen voorleden Somer int passeeren van de Straete geseylt hebben tot op negenentsestich en i) Willem Barents. 233 halrï, tseuentich, eenentseuentich ende tweentseuentich graeden niet door een wijde ofte onverhinderde zee, maer door een enge passagie als U. E. kennelyck is, onderworpen de ganck ende t' drijuen van den ijse, soo men dan met alle de selue engte ende verhindertheyt daer door heeft kunnen seylen, soo veel te meer ende gevoegelycker salmen kunnen seylen door een wyde ende onverhinderde zee. Haijcton van Armenijen i) beschryuende tlandt van Tartarien tot aen de Schytische zee seght dattet vier maenden int Jaer, als naemelyck Julius, Augustus, September en October tselue Landt tot promotorium Tabin niet gebruycbaer en is, ende dat door t' smelten van de sneu ende ijs, die het aartryck aldaer soo modderich maeckt datmen daerop niet en kan gegaen sonder daer by te sincken maer dat de Inwoonders der selue Lande die naer den oeuuer der zee loopen tot den banck van de walvischen zee honden ende zee calueren gebruycken Sleden die met Reenen getrocken worden de welcke het sincken beletten met hun snellich loopen, zoo dat waer is, gelijck het oock waerachtig schijnt lichtelyck is te conjectureren dat het ys wt de zee soo smelt dat het de navigatie niet hinderlyck is. Een seker spaensche Autheur bynaeme Francisco Lopes de Gomara 2) schryft dat in den tijde van den Keyser Frederico barbarossa een canoa, dat is een schip van China van dyen Lande is door storm ende door het noorden tot Lubeeck aengecomen ende aldaer gelost van de waeren die hy gelaeden hadde. 1) Haithonus Armenus: „de Tartaris." Bij Grynaeus „Novus orbis regionum et insula'»m veteribus incognitarum" (Basileae, 1532). Haitho, een Armeniër, dicteerde zijn wetenschap (in de Fransche taal) aan Nicolo Salconi. Eene passage die met dit citaat overeenkomt trof ik in de mij ten dienste staande uitgave niet aan. Eer vindt men iets van dien aard b'j Marco Polo. Trouwens De Moucheron kan hier wel uit het hoofd hebben geciteerd. De volgende alinea, die aldus begint: „Een seker spaensche Autheur bynaeme Francisco Lopes de Gomara" luidde aanvankelijk: „Een seker Spaensche Autheur daer my den naem afvergeten is." De 7 laatste woorden zijn in het handschrift doorgeschrapt en vervangen door francisco Lopes de Gomara. a) Francisco Lopez de Gomara „Historia general de las Indias con todo el descubrimiento y cosas notables que han acaedido desde que se garnaron ata el afio de 1551 con la c°nquista de Mexico y de la Nueva Espana. Caragoca, 1553." Fol. VII: La tambien dizen eomo em tiempo del emperador Federico Barbarroxo aportaron a Lubec ciertos indios en Vl>a canoa. 234 Oliuier Brunei die langhen tyt gewoont heeft in de steden van Casan ende Astrekan, heeft my dicwils mondeling geseet, dat naer dat hy soude ontdeckt hebben de riviere van Obba hy sonder difficulteyt soude mogen seylen tot int Coninckryck China, ende dat hy daer van informatie hadde van den tyde synder gevanckenisse ende in dienst wesende van een Rusche Heer ') die dije Landen aldaer hanteerde. Paulus Jouius die Ambassaet geweest is by den Moscouiter beschryuende desgelycx de Landen van Tartarien seght dese naer volgende woorden 2): Tot den Iungeren ende Wgolien comptmen ouer een scherp geberchte dat syn mogelyck hier voortyts die hyperborische Berghen genoempt geweest, bouen daerop vangt men die edelste valcken, dyer isser sommighe wit met gespickelde vederen, die noemptmen Herodien, het syn oock gierualcken aldaer dat syn der Reygeren vyanden. Heijlighe en vreemde, die en hebben de oude vorsten tot den weydwerck niet gebruyckt het syn oock ander meer volcken dat zyn die Leste Lieden bouen die gene die bouen genoempt sijn den moscouiten chinsbaer wesende die selue en syn den moscouiten noch niet sekerlyck bekent worden want daer en is noch niemandt aen de Hooghe zee gecomen, sonder sy syn alleenlijck 1) Bedoeld zijn de Anikieffs (bij Hessel Gerritsz.: de kinderen van Aniconij) zie mijne Inleiding. 2) Paulus Iovius: „de legatione Moschovitarum" bij Grynaeus „Novus orbis regionuin et insularum veteribus incognitarum" (Basileae, 1332) fol. 539. „Ad Inugros Ugolicosque per asperos montes pervenitur, qui fortasse Hyperborei antui„quitus fuerunt. In eorum iugis nobilissimi falcones capiuntur: ex iis genus unum est can„didum guttatis pennis, quod herodium dicunt. Sunt & hierofalchi ardearum hostes & sacri „* peregrini, quos antiquorum luxusin aucupiis non agnovit. Ultra eos quos modo nomi„nari populos, Moschovitis regibus tributa pendentes, aliae sunt nationes extremae ho.ni„num, nulla certa Moschovitarum peregratione cognitae, quando nemo ad oceanum perve„nerit, sed fama tantum, ac ipsis plerumque fabulosis mercatorum narrationibus audite, sa„tis tarnen constat, Diuidnam innumerabiles trahentem omnes ingenti cursu ad Aquilonem „deferri mareque ibi esse longe vastissimum, ita ut illinc ad Catayum legendo oram dextri „htoris, nisi terra intersit, manibus perveniri posse certissima coniectura credendum sit. Pertinent enim Catayni ad extremam orientis plagam ad Thraciac ferme parallelum, Lusita„nis in India cogniti, quum proxime ad coëmenda aromata per regionum Sinarum Mela„cham usque ad auream Chersonesum navigarint uestesque ex Zebellinis pellibus attule„rint: quo vel uno argumento non longe ab Scythicis litoribus Cathaiem urbem putamus." 235 door sommighe coopluyden worden bekent de welcke mogelyck niet gewis noch geheel waerachtich en syn, maer dat is gewis dat (Diuidna) veel wateren met Haer treckt ende tegen middernacht loopt, ende dat die zee aldaer seer breet is, alsoo datmen van daer tot Cathaij varen mach, alsmen altyts lancx den oeuuer op die rechte Hand blyft, want die van Cathay aent wtterste morgenland gelegen behooren onder den paralel thracie endeis den portugaloysen in India bekent worden doen sy het lestmael door dat Landschap Sinarum tot Melacha toe tot den gulden Chersoneso geuaren syn om specerye aldaer te coopen, daer Hadden sy sabelen duer hen gebracht, wt welcker bewysinghe men veel mercken mach dat Cathay niet verre van den schitischen oeuuer der zee gelegen en is. Stellende daer by dit woordeken(gewis kan men seylen tot Cathay) soomen dan kan geseylen tot tlandt Cathay, sonder difficulteyt salmen seylen tot in China gemerckt tselue Landt meer ende meer naer tsuyden streckt. Oock behoort men acht te nemen op de woorden die zeker Rusche Bootsgesellen in dese leste reyse ontrent de Riviere van Petchora geseght hebben aen Cornelis Cornelisz ende Francois de La Dalle op tgene heur gevraecht worden oft men door Weygats soude mogen seylen, Dat wanneer men daer door waere datmen alsdan vinden soude de groote werme zuyder zee lancx de welcke men soude moghen seylen waermen wilde. Wt alle welcke discoursen ende bevestinghe van autheuren kammen 'ichtelijck eenichsins versekert wesen dat promotorium Tabin, ons niet er» can hinderen in dese navigatie ende dat alle de difficulteyten die hier voormaeIs by diversche entrepreneurs gevonden syn geweest, bestonde int passeren de Strate van Nassau. Want eenichsins waerachtich schynt te syne dat het ys dat ontrent de straete van Nassau gevonden wordt in de maenden van Junio, Julio en bet beginsel van Augusto, is ys dat in de voorjaeren dryft wt de riuieren °bba, Petchora Pysana ende andere omliggende, het welcke door de engde der strate van Nassau ende oock d'ondiepte der zee midtsgaeders dat 236 tegen comen van tlandt van Wygats niet gebriseer noch te niete can commen, als het wel soude moghen gheschieden, soo de zee daer diep ende wyt waere om hem te spreijden, want het waerschijnlijck is dat in de selve Schitische zee voorby de Straete van Nassau van de maent van October tot in de maendt van Aprill ofte Meij geen ys ofte luttel en is overmidts dat de zee bevochten wordt met continuele stormen ende ouersulcx tot congelatie niet kan geraecken maer als bouen geseet is dat het ys in de selue zee dryft wanneer dat de riuieren aldaer ontdoijen gelyck meer d'experiencie ons hier ende de naeste Landen by noorden jaerlycx doet blycken. Voor soo vele belangen mach, nu de onconsten die gedaen souden moeten worden tot de fortificatie dat U.E. gelieue te balanceren welcke meer sal costen de wtreedinghe van twee schepen ofte d'onderhoudt van twee hondert mannen, men sal bevinden datter niet vele differentie en is, want twee schepen van tseuentich ofte tachentich Lasten met elck veertich mannen gevictailleert voor achtien maenden sullen costen ontrent viertich duysent guldens. Twee hondert mannen costen alsmense gheeft d'een door d'ander daer inne begrepen de officieren veertien guldens ter maent, vierendertich duijsent guldens de fortificatie naer dese by voegende memorije, ontrent twaeltf duysent guldens soo dat de fortificatio meer costen sal ontrent ses duijsent guldens, ofte daer ontrent. Dat U.E. nu considerere de nutticheyt die dese vereenichde nederlanden sullen ontfanghen door de fortificatie van de voorschreuen straete van Nassau, ende oock mede t' achterdeel dat U.E. is verwachtende in dijen de selue straete van andere geincorporeert werde ontwyffelyck sullen bevinden dat int regardt van twee ofte drye duysent pondt min ofte meer beter is hem te versekeren van tgene ons in onse entreprise hinderlyck soude wesen, dan om voor de importancijen van dyen tselue onsekertelaeten. Ten eersten gemerckt dat U.E. twyffelen dat promotorium tabin navigabile is, soo moet daer oock getwyffelt worden dat de schepen die gesonden sullen worden tot by de selue promotorium om weder te keeren, tselue jaer niet en sullen moghen weder keeren want van d'een en is niet meer 237 versekerheyt dan van d'andere, door dyen oock mede geen voorsekerheyt is van de distancije van de straete tot Tabin toe. Ende oft het soo geschiede datse niet weder en costen keeren wat versekerheyt ende rapport sullen U.E. hebben van het succes van de reijse, van de selue schepen ganschelyck geen. Ten tweeden met het doorseylen van alle de Schepen salmen geen kennisse mogen hebben, vande Coste van Tartarien, noch vande omliggende riuieren, want om tyt te winnen soo sullen de selue Schepen nergens naer moghen beyden, dan stracx door seylen sonder kennisse van eenighe landen te nemen. Soo dat alle dese costen sullen gedaen worden soo de saecke twyffelachtich is als U.E. meynen sonder fondement, ende soo de selue schepen niet deur en kunnen souden s oock geen meerder kennisse van dyen Lande hebben dan wy tvoorlede Iaer gehadt hebben. Dat nu alle de Schepen door seijlen tot in China toe ende dat het gebuerde geen en coste weder keeren om rapport te doene van t' succesz van heure reyse, wat salder meer gedaen worden van andere omliggende princen verweckt om ons de passagie te sluyten ende alsoo naer heur trecken de profyten die wy daer van dencken te genieten, want t' is ontwyffelyck de saecke alsoo geschiedende datse niet secreet sal blyuen, maer de geheele werelt centbaer maecken Dus (onder reverentelycke correctie) waert beter het proverbium naer te commen dat segt facilius est excludere quam expellere. Door de fortificatie kan noch dese deucht geschieden, datmen noch dit Iaer sal vernemen de gelegentheyt van de Landen ontrent de straete van Nassau, ende datmen ouer Landt sal kunnen vernemen t' succes vande reyse van de selue onse schepen, t' sy van heur arriuement in China als °ock van de passagie door Tabin midts lancx de costen seynden sommighe Tartaren, met heure sleden, diemen daer toe sal kunnen verwillighen vergeselschapt van eenighe van dese Landen die met heur soude moghen reysen, ende soo men daer toe geene vrome Luyden soude willen aventu- *) Het denkbeeld eener fortificatie was reeds in 1580 door Hakluyt uitgesproken. Hakluyt III pp. 264, '66. 238 ren men mochte met de Schepen seynden thien ofte twalef quaet doenders dye de doot verdient hebben om die daar toe te gebruycken. Bouen dijen staet noch te consijdereren dat alle schepen subiect sijn de Aventure van der zee ende datse kunnen commen te pericliteren door storm oft onhervaerentheyt en kennisse dyer Lande daer door al waertsoo dat Cape tabin navigabel waere, men nochtans niet en sal kunnen geweten dan met nieuwe equippagie het naeste Iaere daer toe te bereyden, daer ter contrarie met de fortificatie men sal van daeghe tot daeghe meer ende meer alle gelegentheyt van dyer Lande weten, om sich daer naer te voeghen dat sonder de fortificatie in de straete niet geschieden en can. Oock soo daer geen fortificatie en waere ende dat het geviel dat andere potentaeten de passagie invadeerden te wylen dat onse schepen door geseylt waeren, soude de selue niet in perijckel staen int wederkomen van genomen, ende alles verdestrueert gemaeckt worden ? sonder twyffel, Iae. Concludere der haluen, dat bouen al noodich is, de fortificatiën in de Straete, want ten quaesten comende soo promotorium Tabin niet navigabel waere, ende dat onse schepen weder keeren, sonder yet te effectueren, wat isser meer te doen, dan het volck die sy in de Straete gelaeten hadden, weder met heur te brenghen. U. E. sullen moghen segghen datmen Last geuen sal aende Schippers, die dese voorgenoemde reyse doen sullen ende gedestineert tot het rapport, dat soo sy promotorium Tabin navigabile vinden dat sy t' meeste van haer volcke laeten inde Straete heur aldaer te fortifieren ten beste mogelyck wesende, ende datter maer d'een heeft rapport commen doen, maer E. Heeren wat tyt sullen deselue hebben om dat te doene, wat middel geeft U. E. heur mede sulcx, want t' is seker, dat diegene die tot promotorium Tabin sullen seylen om weder rapport te doene niet weder in de straete sullen kunnen commen dan jegens t'beginsel van den winter, ick segge noch ten aldiengeluckelyck succederen.dus dat sy de injuriedes tyts ende weder nie en sullen kunnen ontgaen, want om een huys ende eenighe bevrydinghe») te maecken, moetmen ten minsten een maent ofte ses weken dach hebben, om de stouen te metsen, ende andere notelycke metselerije, moet het weder sonder borst wesen, anders in middel van den winter soude i) Zie p. 240 regel 9 van boven. 239 het alles te niete gaen, ende in dangier vallen van ons volck te verliesen, door het groote ongerief, die sy daer door lyden souden te meer al eer datmen wel de gelegentheijt vande straete bespiet heeft, om het fort op een goede plaetse te bouwen lichtelyck een weke door gaet, 't lossen vande materialen ander weke, dus dat alles wel ouerleyt, heur daertoe den tyt wel cort vallen sal ende naer myns beduncken sulcx onmogelyck. Al waert oock soo dat Promotorium Tabin niet navigabel en waere, nochtans waer de fortificatie inde voorgenoemde Straete dese Landen eenichsins nut, want de Coste van Tartaria is ontdeckt, de Riuiere van Obba, salmen kunnen gebruycken metter tijt, salmen kunnen op het fort trecken, desgelycke negociatie alsmen in de Witte Zee doet, want t'land van Wygats ofte Noua Senbla is vol Sabels en martres, ende andere wilde gedierte, de omliggende Landen van Tartarien, desgelycx met oock menichte van was ende andere coopmanschappen die d' inlandtsche volcken Heuer brenghen sullen by het fort als sy weten datter yemanden is, die het heur afcoopt dan in de Witte Zee ofte Moscouia om te ontgaen de groote Tyrannije, die heur gepleecht wort, Ende om de Landen te ontlasten, vande groote oncosten van t'onderhoudt vant garnisoen, U.E. soude moghen verpachten den vanst van de walvisschen ') zeehonden ende zeePeerden, die alles dienen tot maecken van den traen, dat metter tyt wel soo veel sal bedraeghen als t'onderhoudt van de guarnisoenen kosten sal overmidts de groote menichte dijer sulcke dierren in dijer zee sijn. T'is waer datter sommighe van opinie sijn datmen in de voornoemde Straete niet en sal kunnen woonen door de groote koude ende Iniuria des veders, maer ick achte dat alsulcke van de selue Landen cleijneofte geene kennisse en hebben, want het is notoir dat het selue Landt bewoont is, van menichte van volcke, exemple aen heure plaetse van begraevinghe, d»e onse schippers geheeten hebben den afgodt hoeck want daermen volck hegraeft daer moeten eerst menschen geleeft hebben, ende noch leuen, het is oock soo dat den Noort caep leght op tweentseuentich graeden, Cola °ntrent de t'seuentich, Petchora, Petsana ende andere omliggende Landen ontrent dije graeden, alwaer seker is datter volck woont waerom en >) Hier is De Moucheron ver op zijn tijd vooruit. Eerst in 1611 begonnen de Nederlands zich met ernst op de walvischvangst toe te leggen. Op de reis van 1594 had men zelfs Keen voldoend aantal harpoenen meegenomen; zie Linschoten's journaal op kol. 7b. 24O soudemen niet cunnen woonen op negen ent sestich ende eenhaluegraet. Dat selue volck is quaelyck tegens den grooten winter versien, soo van cleederen als van huijsinghen, hoe soude dan de onse daer niet kunnen woonen, wanneer de selue wel versien waeren, met goede habijten ende goede huijsinghen ende commoditeyt van stouens ende andere nootelyckheijt. Ick beken wel dat door cause van de fortificatie eenighe questie soude moghen rijsen door oorsaecke dat mogelyck den Moscouyt die het Landt toebehoort, tselue niet en sal aengenaem wesen, oock dat den Deen, op de selue Landen actie pretendeert, den Engelsman en sal de passagie niet willen gesloten hebben, ende andere meer swaericheden vande Inwoonders des Landts, dan oock noot een heroicq gemoet en liet noot te voorderen —■ heroicquelijcke saecken door vreese van swaericheijt want gheen saecke sonder dijen gedaen kan worden, ende om die te weeren, Godt Almachtich heeft U.E. begaeft met wyshey t ende voorsichtichey t, midts welcke U.E. de selue swaericheyt sullen kunnen wederstaen en beletten. Wy hebben dese advantagie dat ons den seluen Godt ende Heere meer voordeels gedaen heeft dan alle andere natiën die dese vaert gesocht hebben, want deselue ons ten eersten reijse bekent geworden is, de natuere des Landts is ons favorabel door de inaccessibilitéyt van dijen, het volck van daer is tot onsen voordeele gewaepent, dus dat twee hondert mannen van dese Landen duysent van dyen weerdich sijn, geen potentaet kan Legers daer brenghen om fortse te doen, overmidts daer geen prouande gevoert kan worden tot onderhoudt van dijen, het groff geschut en kan oock niet gebruyckt worden, dus dat die gene die ons het fort soude willen afwinnen, niet dan met Course *) het selue doen kunnen, die maer gedueren ontrent acht ofte thien daeghen, die lichtelijc syn weder te staen, wanneerdeonse bevrijdt2) sullen wesen naer de forme hyer by gevoecht, al waermen mit groote advantagie jegens de selue sal kunnen stryden ende oock inde wermte, nochtans alsoo U. E. sulcke, fortificatie beter dan ick verstaen, gedraege my dyes aengaende tot U. E. discretie. Om sulck overvallinghe te verhoeden soo soude noodich sijn dat den genen die U.E. aldaer tot overste seynden sal sy van sulcke conditie dat 1) Course: acte d'hostilité que 1'on fait en courant les mers, ou en entrant dans le pays ennemi, (Dict. de 1'Acad.). 2) Bevrijd, zie het woord bevrijdinghe 2 alinea's verder in den zin van versterking. 241 hy door syne quaede regieringhe het omliggende volck niet en verwecke tot hostiliteijt maer wel ter contrarije dat hy de selue sie te trecken tot alle vrientschap, het sy met gifte oft andersins, naer dat hy bevinden sal den aert van het volck, genegentheyt, ende conditie van dijen, oock mede sommighe d ... in dienste nemende om beter de gestaltenisse des Landts bekent te worden t' welcke met eene kleijne saecke geschieden kan, want het arm volck is, sober, ende de coude beter dan d' onse gewent. Ende wanneer U. E. myn advis goedt vonde, soude van noode wesen datmen promptelyck dede maecken de houtte bevrydinghe naer desen patroon, oft anders die U. E. soude moghen goet ofte beter vinden, om t' selue in de Schepen te laeden, die de voorschreuen reyse doen sullen op dat 'nt ae[n]commen in de Straete stracx het selue opgericht worde. Oock mede provisie van steen coolen tot den brandt, coorens ende andere nootelyckheyt van den tyt van twee jaeren. Ende op dat dese provisie tot het s' landts coste niet gedaen en worde, U. E. soude moghen bewercken eenighe coopluyden, die dese provande deden, met conditie dat sy d'selue aen de soldaten souden moghen vercooPen, met eenighe redelycke proffyten, want als U. E. maendelijck heure Sagie gaeft, waer onnoodig dat sy andere costen daer toe deden dus dat het Landt niet meer dan d'onderhoudt vande twee hondert soldaaten soude gedooghen, ende het maecken van het fort, ende huysinghe, met den brant dienende tot den corps de garde ende munitie van oorloghe. Belangende de nutticheijt, die de Landen sullen ontfanghen van dese navigatie die is U. E. eensdeels bekent, doch derve oock eygentlyck daer Van niet discoureren, overmidts dat sommighe dijer Lande niet wel bekent 1 selue voor fabuleux soude moghen achten, dan dit is waer, dat de Landen van Tartarien, China, ende het Eylandt van lappan, ryck is, van goudt siluer syde suyckeren, quicsiluer, ende andere schoone waeren, ende datmen dijes weechs, de specerije beter coop hebben sal dan ouer portugal, dus dat niet alleenlyck alle omliggende deser Landen veroorsaeckt sullen Wesen, alhier heur provisie van sulcx te doene, maer oock sal alle onse 2eevaerende volck met de Schepen die in grooten getaele sijn, gebruyckt ^ghen worden, op dier Coste ende vaert. Ende daer door bevrijt vanden dwanck haerder consciëntie daer sy daegelycx meer ende meer in Spaig- 16 242 nien toe geforceert worden, i) ende wat bouen al is, hoope een oorsaecke wesen sal dat Godes eere verbreijt worde ende Christus gekent onder den genen die den duyvel nu aenroepen, tot welcke saecke alle potentaeten ende overicheyts meest behooren te trachten, ende geen middelen daertoe spaeren, met vast betrouwen, dat Godt den Almogenden Heere dese Landen weder met andere benedictie begaeven sal, ende de verteerde costen menichvuldelyck recompenseren. Hier mede sluytende myn discours endeadvisonderworpe my nochtans van beter, presenterende in alles mynen gewillighen dienst, naer mijne cleyne vermoghen. Actum den 6 April 1595 in Middelburgh. BALTASAR DE MOUCHERON. 1) Doelt natuurlijk op de moeilijkheden die de schippers, vooral in Portugal, ondervonden. VII. CONDITIËN i) waerop Baltazar de Moucheron sal aen- veerden te doen doen de ontdeckinghe van cape TaBIN costo van Tartarien ende China ten behoeve van de Heeren Staeten van Zeelandt. Op de goede hoope die den selven Moucheron heeft dat U. E. heur sullen voegen neffens de Heeren Staeten van Hollandt tot d'esquippagie van eenighe schepen om de ontdeckinghe van Tartarien ende China, soo heeft hij TJ. E. wel willen te kennen geven dat om te toonen dat hy U. E. niet aengedient heeft saecken die hy twyffelachtich houdt ofte dat hy de Landen soude willen brenghen op eenighe costen daer hij selue niet en soude willen mede deelen, oock om te ontlasten t' Landt van de merckelycken groote costen die daer op souden moghen vallen, dat hy te vreden is dese ontdeckinghe van Cape tabin t' landt van Tartarien ende China soo het in een Iaer doenlyck is te doen doen, op synen coste voor dese jegenwoordighe reyse midts hem daer toe helpende promptelyck met de somma van drye duysent ponden vlaems eens in gereede penninghen ende vrij conyoy van de goederen die hy daer seynden sal ende van daer comende ende hem toe laeten ende geven tot sijne hulpe Cornelis Cornelissen ofte Piter Diricsen met Francois de la Dalle midts welcke den seluen Moucheron U. E. pertinent rapport sal doen van de gelegentheyt van den seluen Landen van Tartarien ende China soo als voren geseyt is t' selve in een Iaer doendelyck is, Jae sulcx dat alle zee vaerende volck hem daer naer sullen •noghen voeghen daer door dTngesetenen int gemeen ende t' Landt in particulier grooten voordeele sal moghen genieten wel verstaende in dien Godt toelaet dat de schepen die hy daer seynden sal behoude, ende goede reyse doen, wesende te vreden dat op 't selve schip gestelt worde alsulcken Personagie als U. E. goet vinden sal om getuijgenisse te geven van t' dev°ir dat in alles gedaen sal worden. Ofte soo dit U. E. niet aengenaem en *aere dat U. E. hem levere een Schip van hondert lasten luttel min ofte ^eer met veertien gotelinghen, ammunitie van poeder en scherp daartoe dienende, wtgereet van alle nootelyckheyt tot sulcken reyse dienende, met dobbel seijlen dubbel anckers ende tauwen verdubbelhuyt, met den per- *) Het stuk (Rijks-Archief van Zeeland) is ongedateerd en niet onderteekend, maar, Du]kens aanteekening daarop voorkomende, den 24 April 1595 door Lemoisne overgelegd. 244 soon van Cornelis Cornelissen i) ofte Piter Diricsen ende Francois de La Dalle, hij zal de costen doen van de voordere wtreedinghe van volck ende victuaillie midts boven dat hem helpende met de somma van duijsent ponden vlaems, in contante penninghen, ende t' selve schip tot synen behoeve daerenboven vrydom van convoije van wt ende inne commen van de goederen die hy daer seynden sal ende van daer brenghen voor dese reyse alleenlyck. Met dit selve schip sal moeten gesonden worden een pinnasse van ontrent dertich vaeten 2) alles geesquippeert naer behooren, twelck den selven Moucheron tot synen Laste neempt midts hem gevende de selve drye duijsent ponden grooten vlaems dan soo niet soo soude hy versoecken dat midts t' selue schip hier vooren verhaelt ende de duijsent ponden grooten, de pinnasse oock neffens tschip gelevert worde geprovideert gelyck het behoort salve het volck ende victuallie. Hier mede belooft den selven Moucheron in dese saecke sulcke goede neersticheyt te doen om alles te doen ontdecken ende goet rapport daer van te ontfanghen dat U. E. oorsaecke sal hebben van contentemente nochtans soude den selven Moucheron verstaen te gestaen, midts te doen doen watdoendelyckisovermidtsdecordtheyt des tijts, ende dat wel mogelyck soude wesen een schip van t' seventich, tachentich, ofte honderd Last niet te vinden en waer omme te coopen daer door den selven Moucheron niet en soude mogen naer commen het voorgeseet contract, oock overmidts dat de schepen van Hollandt seer naer gereet sijn 3) ende naer d'onse niet en souden willen beyden soo soude den selven Moucheron versoecken dat U. E. gelieve hier op bescheet teseggen den t' sevenentwintichsten deser maendt presix voor den noene ende dat hy daer nae twee daegen respyt hebbe om de saecke te aenveerden ofte naetelaeten, t' welcke in syne absentie 4) U. E. verclaert sal worden door synen Neve Pyerre Le Moijne. U. E. sullen gelieven indachtich te wesen dat de Schepen sullen moeten gevictuailleert worden voor achtien maenden ende met het volck costen sal ontrent de ses duysent ponden vlaems op haer wedercomste. 1) Men ziet hieruit hoeveel vertrouwen de Moucheron in Cornelis Cornelisz Nay had. 2) Vaten is hier gebruikt in de oorspronkelijke beteekenis van „tonnen" waarin men tegenwoordig waterverplaatsing, ruimte-inhoud en laadvermogen van schepen uitdrukt. 3) Misschien niet overbodig hier aan te teekenen dat dit doelt op de toekomstige tochtgenooten en niet op De Houtman die den 2en April reeds uit Texel was gezeild. 4) De M. was den 2Sen April in den Haag. Zie volgende Bijlage. VIII. SCHRIJVEN AAN DE STATEN VAN ZEELAND. Edele Erenfeste hoochgeleerde wyse seer voorsienighe heeren r). Op huijden is alhier aangecomen Balthasar de Moucheron met brieuen van uwe Ed. Gecommitteerde raden, daar by wy onder anderen werden gelast en gecommitteert om met syn Ex" en die van Hollant naerder te communiceren en te besoigneren opde reyse van Weygaets en Chijna, alles opt goet aennemen en welbehagen van uwe Ed. de welcke eerstdaeghs daeroppe fynalycken souden resolueren, ende dat wy middeler tyt niet en souden nalaten te sien en alder ijle te verwittigen wes in de voorsz. saecke soude wesen verhandelt, ten welcken aensien wy raetsaem gevonden hebben uwe Ed. te berichten dat wy huijden middagh geweest synde by syn Ex' naer t' opnemen vande taeffele, syn gevraecht off wy by Uwe Ed. waren geautoriseert, de voorsz. saeck finalycken te verhandelen, ende dierhalven met die van Hollant (die alreetz opt scryuens van syn Ex' hier zijn gearrivert) te treden in hechte en resolute besoigne, dewyle de tyt nu sulx verloopen was dat in de voorsz. saecke t'enigher wyse diende geresoluert waeroppe by ons verclaert sijnde in wat vouge wy in desen waeren gelast, ende daerbeneffens goede hoop schenen hebbende dat Uwe Ed. eerstdaeghs fynelyck in alles souden resolueren tot voortganck (soo wy meenden) vande voorsz. reyse, hebben gespoort dat Sijn Ex qualyck is ge- neugende met traechheyt van Uwe Ed. resolutie in dese deele, dewyle de saeck nu te meermalen soude gecommuniciert en beraemt sijn, ende dat Seheel noodich is binnen vyff oft ses daegen de selue njnalycken te besluijten, ende alsoo sijn voorsz. Ex' was versouckende dat wy Uwe Ed. desenthalven naerder souden willen aenscrijuen ende wy selffs wel bemercken, datmen alhier met ons in geen besoigne en sal willen treden ten sy Uwe Ed. hunne Gedeputeerden op alles fynalycken gelieven te authoriseren, met abs°lute last, om beneffens die van Hollandt die geheele saecke eyntelycken te ^bjjjten, soo en hebben wy niet willen naelaeten de seluedaeroffbydese ') Blijkens adres; de Staten van Zeeland. Het stuk berust in Rijks-Archief van Zeeland. 246 in alder spoet te verwittigen, op dat noch voor teynde van dese lopende maent sijn Ex" mocht veradverteert syn van tgunt Uw Ed. sullen doen off laeten, de welck op Uwe Ed. naerder resoluti en restricti noch drie off vier daege de saecke schynt te sullen en uytstellen, daeromme Uwe Ed seer dienstelyck gebeden en versocht werd doer binnen dien tijt op alles fynalycken te willen resolueren, alwaer ons recommanderende gedienstige Bidden God [enz. —] vyt s' Gravenhaegen den 25 Aprilis. Uwe Ed. seer dienstwillige, NICOLAES MEYEROS VAN SANTEN. IX. memorie van sekere punten die dienen by de heeren Staten van Zelandt geresolueert en van heur resolutien de comisse inde HaEGE gelast. ») Eerstelyck oftmen de Heeren Staeten van Hollandt sal toelaeten de denomminatie van den Admirael ofte Generael binnen de dry schepen die naer China gesonden sullen worden, oft dat de Heeren van Zelandt verstaen, heur vois daer neffens te voeugen, ende oft het zoo haere geliefte waer dat er met de versz. denomine een ofte twee ofte meer personen die sy daer toe achten bequaem, om in de vergaederinge ouer te geuen, ofte oft vinden de saecke te stellen in de denominatie van Syne Exle. Ten tweeden in wat manier si verstaen dat de Coste van deschipage gedraegen sullen worden, oft het sal op den voorgaene voet oft op de Coste van de generaliteyt. Ten derden oft die van Amsterdam waneer haere schepen sey(n)de achter Nouesenbl omme ofte uit de selue Reyse sal aprobeeren ende consenteren in de Coste. Oftmen de Coopman sal laeten laeden inde schepen die toegemaeckt sullen worden ofte nit en op wat voet. Voorder de Heem Staeten aen te dienen dat er promtelyck orde tot deschuipage van heur schepen ende heur schipper en bootsgesellen ontbieden, oft anders dat qualyck mogelyck sal wesen, gereet te vallen jegens ultimo mays. i) Op den brief staat: Exh. Meyroos en v. Santen 29 Apr. 1595 .... dach van hun raP°rt op de s' Gravenh. Het stuk berust in Rijks-Archief van Zeeland. X. SCHRIJVEN AAN DE STATEN VAN ZEELAND. Edele Erntfeste hoochgeleerde wyse zeer voorsienighe Heeren. ') Mijn arriuement alhier is geweest maendage lestleden wezende den letsten April sauonts ontrent den zeven uren, hebbende des anderen daechs daernae ouergeleuert Uw. E. brieven addresserende an Pensionnarisse van Warcke en Hermansz metsgaders de brieuen van credentie aen Zijn Ex"*. Die welcke beloeffde die van Hollandt te ontbieden, om metten eersten te treden in besoigne nopende de zaecke by Uwe E. ons ten laste gelegd. Dan alzoo Doctor Maelson tot noch toe heeft vertoeft te commen, ende de stucken meest onder hem zyn berustende is de besoigne tzijner aencomste vraydage te dage vuytgestelt geworden, Ende gelijck de voorsz. Doctor alsnu gecomen is heeft de Aduocaet ons laten weten dat men naermiddach te dryen zal vergaderen, alwaer wy nyet naerlaten en zullen de zaecken zoo zeere te doen accelereren als eenichssins mogelick zal wezen, om tgeenen tijt te vereyesen, niet tegenstaende des voorsz. Maelsons absentie, is voor mijn aencomste op de 28 April in presentie van Pensionnaris Hermansz en S'. de Moucheron tzamenlyck met myn Heeren van Hollandt geresolueert totte voyage door de Weygats te equipperen drije groote schepen van 80/90 zoo hondert lasten, midtsgaders enyge pincken ofte Jachten van vyftien lasten voorsyen voor achtijen maenden victuaille en vijftich mannen voor yder schip daer inne gerekent thien mannen te stellen op elcke Jachte, daervan de twee zullen worden geequippeert by die van Hollant met heure Jachten, ende het derde met zyn yachte by myn Heeren van Zeelant de costen vande welcke gevonden zullen worden tot laste van generahteyt vuijte middelen van convoyen en licenten, van welcke resolutie ick achte Uwe E. bij den Pensionaris Hermanssz ende de Moucheron zullen zijn verwitticht. Vuyt 's Gravenhage dese vierde Meye 1595. Uw E. dienstwillighe dienaer, S. J. PARDUIJN. _ 1595- 1) Het adres van den brief (in Rijks-Archief van Zeeland) is aan de Stalen van Zeeland gericht. Er staat op aangeteekend dat hij ontvangen is den 6en Mei. XI. SCHRIJVEN AAN DE STATEN VAN ZEELAND. Edele eerentfeste hoochgeleerde wyse seer voorsinnige heeren. i) Wy hebben desen naernoen vergadert geweest met de Gedeputeerde van Hollant opde nyeuwe noortsche vaert, de welcke goedt is gevonden dat wederomme ondersoght soude worden, welcken aengaen naer seer veele ende lange discoursen wy bevinden dat de meeste swarigheytconsisteert in twee principale poincten inden comandeur ende forme van bevelen en commandementen, ende inde ladinge van schepen, want naer dyen nyet moghelyck en is dat alhier geheel pertinente instructie gemaeckt can worden, nopende de hauenen de welcke de schepen selen moghen oft moeten kiesen, zoo sal den Commandeur bouen de ordinarise authoriteyt apParentel het meeste gesagh hebben int effect van de voyage, als het kiesen vande haven ende depend[ent]en van dyen, ende dyen behalfuens zoo is nien in grooten twyfel oft men oyck yemanden sal vynden van alsulcke lualiteyten, als gerequireert worden die den last sal willen aenveerden ende hoe wel men veele persoonen voorgeslaegen heeft, zoo en heeft men nochtans nyet eyntel[ick] daerinne cunnen accorderen, sulcx dat wy hebben versocht volgende uwe E. last dat sijne Exlie daerop soude disponeren ende dat tot dyen eynde by ons respective soude eenige voorgeslaegen worden, daermede die van Hollant scheenen wel te vreeden te syn maer boegen oyck voor, dat men op elck schip soude moghen ordonneren twee eomissen den eenen hem verstaen van zeevaert ende den anderen op het feyt van coopmenschap, ende dat de dry eerste soude hebben het gesagh ^et de scippers ende Piloten opden cours diemen nemen soude volgende de last ende instructie hen te verleenen ende dander de directie vande eoopmenscap. Ende aengaende de ladinge is in deliberatie geleeghen oft ^scepen geladen selen worden van weghen het lant, oft van weghen de *) Het stuk berust in Rijks-Archief van Zeeland. 250 cooplieden, ende die van Hollant syn genoch van opinie dat de Landen de Ladinge soude moeten doen, ende in allen gevalle zoo.... men decoopl. maer soude laeten laeden, dat zy hen soude moeten reguleren naer de gemeyne instructie, wel verstaende dat zy oyck van hunnentwegen eenen comys int scip soude moghen hebben. De gedeputeerde van Hollant begroot de somma vande Ladinge van wegen de Landen elk scip tot vyf en twintich duysent rijnsg oft sulcke andere somme als men soude connen accorderen. Verstaen oyck dat in dyen tusschen die van Hollandt end Zeelant de ladinge nyet en soude geschieden op eenen eenparigen voet datter alsdan oyck gheen gemeenscap vande profijtten noch oyck vande schaeden, en soude wesen. Ende al hoe wel wy syn gelast dese aengaende te resolueren tot meeste eer ende voordeel vanden Lande, zoo vynde wy nochtans beswaert in regarde van Ladinge ende van penningen die daertoe van noode soude syn, ende oft aldaer cooplieden syn die de ladinge opsulcken voet soude willen doen, Ende namelyck int feyt vande comanden wel considereren het voordeel welck die van Hollant souden comen te hebben in wat maniere dat daerop gedisponeert werde. Ende en is eyntel op van voorscreuen swarigheden resolutie genomen, maer is de voorder communicatie vuytgestelt tot saterdage toecomende. Daeraff wy Uwe Ed. wel hebben willen verwittigen ten eynde Uwe E. op alles believen metten eersten te resolueren, alzoo wy naerder op alles geleth hebbende nyet en vynden ons genoch opde vrsz. swarigheden geauthoriseert, die van Hollant insisteren oyck daerop dat int wedercommen eenige vande Jachten soude den wegh proeven achter Noua Simbala. Ende verstaen dat als de scepen soude een daghreysen oft twee gecomen syn voorby Promontorium Tabin dat alsdan twee lachten wederomme gesonden souden worden, die de aduisen soude brengen, Ende dat ouersulcx dry groote scepen gereet gemaeckt soude worden ende vyf Jachten ten eynde de dry byde scepen soude blyuen, ende de twee wedercommen d'een in Zeelant ende d'ander in Hollant Ende dat Uwe E. ouersulcx toemaken soude een groot schip en twee lachten, soo verre men inde Ladinge diverschen voet moet nemen, zoo solen de scepen te meer onder verscheyde comandementen gebracht worden, gel. Uwe E. dat wel naerder solen weten te ponderer[en] Ende wy sijen qualyck datter sekeren voet op genomen can worden, alzoo die van Hollant verclaerden dat zy gheen coopl. en soude weeten te vynden die de ladinge soude willen doen, ten respecte dat de voyage de aencompste ende ander circumstantien onseker soude syn. Ende dat wy nyet en syn 251 versekert van Uwe E. Intentie nopens 't furnisseeren van contante penningen. Ende nyet dienende dese tot anderen eynde.... Bidden Godt Almachtigh. vuyt Sgravenhage desen 4 May 1595. Uwe dienstwillige JAN VAN WARCK S. J. PARDUIJN FREDERIC HERMANSSEN BALAB DE MOUCHERON. XII. EXTRACT vuyt t'Register der Resolutien van Myn Heeren die Staten Generael der Vereenichde Nederlanden. 9". May 1595. Compareren d' Heeren Parduyn oldt Borgemeester M'. Jan van der Warcke, Pensionaris der Stadt Middelburch, ende Moucheron Coopman residerende binnen derzeluer stadt, Gecommitteerde vande Heeren Staten van Zeelant, ende in haerlieder presentie geresumeert wesende de beraemde poincten, daerop datmen wederom soude moegen besoecken ende continueren de vaert benoorden om, naden Coninckrycke van China, ende Iapan daer die t voorleden Jaer gelaten is, met het gevueghde ad vis op de marge vande selue pointen, ende alsulcken voirdere Instructie als tot dien eynde noch alhier sal worden geresolueert wederom sal besoecken ende continueeren ende dat die lasten derseluer sullen worden vervallen vuyte Incompsten vande gemeyne middelen der Conuoyen, ende Licenten. 1) POINTEN geproponeert opte nauigatie benoorden om nae den Coninckrycken van China ende Japan. 2) Dat omme de vruchten van de costen inden voorleden Jare gedaen eensamentlyck vande voersz. Nauigatie te mogen genieten voer dezen Iare, daertoe toegerust ende wtgezonden zullen worden drie schepen van de groote van ontrent hondert lasten elck met een Botjacht van ontrent vyffthien lasten gemant elck Schip ende Jacht met vyfthien mannen ende voorzien van zesthien of achthien maenden van alle behoeften tot de reyse, 1) Het stuk berust in Rijks-Archief van Zeeland. De door Mr. Muller (Noordsche Compagnie p. 360) afgedrukte resolutie (Algemeen Rijks-Archief) bevat nog dezen slotzin: „Verclarende die van Utrecht niet te verstaen dat het Remboursement van de selve las„ten sal mogen geschieden uytte middelen totten oorloge te lande gedestineert, zoo verre „t' selve In desen zoude alsoo werden gemeent daer van protesterende bij desen." 2) De woorden, tusschen haakjes geplaatst zijn verbeteringen, door De Moucheron en andere Zeeuwsche gedeputeerden in den oorspronkelijken tekst aangebracht. 