KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK
0251 6091












BUKS GESCHIEDKUNDIGE PUBLICATIEN
UITGEGEVEN IN OPDBAOHT VAN
Z. EXO. DEN MINISTER VAN BINNENLANDSCHE ZAKEN.
26,
J AP1KSE,
RESOLUTIËN
DEK
STATEN-GENERAAL
VAN 1576 TOT 1609. EERSTE DEEL.
'S-GRAVENHAGE, MABTINUS NIJHOFP 1915.



RESOLUTIËN
DER
STATEN- GENERAAL
VAN 1576 TOT 1609
BEWERKT DOOK
t>R. N. JAPIKSE.
EERSTE DEEL. 1576—1577.
'S-GRAVENHAGE, MARTINUS NIJHOPF 1915.






De uitgave van Resolutiên der Staten-Generaal van 1576 tot 1609 werd aan de Commissie voor 's Rijks Geschiedkundige Publicatiën
voorgesteld door haar bestuur, den 30sten november 1909. ZlJ werd
door de Commissie aanbevolen aan Z. Exc. den Minister van Binnenlandsche Zaken, 7 Februari 1910. Z. Exc. droeg de bewerking op aan Dr. N. Japikse, 10 Februari 1910. Nadat eene bewerking der resolutiên van 1594 door Dr. Japikse als proef was ingeleverd en door de Commissie goedgekeurd, werden nadere regelen, naar welke de uitgave zoude geschieden, door haar vastgesteld. het toezicht
op de uitgave werd uitgeoefend door het lid der commissie Mr.
R. Fruin.






INHOUD.
Bladz.
Inleiding . . . . ïx
I. Voorgeschiedenis en Plan dezer Uitgave ïx
II. Het Bijeenbrengen van het Materiaal . . . ; ,7 . . . xxn
III. Belgische Plannen. — De bijeenroeping der Staten-Generaal
in 1576 xlvii
IV. De Bronnen van Deel I lxi
Lijst dek Gedeputeerden 1576 1
.Lijst van de Personen, door de 8taten benoemd in de colleges der Centrale
Regeering 1576 ... - ■ 4
Resolutiên 1576 .. :r' ..... !. 5
I. De Vergadering der Staten-Generaal ........ 9
II. Betrekkingen met Holland, Zeeland en den Prins van
Oranje. . . . •. . . ; ;''f:... . 17
Steden nog tegenover Oranje . ; » . • 31
III. Betrekkingen tot Philips II, Don Jan van Oostenrijk en
de Spaansche troepen in de Nederlanden . . 35
Spaansche troepen . 48
IV. Buitenlandsche Betrekkingen . . . 69
a. . Frankrijk . . •. • • .• '. . 69
b. Engeland , . . . » | *»■■■*. . 74
c. Duitschland !. . 75
d. De Paus 82
.V. Middelen van. Aan val, en Verweer Mim-i<i&&
VI. Geldmiddelen . 111
«. Leeningen . ; J 111
b. Petitiën en generale middelen ......... 120
VIL Centrale Regeering .'!...*> 127
VIII. Bemoeiingen met Gewesten en Steden 132
IX. Kerkelijke Zaken . . . . 143
X. Handel . . . . ; . . . 143
XI. Munt - v * -'i . . . 143
XII. Varia v#'V . ;.'~\ M -. . . 144
Lijst der Gedeputeerden 1577 ... . . . . . . 146
Lijst van de Personen, door de Staten benoemd in de colleges der Centrale
Rbgeering 1577 T~7 152



VIII
inhoud
Bladz.
Resolutiën 1577 , 154
I. De Vergadering der Staten-Generaal 154
II. Betrekkingen met Holland, Zeeland en den Prins van Oranje 161
Steden nog tegenover Oranje 173
m. Betrekkingen tot Spanje, Don Jan van Oostenrijk en de
Spaansche troepen in de Nederlanden 180
Spaanscfae troepen ,. 240
IV. Buitenlandsche Betrekkingen 291
o. Frankrijk 291
b. Engeland , 299
c. Schotland , 307
d. Duitschland 307
e. Portugal 321
f. De Paus 324
V. Middelen van Aanval en Verweer 326
VI. Geldmiddelen 430
a. Leeningen 430
6. Petitiën en generale middelen 461
c. Buitengewone inkomsten 516
VII. Centrale Regeering 519
VIII. Unie ...... 536
IX. Bemoeiingen met Gewesten en Steden 543
X. Kerkelijke Zaken 578
XI. Handel 584
XII. Munt 588
XIII. Personalia 592
XIV. Varia 594
Indices 599
Chronologische lijst der Resolutiën . . . v 601
Chronologische lijst der Uitgaande en Inkomende Stukken . . . 631
Index van Eigennamen 634
Index van Zaken 666
Lyst van Archiefdépöts, waaruit documenten zjjn gebruikt . . . 671
Lijst van verkorte Titels van gedrukte werken 673
Addenda et Corrigenda 675
AFKORTINGEN.
R. = Resolutie of Resolutiën.
I. d. = in dato; p. p. = post prandium.
S. G. = Staten-Generaal.
Voor afkortingen van archiefdépöts enz. zie de lijsten op p. 671 en p. 673.



INLEIDING.
I. VOORGESCHIEDENIS EN PLAN DEZER UITGAVE.
Deze onderneming is, in haar oorsprong, niet baanbrekend. Op een tiental jaren na is het een eeuw geleden, dat de toenmalige substituutarchivarius van het rijk J. C. de Jonge, haar — voor het eerst, voor zoover ons bekend is *) —• voorsloeg. De Jonge, na eenige kleinere publicatiën als de Unie van Brussel 2) en de Onuitgegeven Stukken s) in het licht gegeven te hebben, voelde zich „door de gunstige wijze", waarop het publiek zijne eerste proeven wel had willen ontvangen, aangemoedigd, om „met verdubbelden ijver" op den ingeslagen weg voort te gaan. De „gewone" middelen hiertoe waren echter niet voldoende. Hij moest vooral hulp hebben bij het copiëeren en op het Rijksarchief was men toen maar één klerk rijk, die zich — natuurlijk, zouden wij zeggen — voornamelijk moest bezighouden met „rangschikking en de afdoening der loopende zaken". Ook kwam het De Jonge niet gewenscht voor zich tot een uitgever te wenden. Zoo iemand, meende hij, bedingt hooge prijzen, die velen van het koopen zullen afschrikken, en dus wordt „het groote oogmerk van de uitgave van diergelijke stukken, hetwelk de verspreiding van kennis is, niet of ten minste in geringe mate bereikt". „Om al welke redenen" hij zich 12 Januari 1826 wendde tot den administrateur voor Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen 4) met het voorstel hem een som te verleenen voor het doen afschrijven van „zoodanige stukken, welke ik der uitgave noodig en nuttig oordeelen zal", en om den druk te doen plaats hebben op de landsdrukkerij, zoodat aan het publiek voor weinig geld geleverd zal kunnen worden. De voorsteller vleide zich, „dat dit aan het Rijk alleen een uitschot en geen verlies van
1) Over den druk der resolutiën, door de SI at en-Generaal zelf ondernomen—sedert 1669—, behoeft hier niet gehandeld te worden; zij had om zuivere utiliteitsredenen plaats (zie Griffie, 47,104).
2) Hierna, p. 1.
3) I dln.
4) Het schrijven is bewaard in het archief van het Kabinet des Konings.



X
INLEIDING.
penningen zal kosten". — „De bescherming", zoo besluit De Jonge zijn sympathiek schrijven, „welke Z. M. aan de wetenschap verleent, de opgeklaarde handelwijs, welke het gouvernement volgt, geven mij de hoop, dat dit mijn voorstel, alleen uit zucht voor de opheldering van 's Lands geschiedenis voQrtspruitende, bij den Koning goedkeuring en bij U H. Ed. Q-estr. medewerking zal erlangen".
De Jonge vergiste zich niet. Reeds 17 Januari 1826 1) droeg de minister van Binnenlandsche Zaken, onder wiens departement Onderwijs op dat oogenblik ressorteerde, op advies van den administrateur aan koning Willem I voor, om De Jonge's voorstel, dat tegelijk werd overgelegd, in hoofdzaak aan te nemen. Met deze motiveering: „dat ik als van groot aanbelang beschouwe de uitgave en gevolgelijk meerdere bekendmaking dier oude oorkonden en gedenkstukken, welke als bronnen onzer nationale geschiedenis zijn aan te merken, en dat ik de uitgave beschouwe als een middel, om het nationaal gevoel en de algemeene volksgeest meer op te wekken en eene goede richting te geven". Een jaarlijksch bedrag van /"300, door het departement van den minister te dragen, voor het maken van afschriften van „stukken, voor de Nationale geschiedenis van belang, welke op 's Rijks archieven aanwezig zijn en waardig zouden worden geoordeeld, om in druk te worden uitgegeven", zou aan De Jonge, te beginnen met het loopende jaar, worden toegekend. De druk zou ter landsdrukkerij plaats hebben: de minister — haast even optimistisch als De Jonge — meent, dat de uitgave wel geen grooten aftrek zal vinden, maar de drukkerij, al spint ze er geen zij bij, zal hare onkosten toch licht vergoed krijgen. De prijs zou bij ieder deel worden vastgesteld. „Aan de grondige beoefening van 's Rijks geschiedenis", vertrouwde de minister, zouden de aldus te ontwerpen uitgaven een grooten dienst bewijzen. Wij behoeven het niet te verhelen, dat deze laatste motiveering ons meer in den smaak valt dan de eerder in den brief genoemde.
21 Januari 1826 reeds verscheen een koninklijk besluit, waaruit bleek, dat de Koning de voordracht van den minister geheel goedkeurde, terwijl de minister met de verdere uitvoering van het besluit werd belast. De Jonge had reden tot volle tevredenheid, toen hem een schrijven van
den administrateur van 1 Februari bereikte, waarin de inhoud van het koninklijk besluit te zijner kennis werd gebracht. Hem werden tegelijk
1) Dit en de hierna te noemen stukken betreffende De Jonge's uitgave komen voor: li. A., B. Z. na -1813, ns. 1971, 1974, 1977, 1978, 1980, 1987, 1988, 2007, 2087,12091, 2602. Mr. Ebell heeft mg aan zich verplicht door zich met de zorg voor het bijeenzoeken dezer stukken te willen belasten.



INLEIDING.
eenige voorschriften van weinig beteekenis gegeven voor de administratieve zijde zijner onderneming. In de keuze der onderwerpen — hierop komt het aan — werd hij alleen in zooverre gebonden, dat de administrateur bij de uitgave van elk deel een voorstel tegemoet zou zien „nopens de stof, welke aan U het meest belangrijk moge voorkomen, om den inhoud van elk boekdeel uit te maken".
De Jonge talmde niet lang met zijne keuze te vestigen. In een schrijven van 17 Februari 1826 kwam hij, om aan het „gunstig besluit" nityoering te geven, aan met de Resolutiën der Staten-Generaal uit 1576 en de eerste jaren daarna. Wij laten hem zelf de uitgave hiervan verdedigen:
„Er is in 's Lands algemeene geschiedenis geen tijdvak te vinden, hetwelk voor het geheele Vaderland zoo belangrijk is, als dat, toen al de Nederlandsche gewesten, Luxemburg alleen uitgezonderd, zich vereenigden tot het handhaven hunner vrijheid tegen de dwingelandij van Spanje. Ik bedoel het tijdvak, hetwelk een aanvang neemt na den dood van Requesens in het jaar 1B76. Veel is er over dat tijdvak geschreven, maar er schiet nog meer over, hetwelk geheel onbekend is, of over hetwelk duisterheid heerscht. En dat alles vindt men grootendeels aangewezen of opgehelderd in de tot hiertoe onuitgegeven Notulen der
Staten-Generaal. beginnende met 1 October des jaars 1B76
Om een aanvang te maken met de uitgave van onuitgegeven stukken komt mij geen keuze gelukkiger voor noch welke meer algemeen belang zal inboezemen, of de wetenschap meer zal uitbreiden dan die van deze
vroegste Notulen der Staten-Greneraal In dezelve staat op-
geteekend, al wat opmerkelijks in de vergadering der Algemeene Staten is voorgevallen; er is geen gebeurtenis, welke in die gewigtige dagen plaats vond, of zij is in deze Notulen vermeld, terwijl men uit dezelve de geestgesteldheid der onderscheiden gewesten, de inzigten en bedoelingen der Edelen en Burgers op het naauwkeurigste leert kennen; in één woord, geene gedenkstukken bestaan er van dat belangrijk tijdperk, welke voor 's Lands Historie van zoo groot gewigt zijn. Ik neem derhalve de vrijheid U H. Ed. Gestr. de uitgave derzelve voor te slaan, niet twijfelende, 'of zulks zal de goedkeuring en toejuiching van alle beoefenaren onzer geschiedenis erlangen".
Hij stelt bovendien, om het belang der uitgave zooveel mogelijk te vergrooten, voor aan de Notulen als bijlagen toe te voegen „zoodanige onuitgegevene stukken, als tot opheldering der Notulen zelve en tot bijlichting onzer geschiedenis in het algemeen, strekken kunnen". Een „groote voorraad" hiervan, waaronder „van het hoogste aanbelang", is in het Archief aanwezig.
Het eindpunt der uitgave acht hij moeilijk te bepalen, omdat deze



XII
INLEIDING.
„van den inhoud der Notulen grootendeels zal afhangen". Twee punten komen naar zijne meening in aanmerking: de afzwering van Philips II, de dood van Willem I. „Het eerste is zeker een gewichtig tijdpunt, doch deze afzwering werd meer gedaan, om de scheuring tusschen Spanje [en Nederland] grooter te maken en de wankelende gemoederen te sterken dan wel omdat de omstandigheden voor zulk eene beslissende daad rijp waren geworden. Zij valt bovendien in het midden van den strijd der Nederlanders tegen Spanje voor, terwijl met den dood van Willem I de laatste steun aan de algemeene vrijheid van Nederland ontviel en de scheiding tusschen de Noordelijke en Zuidelijke gewesten, eene zoo aanmerkelijke gebeurtenis in onze geschiedenis, om zoo te spreken, tot stand kwam of daarvan een gevolg was". Hij voelt er dus meer voor het eindpunt te stellen bij den dood van Willem I „of daaromtrent", maar koestert vrees, dat het getal der deelen „al te groot geoordeeld zal worden".. De uitgave zou dan 8 a 10 deelen in quarto beslaan, de bijlagen inbegrepen, terwijl het eerste tijdvak 4 a 5 deelen zou omvatten.
Ook ditmaal had De Jonge succes. De minister berichtte 24 Februari aan den Koning, dat hij de stof „zeer gelukkig" gekozen achtte. Als eindpunt meende de minister de „afzwering" te moeten voorslaan; na bereiking hiervan zou men verder kunnen zien. Drie dagen later reeds kwam het antwoord: de Koning schonk zijn bijval aan de voorgestelde uitgave „en wel met het voornemen", om haar „tot aan den dood van Willem I te doen vervolgen". Hiermede werd De Jonge eenige dagen later in kennis gesteld, echter zonder dat hij mededeeling kreeg van 's Konings persoonlijken invloed op de vaststelling van het eindpunt. Wij voor ons, al zouden wij bezwaar hebben tegen De Jonge's vrij zwakke motiveering der beide door hem in overweging gegeven eindpunten, achten in elk geval 's Konings beslissing gelukkiger dan die door den minister voorgeslagen was.
Nu kon De Jonge aan den arbeid gaan. Zijne uitgave is een spruit — het wordt uit de correspondentie zoo duidelijk mogelijk — van de toen ter tijd oplevende belangstelling in het vaderlandsch verleden, ten deele voortkomende uit wetenschappelijke belangstelling, ten deele uit motieven van nationalen aard. 's Ministers motiveering in de voordracht aan den Koning bewijst, dat bij de regeering de laatste op den voorgrond stonden *);
1) Zooals ook bij het Koninklijk Besluit van 23 Oec. 1826 (Hubrecht, Onderwijswetten in Nederland, E II, 30), dat vooral vermaardheid heeft gekregen door het artikel 2, dat over de bewerking van „de algemeene Nederlandsche geschiedenis" handelt. Vgl. daaromtrent Overzicht der Comm. voor 's 11. G. P., Inleiding. Over De Jonge's antwoord op de prijsvraag (R. A., B. Z. na 1813, n°. 2192), zie Colenbrander, Historie en Leven, II, 164. Het staat in geenerlei verband met de Resolutiën-uitgave, die alleen terloops even vermeld wordt..



INLEIDING.
XJH
waarschijnlijk zal zij, al blijkt dit uit de stukken niet, De Jonge's voor* stel betreffende de eerst op het getouw te zetten uitgave te eer hebben aangegrepen, omdat dit betrekking had op een tijd, toen de Nederlanden één geheel vormden. De Jonge liet zich in het algemeen meer door zuiver wetenschappelijke belangstelling leiden.
Men behoeft er zich niet over te verwonderen, dat De Jonge con amore begon. Reeds in April 1826, bij schrijven van den llen, wendde hij zich tot den administrateur met een zakelijk, hoewel langwijlig betoog over de zwarigheid, die zich voordeed betreffende de in de noten, marginale aanteekeningen en „registers of indices" te gebruiken taal. De resolutiën waren immers tot 1582 grootendeels en tot 1584 nog voor een niet onbelangrijk gedeelte in het Fransch gesteld; moest hierbij nu ook Fransche tekst ter toelichting? Belangen der nationale taal en der internationale geleerden werden gewikt en gewogen, waaruit de slotsom werd getrokken,'dat het het beste ware beide talen te gebruiken. In hoofdzaak in overeenstemming met de door De Jonge gedane voorstellen viel 13 Mei de beslissing van den Koning, die de minister, door den administrateur in het geval betrokken, had uitgelokt. In de marginale aanteekeningen zouden beide talen, in de noten de taal van den tekst der resolutiën worden gebruikt, terwijl de registers *) dubbel, dus èn in het Nederlandsen èn in het Fransch, zouden worden opgemaakt. Hetzelfde geschiedde, zooals uit de uitgave zelf blijkt, met de inleiding. Den tijd in aanmerking genomen, mag men deze beslissing in een kwestie — die voor ons gelukkig geen kwestie meer is! — gelukkig en rationeel noemen.
Na deze vlugge voorbereiding ging de afwerking van het plan niet meer zoo vlot. 26 Februari 1828 informeerde de administrateur voor onderwijs, kunsten en wetenschappen bij De Jonge, hoe het stond met de uitgave der resolutiën, waarvan hij sedert geruimen tijd niets had gehoord; hij wenschte op de hoogte gebracht te worden van eventueele bezwaren tegen de voortzetting. De Jonge antwoordde 14 Maart, dat het eerste deel op de bijlagen na, waarmede men bezig was, was afgedrukt en dat hij gaarne zou zien, dat „met meerdere kracht werd voortgezet". De schuld van den tragen voortgang lag aan de drukkerij, die niet vlugger voort kon. Misschien, hoopte de substituut-archivarius, zou het beter gaan na de aanstaande scheiding der Staten-Greneraal, wier bijeenzijn zooveel van de drukkerij vergde. De voorspelling kwam uit.
1) De minister sprak in zijne voordracht aan den Koning van 11 Mei over de „registers, welke niet veel meer tullen zijn dan een samentrekking van de kantteekeningen" — een minder juiste opvatting natuurlijk. De Jonge's uitgave bewijst duidelijk, dat registers in den zin van indices bedoeld waren.



INLEIDING.
Het eerste deel verscheen nog in 1828, omstreeks September J). Het omvatte de resolutiën van 1 October 1576 2) tot het einde van dat jaar met een vrij groot aantal bijlagen.
Na de verschijning van het eerste deel begon het eerst recht te haperen aan een vlotten gang van zaken. Pas in het einde van 1831 verscheen het tweede deel, bevattende de resolutiën van de eerste helft van 1577, opnieuw met een vrij groot aantal bijlagen. En toen was het heelemaal uit. Men heeft een begin gemaakt met het derde deel: een drukproef van het eerste halve vel met correctiën van De Jonge is nog bewaard.
Wat was tusschenbeiden gekomen? Wij willen niet veronderstellen, dat De Jonge's toewijding verslapt was. Wel kreeg hij tijdens de uitgave ten deele andere inzichten omtrent hare uitvoering — een bewijs, dat zij vooraf niet goed opgezet was —, maar hij verzuimde niet met de opgedane ervaring zijn voordeel te doen. Reeds in het voorbericht voor zijn eerste deel toonde de substituut-archivarius beter begrip van de waarde der Staten-resolutiën te hebben gekregen dan toen hij zijn voorstel tot de uitgave deed. De waarde-bepaling is nu een paar tonen lager en daarom — naar het ons voorkomt — juister:
„Tot hiertoe ontbrak ons die vruchtbare bron, waaruit zeer veel zal kunnen geput worden, hetwelk tot aan onzen tijd öf onvolledig, öf niet bekend was. Wij zullen er onderscheidene daadzaken in vinden, welke vruchteloos bij eenigen schrijver zouden gezocht worden. Onze betrekkingen met de buitenlandsche Mogendheden worden daarin op eene wijs voorgesteld, hoedanig dezelve nergens anders voorkomen. Eindelijk, de beweegredenen der meeste door het Bestuur in dien tijd genomen maatregelen, alsmede de drijfveren der daden van vele bijzondere personen, welke voor ons verborgen waren, leert men daaruit kennen".
In het Voorbericht voor het tweede deel kondigt de Uitgever aan, dat hij zich voorstelt, „om in de volgende deelen niet meer dengeheelen inhoud der Besluiten te geven", maar alleen „die gedeelten te kiezen, welke eene rechtstreeksche betrekking tot de geschiedenis hebben". „Het werk", zoo stelt hij zijne lezers gerust, „zal door deze bekorting niets verliezen; integendeel zal het hierbij wirinen, omdat op die wijs veel zal weggelaten worden, dat in onze dagen van "weinig nut is, terwijl daarentegen alles, wat van eenig aanbelang is, zorgvuldig zal behouden
1) Het tijdstip volgt uit een correspondentie over de distributie der present-exemplaren (R. A., Waterstaat na 1813, n°«. 2369, 2370, 2471, en B. Z. na 1813, n°. 2602). Ook deze is mij medegedeeld door mr. Ebell.
2) Zie over dezen datum nader: de 2e afd. van onze Inleiding (hierna, p. XXII).



INLEIDING.
XV
Worden". De Jonge toont zich klaarblijkelijk met de bekorting ingenomen. De ervaring had hem geleerd, dat lang niet alles in de resolutiën van groot of ook maar van eenig belang was. Toch lag de hoofdoorzaak, die tot den genoemden maatregel geleid had, elders. Wij leeren haar kennen uit den aanhef van het Voorbericht:
„Ten einde kosten te sparen, en dit werk, waarvan de uitgave in een gelukkig tijdstip aangevangen is, toen het Koningrijk der Nederlanden eene diepe rust genoot, en de vereeniging met de zuidelijke gewesten aan de Besluiten der voormalige Staten-Greneraal een dubbel belang gaf, niet onnoodig te verlengen, heeft de schrijver zich voorgesteld" .....
Natuurlijk was dit besluit genomen na beraad met, misschien wel op last van de regeering. Het besluit komt ons — wij zijn in 1831! — geheel begrijpelijk en billijk voor. Tot ons leedwezen zien wij ons echter gedwongen ook nog een andere conclusie te maken: de belangstelling van het publiek moet zeer tegengevallen zijn. Men wilde kosten sparen, maar volgens de oorspronkelijke berekening zou de uitgave van 1831 af niet veel meer gekost behoeven te hebben. Immers! De copieën van de resolutiën tot en met 1584 waren juist in 1831 *) gereed gekomen — bleven nog wat bijlagen, Waarvan die voor de tweede helft van 1577 ook reeds afgeschreven waren — en daarna zou de
uitgave zich zelf bedropen hebben! De kostelijke naïveteit bij
den opzet dezer belangrijke uitgave wreekte zich bij de uitvoering.
Maar ook in den verkorten vorm, waarin — te beginnen met deel 3 — de resolutiën zouden uitkomen, is niets meer verschenen. De redenen hiervan zijn ons onbekend 2). Maar gerust durven wij verklaren dit niet te betreuren. Uit een deel der copie, waarin een vrij groot aantal resolutiën doorgehaald zijn, valt af te leiden, dat De Jonge met zijne uitlatingen tamelijk willekeurig te werk ging. Wij zijn er lang niet geyust op, dat alleen resolutiën van „eenig" en niet ook van zeer wezenlijk „aanbelang" uitgedelgd zouden zijn. De weinig gelukkige formuleering, door den uitgever in het Voorbericht voor zijn tweede
1) Een declaratie van J. A. Rode voor van Jan.-^Sept. 1831 verricht copieerwerk, bestaande in het copieeren der resolutiën van 24 Juli—31 Dec. 1584, is nog in de Correspondentie van het R. A. aanwezig.
2) Een onderzoek, met toestemming van Z. Exc. den Minister van Binnenlandsche Zaken in het deparlements-archief na 1830 ingesteld, om de redenen hiervan na te sporen, is geheel vruchteloos geweest. Er is in de jaren na 1830 — wij zetten ons onderzoek voort tot en met 1837 — geen correspondentie (behalve een paar geheel onbeduidende brieven) over de resolutiè'nuitgave bewaard. Wel bleek ons uit de correspondentie, dat De Jonge's benoeming tot archivarius des Rijks in Jan. 1832 plaats had; het is mogelijk, dat deze gebeurtenis verdagingen tenslottte afbreking der uitgave ten gevolge heeft gehad.



XVI fc INLEIDING-.
deel gemaakt, voor de scheiding tusschen wat op te nemen en wat uit te laten ware, kan onze onrust eer vermeerderen dan verminderen. Trouwens, ook tegen de wijze van uitgave der beide in extenso gegeven deelen hebben wij wel eenige bezwaren. Zeker, de tekst is over het almeen vrij correct afgedrukt naar het origineele register der resolutiën van den griffier 1). Maar de verklarende aanteekeningen zijn bij een tekst, die dikwijls zeer moeilijk te verstaan is, te karig aangebracht, ook wat de namen der genoemde personen betreft, en — wat ons het meest hindert — de bijlagen staan vóór een belangrijk gedeelte slechts in verwijderd verband tot den tekst en schijnen niet alle met overleg gekozen. Om deze redenen zouden wij haast durven zeggen: het is maar gelukkig, dat het zelfs ook met de uitgave in extenso bij twee deelen gebleven is. Wat ons hiervan het meest terughoudt is onze overtuiging, dat juist de staking der uitgave ten gevolge gehad heeft, dat de Nederlandsche geschiedschrnving van de resolutiën der Staten-Greneraal lang niet het nut getrokken heeft, dat wenschelijk geweest ware. Maar wat ons weêr troost: ware de uitgave voortgegaan, zij zou naast zijne andere ambtsbezigheden De Jonge zóó zeer in beslag genomen hebben, dat zijn standaardwerk over het Nederlandsche Zeewezen misschien ongeschreven ware gebleven. En dit zou stellig heel wat meer te betreuren geweest zijn dan de staking zijner resolutiën-uitgave.
Wel lang heeft de hervatting van de uitgave van een onzer belangrijkste geschiedbronnen, die de resolutiën der Staten-Greneraal nu eenmaal zijn, op zich laten wachten. Het bleef geruimen tijd bq het uitspreken van de wenschelijkheid er van. Gachard, op wiens uitgebreide werkzaamheden in verband met de oude vergaderingen der Staten-Generaal wij in ander verband straks terugkomen, deed dit in zeer stellige bewoordingen 2) en wenschte, dat, indien Nederland de uitgave niet weder opnam, de Belgische regeering haar voor het tijdvak van 1576—1585 zou ondernemen. Hij verklaarde zich tevens overtuigd, dat een onverkorte uitgave onnoodig was, en — duidelijker en beter dan De Jonge — gaf hij den vorm voor de weg te laten gedeelten aan. De Staten, zoo was zijne redeneering, ontvingen zeer veel requèsten van privaat belang, die, zooals men in de beide deelen van De Jonge kan zien, een vrij groote plaats in de resolutiën innemen. „On tiendrait pour règle que toute mention et toute résolution de ce genre seraient exclues du Becueil", wel te verstaan met uitzondering van requèsten van de hoofden der regeering en der revolutie. Gachard's roepstem bleef onverhoord. Na
1) Waarover zie nader de 4e afdeeling van onze Inleiding.
2) In de Inleiding tot de Actes, I, XXIX.



INLEIDING.
XVII
hem ontvouwde Jhr. Mr. van Riemsdijk, toen hij aan het einde van zijn onwaardeerbaar werk óver de Griffie van Haar Hoog Mogenden zijne wenschen formuleerde betreffende de inventariseering van het archief der Staten-Generaal, een plan „tot het in druk uitgeven van tijdrekenkundige registers op de resoluties en depêches, loopende over een zeker aantal jaren, onder respecten ingedeeld en van alphabetische bladwijzere voorzien''. Als aanvangsdatum van dit register dacht de heer Van Riemsdijk zich ongeveer het jaar 1B93, waarin de vergaderingen der Staten-Generaal ï permanent worden en ook meer volledigheid in het archief der Staten begint te heerschen. Voor de jaren vóór 1593 Werd een uitgave in extenso in overweging gegeven 1).
Dan neemt de Commissie voor 's Rijks Geschiedkundige Publicatiën — het is mogelijk, dat wij eén enkele om een resolutiën-uitgave roepende stem oversloegen — het woord. In het bekende Overzicht, waarmede zij hare werkzaamheden opende, noemde zij de Resolutiën der Staten-Generaal als een der te publiceeren bronnen, waarmede zij de leemten in onze kennis der Nederlandsche Geschiedenis wenschte aan te vullen. En wel begrijpt men dit. De Oommissie ontwierp meteen een plan in hoofdlijnen. Zij wilde volstrekt geen uitgave in extenso, maar alleen dat uitgeven, wat „tot recht verstand der algemeene landsgeschiedenis noodig is, meer niet". Zij wilde systematisch gebruik maken van de inkomende en uitgaande stukken der Staten en van officieuse aanteekeningen van het ter vergadering behandelde. Dit zijn de beide voornaamste punten van haar plan, dat tevens een uitgave van de resolutiën der gewestelijke Staten, voor zoover, nog niet in druk verschenen, omvatte. Een algemeene resolutiën-serie dus, verdeeld in onderaeriën.
De Commissie kreeg pas eenige jaren na hare instelling gelegenheid tot het uitvoeren, van dit haar plan, voor zoover de resolutiën der StatenGeneraal betrof. De uitbreiding van het in vasten dienst voor haar werkend wetenschappelijk personeel van één op twee personen — die tevens aanleiding was tot de oprichting van het bureau voor 's Rijks Geschiedkundige Publicatiën — maakte het mogelijk één werkkracht voortdurend aan de resolutiën-uitgave te zetten. De onderdirecteur van dit bureau, schrijver dezer regelen,, en deze uitgave — voorloopig tot de jaren 1576—1609 beperkt — waren sedert de indiensttreding van den eersten onafscheidelijk aan elkander verbonden. Alleen veel ongesteldheid bij den eersten deed de tweede in den bond in den beginne niet al die zorg toekomen, waarop ze aanspraak mocht maken. Maar allengs ging het beter.
Anders dan ten tijde van De Jonge werd nu vooraf met zorg over-
I) Griffie, 160 en noot 1.
II



XVHI
INLEIDING.
wogen, hoe de uitgave der resolutiën zou geschieden. Met gebruikmaking van de ervaring, uit De Jonge's uitgave te trekken, en van de plannen van Gachard, Van Riemsdijk en de Commissie werden hiertoe een aantal regels door den bewerker in overleg met mr. S. Muller Fz., die zich eerst met het toezicht op de uitgave had belast, ontworpen en door de Commissie vastgesteld. Zij werden eerst toegepast op het jaar 1594, een meer normaal jaar dan 1576, dat als beginjaar was gekozen, en nadat' hare deugdelijkheid op deze wijze op de proef gesteld was, waarvan de Commissie zelf zich overtuigde, werd met het bijeenbrengen van het materiaal voor het eerste deel der uitgave ernstig een aanvang gemaakt. De regels zijn de volgende:
I. Het is niet noodig, alle resolutiën te drukken, te excerpeeren of zelfs te vermelden.
II. Eene lijst van de by de bewerking niet gebruikte resolutiën (in regest of als index) wordt in de uitgaaf niet opgenomen.
III. Resolutiën over onderwerpen, waarover in het Ovenicht der Commissie afzonderlijke uitgaven ontworpen zijn (zooals Handel, Financiën der Generaliteit, Convooien en licenten, Muntwezen, Oost-Indische Compagnie) worden bij de uitgaaf der resolutiën niet uitgesloten.
IV. De data van de resolutiën over onderwerpen, behoorende tot eene bepaalde rubriek, die bü de bewerking van deze rubriek niet gebruikt zijn, worden allen vermeld in noten bij de plaatsen, waarop zij betrekking hebben.
V. a. Aan de resolutiën van elk jaar gaat vooraf eene lijst van de gedeputeerden, in dat jaar ter vergadering aanwezig; bij een nieuw lid wordt de datum van zijn optreden vermeld. Bij een lid, dat niet dan sporadisch aanwezig was, worden de data zijner aanwezigheid genoemd.
b. In eêne tweede lijst worden de voorzitters v»n het jaar'opgenoemd in volgorde van de weken, waarin zij als voorzitter optraden.
VI. Na de bovengenoemde lijsten volgt eene lijst van de namen der personen, die in dat jaar in de Generaliteitscolleges benoemd en er uit getreden zijn.
VII. De behandelde stof wordt verdeeld in de rubrieken: Oorlog, Buitenlandsche Betrekkingen, Geldmiddelen, Middelen van aanval en verweer, Geschillen in de Unie, Afhankelijke landen, Handel en Nijverheid, Munt, Kerkelijke Zaken, Huizen van Oranje en Nassau, Personalia en Varia. Indien het noodig blijkt, kunnen voor sommige jaren andere rubrieken daaraan toegevoegd worden. Voor de eerste jaren van 1576 af zal de indeeling, althans gedeeltelijk, anders gemaakt moeten worden.
VIII. Het zal meestal gewenscht zijn, de verschillende rubrieken nader in onderdeelen te splitsen. Deze splitsing is niet vooraf algemeen vast ie stellen, maar moet naar de te behandelen stof voor elk jaar afzonderlijk vastgesteld worden. •
- IX. a. De resolutiën van elk jaar kunnen, indien het noodig is, geopend worden met enkele opmerkingen van algemeenen aard, betrekking hebbende op den inhoud der resolutiën, op de vergaderingen en dergelijke.



INLEIDING.
b. Elke rubriek of elk onderdeel Tan eene rubriek wordt ingeleid door den bewerker, die in deze inleidingen den inhoud van die rubriek of dat onderdeel kortelijk aanduidt.
X. De resolutiën worden op drie verschillende wijzen bekend gemaakt:
a. geheel in den eigen tekst der resolutie;
b. voor een grooter of kleiner gedeelte als a en ten deele in de woorden van den bewerker;
c geresumeerd door den bewerker in tusschen of achter de medegedeelde resolutiën geplaatste overzichten of in de noten.
In het eerste en tweede geval zijn de resolutiën genummerd; in het derde geval alleen dan, wanneer er een inkomend of uitgaand stuk in den tekst bij medegedeeld wordt.
XI. a. Ingekomen stukken worden in de uitgave steeds vermeld, wanneer naar aanleiding er van eene deliberatie heeft plaats gebad of eene resolutie genomen is; zij kunnen geheel of gedeeltelijk medegedeeld worden, als dit voor het juiste begrip eener resolutie noodig is. In de eerste plaats zal hierbij gelet dienen te worden op de stukkeu, waarvan de insertie in bet net-register der resolutiën geschiedde of althans door den griffier voorgeschreven werd.
b. Niet in den considerans eener resolutie genoemde ingekomen stukken kunnen, indien dit voor het juiste begrip eener resolutie bepaald noodig is, in eene noot geresumeerd worden.
XII. a. De generale petitiën worden, evenals de consenten der provinciën, in de uitgave opgenomen; echter zal het wellicht niet noodig zijn, deze stukken voor elk jaar in onverkorten vorm mede te deelen.
b. De staten van oorlog worden weggelaten en alleen, indien dit ter toelichting van de petitie bepaald noodig is, gedeeltelijk in noten verwerkt.
XIII. Aan het slot van ieder boekdeel zal de bewerker een verzamelstaat opnemen van
a. de in het behandelde tijdvak aangevraagde;
b. de geconsenteerde;
c. (voor zoover mogelijk) de gefurneerde penningen.
XIV. a. Van uitgaande stukken zal slechts dan gebruik gemaakt worden, indien de mededeeling daarvan voor het juiste begrip eener resolutie noodig is.
b. InstructiSn, waarvan in het register der resolutiën gewoonlijk alleen vermeld wordt, dat ze gearresteerd zijn, zullen echter veelal geheel (of althans gedeeltelijk) medegedeeld moeten worden.
XV. Omtrent ingekomen stukken, naar aanleiding waarvan resolutiën genomen zijn, wordt aangeteekend, of zij nog in originali, en omtrent uitgaande stukken, of zij nog in minuut aanwezig zijn; zoo niet, waar zij in copie te vinden zijn.
XVI. Ingekomen en uitgaande stukken, die in den tekst geheel of gedeeltelijk medegedeeld worden, dragen hetzelfde nummer als de resolutie, waarbij ze behooren; alleen is dit nummer dan met a en zoo noodig met b, c, enz. aangevuld.
XVII. a. Zoogenaamde particuliere notulen van het verhandelde in de Staten-Generaal worden, indien zij gevonden worden, bij de bewerking niet uitgesloten.
b. Het gebruiken van stukken uit andere archieven is overigens slechts



XX
INLEIDING.
geoorloofd ter vervanging van verloren origineelen uit het archief der StatenGeneraal.
c. Stukken uit het archief van den Raad van State (c.q. College tot de Nadere Unie, Landraad) kunnen echter, indien dit voor het juiste begrip eener resolutie bepaald noodig is, ter toelichting in noten gebruikt worden.
XVIII. a. De over een bepaald onderwerp bestaandediteratuur en bronnenuitgaven worden bij de behandeling van het onderwerp niet vermeld. Er wordt alleen in de noten gebruik van gemaakt, indien dit voor het juiste begrip eener resolutie onvermijdelijk .is, geenszins, wanneer zij alleen dienen tot uitbreiding ouzer. kennis. .ïtiji&'l
b. De correspondeerende plaatsen in de gedrukte resolutiën van Holland en Zeeland worden echter geregeld in de noten vermeld.
XIX. Bestaande drukken van resolutiën of van daarbij behoorende stukken, die ook in de uitgave opgenomen worden, worden ter rechtvaardiging van een verkorten afdruk als verwijzing in de noten vermeld.
XX. Fouten in de medegedeelde resolutiën worden in noten verbeterd; indien dit niet mogelijk blijkt, wordt op de fouten althans de aandacht gevestigd. ilftglM
XXI. In de rubriek Personalia worden samengebracht de resolutiën over min of meer bekende personen uit de Nederlandsche geschiedenis of uit de geschiedenis van andere landen, indien in die resolutiën iets medegedeeld wórdt, dat voor de kennis van dergelijke personen van beteekenis moet geacht worden en dat niet reeds om andere redenen opgenomen is.
XXII. De in de resolutiën genoemde personen worden, indien dit noodig is, in noten aangeduid door juiste mededeeling van hun naam en hun ambt,
XXIII. a. De druk van de resolutiën geschiedt naar het oorspronkelijke, door den griffier gehouden register. De druk der ingekomen en uitgaande stukken geschiedt zoo mogelijk resp. naar de origineelen en de minuten.
6. Het is onnoodig, bestaande kopieën van een stuk te vermelden, .indien het origineel of de minuut daarvan te vinden is. Zelfs zal het, ook indien eene kopie voor den druk gebruikt moet worden, in den regel onnoodig zijn, om andere bekende kopieën van dit stuk te vermelden. r» »Vï
. XXIV. De teksten der resolutiën en de door den bewerker gestelde résumés of excerpten' van resolutiën zullen niet met dezelfde letter gedrukt worden.
XXV. In ieder deel wordt opgenomen:
ct. eene chronologische lijst van de in de uitgave op de eene of andere wijze medegedeelde resolutiën, met aanduiding van de rubriek, waaronder zij medegedeeld zijn;
b. een index van eigennamen; »i»
c. een zaken-index.
Mén zal licht opmerken, dat bij de opstelling dezer regels het ernstige streven heeft voorgezeten: 1°. om den gebruiker der uitgave het naslaan der resolutiën over een bepaald onderwerp — in de geschreven registers warrelen alle onderwerpen dooreen — zoo handzaam mogelijk te maken en hem het begrijpen van den tekst zooveel mogelijk te ver-



INLEIDING.
XXI
gemakkelijken; 2°. om den bewerker, wien een zekere mate van vrijheid gelaten is, te dwingen tot voortdurende zelfbeperking bij gebruikmaking van een zeer ruim materiaal. Waar in het algemeen de bedoeling der uitgave is: de besluiten der Staten-Greneraal in verkorten vorm, maar met aanbieding van het wezenlijk belangrijke in extenso, te doen kennen, moest, vooral in de eerste jaren, wanneer de notuleering meestal zeer summier is x), ter toelichting en verduidelijking, van inkomende en uitgaande stukken en in het bizonder van de laatste in zeer ruime mate geprofiteerd worden. In latere jaren, wanneer de notuleering uitvoeriger en duidelijker wordt, zullen inkomende en uitgaande stukken veel minder diensten behoeven te bewijzen.
Met opzet is den bewerker niet toegelaten zijne onderzoekingen in dezer voege uit te breiden, dat hij het ontstaan en de uitwerking der Staten-resolutiën trachtte na te sporen in de resolutiën der provinciale Staten of die van andere colleges 2). Evenmin heeft hij mogen gebruik maken van de correspondentie der gedeputeerden ter vergadering met hunne committenten. Het zou het werk te veel hebben uitgezet en de voltooiing van een eenigszins belangrijk gedeelte in gevaar gebracht. Toch was de verleiding groot, vooral voor zoover de correspondentie betreft: alleen hieruit kunnen de „handelingen" der Staten, die, naar men weet, den geheelen tijd der Republiek door, nooit meer bevatten dan de genomen besluiten en enkele malen de adviezen der. gewesten, nog verder worden begrepen en toegelicht 3).
Het is niet raadzaam geacht in de regels te omschrijven, wat precies weg te laten, wat op te nemen ware. De praktijk leert den bewerker tot dusverre, dat, bij toepassing der gestelde regels, in hoofdzaak alleen dat wegvalt, wat Gachard reeds had willen verwijderen. Het zijn de zeer vele requèsten van puur privaat belang. Het aantal geheel weggelaten resolutiën van anderen inhoud is voorloopig zeer gering; het zal voor latere jaren waarschijnlijk iets grooter kunnen worden. Mocht men de in dit deel, bep. in de vijfde rubriek, voorkomende resolutiën meermalen van zeer gering belang achten — wat de bewerker allerminst zou willen
1) Zie nader de 4e afdeelihg dezer Inleiding.
2) Met uitzondering van het vastgestelde in regel 17 b en %
3) Voor overdreven voorstellingen van het belang dezer correspondentie moet men zich echter hoedeif. De vele brieven van gedeputeerden in onderscheiden archieven, die wij doorlazen, overtuigden ons weliswaar, dat hierin in vele opzichten een prachtbron ongebruikt blijft liggen, maar aan den anderen kant trof het ons dikwijls, hoezeer de gewestelijke zaken de meeste aandacht der gedeputeerden hadden (hiervoor gingen ze dan ook in de allereerste plaats naar de vergadering!). Daarom zal het ernstig overweging verdienen deze bron bij een eventueele uitgave der gewestelijke Staten-resolutiën te gebruiken. Zgn. Stalen-rapporten, die veelal van weinig beteekenis zijn, troffen wij weinig aan.



INLEIDING.
bestrijden — dan bedenke men, alvorens de opname te veroordeelen, dat juist in het zich moeten bezighouden met allerlei regeeringszaken, tot de kleinste toe, een der eigenaardigheden van de werkzaamheid der Staten in de eerste jaren van 1576 af Egt — en dat dit natuurlijk ook in onze bewerking duidelijk aan het licht moest komen. Zeer zeker zal het aantal der resolutiën, waarvan alleen de data vermeld worden, stijgen; deze data zijn, waar ze in de noten voorkomen, ter onderscheiding van andere, cursief gedrukt."
II. HET BIJEENBRENGEN VAN HET MATERIAAL.
Er zijn in ons materiaal, zooals de regels van zelf leeren, twee gedeelten te onderscheiden: a. de resolutiën zelf; b. de inkomende en uitgaande stukken. .
Ware het alleen om de eerste te doen geweest, onze voorbereiding, voor zoover de bijeenbrenging van het materiaal betreft, had niet lang behoeven te duren. Want de origineele, door den griffier zelf gehouden registers der resolutiën — wij spreken hier alleen van den tijd tot 1609 — zijn in onafgebroken reeks in het archief der Staten-Greneraal ter Rijksarchieve voorhanden en naar deze heeft onze uitgave plaats. Het eerste register neemt — afgezien van eenige, later ingebonden pagina's, waarop resolutiën van de Staten van Brabant geschreven staan — een aanvang op 1 October 1576 x). Het was een novum. In vorige bijeenkomsten der Staten-Generaal was een dergelijk register niet gehouden. De omstandigheden waren nu ook zoo geheel anders. Men moet wel aannemen, dat het gewicht der vergadering tot het aanleggen van het register geleid heeft. Een besluit hieromtrent is niet bekend, evenmin als over de aanstelling van Cornelis Weellemans tot griffier 2). Ook dit was een novum. Tot nu toe hadden de Staten bij hunne samenkomsten geen bureau, geen griffie bezeten. De gewestelijke Staten of hunne gedeputeerden, wier samenkomst eigenlijk de vergadering der Staten-Generaal uitmaakte, hadden elk hunne eigen ambtenaren. Het was dan ook zeer begrijpelijk, dat de Staten-Generaal, nu ze aan eigen krachten behoefte kregen, leentjebuur gingen spelen bij de beter georganiseerde gewestelijke Staten — en dan natuurlijk in de eerste plaats bij die van Brabant, de machtigste en in wier land de bijeenkomst
1) Tevens ten naasten bij onze aanvangsdatum (zie het 3» gedeelte dezer Inleiding).
2) Hierna, p. 2.



INLEIDING.
xxiiï
plaats vond, die als het ware de recipieerenden waren. Zij leenden Weellemans, den griffier der Staten van Brabant, zij leenden het zegel van die Staten, zij stelden den ontvanger in het kwartier van Brussel, Thierry van der Beken, tot hun ontvanger-generaal en tresórier-generaal aan. Maar zij maakten van stonde aan een eigen griffie, bestaande, onder den griffier en een sedert 1578 voorkomenden agent, uit een zeker aantal, ten deele niet in vasten dienst zijnde klerken 1). De griffier hield zelf het register en in elk geval sedert Maart 1577 was hij verplicht de resolutiën^ van denzelfden dag nog vóór het einde der vergadering op te stellen 2). De notuleering liet vooral in den eersten tijd, onder "Weellemans, zeer veel te wenschen over 3).
Naast het eigenhandig, door den griffier bijgehouden register bestond een net-register. De verplichting tot het aanleggen hiervan werd den griffier bij zijne instructie van 19 April 1578 bepaald opgelegd 4). Hij is hiermede echter reeds eerder begonnen, want het oudste dezer net-registers begint 20 Mei 1577 en loopt parallel met het tweede der door "Weellemans geschreven, dus origineele registers 5). Voor ons is het net-register van minder belang. "Wij gebruikten het alleen als middel van controle op de dikwijls moeilijk leesbare origineele registers, waarvan het een trouwe, door een klerk geschreven copie — echter in veelal andere spelling — is. De serie der net-registers lijkt op het eerste gezicht ook compleet, maar bij nadere beschouwing valt hierop wel een en ander af te dingen. Er komen zeer stellig deelen in voor, die er niet in thuis hooren 6). Maar hoe dit precies in elkander zit, zal pas uit te maken zijn, nadat eerst de hérkomst van de verschillende, meest incomplete serieën van copie-resolutiën, die in het Rijksarchief bewaard worden
— ik telde er, het officieele net-register inbegrepen, vijf 7) —, zal zijn •vastgesteld. Het onderzoek, dat bemoeilijkt wordt, doordat in 1869 een
1) Zie hierna onze Rubriek I van 1576 en 1577, passim; cf. Griffie, 32 vJg., waarheen mg verder voor dit onderwerp mogen verwijzen.
2) Griffie, 19, 89; cf. Aetes I, App., 441.
3) Zie nader het 4e gedeelte van onze Inleiding, waar wij over de registers, die voor dit eerste deel gediend hebben, meer in bizonderheden zullen handelen;
4) Art. 12 (Griffie, 169).
5) Het is natuurlijk ook mogelijk, dat dit oudste der net-registers pas in 1578 is geschreven.
— In de serie der zgn. net-registers (S. G. 519 en vlg.) komt ook een deel voor, dat parallel loopt met het eerste van de origineele registers (van 1 Oct—18 Mei 1577). Maar de hand verraadt duidelijk, dat dit een veel latere copie is, die waarschijnlijk later, om de serie compleet te maken, bij de eigenlijke net-registers is gevoegd.
6) Behalve het in noot 5 genoemde register ook die van 20 April—30 Sept. 1578 en van 1 Juli 1579—31 Dec. 1580, beide geschreven met dezelfde hand als het in noot 5 bedoelde.
7) De vier andere — tot één hiervan behooren ook de in noot 5 en 6 genoemde registers — komen voor onder de dubbelen Staten-Generaal (iriv. hiervan, 1 vlg. en 79, 90 vlg., 163 vlg).



XXIV
INLEIDING.
distributie van copie-registers over een paar archieven en enkele bibliotheken J) heeft plaats gehad, waarbij van één (of van meer) dezer serieën is gebruik gemaakt, is voor onze uitgave van geen belang. Dezezuiverarchivalische zaak behoeft ons hier dan ook niet verder bezig te houden. Vermelden wij alleen nog met een enkel woord, dat men — zonder verband met de pasgenoemde distributie — ook in de provinciale archief-dépots copieën van de resolutiën aantreft. Zij zijn, behalve in Utrecht en Zeeland, incompleet, vooral voor de eerste jaren. Het zijn waarschgalijk de copieën, die uit de griffie der Staten-Generaal door en vanwege de gewesten onderhouden klerken (deze waren er sedert 1578 *)) geleverd zijn; maar — het zij voorzichtigheidshalve opgemerkt — wij hebben dit punt niet opzettelnk onderzocht. Voor onze uitgave doen ze natuurlijk niet ter zake, evenmin als de keurige, ± 1860 op initiatief van Gachard vervaardigde copie van de resolutiën van 1576—1585, die in de Archives Générales te Brussel s) aanwezig is. Wel konden wij ons voordeel doen met de voor De Jonge's uitgave gemaakte copieën, die — voor verreweg het grootste gedeelte — op het Rijksarchief werden teruggevonden en die door den heer Algemeen Rijksarchivaris met groote welwillendheid te onzer beschikking werden gesteld. Zoo dienden zij nog voor hare oorspronkelijke bestemming.
Veel meer beslommeringen gaf ons het tweede deel van ons materiaal. Wat men onder uitgaande stukken van de Staten heeft te verstaan, wij behoeven na de zeer duidelijke uiteenzetting van den heer Van Riemsdijk «) hierover niet uit te weiden. Het zijn extract-resolutiën 5), acten (resolutiën of ordonnantiën in vorm van acte), plakkaten, brieven, instructiën, apostilles of appointementen bij memories of andere ingediende stukken, v.n. bij requèsten van particulieren. Inkomende stukken zijn adviezen, brieven, memories of remonstrantiën, requèsten (de laatste ge-
1) HL R. A. Utrecht, G. A. Nijmegen; Bibliotheek der Universiteit te Leiden (die het meeste kreeg), Utrecht en Groningen; Koninklijke Bibliotheek (waar ook nog — afgezien van de distributie — een paar andere registers zijn, behoorende tot éën der in noot 7 op de vorige bladzijde genoemde serieën).
2) Zie later Rubriek I van onze bewerking der resolutiën in deel II dezer uiteave-verder Griffie, 35 en cf. 33. '
3) Nu Cart. 327 H i-« K.—Q. i) Griffie, 91 vlg.
5) Deze vorm kwam in den eersten tijd weinig voor. Wij troffen voor de eerste jaren weinig extract-resolutiën in verschillende archieven aan; de oudste, die wij zagen, was van U Nov. 1576 (A. V. Vpres, port. 23*). Hier staat onder: „Cest article est tiré hors Ie cohier des résolutions des seigneurs dépuléz des Estalz du Pays-Bas, assembléz a Bruxelles, reposant dessoubz le greffier des Estatz de Brabant, par moy soubzcripst Cornelius Weellemans. Collationné avec 1'original et trouvé accordé par moy. (signé) Van der Haghe". Het is dus een copie van het origineele extract; de onderteekenaar is waarschijnlijk Gerolf van der Haghen, pensionaris van Gent. De res. viodt men hierna, p. 121.



INLEIDING.
XXV
woonüjk ongedateerd). Zooals reeds is opgemerkt, hebben deze stukken in de eerste jaren onzer uitgave voor ons een veel grooter belang dan in latere jaren het geval zal wezen -— om de wijze der notuleering. Maar juist in deze eerste jaren liet het archief der Staten-Generaal, waar wij. dit deel van ons materiaal allereerst hadden te zoeken, ons zoo goed als geheel in den steek.
Het ligt niet op onzen weg de lotgevallen van het archief ') te bespreken. Wij hebben slechts in herinnering te brengen, dat van de «udste bestanddeelen er van alleen over zijn: de origineele registers der resolutiën en de net-registers, de registers voor de Engelsche, Pransche en Duitsche correspondentie — op een enkel deel na —, de. zgn. ordinaris depêchen-boeken, enkele losse stukken. Tot het houden van een viertal registers — behalve de beide soorten der registers met resolutiën — werden de beide na het aftreden van Weellemans benoemde secretarissen bij hunne instructie 8) verplicht. Zij schijnen kunne opdracht in dezen niet geheel letterlijk te hebben uitgevoerd. De hun voorgeschreven registers voor de zaken betreffende den Hertog van Anjou en betreffende • de Koningin van Engeland vindt men gemakkelijk terug in de pas genoemde Fransche en Engelsche registers *); hun register, waarin Zij moesten registreeren „les lettres et pièches d'affaires d'importance", in het zgn. ordinaris depêchen-boek, al is dit dan niet begonnen vóór 1579 5). Maar van het register, waarin zij moesten annoteeren alle „aecords d'ayde" (consenten) van de provinciën en de door deze gefurneerde penningen, is niets terug te vinden, waaruit wij, in aanmerking genomen, hoe goed de registers der andere serieën bewaard zijn, met vrij groote waarschijnlijkheid mogen concludeeren, dat het nooit aangelegd is 6). Het register
1) Zie Griffie, 121, noot 3.
2) Cf. bij het volgende Griffie, 111—112.
3) Art. 12 (Griffie, 169). — De opnoeming der te houden registers in de instructie voor den agent en de klerken (id., 171—174) is niet geheel identiek met die in de bovengenoemde instructie.
4) Hesp. St.-Gen. 3783 en vlg., 3791 en vlg. Het eerste Fransche register begint 13 Juli 1578, maar de eerste helft is open gelaten, blijkbaar om het later aan te Tuilen. 1 Oct. 1578 werd aan Guillaume van der Kelen (een der gezworen klerken in de Griffie) 25 p. toegekend op voorwaarde dat hij zon registreeren alle depêches betreffende Frankrijk sedert de bijeenkomst- (..1'union") der Staten-Generaal en de toekomende, deze binnen drie dagen, nadat ze hem ter hand gesteld zouden zijn. — 9 Uct. werd aan Arnould Fabri (eveneens gezworen klerk) ƒ25 toegekend voor het houden van het register van de Engelsche zaken, op voorwaarde dat hij het zou voltooien van de vereeniging der Staten .af (R. i. d p, p.).
5) S. G. 3770 en vlg. (het nummer 3771 is overgeslagen: 3772 volgt op 3770). — Over de wijze der registratie in deze en de andere depèchen-boeken, die in vorm nog al eens verschillend was, behoeven wij niet te handelen.
6) Wel vindt men in de loketkas der Staten-Generaal eenige opgaven (uit 1576—1578) van door. enkele gewesten gefurneerde penningen (v.n in lpopende 25), maar dit kunnen geen overblijfsels der hier bedoelde registers zijn.



XXVI
INLEIDING.
der Duitsche correspondentie werd in den eersten tijd gehouden door een afzonderlijken secretaris 1). Dit geschiedde blijkbaar in navolging van wat bij de centrale regeering gewoonte was, waar een afzonderlijke Duitsche staats-secretarie bestond. Tot het domein van dezen secretaris behoorde ook de correspondentie, met de Noord-Oostelijke gewesten in de Nederlanden, maar toch niet uitsluitend; men vindt ook brieven naar Gelderland, Overgsel en Friesland, bénevens naar stad Groningen en Ommelanden, die uitgegaan zgn van den griffier, en deze zijn gewoonlijk dé belangrijkste: het zijn die over geldelijke aangelegenheden. Ook de correspondentie met Duitschland werd niet geheel aan den afzonderlijken secretaris overgelaten. Voor zoover zij betrekking had op de algemeene politiek, bleef zij grootendeels in handen van den griffier (c.q. de dezen remplaceerende ambtenaren); de correspondentie met den Keizer haast geheel; verder die over de Keulsche onderhandelingen, waarvan een afzonderlijk register bewaard is 2), dat niet van den Duitschen secretaris afkomstig is. Van verscheidene dezer depêchen-registers zijn, evenals van de resolutiën-registers, in het archief ook nog in lateren tijd vervaardigde copieën aanwezig 3), waarover wij hier niet verder behoeven te handelen 4). étd&èi
Verloren zijn voor de eerste jaren — behalve een enkel der registers — voor verreweg het grootste gedeelte de losse stukken, die eenmaal aan de lias zaten, waarvan in de resolutiën der eerste jaren herhaaldelijk gewag gemaakt wordt. Heeft men deze losse stukken, die de eerste klerk moest „inventorier et enfiller par ordre et selon leur daté" 5),
1) S. G. 3799 en 2800. Buiten op het eerstgenoemde staat behalve een titel: „n°.2". Vermoedelijk zal dit cijfer later bijgeschreven, toen S. G. 3798 (zie de vlg. noot) reeds bestond. N°. 3799 begint in Oct. 1577 en het is hoogst onwaarschijnlijk, dat hieraan nog een register is voorafgegaan. De secretaris was Johan van Langen (Griffie, 17).
2) S. G. 3798: „Gerrnanien. Second traieté du paix" (1576—1580). De stukken van vóór 1579 kan men als een inleiding op de Keulsche onderhandelingen beschouwen; in het begin alleen komen een paar stukken, die men er niet zou verwachten.
3) In de afdeeling: dubbelen der Staten-Generaal. — Eveneens kunnen wij ter zijde laten een register met copieën (S. G. 3804), dat eigenlijk onder de dubbelen thuis hoort; een register, bevattende copieën van 'met Frankrijk gesloten verdragen van 1578 af (S. G. 8302); een register, bevattende „verscheydene brieven, gesereven in t jaer 1577" (S. G. 3799), waarmede bedoeld zijn geintercipieerde brieven van don Jan, Escovedo e. a. (gedrukt achter het „Sommier Discours", waarover zie hierna, p. 238; een brouillon van het „Discours'' zelf in Verspr. Coll., Kamer 11, lijst XIII, n°. 36).
4) Buiten beschouwing blijven voorloopig ook de serieën van registers (van acten, ordonnantiën, commissiën en instructiën), die pas later beginnen (Griffie, 130 vlg.)> Volgens de instructie voor den agent en de klerken (Griffie, 174) moest er in 1578 ook een register van de commissiën aangelegd worden, maar dit is uit de eerste jaren niet aanwezig.
5) Griffie, 172. — Men moet dus wel aannemen, dat de lias, waarnaar in de resolutiën meermalen Verwezen wordt, de in de vergadering zelf aanwezige lias beduidt en dat de stukken hiervan werden opgeborgen — na rangschikking — wanneer men ze in de vergadering niet meer noodig had. 'Hftf *



•INLEIDING.
XXVII
verwaarloosd, nadat met hunne registratie een aanvang gemaakt was? Zijn ze door een ongelukkig toeval verdwenen? Het zal wel nooit uitgemaakt worden. Er zijn wel losse stukken uit de eerste jaren in de tegenwoordige liassen van het archief der Staten i), maar slechts enkele hiervan hebben met de Staten iets uit te staan 2). Voor verreweg het grootste gedeelte zijn het stukken, uitgegaan van of ingekomen bij de in het begin van 1578 opgetreden regeering van Matthias en den Raad van State naast hem en de daarna volgende regeeringen 8). Men moet haast wel aannemen, dat de vermenging van de archieven dezer regeeringen met dat van de Staten-Generaal (tot ± 1585) geen willekeurig toeval, maar opzet is geweest, wanneer men bedenkt, dat in latere jaren de resolutiën van den Landraad nevens Anjou (opvolger van den Raad van State naast Matthias) in het register van de resoltliiën van de Staten-Generaal' zijn geschreven voor het tijdvak van 14 Aug. 1581— 19 Jan. 1582 4), en wanneer men verder bedenkt, dat ook onder de depêohen-registers in het archief der Staten-Generaal registers voorkomen met brieven van de genoemde regeeringen 5). De vermenging moest in de hand gewerkt worden, omdat de Staten en deze regeeringen enkele ambtenaren gemeen hadden. Maar, hoe dit zij, de losse stukken uit het Staten-archief zijn in de tegenwoordige verzameling in de eerste jaren niet meer aanwezig op enkele uitzonderingen na, die men aantreft in de liassen, in de loketkas en de secrete kas der Staten en in het zoogenaamde supplement (of vervolg) van het archief van dit lichaam 6). Hoe zeer het te betreuren valt, dat het belangrijke Staten-archief
1) Zie over de verschillende serieën vart de lias Griffie, 209, waar het aanvangsjaar van enkele serieën niet geheel juist wordt medegedeeld. -
2) De eerste is S. G. 4683, waarin verschillende stukken van vóór 1576 (betreffende de centrale regeering), één Spaansch stuk uit 4576 en een 5-tal stukken betreffende de StatenGeneraal uit 1577.
3) Dit geldt zoowel van de lias loopende (S. G. 4684 en vlg.) als van de andere liassen, die reeds stukken uit deze jaren bevatten (o.a. S. G. 5951: Paltz; S. G.5956: Hanze; S. G.5960: Kleef, Gulik, Berg; hierin uit 1578 en eerstvolgende jaren haast uitsluitend brieven aanMatthias).
4) Griffie, 102.
5) S. G. 3801—3803 bevatten de uitgaande Duitsche correspondentie van Matthias en den Raad van State en loopen dus parallel met S. G. 3799 (dat tot 1581 gaat); in het ééne register wordt soms naar de andere verwezen. — S G. 3775 bevat de „expéditions, commandées par S. A. (sc. Anjou) au S*. d'Asseliers" enz, beginnende 28 Juli 1582. — S. G. 3779 bevat de „Sentbrieven van Zyne Genade (Maurits) en die van den Rade van State" van 26 Nov. 1584— 14 Mei 1585.
6) liet ligt natuurlijk niet op mijn weg dit in bizonderhéden te beschrijven, al heb ik al de stukken uit deze 3 onderdeelen van het Staten-archief (zie over de beide eerste: Griffie, 126 vlg. en 135 vlg.), voor zoover ze voor mij van belang waren, moeten onderzoeken. Uit de loketkas Wijs ik in het bizonder op: loopende 24, waarin verscheidene minuten van 1577. Uit het supplement op de nos. 107 en 108, waarin origineele rekeningen van Thierry van der Beken en Asseliers. Overigens noem ik deze stukken alleen, voor zoover noodig; bij de bewerking der resolutiën zelf.



XX.VHI
INLEIDING.
voor de eerste jaren zulke groote verliezen geleden heeft, er zijn gelukkig surrogaten. De weg, om deze te vinden, is jaren geleden op meesterlijke wijze ge teekend en tevens betreden door Gachard. Men vindt hem in breede trekken in de Inleiding tot de Actes des Etats Grénéraux (1576—1585) en het resultaat van Gachard's pioniersarbeid ten dezen in de twee gepubliceerde deelen (— 1580) van dit helaas! onvoltooide werk 1).
De weg is eenvoudig genoeg, alleen wat lang; het kost moeite hem tot het einde toe af te loopen. Men onderzoeke, in welke archieven de origineelen van de van de Staten-Generaal uitgegane stukken bewaard zijn, ter vervanging van hunne minuten, waarbij men natuurlijk in de eerste plaats heeft te denken aan de archieven der geadresseerden zelf. Men onderzoeke, waar copieën van stukken, aan de Staten gericht of van hen afkomstig, terecht zijn gekomen, ter vervanging dus zoowel van origineelen als minuten. Dergelijke copieën werden in de griffie gemaakt voor de gewesten, ter vergadering compareerend, al heeft hierin in den beginne waarschijnlijk niet veel systeem bestaan 2). Ook werden in enkele provinciën van deze copieën weer copieën gemaakt voor de steden, ter gewestelijke Staten-vergadering compareerend 3). Men vindt zulke stukken dus in archieven van provinciale en stedelijke regeeringsorganen, meerdere malen ook geregistreerd in de registers der resolutiën der provinciale Staten, enkele malen zelfs in een register met stedelijke resolutiën. Ook kregen buitenlandsche gezanten zulke copieën—,op welke wijze, doet voor ons hier minder ter zake. Een vrij groot aantal kwam ten slotte in particulier bezit — deze stellig voor een groot gedeelte uit openbare archieven afkomstig —, waardoor er enkele collectiën ontstonden, die in hun nieuwen-vorm weer ten deele zijn teruggekomen in archieven, waar men ze dan nu onder de Aanwinsten heeft te zoeken, en in bibliotheken. Wij mochten dus voor ons onderzoek onze hoop vestigen op archieven (rijks- en gemeente-) in Nederland en in België, het Koninklijk Huisarchief in Nederland, op bibliotheken, waar verzamelingen van handschriften worden gehouden, en op andere, niet-Belgische, buitenlandsche archieven. Onder de eerste natuurlijk in de allereerste plaats op het archief van de Spaansche regeering in de Nederlanden en op andere verzamelin gen van het Brusselsche staatsarchief. Dit is de weg, door Gachard gewezen, door ons ten einde toe doorgetrokken. Althans hier op het
1) Regesten van het onuitgegeven gedeelte (1581—1585) worden in nis. bewaard in de Arcbives Générales te Brussel (Cart. 327Bbi«); wij hebben er dankbaar gebruik van gemaakt.
2) Zie o. a. hierna, p. 156 en vlg.
3) Bepaaldelijk kon ik dit constateeren voor Holland (zie hierna, p. XLIV). Overigens raag de aanwezigheid van copieën in stedelijke archieven niet overal tot de conclusie leiden, dat dit copieën van.copieën zijn (zie wat hierna over Gelderland, Vlaanderen en Overijsel wordt gezegd).



DJliBlDlNO.
papier. In de praktijk hebben wij de uiterste consequentie niet trachten te bereiken. Evenals Gachard deed, hebben wij voor ons zoeken een keuze gedaan en daarbij de keuze van Gachard belangrijk uitgebreid, vooral in ons land zelf, waar Gachard alleen het Algemeen Rijksarchief had bezocht. In België stelden wij er ons mede tevreden Gachard's spoor in hoofdzaak te volgen, hier en daar een zijspoor inslaande. Frankrijk, Engeland- en Spanje lieten wij buiten ons onderzoek of liever wij stelden ons tevreden met het werk, door anderen vóór ons hiér reeds verricht.
Voordat wij in de volgende bladzijden een overzicht bieden van onze onderzoekingen, nog een paar opmerkingen. Dit deel van ons onderzoek werd opgezet en — wat de voorbereiding aangaat — afgehandeld voor de jaren 1576—1585, dezelfde periode, waarvoor Gachard materiaal verzameld had. Dit leek ons het meest praktisch, omdat na 1585 het archief der Staten-Generaal zelf wat beter voorzien is dan daarvóór en dus van buiten alleen naar strikt noodige aanvullingen zal behoeven Omgezien te worden, en vooral omdat ha 1585 de Belgische oogst uitgeput is. Door de zaak zóó op te zetten, konden wij met één bezoek aan België volstaan, een groot voordeel, al kostte de voorbereiding voor ons eelfete deel dan ook wat langer tijd. Het bezoek — aldus onze tweede opmerking — had niet alleen ten doel Gachard aan te vullen, maar ook de stukken te zien. door hem gesignaleerd. Immers óns einddoel was niet hetzelfde. Hem was het te doen om korte regesten, die hij in zijne Actes opnam en die in zeer ongelijken vorm en inhoud als de sporen dragen van hun ontstaan op verschillende tijden en plaatsen. Ons was het te doen om de heele stukken zelf, die wij voor onze toelichting noodig hadden. Maar zeker zouden de vijf weken, die wij in Bélgië doorbrachtèn, onvoldoende geweest zijn, hadden wij niet vooruit geweten, dat wij de stukken, die wij nader wilden bestudeeren, voor een zeer groot gedeelte in Den Haag konden toegezonden krijgen. Dit gold in het bizonder van de Belgische staatsarchieven, wier zeer liberale beheerder, de heer J. Cuvelier, met groote tegemoetkomendheid toezending van de gewenschte stukken naar het Algemeen Rijksarchief beloofde ên later bezorgde. Bovendien werden de burgemeester van Ieperen, de heer R. CoHard, en de archivaris dier stad, de heer E. de Sagher, bereid bevonden eenige portefeuilles uit de zeer rijke verzamelingen van het lepersche stadsarchief naar Den Haag op te zenden. Zooals op onze Belgische rondreis 'voor het grootste gedeelte, konden wij ons op onze Nëderlandsche rondreis uitsluitend beperken tot het aanteekenen van de voor ons in aanmerking komende registers en losse stukken, want niet alleen uit de rijksarchieven in de provinciën, maar ook uit de gemeentearchieven (een enkel niet, zonder dat aanvankelijke bezwaren overwonnen



XXX
INLEIDING.
moesten- -worden) was overzending naar Den Haag mogelijk. Op het Algemeen Rijksarchief kon dus de oogst ten slotte nader geproefd worden. Hier werden dan ook de meeste afschriften voor onze uitgave gemaakt.
Ons overzicht beginnen wij met het gastvrije België en hier wénden wij ons allereerst naar de:
Archives Générales te Brussel 1). Het archief van den Audiencier en den secretaris van den Raad van State 2), dat, althans voor den tijd, die ons aangaat, vrijwel het heele arehief van de Spaansche regeering in de Nederlanden omvat, wordt bewaard in groóte, hooge doozen, „liassen" genoemd, waarin reeds zoo velen, ook Nederlanders, iets van hunne gading hebben gezocht en gevonden. Maar voor ons bevatten deze doozen zeer weinig meer van eenig belang, want Gachard heeft er ook voor de jaren, die ons bezig hielden, eenige reeksen van stukken over bepaalde onderwerpen uit gehaald 3) en hiervan afzonderlijke, keurig ingebonden verzamelingen gemaakt, waarbij dan ook wel stukken van andere herkomst zijn gevoegd. Archivalisch een zeer bedenkelijke maatregel, al is het gebruik van deze ingebonden deelen heel wat gemakkelijker dan de moeilijk handelbare doozen. En juist van deze reeksen van stukken moesten wij het vooral hebben. Het zijn de N é g o c i ations de don Juan d'Autriche avec les Etats-Généraux, 5 dln. 4), door Gachard ongetwijfeld verzameld voor het Appendiee van zgn Précis de la Oorrespondance de Philippe H sur les affaires des Pavs-Bas; in het Appendice van het vijfde (laatst verschenen) deel vindt men reeds een aantal stukken uit deze verzameling. Grootendeels zijn dit origineelen (nl. van de brieven van de Staten) en minuten (nl. van de brieven aan de Staten, van de hand van Jean Baptiste de Berty, secretaris van den Raad van State). Verder de verzameling: Etats-Généraux 'de 1576 a 1600 5), gevormd uit zeer heterogene bestanddeelen en zonder veel
1) In het algemeen raadplege men hiervoor: Th. Bussemaker. Verslag van een Voorloopig
Onderzoek te Lissabon en Brussel naar Archivalia, belangrijk voor de geschiedenis van
Nederland ('sGrav. 1905), 142 vlg.
2) Zie hierover den Inventaire Sommaire des papiers d'état et de 1'audience, par Edg. de Marneffe. Een zeer gemakkelijke handleiding, die echter niet geheel volledig is. In de Inleiding een en ander over den oorsprong.
3) Cf. Bakhuizen van den Brink, Studiën en Schetsen, V, 38. — Een opgave van deze reeksen in Gachard's rapport over het Belgische Archiefwezen aan den minister van Binnenl. Zaken van 1866, p. 127.
4) Aud., 252—256. — 256 bevat correspondentie „avec divers", maar toch ook v.n. met de Staten-Generaal. — In zijne Actes noemt Gachard deze collectie nog niet. Hij citeert de stukken er uit als losse stukken (cop., min. enz.).
5) Aud. 652—659. — 659 loopt tot 1584, maar 657 bevat stukken tot 1600 (deze nog niet ingebonden). — Deze collectie wordt door Gachard in de Actes reeds als zoodanig geciteerd (cf. de Introduction, XXXIX, n°. 45; daar nog slechts 5 dln.).



INLEIDING.
XXXI
plan bijeengebracht. Men vindt er o. a. veel in over de samenroeping der Staten in 1576, over financieels zaken, terwijl één deel geheel gewijd is aan de onderhandelingen van de Staten met Anjou 1). Ook in deze verzameling zijn verscheidene origineelon, maar het aantal eopieën overweegt. Er zgn nog andere verzamelingen, die bepaaldelijk op de StatenGeneraal betrekking hebben en ook wel op dezelfde wijze als de vorige gevormd zullen wezen 2). Zij beslaan echter een veel grooter tijdvak. Voor ons komen ér sléchts enkele stukken van belang in voor. Afzonderlijk noemen wg verder een register; Instructions et ordonnances yeiatives aux Etats-Généraux de 1576 a 1578 3). Dit is niet een later gevormd deel, maar een register met instructiën, grootendeels copieën uit den tijd zelf eri uit 1578 ook enkele origineelen, geteekend Matthias of Blylëven (toen een der secretarissen van de Staten-Generaal). Het is zonder twijfel een register, dat, zoo al niet uit de griffie der Staten-Generaal afkomstig, toch hier dichtebij zgn oorsprong heeft geVonden en dat zeker niet in het archief der Audience behoort 4). Hek zelfde geldt van een collectie, die .wij het best in dit verband noemen : de dépêches des rebelles, en de hier bijbehoorende: lettres émanant des Gouvernemens des rebelles, beide van 1577— 1583 s). Naar onze vaste overtuiging is de meening van P. L. Muller 6), dat wg hier te maken hebben met het archief van Jean d'Asseliers, audiencier vanwege de Staten-Generaal van 1679—1583, geheel juist. Vele minuten der brieven, plakkaten en andere stukken in deze
1) N°. 655. Alles uit dit deel, dat uitsluitend uit copieën bestaat, is bekend.
2) Aud. 1228—1231. (Recueil de pièces relatives aux assemblees des Et. Gen. de 1504 4 1598). — Aud. 647 (Etats-Généraux et Etats de Brabant, de 1519 a 1739).
3) Aud. 651. — Een ander deel met instructiën (Aud. 795: „Instructions pdur diverses personnes, envoyées en mission a 1'intérieur" 1527 a 1657) bevat instructiën van wege de Spaansche regeering, waaronder een enkele uit den tijd van de regeering van den Baad van State en van don Jan voor ons van belang is.
4) Ook Aud. 660—662: „Rentes et actions sur les Etats-Généraux" 1576—1582, is een op zich zelf staande collectie, in den lijd zelf gevormd en wel behoorend tot het Archief der Audience. De titel boven de inhoudsopgave van deel I licht den inhoud juist toe: „Déclaration de plusieurs rentes tant héritières, viagères et aultres actions, prétendues a la charge des EstatsGénéraux de pardeca, distinguées par diverses années dont les enseignemens autenticquées et mémoires sont délivréz es mains de mess™. Loyes Verreycken, chey., premier secr. et audiencier du Roy suyvant le contenu du placcart de Sa Mu'\ en date du" [niet ingevuld]. De deelen zijn van belang voor iemand, die zou willen nagaan, hoeveel rentebrieven (en aan wie) door de Staten-Generaal zijn uitgegeven. Men vindt er enkele requèsten aan de Staten van particucuderen aard tusschen en ook rentebrieven van de Staten van Brabant.
5) Resp. Aud. 550—563 en 564—579. — Aud. 484: „arrivée et réception de 1'arcbiduc Matthias", in den Inventaire Sommaire bij deze collectie genoemd, bevat in werkelijkheid nieuwsbrieven aan don Jan en Parma van 1578 en 1582—1583. — Aud. 488: „Correspondance du duc d'Alencon, 1583*', dan volgend in den Inventaire, bevat: „papiers, saisis sur le S». Charretiére, secrétaire du duc d'Anjou en 1583" (zie Anjou, V, 206, noot).
6) Handelingen M«. Ned. Lett., 1889, 124.



XXXlI
INLEIDING.
uitgebreide verzameling zijn door hem geschreven. Hóe dëze stukken te Brussel gekomen zijn, doet er voor ons niet toe. Men zou ze eer verwachten bij de restes van het archief van den in 1578 opgerichten Raad van State, die wij in het archief der Staten-Generaal aantroffen (ook hierbij meerdere stukken van Asselièrs' hand); de beide deelen, vereenigd, zouden een dergelijke dubbele verzameling vormen als in de papiers d'état et de 1'audience van Spaansche zijde aanwezig is. Voor ons komt in de verzameling betrekkelijk weinig van direct belang voor. Iemand, die de regeering van Matthias en Anjou in vollen aanvang wil bestudeeren, mag de collectie, waarvan tot nu toe alleen de eerste helft, de depêches, gebruikt werd, terwijl de andere helft, de lettres patentes, haast geheel onaangeroerd werd gelaten, zeker niet overslaan. Wel weêr gèvormduit de liassen der Spaansche audience is de verzameling: „Réconciliations des pro vinces Wallonnes" *), ten onzent een der meest bekende, o. a. door het gebruik, dat Bussemaker er voor zijne Afscheiding der Waalsche Gewesten van maakte. Zij bevat v. n. stukken over de onderhandelingen van de Spaansche regeering in de Nederlanden met de edelen (malcontenten) en'met de Staten der Waalsche gewesten; voor de Staten-Generaal komt er niet zoo heel veel in voor. Er zijn meerdere, kleinere verzamelingen, waarvan de reconciliatie het onderwerp is (o.a. met Mechelen, Groningen, Antwerpen, Brugge) 2), maar deze bevatten alleen stukken van Spaansche zijde. Een uitzondering maken nog twee kleine verzamelingen losse stukken, getiteld: pacificatión des Pays-Bas 8) 1576—1599, die behalve (door Gachard reeds uitgegeven) stukken betreffende de pacificatie ook stukken over de satisfactiën van Utrecht en Amsterdam behelzen en onder de laatste eenige, voor ons van beteekenis. Eindelijk hebben wij nog enkele der deelen uit de verzameling: Aydes et Subsides te noemen, die, grootendeels althans, ook later gevormd schijnt. Het zijn accoorden van de provinciën, acten van acceptatie van de regeering en andere, met deze materie verband houdende documenten, meestal loopende over een ruim tijdsbestek. Elke provincie heeft hierin zijne registers. Slechts enkele hiervan bevatten, bepaaldelijk uit de jaren 1576 en 1577, toen Spaansche regeering en Staten-Generaal nog zoo wat naast elkander stonden, stukken, die wij moesten gebruiken:
1) Aud. 580—585.
2) Aud. 586—590. — Evenzoo bevat Aud. 410: „Négocjations de Cologne", in den Inventaire Sommaire bij de afdeeling: Réconciliations, geplaatst, alleen stukken van Spaansche zijde. — Ook 591 („traictés de pacificatión") bestaat uit dergelijke stukken.
3) Aud. 587' en 587»; deze niet in den Inventaire Sommaire. — Er zgn nog meerdere dergelijke kleine verzamelingen, niet in den Inventaire Sommaire genoemd, dje den vagen titel hebben: „documens divers XVIe siècle". Verscheidene hiervan, die wy doorgezien hebben, bevatten niets van belang voor ons onderzoek. . . uisli ••.<



INLEIDING.
XXXIII
bep. die van Artois, Rijsel, Douay en Orchies, Doornik en het Doorniksche. J) Overigens is deze op zich zelf zeer merkwaardige verzameling, die nog weinig gebruikt is, alleen voor de financiën der Spaansche regeering (en hare voorgangster) in de Nederlanden van belang. De overige onderdeelen, die in dit archief in zijn tegenwoordigen staat aangetroffen worden, leverden voor ons niets op 2): noch de chartes dé 1'Audience noch de registres journaux de 1'Audience — om maar iets te noemen —, terwijl, naar wij reeds opmerkten, de liassen, na wat er uitgehaald is, voor ons vrijwel van belang ontbloot waren. Wij mochten, ze doorbladerende, wel vele malen de verzuchting slaken: wat is hier nog een rijke oogst voor onze geschiedenis te halen 3)!
Behalve in de papiers d'état et de 1'audience hadden wij onze gading te zoeken in de van heinde en ver bijeengekomen afdeeling der cartulaires et manuscrits 4), die het best te vergelijken is met de Aanwinsten en de Verspreide Collectiën van ons Algemeen Rijksarchief samen. Alle onderling verband ontbreekt. Wij kunnen niets doen dan opsommen, welke nummers hieruit ons materiaal vermeerderden, en houden ons — overslaande de nummers, die wij zonder baat raadpleegden — bij deze opsomming aan de volgorde van den inventaris (afd. ouvrages manuscrits):
182—184: Papiers de Henri de Bloyere, bourgmaitre de Bruxelles. Veel gebruikte verzameling, vooral voor de onderhandelingen met Anjou van beteekenis 5). Voor ons doel komen alleen deel II en deel III eeniger* mate in aanmerking.
194B : Brieven van de magistraat van Valenciennes, 1561—1583, waaronder, uit de jaren 1578 en 1579, van en aan de Staten-Oeneraal.
196B : Een deel met copieën uit de jaren 1576—1581; grootendeels ook van elders bekende stukken.
327A—D: de manuscrits d'Alegambe, welbekende, door Gachard rijkelijk benutte verzameling copieën 6) van den gedeputeerde ter Staten-,
1) Besp. Aud. 685, 754, 769.
2) Aud. 1195 (inventaire des joyaux engagés a la reine Elisabeth), beheorende tot de afdeeling: Affaires extérieures (Inventaire Sommaire, 30 vlg.) bevat nog een enkel stuk van belang.
3) Behalve deze liassen is er nog een afzonderlijke collectie, bekend als de cartons (beschreven in inv. 384 tot 388 van de tweede Sectie; cf. Inventaire Sommaire, 34). Hierin troffen wij slechts één Carton (nl. n°. 191: over Utrechtschc zaken), dat ons iets opleverde. Vrij veel van deze collectie is niet meer ter plaatse aanwezig, maar in andere collectiën overgebracht.
4) Een gedeelte hiervan, het supplement, is door Bussemaker in zijn Verslag niet gebruikt, evenmin als een niet beschreven deel dezer collectie. Beide zijn trouwens van gering belang.
5) Het zijn de 3 deelen, die Bakhuizen (Studiën en Schetsen, IV, 47), zonder den titel te noemen, aanduidt als verzameld door den heer Lammens.
C) Op verscheidene hiervan staat: Tournay, wat bewijst, dat het voor een deel copieën zijn uit de griffie, bestemd voor Doornik. Het zijn volstrekt niet uitsluitend copieën van brieven van en aan de Staten-Generaal.
111



XXXLV
INLEIDING.
Generaal namens Doornik, Louis Alegambe, heer van Bassenghien; zij is vooral belangrijk voor de jaren 1676—1579 en bevat nog enkele stukken uit 1680 en 1581.
327B : een register met eigenhandig geschreven aanteekeningen van Barthélemy Liébart, gedeputeerde van het Doorniksche *). Zij zijn te beschouwen ten deele als particuliere notulen van het ter Staten verhandelde 2) en lichten dan de notuleering van het officieele register van den griffier op verscheidene plaatsen toe; ten deele als een copie van dit laatste register s).
327°: Becueil de dépêches, instructions etc, adressées aux EstatsGénéraux ou émanées d'eux, 1583-1598. Het deel schijnt af komstig van de griffie der Staten-Generaal 4). Daar dit deel vooral voor den tijd na 1585 van belang is, behoudens wij ons een nader oordeel voor. De stukken tot 1686, die er in voorkomen, zgn ook van elders bekend.
810A : Deel met copieën van stukken uit Don Jan's tijd, waaronder enkele voor ons van beteekenis. Het is een dergelijke, maar kleinere verzameling als de manuscrits d'Alegambe en de later te noemen, op het Algemeen Rijksarchief aanwezige Acta Statuum Belgii 5).
Van de overige Belgische staatsarchieven bezochten wg die te Bergen, Brugge en Gent. Over alle drie kunnen wg kort zijn. De door ons hier geraadpleegde deelen werden vrijwel alle ook reeds door Gachard voor zijne Actes gebruikt. TeBergenis aanwezig het archief der Staten van Henegouwen en tevens dat der Staten van het Doorniksche 6). Uit het eerste komt in aanmerking een register met resolutiën van de Staten van Henegouwen uit 1578, waartusschen verscheidene stukken van en aan de Staten-Generaal zijn geïnsereerd; een register met copieën van 1516-1577, waaronder eveneens stukken betreffende de Staten-Generaal; nog een dergelijk register met copieën van 1570—1634 7). Uit het tweede een zwaar register metreso-
1) De naam staat niet in het deel, maar de hand bewijst genoeg.
2) V.n. 't eerste gedeelte, dat notulen bevat van 29 Dec. 1576 en van 23, 30 Jan., 15—22 Febr. 1577.
3) Nl. van 19-25 Febr. 1577 en van 21 April 1578-5 Oct. 1579 (dit laatste echter meer regest dan copie). ïn dit gedeelte zyn slechts enkele verschillen met het register van den gnffier.
4) Cf Actes, Intr., I, XL, n». 49. — Het daar volgende nummer: Etats Généraux tenus en 1618 et 1619, pour diseater les prétensions du Roy d'Angleterre (Cart. 327B), bevatte geene ons onbekende stukken meer, voor zoover deze ons aangingen.
5) Een onderzoek, door ons ingesteld in het archief der secrétairerie d état allemande en in het ook op de Archives Générales bewaarde archief van de Staten van Brabant (hiervan bestaat een Inventaire Sommaire) leverde voor ons doel niets op.
6) Van beide bestaat een Inventaire Sommaire. — Voor het eerste zie men nader: L. Devillers, Inventaire analytique des archives des Etats de Hainaut (Mons, 4884), 3 dln.
7) InveWaire Sommaire, resp. n°«. 405, 409 en 585 (de beide eerste bij Gachard, Actes, Introd., I, XLIII, resp. n<». 60 en 59).



INLEIDING.
XXXV
lutiën van de Staten van het Doorniksche en hiertusschen geïnsereerde stukken, 1572—1589 1). Te Brugge (dépot van West-Vlaanderen) komen voor een viertal recueils de pièces de toute nature van 1402—1646. Zij maken deel uit van het archief van het Vrije van Brugge 2), één van de vier leden van Vlaanderen. Er komen onder deze niet chronologische geordende stukken verscheidene voor, die de StatenGeneraal aangaan en waarvan wij eenige hebben kunnen gebruiken. Verder berust hier nog een pak losse stukken, meest copieën uit 1577 8), die ons op één stuk na ook van elders bekend waren. Het staatsarchief te Gent *) (van Oost-Vlaanderen) bezochten wij alleen om kennis te maken met hier aanwezige registers van resolutiën der Staten van Vlaanderen uit de jaren 1580—1583. De geïnsereerde stukkeu, die wij hierin hadden kopen aan te treffen, ontbraken wel niet geheel, maar ze waren voor ons van geen belang 6).
Wat de Belgische stadsarchieven betreft: wij bezochten die van Ieperen, Brugge, Gent en Antwerpen, Hoe de vier leden van Vlaanderen hunne copieën kregen — of zij voor alle vier gemaakt werden in de griffie dan wel elders —, weten wij niet. De vier leden 6) hadden geen vaste vergaderplaats en evenmin een permanent bureau. Wij konden ons wel overtuigen, dat copieën van dezelfde stukken voorkomen in alle drie de archieven der Vlaamsche steden en bovendien in de pas genoemde verzameling, van het Vrije afkomstig, en dat bovendien enkele aan de vier leden geadresseerde (origineele) brieven terecht zgn gekomen in de stedelijke archieven (bep. te Ieperen en Gent), waaruit
1) Inventaire Sommaire, n°. 1 (actes des assemblées des Etats; ook bij Gachard, t. a. p., n°. 61). — De rapporten van Liébart in dit archief (nos. 109) zijn grootendeels uitgegeven door Gachard (Buil. III10 en III11); de onuitgegeven gedeelten zijn voor ons zonder belang. Ook n°. 111 (journal d'un dépnté) bevat aanteekeningen van hem, maar meest over zijne verrichtingen buiten de Staten-Vergadering.
2) E. van den Bussche, Inventaire des archives de 1'état a Bruges. Section première. Franc de Bruges, 2 dln. (1881—1884). Onze recueils hierin: deel II, § XI, n«». 636—639 (ook gebruikt door Gachard: Actes, I, Introd., XLIII, n°. 58).
3) Archiefnummer: liasse du Franc 7553.
4) Hiervan alleen een ms. inv.
5) Op het staatsarchief te Antwerpen berusten nog resolutiën van den Breeden Raad, collectie der Bereyders (1579—1583) en collectie der Wij ck mees Iers (1579—1585), waarin correspondentie van de Staten-Generaal geïnsereerd. De heer Vannerus, de conservateur, berichtte ons, dat Gachard deze deelen, die vroeger te Brussel waren, zelf gebruikt had, al noemt hij ze nergens. Wij hopen de deelen later, als onze uitgave tot 1579 gevorderd zal zijn, in Den Haag op te vragen. — Noch in het dépot te Luik (zie den Inventaire Sommaire van den „conseil privé" en van de „trois états") noch in dat te Namen (zie J. Carlot, Revue des Bibl. et Arch. de Belgique, II, 214 vlg.) schijnt iets voor ons van belang voorhanden.
6) Vergaderingen hiervan kwamen in de jaren, die ons bezig houden, geregeld voor. Die van de Staten van Vlaanderen (adel en geestelijkheid en vier leden) waren zeldzaam; deze werden door den Raad van Vlaanderen bijeengeroepen (zie b.v. hierna, p. 497).



XXXVI
INLEIDING.
wij misschien mogen concludeeren, dat de stad, waar de vergadering plaats had, de voor die vergadering ingekomen stukken bewaarde. Verreweg het belangrijkste dezer depóts vormen de zeer rijke archieven van Iep eren. Wij wisten het vóór ons bezoek wel, dat hier een zeer groote voorraad copieën bewaard werd. Maar wij hadden gemeend, dat na de talrijke publicatiën van I. L. A. Diegerick, na de oogst, die P. L. Muller en A. Diegerick er hadden uit gehaald, na de stukken, die Gachard er in vermeldde, er niet meer zoo heel veel zou overblijven. Het bleek een — gelukkige —vergissing! Nu wij deze verzameling goed kennen, aarzelen wij niet te verklaren, dat hier voor ons onderwerp verreweg de grootste hoeveelheid aangetroffen wordt. Al deze stukken met elkander (copieën en meerdere orgineele brieven, zoo aan de magistraat van Ieperen als aan de vier leden) zouden, althans voor de jaren 1576—1578 (van 1579 af wordt de hoeveelheid steeds minder), ten naasten bij het geheele archief der Staten-Generaal compleet kunnen maken. In den tegenwoordigen toestand is de verzameling in haar geheel niet gemakkelijk te overzien. Zij is door Diegerick op dezelfde wijze behandeld als die van de liassen der Audience door Gachard en dus nu, vrijwel geheel, naar onderwerpen geclassificeerd *). Voor ons maakte dit het werk veel gemakkelijker, te meer, omdat Diegerick op de meeste pakketten had aangeteekend, wat er van uitgegeven was, en zelfs, welk gedeelte wel en welk gedeelte niet in de Actes van Gachard 2) gebruikt was. Alweêr: uit archivalisch oogpunt hoogst bedenkelijk, maar voor den onderzoeker (althans in ons geval!) aangenaam. Hoe veel wij aan deze verzameling nog hebben kunnen ontleenen, de noten in dit deel zullen het uitwijzen. Wij mogen van dit archief geen afscheid nemen zonder den wensch uit te spreken, dat het den heer De Sagher, die er reeds zoo veel verdienstelqk werk verrichtte, moge gegeven zijn er een inrichting aan te geven, waardoor de rijkdom van het dépot geheel tot zijn recht komt 3); maar het personeel, bestaande uit den heer De Sagher alleen, mocht dan wel vertiendubbeld
1) Zie de opnoeming der pakketten bij E. de Sagher, Notice des Archives Commnnales d'Ypres (ïpres, 1898), 227 vlg. Wij citeeren niet naar deze pakketten zelf, maar naar de portefeuilles, waarin ze nu zijn ondergebracht.
2) Gachard heeft uit dit archief eerst na de voltooiing van zijn eerste deel in belangrijke mate geput. .
3) Wij dienen er op te wijzen, dat er op dit. archief bij ons bezoek ook nog met of slecht geordende gedeelten waren, waardoor het mogehjk is, dal een en ander aan onze aandacht is ontgaan. Zoo was er een collectie „mortuaire Diegerick" (een verzameling, na den dood van A. Diegerick uit Gent teruggekomen), die wij -slechts zeer globaal hebben kunnen raadplegen. De heer De Sagher, die bij ons bezoek zich reeds zoo veel moeite gegeven had, heeft ons nog meer aan zich verplicht door na ons bezoek verder in enkele richtingen te zoeken; dit echter zonder resultaat.



INLEIDING.
XXXVII
worden. Ook het stadsarchief van Gent 1) behelsde voor ons een belangrijke hoeveelheid documenten: vooreerst in enkele uit de statige rij van registers 2) met copieën van stukken van onderscheiden aard, dan inde verzameling der ontvangen brieven (waaronder ook verscheidene aan de Staten van Vlaanderen) — beide ook reeds aan Gachard bekend, al heeft hij — naar zijn gewoonte — geen van beide tot den bodem geleegd 8). Ten slotte is hier onder de registers met resolutiën van de Staten van Vlaanderen één deel, waarin eenige geïnsereerde stukken (brieven aan de vier leden uit 1579), die ons goed te pas kwamen Een dergelijk deel met resolutiën van de Staten van Vlaanderen, waarin eveneens eenige geïnsereerde stukken van belang uit 1580 en 1581, troffen wij aan op het stadsarchief van Brugge 4). Hier waren verder van beteekenis twee registers met copieën, die Gachard ook reeds gebruikte 5). Een portefeuille met losse stukken, getiteld: Etats-Généraux 1555—1600, leverde slechts een paar documenten, die ons van eenigen dienst konden wezen. Veel minder goed voorzien dan de Vlaamsche zijn de Brabantsche stadsarchieven 6), althans voor ons onderwerp. Alleen Antwerpen bewaart een verzameling copieën, die v.n. uit einde 1577 en uit 1578 zijn en waarvan die uit 1577 haast uitsluitend op de ontvangst en de aanstelling van Matthias als landvoogd betrekking hebben. Verder troffen wij hier in de correspondentie der magistraat een paar brieven van en aan de Staten-Generaal aan uit 1578 en 1579. Deze stukken waren aan Gachard onbekend gebleven of althans door hem niet gebruikt 7).
1) V. van der Haeghen, Inventaire des arcbives de la ville de Gand (Gand, 1896).
2) Die genummerd X, Y, Z (op deze registers, waarin de stukken niet chronologisch voorkomen, is een chronologische ms.- tabel, die tevens als regesten-1 ijst kan beschouwd worden) en het register betreffende de teruggave der privilegiën en de gevangenneming van Aerschot in 1577 (cf. Actes, I, Introd., XLIV, nos. 64—67; verder Van der Haeghen, 49 en 32).
3) Onder de andere collectiën was niet veel, dat voor ons in aanmerking kwam (zoo in dè Corresp. de Guill. le Taciturne, Pacificatión de Gahd, Paix de religion, Union d'ütrecht, — Van der Haeghen, 30 en 33). Wij vestigen nog de aandacht op een copie van het register van den griffier (inv., p. 5), dat loopt van 1 Oct.—45 Dec. 1576; stellig een der oudste copieën van het register en waarschijnlijk voor Gent bestemd.
4) Het is opmerkelijk, dat in de exemplaren der resolutiën van deze Staten (die ons overal onvolledig toeschenen) in verschillende archieven volstrekt niet dezelfde geïnsereerde stukken staan. In het bedoelde deel te Brugge, loopende van 1580—1582, komen er 892 voor (de meeste uit einfle'1581, v.n. afkomstig van den landraad). In een ander deel, loopende van 1580—1583 (in hetzelfde archief) ontbreken ze. In dat te Gent (Staatsarchief, zie hiervóór, p. XXXV) wel geïnsereerde stukken, maar andere! — Een copie-deel van deze resolutiën van 1580—1583 ook ter Koninklijke Bibliotheek in Den Haag (hs. 132 A 16).
5) WiUenboeck C en D (Actes, I, Introd., XLIII, no». 62—63).
6) Voor Mechelen verzekerde ons de heer H. Diericx, archivaris' der stad, dat alle voor ons in aanmerking komende stukken geanalyseerd zgn in: P. J. van Doren, Inventaire des archives de la ville de Malines (Malines—1865), 4 dln. Zoo noodig zouden wij van deze stukken copieën kunnen vragen, waartoe wij tot nu toé geen aanleiding vonden.
7) Te Brussel noch te Leuven was blijkens ingewonnen inlichtingen iets van belang.—



XXXVIII
INLEIDING.
Wij komen in Nederland terug en vermelden nu allereerst, dat wij in het Huisarchief, waar wij door de goedgunstige beschikking van H. M. de Koningin toegang hadden, behalve eenige orgineele brieven van en aan Oranje, eenige copieën van stukken van de StatenGeneraal mochten aantreffen; evenzoo een paar origineele brieven van Jan van Nassau uit 1579.
Over het Algemeen Rijksarchief spraken wij reeds, voor zoover het archief der Staten-Generaal aangaat. Er valt hier verder nog te spreken over enkele Aanwinsten en enkele nummers uit de Verspreide Oollectiën. Wij laten er een opsomming van volgen^ zooals wij deden met de Gartulaires et manuscrits van de Archives Générales:
Aanwinsten 1826, n°. 18 (3 dln.), de zoogenaamde Acta Statuum Belgii (aangekocht uit de collectie-Musschenbroek). Deze verzameling bevat grootendeels copieën van 1576—1579, in den tijd zelf gemaakt, en deze voor een deel afkomstig uit de griffie van de Staten-Generaal. Wij onderschrijven de meening van Gachard, dat zij zeer waarschijnlijk heeft toebehoord aan het kapittel van St. Bavo te Gent *); de uit de griffie afkomstige copieën zouden dan misschien die zijn, die werden gemaakt voor de geestelijkheid van Vlaanderen.
Aanwinsten 1833, n°. 84 (hss. Jac. Koning). Een kleine verzameling losse copieën uit 1577—1580, grootendeels uit den tijd zelf; herkomst onbekend.
Aanwinsten 1860, n°. 178 (hss. Van Voorst). Een deel met stukken van zeer verscheiden aard, waaronder ook meerdere copieën van stukken betreffende de Staten-Generaal, de meeste uit de jaren 1576—1578. Er komen meerdere origineele brieven in voor, v.n. van Jörgen Voet, aan graaf Willem van den Berg. Of het deel uit diens archief afkomstig is 2)?
Verder troffen wij nog enkele weinige stukken aan in de Aanwinsten 1832 (Gérard), 1895 (Van de Spiegel) en 1906 (n°. XLIII, 4-8), die voor ons belang hadden en waarvan wij gebruik konden maken. De hier en daar in de Aanwinsten voorkomende copieën, die ons reeds van elders bekend waren, behoeven wij hier niet te noemen.
Van de Verspreide Oollectiën leverden ons alleen kamer 10, lijst 1, n°. 31—33, en kamer 11, lijst 13, n°. 36, een geringe oogst op voor het
Evenmin te Doornik (zie A. Hocquet, Inventaire analytique des archives de la ville de Tournay) en te Mons (L. Devillers, Inventaire analytique des archives de la ville de Mons, 1882—1896, 3 dln ).
1) Actes, I, Introd., IX; cf. echter Bakhuizen van den Brink, Overzicht van het Nederlandsen Rijksarchief, 117. De collectie bevat volstrekt niet uitsluitend stukken betreffende de Staten-Generaal.
2) Cf. Actes, I, Introd., X. — Behalve de origineele brieven aan Van den Berg ook enkele aan Seino van Dordt.



INLEIDING.
XXXIX
jaar 1577. Het is bij de weinig bevredigende wijze, waarop een deel dezer verzameling1) beschreven is, trouwens wel moeilijk met eenige zekerheid te zeggen, of men alles gezien heeft, wat van belang zou kunnen zgn.
Het ook op het Algemeen Rijksarchief berustende archief der Staten van Holland was voor ons van zeer weinig belang. In het archief van Paulus Buys, dat zeer slecht bewaard is, vonden wij niets. In dat van Oldenbarnevelt is een vrij groot aantal stukken van vóór 1585, waarvan wij een enkel konden gebruiken. Het archief van den R aad van State begint — enkele registers met resolutiën, die in 1581 (landraad beoosten Maze) 2) aanvangen, daargelaten — pas in lateren tijd.
De Rijksarchieven in de provinciën hebben —op die van Limburg en Drente na — alle hun min of meer belangrijke bijdragen voor onzen arbeid geleverd. Boven aan in rijkdom van voor ons belangrijke stukken staat het dèpöt in Utrecht, het eenige tevens, dat wij niet persoonlijk bezochten, omdat de beheerder zich welwillend belastte met de aanwijzing en opzending der voor ons in aanmerking komende portefeuilles uit de reeds geheel geordende verzameling van het Statenarchief. Het zijn losse stukken, verdeeld in: origineele brieven van de Staten-Greneraal; stukken, uitgaande van de Staten-Generaal; afschriften van nouvelles, ingekomen bij de Staten-Generaal; afschriften van bij de Staten-Generaal ingekomen stukken; vertalingen voor de Staten van Utrecht van de hun door hunne gecommitteerden gezonden stukken, alles van 1576—1585. Verder raadpleegden wij ook met vrucht eenige portefeuilles uit de papieren, nagelaten door Floris Heermale en door Floris Thin. Niet veel minder rijk is het Staten-archief in het dépot in Zeeland, waar het meerendeel onzer stukken in de welbekende, immers reeds door Van de Spiegel gebruikte registers van oude acten A, B, 0 en D 3) voorkomt, althans voor de jaren 1576—1578. Losse stukken troffen wij hier aan in de relatieven tot de Notulen van Staten en Raden, die eerst van 1580 af van beteekenis voor ons werden. Ook gaven de losse stukken uit de eveneens hier bewaarde papieren van Jan van de Warcke eenige belangrijke bijdragen, v.n. voor 1578 4). Als curiosum noteeren wij, dat onder de .papieren van dezen pensionaris van Middel-
1) Wij mogen met vreugde mededeelen, dat de zonderlinge verzameling bestemd is opgelost te worden, en dat hiertoe reeds voorbereidende werkzaamheden verricht worden.
2) Het register van de resolutiën van den landraad bewesten Maze, ook in 1581 beginnend, berust in Aanwinsten 1864 (hss. Rethaan Maearé).
3) Nu ras. inv., resp. n«". 820, 821, 8, 822 (het laatste voor mij van geen belang).
4) Een paar stukken gaven ook de brieven, ingekomen bij de Brabantsche gedeputeerden -ter Generaliteit, bij de Staten-Generaal en bij den Prins van Oranje 1574—1582 (Varia 14*; hss. 242).



XL
INLEIDING.
burg, die in de resolutiën der Staten-Generaal meermalen genoemd wordt en blijkbaar een niet onbelangrijke rol speelde, zelfs enkele origineele brieven, aan de Staten-Generaal geadresseerd, voorkomen. Dit geeft eenige vingerwijzing voor bet verloren raken van de losse stukken uit het Staten-archief zelf, waarvan wij boven gewaagden. Ten slotte hebben wij hier nog de registers der Staten-resolutiën te vermelden, die — ook eerst van 1580 af — voor ons hunne beteekenis krijgen om de geïnsereerde stukken, die men er in vindt *), en een paar in het archief van de Rekenkamer gevonden deelen 2), waarin stukken van zeer verschillenden aard, onder welke een en ander, dat wij goed konden gebruiken. Het in algemeen zin uitermate rijke Geldersche dépot bevat ook verscheiden documenten, die wij noodig hadden. Een eigenlijk Staten-archief is hier niet; wij hadden hier te maken met de archieven van het Hof en van de Rekenkamer 3). In deze beide kwamen voor ons in aanmerking: de boeken van landzaken A, B, D en E 4); de diverse landzaken ten tijde van Karei V en Philips II (3 dln.); de Tomus van de handelingen van Jan van Nassau (4 dln.; deel 2 is verloren); landdagsrecessen van 1576 af, waarin meerdere geïnsereerde stukken; de correspondentie van het Hof; op de laatstgenoemde verzameling na, die van zeer groote waarde is, al leverde ze ons weinig op —, alle geregistreerde stukken. Bij het nadere onderzoek bleken alleen register E der boeken van landzaken, deel 3 der diverse landzaken, deel 1 en 4 der handelingen van Jan van Nassau, het deel der landdagsrecessen van 1576—1583 een en ander van waarde voor ons te hebben^ De reeds in de 18" eeuw door P. Bondam's Onuitgegeven Stukken 5) bekend geworden collectie Van Heil (5 dln.) konden wij grootendeels ter zijde laten, omdat de stukken zelf, waarnaar Van Heil zijne tallooze copieën vervaardigd had, ons ook ter beschikking stonden — op eenige weinige na uit een viertal registers van het gemeente-archief van Zutphen, die hier niet meer aanwezig zijn 6). E r i e s 1 a n d's dépot vermeerderde onzen voorraad met verscheidene losse stukken (meest copieën; enkele origineelen van brieven aan de
1) Zij zijn, naar men weet, van 1587 af gedrukt. Er zijn van 1580—1586 twee deelen, waarvan één deel in het archief van Tholen berust. Een uitgave er van door dr. Heeringa is in voorbereiding. — De resolutiën van Staten en Raden van vóór 1580 (ms. inv., 1 vlg.) zijn voor ons zonder direct belang.
2) N°. A 508 en het 10» copulaatboek.
3) Noch de gedrukte inventaris van het eerste van P. Nijhoff (1856) noch de ms. inventaris van de tweede van I. A. Nyhoff geeft den tegenwoordigen toestand juist weer.
4) Hiervan een latere copie ter Koninklijke Bibliotheek in Den Haag (hss. 78 A 6).
5) Zie deel I, Inl., XIV vlg.
6) Onder de losse stukken, opgesomd in den ms. inventaris van de Rekenkamer van I. A. Nyhoff, trof ik slechts een enkel stuk uit 1583 aan van eenig belang; in wat er over is van de in den ms. inventaris van Van Spaen beschreven collectie van het Hof, niets.



INLEIDING.
XLI
Staten van het gewest en minuten van uitgaande brieven), die ten deele in het Staten-archief worden aangetroffen, ten deele in de verzameling, afkomstig van S. A. Gabbema, landshistorieschrijver van Friesland (1659—1688), die in 1911 in het bezit van het Rijksarchief te Leeuwarden kwam; de door ons hieruit bedoelde stukken zijn ongetwijfeld oorspronkelijk uit het Staten-archief van dit gewest afkomstig 1). Er is door Schwartzènberg, die zich in zijn Charterboek allerminst tot Charters bepaalde, van deze stukken een tamelijk ruim gebruik gemaakt. Ook in de registers der resolutiën van de Staten van Friesland troffen wij eenige geïnsereerde stukken aan, die niet zonder beteekenis waren 2). In het dépot van Overijsel moesten wij ons tevreden stellen met enkele geïnsereerde stukken in de registers der resolutiën der Staten van dit gewest en één brief van deze laatsten aan de Staten-Generaal uit 1584 3). Te Groningen bestaat vóór 1594 geen Staten-archief 4). Wij hadden hier te maken met het Ommelander-archief, dat geheel in het rijksdépöt, en met het stads-archief, dat ten deele hier, ten deele op het stadhuis bewaard werd. In de groote „Verzameling van Stukken", bestaande uit ingebonden deelen (die men nu uit elkander heeft gehaald), vond men van beide soorten. Het grootste gedeelte der documenten, voor ons belang (copieën; enkele origineelen van inkomende en minuten van uitgaande stukken) wordt ook opgenoemd in het bekende register-Feith 5). De verzameling in het archief van de stad (dit begrijpelijkerwijs slechts tot 1580) is van dergelijken aard als die in het Ommelander-archief. Bizondere waarde heeft in het eerste het register van den stadssyndicus Johan de Goude, waarin een vrij groot aantal copieën van brieven van de Staten-Generaal aan de stad en van haar aan de Staten zijn geregistreerd 6); in het laatste een nog onbekend protocol van de Ommelander gedeputeerden ter Staten-Generaal in 1579. Het dépot te 's-Hertogenbos ch ten slotte is alleen hierom van belang, omdat een 4-tal registers „van den doleantiën ende dachten der Staten van Brabant metten provisiën, daerop verworven", oorspronkelijk afkomstig uit het archief
1) Bep. in de afdeelingen C, D, F en G van den inventaris hiervan (Verslagen van 's Rijks Oude Archieven, 1912). — Van het Staten-archief zelf bestaat hier nog alleen een ms. chronologische regestenlij8t.
2) Bep. in de copie, die 1577 begint. De origineelen van deze registers zijn verloren.
3) De registers beginnen 1578. — Het Staten-archief in dit dépot is beschreven in den ms. inventaris, waarin de inhoud van het heele dépot wordt opgenoemd.
4) De enkele stukken van vóór 1594, die tot dit archief gebracht zgn, waren voor rag' zonder waarde. Evenmin vond ik iets van belang in het archief der Hoofdmannenkamer.
5) Voor zoover mogelijk verwijzen wij hiernaar in onze aanhalingen.
6) Een enkele brief van de stad aan de Staten int 1579 in de registers van uitgaande missives van Alting en Julsing 1561—1607 (3 dln.).



XLII
INLEIDING.
der Staten van Brabant en in 1826 voor het Algemeen Rijksarchief aangekocht 1), aan dit dépot zijn afgestaan. Deze registers, die meerdere copieën van stukken van de Staten-Greneraal behelzen, behooren in dit dépot niet thuis.
Van de Nederlandsche gemeente-archieven trokken die in Gelderland en Overijsel ons het meest aan. In deze beide gewesten deed zich hetzelfde geval voor als in Vlaanderen. De Staten-vergadering (resp. landdag of vergadering van ridderschap en steden genoemd) had geen vaste vergaderplaats. De archieven van de meeste der steden, waar zij beurtelings bijeenkwamen, bevatten inderdaad ook hier meerdere stukken, die eigenlijk deel moesten uitmaken van het Staten-archief. In Gelderland treft men bovendien in de steden, waar de Staten der kwartieren plachten bijeen te komen, restes van de archieven van deze vergaderingen aan, natuurlijk niet afzonderlijk, maar vermengd met het archief der stad zelf. Moesten wij een prijs uitreiken aan de stad, die haar archief het best bewaard heeft, wij aarzelden niet Arnhem 2) te bekransen. Registers van landdags- en kwartiers-recessen 3) (bijeengevoegd) van 1576 af met tal van geïnsereerde stukken, 6 registers van landzaken A, B1, B2, 0, D en E van 1578—1586 (waarin ook kwartiersrecessen), de uitgaande en inkomende brieven (diversen UI en deel X en vlg.; hieronder ook aan de Staten van Gelre) geven een rijkdom, die herinneren aan dien van Gent; zij leverden ook ons vrij wat op. Ook Zutphen 4) was éénmaal rijk, maar is het nu niet meer — wij bedoelen altijd voor het onderwerp, dat ons bezig hield. Er zijn, behalve enkele losse stukken, 2 bij elkander aansluitende ingebonden deelen, waarin landdags- en kwartierrecessen en verder ettelijke copieën van bij den Zutphenschen kwartierdag of den Gelderschen landdag ingekomen stukken, bep. ook uitgaande van de Staten-Generaal; ook eenige origineele brieven van dezen. Voor een belangrijk gedeelte zijn dit stukken, die gediend hebben als bijlagen van het rapport der eerste Geldersche deputatie ter Staten-
1) Het zgn reg. 2. 3, 4 en 5; het eerste loopt over 1574—1575, de drie andere resp. over 1576, 1577, 1578 (tot 13 Mei). De titel van alle is niet geheel dezelfde; wij namen die van reg. 3. — Zij zijn afkomstig uit de collectie Musschenbroek (cf. Bakhuizen van den Brink, t. a. p., 118; Actes, I, Introd., XLV, n°. 76). Een copio van deze registers trof ik aan in A. G., Cart. 333A (hierbij ook register I van 1566—1574). Dat de registers te Den Bosch de origineelen zijn, blijkt hieruit, dat verscheidene copieën er in gewaarmerkt zijn door Weellemans, als griffier der Staten van Brabant.
2) Er is een gedrukte inventaris van P. Nijhoff (1864).
3) Het zgn deze deelen, die P. Bondam veelvuldig citeert als „Boeeken van landsaecken der stadt Arnhem"..
4) Er is een tijdrekenkundig register van alle oorkonden in dit archief van mr. R. W. Tadama (1854).



INLEIDING.
XLIII
Generaal, dat zelf ook in het tweede onzer deelen (fol. 209 vlg.) voorkomt1). Nijmegen 2) bezit onder de ingekomen stukken, die hier voor onzen tijd naar onderwerpen verdeeld zijn, behalve copieën ook enkele origineele brieven van de Staten-Generaal aan de Staten van Gelre; de voorraad is echter niet groot. Onder de Geldersche gemeente-archieven komt verdèr dat te Harderwijk nog voor ons in aanmerking van wege een zeker aantal hier bewaarde . copieën 3). Het kwartier van Roermond hebben wij onbezocht gelaten. De opnoeming der in de archieven van Roermond en Venlo aanwezige stukken in de er van bestaande beschrijvingen 4) bewees ons voldoende, dat een bezoek hier niet loonend zou kannen zijn. In Overijsel wedijveren Deventer en Kampen in beteekenis voor ons. De reiseboecken in het archief der eerste stad 5) correspondeerende met de dagvaartboeken in dat der tweede 6), — beide bevattende de resolutiën van ridderschap en steden met geïnsereerde stukken, maar deze niet geheel dezelfde —, de brieven van Berend van Winssem (1577—1578) en de ingekomen brieven te Deventer (waaronder origineelen van de Staten-Generaal aan de Staten van Overijsel), verschillende verzamelingen over bepaalde onderwerpen in beide archieven 7), de minuten van uitgaande brieven te Kampen leverden ons op allerlei punten gewenschte aanvullingen. Zwolle 8) legt het hier bij de beide andere IJsel-steden verre af. Slechts enkele origineele brieven van de Staten-Generaal aan de stad zelve vormden hier onze oogst 9).
Van de gemeente-archieven in andere provinciën raadpleegden wij nog met vrucht: Groningen, waarover reeds werd gehandeld; Middelburg 10), waar enkele ingekomen stukken van eenige beteekenis
1) Gedrukt bij Bondam, I, 299 vlg. — Van Heil (hiervóór, p. XL) heeft deze 2 deelen druk gebruikt. Hij noemt ze A. De door hem uit dit archief geciteerde deelen B, C, I) en li trof ik niet meer aan.
2) Gedrukte inventaris van P. NijholT (1864).
3) Opsomming door mr. G. A. de Meester in Kronyk, XIX, 175 vlg. De ms. inventaris (of liever regesten-lijst) geeft tot 1584 niets meer dan deze opsomming. —De ms. inventarissen van enkele andere Geldersche archieven, die ik op het R. A. te Arnhem kon raadplegen, overtuigden mij, dat ik deze ter zijde kon laten. Evenzoo de archieven van Haltem en Doesburg (gedrukte inventarissen van P. Nijhoff, resp. 1854 en 1865).
4) Voor Roermond van J. B. Sivré in verschillende afleveringen, gevoegd als bijlagen bij het gemeente-verslag van 1868 en volgende jaren. — Voor Venlo van Franquinet (Maastricht, 1872).
5) Hiervan een gedrukte inventaris (1870).
6) Hiervan het gedrukte register van charters en bescheiden, waarvan deel III (1864) en IV (1875) voor ons in aanmerking kwamen.
7) Te Deventer vat ik hieronder ook samen de weinig geordende collectie: Varia, Middeleeuwsch Archief, die men enkele malen geciteerd zal vinden (in dit deel nog niet).
8) Hiervan een ms. inventaris van jhr. mr. Th. van Riemsdijk.
9) Bep. in n°. 176 van den ms. inventaris; ook n°. 156 bleek van eenig belang.
10) Gedrukte inventaris van mr. J. H. de Stoppelaar (1883). — De Inl., p. XXXII, 52, genoemde punten van beschrijving, nl. van wat ter „Generaliteit" behandeld zou worden, betreffen alleen de Zeeuwsche Staten.



XLIV
INLEIDING.
zijn; Den Bosch. waar even geringe rijkdom van stukken voor ons moest geconstateerd worden als in de archieven der steden van Belgisch Brabant: wij troffen er slechts enkele copieën aan, die wij ook van elders reeds kenden. Hetzelfde geldt van Leeuwarden 2j. In Holland, waar wij de meeste gemeente-archieven door een vroeger onderzoek uit eigen aanschouwing reeds kenden en waar wij dus onze keuze gemakkelijk konden doen, waren alleen de archieven van Leiden, Gfouda, Alkmaar, Hoorn en Medemblik 3) van eenig belang. Het in deze archieven door ons onderzoek geconstateerde feit, dat er copieën van stukken van de Staten-Generaal in berusten — te Leiden ook geïnsereerd in de vroedschapsresolutiën —, die duè waarschijnlijk in de secretarie van de Staten van Holland gemaakt zijn, is op zich zelf al niet zonder beteekenis. Amsterdam leverde ons voor den tijd, dat het nog aan Spaansche zijde stond, een paar brieven van burgemeesteren in het ook reeds door Ter Gouw in zijne Geschiedenis van Amsterdam benutte minuutboeck 1577—1578.
Van bibliotheken 4) kwam ons alleen de Bibliothèque Royale te Brussel met haren rijken voorraad te hulp. Wij laten een opnoeming volgen der hier door ons geraadpleegde handschriften 5), waarvan de meeste ook reeds aan Gachard bekend waren:
ms. 19298: Recueil de documens concernans 1'histoire politique de la Belgique de 1576 a 1580. Behalve een aantal copieën uit den tijd zelf treft men in dit deel verschillende origineele brieven aan de Staten van Zeeland aan, bep. van Jan van de Warcke als gedeputeerde ter StatenGeneraal, v.n. uit 1578. De herkomst van dit deel schijnt ons niet twijfelachtig 6). Hoe het uit Zeeland verdwenen is, kunnen wij echter niet verklaren.
ms. 7223 en 7199: twee bij elkander aansluitende deelen met copieën uit lateren tijd, v.n. van 1576—1578 (zie Actes, Introd. I, XLI) 7). Het is opmerkelijk, dat al de copieën van 1576 in ms. 7223 ook in ms. 19298 voorkomen, zoodat men geneigd wordt aan te nemen, dat de copiïst
1) Gedrukte inventaris door mr. B. A. van Zuylen jr. (1860).
2) Gedrukte inventaris van Singels (1893).
3) Van deze beide archieven bestaan nu ms. inventarissen, gemaakt op het B. A. te Haarlem.
4) Te Leiden waren alleen in de verzameling-Vulcanius een paar stukken van eenig belang. — Ter Koninklijke Bibliotheek in Den Haag hadden wij alleen de hiervóór (p. XXIV, noot 1, p. XXXVII, noot 4, en p. XL, noot 4) genoemde copieën te signaleeren.
5) Zie hierover in hét algemeen den Catalogus van pater Van den Gheyn, bep. deel VII en VIII (1907). — De omschrijving van den inhoud laat, althans wat de door ons geraadpleegde mss. betreft, in dezen Catalogus vrij wat te wenschen over.
6) Het werd — blijkens een aanteekening voorin — in 1842 gekocht te Gent van madame la veuve Parmentier.
7) Ms. 9238 en 15901 bevatten, naar Gachard, t. a. p-, reeds mededeelt, copieën uit ms. 7223.



INLEIDING.
XLV
van 7223 ze hieruit heeft overgenomen; voor 1577 en 157$ gijn de deelen verschillend.
ms. 5884—5925 en ms. 16123—1131 (Actes, t.a.p.) bevatten beide ook onderscheiden copieën uit lateren tijd van voor ons in aanmerking komende stukken. Men zal ze echter door ons niet geciteerd vinden, omdat wij deze allen ook van elders — en beter — kenden.
ms. 12938—12940 (Actes, t.a p.). Dit deel ontleent zijne waarde hieraan, dat er de origineele correspondentie van de deputatie der StatenGeneraal op het vredescongres te Keulen van 1579 (brieven aan en van hen — deze als minuut) in voorkomt benevens hun verbaal. Men zou het in het archief der Staten-Generaal eerder verwachten dan ter plaatse, waar het nu is. De inhoud is grootendeels ook van elders bekend.
Onder meerdere andere handschriften, die wij doorgingen, leverde verder nog alleen ms. 13601 een paar stukken van eenige beteekenis J).
Een enkel woord nu nog over de verzamelingen in Frankrijk, Engeland en Spanje, waarover wij reeds mededeelden, dat we ze niet zelf bezochten 2). De verzameling copieën in Frankrijk, in de Bibliotheque Nationale (fonds francais) aanwezig, was reeds door Sirtema van Grovestins, Stratenus, S. Muller Fz. onder handen genomen 8) en voor een belangrijk deel gecopiëerd. De copieën der beide eerstgenoemden, ten Rijksarchieve berustend 4), leverden voor ons eigen onderzoek niets van wezenlijk belang meer op. Waarom dan nog zelf naar Parijs-te trekken, hoe verlokkelijk de reis ware? De copieën te Londen in de Flanders Correspondence, door Gachard reeds gebruikt naar door Ernst van Bruyssel 5) gemaakte aanteekeningen, zijn sedert benut voor den Calendar of State Papers, Foreign Series 6); wij vonden hier slechts een heel enkel stuk in, dat wij niet kenden. Te Simancas hadden noch Gachard
1) Een collectie (3 dln.) uit de bibliotheek van de Belgische Chambre des Représeotants, door Gachard nog gebruikt (Introd., I, XLII), is sedert verbrand. De alleen hierin voorkomende stukken kennen wij dus alleen uit Gachard's regesten.
2) In Frankrijk niet die van Lille (Rijsel) en Arras (Alrecht), waar Gachard (Actes, I, Introd., XLVI) niet veel gevonden had. Wij hadden ten opzichte van deze archieven dergelijke plannen als ten opzichte van Mechelen (hiervóór, p. XXXVII, noot 6), maar hebben deze om den oorlogstoestand niet kunnen uitvoeren, liet waren tot dusverre slechts een paar stukken, waarvan wij geen copieën machtig konden worden en waarvoor wij dus alleen naar Gachard's regesten kunnen verwijzen.
3) Cf. Anjou, | VI.
4) Resp. Aanw. 1830, n°. 8, en 1842 (9 doozen). — Later werden dezelfde stukken, voor een deel, nog weer eens opgesomd in het Verslag — naar Archivalia te Parijs — van G. Busken Huet en d*. J. S. van Veen ('sGrav., Nijhoff, 1899).
5) Zie Buil. 1860 en 1861; cf. Actes, 53, noot. Dat men met deze aanteekeningen wat voorzichtig moet zgn, leert het voorbeeld hierna, p. 293, noot 2.
6) Voor de jaren 1576 en volgende.



XLVI
INLEIDING.
noch Bussemaker *) bepaalde oollectiën, voor ons onderzoek van belang, aangewezen. Trouwens, zij zouden al van zeer groote beteekenis hebben moeten zijn, hadden wij er de kosten van een verre reis aan durven wagen. Het aantal stukken immers, door ons op en buiten Gachard's voetspoor verzameld, is zoo groot geworden, dat wij eigenlijk niet konden verwachten ergens nog veel nieuws te zullen ontdekken 2).
Ten slotte een opmerking van algemeenen aard. Van de door ons gezochte stukken vonden wij natuurlijk dikwijls meer dan één exemplaar. Was het er, dan namen wij het origineel. Was dit er niet, dan de copie uit den tijd zelf en — bij aanwezigheid van meerdere exemplaren — de hiervan ons het best lijkende. Alleen bij afwezigheid van copieën uit den tijd zelf, behielpen wij ons met latere copieën. Omdat het aantal copieën verreweg overwegend was, meenden wij in onze eerste deelen te kunnen volstaan met aan te geven, waar wij een origineel of een minuut ter beschikking hadden. Vindt men dus bij een stuk een archiefverwijzing zonder meer, dan heeft men met een stuk te doen, waarvan wij alleen een copie kennen 8).
Om verder ons werk ten dezen zooveel mogelijk te doen aansluiten bij dat van Gachard en de vergelijking van beide te vergemakkelijken, noemen wij van de door ons gebruikte stukken, voor zoover deze in Gachard's lijst voorkomen, altijd eerst het nummer hiervan (dus Actes, n0.), waarna wij dan onze, meermalen van Gachard afwijkende verwijzing naar het archief-dépot of het gedrukte werk, waaraan wij het stuk ontleenden, laten volgen.
1) Resp. in Corresp. de Philippe II, I, Introd., en Bussemaker, Verslag, 90 vlg. — In zijn Lettre a MM. les questeurs de la Chambre des Représentans sur les documents concernant les anciennes assemblées nationales de la Belgique, qui existent dans les archives de Simancas et dans les bibliothèques de Madrid (Bruxelles, 1845), signaleert Gachard (p. 8) slechts in het algemeen de aanwezigheid van „beaucoup d'actes traduits en espagnol, et un petit nombre de pièces originales" (wat trouwens geheel natuurlijk is!;. Maar noch Bussemaker in zijn Overzicht van voor Nederland belangrijke stukken uit de Documentos ineditos (Bijdr. Vad. Gesch. en Oudb. III9, 352) noch Petit in zijn Repertorium van tijdschriftartikelen, waarin de voor onze geschiedenis in aanmerking komende stukken uit de Documentos ook worden opgenoemd, wijzen eenig stuk voor ons van belang aan.
2) Wel zullen natuurlijk hier en daar enkele copieën worden aangetroffen, die ons onbekend bleven. Nog pas leverde Brom, Archivalia, 111, 494, ons een tot dusverre onbekende brief van de Staten-Generaal uit 1577.
3) Bij in de resolutiën vermelde inkomende of uitgaande stukken, die ons onbekend gebleven zijn, vindt men in het geheel geen verwijzing. Natuurlijk vindt men inkomende stukken, die in de resolutiën niet vermeld worden, gewoonlijk- ook niet in onze uitgave genoemd.



INLEIDING.
XLVII
m. BELGISCHE PLANNEN. — DE BIJEENROEPLNG DER STATEN-GENERAAL IN 1676.
Niemand zal van ons mogen vergen, dat wij in deze Inleiding een geschiedenis schrijven van de Staten-Greneraal van vóór 1576 1). Die geschiedenis is nog ongeschreven en zal dit moeten blijven, zoolang men niet een behoorlijke verzameling van stukken betreffende de oudste vergaderingen — die van 1463—1574 — bezit. Wel heeft men er recht op, dat wij verklaren, waarom wij zelf pas in 1576 beginnen. Dit geschiedt vooreerst, omdat de Staten-Generaal van vóór 1576 van veel meer belang zijn voor Zuid- dan voor Noord-Nederland, waarvan tot genoemd jaar toe alleen Holland en Zeeland, in den laatsten tijd ook Utrecht, geregeld werden opgeroepen. Vervolgens — en deze tweede reden is afdoende —, omdat ongeveer tegelijk met onze plannen van uitgave dergelijke plannen in België ontstonden. Het was in 1905, bij gelegenheid van de herdenking van het 75-jarig onafhankelijk bestaan van België, dat prof. Pirenne in de Commission royale d'histoire voorstelde bij de regeering pogingen te doen tot het hervatten van Gachard's onderneming aangaande de publicatie van de „Actes 2) des Etats Généraux". De commissie verklaarde er zich unaniem voor. De regeering werd weldra bereid bevonden geld voor de publicatie beschikbaar te stellen. Inmiddels werd aan den heer Ouvelier, den tegenwoordigen Belgischen rijksarchivaris, toen sous-chef van de tweede sectie van de Archives Générales, opgedragen een rapport over Gachard's werkzaamheden betreffende de Staten-Generaal op te stellen. Het rapport 3) was spoedig gereed. Het was zeer volledig en duidelijk. Het gaf tevens een zeer hoogen dunk van de kracht, waarmede Gachard zijne groote onderneming had aangevat en voor een niet onbelangrijk deel ten uitvoer gelegd, al was het hem dan niet gelukt haar geheel ten einde te brengen. Naar aanleiding van dit rapport werd de heer Cuvelier aan prof. Pirenne, die inmiddels met de voorbereiding der uitgave belast was, toegevoegd. Beide bekende Belgische historici zetten zich nu aan den arbeid, om Gachard's werk te completeeren. Zij beperkten zich daarbij voorloopig tot de Bourgondische periode, dus tot 1515.
1) Een poging tot bet schrijven van een geschiedenis van dit staatslichaam is lot dusverre alleen gedaan door Th. Jaste in zijn tweedeelig werk: Histoire des Etats-Généraux (BruxellesLa Haye, 1864). — De poging was prematuur; Juste kende de resolutiën der Staten-Generaal niet, behalve het kleine gedeelte, door De Jonge gepubliceerd.
2) „Actes" is hier op te vatten in den zin van: „Handelingen"; niet in de meer beperkte beteekenis, waarin wij (hiervóór, p. XXIV) van Acten spraken.
3) Buil. 75 (1906), XXXV1I1. — Zie verder over deze aangelegenheid Buil. 74 (1905), X, XVII; 76 (1907), CV; 77 (1908), VII, XIV, LXVII; 78 (1909), XII; 79 (1910), IX; 81 (1912), zitting van 1 Juli, XIV; 82 (1913), zitting van 7 Juli.



XLVI1I
INLEIDING.
Nederland werd bezocht, Noord-Frankrijk eveneeas. Een belangrijk materiaal werd dientengevolge verzameld. Natuurlijk droeg dit werk een heel ander karakter dan het onze. Een register met resolutiën, uitgaande en inkomende stukken staan voor dien ouden tijd niet of haast niet ter beschikking. Wat op de Staten-Greneraal van vóór 1576 betrekking heeft, moet uit alle mogelijke ten dienste staande bronnen bijeengegaard worden. Het Belgische vooronderzoek was daardoor nog veel omslachtiger dan het onze. Inmiddels namen de Belgische heeren met ingenomenheid van onze plannen kennis, die immers hun werk voor een zoo groot gedeelte zouden verlichten. De verdeeling van den gemeenschappelijken, ofschoon buiten onderling overleg op het getouw gezetten arbeid was van zelf gevonden. Beviel ons deel België niet, het kon op de periode van 1576—1585 — verder gaat België in geen geval — altijd een aanvulling, een nalezing houden.
Over Gachard's werkzaamheid ten bate van het beter doen kennen van wat hij bij voorkeur „les anciennes assemblées nationales" noemde, behoeven wij na Cuvelier's rapport niet veel te zeggen. Wij gedachten reeds met dankbaarheid, wat de ijverige en voortdurend werkzame eerste Belgische rijksarchivaris meer in het bizonder voor ons tijdvak heeft gedaan. Over een andere zijde van zijne werkzaamheid dienen wij nu nog te spreken. Omstreeks 1860 kwam het plan op tot het samenstellen van een „tableau des anciennes assemblées nationales de la Belgique". Bedoeld werd een lijst, waarop zouden worden opgenoemd tijd en datum van alle vergaderingen, de gedeputeerden, ter vergadering compareerend, een summiere opgave der beraadslagingen, een opgave der bronnen. De geheele machinerie van het Belgische archiefwezen werd in beweging gesteld, om de noodige gegevens hiertoe te verzamelen. Maar dit leverde grootere moeilijkheden op dan aanvankelijk vermoed was. Bepaaldelijk met het opsporen van de namen der gedeputeerden was dit het geval. Op de meeste Belgische staats- en stads-archieven werd met groote vlijt gewerkt. De arbeid bleef toch zeer onvolledig. Wij hebben van de nog bewaarde opgaven voor de jaren 1576—1585 *) gebruik gemaakt voor de lijsten van gedeputeerden, die in onze uitgave aan de resolutiën van elk jaar voorafgaan; wij hebben er slechts luttel profijt van kunnen trekken. Het schijnt, dat noch de rekeningen noch de resolutie-boeken der in aanmerking komende staatslichamen voldoende gegevens bezitten, om het „tableau" volledig te maken 2).
1) Zij worden door Cuvelier in zijn rapport (t. a. p.) opgenoemd. De verzameling is op de Archives Générales nu bekend als „Etats-Généraux".
2) Zie het uitvoerig verslag van Gachard zelf in zijn 3 rapporten aan den minister (Rruxelles, 1804, 1865, 1866). — Tot een verwerking van dit materiaal is Gachard niet gekomen.



INLEIDING.
XLIX
Een dergelijke ondervinding als Gachard in België deed trouwens eenige jaren vroeger Bakhuizen van den Brink in Nederland op, waar in 1854 reeds een plan tot het samenstellen van een lijst van de gedeputeerden ter Staten-Generaal van 1576—1796 — voor 1576—1585 alleen voor de Noordelijke gewesten — door de huishoudelijke Commissie uit de Tweede Kamer aan de orde was gesteld x). Bakhuizen, toen pas algemeen rijksarchivaris, wist met behulp van de ambtenaren Eeylbrief en Hingman en met die van de provinciale archivarissen of daarmede gelijkstaande ambtenaren in een drietal jaren aan den wensch der Commissie te voldoen. Bij schrijven van 15 Augustus 1857 zond hij de lijst aan de Commissie in, terwijl hij tegelijkertijd een verslag gaf van de wijze der samenstelling 2). Bakhuizen's taak was gemakkelijker dan die van Gachard, omdat sedert ongeveer 1585 de namen der gedeputeerden geregeld eiken dag in de resolutiën werden aangeteekend en natuurlijk voor den tijd na 1576 veel meer gegevens beschikbaar waren dan voor de jaren, waarmede Gachard vooral had te maken. En toch is ook de lijst van Bakhuizen, die nu in de vergaderzaal onzer Tweede Kamer prijkt, voor de eerste jaren onvolledig, terwijl Bakhuizen aan een latere opdracht van den Minister van Binnenlandsche Zaken 3), om, voor zoover Noord-Nederland betrof, ook een lijst van vóór 1576 samen te stellen, in het geheel niet heeft voldaan. Natuurlijk hebben wij met Bakhuizen's lijst ons voordeel gedaan, al konden wij zijne resultaten niet in allen deele aanvaarden, zooals men bij een vergelijking van zijne en onze lijsten Van de jaren 1576 en 1577 gemakkelijk zal zien.
Alvorens wij er nu toe overgaan de bijeenroeping van 1576 zelf te bespreken, dienen wij er op te wijzen, dat in de ontwikkelingsgeschiedenis der Staten-Generaal van vóór 1576 zich twee vormen voordoen waarop Eruin in een meesterlijk artikel 4) het eerst de aandacht gevestigd heeft. In het midden der 16do eeuw, althans 'sedert 1555, bestond er een
1) liet volgende is ontleend aan de Correspondentie van het R. A.. 1854—1858. — Onder invloed van dit voorstel is waarschijnlijk het Belgische plan ontstaan (Cuvelier, t. a. p., p. XLH, noot 1).
2) Aan het slot van zijn brief schrijft de algemeene rijksarchivaris, dat het onderzoek ook daarom loonend is geweest, omdat het veel geleerd heeft omtrent den aard der Staten-Generaal, wat hem allerminst zou maken tot een laudator temporis acti. Het materiaal van het onderzoek zou op het R. k. bewaard blijven, opdat de eventueel? geschiedschrijver der Staten-Generaal er zijn voordeel mee zou kunnen doen. — Hoe jammer dit ook is, het materiaal is op ditoogenblik niet meer te vinden. Wel is de ljjst der gedeputeerden in copie op het R. A. aanwezig. Een en ander van het werk der provinciale ambtenaren vindt men in de in noot 1 genoemde correspondentie.
3) Bij schrijven van 17 Oct. 1860. — Dit geschiedde naar aanleiding van een besluit van de Tweede Kamer van 9 Oct. 1860, dat genomen werd naar het voorbeeld van de opdracht aan Gachard in België.
4) Verspreide Geschriften, IX, 1 vlg. — Cf. Bjjdr. Vad. Gesch, V3, 1 vlg.
IV



L
INLEIDING.
vergadering, waartoe alleen de zgn. patrimoniale gewesten beschreven werden, en een vergadering, waartoe ook de door Karei V onderworpen, dus de Noord-Oostelijke gewesten der Nederlanden werden opgeroepen, terwijl de bij beide vormen compareerende gewesten niet in beide op geheel dezelfde wijze vertegenwoordigd waren. In de vergadering van den eersten, den ouderen vorm, wier oorsprong van ± 1463 dateerde, werden in de 16de eeuw gewoonlijk niet anders meer dan zaken van beden behandeld. Had Philips II zijn plan, om een absolute monarchie in de Nederlanden te stichten, kunnen verwezenlijken, deze soort vergaderingen zou verdwenen zijn. In die van den nieuwen vorm, die in 1555 bij den troonsafstand van Karei V voor het eerst — en naar het schijnt ook alleen toen — gedaagd heeft, kwam de vereeniging van alle Nederlanden, zooals Karei V deze had tot stand gebracht en in het tractaat van Augsburg en de Pragmatieke Sanctie van 1549 bevestigd, tot uiting. Zij was als de zinnebeeldige, ideëele uiting te beschouwen van de Nederlandsche eenheid, zooals deze onder het patronaat der regeering bezig was zich te ontwikkelen. Zij had in een absolute monarchie desnoods kunnen voortbestaan als ornaat, zooals de Fransche Etats-Généraux in het einde der 16do en het begin der 17de eeuw.
De aanleiding' tot de bijeenkomst der Staten-Generaal in 1576 is bekend genoeg. De Spaansche regeering over de Nederlanden verkeerde na den dood van Requesens (Maart 1576) compleet in ontbinding. De Raad van State, op dat oogenblik tot het op zich nemen der regeering bevoegd, had niet de minste autoriteit. De Spaansche troepen, sedert lang niet betaald, bedreigden het land, dat men hun altijd geleerd had met de diepste minachting te beschouwen. Zij eischten, grootendeels in staat van muiterij, wat zij noodig hadden, op straffe van plundering. Toen was eindelijk het lange geduld van de bewoners der Zuidelijke gewesten, die tot nu toe de Spaansche heerschappij verdragen hadden, uit. De gewestelijke Staten, door den Raad van State in het voorjaar en in den zomer meer dan eens bijeengeroepen 1), gaven op sterke wijze uiting aan hun misnoegen over den toestand. Enkele hunner, bepaaldelijk Brabant, begonnen, met oogluikende toestemming van den Raad van State, troepen te werven.
Maar, terwijl zij aldus een element tot zelfverdediging schiepen, ging de ontbinding der opperste regeering nog een stap verder. Op den 4den September werden de te Brussel aanwezige leden van den Raad van State gevangen genomen door Jacques de Glymes, baljuw van Nivelles
1) Bij brieven van 14 April, 12 Mei en 15 Juli (Devülers, Inventaire analytique des archives des Etats de Hainaut — Mons, 1884 — I, CLXXVIII).



INLEIDING.
LI
en Waalsch-Brabant l% handelend op bevel van Guillaume de Hornes, heer van Heze, lid van het college der Edelen in de Staten van Brabant. Deze Staten zelf hadden echter met den staatsgreep niets te maken. Zij hadden er juist in hunne meerderheid meer belang bij, den Raad van State, met wiens steun zij misschien bij Philips II maatregelen tegen de soldaten zouden kunnen uitwerken, te handhaven. Het is ook eigenlijk nooit betwijfeld, al is er ook geen direct bewijs voor aangevoerd 2), dat zich hier een invloed deed gelden, die er wel belang bij had, den ten slotte toch Spaanschgezinden Raad van State te verwijderen —, de invloed van Oranje, van de partij, die in 1572 den opstand was begonnen en nu de gelegenheid schoon zag, eindelijk in het Zuiden een slag te slaan.
Zeer spoedig na dezen staatsgreep werd overgegaan tot de samenroeping van de Staten-Generaal, waarvan tot op dit oogenblik van verschillende zijden alleen de wenschelijkheid was betoogd. En wel belastten de Staten van Brabant zich met de bijeenroeping. Dit lag te veel inde lijn van Oranje, dan dat men de vooronderstelling ongerijmd zou kunnen noemen, dat ook deze bijeenroeping met zijn medeweten, misschien op zijn instigatie, geschiedde. De bijeenroeping der Staten-Generaal door Brabant was gelijksoortig met die van de Staten van Holland door Dordrecht in 1572. In beide gevallen handelden de leden, die zich in de beide vergaderingen een soort prioriteitsrecht hadden verworven. De wettigheid van de Brabantsche handeling was nog meer betwistbaar dan die van de Dordtsche. Hadden al de Staten van Holland bij verschillende gelegenheden in de 16°e eeuw verkondigd, dat het hun recht was, om eigenmachtig bijeen te komen, wat trouwens niet onbetwist was gebleven 8), in de Staten-Generaal moest men tot het Groot-Privilege van 1477 teruggaan, om een aanspraak op een dergelijk recht te vinden —, en dit privilege was lang in vergetelheid geraakt, waaruit het trouwens ook nu niet te voorschijn werd gehaald.
Op den 6<len- September dan wendden de Staten van Brabant zich met een rondschrijven tot de Staten van alle gewesten 4). Zij ver-
1) Dikwijls minder juist groot-baljuw van Brabant genoemd (Gachard, Corresp. de PhiliDne If II, 353, noot 2). '
2) Het is wel opmerkelijk, dat Oranje spoedig na zijne komst te Brussel in Sept. 1577 Heze voor een belooning aanbeval. Dit blijkt uit een brief van de Staten van Brabant aan de vier leden van Vlaanderen (A. V. Ypres, port. 23B), waarin zij op instigatie van Oranje voorstellen Heze een lijfrente van ƒ5000 tegen den penning 20 te doen geven door alle gewesten samen. - Er schijnt niets van gekomen te zijn. — Heze was zeer baatzuchtig (zie Gachard Corresp. de Guill. le Tac, III, 106, noot).
3) Bakhuizen, Cartons, II, 169 vlg.
4) Actes, n«. 1. — De Ned. tekst is door ons medegedeeld in Bijdr. Vad. Gesch. V» 35 (nl. de brief aan Gelderland).



Lil
INLEIDING.
zochten hun om „die generale confusie van de saeken desen landen, verheyschende generale ende prompte remedie", waarom zij het noodig achtten „met eikanderen te communiceeren", zich „zoe in persoone als by TJ.1. gedeputeerde van stont aene nae de receptie van desen té Brussel te vervoegen" — en wel ten dienste van Zijne Majesteit. Zij beperkten zich dus niet tot de patrimoniale gewesten, maar wendden zich tot alle Nederlanden — met uitzondering natuurlijk van Holland en Zeeland. De omstandigheden, waaronder de bijeenroeping plaats vond, maken dit geheel begrijpelijk; het ging hier niet om een bede, maar om een zaak van algemeen belang.
Precies op denzelfden dag namen de Staten van Henegouwen een dergelijk besluit, dat gezonden werd aan „plusieurs provinces" 1). In hoe verre dit een gevolg was van onderling overleg, in hoe verre het Henego uwsche besluit van Brussel uit in de hand is gewerkt —, weten wij niet. Wel, dat er Augustus een afgevaardigde van de Staten van Brabant bij die van Henegouwen was geweest, om op militaire samenwerking aan te dringen, en dat Henegouwen toen had toegezegd voor nader overleg gedeputeerden naar Brussel te zullen zenden 2). Er is tusschen het besluit der Staten van Henegouwen en dat van die van Brabant één zeer opmerkelijk verschil. De eersten wenschten, wijl het noodig was de „Unie" van 1548 te handhaven, een vergadering van de „gouverneurs provinciaulx avec leurs députéz pour adviser des moyens propices pour le salut des pays de pardecha". Zij besloten nu ook hiertoe troepen te lichten en spraken zich verder duidelijk uit ten gunste van de handhaving van den Katholieken godsdienst en de trouw aan den Koning. Hier is dus een doel-omschrijving, die in den Brabantschen brief ontbreekt. Het is, alsof hier reeds het verschil zich openbaarde, dat de samenwerking in de Staten-Greneraal op den duur zoo bemoeilijken zou: dat over het al of niet voortduren van de alleenheerschappij van het Katholicisme. De Staten van Brabant, waarin een zeer sterke partij deze even goed ongeschonden wilde laten als de Staten van Henegouwen betuigden dit te willen doen, publiceerden nu twee dagen later een manifest 3), dat precies hetzelfde doel omlijnde: ook hier werd de „Unie" van 1548 als een begeerenswaardig object ter handhaving voorgesteld; ook hier een betuiging van trouw aan de Katholieke Kerk en den Koning. Het kan
1) Bondam, I, 14. — Een copie is bewaard in G. A. Zutphen, wat bewijst, dat het ook aan Gelderland gezonden is. — Brabant zond het aan Mechelen (Actes, n°. 2).
2) Devillers, t. a.p., I, 188. — Het is jammer, dat het rijke archief der Staten van Henegouwen juist over de vergadering, waarin het besluit van 6 Sept. genomen is, geen gegevens bevat.
3) Actes, n°. 3; in extenso ald., Appendice, 421.



INLEIDING.
LUI
haast niet anders, of dit moet onder invloed van het Henegouwsche besluit geschied zijn. Bovendien gaf Brabant nog te kennen, dat na bereiking van het doel een justificatie „de ce que s'est passé jusques maintenant", zou uitgegeven worden. Men was zich dus wel bewust, dat de handeling zelve, de bijeenroeping der Staten-Generaal, een afzonderlijke rechtvaardiging van noode had.
Groot was het succes van dezen oproep niet. De Staten van Vlaanderen, de vier leden zoowel als adel en geestelijkheid 1), vereenigden zich met de Brabantsch-Henegouwsche voorstellen. Zij omschreven het doel, dat te bereiken was, nog wat nader: de vreemde troepen moesten weg en middelen gevonden, om hen te betalen; de toestand tijdens Karei V moest hersteld; een vrede met Holland en Zeeland gesloten. De geestelijkheid wilde daarenboven een gezantschap naar den paus, om dezen de verzekering te brengen, dat het Katholicisme niet bedreigd werd. De adel deed het voorstel, om uit de Staten van Vlaanderen een Raad te vormen, om „en ceste matière tant extraordinaire" alle moeilijkheden, die zich mochten opdoen, op te lossen. Behalve Vlaanderen zegde Namen toe te zullen komen en Mechelen beloofde dit, zoodra het zou blijken, dat eenige andere gewesten hunne gedeputeerden hadden gezonden 2).
Bij dezen stand van zaken achtten de Staten van Brabant het gewenscht nog een anderen weg in te slaan: de bijeenroeping langs wettigen weg of wat hiervan althans den schijn zou hebben 3). Eenige min gevaarlijke leden van den Raad van State werden, ook op aandrang van een deputatie uit de Staten van Henegouwen, die toen te Brussel vertoefde en tevergeefs de loslating van alle gevangen leden had trachten te bewerken 4), in vrijheid gesteld. De Raad kon dientengevolge op 17 September zijné vergaderingen hervatten 5). Deze Romp-Raad van State nu, bestaande uit den hertog van Aerschot, den markies van Havré (pas uit Spanje teruggekeerd), Viglius, Jean Fonck en Arnoult Sasbout, vaardigde, naar aanleiding van een remonstrantie van de Staten van
1) Alsvoren, n». 5 en 6; gedrukt: Buil., IV', 327 en 328. Het eerste stuk (van de vier leden) is zonder datum, het moet zijn van ± 15 Sept.; het tweede (van adel en clerus) is van 16—17 Sept.
2) Dit volgt uit Actes, n». 8; in extenso ald., Appendice, 424. — Reeds 18 Sept. waren gedeputeerden van Namen te Brussel (Analectes, 241), maar nog alleen om poolshoogte te nemen.
3) Zie het verhaal van Metsius in Gachard, Corresp. de Philippe II, IV, 753: maar cf 749—750.
4) Buil. II'1, 384 sv.; cf. Analectes, t. a. p. — Dit was nog geen deputatie voor de StatenGeneraal.
5) Corresp., t. a. p., 378 en cf. 384 sv.



LTV
INLEIDING.
Brabant van 17 September x), drie dagen later een rondschrijven uit, waarbij hij op zijne beurt uitnoodigingen deed tot een vergadering der Staten-Greneraal te Brussel 2). Hij legde de verantwoordelijkheid zooveel mogelijk op de schouders van Brabant, er. op wijzende, dat de Koning had geschreven, dat de vergadering niet gehouden moest worden vóór de aankomst van den nieuwen landvoogd, die „les vrais remèdes" zou medebrengen -*> op zgn laatst in het einde van September. Hij gaf hetzelfde doel aan als Brabant-Henegouwen-Vlaanderen gedaan hadden, het vertrek der Spaansche soldaten inbegrepen. Hij drong er op aan, dat men elkander, in het bizonder Brabant als het meest bedreigde gewest, zou ondersteunen met de reeds gelichte troepen. Een curieus schrijven! Ziehier een college, dat de hoogste autoriteit in de Nederlanden heette te vertegenwoordigen en dat de verantwoordelijkheid van een daad, die tegen de bevelen van den Koning inging, niet op zich durfde nemen, maar de daad ook niet durfde weigeren. Nog curieuser schijnt het, dat de Raad zijn brief eerst alleen zond aan de „XIII pays, estans accoustuméz de contribuer par ensemble" 3), en dus bij den oproep een beden-vergadering voor oogen had, terwijl eerst eenige dagen later ook een oproep aan de in deze vergadering niet compareerende gewesten4) volgde. Men is licht geneigd de schuld van deze handelwijze, die in strijd was met de bedoeling, die Brabant had gehad, den Raad van State aan te wrijven. Deze zou misschien gemeend hebben een beden-vergadering, waar immers geld te krijgen was, bij den Koning beter te kunnen verdedigen dan een buitengewone vergadering. Toch is dit niet zoo. De schuld ligt uitsluitend bij de Staten van Brabant, die, door den Raad van State hieromtrent ondervraagd, 18 September uitdrukkelijk te kennen hadden gegeven, dat de oproepbrieven gezonden moesten worden aan de dertien Nederlandsche gewesten, die samen contribueerden, met inbegrip van Utrecht 5), en dus hier in tegenstelling met hun eigen oproep adviseerden.
1) Alsvoren, 379.
2) Actes, n°. 7; in extenso ald., Appendice, 422; cf. Metsius, t. a. p., 755—756.
3) Volgens Actes, n°. 8; in extenso ald., Appendice, 424.
4) Actes, n°. 15; in extenso ald., Appendice, 425 (ook Bondam, I, 15).
5) Aud., lias 162 (copie in copieën Bakhuizen van den Brink: R. A., Aanw, 1911, XIX, 26): „Les Estatz de Brabant déclairent sur les poinctz, proposéz par monsieur le président du Couseil Privé de Sa M*4., comme ung des conseillers d'estat, en présence de mons'. le Marquis de Haverech et conseiller, Sr. d'Indevelde, que leur intention a esté, en faisant bier présenter aux Srs. dudict Conseil d'Estat certaine requeste, et est encoires que les lettres requises s'envoyeront aux gouverneurs et villes (1) de 13 pays qui sont accoustuméz de contribuer ensamble, entre lesquelz sont comprins ceulx d'Utrecht, affin de se trouver, a la letlre veue, en ceste ville". Hierop werd geapostilleerd: „Après avoir communicqué le XVHIm9 de Septembre sur ces articles avec les députéz des Estatz de Brabant, ont ceulx a ce condesccndu que a cause de la paouvreté



INLEIDING.
LV
Een gevolg van ontevredenheid in deze materie? Een vergissing dus? Men moet het wel aannemen — en kan het begrijpen in de verwarde tijdsomstandigheden. Maar het duurde niet lang, of de Brabantsche Staten kwamen op de zaak terug en gaven toen den wensch te kennen, dat de Raad van State ook nog zou schrijven aan de Staten van Luxemburg, Grelderland, Friesland, Overijsel, Groningen en Utrecht1). De Raad voldeed aan dezen wensch, althans ten deele: hij zond de brieven voor deze gewesten niet aan hunne Staten, maar aan hunne gouverneurs.
Laten wij nu eerst preciseeren, aan wie de brieven van 20, aan wie die van 28 September geadresseerd werden. De eerste waren gericht aan de Staten van Vlaanderen, Artois, Henegouwen, Valenciennes, Lille, Douay en Orchies, Namen, Doornik, het Doorniksche, Mechelen 2); verder — deze brieven zijn pas 22 September gedateerd — aan het Hof van Holland, wel te verstaan het in 1572 naar Utrecht uitgewekene, aan de rentmeesters beoosten- en bewesten-Schelde, resp. Bruninck van Wijngaarden en Philips van Serooskerke, aan het Hof van Utrecht 3) en aan den gouverneur van Limburg, Arnould van Amsterrode, heer van Geleen *). Deze oproep van 20, resp. 22 September gold zoo duidelijk mogelijk een vergadering in den ouden vorm, waar in onderscheid van de nieuwe vergadering Valenciennes afzonderlijk (dus niet samen met Henegouwen) en waar Doornik en het Doorniksche afzonderlijk (en niet als één gewest) compareerden. Toch zijn er ook verschillen. Vooreerst werd de oproep gewoonlijk gezonden aan de gouverneurs of (en) aan de hoven der verschillende gewesten. De Raad van State is in dit geval waarschijnlijk van den gewonen weg afgeweken, omdat de Staten van Brabant zich in hun oproep reeds tot de Staten der gewesten gewend
de ceulx d'Utrecht que on laisseroit d'escripre ausdicts d'Utrecht ce qu'on escripvise aux autres Estatz, accoustumées a contribuer ensemble". — Toch werd aan Utrecht geschreven (zie boven). — Over Utrecht's positie ten opzichte der beden-vergaderingen, zie Fruin, t. a. p. — Omtrent Limburg had Brabant den wensch te kennen gegeven, dat het door den Raad van Brabant zou worden opgeroepen; maar dit is niet geschied (zie hierna, p. LVI).
1) In het stuk, genoemd Actes, n°. 14; de datum van dit stuk (Aud. 657) is echter niet 27 Sept. (deze datum staat wel op het blad, maar heeft alleen betrekking op de verzending van plakkaten, die door den Baad geschieden zou). — Waarom Utrecht opnieuw genoemd wordt, is niet duidelijk. Misschien hangt het hiermede samen, dat Brabant in de meening verkeerde, dat aan Utrecht niet geschreven was (volgens de in de vorige noot genoemde apostille).
2) Actes, n°. 7 (waar de adresseering niet juist is opgegeven; ik ontleen de juiste aan de minuut in Aud. 652, fol. 3); in extenso ald., Appendice, 422. Of ook nog aan Brabant zelf geschreven is, blijkt niet, maar doet weinig ter zake.
3) Actes, n°. 15; minuut in Aud. 657. De datum staat er niet op, maar volgt uit een nader te noemen brief van 4 Oct; zie ook Bondam, I, 7.
4) Minuut alsvoren; hierop staat als datum: 27, wat doorgehaald is en waarboven geschreven is: 22 Sept.



LV1
INLEIDING.
hadden x). Dat zij hiervan weer afweken voor Holland en Zeeland, is verklaarbaar, omdat er geen Staten van de niet opgestane gedeelten van deze gewesten waren 2). Een tweede afwijking van den gewonen oproep voor een vergadering in den ouden vorm was, dat Limburg afzonderlijk beschreven werd, ofschoon dit tot nu toe alleen in 1555 geschied was (volgens den ouden vorm werd het gewoonlijk gerekend bij Brabant te behooren). De brief van 28 September werd geadresseerd aan gouverneur en Hof van Gelderland, aan den gouverneur van Overijsel en Lingen, aan den gouverneur van Friesland en Groningen 3). Bovendien aan waarnemend-gouverneur en Hof van Luxemburg 4). Door den oproep aan deze autoriteiten werden dus de gewesten, die in de vergaderingen volgens den ouden vorm niet compareerden — met uitzondering dan van Limburg —, beschreven. Hier volgde de Raad van State den gewonen weg van den oproep, zooals hij bij den eersten oproep ook voor Utrecht reeds gedaan had B). De uitschrijving geschiedde dus in twee tempo's en op zoodanige wijze, dat de samenstelling der vergadering deels die van een gewone vergadering in den ouden vorm, deels die van een ongewone in den nieuwen vorm werd. Het aantal der compareerende gewesten, indien alle aan den oproep gehoor hadden gegeven, zou 19 geweest zijn. De inhoud der oproepingsbrieven — die aan de Noordelijke gewesten in het Nederlandsch — was voor alle dezelfde; alleenstonden in die, bestemd voor de tot nu toe niet in de gewone vergaderingen compareerende gewesten, de woorden ingelascht: „all sonder prejudicie van de previlegiën, die zy mogen hebben ter contrariën, ende zonder 't selffde te trecken in consequentie", wat geen toelichting van noode heeft.
Toen de brieven van 28 September verzonden werden, was de vergadering der Staten-Generaal eigenlijk reeds begonnen. De gedeputeerden van Vlaanderen, in gevolge van de besluiten van dit gewest 20 September op weg gegaan, kwamen twee dagen later te Brussel aan, hadden nog dien eigen dag een samenkomst met de Staten van Brabant
1) Toch had Brabant in de hiervóór, p. LIV, genoemde remonstrantie gevraagd, om te schrijven aan de gouverneurs 1
2) Op de minuut (hiervóór, p. LV, noot 3) stond eerst: „En thiois. Aux Estatz de Hollande. Aux Estatz de Zélande", wat doorgehaald is en waar de door ons medegedeelde adressen boven geschreven staan. — Ook plakkaten werden wel aan de beide rentmeesters in Zeeland gezonden (Fruin, t. a. p., 11, noot 3).
3) Minuten deels in Aud. 657, deels in Aud., lias 162.
4) Dat aan Luxemburg geschreven werd, is mij alleen gebleken uit den nader te noemen brief aan de Staten van dit gewest van 5 Oct.
5) Ook dit weer in tegenstelling met het verzoek van Brabant, dat nu gevraagd had aan de Staten te schrijven.



INLEIDING.
LVII
op het stadhuis te Brussel, waarin besloten werd de aankomst van de gedeputeerden van andere gewesten af te wachten 24 September kwamen ook de gedeputeerden van Henegouwen 2). Toen heeft men zich blijkbaar gerechtigd geacht, de vergadering niet langer uit te stellen. Van den 25stcn September dateeren de eerste resolutiën van „les députéz des Estatz, assembléz en la ville de Bruxelles", die in vorm van remonstrantie aan den Raad van State aangeboden werden. Den volgenden dag was er een plechtige processie, waaraan zoowel de gedeputeerden der drie gewesten als de Raad van State deelnamen. Er had toen tevens gemeenschappelijk overleg tusschen Raad en gedeputeerden plaats 3). Men kon de vergadering, al was zij niet als gewoonlijk van wege de regeering met een propositie geopend, als begonnen beschouwen. Een uitbreiding haast van de Staten van Brabant lijkt deze vergadering der Staten-Greneraal in den beginne. Zij maken — wij wezen er reeds op — den griffier der Staten van Brabant tot hun griffier, zij gebruiken het zegel dier Staten voorloopig als hun zegel 4). Zij houden zich, voor een groot deel ten minste, bezig met dezelfde onderwerpen, waarmede de Brabantsche Staten zich in de vorige weken hadden beziggehouden: troepen werven, geldmiddelen; maar zij breiden hunne werkzaamheden weldra ook nog veel verder uit, zich tevens veel moeite gevende, om de comparitie der andere gewesten te bevorderen.
Deze ging langzaam, maar ten slotte kwam men toch in hoofdzaak, waar men wilde zijn. Het eerst verscheen Namen op den 2den October 5). De beraadslaging over de commissie der gedeputeerden van dit gewest, die door de andere niet voldoende werd geacht, gaf aanleiding tot het opstellen eener belangrijke verklaring aangaande het doel der vergadering. De bedoeling der Staten, zoo luidde deze verklaring, was: te adviseeren en te besluiten over de middelen der zoo noodige bevrediging en om tevens Holland en Zeeland onder de gehoorzaamheid van den Koning terug te brengen met handhaving van den Katholieken godsdienst zonder eenige vernieuwing hierin. Men zou in de eerste plaats de
1) Een beschrijving hunner komst le Brussel en de eerste ontmoeting in een verslag der deputatie «elf is door ons medegedeeld in Bijdr. Vad. Gesch., V», 35.
2) Volgens een „Verhael in 't corte van 't gene des tot Bruessel tsedert de mutinatie der Spaignaerden es geschiet a°. 1576" (in Cart. 810A).
3) Zie hierna, p. 5 vlg.
4) Typeerend is, dat gedeputeerden der stad Groningen, toen (voor een heel ander doel) te Brussel, die 26 en 27 Sept. uitgenoodigd werden ter vergadering te verschijnen, meenden, dat zij geroepen werden bij -de Staten van Brabant (Bijdr. Gesch. en Oudh. Groningen, VII, 133 vlg.).
5) Zie voor het volgende Rubriek I onzer bewerking der resolutiën van 1576 en 1577.



Lvni
INLEIDING.
Spanjaarden doen vertrekken, als voornaamste en eenig middel om het doel te bereiken. Dit was een korte en vrij duidelijke samenvatting van de gedachten, die aan de bijeenroeping der Staten-Generaal ten grondslag gelegen hadden en die ook in de eerste bijeenkomst der Ylaamsche en Brabantsche gedeputeerden tot uiting waren gebracht. Deze verklaring werd ook van de later compareerende gedeputeerden gevergd, althans tot aan de Pacificatie van Gent toe, en deze hebben haar ook, al valt dit uit de resolutiën niet voor alle met zekerheid af te leiden, toch wel alle aanvaard.
Op aandrang van de drie reeds gecompareerde wendde de Raad van State zich — bij brieven van 4 en 5 October — opnieuw tot de gewesten, die nog afwezig waren. Die van 4 October waren gericht aan de volgens den ouden vorm beschreven gewesten, voor zoover toen nog niet gecompareerd: dus aan de Staten van Artois, Valenciennes, Lille, Douay en Orchies, Doornik, het Doorniksche, Mechelen, Holland, Zeeland (namenlijk de niet in opstand gekomen steden in deze beide gewesten) en Utrecht1). Die van 5 October aan de Staten van Luxemburg, Gelderland, Friesland, Groningen, Overijsel en Lingen 2). Het was op bepaald verzoek van de Staten-Generaal aan den president van den Raad van State, dat deze laatste brieven niet weer aan de gouverneurs gericht werden. Alleen de voor Limburg bestemde brief werd aan den gouverneur gezonden, die last kreeg, de Staten van zijn gewest bijeen te roepen, opdat zij gedeputeerden zouden zenden 3). Wat de hoofdzaak betreft, hield de Raad dus bij dezen tweeden oproep vast aan de wijze, die bij den eersten was toegepast: het bleef een gemengde vergadering der beide soorten.
Nog in October maakten de gedeputeerden van haast alle gewesten, die volgens den ouden vorm compareerden, hunne opwachting te Brussel. 5 November herhaalde de Raad van State de aanschrijving toen nog eens aan de gewesten, die volgens den ouden vorm niet compareerden *) en tot
1) Actes, n°. 31; in extenso ald., Appendice, 429. — Het adres op de brieven aan Holland luidde: „Onsen lieven ende wel beminden, die Staten van den lande ende graefscepe van Hollant ofte huere gedeputeerde, als Amsterdamme, Haerlem ende anderen ende elke van hen besundere". Voor Zeeland mut. mut. hetzelfde, waarbij dan genoemd: „Ziericxzee, ter Goes ende andere" (op de minuut in Aud. 652, fol. 45). Het adres werd volgens het besluit der Staten-Generaal aldus vastgesteld (het besluit — in verkeerd verband — Actes, 7, noot 2).
2) Actes, n°. 34; in extenso ald., Appendice, 431 en 432. Of aan Lingen afzonderlijk geschreven werd dan wel aan dit landschap samen met Overijsel, blijkt niet; waarschijnlijk komt mij het eerste voor, omdat in Lingen een afzonderlijke Staten-vergadering voorkomt. — Aan Gelderland was ook reeds 1 Oct. door de Staten zelf geschreven (Bondam, I, 12).
3) Actes, Appendice, 433.
4) Waarschijnlijk wel aan alle. Ik ken alleen die aan Gelderland (Bondam, t. a. p., 76), aan Overijsel (G. A. Deventer, Reisboek 1567—1577, fol. 284v°), aan Groningen (G. A. Groningen, reg. De Goude, fol. 24).



INLEIDING.
TJX
toen ook alle waren weggebleven. Naar Gelderland ging zelfs een afgezant, om op den landdag van dit gewest tot comparitie aan te sporen. De pacificatie van Gent, die als een eerste belangrijk sncces van de vergadering der Staten-Generaal moest worden beschouwd en die juist in dien tijd gesloten werd, zal stellig de pogingen, om de gedeputeerden der Noord-Oostelijke gewesten in Brussel te krijgen, vergemakkelijkt hebben. Zij kwamen daarna een voor één, maar nog heel langzaam. De gedeputeerden van Gelderland op den 10den December, die van de Ommelanden 14 dagen later. Eindelijk, nadat in het einde van 1576 nog eens een nieuwe aanschrijving — nu door de Staten zelf — gericht was aan het Hof van Friesland, ook de gedeputeerden van Friesland x). Het allerlaatste — het was toen reeds Mei 1577 geworden — die van Overijsel. Het behoeft haast niet afzonderlijk vermeld te worden, dat deze gewesten de gelegenheid niet lieten voorbijgaan, om zich hunne privilegiën uitdrukkelijk te laten waarborgen en dat deze ook werkelijk gewaarborgd werden. Ontbreken bleef de stad Groningen, ofschoon deze reeds in November betuigd had, zich bij de Staten-Generaal te willen aansluiten; hare gedeputeerden zijn pas in 1578 ter Staten-Generaal gekomon. Ontbreken bleef ook Luxemburg, waarna de eerste aanschrijving de waarnemend-gouverneur, de graaf van Manderscheidt, geweigerd had, de Staten van het gewest bijeen te roepen; terwijl, toen deze eindelijk toch waren bijeengekomen 2), zij hunne gedeputeerden slechts zonden voor één bepaald doel, n.1. om de invrijheidsstelling te bewerken van hun stadhouder, Ernst van Mansfelt. Het is mogelijk, dat de spoedig daarna volgende aankomst van don Juan van Oostenrijk, den nieuwen landvoogd, die eerst te Luxemburg verblijf hield, de definitieve'zending van de gedeputeerden van dit gewest in den weg heeft gestaan 3). Ook Limburg en Lingen zgn nooit gecompareerd —, om welke reden is ons onbekend.
Van de Hollandsche en Zeeuwsche steden, die niet in opstand waren gekomen, hebben de meeste zich, öf schriftelijk öf door het zenden van gedeputeerden naar Brussel, wel met de Staten-Generaal in verbinding gesteld — enkele als Amsterdam en Tholen zijn ook afzonderlijk in de Unie opgenomen —, maar een afzonderlijke plaats
1) In het Noorden heeft de stadhouder, Billy, het zenden van gedeputeerden tot aan zjjne gevangenneming in Nov. te Groningen tegengehouden. Hierges had zijn aanvankelijk verzet na de pacificatie opgegeven.
2) Waarschijnlijk naar aanleiding van een nieuw bevel van den Raad van State aan Manderscheidt (Actes, t. a. p., 434 en 436).
3) Waarschijnlijk wendde de Raad van State zich in het begin van 1577 nogmaals tot Luxemburg. In een remonstrantie van de Staten-Generaal aan den Raad (B. R. B., ms. 7223, fol. 33) werd deze verzocht nogmaals te schrijven aan de Staten van Luxemburg „et autres, si aulcuns en a" (nl. die nog niet verschenen rijn), om gedeputeerden te zenden. — Cf. hierna, p. 156.



LX
INLEIDING.
in de Staten-Generaal hebben zij nooit gekregen. Wel compareerden de gedeputeerden van de Staten van Holland en Zeeland zelf, van de opstandelingen dus, zooals dit bij de pacificatie van Gent in het vooruitzicht was gesteld —, echter eerst in Januari 1577, nadat in December 1576 een voor-deputatie was verschenen, die eigenlijk alleen kwam, om den stand van zaken op te nemen. Deze had toen voor deze gewesten een bedenkelijk aanzien gekregen, omdat de Staten-Generaal spoedig na don Juan's aankomst ook met den nieuwen landvoogd in onderhandeling waren getreden, wat men aan 's Prinsen zijde niet al te best vertrouwde. Zij vertrokken weer na het sluiten van het Eeuwig Edict, om in Augustus, nadat er tusschen de Staten-Generaal en don Juan een ernstige breuk was ontstaan ten gevolge van de verrassing van het kasteel van Namen, terug te keeren.
Zoo was de wat langwijlige geschiedenis van de bijeenroeping en samenkomst der Staten-Generaal van 1576. Het doel van de vergadering moest als bereikt worden beschouwd, nadat Pacificatie en Eeuwig Edict, met het hierop volgend vertrek van de Spaansche soldaten, waren tot stand gebracht. Maar in werkelijkheid — wij duidden hier reeds op bij het komen en verdwijnen der Hollandsche en Zeeuwsche gedeputeerden — lag er in Pacificatie en Eeuwig Edict een onoverkomelijk geschilpunt opgesloten: dat over de alleenheerschappij van het Katholicisme, die de Calvinisten in Holland en Zeeland niet konden aanvaarden. Men had de kwestie bij het sluiten der zoo zeer gewenschte bevrediging verdaagd. Eerst na het herstel der rust — zoo luidde art. 3 van de Pacificatie, dat in art. 2 van het Eeuwig Edict was bevestigd, — zou worden overgegaan tot de bijeenroeping van een vergadering der Staten-Generaal, zooals bij den afstand van Karei V geschied was: zij zou de overblijvende kwestiën, bepaaldelijk die van den godsdienst, regelen; hare uitspraak zou bindend zijn. Maar de moeilijkheden, die zich ook na het vertrek der Spaansche soldaten nog voordeden, hebben de bijeenroeping diér vergadering in den weg gestaan. Zij zou natuurlijk evenmin een definitieve regeling hebben kunnen bewerken als de vergadering van 1576 zelve. Het eenige verschil tusschen beide zou geweest zijn, dat de een op wat regelmatiger wijze zou zijn bijeengeroepen dan met de andere was geschied. In afwachting van een oplossing der moeilijkheden liet men inmiddels, met goedvinden van don Juan 1), de vergadering van 1576 voortduren, ook na het vertrek der Spanjaarden. Zij is bijeengebleven na de breuk met don Juan en is eerst vervangen door een nieuwe, door den landvoogd Matthias bijeengeroepene, in Maart
1) Dit is mij gebleken uit een commissie-brief van de gedeputeerden van Doornik van 16 Nov. 1577 (zie hierna, p. 151).



INLEIDING.
LXI
1579. Maar in het wezen der zaak veranderde dit ook toen niets. Wel waren de omstandigheden geheel gewijzigd: de Waalsche gewesten hadden zich van de Generale Unie, die door de Staten in Januari 1577 tot stand gebracht was, afgescheiden en Matthias heeft tevergeefs getracht haar te herstellen.
IV. DE BRONNEN VAN DEEL L
Over de gegevens voor de samenstelling van onze lijsten der gedeputeerden, die aan de resolutiën van elk jaar voorafgaan, is reeds gesproken en wordt verder gehandeld in noten bij de lijsten zelf x). Een lijst van de voorzitters is voor de jaren 1576 en 1577 niet te geven, omdat deze nergens — op een toevallige vermelding van een enkelen na — opgenoemd worden. Óver de samenstelling van de lijsten der leden van de Generaliteits-colleges of colleges van de Centrale regeering is bij de lijsten zelf het noodige medegedeeld 2).
De resolutiën van deze beide jaren beslaan ongeveer de drie door Weellemans gehouden registers 8). Het eerste gaat van 1 October 1576— 18 Mei 1577; het tweede van 20 Mei—21 November 1577; het laatste van 22 November 1577—20 April 1578. Ongeveer op dien datum trad Weellemans af. Ze zijn grootendeels door Weellemans zelf geschreven — op een paar gedeelten in het tweede en derde na (resp. van 9 October— 24 October en 28 Maart—20 April), die van de hand van den gezworen klerk Francois de Jonge zijn 4). Over de aanleiding tot het aanleggen van een register met resolutiën blijkt uit het eerste register zelf niets. Dit begint op 1 October, als het ware plotseling, bovenaan een bladzijde van een katern — zonder eenige verdere aanduiding; alleen in margine staan de woorden: „Les S™. députéz dest(!) Estatz de Brab., Flandres et Haynault". Het beslaat 126 beschreven folio's, medegerekend de 10 folio's, waarop resolutiën van de Staten van Brabant van 4 Augustus—
1) Hiervóór, p. XLVIII; hierna, p. 5 en 146. — De aard van de bronnen maakt, dat aan deze lijsten in deze jaren niet geheel die vorm gegeven kon worden, die in onze regels is voorgeschreven.
2) Hierna, p. 4 en 152.
3) S. G. 1, 2 en 4 (over S. G. 3 straks nader). Hiermede loopen parallel de net-registers, S. G. 519, 520 en 521 (cf. hiervóór, p. XXIII).
4) Dit blijkt uit de laatste resolutie (deze nog van de hand van Weellemans) van het derde register (S. G. 4): aan Frangois de Jonghe, gezworen klerk, voor het schrijven van het „verbal" en andere copieën te betalen door Van der Beken 10 p. 11 s. art. (R. i. d.). — Behalve „verbal" (deze naam ook R. 29 Dec. 1577 en 2 Febr. 1578) noemt Weellemans zijne registers ook „roanuel" (Actes, I, XIX, noot 3; cf. Griffie, 102).