253 dat bouen dyen twee Jachten elcx van (vijffthien lasten gelyck de voorgaende) zullen worden medegezonden, gemant elck met vyfftien mannen, De welcke Schepen ende Jachten zullen int (Marsdiep) byden anderen wezen jegens den i iden Juny naestcomende. Sullen vandaer metten eersten wynt haere reyse voorderen deur de Vaygatz voorts naer het promontorium Tabyn ende gepasseert zynde byden promontorie zulx dat zy (gezien zullen hebben dat dandre schepen tvoorsz. promontorium gedoubleert hebben) zullen te rugge commen de voorsz. twee Jachten van tusschen 20 ende 30 lasten deur de Vaygats naer dese landen omme Rapport te doen van tgundt tot daer toe opte reyse is gepasseert ende beuonden. De voorsz. drie schepen met haere Jachten zullen voorts haer cours nemen naerde Hauen ende Stadt van Quinsay, ende by alle middelen arbeyden om aldaer te mogen hauenen en landen ende te verstaen oft men aldaer zoude mogen trafficqueren wt deze landen, wat coopmanschappen aldaer aengenaem zyn ende voer retour herwaerts zullen wezen te becommen. Sullen van daer by zoo verre zy Quinsay nyet en connen becomen, noch aldaer negotiëren, voorts, besoecken de hauenen, ende steden op dezelue custen zuytwaerts gelegen, tot dat zy tegens het Noorteynde van Jappan zullen wezen gecomen ten eynd als vooren. Sullen daer nae zoo verre zy bevooren geen profytelycke hauen geuonden hebben zeylen naer het Noorteynde van lappan, ende aldaer gelyck onderzoek doen. De voersz. Rycken ende Steden successivelyck als bouen besocht hebbende, zullen hen begeuen opde wedercomste. Zoe tytlyck dat zy in Julio Augusto, ofte Septemb. 96 de Weygats weder mogen repasseren, houden °pde reyse van alles goede notitie, zulcx inden voorleden Jare by Instruct[e is belast ende tzelue perticulierlyck te rapportere. Sullen onderwegen twee van drie Jachten tytlyck affzeylen, omme te besoecken, oft zy achter Noua Sembla om, de reyse naer deze landen zouden connen doen, onder belofte dat de ghene die opte zelue Jachten zullen 254 wezen, by succes vande reyse, een eerlycke recompense extraordinarie zullen genyeten. Item alzoe omme" te aengenaemer te wezen in de voersz. landen wel dienstelyck zoude wezen mette voersz. schepen eenige coopmanschappen aldaer te brenghen ende de Coopluyden op een zoe onzeker reyse nyet gaerne en zullen hazarderen, zoe salmen den zeluen daertoe inwiteren met belofte van vrydom van tol ende vande wtgaende ende incomende goederen inde convoyen en licenten en oick [?] vry van scheepsvrachten derzei vde goederen. Ende zullen die gedeputeerde weder byden anderen comen tegen den... i)om nopende de ladinge van voersz. coopmanschap endeSuperintendentie vande zelue eenen gemeenen voet ende ordre te ramen daernae men hem zal in dyen regarde reguleren. Item dat Cornelis Cornelisz van Enckhuysen sal hebben de superintendentie vande nauigatie gelyck int voergaende Jaer, met sulcken verstande nochtans dat ingevalle hy thert ende Resolutie nyet en hadde 2) om voorts te varen dat dandere tzelue zullen mogen doen ende dat in dien geualle de voirdere superintendentie zal hebben . Datfytlyck in 'tMeersdiep,Commissarissen zullen geordonneert werden die de voersz schepen in behoorlycken eede zullen brengen van deze Instructie, ofte zulcke andere als gemaeckt zal worden te achtervolgen. 1) Oningevuld. 2) Men trekke hieruit geen besluit ten nadeele van Cornelis Cornelisz Nay, van wien elders getuigd wordt (Notulen Staten van Zeeland dd. 29 April 1595) dat hij zich op de vorige reis „in de Navigatie de ervarendste ghetoont heeft" en in wien ook De Moucheron het grootste vertrouwen stelde (zie de „Conditiën waerop De Moucheron sal aenveerden te doen .... enz." hiervoren p. 244). M. i. moet uit deze passage alleen gelezen worden dat men Nay met de volle verantwoordelijkheid wilde belasten wat het voortvaren betreft, dat is: buiten zijn order of vergunning zou niet huiswaarts gekeerd worden. Voor het geval hij zelf zou wenschen te keeren, werd hij van de verantwoordelijkheid ontheven over hen die op „eigen perikel en risico" zouden willen voortgaan. Die opvatting was ook oordeelkundig, zoo men slechts bedenkt dat de schippers van Amsterdam, Enkhuizen en Rotterdam toch ook zekere rechten van zelfstandigheid moesten hebben tegenover den Zeeuwschen Superintendent. In één woord: allen werden uit verschillende kassen betaald en hadden dus eigen verantwoordelijkheden. Verg. ook aanteekening bij „Verbaal van Parduyn en De Moucheron" van 14 Mei, p. a58- 255 Dat binnen middlen tydt oick geleth zal worden oftmen eenige quaetdoenders i) op het Landt zal stellen, etc. Item dat D'officiers ende andere scheepsvolck zal worden gegageert ende getracteert tot meesten voordeel ende minste coste vanden lande op eenen gemeenen voet. Beraemt den 9 Meye 1595. 1) Verg. het „Advls geconcipieert bij Baltazar de Moucheron" die zich voorstelde dat men de expeditip over land kon doen volgen op sleden, die men zou trachten te huren en waarop men „quaet doenders dye de doodt verdient hebben" zou detacheeren. Hiervoren p. 338. XIII. VERBAEL van Sijmon Parduvn en Balthasar de Moucheron als Gedept, van mijn Heeren die Staten van Zeelandt van heurl. gebesoigneerde beneffens d'Heeren Pensionnarissen Van Warcke ende Hermansz, zoo met mijn Heeren de Staten Gn" der Vereenichde Nederlantsche Prouincien, die Staten van Hollant als met Zijn Ex"*, nopende de naerder ondersoecking vande vaert benoorden door de Strate van Nassauwe naer het Coninckryck van China, Al volgende de brieven van credentie aen ZyN Ex™ en tscrijven van voorsz. StATEN van Zeelandt aen hun Ed. gedeputeerden in Hollant van dato den 20elt. april 1595 1). Naer vuijtwyse Uw E. last is de voorsz. Parduijn op den lesten April verreyst naer Hollant en sanderdaechs daeraen in Sgrauenhage jegens den avont gearriueert wezende, heeft hy terstonts aen Uw E. Gedep"". van Warcke en Hermansz overgeleuerd die brieuen aen heurl. addressen. Ende zijn daernaer opden eersten Meye metten anderen vergadert geweest benefïens S'. de Moucheron, alwaer zylieden tzamen gecoiseert en geconfereert hebben, tgene hun bij Uw E. te laste was gegeuen op de voorderyng van tvoorscreue voyage. Alwaer d'Heer Hermansz en Sr. de Moucheron verhaelt hebben, dat Zijl Frydaechs den 28 Aprilhadden begonnen te besoigneren met d' Heeren van Hollandt, en goet gevonden was, die voorsz. vaert op een nyeuws te doen ondersoecken, met drije groote schepen van ontrent de tachentich tnegentich ofte hondert lasten, elck schip vergeselschap met een Jachte van vijftien zoo zestien lasten, de groote schepen elck voorsyen met veertich mannen en de Jachten met thienegevictuailleert voor zestien ofteachtien maenden, en voorts gemonteert en versyen met dobbel anckers, touwen en zeijlen, oock verdubbelhuyt, dat de twee groote schepen met haere Jachten zouden worden toegerust by die van Hollant en dandergroot schip 1) In deze Bijlage zijn de data (wegens het belang dat daaraan te hechten valt) door mij gecursiveerd. Het stuk berust in Rijks-Archief van Zeeland. 257 met die Jachte by mijn Heeren van Zeelant, d'Equippagie tot laste vande generaliteyt, te betalen uyten incommen vande Convoyen ende Licenten van welcke resolutie zylieden verclaerden Uw E. te hebben verwitticht. Ten zeiven dage naer middach hebben hun de voorsz. Gedepae. gevonden by zyn Exle. en naerde behoorlycke gebiedenisse ouergeleuert Uw E. brieuen van credentie, met versoeck dat zyn Ex,ie. gelyeffde de besoigne te doen accelereren, zoo haest doenelyck ware, dan midts het affwezen van Doctor Maelson door zijn zieckte is de vergaderijng eenige dage vuij tgestel t. Den vierden Meye, de vrsz. Gedeputeerde van Zeelant vergadert zijnde met myn Heeren van Hollandt is alhier geresumeert en geconfirmeert die besoigne vande 28 April hiervoren verhaelt, daerby gevoecht dat die voorsz. drye schepen met hare lachten de reyse zullen aenvangen naer de Strate van Nassauwe en die gepasseert wezende haerl. cours alsdan setten naer Promontorium Tabijn, en voorts naer die stadt van Quijnsay 1) int lantschap Mangij 2) om aldaer te negocieren, dan zoo het gevyele dat de handelyng hunlieden beleth werde, datze voorder zouden versoecken de naeste hauenen van het Coninckrijcke van China, ofte aen noortzyde van teylandt Jappan, tot de stadt van Cantan, zoo het noodich zy. Die van Hollandt hebben voorgeslagen, datmen bouen die voorsz. drije Jachten noch zoude behooren toe te maecken twee andere Jachten, die zouden mogen dienen van rapport te brengen, d'eene tot laste van Hun E. ende d'andere tot laste van die van Zeelant, elck groot van ontrent 16 lasten gevictuailleert naer behooren ende voorsyen met thien mannen, de welcke vande groote schepen zouden scheyden, zoo wanneer zy zullen hebben bezeylt die hoochte van Promontorium Tabijn, en alsdan hunne wedercomste spoediger door de Strate van Nassauw, zonder elders te letten. Hebben van gelycken in deliberatie geleyt off nyet goet en ware, de voorsz. schepen in dit voyage van slants wegen te prouidere met eenige coopmanschappen ten ... van vyffentzeventich duysent guldene, in weieken gevalle zylieden daertoe zouden zyen te furneren de vyftich duysent ende de reste by die van Zeelant, behouden dat daeraff zoude worden geniaeckt een generale... ende employ pen tot gemeenen proffyte by *) Quinsay, d. i. King-su, naar Fuh-kiensche uitspraak, beteekent „rijkshoofdstad." Zie inschoten ed. Kern, I. p. 94. a) Bij Jan Huyghen: Paguia, d. i. Paquian (Peking). Zie Linschoten, ed. Kern, I. p. 93. 17 É 2$8 twee commisen, byde Prouintien daartoe te oock daervan het gouuernement en administratie zouden hebben, om die verhandelyng te beuoorderen ten meesten dienste vanden lande. Ende zoo de Coopman hen daerneffens begeertte te voegen ... vet te auontueren, dat men tzelue hem zoude toelaten, midts stellend van heurl. wegen een commiteur doch onder de superintendentie vande Commisen vande Prouincien. Ende gelyck de voorsz. Gedep\ ten dese nijet beuonde gelast hebben de saecke genomen in naerder beduncken en hier inne nyet willen consenteren zonder welgelyeve van Uw E. Belanghende de superintendentie, naer eenige propoosten daerop geuallen, is vuytgestelt geweest daerop te resolueren totte naeste vergaderinge, maer wiert gezegt datmen op yeder schip mochte stellen een principael commis, met twee onder Commisen, die beneffens hem zouden dienen by forme van Raet in zaeken van gewichte, de zelue voorsiende met besloten brieuen om ingeualle van afflivicheyt vanden principaelen Commis daerby te verstaen wyen de plaetse alsdan zal bewaren. Ofte zoo verre men nyet en conde dat yder prouin(cie) zoude denomineren drye persoene om daeruyt by zyn Extie een vercore te worden. Ende aengaende de fortiffica(tie) te doen maecken inde Strate van Nassauwe, is goet gevonden met gemeenen ad vyse dezelue voor dese Jaere noch te laten aenstaen 1). En is oock niet geraden gevonden, datmen int affvaren zal besoecken de uaert achter Noua Sembela om, wel gediscoureert van inde wedercomste vande schepen, twee vande drye Jachten, daertoe te laten gebruycken, om te besichtigen off de passagie achter Noua Senbela nauigabel is ofte nyet. Den 6"' Meye is naer vele discoursen goet gevonden en geresolueert dat die Superintendent van dese nauigatie zal gelaten worden aen Cornelis Cornelisz op den voet van het voorleden Jaer, Behaluens dat by zo° verre de vrsz. Corn. Corn. de couraige nyet en behielt van zyn reyse te voorderen, dat den Couragieuste 2) hem alsdan zal mogen ... ieren. Dat 1) N.I.: „uit te stellen." 2) Bedoeld is: Nay te ontheffen van verantwoordelijkheid voor degenen die door zouden willen varen, indien hijzelf zou willen keeren en tevens de stoutmoedig^» niet aan banden te leggen. In dezen vorm is de order wellicht zeer oordeelkundig gesteld, omdat zij, praktisch, wel ten gevolge zou hebben dat niemand voor een ander wilde onderdoen. Verg. hiervoren p. 254, noot a. 259 oock van wegen die Provinciën twee commisen zullen worden gestelt om acht te nemen op de.... van vrsz. Corn. Corn. en dandere twee schippers, met laste van te houden pertinente notitie geduerende vrsz. voyagie van alle gelegentheden. Oock van aen lant te gaen des noot zynde, om de Regierders der zeluer aen te dyenen, die oorsaecke van heurl. compste. Alles naer inhouden van instructien daerop te maecken en hun met te geuen. Is oock goet gevonden, dat int wederkeeren van drye groote schepen met hare lachten van ontrent promontorium Tabyn, twee vande voorsz. lachten gehouden zullen worden achter Noua Senbela, om te besichtighen oft aldaer, nauigabel is oft nyet, met authorisatie aen vrsz. Corn. Cornelisz en d'andere Commisen, dat zylieden des noots wesende zullen vermogen te beloeuen aen ghene die de reyse zullen ... een vereeringe van ontrent de duysent guldens ofte andersins te recompenseren naer de debuoiren by hen te doen, ten discretie van myn heeren de Staten ofte zyn Ex"* naer gelegentheyt vande zaecke. Nopende den voorslach by die van Hollant hier bevoorens ... om van slandts wegen de schepen te doen prouiederen met coopmanschappe, is daernaer by hun nyet goet gevonden, ende wiert byden Aduocaet van Hollandt voorgedragen, dat de negocie alderbest zoude vallen by perticuliere cooplieden. Waerop by de Moucheron in zyn particulier een presentatie geeft zynde tottet vrsz. voyagie te willen furneren die... van dertich duysent guldenen, met conditie dat d'Heeren van Holland voor gelijcke somme hun wilden sterck maecken. Is gelast dat de vrsz. de Moucheron zyn aenbiedinghe zoude stellen by geschrifte. I Naer de ouergegeuene presentatie van de Moucheron is de zelue ouergelesen en naer vele en diuersche discoursen daerop geuallen is de dispositie vande coopmanschappe gelaten inden goeden wille van beyde de Prouintien, om de ladinge te doen int geheele, deele oft anderssins naer te laten, gelyck Hun E. dat zullen geraden vinden, nochtans goet gevonden er» geresolveert datmen den Coopman vrijelycken in de vrsz. schepen zal laten laden, zonder hen te doen betalen, vracht, thol, licent ofte eenighe andere impositie, tzy int gaen oft int commen. Dat alle de vrsz. schepen jegens de thiende ofte elffde Junij int Meertsdyep zullen moeten wesen zeylreet om tusschen de zelue tyt en den 20*" 2ÓO der zeluer maent, metten eersten bequamen wint die Godt zal geuen, tzeyle te gaen en heure reyse te voorderen. Datmen oock by tyde zal zeynden eenighe gedepd« tottet maecken vande instructie.... schipsvolke, en om in alles ordre te stellen te meesten dienste van vrsz. voyage. Is oock besloten datmen d' officieren en schipsvolcke die int vrsz. voyage zullen worden gebruyckt, zal tractere op egale voet te beste doene. De negenste Meye zyn de vrsz. geraemde poincten tot voorderyn van vrsz. voyage genomen, ingedyent aen Zijn Ex'"\ die de zelue heeft geapprobeert en goet geworden. Daernaer zijn die van Hollant met de gedep' van Zeelant erschenen by myn Heeren de Staten Generael en is hun E. M. voorgedraghen tvoorgaende gebesoigneerde, nopende tbestoecken van de vrsz. vaert benoorden om naerde China de welcke begeerde dat de poincten zouden worden gestelt in scriptis om alsdan daerop wyders te disponeren. Den io'nMeye zijn de vrsz. poincten ï) byden Aduocaet van Hollant scriftelyck ouergegeue, ende de zelue wederom gestelt zynde in handen vande gedept van Zeelant, hebben daarop angeth heurl. aduys volgens de voorgaende handelyng en con(vo)catie. Ende is daernaer by myn Heeren de Staten generael geresolueert op de vrsz. ouergegeuene beraempde de vrsz. vaert te ondersoecken, op alle alsulcke meerdere Instructie alsmen daerouer zal goet vinden, Ende dat de costen zullen worden gevonden en bet. vuyte conuoyen en licenten ten laste vande generaliteyt, alles naer vuytwysinghe hun E. M. resolutie en de vrsz. Poincten Uw E. hierbeneffens ouergegeven daeraen dit hun rapport geheelyck hens(elf)s refererende. Aldus gedaen en gerapporteert op den 13" Meye 1595 inde vergaderynge van Gecommitteerde Raden vande Staten van Zeelandt... dese byde vrsz. Parduyn en Moucheron ondertheekent. S. J. PARDUYN. BAL" DE MOUCHERON. 1595- 1) Zie Bijlage XII. XIV. EEDT gedaen by den commanderende ende officieren op de twee schepen by die van zeelandt geequipeert varende door weygatz naar het coninckryck van china etc. Dat zweer ende beloue ick den Staten van Zeeland trouwelyck ende vromelyck my te quyten in dese reyse gaens ende keerens door t'noorden ende Weygatz naer China, Jappan, Tartarien oft elders derwaerts Godt de reyse sal gelieuen te zegenen, zoo in dagelicx notitie houden vande voorschreuen nauigatie als in kennisse te nemen ende houden alomme daer wy aen t' lant zullen commen wat negociatie ende trafficque van coopmanschap aldaer is vallende, ende de coopmanschappen my beuolen ofte te beuelen wel te bewaeren, ende te beneerstigen dat t' selue doen mach behouden reyse ende commen ter gewenschter ende gedestineerde hauen daer zy affgevaren zijn, ende van alles getrouw raport te doen, ende onder l' volck t' schepe zynde goede ordre te houden naer schipsrecht ende gehruyck, ende voorts my te reguleren naervolgende de generaele ende parbculiere instructie my gegeuen ofte te geuen. Soo waerlick moet my Godt helpen. Actum den 12" Juny 1595. Concordat collatione facta per me CHR. ROELS. eedt gedaen by de bootsgeseixen ende passagiers op de twee schepen geequipeert by die van zeelandt varende door Wygatz naert Coninckryck van China Dat zweeren ende belouen wy den Staten van Zeelandt trouwelyck ende Vromelyck ons te quyten in dese reyse gaens ende keerens doort noorden elck in ons beroup ende last ons opgeleght gehoorsaem te zyn onsen commanderende Cornelis Cornelisz. Jongenay ende Lambert Gerritsen Oom ende hunne officieren, ende voorts dagelicx goede notitie te houden van aUes in dese nauigatie sal occureren om daeraff getrouw Raport te connen *) Beide stukken berusten in Rijks-Archief van Zeeland. 2Ó2 doen, ende voorts alles te doen dat goede ende getrouwe schipsvolck schuldich is ende behoort te doen, op correctie ende straffe naer schipsrecht ende naer luyt des artyckelbrieffs ende instructie daertoe gemaect oft noch te maken. Soo waerlick moet ons Godt helpen. Actum den 12" Juny 1595. Concordat collatione facta per me CHR. ROELS. XV. Ander Wtgheunen ende betaelinge vander Equipagie Wtreedinge ende Incoop van twee schepen, victuallien, proui(and)e ende andere ontcosten gedaen ter oirsaecke vanden twee schepen dye mijn Heeren de Heeren Staten van Zeelandt belyeft heeft te zeynden noortwaertz op doorde Weygatz tot naer de Conynckrycke van China (zoo het Godt de Heere belyefft hadde) ende is den eenen boodt den Griffioen groot lxxxvi lasten ende den anderen de Zwane groot lx lasten, ende zijn van alles versien ende gevictuailleert zoo hyer na volgen ende verclaert zal volgen. I) a. VOORZIENINGEN en SCHEEPSINVENTARIS. Wegens aankoop van de „Griffioen" groot ongeveer 86 last 716 13 4 Wegens aankoop van een jacht, groot ongeveer 20 last, dat, te klein en niet geschikt bevonden, later werd verwisseld met het jacht „de Zwaan", groot ongeveer 40 last, die ten vorigen jare de reis had mede gemaakt . . . 283 6 8 Verschillende vertimmeringen aan de Griffioen .... 75 8 Idem aan de Zwaan 35 12 Geleverd hout, pik, teer, hars, mos, enz. voor de Griffioen 175 14 6 Idem voor de Zwaan 62 15 9 Aan den „meester schipthimmerman", wegens het houden van toezicht over de scheepstimmerlieden gedurende 1 maand 5 Voor het zagen van houtwerk 11 5 Voor het leveren van 4 stukken iepenhout 38 4 Voor 550 ponden harpuis en 300 ponden „gebuyelt solffer, °mme te leggen tusschen de oude huydt vant schip ende ^jedobbelhuydt" 13 *) Uit de boeken van Pieter Reygersbergh, equipage-en ammunitiemeester te Vere, 'hans aanwezig in het Rijks-Archief van Zeeland. De rekening die zéér gedétailleerd is, is hier verkort weergegeven. In nagenoeg denzelfden vorm als deze is zij te vinden bij Broekema ln Archief Zeeuwsch Genootschap, IVe Deel, iste stuk. °e rekening is gesteld in ponden, schellingen en grooten vlaamsch. 264 Aan diverse arbeidsloonen 30 16 Wegens het verwen en schilderen der beide schepen, „zoo tot vereeringe vanden lande als tot verchieringe van de schepen" I2 Aan den kleermaker voor het repareeren van oude en het maken van nieuwe vlaggen tg 5 Wegens het aanbrengen van vertimmeringen in de kajuit, het maken van „schappraykens" (etenskasten) enz. . . 768 Wegens „deleueringe van diuerssche soorten van yserwerck ende nagelen in de thimmeringe vanden schepe Griffioen gebruyct zoo tot prouisie van een zoo langen reyse als om in voorcommenden noodt te mogen gebruycken". (De post is zeer gedétailleerd opgegeven, als: dubbele en enkele boegspijkers, laschijzers, meelijzers, balspijkers, pompspijkers, sluipers, ronde, vierkante en ringbouten, krammen, splitshorens, bootshaken enz.) 115 18 6 Idem voor de Zwaan 42 10 11 Een anker benoodigd voor de Zwaan IO 6 8 Staand en loopend touwwerk voor de Griffioen. (De post is zeer gedétailleerd opgegeven) 2i6 8 7 Idem voor de Zwaan .„ T. , 49 I4 3 Idem nog geleverd voor de Griffioen 22 8 Zeilen voor de Griffioen (Zeer gedétailleerd opgegeven) .158 8 10 Idem voor de Zwaan g0 ^ g Blokken, schijven, houten nagels, riemen, klooten, moskuilen, juffers, (h)oosvaten enz voor de Griffioen . ... 28 15 5 Idem voor de Zwaan 513 9 Pompleer, geleverd door den schoenmaker 519 8 Voor bakken, loggen, 1) houten lepels, blaasbalgen, mosterdmolens, vleeschbakken, roode „teilloren" enz. . . 3 17 9 Voor sloten, grendels enz 4 Voor het stellen van fornuizen enz. en daartoe gebruikte materialen 210 7 Voor de Griffioen: 3 groote hangkompassen, 8 kleine dito's, 1) Lees: „lok"jes in den zin van peper- en zoutlokjes van hout vervaardigd. In dien zin komt het woord lokje nog steeds voor. De rekening vermeldt er 3 dozijn van; dus kan het instrument, waarmede men de snelheid van een schip bepaalt, niet bedoeld zijn. 265 12 nachtglazen, 12 waterglazen, 1 groote nieuwe lichter „om tvyer bij nachte op tschip te voeren", 12 lantaarns, het vermaken van oude kompassen en nachtglazen . . 11 11 6 Voor de Zwaan : 2 groote hangkompassen, 8 kleine dito's, 4 nachtglazen, 6 lantaarns 5 311 Aan Pieter Dircxsz 1) betaald voor drie „pascaerten" . . 20 Wegens den aankoop van „20 ellen cardous lywaet, met vyer boucken cardous pampyer, zes dyeplooden, twee huysboecken, twee bybels ende noch andere cleene parthyen van goet" 7 9 Aan den ketelboeter voor levering aan de Griffioen van : 1 roodkoperen vleeschketel, met een vischketel en een pottagiepot, en nog een klein keteltje, 2 metalen potten, 2 groote vlakke pannen, 1 vischspaan, 2 lepels en 15 metalen kranen met een groote holle pan aan de Zwaan van : 1 ketel van 9 pond, 2 groote holle pannen, 1 pottagiepot en een trechter > 17 benevens voor den konstabel: respectievelijk voor Griffioen en Zwaan van 18 (5) lepels „dyenende tottet geschut" met 12 (4) kardoeskokers Voor kandelaars, tinnen schotels, kannekens, bierkroezen, lepels, byerkannen, „steene cruycken met decksels" en maelsloten 8 510 Voor kuipersgoederen (tonnen, weekbalies, watervaten, emmers, putsen en derg.) 12 Mandenmakersrekening 35 Bezems, zeep, boenders, matten en schoonmaakbehoeften 4 Voor „schaepsvachten en voor vyer gezouten huyden tot bewaeringe vant poulder" 6 3 Voor kaarsenkist, kokskist, schipperskist, konstabelskist en een uittrekbare tafel 5" 6 Voor levering van „sommich vaendouck" 22 2 Voor „eene chaloupe ofte wel beroeyde schuyte" met toebehooren . . . • 28 7 10 N0g aan arbeidsloonen i-i 4 J) Pieter Dircxsz was, naar elders uit de rekening blijkt, een leverancier van scheepsPfovisign. 266 b. ARTILLERIEBEHOEFTEN. Uit de magazijnen van de Admiraliteit werden de schepen voorzien van twee metalen stukken, schietende elk 8 ponden ijzer en nog twee andere metalen stukken, schietende elk i pond ijzer. De verdere artillerie-inventaris was als volgt: voor de GRIFFIOEN, voor de ZWAAN. Gotelingen 6 g Steenstucken 4 2 Musquetten I2 6 Roers 6 Isers ofte cogels tot elck stuck . . 30 16 Cruysballen (tot een gezamenlijk wicht van 248 en 1201b) ... 72 30 Lange spyssen 3 doz. 2 doz. Cortespyssen 3 doz. 2 doz. Poulver 13001b. 5oo lb. Lonten 300 H>. 100 lb. Dyeploon 6 9 Gegoten loodt 100 lb. 50 lb. platloodt I00ib- soIb En nog „24spaen, 24 schoppen ende 12 houweelen midtsgaders eenighe andere cleene parthyen van admonitien." c VICTUALIELIJST. 59258 lb. beschuit 366 18 7 1240 st. brooden 20 13 4 391/» ton gezouten vleesch I93 g 4 ton pekelspek 15 13 4 818 lb. spek , 2I 2 8 29 st. hammen en 60 lb. „hammevleesch" . ... 9 12 2 12 ton Vryessche boter, „ 1 kinneke Hollandsche boter, nog een half vat boter" 122 5 8 '/«ton smeerboter 267 i pijp olie 2 9 160 lb. roet en vet en 1000 lb. kaarsen ..... 41 11 1 3079 lb. kaas 7° *5 9 425 lb. groene kaas 5 3 9 12 ton gezouten visch 2412 6 halve tonnen „aels ofte gesouten palynck" . . 9 3000 lb. stok visch 40 2 44 zak gort, benevens 24 tonnen om die te storten . 42 16 8 10 tonboonen n 13 4 15 ton erwten 22 15 12 ton azijn en een „thonneke" wijnazijn .... 16 3 4 1 zak mosterdzaad „midtsgaders twee dosijne be- semen" 3* 5 onkosten voor wegen en verpakken 52 4 3 grof zout en wit zout 13I3 2 8 ton Lubeecx bier 13 16 210 ton bier, 6 ton dubbel bier, 2 ton Israels en 2 ton „meuselaers" 86 15 90 ton bier, 3 ton groot bier, 7V2 ton „meuselaers" 39 15 voor okshoofden, pijpen en tonnen 48 10 pijpen „secke" 13S 2 okshoofden wijn 17 10 2 „quaerten vanden besten gebrandewijn binnen Middelburg gebrandt" 42 Aan Pieter Rudt „schotscoopman" >) voor 275 dubbele en 21 enkele wagens „Schotse colen" geleverd tot ballast als ook tot provisie van brand ^ 37 4 Voor brandhout 39 19 n Diverse onkosten wegens vracht enz 818 Idem 5 '3 4 Gereed geld om levensmiddelen te koopen . . 100 ') Uit den aard der opgave wordt hier het woord „Schotskoopman" verklaard als koopman in steenkolen. De varende „Schotskooplieden" zullen vermoedelijk in smeêkolen Behandeld hebben, die natuurlijk overal ter wereld aftrek vonden. Verg. mijne aanteekemng in „Toortse der Zee-Vaert" door Dierick Ruiters," p. 36 (Werken der Linschotenvereeniging Dl. VI). XVI. BRIEF AAN GECOMMITTEERDE RADEN VAN ZEELAND. Edele wijse seer voorsienighe gunstige Heeren. i) Naedemael hem deese eerste goede commoditeijt sich presenteerde om te schrijven... via de Mischovia door Schipper Jacob Govaertsz 2) die datt dicht onder de noortcaep ghevonden hebben, commende 12 daghen naar ons vertreck van Enchuijsen, de welcke deesen presente sal behandighen in Mischoovia oovermits ditto Govaertsz van ditto Dermosco naer Venetië 3) sal loopen en soe voorts aen U. E. geadresseert te worden, Dus E. Heeren hebbe my verstoutt door godes assentie daer door ghecontreineert ben deese weinich regulen aen U. E. te schrijven verhoopende mijner E. Heeren mij tselue nijet qwaens aff sullen neemen doordien tselue door goeder intencie geschijdt. Soo veel belangende ons fortuin en aduancement onses voijages naett groote rijck Sina en eyiant Japan ofte ons gedestineerde platze is tot 12 Augusto nyet sonders ghepasseert dat miretteert om schryven. Dan ons Schipp den Admirael is seer qwalick beseijlt soo datt wij hem voor de qualickbeseijlste vande gheheel vloott bevinden. Op tweede passato was ons vertreck uijt Tessel ro dagen naer dato saghen Noorweeghen dwelck ons eerste Lant was. Op 20 Ditto hadden seer veel wijns vanden noortwesten soo datt hett Schip van Amsterdam mitt syn lacht van ons een etmael van de veelheijt des wijns ende groote misticheyt van ons versteecken was 24 Ditto verspraecken een Schip bijtt eijlandt Luffoet waer de Schipper op was Roleff Jansz. van Enchuysen commende ghesey[ljt uijt Mischovie in 3 weecken, dan door veel storms hebben hem geen brijven overgeworpen waermede nochtans presomere U. E. ghenochsaem onse voyage tot daer toe sal verstaen hebben, Op 3 Augusto was Capt. Brantt van Enchuijsen 1) Blijkens het adres op den brief aan Gecommitteerde Raden. Op den brief staat: recepta 16 Oct. 1595. Het stuk berust in Rijks-Archief van Zeeland. 2) Bij Jan Huyghen heet hij Jacob Jochemsz. Zie hiervoren p. 152. 3) Verg. noot 3 bij Jan Huyghen's journaal, hiervoren p. 150. 269 omtrentt 3V2 mijle van eylandt Intgen *), voor op een clipe gheseijltt mitt goett.... weder soo datt sijn voorschip boven de 2V2 voett verheeven was, maer is sonder schade daeraff gecommen maer nijett sonder groot perickel, ende aff weesende schoott een [schoot] tot Sejnniael van ons daer voor te wachten overmits noeijt.... diep tzee daeromtrentt blinde clippen ghevonden zyn. 6 Ditto zijn Ditto Brantt ende Capt". Willem Barentsz van Am [sterdam] elckanderen mit veel wijns anboortt ghedreven soo dat se in [groot] perickels waeren om de Scheepen te verlijsz maer Godtt heeft.... haer bewaertt soo datter gheen sonderlinghe schade geschijett Willem Barentsz is sijn gallioen bijna gheheel ooverboort mit .... voor vande steeven, ondertt gallioen ende sijn besaensm[ast] ... Cap\ Brantt een stuck vantt gallioen mit de besaens ma[st] Ditt alles door veel mist die dat ons dickwils hijer bidde godt datt hettons qwaetste ende latste rancontra is Tott op dato deeses soo en hebbe noch noeijt 24 uuren den wijntt bequaem connen behouden datt ons cours hebben Verhoope Godtt ons hen te constanter verleenen sal eylantt ghepasseert sullen sijn. Jeghenwoordich .... Omtrentt 10 mijlen booven de noortcaep ende hebben .... conterarie soo datt wy teghenwoordich .... loopen om ons devoir te doen datt wy tott Waerhuys commen mochten om aldaer dancker te werpen oovermits dat alle de andere Schepe vars waeter te cortt commen insgelicx oock om fictualle boouen te setten, om in tWejgatt ofte Straett van Nassouwen gheen tytt mitt goeden wyntt te verlyesen, Naedemael den tytt verloopt sal deesen mijne hyer meede eyndighen faulta van matte[rie ?] ende godtt in ghenade bevoolen die datt bidde myn E. Heeren lange in salicheytt ghesontheyt ende voorspoett ghespaer, ende ons intt ghaen en commen behoude voorspoedighe reys verleene adj ia Augusto in zee op 72 graett min Vs part inden admirael A°!S9S Den al uwen onderdaenen gheafïectionneerden dienaer naer vermoghen JACQUES BUYS. 1) Ingö? ) XVII. COPIE de la lettre escript dar francois de la dale 11 doust du nauire admiral de la flotte pour La chine a BaL- tasar de Moucheron i). Mons et oncle passé trois ou 4I0MS2) est arrivé en nreCompaignienune nav d'Enchuysen faissant le route par la mer blanche par Laquelle Je nay point voulu faillir de vous advertir que nous sommes encores en bonne disposition graces a Dieu, mais bien fachez de deux choses, 1'une de nostre tard partement de pardela, 1'autre de ce que Messieurs les Estats nous ont donné une sy mauvaise nauire, car 1'ung est cause que nous navonsavancé nre voyage de plus de 200 lieux plus oultré pource que nostre nauire n'est nullement voiliere, et la pire de toute la comp' et 1'aultrepourra estre cause que le voyage sera inutil veu le peu de temps que nous auons a passer le detroict aussy le temps nous a este fort contraire car depuis nre partement quy fust le 2 de Juillet au matin a sept heures nous n'avons eu qune journée de bon vent ayant fait toute la reste a la boline 3), Je vous prie de aduertir Massieurs les Estats et leur assurer que nous nespargnerons rien de ce que sera de nre deuoir, tout Lequipage se porte bien graces a Dieu, nous trouuerons moyen descrire a Messieurs du conseil en passant le detroict de Nassau et trouuerons moyen de donner nos Lettres pour les porterdela Mosco a mon oncle mel[c]hior. 1) Op het stuk (aanwezig in Rijks-Archief van Zeeland) staat aangeteekend: Recepta 16 Octob. 1595. 2) Verg. Jan Huyghen op 7 Augustus. 3) „Bij de boelijn op," namelijk scherp bij den wind, dus: een onvoordeelige koers. XVIII. VERBAAL i) v an den grooten scheepsraad, gehouden op 7 Sept. Op huyden den 7 September a°. vijffthien hondert vijffentnegentich syn ter begeerte vanden admirael Cornelis Cornelissen vergadert int schip ende coyuyt vanden voorsz. Admirael de capyteyns, schippers ofte opperstuerluyden van alle de schepen ende jachten gedestineert onder 't beleyt vanden voorsz. admirael by noorden om na China ende Japan etc. om te beraetslaen ende met gelycker hant te stemmen ende elck int bysonder sijn beste goetduncken sonder arch off list opentlyc te verclaren beroerende de vervorderinge ofte twederkeeren vande voorsz. voyage ende schepen, dewyle dat de tijt allencxkens begint te verloopen ende de winter coude vorst ende lange nachten op handen comen en naby syn, ende als noch hier onder 't Staten eyiant van ys beset ende rontom besloten leggen, soo syn de voorsz. admirael capiteynen schippers ofte opperstuerluyden te samen met rypen en wel gedelybreerde overdachten raet gestemt ende geaccordeert tot streckynge vande proffijtelyckste ende voorderlyckste verseeckeringe ende vervoorderinge vande voorsz. voyage ofte behoudenisse van de schepen jachten goederen en volc gelijck als hen tselffde opt beste bevolen en toebetrout is van syn Ex'1' en heeren de generaele staten nagelegentheyt der saecken ende de conjunctie vanden tijt vereysschen ende nietbrengen sal dese navolgende artyculen tot wekker bevestinge ende verantwoordinge van een yder int bysonder hebbense dese acte altesamen met haere gewoonlijcke hanteyken onderteykent. Eerstelycken synse gelyckelycken om de voorsz. oorsaecke wille verdragen ende gedelybreert metten eersten weer bequame wint ende openynge vant ys soo haest als het godt gelieven sal te verleenen ende doenelyc sal wesen te weten met eenen westen ofte noordwestenwint terstont gelyckelycken tseyl te gaen ende ten naesten bij noch een tocht te doen noortwaert op om tondersoucken de gelegentheyt ende gestaltenis vant ijs offer eenyge paasagie ofte doortocht te vinden is om haere gedestyneerde reysse met godts hulpe tachtervolgen ende soo derop desen vouch geen middelen gevonden wort weder allegelyck om de bovengeseyde oorsaecke haar wterste debvoir te doen te samen in comp* na de straet van Nassau toe J) Het stuk berust in Rijks-Archief van Zeeland. 272 ende alsoo de cours na huys dewyle dat de tijt ende gelegentheyt der saecken anders niet metbrengt tot salveringe ende behoudenisse vande voorsz. schepen jachten goederen ende volc na behooren. Item sooder anders geen hope ofte affsettynge vant ijs en compt gelyc te beduchten ende de apparentie als noch vertoonende is dan met eenen suyelicken wint soo hebbense voort voorderlickste ende sekerstegevonden om hen niet te begeven beneden de wint aent ijs, ende tweederkeeren twyfelyc en de schepen in peryckel te stellen, terstont met alle mogelycheyt de cours te doen na de straet van Nassauwen ende alsdan met de jachten soo de tijt plaets geeft de gelegentheyt vant ijs te ondersoucken ende na gelegentheijt vande selve haer cours te stellen als boven. Item soot gebeurde dat godt behoede dat de besluytinge vant ijs noch 7 off 8 dagen duerde welc is tot halff September van dese jegenwoordige maent sonder door verhinderinge vant selfïde wtcompste te connen crijgen om van hier onder teylant tseyl te mogen comen soo hebbense gelyckelycken gestemt omt verloop vanden tyt ende de boven gementioneerde oorsaecken sonder meer ommesien ofte verder ondersoucken met alle vlijticheyt en eerste comoditeyt die godt verkenen sal wederom de cours na tvaderlandt te stellen dewyle de noot sulcks vereyscht tot behoudenisse ende salvatie vande voorsz. schepen. Item comende de winden van wt den noorden gelyck se jegenwoordich is ofte van den oostercant met welcke winden tijs hem hier aen de wal perst ende de straet weder injaecht soo en hebbense anders geen hope van wtcompste dan alleenlic te verwachten de genade des heeren om van hier aff met de eerste gelegentheyt de wech te vervoorderen na huys toe. Aldus gesloten ende geaccordeert in presentie van Franchois de la Dale ende Jan Huygen oppercomyssen van de voorsz. schepen ende jachten voor de heeren generaele staten de welcke ter begeerte vande Comp' off de versaemde dit selve gemaect ende tot meerdere bevestinge gelyckelycken onderschreven hebben op den dach en datum als boven. CORNELIJS CORNELIJS. BRANT ISBRANTS EN. WILLEM BARENTSOEN. LAMBRECHT GARRYSON OOM. HARMEN JANS. TOMAS WIJLLEMS. H. HARTMAN. JAN HUYGHEN. FRAN' DE LA DALLE. XIX. SOMMIER RAPORT EN IOURNAEL. gehouden bij mij Francoijs de la Dalle, door Laste van den EE: ende mogende heeren, mijne heeren de Staten Gnael der vereenichde nederlantsche prouincien, als Comis van denEE: ende mogende Heeren mijne Heeren, de Staten van Zeelant, op hare Schepe genaempt den Griffoen, daer Superintendent op was Cornelis Cornelisz Nais, van de Reijse gedestineert naer t' Coninckryck van China door de Straete van Nassouwe, begonnen inder Jaere 1595. Edele, ende mogende Heeren tot Enchuysen op den 22 der maent van lunio, door handen van Sr. Baltasar de Moucheron ontfangen U. E. Comissie 1) (niet tegenstaende mijn onbequaemheyt tot Executie van dien). Soo 'st dat genegen wesende tot U. E. dienst, niet en heb connen naerlatenU. E. bevel, naer te commen, naer mijn cleijn vermog. Soo dat wy, naer dat wy waeren op den i3ender maent Jun vertrocken vander stadt van der Vere, in Walcheren, ende in Texel aencomende den 15 der seluer maent, °m aldaer te verwachten onse comissie, oock de schepen van Amstelredam er»de Enchuijsen, (die niet eer bij ons en quamen dan ontrent den 24en der seluer maent) oock door oorsaecke van contrarie wint ende storm, onsbelet was te vertrecken, ende onse Reijse te voorderen, eerstelyck naer voorgaende monsteringhe vertrocken in Comple van Willem Barentsz van Amstelredam ende Brant Ysbrantsen van Enchuijsen met haere lachten den der maent Iulij 2) van jeghenwoordighen Iaere 1595. Ende door de menichte van contrarie winden, en quaet weder, heeft het geweest den 5"° der maent Augustij al eer dat wij de hoogde vande Noort Cap hebben connen beseijlen. Doch door Godes genaede gecommen den 27",e° der selue maent 3) on- ') Verm. bedoeld de door Jan Huyghen in extenso gedrukte „Instructie"; zie aldaar fo1- 34 (hiervoren p. 140). 2) Volgens Jan Huyghen den 2en Juli. In zijn brief van n Augs aan De Moucheron n°ernt De la Dalle trouwens zelf den 2en Juli (zie hiervoren p. 270). 3) Lees I7den. 18 274 trent den middach met Noortnoortwesten, wint, tusschen Candenos ende Petchora, ontrent 20 mijlen van Landt, alwaer wy jegens onse opinie geuonden hebben menichte van ijs. Doch niet soo sterck dat het ons onsen kours belet heeft, al ist soo dat wij er drymael dien dach hebben moeten deurseylen, zoo sijn wij jegens den avondt gecomen ter hoogde van het eyland van Oraengnen wesende thien mijlen vande Straete van Nassouwe. Ende den 19"1 dach der seluer maent met noort. noortwesten wint zyn wy gecommen smorgens voorde Straete van Nassauwe, die wy bevonden hebben zoo vol ijs, dat het ons onmogelyck is geweest de zelue tedoorseylen en dierhalven gedwongen geweest onsen ancker te worpen byden Afgodhoeck. Alwaer wy laegen dier oorsaecke, tot op den 21'"" der seluer maent, ende alle debuoir doende om onse reyse te voorderen zoo ben ick met Pieter Diricksz ende Brant Ysbrantsen, met zijne chalouppe naer de Straete gevaren, om te sien ofter eenigen middel was om de selue te passeren, dan hebben de zelwe geuonden zoo vol ijs, dat het ons onmogelijck was. Nochtans om te vernemen oft het buyten de Straete alsoo gestelt was als in de selfde, zoo sonden wij ses mannen te lande tot op den Twisthoeck, die ons rapporteerde de zelue zee aldaer bedect te wesen, gelijckse inde Straete was, ende volbrengende den zeluen dach, gongen wij met ontrent dertich Mannen te lande op de syde van Waijgats, om te vernemen naer eenich volck dan en vonden geen, maer wel eenige sleden met reehuijden cleederen ende andere velwerck gelaeden, die wij daer lieten blijven zonder aen te tasten noch die te versetten, om het inlants volck niet te verjaegen ofte te verstooren. Op den 24,,e" der seluer maent altoos geneycht wesende om onse reyse te voorderen ende tael te nemen van het Landt zoo maecten wy weder den lachte vuyte, tot besichtinge vande Straete, die daer naer ons Rappoft deden, dat het ijs inde zelue minderde, ende doordien oock dat zy ontrent den afgod hoeck gesien hadden een schip met volck daer inne, syn wy stracx met onsen superintendent Cornelis Cornelisz, daer naer mette Iacht geseylt, ende gevonden dattet Rusche van Pinego 1) waeren die aldaer vuijtde Witte Zee quamen totten vanck vande zeepeerden, welcke ick aen- 1) Pinega, aan de Pinega-riv. die een weinig boven Kholmogorui in de Dwina uitmond'- 275 gesproken hebbe en gevraecht, van heur wetenschap op dese naer volgende puncten. Eerstelyck hoe groot ende wat Waygats voor een land was. Ende of zij geen kennisse vande Tartarische Zee en hadden, oock oft sy niet en wisten oft die gewoonelijck was toe te vriesen alle winteren ende wanneer de selue open ginck, met andere meercirconstancie opalletwelck zy antwoorden. Belangende teerste punct, dat Waijgats een Eyland was groot ontrent eenen dach zeijlens inde lengde ende dat de separatie van dander zyde enger was dan de Straete van Nassauwe. Ende op het tweede punct seijden inde Tartarische Zee niet bekent te wesen, doch datter binnen twee ofte drye dagen aldaer aencomen zouden thien van heurlieden schepen genaempt by heurliens Schumen r) die jaarlyks gewoont zyn te zeylen inde Reuiere van Iolixe, ligende voorbij de rieuiere van Obia alwaer zij gewoont waeren te verwinteren om haere waeren te vercoopen de welcke thien voorn. Schepen wy nochtans niet vernomen en hebben soodat van de gelegentheyt vande tartarische zee wy niet anders vernomen en hebben dan dat de schepen die inde selfde willen varen moeten van hauen tot hauen ende Reuiere tot Reuiere heuren deurganck naer den Cours van het ys verwachten ende soecken. Op trapport vande gene die wy gesonden hadden besichtigen de Straete van Nassouwe, soo zyn wy den 25""° der seluer maent naer dat het ys was verschouen t' seyl gegaen ende door de straete geseylt ontrent twee mijlen daer wy anderwerf weder zoo veel ijs vonden dat het ons onmogelyck was te passeren, jae gedwongen waren Reede te kiesen 2) ontrent den Twisthouck. Ende den 26 weder vanden Twisthouck geseylt tot op den Kruyshouck en door de menichte van het ijs die vuyt de Tartarische Zee is commen dryuende gedwongen geweest eenen Inwyck te kiesen by Westen de Straete Van Nassauwe, alwaer den 26 oock hebben moeten soo verre in wijeken dat wy op 3 vademen waters hebben moeten anckeren. ') De Semmen van Jan Huyghen (kleine lodijas). Zie hiervoren p. 160. a) Reede te kiezen, namelijk : ten anker te komen. 276 Den 28 dach heeft het ijs alle de Schepen inde selue plaetse zoo omtsingeltdat de bootsgesellen daer ouer liepen van deen schip in dander, ende oock gemackelycken aent land. Dan den 3o'n der seluer maent hebben wy van allen het ys omslagen geweest soo dat wij onse schuyten ende chauloupen sonden besichtigen de straete ende Tartarische Zee, die zy andermael soo vol ys vonden, dat wy gantschelycken de hope verloren, om temogenpasseeren.intwederkeeren vonden de Samaijten aen tLand dan door myn absencie hebben metheurliens niet gesproken dan wierpense broot toe dwelc zy vrindelyck ontfongen. Vernomen hebbende datter eenige Samayten heur ontdect hadden zoo syn wy in Comple van Brant Ysbrantsen en Pieter Diricsz naer heur toegeseylt met onse lacht doch hebbense niet gevonden, alleenelycks heure sleden die mit getal van 40 waren met een schuyte vol boghen en pijlen, ende soo wy weder keerden naer onse schepen, hebben de selue alsoo van ys omtsingelt gevonden dat wy gedwongen geweest hebben onse schuyten ouer een Scholle ijs te haelen en trecken. Den eersten Sept'. soo ben ick weder met den Superintendent naerde oostzyde van de Straete geroeyt om te besien oft wy de Samayten voorn, souden konnen vinden, T'is gebeurt dat een poosken tyts, aen Lant wesende wy de selue hebben sien aencomen, int getal van ontrent 30 sleden, elck gespannen met twee ende drij Reenen, die wij verwacht hebben tot haerder Comste by ons, Ende als doen heur ontfangen met alle vrintschap heurl. beschenkende met broot ende gebranden wijn, middeler tyt heur ondervraecht van de gelegentheyt vande Tartarische Zee ende omliggende Reuieren, die ons seyden dat de voorn. Tartarische zee een zee was groot ende woest, loopende rontsom Tartarijen, sonder onderworpen te wesen den Ysganck, gelyck het by de Straete van Nassau was. Ende dat alsdoen zoo groote menichte van ys inde straete gevonden wiert, was door oorsaecke vande menichte oost suyt oostsche winden die daer gewaeyt hadden, die het ys vuyt de Reuiere van Obia, Iolixe ende Iougorbegoube aldaer was dryuende, soo dat wy verstonden dat de verhinderinge vande passage ende het dryuen van ys geschieden naerde winden die daer jaerlyks wayende waren, seggende oock dat de Reuiere van Obij, vyffdachreysen van de Straete lach alsoo dat wy bevinden dat het voorl. Iaer wy 277 deselue gesien ende voorbij geseylt hebben nae de welcke reuiere compt er reuiere van Iolipse zee i), die oock ontrent twee ofte drije dachreysen vande Reuiere Obij leyt ende daernaer de Reuiere van Jougorbegoube 2), liggende distant van die Iolipse zee ontrent tweedachreijsen, alle de welcke Reuieren zy verclaerden te wesen nauigabel ende diep, ende dat de Reuiere van Jougorbe goube scheyden en paelden de Tartaren vande Samaijten, ende op d'een zyde men betaelden den tribuyt aenden Tartur ende dander zyde aenden Moscouijt den wekken heer ouer den Samaijten was, dese selfde Samaytis waeren woonachtich tot Petchora ende zyn jaerlycks gewoont de Landen van Waygats te besoucken om den vanc van Reenen Beeren ende andere gedierte die hen op het Landt houden, die zy vangen ende villen nemende alleenelyck tot heuren behoefde vellen der zeluer gedierten — verclaerden oock al daer in Waygats geweest te hebben den heelen Somer ende dat zy niet eer en zouden vertrecken dan ontrent den eersten dach van October, ouermits alsdan aldaer begost koudt te worden ende te vriesen. Ick verstonde noch meer van heurliens dat de Straete jaerlycx bevroos, soo dat men daer ouer met sleden koste ryden, ende dat den Somer ontrent vier maenden duerde. Den 2" dach van de voorsz. maent van September zeylden wy met ongestadich weder naer den Kruyshouck ende bleuen daer op onsen ancker. Ende op den 3'" der seluer maent op den morgenstont met eenen suyden en suyden ten westen wint nemende onsen cours, oost noort oost, zyn wy vuyt de Straete van Nassou geseijlt in de Tartarische zee en ontrent twee ofte drye mykn in zee wesende, is ons gemoet menichte van ys, zoo dat wy gedwongen waren het Staten Eyland te kiesen, om den nacht die ons voorhanden was en den mist te laeten passeren, want zoo wy den nacht m zee gebleuen hadden ontrent het ys ten hadde niet geweest zonder ons k stellen in Groot dangier door den Storm ende onwederdie hem opstack. Middekr tyt op den vierden der seluer maent met eenen noortwesten wint hebben zoo veel ys zien drijven van het Staten Eyland in zee dat wy gedwongen geweest hebben te blyuen liggen Ende daeche daer nae we- 1) Iolipse zal wel identiek zijn met Jan Huyghens Gilissy (Jenissei). 2) Naar Broekema reeds opgemerkt heeft, verm. de Pjasina, grens tusschen de Samojeden en de Toengoezen. Verg. Petermann's Mitth, 1877: Ethnographische Karle des Russinnen Reichs." 278 sende den .. alsoo beset in tselue Eyland van ijsse dat het onmogelyck is geweest in zee te commen. Den 6 der seluer maent zoo zynder diuersche van Bootsgesellen op Staten Eyland geweest onder wekken eenen was aen strang soeckende kristalyn van aldaer, en wesende besich int sant te deluen, zoo isser eenen witten Beer vuyt de zee gecomen die hem van achter by t hooft vatten ende dooden, de andere Bootsgesellen dit siende zyn stracx naer den beer geloopen om den seluen te vangen en dooden end al ist zoo, dat de selue bootsgesellen in goeden getal waren — soo ist nochtans dat den zeluen beer niet en heeft connen gevangen noch gedoot worden, zonder noch een van de bootsgesellen te verliesen die hy oock greep doode ende het hooft op adt, dus dat wy die twee Lichamen in Staten Eyland begrauen, hebben, den eenen eersten Bootsgesel was van het schip van Lambert oom, *) den tweeden vande lacht van Brant Ysbrantsen, ende den Beer is genomen ende gedoot by tvolck van Willem Barentsen 2). Op den 7C" der voorleden maent isser in het schip van superintendent Corn. Cornelisz vergaederinge gehouden van alle de schippers endestuerHen vande ses andere schepen in presency van Ian Hugo ende mij, alwaer gediscoureert ende gedebateert is geweest op de gestaltenisse van het gene wy voor ons saegen, ende den middel ende voet diemen houden soude tot voorderinge van de Reijse, alwaer naer diuersche debaten ende discoursen, eendrachtelick geresolueert is geweest, dat gemerct den tijt seer ouerloopen waer, spaede op 't Iaer menichfuldich van ys, die ons voor oogen lach, ongestadich en stormachtigen wint ende weder, dat wy altesaemen noch eens ende voor de leste maele, metten eersten bequaemen wint ende weder en verschuijvinge van ijs, noch eenen tocht zouden doen, ende setten onsen cours naer t' Noorden om te besien ofter eenigen middel zoude wesen, om het ys te passeren, ende alsoo onse reyse te voorderen, mits soo met den seluen tocht, God den Heere ons geen opinghe noch passage en woude verkenen dat alsdan Een Ieder hem zoude voegen naer de Straete 1) Laconiek teekent Lambert Gerritz Oom, in zijn bewaard gebleven journaaltje (ProvArch. Zeeland) slechts aan: Den 6. is daer 2 man dodt gebeeten van een witten beer. Den 7' hebben wy hem begraeven. 2) Klopt met de voorstelling van Gerrit de Veer, die ook de eer geeft aan de mannen van Barents. 2/9 van Nassouwe om gesaemtelyck de Reyse weder naer huys te nemen gelijck tblyct by de acte van de selue Schipperen hier annex i). Den 8 der seluer maent, vreesende dat het ys ons weder soude besetten in Staten Eyland, soo dat wy daer door ons geresolueerden, dien lesten tocht niet en souden hebben connen gedoen, soo zyn wij met eenen westzuydwesten windt ontrent den middach seyl gegaen, naer de Strate van Nassou. dan daerontrent comende hebben de selue bevondeD zoo vol ijs, dat wy gedwongen geweest hebben, weder naer Staten Eyiant te keeren, ende soo wy meynden inne te loopen van de westzyde van tselue Eyland, soo ist gebeurt, dat wy met ons schip ende de lacht van Rotterdam tsaemen op een clippe geseylt zyn, die soo onder twaeter lach datse niet gesien en coste worden =), dan met Gods hulpe ende de bijstandt van dander schepen, zyn wy daer, naer een ure, van geraect, sonder eenige schaede ende zyn daer naer gaen anckeren by de andere schepen by t' oosteynde van t' Eyland. Den 10" dach der seluer maent met een suytoosten wint zyn wy weder tseyl gegaen, ende gecomen tegen den auondt in de Straete, hebbende twee vande lachten in zee gesonden om te besichtigen oft eenichsins mogelyck waer door het ys te geraecken ende passagie te vinden, dan hebben geraporteert tselue onmogelyck te wesen. Den ii der seluer maent om naer te commen de voorn, resolutie soo zyn wy met eenen Noortwesten wint smorgens tseyl gegaen, van den Twisthouck, naer de Tartarische zee, onsen cours nemende noort nortoost hebbende alle mogelycke debuoir gedaen Iae zelfs, ons ende de schepen in perijckel gestelt, ende siende geen middel ofte bequaemheyt van passagie, soo zyn wij weder naer de Straete van Nassau gekeert ende geanckert by den Kruyshouck met intensie naer huys de Reyse te voorderen. Doch sijn zoo blijven liggen, inde selue straete tot op den 15'" verhopende noch eenige gelegentheijt van weder, om onse Resolutie te veranderen dan het is verre van daer geweest, want op den i3e" ouerviel ons eenen storm vuyten suytwest ten suyden.datwy gedwongen waren op twee anckers te liggen ende den 15" quamer vuyt der Tartarische Zee sulck 1) Aanwezig in Prov. Archief Zeeland. Zie hiervoren Bijlage XVIII. 2) Verg. Jan Huyghen, hiervoren p. 181. 28o menichfuldich ijs dat wy gedwongen waren de straete van Nassau te ruijmen ende siende den wint bequaem om naer huys onsen kours te setten, zoo zyn anderwerf vergaedert geweest alle de schippers ende stuerlien vande 7 schepen, de welcke bevindende tsaisoen te laat te wesen om noch eenich attentaet te doen, besloten met malcanderen haeren Cours naer huys te stellen, om te bewaren het volck, schepen, jachten ende goederen 1). Op den 16 der seluer maent werdt den windt noort nort oost met ongestadich weder sneuw ende hagel, soo dat wy smiddernacht met tempeest van malcanderen verdwaelden, alleenlijck bij ons vindende smorgens de Jachte van Willem Berentsen ende t' sauonts weder bevonden wy ons, by Brant Ysbrantsz met syner lacht. Den 24" dach den wint noortwest met ongestadich weer sneuw en hagel hebben onsen Cours genomen, west suijtwest daermede wy ons beuonden smorgens voor tland van Cadenos. 2) Den 24"" dach den wint noort noortwest, en tweder sneeuwachtig ende hagelachtich bevonden ons aen tland van Swetenos 3) inde Witte Zee. Den sen dach van October soo sterf onsen bottelier Ian lansen. Den 8 der seluer maent met een ongestadich weder van sneeu ende hagel, is tschip van Brant Isbrantsen van ons versteecken ende dachs te vooren verloren wy de 2 voorn. lachten soo dat wij tsedert den 8 October voorn, tot den 20'"* November den welcken dach van ons arriuement ter Vere in Walcheren is geweest, alleen hebbende geseylt, met groote swancheijt binnens boort vant schip door dien God gelieft heeft, den 15dcn van October van dese werelt te verlossen twee van onse busschietere by name Lenaert Pauwelsz ende Abram Frans ende den 3o",en oock, onsen boittelurs maet Heijndrick Jansz den 11 November een van ons bootsgesellen genaempt Dirick Jochumsen den 12 een Boschieter genaempt MartenPietersz den 131" Provoost Richard Willemsz. 1) Een origineel dezer acte berust in Prov. Archief Zeeland. Zij is nagenoeg gelijkluidend met den door Jan Huyghen gegeven tekst. Zie hiervoren p. 186. 2) Kanin Nos. 3) Swatoi Nos 28l Bouen dien noch sesthien bootsgesellen soo cranck dat zy onbequaem waren tot Regieringe van t' Schip. Dit is int Cort het succes van onze reijse die wy verhoopt hadden beter geweest te hebben, met het deuoir ende naersticheyt daertoe gedaen, dan het blijct dat God niet belieft en heeft voor dit Iaer onsen arbeyt te gebenedyen, dus willen den seluen bidden U. E. te encourageren,noch eens de saecke te behertigen op hope van beter succes, want daer staet te considereren, dat wy vernomen hebben soo te Waerhuysen als in de Straete van Nassouwe, door de Samayten, dattet by menschen gedenken sulcken harten winter noch ongestadigen somer niet geweest en heeft als dit jegenwoordich iaer, dus dattet te verhopen is, datse dese naestcommende Iaeren niet desgelycx en sullen wesen ouersulcx de voorn, reyse beter soude mogen gedaen werden. Daertoei ick noch presenteere mynnen goetwilligen dienst r). Aldus gedaen in Middelborch den 26,ten van November 15 vyf ende tnegentich. U. E. dienstwilligen Dienaer, FRANCOIS DE LA DALLE. 1) De la Dalle bleef dus, evenals Jan Huyghen, den doortocht mogelijk achten. XX. BESCHEIDEN betreffende Jan Huyghen van Linschoten medegedeeld door Mr. J. de Vries van Doesburgh. In het Enkhuizensch familiearchief Semeyns de Vries, meerendeels akten en bescheiden uit de i6de en i?"' eeuw bevattende, zijn er enkelen die betrekking hebben op Jan Huyghen van Linschoten en zijne naaste verwanten. Gaarne voldoe ik aan het verzoek van de Linschoten-Vereeniging om die hier mede te deelen, en aangezien ik op dit verzoek eenigszins was voorbereid heb ik mij, om de afkomst van den vermaarden Hollander zoo compleet mogelijk te geven, tijdens een bezoek aan Haarlem, bij afwezigheid van den Heer Gemeente-Archivaris, gewend tot den Heer Rijks-Archivaris in Noord-Holland, die mij onlangs heeft bericht dat na nauwkeurig onderzoek (waarvoor bij deze mijn oprechte dank wordt betuigd) aan den Gemeente-Archivaris gebleken is dat van het verblijf van het gezin van Huig Joosten te Haarlem, aldaar geen spoor te vinden is. Ik meen dus verder alleen aangewezen te zijn op de Enkhuizensche gegevens, die hier worden openbaar gemaakt. Echter moet ik er de aandacht op vestigen dat veelal wordt gegeven wat in copie voorhanden is en, ofschoon een groot gedeelte door mij zelf uit de origineelen is afgeschreven kan ik mij, wel wat den inhoud, maar niet wat de schrijfwijze van alle medegedeelde stukken betreft, geheel aansprakelijk stellen. Ik heb gemeend mij uitsluitend te moeten beperken tot de bescheiden betrekking hebbend op het gezin van Jan Huyghen. Ofschoon mededeeling van de stukken aangaande zijn tijd- en stadgenooten de Semeynen, Buyskes, Maelson, Wagenaer en Paludanus, in wier milieu hij verkeerde, waarschijnlijk de moeite zoudeloonen, is daar — als buiten de orde — van afgezien. Bij de vermelding der bronnen is chronologisch te werk gegaan, daar ik meende dat deze wijze van bewerking in verband met de bestaande biografieën de meest aangewezene was.Waar het bestaan der akte wordtvermeld zonder dat ze in extenso is gecopiëerd is de verdere inhoud ook niet van overwegend belang. Gaarne had ik, zooals ik aan het Bestuur der L. V. reeds onmiddellijk heb bericht, het resultaat van het onderzoek belangrijker gezien, doch veel is verloren gegaan en het is reeds te loven dat nog zooveel gespaard bleef. Vragen als: Waar Jan Huyghen zijn naam van Linschoten a.a.n ontleent, of het kinderrijmpje, „Jan Huigen in de Ton", zooals de traditie wil, reeds uit zijn tijd dateert en anderen, blijven onopgelost. Semper ad spem futuri hiamus! J. DE VRIES VAN DOESBURGH. Burmaniahuis Leeuwarden, Augustus 1913. 283 In de door P. J. Buyskes bewerkte folio genealogie Semeyns i,te deel, inhoudende een gedeelte van den Privilegietak Meinert, komt voor op blz. 76 : Staak B : Reinu Meinertdr. Semeyns (dochter van Meinert Simonsz. Semeyns 1), Raad v. d. Prins van Oranje, te Enkhuizen Burgemeester, en van Geert Simonsdr. van Waervershoef uit Egmond) geb. vóór 1565, want trouwt in 1582, overl. tusschen 1613 en 1615, is moeder van het Provenhuis van 1607 tot 1613, is doopgetuige 11 Juni 1585 bij broederskind, zij trouwt wonende op het Zuid-eind van de Breestraat, te E. den 8 April 1582 met Gerrit Dirksz. wonende te E. in de Westerstraat, (zoon van Dirk ... en van Reinst Jans), geb. vóór 1562, overl. vóór 1595. niets van hem te vermelden dan doop van 3 kinderen : i°. Jan Gerritsz. alias Brouwer 2) ged. te E. 24 Jan. 1584, 20. Dirk Gerritsz. ged. te E. 3 Febr. 1586 en denkelijk jong overl. 30. Hille Gerritdr. 3) ged. te E. 4 Jan. 1587, zij hertrouwt wonende op de Oosterhaven te E. den 2 April 1595 met Jan Huigen van Linschoten wonende te E. op de Breestraat, (zoon van Huig Joostenzn geb. 1532 overl. 1583 uit Haarlem afkomstig, te E. Notaris, en van Maritje Tin Hendrikdr. geb. omstreeks 1533 overl. na 1604, uit Schoonhoven), geb. te Haarlem omstreeks 1563, overl. te E. 8 Febr. 1611. Te E. stadsthesaurier van 1597 en voogd Ziekenhuis van 1606 tot aan zijn dood, heeft vroeger gereisd en door zijne in druk gegeven reis-beschrijvingen, naam gemaakt. Reeds den 6 Dec. 1579 zeilde hij uit Tessel en verbleef ruim 3 jaar in Portugal en Spanje, waar zijne broeders (tweelingen) ver- 1) Zie over hem Biografisch Woordenboek v. d. Aa en Nieuw Nederl. Biogr. Woordenboek. 2) Hij trouwt te Enkhuizen 11 Febr. 1607 met Neeltje Pietersdr. Swaeroog. 3) Zij trouwt te Enkhuizen 26 April 1616 met Jacob Lucaszn zoon van Lucas Gerritsz, Burgemeester en Bewindhebber O.I.C. te Enkhuizen en van diens a4« vrouw Diewjacobsdr. Jacob Lucaszn was te E. ontvanger der Admiraliteit in het Noorderquartier. Hij bestond zijne vrouw in den iojBn graad van bloedverwantschap door afstamming van Burgemeester Groot Allert van Egmond. 284 toefden. De een overleed te Salamanca in 1580 en de ander Willem Tin genaamd, verongelukte in 1587 aan boord van een schip, dat op reis van Setubal naar Hamburg met man en muis verging benoorden Engeland — onze Linschoten, den 8 April 1583 van Lissabon vertrokken, bragt ongeveer 5 jaar door in Goa en op de terugreis 2V2 jaar op Terceira (Vlaamsche of Westereilanden) tot 2 Jan. 1592, komende over Lissabon in Tessel binnen den 1 Sept. 1592. Hij treft den daaraanvolgenden dag te Enkhuizen zijne moeder in welstand aan, alsook een broeder en eene zuster. In 1594 maakt hij de eerste onderzoekingstogt mede, bij Noorden om en wel als Commies op het schip de Mercurius en in 1595 de tweede reis als opper-commies van wegen Prins Maurits en de Staten Generaal. Van 2 meegebragte Walviskakebeenen schenkt hij één aan de stad Enkhuizen. Kind: Maritje Jansdr. van Linschoten. ged. te E. 24 Aug. 1595; dit kind overleed denkelijk jong, want komt niet voor in testament 1613 van de moeder. NOTA. Trouboek 8 April 1582 Garrit Dricksz in die Westerstraet en reynu mey- nerts opt Suydende het 2/3 bodt. Trouboek Jan Huygesz. woende op die brestraet ende Reynu meynerts woende an die oesterhaüen het 2/3 bodt. ghetrout va h. g. de y dach Aprilis anno XCV 1). Doopboek. 24 Jan. 1584 Jan,GerritDiercsz.-Reynou Meinerts,Reynst Jans. Doopboek. 3 Febr. 1586 Dirck, Gerridt Dircksz.-Reynou Meinerts, Reynst Jans. Doopboek. 4 Jan. 1587 Hille, Gerrit Dircksz.-Reynou Meinerts, Reynst Jans. Doopboek. 24 Aug. 1595 Maritien. Jan Huygen-Reynu Meinerts-Marritien Hendrixs. Tot zoover het handschrift Buyskes. 1) Dus 2 April tsgs van Ds. Hermanus Gerardi. 285 Vervolgens wordt gevonden i). 11 July 1578 compareerde Huygo Joostenz Notaryspublycqoudt46jaren. 14 Febr. 1579 bodemery v. schipper Maerten Jansz v. sijnen saüer schepe „het lam Godts" upgenomen van Huygo Joostenszoon Waerdt in de Vergulden Valck — Adam Henricxz Curtleuen — borg. 16 Febr. 1579 bod: v. schipper Ide Matthyszv. Harlingen v. sijnen car veel wijdtschip „de ruyge rubbe" opgenomen van huyg Joostensz. 12 Martij 1579 bod: schip „de dubbelde aern" upgen. v. Huygo Joostenz. waerdt in de vergulden Valck. 2 April 1579 bod: v. Willem de Vryes opgen. bij Huygo Joostensz waerdt in de vergulden valck op marsschip „de vale verring" schipper Reyner bruyster. 10 April 1579 bod: bij schipper pieter Jansz Jonxt vuyt Venhuysen-zijnen vlije boot S. pieter upgenomen van Huigo Joostensz waerdt in de V. Valck. 26 Juny 1579. comp: Huygo Joostensz. waerdt i. d. V. V. beloofde Otto v. Merom voor so veele die clederen cleynodien en iuwelen van hillegondt bruynisdr. huysvrouw van Steven perret enz. 11 Aug. 1579 taxatie v. den cleden iuwelen en cleynodien v. hillegundt bruynisdr. hv. Steven perret getransporteert up Otto van Merom gedaen binnen E. te huyze van huygo Joostensz inde vergulden valck in de haerde bij Maria Roels wede. en Cunera Jansdr. vuytdraechster. Tsilver bij Adam henricx Curtleuen gepasseerdt. 28 Aug. 1579 bod. bij Tyman Gysbertsz Meyer v. Campen schipper van sijn lootsmansbootken upgenomen van huygo Joostensz waerdt inde V. Valck. 1 April 1580. Peylinge van wijnen gedaen bij Huygo Joostenzoon en Jan van Keyserswaerdt ontfangers van den wynexcysen binnen der Jurisdictie der stede Enchuysen. 27 Sept. 1580 bod: bij Claes Cornelysz Sloos poorter v. Hoorn up huygo Joostenzn Waerdt inde V. Valck. 31 Martij 1581 bod: bij Adriaen ffredericzn up Huygo Joostenzn waerdt inde V. Valck up 't schip van Widmer Janszn „de verlooren zoon." 2 Meye 1581 bod. bij schipper Roermet Wybis upgenomen van huygo Joostensz. 1) In het afschrift protocol van Notaris Gerbrandt Reynersz Cloeten-Pensionaris en burgemeester te Enkhuizen. 286 i8Meye 1581 bod. bij IJsbrandt lambertsz Seylmaker upgenomen van huygo Joostensz. 5 Juny 1581 bod. bij schipper Egbert Wynoultszn upgenomen van huygo Joostensz. 3 July 1581 Huygo Joostensz getuige in zake Engbert van Heussen teenre ende Aleydt Cornelysdr. sijn huysvr. tandere zijden. 10 July 1581 bod: bij Adriaen ffrederixzn up Huygo Joostensz W. inde V. valck. schip „de Verlooren zoon". 14 July 1581 bod: bij schipper Jan IJsbrandtsz Mol up Huygo Joostensz schip „de Mol". 9/26 Aug. 1581 bod: bij schipper Jan Syevverdtsz v. huysduynen up Huygo Joostensz int wapen van Haerlem 1). Schip „de manckemeydt". 19 Sept. 1581 schulde bij pieter ffopsz poorter der stede Medemblick aan Huygo Joostensz Waert in haerlem. 20 Sept. 1581 test: van pouwels pouwelsz Cieriacusz .getuyge Huygo Joostensz Notarys publyck. 21 Sept. 1581 bodemeryebryevebij schipper Egbert Wynoultsz upgen.van huygo Joostensz. Schip „de Swarte Raüen". 27 Sept. 1581 bod: bij Jan Harincz upgen. van Huygo Joostensz. aelschip gent „de Engel". 27 Sept. 1581 bod: bij schipper Jan Egbertsz van huygo Joostensz. 28 Sept. 1581 bod: bij schipper herman Dierixzn van huygo Joostensz. boot gent „de Jager". 10 Oct. 1581 bod: bij Wyerdt Jansz. upgen. v. huygo Joostensz Waerd int wapen van haerlem vant boodt gent Cuckertgin vant oosteynde van Vlyelant. 25 April 1583 bod: bij schipper Widmer Jansz up huygo Joostenzoon int Wapen van Haerlem. 6 Meye 1583 bod: up Huygo Joostensz int Wapen van Haerlem. 7 Meye 1583 Notarieele attestatie ten verzoeke van de huisvrouw van Adem Henrix Curtleuen (get) H. Joostensz. 23 Meye 1583 Accoordt tusschen Huygo Joostenzoon en Gerrydt frede- ricsz Wit (betreffende bodemerij). 7 Aug. 1583 Attest: Huygo Joostensz Notarys Publycq int Wapen van Haerlem. 1) In dezen tijd verhuisde de familie, want de Vergulde Valk bleef naast het Wapen van Haerlem bestaan. 287 2 Sept. 1583 quitantie bij Windelt Henrixsz - als getuige, die discreten Huygo Joostenszoon Notarys publyck. 17 Sept. 1583 bod: gegeven bij Huygo Joostensz Waerdt int wapen van Haerlem. 22 Decembris 1583 bodemery upgenomen vanMarytgen Henrixdr. weduwe Huygo Joostensz in 't Waepen van Haerlem. 3 July 1584 bod: upgenomen van Marytgen Henrixdr. wed. Huygo Joostensz in 't Waepen van Haerlem bij schipper Pieter Jansz. 23 Oct. 1584 bod: (opgenomen door dezelfde). 21 April 1585 Huw. voorw: tusschen Pieter Simonsz Semeyns & Dyewer fredericxdr. 1) poorters der Stede Enchuysen (enz.) daerby wesende die discreten Willem Tin Huygisz poorter der selfder stede (get. Willem Tin). 28 April 1585 bod: upgenomen bij Maritgin Tin Henrixdochter wed. Huygo Joostensz. 12 September 1592 attest: voor Petrus JoannisSwaerogius. JoannesHugonis a Linscoten als getuige. 16 September 1592 attest: bij Jan Huygensz van Lynschoten oudt 29 iaeren, poorter der stede Ench. t. v. v. Jan Remetsz medepoorter in Ench. naest Godt meester en schipper van sijn boot ghenaemt die Drye Coninghen, dat de requirant met sijn schip, waerup hij deposant mede was als passagier, up den 27s,r" dach July laestgeleden was in de Spaensche Zee waer schipper Hessel Douwesz van de Schelling seyldede met sijn voorsteuen den Requirant in de zijde (met avery). Allert Allertsz 2) 21 j. als getuige. 23 April 1596 Transporte van een leen bij Dierick Rieuwertsz 3) hemrade van 't hondsbosch wonende in bovencarspel als voocht van 't onmondige kyndt van wijlen Cornelis Diericxsz burgemeester van bovencarspel genaemt Dierick Cornelysz sijn naeneefve ten profyte van de hooghge- 1) Bij gelegenheid van het a>l« huwelijk van den kapitein, hopman en scheepsbouwmeester Pieter Semeyns (zie Biogr. Wdb.), genoemd in de Privilegieakte van 1577, die eerst gehuwd was geweest met Liefjen Langius dochter van Paulus en Margrita Buyck van Amsterdam. Pieter Semeyns was de oom van Jan Huyghens vrouw Reinu. 2) Jongste zoon van Allart de Vries burgemeester van Enkhuizen, na het huwelijk van Jan Huyghen met dezen verwant. 3) Dirck Rieuwertsz Roodtvelt gt Mannie Rieuw (idque a sodalibus propter staturae sive corporis brevitatem simulque agilitatem, in negotiis gerendis) was een groot koopman, reeder en baanman, tr: 1603 Weimet Semeyns. 5 288 leerde doctor frans pietersz Maelson, rade van sijn Excie. poorter van Ench. getuigen zijn die discreten Jan Huygensz en Lucas Jansz Wagenaer. Onderteekend: CJoetenius, Dirrick Rieuwertsz, Francoys Maelson, J. Huighen van Linschoten en Lucas Jansz. 28 Juny 1596 Quitantie bij Marijtgin Tin wed». Huygo Joostensz op Albert Entisz als medeerfgenaam van wijlen Eeltgen Jansdr. in bijwesen van den discreten Meynerdt Simonszoon Simeyn ende Simon Volchardtszoon Canonick-schepenen. 8 Maart 1597 1) Jan Huygens. - De Staten Gener. enz. u Phil: Doublet ontfanger generael te betalen J. H. van Linschoten vuijte penn. van uwen ontf. de somme van drije hondert ponden van XL grooten 't stuck, den seluen toegelecht tot eene vereeringe voor de dedicatie van zeker sijn boeck geintituleert, Itinerario voyage ofte Schipvaert van J. H.v.L. naer Oist off Portugaels Indien enz. Ende mits enz. gedaen des VIII Maerte 1597. 26 Maart 1597 2) Aan Jan Huygen van Linschoten vereerd, voor eenige exemplaren zijner Voyagie naar Oostindien f200. 19 April 1597 attest: van Marijtgin TinHenrixdochterwed'. Huygo Joostensz. 64 jaer. 28 Jan 1598 3) contract tusschen Sweer Hermans en sijne compegnye geteekend door Jan Huyghen van Linschoten en Pieter Jansz Hardebol. 17 Maart 1598 contract van bevrachting Lucas Gerritsz burgemeester, Symon Volckertsz Canoniek, Pieter Jansz Hardebol en Jan Huygen van Linschoten thesorier. 29Dec. 1598. Procuratie: Thielman Thielmans wonende te Lissbone in Portugael machticht Hendrick Thielman sijn broeder wijnkooper te E. Ter presentie en onderteekend door Dr. Barnardt Tenbroeck en Jan Hughen van Linschoten als getuigen. 8 July 1600 4) Inventaris van alle de goederen toecomen Pieter, Jan en Aeff (Fycker): betaelt aen Jan Huygen 20 gld. 29 Jan. 1601 5) Alsoo seeckere geschillen en saecken geresen sijn geweest 1) Uit het Ordonnantieboek van de Heeren Staten Generaal 1586-1602. 2) Boeken enz. vereerd of opgedragen aan de Admiraliteit te Amsterdam. 3) Notarissen Willem Codde en Jan Codde Willemszn. 4) Archief van de Weeskamer. 5) Notaris Jan Codde Willemszoon. 289 tusschen Sieuert Jansz Crorhedijck ï) als man en voocht van Dieu Symonsdr., frerick Claes Semeyns voor hem selffs, Jan Huyghen van Linschoten wten name en van wegen Meynert Symonsz Semeyns zijn schoonvader daer vooren caverende de rato, Garbrant Symonsz Semeyns oock voor hem selffs, Symon frericksz voor hem selffs hem sterck maecken voor sijn andere broeders en susters kinderen van Tryn Symonsdr en Pouwels Pietersz Semeyns oock voor hem selffs en hem mede sterck traeckefi voor sijne susters en broeders kinderen van Pieter Symonsz Semeyns ter eenre-Ende Luytgen Pietersz Buyskes soone van frerick Symonsdr. in haer leuen huisvrouwe van Pieter Luytgisz Buyskes 2) mitsgaders Hero Allertsz en frerick Gerritsz utten name en als voochden van Aeff Pietersdr en de kinderen van Janmoer Pietersdr te samen dochter en dochterskinderen respective van de voorn frerick Symonsdr ter andere zijde nopen de deelinge, schiftinge en scheydinge van goederen en erffenisse by Symon Meynertsz Semeyns Salr. der voorsz. partyen respective vader en grootvader nagelaten voor soo veele alsnoch van de selve goederen tusschen d'erffgenaemen ongedeelt is gebleven. So ist dat de voorsz. parthyen elck in sijn regart in de boven geschreven qualite ome alle vordere nodelooze oncosten moeyten oneenicheden en aenwassefi twisten en vyantschappe te eviteeren vermyden en te vergoeden in alle minne en vruntschappe, alle heure voorsz questies en crackeelen met alle de aencleve en dependentiën van dien, Soo 't punt aireede bij p.thyen dies aengaende is gemoveert als tpunt namaels noch gemoveert soude mogen werden clacxalings en in gantselick utter handt hebben gestelt gebleven en gecompromitteert, gelyck sy deselve altsamen stellen 1) Sieuwert Jansz Crommedyck geb. 1527 (getuigt 20 Mei 1574 oud 47 j.) woont te E. in de Breestraat op het Zuideinde, laat reeds in 1566 in zijn zoutkeet preeken, waarover hij in 1567 met den Schout in moeilijkheden komt. In 1572 hopman, 1572 schepen, luitenant, kapitein 1584 voogd Provenhuis 1580. Prins Willem I benoemt hem 20 Juni 1573 tot een der 3 aan Sonoy toegevoegde Commissarissen voor den krijgshandel en gemeene landszaken, en de Staten van het Noorderquartier 13 Oct. 1574 tot een der 3 aan den Prins gedeputeerden. Hij is lid der vergadering 9 Juli 1588 te's Gravenhage gehouden om maatregelen te beramen tegen de aankomst van de Spaansche vloot. In de resolutie der Staten Generaal van 22 April 1589 wordt hij genoemd lid van Collegie, superintendent ter Admiraliteit, doch gewoonlijk is hij vermeld als eerste raad ter Admiraliteit en wordt hem den lof gegeven in die betrekking alleen staande, den lande groote diensten te hebben bewezen met verwaarloozing van eigen belangen. 2) Zie van der Aa en N. N. Biogr. Woordenboek. 19 2go blijven en compromitteren mits desen Int gevoelen arbitragie en eyntelick uutspraecke van D'eersame Thonis Volckertsz, Lucas Gerritsz, Cornelis Jansz en Seger Dirxsz mits dat de selve arbyters en goede mannen noch tot hen sullen nemen en in de eerste van dese tegenwoordige saecken gebruycken twee onpartijdige Rechtsgeleerden wien datter henluyden sal gelieven daertoe te eligeren mits expresse conditiën dat deselve rechtsgeleerden niet naerder de residentie van voorsz. partyen en sullen mogen woonen als tot alcmaer enz. enz. Aldus gedaen gecompromitteert en gebleven en bij de voorsz parthyen respectivelicke ondergeteykent binnen der stede Enchuysen Ten huyse van Willem Barthelsz bode metten roede aldaer. (get. o.a. J. H. v. Linschoten) i). i Sept. ióor 2) Die Staten enz. u Phil. Doublet enz. te betalen J. H. van Linschoten de somme van twee honderd ende vyfftich ponden van xl grooten denselven tot eene vereeringe toegelecht voor de dedicatie bij hem de voorn. Heeren Staten gedaen van seker bouck bij hem vuytgegeven van sijn Voyage bij noorden om lancx Noorwegen, door de Strate van Nassau tot voorbij de Riviere van Oby-Ende mits enz. gedaen den i September 1601. 24 Mey 1602 3) Goederen Sem Sems weeskint 1602/1603. Jan Huyghen van Linschoten ontfangher ofte sijnen commis. Capitale contributie. 28 Juny 16024) Janhuygen van linschooten ey'. en arrestantop en t.Pieter Erycksz Brouwer tot Medemblick gearresteerde-eys'. seyt waer te syn dat hij ten versoecke v. den ged". In de jaere 1593 getranslateert en overgeset heeft uyt de portugeesche tale In hetnederduytsch een geheel proces bij des ged" broeder gesustineert in Illla del principe waer voeren de gede beloeft heeft den ey'. te contenteren en te betaelen. Ende alsoo de betaelinge tot noch toe nyet en is geschyet soe conclud' ey'. dat ged'. sall werden gecondem' hem ey'. voir de voirsz translatie alsoo deselue bij twee boecken papiers groot was en In der haeste soo bij nacht als bij daege moste gedaen wesen te betaelen de some v. f40.— schepenen geordonneert dat pthien sullen compareren bij pieter Ariaensz theufts. 1) Aangezien de familie Semeyns het Privilegie voor zich hield, waren er reeds vroeg questien gerezen tusschen de broeders Meinert, Pieter en Jacob en den zwager Pieter Buyskes. 2) Uit het Ordonnantieboek van de Heeren Staten Generael 1586—1602. 3) Archief van de Weeskamer. 4) Schepen burgerregister van Enkhuizen. 291 Anthoenys Oolfsz en Cornelis pietersz Brouwer omme door tusschen spreecken te accorderen. 25 July 1602 1) attest: Albert Philipsz Coman officier der stede Ench. Jan Huygen van Linschoten als getuige. 13 Aug. 1602 2) „Jan Huygen van linschoten te Enchuysen ontfanger van de capitale settinge eil ruytergelt. 18 Sept. 1602 3) het 3' homanschap in middelste opgank f° 32 Jan Huygen en Meynert Symeinsz gebruycken dertien hondert eygen graslant ende geest X gl vu mi penn. betaelt by pieter djercksz. 4 0ct. 1602 J) Mutueel testament Geutjen Jansz en Grietjen Reynersdr. Jan Huygen van Linschoten get. 4 Dec. 1602 4) In de questie en gheschillen geresen voor m. h. v. d. gerechte d. stede tussen Jan Huygen van Linschoten ey' ter eenre en Maer ten Remmetsz als borge voor Pieter Eryxz gede ende verweerder ter andere zijeden. Myn H. v. d. G. vz de voorne perthien hunc Inde Int lange gehoirt mitsg" d' uytspraecke van goede mannen — doen recht — condemneeren ged" te betalen f25.— met compensatie van costen. 16 Dec. 1602 3) het gde homanschap van naeste Oostere op ganck f° 54 Jan Huygen gebruyct in heure va Claes Claesz Costers en hem seluen XX'XXV roeden grasland ende geest XIII gl IX st. VIII p. betaelt bij Alert Jansz den 23""° November 1602 van VIPLX roeden lands, betaelt bij reynou entesden 16" desember 1602 de rest. 24 Sept. 1603 S) Inv. van de goederen toecomen Cornelis Claesz(taenman) betaelt aen Jan Huygen van het jaer 1603 capitale contributie 15-0-0Inv. v. d. goederen toebeh. Cornelis Gerritsz & Tryn Gerritsdr. betaelt aen Jan Huygen 175-0-0. 27 Dec. 1603 6) Compar* Jan Huygen van linschoten Tresorier binnen deser stede en constit" en stelde hem borge voor Willem van Dale ome voor denselven ten behoeve van Jan Baecks het gewijsde te voldoen (get. J. H. v. Linschoten). 1) Notaris Jan Codde Willemsz. 3) Resolutien van Gecommitteerde Raden in W. Friesland en N. quartier. 3) Belasting quohier. verponding landen ioo« pens. 4) Schepen burgerregister van Enkhuizen. 5) Archief van de weeskamer. 6) Schepen burgerregister. 292 io Meye 1604 Schepenen gehoort heb" den eysche en conclusie bij Jan Huygen van Linschoten van wegen Mary Tin hendrycxdr. sijn moeder op en jegens Jacob Jansz als man en voocht van Frederyck Gerrits gedaen en hyer jegens gehoort de mondelinge defensie van selue Jan Huygen en op alles wel geleth, hebben verclaert en geord dat pthien sullen comparB bij Hilbrant Pietersz de Jonge 1) en luytgen Jansz Indepaeu ome deur tusschenspreecke te accorderen. 14 Meye 1604 Compar* Deersame Albertus van Oosterwyck 2) alsgemachtigde van Gerrijt Westerwolt 3) voor hem selven en als vader eil voocht van sijn onmondig kint 4) geprocreert bij Sa. Dirckgen Meynertsdr. en substitueerde In die qualite Volckert frederycxz frits 5) ome alle desselffs Gerryts saicken te bewaeren mitsgaders Jan Huygen van linschoten en Allert Meynertsz °) ome des voorsz kints saicken te benaerstigen op en jegens pr. Bartsz 7) en allen anderen ut in leg. forma ad lites-Actum 16 meye 1604 (get.) Albertus van Oosterwijck. 17 Jan. 1605 8) TJitspraecke Jacob Sieuwersz schipper, burgermr, Hessel Pietersz schepen — Jan Huygen van Linschoten, thesorier (door allen geteekend). 9 April 1607 Allert meynertsz en Maerten meynertsz voor hen selvs — Jan Hugen van Linschooten als man en voocht van Reynuwe Meynertsdr. — Pouwels Barzo als man en voocht van freeckgen Meynertsdr. —Reyner fredricksz als man en voocht van Ryckle Meynertsdr. — Bart Gerbrandts als vader en voocht van de kinderen bij Suster Meynerts naegelaeten — Dirck Rieuwertsz als man en voocht van Weimet Sy monsdochter en hem sterck maeckende voor Simon Symonsz haeren Broederde Weesmeesteren der Stad Enchuysen als in haerl. protectie hebbende 1) Zoon van burgemeester Pieter de Jonge. 2) Trouboek Enkh : 6 Juny 1599 Albertus Oosterwijck onse predicandt en Ariaentgen Westerwoudt tot Deventer getrout. 3) Gerrit Volkerzn Westerwolt van Groningen geb: voor 1582 geh. 16 Aug. 1602 met Dirkje Meinertsdr. Semeyns wed' Dirk Pietersz Bartius. 4) Volker Gerritsz Westerwolt geb : 1603 overl: voor 1631 zonder descendenten, zijne nalatenschap komt aan zijne halve zuster Tryntje Dirksdr. Bartius. 5) Hij is vermoedelijk een kleinzoon van Reyner feyntsz, Schout te E, 1563—1572. 6) Allert Meynertz Semeyns, President van Schepenen, Raad v. d. Prins van Oranje, zwager van Jan Huigen, gehuwd met Meinu Lucesdr: Pauw. 7) Pieter Bartsz te E. Schout in het jaar 1600. 8) Protocol Jan Codde Willemsz. 293 Tryntgen Dircks, met Gerrit Westerwolt als vader en voocht van Volcker Gerritsz beyde kinderen bij Dirckgen Meynerts naegelaeten, ende Hillebrandt Pietersz de Jonge als voocht van Simon Meynertsz Semeins — (deeling van den boedel van Meynert Simonsz Semeyns en Geert Simonsdr. van Egmond) — acte voor Notaris Willem Cornelis int wijnhuys 21 April 1607 2) Weesevoochden sullen gelyeven te betalen aen Jan Jelmersz van Staveren f 1500. (get.) J. H. van Linschoten. 30 Aug. 1608 3) Compare Jan huygen van linschoten Tresoryer dezer stede en Constit" hem borge voor Willem van Dale als procur' heb" van Davidt Vasseur ten behoeve van Jan Baerts, beloven daer ome te voldoen alle 'tgeene tot last van voorne Willem van Dale in selue qualite sal mogen werden gepronuncieert beroeren tgeene dr Jan Baerts often vz Davidt Vasseur mach hebben te pretenderen, (get.) J. H. v. Linschoten. 