LXH
INLEIDING.
8 October 1576 *) staan. Van de eerste katern zijn de drieiaatste folio's 2) onbeschreven; van de tweede de acht eerste 3). Toch is hier geen hiaat in de resolutiën, ten minste voor zoover de data dit uitwijzen. Later zijn nog een paar folio's slechts ten deele beschreven (op 14 December 1576 on 4 Mei 1577), terwijl op enkele plaatsen kleine ruimtes zijn open gelaten, al moest nog iets ingevuld worden. Met register is hier en daar aan de kanten wat verschrompeld en ook op een enkele plaats bij het binden afgesneden, wat de lezing dan bemoeilijkt 4). Het tweede 5) en derde register tellen resp. 187 en 152 folio's en zijn beter geconserveerd dan het eerste. Ook in deze beide zijn enkele folio's onbeschreven, terwijl meermalen in beide eenige ruimte is open gelaten.
Weellemans schreef zijne resolutiën op de ééne helft aan beide kanten der folio-bladzijden; de andere helft bleef open voor verbeteringen en aanvullingen; soms (lang niet geregeld) werd hier een korte aanduiding van den inhoud geplaatst; soms ook een korte toelichting 6). Gewoonlijk zijn de resolutiën dicht in elkander geschreven, zoodat er veel op één folio staat. Haast alle dagen werd vergaderd, ook Zondags. Alleen bij de verhuizing naar Namen en bij den terugkeer vandaar naar Brussel 7) komen gedurende enkele dagen geen resolutiën voor. Het is waarschijnlijk, dat de resolutiën van 19 Mei ontbreken: de laatste folio van het eerste register, dat 18 Mei eindigt, is klaarblijkelijk ten deele afgescheurd en verloren gegaan. De datum 10 October 1577 komt tweemaal voor, evenzoo die van 20 April 1578.
De notuleering is doorgaans zeer kort, wat men.tot op zekere hoogte als een verdienste mag beschouwen; zij leidt echter ook vele
1) Daarna zijn enkele folio's uitgesneden, die behoorden tot de katern, waarop de resolutiën van Brabant.
2) Op één hiervan staan de namen der zgn. contribueerende gewesten.
3) Men ziet aan den uiterlijken vorm van dit register gemakkelijk, dat het bestaat uit later bijeengebonden gedeelten (katernen), die niet precies even lang waren. Ook bij het derde register is dit aan geen twijfel onderhevig. Het tweede register maakt meer den indruk van uit één stuk te zijn samengesteld.
4) Op één plaats zelfs onmogelijk maakt. Op 3 Nov. nl. is van één resolutie nog alleen leesbaar: „D'escripre a mons1. de Hierge que les Srs. de"
5) Hier voorin een titel en een motto.
6) Zie een voorbeeld, hierna, p. 79, noot 1. Ik maak van de gelegenheid gebruik, om hier nog een toelichting te geven bij ons n°. 175. Hierbij staat i. m.: „Les mots subvirguléz sont ordonnéz d'estre ostéz par mess", les prélatz de Vliers, S'. Michiel et par le Sr. de Gembloux et les députéz des . villes selon que mons'. de Schoore a relaté". De onderstreepte woorden zijn: „y adjoustant Wespelaer". — Op fol. 20 nog een aanteekening: „Yssche soit mandé sur paine de autre L £". — De net-registers zijn geregeld van korte inhoudsaanduidingen in margine voorzien (cf. van Riemsdijk, t. a. p., 108, waar verder over de op de resolutiën gemaakte indices gehandeld wordt).
7) Van 23 Dec., 3, 4, 5, 6 Jan. zijn dientengevolge geen resolutiën aanwezig. — Verder ook niet van 7 April en 13 Oct. 1577.



INLEIDING.
LXII1
malen tot onduidelijkheid, terwijl meermalen een resolutie onvolledig opgeteekend werd. De redactie der resolutiën geschiedde haast uitsluitend in het Fransch, dat op ons — maar wij kennen onze onervarenheid te dezen opzichte te goed dan dat wij hier positief zouden durven spreken — op verscheidene plaatsen een slordigen indruk maakt, als ware Weellemans meer bedreven geweest in het Dietsch1); dit laatste werd in deze registers door hem slechts een heel enkelen keer — en dan voor zaken van de Noordelijke gewesten — gebruikt. In het algemeen schijnt Weellemans aan de registers niet veel zorg te hebben gewijd. Nog meer dan de onduidelijkheid en de veronderstelde slordigheid wijst hierop de onvolledigheid, die in vele gevallen te constateeren valt. En het eigenaardige is, dat meermalen juist van belangrijke besluiten geen melding wordt gemaakt! Het vaststellen van uitgaande brieven wordt lang niet geregeld aangeteekend, het ontvangen van inkomende brieven haast nooit. Eenig systeem hebben wij hierbij niet kunnen ontdekken. Evenmin vonden wij systeem in de wijze van notuleering: soms wordt de inhoud eener resolutie, soms zelfs met de acte van het stuk er bij, korter of langer vermeld; dan weer wordt volstaan'met de aanteekening van het feit, dat een resolutie over eenig onderwerp genomen was, zonder aanduiding van den inhoud; tweemaal wordt een stuk geïnsereerd 2). Dit geeft aan Weellemans' registers een onevenredig, een asymmetrisch aanzien. Men houdt ten slotte den indruk, alsof onze man vooral ten eigen behoeve begonnen is aan te teekenen, wat ter vergadering voorviel, zonder naar volledigheid te trachten, zooals iemand, die pro memorie een en ander opschrijft van wat hij beleeft en wat hem verder van pas kan komen. Maar spoedig zouden dan zijne aanteekeningen als officieel zijn beschouwd 8) en hem ook voorgeschreven zijn ze te houden. Toch behielden zijne notulen altijd iets vaags en vlottends, als bleef het oorspronkelijk particulier karakter hun ten deele eigen *). Het is een gissing, die wij hier opdisschen, maar die het lang en veelvuldig gebruik van Weellemans' resolutiën ons als niet heelemaal verwerpelijk heeft leeren beschouwen. Het woord: „resolutiën" is voor een groot deel van Weellemans' aanteekeningen haast te weidsch, vooral wanneer men hierbij denkt aan den afgeronden vorm, die de besluiten der Staten-Generaal in de 17de en 184e eeuw kregen. Het register van „resolutiën, ordonnantiën en. acten", zooals des griffiers register bij Weellemans' aftreden officieel 5) bestempeld werd, is een
1) Waarin de resolutiën der Staten van Brabant, althans de ons bekende, gehouden werden.
3) Hierna, p. 9 en 206.
3) Cf. hiervóór, p. XXIV, noot 5.
4) Zie b.v. hierna, p. 431, noot 1.
5) In de instructie voor de opvolgers (Actes, I, 443).



LX1V
INLEIDING.
zeer embryonale vorm van het register van resolutiën uit lateren tijd; voor ordonnantiën en acten had men toen andere, ook zeer deftige registers. Het eerste lijkt proefwerk van een niet onknap kind, het tweede exemplair werk van een volwassene. Wat het meest aantrekkelijk is, moeten wij hier in het midden laten. Voegen wij hier nog uitdrukkelijk bij, dat Weellemans' notulen langzamerhand wel een streven naar beter, naar iets meer afs, vertoonen, al werd eenige perfectie nooit bereikt. De man moet het dan ook wel bar druk hebben gehad. Hij was immers ook nog griffier van de Staten van Brabant! Con amore vervulde hij in dezen voor de Staten-Greneraal toch zoo merkwaardigen tijd zijn ambt, naar het schijnt, niet. Reeds in 1577 trachtte hij een anderen post te krijgen: hij wilde hoogerop, liefst lid worden van den Raad van Brabant. Zijn wensch werd in 1578 vervuld 1), en daarna, merkt men weinig meer van hem. Stellig was de taak, door hem als griffier der Staten-Generaal vervuld, zwaar: hij kreeg twee opvolgers, over wie in ons volgend deel.
De belangrijkste vraag, die zich bij de beschouwing van Weellemans' registers voordoet, hielden wij nog achterwege. Wanneer schreef hij zijne resolutiën in den vorm, waarin wij ze hebben, op? Tijdens of na de vergadering? Wij wezen er reeds op 2), dat hij sedert Maart 1577 verplicht was de resolutiën nog vóór het einde der vergadering op te stellen. Naar het ons wil voorkomen, is het grootste gedeelte zijner resolutiën ons overgeleverd in den vorm, dien hij tijdens de vergadering er aan gaf, niet dus in later om- of bijgewerkten vorm. Het uiterlijk van de folio's met het dikwijls uitermate vlugge; haastige en daardoor vele malen onduidelijke schrift, met de talrijke doorhalingen, verbeteringen, aanvullingen wijst hierop — en dit is eigenlijk de eenige maatstaf ter beoordeeling, die wij hebben. Een uitzondering moeten wij maken voor de resolutiën van de eerste katern (1 October en volgende), die er bizonder netjes uitzien en den indruk maken van — door Weellemans zelf — gecopieerd of later opgemaakt te zijn. Bovendien voor de resolutiën van October 1577 af. Hier ligt het geval stellig wat anders. Maar alvorens dit te kunnen uiteenzetten, moeten wij spreken over een register, dat in de rij der resolutiën een geheel afzonderlijke plaats inneemt en tot nog toe niet voldoende gekend wordt. Het staat tusschen het tweede en derde register van Weellemans in en heeft in den inventaris het nummer 3. Wij noemen het daarom bij voorkeur: S. G. 3.
1) Zie hierna, p. 158 (n°. 10) en Rubriek I van de resolutiën van 1578 in ons tweede deel.
2) Hiervóór, p. XXIII.



INLEIDING.
LXV;
Dit merkwaardige register, waarop tot nu toe alleen de heer Van Riemsdijk 1) de aandacht heeft gevestigd, bevat resolutiën van de 'StatenGeneraal van 9 October 1577—20 April 1578 2). Het heeft echter zeer groote hiaten, vooral in den beginne. Het is geschreven door zeer verschillende handen, meermalen uitermate onduidelijk. Het vertoont soms veel overeenkomst met de resolutiën uit het register van den griffier; soms is het hieraan geheel gelijk. Het vertoont echter ook zeer belangrijke afwijkingen: niet alleen door een andere redactie van vele resolutiën; ook doordat er verscheidene — en meermalen niet onbelangrijke — resolutiën in staan, die bij "Weellemans-zelf ontbreken. De veronderstelling, door den heer Van Riemsdijk geopperd, dat wij hier met ons door Weellemans zelf gesignaleerde „memorialen" van de voorzitters te doen hebben, is zonder twijfel juist. Bij een nauwkeurige beschouwing van dit register, dat klaarblgkelijk uit later samengebonden katernen bestaat, ziet men spoedig in, dat een wékelijksche afwisseling van het schrift valt te constateeren. Bepaaldelijk in de eerste maanden van 1578, wanneer deze resolutiën vrij geregeld doorloopen, wordt dit duidelijk. Leest men boven de resolutiën van 3 Januari 1578 nog: „présidence de Brabant aux Estatz Généraux", boven die van 10 Januari: „présidens ceulx de Guéldr'es du Xe janvier 1578", boven die van 24 Januari: „Artois", om van enkele verdere aanduidingen van denzelfden aard maar te zwijgen-, en herinnert men zich even, dat het presidium wekelijks wisselde s), dan is verdere twijfel aan de juistheid der genoemde veronderstelling eigenlijk uitgesloten. De reden, waarom de voorzitter tot het aanleggen dezer „memorialen" kwam, is ons door Weellemans zelf medegedeeld: het was hem zelf niet steeds mogelijk „de vaquer atout" 4). Dannamde president dus zijn werk over, voor zoover het aanteekenen der resolutiën betreft. Inderdaad heeft Weellemans ons gezegd, dat de president ze schreef. Het lijkt echter vreemd, dat deze hiertoe tijd en gelegenheid zou hebben. Zou niet veeleer een der beide assessoren van den president 5), die naast hem zaten en die gewoonlijk wel pensionarissen uit de deputatie van het gewest, waartoe de president zelf behoorde, zullen geweest zijn, de resolutiën opgeteekend hebben?
-1) Griffie, 1(M, noot.
2) Eén katern, bevattende resolutiën van 21—24 April (bewaard R. A., S. G., loketkas, loopende 60: „Notulen van den jare 1588" — L 1578), sluit hier onmiddellijk bij aan; het had eigenlijk bij S. G. 3 ingebonden moeten zijn. Deze resolutiën zijn ook nog door Francois de Jonge in S. G. 5 (het eerste der registers van Houfflin en Blyleven, waarover zie de Inleiding tot ons tweede deel) bijgeschreven.
3) In elk geval sedert Maart 1577 (Actes, I, 440).
4) Actes, I, XIX, noot 3. De naam: memorialen, wordt t.a.p. ook door Weellemans zelf gebruikt.
5) Als noot 3.
V
f



LXV1
INLEIDING.
Met dit al blijft in dit register S. Gr. 3 -wel een en ander over, dat nog niet direct zoo heelemaal duidelijk wordt. Vooreerst zgn er de resolutiën van de eerste folio's (fol. 1—28: 9—24 October), die een zeer verwarrenden indruk maken en bij welke men er mét de verklaring alleen, dat dit register „memorialen" van den president bevat, niet komt. Men vindt hier eerst eenige resolutiën van 14, 15 en 16 October van de hand van Weellemans zelf, die niet geheel overeenstemmen met die in zijn eigen register. Volgen resolutiën van 9 en 10 October, niet van Weellemans' hand en gelijk aan die in Weellemans' eigen register. Dan resolutiën van 11—14 October in twee redactiën: de ééne van de hand van Weellemans en niet overeenstemmend met, de andere niet van de hand van Weellemans en wel overeenstemmend met zijn eigen register. Tusschen deze in nog resolutiën van 9 en 10 October van de eerstgenoemde soort. Dan nog weer eens resolutiën van 11,12,14,15,16,17 October van de tweede soort, van 17 en 18 October van beide soorten, van 19, 20, 21 en 22 October van de eerste soort, maar wel overeenstemmend met het eigen register, waarna weer resolutiën in andere hand van 18—24 October volgen. Men zal dit gewirrewar moeilijk afdoende kunnen ophelderen. Het komt ons het meest aannemelijk voor, dat in deze periode — die precies samenvalt met de eerste, welke in Weellemans' eigen register met andere hand geschreven is (zie p. LXI) — als het ware proeven genomen zijn met een notuleering door of van wege den president, terwijl Weellemans ook nog zelf trachtte te notuleeren. Toen nu later Francois de Jonge de hiaten in Weellemans' registers aanvulde uit de memorialen van den president x), schreef hij de gedeelten over, die niet van Weellemans' hand waren, maar, omdat deze niet alles bevatten, werd het eerste gedeelte van wat hij copieerde onvolledig. Weellemans zelf heeft het noodig geacht dit gedeelte uit 1577 op verschillende plaatsen wat aan te vullen, ofschoon het ook toen nog onvolledig bleef.
Bovendien is er nog een op het eerste gezicht ontstellend iets. Niet alleen in de eerste periode bevat S. Gr. 3 dikwijls meer — trouwens ook dikwijls minder — dan Weellemans' eigen register, ook in de volgende periodes is dit het geval, terwijl ook dan vrij dikwijls redactie-afwijkingen te constateeren vallen. Nemen wij b.v. de resolutiën van 8—21 November 2),
1) Dat dit inderdaad later — na Weellemans' aftreden — geschiedde, volgt uit Weellemans' boven reeds geciteerden brief (Actes, I, XIX, noot 3).
2) Tusschen fol. 36 en 37 is een bladzijde uitgesneden; op een strook, die is overgebleven, staan de woorden: „Ce que estoit icy, a esté copié, pourestrechose tressecrèteet 1'avoirdoublé, pour (estre) envoyee a mons'. le Prince, et est remis sur le mons. Weellemans". — Het zijn resolutiën van 17 Nov. 1577, die aldus verdwenen.



INLEIDING.
LXV1I
die in S. G. 3 op die van 22 October volgen, dan constateeren wij de wekelijksche afwijking van schrift, waarover reeds gesproken is, wij missen nu altijd Weellemans' hand, maar wij zien tevens op verschillende dagen belangrijke verschillen met Weellemans' eigen register. Hetzelfde is op te merken in de periode van 5—31 December, waar de overeenstemming door elkander iets grooter wordt. In het begin van Januari 1578 vinden we nog meerdere afwijkingen van beteekenis, maar daarna neemt de overeenkomst meer en meer toe, terwijl eindelijk, bepaaldelijk in het tweede der door Francois de Jonge gecopieerde gedeelten, vrijwel geheele gelijkheid bereikt wordt. De conclusie moet dus luiden, dat Weellemans in zijn register volstrekt niet overal de „memorialen" van den president heeft afgeschreven. Hij moet zijne Notulen, waar deze parallel loopen met de memorialen van den president, voor een vrij groot gedeelte toch zelfstandig gemaakt hebben, terwijl hij deze voor een ander gedeelte zeer zeker heeft gecopieerd x). De kleinere ruimtes, juist in de latere gedeelten op meerdere plaatsen in zijn eigen registers opengelaten, waren dan misschien voor latere aanvulling bestemd na een eventueele vergelijking met de memorialen, die echter uitgebleven is. Het spreekt van zelf, dat wij van S. G. 3 het gebruik gemaakt hebben, dat wij konden, nl. het te doen dienen tot die aanvulling van Weellemans, die deze zelf heeft nagelaten 2).
De vraag, of Weellemans' resolutiën in den vorm, waarin ze ons overgeleverd zijn, wat het latere gedeelte betreft, tijdens de vergadering opgeschreven zijn, is met de bovenstaande uiteenzetting vrijwel beantwoord. Ten deele zeer zeker wel — voor de dagen of weken, waarin geen memorialen van den president gehouden, althans overgebleven zgn, is het vormen van een oordeel bezwaarlijk —, ten deele zeer zeker niet.
Behalve de door Weellemans gehouden registers moeten er nog bestaan hebben resolutiën, gehouden door de vergadering te Brussel, terwijl een ander deel der Staten te Namen vertoefde; deze door Jean Gilles 3) opgeteekende resolutiën zijn verloren gegaan op een enkel
1) Een zeer duidelijk voorbeeld hiervan levert een resolutie van 10 Jan. 1578 (zie later Rubriek V van onze bewerking der resolutiën van 1578 in ons tweede deel). Ook bij vergelijking van S. G. 3 en S. G. 4 op 15 Nov. p. p. zal men gemakkelijk zien, dat het laatste naar het eerste gecopieerd is.
2) Hier en daar komen in dit register losse (nu ingeplakte) bladen voor, waarop een enkel reqUest, een acte, een resolutie van den Raad van State e.d. Een enkele maal ook korte memoranda over te schrijven brieven. Éénmaal een resolutie van de.Staten van Brabant van 5 Oec. (fol. 44). Voor zoover noodig, hebben wij ook van deze stukken gebruik gemaakt.
3) Of de Antwerpsche pensionaris van dezen naam bedoeld is of de Brabantsche rekenmeester, blijkt niet; waarschijnlijk o.i. de laatste, omdat hij, evenals Weellemans, Brabantsch ambtenaar was.



LXVlil INLEIDING.
extract na 1). Verder wijzen wij in dit verband nog op het register van Liébart, waarover wij reeds handelden 2) en waarvan wij, voor zoover het behelst, wat men particuliere Notulen pleegt te noemen, ter vergelijking overal hebben gebruik gemaakt, waar dit noodig was. Dan op het rapport van Liébart en op het verhaal der Geldersche deputatie van 1576, beide gedrukt, die wij — ter toelichting — een enkele maal citeerden 3), maar die wij hem, die de resolutiën van dezen tijd wenscht te bestudeeren, nog nadrukkelijk signaleeren, evenals de hier en daar gedrukte brieven van gedeputeerden ter Staten-Generaal 4).
Inkomende en uitgaande stukken, vooral de laatste, hebben wij vóór deze jaren in grooten getale gebruikt. De vorm, waarin Weellemans' resolutiën gegoten zijn, maakt dit noodzakelijk., De meeste der archieven, die wij bezochten, hebben dan ook reeds voor dit deel hun tribuut geschonken. Men vindt een lijst er van met de archief bestanddeelen, waaruit geput werd, aan het einde van dit deel bij de indices. De quotenlijst, waarvan sprake is in regel 13, meenden wij om den korten tijd, waarover dit deel loopt, en om het tekort aan beschikbare gegevens, beter tot deel II uit te stellen.
Bij het raadplegen der uitgaande stukken zal men er licht door getroffen worden, hoe goed deze gewoonlijk gesteld zijn. Vooral de dépêches maken geregeld een aangenamen, soms een weisprekenden indruk. Na de summiere notulen van Weellemans is het een verademing met deze geheel uitgewerkte stukken kennis te maken. Wie ze gesteld heeft? Wij kunnen het onmogelijk van alle zeggen; immers de minuten ontbreken. Ongetwijfeld heeft Weellemans, tot wiens taak ook het opstellen der dépêches enz. behoorde, hierbij veel steun gehad. De resolutiën zelf leeren dit op onderscheiden plaatsen. Pensionarissen, v.n. Nicasius Sille van Namen, een enkelen keer ook anderen, b.v. Ohampagney, werden dikwijls met de extensie van eenig stuk belast of belastten zich vrijwillig hiermede5). Het plan kwam zelfs op en werd misschien ook voor korten tijd in praktijk gebracht, om een „Chambre des Dépêches" in te stellen, zooals er een „Chambre des Aydes" verrees 6). Deze instelUng zou dienen tot vluggere afdoening van zaken, die men reeds in 1577, toen de geheele last der regeering meer en meer op de schouders der Staten begon te
1) Hierna, p. 16 en cf. p. 157.
2) Hiervóór, p. XXXIV.
3) Hierna, p. 4, noot 2, en p. 15, noot 3.
4) Bep. bij Bondam, I.
5) In hoeverre de audiencier in dezen tijd stukken voor de Staten stelde, zouden wij niet weten te zeggen. Later deed hij dit in vrij ruime mate. Het is een onderwerp, dat stellig een afzonderlijk onderzoek verdient.
6) Hierna, p. 155; cf, ook Actes, I, App., 441,



INLEIDING.
LXIX
drukken, als noodzakelijk ondervond. Zoo trachtte men ook een afzonderlijke regeling te treffen voor de afhandeling der overstelpende massa particuliere requèsten1). Maar tot een definitieve, beklijvende orde kwam het niet; alleen de Kamer der Beden raakte goed aan het werk. De veelhoofdi ge vergadering was voor de praktijk der regeering uiteraard weinig geschikt. Men mag het echter in haar prijzen, dat zij zich althans heeft ingespannen, om zich in deze administratieve zaken aan de nieuwe behoeften aan te passen.
Er voortdurend naar strevende, om den omvang van ons uit den aard der zaak uitgebreid werk te beperken, waar dit kon, hebben wij bij inkomende en uitgaande stukken zooveel mogelijk verwezen naar gedrukte werken — vooral voor deze eerste jaren bestaande —, ten einde ons zelf den afdruk te besparen.'De resolutiën zijn voor ons altijd de hoofdzaak. De toelichting uit andere stukken, hoe belangrijk ook, is ten slotte bijkomstig. Waar dus een behoorlijke druk van een stuk aanwezig was, hebben wij er mede volstaan den gebruiker onzer uitgave hierop te wijzen. Wij meenden hierbij zelfs zóó ver te mogen gaan, dat wij bij Bor e. e. in vertaling voorkomende stukken niet weer afdrukten. Wel hebben wij in deze gevallen en overal, waar ons dit in het algemeen wenschelijk voorkwam, tevens een archiefplaats opgenoemd, ten einde iemand, die dit wenschte, gemakkelijk in staat te stellen, zich een copie van het stuk te verschaffen. Natuurlijk moeten wij hierbij de mogelijkheid open laten, dat ons hier en daar de afdruk van een of ander stuk onbekend gebleven is, wat men te eerder zal willen veroritschuldigen, wanneer men bedenkt, in hoe vele publicatiën, groot, middelmaat en klein, de gegevens voor de geschiedenis van 1576 en 1577 verspreid staan. Een lijst van de werken, door ons meermalen gebruikt en daarom geregeld met zeer verkorten titel geciteerd, vindt men aan het einde van dit werk bij de indices.
Wij zijn er ons volkomen van bewust, dat ons werk door deze methode hier en daar een wat onevenredig aanzien heeft gekregen. Nemen wij een voorbeeld: Gachard's bekende uitgave van de correspondentie van Philips LT over de zaken der Nederlanden eindigt met deel V in het midden van Juli 1577. In dit deel, bep. in het Aanhangsel, vindt men een massa stukken, waarnaar wij konden verwijzen, zoodat wij in de Rubriek III: Betrekkingen met Spanje, zelf nergens nieuwe stukken ter toelichting behoefden mede te deelen —■ althans tot in het midden van Juli 1577! Maar daarna moest een andere wijze van werken gevolgd en uit ongedrukte stukken medegedeeld, wat, met inachtneming
1) Hierna, p. 15 en 159.



LXX
INLEIDING.
onzer regels, noodig was. Wij getroostten ons echter liever deze onevenredigheid, die trouwens meer schijn dan wezen is, dan ons werk te bezwaren met den herdruk van vele uitgegeven stukken. Het is niet onze schuld, dat in materie van belangrijke historische uitgaven, die dezen tijd betreffen, de regel schijnt gegolden te hebben, niet alleen om ze onvoltooid te laten, maar ook deze, om kleinere gedeelten, zonder samenhang, uit grootere bestanddeelen lukraak aan het licht te brengen. Dit bedenke men, alvorens ons om de door ons gevolgde methode aan te klagen. Hoe verder onze publicatie voortschrijdt, hoe minder men van de door ons zelf aangeduide onevenredigheid last zal hebben. Vooreerst zal het aantal stukken, ter toelichting noodig, slinken, al naar mate de resolutiën zelf meer afgerond en dus duidelijker worden. Vervolgens zullen de grootere publicatiën ons, hoe verdef we van 1576 afkomen, meer en meer in den steek laten en wij dus meer uitsluitend met ongedrukte stukken moeten werken.
Voor al te groote uitzetting van dit werk zij men echter daarom niet beducht. Wij maken ons sterk de jaren 1576—1609 in 10 a 12 deelen in het licht te geven, wat men waarlijk voor een publicatie als deze niet overdreven zal mogen achten. Dat in dit eerste deel slechts één en een kwart jaar gaan, komt van den vorm der resolutiën, die zooveel toelichting noodig maakt; bovendien is het aantal resolutiën geweldig groot, v.n. in 1577, omdat de Staten toen met haast de geheele centrale regeering der Zeventien Nederlanden belast waren 1). In 1578 en 1579 en vooral daarna wordt dit anders, zooals men in onze volgende deelen — naar wij hopen: weldra — zal zien.
Onze indices vullen het laatste gedeelte van dit deel. Voor den aard er van verwijzen wij naar regel 25. Wij hebben hieraan slechts dit toe te voegen: De chronologische lijst der resolutiën heeft vooral ten doel te doen zien, hoe de opvolging der resolutiën op één of anderen dag was, wat men in sommige gevallen zal wenschen te weten. Op den index van eigennamen wijzen wij met eenigen nadruk. Alweêr om ruimte in onzen tekst te sparen, hebben wij de overigens ook zeer kort gehouden toelichting bij de vele min of meer bekende personen, die men zal tegen komen, slechts éénmaal — gewoonlijk de eerste maal, dat de persoon voorkwam, — gegeven en bij een volgende vermelding niet meer hiernaar verwezen: men vindt de plaatsen immers toch bijeen in den index.
1) Men tal het ons, naar wij hopen, ten goede houden, dat wij met de verdeeling van de massa kleingoed ons enkele malen vergist hebben, en ook, dat wij bij onze bewerking een paar resolutiën oversloegen. Gelukkig ontdekten wij onze fouten ten deze nog bij de definitieve samenstelling der chronologische lijst, zoodat wij de afgedwaalde schapen nog in de Addenda konden onderbrengen, waar wij tevens onze vergissingen aanwezen.



INLEIDING.
LXXI
De zaken-index geeft een verdere detailleering van de zaken-indeeling, die ook de tekst zelf reeds brengt.
Aan het einde van dit eerste deel hebben wij velen onzen dank te betuigen. Wij mogen onze inleiding niet bezwaren met het opsommen van al degenen, die ons op de één of andere wijze aan zich verplichtten. Het was — enkele z warte herinneringen daargelaten — niets dan groote welwillendheid, die wij ondervonden. De algemeen rijksarchivaris van België, de heer J. Ouvelier, wiens naam men reeds eerder in deze inleiding heeft gelezen, moge hier nog eens in het bizonder gehuldigd worden om de onbekrompen royaliteit, waarmede hij ons voortdurend onzen arbeid heeft vergemakkelijkt. De reden, die ons hier ook de heeren burgemeester en archivaris van Ieperen afzonderlijk nog eens doet noemen, is reeds vermeld.
Ten slotte een woord van zeer vriendelijken dank aan Prof. Mr. B. Fruin, het toezichthoudend der Commissie, wiens hartelijke belangstelling in deze uitgave en voortdurende hulp bij het nagaan der drukproeven voor den bewerker veel genoegen en groot voordeel en voor den gebruiker in ruime mate het laatste heeft opgeleverd.
Oct. 1915.
N. JAPIKSE.






t LIJST DER GEDEPUTEERDEN 1576 »).
1. BRABANT *).
Voor de geestelijkheid: Lanrens Metsius, bisschop van Den Bosch, prelaat van Tongerlo. — Pierre Coels, prelaat van Vlierbeek. — Francois de Vleeschhouwer, abt van S'. Michiel. — Gerard Campenhout, abt van Grimbergen. — Gille Bernart (of Bernardi), abt van Heylessem. — Charles van der Linden, abt van Parck (d. I. de abdij in het Park bij Leuven). — Livine de Conwenbergh, abt van Dielegem. — Jean van der Linden, abt van S'. Geertruid te Leuven. — Lambert Hanckaert, abt en heer van Gembloux.
Voor den adel: Gnülaume de Hornes, heer van Heze, Geldorp etc. — Adrien de Bubempré, baron van Beves, heer van Bièvre etc — Jean de Witthem 8), baron van Boutershem, Berselle of Beersele, Braine-la-leu etc. — Jean, baron van Merode, heer van Duffele, Perwez etc."). — Jan, baron van Merode, heer van Petershem. — Antoine de "Witthem, heer van Issche, Arkenne etc. *). — Jean de Mol, heer van Oetingen. — Philippe van der Meeren, heer van Zaventhem.
Voor de steden: Bolland de Rijcke, pensionaris van Leuven. — Jean de Schore, schepen van Lenven. — Antóine Quarré, heer van Salmslach, burgemeester van Brussel. — Jean Malcote, pensionaris van Brussel 8). — Henry van Berchem, ridder, heer van Berchem, burgemeester van Antwerpen. — Jean de Schoonhoven,
1) Voor de data der comparitie zie men de eerste rubriek van onze bewerking der Resolutiën van dit jaar (hierna, p. 9 vlg.).
2) De namen van de gedeputeerden van Brabant, wier commissie niet bekend is, worden 'hier medegedeeld naar een lijst, getiteld: „Noms et surnoms de ceulx qui ont esté a 1'assemblée des Etats du Pays-Bas a BruxeUes depuis le mois de Sept. 1576" (B. R. B., ms. 9238, fol. 1, en ms. 7223, fol. 1). Deze lijst, die de namen bevat van de gedeputeerden van Brabant, Vlaanderen, Artois, Henegouwen, Valenciennes, Lille, Douay en Orchies, Namen, Doornik, het Doorniksche, Mecbelen, is betrouwbaar; waar gelegenheid bestaat tot vergelijking met commissie-brieven, zooals bij de meeste gewesten het geval is, vallen geene afwijkingen van beteekenis op te merken. De spelling is uitermate slordig (het meest in die van 7223). Voor zoover mogelijk, heb ik deze slordigheden stilzwijgend verbeterd, v.n. met behulp van de namen bij J. C. de Jonge, de Unie van Brussel des jaars 1577 ('s-Grav. 1835). Enkele malen heb ik ook gebruik kunnen maken van "het uit verschillende archieven voor Gachard bijeengebrachte materiaal voor zijn tableau des anciennes assemblées nationales de la Belgique (zie nader onze Inleiding; dit wordt geciteerd als „Etats-Généraux", naam, waaronder het op de Archives Générales' te Brussel bekend is).
3) Onze lijst heeft: Jean de Beersele, enz.
4) Onze lijst noemt dezen en den volgenden alleen als: „le baron de Merode, Duffele, Perwez etc." en „le S*. de Petershem"; cf. De Jonge, Unie, 49 en 121.
5) Onze lijst noemt dezen alleen: „le S*. d'Issche, d'Arkenne etc."
6) Volgens Etats-Généraux n°. 2 (A. G.) waren behalve Quarré en Malcote op 11 Nov. 1576 namens Brussel ook als gedeputeerden aanwezig Nicolas de Beckere, de onder-burgemeester, en Antoine van der Hert, de ontvanger. 19 Dec. 1576 werden Quarré, Van der Hert en Malcote gecommitteerd, om mee naar Namen te gaan (hierna, p. 16).
1



2
ridder, schepen van Antwerpen. — Jean Gilles, pensionaris van Antwerpen. — Henry Bloeyman, heer van Helvoirt, schepen van 's-Hertogenbosch l). — Roeloff Loquemans, pensionaris van 's-Hertogenbosch. — Cornelis Weellemans, griffier van de Staten van Brabant *). — Jean Gilles, raad en rekenmeester van Brabant.
2. GELDEBLAND 8).
Voor de bannerheeren: Frederik van Boymer.
Voor het kwartier van Nijmegen: Gillis Pieck, heer tot Enspyck. Voor de stad Nijmegen: Barthold van Gent, heer van Loenen, burgemeester van Nijmegen.
Voor het kwartier van Boermond: Cornelis van Boetbergen, maarschalk in Den Haag. — Georgien opten Berch. — Dirk van Westrum.
Voor het kwartier van Zutfen: Zeino van Dordt, heer tot Dordt. Voor de stad Zutfen: Hendrik van Till, burgemeester van Zutfen. Voor het kwartier van Arnhem: Cornelis van Wees.
Voor de stad Arnhem: Willem van Znylen van Nyevelt, burgemeester van Arnhem.
3. VLAANDEBEN 4).
Voor de geestelijkheid: Michiel van der Maelen (of van Male), abtvanNienhoven. — Guillaume Valerius, kanunnik van S'. Bavo en „seelleur de la cour spirituelle a Gand".
Voor den adel: George de Montmorency, ridder, heer van Croiselles. — Francois de Halewijn, heer van Sweveghem.
Voor de vier leden: Philippe Triest, heer van Auweghem, schepen van Gent.— Josse Borlunt, pensionaris van Gent. — Philippe de Baesdorp, schepen van Brugge. — Jacques Yman, pensionaris van Brugge. — Arthus de Ghistelles, ridder, heer van Bymeersch, groot-baljuw van Ieperen. — Jan van der Caemere, schepen van Ieperen. — Poland de Conrteville, schepen van het Vrije. — Adolphe de Meetkercke, ontvanger en pensionaris van het Vrije. — Loys Luykx, ridder, heer van Swevezele. — Hector van der Woestijne, heer van Becelaere.
4. ABTOIS e).
Voor de geestelijkheid: Jean Six, licentiaat in de theologie, kanunnik van de kathedraal van S'. Omer, groot-vicarius van den bisschop. — Jacques de Dostrel, abt van S'. André-au-Bois.
1) Volgens Etats-Généraux n°. 5 (A. G.) was Bloyman in 1576 schepen (volgens de lijst: ,,bourguemaitre ou président") en was bovendien de tweede pensionaris Andries Hessels namens Den Bosch aanwezig.
2) Tevens fungeerend als griflier van de Staten-Generaal. Dit was reeds het geval op 26 Sept. (hierna, n°. 2). Van zijne aanstelling als zoodanig is mij nergens iets gebleken.
3) Naar Actes, n°. 137. — Over de verschillen, die hier en elders vallen op te merken tusschen onze lijst en die in de Tweede Kamer der Staten-Generaal, zie men onze Inleiding.
4) Ook de namen van de gedeputeerden van Vlaanderen zijn overgenomen uit de lijst in B. R. B., ms. 9238, fol. 2. — Niet al deze gedeputeerden waren voortdurend aanwezig. Een instructie voor twee hunner, nl. Triest, en Courtevilie, dd. 13 Oct. 1576, gegeven door de Vlaamsche gedeputeerden, werd slechts door vier anderen, nl. Borluut. Meetkercke, Camere, Yman geteekend (A. V. Ypres, port. 23 ■*). Toen waren dus slechts zes Vlamingen te Brussel.
5) Naar Actes, n<». 37 en 97.



3
Voor den adel: Ondart de Bournonville, ridder, heer van Capres, vicomte van Barlin. — Eustache de Croy, heer van Crecquea *).
Voor de steden: Antoine de Canlers, ridder, schepen van Atrecht. — Pasquier Gosson, alsvoren. — Antoine Anbron, eerste raad van 8'. Onier. — Waleran Maupetit, pensionaris van Béthnne. — Jean Péhart, schepen van Aire.
5. HENEGOUWEN s).
Voor de geestelijkheid: Matthien Monlart, abt van S'. Ghislaln. — Frederic d'Yve, abt van Maroilles.
Voor den adel: Charles de Gavre, heer van Fresin. — Adrien d'Ongnies, heer van Willerval.
Voor de steden: Qnentin dn Pret, schepen van Mons. — Simon de la Barre, schepen van Mons. — Louis Corbault, raad van Mons. — Philippe du Mont, heer van Bampemont, raad van Mons 3). — Louis Carlier, griffier van de Staten.
6. VALENCIENNES 4).
Francois le Mesureur, schepen. — Francois d'Oultreman, pensionaris.
7. LILLE, DOTJAY en ORCHLES 6).
Voor de „qnatre seigneurs hauts j us ticiers": Francois de Haynin, ridder, heer van Breucq, baljuw van de chatellenie van Rijssel. — Poland de Vicq, ridder, baljuw van de seigneurie van Wavrin.
Voor de steden: Bandouin de Croix, ridder, heer van Oyenburg, schepen van Rijssel. — Antoine Muyssart, pensionaris van Rijssel. ■— Eustache dAoust, heer van Jumelles, „chef" van Douay. — Philippe Broide, Ucenciaat, pensionaris van Douay. — Antoine Consteau, „chef" van Orchies.
Voor de geestelijkheid: Pierre Carpentier, abt van Los.
Voor de edelen: Jean de la Haye, ridder, heer van la Haye.
8. NAMEN 6).
Voor de geestelijkheid: Antoine Havet, bisschop van Namen. — Dom Guillaume d'Oupaix, prelaat van Floreffe.
Voor de edelen en het platteland: Jean de Bourgogne, heer van Froidmont. — Philibert de Marbais, heer van la Haye a Brigbde. — Guillaume de Carondelet, heer van Crupet en Wavremont.
1) Waarschijnlijk later ook nog Anthoine d'Assignics, ridder, heer van Alloigne, die zeker in 1577 voorkomt als gedeputeerde van Artois en waarschijnlijk ook bedoeld is in n°. 205 van onze bewerking der resolutiën van 1576 onder den naam van d'Alloisnes.
2) Naar de lijst der gedeputeerden, gepubliceerd door Leopold Devillers in Buil., t. 74 (1905), 119.
3) De lijst in B. B. B., ms. 7223, fol. 3, en ms. 9238, fol. 3, noemt in plaats van dezen Jacques de la Croix, die volgens de lijst vau Devillers pas in 1577 als gedeputeerde voorkomt (maar zie ook n°. 220 van onze bewerking der resolutiën van 1576).
4) Naar Actes, n°». 44 en 84.
5) Naar Actes, n°. 81; de namen verbeterd naar de copie van de commissie in A. V., Ypres, port. 8.
6) Naar Actes, n°. 43; De Jonge, I, 242. Enkele namen aangevuld uit Etats-Généraux n°. 45 (A. G.).



4
Voor de steden: Nicolas Marotte, heer van Arbre, schepen van Namen. — Nicasius de Sille, pensionaris van Namen.
9. DOORNIK
Louis Alegambe, ridder, heer van Bassenghien, tweede prévöt van de stad. — Erasme du Chambge, pensionaris van de stad.
10. HET DOORNIKSCHE.
Jean Cotterel, ridder, heer van Esplechin. — Marcel Huün, griffier van de Staten van het Doorniksche. Later s):
Matthias de la Chaussée, ridder, heer van Montsoret, baljuw van Philippe, heer van Beaufort en Ruines, „haut-justicier". — Barthélemy Liébart, „licencié es droictz, bailli général du temporel" van den bisschop.
11. UTRECHT 8).
Engelbert van Bruhesem, thesaurier van den dom te Utrecht. — Hendrik van Abcoude van Meerten, heer van Essestein. — Jan Taets van Amerongen, burgemeester van Utrecht.
12. MECHELEN 4).
Jean Schooffs, burgemeester. — Josse de Claerhout, heer van Hamme, pensionaris.
13. OMMELANDEN 6).
Herman Doccum, abt van Felwert, alias Oldenclooster bij Appingadam. — Lambert Tjaarde van Starkenburg. — Peter Sickinge. — Eyse Jarges, hoveling.
II. LIJST VAN DE PERSONEN, DOOR DE STATEN BENOEMD IN DE COLLEGES DER CENTRALE BEGEERING, 1576.
Raad van Oorlog:
Philippe de Croy, hertog van Aerschot. — Philippe, graaf van Lalaing. — Charles Philippe de Croy, markgraaf van Havré. — Adrien d'Ongnies, heer van Willerval. — Anthoine de Qoignies, heer van Vendegise auBois. — Francois de Halewijn, heer van Sweveghem. — Adrien de Bailleul, heer van Evre. — Steenbeke6). — Jean de Mol, heer van Oetingen. — Louis de Montigny, dict de Sivry, heer van Mériconrt.
1) Dit en het volgende naar Actes, n<». 32, 55 en 238.
2) Volgens het rapport van Liébart (Buil., III10, 302) compareerden de nieuwe gedeputeerden op 30 Dec. te Namen. Zij werden volgens hunne commissie (van 24 Dec. — Actes, n°. 238) gedeputeerd ter vervanging van Cotterel, die gestorven was, en Hutin, „sequestré pour une cause a eux inconnue" (cf. hierna, p. 14). Een enkele titel aangevuld uit Etats-Généraux n». 47 (A. G.).
3) De commissie ontbreekt. De namen zijn ontleend aan den brief der gedeputeerden bij Bondam, I, 33 en 77.
4) Naar Actes, n°. 63.
5) Naar Actes, n°. 178. — De stad Groningen compareerde noch in 1576 noch in 1577.
6) Waarschijnlijk dezelfde, dien wij in de resolutiën van 1577 zullen aantreffen als „monsieur de Steenbeke, gouverneur de Bapaulme".



RESOLUTIËN
1576.
Op 25 September, toen de Staten-Generaal hnn eerste besluit namen, waren aanwezig de gedeputeerden van Brabant, Vlaanderen en Henegouwen *). Dit besluit is, hoewel toen nog geen register van de resolutiën aangelegd was 2), bewaard gebleven in den vorm, waarin het aan den Baad van State werd voorgelegd. Wij laten dit besluit of liever deze reeks van besluiten hier onmiddellijk volgen, omdat de belangrijkste zaken, waarmede de Staten zich in den eersten tijd van hun samenzijn zonden hebben bezig te houden, er haast alle in voorkomen.
I. R. 25 september 3). — I. Premiers, comme pour la direction des affaires et occurences, signament pour le faict de la guerre, est nécessairement requis d'avoir ung chief, pour pourveoir a tout et y avoir recours, lesdicts députéz ont a ce choisy la personne de mons*. le Duc d'Arschot, comme premier dudict Conseil d'Estat, lequel Conseil est commis par Sa Majesté au gouvernement desdictz pays et comme personne principale d'iceulx.
II. Et comme ledict Sr. Duc ne pourra en personne vaquer a tout et partout, pour les grandes affaires dudict Conseil, il a samblé que mons'. le Comte de Lalaing ') seroit bien qualifie pour estre son lieutenant général au faict de la guerre.
III. Et pour assister de Conseil audicts S™. chieff et lieutenant, ont trouvéz bien souffisantz et idoines mons'. le Marquis de Havrechz, les S™. Dongnies, Willerval 5), Goingnies, Zweveghem, d'Evere, Steenbeke, D'Uetingen et Méricourt, desquelz ledict Sr. Duc pourra choisir et retenir ceulx que bon luy semblera.
IV. Et pour marischal du camp ont trouvé bien capable ledict S*. de Goingnies.
V. Au surplus, qu'il est fort requis et nécessaire de joindre les forces et former ung camp a toutte diligence pour faire teste a 1'ennemy.
1) Over het voorspel van de samenkomst zie de Inleiding tot dit deel.
2) Dit geschiedde pas op 1 Oct. ; zie verder hieromtrent de Inleiding tot dit deel.
3) Actes, n°. 9; A. G., Aud. 652, fol 15—16 (orig.). De titel van dit stuk is: „Késolutions, advisées sous ie bon plaisir de mess", du Conseil d'Estat, commis par Sa Majesté au gouvernement des Pays-Bas de par deca, par les députés des Estatz, assembléz en la ville de Bruzelles le XXV8 de Septembre XV° LXXVI". — In margine: „Faict par les Estatz de Brabant, Flandres et Haynaut, le XXV8 de Septembre 1576 et présenté audict jour a mess"." (sc. du Conseil d'Etat).
4) Zie lijst II (hiervóór, p. 4), ook voor de namen in art. 3.
5) D'Ongnies en Willerval is als één naam op te vatten; Willerval is er als het ware ter verduidelijking achter gezet; zoo vindt men elders: „le frère de monsr. de Oetingen, Mol".



1576.
6
VI. Pour a quoy furnir a esté trouvé nécessaire de faire incontinent monter et remplir les bendes d'ordonnance qui se peuvent lever. Et a ceste fin leur faire qnelcque bon payement.
VII. Et pardessus, recepvoir en service quatre eens chevaulx, moictié lances, moictié pistoliers du commandeur de Bernesem *). Aultres cinc eens chevaulx pistoliers arméz, que présente ung gentilhomme de Gueldres au nom de Simon Belven et Henry Ratio, natyffz du pays de Limborch avecq six enseignes de piétons. Aussy deux eens chevaulx arméz harquebousiers, soubz la conduyte du Sr. d'Immersele, estans tous prestz pour marcher.
VIII. Et pour meilleure asseurance continuer le waertgelt a deux ou troys mille reytres.
IX. Item pour parvenir a la pacificatión tant desirée avecq les Estatz de Hollande et Zélande, ont trouvé expediënt d'euvoyer vers enlx pour traicter ou faire venir leur députéz suivant la requeste, a ceste fin dressée a messeigneurs du Conseil d'Estat.
X. Et comme 1'on a entendu n'y avoir bonne eorrespondence entre 1'infanterie en Alost et chevaulx légiers Espaignolz, convient d'envoyer vers lesdicts en Alost, pour sonder leur intention, s'ils vouldroient traicter avecq les Estatz des Pays-Bas pour se retirer, moyennent asseurance de la reste de leur payement. Auquel cas se pourroient reciprocquement envoyer députéz au lieu que 1'on trouvera convenir.
XI. Et que le semblable se face aux chevaulx légiers Bourgenons et Italiens.
XII. Et s'accorder, s'il est possible, avecq les coronelz Allemans qui ont leurs compagnies en diverses villes et places de Brabant, Flandres, Haynault et aultrepart, en leur donnant asseurance et promesse de payement de ce que sera trouvé leur estre deu en raison, affin que par la soyent tenuz a la dévotion desdicts pays et que 1'Espaignol ne soit admis es villes qu'ilz ont en leur garde.
XIII. Item d'escripre lettres de par tous les Estatz desdicts Pays-Bas au Roy, nostre Sire, a nostre Sr. Père le Pape, a 1'Euipereur, aux Evesques de Liège et Coloiugne, Dnc de Olève et aultres Princes de 1'Empire et aussi au gouverneur et Estatz de la Franche-Comté de Bourgoingne, seavoir au Roy la justification de la bonne intention desdicts Estatz. Et que mesdicts S™. du Conseil d'Estat y veullent joindre lettres de leur part, pour confirmation et asseurance de ladicte justification de leur dicte bonne intention. Et a 1'Empereur et aultres Princes d'Empire, affin de commander aux Allemans, estantzde pardeca, de ne ses joingdre aux Espaignols mutinéz et rebelles' contre les subjects de Sadicte Majesté Royalle esdicts Pays-Bas, et oultre ce deffendre a tous aultres Allemans de se mectre en leur service.
XIV. Item de supplier mesdicts S™. dudict Conseil d'Estat d'envoyer en toutte diligence lettres iteratives aux Estatz d'aultres pays absents, affin que incontinent ilz se ayent a trouver a 1'assemblée desdits Etatz.
XV. N'ayant trouvé bon d'admettre la neutralité, par de ceulx de Malines requise, ses conformant en ce a 1'advys de mesdits S". du Conseil d'Estat 2).
1) Nicolaas Huyn d'Amsterrode, commandeur van Bernesem.
2) De apostiUes van den Baad van State op dit besluit, die bij het oorspronkelijke stuk voorkomen, worden hier weggelaten, omdat zij voor ons doel niet ter zake dienen. Zij zgn gedrukt bij De Jonge, I, 1 vlg.



7
1576.
Het onder n°. IX in dit besluit genoemde request ') aan den Raad van State is van den volgenden inhoud:
la. (25 september). — Remonstrent les Etatz, icy assembléz que, considerans le mal, procédé de guerres intestines qui ont si longuement durées, et la diversité que jusques ores a esté entre les Estatz de Hollande et Zélande d'une part et les aultres Estatz de pardecha d'aultre, 1'on treuve bien nécessaire, pour une fois mettre fin a tant de désordres, desgatz et pilleryes dn pays, le remettre en son anchien estat et prospérité, a quoy on espéroit de pouvoir parvenir par mutuele eommunication, puisqu'on entend si peu de différent rester a la pacificatión et réduction desdicts d'Hollaude et Zélande et mesmes, suivant ce que de la part de Sa Majesté avoit esté commencé de besoignersur la requeste, par eulx a icelle présentée, et qu'il n'y restoit que le point principal sur le faiQt de la religion et celluy du partement des Espagnolz, sur lequel desja résolution estoit prinse. Et comme il faict a espérer que, saicbants lesdicts d'Hollande et Zélande la finale détermination de Sa Majesté et intention des aultres Estatz sur le dict poinct de la religon, ilz ne vouldront en ce persistert mais s'accommoder en tout a la volonté de Sa Majesté, supplient lesdicts renionstrans, qu'il plaise a Vos S.ries consentir et accorder, d'envoyer leurs députéz ou député devers le Prince d'Oranges et lesdits Estatz d'Hollande et Zélande, pour finablement seavoir leur intention et d'avoir asseurance; ou bien, d'évoquer icy les députéz desdicts d'Hollande et Zélande aveeq 1'asseurance requise, si Voz S.ries le treuvent ainsy mieux convenir 2).
Van den volgenden dag, 26 September, is geen enkel besluit van de Staten bewaard. Van hunne verrichtingen geeft een stuk, dat blijkbaar een aanteekening van één der gedeputeerden behelst, een belangrijk overzicht; wij laten dit in extenso volgen:
2. aanteekening. 26 sbptbmber 8). — Ende volgende de resolutie, 's daegs te voren gedaen 4), is een solemnele processie generael geweest ende zeer veel volex mit torsen 't heylichweerdich sacrament vergeselschapt ende onder andere de gedeputeerde van de Staten van Henegouw, Vlaenderen ende Brabant mitte heeren van den Raide van State van Zijnder Ma*, ende mijnheere de Hertoge van Aerschot al mit haetzen B) oft flanbeaux in groote devotiën.
Voer den maeltijt, die alle de heeren gedeputeerde van den voirscreven Staten hebben gehadt by mynen voirscreven heere de Hertoge, es expresseljjck verhaelt denselven heeren gedeputeerde, dat, alsoe de heeren Staten hem hadden 's daegs te voren gebeden t'aenveerden den last van chieff te wezenen van dese orloge, hy zulcken last zoude doen, hoewel die heeren gedeputeerde wel souden mogen eenigen anderen, daertoe meer gequalificeert, gevonden hebben, maer nyettemin soude geerne den landen dienen, om daermede dienst te doenejerst God almachtich, onsen heere den Ooninck ende den landen, protesterende ende verclarende wel oepenlick ende doen[de] by den greffier van den Staten van
1) Actes, n» 10; A. G., Aud. 652, fol. 15 (orig.).
2) Wat de apostille bij dit request betreft, geldt hetzelfde als bij die van het vorige stuk; zij is gedrukt bij De Jonge, I, 5.
3) A. V. Ypres, port. 23*.
4) Deze resolutie van 25 Sept. wordt alleen hier vermeld.
5) Haeczen = aexen (zie M. Ned. Wdb. i. v.) zullen bedoeld wezen.



1576.
8
Brabant note houden, dat hy egeenssins en verstaet den verscreven last t'aenveerden dan tot onderhoudt van Godts dienst ende der ouder Catholyeker Roomsche religie, tot onderhoudt van den dienst ende gehoorsaemheyt van onsen heere den Goninck ende tot het meeste prouffyt ende welvaren van den landen, sonder dat hem eninge ambitie oft andere ombehoorlycke'zaecke daertoe beruert ende dat alleenelick totter tij t toe deze zaeken werden ghepasseert ofte anderssin s by Zyne Ma*, sul wezen geordineert.
Naer denwelcken heeft mijuheere den president Sas vort ') gelesen d'appostillen, die gegeven z(jn by den Raide van State opte voorseide resolutiën van den Staten ter presentatie van den anderen heeren van den Staten.
D'welck gedaen zijnde ende den Hertoge van Aerschot mitten heeren van den Raide van State vertrocken zijnde uuyte galderye van den voirseiden Hertoge in de groote sallette, om te gaen ter tafelen sitten, is by den greffier, duer last van den Staten voirseid, jerst den voirscreven hertoge ende daernaer alle de heeren van den Raide van State van Zijnder Ma*, geseeglit als hierna volght: „ Monseigneur, les S™. députéz des Estatz de Brabant, Flandres et „Haynault cy présentz m'ont donné charge de remercier en premier lieu Vostre „Exce. bien grandement de la bonne veulle et affection qu'elle a monstréavoir „au service de Dieu et de Sa Maté. et au bien du pays, en ayant accepté la charge „par laquelle ilz avoient prié de entreprendre. Quant a eulx ilz obéiroient a „tout que Son Exce. leur commanderoit touchant sa charge, messeigneurs les „députéz des Estatz de Brabant, Flandres, Haynault remerciant semblablement „Voz Messeigneurs de la dépesche qu'il a pleu de faire sur les articles qu'ilz „ont hier exhibé, déclairans estre contens d'obéir a tous coinmandemeus con„cernans la charge de Voz Srie8. sans en rien contrevenir."
Ayans aussy lesdicts S™. députéz consenty que le Sr. de Malsle 2), suivant la recommandation de sa personne, faicte par monsgr. le Ducq d'Arschot, soit envoyé par les Estatz a 1'Empereur et monsgr. le Marquiz de Haverehz en Angleterre.
Van 27—30 September zijn eenige resolutiën bewaard, die — althans voor het grootste gedeelte — bepaalde onderwerpen betreffen. Deze deelen wij dus in bij de rubrieken, waartoe ze behooren s). De eerste rubrieken voor dit jaar vinden wij reeds in de besluiten van 25 September vertegenwoordigd. De voornaamste onderwerpen, daarin behandeld, zijn: 1) het ter vergadering bescheiden van de andere gewesten; 2) het aanknoopen van onderhandelingen met den Prins van Oranje, Holland en Zeeland; 3) het schrijven aan den koning van Spanje en het nemen van maatregelen ten opzichte van de Spaansche troepen, den vijand van het oogenblik; 4) het schrijven aan onderscheiden buitenlandsche vorsten; 5) het nemen van maatregelen van militairen aard, tot afweer en tot aanval. Van deze onderwerpen maken wjj onze eerste vijf rubrieken. We dienen er nog aan toe te voegen: 6) zorg voor de geldmiddelen; 7) bemoeiingen met de centrale regeering; 8) bemoeiingen met gewesten en steden; 9) godsdienst; 10) handel; 11) munt; 12) varia — de vier laatstgenoemde rubrieken nog zeer schaars bedeeld. Toch zien we uit deze korte opsomming, dat de Staten in de eerste drie maanden van hun samenzijn reeds aanleiding vonden in te grijpen in haast al die zaken, waarmede ze ook op den duur in aanraking zonden blijven.
1) Arnoult Sasbout, president van den Geheimen Raad.
2) Gauthier van der Gracht, heer van Maelstede, moet hier bedoeld zijn.
3) Over de verdeeling in rubrieken en in het algemeen over de methode van bewerking zie de Inleiding tot dit deel.



9
Verg. St.-Gen. 1576.
I. DE "VERGADERING DER STATEN-GENERAAL.
Onze eerste rubriek, die wij de vergadering der Staten-Generaal zullen noemen, bevat, naar w» reeds aanduidden, alles, wat omtrent de comparitie van de gedeputeerden van op 25 September nog niet vertegenwoordigde gewesten door de Staten besloten werd; wij voegen er aan toe, wat wij vonden aangaande de in de vergadering te onderhouden orde en aangaande de griffie.
De Staten lieten hèt onder n°. XV van hunne besluiten van 25 September genoemde niet aan den Raad van State over Reeds op 1 October schreven zij ook zelf aan de Staten van Gelderland, dezen, met bekendmaking van het doel hunner vergadering, verzoekende, zich met hen te vereenigen en gedeputeerden naar Brussel te zenden *).
De eerste mededeeling in het register der resolutiën, die in deze rubriek behoort, treffen wij aan op 2 October:
3. R. 2 octobek. — Les S™. députéz de Namur, tant de la part des prélatz, nobles que villes, sont comparuz, et après avoir remonstré leur povoir et que icelluy n'estoit trouvé souffisant, mesmement qu'il ne s'extendoit pour résouldre sur les moyens de la pacificatión, ny sur le point de la retraicte des Espaignols, les S™. des aaltres pays les ont requis, se debvoir pourveoir d'anltre povoir plus ample ad ce que dessus, ensemble ad ce quy en dépend, leur ayant donné par escript 1'intention a la quelle ilz tendent, dont la teneur s'ensuyt:
L'intention des S™. députéz des Etatz, cy assembléz, est d'adviser et résouldre sur les moyens de la pacificatión tant nécessaire et pour aussy ramener a 1'obéissance de Sa Majesté les pays d'Hollande et Zélande en 1'observation de nostre saincte foy et religion Gatbolicque Romaine et sans aulcune innovation d'icelle et a ces fins faire tout préalablement faire retirer les Es-
1) Men zal in de volgende resolutiën veel lezen over onvoldoende commissiën der compareerende gedeputeerden. Hierbij valt nog op te merken, dat ook de commissie van de gedeputeerden van Vlaanderen niet geheel in orde bevonden werd, zooals blijkt uit een hierna volgend gedeelte uit de instructie van de Vlaamsche gedeputeerden voor Courteville van 30 Sept., om aan de 4 leden naderen last te gaan vragen (A. V. Bruges, port. Etats-Généraux 1555—1G00): Omme dièswille dat daeghelicx ter voornoomde vergaederynghe van den Staten occurreren diversche zaken, dependerende van het effect van de resolutie van de Staten van Vlaendren ende van de andere Staten, dienende tot 't welvaeren van den lande, daerup de ghedeputeerde van Brabant ende Henegauwe absoluterlick hier resolveren, ende dat zommeghe ghedeputeerde van Vlaendren daertoe zoo volcommelick niet ghelast en zijn noch en zouden durven daerup flnalick resolveren, zonder alvooren daertoe thebbene 't advis ende last van hueriier collegiën, zoo ijst, dat de voornoomde Courtewille zal den coüegie van Ghend ende andere ghedeputeerden van de vier leden, aldaer wesende, representeren de verachteringhe ende retardement van 't gheheele ontgonnen ghebesoigneerde van de voornoomde Staten, indien dat telker occurentie van noode zoude zyne daeromme over te scriven an den collegiën, mits dat binnen middele tyde d'opportuniteit zoude moghen voorbygaen ten grooten intereste van den lande. Ende zoude alleenelick de voornoomde authorisatie haer moghen refereren up tghone, dat haeste begheert ende van noode werd om te dirigeren het stick van de gendarmerie, van noode wesende ter defensie van den lande ende dat daeraf dependeert, te meer dat by den ghedeputeerde van de Staten, hier wesende in zulcke grooten ghetalle, niet ghedaen en werdt dan met adveu ende autoriteyt van den Raede van Staten, dewelcke ooc niet begheert te ordonnerene dan met correspondentie van de zeiven Staten.
2) Actes, n°. 22; Bondam, I, 12. Op denzelfden dag schreef ook de Baad van State met hetzelfde doel aan Gelderland (Bondam, I, 10). Dat op 1 Oct, aan Gelderland geschreven werd, hangt waarschijnlijk samen met de toen ontworpen zending van Leoninus (zie rubriek IV).



Verg. St.-Gen. 1576.
10
paignolz, comme principal, seul et unicq remède pour y par?enir, prévoyant et considérant que aultrement n'est possible de espérer la dicte pacificatión, parquoy est requis que les députéz des Etats de Namur soient authoriséz, d'adviser et résouldre sur tout ce que dessus et quy en dépend
Op 5 October requestreerden de Staten aan den voorzitter van den Raad van State, om de nieuwe oproepbrieven voor Friesland, Groningen, Overysel, Utrecht en Lingen te zenden aan de Staten en niet aan de gouverneurs dier gewesten *).
4. R. 5 october. — Et pour meilleure direction des affaires du PaysBas et éviter toute confusion, est résolu, que mons'. le Réverendissiine de Bois-le-Duc de la part des Estatz de Brabant, monsr. le prélat de Nienhoven 3) de la part des Estatz de Flandres et monsr. le Réverendissime d'Arras de la part des Estatz de Haynault seront successivement authoriséz comme présidens, chacun pour ungne sepmaine, a proposer tout ce que bon luy semblera, assisté d'ung pensionaire ou deux; a recepvoir les lettres et escriptz desdictz Estatz et faire imposer silence et teuir 1'ordre, deu a tel et semblable college *). Que aussy les pensionaires s'assembleront tousjours après midy, pour faire exécuter les résolutions des S™. députéz tant a 1'endroit les lettres a faire et envoyer la et ainsy qu'il appertient, et aultrement comme ilz trouveront convenir, et de coucher les pointz qu'ilz trouveront convenir a estre proposéz lendemain a 1'assetnblée des tous Srs. députéz.
10 October compareerden twee gedeputeerden van de stad Doornik, die te kennen gaven ruimere commissie te verwachten: „aussy pour résouldre sur les poinctz de la pacificatión et retraicte des Espaignolz" (R. i. d.).
Het register spreekt duidelijk van de stad Doornik. Toch zou men kunnen vermoeden, dat bedoeld zijn twee gedeputeerden van het Doorniksche 5), wier commissie reeds van 4 October dateert 6) en van wier comparitie elders niet gewaagd wordt 7).
1) Deze verklaring is woordelijk gelijk aan wat Actes, n°. 27, als remonstrantie aan den Raad van State voorkomt (A. G., Aud. 652, fol. 38).
2) Actes, n°. 33 (haast woordelijk overgenomen uit A. G., Aud. 652, fol. 49). Men leze voor: „des lettres itératives" „les lettres itératives". Bedoeld zijn de brieven, waarom reeds 25 Sept. verzocht was; 5 Oct. werden deze verzonden aan de in den tekst genoemde gewesten behalve Utrecht; 4 Oct. aan Artois, Lille, Douay en Orcbies, Tournay en Tournaisis, Valenciennes, Mechelen, Hólland en Zeeland (nl. de trouw gebleven gedeelten: zie nader de Inleiding) en Utrecht (Actes, n°. 31 en 34; cf. ald., Appendice, 429, 431—433); 5 Oei. aan Luxemburg (Appendice, 431). Op het verzenden van deze brieven heeft betrekking, wat men op 5 Oct. in de resolutiën leest: te schrijven aan Pierre de Perre, „commis des messagiers de I'escuirie du Roy", om direct de brieven van den Raad van State aan de gewesten te zenden; de Staten beloven betaling. Een request van dezen Van de Perre op 25 Nov. (R. i. d.).
3) 12 Oct. werd een geschrift van dezen gelezen, „duysant pour 1'orde et manière a observer en ceste assemblee", waarvan door de heeren copie gevraagd werd (R. i. d.).
4) Dit is tevens punt V van de op 9 Oct. door den Raad van State geapostilleerde remonstrantie (Actes, n. 45; A. G., Aud. 658, fol. 4).
5) Voor de namen van deze en de hierna genoemde gedeputeerden verwijzen wjj naar de lijst der gedeputeerden (hiervóór, p. 1).
6) Actes, n». 32; A. E. Mons, Tournaisis 1, fol. 123™.
7) Trouwens ook van die van de gedeputeerden van de stad spreekt het register elders niet. Maar de commissie van deze (zie verder in den tekst) is pas van 12 Oct. 1576 (Actes, n°. 55; B. R. B., ms. 7223, fol. 25™).



11
Verg. St.-Gen. 1576.
Inderdaad is deze commissie niet „ample" genoeg. De Staten van het Doorniksche, bijeengeroepen naar aanleiding van den brief van den Raad van State van 20 September'), verklaarden hierin zich niet te zullen losmaken van Vlaanderen, waarmede ze bij een Unie van 1521 door Karei V vereenigd waren; zaj verbonden zich verder troepen te werven — op voorwaarde, dat de stad van 3 compagnieën Duitschers bevrijd zou worden — of hunne quote naar advenant van die van Vlaanderen te zullen opbrengen, alnaarmate de Staten-Generaal of die van Vlaanderen zouden besluiten, „a 1'honneur de Dieu, religon catholicque apostolique et romaine, service dn roy et conservation de ceste pouvre patrye". In de commissie van de stad werden de gedeputeerden gemachtigd „pour adviser illec avec icenlx [nl. de andere Staten] sur ladicte pacificatión, retraicte et dépendences" volgens den brief van den Raad van State van 20 September; de stad weigerde troepen te lichten of geld op te brengen dan na de verwijdering van de drie Duitsche compagnieën uit de stad.
11 October schreven de Staten opnieuw aan Gelderland *).
5. R. 12 octobkk. — Les S™. deputez de Namur sont comparuz et aussy de Lille, Douay et Orchies et après avoir examiné les povoirs et commissions, les S™. assernbléz ont, en premier lieu, remercié lesdictz de Lille, Douay et Orchies, et aussy lesdictz de Namur, de leur bonne veulle et affections qu'ilz démonstroient au service de Sa Maté. et du pays, et que la commission de mesdictz S". de Namur estoit bonne, ample et souffissante, mais d'aultant que lesdictz S™. trouvoient la commission de mesdictz S™. de Lille, Douay et Orchies ne contenir le faict d'adviser sur la retraicte des Espaignolz ny aussy le faict de povoir conclure sur tout et sur ce quy en dépend, ont esté requis lesdictz de Lille, Douay et Orchies d'envoyer quel ung, pour obtenir plus ample commission, conforme a celle desdictz S™. députéz de Namur dont on leur a donné le doublé.
De commissie van Namen, dd. 8 October 8), is geheel overeenkomstig de door de_ Staten-Generaal zelf gestelde verklaring (ons n°. 3). Die van Lille, Douay en Orchies ') dateert van 1 October. De Staten, ook hier bijeengeroepen naar aanleiding van den brief van den Raad van State van 20 September, besloten althans op dien dag 5) tot het zenden van gedeputeerden, verklarende verder troepen te zullen werven „a la garde et défence desdites villes et chatellenies et autrement comme par Sa Majesté sera ordouné pour le maintiennement et conservation de la religion catholycque romaine et 1'authorité et obéissance a Sa Majesté, bien et tuytion de ses pays et subiectz"; dit op hun eigen kosten.
6. R. 14 october. — Les S™. députéz de Lille, Douay et Orchies et de Namur, apres débat faict sur la précédence et ordre a donner advis et opinions, ont consenty que, sans préjudice du droict des parties hinc inde, ils donneront les advis alternativement jusques a demain.
7. R. 15 october. — Les députéz d'Arthoys et Valenchiennes sont comparuz et, après avoir exposé leur charges et que leurs commissions ont ésté
1) Zie omtrent dezen eersten oproepbrief nader de Inleiding.
2) Actes, n°. 52; Bondam, I, 21.
3) Actes, n«. 43; De Jonge, I, 242.
4) De komst van deze gedeputeerden was reeds aangekondigd door een brief van Sweveghem, die 7 Oct. ter Staten-Generaal gelezen werd (R. i. d.).
5) De commissie zelf is ons onbekend. Het besluit in A. V. Ypres, port. 7.



Verg. St.-Gen. 1576.
12
leutes, 1'on les a remercié de la bonne veulle et affection qu'ilz démonstrent monstrer au service de Sa Maté. et bien du pays, et sont esté requiz, qu'ils se veullent pourveoir de plus ample commission, mesmement pour résouldre sur tout, seavoir sur le faict de pacificatión et de la retraicte des Espagnolz et de ce quy en dépend.
De commissiën der gedeputeerden, in de vorige resolutie genoemd, zgn resp. van 6 October en 8 October '). In die van Artois wordt gezegd, dat de Staten van dit gewest, bijeengeroepen naar aanleiding van den brief van den Raad van State van 20 September, besloten hebben gedeputeerden naar Brussel te zenden, „pour avecq ceulx des aultres Estatz adviser les moiens et remèdes de ladicte pacificatión, 1'honneur de Dieu et deue obéissance de Sa diote Maté. et le bien pnblicq et ce que sera advisé, le tont renvoyer aus dictz Estatz dArtois afin d'en résouldre, conclure et arrester ce que se tronvera convenir."
8. R. 16 october. — Ceulx de Malines sont comparuz par leurs députéz et, après lecture de leur commission et le remerciement comme dessus, messeigneurs les ont requis vouloir obtenir plus ample commission pour la retraicte des Espagnolz.
Betreffende Mechelen 2) hadden de Staten-Generaal den Baad van State gerequesfcreerd de stad aan te schrijven, om hare gedeputeerden te zenden 3). Het besluit tot aansluiting bij de Staten en de commissie van de gedeputeerden zijn beide van 15 October 4).
9. R. 18 october. — D'aultrepart ont les députéz de Lille, Douay et Orchies exhibé certain acte d'appointement, par eulx obteuu le XVI6 de ce moys 6), contre ceulx de Namur dont ceulx de Namur ont requis copie.
10. R. 19 october. — Troys députéz d'Utrecht sont comparuz avecq le doublé de certaine leur commission, datée le VIe de ce moys, et pour non estre trouvée souffisante, de tant qu'elle ne contient povoir de résouldre sur les poinctz de la pacificatión et retraicte des Espaignolz, les Srs. députéz ont en premier lieu remercié lesditz d'Utrecht de lenr bonne affection et diligence, par eulx démonstré pour le service de Sa Maté. et le pays, requirans voloir obtenir plus ample commission suyvant la forme que 1'on leur donnera, et qu'ilz veullent demourer besongner et adviser avecq les aultres, on leur fera avoir le doublé que jusques oires a esté traicté et résolu.
11. R. 20 october. — Les troys clereqz de Weellemans, Zoete et Walschaerts 6) ont faict serment de tenir secret tout ce qu' ilz escripveront, mesmes les missives et aultres escriptz quy doibvent demourer secretz, sans donner a auleun copie, sy non par préalable conimandemant du grefher des Estatz de Brabant. Les aultres clereqz ont semblablement faict serment de tenir secret
1) Actes, n». 36—37 en 44; n». 36 ook in A. G., Aud. 685, lol. 277.
2) Cf. n». XVI van de besluiten van 25 Sept.
3) Wat de Raad 13 Oct. gedaan had (Actes, n». 59).
4) Actes, n°*. 62—63; n°. 62 bij De Jonge, I, 251; n°. 63 (de commissie) is verder zonder eenig belang.
5) Actes, n°. 66; in extenso ald., Appendice, 437.
6) Blijkbaar is één naam weggelaten; Weellemans was de griffier (zie de lijst der gedeputeerden, hiervóór, p. 1).



13
Verg. St.-Gen. 1576.
tout ce qu'ilz copient et doublent, sy longuement qu'il doibt demourer secret, sans délivrer copies avant le commandement du greffier desdictz Estatz de Brabant, et que nulz aultres, sy non Spoelberch, avec les aultres seront admis a escripre pour lesditz Estatz.
Que le pensiönaire Bourlut et le pensionaire de Tournay Du Change sont commis pour parler aux députéz de Luxembourch J) et les remonstrer la justification de 1'assemblée des Estatz et requérir qu'ilz ayent a ses joindre avecq lesditz Estatz et faire induire les Estatz de Luxembourch de faire le semblable puisqu'il est pour le service de Sa Maté. et du pays.
12. R. 22 october. — Résolu que a VII heures se dira la messe et a VILJ le déjeuné et osté quant sone la cloche de VIII heures pour commencher a besoingner.
13. R. 25 october. — Les S™. députéz des Estatz de Luxembourch sont comparuz et ont prins congié de Messieurs, demandant s'il leur plaisoit quelque chose commander, ils estoient prestz a 1'accomplir; sur quoy lesditz S™. députéz les ont remercié et dict, que Dieu le Créatenr les veulle donner bon viaige et convoy, requirants voloir faire leur debvoir et faire haster la venue de leurs députéz pour se joingdre avecq les aultres au faict de la pacificatión et de la retraicte des Espaignólz et sur tout adviser et résouldre.
14. R. 26 october p. p. — Que le greffier des Estatz de Brabant fera les ordonnances, pour faire payer a bon compte les clercqs escripvans pour les Estatz2).
28 October werd de volmacht van Valenciennes in orde bevonden (R. i. d.). Bedoeld is de nieuwe commissie, dateerend 20 October 8).
15. R. 29 october. — Le pensionaire de Lovain, le prélat de S*. Andrieu, le prélat de Heylissem et le Réverendissime de Namur ont chacun aussy 4) faict le serment5) de tenir secret ce que deviene icy, pour aultant et sy longuement qu'il peult ou doibt demourer secret.
1) Deze gedeputeerden waren te Brussel voor een aangelegenheid, waarover zie rubriek VII. De brief van rencharge van 20 Oct. van den Baad van State aan den gouverneur van Luxemburg (Actes, n°. 85; in extenso ald., App., p. 438) houdt waarschijnlijk ook verband met het optreden der Staten bij deze gedeputeerden, waarvan onze tekst spreekt. De gedeputeerden waren „messire George, S*. de Crehanges et Pittance et maréchal héréditaire de cestuy duché de Luxembourg et comté de Chiny, messire Anthoine Houst, docteur es droictz, conseiUer de Sa dite Mató. en ce lieu, Richard Dourien, Sr. de Tavigny et Limpach, et Adam Schutz, eschevin de ceste ville de Luxembourg" (brief van president en raden van Luxemburg aan de Staten van Brabant 3 Oct 1576; R. A., Aanw. 1860, n. 178, fol. 31).
2) 20 Dec. (R. i. d.) is sprake van 8 klerken, „ayans escript pour les Estatz", die dan een betaling krijgen onderscheidenlijk van 30'en 25 p.; één, Janen Walschaerts, krijgt 50 p. De andere zgn Henry Pasteur, Jean Spoelberg, Josse Willems. Francois de Jonge, Pierre Schotelmans, Pierre van der Woerden en Dielis Thielemans. Bovendien wordt aan een secretaris, met name Boude wijn, 21 Dec. „sur ces depesches, par luy faictz pour les Estatz-Généraux, par advis du pensionaire de Bruxelles et Ie greffier des Estatz de Brabant, ad ce commis", 60p. toegelegd (R. i. d.). Bedoeld moet zijn Jéróme Iioudewijn, secretaris van den geheimen Raad en controleur van de zegelrechten.
3) Actes, n°. 84; De Jonge, I, 279.
4) De andere gedeputeerden hadden dus ook dezen eed gedaan, waarvan de resolutiën niets vermelden.
5) Van hier af in het register van den griffier (S. G. 1) bij het binden afgesneden; het verdere dus naar den tekst bij De Jonge, I, 81, waarvan „bongnement" klaarblijkelijk fout is.



Verg. St.-Gen. 1576. 14
Les deux S™. députéz d'Utrecht, le chanoine Bruese et le Sr. d'Issche ') ont faict pareil serment, comme les aultres ont faict.
30 October legden de gedeputeerden van Artois hunne nieuwe commissie 2) van 27 October over, die voldoende bevonden werd (E.. i. d.). Zij werden hierin gemachtigd met de anderen te handelen over de pacificatie en het vertrek der Spanjaarden, terwijl er verder opnieuw op werd aangedrongen, dat de lichting op de vroeger aangegeven voorwaarden zou mogen geschieden.
Denzelfden dag werd besloten iemand van wege de Staten te zenden naar de vergadering van de Staten van Gelderland 8) „et ceux du Conseil -d'Etat feront le semblable" 4) (B. i. d.).
31 October noteerde de griffier: de gedeputeerden hebben zich allen bevonden „avec ungne hache a la procession générale du Saint-Sacrement avant le disner par ordre" 6) (B. i. d.).
16. R. 2 november. — Que le Sr. de Zaventhem est commis pour se
trover a 1'assemblée des Estatz de Geldres suyvant la réqnisition d'iceulx de Gheldres, avecq le commissaire de la Court •)•
Hier blijkt heel duidelijk, dat de zending naar Gelderland door dit gewest was uitgelokt. "Wij moeten daarom wel aannemen, dat een afgezant van Gelderland, nl. Dirk van Westrum, omstreeks 30 October ter Statenvergadering verschenen was, waar hij overeenkomstig zijne instructie van 22 October om zulk een zending verzocht had tegen den op 6 November te Nijmegen uitgeschreven landdag 7).
3 November werd ordonnantie op Van der Beken gegeven, om aan Zaventhem voor zijne reis 100 p. uit te keeren. Wegens ziekte van Zaventhem werd deze op B November vervangen door „le frère de mons1. de Uetingen, Mol" 8). Op 6 November werd echter De la Haye met Nicasius de Sille gecommitteerd en hun samen bij ordonnantie op Van der Beken 100 daalders toegekend (B. i. d.). De commissie en de instructie, waarvan de resolutiën niet spreken, waren op 3 November vastgesteld; de nadere commissie voor De la Haye en Sille op 5 November 9).
13 November legde de griffier van het Doorniksche den eed af „comme les aultres et ne partir de la ville sans consentement des Estatz" (B. i. d.) 10).
1) Lees: Essesteyn, in plaats van Issche.
2) Actes, n». 97—98; n». 98 ook in A. G., Aud. 685, fol. 282.
3) Nl. die zou beginnen op 6 Nov. (zie nader ons n°. 16).
4) Opmerking als hiervóór, p. 13, noot 5.
5) Hetzelfde op 6 Dec., „au matin le jour de S. Nicholas", waartoe op 4 Dec. besloten was (R. i. d.).
6) Versta: de door het Hof, L e. de regeering, in dit geval dus de Raad van State, te benoemen gezant.
7) Hiervan niets in de resolutiën. — Van Westrum's instructie bij Bondam, I, 43.
8) Misschien P. F. de Mol, die als onderteekenaar van de eerste Unie van Brussel voorkomt? Overigens mij onbekend.
9) Actes, n°«. 409—110 en 115; in extenso Bondam, I, resp. 69, 71 en 74. De instructie, zooals Bondam deze in vertaling geeft, was bestemd voor Zaventhem. Voor La Haye en Sille is een nieuwe instructie opgesteld (A. G., Aud. 651, fol. 5), die Wat anders ingekleed is, maar toch in substantie hetzelfde behelst. — Voor een andere opdracht aan deze gedeputeerden naar Gelderland, zie rubriek UI en V.
10) . Marcel Hutin, hier bedoeld, was in Oct. gesequestreerd. 28 Oct. werden de pensionaris van Antwerpen, de groot-baljuw van leperen en eenige anderen gezonden naar Aerschot, om van hem te vernemen „les raisons, pour lesquelles on auroit sequestré le greffier de Tournaisis" (R. i. d.). Hij was nu blijkens onzen tekst weer in vrijheid, maar is toch blijkbaar later opnieuw gesequestreerd (zie ons n°. 18 en de lijst der gedeputeerden, hiervóór, p. 1).



15
Verg. St.-Gen. 1576.
15-November werd besloten hen, die in de Staten geweest waren en nn afwezig waren, te bescheiden „se tronver incontinent icy" (R. 1. d.).
17. R. 16 november. — Que doresenavant 1'ung pensionaire ou aultre de chacun estat de ceulx quy sont cy présens, s'assemblera a troys heures après midy pour wider les requestres et, quant ilz trouveront difficulté, ils enferont le raport pour en estre ordonné comme de raison.
18. R. 24 november. — Que 1'on fera ungne ordonance que tous ceulx qui sont et comparent aux Estatz, entendent entrer et sortir la ville de Bruxelles saus debvoir avoir passeport de monsr. de Heze, mais souffira qu'ils aient licence d'icelluy, qui présidera pour le temps ausditz Estatz ').
Que requeste sera presentée a messieurs du Conseil d'Estat pour faire restituer le greffier de Tournesiz au lieu et collége des Estatz du Pays-Bas, dont il s'est distraict et spolié, pour estre personne publicque et nullement violable; et en cas que 1'on le veulle incoulper d'aucun crimen, ceulx dudict Tournesiz envoyent ung aultre leur commis, pour en povoir besoingner comme convient.
5 December kwamen „goede tijdingen" uit Groningen betreffende de gebeurtenissen aldaar 2). De Staten besloten toen aan die van Groningen en Friesland te schrijven, om onmiddellijk hunne gedeputeerden te zenden (R. i. d.). Dit besluit werd 9 December herhaald, terwijl toen ook Overijsel genoemd werd; tevens zou de Raad van State verzocht worden te schrijven (R. i. d.).
19. R. 10 december 3). — Les députéz des Estatz de Geldre et Zutphen se sont trouvéz auprès les aultres Seigneurs et, après que 1'on les a requis voloir faire overture de leur commission, et que eulx requiroient oyr premièrement et avant tont la proposition laquelle leur a esté faict en brieff, selon le contenu des lettres de leur con vocatiou, de par le Conseil d'Estat et des Estatz envoyéz, out declairé, que, après avoir oy la proposition et examiné lesdites lettres, lesditz Estatz ont trouvé la proposition raisonnable, de manière qu'ilz se joingdent et mettent en union avecq les aultres Estatz, ayants accordé d'entretenir mille nous hommes a leur despens 1'espace de III moys et selon 1'opportunité de temps plus longuement, requirantz de prendre de bonne part leur bonne affection pour la grande misère et pouvreté par eulx supporté. Dont les S™. des aultres Estatz 1'ont grandement remercié de leur bonne et^ grande affection qu'ilz portent au pays, requirant voloir demourer auprès d'aultres, pour les assister de conseil et advis sur tout, mesmement sur le poinct de 1'exécution de la pacificatión et de la retraicte des Espaignolz et de tout ce quy en dépend. Néantmoings pour ce que cenlx de Geldre et Zutphen ont privilege de non evocando et aultres, de ne debvoir comparoir aux Estatz des aultres pays, demandent acte que ceste comparition ne leur faee aulcun préjudice a leursditz privileges, en quoy lesditz aultres Estatz sont condescenduz.
De commissie (in vorm van instructie) van de gedeputeerden, bovengenoemd, was
1) Cf. ook rubriek VII.
2) Nl. de gevangenneming van Billy (zie rubriek VIII).
3) Volgens het1 verbaal der Geldersche gedeputeerden had hunne comparitie op 11 Dec. plaats (Bondam, I, 304—307).



Verg. St.-Gen. 1576.
16
van 13 November De acte, door de Staten-Generaal aan de gedeputeerden op hun verzoek verleend, stemt ten naastenbij woordelijk met de resolutie overeen !).
In verband met de onderhandelingen met don Jan 8) werd een deel der vergadering naar Namen verlegd. De toebereidselen hiertoe begonnen op 19 December, toen Van der Beken geordonneerd werd 24 p. art. te geven aan Florian Fourier, om de Staten „faire avoir logis a Namur". 20 December werd de eerste deurwaarder der Staten hierheen gedirigeerd, „pour continuer son service etc." (R. i. d.). 22 December vertrokken de leden naar Namen 4), waar de vergadering op 23 December hervat werd. Wij vinden dan voor deze rubriek alleen nog 6):
20. R. 24 december. — Les Sra. ont accordé que le pensionaire de Namur portera la parole, sans préjudice du droict d'ung chacun, et que ceulx de Brabant diront premiers leurs opinion et advis, comme tousjours ilz sont esté premiers requis, et le pensionaire Bourlut a expressément déclaré avoir veu que, estans les Estatz a Gand, ceulx de Brabant ont declairé premiers leur advis sur tout ce que ce proposoit.
Een gedeelte der leden bleef te Brussel en vormde ook een vergadering °). Deze achtte het noodig omtrent hare bevoegdheid nog nader te informeeren blijkens de volgende passage uit haar schrijven van 22 December aan de vergadering te Namen'):
„Au surplus désirons seavoir, sy nous, estans icy demouréz suyvant la résolution prinse et arrestée le jonr d'hier 8), serons anctoriséz d'adviser et résouldre sur toutes requestes, missives et aultres affaires survenantes et que jonrnellement se pouvront icy représenter, sur quoy serat bon que nous envoyez déclaration et enseignement. Et comme pour 1'absence de Weellemans avons commis pour greffier moy subsigné Jehan Gilles, vous requérons d'envoyer semblablement sur ce votre aggréation par escript."
De resolutiën van deze vergadering zijn niet bewaard op één aanstonds te noemen uitzondering na. Wij kennen echter hare verrichtingen, althans voor een belangrijk gedeelte, uit hare brieven aan de vergadering te Namen; wij maken hiervan gebruik bij onze rubrieken.
In de vergadering te Brussel 9) compareerden op 24 December de gedeputeerden van de Groninger Ommelanden. Hiervan is bewaard de volgende acte van een resolutie der Brusselsche Staten:
21. R. 24 december 1 °). — Op den vierentwintichsten dach Decembris anno XVC zessentseventich zjjn gecompareert voor mynen heeren de Staeten van dese Nederlanden, vergadert bynnen der stadt van Bruesselen, die gedeputeerde van de abten, prelaeten, gemene ridderscap, eygenerfden und volmachtigen
1) Actes, n°. 137; Bondam, 1,141.
2) Actes, n°. 200; in extenso ald., Appendice, 439 (fransche tekst), en Bondam, I, 232 (nederlandsche tekst).
3) Bubriek UL
4) Dit volgt uit Actes, n°. 229.
5) Te Namen compareerden nieuwe gedeputeerden van het Doorniksche (zie de lijst der gedeputeerden, hiervoor, p. 1).
6) Zie ons n». 78.
7) Actes, n°. 72 (met fouten datum); A. V. Ypres, port. 11.
8) Waarschijnlijk is „avant hier" bedoeld (zie onsn°. 78); een resolutie van 21 Dec. over dit onderwerp is althans niet bewaard.
9) Welke gedeputeerden te Brussel bleven, is niet precies bekend. 10) R. A. Groningen (reg. Feith 1576, n°. 17).



17
Verg. St.-Gen. 1576.
der karspelen van den Frieschen Ommelanden by Groeninghen, verclarende, dat zy vereert waren vuyt cracbte van huer procuratie in date den iersten Decembris LXXVI, hen te unieren ende vueghen metten anderen Staeten, welcken volgende heeft men deselve gedeputeerde versocht daighelijcx hen te willen vienden in de voirscreven vergaderinghen, ettsamen helpen adviseren op de affairen, die daer getracteert sullen wordden ').
In de in deze resolutie genoemde commissie van 1 December a) verklaren de Staten der Ommelanden, bijeengekomen naar aanleiding van den oproepbrief van den Raad van State van 5 November, dat ze gedeputeerden zenden, om zich met de anderen „te nnieeren"; aan de gedeputeerden wordt volmacht verleend tot het adviseeren over alle middelen, dienende tot herstel van de rust; alleen niet betreffende zaken, die voor de Ommelanden te bezwaarlijk zouden zijn.
Van deze comparitie gaven de Staten te Brussel aan die te Namen kennis in hun schrjjven van 24 December 8), waarin ze echter ten onrechte spraken van de komst van „les députéz des prélatz, ridderschap, borgmaistres et conseil de la ville et Ommelandes de Groeningen".
In hun reeds genoemden brief van 22 Decemher aan de Staten te Namen herinnerden die te Brussel er aan, dat „ceulx de Leeuwarde et Groeninghe" *) er op hadden aangedrongen, dat nogmaals aan het Hof van Friesland zou geschreven worden en evenzoo aan Rennenberg 5), ten einde de Staten van Friesland en Groningen samen te roepen tot het zenden van gedeputeerden, aangezien de vorige brieven door Billy onderschept waren. Hieraan voldeden die te Namen 26 December e).
II. BETREKKINGEN MET HOLLAND EN ZEELAND EN DEN PEINS VAN ORANJE.
Een der voornaamste wenschen van de Staten was „la pacificatión" met Holland en Zeeland, te bereiken door de in 1576 in naam van Philips II gevoerde onderhandelingen voort te zetten. Hiervan maken wij onze tweede rubriek, die wij nog uitbreiden door er in op te nemen alles, wat de resolutiën bevatten omtrent de betrekkingen met Holland en Zeeland en den Prins van Oranje.
De apostille op het request van de Staten-Generaal aan den Raad van State van 26 September (ons n°. 1») behelsde, dat het oirbaar geacht werd, dat de tegenpartij gedeputeerden naar Gent of Brussel zou zenden. Dientengevolge besloten de Staten 27 September Jean de Mol, heer van Oetingen, naar den Prins te zenden 7). Li een hem voor den Prins medegegeven brief8) gaven zij tevens te kennen, dat de zaak geen resultaat zou kunnen hebben, „n'est que veuillez assurer de ne vouloir riens innover au faict de nostre religion anchienne catholicque romaine, ny de 1'obéissance, deu au Boy, nostre
1) De door ons weggelaten Onderteekening van bet stuk is moeilijk leesbaar; het schijnt een verbaspeling van J. Gilles, den griffier (zie hiervóór, p. 16).
2) Actes, n°. 178; R. A., Aanw. 1826, n°. 18, fol. 118.
3) Actes, n». 234; B. R. B., ms. 19298, fol. 125.
4) Over de gedeputeerden van Leeuwarden zie rubriek VIII; wie van Groningen hier bedoeld zijn, weet ik niet.
5) Zie over zijne zending naar het Noorden rubriek VIII.
6) B. A. Friesland; Charterboek, III, 1084.
7) Het laatste punt van de op 27 Sept. aan den Raad van State voorgehouden resolutiën (Actes, n°. 11; De Jonge, I, 11).
8) Actes, n». 12; Corresp) Guill. le Tac, III, 113.
2



Betr. Holl. Zeel. Oranje 1576.
18
prince naturel", de Prins wapenstilstand toesta en zijne soldaten terugtrekke uit Gent. Met hetzelfde doel werd 29 September Jacques de Boussu, seigneur de Haussy of Auxy, naar den Prins gezonden De Prins koos Gent bij zgn schrijven van 3 October 1576 aan de Staten-Generaal *). Dit schrijven leidde tot het volgende besluit:
22. R. 5 octobek p. p. — L'advis des députéz des Estatz de Brabant sur la lettre du Prince d'Orange, datées du IIP de ce moys d'Octobre, est que incontinent et sans aulcnn dilay soyent députéz troys des Estats de Brabant, troys de Flandres et troys de Haynault, pour estre envoyéz a Gand le XII6 de ce dict moys d'Octobre et y communioquer avecq les députéz dudict Prince et des Estats d'Hollande et Zélande sur le faict de la pacificatión et icelluy faict tellement avancer, comme faire aucunement le pourront, jnsques a le conclure et arrester exclusivement; le tout selon que sera déclairé plus amplement par 1'instruction qui a eest effect leur sera délivré, saulff toutesfoys que la religion Catholicque Romaine se exercera et demourera entière sansinnovation quelconque et sans toucher a 1'obéissance, deue a Sa Majesté. Et que aces fins saulffconduit sera par lesdictz Estatz donné et envoyé avant tout audict Sr. Prince en forme amplissime, affin que ledict Sr. Prince et lesdictz d'Hollande et Zélande envoyent sembable saulffconduit ausdicts députéz des Estatz, assembléz a Bruxelles, tant pour aller que retourner, lesquelz députéz a envoyer, comme dessus, feront en premier lieu leur debvoir a faire cesser les armes; et ce tout soubz le bon plaisir de messeigneurs du Conseil d'Estat de Sa Mtó. A quoy s'estans assez en substance conforméz les S™. députéz des Estatz de Flandres et Haynault, sont ad ce dénomméz de par les Estatz de Brabant le révérend père en Dieu, 1'abbé de S'. Gertrud, le Sr. d'Uetinghe et le docteur Léonin; par lesdictz de Flandres le prélat de St. Pierre lez Gand ou docteur Bucho Ayta, chanoine de S*. Bavon, le Seigneur de Zweveghem et le conseiller Bevere ou Huysman au Conseil de Flandres; de par ceulx de Haynault le Rhme. d'Arras, prélat de S'. Gislain, le Seigneur de Fresin et Sr. Quintin de Prez, chief des eschevins de la ville de Mons 8).
23. R. 7 october. — Après que monsr. de Willerval a faict le raport de la part de mess™, du Conseil d'Estat de ce entres aultres, que iceulx du Conseil ses conformoient a la détermination des députéz des Estatz assembléz, quant a 1'envoy et dénomination a Gand le jour préfix, pour communicquer avecq les députéz du Prince d'Orange et d'Hollande et Zélande, et que en premier lieu le Sr. d'Uetinghe soit envoyé au Prince, pour le annoncer ceste résolntion, affin qu'il envoyé ses députéz aussy audict jour préfix; que aussy 1'intention dudict Conseil est, que 1'on avance et mette en 1'instruction pour les députéz
1) Actes, n°«. 19 en 20; Corresp. Guill. le Tac, III, 115 en 116. De vorige zending van Haussy, waarvan de brief spreekt, was die namens eenige Vlaamsche heeren (Buil. IV3, 330). —24Nov: aan d'Auchy 550 p. art. wegens vacatiën voor de Staten-Generaal, „selon que mons1. de S'. Gertrude a dict estre accordé en présence de mons1. de Berchem" (B. i. d.).
2) Actes, n». 29; Corresp. Guill. le Tac, III, 117.
3) Als advies van de drie gewesten werd het bovenstaande aan den Raad van State voorgehouden: het is punt VII en VIII van de „résolutions" enz., bedoeld Actes, n°. 45; de beide punten in extenso Buil. IV3, 389. — De voorgedragen gedeputeerden komen op enkele na in onze lijst I voor. Uitgezonderd zijn: Elbertus LeOninus, toen hoogleeraar te Leuven; Pierre de Bevere of Josse Huysman uit den Raad van Vlaanderen; Ghislain Timmerman, abt van St. Pieter, of Bucho Ayta, aartsdiaken van Ieperen.



19
Betr. HoU. Zeel. Oranje 1576.
a traiter la paix, qu'ilz feront incontinent tant que treuves soient faictes, contenantes que le Pays-Bas pourra recepvoir tous gens de guerre et assistence dudict Prince et d'Hollande et Zélande qu'il sera besoing, pour plus grande seurté de nostre pays contre les Espaignolz.
De commissie en de instructie voor Oetingen, wiens zending naar Oranje in de voorgaande resolntie vermeld wordt, werden dienzelfden dag gearresteerd
Bij resolntie van 9 October werd den gedeputeerden naar Gent bet kiezen van een secretaris overgelaten *). Een request van de burgers van Brussel, om Leoninns niet te comitteeren, werd op dienzelfden dag afgewezen (B. i. <L).
Over de instructie van de gedeputeerden wordt gehandeld op 11 October: dan wordt besloten „de clausule van de traflcq ende negotiatie te hebbene in de trèves etc." er uit te laten „nae raport van de heeren, aen den Raide van State gesonden"(R.i.d.). Van dit rapport hooren we verder niets en evenmin vermelden de resolutiën, dat de commissie en de instructie 8) op dien dag vastgesteld werden." Het eerste artikel van de laatste geeft zeer duidelijk het doel der Staten aan: de gedeputeerden „rependront les erremens du premier traictié, encommanchié a Breda sur le mesme faict delapacication, insistance a 1'effect et accomplissement de tous les poinctz, y contenus et qui en dépend".
De onderhandelingen van Oetingen met den Prins gaven aanleiding tot een besluit van 15 October, dat in het register alleen vermeld wordt: betreffende de apostilles [nl. van den Prins] bjj de instructie van Oetingen „est dict, comme est contenn en 1'escript, exhibé" aan den Baad van State (R. i. d.). De punten, die in dit geschrift4) ter sprake komen, zijn: het den Prins als zekerheidsplaats in handen stellen van Sluis, Nieuwpoort of Duinkerken, waartoe de Staten den Raad verzoeken over te gaan 6); het, overeenkomstig het door den Prins aangemerkte op art. 5 van Oetingen's instructie, schrijven aan Zierikzee, Duiveland, S'. Annaland, Tholen, Breda, Den Bosch, Nieuwpoort, Schoonhoven, Oudewater, Tiel, Amsterdam, Muiden, Weesp en Haarlem, om zich te vereenigen met de Staten te Brussel, „sans faire aulcunes excursions ou aultres actes d'hostilité" gedurende de Gentsche onderhandelingen, waartoe de Staten den Raad verzoeken over te gaan.
24. R. 17 octobee. — Quant a 1'apostille de messieurs du Conseil d'Estat du XVI" de ce moy, déclarant que ceulx de Flandres pourront cbosir celle de villes, y mentionées, moings préjudieiable au pays, saulff que singulier soing soit prins au regard de 1'asseurance nécessaire pour avoir cy après restitution, est dict que 1'on remect le tout a la discrétion et choix des Sra. des Estatz de Flandres, tant pour la place que 1'on donnera pour asseurance du Prince, que pour 1'asseurance que se doibt donner par le Prince pour larestitution. Et semble a aulcuns que 1'asseurance pour ladicte restitution se doibt coucber icy par tous les S". desdictz Estatz, cy assembléz s).
1) Actes, n°a. 40 en 41; de laatste De Jonge, I, 235. Voor deze en de vorige reis werd hem 9 Oct. 300 p. toegelegd (R. i. d.).
2) Keuze van Jean de Pennants als zoodanig door de Staten bij acte van 13 Oct. goedgekeurd (Actes, n°. 57).
3) Actes, nos. 47 en 49; in extenso resp. in Buil. IV3, 402, en bij De Jonge, I, 238. Bovendien een vrijgeleide voor de gedeputeerden van de andere zijde (Actes, n°. 50).
4) Actes n». 68; Buil. IV', 409.
5) Dit punt wordt op 15 Oct. ook nog afzonderlijk — zonder relatie tot 's Prinsen apostilles — vermeld; het is het eerste besluit van dien dag.
6) Nieuw verzoek hierover aan den Raad van State op 22 Oct. (R. i. d.). Tevens schrijven dan de Staten-Generaal aan de Vier leden van Vlaanderen (id.; Actes, n°. 88; in extenso Buil. IV', 411).



Betr. Holl. Zeel. Oranje 1576.
20
Quant a 1'asseurance leute, que 1'on doibt avoir du Prince d'Orange pour la restitutiou de la ville qu'il aura pour sa seurté et de secours des gens de guerre qu'il envoyé, elle s'est accordée par les Sra., hors mis ceulx d'Arthoys et Lille, Douay et Orchies.
Op dienzelf den dag keurden de gedeputeerden van Valenciennes, Namen en Mechelen de zending der gedeputeerden goed; die van Artois en die van Lille, Douay en Orchies verklaarden nog geen voldoende machtiging te hebben (E,. i. d.).
25. R. 19 october. — Ayans les Sre. oy lettres des Sre. députéz a la pacificatión, ont résolu que lesdictz députéz seront authoriséz a ouvrir les lettres que s'adressent aux Estatz, assembléz a Bruxelles, et de les renvoyer avecq leur advis ausdictz Estatz, et que seront escfiptes lettres au S*. prélat S'. Gertrud, affin qu'il en advertisse lesdictz S™. incontinent, quy en auroit levé les gens de guerre de France tant a cheval que de pied, et quy en auroit faict marcher, et s'ilz marchent pour les Estatz ou contre eulx, et oü qu'ilz seroient1).
25 October werd besloten, dat de ontwerp-acte voor de gedeputeerden te Gent, in hun laatsten brief gevraagd, hun onmiddellijk zon worden toegezonden (R. i. d.).
De laatste brief der gedeputeerden, in deze resolutie vermeld, is die van 20 October 1576 *). Zij vragen hierin onder meer namens de gedeputeerden ven de andere zijde: „spécification des Estatz, générallement dénomméz en nostre commission, ensemble aggréation de toutes les villes et membres de chacune province des Estatz qui nous avoient donné commission". Een dergelijke acte, als hier gevraagd, werd hun dus nu toegezonden *).
26. R. 28 october. — Procédant sur les lettres des commis a la pacificatión, a esté premièrement dict, que lesdictz commis auront vraysemblablement satisfaction de 1'aggréation et povoir de tous Estatz par la lettre d'adveu, dernièrement envoyé, et que néantmoings, s'il y a aulcune faulte, ilz en pourront envoyer forme, et que néantmoings ceulx de Valenchiennes ont apporté commission plus ample.
De hier bedoelde brieven van de gedeputeerden zijn die van 22,23 en 25 October 4), zooals nader blijkt uit den in de resolutiën niet vermelden brief van 28 October van de Staten aan hunne gedeputeerden te Gent 6).
27. R. 29 october. — Que 1'on envoyera au Prince d'Orange ratification du besoingne des députéz, et incontinent et au plustost dépescher au Comte du Reux 6), aux quatre membres de Flandres, a ceulx de Bruges en particulier et aux officiers du Nieupoort, affin que suyvant la convention des députéz et ratification des Estatz, ilz accordent la livrance de la ville et les aultres povoirs requis pour 1'effectuer plainement soubz la contrepromesse dudict Prince.
1) Vgl. Archives, Is, 446. 2) Actes, n". 86; De Jonge, I, 267.
3) Actes, n». 89; De Jonge, I, 272.
4) Actes, n°. 92; alle drie Buil. IVS, 113, 116 en 118.
5) Actes, n°. 100; in extenso Buil. IV8, 119. Opmerkelijk voor de wijze van beraadslaging is deze passage uit den brief: „Pour a quoy satisfaire avons, a grand maturité, dispnté et débatu chascun poinct a part soy, en retraicte particulière de chascun estat, et suivant ce rapporté de bojuche et par escript les advis".
6) Jean de Croy, graaf van Boeulx, stadhouder van Vlaanderen.



21
Betr. Holl. Zeel. Oranje 1576.
Dit besluit werd, zonder twijfel, genomen na ontvangst van den brief der gedeputeerden van 28 October aan den Raad van Statewaarin deze berichtten, dat de Staten van Vlaanderen besloten hadden de keuze van de in handen van den Prins te stellen stad over te laten aan den Raad en dat de gedeputeerden van den Prins zich zouden tevreden stellen met Nieuwpoort; verder: „depnis ceste escripte, il a pleu a Dieu inspirer les députéz de nostre parö de s'accomoder et tomber d'accord es poinctz principaulx".
De uitvoering van dit besluit van 29 October bad plaats óp 30 October, wanneer de resolutiën vermelden: „que 1'on envoyera les lettres, conceues par le greffier Carrier, avecq les précédentes et aussy lettres d'ordonnance du Conseil d'Estat aux commis pour la pacificatión a Gand"; en verder: dat request aan den Raad van State zal worden gepresenteerd om te schrijven aan de vier leden en den gouverneur van Vlaanderen en aan de stad Nieuwpoort (R. i. d.). De in gevolge hiervan door de Staten opgestelde stukken zfln slechts ten deele bewaard3).
Wij vinden nu verder alleen nog, dat de Staten 3 November den groot-baljuw van Ieperen en den schepen van Leuven, Schoor, zenden naar Aerschot, „afin de seavoir les novelles des articles de la pacificatión" (R. i. d.), waarop den volgenden dag:
28. R. 4 november. — Que acte sera donné sur 1'adveu du Conseil d'Estat aux commissaires sur le faict de la pacificatión, de absolutement concleure, signer, jurer et seller au nom de tous Estatz en vertu de leur povoir, a eulx donné, en déclarant que le tout a esté rapporté ausdictz Estatz devant que quelque ehose fust arresté, et que lesdictz Estatz de leur propre movement 1'ont tout accepté, confirmé et ratifié soubz 1'advoy de mess", du Conseil d'Estat, en donnant povoir ausdictz commissaires de députér deux ou troys de leur colléges de povoir prendre le sermeut dudict Prince, s'il ne soit envoyé de Zélande par escript et acte publicque.
Aussy de faire publier la pacificatión, quant icelle sera renvoyé a Bruxelles.
Que quelques ungs comme le prélat, le 8) borgmaistre de Bruessele, Meetkercke et Chaulers (?) [seront députéz] pour au nom desdictz Estatz requérir aggréation du Conseil d'Estat des articles de la pacificatión.
5 November werd „certain escript de déclaration des Estatz alendroict la pacificatión" vastgesteld (R. i. d.). Hiermede wordt de ook reeds in n». 28 genoemde acte bedoeld, waarbij de Staten de pacificatie-artikelen aannemen4).
Dienzelfden dag werd, ten genoege van den Raad van State, een acte door de Staten opgesteld, waarbij ze onder meer verklaarden de artikelen van de pacificatie „convenables et admissibles selon les occurences" te vinden6).
1) Actes, n°. 101; Buil. IV», 415. De brief wordt in Actes gegeven en in Buil. IV3, 123, ooi gedrukt als geadresseerd aan de Staten-Generaal, maar dit is onjuist, zooals de inhoud bewijst.
2) Remonstrantie aan den Raad van State, brief aan de vier leden, beide van 30 Oct.: Actes, n«. 105 en 107; Buil. IV3, 422 en 426.
3) Opmerking als hiervóór, p. 13, noot 4. De eerste woorden van dit besluit zijn hier gedrukt naar De Jonge, I, 95, en S. G. 519 (de copie van het register van den griffier).
4) Actes, n". 116; Buil. IV3, 434.
5) Actes, n°. 114 en cf. n». 113; Buil. IV3, 431. — Wat de onkosten van de gedeputeerden te Gent betreft, vinden we alleen op 12 Dec. 1576: Van der Beken wordt gemachtigd aan den prelaat van S'. Gertruid 266 p., 16 s. art., te restitueeren „oultre et par dessus les sommes receuez". (R. i. d.).



Betr. Holl. Zeel. Oranje 1576.
22
Directe betrekkingen met den Prins hadden de Staten tijdens de Gentsche onderhandelingen alleen, doordat ze hem schreven over het in dienst nemen van Mandersloo ') (R. 19 October). Een op 25 October gelezen brief, om hem om hulp te vragen, werd op dienzelfden dag vastgesteld (R. i. d.). 2 November werd hem geschreven, om paspoort te geven aan de Spanjaarden, „pour les laisser retirer snr mer a leurs logis, sans retourner aux Pays-Bas" (R. i. d.).
Drukker werden de directe betrekkingen na afloop der onderhandelingen. Deze betrekkingen waren van onderscheiden aard. Wat de resolutiën er over behelzen, laten wij nu in chronologische orde volgen.
5 November werd besloten den Raad van State advies te vragen over een brief van den Prins ■) betreffende het al of niet in dienst houden van den Schotschen kolonel Henry Balfour met 12 Schotsche vendels s) (R. i. d.).
7 November: te schrijven aan den Prins, om Bossu naar Utrecht te zenden, „pour attirer les soldats illecq" (R. i. d.). ;Bedoeld zgn de regimenten van Hierges, Megen en Bossu, zooals uit den brief nader blijkt 4).
29. R. 9 november. — Que quant a mettre la ville, port et chasteau de 1'Escluse es mains de mons1. le Prince d'Orange, les S™. des Estatz remettent a la discretion de messeigneurs du Conseil d'Estat de Sa Majesté s).
Que les Estatz requireront par lettres monsr. le Prince d'Orange, commander a ses gens de guerre, capitaines et autres, estans sur les navires de guerre prés d'Anvers, recepvoir certaines gens experimentéz, maroniers de la ville de Bruxelles, pour les deux ou troys sur chacun de navire, pour avecq les aultres mattelotz par ensemble adviser sur les contrées, destroits des riviers et eawes, ensemble les informer de tout ce que eonvient a offenser 1'ennemy.
30. R. 10 november 6). — Que les S™. pour la pluspart treuvent bon que la ville, port et cbasteau de 1'Escluse se délivra en mains de mons'. le Prince d'Orange, et que a eest effect 1'on escripvera a ceulx de Bruges.
De brief aan Brugge '), bovengenoemd, is van genoeg belang, om hem hier grootendeels te laten volgen:
30a. 10 november. — Messieurs. Nous avons trouvé nécessaire pour la défence du pays la venue et présence de mons'. le Prince d'Orainge, non senl-
1) Zie Rubriek V.
2) Waarschijnlijk die aan den Raad van State van 1 Nov. (Corresp. Guill. le Tac, III, 155); misschien ontvingen de Staten zelf een dergelijken brief.
™ 3) Zie nader Rubriek V.
4) Actes, n». 123; R. A., Aanw. 1860, n». 178, fol. 68. — Maximilien deHennin, graaf van Bossu, admiraal, stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht, kwam spoedig hierna te Brussel; 7 Dec: „les Srs. ont congratulé la venue de mons'. le comte de Bossu et requis voloir assister la patrie, mesme au conseil de guerre" (B. i. d.). Hierges is Gilles de Berlaimont, baron van Hierges, stadhouder van Gelderland, Overijsel en Lingen. Megen is Lancelot de Berlaimont, graaf van Megen, gouverneur van Charlemont. Over hunne regimenten zie nader Rubriek III, 2« afd.
5) Dit besluit houdt verband met een request van eenige burgers van Brussel, waarover zie nader Rubriek VIII.
6) Op dezen dag schreven de Staten ook aan den Prins om zijn advies te vragen betreffende den met don Jan te sluiten wapenstilstand; dit volgt alleen uit 's Prinsen antwoord van 14 Nov. (Actes, n». 138; Corresp. Guill. le Tac, 111, 157).
7) A. G., Aud. 658, fol. 44.



23
Betr. Hoïl. Zeel. Oranje 157i
lement pour estre assisté de ses forces, mais de son conseil et affin que par son authorité fut tenu meilleur ordre, office et obéissance entre les gens de guerre et leurs capitaines, coronelz et chiefz, mais entendons que icelluy Sr. Prince faict difficulté d'entrer en personne au pays, ne soit qu'il ayt sa libre entree et sortie par la ville, fort et havre de 1'Escluze, qui nous-a faict tenir délibération sur ce poinct; et avons résolu que lediet Sr. Prince debvra estre aecommodé de la dicte ville, ehasteau et havre 1'Escluze, pour y entrer et sortir avecq les gens durant cette guerre avecq les estraingiers; a quoy nous a meu ceste nostre présente nécessité et que sommes pacifié avecq icelluy Sr. Prince et que luy debvons donner foy et créance et aussi le complaire en ce que dessus, veu qu'il nous veult assister non seulement de ses forces, maus aussi de sa personne, ce que pour les meismes respectz mes S". du Conseil d'Estat ont aussi trouvé bon et aggréé, mais comme ladicte ville de 1'Escluze vous appertient, vous avons volu notifier par cestes nostre dicte résolution et 1'aggréation dudict Conseil d'Estat. [Verder verzoek, om de resolntie te willen uitvoeren].
31. R. 11 novkmbek. — Que 1'on requerra mons'. le Duc d'Aerschot se voloir trouver demain icy, pour luy communiquer la lettre du Prince d'Orainge et advis joinct et de seavoir et entendre son opinion.
Met het advies, hier genoemd, is hoogstwaarschijnlijk bedoeld dat, handelende over de komst van don Juan en tegen dezen waarschuwende 1). Van de raadpleging met Aerschot over deze zaak vernemen wg verder niets.
Denzelfden dag werd nader request*) gepresenteerd aan den Baad van State betreffende Sluis, waarvan de resolutiën geen melding maken:
32. (11 november 3)). — Messeigneurs. Les Estatz des pays, icy assem-
laléz, sont informéz a eest instant que le ehasteau de 1'Escluze appar-
tient a Sa Mató. et non auxdictz de Bruges a qui appartient seulement ladicte ville de 1'Escluze. A cette cause et mesmes que Voz SrieB. ont aggréé par leur appostille du IXme de ce mois, ce que se résoulderoit ceste part par lesdictz Estatz, plaira a icelles Voz Sries. faire despeeher lettres de commandement au S'. d'Oingnies qui a la garde dudict ehasteau de par Sa Mató., affin qu'il 1'ouvre audict Prince et ses gens pour avoir libre* entrée et issue par la ville et havre dudict Escluze.
33. R. 16 november. — De requérir le Prince d'Orange qu'il se veulle trouver en Brabant pour donner ordre a tout, en luy promettant qu'il sera honorablement traicté *).
; 17 November besloten de Staten aan S*. Bémy, gouverneur van Breda 6), te
1) Archives, I6, 494. Welke brief van den Prins hier bedoeld is, weet ik niet. Men zou gereedelijk denken aan Actes, n». 22 (A. G., Cart. 327* fol. 5), maar hiervan is de datum fout; het is dezelfde als Actes, n°. 173, en dus van 30 Nov.!
2) Actes, n». 131; A. G., Aud. 658, fol. 47.
3) De datum volgt uit een marginale aanteekening op het stuk.
4) Ook dit besluit houdt verband met een request van burgers van Brussel, waarover zie rubriek VIII.
5) A. d'Estourniel, Sr. de St. Rémy.



Betr. Holl. Zeel. Oranje 1576.
24
schrijven, dat hij overeenkomstig de pacificatie het kasteel van Breda aan den Prins moest overleveren (R. i. d.) *).
34. R. 18 november. — Les S™. ont ordonné sur la lettre du Prince d'Orainge du XV6 de ce moys, par laquelle il recommande son cousin le Conite de Hohenloo 2) pour mille ryters en service et mille aultres app'. ehevaux (?), et qu'ilz facent estat, combien de gens de guerre fault pour le Pays-Bas, tant de cavallerie que infanterie.
Uit den brief van Oranje, bovengenoemd 3), blijkt nader, dat hij tot verdere aanbeveling van Hohenlohe, die „sl raisonnable que nul autre" genoemd wordt en 1000 ruiters zou kunnen aanbrengen en nog 1000 op wachtgeld houden, Johan de Canitz zendt.
Wat de Staten naar aanleiding hiervan besloten, vernemen we op 21 November • de Prins zal met Hohenlohe en zijne soldaten handelen, „comme bon luy semblera, au plus grand proffict des Estatz" 4) (R. i. d.).
35. R. 24 november. — Le Sr. d'Aldegonde 5) s'est trouvé auprès de messieurs les députéz des Estatz du Pays-Bas, et en apportant lettres de crédence de monsieur le Prince d'Orainge, il a faict raport de ses charges qu'il a eu de Son Ex00, des plusieurs poinctz.
26 November werd dit rapport door Aldegonde schriftelijk overgelegd 6) (R. i. d.). De credentie-brief van Aldegonde schijnt niet bewaard 7). Het zeer merkwaardig rapport 8) is — in Nederlandsche vertaling — in extenso gedrukt.
Nog werden op 26 November Sweveghem en Jean Gilles gedeputeerd, „pour entendre et communicquer avec certaines commis de monsr. le Prince °), pour trouver deniers". Bovendien zou den Prins geschreven worden, dat in Zierikzee overeenkomstig den vrede de katholieke godsdienst moest worden uitgeoefend (R. i. d.).
36. R. 29 november. — Les S™. sont- d'opinion de se conformer avec 1'advis de mons'. le Prince d'Orainge pour le regard du contenu de deux pointz: premiers touchant le Cointe de Zwertsenborch 1") et Lozero Nuendy et la levée des ryters et a wartgelt et levée d'argent par prest; le tout, sy avant que don Jehan d'Austriche ne se vouldroit accomuioder a 1'intention des Estatz, saulff que 1'on feroit donner les pensions au moindre pris.
Quant au troisième point dudict advis, idem, seavoir de debvoir avoir bonne correspondance en Allemangne.
Quant au IIII8 point de 1'advis, jusques a 1'article, commenche: „et pour ce" etc.11), de mondict Sr. le Prince, est que les Estatz envoyeront
1) De brief Actes, n». 147; A. G., Aud. 658, fol. 5.
2) Philips, graaf van Hohenlohe.
3) Huis-Archief, inv. n°. 2245s.
4) De brief hierover aan den Prins: Actes, n°. 156; R. A., Aanw. 1860, n°. 178, fol. 67.
5) Philips van Marnix, heer van St. Aldegonde.
6} Cf. over een advies van den Prins nog hierna, n°. 131.
7) Cf. Archives, ls, 526.
8) Actes, n». 162; Bondam, I, 188.
9) Het valt niet te betwijfelen, dat Aldegonde hier bedoeld is; welke gezant of gezanten van den Prins nog verder aanwezig waren, blijkt niet.
10) Albert, graaf van Schwarzburg-Rudolstadt.
11) In de Nederlandsche tekst: „Ende in geval" (t. a. p., 198).



25
Betr. Holl. Zeel. Oranje 1576.
audict Prince tout ce qu'est traicté avecq don Jehan d'Austriche, tant par leurs députéz que mons'. de Rasseghem, pour démonstrer que le tout est conform a ce qu'est traicté avecq ledict Prince, Estatz d'Hollande et Zélande, en remerchiant Son Exce. de son grand soing et travail qu'il prend pour le salut du pays.
Et que 1'on renchargera les députéz, envoyéz a don Jehan, de se haster sy tost qu'il soit possible, leur envoyant le doublé des lettres interceptées, ayantes esté traduictes de ciffre en franchoys.
Touchant Partiele dudict advis, commenchant: „et pour ce" etc, jusquesa la clause: „en oultre" etc, que 1'on attendra de résoudre sur ceste clause, concernant de raser ou desmanteler les chasteaux du costé des villes, les réduisant ung corps avecq icelles, tant que 1'on aura résolution de Son Alteze.
Touchant ledict advis du Prince d'Orainge: que le contenu du traictié de la paix sera effectué en tous pointz et après que 1'on sera d'accord aveeq don Jehan, 1'on intercédera vers Sa Mté. de délivrer le filz du Prince.
Touchant Harlem, 1'on visitera les pièches pour en résouldre.
Quant au surplus dudict advis, concernant 1'asseurance de 1'Escluse, sy avant que mons'. le Prince viendroit pardecha: Que les Estatz attendront la résolution du don Jehan d'Austriche.
Het is, met behulp van het rapport zelf, noodig deze resolutie op enkele punteil te verduidelijken: 1°. de graaf van Schwarzburg en Lazarus Schwendi — de Lozero Nuendy van de resolutie — zouden in dienst der Staten treden, de eerste volgens het voorgestelde in het rapport op een jaargeld van ƒ10 a 12.000, de tweede op een van ƒ6000; de graaf zou lichten 1000 ruiters en 3 a 4000 op wachtgeld houden; 2». de graaf zon in Dnitschland opnemen 200.000 „daelers" op obligatie van de Staten en van eenige aanzienlijke steden tegen rente van 7 a 8 %, waarvan ^ ƒ60.000 voor zijne lichting zou zijn te besteden en de rest door de Staten zelf voor andere noodzakelijke dingen te gebruiken; 3°. hiertoe zou men in Duitschland moeten hebben „eeuigen heer, grave ofte ander edelman van autoriteit", daar goed bekend; 4°. de Prins had tot groote voorzichtigheid in de onderhandelingen met don Jan aangespoord en o.a. verwezen naar de brieven, door den koning „nu onlancx" aan Poda geschreven, waarmede ongetwijfeld de in het besluit genoemde onderschepte brieven bedoeld zijn; tot het slechten van de kasteelen had de Prins voorzichtigheidshalve geraden; 5°. betreffende Haarlem *) was verzocht, dat de Staten zouden letten op het verzoek van de stad zelf om te „worden gesoulageert"; 6°. de Prins had zijne komst afhankelijk gesteld van de overlevering van Sluis in zijne handen.
37. R. 30 november. — Que 1'on requerra mons'. le Princé d'Orainge se trouver au pays, pour servir audict pays du conseil et advis; mais quant a la délivance de 1'Escluze, est réservé jusques a la response absolute du don Jehan d'Austriche.
Pour faire la responce aux lettres du Prince 2), sont commis Carlier, mre. Jehan Gillis, Yman, le conseillier d'Arras et consèillier de Valenchiennes.
38. R. 2 december. — Le S'. de S'. Aldegonde s'est trouvé vers Messieurs,
1) Zie nader hierna, p. 31 vlg.
2) Bedoeld is de brief van den Prins, gebracht door Guillaume de Cats (hierna, p. 34). Het antwoord werd pas op 8 Dec. definitief vastgesteld (hierna, p. 26).



Betr. Holl. Zeel. Oranje 1576.
26
requirant en premier lien que ') suyvant le traictié de paix la ville de Grave, dépesche pour Catz touchant la ville de Goes et acte touchant le redresschement de certaine clause de la clause du Conseil d'Estat dudict traictié de la paix 2). Ayant icelluy Sr. de S*6. Aldegonde apporté nngne lettre du Prinee d'Orainge du dernier de Novemhre laquelle a esté leute au loing.
De zeer uitvoerige en belangrijke brief van 30 November s), bovengenoemd, handelt weer over de onderhandelingen met don Jan en waarschuwt hiertegen.
39. R. 3 december. — Monseigneur le Duc d'Arschot a leu certaine lettre, a luy escripte de nions1. de Hierche, contenant que les gens du Prince d'Orainge sont venuz a Oudewatere et ont ledict Oudewatere prins par force et tué environ IIIIXX soldatz de nostres, directement contraire au traictié de la paix, dont il est dict que monsr. de S'. Aldegonde en debvra estre parlé.
Davantaige a ledict seigneur Duc d'Arschot faict raport que les gens du Prince a Anderlecht font scandale, en chantant des pseaulmes, comme aussy aulcuns ont faict scandale a Gand a 1'endroict du sacrement de baptesme, selon 1'advertissement que le Sr. de Zweveghem a eu par lettre.
Et comme le Sr. d'Aldegonde a requis d'estre a monsr. le Prince délivré sa ville de Grave, est dict que 1'on doibt faire suyvant le traitié de paix.
40. R. 7 december. — Que monsr. le Prince d'Orainge soit requis de faire visiter les batteaux et navires angloises, pour estre adverty qu'elles sont chargéz des biens, raviz par les Espaignolz en Anvers et aaltres lieux.
In overeenstemming hiermede werd op 8 December aan den Prins een brief geschreven. Hierin werd ook nog over andere zaken gehandeld, terwijl bovendien op dienzelfden dag nog een tweede brief aan hem afgezonden werd. De resolutiën vermelden hiervan niets. Wij kennen het bestaan dier brieven alleen uit 's Prinsen antwoord van 15 December 1576 *), dat aldus begint: „Arrivant icy 6) hier au soir sur le tard le Sieur Guillaume de Catz, 11 m'a délivré deux lettres vostres, datées ambedeux du 8e jour de ce mois". Uit dezen brief volgt dan verder, dat in den eersten brief der Staten van 8 December antwoord werd gegeven op de boodschap van Cats en dat hierin bovendien sprake was van de zaak, genoemd in de resolutie van 7 December. Verder blijkt, dat de tweede brief handelde over de betaling der door den Prins gezonden troepen, die de Staten-Generaal verzochten, dat door Holland en Zeeland gecontinueerd zouden worden; over het wangedrag van deze troepen op enkele plaatsen; over het feit van Oudewater. Ook erkent de Prins de ontvangst van de stukken betreffende de onderhandelingen met don Jan.
Op 7 December hadden de Staten aangaande Hohenlohe nader besloten, dat diens tractement zou vastgesteld worden door den Raad van Oorlog met Bossu en dat hij 1000 ruiters, maar geene op wachtgeld, zon lichten (R. i. d.).
41. R. 9 december. — Les S™. ont accordé et consenty que 1'on contractera avecq le Comte de Holo, cousin de Prince d'Orainge, pour ses reyters
1) „Que" is overbodig in den zin.
2) Het dit laatste moet bedoeld zijn: „la clause de 1'acte du Conseil.d'Etattouchant"enz.
3) Actes, n°. 173; meermalen in extenso gedrukt (zie Bondam, I, 188, noot m, en Gachard, Analectes Belgiques, 301).
4) Huis-Archief, inv. n°. 22453. 5) Te Middelburg.



27
Betr. Holl. Zeel. Oranje 1576.
suyvant 1'advis du Comte de Bossut et du Sr. de Willerval, exhibé par escript le IX8 de ce moys de Décembre 1576.
Que les Estatz requirent de mess™, du Conseil d'Estat d'escripre lettre absolute a monsr. d'Ongnies, de accorder au Prince d'Orainge la ville, ehasteau et havre de 1'Escluze, pour se povoir asseurer par la sa venue ét issue pour luy et ses gens.
De voorwaarden van Hohenlohe's indienstneming blijken nader uit de, op 12 December, door de Staten vastgestelde acte 1):
41a. 12 DECEMBER. — [De Staten keuren goed het aanbod, door Hohenlohe gedaan op verzoek van Oranje2), tot lichting van 1200 Duitsche ruiters:]
A condition que ledict Sr. Conté lieve lesdictz XIIC chevaulx en Allemaigne, celle part oü on les pourra trouver les mieulx équippéz et stiléz au faict de guerre; et ce soubz la conduyete de trois ou quattre reytmestres, comme il trouvera mieulx convenir pour la meillenre conduyete desdictz reyters.
Lesquels reytmestres et reytres seront traictéz et entretenuz par lesdictz Estatz aux mesmes retenue, eonditions et souldée que Sa Mató. at donné dernièrement aux ducqz Erich de Bruynswück et Holstain, a coudition toutesfois, si les donnassent quelque meilleur traictement a quelques aultres reytres de la meisme nation, estantz en leur service, que ledict Conté, ses reytmestres ou reytres seront entretenuz et traictéz esgallement.
Et pour donner tant meilleur contentement aux reytmestres particuliers, lesdictz Estatz sont contens de faire donner a chacun desdictz reytmestres en forme de don gratuit pour 1'entretènement de leur table et estat cent dalers par mois selon la qualité desdictz reytmestres.
Touchant les personnes des contes et barons, servans soubz lesdictz reytmestres, ilz seront traictéz en conformité de la retenue.
Quant au fanreitgelt lesdictz Estatz ont accordé six dalders par cheval et ce a bon compte 8).
Touchant 1'asseurance lesdictz Estatz se reigleront en cecy selon la coustume et le contenu de la retenue susdicte, contenant en effect que les reytres doibvent estre asseuréz pour le payement du terme de trois mois avecq limittions, plus amplement specifié dedans ladicte retenue.
Touchant la place de monstre fault que lesdictz Estatz advisent le lieu et aussy du payement du premier mois 4).
Et quant au traictement de la persone du Conté de Hollach, sicomme chief desdictz XII0 chevaulx, lesdictz Estatz se conforment a ce que Sa Maté a donné aultresfois par deca aux aultres contes de sa qualité, ayans de la mesme charge; touttesfois prenans lesdictz Estatz regard que ledict Conté est cousiu de monsr. le Prince et par luy advancé a ceste charge, lesdictz Estatz sont con-
1) Ft. A. Aanw. 1860, no. 178, fol. 273.
2) De voorwaarden, zooals door Oranje en Hohenlohe te Middelburg ontworpen, t. a. p , fol. 271; zij stemmen met de voorwaarden van de acte overeen.
3) In margine: nota de résouldre, ■ la oü qu'on doibt envoycr 1'anreitgelt, si comme a Couloigne que aultre part a 1'entour du Rhin et que le . . . . soit assuré (het open gelaten woord is onleesbaar).
4) In margine: A résouldre.



Betr. Holl. Zeel. Oranje 1576.
28
tentz de luy donner encoires deux cent florins par mois extraordinairemeut, de sorte que ledict traictement ordinaire et extraordinaire de la personne dudict Conté pour son estat sera six cent florins d'Allemaigne par moys".
[De Staten zullen Hohenlohe open brieven in vorm van obligatie geven voor zijne zekerheid van betaling. Hohenlohe zal den Staten renversaal-brieven geven „d'accomplir tout ce que dessus"] ').
10 December werd besloten hét request betreffende Sluis aan den Baad van State aan te bieden, 11 December' de pensionaris van Namen gecommitteerd bet request aan den Raad te brengen en 13 December de griffier „expressément encbargé" bet request te teekenen (R. i. d.).
42. R. 15 december. — II semble aux Estatz-Généraulx, que doresenavant telz et tous aultres mandemens se doibvent envoyer es provinces de Hollande et Zélande, s'addressent a monsr. le Prince d'Orainge, gouverneur, pour les faire mettre en exécution deubve 2).
43. R. 16 december. — Lettres de monsr. le Prince d'Orainge, datées du XI* de moys, sont esté apportées par le Sr. de S*. Allegonde en faveur du Sr. de Grevenbroeck pour le gouvernement de Tenremonde.
Et sy a ledict S'. de S'. Aldegonde requis dépesche de cinq ou VI pointz selon la mémoire, exhibée par escript-8).
Sur ladite mémoire et escript du Sr. de Ste. Aldegonde les S™. des Estatz ont advisé comme s'ensuyt 4):
Sur le premier point: Que d'aultant qu'ilz n'ont encoires finale responce des Espaignolz sur leur retraicte que Son Altèze leur a commandé, sy ne peuvent ilz donner résolution absolute, quant a 1'offre de monsr. le Comte de Zwertsenboreh.
Sur le second point: Que les Estatz prient Son Exoe. de nomnierquelqu' ung quy pourroit duire aux Estatz póur estre envoyé en Allemaigue, et de voloir donner son advis sur la charge que on le donneroit.
Quant au UI" point: Que les Estatz tiendront la bonne main ad ce que Son Exce. puisse retourner a sa ville de Grave, saulff les régales et aultres droitz que Sa Mtó. pourroit avoir réservé, suyvant les lettres d'engagement d'icelle ville.
1) Onder de acte staat: Bossu en Willerval, verzocht hun advies over den inhoud van dit geschrift te geven, vinden het redelijk. Daarna volgt de onderteekening van Weellemans op ordonnantie van de Staten.
2) In verband met de twee vorige besluiten in het register, nl. dat Vlaanderen en dat Henegouwen een som gelds hebben op te brengen (zie rubriek VI), acht ik het waarschijnlijk, dat dit een eerste poging beduidt om Holland en Zeeland als andere gewesten te behandelen en ze dus ook in de gemeene lasten te doen mededebetalen. — 16 Dec. p. p. vermelden de resolutiën, dat een plakkaat betreffende het transport van de door de Spanjaarden geplunderde goederen aan den Prins zal worden toegezonden, om het in Holland en Zeeland te doen publiceeren (B. i. d.).
3) Memorie van 13 Dec, overigens niet in de resolutiën genoemd (Actes, n°. 206; Corresp. Guill. le Tac, 111, 162, noot 1). De inhoud blijkt voldoende uit het antwoord, dat in den tekst volgt. — Met Grevenbroeck zal hier jhr. Baes van Grevenbroeck bedoeld zijn, die kapitein was in het regiment van Heze: hij wordt als zoodanig in een overigens onbelangrijke res. van 21 Nov. genoemd (R. i. d.).
i) Afzonderlijk genoemd Actes, n°. 208 (met onjuisten datum van 15 Dec); het is woordelijk gelijk aan wat in den tekst volgt.



29
Betr. Holl. Zeel. Oranje 1576.
Au regard du 1111° point: Que mons'. le Comte de Bossuttraieteraavecq les villes de Harlem, Amsterdam et aultres quy soloient estre soubz le gouvernement d'Hollande, affin qu'ilz se joingdent et demeurent a la devotion des Estatz Généraulx avecq réservation de 1'exercice de la seulle religion Catholicque, et en recepvoir d'eulx ce dont ilz se vouldroient plaindre a 1'endroit de leur restitution soubz ledict gouvernement, avecq ample instruction que luy sera donnée, selon laquelle il se aura a reigler.
Touchant la lettre du Roy intercepte responce a esté donné a Son
Exce
Les Estatz s'enquesteront de ce qu'est passé a Oudewater, sans ajouter foy aux légiers propos ou raports.
Le Sr. de S'°. Aldegonde a esté admis a oyr le'raport des députéz, envoyéz a Luxembourch, selon le dernier point dudict escript.
De brief aan den Prins, waarin hem de bovenstaande resolutie in substantie werd bekend gemaakt »), zou hem door Aldegonde worden toegezonden; zoo werd 18 December bepaald (R. i. d.) 3). Dienzelfden dag werd besloten in plaats van Terion wegens diens ongesteldheid „le Sr. dAudegem" *) aan den" Prins af te vaardigen (R. i. d.). Uit zijne instructie5) volgt, dat zijne zending v.n. ten doel had den Prins in te lichten over de onderhandelingen met don Jan; hij moest verder o.a. trachten kruit voor de artillerie te krijgen en den Prins verzoeken geen vijandelijkheden te begaan tegen de Hollandsche steden, die zich nog niet met de Staten vereenigd hadden. 26 December schreven de Staten, een brief aan den Prins 6), die in de resolutiën niet vermeld is en dien wij hier in extenso doen volgen:
44. 26 december. — Mynen heere. Wy hebben affgeveerdicht ende gebeden den grave van Boussut, om te trecken nae de steden van Haerlem, Amsterdam ende andere ende hun te vermanen, dat sy hun met ons wilden vueghen, om — verstaen hebbende henrluyder meyninge ende resolutie — u voldoeninghe te geven, biddende Uwer Excien te willen doen ophouden alle vyandschappen tegen deselve steden. Wy hebben verstaen, dat dien van Hollandt willen overvallen den Catholicken, wederkeerende in hunne goederen ende vaderlant, om hen te doen sweren tegens huer religye ende geloove, d'welck is tot groote verachtinge van de pacificatie; tot welcken eynde wy versuecken aen Uwer ,Exclên daerinne te willen versien sulckx als behoortT). Wy en sullen nyet failleren U te adver-
1) Misschien in één der brieven van 8 Dec. (hiervóór, p. 26)?
2) Actes, n». 209; Corresp. Guill. le Tac, III, 162.
l 3) ip, nee werd nog een rapport van Aldegonde over het vertrek der Spaansche troepen gehoord (zie ons n°. 77).
4) Dezelfde als Auweghem (zie de lijst der gedeputeerden, hiervóór, p. 2). — De man, in wiens plaats hij ging, is Louis de Blois, heer van Trelon (= Treslong), generaal der artilerie.
5) Actes, n°. 210; Corresp. Guill. le Tac, UI, 165.
6) G. A. Zutfen. — Uit Namen. — Waarschijnlijk een vertaling, omdat de Staten gewoonlijk aan den Prins in het Fransch schreven.
7) Aan Bossu zelf, die ook nog voor andere zaken naar het Noorden ging (zie rubriek III, 28 afd.) schreven de Staten ook op 26 Dec. (R. A., Aanw. 1906, XLIII4), hem instrueerende, om in het belang der in den tekst genoemde aangelegenheid, den Prins te Middelburg te gaan aanspreken. Over de steden heet het in dien brief verder nog: Aan de steden moet ge het doel van onze samenkomst uiteenzetten. „Si avant qu'elles se joindent, recevrez leur serment et y donnerez le



Betr. Holl. Zeel. Oranje 1576.
30
teren, hoe dat het met onse reyse al gegaen is in dese stadt ende onse gebesoigneerde met Don Jan, gemerckt dat wy nyet en verstaen yet te vercortten onse eendrachticheyt ende pacificatie, maer die te onderhouden van poincte te poincte, geleek wy oyck vehopen, dat Uwe Exeie van gelycken op haer syde sal doen."
Evenmin vermelden de resolutiën een brief, dien de Staten ') 31 December aan den Prins schreven over de ook in den pas medegedeelden brief genoemde Hollandsehe steden en over de wandaden der soldaten te Oudewater, terwijl ze hem tevens kennis gaven van den stand der onderhandelingen met don Jan.
Toen de vergadering in tweeën gescheiden was, verschenen voor het te Brussel gebleven deel gedeputeerden van Holland en Zeeland. Hiervan wordt melding gemaakt in een brief van 26 December van de Staten te Brussel aan die te Namen 2): „ce jonrd'huy se sont devers nous présentéz les députéz des Estatz de Hollande et Zélande pour se joindre 'avecq nous", zooals blijkt uit de brieven van de Staten van Holland en Zeeland en die van den Prins van 22 December; volgt een inhoudsopgave van hnnne propositie. Ter verduidelijking laten wij den brief van de Staten van Holland en Zeeland a), bovengenoemd, volgen, o. a. om te doen zien, dat er eigenlijk geen sprake van „vereeniging" bestond, maar van een zending met een bepaald doel *):
45. 22 december. — Mijnheeren. Wy souden corts nae 't hesluyten van der pacificatie neffens Uwer Eer. binnen Bruyssel verschenen hebben volghende 't bescryven van mynen ghenadighen heere den Prince van Oraingien, echten ware, dat jerst den vorst ende daernae de sieckte van eenighe onse ghedepnteerdens mit meer andere wettige beletselen sulcx achterhouden hadden, d'welck wy begheren, dat Uwe Eer. ons ten besten willen affnemen; doch waren wy als ghisteren ghelyckelycken om ons in den wech te begeveg, als ons die tydinghe quaem, dat Uwe Eer. besloten hadde, om opmorghenal tsamen naer Namen te reysen ende aldaer op 't gebesoigneerde van uwe gedeputeerde voirts te vaeren, dwelck onse reyse heeft gheschorst, wel willende Uwer Eer. by desen te kennen gheven, dat de Spaugiaerden handel ende wandel ons in allen manieren te supect es, om onse
meilleur ordre que polrez". Willen ze zich niet vereenigen, „remectons en vostre bonne discrétion de s'en asseurer par le bon advys et assistence" van Hierges, aan wien we ook hierover schrijven, om goede correspondentie met u te onderhouden; zelfs in geval van nood met behulp van Oranje.— Deze brief werd geschreven op aandrang van de Staten te Brussel, wien Bossu een advies had gegeven, om er zijne instructie uit samen te stellen; deze zonden dit advies nevens hun brief van 24 Dec. (ook genoemd hiervóór, p. 17) aan de Staten te Namen.
1) Uit Namen. — Actes, n°. 259; Corresp. Guill. le Tac, III, 177. — In hun brief van 22 Dec. aan de Staten te Namen (ook genoemd hiervóór, p. 16) schrijven die te Brussel, dat de bode van den prins, die zijn laatsten brief gebracht heeft, eiken dag op antwoord aandringt; zij kunnen dit niet geven, want Weellemans schijnt den brief medegenomen te hebben. — Hier moet bedoeld zijn 's Prinsen brief van 15 Dec. (ook genoemd hiervóór, p. 26) en de man, die op antwoord aanhield, was waarschijnlijk Charles de Beaulieu, door den Prins blijkens zijn brief gezonden in verband met de overbrenging van te Antwerpen gestolen goederen naar Engeland; welken last Beaulieu te dien opzichte had, zegt de Prins niet; wel, dat hij de schepen met die goederen had doen aanhouden.
2) Actes, n°. 242! Blaes, I, 365.
3) A. V. Ypres, port. 11.
4) De eigenlijke comparitie van Holland en Zeeland was eerst in 1577, 25 Jan.



31
Betr. Holl. Zeel. Oranje 1576.
ghedeputeerdens in groot ghetal so verre als van hier es de stadt Namen, in hen gesaeh te versekeren; ende evenwel bewysende, met weleker ghenegentheyt wy begheren alle goede correspondentie met Uwe Eer. te onderhouden, sonder iet toe te laten, dat die eenicheyt ende consequentenlnck het welvaren van de landen soude moghen hinderlick wesen, so sün wy wel willich ende bereet, om by Uwe Eer. te comen ter plaetsen, daer 'tselve sekerlick sal moghen gheschien, versouckende wel ernstelick, dat Uwe Eer. middeler tnt nyet en willen handelen ofte besluyteu, dat eenichssins jeghens die ghemeyne vrede ofte in preiudieie soude moghen zijn van 's lants rechten, previlegien ènde vryheden, ghemerckt den goeden Godt het réstablissement derselver ghenoech in onsen handen ghestelt heeft; ende alsoe wy wel meenen, dat voer d'ierste, sprekende van 't vertreck der Spaengiaerden, dispute sal vallen opte forme ende maniere, soe hebben wy desen wel willen vergheselschappen van onsen advis dien aengaende '), soowel als van ons goetbeduncken ende gevoelen op 't gebesoigneerde van Uwen Eer. ghedeputeerden met don Juan d'Austria binnen Luxembourg 2). Al 't welck Uwen Eer. sal believen in 't beste te verstaen ende voirts onse jeghenwoirdige gesanten, by namen Jacop Muys, tresorier ende ontfanger-general over Hollant, ni™. Sebastiaen van Looze ende Jan van de Wercken, gehoire ende ghelove te gheven in 't ghene deselve Uwe Eer. soowel aengaende 't gepremitteerde als op andere voirvallende saecken van onsen weghe sullen berechten ende huere opinie gheven. Op al 't welck wy oick verwachten sullen Uwe Eer. intentie ende goede meyninghe".
Als een afzonderlijke onderaf deeling big deze rubriek voegen wij samen, wat in de Staten verhandeld werd over de Hollandsche en Zeeuwsche steden, die op het oogenblik van de bijeenkomst der Staten nog tegenover den Prins stonden. Wij zagen reeds, dat op verlangen van den Prins door den Raad van State aan deze steden geschreven werd, om zich bij de Staten aan te sluiten (hiervoor, p. 19). Met de Staten traden in nadere verbinding Amsterdam, Haarlem en Qoes en voor een oogenblik ook Zierikzee, Oudewater en Muiden. Hieromtrent berichten de resolutiën:
46. R. 27 ootobeb. — Deux députéz de Ziericxe et de Duivellande se sont trouvéz par devant les S™. députéz des Estatz et ont présenté certaine requeste, sur laquelle ilz ont appostillé que 1'on déclarera aux députéz que le faict de la pacificatión est en fort bon train et que 1'on attend bien brieff ungne bonne résolution, laquelle pourra donner total contentement aux remonstrantz, et que 1'on requerra mess™, du Conseil d'Estat voloir escripre aux niagistrat et soldatz a Ziericxze se voloir joindre avecq les aultres Estatz *), et én cas que lesdictz Estatz se veullent joingdre, lettre sera en tel cas escripte a monsr. le Prince, affin qu'il les laisse sortir et venir faire service sans les faire tort ou aussy a ladicte ville, et les Estatz les asseureront de leur debte avec le temps et de les payer ung moys de gaiges.
47. R. 30 octobeb. — Deux députéz de la ville de Ziericxzee et deux de
1) Bij de Jonge, I, 331, en in fransche vertaling: L'advis des Estatz de Hollande et Zélande sur la retraicte des Espaignols, in A. V. Vpres, port. 10; om verscheidene redenen adviseeren de Staten de Spanjaarden over land je doen vertrekken.
2) Bor, I, 768. •
3) 29 Oct. werd besloten den Baad van State nogmaals in dezen zin te requestreeren (R. i. iX



Betr. Holl. Zeel. Oranje 1576.
32
Goes declairent qu'ilz sont d'intention se joingdre avecq les députéz des Estatz, assembléz a Bruxelles, mais n'ont nulle charge par escript, dont les dictz députéz des Estatz ont remercié les dictz de Ziericxee et van der Goes pour la bonne affection qu'ilz portent aux Pays-Bas, et que 1'on leur donnera ung formulaire pour ce ensuyvant obtenir commission pertinente, tant pour adviser et résouldre, tant sur le faict de la pacificatión, comme sur la retraicte des Espaignolz et ce quy en dépend.
30 October werd op bet request van Goes besloten, dat men nader met de stad zou onderbandelen, om de Duitschers, er in garnizoen, te doen vertrekken (R. i. d.).
48. Br, 18 november '). — Veu la lettre de ceulx d'Amsterdam, eseripte a ceulx du Conseil d'Estat, datée le dernier d'Octobre 1576, soubsigné Pieters, il est résolu que les S™. députéz requirent mess™, dudict Conseil voloir escripre lettres itératives, affin qu'ilz se ayent expressément a joindre avecq les aultres Estatz du Pays-Bas, et ce en envoyant leur députéz a Bruxelles, authoriséz selon le doublé de la commission que 1'on leur envoyera, et qu'ilz veulent faire publier le traictié de paix et se règler suyvant icelluy et les placcatz, décernéz contre les Espaignolz.
Veu les semblables lettres de Harlem, datées le penultiesme d'Oetobre, signées Wert, de ceulx d'Oudewater du deruier d'Octobre, soubsigné Joachim van Scbadenbroeck, et ungne aultre de la ville de Muyden du II" de Novembre, il est résolu eomme devant 2).
49. R. 20 november. — Que seront escriptes lettres au Sr. de Serooskercke s) de voloir continuer les bons offices qu'il a faict a ter Goes, et effectuer 1'instruétion faicte et que luy sera envoyé lettre de crédence pour traicter avecq les Allemans audict ter Goes.
Deze brief aan Serooskercke is niet belangrijk. Maar wel het geschrift, dat de Staten den pensionaris van Goes ter hand gesteld hadden en waarnaar ze Serooskercke verwezen. Hieruit blijkt, wat de Staten voor Goes wilden doen. Wij laten dit ter verduidelijking volgen:
49a. (20 november 4)). — Sur les remonstrances, faictes tant de bouche que par escript aux députéz des Estatz Généraulx, assembléz a Bruxelles par le pensionaire de la ville de la Goes, tant au nom d'icelle ville que pour les manans et habitans de 1'isle de Zuytbevelande, touchant le dangier apparent a cause du mescontentement des soldatz allemans, estans présentement en ladicte ville de la Goes non payéz, s'estant déclairé en vertu des lettres closes de messeigneurs du Conseil d'Estat de Sa Mató. de vouloir demourer au service d'icelle
1) Ook 16 Nov. werd besloten den Raad van State te verzoeken nieuwe brieven aan Amsterdam te schrijven (R. i. d.).
2) De brief van Haarlem is gedrukt Kronyk XVI (1860), 94, waar de onderteekening is: "Weerdtz; die van Muiden Van Vloten, Hl, CVI en cf. CVH, noot 1. De brief van Amsterdam schijnt niet bewaard; cf. Ter Gouw, Geschiedenis van Amsterdam, VII, 160 vlg. Pieter Pielersz. bevond zich toen bij Roda te Antwerpen.
3) Philibert de Serooske/cke, rentmeester van Zeeland bewester Schelde.
4) R. A., Aanw. 1860, n°. 178, fol. 138.



33
Betr. Holl. Zeel. Oranje 15?6.
et obéir aux commandemeus et ordonnanee de mesdictz S™. soubz promesse et espoir qu'ilz seroient payéz et sastisfaictz ou du moius leur seroit donné contentement de leur viel deu et de tant qu'il cousteroit par descompte et que pour 1'advenir ilz seroient continuéz et retenuz au service de Sadicte Maté. et desdictz Estatz et payéz de mois a aultre, ainsy qu'a esté promis et faict aux aultres soldatz, estans actuèlement au service desdictz Estatz, a esté traicté et advisé ce que s'ensuyt:
Premier de remercier lesdictz de la ville de la Goes de leur remonstrance, zèle et bon vouloir que par icelle ilz démonstrent avoir tant au service de Sadicte Maté que au bien, repos et solaigement des pays de pardeca, leur requérans de vouloir faire le meisme et de la part desdictz Estatz ausdictz soldatz allemans, avecq supplication de vouloir continuer en la bonne démonstration qu'ilz ont faict jusques a présent vers lesdictz Estatz.
Et affin de plus a ce les incliner, leur sera déclairé que 1'intention d'iceulx Estatz n'est aultre sinon de les entièrement asseurer et payer de tout ce que par descompte sera trouvé leur estre deu, voire toutesfois avecq attermination raisonnable, en tant que pour le présent iceulx Estatz n'ont tel moyen qu'ilz désireroient bien pour les contenter et payer promptement.
Et d'aultant que doiz le IIIe du mois d'octobre dernier lesdictz soldats se sont déclairéz et règléz selon le contenu desdictes lettres de mesdictz Sra. du Conseil d'Estat, désirans lesdictz Estatz, en tant qu'en eulx est, satisfaire au payement, y mentionné, ont promis et promectent que incontinent que iceulx Allemans auront consenti au traicté de payement de leur viel deu avecq 1'attermination raisonnable comme dist est, mesmes faict le serment pertinent d'estre pour 1'advenir fidelz a Sadicte Mató. et ausdicts Estatz, il leur sera délivré ung mois de gaige pour estre distribué entre eulx après la monstre et revenue d'iceulx faiete.
Par tel ') si est condition que lesdictz de la ville de Goes, manans et babitans de ladicte isle de Zuytbevelande, seront tenuz d'adviser du deu du IIe mois qui escbera au III6 du mois de décembre procbaiu, pour par eulx les payer, a retrouver sur leur quote et contingent des contributions qu'ilz auront a faire vers lesdictz Estatz; lesquelz Estatz par après prendront le payement desdictz soldatz a leur charge et adviseront de les descharger d'iceulx soldatz au plus brief qu'il leur sera possible; suyvant quoy lesdicts de la ville et gentilzhommes de ladicte isle seront aussy tenu d'envoyer leurs députéz a 1'assemblée des Estatz Généraulx, pour se joindre et par ensemble adviser et résouldre sur ce que se trouve convenir pour le service de Sadicte Maté., retraicte des Espaignolz, bien, repos etutilité du Pays-Bas.
50. R. 25 november. — Que les Srs. de Crecques et Fresin soient députéz, pour déclarer a messieurs du Conseil d'Estat, que les Estatz ont donné charge d'arrester aucnns deniers de Sa Mté., et qu'ilz prient que les deniers, apportéz des recepveurs du domaine de Flandres, soient employéz au payement d'Allemans a Ter Goes, debte de Sa Mté., sy non en tout, du moings en bonne partie.
Que ceulx de Flandres furniront XII mille livres au proffict des Alle-
1) Lees: tant(?).
3



Betr. Holl. Zeel: Oranje 1576.
34
mans, estans en garnison a ter Goes, et ceulx ter Goes VIm £ pour en coutenter en partie lesdictz Allemans.
51. R. 26 november. — Selon le raport, faict par le pensionaire de Namur, de ce qu'il a entendu de monsr. le Duc d'Arschot et du Sr. de Grobbendonck'), les Estatz se ayderont de XIIm £ arth. de deniers, apportéz de Flandres, appertenans au Roy, pour les distribuer aux Allemans, estans a ter Goes, saulff que 1'on les restitnera de premiers deniers d'iceulx Estatz.
Que Beken fera délivrer avecq toute célérité par quelque son commis les XIIm £ artb. des deniers qu'il recepvra de monsr. de Courteville, aux Allemans a ter Goes, moyennant que iceulx ter Goes délivrent les VIm £ pour donner contentement a iceulx Allemans et les retenir a la dévotion desdictz Estatz.
52. R. 27 november. — Que comme ceulx du Conseil d'Estat ont consenty que les XIIm £ arth. des deniers, apportéz par les recepveurs des domaines de Flandres ou recepveur-général Bart2), soient acceptéz et employéz au payement en partie des Allemans a ter Goes, sy ont les S™. députéz des Estatz ce ensuyvant ordonné, que lesdictz XIIm £ arth. soient employéz comme dessus, et que ceulx de ter Goes payeront VI mille livres, bien entendu que lesdictz Estatz rendront lesdictz XIIm a la première oportunité et au plus tard endedans six sepmaines.
53. R. 28 november. — Le Sr. Catz, gentilhomme de tnonsr. le Prince d'Orange, s'est comparu avecq lettre de crédence de Son Ex.ce du XXIIII6 (1. XXI6) de ce moys, disant que les Allemans, tenans garnison a la ville de Goes, seroient contens de se accommoder a la volunté des Sra. du Conseil d'Estat et des Estatz du Pays-Bas, moyennant que 1'on les asseure du vieux deu et que 1'on les commencheroit a payer.
De brief van den Prins3), in deze resolntie genoemd, is van 21 November. Wjj deelen hem mede tot verduidelijking van de zending van Cats:
53a. 21 november. — Messieurs, je ne seray icy de grande déduction pour vous remonster, combien il importe que 1'isle de ter Goes ne vienue a tomber entre les mains des Espaignolz, scaichant assez, combien cela vous est cognu et que scavez qu'il convient entièrement le précaver tant pour la seureté des lieux et places voysines que pour divers aultres respectz. Or je vous ay par une mienne précédente faict entendre, comme 1'ennemy tasche par tous moiens de s'en rendre maistre, ce qu'appert par la copie de la lettre, escripte en alleman aux capiteynes au dit ter Gous que je vous envoyay joinCtement la mienne. Et comme je suis derechieff seurement adverty qu'ilz vont tousiours avant en leur desseing, j'ay pour 1'acquict de mon debvoir et 1'affection que je porte au bon succes et prospérité de la patrie bien voulu vous envoyer ce gentilhomme, le Sieur Guillaume de Catz, pour en communiequer avecq vous, afin que, 1'ayant ouy, vous y puissiez mectre les remèdes telz que pour le bien et seureté de la dicte isle se trouveront convenir, devant que aucun inconvénient y advienne. —
1) Gaspar Schetz, ridder, baron van Wesemaele en heer van Grobbendonck, thesoriergeneraal.
2) Nicolaas Baert was ontvanger-generaal.
3) Huis-Archief, inv. n°. 22453 (minuut). — Uit Middelburg.



35
Betr. Holl. Zeel. Oranje'1576
54. R. 29 november. — II est résolu de persister en ce que a esté advisé hier, seavoir, de faire délivrer aux Allemans. a ter Goes les XIIm £ arth. et que ceulx ter Goes donneront aussy VIm £ arth., saulff que iceulx Allemans promettent de sortir la ville a 1'ordonnauce du Conseil d'Estat et point aultrement, et que ceulx de la ville admetteut eapitaines et soldatz catholicques de par les Estatz pour garnison, affin de continuer 1'excercice de la religion Catholicque, et que les Estatz asseureront lesdictz Allemans de leur vieux deu endedans an et demy; et en cas que les Allemans ne voulsissent faire ladicte promesse, les Estatz prieront monsr. le Prince de les assister et ehergher remède pour les faire retirer de la.
55. R. 10 december. — Que messire Erard de Schoore, chevalier, est commis a se trouver a Harlem, Amsterdam et la entour, avecq lettres inductives a envoyer leurs députéz auprès des aultres Estatz.
56. R. 11 december. — Que les Estatz sont contentz donner lettres de promesse et asseurauce pour les Allemans a ter Goes selon que le Sr. Carlier a leu, moyennant que ceulx de la ville ter Goes promettent de contribuer avecq les aultres Estatz es ce et impostz 1).
Van de zending van Schoore, in de resolutie van 10 December genoemd, wordt verder niets vermeld. Het is mogelijk, dat de zending later is overgedragen op Bossu, die, naar wij zagen (p. 29), in elk geval met een dergelijke zending belast werd. Hieromtrent berichten de resolutiën op 31 December alleen: besloten Bossu te antwoorden op zijn brief en op de tijding, dat „ceulx du prince d'Orainge" de beelden te Oudewater breken (B. i. d.).
UI. BETREKKINGEN TOT PHILIPS H, DON JAN VAN OOSTENRIJK EN DE SPAANSCHE TROEPEN IN NEDERLAND.
Wij komen aan de betrekkingen met Spanje en onderscheiden in deze derde rubriek drie onderaf deelingen: de betrekkingen tot Philips U, die tot den nieuwen landvoogd don Jan van Oostenrijk en die tot de Spaansche troepen in de Nederlanden, die sedert hun opstand een macht op zich zelf vormden.
Aan Philips II schreven de Staten, zooals ze in hnn eerste besluit (ons nr. 1) hadden verklaard te willen doen, een brief tot rechtvaardiging hunner bedoelingen:
57. R. 14 october. — La lettre que s'addresse au Roy d'Espaigne, aesté leute et trouvée fort bien conceue, mais les S™. en demandent copie. Est résolu, que ungne sera escripte a monsr. Hoppero 2) avecq le doublé d'icelle du Roy, et aussy, par pluralité de voix, ungne a 1'Evesque de Cordua 8), sembablement avecq copye de la lettre du Roy ou de 1'Empereur.
58. R. 15 october. — Que la lettre, a envoyer au Roy en Espaigne et en France, contiendra le mot : aucuns, concernant le saississement des Sre. du Conseil d'Estat, et que le Duc d'Alve et ses soldatz ont esté cause de la révolte d'Hollande et Zélande et de Paltération de la religion.
1} Zie over den honderdsten penning enz. rubriek VI.
2) .Toachim Hopperus, zegelbewaarder en raadsman van Philips II in Nederlandsche zaken.
3) Bedoeld zal wezen de bisschop van Cueüca (Cuyncka), groot-inquisiteur van Spanje (.Corresp. de Philippe II, IV, 416).



Betr. Spanje 1576.
36
Den volgenden dag rapporteerde Borlnut, dat de Raad van State nog iets in de brieven aan de koningen van Spanje en Frankrijk verbeterd en toegevoegd bad (R. i. d.).
59. R. 17 october. — Comme le pensionaire de Tournay a rapporté que selon 1'advis de monseigneur le Marequis de Havrech convient totallement envoyer avecq le courier la lettre du Roi d'Espaigne et la duplicata avecfrère Gery et le ministre des frères mineurs de Bruxelles, sy est que les Sra. députéz de Brabant, Flandres, Hayuault, Valenchiennes, Lille, Douay et Orchiez, Namur, Tournay, Tournesiz et Malines sont contentz et se conforment a 1'advis du dit Sr. Marequis.
Op dezen of den vorigen dag was dus de brief vastgesteld
60. R. 25 october. — Que le pensionaire de Tournay et certain Sr. de Lille, Douay et Orcbies sont commis pour communicquer les raisons, verbalement alleguées par monsr. le révérend père, docteur ou mre. Gery, touchant la facqe 2), eu avec le Duc d'Alve, et que néantmoings il aceepteroit la charge de se trouver en Espaigne, moyennant bonne monture et instruction, avecq mess™, du Conseil d'Estat, pour entendre d'eux leur advis et seavoir, s'ilz aggréent ledict mre. Gery.
P. p. — Que le conseillier pensionaire de Tournay, après avoir faict raport de ce que monsr. le Duc d'Arschot avoit advisé endroict 1'envoye en Espaigne par la persone de frère Gery, docteur, frère mineur, fera le remerciement de sa bonne et prompte veulle, d'euiprendre la charge a se transporter en Espaigne .avecq lettres desdictz Estatz, d'aultant que lesdictz S™. députéz ne le demandent hazarder et de faire péricliter sa vie, et que 1'on luy fera donner L £ arth. pour sa paine faicte.
Met don Jan van Oostenrijk traden de Staten in betrekking, spoedig nadat hjj te Luxemburg aangekomen was en aan den Raad van State en de verschillende provin. ciale Staten hiervan kennis gegeven had. Wij kunnen üi onze toelichting bij deze resolutiën zeer kort zgn, omdat men haast alle stukken hiertoe in ééne uitgave ") gemakkelijk bijeenvindt; wij mogen dus grootendeels volstaan met hiernaar te vervrijzen.
61. R. 6 november. — Les S™., ayans oy le raport de monseigneur le Duc d'Arschot touchant la venue et arrivement de don Jehan d'Austrie et de ses lettres, addressantes aux Espaignolz 4), a esté résolu par ceulx de Brabant que lesdictes lettres de Sa Mte., contenantes, comme se dict, que les Espaignolz se auront a retirer du Pays-Bas, seront incontinent et avecq toute célérité envoyéz par ung trompette en Anvers et aultrement, comme par escript, attaiohé a la liache appert.
1) Actes, n°. 74; De Jonge, I, 244. — Tegelijkertijd werd de brief aan Hopperus vastgesteld (Actes, n0. 75; R. A., Aanw. 4860, n°. 478, fol. 29). — Er is nog een ander ontwerp van den brief aan Philips II geweest, dat veel scherper van vorm was; bet is bewaard in de Mémoires (van Lalaing?), door Gachard medegedeeld in Bibl. Nat., I, 151.
2) De copie van het register van den griffier (S. G. 519) heeft: „facherie".
3) In-Appendice B van deel V van de Correspondance de Philippe II.
4) Brief van 4 Nov. 1576, waarin staking van de vijandelijkheden gelast werd (Corr. de Philippe II, V, 1.).



37
Betr. Spanje 1576.
Résolu que le Sr. d'Isse s'envoyera vers don Jehan d'Austria en Luxembourch pour le . . . . 1) a Namur, et que aulcuns des principaulx S™. du Pays-Bas le viendront accompaigner jusques a Bruxelles.
Veel duidelijker blijkt de bedoeling van de Staten uit een andere redactie van dit besluit -), die wij in extenso doen volgen:
61a. 6 november. — B est résolu que 1'on envoyera vers don Jehan d'Austrice a Luxembourch le Sr. d'Ische avecq Marck Doccocbe 3) pour le congratuler et faire entrer plus avant au pays jusques a Bruxelles par le plus sceur chemin saus gens de guerre de sa part, pour illecq veoir sa commission et icelle représenter aux Estatz, pour en après estre procédé, comme il appartient, advertissant Son Altèze, que, sachant quel chemin luy plaira prendre, que le Ducq d'Arschot luy viendra au devant avec aultres Sre. et gentilhommes de par deca.
Rem 1'on advertira incontinent le tout au Prince d'Orange, luy donnant a entendre la raison et cause, pourquoy lesdictz Estatz ont envoyé ledict Sr. d'Ysche vers Son Altèze dont sont enchargéz le Sr. de Frezin et le docteur Leoninus, aussi avec une lettre de crédence, le priant de vouloir envoyer toutes ses forces pour le secours d'Auvers.
Item après le partement dudict Sr. d'Ysche seront envoyé les lettres de don Jehan d'Austrice aux capitaiues -espaignolz en Anvers.
Et devant le partement dudict Sr. d'Ysche convient appelier les principaux de ceste ville et bourgeoisie, pour donner appaisement au peuple, leur donnant a entendre que les articles de la pacificatión sont arrestéz, concludz par lesdictz Estatz et advoyéz par le Conseil d'Estat, et que on renvoye les députéz pour incontinent les conelure avec les députéz du Prince et de Hollande et Zeelande et faire publierInstructie en credentie-brief voor den gezant werden tenzelf den dage vastgesteld 4).
62. R. 8 november. — Que a la requeste des députéz de Namur, ayans receu lettres des Estatz dudict Namur, demandans s'ilz debvrontrecepvoir don Jehan d'Austrice et comment, a esté dict: Que ceulx de Namur le recepvront honnorablement, desarmé, avec quelques gentilzhommes, et point aultrement, et que 1'on envoyera quelqu'ung en poste comme Philibert, Sr. de la Haye, vers
lj Het bier open gelaten woord is onleesbaar. De copie van het register van den griffier (S. G. 519) heeft: „convoyer"; maar dit is in het register van den griffier zelf doorgehaald.
2) Actes, n°. 117; A. G., Cart. 327-*, fol. 2.
3) Deze persoon komt meer in de Resolutiën voor: de op 15 Nov. genoemde ,,Marcq de Crochy", die dan 200 p. krijgt voor zijne reizen, „faict en Anvers et Luxemborch et encoires a faire", is zeker wel dezelfde. Een request van hem wordt 25 Nov. vermeld en 1 Dec. wordt hem 500 p. „pour toutes ses paines, vacations et gratuitéz" toegekend met aftrek van reeds ontvangen 320 p. Ook meen ik hem te herkennen in „Mare Deletache", die genoemd wordt in een overigens onduidelijke resolutie van 1 Nov.: „Par charge expresse de monseigneur le Duc d'Arschot a esté faicte ordonnance sur Van der Beken de délivrer a Marcq Deletasche pour courir en poste a Luxembourch avec lettres a messire Jean de Namez (of Nunez?) (R. i. d.).
4) Actes, n°». 118 en 119; Corre p. de Philippe II, V, 570 en 571.



38
monsr. d'Issche, pour entendre de luy ce qu'il auroit besoingné, et que les Sre. députéz de Namur démonstreront leurs lettres a messieurs du Conseil d'Estat et demanderont copie de lettres de don Jehan, escriptez audict Conseil d'Estat pour etc.
63. R. 12 november. — Les Sra. ont receu ungne lettre de don Jehan d'Austriche de Luxembourch du IXe de ce moys, sur laquelle est résolu, comme par la lettre responsive appert.
In dit antwoord kondigden de Staten de zending van den abt van Marolles en De Crecques aan, wier instructie van dezen zelfden dag dateert *).
15 November schreven de Staten aan don Jan over de plundering van Antwerpen2).
64. R. 17 november 8). — Monseigneur le Duc d'Arschot a, par moyen du docteur Léonin, faict dire que monsr. de Rasseghem4) est arrivé avecq bonnes nouvelles et contentemeut des Estatz, selon qu'il dict, et qu'il convient de recepvoir don Jehan d'Austriche avec toute doulceur et luy prier voloir promettre de trouver bon tout ce qu'est advenu jusques ores avecq 1'union et pacificatión , et qu'il fera sortir les Espaignolz et qu'il fera gouverner le pays avecq 1'advis et conseil des seigneurs et gens du Pays-Bas; surquoy les Srs. déclairent, que 1'on proposera par ledict docteur a monsr. le baron de Rasseghem.... 5).
Lequel, ayant esté mandé de comparoir aux Estatz, a dict entre aultres, que Sa M.té, après plusieurs Communications et difficultéz, proposéz d'ung costé et d'aultre, estoit contente de accommoder aux Estatz en tout et partout ce que seroit raisonnable, moyennant que la religion Catholique Romaine fust gardée.
Aan Rassenghien werd door de Staten een „advertissement" van hunne wenschen ten behoeve van don Jan ter hand gesteld6).
19 November besloten de Staten op het tweede punt van „la mémoire exhibé" (die niet nader wordt aangeduid) met de zending van eenige heeren naar don Jan te wachten, totdat bericht van De Marolles en De Crecques of van Rassenghien ontvangen zou wezen (R. i. d.).
65. R. 22 november. — Les Sra. de Marolle et Crecque ont faict raport de leur négociation et besoingné, faicte avecq monsr. don Jehan d'Austria a Luxemborch, et ont apporté lettre de Son Altèze du XVIII6 de ce moys 7).
66. R. 23 november. — Et ont [les Sra.], accordé certains pointz, demandéz par
1) . Actes, n°s. 126, 132, 133; Corresp. de Philippe II, V, 573, 574, 575.
2) Actes, n°. 140; Corresp. de Philippe II, V, 576.
3) Dcnzelfden dag werd besloten aan Marbays, Sr. de la Haye, voor z\jn reis naar Luxemburg 122 p. 4 s., te betalen; 72 p. voor de reis „de XXUII postes a troys chevaulx", 8 p. 4 s. voor den wijn der postillons, 21 p. voor verteringen van hem zelf en 21 p. vacatiën van 7 dagen (H. i. d.).
4) Maximilien de Gand, dit Vilain, ridder, graaf van Isenghien, baron van Rassenghien, was pas teruggekeerd van een zending door den Raad van State naar Spanje. Hij was stadhouder van Lille, Douay en Orchies.
5) Het is mogelijk, dat hieraan in het register iets ontbreekt.
6) Actes, n». 143; Corresp. de Phüippe II, V, 578.
7) Actes, n»s. 154 en 158; Corresp. de Philippe II, V, 580 en 582.



39
Son Altèze et l) le raport de monsr. de Rasseghem, et commis aucuns Sre. pour ses transporter vers Son Altèze a Luxembourch.
Het is niet moeilijk deze op zich zelf zeer onduidelijke aanteekening op te helderen met den aanhef van de instructie voor de gecommitteerden 2): De Staten, gezien de brieven van don Jan van 17, 20 en 21 November3), gehoord het rapport, ten eerste van Marolles en de Crecques, ten tweede van Rassenghien, „ont résolu de s'accomoder a la proposition et pétition de Son Altesse, si comme de cesser tout acte d'hostilité pour le terme de quinzo jours, commencant le jourd'huy ; aussy sont contents lesdicts Estatz surceoir 1'entrée au pays de3 trouppes franchoises durant le terme que dessus, pendant lequel on espère que Son Altèze aura faict retirer et sortir effectuellement les Espaignolz et leurs adhérens". Volgt de aanwijzing der gedeputeerden en hun verdere last.
24 November werd bepaald, dat de den vorigen dag gemaakte resolutie en instructie „et non pas 1'aultre, leute par mro. Jehan Gillis", zouden opgevolgd worden (R. i. d.). Dienzelfden dag werd de credentie-brief voor de gecommitteerden: de prelaat van S'. Ghislain, Havré, Champagny 4), Liedekercke s), Willerval en Meetkercke, met nog een briefje aan don Jan ter aankondiging van het gezantschap vastgesteld6).
„Pour raison des occurrences advenues" werd 26 November nader bepaald, dat Willerval en Champagny te Brussel zouden blijven, wat aan Rassenghien per expressen koerier werd medegedeeld (R. i. d.).
67. R. 27 november. — Monsr. le conseillier Fonck s'estcomparu et a faict raport de ce qu'il a besoingné vers don Jehan d'Austriehe en Luxembourch, apportant lettre de Son Altèze de crédence du XX6 de ce moys et 1'iustruction que Son Altèze luy a délivré 7).
68. R. 28 november. — Que touchant la lettre de don Jehan d'Austriche, escripte au Sr. de Grobbendonck, trésorier général, les S™. députéz déclairent, que puisque la lettre ne s'addresche a eux, mais audict Sr. de Grobbendonck seul, bien luy conviengne d'en faire comme bon luy semblera.
69. R. 29 november. — Que 1'on escripvra lettre a monsr. de Fromont8) de prendre serment des principaulx de Namur pour les Estatz, et que ceulx du Conseil d'Etat eseripvront a ceulx de Namur de point recepvoir don Jehan comme gouverneur, ne soit par précédente charge d'icelluy Conseil et des Estatz.
Et que 1'on escripvra lettre a Son Altèze, qu'elle veille résouldre par effect au jour préfix, et aultrement contester pardevant Dieu et le monde, que sa longueur est cause du désordre, inconvéniens et déservice que y procéderont.
1) LVoor: „et" lees: „en"?
2) Actes, n°. 160; Corresp. de Philippe II, V, 585.
3) De twee laatste Actes, nos. 150 en 155; Corresp. de Philippe II, V, 581 en 582.
4) Frederic Perrenot, heer van Champagny, baron van Benaix.
5) Charles de Eannart, baron van Liedekercke, vicomte van Brussel.
6) De eene Actes, n°. 161; beide Corresp. de Philippe II, V, 584 en 587.
7) Jan Fonck, aartsdiaken en domproost te Utrecht, lid van den Raad van State en den Geheimen Raad, was naar don Jan gezonden, kort na diens aankomst. De in den tekst genoemde instructie: Actes, no. 151; Corresp. de Philippe II, V, 47. Zijne credentie is dezelfde als de brief van 20 November, genoemd in noot 3.
8) De stadhouder van Namen. Dezelfde als de gelijknamige gedeputeerde van Namen (zie de lijst der gedeputeerden, hiervóór, p. 3, en cf, ook hierna, p. 58)?



Betr. Spanje 1576.
40
Nader werd nog dien dag vastgesteld Sille naar gouverneur en magistraat van Namen te zenden met credentie en instructie (R. i. d.). Beide werden op 30 November goedgekeurd, evenals de aan de gedeputeerden te Luxemburg te zenden brief'). Ook werd toen bet antwoord van de Staten op het door Fonck geproponeerde gearresteerd 2).
70. R. 2 december. — Que 1'on spécifie les actes d'hostilité, attentéz par les Espaignolz depuys huyct ou X jours encha et 1'envoye a son Altèze.
Monseigneur le Duc d'Arschot est comparu et a leu certaines lettres de Son Altèze et apporté aultres lettres de monsr. de Rasseghem du XXVIII6 de Novembre; après la lecture desquelles eeulx de Brabant ont faict leur advis par escript, pour envoyer conformément a eest escript lettres audict Sr. de Rasseghem.
De brief voor Rassenghien werd nog dienzelfden dag goedgekeurd. Copie er van zou gezonden worden aan de gedeputeerden te Luxemburg, evenals van den brief van Oranje (nl. dien van 30 November), en een van den hertog van Alengon 8) (R. i. d.).
Deze resolutie wordt, hoewel slechts ten deele, toegelicht door den 2 December gedateerden brief der Staten aan hunne gedeputeerden te Luxemburg4).
71. 4 december 5). — Le Sr. d'Allemont, envoyé avecq lettres de crédence de Son Altèze 6), a requis cessation des armes et que les gens de guerre derneurent au lieu oü qu'ilz sont, saus les faire marcher, tant que Son Altèze. besongne avecq les députéz des Estatz, et qu'il avoit lettres a semblable fin aux Espaignolz en Anvers; surquoy de la part de messieurs Estatz a esté dict, que. desia les Estatz ont cessé et cesseront encoires jusques au XII6, comme ilz ont adverty Son Altèze par le Sr. de Rasseghem et leurs députéz, envoyéz a Luxembourch, et la raison qu'ilz aient faict marcher aucuns gens de guerre est, pour ce que les Espaignolz pilent, détrouchent, brantschattent et transportent leurs pillaiges hors les pays.
6 December werd een brief van de gedeputeerden te Luxemburg van 3 December 7) ontvangen, dien de Staten, volgens het verzoek der gedeputeerden, door Carlier mededeelden aan den Raad van State; verder werd een brief van Sille uit Namen gelezen (R. i. d. p. p.).
72. R. 7 december. — Que lettre sera escripte responsive 8) aux députéz a Luxembourch, que les Estatz ne sont nullement d'intention de prolonguer le
1) Actes, n°. 170; Corresp. de Philippe II, V, 587. — Was deze brief in de plaats gekomen van den op 29 Nov. genoemden brief aan don Jan, die verder nergens vermeld wordt? — Waarschijnlijk zal Charles Gelas, wien 2 Dec. 60 p. betaald wordt vour een reis naar de gedeputeerden te Luxemburg, de bode van dezen brief zijn (R. i. d.).
2) Actes, n». 171; Corresp. de Philippe II, V, 589.
3) Zie rubriek IV».
4) Actes, n». 179; Corresp. de Philippe II, V, 591.
5) 4 Dec. kreeg Philome, zoon van Willerval, 111 p. 4 s. voor 7 dagen vacatiën van een reis naar Luxemburg (waartoe?) (R. i. d.).
6) Actes, n». 172; Corresp. de Philippe II, V, 590. — De gezant is Jean d'Allamonf, baron de Buzy etc.
7) Actes, n». 180; Corresp. de Philippe II, V, 598.
8) Corresp. de Philippe II, V, 615.