30 Aug. 1613. Testament Reynu Meinertsdr. In den naem des Heeren amen. Bij dezen tegenwoordigen Instrumente publycq zij een ygelick kenlick en openbaer dat in den Jare desselfs ons Heeren Jesu Christy ons salichmakers duysent ses hondert derthien inde XP indictie des vrijdaechs opten XXX dach in Augusti omtrent acht uren naemiddags Impererende de alderdeurluchtichste en Hoochgeboren Prince en Heer Heere Matthias de eerste Roomsche Keyser van dien name, Int 11" Jare syner Maj* electie ter presentie van myjan Codde Willemsz openbaer bij den Hove van Hollandt geadmitteert Notaris en den nabeschrevengetuyghen in eygen persoone verschenen en gecompareert is d'Eerbare Reynu Meinertsdr wed" van Jan Huygen van Linschoten Burgeresse der stede Enchuysen ons Notaris en getuygen wel bekendt wesen sieck van lichame liggende te bedde maer nochthans haer redenen verstande en memorie volckomelyck gebruyckende alst uytwendich scheen en men niet anders en conde bemercken-die welcke overdencke" der menschen conditie als eene schaduwe verganckelick en de gemeene schulde der nature twelck is de doodt, daer van de ure onseecker is, subject te wesen ende begerende daeromme van hare tijdtlycke goederen haer bij Godt almachtich verleent te disponeeren voor en aleer zij bij de doodt voortgehaalt wordt. Heeft met goede voorsichtichheyt en haren 1) 2) 3) Ingeschreven als student te Orleans 1599. Archief van de weeskamer. Schepen burgerregister. 294 vrijen onbedwongen wille sonder eenige sinister inductie ofte misleydinge (soe zij seyde) gemaect, verclaert en uytgesproocken, maect, verclaerten spreect uyt mits desen haer testament, uyterste en ketste wille in manieren soo volgt. Bevelen in de eerste Godt almachtich hare Edele Ziele en hare dode lichame de Christelicke begravinge ende commen voerts tot dispositie van haer natelaten goederen, heeft zij testatrice tot hare universale erffgenamen in de totale hare goederen roeren en onroeren als landt, sandt, huys, hoff, goud, silver, gemunt en ongemunt, juwelen, huysraedt en anders geen ofte niet uytgesondert, die zij metter doods ruijmen en achterlaten sal, genomineert, geordonneert en geinstitueert, gelyck sy nomineert ordonneert en institueert bij desen Hilktjen Gerrits haer dochter mitsgaders Jan Jansz het nagelaten kindt van Jan Gerritsz haer overleden zoon, elck voor de helfte ofte deselve kindt of kinderen bij hunne vooraflyvichheidt bij representatie in hunne plaetse, willen niettemin eïï expresselick ordonneren dat bij aldien 't voorsz. kindt deser werelt quame te overlyden sonder kindt ofte kinderen wettich geprocreert na te laten, ofte eenige nalatende deselve mede geraecten te sterven voor hunne mondige jaren-dat alsdan en in sulcke gevalle de goederen die de voorsz Jan Jansz van haer testatrice te erve genomen sal hebben, in 't geheel en onvermindert, sonder eenige deductie van Trebellianique portie, die sy bij desen is verbiedende, wederomme sullen gaen erven en succederen aen haer Testatrices zijde en bloede en niet aen eenige andere lynen ofte geslachten, behoudelick nochtans dat die jegenwoordich verbandt sal cesseren soe wanneer de descendenten van haer vz zoonskindt tot hunne jaren gecomen ofte gehuwelict sullen sijn, ten wekken tijde sij luyden de voorsz goederen sullen mogen gebruycken en bezitten, oock daer van disponeren nae hunne selffs goetduncken en gelieven. Van gelyck heeft sij testatrice geordonneert, gewilt en begeert, als sij doet bij dezen dat ingevalle de voorsz Hilletjen Gerrits haer dochter oock ongehuwelict en voor haer voorsz broeders kindt geraecte te sterven, die dan oock de goederen die Hilletjen voorn van haer testatrice geërft sal hebben, in gelycken manieren niet en sullen mogen vervreemden, maer erven op de voorsz Jan Jansz haer broeders kindt gelijck verbandt sullen subject wesen als van goederen die de voorn Jan Jansz sal commen te erven hier vooren is geordonneert en uytgedruckt, de aftreckinge van Trebellianique portie in sulcke gevalle mede als boven verbiedende, besonderlick dat Hilletjen 295 Gerrits voornmt middelertydt daer aff sal hebben gehouden het vrije gebruijck, bezit en schicking, sodat mede sonder eenige beswaring sal mogen doen en handelen, als met hare andere vrije goederen naer haer gelieven en goetduncken, all welck sy testatrice verclaerde te wesen haer uyterste en laetste wille, die sij wil dat voortganck hebben en volcomen effecte sorteren sal tsy in crachte van solemneel testament, codicille ofte in saecke des doodts ofte andere uyterste en laetste wille, sulx in also manieren als 't selue aelteyt van rechte stile en ghewoonte van dese en andere landen sal mogen subsisteren en effect sorteren, al ist soe dat alle solemniteyten hier inne niet en sijn geobserveert. Versoecken sij testatrice op mij notaris voorn hiervan gemaect en haer gelevert te werden een openbaer instrument ofte meer in behoorlijcke forma. Aldus gedaen binnen der stede Enchuysen ten huijse van haer testatrice staen aldaer opte Bredestraet in des jare indictie, maendt, dach, ure en Imperie als boven, ter presentie van Jan Colthoff wijnverlater en Servaes Boom sijn knecht der seluer stede poorteren als getuygen van goeden geloove hier overgeroepen en sonderlinge gebeden, die welcke dit met mij notaris voorn, ondergeteykent hebben alsoe de Testatrice, mits haer swackheyt niet wel en conde teyckenen. Jan Colthoff. Servaes baum. Codde. In het te Enkhuizen, volgens het titelblad in 1603, volgens de laatste bladzijde in 1604, bij Jasper Tournay gedrukte dichtwerk: Historia dat is een verhael in rijm van den oorspronck ende fondeeringe der seer verrnaerder zee ende coopstadt Enchuysen *) enz. vindt men in vers 29: „Dirck Gerritsen noch jonck, ginck naer Indien vloten Hë wert daer tlant bekent, dit weet wel Jan Linschotë" en in vers 59: „Lucas Waghenaer schrijft van Zeevaert wijt en breyde, Sijn boecken zijn int licht, Tafreelen principael Van de Zeevaert genaemt — Jan Huygen schrijft te mael O De schrijver P. P. Koek schrijft in de Opdracht: „Ick hebbe lang wel voorghenomen dit werek te doen, dan hier gheen Drucker hebbende, quam het mij niet wel gelegen, maer hier nu een Drucker zijnde, heb ick niet connen nalaten mijn voornemen in desen te volbrengen.'' Deze mededeeling verklaart tevens waarom Jan Huyghen, zoo er al geen andere reden voor was, zijne eerste werken niet te Enkhuizen maar elders heeft doen drukken. 296 Van Oost-Indien breet, heeft oock ghetranslateert, Woont in dees stadt ghereet, is Tresorier vereert." en aangaande het huwelijk van den beroemden Enkhuizer vinden wij in het „ Verhael van de Semeynen als ghetrouste Dienaers deser Landen in de troubles" enz. Franeker bij Ids Alberts Boeckdrucker, Wonende op de Coornmarck, inde Gulden Druckerije Anno 1605, op blz. 7 : „Waeromme ick alleenlijk sal verhalen, eerstelyck dat de voorschreven Meynert Semeyns bij Geertruyt van Egmont heeft gheteelt ende naerghelaten: Allart Semeyns out President van Schepenen, M. Martyn Semeyns der Rechten Doctor ende Secretaris van Enchuysen, Suster Semeyns ghetrout aen Bart Gerbrantsen, 1) Ryckele Semeyns ghetrouwet met Reynier Canonyck 2), Reynou Semeyns ghetrout aen Johan Hugo van Linschoten Thesaurier van Enchuysen, Freerckjen Semeyns vereenicht met M. Pauwels Bertius 3) der Rechten Doctor ende Pensionaris der voorschreven Stede. Ten slotte teekent Jan Huygen in 161 o te Enkhuizen op hetzelfde Albumblad met Bern. Paludanus in het Eerste Album Amicorum Van Ernst Blinck van Harderwijck 4) — Zijn devies is daar „Endurer pour durer." 1) Broeder van den Burgemeester Wibrand Gerbrandzn. Groota. 2) Reinier Fredericksz Canoniek, zeer vermogend olieslager wonende te Enkh. op het Zuideind van de Breestraat. 3) Dr. Paulus Bartius wonende te E. in de St. Janstraat, geb. vóór 1378 overl. tusschen 1615 en 1626, ingeschreven aan de Hoogeschool te Leiden 10 December 1591. Gecommitteerde Raad vergadering Hoorn 1598—1612. Hij is de Vader van den schilder Willem Bartius, schoonvader van den schilder Pieter Potter en grootvader van Paulus Potter. 4) Verkooping Frederik Muller 16 Juni 1910. Behoort bij: Werken der Linschoten-Vereeniging. Deel VIII. 20 REGISTER. Acten van den scheepsraad, 186, 271. Advis van De Moucheron, 231 vlg. Afgoden, samojeedsche - , 76. Afgodenhoek, 76. B. Baidaratzkaya-Golf, 102. Barents, Willem -, 34,139,188, 223 vlg. Beverwijk, 205. Blok, Adriaan - van Leuven, 216. Bojaar, 39. Bok, 165. Buchelius, 229. Buys, Jacques - , 152, 268. Brunei, Olivier - , 26, 229, 234. C. Candenoes (Kanin Noss), 46, 190 vlg. Cathay (Kitaj), 5. Cavendish, G., 25. Cheschskaya-baai, 48, 50. Clausen, Martin, 220. Colcocoua, 57. Compostel, H. J. -, 18, 19. Conditiën van De Moucheron, 243 vlg. A. i Cornelisz, Claes - , 34. I Craeyer, 39. D. Dalle, Francois de La-, 33,34,152, 270, 273. Dauzi, Philips - , 212. Doggerszand, 204. Dolgoi-eiland, 110. Drake, Francis - , 25. Drontheim, 36. Dyakonova, Kaap -. E. Eed der opvarenden, 261 Eiland met den Staart, 72. Eilanden, de Zeven - , 44. F. Finnen, 42. Fortificatie van Straat Waygatsch, 232. Francisco Lopezde Gomara, 5,233. Frobisher, Martin - , 3, 25. Q. Gilissy, 161. Gomara, Francisco Lopez de, 5,233. 20* 3oo Govaertsz, Jacob -, 150. Greben, Kaap - , 71, Griffioen, Schip de - , 139. Griffioen, uitrusting van het schip de - , 263 vlg. Groenland, Deensche vaart op - , 3. Gijsen, Willem -, 139. H. Haitho van Armenië, 233. Hartman, Hendrik -, 139,188,272. Hasselaer, Pieter - , 29. Havengetal, 66. Hazen op het Staten-Eiland, 177. Heemskerck, Jacob van - , 139.J Herre, Johan de - , 212. Hoogherbeets, P. -, 18. Hoop De -, 139. Huisduinen, 205. Instructie voorde tweede reis, 140. Instructie aan Willem Barents (1595). 223 vlgIolipse, 172. Iovius, Paulus - , 234. J. Jacobsz, Cornelis - , 139. Jansz, Harmen - , 139, 188, 272. Jansz, Roelof - van Enkhuizen, 145. Jenissei, 161. Jochemsz, Jacob - , 150. Jougorbe goube, 172, 277. K. Kaecken, 192. Kamennoi Nos, 82. Kanin Noss (Candenoes), 46. Kaninoi Nos, 81. Karische Poort, 189. Karpovi-Eilanden, 66. Kegor, 152,196. Kholmogorui, 160, 214. Kilduyn (Corte Beschryvinghe van - ), 38, 40 vlg. Kitaj (Cathay), 5. Kola, 41. Kolguev (Colgoyen), 44. Kolokolkovaya-baai, 57. Korga, 48. Kruishoek, 80, 158 vlg. L. Lappen, 42,43. Lodding, zie Lodija. Lodija, 68. Lofodden, 37. Loffvoet, 145. Lyamchina-baai, 65. M. Maelson, Dr. Francois -, 29,34, 248. Maelson's Eiland, 163. Malmusz, 214. Mangi, 231. Matye v-Eiland, 110. Mauritius-Eiland, 110, 115, 155. Maurits, Prins - , 27. Mercurius, de -, 33, 34, 139. Meyer, Cornelis de - Simonsen, 211 vlg. Memorie van sekere punten, 247. Molconsay, 172. Moucheron, Balthasar de - , 26, 28, 29, 33, 34Moucheron's Hoek, 71. Morsonowits, 48. Morzhovka Rivier, 105. 301 Muggen, 69. Muncken, Erich - , 211. Myasnoi Eiland, 92. N. Nassau, Straat - , 153 vlg. Nay, Cornelis Cornelisz. - , 33, 138, 139,188, 272. Nepos, Cornelius - , 4. Noes, Gerrit Janssen -,211. Noordkaap, 148. Noordkyn, 37, 197. Nuffelen, Hans van - , 79. Nyodati-Rivier, 105. O. Oom, Lambert, Gerritsz-, 139,188, 272. Opheffing van den bodem, 65. Oranje-Eilanden, 110, 155. Os, Dirck van - , 150. Ostrowow, Sem - , 44. P. Paludanus, Bernard - , 31. Peschanka, Baai, 51, 58. Petschora, 59. Pitzano Rivier (Peschanka), 51, 58. Pjasina-Rivier, 172, 277. Plancius, Petrus - , n, 29, 30. Pointen geproponeert opte navigatie, enz. 252 vlg. Primyetni, Kaap - , 66. Q. Quinsay, 231. R. Rangiferen, 41. Rheyde, Jan van -,211 vlg. Rijp, Jan Cornelisz - , 139. S. j Saltintzyu, Rivier, 105. Samojeden (ontmoeting met - ),84, 167 vlg. Scheurbuik, 194. Sem, semmen, 160. Sengeiski, 51, 53. Sleden der Samojeden en der Lappen, 86. Sokoli Eiland, 87,163. Splindler, Christoffel - , 33, 34,139. Stappene, 37, 148. Staten Eiland (ontdekking van -), 92. Statland, 202. Storozhevoi-Eiland, 72. Strickbolle, Pieter Dircksz - ,33,34. Svyatoi Nos, 49, 194. Swetenoes, 49,194. Sukhoi Nos, 80. T. Tabis, Tabin, lxxv. Taemssoon, C. - van Hoorn, 16,17. Tana - Fjord, 38. Tanebay, 38. ! Tetgales, Brandt Ysbrantsz, 33, 34, 139, 188, 272. I Texel, 205. Tonhoek, 87. Toxar, 51,53. Traanbaai, 156. Trompsout (Tromsö), 147,148,199. Tuloma-Rivier, 41. Tuning, G. -, 21. Twerdikow, Stephanus - , 216. Twisthoek (ontdekking van den -), 81. 302 V. Vaigats, zie Waygatsch. Valcke, Mr. Jacob -, 29, 34. Varandei of Varandy, 59. Vareken, Schip 't Yseren -,151,152. Variatie der naald, 45, 70. Vardö, 38. Vardöhus, 38. Veer, Gerrit de - , 4. Verbaal van De Moucheron en Parduijn, 256 vlg. Verbalen van den grooten scheepsraad, 186, 271. Viverius, Jacobus - , 23. Vlooischeten, 48. Vorstius, E. - , 24. Visscherseiland, 152,196. W. Walcheren, Nieuw - , 110, 155. Walvischvangst, 56, 239. Wardhuys, Beschrijving van - , 12; vlg. Waygatsch, Straat-, 62, 67, 128 !53, 23°Willem, Prins van Oranje 26. Willemsz,Thomas - , 139, 188,272 Winterkoning, Philips - van Ooit gensplaat, 211 vlg. Winthout, Schip de - , 139. Y. Yarossel, Kaap - , 88. Z. Zandvoort, 205. Zwaan, Schip de - , 33, 34,139. Zwaan, uitrusting van het schip de 263 vlg. Zwaan, Schip de - van Bergen, 211 en actj^t laan aangegaalöe IBerften. BIBLIOGRAPHIE. D e bibliographie van het boek, dat slechts eenmaal herdrukt werd (i 624) is uitvoerigengrondigbehandelddoorP. A. Tiele in zijn „Mémoirebibliographique". Er valt daar niets aan toe te voegen, zoodat volstaan wordt met daarheen te verwijzen. LIJST VAN AANGEHAALDE WERKEN. Magnus, Olaus, Historia de gentibus septentrionalibus. Venetiae, 1539. Nota. Te Rome weder uitgegeven in 1555. Een Nederlandsche vertaling verscheen in of iets na 1598 bij Cornelis Claesz te Amsterdam, onder den titel „De wonderliicke Historie van de Noordersche landen, beschreven door Olaus de Groote". In een aanhangsel wordt een overzicht gegeven van de reizen van Burrough (1556), Frobisher (1580), Pet (1580), Davis (1585, '86, 87) en van de drie Nederlandsche reizen van 1594, '95 en '96 ; dit laatste gedeelte berust kennelijk op het verhaal van Gerrit de Veer. (Eenig exempl. ter Univ. Bibl. van Amsterdam). Herberstein, Sigismund von. Rerum Moscovitarum commentarii. Vindobonae, 1549. Vert. voor de Hakluyt Society door R. H. Major en uitgegeven onder den titel ,Notes upon Russia". London, 1851, '52. Lopez de Gomara, Fr. Historia general de las Indias con todo el descubrimiento y cosas notables que han acaedido dende que se garnaron ate el ano de 1551. Con la conquista deMexicoydelaNueva Espana.Caragoca, M. Capila, 1553. Waghenaer, Lucas Jansz. Tresoor der zeevaert. Leiden, Frans van Raphelengen, 1592. 3o6 Hakluyt, Richard. The Principal Navigations Voyages Traffiques & Discoveries. fReprint.] Glasgow i903/'os. 12 vols. Nota. Voor het gemak der kritiek heb ik dezen herdruk geciteerd instede van het origineel, dat in Nederland nauvvlijks te vinden is (buiten Leiden en den Haag). Linschoten, Jan Huyghen van. Itinerario voyage ofte schipvaert van naer Oost ofte Portugaels Indien. Uitgegeven door Prof. Dr. H. Kern. 's Gravenhage, 1910. (Deel II der Uitgaven der Linschoten-Vereeniging). Veer, Gerrit De. Waerachtighe Beschryvinghe van drie seylagien, ter werelt noyt soo vreemt ghehoort, drie jaeren achter malcanderen deur de Hollandtsche ende Zeelandtsche schepen by noorden Noorweghen, Moscovia ende Tartaria, na de Coninckrijcken van Cathay ende China, so mede vande opdoeninghe vande Weygats, Nova Sembla, ende van 't landt op de 80 graden, dat men acht Groenlandt te zijn, daer noyt mensch gheweest is, ende vande felle verscheurende Beyren ende ander Zeemonsters ende ondrachlijcke koude, ende hoe op de laetste reyse tschip int ys beset is, ende tvolck op 76. graden op Nova Sembla een huys ghetimmert, ende 10. maenden haer aldaer onthouden hebben, ende daer nae meer als 350. mylen met open cleyne schuyten over ende langs der Zee ghevaren. Alles met seer grooten perijckel, moyten, ende ongeloofelijcke swaricheyt. Gedaen deur Gerritde Veer van Amsterdam. Ghedruckt t'Amstelredam, by Cornelis Claesz, op 't water, int Shrijf-boeck, A0.IS98. Veer, G. de., A true description of Three Voyages by the North-East etc, transl. by William Phillip (1609), ed. by Charles T.Beke, London, 1853. Uitgegeven door de Hakluyt Society. In 1876 opnieuw door de Society uitgegeven, voorzien van een inleiding door L. R. Koolemans Beynen. Acosta, J. De. Historie naturael ende morael vande Westersche Indien.. overgheset door Jan Huyghen van Linschoten. Tot Enckuysen by Jacob Lenaertsz Meyn, 1598. Blefkenius, Dithmarus. Islandia sive Populorum & mirabilium quae in ea Insula reperiuntur accuratior descriptio cui de Gronlandia sub finem quaedam adjecta. Lugduni Batavorum ex typographeio Henrici ab Haestens, 1607. (Ex. ter Kon. Bibl. te Berlijn). Röslin, Helisaeus. Mitternachtige Schiffarth. Getruckt zu Oppenheim durch Hieronymum Gallart, in Verlegung Jo.Theod deBry. Anno 1610. (Ex ter Kon. Bibl. te 's Hage). Arngrim, Ion, Anatome Bief keniana qua Dithmari Bief kenii viscera, magis praecipua, in Libello de Islandia, Anno 1607 edito, convulsa, per manifestam exenterationem retexuntur. Per Arngrimum Ionam Islandum. Est et sua formicis ira. Typis Holensibus in Islandia boreali. Anno 1612. (Ex. ter Kon. Bibl te Berlijn). 307 Detectio freti Hudsoni or Hessel Gerrits collection of tracts by himself, Massa and de Quir on the N. E. and W. passage, Siberia and Australia. Reprod with the maps in Dutch and Latin after the editions of 1612 and 1613. Augm. with a new English transl. by Fred. John Millard and an essay by S. Muller Fz. Amsterdam, 1878. Megiser, Hieronymus. Septentrio novantiquus oder Die newe Nort Welt durch , Leipzig, in verlegung Henning Grossen des Jüngern, Anno 1613. (Ex. ter Leidsche Bibl.). Wassenaer, N. van. Historisch Verhael aller gedenckwaerdiger geschiedenissen. Amsterdam, Jan Jansz. 1625. Purchas, Samuel. Hakluytus Posthumus or Purchas His Pilgrimes. [Reprint.] Glasgow, iqo5/'o7. 20 vols. Witsen, Nicolaes. Architecturanavalis et Regimen nauticum, ofte Aaloude en hedendaagsche Scheeps-bouw en Bestier. Tot Amsterdam, Pieter en Joan Blaeu, 1690. (Tweede, zeer vermeerderde uitgave van Scheepsbouw en Bestier van denzelfden auteur. Exemplaar van dit uiterst zeldzaam voorkomend werk, ter Un. Bibl. van Amsterdam). Büsching, A. F. Magazin für die neue Historie und Geographie, angelegt von , Siebender Theil, Halle Johann Jacob Curt, 1773. Nota. In ditzelfde deel komt voor „Simon von Salingens. Bericht de A° 1591", hiervoren overgenomen onder Bijlage I, Grönlands historiske Mindesmaerker udgivneafdetKongeligeNordiske Oldskrift-Selskab. Kjöbenhavn, 1845. (Ex. ter Kon. Bibl. te 'sHage). Hamel, J. England and Russia comprising the voyages of John Tradescant the elder, Sir Hugh Willoughby, Richard Chancellor, Nelson and others to the White Sea. Transl. by John Studdy Leigh. London, 1854. (Oorspr. onder den titel „Tradescant der aeltere in Rusland, 1618" verschenen in Receuil des actes de la séance publique de 1'Acad. Imp. des Sciences de St. Petersbourg, 1847 p. 318 seq.). Jonge, Jhr. Mr. J. K. J. de. De Opkomst van het Nederlandsch Gezag in Oost-Indië (1595—1610). Eerste Deel. Amsterdam,'sGravenhage, 1862. Jonge, Jhr. Mr. J. K. J. de. De voorwerpen door de Nederlandsche zeevaarders na hunne overwintering aldaar in 1597 achtergelaten en in 1871 door Kapitein Carlsen teruggevonden beschreven en toegelicht. Tweede druk. 's Gravenhage, 1873. Muller, Fz. Mr. S. Geschiedenis der Noordsche Compagnie. Utrecht, 1874, (Beöord. door P. A. Tiele, zie: „De Gids", 1875,IV)- Jonge, Jhr. Mr. J. K. J. de. De voorwerpen door de Nederlandsche zeevaarders na hunne overwintering, op Nowaja-Semlja bij hun vertrek in 1597 achtergelaten en in 1876 door Chs. Gardiner, Esq"., aldaar teruggevonden. Beschreven en toegelicht, 's Gravenhage, 1877. 3o8 Muller, Fz., Mr. S. De Reizen der Nederlanders naar de Noordpool. Haarlem, 1877. (Met afb. waaronder eene die het Behouden Huis voorstelt, zooals het in 1871 door Carlsen gevonden is). (Overdruk „Eigen Haard"). Van Campen S. R. The Dutch in the Arctic seas. London, 1878. Broekema, J. Cornelis Cornelisz, Willem Barendsz en hunne tochtgenooten, naar authentieke stukken. (Voordracht gehouden 4 Juni 1878 in vergadering Depart. Middelburg van het Aardrijkskundig Genootschap). Archief, Mededeelingen van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, Dl. IV, 1879. Nordenskiöld, A. E. Freiherr von. Die Umsegelung Asiensund Europas auf der Vega. Mit einem historischen Rückblick auf frühere Reisen langs der Nordküste der Alten Welt. Autorisirte deutsche Ausgabe. Leipzig, 1882. 2 Bde. Ortelius, Abr. Abrahami Ortelii Epistulae ed. Joannes Henricus Hesseis, Tom. I. Cantabrigae, 1887. Uhlenbeck, C. C. en Berns, J. L. Verslagen aangaande een onderzoek in de archieven van Rusland; met: Cordt, B. Heitrage zu einer Russisch-niederlandischen Bibliographie. 's Gravenhage, 1891. Kernkamp, G. W. Onderzoek naar archivalia belangrijk voor de geschiedenis van Nederland, in Stockholm, Kopenhagen en de Duitsche Oostzeesteden, 's Gravenhage, 1891. Nota. Geciteerd onder den titel: Baltische Archivalia. Gosch, C C. A. Danish Arctic Expeditions to Greenland, 1605—'07 ; to which is added Captain James Hali's Voyage to Greenland in 1612. Idem. The Expedition of Captain Jens Munk to Hudson's Bay in search of a North-West Passage in 1619—'20. (Uitgegeven door de Hakluyt Society in 1896 en '97, deelen 96/97). Stoppelaar, J. H. De. Balthasar de Moucheron. 'sGravenhage, 1901. Kernkamp, G. W. Verslag van een onderzoek in Zweden, Noorwegen en Denemarken naar Archivalia belangrijk voor de geschiedenis van Nederland. 'sGravenhage, 1903. Nota. Geciteerd onder den titel: Scandinavische Archivalia. Björnbo, A. A. & Petersen, C. Anecdota cartographica septentr. Hauniae, 1908. Muller Fz., Mr. S. De Reis van Jan Cornelisz May naar de IJszee en de Amerikaansche kust 1611 — 1612. 'sGravenhage, 1909. (Deel i der werken uitgeg. door de Linschoten-Vereeniging). Nansen, Fridtjof. Nebelheim. Leipzig, 1911. Behoort bij: Werken uitgegeven (hor de Linschoten-Vereeniging. Deel VIII. C.Cmandyk ^ ^ ZUIDELIJK GEDEELTE DER BARENTS-ZEE EN DER KARA-ZEE '; SmuUteri * C"" Schrijven van Gedeputeerden aan Staten van Zeeland . 249 XII. Extract Resolutien Staten Generaal 252 XIII. Verbaal van gedeputeerden, S. J. Parduijn en Balthasar de Moucheron 256 11 XVIII. Bladz. XIV. Eedt gedaen by den commanderende ende officieren enz. 261 XV. Ander Wtgheuen ende betaelinge vander Equipagie Wtreedinge ende Incoop van de twee schepen enz. . 263 XVI. Brief van Jacques Buys aan Gecommitteerde Raden van Zeeland 268 XVII. Copie de la lettre escript par Francois de la Dale . . . 270 XVIII. Verbaal van den grooten scheepsraad gehouden op 7 Sept. '595 271 XIX. Sommier Raport en Iournael gehouden bij mij Francoijs de la Dalle.... van de Reyse.... begonnen inder Jaere 1595 273 B ij lage betreffende Jan Huyghen van Linschoten. XX. Bescheiden betreffende Jan Huyghen van Linschoten medegedeeld door Mr. J. de Vries van Doesburgh . . 282 Register 297 blbliographie en lljst van aangehaalde werken 303 Kaarten. Beschrijuinge der Zee Custen van Mezin hem streckende tot het lant van Pitsora... tot Archangel ende Calmogro. Door Lucas Jansz Wagenaer. (Gereproduceerd uit Waghenaer's „Thresoor der Zee-vaert" van 1592.) 296 Kaart ter toelichting van den tekst, ontleent aan de kaarten der Eng. Admiraliteit Aan het eind. VOORBERICHT. Evenals de Regeer ing, in de laatste dagen van de afgeloopen Julimaand, gevaar wist af te wenden door het nemen van strategische voorzorgen, heeft ook de Secretaris der Linschoten- Vereeniging, op het gepaste oogenblik, de vereischte maatregelen weten te treffen waardoor verhoed werd dat het programma, in dit oorlogsjaar, onuitgevoerd zou blijven. Voorziende (reeds in de maand Mei) dat verschillende gedane toezeggingen, als gevolg van een gespannen toestand die ten slotte in oorlogstoestand overging, niet gestand zouden kunnen worden gedaan en wetende dat ik een handschrift voor het thans verschijnend werk min of meer gereed had liggen, verzocht de Heer Wouter Nijhoff mij dat ik hem de copie zoude toevertrouwen om haar, m afwachting van het al of niet inkomen der toegezegde bijdragen, al vast ter perse te mogen leggen en (in het gunstigste geval) aan den „stok" te mogen toevoegen of zoo alles mocht tegenloopen('onver hoopt) uit te geven. Ik meende dat het belang der Vereeniging mij gebood aan dien wensch van haren Secretaris te voldoen. Het tiitblijven van bijdragen die, eerder dan deze, voor uitgave in aanmerking hadden moeten komen is dus oorzaak geworden van het, onder patronaat der Linschoten- Vereeniging, gereedkomen van mijnen arbeid. Men verzvijte mij geen aanmatiging wegens het feit dat thans, driemaal aaneen, een door mij ter hand genomen werk aan de Vereeniging is aangeboden om door haar te worden uitgegeven. De heerschende politieke toestand rechtvaardige mijn bedrijf. Gaarne betuig ik, bij het verschijnen van dit werk, mijnen dank aan Mr. S. Muller Fz. die de goedheid heef tgehad mijne copie door te lezen alvorens zij ter perse ging. S. P. IJHonoré Naber. INLEIDING. Jan Huyghen en de Voyagie ofte Schip-vaert by Noorden om. Men kan leven en werken van Jan Huyghen van Linschoten leeren kennen uit een arbeid van P. A. Tiele*) welke is aangevuld door een opstel van P. J. B. C. Robidé van der Aa»). Beide studies dateeren van 1885; geschriften van jongeren datum, waarin de auteur in verband met zijn werken wordt beschouwd, zijn er niet 3). Het is hier de plaats niet om. naar een nieuw volledig overzicht te streven. Jan Huyghen's hoofdwerk is nu eenmaal zijn Itinerario; wil men hem in verband met zijn geschriften doen kennen, dan ligt het aanknoopingspunt daar, niet bij de uitgave van journalen gehouden op een tweetal reizen naar de noordelijke zeeën; reizen welke zeker haar eigenaardige beteekenis hebben, maar in de gevolgen niet kunnen worden vergeleken met het verblijf in Indië en het daaruit voortgevloeid beroemde boek. Terwijl echter Robidé van der Aa nog schrijven moest: „ Wij weten volstrekt niet, in welke betrekking of beroep Linschotens vader Huig /oosten eerst te Haarlem en daarna te Enkhuizen woonde 4), kan thans de biograaf zijn voordeel doen met een groot aantal tot dusver onbekende bijzonderheden omtrent Jan Huyghen's naaste betrekkingen, welke Mr. J. de Vries van Doesburgh, Officier van Justitie te Leeuwarden, met bijzondere welwillendheid, voor de Linschoten-Vereeniging heeft beschikbaar gesteld. Zij ') Zie P. A. Tiele: „The voyage of John Huyghen van Linschoten", London 1885, Introduction (uitgave der Hakluyt Society). Vertaald, komt deze verhandeling voor in „Itinerar'° ' enz,, 's Gravenhage 1910, ed. Prof. H. Kern (uitgave der Linschoten-vereeniging). Naar deze vertaling is door mij telkens verwezen. 2) Robidé van der Aa in „Ned. Spectator" 1885, Nos. 43 en 44. Dit opstel is eveneens Overgenomen in „Itinerario" uitgave als voren, waarnaar door mij verwezen wordt. 3) Opmerkelijk is dat Busken Huet, in zijn „Land van Rembrand", niet een enkele paragraaf aan Jan Huyghen gewijd heeft. 4) Aldaar p. xxxi. , XXII zijn hierna afgedrukt als Bijlage XX. Mr. de Vries van Doesburgh, in wiens bezit zich het Enkhuizensch familiearchief Semeyns de Vries bevindt, waaruit die bijzonderheden zijn geput, getroostte zich de moeite zijne folianten te doorzoeken; hem zij deswege de hartelijke dank der Vereeniginggebracht. Veel wat duister scheen is thans opgehelderd, maar, waar het voor den dag gekomene uitsluitend Jan Huyghen en zijn verwanten betreft, dus juist datgene waaromtrent men in volstrekte onkunde verkeerde, mag het hier wèl de plaats geacht worden om van die gegevens een dankbaar gebruik te maken, al kan er aan een uitvoerige kritiek van den auteur in verband met zijn geschriften niet worden gedacht. Jan Huyghen moet omstreeks 1563 te Haarlem geboren zijn, immers het portret dat het Intinerario siert draagt, in het randschrift, de woorden: „loannes Hugonis a Linschoten Haerlemensis Aeta 32 Anno 1595". Er is in zijn geboortestad niets meer te vinden dat zelfs maar op een verblijf van de ouders daar ter plaatse wijst Die ouders waren Huig Joosten en Maartgen Hendriks [Tin] van Schoonhoven 2). Het is onbekend wanneer het gezin de Spaarnestad mag hebben verlaten. Het komt mij waarschijnlijk voor dat zulks nog vóór het beleg door de Spanjaarden moet hebben plaats gehad, want, zoo de tienjarige Jan Huyghen dat historisch bedrijf had meegeleefd, zou er, in één zijner vele geschriften, wel een enkele uiting te vinden zijn die daar heen wijst. Eer is het tegendeel het geval. Hoe moet men wel denken wanneer de schrijver van het Itinerario zich, op lateren leeftijd, naïef verbaasd betoont over postduiven die in Klein-Azië en Syrië gebruikt werden3), terwijl toch ieder Haarlemmer van 1573 voorzeker zal geweten hebben dat de Magistraat, door middel van duiven, gemeenschap met den Prins van Oranje onderhield? Het was zoo weinig een geheim, dat zelfs de vijand met het feit bekend was en op de gevleugelde boden deed vuren! 1) Zie hierachter Bijlage XX, p. 282. 2) Aldus Tiele, p. xvn. Merkwaardig dat de zoo nauwgezette Tiele niet duidelijk opgeeft hoe hij die namen heeft leeren kennen. Hij verwijst echter naar een Handschrift in het Alg. Rijks-Archief. Dr. J. de Hullu, archivaris, wist dat (niet nader omschreven) handschrift te voorschijn te brengen. Het is een a/schrift van een brief van Jan Huyghen (Goa, 1584), voorkomende in de „Aanteekeningen" van Buchelius, geïnventariseerd onder Aanwinsten No. 212 B. Het opschrift vermeldt de namen: Huych Joosten en Maertgen Henrics, de vader van Haerlem, de moeder van Schoonhoven, nu wonende tot Enchuisen. 3) Itinerario, Cap 6. xxiii Hoe men daarover overigens moge denken, de gegevens omtrent het gezin beginnen eerst te vloeien met het jaar 1578. Den 1 iden juli van dat jaar compareert, voor den Pensionaris en Burgemeester GerbrandtReynerszCloeten te Enkhuizen, de persoon vanHuygo Joostensz Notarys publycq, oudt 46 jaren. Deze, Jan Huyghen's vader, moet dus omstreeks 1532 geboren zijn. Hij compareert den i4denFebruari 1579 opnieuw, thans om geld op bodemerij te geven op het schip genaamd „het lam Godts". Op dezen datum staat hij vermeld als Huygo Joostensz „ Waerdt in de Vergulden Valck". Daaruit valt op te maken dat hij het notariaat met het bedrijf van herbergier vereenigde. Bij herhaling treft men hem, na dezen, in de protocollen aan. Meestal compareert hij om geld op bodemerij te geven; in 1579 zesmaal, in 1580 éénmaal, in 1581 twaalfmaal, in 1583 driemaal. Bovendien treedt hij enkele malen als getuige op terwijl hij, op 1 April 1580, voorkomt als „ontfanger van den wynexcysen binnen der Jurisdictie der stede Enchuysen". Het notariaat werd gedurende die jaren evenmin opgegeven als de herbergierszaak; nog den 7den Augustus 1583 komt hij in de protocollen voor als „Notaris Publycq" maar thans in „'t Wapen van Haerlem". Het gezin was dus verhuisd, want de Vergulde Valk was als herberg blijven bestaan. Die verhuizing moet omstreeks Augustus '581 hebben plaatsgehad. Den iodenjuii 1581 toch, was Huig Joostensz weer verschenen om geld te geven op bodemerij; hij woonde toen nog in de Vergulde Valk. Op 9 en 26 Augustus gaf hij, vanuit het Wapen van Haarlem, eenig geld op het schip „demancke meydt". Dat ook het Wapen Van Haarlem een herberg was, blijkt uit het protocol van 19 September d-a.v., alwaar Huygo Joostensz als „Waert" van die inrichting voorkomt. Voor het laatst maken de protocollen melding van hem op 17 Sept. 1583; n°g steeds is hij woonachtig in het Wapen van Haarlem en als gewoonlijk Seldt het een bodemerijzaak. Zeer spoedig daarop moet hij, in den leeftijd van nagenoeg 51 jaren overleden zijn, immers den 2 2sten December d.a.v. 2)en wij dat zijn Weduwe geld geeft op bodemerij. De zoon in Indië ontving eerst den 2osten October ï) 1585 bericht van het overlijden zijns vaders; de lljding had twee jaren noodig gehad om hem te bereiken. Belangrijk is hetgeen de protocollen der naastvolgende jaren leeren om- J) Itinerario, ed. Kern, II p. 94. XXIV trent Jan Huyghen's moeder. Een akte van 19 April 1597 doet haar leeftijd kennen; zij was toen 64 jaar, dus moet zij omstreeks 1533 geboren zijn. Uit de akten van 28 April 1585, 28 Juni 1596,19 April 1597 en 10Mei 1604 blijkt nauwkeurig haar naam: Marretje Tin Hendriksdochter. Terwijl tot dusverre gegist werd dat zij in een vorigen echt met zekeren Tin (Cornelis Tin of Thin ?) zou zijn verbonden geweest 1), blijkt thans dat zij dien naam als familienaam voerde. Opmerkelijk is dat die naam door een van Jan Huyghen's eigen broeders gevoerd werd, namelijk door Willem (Tin) die, in 1587, met een schip dat op reis was van Setubal naar Hamburg, is omgekomen 2). Deze broeder, in wien men een halfbroeder meende te moeten zien, komt in het protocol van 21 April 1585 voor onder den naam „Willem Tin Huygisz poorter der selfder stede"; hij onderteekent Willem Tin. De weduwe van Huig Joostensz heeft een hoogen leeftijd bereikt. De protocollen vermelden haar nog op 1 o Mei 1604. Zij is dus meer dan 71 jaar oud geworden. Omtrent de broeders en zusters van Jan Huyghen wordt, door het familiearchief Semeyns de Vries, geen verder licht ontstoken. Naar hijzelf verhaald heeft waren er, toen hij naar het Schiereiland vertrok, reeds twee broeders aldaar gevestigd 3). De een overleed te Salamanca 4), de andere (Willem Tin) die ook Indié bezocht heeft, kwam op zee om 5). Daarenboven moet hij nog een broer en een zuster gehad hebben; immers den ^den September 1592 uit een dertienjarige afwezigheid teruggekeerd, trof hij moeder, broeder en zuster in welstand aan °). Jan Huyghen, die zijn tijd niet wenschte te verslijten door „op syn moeders kuecken te blijven, gelyck een babock 7)", was den 6den December 1579, 1) Tiele p. xvni, Robidé van der Aa p. xxxi. 2) Itinerario, ed. Kern, II p. 128. 3) ld. Ip. 2. 4) Als voren, I p. 4. 5) Als voren, II p. 128. Mr. S. Muller Fz. had de welwillendheid mij te berichten dat Floris Thin (de bekende) ook den naam droeg van zijne moeder, met voorbijgang van dien zijns vaders (Van Ewijck). Zoo kan ook Willem, die denkelijk een neef van Floris Thin was, gedaan hebben. Verg. Itinerario ed. Kern, I, p. xxxii, noot 1. 6) Itinerario, ed. Kern, II, p. 212. 7) Zie den hiervoren bedoelden brief in de Aanteekeningen van Buchelius, die, men bedenke het wèl, een afschrift is. Babock zal wel afkomstig zijn van Port. „baboso, baboco": XXV nauwlijks 16 jaar oud, uit Texel gezeild. Het kan dus geen verwondering baren dat zijn naam in de protocollen der eerstvolgende jaren niet wordt aangetroffen. Hoe hij zijn tijd besteedde eerstin Portugal, daarna in Indië, later op de Azoren, hij heeft het in zijn Itinerario breedvoerig verhaald. Met voorbijgang van dat geheele, belangrijkste tijdvak zijns levens, zij hier slechts vermeld dat hij den 3 Mr. S. Muller Fz. „de Reis van Jan Cornelis May" (uitgave der Linschoten-Vereeniging.i9o9)p. xl. 3) Fruin, „Tien Jaren", alwaar verwezen wordt naar Bor, ii p. 976. xxvni gevoel hem niet, daarvoor is zijne bekeering (zoo er al eene heeft plaats gehad) te snel in haar werk gegaan. Neemt men in aanmerking dat hij den 3<)en September 1592 in het vaderland terugkeerde en ontmoet men dan in zijn reisjournaal (bijv. reeds op 9 Augustus 1594) volstrekt onnoodige, maar ongetwijfeld spontaan opwellende, streng Calvinistische ontboezemingen, dan is dat waarschijnlijk voldoende om hem van huis uit als een „gematigd-onverschillige" ten aanzien van het oude geloof te mogen beschouwen. Er zijn wel meer plaatsen in deze beide journalen die voor modellen van Calvinistischen „cant" zouden kunnen doorgaan. Ook in het Itinerario (1596) klinkt die toon nog door, vooral aan het slot, waar de auteur bemerkt dat God de „ketters en Lutrianen" scheen voor te staan, of de Spanjaarden „enckelijck wil plagen en haar gantschelijck verblint heeft, soodat sy 't noch niet eens en verstaen en blyven al even opiniaet". Het werk dat thans weder wordt afgedrukt was niet uitsluitend als historisch document bedoeld, het was een gelegenheidsuitgave bovendien; voor- en narede dragen eenigszins het karakter van wetenschappelijke verhandelingen, maar werden toch opgesteld met eene heftigheid die de uitgave tot een strijdschrift stempelt. Men kan ook niet anders verwachten. Jan Huyghen moet toch bijzondere redenen hebben gehad om — nog in 1601 —- reisjournalen van 1594 en '95 ter perse te doen leggen, waarin weinig nieuws werd gevoegd bij hetgeen reeds, in de Latijnsche uitgave van zijn Itinerario (1599), wereldkundig gemaakt was en ook sedert lang, in de Nederlandsche taal, publiek eigendom was geworden door mededeelingen vervat, hetzij in het naschrift van Olaus Magnus' „Historie vande Noordersche Landen" (1598), dan wel in het Caert-Thresoor (iS98)ofook en vooral door Gerrit de Veer's „Drie Seylagien" (1598, '99). De reden moet gezocht worden in hetgeen van 1597 tot 1602 het vraagstuk van den dag uitmaakte: de regeling van de Oost-Indische vaart 1), een vraagstuk waarin Jan Huyghen sedert lang partij had gekozen en voortging kleur te bekennen. Zijn geschrift bevatte nieuwe aansporingen tot het zoeken van de noordoostelijke doorvaart naar China en Cathay; het was eene uiting van een richting die, eenmaal oppositie geworden, zich inzonderheid verzette tegen een gevreesd al te uitsluitend monopolie aan één enkele compagnie te verleenen. Nog vóór het jaar ten einde was, kwam het zoeken 1) De Jonge, ^Opkomst", I p. 256. XXIX Van den bewusten doortocht weder bij de Staten-Generaal ter sprake i). Nog den 8sten November 1602 richtten zich eenige kooplieden tot hen met een verzoek om hulp op een tocht „om te soecken den pas om noorden nade eylanden en vaste landen van Asia ende America" 2). Het doel dezer poging, door de vijanden der O. I. C. gewaagd, schijnt geweest te zijn, te beletten, dat de compagnie octrooi kreeg ook voor de ^«ontdekte wegen naar Oost-Indië 3). Zoo vindt ook de geestdrift verklaring waarmede Jan Huyghen verzekerde dat men hem weder „ghewillich ende bereydt" zou vinden, indien men hem opnieuw wilde gebruiken 4), namelijk bij het zoeken van een noordelijken of noordoostelijken doortocht. Zoo wordt duidelijk hoe hij aan tijdsomstandigheden het recht ontleende om zich nog eenmaal op den voorgrond te stellen. Maar niet alleen trad hij op als kampioen voor de vaart rondom Azië, welker mogelijke voordeden boven de gebruikelijke route hem tastbaar schenen, er viel nog een geschil te beslechten tusschen de voorstanders van den weg door Straat Nassau (thans de Jugor-Straat geheeten) en degenen die de leerstelling waren toegedaan dat de vaart beNoorden Nova Zembla om, of (juister nóg) zoo dicht mogelijk bij de Noordpool langs, »seker, gantsch gewis, en sonder twijffelgoetwas" 5). Behoorde hijzelf tot de Noord-Hollanders en Zeeuwen die den steven opnieuw naar de Straat meenden te moeten wenden, de tegenpartij werd door Petrus Plancius met zijne „Amsterdammers" vertegenwoordigd. Was aan diens invloed toe te schrijven geweest dat Willem Barents (in 1594) zich van de vloot had mogen afscheiden om de kusten van Nova Zembla te gaan onderzoeken, in Ï59S had zijn inzicht moeten wijken voor dat der meerderheid, hij had boeten lijden dat Barents, als achter Cornelis Cornelisz Nay (en Jan Huyghen) aan, „de ontdeckinghe wilden volghen" °). Wel vond hij gelegenheid, in 1596, om door Barents revanche te doen beproeven, „maer hoe dal »dit in 'i ondersoecken bevonden is, is eenyeder althans ghenoech bekent, „door die soo ongheluckighe ende laetste Tragedische Reysevan Willem n-Barenlssoon, door des voorsz. Plancij'persuasieaenghevangen,ghelijckals x) Res. S. G. 21 Dec. 1601, zie Muller, „Noordsche Compagnie" p. 8. 2) en 3) Muller, als voren. 4) Verg. hierna p. 208. 5) Verg. hierna p, 29. 