41
Betr, Spanje 1576.
terme, accordé pour la cessation d'hostilité, qu'il expire le XII8 de ce moys, en tant nioings, que icelluy terme a aussy esté adverty a monsr. le Prince d'Orainge et ceulx d'Hollande et Zélande et que aulcuns gens de guerre sont mandéz marcher après le XIIe de ce moys, et quartement, que le consentement de superséder de toute hostilité, donné par les Estatz, est conditionel, seavoir, sy avant que les Espaignolz aussy superséderoient, en quoy iceulx Espaignolz ont failly.
Le Duc d'Arschot a declaré avoir oy du Sr. de Boys *), d'avoir charge de dire au Sr. don Jehan, de faire incontinent retirer les Espagnolz sans réplicque; qu'il feroit rendre les fortz es mains des naturelz et qu'il se metteroit en ceste ville, en cas que les gens de guerre sortent, nonobstant que les Estatz ne se désarmeront.
73. R. 8 december. — Us ont faict mettre ung celken(?) en la lettre que 1'on envoyé aux commis, envoyéz aLuxembourch: „Mess™., vous monstrees ceste lettre au Sr. don Jehan, pour plus grande charge vostre et nostre".
9 December schreven de Staten opnieuw aan hunne gedeputeerden te Luxemburg over verscheidene onderschepte brieven van don Jan aan Roda, D'Avila en verscheidene andere hoofden der Spanjaarden 2). In de resolutiën wordt hieromtrent alleen vermeld, dat eenige gecommitteerden naar den Baad van State werden gezonden, o.a. „pour demander lecture des lettres interceptées dont les Estatz, mesmes ceulx de Lovain, ont enseignement qu'elles seroient délivrées au Conseil d'Estat" 3) (B. i. d.).
10 December werden de brief (of de brieven?) van de gedeputeerden te Luxemburg en de apostilles van don Jan op de door de Staten voorgestelde artikelen gelezen4) (B. i. d.).
74. R. 11 december. — Sur la lettre des députéz, envoyéz a Luxembourch est résolu, de donner saulvegarde B) a ceulx que Son Altèze envoyera pour venir a Bruxelles, sans donner saulffegarde a ses trouver en Anvers, sans premièrement sur ce délibérer avec les députéz des Estatz vers Luxemborch, doiz qu'ilz seront arrivéz.
Van het rapport der gedeputeerden vernemen we uit de resolutiën niets. De Staten spreken er van in hun brief van 15 December aan don Jan6), die in de resolutiën
1) Baptiste du Bois, pas teruggekeerd uit Spanje (Corresp. de Philippe II, V, 617).
2) Actes, n». 197; Corresp. de Philippe II, V, 619.
3) Volgens den brief aan de gedeputeerden moet aan het verzoek der Staten voldaan zijn. 11 Dec. ii.l. lieten deze door 3 gecommitteerden uit Brabant, Gelderland en Vlaanderen aan Aerschot „les lettres interceptes do don Jehan" vragen en 12 Dec. besloten ze van de door Aerschot geleverde copie geen copie te geven volgens de door Aerschot gestelde voorwaarde, „sans premièrement et devant tout que 1'on entend la finale résolution des Espaignolz" (B. i. d.).
4) Bedoeld moeten zijn de brieven der gedeputeerden van 7 en 8 Dec. (of de eerste alleen) en de hiérbij behoorende stukken: Actes, n08. 187 en 193, met 181, 186 en 188; Corresp. de Philippe II, V, 613, 617 en 600 - 613. Cf. nog Actes, n». 194; Corresp. de Philippe II, 5, 618.
5) Actes, n°. 204 en cf. n°. 207; Corresp. de Philippe II, V, 622, en cf. het dan volgende stuk van 14 Dec. De namen van Gonzaga en Escovedo moeten later ingevuld zijn, omdat deze op 42 Dec. aan de Staten nog niet bekend waren; zij worden pas genoemd in den brief der gedeputeerden van 11 Dec. (Actes, n9. 203; Corresp. de Philippe II, V, 620).
6) Corresp. de Philippe II, V, 623.



Betr. Spanje 1576.
42
op 16 December slechts aangeduid wordt in de woorden: „Que la lettre, dressante a Son Altesse, s'envoyera par Geks') (?); Beken payere L £ arth.".
75. R. 17 december. — Les S™. ordonnent d'envoyer incontinent a Son Altèze copie de la publication du placcat de Rhoda avecq copie de la lettre de don Jehan, conforme a ceste, seavoir qu'elle a donné son authorité a Roda, et que l!on requerra de ceulx dn Conseil d'Estat, faire casser ledict placcat.
De brief aan don Jan zelf van dezen datum zet duidelijk uiteen, wat in deze resolutie bedoeld wordt *). Er is in de resolutie verder sprake van een plakkaat van Roda van 13 December3) en van een brief van don Jan aan Roda van 26 November *).
Overeenkomstig het verlangen van don Jan besloten de Staten hunne vergadering te verplaatsen op „vendredi prochain" (21 December) naar Namen, zooals ze in een brief van 18 December aan don Jan te kennen gaven. Zij zonden Willerval vooruit, die in het bizonder in last had over de wijze van het vertrek der Spaansche troepen te handelen 6).
76. R. 18 december. — Les S™. tous et chacun ont et a solemnèlement promis et juréz de ne ses desiondre en aulcune manière tant qu'ilz soient d'accord avecq Son Altèze et les Espaignolz; qu'ilz retourneront trestous par ensemble de Namur a Bruxelles, soit que ledict accord se faict ou non, bien entendu que tous les Sre. du Conseil d'Estat se trouveront semblablement a Namur, sans se séparer desdictz Srs. des Estatz, et retourneront quant et les Estatz; le tout a paine d'estre chastié arbitralement.
Ledict Sr. Duc d'Arschot, entre aultres, a faict ledict serment, le Marequis de Havré, le vicomte de Gand 6), le vicomte de Bruxelles 7) et plusieurs aultres.
77. 19 december. — Les S™. ont, après avoir eu raport de monsr. de Ste. Aldegonde sur le partement des Espaignolz par mer, ont8) résolu que, en cas que le Sr. de Willerval ne povoit obtenir que lesdictz Espaignolz partissent par terre, comme estant ce bien le plus prompt moyen, que en tous éventz leur
1) Vermoedelijk staat dit er. Wij hebben hem reeds als bode naar Luxemburg ontmoet. Waarschijnlijk is hij dezelfde als Charles Gelas, wien Beken 20 Dcc. gelast wordt 48 p. te betalen als rest van zijne vacatiën op reis met brieven naar Luxemburg (B. i. d.).
2) Actes, n». 211; Corresp. de Philippe II, V, 625.
3) Cf. Corresp. de Philippe II, V, 499 en de noten.
4) Blijkbaar hierover handelden ook de overigens onbekende brief van Aerschot, dien de Staten op 18 Dec. ontvingen met den brief van de Spanjaarden te Antwerpen aan Boda, en de brief van Roda over den wapenstilstand van 15 dagen (B. i. d.). Deze was toen juist met 15 dagen verlengd, waarvan de Staten 18 Dec. aan Lalaing kennis gaven (Actes, n°. 215; Buil. II8, 440); evenzoo aan Hierges (G. A., Arnhem, Landdagsrecessen 7, fol. 542); en aan Roda blijkens diens antwoord van 22 Dec. (G. A. Zutphen).
5) De instructie Actes, n°. 214; brief en instructie Corresp. de Philippe II, V, 626 en 627.— In de resolutiën vindt men betreffende de zending van Willerval alleen, dat Van der Beken hem 400 p. art. moet geven, „tant en estat du conseillier de guerre comme de vacations sur le voyaige qu'il faict a Luxemborch". Deze zouden hem betaald worden van de penningen, bestemd voor Lalaing, „puisqu'il n'y a autre moyen" (B. 18 Dec. p. p.).
6) Robert de Melun, markies van Roubaix, vicomte van Gent.
7) Liedekercke (hiervóór, p. 39, noot 5).
8) Dit „ont" is overbodig in den zin.



43
Betr. Spanje 157i
sera aceordé le partement par terre (1. mer ?) pour ceulx quy ne sont pas a cheval ou qu'ilz veullent délaisser icy leurs chevaulx, et que 1'on les fera accommoder des hatteaux, des vivres nécessaires oultre la provision en Liere, Anvers et Maestricht et donnera 1'on asseurance avecq batteaux arméz quy les conduiront jusques en Espaigne, et que ceulx quy veullent passer a cheval, debvront nécessairement partir par terre.
78 R. 20 december. — Aucuns bourgeois ont exhibé certaine remonstrance pour faire venir le Prince d'Orainge, affin de donner conseil et advis, surtout que les Estatz ne se retireroient a Namur et ceulx du Conseil d'Estat semblablement; surquoy il est résolu par la pluralité des voix que la pluspart se transportera a Namur et quelques ungs demoureront a Bruxelles, ayans 1'authorité comme tous; que 1'on remercera les bourgeois de Bruxelles de leur advertence et affection qu'ilz portent au pays, et 1'on suspendra a faire mander le Prince d'Orainge, tant qu'ilz ayent résolution de don Jehan.
De nu volgende resolutiën werden genomen: „en la ville de Namur", zooals het register op 23 December aanteekent:
79. R. 23 december. — Les Srs., après avoir leu ce que a esté communiqué a Luxembourch avecq les commis des Estatz Généraulx et Son Altèze, ensemble oy la lecture de 1'attestation de ceulx du Conseil d'Estat, quant a 1'authorité de Sa Mte., gardée en la pacificatión s), il est dict et résolu que ladicte attestation s'examinera et que monsr. le Vicomte de Gand se trouvera vers Son Altèze, a déclarer que les Estatz sont arrivéz a Namur et qu'ilz ont prestz les attestations requises.
Résolu de requérir messieurs du Conseil d'Estat d'exhiber a Son Altèze 1'attestation générale de ce que 1'obéissance, deue a Sa Mte., n'est derogué au traictié de la pacificatión, et que néantmoings, sy Son Altèze ne se contenteroit avecq icelle, ilz pourront aussy cxhiber la particulière, selon que les Estatz la modéreront 2).
De Staten schreven dientengevolge een credentie-brief voor den vicomte van Gent aan don Jan. Bovendien schreven ze aan Willerval3).
80. R. 24 december. — Sur ce que a esté proposé, sy ne convient obtenir attestation du collége des théologiens, touchant ce que en la pacificatión n'y a riens contraire a la Religion Catholique romaine, est résolu d'envoyer incontinent le docteur Sille vers ledict collége pour avoir ladicte attestation.
26 December schreven de Staten een brief aan Willerval 4):
81. 26 december. — Monsieur de Willerval. Nous avons receu votre lettre, escripte hier soir, par laquelle entendons que prétexe le S1. don Jehan d'Austrice sur le retour et raport de Octavo Gonsage et Jehan d'Escovedo, sur
1) Actes, n°. 220; Corresp. de Philippe II, V, 787.
2) Corresp. de Phiüppe II, V, 494.
3) Actes, n«. 229 en 230; Corresp. de Philippe II, V, 630 en 631.
4) A. V. Ypres, port. 11. — Uit Namen.



Betr. Spanje 1576.
44
quoy sommes adviséz vous envoyer copie de celles que mons1. le Ducq d'Arschot a a eest instant receu de monsr. de Lalaing, par oü serez satisfaict de ce que vous scaurions respondre. Mons1. le Marcquiz de Haverech a envoié courier expres pour trouver lesdits Gonzage etEscovedo. Ce néantmoings nous convient éviter toutes délations sans s'appuyer sur telles incertitudes, bien considéré que 1'abstinence d'armes s'expire le XXIX6 de ce mois, n'estans délibérer d'arrester icy davantage après ladite expiration; sur quoy aurez a vous règler, vous priant nous mander de huere a aultre de votre besoignée et de celluy de monsr. le vicomte de Gand auquel ferez noz recommandations et excuses que ne luy escripvons pour la haste. — — — —
27 December schreven de Staten aan don Jan, dat ze verwonderd waren na hunne aankomst te Namen niets van hem gehoord te hebben. Over hetzelfde onderwerp richtten ze zich tot Rassenghien ').
82. R. 28 december. — Les Sre. se sont trouvéz au logis de monsr. le Duc d'Arschot, oü que messieurs le vicomte de Gand et le Sr. de Willerval ont faict raport de ce qu'ilz ont negocié avee don Jehan d'Austriche, et entre aultres porté lettres de Son Altèze aux Estatz Généraulx 2).
Pour responce a icelles a esté conclud unanimement: qu'ilz sont encoires contentz pour tous dilayz faire suspendre les armes 1'espace du huyct jours, a expirer le jours de Troys Roys, aux conditions, contenues plus amplement en leur accord, faict pour les premières trèves de XV jours, et que marcredy proehainement venant ilz pourront retourner a Bruxelles, sans plus longuement retarder a Namur, pour ne donner occasion aux S™. députéz, demouréz a Bruxelles, s'en retirer pour le long séjour en ceste ville, de tant que iceulx les ont admnnnesté ne prolonger ladicte suspension; que monsr. le duc d'Arschot envoyera la lettre de Son Altèze a Rhode avecq sa propre trompette, en toute diligence; que de ceste prolongation de suspension d'armes monsieur le Prince d'Orenge sera adverty, aussy lesdictz députéz, demouréz a Bruxelles, le Sr. de Lalaing et le Sr. de Hierge; que le Sr. de Willerval s'envoyera en poste vers ceux audict Bruxelles et ledict Prince d'Orenge, pour eu faire le raport de tout ce que seroit passé avecq Son Altèze.
P.p. Les S™. ont ordonné que le recepveur des Estatz de Namur ou le recepveur et trésorier général Van der Beken déliverera a monsr. de Willerval la somme de 11° £ arth.; et d'aultant que le pensionaire de Namur a déclaré n'estre au recepveur des Estatz de Namur de furnir ladicte somme, il a esté résolu de faire 1'ordonnance sur ledict Beken.
Le baron de Rasseghem, estant envoyé de par Son Altèze, afaict raport de sa charge, en substance que les Estatz se debvroient comparoir a Liège en la ville de Huye 8).
Ter uitvoering van de besluiten van dezen dag schreven de Staten aan don Jan,
1) De eerste Actes, n°. 245; beide Corresp. de Philippe II, V, 630 en 631.
2) Van 17 Dec: Actes, n». 246; Corresp. de Philippe II, V, 636.
3) Actes, n». 250; Corresp. de Philippe II, V, 643.



45
Betr. Spanje 1576.
aan de te Brussel gebleven gedeputeerden ') en aan Boda !); aan den laatstgenoemden werd van de verlenging van den wapenstilstand kennis gegeven.
83. R. 29 december — Le Sr. docteur, commissaire de monsieur le Rhe. de Liège, s'est trouvé auprès des S™., présentant lettre de Sa Grace Rhe. et Illustrissime; laquelle leute, les S™. ont donné charge d'envoyer responce.
Et sy a esté résolu d'envoyer a Son Altèze certains commissaires, pour luy délivrer les asseuradces, requises pour 1'approbation du traictié de paix, avecq lettres et instruction.
De brief van en het antwoord aan den bisschop van Luik zijn niet bewaard. De inhoud is af te leiden uit den brief, dien de Staten op 29 December ter uitvoering hunner resolutie aan don Jan zonden 8). De gedeputeerden naar Hoey waren dezelfden, die met don Jan reeds te Luxemburg gehandeld hadden 4).
84. R. 30 december. — Les ambassadeurs de 1'Empire se sont trouvés auprès des Srs., et ayans exbibé lettre de Sa M.té Impériale 5), ont offert leur service pour intercéder, affin que la paix fusse faict; sur quoy leur a esté fort [bien?] respondu ex tempore et a propos par monseigneur le Duc d'Arschot, par adveu de tous les Sre., de manière que iceulx ont promis, ne pouvants obtenir que en aultre lieu du pays de Liège, fust Huye, Dinant ou aultre, assemblée des Estatz et de Son Altèze se feroit, ont promis 6) de faire leur myeulx que Sou Altèze se trouveroit et se fieroit aux Estatz a Namur, et en cas qu'elle n'accordasse avecq iceulx, elle partiroit oü que bon luy sembleroit.
Les Sre. ont expressément declairé a la plaincte de monsieur le prélat de Marolle, qu'ilz advoyent tout ce que a esté par luy et le Sr. de Crecke besoingné avecq Son Altèze selon leur instruction, quant ilz furent envoyé en légation vers icelle, en les remerciant de leur debvoir et les accordant de ce, pour s'en servir la et ainsy qu'il appartiendra.
Aan de gedeputeerden, te Brussel gebleven, gaven de Staten dienzelfden dag kennis van de laatste briefwisseling met don Jan en de audiëntie der keizerlijke gezanten „a sept heures du matin": „le ducq d'Arschot a sy trés bien respondu a iceulx ambassadeurs qu'il ne povoit estre possible de mieux et a propos respondre"7).
Omtrent het gebeurde op 30 December laten wij nog volgen de aanteekening uit het register van Liébart, die veel uitvoeriger dan die uit het register van den secretaris is:
84a. 30 december 8). — (Liébart en Monisoret compareerden ter vergadering]. Puys
1) De eerste Actes, n". 248; beide Corresp. de Philippe II, V, 641 en 640.
2) G. A. Zutphen.
3) Actes, n°. 251; Corresp. de Philippe II, V, 644.
4) Hunne instructie: Actes, n°. 252; Corresp. de Philippe II, V, 646.
5) Actes, no. 421; De Jonge, I, 340. — Zie over de betrekkingen met den keizer verder rubriek IVC. De gezanten waren de bisschop van Luik, de hertog van Gulik, Philips, baron van Wynenberg en Beilstein, dr. Andreas Gayl; waarschijnlijk zal deze laatste ook bedoeld zijn met „le Sr. docteur" in no. 83.
6) Dit „ont promis" is overbodig in den zin.
7) A. V. Ypres, port. 11.
8) A. G., Cart. 327E, fol. 1. — Zie over dit register de Inleiding tot dit deel.



Betr. Spanje 1576.
46
soudain se représentans les ambassadeurs de 1'Empire avee ceulx de 1'Evesque de Liège et du Duc de Juilliers, lesdictz de 1'Empire, en vertu des lettres de crédence en langue latine, soubscripte par Radolpbus et datée de Ratisbonne le {7 Novembre] que 1'on leut hault et cler et portoyent en effect, comme aussy ceulx de Liège et de Julliers, qu'ilz estoyent venuz pour moyeuner la paix, et proposoyent de venir en quelque ville de Liège ou aultre neutre, soit Huy, Dinant pour communicquer ensamble avec don Jean.
Sur quoy après remerciement faict des bonnes affections de la dicte Impériale Maté., Sa Grace et Son Exce. par 1'Evesque de Namur, présideut des Estatz, le Duc d'Arschot leur déclaire avec assez bonne grace et allégant plusieurs bonnes raisons et mesmes les foulles des Espaignolz, 1'occasion de la prinse des armes deffensives desdictz Estatz et de 1'union d'iceulx, qu'il n'estoyt requis aultre médiation que de procurer la sortye des Espaignolz, sans laquelle il seroit impossible de venir a quelque paix, n'estant décent ny convenable ne usité d'aller communicquer avec Son Altèze hors des limites du pays de S. M. et qu'aussy ilz avoyent du tout résoulu de n'y aller et que mesmes le Conseil d'Estat et ceulx des Estatz a sa requeste estoyent venuz a Namur que debvoyt souffir. Et ce qu'ilz alléguoyeut que ledict don Jan estoyt homme bien béning et qu'il avoit escript lettres a leurs maistres bien béningnes, il leur réplicqua, comme lesdictz Estatz en avoyent aussy receues des fort béningnes, mais fistula dulce cauit pour les indices quy se représentoyent au contraire, dont en partie il en fit récit, mesmement des lettres interceptes, de manière que lesdictz ambassadeurs s'en rétirèrent bien appaiséz et contentéz, promectans de faire tous debvoyrs de moyenner paix avec don Jan.
Ce faict, estant lors entre les IX et X heures, lesdictz dea Estats et eenlx dudict Conseil d'Estat s'acheminèrent vers 1'église eathédralle de Namur dont le patron est S'. Aubin, oa, après la messe solemneïle- et sermon achevéz, 1'on alla en procession, marchant les frères mineurs, les carsmes, les colléges des toutes les égïises dudict Namur que suyvoyent les magistratz et officiers de la ville dudict Namur et puys ceulx du Conseil provincial d'illecq, en après ceulx des Estatz et conséquemment ceulx du Conseil d'Estat, de deux en ordre et chascun tenant en sa main une torche ou hache ardente en sa main, suyvant iceulx prendoyt (?) le sacrement de 1'aultel et fit on un grand tour.
Cependant les ambassadeurs ou députéz desdicts Estatz se seroyent partys vers Son Altèze, estant en Marches en Famine, oü ils seroyent arrivéz environs les six heures du soyr.
Après le disner ne fut riens faict d'importance fors que 1'on leut plusieurs lettres de complaincte de foullements des Espagnolz et aussy des gens du Prince et aultres nos soldatz, comme aussy de demande d'argent pour le payement des assignations des soldats nostres.
De stemming van de vergadering te Brussel ten opzichte van de onderhandelingen met don Jan was minder toeschietelijk dan die van de vergadering te Namen. Wij laten hieromtrent en aangaande een paar andere onderwerpen, met de onderhandelingen verband houdende, nog het noodige uit hunne brieven volgen:
22 December schrijven zij dat een brief ontvangen is van den bisschop van
1) Deze brief is reeds genoemd hiervóór, p. 10.



47
Betr. Spanje 1576,
Ieperen, waarin deze verklaart, dat hij bezwaar maakt, de verklaring der bisschoppen') te teekenen; zij vragen, wat ze hierop moeten antwoorden. Bovendien zenden ze „certain bon advis, comme par dela on se debvroit règler endroict la négociation avecq le Sr. don Jean", dat hun is toegezonden.
In hun brief van 24 December *) erkennen ze de ontvangst van twee brieven van Weellemans van 23 December met copie van don Jan's brief van 19 December en der Staten antwoord hierop, „espérans que, si 1'effect ensnyve les belles promesses, bientost aurons la désirée fin". Daarna vervolgen ze: „Au surplus quant a la certification a signer par les évesques et aultres seigneurs ecclésiasticques en Flandres dont faict difficulté monseigneur 1'évesque d'Ypre, ainsy que aurez veu par ses lettres, nous a samblé que on leur pourroit laisser passer tel formulaire qu'ilz verront convenir, pour ne dégouster Son Altèze, et diligenterons que cella a signer icy sera au plutost prest".
Naar aanleiding van een klacht van de gedeputeerden van Holland en Zeeland, „que on auroit attempté de négocier avec Son Altèze sur aulcuns poinctz, contrevenants les articles de la pacificatión devant la retraicte desdicts Espaignolz", dringen de Staten te Brussel er in hun brief van 26 December8) op aan, dat belofte en eed, „par nous faict avec eulx, ne soit excédé et que riens ne soit négocié avecq Son Altèze avant la sortie réèle des Espaignolz". Hierbij zenden ze verder over de door „nous prélatz" geteekende attestatie 4); de bisschop van Den Bosch en de abten van S'. Gthislain en Marolles moeten haar te Namen teekenen; verwacht wordt, dat de moeilijkheid, door den bisschop van Namen gemaakt, nu opgeheven zal wezen.
Daarna in een brief van 27 December6): „Et en onltre ne povons obmectre de vous ramentevoir que le terme de surséance d'armes après demain, XXIX jour de décembre, expire, affin qne au mesme jour ne faillez, selon la commune conclnsion, icy prinse et en conformité dn serment, si solemnellement faict, retournez devers nous, a quoy aussy font grande instance les députéz des Estatz de Hollande, Zélande, Frize6) et Gheldres qui nnllement n'entendent ny veullent avoir aultre prolongation ou ultérieure communication en manière que ce soit."
Ten slotte toonen ze zich in hun brief van 30 December 7) ten hoogste verwonderd over de verlenging van den wapenstilstand tot Driekoningen, zooals hun dit door den brief van die te Namen (zie hiervóór, p. 46) bericht was. Hiermede is de te Brussel voor het vertrek naar Namen afgelegde eed, om met don Jan over niets te onderhandelen dan betreffende het vertrek der Spaansche soldaten en de attestatiën op de pacificatie en om anders op 29 December terug te keeren, geschonden. Toch heeft de vergadering, al maakte de meerderheid bezwaar, om inconvenienten, uit „telz longs et superfluz dilays" voortvloeiende, waarbij verwezen wordt naar een brief van Lalaing 8), door dezen
1) Sc. dat de pacificatie niet in strijd is met den Katholieken godsdienst; een dergelijke verklaring was door don Jan geëischt (Actes, n° 212; Bulletin I", 6). Een acte van deze verklaring was 18 Dec. aan de bisschoppen van Ieperen, Brugge, Doornik en Oudenaarden toegezonden met een begeleidend, latünsch schrijven, om deze in plaats van een door de bisschoppen voorgestelde attestatie, die „propter multas graves causas" niet aannemelijk was bevonden, te teekenen en door de ondergeschikte geestelijken te doen teekenen (A. V. Ypres, port. 23A).
2) Ook reeds genoemd hiervoor, p. 17. 3) Alsvoren, p. 30.
4) De Staten-Generaal verzochten inmiddels ook een dergelijke attestatie van de theologische faculteit te Leuven (Actes, n». 237; Buil. I14, 5; cf. Actes, n<">. 240 en 243; Buil. I14,7, en IV2,441).
5) Actes, n°. 244; B. R. B., ms. 19298, fol. 133.
6) Met dezen moeten de gedeputeerden der Ommelanden of de afgevaardigden van Leeuwarden (zie rubriek VII) bedoeld wezen; Friesland was ter vergadering nog niet vertegenwoordigd.
7) Actes, n». 256; Corresp. de Philippe, II, V, 649.
8) Ik meen dezen brief te herkennen in een brief in G. A. Zutphen (vertaling in het Ned.), waarvan de datum is 8 Dec; deze datum zou dan moeten zijn 28 Dec. Lalaing heeft vernomen,



Betr. Spanje 1576.
48
in persoon aan de vergadering aangeboden, voor ditmaal willen toegeven, omdat don Jan reeds op de boogte gesteld is. Daarna gaan de Staten voort: De brief, door JJ aan Boda gezonden (zie hiervóór, p. 45), is door ons geopend en gewijzigd, omdat wij den inhoud niet vonden in termen overeenkomstig de qualiteit van Boda, die immers bij plakkaat rebel en falsaris verklaard is. Wij verzoeken TJ voor het laatst met den Baad van State a.s. Woensdag *) hier terug te zijn,, waartoe Willerval zegt, dat ge besloten zijt. Alleen hiermede hebben wij „les députéz de Hollande et Zélande ensemble ceux de West-Frise et Groeninghen" hier kunnen houden. Aubigny5) komt TJ rapport doen van zijne reis naar Frankrijk, in het bizonder „des vantises" van den Spaanschen gezant te Parijs; hierdoor zult ge te beter geïnformeerd worden van de listen der Spanjaarden.
Eindelijk — als laatste onderafdeeling van deze rubriek — de verhouding^ waarin de Staten stonden tot de Spaansche troepen hier te lande. Deels door geweld, deels door overreding hebben de Staten deze troepen meester trachten te worden. Men bedenke, dat er tusschen de Spaansche troepen en de door enkele gewestehjke Staten, bep. die van Brabant, Henegouwen en Vlaanderen, op de been gebrachte troepen3) reeds vijandelijkheden gepleegd waren, vóórdat de vergadering der Staten-Generaal begon. Ook houde men in de gedachten, dat de Spaansche troepen h. 1.1. uit verschillende natiën bestonden. Wij zullen zien, dat het optreden der Staten verschillend was, alnaarmate ze te maken hadden 1°. met de eigenlijke Spanjaarden, waarbij wij ook de Italianen en de Bourgondiërs kunnen nemen, die haast nooit afzonderlijk genoemd worden; 2°. met de Walen of 3°. met de Duitschers, die in Hoogen Neder-Duitschers te onderscheiden zijn.
Wat de Staten in hunne resolutiën van 25 September (ons n°. 1) in punt X—XII betreffende de te nemen maatregelen reeds hadden aangestipt, werkten ze 27 September breeder uit. De pnnten I—VLTI uit de resolutiën van dezen dag, die op ons onderwerp betrekking hebben, volgen nu eerst:
85. R. 27 september 4). — I. Premièrement, qu'ilz envoyeront lettres aux soldartz en Alost, affin que, s'ilz veullent traicter avecq les députéz des Estatz, assembléz a Bruxelles, ilz pourront envoyer leur commis au lieu convenable a declairer mesdicts Seigneurs dudict Conseil d'Estat, pour par ensemble pouvoir trouver moyens a appoincter.
II. Que lettres seront escriptes au magistrat d'Alost, pour faire 1'advertence de ce que dict est, touchant la communication a faire avecq les soldartz et que icelle pourra servir a ladicte ville.
III. Que le Sr. Serclaes 6) soit commis pour 1'envoyer au Comte d'Eversteyn et aultres colonels et capitaines Allemans en Anvers, pour traicter avecq
dat don Jan verlenging heeft gevraagd; hij geeft nu te kennen, dat deze begeerte hem zeer verdacht voorkomt; don Jan wil blijkbaar uitstel om antwoord van den koning af te wachten en zijne toerusting te voltooien. Hij herinnert aan het antwoord van den paus aan den hertog van Anjou, toen deze den hertog van Schwaben gevangen had: „Vita Conradini mors Caroli, vita Caroli mors Conradini". —„Alsoo oick de prolongatie, die wy hem souden geven, zoude ons bederven ende ter contrarien syne prompte ende openbaere declaratie ons bewaeren ende salveren".
1) 3 Januari.
2) Gilles de Lens, baron d'Aubigny; zie over zijne zending' rubriek IV».
3) Over de troepenmacht, door de Staten-Generaal zelf op de been gebracht, zie rubriek V.
4) Actes, n°. 11; A. G., Aud. 652, fol. 21 (orig.). — De titel is mut. mut. dezelfde als die van ons n°. 1 (hiervóór, blz. 5, noot 3). — Ook bij dit stuk zijn de apostilles van den Raad van State door ons weggelaten.
5) Waarschijnlijk Wenceslaus t'Serclaes.



49
Betr. Spanje 1570.
eulx de la part desdicts députéz des Etatz, et que lettre sera envoyé au Sr. de Boudri, pareydevant marckgrave d'Anvers, pour assister ledict Sr. Serclaes avecq adjoinction de Pierre de Perre pour la langue.
IV. Que a 1'instruction, faicte pour lesdicts Allemans, soit adjonsté, en cas que ledict Comte d'Eversteyn *) s'accorde avecq lesdits Estatz: que 1'on face publier et effectuer les placcartz, dernièrement envoyéz; que 1'on arme les bourgeois; que 1'on trenchise contre le ehasteau; que 1'on ne laisse entrér les enseignes du lieutenant du Comte Hannibal «), mais que 1'on les permectra entretenance et service ailleurs que en Anvers, la part a ordonner par mesdicts S™. dudict Conseil d'Estat; et que néantmoings ledict Comte d'Eversteyn se pourra ayder avec six enseignes de bourgeois de ladicte ville; que par amour ou par force il se saisisse et face mener dedans Anvers 1'artilerie que Charles Foucquer faict mener de Breda; que 1'on procédé contre les prisonniers Espaignolz et Angloys etc, selon que 1'on trouvera convenir par droict.
V. Et que lesdicts Estatz du Pays-Bas asseurent et promectent au Comte d'Eversteyn, luy et ses gens et soldartz, payer tout ce que 1'on luy doibt, en partie par termes et obligations et en partie par deniers comptautz, et que 1'on luy donnera nouvelle retenue pour le Roy et les Estatz.
VI. Et que ledict Sr. Serclaes fera ouverture de sa charge au Sr. de Champaignie, luy recommandant l'exécution d'icelle, a laquelle fin il plaira a mesdicts Sra. dudict Conseil d'Estat luy escrivre lettres particulières.
VII. Que suyvant 1'advis de mesdicts S". du Conseil d'Estat, 1'on remercié le Sr. d'Estorniel s) des bonnes et courtoises offres qu'il présente, en remectant encoires 1'employ d'icelles jusques a aultre occasion, dont 1'on 1'advertira en temps et lieu, et pour ses paines et diligences et bon offices 1'on le priera de prendre de bonne part une chaisne d'or de cent et cincqnante escuz, et qu'il soit par lesdicts Estatz diffroyé.
VIII. Que lesdicts Estatz supplient mesdicts Srs. dudict Conseil d'Estat de pourveoir aux postes a Engien, Ath, Gand, Mons, Oudenarde et aultres lieux qui conviendra.
In overeenstemming met n°. I en II van dit besluit zonden de Staten op 27 en 28 September brieven aan Everstein, aan de Spaansche soldaten te Aalst en aan de magistraat van deze stad 4). De brief aan Everstein geeft kennis van het doel, waarmede de Staten zijn samengekomen en verzoekt zijne hulp tegen de Spaansche muiters; al de gages en achterstallen „tant du passé que a venir" zullen aan zijn regiment betaald worden, „ayant prins la monstre et faict les descomptes soit d'argent comptant, atterminations asseurées et autrement, comme sera trouvé le plus convenable".
Bovendien schreven de Staten over deze zaak een brief aan Liedekercke5):
86. 28 september. — Monsieur de Liekercke. Comme messeigneurs du Conseil d'Estat nous ont communicqué certaine lettre, a ceulx envoiée par 1'electo et soldatz, estans en la ville d'Alost 6), et que lesdicts S". ont trouvé
1) Philip, graaf van Everstein. 2) De kolonel Hannibal d'Altaemps.
3) Is A. d'Estonrniel, Sr. de Rémy, gouverneur van Breda, bedoeld?
4) Resp. Actes, n°». 13, 16, 17; de eerste B. A., Aanw. 1860, n«. 178, fol. 21.
5) A. V. Ypres, port. 23\
6) Deze brief is mij onbekend. Wel ken ik een brief van de magistraat van Aalst van 26 Sept., die gedrukt is Corresp. de Philippe II, IV, 737. De brief is daar gedresseerd: „ A Mess".,
4



Betr. Spanje 157i
50
expediënt que de nostre part soit respondu a icelles et que ladicte responce s'addresseroit par la mesme main que leur dicte lettre a esté envoiée qui a esté la vostre, parquoy nous vous prions que ceste joincte y puist estre addressée et nous advertir en ceste ville de leur responce. —
Van eenig belang is verder punt 10 van de resolutiën van 28—30 September (overigens medegedeeld onder rubriek V')), dat hier volgt:
87. R. 28—30 september. — Que le bon plaisir de mesdictz Srs. du Conseil d'Estat sera d'escripre lettres de crédence ausdictz commissaires 2) pour 1'amman de Grave, Steenbuyse, et aultres pour le magistrat illecq et aussi une troisiesme au magistrat de Weert, affin d'asseurer les Allemans de leur prest et aussy après le monstre et descompte de leur deu.
Op 1 October namen de Staten belangrijke besluiten, waarvan hun register van resolutiën niets vermeldt. Wij laten deze nu volgen:
88. R. 1 october 3). — I Qu'il plaise a messeigneurs du Conseil d'Estat déporter Sancho d'Avila de 1'estat et charge d'admiral de la mer 4) et que nulz capitains, soldatz et aultres ne luy aient doresenavant a obéir, les deschergeant du serment qu'ilz peuvent avoir fait a luy ou son lieutenant et viee-admiral ou aultre de sa part, veu que ledict Sancho d'Avila s'est porté chieff des rebelles; et a ceste fin escripre lettres au Conté d'Ebersteyn et le Sr. de Champeignet, ensamble au magistrat d'Anvers, qu'ilz tiennent ledict Avila pour déporté. Et actendu que la pluspart des maronniers et matelotz ensambles quelques capitaines, alans servy soubz ledict Davila, se sont depuis la publication du placcart, émané dernièrement contre les rebelles5), venuz présenter au service du Sa Mató. et des Estatz du pais, lesquelz 1'on recoit journèlement, que pendant que 1'on besoigne de les pouveoir des capitaines et aussi de commectre aultre admiral et vice-admiral, soit ordonné par lesdictes lettres ausdicts Conté d'Ebersteyn, Sr. de Champangne et magistrat d'Anvers de laisser suyvre ausdictz Estatz de Brabant ou a leurs commis dont leur apperra, telle quantité des bateaulx avecq leur munition que sont en la nouvelle ville audict Anvers que lesdictz commis leur déclaireront ou monstreront estre nécessaire pour le service de Sa Mató. et lesdictz Estatz.
II Que pour meilleure garde et seureté de ladicte ville d'Anvers et que pour mieulx tenir le menu peuple d'icelle ville en obéissance et service, il
Mess", les députés du conseil des Estatz", wat ook op het origineel (A. G., Aud. 658, fol. 1) staat. Het is ongetwijfeld een brief aan den Raad van State, omdat er sprake in is van vorige brieven aan dit staatslichaam.
1) Hierna, n». 166.
2) Nl. Guillaume Angelis en Hugues de Berckel, door den Baad van State naar de Kempen gezonden.
3) Actes, n°. 23; A. G., Aud. 652, fol. 27 (orig.). De bij dit stuk behoorende apostilles van den Baad van State van 4 Oct. (t.a.p., fol. 30™) zijn hier weggelaten.
4) Herhaling op 21 Oct.: de procureur Schorlandt brengt aan de Staten plakkaten, gepubliceerd te Antwerpen van wege Sancho d'Avila, „tant alendroict de maroniers et mattelolz que les navires et navigation", waarin D'Avila zich noemt: „Superintendant ou admiral de la mer"; besloten den Baad van State te verzoeken D'Avila's commissie en de plakkaten in te trekken (R. i. d.).
5) Plakkaat van 22 Sept. 1576 (Bor, I, 714).



Betr. Spanje 1576.
plaise ausdictz seigueurs du Conseil d'Estat eseripre lettres audict Sr. de Champaigny, gouverneur dudict Anvers, d'incontinent lever ung régiment de dix enseigues d'entre les bourgeois a la soulde de ladicte ville dont ledict Champaigny sera le chieff et coronnel, et leur baillera tel artikelbrief qu'il conviendra.
Hl. Et pour antant que le coronnel Foucker s'est monstré affectionné aux rebelles et tient avecq eulx intelligence et accointance, faisant marcher les gens de guerre de son régiment au secours des rebelles, il plaira a mesdictz S™. déporter et casser ledict Foeker et de mesmes eseripre audict Sr. de Champaigny de s'asseurer de sa personne et en faire bonne garde et que au lieu dudict Focker soit par mesdictz S™. retenu coronnel son lieutenant qui y est présentement, lequel avecq les capitaines et soldatz dudict régiment renouvelleront leur serment es mains dudict Champaigny de servir en tout et partout oü que leur sera commandé pour le service de Sa Maté. et du pays; et au Conté d'Eversteyn lettres d'assister le Sr. de Champaigny en ce que dessus.
IV. Semblablement déporter le coronnel Montdragon ') de sa charge et le déclairer ennemy de Sa Maté. et dudict pays, pour s'estre aussy portéchieff des rebelles et eommectre le Sr. De Glimes 2) pour se transporter vers le régiment des Walons dudict Montdragon, estantz de dixhuict enseignes pour le reeepvoir comme leur chieff et coronnel avecq lettres aux capitaines, officiers et soldatz susdietz recevoir, tenir et obéir icelluy De Glimes pour tel, lesdeschargeant du serment qu'ilz ont faict audict Montdragon ou ses lieutenans, en le renouvellant es mains dudict De Glimes pour Sa Maté. et dudict pays avecq promesse que ledict De Glimes leur fera de la part des Estatz de Brabant, Flandres, Haynnau et Namur, qu'ilz seront.payéz de tout ce qu'il sera trouvé leur estre redebvable dont iceulx Estatz demeureront respondans.
V. Au surplus qu'il plaise a mesdictz seigneurs faire eseripre a tous les coronnelz Allemans le fait et justification du fait de Nivelle 8) et que eulx en sont cause, aians faict force aux bourgeois et y iutroduire autres Allemans pour après les piller et saccager, les exhortaut par tant ne voulloir permectre que leurs gens de guerre se mectent soubz ce prétext contre Sa Ma", et le pays et que 1'on leur envoyera justification du fait.
VI. L'on entend qu'il n'y a que deux cent Espaignolz en la ville de Lyere lesquelz cotissent et exactionnent tous les villaiges d'allentour. Pourtant seroit bien nécessaire que l'on envoyasse deux cent hommes de pied et trois cent chevaulx, tant a Waelhem que Duffle, pour y garder les pontz, tenir les passaiges libres et préserver les pouvres subjectz desdictz contributions; par oü plaira a mesdictz S™. y pourveoir.
VII. Depuis la crudélité advenue par les Espaignolz prés d'Anvers le coronnel Fronsberch 4) at juré de ne plus se trouver au chateau d'Anvers in consilio impiorum. II plairat mesdictz Srs. le tenir en ceste volnnté et dévotiou par leurs lettres.
1) Christoval de Montdragon, de bekende Spaansche aanvoerder.
2) Jacques de Glymes, groot-baljuw van Nivelles en Waalsch-Brabant, de medestander van Heze in den aanslag op den Raad van State.
3) Waar het Duitsche garnizoen was uitgejaagd.
4) Ceorg, baron van Frundsberg, een der Duitsche kolonels.



Betr. Spanje 15?
52
Het eerste bericht in het register der resolutiën, dat bij deze rubriek behoort, is van 2 October:
89. R. 2 october *). — Semble que l'on pourra donner aux Allemans soubz Montisdocqua 2) mille escus de prest, affin qu'ilz puissent estre employéz celle part que monseigneur le Duc d'Arschot et les Srs. du Conseil d'Es-tat trouveront convenir.
II semble que l'on pourra par. ceulx d'Utrecht attirer les Bas-Allemans a la devotion du service da Sa Mté. et des Estatz du Pays-Bas comme patriotes, et ce par bonnes parolles de faire alendroit leur prest et payement tout ce que ce pourra faire, et que messeigneurs dudict Conseil d'Estat leur veullent donner ung nouveau chieff, a quoy est denommé le Sr. de Tambergbe.
Op dezen zelfden dag schreven de Staten aan baron Polviller8) (R. i. d.). De brief was een antwoord op diens brief van 1 October4) en hield in: dat de Staten dank betuigden voor den goeden wil van hem en de andere Hoog-Duitsche kolonels, om hen tot een accoord te brengen met de Spaansche soldaten; dat ze door middel van gedeputeerden van beide zijden hiertoe gaarne in een conferentie zonden treden op 7 October, waartoe ze de dorpen Tesselt en "Willebroeck voorsloegen.
90. R. 3 october p.p. — Les S™. ont unanimement résolu en présence de monsr. le Duc d'Arschot et de mons1. le Marquis de Havrech que les S™. députéz des Estatz, icy assembléz, escripveront incontinent lettre aux colonelz Allemans conformément a 1'escript leu, et que par aultre lettre doibt estre escript au Baron Polleweler que Tintention des députéz desdictz Estatz n'a esté et n'est aultre, sinon d'entrer en communication sur la retraite des soldatz Espaignolz du Pays-Bas par voye amiable, dont ilz requirent d'estre advertiz endedans deux jours.
Uit den brief aan Polviller van 3 October6), aan het einde van dit besluit genoemd, blijkt, dat nog een brief van hem van 2 October ontvangen was: „Ayans veu la vostre du deuxiesme de ce mois, avons trouvé expédient, avant entrer en communication, de vous advertir clèrement de nostre Intention laquelle n'est ny a esté en entrer plus avant sy non sur la retraicte" — [verder als in de resolutie]; in een briefje, in den brief gesloten, leest men nog: „Les deux jours s'entendent après laréception de cestes".
91. R. 4 october. — Les Srs. ont astheure résolu d'escripre lettres apart aux colonelz et point conjoinctement avecq messeigneurs du Conseil d'Estat de Sa Mté., comme hier estoit conclud; depuys arresté d'escripre conjoinctement en Franchoys.
1) Dit besluit betreffende de soldaten le Utrecht werd genomen naar aanleiding van een remonstrantie van de toen te Brussel aanwezige gedeputeerden van de Staten van Utrecht aan den Raad van State, waarin kennis was gegeven, dat Hierges op 12 Sept. 3 compagnieën NederDuitschers in de stad gebracht had en dat vrees voor plundering bestond; er werd op aangedrongen, deze troepen door betaling voor de Staten te winnen. Op deze remonstrantie is het besluit van de Staten (als in onzen tekst) te vinden, geteekend Weellemans (A. G., Aud. 652, fol. 32).
2) Juan Francisco Montesdoca, bevelhebber van het garnizoen te Maastricht.
3) Nicola, baron van Polviller en Florimont, een der Duitsche kolonels.
4) Actes, n°«. 24—25; de laatste Blaes, I, 330.
5) A. V. Ypres, port. 23 K



53
Betr. Spanje 1576,
De substantie van wat aan de Duitsche kolonels geschreven werd — klaarblijkelijk hetzelfde als het in ons 90 genoemde geschrift — luidt als volgt:
91*. (+ 4 october ')). — Asscavoir: comme lesdictz colonelz ont desja entendu par lettres, a eulx escriptes le XXe 2) jour de Septembre passé, que les Estatz-Généraulx n'estoient assembléz en ceste ville de Bruxelles a aultre intention sinon pour regarder, avec 1'aydé de Dieu, de trouver certains moyens et expédiens, par lesquelz la religion catholicque romaine, joinct 1'auctorité et 1'obéissance, deu a Sa Mate., fussent estroictement observées et quant et quant la pacificatión et commune tranqnillité dn pays advanchée et maintenue et en oultre aussy trouver moyen dont les coronelz et leurs gens de guerre fussent payés ou pour le moings asseuréz de leur deu. Et combien que iceulx dudict Conseil ont depuis receu responce, soubsigné de tous colonelz, si est ce que ladicte responce est trouvée si obscure et ambigue que ceulx dudict Conseil ne scavent bonnement comprendre, si lesdicts colonels avecq leurs gens se veullent règler et accommoder selon les ordonnances et commandemens de ceulx dudict Conseil, comme ilz sont tenuz de faire en vertu de leur retenue qu'ilz ont de Sa Maté., et mesmes par lettres particuliers que Sadicte Ma*6, leur at escript respectivement depuis le trespas de feu [le] Commandeur major, de sorte que ceulx dudict Conseil avoient espéré une plus ouverte et absolute résolution non seullement sur les lettres susdictes, ains aussy sur pluiseurs aultres, depuis a eulx escriptes; par lesquelles ilz ont assez peu entendre les insolences, commises par les soldatz espaignolz amutinéz, y joinct la réquisition de ceulx dudict Conseil, tendant a la fin que lesdictz colonelz et leurs gens ne se voulsissent faire participant du faict desdictz Espaignolz, ains plustost ses jondre avecq les bourgeois de leurs garnisons pour le serment de Sa Ma*6, et la deffence et tuition des villes, a quoy toutesfois leurs capitaines n'ont volu obéir sans exprès commandement de leurs colonelz.
Quoy considéré et mesniement que l'on a depuis trouvé, tant par lettres, escriptes par le baron de Polwilier a ses capitaines, estans en garnison a Nivelle et Jedoingne, que aussy de leur propre faict, naguères usé audict Nivelle, que ledict Polwiller et ses gens se sont fort esloingnéz de 1'obéissance qu'ilz doibvent a ceulx dudict Conseil de »la part de Sa Ma*6, en vertu desdictes lettres de retenue et particnlières d'icelle, en 1'endroict que ledict Polwiller at commandé a ses gens d'obéyr aux Espaignolz et regarder de leur faire maistre de ladicte ville de Nivelle, dont est ensuivy 1'acte d'hostilité, selon que lesdictz colonelz ont ja plus amplement entendu par lettres particulièresde ceulx dudict Conseil, lesquelz voyans d'aultre part tant par pluiseurs advertences que aultrement que lesdicts colonels ny leurs gens ne font encorres grande démonstration d'estre d'intention de se voulloir conduire, selon ce que leur estenchargé par les lettres susdictes et le serment, faict en suyvant Partiele-brieff, pour
1) A. V., Ypres, port. 23A. — Het stuk, waarvan de titel luidt: Substance de ce que messeigneurs du Conseil d'Estat, conjoinctement les Estats des Pays-Bas, out résolu d'escripre aux colonelz Allemans, is zonder datum. — In dezelfde portefeuille is ook bewaard de brief van de Staten zelf van 4 Oct., die volgens de resolutie (ons n°. *91) niet afgezonden is. Deze is met hetzelfde doel geschreven, nl. om opheldering te vragen, maar is over het geheel iu wat vriendelijker toon gesteld.
2) Lees: XXVII?



Betr. Spanje 1576.
54
1'asseurance et deffenee du pays, sont esté occasionéz de leur faire ceste remonstrance pour seavoir bien a certes leur finale et absolute résolution, asscavoir s'ilz sont d'intention d'obéyr aux mandemens de ceulx dudict Conseil et incontinent, avecq 1'ayde et assistence des Estatz, exploicter et exécuter tout al 1'encontre les Espaignolz amutinéz, si comme perturbateurs de la commune tranquillité que aultrement, ce qu'il conviendra pour le serment de Sa Ma*6, et le bien du pays. Demandant sur ce responce, affin que eeulx dudict Conseil d'Estat et députéz des Estatz librement et francbement puissent en après ordonner a cause de prest et 1'advanchement de 1'asseurance de leur payement, desja offert par lesdicts Estatz, ce qu'ilz trouveront convenir.
Nog werd op 4 October p. p. besloten') de Neder-Duitschers te Utrecht tevreden te stellen, „partie en deniers comptanz, partie par atterminations après monstre et descompte faict", op voorwaarde van de muiters niet te helpen <R. i. d.).
92. R. 5 october p. p. — Les Srs. députéz ont résolu que monseigneur le Marquis de Haverech et le Sr. de Berchem se trouveront a Malines le plustot que faire ce peult auprès des Srs. colonelz Allemans, pour traicter par ensemble, comme ilz désirent par lettres, escriptes au Conseil d'Estat de Sa M*e, avecq promesse et asseurance de ne faire tort ou mal 1'ung a 1'aultre, comme aussy ceulx de Malines promettent laisser chacun desdictz S™. entrer, communicquer, sortir et retourner librement et franchement, sans aulcun empeschement, Ie tout soubz le bon plaisir de messeigneurs dudict Conseil d'Estat.
93. R. 7 october. — Que le Duc d'Arschot se trovoit fort aggrevié, de ce que les S1^. députéz des Estatz, cy assembléz, ne 1'avoient aecordé, pour povoir traicter a Malines avecq les Allemans colonelz lesquelz mesmes avoient requis sa personne par lettres, escriptes a ceulx dudict Conseil d'Estat, de tant qu'il sembloit que anlcuns avoient quelque Hiffidence de luy, dont il demandoit seavoir par quy et pourquoy, fust par le commun ou aultres, et il leur déclareroit son intention pure, de sorte que chacun en debvroit avoir contentement de luy, et que certes toutes diffidences doibvent cesser et estre annéanties, sy l'on vouloit espérer ungne bonne fin de ceste entreprinse de la retraicte des Espaignolz, comme par expérience on auroit veu que le faict de la diffidence avoit causé ces troubles que ont eaté encommenchées passé X ans; sur quoy, et que les dictz Sra. députéz déclarèrent overtement qu'il n'y avoit eu aulcune diffidence de luy, mais qu'ilz avoient choisy le Sr. Marquis de Haverech, pour estre ledict S1. Duc chieff de 1'armée, lequel ilz n'oisoient commettre au péril et dangier de la ville de Malines laquelle se voloit tenir neutre, et néantmoings pour monstrer leur confidence qu'ilz avoient en luy, ils envoyoient vers Son Exoe., pour déclarer leur intention bonne et qu'ilz estoient contentz qu'il se y trouveroit, sy bon luy sembleroit, pour myeulx attirer lesdictz Allemans, les personnaiges de mess™, de Bièvre, Croiselles et Presin.
P. p. 2). Les Seigneurs ont résolu de faire 1'instruction pour monsr. le Duc d'Arschot vers les colonelz Allemans a Malines selon que le concept a esté leu.
1) Dit besluit vormt tevens* punt IV van de aan den Raad van State op 9 Oct. voorgehouden resolutiën (Actes, n°. 45; A. G., Aud. 658, fol. 4).
2) In het register wordt bij: „après midy" aangeteekend: „en présence de monseigneur le marquis de Havré".



55
Betr. Spanje 1576.
Deze instructie ') luidt als volgt:
93a. 7 octobee. — Premiers les diets Estatz n'entendent de faire meution des Espaignolz, sy ce n'est pour leur retraicte hors le pays par voye amyable.
Mais bien pour le faict des Allemans en telle manière que promectent [1. promeetant?] par eulx de garder les villes, oü ilz sont, assister et obéyra ce que par le Conseil d'Estat leur sera ordonné tant allendroict des Espaignolz que aultrement pour le bien et service du Eoy et desdicts Estatz, seront asseuréz de leur prestz et payements, comme leur a esté aultrefois escript.
Leur remonstrant les longues misères et calamitéz, souffertz par les povres subiectz par tant des années.
Item les occasions pardues au regard de la pacificatión, a cause de 1'absence de Sa Maté. et contraire impression, donnée a icelle.
Item 1'extrème désespoir et élèvement des subiectz les forces des Estatz quy se peuveut tousiours augmenter par 1'accession des estrangiers (!)
Item que les mutinations des Espaignolz, les menasses de Sancio d'Avila et bravesses de Boda ont causé tout le débordement du peuple et que partantles Allemans ne doibvent adhérer aux Espaignolz, mais au contraire se joindre avecq les Estatz pour la conservation des pays, alliées avecq Allemaigne.
De tant plus que ceulx du Conseil'd'Estatz, commis au gouvernement des pays, la requièrent et que lesdicts Allemans scavent et confessent d'estre chargéz de la part de Sa Matt:'. d'obéir aus diets du Conseil d'Estat, et que par ce moyen ilz peuvent estre asseuréz de corps, biens et satisfaction de leurs gens d'armes dont ilz seront frustréz avecq hazard de 1'indignation de 1'Impériale Ma'1', et prince d'Allemaigne et d'une cruelle guerre desdicts Estatz et rébellion de leurs propres soldatz.
Et oü n'y auroit apparence de renger a la raison tous lesdicts collonnelz, sera bon de faire tout debvoir de gaigner le Conté d'Everstain, luy promeetant cincquante mille florins pour ung pot de vin, s'il se veult déclairer et joindre aux Estatz, permectre aux bourgeois de ses garnisons prendre les armes et empescher les Communications et entree des Espaignolz en icelles, mesmement se remparer et deffendre contre leurs effors et par ce moyen conserver les villes, oü sont ses gens pour le Roy et 1'asseurance desdicts Estatz.
Et oü ilz persisteroyent aü contraire, ne sera que bon de leur proposer et déclairer ouvertement qu'on se plaindra a 1'Empereur et prince de 1'empire, les ad vertissant de leur refuz et maulvez debvoir a 1'endroict de la conservation et trauquillité de ces pays qui tant importe pour 1'Allemaigne et aultres provinces voisines, grandemeht intéressée par la diminution de 1'entrecours.
Mesmement que les Estatz seront forchéz de lever aultres Allemans pour les chasser d'hors sans argent et paye'ment.
Finablement se poura dire et proposer ausdicts collonelz tout ce que sera trouvé servir a 1'intention desdicts Estatz qui désirent a voir et seavoir absolutement leur responce, pour suyvant ce se règlir, comme ilz trouveront convenir.
94. R. 8 october. — Mess", ont accordé de faire attirer les Wallons, estans a Ziericxee, a la dévotion des Estatz du pays, avecq promesse de leur faire
1) Actes, n». 42; B. R. B., ms. 7223, fol. 18™.



Betr. 'Spanje 1576.
56
payement de leur gaiges de III mois, moyennant qu'ilz se asseurent de leur chieff, le Sr. de Mondragon, et aussy de 1'artelierie, s'il est possible, et que quelung soit envoyé vers eulx pour ad ce les induire 1).
Que Mons'. de Schore, esehevin de Lovain, pariera et connuunicquera aveq les Sr*. députéz d'Utrecht, pour entendre comment que l'on pourra attirer les Bas-Allemans, estans dessoubz les régimens des S™. Bossu, Hierche et Megeni, au service de Sa M*6. et Estatz, et qu'il pariera a mons1. le commis d'Oyeubrugge, pour seavoir 1'estat de la debte desdictz soldatz.
Le lieu de Malines est changé quant a la negociation, a faire avec les colonelz Allemans, et accordé la ville de Vilvoerde, selon que aulcuns S™. ont relaté.
Niet in de resolutiën wordt vermeld een remonstrantie aan den Raad van State s) van + 9 October, die hier niet gemist mag worden:
95. (± 9 october). — Pour le premier, comme l'on voit assez clerement tant par lettres que aultres informations que les coulonnels allemans ne sont d'aultre intention que de garder les villes de leurs garnisons pour Sa Ma46., sans oultraiger le peuple celle part, il est a présumer qu'ilz ne vouldroient riens attenter contre les Espaignolz amutinéz, ains-se tenir coy, sans se mesier de 1'une ou 1'aultre partie, selon que le baron de Preundtsbergh en déclaire assez par sa lettre, naguères surprinse en ceste ville. II est a regarder, s'il eonviendra mieulx de presser lesdicts coulonnels a quelque ultérieure déclaration de se joindre avec les Estatz ou de se contenter qu'ilz gardent les villes comme dict est, et -s'il cpnvient leur donner le prest, car, n'ayant ledict prest, il est a craindre qu'ilz vouldroient estre secourruz de par les bourgeois, ou peult-éstre empescher les collections des deniers que l'on contribue présentement au proufit des Estatz.
Et quant a Tassamblée ou communication dont lesdicts coulonnelz font iustance, il fault penser que ceste communication ne sera de grand proufit, oultre ce que les personnaiges, députéz de par les Estatz, s'en mettent en grand danger, par oü il eonviendra de résouldre, s'il seroit pas a propos a mander lesdicts coulonnelz en ceste ville avec seureté, par eulx requise, ou en cas que non que pour le moins y envoyassent quelques ungs de leur part, instruictz de ce qu'üs vouldroient proposer, afin que l'on puist incontinent en faire part aux Estatz et quant et quant ouyr leur advis sur ce que l'on traictera, pour éviter quelque sinistre suspicion.
Quant aux députéz, estants présentement icy de la part des six compaignies du régiment du conté Hannibal, demandans estre licentiéz et payéz selon 1'accord, faict avec eulx par le conté de Mansfeit, il sera besoing leur donner responce, veu que l'on les a tant seulement retenuz icy jusques a la résolution desdicts coulonnelz.
Le semblable eonviendra faire avec la compaiguie de Montesdoca.
1) Dit is tevens punt IX van de op 9 Oct. door den Raad van State geapostilleerde artikelen (Actes, n°. 45; A. G., Aud. 658, fol. 4). Hier is sprake van gage voor twee, niet voor drie maanden. In dezelfde remonstrantie in B. R. B., ms. 7223, fol. 20™, echter weer van drie maanden.
2) Actes, n°. 17; B. A., Aanw. 1860, n°. 178, fol. 61. — De door ons weggelaten apostilles van den Raad van State bij dit stuk zijn 9 Oct. gedateerd.



57
Betr. Spanje 1576.
Item de prendre résolution sur ce que l'on entend faire avec les deux enseignes du régiment de Pol viller, estants prisonniers a Nivelle et Fléru
96. R. 11 october. — Résolu de donner commission au Sr 2)
et au Sr. Iselsteyn, avec instruction pour attirer les gens de guerre, estans entour d'Utrecht dessoubz le comte de Megem et Boussut et le Sr. de Hiergze, et qu'on leur payera. Le S*. Schore et pensionaire de Lovain sont commis pour faire le project de ladiete commission et instruction.
97. R. 12 october. — Quant aux requestes, exhibées de la part d'aulcuns officiers, capitaines et gentilhommes ou soldatz, ayans servy soubz Mondragon, a esté le noble de par ceulx de Tournay ou Tournesis 3) commis, pour traicter avecq eulx et seavoir, comment on scauroit appoincter avec eulx, soit par 1'asseurance de leur deu par termes, fust par forme de prest ou aultrement, et comment on les pourroit employer.
98. R. 13 octorer. — Résolu que, faisans par les gentilzhommes, officiers et aulcuns soldatz du régiment et colonel de Mondragon, jusques a XXXY ou environ, le serment pertinent a Sa Mtc'. et Estatz du Pays-Bas et promettans continuer leur office, oü que leur sera commandé, et faisans leur debvoir d'attirer leur compaignons, les Estatz leur feront donner sur la main la somme de XV° £ arth. au marcq la livre, a 1'advenant que l'on leur seroit deu, et ce par les mains de mie. Thiery van der Beken, recepveur des Estatz de Brabant au quartier de Bruxelles.
Touchant les billetz de menaches de Pinosa, électo a Alost, est dict: soit communicqué a mess™, du Conseil d'Estat pour sur ce faire pourveoir.
Dit laatste wordt duidelijker gezegd In een remonstrantie van de Staten aan den Raad van State4): „d'aultrepart comme ceulx d'Assche, Merchten, Baerdeghem et autres ont faict leurs plainctes de ce que journèlement ils sont menacés de Pinosa, électo des Espaignols a Alost, de se trouver audict Alost a contribuer tant d'argent que bon luy semble ou que autrement ils envoyeraient leurs harquebousiers", wordt den Raad en den Raad van Oorlog verzocht hierin te voorzien.
99. R. 15 october. — Que l'on donnera promesse de seureté aux Sre. colonelz Allemans pour se trouver a Bruxelles, et ce soubz la signature du greffier desdictz Estatz de Brabant et leur cachet.
100. R. 16 october. — Résolu que par voye amiable sera practicqué d'attire les gens de monsr. de Hierge, Megem, Billy et aultres, comme on a advisé de ceux, estans a Utrecht, avant obtenir placcart rigoreux, tel qu'estoit couché par aulcuns.
101. R. 17 october, — Et pour 1'entreprinse qu'il est a la main pour ce povoir asseurer du fort de Welebroeck selon qu'a raporté monsr. de Willerval,
1) 13 Oct. werd op requèsten van Nivelle en Diest beschikt, dat de Staten hun goed zouden doen hun verschot aan de Duilschers. Evenzoo werd bepaald, dat aan Namen, verschietende aan de Duitschèrs te Fléru 2 daalders per hoofd, dit verschot zou Strekken op aftrek „de ce qu'ilz payeront pour les despends de la Généralité (R. i. d.).
2) Waarschij nlij k is in te vullen: de Fontes; althans deze ging met Essestein mede (zie n°. 102»),
3) Is bedoeld: de edele uit de deputatie van Doornik en het Doorniksche? Dan was het Jean Cotterel, heer van d'Esplechin.
4) Actes, n». 61; A. G., Aud. 652, fol. 51. — De apostilles op deze remonstrantie, die wij ook elders zullen moeten vermelden, zijn van 15 Oct.



Betr. Spanje 1576.
58
il est accordé que Beken avancera III0 £ arth. a Gabriel Stroobant et Guillaume van Santvoirt pour eux [et] leur compaignons jusques a LXIIII ou environ.
Vlak na deze resolutie volgt in het register de ordonnantie tot betaling op Van der Beken, waaruit nog blijkt, dat de den aanslag ondernemenden brieven van Aerschot aan de magistraten van Denderrnonde, Sempsich, Büpelmonde en Mechelen medekregen.
102. R. 18 october. — Veu la lettre de monsT. de Heze, envoyé aux Estatz de Brabant *) en date le XV" d'Octobre XV° LXXVI avec les additious depuys, comme il semble escriptes de sa propre main, a esté ordonné que quelques ungs doibvent porter la lettre vers mess™, du Conseil d'Estat et de Guerre, pour faire incontinent envoyer secours audict Sr. de Heze en la ville de Thielmónt et d'envoyer advoyement et approbation de 1'appointement, faict par luy avecq les Allemans quy sont audict Thielmónt.
Quant aux gens de guerre, estans soubz la conduite du Sr. de Floyon 2) en la Languestraete, dont ungne partie demoureroit a la Capelle et ungne a Worcum, pour garder les places, tant que la paix ou trèves soient faictes, et que l'on feroit marcher la reste, après avoir faict serment a Sa M*6. et aux Estatz vers Herentals et Halle, pour les y faire employer et payer quelque soumie de deniers que les commissaires Angelis et Berckel ont practicqué en Kempine .et au district d'Anvers, comme le tout a esté rapporté par monsr. le marequis de Haverech.
Op dezen zelfden dag werd de instructie vastgesteld voor de gedeputeerden tot de onderhandeling met de Neder-Duitschers 3). Uit den titel volgt, dat de gedeputeerden waren: Jehan de Bourgogne, sleur de Eontes, en Essesteyn. De inhoud luidt *):
102a. 18 october. — Premières qu'ilz s'addresseront aux lieuxtenantsgénéraulx, capitaines et officiers desdictz régimentz, ausquelz ilz se fieront le plus pour leur mectre en avant la commission ou crédence qu'ilz ont desdicts Estatz.
Après les sonderont, s'ilz seroyent intentionnézd'obéir aux commandemens desdicts S™. du Conseil d'Estat, et leur remonstreront les dangiers apparens, s'ilz ne s'accordent a la bonne intention desdictz Estatz.
Ce faict, traicteront sur les moyens plus propres pour leur contentemeut.
Et comme on doubte que les principales difficultéz tomberont sur les arriéraiges de leurs services passéz et les prestz, cy-après a faire, pourront lesdictz commis les asseurer de la part de mess™, des Estatz de ce que par descompte on trouvera raisonnablement leur estre deu et pour le futur les prestz accoustuméz.
En oultre, si besoing fust, pourront lesdictz commis leur offrir a bon compte sur le vieu deu le payement d'ung mois.
1) Het woord „Brabant", in het register van den griffier door slijtage weggevallen, is hier aangevuld naar de copie van het register (S. G. 519) en De Jonge, I, 50.
2) Florent de Berlaimont, heer van Floyon, een der zoons van den bekenden graaf van Berlaimont.
3) In de Bes. hieromtrent op 19 Oct. alleen: Beken zal 4000 p. art geven aan hen „qui s'envoyent a Utrecht".
4) Actes, n°. 77; A. G., Aud. 652, fol. 62. — Is Jean de Bourgogne, S». de Fontes, dezelfde als de Namensche gedeputeerde Jean de Bourgogne, heer van Froidmont (cf. ook hiervóór, p. 39, en n°. 95)?



59
Betr. Spaoje 157i
Et afin que lesdictz offres faictz et lesdictz régiments induictz. il n'y ait faulte eu leur debvoir, lesdictz commissaires prendront leurs sermeus et signatures et mesmes amènerout aulcuns par deca.
Aussy pourront lesdictz commissaires faire entendre 1'intention desdictz Estatz estre de leur donner des couronnels plus aggréables selon que sera trouvé mieulx convenir.
Pinablement feront tout ce que ce trouvera servir et convenir a Teffet de 1'intention desdictz Estatz ').
103. R. 19 october. — Le Sr. de Plecy 2) aveq le greffier de Tournay sont commis pour addresser tous gens de guerre de Mondragon et aultres, convenan8 pour service et payement.
Que l'on escripvera au Rhe. de Liège et au magistrat, boürgemaistres et XXXII mestiers de Liège, pour assister ceulx de Maestricht8), et faire marcher les compaignies de piétons quy sont a Namur, et que ad ce soit commis leSr. de Crupe[t] et avecq luy le Sr. Boussu *) en faire le tout soubz le bon plaisir de messeigneurs du Oonseil d'Estat, et seront lesdictz commis payéz et satisfaictz de leurs vacations et de deniers, par eulx a débourser.
In plaats van „Plecy", die afwezig was, werd 20 October „le Sr. de Northoven" 5) van Rijssel aangewezen, om met den griffier van Doornik te besoigneeren (R. i. d.).
Voor Hutin en bem werd 21 October een instructie6) vastgesteld, waarvan de hoofdinhoud is: zij moeten de door soldaten en officieren van het regiment van Montdragon en anderen aan te bieden requèsten onderzoeken en nagaan, hoeveel men hun nog schuldig is; zij moeten hun vragen, of zij den koning en de Staten willen dienen; zij moeten hun betaling voor gepasseerden dienst verzekeren en kunnen hun tot onderhond reeds eenige betaling verstrekken, mits na „enrollement et serment".
104. R. 20 october. — Que l'on requerra messeigneurs du Conseil d'Estat eseripre lettres aux magistratz et capitaines de Maestricht en faveur de Sa Mté. et du pays, et que les Estatz joindrönt les leurs 7).
Après avoir par monsr. le marequis de Haverech faict raport a mess™, les députéz des Estatz que les colonelz des Allemans ont résolu d'obéir a mess™, du Conseil d'Estat et servir les Estatz contre tous, exceptéz contre les Espaignolz, et que le Comte d'Eversteyn oultre ce est résolu d'aussy combattre contre les Espaignolz, ont mesdictz S™. les députéz conclud d'escripre lettres ou faire eseripre par mons'. le Marequis susdict, et que les députéz feront par son maistre
1) Blijkens het onderschrift ook goedgekeurd door den Raad van State.
2) Waarschijnlijk is Jean Cotterel, heer van Esplechin, bedoeld.
3) Actes, n». 83; Blaes, I, 333. Zie nog Rubriek IV».
4) Jean Marotte, Sr. de Boussu en Fagne. Van deze zending van Boussu wordt ook nog gesproken op 19 Nov: Beken moet hem 34 p., 14 s. art., betalen voor zijne onkosten op de reis naar Luik en ook naar Maastricht „pour les affaires du pays" (R. i. d.)
5) Dezelfde als Roland de Vicq (hiervóór, p. 3).
6) A. G., Aud. 651, fol. 7.
7) Over Maastricht komt vóór 20 Oct. niets in de resolutiën voor. Alleen 3 Oct. wordt melding gemaakt van „la lettre du Sc. Herman Faes de Maestricht et les actes attaichéz", die aan den Raad van State medegedeeld werden (R. i. d.). En in een remonstrantie aan den Raad van State, door dezen geapostilleerd op 9 Oct. (Actes, n°. 45; A. G., Aud. 658, fol. 4), komt als punt II voor: „qu'il plaise ausdictz S«. dudict Conseil [d'Etat] faire la dépesche du messaigier de Mastricht sur les escritz du S1. Vaes". Van den inhoud blijkt niets.



Betr. Spanje 1576.
60
d'hostes remercier de son bon debvoir et affection qu'il faict et monstre au pays, et que l'on ne faillira d'effectuer ce que monseigneur le Duc d'Arschot luy auroit promis au nom desdictz Estatz, et que audict Comte sera envoyé obligation de Xm 1111° escuz de XXXIX solz arth. pieche, pour recepvoir de quelques marcbantz en Anvers.
Que l'on fera récompense et gratuit* au maistre d'hoste de mons'. le Comte d'Everstain d'ungne chaisne d'or de cent escuz.
Ledict Sr. Marequis a aussy faict raport que les gens de mons1". de Bossu, Ployon et Hierge sont résoluz d'obéir aux cominandementz du Conseil d'Estat et le Sr. de Hierge aussy.
105. R. 22 october. — Résolu que l'on payera par Beken aux gentilhommes du régiment de Mondragon jusques a XXV ou XXX suyvant lavérification de leur vieux deu, inontant environ IIIIm £ arth. ou Vm, selon qu'ils n'ayent la VIe part, moyennant que icelle leur debte soit verifié comme convient, et l'on regardera, sy on pourra passer, parmy demourant plaisge aux hostes.
106. R. 25 october p. p. — II y a de chacun ÏJstat des présens commis a se trouver devers messeigneurs du Conseil d'Estat, a requérir bien instamment voloir avecq effect pourveoir et raettre tel ordre a la ville d'Anvers, que forces de gens de guerre tant a cheval que de pied soit incontinent envoyé au secours de la ville d'Anvers et ungne partie a Hellegaten et semblables lieux, pour empescher que les soldatz Espaignolz, résidants en Alost, ne viennentau secours du ehasteau d'Anvers.
.26 October werd besloten (aan den Baad van State) een plakkaat te verzoeken, waarbij aan alle inwoners verboden werd „d'acbapter, recepvoir, loger ancuns meubles" nit Maastricht') (B. i. <L).
107. R. 30 october p. p. — Que l'on envoyé a monsr. le Marequis ordonnance a ceulx quy ont receu argent par la practicque et induetion de mess™. De Berckel et Angelis au quartier de Turnhout et Herentals, de délivrer d'icelluy argent IIII mille livres arth. a inonsV De Hyberghes, lieutenant de monsr. de Floyon, en tant moings que leur compète, bien entendu qu'ilz feront serment a Sa Mté. et Estatz du pays 2).
Dit besluit werd genomen, al wordt dit er niet in vermeld, naar aanleiding van een brief van Havré nit Mechelen van 29 October 3), waarin hij mededeelde vernomen te hebben, dat Ybergen, op weg om zich met „nos forces" te vereenigen, de Spanjaarden Herenthals had doen verlaten, en aanried nu vooral voor de betaling van Floyon's soldaten te zorgen. De Staten stelden 30 October een antwoord aan hem vast (B. i. d.), waarin ze behalve van hunne resolutie betreffende de soldaten van Floyon kennis gaven, dat ze van den Baad van State brieven aan de burgers en de soldaten van Zierikzee hadden verkregen, om te weten, of deze zich met de Staten wilden vereenigen 4).
1) Alleen uit dit besluit verneemt men, dat de Staten van de plundering van Maastricht op 20 Oct. 1576 op de hoogte waren. 27 Oct. p. p. vindt men nog, dat de bode, die de tijding aan Amsterrode gebracht had, 12 p. kreeg (R i. d.).
2) In liet register staat hierbij i. m. de ordonnantie van betaling, geadresseerd aan de magistraat van Herenthals en Turnhout.
3) Actes, n°. 103; De Jonge, I, 281.
4) Actes, n». 106; R. A., Aanw. 1860, n°. 178, fol. 45.



01
108. R. 31 october. — Que les S". grand-bailly d'Ipre, le Sr. de Croiselles, le pensionaire Bourlut, le pensionaire de Malines et le Sr. Northoven se trouveront au soir vers monsr. le Comte de Lalaing, pour faire retirer troys eompaignies de chevaulx et quelques aultres de Flandres, pour faire empescher le chemin des soldatz d'Alost euviron le pont de Tenremonde.
Item les S™. bailly d'Ipre et pensionaire de Malines se trouveront auprès de monsr. de Heze, pour pourvoir la ville de Zichem, Halen ou Diest d'ungne enseigne d'infanterie, s'il est possible.
Betreffende de soldaten van Floyon werd 1 November besloten, dat Van der Beken aan Aerschot 3000 p. art. voor hen zou leveren (B. i. d.).
109. R. 2 november. *- Que faisant les Allemans de cincq enseignes dessouhz Charles Foucker au pays d'Oultre Meuze serment a Mess18, d'obéir les commandemens du Conseil d'Estat et d'assister les Estatz du Pays-Bas contre les Espaignolz et tous leur adhérens, lesdictz Estatz leur feront asseurer de leur deu avec le temps et que l'on les employé au camp ou au plus prés a Maestricht et les payeront le secours ou prest, et que le semblable se face alendroit les IIII enseignes des Allemans du régiment du Comte d'Eversteyn, estans a Boisleduc, et que l'on les retire hors la ville.
110 R. 3 november. — D'adviser sur le prest aux XXXII enseignes des soldatz dessoubz les colonelz Bossut, Hiergche ete. et de a ceste fin communicquer aux capitaines, estans icy a Bruxelles, sur la debte, par eulx prétendue, et secours de garder a pourveoir le pays d'Oultre Meuze.
4 November: plakkaat uit te vaardigen, dat niemand uit Antwerpen mag gaan (B. i. d.).
111. R. 5 november. — Que l'on tiendra en service les XXXIII enseignes de Bas Allemans, estans en Geldre, Uytrecht et la entour en garnisons, et les payera l'on de deux moys, 1'ung en argent et 1'aultre en draps, et l'on les procurera leurs prestz de moys a aultre et le vieux deu l'on 1'asseurera avecq le temps. Et que l'on promettera plustost a chacun capitain ungne cbaisne d'or de cent escuz pour induire les soldats a ses contenter comme dessus.
Dienzelfden dag werd last gegeven aan „certain gentilhomme du maistre de postes", om onmiddellijk naar Antwerpen te gaan naar Havre, „pour seavoir la certitude ce qu'est advenü hier et aujourdhuy en Anvers". Genelote Boterman, ordinaris koerier, kreeg hiertoe 6 halve gouden realen (B. i. d.).
6 November werd hun, die naar Gelderland gedeputeerd werden opgedragen, om met de vroeger gezonden gedeputeerden') de onderhandelingen te voeren; Gelderland, Utrecht en de landen daaromtrent zouden worden verzocht de Staten in de betaling voor 2 a 3 maanden bij te staan (B. i. d.). Voor dit gedeelte hunner zending werden zij in hunne instructie8) verwezen naar de instructie van Fontes en Essesteyn, „aug-
1) De la Haye en Sille (hiervóór, p. 14).
2) Fontes en Essestein (idem, p. 58).
3) Genoemd hiervóór, p. 14.



Betr. Spanje 1576.
62
menté seulement en 1'endroict d'un mois deux ou trois a faire ansdicts régimens au lieu que le premier ne conteroit que un mois".
Van dit besluit werd 7 November kennis gegeven aan Bossu1) en aan de kapiteins dezer regimenten (nl. die te Brussel waren), wier steun verzocht werd; „et l'on les défroyera en leur logis et fire avoir pasport ou saulffconduict du Conseil d'Estat". Eveneens werd op dezen dag vastgesteld, dat de Baad van State iemand tot hoofd van de soldaten Van Floyon zou benoemen; na monstering zou men hun 3 maand betalen (B. i. d.).
112. R. 7 november. — Le Sr. Pélant, gentilhomme d'Oultremense, remonstre qu'il soit besoiug envoyer quelque gentilhomme commissaire de la part du Conseil d'Estat on de la part des Estatz Généraux, pour traicter avecq les cincq compaignies soubz le régiment du Foucquer et menéz par le lieutenant coronel, pour se servir desdictes compaignies lesquelles avecq leur coronel feront serment au Roi et Estatz, et leur sera promis leur payement et ledict commissaire traictera avecq le gouverneur et ceulx d'Oultremeuse, affin qu'ilz ayent a trouver par prest et en leur évalue sur leur première ayde ledict secours. Portera aussy ledict commissaire lettre du Conseil d'Estat, affin de mander tous gentilzhommes pour se déclarer avecq lesdictz Estatz.
10 November: raad te plegen met Hèze „pour le faict du colonel Fonsberghe" (B. i. d.).
113. R. 11 november. — Les Sre. ont commis le borgemaistre de Lovain et après(?), pour son excuse, Angelis, eschevin de Lovain, affin se trouver a Bois-le-Duc avec le prevaut maistre du Comte d'Everstein et faire le debvoir tel comme suyvant les lettres de monsr. de Lalaing et monsr. le Comte de Roeux, datées du IXe de November 1576, pour maintenir et practicquer les compaignies du Comte d'Everstein a la devotion des Estatz et promettre ce que convient.
114. R. 12 november. — Que les S™. envoyeront ungne lettre a ceulx de Diest avecq le commissaire Serraets, pour conduire les Allemans qu'il y a jusques a Namur et de la les faire tirer vers leur pays.
Que lettre sera escripte a. monsr. le Baron de Hierge, par lesquelles les Estatz luy remerceront de sa bonne affection et office, et qu'il vent faire marcher ses gens de Bas-Allemans vers Thielmónt, oü qu'ilz trouvoront leurs deniers prestz.
De brief aan Hierges 2), bovenbedoeld, blijkt te zijn geschreven in antwoord op een brief van dezen aan Aerschot. De Staten spreken nog de hoop uit, dat het hem zal gelukken „ce quartier" te beschermen en de soldaten in goede stemming te houden.
Niettegenstaande Tseraerts verzocht de Duitschers van Diest door iemand anders naar Namen te doen geleiden, persisteerden de Staten bij hunne eerste resolutie. — Denzelfden dag werd aan Jean Bose, den bode van Gent, „pour les novelles de la victoire du ehasteau de Gand s)" 6 p. art. toegekend en een gelijke som aan een anderen bode (B. i. d.).
1) Cf. hiervóór, p. 22.
2) A. G., Aud. 658, fol. 48. — Over de verhouding tot Hierges zie nader rubriek VIII.
3) Dat 41 Nov. door een legermacht der Staten ingenomen was. — Over deze krijgsverrichting vindt men in de Res. niets dan het in den tekst staande. Toch hebben de Staten er van



63
Betr. Spanje 1576.
115. R. 13 november. — Quant a ceulx de la compaignie de monsr. de Floyon, on les payera de deux moys, 1'ung en argent et 1'aultre en drapz, et ce avecq les premiers deniers que l'on aura.
Que l'on envoyera a Lovain Vc soldatz1) de monsr. de Floyon etlareste a Vilvoirden.
Que l'on licengera les Allemans a Valencienes et a Tournay et les conduira l'on vers Allemaingne, moyennant serment de ne servir contre le pays.
Que l'on practicquera la délivrance de Sr. Paonl van der Meeren et du Sr. Maximilien de Coutreau, Sr. de Glabbeke, avecq change de Diego Aldane, frère du capitaine Garcia Aldane, estant a Liere, saulff que ledict Diego promet par serment ne servir contre le pays 2).
16 November werd „la mémoire touchant Maestricht" medegedeeld aan den Raad van Oorlog en een request, „faisant mention de la surprinse d'Anvers par la navigation", werd in handen van S'. Geertruid gesteld. — Nog werd op dien dag op het request „des tapechiers" besloten een dergelijk plakkaat te verzoeken 'nl. aan den Baad van State)^ als was gedaan voor Maastricht, ten opzichte van de in Antwerpen geplunderde goederen (B. i. d. p. p.)8).
116. R. 19 november. — Que la lettre du Duc d'Aerschot, dressant a Rhode, contenant entre aultres protestation aussy par les Estatz, est bonne et les Estatz la advoyent.
De brief van Aerschot was een antwoord aan Boda op een verzoek van dezen, naar aanleiding van een vroegeren brief van Aerschot, om duidelijk te mogen weten, of de Staten de staking der vijandelijkheden, door don Jan bevolen, hunnerzijds aannamen; Aerschot antwoordde, dat zijn eerste brief duidelijk genoeg was4).
Op een request van Den Bosch werd 19 November besloten aan de soldaten daar 8000 p. uit te keeren. — „Sur la mémoire exhibé" werd beschikt, dat „touchant Bypelmonde il y est pourven", heet het op dienzelfden dag zonder eenige toelichting. Waarschijnlijk houdt het besluit verband met „les nouvelles bonnes de Bypelmonde", door Jan Magerman, „maronier et marchant de boys" gebracht, die hiervoor 6 écns kreeg (B. i. d.).
117. R. 20 november. — Que l'on donne par Beken au messagier de Gand IIII 1. pour avoir apporté bonnes nouvelles de 1'association de XV en¬
den beginne af aandacht aan geschonken. Dit blijkt reeds uit de instructie voor Courteville van zijne medegedeputeerden van 30 Sept. (genoemd hiervóór, p. 9, noot 1); de Stalen, heet het daarin, oordeelen het hoognoodig het kasteel „terstont te bringhene in obediëntie, als daeraf dependerende de geheele welvaart van den lande van herrewaertsovere"; verder wordt dan de a.s komst van Terion gemeld als generaal van de artillerie, om het te beschieten, die gezonden wordt door Aerschot en den Raad van Slate; voor hem wordt steun, verzocht. Opnieuw blijkt het uit de instructie voor Triest en Courteville (genoemd hiervóór, p. 2, noot 4), die op verzoek van de Staten door hunne medegedeputeerden gezonden werden, om aan te dringen op flink aanpakken van deze zaak.
1) Aan deze soldaten werd .,m» Jasper Roeloffz" gelast zooveel te betalen als hij kon, op afrekening (R. 15 Nov.).
2) Op request van Van der Heeren werd op 24 Nov. 1570 opnieuw tot zijne uitwisseling tegen Aldane besloten (R. i. d.).
3) 16 Dec. werd besloten dit plakkaat overal te doen publiceeren (R. i. d.).
4) Beide A. G., Cart. 327A, fol. 20; naar een andere copie gedrukt by Huybers, i, 275.



Betr. Spanje 1576.
64
seignes desoubz Mondragon et qu'ilz se sont renduz au service des Estatz, et que mons'. de Terion dict que les Allemans en Dermonde sont pour les Estatz, et que Steelant *) est prins prisonnier des nostres et que sa maison est es mains dés Estatz.
Que le greffier des Estatz de Brabant dépescbera obligation de cent mille livres arth. pour les soldatz de mons1. de Hierge, et que l'on délivrera a monsr. le docteur Léonin et Wittenhorst comme l'on a donné la minute.
Leouinus — deze ook voor een ander doel!) — en Wittenhorst gingen naar het Noorden, v.n. om met de Neder-Daitschers verder te handelen. Dit blijkt duidelijk nit hunne op 20 November vastgestelde, maar in de resolntiëh niet vermelde instructie8), die volgt: v?y&<"
117a. 20 november. — Item ont les députéz des Estatz Généraulx, assambléz a Bruxelles, requis et priéz a Jehan van Wyttenhorst, Sr. van der Horst, vouloir semblablement avecq ledict docteur Leoninus au nom desdictz Estatz Généraulx advancer et accomplir la communication et traictié4), faict avecq le ST. de Hierges, Estatz du pays et conté de Geldres, de Zutphen et Utrecht ensemble avecq les chieffz et capitaines des souldartz, déclairans qu'ilz entendent ceste instruction et aultres serviront tant pour commission que instruction pour ledict Sr. van der Horst en ledict docteur Leoninus parensemble et en particulier.
Hem se trouveront ledict Sr. van der Horst et docteur Leoninus ou 1'ung d'eulx en la ville et pays d'Utrecht 5) pour les induyre a quelque raysonnable eontribution, affin de descharger ledict pays. Et a ceste fin ilz employeront le advocat de la ville d'Utrecht et aultres gens, ad ce qualifiéz et idoines.
Item se transporteront les tout deux ou 1'ung d'eulx ou du inoins envoyeront quelqu'ung en Hollande pour trouver argent soubz obligation des Estatz en général ou en particulier.
Item s'employeront ceulx d'Utrecht ou par 1'assistence de mons». de Hierges ou ses commis vers les soldatz walons soubz le régiment de Verdugo 6), Mario 7) et Loupes] Gaillo pour les faire servir aux Estatz, et les retirera de la oü ils sont.
Item rendront paine de induire ledict Sr. de Hierges vouloir marcher avecq ses gens vers Boisleducq — si quelque occasion se présente — ou par le Campigne vers Thielmónt, Weert et Maestricht et que ledict Sr. de Hierges se veuille trouver avecq le Conseil de Guerre pour y assister.
Item d'induire ceulx de Gueldres et Sutphen semblablement furnir promptement quelque somme de deniers en diminution du paiement desdictz gens de guerre.
1) Waarschijnlijk Servaes van Steelant, baljuw van het land van Waes.
2) Rubriek VIII.
3) Actes, n°. 154; R. A„ Aanw. 1860, n». 178, fol. 88. — Dit stuk sluit, zooals de aanhef: „item", bewijst, aan bij een ander stuk, dal t. a. p. ontbreekt. Misschien ging vooraf de instructie van Leoninus alleen (waarover zie rubriek VIII).
4) Ons onbekend. Maar vgl. de obligatie bij Bondam, 1, 168.
5) Ze kregen ook een credentie, d.d. 20 Nov., voor de Staten van Utrecht mede (R. A. Utrecht: Staten-Archief, brieven van de Staten-Generaal).
6) Francesco de Verdugo, kolonel van een Waalsch regiment.
7) Mario Corduino, kolonel van een Waalsch regiment.



65
Betr. Spanje 1576.
De gezanten kregen een volmacht tot geldheffing ') mede, waarvan wij den aanhef laten volgen; men zal er uit zien, dat ook Grevenbroeck tot hen behoorde.
117b. 20 november. — Wy prelaten, edelen ende gedeputierden van den steden ende leden van den landen van herwertzovere, als van Brabandt, Vlaenderen, Arthois, Hennegouwe, Valencbyn, Rijssele, Douay ende Orchies, Namen, Dornick ende Tournezies, Utrecht ende Mechelen, beloeven ende verzekeren mitz desen te saemen ende elcx van oer besonder in den naeme van den Staten ende leden, die wy respeetivelycken representeren, op te leggen ende te betaelen alsulcke sommen ende penningen, als ontfangeu ende opgelicht sullen worden in gelde off in laeckene by heere Johan van Wittenhorst, here van den Horst, heere Goedaert van Bouckholt, here van Grevenbroick, ende here Elbertus Leoninus, docteur in beiden rechten, ofte twe van hunluyden, van steden, godtzhuysen, gemeynten ofte particuliere persoenen, met alsulcke interest, als die vurss. gecommittierden often twe van hunluyden sullen verdraegen ende accorderen, ende dat aen den ghenen, die de vurss. laekene ofte geit sullen gelevert hebben totten somme van twehondert duysent gulden toe, gerekent tot twintich stuvers 't stnck, ofte andere alsulcke somme als zy onder die vurss. twe hondert duysent gulden sullen kunnen bekoemen, die bekeert sullen worden tot betbaelinghe van het chrgsckvolck, wesende onder die regimenten van den welgeboeren heeren graven van Boussu ende Meghen ende baenreheeren van Hierges, ende dat mitz alleen brengende ende tboenende het handtschr\jfft ofte schepenen bekentenisse van den vurss. heeren ofte twe varï hunlieden, die wy committieren ende volkomen macht ende auctoriteit gheven by desen, om alle 't ghene vurss. is, te doen ende volbrengen. [Verdere verbinding van de leden tot nakoming der verplichtingen, door Leoninus c. s. aan te gaan].
Dat er toen reeds een overeenkomst met de Neder-Duitschers gesloten was, en wel om hun te betalen 100.000 livres in contanten en 100.000 livres in lakens, volgt ook uit een 24 November door de Staten-Generaal verleende procuratie op Baesdorp !): deze moest zich naar Vlaanderen begeven, ten einde daar de vier leden te bewegen een hoeveelheid lakens ten bedrage van 50.000 p. voor te schieten op aftrek van hunne quote. Uit de procuratie bhjkt, dat ook gedeputeerden met hetzelfde doel naar andere kwartieren gezonden werden (zie nog ons n°. 119).
118. R. 21 november. — Que monseigneur le Duc d'Arschot mandera les chieffz des soldatz de Mondragon, pour en pourveoir du colonel a, X enseignes; et la reste il pourra donner au régiment de Floyon et aultres non completz, et que l'on donne et envoyé commissaires pour traicter avecq eulx et de leur debte s).
Que l'on escripvra au capitain, estant présentement au ehasteau de Borren 4), estant vrybuetere du Prince d'Orainge, affin qu'il veulle envoyer en la ville de Bruxelles a la requeste des Estatz les cincq ou six Espaignolz quy ont esté prins dessoubz la charge le jour, pour les faire examiner saulff son droit
1) G. A. Arnhem, Landdagsrecessen 7, fol. 409.
2) A. V. Ypres, port. 10; Codex II, IV1, 157.
3) Op denzelfden dag werd een brief van ' de 10 vendels van Montdragon (inhoud niet opgegeven) in banden van Aerschot en den Raad van Oorlog gesteld (R. i. d.).
4) Bom bij Maastricht?
5



betr. Spanje 1576.
66
aux prisonniers, a promesse de les laisser renvoyer en ses mains par ceulx quy les mèneront, après estre deubvement examiné.
119. R. 24 november. — Que ceulx de Flandres feront provision par le Sr. Philippe Baesdorp, eschevin de Bruges, et autres fidelz qu'ilz en choiseront (?) avecq luy, de toute sorte de draps jusques a la valeur de L"1 £ artli., pour les faire tenir par le Sas en Geldre, au proffict des gens de guerre de monsr. le Baron de Hierge, et servira tel argent, déboursé pour lesdictz draps, aux membres dudict Flandres en diminution de leur ce denier, par eulx a la Généralité desdictz Estatz accordé.
27 November: commissaris Tseraerts zal de soldaten van Mondragon monsteren. Aan deze soldaten zal Van der Beken 16.000 p. betalen van de penningen van Vlaanderen, indien hun dit toekomt (B. i. d.).
29 November keurden de Staten een overeenkomst goed, gesloten tusschen den stadhouder van Doornik en het Doorniksche met baron de Kindisch, luitenant-kolonel van Frundsberg, en de kapiteinen van de soldaten in garnizoen te Doornik over den aftocht van dezen 1).
120. R. 1 december. — Que ceulx du magistrat de Bruxelles feront leur debvoir a déliverer en draps et draps de soye aux soldatz de Floyon a Lovain jusques a la somme de leur gaiges, montans VIIm £ arth., d'ung moys, a condition que Beken promettra de payer aux termes que seront accordéz entre les marchantz, et que le payement se face capitalement, et au troys roys l'on les payera les gaiges du IIP moys, et que l'on les retiendra en service, faisant le serment a Sa Mtó. et aux Estatz.
Que la requeste de ceulx d'Anvers, faicte sur le nom des Estatz de Brabant, sera présenté a messieurs du Conseil d'Estat pour la provision, en icelle requise, et que le doublé sera incontinent envoyé a monsr. don Jehan d'Austriche et par translation vers 1'assemblée a Coloingne. Et que le Sr. Zwevenwesele, le pensionaire Yman et pensionaire de Douay présenteront demain ladicte remonstrance.
Het hier bedoelde request vraagt om maatregelen ter voorziening in de ramp, die de stad getroffen heeft s).
121. R. 3 december. — Sur la requeste de la ville de Boisleduc: quant aux Allemans, estans a Boisleduc, on attendra le commis, y envoyé et estant au chemin pour venir; et quant aux IIII,0 venuz d'Anvers, l'on pourra avecq eulx traicter et trouver moyens de les contenter, mais quant aux aultres, en nombre de XII0 Allemans, que l'on les fera sortir le pays par amitié ou par force.
P. p. Que Beken fera payer aux gens de Mondragon, estans a Malines, selon les rolles que les commissaires luy délivreront pour ceste foys et sans estre tiréz en conséquence et sans préjudice de Pacte, pariante de faire les payemens par testes.
5 December werd besloten den soldaten van Floyon te Leuven drie maanden soldij te betalen, omdat ze, niettegenstaande de remonstrantiën van Terion, niet naar rede
1) Actes, n°. 167.
2) Actes, n°. 175 en cf. 176; Corresp. Guill. le Tac, V, 592.



67
Ëetr. Spanje 1576
wilden luisteren (R. 1. d.). Aangaande dezelfde soldaten werd 7 December na ontvangst van een brief van Terion van dien dag vastgesteld, dat hunne betaling zou plaats hebben in presentie hunner kapiteinen „suyvant 1'acte de messieurs du Conseil d'Estat alendroit du payement des gens de guerre, donné a 1'instance des Estatz". Maar daarna: gehoord het advies van den Raad van State op Terlon's brief werd de wijze van betaling aan Terion overgelaten, „soit capitalement, soit es mains des capitaines" (R. i. d.).
122. R. 11 december. — Que 1'od payera les Allemans a Boisleduc de III moys et que le recepveur Bacx furnira lesdictz gaiges, a condition qu'ilz se submettront aux commandements du Conseil d'Estat et de a iceulx obéir, et que l'on les asseurera de leur deu par atterminations après le descompte faict; et quant a ceulx quy sont hors la ville, que les [Seigneurs] requireront le Conseil de Guerre leur donner chieff et en faire prendre d'eulx le serment pertinent pour Sa Mté. et Estatz, saulff que ceulx quy ont servy contre les Estatz, ne seront receux au service; et quant a la répartition desdictz Allemans, se réfèrent lesdictz Estatz a la disposition de messieurs du Conseil de Guerre.
Que le Sr. Philippe Baesdorp fera les draps transporter par mer a Dordrecht et fera advertir a monsr. de Hierge que iceulx draps y sont arrivéz, affin de les faire avoir en Geldre, oü qu'il plaira a Sa S.rie 1'avoir. Et sy fera le pensionaire de Bruxelles son myeulx, pour faire furnir aussy de draps d'iver (?) pour XXXm £ arth., affin d'aussy les faire transporter audict Dordrecht.
123. II. 15 december. — Que pour furnir aux promesses des Estatz, faictez aux régimentz de messieurs les Baron de Hierge et Comtes de Bossut et Megem, les quatre membres de Flandres délivereront es mains du Sr. Comte de Bossut la somme de quatre XX mille £ arth. des premiers deniers, par eulx a lever du centiesme denier, pour les employer au payement desdictz régimens. Et comme ledict Sr. Comte de Bossut s'est faict fort, de faire furnir au mesme effect la somme de treize mille livres arth., sy ont lesdictz S™. consenty que le surplus, requis pour parfurnir la somme de cent mille desdictz livres, sera supplé des deniers que les S™. de Grevenbroeck et de Wittenhorst et docteur Léonin auront practicqué par prest, dont aussy seront payéz jusques a la concurrence d'iceulx deniers les Wallons, estans sous les colonelz ou capitaines de Verdugo et Mario Carduino; le tout par advis desdictzSra. Comte et Baron de Hierge ').
15 December werd Lembach op advies van den Raad van State benoemd tot kolonel van de 5 vendels Duitschers te Den Bosch *), van de 2 te Goes en van het
1) In de acte, van deze resolutie verleend, staat nog: dat van de Walen een regiment gemaakt zal worden; en aan het slot: „lesquels (dus Bossu en Hierges) ont mesdicts Sra. les députéz authoriséz et authorisent par cestes, pouvoir lever ledict surplus et deniers nécessaires au payement desdicts soldats walons, en cas que jusques ores telle provision n'a esté faicte par lesdicts aultres trois seigneurs commis, dessus dénomméz" (A. V. Ypres, port. 10; Codex, II, IV1, 161). — In veel verkorten vorm staat de bovenstaande resolutie op denzelfden dag nog eens in het register; maar dan is sprake van 50.000 p. van Vlaanderen. — De beloften van betaling, dd. 8 Dec, komen voor: B. A., Loketkas S. G., loopende 21.
2) Deze behoorden tot het regiment van Eberstein. De weduwe van dezen té Antwerpen omgekomen kolonel kreeg 10 Dec. gedaan, dat de Staten de schulden van haren man, tot een bedrag van tusschen 10 en 11.000 p., beloofden te betalen, mits de crediteuren genoegen namen met „rente viagere ou héréditaire" (R. i. d. en nog 17 Dec. p. p.).



Èetr. Spanje 1571
08
ééne te Grave'); indien lij hiermede niet tevreden was, dan ook aan hem te geven het bevel over de andere vendels in de buurt van Den Bosch. — Het omtrent de gage van de Duitschers te Den Bosch vastgestelde werd dien dag bevestigd (B. i. d.).
124. R. 17 december p. p. — Le recepveur de monsr. de Merode est venu dire que les Espaignolz ont couceu de prendre les villes de Thielmónt, Lovain, Malines et Bruxellles, dont les Sra. ont dict d'en faire 1'advertence a, fnöns*. le Comte de Lalaing.
125. R. 19 december. — Que le pensionnaire Van der Haghe 2) de Flandres se trouvera a Tenremonde pour traicter avecq les soldatz, suyvant les lettres du (!) Sr. de Terion luy escripvera; et après ledict Sr. ensuyvera pour contiuuer la négociation, desja commeuclié et sur le mesine pied d'icelle négociation.
P.p. Les S™. ont ordonné, comme le trésorier Van der Beken requiert par sa mémoire, seavoir de payer aux gens de pied soubz le Sr. de Floyon en la ville de Lovain la somme de VIÏm IXC et XL1I1I £ arth. et de 1'indemner de sept mille VI0 et XXV £ arth., desquelz il a donné sa lettre de promesse a Jehan Triboleth, marchant de draps a Bruxelles, de rendre la raesme somme VI sepmaines après le contract, faict avecq le bonrgmaistre de Lovain et ledict Tiboleth, a raison de draps, livréz aux mesmes enseignes, et que ledict Van der Beken payera ladicte somme audict marchant.
126. R. 26 december 3). — Que 1'assignation, faicte a mons'. le Comte de Bossu sur Flandres, entre aultres pour UIL** m. £ arth., sera main ten u et sortira effect 4), et délaisseront les Lm £ arth., practiquéz par docteur Leoninus, pour les Walons soubz Verdugo et Carduino.
27 December werd besloten de resolutiën van 3 en 11 December betreffende de Duitschers te zenden aan Aerschot als antwoord op diens brief; „et le tout s'envoyera par lettre a monsieur de Lalaing" (B. i. d.).
127. R. 31 december. — Que l'on trouvera moyen de furnir aux gens de guerre ds mons'. de Hierge leur prest que leur est promis, seavoir deux mille livres arth. a chacune compaignie.
Uit de brieven van de Staten te Brussel aan die te Namen is hier het volgende toe te voegen:
24 December schrijven zij 6), dat vernomen is, dat Gonzaga en Escovedo met 200
1) Zie over Grave rubriek VIII.
2) Geerlof van der Haghen, pensionaris van Gent.
3) Het volgende te Namen.
i) In den reeds genoemden brief van 26 Dec. aan Bossu (p. 29, noot 7) werd hem hiervan mededeeling gedaan. Er blijkt nader uit, dat de assignatie gehandhaafd werd naar aanleiding van een van Bossu ontvangen brief. De Staten gaven hem nog kennis, dat hij „en passant'' in Vlaanderen moest trachten zooveel mogelijk geld en lakens alvast te krijgen en te zorgen, dat de rest hem „nl a fil" werd nagezonden. Wat de Neder-Duitsche soldaten betreft, hij moest hun den eed afnemen „pour le service du Roy et desdicts Estatz"; zij konden na den 29 Dec. eindigenden wapenstilstand misschien gebruikt worden tegen Utrecht, Deventer, Kampen, Roermond of elders. Ook mocht hij in het Noorden geld opnemen en dit in plaats van het Vlaamschc gebruiken.
5) Genoemd hiervóór, p. 17.



69
Betr. Spanje 1576
paarden van Antwerpen naar Maastricht zijn getrokken en dat die van Lier ook gegaan zijn naar Maastricht.
Verder in hun brief van 27 December l): „Au surplus comme monsieur de Merode, ainsy que vous ten ons mémoratifz par 1'instruction, a Sa Srie. baillée le XXe de ce mois de décembre, se debvoit transporter vers la ville de Boisleducq *) pour traicter avecq les lieutenant coronel, capitaines et aultres soldatz allemans, y tenans garnison, nous ayant ledict seigneur représenté ses excuses légittimes, parcequ'il est nécessité de partir soudainement vers madame sa compalgnie, extrêmement malade, avons en son lieu dénommé le S». Beynart de Brederode, chevalier, Sr. de Clntingen, Ast, Vossenholle, Swaberdamme etc., et pour ce sera besoing que les lettres de messieurs du Conseil d'Estat, a 1'effet que dessus escriptes aus diets lieutenant et coronel, soyentchangées, ensemble aussy ladicte instruction, aultresfois escripte et signée par Weellemans, auquel effect la vous envoyons avec la correction marginalle qui nous a samblé nécessaire".
IV. BUITENLANDSCHE BETREKKINGEN.
Van den beginne af gaven de Staten hun wensch te kennen, om, evenals aan Philips II, aan onderscheiden andere vorsten een schrijven tot rechtvaardiging hunner bedoelingen te richten. Noch Frankrijk's Koning noch Engeland's Koningin werden toen onder dezen genoemd. Maar toch hebben de Staten zich begrijpelijkerwijze met deze beide vorsten in betrekking gesteld en, wat meer zegt, de betrekkingen juist met deze twee werden spoedig van de grootste beteekenis. Dit is de reden, waarom wij ze in onze vierde rubriek, die aan de buitenlandsche betrekkingen in het algemeen gewijd is, vooropstellen. Dan volgen de Keizer en onderscheiden kleinere vorsten; ten slotte komt de Paus.
a. Er ankrijk. Wij kunnen ons hier, evenals in de toelichting b\j de onderhandelingen met don Jan, zeer beperken, omdat ééne bekende uitgave 3) de hiertoe noodige stukken bevat. Men houde in het oog, dat de Staten in Frankrijk te maken kregen met den Koning en met den Hertog van Alencon (later Anjou) en dat het in den beginne meer noodig was den laatste, die zich met zijne hulpaanbieding opdrong, op een afstand te houden dan om hem tot goede gezindheid te bewegen.
Van Frankrijk wordt in de resolutiën voor het eerst melding gemaakt op 8 October:
128. R. 8 octobeb. — Le grand bailly d'Ypre et le pensionaire de Gand, Bourlnt, sont envoyéz vers 1'ambassadeur de France en ceste ville4), pour 1'advertir et requérir d'escripre au Roy de France, ne vouloir sonffrir que de la fussent envoyéz icy gens de guerre pour les Espaignolz.
9 October werd besloten gelijke brieven aan den Koning en de Koningin-moeder van Frankrijk en Alencon te richten als geschreven waren aan den Hertog van Savoye (R. i. d.). De aanwijzing van een gezant naar Frankrijk werd den volgenden dag overgelaten aan Aerschot en Havré (R. i. d). 12 October werd het concept van de naar Frankrijk te zenden brieven gelezen door Meetkercke, „dont la pluspart de Messeigneurs a demandé et obtenn copie, pour y adjonster et diminner ce que bon leur semblera" (R. i. d.). Bi de resolutiën van 15 en 16 October (biervóór,
1) Genoemd hiervóór, p. 47.
2) Hiervan niets in de resolutiën. Cf. ons n°. 122.
3) Anjou, I.
4) Claude de Mondoucet.



Buitenl. Betr. 157i
70
p. 35—36) is dan sprake van „la lettre, a envoyer an Roy en Espaigne et en France". Inderdaad is de aan Hendrik III gezonden brief in hoofdzaak gelijk aan dien aan Philips U; ook hij werd op 17 October gearresteerd '), waarvan de resolutiën verder niets vermelden. Hij zon, blijkens den aanhef, naar Frankrijk gebracht worden door Erard (of Evrard?) Schoore, evenals de voor de Koningin-moeder, Hertogen van Alencon en Guise en den Prins van Condé bestemde brieven 2). — 22 October werd „la lettre de mons1. de Schoor s), escripte a Péronne", gelezen, terwijl Froidmont rapporteerde , dat Aerschot reeds een ander gezonden had, om de brieven naar Frankrijk te brengen (R. i. d.).
129. R. 8 november. — Mons1. de Marolle et le grand bailly d'Ipre sont commis pour requérir le Sr. de Heze de laisser parler 1'ambassadeur du Roi de France a mons'. le Comte de Mansvelt publicquement4).
130. R. 9 november. — Touchant la lettre, a envoyer au Duc d'Alencon, est résolu que l'on enveroit la seconde lettre, changée et corrigée comme elle est; depuys selon la plnralité des voix a esté celle de la première minute changée et ainsy accordée d'estre envoyée 5).
131. R. 10 november. — Quant a la lettre du Roi de France, escripte en faveur de mons1. le Comte de Mansvelt, prisonnier, la résolution porte que l'on debvroit convocquer les geuldes et nations de Bruxelles et leur déclarer, que les Estatz de Brabant et tous aultres, cy assembléz, ont éxpressément dict que 1'emprisonnement a esté faict sans leur sceu et charge, et que partant ilz le desavoyent, et que la commune opinion est que mesmes le peuple de ceste ville n'en a donné charge, mais seulement quelques particuliers en petit nombre; et comme le secrétaire du Roi de France, par charge dudict Roy et du Comte Charles de Mansvelt, a requis instatninent pour la rélaxation dudict Comte de Mansvelt, par plusieurs raisons, par luy alleguées, a quoy aussy s'est joinct 1'ambassadeur dudict Roy Trés Chrestien, sy ont requis lesdictz Estatz que ledict Comte puist estre eslargy, affin de point encourir 1'indiguation dudict Roy et nous porter plusieurs ennemis tant en France que en Allemaigne. Et en cas que la commune dudict Bruxelles ne voulut advoyer ledict emprisonnement, le mesme debvoir sera faict a mess™, de Heze, Glimes et aultres, quy auroient faict le faict pour les raisons que dessus.
Et que on priera ledict Roy de voloir aussy moyenner la délivrance de monsr. d'Egmont 6).
1) Actes, n°. 76; Anjou, I, 2.
2) Waren deze mutatis mutandis gelijk aan die aan den Koning? Ik veronderstel van ja en tevens, dat het concept bij De Jonge, I, 240 (Actes, n°. 53) niet verzonden is. Men lette er op, dat dit ook bestemd was voor den Koning en dat het aan dezen in elk geval niet verzonden is. Misschien is dit het op 12 Oct. door Meetkercke gelezen concept. Waaraan De Jonge dit concept ontleend heeft, weet ik evenmin als Muller (Anjou, I, 1, noot 1).
3) 8 Nov.: de ontvanger Roeloffz zal aan „Gerard de Schore" betalen f 270 en 15 patars wegens zijne reis naar Frankrijk (R. i. d.).
4) Zie over Peter Ernst, graaf van Mansfeit, en andere gevangen leden van den Raad van State ook Rubriek VII.
5) Anjou, I, 460.
6) Philippe, graaf van Egmond, was gevangen genomen tijdens de Spaansche furie te Antwerpen. Ook de gravin van Egmond, 's graven moeder, presenteerde 24 Nov. request aan de Staten, om de invrijheidstelling van haren zoon te bewerken; deze beschikten in gunstigen zin (R. 24 , 25 Nov.; 1 en 10 Dec, 1576).



71
Buitenl. Betr. 1576.
Que la lettre, a envoyer au Duc d'Alencon, comme elle est escripte et soubsigné hier, demourera, sans qu'elle sera changée, comme mons'. de Marolle avoit esté requis par ungne mémoire etc.
132. R. 15 november. — Le Sr. de Haillain, secrétaire du Roy Trés Chrestien, est venu dire a Mess", que aulcuns de la commune ses sonttrouvéz vers luy hier soir dire, que le borgmaistre de Bruxelles leur avoit declaré ce que luy avoit declairé pour 1'eslargissement du Comte de Mansvelt, et qu'il excédoit les limites de sa commission, et qu'il seroit bien estonné, sy foulle en advienne; en quoy luy semble que lesdictz ont fort violé le droit de gens, et que semble que la commune veult gouverner, dont certes il ne se peult assez esmerveiller que le peuple veult avoir raison des actions des ministres d'ung prince, envoyé en ung aultre pays.
Haillain kreeg een ring van 30 of 35 eens ten geschenke (E. i. d.). Tegelflkertijd schreven de Staten een brief aan den Koning1), dien wij laten volgen:
132». 15 november. — Sire. II nous déplaist extrèmement de la longeur de laquelle avons esté forchéz d'user pour rendre responce pertinente aulx lettres desquelles il a pleu a Vre. Mtó. nous tant honorer, requérant par icelles elargissement de la détention du Conté de Mansfeit; pour laquelle obtenir ne nous sommes fainctz(?), ains y avons employé tout nostre debvoir, de manière que ne doubtons par 1'assemblée des Estatz Généraulx a laquelle nous sommes remis par ceulx, ayant conduict ceste emprinse, que ledict Sr. Conté et en pareille le Conté de Barlaymont2) et aultres séquestréz seront remis en leur pristineliberté; aussy par la venue du Sr. don Jehan d'Austrice, envoyé en si bonneconjoincture de la part du Roy Catholicque, nostre Sire, et arrivé en Luxembourg, espérons que Son Altesse fera eonvocquer en toute haste lesdictz Estatz Généraulx, ausquelz se trouveront aultres Estatz des provinces, n'ayans jusques ores comparuz entre aultres et ceulx de Hollande et Zélande, a présent absens de ceste nostre assemblée, réuniz et pacifiéz avecques nous, [et oü?] sera traictié de ceste séquestration desdictz Sre. que lors les détenteurs se pourront descharger et justifier, ainsy qu'ilz désirent et prétendent, asseurant de nostre part n'avoir en fachon quelconque adhéré ny advoué cesté emprinse, et ne tend nostre but que au maintienement de nostre saincte foy Catholicque Romaine et authorité du Roy, nostre Sire, et au repos et tranquillité de nostre patrie, ne doubtans de brief par le moyen susdict suyvant 1'asseurance que noue ont donné ceulx qui les détiennent, que V. Mtó. s'y trouvera en peu de jours satisfaiete, comme aussy fera le Conté Charles8), vers lequel prions trés humblement V. Mtó. vouloir tant faire a nostre salut qu'il veuille accepter nostre dict
1) Actes, n°. 141; R. A., Aanw. 1860, n°. 178, fol. 63.
2) Charles, graaf van Berlaimont enz., lid van den Raad van State.
3) Karei van Mansfelt, die in Frankrijk verblijf hield en wiens bedoelingen men niet vertrouwde. Reeds op 9 Oct. leest men in de resolutiën: te adviseeren, of men niet aan Karei Tan Mansfeit zal schrijven, „pour ce que aulcuns disent, qu'il lieve gens de guerre contre le pays" (R. i. d. p. p.). Hierop was niets gevolgd. — Tegelijk met den brief aan Hendrik IH schreven de Staten ook aan hem (Actes, n«- 142; R. A., Aanw. 1860, n». 178, fol. 83); zg verzochten hem dringend met hunne pogingen genoegen te nemen, „veu que 1'impossible ne se peult attendre de nos semblables".



72
debvoir de bonne part, luy ordonnant de ne se monvoir, veu que a toute heure tiendrons la bonne main [que] sans long dilay ledict Sr. Coute, son père, sera mis en liberté, et cependant en la personne dudict Sr. Conté ne serat attente chose, par laquelle V. M*6. en doibve recepvoir mal contentement ny ledict Conté Charles aulcun ressentement. Et si pour ceste nostre impuissance V. M1*. fust suggérée que prétendrions user de quelque remise, supplionstréshumblement, Sire, sur ce considérer et balancber 1'estat de nostre calamité et misères dont est mal avi[sé?] d'en sortir que par succes de temps et occasion commode, craindans d'estre oppresséz d'une altération plus grande que seroit directement contraire de ce que V. Mté. désire et demande. Partant plaira accepter de vostre grace providente nostre bonne intention et debvoirs qu'avons a la requiside V. M*6. faictz, et ne divertir la bonne affection qu'elle dist nous porter, si au jour préfix n'avons peu effectuer ce que de brieff sera accomply a uotre descharge. Et avecq la grace de Dieu au repos de eest déplorée province et
contentement de ses S™. séquestrés, a tant, Sire, — —
[P.S.] Le Sr. de Haillan, porteur de cestes, advertira V. M. plus amplement de nostre bonne volunté.
133. R. 16 november. — Les Sra. de S'. Gertrude, pensionaire de Gand, Bourlut, le Sr. de Frezin et docteur Léonin sont commis pour examiner les lettres de monsr. le Duc d'Alencon et instruction, donné a son chambellain cy envoyé, et concepvoir la responce que l'on donnera, pour après par lesdictz Sr. en adviser, ce que trouveront convenir.
24 November: men zal den gezant van Anjou zijne onkosten „a 1'hostelrie de St. Andrieu" betalen en hem een gouden ketting van 200 p. art. cadeau doen (E. i. d.).
134. R. 26 november. — L'instruction du Sr. de Fontpartuys du Duc d'Alencon est es mains de monsr. de Zwevegem — depuis restitué — et 1'advis du Prince d'Orange 2) est délivré es mains de mons'. le prélat de S'. Gertrud.
Item [sont esté leues] aultres [lettres] de monsr. le Duc d'Alencon du XXIP dece moys 8), ensemble ungne lettre de messieurs de Bonnivet, Bloyere et Yan der Noot, laquelle est demourée es mains de monsr. de Heze.
Les Srs. députéz des Estatz, cy présens, ayans oy les lettres et instruction, envoyées par le Duc d'Allencou, présupposans quelque précédente requeste que volsist estre protecteur et appuy desdictz Estatz, ont protesté et protestent n'avoir oncques faict telle requeste ny consenty a icelle, et ne la voloir ny povoir advouer au préjudice de leurs commissions, sermens et protestations précédentes.
135. R. 27 november. — Le S*. Baron d'Aulbine 4) est commis de se trouver avecq lettre et instruction des Estatz vers monsr. le Duc d'Alencon.
1) De Fontpertuys.
2) Het is niet onmogelijk, dat het in deze resolutie genoemde advies van den Prins eigenlijk niet op de zending van Fontpertuis (die echter wel bij hem te Middelburg geweest was) betrekking heeft. Het stuk is onbekend en er wordt in de op deze aangelegenheid betrekking hebbende documenten ook alleen van een mondeling advies van den Prins hierover gesproken (Archives, I', 510). Mogelijk is ook, dat met het „avis" van den Prins het rapport van Aldegonde (hiervoor, n°. 35) bedoeld is.
3) Anjou, I, 13 ; de brief is van 21 Nov. — Bonyvet, Henri de Bloyere en Jacques van der Noot traden alle als agenten voor Anjou op.
4) Hem werd denzelfden dag voor zijne reis 400 p. arth. toegelegd (R. i. d,).



73
Buitenl. Betr. 1576,
28 November: het laatste artikel uit Aubigny's instructie zal geschrapt worden en de „commis," gezonden naar Anjou, teruggeroepen (R. i. d).
We moeten dus aannemen, dat de instructie voor Aubigny pas op 28November definitief vastgesteld werd Natuurlijk werd hem tevens een credentie-brief medegegeven s).
Over de zending van Bonyvet 3) door Anjon behelzen de resolutiën geen enkel bericht. Echter gaf diens optreden aanleiding tot een klacht van Bassenghien bij diens schrijven van 7 December 4), waarop de Staten hem het volgende antwoord gaven5):
136. 16 december. — Wy hebben genoeclisamelijck gemerckt het cleyn contentement, d'welck ghy hebt vuyt dien,-dat mijn heere van Bonivet, by laste ende instructie van den Hertoghe van Alencon, voirleght ende declareert soo mondeliek als by geschrifte in onse vergaderinghe; nyettemin sal ü gelieven te verstaen, dat, nyettegenstaende al hetghene, nochtans noyet en hebben ennich mistrouwen gehadt van uwe getrouwicheyt; want wel anders vuytwyseu de goede diensten, die gedaen hebt, soo derwaertsover met grooten gevaer, moeyten ende costen, als oick herwaertsover, insonderheyt in de leste reyse ende handelinghe van onse gedeputeerde met Zyne Hoocheyt; waeromme wy u requireren desen aengaende alle droeffheyt ende bekummernisse te willen aflegghen ende quytmaken ende U verzekeren, dat wy nimmermeer en sullen failleren U te houden ende te erkennen voir seer getrouwe, waerafftelijck ende geheelnck geneyght ende geaffectionneert tot het goedt ende welvaren van den vaderlandt ende voir sulcken U mettertijt recompenseren van den vruchte, dewelcke wy gevoelt [1. gevoedt?] hebben; biddende ende requirerende U seer in stantelijekte willen uwe diensten ende debvoir teghens Zyne Majesteit continueren tot het geheel volbringhen van dese negotiatie, soowel begonst ende vervolcht met uwe assistentie, waermede ghy ons ende het vaderlandt werdt verbinden, om U dienste te doene van soo goeder herten, dat wy ons seer affectueuselijck gebieden in U goede gratie.
137. R. 31 december p. p. c). — Le Sr. Baron d'Aulbiny s'est trouvé auprès les S™., faisant raport de ce qu'il avoit besongué en France, et entre aultres propos dict que la Royne Mère de France présentoit son service pour traicter la paix quant a la dissention des Estatz et de [Sa] Mtu. Catholicque ou don Jehan d'Austriche.
Stellig zal Aubigny bij zgn rapport de door hem medegenomen brieven van Anjou van 22 en 23 December 7) hebben overgelegd. Voor Spanje heeft het rapport niet gunstig geluid (hiervóór, p. 48).
Hierbij is nog te vergelijken, wat de Staten te Brussel 27 December 8) aan die te Namen schreven: „Ayans receu en eest instant de France 1'advertence que monsieur le baron de Bersele vous exhibera, navons sceu délaisser pour 1'importance et grand
1) Actes, n°». 465 en 169; Anjou, I, 32.
2) Actes, n°. 169; Anjou, II, 633.
3) Anjou, I, 16 vlg.
4) Actes, nD. 191; R. A. Aanw., 1860, n». 178, fol. 105.
5) G. A. Zutphen. — Blijkbaar een vertaling.
6) Te Namen.
7) Actes, n°». 227 en 233; Anjou, I, 34 en noot 1.
8) In den brief, genoemd hiervóór, p. 47.



Buiten!. Betr. 1576
74
poix que trouvons, que soigneux regard soit prins et en temps pourveu, affin de non estre surprins, de vous en faire part et requérir le dict Seigneur, de mesmes se transporter vers Namur, affin de remonstrer de nostre part plus amplement ce qu'en eest endroict passé, auquel Sr. prions que vueillez croire et au surplus donner tel ordre a la garde et tuition générale de tout le pays et de vous mesmes, que voirez convenir. En conformité de quoy nous a samblé bien estrange d'oyr, comme aulcuns nous ont relaté que monsieur le Duc d'Arschot se seroit mis au ehasteau de Namur".
6. Engeland. De betrekkingen met Engeland waren in 1B76 nog weinig druk. De Staten trachten hier vooral geldelijken steun te verwerven. Ook hier zgn alle stukken, die men tot toelichting noodig heeft, te vinden in ééne uitgavewaarnaar wij dus in hoofdzaak kunnen verwijzen.
Reeds 27 September besloten de Staten Aubigny te verzoeken zich naar Engeland te begeven s). Daarna vindt men in het register:
138. R. 2 october. —■ II est résolu, selon la conformité des mesdicts S™. du Conseil d'Estat, la lettre a la Royne d'Angleterre selon laminute, raportée par le S*. de Zweveghem.
139. R. 3 october. — Que l'on escripvera lettre a la Royne d'Angleterre, contenant le siinple faict, advenu au Pays-Bas, et en cas que le commissaire treuve que Sa Mtó. aye bonne inclination audict faict et qu'elle gouste fort bien, de manière qu'elle sembleroit voloir favoriser, l'on présentera la seconde lettre, contenant la demande du prest.
4 October werden de twee brieven gelezen en vastgesteld; besloten werd de instructie te maken (R.. i. d.). Maar eerst 16 October kwamen de Staten op de zaak terug:
140. R. 16 october. — Monsr. le Baron d'Aulbiny a prins a sa charge de se trouver en Angleterre avecq la lettre des Estatz pour la narration de ce qu'est advenu au Pays-Bas depuys peu de temps encha, et aura deux livres de gros de Flandres par jour, pardessus les postes et passaiges, mais requiert III0 escuz pour n'estre habillé et s'estre retiré de sa maison, oü que la fortune de peste est survenue. Et au cas qu'il fust par pirates ou aultres prins prisonnier par fortune, les Estatz le feront délivrer de son emprisonnement.
Le marchant Anglois, nommé Jacques Herrivy, aura la charge de lettres de crédence vers la Royne et troys ou quatre comtes de son Conseil, pour practiquer le prest.
Le mre. de Comptes en Brabant, mre. Jehan Gielis, a prins a sa charge de changer et dresser les lettres, requises tant a ladicte Royne que aultres avec instruction.
141. R. 17 october. — Et comme sur le raport de mons'. le mre. de la Chambre de Comptes, mre. Jehan Gilles, comment amplier l'instrnction de 1'Anglois quy s'envoye en Angleterre, sy ont lesdictz S™. ad ce donné leur consentement, horsmis ceulx d'Arthois et Lille, Douay et Orchies.
1) Relations, VIII.
2) Punt IX van de op 27 Sept. aan den Raad van State voorgehouden artikelen (Actes, n°. Mj De Jonge, I, 7); cf. ons n°. 2.



75
Buitenl. Betr. 1576.
De twee credentie-brieven voor Elizabeth, nog een andere brief aan haar, een brief voor Leicester en eenige andere Engelsche staatslieden, de beide instructiën voor Aubigny en James Harvy waren ten deele op 16, ten deele op 18 October gedateerd' J).
142. R. 24 november. — Le Sr. Baron d'Aulbine s'est comparu et a faict son raport de sa légation qu'il a faict en Angleterre, apportant avecq luy réponse de la Royne et du marchant Anglois que les Estatz y avoyent envoyé, adjoustant que ceulx des nations de pardecha requiroient ambassadeur, pour avoir acces a Sa Mté. et faire les plaintes du tort que se faict a eulx, tant par mer que par terre, et seroient plustost lesdictz marchantz enclins et délibéréz de contenter et salarier ledict ambassadeur, et que a Colonne et entour y a marchantz qui présentent a la Royne d'Angleterre argent a pris raisonnable, et que en Angleterre et a ter Delff y a pouldre, bolletz et de maiches a vendre a pris raisonnable, et finablement, que la Royne prioit les Estatz par deux ou troys foys de ne vouloir fier aux Franchoys, pour estre trop fins et cauteleux, et de ne se vouloir ayder de leur secours, comme le bruict courroit qu'ilz eussent demandé.
De brief van de koningin en van Harvy, bovengenoemd, zijn resp. van 12 en 4 November s).
3 December werden de prelaat van St. Geertruid en Swevezele gecommitteerd, „pour practicquer en secret quelque prest d'aulcuns d'Angleterre pour les Estats Généraux" (E. i. d. p.p.).
Over de zending van Sweveghem vermelden de resolutiën niets. Hiertoe werd besloten op 4 December; althans van dien datum zijn zijn credentie-brief en commissie s). Hij had v.n. in opdracht een geldleening te verwerven.
Nader drongen de Staten hierop aan in een brief van 9 December aan Sweveghem zelf 4). Nog gaven zij dezen kennis van den stand der onderhandelingen met don Jan in een brief van 19 December 6).
c. Duitschland. In de betrekkingen met Duitschland onderscheiden we die met den Keizer en met onderscheidene Duitsche vorsten, waarbij wij Luik als belangrijk nabuurland afzonderlijk nemen. Deze betrekkingen waren in den beginne drukker dan die met Frankrijk of met Engeland, maar feitelijk van minder belang. De brief tot rechtvaardiging van hun gedrag, die oök, zooals 25 September te kennen gegeven was, aan den Keizer zou geschreven worden, zou hem gebracht worden door „le Sr. Kiem ) ; zoo werd 27 September vastgesteld. Maar in zijne plaats beval de Eaad van State den heer van Maelstede aan, „estans en ceste ville et au service dn Roy des Eomains ')". Inderdaad ondernam deze de reis: Aerschot, „avecq advis des aultres Sr8.", gelastte Van der Beken aan Maelstede 600 p. art. toe te leggen voor zijne reis naar den
1) Actes, n°». 70—72, 78—80; Relations, VIII, 472 vlg. en 478 vlg. — Te wijzen is nog op een request van de Staten aan den Raad van State, om brieven voor Aubigny en Harvy te schrijven (Actes, n°. 69).
2) Resp. Actes, n°s. 134 en 112; Relations, IX, 25 en 3. Waarschijnlijk zal hij 2 andere brieven van de Koningin van 12 Nov. medegebracht hebben (Actes, n°. 135; Relations, IX, 25 en 26).
3) Actes, n°". 182—184; Relations, IX, 70—72.
4) Actes, n°. 198; Relations, IX, 82.
5) Actes, n». 217; Relations, IX, 95.
6) Charles Riem, ridder, heer van Eek el bek e.
7) Ap. bij punt IX van de resolutiën van 27 Sept. (Actes, n°. 11; De Jonge, I, 7); cf. ons n°. 2.



Buiten]. Betr. 1576.
76
Keizer; dit leeren de resolutiën op 4 October. De latijnsche brief aan Maximiliaau was op 2 October vastgesteld '): de Staten gaven een uitvoerig verslag van de daden der Spanjaarden en hun eigen optreden; zij vroegen zijne tusschenkomst bij de Duitsche troepen, opdat deze in geenerlei opzicht met de Spanjaarden zouden mededoen.
143. R. 27 octobeb. — Que l'on escripvra lettres au Roy de Romains, semblables a celles, envoyéz a 1'Empereur défunct, avecq exposition du regret et tristesse de la mort de feu 1'Empereur, son Sr. père, et de ce qu'est advenu a la ville de Maestricht, pareydevant donné par 1'Empereur aux Ducs de Brabant, et qu'icelle ville est prinse [par] faultes, comniises par les Allemans contre leurs sermentz et debvoirs, et que l'on reqnerra bien humblement voloir dresser la duplicata de la lettre du Roy en Espaigne et intercéder pour la retraicte des Espaignolz.
Dienzelfden dag deed Maelstede rapport van zijne zending, medebrengende een brief van den keizer (R. i. d. p. p.). Deze brief van 19 October was van Rudolf II, den opvolger van den overleden Maximiliaan: hij kondigde de zending van commissarissen aan, om mede te werken tot het herstel van de rusts). Deze commissarissen arriveerden, toen de onderhandelingen met don Jan reeds ver gevorderd waren s).
Hunne justificatie zonden de Staten, behalve aan den Keizer, aan eenige anderen in Duitschland 4). 27 September committeerden ze hiertoe „le Sr. de Potelles en Loraine, Bourgoingne et Savoye" 5). Bovendien moet toen of althans vóór 1 October vastgesteld zgn Leoninus naar Luik, Kleef en Gelderland te committeeren, want op 1 October zeggen de resolutiën: „Et comme monsr. le docteur Léonin auroit requis ung adjoinct en sa commission de Liège, Geldre et Clève, l'on a dénommé le docteur Mudeus" 8). Daarna volgt:
144. R. 3 october. — Que les lettres de crédence, conceues par le pensionaire du Franc, dressantes a monsr. le Rh.me de Liège, seront ensuyvies comme elles sont esté leutes, sans se règler suyvant 1'instruction du docteur Elbert, et que le semblable se fera au duc de Clève, saulf que l'on adjoustera la clause de 1'Union de 1'an XLVIII, contenant que luy, constituant le ve Cercle, doibt assister les Pays-Bas.
4 October werd aan Leoninus — op dezelfde wijze als aan Maelstede — 200 p. voor zijne reis toegelegd (B. i. d.).
Toch ging Leoninus niet naar Luik. In zijne plaats vertrok de heer van Saventhem — om een niet genoemde reden — zooals volgt uit den credentie-brief van 6
1) Actes, n°. 26; De Jonge, I, 227.
2) Actes, n». 82; De Jonge, I, 277.
3) Hiervóór, n», 83 en 84.
4) Zie n°. XIII van de resolutiën van 25 Sept. (ons n°. 1).
5) N°. IX van de resolutiën van 27 Sept. (Actes, n°. 11; De Jonge, I, 7). — 14 Jan. 1577 krijgt „mons1. de Potelles" aan vacatiën behalve wat hij heeft ontvangen, nog 600 p. art. toegekend (R. i. d.). — Is Ferry de Carondelet, heer van Potelles, bedoeld?
6) Dezelfde als Francois Goethals, doctor in het kanonniek recht, later hoogleeraar te Leuven? Een latijnsche naam Mudeus wordt echter in de Biographie Nationale de la Belgique (VIII, 167) van hem niet genoemd. Wel van een anderen, in de 13de eeuw levenden Goethals (t, a. p.).



77
October aan den Bisschop'); hem werd een copie van den brief aan den Keizer medegegeven. Den Bisschop werd verzocht „toute faveur, ayde et secours pour le défense et conservation de notre patrie contre 1'Espaignol".
145. R. 7 october. — II est résolu que Beken délivra a monsr. de Potelles la somme de cinq cent livres arth., a bon comte de son voyaige qu'il faict a quatre chevaulx, chacun a deux florins par jour. Et est résolu que l'on luy délivra six lettres de la teneur d'icelles quy s'envoyent a monsr. le Duc de Clève: seavoir a monsieur, monsieur le comte de Champlite, Sr. de Vergi, gouverneur du pays et Pranche-Comté de Bourgoingne; a messeigneurs les président et aultres du parlement de Dole; a. messieurs, messieurs les Estatz du pays et Franche-Comté' de Bourgoingne; a monseigneur le Duc de Savoye; a madame, madame la Ducesse Douagière de Loraine et a monseigneur, monseigneur le Duc de Loraine 2).
De aan de genoemde personen gezonden brief is mutandis mutandis gelijk dien aan den Bisschop van Luik 3).
De betrekkingen, die de Staten in Duitschland aanknoopten, hadden niet minder dan die in Engeland ten doel geldleeningen te sluiten, zooals verscheidene der volgende resolutiën bewijzen.
5 October reeds werd besloten onmiddellijk iemand te zenden naar Antwerpen, Keulen „et autrepart", om op obligatiën van de Staten geld te leenen (B. i. d.).
146. R. 13 october. — Que l'on dépeschera le gentilhomme vers le Duc de Bruynswijck avec ung messagier cincq ou six jours après, pour practiquer argent et traicter avecq luy sur le prest.
Et que monsr. de Merode envoyera son mre. d'hoste vers le Comte de Nyeuwennaerde 4) et le Sr. de Conroy 5), pour emprunter deniers au proffict des Estatz sur leurs obligations.
147. R. 17 october. — Que Valenten Hornbourch 6) sera envoyé au Duc Julius pour prest et luy sera donné la lettre de crédence et instruction, changée toutesfoys comme convient, et que semblablement luy sera donné pension de cent daelders, contenant rappel au plaisir des Estatz, et bien entendu que l'on luy accorde VI pourcent et ung pourcent pour fair tenir 1'argent a Coloingne, encoires ung pourcent de pension audict Sr. due si longuement qu'il plaira a mes-
1) Actes, n°. 39; Groesbeck, 5. — Volgens zijne commissie moest hij te Luik ook een leening sluiten (id., n°. 40). — Waarschijnlijk zal Saventhera ook naar Kleef gegaan zijn; maar dit. vond ik nergens bevestigd. Evenmin kan ik zeggen, of Leoninus de reis naar Gelderland (cf. hiervóór, p. 9, noot 2) ondernomen heeft.
2) Van de antwoorden van deze personen vermelden de resolutiën vrij wel niets. Op 19 Nov. alleen vinden we: aan „Andrieu a Lissen" van Dóle, bode, die de brieven van den gouverneur van Bourgogne heeft gebracht, 5 écus volgens den brief van Potelles (B. i. d.).
3) Actes, n°. 38; B. R. B., ms. 19298, fol. 36. Onder de geadresseerden wordt bij dien brief ook genoemd: de gouverneur van Venlo, wat wel een vergissing zal zijn. Niet wordt genoemd de hertog van Kleef, die in de resolutie wel voorkomt. Overigens zijn de adressen in den brief (die Actes, n°. 38, niet correct overgenomen zijn) dezelfde als in onze resolutie.
4) Adolf, graaf van Nieuwenaar. 5) Zie ook ons n°. 215.
6) Deze persoon wordt in de resolutiën ook genoemd op 7 Nov.: hem zal door Beken betaald worden 300 daalders van 30 patars, „moyennant caution selon sa présentation" (R. i. d.).



Baitenl. Betr. 1576.
78
seigneurs desdictz Estatz, et sy aura ledict Valentiju aussy ung pourcent de tout ce qu'il pourra ainsy procurer.
Que l'on doibt remercier Gherard Nyten, clerck de la bende du ritmaistre Belwin, sur sa seconde requeste, mais quant a sa mémoire que monsr. de Fromont et se3 assistans députeront quelques ungs pour communicquer avecq luy touchant le prest qu'il dict povoir practiquer en Allemaingne en vertu de lettres de crédence que les Estatz luy donneroient.
19 October werd de griffier van de Staten van Brabant gelast den brief aan Hertog Jnlins en de instructie in de Duitsche taal te teekenen (B. i. d.).
148. R. 20 october. — Que Melehior Martiny, marchant d'Anvers, s'envoyera a Coloingne par lettres de crédence aux S™. Bernardt de Merode et Sr. Jehan Hinckert, Sr. d'Ohain, les remerchiant en premier lieu de leurs offres et advertences, faictes aux Estatz, et qu'ilz veullent assister audict marchant a négocier sur les prestz a V ou six pourcent et sur les conditions de la délivrance des deniers, du lieu et du temps du remboursemeut, et qu'ils veullent envoyer requeste vers les S™. du Conseil d'Estat pour passeport etlicence de venir pardecha; les Estatz intercèderont pour eulx.
Zijne instructie *) werd 29 October gearresteerd, „moyennant qu'il face serment de fidélité et practiquer les deniers au moingdre fret et intérest possible" (B. i. d.). Zij luidt in hoofdzaak als volgt:
148*. 29 OCTOBER. — [Martiny moet gaan naar Antwerpen, Luik, Aken, Keulen Frankfort, Heidelberg, Augsburg, Straatsburg en andere plaatsen en zich hier met zijne credentiebrieven wenden tot de magistraat, heeren en kooplieden.] Et suyvant icelles lettres fera tout bon office et diligence et se mectra en debvoir de trouver tant de deniers qu'il pourra, et négociera pour iceulx au plus raisonnable fraict et intérest qu'il serat possible, jusques a douze pour cent et en dessoubz; et ce soubz bonne et pertinente obligation que lesdictz Estatz donneront, dont il exhibera et monstera la minute pour estre corrigée, ampliera et arrestera [1. ampliée et arrestée?] au contentement de ceulx quy furneront les deniers, et prestement renvoyera ladicte minute pour par les Estatz estre mis en forme, signée et seelée, comme il appartient, pour la sceureté d'iceulx et incontinent estre remise es mains dndict Martiny pour les délivrer ausdictz S18., villes ou marchans; bien entendu que, si ledict Martiny tronve moyen de recouvrer promptement aucuns deniers comptant, pourra lever iceulx a tel raisonnable intérest que trouvera, non excédant toutesfois lesdictz douze pour cent, sur ses lettres propres lesquelles mesdictz Srs. les Estatz tiendront et tiennent doiz maintenant pour vaillables, quant les deniers réellement et effectivement leurs seront délivréz au lieu desquelles lettres feront tems [1. tenir?] audict Martiny leurs obligations signées et seellées comme il appartient, au contentement dudict Martiny et de ceulx quy auront furny lesdictz deniers pour rachapter les siennes.
En oultre fera tous debvoirs de mectre en effect sa charge, espéciallement
1) R. A., Aanw. 1860, n°. 178, fol. 40.



79
Buitenl. Betr. 1576
de tirer et lever le plus de deniers qne serat possible, oü que pourra et trouvera le moyen de négocier.
S'accordera (?) ledict Martiny avecq ceulx qui en Allemaigne seront voluntaire de furnir aulcuns deniers de a leur recisque et fortune livrer iceulx deniers en la ville de Liège, Coloingne, Aix, Nymegken ou aultre place plus propiee selon 1'occurrence du temps pour asseurer mieulx lesdictz deniers et leur pourra consentir pour ce ung ou deux pourcent, comprins audict intérest de douze pourcent.
Davantaige en faisant son dict voyaige, en cas qu'il trouve opportunité de recouvrir quelque bonne quantité de salpètre a pris raisonnable, le meilleur pour livres du pris ou de quarante groz monnoye de Flandres lalivre(?),ferat tout debvoir de Pachapter, soit en payant partij eomptant ou terme, en Penvoyant incontinent vers icelle ville ou que les chemins par ces troubles seront plus sceurs.
Promectans lesdictz Estatz d'avoir pour aggréable et ratiffier tout son besoingné et descharger ledict Martiny de tout ce qu'il aura a eest effect exposé, payé, promis ou soustenu; et de le recompenser de ses travaulx et bons debvoirs en toute raison.
Au surplus ledict Martiny s'employera a 1'exécution de sadicte charge selon 1'intention de ses Estatz et 1'enthière confidence qu'ilz ont en luy.
149. R. 13 november p.p. 1). — Que l'on envoyera avecq lettre au Duc Casimirus, luy priant continuer la bonne affection qu'il porte au Pays-Bas, selon que le mons'. le Prince d'Orainge a escript, et de le requérir ung prest de Ilom florins ou environ.
150. R. 1 december. — Que les Estatz trouvent bon que 1'argent sera leva en Allemaingne, comme a advisé le Sr. de Franckenborg 2), et que a ces fins on escripvera a doctor Léonin, pour trouver a Couloingne cautionaires, ou qu'il sera envoyé quelque aultre.
151. R. 2 december. — D'aultrepart a esté résolu que le docteur Léonin et secrétaire Scherenberch 8) seront envoyéz pour le Xe de ce moys au Conseil du cercle du Pays-Bas a Couloingne, pour tenir correspondence avec les S™, y s'assemblantz, et obtenir leur assistance contre les Espaignolz, ennemis du pays, et que l'on fera incontinent 1'instruction pertinente, pour envoyer audict docteur Léonin ou délivrer audict secrétaire Scherenbergher.
152. R. 3 december. — Que l'on mandera incontinent monsr. docteur Warmesius, affin qu'il se treuve incontinent vers les S™. les Estatz, au plus tard demain au matin a IX heures. Et que luy avecq le Sr. de Valeting s'envoyera a Coloingne au Conseil du cercle du Pays-Bas pour le IXe de ce moys avec instruction pertinente, a faire par advis de monsr. le président d'Estat, Viglius,
1) 14 Nov. wordt de griffier gelast de 10 Duitsche brieven te teekenen, nadat mr. Jean de Leeuw, procureur in den Raad van Brabant, ze heeft goedgevonden; dit „pour avancement des pays de pardecha et point autrement" (B. i. d. p.p.). Blijkens een marginale aanteekening in het register zijn bedoeld brieven aan Aken, Lunenburg, Keulen, Brausborch (Braunsberg?), Wezel, Hamburg, Bremen, Munster, Leipzig en aan den hertog van Brunswijk-Lunenburg. Hebben deze brieven ook op geldleening betrekking gehad? — 20 Nov. wordt besloten instructie en credentie op te stellen voor Eslienne Ernest van Houwitz, om geld in Duitschland te leenen (B. i. d.).
2) Uit Overmaze (zie Rubriek V op 9 Dec.).
3) Urbain Scharembergher, staatssecretaris voor de Duitsche zaken.



Buitenl. Betr. 157l
80
et que la copie de la requeste d'Anvers ') leur sera exhibé, pour eu communicquer audict Conseil.
153. li. 5 december,. — Que par advis du Conseil d'Estat nuls députéz s'envoyeront au Conseil ou cercle de Westphale a Coloingne, mais qu'il suffira d'envoyer lettres, aussy ungne au Duc d'Arschot (?)2), comme on a faict en France, a 1'Empire et aultrepart, puisque en vertu de 1'TJnion ceulx du cercle de Bourgoigne ne sont obligés au Conseil ou cercle de Westphale.
De Latijnsche brief, op 7 December gearresteerd3), is van een dergelijken inhoud als de overige brieven, tot rechtvaardiging van der Staten houding geschreven; er wordt op aangedrongen, dat geen hulp aan de Spanjaarden worde verleend.
15 December besloten de Staten conform het advies van den Prins van Oranje 4) iemand naar de vorsten van het Rijk te zenden, „pour rompre les desseigns, estans contraires a ceulx des Estatz", waartoe 19 December Philome, de zoon van Willerval, aangewezen werd (R. i. d.).
154. R. 17 december p.p. — Sur la requeste du Duc de Deux-Pontz:que puysque les Estatz unanimement ont conclud, passé troys moys, que a personne, dè quelle authorité qu'elle fust, seroit donné en ceste guerre commune aulcune saulffvegarde, sy prient lesdictz Estatz le Sr. remonstrant ne prendre de maulvaise part qu'ilz ne le peuvent en ce respect accommoder; tiendront néantmoings volentiers la bonne main, ad ce que ses terres seront le nioings endommagiéz que leur sera possible.
,155. R. 21 december. — Résolu d'authoriser Conrard de Herre, bourgeois, et Jehan Vinck, marchant de Maestricht, a lever la somme de VIom. £ arth. a tel intérest, comme porte leur instruction, et ordonner a Scherenborgher de donner et faire lettres de reconnnendalion aux villes d'Allemaigne, en donnant tesmoingnaige par icelles de la signature de Weellemans, greffier des Estatz de Brabant, commis de signer toutes lettres et actes des Estatz Généraulx.
Uit den brief van de Staten te Brussel aan die te Namen van 22 December 5) vernemen we nog, dat een antwoord van „les députéz du cercle de Westphale" ingekomen is °), dat zij naar Namen opzenden.
Ten slotte vinden we over Luik in het bizonder "):
156. R. 24 october. — Le pensionaire de Malines a raporté que messieurs du Conseil d'Estat treuvent convenable et nécessaire que incontinent soyent par lesdictz députéz escriptes lettres a 1'Evesque de Liège et son
1) Nl. dat betreffende de bij de plundering geleden schade (genoemd hiervóór, p. 66).
2) Deze woorden zijn boven den regel geschreven met een inlasschingsteeken nè „comme"; maar dit zou in het geheel geen zin geven; de lezing: „Arschot", die ook de copie van het register (S. G. 519) heeft, is zeer onzeker.
3) Actes, n°. 190; De Jonge, I, 342. — In de resolutiën op dezen datum : aan dr. Wamesius 50 p. te betalen als vacatiën voor zijne komst naar Drussel en voor het opstellen van den brief. Nog op 8 Dec.: 6 daalders voor den bode Wilhem van Gangel, die den brief naar Keulen brengt (R. i. d.). — Jean Wamesius was eerste hoogleeraar in het kanonniek recht te Leuven.
4) Hiervóór, p. 24 en 28.
5) Genoemd hiervóór, p. 46.
6) Actes, n». 213; De Jonge, I, 347.
7) Zie ook ons n°. 403.



81
Buiten!, Betr. 1576.
chapitre et a ceulx du magistrat et XXXII mestiers de Liège, qu'ilz veulent incontinent lever geus de guerre et envoyer contre la ville de Maestricht; lesdictz du Conseil d'Estat procureront d'envoyer semblablement gens de guerre, a quoy ses sont conforméz lesdictz Srs. députéz des Estatz.
157. R. 26 october. — Que l'on escripvera a monsr. de Liège, magistrat, borguemaistre et XXXII mestiers, leur advertissant le desplaisir et tristesse que les Estatz ont du malheur, advenu a la ville de Maestricht, requérans voloir mettre ordre a ladicte ville de Maestricht et enipescher que les meubles et aultres despoulles ne soyent par les Espaignolz transportéz, en mettant quelques gens sur les fortz, villes et places a 1'entour, soubz le bon plaisir toutesfois de mess™, du Conseil d'Estat, et que du costé des Estatz leur sera aussy envoyé secours, a quoy seront aulcuns députéz pour ce remonstrer.
De naar aanleiding van de besluiten van 24 en 26 October geschreven en mutatis mutandis gelijkluidende brieven zijn beide gedateerd op 26 October ').
158. 20 november. — Que lettre sera escripte a monsr. de Liège, affin qu'il face arrester tous les biens meubles et deniers, par les Espaignolz desrobéz et spoliéz des bourgeois d'Anvers et d'aultres bons subiectz, et empescher que lesdictz biens ne soient transportéz hors son pays, ains conservéz pour les bons subiectz dont lesdictz Espaignolz 1'ont ravy.
Misschien was het het 24 November gedateerde antwoord van den Bisschop op dezen brief, dat 26 November in de Staten gelezen werd (B. i. d.), zonder dat van den inhoud iets wordt medegedeeld.
159. R. 4 december p.p. — Le conseiller Oudaert 2) a faict son raport de ce qu'il a besoingué et négocié en vertu de la charge qu'il en a eu des S™. du Conseil d'Estat, avecq le Rhme. de Liège, aveeq le chapitre, nobles et XXXII mestiers, ensemble avecq tous les Estatz dudict Liège, touchant 1'Union, faicte 1'an XVC XLV1II, et la surprinse de la ville de Maestricht par les Espaignolz, estant la ville tant a ceulx de Liège que a ceulx de Brabant, le tout en présence du docteur Wamesio.
Het blijkt uit dit rapport, dat de zending van Oudart heeft plaats gehad naar aanleiding van de resolutiën van 24 en 26 October. Het antwoord, door den Bisschop en de Staten van Luik gegeven3), bewijst bovendien, dat hij Froidmont (misschien deze als gezant der Staten zelf?) als metgezel gehad had. Het rapport werd aan de Staten laat gedaan, want nit een besluit van 13 December (B. i. d.), om Oudart volgens zijn verzoek 160 p. toe te kennen voor vacatiën en verschotten, volgt, dat hij 15 dagen uit was geweest.
160. R. 15 december. —Que l'on escripvera amönsr. d'Oetinghen, d'induire
1) Actes, n°«. 93 en 94; Groesbeck, 10, en Blaes, I, 336. — 11 Nov. wordt Beken gelast aan „monsr. de Crupet" voor onkosten etc. op een zending naar Luik 54 p., 163 art. te betalen. Waarschijnlijk is hier bedoeld Guillaume de Carondelet, seigneur de Crupet, dezelfde, die der Stalen-brief van 19 Oct. overbracht (hiervóór, n°. 103,; cf. Blaes, I, 334).
2) Nicolas Oudart, heer van Banst en Milleghem, lid van den Baad van Brabant.
3) Actes, n°. 125; Henaux, 25.
6



Èuitenl. Betr. 1576.
82
les XXXII mestiers de Liège a ses joingdre avecq les Estatz, et qu'il parle a 1'Evesque et ausdictz XXXII mestiers qu'ilz pourvoyent incontinent les places de Stockem, Maeseyck, Tongeleren, S'. Tron et Hasselt, pour ce que l'on entend que 1'ennemy prétend s'emparer desdictz lieux.
Wij zien hier, dat Oetingen zich in dezen tijd als gezant te Luik bevond. Van zijne zending er heen vermelden de resolutiën geen woord ').
Aan de magistraat van Luik schreven de Staten 20 December over hetzelfde onderwerp, waarover ze 20 November zich tot den Bisschop gericht hadden; zij gaven de vrees te kennen, dat de Spanjaarden gedurende den wapenstilstand nu te eerder hun buit zouden trachten te vervoeren *).
Aan den Bisschop zelf berichtten ze op diénzelfden dag de ontvangst van zijn brief van 18 December 3), waarin hij de aanstaande komst der keizerlijke gezanten had aangekondigd; zij deelden tevens mede, dat ze „demain" naar Namen zouden vertrekken 4).
Ten slotte vernemen we nog uit den brief van de Staten te Brussel aan dien te Namen van 22 December *), dat een brief van Oetingen ontvangen was met bericht van „ce qu'il passé par dela" e). ,
d. De Paus. Ook aan dezen wenschten de Staten hunne justificatie te doen toekomen blijkens hun besluit van 25 September (n°. 1). Tot het overbrengen van den brief werd de bisschop van Ieperen op 7 October aangezocht 7). Verder vernemen we omtrent betrekkingen met den Paus niets vóór 1577.
V. MIDDELEN VAN AANVAL EN VEBWEEB.
Een van de eerste zaken, door de Staten te behartigen, was de zorg voor de middelen van aanval en verweer. Het optreden tegen de geweldenarijen der muitende Spaansche soldaten was de hoofdaanleiding tot hunne samenkomst. Zij hadden hier voort te gaan op den weg, door de Staten van enkele gewesten reeds ingeslagen; door dezen, bep. door die van Brabant, Vlaanderen en Henegouwen, waren tot bescherming hunner eigen landen eenige troepen op de been gebracht. In de besluiten van 25 September (ons n°. 1) lezen wij dan ook, dat men het noodig acht „de joindre les forces" (punt V), wat niet anders kan beteekenen dan: „te vereenigen de reeds door de gewestelijke Staten op de been gebrachte troepen". De verdere maatregelen van dien dag betreffen dan de benoeming van een opperbevelhebber, de instelling van een Raad van Oorlog, nieuwe lichtingen (punt I—IV, V—VII). Aerschot zal voor zijne bewaking
1) Alleen met de wetenschap, dat hij te Luik vertoefde, wordt het volgende uit de resolutiën van 4 Dec. verstaanbaar: Oetingen „se règlera alendroit du prest des derniers pour les Estatz selon 1'instruction, maintenant leute" (R. i. d.). Hij moest dus blijkbaar te Luik ook geld leenen.
2) Actes, n°. 233; Groesbeck, 16. Dergelijke brieven, blijkens aanteekening op den brief, aan Aken, Gulik, Duren etc.
3) Actes, n°. 216; Groesbeck, 44.
4) Actes, n°. 222; Groesbeck, 45.
5) Genoemd hiervóór, p. 16.
6) Bedoeld moet zijn Oetingen's brief van 20 Dec. (A. V. Ypres, port. 23A), waarin hij de ontvangst bericht van een brief van de Staten van 20 Dec. en verder verslag doet van zijne bevindingen.
7) Het bestaan van der Staten brief aan den Bisschop is alleen bekend uit een gelijksoortigen brief van denzelfden datum van den Raad van State aan den Bisschop (A. V. Ypres, port. 23*-).



83
Midd. van aanv. en verw. 157G.
100 harquebusiers krijgen, door hem zelf te lichten, heet het in de resolutiën van 27 September (punt XII) *).
Van 28—30 September vinden we dan verder betreffende deze aangelegenheid de volgende resolutiën in den vorm, waarin ze aan den Baad van State zgn voorgelegd:
161. R. 28—30 september 8). — I. Premièrement qn'il plaira a monseigneur le Ducq d'Arschot requérir monsr. le Conté de Lalaing et tous aultres seigneurs, choisiz pour Conseil de Guerre, qu'ilz veullent prendre bon pied sur le faict de la guerre et en ce commencer le plustost que faire se peult; sanlff que l'on pourra retenir a Gand le Sr. Doingnies tant que du ehasteau de Gand sera achevé 1'exploict eucommenché 8).
II. Aussi faire mander les bendes d'ordonnance des Comtes de Barlayniont, Mansvelt, d'Arensberge 4) et de La Roche8) et du Sr. de Baillieul, affin de se monter et ayder a la défence des pays, et les Estatz Généraulx des pays de pardeseha les contenteront du service qu'ilz feront, selon qu'ilz font a ceulx qui sont montéz, mesmes feront donner a 1'homme d'arme XXX patars par jour et a 1'archier dix pattars.
III. Touchant les chevaulx, mentionnéz au VIP article des appostilles de mesdictz seigneurs du Conseil d'Estat du XXVP de ce moys de Septembre 6), prient qu'il plaise a mondict Sr. le Ducq choisir deux personnes avecq le trésorier des guerres Molckeman pour faire la convention avecq les commis des capitaines qui présentent quattre et cincq cent chevaulx, respectivement au service desdictz Estatz.
IV. Et quant a retenir sur waertgelt deux ou trois mille rytres, lesdictz députéz délaissent et remectent cela a la bonne discrétion de mondict Sr. le Ducq et d'aultres Sre. dudict Conseil de Guerre. Et qu'ilz veullent par tiercé main faire assayer a gaingner ou appoincter avecq les Italiens et Bourgenons, chevaulx légiers.
V. Samble convenir que monsr. le Ducq d'Aerschot et aultres S™. du Conseil de Guerre donneront ung capitaine aux mattelotz, ayant voluntairement offert leur service et pour obéir aux placcatz de Sa Mató. ont délaissé femmes et enffans, et que les Estatz payeront sur la main ung moys de gaiges pour les tant mieulx employer par ceulx dudict Conseil, oü qu'ilz trouveroient mieulx convenir.
VI. Lesdictz mattelotz présentent avecq queleque peu des gens de guerre de gaigner le fort de Willebroeck.
1) Actes, n°. 11; De Jonge, I, 7. Op advies van Aerschot zullen ook de privileges voortaan bewaard worden (punt IX van dezelfde resolutiën).
2) Actes, n°. 18; hier medegedeeld naar A. G., Aud. 652, fol. 42 (orig.). De titel is mut. mut. dezelfde als die van ons n°. 1; alleen staat hier in plaats van: „résolutions", in den aanhef: „poinctz et articles résoluz". — Ook bij dit stuk zijn de apostilles van den Raad van State door ons weggelaten.
3) In een op 3 Oct. geapostilleerd request verzochten de Staten den Raad van State voor Aerschot, Lalaing en de overige leden van den Raad van Oorlog commissie te depescheeren (Actes, n°. 28; A. G., Aud. 658, fol. 3).
4) Charles, graaf van Aremberg.
5) Fernand de Lannoy, graaf van La Roche.
6) Art. VII van ons n°. 1, dat door den Raad was bevestigd.



Midd. van aanv. en vefw. 1576.
84
VIL Que Ton doibt trouver et commectre ung chieff des espies pour les Estatz des pays lequel se dénommera et se retiendra a la discrétion du Sr. de Willerval.
VIII. Que le Sr. de Cluetinge soit par messeigneurs du Conseil d'Estat de Sa Ma**, constitué chieff des gentilhommes et aultres voluntaires en Kempine a ses monter, pour les tenir apperceuz(!) et les faire marcher la et ainsi que mesdictz S™. dudiet Conseil d'Estat trouveront convenir
IX. Et que touchant les deux mille piétons que ceulx dudiet Kempine présentent, ou deux mille "livres gros de Flandres l'on doibt prendre et accepter 1'argent et eseripre lettres que les commissaires Angelis et Berckel, envoyéz en Kempine, fasent semblable debvoir au quartier d'Anvers et Breda *).
De laatste twee punten — en evenzoo punt X — van deze resolutiën komen ook voor in een advies van den Raad van State, waarmede de Staten-Generaal zich op 30 September vereenigden. Dit advies s) is in substantie van denzelfden inhoud als de besluiten en behoeft dus hier niet verder medegedeeld te worden.
29 September namen de Staten het volgende besluit, dat aangeteekend staat op een brief van den Raad van State van dien dag 4), waarbij het behoort:
162. R. 29 september. — Les députéz des Estatz se conforment a 1'advis de Messeigneurs 5) et oultre icelluy trouveroient bon a correction que l'on remercera les soldatz de Charlemont du bon debvoir et advertissement, exhor-
teroit a, y continuer et que l'on usat vers eulx de quelque Davantaige
que leur pleust ordonner bien et a certes que l'on s' asseure incontinent de la personne du Comte de Megem et son frère *), pour luy couper le moyen d'attenter allieurs semblable nouvellité au deservice de Sa Mtó. et de la patrie.
In de volgende dagen, wanneer het register zelf ons ten dienste staat, komen er zeer vele resolutiën, betreffende de legerzaken, waarvan nu het belangrijkste volgt:
163. R. 1 october. — Les Srs. des Estatz se conforment a 1'advis des messeigneurs du Conseil d'Estat de Sa Mtó., touchant de donner commission a monsr. de Marequis de Havrech d'estre chieff de la cavallerie levée et encores a lever.
1) Het besluit tot benoeming van doeringen tot „chieff des gens de cheval voluntaires en Campine et la entour" nogmaals op 30 Oct (R. i. d.).
2) Punt X is medegedeeld bij rubriek III: ons n°. 87.
3) Het advies, waar het besluit, dat de Staten er zich mede vereenigen, onder geschreven is, komt voor op den brief van de commissarissen Angelis en Berckel van 27 Sept. (A. G., Aud., carton 162); een copie van den brief, maar zonder de aanteekening, in copieën-Bakhuizen van den Brink (B. A., Aanw. 1911, n«. XIX, 26).
4) A. G., Aud., carton 162. — Copie van den brief, zonder de aanteekening, in copieën Bakhuizen van den Brink (alsboven).
5) De Raad van State stelde voor een brief te schrijven aan Megen (waarvan het ontwerp werd toegezonden), om dezen te gelasten op te houden met het brengen van nieuwe soldaten in en het wegzenden van oude soldaten uit Charlemont, terwijl La Motte zou worden aangeschreven hem niet van het kasteel te laten gaan.
6) Claude de Berlaimont, heer van Haultepenne.



85
Midd. van aanv. en vcrw. 1576.
Ceulx de Brabant sont d'advis que aussy ung général soit constitué pour 1'infanterie, mais que l'on doibt attendre pour le dénommer tant quequelques aultres Estatz soient arrivéz. Ceulx de Flandres remettent la dénomination a ceulx dudict Conseil d'Estat. Ceulx d'Haynault semblablement, en dénommant néantmoings le Sr. de Heze.
164. R. 2 ootobee. — Que l'on advoye et approuve les conventions, faictes par les S™. commissaires avecq le commandeur de Bernesem d'Ainsterrode, pour niettre au service de Sa Mté. et des Estatz le nombre de quatre eens chevaulx, seavoir 11° lauches et aultres deux eens harquebusiers reyters, et de Simon Bel win pour aultres eincq cent chevaulx reyters, le tout selon les escriptz, exhibéz par le trésorier général de guerre de Sa M*6., Molckeman, présens les S™. de Willerval et Saventhem, ad ce ayans esté commis; et que l'on donnera sur la main et a bon compte la somme de IIIm VI1C L £ arth. et audict commandeur de Bernesem troys mille livres pour les faire incontinent marcher. Et que semblablement le Sr. d'Immerselle soit retenu pour les 11° chevaulx légiers. Mais quant a troys mille ryters que présente le Sr. colonel Jehan Tiersen et le waertgelt, advisé auparavant par lesdicts S™. députéz, est résolu de le remercier de son offre, puisque l'on n'a scen contracter avecq luy, et néantmoings que l'on le défroyera de ce qu'il a despendu en son logis et que l'on luy fera présent d'ungne chaisne d'or de troys cent livres arth. lesquelz Beken furnira. Et que l'on acceptera en service de Sa Mtó. et des Estatz le nombre de cent chevaulx légiers en Luxembourch, tous prestz a marcher.
Het betalen van een maand gage aan de matrozen, „par manière de prest", werd dien dag bevestigd en weer op 3 October „suyvant la requeste" van Van der Beken, „l'enrollement et certifleation du secrétaire de la ville de Bruxelles, Aertsens l), attaichéz". Ook aan de tien kapiteinen van de vloot van Antwerpen en de andere matrozen (blijkbaar die zich. later waren komen aanbieden) zou een maand gage toegekend worden (R. 2, 3, 4 Oct.).
Op een request van de kanonniers werd 4 October beschikt, dat ze, na den eed aan Koning en Staten afgelegd te hebben, ieder „par forme de prest" twee daalders zouden ontvangen (B. 4 Oct. p. p.).
Op een request van den luitenant-kolonel De Glymes adviseerde Brabant denzelfden dag, dat de Baad van Oorlog hem zou geven een of meer compagnieën van de cavalerie van Bièvre of een ander, „pour avecq iceulx povoir aultrefoys faire bons exploitz, selon qu'ilz trouveront convenir". — Nog besloten de Staten, dat de Baad van Oorlog de instructie van Lalaing (nl. als luitenant van Aerschot) zou vaststellen *), dat deze Baad zou adviseeren op een aanbod van Schomberg s), bericht in een brief van Lalaing, om 4000 ruiters te werven, en dat Beken aan "Willerval (bhjkbaar als hoofd der spionnage *)) 500 p. art. zon overhandigen, „pour en user selon se discrétion" (B. i. d.).
1) Aerssen (de latere griffier) komt ook op 31 Oct. in de resolutiën voor. De gedeputeerden van Brussel zullen informeeren, of hij tevreden is met 100 p. art. (waarvoor?)
2) 8 Oct.: dat dit zou geschieden door Raad van Oorlog en Raad van State samen (R. i. d.). — Dit is tevens punt I van de resolutiën, onderworpen aan de goedkeuring van den Raad van State en door dezen op 9 Oct. geapostilleerd (Actes, n». 45; A. G., Aud. 658, fol. 4).
3) Dit is punt VI van de in noot 2 genoemde resolutiën. — Bedoeld is Meinhard van Schomberg, bekend als veldmaarschalk in dienst van Johan Casirair van de Palts.
4) 7 Oct. werd Weellemans gelast acte te depescheeren voorden chef der spionnen (R. i. d.).



Midd. van aanv. en verw. 1576.
86
165. R. 7 october. — Que touchant les IIII mille ryters que seroient préseutéz au Sr. d'Egmont, dont faict mention la lettre dn Comte de Lalaing en date le IIII6 d'oetobre, ceulx dudict Conseil d'Estat ne trouvent estre a conseiller d'accepter en service pour plusieurs respectz, mesmes pour ce que ceulx quy en font offre, vouldroient estre payé de ce que le Prince d'Orainge leur doibt et aussy le Roy de France, et que par ainsy on les doibt remercier ou eseripre audict Sr. d'Egmont les remercier.
Sur la requeste van nombre van capiteynen, scippers, stuerluyden ende bootsgesellen is geappointeert, dat die heeren gedeputeerde van de Staten van den lande, wesende tot Bruessele, zyn wel tevreden, dat Joes Jacob Joessens, brueder van den vice-admirael van de zee znn sal overste van hen supplianten totter compst van den voirsz. vice-admirael, zynen broeder, zoe verre ende indyen mijn heeren van den Raide van State van Z. M*. zulex geraeden vinden, dyen 'tselve aengaet.
P. p. — Et que les Estatz de Brabant ayaus apostillé que les bendes d'ordonnance ses doibvent contenter, les hommes d'armes a troys chevaulx avecq XXX solz par jour et 1'archier avec X patertz de la part de messeigneurs dn Conseil d'Estat de Sa Mté. ilz [sc. les S™.] ordonneront a Beken payer a la bende de monseigueur le Duc d'Arschot deux mille livres arth. et semblable somme a la bende de mons'. le Comte de Bossut2).
Aan Bernesem en Belwin zal voor hun paardevolk resp. 3500 p. art. en 3750 p. art. betaald worden door Van der Beken, werd denzelfden dag besloten (B. i. d.).
Alle „maroniers et mattelotz quy viennent et sont venuz", zullen, na aflegging van den eed, in dienst gehouden worden met advies van Indevelde en hun chef 3). — Belwin en Bernesem moeten hun paardevolk binnen 14 dagen doen marcheeren. Het aanbod van Grevenbroeck, om 2000 ruiters te doen marcheeren, zoo ver als de Baad van Oorlog noodig acht, wordt aangenomen; „et ce plustot d'iceulx que de ses servir des estrangiers" 4). — Molckeman zal opontbieden „les gens de cheval jusques a cent a Luxembourch" e). Dit alles werd besloten op 8 October (B. i. d. p. p.).
166. R. 9 october. — Que deux députéz de Flandres requerront monseigneur le Duc d'Arschot a faire marcher la cavallerie, estant a Gand superflue.
P. p. Monsr. le Marequis de Havrech a apporté 1'apostille de mess™, du
1) Do broeder was Adriaan Jacob Joossens. Een remonstrantie of „verbal" van hem werd 11 Oct. gesteld in handen van eenige gedeputeerden, om er verslag van te doen aan den Raad van State (R. i. d. p. p.). — Een request van Joossens zelf wordt nog op 15 Nov. vermeld (R. i. d.).
2) Hiermede te vergelijken is punt X van de op 9 Oct. door den Raad van State geapostilleerde resolutiën: „Que apostillé soit donné conformément a la requeste desdicts Estatz [nl. de Staten-Generaal] endroit les gaiges des bendes d'ordonnance, délivré aujourdhuy amonsieur le marquis de Havrech" (Actes, n°. 45; A. G., Aud. 658, fol. 4).
3) Dit is punt III van de in noot 2 genoemde resolutiën. Er staat in de redactie voor den Raad van State nog bij: „et soyent incontinent employéz comme lesdicts S™. du Conseil de Guerre trouveront convenir". — 9 Oct. werd besloten den Raad van State commissie voor het hoofd der zeelieden te vragen (R. i. d. p. p.). — Indevelde was lid van den Raad van State.
4) Dit is punt XII van de in noot 2 genoemde resolutiën. Er staat in deze redactie nog bij: „pour este ryters des pays voisins audict Pays-Bas, comme de Clèves et de Juliers".
5) Punt XIII van de in noot 2'genoemde resolutiën.



87
Midd. van aanv. en verw. 1576.
Conseil d'Estat alendroit le pied général du payement des bendes d'ordonnance) de manière que présentement doibt estre faicte ordonnance du payement de deux mille livres arth. pour la bende de mons'. le Duc, aultant pour la bende de mons'. le Comte de Bossut sur Beken, recepveur, et sur le mesme de 11° XXX £ arth., resté deue a la bende de mons'. le Marequis de Havrech.
In de op 9 October door den Raad van State geapostilleerde resolutiën ') komt nog bet volgende voor, dat in het register ontbreekt: Que messieurs dn Conseil de Guerre veullent déclairer le nombre des gens de cheval qu'il eonviendra avoir pour le service de Sa Majesté et dudict Pays-Bas, et aussi le nombre de gens de guerre de pied et de ce en faire estat et liste.
10 October beloofden de Staten aan Aerschot de penningen, door hem voor de paarden uit Luxemburg voorgeschoten, te zullen terugbetalen (B. i. d.).
11 October werd Van der Beken gelast een vertrouwd persoon („quel nng seur") te zenden met het geld voor de 500 paarden van Belwin *), hetzij per wissel of anderszins, met de minste onkosten (B. i. d.).
Dienzelfden dag (p. p.) is sprake van een request van de benden van ordonnantie van Aerschot en Bossu, waarop na ingewonnen advies van Van der Beken, 12 October werd geapostilleerd: de betaling te doen „avecq tellle égalité que chacune desdictez deux bendes soit plainement payé et furny pour deux moys entiers" (B. i. d. p. p.).
167. R. 13 octobee. — Touchant de requérir messeigneurs du Conseil d'Estat et de Guerre pour employer incontinent les maroniers et matelotz et que leur soit donné quelque chieff, est appoincté: Que cecy se remet a la discrétion de mess™, du Conseil de Guerre, pour incontinent employer lesdictz matelotz et les pourveoir d'ung chieff et Martin Martiny 8) de commission de capitaine de 11° L testes, a condition qu'il furnisse Vm £ arth., pour en partie payer les gaiges desdictz matelotz et en partie les achapter des armes 4).
Denzelfden dag besloten de Staten, dat de niet beëedigde zeelieden, mits den eed afleggende, van Van der Beken ieder 2 p. op de hand zouden krijgen (R. i. d.) 6).
In een remonstrantie van de Staten, op 13 October door den Raad van State geapostilleerd, hooren we van de versterking van het garnizoen van Mechelen, waarover blijkbaar heel wat te doen was geweest:
168. (+ 13 ootobek *)). — Comme il a pleu a messeigneurs du Conseil d'Estat, suyvant leur appostille du VIe de ce mois, mander vers eulx les députéz du Grand Conseil et du magistrat de la ville de Malines sur la réquisition de ceulx
1) Zie de vorige noten.
2) 11 en 12 Oct. is nog sprake van een request van hem (R. i. d.).
3) Requèsten van dezen Martiny worden nog vermeld op 11 en 16 Oct., de laatste p. p. — Op 26 Nov. wordt vermeld een request van Corneille Huygens, ook kapitein van de matrozen (R. i. d.).
4) In een remonstrantie van de Staten aan den Raad van State (door dezen 19 Oct. geapostilleerd) komt dit punt ook voor. Ter verduidelijking nemen we hieruit nog over, dat na „chieff" in regel 5 staat: „et entre aultres de"; en na „furnisse": „selon sa présentation" (Actes, nr. 61; A. G., Aud- 652, fol. 54).
5) 16 Oct is nog sprake van een request van de zeelieden over betaling (R. i. d. p. p.).
6) Actes, n°. 58; A. G., Aud. 652, fol. 53.



Midd. van aanv. en verw. 1576.
88
des Estatz quant au renforcement de la garnison, a envoyer de 1'authorité de mesdictz Sra. en ladicte ville de Malines, attendu 1'importance de 1'affaire, comme a esté remonstré par divers mémoires précedens, et que ee ensuyvant iceulx députéz ont esté oyz, si supplient lesdictz Estatz que mesdictz S™. y veuillent incontinent pourveoir a 1'effeetuation et suyvant leurdicte réquisition et en conformité desdictz précédens mémoires des mesmes Estatz.
15 October werd ter discretie van Havre gesteld, om 30 harquebusiers te paard van Megen, mits den eed doende, in dienst te nemen (B. i. d. p. p.).
169. R. 16 october. — Les députéz du Comte van den Berghe se sont présentéz avec lettre de crédence et instruction en hault Allemand et, après les avoir oy et remercié et aussy lediet Sr. Comte de 1'advertissenient et offre faict, on a dict de faire translater le tout, pour le lendemain en povoir donner résolution.
170. R. 17 october. — Que l'on escripvera lettres de remercement a inonsr. le Comte van den Berghe et de tenir la bonne main de voloir empescher tout ce que il trouveroit empescher 1'emprinse du Pays-Bas, et nous envoyer ceulx desquelz l'on doubteroit, luy requirant aussy de sa part rescripre a chacun d'eux a 1'effect que dessus.
171. R. 18 october. — II est résolu que le recepveur Beken donneraaux députéz, envoyéz par le Comte van den Berghe, III1XX daelders de XXXII patarts, et l'on les remercira et délivrera la lettre, escripte audict Sr. Comte.
Les commissaires, envoyéz par le Comte van den Berghe, se sont présentéz a 1'assemblée des S™. desdictz députéz, lesquels S™. députéz ont premièrement remercié monsr. le Comte de la grande et bonne affection et soingneulx regard qu'il prendt pour le Pays-Bas"et asseurance d'icelluy et aussy a iceulx commissaires de leur paine, travail et bonne veulle qu'ilz ont prins de ses avoir trouvé icy et offert aussy leur service, et en cas que lesdicts députéz en général et particulier scauroient aussy faire plaisir ou service audict &". Comte et a eulx, bien volontiers ses employeront a 1'accomplir, recommandans tousiours ledict pays pour le faire préserver des adversaires pour aultant que possible seroit, requirans qu'ilz veullent prendre en gré la gratuité de IIII** daèlders de XXXII patartz pieche que le recepveur des Estatz de Brabant les donnera. Sur quoy lesdictz commissaires ont grandement remercié messieurs les députéz, prians que son Sr. Comte soit tousjours préferé aux aultres, en cas que l'on demanderoit des ryters.
Que mess™, de Merode, Grevenbroeck ') et mre. Nieaise de Sille, docteur es droitz, seront commis pour ses trouver incontinent avecq ung estat, a faire par le trésorier Aert Molckeman, sur le pied que le Roy soloit entretenir alendroit des ryters d'Allemaigne, vers les S™. colonelz du marischal général, le Sr. de Schauberch, pour traicter avecq eulx du service de quatre mille ryters, estans prestz a marcher sur les conditions, ausquelles ilz demanderoient estre retenuz, affin de sur icelles povoir par les S™. des Estatz adviser et résourdre comme ilz trouveront convenir, bien entendu que lesdictz S™. commis
1) Hier zal de hiervóór, p. 65, genoemde heer van Grevenbroeck bedoeld wezen. Echter komt hij in 1576 niet als gedeputeerde ter Staten-Generaal voor; wel in 1577 (zie de lijst der gedeputeerden van 1577 op Gelderland).