6> Hierna p. 138. XXX int Tractaeti) daer van ghedruct, ghesien mach worden", aldus Jan Huyghen schamper. Zoo bleef het geschil, oogenschijnlijk althans, eenigszins ten gunste van Jan Huyghen beslecht, die zich, zoomin als Flancius, de vraag zal hebben voorgelegd of het wellicht verstandiger ware om de handen ineen te slaan voor iets beters, op den grond dat zij beiden ongelijk hadden. Dat Plancius zich gaandeweg aansloot bij de bevorderaars der O. I. C, zal hem in de oogen van Jan Huyghen ook geen goed gedaan hebben en zoo gedoogde deze dat eene reeds vroeger door Cornelis Taemssoon, in den trant van Camöes, gedichte Ode 2) opnieuw aan zijn werk kwam vooraf te gaan, al werd daarin de stad Amsterdam, eenigszins van ter zijde, met een „oude teeve" vergeleken en Plancius een „waencosmografist" gescholden. Afgezien van dergelijke rauwheden, die wellicht door de etikette der tijden werden gebillijkt, zal toch moeten worden toegegeven dat Jan Huyghen, ook met dit boek, goed werk heeft geleverd. De toelichtende Vooren Narede zetten zijn standpunt duidelijk uiteen; de journalen zelf zijn niet bondig, maar vrij van alle opsmukking en toch zoo goed van stijl dat men, onder het lezen, wel eens uit het oog verliest dat men slechts van dag tot dag gemaakte aanteekeningen voor zich heeft, waaraan men geen eischen mag stellen als aan een onderhoudend reisverhaal. Hoe gunstig echter onderscheidt zich Jan Huyghen, door betrekkelijke soberheid 3), van de wijdloopigheid waaraan bij voorbeeld onze groote tijdgenoot Fridtjof Nansen zich in zijn „In Nacht en Ijs" te buiten gaat! Over het algemeen weet Jan Huyghen zich hier van een goed en zuiver Nederlandsch te bedienen; het aantal hortende, stootende of slecht afloopende zinsneden is zeker kleiner dan in het Itinerario. Trouwens, de stof die hij te behandelen had viel gemakkelijker te hanteeren, en"over het algemeen toont hij zich sterker daar waar hij slechts heeft te verhalen wat hij bijwoonde, dan waar hij iets uiteenzetten of verklaren moet. 1) De „Drie Seylagien" van Gerrit de Veer. 2) Hierna p. 11, de Ode was reeds verschenen vóór het Reysgeschrift. 3) Men vergete niet dat Jan Huyghen dikwijls wijdloopig was, omdat hij niet anders kon zijn. Elementen van het weer, de windkracht, het zoutgehalte van het zeewater, de deining, de temperatuur, die wij door een enkel cijfergetal weergeven (barometerstand, thermometeraanwijzing, windkracht naar Beaufortschaal enz.) moesten door hem omschreven worden. Jammer is dat hij, degestuurde koersen trouw opgevende, verzuimt de behouden „verheden' te vermelden, zoodat men de bestekken zelden nacijferen kan. XXXI Het werk is versierd met platen en landverkenningen gegraveerd door J. en B. van Doetecum; het wordt geopend door een fraaie titelprent, welke in stijl en opvatting zoozeer doet denken aan die van Waghenaer's „Spieghel der Zee-vaert" dat men zich gaarne voorstelt hoe de Enkhuizer geograaf zich, met zijn veelbereisden vriend, in het ontwerp heeft verdiept. Van groot belang zijn Jan Huyghen's voorstellingen van Lappen en Samojeden die tot de oudst bekende behooren. Daarom ook is de plaat die het eiland Kildin voorstelt van groot gewicht, al toont onze auteur hier dat hij, ofschoon vaardig teekenaar, op gespannen voet stond met de leer der perspectiefVoor de geografische wetenschap zijn de platen 13 en 15 van beteekenis. Eerstgenoemde, die de eigenlijke ontdekkingen belichaamt, is aan den koopman Dirk van Os, laatstbedoelde die een der reistrekken in haar geheel weergeeft en op „den Spieghel der Zee-vaert" van Lucas Jansz Waghenaer schijnt te berusten, aan Baltasar de Moucheron opgedragen. De eerste uitgave van het boek (1601) was volgens Tiele, reeds voor veertig jaren, zeldzaam geworden zelfs in Nederland 2); ook de eenige herdruk dien het werk beleefd heeft is schaarsch. Deze verscheen in 1624 hij Jan Evertsz Cloppenburgh te Amsterdam en is nog gevolgd door een verkorte uitgave van Gillis Joosten Saeghman (Amsterdam, 1663). Daarenboven is de inhoud in verschillende buitenlandsche verzamelingen (b.v. de Bry) op de gebruikelijke wijze verwerkt. Dit is genoeg, om te mogen zeggen dat het werk succes naar verdienste gehad heeft. Ook de auteur heeft loon naar werken ontvangen in zooverre hem, bij Resolutie van den isten September 1601, eene vereering van 250 ponden van veertig grooten, v°or zijn arbeid werd toegelegd 3). Historisch Overzicht. Wie zich ten doel stelt een overzicht te geven van de ontdekkingsreizen door Nederlanders (en Engelschen) naar de Noordelijke zeeën onderno- '1 De ter reede liggende schepen schijnen te moeten voorstellen: „Zwaan", en „Mercur'us van Veere en Enkhuizen met het schip en het jacht van Amsterdam. De andere kunnen 2 £*enen en 1 Rus voorstellen (zie 21 en 23 Juni 1594). a) Tiele, „Mémoire bibliographique". Een ex. van de eerste uitgave berust ter Stads Bibl- van Amsterdam, een in de Kon. Bibl. te 's Hage. 3) Zie hierna p. 290. XXXII men, en daarbij wenscht te werk te gaan naar opvattingen die als klassiek mogen gelden, behoort een aanvang te maken met de vermelding van hetgeen, omtrent Noordelijk Azië, aan Plinius bekend of onbekend was. Hij mag niet nalaten eene uiteenzetting te geven van de kennis omtrent „Tartarije" die Westersche volken gaandeweg verkregen uit de berichten van Benjamin van Tudela (1160), Joannes de Plano Carpini (1245), Willem Ruysbroeck (1253), Marco Polo (1271), Haitho van Armenië (1290), Odorico di Pordenone (1317), John Mandeville (i322-'S6), Justus Kantinger (1504), Paulus Jovius (1522) en boven die allen van Sigismund 1) von Herberstein (1517—'26). Hij mag ook niet zwijgen over de voorgeschiedenis van Noord-Skandinavië en moet melding maken van den Noorman Othere, die een belangstellend gehoor vond aan het hof van Alfred den Grooten (890), van Olaus Magnus' beroemd geschrift (1539), van Ivar Baardson (1560). Wie hunne geschriften noemt, komt dan, als vanzelf, tot de vermelding van de ontdekking van IJsland, van Groenland en zoo tot die van Noord-Amerika door de Noormannen, waarbij de namen van Columbus en van de beide Cabots zich op ongedwongen wijze aansluiten. Daarmede is het pad geëffend om over te gaan tot de oprichting der Britsche Moscovische Compagnie, door het initiatief van Sebastiaan Cabot. Hakluyt wordt vervolgens de zegsman, Willoughby en Chancelor (1553), Burrough (1556), Pet en Jackman (1580) verschijnen ten tooneele; met hen neemt het IJszee-onderzoek een aanvang (gezwegen nog van Frobisher, Humphrey Gilbert en Davis). Nagenoeg gelijktijdig met Hakluyt treedt van Nederlandsche zijde een zegsman op, namelijk Simon van Salingeu 2) die, zelf grootendeels ooggetuige van de ontwikkeling der Nederlandsche vaart op Noord-Rusland, recht doet wedervaren aan Philips Winterkoning (1562) en eenige anderen. Alras beginnen Zuid- en Noord-Nederlanders de aandacht te trekken, in de voornaamste plaats Olivier Brunei (1584), maar, pas tegen het einde der eeuw beginnen zij op groote schaal hun onderzoek aan te vangen waarbij een scherper omlijnd doel: het vinden van een concurrerende doorvaart naar Indië en niet zoozeer het zoeken van nieuwe landen, hunne handelingen bestiert. Volledig kan het overzicht dus niet worden zonder dat de kennis, die de Portugeezen van Indië, China en Japan bezaten, aan nadere beschouwing wordt onderworpen; de beste bron daar- 1) Zie „Notes upon Russia" by the Baron Sigismund of Herberstein, transl. and ed. by R. H. Major, 1851. Uitgave der Hakluyt-Society. 2) Hierna Bijlage I. XXXIII voor is: Jan Huyghen van Linschoten. Eenmaal zoover gevorderd, kan men overgaan tot het verhaal van de drie beroemde reizen in 1594, '95 en '96 onder leiding van Cornelis Cornelisz Nay, Willem Barents en Jacob van Heemskerck naar het Noorden ondernomen, waaraan ook Jan Huyghen een werkzaam aandeel gehad heeft. Men zou het overzicht niet mogen afsluiten zonder gewag te maken van Hessel Gerrits'onvolprezen uitgaven en Isaac Massa's niet minder lofwaardige geschriften en kaarten; de reizen van Hudson en van Melchior van den Kerckhove (1609) zouden dienen te worden aangeroerd, zoo goed als die van de schepen Vos en Kraan (1611) 1) van Pieter Fransz (1613), van Jan Jacobsz May en Jacob de Gouwenaar (1614), van Wybe Jansz en Joris Carolus (1616), met die welke °nder de auspices van Isaac Lemaire, de Noordsche Compagnie en Leversteyn (1615, 1616, 1624) werden uitgerust. Men zou eerst aan een slot kunnen denken bij de reis van Cornelis ïeunisz Bosman die, in 1625, de °ude, door Jan Huyghen aangeprezen route naar Straat Waygatsch weder insloeg 2 & 3)f om voorloopig te besluiten met Willem de Vlamingh's tocht (1664). Maar wie zich tot taak gesteld ziet om het reisverhaal van Jan Huyghen van Linschoten in te leiden, moet zich een enger kader willen getroosten. Hij zal moeten afzien van de vermelding der middeneeuwsche gegevens omtrent „Tartarije", zoo goed als van de door Noormannen ondernomen tochten naar IJsland, Groenland, Vinland of van de oudste ontdekkingstochten naar de Westkust van Noord-Amerika door Genueezen, Portugezen, Venetianen en Franschen, voor zoover die ondernemingen als v°orloopers van latere reizen naar de Noordelijke zeeën moeten worden eschouwd. Trouwens ook dit laatste, chronologisch meest aan ons onder- ') Thans, voor de Linschoten-Vereeniging, uitgegeven door Mr. S. Muller Fz. {1909). a) Van het weinige wat men, van die latere;tochten (na 1596), weetis een overzicht gegev«n door Mr. S. Muller Fz.: „de Reizen der Nederlanders naar deNoordpool",Haarlem 7 'overSedrukt uit E'gen Haard). Er kan wellicht later, bij de uitgave van De Veer's, " rie Seylagien" of bij een nieuwe uitgave van Hessel Gerrits' „Detectio Freti" aanleiding or de Linschoten-Vereeniging zijn daarop dieper in te gaan. Vm' bCSte overzicht vindt men n0S altiid bil Muller „Noordsche-Compagnie", pp. 1 he Zeer belangrijk ook is Nordenskiöld's „Weltumsegelung" Dl. I. Eenige waarde n°g S. R. van Campen „The Dutch in the Arctic Seas" om van nog ouderen als Beke e'a' ^t te reppen. III XXXIV werp verwante onderdeel is nog steeds niet meer dan fragmentarisch bekend en daardoor een onderwerp voor fijne kritiek. Fridtjof Nansen, door theoretischen aanleg en praktische verdiensten daartoe boven anderen bevoegd, legde, eenige jaren geleden, de uitkomsten van zijn eigen kritisch onderzoek bloot in een belangrijk werk: „Nebelheim" (Leipzig, 1911). De leiding door hem gegeven aanvaardende, kan men de voorgeschiedenis, die tot het onderwerp behoort, als volgt onder jaartallen brengen. x497 John Cabot (Giovanni Caboto, Genuees van geboorte maar Venetiaansch burger) ontdekt, in Engelschen dienst, de kust van Nova Scotia. 1498 Tweede reis van John Cabot naar Noord-Amerika, waar¬ van hij vermoedelijk niet is teruggekeerd. i5oo/'oi Gaspar de Corte Real aan dekust vanNew-Foundland. Ï500 Joao Fernandez aan de oostkust van Groenland ? 1501 — 1503 Ondernemingen uit Bristol naar Noord-Amerika. x524 Giovanni di Verazzano (Venetiaan) verkent, in Fran¬ schen dienst, de Noord-Amerikaansche kust van 340 N.Br. tot de Sint Laurens Baai. l52S Estevao Gomez (Portugees) verkent, in Spaanschen dienst, de Noord-Amerikaansche kust van 41 °N. Br. tot de West-Indische eilanden. 15 2 7 Robert Thorne, Engelsch koopman te Se villa, wekt den Koning van Engeland op om een Noordelijke doorvaart te laten zoeken, die echter reeds in 1522/23, door Sebastiano Caboto, te Venetië kan zijn aanbevolen. 15 34/'3 S Jacques Cartier, Franschman, aan de Sint Laurens rivier. 1548 Sebastian Cabot ijvert in Engeland voor het zoeken der N.O. doorvaart. 15 51 Oprichting van "The Mystery, Company and Fellowship of Merchants Adventurers for discovery of unknown lands". '553 Reis naar het N.O. onder Willoughby en Chancelor. Willoughby aan de kust van Lapland verongelukt. Chancelor in de Witte Zee; hij maakt een reis over land naar Moskau. ICCÓ SrpI-lIlPn RllrrrvnrrV. . tAtA-^i^ r, V : 1. - r> i ,t»___. —t ~«w^ug*!. wiiiiu.nn.iiiK «.ansune ruon (nur- rough-straat). XXXV '576 Olivier Brunei door Jugor-Straat tot de rivier Ob door^- gedrongen ? 1S76/'77/'78 Reizen van Martin Frobisher naar het N.W. 158° Pet en Jackman door de Karische Poort tot in de Kara- Zee doorgedrongen en door diezelfde straat teruggekeerd. 1584 Olivier Brunei, uitgezeild van Enkhuizen, aan Kostin Schar (Nova-Zembla). 1585/"86/'87 John Davis, reizen naar het N.W. I594/'9S/,96(—'97) Drie Nederlandsche reizen tot het vinden van Noordelijke — Noordoostelijke doorvaarten ; Spitsbergen (met Beeren-eiland) en het Noordelijk gedeelte van NovaZembla ontdekt. Na inkrimping van kader wordt het mogelijk de Nederlandsche reizen als uitingen van speciaal Nederlandschen ondernemingszin te zien. Het 1'jdt natuurlijk geen twijfel of ook die Nederlanders hebben, zooveel binnen hun vermogen lag, met oudere wetenschap en ervaring hun voordeel gedaan, maar toch hebben zij die zelfstandig verder ontwikkeld er» er hun eigen stempel op afgedrukt. In den grond der zaak concurreerde met andere Nederlandsche ondernemingen, die zich voor wenschten te nemen om den weg rond de Kaap de Goede Hoop te exploiteren en op de ervaringen der Portugeezen steunden, konden zij zich laten leiden door eigen ervaring, opgedaan in een opmerkelijk vroeg begonnen vaart op de Witte Zee en Noord-Rusland. In de navolgende bladZljden zal getracht worden het bedoeld verband nader uiteen te zetten, •naar, ter wille van de historische volgorde der feiten, is het tochgewenscht 'ets vroeger aan te knoopen en wel bij Richard Hakluyt's mededeelingen omtrent de oudste Engelsche ondernemingen. Die ondernemingen gingen uit van een, op initiatief van Sebastian Cabot tot stand gekomen, maatschappij (1551) die zich noemde "The ^ystery.Company and fellowship of Merchants Adventurers discovery of unknown lands," welke naam al spoedig gewijz'gdisin "TheMerchantsadventurersofEnglandforthedisc°very of lands, territories, isles, dominions and Beignets unkno wn" en nog iets later in "Th e Fellowship of English erchants for the Discovery of New Trades" (1566). In 1553 z°nd zij eene expeditie naar het Noordoosten; aan de spits der onder- xxxvr neming werd een ervaren krijgsman Sir Hugh Willoughby gesteld. De drie vaartuigen waaruit de scheepsmacht bestond, verlieten in het voorjaar de haven van Ratcliff. De reistrek van Willoughby is niet te reconstrueeren, maar dat hij, zooals van Engelsche zijde gaarne wordt volgehouden, NovaZembla zou hebben ontdekt is nauwlijks aan te nemen en wordt ook door een zoo bevoegd criticus als Nordenskiöld bestreden i). Zeker is alleen, dat hij aan de kust van Lapland heeft willen overwinteren en daar, met de bemanningen van twee der schepen, is omgekomen 2). Van meer belang was het resultaat door zijn onderbevelhebber Chancelor bereikt. Deze, met zijn schip waarop de bekende Stephen Burrough het bevel voerde oostwaarts gezeild, bereikte de Witte Zee en landde(24 Augustus 1553) voorde Dwina. Hij liet zijne bemanning daar overwinteren om zelf overland naar Moskau te reizen, alwaar hij ontvangen werd met eene welwillendheid die voor de toekomst het beste beloofde. Met voortvarendheid poogden de Engelschen te Londen de gunstige stemming van den Grootvorst tot hun voordeel te benutten, maar middelerwijl zetten zij hunne ontdekkingen voort. Van groot gewicht was de reis, in 1556, door Stephen Burrough ondernomen, die het ontdekken van eene Noordoostelijke doorvaart ten doel had. Het gelukte hem het bestaan te constateeren van eene zeestraat tusschen Nova-Zembla en het eiland Waygatsch, tegenwoordig Karische Poort geheeten. Hij keerde vandaar naar de Witte Zee terug, met de bedoeling een winterlaag te zoeken; hij vond een geschikte ankerplaats voor Kholmogorui 3), alwaar hij tot het voorjaar van 1557 verbleef. Die overwintering werd aanleiding tot de stichting van een Engelsche factorij ter plaatse, die spoedig tot aanzienlijken bloei geraakte. Het is noodig op het jaartal eenigen nadruk te leggen, daar het nader bevestigd wordt door een schrijven van William Burrough dat van 1598, dus uit een tijd toen men het gewicht van de gebeurtenissen kon overzien, dateert: „I was in the „firstvoyagefordiscoverieofthepartes of Russia, which begun in anno »l5S3 (being then sixteene yeeres of age) also in the yeere 1556 in the „voyage when the coastes of Samoed and Nova Zembla, with the straigh„tes of Vaigatz were found out: and in the yeere 1557, when the coast of 1) „Umsegelung", I, p. 58, noot. 2) Aan de Warzina Rivier. Naar de plaats behoeft niet gegist te worden. Zij staat duidelijk vermeld op een kaart van William Burrough (158. ?) in Britsch Museum. Repr. Zie Hakluyt (nieuwe uitgave) Dl. II tegenover p. 224. 3) Nabij het tegenwoordig Archangel. XXXVII «Lappia, and the bay of St. Nicolas i) were more perfectly discovered 2)." Stephen Burrough onderzocht, in het voorjaar van 1557, de kusten van Lapland en hij ontmoette aldaar (te Kegor) de Nederlanders. Zij dreven er den handel alsof het voor hen een zeer gewone bezigheid was. De beschrijving van dien handel, van zijnen voortgang en ontwikkeling over de Witte Zee, alwaar hij dien der Engelschen kwam te kruisen om hem een tijd lang te overvleugelen, behoort het onderwerp der volgende bladzijden uit te maken. I. De Nederlanders in Lapland en aan de Witte Zee. Lang vóór 1557, het jaar waarin Stephen Burrough den handel te Kholmogorui (aan de Dwina) voor de Engelschen opende 3), onderhielden Nederlanders een levendig handelsverkeer met Moscovië over de Oostzee. Hun scheepvaart 4) bediende zich van de haven van Narva (aan de Finsche Golf), vandaar liep de handelsweg op Novgorod aan; in 1553 hadChancelor moeten melden: „the Dutch marchants have a Staplehouse here" 5). De invloed, waarover de daar gevestigde Nederlandsche agenten konden beschikken, bleek groot genoeg te zijn om de Engelschen, zoodra zij zich binnen het Rijk begonnen te vertoonen, krachtig tegen te werken °). De Britten maakten zich overigens gaarne de ondervinding ten nutte die Vlaamsche en Hollandsche kooplieden op hen voor hadden: "this Novogrode is a place well furnished with flaxe, waxe, hides, tallow and many °ther things" 7), „our marchants may doe well to provide for the Russes such wares as the Dutch nation doeth serve them of, as Flanders and Holland clothes" 8). Ten overvloede bleek de Nederlandsche taal het Westersch idioom bij uitnemendheid te zijn dat, reeds in die jaren, tothet Hof te Moskau was doorgedrongen, want het Grootvorstelijk schrijven, voor J) Nabij het tegenwoordig Archangel. 2) Hakluyt, III, p. 210. 3) Hakluyt, II, p. 344, III, p. 210. 4) De oudste Nederlandsche „zeilaanwijzingen" van ± 1500, van 1532, 1541 enz- behandelen reeds de vaart tot aan Reval. Zie Dr. C. P. Burger : „Oude Hollandsche Zeevaartuitgaven" in Tijdschrift voor Boek- en Bibliotheekwezen, Jg. 1908. 5) Hakluyt, II, p. 225. 6) Hakluyt, II, p. 261. ?) John Hasse bij Hakluyt, II, p. 278. 8) ld. p. 277. XXXVIII Koning Eduard VI bestemd, in i554 aan Richard Chancelor ter hand gesteld, ging vergezeld van eene vertaling „written in the Dutch tongue, which was theinterpretation oftheother, written in theMoscovian letters i). Niets lag zoozeer op den weg der Nederlandsche kooplieden (die over Narva nog eerder kennis kunnen hebben bekomen van Chancelor's bewegingen dan de Londenaars zelf) als het uitreeden van eene onderneming naar de Witte Zee, teneinde te trachten de gelegenheid aldaar uit te vorschen en eene wellicht uit dien hoek dreigende concurrentie zooveel mogelijk te voorkomen. Werkelijk schijnen zij zich in die richting te hebben bewogen. Russische bronnen althans 2) vermelden dat een schip van Amsterdam, in 1555, teKholmogorui 3) binnen viel. Dejuistheid van dit bericht wordt door Cordt betwijfeld, op den grond dat de Engelsche Moscovische Compagnie, vóór 1566, nooit bij den Grootvorst heeft geklaagd over handelsvoordeelen die, hetzij te Kholmogorui hetzij te Narva, aan andere naties (of zelfs aan Engelsche „interlopers") werden toegestaan. Waar Cordt zelf zijne bron 4) "sonst historisch werthvoll" prijst, komt dit tegenbewijs zwak voor: Koningin Mary toch kon, in 1555, bezwaarlijk de politieke voetstappen drukken welke de zuster, die haar in 1558 heeft opgevolgd, eerst in 1566 zou zetten. Bovendien begonnen de Engelschen zich eerst in 1557 eenigszins te Kholmogorui thuis te gevoelen (more perfectly discovered the bay of S. Nicholas 5); zij kunnen dus zeer wel van het Nederlandsche bezoek uit den jare 1555 onkundig gebleven zijn of.... zich in 1566 gehouden hebben als wisten zij daarvan niets, omdat zulks beter met hunne aanspraken op de prioriteit strookte. Hoe dit zij, het Amsterdamsche schip maakte toch zeker niet meer dan eene verkenning, die ook voorloopig niet door andere tochten werd gevolgd; de kooplieden hielden de Narva-vaart aan, waarschijnlijk duchtten zij de Engelsche concurrentie van de zijde der Witte Zee vooreerst niet. Toch waren er in die dagen Nederlandsche ondernemers die bij ondervinding wisten dat, zoo de vaart op Narva beter uitkomsten scheen te blijven beloven dan eene op Kholmogorui, een handel op Finmarken en Lapland met voordeel kon worden gedreven. Zij m 0 e t e n geweten hebben dat 1) Hakluyt, II, p. 272. 2) Zie : Cordt, p. 244 en 248. 3) Nabij het tegenwoordig Archangel. 4) De Dwina-Kroniek. 5) William Burrough bij Hakluyt, III, p. 210. Zie hiervoren p. xxxvn. XXXIX de arm van den Koning van Denemarken niet veel verder reikte dan het hem toebehoorend Vardöhus; zij k u n n e n begrepen hebben dat het gezag van den Moscovischen Grootvorst nog bij lange niet zoo vergold,zoodat er een tamelijk vrije kuststrook overbleef van den Varanger-Fjord tot de Onega-Baai. Met de kustbewoners, zoowel als met de schippers der rondzwervende Russische lodijasi), kon dus een ruilhandel worden gedreven, welke groote winsten beloofde,omdat men daarbij niet door formaliteiten en op te brengen rechten zou worden gekweld.Wèl betaalde de Lapsche bevolking van Kegor (in 1557) een drievoudigen jaarlijkschen tax, één aan den Koning van Denemarken, één aan dien van Zweden, en één aan den Grootvorst 2), maar juist dit wijst op een toestand, zóó ongeregeld, dat een Nederlandsen schipper er wel steeds in geslaagd zal zijn alle belastingen te weigeren of te ontduiken. Zoo zullen ook de eigenaars der lodij as erover gedacht hebben s het kwam hun beter voor de Nederlandsche schippers te gemoet te gaan tot Kola, Kegor of andere vrije plaatsen, dan om af te wachten of dezen zich soms naar echt Russische havens, als Kholmogorui, begaven, alwaar het hinderlijk toezicht der ambtenaren niet viel te ontgaan. Aanvankelijk handelden de Nederlanders dan ook op de kusten van Finmarken en van Lapland, ja zelfs op de westelijke kusten van de Witte Zee, maar voorbij de rivier Onega kwamen zij, naar het schijnt, niet 3). De Engelschen voeren op het nog iets oostelijker gelegen Kholmogorui en zij deden daar wellicht grootere, maar ongetwijfeld ook minder voordeelige zaken; eerst toen het gezag van den Grootvorst zich over Karelië, Lapland en Finmarken uitbreidde, begonnen de Nederlanders zich naast de Britten aan de Dwina te vertoonen (1578). Maar, dat zij al zéér vroeg op Lap*and hebben gevaren, wordt bewezen door de ontmoeting met de Hollanders te Kegor, waarvan Stephen Burrough, reeds in 15 5 7, melding maakte. 4) Hij trof aldaar een Amsterdamsen vaartuig aan, bezig met het invoeren van lakenen, bier en kramerijen, tegen een retourvracht van stokvisch. Bij herhaling verzekert Burrough : "the Dutchmen told me, that they had made a notable good yeere this present yeere 1557" en hij bewijst ten overvloede dat zij den handel reeds eenigen tijd beheerscht moeten heb- *) Russische kustvaartuigen. 2> Stephen Burrough bij Hakluyt, II, p. 374. William Burrough, Idem III, p. 304. 3) Verg. Van Salingen's Bericht. Hierna Bijlage I. 4) Hakluyt, II, p. 373. Zie hiervoren p. xxxvn. XL ben met de woorden: "we knew not the place before now, neither vet heard of any faire that was kept there." Vermoedelijk met een dergelijk stokvischvaartuigje aan de Kust gekomen, had zekere Philips Winterkoning i) van Ooltgensplaatzich vooreenigen tyd m d.enst van den slotvoogd van Vardöhus begeven (1562) Teruggekeerd in de Nederlanden (I564), ging hij eene maatschap aan met Antwerpsche kooplieden: Jan van Reyde en Cornelis de Meyer. De deelgenooten rustten een vaartuig uit, waarmede een handel om stokvisch, traan en pelterijen op Vardöhus en omgeving zou worden gedreven. Ter plaatse aangekomen.ondervondWinterkoningeeneonwelwillendebejegeningvan een nieuw opgetreden Deenschen machthebber. Hij vond daarin aanleiding om zich, voor den vervolge, liever te verstaan met de Russische monniken van een beoosten Vardöhus (aan den Munckefjord)gelegen klooster die zich van den slotvoogd onafhankelijk gevoelden. Middelerwijl breidden de Antwerpsche reeders hunne hulpbronnen uit door een koopman van Enkhmzen in de maatschap op te nemen. Op een volgende reis (,S6s) werd WinterkoningdoorRussen vermoord. Zijn compagnon De Meyer die na hem aan de Kust was gekomen, wilde trachten voldoening voor dien moord te verkrijgen; zoo maakte hij zich naar Moskau op, maar verder dan Novgorod bracht hij het niet, vermoedelijk ten gevolge van tegenwerking d.e de gaandeweg machtig geworden Engelschen hem deden ondervinden fe Malmusz (Kola) terug gekomen, ontmoette hij den boekhouder der hrma: Simon van Salingen; gezamenlijk besloten zij de reis naar Moskau nogmaals te beproeven. Het gelukte hun thanswel tot de hoofdplaats door e «tangen, maar de voorspraak van zekeren Twerdikow *)dien zij tevoren te Antwerpen) als Russisch politiek agent hadden gekend en waarop zij thans bouwden, kon niet worden verkregen 3). Zoo keerden zij naar Novgorod terug, vanwaar De Meyer zich, met een valschen reispas, over Narva naar de Nederlanden begaf. Van Salingen maakte zich zijnen tijd op een andere wijze ten nutte: hij bereisde Noord-Rusland met Finland, wist han- 1) Verg. Van Salingen's „Bericht". Hierna Bijlage I. «i^rwerd in 1556/57 voor * haaibassadeuromvangeB. 3) In Moskau hadden de Nederlanders destijds nog geen inv.oed van beteekenis die Cordt, p. 2S4) kwam eerst omstreeks dezen tijd uit Holland over. . XLI delsvrienden te winnen, betrekkingen aan te knoopen en bovendien legde hij (op zijn terugreis naar Kola) eene kaart aan van het Westelijk gedeelte der Witte Zee (1568). Het schijnt dat de vaart op Lapland zich onderwijl rustig ontwikkelde doch, toen de Grootvorst (in 1568) tegen het bewesten de Dwina gelegen Karelië begon op te treden, moest een berekenend handelaar gaan begrijpen dat het Moscovisch gezag zich over de Kusten der Witte Zee en wellicht nog westelijker stond uit te breiden. Een nieuwe reederij kwam, in 1569, te Enkhuizen op, ofwel: de combinatie Antwerpen—Enkhuizen viel uiteen, maar de vaarten werden steeds verder uitgestrekt. Zoo bevoeren Van Salingen en Martyn Claussen van Enkhuizen (in 1570) voor het eerst, met eigen schepen, de Witte Zee. Zij waren de ondernemende lieden die, langs dien wegen verder via de Onegarivier en de stad Kargopol, Italiaansche werklieden naar Moskau overbrachten 1). Onderwijl breidde de macht van den Grootvorst zich snel naar het Westen uit, zoodat (reeds in i57i)grensgeschillenrezen tusschenDenemarken en Moscovië. In dat jaar werd een Deensch gezant naar Rusland afgevaardigd om tegen de aanmatigingen, die de Russische ambtenaren zich 'n Lapland begonnen te veroorloven, te protesteeren 2). Zijne vertoogen hadden tengevolge dat een Moscovische grenscommissie, in 1573, te Munckefjord aankwam, maar daar geen Deenschegedelegeerden vooreen arbeid van dien aard aangewezen 3), ter plaatse waren, stelden de Russen eigendunkelijk eene grenslijn vast. Zoo kwam Lapland gaandeweg onder Moscovischen invloed, maar vooralsnog belette dit den Nederlanders niet( °m met voordeel aan de Kusten te blijven handelen. Dit blijkt wel daaruit, dat de ambtenaren der Engelsche Compagnie hunne principalen daarop bij herhaling meenden te moeten wijzen, bij voorbeeld in de jaren 1575 en 76 4). Wie echter de Russische expansiepolitiek doorzag, moest ook begrijpen dat de gemoedelijke tijden aan de Lapsche kusten ten einde liepen, dat de Russen gereed stonden om de leiding te nemen in het, tot dusverre, door drie mogendheden in gelijke mate verwaarloosd gewest. Eene verhoging van den handel naar een Russisch centrum viel daarbij te vreezen, 1) Italianen waren reeds in 1555 te Moskau. Zie Hakluyt, II, p. 293. 2) Zie Büsching, VII, p. 303. 3) Denemarken maakte aanspraak op grenzen die véél oostelijker lagen. 4) Hakluyt, III, p. 199/200 en 209. XLII ' waarbij nog kwam dat de Koning van Denemarken de vaart op Kola verbood, van het oogenblik waarop de Russen aldaar vasten voet begonnen te krijgen (1578). Als gevolg van die moeilijkheid te Kola, zou weldra een uitgestrekt nieuw handelsgebied worden ontsloten. Hij die daartoe den stoot gaf was de vroeger zoo bekende, thans nauwlijks meer gekende Olivier Brunei!). Het is niet bekend hoe of wanneer deze Brunei zijn geboortegrond (Brussel) verliet, of hoe en wanneer hij voor de eerste maal het Noorden bezocht, maar, het moet in ieder geval n a 1557 zijn gebeurd, dat hij, met eene lodija reizende van Kola naar Kholmogorui, op aanstoken van eenige Engelschen die in laatstgenoemde plaats verblijf hielden, als spion werd gevat, om naar Moskau te worden overgebracht en ten slotte gevangen te worden gezet te Yaroslawl. Vermogende Russische kooplieden, de gebroeders Jakoff en Gregory AnikieffStroganoff (gevestigd te Solwytschegodsk aan de Boven-Dwina), wisten verscheidene jaren later zijne vrijlating te bewerken; zij namen hem in hunnen dienst 2). Voor deze patroons maakte Brunei verre handelsreizen, onder anderen naar Kasan en Astrakan 3); zelfs bereikte hij op een zijner tochten, over land en door het gebied der Samojeden, den loop van de rivier de Ob 4). Een relaas van die reizen is ons niet overgeleverd, maar men kan moeilijk het denkbeeld van zich afzetten, dat Isaac Massa, in zijne „Beschryvinge der Landen Siberia, Samoieda, ende Tingoesa" (uitgegeven door Hessel Gerritsz in 1612) een feitelijke uiteenzetting geeft van het door Brunei, op zijne handelstochten waargenomene S). Het zal tusschen de jaren 1570 en 1575 zijn geweest dat Brunei, voor rekening van de Stroganoffs en vergezeld van twee leden hunner familie, met hunne in een Nederlandsch vaartuig geladen goederen, de reis naar' de Nederlanden, via Kola, aanvaardde. Hij viel te Dordrecht binnen, hij 1) Mr. S. Muller Fz. was de eerste die aan Brunel's belangrijke figuur recht deed wedervaren, zie Noordsche Compagnie p. 26 vlg. De identiteit van Olivier Brunei met zekeren Alferius, vermoed door Hamel, betwijfeld door Beke, bevestigd door Mr. de Jonge, is ten slotte door Mr. Muller wel bewezen en wordt door mij als vaststaande aangenomen. 2) Zie van Wassenaer, „Hist. Verhael", p. 93 en Hamel, p. 344/'so. 3) Zie Bijlage VI, „Advis geconcip. by Balth. De Moucheron", dd. 6 April 1595 p, 334. 4} Brief van Balak aan Mercator, bij Hakluyt, III, p. 4So, hierna opgenomen p. xlvi. 5) De Stroganoffs (Anikieff) heeten in dat relaas : „de kinderen van „Aniconij" ; er zal wel moeten staan „Anicouij". XLIII zette aldaar, te Antwerpen en te Parijs zijne waren op een voordeelige wijze van de hand *). Van dat tijdstip, schijnt hij geregelde handelsreizen tusschen Noord-Rusland en de Nederlanden te hebben volbracht, maar zonder dat hij daarom het land beoosten den Oeral uit de gedachten verloor. Het is waarschijnlijk dat hij, omstreeks 1576, eene reis per kustvaartuig (lodija) naar die gewesten ondernam en dat het hem, bij die gelegenheid, gelukte door de Jugor-Straat tot de mondingen van de Ob door te dringen 2), welke rivier hij te voren op een zijner overlandreizen had leeren kennen. In het volgend jaar (1577) bevond Brunei zich weder in de Nederlanden; hij knoopte daar kennis aan met zekeren Jan van de Walle3),eene kennismaking die, voor den Nederlandschen handel op Rusland, ver-reikende gevolgen zou hebben. Gezamenlijk maakten Brunei en Van de Walle de overlandreis naar Rusland, aanvankelijk met de bedoeling den handel op Kola uit te breiden. Van de Walle trok daar al aanstonds de aandacht van Deensche beambten. Bij zijn schrijven namelijk van 21 April 1578, deelde de Koning van Denemarken 4) aan Prins Willem van Oranje mede, dat hij de vaart op het gerussificeerd wordende Kola niet langer verkoos toe te laten, zoo lang zijne Hoogheid en Tolgerechtigheid daar werden verkort; hij verbood dus die vaart en verzocht den Prins dat hij dit besluit aan de reeders bekend wilde maken. Daarbij werd opgave gedaan van de namen 5) van eenige Nederlanders die, ten vorigen jare, te Kola geweest waren, waaronder ook .Jan de Walle" als koopman of commies van twee schepen. Den 24Sten Mei gaven zoowel de Prins van Oranje als de Magistraat van Antwerpen ten antwoord °) dat zij zich de zaak zouden aantrekken, maar praktische mannen, als Brunei en Van de Walle, moeten van stonde aan begrepen hebben dat het getij te Kola verloopen was voor den koopman, zoodat er op maatregelen moest worden gezonnen om de scheepvaartbeweging in 1) Van Wassenaer, t. a. p. 2) Zoo meen ik dat verstaan moet worden de zinsnede: „Vaigats .... alsoe Oliuier Brunei tot daer sijnde gecomen, vont selue al toegeuroren ..., ende hadde alsoe in 18 jaeren geweest". Zie den brief van 1594, nit de papieren van Bucheüus afkomstig, bij Muller nNoordsche Compagnie" p. 337. Hierachter bijlage V, p. 229. Zie ook hierna p. xlvii. 3) Van Wassenaer t. a. p. 4) Skandinavische Archivalia, p. 262. 5) Behalve Van de Walle: Wilbert van Vlissingen, Willem Leutzen van Vlissingen, Jan Jacobsen van Dort, Willem Antonissen. 6) Skand. Arch. p. 261 en Balt. Arch. p. 28. XLIV nieuwe vaarwateren te leiden. In hetzelfde jaar (iS78) verscheen het eerste Nederlandsche vaartuig, toebehoorende aan Gillis van Eychelenberg gezegd Hoofman i), in de Pudoshemsco-monding van de Dwina en tegelijkertijd trad Van de Walle als agent van Hoofman op »). Het gelukte hem al spoedig een overwegenden invloed te Kholmogorui te verkrijgen enden Engelschen, die aan de Karelische monding van de rivier gevestigd bleven, scherpe concurrentie te doen gevoelen 3). Hijzelf legde zijne pakhuizen en zijn kantoor aan de Pudoshemsco-monding 4) aan, die beter bevaarbaar was dan een der andere armen van de rivier S). In 1584 reeds, had Van de Walle het zoover weten te brengen dat Engelschen zijné hulp noodig hadden en aanvaardden % ja zelfs kon hij zich reeds toen de weelde veroorloven van, aan het Hof te Moskau, met hunnen gezant (Jerome de Horsey) over den voorrang te twisten 7). Teekenend voor zijn persoon is wel dat de Engelschen hem voor eerlijk hielden 8). Terwijl dan Van de Walle zich op groot plaatselijk succes kon beroemen, zagen de te Londen gevestigde Directeuren van den Moscovischen handel iets verder dan de Nederlanders: het vraagstuk van de Noordoostelijke doorvaart was nooit door de Britten uit het oog verloren, het nam vasten vorm aan. Den 3osten Mei 1580 zeilden Pet en Jackman uit Harwich weg, in de hoop dien doortocht te zullen vinden. 9) Hunne insirucüe 10) Wees hun de reeds door Burrough (iSj6) ontdekte zeestraat aan 1) Naar vermoed mag worden, een lid van de Antwerpsche firma Hoofman. De Stoppelaer, Aant. p. „, doet het voorkomen alsof Hoofman's kantoor in 1578 naar Middelburg en m iS8i naar Amsterdam werd verplaatst. Hoofman is echter tot zijn dood (iS8i) te Antwerpen gebleven; zie Bibliographie nationale de Belgique. Hij had een broer, Hendrik Hoofman, met wien hij geassocieerd kan zijn geweest en die de filialen in Noord-Nederland kan hebben bestuurd. Omtrent dezen Hendrik Hoofman is, juist in België, niets bekend. 2) Van Wassenaer p. 90. 3) Van Wassenaer, p.91. 4) Van Wassenaer, p. 90 ; Cordt, p. 248. 5) Van N. naar Z. heeten zij: Beresowsche, Murmansche, Pudoshemsche en Karelische monding. 6) Van Wassenaer, p. 91. 7) Hakluyt, III, p. 342. 8) Cordt, p. 249. 9) Den 12 den December 1580 meldde Gerard Mercator aan Ortelius dat hij van die reis had gehoord. Hij meende dat Pet de schepen van Drake moest te gemoet varen. (Coll. Ortelius, No. 99). 10) Hakluyt III, p. 352. XLV (de Burrough-Straat of Karische Poort), als het vaarwater waarvan zij zich hadden te bedienen. Nauwgezet schijnen zij die aanwijzing te hebben opgevolgd ; zij geraakten langs dien weg in de Karische Zee, zij volgden verder de Oostkust van het eiland Waygatsch, zij zetten de reis voort tot een eindweegs bezuiden de Jugor-Straat, die zij niet schijnen te hebben opgemerkt. Ijsvelden die den weg versperden en schadevaring aan hunne bodems deden hun toen besluiten tot het aanvaarden van de terugreis, die in juist tegengestelden zin, dus langs de Oostkust van het eiland Waygatsch en door de Karische Poort I),werd afgelegd. Hun komt de eer toe van werkelijk de eerste ijsvaarders onder de Noordoostvaarders te zijn geweest, maar, dat Pet de somtijds naar hem genoemde Jugor-Straat zou hebben ontdekt, is niet aan te nemen. Niet alleen is de instructie reeds duidelijk genoeg omtrent de Karische Poort, maar ook het journaal2) maakt van een vaarwater als de Jugor-Straat geen melding. Het is alleen begrijpelijk wanneer men het wil verstaan als het relaas van eene reis door de Karische Poort, heen en terug 3 & 4). Na eene reis die betrekkelijk voorspoedig mocht heeten kwam Pet, in November van hetzelfde jaar (1580), weder in Engeland aan. Hoe het met zijn reisgenoot Jackman is afgeloopen, is niet met zekerheid vast te stellen. Hakluyt verhaalt dat Jackman in een Noorsche haven overwinterde, om in het volgende jaar met een Deensch vaartuignaarljslandovertesteken; daarna zou men niets meer van hem vernomen hebben s). Anderen wijzen °p eene aanteekening vanPurchas 6), waar deze vermeldt dat er, omstreeks denzelfden tijd, een Engelsch vaartuig werd afgeloopen in de monding van de rivier de Ob; zij onderstellen dan dat dit schip Jackman's bodem geweest kan zijn. Het komt echter al evenmin onwaarschijnlijk voor dat het afgeloopen vaartuig behoord heeft tot eene onderneming naar het Noord- !) Welke Straat ook in de Instructie voor de thuisreis was voorgeschreven. Zie Hakluyt, als voren, a) Hakluyt, III, p. 282, vlg. 3) Verg. Nordenskiöld's meening in „ Umsegelung", I, p. 201. 4) Zoodat ook Nederlanders zich later voor de ontdekkers van die Straat (hun Fretum Nassovicum) mochten houden. Ziejan Huyghen, en ook Brief van Paludanus aan Ortelius van 20. Dec. 1596 (No. 228 Collectie Ortelius). 5) Hakluyt, III, p. 303. 6) Purchas, III, p. 546. XLVI oosten, die aan Bassendine, Woodcock en Browne werd opgedragen(1578), van welke expeditie men slechts de instructies kent 1 & 2). Dat Van de Walle, Brunei, Hoofman en hunne handelsvrienden de Stroganoffs die Engelsche activiteit met bijzondere belangstelling gade sloegen, is licht te begrijpen; dat zij de voordeden die het vinden eener Noordoostelijke doorvaart naar China kon opleveren voor zich begeerden, is het in niet mindere mate. Wanneer men dan ook, omstreeks dezen tijd, begint op te merken dat Brunei, die door zijne land- en zeereizen naar de Ob zooveel op anderen scheen voor te hebben, de mogelijkheid gaat overleggen om zijn verkregen kennis vruchtbaar te maken, ligt dat slechts in de lijn der gebeurtenissen. In dit verband dient ook een bezoek te worden beschouwd dat hij, in 1581, aan de Nederlanden bracht, met een aanbevelingsbrief aan den beroemden cosmograaf Mercator bij zich.Die introductie, welke een met Mercator bevriend geleerde (Johan Balak, te Arensburg aan de Golf van Riga) aan Brunei te hand stelde, is door Hakluyt bewaard en openbaar gemaakt, zoowel in het Latijnsche origineel, als in de navolgende Engelsche vertaling 3): To the famous and renownedGerardus Mercator, hisReverendandsingularfriendatDuis' burgh in Cliveland, these be delivered. Calling to remembrance (most deare Friend) what exceeding delight you tooke at our being together, in reading the Geographicall writings of Homer, Strabo, Aristotle, Plinie, Dion, and the rest, I rejoyced not a httle that I happened upon such a messenger as the bearer of these presents (whom I do especially recommend untoyou) whoarrived lately Jiere at Arusburg upon the river of Osella 4). This mans experience (as 1) Hakluyt. III, p. n9. 2) Een manusoript-hollandsche vertaling van he, door Hakluyt uitgegeven Journaal der re.s van Pet en Jackman werd, den x7den Augustus 1875, door den Noorschen kapitein Gundersen tussehen de débris van Barents" Behouden Huys gevonden (met nog een dreg en twee kaarten,. Zie Tijdsch, Aard, Gen. Dl. II, p. 76 en Beynen „Three Voyages" p. LXU. He, schijnt te Hammerfest te zijn gebleven en niet voor Nederland te zijn aangekocht. Zie ook Nordenskiöld „Umsegelung", I, p. 200. 3) Hakluyt, III, p. 450 en 453. 4) Stad Arensburg, op het eiland Oesel in de Golf van Riga. XLVII I am of opinion) will greatly availe you to the knowledge of a certaine matter which hath bene by you so vehemently desired, and so curiously labouredfor, and concerning the which the late Cosmographers do hold such varietie of opinions: namely, of the discoverie of the huge promontorie of Tabin, and of the famous and rich countreys subject unto the Emperor of Cathay, and that by the Northeast Ocean sea. The man is called Alferius* being by birth a Netherlander, who for certaine yeeres lived *Or Oliver. captive in the dominions of Russia under t wo famous men Yacovius and Unekius by whom he was sent to Antwerp to procure skilfull Pilots and Mariners, (by propounding liberall rewards) to go unto the two famous personages aforesayd, which two had set a Sweden Shipwright on worke two ships to build two ships for the same discoverie upon the river of Dwina.The jj^riv"? o" passage unto Cathay by the Northeast (as he declareth the matter, albeit Dwina for without arte, yet very aptly, as you may well perceive, which I request you * a*t jjj^" diligently to consider) is without doubt very short and easie. This very coverie. man himselfe hath travelled to the river of Ob, both by land, through the countreys of the Samoeds, and of Sibier, and also by Sea, along the coast of the river Pechora Eastward. Being encouraged by this his experience he is fully resolved with himselfe to conduct a Barke laden with merchandize (the keele whereof hee will not have to drawe over much water) to the Baie of Saint Nicholas 2) in Russia, being furnished with all things expediënt for such a discoverie, and with a new supply of victuals at his arrivall there, and also to hire into his companie certaine Russes best knowen unto himselfe, who can perfectly speake the Samoeds language, and are acquainted with the river of Ob, as having frequented those places yeere by yeere. Whereupon about the ende of May hee is determined to saile from the Baie of S. Nicholas Eastward, by the maine of Joughoria and so to the Easterlyparts of Pechora, &to the Island which is called Dolgoia. The Island And here also hee is purposed to observe the latitudes, to survey and of Dolgoia. describe the countrey, to sound the depth of. the Sea, and to note the distances of places, where, and so oft as occasion shall be offered. And forasmuch as the Baie of Pechora is a most convenient place both for harbour and victuall, as well in their going foorth as in their returne home in regard of Ice and tempest, he is determined to bestow a day in sounding the Flats, and in searching out the best enterance for ships: in which place heretofore he found the water to be but five foote deepe, howbeit he doubteth not but that there are deeper channels: and then hee intendeth toproceed on along those coasts for the space of three orfoure leagues, leaving the Island called Vaigats almost in the middle way be- The island tweene Ugoria and Nova Zembla: then also to passé by a certaine Baie of VaiSats- 1) Jakoff (en Gregory) Anikieff Stroganoff. Zie hiervoren p. XLII. 2) Aan de Dwina. XLVIII A Baie betweeneVaigatsand Obtrending Southerly. *Or, Naramsey 1, and Cara Reca. The place upon the river Ob, vvhere he was but 12. dayes journey from ye mouthes thereof, and is called Yaks Olgush. Mr. Jenkinson in his voyage to Boghar speaketh of the river Ardok. betweene Vaigats and Ob, trending Southerly into the land of Ugoria where.nto fall two small rivers called Marmesia * and Carah, upon thé which „vers do inhabite an other barbarous and savage natron of the Samoeds He found many Flatsin that tract of land, and many cataracts or overfals of water, yet such as hee was able to saile by. When hee shall cometotheriverofOb,whichriver(astheSamoedsreport)hathseventie mouthes *) which by reason of the huge breadth thereof containing many and greatlslands, which are inhabited with sundry sortes of people no man scarcely can well discover, because he will not spend too much time he purposeth to search three or foure at the most of the mouthes thereof' those chiefly whichshall be thought most commodious by the advise of the inhab.tar.ts, of whom hee meaneth to have certaine with him in his voyage and meaneth to employ three or foure boatesof that Countrey in search of these mouthes, as neere as possibly he can to the shore, which within three dayes journey of the Sea is inhabited, that he may learne where the nver ,s best navigable. If it so fall out that he may sayle up the river Ob against the streame, and mountupto that place which heretofore accompanied with certaine of his friends, he passed unto by land through the countrey of Siberia which is about twelve dayes journey from the Sea, where the river Ob falleth into the Sea, which place is in the Continent neere the river Ob, and is called Yaks Olgush, borowing his name from that mightie river 3) which falleth into the river Ob, then doubtlesse hee would conceive full hope that hee had passed the greatest difficulties: for the people dweiling thereabout report, which were three days sayhng onely from that place beyond the river Ob, whereby the bredth thereof may be gathered (which is a rare matter there, because that many rowing with their boates of leather one dayes journey onely from the shore, have bene cast away in tempest, having no skill to guide themselves neither by Sunne nor Starre) that they have seene great vessels laden with rich and precious merchandize brought downe that great nver by blacke or swart people. They call that river* Ardoh, which falleth into the lake of Kittay, which they call Paraha, 4) whereupon bordereth that mighty and large nation which they call Carrah Colmak s) which is none other then the nation of Cathay. There, if neede require' he may fitly Winter and refresh himselfe and his, and seeke all things which he shall stand in need of: which if it so fall out, het doubteth not 1) De westkust van het schiereiland Jalmal draagt den naam van Njaromskoi of Njnrmskoi (zie Hamel p. 347). 2) Verwarring tusschen Petschora-rivier en Ob ? 3) Alleen de wijde monding van de Tas-rivier (Taesof Guba) kan hier bedoeld zijn. 4) Jenisei en Baikalmeer ? S, Zwarte Kalmuk? XLIX but in the meane while he shall be much furthered in searching and learning out many things in that place. Howbeit, he hopeth that hee shall reach to Cathaya that very Sommer, unlesse he be hindered by great abundance of Ice at the mouth of the river of Ob, which is sometimes more, and sometimes lesse. If it so fall out, hee then purposeth to returne to Pechora, and there to Winter: or if he cannot doe so neither, then hee meaneth to returne to the river of Dwina, whither he will reach in good time enough, and so the next Spring following to proceed on his voyage. One thing in due place I forgate before. The people which dweil at that place called Yaks Olgush, affirme that they have heard their forefathers say, that they have heardmostsweete harmonie of bels in the lake of Kitthay, and that they have seene therein stately and large buildings: and when they make mention of the people called Carrah Colmak (this countrey is Cathay) they fetch deepe sighes, and holding up their hands, they looke up to heaven, signifying as it were, and declaring the notable glory and magnificence of that nation. I would this Oliver were better seene in Cosmographie, it would greatly further his experience, which doubtlesse is very great. Most deare friend, I omit many things, and I wish you should heare the man himselfe which promised mee faithfully that he would visite you in his way at Duisburg, for he desireth to conferre with you, and doubtblesse you shal very much further the man. He seemeth sufficiently furnished with money and friends, wherein and in other offices of curtesie I offered him my furtherance if it had pleased him to have used me. The Lord prosper the mans desires and forwardnesse,blesse his good beginnings, further his proceedings, and grant unto him most happy issue. Fare you well good sir and my singular friend. From Arusburg upon the river of Ossella, the 20. of February 1581. Yours wholy at commandement JOHN BALAK. Men kan, uit dit belangrijk stuk, belangrijke gevolgtrekkingen maken. ^r blijkt dat Brunei nog steeds de Stroganoffs als zijne principalen beschouwde, dat het plan om de Noordoostelijke doorvaart te zoeken wel in overleg met hen zal zijn beraamd, dat de expeditie van de Dwina moest Ultgaan, maar dat er, nabij de Petschora, een depót zou worden aangelegd alwaar men, onverhoopt, winterkwartieren zou kunnen betrekken. Het ben°°digd vaartuig kon aan de Dwina zelf gebouwd worden; de techniek °-er Russen in het bouwen van hunne „lodijas" stond blijkbaar hoog ge^°egi)j)m te mogen verwachten dat zij, onder leiding van een Zweedsch ') De lodijas waren goed bezeilde vaartuigen, hun laadvermogen was groot, hun diep^ang gering. "Sailing before the wind they were all too good for us: but according to L scheepstimmermansbaas, iets zéér bruikbaars zouden kunnen voortbrengen, maar zeelieden die in de groote vaart geoefend waren kon men in Rusland niet bekomen; ook waren daar niet de artikelen voorradig die men meende noodig te hebben om genade te kunnen vinden in de oogen van de Grooten in het verre Cathay. Zoo was dan Brunei op reis naar de Nederlanden, om te trachten daar te vinden wat aan de Witte Zee ontbrak: zeelieden, geschenken, koopmansgoederen. Hij stelde zich voor een schip te charteren, het te bevrachten en te bemannen met ervaren zeevolk dat de reis zou willen doen. Aan de Dwina zou hij geschikte vaartuigen gereed vinden om, na overscheping van een kern der bemanning en van de lading, den tocht te ondernemen. Nauwkeurig was de reisroute die hij wenschte te volgen overwogen. Aanvankelijk had hij slechts zijn eigen, te land en ter zee opgedane ervaring tot leiddraad te nemen; eenmaal in de monding van de rivier Ob gekomen, zou hij naar omstandigheden moeten handelen. Tezeer ging hij, in zijne beschouwingen omtrent het verder verloop der reis, van een wanbegrip uit, dat in de kaarten van zijn tijd maar al te zeer tot uiting komt, namelijk dat men van het stroomgebied van eene bepaalde rivier in dat van een andere zou kunnen overloopen; alsof niet altijd waterscheidingen de grenzen der mogelijkheden bepalen! Er is geen enkele reden om te betwijfelen dat Brunei een onderhoud met Mercator gehad zou hebben (i 581), wellicht alvorens hij zich naar de Nederlanden begaf. Van zijn optreden, hetzij in de Noordelijke hetzij in de Zuidelijke Gewesten, is omstreeks dezen tijd niets met zekerheid bekend, maar, daar wèl vast staat dat hij twee jaren later (1583) in innige betrekking stond met het handelshuis De Moucheron*), moet men aannemen dat hij zich den tijd ten nutte maakte om de kennis met den vermogenden Balthasar te hernieuwen of aan te knoopen. Waarschijnlijk hernieuwden beide mannen slechts hunne kennis, want men mag niet onderstellen dat Brunei, bij de bezoeken die hij in 15 7 6 en later aan de Antwerpsche beurs 2) bracht, promise (he) did often strike their sayles and taried for us". Zie Stephen Burrough (1536) bij Hakluyt II, p. 328. Als „kusters" en vrachtschepen hadden zij zeker, voor de kustreis naar de Ob.veel op de Westersche vaartuigen voor. Zij zijn uitvoerig beschreven door Nicolaas Witsen, in zijn onlangs teruggevonden 2de uitgave van zijn „Scheepsbouw en Bestier" (1690), waarvan één ex. ter Un. Bibl. van Amsterdam en één ex. in de Seefahrtschule te Bremen. 1) Zie hierna p. LV vlg. 2) Eerst na 1585 bracht de Moucheron zijn kantoor naar Zeeland over. LI door iemand als De Moucheron, niet zou zijn opgemerkt geworden. Had deze laatste zich, bij die gelegenheden, wellicht niet met den eersten ingezien en toegezien toen anderen, als Hoofman en Van de Walle, zich wèl "iet hem verstonden, thans zou dat anders worden. Zelf langen tijd aan de oude Narva-vaart getrouw gebleven i), kon de uitbreiding die de vaart op de Witte Zee begon te krijgen hem toch niet zijn ontgaan. Al dadelijk kon Nj van Brunei vernemen hoe de handel aan de Dwina, door diens eigen beleid en door dat van Van de Walle, tot bloei was gekomen en wat hij van Brunei niet vernam, kon gemakkelijk worden aangevuld door de berichten dle hij van zijn broeder ontving, die, te Londen gevestigd, een geheel ander lnzicht in de zaken kon hebben of ook kon overbrengen hoe de Engelsche concurrenten over de Nederlandsche ondernemingen dachten. Hij kon, z°o hij het nog niet wist, van beiden vernemen hoe andere machtsverhoudingen zich aan de Witte Zee ontwikkelden, terwijl de handel op Kola achteruit ging; redenen voor een opmerkzaam koopman om zijne aandacht te wijden aan de Noordsche vaart en wat daarmede samenhing. aarbij rezen plannen zooals zij alleen in het brein van eenen De Moucher°n konden rijpen; de helper zou in Brunei gevonden kunnen worden. Alv°rens nader op hun gemeenschappelijken arbeid in te gaan, is het echter «oodig te onderzoeken welke de stand van zaken aan de Kusten der Witte ^ee geworden was. hetgeen te voorzien was geweest, was werkelijkheid geworden. DeRus^'sche invloed, in 1578 tot Kola uitgebreid 2), had zich reeds aan de kusten er Wute Zee geconsolideerd; de Grootvorst breidde zijn bemoeiingen steeds verder uit. In 1582 werd voor het eerst een Russisch Bojaar te Kola ^gesteld, „er stiftet dar den Norgischen ein Gasthoff, und macht ein age nach Norgischen gewicht, bracht von allem dasz Zehende auf, und ^dere besserung", zegt Simon van Salingen schamper. Die waag, waar die Cerl^k gewicht werd gewogen, bracht een slag toe aan den ruilhandel ^ den Europeeschen handelaar toeliet tweemaal naar zich toe te meten 3), varffin^611 tienden deden het overige. Van Salingen zelf schijnt dan ook üitsl^'611 handd Zijn bekomst te hebben gekregen; men ontmoet hem later ^^Uendin Deenschen dienst. 11 fialth. Arch, p. 48. S> Zie hiervoren, p. xli. ,n Afrika kan men dat nog heden ten dage opmerken. Lil Wat te Kola geschiedde was al eerder op verschillende kustplaatsen geschied, naarmate zij onder Russisch bestuur waren gesteld; maar de Grootvorstelijke stoutheid lokte eindelijk de Denen tot daden uit. Deensche gewapende vaartuigen begonnen zich in dat jaar 1582 op de kusten te vertoonen 1), niet zoozeer omdat de vaart naar de Dwina afbreuk deed aan die naar de Finsche Golf en dus aan den Sondtol (het was den Koning volkomen onverschillig of zijne kas werd gestijfd uit de inkomsten van de tollen te Elzeneur of te Vardöhus 2) maar wèl omdat de Deensche Kroon „niet en wilde dat daer yemant varen soude sonder hem tol te betalen [te Vardöhus] en daervan paspoort te hebben" 3). Denemarken immers beschouwde zich als rechtmatig Heer der betrokken kunstlanden 4). Nederlandsche en Engelsche reeders leden in de eerste plaats van het optreden dier Deensche kruisers, die (1582) al dadelijk twee of drie Vlaamsche vaartuigen kaapten, omdat zij niet van passen waren voorzien 5). Prins Willem van Oranje, de Hertog van Anjou, de Magistraat van Amsterdam, de opgebrachte schippers 6), zij allen dienden hunne bezwaren bij den Koning in; laatstgenoemden zelfs onder uitdrukkelijke verklaring dat zij bereid waren alle tollen langs de geheele kust, van Kildin af tot de Dwina toe en in de haven der Zeven Eilanden plichtmatig te voldoen. Of hunne vertoogen gevolgd werden door eene teruggave van de genomen schepen is moeilijk uit te maken, maar het optreden der Denen stuwde den handel in banen, die voor de Russen steeds voordeeliger werden. Zoo lieten de Denen hunne vaartuigen kruisen tot voor de monding der Dwina. Vluchtende voor zulk een politievaartuig, zag zekere Schipper Claesz Jansz van Hoorn zich genoodzaakt zijn bodem een eindweegs verder dan gebruikelijk was de rivier Dwina te doen opzeilen; hij bracht zijn schip eindelijk ten anker voor het St. Michaëls klooster, alwaar hij tot de ervaring kwam dat de 1) Van Wassenaer, p. 91. 2) De Jonge „Opkomst" I, p. 10 geeft er die voorstelling aan. 3) Van Wassenaer, t. a. p. 4) Dat het niet te doen was om de vaart in oude banen terug te dringen, maar alleen om de tollen geïnd te krijgen, spreekt reeds vanzelf. Het blijkt ook nog nader uit een schrijven van Johan Maria Borcht aan den Koning (1592): „Dieweill aber die Kon. Ma. denjenigeüi so ihren gebührlichen zollen zur Warhausz erlegen, norden umb nach Ruszland zu siegel" und daselbst ihre handtierung zu treiben, gnedigst bewilliget. .." Balt. Arch. p. 50. 5) Van Wassenaer, t. a. p. 6) Resp. den 18 Sept., den 16 Sept., den 22 Sept. en in Sept. 1852. Zie Skand. Arch. p. 259 t/m 264. LUI plaatselijke reede groote natuurlijke voordeden bezat boven hetgeen de Engelsche en Nederlandsche koopvaardersreeden hadden aan te bieden i), eene ontdekking waarvan het belang niet aan Jan van de Walle ontging. Op den Grootvorst maakten de krachtige maatregelen der Denen eenigen ■ndruk; hij van zijn kant liet bij den Koning eene klacht deponeeren, gericht tegen de feiten dat diens kruisers de vaart benoorden Skandinavië om onveilig maakten, dat zij vreemde handelsvaartuigen, zoo te Kola als te Kholmogorui hadden weggenomen, waardoor de Russische onderdanen mede geschaad werden 2). Hij stelde daarbij voor, dat de misverstanden (»Grentzirrungen") in der minne zouden worden geregeld (1582). OnderWljl klaagden de Nederlanders bij den Grootvorst over de onveiligheid van de Pudoshemsco-monding, zij verzochten (en zij wisten wat zij deden) om hunne factorij naar de reede voor het klooster St. Michaël te mogen verPlaatsen. Zelf hadden zij de voordeden van die plaats juist leeren kennen; de Grootvorst toonde zich geneigd tot het verleenen van de gevraagde vergunning. Het is wel waarschijnlijk dat Van de Walle, die nog steeds de handelsbeweging aan de Dwina wist te leiden, daartoe den doorslag wist te doen geven: "the Dutch have by chargeable meanes woone three of the ehiefest counsellors to the Emperour" 3), dus schreef Jerome Bowes een jaar later (1583). Van de Walle voorzag dat eene verplaatsing van z ij n e factorij naar een gunstiger gelegen punt, een streep door de rekening van de te St. Nikolaas Sevestigde Engelschen zou halen. De Britten zelf voorzagen niets minder ; hunne klachten aan het Hof te Moskau bleven niet uit. Luide beklaagden zij zich (1583) over de Nederlanders, met name over Van de Walle 4), Wlens invloed echter niet door protesten te overstemmen viel, want twee laren later waren de waag en douaneloodsen, die voor gouvernementsrekening bij het Sint Michaël's klooster 5) werden gebouwd, zoover gereed, °-at Van de Walle zijn eigen factorij derwaarts ging verplaatsen (1586). Noode volgden de Engelschen; eerst in 1591 voldeden zij 6) aan den zach- ll Van Wassenaer, als voren. a) Büsching, p. 306. 3) Hakluyt, III, p. 316. 4> Hakluyt, III, p. 316. 5) Een zeer fraaie kaart van de mondingen der Dwina (met de kust) komt voor in a8henaer's Thresoor, ed. 1592 (en later). Gereproduceerd hierna. Sl Van Wassenaer, p. 91. LIV ten aandrang waarmede de Russische ambtenaren hen opwekten tot het overbrengen van hunne kantoren en pakhuizen. Het op die manier, bij het St. Michaëls klooster, verrezen gehucht werd de kern waaruit de stad Archangel zich ontwikkeld heeft. Het aandeel door De Moucheron in den Dwina-handel genomen was, in de jaren die ons bezig hielden, niet groot. Aanvankelijk getrouw gebleven aan de vaart over Narva, stond het aan hem om al of niet eene keuze te doen tusschen den Koning van Denemarken of den Grootvorst, wilde hij met voordeel visschen in het troebele water dat de Witte Zee (in politieken zin) te zien gaf. Hij hield het in meer dan één opzicht op Denemarken, waarin men hem geen ongelijk kan geven, omdat een vriendschappelijke verhouding met de mogendheid die den Sond beheerschte hem de oude Narva-vaart liet en ook een wellicht nog te ondernemen Witte-Zee-vaart gunde, zoolang zijne schepen den tol te Vardöhus voldeden. Over zijne verhouding tot Denemarken valt nog veel te vermelden. Het zij voor het oogenblik voldoende aan te teekenen dat uit een door hemzelven gesteld stuk van 27 Nov' 1589 blijkt, dat hij „int letste van den jare XVC seven en tachentig" den handel „op der Mosco verlaten" en door zijn broeder Melchior stappen heeft laten doen tot het verkrijgen van een Deensch paspoort, voor een naar Kola en S. Niklaas [Kholmogorui] uitgerust vaartuig J). In 1587 kan hij dus tot den nieuwen handelsweg bekeerd zijn. Met Denemarken had hij toen ook nog niet gebroken; juist in de jaren die voorafgingen had hij betrekkingen, die van het grootste belang konden worden, met het Hof te Kopenhagen aangeknoopt. Men herinnere zich dat Olivier Brunei in 1581 of 1582 de Nederlanden » bezocht, bij welke gelegenheid hij nadere kennis met De Moucheron zou hebben gemaakt. Zeker is het, dat deze laatste zich in 15 83 met Denemarken in verbinding stelde waarbij Brunei als zijn zaakgelastigde optrad. Van groot belang is hetgeen een Deensche bron ') daarover meedeelt. Men leest 1) Zie Balt. Arch. p. 48. 2) Grönlands Historiske Mindesmaerker Tom III, p. 660/664. Et Par Aars Tid derefter tilböd OHver Brunell i Antwerpen sig i Forening med Arndt Meier i Bergen at ville paa egen Bekostning gjöre et nyt Forsbg paa at gjenfinde det tabte Grönland, hvis Gjenforening med den norske Krone vedblev at ligge Frederik den Anden saerdeles paa Hjerte. For det Tilfaelde, at Foretagendet skulde lykkesdem, betingede de sig Erstatning af allederpaa LV daar: „twee jaar later [d. i. na 1581, dus in 1583] boden zich Olivier Bru.,nel uit Antwerpen en Arent Meyer uit Bergen aan, om op eigen kosten »een nieuwe onderneming te wagen tot het wedervinden van het verloren «Groenland, welks hereeniging met de Kroon den Koning zoozeer ter harte «ging. Voor het geval de onderneming slaagde, bedong hij teruggave van »alle gemaakte kosten en voor den vervolge het monopolie van de vaart «derwaarts. Bovendien verlangde hij 's Konings vergunning om zich te «Bergen te mogen vestigen alwaar hij, gedurende de eerste zes jaren, vrij«dom van belastingen zou genieten. Ook dit werd hem toegestaan." Ten overvloede worden in de Mindesmaerker drie officieele bescheiden medegedeeld, zij zijn alle gedateerd i° Maart 1583; bij het laatste dier drie stukken wordt aan Brunei vergund zich in den komenden zomer (dus 1583) op weg naar Groenland te begeven. Of er van die onderneming ooit iets gekomen is? De Deensche bescheiden geven daarop het antwoord niet 1), maar tien jaren later, in 1594, vond De Moucheron goed om nog iets te doen uitlekken van de plannen die hij beraamd had. Hij maakte toen melding van „zeker contract eertijds bij Olivier Brunei uyt zijnen naeme ge»niaeckt metten Conynck van Denemarcken, daerby hem beloofd was, »roo.ooo guldens voor zijne moeyte en industrie met anderen privilegiën, •>die hij zoude hebben mogen vernieuwen en hervatten, ten hadde geweest »hij den dienst ende welvaart van deze landen hadde geprefereert 2). Wat heeft De Moucheron dan toch voor gehad ? De koopman, die zich bij zijn leven niet in de boeken liet kijken en ook niet meer losliet dan zijn anvendte Omkostninger og udelukkende Ret til for Fremttden at beseile Landet. Brunell forlangte endvidere for sit Vedkommende Kongelig Tilladelse til ad nedsaette sig i Bergen °S i sex Aar efter sin Ankomst til denne Stad at nyde fuldstaendig Skattefrihed. Ogsaa blev de*te ham tilstaaet. l) Om Brunei og hans Medinteressent efter af den danske Regjering saaiedes at have erholdt alle de af dem ansögteTilsagn ogBegunstigelser.virkeligenhavegjort noget Forsög Daa at gjenfinde det tabte Grönland, derom savnes nu envhersomhelst Efterretning. (Mindesmaerker t. a. p.1. Het bij Megiser „Septentrio novantiquus" p. 174 voorkomend bericht: idarumb dann beij unseren Zeiten, Olivier Brunei, ein wolerfahrner Stewrman dreij Iahr na°h einander vom König von Dennenmarck gegen Mitternacht gesandt worden, diese Insul ^r°nland su suchen", wordt dus door de Mindesmaerker alles behalve bevestigd. De samensteller van de Mindesmaerker was, zooals uit aanhalingen blijkt, met Megiser (1613) bekend en vertrouwd. Ook Gosch vermeldt die tochten niet; zie Lijst van aangeh. werken. Contract met de Staten van Zeeland, zie De Jonge, „Opkomst" I, p. 17. LVT eigenbelang vorderde, heeft het niet medegedeeld. Men zal dus, om een eenigszins doordacht antwoord op de vraag te kunnen geven, het terrein van stellig weten moeten verlaten, om zich de grootsche figuur voor den geest te brengen zooals zij, bij het voetlicht der historie, verschijnt. De stoutheid der gedachten van De M. kende geen grenzen, nooit staarde hij naar één enkelen windstreek, met groote spanning de handelsbewegingen naar en van alle gewesten volgende, hoopte hij dat er een tijd komen zou waarin het hem gelukken mocht die alle te beheerschen. Zooals hij, in later tijd, geen opoffering te groot achtte om een centraalpunt aan de Kust van Guinee te vinden, werwaarts hij de vaart van Noord, Zuid, Oost en West meende te kunnen leiden i), zoo dacht hij misschien in 15 S3 ten aanzien van de noordelijke doorvaarten naar Indië. Eenmaal in verbinding met Brunei, eenmaal voor het zoeken van de Noordoostelijke doorvaart gewonnen, moet hij zich te binnen hebben gebracht dat er wellicht ook eene Noordwestelijke viel te ontdekken 2). Had niet Frobisher in de jaren 1576, '77 en '78 de aandacht daarop doen vallen ? Zoo laat zich verklaren dat hij bij Denemarken aanklopte, alwaar hij partij kon trekken van eene juist herleefde belangstelling in de verzuimde Groenlandsche koloniën. Van halve maatregelen afkeerig, tot de grootste concepten in staat, kan hij het erop toe hebben gelegd om het vraagstuk der kortere doorvaart ineens en in zijn vollen omvang aan te grijpen, maar daartoe behoorde meer dan het ontdekken van beide routen, men moest die kunnen beheerschen 3), men zou moeten eindigen met het openen van nieuwe markten, het stichten van nieuwe stapelplaatsen. Wie zich, als later Jan Huyghen, voorstelde dat de weg „bij Noorden om" „ses mael corter (sou,,de) wesen als den wech die als nu van de Portugesen in treyn en gebruy„ckinghe (was)" 4), kon zich voorstellen, ja moest het ervoor houden, dat de Noord-Europeesche landen als aangewezen waren om daarvan vóór 1) Verg. Beschry vinghe van Gunea, door P. De Marees, uitgave Linschoten Verg. 1912, p. LVII—LXVI. 2) Met de uitkomsten van Frobisher's reizen was hij natuurlijk bekend. Van Sir Humphrey Gilbert, in 1583 uitgezeild, kan hij gehoord hebben. De „derde route", via de Noordpool, werd eerst omstreeks 1594 door Plancius opnieuw aanbevolen. 3) In later jaren wilde De Moucheron de Jugor-Straat versterken. Zie zijn Advis aan de Staten van Zeeland, dd. 6 April 1595. Dit denkbeeld was echter in 1580 reeds door Hakluyt uitgesproken. Zie Hakluyt III, p. 264. 4) Zie zijn Voorrede. LVII alle andere te profiteeren. Zoo zal het oog van De Moucheron zijn gevallen op Bergen in Noorwegen (gebied der Deensche Kroon) als haven, bijzonder door de natuur begunstigd, die de voorrechten van het trotsche Lissabon als stapelplaats, met die van het ten val neigend Antwerpen als distributiehaven van de specerijen zou kunnen vereenigen. Vandaar wellicht die vergunning, door Brunei aangevraagd en ook verkregen, om zich te Bergen te mogen vestigen, onder verband van nuttige presteeringen in Noordwestelijke richting, doch tegen genot van buitengewone voorrechten. Te Bergen dan zou men een „goede herberge" vinden voor schepen die de N.W.lijke, zoowel als voor bodems die de N.O.lijke doorvaart bevoeren. Misschien zag De Moucheron den tijd reeds in het verschiet, waarin hij zijn kantoor naar Bergen verplaatsen kon, want, dat het tot eene verplaatsing zou moeten komen, daarvan was hij die den achteruitgang van Antwerpen dagelijks aan den lijve gevoelde, overtuigd als weinigen i). Omvattend als de plannen wellicht waren, bleef de nuchtere werkelijkheid verre beneden het peil der mogelijk daarop berustende verwachtingen, ^e tijden waren voor de uitvoering niet rijp. Wèl had Brunei zich in 1583 tot een tocht naar het N W (Groenland) op kunnen maken, maar dat plan moest blijkbaar op de lange baan worden geschoven 2). Er was aanleiding l°e: in hetzelfde jaar begon Parma zich om te Antwerpen te legeren; zoo verloor De Moucheron een gedeelte van die vrijheid die hij als reeder In zijne scheepvaartondernemingen noodig had, al kon hij, op afstand, nog Wel eenige leiding blijven geven. Eene poging om de Noordoostelijke doorVaart te vinden werd echter in 1584 ondernomen 3). Brunei, wiens verlof 'n de Nederlanden toch eenmaal een einde moest nemen, belastte zich met de uitvoering. Uit Enkhuizen zeilde hij weg 4). Dat was dan de onderne- ') Op De Moucheron is van volle toepassing wat Bakhuizen van den Brink van de ZuidNe0Ven wat? Boven een vertrek naar Denemarken natuurlijk. Verg. citaat p. LV. 2) Zie hiervoren p. lv. 3) Waghenaer „Thresoor", Ed. 1592, p. 204, alwaar: het volck van Oliuier Brunei die lnt jaer 1584 en(je '85 aldaer geweest hebben, enz". +) Waghenaer „Thresoor", p. 104. \ LVIH ming waarvan Jan Huyghen in zijn voorrede verhaalt hoe Prins Willem „daer een sonderlinghe welbehaghen in hadde" maar waaraan hij, met het oog op den benarden staat van 's Land geldmiddelen, geen steun had kunnen verleenen. Bij gebrek aan dien steun moeten de kosten dan toch door anderen zijn gekweten, en daarbij denkt men in de eerste plaats aan den Koopman die reeds eenmaal Brunei in zijn vertrouwen had genomen: Halthasar de Moucheron. Hij was dan ook inderdaad wel de aanlegger van die eerste Nederlandsche IJszee-expeditie; het blijkt uit eene mededeeling van Le Petit *) waar deze, op het jaar 1594, verhaalt dat de Moucheron „oultre la petite espreuve que dix années auparauant il en auoitdésiafaite, „advertit lePrince Maurice de la délibération qu'il auoit de chercher ledit „passage." Hoe men de leidende gedachten meende te moeten uitvoeren, is uit den brief van Balak aan Mercator, 2) voldoende bekend; in hoeverre daarvan in détails werd afgeweken behoeft nauwlijks te worden gevraagd. Het eenig bericht dat men omtrent de onderneming bezit is daarvoor te beknopt. Waghenaer verhaalt 3): „Nu om teweten watcoers Oliuier Bruynel ghenomen heeft „om te comen int landt van Noua Sembla, soo is zijn coers ghe„weest wt die hauen van Cola in Laplandt, oost ten noorden en„deoostnoordtoost.endeisalsooghecomenoptlandtvanNoua„Sembla,in een schoone hauen genaemtCostinsSerch:maersy „encondengheen volck op t landt vinden,sulcx dat sy'tsander„daechszijnwechgheseyltnaerderiuierevanPitsora.alwaersy„goede ken n isse geer egen hebben, soo dat syhaerlieder war en „ende comanschappen daer vermanghelden, ende pelterijen „daer voor creghen: maer het is hunliedenmisluckt,want sy zijn „met de comanschappen, naer de stadt ghevaren, ende zijn ten „haluen inde riviere verdroncken 4), maer 't schipis weder tot „Enckhuysen aen ghecomen metdierestevantvolcks). Alsoo 1) Grande Chronique ancienne et moderne, II, p. 651. 2) Zie hiervoren p. xlvi. 3) Thresoor der Zeevaert, ed. 1592, p. 101,104, 204. Deze bron is tot dusverre onopgemerkt gebleven. 4) Aan deze passage kent men den zegsman van Hessel Gerritsz. 5) Verm. in 1585. Bij Waghenaer, p. 204: „het volck van Oliuier Brunnell die int iaer 84 ende 85 aldaer geweest hebben". LIX »is die gheweldighe rijcke reyse die sy ghedaen souden hebben »te niete gegaen. De waren die sy gebrocht souden hebben dat »was al meest pelterijen ende cristal de Montagne". De plaats waar Brunei de Russische kust weder bereikte is ook door Waghenaer bekend gemaakt: „Dese riuiere van Pitsane J) is een onbekende plaetse: maer >,'t schipken van Oliuier Bruynel, is recht by westen de selue riviere aende »gront gheweest". Keerde Brunei zeifin het vaderland terug ? Vermoedelijk niet. De geschiedenis zwijgt verder over hem en Waghenaer's bericht geeft te denken dat juist hij tot de omgekomenen behoorde 2 & 3). Men kan niet nalaten op te merken dat De Moucheron zich in de eerstvolgende jaren niet meer aan het onderzoek der Noordelijke IJszee liet gelegen liggen; men bedenke daarbij dat de eerste onderneming mislukt was, dat de tijden zich tegen hem kantten. Het beleg van Antwerpen benam hem aanvankelijk de gelegenheid om zijne zaken met kracht te besturen, ') Thresoor, p. 101. 2) Wanneer (1595) De Moucheron schrijft „Oliuier Brunei .. . heeft my dicwils monde''ng geseet, enz." (zie hierna p. 234) maakt dal den indruk dat B. toen niet meer in leven— althans niet in Nederland — was. Ook Waghenaer die van „'t volck van Olivier Brunei" schrijft (159») wijst die richting uit. Het is echter opmerkelijk dat De Stoppelaar (p.65) Weet te berichten dat B. in 1397 overleden is, maar, getrouw aan het beginsel om de bronnen van belangrijke mededeelingen te verzwijgen, noemt hij zijn zegsman niet. 3) Mr. S. Muller merkte op (Noordsche Comp. p. 34) dat Brunei wijd en zijd bekend *asi dat Engelschen en Nederlanders hem als een man van ondervinding en gezag vermelen, enz. Hij verdiende het zeker, maar al die vermeldingen komen vermoedelijk uit de eene, thans door mij aangewezen bron: Waghenaer's Thresoor, dat in aller handen was. Wordt hij vermeld bij Gerrit De Veer (Drie Seylagien p. 7): „Willem Barents die giste dat 0et die plaetse was daer Oliphier Brunei te voren gheweest hadde, ghenaemt Costincsarch" ^an is het nu wel duidelijk dat Barents en De Veer in Waghenaer's Thresoor hadden gekken. Leest men bij Hudson (Purchas XIII, p. 328): "This place is another then that which tne Hollanders call CostingSarch,discovered by Oliver Brownell: and William Barentsons orjservation doth witnesse the same", dan heeft Hudson weer in De Veer gelezen. Vindt men k'i Josias Logan (Purchas XIII p. 234) in 1612: "sixtie Versts to the Eastwards of Suati- n°Se At the east end thereof, Oliver Bunell was carried into harboor ...", dan is het Weer niet moeilijk daarin Waghenaer te herkennen. Dat Hessel Gerrits (1612) op Waghenaer s'eunt werd reeds opgemerkt. Zoo is Brunei in zijn tijd vermaard geweest, alleen omdat Waghenaer beroemd was. Mr. Muller en Dr. R. Fruin onderstelden dat Brunei wellicht 6611 boekje had geschreven ; ik geloof dat een referaat in den Waghenaer even geschikt was m naam te maken als het uitgeven van een vlugschrift. Vreemd is wel dat Mr. de Jonge, d'e toch Waghenaer heeft geraadpleegd, de plaats die over Brunei handelt, ook niet heeft °Pgemerkt. LX de verdediging der veste, waarin hij een moedig aandeel nam, beroofde hem van zijn tijd, hare capitulatie noopte hem eindelijk zijn kantoor naar Zeeland over te brengen. Het zal hem veel tijd en veel arbeid hebben gekost aldaar de zaken weder tot bloei te brengen, oude relaties te herstellen, nieuwe aan te knoopen. Tot dit laatste behoorde het uitreeden van schepen naar de Witte Zee waarmede hij omstreeks 1587 begon *). Bovendien had de goede verstandhouding met Denemarken geleden 2); hijzelf heeft het ons medegedeeld in zijne nota van 1594. Dat was misschien ook de reden waarom hij, zich van de vaart door de %qvï& onafhankelijk willende maken, de Narva-vaart opgaf en op Archangel ging handelen. Zelfs werd hij, in deze jaren, in een langdurig proces met Denemarken gewikkeld. De Koning, van meening dat De Moucheron, in 1588, een schip naar de Witte Zee had bevracht, trachtende de tollen „op zijne stroomen [Vardöhus]" te ontvaxtn, deed hem de eer aan van een proces, dat van 1589 tot zeker 1592 sleepende bleef, maar waarin de koopman de overhand schijnt te hebben behouden 3). Zoo werd het 1593 eer hij zich weder metterdaad met de Noordoostelijke doorvaart kon gaan bezig houden. Lucas Jansz. Waghenaer had niet aan doovemans-deuren gepredikt, toen hij in 1592 ter zake van de N. O. passage de woorden had laten uitgaan: „Dit sy nu hier van „genoech gheschreven ten dienste van den coopman, op goede hoope dat „noch yemandt soude moghen deese reyse aenvaerden tot dienste van zijn „Excellentie ende d'ingesetene van dese Nederlandtsche prouincien." Toen De Moucheron schepen naar de Witte Zee begon uit te zenden (1587), was Jan van de Walle, te Archangel en zelfs te Moskau, de groote man geworden, die niet alleen Nederlanders in bescherming kon nemen, maar ook Engelschen kon dwarsboomen, jagereedelijk van den Grootvorst gedaan wist te krijgen wat hem wenschelijk voorkwam, b.v. de verlegging van den stapel naar Archangel (1585) die, door „chargeable meanes" verkregen, wellicht door de tegenpartij met soortgelijke middelen ware te voorkomen geweest. De Grootvorst zette in die jaren zijn politiek van uitbreiding ten koste van Denemarken rustig voort. De Koning van laatstgenoemd 1) Zie hiervoren, p. liv. 2, Zie hiervoren zijn contract van 1594, P- I»v. 3) Balt. Arch. p. 47 vlg. I.XI Rijk, die zijn politiekruisers schijnt te hebben moeten terug trekken, legde zich daarbij niet lijdelijk neer. In 1584 zond hij twee Commissarissen: den Franschen Kapitein Thomas Norman de la Nouette en den ouden kustvaarder Simon van Salingen *) naar Kola, om tegen de feitelijke Russische occupatie van die havenplaats (sedert 1582) te protesteeren; de Woywode aldaar beriep zich op z ijne instructies, waardoor het status quo gehandhaafd bleef. De Grootvorst zijnerzijds deed, in den loop van het volgende jaar, den Koning van Denemarken weten dat hij bereid was in eene grensregebng te treden 2); hij bleef daarbij volkomen in de lijn van het in 1582 gedane voorstel, toen er nog slechts sprake was van „Grentzirrungen" 3). Consequent was de mededeeling die daarbij ging, inhoudende dat de stapel van den handel verlegd was van Kola naar de stad aan de Dwina, waar de Denen vrijelijk mochten komen! Met waardigheid antwoordde Denemarken dat het n i e t om eenegrensrege/ingin Lapland, maar om At ontruiming van Lapland te doen was en dat de Grootvorst zijne ambtenaren uit dat gewest behoorde terug te trekken 4). Onder den schijn vormen in acht te nemen, hielden de beide monarchen elkaar op die manier aan de praat: den stapel naar Kola terugbrengen, dat ging toch niet, want het was een arm plaatsje en volstrekt ongeschikt voor den handel, dus antwoordde de Grootvorst 5) in 1586. Hij was echter gaarne bereid grenscommissaHssen te zenden, die dan op den isten juli te Kola zouden aanwezig zijn. Voor den schijn wellicht berustte Denemarken thans in dat voorstel; bet zond commissarissen, dezelfden als in 1584, maar Russische col'ega's troffen zij niet aan! Twee jaren later (1588) was Van Salingen weder in Kola, thans om de toestanden te verkennen en den Koning daarvan te rapporteeren. De Monarchen kwamen daarop (1590) overeen dat Commissarissen elkaar in 1592 te Kola zouden ontmoeten, maar thans lieten de Denen de Russen wachten. Bij nader overleg werd (1593) vastgeSesteld dat men in 1595, en dan in allen ernst, met de werkzaamheden zou aanvangen, maar toen de Deensche Commissarissen, waaronder als altijd Simon van Salingen, weder geen Russische sectie aantroffen, werd, in tegenwoordigheid van de bevolking en van de schippers der vreemde vaar- *) Büsching, p. 307. 2) Büsching t. a. p. 3) Zie hiervoren, p. lui. 4) Büsching, p. 308. 