89
Midd. van aanv. en verw. 1576.
pourront concluere avecq aulcuns desdictz colonelz, sy avant qu'ilz en trouveront convenir.
De in de drie resolntiën van 16, 17 en 18 October behandelde aangelegenheid zullen wfl verduidelijken door de er in genoemde stukken gedeeltelijk mede te deelen. Uit den credentie-brief ') van Willem, graaf van den Berg, gedateerd Bremen 5 October 1576, volgt, dat de gezanten waren Boloff de Meynden en Nïcolaas Tonnicken. Hunne instructie en het antwoord der Staten luiden resp. als volgt:
171». 5 ootobbb 3). — Premièrement leur [sc les députéz des seigneurs, villes et gouverneurs, présentement a Bruxelles J feront chascun selon sa qualité les affectueuses, bonnes recomrnandations dudict Sr. Conté aveeq remonstrauce que sadicte Srie. ne doubte que mesdicts Sra. députéz n'ayent piecha entendu par ses précedents messaiges qu'il s'est fort resjouy du grand changement qu'il a pleu a Dieu y envoyer, leur souhaytant toute prospérité aveeq préseutation de tout ce qu'il poura pour avanchement de leur saincte entreprinse.
Et comme sadicte Srie. n'a peu depuis prier, souhayter ne requérir de Dieu tout puissant aultre que 1'affaire — que mesdicts seigneurs et villes du pays ont pour 1'honneur de Dieu, solagement des Pays-Bas, tant dépriméz et néantmoins nobles, haultayns et trés célèbres, voires pour la conservation d'eulx mesmes saigement et louablement — encommenché fust en toute prospérité avanché a bonne et heureuse fin, icelle sa Srie. recognoit par 1'obligation naturelle non seullement d'estre tenue d'assister ladicte oeuvre louable, mais aussy debvoir résister et nuyre a tous ceulx qui a ladicte saincte entreprinse se vouldroint former parties contraires.
Estant doncques sadicte Srie. advertie per féaulx et dignes de foy de diverses lieux que les tirans s'employent partout vers seigneurs, «lies, gouverneurs et aultres de hault et bas estatz en Allemaigne pour d'iceulx attirer a leur secours et assistence gens de cheval et de pied, ayants pour ce cha et la envoyé leurs commis, non sans dons seigneureaulx et grandes retenues, sadicte Srie. n'a peu obmectre d'envoyer cesdicts commis, porteurs de cestes, affin d'en advertir mesdicts Sre. des Estatz et leur faire entendre lesdictes entreprinses.
Et comme faict a présumer que les adversaires ponrroient proffiter vers aulcuns dont pourroient advenir grands inconvénients, mecteront en délibération desdicts seigneurs, villes et gouverneurs, s'il ne seroit conseilléque auleuns milles chevaulx et régiments de gens fussent levéz et employéz contre telle leur entreprinse, affin d'empescher ausdicts adversaires l'issue ou que par la grace' de Dieu elle puist estre mise au bas.
Et si lesdicts seigneurs, villes et gouverneurs le requierrent de grace et bonne confidenc, ensemble envoyant retenue avecq assignation de convenable eutre tenue, sadicte Srie. est voluntaire et prest pour le sal ut et bien de la patrie, d'y employer corp3 et biens et d'aultant, que possible est, détourner et empescher 1'entreprinse susdicte des ennemis.
Et comme ce que dessus est de grande importance, sadicte Srie. supplie que
1) Deze — in Fransche vertaling — en de 3 volgende stukken in A. V., Ypres, port. 23A.
2) Uit Bremen,



Midd. van aanv. en verw. 1576.
90
la résolution et responce de par mesdicts seigneurs, villes et gouverneurs luy en puist este faicte par lesdicts porteurs sans faulte.
De tant que ceste fidelle advertance ne se faict sinon de bon cceur, comme ledict Conté espère, qu'elle ne debvra aussy aultrement estre interprété ou recheue, car sa Srie. désire et est prest faire sou extréme debvoir en touts services possibles a la patrie. [Volgt de onderteekening.]
17V>. 17 october. — Monseigneur. Ayant entendu par la proposition verbale des députés de vostre Srie. et vu par leur instruction la bonne sonvenance et affection, qu'icelle a eu et porte pour la sceure direction de noz affaires, ne la scaurions assez remerchier, signament des grandes offres qu'elle nous faict de gens de pied et de cbeval, et nous en resentons grandement voz obligés, combien que, pour estre présentement compétament pourveuz de gens de guerre selon la nécessité quy s'offre, nous contenterons d'en faire plus grande levée, quant a présent bien délibérés et intentionés que, sy 1'occasion se présente de passer plus avant, d'avoir rethour a eest effect pardevers vostre STie., considéré que ne scaurions d'aultre part recepvoir plus asseuré secours que de celluy qui sur toutz aultres est bon et enthier patrio te, requérans bien in stam ment vouloir empescher les emprinses de noz adversaires par toutz bons moyens, soit en les divertissant par lettres ou aultrement, comme vostre Srie. trouvera mieulx convenir et au surplus nous faire ce bien de nous advertir a diligence de ce que se passera en eest endroict et de quy nous debvons avoir juste ocassion de doubter.
Nog werd op 18 October besloten tot monstering van de ruiters van Bièvre; de Raad van Oorlog zon voorzien in de „deservice, faict par anenns en Flandres, on qu'ilz auroient planté leur conducteur". — Verder tot betaling van ƒ602 voor een maand gage aan 60 musketiers van de garde van Aerschot. — Eindelijk: dat in de commissie van Martin Martiny gesteld zou worden, dat hij zulk een gage zou ontvangen als andere krijgslieden „de semblable retenue et charge" (R. i. d.).
172. R. 19 october. — Que capitaines de Mourvay et le lieutenant de monsr. de Megen ') sera donné pour le traictement de chacun capitain C £ arth. par moys et L £ pour son lieutenant et le soubslieutenant la moitié et pour le souldat a cheval XV £ arth. et que par acte particulière on donnera encoires cincquante livres a chacun desdictz capitaines par moys et au lieutenant XX livres par moys et au soubslieutenant X X arth. par moys.
Que Beken payera a chacun desdictz deux capitaines sur la main mille livres arth. et au jour du monstre qu'ilz doibvent avancer endedans ung moys au plus long, leurs gaiges de troys moys 2).
Et que les chevaulx légers de Luxembourch seront gaigéz comme ledictz Mourvay et Glimes.
1) Tot het in dienst nemen van deze twee, ieder met 100 paarden, op soldij als Bièvre, was 17 Oct. besloten (R. i. d.).
2) Men vindt op dezen zelfden dag in de resolutiën de acte van dit besluit en de ordonnantie tot betaling op Van der Beken. Er blijkt uit, dat de luitenant van Megen heette Servaes de Glymes (zie ook in deze rubriek op 12 en 13 Nov.) en de andere Jean Mourvay. — 21 Oct. werd besloten aan beiden op hun request »dix surpayes" toe te staan, om eenige officieren en heeren te onthalen (B. i. d,; ook de acte van dit besluit is op dien dag opgenomen.)



91
Midd. van aanv. en verw. 1576,
Denzelfden dag was er sprake van het in dienst nemen van 3000 of 4000 paarden van Mandersloo volgens het door den Raad van Oorlog gezonden memoriaal, waarover aan Oranje geschreven zou worden (R. i. d.) 1).
20 October: Van der Beken zal de tien kapiteins ter zee betalen „a 1'advenant de XLVI £arth." voor ieder, hunne knechts inbegrepen, volgens de rol, opgemaakt door den raadsheer Indevelde. — De Raad van Oorlog zal aan Immersele de plaats tot monstering van 200 paarden aanwijzen en hem 2 maand gage betalen, na aftrek van ongeveer f 2000, op hand betaald (R. i. d.) 2).
Over een „exploict" van de zeelieden wordt gehandeld in verscheiden resolutiën 8) van dienzelfden dag:
173. R. 20 october p. p. — Les Sra. de Vilers et Parck, de Gembloux, le pensionaire de Lovain, le Sr. de Schoonhoven, le pensionaire d'Anvers et le pensionaire de Boisleduc avecq lè pensionaire de Bruxelles, les pensionaires de Bruges et du Franck, le Sr. de Fromont et le greffier des Estatz de Haynault ont ordonné a Beken payer a 1'hoste de Vos et Croene la somme de XIII £ artb. pour les despens, euz par diverses personnes, mattelotz,• au disner de ce XXe d'Octobre jusques au nombre de XXXVIII, tant capitaines et aultre3.
Lesdictz Sra. ont par rapport du pensionaire de Bruxelles de la bouche de monsr. le Marequis ordonné au recepveur Beken payer pour XXXV maroniers la somme de cent daelders a Jacques de Vos, leur général, et ses compaignous quy seront dénomuiés audict recepveur.
Tout ce que le lieutenant amman de Bruxelles déboursera ou fera aehepter pour provision ou munition a Jacques de Vos, général, et certains ses compaignons, a 1'avantaige de quelque bon exploit, sera payé et ledict lieutenant en deschargé par les Estatz du Pays-Bas. Faict a Bruxelles le XXe d'Octobre 1576.
De heeren gedeputeerde van de Staten van de Landen van herwertsover, vergadert tot Bruessele, hebben geloeft ende geloeven mits desen Jacop de Vos, generael, ende zyne medegesellen, sceppers ende bootsgesellen, die hy zal tot hem nemen, te versekeren ende mittertjjt te voldoene, 't gene men bevinden zal, dat Zyne M'. hem ten achter mach wesen van dienst, derselver M*. gedaen, ende zoe verre zy in d'exploit, d'welek zy voerhanden hebben, fortune cregen van aldaer huer leven te laeten oft andere diergelycke, sal 't selve gedaen wordden aen huerluyden weduwen oft erffgenamen. Aldus gedaen tot Bruessele opten XXen Octobris 1576.
Que les Estatz escripvent lettre au magistrat de Malines d'assister lesdictz maroniers d'argent et de tout ce que leur sera nécessaire pour 1'exploit qu'ilz ont a la main, et les Estatz Généraulx en rembourseront ladicte ville de Malines.
174. R. 22 october. — Qu'il plaise aussy a mesdictz S™. du Conseil de
1) Cf. hiervóór, p. 22, en hierna, p. 103.
2) 26 Oct.: deze monstering, evenals die van Bièvre, te doen geschieden door Serclaes (B. i. d. p. p.). 30 Oct. komt opnieuw een besluit tot monstering van Bièvre voor (R.i. d.).— Hij is spoedig daarna gestorven. Een request van zijne weduwe, „dame Claude de Croy", wordt 11 Dec. vermeld (R.i. d.); hij is, zooals zijn t. a. p. volledig opgegeven naam bewijst, dezelfde als de gedeputeerde' van Brabant (zie de lijst der gedeputeerden, hiervóór, p. 1).
3) In wat wij hiervan mededeelen, komen, zooals men zal opmerken, 2 actes van resolutiën voor. Weggelaten hebben wij een ordonnantie van betaling op Van der Beken en de resolutie betreffende de betaling, te doen aan eventueele weduwen, die beide ook in het register op 20 Oct. p. p. staan.



Midd. van aanv. en verw. 1576.
92
Guerre pour venir de faire mettre quelque petit camp devant la ville d'Anvers, pour tenir le passaige ouvert et par ce moyen s'en povoir servir des deniers.
P. p. Que l'on dira a mons'. de Grevenbroeck -*) que les S™. accepteront ses gens a cbeval jusques a VIIIC en nombre endedans X jours, saulff qu'il ne recepvra nul argent que au jour de monstre quy se fera au Pays-Bas decha la Meuze, dont commissaire luy sera donné, le tout sur le pied que l'on a prins alendroit des aultres.
Que l'on pourra requérir les colonelz de faire partout, oü leurs soldats sont, tousiours publier que les bostes ne les doibvent nourir.
Et quant a la lettre de Sr. Jacques Glimes, escript de Thielmónt, pour pourveoir que nul désordre adviene plus a Thielmónt eutre les gens dudict Thielmónt et les gens du Sr. de Berssele, et quant a 1'agent requis, on oyra le recepveur Beken pour seavoir 1'estat du payement faict.
23 October werd besloten te stellen in de commissie van den provoost-generaal van het kamp, dat hij door de Staten-Generaal zal betaald worden (R. i. <L).
175. R. 24 october. — Les S™. persistent en leur appoinctement *), donné pour la garde des ponts de Rymenant et d'Ansbrugge, seavoir que les villaiges de Haacht, Wechtere et Rotselaer, y adjoustant Wespelaer, et que les villaiges débourseront les gaiges des soldatz dont ilz seront rembourséz par les Estatz, et est apostillé, comme s'ensnyt: 1'intention des mess™, des Estatz du PaysBas, ayans hier donné apostillé sur certaine remonstrance, concernant la garde des ponts de Rymenant et d'Ansbrugge, est que les villaiges de Haecht, Wechtere et Rotselaer, y dénomméz, avecq le villaige de Wespelaer, débourseront les deniers nécessaires pour la compaignie du Sr. Pulle a cent soldats arequebousiers, dont ils seront rembourséz par les Estats du Pays-Bas.
II est résolu que l'on fera acte, par laquelle les S™. des Estatz commandei) t a Van der Beken et a tous ceulx, faisant payement aux gens de guerre, de doresenavant payer les soldatz en particulier chacun sa solde et aux officiers chacun son deu, affin que lesdictz soldatz n'ayent plus occasion ses plaindre de ce qu'ilz n'auroient receu payement, comme ilz font journellement, dont ledict Van der Beken et aultres recepveurs doibvent avoir les rolles pour seavoir le traictement de chacun; le tout soubz le bon plaisir du Conseil d'Estat.
176. R. 25 october p. p. — Que le Sr. Schoor, pensionaire d'Anvers, et le pensionaire Bourlut sont commis pour se trouver derechieff vers mess™, du Conseil d'Estat et de Guerre, pour faire effectuer ce que on les a asseuré touchant 1'employ des maroniers et mattelotz.
Que l'on fera prest troys chariotz, deux de poldre et ung de mesches et plump ou bonlletz, pour les envoyer au lieu, destiné par messieurs dudict Conseil d'Estatz.
Denzelfden dag: gezien de commissie voor den provoost-generaal van het kamp,
1) Denzelfden dag vóór den middag is sprake van een brief van Havré aan Grevenbroeck (is Kei omgekeerde bedoeld ?), die door Carlier zal worden medegedeeld aan Havré en den Raad van Oorlog, om daarna „en rendre response audict Sr. de Grevenbroeck" (R. i. d.).
2) Nl. van 23 Oct., die hier in stelligeren vorm herhaald wordt. Pulle, in de resolutie genoemd, zou de 100 harquebusiers voor dit doel lichten (R. 23 Oct.).



93
Midd. van aanv. en verw. 1576.
Fleuruchamp l% wezen de Staten de betaling van een maand gage voor hem en zijne ambtenaren toe op den ontvanger van de Staten van Namen. — Verder besloten ze 4000 daalders van 34 patars „a tel prix que demain au matin les daelders de XXXLT seront publióz", op afrekening te betalen aan het regiment van Egmond (B. i. d.). — Een algemeene monstering van de zeelieden zou geschieden door den commissaris Lancelot *), daartoe door den Baad van State aangewezen (B. i. d. p. p.).
177. R. 26 october. — Les S™. ont résolu que lettres consolatoires seront dépeschéz a ceulx du magistrat et commune de Diest et que espérons de brieff la pacificatioD, et que aussy lettres soient envoyéz au magistrat de Lovain, affin qu'ilz veullent accommoder ceulx de Diest avec quatre tonneaux de ponldre et l'on les remboursera avec la généralité de despens.
De brief aan Diest 8) werd geschreven naar aanleiding van een request van de stad, dat door de Staten, naar ze aan Diest berichtten, aan den Baad van State medegedeeld werd: deze zou maatregelen nemen om in de verdediging te voorzien; de Staten zorgden voor munitie.
178. R. 27 october. — Les S™. ont ordonné Beken payer a Jaspar Orgers, demourant a Liège, ses despens et vacations pour avoir esté mandé par les Estatz a se trouver a Bruxelles; depuys est accordé que l'on luy donnera 11° daelders soubz caution a rendre, en cas qu'il n'effectue sa présentation de gaingnier chasteaulx, villes et fortz, telz que les Estats demanderont, et ce endedans ung moys.
Que le pensionaire de Lovain se trouvera a Lovain, affin que ceulx de Lovain fachent marcher six ou sept pieches d'artelerie a Malines avec troys tonneaulx de pouldre.
De pensionaris kreeg een brief 4) mede voor de regeering zijner stad, waarin dringend op zending (als in de resolutie) werd aangedrongen; het gevraagde moest 28 October 's ochtends 9 uur te Mechelen zijn onder geleide van een compagnie van Heze; de zaak, waarom het verzoek gedaan wordt, werd van groot belang voor het land genoemd.
De soldaten van Kamerijk zullen voor 2 maanden betaald worden, heet het op dienzelfden dag. —En na den middag: men zal het advies van Oranje over Mandersloo afwachten, alvorens te beslissen over het in dienst nemen van kolonel „JeanDiersse" 5), die zich heeft aangeboden (B. i. d.).
179. R. 29 ootobkb. — Que on mandera le Comte d'Arenberghe, pour luy donner la charge de chieff ou général sur toute 1'infanterie du Pays-Bas.
Que tous chieffz et capitaines se aient a trouver auprès de leur compaignies tant de cheval que de pied.
1) Zoo heette de man. De naam is hier zeer onduidelijk geschreven en lijkt meer op Floreques.
2) Waarschijnlijk dezelfde, die hierna, p. 102, voorkomt als Lancelot Parisii.
3) Actes, n». 95; R. A., Aanw. 1860, n°. 178, fol. 277.
4) Actes, n°. 99; R. A., Aanw. 1860, n». 178, fol. 277.
5) Dezelfde, die voorkomt als Tiers of Diersen (zie onze n°». 164, 183 en 484). Requèsten van hem worden vermeld JL 9, 11, 13, 19, 23, 36, 30 Oct. — Volgens een acte van 14 Oct. (R. A., Aanw. 4860, n°. 178, fol. 278) werd hem een jaargeld van 600 daalders gegeven, om 2 a 3000 ruiters in dienst te nemen.



Midd. van aanv. en verw. 1576.
94
Que le greffier des Estatz cherchera les pieches de 1'ayde novenalle, pour seavoir, combien que chacun officier au camp doibt avoir.
Que l'on s'en servie du salpeeter, appartenant a Sa Mté. a Malines, pour en faire du pouldre, saulff que ceulx de Malines en débonrsent troys ou quatre cent florins, en tant moings de leur quote.
Que l'on fera faire prestz les cinq pieches d'artelerie, estants fondus a Malines, appartenans a Sa Mw., aux despens des Estatz pour s'en povoir servir.
Sur la requeste des borgeois de Bruxelles pour le faict de la généralité des vivres du camp et que l'on députeroit Corxelles suspect, soit mis es mains de messr. du Conseil d'Estat et de Guerre 1).
180. R. 30 october. — Les S™. ont déterminé de casser tous les maronniers et mattelotz et de les faire retirer a leurs logis, en leurs asseurant leur deu avecq le temps, et néantmoings, pour avoir estéjjertain temps attendantz service, Beken leur furnira IIm X arth., moyennant promesse de ne servir aux Espaignolz ou aultres ennemis, mais qu'ilz seront prestz pour servir les Estatz, quant on les mandera, saulf le bon plaisir de messra. du Conseil d'Estat et de Guerre.
Et qu'il plaise a messeigneurs du Conseil d'Estat envoyer la compaignie de Martin Martiny de II0 L testes soldatz a quelque lieu pour faire service 2).
Que placcat sera accordé pour les vivandiers, affin d'amener tous vivres aux gens de guerre a Malines et la, entonr, et que néantmoings ceulx de Bruxelles en feront pour les Estatz Généraulx achapter et secourir ceux de Malines, soit en farine ou en pain.
Anjourd'huy le XXXe d'Octobre 1576 ont les députéz des Estatz du PaysBas, assembléz a Bruxelles, asseuré et asseurent par cestes mess™, du magistrat de Malines de leur faire porter en la masse des despens généraulx de la présente guerre et en déduction de la quote desdictz de Malines tout ce que iceulx de Malines feront apparoir avoir déboursé pour lesdictz Estatz Généraulx en la necessité et pour secours d'icelle guerre. Faict a Bruxelles aux jour, moys et au que dessus.
Que ceulx de Bruxelles envoyeront demain VIm pains d'ung patart pieche a ceulx de Malines, a condition qu'ilz seront rembourséz de la Généralité.
Que après qu'il soit apparu a m™. Tiry van der Beken, combien de pouldre a esté délivré a Malines au Sr. Marequis de Havrez, général de la cavallerie, Sr. d'Egmont et au Sr. de Beerssele, colonelz, jusques a deux mille livres et endessoubz, il remboursera a iceulx de Malines, a la charge de tous les Estatz du Pays-Bas, saulff que ledict Beken le rabatra aux soldatz quy en auroient esté serviz.
Van het geld nit de Kempen 3) zal 600 p. worden gegeven aan Egmond voor de onlangs by zijn regiment gekomen soldaten: volgens resolutie en ordonnantie van denzelfden dag (R. i. d.).
1) 30 Oct.: de requèsten van Brussel, in het bijzonder dat betreffende Corxelles, door Marolles te toonen aan Aerschot (R. i. d.).
2) Monstering van deze compagnie door Carette volgens resolutie en acte van 3 Nov. (beide R. i. d.).
3) Hiervóór, p. 84.



95
Midd. van aanv. en venv. 1576.
181. R. 31 october. — Le commissaire Conrard de Herre *) fera délivrer aux députéz de Malines mille livres de pouldre, appartenans aux députéz des Estatz du Pays-Bas, pour, en tant moings de se que contient 1'acte du jour de hier, employer a la présente guerre; et parmy rapportant cestes avec récepisse et promesse d'en respondre, sera audict commissaire passé ladicte délivrance a son estat et renseignement qu'il doiht. Faict a Bruxelles le dernier d'octobre 1576.
Nog werd op dezen dag de pensionaris van Mechelen gedeputeerd, om er bij Pottelsberg 2) op aan te dringen, dat zyne stad met karren werd gesteund. — De monster-commissaris Van der Beken of b^j diens afwezigheid de pensionaris van Mechelen zal het besluit van 30 October aan de zeelieden hebben mede te deelen en daarna de acte van dit besluit aan hun chef te overhandigen. Men zal met de kapiteins der matrozen door middel van den pensionaris van Mechelen handelen öf voor een achtste van het hun toekomende öf anderszins naar omstandigheden (B. i. d.).
Die van Westerloo zullen Herenthals helpen voorzien en versterken, zonder dit in consequentie te trekken (B. 1 Nov.).
182. R. 2 november. — Que l'on fera la raison a monsr. le Marequis au regard de son traictement comme convient, et aussy aux aultres Sre. officiers, doiz qu'ilz auront receu 1'estat du camp, et néantmoings Beken furnira X° £ pour par ledict Sr. Marequis estre distribué aux espies et aultres despences extraordinaires.
3 November stemde Brabant er in toe, dat een vendel van Havré onder Egmond door Evre zou worden gemonsterd. — Dienzelfden dag werd besloten den ingenieur Henry Witten te ontbieden, zooals men gedaan had met zijn compagnon Henry Witten Gaspar Eggertz. (B. i. d.) s).
183. R. 5 november. — Que monsT. Serclaes et pensionaire de Malines feront faire monstre aux maronniers et matteloz et de aceepter aulcuns les meillears au service du pays et la reste licentier, en payants les soldatz II m£ arth., et traicter avecq les capitaines pour aulcun secours ou prest.
Que l'on traictera avecq Jehan Thiers, colonel, pour mille chevaulx en waertgelt et que l'on remerciera le Sr. de Grevenbroeck et aultres, aussy recommandéz par le Prince d'Orainge.
Ilz [sc. les S™.] ont ordonné aux Estatz ou membres de Flandres de furnir a monsr. le Comte de Lalaing la somme de XVC £ arth. a bon compte, et servira telle somme en diminution de ce qu'ilz debvront contribuer a la despence de ceste guerre.
Op het request van den heer van Helmond en de stad van dien naam werd denzelfden dag besloten, dat de Baad van Brabant zonder uitstel de dorpen in den omtrek zou gelasten de stad mede te helpen versterken (B. i. d.).
1) 27 Oct. wordt een request van dezen persoon vermeld, waarbij hij verzoekt bij de leverantie van kruit „fil a fil" betaald te worden, waarop de Staten gunstig beschikken. Voor zijne commissie wordt hij naar Raad van State of Raad van Oorlog verwezen (R. i. d.).
2) Corneille de Pottelsberg, buitengewoon secretaris van den Geheimen Raad.
3) Zie nog R. f577: 18 Maart.



Midd. van aanv. en verw. 1576.
96
184. R. 6 november. — Quant aux Eseoussois dont parle la lettre du Prince d'Orainge ')> ihs seront acceptéz par les S™. Estatz en service du pays, ayant le Sr. de Merode esté commis pour avecq eulx traicter, et le pensionnaire de Malines et le Sr. de Namur.
Que Jehan Diers sera accepté a wartgelt deux moys a III daelders pour le cheval jusques a mille chevaulx, moyennant qu'il debvera estre prest, doiz que l'on le mand era
Que les Eseoussois seront acceptés en service a tel traictement et gaiges, comme le Prince d'Orainge les a eu, saulff qu'ilz ne pourront faire exercicede leur religion en aucnn staid(?), et a entrer au service au jour de la monstre qu'ilz feront au Sas prèz de Gand.
Que l'on fera dresser les mattelotz de IIII™ £ art., au lieu de IIm qu' ilz estoient adviséz, et ce au monstre quy se fera a Vilvorde.
185. R. 7 november. — Que l'on dépeschera placcart a faire battre tous gruins, pour les faire mener es villes fermées.
Le pensionaire de Malines, mre Guillaume Gryspere, envoyé vers le3 Estatz par lettres de crédence, requirant qu'il plaise a mesdictz S18. pourveoir a ladicte ville de V ou VI enseignes d'ung régiment, pour les povoir commander par le gouverneur dudict Namur8), comme par le couronnel; ensemble de munition, de pouldre et semblable.
Que les Srs. Serclaes et pensionaire8) oyront les maronniers de Bruxelles selon la précédente ordonnance et que Beken payera encoires mille £ arth. plus qu'il n'estoit hier ordonné, et ainsy en tout V mille £, pour ne se avoir volu contenter desdictz IIIIm £.
Het besluit betreffende de granen vindt men met een besluit betreffende de wapening van alle edellieden enz., waarvan liet register niets mededeelt, in een acte van de Staten, zooals deze aan den Raad van State ter goedkeuring werd voorgelegd. Wij laten het hiertoe betrekkelijke gedeelte van deze acte 4) volgen:
185a. (november). — [Les Estatz du Pays Bas — ont advisé:')] Au surplus de commander a tous gentilzhomnrcs et ceulx qui pour telz veullent estre tenuz et representéz, soyent ecclésiasticques ou séculiers, ensemble les fiefvéz et arrierfiefvéz, de prestement soy monter, armer, équipper et mettre en service par lny ou par substitut pour le bien et salut de la patrie a pied et a cheval selon la condition, nature et qualité desdictz fiefz ou arrièrefiefz dont ilz se pourront rachapter, en mettant aultre ou payant antant, comme selon la condition desdictz fiefz ou 1'ancienne manière ou coustume de chacuue province convient, exceptéz ceulx qui sont en actuel service de Sa Maté. de Jguerre ou de la Républicque.
1) Hiervóór, p. 22.
2) Lees: „Malines"(?), of in de eerste regel voor: „Malines" „Namur" (?).
3) Vul in: de Malines. — Een op liet eerste gezicht zeer onduidelijke resolutie van C Nov. heeft op ditzelfde onderwerp betrekking. Zij luidt: „Mess™, ont député le Sr. Serclaes et pensionaire de Malines, pour s'infonner sur le contcnu de ceste (een request van de zeelieden?) et en oyant les remonstans, pour après en faire raport a mess1", les Estatz" (R. i. d.).
4) Het eerste gedeelte hiervan wordt medegedeeld als n°. 228*.
5) De kop van n°. 228» dient hier weer bij gedacht.



97
Midd. van aanv. en verw. 1576.
Item que soit aussy commandé par édict publicq de battre es lieux, oü 1 ennemi est proche et voisin, tous les grains avec toute célérité et sans aulcune mtermission et les retirer aux fortz et villes circumvoisines, non estans es mains des ennemis, a paine d'en estre reprins, corrigéz et mulcté a Parbitraige de justice.
Que soit pareillement enjoinct et commandé a tous gouverneurs provinciaulx de prendre ou faire prendre le serment de tous S™., gentilzhommes, gouverneurs particuliers, capitaines, consaulx, baillys, officiers, magistratz, juges et aultres gens de qualité, d'estre fidelz de servir a la patrie de corps et bien en cette présente nécessité, sans adhérer ny avoir aulcune correspondence avec les Espaignolz amutinéz, associéz, et aultres ennemis du pays, faysans advertence de ceulx qu'ilz trouveront refusans ou dilayans, pour y estre pourveu, comme Ion trouvera appartenir; requérans lesdictz Estatz mesdictz Seigneurs du Con seil d'Estat vouloir décerner sur le tout lettres de mandement, en tel cas pertin en s.
186. R. 8 november. — Que l'on prendra et acceptera en service actuel de Sa Mtó. et des Estatz IIm ryters de Manderslo *) et IIm en waergelt et que l'on feroit traicter sur ce par celluy que le Prince d'Orainge a recommandé, seavoir Stensel Nameslo, et que l'on feroit lesdictz IIm ryters incontinent marcher pour Luxembourch, bien entendu que, sy l'on pourroit délaisser les llm ryters en waertgelt, ce seroit fort a conseiller.
Que l'on licentiera le S'. Simon Belvin et que l'on acceptera le Sr. de Grevenborch *) pour V° chevaulx, moyennant qu'ilz soient prestz et au PaysBas endedans XHII jours.
Que Beken délivrera ceulx de Malines Vc £ arth. pour par ce moyen faire faire du salpeter pouldre, affin de s'en ayder, et lettre leur sera escript de les assister de gens de guerre en nécessité.
Que Conrard de Here sera commis a recepvoir des deniers, consignéz es mains de justice du pays de Namur, la somme de VI° £ arth., pour employer en achapt de pouldre et arcquebouses, a délivrer a monsr. de Heze.
187. R. 9 november. — Les Sra. ont selon le raport, faict par le pensionaire de Bruxelles, ordonné a Conrad de Herre 8) délivrer a ceulx de Malines la quantité de XII0 livres de pouldre.
Que l'on envoyé mons'. Glimes pour gouverneur de Malines et colonel de toutes telles compaignies qu'il pourra lever, mesmes aussy la compaignie de Martin Martiny 4).
<Que la capitulation se fera aussy avecq le Sr. colonel5) de la part des Estatz; qu'il sera prest XIIII jours après la semonce; qu'il donnera renversales et que le daelder faict a entendre de XXX patarts arth.
P. p. — Que mons. de Willerval acceptera en service et traictera avecq le
1) Cf. hiervóór, p. 91.
2) Bedoeld is Grevenbroeck.
3) Waarschijnlijk heeft hierop ook betrekking het besluit van 15 Dec: Van der Beken zal Koenraad de Herre 1000 p. art. betalen, „en tant moings du pouldre, par luy achapté".
4) Aanschrijving hiertoe aan den Baad van State: A. G., Aud. 638, fol. 43. — Voor zijn eigen compagnie kreeg Glymes volgens een besluit van denzelfden dag 1600 p. art. (B. i. d.).
5) Kolonel Diersen zal hier bedoeld wezen (zie hiervóór, p. 93).
7



Midd. van aanv. en verw. 1576.
98
rytmaistre Escoissois pour deux cent chevaulx, sy avant que lesdictz chevaulx seront prestz a passer monstre; aultrement point
Op een request van schepenen en raad van Ieperen werd 10 November besloten de in het request verzochte zending van commissarissen tot monstering in de steden en het platteland van het Westerkwartier op te dragen aan den Raad van State (R. i. d.).
11 November werd Van der Beken gelast aan de zeelieden onmiddellijk 1000 p. te betalen, opdat zij hun logies en vertering ten deele zouden kunnen betalen (R. i. d.).
Dienzelfden dag werd besloten, dat men de compagnie van Glymes moest casseeren, omdat zij volgens het rapport van Serclaes niet uitgerust zon zgn als behoorde. Maar 13 November: indien de Raad van Oorlog de compagnie van Glymes voldoende uitgerust vindt, zal men haar aannemen (R. i. d.) s).
188. R. 13 november. — Que l'on traictera avecq les reyters de Manderslo et aultres en France, comme Sa Mté. soloit traicter avecq les reyters, et que les Estatz asseureront de la debte, contractée par le Prince d'Orainge, après le descompte faict par termes graeieux, et en cas qu'ilz ne se vouldroient contenter avecq le pied du Roi Catholicque, l'on traictera selon le pied du Roy de France.
Que mons1. de La Motte8) sera marischal du camp par provision au lieu de monsr. de Goingnyes, détenu au ehasteau d'Anvers.
Et que l'on feroit marcher le camp de Gand aultrepart, oü qu'il sera ordonné par mess™, du Conseil de Guerre, et que tous du Conseil de Guerre fussent mandéz pour tenir tou3 les jours conseil.
Que l'on envoyera le capitaine Cours 4) arequebousiers a cheval et que Beken luy payera Vc £ arth. a bon compte et la reste on luy envoyera audict Vilvoerde 8).
Van der Beken werd 14 November gelast aan Willerval een som van 400 p. te geven voor den spionnendienst (R. Ir d.) ).
189. R. 14 novembee p. p. — Que Beken délivrera a Sr. Stensel van Manderslo [1. Namslo] la somme de IIC £ arth., pour en faire son voyaige en France et traicter aveeq les reyters allemans pour service des Estatz, avecq lequel sera envoyé le Sr. d'Iselstein d'Utrecht pour 1'asssister a prover et ratifier et tesmoingner ce que ce traictera.
1) 12 en 13 Nov. werd de Schot kapitein Willem Mancyff (of Marcryff) voor een aanbod van troepen bedankt (R. i. d.). Aan hem en aan kapitein Ogilly wordt 16 Nov. 40 p. betaald. Ogilly zal wel dezeltde zijn als kapitein Patricq Ogliby, van wien 14 Nov. een reqnest vermeld wordt (R. i. d.).
2) Waarschijnlijk zal dezelfde compagnie 19 Nov. bedoeld zijn in de resolutie, waarin de Staten Serclaes gelasten te leveren „rolle de monstre a monsr. Glimes, S1. de Cours, par le raport faict et oy de monseigneur le Duc d'Arschot en du S*. de Willerval"; en op dienzelfden dag: op het request van Glymes besloten, dat hij zijne lieden te Mechelen voor monstering gereed moet houden (R. i. d.).
3) Valentin de Pardieu, heer van La Motte.
4) Hierna zijn vier woorden doorgehaald, waarvan nog leesbaar zijn: „a Vilvoirde". Zij verklaren het: „audict Vilvoirde" aan het einde van dit besluit.
5) Nog 24 Nov.: aan Zaventhem zal Beken 200 p. art. betalen „pour son voyage qu'il doibt faire avec le S». de Cours et ses cent chevaulx a Diest et la environ" (R. i. d.).
6) 16 Nov. werd er nog 400 p. aan toegevoegd (R. i. d.).



99
Midd. van aanv. en- verw. 1576,
Que Beken payera a Jacques Bertrand, serviteur de monsr. De Schoonberch, rnarischal du camp de ryters du Roy de France, la somme de cent livres, pour les causes, escriptes au billet, sur lequel ladicte ordonnance est escripte.
Brief en ordonnantie, hier genoemd, ontbreken. Uit den brief, dien de Staten 18 November aan Schomberg zelf schreven *), volgt, dat deze „conseiller privé dn Boy de France et maréchal de camp des reitres de Sa Majesté', aangeboden had de ruiters, die onder bevel van hem zelf en de kolonels Mandersloo eh Otto Plotto (of Platen?) in Frankrijk gediend hadden, in dienst der Staten te doen overgaan. De Staten antwoorden, dat zij besloten hebben tot onderhandeling met hem, ten einde de ruiters spoedig in hun dienst te doen overgaan; zij kondigen de zending aan van „un gentilhomme et un commissaire" (bhjkbaar Essestein en Namslo), om de onderhandeling te voeren.
190. R. 15 november. — Que l'on furnira au colonel Sr. Jehan Diersen les VIm daelders de XXX patarts pieche qu'il doibt avoir comptant sur sa retenue de mille ryters a wartgelt endedans XIIII jours, et qu'il laisse icy tant et sy longuement quelqu'ung pour recepvoir et que Beken luy baillera encoires cinq cent £ en tantmoings desdictz VIm daelders 2).
Beken respondra vers les marchantz quy délivreront au colonel Jehan Diersen pour mille daelders, a rembourser lesdictz marchantz endedans XV jours, et parmy raportant ceste et quitance desdictz mille daelders, sera telle somme alloué en diminution des VIm daelders en compte.
191. R. 16 november. — Que deux mille pioniers soyent levéz et que chacune des provinces envoyé son nombre ordinaire et que chacune province entretienne et que l'on s'informe.
P. p. Que en premier lieu et avant tout Beken gardera argent jusques a IIm £ arth., pour payer ceulx mattelotz que ne sont propres et qualifiéz au service, et quant aux aultres quy seroient idoines au service par mer, l'on demandera 1'advis du Conseil de Guerre, et cependant procurera Van der Beken 1'argent pour eulx.
Le Sr. Van der Cameren, eschevin d'Ypre, et le maistre des Comptes m18. Jehan Gillis sont commis pour traicter et faire la convention avec le Sr. Grevenbroeck pour le service de VI° chevaulx.
Denzelfden dag: Van der Beken zal 1034 p. 17 s. art. betalen aan Jan de Neve, koopman van Brussel, voor leverantie van kruit en lonten aan de regimenten van Heze en Bersele op afrekening van de soldij. — Na den middag lezen we nog: „Quant a la mémoire. concernant Simon Belvin est dict que la mémoire cesse pour ce que icelluy Belvin ne s'est monstre prest comme convenoit" (B. i. d. en p. p.). Maar den volgenden dag: Serclaes zal de 600 paarden van Belwin, „de la part de monsr. le comte de Van den Berghe", morgen te Carpen monsteren; betreffende de betaling wordt besloten alleen dan 3250 p. art. te geven vóór de monstering te Carpen, indien hjj hiervoor cautie stelle (B. i. d.) 8).
1) Actes, n°. 149; R. A., Aanw. 1860, n°. 178, fol. 275.
2) 14 Nov. was aan Diersen nog 700 p. art. toegelegd voor zijne verteringen te Brussel (R. i. d.).
3) 19 Nov. wordt dit bevestigd: het geld op cautie zal te Keulen betaald worden; de monstering moet binnen 10 dagen geschieden (B. i. d.).



Midd. Tan aanv. en verw. 1576
100
192. R. 18 november. — Aussy [ont les Sra. ordonné] sur la lettre de monsr. de Lalaing, datée du XVII6 de ce moys, pour la provision des gens de guerre que l'on envoyeroit a Namur, et oü que les forces se debvront estre employéz.
In den brief van Lalaing, bovengenoemd en geschreven nit Gent, wordt gevraagd om de Staten van Vlaanderen aan te manen de door hen aan de legermacht te Gent toegezegde som gelds te betalen. Eerst daarna zal Lalaing de troepen kunnen bewegen naar Brussel te gaan ' * ,
193. R. 19 november. — Que doresenavant tous capitaines et soldatz, tant vieulx que nouveaulx, seront traictéz ainsy et en toute mauière que les aultres sont esté traictéz dessoubz les régimens de mess™, de Heze, Egmont et Beerssele.
194. R. 20 november. — Quand au billet du Sr. de Grevenbroeck, les S™. sont d'advis d'accepter en service les mille hommes a cheval du Comte de Holloch 2) et, d'aultant que lediet Sr. de Grevenbroeck n'a accepté le service de six cent chevaulx, a luy présenté, tiennent lesdictz Estatz icelle présentation pour non faicte.
195. R. 21 november. — Les SrB. ont advisé et résolu de requérir monsr. de Champaignie d'estre colonel des soldatz de Verduno [1. Verdugo] et Mario Corduino lesquelz on déportera, et qu'il soit aussy du Conseil de Guerre.
Que le recepveur des exploitz et commissaire pour les pouldres pare de salpetere tout ce quy en dépend, selon 1'instruction qu'il a de Sa Mté. ou de par ceulx des Finances, et que des premiers deniers que les Estatz par Beken tiendront, il en recepvra Vm £.
Ledict Sr. Van den Berghe 8) traictera aveeq madame la Ducesse de Baillon [1. Bouillon?], aiaut XVIII ou XX milliers de salpetre, et seroit contente de prendre rente sur les Estatz Généraulx et chacun Estat en particulier a part.
Dienzelfden dag werd besloten ten opzichte van „la rolle des capitaines franchoys": deze zich te wenden tot Heze en Bersele, om in dienst te worden genomen, voor zoover deze hen noodig hebben; overigens moeten ze tevreden zijn met de eerste apostillé4). — Nog op dien dag: Bernesem zal zijne soldaten laten monsteren in de buurt van Hoguerdes by Thielmónt. — Aan Jean Nertens, die op bevel van S*. Geertrnid met zijne compagnie te Luxemburg geweest is, zal Beken voor zijne vacatiën 60 p. art. betalen (B. i. d.).
196. R. 23 november. — Les S™. ont dénommé le Sr. de Frezin pour estre général des vivres, requérans voloir accepter la charge, moyennant qu'il donnera par escript aux Estatz tous ceulx qu'il vouldra substituer, pour entendre et résouldre, s'ilz seront agréables aux Estatz, et que l'on demandera du Conseil d'Estat 1'aggréation et commission, ad ce pertinente, avecq instruction, et ce par manière de provision.
24 November bevalen de heeren van Brabant Van der Beken, om aan Glymes 400 gulden te betalen als rest van de gage van zyne compagnie voor de verloopen, 16 October begonnen maand, mits hij monstere. Nog bevalen de Staten-Generaal dien dag aan
1) Actes, u°. 148; A. G., Aud. 658, fol. 49.
2) Cf. hiervóór, p. 24.
3) Dit is de in de vorige, niet geheel duidelijke resolutie bedoelde ontvanger.
4) Die niet in de resolutiën voorkomt.



101
Midd.
Van der Beken, om 144 p. art. en nog 22 p. 10 s. te betalen aan Albert le Ministre en Michiel Jacobs voor leverantie van kogels en kruit (R. i. d.).
197. R. 25 november. — Que l'on mande incontinent monsr. de La Motte, pour servir de marichal du camp.
Que l'on fera tauxer le repas d'un homme et d'ung cheval et que l'on attaichera tel taux a chacun logis et taverne.
Que les Estatz feront payer a ceulx de 1'artelerie, nécessaire pour le camp que l'on doibt dresser, selon 1'estat que le Sr. de Terion, général de ladicte artelerie, envoyera aux Estatz.
Que les Estatz authorisent Tiras, commissaire de mattelotz, de donner et signer les passeportz pour ceulx que l'on licentera.
Et sy traictera le pensionaire [de Malines?] avec ledict Tiras pour la despence, faict tant par les capitaines des mattelotz que par iceulx mattelotz, tant a la ville que faulxbourchs d'icelle, et quant aux aultres quy ont eu les despens au plat pays hors les faulxbourgs, on y aura le regard que convient, en faisant payement a iceulx.
198. R. 26 november. — Sur la mémoire, apporté par monsr. le Comte de Lalaing, est dict que Beken payera pour les espies II0 escuz, faisant quatre cent livres arth., seavoir a Sr. Jacques de Rosseel.
Que le capitain Blom *) sera receu au service des Estatz a telz gaiges et traictement, comme les IIIIC chevaulx du commandeur de Bernisart sont acceptéz,
et les VII enseignes de pied, comme le3 Estatz payent pour leurs 2) Et
que l'on demandera sa retenue, moyennant que le capitaine fasse ses promesses.
199. R. 27 november. — Que de quatre régimens d'Egmont, Heze, Beerssele et Glimes se feront troys régimens, et les soldatz, estans restans de régiment du Comte d'Egmont, se rendront dessoubz le régiment dudict S'. Glimes, tant que ledict Sr. Comte d'Egmone sera restitué a sa pristine liberté 3).
Que Beken furnira a bon compte a mons. le Comte de Lalaing la somme de XII0 £ arth. pour commencher a dresser le camp, et que l'on en advisera de résouldre sur 1'estat que luy concerne.
Op dezen zelfden dag werd de benoeming van Fresin tot „général de vivres" gehandhaafd 4). — De heeren van Brabant gelastten Van der Beken 1000 p., den 248'611 aan Bersele's soldaten toegestaan 5), te betalen. — Aan den commies Corxelles of aan Matthijs de Vos werd Van der Beken gelast 300 p. art. uit te betalen voor aankoop van hooi en andere provisie van levensmiddelen, noodig voor het kamp. — Naar aanleiding van een request van den pensionaris van Mechelen werd Van der Beken' gelast „sans
1) Requèsten van dezen Blom worden nog vermeld: li. 10 Oct., 16, 21 Nov., 5 Dec.
2) Hier is een woord door afslijting van het handschrift onleesbaar; de lezing: VII, in denzelfden zin is zeer onzeker.
3) Cf. 15 Dec.: Et quant ad ce qu'ilz n'ayent quatre régimens pour Brabant, ains reduictz a trois, les Estatz se remettent d'en disposer a messieurs du Conseil de Guerre (B. i. d.).
4) Hierop heeft ook betrekking een tweede, niet geheel duidelijke resolutie van dezen dag: „Les Srs. se sont arresté a 1'advis de ceulx du Conseil d'Estat quant au général de vivres, seavoir que V ou VI jours besoignera Corxelles, en attendant mons'. Navez ou sa responce". — Met Navez zal Jean de Navez, heer van Chinery enz., lid van den Raad van Luxemburg, waarschijnlijk bedoeld zijn.
5) Niets in de resolutiën hierover.



Midd. van aanv. en verw. 1576.
102
ultérieur dilay" de penningen voor de matrozen te betalen; de pensionaris zon a. s. Vrijdag of Zaterdag van zijne onderhandelingen met de matrozen rapport doen (B. i. <L).
28 November besloten de Staten per expres te schrijven aan Jean Capreau te Luik of daar In de buurt, om hem te hooren over het door hem aangeboden contract tot levering van kruit'). — Tevens werd aan Lalaing in zijne qualiteit een garde van 60 harquebusiers te paard toegestaan (R. i. d.) 2). Aan denzelfden werd 29 November voorloopig het door hem verzochte en door den Baad van State geadviseerde tractement toegekend. — Op denzelfden dag: Serclaes zal kapitein Morvault's' troep monsteren te Waveren en Van der Beken zal hem van het geld van Doornik en het Doorniksche de rest betalen (B. i. d.).
200. R. 30 november. — Que les IIII enseignes de Haynault dessoubz monsr. de Ville soient en la ville de Namur, tant pour la garde de la ville que pour la personne de don Jehan d'Austriche, suyvant 1'advis des commis audict Namur en date le XXVIII* de Novembre 1576, signé Adolff de Meetkercke.
1 December gelastten de Staten aan Van der Beken Jean de Neve te betalen 600 p. lonten en 2000 p. kruit, te leveren aan kolonel Van den Tempel, op aftrek van de gage s). — Ben memorie van den provoost-generaal werd teruggezonden aan den Baad van Oorlog, „pour faire ensuivre 1'ancien pied, observé du temps de 1'ayde novennale". — Een ordonnantie van 3000 daalders werd gepasseerd op kapitein Blom voor de lichting zijner soldaten 4); dit van de eerste "penningen, door Willem Zeeboth en Mose Cybil (van wier request hierbij sprake is) aan de Staten te leenen. — Op het request van Glymes werd besloten, dat Van der Beken harqnebusen en musketten voor hem zou betalen op aftrek van de soldij: 1500 p. binnen 14 dagen; de rest binnen 6 weken daarna (B. i. d.).
2 December: de compagnie van kapitein De Vaux te Mechelen zal twee maanden gage krijgen, te betalen door de Staten van Artois op aftrek van hunne quote; aldus werd beschikt op het request van den luitenant dier compagnie (R. i. d.) 6).
Lancelot Parialt zal het paardevolk van kapitein Morvault monsteren (B. 3 Dec).
201. R. 4 december. — Que lettres itératives seront escriptes a mons1. de La Motte, pour entreprendre la charge de marischal du camp, en déclarant ouvertement son intention, se esmervellant lesdictz Estatz de ce que jusques orez il n'a rescript.
L'homme, envoyé avecq lettres de crédence de monsr. de Lalaing, a dict qu'il faict marischal du camp et chieff de guet.
1) 10 Dec. deed de „conseiller" van Valenciennes rapport van een brief van Capreau, ingenieur te Lnik, die op last van de Staten door Carlier aan den Raad van Oorlog zou worden medegedeeld (R. i. d.).
2) Ook is dien dag sprake van de 40 paarden, genoemd in Aerschot's request, die ingedeeld zullen worden bij het regiment, waaronder de soldaten van Montdragon gebracht zijn. — Cf. hierbij nog 5 Dec: te betalen aan 12 hellebardiers en een chef van Lalaing 1 maand gage (R. i. d.); 21 Dec: aan de 50 harquebusiers van Lalaing te bepalen 1 maand gage k 15 p. per maand (R. i. d.).
3) Dit laatste op een request van Tempel later weggelaten (R. 2 Dec).
4) Waarschijnlijk op cautie. Althans van door hem te stellen cautie is, zonder dat het verband blijkt, sprake op 29 Nov. (R. i. d.).
5) 4 Dec. is sprake van de compagnieën van La Vieuville en Du Vaux, die resp. zullen krijgen 2000 en 900 p. arth. van de penningen, geconsigneerd onder den notaris Marcq Prevost (R. i. d.). Hier zal waarschijnlijk dezelfde compagnie Vaux bedoeld zijn.



103
Midd. van aanv. en verw. 1576
Que riens ne sera innové ny pour le desmantelement du ehasteau de Gand ny pour la réparation ny aultrement, tant que Don Jehan d'Austriche
Tot ontvanger van de levensmiddelen (blijkbaar in het kamp) werd dienzelfden dag mre. Prevaut benoemd, mits hij den Staten 2000 p. art. leende (B,. i. d.).
Een auditeur ') zal aan den „capitain de la justice" ') bij provisie worden toegevoegd, werd 5 December besloten. — Stensel Namslo deed dien dag den eed als monstercommissaris van de 2000 ruiters, waartoe hij 30 November s) aangewezen was (R. i. d.).
202. R. 7 december. — Que Stensel Manderslo [1. Namslo] et Oyenbrugge se trouveront vers les colonels allemans Manderslo et aultres en France *), déclarants que les Estatz ont entendu que lesdictz colonels auroient offert leur service au Sr. don Jehan, et qu'ilz advertiront en toute diligence lesdictz Estatz de la verité, pour en après par lesdictz Estatz les mander, s'ilz auront a absolutement contracter avecq lesdictz colonelz ou non, sans que aulcunement ilz en auront en aulcune sorte a faire contract ou obligation.
Que l'on fera par Beken payer a Stensel Namslo, pour ce qu'il a deboursé et pour se trouver en France, CLXX £ et au Sr. d'Oyenbrugge on
Hier is zonder twijfel sprake van dezelfde zending als reeds 14 November (n. 189), die blijkbaar was uitgesteld e). Ln plaats van Essestein was nu Oyenbrugge gekomen. Hunne instructie, reeds dateerend van 27 November, is belangrijk genoeg, om haar hier in hoofdzaak te laten volgen:
202a. 27 november *). — [Moeten naar Frankrijk gaan en aan Schomberg hunne credentie-brieven *) overhandigen. Hem voor zijn goede genegenheid bedankende, moeten zij verklaren, dat de Staten dit te gelegener tijd gaarne met een geschenk zullen beloonen]. Auquel lesdictz Srs. d'Oyenbrugghe et Stentsel de Nainslo déclareront en oultre, comment que lesdictz Estatz se sont résoluz de pour le présent besoing et nécessité retenir et prendre en leur service et soulde certains deux mille chevaulx et reysters allemans soubz la conduicte de deux divers chiefz bien expretz et exercitéz an faict de guerre pour les faire marcher par deca tout incontinent sur les conditions et moyens que lesdictz Sre. d'Oyenbrugghe et
1) Hiertoe werd 7 Dec. m». George Kueffel benoemd (R. i. d.). — Hierbij nog 12 Dec.: op een request van m». Dionis de Hardnin werd deze toegelaten tot „auditeur-général du camp" op nader vast te stellen gage (R. i. d.).
2) Dezen was 26 Nov. 2 maand gage gegeven (R. i. d.). Hij heette Jean de Fleuruchamp (of Florenchamp); een request van hem wordt vermeld op 25 Nov. (R. i. d.).
3) In de resolutiën hierover op 30 Nov. niets.
4) Van deze zending is waarschijnlijk ook sprake in het zeer lakonieke bericht op 27 Nov. : „Erard d'Oyenbrugge est commis pour aller avecq Stensel en Allemaigne" p. France?]. (R.i. d.)
5) Waarschgnlijk in verband met de onderhandelingen met don Jan. — Nog valt hierbij te vermelden een aanschrijving van de Staten aan den Raad van State, dd. 28 Nov., om commissie te depescheeren voor Stensel van Mandersloo, die als commandant van de „chevaulx allemans" in dienst genomen was voor 3 maanden a 200»écus per maand, met 8 paarden en 1 kar a f 24, een schrijver a f 24, een tolk a ƒ 24 en 4 hellebardiers a f 32 per maand; zijn tractement begon 28 Nov. en dat der anderen op den dag der monstering (A. G., Aud. 658, fol.
53; orig.).
6) A. G., Aud. 651, fol. 9. Het stuk was eerst voor Stensel alleen opgesteld; Oyenbrugge's naam is later, waar dit noodig was, bijgevoegd.
7) Blijkbaar mut. mut. die bedoeld hiervóór, p. 99.



Midd. van aanv. en verw. 1576.
104
Stentsel de Namslo ensuyvant leur commission s'accorderont avecq eulx moyennant 1'advis, adresse et conseil dudict Sr. de Schoenberg.
Et après avoir sur ce entendu la volunté et intention dudict De Schoenberg, iceulx D'Oyenbrugghe et Stentsel luy déclareront confidamment que, encoires que ledict De Schoenberg et les susdicts aultres deux coulonnelz asscavoir Ernest de Mandeslo et Otho de Platen — si comme ceulx qu'ont esté fort recommandéz de par monseigneur le Prince d'Oranges quant ledict De Schoenberg ausdictz Estatz Généraulx, lesquels partant sont intentionéz les employer devant tous aultres — vouldroient par adventure bien mal séparer leur nombre de reystres avecq desquelz ilz ont ung temps enca servy en France ains plustost les retenir et en servir ensemblement, si estoit toutesfois a présumer que le nombre desdictz reystres a eause de leur long service s'est diminué et que d'aultre part les affaires des Estatz Généraulx de par decane requéroient présentement plus grand nombre que lesdictz deux mille reystres, d'aultant mesmes que lesdictz Estatz avoient désia aussy aultre part apperceuz de reytres avecq desquelz l'on se pourroit passer jusques a ce que l'on verra ce que les adversaires vouldroient attenter.
Que partant lesdictz trois colonnelz se veuillent par ensemble adviser et accorder, affin que les deux d'eulx amènent au service desdictz Estatz lesdictz deux mille chevaulx, en choisissaht les plus ydoines et mieulx esquippéz, les asseurant de service pour le terme de trois mois, a condition que, après 1'accord faict avecq ceulx et a la préalable semonce desdictz Estatz et furnissement d'ung demy mois de soulde pour cheval a bon compte de 1'anritgelt ou tenue selon qu'est 1'accoustume par deca, lequel anritgelt se délivrera es mains de sesdictz coulonnelz en la ville de Namur, lesdictz reystres marchent tout incontinent vers la place de monstre que alors par les Estatz leur sera désignée, euviron le quartier de la ville de Maestricht ou par de la [1. dela la?] rivière del a Meuse et aultres places y convenables, pour illecq passer ladicte monstre et attendre ultérieure ordonnance et mandement de par lesdictz Estatz
Et pour aultant que touche la retenue ou traictement des coulonnelz et leurs reystres, lesdictz Srs. d'Oyenbrugghe et Stensel de Namslo leur diront d'estre 1'intention et vouloir des Estatz que ung chascun coulonnel n'aye desoubz sa charge que mil chevaulx soubz la conduicte de trois divers bons et léaulx ritmestres et que soit libre a chascun coulonnel de conduyre et prendre a soy la troixiesme cornette et ce sur le mesme traictement, retenu et soulde que S. M*0. est accoustumée donner pardeca aux coulonnelz de leur qualité et a leurs reystres, dont lesdictz coulonnelz tant pour le traictement de leurs personnes et haultz offices que a 1'endroict de leurs ritmestres et reystres se debvent par raison contenter, sans prétendre aultre chose aux Estatz pour éviter la conséquence de tant mesmes que princes, déservans 1'estat de coulonnel, se sont tousiours contentéz du mesme. Partant regardera ledict Stentsel d'en ce pas excéder, ains s'arrester fermement, s'il luy est aulcunement possible.
Mais si avant que oultre tout bon espoir cette présentation ne fust acceptable et que ce néantmoins les S™. colonnelz puissent de faict appercevoir et entendre que les Estatz ne cerchent ny demandent de leur costel que la raison, si sont lesdictz Estatz contents de souldoyer et entretenir lesdictz coulonnelz et leurs reystres en la mesme manière et forme, comme celluy de Mandeslo a esté traicté et entretenu du temps passé de par mondict Sr. le Prince; a cause de



105
Midd. van aanv. en verw. 1576.
quoy et scachant lesdictz D'Oyenbrugghe et Stensel de Namslo, quel traictement et entretenement a eu par cy-devant ledict de Mandeslo dudict Sr. Prince, icenlx d'Oyenbrugghe et Stentsel au nom desdictz Estatz traiteront conformément avecq lesdictz deux coulonnelz et faire tant que pour la plus grande asseurance desdictz Estatz ilz donnent respectivement lenrs lettres de promesse, selon et en la mesme forme que ledict De Mandeslo s'est aultresfois conditionnellement obligié en devers ledict Sr. Prince. Et si en cecy lesdictz coulonnelz trouveroient aulcune difficulté, les Estatz sont contens que icelle soit remise a la liquidatiou et cognoissance dudict Sr. Prince, espérans les Estatz que les coulonelz de leurs costelz s'en contenteront.
Car encoires que lesdictz coulonnelz se vouldroient arrester et persister d'avoir la retenue et traictement tel qu'ilz ont eu par le dernier en France, lesdictz Sr. d'Oyenbrugghe et Stentsel leur doibvent alléguer que icelle retenue estoit entièrement largeuse et hors du stil et manière des pays de pardeca dont ny les Estatz ny aultres pardeca n'avoient nulle cognoissance, par oü 1'effect de cette négociation et la briefve venue des reystres se pourroit facillement retarder au grand préjudice et dommaige des pays de pardeca, a raison de quoy lesdictz Sr. d'Oyenbrugghe et Stentsel de Namslo se doibvent fermement arrester a la retenue précédente dudict Sr. Prince et aux conditions y contenues, ensemble a la décision et indicature dudict Prince des difficultés y mouvantes, faisant tout son effort, affin que les coulonnelz s'en contentent aussy en leur endroict sans cercher quelque nouvellité de tant que eest affaire concerne les Estatz du pays en général, oü il n'y aura faulte de bon payement.
Et affin que lesdictz coulonnelz n'ayent occasion a difficulter ou refuser 1'ung ou 1'aultre moyen et voye susdicte, lesdictz Sr. d'Oyenbrugghe et Stentsel, après estre d'accord avecq eulx, pourront a chascun d'eulx faire promesse au nom des Estatz d'ung présent de une chaine d'or de cincq cent escuz et puisque tant seullement les deux coulonnelz sont retenuz au service, lesdictz Sr. d'Oyenbrugghe et Stentsel promectront au troixiesme coulonnel que onltre ladicte chaine d'or il sera pourveu et commis a 1'office de mareschal du camp de ladicte cavalerie allemande, auquel office il sera employé, quand les Estatz amèneront leurs gens de guerre en Champagne [1. campagne] et que alors l'on s'accordera avecq luy quant a son estat et entretenement de mareschal du camp.
Et advenant que lesdictz trois coulonnelz vouldroient par adventure faire mention de leur vieil restat, deu de par ledict Sr. Prince, ou aultrement pour en avoir quelque assurance, quoy doibvent lesdictz S™. d'Oyenbrugghe et Stentsel eonvenablement contreminer et par bonnes raisons en excuser de telles indemes (!) prétentions. Mais en cas qu'ilz n'en pourront riens obtenir ou que les coulonnelz ne se vouldroient pas contenter de la première présentation a 1'endroict de la retenue ordinaire de Sa Mté. ny aussy de celle du Sr. Prince et de la chaine d'or, k eulx respectivement présentée, ains qu'ilz persistoient d'avoir la retenue de France et asseurance de leur deu, alors, toutesfois après avoir faicte toute extréme instance au contraire, en quoy ilz ne fauldront de faire tout bon office et debvoir possible, lesdicts S™. d'Oyenbrugghe et de Namslo au nom des Estatz leur déclareront d'estre contens d'entretenir et soldoyer lesdictz coulonnelz, leurs ritmestres et reystres pour le terme desdictz trois mois conformément ladicte retenue de France, dont leur plaira envoyer en toute diligence aux Estatz copie auctenticque pour les faire despescher comme eonviendra.



106
Et quant a leur vieil restat que les coulonnelz dressent quelque compte et déclaration a qui et oü ilz ont a demander ledict restat et, après estre le tout veu et visité de par les Estatz et lesdictz coulonnelz venuz et comparruz avec leurs reysters par deca au service desdictz Estatz, iceulz après préalable descomptement et attermination s'accorderont si bien avecq lesdictz coulonnelz qu'ilz en auront.bon contentement.
Et quand lesdictz Sr. d'Oyenbrugghe et Stentsel auront accordé et convenu avecq lesdictz coulonnelz sur 1'ung ou 1'aultre poinct et conditions susdictes, ilz coucberont le tout et particulièrement par escript, lequel sera en après soubsigné et vérifié par les mains propres desdictz coulonnelz pour éviter toutes disputes et prétentions que cy-après ilz pourroient mouvoir; en quoy que dessus lesdictz S™. d'Oyenbrugghe et Stentsel de Namslo useront toute diligence, industrie et dexterité selon que les Estatz se fient en 'leur prudenee et léaulté.
203. R. 9 december. — Que les Escoissois, estans sur le Sas de Gand, seront envoyéz vers le pays d'Oultremeuse par ung commissaire, a ordonner par ceulx du Conseil de Guerre
Sur la requeste du Sr. de La Motte, messeigneurs du Conseil d'Estat luy pourverront de commission et instruction et a tout ee que touche a leurs S^., mais quant au traictement de sa personne, montant a III0 £ arth. par moys, et pour ses six helleberdiers a X £ par moys pour chacun, montans a LX £ arth., les Estatz ordonnent au recepveur Van der Beken le payer lesdictz gaiges d'ung moys, montans a III0 LX £ arth. Et quant a ee qu'il a desservy en Flandres, lesdictz Estatz le feront récompenser de telle sorte qu'il en aura raison de se contenter 2).
Que le pensionaire de Malines Hames sera incontinent mandé en diligence, pour oyr raport de ce qu'il a besoingné avecq les mattelotz, et que aussy seront escriptes lettres a mons1. de Lalaing, pour avoir son advis du concept, mis par escript par aulcuns mattelotz, et que a ce fin se transportera a Malines le commissaire Tiras.
Que Beken respondera pour les despens des mattelotz pour deux ou troys moys.
Dienzelfden dag werd een brief van Lalaing over gebrek aan levensmiddelen en pionniers aan den Raad van State medegedeeld (R. i. d.).
204. R. 10 december. — Les S™. ont ordonné que les S™. quy ont esté hier commis vers Son Ex06., affin de voloir eontinuer sa charge de général de 1'armée, soient derechief envoyéz affin que dessus.
205. R. 12 december p. p. — II est conclud de tenir forme de camp en aucuns lieux pour tenir 1'ennemy plus serré suyvant 1'advis du Conseil de Guerre,
4) Frankenborch uit het land van Overmaze werd 10 Dec. gecommitteerd, om hen hierheen te geleiden (R. i. d.).
2) 10 Dec.: aan den maréchal du camp en zgn hellebardiers volgens den staat van den Raad van State 455 p. per maand toegekend. 13 Dec: aan La Motte 4 gentilhommes a 2 p. toegestaan (R. i. d.). — Er valt in dit verband nog op te wijzen, dat 7 Dec. de tractementen van den kapitein-generaal van het kamp, zijn luitenant enz. waren vastgesteld volgens Actes, n°. 489. Hiervan niets in de resolutiën.



107
Midd. van aanv. en verw. 1576.
auquel ont assisté aucnns des députéz des Estatz, comme les S™. de Heze et Zaventhem, le Sr. Tbiery van Westrom, gentilhomme de Geldre, le Sr. de Zwevesele, le Sr. de Aloisnes »). le Sr. de Frezin, le pensionaire de Valenchiennes, le Sr. de Bruecq, le prévost de Tournay et le pensionaire de Malines, trouvant aussy lesdictz Estatz hon ce que a 1'assemhlée avant midy estoit advisé.
Wat met de laatste woorden bedoeld wordt, is niet te zeggen, omdat van eenig advies (blijkbaar van den Eaad van Oorlog ?) van vóór den middag «) niets vermeld wordt "). Het andere advies van den Eaad van Oorlog4), in den aanhef genoemd, laten wij ter verduidelijking volgen:
205» (december). — Les pays et villes, oü il fault mectre gens a leur sceurté: flandres : Bourct5), Ripplemonde, Temmezicq, Heulst, Gand, Allost, Termonde,
1'Ecluze, Duncquerke, Gravelinghes = xvj compaignies. brabant: Malines, Bruxelles, Louvain, Diest, Arschot, Herentals, Duffle,
Waelhem, Tiellemont, Hogestrate, Turnhout = xxx enseignes. arthois : S'. Omer, Renty, Hedin, Aire, Bethune, Arras, Bapaume = v enseignes. haynault: Oambray, Bouchain, Quennoy, Valenchienne, Landerchy, Avennes,
Mariembourch, Philippeville = xj enseignes.
Namur, Charlemont = iij enseignes. giieldres : Grave, Tilz, Nieumeghem, Arnem =s v enseignes.
Utrecht et appendenees = xiij enseignes.
Bollande et ses dépendenses = xvij enseignes.
Frize et ses dépendenccs = xiiij enseignes. Montre cvhj enseignes.
Et le total des enseignes montent ciiijxxxvrj, partant restent portatives: iiijxxix.
La question est a ceste heure: seavoir, si l'on les mectrat toutes en villes ou si on se servira seullement des iiij^ix enseignes et avecq la cavaillerie en former ung camp; portent lesdictes enseignes desquelles on peult disposer, au nombre des testes combatantes a 1'advenant de cent pour enseigne, viijm ix° hommes de pied et deux mille cent et L chevaulx, les mectrat6) tous en campaigne.
Le tout bien considéré et débattu, attendant la provision d'argent, dépendant des Estatz, samble que il conviendrat et dés demain répartir nostre gendarmerie et piétons aux places et lieux les plus prochains des villes et fortz que les rebelles tiennent, tant pour les tenir serréz que pour nous donner temps de furnir aux. nécessitéz. Et pour les contenir aux lieux, oü seront en garnison, faire eonviendra de la mesme heure diviser de la voie les quotes et les lever
1) Zie hiervóór, blz. 3, noot 1.
2) Er is op dezen dag in het geheel geen scheiding in het register in vóór en na den middag.
3) Ook niet door duidelijkheid munt uit een besluit van dezen zelfden dag, dat hier volgt: „Veu 1'advis du recepveur Van der Beken, le suppliant (welke?) fera apparoir d'avoir payé de son propre a ses soldatz leur solde, tant en or que en argent, selon 1'ancienne et précédente évaluation, pour lors y estre prins tel regard que de raison".
i) A. V. Ypres, port. 23A.
5) Waarschijnlijk hetzelfde als Burcht, een fort. — Het iets verder genoemde Temmezicq zal zijn: Temsche (= Tamise).
6) Lees: mectant(?)



Midd. van aanv. en verw. 1576. JQ^
sur le plat pays générallement quy, se voyant soulaigé des mangeries des nostres, — desquelz ilz se voyent expoliéz — pairat lors voluntaireinent et plus aysément mil escuz que ceDt et notamment que ce sera seulement pour ung mois et tant que les moiens généraulx se lèveront, aüssy quant on les asseurera que ce sera en diminution de leurs centiesmes et exempt de n'estre plus mangiéz des gendarmeries.
206. R. 13 december. — Sur la requeste des coronel, lieutenant et capitaine du régiment des Estatz de Lille, Douay et Orchies: que les supplianss'addresseront au Conseil de Guerre, le requirant d'ordonner de faire bien, a certes que nulz soldatz ayent doresenavant a changer des capitaines sur paine de la hart, sans consentement de leurs propres capitaines.
Que l'on respondra a monsr. le Comte van den Berghe que les Estatz luy remercient de son offre et présentation de son service et que l'on en aura pour recominandé devant tous aultres, en cas que les Estatz en auroieut besoing oultre les IIII0 che vaulx, retenuz a sa contemplation de Simon Belvin, et que l'on tient pour excusé de ce que ledict Simon auroit pour sa Srie. besoingné; et quant a la restitution de ses biens, les Estatz tiendront la main ad ce que cela soit effectué suyvant la pacificatión, sy avant qu'il ne soit désia faict; et au regard de la recom man dation, faicte par mons1. le Prince, de sa personne pour le gouvernement de
Anthoine van den Berghe, leverancier van kruit voor 8000 p. art., zal door Van der Beken betaald worden uit de eerste opbrengst van den 100sten penning (B. 13 Dec.).
207. R. 15 december. — Que ceulx de Haynault furniront a mons1. le Comte de Lalaing Vm mille £ arth. et ceulx de Flandres VIIIm £, le tout par moyen du trésorier Van der Beken.
Que Beken respondra aux tenans hostelleries a Bruxelles pour les despens des capitaines des maroniers et mattelotz a raison de X patharts par jour pour chacun et VI patharts pour chacun des aultres, tant hommes que vefves, et ce pour 1'espace de VIII ou X jours, et cependant on advisera de les contenter de XI ou XIIm £ arth.
Dienzelfden dag kreeg Francois de Boulogne, ridder, vendrig van de kolonelscompagnie van Egmond, 600 p. om zijne compagnie te hervormen (E. i. d.).
De auditeur-generaal van het kamp legde 16 December den eed af; voor zijne gage sedert 1 November werd hij verwezen op de Staten van Vlaanderen, terwijl Beken hem 50 p. art. zou voorschieten '). — Den Schotten werd het dienzelfden dag ter keuze gesteld, om gemonsterd te worden op de plaats, waar ze waren; hun kolonel zou in het land van Overmaze 2) 2000 écus ontvangen en Van der Beken 300 écns in voorschot. — Bernesem zou eveneens kunnen monsteren, waar hij wilde, mits op zijn risico zijne gage uit het land van Overmaze naar de monsterplaats gebracht werd. — Nog op dien dag: de Staten zullen aan Terion binnen twee maanden 30.000 p. art. geven voor de voorraad kruit of salpeter, die hij in Zeeland zal maken, mits deze geleverd worde
1) Nog 17 Dec: Van der Beken gelast den auditeur Kueffel gage van een maand a 3 p. arth. te betalen (B. i. d. p. p.).
2) Waarheen ze geleid zouden worden door Jean Laurens, die de Engelsche enSchótsche taal verstond, in plaats van door Melchior Schwarzenburg (B. 16 Dec). 20 Dec. werd als geleider Thomas Wales aangewezen (B, i. d.).



109
Midd. van aanv. en verw. 1576.
in handen van den generaal; „et qne icelluy général n'en pourra distribuer sans précédente ordonnance des Estatz". — De Baad van State werd gelast de commissie voor Fresin als superintendent van de levensmiddelen te depescheeren (R. i. d.).
17 December over de betaling van de matrozen: Van der Beken moet hun 12.000 p. betalen en mag niets uitgeven, vóór ze betaald zijn. Iemand van de Staten van Artois zal 300 p. art voor de matrozen geven „et sy payera le trésorier Van der Beken II0 £ arth.". — De Staten machtigden Van den Berghe, „commis des poudres de Sa Mté.", Om met den graaf van Nienwenaar te contracteeren betreffende de salpeter (R. i. d.).
208. R. 18 december. — Ordonné que, comme le Sr. de Willerval s'est par charge des Srs. des Estatz Généraulx du Pays-Bas, assembléz a Bruxelles, accordé avecq le Sr. colonel du régiment des Eseoussois de luy faire furnir la somme de IIII mille £ arth. dont il en recepvra de leur trésorier général, Thiery van der Beken, les deux mille livres présentement a eondition que lesdictz IIm £ arth. seront déduictz et défalcquéz sur les gaiges d'ung moys que les Estatz d'Oultremeuse feront par ledict trésorier payer audict régiment au jour de monstre, lequel moys aura commenché avoir cours doiz le XVe de ce moys de décembre, sy est que lesdictz S™. des Estatz advoyent et approuvent ledict accord, ordonnant en conformité de ce audict leur trésorier général déliverer audiet Sr. colonel ladicte somme de deux mille livres, par icelluy trésorier a rabattre audict premier payement, saulff et bien entendu que ledict Sr. colonel donnera promesse dessoubz son seing manuel de descharger lesdictz Estatz et indemner de tout ce que luy et ses soldatz prétendroient leur estre deu doiz le jour qu'ilz se auroient trouvé sur le Sas prez de Gand jusques audict XVe 2).
209. R. 20 december. — Est résolu que monsr. de Croisseles, coronel de cincq compaignies de chevaulx, voise vers Flandres auprès de ses compaignies pour donner ordre a leur conduire et qu'il face passé monstre de la sienne, sans qu'il voise vers Namur, pour estre le nombre des députéz de Flandres grand assez.
Les S™. ordonnent au Sr. de Terion d'entretenir six gentilhommes d'artelerie et six conducteurs a cheval, attendant qu'on dresse 1'estat de d'artelerie, et de faire faire VI mille instrumens de provers, seavoir IIm prelez, IIIm hach, [1. haches?], V° tinnes, cinquante courbes et V° piroys 8); que Beken les payera.
Aan Havré zal Van der Beken zijn maandtractement van 1000 p. betalen, werd denzelfden dag geordonneerd 4). — Conrad de Herre zal 1600 p. kruit en 1000 p. lonten leveren aan de Schotten. — Van der Beken zal de wapens betalen, geleverd aan Bersele, uit de rest van de penningen van Doornik en die voor de compagnie van Egmond. Evenzoo 19 p., 6 s., aan Jean de Neve voor kruit aan Egmond's compagnieën (B. i. d.).
1) Deze 2000 p. werd door Van der Beken bij leening opgenomen, evenals 1000 p., bestemd voor den „capitaine de justice". Hij werd 17 Dec. gemachtigd deze bedragen in te houden van de eerst van wege de Staten te ontvangen penningen (B. i. d. p. p.).
2) De hoofdzaak van dit besluit ook reeds op 17 Dec. (in margine in het register bijgeschreven). — Het register is op de plaats, waar ons n°. 208 staat, afgesneden, maar de lezing is hierdoor toch nergens dubieus geworden.
3) De in dit besluit voorkomende technische woorden, die ook ten deele verknoeid schijnen, kan ik niet verklaren
4) Ook de ordonnantie van dit besluit komt op 20 Dec. in de resolutiën voor. Bovendien noë- »Que a mons'. de Havré se donnera aultre ordonnance de mille livres arth., pour avoir perdu celle qu'il avoit, le tout suyvant la mémoire, soubsigné de Van der Beken". — En: te betalen de 20 Bourgondische lichte paarden van Havré a 20 p. per maand (R. i. d.).



Midd. van aanv. en verw. 1576.
110
21 December werd de monstering van de 4 compagnieën van Berselegelast; Van der Beken zon hun zoodra mogelijk één maand gage betalen (B. i. d.). Verder te Namen:
210. R. 26 december. — Que ceulx de Lille, Douay et Orchies feront leur debvoir de faire furnir a monsr. de Lalaing pour le camp la somme de Lr^X arth.
Sur la requeste de ceulx de Malines est dict qu'elle sera communicquée a monsr. de Lalaing pour y remédier, comme convient, et faire marcher les gens de guerre ailieurs avecq la provision d'argent que luy sera faicte par ceulx de Lille, Douay et Orchies.
P. p. Les S™. ont résolu que les deniers, procédant de ceulx de Lille, Douay et Orchiez, ou d'aultres deniers que premièrement viendront, seront par Van der Beken jusques a la somme de L™ £ arth. distribuéz a 1'advis du Sr. Comte de Lalaing et aultres du Conseil de Guerre, la et ainsy qu'il appertiendra.
Le Sr. d'Evere a apporté certaine instruction, a luy donnée par le Sr. Comte de Lalaing, de Baillieul et quelques aultres, en date le XXIIP de décembre 1576, contenant, entre aultres, certaine déclaration et protestation dont copie est a la liache ').
Nog werd op dien dag besloten, dat Terion zou aanstellen „ung engeniaire mineur" a 1 daalder per dag en „ung mre. carpentier" a 34 sous per dag, „le tout jusques a rappel"; dat hjj van den ontvanger van de Staten van Namen zou krijgen 600 p. voor lonten 3) en 8000 p. voor kruit van de Staten van Artois (B. i. d.).
31 December werd aan kapitein Dundee voor 3 maanden gage van zijne 50 soldaten op het kasteel te Namen 52 p. 10 s. toegezegd, te betalen door den ontvanger van de Staten van Namen (B. i. d.).
Een afzonderlijk gedeelte van de krijgsmacht der Staten vormden de benden van ordonnantie, waarvan wij reeds hoorden in de resolutiën van 25September 8). Aangaande de betaling van deze „bendes", die — naar men weet — onder het bevel van edellieden geplaatst waren, komen op verschillende data resolutiën voor, die we hier bijeenvoegen : 16 Oct. p. p. werd aan d'E vre beloofd, dat men de bende van La Boche zou betalen. — 20 Oct.: aan de bende van Havré door Van der Beken 330 p. art. te betalen als rest van 2 maand gage. — 27 Oct. p. p.: Beken zal aan de bendes van Aerschot, Havré en Bossu 1000 daalders betalen. — 29 Oct: de bendes van La Boche, Aremberg, Mansfeit, Hierges en Berlaimont op te ontbieden en aan de kapiteinen gage van 3 maanden als voorschot te betalen tot uitrusting; te monsteren binnen 14 dagen.— 6 November:de Baad van State zal de „bendes" aanmanen spoedig te komen. —11 November: Vlaanderen zal aan de bende van Moerbeke 3 maand gage betalen a 15 p. art. ieder man te paard *). —
1) In dit op zich zelf belangrijke stuk, maar dat voor ons doel niet behoeft te worden medegedeeld, protesteeren de onderteekenaars (Lalaing, J. de Bailleul, Adrien de Bailleul en La Motte) niet verantwoordelijk te willen zijn voor alle inconvenienten, die er uit zouden voortkomen, indien de Staten niel zorgden voor geld voor de troepen in den omtrek van Mechelen. Zij geven verder verslag van plannen, om Antwerpen in te sluiten (Actes, n°. 232; B. B. B., ms. 19298, fol. 123).
2) Nog 50 pond (R. 31 Dec. p. p.). 3) Punt VI van ons n°. 1 en zie nog ons n°. 165. 4) 26 Nov.: dit te betalen wegens den nieuwen voet a 10 sous art. per dag „suivant la
convenlion générale desdicts S™. des Eztatz"; bovendien: Lille, Douay en Orchies zullen de bende van Evre betalen; Artois die van Bailleul (R. i. d.). — Gelderland was 12 Nov. uitgenoodigd die van Hierges 3 maand gage te betalen (R. i. d.). Over de betaling van de bende van Hierges handelen de resolutiën nog op 8 en 21 Nov.; dan is er sprake van 10 a 12.000 p. art., die Wittenhorst, luitenant van de bende, bij zijn vertrek naar Gelre (hiervóór, p. 65) zou medenemen, om bij de monstering binnen 14 dagen te worden betaald.



111
Midd. van aanv. en verw. 1576.
17 November: Vlaanderen zal de bende van Bailleul betalen. ■— 6 December: Van der Beken zal voor de bendes van Bailleul en Evre aan dezen 3 maanden betalen, mits de beeren beloven terug te betalen, wat bij een monstering te veel zal betaald blaken. — 20 December: Van der Beken zal de gage van de derde maand voor de benden van Aerschot, Havré en Bossu, die vervallen is, betalen; en bovendien: de vier „bendes dévalisées", nl. van Aerschot, Havré, den vicomte van Gent en Bossn, zullen 6 maand gage krijgen „pour ses remonter", waarvan 3 maand te betalen 16 dagen na Kerstmis en de andere 3 met Paschen naar rato van f 15 per paard (B. i. d.).
Uit de brieven van de Staten te Brussel aan die te Namen zijn ten slotte een paar berichten voor deze rubriek te noteeren:
22 December schrijven zij '), dat Lalaing twee brieven gezonden heeft, waarop „n'avons sceu résouldre pour n'estre icy en nombre compétent, mesme que n'avons a la main la résolution, prinse sur la provision du régiment queSaSeigneuriedemande";
laten de beslissing aan de vergadering te Namen over, waarheen „le gentilhomme, présent porteur", de brieven zal overbrengen.
24 December *): de commissaris Tiras heeft nevensgaande remonstrantie overgeleverd; de heeren te Namen gelieven te beslissen, „s'il est conseillable de retenir encores les matelotz pour qnelqnes jours ou les licentier avecq lettres de promesse de payer leur vieu deu". In margine staat hierbij: „réservé jusques au reven (!) de mess™, a Bruxelles".
In' een tweeden brief van 24 December 8) geven zij kennis van de benoeming van Claude de Cheisieu *), dit de Belmont, tot monster-commissaris met verzoek, dat de Staten te Namen de benoeming gelieven te bevestigen.
VI. GELDMIDDELEN.
Van den beginne af zagen de Staten zich voor de moeilijkheid geplaatst: hoe de noodige geldmiddelen bijeen te brengen? Dit was de aangelegenheid, waarover ze van onds het meest waren geraadpleegd en waarin ze ook nu nog in de eerste plaats hun terrein van werkzaamheid meenden te liggen 6). De bezwaren, waarmede de centrale regeering op dit gebied te kampen had, werden hun deel, nu zij feitelijk het eerste lichaam in de centrale regeering vormden. Zij hebben ze in de eerste plaats trachten op te lossen op dezelfde wijze als tot nu toe was geschied, v.n. door petitiën en door leeningen; ook hebben zij spoedig hun toevlucht genomen tot de zoogenaamde generale middelen. Wij zullen dan ook deze rubriek in twee onderafdeelingen verdeelen naar de twee hoofdmanieren, om aan geld te komen.
a. Leeningen6). Beeds inde eerste dagen van hun samenzijn namen de Staten een belangrijk besluit tot geldheffing door middel van leening. Het is ons alleen bekend uit de instructie tot geldheffing van 30 September, die wij hier in hoofdzaak laten volgen. Zij was blijkens den titel bestemd voor hen, die door de magistraten van steden en dorpen der Nederlanden met de heffing, als in de instructie bedoeld, zouden worden belast.
1) In den brief genoemd biervóór, p. 16.
2) In den brief genoemd hiervóór, p. 17.
3) Actes, n». 235; B. R. B , ms. 7223, fol. 105.
4) Of Thiersien (aldus R. 1577, 27 Juni)?
5) Zie n». 255.
6) Cf. voor leeningen ook de rubriek IV> en IVc.



Geldmiddelen 1576.
112
211. 30 september 1). — [Zullen aan de inwoners de voordeelen van een pacificatie van het land en de verwijdering der Spanjaarden, die het land in slavernij willen brengen, voorhouden, en evenzoo de wandaden der Spanjaarden]. Que pour ad ce pouvoir parvenir, lesdicts Estatz, ayantz par ensemble déliberé, n'ont scen adviser meilleur moyen ny plus prompt et expediënt que de requérir les bons snbjectz et inhabitans desdicts pays, tant ecclésiastiques que séculiers, affin que ung chacun, selon qu'on pourroir estimer sa qualité, voulsist assister en argent comptant ou en or, en argent non monnoyé, lequel on est content d'accepter, asscavoir 1'or d'escuz a vingt et deux florins 1'once et 1'argent a XXXVII pattbars 1'once et plus ou moings, selon le valeur et estimation des gens a ce entendans.
Et que pour leur asseurance et indemnité seront baillées lettres de constitution de rente a ung chacun, a 1'advenant le denier seize, bipothecqué sur le commun corps desdicts Estatz.
Espérans lesdicts Estatz que personne ne se vouldra excuser, principalement en chose si juste et raisonnable, et assister a son propre bien et dont dépend la totalle masse dn maintiennement du pays.
Et quant a ceulx qui n'auroient moyen de furnir argent comptant ny aussy or ou vasselle et toutesfois ont des biens immeubles, pour lesquelz on pourroit lever argent sur leur crédit et obligation, on fera telz induire de donner leur obligations pour somme raisonnable et modérée.
Et oü il eust quelcques ungs, ayans le moyen qu'ilz ne se vouldroient voluntairement employer a tout ce que dessus, on les pourra a ce contraindre par exécution réele sur leurs personnes et biens a la discrétion de ceux des loix.
Et si porront aussi lesdicts commis et recepveurs des Estatz lever incontinent argent comptant a fraict, intérest raisonnable des marchantz et aultres sur les obligations dudict Pays-Bas ou du moings des Estatz de Brabant, Flandres et Haynault, jusques a la somme de six cent mille florins ou livre de quarrante groz, monnoye de Flandres la livre, le tout a discrétion desdictz magistratz et loix des villes et villaiges.
Bien entendu que personne ne sera travaillé ou induict a ce que dict est, fors seullement en ung lieu, seavoir au lieu de sa résidence principalle.
Om in de eerste behoeften te voorzien, richtten de Staten den blik naar Antwerpen. Dit blijkt uit een ook uit de laatste dagen van September dateerend besluit 8),datnn volgt:
212. R. (± 30 september). — Sur le premier poinct, remonstré aux députéz des Estatz Uniz par révérend père en Dieu 1'abbé de S'. Gheleyn de la part de Son Exce., touchant la nécessité de avoir argent et que les Estatz y veuillent pourveoir, aulcuns desdictz députéz dient [1. disent] estre asseuréz qu'il n'y a faulte d'argent en Anvers ny de personnes voluntaires d'en assister la patrie a condition raisonnables, moyennant que le[s] chemins entour Coutwijck fussent asseurés, d'aultant qu'il y a la environ trente ou quarante soldatz espaignolz seulement, lesquelz font batre les grains et menier a Liere et destroussent et désarment tous ceulx qui y passent; par quoy tous les députéz desdictz
1) Actes, n°. 21; R. A., Aanw. 1826, n». 18, fol. 35. — Aan het slot: besloten door de gedeputeerden van Brabant, Vlaanderen en Henegouwen „sur le bon plaisir et adveu" van den Baad van State.
2) A. G., Aud. 652, fol. 29.



lid
Geldmiddelen 1576.
Estatz supplient Son Exce. pourveoir a la seurté desdictz chemins, ce qnelenr samble se pourrat faire par envoyer deux enseingnes d'infanterie et cent chevaulx a Coutwijck, Haulte Croix, Bouterssin, la oü il y a bon lieu de retraicte.
De eerste resolutiën betreffende deze aangelegenheid, die in het register voorkomen, hebben ook haast uitsluitend op het aangaan van leeningen betrekking. Deze volgen:
213. R. 3 octobee. — Que lettres seront escriptes aux eommis de laconduicte des obligations des Estatz de Brabant que incontinent ilz facent leur debvoir d'essayer combien, de quy et pour quel temps ilz pourroient lever deniers a frait et intérest, pour, ce fait, en advertir incontinent a mess™, les députéz des Estatz, cy assembléz.
214. R. 4 octobee. — Que messeigneurs du Conseil d'Estat veullent faire ordonnance aux borgmaitres, eschevins, commis a la réduction des rentes et trésoriers et recepveurs de la ville d'Anversqu'ilz ayent incontinent a délivrer au porteur des lettres Jehan van Nyversele tous les deniers endessoubz eulx, consistans pour le payement des rentiers, n'ayans jusques orez volu condescendre a ladicte réduction, soubz obligation des Estatz a en rendre et rembourser endedans certaiu terme, seavoir troys moys, sur le ce dernier.
Item les prélat/, douze de Brabant lèveront soubz leur obligation XVIm £ arth.; le Sr. Duc d'Arschot Xra £ arth., le Sr. Baron de Revez, Sr. de Bièvre, deux mille, le Baron de Boutersem, Sr. de Beerssele, deux mille £ arth., le Sr. de Merode VIm, le Baron de Wesemale ») II mille £, mons1. de Heze mille fl orins, raonsr. de Getnbloux six cent £.
Het in deze resolntie bedoelde wordt duidelijker nit de aan den Raad van State te dien einde door de Staten voorgehouden remonstrantie *):
214a. (4 octobee). — Remonstrent les députéz des Estatz, assembléz a Bruxelles, comme pour estre par ceulx de la ville d'Anvers gardéz pluisieurs deniers comptans et oyseux pour et au prouffict du grand nombre de gens, ayans rentes sur ladicte ville et ne s'estans jusques ores condescendu a la réduction des rentes, par iceulx d'Anvers prétendue, et que lesdictz Estatz ont nécessairement besoing de grande quantité de deniers pour la deffence du pays, conservation de la religion Catholicque Romaine, service de Sa Maté. et repos publicq, comme a ung chascun est notoir, et que le recepveur Jehan van den Steenwinckle ne peult wyder ses mains desdictz deniers ailleurs que au payement des rentiers, obstant 1'ordonnance de Sa Mató., sy prient iceulx Estatz qu'il plaise a Vos &AeB. ordonner bien et expressément aux borgmestres, eschevins, trésoriers et ledict recepveur de ladicte ville d'Anvers et aux commis a ladicte réduction qu'ilz ayent incontinent et sans aulcun dilay a délivrer a Guillaume de Rouck, recepveur général de Brabant au quartier de Bruxelles, ou a son commis qu'il dénommera, porteur de cestes, tous telz deniers qu'ilz ont es mains, provenans de ce que dessus, et ce soubz 1'obligatiou dudict De Rouck ou sondict commis, laquelle obligation lesdictz Estatz ont tenu et tien-
1) Over een zending naar Antwerpen cf. nog hiervóór, p. 77, en ons n°. 148".
2) Grobbendonck (hiervóór, p. 34).
3) A. G., Aud. 658, fol. 2. — De Staten wendden zich ook zelf tot de magistraat van Antwerpen (Actes, n». 30; B. R. B., ms. 7223, fol. 12). Dit stuk is verder zonder belang.
8



Geldmiddelen 1576.
114
nent pour vaillable, et en ce lieu bailleront a icelluy De Rouck autant d'obligations en forme deue que porteront lesdictz deniers furniz, a rembourser au boult de trois mois après le date de la délivrance, ponr par ledict De Rouck descbarger ses obligations vers lesdictz d'Anvers, dérogant pour ce faict a ladicte Ordonnance et serment dudict recepveur pour ceste foys. Quoy faisant etc.
215. R. 8 october. — Que l'on escripve a monsr. de Merode qn'il veulle tant faire que la personne du Sr. de Conroys dunne aux Estatz du Pays Bas a rente le denier XVI, XLIII ou XII ou a frait raisonable pour ung au a X ou XII pourcent ungne notable somme de deniers, comme de XXVIm ouXLm£ arth., et il nous fera grand service. Mais que pour ce ledict Sr. de Merode ne délaisse pour ce, a haster sa venue, et qu'il veulle faire debvoir a prester cincq ou VIm £ arth., comme les aultres nobles ont faict.
Que l'on requerra messieurs du Conseil d'Estat avoir lettres au chancelier de Brabant et aultres Consaulx des provinces, affin d'envoyer lettres aux villes et villaiges qn'ilz se ayent a règler suyvant 1'ordonnance du second Octobre ,), faict a 1'endroit du prest et recouvrement des deniers 2).
216. R. 9 october. — Que 1'acte d'indemnité se dépeschera pour monsr. de Nyenhoven de la caution de IIm £ arth. que le Sr. de S\ Bavon donne a rente sur les Estatz, comme le project a esté leu s).
217. R. 11 october p. p. — Gelesen zijnde den brieff van Berckel ende Angelis, aen mynen heere den Hertoghe van Aerschot geschreven, is geordineert, brieven gescreven te wordden aen Bacx, om 't geit over te bringene ende executoriën te verwerven om de particuliere t'executeren volgende den consente, daertoe gedraegen by deghene, daertoe gèauthoriseert wesende, ende voirts aen d'andere in 't quartier van Antwerpen, om van gelijcken 't geldt hier te seynden.
218. R. 13 october. — Que l'on envoyé audict Conseil d'Estat le doublé de 1'instruction, faicte pour recouvrer argent, et requérir plus ample commission, comme on a requis le IX* d'Octobre 4).
219. R. 22 october. — Que l'on envoyera ung des députéz de Lille, Douay et Orchies, pour avecq instruction et copie auctenticque de 1'instruction et oetroy chercher des marchantz dudict Lille argent a fraict sur obligations des Estatz Généraulx, a quoi est dénomnié le Sr. Nortboven avec le secrétaire de Bruxelles, Melyn.
220. R. 23 october. — Que l'on demande du Er*, de Cruykenborch et le
1) Bedoeld is ons n°. 211; de instructie was 2 Oct. door den Raad van State goedgekeurd.
2) Dit is tevens punt 11 van de op 9 Oct. door den Raad van State geapostilleerde remonstrantie (Actes, n°. 45; A. G., Aud. 658, fol. 4). Wij lichten hieruit ter verduidelijking van onzen tekst den aanhef: „Que mesdicts Srs. dudict Conseil d'Estat veullent incontinent ordonner a 1'audiencier D'Overloope [Pierre d'0 verloope] a eseripre lettres au chancelier et aultres du Conseil de Brabant et semblablement aux Consaulx de toutes aultres provinces'', enz.
3) Waarschijnlijk hangt ook de dan in het register volgende, niet geheel duidelijke resolutie hiermede samen: „Que l'on sollicitera vers messrs. du Conseil d'Estat la widenge du proces, pendant indécis et en estat de wider au Conseil Privé entre 1'abbé de Nienhoven et le commis de finances Bengot, pour par icelluy abbé povoir avance deux mille livres pour la défence du pays".
4) Dit is ook punt 3 van de 15 Oct. door den Raad van State geapostilleerde remonstrantie (Actes, n°. 64; A. G., Aud 652, fol. 54). — In zijne apostillé op het request van 8 Oct. (zie ons n°. 245) had de Raad van State om een dubbeld gevraagd.



115
Geldmiddelen 1576.
greffier de la Court féoudale, pour povoir lever argent, y nampty soubz caution, et semblablement tous deniers quy pourroient estre consignéz, soit au Conseil de Brabant, Courtes féoudales que aultrepart.
P. p. — Les S™. ont député mons*. le Rhme. de Bois-le-Duc, le S*. de Zwevezeele, le S*. de La Croix, Sr. Nicolas Marot et le S'. Basseghien, pour incontinent aller parler aux Srs. et dames, inhabitans de Bruxelles, dénomméz au billet, a ceste attaché, affin de les induire par tous moyens convenables a donner a rente ausdictz Estatz, et ceulx que se excuseroient n'avoir argent comptant, leur vaselle, or non monoyé, pour povoir le tout employer en la nécessaire et souldaine nécessité et défence dudict pays contre les ennemis d'icelluy pays. Faict & Bruxelles.
En cas que mons*. le Rhme. de Bois-le-Duc ne peult vacquer ny en son lieu quelung des eschevins de Bruxelles, les autres S™. commis pourront besoingner en ce que dessus.
II est accordé que billet sera affligé 4 toutes portes et églises de tous pays, ayants ce consenty, comme de Brabant, Flandres, Haynault, Namur et Malines, de vendre rentes sur les Pays Bas: rentes héritables au denierXIIou XIII et viagières le denier VI sur ungne vie et au denier VIII sur deux vies et de recepvoir 1'once d'argent non monoyé a XXXVIII s. arth.
Het eerste van deze besluiten wordt duidelijker uit de volgende remonstrantie aan den Raad van State 2):
220*. 23 octobee. — Comme pour mener les affaires de ces Pays-Bas a une bonne et heureuse fin, il convient surtout trouver une bonne et notable somme de deniers, sur quoy les députéz des Estatz, assembléz en ceste ville, sont présentement négociantz, mais comme pour le difficil acces de la ville d'Anvers l'on n'a moyen si tost que convient, lever les deniers requis, mesmes ce qui se practicque par dehors, ne peut si tost venir en mains, et que pour éviter aux grandz inconvéniens qui pourroient aultrement advenir a cause de la nécessité présente, lesdictz députéz ont trouvé expediënt, de quoy ilz requièrent mess1*, les commis au gouvernement de ces pays, que incontinent soient escript lettres par mons*. le chancellier au S*. de Cruyckenborch et le greffier de la Court féodale et a tous aultres du pays de Brabant qui ont ou peuvent avoir aulcuns deniers namptyz ou consignéz en leurs mains, qu'ilz ayent prestement les envoyer es mains desdictz députéz ou leurs commis en ceste ville, soubz bonne asseurance que sera donnée par lesdictz Estatz de les rendre et restituer incontinent que ladicte ville d'Anvers sera accessible ou d'autres deniers que lesdictz Estatz lèveront d'aillenrs, mesmes soubz promesse et bonne asseurance de payer par lesdictz Estatz tout tel intérest que aulcuns particuliers pourroient prétendre, et affin qu'il soit de tant mieulx cogneu qnelz deniers ilz ont es mains, soient aulcuns commis par le chancellier ou aultres subalternes de visiter ou faire visiter les registres de chascune court ou colliège,
1) Een overigens zeer onduidelijke resolutie van 29 Oct: Froidmont zal „faire passer monstre au pays de Namur tous ceux quy sont encoires en faulte, mesme le bailly et majeur de Bouvines" (11. i. d.), heeft misschien Ook hierop betrekking. * 2) A. G., Aud. 658, fol. 30 (orig.).



Geldmiddelen 1576.
116
ordonnant et en cas de delay ou refus constraindant ceulx, ayans es mains lesdictz deniers, d'y satisfaire a 1'instant et sans aulcun retardement.
Söyent escriptes aux mesmes effectz semblables lettres aux président et gens du Conseil en Flandres, Artbois, Valencbiennes et Namur, gouverneur de Lille, Douay et Orchies, gouverneur et bailly de Tournay et Tournesiz, au magistrat de Malines et Utrecht et que chascun d'eulx ayent a commander et constraindre ou faire commander et constraindre par ceulx qu'il convient, a tous dépositaires desdictes villes et pays et de tous lieux soubz leur jurisdiction respectivement satisfaire a ce que dessus a paine d'y estre constrainct réellement et de faict.
221. R. 24 octobee. — Que l'on exhibera et présentera la requeste couchée et leute, pour faire donner toutes chaines d'or et d'argent et vaselle, tant des gens d'église, monastères que séculiers, et ce a rente, saulff que chacun pourra rachapter sa vaselle selon sa valeur par argent comptant ').
La vefve de Waelhem 8) furnira IIII0 £ arth. en argent comptant et 11° £ de vaselle, oultre les VI0 £ arth. furniz.
222. R. 25 octobee. — Les S™. députéz sont démouréz respondantz vers Babany *) et ont permis de rendre la somme de deux mille £ arth. a la semonce et ordonnance du Conseil de Brabant, le tout suyvant 1'apostille dudict Conseil, datée le XXIIII6 de ce moys, soubsigné Boudewjjs, et ee devant deux eschevins de Bruxelles et le secrétaire Cattenbroeck.
223. R. 29 octobee. — Que l'on treuve moyen de faire les Espaignolz a Bruges contribuer par prestz quelques notables sommes de deniers, de tant qu'ilz ne s'abstiennent encoires de faire les braves (?) pour les soldatz Espaignolz.
224. R. 30 ootobeb. — Que l'on ordonné le maistre de la table de prest a Bruxelles faire mettre par inventaire les biens meubles, estans en sa maison, appartenaus aux Espaignolz, pour après incontinent estre par 1'officier de la ville de Bruxelles, selon que l'on est accoustumé de faire, venduz publicquement au plus offrant, et le surcroys de la debte, compétant audict de la table de prest, estre délivré es mains du recepveur m™. Thiery van der Beken, pour estre employéz en ceste présente guerre, a charge d'en tenir ledict Beken compte et reliqua, promettant lesdictz Estatz de tout ce indemner ledict mre. envers tous et quelconcques.
225. R. 31 octobee. — Que quel'ung du Conseil de Brabant soit commis pour practicquer les deniers et vaselle a Lovain et la entour et es aultres places en Brabant. Et que le semblable se face es aultres provinces *).
22f>. R. 9 november p. p. — II est aecordé que les cheysnes et vaselles des villes, chapitres, confréries, colléges et compaignies se donneront a rente, oultre le centiesme désja auparavant aecordé, saulff que chacun pourra trouver 1'équivallent par tel aultre moyen que bon luy sembleroit.
227. R. 12 november. — Les Estatz promettent au m1*. de la table du prest en
1) Zie ons n°. 228 voor de toelichting.
2) Ons onbekend.
3) Thomas Balbany, koopman te Antwerpen.
4) Hiervan verneemt men verder niets. Uit de resolutiën van 6 Nov. blijkt, dat Roland de Vic en Jean Melyn (cf. ook ons n«. 219) hiertoe gezonden waren naar Rijssel; zij kregen toen betaling voor hunne onkosten- en vacatiën op de reis hierheen, „pour trouver deniers nécessaires a la guerre" (R. i. d.).



117
Geldmiddelen 1576.
Bruxelles rendre a Pasques prochainement venant la somme de quatorze cent livres arth. qu'il a preste ausdictz Estatz en leurs nécessitéz, ou tant faire vers messieurs des Finances de Sa Mté. que telle somme luy sera rabbatue sur ce qu'il debvra lors a icelle Sa Mté, obligeans pour ce leurs persones et biens.
228. R. 16 november. — Que les Estatz ensuyveront 1'apostille de mess™, du Conseil de Finances a 1'endroiet des vasselles et or saulff le pris, mais que le prix demourera comme auparavant, seavoir 1'once d'or a XXII florins et 1'unce d'argent XXXVIII s. arth., et que on exceptera non seulement ce que que est consacré, mais aussy ce que est de'die' au service divin.
Het is wenschelijk dit besluit te verduidelijken. Wjj doen dit door hierna te laten volgen de acte van de Staten-Generaal conform hunne besluiten van 24 October en 9 November (n<">. 221, en 226), zooals deze aan den Raad van State ter goedkeuring werd voorgelegd met in margine het advies van den Raad van Financiën '), in ons n°. 228 genoemd.
Semble que le contenu de eest article se pourra effectuer pour aultant que concerne les magistratz, colléges des loix, églises, chapitres, confréries, colléges et compaignies, mais quant aux aultres gens particnliers seroit plus a propos et de moindre mesconteutement de user en leur endroict de voye d'induction en leur présentant plustost XL8, pour 1'once de la vasselle blanche et XXIII flor. pour celle de 1'or, et pour indempner les Estatz de 1'hau leem ent du pris de 1'or et de 1'argent, se pourroit forger une nouvelle pièce tant d'or que d'argent pour estre allouée a tel pris que les Estatz n'en souffrissent dommaige, voires qu'ilz en fissent prouffict, et a telle fin pourroit estre défendu aux mres desmonnoyes ne forger icelles pièces qne pour lesdicts Estatz.
Semble que le placcart, mentionné en eest article, doibt s'addresser aux magistratz des villes et contenir commandement que, en le publiant, ilz dénomment les personnes qu'ilz vouldront commectre a la réeeption desdictz vaselle et or, lesquelz par le mesme placcart seront autoriséz — a la réquisition desdictz Estatz — d'en
228*. (november). — Les Estatz du Pays-Bas, assembléz a Bruxelles, considerans 1'extrème nécessité, oü se retreuvent les affaires dudict pays, ont advisé estre nécessaire et totalement convenir de se efforcer et que a ces fins l'on se doibt ayder promptement de toutes les chaisnes et vasselles d'or et d'argent tant des gens d'église que séculiers S1*., gentilzhommes, magistratz, colléges de loix, églises, chapitres, confréries, colléges et compaignies, exceptéz les calices, ciboires, croix et aultres choses, consacrées ou dédiées au service divin.
Pour a quoy parvenir se pourroit édicter ung mandement ou placcart, commandant les porter es mains des magistratz ou leurs commis ou du rnoins les dénoncer endedans trois jours après la publicatiou, pour par après les faire peser par orfèbvre et gens a ce cognoissans, sermentéz, a peine defourfaire le doublé de la valeur dont le tiers vien-
1) A. G., Aud. 658, fol. 55.



Geldmiddelen 1576.
118
donner leurs recépisses, contenans dra au prouffict du dénunciateur, 1'aultre promesse de leur faire avoir endedans tiers de 1'officier et le troisiesme tiers six sepmaines obligations desdictz des Estatz, pour après estre envoyé par Estatz payables endedans ung an lesdictz magistratz ou commis a la monavec cours de rente au denier seize noye plus voisiue. Que néantmoings et ce a ceulx qui aymeront mieulx seroit receu par poix au pris de XXXVIII 1'avoir, ainsy que rentes au pied, men- patars 1'once d'argent et de XXII florins tionné en ce texte 1). 1'once d'or d'escu et 1'argent partout doré
a 1'advenant et selon que sera dict et prisé et estimé par gens, ad ce cognoissans, bien entendu que ceulx qui vouldront rédimer lesdictz chaisnes et vasselles, le pourront faire au mesme pris, le tout soubz 1'obligation desdictz Estatz a gracieulx intérest et cours de rente ou pension au plaisir et déclaration des propriétaires suyvant le pied, sur ce prins par lesdictz Estatz, seavoir est en rentes héritiers au denier douze, XIIII ou seize et viagières a une vie au denier six et a deux vies au denier buict, et que incontinent après ladicte dénunciation et envoy lesdictz du magistrat ou commis ayent a envoyer au Conseil des Finances de Sa Maté. la quantité et poix desdictes vasselles et chaisnes, lesquelz en tiendront note 2).
229. R. 19 november. — Les S™. ont commis le S*. de S*. Gertrud, monsr. de Frezin, 1'eschevin d'Ypre Van der Gameren et 1'advocat Liesfeit9), pour par tous moyens possibles induire les marchantz d'Oistlande des boeuffz et semblables bestes a corne de voloir délaisser leur argent jusques a LX ou LXXm £ arth., avecq 1'asseurance de leurs restituer au my quaresme ou a Pasques prochainement venant, et en après faire raport et examiner 1'affaire, sy l'on he scauroit arrester telz deniers, en cas que lesdictz marchantz ne voulsissent entendre a la raison.
230. R. 21 november. — II est ordonné au recepveur Van der Beken de faire de la part de messieurs les Estatz da Pays Bas, cy assembléz, arrester par le lieutenant amant de Bruxelles les deniers, compétentz aux marchantz des beuffz de diverses nations, consignes en lieu seur, au proffict dudict Pays Bas, a condition que les Estatz leur donneront raisonable intérest jusques ad ce que iceulx marchantz s'en debvront ayder nécessairement.
Maar 24 November werd op een request van de ossenkooplieden beschikt, dat de
1) Hierna volgt in het stuk een apostillé van de Staten-Generaal, in substantie gelijk ons n°. 228. Dan nog een approbatieve apostillé van den Raad van State ln dato 8 Dec.
2) Het volgende gedeelte is medegedeeld als n°. 185*.
3) Theodore de Liesfeit, ridder, heer van Baesrode enz.



119
Geldmiddelen 1576.
penningen van arrest ontheven zouden worden '). — Dienzelfden dag werd de abt van 8'. Geertruid aangewezen, om met kapitein Blom over een leening te handelen (B. i. d.).
231. R. 28 november. — II est résolu d'exhiber certain escript pour avoir de 1'argent et exécutiou quant aux deniers dépositéz.
Item que le greffier des Estatz donnnera acte d'ordonnance a Van der Reken de rendre et restituer au recepveur général des domaines et finances de Sa Mte. les dis mille £ arth. endedans uug moys. pröehainement venant, et ce a eau se que icelluy recepveur Yau der Beken recepvra par forme de prest au proffict desdictz Estatz telle semblable somme des deniers des domaines, destinéz ponr les officiers de la Court par expres consentement desdictz Srs. de. Finances.
Jn het hier in de eerste alinea genoemde geschrift meenen wij dehierna volgende remonstrantie aan den Baad van State -) te mogen herkennen:
231?. 28 november. — Actendn que en ceste urgente nécessité, pour supporter les grandes charges des gens de guerre et aultrement, on a journellement affaire bonnes sommes de deniers, les Estatz, présentement assembléz en ceste ville, supplient qu'il plaise a messeigneurs du Conseil d'Estat d'ordonner au trésorier de 1'espairgne de Sa Mate. Reyngout de dresser estat de son administration, actendu que selon le rapport qu'en est faict par ce moien, se poulront recouvrir cincquante ou soixante mil florins, reposans comme on dict soubz luy, lesquelz lesdictz Estatz a 1'effect que dessus désireroient avoir prestéz sur leur lettre obligatoire de les rembourser des premiers deniers qui se recouvreront deans ung mois on deux pröehainement venant, soit par les moyens généraulx qui se practicquent on aultrement.
Semblablement prient que a mons*. le président de la Chambre des Comptes en Brabant et le mro. de la dicte Chambre Pennants, commis a 1'audition des comptes du trésorier des confiscations Del Ryo B), soit ordonné de faire aussy dresser audict Del Ryo son estat, affin d'en pouvoir servir des deniers clers qu'il peult avoir soubz luy en la manière susdict et la lettre et obligation desdictz Estatz.
Finablement qu'il plaise a mess*3, du Conseil d'Estat faire donner nouvelle rencharge aux gouverneurs et magistratz des villes qu'ilz ayent ordonner aux dépositaires et aultres personnes, tenans ou ayans aulcuns deniers en dépost, de les envoyer incontinent en ceste ville en conformité des lettres que aultresfois ont esté escriptes soubz paine telle que lesdictz magistratz y poulront apposer, et que aultrement lesdictz dépositaires .seront constrainctz et exécutéz a lenrs fraiz et despens.
232. R. 5 december. — Que les Estatz ont promis au pensionaire Yman de Bruges et Rolant Courteville, eschevin du quartier de Franck au pays de
1) 26 Nov. nog eenzelfde beschikking op een request van 2 ossenkooplieden Gerard Lcusen van Deventer en Jean Alberto van Embden (R. i. d.).
2) Actes, n*. 185; A. G., Aud. 658, fol. 54. — Er staat met de hand van Berty, den secretaris van den Raad van State, op geschreven: „Exhibé au Conseil d'Estat le IIHm* de Décembre 4576".
3) Louis del Rio, bekend als lid van den Raad van Beroerten, is hier bedoeld.



Geldmiddelen. 1576.
120
Flandres, députéz de la part de deux membres de Flandres, les indemniser de telle obligation qu'ilz donneront a certains marchans allemans jusques a la somme de dix mille £ arth., par eulx a lever sur leur propre et privé nom au proffict desdictz Estatz, avecq promesse que mons". le prélat de S*. Gertrnde et le Sr. de Fresin et chacun pour tout indemneront lesdicts pensionaire et eschevin tant du capital que tous fraitz et intérestz que ad ce pourroient ensuivre. Et sy prometteront lesdictz Estatz d'indemner lesdicts prélat et S1. de Fresin, estans aussy lesdictz Estatz contentz que le payement que lesdictz de Flandres feront desdicts Xm £ arth. ausdicts marchantz, leur servira en diminution et défalcation et en tant moings de leur centiesme ou aultre secours a faire avecq lesdicts Estatz Généraulx.
233. R. 15 december. — Le pensionaire de Bruges Yman avecq le conseiller de Tournay est commis pour contracter aveeq certain homme, présentant faire tenir ausdicts Estatz par forme de prest la somme de VIcm. £ arth. etc.
b. Petitiën en generale middelen. Door het middel van leeningen kregen de Staten bij lange na geen geld genoeg. Zij zelf openden andere bronnen van inkomsten en ook particulieren *) trachtten hun hierbij de behulpzame hand te bieden.
234. R. 23 october. — Monseigneur le Duc d'Aerschot s'est trouvé auprès des messeigneurs les députéz et a faict adinonition de trouver argent, comme sans le nerff de guerre icelle ne se peult entretenir, et que les députéz des Estatz de Brabant veullent exécuter le ce et aussy les impostz et que les Estatz Généraulx veulent mettre en avant quelques moyens généraulx.
P. p. — Résolu que chacun des Estatz assembléz furnira sa quote par forme de prest en la somme de IIP™. £ arth. endedans XIIII jours, affin de secourir le pays en la nécessité, et ce sans préjudice de debvoir suyvre le pied des quotes, certain temps observé.
235. R. 2 november. — Et que itératives soyent escriptes de par messieurs du Conseil d'Estat a chacun des Estatz du Pays Bas, a furnir incontinent sa quote et contingent es IIP". £ arth., par iceulx accordéz, estre payéz endedans XIIII jours, maintenant expiréz.
236. R. 3 november. — Touchant le faict a trouver argent pour ceste guerre: Les députéz des Estatz de Brabant ont déclaré estre contentz que la généralité du Pays Bas sera servie d'ung centiesme denier, par eulx a lever snr les anciens cohiers du premier centiesme de 1'an XVe LXIX, saulff qu'ilz auront grace et défalcation au regard de villes et villaiges brusléz, piléz, destruictzet semblables lieux, esquelz la levée ne se pourra practicquer suyvant 1'opinion et advis des S™. députéz de FlandreS, sans en icelluy centiesme excepter ou exempter personne ecclésiasticqne ou séculière, privilégié ou non privilégié, bien entendu que tous les aultres Estatz facent le semblable accord.
Auquel advis se sont conforméz les députéz dudict Flandres et Haynault.
1) Voorstellen van dezen worden een paar malen zonder nadere toelichting in de resolutiën genoemd: zoo 3 Oct. een van burgemeester Berchem van Antwerpen, dat op schrift zou gesteld worden; 23 Oct. een van kapitein Oost. Requèsten van dezen kapitein Oost worden nog vermeld it SO Oct., 27 Oct. p. p., 9 Nov. p. p., 4 Dec. In de laatste wordt hij genoemd „Nicolas de Limborch, dict capitaine Oost".



121
Geldmiddelen 1576.
Les députéz d'Arthoys en advertiront les Estatz dudict Arthoys, pour avoir povoir limité a leur quote.
Les dépntéz de Valencfaienes advertiront semblablement leur Sn. du magistrat et aultres, ausquelz il appartient.
Les députéz de Lille, Douay et Orchies demandent lettres dn Conseil d'Estat de réquisition aux Estatz, affin de se conformer a la généralité de la contribution dn ee. denier, et ceulx de Namur ont offert XXXII™ £, moyennant qu'il soit eseript lettre par le Conseil d'Estat aux Estatz de Namur, affin qu'ilz se conforment avecq les aultres Estatz audict c°. denier.
Semblablement demandent les députéz de Tournay et Tournesiz.
Les députéz de Malines se conforment avecq cenlx de Brabant, moyennant que l'on ait aussy regard sur leurs pertes et domniaiges.
237. R. 6 november. — Que le ce. se payera en troys termes de deux moys en deux moys et sera la sixiestne part a charge du louagier et censier.
238. R. 7 november. — Les S™. députéz requièrent ceulx de Finances et le trésorier Molckeman qu'ilz facent 1'estat de la guerre comme de temps de feu. 1'empereur Charles a esté faict, et que chacun se évertue en toute telle sorte, comme lors a esté faict.
Hieromtrent blijkt nit de resolutiën verder niets. Waarschijnlijk is de staat van oorlog, dien De Jonge ') medegedeeld heeft, de vrucht van deze opdracht.
8 November werd besloten de kohieren van quotisatie, bij financiën berustende, te onderzoeken (E,. i. d.). — 9 November werden „lettres exécutoriales" (aan de provinciën) verzocht (nl. van den Raad van State) voor de quotes in de ƒ300.000 2). (R. i. d. p. p.). — 11 November werd besloten acte te geven, dat de bedoeling der Staten was, dat ieder gewest de waarde van den 100en penning met andere middelen zou kunnen voldoen, indien het dit wenschte (R. i. <L).
239. R. 14 november 3). — Le trésorier général des finances de Sa.M**. est comparu et a donné a entendre 1'intention et advis de mess1*, des Finances sur les moyens généraulx et aultres, mis en avant pour povoir furnir aux fraitz de la guerre. Et après a esté dict que mess™, desdictz Finances coucheront leur advis par escript.
Que les lettres, a envoyer aux Estatz d'Arthoys, Lille, Douay et Orchies et Namur, que lesdictz pays, se conformant avecq la Généralité, se trouveront myeulx que aultrement et que solution sera donnée sur les difficultéz, par ceulx d'Arthoys proposéz.
240. R. 16 november. — Que l'on practicquera par tous les Estatz par moyens généraulx pour trouver de 1'argent, et pour faire les spécifications l'on députéra deux ou troys de chacun Estat: de par ceulx de Brabant mons*. de Parck et troys pensionaires de Lovain, Bruxelles et Anvers; de Flandres Baesdorp et Merskerek [1. Meetkerck]; de Haynault De la Barre, le pensionaire de ValenchieDnes, le pensionaire de Malines, le conseilter deS*. Horaer, le prélat de Boneff fl. Floreffe?].
1) I, 293—306.
2) 15 Nov.: Van der Beken zal commiezen naar de provinciën zenden, om de quotes in de f 300.000 binnen 8 dagen te innen; deze zullen op kosten der provinciën de betaling afwachten (R. i. d.). — Een acte van dit besluit in A. V. Ypres, port. 23A.
3) Aan Doornik werd op dezen dag over de gemoenc middelen geschreven (Actes. n°. 139).



Geldmiddelen 1576.
122
17 November: ieder gewest zal morgen 8 uur zijn advies betreffende de gemeene middelen inbrengen, „a paine de payer ung bancqnet" (E. i. d.). Van deze adviezen vindt men verder in de resolutiën niets. Wel is een besluit genomen blijkens de „moyens d'impostz généraux, adviséz et résolus par les Estatz des Pays-Bas, assembléz a Bruxelles le XIX8 et XX* jours de November 1B76 a estres levéz et ceuilléz 1'espace d'ung an pour soustenir les fraiz de ceste guerre et dont de demy an en demy an se rendra compte par devant commis d'iceulx Estatz, le tout sur bonne instruction a arrester
20 November: dat het plakkaat op den KW" penning tot executie zal geAracht worden „pour ceulx de Brabant" en dat terstond voor Brabant plakkaten verkregen zullen worden „et les faire publier et exécuter avec toute célérité" (R. i. d.).
241. R. 24 november. — Le Sr. Courteville de Flandres s'esfc venu faire ses plaintes de ce que aucuns bourgeois de Bruxelles auroient faict arrester deux chariotz, chargéz d'argent pour les Estatz en tant moings de leur quote en 1'ayde de IIIcm £ arth.; et ayans oy 1'hnyssier premier et deux bourgeois de la gulde et entre aultres le marchant de draps Obbert et entendu que mre. Jehan Gilles et Jehan van Dale les avoient donné charge de faire ledict arrest et faire mener lesdictz chariotz et argent en la maison de la ville, disant qu'ilz avoient ad ce com mandement d'aulcuns de Flandres,
242. R. 25 november. —- Les Sra. promettent a mons". de Courteville indemnité de 1'arrest, faict par les députéz des quatres membres de Flandres a Gand, sur les deniers de Flandres jusques a XXVIm £, apportéz sur leur quote de IIIom £ arth., lequel arrest auroit esté faict pour pourveoir au payement des Allemans a Tenremonde, et est aussy ordonné audict Sr. de Courteville de délivrer lesdicts deniers an recepveur Van der Beken au proffict des Estatz.
Aangaande de 12.000 p. art., door Van der Beken van den Eaad van Financiën te lichten werd 27 November nog bepaald, dat dit zou geschieden in tegenwoordigheid van twee schepenen van Brussel en dat hij de gelichte penningen zou specifieeren (B. i. d.).
243. R. 28 november. — Que 1'ayde de IIIcm £ arth., par les Estatz du Pays Bas aecordé, n'est que prest et avance ment sur et en tant moings du centiesme denier ou des moyens généraulx ou aultres aydes.
244. R. 1 december. — Que la lettre inductive des Estatz, pour persuader aux Estatz d'Arthoys, Lille, Douay en Orchies, Namur et Tournay se veullent joindre avec les aultres Estatz pour les moyens généraulx, sera envoyé comme elle a esté leute.
Que la requeste, leute pour présenter au Conseil d'Estat, affin que ledict Conseil escripve ausdictz Eztatz singuliers, se veullans ayder des quotes, sera exhibée.
Et que ceulx quy en général ou particulier vouldront avancer leur centiesme endedans le Nouè'1, sans attendre les termes préfigéz jusques a demy an, gaingneront le VI6 part d'icelluy centiesme.
245. R. 2. december. — Le conseillier de Tournay dict et déclaire que
1) A. V. Ypres, port. 23A. De middelen zijn dezelfde, die voorkomen in het hierna, n°. 248, genoemde plakkaat.
2) Hiervóór, n°*. 51, 52.



123
Geldmiddelen 1510.
ceulx de Tournay et Tournesiz ont désiai furny a 1'ayde de IIIem £, et consentent ceulx de Tournesiz au ce denier.
Et quant a 1'acte de 1'aecord des Estatz d'Arthoys, l'on fera responce conforme a la responce, faicte sur 1'accord de Estatz de Lille, Douay et Orchies.
246. R. 3 december. —- II est résolu que les Estatz accepteront 1'accord de ceulx de Lille, Douay et Orchiez de llcm £ arth. pour leur ce denier, sans qu'ilz pourront rabatre LXm £, comme non ayans riens du commun aveeq ledict ee. Et les payemens, faictz aux gens de guerre, par eulx, levéz, se descompteront es moyens généraulx a la Généralité.
Et que l'on donnera aux députéz desdictz Lille, Douay et Orchiez par escript les raisons, duysans a ladicte acceptation.
Deze acte van acceptatie waarmede deze resolntie verduidelijkt wordt, luidt als volgt :
245*. R. 3 deoembbr. — Veu 1'accord des Estatz de Lille, Douay et Orchies de la somme de deux cent mil livres de XL gros monnoye de Flandres la livre au lieu du troisiesme cme 2), demandé et généralement aecordé pour le secours des Estatz Généraulx, a payer icelle somme a deux termes et payemens, assavoir la moytié endedans le jour de Noël et 1'aultre endedens le jour de Pasques, le tout pröehainement venant, a condition que tous les aultres Estatz accordent et payent a 1'advenant et que sur ladicte somme leur soyent déduictes et défalcquées douze mil cincq cent livres dudict pris qu'ilz ont advancé pour leur quote et porti on es trois cent mil livres, naguerres accordées, par forme de prest, item le payement faict et a faire pour les cineq compaignies de gens de pied, par eulx levées pour la deffence de ces Pays-Bas, et oultre et par dessus ce la somme de soixante mil livres d'icelluy pris qu'iceulx Estatz ont puis naguerres advancé a Sa Mtó. par forme de prest, a déduire et rabattre sur le premier accord d'iceulx Estatz, et ce moytié sur le premier payement et 1'autre moytié surle le second et dernier payement d'icelle somme de deux cent mil, a lever ladicte somme de deux cent mil livres par telz moyens qu'ilz adviseront, et dont leur seroyent expédiées lettres d'octroy et auctorisation pertinente, semble aux Estatz Généraulx que l'on pourroit bien accepter ledict accord de deux cent mil livres du pris susdict, payables aux termes, limitéz par icelluy, etconsentir que sur la somme soyent défalcquéz XII™ Vc livres dudict pris, par eulx advancé en prest pour leur quote des 111° mil livres, dernièrement accordées, et que sur le surplus dudict accord ilz puissent pour 1'advenir payer et entretenir les gens de guerre, par eulx levéz pour la deffence commune, de ce toutesfois que sera den et poura escheoir pendant les termes susdicts de Noël et Pasques prochain; mais au regard des soixante mil livres, par iceulx advancéz, en tant qu'icelluy ad van cement a esté faict au para van t 1'union desdicts Estatz, n'ayant rien de commun au faict d'icelle, et qu'il convient avoir deniers a la main pour furnir aux fraiz de la gendarmerie, présentement en service, et aaltres occarrences pour leqael effect ladicte ayde a este demandée, ne s'en peult admectre aucunne déduction ny pareillement de ce qu'ilz pouroient avoir
1) B. R. B., ms. 19298, fol, 152.
2) De eerste 1008te penning is die van 1569, de tweede de in 1574 door Requesens gevraagde.



Geldmiddelen 1576.
124
advancé jusques a 1'acceptation de leurdict accord ce que néantmoins sera porte' et leur vauldra pour de'duction en la despence générale de ladicte uniou, estans au surplus bien d'advis que lesdicts Estatz joyssent de la grace et modération du sixiesme, sy avant qu'ilz advancent la totalité de leurdict accord endedens le jour du Noël prochain, remectans a mess™, du Conseil d'Estat de Sa Mtó. de les anthoriser a lever la dicte somme de 11° mil livres du pris susdict par telz moyens qu'ilz trouveront convenir, pourveu toutesfois qu'iceulx moyens ne soyent préjudiciables aux aultres Estatz, et les pourveoir d'acte d'octroy pertinent et convenable.
4 December werd besloten. Doornik, Rijssel, Douay en Orchies en Artois door Willerval (die echter later op den dag door Fresin vervangen werd) te bezenden, ten einde hen te doen toestemmen in de gemeene middelen (R. i. d.) •).
247. R. 5 december. — Quant aux accords de Tournesiz et Tournay, envoyéz par ceulx de Finances aux Estatz, est résolu d'accepter 1'accord de ceulx de Tournesiz, mais point de ceulx de Tournay, d'aultant qu'il n'est conform a 1'intention des Estatz, de manière qu'il sera nécessaire d'en renvoyer lettres inductives a se conformer avecq la pluralité des Estatz, comme on a envoyé a ceulx d'Arthoys et Lille, Douay et Orcbies.
Que l'on envoyé le greffier Carlier de Haynault avecq le gentilhomme d'Oultremeuse pour recommander.
Dit besluit wordt verduidehjkt met behulp van de acte er van, op 8 December door de Staten verleend:
247». 8 december 2). — Les Estatz Généraulx, ayans veu les actz des accordz, faictz par les Estatz de Tournay et Tournesiz sur le c™6 denier, a eulx demandé, pour furnir aux mises de la présente guerre, déclairent pour leur advis que celuy dudict Tournesiz 3) se polroit bien accepter, se référant a 1'aceordt de Flandres qu'on espère debvoir estre conforme a la pétition et demande; mais au regard de celuy des Estatz de Tournay ne le trouvent recepvable pour raison premièrement que la somme de XXm florins, par eulx accordée, ne correspond a ce que le premier eme a porté selon que assez se descouvre par ledict act, ce que du moins il appertient de présenter et furnir, sy l'on ne voeult collecter réellement le dict cme, veu que pour les nécessitéz présentes l'on debveroit plustost augmenter que non point diminuer la demande et au surplus que le dict cme ne poeult souffrir aulcune diminution des prestz, cy devant faiz, soubz promesse de déduction et indempité sur les aydes a venir, de tant que 1'un n'a riens de commun a Paultre et que sy tele chose estoit
1) Dienzelfden dag is sprake van „les parties desdictz deniers" (waarschijnlijk van de in een vorige resolutie genoemde penningen, „consignéz sous le notaire Mare Prevost", waarvan Vieuyille en Vaux — hiervóór, p. 102, noot 5, — betaald zouden worden), die „par manière d'obligation et non par contract de rente" verzekerd zullen worden; „le tout autrement selon le project quy en est faict" (R. i. d.).
2) A. G., Aud. 769, fol. 170.
3) Dit accoord van 22 Nov. 1576 (A. G., Aud. 769, fol. 162) refereert zich aan hetaccoord van Vlaanderen „dont les Estatz sont membres deppendans".



125
Geldmiddelen 1576.
advisé, y averoit peu de deniers pour lesdicts prestz et par ce moien les Estatz demorans excluz et privé/, du fruict,touttes choses tomberoienten ruine, désolation et totale confusion, délaissaut le surplus en la discrétion de mess", du Conseil d'Estat, auxquelz néantmoins supplient vouloir rencharger lesdicts Estatz de Tournay de se conformer a ladicte demande.
Het in deze acte genoemde accoord van Doornik luidt ten deele als volgt:
247°. 27 november '). — [De Staten besluiten in plaats van den 100«npenning 20.000 livres tournois van 40 gr. aan te bieden]. Moyennant que pour furnissement. de ladicte somme soyent évaluéz les prestz que lesdicts de Tournay ont advancé soubz promesse de déduction et indemnité sur les aydes a venir, et que les ecclésiasticques, ayantz bien en Tournay et banlieue, y contribuent, suyvant leur contingent, requérantz qu'il plaise a mesdicts Sr*. du Conseil d'Estat accepter ce consentement de bonne part, veu que a la vérité ladicte somme est esgalle a ce que se pourroit recepvoir du dict centiesme, s'il estoit collecté en nature, eu esgard au povre et misérable estat de la ville, oü elle est réduicte par la continuation de logement de tant grand nombre de gens de guerre depuis douze ans et sur toute aultre ville, mesmes a canse de la fortune d'Anvers, oü lesdicts de Tournay auroient leur marchnndise et aultres biens, comme y ayant traficq ordinaire, sur quoy faict a respecter que seroit cbose griefve de léver réelement ledict centiesme a Tournay, en tant que le précédent s'y collecte encoires présentement, lequel pour le plus grand partie ne s'a peu payer jusques icy a cause de Ia trés grand povreté et cbarge insuportable des inbabitans quy ont esté constrainctz de furnir les portions et services desdicts gens de guerre, lesquelz pour le dernier logement d'Allemans ont porté vingt et deux nul florins et plns, et ainsy an mesme pied pour semblables charges précédentes chacun an, entendant néantmoins que ledict accord sera nul et sans effect, oü les aultres Estatz du pays ne condescendroyent a payer ledict centiesme en nature on au lieu d'icelluy somme y correspondante et proportionée, comme est la susdicte 2).
248. R. 6 december. — Que l'on fera dépescher placcat de Sa Mtó. touchant les moyens généraulx °) pour ceulx quy les demandent, et ponr aultres par lettres closes quy ne demandent pas des placcatz.
249. R. 10 december. — Que mons". Oudaert sera envoyé a Tournay , Lille, Douay et Orchies et aux Estatz d'Arthoys avecq lettres, pour induire les Estatz a se conformer avecq les moyens généraulx.
Bovendien werd aan Valenciennes met hetzelfde doel geschreven. Deze brief volgt hier voor een groot gedeelte:
249a. 10 december *). — [Voor groote uitgaven in'n 100» penning en generale middelen
1) A. G., Aud. 769, fol. 163.
2) Get. De Landas (de griffier).
3) Van 18 Dec.: Brabantsen Plakkaat-boek, II, 54; ald., III, 315, dat betreffende den lOOen penning, dd. 21 Nov.
4) A. G., Aud. 658, fol. 61.



Geldmiddelen 1576.
126
als voorgesteld dringend noodig en ook reeds bij meerderheid aangenomen. Uwe gedeputeerden verklaren zich niet voldoende gelast]. A cette cause sommes esté menz vous faire ce mot pour vous représenter la nécessité qu'il y a en ceste coniuncture de se conformer a tous les aultres, et 1'impossibilité apparente de s'en pouvoir excuser ny passer par 1'alternative, alléguée d'aulcuns, asscavoir de payer semblable somme en clers deniers a 1'advenant de la quote, pour aultant que ce seroit chose incompatible de praeticquer lesdictz moyens en 1'une et poinct en 1'aultre province, tant pour ce qu'est imposé sur la sortie et transport des marchandises es pays non contribuans, comme pour celles qu'on polroit achapter, charger et amener desdictes provinces es aultres pays contribuans, avecq ce qu'en une telle union la raison veult que chascun se conforme a la plus saine partie, y joinct que lesdictz moyens sont les plus justes et équitables qu'on polroit excogiter, de tant que chascun payera a 1'advenant simplement de sa despence, comme le fruict espéré sera aussy a chascun égal selon sa qualité; si le pauvre est chargé de pareil impost que le riche, il se passé de beaucoup moins d'espèces et si en scaura bien rehaucher le salaire de sa journée seloü que s'est veu par expérience es pays, oü la practique en a ja esté faicte par plusieurs années. Vous pouvez assez considérer, combien seroit hors de tous termes de droicture et équité de se vouloir retrencher en ce poinct qui n'est que accessoire du principal de 1'union, tant solemnellement faicte et arrestée, attendu que le tout se peult bien faire et passer en ceste manière pour le temps de ceste union et nécessité sans préjudice et sans aulcunement le tirer en conséquence au dehors. Vous pouvez aussy préveoir les horribles inconvéniens et désastres que par une séparation et désunion polroient eusuyvir dont pourtant ne seriez libertéz ny eXemptéz, avecq beaucoup d'aultres considérations de grand poix que de vous mesmes pouvez assez concepvoir, spéciallement le grand regret qui vous demoureroit sur la conscience d'estre eau.se d'ung tel désastre; parquoy vous prions et requérons bienjnstammentvous y accommoder du moings pour ceste fois, espérant que la practique ne vous sera tant griefve que aulcuns, peu pesans les conséqueuces on bien iguorans les nécessitéz, oü l'on se retrouve, pourroient alléguer et ainsy empescher 1'effect d'unc telle emprinse, si avant encheminée. Nous espérons que le tout bien considéré et digéré de vostre part, n'en ferez aulcune difSculté *)
250. R. 11 december. — Le pensionaire de Namur a faict raport du corisentement du ce lequel a esté accepté a telle intention que leur servira en déduction ce qu'ils payeront doiz Ie jourdhuy aux gens de guerre, par eulx levéz, et ce qu'ilz ont payé aux IIIom £ arth.
Les S™. députéz des Estatz du Pays Bas, assembléz a Bruxelles, ont agréé et agréent par cestes cestuy accord du IIP ce, a intention que aux Estatz de Nam ur servira en déduction ce qu'ilz payeront doiz le jourd'huy aux gens de guerre, par eulx levéz, et ce qu'ilz ont payé pour leur quote aux IIIcm £ arth. Faict en 1'assemblée desdictz Srs. a Bruxelles.
251. R. 12 december. — Les S™. ont aecordé et promis de furnir la somme de VIcm £ arth. en tant moings du ce denier et que chacun Estat furnira sa quote en ceste anticipation endedans ung moys, par chacune sepmaine le
1) Het antwoord (overigens onbekend) was misschien in „certaine remonstrance", 19 Dec. ter vergadering gelezen door het raadslid („conseiller"; van Valenciennes (R. i. d.).



127
Geldmiddelen 1576.
quart, comme ceulx de Flandres IIcm. £, chacune sepmaine Lm £ arth., et ainsy des aultres, chacun a 1'advenant.
252. R. 15 december. — Résolu qne l'on fera payer d'ung chacun clochier par tous les pays de pardecha, en diminution du ce denier, selon 1'escript de ee faict.
Que les moyens généraulx des impostz se lèveront par les voluntaires, moyennant que agréation et placcat du Conseil d'Estat s'accordent, et que le tout soit par provision et sans préjudice des quotes ou aultrement.
253. R. 19 december p.p. — Ayant oy le raport de monsr. de Marbays, est dict que suyvant son advis les Estatz doibvent requérir le Vicomte de Gand de se voloir tronver pour Samedy a Arras anx Estatz et que les députéz d'Arthoys escripveront derechieff audictz d'Arthoys, affin de se voloirjoingdre aux moyens généraulx sans estre singuliers.
Ook de Staten zelf schreven 20 December aan Artois; wij laten van dezen brief ') den aanhef en het F. S. volgen:
253*. 20 december. — Combien que ne faisons aulcun doubte que tant par noz précédentes qne les remonstrances, a vous faictes de la part des Sn. de Marbais et Ringault, commis aux finances, noz députéz *), vous serez persuadéz par raisons de vous accommoder aux accordz de la levée du centiesme et practicque des moiens généraulx pour secourir a nostre commune cause et nécessité de la patrie, tontesfois nous avons bien volu par forme de surcrois et rencherge vous envoyer ce mot. [Nadere aanbeveling, om de voorgestelde middelen goed te keuren],
[P. S.] Nous ne pouvons laisser de vous dire que la tardance qne faictes de vosdicts accordz, cause enthièrement le destourbier et empeschement de noz bons dessaingz et que ne povons, comme voldrions bien, donner 1'ordre requiz a plussieurs choses.
254. R. 31 december. — Que mess™, du Conseil d'Estat seront requis d'escripre lettres itératives aux prélatz et nobles d'Arthoys, affin de sejoingdre avecq les villes, et que néantmoins ils veullent donner lettres de décret et authoritation, pour faire exécuter les moyens généraulx et le c° denier avecq compréhension des prélatz et nobles, en cas qu'ilz ne se vouldroient conformer; mais, ponr les induire a la raison, s'envoyera mons1'. le vicomte de Gand lequel pourra porter ladicte authorisation.
VLT. CENTRALE REGEERINO.
De centrale regeering werd in vorm door de Staten-Generaal onaangeroerd gelaten. De Raad van State, in werkelijkheid van de Staten afhankelijk, bien aan het hoofd der regeering. De andere regeeringscolleges bleven hunne gewone taak vervullen;
1) A. V. Ypres, port, 23±.
2) Van deze zending blijkt nit de resolutiën niets. Alleen op 21 Dec. leest men: aan den bode, die een brief van Reingout uit Atrecht aan Karbais gebracht heeft, 2 p. 10 s. art. te betalen (R. i. d.).



Centrale regeering 1576.
128
evenzoo de ambtenaren van de centrale regeering als de andiencier. Hieromtrent bestaat slechts ééne resolutie der Staten, waaruit duidehjk blijkt, dat dit de bedoeling was:
255. R. 5 octobee, - Que l'on priera mess», du Conseil d'Estat et de la Guerre de volotr entreprendre et wider les affaires, a eulx coneernans, et que les députéz des Estatz soient besoingnans sur le recouvrement d'argent et semblables affaires.
Door de omstandigheden was dit besluit niet uitvoerbaar. De Staten - hunne resolutaen van iederen dag bewijzen het - waren genoodzaakt zich met allerlei andere dingen te bemoeien. Zelfs met de tenuitvoerlegging hunner besluiten:
256. R. 16 octobee. - Que monseigneur de Proimont aura commission a prendre soing de faire avec les assistens, les pensionaire d'Anvers, du Francq, e greffier des Estatz d'Haynault et le pensionaire de Tournay, effectuer toutes les resolutions de messieurs les députéz des Estatz et de ce que les S". dudict Conseil d'Estat auront arresté.
In plaats van Froidmont werd tjjdens diens afwezigheid 26 October de abt van Marolles aangewezen (R. i. d.).
Overige beschikkingen betreffende deze aangelegenheid komen niet voor •) Wil zagen reeds, dat een Raad van Oorlog werd opgericht *). Wij hebben verder nog te vermelden een resolutie betreffende de aanstelling van Van der Beken "):
257. R. 12 december. - Que Van der Beken sera trésorier des guerres pour tous les Pays Bas et mettra caution pour XX™ £ arth. oultre ses bienset cmcq ou six pensionaires feront project de la convention et commission que' luy sera dehvré pour son traictement et aultrement.
Natuurlijk kregen de Staten te maken met de zaak der door Heze op 4 September gevangen genomen en ten deele nog gevangen gehouden leden van den Raad van State Wij vatten samen, wat hieromtrent in de resolutiën voorkomt, en voegen er bij, wat de Staten deden, om in het algemeen de vrijheid van beweging van degenen, die met de centrale regeering te maken hadden, te verzekeren.
Reeds in de remonstrantie aan den Raad van State, die door dezen op 28 September geapostilleerd werd «), vinden wij als punt 10: „que placcat soit faict et publié que tous ceux qui ont a négocier avecq mesdits S™. du Conseil d'Estat ou du Conseil Privé, peuvent et pourront librement et franchement venir a Bruxelles et sortir comme avant» 21 Octo°bêrgen' °m ^ g6Vangen l6den Van den Raad van State te verlossen, begonnen
258. R. 21 octobee. - Comme les Sra. députéz de Luxembourch sont
1) Wij noteeren nog, dat de Stalen 7 Oct. besloten den Raad van State te verzoeken aan „depMt 3-^R T dCO)n0sCati-,, 'e gelasten hun te 3taker<- M»«' het besluit volgt:
2) Ons n». 1 en cf. n». 188.
3) Thierry van der Beken was eigenlijk ontvanger in het kwartier van Leuven. Hij had reeds van den beginne af de functie van ontvanger-generaal enthesaurier-generaal voor de Generaliteit vervuld; een dergelijk geval dus als met Weellemans.
4) Grootendeels medegedeeld als ons n». 85.



129
Centrale regeering 1576
derechieff comparuz J), ayants remonstré que de la part des prélatz, nobles et villes du pays de Luxembourch estoient venuz pardevant ceulx du Conseil d'Estat requérir qu'ilz voulsissent faire bon office vers ceulx quy ont saissy le Sr. Comte, leur gouverneur, qu'il fusse eslargy pour les bons debvoirs et services qu'il avoit faict 1'espace de XXXVI ans, ou du moings plus doulcement gardé en sa niaison, sy ont lesdictz S". députéz déclairé que le saisissement a esté faict sans le sceu et charge des Estatz et que néantmoings ilz feront volentiers debvoir d'intercéder vers ceulzquy auroient faict le saisissement, pour luy, affin qu'il fust eslargy ou du moings plus doulcement traicté et gardé en sa maison, les requirantz se voloir joindre avec les aultres pour la pacificatión et retraite des Espaignolz et faire tous bons offices ad ce envers leurs députéz; dont out lesdicts de Luxembourch remercié les Sre. députéz, requirants néantmoings lettres de ladicte déclaration de voloir intercéder comme devant.
Ce faict, ont les députéz de Namuriaict semblable instance pour assistence de semblable relaxation du Comte de Barlyamont; a quoy ont lesdictz S™. députéz condescendu pour la mesme raison, militant a 1'endroit dudict Sr. Comte de Mansvelt. Lesdictz de Namur ont requis que les S™. députéz choisiront commissaires a faire ladicte intercession. Et les députéz d'Arthoys ont aussy en leur particulier prié semblable intercession estre faicte pour la relaxation du conseiller D'Assonville 2), leur patriote, combien que leur commission n'en faict de ce aulcune mention.
Surquoy ont lesdictz S™. députéz par pluralité des voix résolu que ausdictz de Luxembourch sera donné ladicte déclaration par escript, nonobstant que eulx ilz ont faict leur demande de bouche, et ce pour plus grande excuse des Estatz, et que aussy l'on concepvra bonne apostillé sur la requeste particulière dudict Comte de Mansvelt et que l'on fera l'intercession pour lesdictes personnes généralement.
22 October: de eerste deurwaarder zal Heze waarschuwen zich morgen naar de vergadering te willen begeven (R. i. d.).
259. R. 23 octobee. — Les S™. ont député ung de chacun Estat, pour aller vers le Sr. de Heze pour intercéder pour le Comte de Mansvelt, le Comte de Berlyamont et aultres prisonniers, affin qu'il les veulle relaxer ou traicter plus doucement, en les faisant garder en leurs maisons.
II est résolu qüe l'on appoinctera sur la requeste du Comte de Mansvelt, comme s'ensuyt: Les Estatz, icy assembléz, ayans ven ceste requeste, déclairent l'emprisonnement du Sr. Comte remonstrant avoir esté faict a leur desceu, ne sachant aussy par charge ou auctorité de quy icelluy auroit esté faict; estans néantmoings de ce inforniéz, ils s'employeront trés voluntiers a reffect de ce que ledict remonstrant requiert.
Het in den tekst genoemde request laten wij volgen. In den aanhef verwart Mansfeit de Staten-Generaal met de Staten van Brabant:
1) In de acte van dit besluit (A. G., Cart. 810*, fol. 90), luidt de aanhef: „Comme les S™. commis de Luxembourg se sont derechieff retrouvéz a 1'assemblée". Van een vroegere comparitie dezer gedeputeerden vermelden de resolutiën niets. Wel bleek ons, dat reeds 20 Oct. met hen gehandeld werd (ons n°. 11).
2) Christophle d'Assonleville, baron van Bouchoute, lid van den Raad van State.
9



Centrale regeering 1576.
130
259*. (octobee) *). — A messieurs des Estatz. Remonstrer faiet le Conté de Mansfeit comme il vous est assez notoire qu'il fut prins prisonnier avecq aultres du Conseil d'Estat dedans la Court en la chambre dudict Conseil le quatriesme du mois de Septembre dernier passé par votre ordonnance, comme déclairoit pour lors de Sr. de Glimes, grand bailly de Brabant, mené au mesme instant en la maison, appellé le Brootbuys, oü depuis ledict temps il a esté, comme encoires il est présentement, estroictement détenu et gardé a la grande incommodité de la sancté de sa personne a cause de plusieurs playes qu'il a receu sur son corps pour le service de Sa Ma*6, et deffence des pays de par deca, estant de besoing [pour] le gnérison d'icelles d'user de baingz naturelz et chaulx, pour ce qu'elles s'oeuvrent annuellement comme elles sont présentement, non sans fiebvre continue, estant doiz avant hier tombé en griefve maladie et foiblesse dont aultre inconvénient est a craindre, si promptement n'y est pourveu et relaxé; qu'est 1'enthier acquest que ledict Conté a faict depuis temps d'environ trente sept ans encha, qu'il a faict service tant a feu de bonne mémoire 1'empereur Charles Ve qne au roy son filz, y ayant consommé et dépendu largement du sien, comme bien est notoire a ung chascun, et combien que depuis sadicte prinse nou méritée qu'est désia environ sept sepmaines, il a par 'plusieurs fois requis et demandé de luy vouloir faire entendre la cause de sadicte prinse et détention, néantmoingz jusques a oires il ne 1'a peu entendre ny seavoir, par quoy il supplie a mesdictz S™. le vouloir eslargir et mectre en liberté et asseurance pour pouvoir vacquer, entendre a ses particulières affaires lesquelz sont de grand poix et importance, et afferme qu'ilz emportent plus de cent mille florins. Tout quoy il a bien voulu donner a cognoistre, affin que, si par faulte d'y donner 1'ordre requis, il succombe en aulcung mal, il n'en soit cy après prétendu avec une ignorance par ceulx qui sont cause de sadicte détention, offrant au surplus en cas de besoing se purger de tout ce que l'on luy vouldra imposer et demander et en donner tout raisonnable contentement, moyennant qu'il puysse seavoir qui est sa contrepartie, ce confiant ledict Conté pour 1'asseurance qu'il [a] que en si grande et notable assemblee de personnaiges de qualité et justice, il sera remède [1. remédié] comme en raison et équité convient2).
260. R. 26 octobee. — Le conseilier de Namur a faict rapport de ce que luy et ses confrères commis, seavoir le Sr. de Gembloux et le greffier des Estatz de Haynault, ont besongné suyvant leur charge touchant 1'intercession pour les S™. séquestréz vers le Sr. de Heze lequel auroit respondu que par le Duc d'Arschot en présence de luy et aultres du Conseil d'Estat seroit a ceulx de Luxembourch souffisament respondu et en effect esté respondu qu'ilz ne s'en debvoient mesier sans commission spéciale, a faulte de laquelle l'on les recommandoit de soy pourveoir de commission pertinente pour entendre et résouldre avec les aultres députéz sur le faict de la pacificatión et retraicte des Espaignolz; sy auroit ledict Sr. de Heze respondu ausdictz commis que lesdictz commis se déportassent d'ulterieure intercession, ou aultrement qu'il envoyeroit lesdictz prisonniers a Vilvoerden.
II est, par la pluralité des voix contre 1'advis de ceulx de Brabant et
1) R. A., Aanw. i860, n». 178, fol. 57.
2) Volgt de apostillé: ons n°. 259.



131
Centrale regeering 1576.
d'Utrecht [dict] que l'on donneroit ,a ceulx de Luxembourch 1'acte de la déclaration du XXI8 de ce moys signé par le greffiier des Estatz, mais néantmoings de'délivrer 1'acte non signé est résolu par tous.
31 October: Mansfeit adresseere zich naar aanleiding van zgn brief („billet") aan ben, die de gevangenneming bewerkstelligd hebben (R. i. d.).
10 November volgde toen de poging tot bevrijding door den Koning van Frankrijk *).
261. R. 24 november. — Le pensionnaire de Bruxelles a faict lire les opinions de troys membres de Bruxelles touchant les saisissement des personnes des S™. de Barlyamont et Mansvelt et aultres, lesquelles opinions portent tout unanimement qu'ilz n'ont donné charge ausdicts saisissernens et qu'ilz auroient esté faictz sans leur sceu ou adveu, et qu'ilz ne se meslent aulcunement d'iceulx, voires qu'ilz n'advoyent les requestes, sur le nom de la commune présentées, sy avant qu'elles ne soient d'eux signées.
L'abbé de Villers, Van der Garneren, le vicaire de 1'évesché de S'. Homer, Carlier et le pensionaire de Lille sont commis de parler a mons". de Heze, pour déclarer les opinions des troys membres de Bruxelles et le requérir qu'il ait a délivrer les prisonniers susdicts ou aultrement en user comme de droit il appertient.
Par raport de mons". le Rhme. de Namur, Van der Cameren, Carlier et aultres est trouvé qne mons". de Heze a promis, en contemplation des Estatz et pour les complaire, d'envoyer les S™. prisonniers de Berlyamont et ses enfans en sa maison, mons. de Mansvelt en sa maison et les aultres chacun en leur maison, encoires ce soir.
25 November: „Qne a la maison de Hoochstraten pourra estre mis monsr. de Mansvelt" (B,. i d.).
262. R. 3 december. — Que l'on fera venir mons'. de Heze demain an niatin, en luy demandant sa commission, pour veoir en quelle puissance il auroit ouvert le pacquet des lettres, dressée aux Estatz Généraulx, vu que lesdicts Estatz n'entendent qu'il soit telleinent authorisé ou ait commandement sur eulx quy se seroient cy trouvéz par commandement du Conseil d'Estat; secondement luy déclairer, que lesdictz Estatz et le Duc d'Arschot treuvent fort estrange qu'il n'obéit au commandement du general d'armée, mais qu'il ouvre les lettres, addressantes audict Sr. Duc et aultres, et que ledict Duc ne peult envoyer personne hors la ville sans passeport dudict Sr. de Heze; et tiercement, pourquoy qu'il ne faiet effectuer ses promesses, entre aultres au regard de 1'eslargissement du conseiilier D'Assonville et la remise de sa personne en sa maison.
263. R. 16 december. — Comme ceulx de Gheldre ont supplié pour la relaxation de messieurs le Comte de Berlyamont et ses enfans avecq le Sr. d'Assonville, signament ayant respect aux bons offices, tousionrs faictz et démonstréz au pays et a 1'union, et que du moings ilz soient libres et deschargéz de leur garde du moings soubz leur foy et honneur, sur quoy les Estatz ont
1) Zie ons n». 259.
2) Hiervóór, n™. 131 en 132.



Gewesten en steden 1576.
132
diet qu'ilz n'ont faict constituer prisonniers lesdictz S™. et que leur détention a esté faicte sans le seeu et adveu d'iceulx, comme ilz ont déclaré a plusieurs aultres; et néantmoings ilz intercèderont volontiers vers le Sr. de Heze, pour faire oster leur garde soubs leur foy et faveur, a quoy sont commis ceulx de Geldre et le Sr. Schoor.
264. R. 27 december p. p. — Les S*8. ont [résolu] a la proposition du Rhme. de Namur que la délivrance des S™. prisonniers a Bruxelles se doibt remettre a ceulx du Conseil d'Estat et que les Estatz pourront euvoyer quelques commissaires pour intercéder pour lesdictz prisoniers, pour par lesdictz du Conseil d'Estat en pourveoir, comme ils trouveront convenir.
VUT, BEMOEIINGEN MET GEWESTEN EN STEDEN.
Na de bemoeiingen van de Staten met de centrale regeering komen wij aan die met de gewesten en steden. De Staten konden zich hier niet geheel buiten honden ten gevolge van de positie, die zij innamen. Zij werden als van zelf in sommige aangelegenheden van gewest en stad betrokken, ook waar deze niet van militairen of geldelijken aard waren Natuurlijk was het voor de Staten van het meeste belang te weten, hoe de gezindheid der verschillende deelen van de Nederlanden te hunnen opzichte was 2). Het grootste deel hunner hier ter sprake komende bemoeiingen had er dan ook betrekking op, om dit uit te vorschen, waar er twijfel aan bestond. Daarnaast hadden de bemoeiingen regeling van bepaalde, meest door de belanghebbenden zelf opgeworpen zaken ten doel. Men vindt hieromtrent het volgende in de resolutiën:
265. R. 4 october. — Item a esté résolu d'escripre lettres a monsr. de Champaigne et magistrat d'Anvers Ae se déclarer ouvertement, s'ilz se joindent avecq les aultres Estatz, assembléz a Bruxelles, pour le maintiennement de la religion Catholicque Romaine, le service de Sa Mté. et repos publicq, et s'ilz veullent obéir aux commandement du Conseil d'Estat de Sa Mte. ou non. Et que semblable lettre soit escripte au corps et la commune de la ville d'Anvers et mons*. le Duc les fera tenir audict Anvers.
266. R. 9 october p. p. — Les deux députéz des Estatz de Geldres et Comté de Zutphen sont comparuz, ayans, par moyen de mons*. le docteur Léonin, faict la déclaration comme eu effect appert le doublé de la requeste, par eulx exhibée a ceulx du Conseil d'Estat.
In dit request *) werd verzocht om verlichting van garnizoen en om machtiging tot lichting eener troepenmacht ter verdediging tegen „alle vyantlike invasie" en tot bijeenroeping van een landdag. De brief van de Staten van 11 October aan Gelre 4)is in verband hiermede geschreven. Bovendien schreven de Staten dienzelfden dag aan Hierges, den stadhouder, met verzoek, om zich met zijn krijgsvolk hg hen aan te sluiten 6). Op Hierges trachtten ze tegelijkertijd invloed te oefenen door zgn vader. De resolutiën berichten nl. op 11 October, dat Berlaimont zou verzocht worden aan zijne zoons °) te schrijven, om zich met de Staten te vereenigen.
1) Zie hieromtrent de rubrieken V en VI.
2) Voor de comparitie ter Staten-Generaal zie rubriek I.
3) Bondam, I, 18. 4) Hiervóór, p. 41. 5) Bondam, I, 23. 6) Over Megen hiervóór, p. 84.



133
Gewesten en steden 1576.
267. R. 22 ootobkb. — Que l'on requerra mess™, du Conseil d'Estat voloir remercier le Sr. de Hierche ') de son offre et bonne affection qu'il porte au pays, le priant de le continuer et qu'il veulle tant faire que les Estatz de Geldre et Zutphen euvoyent leurs députéz, authoriséz a communicquer et résouldre sur le faict de la pacificatión et retraicte des soldatz Espaignolz avec les députéz des aultres Estatz, assembléz a Bruxelles, et qu'il envoyera ungne partie par son lieutenant, sy avant qu'il en soit requis.
268. R. 25 octobee 2). — Que aux bourgeois de Bruxelles et sur lenr remonstrauce exhibée, affin que la personne du Prince d'Orenge se treuve icy avecq toute asseurance, on leur déclarera: que les députéz des Estatz, cy assembléz, n'en font aultre chose que d'excogiter toutes affaires et remèdes quy pourroient servir pour la défenee du pays, comme antant touchant icelle a eulx que aux bourgèois, remercians les bourgeois de leur soing qu'il portent au salut de la patrie, et qu'ilz ont desia requis ledict Prince voloir envoyer ses forces pardecha, comme en partie il a faict sur 1'asseurance qu'il a demandé, espérant que bientost on trouvera remède au contentement de chacun, mais la faulte que jusques ores n'a esté mis ung camp, est procédé par faulte d'argent, requérant les bourgeois voloir faire assister et adviser sur 1'argent, oü qu'ilz s9auroient aucun. Et quant a appeller la personne dudict Prince, les S™. députéz en communicqueront 1'affaire avecq messieurs du Conseil d'Estat.
269. R. 30 octobee. — Que les S*8. escripveront incontinent lettres aux S™. particuliers gouverneurs et seniblables, comme au gouverneur de Breda, le Sr. de La Roche etc., affin de déclarer ouvertement leurs intentions, s'ilz sont du cousté des Estatz, assembléz a Bruxelles, pour Sa M*6. et pays, et en cas qu'ilz ne seroient de telle intention, l'on les pourra pour ung temps bannir.
270. R. 3 november. — Les Sre. ont aussy ordonné d'escripre a tous Consaulx provinciaux et colléges dont on auroit doubte, s'ilz seront d'intention des Estatz ou non, comme il est résolu d'escripre aux gouverneurs etS™. particuliers.
Dont 3) chacun Estat dénommera ses consaulx et colléges.
In dezen tijd ontvingen de Staten opnieuw een door hen op 9 en 10 November geapostilleerd request van „eenighe van den goeden borgers" van Brussel *), die er op aandrongen, dat Oranje in persoon „binnen dese landen" zou komen, om hen met zijn raad te assisteeren, wat noodig was, „om in alles ordre gestelt ende gehouden, te worden"; zij gaven verder te kennen vernomen te hebben, dat Oranje niet wilde komen, tenzij Sluis in zjjne handen gesteld werd „tot zynen gebruycke", om er met zijn volk een
1) Waarschijnlijk zal deze een dergelijken brief aan den Raad van State geschreven hebben als hij 17 October aan de Staten van Gelderland zond (Bondam, I, 30).
2) Ook op 4 Oct. wordt een request „des bourgeois et plus notables de Bruxelles" in de resolutiën vermeld; de requestranten werden aan den Raad van Oorlog verwezen. Op 29 Oct. volgden twee andere requèsten van Brussel, waarop geapostilleerd werd, dat de requestranten, bepaaldelijk die uit Brussel, of althans publieke personen, de requèsten dienden te teekenen.
3) De Jonge las hier: , dont", wat ook zeer waarschijnlijk is, en knoopte dit vast aan het voorgaande. Maar de zin van dit voorgaande wordt dan onverstaanbaar en bovendien begint in het register duidelijk een nieuwe regel. Misschien is „Dorénavant" bedoeld. Maar het is wel een forsch en ook toen nog niet uitgevoerd besluit, dat de Staten dan genomen zouden hebben.
4) Actes, n°. 127; A. G., Aud. 658, fol. 46.



Gewesten en steden 1576.
134
vrijen in- en uitgang te hebben, waarom zij dus verzochten. De eerste apostillé op dit request is woordelijk gelijk aan wat in het register der Staten op 9 November omtrent Sluis voorkomt'). De tweede van 10 November, verleend, nadat de Raad van State de beslissing aan de Staten-Generaal had teruggewezen, verklaarde, dat de Staten aan Brugge zonden schrijven betreffende de overlevering 2).
271. R. 16 november. — Que docteur Léonin sera envoyé, vers le Sr. de Hierge et Estatz de Gueldre pour négocier avecq eulx, et que luy veulle concepvoir quelque instruction, selon laquelle il pourroit besoigner.
17 November werd Leoninus s) gemachtigd volgens het advies van Oranje *) te handelen met de Staten van Gelderland (R. i. d.). Het doel van Leoninus' zending 8) was vooral Hierges nader aan de Staten te verbinden, zooals nit zijne op 17 November gedateerde instructie 6) afdoende blijkt.
19 November besloten de Staten aan Hierges te schrijven, „affin de se voloir transporter icy a Bruxelles", opdat men van zijne adviezen zou kunnen gebruik maken (R. i. d.).
26 November werd de griffier gelast den Staten van Gelderland een aanbeveling te doen geworden voor Grevenbroeck „op zeker billet", door Jan Gilles overgebracht „opten naem van denselven heer van Grevenbroeck" (R. i. d.).
30 November lezen wij, dat Frankenborg7) copie verzocht van de justificatie van Amsterrode en wel voor de Staten van Overmaze (R. i. d.) 8).
3 December apostilleerden de Staten op een request van de gedeputeerden van Utrecht, waarvan het register in het geheel geen melding maakt "). Wij laten request en apostillé10), verband houdend met het kasteel Vredenburg, na elkander volgen:
272. 3 december. — Remonstrent les députéz des Estatz d'Utrecht, comme ilz ont depuis naguerres remonstré a voz Srs. 1'importance du ehasteau d'Utrecht, estant a présent es mains des Espaignolz, tant pour les pays d'Hollande, Gueldres et Utrecht que aultres, veue qu'estant le dict ehasteau réduict es mains des Estatz, n'en sera besoing tenir au quartier d'Utrecht et a 1'entour aulcun garnison, mais pourront voz S™. joindre leurs forces contre les ennemis et aussy se servir d'ung grand nombre de canons et aultre artillerie et ammunitions qui sont audict ehasteau et dont l'on s'est servy a 1'expédition de Haerlem, Bueren, Oudewater et Schoonhoven, et comme les Estatz et villes du pays d'Utrecht, a cause de la longue durée de
1) Ons n». 29. 2) Zie ons n°. 30».
3) Dienzelfden dag werd hem 300 p. art. toegelegd voor „ses voyages faictes et a faire" (R. i. d.).
4) Bondam, I, 101. 5) Zie ook rubriek III.
6) Actes, n°. 146; Bondam, I, 158. Zijne credentie voor Gelderland, ook van 17 Nov.: Actes, n°. 145; Bondam I, 159, noot.
7) Melchior von Schwarzenberg was heer van Frankenborg, zooals blijkt uit R. 1577,16 Juli.
8) Toelichting ontbreekt. Het land van Overmaze stelt ons voor meer raadselen. Men leest 19 Nov.. „les S". commettent 1'advocat Scutteput, pour se trouver Oultremeuze suyvant 1'escript de Parent" (I) R. i. d.). — Schutteput is misschien Adriaan van Schutteput, in 1582 benoemd tot advocaat-fiskaal van den Raad van Brabant.
9) Wel is 8 Nov. sprake van „les affaires de ceulx d'Utrecht"; er werd iemand gedeputeerd (aan den Raad van State), om deze te recommandeeren.
10) R. A, Utrecht: Staten-archief, afschriften van bij de Staten-Generaal ingekomen stukken.



135
Gewesten en steden 1576.
ceste guerre civile, sont du tout appouvriz, gastéz, ruynéz et mangéz, et par ainsy non tant seullement despourreu d'argent et créditz, mais aussy d'artillerie, pouldre et aultres ammunitious nécessaires, pour assiéger et battre ledict ehasteau, avoyent supplié voz S™. qu'il leur plenst payer au régiment du Conté de Bossu lequel debvroit demeurer audict pays, les deux moys et procurer de mois en mois le secours, leur par voz Srs. promis, et ce a fin qu'ilz soyent plus promptz et volientaires pour s'employer a la prinse dudict ■ehasteau, espérans alors les remonstrans que mess™, du Conseil d'Estat ne feroyent aulcune difficulté leur accorder lettres ou a mons". d'Hierges ou au Conté de Bossu ou a son lieutenant Tambergen pour constraindre le capitaine dudict ehasteau de le rendre en leurs mains au nom de Sa Matè. et voz S™. ee que les remonstrans n'ont sceu obtenir a cause de la cessation d'hostillité, par voz S™. a don Johan d'Austrice accordée, combien que on leur a donné lettres de sommation audict capitaine afin que dessus, et comme les remonstrans n'ont aussy obtenu sur leur requeste, présentée a voz S™., aulcune ordonnance ou apostillé, supplient derechieff qu'il plaise a voz S™. pourveoir que ledict payement de deux moys et secours soit faict et. furny audict régiment, et scavant que voz S™. ne sont pourveuz de deniers ou qu'ilz n'ont le moyen de les envoyer illecq, qu'il leur plaise escripvre au docteur Elbert Léonin que de 1'argent qu'il pourra par voz S™. fiuer(!) et lever par dela, il laisse au quartier d'Utrecht et es mains de celluy qui a ce est commis, aultant qu'il sera nécessaire a telle fin que dict est, meismes pour artillerie, pouldre et aultres ammunitions nécessaires au siège et batterie dudict ehasteau, supplient aussy qu'il plaise a voz S™. escripvre ausdits S™. d'Hierges, Bossu ou a son lieutenant Tambergen, que, le temps de ladicte cessation d'hostillité expiré, ils s'efforcent par tous moyens convenables mectre ledict ehasteau es mains de voz S™., sans attendre aultre commandement, et a ceste fin requérirmess™, du Conseil d'Estat qu'il leur plaise ainsy en conformité de vos lettres eseripre ausdicts S™. d'Hierges, Bossu ou a son lieutenant Tamberghen. Ce faissant etc.
[Apostillé]. Les Estatz Généraulx, ayans veu ceste requeste, déclairent et advertissent qu'ilz ont arresté et aecordé de furnir aux trois régimens, mentionnéz en icelle en dedans le Noël prochan, asscavoir cent ruil florins eu argent et aultant en drap, pour a quoy satisfaire ont députéz et enchargéz le Sr. docteur Leoninus et le Sr. Van der Horst') de chercher et lever en Gueldres, Allemaigne et la entours tous les deniers qu'ilz pourront recouvrer a intérest, et d'iceulx furnir lesdicts cent mil florins ausdicts recepveurs, pareillement font négotier pour le recouvrement des draps, a quoy encoires ilz tiendront le soing et vigilance qu'il convient, a ce que 1'effect s'en ensuive, priant a mess™, du Conseil d'Estat en conformité de ce eseripre a monsr. d'Hierges ou a son lieutenant pour. contenir et retenir en bonne dévotion lesdicts régimens, meismement se tenir prest pour s'emparer du ehasteau d'Utrecht prestement, la cessation d'armes expirées, s'il n'y a aultre re ra and (!) 2).
273. R. 6 december p. p. — II est résolu d'escripre sur les lettres de monsr. de Hierge, Leoninus et des soldatz de Grueninghe et Frise et de adviser de
1) Cf. Rubriek fll, n». 117.
2) Get. Weellemans.



Gewesten en steden 1576.
136
cominettre gouverneurs a Frise et Groeninghe et pays d'Oultremeuze et capitaines.
Van de hier genoemde brieven zgn voorhanden die van Hierges van 30 November nit Venlo, die hierin naar aanleiding van de zending van Leoninus en Wittenhorst nader zgn trouw aan de Staten bevestigt en tevens aandringt op de in vrijheidsstelling van zijn vader en zijne twee broeders, de graven van Megen en Hanltepenne '); die van de officieren en soldaten van het regiment van Billy, dd. 24 November nit Groningen, waarin zij kennis geven van diens arrestatie en de zending van Martini Stella en een soldaat, Henri Osmont, aankondigen !).
274. R. 8 december, — Franchoys Martiny, venu de Groeninghen 8), a faict raport de tout ce qu'est advenu a 1'eudroict de la personne et du saississement des personnes de Robeles, Sr. de Ruysbroeck et aultres plusieurs, faict par les soldatz.
Les Sr*. font requérir ceulx du Conseil d'Estat de voloir pourveoir monsT. le Comte de Boussut du gouvernement de Groeninghen et Overijssel en Frise et que néantmoings, s'il ne peult sy tost partir, que son frère mons1. d'Aussy se y treuve avecq Martiny, pour remercier les soldatz de leur bon debvoir et les contenir en la bonne dévotion vers les Estatz et faire inventorier 1'argent de Robelez etc.
Ayant oy le raport du pensionaire d'Anvers, inre Jehan Gillis, touchant les 8™. borgmaistre, Sr. Anderlecht, recepveur et amman de Grave, il est résolu que l'on escripvra a ceulx de Grave pour les remercier et conforter de voloir continuer en leur bonne dévotion des Estatz, et que l'on fera son extreme debvoir d'envoyer les IIII mille^livres pour les soldatz, quant on envoyera argent aux Allemans, mais qu'ilz veulent envoyer le gouverneur quy fust Jaspar Gomez, avecq ung ou deux aultres des principaulx prisonniers a Bruxelles et que la reste soit remis a mess™, du Conseil d'Estat, ausquelz appertient de constituer nouveau gouverneur et capitaine etc.; et en cas qu'ilz treuvent IIIIm £ arth. quy auroient appartenu audict Jaspar, ilz seront employéz au payement desdictz soldatz 4).
Nog besloten de Staten Jan Allbertsen, gezworen bode van Groningen, 12 daalders5) als gratuiteit toe te kennen, aan den soldaat Henri Osmont 100 daalders „a la discrétion
1) Actes, n°. 174; cf. hiervóór, p. 84.
2) Actes, n°. 163; Codex II, IV1 (1859) 198. — Deze brief was, naar het schijnt, reeds den vorigen dag ontvangen {hiervóór, p. 15).
3) Francois Martiny Stella. Op 21 Nov. vermelden de resolutiën een request van de vrouw van Martiny, „die gevangen is gehouden bij Jaspar de Robelus, gouverneur van Vrieskou"; Van der Beken werd gelast haar 120 p. art. te betalen. — Hij was, naar men weet, door de Staten van Brabant naar Groningen gezonden.
4) De hier bedoelde brief is gedateerd op 10 Dec. (Actes, n°. 201; Blaes, I, 340). Van de overzending der gevangenen naar Brussel wordt er niet in gewaagd. Tenslotte valt op te merken, dat de brief van den burgemeester, genoemd G. Pyerlinck, van 26 Nov. 1576 (Blaes, I, 338), waarin van de gebeurtenisseu wordt kennis gegeven, geadresseerd is aan den Raad van State (niet aan de Staten-Generaal, zooals Actes, n°. 166, heeft).
5) 5 Dec. is sprake van 25 daalders van 34 patars voor den bode van Groningen (R. i. d.).



137
Gewesten en steden 1576.
de Francois Martiny", en aan den soldaat Jean Weles, genaamd Pamere, die het eerst gezegd heeft „voloir vivre et mourir avec les Estatz", 40 daalders (B. i. d.) ').
Aangaande den brief voor de soldaten te Groningen, geminnteerd door Carlier, werd 9 December nader besloten, dat een dergelijke brief aan de stad Groningen zou gezonden worden: „et que les Estatz tiendront la main qne le démantelement -) soit recommandé". Bovendien: dat Bossu door eenige gedeputeerden bjj den Baad van State zou worden aanbevolen tot gouverneur van Groningen en Friesland (R. i. d.).
De brief aan Groningen 8) werd 11 December vastgesteld. Wij ontleenen er het volgende aan:
274a. 11 december. — Eerwerdige, edele, erentfeste, eersaeme, zeer discrete, goede heeren ende vrienden. Ons is in 't particulier rapport gedaen geweest, hoe dat gyluyden goetwillichlycken u hebt gevuecht mitten goeden anslach ende d'exploiet van den soldaten van uwe garnisoene om gelycke deliberatie aen te nemen als zy hebben gedaen, begerende met ons de generale defensie ende vryheyt van onsen vaderlande voor te staene tegen deghene, die hen hadden vermeten ende beschiet deselve te bederven ende ons te houden in eeuwige slavernye. Dus en hebben wy nyet cunnen gelaeten alle debvoir te doene, opdat gy versien soudt wesen by eeneu gouverneur ende stadtholder, ummers by provisie, die u insgelicx sunderlinge soude bedancken van zulke goede affectie ende resolutie, mit oick te kennen te geven onse meyninge ende t'adverteren, dat [Volgt een uitvoerig verhaal over de wandaden der Spaansche soldaten, de pacificatie met Oranje, Holland en Zeeland, de begonnen onderhandelingen met don Jan, waarna de brief vervolgt:] Aen denwelcken tot dyen eynde wy gesonden hebben onse gedeputeerden, hoe wel nochtans dat wy van geenen meyninge en zijn denzelven in als te gelooven totter tijt toe, dat wy sonder eenige geveysticheyt d'effect bevinden, om nyet bedrogen te worden als wy z\jn geweest ende nyet meer te vallen in dezelve ofte argere slavernye, ende desen onsen handel en twijffelen wy nyet, datter yemant van u zal wesen, dyen anders zal vinden dan voer goet, gelijck andere vuytlantsche provinciën doen, ende dat gy daerdoere zult continueren een 4) volstandich blyven in uwen goet ende heylich voernemen, zijnde conform mit ons om te verlossen ende deschargeren u mit ons ende onse kinderen ende naecomelingen ten eeuwigen dage van de eeuwige ende arme slavernye, daer men ons wilde to brengen, biddende voirts ende requireren u in zulcken vasten propoest te blyven mit gantser herten, versekerende, dat gy ons sult bereetende gewillich vinden, om u te gelieven in als dat gy van ons zoudt cunnen begeren, ende zoe wy affgeveerdicht ende versocht hebben de banreheeren van Vile, ten eynde
1) Stella zelf kreeg voor reiskosten 80 daalders (H. 10 Dec).
2) Natuurlijk: van het kasteel.
3) G. A. Groningen: reg. De Goude, fol. 29vo. — De brief aan de soldaten — in het Fransch — is van precies denzei (den inhoud. (Actes, n°. 199; G. A. Groningen, alsvoren, fol. 34). Alleen de aanhef is anders. Na complimenten over hunne daad volgt: „Nous n'avons voulu fa il 1 i r de prestement tenir la bonne main a ce que fust proveu a soldatz sy généreux, providens et aguerroyéz, d'un coronel tel qu'ilz méritent et joinctement députer et envoyer pour vous remerchier bien cordiallement de ceste emprinse aultant excellente et vertueuse que courageusement exécutée et aussy pour vous donner a cognoistre et asseurer de nostre but, intention" (verder als aan de stad).
4) Lees: en.