5) Büsching, p. 308 LXII tuigen een vormelijk protest tegen de feitelijke bezitneming uitgebracht. Het protest werkte niets uit; een gezantschap naar Moskau (waarvan Van Salingen weder deel uitmaakte) dat in 1601 de aangelegenheid tot oplossing moest brengen, had even weinig succes: Lapland was in beginsel Russisch geworden, de stapel van Kola was (sedert 1585 voorgoed) naar Archangel overgebracht, de Kustvaart op Lapland en Karelië was onder Russisch oppertoezicht gesteld en het centrum van den handel was de nieuwe stad aan de Dwina. Met leede oogen hadden de Engelschen de opkomst van Archangel en den daarbij wassenden invloed van Van de Walle aangezien. Belangrijk en merkwaardig is het verloop der onderhandelingen, gevoerd tusschen Elizabeth en den Grootvorst, waar het gold de vermeende rechten der Engelschen te handhaven, als hadde het ooit in de bedoeling des Czaren gelegen hun eenig scheepvaartmonopolie te verleenen. Bij Haar schrijven van den aden juni 1585 aan Grootvorst Feodor»), die in het vorig jaar den troon had bestegen, nam de Koningin van Engeland het voor hare onderdanen op: „z ij hadden vóór alle anderen den zeeweg naar Rusland „ontdekt, het was dus rechtvaardig dat zij uitsluitend de voordeden „genoten die uit die ontdekking waren te trekken, reden waarom de En„gelschen hersteld behoorden te worden in de voorrechten die zij onder „Iwan IV reeds hadden bezeten." Terecht gaf de Grootvorst ten antwoord : dat de „toestanden veranderd waren, dat het onredelijk zoude „zijn zoo hij den handel verbood aan de vele vreemde kooplieden die de „Russische havens kwamen bezoeken, en zulks alleen om welgevallig te „zijn aan de Engelsche handelaren!" Het schijnt dat de Britten toen door geweld trachtten te bereiken wat hun langs den weg der politieke onderhandelingen bleef ontgaan: zij maakten de toegangen tot de Dwina onveilig. Franschen (die zich na 1586 te Archangel kwamen vertoonen 2) en Nederlanders richtten zich nu met hunne klachten tot den Grootvorst die niet in gebreke bleef met nadruk voor hen op te komen. In 1587 schreef Feodor aan Elizabeth „hoe hij aanvankelijk niet had kunnen „gelooven dat de Engelschen zich aan gewelddadigheden in de Witte „Zee schuldig maakten, maar de klachten van Franschen en Nederlan- 1) Cordt p. 250. 2) v. Wassenaer p. 92. Lxnt »ders waren van dien aard, dat hij niet langer kon twijfelen. Hoe kon «het bij iemand opkomen, dat de Oceaan, die door God geschapen «verkeersweg, zou kunnen worden afgesloten! Uwe kooplieden komen hier «jaarlijks met niet meer dan 5 of 6, hoogstens 10 schepen en zouden zij dan «aan 50 of 100 anderen willen verbieden herwaarts overtekomen?" i).De handelspolitiek van Van de Walle vierde hoogtij. In 1391 had hij mogen heieven dat de Engelsche factorij, achter de zijne aan naar Archangel werd 0vergebracht2), maar ook eigen landgenooten konden zich niet al te best r°eren zonder hem; getuige het feit dat hij, mede 1591, de gevangennem'ng wist te bewerken van De Moucheron's vertegenwoordiger: Fran°0ls De La Dalle 3). Eerst op vertoog van de Staten herkreeg De La ^alle zijne vrijheid. Na dit jaar vindt men Van de Walle nergens meer Vernield ; in de Russische archieven komt hij na 1589 al niet meer voor 4). ^e positie die hij bekleed had werd gaandeweg door Melchior deMoucher°n s) ingenomen, die (met De La Dalle) het huis van zijn broeder vertegenwoordigde. In 1595 vertoefde Melchior in Rusland 6); in 1596 verwierf hij er brieven van privilegie die hem vrijdom van invoerrecht voor som^'ge koopmansgoederen vergunden 7). Terwijl dan Van de Walle van het tooneel was getreden en plaats had gemaakt voor Melchior, schijnt °°k de firma Hoofman zich te hebben terug getrokken. Misschien werd ZlJ voortgezet door, zeker vond zij een plaatsvervangster in, die van den AlI1sterdamschen koopman Dirk van Os, die een belangrijk aandeel zou dragen in de kosten der reizen naar de IJszee van 1594 en '95. Zoo veranderden de personen met het veranderen der tijden, maar Balthasar de n°Ucheron had zijn tijd medegeleefd zonder zichzelf te overleven. In 1593 antwoordde hij Waghenaer's wekstem «); hij maakte zijn verlangen ken- J) Cordt p. 250. a) Hiervoren p. lih. 3> De Jonge „Opkomst" I,p. 12. 4) Cordt, p. 251. ^ Geb. in 1557, zie De Stoppelaar, Aant. p. 14. 6' Blijkens brief van De La Dalle van 1595, zie Bijlage XVH, 7' De Jonge „Opkomst", I, p. 12. ' lan Huyghen (zie zijn Voorreden vermeldt dit uitdrukkelijk als in 1593 te zijn ge• Le Petit (Grande Chronique et ancienne II, p. 651) vermeldt nagenoeg hetzelfde op 94' Vermoedelijk geeft Linschoten de juiste voorstelling. In Mei 1594 werd tot de eerste Jg ^"eming besloten, ofschoon Gelderland de onderneming trachtte te stuiten omdat de n'et lang genoeg was voorbereid. Bedenkt men hoe langzaam in die dagen alles ging LXIV baar aan Prins Maurits. Het jaar 1594 vond hem gereed om de leiding te nemen bij het herhalen, op grooter schaal, van de „petite espreuve que dix années auparauant il en auoit désia faite", waarmede niet minder dan het zoeken van de Noordoostelijke doorvaart was bedoeld. II. De rei zen van 1 5 94 en 1 5 95. De bronnen waaruit men voorbereiding en verloop van de drie, in 1594» '95 en '96 ondernomen reizen benoordenomnaarChina, kan leeren kennen, vloeien soms mild, soms karig, maar nooit behoeft de onderzoeker in den blinde te tasten. Gedrukte werken en archiefstukken vullen elkaar vrij volledig aan; waar in leemten valt te voorzien behoeft het veld der gissingen toch niet te worden bestreden; ten allen tijde is er zekerheid genoeg om tot een rationeel besluit te geraken. De opzet van de eerste reis is uitvoerig beschreven door Jan Huyghen in het voorwerk der uitgave die thans weer het licht mag zien. De door hem gegeven voorstelling is duidelijk en getrouw; zij komt overeen met de beknoptere mededeelingen van schrijvers die, onaf hankelijk van hem en van andere zijde ingelicht, eenige woorden voor de onderneming hebben over gehad (b.v. Gerrit de Veer). Archiefstukken leeren niet zeer veel (zie hierna Bijlagen II, III, IV en V en de Resoluties van Zeeland) maar Jan Huyghen's relaas is zoo uitvoerig dat men zich, ook zonder die stukken, grootendeels zou kunnen behelpen. In 1593 had Balthasar de Moucheron het weder zoo ver gebracht dat hij zich tot den Stadhouder kon wenden en (door dezen aan de Staten aanbevolen) in December, aan den thesaurier van Zeeland Jacob Valcke en aan de Gecomitteerde Raden dier provincie, zijne plannen kon ontvouwen. De Staten van Zeeland toonden zich tot medewerking geneigd: zij boden De Moucheron het bestuur over de onderneming aan en ^ van de in- en uitgaande rechten der langs den nieuwen weg te vervoeren goederen, nnts hij \ van de kosten op zich nam. Toen de zaak door eene bespreking va» De Moucheron met Maurits, Oldenbarnevelt, Cant, Maelson en Valcke meer algemeen bekend werd, liet ook Holland zijn stem hooren, waarop dan moet men toch wel aannemen dat De Moucheron reeds in 1593 zijn eerste stappen ha^ gedaan. (Zie Bijlage III). LXV de beide provinciën besloten den tocht te doen ondernemen, doch op eigen kosten en zonder tusschenkomst van De Moucheron. Zij beloofden den ontwerper met eene som gelds of een jaarwedde voor hem en zijne nakomelingen te zullen beloonen. De Moucheron moest toegeven, hij sloot met de Staten van Holland en Zeeland een contract waarbij hij zich verbond de uitrusting met de kennis welke hij bezat bij te staan. Na lange beraads'agingenwerdden n Mei 1594 de Instructie vastgesteld, die den i6d"idoor de Staten Generaal werd bekrachtigd. Ondertusschen had ookdeAmsterdamsche regeering het plan opgevat om een aandeel in de voordeelen van de onderneming voor zich te verkrijgen. Opgewekt door den predikant en Seograaf Petrus Plancius, besloot die stad tegelijkertijd voor eigen rekening eei) schip en een jacht uit te zenden, maar de plannen, door de hooge regeering in overleg met De Moucheron gemaakt, droegen de instemming van de Amsterdammers niet weg Terwijl de regeering besloten had dat de re,s zou geschieden door een der zeestraten die het eiland Waygatsch begrensden en waarvoor de wellicht aan Olivier Brunei bekende zuidelijke straat (thans de Jugor-Straat 2) in aanmerking kwam, besliste Amsterdam dat men de kust van het eiland Nova Zembla zou volgen, in de hoop dat lllen dusdoende de noordelijke punt van Azië zou kunnen bereiken 3). Toch stelden de Staten Generaal de Instructies vast, zoowel voor de schePe" van Holland en van Zeeland als voor die van Amsterdam. Gelukkig l!s die welke aan Barents verleend werd bewaard gebleven (hierna Bijlage ^) > zij stelt ons volkomen in staat te begrijpen wat die van den „Super"itendent" Cornelis Cornelisz Nay, voor de Hollandsche en Zeeuwsche '1 De voorstelling (tot hiertoe) in deze alinea gegeven steunt geheel op die van Mr. S. 'u,ler in „Noordsche Compagnie" p. 35. Zij wijkt lichtelijk af van die van De Jonge „Opk°ms'",Ip..6/,7. ^ a) Het woord Jugor komt reeds bij Haitho van Armenië (1290) voor, zie Grynaeus Cap. ' alwaar: In regno Varsac sunt tres provinciae quarum dominatores se reges faciunt PPellari, Homines illius patriae nominantur Iogour. Bij Sigismund von Herberstein (vert. uyt Soc.) ii p. 39: The dwellers on this river are called Vogolici; p. 46: The Rnssians P Ot>ounce tne word junra wjtn an aspirate, and call the people Juhrici, this is Juharia, Ce tne Hungarians proceeded when they took possession of 1'annonia. 3) Mocht de zee beoosten het eiland Waygatsch eene binnenzee zijn, zooals Plancius ' *• vermoedden, dan lag het voor de hand aan te nemen dat Nova Zembla, door 't N. O. ^ u,gende, een geheel uitmaakte met Azië, zoodat men de Kaap Tabin slechts zou kunnen ÏI'ten door Nova Zembla aan stuurboordszijde te laten liggen en rond te varen, desverende langs den wal van het land, of zelfs over de Noordpool heen. V LXVI schepen, bevatte. Men zou elkander vergezellen tot op de hoogte van de Noordkaap, om daar uiteen te gaan ; de Amsterdammers naar Nova-Zembla, de Noord-Hollanders en de Zeeuwen naar Waygatsch. Indien de bevelhebber van één der beide smaldeelen meende dat hij den tocht moest opgeven, zou hij gemachtigd en verplicht zijn den weg in te slaan waarop het andere was voorgegaan. Wie de noordpunt van Azië (de raadselachtige Kaap Tabin) had ontdekt, zou terugkeeren en het ander smaldeel, indien dat nog noodig was, opwachten bij het eiland Kolguev, alwaar het rendezvous was bepaald. In hoofdzaak is dat plan getrouw uitgevoerd. Nay niet de schepen van Enkhuizen en van Veere meende, zoodra de Jugor-Straat gepasseerd was en een open zee was aangetroffen, dat de verdere route voor hem open lag. Zoo keerde hij aanstonds terug om zijnebevinding te rapporteeren. Barents bezeilde de kusten van Nova Zembla. Hem moet de eer worden gegeven van de ontdekking van die kusten van Kostin Sjartot de Oranje-Eilanden, alwaar het ijs hem tot den terugkeer dwong. Aan de instructie getrouw, zette hij toen koers naar de Jugor Straat, met de bedoeling de schepen van Nay door dat vaarwater achterna te zeilen. HijontmoetteNay even buiten den westelijken toegang tot de straat, gezamenlijk zetten zij koers naar het vaderland. Er zijn minstens twee journalen noodig om tot een volledige kennis van deze onderneming te geraken. Zij zijn er. Verreweg het hoogst staat Jan Huyghen's dagboek van de reis der schepen van Enkhuizen en Veere; veel lager staat het andere dat door Gerrit de Veer (die de reis nietpersoonlijk medemaakte) aan de aanteekeningen van Barents ontleend is, waardoor men de reis van de „Amsterdammers" leertkennen. Beide geschriften vullen elkaar zoo volledig aan, als men in gemoede slechts kan wenschen. Ook zwijgen, als gezegd is, de archieven niet geheel. Volledigheidshalve zou nog melding gemaakt kunnen worden van een, te midden van de bouwvallen van het „Behouden Huis" in 1876 teruggevonden, maar zeer gehavend schrijfboekje, waarin Mr. J. K. J. de Jonge een relaas van de reis van 1594 heeft kunnen herkennen 1). Een brief van een onbekend gebleven tijdgenoot aan den bekenden Buchelius is mede (in afschrift) tot ons gekomen ; zij verdient de opmerkzaamheid, niet zoozeer in verband met deze 1) Zie „Nova Zembla" etc. door Mr. J. K. J. rle Jonge, 1877, P- 9' LXVII onderneming, als wel in verband met hare voorgeschiedenis, met name eene bijzonderheid omtrent Olivier Brunei Uitmuntend is men op de hoogte van opzet en verloop der tweede onderneming, die toch eigenlijk de minst belangrijke van beide is. De voorbereiding, voor zoover zij van De Moucheron afhing, is in het Zeeuwsch Rijks-Archief volledig bewaard 2). Uit de verschillende door hem opgemaakte bescheiden zoomede uit een aantal brieven aan de Staten van beland, leert men niet alleen die voorbereiding kennen, doch ook de denkbeelden die den grooten koopman De Moucheron bezielden worden blootgelegd. Zelfs is de uitrusting der Zeeuwsche schepen nauwkeurig bekend Sebleven (zie Bijl. XIV). Over het verloop der expeditie doet Jan Huyghen's dagboek het helderste licht schijnen ; het wordt weder aangevuld door De Veer's beschrijving van de reis, waaraan hij thans wèl in persoon deel nam. ^en „Somier raport en Journael" van Francois de La Dalle (den Com^•es van De Moucheron) levert nader bevestiging van Jan Huyghen en van De Veer (Bijl. XIX). Nog meer is in Zeeland bewaard gebleven, bij v°orbeeld twee bestekkenboekjes (de naam journalen is te weidsch)kennegehouden aanboord van het schip „de Zwaan", schipper Lambert Gerritsz Oom. Ook zijn twee brieven bewaard, eene (in afschrift) van Francois de La Dalle aan Balthasar De Moucheron, eene (in originali) van Jacques ^uys aan Gecommitteerde Raden. Nieuws leeren zij niet, maar zij bevestiSen wat van elders bekend was (Bijl. XVI en XVII). Belangrijker zijn de ri§'neele verbalen van den grooten Scheepsraad van 7 en 15 September, d'e ook bewaard zijn. Zij zijn onderteekend door alle schippers en commie*etl' waaronder Willem Barents en Jan Huyghen. Die van 7 September is 'Pachter afgedrukt(Bijl. XVIII), die van den 1 sden komt in Jan Huyghen's agboek reeds voor (hierna p. 186). ^e voorbereidingen tot de tweede onderneming namen eenen aanvang April 1595. Den 8sten dier maand diende De Moucheron eene memorie l> zie Bijlage V. ^ ^ deze bescheiden, thans voor het grootste gedeelte hierna als Bijlagen afgedrukt, de i ^6 aandacnt gevestigd door J. Broekema, in „Archief Zeeuwsch Genootschap" IVe ' Ie stuk, 1878 : Cornelis Cornelisz Nay, Willem Barents en hunne tochtgenooten (oor'Jk een lezing gehouden in het Departement Middelburg van het Aardrijkskundig en°°tschap). V* LXVUt bij de Staten van Zeeland in, die het opschrift draagt :Advis geconcipieert bij Baltazar de Moucheron op de voorgeslagen propositie by de Heeren gedeputeerde vandeStaten vanHollandt en Zeelandt voorgewent nopende tgene noodich sal wesen gedaen tot voorderinghe van de navigatie naer China door de Straete van Nassau i). Men leert uit dit geschrift dat De Moucheron ten volle overtuigd was van de uitvoerbaarheid der onderneming, zoodat hij zich daarvoor groote opofferingen wilde getroosten; zóó ver zelfs ging zijn vertrouwen dat hij het versterken van de Jugor-Straat met den meesten ernst aanbeval. Men kon immers niet weten of andere natiën, geprikkeld door het ten vorigen jare behaalde en thans te vervolgen succes, de onzen vóór zouden trachten te zijn in het monopoliseeren van de vaart! De behandeling van De Moucheron's memorie heeft blijkbaar veel tijd in beslaggenomen, eerst den 25sten April begon er schot in de zaken te komen. Er blijkt uit een schrijven aan Gecommitteerden van Zeeland, onderteekend door den Burgemeester Meyros en den Pensionaris van Santen, dat De Moucheron dien dag in den Haag was aangekomen, voorzien van brieven van de Staten, maar blijkbaar zonder voldoende instructies 2). Men had een onderhoud met den Stadhouder, maar de onderhandelingen wilden niet vlotten, blijkbaar omdat de Zeeuwen geen voldoende volmachten bezaten ; daarop drongen zij bij hun schrijven van 25 April nader aan. De Moucheron zijnerzijds had middelerwijl niets verzuimd. In zijne afwezigheid had hij door zijnen neef Pierre Lemoisne den Staten van Zeeland kennisgegeven van de Conditiën waarop hij soude aanveerden te doen doen de ontdeckinghe van CapeTabin .. ten behoeve van de Staeten van Zeelandt 3). In dat stuk zet De Moucheron zijn plannen, wat de financieele zijde van het vraagstuk betreft, nogmaals uiteen, maar vooral dringt hij aan op deelneming aan den tocht door zijne vertrouwden Cornelis CorneliszNay.Frangois De La Dalle en Pieter Dircksz StrickbolleVan volmachten voorzien vertrok het lid der Staten Simon Jaspersz Parduin, den 3osten April daaraanvolgende, naar 's Gravenhage om met hun Gedeputeerden namelijk Jan van de Warcke en Frederick Hermanssen (bijgestaan door De Moucheron) definitief met die Holland en 1) Zie Bijl. VI. Het stuk is gedat. 6 Apr. maar ingekomen den 8sten. 2) Zie Bijl. VIII. 3) Zie Bijl. VII. Het stuk is ongedateerd en niet onderteekend, maar blijkens een da»r op voorkomende aanteekening, den 24 Apr. door Lemoisne overgelegd. LXUt den Stadhouder de punten vast te stellen, welke voor de nieuwe Noordsche reis zouden worden opgevolgd. Het verloop van die onderhandelingen, welke eerst den oden Mei haar beslag kregen, is breedvoerig door Parduyn en De Moucheron aan de Staten van hun Gewest gerapporteerd i) bij schrijven van 4 Mei en verbaal van den ^den daarna =). Het Schijnt dat een aanbod van De Moucheron om dertig duizend guldens te fourneeren, mits de Heeren van Holland voor eenzelfde bedrag wilden lr»staan, de besprekingen ten slotte in de gewenschte banen leidde. De besluiten werden, den aden Mei, vastgelegd in een aantal „Pointen" 3), waarvan de voornaamste zijn: drie schepen en 6 jachten zullen worden uitgerust, de schepen groot °ngeveer honderd last, de jachten vijftien last; per schip en jacht wordt °P eene bemanning van vijftig koppen gerekend, de bodems worden voor zestien a achttien maanden gevictuailleerd en uitgerust; men zal door Straat Waygatsch en om Kaap Tabin naar China en Japan stevenen, bij Kaap Tabin zullen twee jachten omkeeren om rapport van de reis te doen, de vloot zal zorgen in Juli, Augustus of September van het Jaar weder, op de thuisreize, door de Straat te passeeren; twee jachten zullen op de thuisreize den koers nemen achter NovaZernbla om; kooplieden die hunne waren aan den onzekeren tocht willen wagen, 2uHen vrijdom genieten van tol, uitgaande en inkomende rechten en vracht; bet opperbevel zal weder gevoerd worden door Cornelis Cornelisz Nay, 11161 dien verstande dat, zoo hij onverhoopt meent te moeten keeren en andere schippers van oordeel zijn dat voortgang mogelijk is, hij van de Verantwoordelijkheid ontslagen wordt voor degenen die de reis, maar dan °P hun eigen risico, zouden willen voortzetten. Waar thans een journaal van de reis wordt gegeven en de voorbereiding j*11 de oorspronkelijke stukken (zie de Bijlagen) kan worden gekend, komt onnoodig voor het reisverhaal nog eens in het kort te doorloopen. De Ültslag is in weinig woorden weer te geven: drie groote en vier kleinere ^Pen weten, door de Jugor-Straat, tot in de Karische zee door te dringen, *' z»eBijl.x. 2' Z'e Bijl. XIII. 3) Z* Bijl. XII. LXX maar worden, door de ijstoestanden aldaar tot een spoedigen terugkeer gedwongen. Hoe ontmoedigend dit resultaat ook scheen, Jan Huyghen was niet ontmoedigd, zoomin als Francois de La Dalle. Waar de een zich, bij de aanbieding zijner rapporten „ghewillich ende bereydt" verklaarde om zich tot een nieuwen tocht te laten vinden, bood de ander in nagenoeg dezelfde bewoordingen zijn „goedwilligen dienst" aan. Jan Huyghen ging nog een weinig verder: hij gaf een beter plan in overweging *). Wilde men zijnen raad volgen, dan moest men, naar het voorbeeld der Portugeezen, die immers ook niet terstond „in het eerste, tweede, noch t' derde Iaer" den zeeweg naar Indië ontdekt hadden, geen nieuwe uitrustingen schuwen, maar integendeel bij het onderzoek volharden. Hij achtte het ontwijfelbaar dat de gezochte doorvaart bestond; hij besloot uit de jaarlijksche tochten van de Russische lodijas naar de mondingen van de Ob-rivier, dat de Straat niet altijd zoo onbevaarbaar kon zijn als zij in den vorigen zomer bevonden was; alleen de „kennisse ende rechte ervarentheyt van den tijdt om de passagie te gebruycken" ontbraken nog. Men zou die kennis kunnen verkrijgen door, in het volgend jaar, twee „lachten ofte Boots" naar de Straat te zenden, om het oogenblik af te wachten waarop de Russen naar den Ob stevenden. Eenmaal daar gekomen zou de reis gemakkelijk wezen ; men zou wellicht aan de rivier Gilissy (Jenissei) moeten overwinteren, maar die tijd zou benut worden om van de ingezetenen des lands nadere inlichting omtrent de vaart te verkrijgen. Het plan kwam niet tot uitvoering. Er werd beraadslaagd, maar tevens besloten geen geld aan een nieuwe onderneming ten koste te leggen. Wèl werd eene premie van 25.000 Gld. benevens vrijdom van in- en uitgaande rechten uitgeloofd, aan dengene die den doortocht werkelijk zou vinden Slechts de „Amsterdammers" lieten zich verder daadwerkelijk aan het onderzoek gelegen liggen; hunne pogingen, dat zijn die van Barents en Plancius, behooren echter niet tot het bestek van deze uitgave 2). 1) Verg. hierna p. 205 vlg. 2) De derde reis wil ik toch even aanroeren. Zij is een volstrekt Amsterdamsche onderneming, die men zoo goed als uitsluitend moet leeren kennen uit de drie „Seylagien" va" Gerrit de Veer. Aanvankelijk zeilen de schepen van Heemskerck en Rijp in Noordelijke richting; zij ontdekken eerst Beren-Eiland daarna Spitsbergen, maar, door het ijs ge' dwongen, keeren zij naar Beren-Eiland terug. Barents gaat nu de route benoorden Nova Zembla om opnieuw beproeven, met het bekende ongelukkige resultaat. Rijp keert naar Spitsbergen terug, hij bereikt eene breedte van ongeveer 81° maar stelt LXXI Waar de la Dalle, Jan Huyghen en blijkbaar ook Barents en Plancius toch eenstemming het goed recht van een voortgezet onderzoek bewezen achtten, komt het vreemd voor, dat alleen Amsterdam de zaak voortzette, terwijl De Moucheron, die toch van 1584 af de ziel der ondernemingen geweest was, lijdelijk bleef, 'tls waar: voordeden hadden de uitrustingen van 1554 en »og hem niet afgeworpen, maar de nadeden waren minimaal geweest. Een groot gedeelte der kosten was door anderen gedragen dan d°or hem, geen enkel schip was op eep der reizen ontvallen, de ingescheepte koopmansgoederen waren onbeschadigd in het vaderland terug gebracht, ^aar de nadeden zich dus slechts tot de onvermijdelijke kosten van uitrusting, onderhoud, voeding en bezoldiging der opvarenden hadden be- dan koers naar het Z. O. Misleid in zijn bestek, maakt hij land bij de Lofodden. Toch gaat bij Barents nog achterna. Hij zeilt langs de kusten van Nova Zembla tot nabij Kaap Nassau alwaar het ijs hem dwingt huiswaarts te keeren. Behalve het geschrift van De Veer bezit men, aangaande deze reis, een gedeelte van arents' eigen journaal dat, door Hessel Gerritsz (in 1614), doch helaas slechts in Fransche ^taling, is uitgegeven. Ook Rijp's reize leert men tot op de scheiding bij het Beren eiland ^" ^e Veer's werk kennen. Het verder verloop van die reis is op te maken uit verspreide r°ivnen, als een drietal voor Schout en Schepenen van Amsterdam, Leiden en Delft afge,egde verklaringen, gepubliceerd bij De Jonge „Opkomst" Dl. I en Muller „Noordsche °mPagnie" Bijl. 6. Het meeste licht wordt verspreid door een in afschrift bewaard handvan Rijp's reisgenoot Theunisz Claesz (uitgegeven door mijzelf in N. Rott. Couaat van 6 Augustus 1910 Avondblad A). Bijzonderheden van min of meer ondergeschikten vindt men in Aelbert Haeyen's „Corte Onderrichtinghe belanghende de kunst van der evaert, 1600" (Ex. ter Kon. Bibl.) en in het Caert-Thresoor, uitgave 1598. Nog dient verI te worden eene passage voorkomende in de Instructie voor de schepen Vos en Kraan t6tt), zie „De Reis van Jan Cornelisz May" door Mr. S. Muller Fz., uitgaven der Linschoen-Vereeniging Dl. 1,1909. Wat aan nauwkeurige kennis van de derde reis ontbreekt wordt weer ruimschoots ver^ door de van Nova-Zembla teruggebrachte voorwerpen, vroeger op waardige wijze 'oon gesteld in de Modelzaal van het Ministerie van Marine, thans te vinden in een paar in r'0eS °P dS overdekte binnenplaats van het Rijks-Museum en, naar te hopen is, eerlang even smaakvolle omgeving als vroeger overgebracht in een Maritiem Museum. " de Modelzaal van het Ministerie was de hut nagebootst en de voorwerpen waren daar I-I 'en t00n Sesteld- Zo° werd een indruk verkregen juist overeenkomstig de prent van slUs (r598) die het intérieur van de hut voorstelt en tot in het oneindige gereproduCefifd is. bij hCn V6rl<0rt over!;'c'lt van Barents' reis werd door den uitgever Claesz opgenomen in de m 'onB- 1598) verschenen vertaling van Olaus Magnus (Ex. te Amsterdam). Het berust ° ter geheel op De Veer. LXXII paald, mocht men veeleer verwachten dat de groote koopman terstond tot nieuwe uitreedingen bereid zou zijn gevonden. Waren het „doorzicht en wijs beleid" die hem, tegen de meenigen van lieden als De La Dalle, Jan Huyghen of Willem Barents in, van die Noordelijke tochten deden afzien ? Wij, die zooveel meer van de ijstoestanden in het Noorden weten, zouden allicht neiging gevoelen om hem, op die gronden, te prijzen; maar zijne houding kan daaruit niet worden verklaard. Vermoedelijk staat de zaak anders en wachtte De Moucheron, gedurende de jaren 1596 en '97 nieuwe gelegenheden af om groote slagen te slaan, waaraan groote kapitalen vielen te besteden, maar die ook langdurige voorbereiding vereischten. Bronnen, die dat in strengen zin vermogen te bewijzen, zijn er niet, maar het verloop der gebeurtenissen, zooals het is overgeleverd, kan ons tot een redelijk inzicht doen geraken. Men vergete dan vooral niet dat de reizen van 1594 en '95 ten doel hadden een korteren weg naar het Oosten op te sporen, of, zoo men wil, feitelijke concurrentie beoogden met de bekende route om de Kaap de Goede Hoop, die weldra, door andere combinaties van reeders en schippers, voor de Nederlanders zou worden ontsloten. In April '95 was de vloot van Cornelis de Houtman uitgezeild, drie maanden later hadden de schepen van Cornelis Cornelisz Nay de reede van Texel ten tweeden male verlaten, in November waren die bodems onverrichterzake teruggekeerd. Wat behoefde De Moucheron nu te weerhouden om, toen in '96 de Amsterdammers nogmaals de Noordelijke route gingen beproeven (eene route waarvan hijzelf geen voorstander was) en De Houtman nog nauwlijks op zijn terugreize kon zijn, beider thuiskomst te verbeiden en zelf een afwachtende houding aan te nemen, ten einde, na met alle resultaten bekend te zijn geworden, snel te beslissen in welke richting hij zijn kapitalen en zijn werkkracht wenschte te besteden ? Toch liet hij het jaar '96 niet geheel ongebruikt voorbijgaan; het is meer dan waarschijnlijk dat hij de hand had in eene (mislukte) poging om het Kasteel S. Jorge da Mina te overrompelen. Het was een voorlooper van steeds grootscher ondernemingen die hij in de Bocht van Guinee op het oog had. Nog in '96 keerde Rijp uit het Noorden terug, tastbare voordeelen had de reis niet opgeleverd — Barents liet op zich wachten. Het werd 14 Augustus '97 eer de schepen van De Houtman binnen vielen; het behaald succes was niet groot geweest, maar voor een eerste onderneming mocht LXXI1I Hen tevreden wezen. Weinige weken later, in October, bracht Jacob van Heemskerck de treurmare van Nova-Zembla aan. Toen toonde De Moucheron zich man van het oogenblik ; hij had nu reden om voor de routè rond het Kaapland te opteeren, hij was gereed, öe aanslag op S. Jorge da Mina doet gevoelen dat hij reeds lang met het Plan omging om, zoo de ondernemingen naar het Noorden en het Noord°osten niet slaagden, een station te stichten op een geschikt geacht punt aa'i de Bocht van Guinee, werwaarts hij de draden van den handel naar en van het Oosten met die op Afrika en Brazilië dacht bijeen te brengen, dadelijk na de terugkomst van beide ondernemingen vindt men hem in de grootste activiteit. Nauwelijks zijn beide De Houtmans binnen geval'en, of De Moucheron houdt zich bezig met de voorbereiding eener expeditie naar Oost-Indië waarover hij zich (24 Dec.) tot de Staten-Generaal wendt; hij weet de De Houtmans aan zijnen dienst te verbinden, den 15den Maart 1598 zijn zij al weer voor hem op weg naar Oost-Indië. Nog 8een volle twee weken later (den 28sten Maart) wordt Juliaan Cleerhage °0r hem uitgezonden, thans om het eiland Principe te vermeesteren, •naar vermoedelijk ook met het doel om daarna een aanslag tegen het v°ornamere eiland, St. Thomé, uit te voeren. In alles is De Moucheron nu °p zijne concurrenten vóór ; eerst in Mei daaraanvolgende zijn de Amsterdammers zoover dat hun tweede vloot, onder Jacob vanNeck, zee kan kiezen. Nog in het najaar zendt De Moucheron eene ondersteuningsexped'tie, onder het beleid van Willem Lodewijksz, achter die van Cleerhage aan. *n April 1599 komen de berichten omtrent de aan Cleerhage's ondernenilnS overkomene débacle in Nederland aan. Zij ontmoedigen DeMoucher°n niet. Door zijn toedoen en voor een deel op zijn kosten uitgerust, zeilt reeds in Mei de vloot van Van der Does uit, die in last heeft St. Thomé te vermeesteren. Binnen het jaar (Maart 1600) komt het droevig overschot die armada in de vaderlandsche havens terug, maar nog blijft De tt1°Ucheron zich bezighouden met de verwezelijking van zijn ideaal aan Cen arider punt in de Bocht: Corisco. Spilberghe, in 1601 door hem uitge°nden, kan alleen constateeren dat ook hier de tegenspoed niets heeft 0r>tzien. ^at de Moucheron, bij een met zooveel kracht ijveren ten gunste van etgeen hij van den vaarweg om de Kaap verwachtte, zijn eigen concuretlt niet wenschte te wezen op de noordoostelijke route en zijn oude liefde LXXIV liet varen, om daarop nooit meer terug te komen, is volmaakt begrijpelijk. Het moet ons, die zooveel beter kunnen oordeelen, feitelijk verheugen. In het Noorden zouden hem ook niet dan ontgoochelingen zijn ten deel gevallen, maar niemand zou er baat bij hebben gevonden. De teleurstellingen die hij op zijn andere pogingen ondervond hebben althans tot nut en leering gestrekt van anderen. Werd hij door eenig noodlot vervolgd, of lag de oorzaak zijner vele misrekeningen bij hemzelf? Ik zou haast denken : bij hemzelf. Geneigd zich te bedienen van lieden die als Brunei, als de De Houtmans, als Willem Lodewijksz (als Eriksz van Enkhuizen?) het spits hadden afgebeten in dienst van anderen en die hij, De Moucheron, dan door schitterende voorwaarden aan zich wist te verbinden, zal hij in zijn middelen niet kiesch zijn geweest en zich dus in de keuze van personen waarop hij ten volle moest kunnen rekenen, herhaaldelijk bedrogen hebben. Dit zou ten slotte kunnen verklaren waarom een koopman van zoo groote energie en handelskennis, als ongemerkt, van het wereldtooneel moest verdwijnen. Maar al moge hij zich dan soms van kleinere middelen hebben bediend en het onderkruipen van concurrenten wellicht niet beneden zich hebben geacht, toch verrijst hij als een groote koopmansfiguur voor de verbeelding, indien men hem zich denkt in éénzelfde kader met die zeevarenden van zijnen tijd wien men den ongelukkigen uitslag hunner ondernemingen niet als mislukkingen aanrekent, omdat zij, door groote gedachten bezield, groote vraagstukken onder oogen durfden zien. De kartographie van de vaarwaters. Tracht men zich een denkbeeld te vormen van de aardrijkskundige kennis waarmede de schippers, die zich in 1594 naar het Noorden begaven, waren toegerust, dan gaat men al spoedig het begrip „ontdekkingsreis' eenigszins van zich zetten. De eerste reis (1594) was niet veel meer dan een nader onderzoek van hetgeen als globaal bekend werd (of mocht worden) aangenomen; de tweede had een ontdekkingsreis kunnen worden, maar werd het niet. Het grootste gedeelte van de in 1594 te bevaren route was bekend en zelfs reeds in kaart gebracht; van het kleiner gedeelte waar het eigenlijk om ging was men niet volstrekt zonder inlichtingen. Langs Scandinavië en op de Witte Zee werd het verkeer, al sedert jaren, door Nederlanders en Engelschen in geregelde vaarten bediend; beoosten de genoemde zee onderhielden de Russen zelf een levendige vaart door middel van hunne lodijas, maar toch waren die kusten, tot ongeveer ter LXXV hoogte van de monding der Petschora, ook aan Nederlanders bekend sedert de dagen van Olivier Brunei die reeds (1584) aan Nova-Zembla geweest was en misschien wel (1576?) door de Jugor-Straat tot aan den Ob was doorgedrongen. In elk geval: de noordelijke kusten van Rusland waren, met een gedeelte der noordkust van Siberië, bij de Russische lodijasehippers welbekend en de Nederlanders hadden van hen geleerd zooveel er uit hun mededeelingen te leeren viel 1). Eerst beoosten den Ob nam de eigenlijke terra incognita eenen aanvang, maar daar begonnen de ficties Van Paulus Jovius 2) en zelfs van Plinius als onomstootelijke waarheden te gelden, zoodat Nay, in 1594, nadat de Straat eenmaal was doorgevaren en een ruime zee was aangetroffen, zich voor hare nadere ontsluiering zoo 8°ed als geen moeite meer meende te moeten geven 3). De kaap Tabin kon nu immers niet ver meer wezen, de kust mo est nu wel spoedig zuidwaarts ombuigen en de Instructie schreef voor dat men naar Nederland {ou keeren, zoodra er zekerheid van die kaap zou zijn verkregen. Nu men die meende te hebben, bleef er niet anders over dan de verkenning, in het v°lgend jaar, maar dan op grootere schaal te gaan exploiteeren. Daarop 'egde men het ook inderdaad toe, maar, daar de uitrusting van 1595 de reeds verkregen kennis op geen enkel punt vermeerderde, kan het woord °ntdekkingsreis nog moeilijker op dezen tocht worden toegepast dan op den eersten. Tracht men zich nader rekenschap te geven van de ontwikkeling der aardrijkskundige kennis die toch, althans door de eerste reis, vermeerderiIig onderging, dan komt men voor een zonderling feit te staan. Wat Nova Sembla betreft: de kust werd bekend tot aan de Eilanden van Oranje, een Wezenlijke ontdekking die ook niet meer in het vergeetboek geraakte; wat de omgeving van het eiland Waygatsch betreft: de kaarten werden aanhankelijk een weinig aangevuld of verbeterd, om al heel spoedig aanmerke- l> Zie b. v. Bor, Cap. 39. a) Verg. Advis van de Moucheron (Bijlage VI, p. 234) alwaar citaat uit Jovius. Bij Plinius, N. H. VI. 53: „Iterum deinde Scythae iterumque deserta cum beluis usque ^ iugumincubans mari quod vocant Tabim" (verderop wonen weer Scythen en vindt men Weer w°estijnen met wilde dieren tot aan een bergrug die in (de) zee ligt, welken rug men Tab's noemt). 3) Zie de bewaard gebleven Instructie aan Willem Barents, waaruit mutatis mutandis ^ ecies is op te maken hoe die van Nay luidde. Verg. Bijlage II. LXXV1 lijk aan juistheid te verliezen. Het zal nuttig zijn de verschillende gedeelten van het reistraject afzonderlijk te beschouwen. Wat de kusten van Scandinavië betreft: men was de dagen van Olaus Magnus (1539) die niet meer dan een wanstaltige kustlijn had weten te geven, geheel ontgroeid t). De Nederlandsche schippers die, zeker reeds in 1557, hunne vaarten tot de kusten van Lapland uitstrekten, hadden het hunne verricht om gegevens te verzamelen, die al spoedig door stuurlieden aan den wal (in den goeden zin van het woord) tot leeskaarten werden verwerkt. Het leeskaartboek van Wisbuy van 1566 (uitg. te Amsterdam gedr. te Antwerpen) gaf reeds eene zeilaanwijzing tot omstreeks de hoogte van Drontheim. Onder de praktische vervaardigers van kaarten komt hooge lof toe aan Simon van Salingen, die in i5Ó7/'68 een aanvang maakte met de kaarteering van de kusten der Witte Zee. Hij belichaamde zijne kennis in eene kaart, die in handschrift bewaard is, maar eerst van het jaar 1601 dateert 2). Ook de Engelschen deden het hunne, getuige eene kaart van William Burrough die zeker nog tot de zestiende eeuw behoort 3). Deze kaart stelt de noordelijke kusten van Lapland en Rusland voor, van de Noordkaap tot aan het eiland Waygatsch, dat hier onder den naam „Vaygattes" voorkomt. Krachtig van omtrek en détailuitvoering is de in 1584, door Lucas Jansz Waghenaer, uitgegeven kaart van West-Europa, waarop geheel Scandinavië voorkomt 4). Zij toont hoe uitmuntend hij den zeevarenden man wist voor te lichten. In zijn „Thresoor der Zeevaart" (1592) verstrekt hij gegevens die de kaart verdienstelijk aanvullen. Wel ontbreekt in het Thresoor een kaart van de kusten omtrent de Noordkaap, maar in plaats daarvan, bevat het boek landverkenningen uit die streken. Nieuw is hier eene kaart van de Witte Zee met de Noordelijke kusten van Rusij Olaus Magnus „de Gentibus Septentr." Venetië 1539, Rome 1555, Basel 1567, IttJi" aansche uitgave Venetië 1565, Nederlandsche vertaling Amsterdam 1598; het eenig bekend ex. daarvan berust ter Un. Bibl. van Amsterdam. Reproductie zijner kaart, zie Nordenskiöld „ Weltumsegelung", I, p. 50. 2) Origineel te Kopenhagen. Reproductie bij Bjombo & Petersen „Anecdota cartographica septentr.", Hauniae 1908. 3) William Burrough,geb. 1536,™ 1583 comptroller of the Navy, in 1587 Vice-admiraal in de vloot naar Cadix, in 1599 overleden. De kaart berust in het Britsch Museum en is gereproduceerd in de nieuwe uitgave vanHakluyt's Navigations Tom. III, p. 224 (1903). 4) Zij was kennelijk de legger van Jan Huygen's kaart. LXXVII 'and, die tot bewesten de Petschora is voortgezet i). Zij geeft een hoog denkbeeld van den ijver en van de kunde zijner zegslieden (waaronder Brunei?). Maar wat onderstelde men omtrent de omgeving van het eiland Waygatsch ? Van oudsher werd aangenomen (of heeft men geweten) dat Noord-Rusland door eene zeestraat gescheiden was van een nog noordelijker ge'egen land, hetzij vastland of eiland. Dit komt al dadelijk uit op de verschillende kaarten van Ortelius, welke vermoedelijk onder den invloed staan van Stephen Burrough die, in 1556, de Karische Poort ontdekte. Men neemt dit het best waar op eene kaart „ Auctore Antonio Ienkinsono Anglo, edita Londoni 1562", welke in 1570 te Antwerpen is verschenen ln de voornaamste uitgave van het Theatrum Orbis Terrarum. Het zuidelijk gedeelte van Nova Zembla komt hierop voor onder den naam „Novo ^emla" en tusschen dat eiland en den vasten wal, treft men het eilandje »Vayatz" aan. Afmetingen en verhoudingen daargelaten, kan men niet anders zeggen dan dat die voorstelling volkomenjuistis. In verband biermede is het nuttig te vermelden dat het geheele Nova Zembla, zooals bet voorkomt opdewereldkaarten van Ortelius, wordt geteekend als zijnde de zuidelijke uitlooper van een de Noordpool bedekkend vastland. Die voorstelling houdt ook in de latere uitgaven van Ortelius stand. De aanwezigheid van een eiland Waygatsch doet vanzelf twee doorvaarten op de kaart ontstaan : "een noordelijke en een zuidelijke. Toch kende men, in 1570 en nog vele jaren later, te nauwernood één van beide, namelijk de Noordelijke, d. i. de Karische Poort, in 1556 door Burrough bevaren. De voorstelling van Ortelius kan dus gedeeltelijk op de ervaring van burrough berusten, maar, waar deze de insulaire natuur van Waygatsch n'et vastgesteld heeft, moet zij voor een ander gedeelte op andere waarnemingen berusten. Mogelijk is zij ontleend aan mededeelingen van RusSlSche lodija-schippers, mogelijk belichaamt zij slechts een toevallige onderstelling. Ook met het jaar 1580, waarin Pet zijn reize volbracht, krijgt ^n geen vasten grond onder de voeten. Menmagdatookniet verwachten. Zijn Instructie schreef hem duidelijk voor dat hij, zoowel voor de uit- als v°or de thuisreis, het vaarwater van Burrough zou kiezen. Hijheeft nauwge- l) Gereproduceerd aan het slot van dit werk. LXXVIII zet aan dien last voldaan en van de zuidelijke straat niets bespeurd »). Uit het volgend jaar (1581) heeft men den brief van Balak aan Mercator (zie hiervoren p. xlvi), alwaar Balak schrijft: „hee [Brunei] intendeth to proceed on along those coasts for the space of three or foure leagues, leaving the Island called Vaigats almost in the middle way between Ugoria and Nova Zembla." Ware deze voorstelling van Brunei zelf afkomstig, hij die wellicht reeds in 1576 de Jugor-Straat had bevaren, men zoude er rekening mede moeten houden; zij is echter die van Balak. Zij doet zoozeer denken aan de kaart van Ortelius, dat aan deze mededeeling, zonder meer, geen aangrijpingspunt is te vinden. De reeds genoemde kaart van William Burrough, waarop het eiland n Vaygattes" voorkomt, is te moeilijk te dateeren. Zij kan dus niet dienen om argumenten op te grondvesten. Maar met Waghenaer's Thresoor (1592) 2) begint eenig licht aan te breken! Eene kaart is door W. niet gegeven, maar hij geeft dan toch eene beschrijving: „Weygatz is een engte oft strate, ende in de midden light „een Eylandt, het is daer aen beyde syden vast even wijt om door te passeren, te weten ses of seuen mylen 3), maer men wil segghen dat daer den „meesten tijt vol ijs is ligghende, anders soude men tot dier plaetsen den „noortschen Pole oft dat lant van Nova Sembla moghen rontom seylen, „ende men soude oock mogen aen seylen die costelijck landen van China „met het vierendeel van den wech, die de Portugesers moeten seylen, „passerende Cabo de Bona Sperance." Waar de benaming Waygatsch afwisselend wordt gebruikt, nu eens om het eiland, dan weer om er een der beide straten mede aan te duiden en waar W. bovendien spreekt van „een eiland in het midden van een straat", moet de mogelijkheid worden overwogen dat hij Waygatsch zelfals het eiland beschouwde, dat midden in een straat zou liggen (welker beide armen tegenwoordig bekend staan als Karische Poort en Jugor-Straat). Maar, van een groot eiland, zooals Waygatsch nu eenmaal is (de as meet wel 60 zeemijlen) zegt men niet dat het midden in een straat ligt, wanneer, zooals hier, één of beide de begrenzende vaarwaters klein zijn in vergelijking van het eiland zelf, dat bovendien reeds veel te groot is om te kunnen worden overzien. Op de wijze van uitdrukken komt het hier eigenlijk aan. Maar heeft Waghenaer 1) Verg. Hakluyt iii p. 252, 257 en Nordenskiöld „ Weltumsegelung" I, p. 201. 