Gewesten en steden 1576.
138
dat hy u breder sonde verclaeren onse goede meyninge ende deliberatie ende u betere van als te verzekeren, begerende vruntlycken den tzelven te willen betrouwen ende volle gelooff ende credentie te geven, daerenboven mit goede diligentie ende bebendicheyt te doen aenverden alle de góederen, tzy gereeden penningen, meublen ende anderssins van den gevangenen ende die in vaste bewaernisse te houden ende daermede gedaen te worden, geleek men bevinden zal te behoiren i
Uit het slot van den brief boort men van de zending van Rennenberg 1). Hierover handelt verder de volgende acte van de Staten8):
275. 11 december. — Les S™. députéz des Estatz Généraulx, assambléz a Bruxelles, ayans oy la lecture de 1'instruction, donnée a monsr. le Baron de Ville de par mess™, du Conseil d'Estat de Sa Maté., remercient en premier lieu leurs Sries. du bon debvoir, par elles faict a 1'endroict les affaires des pays de Groeninge et aultres adjoinctz.
Requérans néantmoings qu'il plaise devant le penultièsme article d'icelle faire iusérer que des deniers a inventorier soient en partie payéz les soldatz audict Groeninge et Frize et le Sr. de Hierge.
Qu'il soit aussi ledict Sr. Baron chargé de se faire asseurer des personnes de mre Antboine de Vaille et de docteur George de Westendorp, conseilliers a Leeuwaerdens, comme notoirement suspectz contre la bonne emprinse desdictz Estatz et dont 1'ung s'est vanté publiequement que, s'il auroit charge, il mectroit en exécution 1'inquisition d'Espaigne.
Et que ladicte instruction soit changé au point, commenchant: aussi que arrivant audict Groeninge etc, d'aultant que docteur Mexslien(I) s) et le recepveur Filio Frittunna *), recepveur audict Groeningen, sont compaignons par ensamble trop grand amys et faulteurs du Sr. de Billy, ayant ledict docteur receu de Sa Mté. depuis peu de temps ungne pension de XVe £ arth., par oü ne conviendroict aulcunement que lediet Sr. baron se fieroit a eulx, mais au lieu d'eulx se pourra bien fier de mre Jehan de Goude, pensionaire dudict Groeningen, et du pensionaire du plat pays, comme vraye amateurs de la patrie et du bien publicq.
De instructie van Rennenberg 5), gewijzigd naar de opmerkingen van de Staten-Generaal, luidde in hoofdzaak als volgt:
275». 11 december 6). — [Aanleiding tot de zending: de gebeurtenissen te Groningen op 23 November. Zal bij zijne komst le Groningen zijne credentie-brieven overleveren aan de magistraat en aan de soldaten]. III. Et après se informera particulièrement de ce que y est passé et succédé et, cela faict, regardera et advisera de donner en tout et par tout, tant endroict le faict de ladicte ville, soldatz, que ceulx des
1) George de Lalaing, baron van Vile, graaf van Rennenberg.
2) A. G., Aud. 658, fol. 59.
3) Verhaspeling van dr. Joban de Mepsche, luitenant der hoofdmannenkamer?
4) Verhaspeling van Feico van Frytema, koninklijk rentmeester te Groningen?
5) In den titel van het stuk genoemd: „capitaine d'une bande d'hommes d'armes des ordonnances du Roy el coulonnel de dix enseignes de gens de pied."
6) A. G., Aud. 795, fol. 309.



139
Gewesten en steden 1576.
Omlandes tous le meilleur ordre, en traietant, commandant et disposant avecq tous ceulx du pays tout ce qu'il trouverat convenir au service du Roy, declairant de la part des Estatz Généraulx, assambléz en ceste ville, ausdict elect, officiers, gentikliommes et communs soldatz audict Groningen et ailleurs par la, déclairéz pour le service de Sa Mté. et d'iceulx Estatz, que par eulx leur sera donné satisfaction et contentement de tout ce qu'en raison sera trouvé leur estre deu après descompte faict avecques eulx, advertissant néantmoings de heure a aultre de leurs intentions et prétensions, avant que arresteement [1. arrester et?] résouldre avecque eulx ou leur promettre absolntement ce qu'ilz poulriont demander pour les tenir asseuréz et a la dévotion et service de Sa M*6. et desdictz Estatz, s'aydant en toute occurrence de la bonne veuille et des moyens des inhabitants desdictes villes et pays tant de Gronirighe que Prize, tant pour l'entreteneuient des soldatz illecq que pour gaig^ner lepeuple, non encoires déclairé, et, pour aulcunement les entretenir cependant, pourra leur faire advancer quelque argent des deniers que se trouveront des prisonniers comme se dict cy-après.
IIII. Ledict Baron de Vile fera inventorier les deniers et aultres biens quelczqnonques, appertenants aux susdictz Sre. de Billy, Ruysbroeck capitaines Christoffle Vasques 2) et aultres qu'il y trouvera estre séquestréz par les soldatz, et ce par intervention et en présence d'autorité publicque, ayant l'ceil et soiug sur toute chose et en premier lieu de s'asseurer desdicts séquestréz et prisonniers.
V. Fera en oultre tout debvoir pour bien remonstrer, faire entendre et asseurer le peuple partout que ne se prétend par son envoy celle part aultre chose que le service de Dieu et de Sa Mte., conservation de nostre religion Catholycke Romaine et de la patrie, pour quoy effectuer devra estre pret d'y entendre tant de la part des magistratz que des gens de guerre leur advys, pour après avecq leur bonne addresse et assistence y donner a ces fins 1'ordre requis a la protection du peuple et conséquamment de tous ceulx de ces désoléz pais pour la conservation desquelz toutes les aultres provinces ont prins détèrmineement les armes, non a aultre but que pour n'estre esclaves, ne perdre leur vie et la liberté d'eulx, leurs confrères, femmes et enfans et leurs priviliges, a quoy- ame vivante, chrestienne et bien née ne se doibt opposer, mais adiondre pour en querelle si juste se monstrer actuelement voluntaire ny espargnants leur pouvoir en facon aulcune pour le maintenement d'icelle, se debvant espérer que audict Groeningen, Frize et ailleurs par la n'y aura nulz qui vouldront y contrevenir ou se monstrer rétifz, mais de cceur ouvert s'adiondre et conféderer; ce que ayant ledict baron de Vile obtenu, mettra les moiens en avant a conserver si bonne et juste résolution.
VI. Lesdicts elect, officiers, gentilzhommes et communs souldatz demandent entre aultres par leurs dictes lettres, a qui au nom de Sadicte Mté. ilz rendront ladicte ville de Groningen, sur quoy leur direz qu'ilz auront a larendre entre voz mains au nom d'icelle Sa Mté. et desdicts Estatz, les louant haultement non seulement de 1'avoir si bien gardé jusques a vostre venue, ains aussy d'avoir si expressément enchargé aux officiers et soldatz a Delffziel de
1) Schoonzoon en luitenant van Billy.
2) Bevelhebber van Zutphen.



Gewesten en steden 1576.
140
faire pareille garde de la place jusques a aultre nostre ordonnance, requérant les ungs et les aultres a continuer leur bonne assistence au mesme effect et les asseurant que de tout se aura la souvenance favorable que leurs bons services et affection niéritent.
VII. Et comme lesdicts gens de guerre ont aussy demande ung aultre chef, ledict Baron leur dira qu'il va celle part avecq charge entre aultres choses pour leur commander jusques a aultre ordonnance, comme le leur exenpvent aussy lesdicts Sra. du Conseil d'Estat par sa cre'dence a eulx, et qu'ilz ayent entretant a luy obéir.
VIII. Quant a ladicte place de Delffziel qui est de fort grande importance, il convient que ledict Baron de Vile y commect par provision personne propre, idoine, suffisante et confidente, ayant ouy la dessus 1'advis desdict elect, officiers, gentilzhommes et soldatz, faisant bien garder avec les susdicts aultres prisonniers le capitaine dudict Delffziel, aussy appréhendé, comme pareillement le capitaine Bustamante, drossart de Harlingen, si tant est qu'il soyt aussy prins et en ce cas pourvoyant en son lieu d'aultre qui ait le soing de la bonne seure garde et défense dudict Harlingen.
IX. Ceulx de la ville dudict Groninghen demandent par leur lettre ausdicts S™ du Conseil d'Estat et requeste y enclose respectivement qu'ilz puissent démolir le ehasteau, y cqtnmencé doiz le temps du Duc d'Alve, sur quoy ledict Baron de Vile verra la disposition et estat dudict ehasteau et, s'estant informé de tous, advertira de ce qu'il en aura trouvé et luy semblera convenir, pour après y adviser, et entretant le tout demeurera au mesme estat, sans rien y innover.
X. Se informera en oultre sur ce qup ceulx de ladicte ville demandent d'estre deschargéz de la garnison, y estant, pour pareillement en advertir avecq son advys.
XI. Et comme ilz disent d'avantaige que les placcartz décretéz contre les Espaignolz ne sont esté publiéz en ladicte ville de Groeninghen pour 1'empeschemens, y mis par ledict Sr. de Billy, ledict Baron de Vile les y fera publyer et ailleurs par la comme l'on est accoustumé faire.
XII. Fera aussy publier la pacificatión, faicte avecq le Prince d'Oranges, les Estatz d'Hollande et Zélande et associéz et aussy par tout ailleurs, oü il trouvera convenir.
XIII. Après ledict Baron de Vile se informera de 1'humeur et inclination des prélatz, nobles et aultres des Estatz des Omlandes qui est le pays eircumiacent de ladicte ville de Groninghen, et aussy des Estatz du pays de la Drenthe qui estoit aussy du gouvernemeut dudict Sr. de Billy, et après leur avoir délivré ses lettres de crédence, leur dira les causes de son envoy celle part comme dessus, asseurant tous comme aussy lesdicts de Groninghen que l'on ne veult rien leur innover, ains les maintenir en leurs anciens privilèges, costumes et usances, et les induysant partant tous a envoier leurs députéz vers ceulx des Estatz Généraulx, assembléz en ceste ville, pour se joindre avecques eulx, avecq pouvoir d'adviser et résouldre sur 1'exécution du traitté de paix, faict avecq le Prince d'Orenges et ceulx des Estatz de Hollande et Zélande et leurs assoeiéz, et sur la retraict des Espaignolz, ennemis juréz de la patrie, et sur tout ce que en dépend.
XIIII. Et afin que le susdict Baron de Vile puist tant mieulx exécuter



141
Gewesten en steden 1576
tont ce que dessus et ce que en dépend, il fera bien de prendre a son addresse et assistence quelque gentilhomme d'expérience et cognoissant lesdicts pays.
XV. Aussy que arrivant audict Groninghen, il appellera vers soy maistre Jehan de Gouda, sindicque de la ville de Groeninghen, et ung aultre qui est sindicque desdicts Omlandes, et d'iceulx se informer des humeurs des aultres qu'il y a par la pour se servir de ceulx qu'il trouvera estre a propos.
XVI. Au demeurant il se informera de 1'estat et disposition des affaires a Leeuwarden et aultres villes et places de Frize, tant endroict le Conseil provincial, président et chascun conseillier, mesmement des personnes de Sr, Anthoine Delvalle et du docteur George de Westendorp, chascun officier, les magistratz et peuple que gens de guerre, pour selon qu'il trouvera se y transporter et faire tout ce qu'il verra et jugera convenir au mesme effect susdict et ce qu'il scait et cognoit se prétendre pour 1'union générale de toutes les provinces a la tranquillité de chascune d'icelles, a quelle fin luy seront baillées lettres de crédence, luy recommandant au demeurant d'user de toute diligence et mesmes de donner advertence de jour a aultre de son besoingné
13 December werd door verscheidene burgers van Brussel een remonstrantie geexhibeerd (R. i. d.). Zjj drongen hierin onder meer opnieuw aan op de overkomst van den Prins van Oranje 2). — Dienzelfden dag werd op een request „du comte de Lalaing" (met wien hier Bennenberg bedoeld moet zijn) besloten dit te verwijzen naaiden Baad van Oorlog. Daarna: de Staten houden de beschikking over het kolonelschap over de soldaten van Billy op, „tant qu'il (sc. Bennenberg) soit pourveu du gouvernement des pays de Frize et Groeninghe et pays d'Overijssel" (B. i. d.).
276. R. 15 december. — Que lettre sera escripte a mons. de Hierche responsive a sa dernière et aussy, suyvant la mémoire de mons'. de Welerval, ensemble de ce qu'est passé avecq Son Alteze; que les Eseoussois se treuveront au pays d'Oultremeuse et qu'il ne fera marcher ses gens sans aultre ordonnance spéciale.
Les Estats Généraulx, considérant que par la détention du Sr. de Billy les troys compaignies Bas Allemans de son regiment, estans a [Groningue], estoient sans chieff, ont résolu que lesdictz troys compaignies seront doresenavant et pour 1'advenir du régiment et soubz la charge du Sr. Comte de Bossu auquel partant les chieff, capitaines et soldatz auront a prester le serment en tel cas pertinent et luy obéir en tout ce que de sa part leur sera commandé pour le service du Roy et desdictz Estatz. Hz recepvront tout contentement et raisonnable satisfaction de leurs gaiges et arriérraiges.
De brief van Hierges, in de resolutie genoemd, is van 8 December 3). Hij geeft hierin, onder meer, kennis, dat hij, vóór betaling geschied is, zijne soldaten niet naar het Zuiden zal kunnen brengen en dat hij zelf nog niet kan komen, alvorens te weten, wat hem
1) Get. Berty namens den Baad van State en gecollationneerd met „1'instruction principale": J. Hemskerck.
2) Actes, I, App., 449.
3) Actes, n°. 196; Codex II, IV, 24.



Gewesten en steden 1576
142
ten opzichte van het kasteel van Utrecht enz. te doen staat. Het antwoord aan Hierges '), alleen in Nederlandsche vertaling bewaard, luidt in hoofdzaak als volgt:
276a. 14 december. — Mijn hier, Wy hebben deur uwe brieffven van den VIIIen deses maents vernoemen die sorge, ernsticheit ende arbeit, die ghy continuelick doet ende overwindt tot dienst ende welvaeren van de Nederlanden, holdende soe lange tijt in verde die soldaten, soe seer vernioyet, gealteriert ende die men soe veell scbuldich yss ende anderssins, welcken balven wy u nyet genoich konnen bedancken, ende heefffc onss seer leet geweest, dat wy u nyet geeinger (!) en hebben vertreffen met geit ende laicken volgens 't accord, met haer luydens getrefft. Maer u sall gelieven vastelick te geloeven ende vernemen, woe wy versocht ende affgeveerdicht hebben den Grave van Bosseu met soe goeden myddell, belengende het gemelte geit ende laicken, dat wy verhoepen, by desshalven goede satisfactie ende vern negen geven sall, den welcken Grave van Bosseu wy insgelicx versocht hebben s(ju wech deur Amsterdam, Haerlem ende anderen steden, die alnoch nyet verclaret en sijn 2), tho nemen. [Zenden u copie van onze handeling met don Jan]. Yoorder ghy sult moegen vernemen die saicken tot her toe in goeden staett te syne, ten waere die wantrouwicheit, diffidentie, die de herten van sommige seer bedruckt, waertegens wy versien ten besten unss moegelicken werdt. [Wapenstilstand van 15 dagen gesloten, te beginnen 15 December. Zenden de Schollen over de Maas]. Wy begeren grotelicx te weten, offt ghy Sijn Hoecheit yedt geantwordt hebt op zyne ierste schryvent. TJ sall gelieven in dier conformiteit te vervolgen 't selffde subiect by brieven, die ghy sult moegen fundieren op dat guet beginssell, 't welcke grootelicx dienen sall; zoe verre Z. H. ennich scrupul offt achterdencken hedde, om Sn'n H. des t' ontgeven. De gemelte heer Grave van Bosseu sall u wyder informeren van all 't ghundt yetzonder passierty den welcken wy u versoucken te willen geloeven.
277. R. 20 december. — Que les Estatz escripveront a monsr. de Hierge s) voloir faire overture et restitution des villes, terres et seigneuries, appertenans aux Comtes de Van den Berghe et Cuelenborch *), Sr. de Batemborcb 5) et aultres, suyvant le traictié de paix; et ce a la requeste d'eux et des députéz de Geldres.
278. R. 21 december. — Deux députéz de Leeuwardes dont 1'ung a esté le borgmaistre, sont comparuz, ayans promis donner copye de leur instruction 6) ausquelz les Estatz ont promis de faire aultres lettres des Estatz et du Conseil d'Estat pour povoir assembier leur Estatz et envoyer leurs députéz, affin se joindre et adviser et résouldre avecq tout ce que dépend.
279. R. 31 december p. p. 7). — Que sur la requeste de ceulx de Leeuwer-
1) G. A. Arnhem (Landzaken 7, fol. 543). De datum is hier 19 Dec, maar dit moet fout zijn, omdat van den op 15 Dec. te beginnen wapenstilstand als iels toekomstigs wordt gesproken.
2) Hiervóór, p. 29.
3) De bode kreeg 6 p. art. voor het overbrengen van dezen brief (R. 21 Dec).
4) Floris van Pallandt. graaf van Kuilenburg.
5) Joost, heer van Bronkhorst en Datenburg.
6) Charterboek, III, 1077.
7) In korteren vorm dezelfde resolutie ook reeds vóór den middag op dezen dag. Hierbij aan het slot nog een herinnering aan de zending van Rennenberg, die de Staten van Friesland zal bijeenroepen (R. i. d.).



143
Kerk. zaken. Handel. Mnnt 1576.
den est appoincté que les Estatz les tiennent pour excuséz, voires pour diligents, et qu'ilz joyiront de la pacificatión et du fruict, sy avant que endedans ung moys ilz se joiudent par effect aveeq les Estatz et qu'ilz envoyent ce ensuyvant leurs députéz, muniz de commission souffisante a adviser et résouldre sur 1'exécution de ladicte pacificatión et retraicte des Espaignolz et leuradhérens avecq tout ce que en dépend.
IX. KERKELIJKE ZAKEN.
Besluiten aangaande de kerkelijke zaken, behalve in zooverre de Staten herhaaldelijk verklaarden den Katholieken godsdienst te willen handhaven, vinden wij in 1576 nog niet. Wij hebben in dat opzicht alleen te nöteeren:
281. R. 28 october. — Les Sra. ont député aucuns S™. ecclésiasticques pour visiter et examiner 1'escript de monsr. d'Ypre, touchant la certification de la vie et religion des pays de pardecha, seavoir les prélatz de Parck et Gembloux, de Sr. Andrieu, de Marolle et 1'évesque de Namur.
X. HANDEL.
Ook voor den handel zijn nog slechts enkele besluiten te noemen l): 29 October werd de Baad van State verzocht een edict te publiceeren „que tous chevaulx se peuvent mener en France de certain valenr, moyennant que l'on y met certain argent dessus, seavoir deux ou troys escuz sur chacun" (B. i. d.). — 17 December werd pensionaris Yman gecommitteerd, om den Raad van State te verzoeken te willen verbieden, dat graan over zee of langs de rivieren werd uitgevoerd !).
XI. MUNT.
Iets talrijker zijn de besluiten betreffende de munt. 22 October besloten de Staten „le billet, projecté par aulcuns sur le faict de la monoyé et haulchement d'icelle", aan den Raad van State en dien van Financiën mede te deelen, om hun advies te vragen (R. i. d.).
281. R. 25 october. — Résolu que le pied de haulchement d'or et d'argent, prins et advisé par mess", des Finances, demourera arresté, saulff que riens ne sera rabassé et que le placcat se publiera pour la présente nécessité sans le faire a 1'instance des Estats, et que la monoyé de France et aultre estrangière n'aura encoires lieu es places, ausquelz ycelle n'a eu cours jusques ores.
282. R. 17 november. — Les Sre. se conforment aux apostilles de ceulx de Finances, mises sur la mémoire des Estatz, bien entendu que, forgeant nou-
1) Vermelden wij ook nog: 29 Oct. Que a 1'assemblée des Estatz Généraux il sera advisé sur les inconvéniens de passeportz des raarchandises (R. i. d.). Hierover verder niets.
2) Interessant kan geweest zgn de beschikking op een request van Brugge, beginnende: „Veu que la manufacture est le principal entretien de ces pays et que Ia guerre ne se faict aux marchants,
entretenants la commune, trouvent la requeste raisonable avec la " (B. 23 Nov.). Maar
verder gaat het register niet iu de mededeeling en het request is onbekend.



Varia 1576.
144
veau denier, l'on forgera aussy des liarts, demy patars, troys gros de Flaudres et aultres a 1'advenant.
Depuis ont les S™. commis les pensionaire de Bruxelles, Bourlut de Gand, 1'eschevin de Mons, De la Barre, et le procureur de Bethune pour se trouver vers le trésorier des Finances et ceulx de la monoie et se informer, s'il ne convient de forger petite nlonoye de liars, deinypathars et aultres a 1'advenant pour la commodité du peuple.
XLT. VARIA.
In een rubriek Varia brengen wij nog enkele resolutiën bijeen betreffende enkele onderwerpen, waarvoor in een der vorige rubrieken geen plaats te vinden was en waarvoor wij ook geen afzonderlijke rubrieken behoefden te openen.
Zoo vooreerst betreffende de post. Wij hebben reeds onderscheiden malen melding gemaakt van bodes, die voor het overbrengen van een of ander bericht betaling van de Staten kregen. Maar er werden ook vaste diensten ingesteld:
283. R. 14 october. — Les Sra. accordent ciucq postes extraordinaires estre mises: au chemin de Bruxelles vers Gand quatre et, pour accommoder ceulx de Hainault, ung pour ung moys; et que les députéz de Flanders prendront soing de débourser 1'argent ad ce requis sur la généralité de despens de ceste guerre.
18 October: de Staten vereenigen er zich onder voorbehoud van de goedkeuring van den Raad van State mede om zich alle dagen te bedienen „des messagiers prestz" naar Gent en Thielmónt en niet de kosten van vflf posten te dragen (R. i. d.).
Aan den „maitre des postes" werd 29 October 800 p. betaald („que l'on prendra du lombard") voor de posten naar Gent (R. i. d.).
9 November werden de postmeester en La Fluete ') tegen den volgenden dag ter vergadering bescheiden (R. i. d.).
Behalve den spionnen-dienst, waarover wij reeds een en ander bericht hebben"), was er ook nog een dienst van de „secrets advertissements", die afzonderlijk genoemd werd. Wij hooren er het eerst van op 1 December: commissie te maken voor den „commissaire des secrets advertissements, comme on a faict au proffict de celluy de la Croix" 8) (B. i. d.). De man hiervan was Bossel4), wien 16 December naar aanleiding van zijne remonstrantie 8 p. art. per dag en den titel van „commissaire-extraordinaire des Estatz Généraux" werd toegekend, „moyennant qu'il face advertence aux Estatz de ce qu'ilz peuvent entendre" (B. i. d. p. p.). Maar ook anderen waren in dezen dienst genoemd: 31 December werd Adrien de Foullon, ontvanger te Namen, gelast aan Froidmont, gouverneur van Namen, 60 p. art. te geven voor „secretz advertissemens" (E. i. d. p. p.) ").
1) Een request van dezen Jean de la Fleute wordt 3 Dec. vermeld (R. i. d.).
2) Rubriek V.
3) Cf. Actës, no. 814: een commissie, gegeven aan Henri, seigneur de la Croix, om namens de Staten te „diriger tous secrels dépendans de la guerre" enz. Waarschijnlijk zal de hier opgegeven datum van 22' Sept. 1577 dus fout zijn.
4) Claude Rossel wordt hij 10 Dec. genoemd, wanneer de Staten hem bedanken voor een „advertissement" (R. i. d.).
5) In hun brief van 22 Dec (genoemd hiervóór, p. 16), zonden de Staten te Brussel aan die te Namen een „advertissement" van Bossel, in dien van 24 Dec. (id., p. 17) een van den burgemeester Schoofz van Mechelen en in dien van 26 Dec. (id., p. 30) nog een van Rossel.



145
Varia 1576.
Behalve met de gevangen genomen leden van den Baad van State hadden de Staten ook te maken met andere gevangenen. Reeds 10 October vinden we hieromtrent een resolntie van belang:
284. R. 10 octobee. — Comparans messieurs les evesques de Boisleduc, prélatz de Vlierbeke, de St. Michiel, Heylissem et Dieligem et les députéz de Lovain et Anvers, ont sur la requeste des bourgeois touchant le Conseil de commissaires a ordouner pour les presonniers appoincté: Soit commnnicqné a messieurs du Conseil d'Estat, pour sur ce ordonner comme convient.
Wat hierop gevolgd is, blijkt niet. Maar 16 November vinden we melding gemaakt van de „commis a 1'examination des prisonniers", aan wie twee requestranten verwezen worden (B. i. d. p. p.). De twee requestranten waren Jacques en Jean Hamilton, gebroeders, Schotten, die te Brussel gevangen waren. 3 December gelastten de Staten de magistraat van Brussel hun recht te doen of hen los te laten (R. i. d.).
Ten slotte deelen wij twee resolutiën mede, die beide weinig duidelijk zijn en die wij ook niet nader kunnen verklaren:
285. R. 11 octobee. — Opte requeste mr. Jans van Halle is geappoincteert: Den Staten dunct, dat men dyergelycke apprehensie nyet en behoirt te doene, zonder alvoeren te hebben behoirlycke informatie ten laste van de gevangenen, gelijck men in alle steden van wetthouderen (?) behoirde te doene, ende dyenvolgende zullen myne heeren van de steden hierinne versien oft heurluyden addresseren aen den heere van Ueze, opdat daerinne versien wordde.
286. R. 21 december. — Que Henry Bleyckers, conchierge de nionsr. de S'. Gertrude, inventorera en présence de deux eschevins de Thielmónt ce que contient le coffre, et s'informera sur ce, s'il est butin; et avecq moyen du capitaine Martin Martiny se transportera tel coffre et contenu a Bruxelles, en asseurant icelluy capitaine et leurs soldatz de tel droict et gratuite qu'ilz auront raison de tout contentement.
10



I. LIJST DER GEDEPUTEERDEN 1577 *).
1. BRABANT.
Voor de geestelijkheid: *Laurens Metsius. m *Pierre Coele. — *Francoto de Vleeschhouwer, abt van Villers !). — Guillaume 'sGreve, abt van S*. Michiel. — *Lambert Hanckaert. — Ambrosius Loots, prelaat van Parck (bij Leuven). — *Gille Bernart. — *Jean van der Linden. — *Livine de Couwenbergh 8).
Voor den adel: Philippe, graaf van Egmond. — Charles, graaf van Aremberg 4). — Philippe de Croy, hertog van Aerschot. — *Gnillanme de Hornes. — *Jean de Witthem. — Charles de Croy, prins van Chimay. — Charles de Hannart, baron van Liedekercke. — Gerard van Hornes, heer van Baucignies, baron van Boxtel.
— *Jean de Mol. — Frederic Perrenot, baron van Renaix, heer van Champagney. — ♦Philippe van der Meeren. — Lancelot de Berlaimont, graaf van Megen. — Philippe de Locquenghien, baron van Pamele, heer van Oudenaarden. — P. F. de Mol 6). —
— *Jean, baron van Merode 6). — George de Horne, graaf van Houtekercke, burggraaf van Fnrnes, heer van Gaesbeke enz. — Adrien de Baillenl, heer van Evre. — Gille de Senselle. — Charles dn Pret(?).
1) Deze Ujst is, voor het grootste gedeelte, opgemaakt naar de handteekeningen onder de eerste Unie van Brussel (R. A., Secrete Kas, loopende n°. 1, orig.; hiervan een facsimile-uitgave door De Jonge; zie verder diens reeds geciteerd werk: de Unie van Brussel). Zij is aangevuld uit en gecontroleerd met de commissiën der gedeputeerden, waarvan echter slechts weinige voorhanden zijn. Over de onderteekening zelf der Unie raadplege men onze Rubriek VIII van dit jaar. Zij schijnt van haast alle gedeputeerden, die in 1577 compareerden, gevergd te zijn. Natuurhjk heeft men wel te bedenken, dat vele der gedeputeerden slechts gedurende korten tijd aan de vergaderingen deel genomen hebben; vooral in de gewesten Brabant en Vlaanderen is veel afwisseling in de deputatie geweest. Weggelaten uit onze lijst zijn de leden van den Baad van State, die voor een deel de Unie ook teekenden; Hierges, wiens onderteekening bij Gelderland voorkomt, maar dien men toch niet als gedeputeerde van zijn gewest kan beschouwen. De gedeputeerden, die reeds in het vorige jaar compareerden (hiervóór, p. 1 vlg.), zijn in deze lijst met een • geteekend; bij hen wórdt hunne waardigheid of ambt niet opnieuw vermeld, tenzij er verandering in mocht gekomen zijn. Voor de samenstelling van deze lijst heb ik groote verplichting aan De Jonge, al heb ik zijne opgaven en lezingen niet alle kunnen overnemen. Zelf ben ik er overigens ver van al de moeilijkheden, die de vele handteekeningen onder de Unie bieden, te kunnen oplossen: bij meerdere namen zal men vraagteekens aantreffen.
2) In de vorige lijst der gedeputeerden is hg ten onrechte abt van S*. Michiel genoemd de fout komt meer voor (zie Rubriek X op 21 Nov.).
3) Hij teekent als abt van Jette, niet als abt van Dielegem.
4) Onder Aremberg staan in het origineel der Unie een paar woorden, waaruit ik lees: m. m. De beteekenis ontgaat mij. Zij kunnen ook bij Bersele behooren, die verder onder Aremberg staat.
5) Een request van Anna Lopez, weduwe Jean de Mol, wordt 28 Nov. in de resolutiën vermeld (R. i. d.).
6) Welke der beide Merodes van onze vorige lijst de de Unie teekenende J., baron de Merode, is, valt moeilijk uit te maken.



147
Voor de steden: *Bolland de Rijcke. — *Jean de Schore. — Gerard van Griecken'). — *Antoine Quarré. — *Antoine van der Hert. — *Nicolas de Beckere. — *Jean Malcote. — *Henri van Berchem. — *Jean de Schoonhoven. — *Jean Gilles*). — *Henry Bloeyman. — *Andries Hessels. — Rogier van Leefdale, namens Antwerpen "). — Jean van Asseliers, secretaris van Antwerpen. — Ingelbert Masins, pensionaris van Antwerpen. — Egidius Martini, secretaris van Antwerpen. — Charles van Brecht, burgemeester van Brussel 4). — Jan Roeloffs, burgemeester van Leuven. — J. de Voocht, schepen van Antwerpen.
2. GELDERLAND. 5).
Voor de bannerheeren: *Erederik van Boymer.
Voor het kwartier van Nijmegen: *Gilli8 Fieck. — Johan van Gent, heer van Oyen en Dieden, jagermeester van Gelderland •). — Otto van Appeltern, heer tot Persingen 7).
Voor de stad Nijmegen: *Barthold van Gent.
Voor het kwartier van Boermond: *Cornelis van Boetbergen. — *Georgien opten Berch. — Goudeston de Boucholt, heer van Grevenbroeck 8). — Hendrik, heer tot Empt9). — Johan van Stalbergen, drost van Kriekenbeek. — *Dirk van Westrum.
Voor de stad Boermond: Andries Busschen, schepen, later burgemeester van Boermond.
Voor het kwartier van Zutfen: *Zeino van Dordt. — Joachim van Lier 9).
Voor de stad Zutfen: *Hendrik van TUL — Johan van Kerynck (of Kreinck), raad van Zutfen.
1) De Jonge las dezen naam minder juist als Brecken; er staat duidelijk Griecken en dan is het het waarschijnlijkst, dat de Leuvenaar Gerard van Griecken hier voorkomt. Volgens Etats-Généraux n°. 1 (A. G.) werd deze 8 Nov. 1578 naar „Brussel" gecommitteerd, om „mitten anderen Staten van den generalen landen te besoigneeren"; de opgave kan niet geheel juist wezen, want 8 Nov. 1578 waren de Staten te Antwerpen. Of de datum óf Brussel is fout.
2) Volgens Etats-Généraux n°. 4 (A. G.) werden Schoonhoven, Berchem en Gilles (de pensionaris) 19 Juli 1577 gecommitteerd om ter vergadering te compareeren, zooals zij tot nu gedaan hadden.
3) Volgens idem werd Leefdale met Gilles 23 Dec. 1577 ter vergadering gecommitteerd.
4) Deze en de beide volgende hebben de Unie onderaan geteekend; zij zijn dus blijkbaar pas laat gecompareerd, toen er geen ruimte voor de onderteekening bovenaan meer was. — Volgens Etats-Généraux n°. 1 (A. G.) werd Brecht 8 Juli 1577 gecommitteerd met den ontvanger Pierre Clocman, den tweeden burgemeester Francois Jacobs en den pensionaris; 19 Dec. 1577 werden de beide burgemeesters en de pensionaris gecommitteerd, om met de Staten „op en neer te gaan", zooals ze tot nu toe gedaan hadden.
5) Bovenaan bij dit gewest staat de handteekening van Leoninus, die echter pas in 1579 kanselier werd. Is zij later bijgeschreven? In elk geval kan Leoninus in 1577 niet als gedeputeerde beschouwd worden.
6) Hij werd met Boetbergen en Kerynck 23 Sept. gecommitteerd (Bondam, III, 255 en 278).
7) Hij komt niet onder de onderteekenaars der Unie voor; hij werd in Nov. gecommitteerd (id., IV, 84).
8) Zie hiervóór, p. 65 en 88, en hierna, n°. 269. Hij compareerde zonder commissie (Bondam, IU, 247). Hij stierf in dit jaar; een request van zijne weduwe Sandrine van Wittenhorst wordt 12 Nov. vermeld (R. i. d.).
9) Van hem geldt hetzelfde als van Appeltern. — Ook Busschen behoorde tot de deputatie van Nov.; hjj zal waarschijnlijk — evenals Johan van Gent — ook reeds vroeger gecommitteerd geweest zijn en toen geteekend hebben.



148
Voor het kwartier van Arnhem: *Cornelis van Wees. — Carel van Gelder
Voor de stad Arnhem: Hendrik van Steenbergen l),
3. VLAANDEREN.
Voor de geestelijkheid: *Michiel van der Maelen. — *GnillaumeValerins.
— Martinns Rythovins, bisschop van Ieperen. — Remigius Drnitius, bisschop van Brugge. — Bucho van Ayta, aartsdiaken van Ieperen.
Voor den adel: Antoine de Liedekercke, baron van Heule. — Jean de Croy, heer van Roeulx, stadhouder van Vlaanderen. — *George de Montmorency. — Eustache de Croy, heer van Rumenghien, gouverneur van S'. Omer. —> George de Ligne, graaf van Fauquemberghe, heer van Estumbruges et Montrenil. — *Francois de Halewijn. — Ponthus de Noyelle, heer van Bourse. — Paul de Noyelle, heer van Noyelles sur 1'Escaut.
— Charles de Ghistelle, heer van Provene. — Ferdinand de la Barre, ridder, heer van Mouscron, groot-baljuw van Gent. — Valentin de Pardieu, heer van La Motte en Ekelbeke. — Charles dAubermont, heer van Ribaucourt en Plancques, groot-baljuw van Dendermonde. — Philippe d'Ongnies, baljuw van Brugge en het Vrije. — Hendrik van Varick, heer van Libersart. — Jacques de Lalaing, heer van La Mouillerie, burggraaf van Oudenaarden8). — Philips van Heriselle (of Herzele), heer van Monsbroeck en Boeselies s) (?).
Voor de vier leden: *Phihppe Triest. — Gille Borluut, schepen van Gent.
Pieter de Brune, schepen van Gent. — *Josse Borluut, heer van Bouclé, schepen
van Gent. — Philippe Roose, heer van Straetseele (= Stracelle), schepen van Gent. — Gerlof van der Haghen, pensionaris van Gent '). — Francois Hembyse, schepen van Gent *). — Adolf de Grnytere, schepen van Gent *). — Francois de Groote, schepen van Gent (?). — *Phüippe de Baesdorp. — "Jacques Yman. — George de Bracle, heer van Hanterive, burgemeester van Brugge 8). — Andriesz Andeians, schepen van Brugge *). — Tobias de Cerf, schepen van Brugge 3). — Anselmus de Boodt, schepen van Brugge 8). — Gille Wyts, pensionaris van Brugge. — *Arthns de Ghistelles. — *Jan van der Caemere. — Guillaume Kayngeart, pensionaris van Ieperen 8). — Charles van den Rhyne, schepen van Ieperen4). — Charles Utendaele, pensionaris van Ieperen*). — Willem van de Kerckhove, heer van Vaulx, hoofdschepen van leperen8). — J.Lansaem, namens Ieperen J). — *Roland de Courteville. — *Adolf de Meetkercke. — Caesar le Clercq, burgemeester van het Vrjje. — Francois Ourssin, alsvoren. — Isembart de Provins, pensionaris van het Vrije 6). — Charles de Provins, namens het Vrge (?). — Noël de Caron, heer van Schoonewal, namens het Vrije 8). — *Swevezele. — *Hector van der Woestijne. — Philippe du Bosch, heer van Maesdam en Overham 8). — Francois de Schouteete, alias van Zuylen, heer van Erpe, groot-baljuw van Kortrijk 8). — Francois d'Herve 6) (?).
4. ARTOIS.
Voor de geestelijkheid: *Jean Six. — Nicolas de Lengaigne, deken van
1) Van hem geldt hetzelfde als van Appeltern (hiervóór, p. 147).
2) Van hem geldt hetzelfde als bij Charles van Brecht (hiervóór, p. 147).
3) Zijne aanwezigheid büjkt alleen: Rubriek V op 4 Aug.
4) Dit meen ik te lezen, waar De Jonge N. Kyndt las; niet geheel onmogelijk acht ik het, dat het de handteekening van Eeyngeart zou kunnen zijn.
5) Hiervóór, p. 76, blijkt, dat hij ook reeds in 4576 tot de aanwezigen behoorde en dus in de lyst van dat jaar had opgenomen moeten worden.
6) Iets dergelijks meen ik te lezen, waar De Jonge Francois de Bevriem las. De persoon is mij onbekend.



149
„Notre Dame" te Atrecht. — *Jacques de Dostrel — Balduin, abt van HenninLiétard *).
Voor den adel: Bobert de Melnn, vicomte van Gent, stadhouder van Artois.
— Jean de 8*. Omer, ridder, heer van Moerbeke, burggraaf en gouverneur van Aire. — *Antoine dAssignies. — *Eustache de Croy. — Charles de Lievin (?), heer van Famars.
— Eustache de la Viefville, heer van Watou. — Guislain de la Viefville. — Antoine de Bailleul, (heer van Lesdain?). — *Oudard de Bournonville. — Loys du Maisnil 8).
— Francois d'Ongnies, heer van Beaumont 4).
Voor de steden: *Pasquier Gosson. — *Antoine Aubron. — Jean de Conronnel, pensionaris van Atrecht 5). — *Antoine de Caulers 6). — *Jean Pénart. — ♦Waleran Maupetit. — Hugues Hournes 7). — Waleran Obert, schepen van Atrecht8).
5. HENEGOUWEN 9).
Voor de geestelijkheid: *Frederic d'Yve. — *Matthieu Moulart, abt van S'. Ghislain, elect van Atrecht. — Jacques Froye, abt van Hasnon. — Bobert d'Ostelart, abt van Cambron. — Jean du Mesny, abt van Crespin 10).
Voor den adel: *Charles de Gavre. — *Adrien d'Ongnies. — George de Lalaing, heer van Ville, graaf van Bennenberg. — Philippe, graaf van Lalaing, stadhouder van Henegouwen. — Louis de Soumaing, ridder, heer van Louvignies. — Jacques de Hennin-Liétard, dict de Bossu, heer van Haussy of Auxy. — Charles Philippe de Croy, markies van Havré. — Lancelot de Peyssant, heer van la Haye 11).
— Bobert de Trazegnies, heer van Sepmeries. — Gilles de Lens, baron van Aubigny.
— Emanuel Pbilibert de Lalaing, markies van Benty, baron van Montigny. — Jacques d'Ongnies, heer van Estrée. — Jean de Carondelet, heer van Solre-sur-Sambre, gouverneur van Enghien. — Antoine Boysin, heer van Rongies etc. — Bauduin de Gavre, baron van Inchy. — Michel de Fornye, heer van Cruxelly. — Louis de Montigny, dict de Sivry, heer van Mericourt. — Antoine de Goignies, heer van Vendegise au Bois. — Bobert de la Pierre, heer van Bousies, gouverneur van Landréchies. — Florent de Berlaimont, heer van Floyon.
Voor de steden: *Lonis Corbault. — *Jacqnes de la Croix, heer van Caulmont. — *Quentin dn Pret. — Francois Gaultier, pensionaris van Bergen. — Laurent Monissart, schepen van Bergen. — *Simon de la Barre *). — Jean de Givry, heer van Brevillers, schepen van Bergen. — Nicolas Chamart, schepen van Bergen *). — J. du Buisson, heer van Oisy, schepen van Bergen*). — David de Hauchin, pensionaris
1) Yan hem geldt hetzelfde als bij Charles van. Brecht (hiervóór, p. 147).
2) Hij compareerde 41 Nov. (hierna, n°. 705). Of hij toen pas teekende? In elk geval teekende hij als Van Brecht e. a. onderaan.
3) Yan hem geldt hetzelfde als bij Balduin.
4) Hij onderteekende de Unie niet. Hij werd 23 Oct. gedeputeerd loco den heer van Crecques (Eustache de Croy) (Actes, n°. 859).
5) Hij werd in Aug. vervangen door Aubron en Caulers (Actes, n°. 702).
6) Het is mogelijk, dat diens onderteekening staat, waar Be Jonge las: A. Dennetieres, wat in elk geval onjuist is. Caulers was stellig onder de gedeputeerden (zie noot 8).
7) Dit meen ik te lezen, evenals De Jonge deed, maar de persoon is mij onbekend.
8) Als bij Beaumont. Hij werd 6 Nov gedeputeerd loco Antoine de Caulers (Actes, n°. 881).
9) Cf. de lijst van Devillers in Buil., t. 74 (4905), 420. 10) Komt alleen voor bij Devillers.
14) De. handteekening is zeer onduidelijk. Ik meen haar te lezen op een plaats, die De Jonge in zyne transcriptie alleen door „Louis" aanduidde.



150
van Bergen l). — Jean d'Offegnies, heer van Marqué, raad van Bergen 1). — *Louis Carlier. — Thierry d'Offegnies, heer van CalleneUe, griffier der Staten van Henegouwen *).
6. VALENCIENNES.
Petrus, abbas Beatae Mariae. — "Francois le Mesureur. — "Francois d'Onltreman.
— André de Bouchout. — A. Collard, pensionaris van Valenciennes ').
7. LILLE, DOUAY en ORCHIES.
Voor de „quatre seigneurs hauts jnsticiers": *Roland de Vicq.
— "Francois de Hennin. — Jan de Merode.
Voor de steden: *Antoine Muyssart. — Jehan des Fontaines, griffier der Staten van Rijsel, Douay en Orchies. — "Eustache d'Aoust. — "Philippe Broide. — Nicolas de le Lys (of Lelys), pensionaris van Douay. — "Antoine Coustean. — Adrien de Bruart (?) »).
Voor de geestelijkheid: Arnonld, abt van Marchienne.
Voor de edelen': "Jean de la Haye. — Claude de Berlaimont, heer van Haultepenne. — Maximilien de Hennin, graaf van Bossu. — Jacques de Hennin, heer van Gislengien, baljuw van Comines.
8. HOLLAND 4).
Jacob Mnys van Holy, trésorier en ontvanger-generaal van Holland. — Sebastiaan van Loosen. — Jan van "Woerden van Vliet, gouverneur van Den Briel. — Paulus Buys, raadpensionaris van Holland. — Dirk de Bye Jorisz., lid van de rekenkamer der domeinen van Holland. — Nanninck van Foreest, pensionaris van Alkmaar. — Adriaan Reiniersz. Cromhout, burgemeester van Medemblik. ^
9. ZEELAND.
Andries Jacobsz. de Jonge, schepen van Middelburg. — Geleyn Bouwensz. Schot, raad van Vlissingen. — Eustache (of Staes?) Adriaansz. van Polanen, raad van VHssingen. — Gaspar Mulder, raad van Veere (?). — Jan van de Warcke, pensionaris van Middelburg.
10. NAMEN.
Voor de geestelijkheid: "Antoine Havet. — Francois Romeignoz, abt van Waulsort en Hastière.
Voor de edelen: "Jean de Bourgogne. — "Guillaume de Carondelet. —
1) Van hem geldt hetzelfde als bij Charles van Brecht (hiervóór, p. 147).
2) Hij komt alleen voor bij Devillers. Of zouden de krabbels, die bij de handteekeningen der Unie onder Monissart en links van Carlier staan, zijne handteekening aanduiden?
3) Namens Lille enz. heeft onderaan nog geteekend iemand, wiens handteekening De Jonge leest als A. Wion; dit staat er ra. i. stellig niet, maar ik kan het gekrabbel niet ontcijferen.
4) De comparitie van Holland en Zeeland geschiedde 25 Jan. (hierna, n°. 1). — De drie te Brussel reeds aanwezige gedeputeerden (hiervóór, p. 30) teekenden de Unie voorwaardelijk (hierna, n°. 636); de 25 Jan. nieuw compareerenden teekenden niet. — De gedeputeerden verlieten de vergadering op 17 Febr. na het sluiten van het Eeuwig Edict (zie de relation van Liébart in Buil., III10, 304). — Zij compareerden opnieuw 20 Aug. (hierna, n". 11); de gedeputeerden waren toen Van Vliet, De Bye; Loosen, Van de Warcke.



151
Henry d'Yve, heer van Yve. — *Philibert de Marbais. — Nicolas de Salmyr, heer van Melroy. — Hector de Davré, heer van Witterzies. — Denis de Berlo, heer van Brus.
Voor de steden: *Nicasius de Sille. — Guillaume Burlen, pensionaris van Namen (?).
11. DOOBNIK.
Pierre de Werchin, sénéchal van Henegouwen, stadhouder van Doornik en het Doorniksche. — "Louis Alegambe '). — Lanrent de Hovyne, pensionaris van Doornik.
— Jacques le Clercq, raad van Doornik *).
12. HET DOOENLKSCHE.
"Matthias de la Chaussée. — "Barthélemy Liébart3). — H.Frayere(?)*). — Jehan Houfflin, griffier van de Staten van het Doorniksche. — F. Olivier, abt van Chasteau 1'Abbaie *).
18. FRIESLAND.
Voor de steden: Christoffel Aernsma 6).
Voor het platteland'): Marten van den Nytzem. — Schelto van Tzjaarda.
— Feycke Tatmans.
14. UTRECHT 8).
Voor de geestelijkheid: "Engelbert van Bruhesem. — Floris Heermale, kanunnik en trésorier van Oudmunster te Utrecht. Voor de edelen: Frederik uten Eng ').
Voor de steden: "Jan Taets van Amerongen. — Henrick de Voocht van Rijneveldt, burgemeester van Utrecht. — Peter Foeyt, raad van Utrecht. — Louff van der Haer, ontvanger van Utrecht. — Johan Jacobsz. van Leemput, burgerhopman van Utrecht 9).
Floris Thin, advocaat van de Staten van Utrecht.
1) Hij compareerde (stellig niet voor het eerst in den loop van dit jaar) krachtens commissie van 16 Nov. 1577 (Actes, nO. 895; A. G., Cart. 327B, fol. 225 (orig.)). — Zie omtrent deze commissie ook de Inleiding tot dit deel.
2) Hij werd 7 Jan. gecommitteerd (Etats Généraux n°. 47, A. G.).
3) Hij werd na 20 Juni vervangen door Houfflin (Etats-Généraux n°. 48, A. G.).
4) Deze lezing van De Jonge, die ik niet kan verbeteren, komt mij zeer onzeker voor.
5) Bij de handteekeningen van het Doorniksche staat nog die van M. du Sart, maar hieronder staat duidelijk: 1578; hij behoort dus klaarblijkelijk niet tot de gedeputeerden van 1577.
6) Hij compareerde 25 April (hierna, n°. 5). Zijne instructie, dd. 18 Maart: Charterboek, IH, 1444.
7) Wanneer deze drie compareerden, blykt niet; klaarblijkelijk waren zij op 2 April reeds aanwezig (hierna, n°. 667).
8) De Staten van Utrecht besloten 12 Jan. 1577 de te Brussel aanwezige gedeputeerden terug te roepen en hen te vervangen door Thin, die voortdurend te Brussel zou blyven, benevens door een gedeputeerde uit een der 3 leden, beurtelings: geestelijkheid, ridderschap en steden, die om de 6 weken zou worden vervangen; voor den eersten keer werd Heermale aangewezen (R. A. Utrecht: Staten-archief, comm. en instr. voor Heermale).
9) De aanwezigheid van dezen (en van Leemput en Van der Haer) bleek mij alleen uit enkele brieven der gedeputeerden uit 4577 (R. A. Utrecht: Staten-archief, brieven van gedeputeerden). Uf Leemput en Van der Haer ook ter Staten-Generaal compareerden, blijft onzeker. — Uit dergelijke brieven van 1576 blijkt eveneens, dat Thin ook reeds in 1576 (sedert midden-Nov.) als gedeputeerde te Utrecht had vertoefd, zoodat hij in de Kjst van de gedeputeerden van dat jaar had vermeld moeten zijn.



152
15. MECHELEN.
Guillaume de Merode, ridder, heer van Royenburg, burgemeester. — *Josse de Claerhout. — Roelants. — Frederik Verstrepen
16. OVERIJSEL 8).
Voor de edelen: Eusebius Bentinck, drost van Usselmniden, — Johan Ripperda.
Voor de steden: Barend van Winssem, raad van Deventer. — Coenraad van der Vecht, burgemeester van Kampen 4).
17. OMMELANDEN.
*Herman Doccum. — *Lambert Tjaarde van Starkenburg. — *Peter Sickinge. — *Eyse Jarges. — Claes van Burmannia, hoveling te Grijpskerk 2). — Hieronymus Verrutius, syndicus.
Griffier: *Cornelius Weellemans. *Jan Gilles 5).
U. LIJST VAN DE PERSONEN, DOOR DE STATEN BENOEMD LN DE COLLEGES DER CENTRALE REGrEERLNG, 1577.
a. Chambre des dépesches6):
Brabant: mons1. Schore, eschevin de Louvan. — Mre. Johan Gillis, pensionaire d'Anvers.
Güeldres : Sr. Thiery van Westrum.
Flandres: le Sr. de Sweveghem, en son absence le Sr. d'Auweghen ou le pensionaire Bourlut, en son absence le pensionaire mre. Jacques Yman de Bruges. Artois: mre. Pasquier Gosson.
Haynnau: Louis Carlier, greffier des Estats de Haynnauw. Lille, Doday et Orchies: le conseillier de Douay. Hollands et Zélande: ung. Namur: le docteur Nicaise Sille. Tournay: le pensionaire de Tournay. Malines: le pensionaire de Malines.
1) Komt niet onder de onderteekenaars der Unie voor. Hij compareerde 2 Nov. ter vervanging van Roelants (R. i. d.), die evenmin de Unie teekende.
2) Hij en Verrutius compareerden 31 Mei (R. i. d.). — Hunne commissie (deze orig.) en instructie, d.d. 14 Mei uit Groningen, in R. A. Groningen, Archief der Ommelanden.
3) Compareert 29 Mei (hierna, n°. 6).
4) Een request van hem wordt vermeld li. 12 Dec. Het betreft een particuliere zaak, waarover de Staten 13 Dec. schreven aan Pilgrim van den Gruithuisz, rechter te Arnhem (R. A., S. G. 3799).
5) Hij is de onderteekenaar, wiens handteekening De Jonge las als: Jac. van der Eist. In welke hoedanigheid hij teekende, blijkt niet. Over hem vindt men R. 20 Dec.: op request van Gilles hem hetzelfde tractement toegestaan als aan Lievin Wouters „en qualité de conseUler", te beginnen heden en te betalen als de andere „estatz des finances (R. i. d.).
6) Zie over de instelling: hierna, n°a. 2 en 4. Van het functionneeren van deze Kamer vond ik geen nadere bewijzen. — De lijst der leden, zooals ik haar mededeel, komt voor: A.V. Ypres, port. 23B. — De namen komen allen in lijst I voor.



153
6. Chambre des Aydes
Brabant: le prélat de Ste. Gertrud a Louvain. — Messire Henry de Berehem, chevalier, bnrgmaistre d'Anvers. Gueldres: vacat.
Flandres: le S*. Jacques van den Camere, eschevin d'Ypre. — Le Sr. Boelant Cortewille.
Haynnau: Qnintin dn Prez, chief [des] eschevins de Mons en Haynnanw. Lille, Douay et Orohies: le S1. de la Haye. Holland e et Zélande: ung d'Hollande. Namur: le Sr. de Marbays.
Later werden nog benoemd: Northoven. — Sille *). — Gilles in plaats, van Berchem *). — Een „échevin juré (van Ieperen?) in plaats van Van der Caemere'). — Brus in plaats van Gilles *). — Jacqnes de Hennin, in plaats van Northoven *).
c. Baad van Oorlog9):
Philippe, graaf van Lalaing. — Bobert de Melnn, vicomte van Gent. — Antoine de Goignies, heer van Vendegise au Bois. — Valentin de Pardien, heer van la Motte.
— Charles de Gavre, heer van Fresin. — Tamberge6). — Adrien de Bailleul, heer van Evre. — Antoine de Bailleul, (heer van Lesdin?). — „Le S1. de Sanelle" '). — Maximilien de Hennin, graaf van Bossu. — Frederic Perrenot, baron van Benaix, heer van Champagney.
Secretaris: Bebreviette.
d. Baad van State8):
Philippe de Croy, markies van Havré. — Arnoult Sasbout. —Jean van der Linden, abt van S'. Geertruid. — Theodore deLiesvelt,heervanBaesrode. — Elbertus Leoninus.
— Pierre de Bevere. — Adolf van Meetkercke. — Steenbeke. — Frederic d'Yve, abt van Marolles. — Maximilien de Hennin, graaf van Bossu. — Adrien d'Ongnies, heer van Willerval. — Charles de Gavre, heer van Fresin. — Philips van Marnix, heer van S'. Aldegonde. — Jean de Bourgogne, heer van Froidmont. — Jacques le Clercq, raad van Doornik.
Secretarissen: Jean van Asseliers. — Nicasins de Sille 9).
1) Zie over de instelling: hierna, n°. 601. Van deze Kamer der Beden wordt in de resolutiën voortdurend melding gemaakt. — De lijst der leden is eveneens uit A. V. Ypres, port. 23°. — In margine bovenaan staat: „Lesdicts Estatz requerent adjunction de monseigneur Champaigny pour assister ladite Chambre".
2) Hierna, Rubriek VII op 4 Juni.
3) Idem op 12 Juli.
4) Idem op 3 Aug.
5) Nieuwe samenstelling: zie hierna, n°*. 372 en 609; ef. ook n°*. 603 en 606.
6) Vroeger luitenant-kolonel van het regiment-Bossu.
7) Misschien dezelfde als Gille de Senselles (hiervóór, p. 146)? Hij is mij overigens onbekend.
8) Hier is aangenomen de definitieve samenstelling op 29 Dec. (hierna, n'. 634). — Voor wat hieraan voorafging, raadplege men Rubriek VII.
9) Hunne benoeming dateerde van 21 Dec. (hierna, n°. 631).



RESOLUTIËN 1577.
De rubrieken van dit jaar zgn in hoofdzaak dezelfde als die voor 1576, waarnaar wg dus voor de opnoeming en de volgorde kunnen verwijzen. Ingelascht zijn twee nieuwe rubrieken: Unie en Personalia. De eerstgenoemde meenden wg het best te plaatsen na de rubriek.' Centrale Regeering, omdat er de pogingen tot nadere vereeniging van alle gewesten in opgenomen zijn. De andere kreeg een plaats vóór de rubriek: Varia. Het geheele aantal rubrieken werd dus nu veertien, terwijl door de uitbreiding de nummers der laatste rubrieken niet alle gelijk bleven aan die van 1676.
I. DE VERGADERING DER STATEN-GENERAAL ').
By het begin van dit jaar hébben we nog te maken met twee vergaderingen: die te Namen en die te Brussel. De eerste keerde op 4 Januari9) naar Brussel terug, waar op den 7den de besognes hervat werden.
8 Januari verklaarden de gedeputeerden van de Ommelanden „expressément", dat die van Groningen nog niet verschenen waren (B. i.'-d.)*).
11 Januari verklaarde Brussel „expressément", dat de dejeuners en maaltijden der „heeren" voortaan zouden komen ten laste van de Generaliteit; waarmede de „heeren" zich vereenigden (R. i. d. p. p.).
14 Januari verklaarde de pensionaris van Mechelen alles te zullen goedkeuren, wat gedurende zijne afwezigheid bg meerderheid van stemmen werd besloten (R. i. d.) *).
1. R. 25 jANUAEi. — Ceulx de Hollande et Zélande se sont trouvéz auprès des aultres S™., ayans délivré leur commission; laquelle veue, a esté trouvé souffisante et a on remercié de leur venue et requis de demourer auprès des aultres pour ensemble povoir délibérer et résouldre.
De commissiën der gedeputeerden6) van Holland en Zeeland, resp. van 3 en 17
1) Comparitie van nieuwe gedeputeerden van gewesten, die in 1576 reeds vertegenwoordigd waren, wordt, voorzoover er van blijkt, alleen vermeld in de lijst der gedeputeerden.
2) In het register komen resolutiën voor op 1 en 2 Jan.; daarna volgt een hiaat tot 7 Jan. Van 3 Jan. zgn nog enkele brieven uit Namen gedateerd. — De datum van den terugkeer blijkt uit Liébart's rapport (Buil. III1*, 303).
3) Van de. comparitie van de gedeputeerden der stad btijkt uit het register niets. 17 Febr. schreven de Staten-Generaal aan de stad met verzoek, om gedeputeerden te zenden (G. A. Groningen, register De Goude, fol. 43™).
4) 27 Febr. p. p. verklaarde dezelfde gedurende zijne afwezigheid Vlaanderen's advies te volgen (B. i. d.).
5) Hunne namen in de lijst der gedeputeerden (hiervóór, p. 150).



155 Verg. St.-Gen. 1577.
Januari, zijn, mutatis mutandis, eensluidend *). De gedeputeerden worden gemachtigd zich bij de Staten-Generaal te voegen, ten einde met dezen over alle voorkomende zaken tot „voirderinge, conversatie ende bescherminge" van deze landen te handelen, v.n. tot onderhond der pacificatie; verder moeten zij handelen overeenkomstig hunne instructie.
2. R. 25 februari. — Que 1'ordre, mis par escript pour 1'addres de dépesches des affaires des Estatz est aecordé de debvoir estre entretenu et que monsr. 1'esléu évesque d'Arras est choisy et bien instamment requis de présider avecq 1'assesseur, le pensionaire du Francq, Meskercke, et quelque aultre, a cboisir par ledict président, 1'espace d'ung moys; et pour sur ce povoir myènlx procéder, le docteur Sille a prins a sa charge par 1'instance des Srs. a mettre lesdictz articles en ordre.
De inhoud van dit besluit wordt verduidelijkt door het volgende ontwerp tot vlugger behandeling van zaken -):
2a. (februari). — Actendu la longheur que se troeuve a 1'expédition des affaires des Estatz pour le grand nombre de ceulx qui comparent sans aulcun repartement aux dépesches, semble convenir que de la Généralité seront choisyz eulx que on jugera les plus idoines, affin de les repartir en deux chambres et que en chacune souffira le nombre de sept oultre les greffiers et les recepveurs ou clereqz qui seront requiz.
En 1'une desquelles se traicteront les affaires de deniers tant pour les faire venir ens que des moyens pour cela que sur les exécutious et sollicitations qui seront requises.
L'aultre pour tenir soing des lettres, responces, requestes et appostilles que eonviendra donner, ayant esgard a 1'ordre qu'il y fauldra tenir pour dépescher les affaires plus précis des premiers et que les aultres ne soyent négligéz.
Par après de chacune desdictes chambres on viendra faire rapport a la générale assemblee pour prendre les advis et déterminations qu'il semblera convenir, 1'effectuation et exécuation desquelles seront sollicitéz respectivement par ceulx desdictes chambres.
Et en chacune de celles la ceulx que les Estatz choisiront, dresseront leurs instructions pour les eommnnicquer au corps général, affin de les arrester 3).
10 Maart werd de beslissing over een voorstel van Havré, om aan Mansfeit tc schrijven ten einde de Staten van Luxemburg bijeen te roepen tot het zenden vai gedeputeerden ter Staten-Generaal, tot den volgenden dag uitgesteld (E. i. d.).
3. R. 19 maart. — Que l'on advisera sur les despens et vaeations des commis a 1'assemblée des Estatz, sy se trouveront sur la Généralité ou non 4)
4. R. 20 maart. — Les Srs. ont aecordé a 1'escript des despesches et ordonnc que ceulx de Brabant, Flandres, Arthoys en Haynault feront mettre au nel comme ilz accorderont par ensemble. Et que de chacnn des Estatz présidera i son tour, soit prélat, noble ou aultre.
1) Actes, n<*. 275 en 315; R. A., Aanw. 1826, n». 18, fol. 216 en 214.
2) R. A. Groningen (inv. Feith 1577, n». 99).
3) Over de Kamer van de Beden, zie nader rubriek VII. De leden van beidé Kamen zie lijst II (hiervóór, p. 152).
4) Cf. hierbij rubriek VI op 20 Haart.



Verg. St.-Gen. 1577. J56
Que les députéz de chacun Estat porteront leurs fraictz, vacations et despens a part, en délaissant venir a la Généralité les moyens généraulx des impots et ce denier, et ce par pluralité des voix, jusques ad ce que aultrement soit ordonné *).
Het „escript des despesch.es", bovengenoemd, is van den volgenden inhoud:
4*. (maakt) 2). — Sur ce qu'il auroit pleu a Messieurs pour accélérer la dépesche des requestes et aultres affaires qui en grand nombre journeilement se présentent, dénommer et choisir aulcuns de ce corps pour continuellement y vacquer et soy employer, iceulx, considerans la pluralité et importance desdites affaires qui ne scauroient bonnement par eulx estre dépeschées arrière de ceste assemblée sans auctorité et povoir espécial de ce faire, joinct que pendant leur empeschement en ce que dessus ledit corps est pour leur absence diminué de XIII personnes et eulx privéz de seavoir adviser et ouyr les résolutions des aultres, treuvent a correction de Voz SrieB. trés expédient et nécessaire, que pour obvier en premier lieu aux désordres qui ont causé ladite division, qu'un personnaige d'entre tous feust choisy pour président continuel de toute ceste assemblée sans préjudice de 1'anchien pied et de chacune des provinces 8).
12 April werd besloten request te presenteeren aan den Raad van State, dat Luxemburg en Overijsel zich zouden vereenigen met de Staten-Generaal of hunne intentie verklaren (B. i. d. p. p.) 4).
1B April: de Staten zullen verklaren Weellemans te hebben gemachtigd hunne obligatiën en acten te teekenen (R. i. d.).
19 April werd besloten geen copieën van brieven of andere geschriften te maken, tenzij de griffier met eigen hand er op had geschreven: fiat copie (B. i. d.)s).
5. R. 25 april. — M™. Christophle Aernsma, doctoer ende advocaet in den Raide tot Leeuwarden, is gecompareert voer de Staten Generael, bedanckende den heeren van de pacificatie van wegen den Staten ende steden van Vrieslant ende overghevende ample commissie ende procuratie, op hem gedepescheert6); ende alsoe die is innehoudende macht om t' approberen de pacificatie, gemaect tot Ghendt, ende d'accord, aengegaen met don Jehan over d' onderhoudt van de heylige kersten apostolicque religie ende van de authoriteyt van de Majesteyt, hebben deselve van Vrieslant aenvaert tot haerder Uniè'n, om de pacificatiën te genietene, bedanckende hen van huere diligentie ende goede affectie ende begherende, dat deselve commissaris hier blyve, om ruitten anderen te advi-
1) Hierna volgt in het register nog de acte van dit besluit.
2) A. V. Ypres, port. 23».
3) De verdere inhoud, hoewel korter, stemt in hoofdzaak overeen met het op 27 Maart vastgestelde reglement „des Etats-Généraux sur 1'ordre a observer dans leurs assemblées" (Actes, n°. 502; in extenso ald., Appendice, 440).
4) Het request betreffende Luxemburg werd 15 April geteekend (R. i. d.).
5) Uit den aanhef van de acte van dit besluit (A. V. Ypres, port. 7) blijkt de considerans: „Comme plusieurs despens inutiles se font journeilement paree [que] chacun faict faire copies de plusieurs missives, n'ayans nul ou fort peu d'effect, voires de nulle importance et que oultre ce plusieurs choses doibvent demeurer secrètes sans les faire communicquer aux aultres que aux
Srs riénntés dos Kst.it/ sans «n dplivnir pnvnvpr mnips aillieurs" I vnlni hot hnsluitl.



seren ende te resolveren. Ende heeft overgegheven ten versuecke van de Staten copie van den tractate van den jareXXIIII, daertoe haer de commissie refereert.
De klerken in de griffie zullen ontvangen „ung sol et VI deniers arth." per blad, en de griffier zal hun ordonnantie geven, „d'estre payé soubz leur ordonnance"; aldus werd denzelfden dag vastgesteld (R. i. d.).
1 Mei werd besloten request te presenteeren aan den Raad van State om te genieten vrijdom van „maltote" van wijn „qu'ils mettent en cave ou voisent quérir en cave de la Court" volgens hunne privilegiën en het gebruik „de tout temps" (R. i. d.).
6. R. 29 mei. — Les députéz des Estatz de Zwol, Campen et Deventer et Overijssel, représentautz les Estatz du pays d'Overijssel, sont comparuz, apportantz icy leur procure pour besoingner aveeq les aultres députéz suyvant la réquisition des Etatz Généraulx et de ceulx du Conseil d'Estat, a condition expresse que riens ne sera innové a 1'endroit de la religion catholicque romaine ny a 1'obeissance deue a Sa Mu\, et que le tout ce faict sans diminution de leurs privileges et anciens droitz et sans contribuer aultre chose que selon leur ancienne manière de faire et sans précédent consentement. Et ont messieurs a eulx aecordé acte suyvant leur requeste.
Uit deze acte van 29 Mei') zelf blijkt nog, dat de gedeputeerden compareerden, voorzien van een commissie2), om zich met de Staten te vereenigen „snivant 1'acte on lettre de ladite commission du XVIII de décembre dernier *)" en om te „adviser et résouldre sur ce que convient pour 1'effect de la pacificatión et ce quy en dépend" overeenkomstig den oproep van Raad van State en Staten-Generaal.
7. R. 12 juni. — Quant au proiect de 1'acte, présenté par mr. Jehan Gilles, contendant avoir advoyé par messieurs les Estatz les articles, par luy recueltiz des résolutions et ordonnances, faictes par aulcuns des députéz des Estatz Généraulx, demouréz en la ville de Bruxelles, les aultres estantz a Namur, est résolu que ung de chacun Estat visite ra le cahier desdicts actes, pour en faire rapport aux Estatz quy en ordonneront comme de raison.
26 Juni werd den klerken twee patars per blad toegestaan, mits niet meer dan één copie voortaan aan elke provincie werd gegeven en mits een zeker aantal naar hun schrift en bekwaamheid werden uitgekozen en de andere ontslagen (R. i. d. p. p.).
6 Juli werd besloten de namen van alle gedeputeerden ter vergadering aan den president voor te leggen „pour etc." 4).
14 Juli: „nihil actum pour la procession du S*. sacrement miraculeux" (R. i. d.).
8. R. 1 augustus 6). — Conclud, d'aultant que mre. Nicaise Sille, docteur, a servy fort bien et fidèlement a ses Estatz et ville de Namur et aussy a la Généralité, lettre sera escripte an magistrat et juréz dudict Namur ad ce qu'ilz le veuillent continuer pour commis de ladicte ville, pour faire service a
1) G. A. Deventer: brieven van Berend van Winssem 1577—1578.
2) Van 7 Mei (Actes, n». 566; G. A. Deventer: Reisboek 1567—1577, fol. 32lvo).
3) Bedoeld is de verklaring der Staten van Overijsel tot aansluiting bij de Staten-Generaal (G. A. Deventer, alsvoren, fol. 294; het stuk is hier 46 Dec. gedateerd).
4) Cf. Bubriek III op 5 Juli.
5) Cf. Rubriek V op 27 Juli.



ladicte ville et a la Généralité; et qu'ilz veuillent satisfaire ses vacations nonobstant la révocation de sa personne faicte et aux provinces (?) notifié au moys de juillet').
9. R. 3 augustus. — Résolu d'escripre lettres a toutes provinces quy n'ont cy aulcuns députés d'envoyer incontinent et ceulx quy n'ont que ung oudeux, d'envoyer des aultres de chascun estat du moings ung, seavoir de 1'estat ecclésiasticque ung, des nobles ung et des villes un, deux ou trois.
3 Augustus deden de klerken den eed geheim te zullen houden, wat zij schrijven of geschreven hebben. — Naar aanleiding van „le congié", gevraagd door Brns, besloten, „qu'il ne s'envoye sans congié de la province et qu'ilz n'envoyent aultres députéz (B. i. d.).
6 Augustus schreven de Staten aan de vier leden van Vlaanderen *), dat het van belang moest geacht worden, „que les secretz et résolutions que se prennent icy a toutes occurences, ne soient divulgués", terwijl te vreezen stond, dat door de brieven der gedeputeerden „lesditz secretz" bekend zouden kunnen worden aan „aulcuns suspectz et tenanz contre les Estatz"; zij verzochten dus ter vergadering geen personen toe te laten, „dont on pourroit avoir quelque mauvaise impression, pour avoir eu trop grande familiarité avecq ceulx, tenans a present contre lesditz Estatz".
7 Augustus werd Courteville gecommitteerd met brieven van de Staten aan de bisschoppen van Ieperen, Brugge en den elect van Atrecht, om onmiddellijk ter vergadering te compareeren (R. i. d. p.p.).
13 Augustus werd besloten, dat de pensionarissen één uur vóór en één uur na „disner wideront" alle aan de Staten gepresenteerde requèsten; bij moeilijkheden deze aan de Staten voor te houden (B. i. d.).
10. 14 augustus. — Messieurs ont aecordé a messieurs les nobles de se povoir servir pour-les advis, lettres et sembables au Conseil de Guerre, de tel ou telz que bon leur semblera, pour les trés grandes occupations du greffier Weellemans; et ce au taux des gaiges que ceulx de la Chambre des Aydes adviseront. Et nonobstant que ledict greffier Wellemans a prié estre deschargé de son estat de la Généralité, pour ne povoir satisfaire a la charge et qu'il avoit charge assez pour les Estatz de Brabant, si n' ont lesdicts Estatz voullu accepter la descharge, mais requis d'encore entendre a sa charge".
Dienzelfden dag beloofde Ayta op verzoek der Staten aan dezen een klerk te bezorgen, die Hoog-Duitsch schreef en bij wjjlen Viglius gediend had (B. i. d. p. p.).
19 Augustus: de zaak van de 6 hellebardiers voor de deur van de „Consaux des Estatz" te stellen in handen van den luitenant-amman van Brussel, ter fine van rapport (B. i. d. p.p.).
11. R. 20 augustus. — Les députéz des Estatz d'Hollande et Zélande se sont présentéz aux Estatz avec povoir leqnel a esté trouvé assez souffisante et en cas que aucune difficulté survient, on les pourra requénr povoir plus bastant.
De commissie der gedeputeerden s), gedateerd 6 Augustus te Haarlem, door de
1) 18 Nov. werd op een request van Sille beschikt: hem toe te kennen 30 p. van 40 gr. voor eiken dag sedert 27 Juli U. en zoolang hij in dienst der Staten zal wezen (R. i. d).
2) Actes, n°. 708; A. V. Ypres, port. 23».
3) R. A. Zeeland, Staten-archief, ms. inv. 821, fol. 100; cf. Res. Holl. 6 Aug. 1577. — Zie de namen in de lijst der gedeputeerden (hiervóór, p. 150).



[59 Verg. St.-Gen. 1577.
,ridderschap, edele ende gedeputeerde van de Staeten, representerende de Staeten van ELollandt ende Zeelandt", machtigt hen tot comparitie der Staten-Generaal, ten einde ,aldaer te helpen raeden ende adviseren alle 't gene tot voldoeninge van de pacificatie ran Gent ende tot conservatie van de liberteyt, rust ende vrede van den lande behoort, ichtervolgende d'instructie, hemlieden gegeven *), ende dat onder protestatie van geheel ;e blyven in hen previlegiën uuyt cracht van dewelcke zy niet en zijn gehouden buyten ïenne provincie te compareren".
27 September: gelast morgen ochtend generale processie te doen (R. i. d.)
6 October werden „aulcunes lettres" van de Staten van Utrecht van 29 September relezen, dat zij gedeputeerden ter vergadering zonden (R. i. d.).
17 October werd Sille verzocht aan de afwezigen te schrijven, om onmiddellijk ter vergadering te komen (R. i. d.).
12. R. 6 november. — Conclud que toutes les requestes seront données it délivrées es mains des pensionaires de Bruxelles, de Gand, Yan der Haghen, le Valenchiennes, de Lille et de Middelborch pour les wider et dépescher iux heures extraordinaires et d'icelles esquelles difficulté seroit trouvé, feront raport a mess", les Estatz pour par eulx les appoincter comme de raison.
18 November werd op een request van Guillaume Ramet -) beschikt, dat hij conform het advies van de Kamer van de Beden een gage zou krijgen van 20 s. art. per dag sedert 27 September 1576, met aftrek van wat hij reeds ontvangen mocht hebben (R. i. d.).
Denzelfden dag werd geproponeerd orde te stellen op de „chambre des clereqz", >pdat alle zakeu geheim blijven; besloten de pensionarissen Provins, Asseliers, Weert ;n Gollard te committeeren, om hierover advies uit te brengen 3).
13. R. 4 december. — Mess™, les esleux prélatz d'Affligem et Tongerlo, ayans esté par mons1. le chancellier de Brabant mandéz par lettres a l'instance st réquisition des aultres prélatz de Brabant de comparoir aux Estatz de Brabant, se sont présentéz aux Estatz Généraulx, pour ayder et assister au premier des troys estatz dudict Brabant en conseil et aultrement es affaires et négoces des pays; et ont donné leur advis avecq les aultres desdictz Estatz de Brabant.
Dienzelfden dag kregen Jean Wimmericx en Smellinck, dienaren van Brussel, op aunne remonstrantie samen 47 p., 16 s., 6. d., wegens onkosten en vacatiën voor de bewaking op last der Staten van wijlen Marcel Hutin gedurende 18 dagen; te betalen van le goederen, door Hutin nagelaten en te voldoen door Jean Gombault, Sr. d'Achmont, jntvanger der confiscatiën in het kwartier van Doornik en het Doorniksche (B. i. d.).
7 December schreven de Staten aan de vier leden van Vlaanderen 4), om er op ian te dringen, dat zij „aulcuns de vos députéz", die naar huis vertrokken waren, zoo spoedig mogelijk terug zouden zenden, liefst in vermeerderd aantal: „les affaires nous xugmentent et pressent tellement qne nous est grand besoing d'ayde et assistence de
1) Deze t. a. p.
2) Zijne functie wordt hier niet vermeld. Later was hij agent der Staten (Van Riemsdijk, Sriffie, 34, 40). — 8 Maart werd hem 73 p. art. toegekend voor zijne diensten en „poursuites, biet a la Court pour les Estatz".
3) Dit alleen in S. G. 3 (waarover zie de Inleiding tot dit deel). — De pensionaris Weert is mij onbekend.
4) A. V. Ypres, port. 23». — Er staat geen adres op den brief, maar de bestemming is niet twijfelachtig.



Verg. St.-Gen. 1577. 160
personnes, douées de bonne prndence et grande expérience, pour adviser etpourveoira toutes occnrences du temps présent et entendre a la reception prochaine" van Mathias als landvoogd ').
15 December werd gelezen een minuut betreffende bet leenen van het zegel van Brabant (R. i. d.). Bedoeld is dat van den grooten Raad van Mechelen. Het stuk, dat tevens goedgekeurd werd, is de volgende resolutie in vorm van acte *):
14. R. 15 december. — Les Estatz Généraulx des pays de par deca, considérans que journeilement s'offrent matières diverses de grande importance sur lesquelles par 1'audiencier et autres secrétaires du Roy tant du Privé Conseil qne de Brabant doibvent estre despesché et signé pluisieurs lettres patentes soubz le seel de Sa Mtó., estant besoing souvent les avoir prestz sans dilation, au regard de quoy, ven que le Sr. don Jean d'Austrice, s'ayantmonstréennemy de la patrye, a son partement vers Namur a emporté le grand seel-du Conseil Privé de Sa Mtó., on soit esté nécessité de s'en servir quelque foiz du seel du Conseil de sadicte Mtó. audict Brabant, non seullement pour affaires concernaus la ducé de Brabant, ains aussy en général toutes les autres provinces dont monsr. le chancelier et autres dudict Conseil de Brabant a la requisition et ordonnance desdictz Estatz 3) n'ont fait difficulté n'y feront, ainsi qu'ilz out déclaré, a 1'advenir, jusques a ce qu'il y aura autre seel audict Conseil Privé, moyennant que pour leur descharge ordonnance soit baillée pertinente, a cette cause lesdictz Estatz, désirans advancer et accélérer les affaires, ont pour les raisons susdictz requiz et néantmoins de par sadicte Mté. ordonné, reqoièrent et ordonnent par ceste ausdictz chancelier et autres dudict Conseil d'Estat de faire seeller par ledict seau de Sa Mw. en Brabant toutes lettres patentes, placcars et autres semblables mandemens, despeschéz et signéz par le chancelier et autres secrétaires de Sadicte Mtó., que selon les occurrenoes du temps leur seront par lesdictz Estatz Généraulx envoyéz soubz ordonnance, signée par leur greffier Weellemans ou autre advenir, non obstant qne semblables lettres peu vent toucher autres pays de par deca 4).
24 December werd aan Guillaume d'Aichy, „prevost des marischaulz" in Luxemburg, op zijn request vrije toegang tot de Staten verleend (R. i. d.).
15. R. 28 december 6). — Résolu de faire graver ung seel pour 1'absence d'icelluy de Sa M*6. lequel a esté emporté a Namur par le Sr. don Jehan, ensemble de graver ung contre-seel en conformité de 1'autre comme cellny de Malines.
1) Zie hierover Rubriek VII.
2) Actes, n°. 935; A. ÉL, Aud. 652, fol. 104.
3) De Staten hadden er 10 Dec. over geschreven aan den Grooten Raad (Actes, n°. 930; A. G., Aud. 585, fol. 3).
4) Get. Weellemans.
5) Over klerken van de griffie zie Jt 14, 15, 22, 23 Jan,, 11 Febr. p.p., 23 Maart, 21 April, 8, 19 Juni p.p., 20 Sept. (Melchior Modelius van 7—12 en van 3—7 uur a 15 s. per dag), 29 Oct. p.p., 4 (p.p.) en 20 Nov., 3, 4 en 19 Deo. — Voor leverantiën van flambouwen, papier, was enz. aan de Staten, zie R. 26 Jan., 1, 6 Febr., 15, 19 Maart, 6 April p.p.. 29 April p.p., 23 Mei p.p., 19 Juni p.p. — 26 Oct.: Jan van Langen als klerk in dienst genomen (R.i. d.).— Over betaling van Florian Vftal (hiervóór, p. 16), zie R. 19 Febr., 11 Maart, 20 April, 24 Mei. Hij wordt „fourier de Sa Majesté" genoemd.



Betr. HoH., Zeel., Oranje 1577.
II. BETREKKINGEN MET HOLLAND, ZEELAND EN DEN PRINS VAN ORANJE.
Er is reden, om, al waren Holland en Zeeland sedert 25 Januari ') gedurende korten tijd in de Staten-Generaal vertegenwoordigd, voor de betrekkingen met hen en met Oranje in dit jaar nog een afzonderlijke rubriek open te houden, omdat zg voorloopig een eigen plaats blijven innemen. Dit duurt tot de komst van Oranje naar Brussel in September 1577, wanneer hunne betrekkingen met de Staten-Generaal meer normaal worden; daarna behoeft deze rubriek dan ook niet meer voortgezet te worden.
Met de gedeputeerden van Holland en Zeeland, die einde December 1576 te Brussel gekomén waren, werd onderhandeld over de steden Amsterdam enz. !). Dit leidde tot de zending van Leoninus, wien ook andere zaken ter behandeling opgedragen werden, zooals blijkt uit zijue instructie, die op 18 Januari gearresteerd werd s). Hg" moest met den Prins en de Staten van Holland en Zeeland, naar aanleiding van de moeilijkheden met de Engelsche kooplieden, overleggen, „affin qne libre commerche soit permis d'une part et aultre par la marine"; hij moest tevens klagen over de „services", die de soldaten te Nieuwpoort van de burgers eischten.
20 Januari werd hem verder opgedragen met eenige kooplieden van Noord-Holland te handelen „sur eest affaire de bléz" volgens de memorialen, gezonden door Grevenbroek 4) (B. i. d.).
20 Januari werd ter Staten-Generaal voorgesteld den Prins van Oranje naar Brussel te roepen, omdat de onderhandelingen met don Jan geen voortgang hadden; Havré zou zich zoo noodig naar den Prins willen begeven, om hem uit te noodigen. Er viel hierop geen resolutie 5).
Op een request van den Portugeeschen koopman Simon Suero werd 24 Januari besloten aan den Prins ten gunste van den suppliant te schrijven, opdat hem geen hinder werd aangedaan in zjjne nit Spanje komende goederen, en aan den Baad van State te antwoorden, om Suero algemeen vrijgeleide te geven, mits lüj den vijanden der Staten niets mededeelde (B. i. d.). 2 Februari schreven de Staten dienovereenkomstig aan den Prins8). 6 Februari bevalen de Staten, gezien hebbende den brief van den Prins en gehoord La Motte, de ringen en juweelen van Suero, door Charles de Beaulieu namens den Prins teruggebracht, te zenden naar „ceulx du Francq", opdat deze er mede zouden handelen naar recht en rede (B. i. d.) 7).
In verband met den stand der onderhandelingen met don Jan werd 5 Februari besloten Willerval en Paulus Buys 8) naar Oranje te zenden, om hem van alles op de hoogte te brengen (R i. d.). Aan Willerval en „le docteur conseiller de 1'empire" 9) werd 7 Februari voor de reis naar den Prins 400 p. art. toegelegd (B. i. d.). Dien eigen dag werden een credentie-brief en een instructie voor Willerval en Buys vastgesteld10).
1) Zie ons n°. 1 van 1577 en cf. de lijst der gedeputeerden, hiervóór, p. 150.
2) Zie de onderafdeeling aan het einde dezer rubriek (hierna, p. 173 vlg.).
3) Actes, n°. 320; A. V. Ypres, port. 7. — De resolutiën vermelden op dien dag alleen, dat hij 300 p. art. kreeg voor zgne reis „en Geldre" (hierheen ging hij ook: zie rubriek III).
4) Hier zal waarschijnlijk de Geldersche gedeputeerde van dezen naam bedoeld wezen.
5) Actes, n». 330; R. A., Aanw. 1826, n°. 18, fol. 211.
6) Actes. n°. 366; B. R. B., ms. 7223, fol. 145.
7) Misschien is van deze zaak ook sprake R. 7 Januari: eenstemmig besloten „telle lettre" aan den officier van Nieuwpoort te zenden over de goederen van zekeren Portugees, aldaar in beslag genomen; de koopman moet een eed afleggen dat hij geen fraude heeft begaan en geen goederen heeft gekregen bij de plundering van Antwerpen of daarna van deze goederen gekocht.
8) In het register minder juist genoemd: borgmaistre de Middelborch.
9) Bedoeld is dr. Gaili, één der keizerlijke gezanten, die met Willerval en Buys medeging. Hem werd daartoe paspoort gegeven (B. 7 Febr. en Actes, n°. 377).
10) Actes, n<". 375 en 376; resp. Corresp. Guill. le Tac, III, 204, en De Jonge, II, 441.
11



Betr. Holl., Zeel., Oranje 1577. 162
14 Februari werd besloten „autres lettres de rencharge" aan den Prins te schrijven (B. i. d.). "Waarover blijkt niet.
16. R. 14 februari. — Que ceulx quy ont esté commis a la pacificatión, seavoir le Rh6. d'Arras, le prélat de S*. Gertrud, le Sr. de Zwevegem, le chieff des eschevins, Quintin du Pret, avecq 1'archidiacre d'Ypre, seront commis pour faire projecter tous les grieffz quy on scauroit estre faictz cöntre la pacificatión, pour en faire raport avecq project de lettres qtie on escripvra a monsr. le Prince d'Orainge pour les faire redresser.
17. R. 17 februari. — Responce sera escripte sur les lettres des Estatz de Zélande seavoir que on ne demande que d'óbserver la pacificatión, selon que les Estatz ont donné charge a mess™, de Hierge et Bossut, et encoires donnera on charge de faire desloger les gens de guerre des garnisons en Holland e et Zélande '-).
Met de laatste woorden zgn bedoeld de garnizoenen van Haarlem, Schoonhoven en Muiden, die volgens last van den Raad van State uit genoemde steden zonden verwijderd worden. Dit werd den Prins bericht in een brief van 16 Februari, waarin hem verder de motieven van het sluiten van het Eenwig Edict werden medegedeeld *). Om hem hierover nader te onderhouden, werden Sweveghem en Meetkercke naar hem afgevaardigd; hunne instructie is gedateerd Van 18 Februari 4).
19 Februari werd Courteville naar den Prins afgevaardigd, om de gevangenen naar Brussel te doen brengen, ten einde ze in vrijheid te stellen, zoodra de Spanjaarden dit met de hunne gedaan zouden hebben5) (B. i. d.).
18. R. 21 februari. — Le Sr. de Willerval ajaiet raport de ce qu'il a besoingné avecq mons1. le Prince d'Orainge et ceulx de Hollande et Zélande, ayans apporté lettre de Son Exce. et la déclaration par escript sur 1'approbation de 1'accord, faict avecq don Jehan 6); auquel Sr. de Willerval les S™. ont grandement remercié de son travail et bonne négociation, par luy raporté, et de sa bonne veulle et affection qu'il porte a la patrie, se sentans pour ce grandement a luy et a posterité obligéz, offrans en tous endroitz recógnoistre selon leur possibilité.
Leoninus deed 23 Februari rapport van zijne zending, dat hij beloofde schriftelijk te zullen indienen (R i. d. p. p.)').
1) In Liébart's register (A. G., Cart. 327», fol. 12v°.) is sprake van de brieven van de Staten van Holland en Zeeland, „se complaindant que l'on altenteroyt contre leur traicté de pacificatión".
2) Een aanschrijving hieromtrent aan den Baad van State (z. d.) in B. B. B., ms. 7223, fol. 173v°.: de Raad moet tot het beoogde doel schrijven aan Bossu en Hierges en aan de garnizoenen van Haarlem, Schoonhoven, Vianen, Wcesp, Muiden, Buren en Goes.
3) Actes, n». 399; Corresp. Guill. le Tac, Hl, 212.
4) Actes, n°. 404; Corresp. Guill. le Tac, III, 218.
5) Cf. Actes, n°. 407; Corresp. Guill. le Tac, III, 233. — Over Louis del Rio, één der gevangenen, was reeds 7 Febr. geschreven, met verzoek hem terug te zenden „au lieu dont il a esté contre les droictz et privilèges du pays prins et mené" (R. i. d.).
6) Actes, n». 403 en 406; Corresp. Guill. le Tac, III, resp. 222 en 225.
7) Het rappport, dd. 3 Maart: R. A., Aanw. 1895, n». 623.



163 Betr- HoÜ., Zeel., Oranje 1571
27 Februari werd besloten de nit Middelburg gebrachte gevangenen naar Vilvoorde te brengen, „pour leur propre meillieure garde", en ze later naar Mechelen te voeren1) (R. i. d. p. p.).
19. R. 27 februari p. p. — Les Sra. de Zwevegem et pensionaire du Franeq, Meeskercque, ont faict leur raport de leur besoingné faict avecq monsr. le Prince d'Orainge dont a esté dict, a 1'instance des S™., qne ledict raport se donneroit par escript en Généralité *).
Lesdictz S™. ont déclairé estre prestz de déclarer demain au matin leur advis sar 1'escript de monsr. le Prince d'Orainge et des Estatz d'Hollande et Zélande touchant 1'accord, faict avecq dort Jehan.
20. R. 1 maart. — Touchant 1'aete que s'accorde a mons1'. le Prince d'Orainge et ceulx d'Hollande et Zélande 8), se fera par la pluralité des voix selon 1'opinion des Estatz de Brabant et Flandres leute.
Résolu que l'on donnera copie de la lettre des Estatz Généraulx, escripte aux commis a Gand le XXVIIP d'Octobre 1576 4).
Que l'on escripvra lettres a monsr. le Prince d'Orainge, Estatz d'Hollande et Zélande d'envoyer et laisser icy leurs députéz continuellement et qu'ilz veillent aussy mettre en exécution au proffict de la Généralité le ce et les moyens généraulx, comme font toutes aultres provinces.
7 Maart besloten de Staten tot de zending van Leoninus en Saventhem naar den Prins „pour le faict de la ville d'Amstredam"6) (R. i. d.). De instructie, ontworpen door den aartsdiaken van Ieperen en „par commune voix" 9 Maart gearresteerd (R.i. d.p. p.) e), bewijst, dat zij ook andere zaken te hehandelen kregen als: afschaffing van buitengewone lasten in Holland en Zeeland, vrijheid van handel, beslissing over klachten in verband met de pacificatie 7).
11 Maart werd besloten den Prins te schrijven, om de schepen van Brussel en Mechelen naar Antwerpen te laten passeeren volgens de aan zgn admiraal ter hand gestelde acte (R. i. d.).
12 Maart werd den Prins geschreven met verzoek om aan Groningen en Ommelanden te schrijven over de invrijheidstelling van Billy en andere gevangenen8).
21. R. 18 maart9). — Quant a la requeste de ceulx de Nyeupoirte et copie des lettres du Conseil de Flandres a mess13, du Conseil d'Estat, est dict que l'on escripvera incontinent a ceulx de Nyeuport de faire prendre information pertinente des faictz, contenuz en leur requeste, pour après par lesdictz Estatz envoyer a mons'. le Prince d'Orainge, affin qu'il soit faict chastoy exemplaire, comme estant directement contre les articles de la pacificatión.
1) Zie nader rubriek III.
2) Actes, n». 427; Bijdr. Vad. Gesch. en Oudh. N. B., I, 268.
3) Actes, n°. 434; Archives, I«, 7.
4) Hiervóór, p. 20.
5) Zie de onderafdeeling van deze rubriek (hierna, p. 176).
6) Actes, n°. 451; De Jonge, II, 449.
7) Saventhem werden 400 daalders voor deze reis toegelegd (R. 9 Maart p. p.).
8) Actes, n°. 455; Corresp. Guill. le Tac, III, 263.
9) Den zelfden dag schreven de Staten aau den Prins met verzoek de muntmeesters van Holland en Zeeland naar Brussel te zenden, om met hen over de muntzaken le raadplegen (Actes, n°. 472; Corresp. Guill. le Tac, III, 265).



164
22. R. 21 maart. — [Résolu] aussy d'envoyer vers Son Exce. quelque personaige pour traicter avecq luy sur la future conduite de 1'entretienement de la pacificatión, vouloir mander et faire induire ceulx d'Hollande et Zélande de se déporter de lever aulcuns particuliers impostz au préjudice d'aultres Estatz uniz, mais qu'ilz veullent mettre en practicque les impostz, par la Généralité accordéz, et pour secourir ladicte Généralité envoyer quelque bonne somme de deniers comptants, et pour faire cesser toutes licences et aultres charges, mises sur leurs batteaulx.
Deze resolutie had een zending van Leoninus ten gevolge, wiens credentie van 24 Maart gedateerd is '); waarschijnlijk zal dus de instructie *) ook van dien datum zgn.
23. R. 22 maart. — Que sur la lettre de monsr. le Prince d'Orainge 8) sont les S™. d'advis que de requérir ceulx du conseil d'Estat voloir faire remettre la ville de Breda es mains de mons1'. le Prince suyvant la pacificatión, faicte et arrestée a Gand.
P. p. 4). — L'advis des Estatz Généraulx est qne mons1. le Prince d'Orainge sera mis en la possession de la ville et ehasteau de Breda, saulff la sou verainité du Roy, et que les S™. du Conseil d'Estat seront requis de tenir la main ad ce que ce soit effectué, et que ce ensuyvant lesdicts du Conseil veillent ordonner a Verdugo, en cas qu'il tient encoires ledict ehasteau, ou aultres, tenants le ehasteau pour le présent, de vuider le mesme ehasteau et de le délivrer es mains dudict Sr. Prince ensuyvant la pacificatión, faicte a Gand.
24. R. 29 haart. — Touchant l'advis de messieurs du Conseil d'Estat pour Breda est la résolution des Estatz Généraulx d'examiner premièrement la pacificatión de Gand et 1'accord, faict avecq Son Altèze.
Dit advies *) van 27 Maart luidde als volgt:
24a. 27 maart. — [Aanhef als de hierna, p. 165, te noemen definitieve acte:] Samble a mesdicts S™. du Conseil d'Estat que suyvant le traicté d'accord, faict entre monseigneur don Jehan et lesdictz Estatz Généranlx, par lequel se dict que les villes et chasteaulx qui estoyent occupéz par les Espaignolz ou leurs adhérens, aprèz leur partement doibvent estre mis par advis desdictz du Conseil es mains de personnaiges naturelz des Pays-Bas et qualifiéz selon les privilèges d'iceulx et pour ceste fois aggréables ausdicts Estatz, se doibt observer eest ordre, en faisant sortir dudict ehasteau les Allemans, y estans entréz, et faisant icelluy ehasteau recepvoir hors leurs mains par le.Sr. Van der Meren que lesdictz du Conseil d'Estat ont advisé sera aggréable ausdictz Estatz Généraulx pour avec quelques cincquante ou soixante soldatz par dessus vingt-cincq, y estans d'ancienneté, tenir pour quelque temps garnison audict ehasteau et, cela faict, qne ladicte restitution se face audict Sr. Prince, moyennant que personnellement ou par procureur il preste le serment, ordonné par deca estre faict par ceulx qui en
1) Actes, n«. 490; Corresp. Guill. le Tac, III, 275.
2) Actes, n». 491; De Jonge, II, 454.
3) Actes, n». 473; Corresp. Guill. le Tac, III, 266.
4) Woordelijk hetzelfde als het stuk, bedoeld: Actes, n». 487; A. G., Aud. 658, fol. 102.
5) A. G., Aud. 658, fol. 105 (orig).



165 Betr. Holl., Zeel., Oranje 1577.
vertu de la pacificatión de Gaud retournent a leurs biens; et en oultre que séparation se face des artiileries et munitions, appertenans a Sa Mt8., et de celles, estans d'ancienneté dudict ehasteau, ayant samblé ausdictz du Conseil d'Estat, eu considération que ledict ehasteau est une fortresse au mitant du pays, estre conveuable qu'il y ayt quelque garnison de la part de Sa Mté. comme souverain pour aulcun temps, et ont bien volu représenter le tout a mesdicts S™. les Estatz, pour, aprèz avoir esté advertiz de leur intention la-dessus, y faire procéder oultre comme il appertient
• Wat hierop verder besloten werd, blijkt nit de volgende resolutie in vorm van acte5):
25. (R. 27 maart—1 april). — Ayans les Estatz-Généraulx veu 1'escript de messeigneurs du Conseil d'Estat touchant la restitution des ville et ehasteau de Breda, leur a samblé qu'il seroit moins suspecte et de plus grand contentement a monsr. le Prince d'Orainges en la forme jointe a ceste s); supplient partant leurs Sries. vouloir faire dépescher 1'act en conformité pour en faire part audict Sr. Prince et traicter les affaires avecq plus grande seureté *).
30 Maart, 8, 6 en 8 April schreven de Staten over verschillende aangelegenheden aan den Prins "').
26. R. 13 april. — Le docteur Leoninus a faict raport de ce qu'il a besoigné avecq monsr. le Prince d'Orainge et les Estatz de Hollande et Zélande, ayant exbibé lettres de crédence de Son Exoe. et oultre ce certaine résolution desdictz Estatz d'Hollande et Zélande c).
Que les Sra. de Zwevegern et Berchem visiteront les pièches, exhibéz par ledict Sr. docteur Leoninus, comme devant.
16 April werd besloten, dat „honestement" zou geantwoord worden op den brief van den Prins van 12 April nit Geertruidenberg „pour Zichem et ses villaiges al'entour" (R. i. d.).
19 April werd besloten de brieven van Breda „pour 1'entretienement du ehasteau" aan den Raad van State te zenden, om er volgens de pacificatie in te voorzien (R. i. d.)').
1) Get. Berty. — Op een copie te Ypres (A. V., port. 7) staat nog i. m.: Rpw. XXIX martii 1577 aprez midy.
2) A. G., Aud 658, fol. 103 (orig.).
3) A. G., Aud. 658, fol. 104; in dezen vorm is het stuk, zonderwijziging van beteekenis, door den Raad van State 2 April goedgekeurd (t. a. p., fol. 104) en in den definitieven vorm gedrukt in Corresp. Guill. le Tac., III, 270, noot 1.
4) Get Weellemans.
5) Actes, no». 508, 519, 527, 535; resp. Corresp. Guill. le Tac, III, 276, 283, 286; De Jonge, II, 488.
6) Waarschijnlijk is bedoeld het antwoord van den Prins en de Staten van Holland en Zeeland of liever de antwoorden, want er waren er twee, op de propositie van Leoninus van 30 Maart: deze laatste is te vinden R. A., Aanw. 1895, n°. 617; de beide antwoordenj R. A., Holl. vóór 1795, n». 2582°; het ééne is bedoeld: Actes, n». 525, en gedrukt: Bor, I, 807-808. — 20 April werd Leoninus verzocht zijn rapport op schrift te stellen (R. i. d.).
7) Dienzelfden dag is sprake van den brief van de „Chambre des Comptes" te Breda, die door Stracelles, schepen van Gent, aan den Raad van State en Raad van Oorlog zal worden medegedeeld ter fine van advies, tegelijk met een brief van Aerschot van 11 April (R. i. d).



L66
21 April werd besloten aan den Prins te schrijven ten gnnste van de dorpen onder Heusden, om hen van alle lasten vrij te stellen, terwijl in de instructie van de naar den Prins te zenden persoon melding van genoemde dorpen en van Breda en Steenbergen J) zou worden gemaakt (B. i. d.).
27. R. 23 april. — Sur la lettre de monsr. le Prince d'Orainge touchant ses bien3 de Vian[d]en en Luxemborch ou conté de Chyny, datéele XVIIP d'Apvril 1577, avecq la copie de 1'assignation, faicte par ceulx du Conseil d'Estat du IIP de ce moys pour le Comte de Mansvelt, est dict que messieurs de Liekercke et Courteville se trouverront vers messieurs du Conseil d'Estat, affin de déclarer les raisons que les a esmeue, pour empescher Son Exce. en ses biens contre la pacificatión.
Et quant a la lettre de Son Exce., escripte au Sr. de Zaventhem, est dict que lesdictz commis requereront aussy lesdictz du Conseil d'Estat voloir accommoder mons1. le Prince pour sa ville de Breda selon la copie de ladicte lettre que leur sera démonstrée.
Que l'advis sur la lettre du Prince d'Orainge et le raport du docteur Léonin a esté résolu touchant les licences et semblables charges, mises en avant par ceulx de Hollande et Zélande, et pour mettre en ordre ledict advis ou instruction, seront commis les pensionaires d'Anvers, Yman de Brueges et celluy de Douay.
Et a esté résolu de mander en diligence ledict docteur Léonin 2); et cependant on ad visera lequel l'on luy adjoindra, et aulcuns ont esté d'opinion de comettre le Sr. de Grobbendonc.
Que a la mesme instruction sera adjousté le faict de Breda, de Heusden et Steenbergen, et la gratification, a faire des artelerjes, pouldres et aultres munitions, délivrées au ehasteau de Gand.
28. R. 24 april. — Sur ce que a esté proposé de la part de monsr. le Prince du tort que se faisoit d'assigner IIm florins au Comte de Mansfeit sur le recepveur des confiscations de Vianden, a esté résolu que, sy avant qne conste que lesdictz deux mille ont esté receues par ledict recepveur devant le S*. Jehan LXXYT, 1'assignation debvra sortir son effect, sans que ledict S1. Prince s'en puisse en raison aulcunement resentir pour la disposition expresse, contenue aux XIIII et XV* articles de la pacificatión, arrestée a Gand, dont se fera note et sera chargé docteur Leoninus en son instruction d'en faire part a Son Exce.
29. R. 27 april. — Après estre leue 1'instruction, faicte pour mons1. le docteur Léonin 8) vers monsr. le Prince d'Orainge, il est dict de joingdre le point de Warneston, recommandé par ledict Prince, et le faict d'Amstredam; et sont commis principaulx avecq ledict docteur messieurs de Champaignie et le trésorier de Grobbendonck; et sur la requeste desdicts de Warneston il est conclud de complaire a monsr. le Prince d'Orainge.
29 April werd een brief aan den Prins, ontworpen door Carlier, gelezen en goedgekeurd (B. i. d.).
1) Zie rubriek V op 16 April p. p.
2) Ook 19 April was reeds besloten Leoninus onmiddellijk op te ontbieden (R. i. d.).
3) Leoninus kreeg 23 April voor zyne reizen, voor de Staten gedaan en te doen, 600 p. toegelegd (R. i. d.)



B.
167 Betr. Holl., Zeel., Oranje 1577,
5 Mei werd besloten den Prins te schrijven, om Nienwpoort terug te geven, aangezien men hem zijne soldaten terugzond (E,. i. d.).
7 Mei werd besloten als gezanten naar den Prins behalve Grobbendonck en Leoninus ook nog aan te wijzen Lalaing, Champagney en Meetkercke (B. i. d.)
8 Mei werd een request van den prior en „de gemeyne religiense" van hét klooster „van de Chartroisen" buiten Geertrnidenberg gesteld in handen van Leoninus en Grobbendonck, „om dyenaengaende ende andere gelycke cloosteren huerluyden instructie vermeerdert te wordden" (B. i. d. p. p.).
30. R. 9 mei. — Sur la remonstrance dn Sr. de Grobbendonck, trésorier général etc, est appoincté comme s'ensuyt: Les Estatz Généraulx,consydérans que 1'ancienne quote des provinces d'Hollande et Zélande est la juste moitié de la quote de Brabant et que au gratuit, mentioné en ceste requeste, les Estatz de Brabant ont avancé et payé LVIIIm £ arth., soit icelle représentée ausdictz Estatz de Hollande et Zélande pour satisfaire le tout prétendu qu'est la reste de leur quote dont ilz ne doibvent faire aulcune difficulté, tant pour 1'acquit de leur promesse selon que tous les autres ont faict, comme aussy pour donner contentement a Sa Mtó. Réginale [1.Royale?].
Van dezen zelfden dag is de instructie voor Leoninus en Grobbendonck gedateerd2).
31. R. 16 mei. — Arresté d'escripre aux commis vers mons'. le Prince qu'ilz veullent enquester, sy le placcat a esté publié 8), comme la copie s'envoyera, et quelle chose auroit esmeu mons'. le Prince d'ainsy faire contre la pacificatión et d'usurper le nom de Sa Mté., pour en advertir les Estatz et, ce faict, en délibérer comme convient.
La lettre, conceue par le Sr. greffier Carlier, adressée ausdictz commis, envoyéz vers Son Ex06., contre le placcat du Prince d'Orainge, est arresté, et que les raisons, couehées en ungne lettre, dressée vers monsr. le Prince, laquelle toutesfois ne sera envoyée, seront mises en la lettre desdictz commis, y adjoustant que les Estatz n'ont receu que simple copie du placcat dont ilz se plaindent *).
18 Mei werd, gehoord den brief van den Prins, melding makende van Hohenlohe, die 12.000 daalders moet hebben, besloten de obligatie te geven a 10 of 12%; de Staten van Vlaanderen, Artois en Lille, Douay en Orchies werden verzocht hunne particuliere obligatien te willen geven tegen brieven van indemniteit (B. i. d.).
1) Cf. ook rubriek III op 5, 7, 14 en 15 Mei.
2) Actes, n° 572; Corresp. Guill. le Tac, III, 431. — Over één der laatste punten dezer instructie, nl. de zaken van Utrecht, schreven de Staten 8 Mei afzonderlijk aan den Prins in antwoord op zijn brief van 4 Mei (beide R. A. Utrecht: Staten-Archief. afschriften van bij de Staten-Generaal ingekomen stukken; de eerste: Actes, n». 569; Bor, I, 800). In den brief van 4 Mei gaf de Prins te kennen, dat bij, indien de wanordelijkheden te Utrecht voortduurden, niet zou kunnen nalaten hulp te bieden; hij drong er op aan, dat de Staten de soldaten uit het „pays et territoire" van Utrecht zouden verwijderen.
3) Uit het antwoord van Schetz en Leonius, dd. 19 Mei (A. V. Ypres, port. 11), volgt, dat hier bedoeld is een te Weesp gepubliceerd plakkaat betreffende kerkelijke goederen, (cf. Corresp. Guill. le Tac, III, 445).
4) 24 en 26 Mei werd aan de bodes Vincent van Holleborre en Francois Mechelmans resp. 6 p. 8 s. en 28 p. toegekend voor het brengen van brieven van de Staten aan dé gezanten te Geertruidenberg (R. i. d.).



Betr. Holl., Zeel., Oranje 1571 168
32. R. 1 juni. — Pour traicter et communicquer avecq les députéz, ayans esté auprès de monsr. le Prince d'Orainge, Estatz de Hollande et Zélande, et quelquel ung a joindre par Son Altèze du Conseil de Sa Mtó., sont commis de par messieurs les Estatz Généraulx les Sra. prélat de S'. Gertrud, 1'esleu évesque d'Arras, monsr. de Fresin, le docteur Elbert Léonin, le Sr. de Champaigny et le doyen d'Arras, le pensionaire Yman de Bruges et le licentié Wensen, député du pays d'Overyssel, saulff que rien ne se conclura avant faire raport
Les députéz de Geldre, comme le Sr. de Westeren et le borgm™. de Ruermonde, ont déclaré bien expressément qu'ilz n'ont eu aulcune secrète intelligence avecq le Prince d'Orainge; mais sy aulcuns particuliers prétendent d'avoir quelque collusion avecq Sön Exce., que l'on attaicbe a ceulx etnon pas aux Estatz de Geldre.
La mesme déclaration font les députéz de Frize, seavoir Schelto Tjarda et docteur Christoffel Arisma, et aussy les députéz du pays d'Overyssel, seavoir Eusebius Bentinck, Jehan Ripperda, Bernard de Winsen et Gerard van der Vecht, respective docteurs et licentié. Semblablement les députéz d'Ommelanders de Groeningen, seavoir Nicolas de Broumangne et docteur Jeronimus Warutius.
Et pour faire de tout ce que dessus raport a son Alteze, est commis mons1. le prélat de Marolle.
Denzelfden dag diende Leoninus schriftelijk rapport in over zijne zending naar den Prins*).
8 Jnni rapporteerden Havré, Rassenghien en de president van den Geheimen Raad over de preeken bij Mechelen en den brief, hierover door Oranje geschreven. — De Staten wezen Ghislain, den deken van Atrecht, den pensionaris van Valenciennes, Liedekercke en Meetkercke aan als gecommitteerden, om te onderzoeken^,les pieches de conventielos et presches" bij Mechelen (R. i. d.).
33. R. 12 juni. — Après avoir oy le raport de la lettre de monsr. le Prince d'Orainge, escripte au magistrat de Maliues, pour en faveur d'ung bourgeois dudict Malines quy auroit esté aux presches deffendues, ont messieurs les Estatz résolu d'escripre audict magistrat qu'iceulx doibvent faire droict et justice contre le prisonier selon que suyvant la pacificatión de Gand convient et comme qu'ilz trouveront en raison convenir, d'aultant que ledict prisonnier seroit perturbateur du repos commun d'avoir esté es dictes preches: acte schandaleuze.
Et quant ad ce que Son Exce. auroit escript que la liberté de conscience doibt estre permise selon ladicte pacificatión et qu'il seroit requis acte schandalense, avant eStre deffendue, pour en faire correction, sera tout ce réservé pour par la première commodité faire déclarer a Son Exce. que la liberté de conscience sera suyvant ladicte pacificatión seullement permise en ces PaysBas, horstnis Hollande et Zélande, pour les réfugiéz réforméz et point pour les inhabitans esdicts Pays Bas; et que selon ladicte pacificatión se fist acte schandaleuse, sans qu'il debvroit estre notoire ou manifeste, d'aultant que le text de ladicte pacificatión ne contient ledict mot: notoire ou manifeste.
1) Actes, n°. 585 (A. G., Aud. 659, fol. 3) is niets dan een extract-resolutie.
2) Actes, n». 582; Corresp. Guill. le Tac, Hl, 459. — Zie nader rubriek III op 31 Mei, 3 Juni.



169
Betr. Holl., Zeel., Oranje 157'
14 Juni werd besloten Baesdorp of iemand anders, door die van Vlaanderen te kiezen, naar den Prins te zenden, om dezen te bewegen zijne troepen uit Nieuwpoort te doen gaan (B. i. d.) 1).
De credentie en instructie van Baesdorp zijn gedateerd van 3 Juli 1577. Hij kreeg o. a. ook nog in opdracht den Prins te verzoeken er voor te zorgen, dat de gedeputeerden van Holland en Zeeland ter Staten-Generaal terugkeerden3).
5 Juli werd een brief van den Prins *) ontvangen uit handen van zijn agent Theron; deze zei, dat hij sedert een maand geen copie had kunnen krijgen van het te Brussel verhandelde, ofschoon hij dit vroeger kreeg door middel van Schorlantz. Na den middag werd besloten copie van 's Prinsen brief voor elke provincie te maken, nl. 12, en morgen te adviseeren, wat er op te besluiten (R. i. d. en p. p.).
9 Juli: besloten copie van 'sPrinsen brief van 20 Juni4) aan don Jan mede te deelen6). Jean Gilles, de pensionaris van Antwerpen, de pensionarissen van Doornik, Valenciennes en Lille met den griffier Carlier werden gecommitteerd, om het advies te ontwerpen op 's Prinsen brief (B. i. d.).
34. R. 26 juli. — Le Sr. de Baesdorp 6) a faict raport de ce qu'il a négocié avecq monsr. le Prince d'Orange tant sur le faict de la restitution de la ville de Nyeupoorte par le renvoye des geus de guerre de monsr. le Prince que sur 1'envoy des députéz des Estatz d'Hollande et Zélande aux Estatz Généraulx, que aussy pour 1'envoy des entenduz au faict des monoyes, seavoir que Son Exce. s'accommodoit voulentiers ausdicts Estatz d'envoyer députéz desdicts de Hollande et Zélande et aussy entenduz an faict de monnoies pour satisfaire a la pacificatión, et aussy quant a la restitution de ladicte ville de Nyenporcte sy avant ,que les Estatz Généraulx trenvent convenir que ce face avant la sortie des Haultz Allemans; que néantmoings Son Exce. se plaindroit de ce que n'avoit restitution de ses biens en Luxemborch ny de Breda; et que quant au faict d'Amsterdamme commissaires s'envoyeroient.
Conclud d'envoyer incontinent a monsr. le Prince d'Orainge copie de la lettre de Son Altèze et des deux lettres qu'elle a faict présenter et délivrer par mons1'. le Baron de Rassegem ensemble de 1'instruction, envoyée par mess", de Marolle, archidiacre d'Ipre et le Sr. de Bruesse7), avecq lettre, contenant le simple faict de ce qu'est advenu de la personne de Son Altèze au ehasteau de Namur.
1 Augustus werd besloten den brief over de teruggave van Nieuwpoort, door de gedeputeerden van Vlaanderen ontworpen, aan den Prins te verzenden (R. 1. d.).
1) Cf. nader rubriek V op 14 Juni.
2) Aetes, n°. 634—636 (= 597); Corresp. Guill. le Tac, III, 308—311. Een brief van denzelfden inhoud aan Holland en Zeeland: A. G., Aud. 659, fol. 15 (miuuut). — Aan don Jan gaven de Staten van deze zending bij schrijven van 4 Juli kennis, hem verzoekende haar goed te keuren (Corresp. de Philippe II, V, 765).
3) Die van 20 Juni: Actes, n°. 608; Corresp. Guill. le Tac, III, 302.
4) Brief hierover aan don Jan: Actes, n°. 648; Corresp. de Philippe II, V, 775.
5) Er staat in het register: „Jean Gilles, pensionaire d'Ipre", wat onjuist moet zijn; mogelijk zou zijn, dat de pensionaris van Ieperen ook nog tot gecommitteerde benoemd werd.
6) Hij bracht mede 'sPrinsen brief van 20 Juli: Actes, n°. 660; Corresp. Guill. le Tac, III, 313. — Baesdorp kreeg 121 p., 16 s., 6 d. als vacatiën (R. 12 Aug. p.p.). Een request van hem was 7 Aug. naar de Kamer der Beden verwezen om advies (B. i. d. p. p.)
7) De zin is corrupt. Versta: de instructie voor Marolles etc, gezonden naar don Jan. (waarover zie rubriek III).



Betr. Holl., Zeel., Oraiy'e 1577^
170
3 Augustus werd besloten den Prins en de Staten van Holland en Zeeland mededeeling te doen van wat te Brussel gescbiedde met alle stukken (B. i. d. p. p.).
6 Augustus gelastten de Staten den Prins te schrijven, om de schepen van Portugal naar Antwerpen te laten gaan (B. i. d.)
35. R. 7 augustus p.p. — Conclud d'escripre lettre a monsr. le Prince d'Orainge vouloir traicter avecq les marchantz ausquelz appartiennent plusieurs grosses sommes d'argent, ameuéz par la flotte de Portugal, affin qu'ilz les prestent aux Estatz Généraulx au raisonnable intérest; et estenchargé le maistre des comptes, maistre Jehan Gillis, a faire la lettre.
15 Augustus werd Aldegonde verzocht de vier door hem voorgestelde punten op schrift te stellen2), om er beter over te kunnen beraadslagen (B. i. d.).
16 Augustus: besloten een rencharge-brief aan den Prins te schrijven volgens het memoriaal, hiertoe gemaakt; Haussy, „estant la", zou de zaak kunnen vervolgen (B. i. d.).
36. E. 18 augustus. — Résolu sur le faict de Grave que l'on debvra incontinent envoyer personne expresse vers monsr. le Prince d'Orainge, pour luy remonstrer bien vivement que la prinse de ladicte ville de Grave est contre 1'intention des Estatz et que a grand tort on a sy mal traicté les Allemans, puisqu'ilz estoient au service des Estatz, et qu'il en veulle faire déinonstration convenante pour retirer ses soldatz de la, pour en remettre d'aultres, sy les Estatz trouvent convenir.
20 Augustus deed Haussy rapport van zijne zending betreffende Den Bosch en den Prins (E. i. d.).
22 Augustus werd een brief van den Prins van 14 Augustus ontvangen tot aanbeveling van den Engelschman Morgan; dezen te bedanken voor zijn dienstaanbod: hem bericht te doen, als hij noodig is (B. i. d. p. p.).
23 Augustus schreven de Staten aan kapitein Bruel, commandant van Nieuwpoort, of aan diens plaatsvervanger8), dat van Oranje een brief was ontvangen *), waarin hij zich bereid verklaarde Nieuwpoort aan de vier leden van Vlaanderen terug te geven; bij werd daarom verzocht zich naar Walcheren te begeven, om zich ten dienste van zijn kolonel te stellen.
25 Augustus werden Boxtel en Courteville gecommitteerd naar Holland en Zeeland, om aan de Staten het voorstel te doen tot hunne quote in den reeds betaalden 100en penning, in de gemeene middelen en in de .2.780.000 p. art. (R. i. d.).
31 Augustus werd besloten het advies van den Baad van Oorlog op dat van den Prins van Oranje 5) aan dezen te zenden, om hierop z\jn advies te hebben; copie er van aan de gewesten (B. i. d.). Dit advies zou aan den Prins gebracht worden door Bassigny en Courteville •). Zij kregen bovendien een zending in Holland zelf te vervullen blijkens de volgende instructie 7) van 28 Augustus:
1) Cf. Rubriek IV° op 30 Juli.
2) Actes, n». 764; Corresp. Guill. le Tac, IV, f.
3) A. V. Ypres, port. 23».
4) Nl. van 16 Aug.: Actes, n». 726; Corresp. Guill. le Tac, III, 315.
5) Gebracht door Courteville: Actes, n°. 755 en cf. 750; resp. Corresp. Guill. le Tac, IV, 10 en cf. 6; het advies van den Raad van Oorlog: id., 14.
6) Volgens het besluit, zooals het voorkomt aan het einde van het pas genoemde advies van den Raad van Oorlog. — Aan Bassigny (ook Baucignies, dezelfde als Boxtel: zie de ljjst der gedeputeerden, hiervóór, p. 146) werd 29 Aug. voor zijne reis naar Holland 300 p. art. gegeven (R. i. d. p. p.). Een memorie van hem wordt vermeld R. 15 Aug.
7) G. A. Leiden, vroedschapsboek 1577—1578, fol. 28v°.



171
Betr. Holl., Zeel., Oranje 15T'
37. 28 augüstüs. — Eerst dat mijn voornoemde heeren den Staten van Holland ende Zelandt — regard nemende op de grote ende ontallige lasten, myn heere den Generale Staten overgecomen zedert de pacificatie van Gend — believe op te brengen ende naar Bruessele te senden in handen van heurluyder trésorier • generael mr. Dierick van der Beecken heurluyder paert ende deel van de hondersten penning, by de Generaliteyt alsdoen geaccordeert ende naderhandt by den meestendeel van de andere provinciën opgebracht ende betaelt, bedragende geleek mijn voornoemde heeren t'anderen tyden veel verstaen mogen hebben het deel van die van Brabant over heurluyder Ce penningen ter somme van VIIIcm guldens, hebbende die van Hollant van allen ouden tyden in allen contributiën betaelt d'een helft van de voornoemde van Brabant ende die van Zeeland een vierde van die van Holland, d'welcke twee partyen, te weeten die van Holland [en Zeeland], t' samen belopen zoude ter somme van vn'ff hondert duysent gulden.
Ten tweden dat diezelve van Holland ende Zeeland believe op te stellen elex in zün quartier voor den tjjt van een halff jaer die generale middelen, onlancx in alle andere provinciën gepractiqueert, ende die penningen, daeraff comende, te willen zenden naer Bruessele in handen vau heurluyder voorseide trésorier generael, mr. Dirrick van der Beecke, opdat dezelffde penningen geëmployeert worden ter defentie ende bescherminge van de gemeene vaderlande volgens de voorseide pacificatie, gemaect tot Gend, mit presentatie van myn voornoemde heeren, de Staten van Holland ende Zeeland, te doen hebben ettelicke exemplairen totten effecte als boven.
Ten derden dat diezelve van Holland ende Zeeland believe te contribueren mitto andere provinciën heurluyden paert ende deel in de quote van XXVII0 LXXXm guldèn, oock geaccordeert ende airede begonst te lichten by de andere provinciën, te weten in drie diverscbe partyen, eene van LXXXm, d'ander van VIIcm ende de derde van twe milioenen guldens1), als wesende het eenich middele ende remedie omme die Duytlantsche uuyten lande te verdryven ende uythouden.
Ten vierden, gemerckt tzelffde grotelicx gelegen is in acceleratie ten fyne die Generale Staten niet verrast en werden, sal die Staten van Hollandt ende Zelandt believen promptelick ende in minderinge van meerdere schulden, zoe van 't voorgaende als het toecomende, zeynden naer Bruessele, te weten die van Hollandt hondert duysent daelders ende die van Zeelandt XXVm gelicken daelders.
Ten vijften zal die voornoemde van Holland ende Zelandt believen op te brengen by provisie in minderinge van haerluyder quote in drie voorseide partyen die somme van hondert duysent guldens over haerluyder beede.
Ten sesten ende laetsten sal de voornoemde Staten van Holland ende Zeeland heurluyder gedeputeerde, te Bruessele wesende ofte noch te commen, volcomelick authoriseren ten fynen.
3 September: de brief van den Prins van 31 Augustus is medegedeeld aan den Raad van Oorlog (R. i. d.) *).
1) Zie hierover nader Rubriek VI.
2) Cf. hierna Rubriek III, 2° ald., op 4 Sept.



Betr. Holl., Zeel., Oranje 1577.
172
38. R. 6 septembbe. — Aecordé de requérir monsr. le Prince d'Orainge se voloir transporter en Bruxelles et de se voloir accommoder es aultres pointz, plus amplement de'clairés en certain advis des nobles, et selon 1'instruction a donner '). Et pour ce faire sont commis le prélat de S*. Gertrud, le Sr. de Champaigny, le docteur Leonin et 1'advocat de Liesvelt.
7 September besloten de Staten, gehoord een kort rapport van Bassigny en Courteville, dat deze omstandig aan den Raad van Oorlog zouden rapporteeren.' - De instructie voor de gecommitteerden aan den Prins werd gelezen en de griffier gelast haar te teekenen (R. i. d.).
9 September werden een brief van den Prins van 3 September over Eindhoven en een van 6 September nit Geertruidenberg aan den Raad van Oorlog gezonden (R. i. d.).
10 September werd op een brief van den Prins van 4 September uit Geertruidenberg ten gunste van Herman de Canbouchum (?), kapitein van een compagnie voetvolk, besloten de aanbeveling bij gelegenheid te gebruiken; op het oogenblik waren alle compagnieën bezet (R. i. d.).
11 September werd besloten Courteville met Bassigny, die zich excuseerde, naar de vergadering der Staten van Holland en Zeeland te zenden volgens de gegeven instructie, waarin opgenomen zou worden het punt van Heusden (R. i. d.). — In plaats van Bassigny werd 12 September de burgemeester van Leuven aangewezen (R. i. d. p. p.).
39. R. 13 september. — Que ceulx de Hollande et Zélande seront requis de vouloir payer les soldats, estans en garnison a Heusden, en tant moings de ce qu'ilz doibvent contribuer avecq la Généralité, authorisants les députéz, envoyéz aux Estatz dudit Hollande et Zélande, de traicter avecq lesdictz soldatz pour 1'attermination de leur deu et les promptz deniers et aultrement, comme ilz trouverront convenir au plus grand proffict et moingdre charge des Estatz.
Sur la lettre de monsr. le marequis de Haverech est dict que les députéz, envoyéz aux Estatz de Hollande et Zélande, remercient bien affectueusement monsr. le Prince d'Orainge de ce qu'il présente faire divertir les franchois touchant leur venue a 1'ayde de don Jehan, et que les Estatz ont desia commis les Srs. de Welerval et baron d'Aubiny pour ses trouver vers le duc d'Alenchon a 1'effect que dessus; et sy avant que ledict Sr. Prince a aultre moyen a la main, il en veulle advertir aux Estatz pour en user en toute célérité comme de raison.
Ordonné depuys d'escripre a monsr. le Prince d'Orainge que les Estatz remercient Son Ex°e. de son offre et qu'icelle Son Exee. veulle divertir les forces du duc de Gnise aux moindres fraitz et despens que faire ce pourra2).
40. R. 14 september. — A esté ordonné d'augmenter 1'instruction de Rolant de Corteville 3), eu tant que touche de requérir le Prince d'Orainge, affin de divertir les forces du duc de Guise, comme il a promis de faire au marequis de Haverez et baron de Vile.
P. p. — Sur Ia requeste du bourgmaistre et eschevins de Dunckereke est résolu qu'icelle et les pièces joinctes seront mises es mains du borgmaistre
1) Actes, n». 776; Archives, 1«, 155. — De credentie: Actes, n°. 775; B. R. B., ms. 16123 — 16131, fol. 75.
2) Actes, n°. 790; Corresp. Guill. le Tac, IV, 17.
3) 13 September werd hem en Roelofls 200 p. art. toegelegd (R. i. d.).



178
Betr. Holl., Zeel., Oranje 1577.
de Lovain, Roeloffz, et Sr. de Courteville, eschevin du Francq, pour les communicquer de la part des Estatz Généraulx et faire remonstrance et iustance a monseigneur le Prince d'Orainges aux fins, contenuz en ladicte requeste.
Ordonné qu'ensuyvant la résolution, prinse hier, soit adjousté a 1'instruction, a donner a monsr. de Courteville et le borgtnaistre de Lovain, de requérir que monsr. le Prince veulle renforcher son camp devant Breda.
41. R. 18 september. — Sur la remonstrance, faicte par le pensionaire de Middelborch, est dict que les lettres, tiltres, papiers et munimens concernans monsr. le Prince d'Orainge, trouvéz aux coffrez, amenéz du ehasteau d'Anvers, seront renduz audict pensionaire au proffict dudict Sr. Prince moyennant inventoire et recepisse; et fera quel ung des députéz a visiter toutes les pieches 1'inventoire.
19 September werd geadviseerd „les Srs. le séneschal, de Capres et de Fresin" met „les abbés de Vileers et Marolles" te verzoeken den* Prins te Antwerpen te verwelkomen. — Na den middag: de gecommitteerden krijgen een credentie en een instructie ') mede (R. i. d. p. p.).
42. R. 24 september. — Monsr. le Prince d'Orainge s'est trouvé aux Estatz, ayans esté ad ce requis de la part d'iceulx par certains commissaires, ad ce fin commis, et a promis et assuré les Estatz pour sa personne et sa suyte que nul scandal sera faict suyvant la réquisition desdictz Estatz.
Sur le raport de messieurs les prélatz de Vileers et Maroille, messieurs les sénéchal, Fresin et Capres d'avoir amené monsieur le Prince d'Orainge en ceste ville ont Messieurs déclairé iceulx avoir bien faict et avoir en ce ensuivy leur instruction dont ilz ont demandé et obtenu acte pour leur descharge.
1 October werden de pensionaris van Den Bosch, Provins en de burgemeester van Deventer aangewezen, om de „lettres et instructions" van de Staten van Holland en Zeeland te onderzoeken en hierover rapport te doen (B. i. d.).
43. R. 12 october. — Le Sr. de Courtewille ayant faict rapport des poinetz de sa commission, est ordonné que ledict Sr. Courtewille mectra les poinetz, icy remonstréz, par escript. Néantmoings si le recepveur Bacx veult debourser les trois mille florins, qu'on escripve lettres aux villages entour de Huesden de rembourser des premiers deniers qu'ilz auront a contribuer, et eseripre lettres au capitaine de Huesden, afin qu'ayant receu lesdictz trois mille florins, il sorte la ville*- et requérir ledict Sr. de Courtewille dont le borgemaistre de Louvain fera le descompte et en prendra la charge et luy1 donner ordonnance et commissaires pour les faire incontinent marcher au camp.
Ook nu voegen wij aan deze rubriek een afzonderlijke onderafdeeling toe voor de betrekkingen met de steden in Holland en Zeeland, die nog niet de zijde van den Prins gekozen hadden. Zij betreffen voor het leeuwendeel Amsterdam; de andere, hierbij genoemde steden, sluiten voor en na hare satisfactiën met den Prins en komen dan in deze rubriek niet verder ter sprake.
1) Acte», n». 804 en 805; Corresp. Guill. Ie Tac, IV, 19 en 21.



Betr. Holl., Zeel., Oranje 157'
174
44. R. 13 januari. — Que l'on cassera les mattelotz et gens de la guerre marine, estans a Amsterdamme, et lorsque les commis dudict Amsterdamme seront arrivéz, l'on traictera avecq iceulx, affin qu'ilz les asseurent et payent. Cependant est ordonné par le Conseil de la Guerre au secrétaire dudict Amsterdam de faire les comptes et descomptez 1).
45. R. 15 januari. — Les Sre. ont pour aggréable la négociation ce que a esté aecordé par monsieur de S'. Gillain, le prélat de Marolle et le Sr. docteur Leoninus avecq les députéz des Estatz de Hollande et Zélande suyvant 1'escript, ad eest effect faict et signé.
Les Sra. ont commis monsr. le docteur Elbert Léonin et Ie docteur Boyemer, pour ses trouver vers Son Exce. a Middelborch et les Estatz de Hollande et Zélande et traicter sur le contenu de 1'acte, cy-dessus aecordé.
Het bovengenoemde geschrift 2) luidt als volgt:
45a. 15 januari. — Comme aux Estatz Généraulx ont esté représentéz certaines difficultez et différens, esmeuz au regard de la conduyete et régiment des villes de Haerlem, Amsterdam, Schoonhoven et aultres, ensemble au regard du retour d'aulcuns particuliers en la ville de Valenchiennes qui ont esté banniz de ladicte ville devant 1'an LYI, ont esté commis certains personnaiges par lesdictz Estatz pour communicquer sur le tout avecq les députéz d'Hollande et Zélande, estans présentement en la ville de Bruxelles, qui après plusieurs conférences, tenues par ensemble, ont advisé sur le bon plaisir desdictz Estatz et du Sr. Prince d'Oranges avecq les Estatz d'Hollande et Zélande que suyvant le teneur et vraye interprétaticn de la pacificatión, pen naguerres faicte, lesdictes villes se doibvent effectuellement déclairer et joindre avecq lés Estatz Généraulx, devant joyr de 1'effect de ladicte pacificatión; item que dépend[l. devant?] ladicte déclaration et adjoinction faicte, lesdictes villes, estanz requiz de la part dudict Prince pour s'associer avecq les aultres villes d'Hollande dessoubz le gouvernement dudict Sr. Prince, debvront exhiber en bonne foy et sans dilay leurs difficultéz tant au regard de la religion que aultrement et que ledict Sr. Prince debvra sur lesdictes difficultés donner satisfaction ausdictes villes, devant qu'ilz seront tenues se soubmectre audict gouvernement, et que cependant et après ladicte adiunetion avecq les Estatz Généraulx l'on debvra faire cesser toute hostillité d'ung costé et d'aultre.
1) Aan Leoninus werd bij zijne zending naar het Noorden (zie beneden) opgedragen ook met Amsterdam hierover te handelen. Volgens zijne instructie werd hem commissie op Francois lloussart medegegeven, om met de kapiteinen en matrozen af te rekenen, indien Amsterdam goed vond ze af te danken. A'erder: Et combien que semble par lesdictes lettres dudict Sr. baron [nl. van Hierges, in ander verband in de instructie reeds genoemd] que les arriérages desdicts mattelotz seroient grandes et que néantmoingz on les pourroit contenter avec quinze ou seize mii florins ou livres arthois, si induira ledict Sr. docteur ceulx dudict Amstelredam pour les faire furnir ladicte somme par voye de quelque petit impost ou aultrement, signamment considéré que lesdictz mattelotz pour la plus grande part sont manans de ladicte ville d'Arastelredam et que tout ce que recepvront redondera au proufiit d'icelle, a cause des debtes, contractéz par iceulx mattelotz en ladicte ville.
2) Actes, n°. 307; A. V. Vpre3, port. 7. — In Leoninus' instructie (hiervóór, p. 161) wordt voor dit gedeelte zijner opdracht verwezen naar „l'advis, delibvré audict docteur par escript", waarmede natuurlijk bet in onzen tekst genoemde geschrift bedoeld is. — De credentie-brief van 16 Januari: Actes, n°. 311; Corresp. Guill. le Tac, lil, 180; deze is ook op naam van Boymer.



175 Betr- Holl,. Zeel., Oranje 1577.
Et quant ausdicts bannis, retournéz en la ville de Yalencbiennes, at esté advisé que l'on doibt aussy sur ce poinct rapporter et ultérieurement communicquer avècque lesdicts Sr. Prince et Estatz d'Hollande et Zélande et que cependant lesdictz bonnaires, retournéz et saisiz en ladicte ville de Yalenchiennes, debvront estre relaxéz et renvoyéz bors les pays dont ilz sont banniz, jusques a ce que par ultérieure communication aultrement sera ordonné.
Item pour tenir ladicte communication, ensemble pour intercéder et moyenner la satisfaction que ledict Sr. Prince donnera aux villes susdictes, seront députéz et envoyéz vers lesdict Sr. Prince et Estatz d'Hollande et Zélande commissaires avecq povoir convenable pour la liquidation et résolution des poincts et articles susdictz.
46. R. 29 januaki. — Sur la remonstrance verbale de ceulx d'Hollande au nom du Prince d'Orainge touchant le deschargement des gens de guerre de ceulx de Harlem est dict que les Estatz intercéderont vers ceulx du Conseil d'Estat pour descharger ladicte ville desdicts gens de guerre, veu que ladicte ville seroit d'accord avecq ledict Prince d'Orainge l).
Sur la requeste de ceulx d'Amsterdam 2): lettres itératives au colonel des Escoissoys, affin qu'il ayt a renvoyer les députéz d'Amsterdam en tel estat qu'ilz sont, es mains des Estatz Généraulx saulf son droict.
3 Februari werd besloten bet request van de gedeputeerden van Amsterdam aan kolonel Balfonr mede te deelen, „pour sur icelle dire on respondre demain au matin" in de vergadering der Staten (B. i. d.). — 5 Februari: Balfour en de gedeputeerden"voor gecommitteerden.te ontbieden, om ze te booren (B. i. d.). — 7 Februari: hen te hooren „devant les S18.", om daarna over te beschikken (B. i. d.). Nog dienzelfden dag:
47. R. 7 februari. — Après avoir oy la lecture du povoir des députéz d'Amsterdam, cy amenéz prisonniers avecq le capitaine des Escoiesois, il est dict que certains pensionaires, comme d'Anvers, de Bruges, Yman, et de Tournay, seront commis pour entendre les débatz de parties et en faire raport; et ont Broerham, advocat, et Ghindertalen, procureur, respondu pour les députéz d'Amsterdam jusques a la somme de IIIm escuz et sur icelle relaxéz, moyennant promesse ne sortir la ville sans consentement. Et ayant faict la caution es mains du greffier des Estatz, ont lesdictz députéz promis les indemner de ladicte caution et promis ne sortir la ville sans consentement.
1) Verder hierover 18 Febr. p. p.: Terion, Ayta en Yman met den schout van Haarlem zullen aan den Raad van State remonstreeren, dat deze brieven verleene aan Bossu en aan de kapiteinen en soldaten te Haarlem, om zich onmiddellijk overeenkomstig de pacificatie te verwijderen; dergelijke brieven zullen de Staten schrijven (B. i. d.). Volgens het register van Liébart (A. G., Cart. 327B, fol. 13) werd hiertoe besloten: „oye la remonstrance verballe de 1'escoutette de Harlem des misères, calamités et pouvretés et anxiétés de ceulx dudict Harlem". — De brief aan den Prins van 20 Februari: Actes, n°. 411; Corresp. Guill. le Tac, III, 238. Dergelijke requèsten als betreffende Haarlem kwamen van streken eh steden, die in hetzelfde geval verkeerden, meer in: van Zuid-Beveland en Goes 29 Jan. en 6 Febr. en cf. 9 Febr. (gerenvoyeerd aan den Raad van Oorlog).
2) Waarschijnlijk zal bedoeld zijn de brief van de burgemeesters van Amsterdam van 22 Januari 1577, waarin deze den Staten kennis geven van de gevangenneming hunner gedeputeerden door de Schotten en aandringen op hunne bevrijding (G. A. Amsterdam: minuutboek 1577—1578).



Betr. Holl., Zeel., Oranje 1577.
176
Ten opzichte van Balfour: zflne remonstrantie te toonen aan de gedeputeerden van Amsterdam, om hierop voor commissarissen te antwoorden (R. 11 Februari).
48. R. 12 februari. — Sur la requeste de ceulx d'Amsterdamme les Estatz ont reinerciéz lesdictz d'Amsterdamme, les recoipvant en 1'Union en advoyant le traicté de paix, fait a Gand, sans préjudice du droict des Escossois, sy aulcun ilz en ont contre eulx, et que ce ensuyvant seront escriptes lettres au Prince d'Orainge et aultres suyvant le dispositiff dê leur requeste '), et ce après par eulx avoir déclairé leur intention avoir esté tonsiours sincère et encoires estre celle que de se joingdre avecq les Estatz et se conformer et règler suyvant ledict traicté en et par tout.
De acte 3) van dit besluit verduidelijkt het:
48a. 12 februari. — Après avoir par mess™, les Estatz Généraulx du Pays-Bas veu et oy la lecture du povoir et commission de Jacques Theus Gerritszen, Sybrant Buyck, vieuborgemestre, et mre. Martin Blocklant, pensionaire de la ville d'Amsterdam, que leur a esté donné par les bourgmestres et Conseil de ladicte ville le XIP de déceinbre XVc LXXVI 3), signé Coppens, tendant icelle, affin de avec les députéz des Estatz Généraulx de tous les pays de pardeca, assambléz a Bruxelles, adviser, conclure et résouldre tant a 1'endroict de la pacificatión, faicte avec le Prince d'Orange, Hollande, Zélande et associéz, comme de la retraicte et sortie des soldatz espaignolz hors lesdicts pays, saulff tontefois 1'observance de la religion catholicque appostolicque romaine et obéissance, deue a Sa Mté., repos et tranquillité desdictz Pays Bas, ont mesdicts S™. des Estatz en premier lieu remercié lesdicts d'Amsterdam de leur bonne veulle et affection qu'ilz démonstrent et portent a la commune patrie, les acceptans pour ce et aultrement [enj leur générale union, requérans d'aultre part qu'il plaise a monseig'. le Prince d'Oranges, les Estatz d'Hollande et Zeelande et associéz les accommoder selon le contenu de la pacificatión, faicte a Gand, puisque lesdicts d'Amstelredam ont expressément, tant de bouche que aultrement, déclairé en toute siucérité se vouloir conformer et ce partout selon icelle pacificatión en tous et queleoncqr.es ses points et articles, a laquelle fin seront par lesdictz Estatz Généraulx escriptes lettres tant a Son Exce. et aultres selon le dispositiff de la requeste desdicts d'Amstelredam.
Met Leoninus en Saventhem, 7 Maart naar den Prins gedeputeerd *), zou ook één der burgemeesters van Amsterdam medegaan (R. i. d.).
9 Maart: Jacob Theeuws, een der burgemeesters van Amsterdam, blijft borg voor de pretensiën der Schotten, daarvoor zijn persoon en goederen verbindende; de andere belooft hem „costeloos ende schadeloos daeraff t' ontheffen" (R. i. d. p. p.) 5).
1) De brief aan den Prins van 13 Febr.: Actes, n». 393; Corresp. Guill. le Tac, III, 208.
2) A. V. Ypres, port. 7.
3) R. A., Aanw. 1826, n«. 18, fol. 145.
4) Hiervóór, p. 163.
5) Denzelfden dag besloten de Staten den burgemeesters, van Amsterdam den inhoud van hun request toe te staan, „parmy furnissans ad ce qu'ilz présentent" (li. i d. p. p.).



177
Betr. Holl., Zeel., Oranje 1571
26 Maart en 2 April werden resp. antwoord van de gedeputeerden van Amsterdam met antwoord „sur le renvoy y attaché" en repliek van kapitein „Bobert Gailliere" *) in handen van partijen gesteld (B, i. d.).
49. R. 2 april. — Les Sn. ont accepté ceulx de la Thole, pays de Zélande, en leur Union.
Aujourd'hny, le II6 d'Apvril 1577, ont mess™, les Estatz Généraulx des Pays Bas, après avoir visité les povoirs et commissions de certains députéz de la ville et pays de la Thole, pays de Zélande, en date le XXX" de Mars dernier, déclairé et déclairent par cestes leurs commissions estre souffisantes et pertinentes, les ayans accepté, joinctz et uniz avecq eulx, Estatz Généraulx, pourjoyirdela pacificatión, faicte a Gand aveeq monsr. le Prince d'Orainge, les Estatz d'Hollande et Zélande et associéz. Faict a Bruxelles au jour, moys et an que dessus *).
9 April werd op een request van AmBterdam besloten, dat de supplianten nader moesten specificeeren de punten, waarover zij zich beklaagden (B. i. d. p. p.). 10 April werden Van de Caemere en de pensionaris van Doornik gecommitteerd, om de door die van Amsterdam te berde gebrachte punten te hooren en er rapport over te doen (B. i. d.). 13 April rapporteerden de pensionarissen van Antwerpen, Brugge en Doornik over het „différent communicatoir" tusschen de gedeputeerden van Amsterdam en de Schotten; besloten rapport te doen aan den Baad van State, om het geschil te beslissen. De pensionaris van Doornik rapporteerde over het request van Amsterdam; besloten werd, dat hij een brief aan den Prins zou ontwerpen, om de stad ter wille te zijn in de door haar voorgestelde artikelen, als geheel gegrond op de pacificatie (B. i. d.). 19 April werd de brief aan den Prins 3) gearresteerd (E. i. d.).
50. R. 27 april. — Après avoir leu la requeste de la ville d'Amsterdam, tant pour le faict de licentes que pour le faict de satisfaction a obtenir de mons'. le Prince4), a esté dict que, actendu que ceulx de ladicte villedésirent que ceulx du Conseil d'Estatz et Estatz Généraulx interposeroient leurs authoritéz, d'aultant qu'ilz ne povoient accorder avecq Son Ex06., les pièches seront délivrées a mess™, du Conseil d'Estat, pour oyr avant tout leur advis.
8 Juni kwamen dezelfden, die over de preek bij Mechelen een propositie deden "'),
1) 2 April wordt hij: „Goerlet" genoemd. 46 April is sprake van een request van Jean Gorle, broeder van Hobert Gorle, kapitein der Schotten (Ti. i. d.).
2) Nader 27 April: naar aanleiding van den brief van den Prins van 12 April ten gunste van Tholen en de satisfactie van Tholen besloten, dat de gedeputeerden van Tholen hunne klacht aan den Raad van State zullen voorhouden; de Staten zullen er gaarne toe medehelpen, dat zij van de „gendarmerie" bevrijd worden (R. i. d ). 24 Hei werd volgens een apostillé van den Raad van Financiën op een request van Tholen Van der Beken gelast een obligatie van 4000 p. te geven. (R.i. d ). 5 Juni werd naar aanleiding van een brief van Tholen besloten aan de stad te schrijven, dat de Staten met de afrekening der Hoog-Duitscbers bezig waren (R. i. d.) en 28 Juni op een request van burgemeesters en schepenen, dat Beken zyne particuliere obligatie van 1000 p. zou geven, in 2 maanden te betalen, volgens advies van den Raad van Financiën (R. i. d.).
3) Inhoudsopgave: Bor, I, 810.
4) In het request aan de Staten (A. G., Aud. 587*) is alleen sprake van de satisfactie: hierover is geen overeenstemming verkregen, zooals blijkt uit het gebesoigneerde [nl. met den Prins]; daarom verzoeken de „bourgmaistres et régens" van Amsterdam, dat de Staten hunne autoriteit gebruiken, om een overeenkomst te bewerken. — Cf. hiervóór, n°. 29.
5) Hiervóór, p. 168.
12



ÏSetr. Holl., Zeel., Oranje 15?'
178
het advies van don Jan over „le faict d'Amstredam" proponeeren; de Staten wezen tot onderzoek dezelfde gedeputeerden aan (R. i. d.).
51. R. 20 juni. — Mess18, les Estatz Généraulx des Pays Bas trouvent bon, que ensuyvant les lettres de Son Altèze on escripve lettres a monsr. le Prince d'Orainges, Estatz d'Hollande et Zélande, affin que ensuyvant lecontenu du traictié de la pacificatión, faicte a Gand, ilz se veullent accommoder avecq ceulx d'Amstredamme; et cornme ilz voyent qu'il y a quelques différentz entre eulx et lesdicts d'Amstredamme quy ne se peuvent bonnement accorder, que Son Exee. et lesdicts d'Hollande et Zélande veullent commettre quelques ungspour vnyder lesdicts différentz, ceulx des Estatz avecq consentement de Son Altèze commetteront semblablement, pour avecq eulx ad ce entendre et accorder parties amiablement, reqnérans que cependant Son Exoe. et ceulx d'Hollande et Zélande veullent superséder de toutes voyes de faict, en délaissant lesdictz d'Amstredamme joyr du fruict de ladicte pacificatión, comme tous aultres subiectz des Pays Bas, et conséquament en leur libre navigation, entrée et sortie de ladicte ville par toutes sortes de navires en flotte et sans flotte et communication du traficq des marcbandises en toute sorte que ce soit, selon que les privileges et droietz anciens avecq les libertéz sont par ladicte pacificatión confirméz etjnréz d'entretenir et observer ').
De aanhef van den bovengenoemden brief *) der Staten aan den Prins en aan de Staten van Holland en Zeeland, dd. 21 Juni, luidt als volgt:
51a. 21 juni. — Hebbende ghehoirt het rapport van de heeren Jaspar Schetz, tresoirier generael van Zgnder Mtey*., ende doctor Elbertus Leoninus ende daer beneffens ontfangen hebbende zekere doleanciën, die de regeerders der stadt van Amsterdamme by supplicaciën hebben te kennen gegeven, zo aen de Hoocheyt van don Jehan d'Austrice, gouverneur generael van dese Zgnre Mteyts, Nederlanden, als aen ons 8), nae djversche communicatiën, daerop ghehouden, en hebben wy niet kunnen onderlaten by desen Uwe Excle., Edelheyt, weerden ende leefden t'adverteren [Volgt het besluit.]
22 Juni zonden de Staten dezen brief met begeleidend schrijven ter goedkeuring aan don Jan; zfj gaven tevens te kennen hem hun besluit van 20 Juni niet te hebben medegedeeld, omdat zij meenden, dat Rassenghien en Grobbendonck, beiden bij het nemen er van aanwezig, dit gedaan hadden 4). Dit schreven zij naar aanleiding van don Jan's brief van 21 Juni, waarin hij, gehoord hebbende, dat Amsterdam van alle kanten omsloten was, in overweging gaf „quelque personne de qualité" naar den Prins te zenden om hierover te onderhandelen 5).
1) Cf. Actes, n°. 612; A. G., Aud. 5873 (orig.). Deze acte is woordelijk gelijk aan wat in de resolutiën staat. Klaarbijkelijk is Actes, n°. 661, hetzelfde stuk; de datum er van is dan onjuist.
2) A. G., Aud. 587».
3) Een zeer uitvoerige remonstrantie, waarin al de geschilpunten tusschen Amsterdam en den Prins in den breede behandeld worden: Actes, n°. 611; A. V. Ypres, port. 7. Wanneer dit stuk aan de Staten is voorgelegd, blijkt uit de resolutiën niet. Stellig vóór 8 Juni, want op dien dag werd het advies van don Jan (A. V. Ypres, t.a. p.), opgesteld naar aanleiding dezer memorie, reeds ingediend (zie boven). Het besluit der Staten komt in hoofdzaak met de conclusie van dit advies overéén.
4) A. G., Aud. 587' (orig.).
5) Alsvoren (minuut).



179
Betr. Holl., Zeel., Oranje 1577.
52. R. 27 juni. — Les Estatz se sont conforme'z a la re'quisition de Son Altèze, déclarée par sa lettre close '), et ce ensuyvant commectent mons'. le président Sasbout pour besongner avec monsr. le Prince d'Orainge, Estatz d'Hollande et Zélande sur le faict d'Amstredamme suyvant la résolution précédente; et que mess™. De Schoonhoven et pensionaire de Bruges, Ymant, se trouveront vers ledict président Sasbout, affin qu'il veulle acceptér la charge suyvant 1'instruction qu'on luy donnera2).
P. p. — Conclud que mons'. le président Sasbout seul se trouvera vers mons'. le Prince d'Orainge, Estatz d'Hollande et Zélande et que 1'instruction luy sera donhée conformément a la résolution, prinse sur le faict de la ville d'Amstredamme.
De instructie van Sasbout werd 28 Juni gearresteerd (B. i. d.) 8).
18 Augustus werden op het request van de burgemeesters en andere gedeputeerden van Amsterdam Bossu, Sasbout en Grobbendonck gecommitteerd, om met de gedeputeerden van den Prins te besogneeren (B. i. d.).
25 Augustus werd op het request van de gedeputeerden van Amsterdam beschikt, dat de gedeputeerden van Holland aanwezig zijn, om in overleg te treden met hen, wien de Staten last hebben gegeven volgens hunne instructie (B. i. d.).
53. R. 21 september. — Sur la requeste de ceulx d'Amstredamme est conclud d'escripre lettre a Son Exee. de voloir faire cesser toute hostilité vers ceulx d'Amstredam. durant ie débat sur la satisfaction, a donner par Son Exce. ausdicts d'Amstredame. Et pour wider le différent de ladicte satisfaction, on attendra quelques jours, troys ou quatre, pour seavoir, sy Son Ex"*, ae trouvera a Bruxelles. Aultrement seront mess™, le Comte de Boussu, président du Conseil Privé et le S'. de Grobbendonck requis de faire la dicte widange en Anvers avecq Son Ex66.
Het hier bedoelde request 4) luidt:
Remonstrent en toute révérence les députéz de la ville d'Amstelredam, comme ilz supplians, ayans icy estéz environ six sepmaines en espéranee de povoir accorder avecq les députés de monseign'. le Prince d'Oranges sur la satisfaction, demandée au nom de ladicte ville, n'ont encoires peu obtenir quelque chose sinoncq que lesdictz députés après dispute et communication, eue d'une part et d'aultre sur tous les différens devans inesseign". les commissaires le conté de Bossu, le président Sasbonlt et le Sr. de Grobbendoncq, ont promis tant faire vers Son Exoe. que leur fut envoyé de brief procure suffissante pour finablement sur lesdictz différens transiger, sans toutesfois que riens en est suyvy, nonobstant que passé XIIII jours a ceste fin a esté escript vers Sadicte Ex06, par vous nobles Srie8., avecq lesquelles, comme bruict est, que ledict
1) Van 20 Juni: Actes, n°. 620; Corresp. de Philippe II, V, 758.
2) Cf. Actes, n». 623.
3) Hem werd 200 p. art voor de reis toegelegd (R. 28 Juni). — 13 Aug. werd eenrequest van Sasbout verwezen naar de Kamer der Beden om advies. 3 Sept. werd Van der Beken gelast hem 239 p. 17 s. art. te betalen wegens zijne verschotten, waarvan de reeds betaalde 200 p. af te trekken. 20 Sept. werd hem nog 200 p. voor z\jne reis toegekend (R. i. d.).
4) A. G., Cart. 327B, fol. 152.



Betr. Holl. Zeel., Oranje 1577.
180
Sr. Prince se trouvera de brief, les supplians n'ont peu laisser de ramentevoir qu'en leurs demandes ilz ne tendent a aultre but que de povoir par bonne assceurance maintenir dedans leur territoire la saincte foy Catholicque Romaine, ensamble 1'authorité de la Mté. Royalle, conserver leurs droictz et privileges et de divertir de leurs povres poeuples aulcunnes impositions intollérables dont en conformité de 1'accord et union, par eulx faicte avecq vosdictes gries, ijt ausquelles ilz prient trés hnmblement de vouloir prendre au eoeur le pouvre estat de ladicte ville et en respect de ladicte union tant faire vers ledict ST. Prince que leur demande comme juste et raisonnable leur soit accordée, ou sur le rapport desdictz Srs. commissaires — partyes, sy besoing sera, ouyes — déclarer ouvertement vostre intention et jugement sur chacun desdictz différens, affin que les supplians, se confians a la sagesse, prudenceet équité de vosdictes S1*68., se poeuvent avecq préallable ordonnance reigler selon icelluy jugement, ou du moingz qu'il vous plaise en ce que dessus user de brief de tel aultres remèdes que plus trouveres convenir.
54. R. 25 september. — Sur la requeste des députéz de la ville d'Amstredamme est dict que mess18, les Estatz Généraulx requièrent mess™, les Comte de Boussu, le président du Conseil Privé de Sa Mté. et le Sr. de Grobbendonck vouloir suyvant leur commission avancer la widainge du différent, estant entre les supplians et l'Exce. de monsr. le Prince d'Orainge, cy nientioné.
7 December schreven de Staten aan den Prins naar aanleiding van een klacht van Amsterdam *) over den overval van de stad door eenige Hollandsche compagnieën op den 23sten November, met verzoek er voor te zorgen, dat dergelijke inbreuken op de pacificatie niet meer zonden voorkomen 3).
11 December rapporteerden Courteville en Eoeloffs onder meer *): „quant au faict d'Amstredamme il y seroit remédié" (R. i. d.).
55. R. 15 december. — Sur les lettres de ceulx de la ville d'Amstredamme du IX° du passé 5) est aecordé passeport pour les députéz desdictz d'Amstredamme que pourront venir icy, et aussy eseripre a monsr. le Prince d'Orainge, affin de donner ordre que lesdicts d'Amstredamme puissent joyr de la pacificatión de Gand selon qu'ilz requirent par leur lettres dont l'on envoyera copie a Son Exce.
m. DE BETREKKINGEN MET SPANJE, DON JAN VAN OOSTENBIJK EN DE SPAANSCHE TROEPEN IN DE NEDERLANDEN.
Deze rubriek bevat voor 1577 twee af deelingen. De directe betrekkingen met Spanje werden geheel ondergeschikt aan die met don Jan en konden gevoeglijk hierbij behandeld worden. Deze laatste doorloopen verschillende stadia, wat wij — bij de uitgebreidheid van het onderwerp — goed voor oogen dienen te houden: tot aan de publicatie van het Eeuwig Edict (Februari); tot aan don Jan's komst te Brussel (Mei); tot aan
1) In dezen tusschenzin is, naar men zal. opmerken, iels uitgevallen of de constructie deugt niet; misschien is in plaats van „dont" — „tout" te lezen.
2) Dij brief van 27 Nov,.(G. A. Amsterdam, minuutboek 1577—1578).
3) Bor, I, 908.
4) Zie ook rubrieken VI en XII. — Over hunne vacatiën zie R. 13, 17, 29 (2 X) Dec.
5) G. A. Amsterdam, minuutboek 1577—-4578: de stad van alle kanten ingesloten; verzoek om voldoende paspoort voor gedeputeerden en boden der stad.



181
Betr. Spanje 1577
de Verrassing van het kasteel te Namen (Juli); tot aan de opzegging van de gehoorzaamheid aan den landvoogd (December). In de tweede afdeeling volgen dan de betrekkingen met de Spaansche soldaten.
1 en 2 Januari gaven de Staten van Namen aan die te Brussel een kort verslag van den stand der onderhandelingen '), o. a. mededeelende, dat don Jan besloten had „de se mectre entre noz mains en une ville de Brabant, pour accomplir ses promesses','.
2 Januari schreven ze aan don Jan over de afpersingen van de Spaansche soldaten met verzoek hierop orde te stellen '•).
Dienzelfden dag „a 12 heures de nuict" schreven de Staten te Namen aan die te Brussel8): „Nöus avons receu la vostre, envoyé par le S*. de Court, et ayant veu le contenn d'icelle, n'avons bonnement scen entendre les particularitéz et moins la résolution que semble estre prinse par vous aultres messieurs, vous priant bien fort vous vouloir trouver selon votre promesse et serment en ceste ville et ce incontinent et sans dilay quelconque, affin d'éviter toute occasion de séparation et pour joinctement obvier aux' inconvéniens que pourroient sourdre. A tant messieurs" — —
3 Januari schreven de Staten te Namen aan don Jan over de onderhandelingen *). Tevens schreven zij aan de keizerlijke gezanten, aan de gezanten van den Bisschop van Luik en aan den gezant van Engeland, om dezen te bedanken voor den aan hunne gedeputeerden verleenden steun s).
56. R. 7 januari. — Le prélat de S'. Gislain, esleu évesque d'Arras, a pour luy, le Sr. marequis de Haverech, le vicomte de Gand, le vicomte de Bruxelles et le pensionaire dn Francq, Meestkercke, faict raport de ce qu'ilz ontnégocié avecq Son Altèze a Marche en Famine et faict ostention de leur instruction et de 1'instruction précédent*, usé a Luxembourch, avecq les offres qu'ilz povoient faire par tous moyens a eux possibles, asseurance de la personne de Son Altèze, en cas qu'il se volsit joingdre avecq les Estatz, requirant et priant les Sra. prendre de bonne part leur travail.
Diénzelfden dag werd besloten het request van Antwerpen aan den Baad van State te zenden, opdat deze gelijk met de Staten aan don Jan zou schrijven „en conformité du dispositiff de ceste" (B. i. d.) 6). De inhoud blijkt uit den brief der Staten zelf: hij handelt over een edict van Boda, om de burgers, die Antwerpen na de plundering verlaten hebben, te dwingen er terug te keeren ').
57. R. 9 januari. — Les ambassadeurs de 1'Empereur ses sont présentéz et après avoir déclaré 1'intention de Son Altèze a 1'endroit des Escoissois, envoyéz oultre Meuze, les S™. ont dict de les lire la dernière lettre, escripte a Sadicte Alteze, pour les contenter 8), et que l'on deinandera copie de 1'instruction du Sr. conseillier Fonck.
1) Actes, n°. 264; Corresp. de Philippe II, V, 650 en 656.
2) Actes, n°. 271; Corresp. de Philippe II, V, 655.
3) A. V. Ypres, port. 11.
4) Actes, n°. 272; Corresp. de Philippe II, V, 656.
5) Als noot 3.
6) De postmeester werd verzocht onmiddellijk een bode met brieven van Raad van State en Staten-Generaal naar don Jan te zenden (R. i. d. p. p.).
7) Actes, n°. 278; Corresp. de Philippe II, V, 660.
8) Tot verklaring van deze zending der Schotten hadden de Staten 7 Januari aan don Jan geschreven (Actes, n°. 279; Corresp. de Philippe II, V, 659).



Betr. Spanje 1577.
182
10 Januari schreven de Staten aan don Jan over de onderhandelingen; zij kondigden de zending van Willerval aan, die een vrijgeleide moest vragen voor den Raad van State, die voor de verdere onderhandelingen naar Hoey zon gaan •). Hierover schreven zij ook aan den Bisschop van Lnik s).
12 en 18 Januari schreven de Staten aan don Jan naar aanleiding van de plundering van de stad Utrecht 8) en 16 Januari kondigden zij de aanstaande komst van den Raad van State en van gedeputeerden van hen zelf naar Hoey aan, waartoe tengevolge van het rapport van Willerval was besloten4). Op dezen laatsten dag schreven ze nogmaals aan den Bisschop van Luik en aan de magistraat van Hoey om vrijgeleide 6) en tevens aan de keizerlijke gezanten te Hoey om dit te bezorgen *).'
17 Januari besloten de Staten op de remonstrantie van Champagney, dat deze in handen zon worden gesteld van de gecommitteerden tot de instructie voor de gedeputeerden naar Hoey, „pour emplier icelle du contenu de ceste" (R. i. d.).
58. R. 18 januari. — Les S**., ayans aussy oy la lecture de l'instruction, a donner a mess™, quy s'envoyent vers Son Altèze, ont aecordé d'arrester icelle 7), saulff que le point d'Angleterre, pour le premier article, ne doibt différer 1'effect de la pacificatión et que le mot d'Oultremeuse soit omise.
59. R. 19 januari. — II est dict que les S™. députéz et ceulx du Conseil d'Estat, destinéz vers Son Altèze, partiront cejourd'huy, nonobstant que monsr. de S". Gertrud auroit faict dire a Son Exce. de par les Estatz qu'ilz ne partiront cej'ourd'huy et que les Estatz escripvront lettre a monsr. le Rhme. et ville de Huy et envoyeront par le courier de Sa Grace Rhme., affin d'envoyer a Namur semblable saulvegarde pour les députéz des Estatz, comme a esté envoyé pour les Srs. du Conseil d'Estat.
60. R. 30 januari. — Les S™. du Conseil d'Estat, comme monsr. le Duc d'Arschot, le Baron de Rasseghem, le président Sasbout, les conseilliers Ponck et Indevelde et le S1. de Grobbendonck, trésorier général des finances, se sont trouvéz aux Estatz Généraulx, aussy les S™. commis, envóyés a Huy vers don Jehan d'Austriche, comme monsr. l'esleu évesque d'Arras, 1'archidiacre d'Ypre, Bucho, le Sr. de Champaigny, le Sr.de Zwevegem et le pensionnaire Meeckercke du Francq ses sont aussy trouvéz a 1'assemblée desdictz S™. des Estatz, ayans faict raport de leur besoingné 8), faict suyvant leur charge avecq Son Altèze, déclarans en oultre que monsr. le Rhme. de Liège et aultres subdéléguéz ambassadeurs de 1'Empereur sont requis d'obtenir de Son Altèze que les Espaignolz puissent sortir par terre et sans charge de les debvoir payer, et qu'ilz se trouveront a Bruxelles ce soir 9).
1) Actes, n°. 290; Corresp. de Philippe H, V, 665. — Over Willervars reis in de resolutiën alleen, dat Beken hem hiervoor zal betalen (R. 11 Jan. p. p.).
2) Actes, n°. 291.
3) Actes. n<». 295 en 300; Corresp. de Philippe II, V, 666 en 669.
4) Actes, n°. 310; Corresp. de Philippe II, V, 671.
5) Actes, n°». 313 en 314; Groesbeck, 19 en 20.
6) A. V. Ypres, port. 11.
7) Actes, n°. 319; Corresp. de Philippe II, V, 672, waar ook de namen der gedeputeerden van wege de Staten.
8) Actes, n°. 354; Corresp. de Philippe II, V, 675. — Blijkens het journaal van Liébart (A. G., Cart. 327B, fol. 7) werd nog door Champagney geproponeerd „la charge qu'il avaitreceue dudict don Jean, consistant en ce qu'il tint la main a "
9) Denzelfden dag: Yan der Beken aan hen, die 100 daalders hebben voorgeschoten als



183
Betr. Spanje 1577.
De la Haye, Breucq, de aartsdiaken van Ieperen, Saventhem en Antoine van der Hert werden den keizerlijken gezanten, die te Leuven en Brussel onthaald zonden worden, tegemoet gezonden (R. i d.). Den volgenden dag werden Maroilles, Fresin, Beersele en Saventhem aangewezen om den Bisschop van Luik, die voor 100 „éens" onthaald zou worden, op te halen (B. i. d.) *).
61. R. 1 februabi. — Les S™. ambassadeurs de 1'Empereur se sont trouvéz vers les S™. des Estatz et, après avoir dict ce qu'ilz avoient en charge de dire, lesdicts S". des Estatz ont dict et respondu qu'ilz remerchient bien grandement les S™. ambassadeurs de leur paine, travail et debvoir, par eulx faict, pour mener les affaires troubléz en paix, supplians qu'ilz veullent continuer et persévérer en leur bonne dévotion, et que ceulx quy ont ésté envoyé en Huy, jointz deux ou troys aultres, avecq mess™, du Conseil d'Estat, communicqueront particulièrement avecq lesdicts ambassadeurs, pour après en faire raport; et que lettre sera escripte aux Allemans, se ayans joinctz avecq les Espaignolz, qu'ilz ont en ce faict directement contre le commandement, a eulx faict par 1'Empereur, ansquelz qu'ilz debvoient obéir.
62. R. 5 febedabl — Résolu que les S™. par pluralité des voix se conforment a l'advis de mess™, du Conseil d'Estat a 1'endroict le point du payement, encoires demouré indéciz, bien entendu que la présentation de la somme se fera a la moinghdre charge des Estatz et que en tout éven t on n'excédera la somme de IIfcm escuz; que monseignr. le Prince d'Orainge sera de tout informé et requis de donner son advis avant la finale résolution de la paix; que les Espaignolz, Italiens en Bourgoingnons ne pourront aulcunement toucher les munitions, mais qu'icelles demoureront pardecha; que la personne du Comte de Bueren sera restitué a sa liberté, comme avoir esté mené hors les pays, ville et université de Lovain contre les notoirs drpitz et privileges de Brabant et desdicts de Lovain et pour aussy aultrement estre comprins dessoubz la pacificatión, conclute entre enlx et ledict Prince d'Orainge, ceulx d'Hollande, Zélande et associéz; et qne quant au restablissement des gouvernemens, estatz et offices, ostéz a aulcuns, ce point doibt estre réservé et remis jusques a l'assemblée desdictz Estatz Généraulx suyvant le traicté de paix, faict a Gand, jusques auquel temps il ne convient rien innover pour asseurance desdictz Estatz et pays. Faict a Bruxelles 2).
Ceulx de Geldre ont dict ne refuser a contribuer a la somme que se donnera pour estre quict les soldatz Espaignolz et cavallerie estrangière.
Het advies 3) van den Raad van State, boven genoemd, luidt als volgt:
geschenk voor de soldaten te Hoey, deze terug te betalen (R. i. d.). 4 Febr.: Jau van Beersele 128 daalders van 24 s. te betalen, door de gedeputeerden aan de soldaten en het scheepsvolk te Hoey gegeven (R. i. d.). — Ghislain kreeg als vacatiën wegens verblijf te Hoey 186 p. 9 d. art. (R. 2 Febr.). — Marolles en Crecques 380 p. 8 s. art. voor hunne vacatiën te Luxemburg <R. 27 Jan. p. p.: zie hiervóór, p. 38).
1) Met den bisschop kwam Octavio de Gonzaga, wien de Staten 31 Jan. een vrygeleide verleenden (Actes, n°. 357).
3) Hieririj in het reg. in margine: „le payement ne se fera que les Espaignols ne soient parliz".
3) R. A., Aanw. 1826, n». 18, fol. 259. Op dit stuk volgt de resolutie, ons n». 62, in vorm van acte (Actes, n». 369, wordt alleen deze acte genoemd).



Betr. Spanje 1577.
184
(4 ? februari). — II samblé a ceulx du Conseil d'Estat que au regard que les Estatz ont ja prins a leur charge grand nombre des Allemans qu'ilz se debvroient eslargir vers Sa Mté. de les prendre tous a leur ebarge, bien entendu que soit entendu en raison et justice ce que leur est deu qui ne sera tant moyennant les deues et raisonnables défalcations; a condition que Son Altèze face promptemènt partir les gens de guerre espaignolz, italiens et bourgoingnons, les contentant par assignation soit en Italië ou Espaigne au mieulx qu'il pourra.
Et pour ce qu'icelle allègue impossibilité que, pour 1'effectuer, lesdicts Estatz pourroient en assistence offrir quelque bonne somme de deux eens ou trois eens mille escus soit par forme de gratuite ou prest, a payer par atterminations raisonnables, et cependant servir de leur crédit et dans tous moyens a eulx possibles pour trouver deniers comtens sur leur dict crédit et, se faisant 1'accord, se pourra avoir accez en Anvers, oü qu'on se confie de trouver pour une si bonne oevre ledict crédit pour asseurance de Son Altèze.
Et quant au Prince d'Orange la raison veult bien qu'on luy donne part du tout, en continuant néantmoings la négociation pour point perdre temps qu'il emporté tant pour le bien et repos publicq.
63. B. 6 februari. — Sur ce que mons1'. 1'arcbidiacre d'Ypre a proposé a mess™, des Estatz Généraulx du Pays Bas touchant le temps de la sortie des Espaignolz et cavalerie estrangière des fortz et villes du pays et de la retraicte d'iceulx hors tous lesdicts Pays Bas, ont mesdicts S™. des Estatz, après délibération, déclairé et déclairent estre contenz que lesdicts estrangiers auront XY jours pours sortir lesdictz fortz et villes, saulff que endedans les X jours ilz wident la ville et ehasteau d'Anvers, en les remettant es mains de messeign™. du Conseil d'Estat de Sa Mté. et desdictz Estatz Généraulx, et endedans XY jours après ilz sortent lesdicts Pays Bas ').
64. R. 7 februari. — Monsr. le Rhme. et Ulme. évesque et prince de Liège et les aultres S™. déléguéz ambassadeurs de 1'Empereur se sont avecq ceulx du Conseil d'Estatz trouvéz chez les S™. députéz des Estatz Généraulx, ayans faict faire lecture du proiect de la paix 2) sur le nom de Sa Mtl\ et sur le bon plaisir de Son Altèze et des Estatz.
Et comme la lecture dudict concept a esté derechieff faicte en présence de tous les S™. desdictz députéz des Estatz Généraulx, a esté par tous unanimeraent aecordé en icelluy concept et que la miuute demeurera es mains de mons1. le Rhme. et Illme. de Liège et aultres S™. ambassadeurs et subdéléguéz, affin que riens ne soit adjousté ny diminué.
Que mons1'. le Duc prendra en sa protiection don Jehan, luy priant voloir approcher, soit a Lovain ou a Bruxelles, avecq lettres d'asseurance et sauvegarde in amplissima forma s) et que telle garde de naturelz luy sera donné, comme Son Ex68, trouvera convenir.
Que le greffier fera serment, comme il a faict, ne délivrer copie de la paix, tant que Son Altèze 1'aura ratifié; et que passeport soit donné au docteur de 1'Empire, quy *).
1) Actes, n°. 371; (R. A. Aanw. 1826, n°. 18, fol. 261), is woordelijk gelijk aan dexe resolutie.
2) Een exemplaar van dit ontwerp in A. V. Ypres, port. 7.
3) Actes, n°. 379; Corresp. de Philippe II, V, 690.
4) Cf. hiervoor, p. 161.



185
Betr. Spanje 1577.
Dienzelfden dag proponeerde S'. Ghislain de klacht der keizerlijke gezanten, dat een bode met brieven van den keizer aan de poort van Brussel gevangen genomen was en gevoerd naar het huis van Henry de Bloyere, waar de brieven „contre le droict des gens et toute raison" geopend waren; hierop werd besloten De Bloyere te ontbieden om de reden te vertellen van „tel acte deshonneste" (B. i. d.)
65. R. 8 februabi. — La lettre, conceae par le pensionaire Mekercke, dressant a don Jehan 2), a esté ordonné d'envoyer en telle sorte qu'elle est leute, par opinions demandéz et en présence des prélatz de Vilers et de Ste. Gertrude, les S™. de Gembloux et de Champaignie et des députéz des villes de Brabant, coustumièrement comparans 8).
10 Februari namen de Staten verschillende besluiten in verband met de onderhandelingen naar aanleiding van een remonstrantie van den Baad van State *); zij werden in margine hiervan aangeteekend, maar ontbreken in de resolutiën. Wij laten ze met de remonstrantie 4) volgen:
66. R. 10 febeuaei. — Les Estatz, ayantz oy la lecture de ces articles, ont advisé et résolu sur iceulx comme s'ensuyt:
1.
Les Estatz tienuent bon cestuy article, mais leur semble plus a propoz pour plusieurs raisons d'en envoyer quelcun de la part de messeign™. du Conseil d'Estatz, comme ilz les en supplient et mesmes que ce fut mons''. Ie conseillier Fonck.
1.
Ceulx du Conseil d'Estat ont bien voulu ratnentevoir a mess™, des Estatz qu'il seroit bien convenable d'envoyer quelque gentilhomme vers le Sr. don Jehan pour luy faire le debvoir de remerchiement d'avoir concédé le partement des soldatz espaignolz par terre et pour aussy le tenir en bonne dévotion vers les Estatz, obviant aux sinistres informations et impressions des adversaires, mesmes de Jeronimo de Roda qu'on dict y estre allé; et pour faire tous aultres offices de courtoisie, requises a la prompte signature du traicté de la paix sans remise, déclairant que c'est le dernier coup et qu'il ne fault riens espérer davantaige des Estatz.
D'aultant que l'on craind que cecy pourroit retarder la signature de 1'accord, semble aux Estatz qu'il vault mieulx de ne faire encores aulcun changement.
Item comme l'on at requis le Ducq d'Arschot de se mectre eu debvoir pour faire approcher Son Altèze jusques a Louvain, mais avecq la restricfion que ce fust après la signature du traicté, semble que ladicte
1) Het besluit tot opontbod van De Bloyere wordt op dezen dag in het register nog eens herhaald (R. i. d.).
2) Actes, n°. 378; Corresp. de Philippe II, V, 690.
3) 9 Febr. werd besloten paspoort te verleenen aan Gonzaga (het reg. heelt: „Gonsale") en Escovedo, om van Marche terug te keeren, „4 rendre responce sur le faict de la paix" (R. i. d.).
4) Actes, n». 385; B. R. B., ms. 7223, fol. 154.



Betr. Spanje 1577.
186
charge duiroit bien donner audict Ducq sans aulcune restriction, d'aultant que en 1'approchemént avant la signature les Estatz ne peulvent estre préjudicquéz; ains plustost Son Altèze mesmes, se mestant en hazard de s'en debvoir retourner avecq intérest de sa réputation en cas de faulte de ladicte signature ou effect de 1'accord conceu.
Pour ce que l'on craind que les trèves donneroient maulvaise impression au peuple et retardement a ladicte signature, vault mieulx de donner charge audict conseillier Fonck de vouloir presser Son Altèze, affin que incontinent il face faire advertence et insinuation dudict accord et face cesser toute öspèce d'hostilité subit après ladicte signature.
Fiat par le moyen dudict conseillier Fonc et que de mêmes s'il ramentoive a S. A. le fait de meubles et marchandises, affin que soit faite selon raison et justice restitution d'iceux qui sont encore en être et nature.
Item comme le Sr. Octavio s'at laissé entendre que, sy les Estatz désiroyent cessation d'hostilité au regard de la bonne npparence de 1'accord, il la procureroit vers Son Altèze, sembleroit bien eonvenable qu'on la procurasse par le mesme gentilhomme qu'on envoyera vers Son Altèze au regard des dangiers apparens tant a Bolducq que an pays d'Oultremeuze et les hostilitéz quy se font par les Espaignolz, ausquelz semble qu'on n'est encores trop prest pour les empescher, y joinct le dangier du feu, menassé par lesdictz Espaignolz a tous ceux qui assistent les Estatz, a quoy par ce seront subiectz les tnaisons des gentilhommes et aultres, oü les gens des Estatz sont entréz, et les villaiges y dépendans, qne ne seroit que bon qu'il fut remédié par ladicte cessation et d'un inême chemin, pourveu que ceux, n'ayans encore payé rancon en Anvers, ne puissent plus estre molestéz ou forcéz, pnisque cela sent aussi hostilité.
4.
Et pour ce qu'il est pourparlé que les vivres et munitions doivent demeurer aux forts, semble bien requis, sitö que le traicté de la paix sera par S. A. soubsigné, qu'on obtieue de Sadicte Altèze sur ce ordonnance aux soldatz, mêmes commandement d'en faire incontinent inventaire, avant que soient advertis de ce que contient le traité de paix, le diminuentfaisant a craindre qu'il ne sera tant gardé le secret qu'ils ne le sachent.
Les Etats sont d'advisque outre les devoirs, a faire par
Item comme l'on a entre autres aussi dit audit Sr. Octavio Gonsaga que les
1) Deze twee woorden schijnen overtollig of de zin is corrupt. Is misschien in plaats van: „soient" „étant" te lezen.



187
Betr. Spanje 1577.
lettres tant de ceux du Conseil que des Estats, se face un placart par lequel soit enioinct qu'un chacun, ayant obligatiou, recepisses ou enseignemens valables de tous gens de guerre de quelque nation qu'ils soyent, ayent a délivrer les originaux d'iceulx es mains de Aert Molkeman, trésorier de guerre ponr Sa Mté., pour en faire avec eux le décomte et défalcations requise a peine de perdre leur action et ce néantmoins leurs promettant que les copies autentiques qn'ils en pourront prendre, leur vandront comme lesdictz originaux, pour en temps et lieu en faire la raison.
6.
C'est office se fera plus a propos par le Conseil d'Estat, si avant que touche les Espagnolz, Ttaliens, Bourgognons, mais que les Etats facent le même pour les Allemans, a quoy sont députéz les Sre- de Liedekercke et Svevegem.
7.
Mess™, du Conseil d'Estat pourront ordonner a monsr. de Heze ou autre qui poura avoir iceux papiers, comme aussi feront les Estatz, affin que eet article s'effeetne et mêmes qu'on cherche
8.
Pour Angleterre servira bien le Sr. de Zvevegem après ladite signature faite et monsT. Fonc portera soin d'avoir lettres de 8. A., pour envoyer librement en Anvers le Sr. de Grob-
Espagnolz et Italiens ont par cottisations et exactions receu de plusieurs villes et villages plusieurs sommes d'argent et dont ils ont donné leurs obligations et recepisses, est bien nécessaire pour faire la défalcation, deue aux soldats, avoir a la main lesdictes obligations ou recepisses originelles pour les donner en payement, sans pour ce retarder le partement desdictz soldats, ains doivent tant ceux du Conseil que Estatz par ensemble faire tout devoir requis, pour avoir bientó toutes obligations, soit par lettres, ordonnance, placarts ou autrement.
6.
Et d'autaut que monsr. de ïthme. évesque de Liège a[ offert de faire avoir les obligations des Espagnolz de ce qu'ils ont exactioné de ses suiets et en faire présent a Sa Mté., sera bon qu'il en soit requis et remercié.
7.
Et comme le licentiement et dépêche desdictz gens de guerre dépend en partie de leur décompte, convient que aucuns livres et papiers du contador Navarete et autres a ce servans et arrestéz en ceste ville soyent incontinent dólivréz audict contador et que sur ce soit ordonné a celuy qui a lesdictz livres.
8.
Semblablement affin qu'a faute d'argent et furnissement des IIIcm écus promis le partement des soldatz ne se retarde, convient sans délay adviser tous moyens de furnir argent, tant en sollicitant la Reyne d'Angle-J terre, soit par lettres ou envoyé de quelque
1) Een paar regels afgescheurd



Betr. Spanje 1577."
188
bendonc avec tel que plaira aux gentilhomme, affin qu'icelle suivant sonoffre Estat/. de dépnter. furuisse autre bonne somme, que en envoyant
quelques-uns en Anvers pour y trouver tout ce qui sera possible et mêmes pour pratiquer 1'échange pour Italië pour 300.000 £ art., sans pour ce laisser aussi de tenter en cette ville et ailleurs les prests sur le crédit des Estatz Généraulx lequel par 1'effet dé la paix ne poura être douté et, étant la cause tant favorable, fait a espérer qne, si 1'argent y est, il sera recouvrable.
9. 9.
II poura aussi faire requérir 1'Empereur que Sa Mté. écrive aux villes impériales d'induire les marchands, leur inhabitans, de 8ecotirir les Estatz en cette occasion, semblablement le Rhme. évêque de Liège et le Duc de Clèveg^ pour secours de prêt de leur suiets.
10.
Et ayant les Estatz pris a leur charge les Allemans, comme d'iceux se tronve bon nombre au pays d'Overyssel, mêmes en la ville de Deventer qui a par cy-devant présenté
de les payer, pour en être déchargée, du moins de donner bonne somme de deniers, sembleroit convenable requérir le Baron de Hierges de prendre cette charge de le négocier comme gouverneur dudict pais au nom de Sa Mté. 'pour du tout décharger les autres Estats, s'ayant ledict Sr. montré volontaire pour le faire, en étant requis.
11 Februari: de rekenmeester Gilles en secretaris Melyn aangewezen om inventaris te maken van de papieren van Navarette en andere Spanjaarden (R. i. d.) 1).
Les Estatz prient a messre. du Conseil d'Estat a eet effet vouloir accompagner leurs lettres dont la charge est donnée au pensionaire Meetkercke.
10.
Monsr. de Hierges en a la charge auquel sera bien qu'on luy écrive que ce qu'il traite, sera au nom de Sa Mtó.
67. R. 15 februari 2). — Les Sre. Rhme. de Liège et aultres ambassadeurs de 1'Empereur subdéléguéz se sont trouvéz auprès lesdictz S™. et a le secrétaire leu le traictié de paix s), signé par don Jehan, avecq le changement des IIII6 et XIIII® articles, déclarans lesdicts évesque de Liège et ambassadeurs qu'ilz ne treuvent riens changé en substance que touchant les X jours plus de dilay etc.
1) 26 Juni: over de koffer van Navarette, die onder den kapitein De Horny (?) was, „servant aux deseomptes des [Espagnols?]" zal Gilles Heze aanspreken (R. i. d.).
2) Een uitvoeriger aanteekening over deze vergadering uit Liébarl's register (A. G., Cart. 327», fol. 11) is gedrukt Corresp. Guill. le Tac, III, 213, noot 1; ook bij Huybers, II, 345.
3) Geteekend 12 Febr. (Actes, n». 390).



189
Betr- Spanje 157'
Ayans les Estatz Généraulx du Pays Bas oy le raport des Sre. députéz de par les ambassadeurs de 1'Empereur, envoyéz vers Son Altèze pour faire signer 1'accord, faict avecq lesdicts Estatz, et veu le changement, y faict par Sadicte Altèze aux HIP et XIIIP articles d'icelluy accord, iceulx Estatz, après avoir sur ce oy l'advis de messeign™. dn Conseil d'Estat, ont aggréé et approuvé ledict accord avecq le susdict changement, bien entendu que on surcera la signature dudict accord, a faire par les Estatz, jusque au retour ou raport des députéz des Estatz, envoyéz vers monsr. le Prince d'Orainge, lequel sera adverty de ce changement, requirans qu'il plaise a Son Altèze ausdicts Estatz dépescher acte, par luy signé, qu'il fera le mesme accord signer et seller par le Roy en Espaigne.
68 R. 16 februari. — Les archidiacre de Brabant, le conseillier et secrétaire de monseign1'. 1'évesque de Liège et ambassadeur de 1'Empereur se sont trouvéz vers les Sra., requirans qne lesdicts S™. vouldroient signer le traitié de paix, comme ilz ont par lettre, a don Jehan escripte, promis, sur quoy par pluralité des voix est dict d'attendre responce de monsr. le Prince par les (!) ambassadeur de 1'Empereur et le Sr. de Willerval, envoyé a Son Exce., et a on dict de bouche ausdicts de Liège que l'on fera les affaires prestes pour signer demain. Depuys par les voix recoléz a esté résolu de signer ledict traicté du soir ou demain au matiu ').
Denzelfden dag schreven de Staten aan Lalaing en den Baad van Henegouwen, dat het verdrag met don Jan de afrekening met de soldaten noodig maakte, waarom zij werden verzocht de obligatiën, recepissen en andere stukken, hiertoe relatief, op te vragen *).
69. R. 17 februari s). — II est résolu que, doiz que la collation et signature soit faicte, on publira le traitié de paix.
18 Februari besloten de Staten den keizerlijken gezanten te verzoeken nog eenige dagen te Brussel te blijven. Nog werd besloten, dat Berchem zich naar Antwerpen zou begeven, „pour prendre asseurance" van de insinuatie, aan de Spanjaarden te doen '), en van hun antwoord. — Na den middag werd een vrijgeleide voor don Jan en zijn gevolg gegeven, evenals voor den hertog van Aerschot 5) en „ses compaignies" °), volgens het geschrift van Aerschot (B. i. d. en p. p.) ').
1) De aanteekening hierover in Liébart's register (A. O., Cart. 327E, fol. 12) heeft dezen aanhef: „A la requeste du Conseil d'Estat et aussy des ambassadeurs de 1'Empereur'' (verder in substantie gelijk het register van den griffier).
2) A. E. Mons, Hainaut, reg. 585. — Waarschijnlijk zullen aan de autoriteiten in de andere gewesten dergelijke brieven gezonden zijn.
3) Ook hieromtrent een uitvoeriger aanteekening uit Liébart's register gedrukt t. a. p., 215, noot 2; ook Huybers, II, 346.
4) Nl. zooals het in Liébart's register (A.G. Cart 327E) heet: „de sortir des chateau et ville".
5) „Qui a empris Son Altèze a sa charge", zooals Liébart's register (t. a. p., fol. 13) verduidelijkt.
6) Versta: zijn gevolg (zie het vrijgeleide: Actes, n°. 408; Corresp. de PhilippeII,V,695).
7) 19 Febr. werd hiertoe aangewezen de aartsdiaken van Ieperen met Grobbendonck (R. i. d.). 23 Febr. werd besloten den Bisschop van Luik door Ayta en Oetingen te doen verzoeken hiertoe ook iemand naar Antwerpen te zenden. Op denzelfden dag werd besloten de beide naar Antwerpen gaande gedeputeerden van den Bisschop te doen onthalen (R. i. d.).



Betr. Spanje 1577.
190
19 Februari legden alle gedeputeerden den eed af op bet aan don Jan en Aerschot verleende vrijgeleide. — Besloten werd te schrijven aan allen, die gevangenen hadden, ze te zenden naar Brussel, ten einde ze in vrijheid te stellen, zoodra de Spanjaarden de hunne zouden hebben losgelaten volgens het verdrag; ook de Baad van State zou hierover schrijven '). — Havré en Marolles werden gecommitteerd naar don Jan, om dezen te bedanken voor het verdrag a). — Goedgekeurd werd de ontworpen titel voor het te drukken verdrag, evenzoo door den Baad van State en den Geheimen Baad volgens het rapport van Fonck. — Na den middag werd nog besloten, dat Havré en Van der Meeren Escovedo zonden verzoeken onmiddellijk brieven af te zenden aan de Spanjaarden te Maastricht, Lier, Breda, Boermond, om de bewoners of de omwonenden overeenkomstig het verdrag niet meer te brandschatten 8) (B. i. d. en p. p.).
20 Februari: het origineele verdrag, geteekend door don Jan, zal aan den audiencier D'Overloope worden overgeleverd tegen recepisse, dat het binnen vier dagen aan Weellemans worde teruggegeven 4).
70. R. 22 februari p. p. — Que l'esleu évesque d'Arras, le Sr. de Champaigny et d'Uetinghen sont commis a ses trouver avecq mess™, du Conseil d'Estat vers monsr. le Rhme. de Liège et aultres Sra. ambassadeurs de 1'Empire, pour les asseurer que les IIIcm £ arth. qne doibvent estre dépositéz en leur mains pour don Jehan, seront prestz endedans le temps prescript; et requérir d'escripre au secrétaire De 1'Escovedo qu'il veille satisfaire a sa charge.
71. R. 26 februari. — L'archidiacre d'Ypre a faict raport de ce qu'il a besoingné en Anvers et a esté résolu d'escripre nu secrétaire Escovedo et le Sr. de Grobbendonck que 1'insinnation dn temps et publication, promis par 1'accord, se doibt faire incontinent sans plus long dilay et que 1'effect de 1'accord s'ensuive 6); que nul commerce pourra estre par les Espaignolz avecq aultres du pays, saulff qu'ilz pourront achapter es places esquelz ilz sont, Ia provision qu'ilz demandent, sans povoir vendre leur biens saccagiéz; et que lettre s'envoyera a Son Altèze, représentant les difficultéz, faictes par les Espaignolz a leur retraicte, et qu'elle veulle rencharger les Espaignolz a sortir et par ainsy effectner 1'accord 6).
1) Een kennisgeving als hier bedoeld aan den vicomte van Gent, Roeulx, Rassenghien, Hierges, Bossu, Ville (cf. hierna, rub. IX, i. d.), Oranje (cf. hiervóór, p. 161) en den sénéchal de Hainaut in A. G., Aud. 658, fol. 94 (minuut).
2) Zie nader den reeds 17 Febr. gedateerden brief van de Staten aan don Jan (Actes, n°. 400; Corresp. de Philippe II, V, 693).
3) Er is in het register op dezen dag (ook p. p.) nog een kortere redactie dezer resolutie, waarin gezegd wordt: Escovedo te verzoeken aan „Hontesdocka" te Maastricht en aan de Spanjaarden te Oen Bosch en Roermond te s-hrijven, „affin qu'ilz cessent d'armes".
4) Volgens het register van Liébart CA. G., Cart. 327», fol. 15v°) geschiedde dit op propositie van Ayta namens den Raad van Slate.
5) De brief aan Escovedo, die in hoofdzaak hetzelfde bevat, als de in noot 2 genoemde brief aan don Jan, in A. V. Vpres, port. 11. Daar vindt men ook een ongedateerde „mémoire" voor Ayta (moet zijn van 24 of 25 Febr.), behelzende een verslag van de onderhandelingen te Antwerpen, die met zijn aan de Stalen gedaan rapport wel zal overeenkomen; er blijkt in hoofdzaak uit: dat Roda bezwaren had gemaakt tegen de publicatie, o. a. omdat de termijn van 20 dagen voor het vertrek te kort was.
6) Actes, n°. 422; Corresp. de Philippe II, V, 696. In denzelfden zin schreven de Staten aan Aerschot (Actes. n°. 423). — 28 Febr. werd aan een koerier, die brieven van de Staten naar Antwerpen bracht, 12 p. betaald (R. i. d.).



191
Betr. Spanje 1577.
72. R. 27 febeuaei. — Comme aulcuns ont requis seavoir des S™., sy on pourroit naturaliser aucuns Espaignols non marchans, s'estans mariéz pardecha ou estans dibéréz [1. délibéréz] demourer pardecha, iceulx S™. ont dict et déclairé de commune voix qne nulle telle naturalization se doibt donner ou accorder
Hieromtrent werd 1 Maart een ontwerp-acte goedgekeurd en de griffier gelast haar te teekenen (B. i. d. p. p.) s).
73. R. 1 sa abt. — Monsr. le Duc d'Arschot a envoyé acte de promesse de don Jehan que Sa Mte. advoyera et approuvera les pacificatión et accord
P. p. — Que les deniers, destinéz pour les IIIcm £, a furnir a, don Jehan suyvant 1'accord, ses délivreront fil a fil es mains des ambassadeurs de 1'Empereur en présence du trésorier Van der Beken lequel en recepvra recepisse pour en rendre compte particulier, demeurans. les assignations de ceulx de Boisleduc premiers et aultres en leur vigueur.
Dienzelfden dag schreven de Staten aan don Jan 4), om hem hunne voldoening te betuigen over zijne bemoeiingen ten gunste van de uitvoering van het verdrag, blijkende uit brieven van hemzelf en van Aerschot 5).
2 Maart werden de prelaten van S'. Geertrnid en S*. Ghislain, Sweveghem en Meetkercke") gecommitteerd om te overleggen met de keizerlijke gezanten betreffende zekere brieven uit Antwerpen')• Na den middag werden Sl. Geertrnid, Heze, Berchem 8) en Carlier gecommitteerd naar Leuven (B. i. d. en p. p.). Uit den brief, dien de Staten dienzelfden dag aan don Jan schreven, volgt, dat deze deputatie diende om don Jan bij zijne aankomst aldaar te verwelkomen 9).
7 Maart werd besloten Aerschot don Jan te doen verzoeken, om den dag aan te geven, op welken alle gevangenen in Spaansche handen zouden worden in vrijheid gesteld, om dan ook de gevangenen dezerzijds 10) los to laten (B. i. d.).
8 Maart werd besloten met de Baden van State en Oorlog over de gevangenen
1) Acte van dit besluit, zonder afwijkingen van beteekenis, in A. V. Ypres, port. 7.
2) Actes, n°. 455; Van Duyse, n». 1346. — Zie nog R. 5, 10, 16, 23, 25, April; 14, 21 (2 X) Mei; 4, 14 (p. p.), 17 (p. p.) Juni.
3) Actes, n°. 424; R. A., Aanw. 4833, n°. 84. Aerschot deed dit met begeleidend schrijven van 27 Febr., waarin hij verzekerde van de goede bedoelingen van don Jan overtuigd te wezen (A. V. Ypres, port. 41).
4) Actes, n°. 431; Corresp. de Philippe II, V, 699.
5) Resp van 27 en 28 Febr.: de eerste Actes, n°. 426, Corresp. de Philippe II, V, 698; de tweede A. V. Ypres, port. 41.
6) Vacatiën van dezen: R. 18 Maart, 4 Juni.
7) Bedoeld kan zijn een brief van de gedeputeerden, die te Antwerpen waren, om het noodige geld bijeen te brengen (zie rubriek VI). Ook kunnen bedoeld zijn brieven over de uitwisseling der gevangenen. Hierover schreven de Staten 2 Haart aan Ayta: zij zouden het betreuren, indien Escovedo om een weigering van Rboda zijne beloften, om Egmond, Capres en Goignies uit te leveren, niet nakwam, ook al kon de-uitwisseling van Billy niet tegelijkertijd plaats hebben (A. V. Ypres, port 11).
8) Vacatiën van hem: Ti. 15 April.
9) Actes, n". 436; Corresp. de Philippe II, V, 700.
10) 5 Haart was besloten de uit Gent en Vlaanderen te wachten gevangenen te zenden naar Vilvoorde (R. i. d. p. p.) Del Rio (hiervóór, p. 162, noot 5) kreeg een wacht op eigen kosten, om niet in het kasteel te behoeven te gaan (R. 4 Maart). Zie verder nog: R. 28 Febr., 18(2 X), 19, 20 Maart, 17, 23 Mei, 27 Aug., 17 Sept.



Betr. Spanje 1577.
192
te overleggen van wege hen, „quy pourroient avoir faict quelque promesse ou convention auparavant la pacificatión". — Nog werd, „selon que monsieur Escovedo auroit dict et déclairé soufflr", besloten don Jan te schrijven, of hij er tevreden mede was, indien Billy en al de andere gevangenen uit Friesland en Groningen in handen van Hierges werden gesteld (B. i. d.)').
74. R. 7 maart. — Le Sr. Octavio Gongaga s'est trouvé avecq lettres de crédence de Son Altèze 2) et a lendemain exhibé par escript ce qu'il avoit requis de bouche.
Zijne propositie betrof enkele zaken aangaande de Spaansche soldaten, den Prins van Oranje en Utrecht, waarop de Staten 9 Maart antwoordden. Een propositie van Escovedo over de Spaansche soldaten was reeds 7 Maart beantwoord 8).
75. R. 10 maart. — Les S™. ambassadeurs et subdéléguéz de 1'Empereur se sont trouvéz auprès des Sre. des Estatz, requirantz que, d'aultant qu'ilz sont délibéréz se trouver, du moingz pour la plus pari, en Anvers, pour pourveoir que Peffect de 1'accord ensuive, signament la sortie des Espaignolz, présentantz tout aultre office et affection, requirans d'avoir les clereqz que les Estatz ont, pour faire la distribution des deniers a leur discrétion; et quant aux Allemans ilz donneront toute ayde qu'ilz se contiennent en office suyvant 1'accord, demandans s'il plust aux S". aultres chose leur recommander; sur quoy les S™. ont respondu que les deniers seront prestz pour les distribuer a leur ordonnance et discrétion par telz clereqz que bon leur semblcra, et qu'ilz veullent induire les Allemans a se contenir en office suyvant 1'accord, et que l'on besoingziera (!) a descompter avecq eulx après la sortie des Espaignolz; et les Sra. les remercira (!) de leur bonne affection et office, priant y vouloir continuer 4).
18 Maart werden Maroilles, de vicomte van Gent en Liedekercke gecommitteerd, om den Bisschop van Luik mede te deelen, dat de 300.000 p. art. te Brussel gereed lagen. Na den middag besloten de Staten door middel van die van Brabant aan Aerschot te schrijven om Conrard de Herre te steunen bij don Jan, ten einde deze de Spanjaarden te Weert en Maastricht gelastte de gecommitteerden, er heen gezonden, inventaris van de munitie en de artillerie te laten opmaken. Nog rapporteerde De Herre „de la bouche du secrétaire Le Vasseur", dat don Jan bereid was naar Brussel te komen, „se confiant avec les sermentéz", mits het garnizoen Brussel verliet (R. i. d. en p. p.).
Verder namen de Staten op 13 Maart eenige besluiten van gering belang naar aanleiding van een memorie van Escovedo over enkele punten betreffende het vertrek der Spaansche soldaten 6). Het belangrijkste was, dat Escovedo verzocht, dat de Staten „les polices" van de plaatsen, waar de infanterie en cavalerie in garnizoen geweest waren, zonden doen geven, om de afrekening met de soldaten te kunnen doen. Hierop besloten de Staten, dat de commissaris Molckeman gecommitteerd werd, om te ontvangen de „cédules, obligations et enseignement des debtes", door de soldaten schuldig aan de „villes, corps et communaultéz".
1) Van 6 Maart (Corresp. de Philippe H, V, 702).
2) Actes, n«». 444, 445 en 449; Corresp. de Philippe II, V, 703, 706 en 709.
3) Actes, n». 447; Corresp. de Philippe II, V, 707.
4) Het onderhoud der gezanten te Antwerpen, evenals dat van hunne paarden, zou geschieden door den ontvanger van Brabant, Rouck, en Nyverseele (R. 11 Maart). 24 Maart werd besloten het onderhoud der gezanten, die op dien dag uit Antwerpen terugkeerden, voort te zetten (R. i. d.).
5) Actes, n°. 459; R. A., Aanw. 1826, n°. 18, fol. 299.



193
Betr. Spanje 157?.
76. R. 14 maakt. — Les S™. ont ordonné de faire incontinent encheminer par la Yart vers Anvers la somme de IIcm £ arth. par bonne et seure garde, pour estre délivré/. et consignéz aux ambassadeurs de 1'Empereur suyvant les ordonnaneés.
Et que l'on. escripvera a 1'admiral de monsr. le Prince d'Orainge, affin qu'il ne veulle faire aucun empeschement, mais toute ayde et assistence.
Que le Sr. de Liekercke est commis pour faire mener 1'argent que s'envoye a Anvers pour la sortie des Espaignolz.
Que le filz de monsr. le Duc d'Arschot sera lieutenant de luy a la garde du ehasteau d'Anvers, bien entendu qu'il ait ungne baronie') et que, cependant que monsr. le Duc d'Arschot sera audict Anvers, les S™. Marequis de Haverech et Vicomte de Gand garderont don Jehan et 1'entretiendront.
Que le Duc fera son chemin a Bruxelles.
Que encoires, comme contraire a 1'accord, on attendra de recepvoir don Jehan comme gouverneur.
77. R. 16 maakt. — Monsr. le Rhme. Prince de Liège s'est trouvé vers les Srs., en apportant lettres de la Mté. Impériale en hault Allemand 2), requirans d'aultre part povoir retirer a son pays et maison, d'aultant que les affaires sont sy avant demenées que le tout se conduira bien avecq 1'ayde de Dieu et que, sy d'aventure sa présence fust après requise, il en pourra bientost se représenter pour n'estre son pays sy long [1. loing], mais voisin a ces pays. Sur quoy le Sr. prélat de S'. Gislain, esleu d'Arras, au nom des Estatz Généraulx: qu'ilz remercient bien grandement Sa Mt('. Impériale du grand soing et travail qu'elle prend pour le bien et repos des Pays Bas, ses sentans iceulx Estatz fort et de plus en plus obligéz a Sadicte Mté.; et quant audict Sr. Khmc. de Liège, les Estatz remettent les obligations, esquelles ilz se sentent tenuz vers Sa Grace Rhme., aux aultres, par elle démonstrées aux Pays. Bas, supplians qu'elle veulle demourer avecq eulx, tant que les Espaignolz soient hors les ehasteau d'Anvers et ville de Liere et que Son Altèze soit arrivé a Bruxelles, non pas comme gouverneur, mais comme frère au Roy. Ce que ayant oy ledict Rhme., il a condeseendu a ladicte prière des Estatz.
Quant aux lettres de Son Altèze du XIIP de ce moys s), contenantes que le Sr. Comte de Lalaing doibt faire retirer les Escoissoys et les gens de Yan den Temple, est dict que lettrë sera escripte a Son Altèze que les Estatz ont escript au Comte de Lalaing, affin qu'il niette tel ordre a ses soldatz estrangiers qu'ilz ne facent tort, oultraige ou foulle a personne, de manière que les Espaignolz n'auront raison de s'en plaindre; et que 1'assemblée des gens de Temple n'est contravention de 1'accord ny aussi que les Escoissoys sont au lieu qu'ilz se treuvent, d'aultant qu'ilz peuvent tenir leurs forces, tant que les Espaignolz soient sorty 4).
1) Yan deze benoeming, die op Aerschot's verzoek plaats had (Actes, n°. 400; A. V. Ypres. port. 23), gaven de Staten Aerschot dezen zelfden dag kennis (Actes, n°. 462; A. G., Cart. 327A, fol. 175). — Aerschot's benoeming tot gouverneur had plaats gehad op 42 Maart (Actes, n°. 454; cf. id., n». 443; de laatste ook R. A., Aanw. 1826, fol. 249).
2) Actes, n°. 437; De Jonge, II, 459.
3) Actes, n°. 463; Corresp. de Philippe II, Y, 741 (waar de datum 44 Maart is).
4) Actes, n°. 469; Corresp. de Philippe II, V, 712.
13



Betr. Spanje 1571
194
Que semblable lettre s'escripvera audict Comte de Lalaing avecq copie de la lettre de Son Altèze.
18 Maart werd, Maroilles gecommitteerd naar don Jan, om over de gevangenen te handelen (R. i. d.). Uit den aan Maroilles medegegeven brief blijkt, dat hier bepaaldelijk de gevangenen in het kasteel te Antwerpen bedoeld zijn; de Spanjaarden moesten deze bij hnn vertrek nit het kasteel achterlaten in handen van de keizerlijke gezanten of van Aerschot ').
19 Maart gaven de Staten aan de keizerlijke gezanten en aan Aerschot kennis van hnnne stappen in dezen -).
78. R. 21 maakt. — Nouvelles venues entre VIII et IX heures que monsr. le Duc d'Arschot estoit avecq ses gens entré le ehasteau d'Anvers doiz hier environ le soir; et lettres du S1. de Willervals) et du Sr. de Grobbendonck 4) et en persone a porté les nouvelles le Sr. Ayta, archidiacre d'Ypre 5).
22 Maart werden Bossu, Oetingen en Courteville naar don Jan gecommitteerd, om hem te bedanken voor de uitvoering van het verdrag betreffende het vertrek der soldaten te Antwerpen en Lier 8), „priant voloir continner a la reste" 7). ■— Dienzelfden dag werd aan Aerschot geschreven, om de executie der drie Spanjaarden, als gevangenen in het kasteel van Antwerpen gebleven, uit te stellen, totdat zij door gecommitteerden van de Staten verhoord zouden zijn (B. i. d.).
24 Maart besloten de Staten don Jan te verzoeken, om te bevelen, dat alle gevangenen van weerszijden te Stockhem in handen van den Bisschop van Luik zonden worden gesteld (R. i. d.) 8).
79. R. 24 maakt. — Sur 1'ungne heure après midy, après la procession générale faicte, est venu en 1'assemblée des Estatz Généraulx Sr. Octavio de Gongaga, apportant lettre de Son Altèze du XXIII6 de Mars 1577, et après avoir entendu dudict Sr. Octavio, entre aultres, que Son Altèze estoit menaché d'estre tué ou appréhendé en dedans le mercredy prochain, et que les Srs. vouldroient députer aucuns, avecq lesquelz il pourroit communicquer les indices et coniectures des menaches et ordonner et entendre pour sa plaine asseurance; a quoy sont esté commis mess™, les Comtes de Lalaing et Bossu et le Sr. de Champaiguy 9).
Sur le rapport desdicts troys S™., ayans déclaré que les persones principales quy auroient machiné en la mort de Son Altèze, sont en ceste ville, et sy les Sn. les Estatz vouldroient consentir en leur appréhension, comme semble totalement convenir, pour ce que les Estatz ont prins sa persone en
1) Actes, n°. 471; Corresp. de Philippe II, V, 713.
2) Resp. Actes, n0B. 480en481 (metfoutievendatum); R.A., Verspr. Coll.,kamer 10,lijstl,n°.30.
3) Actes, n». 483; R. A., Aanw. 1826, n°. 18, fol. 309.
4) Van dezen en Rouck (zie rubriek VI): A. V. Ypres, port 23B.
5) Quevin de Cuestere, die de tijding het eerst had gebracht, kreeg 18 p. art. (R. i. d.).
6) Dit was bericht bij schrijven van Ayta van 21 Maart (Actes, n°. 484; A. G., Cart. 327A, fol. 479).
7) Hunne credentie: Actes, n°. 486; Corresp. de Philippe II, V, 715.
8) De brief aan don Jan hierover is van 23 Maart: Actes, n°. 488; Corresp. de Philippe H, V, 717.
9) Hunne credentie van 24 Maait: Corresp. de Philippe II, V, 718.



195
Betr. Spanje 1577.
leur garde et proteetiou, a esté résolu et respondu qu'ilz remettent ledict faict de 1'appréheusion a la discrétion et jugement des S™. du Conseil d'Estat et desdicts troys commis, pour, en cas qu'ilz treuvent les coniectures et indices sonffisantes pour faire appréhension, pourront faire incontinent procéder a icelle.
80. R. 25 maast. — Sur ce que a esté proposé par monsr. le Duc d'Arschot de dem ander aultre place pour la garde de la persone de don Jehan, d'aultant qu'il ne treuve Lovain tel lieu, oü qu'il pourroit myeulx asseurer la persone de Son Altèze, a esté résolu et dict a Son Exce. que, puisque de ce propos a esté bier, a la proposition du Sr. Octavio Gongaga, déterminé d'envoyer les S*. Comte de Lalaing et le S*. Baron de Rasseghem, comme ilz sont envoyéz, pour adviser sur 1'asseurance de Son Altèze requise, par oü est besoing d'attendre le raport desdicts S™. Comte et Baron.
Que d'aultant que les persones, sur lesquelles Son Altèze auroit eu subson de vouloir machiner contre Elle, estoient a 1'instance de Gonzaga et ordonnance de mess™, du Conseil d'Estat saisiz, seroit bien requis que Son Altèze envoyeroit incontinent telle information qu'elle pourroit avoir contre eulx, pour estre procédé comme convient, ou aultrement laisser lesdicts saisiz partir, comme ilz désirent, en leur pays ').
Ledict Sr. Duc s'est plaint de ce que plusieurs murmurent, comme le Sr. Comte de Bossu luy auroit faict récite, qu'il auroit et désireroit plusieurs offices et estatz, dont il s'esmerveille d'aultant plus qu'il n'a nulz et ne demande nulz et qu'il n'a nul gouvernement, comme aussy il ne demande, et qu'il luy semble que le ehasteau d'Anvers est en ses mains sy bien mis que es mains de quelque aultre SrH pour 1'expérience que les Sra. des Estatz ont du service, par luy faict et monstre a la patrie en grandz dangiers et hazardz 2).
Et ayant esté dict audict Sr. Duc, de par les Sra. des Estatz de Brabant, que les Estatz trouvoient estrange d'avoir par Son Altèze dict que don Jehan estoit plus asseuré, quant les Espaignolz estoient pardecha que astheure, et que aux gens de guerre, estans au camp, l'on ne se debvoit fier, d'aultant que les Estatz pensent estre sans diffidence vers Son Altèze et que 1'argent seroit mal employé, sy le camp, auquel ilz payent, ne seroit a fier, s'est ledict Sr. Duc mis en colère, disant, entre aultres choses, que, après la paix parfaicte, il estoit d'intention de se retirer a sa maison et qu'il ne désiroit estat et qu'il remercioit a son estat de général de 1'armée.
MonsT. le Rh"". Prince de Liège s'est avecq les aultres ambassadeurs de Sa Mtó. Impériale trouvé vers les 6™. Estatz, apportantz lettres de ladicte après la lecture desquelles a 1'archidiacre de Brabant, Toren tin us, esleu d'Anvers, faict son raport de ce que par luy et aultres Srs. ambassadeurs a esté faict et traicté en Anvers et Liere touchant la sortie des Espaignolz, Italiens et Bourgingnons.
Les Srs. des Estatz ont par moyen de monsr. de S*. Gislain remercié monsr. le Rh™*, de Liège et lesdicts aultres Sre. ambassadeurs et requis Sa
1) Brief hierover aan don Jan: Actes, n°. 494; Corresp. de Philippe li, V, 721.
2) 19 Jan. verklaarde Leoninus, dat Aerschot geen geld vroeg voor zyne vacatiën, „pour n'estre le moyen", maar dat hij de gelegenheid zou afwachten (M. i. d.).
3) Van 8 Maart: Actes, n°. 448; De Jonge, IJ, 475.



Betr. Spanje 15771
196
Grace Rhme. voloir accorder la ville de Maeseyck pour les prisoniers, pour estre plus capable de beaucoup des gens que Stockem ').
Le Rhme. esleu d'Arras est commis pour dire a monsr. le Duc d'Arschot que les Estats trouvoient son service agréable et que eulx ne s'estoient plaintz de luy et, Sy aulcuns en particulier avoient dict chose contre luy, ilz ne le vouloient advoyer, requirans de voloir continuer son estat, remerciant néantmoings Son Altèze de la provision du gouvernement de Frize au proffict du Comte de Bossu.
Le S1; de Champaigny est commis a requérir les Srs. Conseil d'Estat d'escripre incontinent a Son Altèze, affin qu'elle ait a envoyer l'information, prinse contre ceulx quy sont a Bruxelles saisiz du cas de machination contre la persone dudict don Jehan.
P. p. — Les Sra. ont résolu d'envoyer et requérir messieurs du Conseil d'Estat faire en toute diligence leur debvoir a faire faire droict aux Franchoys, saisiz a 1'ordonnance dudict Conseil, soit a la condemnation ou absolution, suyvant les privileges du pays de Brabant, d'aultant plus que lesdicts Estatz ent endent estre lesdicts saisiz ceulx quy sont esté envoyéz par le Duc d'Alencon ausdictz Estatz; et que le Sr. prélat de Marolle en fera telle remonstrance a ■Son Altèze.
81. R. 26 maart. — Sur la requeste, présenté de la part du Sr. Bonnivet et aultre des Srs.2), estans au logis de SV Andrieu sur le Zabelon, saisis a 1'ordonnance de messeigneurs du Conseil d'Estat, est dict que iceïles seront communicquées a messeigneurs dudict Conseil, pour y pourveoir incontinent selon que leurs Srie8. trouveront convenir.
82. R. 27 maart. — Résolu a la proposition de messieurs le Comte de Lalaing et Vicomte de Gand3): Son Altèze pourra soubz la garde du Duc d'Arschot aller en telle ville ou lieu que bon luy semblera, avant qu'elle soit receue comme gouverneur, pourveu qu'elle se veulle abstenir des lieux, esquelz les Espaignolz et Allemans ont crédit 4).
Denzelfden dag kwam Gonzaga opnieuw namens don Jan 6) en diende nu een schriftelijke propositie in, waarbij Inlichtingen omtrent de samenzwering gegeven wérden 6). De Staten besloten dit geschrift aan den Baad van State te zenden, wien zij, „actendu qu'ilz n'ont jurisdiction", verzocht hadden te gelasten, wat noodig ware7).
1) Denzelfden dag werd Courteville er mede belast de gevangenen van Vilvoorde naar Hoey te brengen (R. i. d.). 26 Maart werd naar aanleiding van een propositie van den Bisschop van Luik besloten alle gevangenen naar Hoey te brengen. Courteville kreeg 400 p. om ze hierheen te voeren (H. i. d. en p. p.). Een instructie voor hem (in vorm van acte), die meerdere bijzonderheden over deze zending bevat, in A. V. Ypres, port. 23B. Hierin wordt St. Trond als plaats van bestemming genoemd.
2) Actes, n°. 498; A. G., Aud. 658, fol. 412. — Bonyvet, Bellangreville en diens broeder waren de naar aanleiding van don Jan's beschuldiging gevangen genomen heeren (cf. Rubriek IV»).
3) Namens don Jan; zie hunne beide recredentiên: Corresp. de Philippe II, Y, 722.
4) Brief aan don Jan hierover: Actes, n°. 504; Corresp. de Philippe II, V, 723.
5) Zijne credentie van 26 Maart: Actes, n°. 497; Corresp. de Philippe H, V, 723.
6) Actes, nos. 492 en 500 (hetzelfde stukl het eerste met foutieven datum); Corresp. de Philippe II, V, 719.
7) Corresp. de Philippe U, V, 723, noot 1; cf. Actes, n°. 499 (Corresp., 538, noot 1).



197
Betr. Spanje 1577.
83. R. 28 maart. — Sur la requeste du Sr. de Bonivet et Sr. de Berangreville 1): les supplians se pourvoyent a me(ssieurs)2) du Conseil d'Estat, lesquelz les Estatz Généraulx (supplient) de tenir la main ad ce que soit incontinent procédé (a la charge et) descharge desdicts remonstrantz, comme il convient.
Monsr. le Rhme. de Liège avecq les aultres Srs. ambassadeurs se sont trouvéz auprès de messieurs les Estatz, disant Sa Grace Rhme., entre aultres propos, qu'elle estoit requis de ses subiectz se voloir trouver aulcun temps en son pays, de tant qu'elle auroit esté longtemps absent et que les Espaignolz et aultres geus de guerre estoient sur sondict pays, et qu'ilz rèmereioient les STS. Estatz du grand et libéral recueil qu'ilz avoient a eulx faict, dont ilz en advertiroient la Majesté Impériale dont ilz estoient déléguéz et subdéléguéz respectivement, estans bien aisez que les affaires estoient sy bien encheminéz que grand espoir estoit que le tout se conduiroit fort bien a 1'avancement de paix et repos des Pays Bas. Sur quoy lesdictz Srs. Estatz ont respondu qu'ilz remercient bien grandement Sa Grace Rhme. et Dlme. du grand bien et bénéfice, faict et monstre au pays par sa présence et aultrement, prians que, quant elle aura mis ordre a ses affaires, elle veulle avecq la première oportunité retourner pour continuer en sa bonne dévotion et zèle vers les pays, entendans lesdictz STS. Estatz de la remerchier plus particulièrement et recognoistre comme convient.
84. R. 30 maart. — Les S™, ayans délibré sur ce qué le Sr. de Heze a proposé par escript touchant la réception de Son Altèze dans la ville de Bruxelles, pour le mardy prochain, puisqu'il semble qu'il prétendroit d'estre quant et quant accepté pour gouverneur général, l'on fera dire a Son Altèze que les Estatz eussent esté bien joyeulx de le recepvoir, mais d'aultant que la commune et tout le monde scait 1'accord et que ee seroit contrevenir audict accord, il leur desplait qu'ilz ne le peuvent accommoder, mais, s'il luy plaist venir comme prince du sang 'et frère a nostre Roy, le pourra venir.
P. p. — Ayans les Srs. oy l'advis de monsieur le marequis de Haverech sur le faict, proposé par le Sr. de Heze, dont dessus a esté faict mention, ilz ont par pluralité des voix dict que la commission, aujourd'huy donnée 8), cessera et que les STS. se confient audict Sr. marequis de déclarer, comme tiercé personne, Son Altèze les raisons qu'il ne convient encoires qu'elle vienne avant les Pasques.
Het rapport 4) van Heze luidde als volgt:
(30 maart).- — Son Altèze demande asseurance de venir en Bruxelles
1) Actes, n». 503; A. G., Aud. 658, fol. 111.
2) De hier en verder in deze resolutie tusschen ( ) geplaatste woorden zijn in het register van den griffier afgesleten en daarom aangevuld naar de copie van het register (S. G. 519) en De Jonge.
3) Waarschijnlijk is bedoeld de commissie aan S'. Ghislain en Sweveghem, om don Jan mede te deelen, wat naar aanleiding van het rapport van Heze besloten was. Hunne credentie van 31 Maart (Actes, n°. 511; Corresp. de Philippe II, V, 714) is dus waarschijnlijk ook niet afgezonden. Of is de resolutie nogmaals gewijzigd?
.'; 4) A. V, Ypres, port. 11. Op het stuk staat bij vergissing: „exhibé, le 38 mars!'.



Betr. Spanje .1577.
198
aux Estatz, magistratz et guldes et le gouverneur de ladite ville pour le uiardy prochain qui est le IIme. d'Avril.
Adviser, s'il fust possible, voyant la promptitude et bonne volunté de Son Altèze et le principal effect de la pacificatión accomply par la restitution du ehasteau et ville d'Anvers et Liere, tant faire de 1'induire a demeurer en ladite ville, ou qu'autreinent le jour propre désire se retoumer a Louvain, ce que se pourra faire en le choysissant pour gouverneur.
L'asseurance faicte sans estre esleu pour gouverneur, ne doubte que nullement Son Altèze ne y vouldra venir.
85. E.. 1 april. — Sur ee que les Srs. Berengeling et aultres Srs. Franchoys ont propose', leur a esté respondu qu'il desplaist aux Sre. de ce qu'est advenu a leurs persones touchant Parrest de leursdictes personnes, car asseurent qu'il a esté faict sans leur charge, mais quant a 1'acte par eulx requis , en les proiectant
P. p. — Que le Sr. archidiacre d'Ipre sera commis pour se trover vers Son Altèze, affin de solliciter et avaneer 1'eslargissement de mons1. le Comte d'Egmont et aultres prisoniers et de proiecter a celle fin lettre a ce propice 1), et ce le tout a 1'iustante requeste de madame mère et vefve d'Egmont, s'estant pour ee trouvé en personne.
3 April deed Courteville rapport van zijne besoignes volgens zijne commissie, overleggende „certain instrument" van het voorgevallene benevens -certain traicté" -) (R. i. d.).
86. R. 5 april. — Lettre de Son Altèze a esté receue *), sur laquelle a esté dict que response sera envoyée, par laquelle Son Altèze sera advertie que la promesse des premiers troys cent mille livres art. a esté et est satisfaicte et a tenu par les Espaignolz qny n'ont voluaccepter la monoyé coursable; et quant aux lettres de change, pensons que le S1. Escovedo ait satisfaction, mais quant au crédit de IIcm. £ arth., ilz ne peuvent sy tost satisfaire, combien qu'ilz sont fort affectionéz a bénéficier Son Altèze, mais dépend de leurs membres et colléges, ausquelz ilz ont desia requis 4).
87. R. 8 april. — Monsr. de Marolle a faict raport de ce qu'il a besoingné endroit 1'eslargissement des prisonniers, disant, entre aultres, que monsr. le Comte d'Egmont et le Sr. de Capres seront cy a Bruxelles demain et que Rhoda luy a dict bien ouvertement que les Espaignolz ne partiront oultre la Meuze, sy ne soit pourveu sur le placcat, publié en Anvers, touchant les deniers, par les
1) Een brief van don Jan aan de bevelhebbers der Spanjaarden is bedoeld (zie der Staten brief aan don Jan: Corresp. de Philippe II, V, 727). — De Staten schreven hierover ook aan den Bisschop van Luik (Actes, n°. 514; Groesbeck, 24). — Op denzelfden dag besloten zij nog dezen laatsten te Leuven te onthalen (R. i. d.).
2) Nl. betreffende de uitwisseling der gevangenen (Actes, n°. 517; De Jonge, II, 478).
23 April werd op de memorie betredende de onkosten der gevangenen besloten Courteville 120 p., 12 s. art. te betalen, welverstaande dat men moeite zou doen deze som van de Spanjaarden terug te krijgen (R. i. d.). Aan Hierges werd op zijn request 785 p., 7 s., 6 d. betaald op dezelfde voorwaarde alsboven (R. 24 April); zie nog R. 14 Mei.
3) Actes, n». 524; Corresp. de Philippe II, V, 728. Nader verduidelijkt door Actes, n». 518 (Corresp., 725).
4) Rrieven van de Staten hierover aan don Jan van 6 April: Actes, n°. 528$ Corresp. de Philippe II, V, 729. Tegelijkertijd schreven ze over hetzelfde onderwerp aan Escovedo (A. V. Ypres, port. 14).



199
Betr. Spanje 1577.
soldatz Espaignolz mis au banck par cbange, et qu'ilz ne soyent pourveuz de vivres pour se povoir retirer, d'aultant que iceulx vivres les mancquent.
Résolu que l'on requerra messeigneurs du Conseil d'Estat voloir incontinent faire pourveóir contre la publication du placcat toucbant les deniers, délivréz en cbange par les soldatz Espaignolz, et y donner 1'ordre requis et en faire de ce incontinent advertence ausdicts Espaignolz.
88. R. 9 apbil. — Quant aux LIIIIm £ arth., restans a parfaire les IIIcm £ arth. que les Estatz sont tenuz faire tenir prestz a Gennes par lettres de change, est résolu d'escripre a Son Altèze que les Estatz présentent faire furnir a Son Altèze en deniers comptants par tout le moys courant ou, en cas que Son Altèze les voldroit avoir a Gennes, les Estatz les feront tenir audict Gennes endedans II moys après la sortie des Espaignolz, combien qu'ilz en feront mener d'icy audict Gennez, en requirans par ce povoir satisfaire 1).
Dienzelfden dag werd Courteville, na rapport over zijne besognes in Vlaanderen 2), met credentie-brief aan don Jan gezondén (B. i. d. p. p.).
12 April deed Maroilles rapport van zijne onderhandelingen met don Jan en betreffende de bevrijding der gevangenen 3). — Gelezen werd een brief van Escovedo *) (R. i. d.).
13 April schreven de Staten don Jan nogmaals over de afrekening der door hen aan hem te betalen geldsommen 6).
17 April schreven de Staten don Jan in antwoord op een brief van hem van denzelfden dag betreffende de betaling der Duitschers 6).
19 April committeerden de Staten den pensionaris van Brussel, Sweveghem en Swevezele, den deken van Notre Dame van Atrecht, „Philippe Moussaert"7), Northoven en Brus, om te adviseeren over de aan de keizerlijke gezanten te geven geschenken (B. i. d.).
27 April werd besloten den Bisschop van Luik door Brus uit te noodigen don Jan bij diens inkomst te Brussel te begeleiden op Woensdag a.s. volgens wat don Jan door Aerschot had verklaard 8) (B. i. d. en p. p.).
1) Actes, n». 537; Corresp. de Philippe II, V, 731. 2) Cf. Rubriek VI.
3) 13 April kreeg hij aan vacatiën 480 p., 8'/s s. en 3 d. (B. i. d).
4) Waarschijnlijk die van 40 April, een uitvoerig schrijven over de betaling der soldaten (A. V., Ypres, port. 11).
5) Actes, n°. 544; Corresp. de Philippe II, V, 734.
6) Actes, nos. 546 en 547; Corresp. de Philippe II, V, 735.
7) Een verschrijving voor Monissart? Maar diens voornaam was Laurent volgens De Jonge. Een Philippe Moussaert heb ik echter nergens aangetroffen. S. G. 519 heeft: Monzard..
8) Aerschot had van don Jan in opdracht (volgens zijne instructie van 27 April: A. G., Aud. 795, fol. 316) met den Raad van State te handelen over de wijze van zijne inkomst in Brussel, die hij, nu de Spanjaarden uit Maastricht stonden te vertrekken, tegen Woensdag 1 Mei annonceerde. O.a. moest Aerschot met den Baad overleggen, ,,si le lendemain de mon arrivés ne sera trouvé convenable de convocquer les députéz des Estatz en la grande salie ou gallerye de la Court, pour leur déclairer les debvoirs, par moy faictz alendroit de la pacificatión, et 1'intention de Sa Mt<s. et tout aultre ordre que leur semblera se debvoir tenir; et en cas qu'ilz soyent d'advis d'appeiler lesdicts députéz des Estatz, savoir en quelle forme et manière et avecq queljes cérémonyes, cela se fera. Et après avoir communicqué avecq lesdicts du Conseil d'Estatz sur ce que dessus, vous trouverez aussi vers les députéz des Estatz, leur déclairant le mesme quant au partement des Espagnolz, intention de ma venue pour avancher ce que pourroit rester pour le faict de la pacificatión et tranquillité du pays, sans entrer en aultres particularitéz avecq lesdicts Estatz, sinon en peil de paroles leur déclairant les debvoirs, par moy faictz, et mon intention, les admonestant de leur debvoir et obligation qu'ilz ont au Boy et a moy pour en faire les démonstrations, et s'ilz proposent quelques difficultéz touchant mon entré au gouvernement, leur direz que le tout se peult remettre jusques a ma venue".



Betr. Spanje 1577.
200
28 April werd de brief aan den Bisschop biertoe gearresteerd (B. i. d.)
89. R. 28 april. — Le secrétaire de monsr. le Duc d'Arschot a requis de messieurs, s'ilz ont ordonné commis pour se trouver vers don Jehan, et luy partiroit demain; de seavoir, s'il leur plaist mander aultre responce que celle qu'ilz ont donné hier.
Messieurs ont dépüté, pour ses trouver vers don Jehan, les prélatz de Nienhoven, Hanon et Vassoir, le Comte de Lalaing, le Vicomte de Bruxelles, le Baron de Hierge, le Sr. de Zwevegem et le pensionaire de Gand, Bourlnt.
P- r. — Les Srs. ont conclud d'escripre lettre a Son Altèze avecq nionsr. le Duc d'Arschot sur ce que ledict Sr. Duc a propose de la part de Sadicte Altèze, selon que le pensionaire de Mekercke 1'a conceu et leu 2).
29 April werd de instructie 3) voor de gedeputeerden vastgesteld. Eenigen, o. a. Meetkercke, werden gecommitteerd „pour mettre le tout en ordre" (B. i. d. p. p.\
Dienzelfden dag werd Van der Beken gelast Micbiel Foirloz 20 eens te betalen voor de eerste tijding, dat de Spanjaarden den vorigen dag uit Maastricht getrokken waren en dat twee compagnieën van Beersele er binnen waren gekomen om 10 uur vóór den middag (B. i. d. p. p.) 4).
90. R. 1 mei. — Le Sr. don Jehan d'Austriche, chevalier de 1'ordre dè la Thoison d'Or, a faict son entrée en la ville de Bruxelles, accompaigné de VII0 chevaulx, de monsr. le Rhme. de Liège et du Nonce Apostolicque, avecq grande solennité, son de la grande cloche, appellé de storme, feuz et spectacles de joye. Les bourgeois se sont venuz au devant de Son Altèze doiz la banieyde en ordre comme soldatz avecq enseignes et tamborins, jusques au nombre d'environ deux mille et quatre cent persones.
Et les Estatz Généraulx ont esté a la maison de la ville, sur la puye, pour vouloir et saluer Son Altèze.
Et ce que le pensionaire de Bruxelles diroit lendemain pour le bienvenir, a esté arresté.
91. R. 2 hei. — Messieurs se sont trouvéz tous en Court a X heures avant midy, la saluant comme estoit au jour précédent conclud et arresté. Et après grande arange, bien partièrement [particulièrement ?] par elle faicte en bonne langue franchoyse, les Estatz Généraulx par moyen de monsr. le Rbme. de Namur 6) a déclairé, entre aultres, que les Estatz ne demandent que faire tout service possible et rendre obéissance deue, ayans après chacun par ordre faict la salutation par manière de révérence.
1) 1 Mei werd besloten 'sbisschops onthaal voort te zetten, „en mettant bon ordre que les foulles de despence soient évitéz" (R. i. d.). Zie nog B. 23, 24 Maart, 3 (2 X), 10 April, 14, 25 Aug., 6, 8, 24 Nov., 5, 8 Dec.
2) Actes, n». 559 ; Corresp. de Philippe II, V, 737.
3) Actes, n°. 560; gedrukt in den vorm van een propositie aan don Jan met diens apostilles in Corresp. de Philippe II, V, 738 (Actes, n°. 561).
4) 1 Mei kreeg de bode van Ayta, die dezelfde berichten had gebracht, 6 p. art. (R. i. d.). Hij had zeker Ayta's brief van 28 April (Actes, n°. 558, De Jonge, II, 545) gebracht. Ontvangst van andere brieven van Ayta wordt in de Res. vermeld op 12, 23 (p. p.) en 27 April (R. i d.): cf. rubriek V op 22 April.
5) „Pour ce que ledict pensionaire s'estoit troublée en sa harengue" (Corresp. de Philippe II, V, 333).



201
Betr. Spanje 1577.
De rede van don Jan ') luidde als volgt:
91a. 2 mei. — Messieurs. L'obligation que j'ay au Roy, mon seigneur et frère, et a vous, me con«tra[i]nct de vous déclairer aulcunes choses qui touchent grandement votre bien et du pays, et en premier lieu que j'ay le jour d'hier de Sa Mtó. receu la ratification du traicté et accord, avecq vous faict, pour mectre ce pays en plain repoz et tranquillité comme vous voirez par se3 lettres d'aggréation, signées par Sa Mté. et seellées de son seau dont vous en sera faicte la lecture:
Welcken volghénde wierden die by den secretaris Vasseur gelesen, ghedateert te Madrid den 7en Aprilis 1577, gbeteeckent Philips ende beneden D'Ennetieres, ghezeghe[l]t metten grooten zeghele van den Con. M'. an een gouden coordeken hanghende 2), ende vervolghende Zijn Altèze zjjn propoost, zeyde:
Vous voiez, messrs., combien le Roy vous ayme et désire procurer votre bien et qu'il n'a vouln attendre jusques a 1'expiration des 4 mois, mais vous a voulu resiouyr et asseurer le plustót que luy a esté possible.
D'aultre part comme je voy que vous estes en grande extrémité et faulte d'argent et que votre bien et salut consiste en accélération, je vous prie vouloir ayder vous mesmes et vous esvertuer de trouver moyens pour vous deffaire de la gendarmerie et signament des Allemans et a celle fin tauxer et quotizer vous mesmes et en ce n'espargner riens. De ma part je veulx estre le premier et, s'il ést besoing, vendre ma chemise et tout ce que j'ay pour vous.oster de ceste paine, vous promectant du mien propre XXXm escus et que chascun face le mesme. Oultre ce je vous veulx assister de mon crédict et auctorité pour plus facillement povoir lever deniers ensemble aussy du crédict propre du Roy; mais paree que sur tout je veulx accomplir ma parolle et que ma réputation soit gardée envers les marchans, il fault que de votre costé vous m'assistez eu ce des moyens qu'avez, sans y faire aulcune faulte, au jour précis.
J'escripvay aussy a Sa Mté., affin qu'il vous ayde d'argent.
Secondement je vous déclairé que je désire bien cognoistre et seavoir la bonne volunté du Prince n'Orainges et luy faire tout plaisir, amitié et bonnes oeuvres, et mesmes d'asseurer que, si de sa part il accomplist ce qu'il a promis en vertu de la pacificatión, je feray tant vers Sa Mtó. qu'il raura son filz; pour traicter des choses, je députeray de ma part quelques personnaiges vers ledit Prince; députéz aussy quelques-ungs de votre part. Je vous diets aultresfois que je désire grandement 1'amitié du Prince et luy feray tousiours oeuvres d'amy. Si le Prince veult parler a moy et s'il veult tenir la bonne volunté vers vous — comme j'espère — nous serons d'accord et luy donneray ce que luy ay promis et plus. II fault traicter entre vous et le Prince, affin que soyez d'accord, et encores que le Prince vous propose choses aultres que pour vostre prouffict, comme j'espère que non, vous devez trouver moyen de saigement vous y condnire. v
Tiercement je treuve nécessaire que vous ■ députéz trois ou quatre de vostre assamblée pour de jour a aultre traicter les affaires occurrens avecq moy.
1) A. V. Ypres, port. 11.
2) Actes, n°. 532.



Betr. Spanje 1577.
202
92. R. 3 mei. — Item par précédentz advis a esté conclud de requérir Son Altèze voloir accepter le gouvernement; et que néantmoings, après disner, les commis, envoyéz a Lovain, exhiberont les articles, lors déelaréz de bouche, et detnanderont favorables apostilles.
Depuys résolu que les évesque de Boisleduc, les S™. d'Egmont, d'Arenberghe, Champagny, borgmaistres de Lovain et d'Anvers, les S™. de Hierge, les évesques d'Ypre et Bruges, les S™. de Croiselles, Stracelle, 1'évesque esleu
d'Arras, le Comte de Lalaing sont commis, pour déclarer a Son Altèze
la résolution susdicte et demander de Son Altèze qu'il luy plaise accepter le gouvernement aujourd'huy ou demain, en confidence qu'elle donnera le doublé de sa commission et accomplira sa promesse et aultres pointz, contenuz en la pacificatión.
93. R. 4 mei1). — Résolu de demander de Son Altèze favorable responce sur les articles, hier exhibéz. Item exhibition et lecture de sa commission. Item de requérir qu'elle veulle faire le serment, tel comme les Estatz ont conceu; et, en cas de diffieulté, de prendre le prohème d'icelluy, se referant aux députéz dés Estatz Généraulx, avecq lesquelz Son Altèze a contracté, et du surplus l'on suyvera le formulaire, conceu par le Conseil d'Estat, y adjoustant en la fin ceste elausule: „En tous ses pointz et articles"; et pour 1'effectuer, on présentera le formulaire des Estatz audict Conseil d'Estat, avant se trouver vers Son Altèze *).
94. R. 5 mei. — Sur ce que monsr. le Baron de Rasseghem a proposé de la part de Son Altèze, seavoir qu'il convient députer aulcuns personaiges tant de la part de Son Altèze que des Estatz Généraulx, pour envoyer vers monsieur le Prince d'Orainge, affin de le donner tont contentement et satisfaction, et dénommer a demain telz personaiges d'envoyer quelques ungs vers ceulx d'Utrecht et soldatz, pour induire a se contenter, sans que inconvéniens ne adviennent, et de pourveoir ausdicts soldatz quelque provision de deniers, comme Xm £ arth. ou environ, est dict que les S™. requirent le chanoine d'Utrecht et thésaurier de S*. Salvatoir audict Utrecht et le doctor Sille, a donner tout appaisement aux bourgeois et aux soldatz qu'ilz se veullent tenir quoy et en bonne discipline, tant que on les payera, et aultrement selon 1'instruction que leur sera donné, a laquelle s'accompaignera lettre de Son Altèze.
95. R. 7 mei. — Et pour mercier Son Altèze en toute humilité de son offre et demander qu'elle veulle assister les Estatz de son crédit suyvant sa présentation, ensemble a déclarer ce que cejourd'huy a esté passé, tant a 1'endroict des moyens d'argent que la députation des personaiges a envoyer en Hollande et Zélande, sont commis le Rhme. de Boisleduc, messieurs de Champaigny, de Zwevegem, Hierge et Grevenbroeck, Capres, le Comte de Lalaing, 1'abbé de Hannon, les S". de Froimont et Pabbé de Wassar.
8 Mei werd besloten tot een gezantschap naar Spanje, waartoe iedere staat 9 Mei een lid zou aanwijzen (B. i. d.).
1) Na don Jan's installatie vermeerderen de betrekkingen der Staten met hem natuurlijk sterk: men raadplege voor dezen tijd van zijn gouverneurschap ook de meeste andere Rubrieken.
2) De eed, zooals afgelegd, in Corresp. de Philippe II, V, 334 (Actes, no. 565).



203
Betr. Spanje .1577.
96. B. 9 mei. — Les Sr8., contribuans par ensemble, ont déclairé et déclairent estre contentz de se obliger vers Son Altèze, tant en général que en particulier, pour 1'indemnité de cincq cent mille escuz, pour lesquelz Sadicte Altèze offre donner son crédit, voires aussy qne Sadicte Altèze pourra pour plus grande asseurance prendre et dénommer eertains personaiges, soient prélatz, nobles ou aultres de quelque province qu'ilz soient, pour se obliger aussy en particulier vers Sadicte Altèze.
P. r. — Le Sr. de Champaigny a raporté que Son Altèze est contente de donner son crédit et ses obligations avecq les Estatz pour practiquer argent sur telle acte d'indemnité des Estatz Généraulx particuliere et des prélatz ou gentilhomnies, telle, comme sy après il demandera; et oultre ce, elle est contente que villes, villaiges et aultres demaines soient engagéz pour obtenir argent et s'en descharger des gens de guerre, moyennant acte d'indemnité, comme dessus.
Monsr. de Capres a raporté que Son Altèze a expressément déclaré qne le saisissement des Srs. de Bonivet et Berengreville a esté faict a son instance et a juste cause et que ainsy ceulx quy s'en veullent plaindre, se doibvent adresser a elle et non pas aux Estatz.
97. R. 10 mei. — Monsr. Ie Rhme. de Liège et aultres ambassadeurs de 1'Empereur et substitué ont proposé aux Estatz qu'ilz pensent avoir satisfaict a leur légation, tant a 1'endroiet de la sortie des pays qnante Espaignolz, Italiens et Bourguingnous que de 1'employ des deniers jusques a VIem £, mentionéz an traicté de la pacificatión, et en cas qu'ilz aient a donner assistence aux Estatz pour la sortie des Allemans, ilz se offreut faire tout leur possible.
Les Estatz par monsr. de S*. Gillain ont remercié Sa Grace Rhme. et aultres Srs. ambassadeurs de 1'affection qu'ilz ont porté a la patrie et de sy grand/, debvoirs et offices faictz et monstréz, tant pour Ia sortie des Espaignolz, distribution desdicts deniers que pour 1'eslargissement des prisoniers, se sentantz grandement obligéz a iceulx et de le reeognoistre comme convient; et quant aux Allemans, prient que Sa Grace Rhme. et aultres Srs. ambassadeurs qu'ilz veullent ung peu de jours séjourner, pour appoincter avecq les Allemans et povoir interposer leur authorité, et, ce faisant, se obligeront ilz de tout plus en plus lesdicts Estatz. A quoy respondant, Sadicte Grace Rhme. et aultres 818. ambassadeurs ont dict que, en faveur des Estatz de la patrie ilz sont contentz se accommoder a 1'intention des Estatz, combien que a Sa Grace Rhme. vient mal a propos pour aulcunes affaires nécessaires qu'Elle a en son pays, veullant toutesfoys postposer ses particulier, pour avancer et permovoir les affaires desdicts Estatz.
P- r. — Certaine ordonnance, faicte par Son Altèze sur la retraicte des. gens de guerre et aultres estrangiers hors la ville de Bruxelles, a esté leue et par les Sre. accordée pour estre générale et comprendant les mattelotz Espaignolz et Bourguignons.
98. R. 13 mei. — Résolu de merchier Son Altèze de 1'offre, par luy faict et refresché par monsieur le Marequis de Havrech quant au don de LXm £ arth., du bon exemple qu'il faict et monstre aux aultres a la contribution capitale; et en cas que Sadicte Altèze dict voloir effectuèlement donner lesdictz deniers, de le merchier et proniettre de reeognoistre, doiz que les Estatz auront meilleur



Betr. Spanje 1577.
204
moyen de le faire; a quoy sont commis monsr. 1'esleu évesque d'Arras, mons'. le comte d'Arenberghe, monsr. de Prezin et 1'eschevin du Francq, Meskercke.
99. R. 14 hei. — Monsieur le prélat de S'. Gislain et esleu évesque d'Arras a faict rapport de qu'il a négocié avecq les anltres ses confrères et commis vers Son Altèze, disant que Son Altèze a déclairé ne vouloir seullement ayder les Estatz de bouche touchant 1'offre de LXm £ arth., mais aussy par effect, ne demandant aulcune aultre recognoissance que la bonne affection des Estatz qu'il treuve bien grande.
Monsieur le Marequis de Havrech a faict raport, comment que Son Altèze a commis monsr. le Duc d'Arschot, le Baron de Hierge, le Sr. de Willerval et 1'eschevin du Francq, Meskercke, vers monsr. le Prince d'Orainge; et vers Utrecht le chancellier de Geldre et quelung de la part des ambassadeurs, ausquelz Son Altèze a requis que les Estatz Généraulx joindroient quelung, sur quoy, après délibération, a esté commis le Baron de Liekercke lequel sera mandé incontinent a eest effect de se trouver a Bruxelles.
100. R. 15 mei. — Messieurs ont résolu de députer aucuns, pour demander 1'intention de Son Altèze quant a la commission vers le Prince d'Orainge, seavoir, sy les dénomméz par Son Altèze seront accompaignéz de ceulx quy par la réquisition de Son Altèze estoient commis par les Estatz-Généraulx le VIP de May dernier; a quoy faire sont commis les troys députéz pour le faict de Frize ') et les S". de Gembloux et Comte d'Arenberghe.
& 101. R. 16 mei. — Les S™. commis vers Son Altèze ont par moyen de mons'. de S'. Gislain raporté qu'elle est contente que les députéz des Estatz practicquent a Pendroict d'eulx incontinent Pescript de la capitation 2); que aussy elle furnira Xm escuz promptement en tant moings de ce qu'elle a offert, seavoir de donner XXXm escnz. Secondement, qu'elle consente que Montprot assistera les Estatz de XXXm £ arth. au lieu de XL que les Estatz avoient requis, combien que la négociation desdictz XL™ £ dépendoit en partie du secrétaire Escovedo. Et tiercement, qu'elle entendoit de donner son crédit aux Estatz, comme elle avoit promis, et présentement pour cent mille livres selon que les Estatz requirent pour les secourir en ceste leur nécessité, signament pour faire casser les gens de guerre a Utrecht et aulcuns de Brabant; et qu'elle déclairera bien tost ceulx qu'elle envoyera a eest effect en Anvers et que les Estatz députent aussy de leur cousté. Et sont ad ce député les Sra. de Liekercke et Berchem, Yman. Et de requérir mons'. de Rasseghem pour induire les marchantz a furnir pour lesdicts Estatz argent.
102. R. 20 hei. — Mons'. le Rhme. et Illme. de Liège a prins congié pour ne comporter ses affaires plus Ion ge absence de ses pays et ne gardant chose remarcquable, pour laquelle il debvoit arrester icy, offrant néantmoings faire aux pays généraulx et particuliers to[u]t offices et debvoirs a luy possibles. Et comme les aultres ambassadeurs pourront encoires demourer quelque peu de temps pour assister les Estatz aux descomptes, a faire avecq les Haultz Alle mans, lesdictz Srs. pourront tant plus aisément prendre en gré lè congié de Sadicte Grace Rhme. et Illme. Sur quoy mons'. le prélat de S'. Gisïaïn, esleu évesque d Arras, a faict le remerchiement et présentation des services en
1) Zie Rubriek IX.
2) Zie Rubriek VI*.



205
Betr. Spanje 1577.
général et particulier, comme convenoit1). Ayant ledict Rhme., de Liège apporté lettres de 1'Empereur pour les Estatz aux villes d'Ausborch, Norenborcb, Olmen et Straesborch, selon 1'intention d'iceulx Estatz, pour en povoir practicquer prest d'argent, et desquelles lettres a esté délivré copie translatée de hault allemand en francboys.
103. R. 22 hei. — Les députéz pour adviser sur les présentz, a faire a Sa Grace Rbme. et aultres ambassadeurs de 1'Empereur, ont faict raport des présentz a faire, seavoir a Sadicte Grace d'ung bassin avec ungne esgiredorée au prix de six' cent livres. arth., a payer endedans ung mois a Jehan de Roovre orfebvre, avec ungne coupe garnie de medailles, laquelle aultresfoys a esté estimé a II mille livres arth., au prix de XII0 £, a payer en argent comptant. A 1'archidiacre Torentin cincq pièces de tapecheries de cent vingt aisnes a V £ V s. arth. 1'aine, faisant par ensemble VI0 XXX £. Et au prévost sub-
délégué ungne aultre tapecherie de IIII" XI aisnes et demie, montant
a IIII0 IIIIxx £, IIII s., YI d , a payer lesdictes tapecheries a Franchois
Guebels endedans troys moys pröehainement venant. Au conseillier Fraipont
d'ungne chaisne d'or de IIII0 et au secrétaire Lamsens d'ungne chaisne de
deux cent et au maistre d'hostel Yan der Leinden ungne chaisne de deux cent
cincquante livres et au maistre escuyr d'ungne chaisne de deux cent £ et au second maistre d'hostel et cuisinier par ensemble cent dalders de XXXII s. arth. pieche2); et que obligations se donneront aux marchantz selon ce que dessus.
Messieurs les Estatz Généraulx, ayans délibéré sur la lettre du secrétaire Escovedo, datée de XXII6 de may, parlant du partement des Espaignolz cy restans, asscavoir, ou par la revière ou par la navire biscaienne, estant en Anvers, ou pour les faire mener par terre vers Calès, leur a semblé que on pourroit remettre a la discrétion dudict ST. Escovedo le premier pied ou le seeond, combien qu'il auroit semblé ausdicts Estatz le chemin par Calès estre le plus seur, moings hazardeux et plus expéditiff; et quant a ceulx quy peu vent estre en la ville de Namur, que l'on les pourroit renvoyer par mer et que a ceste fin seront escriptes lettres a monsr. de Frosmont de les faire seurement conduire, saulff que ceulx quy d'entre eux pourront servir et estre nécessaires aux desconiptes des gens de guerre, qu'on les pourra faire mener jusques en la ville de Hault, pour y demourer le terme de deux moys, pendant lequel on espère qu'ilz auront achevé lesdicts desconiptes, bien entendu qu'ilz seront specifiéz par noms et surnoms 3).
104. R. 26 hei. — Après plusieurs Communications, raportz et opinions a esté arresté l'advis et résolution sur la proposition de Son Altèze, tant au regard du prest, a faire aux Allemans, que de son voiaige, proposé de faire en Anvers; et est telle comme 1'escript, attaiché a la liache, porte.
105. R. 27 hei. — Messieurs les Estatz Généraulx se sont trouvéz a la Court environ unze heures, faisant par le greffier des Estatz dire que sur le
1) 22 Mei werd Brus aangewezen den Bisschop naar Luik te begeleiden (B. i. d.). Over de kosten van 'sBisschops onthaal, zie R. 21 (2 X), 28 Mei.
2) Deze 100 daalders werden voorgeschoten door Antoine van der Hert, trésorier van Brussel; Van der Beken werd 4 Juni gelast ze hem terug te betalen (R. i. d.).
3) Behalve deze acte komt ook een korte resolutie hierover in de resolutiën op dezen datum voor, die hier wordt weggelaten.



Betr. Spanje 1577'
206
prest et secours, dernandé par Son Altèze pour les soldatz Allemans, les députéz des Estatz s'estoient conforméz a la bonne intention de Son Altèze, comme plus amplement apparoit par 1'escript de ce faict dont lesdictz Estatz avoient enchargé d'en faire la lecture. La teneur s'ensuyt:
Les députéz des Estatz Généraulx, ayans mis en plus meure délibération la proposition de Vostre Altèze pour les raisons, reprinses par icelle, consentent et accordent suyvant sa réquisition le prest et secours d'ung moys pour 1'entretienement des régimentz Allemans, a furnir par lesdictz Estatz en tant moings et a bon compte de ce que iceulx Estatz seront trouvéz en droict et raison leur estre redebvables, supplians a Vostre Altèze qu'EUe se veulle employer et interposer son crédit et authorité envers les coulonelz d'iceulx régimens, affin que sans aulcun dilay ilz se retirent hors des villes d'Anvers, Boisleduc et aultres, de la après wident les pays de Sa M**. au plus tost que faire se pourra, se contentans de telle paye que lesdicts Estatz, s'efforceans a leur possible, leur scauront furnir, députant a tel effect incontinent, plustost demain que après, commissaires quy suivant les instructions, a leur donner tant de la part de Vostre Altèze que celle desdicts Estatz Généraulx, commencheront a besoingner avecq lesdicts coulonelz ou leurs députéz.
Et au regard du voyaige qu'elle auroit proposée de faire en Anvers, lesdictz Estatz le remettent ü la discrétion et prudence de Vostre Altèze, et ce qu'ilz luy ont représenté, n'a esté que bonne et sincère intention et que lenr semble mal séante et quy pourroit causer jalosie aux naturelz du pays de veoir Vostre Altèze se fier et tnectre en garde et es mains desdicts Allemans en celle ville mesme qu'ilz ont saccaigé, oü que les habitans ont receu tant des iniures. A raison de quoy, mesmes affin que lesdicts Estatz consydèrent, qne, entretant que lesdicts Allemans aresteront audict Anvers, nulluy y viendra traficquer librement et sy n'y aura moyen de lever deniers et trouver crédit pour 1'effect présent en tant d'affaires, ansquelles l'on doibt promptement furnir, iceulx Estatz supplient a Vostre Altèze d'avoir a tout le regard qu'elle trouvera convenir, et de prendre ceste leur remonstrance de bonne part.
P. p. — Messieurs ont avecq le secrétaire de Sa Mté., Escovedo, dénommé par Son Altèze, dénommé et commis les S™. Duc d'Arschot, le Baron de Rasseghem, le Baron de Wezemale, Sr. de Grobbendonck, et le Sr- de Gongnies, ponr traicter avecq les coulonelz des régimens Haultz Allemans sur ce qu'ilz pré* tendent leur estre deu, combien que leur debvroit estre payé promptement et que[l] terme pour le surplus se pourroit obtenir et aultrement selon que 1'instruction que leur sera a eest effect donné, contiendra plus aplain. Et sont députéz monsr. 1'esleu d'Arras, monsr. de Froimont et le Sr. de Fresin pour advertir Son Altèze de la commission précédente et de requérir Son Ex0*, d'entreprendre la charge, et que Son Altèze veulle faire induire aux Consaulx et Chambre des Comptes en Bruxelles a faire les capitations.
Résolu qne chacun sera prest pour demain au matin a dresser 1'instruction susdicte.
30 Mei besloten de Staten de keizerlijke gezanten toe te voegen aan de gecommitteerden tot de onderhandeling met de kolonels der Hoog-DuitschersVerder werd
1) 31 Hei werd dit besluit herhaald in wat anderen vorm: de gezanten zullen naar Ant-



207
Betr. Spanje 1577.
besloten request aan don Jan aan te bieden volgens het aan de Staten geëxhibeerde memoriaal conform artikel 7 van het Eeuwig Edict „et de raporter es mains dn commis aux descomptes"'). — De Staten stemden toe in den titel van de te drukken ratificatie van het Eenwig Edict door Philips H (B. i. d.).
106. R. 31 mei. — Les Sra. comparant/, en Court, Son Altèze propose les raisons, pour lesquelles elle les avoit appellé. Et après qu'elle avoit faict faire lecture de tout ce qu'estoit passé entre les commis qu'elle avoit ordonné, et entre mons1'. le Prince d'Orainge, Estatz d'Hollande et Zélande touchant les plainctes d'ung costé et d'aultre de ce que ne seroit encoires satisfaict a la pacificatión de Gand et qu'elle avoit souvent déclairé qu'elle n'avoit mancqué en sorte que fust de satisfaire de sa part, et s'il y restoit chose, elle estoit preste a satisfaire, bien entendu que les Estatz satisferoient aussy, comme elle espéroit, de leur part, lesdicts Estatz ont par leur greffier dict que, en premier lieu, ilz avoient ledict greffier enchargé de dire qu'ilz remercioient bien humblement Son Altèze du grand soing et sollicitude qu'elle prennoit pour le bien publicq et de la patrie, requirans, pour ce que les affaires proposéz estoient de grand poix et importance, copye des escriptz icy leuz, pour sur tout meurement délibérer; ayantz en oultre aussy enchargé de dire et déclarer bien ouvertement que Son Altèze se debvoit bien asseurer que les Estatz ne mancqueroient jamais aux deux pointz, seavoir au main tiennement de la religion Catholicque Romaine et a 1'obéissance deue a Sa Mte. selon leur promesse et serment, faict au traictié de la pacificatión; et après, que leur intention estoit de adviser a députer aulcun selon le désir de Son Altèze. Sur quoy Son Altèze a remercié les Estatz de ladicte asseurance, adjoustant que, quant au repartissement des gens de guerre, les Estatz voulsissent en ce accorder 2).
Van de voorgelezen geschriften zou „chacun estat" een copie erlangen, om hierop den volgenden dag om 8 uur rijpelijk te kunnen adviseeren (B. i. d. p. p.).
3 Juni verklaarde Leoninus, dat don Jan Aerschot, Willerval, Sasbout, Indevelde en Fonck had aangewezen, om te besoigneeren met de gedeputeerden der Staten over de zaken van den Prins van Oranje, Holland en Zeeland 3) (B. i. d.).
107. R. 4 juni. — Mons1. de Rassegem s'est trouvé, declarant que les escriptz des Haultz Allemans seront tost translatéz, pour après en faire le raport de ce que en Anvers auroit esté négocié; et d'aultant que mondict
werpen gaan, om, indien de gecommitteerden het goed vinden, dezen te steunen en bemiddelaars te zijn. Nog werden toen Saventhem, Courteville en Northoven gedeputeerd, om de gezanten te verzoeken de Duitschers te doen heengaan volgens de instructie van Hierges enz. (zie hierna de 2e afdeeling dezer Rubriek) (R. i. d. p. p.). Zij zouden te Antwerpen op kosten der Staten worden onthaald; eveneens later te Mechelen (id. en R. 13 Juni).
1) Sc. de overeenkomstig artikel 7 van het Eeuwig Edict in te leveren informatiën betreffende „tous mésuz, brantschats, extorsions et compositions, faictz par les soldatz et gens de guerre"; zie het request der Staten aan don Jan in Corresp. de Philippe II, V, 741.
2) Propositie van don Jan en antwoord: Actes, n°s. 583 en 584; de eerste gedrukt Corresp. de Philippe II, V, 742 (er is van dit stuk nog een andere redactie, die in inkleeding vrij veel verschilt, maar in substantie toch hetzelfde behelst: A. G., Aud. 5871). — De stukken, waarvan de Staten -copie vroegen, ald., 806 vlg.
3) Cf. hiervóór, p- 168.



Betr. Spanje 1577.-
208
Sr- de Rasseghem a dict que Son Altèze avoit entendu que eertain Pranchois seroit tractant de la part du Duc d'Alencon avecq les Estatz et que de ce elle s'esmerveilleroit, pour estre receu comme gouverneur général, sur quoy a esté dict que tel raport, faict a Son Altèze, estoit abusiff, d'aultant que riens n'en est; et pour de ce asseurer, sont commis le prélat de Nienhoven, le Sr. de Liekercke et le pensioHnaire de Boisleduc.
108. R. 11 juni. — Messieurs les Estatz Généraulx ont esté appelléz en Court pour oyr Son Altèze, estant prest a partir vers Malines pour négocier avecq les colonelz des Haultz Allemans; et après avoir proposé troys ou quatre pointz principaulx, premièrement, qu'il partoit suyvant la réquisition des Estatz pour leur bénéfice a Malines, a traicter avecq lesdictz coulonelz, et qu'elle espéroit d'achever si tost que aulcunement faire se pourroit; secondement, que cependant lesdicts Estatz debvroient négocier a trouver Pargent que convenoit pour le licenceinent desdicts Allemans; tiercemeut, qu'il convenoit qu'ilz advisassent de casser la reste de la gensdarmerie dont journeilement il oyt les plainctes de leur désordre, foulles et dégatz qu'ilz faisent aux pouvres subiectz; quartenient, qu'ilz auroient pour recommandé la ville d'Amstredamme, que souffre tant pour leur constance de demourer en la religion Catholicque Romaine et 1'obéissance deue a Sa M*6., de sorte que ung chacun Chrestien la doibt assister, a esté respondu en brieff par le greffier desdictz Estatz, seavoir que, par charge des Estatz ou S™. présentz, il estoit requis de dire qu'ilz remercient, en premier lieu, Son Altèze bien grandement et humblement du grand soing qu'elle prend et porte pour la patrie, et quant a eulx ne laisseront se monstrer comme aux bons et léaux subiectz de Sa M". appartient et comme jusques ores ilz ont tousiours faict, principalement au regard des deux pointz relatézV seavoir de 1'obéissance a Sa Mté. deue et de la religion Catholicque Romaine; et doiz que le raport sera faict de ce que concerne la ville d'Amstredamme, feront tout ce que aux bons et léanlx subiectz convient, ayans aussy ce jourd'huy résolu de casser toute la gensdarmerie, saulff les deux régiments de monsr. le Duc d'Arschot et de monsr. de Champaigne, tant que les Allemans seront sortiz les Pays Bas, sans qu'ilz sont d'intention faire chose d'importance, sy ne soit par précédente communication avecq Son Altèze, pour tousiours tenir bonne correspondence, prians Son Altèze bien humblement que, doiz qu'elle aura traicté avecq lesdics Haultz Allemans, elle veulle retourner icy pour conservation de la correspondence dicte.
Surquoy Son Altèze entre aultres déclaroit que, quant a elle surviendroit affaire de poix, elle envoyeroit cy quelung du Conseil d'Estat, pour par les Estatz communicquer avec luy sur tout que seroit requiz.
109. R. 13 juni. — [Proposition St. Ghislain betreffende gezantschap naar Spanje; besloten:] De. requérir incontinent Son Altèze de donner son advis, s'il convient d'envoyer quelung en Espaigne vers Sa Mtó. Catholicque, pour rendre graces a Sa Mtó. de la ratification du traictié, faict avec Son Altèze, et de tant des biens et bénéfices, par Sa Mté. receuz, ou s'il suffira et sera myenlx prins d'envoyer seulement lettres.
21 Juni besloten de Staten don Jan te schrijven, dat zij, voldoende aan zijn wensch, hem de tilbare have van mevroaw Montdragon ten geschenke gaven, om er naar goedvinden over te beschikken, ofschoon verscheidene, ook leden der Staten, er bij geïnte-



209
Betr. Spanje 1577.
resseerd waren en óver de goederen reeds beschikt was voor de betaling van het regiment Barthold Entens Champagney werd nitgenoodigd den brief tot antwoord aan don Jan op te stellen (B. i. d. p. p.) !).
110. R. 23 jdni. — Soit regardé de donner commission aux S™. députéz et aultres 8), s'il est besoing, de requérir Son Altèze vouloir eseripre a Sa Mtó., qu'elle veulle assister les Estatz pour 1'infinité et insupportable charge des debtes qu'ilz ont prins par la pacificatión, et que c'estoient debtes de Sa Mté.
111. R. 5 juli. — Mons'. de Rassegem a requis de par Son Altèze que messieurs les Estatz veullent a la descharge du pays casser le régiment du Sr. de Floyon.
Semblablement que ceux de Brabant cassent effectuèlement les gens de guerre, tenus par les S™. Comte d'Egmont et le S". de Heze et Beersse.
Que le Sr. de Heze se déporte du gouvernement de Bruxelles, en délaissant convenir ceux du magistrat *).
Que les Estatz facent ce qu'ilz tractent secret, sans y laisser entrer aultres que ceux du serment.
Que l'on pourvoye contre ceux quy sont cause de semer brnyt maulvais et diffidences, d'aultant que Son Altèze faict de sa part tout bon office pour oster toutes diffidences.
Que l'on requiert Son Exce. vouloir envoyer pour agent aucun naturel du pays et non estrangier, sy avant qu'elle se veult servir d'aulcun, comme ne convient que estrangiers doibvent seavoir les secretz des Pays Bas.
Que les Estatz veullent en toutes occurrences tenir bonne correspondence avecq Son Altèze, comme elle désire faire avecq lesdicts Estatz.
Deze aanteekening betreffende Bassenghien's propositie wordt verduidelijkt door de propositie 6) zelf, zooals zij schriftelijk ingediend is:
llla. (5 juli). — Que Sadicte Altèze n'at aultre désir que de se veoir bientost de retour et prés d'eulx pour les assister de sa personne et moyens en tout ce qu'il pourroit, comme il est bien intentionné de faire incontinent
4) Zie hierover rubriek V passim en voor Montdragon nog ald. op 7 Aug. — 28 Jan. was besloten deie goederen te verkoopen, om er de benden van ordonnantie mee te betalen „sur le bon plaisir du Conseil d'Estat" (R. i. d.). 23 Febr.: ze niet te vervreemden zonder nadere ordonnantie der Staten (R. i. d.). Zie nog R. 10 Maart, 12, 14, 15 (2 X), 27 Juni, 18, 20 Juli, 17 Sept.; Actes, n°. 600, en A. G., Aud. 657 op 12 Juni. — De dame heette Guillemettede Chastel.
2) Brieven van en aan don Jan hierover, resp. van 20 en 21 Juni: Actes, n°. 606 en 615; Corresp. de Philippe II, V, 753 en 756.
3) Waarschijnlijk zullen hier de gecommitteerden tot de onderhandeling met de HoogDuitschers bedoeld zijn, die dezen zelfden dag rapport deden (zie de 2« afd. van deze Rubriek).
4) 17 Juli: die van Brabant Heze te verzoeken „qu'il se déporte de sa garde ', omdat men verneemt, dat don Jan anders niet te Brussel wil terugkeeren (R. i. d.). — 1 Aug.: om verscheidene gewichtige overwegingen, en v.n. tot verzekering van de veiligheid van Rrussel door goede orde van de magistraat „et que Son Altèse ne treuve occasion de justifler ses plaintes et querelles", besloten Heze te verzoeken zich niet meer met de „police et garde'' der stad te bemoeien (R. i. d.). De acte van dit laatste besluit in A. G., Aud. 255, fol. 38.
5) Actes, n». 640; A. V. Bruges, Wittenbouck C, fol. 53v°. — Het opschrift luidt: „Mémoire communicquée aux Estatz par charge de Son Altèze".
14



Betr. Spanje 1577.
210
qne la négociation dn licentiement des Haultz Allemans aura prins tel pied que sa présence n'y soit plus requyse.
Mais entendant que pluisieurs maulvais bruytz se sèment par icy, pour altérer le peuple et les Estatz contre la vérité et sa bonne intention qu'il at assez démonstré par effect pour oster désormais tontte dissidence et scrupule, estans mesmement les Estpaingnolz et estrangiers, partiz d'icy, présentement arrivéz en Italië, Sadicte Altèze désireroit que premièrement l'on remédiast a ce que pourroit davantaige augmenter lesdicts bruytz pour donner meilleur ordre a tout.
Premièrement qne par le moyen des Estatz Généraulx et particuliers de Brabant se donnast promptement ordre de faire casser, séparer et renvoyer en leurs maisons a la descharge du plat pays les régimens du ST. de Floyon que l'on entend avoir donné quelque occasion d'albarot a ceulx de ceste ville; ensamble ceulx du Coute d'Egmont, des S™. de Heze et Beersele lesquelz, nonobstant qu' ilz soient casséz, demeurent en grandes troupes affbulant du tout le plat pays, parquoy que l'on advyse leur donner quelque raysonnable contentement pour les faire retirer selon que s'est faict des régimens des aultres provinces.
Et comme les maulvais bruycts procèdent vraysemblablement des malingz espritz irréquiez estrangiers et hérétieques qui ne tachent que de mectre tout en dissidence et garboulles, Son Altèze désireroit que l'on s'informasse bien de semblables gens pour les faire retirer horz de la ville.
Que lesdictz des Estatz donnassent ordre de faire tenir les affaires et résolutions secrètes et a ces fins ne donner entrée entre eulx ny cognoissance des matières d'estat a aultres qne légittimement députéz et sermentéz de non révéler aulcunnement de ce que se traicté.
Et pour ce qu'on entend que quelque perspnnaige estrangier etfrancbois naturel se mesle bien avant des affaires et par voies extraordinaires at part des résolutions et secretz des Estatz et pays, mesmement soubz umbre d'estre agent du Prince d'Oranges désire y avoir quelque agent ou solliciteur que c'es[t]oit ung naturel de pardecha et non estrangiers auquel ne convient se mesier de noz affaires ny seavoir les secretz des pays et Estatz.
Que en toutes occurrences lesdictz des Estatz veuillent tenir bonne correspondence avecq Son Altèze, s'addressant a luy ouvertement en toutes occasions de doubtes, scrupules, comme il fera de sa part, réprimant toutes calumpnies, faulx bruytz et malignes interprétations des bonnes actions et intentions que sèment plusieurs mauvais et irréquietz espritz pour augmenter la dissidence et eutretenir les pays en troubles et garboulles.
Na den middag: besloten copie van de artikelen van Rassenghien aan de provinciën te geven (R. i. d. p. p.).
7 Juli: het antwoord op het geschrift van Rassenghien is vastgesteld, nadat het gelezen en herlezen is (R. i. d.) *).
8 Juli: gelezen een brief van don Jan „pour la duchesse de Vendosme, royne de Navarre, venant a Spa, et de la saluer" (R. i. d.) s).
1) Men zou hierna verwachten: „si icelluy". — Met den agent van Oranje zal Théron bedoeld wezen.
2) Actes, n°. 643; Calendar, Foreign 1577—1578, nn. 11 (in Engelsche vertaling en met verkeerden datum).
3) Actes, n°. 645; Corresp. de PhiUppe II, V, 770.



211
Betr. Spanje 1577.
112. R. 10 jult. — Le Sr. Escovedo, secrétaire de Sa Mtó. Catholicque, a apporté lettre de Son Altèze *), contenant qu'elle auroit commis ledict Sr. Escovedo a se trouver en Espaigne vers Sadicte M"., pour luy faire part de ce que cy est passé et la grande nécessité que le pays a de deniers et de luy supplier de par Son Altèze et des Estatz Généraulx vouloir secourir lesdicts Estatz d'aulcune notable somme deniers, nécessairement requis pour le restahlissement des Pays Bas en leur premier estat, et que, sy les Estatz luy veullent encharger aulcune chose, le pourront faire; sur quoy après meure délibération a esté résolu que l'on remercira grandemeDt des grandz et aggréables offices, par luy faictz tant en Espaigne avant son arrivement pardecha pour la sortie des estrangiers et redressement des pays en leur premier estat, comme des affections effectuèles, démonstrées pardecha, tant a la sortie des Espaignolz, Itaiieus et Bourgignons des Pays Bas que aultrement, estans les Estatz mariz qu'il doibt sy tost partir, d'aultant qu'ilz eussent bien désiré de reeognoistre lesdicts offices comme convient; néantmoing auront le tout en bonne et remarcquable souvenance pour la récompense de pension cy après, luy suppliant de demourer icy jusques a demain, pour par les Estatz cependant former lettre et instruction vers Sa Mté. pour la prier assister lesdicts Estatz de quelque notable somme de deniers.
12 Juli: besloten don Jan den ontwerp-brief voor den Koning van Spanje mede te deelen, om zijn advies te vernemen (R. I. d.).
118. R. 17 juli. — Que pour s'informer sur le contenu de la lettre de Rossel, escripvant que certaine amasse des gens de guerre seroit avecq le Duc de Guise a Mazières, on envoyera quelung a Mazières pour seavoir la vérité. Et qne néantmoings extract de la lettre sans le nom et surnom de Rossel s'envoyera a Son Altesse, reqnérant, pour faire cesser tous telz bruytz et semblables, elle veulle après ses négoces retourner a Bruxelles pour aussy myeulx assister aux Estatz.
Et comme aussy Lanceloot Parisiz a aussy déclairé avoir entendu d'aulcuns capitaines du Sr. de Billy qu'ilz lèvent des gens de guerre selon la signature qu'il a faict, a esté conclud d'envoyer messieurs les S™. 1'archidiacre d'Ypre et le Sr. de Bruys avecq lettre de crédence a Son Altèze et instruction 2). Et néantmoings s'informeront vers monsr. de Fromont et aultres genlilhommes etc. B}, sy 1'affaire de Mazière seroit apparent ou non et selon ce se régler 4).
114. R. 18 juli. — Résolu que 1'ung des eschevins de Bruxelles, le lieutenant-amman et le secrétaire Melin avecq ung député de Haynault, le Sr. d'Oisy, prendront information sur les maulvais bruyts quy se sèment journèlement des guerres ou aultres maulvaises nouvelles.
1) Van 9 Juli: Actes, n°. 647; Corresp. de Philippe II, V, 773.
2) Actes, n«. 655 en 656; A. G., Aud. 253, fol. 62 (orig.), en A. V. Gand, reg. Y, fol.303.
3) In de instructie, die overigens niets van beteekenis bevat, dan wat men in de resolutie reeds vindt, wordt Lalaing met name genoemd.
4) Na den middag: de gedeputeerden verwezen op den ontvanger van Namen, om de penningen, die ze noodig hebben „pour le faict de leur commission", van hem te ontvangen (R. i. d. p. p.).



Betr. Spanje 1577.
212
Résolu la lettre, conceue pour les Estatz Généraulx & envoyer au Roy, nostre Sire, avecq la copye de la précédente lettre que piecha a esté envoyé et ce par moyen du secrétaire D'Ennetiers ou Maxmilien.
Uit dezen brief aan Philips II die gedateerd is op 20 Juli, deelen wij het volgende mede:
114a. 20 JULI. — [Hebben sedert langen tijd gewenscht den slechten stand van zaken aan den Koning voor te honden, waartoe de terugkeer van Escovedo *) een goede gelegenheid geeft. Herinnering aan den brief van 17 October *). Verslag van het gebeurde daarna. Nu blijft nog over de Duitschers, Walen en andere soldaten af te danken, die nog voortgaan het land te ruineeren]. Et [ils] en viendront a chieff, sy V. Mtó. de sabénigne grace et libéralité ne nous conforte et assiste de quelques millions de ses finances et au plus tost, car, si bien nous nous sommes enchargéz du payement desdicts Allemans selon la prompte volonté que tousiours ces pays ont monstré avoir pour accommoder et servir aux affaires de V. Mté., sy est ce que, excédant cela par la faulte des gouverneurs passéz nostre possibilité, nous ne pouvons avoir aultre recours que a icelle et la supplier comme faisons tres humblement de nous vouloir soul ai ge r selon sa clémence en ce que icy dessus avons esté forchéz par 1'inévitable nécessité en laquelle nous trouvons, estans les affaires réduictz en perplexité et extrémité plus grande qu'on ne scauroit dire ne eseripre: les villes qui sont des principales par deca, sont encoires chargéz des Allemans, les autres régimens en nombre de IX ou dix, tous levéz par lesdicts précédens gouverneurs, sont espanduz par le plat pays, tellement qu'ilz se pourroient joindre a le saccager pour leur payement, dont pourroit ensuyvre un soubslèvement général du peuple, lequel, a la fin désesperé, pourroit prendre assistence et résolution trop préjudiciable a 1'estat publicque. Et ne se donnera V. Mté. de merveilles de telle nécessité et faulte de deniers, oü l'on se retrouve par deca, sy elle considère de prés, combien de millions le Ducq d'Alve et son successeur ont tiréz du pays et combien de fraiz et intérestz sans cause ny raison ilz ont mis lesdicts [1. esdicts] pays, a quelle infinité de millions peuvent revenir et monter les foulles, saccagemens, pilleries et mengeries dont lesdictz soldatz ont abusé a tous costelz puis dix a onze ans enca, et ce que a convenu frayer et soustenir pour cause et depuis leur dernière révolte et mutinerie, quy sont et viennent a sommes inumérables et incroiables, le compte desquelles et ressentement de telle conduicte appartient a V. M**. Et qui pis est, la craincte et issue de ceste négociation faict que le crédict est enthièrement perdu, tant en ces provinces que es voisines et estrangières; mesmement en Anvers, oü du passé on n'a jamais esté en faulte de deniers pour secourir aux nécessitéz publicques du pays, quelques grains [1. grands] qu'ilz ayent estéz, est failly quasi tout moyen. Voila Sire, la cause principale de la requeste que présentement nous faisons a Y. Mté., la suppliant de jecter 1'ceil de sa libéralité et compassion sur ces pays, les plus anchiens patrimoniaulx de sa tant rénommée maison, et nous assister
1) Actes, n° 659; A. E. Bruges, Franc, reg. 639, n°. 23.
2) Aan Escovedo zelf zonden de Staten copie van den brief aan den Koning met begeleidend schrijven van 20 Juli, waarin zij hem kennis gaven, dat het origineel per expressen koerier verzonden werd (A. V. Ypres, port. 11).
3) Hiervóór, p. 36.



21$
Betr. Spanje 1577.
et secourir d'une bonne et notable somme pour satisfaire et payer la souldée pour laquelle mesmement avons cy devant payéz deux centiesmes deniers de tons biens meubles et immeubles et douze millions en six ans, revenans ces trois parties seullement a plus de XXIIII millions, oultre et pardessus les accordz et contributions des pays de Gueldres, Utrecht, Zutphen, Overyssel, Linghen, Frise et aultres, n'estans comprins soubz les mesmes aydes qui ont esté tous dissipéz, ne scavons en quelz usaiges, nous estans cependant lesdicts soldatz demouréz sur les bras, lesquelz oultre ce, a faulte de la continuation de leur payement, il a convenu nourir et entretenir par moyen des services et quotisations insupportables [volgen nog meer lamentatiën hierover].
II est doncq plus que requis qu'il plaise a V. Mtó. assister et secourir an plus tost ce povre estat selon la bonne intention de Son Altèze suyvant la légation dudict secrétaire Escovedo, comme en supplions derechief Y. Mte. trés humblement, oultre ce qu'il importe aux affaires d'icelles, et au surplus que son plaisir soit continuer, voires augmenter envers nous son amour, faveur et dilection en la forme et manière que du passé elle et ses prédécesseurs ont faict, mesmes au regard de la grande fidélité et services que y ont trouvé et a jamais trouveront ceulx de la postérité de V. Mtó.
115. R. 19 juli. — Le Sr. archidiacre et de Brusse ont rescript') d'avoir eu accès a Son Altèze quy des raportz a déclairé riens estre advertie et tient que pe sont bourdes, toutesfoys renchargera tous gouverneurs des frontiers pour avoir soing sur tout. Et sy le Sr. de Billy s'est avancé de faire levée des gens, le fera chastier ex e in pl ai rem ent, en ten dan tz aussy que les raport eurs de telles faulses nouvelles soient chastiéz, et au regard de rethourner ne désire aultre chose, incontinént qu'on aura donné ordre qu'elle soit respectée.
116. R. 22 juli. — Ayant monsT. de Grobbendonck faict le raport de ce qu'il avoit en charge de Son Altèze 2) et entre autres qu'il le requiert que les bourgeois de Bruessele veullent tenir le guet aux portes avecq et par authorité du magistrat, de Son Altèze on des Estatz Généraulx, non pas qu'ilz gouvernent, estant bien raisonable que s) puysque Son Altèze est gouverneur et que en ungne ville le magistrat doibt estre respecté et avoir 1'authorité de commander sur le peuple et poinct le peuple selon sa fan[taisije; et qu'il n'yaa Bruxelles aultres quy ayent garde de hellebardiers que luy comme gouverneur et les officiers de justice; et que les Estatz traictent toutes affaires avecq authorité, sans y admettre aultres, sy non ceulx quy sont des Estatz, pour oster toute diffidence. Ayant présenté lettres de crédence aux Estatz.
24 Juli: geadviseerd „d'adjouster sur les articles", door Grobbendonck voorgesteld (R. i. d.). Dit antwoord 4) leert men kennen uit de apostilles, zooals ze bij Grobbendonck's memorie voorkomen:
117. 22—24 juli. — Cest 1. Que nulz, quelz qu'iz soyent, ayent article a esté trouvé bon et rai- hallebardiers, harquebousiers ou aultres gens sonnable et l'on entend par celle, de garde que Son Altèze, comme gouverneur
1) Actes, n°. 657; A. V., Gand, reg. Y, fol. 304.
2) Actes, n°. 662 en 663; A. G., Aud. 253, fol. 76 en 78.
3) „Que" schijnt overbodig. „Estatz-Généraulx" in den vorigen regel staat niet in Grobbendonck's schriftelijke memorie (zie p. 214).
4) Actes, n°. 667; A. G, Aud. 253, foL 94 (orig.).



Betr. Spanje 1577.
214
escripte par Son Altèze au S1. de Heze, qne Son Altèze a satisfaction.
Plaira a ceulx de Bruxelles faire effectuer ces deux premiers articles.
Cenlx du Bruxelles déclairent avoir satisfaict a ce IIP art. par certain escript, envoyé a Son Altèze 1). Et sy escripvront lesdictz de Bruxelles et guldes encoires lettres bien amples a Son Atèze ponr luy donner contentement.
Les Estatz trouvent que tel placcart soit décerné et publié, comme ilz ont souvent requis, mesmement aussy déclairé a mons*. le Baron de Rassengbem, luy estant dernièrement a 1'assamblée des Estatz-Généraulx, requérant Son Altèze vonloir communicquer tel placcart ausdictz Estatz, avant le publier.
Les Estatz donneront 1'ordre requis.
et capitaine général, ou les officiers de justice.
2. Que la garde des bourgeois, tant de jour que de nuyet, se face par auctorité du magistrat et soubz chief qui commandé au nom dudict magistrat soubz 1'authorité du Roy et son lieutenant-général, sans qu'il soit loisible ausdictz bourgeois de faire appréhension de personne, de trousser et ouvrir lettres ou faire innovation quelconcque, sans authorité et in terven tion de la justice ordinaire.
3. Que les guldes et nations ju rent solera pnèlement ce que pour observation de ce que dessus est nécessaire, a fin que tant Son Altèze que les Estatz et le mesme magistrat en soit asseuré de 1'effect.
4. Que pour faire cesser cessinistresbruictz, servaus pour tronbler la tranquillité publicque, édict soit publié que quy fera requeste scbandalense, pasquille, libel diffamatoir ou publiera faulses nouvelles, sera contrainct nom mer ou monstrer son autbeur ponr trouver la source et fondament des nouvelles, a paine d'estre chastié a 1'exemple d'anltruy comme inventeur d'icelles et perturbateur du repos publicque.
5. Et pour ce qu'il y a question de niaintenir les previlèges de chascun pays et qu'il convient que le collége des Estatz Généraulx soit respécté, que lesdictz Estatz ne souffriront en leur assamblée aucuns estrangiers ou telz qui ne sont qualifiéz d'y entre venir selon le droict et usance de chascun desdictz pays.
6. Dont de 1'ordre, mis et a mectre en tout ce que dessus, Son Altèze désire tant desdietz Estatz que du magistrat de Bruxelles estre advertie, auparavant s'en retourner en ladicte ville de Bruxelles.
In een schrijven van de Staten van 24 Juli aan don Jan !), waarbij zij hem hun antwoord toezenden, verzoeken zij hem tevens spoedig naar Brussel te komen, wat om
1) Van 43—47 Juni: Corresp. de Philippe II, V, 830.
2) Actes, n°. 668; A. G., Aud. 253, fol. 90 (orig.).



215
Betr. Spanje 1577.
de onderhandelingen met de Hoog-Duitschers hoognoodig is. Zij geven verder kennis van den brief aan den Koning.
118. R. 25 juli. — Mons*. le Baron de Rasseghem, envoyé de par Son Altèze avecq lettres de crédence *), a dict qne Son Altèze se auroit asseuré du ehasteau de Namur a telle intention que sa persone pourroit estre en seurté, pour le bien du pays ne demandant aulcunement mener guerre aux Estats, ains les assister et ayder en tout ce que sera besoing, mais n'entendoit et ne vouloit estre saisy ou prins prisonnier, adjoustant que Sadicte Altèze auroit esté advertie du bon et seur lieu que l'on la voldroit saisir ou a Bruxelles ou a Lovain. Sur quoy, après meure délibération, a esté résolu d'envoyer messieurs les Srs. prélat de Marolle et archidiacre d'Ipre, Ayta, et le S*. de Bruesse avecq ample instruction et lettre d'instruction 2).
Den volgenden dag schreven de Staten een brief aan don Jan s), waarin over zijne handelwijze het volgende voorkomt:
118a. 26 juli. — Nous ne nous poons (!) abstenir de représenter encoire a Yostre Altèze que la retraicte d'icelle au ehasteau de Namur cause grant altération au peuple, et craindons fort que les choses ne passent sy avant que bien mal on y puist remédier a nostre trés grant et indicible regret. Et supplyons trés humblement Yostre Altèze y vouloir applicquier tost le remède par les voyes et moyens que luy avons faict représenter par noz députéz, la vonlans bien asseurer derechief que ne vonldrions souffrir ny endurer luy estre faict aulcun tort, foule ne iniure et que exposerons corps et bien pour 1'asseurance et service d'icelle, sans aulcune fainctisé ne dissimulation, car il nous desplairoit par trop amèrement qu'après avoir tant enduré et travaillé pour la conservation de nostre sainte foy et religion Gatholique Romaine et maintènement de 1'auctorité et obéissance de Sa Mte. et conséquantment de nostre liberté et repos, rethombissions sans aulcune occasion nostre en tel et sy misérable inconvénient que aultrement prévoyons ad venir, sans que nous sera possible y donner ordre, courrant icy ung bruict que Yostre Altèze feroit amas de soldatz enthour Namur, mesmes du régiment du S*. de Floyon qui seroit cause de plus grande altération, pour a quoy remédier, prions bien humblement Yostre Altèze, si ainsy. est, les faire rethirer et séparer
27 Juli: Ayta doet rapport van de onderhandelingen met don Jan; hij zegt „entre aultres", dat heden twee „conseilliers" zullen gezonden worden met Maroilles en Brus om op alles voldoening te geven 4) (B. i. d.).
Denzelfden dag antwoordden de Staten aan don Jan, dat het rapport van Ayta
1) Actes, n°. 666; Van Dorp, I, 213.
2) Actes, n°s. 670 en 671; resp. A. G., Aud. 253, fol. 101 (orig.), en A. V.Bruges, Wittenbouck C, fol. 60v»; de laatste bij Bor, I, 834 (in het Ned.).
3) Actes, n°. 677; R. A., S. G. 4683 (minuut); A. G., Aud. 253, fol. 404 (orig). — De aanhef van dezen brief wordt in ander verband in de 2e afdeeling dezer Rubriek medegedeeld.
4) Actes, n«. 678 en 679; A. G., Aud., 253, fol. 403 (minuut), en A. V. Bruges, Wittenbouck C, fol. 62v°.



Betr. Spanje 1877.
216
hen zeer verbljjd had on dat zij nader bericht wachtten, „sous espoir que Vostre Altèze descouvrira les perturbateurs du repos publicq pour en prendre tel chastoy et correction qne tous autres y prendront exemple" ').
119. R. 29 jcli. — Messieurs ont oy lire certaine minute de lettre missive quelle s'adresseroit a Son Altèze touchant les lettres interceptés de Son Altèze et du secrétaire Escovedo et ont résolu la envoyer incontinent avec copye desdictes lettres interceptés.
Messieurs de Marolle, de Bruesse, dn [1. le] Sr. Baron de Rassegem et de Grobbendonck se sont représentéz pardevant messieurs les Estatz Généraux et out faict raport de ce qu'ilz ont négocié avecq Son Altèze au ehasteau de Namur selon leur instruction qu'ilz avoient desdicts Estatz, exhibeans certaine lettre de Son Altèze 2) et plusieurs aultres des aulcuns Srs. Comte, du Sr. le Baron de Hierghe 8), du Sr. Duc d'Arschot4), du Sr. Marequis de Haverech 5) et quelques aultres.
Raport a esté faict et lecture des lettres interceptés de Son Altèze et du secrétaire Escovedo et ce par le S1. Allegondes en présence desdicts SrB. de Rassegem, Grobbendonck, Marolle et Bruesse et tous les S™. des Estatz Généraulx.
Et comme l'on est adverty de la venue desdicts Srs. ambassadeurs 6) et subdéléguéz, sont commis mess™, de Rassegem, Grobbendonck, Goingnies, Champaigny et quelques aultres pour donner ausdicts ambassadeurs a entendre le contenu desdicts lettres interceptés et demain en faire raport de leur advis.
De brief van de Staten aan don Jan '), waarvan in het eerste dezer besluiten sprake is, is van den volgenden inhoud:
119*. 29 JULI. — [Verwonderen zich meer en meer, dat hij nog al te Namen blijft]. Et affin que Vostre Altèze entende plus évidentement, combien sincèrement nous désirons procéder, sans vouloir consentir qu'aulcune suspicion se
1) Actes, n°. 680; A. G., Aud. 253, fol. 101 (orig.).
2) Eigenlijk twee van 27 Juli: Actes, n°s. 681 en 682; de tweede alleen een credentie voor Rassenghien en Grobbendonck: A. G., Aud. 253, fol. 115; de eerste, blijkbaar de in den tekst bedoelde, in Véritable Récit.
3) Ook 2 Aug. wordt de ontvangst van een brief van nierges bericht: waarop te besluiten na het advies der edelen te hebben gehoord (R. i. d).
4) Aerschot had ook reeds 25 Juli geschreven (Actes, n°. 674; A. V. Bruges, Wittenbouck C, fol. 63vo.). Deze brief was gebracht, zooals uit den inhoud blijkt, door Aerschot's zoon Chimay. Hierop heeft betrekking de res. van 26 Juli: de Staten besluiten een bedankbrief aan Chimay (1. Aerschot?) te schrijven „de ce qu'il a puys naguaires déclairé et faict déclairer de demourer tousiours bon patriot et aux Estatz, sans changer ceste affection en aulcune sorte" (R. i. d. p. p.).
5) Van 26 Juli: Actes, n». 675; A. V. Bruges, Wittenbouck C, fol. 64.
6) Van der Beken was gelast den bode, een brief van de keizerlijke gezanten uit Mechelen gebracht hebbende, 20 s. art. te betalen (R. i. d.). — De Staten hadden hén bij missive van 28 Juli uitgenoodigd naar Brussel te komen, om hen bij te staan „de vostre bon conseil et advis sur les occurences présentes et vous communiquer chose de trés grande importance et a eest effect estre icy a l'assemblée de ce matin". De gezanten antwoordden 29 Juli uit Mechelen hun best te zullen doen, om nog dien dag te Brussel te komen (beide brieven: R. A. Gelre, diverse Landzaeken, III).
7) Actes, n». 686; A. V. Bruges, Wittenbouck C, fol. 68\o.



217
Betr. Spanje 1577.
conve, ains suyvant ce que Vostre Altèze a requiz et offert communicquer de toutes les occasions qui la pourroient causer, nous luy avons bien voulu envoyer la copie d'aulcones lettres, interceptés en France, tant de Vostre Altèze que du secrétaire Jeban Escovedo pour Sa Mté. et pour le secrétaire Perez par lesquelles nous recognoissons assez que les maulvais rapportz et trop faeiïïement creuz sont cause de telz advertissemens, donnéz a Sa Mtó. a tort et grand préjudice de la bonne fame et renommée de ces pays, auquelz Vostre Altèze a juré et Sa Mté. promis par ses lettres qu'elle feroit justice, comme se doibt entendre par Fédict perpétuel; et la grande raison que avons de la demander, Vostre Altèze peult veoir ce qu'avons escript a Sa Mte. qu'est la pure vérité et telle que nous prétendons, sera trouvée, sy les informations la-dessus sont prinses, comm'il est stipulé au dict [édict]. Pour cela Vostre Altèze peult considérer, avecq combien de rayson nous avons prétendu qu'elle esloiugnoisse de soy ceulx quy sont la vraye occasion et de la dissidence que les peuples peulvent avoir et de eelle que Vostre Altèze prend, car, n'ayant eu aultre information Escovedo que de quelques marchans estrangiers et d'aultres du pays lesquelz scavent, combien ilz se sont monstréz ennemiz du repos publicq pour leur intérest particulier, ilz ne scavent ny les ungs ny les aultres procurer aultre chose que de mal imprimer ceulx qui peulvent, de 1'intention des Estatz, car les marchans, interresséz par le décret, faict en Espaingne, ne désirent rient tant que nouveaulx troubles pardecha, espéraus que par la Sa M4*. sera forcée le révocquer pour avoir crédit, ce que l'on peult par trop comprendre des lettres d'Escovedo, et les aultres qu'ilz sont naturelz du pays, désirent que Vostre Altèze se meet aux armes, estiuians que par cela ilz seront mieulx asseuréz, scachans ce qu'est traicté en la pacificatión de Gand contre eulx. Et suyvant icelle, puisque Vostre Altèze au noni de Sa M**., comme aussy celle la depuis, 1'avcz tous deulx accepté et ratiffié, nous supplions Vostre Altèze en conformité de ee, elle le face effectuer et le dict édict perpétuel, convenu avecq nous, en tous ces poinetz et articles et qu'il luy plaise de se retirer entre nous, oü avecq toutte seureté et révérance elle sera servie et honorée, qu'est ce que plus eonviendra aux affaires de Sa Mté., bien de ce pays. Aultrement voyant ces lettres de Vostre Altèze, nous polrons estimer que Vostre Altèze continue en la maulvaise opinion dont a grand tort Escovedo nous a insimulé verz le Roy, de quoy nous faisons compte de nous plaindre a Sa Mtó. Et sy cecy passé oultre, nous serons forcéz de faire apparoir a tout le monde 1'injure qu'on nous faict, protestans que la malle foy ne procèdera de nostre costel et que des inconvéniens quy en pourroient survenir et du dommaige que en pourroit recepvoir Sa Mk'., nous n'en sommes cause ny occasion aulcunement, de quoy nous en ferons juge le monde universel et Dieu quy scait la sincérité de nostre procédure.
120. R. 30 juli p. p. — Messieurs ont trouvé bon que l'on face les copies des lettres interceptés soubz le serment de tenir le tout secret et que les clereqz ne communicquent a aulcunes provinces, sy non par espécial consentement des Estatz Généraulx, mesmement avant avoir receu responce de Son Altèze desdictes lettres interceptés.
1) Gedrukt o. a. in Sommier Discours, en bij Bor., I, 842 (in Ned. vert.).



Betr. Spanje 157T.
218
Nog besloten de Staten aan den Bisschop van Luik te schrijven en hem te verzoeken naar Namen te gaan, om copie van de geïntercipieerde brieven te onderzoeken en don Jan over te halen naar Brussel te komen (B. i. d. p. p.).
Ook werd dezen dag het antwoord van de Staten op de 29 Juli door Grobbendonck en Bassenghien gedane propositie vastgesteld •). In een brief aan don Jan, eveneens van 30 Juli, waarbij hem dit antwoord toegezonden werd, drongen de Staten er nogmaals uitdrukkelijk op aan, dat de auteurs der samenzweringen of der aanwijzingen hiervan zonden genoemd worden; zij begeerden niets meer dan dat „tous délinquans soyent punis et corrigéz sans aulcune dissimulation" *).
31 Juli werd goedgevonden den aan Aerschot ontworpen brief •) te verzenden. Eveneens dien aan den Bisschop van Luik, met de overbrenging waarvan Marten van den Nytzem belast werd (B. i. d.).
Nog werd op dezen dag de instructie vastgesteld voor Bossu, Brus en Meetkercke, die de Staten naar don Jan zonden *). Tot hunne zending was op 30 Juli besloten blijkens het P. S. van den brief der Staten van dien dag aan don Jan, waarin zij de zending aankondigden.
121. R. 1 augustus p. p. — Messeurs, ayans oy la lecture d'ungne lettre que l'on envoyeroit au Roy, nostre Sire, ont dict d'advoir copie pour délibérer, sy telle lettre s'envoyera et sy a présent ou après qne l'on aura résolution finale de Son Altèze 5).
3 Augustus werd besloten te schrijven aan Aerschot en Havré. „Et quant aux aultres advis de messieurs les nobles" besloten met adviseeren te wachten tot de terugkomst van Bossu en Meetkercke. — Na den middag werd een brief gelezen van Havré over zijne komst met Aerschot te Heverlé (E. i. d. en p. p.).
122. R. 4 augustus. — Messieurs ont receu le IIJe lettre de Son Altèze 6) pour la restitution des lettres, papiers et enseignemens, envoyéz par Sa Mtó. tant a Sadicte Altèze que aux aultres.
123. R. 5 augustus p. p. — Messieurs le Comte de Boussu et Peschevin du Vranck, de Medekereke, ont faict raport de ce qu'ilz ont besoingné avecq Son Altèze, déclarants entre aultres que monsr. de Liège 7) avecq monsr. de Rasseghem viendront apporter articles aux Estatz.
1) Actes, n<*. 687 en 689; resp. Véritable Récit, en Bor, I, 837.
2) Actes, n». 688; A. G., Aud. 253, fol. 124v.
3) Als antwoord op rijn brief van 25 Juli (cf. hiervóór, p. 216, noot 4).
4) Actes, n». 691; Codex, II, IV1, 40.
5) 3 Aug. werd bij meerderheid van stemmen besloten den brief per expressen koerier te verzenden, met ordonnantie aan den griffier om hem te teekenen (R. i. d. p. p.). — Toch is hij niet verzonden: zie nader op 25 Aug.
6) Van 3 Aug.: Actes, n», 703; A. G., Aud. 254 fol. 9 (orig.). 4 Aug. had don Jan zich beklaagd over het ophouden van een koerier met brieven van den Koning te Kamerijk en diens overbrenging naar Brussel. 2 Aug. had hij de klacht herhaald. Dien dag antwoordden de Staten, dat uit een ingesteld onderzoek gebleken was, dat de brieven te Brussel „a nostre desceu" geopend waren; zg boden aan hun uiterste best te doen, om ze hem door degenen, die ze geopend hadden, te doen toezenden (Actes, n°«. 693, 695 en 696; A. G., And. 254, fol. 3 (min.), 6 (min.), 7 (orig.).
7) 6 Aug. werd besloten „messieurs des finances" aan te schrijven, om den Bisschop met meubelen te gerieven, zooals ze vroeger gedaan hadden (R. i. d.).



219
Betr. Spanje 1577.
6 Augustus werden Champagney, Meetkercke en de pensionaris van Den Boïch gecommitteerd, om een brief te ontwerpen aan de steden „avec iustification de nostre légittime deffence" (R. i. d.).
124. R. 7 augustus. — L'nrchidiacre de Brabant, esleu évesque d'Anvers, s'est trouvé a 1'assemblée aveeq messieurs les ambassadeurs et subdéléguéz de 1'Empereur et, après avoir présenté certaines lettres de Sa Grace Rbme. et Illme. de Liège, allégant 1'éxcuse de Sadicte Grace, [a dit] qu'elle n'estoit pas venue pour urgentes affaires de son pays, mais en cas de besoing elle se trouveroit endedans troys ou quatre jours.
Après at monsr. de Grobbendonck présenté lettres de Son Altèze et faict ultérienrment raport de ce qu'il avoit en charge de par Sadicte Altèze.
De hier bedoelde brief van don Jan is van 5 Augustus en bevat een credentie voor Grobbendonck1). De verklaring, door Grobbendonck afgelegd*), luidt als volgt:
124a. 7 augustus. — C'est chose notoire qne 1'intention de Sa M*0. a tousiours esté qu'en ces Pays Bas se maintint inviolablement la religion Catholicque Romaine et 1'obéissance que comme a naturel et souverain S*. d'iceulx luy est deu, sachant que, oultre ce que son obligation propre est qu'en ces deux poinetz n'y ait faulte, la conservation desdicts pays et félicité consiste en iceulx, et ponr ceste cause a esté meu leur concéder par mon moyen une paix si plaine de graces, faveurs et mercèdes qu'il ne lenr est demouré chose juste et honneste que povoir désirer. En accomplissement de quoy j'ay faict sortir les Espaignolz et ordonné que le gouvernement fut remis en la forme et manière qu'il estoit en temps de feu 1'Empereur, mon Seigneur et père, que Dieu ait en sa gloire, et que les biens confisquéz se restituassent, oubliant perpétuellement tout le passé et recevant en la grace de Sn Mtó. tous ceulx qui se vouldront remectre en icelle. Toutes lesquelles choses faictes, pensoy que les Estatz, réciprocquement embrassant — comm'ilz debviont — si grand bénéfice, non seulement garderiont et feroient garder ladicte religion et obéissance aux quinze provinces conforme a leur promesse et serment, mais que, pour sattisfaire a leur obligation, procureroient aussi qu'en Hollande et Zélande s'observeroit et m'ayderoient en demande si juste et sainte, puisque, pour plus grande seureté de ce que je ne manquerois jamais a chose quelconcque, par moy promise, ny a nulle aultre qui touchasse a leur repos et asseurance, je m'estois mis en leurs mains soubz leur parolle et serment qu'ilz m'ont faict de me garder et asseurer, d'aultant que, si Sa Mtü. ou moy eussions entendu que les Estatz deussent fallir en la moindre chose a la religion et obéyssance, nous eussions plustost aventnré le reste de ses royaulmes que venir ny consentir ii ladicte pacificatión. Aiant doncques de ma part faict ce que dict est et entendant au gouvernement avecq 1'amour et soing du service de Dieu et de Sa Mte. et du bien publicque que s'est veu et est notoire, procurant que la justice eust son deu cours — puisque sans icelle nulle républicque se peult conserver en paix — et que joinctement se deschargeassent le[s] pays des gens de guerre alemans, et
1) A. G., Aud. 254, fol. 10 (minuut).
2) Actes, n°. 711; alsvoren, fol. 23.



Betr. Spanje 1577.
220
le surplus que pour la fin désire ne [me?] sambloit convenir, sans espargner traveil, indignitéz et périlz qui se sont offertz, et voiant que nou seulement de ce ne se tiroit nul fruict, mais que je n'estois obéy ny avois 1'auctorité au gouvernement que Sa Mté. désiroit que j'eusse comme son lieutenant et gouverneur général et celle que ont eu aultres gouverneurs du sang, et que la religion et obéissance s'en alliont de jour a aultre empirant, et entendant que se machinoit contre ma persone, ni'a samblé chose fort convenable, pour asseurance de tout et remède de si grandz inconvéniens et pour éviter la totale rnyne et perdition de ces pays, me retirer en ce ehasteau, oü je n'ay encoires eu faulte (!) de me plaindre de plusieurs justes causes de désobéyssance. Ce nonobstant puisque les Estatz disent qu'ilz offrent de tous poinetz la conservation de la religion et obéyssance a Sa Mté. conforme a la promesse et serment qu'ilz ont faict a moy comme gouverneur et capitaine général pour Sa Mtó., usant de 1'auctorité royalle que j'ay en son nom, demande et désire que s'exécutent incontinent les articles et poinetz qui s'ensuivent').
9 Augustus werden Champagney, Sweveghem en Sille met den advocaat Liesfeit gecommitteerd, om de justificatie van „la querèle de d'Estatz contre Son Altesse" te maken. — Na den middag: Bouclé en de pensionaris van het Doorniksche gecommitteerd, om de koffer van den zoon van Grobbendonck te onderzoeken en rapport te doen van wat ze er betreffende het vaderland in zullen hebben gevonden (E. i. d. p. p.).
125. R. 11 augustus. — Sont résoz(!) et arrestéz les articles que les Estatz doibvent envoyer a Son Altèze, et sont commis aulcuns et entre aultres monsr. de Zwevegem pour faire coucher au net.
Messieurs les ambassadeurs et subdéléguéz de Sa Mté. Impériale ont proposé certains affaires et, entre aultres, ont demandé congié par certain escript, a eest effect présenté. Sur quoy a [esté] respondu en premier lieu que les Estatz ne demandent aultre religion que la Catholicque Romaine et l'obéissance deubve a Sa Mte. suyvant la pacificatión; qu'ilz sont bien maryz de la rupture, protestantss qu'ilz ne 1'ont donné ad ce alequ'une occasion; que la responce sur les articles de Son Altèze sera demain preste, priants vouloir encoires demourer, voloir ung peu encoires sejourner icy, pour remonstrer a Son Altèze leur dicte responce et sy Son Altèze ne se veulle contenter, qu'ilz veullent faire bon raport vers Sa Mt<s. Impériale et princes d'empire de la juste querèle desdicts Estatz 2).
126. R. 12 augustus. — La respouse des Estatz Généraulx, faicte et leue sur le verbal du Sr. de Grobbendonck et articles de Son Altèze envoyéz, a esté arrestée et que monsr. le Rhme. d'Ipre et Grobbendonck s'envoyeront a Son Altèze aveeq ladicte response a condition qu'ilz retourneront endedans certain iour B).
1) Deze zijn gedrukt: Bor, I, 839 (in Ned. vert.).
2) 13 Aug. werd besloten omtrent do geschenken voor de gezanten (cf. hiervóór, p. 205): aan Wynenborch „en vaseille dorée" tegen een waarde van ± 1214 £; aan den landdrost van Gemraenich „en vaseille" tegen een waarde van 800 £; aan dr. Gaill een ketting van 615 £ met een medaille.
3) Na den middag wordt dit besluit in wat verkorten vorm herhaald (R. i. d. p. p.). Uit den credentie-brief, dd. 14 Aug. (Actes, no. 722; A. G., Aud. 254, fol. 39), blijkt nog, dat ook de, bisschop van Atrecht als gezant medeging en dat de keizerlijke gezanten de gezanten der Staten vergezelden; deze laatsten moesten vóór 20 Aug. terug zjjn.



221
Betr. Spanje 1577.
Het antwoord der Staten op Grobbendonck's verklaring luidde, dat zij altijd hebben gehandhaafd en zulten handhaven den Roomsch-Katholieken godsdienst en de aan den Koning verschuldigde gehoorzaamheid 1). Op Grobbendonck's artikelen gaven zij tegelijkertijd de volgende apostilles:
L
126a. 12 auödstus. — Les Estatz feront effectuer le teneur de leur escript du dernier de juillet article II et n'y ont oncques voulu contrevenir.
2.
Depuis la pacificatión publiée jusques a 1'occasion, donné par le contenu des lettres interceptés décifrées et la retraicte de Son Altèze au ehasteau de Namur et aultres contraventions de la pacificatión, n'a oncques esté faict le contraire ny se fera, les occasions cessantes.
3.
Ce3t article aura lieu indubitablement, toutes occasions de defifidences premièrement ostées, selon que plusieurs fois a esté dict.
4.
Les Estatz, estans deuement informéz que le Sr. Conté de Bossu se soit voluntairement déporté du gouvernement de Frize, supplient Son Altèze y vouloir maintenir et continuer le Sr. Baron de Ville comme personne, bien qualifyé et agréable tant aux Estatz Généraulx que a ceulx. dudict Frize en particulier, et luy en faire despescher commission pertinente.
5.
La deffidence, estant comme dessus ostée, n'y aura difficulté en eest article.
6.
II s'est faict et se fera.
7.
Par la pacificatión est permis au Prince d'Orenges, ses agens et tous aultres dalier, fréquenter et négocyer en ces pays, sans faire schandal, tellement que d'empescher ceste liberté au Sr. de S'. Aldegonde, Teron et aultres, signament ayans lettres de crédence ausdicts Estatz, seroit contrevenir a ladicte pacificatión; supplient néantmoins iceulx Estatz Son Altèze leur vouloir communicquer et particulariser les mauvais offices qui ceulx peuvent faire ou avoir faict, pour après information deuenant [1. deuement] tenue, y procéder comme en bonne justice sera trouvé convenir.
8,
S'il plaisoit a Son Altèze se retirer a Louvain avecq sa garde accoustnmée ou celle, aecordé par les Estatz, iceulx luy vouldront aussi complaire en ce qu'elle requiert, dont n'y a apparence de seureté pour eulx, les affaires demeurans aux termes qu'elle se retreuvent et se continant Son Altèze au ehasteau de Namur.
i) A. G., Aud. 254, fol. 23.



Betr. Spanje 1577.
222
9.
Tant que les occasions et raisons de deffidences dureront, Son Altèze ne doibt tronver estrange eest acte ou aultres samblables que se pourroient commectre, se remectans au reste lesdicts Estatz a ce qu'ilz en ont escript a icelle.
10.
II se fera, estans les Allemans retiréz et aultrement la deffidence oste'e. 11—20.
Le3 Estatz se refèrent touchant eest articles et aultres, jusques au XX* inclus, au VI* art. de leurdicte responce du dernier de juillet ') et s'envoye a Son Altèze le recreuil, y mentionné 2), et ceulx touchant le Prince et les Estatz de Holande et Zélande leur seront envoyéz pour entendre leur résolution et responce sur chacun d'iceulx..
21.
Les Estatz, comm'ilz ont tousiours en la volunté d'obéyr aussi, désirent d'estre conservéz et asseuréz contre toute emprinse et commandement qui se pourroient faire par Son Altèze et aultres contre la pacificatión et previlèges, droictz et franchises du pays.
22.
Les Estatz supplient Son Altèze vouloir considérer que priver [de] la charge du ehasteau d'Anvers les Duc d'Arschot et Prince de Chimay et y-commectre le Sr. de Trelon, non qualifié selon les previlèges, et qui plus est par soy moyen (!) et secrètes nienées y vouloir iutroduire les Allemans, ja liceneiéa,eak contrevenir a la pacificatión et ausdicts previlèges du pays de Brabant, ensemble a 1'ünion, par ledict Trelon juréV, par oü il a bien mérité d'estre traicté selon que par raison et justice sera trouvé convenir *).
23.
Les Estatz de leur part enteudent avoir satisfaict a ladicte pacificatión et porté le respect a Son Altèze, leur gouverneur, comni'il convient, suivant laquelle pacificatión supplient qu'il plaise a Son Altèze soy rigler et gouverner le pays par advis de messeigneurs du Conseil d'Estat selon les loix, previlèges, droictz, franchises et coustumes dudict pays.
Dienzelfden dag antwoordden de Staten op een door Grobbendonck 8 Augustus overgelegde memorie. Deze en het antwoord, bij wijze van apostillé gegeven, luiden als volgt 4):
1) Eigenljjk van 30 Juli (genoemd hiervóór, p. 218).
2) Recueil van de punten, nog aan de uitvoering der pacificatie ontbrekende. Dit is inderdaad opgesteld: Actes, no. 719; A. G, Aud. 25*, fol. 32. Het betreft in hoofdzaak dezelfde punten, die reeds te Geertruidenberg te berde gebracht waren.
3) Terion bevond zich in gevangenschap (Rubriek V).
4) Actes, n». 714; A. G., Aud. 254, fol. 43. Het opschrift luidt: „responce des Estatz sur le verbal, a eulx presenté par le Sr. de Grobbendonck de la part de Son Altèze le VIII» d'Aoust 1577".



223
Betr. Spanje 1577.
L
126b. 8—12 augustus.—Les Etatz Généraulx ont merveilleux desplaisir de ce qu'il n'a pleu a Son Altèze dénommer les autheurs des lettres, a icelles escriptes, pour les povoir examiner sur les raisons qui les ont men et circonstances d'ung affaire si important, pour, contronvant fondement et apperceue de vérité, procéder rigoreusement et exemplairement contre tous ceulx qui auriont voulu commectre cas tant exécrable de quelque estat ou condition qu'ilz fussent, afin de luy oster entière diffidence. Touttesfois, puisque Sadicte Altèze afferme ne s'estre retiré a intention de vouloir grever ou forcer les Estatz ou vouloir contrevenir, ains inviolablement observer la pacificatión, ilz la supplient la vouloir effectuer, comme ilz feront de leur costel.
2.
Si la supplient humblement vouloir sérieusement entendre a la mutuelle correspondence avecq eulx, la remerciant et acceptant la libre venue et retraicte qu'elle leur offre.
3.
Les Estatz espèrent qu Sadicte Altèze, veuillant bien peser les raisons, reprinses au premier article de leurs résolutions, a icelle rapportées par le Oonte de Bossu et Adolph de Meedekercke, s'en trouvera sattisfaicte, d'aultant plus que jamais n'a esté veu que prince ou souverain ait eu régiment ou arme pour sa garde contre ses subiectz et, si elle la vouloit prendre estrangère, comme samble prétendre de pouvoir faire, ce seroit directement contre la pacificatión.
I.
En premier lieu, que Sadicte Altèze, s'estant retirée au ehasteau de Namur pour la seureté de sa personne a juste occasion, comme ledict Sr. de Grobendonck 1'at de bouche amplement déclaré, combien qu'icelle, prévoyant 1'altération que pour cesdicts [1. ce èsdicts] Estatz pourroit advenir, se ayt pourveu et muny, n'est toutesfois a intention de grever ou forcer lesdicts Estatz ou aucunement contrevenir a la pacificatión ou ses promesses, a eulx faictes, qu'elle entend inviolablement observer..
2.
Qu'icelle ne désire que se bien entendre avecq lesdicts Estatz, leur promectant en général et en particulier a ceulx qui vouldront venir vers icelle pour négocier, libre venue et retraicte.
3.
Et pour ce qu'il y a eu question de donner garde a Son Altèze laquelle elle n'at trouvé convenable prendre avecq la limitation que les Estatz en avoient faicte, ains prétendant 1'avoir de tel nombre et de telz genz, cbefz et capitaines que bon luy sambloit, pour délivrer lesdicts Estatz de la jalousie ou croincte qu'ilz pourroient [avoir] que Sadicte Altèze emplieroit les forces en leur préjudice contre la pacificatión et 1'édict d'accord, faict avecq icelle, Sadicte Altèze — combien qu'elle pense avoir mérité par ses oeuvres d'estre creu en ce qu'elle a promis et asseuré — est ce néantmoins contente



Betr. Spanje 1577.
224
4.
Les Estatz seront contens de ne faire aucunes levées de gens nouveanlx et révocquer celles que sont faictes, moiennant que soit fait le réeiprocque de la part de Son Altèze et qu'elle contremande les commissions etforce que l'on entend se dresser en divers pays, tant de ceulx qui en sont naguères sortiz qu'aultres. Quant a ceulx qui ont esté jusques oires retenu par les Estatz, ils se casseront, doiz que les estrangers allemans seront sortiz les limites du Pays Bas conformément la pacificatión, lesquels soldatz, retenuz cependant, feront serment de garder et deffendre Son Altèze et lesdicts Estatz et ne souffrir chose aucune estre attentée contre iceulx en ces pays, pareillement d'entretenir ladicte pacificatión punctuellement en tout et par tout de bonne foy, sans fraulde ny mal engien, comme feront aussi tous aultres, estans es garnisons dn Pays Bas.
5.
Et pour remectre la confidence, supplient comme anltresfois Son Altèze de vouloir faire retirer de sa maison et suyte tous et quelzconcques estrangers et aultres, notoirement suspectz pour avoir esté du passé contraires a la saincte intention des Estatz, se vou-
que pardessus Sadicte promesse tous les gens de guerre, en luy faisans au nom de Sadicte Mté. le serment et obéissance, le facent conjoinctement aussi de maintenir les poinetz et articles, contenuz en ladicte pacificatión et ledict édit d'accord y ensnivy, de sorte que lesdicts Estatz soient asseuréz que lesdicts gens de guerre et force ne pourront estre einplyéz au contraire de ladicte pacificatión et previlèges du pays, comme lesdicts Estatz ont requis et désiré.
4.
Et cependant pour excuser tous inconvéniens apparens, si l'on tombe en quelque exploict d'armes, Sadicte Altèze est contente que tous gens de guerre soient licenciéz et que toutes nouvelles levées cessent, a quoy de son costel icelle présente de donner tel ordre qu'il convient, mesmes en tous événements que tout oeuvre de faict hostil soit deffendu, pourveu que du costel des Estatz soit faict le samblable, afin que plus aysément et paisiblement se puisse traicter et négocier ensamble sur l'effectuation de la pacificatión qu'elle entend, comme dict est, entièrement garder.
' 5.
Et finallement, si la diffidence vers Son Altèze a prins au cceur de ceulx desdicts Estatz et subjectz — a cause de Sadicte retraicte —si avant racyne qu'il samble irrémédiable, par oü Sadicte Altèze pourroit estre trouvé on réputé non propice pour par deca gou-



225
Betr. Spanje 157'
loir servir des gens naturel z de ces pays non suspectz aux Estatz en tout et partout, pour, estant Son Altèze remise et joincte avecq les Estatz, de main commune traicter 'et négocier sur 1'effect et exécution de ladicte pacificatión ce qu'elle pourra faire en toute seureté et liberté, et gonverner suivant ladicte pacificatión.
verner, Sadicte Altèze, plus respectant le publicque que son particulier, sera contente que lesdicts Estatz escripvent et donnent a entendre a Sa Mté. par quelque personnaigedontilzse pourront fier, en quel terme les affaires de par deca se trouvent, et les respectz qu'ilz ont et la peur de ne se povoir accorder avecq Sadicte Altèze ou se fyer d'icelle, afin qu'il luy plaise d'envoyer aultre gouverneur du sang, soit des filz de feu 1'Empereur ou aultre, a quoy Sadicte Altèze, comme désireulx du repos et tranquilité desdicts Estatz de pardeca, promect voluntiers de tenir la main et cependant gouverner — observant la pacificatión — le mieulx qu'il sera possible, ne prétendant desdicts Estatz que la seureté de sa personne et les deux poinetz, tant de fois par eulx offers et promis,endroict la religion Catholicque et deue obéyssance de Sadicte Mté.
13 Augustus: „le Sf. de Van Esse" brengt een brief van don Jan ') (R. i. d. p. p.).
127. R. 15 augustus. — Le président des Estatz a présenté au Sr. de Van den Esse lettres responsives des Estatz aux lettres de Son Altèze, déclarant que les Estatz se recommandoient trés humblement a Son Altèze et qu'ilz persisteront au service et soubz 1'obéissance de Sa M*6. et de Dieu 2).
16 Augustus werd besloten naar alle kanten copie van de brieven van don Jan aan kolonel Fugger 3) te zenden, waarvan Asseliers de origineelen had (R. i. d.).
17 Augustus: met het drukken der geïntercipieerde brieven te wachten tot den terugkeer der gecommitteerden naar Namen (R. i. d.).
128. R. 20 augustus. — Résolu de regarder les superscriptions des pacquetz des lettres et celles que sembleront suspectes, se ouvreront par monsr. de Zwevegem et pensionaire d'Anvers *).
Résolu d'escripre responce a messieurs les Rhmes d'Tpre et d'Arras a Namur que ce qu'est advenu a Walhain, est advenu sans le sceu et adveu des Estatz lesquelz ne désirent que punctuèlement observer la pacificatión, et que les Estatz se esmerveillent qu'ilz n'ont riens escript touchant leur commission et qu'ilz procurent sy toSt retourner qu'il sera possible.
1) Waarschijnlijk Actes, n°. 720; Bor, I, 857 (in Ned. vert.). — Is de brenger dezelfde als de Signor Van den Es, die in 1567, als kamerheer van Philips II, Oranje berichten zond (Motley, Bise, Ned. vert., 2« druk, II, 231, noot 1)?
2) Actes, n». 724; Bor, I, 858 (in Ned. vert.).
3) Gedrukt in „Sommier Discours" en Bor, I, 851.
4) 6 Sept.: paspoort verleend aan den koerier „de passer avec les lettres visitées" (R. i. d.).
15



Betr. Spanje 1577.
129. R. 23 augustus. — Résolu que les lettres originèles, venues d'Espaigne a Son Altesse et aultres de sa maison, seront renvoyéez, sy avant qu'elles soient reeouvrables, en réservant toutesfoys copie auctenticque d'icelles dont les Estatz se pourroient ayder a leur justification.
Les Estatz ont faict raport de leurs advis, faictz' sur les dernières lettres et escript de Son Altèze et sont commis messieurs le Rhme. de Bruges, les S™. de Champaigny, de Zwevegem et de Willerval, pour faire reeueil de tons lesdicts advis et d'icelluy reeueil faire ung project de ce qu'est résolu par la pluralité des voix.
130. R. 24 augustus. — L'escript de la responce que les Estatz doibvent faire a Son Altèze, est arresté et diet que sera respondu aux lettres du Sr. de Grobbendonck *) et requis qu'il retourne, sy tost qu'il soit possible, avecq 1'intention de Son Altèze.
Dit antwoord 3) werd gegeven op den brief van don Jan van 20 Augustus, die aan de bisschoppen van Ieperen en Atrecht 4) bij hun terugkeer medegegeven was, tegelijk met een geschrift, dienende tot antwoord op der Staten resolutiën van 12 Augustus. In den brief drong don Jan er op aan, spoedig een regeling te treffen, „a fin d'éviter touts inconvénients qui aultrement pourroyent advenir, estants mesmement les gens de guerre si proches les ungz des aultres qne, sans bon ordre et prompt, il faict a craindre de brief de quelque grand désordre". In het geschrift 6) gaf hij opnieuw in het algemeen zijne goede gezindheid te kennen, ten slotte aanbiedende:
130*. 20 augustus. — Comme aultresfois 1'a offert — que tant de sa part que desdicts Estatz Généraulx soient envoyéz vers Sa M*6. aucuns personnaiges, a dénommer, pour 1'informer du présent estat des affaires et supplier quant et quant qu'elle soit servie pourveoir par deca d'ung aultre prince ou princesse du sang pour gouverner le païs, et que cependant par forme d'intérim cessent toutes praticques, emprinses, armes et hostilitéz, aussy les levées de gens de guerre d'une part et d'aultre, et soyent casséz et renvoyéz tous aultres avec sollemnel serment de riens attenter au contraire directement ou indirectement de deux costelz, pendant quoy Sadicte Altèze entend demeurer au ehasteau ou ville de Namur ou aultre lieu qu'elle choisira, avec la garde qu'elle trouvera convenir pour sa seureté, et de gouverner les pais soubz 1'auctorité deSaM*6., comme s'est faict auparavant.
26 Augustus werd besloten het den vorigen dag vastgestelde antwoord aan don Jan te zenden. — Grobbendonck werd verzocht het rapport, door hem op last van don Jan gedaan, op schrift te stellen — De brief van de Staten aan den Koning zal
1) Zie bij n». 130.
2) Die van 20 Aug. (R. A. Utrecht: Staten-archief, afschriften van bij de Staten-Generaal ingekomen stukken; Van Hasselt, III, 168).
3) Actes, n°. 742; Bor, I, 861 (in Ned. vert.). — Het antwoord werd don Jan toegezonden met een begeleidenden brief (Actes, n°. 741; A. G., Aud. 254, fol. 66).
4) Vacatiën van deze beiden: R. 23'Aug., 24 Aug. p. p.
5) Actes, n°«. 732 en 733; A. G., Aud. 254, fol. 44 en 47.
6) Actes, n». 745; Bor, I, 861. — Grobbendonck's credentie van 24 Aug.: Actes, n°. 739; A. G., Aud. 254, fol. 85 (minuut). — Een request van hem: Ti. 22 Aug.



22?
Betr. Spanje 1577.
„par propre courier" gezonden worden *). Aan secretaris D'Ennetiers zal worden geschreven „ponr la présenter" (E,. i. d.).
27 Augustus werd Grobbendonck, omdat de Staten „pour absence légittime des plusieurs nobles et aultres Srs. des Estatz" op het rapport van Grobbendonck nog niets hadden kunnen besluiten, verzocht hierover excuses aan don Jan te schrijven (R. i. d.).
29 Augustus werd besloten Grobbendonck te hooren over de wijze van verzending van den brief aan Philips H (R. i. d. p. p.) *).
131. R. 30 augustus. — Quant a faire deffence aux S™. de Finances de ne furnir a aulcunes ordonnances de Son Altèze, ains retènir tous deniers présens et a venir pour le service du Roy et des Estatz, il est par la pluralité des voiz reservé pour après la signature de 1'Union *) adviser, comme l'on trouvera convenir.
132. R. 4 september. — Résolu par pluralité des voix d'envoyer a Son Altèze la résolution, hier conceue par les députéz des Estatz Généraulx, ensemble l'advis de ceulx de Brabant par forme de lettre, contenant que c'est ledernier escript que les Estatz entendent d'envoyer; a quoy est commis le Sr. de Grobbendonck et sera requis de vouloir prendre a charge d'exhiber ladicte lettre et résolution, a condition et promesse de retourner endedans quatre jours.
Het antwoord der Staten 4), bovengenoemd, brengt al de punten, tusschen hen en don Jan in litibus, ook die uit don Jan's antwoord van 28 Augustus s) op hunne resolutiën van 24 Augustus, nogmaals ter sprake, zonder dat de zaak belangrijk verder werd gebracht. De hoofdzaak kwam voor in den begeleidenden brief aan don Jan 6), dien wij laten volgen:
132». 4 september. — Monseigneur. Combien que dès le commencement de ceste communication Vostre Altèze a assez eognu nostre désir et intention qu'avons poursuyvy par tous noz escriptz, au moyen de quoy n'estoit besoing d'en faire davantaige, toutesfois pour tant plus démonstrer Penvie qu'avons de donner a Vostre Altèze plaine satisfaction, avons bien volu respondre par escript encoires pour ceste et dernière fois sur chascun article, dernièrement représenté tant de la part d'icelle que du Sr. de Grobendoncq en vertu des lettres de crédence, par oü Vostre Altèze cognoistraquenepouvonsnydebvons pour notre acquict entendre a quelque ultérieure communication, n'est que préallablement elle ait satisfait a ce que tant justement avons prétendu et demande par nosditz escriptz, ne voyantz aultre moyen pour pacifier la pré-
1) Hier is geen andere brief bedoeld dan die, genoemd in ons n°. 424. Die brief was dus niet verzonden. Wel was de redactie nu gewijzigd. De aanhef en het slot van de eerste redactie van 30 Juli (Actes, n°. 690; R. A., Aanw. 1826, n». 48, fol. 365) en van de latere van 24 Aug. (Actes, n°. 743; Bor, I, 866; een copie in R. A. Utrecht: Sta ten-Archief, afschriften van bij de Staten-Generaal ingekomen stukken, is op 22 Aug. gedateerd) zijn woordelijk dezelfde. Het middenstuk, handelende over de onderschepte brieven, is in de tweede redactie veel uitvoeriger.
2) 5 Sept.: Ayta zal den brief per koerier uit Antwerpen verzenden tegen „sy bon pris comme il scaura convenir" (R. i. d.).
3) Zie rubriek VII.
4) Actes, n°. 770; A. G., Cart. 327B, fol. 106.
5) Actes, n». 752; A. G., Aud. 254, fol. 401 (minuut); Bor, I, 862 (Ned. vert.). — De dit antwoord begeleidende brief: Actes, n». 751; A. G., Aud. 754, fol. 98.
6) Actes, n°. 769; R. A., S. G., loketkas, loopende 24 (minuut).



Betr. Spanje 1577.
228
sente altération que, en remectant d'elle toutes personnes suspectes aux Estatz, remectre et quieter les ville et ehasteau de Namur, Charlemont, Marienbourg et aultres places entre les mains soubz le gouvernement de ceulx qui y estoient commys suyvant la pacificatión, et du pays de Luxembourg, gouverner ceulx de par decha conforme a icelle, tant que Sa Mtó. y ait pourven d'aultre gouverneur du sang aggréable aux Estatz pour la conservation de nostre saincte foy et religion Catholicque Romaine qu'avons tant a cceur, et la deue obéissance a Sa Mte.; et néantmoins, si Vostre Altèze pour 'le bien susdit trouve bon se rethirer incontinent suyvant 1'offre que si souvent elle en a faict, pourra laisser le gouvernement au Conseil d'Estat auquel ne fauldrons obéyr comme il appertient pour la conservation desditz deux poinetz, la suppliant au surplus ne nous vouloir cherger d'ultérieurs escriptz et ne trouver mauvaix, si en 1'acquict de nostre union sommes constrainctz de secourir les oppresséz.
133. R. 6 september. — Messieurs, ayans oy la lecture de la lettre de Son Altèze arrivé a minuict, contenantes fort bonnes nouvelles, ensemble lettre de La Pluete, escripte au greffier des Estatz 2), ont ordonné de rescripre a Son Altèze de la grande joye que les Estatz recoipvent d'entendre Ia bonne intention de Sa Mtó. endroit de Pentretènement de la pacificatión s).
P. p. — Après avoir oy ce qu'il a pleu déclarer messieurs 1'archidiacre de Brabant en 1'église de Liège, Torentinus, député du Prince de Liège, et le Sr de Ghemmenich, député du Duc de Juliers, de la part de Son Altèze 4) et que les Estatz ont faict déclarer que nulle communication plus gist a faire avecq Son Altéze, d'aultant qu'ilz ont doiz hier déclaré leur dernière intention, lesdicts Estatz ont a la requeste desdicts députéz aecordé passeport.
8 September schreven de Staten aan Philips II 6), om een anderen landvoogd te vragen.
134. R. 9 september. — Résolu de respondre aux lettres de monsr. de Grobbendonck selon l'advis de la pluralité des voix, apparant par la lettre de responce, attachié a la liache 6).
Résolu donner acte de permission des Estatz a I'imprimeur Silvius d'im-
primer discours véritable des raisons 7). Et avecq défence que personne
aultre en quatre ans ne pourra imprimer, saulff qu'il donnera troys cent livres
1) Van 5 Sept.: Actes, n°. 771; A. G., Aud. 254, fol. 131 (minuut); Bondam, III, 185 (Ned. vert.).
2) Dit briefje van Jean de la Fluete van 5 Sept. (A. G., Aud. 810A, fol. 251) bevestigt de „bonnes nouvelles"; Philips II bericht „si expressément ne vouloir nulle guerre", dat er aan den vrede niet te twijfelen valt; schrijver beveelt zich „humblement" aan.
3) De bode, die de brieven van don Jan bracht, kreeg 12 p. art., tevens voor de bezorging van het antwoord aan don Jan (R. 6 Sept. p. p.). Het antwoord der Staten: Actes, n°. 774; R. A., S. G., loketkas, loopende 24 (minuut); Bondam, Hl, 187 (Ned. vert.).
4) Hunne instructie: Actes, n°. 772; A. G., Aud. 254, fol. 432 (minuut).
5) Actes, n°. 783; R. A, S. G., loketkas, loopende 24 (minuut); gedrukt o. a. Bor, I, 868 (Ned. vert.). — 9 Sept. werd Van der Beken gelast den koerier, die brieven naar Spanje zou brengen, 50 p. art. te geven; „et a son retour on le contentera".(R. i. d. p. p.).
6) Actes 784 en 785; R. A., S. G., loketkas, loopende 24 (resp. orig. en minuut); Bondam, III, 203 en 306 (Ned. vert.).
7) Cf. hierna, p. 238, noot. — 7 Sept.: aan Sylvius toegestaan de justificatie der Staten tegen don Jan te drukken (R. i. d. p. p.).



229
Betr. Spanje 1577.
impriméz aux Estatz et qu'il mettra ses armures accoustumées au premier feuillet et que a ses despens il le translatera en flameng, lattyn et espaignol selon sa présentation.
135. R. 10 september. — Résolu d'insinuer messieurs des Finances de Sa Mté. et recepveurs des demaines de surceoir tous payements des traictementz de Son Altèze, des Sra. et officiers de Sa M*6., estans retiréz auprès de Son Altèze et tenans parties contre les Estatz, et nommément ceulx quy sont somméz et escriptz en certain billet.
Et que saisissement se fera de tous les demaines de Sa Mtó. que seront trouvéz snrmonter les charges ordinaires, pour les employer aux fortifications des villes et autres nécessitéz des pays, requirans monsr. le Comte de Lalaing de proposer ausdicts des Finances aultres pointz a entendre pour recouvrement des deniers sur les demaines *).
11 September schreven de Staten opnieuw aan Grobbendonck als antwoord op een brief van hem van 10 September *).
13 September deed Grobbendonck rapport van zjjne onderhandelingen met don Jan, de meening van don Jan op schrift benevens een credentiebrief *) overleverende; besloten hiervan copieën „a chacun" te geven, om over te beraadslagen (R. i. d.).
136. R. 15 september. — Les S". Rhme. de Bruges et de Willerval sont commis de se trouver incontinent vers Son Altèze avecq le Sr. de Grobbendonck, en apportant avecq eulx la résolution des Estatz touchant la paix, lettres de crédence et aultres a monsr. de Froymont, cy leues.
Résolu de point adjouster a la résolution que l'on envoyé a Son Altèze, quelque article de faire par Son Altèze et Conseil d'Estat provisionèle collation des estatz et offices de ceulx quy sont demouréz auprès de Son Altèze, mais on réserve ce point. Aucuns disoient que les Estatz en disposeroient.
Touchant le faict de conférer les estatz, charges et offices a esté advisé de ne faire de ce mention par 1'escript que l'on envoyé a Son Altèze, et que néantmoings il sera pourveu selon que l'on trouvera convenir.
Het bovengenoemde besluit der Staten 4), dat zij, tegelijk met een credentiebrief voor hunne gezanten 6), aan don Jan zonden tot antwoord op zjjne voorstellen van 11 September, luidt als volgt 6):
1) In de acte van dit besluit (A. V. Ypres, port. 23B), die grootendeels woordelijk gelijk het besluit is, volgen hierna nog de woorden: ,,et les restantz d'Antonio del Hio, trésorier des confiscations". — Aan de ommezijde van deze acte zijn de personen genoemd (deels verknoeid), in het eerste gedeelte van dit besluit bedoeld. Het zijn: L'évesque de Namur, Berlaymont, Hierges, Megen, Floyon, Haultepenne, Roeulx, Faulquenberge, Chalen (= Chevreau?), Vaulx (Maximilien de Longueval, heer van), Visconte de Souhay, Gommicourt, Marle (= le S1. Thomas Marlie?), Wallenchien (= le S1. de Vallemont?), Rossignol, Licques (Philippe de Récourt, heer van), Sentre (= monsr. de Feustre?), Billy, Etebes (?), Ine(?), Terion, docteur Del Rio. — Men raadplege voor de in dit deel nog niet genoemde namen, die ik niet alle kan thuis brengen, Codex, II, IV, 45,496,212.
2) Actes, n08. 786 en 787; R. A., S. G., loketkas, loopende 24 (resp. orig. en minuut); Bondam, III, 213 en 216 (Ned. vert.).
3) De brief van 11 Sept. met het geschrift van denzelfden datum resp. Actes, n»8. 788 en 789; A. G., Aud. 254, fol. 435 en 438 (beide minuut); de laatste: Kronyk, XIV, 498.
4) Actes, n«. 798; A. G., Aud. 254, fol. 464.
5) Actes, n». 797; A. G., Aud. 254, fol. 165.
6) De artikelen der Staten werden als apostilles bij het geschrift van don Jan gegeven.



Betr. Spanje 1577.
230
136*. 15 september. — [De Staten, begeerig naar rust, overwogen hebbende de laatste voorstellen van don Jan] remerchient en premier lieu bien humblement Sadicte Altèze qu'elle a esté servie de s'accommoder de plus prés a leur pétitions et demandes, sy ont sur chascun desdicts articles advisé et arresté ce que au desoubz iceulx est touché:
1 et 2.
Les Estatz au regard de ces deux, premier et second, articles se conforment a iceulx soubz les modératdons et limitacions, cy après reprinses.
3.
Oest article est accepté par les Estatz, moyennant que lesdicts ville et ehasteau soyent remis promptement es mains de monsr. de Froymont lequel ne substituera personne sans adveu et aggréation desdicts Estatz pour la garde des ville et ehasteau susdicts.
4.
Pour ce que eest article se réfère a 1'onzième, cy après y sera illecq respondu.
5.
Lesdicts Allemans seront payéz iusques le XXIIIP de juillet dernier suyvant les offres et accordz, faicts a Maline3, exceptéz ceulx avecq lesquelz l'on a depuis appoincté a la rendition des villes de Berges sur le Zoom, Steenberge, Tholle et semblables, lesquelz seront satisfaict suyvant leurs diets accordz particuliers, sans anssy y comprendre ceulx qui a la réception de Son Altèze au gouvernement estoient casséz, si comme ceulx, ayan^esté en garnison es villes de Valenchiennes, Tournay, Nivelle, Diest, Gembloux et aultres semblables, n'entendans aussy lesdicts Estatz estre tennz ou obligéz vers ceulx de Cornelis van den Eynden et semblables, ayans esté au sacq d'Anvers, Mastricht et aultres chastiables suyvant le VIP article de 1'édict perpétuel.
6.
Les Estatz entendent que Son Altèze cassera tous gens de guerre tant de pied que de cheval, par elle levéz, et retenues en wartgelt ou aultrement depuis la venue d'icelle es pays de pardeca, rendra Charlemont, Marienbourg, Bovingnes, Chasteau Thiery et aultres et au mesme temps les Estats promectent de aussy casser leurs gens, mais pour aultant que les Allemans doibvent estre sortiz les pays, avant que les Estatz se désarment du tout selon qne a esté stipulé par 1'édict de la pacificatión, lesdicts Estatz retiendront, pour s'asseurer, tant desdicts Allemans que des Francois et pour plusieurs aultres bons et considérables respectz six régimens a leur choix et mille chevaulx, jusques a tant que lesdicts pays seront en repos asseuré; et au regard des listes prétendues l'on s'en déportera, se contentant de 1'effect, encoires que les Estatz au regard des choses passées eussent pareu insister de 1'avoir de Son Altèze, comme ilz ont requis par leur escript du HIP de ce mois.
7.
Les soldatz, retenuz par les Estatz, seront repartis, a la discrétion d'iceulx, pour le plus grand soulagement du peuple.



231
Betr. Spanje 1577.
8.
II plaira a Son Altèze a 1'effect de eest article faire les dépesches, a ce reqnises et nécessaires, défendant aux gouverneurs des provinces, notamment de Bourgoingne et Luxembourg, de souffrir lever, passer, ny entrer aucuns soldatz et gens de guerre au préjudice de ces pays et que de 1'effect en puissent estre appaiséz, offrans de lenr part faire le mesme.
9.
Prestement que Son Altèze aura quicté les ville et ehasteau de Namur selon le contenu du IIP article et résolution des Estatz sur icelluy, touttes hostilitéz cesseront de part et d'aultre.
10.
Doiz que Son Altèze aura remis les ville et ehasteau de Namur, comme dict est, tous prisonniers indiffèrement seront mis es mains du Prince et des XXXII mestiers de Liège, pour estre absolument eslargis, quand les villes de Charlemont, Marienbourg, Bovingnes, Chasteau Thiery et aultres seront aussy remis; quant aux biens, seront renduz au mesmè temps, si avant qu'ilz sont en estre, non aliénéz, mais au regard des estatz, charges et offices il ne convient poinct encoires qu'ilz soyent renduz pour les inconvéniens qui en pourroient survenir, ains en sera déterminé par les Estatz en leur assemblée générale future emsemble de toutes aultres prétentions, mentionnées en eest article.
IL
Les villes et chasteau de Namur, Charlemont, Marienbourg, Bovingnes, Chasteau de Thiery et aultres remis es mains des Estatz, pour y mectre gouverneurs, capitaines et soldatz a leur contentement pour le service de Sa Mté. et asseurance du pays, et les gens de guerre de Son Altèze casséz, comme dict est, lesdicts Estatz satisferont au contenu de eest article selon qu'ilz ont déclairéz soubz le VP et Xme articles précédentes.
12 et 13.
Les Estatz se conformeront auxdicts articles, moyennant que Son Altèze face préallablement sortir les soldatz allemans des villes de Boisleducq, Breda, Rureinonde, Deventer, Campen et aultres, et lors tout bon ordre y sera mis suyvant la pacificatión et sans préjudicier a icelle.
14.
Les provinces respectivement donneront 1'ordre qu'il convient pour remectre les pays en leur pristine tranquillité et repos.
15.
II plaira a Son Altèze suyvant son offre au IIIme article de soy retirer promptement des ville et chasteau de Namur et tant faire vers Sa Mté. que les pays soyent pourveu d'aultre gouverneur du sang d'icelle, au plustost que faire se poura.
16.
Les Estatz s'i ace ordent.



Betr. Spanje 1577.
232
17.
Les Estatz treuvent le contenu en eest article raisonnable et que le tout soit confirmé par serment réciproeqae solempnel et sur les sainetes évangilles, reque'rant trés humblement Son Altèze de faire aggréer ce présent accord par Sa Mté. endedens trois mois prochains.
Tegelijkertyd werd de volgende instructie voor den bisschop van Brugge en Willerval •) vastgesteld:
136b. 15 september. — [De gezanten zullen don Jan het antwoord der Staten overhandigen en hem trachten te bewegen hiermede genoegen te nemen]. Sy Son Altèze vouloitallégher nouvelles difficultés, dénomination des commissaires pour les purger et hquider, 1'advertiront et assceureront que lesdicts Estatz ne sont délibérés ny intentionnéz de passer oultre en ultérieure communication et dispute, n'est que Son Altèze montre par effect que a bon esscient elle procure et tend au restablissement et repos de ce pays.
, Ce. qu'aulcunement, ne.se peult persuader, sy de fait et réellement elle n a remis et quicté les parties qu'elle a saisies et prinses contre la pacificatión, par elle tant solemnelletnent iurée.
Veu aussy que, si elle y procédé de bonne foy, n'en doibt faire aulcune difficulté, puisque de la part des Estatz n'y a craincte d'aulcune faulte en 1 accomphssement de touttes leurs promesses, selon que Sadicte Altèze peult avoir cognu et expérimenté de leurs actions et que ces dernières résolutions seront trouvées tant raisonnables et fondées au regard de 1'estat présent des affaires du pays qu'elles ne doibvent estre répudiées ny reiectées, maisapprouvees de Son Altèze, comme l'on espère seront de touttes1 personnes neutres et de sain iugement.
Tellement que se peult dire avec bon fondement que Sou Altèze, ayant présentement 1'accord de la délivrance des prisonniers, restitution des biens, cassement des soldatz et protestation des Estatz de persévérer en nostre saincte foy et religion Catholicque Romaine et deue obéissance de Sa Mtó., 1'ung et 1'aultre, en sa main et puissance et que ne s'accommodant a la raison, debvrat de bon droit estre chargée et culpée de toutz inconvénientz que s'en polront ensuivir.
A quoy elle devrat bien et vivement penser et s'arrester a la bonne part, mectant fin par son consentement et accord a tant de malheurs.
Sy Son Altèze faisoit mention de ce que les Estatz entendent retenir six régimentz et mil chevaulx, polront allégber que ce n'est pour aulcune arrière pensée ou aultre raison que pour la garde du pays, iusques qu'il soit mis en repos et tranquillité et qu'il soit desehargé dë toutz les Allemans et assceuré des Franchois, estantz a leur porte, ce que Son Altèze mesme doibt désirer.
De tant qu'elle ne se doibt tant assceurer des Franchois, quoyqu'ilz luy peuvent avoir permis, que, se voyantz frustréz de ce, ou ilz aspirent soubz ombre de luy faire service et assistence, qu'ilz ne fauldront d'empiéter quelque pièce, s'ilz voyent le pays despourveu.
i) Actes, n». 799; A. G., Cart. 327», fol. 133.



233
Betr. Spanje 1577.
D'aultre part estant stipulé par la pacificatión que les Estatz ne seront tenus se désarmer que premiers lesdicts Allemans en tel nombre que l'on scait et occuppantz les principalles places du pays ne soyent retiréz en leurs pays, deschargés de toutz périlz, ne se doibt impugner pour débattre la retenue desdicts gens de guerre quy n'attaint en nombre la moitié desdicts Allemans.
De tant plus encoires que par ladicte pacificatión lesdicts Estatz povoynt retenir toutz leurs gens de guerre, revenant a plus grand nombre beaucoup que ladicte retenue de six régiinentz et mil chevaulx.
Car il est notoire qu'il avoint a leur charge et tuition auparavant ceste altération dernière les régimentz du Duc d'Arschot, Comte d'Egmont, S™. de Champagnet, de Hierges, de Meghen, de Heze, de Bersele, de Floyon, de La Margelle et du Cherf, mesmement avoint casséz et qu'ilz povoint aussy retenir par la pacificatión les régimentz des Comte du Reulx, de Bossu, de Flandres, d'Arthoys, de Haynault, de Lille, Douay, Orchies et de Namur, portantz a beaucoup plus grand nombre sans comparaison.
Assceurant Son Altèze que lesdicts Estatz ont désiré par ladicte expresse retenue se descharger du surplus et en advertir ainsy Sadicte Altèze, affin que cy après elle he leur puist imputer qu'il auroint gardé ceste arrière pensée et qu'ilz feroint contre ce qu'ilz avoint promis et aecordé, désirant en tout et partout procéder en toutte rondeur et syncérité. [Verder alles te doen met Grobbendonck om don Jan tevreden te stellen].
17 September werd besloten Carlier *) naar Antwerpen te zenden om den druk van de justificatie te bespoedigen (R. i. d.).
18 September: niettegenstaande den brief van don Jan !) bhjven de Staten bij hun „arrest touchant 1'abstinence de holstilité a la résolution, envoyée a Son Altèze" 3). — Op den brief van Grobbendonck 4): dat de Staten „ne se scauroient plus avant eslargir qu'ilz n'ont faict jusques ores, insistans ainsy" (R. i. d. p. p.) ").
21 September werd een brief van 20 September van de gedeputeerden te Namen 6) gelezen, „advertissans que 1'accord est en bon train"; in elk geval zonden zijvertrekken „ce jourd'hny" (R. i. d. p. p.).
137. R. 24 september. — Après lecture des articles, envoyéz par Son Altèze aux Etatz 7), est résolu que monsieur le Prince d'Orainge avecq les députéz,
1) Vacatiën van hem: R. 30 Sept.
2) Welke brief? De eenige mij bekende uit deze dagen is van 16 Sept., waarin de landvoogd aan het verzoek der Staten om vrijgeleide voor hunne gezanten, al acht hij dit geheel overbodig, voldoet (A. V. Vpres, port. 11). Maar deze kan hier kwalijk bedoeld zijn. Misschien zijn bedoeld de in den brief van Grobbendonck (noot 4) genoemde.
3) Aan een koerier met brieven aan don Jan en aan de soldaten te Den Bosch 28 p. art. (R. i. d.).
4) Die van 47 Sept.: Actes, n°. 800; R. A., S. G., loketkas, loopende 24 (orig.). Hij zendt brieven (of een brief?) van don Jan toe met bijbehoorende copieën. Hij raadt tot eenige verdere toeschietelijkheid van de zijde der Staten, omdat nu de eenige moeilijkheid in art. 40 (personen, die don Jan gevolgd zijn) ligt.
5) Dit berichten zij Grobbendonck bij missive van denzelfden dag (A. V. Ypres, port. 11). — Grobbendonck kreeg 19 Oct. conform het advies van de Kamer der Beden 390 p., 4 s. art. wegens onkosten toegekend (R. i. d.).
6) Actes, n». 808; A. G., Aud. 255, fol. 59.
7) Volgens den begeleidenden brief van 24 Sept. (Actes, n°. 841; A. G., Aud. 254, fol. 177),



Betr. Spanje 1577.
234
envoyéz a Son Altèze, et les S". Corntes de Lalaing et de Boussu examineront derechieff les points de la pacificatión, a faire avecq Son Altèze, et les feront coucher par escript, comme ilz trouveront convenir a la plus grande asseurance desdicts Estatz.
Résolu sur le raport de m18. Loys Carlier, faict quant a 1'impremerie de la justification, que Silvius imprimera aussy les lettres interceptés après et derrière ladicte justification et, tant que cela soit faict, on réservera ladicte impression.
26 September schreven de Staten aan don Jandat ze naar aanleiding van zijne (m ons n°. 137 genoemde) artikelen een ontwerp-verdrag 2) hadden doen redigeeren, dat hem door den bisschop van Brugge en Willerval met Grobbendonck zou gebracht worden. Tevens stelden zg op dien dag een instructie voor hunne gezanten 8) vast. Deze luidt in hoofdzaak:
138. 25 september. — [Zullen don Jan voor zijne laatste toenadering bedanken, welk voorbeeld de Staten gevolgd hebben; het ontwerp zal dus gewis aannemelijk voor hem wezen]. Sy présenteront lesdicts seigneurs, a Son Altèze 1'ung des exemplaires, a eulx délivré, contenant entre aultres le poinct de l'eslargissement et délivrance de monseigneur le Conté de Buren, déclairant icelluy conteur [1. contenir] reprinse des poinetz et articles, accordéz par les précédens escriptz, ensamble la dernière conclusion et arrest desdicts Estatz, de tout ce que pour le bien et repos publicq ilz s'en scauroient eslargir, et supplieront bien humblement Sadicte Altèze le vouloir accepter, approuver et soubzsigner, auquel cas luy délivreront ung doublé, soubzsigné par maistre Cornille Weellemans au nom desdicts Estatz.
Et en cas que Sadicte Altèze feist telle difficulté et reffuz a cause dudict article concernant ledict Sr. Conté de Buren que de joinpre plustost que de 1 admectre, la supplieront du moings estre servie que suyvant ces précédentes obligations, et nommément faictes en ratiffiant la pacificatión de Gand, tant faire vers Sa Mté. que ledict Sr. Conté puist, au plustost que possible est, estre délivré et rammené par deca suyvant aussy les privilèges des Estatz de Brabant et université de Louvain dont il a esté esleve [1. enlevé?].
En ce cas d'extrémité seullement exhiberont a Sadicte Altèze Pexemplaire, oü n'est faicte mention dudict Sr. Conté de Buren, lequel il[s] feront sans ultérieur renvoy accepter et signer par Sadicte Altèze, luy laissant ung samblable, soubzsigné dudict Weellemans au nom desdicts Estatz.
Recepvront aussy de Sadicte Altèze le serment confirmatif dudict accord au nom desdicts Estatz avecq les cérémonies et solempnitéz requises.
Samblablement jureront es ames (?) *) d'iceulx Estatz de garder et entretenir ledict traicté selon sa forme et teneur.
gebracht door de gedeputeerden en Grobbendonck. Het stuk, ook van 21 Sept (Actes, n°. 812, A. G., Aud. 254, fol. 479 (minuut)), heet: „esclaircissemens et conditions qu'il nous asemblé de faire pour meilleure intelligence et exécution du présent accord". V. n. betreffende art. 10 (zie den woordelijken tekst Actes, t. a. p.) geeft don Jan hier iets toe. 4) Actes, n». 818; R. A., S. G., loketkas, loopende 24 (minuut).
2) Actes, n». 849; A. G., Aud. 254, fol. 490; Bor, I, 874.
3) Actes, n». 820; A. G., Cart. 327B, fol. 458. — De instructie is ook op naam van Grobbendonck, maar deze excuseerde zich (Burman, Analecta Belgica, I, 408).
4) Lees: noms(?)



235
.Betr. Spanje 1577,
Et pour 1'effect d'icelluy tiendront la bonne main que les ville et chasteau de Namur soyent incontinent délivréz a monsr. de Froidmont au nom desdicts Estatz auquel requerreront et enchargeront tenir sa résidence audict chasteau avecq L a LX des plus fidelz bourgeois, jusques que lesdicts Estatz luy ayent pourveu d'ung lieutenant fidel et bon patriot.
Ce que dessus aehepvé, supplieront Sadicte Altèze d'escripre incontinent lettres de commandement a tous Allemans, estans encoires es villes, si comme de Deventer, Campen, Ruremonde et aultres, affin d'en sortir promtement suyvant ledict traicté.
Et oü Son Altèze ne vonldroit absolutement accepter et soubzsigner 1'ung ny 1'aultre desdicts exemplaires, ains cercheroit ou proposeroit aultre voye et articles de traicté, iceulx seigneurs protesteront devant Dieu et Sadicte Altèze de la bonne foy et tous debvoirs possibles, tousiours monstréz par lesdicts Estatz, et que tous les maulx quy pourront provenir de la guerre apparente et déservice de Sa Mté., ne procéderant de leur coulpte et lesquelz ilz supplieront derechief Son Altèze de divertir et, sans escouter les particuliers, cerchans leurs privées commoditéz, ne mectre en bransle et péril de perpétuelle ruine ces Pays Bas contre 1'intention de Sa Mté. et mérite de ses trés fidelz vassaulx.
26 September werd een. brief van den bisschop van Namen ') gelezen. — Naar aanleiding van een brief nit Axel werd geadviseerd Provins met secretaris Melyn te committeeren, om de gevangen Spanjaarden, in den brief genoemd, te verhooren en hiervan rapport te doen (R. i. d.) s).
139. R. 27 september p. p. — Arresté par pluralité des voix d'envoyer lettre par estafette aux commis, envoyéz a Son Altèze, affin qu'ilz envoyent incontinent la disposition de la matière, comme elle est, sur le faict de la paix, le tout suyvant Ia lettre que le greffier Carlier a projecté et a esté leue.
Deze brief 3) bevat het verzoek om mede te deelen, of er hoop bestaat op „une bonne ou mauvaise yssue".
29 September schreven de Staten aan hunne gedeputeerden te Namen *), van wie zfl ondertusschen brieven van 27 en 28 September ontvangen badden 5): deze deelden hierin mede, dat, tengevolge van de komst van den Prins van Oranje en van de troepenbewegingen van de Staten, de stemming van don Jan zeer ongunstig geworden was; zg verzochten nog niet tot vijandelijkheden over te gaan.
140. R. 4 october. — Résolu de requérir messieurs des Finances de Sa M**. d'escripre et ordonner a ceulx des comptes a Lille d'envoyer es mains du
4) Actes, n°. 817; A. G-., Cart. 327B, fol. 448. De brief is zonder datum. Op de copie staat met latere band: „25 Septembre".
2) Denzelfden dag: 20. p. art. te betalen aan de 8 klerken, die „la nuict et hier aussy" verscheidene depêches voor de gedeputeerden aan don Jan en voor anderen geschreven hebben (R. i. d.).
3) R. A., S. G., loketkas, loopende 24 (half afgesleten en moeilijk leesbare minuut).
4) Actes, n». 827; A. G., Cart. 840*, fol. 281; Bor, I, 876 (Ned. vert.).
5) A. V. Ypres, port. 11. Het is mogelijk, dat de eerste ook van 28 Sept. is; de copie te Ieperen is in elk geval fout gedateerd op 2Q. Sept., zooals een aant. er op, uit den tijd zelf, reeds constateert. — Vacatiën van Druitius en Willerval: R. 4, 5, 31 Oct., 5 Nov.