2) Ex. ter Kon. Bibl. 3) Mijlen van 6,3 K.M. dus 20 a 24 zeemijlen. LXXIX dan niet het eiland Waygatsch bedoeld, zooals het daar ligt tusschen ^arische Poort en Jugor-Straat, dan heeft hij toch eene Straat Waygatsch °P het oog gehad, en in het midden daarvan moet een eiland liggen. Aan die beschrijving voldoet de Jugor-Straat! Midden in die straat vindt men het Storozhevoi-eiland der moderne kaarten, het „Eiland met den staart" Va« Jan Huyghen. Dat de afmetingen niet zoo precies kloppen, behoeft Seen bezwaar te wezen; zij kloppen met die van de Karische poort ook niet, ^aar in het midden daarvan ligt geen eiland ! Het schijnt dus dat Waghenaer den sluier begint te lichten die de Jugorstraat tot dusverre bedekt hield. Zijn tijdgenooten hebben het ook aldus begrepen. Jan Huyghen i) tenminste was volkomen overtuigd dat zijn ^tetum Nassovicum (de Jugor-Straat) tevens de door Waghenaer bedoelde Was: „Dit open was, mijns bedunckens, de Straet ofte Engte tusschen t' "Eylandt Vaygats ende t' vaste landt, ende dat om oorsake, dat d'Infor"fnatie die wy hadden van de streckinghe ende mijlen van Vaygats, als "°°ck de hoochte van de Son, met de diepten van 't water, wy bynaest »alsoo vonden daer met over een te comen, gelijc oock alle de Globus ende »Caerten sulcks aen wijsen", aldus noteert hij bij de ontdekking der straat, ^aar, onder de kaarten, zal hij toch wel de eereplaats hebben toegekend aan het Thresoor, want op het woord „kaart" moet men letten. Het Thres°or bevatte geen paskaart waarop Straat Waygatsch voorkwam, maar het bevatte zeilaanwijzingen voor de straat en zulke aanwijzingen heetten destijds „leeskaarten". Vreemd is weer dat Jan Huyghen hier de insulaire natuur van Waygatsch öogal laat uitkomen, terwijl de goed ingelichte Waghenaer dat punt voor*,chtiglijk in het midden laat. Het is voor verklaring vatbaar. Een stellige j^eening zal Jan Huyghen niet gehad hebben, maar hij kende de voorstel'ög van Ortelius. Waghenaer en andere geografen (b.v. Plancius) moeten ^eeleer van gevoelen geweest zijn dat Waygatsch g e e n eiland was, of zoo er al een was, dan toch door een smalle en ondiepe kil van Nova-Zembla Scheiden. Hadden zij aan de insulaire natuur van Waygatsch geloofd, dan zouden zij ook pogingen in het werk hebben doen stellen om beide ^aten te onderzoeken, dan zou de noordelijke straat wel eens ter sprake . gekomen, dan zou ook Willem Barents toenhijdn 1594) vandeOranjedanden naar Waygatsch keerde, naar dat vaarwater hebben uitgekeken ^het vermoedelijk hebben gevonden. De straat is 27 zeemijlen wijd! *' Zie hierna pag. 67. LXXX Zoo mogelijk nog vreemder komt het voor dat de resultaten van Burrough (1556; en van Pet (1580) 1) bij de overwegingen der Nederlanders zoo weinig gewicht in de schaal hebben gelegd. Ook dit is misschien te verklaren, want zij konden ingelicht zijn door Olivier Brunei. Toch had, na de eerste reis, bij Jan Huyghen zoo goed als bij Waghenaer, de vraag moeten rijzen of er niet nog een tweede zeestraat zou zijn te ontdekken, waar de beschrijvingen van Burrough en van Pet zoo enorm afweken van de door de onzen opgedane ervaringen. Er valt van zulk een twijfel geen spoor te bekennen. Men zou tot het besluit moeten komen dat knappe en toongevende geographen, als Waghenaer en Plancius, dat vraagpunt maar liever „blauw blauw" lieten of wèl vast stonden in de overtuiging dat Waygatsch toch eigenlijk geen eiland was. In dat geval geloofden zij ook niet aan meer dan één bevaarbare straat, maar dan durfden zij dat weder niet recht uitspreken. Het komt ons, bij den hartstocht waarmede de geographie in die dagen beoefend werd, zonderling voor; er is nog wel zonderlinger. Dezelfde Plancius, die aan een ruime Poolzee geloofde, liet een groot poolbedekkend land prijken op zijne kaart. Hij wilde schepen laten varen daar waar hij zelf land had geteekend en hij teekende dat land met de uitgesproken bedoeling „dat anderen niet zouden denken dat h ij niet wist hoe z ij er over dachten"! Zoo dan de Nederlandsche geographen slechts aan ééne straat geloofden en d u s de Karische Poort en de Jugor-Straat voor eenzelfden doortocht hielden, hebben zij een verkeerde meening voorgestaan, die zij, na afloop der eerste reis, hadden kunnen herzien. Tot hunne verschooning) of ter verklaring van het feit, zou men kunnen aanvoeren dat zij de Engelsche berichten omtrent de Karische Poort niet ernstig opnamen indien zij voor zich konden beschikken over de berichten van Brunei die, zoo hij al in 1584 uitzeilende geen inlichtingen aan Waghenaer had verstrekt, toch zeker al zijne kennis en ondervinding ter beschikking van De Moucheron had gesteld. Een door Baptista a Doetecum gegraveerde, in 1594 kort vóór het uitzeilen der schepen verschenen kaart van Europa 2) levert twee voorstel- 1) Een Holl. vertaling van Pet's reisverhaal werd onder de bouwvallen van het „Behouden Huis" op Nova Zembla gevonden. Het is niet naar Nederland overgekomen maar vermoedelijk te Hammerfest gebleven. Zie Tijdschr. Aardr. Gen., i' serie, II, p. 11, 2) In Univ. Bibl. van Amsterdam. LXXXI lingen die zeer leerzaam zijn. Op de hoofdkaart is de zuidspits van Nova Zembla geteekend en ten zuiden daarvan een eiland „Waygats", alles vrijwel overeenkomstig de voorstelling van Ortelius. Van veel belang is dat de Westkust van Nova Zembla plotseling namen begint te dragen. Van bet noorden naar het zuiden leest men daar: Sunkifa, Kostint, Podzehof, Fissa nova, I. Musua, Seleso nova, C. de Nova Sembla en aan de Oostkust :Vora nova. Alleen Kostint is terecht te brengen, namelijk de„Kostins Sereh" van Olivier Brunei (KostinSjar)die °ok in Waghenaer's Thresoor (1592) genoemd wordt. Een détailkaartje in een der hoeken heeft een zonderling aanzien. Het ls aan een Engelsche bron ontleend; het opschrift luidt: „Descriptio Novae Zemblae ad quam peritius cognoscendam, mense Iulio proximè e'apso presentis anni i594certae naves expensis Illustr. D. D. Ordinum 'nstructae eporta Texeliae solventes, mari se comisere". In de zee bewesten Nova-Zembla vindt men, grootendeels gestippeld, het hypothetische S'HugoWillougbes land. Tusschen dit land en Nova-Zembla vindt •nen een kleiner M a c s i n 0 f-eiland. De zee tusschen die beide eilanden ln draagt den naam Straight of Matuchin. Nova Zembla zelf bestaat uit twee deelen met een daarvoor gelegen Archipel; op het zuidelijk e'land treft men den naam „G o o z i n R" aan. Als altijd, ligt Waygatsch, Waar men het verwachten zou; daarbeöosten komt een eilandje Varon voor. Wie twee zoo uiteenloopende voorstellingen naast elkander opneemt, geeft eigenlijk te kennen dat hijzelf geen overtuiging heeft. De ontwerper Van deze kaart heeft ook blijkbaar geen partij willen kiezen; hij zou desnoods nog een détailkaartje hebben willen geven zonder een eiland ^aygatsch en met slechts één enkele zeestraat. Misschien dacht hij wel Zo°> gelijk ook andere Nederlanders erover dachten maar zonder dat zij bet noodig vonden zich uit te spreken. Eveneens van 1594 is de wereldkaart van Plancius 1). Bijzondere aandacht trekt de voorstelling omstreeks de noordpool, die bedekt is door eene binnenzee welke door vier sectoren land wordt omgeven. Niet dat Plancius aan zulk een staat van zaken geloof hechtte, integendeel. Hij teekent daarbij aan: „4 hasce maximas ins. sub Polo Artico ad aliorum imitatio- ') Ex. Un. Bibl. van Amsterdam, „Orbis terrarum typus de integro multis in locis emenda,»s" .594. Lxxxn nem posui, non quod eas in rerum natura esse existimarem, sed ne imperitiores hic aliquid deese putarent". Ongewone opvatting van kartographie voorzeker. Van Willougby's land is iets, maar niet veel, overgebleven. Waygatsch is door een breede zeestraat van het vasteland gescheiden, door een zeer onbeduidende zeeëngte van Nova Zembla. Misschien is de bedoeling daarvan: aan te toonen dat de noordelijke doorvaart ongeschikt voor de navigatie wordt geacht. Vooruitgang is aan deze kaart dus niet te bespeuren. Zij is vooral merkwaardig, omdat zij den weg effent tot een geheel van de kaart schrappen van de noordelijke straat en daarmede tot het opgeven van verder geloof aan de insulaire natuur van Waygatsch. Ook Mercator heeft zich, zooals spreekt, aan de zaak gelegen laten liggen. Op eene kaart voorkomende in de eerste volledige uitgave van zijnen Atlas, door Rumoldus Mercator bezorgd (1595), zijn de kusten vrijwel behandeld als op de hoofdkaart van Van Doetecum. Voor het eerst komt de benaming „Fretum Nassovicum" voor. Terwijl dus het jaar 1594 eenigen vooruitgang brengt en Jan Huyghen een zeer knappe voorstelling weet te geven van de zuidelijke straat (ook werd er eene in het kleine Caert-Thresoor van 1598 gedrukt) treedt achteruitgang, vergeleken bij Ortelius' juiste opvattingen, al zéér spoedig in. Plancius bereidt dien achteruitgang eenigszins voor. De Nederlandsche zeevaarders die den noordelijken doortocht (Karische poort) door toevallige omstandigheden voorbij hebben gezien (Barents in '95) gingen in die richting verder; zij schrapten van de kaart hetgeen Plancius nog als een onbeteekenende zeeëngte had voorgesteld, de eerste die daartoe besloot was Willem Barents. De beide, aan hem ontleende kaartjes, voorkomende in de eerste uitgave van De Veer's „Drie Seylagien" doen zien hoe hij het pleit meende te moeten beslechten. Eene door Barents geteekende kaart, die in sommige exemplaren van de Latijnsche uitgave van het Itinerario ; te vinden maar uiterst zeldzaam is, bestendigt den misslag *); de auteur lijft Waygatsch eenvoudig bij Nova Zembla in. Een was er, die van Russische zijde ingelicht, de ware gesteldheid van de vaarwaters tamelijk wel doorzag: Isaac Massa van Haarlem wiens „Cort verhael" (van 1609) door Hessel Gerritsz is afgedrukt in zijne „Beschr. van der Samoyeden Landt" (1612) waarbij een kaartje behoort. Volgens dat 1) Gereproduceerd door de liberaliteit van Frederik Muller in Tijdschrift Aardr. GenV" Serie Deel III. LXXXIII kaartje is het eiland Waygatsch door een smalle zeeëngte van het vastland t>escheiden en door eene zeer wijde straat van een grooter eiland, hetwelk den naam Nova Zembla draagt. Dit Nova Zembla is, op zijne beurt weder door een zeestraat afgezonderd van een nog grooter eiland. Het valt niet Moeilijk, waar deze laatste straat twee namen draagt, namelijk: „Matsei °f tsar" en „Costintsarch" in te zien dat hier de Costins Sereh van Olivier Brunei (thans Kostin Sjar genaamd) wordt verward met iets als (Straight ot) >,Matuchin" van het détailkaartje op Van Doetecums kaart. Overigens ls de opvatting van de zeestraten benoorden en bezuiden het eiland WaySatsch, wat strekking en betrekkelijke grootte aangaat, als natuurgetrouw, ^'et getrouw is een aanteekening die bij de noordelijke van die beide Staten voorkomt: „hier machmen by hoogh water overvaren anders ist droogh". Terwille van de juistheid der teekening zal men dit abusieve ber'cht moeten verontschuldigen, vooral omdat de kartographie in het algemeen door Massa's werk voor geheele ontaarding is behoed .). terwijl toch Ortelius (1570), Plancius (1594), Van Doetecum (1594) en ^°ndius (1609) eenigszins aan de beide straten vasthouden, wordt de waarheid miskend door Willem Barents (in drie kaarten) en de door hem egane misslag wordt overgenomen door de velen die op hem steunen, als aar zijn: Blaeu op eene kaart genaamd Tabula Russiae (1635), N. J. Vis- Scher op twee kaarten genaamd Tabulae Russiae en Moscoviae seu Russiae magnae Tabula (1651) en op hun voorbeeld weer nakomers als Dan- Ck^ts en Schenck. ^ egenover die kaartwerken staat, behalve het kaartje van Massa hier- 0ren genoemd, een groote kaart van Hessel Gerritsz (1614) die op de ge- &evens van Massa berust en nog een tweede straat doet vermoeden, zij het °k dat de verhoudingen onjuist zijn weergegeven. Naar dat werk van HesSel0» • ^ ^erritsz, is bij Henricus Hondius (ong. 1630) een kaart verschenen die naam draagt „Novissima Russiae Tabula Authore Isaac Massa". In ^638 verscheen zij verduidelijkt bij Janssonius onder den titel „Russiae u'so Moscoviae dictae partes septentr. et orientalis Auctore Isaaco Mas^ die weer door J. en C. Blaeu gecopieerd werd; F. de Wit maakte van ^ zelfde gegevens gebruik voor eene „Tabula Russia vulgo Moscovia" 6(>o). Zoo bleven twee voorstellingen naast elkander bestaan, een minder 1) v ^ ermoedelijk is de benaming Costintsarch door Hessel Gerritsz op de kaart aangeVa ^traat Nassau, thans Jugor-Straat, heet bij Massa: Wegorscoi Tzar (wanvorm nHorski.Schar? LXXXIV juiste die aan Barents ontleend is, eene draaglijke die men aan Isaac Massa dankt, waarbij het gewoon verschijnsel valt op te merken dat éénzelfde kar tograaf zich niet ontzag om beide in éénzelfden Atlas voor te dragen. Nicolaas VVitsen heeft die tegenstrijdigheid wel opgemerkt, hij moest een keuze doen of eene oplossing zoeken. Hij heeft gemeend (op zijn groote kaart van 1687) eene oplossing te moeten geven. Op zichzelf lijkt zij gelukkig gevonden, bij nader inzien komt zij toch niet met de waarheid overeen. Hij laat Barents voorstelling onaangetast, d.i. hij doet Waygatscheiland een geheel vormen met Nova Zembla en hij teekent de Straat (Str. Nassau of de Jugor-Str.) daar waar Barents haar teekent, dus: ten zuiden van het aldus met Waygatsch verlengde Nova Zembla. Dan laat hij (naar het zuiden) een eiland volgen, dat door een smalle straat van het vastland gescheiden is, waardoor hij, in beginsel, bij Isaac Massa aansluit. Zoo krijgt men eenigszins den indruk alsof dat laatste eiland een „eiland" Waygatsch voorstelten alsof de „straat" toch op haar behoorlijke plaats is aangebracht. Had hij nu kunnen besluiten den naam van de straat niet op zijne kaart te vermelden, dan zou men tegen de oplossing weinig in kunnen brengen, maar hij bracht dien naam aan ter plaatse waar hij dien wel aanbrengen moest, d.i. waar Barents haar had geteekend: ten zuiden van zijn Nova Zembla. Zoo komt zij met naam en toenaam langs de noordzijde van het nieuw aangebrachte eiland te loopen, terwijl zij, naar wij weten, aan de zuidzijde van Waygatsch behoort. Door op deze vrij vernuftige wijze de opvattingen van Barents met die van Massa ineen te doen vloeien, heeft Witsen de zaak niet verbeterd maar toch ook niet veel verergerd; in elk geval heeft hij gepoogd iets beters te geven en daarbij getoond dat hij kritisch doorzicht aanwendde. De misslag is natuurlijk weer door anderen overgenomen, b.v. door R & I Ottsen en Allard. VOYAGIE, OFTE SCHIP-VAERT, HUYGHEN VAN LINSCHOTEN, van by Noorden om langes Noorwegen, de Noortcaep, Laplant, Vinlant, Ruslandt, de Witte Zee, de Custen van Candenoes, Swetenoes, Pitzora, &c. door de Strate ofte Engte van Nassau tot voorby de Revier Oby. Waer inne seer distinctelicken Verbaels-ghewijse beschreven ende aenghewesen wordt,alle t'ghene dat hem op de selve Reyse van dach tot dach bejeghent en voorghecomen is. Met de af beeldtsels van alle de Custen, Hoecken, Landen, Opdoeningen, Streckinghen, Coursen, Mijlen, ende d'ander merckelicke dingen meer: Gelij c als hy 't alles selfs sichtelicken ende waerachtelicken nae 't leven uytgeworpen ende gheannoteert heeft, &c. Anno 1594. ende 1595. Ghedruct tot Franeker, By GERARD KETEL. VERMOGENDE, EDELE, HOOGH-GHE- LEERDE, WYSE, VOORSIENIGHE SEER DISCRETE HEEREN, MYN HEEREN DE STATEN GENERAEL,DERVEREENICHDENEDERLANDTSCHE Provintien: Midtsgaders de Ghecommitteerde Raden ter Admiraliteyt van Hollandt, Zeelandt, ende West-Vrieslandt, &c. Dat het leven der gheschiedenissen maer op de Schriften rust E. M. Heeren, is voorwaer een yeghelick kennelick, en men siet noch daghelicx daer van de teeckenen : Want vele, niet al'een seer heerlicke, maer oock noodige dinghen gants verduysteren, door dat haer den tijdt allengskens, midts het derven van dese bewaernisse (recht ofte noyt gheweest waren) uyt de memorie der ^enschen wischt. Dit selfde blijckt onder andere dinghen, oock in °-e vreemde Vaerten: want men siet dat die van haer begin beschreVen, en van reyse tot reyse neerstich opgheteeckent werden, dat die te met groot, en haer aenvangers eerlick en profijtelick geworden ~vö. Ter contrarie, dat die versloft en van beschrijvinghe versteken leven, dat die meest al vergeten, en noch haer aenvanghers, noch are naecomelinghen tot eenich nut ghecomen zijn. Tot exempel van d'eerste, sullen zijn de Portugeesen ende Spangiaerts, elck 111 t ontdecken van haer Indyen : de welcke, alsoo sy van begin af neerstich alle dinghen teeckenden, en van ontdeckinghe (t' ghene at haer daghelicx bejeghenden) opschreven, achter latende door selve haren wegh, als een bebaent pat, den ghenen, diese nae aer souden gaen, allengskens tot de groote Zee-vaerten, en volgens tot de rijckdommen ghecomen zijn, daer in men haer tot den Cri van huyden siet. Tot exempel, van de tweede, der Deenen °ude vaert op Groen-landt, en nu corts de Tochten van Forbischer'), ei1 andere Engelschen, nae 't Noorden, de welcke, hoe wel beyde §root en merckelick zijnde, en namelick d'eerste, als by welcke r°en-landt, niet alleen bevaren, maer oock soo bewoont werdt, dat y * selve jaerlicx met Regenten ende Bisschoppen versaghen, min "^^^eer^als de Portugeesen, Indyen doen: Nochtans door onacht- °te vvas voorby, doen den Delphijn met moet 2 i8 HuppelcT en sprong h' in den seer diepen vloei, PVifsend' een weck al voort en voort noch veere. Wijct nu ghelijck, die alV vremt ondersoeck Bepaden wilt, door hoomoet ofte twist Met T' moet soo ziin, dat menich bracht in rouwen: En gheeft den prijs, aen om LINSCHOTEN cloeck Die door den sneeu, haghel, rijm, ijs, en mist Ons heeft ghe toont de Strate van Nassovvven. H. I. COMPOSTEL. Tot Hoorn. Op de Noordtsche Ontdeckinghe vanlAN HVYGHEN van Linschoten. SONNET. J^Er wapenen roem in heerlicke verthoone Heeft langh' ghevoert de Spaensche Soldaet, Stout int ghemoet, dringend' aen, snel van raet, En gheworden dwanck van Europa schoone. Was tot een schrick de Barbarische Croone Als d'Hollander int noot heeft aenghevaet T'Svvaert in de vuyst, om te vryen sijn staet Liet hem niet langh' sijn eyghen daet te loone: En bont vrees met vrees, dies roept vive Orangien T'Martiaelsch1 hert, eere van Almangien T'Lof van t'opdoen der onbeseylde Beken En Rijcken ver-gheplant was noch by Spangien, Maer Linschoten coen heeft haer af ghestreken Den ranck : dies blijft by Magellaen gheleken. Schaemt u niet te beteren. P. Hoogherbeets. 19 ©an bt $SeIbe Aen IAN HVYGHEN van LINSCHOTEN Op't ondervinden ende vernoemen van Vaygats. SONNET. gOo langh' als sal de wijt-vliegende Fame Vyt roepen, snel over water en veldt T'Nassausche bloet voor een cloeck strijtbaer Helde, Vwrt-dringhenan vroom en van zeden bequame. Wiens (thooghe Stam van Orangien fiiet schame Linschoten sal u lof worden ghemelt, Die ons den ganck onder t'Beerckens ghewelt Ontdeckt en stelt een onsterflicke name. Des sal eer langh Spaengien boren met rouwe, Dat een plomp volck door de Straet van Nassouvve Eermaels Vaygats met uytghestreckte seylen Ghedrongen spoort, al door de Cathaysche baren Sonder verlet, itae de soet-reucke waren, Om Ganges voort u stranden te bepeylen. atober sonnet tot be £elbe. "^/aer set ghy nu u Cours, met yvers lust bevanghen, Door t'woedende ghedruys dat men vallend' siet rijsen ? En doen u niet, vermengt ijs, haghel, sneeu, eens grijsen ? Of hebt gh' om te sien t'begin des Noorts verlanghen ? Maer neen, de groote raedt Neptuni heeft ghehanghen De triumphelicke Crans, die met seer groote prijsen Sal ghejont worden dien, die cloecklick can bewysen Te zijn een VVeerelt nieu, ontdeckt door nieuwe ganghen. Palinurus, Typhis, Peeter die van Medijnen Neptuni Waghenaer, noch Magellanes cloeck Noch dien, die oock in t'ront Tethim sloot door t'versoeck. Maer Linschoten u, die voorsichtich deet verschijnen Het onghebaende pat, daer de Tabijn den hoeck Dagh'licx van den Tartar doet meeren en verdwijnen. TStreckt al tot een. H. compostel. 20 SONNET TOT LOF VAN DEN BOECK-DICHTER. E€z§t Ijebt gïm on? nae t'&upb' tien ra,ecft gtjeopenöaert / mz$ men nu menich ^cftip / tot Hollandts ïoff enb' eet/ 3£aer t'Oost-lndische 3Eanbt giet gaen en comen meer: fcWtitW urnen 3®aem alïom Linschoten £eer bermaert. Bu leert gïm on? nae t'jgoojb te 3epïen anberbaert/ e. ende Heeren Staten, eenen Cornelis Cornelisz Nay, Schipper van 't Zeelandtsche Schip, als eender die eenigen tijdt (van Moucheron verhaelt) op Moscovien als Stuerman ghebruyckt was gheweest, ende door delanghe usantie goede ervarentheyt van deNoordersche Custen ende Zee-vaert hadde, hebbende neffens hem, als mede-Stuerman eenen Pieter Dircksz. Strickbolle, beydegaer Borgers van Enchuysen, de welcke van de voornoemde Heeren ende Moucheron voorsz. (om sijn groote lust ende ijverich voornemen te volbrenghen) ghenoech met een heerlick salarium, ende verbandt van beter vergheldinghe (de reyse volbracht zijnde) daer toe verwillicht ende beweecht worden, hebbende noch oock neffens haer afgheveerdicht eender sijnder Cozijn, met namen Francoys delaDale, °m (behalven t' bedrijf van de coopmanschappe waer te nemen) van ghelijcken te dienen als een Tolck in de Rusche tale, als eender die daer (door de langhe hanteringe in Ruslandt) seer condt ende ervaren »n was, ende tot een superplus ofte overvloet, soo is haer by ghevoecht eenen Meester Christoffel Splindler Slavoen van gheboorten (die in de Vniversiteyt tot Leyden ter studiën lach) 1) om dies nood'ch zijnde, ons met de Slavoensche Tale eenichsins behulpich te ^ogen zijn aen de Custen van Tartaryen, &c. Op t' Schip van Enchuysen was Schipper eenen Brandt Ysbrantsz. anders Brandt Tetgales 2) ghenaemt, een seer condich ende oudt-bedreven Zee-man, "ebbende tot een Onder-stuerman eenen Claes Cornelisz. beyde van *) In het Album Studiosorum heb ik zijn naam niet kunnen vinden. Er waren echter Wel meer Heden in de vloot die russisch kenden, b.v. zekere Michiel, zie kol. i2d. 2) Bor, „Ned. Oorlogen", Lib. XXXI vermeldt hem onder den meer verstaanbaren naatn: Tergalen. 3 34 An.IS94. Enchuysen, alwaer ick by ghevoecht was als Commis, &c. Op t iunius. Schip yan Amsterdam was Schipper en Stuerman Willem Barentsz. van der Schelling, Borghèr t'Amsterdam, een seer ervaren ende bedreven Man in de const van de Zeevaert, hebbende by hem een Schellinger Visschers jacht I), om hem in sijn voorghenomen Reyse (van ons afscheydende) ») gheselschap te houden. Aldus ghereedt ligghende in voegen als gheseyt is, verwachtende bequaem weder , ende wint: Soo hebben wy, op Huysduynen wesende, zijnde den 4. Junij 1594. te samen Admiraelschap ende een vast verbondt ghemaeckt, van in onse Reyse by een te blijven, so vele alst doenlick ende moghelicken was, tot onder t' Eylandt van Kilduyn 3) in Lap- I landt, ende soo 't ghebeurde dat wy door mist, onweder ofte andersins [k0• quamen te versteken ende van een te scheyden, malcanderen te vertoeven ende weder te vergaderen, op de voorsz. plaets van Kilduyn. Dit aldus ghesloten ende alle dinghen ghereet zijnde, is des anderen daeghs (de wint goet wordende) den Ammerael t'zeyl ghegaen, ons bevelende hem te volghen, ende als wy seyden dat wy gaerne om ons verbant nae te comen, die van Amsterdam begheerden te verwachten, de welcke seyden noch eenich goet ende coopmanschappen verbeydende waren, daer sy nae toeven moesten, heeft ons des niet teghenstaende bevolen dat wy hem even wel volghen souden, op hem nemende, om voor ons beyden te verantwoorden, soo daer yet op soude moghen vallen te seggen, waer op wy hem terstont ghevolght zijn, loopende beyde t'Zeewaert in, om onse Reyse te vervorderen, latende die van Amsterdam noch in Texel ligghen als gheseyt is. Loopen uyt Dit was den 5. Junij des Sondaeghs dat wy uyt Texel t'Zeewaert ?zeewaert »n Hepen, ontrent des middaeghs, hadden de wint van uyt den Oosten in- !) Recapitulerende, was dus de vloot als volgt samengesteld: 1. Vlieboot „Zwaan" van Veere, 50 a6o last (100 a 120 ton laadvermogen); uitgerust door De Moucheron, Jacob Valck en de Admiraliteit van Zeeland; Schipper Cornelis Nay, tevens superintendent (Admiraal) van de vloot; Stuurman Pieter Dircksz Strickbolle; Commies en tolk Francois de la Dale; Tolk Christoffel Splindler. 2. Vlieboot „Mercurius" van Enkhuizen, even groot als de Zwaan; uitgerust door Francoys Maelson en de Admiraliteit van het Noorderkwartier; Schipper Brandt Ysbrandtsz. Tetgales; Stuurman Claes Cornelisz.; Commies Jan Huyghen van Linschoten. 3. , van Amsterdam ; uitgerust door kooplieden en de Admiraliteit aldaar; Schipper Willem Barents. 4. Visschersjacht van Terschelling, uitgerust door kooplieden en Admiraliteit van Amsterdam. 2) Zie Jan Huyghens „Voor-reden." Het lag in de bedoeling dat Barents niet met anderen zou beproeven bij den wal langs naar China te komen, maar wèl langs de d«X>r Plancius aangeprezen route dicht voorbij de pool. 3) Kildin eiland (kust van Lapland) in 690 20' NBr. en 340 O. L. v. Gr. 35 met een slappe koelte, ende buytens Duyn wesende, stelden onsen An. 1594. Cours n. n. w. ende n. ten w. aen, was een claer, schoon, heet weder Iunmsende sonne-schijn, ende ontrent vier uren nae den middach creghen stilte, loopende de wint een weynich daer nae nae 't n.o. ende n.n.o. met een goede koelte, ende teghens den nacht naet z.o. gheduerende alsoo den gheheelen nacht over. Den 6. des Maendaeghs hadden noch eenen z.o. koelen wint met claer helder weer, zeylende op de selve Cours, van n.n.w. ende n. ten w. aen, gheduerende alsoo den gheheelen dach ende aenvolghenden nacht. Den 7. des Dingsdaeghs, ontrent tegens den middach, creghen de wint van uyt den z.w. doende noch alsoo de selfde Cours van n. n.w. ende n. ten w. aen, hebbende een goede coelte met claer helder weer ende sonne-schijn, ende des avondts liep de wint nae 't westen, gheduerende alsoo dien gheheelen nacht, creghen des nachts sommighe buyen, dat wy altemets onse top-zeylen *) strijcken ende innemen moesten. Den 8. des Woensdaeghs hadden noch al den wint van uyt den westen, met een donckeren Hemel ende bedeckte Son, hebbende een harde koelte ende ruych weer, maer teghens den avondt-stondt begonst het weer te bedaren, zeylden altoos noorden ende n. ten w. aen, des nachts creghen stilten. Den 9. des Donderdaeghs creghen eenen slappen o. n. o. wint met goet weer, doch een bedeckte Son, waren naer onse gissinghe op de Comenop hoochte van 60. graet, deden onsen Cours noort aen, ende op den van tsestich : J dach, soo coeldent wat beter op, met claer weer, zijnde de wintgraetsomwijlen wat oostelicker. Den 10. des Vrydaeghs hadden noch eenen o. n. o. wint met een goede koelte, ende claer helder weer, doende onsen Cours n. ende noorden ten westen aen, hadden des middaeghs de hoochte van 62. 62. en half en half graden, geduerende noch t' selfde weer ende wint, op den sraet' naemiddach begonstet so te waeyen, dat wy alleen onse schooverZeylen 2) mochten ghebruycken, wesende de wint wat noordelicker. Den 11. des Saterdaeghs hadden noch het selfde ruych weer ende Wint, deden onsen Cours n. n. w. ende n. ten w. aen, als vooren, des "uddaeghs namen de hoochte van de son op 64. en half graden, we- ï) De zeilen die men tot in onzen tijd „marszeilen" noemde, doch soms toch nog wel als 'opzeilen aanduidde en die de Engelschen „top-sails" zijn blijven noemen. Bramzeilen voerden deze schepen niet; zie de platen. / 2) Dat zijn: de beide „onderzeilen": grootzeil en fok. 36 An. 1594. sende de wint n. oost, ende wendent op den anderen boech, doende 64'en'haif °nsen Cours o. z. o. aen, om dat het recht in de wint r) was. graet. jjen I2. des Sondaeghs hadden noch al een ruych weer, soo dat wy altoos alleen met de schoover-zeylen moesten zeylen, hebbende een seer holle Zee, ende de wint was noordelicker, deden onsen Cours n. o. aen, ende teghens den avont bestont het te stillen, loopende de wint variabel, gheduerende also dien gheheelen nacht. Den 13. des Maendaeghs hadden noch eenen slappen variabelen wint van tusschen t'noorden ende t'westen, ende altemets stilte, met schoon weer en stil slecht water, crijgende des avonts eenen Westen wint, doch veel tijdts stil weer, gheduerende alsoo den gheheelen nacht. Den 14. des Dingsdaeghs hadden noch al t'selfde weer met stilte Sien veel ende seer slecht water, en somwijlen maer niet veel variabele wint, sehen'hït sagen dien dach seer veel Walvisschen, al speelende hier en daer water spee- doort water swemmen, dit weer duerde aldus den gheheelen dach len. ' 0 ende nacht, alhoewel wy geen duysternis en creghen, om dat de Son boven een uyr niet absent en was. Den 15. des Woensdaeghs tegen den morgenstont cregen eenen z. w. windt, met claer helder weer, ende deden onsen Cours n. n. o. 65. graet, aen, hadden groote Zee-baren van uyt den n. o. waren op de hooghte va ™delen van meer dan 65. graet ontrent by de 50. mijlen weechs vande Custe Custevan Dronten 2) t' Zeewaerts, des middaeghs namen de hoochte van Dronten. 1 0 66. en half de Son op 66. en half graden, 3) hebbende noch den selven wint, graden. doende de Cours n. o. ten n. aen, gheduerende also den gheheelen dach ende nacht, altemets met stilten, ende somwijlen variabelen slappen wint, van tusschen t' zuyen ende t' westen. Den 16. des Donderdaeghs hadden noch eenen z. w. ende z. z. w. slappen wint, ende deden onsen Cours noch al n. n. o. ende n. o. ten 67. en half n. aen, des middaeghs namen de hoochte van 67. en half graden, en graden. tegen £en avont cregen een goede koelte uyt den z. w. altemets wat Westelicker, gheduerende alsoo den geheelen nacht, doende de Cours van n. o. ten n. ende somtijdts n. o. aen. Den 17. des Vrydaeghs smiddaeghs namen de hoogte van de Son op 69 graet, hebbende noch den selven goeden wint, nemende onsen 1) In verband met de strekking der Noorsche kust, was de koers N.O. geworden. 2) De Stad Drontheim ligt op 630 26' N.Br., maar de provincie van dien naam strekt zich veel verder naar 't noorden uit. 3) Deze bijzonderheid geeft geen hoog denkbeeld van de nauwkeurigheid der plaatsbepaling. Men giste de breedte meer dan 65° en vond op den middag 66V2°, dus lllt verschil' Welke plaatsbepaling van deze twee zou met de grootste fout aangedaan zijn geweest? 37 Cours n. o. ende n. o. ten o. aen, cregen daer na eenen mist, welcke An. 1594. duerde tot ontrent den avond-stont. doe be^on het weer 00 te da- ._Iu.nm,s' 1 - <=> jt 09. graaen. arM rpn «roconrl o ^lo UF„^ I 1. I 1* j-„ _; t. „ . . j v.nv»v. wv.ov.nvav. viv. vjviii uil vvcotcii, ucgusLcu ïdijui. ic Men, L tsylanden welcke was (nae onse gissinghe) van d' Eylanden van Lofvoet, r) Lofvoet. waren altemael ghehackelde bergen ende steenrotsen, laghen van ons z. oost, z. o. ten o. ende z. o. ten z. ontrent 10. ofte 11. mijlen weeghs, liggende noch over al vol sneeus, zeyldender aldus langes heen, onsen Cours van noort-oost ende noordt-oost ten oosten aen, den gheheelen nacht over. Den 18. des Saterdaeghs hadden noch den selfden wint, met een goede dichte ende harde koelte, altoos met een bedeckten ende donckeren hemel, als oock met vochtig kout weer, ende door de donckerheyt en conden t' landt niet sien, liepen onse Cours van noordtoost ten oosten, ende oost noort-oost, aen, gheduerende alsoo dien gheheelen nacht over. Den 19. des Sondaeghs smorghens, de Son int oosten wesende, sagen een zeyl achter ons uyt, doende de selfde Cours die wy deden, Sien een hadden noch den selfden koelen ende stijven wint, met eenen don- hle^uyt" ckeren bedeckten hemel, ende vochtich weer, doende onsen Cours oost zuydt-oost, ende zuydt-oost ten oosten aen, ende worde seer mistich, cortsdaer naer creghen een stilder water, ende het weer begonst op te claren, waer mede wy landt ghewaer wierden, t' welcke wy verkenden te wesen tusschen t' Eylandt Stappen, 2) ende de Comen by't Noordt-caep, ontrent twee mijlen daer van af zijnde, liepen daer al-stappen soo langhes heen oost ende oost ten zuyen aen, ende was in den tiidt en,de de ' ' -' Noortcaep. ontrent middach, zuyden ten ooster Son, het landt lach noch over al vol sneeus. De Noortkijn 3) ghepasseert zijnde, liepen zuydt-oost Noortkijn aen, hadden alle desen meesten tijdt van den dach ende nacht mistich weer, met buyen van uyt den Westen, west noordt-west, ende Het Landt west zuydt-weste variabele winden, hebbende eenen dapperen voort- met sneeu ganck, altoos langhes de Custe heen, ontrent twee mijlen daer van bedecktaf, hoe wel dat de selfde veel tijdts ende t' meestendeel, hier en daer Wet mist bedeckt was, ende lach over al vol sneeus. Als men deNoordtkijn ghepasseert is, (welcke leyt met deNoordt°aep ende Stappen meest oost ende west) so streckt de Custe voortaen meest zuydt-oost ende noordt-west, wel so oost ende west: Js «) 3) De Lofodden. Stappene, liggende W.Z.W. op circa 18 K.M. van de Noordkaap. Liggende O. t. Z. op 70 K.M. van de Noordkaap. 38 An. 1594. over al een schoone Custe sonder vuylicheyt ofte rudsen *), een lunius. gehoon hooch landt, steyl afghebickt, sonder schijnsel van VoetRevier van stranden. Des avondts wesende de Son noordt noordt west, quamen Tanebay. voQr de Kevjere van Tanebay 2), welcke streckt zuydt-west ende noordt-oost, in ende uyt, is een seer schoone Reviere aen te sien, ende mach hebben ontrent drye mijlen van breette in den mondt, ende streckt alsoo innewaerts aen, tot ontrent vier mijlen weghes, alwaer het recht midden int water een Eylandt 3) heeft ligghen, t'welcke men van buyten wesende, bescheydelicken sien can, ende is over al seer diep, soo dat men daer qualick anckeren mach, dan binnen in aen de slincker zijde van 't Eylandt, alwaer men aen de zijde van 't landt 40. 50. vamen goet ancker-grondt hééft, ghelijck als de ghene segghen, die daer gheleghen ende in gheweest hebben. Den 20. des Maendaeghs creghen stilte met schoon weer, wesende int gesicht van de Eylanden Wardhuys, 4) welcke mochten ontrent Eyianden twee ofte drie mijlen van ons wesen, wy laghen aldus en dreven met hu"sWard de stilte, in wekken tijt sommighe Engelsche Visschers aen boordt Crijgen creghen, die ons etlicke Cabbeliauwen over wierpen. Ontrent twee Engelsche ° 1 visschers uren na den middach cregen een moye koelte van uyt den Noorden, die haer™1' ende deden onsen Cours van z.z.o. voortaen, teghens den avondt savisch over gnen landt van Kegor, anders t' Visschers Eylandt s) ghenaemt, wierpen, daer ontrent vijf of ses mijlen van af wesende, hadden somtijdts stilKegor. ten, gheduerende alsoo tot des anderen daeghs. Comen te Den 21. des Dingsdaeghs smorghens quamen by Kilduyn 6), hebKiiduyn. Dende eenen z. z. o. ende z. o. ten oosten wint, laveerende alsoo tot de Son noorden wesende, doen quamen wy op de Ree voor Kilduyn, alwaer vonden een Deens Schip ligghen, dat daer Visch lach te laden, Worden wekker Schipper ons aen boordt quam, ons vraghende naer onse nen om haer Pas, t'welcke wy hem niet en begheerden te thoonen. Hy seyde te Pas ghe- wesen een dienaer van den Slot-Heer van Ward-huys 7) ende om vraeght. dat hy van ons niet en conde yet verstaen, noch ook vercrijgen nae sijnen wille, is weder nae sijn Schip ghevaren, qualick te vreden van boordt scheydende, sonder ons meer te moeyen. 1) Rotsen. 2) De Tana-fjord. 3) De punt van het schiereiland achter in de fjord kan zich als een eiland hebben afgeteekend. 4) Vardö met Vardöhus. 5) Het Visschers-, of Ribachi schiereiland. 6) Het eiland Kildin. 7) Vardöhus. De Denen hadden in 1594 feitelijk niets meer te Kildin te zeggen (zie mijn6 inleiding). De weigering was dus niet ongemotiveerd. Behoort bij: Werken der Linschoten-Vereeniging. Deel VIII. Blz. 38. 39 Den 22. des Woensdaeghs quam by ons op de Ree onsen Amme- A^SM. rael Cornelis Cornelissoon, die met de stilte des voorighen daeghs niet en conde by ons comen. Den 23. des Donderdaeghs ontrent Noordtwester Son quam den turnsterAmsterdammer met sijn Jacht by ons op de Ree, waer mede wy seer Sch.£met verblijdt waren, insghelijcks quam oock op de selfde tijdt op de Ree een Deens Crayer *), soo dat wy in alles waren te samen ses Sche- haer te^ pen. De Deenen waren seer verwondert ende beangst, haer beclach doende aen de Lapparen ende Vinnen, dat sy niet en conden bedeneken wat wy in den sin hadden, ghesien de wint goet was, waerom dat wy onse Voyage na de witte Zee toe niet en vervolchden, in summa, bleven gantsch confuys en perflex. Oock de Ruschen, die daer lagen te soetelen ende Visch op te coopen, waren van ghelijcken bevreest, waerom wy daer bleven ligghen, dewijle wy niet met allen op en cochten, in voeghen dat wyse altesamen ghenoech te dencken gaven, ende den Boyaert ») ofte Oversten des Groot-vorstens tollen, f^mm deden sijn beclach, waerom dat wy daghelicx met ons Jacht uyt vis- mereren schen voeren, sonder hem oorlof te vraghen, meenende men hem haeri om daer voor eenighe vereeringhe souden doen, ende wy hielden ons ^eIcon neutrael van alles, gelijck of wy 't niet eens en vermerekten, sonder ^t.1^™ yemandt eenighe molestie aen te doen, ofte arghernisse te gheven, latende de selfde in haer wesen ende goetduncken, 't welcke bemerckende den Boyaert voorsz. schijnt datsy onder haer beraedtslaechden, ons t'Want (dat wy uytgheschoten hadden, een stuck weeghs van ons Schip, om Visch te vanghen) by slapens tijdt, als ontrent Noorder Son heymelicken t'ontstelen, ende ons alsoo de middelen van t'Visschen met onse schade te benemen, het welcke sy soo loosselicken te wereke ghestelt hadden, dat sy t'Want en t' Vischtuygh '•*b0 al opghehaelt hebbende, daer mede nae landt toe quamen roeyen, en ghenoech voor een ghewisse buyt hielden, sonder ghesien te wesen, maer eender van den onsen die 't sijn wacht was, gaende op 't schip wandelen, wordende sulcx, soo hem dochte ghewaer, heeft met der haest vier of vijf van d'ander gasten 3) opgheweckt, ende zijn hol over bol 4) (ghelijck men seyt) in 't Jacht ghevallen, ende hebben t) Craeyer, naam van een scheepstype, vooral in den handel op de Oostzee in gebruik geweest (Verdam). 2) Bojaar; voorheen in Rusland de titel van adellijke personen, die aanzienlijke ambten bekleedden. (Kuipers, Geïll. Woordenboek). 3) N.I.: „de bevaren matrozen", een nog levende uitdrukking, die bezig is uit het spraakgebruik te verdwijnen. 4) Volgens Van Wijk „Etymologisch Woordenboek" is het woord holderdebolder, in sommige streken, in associatie getreden met hol en bol; vgl. dial. hollebollig = hobbelig. V