Betr. Spanje 1577.
236
trésorier général Van der Beken incontinent les XI» £, assignéz a Son Altèze
ensemble les XVIII» £, è icelle deuez ponr son traictement de troys moys!
dont esdicts Estatz Généraulx leur ont promis et promettent par cestes in-
demnite contre et envers tous qu'il appertiendra »).
Aoeste' Proposé, s'il seroit bon de respondre aux dernières lettres de Son Alteze 2).
5 October: besloten morgen te adviseeren om te antwoorden op den matsten brief van don Jan, „sans qne ceulx de Brabant ayent estés présens». - De gedeputeerde van Mechelen toonde een brief van don Jan tot continuatie van de wet te Mechelen met „les subalternes" voor een jaar (B. i. d.).
6 October: het „discours" van de verdediging der Staten „sera revisité au logis de monsr. le Duc d'Arschot» in tegenwoordigheid van Champaguey, om het naar benooren te corrigeeren (R. i. d.).
141. R. 7 october p.r. - Sur le raport, faict par le S'. d'Alloigne, touchant la somme de XXV» £ arth. que plusieurs recepveurs doibvent a Son Alteze a cause de son traictement, a esté advisé d'escripre ausdicts recepveurs de la part desdicts Estatz, affin qu'ilz ayent a furnir es mains du trésorier Van der Beken ladicte somme dont ceulx de la Chambre des Aydes ont emprins la charge d'en faire la minute.
Sur la minute des lettres que l'on pourroit addresser a Son Altèze, faicte par Larlier, est dict que chacune province aura copie pour délibérer.
142 R. 8 october. — Le Sr. de Champaigny a faict lecture de la minute de deux lettres, 1'ungne a Sa M«. et 1'aultre a Son Altèze, sur quoy sont députéz es pensmnaires de Boisleduc, Provin, Hovines et celuyjde Mons pour visiter lesdictes lettres.
Denzelfden dag werd de brief aan don Jan ■) gearresteerd, al wordt dit in de resolutiën niet vermeld Wjj laten dezen in hoofdzaak volgen:
1) 5 Oct. werd besloten obligatiên van de Staten te verleenen wegens ontvangst, bijwijze van leening, van 40.000 £ van den Raad van Financiën, zijnde het tractement van don Jan, te betalen „endedans VIII mois prochains" (R. i. d.). - 6 Oct.: obligatiên te verleenen voor de penningen, te ontvangen van den ontvanger-generaal Baert, bestemd voor het tractement voor 8 maanden (R. i. d.) — 27 Oct. rapporteerde Hennin, groot-baljuw van Comines, dat hij 20 000 £ arth. van het tractement had weten mede te brengen en dat de rest binnen 14 dagen zou volgen, zoodra de Staten aan Rijsel, Douay en Orchies indemniteit zouden beloofd hebben (R i d) Hangt biermede wellicht ook samen het besluit van 28 Nov., dat de Staten een rencharge aan die van de Financiën zonden betreffende een hun een maand geleden opgedragen advies over een request van Rjjsel (R. i. d.)?
2) Van 2 Oct.: Actes, n». 831; Bibl. Nat., 173.
3) Actes, n». 840; A. G., Aud. 254, fol. 214.
4) Waarschijnhjk zal ook de brief aan Philips II op dezen dag gearresteerd zijn. Hij werd echter pas in het eind der maand verzonden. 30 Oct. heet het: besloten den brief aan den Koning van Spanje te verzenden door een koerier, genoemd (naam niet ingevuld); hem zullen hier 50, p. en bij terugkeer of toezending van de certificatie van aflevering van den brief nog 50 p. betaald worden (R. i. d.). - Nader 3 Nov.: de koerier Joachim Craen, die den brief voor Philips II in handen van den Koning van Portugal zal brengen op voorwaarde, dat hij certificatie van overlevering, van den secretaris van den Koning van Portugal medebrenge, zal van



237
Betr. Spanje 1577.
142*. 8 octobee *). — Monseigneur. Puisque nous voyons la résolution de Vostre Altèze par les siennes du second de ce mois, nonobstant tous debvoirs par nous faictz, comme estans et désirans demeurer trés bumbles et obéissans vassaulx de Sa M10., tendre a la continuation des desseingz que doiz pieca elle avoit pourjecté desquelz ne pourroient succéder que la totale ruyne de ces pays — [volgt een verwijzing naar de onderschepte brieven, die dit bevestigen] — il nous desplaist surtout que, poursuyvant, comme elle commenche, ce pourroit estre avecq si grand préjudice de la saincte religion Catholicque Romaine et deue obéissance de Sa Mte. que chacun [ne] peult doubter poinetz que nous voulons maintenir autant constamment tant que en nous serat selon noz obligations, serments et 1'Union, qne l'on peult veoir le peu que Vostre Altèze a et 1'ung et 1'autre a cceur, puisque elle procure troubler non seulement nous, mais toutte la Chrétienté pour penser establir la tyrannie des Espaignolz par deca, prétendue de tant d'années contre le serment que le Roy a faict de garder les previlèges de ces pays et 1'obligation qu'il at a si bons subjectz et vassaulx que luy et ses devanciers y ont eu de tout temps, tellement que, n'ayant Vostre Altèze accomply, ains enfrainct les conditions, moyennant lesquelles on 1'avoit receu au gouvernement général, et a ce qu'elle nous debvoit au nom de Sa Mte., avons juste occasion de ne la plus tenir pour nostre gouverneur, oultre ce que Vostre Altèze a déclaré que Sa Mte. la licentie du gouvernement. Pour tout cela nous supplions encoires trés humblement Vostre Altèze qu'elle veuille poser les armes, laissant 1'administration au Conseil que les Estats ont représenté a Vostre Altèze par leurs derniers escriptz pour leur seureté, puisque il ne se faict nulleinent pour diminuer ou déroguer a 1'auctorité de Sa Mté., ains comme unicque remède qui peult réunir toüs les pays a 1'affection et amour vers Sa Mte. dont la rudesse des gouverneurs précédens 1'auroient presque aliéné, par oü seul se peult asseurer la religion et la deue obéissance a Sa Mte. a plus grand repos et tranquillité de ces provinces, tant que Sadicte Mté. les pourvoie d'autre gouverneur, tel comme Vostre Altèze mesme nous a mandé que Sa Mtó. avoit résolu lequel nous recepvrons trés vojontiers, pourveu que, estant du sang — comme il convient — il ne soit des humeurs d'Espaigne, mais hors de telle suspicion. Autrement nous protestons a Vostre Altèze devant Dieu, le Roy, nostre souverain seigneur, et tout le monde que nous ne serons coulpables non plus des inconvéniens qui pourroient encoires suyvre que de ceulx qui sont ja advenuz, si Vostre Altèze persévère, nous confians que la vérité ne pourra a la fin demourer supprimée, car, continuant la force, nous sommes résoluz d'implorer la faveur de tous monareques, princes, potentatz, républiques et autres, peur nous affranchir de la violence que Vostre Altèze et les Espaignolz nous vouldroient insérer, n'entendans en cecy riens faire contre Sa Mtc'., mais nous
Van der Beken 40 p. art. ontvangen (R. i. d.). — De brief komt voor: Actes, n°. 834; A. G., Aud. 255, fol. 70 (met datum: 6 Oct.), en Aud. 250, fol. 46 (met datum: 24 Oct.); gedrukt: Bibl. Nat., 174 (datum: 6 Oct.).
4) Van dezen brief bestaat nog een andere redactie. Althans ik trof een ongedateerde copie aan van een brief (A. V. Ypres, port. 41, en B. A. Utrecht: Staten-archief, stukken uitgaande van de Staten-Generaal), die, wat den inhoud betreft, zeer veel overeenkomst met den hier afgedrukten heeft, al is de inkleeding geheel anders; de bedoelde is van toon wat scherper. Dat de in den tekst gedrukte de verzondene is, valt niet te betwijfelen.



Betr. Spanje 1577.
238
deffendre au mieulx que nous sera possible selon droict divin et humain des loitz que Vostre Altèze vouldra continuer eontre nous, par lesquelz elle mesme a este' cause et de la de'molition telle que l'on voit des ehasteaulx par deca et des cboses que on luy a proposé pour se povoir asseurer des nienées que de touttes parts elle a trainé pour nous surprendre et opprimer, comme nous 1'escnpvons a Sa Mte., ainsi que 1'avons bien voulu envoyer a Vostre Altèze et faisons compte pour nostre justification et contre tant de calumpnies que on nous a dressé, le faire évident par tout le monde a nostre trés grand regret pour le désir que nous avons du service et réputation de Vostre Altèze. Et quant a la venue du Prince d'Orainges entre nous, oires que ce soit a nostre requisition, voulant Sa M«. maintenir ce qu'elle a ratifié sur le serment, faict par Vostre Altèze touchant la pacificatión de Gand, on n'y sauroit avoir mespris suyvant ce qu'est contenu bien amplement au IIII™. article d'icelle comme aussi par le second. [Staten willen niets dan voortgaan op den ingeslagen weg].
143. E. 12 october r. r. — Sur la requeste de 1'imprimeur Silvius est aecordé et appoincté qu'en extendant le privilège audict suppliant aecordé. on déclairé que nulle des justificatiöös imprimée '), en une des sept langues, icy mentionnéz, ne seront tenuz pour véritables et dignes de foy que celles de 1'imprimerie du suppliant, ordonnant ledict suppliant de ne vendre lesdictes iustifications a plus hault pris qu'a six pattars la pièche.
17 October: gelezen een brief van don Jan van 14 October uit Luxemburg *), „par lequel II défie assez les Estatz"; besloten Champagney te verzoeken om met eenige anderen een antwoord te ontwerpen (E. i. d.).
144. E. 23 october. — Advertissement faict aux Estatz par 1'abbé de Marolles qne le Prince d'Oranges auroit receu nouvelles de ceulx de Bale en Suice que les Italiens et Espaignolz marehent et nouvelle ligue estoit faicte d'entre le Pape et le Roy d'Espaigne et que on debvroit faire debvoir pour fair venir au camp les colonnels èt capitaines et que on mist le siège devant Namur.
24 October schreven de Staten een brief'aan don Jan a), waaruit wij een paar passages mededeelen:
145. 24 october. — Monseigneur. Encoires que par noz dernières du VIIP de ee mois nous avons assez satisfaitz sur celles de Vostre Altèze du IIme a ce que elle meet en avant présentement par les siennes du XIIIIme, toutefois pour 1'advertir de la réception de ces dernières, puisqu'elle demande expressément que on y responde, nous dirons que Vostre Altèze eut faict beaucoup et pour 1'advanchement de la religion Catholicque Romaine et service et obéissance deue a Sa Mtó., réputation mesme de Vostre Altèze et bien de ces pays, si elleeust par effect suyvy 1'édict perpétuel de pacificatión comme ce qu'elle a juré.
1) Bedoeld is het Sommier Discours, waarvan verschillende drukken uit 1577, bij Sylvius verschenen, bij Knuttel, n». 305 vlg.
2) Actes, n«. 850; A. G., Aud. 254, fol. 221 (minuut); Bor, I, 884 (Ned. vert.).
3) Actes, n». 860; A. G., Aud. 254, fol. 234.



239
Betr. Spanje 1577.
[Volgt een lange uiteenzetting hieromtrent met verwijten aan don Jan, waarbij geen nieuws. Het optreden der Staten wordt gerechtvaardigd. Hieruit lichten wij deze passage:] Pareillement qne les poeuples s'arment de plus en plus, Vostre Altèze en est occasion et encoires nous imputent ilz, pour le dire ouvertement, a légièrité ou du moings trop grande facilité tout ce que nous avons confie et vouldrions de Vostre Altèze, pour tant de lettres interceptés, avant que eussions traicté avec icelle et depuis mesmes que de jour a autre on en recouvre de nouvelles de ses correspondences d'Espaigne, par oü l'on voit clairement, comme les actions de Vostre Altèze suyvent les desseingz que elle et eulx ont de si long temps pourjecté a la totalle extermination des habitans de ces pays, par quoy il est bien raisonnable que ceulx qui deca ont secouée si dangereuses traines, en portent la pénitence. Touchant Amsterdam naguerres par noz debvoirs ilz ont receu satisfaction de monsr. le Prince d'Orenges et ja pieca tant ce point que autres controverts se fussent composéz fort raisonnablement, si Vostre Altèze ne 1'eut empesché, et si on eut accomply ee que avoit esté capitulé aux pacifications et accordz, nous pourrions estre a 1'assamblée des Estatz Généraulx que tant importe. —
146. R. 1 november. — Monsr. de La Motte a remonstré qu'il est entré XII enseignes a Namur soubz la conduite du baron de Ohevereu ') et aultres desmblimont (!) et que XIP harcquebousiers des Pranchois se sont joinctz a Don Jehan.
11 November: Champagney en Asseliers aangewezen, om een antwoord op den laatsten brief van don Jan s) te ontwerpen (B. i. d.).
Denzelfden dag werd het antwoord aan don Jan 3) gearresteerd. Wij laten den aanhef er van volgen:
147. 11 novembre. — Monseigneur. Nous avons receu les lettres de Vostre Altèze du XXIIP du passé, lesquelles en premier lieu font mention de celles du XI1IP du mesme mois, ausquelles pour avoir sattisfaictz ces jours passéz n'userons de redictes, fors que, comme Vostre Altèze a déclairé par aultres, que le Roy, nostre souverain seigneur, entendoit que Vostre Altèze se debvoit retirer du gouvernement de ce pays, et qu'elle nous pourvoyeroit d'ung aultre prince de son sang, ce que porte aussi 1'anchienne forme de noz princes, devanchers de Sa Mtó., lorsqu'eulx mesmes ne noue ont peu administrer en personne. [Volgen recriminatiën tegen don Jan en aan het einde bet verzoek, dat hij de wapens neerlegge en heenga].
6 December ontvingen de Staten van de magistraat van Antwerpen twee koperen zegels met de wapens van Eequesens en een zilveren zegel van den Koning, waarvan volgens den brief der magistraat van 13 November Boda gebruik maakte; zij werden
1) Elders Chevreau (zie hiervóór, p. 229, noot 1).
2) Die van 23 Oct.: Actes, n°. 855; A. G., Aud. 254, fol. 229 (minuut); Bondam, IV, 42 (Ned. vert.). — Hoewel de datum van de minuut 20 Oct. is, komt mij toch die van 23 Oct. (die op onderscheiden copieën wordt aangetroffen) juist voor als datum van den brief zelf; anders zouden de Staten in hun brief van 24 Oct. (ons n°. 445) toch wel de ontvangst van den brief hebben bericht.
3) Actes, n». 887; A. G., Aud. 254, fol. 238.



Betr. Spanje 1577.
240
in de bewaking van de magistraat van Brussel gesteld en de pensionaris der stad hiermede belast ') (B. i. d.).
7 December stelden de Staten een declaratie vast, dat ze don Jan niet meer als landvoogd beschouwden, maar als vijand van het land, en tegelijkertijd een ordonnantie, om al de goederen zijner aanhangers in beslag te nemen 2).
9 December verklaarden Sasbout, Bichardot en Boischot3) als excuses betreffende het plakkaat der coniiscatiën, dat dit (sc. de opstelling?) niet tot hun werkkring behoorde, maar tot dien van den gouverneur-generaal en den audiencier (B. i. d.).
148. R. 13 december 4). — Monsieur de Champeignay est requis de dresser lettres a Sa Saincteté et a Sa Mtó. Catholicque dont le premier poinct sera que Sa Mtó. soit servie de rappeller le Sr. don Jehan d'Austriche et advouer la dénomination du Sr. Archiducq Mathias au gouvernement général des pays de par déca 5).
20 December e) deelde Champagney mede, dat de minuut van den brief aan Philips TJ gereed was, „pour en faire rapport".
21 December: den zoon van Grobbendonck naar Philips TJ te deputeeren. — Aan Sylvius te schrijven, om aan de Staten 200 exemplaren van de justificatie tegen don Jan te zenden (B. i. d.).
22 December: besloten den zoon van Grobbendonck zonder verwijl naar Philips Dl te zenden met een brief, waarvan de minunt is gelezen en goedgekeurd (B. i. d.).
27 December wordt aan dén zoon van Grobbendonck voorgesteld de reis naar Spanje te ondernemen, waarin hij toestemt, zeggende, binnenkort te willen vertrekken (B. i. d. p. p.) f).
30 December: „arresté d'envoyer vers le Roy le filz de monsr. de Grobbendonk e)".
Directe betrekkingen met de Spaansche soldaten hadden de Staten in dit jaar weinig meer. Wat met hen voorviel, is te kennen uit de onderhandelingen met don Jan en daarbij vermeld. In deze onderaf deeling bhjft omtrent hen dan ook weinig meer op te nemen. Veel echter omtrent dé betrekkingen met de Hoog- en Neder-
1) In veel korteren vorm komt dit besluit op dezen dag nogmaals in de resolutiën voor. — In S. G. 3 hierbij i. m.: Mémoire d'advertir Sa Mw. dudict seel contrefaict et en demander sa bonne volonté.
2) Actes, n». 925 en 926; A. G., Aud. 659, fol. 60 en 62; Bor, I, 917. — Waarschijnlijk is het dit plakkaat, dat de Staten 11 Dec. veroorloofden te drukken aan Michiel van Hamont op diens request, op voorwaarde dat hij 300 a 400 exemplaren voor de Staten gratis leverde; nadruk binnen een jaar werd verboden op straffe van 30 patars boete per exemplaar (R. i. d.). Het plakkaat wordt in de resolutie niet nader aangeduid. — Cf. over de inbeslagneming der goederen ook Rubriek VIC.
3) Jean Richardot en Jean Baptiste Boisschot waren beide leden van den Geheimen Raad.
4) Ontbreekt in het register van den griffier; wordt hier medegedeeld naar S. G. 3.
5) Zie Rubriek VII. ' 6) Als noot 4.
7) In S. G. 3 op dezen datum: besloten den brief aan Philips II te zenden, zooals hij uit Antwerpen is teruggezonden; een instructie voor Grobbendonck's zoon op te stellen.
8) De brief aan Philips II, bij deze gelegenheid gezonden, is door mij niet aangetroffen. In A. V. Ypres, port. 41, is een fragment van een ongedateerde:) brief, die öf het eerste stuk van een andere redactie van den brief uit Oct. (hiervóór, p. 236, noot 4) óf dat van dezen brief moet zijn. De aanhef is: „Puisqu'il a pleu a Son Altesse nous couper tout chemin et espoir de parvenir a une bonne et seure paix"; verder volgt een uiteenzetting van de goede bedoeling der Staten, waarin niets nieuws, terwijl aan het einde sprake is van de toezending van het „discours sommier". Van don Jan's terugroeping of Matthias' erkenning is in dit fragment geen sprake.



241
Betr. Spanje 1577,
Duitschers en Walen, die zich in verband met de wisselende verhouding tot don Jan op zeer verschillende wijze ontwikkelden. Ook de resolutiën betreffende de vijandelijke aanraking, waartoe het in het najaar met een deel der Hoog-Duitschers kwam, vinden in deze onderafdeeling plaats.
149. R. 17 januari. — Qne les régimens de Bas Allemans, estans en Geldre, Zutphen, Utrecht et la entour, seront payéz avecq la somme de XLVIIm £ arth. et qne néantmoings l'on les induira par le docteur Leonino et aultres, s'il est aulcunement possible, a ses voloir contenter en partie avecq des draps, estans ledict payement assigné sur les deniers, apportéz d'Angleterre par le S1. de Zwevegem, et les Xm £ arth., a payer a monsr. de Wittenhorst pour la bende de monsr. de Hierge, sont assigné sur les deniers, a déliverer par les Estatz de Lille, Douay et Orchies; le tont par Beken.
De instructie van Leoninus *) van 18 Januari verduidelijkt dit:
149*. 18 januari. — Item se transportera ledict docteur
d'Hollande au pays d'Utrecht pour délivrer les asseurances respectivement aux coronnelz, capitaines et compaignies, par eulx demandéz suivant Ie dernier traicté avecq eulx faict par le Oonte de Bossu 2).
Item portera ledict docteur la commission sur Franchois Haulsaert pour descompter avecq lesdicts régiments des Bas Allemans, ensemble des trois régimentz wallons sur la charge dudict Sr. de Hyerges, Verdugo et Carduini 8).
Item portera ledict docteur commission sur le Sr. van der Horst et luy pour effectuer ce qne dessus, ensemble pour lever argent et drapz, s'il est possible, a crédit des Estatz pour contenter lesdictz Wallons ou bien pour furnir le premier mois dn prest desdictz Bas-Allemans 4).
Item sera pourveu des dix mil fllorins du premier argent que serafurny par ceulx de Lisle, Douay et Orchies pour payer la bende d'ordonnance dudict S*. de Hyerges.
Item requirera ledict docteur les Sn. de Bossu et Hyerges de faire marcher, s'ilz trouvent bon et nécessaire, lesdictz trois régimens Bas Allemans avec les mil chevaulx de Gueldres vers Carpen, la oü que par lesdictz Estatz et Conseil de Guerre serat ordonné, aprèz qu'ilz seront prestz pour marcher, en délaissant nombre compétent pour la réduction de-Campen, Deventer, Rumonde et du chasteau d'Utrecht, en cas que lors ne soient lesdictes places délaisséz et wydéz par les Espaignolz et leurs adhérens.
Item sera par lesdictz Estatz pourveu de deniers pour le payement desdictz Bas Allemans et Wallons, en cas qu'on ne puisse trouver crédit ny avoir augmentation des contributions de ceulx d'Utrecht et Gueldres vers lesquelz ledict docteur s'enforcera pour les induire a ladicte augmentation et mesmes pourveoyra ledict docteur que les cincquante mil florins de Utrecht et dix mil florins de Gueldres soient payéz et employéz es fins susdictz.
Item, pour satisfaire a la lettre du baron de Hyerges, seront audict Sr.
1) Hiervoor, p. 161.
2) Waarvan deze kennis gaf in zgn brief van 13 Jan. (Actes, n°. 301; Codex II, IV', 20).
3) Deze commissie bij Van Hassel t, III, 106 (met fontieven datum; waarschijnlijk is deze 20 Jan.).
4) Idem, III, 114.
16



Betr. Spanje 157Ï.
242
docteur délivrées lettres d'asseirïance en fran§ois pour les Wallons de trois régimentz, asscavoir du Sr. baron de Hyerges et d'iceulx qui ont esté soubz Verdugo et Mario Corduino, en la mesme forme pour cbascun régiment comme sont
dépeschéz les asseurances des Bas Allemans. —
[Leoninus zal in alles handelen met advies en raad van Bossu. Hij zal van tijd tot tijd bericht doen van zijne besognes].
Tenzelven dage schreven de Staten een brief aan Bossu en Hierges '):
149b. 18 januari. — Hebbende gehoert rapport van doctor Elbertus Leoninus, wedergekoemen sjjnde van Utrecht, Gelder ende Overüssell, ende insunderheyt aengaende die handelinge ende reces 2), gemaect niette drie regimenten Nederduytschen, zijnde onder uwe regimenten in 't lant van Utrecht, zoe senden wy u die versekerheiden, verscheiden voer elc regiment voerschreven, ons overgegeven by den voerss. doctor. [Willen deze zoo noodig ook voor elke compagnie geven; zouden gaarne volgens het reces de 2 maanden in gereed geld hebben gegeven, maar hiertoe geen middelen. Verzoeken daarom,] dat u gelieve om toe betaelen ende genoech te doene aen de voerschreven drie regimenten t'employeren die tachtentich duysent gulden, te lenen by den gedeputierden van den lande van Gelre, daerthoe voegende die darthieu duysent gulden onder obligatie van u, mijn heere van Bossu, ende t' induceren die voersz. drie regimenten te willen nemen die reste voer dit pas in lakenen, om die te doen vertreeken mette duysent peerden van Gelre nae Kuremunde ende Maestricht ofte daeromtrent, te weten naest 't landt van Limborch ofte in de Kempen, om met onsen anderen volck te beletten de passaigie van de Spaengnartz, oft ons wall adverteren, wanneer die voerschreven regimenten ende peerdevolck konnen marcheren, opdat nae ghelegentheit men mochte plaetse ordonnieren, daer sy hon mosten vynden, om den vyant te gemoete gaen, zoe het nyet en geschiet, dat die pacificatie met don Jehan gemaect worden, diewelcke kan seer wall voertgecomen werdden, soe een yegelick van syner zyden hem vertoent goetwillich, procedierende eendraehtelick tegens die voerschreven Spaengnarts om die liberteyt van het vaderlant. Wy hebben gegeven ende gelevert die versekerheit van de voersz. tienduysent gulden in handen van den gedeputierden van Gelderlant s), zijnde in dese stat. [Zenden spoedig f 42.000 voor de „bende" van Hierges, die met de drie regimenten gebruikt kan worden]. Biddende u oeck te willen bant aenhouden aen diegene, die sijn geweest van den regimente van Verdugo ende Corduino, opdat sy willen vertreeken metten voersz. drie regimenten, dieselve contentierende van den overschot van de voersz. laekenen ende van sulcke somme van penningen, gelijck gy sult kunnen affnemen ende diminuieren van 't voerss. geit, gevende soe voel te meer laeckens, zoe het moegelick is, den voerschreven drie regimenten versekerende, dat binnen drie weken offte daeromtrent wy hoer sullen versien van vordere betaelinge ende versekerheit van 't genen hun noch mach restieren, met provisie van leninge oft betaelinge van de voerschreven drie regimenten in sulcker manieren gy met hun kunt overkoemen voer den ersten maent, dat zy dienst doen sullen. Bidden oec u te willen bevlittigen, dat gy,
1) G. A. Zutfen (stellig een vertaling).
2) Kronyk Hist. Gen., XII, 31.
3) G. A. Arnhem, reg. uitg. en ink. brieven, XI, fol. 199. Hieruit blijkt, dat dit bedrag inderdaad f 10.000 en niet ƒ80.000, zooals eerder in den tekst staat, bedroeg.



243
Betr. Spanje 157t.
met wat uiiddell dat oeck sy, die Dnytsen toe Deventer, Canrpen ende Ruremundt mochten uuy tkriegen; ende naedien wy verstaen van den voersz. doctor, dat sommige capiteynen, zijnde van de Nederduytschen, die wederom begeren te keeren in honne landt ende huyseu, wy sijn wael tevreden, dat zy oerloff hebben sonder hoer te willen tot vorder dienst dringen, laetende die reste staen tot uwer discretie ende wijsheit hierop —
150. R. 20 januari p. p. — Que les Estatz, ayans entendu que mons1. le Comte de Bossu a appoincté avecq les soldatz bas allemans, sont contens moitié en draps et moitié en argent ponr les gaiges de deux moys 2); des XLVIIm £ arth., a eulx accordées, les XXm £ seront accordéz aux Escoissois et que les aultres XXVIIm £ seront employéz, oü que lesdictz Srs. adviseront.
151. R. 26 januari. — Que l'on payera les Allemans de troys moys de leurs gaiges en argent comptant et des aultres troys mois de gaiges en draps dont ceulx de Brabant et Namur feront leur debvoir pour lesdicts draps; et que leur prest de IIm £ arth. par moys leur sera aussy donné et que par tous moyens possibles sera advisé a les povoir satisfaire s).
152. R. 28 januari. — Que les Estatz envoyeront commis, comme Stensel, vers les Allemans désarméz, estans environ la ville de Boisleduc, pour les induire a se retirer celle part que messieurs du Conseil d'Estat et de Guerre trouveront convenir, en leur faisans donner IX ou X mille livres arth. pour les aulcunement contenter, tant que aultrement y sera pourveu.
29 Januari werd Stensel [se. van Namslo] gedeputeerd, om ook de Duitschers te Den Bosch te monsteren. Voor die bij de stad werd 10.000 p. beschikbaar gesteld uit het van het zilver nit Engeland 4) gemunte geld (R. i. d.).
In het register van Liébart 6) komen op 30 Januari de twee nu volgende resolutiën voor, die in het register van den griffier ontbreken:
153. R. 30 januari. — Proposé par le Sr. de Trellon de remédier a la ville de Tenremonde, estant en grand dangier pour [1. par?] les troys enseignes d'Allemans y estans, ayants intelligence avec Espagnol (!).
Parlé de remédier au dangier éminent de la ville de Bolduck •) pour [1. par?] les quattre enseignes d'Allemans quy y sont, et aultres cincq estants allen tour, et aussy les Espagnolz quy sont a Weert et s'approchent de ladicte ville, ayants intelligence avec lesdictz Allemans, comme l'on doubte par les lettres uuterceptés, escriptes d'iceulx en langue thioyse aux capitaines allemans, estans en ladicte ville.
154. R. 3 februari. — Sur la requeste de ceulx de la ville de Boisleduc
1) Vgl. verder den brief aan Hierges van 18 Jan. (Actes, n°. 325; Codex, II, IV1,172).— Nog schreven de Staten 20 Jan. aan Bossu met verzoek, aan Leoninus bij diens zending alle hulp te verleenen (G. A. Arnhem, reg. ink. en uitg. brieven, X). Ook schreven zij dien dag, om zijne zending aan te kondigen, aan de Staten van Utrecht (R. A. Utrecht: Staten-archief, brieven van de Staten-Generaal (orig.).
2) 1 Febr. werd Philips van Baesdorp 102 p. toegelegd aan vacatiën van 24 dagen bij het verschaffen van laken en geld aan de regimenten van Hierges. Megen en Bossu (R. i d.).
3) Denzelfden dag wordt deze resolutie in iets anderen vorm herhaald. Ook dan blijkt niet, welke Duitschers bedoeld zijn. Waarschijnlijk die le Grave (waarvoor zie Rubriek V).
4) Rubriek I\b.
5) A. G., Cart. 327», fol. 7v».
6) Denzelfden dag werden volgens dit register brieven van Merode van 27 Jan. uit Den Bosch gelezen.



Betr. Spanje 1577.
244
est dict que troys ou quatre seront commis pour ses trouver vers mess™, du Conseil d'Estat et de Guerre pour requérir bien instamment que bon nombre de gens de guerre soit incontinent et sans ultérieur dilay soit ') envoyé vers ladicte ville de Boisleduc, pour préserver icelle ville de surprinse des ennemiz; que les mille gens de cheval des estatz de guerre soient mandéz en diligence pour aussy secourir ladicte ville, et que le PriDce d'Orainge soit requis de voloir incontinent secourir ladicte ville, tant par eaue que par terre, et faire retirer les Espaignolz et leur
6 Februari keurden de Staten goed „l'escript exbibé" betreffende Den Bosch (B. i d. p. p.). Hiermede is bedoeld een propositie van den Baad van Oorlog om de vendels van Hierges en de Schotten, versterkt met het regiment van Aerschot, naar Den Bosch te zenden en iemand te deputeeren om te handelen met de nit Antwerpen geweken Duitschers, die bij Den Bosch warens). — Denzelfden dag werd aan Champagney het bevel over het regiment van Billy opgedragen 3) (B. i. d. p. p.).
155. R. 8 febeuaei. — Que monsr. le Baron de Hierghe aura a traicter avecq les gens de guerre au Pays d'Overyssele, seavoir des compaignies de Haultz Allemans du régiment de Pollewilder, au plus longz termes qu'il pourra, et induire les subiectz et manans dudict pays a les payer du moings pour troys moys, et pour le restant vieux deu luy seront envoyéz lettres d'asseurance des Estatz Généraulx, et que a ces fins obtiendront lettres conformes du Conseil d'Estat4).
9 Februari vereenigden de Staten zich met het advies van den Baad van State over Den Bosch 6). — Dienzelfden dag besloten zij naar aanleiding van een propositie van Champagney, dat het regiment Walen, vroeger onder Billy, zou behandeld worden volgens den voet, voor alle soldaten 19 Januari 1677 vastgesteld (B. i. d.).
156. R. 11 febeuaei p. p. — Le Sr. de Bocxtel et pensionnaire de Boisleduc sont commis, pour se régler suyvant la mémoire, escripte par mons1. de Champagne, pour la garde de la ville de Boisleduc.
De memorie van Champagney a), bovengenoemd, meenen wij te herkennen in het volgende stuk:
156a. 11 febeuaei. — II fault incontinent envoyer a Malines a monseigneur le Duc d'Arschot tout le dépesche qu'est venu de Bolduc par le pensionaire avec un gentilhomme pour informer Son Exce. plus pertinemment de cë que ia est avisé par les Estatz.
Et considéré 1'estat de la ville de Bolduc et l'industrie de nos adversaires, supplieront Sadite Ex0*, que on procure en premier lien que tant par le moyen
1) Dit „soit" is overbodig in 'den zin.
2) Actes, n°. 370; B. R. B., ms. 7223, fol. 153v«.
3) 17 Febr. gaven de Staten hiervan kennis aan Groningen met verzoek het regiment, dat zij naar het Zuiden wilden laten komen, voor zoover noodig, te helpen afbetalen (G. A. Groningen, reg. De Goude, fol. 43v°).
4) Commissie voor Hierges van 9 Febr.: Actes, n". 384; B. B. B., ms. 7223, fol. 164v°.
5) Denzelfden dag p. p. werd dit besluit herhaald (R. i. d.). — In verband hiermede slaat waarschijnlijk het verzoek aan Oranje, om de 2 Duitsche compagnieën te Goes in staat te stellen naar Den Bosch te gaan (Actes, n». 394; Corresp. de Guillaume le Tac, III, 209).
6) A. V. Ypres, port. 41.



245
Betr. Spanje 1577.
de monseign*. le Prince d'Orainges1) que par mons*. de Hierges, comme aussy de Malinés, en bonne correspondence tout en un temps, on approche ceste ville de touts lesditz costéz, affin de empescber et résister a touts attentatz de 1'ennemy, donner cceur aux bourgeois et a penser aux Allemands qui y sont.
Que l'on envoyé aussy incontinent a Bolduc, soit le pensionaire susdit ou aultre, avec lettre pour remercier les Allemands de ce que ilz monstrent de se vouloir accomoder aux Estatz, leur déclairant que les Estatz font leur mieus pour les contenter, mais qu'ilz peuvent considérer les difficultéz qu'ilz ont de tant de costéz lesquelles néantmoins ilz espèrent bien de satisfaire et a toutes leurs entreprinses et les surmonter.
Encoires que, ayant esté traité avec don Juan de quelques moyens de paix, ilz la désirent pour acbever [1. paracbever ?] plustost d'amitié que de force, comme ilz espèrent que il succédera, véants les choses si avant venues. Et pour la faciliter, ayant Son Altèze représenté le mauvais moyen qu'il a pour satisfaire aux gens de guerre et son impossibilité et du Roy, les Estatz sont condescenduz a luy faire un présent de six cents mille florins, la paix signée et effectuée, pour ce que ilz ne se veullent mesier du fait des aultres gens de guerre comme rebelles.
Mais des Allemans comme plusieurs d'eux ont suivy le bon droict des Estatz auxquels ils se sont adioincts, les Estatz les ont prins a leur charge pour traicter avec chacun d'eux et les satisfaire respectivement, comme il eonviendra, et partant que ceulx de Bolduc se peuvent asseurer que, ayants mon8tréz si bonne affection aux Estatz laquelle les Estatz confient qu'ilz continueront fidèlement selon leur parole, que ilz les auront en la considération qu'ilz mentent, soit que don Juan soit admis au gouvernement, ce que il n'est encores, ou aultrement. Et s'ilz prenoyent quelque suspicion des gens de guerre que on envoyé la, on leur dira que c'est pour obvier aux mauvais desseins des ennemis et leur faire teste a ce costé.
13 Februari namen de Staten besluiten naar aanleiding van een memorie van den heer van Cruningen *). De apostilles bij deze memorie bevatten in hoofdzaak hetzelfde, maar zijn duidelijker dan de resolutiën, zooals zij — zonder vermelding der memorie — in het register zijn aangeteekend, waarom wij alleen de eerste — in margine van de memorie 3) zelf — mededeelen:
157. R. 13 febeuaei. — Les Estats Généraulx ont assigné pour furnir a cestuy prest sur les Estatz
1. Premièrement qu'il fault argent ponr entretenir de prestz les soldatz qui sont a Utrecht et es lieux a 1'en-
1) Aan hem schreven de Staten dezen zelfden dag over deze zaak (actes. n°. 386; A. V. Ypres, port. 10): Monseigneur. Comme a eest instant venons de recepvoir advertence du S*. de Mérode et gouverneur de Boisleduc que les Allemans, y estans en garnison, seriont eatré-en communication avec les Espaignolz, aians receu trompette et certains commis de la part d'iceulx et les menéz au reing et assamblée les [1. des] communs soldats au marchié, meismes que le IX». de ce mois ont député deux soldatz de chacune compaignie vers le Sr. don Jehan, par oü se faict présumer tout desservice et mauvaise correspondence, avons estimé estre nécessaire de incontinent le tout représenter a Y. Ex««., la requirant qu'icelle soit servie de avant son partement dela donner tout ordre requis pour le secours, asseurance et conservation de ladite ville et quartier de Boisleducq. [Hiertoe worden Boxtel en de pensionaris gecommitteerd].
3) Maximiliaan van Cruningen, gezonden door Bossu.
3) Actes, n°. 396; R. A. Utrecht: Staten-archief, afschriften van bij de Staten-Generaal
ingekomen stukken. «ssecstjj



Betr. Spanje 1577.
246
viron, et suyvant ce est plus qne nécessaire que le prest qui est desja escheu, leur soit incontinent envoyé, car par faulte de ce est apparentqne en pourroit sourdre plusieurs inconvéniens.
de Valencbiennes la somme de sept mille livres artoiz et sur les Estatz de Tournesiz la somme de trente mille semblables livres et pour le reste, montant XXXV mille livres, ilz le recepvront des Estatz de Lille, Douay et Orchies, doiz que que ceulx de la
ville de Boisleducq seront servizpour leur prest de XXVIII™ livres artoiz *).
Sur la Généralité de tous les 2. Avecq ce seroit fort requiz de
Estatz *). seavoir, oü tous les mois ilz pourront
avoir assignation de leurs diets prestz.
Doiz que les Estatz auront moyen, 3. Plairat aussy a messeigneurs or-
ilz s'efforceront de luy donner tout donner que le traictement de coronnel,
contentement. deu a monsr le Comte de Bous8u> jny
soit semblablement payé, veu la bonne patience qu'il at eu iusques eest heure,
sans en avoir oncques esté payé.
4. Oultre ce est plus que nécessaire pour tenir les soldatz en la bonne volunté en laquelle ils sont présentement de faire faire leurs desconiptes et leur donner les asseurances; lesquelles ayant receues, s'enchemineront la part, oü l'on vouldrat.
5. Si n e fault faire estat de tirer d'Utrecht les cincquante mille florins prétenduz, pour estre illecq desia employéz, tant en prestz qu'en munitions
de guerre, encoires est ce chose bien nécessaire envoyer argent pour contenter les Walons qui sont tant en Haerlem, Schoonhoven, Vianen qu'en aultres places, ausquelz, passé long temps, l'on at promis deux mois de de payement.
[Verder wordt aangedrongen in nog 3 punten op wegtrekking van de bezettingen nit Haarlem, Vianen, Schoonhoven en Buren *)].
1) In de resolutie staat nog: „et ce que leur restera au premier payement, leur sera supplé par le second ou dernier payement". — Een aanschrijving aan Van der Beken, dd. 13 Febr., Ut betaling der in deze apostillé genoemde bedragen: R. A. Utrecht, Staten-archief, alsvoren.
2) In de resolutie staat: „que les XXXVI compaignies en Geldre et Utrecht seront payéz de leur prest de moys en moys par la Généralité".
3) In de resolutie gaat hieraan nog vooraf: „Sur le VJe [1. \e?] poim docteur Leonin a plaine commission". Daarna volgt nog: „Sur le VII» il est purgé par 1'article précédent". Het blijkt niet, waarop dit slaat.
4) Bij deze .3 punten geen apostilles. Uit de resolutie volgt nog, dat hieraan — alleen Buren wordt niet genoemd i- ook werd voldaan.
Les asseurances sont envoyéz par docteur Leoninum et la commission pour faire le descompte est dépeschée sur Pranchois Houssaert.
Messeigneurs du Conseil d'Estat escripvent lettres, affin de faire sortir les soldatz, et les Estatz d'Hollande pourvoy eront aux deniers nécessaires *).



247 Betr. Spanje 1577.
•%
Denzelfden dag werd naar aanleiding van een brief van den pensionaris van Mechelen besloten: Van der Beken zal hoofdelijk betalen volgens de resolutie der Staten en acte van den Baad van State; de betaling van de soldaten van Montdragon te doen volgens de rol der vorige monstering. — Op het request van de „gentilhommes, officiers et m". canoniers", gediend hebbende te Zierikzee, werd beschikt ordonnantie tot betaling van 2 maanden soldij te verleenen na 2 maanden; „et ce pour 1'instante prierye du Sr. de Trelon" (R. 1. d.) *)•
20 Februari keurden de Staten goed de door de gedeputeerden van Den Bosch ontworpen „lettres d'asseurance" voor het door Merode gemaakte contract (B. i. d.p.p.).
158. R. 21 februari p. p. — Résolu d'envoyer les lettres, conceues par mess™, du Conseil d'Estat, aux Allemans en Boisleduc, pour ne povoir faire payement en aultre monoyé que courrante, mais on attendra deux ou troys jours, jusques ad ce que on aura nouvelles de Son Altèze.
Soit advisé que c'est chose estorquée par force, et ont encoires envoyé a don Jehan leurs commis, après avoir faict le contract avecq don Jehan [1. les Estats?].
Depuys résolu que on envoyera incontinent lesdictes lettres et, en cas que lesdicts Allemans ne se veullent contenter sans apparent grand dangier, on leur promettera d'aller quérir les lettres d'asseurance et de promesse des Estatz, et le Sr. de Merode 1'aura faict dépescher pour sa descharge, et que l'on les délivrera endedans deux ou troys jours.
Deze resolntie wordt verduidelijkt door de volgende aanteekening uit het register van Liébart s):
158». 21 februari p. p. — Résolu de requérir inspection des lettres du Conseil d'Estat pour les Allemans en Boisleduc sur 1'asseurance demandée et promesse par appoinctement, avec eulx faict par le Sr. de Merode au nom des Estatz de payement de leur deu; et, icelles veues, ordonné est d'attendre deux a troys jours jusques nouvelles oyes de Son Altèze. Et leur a semblé que ledict appoinctement auroyt est[é] extorquié par force, eu regard au contenu de plusieurs lettres, tant dudict de Merode que d'aultres, mesmes selon les lettres du magistrat dudict Boisleduc, veu que lesdicts Allemans ont admys — depuis ledict appoinctement et sortye dudict de Merode hors ladicte ville — trompettes espagnolles et communicqué avec eulx et aultres six Espaignolles et aussy envoyé vers Son Altèze six a huict des leurs, [par oü] se retrouve avoyr contrevenue et forfait ledict contract et appoinctement partout; affin de ne déroguyer et se priver desdictes exeptiona [1. conditions ?], a semblé bon de n'envoyer encores lettres d'aggréation dudict appoinctement. Depuys résolu qu'on envoyera incontinent lesdictes lettres, sans les délivrer toutefois ausdictz Allemans, bien en
cas qu'ilz ne se veullent contenter et qu'il y ait apparent dangier
[verder gelijk aan n°. 158].
1) Ook is dien dag sprake van een brief om betaling voor „ceulx de Mondragon", waarop besloten werd: wat Van der Beken hun lal betalen, lal rijn „pour le nouveau deu"; voor „le vieulx deu" nog wat geduld te oefenen (R. i. d.). Zie nog R. 14 Maart.
2) A. G., Cart. 327E, fol. 16v°.



Betr. Spanje 1s77. 248
0
22 Februari werd Van der Beken gelast aan den trésorier Molckeman »), secretaris Melyn en andere gecommitteerden, om de rekening betreffende de Spaansche soldaten in handen der contadores te stellen, 100 p. art. te furneeren (B. i. d.).
26 Februari werd besloten, dat „ung ou deux" aan Francois Houssart zouden toegevoegd worden voor de afrekening met de krijgslieden te en om Utrecht, en goedgevonden, dat Bossu te Utrecht zou blijven, „tant que le Baron de Hierges v soit" *) (B. i. d. p. p.). 6 J '
1 Maart schreven de Staten aan Schetz en Eouck, die als gedeputeerden te Antwerpen waren "), een brief 4), waarvan de aanhef volgt:
159. 1 maart. — Nous avons communicqué voz lettres ») a messeigneurs du Conseil d'Estat et a celuy de la Guerre et tous ensemble sommes d'advis qu'on ne peult ny ne doibt on mesier le faict des Allemans avecq ceulx des Espaignolz qui nous tiennent assez empesche'z, tellement qu'il les fault wider avant toutte oeuvre. Ceulx la achevéz, on entendra ce qui touche aux Allemans conforme 1'accord, faict avecq Son Altèze.
2 en 6 Maart verleenden de Staten apostilles op twee memories van Cruningen betreffende de soldaten te Utrecht en hunne betaling e).
5 Maart verklaarden de Staten tevreden te zijn, dat de Spanjaarden voor elke compagnie met 2 a 8 wagens werden voorzien mits tegen borgstelling, dat ze de wagenvoerders en de paarden geen kwaad zonden doen en ze niet buiten het land voeren; dit tegen 9 patars per dag, te betalen door de Spanjaarden; desgelijks betreffende dé levensmiddelen tegen redelgken prijs. - Tot „principal des vivres" bij den uittocht der Spanjaarden werd de commissaris Tseraerts aangewezen 7) (B. i. d.).
8 Maart werd op de drie punten, namens Hierges geëxhibeerd, besloten zooals blijkt uit de „apostilles, mises a la liache", en 9 Maart op de memorie van Hierges geapostilleerd „comme a la liache" (R. L d.) 8).
160. R. 10 maart. — Les 8™. ont aecordé aux lettres qu'on envoyé a mess™, de Bossu et Hierche, donnans povoir de lever LXm £ arth. pour casser aulcuns régimens, moyennant et a protestation et condition que ceulx de Geldres et Utrecht furnissent aussy le ce et moyens généraulx.
1) Dezen werd 8 Maart voor zijne commissie naar Antwerpen 200 p. art. toegelegd (R. i. d.).
2) Dit laatste besluit werd waarschijnlijk genomen naar aanleiding van een remonstrantie van de Staten van Utrecht, om Bossu, die de overgave van het kasteel op il Febr. bewerkt had en die weigerde op verzoek der Staten als gouverneur te Utrecht te blijven, te requireeren dit wel te doen (R. A. Utrecht, Staten-archief, vertalingen van Fransche stukken).
3) Zie hierna, p. 249, en Rubriek VI».
4) A. V. Ypres, port. 11.
5) Van 26 en 27 Febr. (resp. A. V. Ypres, port. 11, en R. A. Groningen, inv. Feith 1577, n». 97; de laatste ook Actes, n«. 428). De gedeputeerden brachten hierin ook de afrekening met de Duitschers ter sprake.
6) Actes, n». 438 en 442; Codex, II, ff», 34 vlg. — In de resolutiën wordt op 5 Maart alleen vermeld: geapostilleerd de „mis en avant" van Bossu, „dont copie est a Ia liache". Ook werd op dien dag een brief aan Bossu geschreven (R. i. d. en p. p.).
7) 9 en 25 April werden brieven van dezen Maximilien Tseraerts ontvangen uit Maastricht; de boden kregen resp. 2 philippus daalders en 23 s. art. Bedoeld rijn brieven van 7 April (Actes' n«. 534; R. A., Aanw. 4826, n<». 18, fol. 334) en 22 April (A. V. Ypres, port. 40).
8) 44 Maart werd de bode, van Hierges gekomen, aan dezen met brieven teruggezonden •n Van der Beken moest hem 25 p. geven (R. i. d.).



249
Betr. Spanje 1577,
Uit den brief, dien de Staten 10 Maart aan Hierges schreven blijkt, dat de 60.000 p. bestemd waren tot cassatie van zijn regiment en van dat van Megen: „car puisque ce sont gens dont l'on ne poelt thirer service, comme déclairez, se sera ung bien bon office de descharger le pays, comme espérons aura faict monsieur le Comte de Boussu de son régiment". De som is gebracht op 60.000 p., ten einde iets overblijve om de soldaten te Boermond tevreden te stéllen *).
161. R. 13 maart. — Le commissaire Serraets a proposé qu'il luy est nécessaire d'avoir Xm £ arth. pour faire provision de vivres aux soldatz Espaignolz, Italiens et Bourguignons quy doibvent sortir, signament ceulx, estans en Anvers et Liere, et que aultrement iceulx soldatz ne vouldroient sortir, asseurans de les payer au tanx raisonable, tel qu'il sera ordonné par les commis, ad ce a ordonner, disant ledict commissaire qu'il y a XVIIIm bouches des hommes et VIIIm chevaulx. Sur quoy après délibération a esté résolu que les Estatz feront avancer audict commissaire Serraetz ou celluy quy en sera commis recepveur, la somme de six mille livres arth. des deniers de ceulx d'Arthoys quy seront cy cejourdhuy, et on le accommodera de la reste, montant IIII"1 £, par moyen de mons1. le président du Conseil d'Estat, a condition que ledict recepveur donnera sa lettre de remboursement endedans XV jours ou III sepmaines; néantmoings que ceulx d'Anvers et les villaiges le pourront aussy ayder en tant moings de leur centiesme s).
14 Maart werden de gedeputeerden te Antwerpen: Ayta, Grobbendonck en Rouck, gemachtigd aan de Duitschers te geven „bonnes parolles",. mits ze het verdrag niet te buiten gingen (B. L d.) 4).
15 Maart werden Schoonhoven, Courteville en Carlier gecommitteerd, om den Baad van State den brief van Grobbendonck te brengen over de volgens het verdrag aan de Duitschers te Antwerpen na het vertrek der Spanjaarden aan te wijzen plaats. — Dienzelfden dag werd besloten den Duitschers, van Dendermonde gekomen, 16 p. 12 s. te betalen (E. i. d.).
162. R. 17 maart5). — Les Estatz treuvent l'advis de messieurs du Conseil d'Estat bon a 1'endroict des Allemans, a demourer en Anvers, tant que l'on leur ait assigné aultre lieu, soubz serment, a faire a monsr. le Duc d'Arschot6).
Een brief van de Staten aan de Duitschers werd denzelfden dag gearresteerd
1) A. G., Aud. 658, fol. 99; er is geen aanduiding van het adres op den brief, maar de geadresseerde is buiten twijfel Hierges.
2) Met deze afrekening staan waarschijnlijk ook in verband de obligatiên, aan Wittenhorst op diens verzoek gegeven, „requirans qu'il veulle recepvoir les bledz a tel pris qu'il a achapté, en tant moings de 1'assignation que luy a esté donné pour le payement de la bende d'ordonnance du S». de Hierge" (R. 15 Maart).
3) 14 Maart: Weellemans zal de ordonnantie voor 6000 p. voor de levensmiddelen teekenen (R. i. d ).
4) Ook aan de Duitschers te Antwerpen schreven de Staten één dezer dagen: een bode, deze brieven gebracht hebbende, kreeg 45 Maart f3, 8 s. art. (R. i. d.).
5) 16 Maart komt de volgende, onvolledige resolutie voor: , sur le premier article de 1'escript des Allemans est dict" ..... (R. i. d. p. p.).
6) Cf. biervóór, p. 193, noot 1.



Betr. Spanje 1577.
250
(R. i. d.) '). — Evenzoo een brief aan Aerschot, wien ook van deze resolutie werd kennis gegeven s).
18 Maart werd besloten de Duitschers te Philippeville te casseeren en „la charge" (hiertoe ?) te geven aan Ryhove en brieven van secretaris Scharemberger te vragen (R. i. d.).
28 Maart besloten de Staten „het request van die van Antwerpen" door Berchem en Sweveghem aan den Raad van State te doen mededeelen (R. i. d.). Bedoeld is hier een request van de stadsregeering van Antwerpen 3), om de compagnieën van Frundsberg en Fugger nit de stad te doen gaan en om als van ouds de bewaking der stad over te laten aan den magistraat en de „guldes on confréries sermentées", terwijl alleen in de citadel eenige compagnieën, „a tel nombre que l'on trouvera convenir", gelegerd zouden blijven.
1 April verklaarde Rassenghien, dat men, indien de Staten in plaats van het garnizoen der Duitschers te Antwerpen Walen wilden met „ung S'. des Estatz", dit zou doen (B. i. d.).
163. R. 4 april. — Les S™. ont aecordé l'instruction cy leute pour Gabriel Salasar 4), commissaire, Sr. de StaverdeD, a traicter avecq les colonelz Haultz Allemans, les Barons de Polweyer, Frunsbereh et Fugger.
Item aultre instruction touchant les neuff compaignies de feu le Comte d'Eversteyn, rompues en Anvers.
Item aultre servant a 1'endroit les quatre comp»ijrqies de feu le Comte d'Eversteyn, en garnison a Boisleduc.
Que les Sra. Duc d'Arschot, le Comte de Bossut et le S1. de Willerval feront leur debvoir avecq le commissaire Salazar a comtnencher a traicter avecq les Allemans, estans a Malines.
De hier genoemde instructiën van Salazar ») luiden in hoofdzaak als volgt:
163». 4 april. — Premiers s'adressant ledit De Salazar aux colonnelz Allemans, leur délivrera ses lettres de crédence.
Et entrant en communication, déclairera 1'intëntion droieturière que les Estatz ont de suivant la capitulation de 1'accord, faict avecq Son Altèze, traicter avecq eulx en toute raison et équité, désirantz pour ce d'entrer en négociation avecq eulx pour les licentier et renvoier en leur maisons.
Et pour estre impossible de leur faire prompt payement, regardera d'essayer, comment lesdits colonnelz tous ensemble ou aultrement en particulier se vouldront reigler et accommoder avecq les Estatz Généraulx; tant endroit de raisonnable attermination que de 1'asseurance qu'ilz demanderont.
Sera aussy besoing d'entendre, comment ilz vouldront user au regard de de ce qu'ilz ont mengé sur le plat pays, sans avoir donné obligation, asscavoir s'ilz vouldront entrer en descompte particulière pour en rabattre ce que les paysans intéresséz pourroient demander par forme de quelque tauxe et estimation raisonable.
1) Actes, n«. 470; De Jonge, II, 466.
2) A. V. Ypres, port. 23».
3) A. G., Aud. 658, fol. 414.
4) Salazar kreeg 400 p. art. voor de reizen, die hij moest doen (R. i. d.).
5) Resp. A. V. Ypres, port. 23B; R. A., Aanw. 4826, n». 18, fóh 323: (Actes, n?. 522).; A. V. Ypres, port. 10.



251
Betr. Spanje. 157'
Et en cas qne cela se rejecte comme chose mal traictable et de longue durée, l'on regardera, a quelle quictance ilz se vouldront accorder d'aulcuns mois de leur soulde.
S'entendant que, pour effectuer cecy, il fauldra que l'on s'adresse premièrement aux colonnelz pour sonder leur intention et résolution laquelle se communiequera aux Estatz Généraulx pour après procéder tellement qu'ilz trouveront convenir.
Se remectant toutesfois a la discrétion dudit De Salazar, en cas que les colonnelz ne se venillent accommoder de s'imformer de 1'intention des capitaines et souldatz principaulx et [1. en?] particulier pour les induire de se vouloir contenter de la raison endroict les asseurances et atterniinations équitables.
163b. 4 apeil. — Premiers se transportera ledict De Salazar es villaiges de Mol et Balen vers ledictes compaignies, leur donnant a entendre que l'on veult procéder a leur redressement.
Et après que lesdictes compaignies seront arrivés ausdicts lieux et point devant, l'on comptera les testes des soldatz et les enrollera de nouveau, sans passer aultres quy ne soyent Haultz Allemans et sortis dudict Anvers. Et se demandera au lieutenant du Conté d'Eversteyn, Hans van Lemhach, estant en Boisleduc, la rolle desdictes testes que bientost après la deffaicte d'Anvers et a leur arrivée audict quartier de Boisleduc il en a faict tenir par Diederich N., secrétaire du feu Conté, laquelle y servira de contrerolle, et a cette fin sera donné lettre de commandement a icelluy lieutenant, pour délivrer lesdictes rolles.
On sïnformera desdicts soldatz sur leur serment, doiz de quel jour ilz servent et quelles souldées et surpayes ilz ont pour les noter esdictes rolles nouvelles et confronter en après avecq celles du Roy quy a eest effect se recouvreront des mains du trésorier Aert Molckeman.
Se fera lediet redressement en quattre compaignies dessoubz les capitaines, eneores vivans, le Conté Robert d'Everstain, Masehenbam, Furst et le provantmaistre, en cas que pour la quatriesme compaignie il [n']y ait aultre capitaine vivant quy la mérite plus qu'icelluy.
Et comme ledict redressement se faict principallement pour restituer les soldatz en leur honneur et qu'il est le plus honorable que soldatz soyent licentiéz soubz enseignes que aultrement, seront ausdictes quattre compaignies données nouvelles enseignes, eneores que l'on n'eust affaire de leur ultérieur service et qu'il fusse tant seullement pour bien peu de temps.
. [Verdere bizonderheden over de „redressement": wapenen op crediet te verstrekken, indien ze nog in garnizoen worden gelegd; justitie als algemeen geldend in het regiment-Eberstein],
Mais en premier lieu et tout au mesme temps que l'on sera empesché [1. employé?] audict redressement et enrollement, sera besoing de traicter vers lesdicts soldatz et regarder, comment et avecq quelle somme ilz se vouldront casser et retourner en leurs maisons, estans comme dessus restitué en leur honneur, et de ce advertir les Estatz.
Et pour les faire mieulx venir a la raison, sera ausdictz soldats mis devant les yeulx, comment il n'y en a qü'environ trois eens ou trois eens cincquante d'entre eulx quy après la deffaicte d'Anvers se sont venuz remectre a 1'obéyssance dudict Hans van Lembach en Boisleduc, lieutenant-eolonnel dudiet feu Conté, estans tous les aultres demouréz plusieurs jours avecq les Espaig-



Betr. Spanje 1577.
252
no z et aultres consortz du sacq, communicans avecq Jeronimo de Roda et aultres chiefz pour estre d'eulx receuz et retenuz en service avecq 1'asseurance de leurs arnéraiges. Ce que leur estant refuse' et soustenant ledict Roda leurs gaiges debvoir au prouffict de Sa M». demourer consignées a cause de la trahison qu'il les disoit avoir commise, s'en sont a la fin venuz demander ordre et advis audict lieutenant-eolonnel, s'exeusans qu'ilz avoient tant fardé' pour ne seavoir plustost sceu [1. se] défaire des Espaignolz.
Ores que les butins que plusieurs d'entre entre eulx avoient faictz, tant en deniers, drapz de soye, meubles et habillemens de bourgeoisie, tesmoignent assez de quel pied iceulx avoient cheminé, sans que par ce l'on entend desrobber ou diminuer 1'honneur de ceulx quy se sont acquictéz de leur serment, suyvant le party de leur colonel et chiefz, comme pour ceste raison les soldatz quy, comme dessus est dict, se soient venuz rendre les premiers devers ledict heuteuant-colonnel, ne se sont vouluz joindre avecq les derniers venuz, sinon après longue espace de temps, s'estans aussy quelques ungz d'entre iceulx naguères esgare'z de leurs compaignies et remis avecq les Espaignolz quy s'estoient emparéz d'Eyndhoven et Helmont, desquelz les aultres bons ne doibvent emprendre la cause.
Semble oultre ce, puisque les soldatz susdicts ont mangé le povre homme depuis la deffaicte d'Anvers qu'ilz debvront en quicter bonne somme au prouffict des paysans et s'accommoder a raissonnable appoinctement, coinprennant aussy leurs mangeries du temps passé au pied de la généralle négociation que se fera avecq les aultres régimens.
163°. 4 april. — Premièrement se transportera ledict De Salazar en la ville de Boisleduc vers le lieutenant-eolonnel du Conté d'Eberstain, Hans van Lembach, et aultres capitaines et chiefz de quattre compaignies du régiment dudict Conté, y estans en garnison, et leur défivrera les lettres de crédence qui luy seront baillées de messieurs du Conseil d'Estat.
[Moet hun voorstellen, ora twee compagnieën uit Den Bosch te doen weggaan, en hen hiertoe trachten over te halen met behulp van den vicomte Daublan, gouverneur der stad, hen o. a. wijzende op de goede behandeling en de betaling, door de stad gedaan].
Et en cas que lesdicts quattre compaignies ne vouldront entendre a se séparer les ungz des aultres, ains diront vouloir demeurer joinctz, on leur représentera de combien ce refuz et désobéyssance sera de conséquence et contrariera aux promesses que tousjours ilz ont faict de vouloir obéyr a messieurs du Conseil d'Estat comme gouverneurs et capitaines légittimes du Roy es pays de par deca, ausquelz leur a esté commandé d'obéir après le trespas du grand commandeur de Castille.
Cependant l'on regardera d'entendre, si, ponr ne se séparer, ils aymeroyent mieulx et seroient d'intention de sortir tous ensemble, les asseurant a eest effect que mesdicts seigneurs du Conseil ne tachent en cecy qu'a donner quelque soulaigement a ladicte ville, de longtemps par trop travaillé, et que leur sera désigné lieu d'aultre garnison bonne et favorable.
Et la oü non obstant toute raison ilz ne vouldront s'accomoder a ladicte sortie, soit tous ou en partie, ains vouldront prétendre d'estre payéz, avant sortir de ladicte ville suyvant 1'accord qu'ilz allègueront peult estre avoir esté contracté avecq le seigneur de Merode au nom desdicts Estatz, il eonviendra leur réplicquer qu'icelluy accord au .troisiesme article ne parle qu'en cas qu'on les



253
Betr. Spanje 1577.
voulsist licentier et casser dont il n'y a ici question, mesmes que puis naguerres leur ayant esté présenté par mons'. le gouverneur de la ville 1'instrument dudict accord soubz le seel et ratification des Estatz, ils ne se sont a icelluy tenuz, 1'ayant rejecté et refuzé de 1'accepter.
Ce néantmoins sera bon d'enfoncer quel party ilz vouldroyent faire aux Estatz, en cas qu'on vienst a les casser, tant endroict attermination raisonnable — puisque n'est possible les payer comptant — comme de prendre denrées en payement. [De Staten van alles op de hoogte te houden].
164. R. 5 april. — Sur les lettres du Duc d'Arschot, affin de seavoir, oü que l'on pourroit loger le régiment de Mario, et que ceulx du Conseil avoient advisé d'y envoyer le commissaire Longin pour commencher le descompte et après le casse[r], et que le Comte de Bossu avoit advisé de le povoir casser avecq Xm £ arth., a esté envoyé le pensionnaire de Boisleduc au Conseil d'Estat *).
165. R. 6 april. — A esté faict rapport par monsr. le Comte Bossu, comment, aiant traicté aveeq le Sr. Duc d'Arschot avecq les colonels en Anvers, il les a trouvé fort voluntaires de s'accommoder avecq toute raison, pourveu qu'on députe quelque Sr. de qualité pour traicter avecq eulx, comme cy devant a esté accoustumé faire; sur lequel raport a esté leuct l'advis du Conseil d'Estat des lieux, esquelz on pourroit mettre lesdicts Allemans, sy comme a Tillemont les troys et a la ville de Leeuwe celle de Fouckere, en leur faisant renouveller le serment et en leurs furnissant le mois de prest,
A esté advisé de traicter avecq lesdicts colonelz, cependant qu'ilz sont en Anvers, et entendre leur intention sans résouldre néantmoings et en advertir ceulx des Estatz, et oü la communication seroit de trop longue durée, mectre lesdictes compaignies es susdictes villes. Et pour rasseurer les marchans, il sembleroit que ladicte ville se debvroit mettre en la garde des bourgeois, veu qu'il y a chasteau. D'aultres estoient d'advis de mettre lesdicts Allemans es dictee villes, pour après commettre aulcuns pour communicquer avecq eulx,
P. p. — Ceulx quy ont esté assembléz, ont persisté en la résolution du matin et que suyvant icelle lesdicts Allemans demoureront encoires aulcuns jours en Anvers, pendant lesquelz on advisera de commettre quelungs et former 1'instruction pertinente.
10 April werden Sweveghem en Champagney gecommitteerd om de moeilijkheden betreffende de afrekening door Thomas Gramaye en Honssart met de Neder-Duitschers te hooren (R. i. d.).
14 April werd op een request van Kampen en Deventer besloten den Raad van State te verzoeken aan de Duitsche officieren te schrijven, om zich van „tort ou altrage" van de burgers te onthouden en dat de Staten zich mettertijd volgens de pacificatie met hen zouden verstaan, terwijl de Staten van Overijsel zonden worden verzocht hunne gedeputeerden ter vergadering te zenden *) (R. i. d.).
1) 9 April werd een instructie voor Jacques Roehelle vastgesteld, om de cassatie en afrekening met het hier bedoelde regiment „qui fut a Mario Cardony", te doen; hg zal met advies van den gouverneur van Den Bosch uitmaken, waar het regiment in afwachting zal verblijf houden (A. G., Aud. 651, fol. 22). — 10 April: Aerschot te antwoorden „sur les lettres" (die van 5 April?) (R. i. d.).
2) Dan volgt: „Et sont les eschevin Van den Cameren et pensionaire d'Anvers commis pour" (sc. om naar den Raad van State te gaan?).



Betr. Spanje 1577,
254
166. R. 15 april. — D'escripre a Son Altèze de voloir requérir ceulx de Luxemborc a faire prest aux Allemands audict Luxemborch et les accommoder, et que cependant quelques S™., comme de Champaigny et quelques aultres, traicteront avecq eulx a les licentier on avecq leur coronel.
Résolu de requérir, comme les S™. requirent présentement les S™. Comte de Bossu, S1-. de Rasseghem, Sr. de Champaigny et le Sr. de Hierge voloir traicter avecq les V compaignies de Focquer a Luxembourch et leur promettrc deux moys de gaiges en argent, ung moys en drapz et la reste de ce qne après le descompte se trouvera a eulx compéter, endedans troys ans ou au moings endedans deux ans, en lingne de quatre villes d'Allemaigne, soit a Ansbourch, Straesborch, Norenborch ou a Baele.
Que Beken rembourséra monsr. le Comte de Beesu des Xïfp» £ artS;<ter premiers deniers qu'il recepvra, après avoir satisfaict les cent mille livres pour le camp, suyvant sa requeste.
Bfeff zeöaen dag werd besloten de contracten, gemaakt met de Duitschers te Doornik en Valenciennes, in handen van Rassenghien te stellen (B. i. d.).
16 April werd besloten, dat Van der Beken aan de kapiteins der 5 compagnieën van Fugger in Luxemburg 1000 p. zou betalen op af rekening en wel van de penningen voor de betaling van het kamp l). — Het request van het regiment van Hierges werd dienzelfden dag in handen van Lalaing, Champagney, Sweveghem en Capres gesteld om rapport (B. 1. d.) *).
18 April werd besloten te schrijven aan Hierges, om al de soldaten van zijn regiment en van dat van Megen nit Brabant, waar ze niet noodig waren, te doen teruggaan naar de plaatsen, vanwaar ze gekomen waren; dergelijke brieven te vragen aan den Baad van State 3) (R. i. d.).
167. R. 19 april. — Sur la requeste du Baron de Hierge: que les Estatz requéront ceulx du Conseil d'Estat aggréer 1'accord et appointement, faiet avecq les Bas-Allemans et Walons au pays d'Overyssel, et que l'on lescassera aux lieux ausquelz qu'ilz sont; et que ledict Sr. baron veulle trouver moyen des draps, pour les payer de deux moys, et avant les casser que les descomptes soient faictz pertinament et en ee oyr les interresséz, oü qu'ilz ont esté en garnison 4).
24 April vereenigden de Staten zich met het rapport en advies van Champagney en Sweveghem betreffende de afdanking der regimenten van Bossu, Megen en Hierges; het advies op schrift te stellen (B. i. d. p. p.) s).
1) Nog op denzelfden dag: „Résolu 1'affaire des Allemans a Luxemborch dont est faicte inention le XV» de ce moys suyvant ladicte acte précédente" (R. i. d.).
2) Tegelijkertijd een request van den „connestable Müart" [L Mulart], drost van Lingen. Over hetzelfde?
3) De remonstrantie hiertoe aan den Raad van State: A. G., Aud. 658, fol. 118.
4) 8 Mei werd op een request van Hierges besloten, dat de Kamer van de Beden met den koopman Triboulet zou handelen over de lakens, volgens de resolutie van 19 April aan de Walen van het regiment van Hierges te betalen (R. i. d. p. p.).
5) Waarschijnlijk naar aanleiding hiervan had de aanschrijving aan den Raad van State plaats (z. d.; A. G., Aud. 658, fol. 127), om te zorgen voor het bijeenbrengen der voor de afrekening noodige stukken. — 28 April besloten de Staten (het is i. m. op de pas genoemde aanschrijving bijgeschreven), dat deze stukken gesteld zouden worden in handen van Gramaye en Houssart, wien gelast zou worden, zich voor de uitvoering hunner commissie naar Venlo te begeven.



255
Betr. Spanje 1577,
Het definitieve besluit '), zooals het 25 April in vorm van acte op schrift werd gesteld, luidt als volgt:
168. R. 25 april. — Les députéz des Estatz Généraulx, ayant ouy le rapport de[s] dessus nomméz, feront furnir cent mil florins a mons'. de Hierges des premiers deniers qu'on recepvra des V° LXXVIII™ V6 XL £, naguerres résoluz, seront repartiz par les provinces, et se donneront audict Sr. de Hierges lesdicts Cm florins dedens 1'Ascension 2), commandant a Van der Beken, trésorier générale des Estatz, de ne laisser vuider ses mains d'aulcuns deniers de la susdicte somme que eecy ne soit aecomply, et moyennant ce ledict Sr. de Hierges cassera son régiment, celuy de monsr. de Meghem, son frère, parmy ce que a chacun régiment sera encoires donné une paye en drap; et comme les Gm florins susdicts ne souffissent pour parfurnir deux payes en argent, par oü il fauldroit encoires Xm florins a chacun régiment, les Estatz prient lesdicts S™. de les vouloir accommoder de ceste somme pour quatre mois, que seront XXm florins, cönsentant a monsr. de Hierges les retirer des premiers deniers que furniront ceulx de Geldres, s'ilz accordent quelque chose avant ce terme de quatre mois.
[Volgt een beschikking over de afrekening door bet doen opvragen door den Raad van State van- de daartoe noodige gegevens aan hen, die de papieren van den comptador Lipaldi hebben, aan Molkeman en aan de provinciën, waar de regimenten in garnizoen zijn geweest].
Le restat se payera en deux termes, asscavoir la moictié dedans ung an et 1'aultre moictié au boult des deux ans, et ce aux lieux qu'on arrestera plus commodes par l'advis des coronnels et soubz 1'obligation ordinaire 8) qui contient rénunciation de toutes exceptions et comprend toutes les rasseans (?) des Pays Bas.
[De Staten zullen conform het verzoek der remonstranten den Raad van State verzoeken de afrekening zelf en hunne besluiten goed te keuren, benevens de brieven van zekerheid te teekenen].
26 April leverde Salazar zgn schriftelijk verbaal in, dat in handen van de pensionarissen van Brugge en Den Bosch gesteld werd, om den volgenden dag „raport fidel" te doen (R. i. d. p. p.).
169. R. 30 april p. p. — Aussy résolu d'escripre lettres au capitaine Morvay, affin qu'il n'ait a faire quelque tort aux Espaignolz, passans par le pays de Limborch et Luxembourch, comme Son Altèze s'auroit vanté de faire.
Et touchant les plainctes que Cornelis van .den Eynde auroit faict a Son Altèze de ce que aucuns gens des Estatz 1'auroient mènaché de les desvaliser et que les Estatz les debvroit (!) tenir en leur sauvegarde suyvant la pacificatión, il est résolu de différer sur ce a resoudre, tant que ilz détermineront sur le mémorial du commissaire Salazar.
1) R. A., Aanw. 1900, XLIII, n°. 8. Het besluit staat in margine bij een request van gedeputeerden van het regiment-Hierges, waarop reeds 15 April geapostilleerd was: „Ces deux requestes seront envoyés es mains de mons'. le Conté de Lalaing et des Sn. de Champagney, Zweveghcm et Capres pour en faire rapport et donner leur advis". — Deze apostillé staat boven de resolutie, die in den tekst volgt. Het andere, mij niet bekende request zal waarschijn]ijk van het regiment-Bossu geweest zijn. In liet request van het regiment-Hierges werd verzocht om' betaling der beloofde /'2000 per maand voor elke compagnie of om casseering, maar dan eerst een redelijke betaling. 2) 16 Hei 1577.
3) De remonstranten vroegen: „obligation des personnes et biens meubles et immeubles des subiectz et inbabitans de chacune province généralement et particulièrement pour estre" arrestable partont par mer et par terre".



Betr. Spanje 1577.
256
8 Mei werden Lalaing, Bossu, Hierges, Champagney, Sweveghem en Ongnies gecommitteerd, om te adviseeren over de wijze van afdanking der Hoog-Duitschers. — Na den middag werden Bosssn, Hierges, Champagney, Goignies en Sweveghem voor hetzelfde doel aangewezen ten opzichte van het „brieff recnel de la besognée" van Salazar *) (R. i. d. en p. p.).
6 Mei schreven de Staten aan de Staten van Utrecht, dat zij tot hnn leedwezen gehoord hadden van de „groote commotie ende oproerte" tusschen de burgers en de soldaten te Utrecht en dat zij Heermale en Louff van den Haer, „UE. ontfanger oft cameraer", deputeerden, om hun goeden wil te toonen en alle verdere wanorde te verhoeden !).
7 Mei werden, in plaats van Sweveghem, Grevenbroeck en Van der Meeren aangewezen om met de Duitschers te onderhandelen (R. i. d.).
10 Mei werd besloten, dat Molckeman de obligatiên en andere stukken van het regiment-Eberstein in handen van Salazar zon stellen. — Betreffende de Walen van Hierges' regiment en Jean Triboulet voor 18508 p. art. besloten: „comme estans a la liache et ce sy avant que Van der Beken accepté et consente; sur quoy les députéz de Boisleduc n'ont esté interrogué ny ad ce consenty, comme anssy ont protesté ceulx de Lovain" (R. i. d.).
14 Mei werd, naar aanleiding van het advies van de Kamer van de Beden over de lakens en het linnen, besloten deze tot casseering der regimenten van Cardniny, Cerff en Margelle 8) te gebruiken; om met dezen te handelen werden gecommitteerd Saventhem, Hierges en Champagney; aan die van Vlaanderen werd gelast genoemde waren naar Antwerpen te zenden. — Hierges bracht een schriftelijk advies over de afdanking der Duitschers, waarvan aan ieder gewest copie werd verleend, om „demain au matin" over te beslissen. — Naar aanleiding van het request der drie Duitsche vendels te Dendermonde werd besloten don Jan te verzoeken aan Polwiller te schrijven, om zich te onthouden van alle handelingen ten opzichte van deze Duitschers, die den Koning en de Staten trouw gediend hadden; pretensiën tegen hen kon hij bg don Jan inbrengen (R. i. d.).
170. B. 15 hei. — Sur les lettres de monsr. de Viele (!), estant en Frise, datée le IXe de May, est appointé que ladicte lettre sera communicquée a Son Altèze et que les Estatz tiennent les quatre compaignies Walones, y restantes, pour cassés, priant Son Altèze de ad ce tenir la main que effect dudict cassement s'ensuive; a quoy sont commis le Sr. de Courteville, pensionaire de Boisleduc et le docteur Sille.
Les Sn. ont aecordé qne l'on pourra traicter avecq le couronel De la Mergelle pour les cassements de son régiment selon 1'offre, a eulx faict, seavoir que l'on les donnera Xra £ arth. pour ung moys en argent et ung autre moys en drap, moyennant quoy se laisseront casser, en leur donnant asseurance de leur payer le surplus de leur deu en deux termes, le premier dedans ung an et 1'aultre 1'année ensuivante; et estant la masse faicte de ce qu'ilz prétendent leur estre deu, l'on traicteroit avecq eulx pour leur faire quicter six a huyct moys.
1) Het stuk met de apostilles der gecommitteerden: A. V. Ypres, port. 10.
S) R. A. Utrecht: Staten-archief, brieven van de Staten-Generaal (orig.).
3) 13 April werd deze Guillaume de la Margelle (toen luitenant-kolonel bij Verdugo) benoemd tot kolonel over de soldaten van Verdugo (R. i. d.). 24 April werd, op een klacht van Herenthals, besloten Courteville en den burgemeester van Brussel te zenden aan den Raad van State, om de soldaten van Mergelle, er ongelast gekomen, vandaar te verwijderen (R. i. d.).



257
Èetr. Spanje 1577.
171. R. 17 mei. — Résolu que on liceuciera les régimens de mess™, de Bossu, Hierge et Megem, Mergelle, Cerff et Floyon avecq 1'argent jusques a cent mille livres arth., a lever en Anvers, tant sur le crédit de Son Altèze que des Estatz, et XLm escuz du Focquer et de draps pour cent mille en Anvers et XVlIIm £ en Flandres; bien entendu que avant tout seront licenciéz et payéz les gens du Prince d'< irainge et que lesdicts de Bossu, Hierge, Megem et aultres seront licenciéz au lieu dont ilz sont venuz.
Ayant esté leue certaine forme d'obligation ') pour les capitaines des régimentz. a casser comme dessus, elle a esté trouvé bonne pour asseurer les soldatz; mais néantmoings messieurs les prélatz et députéz des chieff villes de Brabant protestent de ne ad mettre ou advoyer telle forme, ains disent que l'on se doibt contenter de la forme ordinaire et commune sans la clause finale, commenchant: Ende by faulte van 't gene etc, jusques a la fin.
Résolu d'employer LXXlIm £ en argent pour II moys pour casser le régiment du Comte de Bossu de Bas Allemans jusques a XIII enseignes, et en draps d'ung moys jusques XXXVIm £.
Item la somme de LXm £ ponr deux moys de gaiges en argent pour le cassement du régiment du Comte de Megem, et pour ung aultre moys en draps jusques a XXXm £ arth.
Et la somme de HIP" Xm £ pour le cassement des régiments demons', de Hierge de X enseignes.
Item Xm £ arth. en argent pour le cassement du régiment de La Mergelle, et en draps aultres Xm £ arth.
Item VIIIm £ pour le cassement [des] Wallons de Carduiny de VII enseignes, et en drap aultres VIIIm £.
Item pour le cassement du régiment du baron de Hierge de VII enseignes, dont il est furny.
Reste les asseurances de que par compte sera trouvé leurs estre deu.
Somma que monte le tout en argent 11° Xm £ arth., en drap CVm £, lequel argent et drap on demande premièrement Cm £ arth., dont Son Altèze présente son crédit C™ £ arth.
Item XLVm escuz qu'on espère du facteur Montprot, IIIIXX Xm £ arth.
Item Xm escuz que Son Altèze donne van de(!), XXm £.
Item des Estatz d'Utrecht XXVIm £. Somma IP XXXVI™ £
Le drap est en Anvers sur Baptiste Spinola et le reste en Flandres, reste du faict d'Utrecht *).
Sy 1'unge ou 1'aultre négociation failloit, eonviendra le remplir d'aultre.
Que présentement soient dénomméz députés commissaires pour descompter avecq eulx.
Besloten werd dienzelfden dag aan Aerschot en Hierges te schrijven om de Duitschers te Antwerpen over hunne afdanking te polsen. — Tseraerts, Rossel, Oyenbrugge, Salazar, Longin en Molckeman werden gecommitteerd, om, ieder apart, een instructie voor de afrekening met de Duitschers te ontwerpen, om deze, na gezien te zgn, aan Hierges mede te deelen (R. 1. i). — Nog werd een instructie voor Gramaye en Houssaert vastgesteld, waarin de wijze van afrekening met de regimenten van Bossu, Hierges en Megen verder in bijzonderheden geregeld werd s).
1) Codex, II, IV, 188. 2) Cf. hiervóór, p. 67.
3) Ft. A. Utrecht: Staten-archief, vertalingen van Fransche stukken. — 16 Mei was een
17



Betr. Spanje 157'
258
172. Ei. 21 mei. — Messieurs les Estatz Généraulx des Pays Bas, pour aecélérer le partement des soldatz Haultz Allemans et aultres estrangiers hors lesdicts pays, comme suyvant la pacificatión convient, ont commis et commettent par ceste mess™, les Comtes de Lalaing, de Boussu et d'Aremberghe, les Barons de Champaigny et de Hierges et les S™. de Moerbeke, Goingnies, Grevenbroeck et de La Motte on la pluspart d'iceulx, pour incontinent se vouloir employer a traicter et négocier avecq lesdicts Haultz Allemans pour leur licentement; a quelle 'partie on les pourra licentier et quelle attermination on arrestera avecq eulx pour le surplus que l'on trouvera leur estre deu après les descomptes; et leur besoigne, avec les difficultéz trouvées, faire rédiger par escript, affin que, le tout veu par lesdicts Estatz Généraulx, soit après advisé comme il eonviendra. Faict a Bruxelles en 1'assemblée desdicts Estatz, tant le XIIIP que XXP de May 1577.
Aujourd'huy le XXP de May 1577 sont par messieurs les Estatz Généraulx des Pays Bas commis mess™, le trésorier général Arnonlt Molckeman et commissaires des monstres Salazar, Seraets, Serclaes et Loingin, pour faire les descomptes des soldatz Haultz Allemans' pertinament, rabattant leurs quictances et certifications des villaiges sur les dommaiges qu'ilz ont fait, le tout bien liquider, en visitant les enseignemens a ce requis et papiers tant de Lixalde ') què autres, a recouvrer des secrétaires Berthy, Scharenberghe, trésorier Van der Beken et aultres, et aultrement selon 1'instruction que leur sera délivré.
Les S™. ont député le pensionaire de Boisleduc, le Sr. de Courteville et le pensionaire de Tournay pour avancer la commission, donnée le XIIII0 de May dernier et ce jourd'huy refreschie, affin de traicter avecq les Allemans et aultres pour descompter et faire la ponrsuyte que telles commissions soyent exécutées.
Résolu que Son Altèze mandera les coulonelz se trouver a Malines pour le XXV° de ce moys, et que les Estatz Généraulx escripveront en conformité par le secrétaire Scharenberger.
22 Mei werd besloten verder te onderhandelen met het regiment-Eberstein ') na de onderhandelingen met de andere kolonels; hiertoe Molokeman 3) en Salazar gecommitteerd. — Liedekercke, Grevenbroeck, Westrum, Molckeman, Tseraerts en Salazar met den pensionaris van Den Bosch werden aangewezen, om de instructie voor de onderhandeling met de Hoog-Duitschers te ontwerpen. — Na den middag werd Van
brief van de Staten, ontworpen door Sille, aan „ceulx d'Utrecht" vastgesteld (R. i. d.; deze brief: Actes, n°. 575; Bondam, II, 310). 18 Mei schreven de Staten nader aan'de Staten van Utrecht, welke maatregelen ze 17 Mei genomen hadden, verzoekende, om bij de uitvoering zooveel mogelijk behulpzaam te willen zijn en de gevangenen van het regiment-Bossu vrij te laten(B. A. Utrecht: Staten-archief, brieven van de Staten-Generaal (orig.)).
1) Francesco de Lixalde, betaalmeester in het Spaansche leger (dezelfde, die, hiervóór, p. 255, Lipaldi genoemd wordt).
2) Verscheidene malen komen requèsten van de weduwe en van de crediteuren van wijlen den kolonel 'ter sprake: zie R. 30 Jan., 27, 28 Maart, 13, 16, 18 (p. p.) Maart, 19 April, 10 Mei, 8, 17 Juni, 30 Sept., 2, 16 Oct., 21, 25 Nov., 13, 16 Dec
3) Aert Molckeman, „trésorier des guerres de Sa Mté.", wien 23 Mei op zyn request 159 p. art. wordt toegekend; tegelijkertijd aan Gabriel de Salazar, monstercommissaris, 146 p. art. en aan Jean de Melyn, secretaris van Brussel, 106 p. art. (R. i. d.). — 4 April werd aan Molckeman voor verteringen te Antwerpen 212 p., 2 s., 9 d. art. toegekend, behalve de 300 p., reeds door hem ontvangen (R. i. d.). — Verdere requèsten dezer monster-commissarissen komen voor: van Salazar R. 10 Juli, 15 Aug., 20 Sept.; van Molckeman R. 1 Nov.



259
Betr. Spanje 1577*
der Beken gelast 143 p. aan Salazar te betalen voor „1'achapt et facbons de trois enseignes au proffiet de compaignies dévalizées du colonel du Comte d'Eversteyn" (B. i. d. en p. p.).
173. R. 23 mei p. p. — Résolu que les soldatz Allemans aurönt incontinent a sortir les Pays Bas, en recepvant la paye de troys moys, les deux en deniers comptans et le IIP en draps, et qu'ilz laisseront icy leur députéz pour entendre a' faire les descomptes de ee que leur sera trouvé du surplus en raison estre deu, et appoincter sur les termes des payementz d'icelluy; et que pour ad ce induire lesdicts Allemans, sera requise 1'assistence et authorité de Son Alteze et des ambassadeurs impériaulx, par lesquelz aussy on pourroit faire les payementz desdicts troys moys, le tout sans préjudice.
174. R. 24 mei1). — Messieurs ont ordonné de requérir Son Altèze vouloir faire exécuter la résolution d'hier, prinse a 1'endroit des soldatz Haultz Allemans, et ce incontinent vers ceulx quy sont en Anvers, et les faire mener au plus prés de leur pays, pour éviter tous apparens inconvéniens; a quoy et pour ce remonstrer, sont 'commis mess™, le sénescbal de Haynault, prélat de Vlierbeke, le prélat de Wassort, le doyen d'Arras, le borgmaistre de Rurmonde, le Sr. Van der Meren, le Sr. Baesdorp et le conseillier de Douay.
Sont commis monsr. de St. Gislain et le Comte de Lalaing pour demander bonne et favorable responce sur le faict des Allemans.
28 Mei werden Hierges, Champagney en La Motte gecommitteerd om te besogneeren met de gedeputeerden tot de onderhandeling met de Duitsche kolonels tot het ontwerpen eener instructie. —• Op het request der gedeputeerden van Deventer en Kampen: de supplianten zich in te spannen de betaling nog voor 10 a 14 dagen te doen, in de hoop dat inmiddels orde zal gesteld zijn op de betaling van alle Duitschers a) (R. i. d.).
175. R. 29 mei. — Mons', de Rassenghem a esté requis de se trouver en Anvers a la première assemblée des coulonelz des Haultz Allemans ponr traicter; et que les Sre. de Hierge, Boussu, de La Motte et Goingnies, les Srs. de Welerval et Grobbendonck, Serraerts y soient présens et le secrétaire Escovedo aussy de la part de Son Altèze, sy d'aventure monsr. le Duc d'Arschot n'y pourroit yacquer.
176. R. 31 mei. — Résolu que le commissaire Serraets traictera incontinent avecq le régiment du colonel Margelle sur la présentation, par eulx faicte, de quicter les gaiges d'ung an, et pour descompter avec ledict régiment et en faire de tout raport, en persuadant les capitaines de se contenter avec le payement d'ung moys en argent et de 1'aultre moys en draps. Et que acte de déclaration sera donné audict Sr. colonel, qu'en descomptant avecq sondict
1) Cf. de eerste afdeeling van deze rubriek op 26 en 27 Mei (hiervóór, p. 205).
2) Op het request van dezelfden (G. A. Deventer: brieven van Berend van Winssem): met de schulden van de Duitschers aan de bewoners van Kampen en Deventer zal rekening gehouden worden-naar ad venant van de contributiën van Overijsel aan de Generaliteit (R. 22 Juni). — Aan Kampen en Deventer te schrijven, „pour estre déduictz sur ce que les Estatz d'Overyssel accorderont par ayde" (B. 30 Juni). — 22 Mei schreven de Staten aan Deventer met verzoek, om, in afwachting der afrekening, de Duitschers daar met „leengelt" te helpen (G. A. Deventer; orig.).



Betr. Spanje 1577.
260
régiment, Verdugo ne sera comprins, comme Espaignol et k quy les Estatz ne sont tenuz.
Résolu d'insister au cassement de sept régiments, seavoir les troys de Bas Allemans, de Verdugo, Floyon, Margelle, de Hierge Walons, et Callero, 1'Argentad, de Mario 1), et pour haster en toute diligence par moyen d'Escovedo et Grobbendoncq, et les deux régiments de monsr. le Duc d'Arschot et du Sr. de Champaigny se mettront par forme du camp, tant que les Allemans seront sortyz les Pays Bas, en persistans en la résolution, passé lontemps prinse, que les régimentz de chacune province se doibvent demouréz casséz.
Résolu de d'oster 1'article, commenchant: Et oü ilz se rendroient etc., mis en 1'instruction, a traicter avecq les Haults Allemans, et que le greffier Weellemans signeroit ladicte instruction.
Le Sr. de La Mergelle a remonstré qu'il ne peut accorder avecq les soldatz, sy non en payant troys moys de gaiges, asseavoir deux en argent et ung eu draps, et, ayans lesdicts troys moys, ilz quicteroient ung an des gaiges.
Depuys appoincté avecq ledict de La Mergelle, par intercession de monsr. de Hierges, que pour casser son régiment on luy donnera a son régiment en comptantz deniers deux moys de gaiges, montant a XXm £ arth., et ung moys en drap, et que l'on asseurera de dix moys des gaiges, montans a la somme de cent mille livres, pour la parpaye de ses gaiges, prétendues payer endedans deux ans, avecq condition qu'il soit indemné de neuff cent XXXVI X arth., a son régiment prestéz de ceulx de Haerlem, et que ledict coulonel et capitaines ne demanderont aulcuns aultres gaiges, mais quicteront de tout lesdicts Estatz.
De instructie zelf is onbekend. Het hierna volgende advies, van de gedeputeerden a) ad hoe is er aan ten grondslag gelegd:
176a. (29 mei). — II est advisé par les Srs. députéz que suivant 1'intention des Estat Généraulx l'on traictera avecq les coulonnelz Fronsberg, Polviller et Foucker chacun appart et es lieux, oü ilz sont, asseavoir avecq ledit Fronsberg et Foucker en Anvers et avecq Polviller a Rneremonde selon la lettre qu'il at escript du jour d'hier aulx Estatz s), ou bien audit Anvers, sy avant qu'il s'y soit acheminé suyvant la lettre que lesditz Estatz luy ont escript cejourd'huy pour touttes leurs compaignies saulf celles avecq lesquelles lesditz Estatz entendent avoir traicté, si comme avecq aulcunes trois compaignies de Denremonde, deulx a Grave, trois a Tournay, trois a Valenchienes, une a Nivelle, une a Gembloux, une a Diest, deulx a Tielmont avecq lesquelles l'on entend se reigler selon 1'accord faict avecq elles.
[Volgt het aanbod, hun te doen, in substantie als in ons n°. 173 en de aanwijzing van gedeputeerden 4) als in ons n°. 175).]
1) De beteekenis dezer toevoeging is zeer onduidelijk. De namen van Callero en 1'Argentad (waarvan de lezing zeer onzeker is) zijn ons van elders niet bekend.
2) A. V. Ypres, port. 10.
3) Deze brief is van 28 Mei; Polviller geeft kennis op weg naar Mechelen te zijn geweest, maar te zgn teruggekeerd, omdat hij vernam, dat hier niemand voor de onderhandelingen was (A. V. Ypres, port 10).
4) Bij dezen wordt hier ook nog Liedekercke genoemd; Grobbendonck en Rassenghien zullen zoo dikwijls gaan als om hunne andere bezigheden mogelijk is.



261
Betr. Spanje 1577.
Laissant a la discrétion des S™. députéz de besoigner en ce que dessus et en conformité desdits articles comme pour meilleur avancbement et effectuation de brief licentiement desdits Allemans trouveront convenir.
L'on pourra requérir les ambassadeurs de 1'Empereur d'eulx vouloir transporter en la ville d'Anvers ou aultre part, ou l'on trouvera convenir traicter avecq lesditz Allemans.
Les Estatz Généraulx supplient Son Altèze authoriser les députéz, en ceste instruction dénomméz, avecq icelle instruction ,).
1 Juni werd besloten het regiment-Mergelle te betalen nit de eerste gelden van Monprot, den agent der Fuggers s); Grobbendonck zou worden verzocht voor het regiment 10.000 p. in laken te bezorgen en 100.000 p. art. voor de Generaliteit, „advisés passé aucuns jours"; brieven van verzekering van de betaling van het restant binnen 2 jaar zonden worden gegeven, „moyennant enseignement des capitaines dudict appoinctement »)". — Een brief van Polviller, ter vergadering gelezen, zou in handen van de gedeputeerden tot de onderhandeling worden gesteld; „depuys délivrée es mains de mons'. de La Motte". — Na den middag op een request van Turnhout: don Jan te verzoeken de Duitschers daar te verwijderen en wel buiten de Nederlanden (B. i. d. en p. p.).
3 Juni bood Grevenbroeck aan naar Antwerpen te gaan voor de onderhandelingen, maar de Staten bedankten hiervoor, omdat de gedeputeerden reeds gezonden en hunne namen schriftehjk aan don Jan overhandigd waren (R. i. d.).
4 Juni vroeg de graaf (Hubert) van Eberstein hulp voor de vier compagnieën HoogDuitschers te Bosch om dier slechten staat; besloten hem op de hoogte te stellen van de begonnen onderhandelingen „et que moyens capitaux4) sont a la main pour par telle chose secourir lesdictes compaignies" (R. i. d.).
5 Juni s) werd besloten don Jan te verzoeken brieven te schrijven naar alle plaatsen met Dnitschers in garnizoen, om dezen te verzoeken tevreden te zijn met de gewone „pretz et secours"; hiertoe gecommitteerd Maroilles, Baesdorp en een gedeputeerde van Overijsel (B. i. d.).
177. R. 6 juhi. — Résolu que l'on députe Croiselle, Liekercke et Northoven a remerchier Son Altèze du grand soing qu'il faict de prendre a soy d'appoincter avecq les coulonelz des Haultz Allemans, en requirant -qu'elle veulle mander lesdicts coulonelz a Malines pour lundy, affin d'achever le licentement d'iceulx.
Aussy, que le commissaire Seratz prendra extractz hors les pieches et mémoires, estans soubz le trésorier Molckeman et payadors cy a Bruxelles, et, ce faict, entamer les affaires avecq les Allemans en Anvers, pour seavoir combien ilz auroient receu et combien qu'ilz doibvent encoires recepvoir.
Et sont ledict trésorier Molckeman, doctor Sille et Jacques Gramayen commis, pour recepvoir toutes informations des foulles et mengeries des gens
1) Onder slaat: „Par ordonnance desdicts Estatz Généraulx".
2) Nader Rubriek VI».
3) 2 Juni werd besloten deze brieven te stellen volgens het formulier van die, aan de Neder-Duitschers gegeven, onder protest van Brabant als 47 Mei; de kolonel kan één of meer krijgen, naar bij verkiest, mits de som niet worde overschreden en de brief bevatte: „moitié endedans ung an et 1'aultre moitié endedans 1'aultre an" (B. i. d.). — 17 Juni: het restant van 5000 p. voor het regiment-Mergelle te betalen van de op Liedekercke's crediet te leenen 10.000 p. art. (R. i. d.). Zie nog R. 11, 15 Mei.
4) Het hoofdgeld, dat toen in behandeling was (Rubriek VI1»).
5) Cf. ook de eerste afdeeling van deze rubriek op 4 Juni (biervóór, p. 207).



Betr. Spanje 1577
262
de guerre, ensemble les obligations et acquitz des prestz et semblables, et de faire hors les telz enseignements, tant piecha receuz par ledict Gramayen que aultres a recepvoir, comme dict est, mémoires de chacune compaignie desdicts Allemans et aultres de ce que l'on leur doibt défalcquer au descompte en toute raison ').
Omstreeks dezen dag namen de Staten besluiten s) over de onderhandelingen met de Hoog-TJuitschers, die in het register geheel ontbreken.
178. (R. + 6 juni). — Les Estatz Généraulx, ayans ouys.le rapport des seigneurs députéz, [ayant] entamé la négociation avecq les colonnelz des Haulz Allemans, sont résolu d'insister en leur première offre de trois mois de payement, les deux en argent et le troixiesme en drap qui est 1'extrème, en quoy ils se poeuvent efforcer et eslargir, et de payer la reste que sera trouvé leur estre deu, en quattre ans par termes esgaulx, suppliant Son Altèze de vouloir interposer son authorité pour les faire condescendre d'accepter ledict offre et sortir prestement le pays, et a effect, en tant que besoing soit, de se vouloir transporter en la ville de Malines et y mander lesdicts collonnelz et, s'il est besoing, les capitaines, d'aultant que lesdictz collonnelz ont requis de communiquer avecq Sadicte Altèze; auquel lieu de Malines se trouveront lesdietz seigneurs députéz ou aulcunz d'eux que mieulx y porront vacquer, avecq aultres que l'on polra subroguer au lieux des absens, et pour moyenner et advancher ceste négociation, l'on polra requérir les ambassadeurs de 1'Empereur de s'y vouloir trouver et employer et supplier pareillement Sadicte Altèze qu'il luy plaise faire retirer les Allemandz hores la ville d'Anvers.
Les Estatz Généraulx ont résolu que, au cas que Sadicte Altèze ne polroit par son aucthorité induire lesdicts Allemans de se contenter pour les trois mois, a eulx offert, combien il y ait matière de contentement et que c'est oultre le povoir et possibilité desdictz Estatz-, toutesfois pour unes fois se descharger desdicts Allemans ont advisé de remettre encoires le payement d'ung mois en la discrétion de Sadicte Altèze, si avant que par le crédit de Sa M**. et Son Altèze soubz 1'obligation des Estatz Généraulx l'on puist rècouvrér la somme, a quoy porteroit ledict mois, a payer la reste de leur deu endedans quattre ans, term es égaux.
Et oü lesdictz Allemans ne se vouldroient contenter desdictz offres plus que raisonnables qu'on les doibt des lors tenir pour casséz.
8 Juni werd besloten aan Salazar, die in de buurt van Thielmónt was, te schrijven, dat men met de Hoog-Duitschers zou gaan onderhandelen en dat don Jan hiertoe Maandag te Mechelen zou komen; hij moest de soldaten, over wie hij schreef, verzoeken nog geduld te hebben (R. i. d.).
10 Juni werd, conform het advies van don Jan, besloten Molckeman en anderen
1) In A. G., Aud. 658, fol. '129, komt een remonstrantie van de Staten aan don Jan voor, waarin ze hem verzoeken aan de „chiefifz et gens de guerre" van alle Duitsche garnizoenen té schrijven, om voor commissarissen van de steden, waar ze verblijf houden, rekening af to leggen, en aan de magistraten, om deze rekeningen in alle haast aan Molckeman te zenden. Het^tuk is ongedateerd, maar behoort klaarblijkelijk omstreeks dezen tijd thuis.
2) A. V. Gand, reg. Y, fol. i4Gv. (z. d.).



263
Betr. Spanje 1577.
volgens hunne commissie naar Mechelen te zenden, voor de afrekening met de Duitschers"); „de faire examiner leur bestelbrieff' (B. i. d.). jtójrffij
17 Juni werd een brief van Gille de Senselles, gouverneur van Den Bosch, gelezen over.de „insolences. et mutineries des Allemans" s). — Besloten werd aan de magistraat van Nivelles te schrijven om inlichtingen over de Duitschers, die daar en in de buurt geweest waren; „et en vertu duqnel ils seroient dévaliséz". —- Na den middag werd een brief van Amsterrode, gouverneur van Overmaze, gelezen over het arrest, door Polviller gelegd op graan te Boermond en besloten don Jan te verzoeken Polviller te gelasten dit op te heffen 8) (B. i. d. en p. p.).
179. E. 19 juni. — Le désigné évesque d'Anvers, monsr. 1'arcliidiacre, et le délégué du Duc de Juliers se sont trouvéz auprèz de mess™, les Estatz avecq lettres de crédence; et pour prendre résolution sur ee que lesdicts ambassadeurs ou subdéléguéz ont proposé, ont par pluralité des voix conclud comme appert par l'escript de ce estant faict, dont en partie l'on a adverty de bouche ausdicts S™. subdéléguéz.
180. R. 20 JDNi. — Conclud par la pluralité que l'escript du greffier Carlier, couché pour le faict des Allemans, sera présenté a Son Altèze et aux députéz a traicter avec les Allemans. Mais ceulx de Brabant ont déclaré que lenr intention est d'insister en la sortie des Allemans hors de villes, et que le greffier Weellemans, en signant ledict escript, couche aussy que ceulx de Brabant sont d'opinion comme dessus.
Met het hier genoemde geschrift zal waarschijnlijk de volgende „résolution comme l'on doibt traicter avec les Haultz Allemans" *) bedoeld zijn:
180a. 20 juni. — Sur Ie traictié et appoinctement, a faire avecq les Haultz Allemans, et les poinetz concernans ce mesme faiet, représentéz de la part de Son Altèze par mons1. le Marquis d'Havrech, mons'. le Baron de Eassinghien et mons'. de Goingnies, et, eu sur le tout les considérations pertinente^ et requises, les Estatz Généraulx ont résolu et conclu que tout premièrement l'on debvra appoincter avecq les Allemans et leur accorder quattre mois, asseavoir les trois en argent et 1'aultre en draps, insistant premièrement sur les trois mois suivant la résolution du Vme de ce mois.
Item atterminer le deu en trois ans selon 1'offre des S™. députéz, leur accordant pour asseurance les obligations des Estatz Généraulx, comme on a faict a tous aultres gens de guerre.
1) Uit apostilles van 10 Juni naast een remonstrantie: „pointz sur lesquels plaira a messeigneurs les Estatz Généraulx résouldre" over de afrekening (A. V. Gand, reg. Y, fol. 197v.) blijkt, dat over hetzelfde onderwerp nog eenige besluiten van gering belang werden genomen. Het belangrijkste is het volgende vraagpunt uit de remonstrantie: „si les services données oultre leur bestalbrieff et ordonnance du grand-commandeur seront receux et a eulx défalcquéz"; waarop besloten: „résolu que oy".
2) Een in het register onmiddellük hierna genoemd request van Den Bosch heeft waarschijnlijk wel op hetzelfde betrekking; er zou op beschikt worden, wanneer de pensionaris der stad terug was (R. i. d.). — Was Senselles tevens vicomte Daublan (hiervóór, p. 252)7
3) Actes, n». 616; Corresp. de Philippe II, V, 757. — Arnould d'Amsterrode, heer van Geleen, was gouverneur van Limburg.
4) Actes, n°. 607; A. G., Cart. 327», fol. 30.



Betr. Spanje 1577.
264
Que prestement sera arresté et accepté qu'on entrera au descompte, pourveu toutesfois que, a faict qu'ilz seront respectivement furniz desdicts quattre mois, sont tenuz se retirer en Allemaigne, soit le descompte achevé ou non, soit deux, trois enseignes plus ou moins.
Et néantmoins, s'il n'estoit achevé, pourront laisser quelques lenrs députéz pour le parfaire qui se debvront tenir en tel lieu que leur tera désigné soubz la saulvegarde et protection de Son Altèze et desdicts Estatz, le tout suivant la pacificatión et demourant icelle en Bon enthier en tous ses poinetz, et moyennant ladicte offre aeceptée de la part desdicts Allemans endedans quattre jours de 1'insinuation que leur en sera faicte et, se tenant casséz du premier jour de juillet prochain, le prest leur sera furny sur le bien deu.
Entendant que tous les traictéz, faictz avecq aulcunes compaignies, seront exhibéz avecq attestations et vériffications pour estre examinéz et valoir aux estatz, si avant qu'ilz seront trouvéz bons et vaillables, suppliant par lesdicts Estatz Généraulx que plaise a Son Altèze de faire sortir lesdicts Allemans suivant la paciffication hors des villes qu'ilz ont si longtemps affligé et tormenté.
181. R. 22 jühi. — Messieurs ont authorisé ceux quy ont esté député pour communicquer avecq monsr. de Hierge, pour par ledict Sr. dè Hierge ») povoir appoincter avecq son régiment des Walons pour la somme de cent mille livres arth. et, en cas qu'il ne puisse parvenir, qu'il veulle incontinent advertir les Estatz, accordans pour astheure que 1'obligation de cent mille livres arth. sera incontinent faicte sur luy, a payer pour tout ce que on luy pourroit debvoir et a son régiment en deux ans, et ce oultre les XXXm £, accordéz par ceulx d'Overyssel au moys de Mars dernier, hv moitié comptant et 1'aultre moitié endedans IIII moys après.
Denzelfden dag: Thierry Servits van SelzwelenDominicusLeopard von Augsburg hoplieden van een vendel op Zuid-Beveland en te Goes gelegen, zich naar aanleiding van hun request niet te Mechelen te bevinden, omdat de Staten het met hen gemaakte contract zullen voldoen; aan hunne soldaten te schrijven om goede orde te bewaren (B. i. d.).
182. R. 23 juni. — Après que les ambassadeurs et déléguez avecq les S™. commissaires, envoyéz pour traicter avecq les Haultz Allemans, avoient faict raport de leur besongne, messieurs les Estatz les ont remercié bien humblement de leur office, faict endroict le traictement avecq lesdicts Allemans, et de vouloir continuer en icelluy office, requirantz copie de leur raport et proiect, par eulx faict, pour sur tout délibérer et résouldre.
24 Juni vereenigden de Staten zich met het advies van de Kamer van de Beden op de afrekening van Houssart met het regiment van Bossu; aan dezen te schrijven om volgens belofte zijne soldaten te doen uiteengaan 2). - Van der Beken zou naar Antwerpen gaan, om de lakens tot een waarde van 10.000 p. art. in ontvangst te nemen; Mergelle zon worden ontboden naar Brussel om zijn geld te ontvangen ») (B. i. d.).
1) 21 Juni werden Provene, Fresin, Brus, Northoven en Yman aangewezen, om, naar aanleiding van een request van Hierges, met dezen te overleggen (R. i. d.).
2) 25 Juni: de brief, door Sille ontworpen voor Bossu en Bernesem, „en requirant que
Houssart renvoye les descomptes pour dresser les obligations" (R. i. d. p. p) 28 Juni
werden 2 requèsten van Bossu (waarover?) in handen van de Kamer der Beden gesteld om advies (R. i. d.).
3) 28 Juni werd La Motte verzocht een commissaris tot geleide van Mergelle's regiment aan te wijzen (R. i. d,).



265
Betr. Spanje 1577.
183. R. 25 juni. — Ayant esté résolu ce que se fera ultérieurement a 1'endroit les descomptes et liceneement des Allemans, messieurs ont expressément commandé mettre par note que, combien que ladicte résolution portele terme du Xe de Jullet, toutesfoys 1'intention d'iceulx Sre. est que le tout se doibt parfurnir endedans le XVe dudict Jullet et que Partiele, commenehant: Et demoureront en leur entier etc., ne sera déclairé aux Allemans, d'aultant que le prohème en faict assez mention et protestation que les Estatz n'entendent de préjudicier le droict d'aultruy.
De acte ') van dit besluit toont aan, wat de Staten besloten hadden aangaande de verdere afrekening met de Hoog-Dnitschers, waarbij zjj in de hoofdzaak vasthielden aan hun besluit van 20 Juni (n°. 180a).
184. R. 25 juni p. p. — Résolu par les Estatz, hormis ceulx de Flandres quy ont prins jour jusques a demain, que les Estatz Généraulx donneront obligations et promesse de rendre et rembourser endedans quatre moys les villes, furnies des garnisons d'Allemans en Brabant 2), ce qu'elles ont avancé des pretz depuys le moys de May dernier et avanceront encoires pour demy moys ou XV jours procbains.
Dien zelfden dag besloten de Staten te schrijven aan den baljuw van Hault, om te laten passeeren „Pedro Loupez, officiel du contador d'Oleveda, Diego Fernandez Navarettes et Sancho du Licerra" met hun „hardes", paarden en bagage, die naar Mechelen gingen, om te helpen bij de afrekening met de Duitschers (R. i. d. p. p.).
26 Juni werd de „déclaration" (van onkosten?) van de commissarissen voor de afrekening vastgesteld, „mais délaissée a la discrétion" van de gedeputeerden te Mechelen (R. i. d.).
27 Juni werd besloten, dat die van Vlaanderen copie van het contract met de Duitschers aan de gedeputeerden tot de afrekening zouden geven, maar specificatie van de hun gedane „prestz et payements" aan de Staten (R. i. d. p. p.) ').
30 Juni werd besloten onmiddellijk aan de Brabantsche steden met Duitsche garnizoenen te schrijven, om hun „prest" nog een halve maand te verlengen 4): de Staten zullen hun in 4 maanden hun verschot sedert Mei terugbetalen. — Zij, genoemd
1) Actes, n». 617; A. G., Cart. 327», fol. 35; in Ned. vort. bij Bor, I, 822, waar ook de brief der Staten van 25 Juni, om don Jan van hun besluit kennis te geven (Actes, n°. 618, welk regest minder juist is). — Het artikel, dat volgens ons n°. 183 niet aan de Duitschers medegedeeld werd en ook bij Bor ontbreekt, luidt: „Demourant en leur enthier tant les Estatz, villes, villaiges que personnes particulières en toutes actions et prétensions qu'ilz pourront avoir contre lesdicts Allemans tant en général que particulier, pour en estre faict la raison et justice pardevant juge compétent, Ie tout suyvant la pacificatión".
2) Heeft het request der Staten van Brabant, dat op dezen dag aan de Kamer van de Beden gezonden werd om advies, ook hierop betrekking (R. i. d. p. p.)?
3) Dienzelfden dag werd Van der Beken gelast aan Sille en Molckeman 200 p. te geven „è bon compte de leurs vacations a faire" (in verband met de afrekening?) (R. i. d.).
4) Hiertoe werd 30 Juni door de Staten ook geschreven aan de Staten van Gelre, om dit te doen voor het garnizoen van Roermond, welke stad zelf er niet toe in staat was (A. G., Aud., Liasse 168—169). — Aan don Jan werd bij schrijven van 1 Juli van het afzenden van deze brieven kennis gegeven (Corresp. de Philippe II V, 760). — Ook schreven de Staten hierover 49 Juli aan de Staten van het Overkwartier (Sivré, Inventaris van het Oud-archief der gemeente Roermond, 2e atlevering, 126).



Betr. Spanje 1577.
266
in den brief van Sille en Tseraerts, om de afrekening met de Duitschers te hooren, zullen worden ontboden, om naar Mechelen te gaan; de gedeputeerden daar worden gemachtigd de geschiktsten te belasten met de besognes (E. i. d.).
1 Juli werd naar aanleiding van het request van de gedeputeerden van Deventer béslofen te schrijven aan don Jan, om de Duitschers te bevelen zich in zake het logies te gedragen naar de ordonnantie van de magistraat, zonder hierin eigen autoriteit te usurpeeren. — Besloten werd don Jan te schrijven, om het vonnis, door Polviller geveld tegen de Duitsche soldaten te Dendermonde, die slechts den Baad van State gehoorzaamd hadden, te doen casseeren »). — Aan Margelle te schrijven, dat Courteville last heeft de 8000 p. art., die hem voor de casseering van zijn regiment nog toekomen, te vinden (B. i. d.).
185. R. 3 juli. — Quant a la lettre de Son Altèze 2), est résolu de rescripre que les Estatz doiz hier ont respondu, de sorte qu'ils espèrent avoir donné satisfaction a Son Altèze et que l'on escripvera a ceux de Steenberghe et Grave, comme l'on a faict aux aultres villes, ayants garnisons des Allemans, mais point a ceux de Thielmónt, Leeuwe, Carpen etc, pour ce que les Allemands ne sont pas es villes, ains au plat pays, et que quant aux traictéz, faict avecq les Allemans de Tournay, Valenchiennes et semblables, les Estatz les tiennent pour bons et, en cas que les Allemans les veullent débattre, ilz en advertissent les difficultéz par escript ausdicts Estatz, pour, icelles veues, adviser ce qu'ilz auront a faire ultérieurement s).
Denzelfden dag: gehoord het rapport van Courteville en eenige kapiteins van het regiment-Margelle en den brief van Margelle, werd besloten zekerheidsbrieven aan eiken kapitein van het regiment te geven volgens de afrekening en een door Margelle gezonden memoriaal; de kolonel zon ze aan de kapiteinen tegen recepisse geven tegelijk met den algemeenen zekerheidsbrief; don Jan te verzoeken den kapiteinen te schrijven, om hunne soldaten onmiddellijk na de betaling naar huis te doen gaan 4) (B. 1. d.).
186. R. 4 juli p. p. — Résolu que le greffier Wellemans fera acte d'ordonnance sur le trésorier Van der Beken de délivrer tous acquitz, contenantz les payemens, faictz aux soldatz Allemans es mains du docteur Sille soubz réc&pisse d'icelluy Sille et inventoire d'iceulx acquitz, lequel réeépisse aveeq ledict inventoire luy sera validé en son compte comme lesdicts acquitz originaulx.
Messieurs ont requis et requirent par cestes messieurs de la loy de Bruxelles de faire prendre information par deux eschevins et ung secrétaire des parolles inmrieuses et menaches, dictes et faictes par deux capitaines du couronel, le Sr. de Billy, dont 1'ung est appellé Fuekere et 1'aultre Gantoir, a la persone d'ung gentilhomme, Martin Nytzem, commis des Estatz de Phrise, pour, icelle Information veue, par après en estre ordonné comme les Estatz trouveront convenir 6).
1) Deze brief: Actes, n°. 632; Corresp. de Philippe II, V, 760 (een andere dan de in de vorige noot genoemde brief van 1 Juli).
2) Van 2 Juli: Actes, n». 633; Corresp. de Phillippe II, V, 760.
3) De brief: Actes, n. 637; Corresp. de Philippe II, V, 763.
4) De brief aan don Jan: Corresp. de Philippe II, V, 764.
5) Op dezen dag schreven de Staten nog aan don Jan over de Duitschers te Doornik enz. (Corresp. de Philippe II, V, 766).



267
Betr. Spanje 1577.
187. R. 5 juli. — L'escript, couché a 1'endroict 1 s Allemans, est arresté, saulff les deux compaignies de Thilmont quy ont esté .envoyéz par charge des ceulx du Conseil d'Estat.
Résolu de requérir mons1. de Rassegem et les Srs. députéz, estauz a Malines, vouloir faire recommander a Son Altèze le faict des Allemans aulcuns que l'on n'entend payer, comme ayant paravant de la pacificatión esté licentiéz et non pas aü temps de ladicte pacificatión gens de guerre de Sa Maté., et que Son Altèze veulle tenir en favorable recommandation le faict du prest, requis par lettres de crédence au Duc Julius ') et aultres, et aussy qu'elle veulle accorder passeport aux Allemans a Tenremonde 2).
Denzelfden dag: aan Marbais, heer van La Haye, en Appelmans te schrijven zich onmiddellijk naar Brussel te begeven met de „commissions et enseignementz", die zij zoowel van den Baad van State als van de Staten gehad hebben, om de Duitschers nit het land te geleiden. — Eveneens te schrijven aan Berty, om authentieke copieën te zenden van de brieven, door den Eaad van State gezonden aan de Duitschers te Doornik, Valenciennes, Nivelle en elders, om uit het land te gaan 3). — Nadenmiddag: gehoord het request van Bossu, besloten volgens het advies van de Kamer van de Beden de zaak uit te stellen tot na de liquidatie der rekeningen en afrekeningen, in het request genoemd. — Op het request van de gedeputeerden der regimenten-Hierges en -Megen geapostilleerd, dat de Staten „lettres de crédence" aan de regimenten zullen zenden, om de soldaten beter tevreden te stellen (E. i. d. en p. p.).
188. R. 8 juli. — Résolu que le commissaire Salazar essay era d'appoincter avecq les sept cent hommes Allemans, séparéz des soldatz de neuff compaignies, rompues en Anvers, et ce ponr certaine somme, la moindre qu'il pourra, sans riens obliger les Estatz, et cependant il continnerala besoingné encommenehée avecq les trois compaignies redressées desdictes neuff compaignies, se transportant toutesfoys vers Malines pour y besoingner avecq les députéz de ceulx de la garnison de Boisledocq, aussy tost qu'ilz y seront arrivéz.
Résolu que l'on requerra ceulx de Flandres faire préparation de tout ce que pourra servir tant 1'authorité du Conseil d'Estat, par laquelle les allemans soldatz a Teneremonde soubz le couronel Polle wilder ont faict appointement avecq les Estatz que aultrement contre ledict Pollewilder et pour lesdicts soldatz, tenans garnisons en Terremonde, et que cependant on requerra Son Altèze vouloir faire incontinent commander audict Pollewilder a casser et mettre a néant la sentenee, par luy rendue contre lesdicts Allemans, eomme estant icelle sentence redundant contre 1'honneur des Estatz Généraulx, ou que Son Altèze permette les:Estatz aprocéder contre ledict Pollewilder comme ilz trouveront convenir; et qu'elle soit servie de donner passeport ausdicts Allemans a Termonde; que aussy elle face par précédente information procéder non seullement contre ledict Pollewilder ad ce qu'il soit déclaré schelm, comme -non aiant obéy a-Sa Mtó. ou ceulx du Con-
1) Zie rubriek IV°.
2) Hierover schreven de Staten ook zelf aan don Jan (Corresp. de Philippe II, V, 767). — 16 Juli: vrijgeleide voor de 3 compagnieën te Dendermonde gelezen „ét-advizé et [1. a ?] seéller" (R. i. d.).
3) Over dit onderwerp schreven de Staten 5 Juli ook aan don Jan (Corresp. de Philippe II, V, 767). .- ■ ■ - • ■' * «ft»*»* . .



Betr. Spanje 1577.
268
seil d'Estat, mais aussy aultrement, affin de punition suyvant le VII6 article de la pacificatión. Et a 1'effect susdict sont commis mess™, de Frezin et Capres avec le pensionnaire Verhaghen de Gand
Denzelfden dag werd een request der gedeputeerden der 9 vendels van wijlen Eberstein gezonden om advies aan de gedeputeerden der Staten te Mechelen. — Nog werd gearresteerd een brief aan don Jan s) over Cornelis van den Eynde en anderen, dat hij dezen niet zou begunstigen, maar verwijzen naar de Staten.
9 Juli: naar aanleiding van de brieven van de gedeputeerden der Staten te Mechelen besloten te persisteeren ten. opzichte van de Duitschers, die geweest zgn te Doornik, Valenciennes en elders; willen deze Duitschers iets tegen de Staten, dan kunnen zij in rechten optreden. — De gedeputeerden, die naar Mechelen vertrekken, zullen aan Hierges en anderen verklaren, dat zij zich moeten inspannen, om de afrekening met de Duitschers te voltooien, en dat Liedekercke en Goignies hen zullen komen ondersteunen, zoodra zij rapport zullen hebben hooren doen (R. i. d.).
10 Juli: op den brief van don Jan s) om hulp voor de Duitsche kolonels te Mechelen te antwoorden met zich "te excuseeren, omdat de kolonels deel hebben aan de hulp van de soldaten, door de steden, waar ze in garnizoen liggen, verleend; zij moeten hunne afrekening wachten, waarop ze wel zoo veel crediet bij hunne „hostellains" zullen hebben (R. i. d.) *).
189. R. 11 juli. — Sur la requeste des manantz et inhabitants des villes, franchises et villages du plat pays soubz la meyerie de la ville de Boisleduc est dict que mess™, les Estatz Généraulx déclairent estre contentz que les remonstrantz quy sont voulontaires, pourront faire prest et secours aux soldats allemans, estans au plat pays du quartier de Boisleduc, selon le pied du prest et secours ordinaire 6), en tant moings de leur deu, moyennant que iceulx soldatz vivent a leurs propres despens et bourses, promettans que tel avancement leur servira en diminution de leur quotes et aydes extraordinaires des impostz et moyens capitaulx. Et pour détourner du pays de Brabant 1'entrée des régiments des S™. de Hierge et Megem, messieurs les Estats ont commis le pensionaire de Boisleduc pour ce remonstrer et obtenir de Son Altèze et desdicts S™. de Hierge et Megem 8).
12 Juli werd besloten Bossu en zijne kapiteinen te ontbieden, om de begonnen afrekening te voltooien. — Het besluit betreffende de afrekening met de 7 vendels van Eberstein uit te stellen tót na het rapport van de gedeputeerden te Mechelen. — Na den middag: besloten de instructie van de commissarissen tot de afrekening met het regiment-Hierges aan te vullen volgens den ontworpen brief; Serclaes enDalfsen(?) toe te voegen aan Gramaye en Houssaert, om de punten, tegen de afrekening ingebracht, goed te overwegen (R. i. d. en p. p.).
1) Brief aan don Jan hierover: Corresp. de Philippe II, V, 771.
2) Corresp. de Philippe II, V, 772.
3) Van 8 Juli: Corresp. de Philippe II, V, 773. i) De brief: Corresp. de Philippe II, V, 776.
5) Of tegen 7 patars per dag, zooals het in een overigens kortere redactie van deze resolutie op denzelfden dag heet (R. i d.).
6) Brief hierover aan don Jan: Corresp. de Philippe II, V, 776. — Een request (z.d.) van de Staten aan don Jan in verband met de cassatie van de Walen van Hierges in A. G., Aud. 253, fol. 152; het is overigens zonder belang.



269
Betr. Spanje 1577.
190. R. 13 juli. — Les députéz des Estatz Généraulx, ayans oy le raport des députéz, envoyéz a Malines, de ce qu'est besoingné aveeq Son Altèze endroit les Allemans, et veu 1'acte de ce qu'est traicté entre Son Altèze et les couronelz desdicts Allemans au nom d'eulx, leur capitaines et officiers 1), remerchient tres humblement Son Altèze de ce qu'elle a faict et enchargé ausdicts Allemans, mesmes que le terme est péremptoirement limité a XII jours, commenchés ce jourd'huy, moyennant qu'il ne soit plus prolongué ou aultrement conditioné, prians Son Altèze qu'elle soit servie de promettre dès maintenant qu'elle se joingdra avecq lesdicts Estatz pour faire sortir lesdicts Allemans de faict ou aultrement, en cas que iceulx ne vouldroient, doiz qu'ilz seront contentéz de quatre moys, a eulx offertz, sortir par voye amiable.
P. p. Quant aux troys poinetz, sur lesquelz fault résouldre, seavoir la somme a trouver pour satisfaire aux Allemans leurs gaiges de troys moys en argent et vng en draps et la submission a faire sur le différent, estant entre les Estats et les Allemans quy ont esté a Tournay, Diest et Nivelle, et le prest a faire pour XII jours,a esté résolu que les Estatz procureront sur les aydes accordées et a accorder la somme de six cent mille livres arth. et que Son Altèze escripve a chacune province de furnir endedans XII jours au plus tard chacune sa part et quote; que les Estatz sont contentz se submettre au dict des arbitres 2).
17 Juli: de brief aan don Jan over de Duitschers te Den Bosch, ontworpen door den pensionaris van Den Bosch, wordt goedgekeurd; don Jan aan de genoemde soldaten te verbieden eenige feitelijkheid te ondernemen (E. i d.).
18 Juli: besloten de twee brieven van Den Bosch en van den kapitein van het Duitsche garnizoen aan don Jan te zenden en dezen te vergen aan de Duitschers daar te schrijven, dat zij zich van insolentiën en bedreigingen hebben te onthouden en dat hun betaald zal worden evenals den anderen, wat hun bij de afrekening zal blijken toe te komen, omdat de Staten niet kunnen voldoen aan wat bij het verdrag met Merode met hen is overeengekomen (B. i. d.).
Een deel der beschikkingen, die de Staten op dezen dag namen naar aanleiding van een memorie van La Motte "), betreft de onderhandelingen met de Duitschers. Vooreerst werd besloten, dat de onkosten, voor de soldaten en officieren gemaakt, bij dé afrekening in rekening zouden gebracht worden, in de dorpen zelfs tot het geheele bedrag van het hun verschuldigde of minstens twee derden of de helft gedurende den tijd, dien zij er doorbrachten. Verder, dat de rest — na betaling van de reeds aangeboden 8 maanden in contanten en 1 maand in lakens — betaald zou worden „par attermination de trois ans et a deux termes par égale portion", waartoe de noodige obligatiên zouden worden gegeven. Ten slotte naar aanleiding van het artikel uit de memorie, luidende: „Et comme le XIIIIe de juillet 1577 Son Altèze a faict entendre son intention aux Allemans du Conté d'Everstein, ayans esté a Maestricht et Anvers, comme k ceulx du régiment Cornille van den Eynde, en sorte que icelle est contente que l'on descompte avecq iceulx sans préindice dn droict, raison et action que les Estatz Généraulx ont de prétendre en général et particulier de ceulx, estans ausditz enseignes, et que tout différent que pourra d'une part et d'aultre survenir et mouvoir, sera mis devant ceulx, choisiz de la part desditz Estatz Généraulx, [et qui] des compaignies de
1) Zie don Jan's brief van 12 Juli: Actes, n». 649; Corresp. de Philippe II, V, 780.
2) Brief aan don Jan hierover: Actes, n". 655; Corresp. de Philippe II, V, 781.
3) Zie verder rubriek V op dezen datum.



Betr. Spanje 1577.
270
Fronsberge, Polwiller, lieutenants, officiers et soldatz de lenr charge serónt esteuz et choisiz • pour les neuf enseignes aussy [1. ainsy ?] en différent, pour en diffinir absolutement, lesquelles conditions ont esté acceptées par les députéz des enseignes dessus nomméz, suyvant quoy a esté procédé audit descompte par ordre de Son Altèze le mesme jour" — besloten de Staten: „l'on descomptera avecq lesditz Allemans sans préjudice et sans se obliger pardevers eulx en aulcune chose, entendant néantmoins que la négociation de Salazar ') soit rappellée et achevée a Malines et que soit aussy descompte promptement avecq les Allemans de Boisleduc, snspendant la submission, mèntionnëe en ce tèxte, eneores pour quelque temps".
191. R. 19 joli. — Sur les lettres du Ruremonde et complaincte des députéz dudiet Ruremonde envoyéz icy, est dict que Son Altèze sera requise de prendre les villes ausquelles sont Allemans, en sauvegarde, en deffendant bien expressément ausdiets Allemans ne mal dire ou traicter les bourgeois a peine d'infraction de ladicte sauvegarde *). Et que les Estats escripveront aux Estatz de Geldre de vouloir secourir les Allemans, tenans garnison a Ruremonde, du prest de X V jours et XII sur et eh tant moings que lesdicts Estatz de Geldre accorderont en 1'ayde, a eulx demandée, d'aultant que l'on est pour casser lesdicts Allemans: endedans VIII jours et que semblable lettre s'escripverat (!) au magistrat de Ruremonde qu'ilz veullent trouver argent par fraict
Denzelfden dag: besloten, naar aanleiding van het verzoek van de bewoners van Mol en Balen, om bevrijd te worden van de soldaten van Cornelis van den Eynde, die hun in 37 dagen meer dan 47.000 p, art. schade hebben berokkend, aan La Motte te schrijven, om dezen soldaten levensmiddelen a 6 p. per persoon te verschaffen, zoór als hem gelast is ten opzichte van anderen ?); o. a. voor hen, die te Geel en omstreken zijn (B. i. d.) 4).
192. R. 20 jolt. — Ayans messieurs oy le raport de monsr. De Goingnies et du docteur Sille de ce que seroit advenu en la ville d'Anvers, seavoir que les Allemans soldatz auroient prins prisonier leur couronel Frunsbergke, ayans cherché le couronel Fugger, le pensans trouver au ehasteau,- et après avoir faict déclarer a ceulx dudict chasteau et du magistrat qu'ilz ne demandoient riens a eulx, ont après faict dire que, en cas qu'ilz ne fussent sy bien payéz comme les coulonelz et capitaines, qu'ilz mettroient la ville en feu horsmis quatre maisons et qu'ilz avoient entendement avecq ceulx, estans a Breda et Berghes sur la Zoom, ensemble avecq huyct compaignies walones; quoy entendu, ont messieurs commis messieurs de Capres et Sille pour se trouver en poste vers Son Altèze et représenter le tout et demander advis pour obvier a tous inconvéniens 5).
1) Zie ons n°. 188.
- 2) Deze brief van 19 Juli, waarin de Staten er tevens melding van maken, dat hunne gedeputeerden schrijven, dat de Duitsche officieren do overeenkomst nipt aan hunne soldaten durven berichten, in A. G., Aud. 253, fol 67.
3) Cf. rubriek V op 18 Juli. • jig £|L
4) 1 Aug.: de stukken van Balen te stellen in handen van de gecommitteerden tot de afrekening met de Hoog-Duitschers (R. i. d.). — 14 Sept : de 6 s. art. per dag voor de soldaten, betaald door Mol, Balen en Schelle, in aftrek te brengen van de quote van Brabant ih de 700.000 p. art. (R. i. d.), — Over de bedoelde quote zie Rubriek VIB,
5) Een credentie-brief van Capres en Sille voor don Jan, waarin er bij dezen ook op wordt aangedrongen, naar Brussel terug te keeren, in A, G., Aud. 253, fol. 71 (orig.).



271
Betr.' Spanje 1577.-
P. r. — Résolu d'envoyer en poste vers le magistrat d'Anvers pour entendre ce qne s'est. passé et passé a 1'endroit des altérations des Allemans et de faire marcher le régiment da Sr. de Champaigny vers Anvers, sy avant qne les nouvelles seroient malvaises et que en ce cas mons1. de Champaigny livrera Xm £ que les Estatz promettent luy rembourser endedans VI ou VIII jours.
Benzelfden dag werd op een remonstrantie van de burgers van Den Bosch „généralement" gezegd: den bewoners der Nederlanden, die geld of waren aan de Duitsche soldaten of officieren geleverd hebben, zullen voldaan worden zulke schulden, waarvan de Staten bij de afrekening blijken geprofiteerd te hebben, en dit op de termijnen, die voor de betaling van de Duitschers met dezen zullen worden overeengekomen. — De Kamer van de Beden met Brus en den pensionaris van Doornik werden gecommitteerd, om de moeilijkheden in de afrekening met Bossu's regiment te hooren en er rapport van te doen (B. i. d. p. p.).
193. R. 23 juli. — Résolu d'escripre lettres a Son Altèze avecq copie des lettres, eseriptes par messieurs de La Motte et De Goingnies J), ensemble des lettres de la ville de Berges sur le Zoom 2), et requérir Son Altèze de pourveoir touchant les menaches des Allemans et qu'ilz se veullent rigler suyvant la réquisition, a eulx faicte, seavoir d'accepter l'offre, a eulx faicte du payement de III mois en argent et ung en draps, et qu'ilz choisissent incontinent 1'ung ou 1'aultre de 1'alternative, seavoir que, au lieu des services et mengeries, ilz; quictent leur gaiges de VI jours sur chacun moys ou que l'on défalcqne les-, diets services et mengeries et que l'on face requérir monsr. De Champaigne se trouver. vers son régiment, et que Son Altèze soit requise de faire marcher le régiment de monsr. De Champaignie.
24 Juli: besloten, dat de gecommitteerden ad hoe na den middag opening aan Bossu zullen geven van de moeilijkheden in zijne rekening, om tevens de contra-argumenten te hooren (B. i. d.).
194. R. 26 juli. — Raport a esté faict par monsr. de La Motte de 1'intention du couronel Pollewilder et aultres Allemans quant a leur retraicte des Pays Bas et a esté leue le concept de la lettre d'obligation et d'asseurance de payement que les Estatz debvroient donner s); sur quoy a esté conclud de
1) Corpels levert in handen van de Staten brieven van La Motte en Goignies (R. i. d.).
2) Dit wordt verduidelijkt door den aanhef van den brief van 23 Juli aan don Jan (Actes, n°. 665; A. G., Aud, 253, fol. 83 (orig.)): „Ayant receu de noz députéz a Malines la copie des lettres que les colonelz Frunsberck et Fougger ont escript aux Srs. ambassadeurs, n'avons volu faillir de 1'envoier a Vostre Altèze, ensemble copie de celles que nosdictz députéz escripvent a ceulx de Boisleduc avecq copie d'aultres lettres que nous ont escript ceulx de Berghen sur le Zoom, par oü Vostre Altèze sera advertie et informée du gouvernement des soldatz Allemans, spéciallement qu'ilz refusent 1'arrest et ordonnance, faicte par Vostre Altèze, prétendant qu'icelle leur doibve envoyer quelques commissaires de sa part. L'on a aussy descouvert que lesdictz Allemans déclairent que, prestement que sera passé le XX1III6 de ce mois, l'on voira ce qu'ilz ont envie de faire. — •
3) Uit den aanhef van den brief aan don Jan van 26 Juli hierover (reeds genoemd hier-, vóór, blz. 215) wordt dit duidelijker: „Les S". de Goingnies et de La Motte nous ont cejourd'huy faict rapport de la responce et intention des Allemans qu'il samble n'avoir aulcune volunté d'acquiescer a ce que Vostre Altèze a arresté sur les offres et descomptes que leur avons faict, comme icelle polra veoir et déscouvrir facillement par les pieches qui vont cy-joinotes" (niet meer aanwezig).



Betr. Spanje 1577.
272
requérir Son Altèze qu'elle se veulle joingdre aux Estatz ad ce que, puisque le XXII1I6 de ce mois est expiré et que les Allemans sont tenuz pour casséz, en les ayant payé III moys en argent et ung en draps, faire effectuer la résolution de cassement, comme elle a promis, et que a eest effect soit le Sr. de La Motte envoyé incontinent a Son Altèze ou que sans envoy des commis on envoyeroit lettre seulle; aussy de demander renvoy des gens de guerre de la ville de Namur. Et que semblablement soit escript aux commis aux descomptes qu'ilz veullent achever leur négociations et commissions. Et que les ambassadeurs de 1'Empereur et subdéléguéz veullent eneores demeurer a Malines ung peu de temps.
27 Juli: besloten Sille met brief en instructie naar don Jan te zenden voor de zaak der Duitschers; na excuses van Sille wegens terugroeping door de Staten van Namenwien echter geschreven zal worden, dat men hem voor den dienst der Staten toch hier houdt, met verzoek dit goed te vinden, besloten den burgemeester van Deventer in zijne plaats te zenden (R. i. d.).
195. R. 28 juli. — Messieurs ayans oy le rapport des difficultéz, trouvées sur les comptes du régiment du Sr. Comte de Bossu, a esté dict que ledict S*.. Comte et ses capitaines quieteront encoires pardessus les deux moys, comprins aux comptes, et oultre ung qu'il a promis de faire quicter, encoires deux moys ou du moings ung, au respect de ce que ses compaignies se comptent plaines pour cincq années entières, et lesdicts Estatz luy donneront les lettres d'asseurance en forme promises, parmy donnant par Sa Srie lettre transversale que tout ce que ce trouvera avoir omis défalcquer on que seroit par ses gens mengé et pillé, se pourra déduiré; sur quoy Sa Srie. dict qu'il en pariera avecq ses compaignies pour obtenir d'eulx ladicte quictance d'ung mois pour le IIII6 oultre les trois, moyennant qu'il soit deschargé desdictes lettres transversales a 1'endroit des mengeries; en quoy messieurs après délibération ont consenty.
Denzelfden dag schreven de Staten den volgenden brief aan don Jan *):
196. R. 28 juli. — Monsieur. Ce soir avons esté adverty d'Anvers que monsieur de Trelon averoit déclairé au magistrat avoir charge de Vostre Altèze de se joindre avecq les Allemans ce qu'il est [1. aj faict et davantaige que a ordre de faire entrer les compaignies Cornelis van den Hende en ladicte ville, chose quy a merveilleussement altéré non seulement ladicte ville, mais beaucop d'aultres, tant pour les oultraiges que lesdits soldats y ont exécutéz, que pour n'estre requiz, pour faire fruict, les y faire entrer, avons [1. ains?] plustost en sortir ceulx que y sont. Pour a quoy obvier, que [1. ne?] croyans que Vostre Altèze voulsist ordonner chose de si maulvaise conséquence, aussy que le régiment du Sr. de Champaingny est sur le passaige, avons escript ausdictz soldatz dudict Van den Ende ne bouger du lieu, oü ilz sont, sans nouveau mandement, pour éviter les inconvéniens quy en poulroient sourvenir, dont a toutte deligence avons désire advertir Vostre Altèze, la priant bien humblement vouloir prendre
1) Cf. hiervóór, p. 157.
2) Actes, n°. 685; A. V. Bruges, Wittenbouck C, fol. 68.



273
Betr. Spanje 157'
ce debvoir de bonne part, comme est faict a bonne intention, et en conformité de ce mander et ordonner ausdits soldatz et tous aultres de ne bouger du lieu, oü ilz sont, ne désirans riens plus que toutes cboses estre tellement dirigées et maintenues que aulcun désordre ou nouveau trouble ne soit suscité, priant en oultre a Vostre Altèze vouloir eseripre et commander aux Allemans de Berges-up-Zoom et tous aultres de ne faire on inférer aulcun oultraige aux inhabitans de lenrs garnisons. — — — —
31 Juli: conform het advies der edelen besloten de Duitschers nit Dendermonde op het platteland te brengen onder belofte en eed, dat zij de Staten zullen steunen in geval van oorlog. — Na den middag: de commissarissen tot de afrekening met de Duitschers ') behalve Tseraerts en Molckeman terug te roepen (B. 1. d. en p. p.).
197 R. 1 augustus. — Monsieur le borgmaitre de Deventer a faict raport de ce qu'il a traicté avecq Son Altèze touchant le licenciement des Allemans, et dict entre aultres que après longe poursuite Son Altèze et 1'Excellence du Duc d'Arschot avoient dict que riens ne se povoit résouldre avant la venue des Sra. de Rasseghem et Grobbendonck et que la résolution des Estatz fust veue sur ce que Sadicte Altèze avoit faict proposer par lesdicts de Rasseghem et Grobbendonck 2).
Denzelfden dag: besloten aan Breda en Bergen-op-Zoom resp. 6000 p. en 4000 p. art. aan obligatiên te geven voor de ondersteuning, door hen tot 24 Juli aan hunne Duitsche garnizoenen verleend (B. i. d.).
198. R. 2 augustus. — Conclu de requérir et envoyer incontinent le Sr. de La Motte en Anvers ■) avecq lettres de remerciement des capitaines et soldatz dn chasteau d'Anvers, mesmement a monsr. de Boursse, comme le concept a esté leu, et qu'il fera sortir les Allemans d'Anvers, soit par 1'ungne ou 1'autre voye, auquel Sr. de La Motte assistera le Sr. de Liekercke et traictera ledict Sr. de La Motte avecq lesdicts Allemans a les faire sortir prestement, sans payer s'il est possible, ou autrement, comme il pourra jusques aux offres, et, estans hors la ville, on les payera en les conduisant par terre en faisant serment de ne servir contre les Estatz et, en cas qu'ilz ne veullent sortir, il les fera par force par terre [1. partir].
P. f. — Conclud que ceulx de Walons quy sont sortis du chasteau d'Anvers et ioinctz aux Allemans, tenans garnison en la ville d'Anvers, ne seront payéz ny traictéz par 1'amiable voye par messieurs de La Motte, Liekercke et docteur Sille, ains tant seullement avec les Allemans.
1) 1 Aug.: aan Mechelen te schrijven, om aan deze commissarissen op afrekening hunner vacatiën 400 p. art. voor te schieten (R. i. d.).
2) Hiervóór, p. 343 en 245.
3) Philippe de Barois en Hugo Corcon, twee soldaten, die waren komen berichten, dat de soldaten van het kasteel dit voor den Koning en de Staten hielden, moest Van der Beken betalen (het bedrag wordt niet genoemd). (R. i. d.) — 3 Aug. wordt Van der Beken gelast 12 p. te betalen aan den bode, die de goede tijdingen uit Antwerpen gebracht heeft, en Nyverseele, om 24 p. te betalen aan den brenger der brieven van Liedekercke (R. i. d.). Met de laatste zijn bedoelde 2 brieven van Liedekercke en Rouck, wier ontvangst 2 Aug. bericht wórdt (R. i. d. p. p.) Bén dezer brieven is Actes, n". 700; A. V. Ypres, port. 23.
18



betr. Spanje 1577.
274
Denzelfden dag werden brieven hierover aan don Jan, Aerschot, Havré èn „aultres Srs. dépntés" te Namen gearresteerd; eveneens aan Bonrse en de magistraat van Antwerpen. Besloten werd Capres en Goignies naar de keizerlijke gezanten te zenden, om dezen de zending van La Motte mede te deelen. Aan Liedekercke en La Motte werd Sille nog toegevoegd (R. i. d.).
De brief aan don Jan ') verhaalt, wat er gebeurd was: 1 Augustus hadden de 3 oude compagnieën in het kasteel van Antwerpen die van Aerschot verjaagd en Terion gevangen genomen met D'Averoul, die namens Terion aan de soldaten had voorgesteld den eed aan den Koning en don Jan te hernieuwen, zonder de Staten ta noemen.
Uit de instructie voor La Motte, Liedekercke en Sille lichten wij een paar passages ter verduidelijking van de bovenstaande resolutie:
• 198a. 2 augustus. — Traicter avecques les Allemans, affin qu'ilz sortent incontinent et sans dilay la ville, sans arrester illecq plus que 1'espace de six heures sur les offres et conditious, aultrefois a eulx faictz.
Et sur ce traicter avecques ceulx du magistrat, nations et plus notables bourgeois ponr trouver argent et moyen de satisfaction, tant aux soldatz du chasteau qu' Allemans. [In geval geweld tegen de Duitschers gebruikt moet worden, de compagnieën van Champagney te Burgerhout te laten komen.]
Les S1*. de La Motte et de Licquerke pourront adviser avecque ceulx du magistrat et plus notables de la ville, s'il ne convient de mectre en la ville noeufve pour quelques jours, craingnant que 2) quelque force d'ennemis de ce costé, aulcuns compaignyes jusques a deux ou trois pour le plus; en cas qu'on mecte quelques compaignyes en ladicte ville, l'on faira demeurer avecq eulx lenrs coronelz, capitaines et chiefs et d'iceulx ensemble tous lesdictz soldatz on prendrn serment de ne faire aulcune foulle a nulz inhabitans en icelle, s'obligeant lesdictz coronelz et chiefs en leurs noms privéz de tous dommaiges et intérestz que leurs souldatz pourroient faire.
[Zullen met de magistraat handelen over het brengen van munitie op het kasteel en zullen de papieren van Terion en andere gevangenen en, indien mogelijk die van dc Duitsche kolonels, in beslag nemen].
199. R. 3 augustus. — Résolu que monsr. de Champaigny fera tout són debvoir d'empescher avecq ses soldatz que les Allemans, sortiz d'Anvers, ne se jöignent avecq aultres et de faire par tous bons moyens possibles, soit par peur, après de ne vouloir oyr les offres, faictes aux Allemans, ad ce qne ceulx quy sont a Berghes sur le Zoom et a Breda, veullent sortir et faire serment de ne servir contre les Estatz.
Denzelfden dag werd besloten Terion en zijne papieren in den nacht naar Brussel te doen komen onder bewaking van 8 of 12 soldaten (R. i. d.).
200. R. 4 augustus. — D'escripre a mess™, de La Motte et Liekercke de traicter avecq les Allemans de Berghes au meilleur pris et moingdre. charge des Estatz qu'ilz pourront, leur requirant livrer les couronels Frunsberch et Foucker es mains desdicts S™. de La Motte et Liekercke, sans toutesfoys insister trop a ladicte délivrance des couronelz, en cas que l'on treuve les soldatz trop opiniatres au refuz, craingdans dé retarder le partement desdicts Allemans.
1) Actes, n». 698; A. G., Aud. 254, fol. 4.
2) Dit „que" is overbodig. 3) A. G., Aud. 651, fol. 30.



275
Betr. Spanje 157
Le mesme endroict ladicte délivrance se demandera aux soldatz fuars d'Anvers, lesquelz soldatz on fera sortir sans promesse de payement et, en cas que lesdicts soldats font refns de sortir, l'on emplira toute force possible a la discrétion desdicts de La Motte et Liedekercke.
P. p. — Résolu que messieurs les Comte de Lalaing et Sr. de Heze s'ercvoyeront en Anvers pour induire cenlx d'Anvers de recepvoir garnison a la nouvelle ville et qne a eest effect sera escripte lettre au magistrat d'Anvers.
Et quant ad ee que ceulx d'Anvers par lettre reqnirent d'avoir lettres des Estatz a ceulx du chasteau accommoder la ville de quelque artelerie nécessaire a la défense d'icelle ville .....
201. R. 5 augustus. — Résolu de dépescher les obligations, requises par ceulx d'Anvers pour les payemens a faire aux soldats, tenans garnison au chasteau, jusques a quarante mille livres arth.
Le Sr. d'Aussy est commis d'aller parler au Sr. de Terion avec le recepveur Clocqman lequel a esté requis de par ledict Sr. de Terion de venir parler a luy.
Deux escbevins et ung secrétaire de ceste ville sont commis prendre par inventaire en présence d'aulcuns commis des Estatz les biens et papiers dudict Sr. de Terion.
Qne les soldatz, ayans amené le Sr. de Trelon du chasteau d'Anvers icy a Broothuys, seront renvoyéz et fera le lieutenant amman garder ledict Sr. de Terion par quelque nombre de bourgeois.
Le lieutenant amman de Bruxelles ') a prins a sa charge de garder la persone de monsr. de Trelon sur le Broothuys a Bruxelles lequel Sr. de Trelon aura seullement ung paige pour le servir et sera assisté par les soldatz de vivres telles qu'il requiert et vouldra payer.
Résolu que le Sr. de Capres avecq le pensionaris de Francq est commis pour entendre 1'intention dudict de Trelon, auquel effect a esté délivré 1'originèle lettre dudict Sr. de Trelon.
Depuys Jacques Moos 2) et Jehan van Loo, bourgeois de Bruxelles, sont commis a la garde dudict Sr. de Trelon avecq le nombre de XX aultres bourgeois au lieu des soldatz du chasteau d'Anvers quy 1'ont cy amené.
Résolu que Beken payera au sergeant, ayant amené le Sr. de Trelon, la somme de XX £ arth. et aux soldatz XXX escuz, faisantz LX £ arth., pour gratuite et au gentilhomme de la compnignie XX £ arth. Et quant a la reste ilz seront payéz comme on leur a promis.
6 Augustus werd op een brief van Lalaing en Heze besloten, om, niettegenstaande reeds eenmaal aan de officieren van de regimenten-Hierges en -Megen geschreven was, iemand aan deze officieren te zenden, om hnn besluit te vernemen en zich, in geval van weigering, van anderen te voorzien; hiertoe aangewezen een Amsterdamsch koopman, Comhuse'), nu te Brussel. — Op het request van de hoofden, officieren en soldaten van de 9 compagnieën van Eberstein, ontsnapt aan de nederlaag te Antwerpen, nu te Thielmónt, werd geantwoord, dat men van Salazar vernam, dat de afrekening met
1) Nicolaas t"Schagen.
2) Op request van dezen verzochten de Staten de dekens en anderen „du serment de coleuvriers" den suppliant te helpen bij de bewaking van Terion (B. i. d. p. p.).
3) Blijkbaar Henri de Comhuse of Comhuisen, van wien 15 Aug. een request vermeld wordt (R. i. d.).



Betr. Spanje 1577.
276
hen nog niet voltooid was, waarna men hun zoo spoedig mogelijk „le contentement le plns raisonnable" zon geven *) (R. i. d.).
7 Augustus: besloten aan de kapiteinen der regimenten-Hierges en -Megen te schrijven, om den Staten goedgezind te blijven; Houssaert en Corpels *) zullen gezonden worden tot afrekening met hen en Tseraerts om hen en de soldaten tot de bedoeling der Staten over te halen. — Tot onderzoek der papieren van Terion aangewezen Provins en Van der Haghen, ook om te hooren een viertal soldaten van het kasteel te Antwerpen; verder om de artikelen op te stellen, waaraan zij Terion schuldig achten (R. i. d.).
8 Augustus: aan Bourse te schrijven om te vernemen, wat er met de uit het kasteel van Antwerpen geworpen compagnie is geschied en welk vertrouwen men op haar kan hebben (R i. d.).
9 Augustus: op het request van Breda besloten aan de Duitschers te doen schrijven niemand binnen te laten en zich bescheidenhjk te gedragen; willen zij de stad zonder verwijl verlaten, men zal hun het beloofde betalen. — Lalaing en La Motte rapporteeren hun gebesoigneerde te Antwerpen, zoowel voor de voorziening als voor de betaling der soldaten in het kasteel en betreffende de Duitschers. — Na den middag: in plaats van de aan Breda toegestane obligatie van 12.675 p. art., dd. 25 Juni, verscheidene obligatiên, tot een totaal van hetzelfde bedrag, te geven (R. i. d. en p. p.).
202. R. 10 AUGüSTüsp. p. — Résolu d'incontinent dépescher obligations sur la Généralité de XXXII mille livres arth., en laissant au blancq le nom d'ieelluy au proffict duquel lesdicts deniers seront a délivrer es mains de monsr. de Gapres lequel ne les délivrera, sy ne soit que la ville de Berghes sur le Zoom soit rendue a la dévotion desdicts Estatz et le colonel Foucquer avecq les capitaines prisoniers, sans aultrement payer aux Allemans.
Monsr. de La Motte et le docteur Sille sont commis pour traicter avec les ambassadeurs de 1'Empereur a 1'endroict les Allemands, estans a Berghes sur le Zoom, et de la8) ses transporteront vers ledict Berghes le Sr. de Liekercke et ledict doctor Sille pour besoingner avecq les Allemans selon 1'instruction ou aucthorité que l'on leur donnera 4).
Denzelfden dag: Moriane, zwager van Terion, verzocht, dat Terion gehoord worde voor de edelen en anderen van den Raad van Oorlog; na beraadslaging besloten met het aanwijzen van den rechter tot het rapport van de gecommitteerden"te wachten (R. i. d.).
12 Augustus: besloten commissarissen naar de regimenten-Hierges en -Megen te zenden, om met hunne gedeputeerden te Mechelen op 14 Augustus af te rekenen 6). —
1) 13 Aug.: aan Haarlem te schrijven, om alle kwitantiën van het regiment-Eberslein óp te zenden (R. i. d. p. p.). — Verdere memories over deztf zaak worden vermeld R. 19 Aug., ook p. p., 6 Oct.
2) 15 Aug. ook nog Parisii (R. i. d.). — Aan Ruart en Conrad Coens werd 7 Aug. ioder 20 p. toegekend, om op last van de Staten te gaan resp. naar de compagnieën, vroeger van Mario Carduino, en van die van Megen .(R. i. d. p. p.).
3) Blijkbaar is bedoeld: van Antwerpen.
4) 12 Aug.: Beken zal aan elk der boden, brieven van Bergen-op-Zoom gebracht hebbende, dat de stad sedert gisteren was „a nostre dévotion et les Allemans sortiz", geven (het bedrag niet ingevuld) (R.i.d.). — Waarschijnlijk brachten zij of één hunner den brief van Champagney van 11 Aug. (Actes, n». 717; A. V. Gand, reg. Y, fol. 459v).
5) 49 Sept.: brief van 16 Sept. van Parisii en Houssaert, commissarissen totde afrekening; de Staten vereenigen zich met het advies van de Kamer van de Beden (R. i. d.). Requèsten van deze commissarissen worden nog genoemd R. 2 Aug., IS Aug. p. p., 3 Sept., SS Nov. —12 Aug.



277
Betr. Spanje 1577.
Besloten kolonel Fugger naar Brussel te laten ontbieden, om bem te hooren over zijne verstandhouding met Terion; hij zal afzonderlijk op het Broodhuis gevangen worden gezet (B, i. d.).
203. R. 13 augustus. — L'instruction, faicte pour le Sr. de Heze pour traicter avec les Allemans, est arrestée.
Résolu que ceulx de Geldres feront desloger par voye amiable ou aultre les Allemans, estans en garnison a Remunde.
De instructie van Heze ') luidt als volgt:
203*. 13 augustus. — Premier que a tous coulonnelz et capitaines Allemans qui feront refus de sortir des lieux, oü ilz sont, après que scemönce leur sera faicte par ledict Sr. au nom desdictz Estatz Généraulx, l'on déclarera ques) tous contractz et descomptes, coramenchéz et. faictz avec eulx par les députéz desdictz Estatz, estre de nulle valeur et en cas qu'ilz se veuillent accommoder et se rethirer promtement des villes qu'ilz [1. oü ilz se] treuvent, icelluy Sr. les asseurera de la part desdictz Estatz leur satisfaire et donner contentement selon les offres que l'on leur a faictes, asseavoir trois mois en argent comptant et ung en drap et la reste en trois années de payement a deux termes, asseavoir la moictié endeans ung an et demy et 1'aultre moictié ung an et demy après; avec condition expresse qu'iceulx capitaines ou soldatz laisseront action ouverte dedens leurs lettres d'asseurances de laisser rabattre tout ce que ci-après sera trouvé qu'ilz auront recetf par prest ou extorsion, ensemble les services, foulles et mangeries qu'ilz ont faictz tant es villes que villages, deues et non comptéz; ou aultrement, pour avoir leurs obligations clères et liquides, pourront laisser sur chascun mois rabattre six jours au proffict des Estatz pour lesdictes foulles et mangeries, bien entendu que ceulx avec quy on traictera, s'obligeront par serment solempnel de ne servir de trois ans contre les Estatz et pays sur payne de perdre leur deu. Et s'il est possible, traictera ledict Sr. avee ceulx de Breda en la meisme forme que avee ceulx de Berghes, affin que le coulonnel luy soit délivré et, en cas que non,' ne debvera pour ee enterrompre sa négociation.
14 Augustus: aan Bourse te schrijven, om de bedienden en goederen van Terion goed vast te houden en ze alleen op expres bevel van de Staten los te laten. — Ghistelle levert in handen van de Staten de reiszak met geschriften van Terion, die gegeven wordt aan Provins (B. i. d.).
15 Augustus: Herman Top (of Toeput) op advies van Goignies gecommitteerd, om de Duitschers van Bergen-op-Zoom en Steenbergen uit het land te geleiden ^levensmiddelen en verdere benoodigdheden onderweg te doen leenen (B. i. d.).
204. R. 16 augustus. — Sur l'escript, présenté de la part du Sr. de Terion, a esté résolu en premier lieu que après le payement, restant a faire aux
schreven de Staten aan de Staten van Utrecht (R. A. Utrecht: Staten-archief, brieven van de Staten-Generaal (orig.)) en aan de Staten van Gelderland (G. A. Arnhem, uitg. en hik. brieven, 1577 (orig)), om voor de afrekening met de regimenten van Hierges en Megen hunne verschotten op te geven aan Thomas Gramaye, eersten rekenmeester in Gelderland.
1) A. G., Aud. 651, fol. 29. — 26 Aug. werd een brief van Heze van 23 Aug. aan den Raad van Oorlog om advies gezonden (R. i. d.).
2) Dit „que" is overbodig.



Betr. Spanje 1577.
278
canoiiiers en garnison du chasteau d'Anvers, ledict Sr. de Terion ou son commis pourra retirer les deniers, a luy restans, trouvéz en sa behould et bourse, suyvant certain mémorial, signé par icelluy Sr. de Terion, envoyé aux Estatz.
Que aussy ses meubles, si comme vaselle et aultres 1), seront inventoriéz et mis es mains seur pour en respondre, et que aussy ses provisions du vin, cervoise et environ cincquante moutons se vendront, pour es deniers en procédans payer ses crediteurs en' Anvers, comme boulengier, brasseur, bonchier et aultres.
Et quant a ses gens, ses détiendront jusques ad ce qu'on aye responce de Namur d'ung prisonnier quy est la; et au regard de ses chevaulx, on les luy pourra rendre, pour ne despendre plus que ne vaillent 2).
Denzelfden dag werden op het reqnest van Dierick Servitz van Salzwel en Dominicus Leopart van Innsbrück, kapiteinen van een vendel Duitschers, in garnizoen geweest op Zuid-Beveland en in Goes, Molckeman, diens zoon, Tseraerts en Longinof twee hunner gecommitteerd, om met beiden af te rekenen (B. i. d.).
17 Augustus: Bossu verzocht zich naar Antwerpen te willen begeven, om met de kapiteins van Hierges en Megen te onderhandelen; tot het maken van de instructie aangewezen de beide gedeputeerden van Utrecht en den commissaris Houssaert (E. i. d. p. p.) 8).
18 Augustus: het request der Staten van OverijselJ) verwezen aan den Baad van Oorlog. — Tot gecommitteerden, om Fugger te verhooren, aangewezen Havré, den luitenant-amman van Brussel en mr. Willem van der Haghen, advocaat. — 19 Augustus: dezelfde gecommitteerden, die Terion verhooren, met toevoeging van Sweveghem, ook Fugger te verhooren (B. i. d.).
Nog 19 Augustus: op het request van Servits, nu teOosterwijk, besloten, conform het advies van den Baad van Oorlog, Jean Bobert als commissaris te zenden, ten einde de twee compagnieën, geweest zijnde te Goes, te vereenigen met die, onlangs uit Grave gegaan, wegens de door hen aan de Staten bewezen diensten (B. i. d.) 5).
20 Augustus: de gedeputeerden van Gelre komen mét credentie-brieven, zich zeer beklagende over de gewelddadige gedragingen van. Polviller „que c'est ungne pitié de les debvoir oyr" (R. i. d.). — Stellig wel naar aanleiding hiervan schreven de Staten denzelfden dag aan Van Stockhem, den „luitenant" van het regiment-Hierges, dat z\j besloten hadden 6 vendels Neder-Duitsche voetknechten te zenden naar Roermond met bevel Polviller nit deze stad te verdrijven; Westrum werd gezonden, om hieromtrent naderen last te geven "). — Bovendien schreven ze aan Bossu, dat Westrum en de burgemeester van Boermond bij hem zouden komen, om hem hunne resolutie betreffende
1) 18 Aug.: aan Bourse gelast Terion zijn vaatwerk „et autres meubles", die Moriane zal zenden, te doen toekomen; Moriane borg te blijven (R. i. d.).
2) 18 Aug.: aan Ryhove te Dendermonde te schijven, om gedurende Terlon'safwezigheid het ambt van groot-baljuw waar te nemen (B. i. d.). — 23 Aug.: commissie door den griffier te teekenen voor Francois de Kethulle, Sr. de Ryhove, als groot-baljuw te Dendermonde (R. i. d.).
3) 20 Aug. wordt een request van de gedeputeerden tot de afrekening met de regimentenHierges en -Megen aan den Raad van Oorlog gerenvoyeerd (R. i. d.).
4) G. A. Deventer, Reisboek II (1577—1579): de Staten verzoeken machtiging, om met de 3 compagnieën Hoog-Duitschers te Kampen en Deventer te onderhandelen op de voorwaarden, door de Staten met don Jan te Mechelen geaccordeerd, of zooveel minder als mogelijk aal wezen.
5) 20 Aug. besloten de Staten zich te vereenigen met het advies der edelen betreffende het request van Servits. „Depost nihil hic, mais au feuillet précédent du XIX* d'aoust" (R. i. d.).
6) Van Hasselt, III, 167. — Evenzoo aan de kapiteins der vendels (t. a. p., 166). — Den vorigen dag schreven de Staten aan de Staten van Gelderland, om voor Polviller's bedoelingen te waarschuwen, bep. ten opzichte van Kampen en Deventer (t. a. p., 165).



279
Betr. Spanje 1577,
een belangrijke zaak mede te deelen, en dat 5 vendels Neder-Duitschers, nl. van Wittenhorst, Stookhem, Lucas van Meghem, Nieuland én dampen, hen volgden voor het doel, dat Bossu nader zou verklaard worden ').
205. R. 21 augustus, — Messre.j ayans entendu par celle du Sr. de Heze du XIX6 present qu'il seroit ja treuché pardevant la ville de Breda, par oü se pourroit mettre en doubte, s'il se transporteroit avecq ses gens vers Boisleduc, ilz se remettent a l'advis du Conseil de Guerre, lequel a eest effect ilz authorisent.
P. p. — Aecordé commission au Sr. de Heze pour faire appaiser'les Allemans, estans eu garnison en la ville de Boisleduc, pour les offresjustes, a eulx faictz, soit par voye amiable ou par force.
22 Augustus werd de griffier gelast een patent te teekenen voor Jean Bobert, om „aulcuns Allemans" te geleiden. — Van der Meeren, Ayta en de pensionaris van Den Bosch werden gecommitteerd, om zoo mogelijk van de gedelegeerden der keizerlijke gezanten een brief aan de Duitschers te Den Bosch te krijgen, dat zij hun eed niet zouden schenden, indien zij de aanbiedingen der Staten, door don Jan goedgekeurd, aannamen en dienvolgens vertrokken. — Na den middag werd aan „monsr. de Vile", graaf Eberstein, Jean Muschenam, Saventhem en den pensionaris van Den Bosch toegang tot Tèrlon en Fugger verleend (R. i. d. en p. p.) 2).
23 Augustus werd besloten den door den Keizer geschreven brief aan de Duitsche kolonels mede te deelen, ter discretie van Heze en den pensionaris van Den Bosch (R. i. d.).
206. R. 24 augustus p. p. — Ordonné au trésorier Van der Beken de payer au Sr. de Champaigny la somme de XVC livres arth. pour semblable somme, par ledict. Sr. déboursé au nom desdicts Estatz aux troys cpitaines Bas-Allemans soubz le régiment du Comte de Boussu, seavoir pour la compaigne soubz le capitaine Snater, celle soubz le capitaine Gherard van Sieheui et celle soubz capitaine Herman van Luenden, sur et en tant moings de ce que leur compète suyvant les descomptes.
Messieurs ont approuvé et aggréé le traicté et appoinctement, faict pas monsr. de Montigny avecq les capitaines, officiers et soldatz du régiment de monsr. de Hierge, le XXIIP d'Aoust 1577, ayant ledict contract esté délivré en la Chambre des Aydes.
26 Augustus werd de griffier gelast „les lettres des traictéz et d'asseurance" voor de Duitschers te Tholen 3) en te Bergen-op-Zoom te teekenen. — Plantyn werd gelast 800 paspoorten te drukken voor de Duitschers, één regel voor de namen en qualiteiten open latende (R. i. d. p. p.).
1) G. A. Arnhem, uitg. en ink. brieven X (1577). — 20 Aug. werd een brief van Bossu van 20 Aug. uit Antwerpen ontvangen en medegedeeld aan den Raad van Oorlog (R. i. d. p. p.). — Cf. nog 21 Aug. aan de Staten van Gelderland (Van Hasselt, III, 170).
2) Over de gevangenschap van deze beiden zie nog R. SO, SS (p. p.), SS (p. p.) Aug., S, 5, 6 (2 X), 7 (2 X), S, 15 Sept., 1, 7 (ook p. p.), 8 (ook p. p.), IS, 19, S6, 31 (S X) Oct., 14 Nov., 6, 9 Dec.
3) 21 Aug.: op een request van Nicolas de Pavion, dienaar van Champagney, die tijdingen gebracht heeft van de onderneming van Tholen, 12. p. art. aan hem le betalen (B. i. d. p. p.).



Betr. Spanje 1577.
280
207. R. 28 augustus r. r. — Mess™, ont authorisé mons'. le Prince d'Orainge de traicter avecq les Allemans de Breda selon 1'instruction, dressée a mons'. de Heze le XIIP de ce moys, et généralement en telle manière et avecq telles conditions que au plus grand proffict des Estatz et de la patrie trouvera convenir et, sy faire se peult, de prendre attermination de payemens, au moyen que les Estatz ne sont guères pourveux d'argent.
Sur certains escriptz concernantz les soldatz du S'. Baron de Hierges est dict que messieurs les Estatz se conforment a l'advis des commis de la Chambre des Aydes, seavoir que Beken payera pour deux mois de gages, compétantes a deux compaignies, ayans servy soubz le régiment du S'. Baron de Hierges, suyvant rolles joinctes, la somme de IIm VI6 XVII £ de XL gros
Nog schreven de Staten op dezen dag aan de Staten van Gelderland «), die zij, onder toezending van copieën van brieven van Polviller aan don Jan, opnieuw vermaanden, om in samenwerking met Overijsel, waaraan de Staten eveneens schreven, te verhinderen, dat Polviller van Roermond naar Deventer en die van Kampen ook niet naar Deventer trokken, wat voor deze stad en voor het geheele land slechte gevolgen zou kunnen hebben. — Verder schreven ze aan Adam van Stockhem3), hem in antwoord op een schrijven van hem gelastende met minstens 5 vendels naar Roermond te gaan, om conform Bossu's bevel te verhinderen, dat de Hoog-Duitschers van Roermond naar Deventer, Namen of andere plaatsen gingen, en tevens met Van der Horst te bewerken, dat Roermond van de Duitschers bevrijd werd; hij zou, evenals de andere hopheden en soldaten, mogen rekenen op afbetaling volgens het „tractaet" met Bossu 4).
208. R. 30 augustus. — Sur l'escript de responce des députéz de gens de guerre du régiment de feu Comte d'Everstein se sont messieurs conforméz a l'advis des nobles, seavoir en premier lieu que nullement se peult cbanger ce que a esté ordonné et conclu par Son Altèze et les Estatz Généraulx; mais pour gratuite s'est raison que l'on leur accorde ung demy moys pour leur retraicte ce que l'on ne fera nullement aux Allemans, ayans tenu partie contraire.
Sur le IP article: que pour ceste partie les Estatz pourront quicter les six jours prétenduz sur chascun moys, en laissant action ouverte sur les lettres
1) 3 Sept.: aan de kapiteinen der-regimenten-Megen en Hierges 600 p. art. te betalen op aftrek van het hun verschuldigde (R. i. d.).
2) R. A. Utrecht: Staten-archief. — Nogmaals hierover aan Gelderland 9 en ii Sept. (G. A. Nijmegen, P 2 (orig.)); de eerste gedrukt bij Van Hasselt, Hf, 198; in beide brieven de waarschuwing, dat Polviller Roermond zal gaan verlaten. - De geintercipieerde brief van Polviller, t. a. p. 173.
3) Alsvoren. — Requèsten van Adam van Stockhem worden vermeld R. 4 en 16 Sept p.p.
4) Met deze aangelegenheid houdt ook verband de zending van Leoninus en Saventhem naar Gelderland, waartoe 7 Sept. besloten werd: zij zouden zich bevinden op den landdag van dit gewest, om er te besoigneeren volgens hunne instructie, die denzelfden dag na den middag gearresteerd werd (R. i. d. en p. p.). 11 Sept. werd in plaats van Saventhem de burgemeester van Mechelen gedeputeerd (R. i. d. p. p.). 29 Sept.: acte verleend om aan den ontvanger van Nijmegen de door hem aan Leoninus geleende 100 écus terug te betalen (R. i. d.). — Over deze zending (waarover zie Bondam, III, 238 en 266; zij diende ook voor geldelijke zaken) blijkt uit de resolutiën verder niets. In Oct. was Leoninus opnieuw op weg: 5 Oct.: brieven aan Staten van Gelderland, Leoninus, kapitein Mourvault en Hohenlohe vastgesteld en in alle haast te zenden (R. i. d.). — 7 Oct. werd Van der Beken gelast Nicolas de Beteier, volgens de superscriptie op Leoninus' brief uit Venlo, 20 patars te betalen. Nog: te antwoorden op Leoninus' brief van 4 Oct., die gelezen is (R. i. d.). Zie verder ons n». 217.



281
Betr. Spanje 1577.
lesquelles leur seroit données d'atterminations de laisser rabattre ce que se trouvera en droict, raison et équité avoir despendu es villes et villaiges.
Sur le III8 article: que en considération des promesses et debvoirs, par eulx faictz, s'est raison que l'on se eslargye davantaige avecq eulx que les aultres leur accordent ung moys en drap davantaige que aux aultres.
Quant au IIII* article: que les Estatz doibvent respondre qu'ilz sont maris n'avoir moyen les satisfaire entièrement selon leur retenue, n'estant personne obligé a 1'impossible, aussy que l'on doibt avoir regard au changement du temps et occasions survenues depuis.
Besloten de koffers met stukken, gevonden op het kasteel van Antwerpen, naar Brussel te brengen (B. i. d.).
2 September: de zes rollen van het regiment van Mario Carduino zijn in handen van de Kamer van de Beden gesteld (B. i. d. p. p.). — 3 September werd Van der Beken gelast de 6 compagnieën van dit regiment, uit de penningen van Artois, volgens de rollen te betalen (B, i. d.).
209. R. 3 september. — Ordonné au commissaire Salazar d'achever les descomptes des soldatz de feu le Comte d'Eversteyn, ayans esté deffaictz en Anvers et tenu la partie du Roy et des Estatz, et rabattre pour toutes mengeries aux démouréz pardessus les deffaictz audict Anvers la somme de L a LXm £, mais que cependant il traictera avecq eulx de les contenter de denx moys en argent et deux en draps comptant et que moyennant ce, pardessus les asseurances que leur seront données de leur viel deu, ilz seront reprius au service du Roy et des Estatz.
4 September werd door den griffier een brief aan de stad Utrecht geteekend, om geschut, kruit en kogels van 3 pond aan den Prins van Oranje of zijn vervanger te zenden, noodig voor de herovering van Den Bosch, „op gisteren geaccordeert" '). — De zaak van Den Bosch met het rapport van den pensionaris dier stad werd krachtens den brief van Oranje a) naar den Baad van Oorlog verwezen (B. i. d.).
5 September werd de acte betreffende Salazar aangevuld in dezer voege, dat hij behalve de vier maand, aan de soldaten van Eberstein toegestaan, nog een vijf de mocht beloven aan hen, die, na gecasseerd te zijn, zich wilden begeven in dienst van den Koning en de Staten; dan opnieuw te monsteren en den termijn van betaling van het hun verschuldigde te stellen op 2 jaar, te weten de helft in het ééne en de wederhelft in het volgende jaar (B. i. d.).
7 September werd besloten, dat Champagney met Hans van Muschenam naar Den Bosch gezonden zou worden, om met de Duitschers daar te handelen „avec le sceu et advis" van Oranje en Hohenlohe, met zich nemend de door Oranje gezonden protestatie, alles volgens het advies van den Baad van Oorlog (B. i. d.).
11 September werd aan Mare d'Ocoche toegestaan de Duitschers uit de vrijheid van Turnhout te doen weggaan (R. i. d. p. p.) 8).
13 September: het kamp voor Breda met Hollandsche troepen te versterken (B. i. d. p. p.) *).
1) 7 Sept. hierover ook aan Gent (Actes, n°. 782; A. V. Gand, ontv. brieven, I (orig.)): verzoek om 3 a 4 affuiten voor door den Prins gezonden zware stukken.
2) Die van 31 Aug. (hiervóór, p. 171).
3) De brief van D'Ocoche met de afrekening, door hem aan den griffier gezonden, werd om advies aan de Kamer van de Beden gezonden (K. i. d. p. p).
4) Hierover schreven de Staten ook aan den Prins (zie den hiervóór, p 172, geciteerden brief van 13 Sept.).



Bètr. Spauj'e 1577.
282
15 September: op den brief van de beide compagnieën, te Goes en op ZuidBeveland geweest zijnde, geantwoord, dat men te Antwerpen over geld en laken handelt, waarvan zij hun deel zullen hebben (B. i. d.).
16 September: gelezen den brief van Champagney *), waarna de burgemeesters van Deventer (er staat: Overijsel) en Utrecht gedeputeerd zijn, om te gaan naar Hubert van Eberstein *), ten einde nieuwe „lettres de faveur" van hem te krijgen voor de Duitschers te Den Bosch (B. i. d.). —17 September werd Champagney gemachtigd met de Duitschers te Den Bosch te handelen volgens de hun door Megen en d'Aussy gedane aanbiedingen
(E. i. d.)i
18 September werd gelast de 574.288 p. 5 s. (waarvandaan?) te verdeelen volgens het geschrift van de Kamer van de Beden: ten eerste voor de afdanking der Hoog- en Neder-Duitschers en de rest voor den grootsten nood van het land. — Op het request van Servits en Leopard werd conform het advies beschikt; de betaling te doen volgens de heden vastgestelde repartitie 8) (E. i. d. p. p.).
20 September werd op ■ het request van schout, schepenen en ,commis" van Loenhout, Wezele en Calmpthont besloten, den commissaris Anderlecht te gelasten de supplianten te bevrijden van het logies der regimenten-Hierges en -Megen ; de „provandrier", in het request genoemd, zal quitantie moeten geven van wat bij van de supplianten ontvangen heeft (E. i. d. p. p.) *).
210. R. 22 september. — Résolu que les députéz a la visitation des pieches, papiers et muuimentz, trouvéz aux deux graudes coffres et ung petit, envoyéz a Bruxelles du chasteau d'Anvers, reviseront encoires derechieff lesdictes pieches pour séparer les pieches des procés crinrineelz avecq les informations et ce quy en dépendt avecq dépositions et les aultres pieches concernans les biens temporelz, tant des condamnéz, banniz que aultres, affin de faire garder et cönserver lesdictes pieches desdicts biens temporelz au proffict d'iceulx ausquelz ilz appartiennent, et la reste, seavoir tout ce que concerne lesdicts procés, estre brusléz, a 1'effect qu'il n'en soit plus de mémoire, ains le tout soit anéanty et oublié suyvant la pacificatión et pour ne donner occasion a plusieurs inconvéniens quy en pourroient survenir.
211. R. 26 september. — Aecordé indemnité et asseurance au plat pays de la mayerie de Boisleduc que les troys moys d'argent qu'ilz payeront promptement aux compaignies de Haultz Allemans, sortiez dudict Boisleduc, leur seront défalcquéz en compte des aydes de capitation et impotz 5).
1) Zie ook Rubriek VIII op dezen datum.
2) Requèsten van dezen worden vermeld R. 8, 11, 13, 16 Sept., 7 Oef. — 8 Sept. werden de burgemeesters van Utrecht en Deventer gecommitteerd om den suppliant de redenen zijner detentie te verklaren. 28 Sept. werd besloten hem los te laten, omdat hij voldaan had aan dat, waartoe hij gehouden was, „et partant, luy sera le serment quicté par monsr. lc Comte de Lalaing" (R. i. d. p. p.).
3) 19 Oct,: met de compagnieën van Servits en Leopart af te rekenen, zooveel mogelijk ten voordeele yan het land „avec adjonction du docteur Sille" (R. i. d.). — Nog een request van Servits wordt vermeld R. 25 Aug.
4) Op het request van Loenhout „etc." beschikt, dat de commissie van commisssaris Anderlecht (Andrieu Anderlecht is bedoeld) nog zal voortduren, niettegenstaande hij van zijn last ontheven wenscht te worden; hem te betalen als anderen bij dergelijke lasten; de soldaten te doen logeeren in Mierdee, Minderhout, Merxlex (Merxem?), Woensdrecht, Woude (= Wouw), Hoogstraten, Brecht (R. 30 Sept. p. p.).
5) Den vorigen dag was reeds in hoofdzaak hetzelfde besloten naar aanleiding van Champagney's rapport over het door hem met de Duitschers van Den Bosch gesloten accoord: de door de stad te betalen 2 maand ook af te houden van hare quotes (R. i. d.).



283
Betr. Spanje 1577.
Le cornmissaire Salazar est deputé ponr faire les desconiptes et nionstres des ITII compaignies, sorties de Boisleduc, aussy de deux compaignies, sorties de Berghes sur le Zoom, et traicter avecq eulx sur les quictances et défalcations des mangeries au proffict des Estatz, du moings selon la proposition, faicte de [1. a] Malines, seavoir de laisser les comptes ouvertes pour lesdictes mengeries ou de quicter VI jours par moys.
Denzelfden dag werden de schout van Oosterwijk en die van Peelant gecommitteerd, om de Duitschers uit Den Bosch over de Maas te brengen (R. i. d.)
28 September: aan Den Bosch te schrijven om steun aan Salazar bij de afrekening met de nit de stad vertrokken Duitschers te geven (B. i. d.j.
212. R. 29 september. — Le commissaire Salazar s'encheminera vers les quatre compaignies d'Allemans, sorties de Boisleduc, estans a Oirschot, et entendre de Marcq De Ocoche la monstre qu'icelluy a prins desdictes quatre compaignies, prenant regard — tont aultre respect postposé — de faire le proffict des Estat avecq la raison et fera ungne conelusion suyvant ce de tout le temps que lesdictes quatre compaignies ont esté [en] service et a eest effect luy sera donnée copye du traicté que le Sr. de Champaigny a passé avecq lesdictes quatre compaignies a leur sortie de Boisleduc, et au respect de mengeries n'excédera 1'offre, faicte a Malines.
Sur la requeste du commissaire Salazar est ordonné que de ce que luy est deu par les Finances et que les Estatz luy pourront debvoir, il se pourra rembourser, pourveu qu'il puist trouver ceste somme — quy n'excédera les XXm £ pour le tout — sur les neuf compaignies du feu Comte d'Eversteyn quy furent en Anvers, et ce pardessus ce qu'il leur a esté défalcqué, et les LXm £ arth. qu'on prétend leur rabbattre pour leurs meugeries, bien entendu que, s'il peult profficter plus que ladicte somme de XXm £, cédera au proffict des Estatz, et ladicte somme de XXm £ luy sera payé par égalle portion aux termes qu'on debvra payer aux Allemans de ce que se trouvera arresté par leur descompte, cédant ledict Salazar a messieurs les Estatz 1'action sur les Finances avecq transport des muniments y servans; quant anx six mille LXVIIl £ qu'il prétend luy estre deuz par le Foucqner, son action luy demourera ouverte sur le descompte quy se pourra faire avecq le régiment dudict Foucker.
213. R. 30 september. — Résolu que 1'appoinctement a faire avecq les Allemans, tenans garnison a Breda, se délaisse a la bonne discrétion de monsieur le Prince d'Orainge et plustost de les satisfaire deux moys de gaiges en argent et ung moys en draps et leur laisser leur couronel Fronsberghe a leur voulenté que de point achever d'appoincter avecq eulx.
Conclud que les deniers, nécessaires pour payer les Baultz Allemans, estans en garnison de la ville de Breda, ad ce qu'ilz sortent, seront prins d'iceulx que ceulx de Lille, Douay et Orchiez amèneront. Et quant aux draps sera mandé Abraham de Hertoghe pour trouver le moyen.
Sera escript a ceulx de la mayerie de Boisleduc de furnir troys moys de
1) 28 Sept. werd dit besluit herhaald; de namen der beide schouten waren resp Jacques de Wael en Hugo van Berckel (B. i. d).



Betr. Spanje 1577.
284
gaiges en argent aux soldatz Allemans, sortiz de la ville de Boisleduc, suyvant leur promesse et pour soulagier ledict plat pays ').
2 October werd Van der Beken gelast aan den bode van Maastricht, die „en Poste' gekomen was „avec lettres d'importance et de quelque deffaicte des gens duS' de Champaignye par les VU. enseignes allemans",-20 p. art. te betalen (B. i. d.).
4 October werd besloten, dat na voltooiing van de afrekening met de soldaten van Hierges en Megen aan de kapiteins hunne zekerheidsbrieven voor de betaling volgens de afrekening zouden worden gegeven (B. i. d.).
214. R. 5 octobbk. — Sur la proposition des députéz de Geldres touchant Ie secours. de Ruremonde des gens de guerre, ayans este' a Breda, les S™. nobles sont requis de vouloir adviser moyens les plus convenables pour leur assister en toute célérité, a quoy ilz les ont authorizé.
Aecordé aux Estatz de Brabant saulvegarde aux conditions plus a plain declarées a l'escript, attachée a la liache.
Met dit geschrift is een acte van het besluit *) bedoeld: de Staten-Generaal verleenen op verzoek van de Staten van Brabant brieven van sauvegarde, zoowel in hun eigen naam als in dien van Lalaing, aan de steden en dorpen, die zullen contribueeren voor de betaling en afdanking der Neder- en Hoog-Duitschers; de Staten beloven, voorzoover in hunne macht staat, handhaving voor de genoemde steden en dorpen van de „franchise de loger des soldatz, sinon que tant seullement pour passaige etrepassaige necessaire, sy ne fust aultrement par commune ordonnance des Estatz pour urgentes raisons ordonné, et faire tont debvoir que la reste de la quote que leur provinces respectivement doibvent, soit promptement furny, pour en payant les aultres soldatz pouvoir faire encheminer vers le camp, affin d'en descharger aussy d'iceulx ledict pays".
^ octobee p. p. — Sur ce que a esté proposé par mons'. le Prince d Orainge a esté résolu, comme aultresfoys, de prier Son Exce. de vouloir mander les compaignies qny furent devant Breda, pour aller vers Ruremonde et pour le Comte de Hollach de vouloir emprendre la charge comme chieff, et au surplus que la bende d'ordonnance du S'. Comte d'Egmond se partira aussy pour tirer vers ledict Ruremonde laquelle sera payé de troys moys par ceulx de Geldres a tant moings de leur accord.
Denzelfden dag werd Joris van Cats aangewezen, om de Duitschers, in garnizoen geweest zijnde te Breda, te doen vertrekken en hun logies te bezorgen (B. i. d.).
8 October werd op het request van Herman Toeput, commissaris tot het geleiden der drie vendels Hoog-Duitschers nit Bergen-op-Zoom en Tholen, beschikt, dat hij deze vendels zou onderbrengen in de dorpen Hoogemierde, Laegemierde, Hulsel en Beusel (B. i. d.). »).
1) 2 Oct.: op het request van die van het platteland in de meierij van Den Bosch beschikt, dat zij, nu de regimenten-Hierges en -Megen vandaar vertrokken zijn, de afpersingen, in bun request genoemd, zonder bezwaar zullen kunnen verifieeren (R. i. d.).
2) Actes, n»/835; A. G., Cart. 327B, fol. 177.
3) 18 Nov.:] bet request van burgemeesters, schepenen en raad van Bergen-op-Zoom wordt gesteld in handen van de commissarissen tot de afrekening met de Duitschers, hier in garnizoen geweest, „pour entendre aux pretz et deuz de ces supplians", ten einde deze in rekening te stellen (B. i. d.).



285
Betr. Spanje 1577.
216. R. 9 october. — Sur le raport, faict par le pensionaire de Boisleduc touchant le commissaire Salazar, a esté advisé sur le premier article de suyvre l'advis dudict commissaire, contenu audict article, et que le Sr. de La Motte et docteur Sille seront requis de faire la liste des Allemans que l'on entendroit faire passer monstre.
Sur le 11° article a esté advisé de ballier audict Salazar lettres de crédence, pourveu qu'il seront limitées par instruction que luy sera baillié.
Sur le III0 a esté advisé de bailler audict commissaire copie des accords selon lesquelz il se debvra rigler et quant a ceulx aveeq lesquels on ce (!) a faict quelque accord, sera demandé advis a ceulx du Conseil de Guerre.
Sur le IIII8 article fiat ut petitur J).
Denzelfden dag keurden de Staten het door Hohenlohe met de Duitschers te Breda gemaakte contract goed (R. i. d. p. p.).
217. R. 14 october. — Pour poursuivre et solliciter le furnissement des draps tant a la Chambre des Aydes que aultres, mesmes les lettres d'asseurance pour les Bas et Haultz Allemans, est commis mr. Jan Gillis, pensionaire d'Anvers, et que le Sr. Comte de Bossu soit authorisé de bailler les ordonnances a Van der Beken pour la délivrance des draps et deniers ensuivant la cloture de compte, avecques eux faicte. Et est assigné lieu pour le payement de deux régimens des Bas Allemans, le régiment de monsr. de Hierge vers Deutecon et le régiment de monsr. de Meghen vers la voechdye de Gueldres 2).
Sur les pièces de Gueldres et le rapport du bourgtnaitre de Malines et le docteur Elbertus Leoninus est ordonné que seront les pièces mis es mains dudict docteur Elbertus, pour en avoir plus d'esclarcissement et en concepvoir quelque instruction et lettres que pourront [1. pourrons?] donner 9).
19 October: Naar aanleiding van de remonstrantie van Leoninus werd besloten aan Maastricht en Maeseyck nogmaals te schrijven „d'y envoyer" (nl. naar Roermond?) levensmiddelen, „en payant par raison". — Rencharge van Hohenlohe om naar Roermond te gaan en Oranje te verzoeken aan Hohenlohe te schrijven. — Besloten, dat Oranje met de Duitschers te Breda zal onderhandelen, om hen te doen vertrekken en 3 maand gage te doen afstaan, waarvoor ze hun kolonel terug zullen krijgen, mits ze niets tegen de Staten ondernemen (B. i. d.) 4). 23 October werd besloten aan de soldaten, te Breda geweest zijnde, hun kolonel terug te geven, hun één maand in geld betalen, terwijl zij twee maand zouden afstaan; zij hebben den eed af te leggen van in drie maanden niets tegen de Staten te zullen ondernemen en hun kolonel in zes maanden (B. i. d.).
1 November: besloten Bossu te verzoeken met zijne 6 compagnieën Neder-Duitschers naar het kamp te gaan; hun 8000 p. art. te geven (R. i. d.).
1) 23 Oct.: een brief van Salazar van 23 Oct. aan den Raad Oorlog verwezen (R. i. d.). — Behoort de volgende zeer onduidelijke resolutie van 24 October ook hierbij: „Sur le II8article desdicts poinetz dont a faict rapport le pensionaire de Boisleducq, touchant les billetz se demandent aux . . . . ? (woordelijk gelijk in S. G. 3).
2) In S. G. 3 komt een acte van het laatste gedeelte van dit besluit voor.
3) Cf. hiervóór, p. 280, noot 4.'
4) Uit S. G. 3 blijkt, dat dit namens Oranje voorgesteld werd en dat de Staten het accepteerden.



Betr. Spanje 157'
286
3 November: aan Bossu te schrijven, dat zijne patenten en alle andere dingen gereed zijn behalve het geld, waarop Brabant de noodige orde zal stellen. — De Gelderschen schrijven in een brief van 2 November nit Venlo, dat zij „ung moyen emprez Ruremonde" gewonnen hebben, waar 200 Duitschers gedood en 100 gevangen genomen zijn, en dat Hohenlohe is aangekomen; zij vragen steun, „pour tant facilement [venir] au dessus" ') (R. i. d. p. p.).
B November: de Staten machtigen Merode, burgemeester van Mechelen, twee van de Kamer van de Beden en den commissaris Longin, om te handelen met de HoogDuitschers, waartoe Merode last gekregen heeft 2) (R. i. d).
6 November: de 6 vendels Neder-Duitschers, die Bossu in dienst der Staten moet aannemen, zullen dienen op hun ouden, niet op den nieuwen artikelbrief3). — Betreffende de 2 compagnieën Duitschers uit Goes volgen de Staten het advies van den burgemeester van Mechelen, eenigen uit de Kamer van de Beden en Longin, die dit op schrift zullen stellen. — De beslissing, of men Frundsberg de 6 compagnieën nit Breda zal laten volgen tegen afstand van een of twee maand gage, stellen de Staten ter discretie van Oranje. — Aan den commissaris wordt overgelaten de compagnie van Montesdoca vóór de monstering al of niet te monsteren (B. i. d.) *).
7 November werd aan Bossu toegestaan 120 koppen meer in zijne 6 compagnieën in dienst te stellen, zoodat elke compagnie 270 koppen in plaats van 250 telde 6). — Besloten den brief aan de kapiteinen der Duitschers nit Goes, ontworpen door den burgemeester van Deventer, te teekenen (B. i. d.). Deze brief ") behelst het volgende: De Staten hebben op het oogenblik geen middel hen volgens het contract af te betalen. Zy zijn echter bereid 4 maand soldij en een halve voor den aftocht in geld en 2 maand in laken te betalen, mits onkosten van hunne „gastfreunde" worden afgetrokken. Wat zij verder schuldig zijn volgens de afrekening, door Molckeman en Charles Longin te doen, willen zij schriftelijk beloven in een jaar, telkens om het half jaar de helft, te betalen; het jaar te rekenen van 1 November a. s. af; zij verwachten hierop antwoord en verzoeken de huisluiden zooveel mogelijk te ontzien. — Nog schreven de Staten op dezen dag aan den Prins, hem mededeelende, dat zij betreffende Roermond last gegeven hadden overeenkomstig wat hij hun schreef 7).
8 November besloten de Staten den heeren van het kamp te schrijven, om de 5 compagnieën van Champagney ter assistentie van Hohenlohe naar Roermond te zenden ").
10 November schreven de Staten aan Hohenlohe9), dat zij uit onderschepte brieven.
1) 4 Nov.: naar aanleiding van het verzoek der Staten van Gelderland ordonnantie te depescheeren op Fresin, „affin de donner ordre aux vivres requis et mentionné en eest article"
(R. i ij.
2) Nl. op 19 Oct. (zie hierna op 4 Dec). — Cf. 2 Nov.: beslolen Merode te ontbieden om de afrekening le Brussel te doen (B. i. d.).
3> Hierover in S. G. 3 op 8 Nov.: de artikelbrief voor de Neder-Duitschers van Bossu is vastgesteld. — Zie ook Rubriek V op 11 Oct.
4) Hierover in S. G. 3 op 8 Nov.: de compagnie zonder monstering te betalen, volgens de afrekening, door de commissarissen gemaakt, 2 maand in laken en 2 in geld.
5) Tot de monstering hiervan Longin aangewezen in plaats van Backer (Bacart), „lieutenant de l'artillerie" (R i. d. p. p.).
6) R. A., S. G. 3799. — Aan dezelfde kapiteinen (Leopart en Servits) schreven de Stalen 28 Nov. om hen te verzoeken met hunne troepen de buurt van Geel te verlaten (alsvoren). — Op denzelfden dag aan de hopmannen der 9 Ebersteinsche vendels in Daelhem met verzoek zich behoorlijk te gedragen (id.).
7) Actes, n°. 883; B. R. B., ms. 7199, fol. 291.
8) Dit alleen in S. G. 3.
9) R. A., S.. G. 3799. — In denzelfden -geest schreven de Staten H Nov. aan Gelderland (alsvoren).



287
lietr. Spanje 157'
vernomen hadden, dat Polviller het te Roermond niet lang meer zon kunnen houden; zij verzochten hem daarom met behulp van ridderschap en afgevaardigden van Gelderland de stad zoodanig te „beschantsen und begraben, auch das geschütz dafür stellen", dat alle passen en wegen aan Polviller en de zijnen afgesneden werden; zij gaven tévens kennis van aan de „Kriegsrathe" in het leger voor Namen geschreven te hebben om goed toe te zien, waarheen de vijand mocht trekken, en Hohenlohe zoo noodig hulp te zenden.
218. R. 15 kovëmber. — Résoln de, en licentiant les soldatz allemans, achepter d'eux leurs armes au meilleur marché que faire se polra, a quoy faire est député le borgmaitre de Malines.
Les lettres de Comte de Holoch ont esté leues, contenans que la ville de Ruremonde est bien furnie des vivres, de sorte qu'il luy fait envoyer renforcement de gens dé pied et de cheval avecq artelerie; sur quoy a esté advisé d'en eseripre a monsr. le Prince pour y donner ordre par envoyé d'artelerie des villes voisines et aultrement, comme il trouvera convenir, et faire marcher Isselsteyn et aultres, ponr n'estre possible de envoyer secours, paree que mesme en avons peu pour Namur.
17 November werd op het rapport van den burgemeester van Mechelen betreffende de rekening en overeenkomst met de Hoog-Duitschers, die te Gent ') geweest waren, besloten deze aan te nemen; echter adviseerden de gedeputeerden, of men niet „pourroit gaigner davantage en diminution de la charge" *).— Denzelfden dag rapporteerde Willerval s) namens Oranje, dat een fort bij Roermond „en 1'isle" gemaakt moest worden, om den vijand het voordeel der stad te ontnemen, wat ter discretie van den Prins werd gelaten, en dat, betreffende het accoord met de Duitschers uit Breda, de Staten, kolonel Frundsberg loslatende, slechts één maand zouden betalen, wnt onder dankbetuiging aan den Prins goedgevonden werd (R. i. d.).
219. R. 19 november. — Le Sr. de Merode, commnnemaitre de Malines, a faict raport qu'il a cherché tous moyens pour mener les capitaines et soldatz haults allemans a plus grande quictance que faict n'estoit, mais qnelz debvoirs qu'il ait faict, il n'a sceu parvenir a plus grande diminution, par quoy sera suivy l'advis, concept et traicté sans aultre limitation et suyVant ce conclnre les comptes.
Denzelfden dag besloten de Staten het formulier voor het regiment van Hannibal (sc. d'Altaemps) mede te deelen aan de Kamer van de Beden, om ze met andere dergeljjke obligatiên te vergelijken (R. i. d.) 4). — Denzelfden dag werd de behandeling van een brief van Hohenlohe uitgesteld tot na den middag en daarna werd de brief gesteld in handen van den pensionaris van Middelburg ■').
1) In S. G. 3 is in deze res. sprake van: „Grave".
2) In S. G. 3 hiernaast in margine: „ils ont fait rapport qu'ilz n'ont peu rienpronfflter"; daarom het advies aan te nemen.
3) Zie over dit rapport ook rubriek IV9. — Waarschijnlijk wis. hij ook de brenger van de brieven over Boermond en IJselstein, die dezen dag ter vergadering gelezen werden '(dik alleen in S. G. 3). — Over al de punten van Willerval's rapport schreven de Staten 19 Nov. aan Oranje; hiertoe gedeputeerd de pensionaris van Middelburg (alsvoren).
4) In S. G. 3 ia hier sprake van een obligatie van 28540 p., 47 s.
5) Bit alleen in S. G. 3.



Betr. Spanje 1577.
288
21 November besloten de Staten, dat de commissarissen voor de monstering van en de afrekening met de Hoog-Duitschers in het kwartier van Bergen-op-Zoom toegang zonden hebben tot de papieren van Fugger om te zien, of ze er iets voor de uitvoering van hun last in zouden vinden '). — Denzelfden dag schreven de Staten aan Gelderland met verzoek om geschut naar Roermond te zenden a).
22 November werd de obligatie voor Servits gelezen; de Staten vonden goed dergelijke obligatiên aan andere Hoog-Duitschers te verleenen. Lille, Douay en Orchies verklaarden echter zich niet verder te kunnen verplichten dan tot het bedrag hunner quote, zooals ze bij dergelijke obligatiên altijd hadden verklaard (R. i. d.) 8).
26 November schreven de Staten een brief aan Hohenlohe-4), dien wij in hoofdzaak laten volgen:
220. R. 26 KOVEHBEB. — [Ontvangen uw brief van 19 dezes en daaruit den hoogen nood van het leger bij Roermond vernomen]. Und mugen darauf derselben in antwurt nit verhalten, das wir bei unsz rhatsam empfunden, an E. 1. brengern dieses, Wilhelmen von Merode, mit bevelch und instruction abzufertigen, umb mit demselben uber alle puncten — davon in obgedachtem E. 1. schreiben meldung geschicht — mundtlich und nach notturfft zu communiceren und demnachanf vorgehenden E. 1. rhat und guetduncken sich nach Nymwegen und Arnhem zu verfuegen umb daselbst die Obrigkheit mit allem ernst und muglichem fleisz dahin zu underweisen und zu bewegen, dasz sie E. 1. auf derselben ersuchen, nach all ihrem vermugen zu allen des legers furfalllenden sachen und nhoten behelfflich sein mugen, dergleichen auch bei der Ritterschafft und gemeinen Stenden des furstenthumbs Gelderen zu werben, das dieselben des heren von Iselsteins reuter und knechten stracks zu E. 1. ins leger khomen lassen, und sovil das Kriegsvolck betrifft, welchs hiebevoren under dem von Hierges gewesen und der her von der Horst dasselbig jetz under den graven von Egmundt in verwaltung hat, haben wir an demselben Von der Horst gescbriben 8), das Er E. 1. in allem, wes die ime gepieten werden, gehorsamheit leisten solle, und sollen wir uber disz und mitlerzeit nit underlassen, zuverscbaffen, damit 'die Schotten, welche schon uber meer ankkomen und im antzug sein, sobald immer muglich E. 1. zu bilff khomen mugen, der hoffnung das sie in kurtz im leger bei E. 1. sich finden lassen sollen; mitlerweil aber pitten wir freundlich und dienstlich, E. 1. wollen hinfnro wie bisz anhero, iren getreuwen eiffer und fleisz zu unser aller und dieses gemeinen Vatterlandts wolfart empsiglich anzuwenden nit underlassen, wie wir dan auch, mit allem ernst an die Ritterschafft von Gelderen, Nymwegen und Arnhem geschriben 6), dasz sie sich bewerben sollen umb siechere vendlejn pyouiers oder schantzengraber in dienst an und aufzunemen, und das sie mitlerzeit nit zum argsten deuten, dasz E. 1. so lang sich mit den gemeinen da umbtrent gesessenen bauren, weil die nhot vurhanden, behelffen, wie wir dan auch unsz gegen Inen
1) Dit alleen in S. O. 3.
2) R. A., S. G. 3799.
3) 7 Dec.: aan Leopart zal Van der Beken 200 p. art. betalen op aftrek van het hem verschuldigde (R. i. d.).
4) R. A., S. G. 3799.
5) Deze brief vau 26 Nov., die verder zonder belang is, ook in S G 3799.
6) Alsvoren.



289
Betr. Spanje 1577.
dabin erkleret, das wir desfals E. 1. volle macht und bevelch zugeschickt. [Verdere aansporing om flink op te treden, als in den brief van 10 November. Alle toegangen af te sluiten, ook over de rivieren]. Weshalber dan nun in zeit E. 1. sich aller platzen und der rivieren diepffte aufs fleissigst erkundigen werden, und nachdem wir disz ordts bericht, das ettwa mitten in der riviere eine zimbliche breidte insel gelegen, so Hessen wir unsz well als rhatsam gefallen, das man daselbst von stundt an einige sterckte machete, die woll beschantzen und begraben liesse, damit man also dardurch dem feiandt alle commoditet die statt zu entsetzen, al ware es auch also, das sie ihr euserste best theten, benemen mugte, und pitten derwegen E. L gantz freundlich, dieselben wollen doch hierauf mit allem ernst sich bedencken und alles reifflicb erwegen und nach befindung dasselbig also zu werck bringen lassen, damit E. 1. in allem gefall, da man das leger solte verlassen und aufbrechen mussen, altzeit einen siecheren mehrern zuflucht oder vertreekunge holen mugen, und was den rest belaugt, werden E. 1. alzeit mit den herren dort im leger guete correspondence halten, wie wir dan auch au Inen samptlich geschriben, das sie dergleichen mit unsz auch underhalten wollen. [P.S.l) Hooren tot hun groot leedwezen, dat hij gewond is.]
In denzelfden zin schreven zij terzelfder tijd aan Wittenhorst en Gelderland ').
1 December verleenden de Staten een attestatie aan de twee vendels nit Bergenop-Zoom, dat zij eerlijk gediend hadden en hnn kolonel niet aan Champagney hadden overgeleverd; Fugger had zich door eigen toedoen in handen van Champagney gesteld 8).
3 December werd een brief van Hohenlohe 4) gesteld in handen van die van Brabant, om er in te voorzien (R. i. d.).
4 December werd in plaats van Merode, die binnenkort zou vertrekken voor zaken van de Staten5), Aerschot aangewezen tot de besogne met de Hoog-Duitschers, waartoe hem dergelijke commissie als 19 October aan Merode verleend werd 8) (B. i. d.).
7 December werd de informatie tegen de soldaten uit Bergen op-Zoem wegens de „foulles" te Weelde en omstreken gesteld in handen van den advocaat Van der Haghen en Broyaert ter fine van rapport (B. L d.).
221. R. 18 december. — Sur le faict du Comte de Hohenloy résolu que lettres les plus gratieuses luy seront escriptes pour le supplier a demourer sy long temps auprès de Ruremonde, jusques ad ce que l'on voye le fin, et que les Estatz feront tous debvoirs de au plustost luy furnir son payement. Auquel effect lettre sera escripte a monsr. le Prince d'Orainge pour recouvrer en Anvers
1) Dit P.S. is 28 Nov. gedateerd.
2) R. A., S. G. 3799.
3) Alsvoren.
4) Er staat in het register: Hogheloy.
5) 6 Dec.: op een brief van de magistraat van Mechelen over de verontschuldiging van Merode's reis te antwoorden, dat men voor ditmaal hem nog zijne commissie wil laten vervullen (R. i. d).
6) De commissie van Merode volgt dan, blijkbaar bij wijze van voorbeeld, geïnsereerd in het register: hij wordt gemachtigd te geven de ordonnantiën, noodig voor Van der Beken of diens commies, voor de levering van lakens en gelden, bestemd voor de Hoog-Duitschers, in garnizoen geweest in Tholen, Steenbergen, Breda, Den Bosch en elders, benevens van de zekerheidsbrieven voor de rest van het hun verschuldigde.
19



Betr. Spanje 1577.
290
aulcuns deniers; d'abondant que lettre aussy sera escripte aux Estatz de Gueldre pour furnir en partie audict payement 1).
19 December: de gedeputeerden van Gelderland remonstreeren, dat bet noodig is twee regimenten naar Roermond te zenden; maar, wijl de brief der Staten van Gelderland „en la langue thioise" was, werd besloten, hem te vertalen en door een gedeputeerde zelf naar het kamp te laten brengen (R. i. d.).
24 December werd op het request van Breda beschikt het met de Duitschers ui* deze stad gemaakte contract te doen vertalen en dan met de bijbehoorende stukken aan de Kamer van de Beden om advies te zenden. — Besloten werd aan den Baad van Oorlog te schrijven, dat Champagney voorgesteld had een deel der Schotten naar Boermond te zenden; de beslissing werd aan den Raad gelaten (R. i. d.).
27 December werd besloten aan Heze te schrijven met zijn regiment naar Roermond te gaan, „dont d'Herve (?) a prins la charge". — Na den middag werd een brief ontvangen van Nytzem uit Maastricht van 27 December, dat de vijand voor Limburg was en zijn rendez-vous bij Maastricht (R. i. d. en p. p.).
28 December werd vastgesteld de drie laatste Schotsche compagnieën naar Roermond te zenden, waarvan den heeren van het kamp bericht zou gegeven worden (R. i. d.) *).
222. R. 31 december. — Signé par le greffier, a la réquisition de monsr. d'Arschot en vertu de sa commission du IIII* de ce moys de Déeembre, semblable a celle qu'a eu le communemaitre de Malines au licencement des Haultz Allemans, plusieurs ordonnances'de payementz sur le trésorier-général au profict et en faveur des Allemans quy se retireroient.
Comme premièrement en argent comptant Vc £ arth. aux neuff officiers de 1'estat du couronel Charles Foecker, sortiz de la ville de Berghes sur lë Zoom, pour deux moys de gages.
II" ordonnance aux mesmes pour semblable somme.
IIIe de V° £ arth. en drapz et aultres marehandises.
IIII* de la somme de six mille LTIC LX £ arth. pour Lancelot Ruyn van Strién, lieutenant de la compaignie couronel d'infanterie des Haulz Allemans du régiment dudict Foucquer.
La Ve de VIm III0 LX £ arth. pour le mesme Lancelot en marehandises.
La VIe de la somme de sept mille IIII0 XLII £ X s. arth. pour Nicolas Woytha, aussy capitaine 3).
1) Uit S. G. 3 op 19 Dec. blijkt, dat toen de brieven aan Oranje en Hohenlohe werden afgezonden.
2) Deze te monsteren in Nederweert, een dorp bij Weert (R. i. d.i.
3) Over deze betaling handelen nog twee brieven van de Staten aan hopman Nicolasz Waythe von Malckendorff (over wien zie ook li. 30 Dec.) en andere bevelhebbers der 2 vendels van 5, 17 en 31 Dec. (R. A., S. G. 3799). — Dergelijke brieven over betaling en met vermaning om zich rustig te gedragen aan de 6 vendels van het regiment-Frundsberg van 2 Dec., aan hopman Peter Ingenhoven en andere bevelhebbers van een Hoog-Duitsch vendel van 17 Dec, aan Dominicus Leopart, commissaris Herman Toeput en Diedrich Servitz van 17 Dec., aan de vendels op Tholen in garnizoen geweest zijnde, van 25 Dec. (alle alsvoren).



291
Buiten!. Betr 1577.
IV. BUITENLANDSCHE BETREKKINGEN.
De btütenlandsche betrekkingen in 1577 zijn een voortzetting van die, welke in 1576 met verschillende landen door de Staten aangeknoopt waren. Voor het eerst komen ze in dit jaar, nog maar even, in aanraking met Schotland en Portugal, waarmede dus de onderafdeelingen van deze rubriek uitgebreid worden. De betrekkingen met de voornaamste landen zijn nu voor een groot gedeelte afhankelijk van de verhouding tot don Jan.
a. Frankrijk.
223. R. 7 januari p. p. — L'ambassadeur de France s'est présenté, demandant de la part de son maistre qu'il plaise aux Estatz faire eslargir mons*. le Comte de Mansvelt suyvant lenr promesse, faicte au Roy de France x); sur quoy luy a esté bien expressément déclaré qu'ilz ont faict leur debvoir et satisfaict a leur promesse, seavoir d'avoir intercédé pour ledict eslargissement vers ceulx quy avoient faict le saisissement, voires, sy avant que ceulx quy 1'avoient faict saisir, ont esté contentz de le myeulx traicter et luy donner la maison de madame de Hoochstraten, ce qu'il a refusé d'accepter, de manière qu'il ne tient aux Estatz, mais audict Sr. Conté qu'il n'est myeulx traicté 2).
8 Januari werd besloten den „gentilhomme" s) van Alengon nog 7 a 8 dagen op te houden, alvorens hem het definitieve besluit betreffende „l'assistence des Franchoys" mede te deelen (R. i. d ).
224. R. 22 januari. — L'ambassadeur de France s'est trouvé, requirant aux Estatz voloir relaxer le Sr. Comte de Mansfeit au mesmes traicté que le Conté de Berlyamont est relaxé *), mesme consydéré la promesse, faict au Roy, son maistre s). Sur quoy luy a esté déclairé que lez Estatz ont satisfaict a leur dicte promesse de intercéder vers ceulx quy détiennent ledict Conté de Mansvelt, et encoires intercéderont volentiers et que ladicte détention n'est faicte par eulx ou a leur charge et que lediet Sr. ambassadeur pourra semblablement intercéder.
L'ambassadeur du Duc d'Alenchon est comparu avecq lettre de Son Altèze *), declarant en oultre que les gens de guerre, par Son Altèze tenuz pour deux ou troys moys, sont licentiéz et sont astheure a charge des Estatz pour faire service ou les faire casser, attendans a eest effect les capitaines sur les frontières.
Sur 1'intercession, faicte par les Estatz, signament par la bouche de monsieur le Comte de Lalaing et le prélat de Marolle a monsr. de Heze pour eslargir
1) Hij legde waarschijnlijk tevens een brief van Hendrik III, d.d. 31 Dec. 1576 uit Blois, over, waarin hetzelfde verzoek gedaan werd (Actes, n°. 260; A. V. Ypres, port. 23A).
2) Waarschijnlijk werd naar aanleiding van dit besluit de brief aan Hendrik III geschreven, die voorkomt Actes, n°. 344; de datum hiervan is in elk geval fout (zie hierna, p. 293, noot 2».
3) Bonyvet of Bellangreville ?
4) Zie rubriek VII.
5) Cf. Actes, n°. 338; het stuk ontbreekt in Calendar, Foreign (cf. hierna, p. 293, noot 2).
6) Actes, n». 303; Anjou, I, 37.



Buitenl. Betr. 1577.
292
le Sr. Comte de Mansvelt suyvant la requeste d'icelluy et la réquistion verbale, faicte aujourd'huy" par l'ambassadeur de Franee, a ledict Sr. de Heze respondu qu'il n'en peult riens sans advis de messieurs du Conseil d'Estat quy sont absens.
225. E. 23 januari. — Sur la requeste des capitaines Francboys, demandant payemens de ce qu'ilz auroient despendu pour deux moys jusques a Vc escuz chacun, en nombre de XI1), d'aultant que les commissaires De Bloyere et Van der Noot les auroit faict marcher est dict: Videantur les instructions desdicts Bloyere et Van der Noot, pour etc. 2).
L'ambassadeur de France avecq le Sr. de Hallain de France s'est trouvé auprez des S™. des Estatz, présentant lediet Sr. de Hallain lettre du Roy trés Chrestien 8) et aultres du Comte Charles de Mansvelt, tendantes affin de faire eslargir le Comte de Mansvelt suyvant la promesse que lesdicts S™. auroient faict par lettres, envoyées au Roy de France.
Uit de aanteekening op dezen dag uit Liébart's register *) blijkt tevens, wat de Staten besloten:
225a. 22 januari. — Item l'ambassadeur de France avec un gentilhomme, portant lettres tant du Roy que du Comte Charles de Mansfeit, auroyt eu audience, remonstrant comme ledict Roy, son maistre, avoyt envoyé ledict gentilhomme avec lettres quy furent leues et tendoyent affin d'eslargissement de la personne du Comte de Mansfeit 1'aisné, se fondant sur promesses que lesdictz Estatz leur avoyent faictes par leurs lettres, datées du 5), dont la
minute fut releue, que ledict eslargissement se feroyt de brief. Les lettres dudict Comte Charles eontenoyent par la fin menasses de prendre par aultre voye, en caó que celle de pryères ne proufitoit de riens. Sur quoy avoit été résolu d'importuner le Sr. de Heise quy avoit faict le tout, affin d'eslargir ledict Comte de Mansfeit, moyennant promesse qu'il n'attenteroyt riens ny aussy son fils contre les Estatz et Pays-Bas et, pour entendre sou intention, furent envoyer le Sr. Comte de Lallin, le , ensamble Jean Gilles.
226. R. 25 januari. — Les S™., ayans oy par le Sr. Comte de Lalaing que monsr. le Comte de Mansvelt est eslargy et offre corps et biens pour la patrie, ont remercié le S'. de Heze d'avoir eslargy ledict Sr. Comte de Mansfeit, prians que sa garde lui soit ostée et qu'il luy donne ung gentilhomme pour estre tesmoing de ses actions; et que lettre sera escripte au Roy trés Chrestien et au Conté Charles, comment ledict Sr. Conté de Mansfeit est eslargy.
1) In het register van Liébart (fol. 5) luidt de aanhef van deze resolutie: „Leue certaine requeste [de] douze capitaines francoys soubz le Duc d'Alencon, tendante affin d'avoir la derniére résolution des Estatz et estre récompenséz des frays et mises, par eulx faictz pour équipper et tenir en tel estat a (!), passé troys ou quatre moys, ensamble de leurs labeurs. Sur quoy résolu" [enz].
2) 31 Jan. wordt op een request van (Henri) de Bloyere en (Jacques) van der Noot geapostilleerd, dat de supplianten hunne commissie met declaratie hunner onkosten zullen overleggen (R. i. d. p. p.). — In handen van deze twee werd ook gesteld een request van Nicolas le Parmentier, S1. de L'Estoile, kamerdienaar van Alencon (B. 24 Jan.). — 8 Juni nog op een request der 2 eerstgenoemde: commissie en instructie te toonen (R. i. d.). Zie nog R. 29 Jan., 12 Juni en 19 Nov.
3) Een andere dan de hiervóór, p. 294, noot 1, bedoelde? Of werd deze eerst nu overgeleverd ?
4) A. G., Cart. 327^, fol. 5.
5) Zie de noot bij ons n°. 226*.



293
Buitenl. Betr. 1577.
De brief aan den Koning van Frankrijk '), in deze resolntie genoemd, is van den volgenden inbond:
226a. 25 .tanuaki. — Sire. II plaira a V. M*6. de croire que depuis la première requeste dont icelle nous a voulu honnorer pour la délivrance de monsr. le Comte de Mansfeit, et pour satisfaire a ce que par notre responce a) avons promis, nous sommes efforcéz par diverses prières et instances a ceulx qu'il appertenoit," de poursuyvre l'eslargissement dudict Sr., tellement aussy que 1 avions obtenu en semblable que pour le Sr. Conté de Berlaymont, asseavoir qu'il seroit relaxé soubz certaine garde, a cause que les affaires estoient encoire assez troubléz, pour laquelle raison mesmement et que l'hostel dudict Sr. Oomte de Mansfeit est aux extrémitéz de la ville et oü ledict Sr. ne fut esté trop asseuré, survenant quelque alarme ou commotion, avoit esté advisé de luy donner l'hostel de Hoochstrate, mais ledict Sr. Conté ne y avoit volu entendre, estant par ainsy demoré au premier lieu, encoire que n'ayons oublyé ou négligié a poursuyvre le meisme que V. Mtó. désiroit, ce que a la réception des dernières qu'il a pleu a icelle nous eseripre, avons redoublé, de manière que ledict Sr. Conté de Mansfeit a esté au jour d'byer relaxé et mis a plaine délivrance en son logis, ayant esté ce jourd'buy déchargié de la garde que a sa réquisition luy avoit esté donnée pour la nuicte passée. II a requis que luy fut laissée quelque gentilhomme pour luy faire compaignie et respondre de ses actions, combien que n'en avons oncques heu -aulcune diffidence et encoire n'avons, 1'ayant congneu seigneur tant valeureulx qu'il mérite toutte honneur et recognoissance de ses services. Nous supplions Y. Mtó. trés Chrétienne recepvoir noz petitz debvoirs de bonne part et d'avoir en favorable recommandation notre emprinse tant par devers le Roy, *notre Sr. et Prince naturel, ad ce qu'elle soit servie d'appaiser ces troubles par les moyens propiees et nécessaires que requérons et prétendous avecq bonne et saincte intention, comme par nesouffrir a aulcuns de ses subiectz de la France s'eslever ou armer a notre préiudice. [De brief wordt gebracht door Haillon].
26 Januari kwam Hallain een copie vragen van den voor den Koning bestemden brief, die bem verleend werd. Na den middag kwam hij terug, verzoekende de onvoorwaardelijke invrijheidstelling; de Staten antwoordden wel te willen „intercéder Vers ceulx quy détiennent, mais iceulx font difficulté pour 1'absence de messieurs du Conseil d'Estat" (R. i. d. en p. p.) 8).
1) A. V. Ypres, port. 7. — Die aan Karei van Mansfeldt, in hoofdzaak hetzelfde behelzende: Actes, n°. 343; A. V. Ypres, t. a. p. Deze had zich bij schrijven van 16 Jan. op dezelfde wnze beklaagd als de koning van Frankrijk had gedaan: A. V. Ypres, t. a. p.
2) Dit zal waarschijnlijk zijn Actes, n°. 344, welke brief blijkens de inhoudsopgave stellig een verkeerden datum heeft; hij zal moeten zgn van + 7 Jan (cf. hiervóór, p. 291, noot 2).— Wij kunnen echter voor dien brief alleen verwijzen naar' het . regest van Gachard, dat door dezen overgenomen is van Ernest van Bruyssel (Buil. IIP, 354); de brief zelf is niettegenstaande een expresselijk daartoe voor ons ingesteld onderzoek' niet teruggevonden kunnen worden in het Public Record Office, waar men hem zou verwachten ih dé Flandres-Correspondence; ook de Calendar, Foreign, noemt hem niet.
3) Denzelfden dag werd op het request „du S». de Marche" besloten hem /'2 per dag te betalen voor den tijd van de reis, die bij naar Frankrijk gedaan'had (B. i. d.).



Buitenl. Betr. 1577.
294
227. B. 31 januari. — Le Sr. de Hallain, commis dn Roy de France, est venu, demandant que le Comte de Mansfeit soit entièrement relaxé, pour estre arrivéz les Sn. du Conseil d'Estat; sur quoy luy a esté respondu que les Estatz ont satisfaict a leur promesses, et s'il demande davantaige, qn'il s'addresse a monsieur de Heze, d'aultant plus que ledict Compte a demandé gentilhomme pour estre tesmoing de ses actions.
228. R. 9 februari. — Touchant le faict des capitaines du Duc d'Alenchon, le tout est différé jusques ad ce que on scaura, sy Son Altèze signera la pacificatión on non, et que cependant le gentilhomme s'entertiendra icy.
18 Februari werd besloten de Fransche kapiteinen te onthalen met 1642 p. art. en „celluy quy est icy I)" zon een gouden ketting van 300 écns krijgen en tevens onthaald worden, aan Alencon zou een bedankbrief worden geschreven *), maar „le plus ample remercement" zon gedaan worden door Aubigny 3) (R. i. d.).
19 Februari werd besloten, dat Van der Beken aan Bellangreville*) voor zijne reis „en poste" naar don Jan, o.a. om hem de overeenkomst met don Jan te brengen, 100 p. zou geven (B. i. d. p. p.).
229. R. 8 maart. — Sur ce qne les capitaines Franchoys sont en ceste ville poursuyvant a grandz fraitz et intérest la récompense, arrestée pour leur service, de mille livres arth., puisque monsieur le Vicomte de Gand présente d'accepter et faire furnir ladicte somme des premiers deniers que procéderont des moyeus généraulx du pays d'Arthoys, sy ont messieurs les Estats Généraulx ausdicts capitaines assigné et assignent par cestes ladicte somme sur lesdicts Estatz d'Arthoys; et par[my] raportant ceste avecq acquit par le recepveur ou commis desdicts Estatz d'Arthoys ausdicts moyens généraulx, seavoir les impostz, luy sera telle somme alloué en son compte particulier la et ainsy .qu'il appartiendra. Faict en 1'assemblée desdicts Estatz Généraulx 5).
22 Maart: „fault eseripre a monsr. le Baron d'Aulbeny" •) (R. ,i. d.).
230. R. 1 april. — Les S™. ont ordonné au greffier Weellemans eseripre lettre au recepveur on commis des Estatz d'Arthois qu'il ait a rendre 1'acquit ou enseignement que mons'. le Baron d'Aulbiny luy a donné a 1'endroit les Xc £ arth., accordéz a quelques capitaines Franchoys, d'aultant que ledict Sr. Baron n'en est aulcunement tenu, et souffist audict recepveur 1'ordonnance a luy donnée des Estatz Généraulx, de furnir ladicte somme ausdicts
4) Bellangreville volgens reg. Liébart, fol. 13.
2) Anjou, I, 42.
3) Nl. „quand le traicté (sc. met don Jan) sera effectué" (volgens reg. Liébart, fol. 13).— Aubigny kreeg voor zijne reizen naar Frankrijk en Engeland behalve de reeds ontvangen 1000 p. nog 838 p. 9 s. 6 d. art. (B. 46 Febr.). Hij was 7 Febr. ontboden om „par devers les Seigneurs" onmiddellijk te verschijnen (R. i. d.).
4) De naam, in het register van den griffier verknoeid, staat duidelijk in dat van Liébart.
5) Op een request van de Fransche kapiteinen: zij zijn verwezen naar de Staten van Artois (R. i. d.).
6) 27 Maart werd besloten hem 4000 p. terug te geven, door hem gegeven aan „quelques capitaines franchoys" (R. i. d.). Zie hiervóór nog R. 18 Oct.



295
Buitenl. Betr. 1577.
capitaines, car sera ladicte somme en vertu de ladicte ordonnance et quictance des capitaines passé en son compte particulier.
3 April schreven de Staten aan Anjou over het gebeurde met Bony vet en Bellangreville (hiervóór, p.. 194) ').
231. R. 21 april. — Les Sre. ont sur la requeste du capitaine Poyet et consortz ordonné qu'ilz facent marcher leur gens jusques au pays de Franche, en délaissantz deux ou troys pour attendre 1'argent et le descompte cincq ou six jours, a quoy est commis le Sr. de Liekercke, tant pour les armes, pouldre, munitions que vivres; et que lettre sera escripte au commissaire Pippin, affin de faire conduire les soldatz Franchoys vers le pays de France a).
232. R. 29 april. — Certain gentilhomme Franchoys, envoyé de la part de monsieur le Duc d'Alenchon, a proposé les plainctes, en vertu des, lettres dé Son Altèze, touchant le saisissement des S™. de Bonivet et de Brengaville; •après la lecture desquelles et avoir ledict gentilhomme parlé, messieurs, ayans déliberé, ont dict que, en premier lieu, ilz remercient Son Altèze de ses offres, bons offices, affections et amitiés qu'elle porte aux Estatz, prians qu'elle les veille continuer; et comme les affaires de pardecha ne sont pas en totale asseurance, pour n'estre encoires sortiz tous les estrangiers les Pays Bas, ilz envoyeront personaige a la remercier plus amplement. Et de tant que touche ledict saissement, ilz ont doiz le IIP de ce moys par lettre adverty de ce que s'est passé et advenu bien au regret d'eulx, dont ilz pensent avoir donné a Son Altèze par ladicte lettre plain contentement et appaisement, présentant en faveur de justice toute assisstence contre ceulx quy auroient esté délateurs, dont ilz sont ignorans.
Résolu que la lettre dudict Sr. Duc d'Alenchon se délivrera a messeigneurs du Conseil d'Estat pour advis.
8 Mei werd besloten tot een gezantschap naar Alencon en hiertoe Aubigny aangewezen (R. i. d.) 8).
B Juli besloten de Staten don Jan voor te houden, dat zy het noodig achtten aan Alencon te schrijven en hem „quelque gentilhomme" te zenden, hem verzoekende hierin toe te stemmen 4) (E. i. d.).
1) Actes, n». 518; De Jonge, II, 483, en cf. Anjou, I, 45. — Bellangreville kreeg 240 p. voor zijne reis naar Frankrijk, gedaan op bevel der Staten, welke som door den eersten deurwaarder van den Raad van Brabant tot aan Van der Beken's terugkomst zou voorgeschoten worden. Zijne kosten sedert 17 Dec. tot 4 April tot een bedrag van 892 p. art. zouden de S.taten aan zijn „hoste de S*. Andrieu sur le Zabulon" betalen. Hij en zijn broeder kregen gouden kettingen, resp. van 200 en 400 gouden écus, waarvoor beiden de Staten hebben bedankt „et prins congié d'eulx" (R. 4 April). De „hoste", Christoffel Dunois, kreeg op zijn request nog 48 p. 44 s.art. (R. i. d. p. p,). Zie nog R. 8 Juni.
2) 22 April: de klerk van Van der Beken zal aan Poyet en Philippe de Jason 200 p. betalen, „en tant moings dé 1'aposüÜe précédent" (R.i.d.). 27 April: ontvangen eeu brief van Francois Pepin de Floberque van 26 April, om de Franschen vóór hun vertrek naar Frankrijkte voldoen (R.i.d. p. p.). 29 April: op een request van Poyet: deze tevreden te zijn met de betaling, die Van der Beken hem zal doen van den dag der monstering tot zijn vertrek uit het kamp (B. i. d.). Zie nog R. 8 Mei.
3) Zie ook op Engeland: 26 Juni (hierna, p. 303).
4) Na den middag werd dit besluit herhaald met deze bg voeging: dat don Jan de zending goedkeure „suyvant les promesses des Estatz, par plusieurs fois faictes a Sa grande Altèze" (Alencon 1).



Buitenl. Betr. 1577.
296
10 Juli: besloten, dat Havré en Maroilles don Jan zullen polsen, of deze goedvindt, dat de Staten bedankbrieven aan Alencon schrijven (R. i. d.).
233. R. 26 augustus p. p. — Le frère de l'ambassadeur de France a faiet ses plainctes du Sr*, gouverneur du chasteau de Cambray, qu'il 1'auroit détenu prisonnier et luy osté lettres qu'il avoit, tant du Roy trés Crestien, son maitre, que d'aultres; sur quoy on luy a dict que les Estatz escripveront audict gouverneur, affin qu'il informe les Estatz de la vérité, d'aultant que les Estatz ne cherchent que tenir bonne correspondance avecq ledict Roy trés Chrestien et le pays de France, et ne scauroient croyre que ledict Sr. s'auroit oublié en semblable chose.
234. R. 27 augustus. — Sur ce que le frère de l'ambassadeur de France a requis, tant pour 1'empeschement que a Yalenchienes auroit esté faict audict ambassadeur, et que luy seroit donné passeport général pour luy et oultre son train, a esté diet que lettre sera escripte au gouverneur de Yalenchienes, comme a esté faict au gouverneur de Cambray, et que pour ledict frère sera donné passeport, d'aultant que les S™. ne sont pas en nombre compétant pour donner général passeport.
30 Augustus: besloten Aubigny naar Alencon te zenden, om den toestand van het land mede te deelen (R. i. d.). — 8 September: besloten Aubigny per brief te ontbieden, om hem naar Frankrijk te kunnen zenden (R. i. d.).
11 September werd besloten Alencon „par forme de remboursement des fraictz, par Son Exoe. deulx (!)", 100.000 p. art*, de helft binnen 3 maanden, de wederhelft binnen de volgende 3 maanden te schenken; bovendien hem een tapijtwerk ter waarde van 20 000 p. ten geschenke te geven „et aultrement" volgens het advies der edelen; ook betreffende de 2000 p. voor de reizen (R. i. d.) *).
235. R. 12 september. — Les lettres, conceues vers le Roy de France, le Duc d'Alenchon et la Royne de Navarre a), sont esté arrestéez. Comme aussy a esté 1'instruction sur messieurs de Willerval et du Baron d'Aulbiny, saulff que touchant le Roy sera faicte mention spéciale du Duc de Guize.
Résolu de laisser en 1'instruction de messieurs de Willerval et Baron de Aulbigny le présent de tapecherie de XXm £ arth., mais que sera omise la somme de Cm £, comme non estantz les Estatz ad ce authoriséz 8).
D'aultre part les greffier des Estatz de Haynault, Carlier, et pensionaire de Lille sont commis pour chercher toutes lettres, escriptes au Duc d'Alenchon et par luy aux Estatz et du Prince d'Orange, pour seavoir quelle promesse les Estatz en auroient faict audict Duc touchant les fraictz, par luy souffert pour les Pays Bas.
18 September: besloten aan de vier leden van Vlaanderen te schrijven, om aan Alencon 100.000 p. art. te willen toestaan (R. i. d.).
1) In margine van dit besluit schreef de griffier: „Ceux de Flandres ont deffendu au greffier de donner acte de cecy en présence des Estatz a IIII heures".
2) Waarschijnlijk die Anjou, I, 50, gedrukt is.
3) 4 Oct.: aan Willerval wegens zijne reis met de Koningin van Navarre naar Kamerijk 70 p. art. te betalen (R. i. d.).



297
Buitenl. Betr. 1577.
22 September verzochten de Staten Aerschot, om door eenige lieden in Frankrijk te doen spionneeren, wat er omging, opdat zij „seures nouvelles" kregen; onkosten hem terug te betalen (B. i. d.).
26 September: paspoort verleend aan den Franschen gezant Fontaines 1), om met zijn gevolg en bagage van Namen te gaan, waarheen hij verkiest (B. i. d.).
1 October: besloten Aubigny of een ander edelman in allerijl naar den Koning van Frankrijk en Alencon te zenden met brieven en instructie met de verontschuldiging, dat men niet geschreven heeft. „Et aussy eseripre lettres de remercement de 1'advertence faicte au Comte de Lalaing" *) (B. i. d.).
7 October werd besloten Aubigny te ontbieden voor de reis naar Alencon volgens de vroeger genomen resolutie (B. i. d. p. p.).
236. R. 8 october. — Touchant la requeste du S". de Fontaines, ambassadeur de France es pays de par decha, est appoincté: Les Estatz Généraulx ont satisfaict a ce que le Sr. de Fontaines requiert d'avoir escript lettres aux députéz généraulx de troys Estatz d'Arthoys, vers lesquelz ledict Sr. s'en pourra retirer.
12 October: besloten Oranje, Champagney en Sille te verzoeken de voor Aubigny eenige dagen geleden ontworpen instructie te herzien; een brief aan de Koningin van Navarre te schrijven (B. i. d. p. p.).
14 October: gelezen en gearresteerd de instructie voor Aubigny en Mansart 3) en de brieven voor Anjou, den Koning, de Koningin van Navarre, de „régente", de Koningin en andere heeren aan de hoven van den Koning en van Anjou 4) (B. i. d.).
18 October werd besloten door Aubigny aan Alencon drie tapijtwerken tot een waarde van ƒ20.000 ten geschenke te doen geven; om ze te koopen Berchem, Malcote en Bouck gedeputeerd; ze naar Parijs te zenden. — Van der Beken gelast te betalen 25 exemplaren van het „discours de justification", die Aubigny en Mansart in Frankrijk zullen, leveren (B. i. d.) e).
28 October bracht Theron brieven van de gedeputeerden in Frankrijk, van Alencon en de Koningin van Navarre 6), die gelezen werden (B. i. d. p. p.). — 29 October deed Theron „quelque raport" van de onderhandelingen der gezanten met Alencon (B. i. d.).
1 November werden Steenbeke, gouverneur van Bapaeume, en Bousy (fc Bousies), gouverneur van Avesnes (en Landréchies), beiden gemachtigd iemand té kiezen, om secrete berichten nit Frankrijk te geven; volgens verdienste te betalen (B. i. d.).
1) Het register heeft: Fonthielle; Fontaines (zie ook ons n°. 236) vertegenwoordigde Frankrijk bij don Jan.
2) Zie hierover: Anjou, I, 50, noot 1. — Waarschijnlijk heeft op hetzelfde betrekking een resolutie van 20 Sept. na den middag: naar aanleiding van Lalaing's brief van 19 Sept. hem te verzoeken te Brussel te komen, om dan tè adviseeren over wat hij vraagt, en hem te bedanken voor rijn bericht; Sille den brief te ontwerpen. Ook voor den middag komt dit besluit in korteren Vorm voor (R. i. d. en p. p.). — 19 Oct.: Lalaing te antwoorden conform de door de Staten genomen resolutie (ook hierover?) (B. i. d.). — Een request van Lalaing: B. 27 Sept.
3) Guillaume de Maulde, heer van Mansart, gouverneur van Oudenaarden.
4) De instructie en de meeste dezer brieven (aan Anjou twee): Anjou, I, 56—65, en III, 675—678.
5) 17 Oct. werden de gewesten aangespoord onmiddellijk hunne quote in de 500 écus voor Aubigny's reis op te brengen (B. i. d.). — In S. G. 3 op 16 Oct.: 5000 „ecus" (I) voor Aubigny en Mansart voor hunne reis naar Frankrijk, en op 17 Oct.: aan Aubigny 1000 p. te betalen uit de penningen, die van de Staten van Doornik komen. -•v''-
6) De twee laatste: Actes, n°. 864 (van 25 Oct.) en 843 (klaarblijkelijk met, foutieven datum van 40 Oct.); Anjou, I, 74 en 72. De eerste van 23 Oct.: Anjou, I, 70.



Buitenl. Betr. 1577.
298
7 November stuurden de Staten de van de gezanten in Frankrijk ontvangen brieven aan Oranje om advies *).
10 November werden Champagney, Aldegonde, Asseliers en de pensionaris van Doornik gedeputeerd, om een antwoord op te stellen aan den Koning van Frankrijk, Alencon en de Koningin van Navarre volgens het advies van Oranje (B. i. d.).
237. R. 12 novembee. — Mémoire d'escripre aux députéz vers le Duc d'Alencon d'ung bruyt quy court icy que l'on auroit publié a la sciere (?) du prédicant 2) a Paris de prier pour la prospérité de don Jehan, protectenr de la religion Catholique Romaine, contre ceux du Pays Bas.
16 November werden brieven aan Alencon, de Koningin van Navarre en de gezanten in Frankrijk gelezen en goedgekeurd s).
18 November werd een paspoort verleend aan Nepven, „gentilhomme" van Alencon, en hem een gouden ketting van 100 écns verleend, „soubz espoir qu'il fera aux Estatz advertence des occnrences" (R. i. d.) 4). — 19 November: Weellemans gelast het paspoort voor Nepveu, „gentilhomnre francoys, portant lettres des Estatz an duc d'Anjou et aultres", en alle dergelijke paspoorten te teekenen, omdat de Staten nit het rapport van den pensionaris van Brussel gehoord hebben, (dat het paspoort?) „ne seroit faicte que pour les bourgeois de ceste ville" 5).
28 November brachten Aubigny en Mansart brieven van den Koning en de Koningin van Frankrijk en deden rapport van hunne onderhandelingen, overleggende „leur verbal de trois remonstrances, faictes au Boy, et les verbaux, sur ce tenuz" 6) (B. i. d.). — 29 November schreven de Staten aan Anjou 7).
238. R. 11 december. — Sur la proposition, verballement faicte par le Sr. d'Alférain de la part de monsr. le Duc d'Alencon, l'on a donné charge au S*. de S«°. Aldegonde de faire responce courtoise de remerchement de la bonne
1) Actes, n°. 883; B. B. B., ms. 7199, fol. 291. — Van dé geranten waren nog brieven van 31 Oct. en 3 Nov. ontvangen; de eerste: Actes, n°. 870; Anjou, 1,77; de tweede: Anjou, 1,79.
2) S. G. 3 heeft hier alleen: „en la ville de Paris".
3) Dit alleen in S. G. 3. — Deze 3 brieven, resp. van 18, 17, en 17 Nov.: Actes, n°. 902, 898 en 897; Anjou, I, 96, 87 en 88.
4) In S. G. 3 hierover op 18 Nov,: „Sur la difnculté que s'est représentée sur ce que a esté dict que le Baron d'Aubigny est party ce jourd'huy et qu'il y a aulcuns sur le chemin aulcuns pour estrousser les lettres et que l'on a icy retenu Nepveu assez longtemps, estant bien volu du frère du Boy, affin qu'il face tout bon office, a esté advisé de luy dire que, en cas que ledict Sr. Baron soit party, il face hardiment ouvrir les lettres que s'adressoient a luy et les monstrer au Roy et a son frère". Verder over het geschenk. .— Verdetynpg: gelezen een brief van Bonyvet en goedgekeurd. — Cf. in het register van den griffier 8 Nov.: op het rapport van den burgemeester van Mechelen vereenigden de Staten zich met het advies van de Kamer der Beden „touchant 1'assault de Bonnivet" van 22 dagen gage (B. i. d.).
5) Nog op dezen dag: „Ordonné de signer passeport pour ung serviteur du S*. d'Alféran, gentilhomme a mons1. le Duc d'Alenchon, avecq ung lacquay" (B. i. d.). Waarschijnlijk zal hier ook sprake zgn van Nepveu. — 20 Nov.: Van der Beken gelast 210 p. 14 s. te betalen voor een gouden ketting, die cadeau is gedaan aan „certain francois Waseran" (= Alféran?) op advies van Willerval (R. i. d.).
6) Actes, n». 899—901; Blaes, II, 335, 336, en cf. Anjou, I, 69. noot 1.
7) Actes, n°. 921; Blaes, II, 337.



299
Buitenl. Betr. 1577.
affection dudict Sr. Duc et excuses sur les plainctes, par luy faictes de ce que les Estatz sembloient avoir eu en peu d'estime 1'authorité dudict Sr. Duc 1).
239. E. 24 december. — Monsr. le Duc d'Arischot et aultres Sra., ayans esté députéz vers monsr. le Prince d'Orainge, ont esté authoriséz de traicter avecq mons". De Mondouchet sur aulcuns poinetz, proposéz et a eulx enchargéz par ledict Sr. Prince, a charge de faire raport de leur négociation a messieurs les Estatz Généraulx.
30 December: „pour le faict de Mondoulcet est dict d'entrer demain en communication avec luy" (R. i. d.).
b. Engeland.
240. R. 7 januari. — L'ambassadeur de la Royne d'Angleterre s'est cotnparu avecq certain aultre Sr. Anglois, déclarant comme ilz sont envoyé de la Royne vers don Jehan d'Austrice 2), luy déclarantz ouvertement la charge qu'ilz avoient de Sa Mté, seavoir qu'elle désiroit que ledict don Jehan fist la paix intre les Estatz du Pays Bas et les Espaignolz, tellement que iceulx Espaignolz se retirent dudict Pays Bas; et au cas que lesdictz Estatz persévèrent en leur promesse de point changer leur prince, a eulx donné de Dieu, et que don Jehan ne faict sortir les Espaignolz, la Royne d'Angleterre feroit assistence ausdicts Estatz, tant de gens que de deniers, nou pas en faisant guerre contre le Roy Catholicque, mais contre les Espaignolz; dont messieurs leur ont remercié par le Duc d'Arschot bien grandement et sont d'intention d'escripre lettres a la Royne touchant ledict remerciement et prieront de continuer 1'affection; et aussy au Comte de Licestre lequel, comme l'on entend, offre venir pardecha en persone pour assister lesdicts Estatz, et que les Estatz luy feroient gratuite.
241. R. 8 januari. — Les S™. ayans [Lont?] receu par uions". le Duc d'Arschot certaine signature de l'ambassadeur d'Angleterre 8), dont S. Ex08, a requis copie. Et ont aecordé d'estre escripte lettre de remerciement a la Royne d'Angleterre et au Comte de Licestre 4) et au Prince d'Orainge de recommendation, pour et affin qu'il veille laisser passer les navires d'Angleterre sans détorbier ou empeschement, en faisant la visite des biens suyvant le placcat; et ce a 1'instance dudict ambassadeur. .
10 en 13 Januari werd besloten een „couppe d'argent dorre", wegende 27 mark, 3 ons (het ons a 48 patars), kostende 525 p., 12 s. ar£, aan den gezant, die bij don Jan geweest was, te geven (R. 1. d.).
242. R. 15 januari. — Le Sr. de Zweveghen a faict raport de ce qu'il a négocié en Angleterre suyvant sa charge, sur quoy les S™. luy ont requis de mettre le tout par escript, pour en besoingner seurement et résoucdre, tant a
1) 8 Dec. was paspoort verleend aan Philippe de Oassonière „de la chambre de mons'. le prince de Condé" (R. i. d).
2) Eduard Horsey was naar don Jan geweest; met den anderen Engelschman zal waarschijnlijk Thomas Wilson, toen als agent te Brussel, bedoeld wezen.
3) De schriftelijke verklaring van Eduard Horsey namens de Koningin: Actes, n°. 280; Relations, IX, 138.
. 4) Brieven van 10 Jan. aan de Koningin en aanLeicester: Actes, n°. 292 en 293; Relations, IX, 439 en 440.



Buitenl. Betr. 1577.
300
1'endroit des asseurances, par la Royne requises touchant 1'argent, par elle prestee jusques a XLm angelotz, ou la valeur x).
243. R. 17 januari. — Que on donnera acte a la Royne d'Angleterre que les Estatz sont en guerre contre les soldatz Espaignolz et leurs adhérens.
18 Januari werd goedgekeurd „le tont que le S*. de Zweveghem a proiecté" *); voor vacatiën van zijne Engelsche reis 19 p. art. per dag, behalve de buitengewone onkosten s) (B.. 1. d.).
In het register van Liébart komt op 30 Januari het volgende voor, dat in het register van den griffier ontbreekt:
244. R. 30 januari *). — Item leues lettres de la Reyne d'Angleterre dattées du [18] de Janvier 6) et addressantes [ aux Estats] et pour ce qu'elles contenoyent clause de crédence, mandé le porteur quy déclare n'avoir cherge que parler au Conseil d'Estat; commys le Conté de Lalin et ledict Sr. Champigny pour y estre, quand ledict ambassadeur feroyt son ambassade, au nom des Estats et ce a la requeste dudict Arschot *).
Lueues lettres du millor Robert 7), offrant aux Estats ses biens, gens et personne en date du [18 de Janvier].
31 Januari schreven de Staten aan de Koningin en aan Leicester, hoofdzakelijk om hen te bedanken voor hunne brieven van 18 Januari 8).
245. R. 9 februari. — Que lettres seront escriptes aux six villes, affin qu'elles veillent dépescher lettres conformes au proiect, faict par la Royne d'Angleterre, et que les Estatz les promettent de les indemner et les donner toutes telles asseurances qu'elles requireront 9).
Que semblables lettres seront escriptes de par messieurs du Conseil d'Estat, saulff les indemnitéz.
Dienzelfden dag schreven de Staten aan de Koningin naar aanleiding van de onderhandelingen met don Jan en een verzoek van Elizabeth hieromtrent 10).
1) Het rapport: Actes, n°. 309; Relations, IX, 145.
2) Bedoeld zijn de stukken: Actes, n<". 323 en 324; Relations, IX, 149 en 448. — Dienzelfden dag besloten de Staten tot het geven van geschenken aan een drietal Engelsclien: Sr. Thomas Wyndebanc, Richard Zwalin en Jean Matin, die bij de overbrenging van het zilver uit Engeland, door Sweveghem medegebracht, goede diensten hadden verricht (R. i. d.). De aan den eersten geschonken gouden ketting kostte 68 p. 17 s. art. „et pour la colorer avec la faichon VI £, arthoys", te betalen aan den -goudsmid Jean de Roovere (R. 20 Jan. p. p.).
3) Over de afrekening nog: R. 13 Febr. (R. i. d.). — Harvy (hiervóór, p. 75) kreeg voor vacatiën 300 p. art. (R. 8 Febr.).
4) A. G., Cart. 327», fol. 7.
5) Actes, n°. 321; Relations, IX, 450.
6) In een vorige resolutie over een ander onderwerp genoemd.
7) Actes, n°. 322; Relations, IX, 451.
8) Resp. Actes, n°. 358, 359; Relations, IX, 466, 167.
9) Deze brieven: Actes, n°. 381; Relations, IX, 181, noot 1. Ook aan den Prins van Oranje schreven de Staten 9 Febr., om Middelburg, één der 6 steden (zie verder ons n°. 246), te bewegen een obligatie als verzocht te verleenen: Actes, n°. 382; Corresp. Guill le Tac, III, 206. — Hét formulier van de te verleenen obligatie vindt men in reg. Engeland 1576—1580, fol. 19v°. (R. A., S. G. 3791).
10) Actes, n». 380; Relations, IX, 182.



301
Buitenl. Betr. 1577.
246. R. 11 februari. — II est aecordé au Sr. de Zweveghem qu'il sera iudemné èt aura acquit, signé par le greffier des Estatz, de la somme et valeur de XLm jangelotz, par luy amenéz d'Angleterre, oires que par les assayez lesquelles se font des lingotz, fust trouvé que 1'argent ne fust sy pur et fin que porte 1'acquit qu'il a donné en bonne foy au Sr. Thomas Wundebanck, gentilhomme de la Royne d'Angleterre, sur espoir qu'il sera trouvé tel, lorsque ledict Sr. de Zweveghem fust contrainct pour le service des Estatz se partir avecq les aultres vers la communication de Huy, au retour de laquelle il trouva lediet Sr. Thomas party et retourné vers Angleterre, avant que lesdicts assayez fussent faictz, Voires point commenchéz.
Que ledict Sr. de Zwevegem ne retournera en Angleterre, avant qu'avoir faict délivrer a l'ambassadeur de la Royne les obligations particulières de Bruxelles, Bruges, Gand, Dunekercke, Nyeuwporte et Middelborch en Zélande; et que l'on luy aura donné contentement et asseurance ou assignation, oü se pourra prendre 1'argent pour faire rembourser a la Royne ladicte valeur de XLm angelotz, pour en donner satisfaction a icelle.
Et sera besoing que l'on envoyé en sa compaignie audict Angleterre ung ou deux persones, entendues en faicte de monnoie, pour faire les essayes audict Angleterre, prendre soing de pacquer et seurement conduire par decha le prest nouveau et promis que l'on pourra practicquer, dont se pourra la moitié laisser a Bruxelles, pour estre illecq forgé, sans que ledict Sr. de Zweveghem se ait a mesier d'aultre que de négocier ledict prest, en donner les acquitz et retourner par le chemin qu'il trouvera le plus convenable.
Et pour entreprendre ce voyaige, sera requis que l'on luy avance quelque bonne et notable somme pour les grandz fraictz lesquelz s'augmentent a la journée en semblables légations.
Dienzelfden dag werd Courteville gecommitteerd, om de obligatiên tot cautie voor Engeland van Brugge, Nieuwpoort en Middelburg te vragen (B. i. d.)
17 Februari werd er in toegestemd, dat de griffier de kwitantie voor Sweveghem wegens het door hem uit Engeland gebrachte geld zou teekenen in den vorm, dien hij zou ontwerpen (B. i. d.).
18 Februari werd besloten nogmaals brieven aan Gent, Brugge, Nieuwpoort „et semblables" te schrijven om hunne obligatiên te leveren, omdat de termijn van 40 Sagen -) weldra voorbij zou zgn s). Na den middag werd besloten indemniteitsbrieven voor de zes steden te doen ontwerpen door Sille en Yman. Tevens werd toen Sweveghem gecommitteerd naar Engeland, om een aanzienlijke geldsom te leenen, zoodra hij naar den Prins geweest zou zijn *) (B. i d. en p. p.).
21 Februari werden de indemniteitsbrieven goedgekeurd „avecq les dénominations des Estatz Généraulx et avecq les clauses de rénunciations, comme en 1'obligation générale, in amplissima forma" s) (B. i. d. p. p.).
1) 4 Maart werd voor Courteville een ordonnantie geteekend ter betaling van 37 p. 10 s. wegens de reis naar Middelburg hiertoe en 133 p. 14 s. 6 d. voor de reis naar den Prins om de gevangenen (hiervóór, p. 462) (B. i. d.). Nog 33 p. 5 s. art. (voor niet nader genoemde vacatiën (R. 48 Maart p. p.)). Zie nog R. 22 Mei p. p.
2) Versta: binnen welken dezen obligatiên geleverd moeten worden aan de Koningin.
3) Actes, n°. 401; B. A., S. G. 3791, fol. 24v.
4) Cf. hiervóór, p. 162.
5) Actes, n°. 446. — De generale obligatie bij Bor, I, 902.



Buitenl. Betr. 1577.
302
19 Maart werd Champagney gecommitteerd, om met den Engelschen gezant te spreken over da obligatiên der steden *) (R. i. d.).
11 April leverde de pensionaris van Brussel „les lettres particulières obligatoires" (van wie?) over, die door Sweveghem aan den Engelschen gezant zouden overhandigd worden (R. i. d.).
247. R. 12 april. — Que les Estatz requiriront le Sr. de Zweveghem, voloir prendre la charge de se trouver en Angleterre, affin de practiquer encoires quelque prest de notahle somme de deniers et faire dons a ceulx que bon luy semblera d'avoir mérité, asseurer la Royne du prest déja faict sur les moyens généraulx, et que chacun des Estatz debvra procurer d'avoir estat de ce que les moyens généraulx portent.
Après que lediet Sr. de Zwevegem a esté requis d'accepter ladicte charge, il a bien expressément refuisé, paree qu'il n'y a fondement pour asseurer ladicte Royne, tant pour ce que lesdicts moyens généraulx de Flandres ne sont bastans, comme ne montantz que a IIIcm £ arth., par an, et aultres raisons, oultre ce que les députéz dudict Flandres ont aussy dict qu'ilz sont trop chargé en particulier a la Généralité, de sorte qu'ilz ne scauroient en ce accommoder a la réquisition des Estatz.
16 April werd een reqnest van den Engelschen gezant in handen van Sweveghem en Champagney gesteld om advies (R. i. d.).
248. R. 21 april. — Sur la requeste des marchans Anglois, ayans esté travailléz a Bruges des impostz, signé par Thomas Wilson, ambassadeur de la Royne d'Angleterre, est appoincté selon l'escript de mons". de Champaignie: Comme il n'appert par les traictéz que les Anglois soient exemptz des impositions, assises sur ce quy se consommé au pays, ains seulement de ce qu'ilz y apportent ou exportent, mons". l'ambassadeur polra déclarer, sy et en quoy l'on contrevient.
249. R. 3 mei. — Sur la requeste des Anglois, signé par l'ambassadeur, est appoincté comme s'ensuyt: Comme aux Estatz n'est d'interpréter les traictéz, convenuz entre les princes, ains a celluy ou ceulx quy les représentent, quy sont pour le présent en ce Pays Bas messieurs du Conseil d'Estat, mons". l'ambassadeur se pourra addresser vers eulx pour cela que pour les plainctes qu'il meet es termes.
8 Mei werd op een request van de Engelsche kooplieden aan don Jan besloten het mede te deelen aan Sweveghem en den raadsheer Boisschot om advies (R. i. d.). 11 Mei gaf Boisschot zgn advies; besloten werd, dat Weellemans naar hem zou gaan om het advies op naam der Staten te ontwerpen (R. i. d.). 14 Mei stemden de Staten er in toe dit advies als hnn advies aan don Jan te zenden (R. i. d.). 24 Mei werden, om met de gecommitteerden van don Jan de meening van den Engelschen gezant te hooren over „leur *) prétendue exemption des impostz", Champagney en Carlier gecom-
1) Nog 25 Haart drong de gezant Thomas Wilson in een brief aan de Staten-Generaal (A. V. Ypres, papiers provenant de feu Alphonse Diegerick, fardé 7: lre ambassade du seigneur de Sweveghem) op overlevering er van aan; alleen Gent en Brugge hadden ze gegeven.
2) Sc: van de Engelsche kooplieden.



303
Buitenl. Betr. 1577.
mittëerd (B. i. d.). 3 Juni werd een brief van den Engelschen gezant in handen van de pas genoemde gecommitteerden gesteld (B. i. d.).
250. R. 8 juni — Résolu de requérir mons". de Zwevegem se voloir transporter en Angleterre, pour practicquer prolongation du terme de XXm [£] sterlinghe quy expire en la fin de ce moys, et quelque nouveau prest de Jlljxxm £ sterlinghe, affin qu'il assiste mons". le Vicomte de Gand, auquel on donne commission; et que l'on requerra Son Altèze consentir que ledict Vicomte en prenne la charge pour ledict prest.
251. R. 9 juni. — Mons". de Grobbendonck a rapporté que Son Altèze est contente que mons*. le Vicomte de Gand pourra au nom des Estatz Généraulx, aussy oultre sa commission qu'il a de Son Altèze en Angleterre, négocier nouvelle debte de prest et obtenir prolongation du prest, par la Royne d'Angleterre auparavant faict ausdicts Estatz.
10 Juni werd de zending van den vicomte alleen door de Staten goedgekeurd. (R. i. d.) »).
Dienzelfden dag gaven de Staten antwoord aan den Engelschen gezant op zijn request betreffende de belasting-vrijheid voor de Engelsche kooplieden
26 Jnni werd naar aanleiding van wat de pachters der nieuwe belastingen hadden voorgesteld, besloten de gezanten van Engeland en Frankrijk, „estantz sur leur partement 4) et retour", voorloopig niet te executeeren en ook de pachters van het door de gezanten verschuldigde bedrag voorloopig vrij te stellen (B. i. d.) s).
6 Juli: de Engelsche gezant, die van de Staten volgens den brief van de Koningin afscheid neemt, zal door S'. Ghislain bedankt worden en in de eerste plaats de Koningin; hem een geschenk van een gouden keten ter waarde van 300 écus te gevene). — Aan de Koningin een bedankbrief te schrijven. — Na den middag: de brief vastgesteld 7) (B. i. d. en p. p.).
29 Juli: de vicomte van Gent doet rapport van zijne onderhandelingen met de Koningin van Engeland over de verlenging van den termijn der leening en levert een brief van de Koningin over 8) (B. i. d.).
13 Augustus: een brief van de Koningin van Engeland ontvangen „par moyen de certain ambassadeur" (B. i. d. p. p.).
1) 5 Juni werd een brief van Sweveghem, dd. 3 Juni uit Doornik, gelezen (R. i. d.).
2) Brieven hierover van 12 Juni aan Bobert de Melun zelf benevens diens instructie en aan de Koningin: Actes, n°. 592—594; Relations, IX, 344—342. — 18 Juni werd 30 p. gerestitueerd aan Adrien Ballegrn. kamerdienaar van S*. Ghislain, die dit had voorgeschoten aan een bode, in alle haast met brieven voor Melun naar Engeland gezonden (R. i. d.).
3) Actes, n°. 591; Relations, IX, 333.
4) Wilson was door Elizabeth teruggeroepen, waarvan bij brief van 17 Juni aan de Staten kennis was gegeven (Actes, n°. 603; Relations, IX, 349).
5) Ook de acte van dit besluit op dezen dag in de resolutiën. —10 Mei was op een request van Sosyne van Raenst, pachteres te Brussel, besloten, dat de gezanten van Frankrijk en Engeland niet vrij van belasting waren (R. i. d.).
6) Denzelfden dag werd Van der Beken gelast deze te koopen (R. i. d.). — 7 Juli: de eerste deurwaarder van Brabant gelast naar Antwerpen te gaan, om de ketting daar aan den gezant te doen aanbieden door Liedekercke en Courteville of door iemand uit de magistraat; is de gezant reeds naar Gent of Brugge vertrokken, dan hem daar te doen aanbieden door Borluut of iemand van de wet (R. i. d.).
7) Actes, n°. 642; Relations, IX, 387.
8) Van 8 Juli (Actes, n°. 646; Relations, IX, 395). — De gezant was William Davison.



Buitenl. Betr. 1577.
304
25 Augustus: Weellemans een ordonnantie op Bassigny te teekenen om 40 burgers uit Brussel te kiezen, met hen naar Rotselaar te gaan en volgens een door Aerschot te ontwerpen instructie den Engelschman „Hervege" (qf Hervy) gevangen te nemen en naar Brussel te brengen (R. i. d.)— 26 Augustus rapporteerde Bassigny, dat hij Hervy gevangen genomen had; besloten hem voor eenigen tijd op Trenrenborg, later in het logies van den; eersten deurwaarder van den Raad van Brabant te plaatsen (R, i. d. p. p.).
30 Augustus: besloten om Sweveghem naar Engeland te zenden, om een leening te krijgen. — Na den middag: Havré naar Engeland gedeputeerd *) (R. i. d. en p. p.).
81 Augustus: Hennin en Jean Grilles aangewezen tot het onderzoek van Thomas Hervy, „chevalier et gentilhomme de la Court dn Roy" (R. i. d.). — Denzelfden dag werden de instructie 3) en de credentie-brieven voor Havré 8) vastgesteld.
7 September: besloten aan Havré als assistenten Lelys en Meetkercke mede te geven en 'sPrinsen advies aan Havré te zenden 4). — Na den middag: een aanbevelingsbrief aan de Koningin verleend voor eenige kooplieden van Oostende, gesteund door de magistraat der stad, over door de Engelschen genomen koopvaarders ten getale van 45 5) (R. i. d. en p. p.).
8 September: Hervy in vrijheid te stellen, mits belovende aan den eersten deurwaarder om terug te keeren, als luj geroepen wordt (R. i. d.). — 9 September: besloten om Hervy, in geval hij niet op last van de Staten terugkeert, als vijand van het land te beschouwen (R. i. d.) °).
252. R. 6 octobee. — Touchant les lettres et escriptz de monsieur le marequis de Haverech 7) et Nicolas Cariensony touchant les Cm £ sterlincg,faisant VIIIcm £ arth., que la Royne d'Angleterre offre aux Estatz pour VIII moys est dict: les Estatz acceptent 1'offre de 1'argent, mais quant aux gens offertz, il est encoires réservé, et pour les ligues, copies seront données pour adviser demain.
Et que sont députéz pour besoingner en Anvers, affin d'obtenir argent [par] change avecq Carissony, mess1*, de Liekercke et Rouck et de députer aulcuns pour remerchier Ie ambassadeur d'Angleterre et prier vouloir assister ledict Carissony.
253. R. 9 october p. p. — A esté résolu d'envoyer le Sr. de La Haye et Sr. de Bassigny vers l'ambassadeur d'Angleterre pour le remerchier des bons offres qu'il a faict pour le bien de ces pays, prier de vouloir continuer et mesmement pour le faict de la négociation de Cm £ sterlingz, promis par Sa Mtó. Réginale.
11 October werd naar aanleiding van Havré's brief besloten aan Havré, de Koningin en Leicester te schrijven 8) (R. i. d.).
4) 3 Sept.: Havré wisselbrieven voor 3000 écus verleend, om er zich zoo noodig van te bedienen (R. i. d.).
2) Actes, n°. 760; Relations, IX, 487.
3) Actes, n°. 767 (met foutieven datum) en 768; de eerste R. A. Utrecht: Staten-archief, afschriften van bij de Staten-Generaal ingekomen stukken, en de andere gedrukt Relations, IX, 497—499.
4) Brieven hierover aan Havré, Meetkercke en Oranje: Actes, n°. 778—789;Relations, IX, 503, 504, 502.
5) Actes, n°. 784; Relations, IX, 505.
6) Verder hierover nog R. 15, 16 en 18 Sept.
7) De brief van 28 Sept. van Havré en Meetkercke (Actes, n°. 826; Relations, IX, 542) en Carenzoni's geschrift van 5 Oct. (Actes, n°. 838; Relations, IX, 563) zullen bedoeld wezen.
8) Actes, n». 845—847; Relations, X, 7—10.



305
19 October werden „au faict de Carenchony", om te Antwerpen te onderhandelen, Liedekercke en Rouck toegevoegd (R. i. d.).
254. R. 29 october. — Lettres de messieurs de Liekercke et recepveur Rouck a esté leue de ce qu'ilz auroient négocié avecq Carieusony touchant la levée d'argent sur les obligations de la Royne d'Angleterre et est résolu de renvoyer ledict Carieusony en Angleterre, pour y practicquer 1'argent, puysque icy il n'y a apparence d'avancer telz deniers, et que les Srs. docteur Sille, les pensionaires de Tournay et Ypre avecq le Sr. de Willerval visiteront les lettres de mons". le Marquis de Haverech et de Medekereke -) avecq l'escript des pointz que demande la Royne, pour en faire raport et estre lettres responsives et les résolutions requises faictes comme les Estatz trouveront convenir.
30 October werd de brief aan de gedeputeerden in Engeland gelezen en vastgesteld (R. L d.).
255. R. I november. — Résolu d'escripre lettre a mons". le Prince d'Orange avecq copie de la lettre du discoirs des députéz en Angleterre 2), envoyéz aux Estatz, requirant voloir admonester 1'agent ou ambassadeur d'Angleterre qu'il auroit contre la vérité informé sa maistresse, la Royne d'Angleterre, et qu'il veulle redresser la faulte, et que ledict Sr. Prince veulle eseripre a ladicte Royne la vérité a).
256. R. 7 november. — Mons*. le Comte de Boussu a faict raport des excuses de l'ambassadeur d'Angleterre, par luy faictes de ee qu'il auroit aultrement informé la Royne que la vérité n'est et entre aultres que la minute de la lettre, envoyé a la Mte. Réginale, démonstre aultrement que l'on auroit escript, sur quoy est résolu d'escripre lettre de contentement et qu'il veulle faire tout bon office pour la patrie 4).
8 November: „le faict d'argent d'Angleterre de Carionzony" te bespoedigen (R. i. d.). — Denzelfden dag werden 8 brieven van Havré *) ontvangen en gesteld in banden van den pensionaris van Doornik,, om ze met andere voorafgaande te onderzoeken en er den volgenden dag rapport over te doen met den pensionaris van Ieperen en Sille a).
257. R. 9 november 7). — Sur le rapport du pensionnaire d'Hypre,
1) Klaarblijkelijk die van 17 en 19 Oct.: Actes, n°». 853 en 854;Relations,X, 18en29. — Het „escript des pointz" is blijkbaar het verbaal of rapport van Meetkercke, gevoegd bij den laatsten brief en gedrukt t. a. p., 23.
2) Gevoegd bij hun bovengenoemden brief van 19 Oct.
3) 2 Nov. schreven de Staten ook zelf aan Davison (Relations, X, 71).
4) Actes, n». 884; Relations, X, 78.
5) Van 28 Oct.: Actes, n°. 865—867; Relations, X, 58, 60; de laatste, die over Havré's compagnie van ordonnantie handelt, is t. a. p. niet gedrukt; de eerste is een brief van Havré en Meetkercke samen volgens de copie in A. G., Cart. 810A. fol. 292.
6) Dit alleen in S. G. 3, waar op 8 Nov. verder nog: „A résouldre demain (?) pour le fait d'Angleterre". — Zie over de rekening met Carenzoni nog R. 5 Sept.
7) Alleen in S. G. 3.
20



Buitenl. Betr. 1577.
306
docteur 'Sille, pensionnaire de Tournay a esté résolu ce que s'ensuyt: Sur le premier poinct touchant 1'argent est résolu de accepter. Quant aux gens, requis par le Sr. Marquis d'Havrecq a la Royne d'Angleterre tant de pied que de cheval, a esté résolu a pluralité de voix de prendre lesdicts gens, bien entendu que les traictéz et conditions que l'on voldroit stipuler avecq lesdicts Anglois seront remis a la discrétion de mons". le Prince d'Orenge. Touchant le poinct de la ligue, alliance et confédération avecq Sa Mtó. Réginalle a esté advisé de eseripre aux députéz, estaus en Angleterre, qne l'on est bien content d'entendre a quelque bonne alliance, mais que l'on désire de seavoir préallablement, quelles alliances elle entendroit estre renou vel lees et de coucher par escript les poinetz et articles d'icelles alliances. Quant au poinct de l'ambass[ad]eur que l'on pourat tenir ordinairement en Angleterre, les Estats sont contens de y entendre, pourveu que ne conste aux despens desdicts Estats. Quant au poinct de ne riens faire sans l'advis de la Royne et au surplus de la assister réciprocquement a esté résolu que les Estatz tiendront bonne et mutuelle correspondance avecq Sa Mté. Réginalle et qu'ils la advertiront de ce que se passera, estant d'importance. Quant a 1'article YUP, commenchant: „et si quelque prince", a esté advisé de le laisser derrière pour estre ia piecha (?) comprins en 1'article précédent. Quant au IXe article advisé que iceluy demourat, ainsy qu'il est couché par escript. Le Xe article est trouvé bon, moyennant que Sa Mu'. fache le réciprocque. Le XP touchant 1'exemption des maltostes faict, en faisant argent aux Estatz, paree que le réciprocque soit aecordé par Sa Mtó. Réginalle a ceulx de ce pays, estans par dela. Touchant le dernier article qu'ils feront tous leurs debvoirs pour le contenu en eest article.
A esté résolu de eseripre et envoyer aux Srs., estans au camp, et a mons". le Prince ladicte résolution pour avoir l'advis, et aussy d'escripre a mons". le Marquis de Havrech; pour quoy faire ont estés députés les docteur Sille et pensionnaire de Tournay.
258. R. 17 november. — Les lettres de mons". le Marequis de Haverech du YP de ce moys a Londres 1) ont été leues et, pour y donner response, a esté advisé de respondre que l'on a, passé quelque temps, satisfaict ad ce qu'il requiert par son faict d'Angleterre, 1'advertissant de ce qu'est passé par la délivrance du S*. Duc d'Arschot *), son frère, et son nepveu, le Prince de Chimay, avecq aultres occurences d'icy et semblablement respondre amons". le Prince d'Orainge pour ce que touche le secours d'Angleterre.
22 November: „mémoire de décider demain" over het antwoord op de brieven van Havré (R. 1. d.). — Denzelfden dag schreven de Staten aan Davison, hem bedankende voor zijne goede diensten 8).
23 November werd besloten op de brieven van Havré te antwoorden conform het advies van Oranje4), waartoe gedeputeerd werden Aldegonde, Provins en de pensionaris van Doornik (R. 1. d.). De brief werd nog denzelfden dag vastgesteld °).
1) Actes, n°. 882; Relations, X, 76.
2) Zie Rubriek IX.
3) Actes, n». 913; Relations. X, 114.
4) Actes, n». 908; Corresp. Guill. le Tac, IV, 25—26.
5) Actes, n°. 914; Relations, X, 115.



307
Buitenl. Betr. 157?.
13 December werden gelezen en -vastgesteld „certaines lettres" aan Havré en Meetkercke (R. i. d.).
18 December besloten de Staten de acte betreffende de afschaffing van de licent der hop te teekenen „selon la forme et manche" van het geschrift aan de lias (R. i. d.). — In deze acte verklaarden de Staten naar aanleiding van een brief van den Engelschen gezant betreffende het transport van de hop op licent *) volgens commissie van Requesens, dat deze licent sedert 29 October was afgeschaft blijkens hunne apostillé op een request der magistraat van Antwerpen a); dat de pretendenten, vragende om 3000 p. art., die de collecte dezer licent sedert 29 October zou opgebracht hebben, hiervan specificatie konden geven en eveneens van alle transporten, krachtens hunne commissie gedaan; dat, indien bleek, dat hun tekort gedaan was, Antwerpen bereid was, hun dit te vergoeden 8).
31 December deden Havré en Meetkercke met den agent van de Koningin, Thomas Carenzoni, rapport op schrift, „pour éviter longueur", dat Meetkercke voorlas *) (R. i. d.).
c. Schotland. Aan den Koning en den regent van Schotland schreven de Staten 8 Mei, dat de kolonel Balfour en zijne compagnieën 6) den Koning en de Staten trouw hadden gediend (R. i. d.).
20 October: het request van den conservator der privilegiën van de Schotsche natie af te doen door gedeputeerden der Staten en die van Holland en Zeeland (R. i. d.) «).
d. Duitschland. Wij verdeelen deze onderaf deeling op dezelfde wijze als in 1576. Aan den Keizer schreven de Staten 28 Februari om hem, in antwoord op zijn.
brief van 7 Februari 7), te bedanken voor zijne welwillendheid en voor zijne bemoeiingen door middel van zijne gezanten ten bate van den vrede met don Jan 8).
8 Mei werd besloten een gezantschap naar den Keizer te zenden (R. i. d.). 13 Juni werd besloten dit uit te stellen tot na de regeling met de Hoog-Duitsche soldaten (R. i d.),
5 JuK weed besloten den Keizer te schrijven °) (B. i. d.). 10 Juli: besloten „a cause du pen d'apparence des moyens des mises d'envoyer quelqu'ung" en omdat de Duitschers nog niet vertrokken waren, de zending aan den Keizer nog uit te stellen, maar een bedankbrief met de (keizerlijke) gezanten mede te geven (B. i. d.).
16 Augustus besloten de Staten Maelstede naar den Keizer te zenden met brieven, door Bossu en Sweveghem met eenige pensionarissen te ontwerpen (B. i. d. p. p.). — 17 Augustus werd de door Sweveghem ontworpen brief vastgesteld (B. i. d.). In dezen
1) Zie Rubriek XII.
2) Cf. ons n». 749 van dit jaar.
3) Deze acte in A. V. Ypres, port. 23B.
4) Actes, n°. 959; Relations, IX, 190.
5) Zie Rubriek V op 18 April.
6) 25 Oct. werd Van der Beken gelast aan den conservator George Acquet (of Racket), resideerende te Brugge, 600 p. te betalen voor zijne vacatiën en onkosten „a faire service des Estatz" in Schotland (B. i. d.).
7) Actes, n°. 374; R. A., S. G. 3798, fol. 42v°. (de brief was op 49 Febr. ontvangen „ex manibus episcopi Leodiensis").
8) Actes, n°. 430. Zie hierover verder Rubriek III.
9) Na den middag werd dit herhaald. Dan is sprake van „lettres de remerciement" (R. i. d. p. p.). In beide resolutiën: ook aan den Hertog van Gulik en den Bisschop van Luik. Blijkbaar zijn dus bedankbrieven voor de bemoeiingen ten bate van de onderhandelingen met de Hoog-Duitsehers bedoeld.



Buitenl. Betr. 1577.
308
brief, gedateerd 18 Augustus '), gaven de Staten verslag yan don Jan's vertrek naar Namen, de aanleiding hiertoe en de gevolgen er van, op dezelfde wijze als in den brief aan Philips H van 24 Augustus!). Wij lichten alleen één zin uit den aanhef: de Staten verzoeken den Keizer de Staten te vertrouwen en niet „ceux qui pour couvrir leur malversation, nous auront voulu calumnier et a grand tordt accuser des deux crismes les plus grands et énormes du monde, asseavoir d'avoir voulu abandonner nostre religion anchienne Catholicque Romaine et 1'obéyssance deue au Boy, nostre prince naturel".
18 September werd de voor de Keizerin ontworpen brief goedgekeurd (B. i. d. p. p.) *).
14 October werden de brieven aan den Keizer, den Hertog van Savoye en „autres princes" met de justificatie der Staten 4) vastgesteld (R i. d.).
24 October: bij den brief aan den Keizer 5) copie van twee brieven te voegen, die de Staten aan don Jan schrijven (R. i. d.).
Bij dezen brief van 24 October, die mutatis mutandis ook aan verschillende Duitsche vorsten 6) gezonden werd, deden de Staten hunne justificatie toekomen. Zij voegen hieraan toe, dat don Jan zich begint te wapenen, wat „nous a constrainct de nous résouldre a ce que nous avons faict, confiantz que Yostre Mté. et tous les princes de 1'Empire, tant électeurs que aultres, a la faveur de Yostre Mté. nous garantiront selon nostre bon droict en noz previlèges et libertéz, comme la raison le veult, puisque nous sommes touttes provinces des Pays Bas de 1'ung des cercles dudict Sainct Empire et partant soubz la protection de celluy-la et particuhèrement de Vostre Mté., oultre ce que plusieurs desdictz provinces de leur nature ressortent soubz celluy-la"; zij vertrouwen dus, dat noch Z. M. noch het Bijk zullen dulden, dat zij worden getyranniseerd; hunnerzijds zijn ze besloten zich hiertegen met alle kracht te verzetten, „n'entendans par cecy déroguer en rien a 1'obéyssance et fidêlité que nons debvons a nostre prince sonverain".
2 November werd besloten den Keizer te schrijven, dat Maelstede r) nog niet te Brussel gekomen was, om rapport te doen; zoodra hij terug is, zal men den Keizer schrijven, waarmede de gedeputeerde van Priesland belast is (B. i. d.).
259. R. 4 november. — Résolu d'escripre lettres a Sa Mtó. Impériale,
1) Actes, n°. 728; R. A. Utrecht: Staten-archief, afschriften van bij de Staten-Generaal ingekomen stukken. — De brief van 28 Aug. (Actes, n». 753; A. G., Cart. 327B, fol. 96), waarvan Gachard een geheel ander regest geeft, is precies dezelfde brief; alleen de datum: 28 Aug. is anders en waarschijnlijk foutief.
2) Hiervóór, p. 227, noot 1.
3) 9 Sept. werd paspoort verleend voor een koerier, met brieven uit Duitschland komende (R. i. d.).
4) Het Sommier Discours (hiervóór, p. 238, noot 1).
5) R. A. Friesland; Aanw. 1911 (Gabbema), G. 15.
6) Zie Bor, I, 881. — Dergelijke brieven van 15 Oct. aan de stad Keulen en Hertog Albrecht van Beieren in R. A., S. G. 3798, fol. 22, 24; in den laatsten gaven de Staten tevens antwoord op Albrecht's brief van 20 Sept. (t. a. p., fol. 23), waarin deze de belangen van kolonel Fugger had aanbevolen, door te verwijzen naar hunne justificatie. — 29 Oct. aan landgraaf Willem van Hessen, graaf van Catzenellenbogen, Dietz enz., wien zij tevens in antwoord op een brief van hem van 17 Oct. toezeggen, dat zij zullen trachten op te sporen een persoon, die zich te Brussel voor graaf Christoffel van Dietz, broeder van den landgraaf, uitgeeft. 29 Oct. ook aan den rijksdag te Frankfurt, tevens als antwoord op den brief van den rijksdag van 5 Oct. (deze beide in R. A., S. G. 3799; die van 5 Oct. in S. G. 3798, fol. 40, en Van Hasselt, UI, 220).
7) Hij had bij schrijven van 24 Oct. uit Keulen bericht, dat Matthias, met wien hij te Keulen aangekomen was (hierna Rubriek VU), hem verzocht had bij hem te blijven; hij zond echter den door hem medegebrachten brief van den Keizer vooruit (R. A. Utrecht: Statenarchief, alsboven in noot 4). — Cf. nog 40 Oct.: de papieren betreffende „le faict de Malstede" te steUen in handen van den burgemeester van Deventer en Asseliers ter fine van rapport (R. i. d.).



309
Buitenl. Betr. 15Ï7.
responsives aux siennes 1), seavoir en premier lieu qu'il ne tient aux Estatz Généraulx que la paix n'a esté conservée, mais a don Jehan et ses adhérens, selon que bien amplement est discouru par la justification, a Sadicte Mté. envoyée; que la copie des derniers articles des Estatz, envoyéz a Son Altèze, et d'envoyer par Sadicte Mt(\ Impériale aulcuns ambassadeurs, les Estatz ne les refuseront, pour faire retirer Son Altèze et laisser governer 1'Archiduc Mathie, son frère, avecq lequel les Estatz estiment povoir vivre en paix et repos. Et quant aux éouriers ausquelz tort auroit esté faict, il seroit advenu sans le sceu des Estatz, mais a 1'advenir ilz mettront 1'ordre qu'il convient que nulle iniure sera inféré aux couriers ou messagiers, mais pour aultant qu'il touche le coulonel Focquer et soldatz allemans, les Estatz ont faict ledict coulonel constituer prisonnier a juste cause et ne sera traicté, sy non par droict et justice, comme sont les Estatz accoustuméz de faire, comme aussy seront les allemans soldatz payéz, comme convient, tant ceulx avecq lesquelz l'on a particulièrement convenu pour avoir transgressé leurs serrnentz que aultres.
10 November *): de brieven aan den Keizer zgn gelezen en goedgekeurd (R. i. d. p. p.). Er zijn hier twee brieven bedoeld, de één gedateerd 10 November en de andere 11 November 3). Uit den eersten brief 4) volgt hier een gedeelte:
260. R. 10 november. —■ [Herinnering aan hun vorigen brief '). Don Jan's optreden veroorzaakt groote ongelegenheid]. Le peuple s'altère de plus en plus de la facon de procéder que ledict Sr. don Jehan use présentement, entrent en diffidence en pluysieurs lieux contre tous ceulx lesquelz semblent avoir eu quelque accès vers icelluy Sr. [Te Gent Aerschot en anderen gevangen genomen '). Zij vreezen, dat hierdoor] le service de Dieu et de Sa Mtó. ne soyent journeilement de plus en plus retardéz a nostre trés grand regret, chose a laquelle se pourra difficillement obvier, n'est par le département dudict Sr. don Jehan avecq ses gens de guerre et estant envoyé pour gouverneur aultre seigneur, acceptable a ce peuple quy désire estré traité en toutte sincérité suyvant la pacificatión, faite et ratifiée par 1'édict perpétuel du Roy, notre Sire, a quy, veu que ledict S*. nous a déclaré d'estre remandé par Sa Mte. et qu'aultre viendront (!) en son lieu, semble 1'archiduc Matthias 7), frère a V. M*é., vouloir tellement recommander vers le Roy, nostre Sire, qu'il puisse estre commys au gouvernement général de pardeca et nous joyr soubz luy de ladicte paix quy est le seul remède pour obvier a tant de calamitéz apparentes au grand intérest de la République Chrétienne. —
1) Nl. van 12 Sept.: Actes, n». 791; R. A., S. G. 3798, fol. 18. — Waarschijnlijk medegebracht door Maelstede bij zijn terugkeer; althans in den aanhef wordt medegedeeld, dat de Keizer den door Maelstede gebrachten brief van de Staten ontvangen heeft. — Aan Maelstede werd 10 Dec. op zijn request 880 p. art. toegelegd overeenkomstig het advies van de Kamer van de Beden (R. i. d.). jSli f -'X.'
2) Voor den middag: „a dépescher ce-jourdhuy le courier de 1'Empereur". (R. i. d.). — 11 Nov.: den koerier „pour gratuite" 30 daalders van 30 s. te betalen en hem een sauvegarde te verleenen (R. i. d.).
3) De laatste: Actes, n». 888; Bondam, IV, 64.
4) A. V. Ypres, port. 12.
5) Nl. van 24 Oct. (hiervóór, p. 308).
6) Zie Rubriek IX.
7) Zie Rubriek VII.



Buitenl. Betr. 1577.
310
21 December: Charles Rym, „escuyr", te deputeeren naar den Keizer (R.i.d.) ').
27 December werden de Prins van Chimay en Rym gedeputeerd naar den Keizer; Beaumont en Courteville werden aangewezen om Aerschot hiervan kennis te geven, opdat hij de benoeming goedkeurde (R. i. d.). — 28 December rapporteerde Courteville, dat Aerschot over de zending van zijn zoon zou beraadslagen, waarover na de terugkomst van Havré (sc. uit Engeland) beslist zou kunnen worden. — Rym gaf denzelfden dag te kennen, de zending naar den Keizer en naar den Aartsbisschop van Keulen aan te nemen; instructie op te maken (R. L <L).
29 December: de resolutie op den brief van Schwarzenburg tot morgen uitgesteld2).
Betrekkingen met de Duitsche staten. 1 Januari werd besloten Wamesius te schrijven, om 4 Januari te Brussel te komen, en aan Oetingen, dat zoo spoedig mogelijk over het gezantschap naar den Westf aalschen kreits te Keulen zon geadviseerd worden (R i. d.). Wamesius compareerde 11 Januari. Toen werden S'. Geertrnid, Champagney en Meetkercke gecommitteerd, om de instructie voor hem te ontwerpen (RLd.p.p.).
14 Januari werd de instructie s) voor Wamesius en Oetingen vastgesteld naar den te Kenlen op 16 Januari te houden vergadering 4). Zij luidt:
261. 14 januari. — Premiers lesdicts Sr. d'Oetinghen et docteur Wamesius s'addresseront vers mons". de Liège, anquel présentans les lettres desdicts Estatz, requéreront a Sa Illme. et Rhme. Srie. qu'il les veulle prendre en sa saulvegarde et les face conduire sceurement jusques audict Coloigne, puysque Sadicte lllme. et Rhme. Srie. a requys aussy que on envoyast députéz a ceste diète, ce que l'on faict non comme a cercle dont dépendent lesdicts Estatz, mais pour prier ledict cercle d'assister ledict Évesque de Liège et de req*aérir le mesme aux aultres cercles d'empire, ce que lesdicts Estatz de pardecha feront signament au respect de Maestricht qu'appartient partye a Brahant, partye audict Liège, estant ledict Liège du cercle de Westphale, d'aultant que par communes armes lesdicts Estatz Généraulx avecq ceulx de Liège prétendent de recouvrir ledict Maestricht.
Prieront en oultre ceulx dudict cercle en vertu des lettres desdicts Estatz Généraulx, a ceulx a présenter, qu'ilz ne laissent lever nulles gens, dépendans d'icelluy contre ces Pays Bas comme associéz et confédéréz de 1'Empire soubz le cercle de Bourgoigne, voisin dudict cercle de Westphale, par oü ledict cercle doibt estre plus incliné de donner assistence audict Pays Bas.
Requérant aussy ledict cercle de vouloir faire la mesme instance par tout 1'Empire et aux aultres cercles, comme estans tous d'ung corps.
Voire que on ne permecte nul passaige tant par le cercle de Westphale que aultres a ceulx qui vouldroient envoyer a 1'ayde des ennemis desdicts Pays Bas Espaignolz et aultres.
Et que suyvant la courtoise responce que ceulx dudict cercle de Westphalen ont faict le XV1P jour de Décembre dernièrement passé a la lettre, escripte par lesdictz Estatz Généraulx le X° jour dudict mois de Décembre -),
1) 24 Dec: paspoort verleend aan Christoffel Frihit, koerier van den Keizer, die brieven gebracht heeft voor de Staten en Matthias; de brief aan de Staten is van 2 Dec: Actes,n°.924; R. A., S. G. 3798, fol. 28 (er staat onder: ree. 24 Dec).
2) Dit alleen in S. G. 3. Zie nader hierover de Res. van 1578 in ons volgend deel.
3) A. V. Ypres, port. 42.
4) In de resolutiën op dezen datum alleen: aan Wamesius en Oetingen ieder voor de helft 400 p. toegelegd voor hunne Keulsche reis, 5) Hiervóór, p. 80.



311
Buitoni. Betr. 1577.
desquelles deux lettres sont baillé ausdicts >Sr. d'Oetinghen et Wamesius copie, il plaise audict cercle de insister vers 1'Empereur et aultres cercles de 1'Empire que les supplications qu'ilz disent avoir faict, sortissent effect et que les quattre colonnelz Polwilder, Frunsbergh, Foucker et Cornelis van Empden soyent rappelléz et leurs biens saisyz et arrestéz, tant qu'ilz ayent respondu des mesnz et aultres fourfaictz, perpétréz par decha, auquel effect est donné ausdict Sr. d'Oetinghen et Wamesius ce que on a mis par escript contre lesdictz coronnelz.
Poulrons aussy lesdictz Sr. d'Oetinghen et Wamesius, s'ilz trouvent convenable et prouffitable et si les occasions se donnent en particulier parler avecq mons*. de Couloingne, comme ayant ledict Sr. Wamesius vers Sa Ulme. et Rhme. S"-e. familiarité, auquel effect leur soit donné lettres de crédence desdicts Estatz Généraulx
Au surplus lesdicts Sn. d'Oetinghen et Wamesius a 1'endroict de ceste leur charge négocieront selon qu'ilz veront a 1'exigence d'icelle et pour la mieulx effectuer nécessaire.
30 Januari: request van Johan Casünir „pour estre admys en service des Estatz avec chevaulx légiers"; uit te stellen tot den volgenden dag *).
10 Februari werd besloten den bode van Lttbeck 2 daalders gratificatie te geven (R. i. d.). Hij was de brenger van een brief van de regeering van Lübeck van 5 Januari over door hunne burgers te Antwerpen bjj de Spaansche plundering geleden schade s).
262. E. 23 februari. — Résolu que le Sr. Schoor traictera avec aulcuns marchants de Straesborch quy donneroient aux Estatz Généraulx la somme de deux ou troys cent mille livres arth. a fraict pour six ans, saulff que lesdicts Estatz Généraulx et chacun en particulier donneront leurs obligations.
Et pour effectuer, ledict Sr. Schoor priera lesdicts marchantz tant faire, que sy avant qu'ilz demandent a contractei-, renvoyent en poste nouvelles des conditions, sur lesquelles ilz seroient arrestéz de prester ledict argent, affin que les Estatz s'en pourroient selon ce rigler.
Na den middag van dienzelfden dag werden Champagney en Oetingen gecommitteerd om met den voorzitter en Wamesius te overleggen, of gedeputeerden gezonden moesten worden naar de vergadering van den Westfaalschen kreits op 4 Maart a.s. (R. i. d. p. p.).
263. R. 25 februari. — Que les S™. d'Uuetinghen et docteur Wamesius seront envoyéz aux cercles d'Allemangne quy s'assemblent a Coloingne le HIP de Mars pröehainement venant; et que on leurs fera furnir la somme de VI° £ arth. Depuys a esté dict de X° £ sur les Estatz d'Oultremeuze.
Hunne dien zelfden dag vastgestelde instructie 4) luidt in hoofdzaak als volgt:
1) Deze credentie: Actes, n°. 342 (met foutieven datum); A. V. Ypres, port. 42(met juisten datum van 44 Jan.), waar ook nog een credentie voor baron van Wynenburg.
2) Alleen in register Liébart (A. G., Cart. 327&, fol. 7v.).
3) Actes, n». 277; R. A., Aanw. 4826, n°. 48, fol. 188 (op de copie staat: ree. 10-Febr.).
4) A. G., Aud. 658, fol. 96. — Een credentie voor hen van 25 Febr., woordelijk gelijk aan die van 14 Jan., in A. V. Ypres, port. 12 (zonder adres).



Buitenl. Betr. 1577.
312
263a. 25 februari. — Premièrement lesdictz S™. députéz se joindront avecq les députéz qui de la part de l'Illme. et Rhme. Grace de mons". 1'Evesque de Liège se debvront trouver audict Coloingne.
Et arrivéz audict lieu, exposeront aux cercles, tant de Westphale électorial du Rin que celuy du Rin supérieur, qu'ilz sont venuz a ladicte assemblée suyvant leur advis et conseil [met hetzelfde doel als Wamesius ') op de vorige vergadering].
Et les remercieront des courtoises offres que lors lesdictz cercles fisrent et de 1'assistement, par eulx promise, déclairans en oultre ce que depuis est ensuivi entre Son Altèze et lesdictz Estatz, les priant de vouloir continuer en la bonne intention qu'ilz ont monstré en cette occasion et aux Pays Bas en particulier et signamment, si eest accordt n'estoit suivy de 1'effect qu'on espère. Et aussy vouloir tenir la bonne main vers les aultres cercles qui s'assatnbleront audict Coloigne, que ilz s'y veullent aussy employer. [Verder zich te gedragen volgens de instructie van 14 Januari] '-).
5 Maart committeerden de Staten Comhuysen, om geld in Duitschland teleenen, terug te geven tegen denzelfden prijs, waartegen het geleend werd (R. i. d. p. p.) 8).
19 Maart werd naar aanleiding van een request van Floris, graaf van Kuilenburg, besloten aan den gouverneur en luitenant van het land van Munster te schrijven „aux fins icy mentionéz" (R. i. d.).
13 April werd besloten twee requèsten van Hendrik Snderman, syndicus der Hanzesteden, in handen van Sweveghem en Berchem tot onderzoek te stellen (R. i. d.) en 16 April werden de genoemde twee benevens de deken van Atrecht aangewezen om Suderman's requèsten mede te deelen aan den Raad van State 4) (R. i. d.).
264. R. 17 april. — Résolu que doctor Ludolff Halden et doctor Rava seront employés suyvant 1'instruction, a faire par monsieur de Grobbendonck, pour praticquer argent en Allemaigne a fraict ou rente au proffict des Estatz, et que lettre sera envoyée aux Pocquiers.
265. R. 20 april. — Ayans messieurs oy la lecture des lettres de crédence, instruction et lettres, a envoyer aux villes d'AUeniaingne pour la négociation de 1'argent, lesdits S™. ont trouvé bon de se rigler selon lesdicts conceptz faitz, saulff que on adjousteroit aux lettres, que les Allemans seront payéz en toute raison et équité suyvant le traictié de la pacificatión.
Les Estatz escripveront lettres au borgmaistre de Coloingne pour trouver deniers, et de requérir docteur Zodermans d'escripre audict borgmaistre, son frère, en conformité.
1) Oetingen had 21 Jan. aan de Staten bericht, dat bij niet naar Keulen kon medegaan.— Hij was nog te Luik; verschillende berichten van hem uit Jan., waaronder dat van 21 Jan., in A. V. Ypres, port. 12 (cf. nog Rubriek V).
2) De instructie werd, blijkens onderschrift, 27 Febr. door den Raad van State bevestigd.
3) 9 Maart besloten de Staten op een request van Henry van Comhuysen den Raad van State te vragen hem credentie-brieven te verleenen (R. i. d.). 48 Maart: credentie-brie ven volgens het ontwerp voor hem te maken (R. i. d.). Een dergelijke brief voor Augsburg: Actes, n°. 474.
4) 20 Aug.: besloten te schrijven aan die „de Hamstede", als aan de lias (R. i. d.). Zijn hier de Hanzesteden bedoeld?



313
Buitenl. Betr. 1577.
Dé instructie ') voor Ludolf Halber s), „doctéur es droictz et conseiller de Sa Mté. et de monsieur le duc de Bavière", én voor Jean Rava, „aussy docteur", dd. 22 April, luidt in hoofdzaak als volgt:
266. 22 APaiL. — Premièrement remonstreront aux villes de Auspurg, Norembourg, Ulm, Straesbourg et aultres desquelz les manans et inhabitans sont accoustuméz de négocier et traffiequer en Anvers par leurs facteurs ou commis, le grand bénéfice et commodité qu'ilz receveront par la pacificatión faicte, leur remectant devant les yeulx 1'incommodité, paine et dommaige qu'ilz ont senti par la misérable guerre intestine, et que par ce doibvent, en favorisant a ladicte paix, assister les Estatz de pardeca de tout leur povoir, pour maintenir icelle tant par crédit que par argent pour par ce moyen tant plus franchement et librement négocier par deca et se restaurer eulx mesmes des dommaiges passéz et souffertz, nommément par le saccaigement de ladicte ville d'Anvers, tant plus qu'on demande ladicte assistence sans leur dommaige ou intérest.
Leur donnant a entendre la grande sceurté, consistante en la généralle obligation des Estatz de par deca, poinetz et uniz ensemble, asseavoir Brabant, Geldres, Flandres, Artbois, Haynau, Valencbiennes, Lille, Douay et Orchies, Namur, Tournay, Tournesiz, Utrecht et Malines et chacun d'eulx insolidum, coniunctum et divisim, qu'est 1'obligation et chose la plus asseurée que en tous ces pays de par deca se pourroit trouver, immaginer ou demander.
Au regard que les bourgeois et manans de toutes lesdictes provinces y sont obligéz et en faulte de payement seroient arrestables et exécutables, se trouvans en Allemaigne ou ailleurs, oü pour leur commerce et trafficque ne peulvent laisser de hanter.
Que lesdicts Estatz, comme intentionnéz de bien payer, ne feront difficulté d'insérer ladicte clause en leurs obligations ou lettres d'indempnité par verba expressa, pour donner tant meillieur contentement a ceulx quy furniront deniers ou presteront leur crédit pour eulx.
Que lesdictes obligations, dressées en telle forme qu'on pourra demander et eulx mesmes vouldront adviser, pour oster toute scrupulosité, se feront avecq aggréation de Sa Mtó. ou du Sr. don Jehan comme gouverneur de ces pays en son nom.
[De gezanten moeten er op wijzen, dat de generale middelen, die de Staten zullen invoeren, „grandes et excessives sommes" zullen opbrengen, en dat de Staten voor de bétaling der Duitschers moeten zorgen, die zé willen doen op lange termijnen.] Que par ce pour faire meilleur appoinctement, on requiert lesdictes villes pour assistence de leur crédit sur promesse ou lettre d'indempnité de telles sommes et a telz termes qu'on aura de besoing ou telz qu'ilz vouldront, pour gratisfier a ces Estatz, consentir.
[De Staten hebben om de Duitschers wat op reis mede te geven en voor de afdanking van andére soldaten ook gereed geld noodig.] Requireront aussy au nom desdicts Estatz icelles villes de vouloir assister de quelque argent comptant,s'ilz ont le moyen,
1) Actes, n». 551; A. G., Cart. 327», fol. 234.
2) Halber of Haller was de correspondent van de Staten in Duitschland. 8 Maart werden (voor het eerst naar het schijnt) berichten van hem ontvangen, „portant toutes bonnes nouvelles" (R. i. d. p. p.). Een heel pak nieuwstijdingen van hem vindt men in A. V. Ypres, port. 7; kleinere verzamelingen ook in andere archieven. De ontvangst zijner brieven wordt in de resolutiën niet dan sporadisch vermeld (zie B. 12 April).



Buitenl. Betr. 1577.
314
du moings animer et exhorter tellement leur bourgois, hantans et ne'gocians par leur facteurs en ces pays de par deca, affin qu'ilz assistent dudict argent et qu'ilz escripvent a leurs facteurs de ainsy le faire par decha, prendant a telle fin note et mémoire de ceulx que par telle exhortation respectivement en chacune desdictes villes seront apparens de faire quelque assistence d'argent, pour envoyer ausdicts Estatz la liste avec leur advis, comme l'on pourrat par deca procéder avecq eulx, pour parvenir a 1'effect de ce qu'on prétend.
Avecq les S™. Fuggers et aultres, ayans le moyen de faire en eest endroict assistence aux Estatz, se debvra procéder en la mesme manière et tendre ala mesme fin, insistant plus en 1'assistence d'argent que du crédit, ne fust pour contenter lesdicts Allemans pour quelques longues atterminations, puisque ceulx qu'ont bon moyen dudict argent, sont plus facilz a prester 1'argent que le crédit, comme s'a peu comprendre a ce que jusques oires at esté négocié avecq le facteur desdicts Fuggers en Anvers, pour lequel convient en toute manière obtenir desdicts ses S™. lettres, par lesquelles luy soit ordonné ou permis d'assister les Estatz en leur occurentes nécessitéz soubz les asseurances susdictes et sans dommaige.
Le tout a intérest de cinq, six, sept, huict pour cent a rate de 1'an, soit par forme de rente ou bien de finance, selon le goust et intention de ceulx avecq lesquelz se traictera.
Et pour ce que tant lesdictes villes ou les bourgeois que les Fuggers sont intéresséz en vielles debtes de Sa Mté. Catholicque, mesmes entre aultres des lettres des recepveurs et dont le docteur Rava mesmes at par cy devant eu charge de solliciter en Court le payement, les Estatz ont bien voulu déclairer qu'ilz ne sont aulcunement intentionnéz de prendre telles debtes des lettres des recepveurs ou aultres semblables a leur charge et par ce paravisent qu'on n'en admecte ou accepté aulcune négociation, tendante a entremellure (!) desdictes vielles debtes de Sa Mté., ausdicts Estatz nullement touchantes et dont 1'acceptation seroit a iceulx trop intéressable.
Finablement lesdicts S™. docteurs s'exposeront fort diliganiment en leur exploict, pour en estre bientost secouru, pour ce que le dilay, quelque petit seroit, consumeroit par la multiplication et accroissement de la debte tout le secours et assistence qu avecq succession de temps polroit estre recouvré et négotié.
Promectans par x) lesdicts Estatz Généraulx d'avoir pour aggréable et ratiffier tout ce que par eulx sur le pied de ceste instruction sera expédié et négocié, mesme d'en passer et donner les obligations et asseurances requises et au surplus acquicter, descharger et rembourser lesdicts S™. doeteurs de toutes les mises et fraix que a ceste cause 1'hauront frayé, exposé et soustenu, et oultre ce de les récompenser et gratiefie[rj condignement de leurs debvoirs, travaulx et services.
21 April werd „le faict du Duc de Loraine *) et de Sr. de Waterville (!)"3) gesteld
1) Dit „par" schijnt overbodig.
2) 15 April kreeg een bode, die een brief van de Staten aan den hertog bracht, 6 p. art: (R. i. d.).
: 3) 30 Maart: Havré, Grobbendonck en Berchem gecommitteerd om te „adviser et conclure" op het aanbod van „le S*. de Wateville" (= Wattenwyl in Zwitserland) om 25.000 écus of meer te leveren (R, i, d. p. p.).



315
Buitenl. Betr- 1577.
in lianden van Champagney en de Kamer van de Beden, om den volgenden dag rapport te doen (B. i. d.).
22 April werd Grobbendonck gelast met dr. Gaill te overleggen over het nit Keulen te betrekken geld a 1.200.000 p. art. en hierover rapport te doen (R. i. d.).
267. R. 24 afbil. — Quant a l'escript d'Alexauder Roy -) est dict que les Estatz oyeront mons*. de Grobbendonck pour le faict de XXm escuz de mons*. de Wateville, pour ce que la partie est assignée, entre aultres, pour la satisfaction de Son Altèze touchant les Hl6111 £ arth.; et quant a la partie des grains du Duc de Loraine, les Estatz, conformément a l'advis des commis a la Chambre des Aydes, escripveront lettres de remerchement audict Duc.
268. R. 25 apbil. — II est conclud que a Jehan van Mertens.... sera donné commission de povoir traicter et faire avoir aux Estatz Généraulx la somme de IIcm £ arth. a raisonable frait et intérest et a ung sur cent au proffict dudict commissaire, saulff qu'il n'aura aulcunes vacations; et que les marchantz se contenteront avecq obligations des Estatz Généraulx, contenantes clauseset chacun insolidum 2).
Denzelfden dag werd besloten aan Watteyille te schrijven volgens het advies van Grobbendonck (B. i. d.). 28 April werd besloten aan den Hertog van Lotharingen te schrijven, om hem te bedanken voor zjjn graan-aanbod, waarbij de Staten groote schade zonden lijden; het besluit betreffende Watteville werd herhaald en aan den procureur zou een obligatie van 20.000 écus en een van 5000 p. art. gegeven worden; de brieven te schrijven volgens de memorie van de Kamer van de Beden (B. i. d.).
8 Mei en 13 Juni werden betreffende den Hertog van Gulik dezelfde besluiten genomen als betreffende den Keizer (hiervóór, p. 307) (B. i. d.).
269. R. 30 mei. — Quant a la lettre du docteur Rava, escripte a Ausborch, de lever argent de troys quartz et ung quart es lettres de recepveurs, a esté résolu de point accepter telles parties, d'aultant que l'on trouveroit semblables en Anvers.
270. R. 10 juni p. p. — Résolu que le Sr. de Grevenbroeck 8) sera commis pour se trouver vers le Duc Julius de Sassen 4) pour practiquer le prest de deux cent mille daelders pour les Estatz Généraulx a VI pour cent sur le crédit de Sa Mté. ou de Son Altèze et desdicts Estatz Généraulx; et en cas qu'il puisse obtenir, les Estatz luy feront gratuite d'ung sur cent, et en cas qu'il ne puisse practicquer, les Estatz ne seront en luy obligéz.
12 Juni werd gearresteerd een recommandatie-brief voor Hertog Julius op „le Sr. de Bee" (B. i. d. p. p.).
1) 13 April: Guillaume Maes, eerste deurwaarder, 440 p. art. terug te betalen, doorhem verschoten voor de Staten „au S*. de Longerville et Alexander le Roy" (R. i. d.).
2) 7 Juni: de commissie, 25 April aan Jean van Mertens gegeven, om geld in Duitschland te vinden, te stellen op naam van Francois de Rop (R. i. d.).
3) Denzelfden dag over hem: „Sur Ia requeste du S*. de Grevenbroeck est appoincté que le suppliant aura en premier lieu [a] monstrer sa commission, en vertu de laquelle il compare aux Estatz et en exhibeant les charges, a luy données par les Estatz avecq ce qu'il auroit besoigné en vertu d'icelles; lors on luy donnera attestation pertinente". — Requèsten van hem werd 11 en 15 Mei aan de Kamer van de Beden gerenvoyeerd (R. i. d.).
4) Hier = Brunswijk.



Buitenl. Betr. 1577
316
271. R. 27 juni. — Résolu que le Sr. de Grevenbroeck fera sans fraitz et despens des Estatz, autant que en luy est et sera possible, vers le Duc Julius, que icelluy Duc veulle prester la somme de IIom daelders ou plus sur telle forme d'obligation, comme elle est sy arrestée, en omettant la clause royée.
272. R. 3 juli. — Conclud d'envoyer- au Sr. de Grevenbroek la forme de 1'obligation laquelle les Estatz seroient contentz donner au Duc Julius de Bruyswick pour le prest qu'il feroit, et saichants les Estatz 1'intention dudict Duc et du lieu qu'il désigneroit en Anvers ou a Couloingne, oü que les Estatz seront intentionéz de recepvoir 1'argent, les obligations s'envoyeront pour 1'asseurance dudict Duc.
5 Juli besloten de Staten don Jan's steun voor de leening bij Hertog Julius te vragen *). Hierover besloten ze 12 Juli nader zich, naar aanleiding van hun brief van 4 (is bedoeld 5?) Juli, hg don Jan te verontschuldigen, dat er door misverstand was geschreven, dat don Jan zich bij den Hertog voor de leening zou verplichten; de Staten vragen alleen, dat hij aan hertog Julius en anderen schrijve, dat de leening hem aangenaam is (R. i. d.).
23 Juli leverde de commissaris Corpels een brief van den Keurvorst van Brandenburg over (R. I. d.).
18 September: brief van Johan Casimir4) ontvangen, waarin hij o.m. zegt, dat het noodig is den Prins (sc. van Oranje) tot chef „de notre entreprinse" aan te stellen (R.i.d.p.p.).
9 October werd, betreffende adviezen van Johan Casimir, geadviseerd, ze te verwijzen naar den Raad van Oorlog, om te hooren, welk antwoord te geven ware (R. i. d. p.p.).
19 October: aan den Hertog van Kleef te schrijven om de lakens, die naar Heinsberg gebracht zijn (R. i. d.).
273. R. 22 octobee. — Sur la mémoire touchant la commission du docteur Léonin s) mess™, les Estatz requirent le docteur Léonin de faire 1'instruction, comme estant conforme des affaires, et aussy qu'il veuille soingner de draps qui sont a Hansberge, et mesmement sur le faict de la contribution et qu'il porte la justification pour le Ducq de Clèves 4).
Denzelfden dag werd besloten 6) den Prins te verzoeken zijn broeder, Jan van Nassau, te willen uitnoodigen, om de belangen der Staten in Duitschland te behartigen: „et luy mesmes se trouver en personne premièrement, en retournant vers Allemaigne, vers le prince de Clève et aussy a la diète que se doibt faire, comme on entend le XVe de Novembre prochain a Eranckf ort" — om daar de houding der Staten toe te lichten; „qne ledict Sr. Conté veulle aussy avoir ses gens de qualité es courts tant de 1'Empereur que aultres prinses ponr en représenter a toute opportnnité les affaires de ces Pays Bas et entendre les desmenées des adversaires, les luy eseripre et faire seavoir pour en après par ledict Sr. Conté en estre les Estatz advertiz, accordans lesdictz Estatz audict S*. Conté Jehan de Nassau pour les fraiz desdictes affaires, tant par luy que ses commis a faire et fraier, deux mil daelders pour ung demy an; lequel
1) Zie ons n°. 267 van dit jaar.
2) Van 6 Sept.: Actes, n». 777; Bezold, I, 280 (Duitsche tekst); Bor, I, 873 (Ned. tekst).
3) Cf. hiervóór, p. 285.
4) 3 Nov.: Gelderland schrijft uit Venlo bij brief van 2 Nov., dat het den Sta ten-brief aan den Hertog van Kleef gezonden heeft (R. i. d. p. p.).
5) Volgens de acte van dit besluit: G. A. Hoorn, ms. inv., n°. 1774.



317
Buitenl. Betr. 1611,
expiré, ordonneront iiltérieurement comme au regard du bien et fruict que les pays en recepvront, trouveront convenir".
30 October schreven de Staten aan Ernst Mnlart, drost te Lingen '), dat Erik van Brunswijk met ruiters en voetvolk — naar gemeld werd — don Jan zou te hulp komen; hij werd verzocht aan de grens de noodige waakzaamheid te betrachten om dit te verhinderen.
4 November schreven de Staten aan de Staten van Bourgondië "), om er zich over te beklagen en er voor te waarschuwen, dat deze er in volhardden „a assister les ennemys de nostre liberté raisonnable et de gens et de moyens"; zij vormen immers één kreits en zijn sedert lang vereenigd; de Spanjaarden „ne vous laisseront non plus francq que aultres", indien ze tot hun doel geraken, „craindans qne, s'ilz vous occupoient avant les aultres, vous n'enssiez trouvé moyen avec vos amys de serrer le passaige a la tyrannie". Zij zonden tevens hunne justificatie.
14 December werden brieven van Oranje ontvangen, dd. 11 December, dat de Staten moesten zenden naar Trnchses, onlangs tot aartsbisschop gekozen, om hem geluk te wenschen s). — Nog schreven de Staten op dezen dag aan Herman, bisschop van Minden, Eüsabeth, gravin v%p Schauwenberg (Schaumburg), en Adolf, graaf van Schauwenburg, over een secretaris van hen, die met zijne brieven gevangen genomen is, maar op bevel der Staten onmiddellijk losgelaten. Zij verklaren dit hieruit, dat, nadat nit onderschepte brieven van don Jan diens ware bedoelingen gebleken waren, „diversis in locis detenti fuere qui apud provinciales alioquin non sine causa dubios ae perplexos in suspicionem venerant, vel quod exteri forent vel quod initae societatis ac confoederationis cnm dicto Austriaco conscii videbantur". Zij -rijn er verre vandaan Duitschen gezanten geweld te willen aandoen *).
21 December: "Wamesius naar den Aartsbisschop van Keulen te deputeeren *) (E. i. d.).
Ten slotte Luik. Van een zending van Jean Marotte in het begin van dit jaar blijkt alleen nit een brief van den Bisschop aan de Staten van 3 Januari •).
16 Januari werd besloten opnieuw een brief aan het kapittel en de burgemeesters van Luik te zenden, om te bedanken voor de den Schotten verleenden steun (B. i. d.)7).
30 Januari werden brieven van den Bisschop aan den Baad van State en aan de Staten-Generaal door Aerschot gelezen 8).
11 Februari werd naar aanleiding van een request van de inwoners van „Thourne, Hougard et de Bavechem *)" aan den Bisschop van Luik besloten den Baad van State te verzoeken te voorzien „aux désordres", hierin bedoeld; de Staten willen het Luiksche land door hunne soldaten niet doen lastig vallen (B. i. d.).
26 Februari werd op het request van die van „Hoegarden" besloten Lalaing aan te schrijven, op instantie van den Bisschop van Luik, het krijgsvolk vandaar te doen weggaan (B. i. d. p. p.).
21 Mei werd een request van den Bisschop van Luik in handen gesteld van Havré
1) R. A., S. G. 3799.
2) A. V. Ypres, port. 23B. Het adres is: „Aux Estatz du Bourgoigne" (versta: la Franche Gom té de Bourgogne). — Een copie (met datum: 24 Oct.) in R. A., S. G., loketkas, loopende 25.
3) Dit alleen in S. G. 3.
4) R. A., S. G. 3798, fol. 42v».
5) Cf. hiervóór, p. 240. — In S. G. 3 op dezen dag: Cloetingen en Wamesius naar Keulen en elders in Duitschland te deputeeren.
6) Actes, n°. 274; Groesbeck, 47. — 11 Jan.: aan Marotte voor 10 dagen vacatiën30p. art. toegekend (R. i. d.).
7) Een dergelijke brief van 12 Jan. aan de regeering van Luik: Actes, nB. 298; Groesbeck, 18.
8) Dit alleen in register Liébart (A. G., Cart. 327^, f0i. 7).
9) Tourinnes, Hougaerde en Beveeon of Bauvechain.



Buitenl. Betr. 1577.
818
en Lalaing, om orde te stellen op de „foulles" van de paarden van Barthold Entens en de gelicentieerde paarden van Bernesem in Luik en Loon, in het bizonder te Welle TJbbeeck en „Herten" *) (B. i. d.).
4 Augustus werd een brief aan de 32 ambachten te Luik vastgesteld (E. i. d. p. p.).
20 September werd het request van den Bisschop van Luik "), „affin
d'y pourveoir comme il trouvera convenir" en den Bisschop alle voldoening te geven (E. i. d.).
274. R. 26 september. — Ordonné d'envoyer le Sr. de d'Uuetingen a monsr. le Rhmc. de Liège pour déclairer que la prinse de la villet de Borchloon, attentée par le régiment de mons". de Champaigne 3), a esté sans le sceu, charge ou adveu des Estatz et que leur desplaist la foulle, y advenue, que l'on les face retirer de la, et que Sa Grace Rhme. et les XXII mestiers veullent accepter les prisoniers des Estatz en garde snyvant'le traictié des paix conceu4), que aussy les Estatz advertiront Sa Grace Rhme. quant quelques soldatz seront meuez par son pays, affin qu'elle puisse donner commissaire a pourveoir contre touts désordres 6).
27 September: aan den Bisschop te schrijven om de 4 compagnieën Duitschers uit Den Bosch °) door het gebied van Luik te laten passeeren naar Limburg (B. i. d.). 6 October werd een brief van den Bisschop 7) gelezen (B. i. d. p. p.).
275. R. 9 ootober p. p. — L'on a faict lecture de la minute des lettres, escriptes a mons'. de Liège, a esté approuvé 8), en adjoustant de assister de gens de guerre, nations [1. munitions], de vivres, d'argent et aultrement et en mettant naturelz du Pays Bas 9) au lieu de vassaulx de Sa Mté. Et eseripre icelles lettres aux magistratz et XXXII mestiers dudict Liège 10), affin de ne donner assistence de passaige, munitions, de vivres, pouldre ou aultrement aux ennemis d« nostre patrie; aussy pareilles lettres au Ducq de Juilliers et a mor»*; rAtt&evesque ou chapitre de Couloigne.
17 October gaven de Staten ten gevolge van den brief van Lumey sauvegarde aan die van Luik (B. i. d.).
18 October werden in plaats van Oetingen verzocht naar .Luik te gaan „le Sr. de Froidmont et Moriame", Sille en de secretaris Asseliers (E.i d.) "). —19 October werden „messrs. de Froidmont et de Moriame" naar Luik gecommitteerd, om den Bisschop over te halen zich met de Staten te vereenigen, volgens de hun gegeven instructie;
1) Ubach-over-Worms en Heerlen (?).
2) Hier is in het register blijkbaar iets uitgevallen, b.v.: „in handen gesteld van den Baad van Oorlog".
3) Zie den brief van den Bissehop van 22 Sept.: Actes, n°. 815; Groesbeck, 23.
4) Nl. met don Jan (hiervóór, p. 194).
5) Deze brief: Actes, n°. 824; Groesbeck, 24.
6) Hiervóór, p. 283.
7) Van 3 Oct.: Actes n». 832; Groesbeck, 26.
8) Actes, n'. 844; Groesbeck, 28.
9) „Quelques personnaiges confidens, bons patriots et naturels des Pays Bas de Sa Mté.", staat er in den brief.
10) Alsvoren, Tesp. n°. 842 en p. 31.
11) In S. G. 3 volgt hierna op dezen datum: naar aanleiding van het request van Moriame over de inbeslagneming zijner paarden worden Oetingen en Gilles verzocht tot de burgers te spreken.



319
Buitenl. Betr. 1577.
„d'adjouster a la lettre, escripte a mons" " (R. i. d.). — 28 October werd, in
plaats van Moriame, Glimes aangewezen (R. i. d.).
276. R. 26 octobub. —: D'escripre a mons1. le Rhme. de Liège responce aux siennes et qne Sa Grace Rhme. veille avoir patience que les compaignies du Sr. de Lumpmé passent le pays de Liège et qu'en passant puissent passer monstre a Borchloon, comme on avoit auparavant ungne foy escript a Sadicte Grace. Et que sera escript audict Sr. de Lumpmé pour ne faire laisser par ses soldatz fouller le pays de Liège.
277. R. 29 octobee. — Résolu d'escripre a Sa Grace Rhme. et magistrat dudict Liège qu'ilz ne veullent doresenavant laisser envoyer armes, vivres et aultres munitions de guerre a noz ennemis, comme l'on entend que l'on auroit faict aussy publicquement.
278. R. 2 november. — Sont députéz mons1. de Froimont et le Sr. de Mierlaerloo, sont commis pour se trouver incontinent a 1'assemblée des Estatz de Liège affin, contenu en rinstruction conceue et encoires a augmenter.
Mons*. de Froymont -), adverty que la commune de Liège entend de demeure neutre, n'a laissé d'en faire. )a déclaration, sur quoy conclud de prier mess™, de Froymont et Melroy de se trouver a la diète de Liège que se tiendra le Ve de ce moys.
Aussy d'escripre a mess™, les Comte de La Marehe et Baron de Moriame de vouloir en ceste assemblée faire tous bons debvoir, s'ilz se y treuvènt.
P. p. — L'instructiou, couchée pour messieurs de Froymont et Mierloo 2), a esté arrestée, comme elle a esté augmentée, hors les traictéz, faictz par feuz le Duc Jehan en 1'an XIII0 XLVII, de dame Jehanue, Duchesse de Braband, en 1'an XIIP IIII" et XVIII et de 1'Empereur Charles le Ve de 1'an XVC XVIII.
De bovengenoemde instructie 3) luidt als volgt:
278a. 2 november. — Aprèz les affectueuses, humbles recommandations s'addresseront premièrement a monseigneur l'Illme. Évesque et Prince de Liège et luy préseiiterout les lettres de crédence desdictz Estatz, en vertu desquelles luy déclaireront que leur adversaires practicquent de saisir la ville de Dinant et que par ladicte ville et aultres subiectz de Sa Grace Illme. 1'ennemy est assisté de touttes sortes de vivres et amonitions. Par ce les Estatz Généraulx du Pays Bas sont esté occasionnéz d'envoyer requérir et prier Sadicte Grace, d'en continuant la bonne amitié et mutuelle correspondence que Sa Grace et prédécesseurs d'icelle ont du tout temps eu aveeq le Pays Bas a cause de leur voisinance, vouloir consentir, que par le saisissement de ladicte ville de Dinant le[s] pays voisins de Sa Mté. ne soient endommaigéz, que aux despens et charges des Estats soyent mises quelques compaignyes en ladicte ville pour la tuition d'icelle ou, si Sa Grace Illme. ne vouldroit a ce consentir, de par elle pourveoir
1) 27 Oct. werd op een request van Froidmont beschikt: de Kamer der Beden alle middelen te zoeken op „le cler des demaines" van den Koning, hetzij op den ontvanger Niepen in Vlaanderen of een ander, om den suppliant te voldoen. 29 Oct. werd dit besluit herhaald niettegenstaande de verontschuldiging van den Baad van Financiën (R. i. d. p. p.).
2) = Melroy. 3) R. A. Friesland, Aanw. 1911 (Gabbema), G 15.



Buitenl. Betr. 1577. 32Q
telleoient par garnison et amunitions souffisantes a la seureté de ladicte ville qu'elle ne soit par les adversaires desdicts Estats et du pays surprinse, mesmes donner tant bon ordre que assistence de vivres et amunitions ne soit faicte ausdictz ennemys par le moyen des subiects de Sadicte Grace, comme l'on entend naguerres avoir esté faict par notable quantité des grains, descenduz a Dinant et d'illecques menéz par chariotz a Namur.
Pour quoy empescher lesdictz Estatz seroient — a faulte dudict ordre ou garnison — constrainctz a leur regret mectre gens de guerre es aultres lieux plus commodieux; pour quoy ne trouver estrange luy sera remonstré bien sérieusement que, estants ces Pays-Bas de Sa Mté. oppresséz ou gastéz, en resentiroit aussi le pays de Liège, comme estant de toutte parts si estroictemént enclavéz et par privilèges, traictéz et eoncordatz d'ancienneté si unis et confédéréz que, eu souffrant 1'ung, 1'aultre ne peult ny doibt estre sans évident dangier, de tant plus an régard de la guerre présente pour estre 1'orgueil, ambition et tyrannye des Espaignolz, désia par expérience cognue, estre tant insatiable qu'ayants subjugé le pays, ne laisseront Liège tant voisine et propice en repos, et qu'autant conviendroict pour seureté de tous les deux pays non seullement entretenir estroictemént ,les anchiens accordatz [1. accordz?] et traictéz, mais aussy de faire nouvelles confédérations et alliances tant offensives que deffensives, du moings telles qüe ny a 1'ung ny a 1'aultre des pays seroit permis faire ou donner quelque assistence ausdictz ennemis, soit par gens, munitions, deniers ou aultrement, considéré que par lesdictz traictéz ceulx de Liège ne doibvent souffrir a aulcun, voulant grever le pays de Brabant, de prendre vivres, artillerie* et aultres biens en leur cité et pays, ains sont tenuz conforter les habitans dudict Brabant contre ceulx quyl les vouldroient piller, invahir ou grever, et que les habitans' desdicts pays respectivement ne peuvent recepter, soustenir ne favoriser les ennemys et malveuillans 1'ung de 1'aultre, ne donner passaige, ayde ny assistence par villes, fortresses, chasteaulx et aultres lieux, mais chacun est tenu ayder et assister son allié touttes et quantes fois que le cas y eseherra et requiz en sera.
Que Sa Grace Illme. veuille ordonner a ses subiectz, se tenans es villaiges voisins a la ville de Maestricht, qu'ensuyvant la publication, de la part de Sa Mte. et des Estatz faicte 1), ilz amènent leurs grains en ladicte ville, qu'on puisse ordonner que lesdictz villaiges assistent avecq quelque nombre des villageois ladicte ville pour la fortiffier, considéré que c'est leur plus proChe refuge en temps de guerre et nécessité.
Contre quoy présenteront lesdictz Sra. de Froitmont et Milleroy a Sa Grace toutte réciprocque bonne correspondence, ayde et secours desdictz Estatz et leurs moyens en semblable nécessité, [comme aux] bourgmaistres, conseil et juré des trente deux mestiers de la cité de Liège et aultres Estatz dudict pays, leur remonstrant tout ce que dessus.
Semblablement aux personnaiges ausquelz les lettres quy seront bailléz, s'adresseront.
[Zullen hun verklaren, hoe de breuk met don Jan ontstaan is, hoe de Staten „pour leur deffence, permise a chacun de droict de nature", de wapenen hebben moeten opnemen en hoe Luik er om het gevaar, dat het ook anders zelf zal loopen van Spaansche zijde, belang bij heeft de Staten te steunen].
1) Zie Rubriek V op 6 Aug.



321
Bttitenl. Betr. 15Ï7.
4 November werd op een remonstrantie van de drie leden van Brussel om gecommitteerden naar Luik te zenden, beschikt: Froidmont en Melroy zgn gisteren vertrokken (R. i. d.).
8 November werd besloten het antwoord op 'sBisschops brief van 28 October tot den volgenden dag uit te stellen J).
9 November: te schrijven aan Froidmont en Melroy, om den Bisschop te onderhouden over de versterking van Maastricht 3).
15 November deden Froidmont en Melroy rapport, „selon qu'il est couché par escript" (R. i. d.).
10 December werd gelezen een antwoord op den brief van den Bisschop van 8 December over „foulles" van de soldaten in zgn land; tevens te schrijven aan de heeren in het kamp en aan Hohenlohe *), om dit voortaan te voorkomen (R. i. d.).
30 December: besloten brieven te schrijven aan den Bisschop en den Hertog van Gulik; Melroy ze te brengen (R. i.d.). — 31 December nam de pensionaris van Doornik op zich aan den Bisschop, de 32 ambachten en den Hertog van Gulik te schrijven (R. i. d.).
e. Portugal. De betrekkingen met Portugal, in dit jaar voor het eerst aangeknoopt, betreffen èn handels- èn staatkundige aangelegenheden. Er is sprake van vrijheid van vaart voor de Portugeezen en van bemiddelingspogingen van den Portugeeschen Koning bij Philips II. Het eerste besluit is:
30 Juli: op de memorie van de Portugeesche natie wordt geantwoord, dat aanbevelingsbrieven zullen gezonden worden aan den Prins van Oranje, om hare bevrachte schepen te laten passeeren, mits er niets in zij „au préiudice du pays"; betreffende het paspoort moet de natie zich tot don Jan wenden (R. i. d. p. p.).
Op het request van Nuno Alvarez Pereira *), „facteur" van den Koning van Portugal, werd 30 Augustus besloten paspoort te verleenen voor alle koopwaren behalve ammunitie, die voor redelijken prijs in het land moet blijven om de tegenwoordige troebelen; hierover aan Oranje te schrijven. Paspoort aan Pereira en gevolg verleend (R. i. d.).
11 September besloten de Staten de beschikking op het request van Pereira nog eenigen tijd uit te stellen (R. i. d. p. p.).
19 October: op den brief van den Koning van Portugal °) besloten, dat de agent het paspoort van de Staten met de lijst, die hij vraagt, zal vertoonen (R. i. d.).
21 October: naar aanleiding van de remonstrantie der Portugeezen ') besloten Berchem en Asseliers naar den agent en anderen hunner natie te zenden, om met hen te overleggen; na hun rapport Asseliers verzocht de zaak te vervolgen en acte te geven van het gebesogneerde (R. i. d.).
279. R. 23 octobee. — II est ordonné eseripre response au Roy de Portugal et est commis le secrétaire Asseliers.
1) Zie ook Rubriek VII.
2) Dit alleen in S. G. 3.
3) Alsvoren. Zie verder Rubriek V. — De brièf aan Froidmont en Melroy (R. A. Friesland, alsvoren) is van 10 Nov.: zij worden hiertoe gelast, omdat „aulcuns soustiennent", dat Maastricht gedeeltelijk aan Luik behoort. 12 Nov. worden zij gelast den bisschop goed te doen vinden, dat 4 compagnieën van Bersele naar Maastricht gaan (R. A. Friesland, alsvoren).
4) Deze brief aan Hohenlohe van 41 Dec. in R. A., S. G. 3799.
5) Cf. Rubriek VI» op 24 Aug.
. 6) In S. G. 3 op 18 Oct.: besloten den brief van den Koning te laten vertalen. — Requèsten van Pereira worden nog vermeld R. 10, 11 (p. p.) en 20 Sept. 7) Cf. Rubriek XI op 17 Oct.
21



Buitenl. Betr. 1577.
322
De brief l) is in hoofdzaak van den volgenden inhoud:
279*. 23 october. — Serenissime potentissimeqne Rex. Literas, Ulissebonae XX Septembris datas, die 18 Octobris tradidit nobis Junius Alvarez Péreira quae gratissimae fuere, cum eo nomine quod a T. Mte. profecta[e] tum quod ex iis intelleximus, eam quam hactenus comperimus in excipiendis nostris in sua regione benevolentiam nulla ex parte diminutam, eundemque erga nos atque has regiones T. M. animum gerere, quem elapsis temporibus sui clarissimi predecessores ac ipsamet hucusque exhibent. ïdemque nos vicissim prestaturos certo sibi persuadeat nee aliqua ratione toleraturos ministros familiares subditosve Tuae Matls. aliquo incommodo in his regionibus afBci. [Hiertoe is hun een vrijgeleide van wege de Staten 2) verleend]. Corroboravimus preterea omnia jura, p[r]ivilegia immunitatesque, a principibus harum regionum mercatoribus Lusitanis concessa, et ea nos, quantum ad nos attinet in nostraque potestate erit, observaturos promisimus. Quantum attinet ad pulverem, tormenta area aliaque bellica instrumenta quae bic dictus Junius Alvarez Pereira in usuui expeditionis Apbricae quam T. M. parat adque hoe — ut intelligimus — elassem instruit, emerat, jamdudum concessimus, ut omnia tormenta instrumentaque bellica evehere onerareque in navibus Lusitaniam petentibus libere tutoque posset, et quamque ipse Junius Alvarus Pereira sedulam navaverit operam, ut quam primum ea oneraret in navibus Lusitaniam petentibus, tarnen, quia plebs illi impedimentum mierit (!) — ob novas quae hic nuper emerserunt turbas commota — ignara quorsum ea veherentur, non potuit tam cito quam cupiebat hoe prestare, verum nune huic rei ita a nobis prospectnm est, quod absque aliquo post hac impediment» poterit ea ad T. M. mittere. Quantum vero ad pulverem bellicum attinet, quia ob iniuriam quam huic regioni ac nobis intulit d. Joannes Austriacus, regis Hispaniarum clementessimi domini nostri frater illegittimus, prout intelligere poterit T. M. actis ex iis quae in libello his nostris' iuncto continentur, quem ut legere dignetur, ne forte alioquin quid sinistri de nobis immerito suspicetur, iterum atque iterum rogamus, arma sumere atque nos ad tnendam libertatem, jura, privilegia, vitas denique nostras componere compulsi sumus. Ea res in causa fuit, ut, cum tanta copia pulveris bellici quantum sufficeret, ad manum non esset, illud quod coraparaverat Junius Alvares, ad usum nostrum applicaverimus, verum illi tantundem pulveris bellici vel justum precium refundere promisimus, nee ea in re deerimus, quod cum antiquitus ita in huiusmodi ingruentibus necessitatibus ubique et apud omnes principes usitatum hactenus fuit, ut aequi bonique (!) consulat rogamus, nee quid sinistri de nobis eam ob causam suspicetur, verum T. M. nos nostrosque inter sibi addictississimis habeat ac benevolentia solita prosequatnr.
280. R. 15 november. — Le Sr. de.S*. Aldegonde a faict raport que mons". le Prince 1'avoit enchargé de dire que l'ambassadeur de Portugal luy avoit déclairé que le Roy son maitre avoit esté en délibération de retirer ses agens de ces pays; toutesfoys finablement s'est résolue de les laisser en la ville d'Anvers avecq offre de s'employer pour le faict de nous procurer paix, mesmes que, en cas qu'on ne sceust ad ce mener Sa Mté., que ledict Sr. Roy ne délaissera
1) R. A. Friesland, Aanw. (Gabbema) 1911, G 15.
2) Van 22 Oct. (R. A. Zeeland, Staten-archief 820, fol. 268).



323
Buitenl. Betr. 15??.
d'assister ces pays endroit la justice de uostre cause, sur quoy l'on pourra adviser.
281. R. 17 november. — [Rapport Willerval ') namens Oranje]. Premiers que le Roy de Portugal seroit prest de nous assister vers le Roy, affin de nous faire avoir la paix; a esté advisé de suyvre L'advis de mons'. le Prince que seroit de requérir ledict Roy de Portugal de soy y vouloir employer, luy donnant a cognoistre la justice de nostre cause; pour quoy eseripre a esté dénommé
9 December: Aldegonde en Asseliers werden gecommitteerd om „plus particulièrement" met den gezant van Portugal te overleggen (B. i. d.).
23 December: naar aanleiding van de propositie van de Portugeesche gezanten en van den brief van Oranje besloten dezen te schrijven „et entendre a faire accommoder lesdicts ambassadeurs, comme il trouvera convenir" (B. i. d.).
282. R. 24 december. — Résolu de donner instruction au facteur de Portugal et eseripre lettres au cardinal de Portugal, affin d'intercéder versie Roy de Portugal, en faveur de ces pays, pour la retraicte de don Jehan, avecq copie de la lettre, envoyé audict Roy de Portugal, et pour former ladicte instruction, la charge est donnée au Sr. de Champagny de en communicquer a mons7. de Grobbendonck.
De brief aan den Koning van Portugal, bovengenoemd, is van 14 December -). Wij laten er een passage uit volgen:
282!l. 14 december. — [Breuk met don Jan. Komst van Matthias. Verzoek aan den Koning, om zijne welwillendheid te continueeren]. Insuper pro auctboritate, necessitndine atque amicitia sua cum Rege Catholico apud Mam. Suam intercedere et provincias istas a dictis calumniis per rationes, in libello, praecedentibus nostris litteris ad Tuam Mam. misso, comprehensas, purgare atque hoe agere et obtinere, ut Matas. Sua, commisseratione cladium nostrarum commota, velit praefatum D. Joannem revocare, gubernationem archiducis ratam habere ac confirmare,ipsasque ditiones hostilis invasionis periculo liberare ac bella gerere, non ad oppressionem coniunctissimorum snbditorum et eversionem patrimonialium suarum ditionum, sed quae magis sunt honorata et ad amplificandam gloriam suam et promovendam utilitatem rei publieae Christianae convenientiora, priusquam in dictis patrimonialibus ditionibus, maioribus malis ultro citroque illatis, bellum incredescat et desperationem syncerae et verae reconciliationis maior animorum abalienatio sequatur. Nos, si Ma*. Sua, ut decet et expedit, recta consilia et benevolentiam snbditorum — quae sola foelices beatosque facit reges — amplectatur, fideliter ei obedire iuraque sua devote conservare una cum religione Catholica Romana secundum pacta et observatis capitulis pacis, Gandavi superiori anno initae, non recusabimus, uti plenius declarabit proprius Ma'8. Tuae agens, Nunius Alvarez Pereira, qui concordiae pacisque publieae desiderio ad nostrem requisitionem laborem proficiscendi revertendique ad Ma01. Tuam non gravatim suscepit,
■ 1) Voor andere punten uit Willerval's rapport zie rubriek III, 2e afd.. rubriek V, XII. 2) Actes, n". 933; A. G., Aud. 652, fol. 109. — De brief van 24 Dec. aan Hendrik, kardinaal van Portugal: Actes, n°. 953; B. A., S. G. 3798, fol. 45.



Buitenl. Betr. i5M.
324
obsecrando, [ut] Ma8. Tua illi fidem adhibere dignetur in bis quae nostro noruine pro conservando mutua eommerciorum frequentationem et enixa propensione nostra ad pacis studia cum Rege nostro Catholico explicabit. —
283. R. 28 december. — Lettres de mons". le Prince d'Orange, par lesquelles il est porté qu'il emprend a charge de traicter avecq l'ambassadeur et facteur de Portugal, a raison de quoy est ordonné que lettres patentes seront dressées aux Allemans, estans au service dudict Roi de Portugal.
f. Paus. 30 Januari committeerden de Staten Ayta, Champagney en Meetkercke, om de instructie voor Fonck, die als gezant naar den Paus zou gaan, te ontwerpen (R. i. d. p. p.) »)•
9 Maart werden S'. Ghislain en Champagney benoemd, om den pauselijken nuntius, die volgens den brief van Aerschot te Leuven moest aankomen, te verwelkomen (R. i. d.). 13 Maart werden tot hetzelfde doel aangewezen de bisschop van Den Bosch a) en Liedekercke en — nadat deze zich geëxcuseerd had — Berchem; tevens van den nuntius zoo mogelijk „le pouvoir et commission" te hooren (R. i. d.). 14 Maart werd besloten te wachten met den nuntius te onthalen, totdat men zijne commissie zou kennen (R. i. d.).8). 16 Maart vonden de Staten „par précédent advys" goed den nuntius te onthalen, „venant icy ponr le bien du pays et asseurer la paix et accord, faict avec les Estatz"; Schoore zal zgn „maistre d'hoste" zijn (R. i. d.). 16 Maart werd besloten, dat 10 of 12 heeren den nuntius uit zijn logies naar de mis in de kerk „de S'. Goule" zouden begeleiden, vandaar naar de vergadering der Staten op het stadhuis en vandaar naar huis (R. i. d.).
284. R. 17 maart. — Le nunce apostolieq s'est représenté aux Estatz et, après quelque petite oraison en latin et la bénédiction de par nostre S'. père le Pape a chacun des Sn. donnée, a exhibé certain brève apostolieq, contenant in effecte crédence 4); après la lecture duquel il a déclairé les causes de sa légation et en summe que Sa Saincte té avoit consydéré les grandes calamitéz de ses Pays Bas, souffertz sy longuement par le soldat estrangier, et pour appaiser les guerres intestines 1'avoit envoyé et pour y donner toute ayde et assistence possible, et qu'elle, ayant oy après le partement dudict nunce, que par intervention du Serenissime Prince don Jehan d'Austriche les guerres estre pacifiées, estoit fort joyeuse, rendant graces a Dieu le créateur pour le grand bien et benefice, imparty ausdicts Pays Bas, s'offrant au surplus tout service et office pour 1'exécution du traicté et paix.
285. R. 18 maart. — Les S™. ont commis le Rhme. de Boisleduc, le Rhme. esleu d'Arras et le Sr. de Champaignie pour entendre de mons". le Rhme., le nunce apostolicque, ce que bien partieulièrement il auroit en charge de nostre
1) Volgens het register van Liébart (A. G., Cart. 327», fol. 7v°.) werd dit besloten naar aanleiding van een rapport vanS'. Ghislain: „que mons". Fonck seroyt prest de partyr pour Rome, affin de représenter la juste cause des Estatz a Sa Sainteté, requérant avoir son instruction a ces fins par escript".
2) 22 Mei: aan den bisschop wegens zijne vacatiën te Leuven 21 p. art. te betalen (R. i. d.).
3) Denzelfden dag werd de ontvanger van de Staten van Henegouwen gelast Jacques de Ville, die naar Italië gezonden was om te informeeren „dé ce que se traictoit", 36 écus of 72 p. art. te geven. Tegelijkertijd moest Van der Beken aan „ung messagier" (uit Italië?) 3 p. betalen (R. i. d.).
4) Actes, n». 387j, R. A., Aanw. 4826, n°. 18, fol. 265. De nuntius was, zooals uit deze credentie volgt, Philips Sega, bisschop van Ripatransone (in midden-Italië).



325
Buitenl. Betr. 1577
S*. père le Pape, sans riens résouldre, mais pour en faire du tout raport aux Estatz, et est adjoinct le pensionaire Van der Delfft
8 Mei en 13 Juni werden ten opzichte van den Paus dezelfde besluiten genomen als ten opzichte van den Keizer (R. i. d.) a).
14 Mei werd besloten het „faict dn nunce apostolieq" nog eenigen tijd uit te stellen (R. i. d.). 30 Mei: dat de nuntius nog „sera réservé" voor 6 a 7 dagen, om ondertusschen de zaak met de Duitsche soldaten te regelen (R, i. d.).
8 Juni verklaarden S'. Ghislain en Champagney, dat de nuntius de Staten hoogelijk bedankte voor hun goed onthaal en van plan was op eigen kosten hier te blijven, „comme il entend de recepvoir quelque faculté de nostre Sr. père le Pape"; hiertegen willen de Staten zich niet verzetten (R. i. d. p. p.). 9 Juni committeerden zij de pas genoemden, om den nuntius te bedanken (R. i. d.) *).
286. R. 17 jdli. — Après que mons". de Champaigny a déclairé que le nuuce apostolicque de Sa Saincteté présente a servir et avancer le bien des Estatz, en cas qu'il en soit requis, a esté dict que ledict Sr. de Champaigny le remerciera par lettre de sa bonne affection et amitié qu'il présente, priant de le continuer et intercéder vers Son Altèze ad ce qu'elle veuille venir a Bruxelles, pour oster tous telz et semblables bruitz quy se sèment.
287. R. 22 juli. — II est survenu le nunce apostolicque lequel, après avoir présenté certain brève apostolicque de Sa Saincteté, a prins congié et offert tout debvoir et office vers Sa Mtó. Royalle de tant plus qu'il est assez informé de la bonne dévotion du peuple en la religion et obéissance, deubve a Sa Mté.
Le tout ouy, a esté dict que mons". le prélat de Nienhoven ou archidiaere d'Ypre luy fera le remerciement de tant des bons offices par Sa Srie. Rhme. démonstré a la patrie et bien de 1'effect de la pacificatión, priant vouloir avoir en bonne reeommendation et aussy faire recommender vers Sa Mté. lesdicts Pays Bas et donner tesmoignage de la bonne affection du peuple vers ladicte religion et son obéissance et luy représenter la nécessité du pays. Et que l'on luy fera présent de la valeur de XII0 £ arth., soit en tapecheries ou aultre baggue.
4 September werd besloten den bisschop van Ieperen te ontbieden, om de instructie voor den gezant naar den Paus te voltooien; de bisschop van Brugge hier te blijven, om bjjde opstelling te helpen. — Een onderschepte. brief van den bisschop van Den Bosch van 28 Juli aan den nuntius is gelezen, dien men beleedigend voor den prelaat van S'. Geertrnid en voor Boxtel gevonden heeft (R. i. d.).
21 December: den aartsdiaken van Ieperen, proost van S*. Bavo, naar den Paus te deputeeren (R. i. d.).
30 December: Ayta 4) te schrijven om zijne zaken gereed te maken, ten einde naar den Paus te gaan; de door hem ontworpen instructie en brieven aan Oranje mede te deelen (R i. d.).
1) Mij overigens onbekend.
2) Hiervóór, p. 307.
3) 26 Juni besloten de Staten, dat Snellinck de wijnvaten van den nuntius in den kelder van „madame de Jouctae" zou vullen „de telz bons vins ou meilleur vin qu'il avoit dont il s'auroit avancé d'hoster lesdictz vins"; en dit op kosten van Snellinck (R. i. d. p. p.).
i) Vacatiën van Ayta: R. 11 Dec,



Midd. van aanv. en verw. 1577.
326
V. MJJJDBLEN VAN AANVAL EN VERWEER.
Ook deze ondergaan in dit jaar in sterke mate den invloed van de verhouding tot don Jan. Eerst bljjft onderhond der in dienst genomen legermacht noodig. Na het Eeuwig Edict en vooral na het vertrek der Spaansche troepen is men op afdanking bedacht. Later, na de breuk met don Jan, vormt men een nieuw leger.
2 Januari besloten de Staten kapitein Morvault te schrijven, om Aremberg los te laten, omdat het wapenstilstand was; sedert werd deze invrijheidsstelling nog opgeschort. — Nog werd op een request van Mericourt, gouverneur van Charlemont, beschikt hem, zijn soldaten en hellebardiers en het garnizoen 2 maand gage te betalen nit den 100en penning van Namen door middel van assignatie op den oütvanger daar (R. i. d. p. p.).
Courteville zal ten bate der matrozen 350 p., de pensionaris van Leuven 100 p., Meetkercke 150 p., Tman 100 p., Baesdorp en Swevesele ieder 50 p. voorschieten, op belofte van teruggave door de Staten (R. 7 Jan. p. p.).
12 Januari: Van der Beken zal met alle mogelijke middelen trachten de som van 4 a 500 p. art. te vinden voor het onderhoud der matrozen, totdat ze hunne 12.000 p. ontvangen zullen hebben (B. i. d. p. p.).
288. R. 13 januari. — Que Beken furnira incontinent des XVm £ arth., receuz de ceulx de Lille, Douay et Orchies, a mons1. le Comte de Lalaing x) la somme de XIIm £ arth. et les IIIm £ arth. au proffict de mons*. le superintendant des vivres -), pour employer aux vivres aux Escoissoys, et que l'on escripvra au Sr. de Uetinge 3) qu'il veulle avoir patience pour 1'argent jusques a VIll ou X jours, estans les Estatz contentz que ledict Van der Beken se payera et indemnera de tout ce dont il a respondu, des deniers que viendront d'Angleterre.
289. R. 14 januari. — Que le Sr. de Wittenhorst passera monstre des gens du capitaine Blom tant a pied que cheval suyvant le contract, avecq luy faict, et point plus avant, dont on luy envoyera copie.
Lettres se envoyeront audict capitaine qu'il se ait a conformer audict contract et obligation quant a 1'argent ou que aultrement les Estatz entendent se conformer audict contract et que toutes charges et dommaiges seront sur luy; et touchant 1'artelerie, que lediet Sr. de Wittenhorst regarde et visite et informé sur la valeur et pris, pour en advertir aux S™., s'il seroit expediënt de la retenir pour tel pris que ledict capitaine dict d'avoir achapté.
Que l'on fera incontinent payer aux mattelotz la somme de XIIm£arth. des plus promptz moyens et deniers, mesmes des deniers, amenéz par le S*. de Zweveghen, a condition qu'ilz feront serment de point servir contre les Estatz,
1) De hellebardiers van Lalaing kregen 2 Jan. één maand gage (R. i. d.). 21 April nog één maand aan 12 hellebardiers en hunne hoofden (R. i. d.).
2) Een request van Fresin om tractement werd 14 Jan. in handen van S'. Geertruid, Maroilles, Saventhem en Berchem om rapport gesteld (R. i. d.).
3) Waarschijnlijk in verband met zijn brief van 9 Jan. (A. V. Ypres, port. 42), waarin hij naar aanleiding van een gevecht van Bernesem's ruiters en de Schotten met de Spanjaarden op het zenden van meer versterking daarheen aandrong.



327
Midd. van aanv. en verw. 1577.
mais bien a iceulx Estatz, doiz qu'ilz en seront requis, en quittant leurs gaiges de quatre, cincq ou six jours; a quoy, pour traicter avecq eulx, sont commis les S™. de Schore et Van den Cameren.
Denzelfden dag werden Evre en La Motte gedeputeerd om met de door Oranje gezonden kapiteins en soldaten te handelen over hunne pretensiën (R. i. d.).
1B Januari werd op een request van kapitein Allayne, te Mechelen, besloten zijne compagnie hoofd voor hoofd na monstering 2 maand gage te betalen van de eerst in te komen penningen van Artois *) (R. i. d.).
17 Januari: „Que le camp se dressera incontinent et sans ultérieur dilay" (R. i. d.).
290. R. 19 januaki. — II est résolu que on doibt trouver moyen de cent mille livres arth. pour former ung camp, et que l'on passera monstre général, et que, pour donner contentement aux soldatz au quartier de Malines, on furnira présentement XXm £ arth. en tant moings desdicts O £ arth., et que aux compaignies de mons*. de Heze sera déliveré la somme de IIIm £ arth. entant moings comme dessus, jusques a la monstre générale de son régiment.
Tevens werd besloten het regiment-Glymes behoudens de kolonelscompagnie te casseeren *) (R. 1. d.).
20 Januari besloten de Staten de compagnie in garnizoen te Hesdin-fort (Hedinfert?) 2 maand te betalen uit de penningen van Artois (R. i. d. p. p.).
21 Januari werden Havré, Fresin en Terion gecommitteerd om met kapitein Morvault 8) te* handelen over „les gens a faire Oultremeuze" en om ook eenig krijgsvolk te zenden. — Serclaes zal de Schotsche soldaten monsteren; daarna zal men hun 20.000 p. art. betalen en 10 dagen later de rest van hunne gage voor 2 maand (R. i. d. p. p.).
22 Januari werd besloten een request van Mechelen in handen van La Motte te stellen met brief, om geheel of ten deele te doen, wat de remonstranten wenschen, echter in de stad een behoorlijk garnizoen latende; „et attendu le prest aecordé et avancé, les gens de guerre ayent a vivre sur leur bourse" (R. i. d.).
23 Januari: 800 p. art. door Van der Beken aan commissaris Tiras te leveren voor de matrozen (R. i. d.) *).
24 Januari: 4000 p. door denzelfden aan Balfour te betalen volgens contract6).— 1500 p. van de eerst te ontvangen penningen aan de officieren der artillerie, gezien hun request, en omdat de Staten van Vlaanderen, wien de betaling 10 December j.1. is toegewezen, geen middel hiertoe hebben. — Na den middag werd op een request van
1) 11 Jan. was besloten deze compagnie 1 maand gage uit te keeren (R. i. d. p. p.).
2) Van der Beken zal de „compagnie viele" van Glymes na monstering 2 maand betalen, zoodra hij hiertoe geld heeft (R. 27 Jan.). Cf. ook nog R. 26 Jan.
3) Deze kreeg 22 Jan. 300 p. voor zijne buitengewone uitgaven, zoowel voor boden als om soldaten te krijgen en anderszins (R. i. d. p. p.).
4) 29 Jan. nog 500 p. voor de matrozen van het geld uit Engeland (R. i. d. p. p.). 2 Febr. nog ƒ400, terwijl de Raad van State moet adviseeren, of men eenige er van in dienst zal houden (R. i. d.). 3 Febr.: f800 a f4000 en allen afdanken behoudens belofte als 14 Febr. (R. i. d.). 8 Febr.: op het request „de ceulx des armées de mer" hun nog 300 p. art. te betalen (R. i. d.). 30 Jan. en 20 Maart worden requèsten van Martin Martiny genoemd, die nader onderzocht zouden worden (R. i. d.).
5) 27 Jan. werd een brief van Balfour over Jean Laurens in handen van Lalaing gesteld (R. i. d. p. p.). 5 Febr. een request van denzelfden aan de Kamer van de Beden gezonden (R. i. d. p. p.).



Midd. van aanv. en verw. 1577. 328
kapitein Coene namens Hohenlohe beschikt, dat de requirant nog gednld moet hebben (B. i. d. en p. p.).
25 Januari: de „capitaine de justice T zal voortaan soldaten hebben, zoo te voet als te paard, volgens den ouden voet, waarvan Molckeman getuigenis zal geven, om zich hiernaar te regelen. - Op een brief van de Staten van Henegouwen werd na'den middag besloten, dat Philippe Praneau, ontvanger der beden in Henegouwen, aan de vendels van hun regiment en aan de compagnie-Philome, vroeger van Vienville nu te Mechelen, 2 maand gage per hoofd zou geven na monstering»). — Aan den kapitein der soldaten op „le Borch" {zon Van der Beken 200 p. art. betalen, om te verdeelen als gratificatie onder de roeiers, „quy ont rimé la grande galère d'Anvers an proffict des Estatz hier au soir" s) (R. i. d. en p. p.).
26 Januari werd op een request van Bernesem en Martin Grïjn als gedeputeerde van Bernesem's ruiters gezegd, dat die van Overmaze beloofd hadden hun te betalen en dat aan den gouverneur aldaar geschreven zou worden, om hierin spoedig te voorzien. — Op een request van Dendermonde: de Staten zullen hun best doen de stad zoo spoedig mogelijk van de „gensdarmerie" te bevrijden (B. i. d.).
291. R. 27 januaki. — Que touchant la haulche ou augmentation des gaiges de la cavallerie, seavoir de quatre solz arth. pour chacun homme de cheval, par aulcuns propose', d'aultant qu'il seroit de conse'quence, l'on a différé a la venue de ceulx du Conseil d'Estat pour communicquer avecq eulx; et que en tout évent, devant former camp, fault faire ung <samp levant et monstrer teste aux ennemis au plus prés que sera possible des ennemis.
Over de verandering van de assignatie van kapitein De Vaux van Van der Beken op Artois te adviseeren door Brabant, omdat de compagnie van genoemden kapitein tot het regiment van wijlen Bièvre behoort (B. i. d. p. p.).
292. R. 28 januaki. — Sur la requeste des quatre membres du pays et comté de Flandres les Sre. aceordent unanimement d'intercéder vers le Conseil d'Estat a la démolition ou du moings le démantèlement du chasteau de Gand suyvant le dispositiff d'icelle *).
Que pour avancer le camp quy se doibt former, affin d'obvier aux ultérieures foulles et mengeries du plat pays, l'on fera retirer les gens de guerre de cheval es villes et semblables bonnes plaees le plus prez des ennemis que faire
1) 11 Febr.: tractement van den „capitaine de justice" toegestaan, „comme parapostilles est conché" (R. i. d.). 6 Febr.: hem bij de monstering twee maand gage te betalen; voor het meerdere Serclaes te hooren (R. i. d. p. p.). Zie ook R. 28 Jan. p. p.
2) 25 Febr.: aan deze compagnie, getrokken uit Philippeville, „le moys différentieux" te betalen (R. i. d.).
3) 4 Febr. wordt aan een aantal met name genoemde personen 4 p. art. gegeven; om naar huis te kunnen gaan; dit boven en behalve wat Brussel zoo aan hen als aan de andere matrozen, met de groote galei in dienst der Staten gekomen, betaald heeft, hetgeen wat Van der Beken de stad zal terugbetalen (B. i. d. p. p.). 7 Febr.: aan de 24 Engelsche matrozen, die met anderen de groote galei gebracht hadden, ieder 4 écus en paspoort wegens de goede diensten; aan den Italiaan Hercules Caruse, leider der Engelschen, evenveel; evenzoo aan alle anderen, die er mede tevreden zijn (R. i. d.). 9 Febr.: Van der Beken te betalen aan den eersten deurwaarder 300 p., om te verdeelen onder de matrozen, die de groote galei gebracht hebben (R. i. d.). 14 Febr.: nog 300 p. op dezelfde wijze (R. i. d. p, p.).
4) Actes, n". 351; A. G., Aud. 652, fol. 83,



329
Midd. van aanv. en verw. 1577.
ce pourra; et affin qu'ilz auroient mellieur moyen de vivre et payer leurs ostes, on les accommodera a chacun IIII pathars oultre les X pathars de gaiges ordinaires, ou du moings l'on rnettera taux raisonable sur avoine, foing et paille; letout sur le bon plaisir de messieurs du Conseil d'Estat de Sa Mté. et ce par provision et jusques a rappel d'iceulx Estatz *).
Que les compaignies et enseignes des gens de pied, telles que bon a semblé a messieurs du Conseil de Guerre, et entre aultres la compaignie de Martini2), seront licentiéz jusques au nombre de XXX.
Dienzelfden dag werd op eeu request van Thielt en andere dorpen onder Sichem besloten, dat de 125 soldaten en 25 ruiters, gelicht door den „mayeur" van Sichem, van nu af zullen gecasseerd zijn; iemand te committeeren om onderzoek te doen naar de bedreven excessen; de dorpelingen zullen voor hen niet meer opbrengen, maar specificatie van hunne contribntiën inleveren (E.. i. d.) 3).
30 Januari werd naar aanleiding van een request van Glymes besloten wegens het advies van den Raad van State zijn regiment op de kolonelscompagnie na voor gecasseerd te houden; zijne soldaten onmiddellijk weg te zenden; specificatie van onkosten in te dienen; wapens, die de Staten betaald hebben aan Van der Beken te geven (R. i. d.)
In Liébart's register *) vinden we op dezen dag nog:
293. R. 30 januaki p. p. — Plaintes et lamentations de ceulx de Malines par leur pensionaire, icy député pour eulx, et leurs burgmestres et deux eschevins, envoyéz a ces fins, pour les foulles, mengeryes et exactions de quattre acincq régiments de gens de pied et douze cents de chevaulx, y ayants esté vivantsa leur discrétion passé troys moys, pryant d'en estre soullagié 5).
31 Januari: Van der Beken zal 170 p. art. voor 500 p. kruit a f&i „le cent" aan de kooplieden betalen (R. i. d.). 1 Februari: Van den Berghe, „commis aux poudres de Sa Mtó."6), zal ontvangen de 5000 p. art., die de bisschop van S'. Omer voor driejaar aan de Staten zonder renten leent, en van Van der Beken 1000 p. om de kooplieden te kunnen voldoen. — Dienzelfden dag werd besloten aan Wittenhorst te schrijven, om aan den graaf van Nieuwenaar te schrijven over de leverantie van salpeter (R. i. d.).
2 Februari werd een brief van Oetingen gelezen 7), waarop besloten hem specificatie van zijne verschotten te geven. En later: besloten, dat Van der Beken aan Oetingen of zgn gelastigde 712 p. 4 s. art. zal betalen wegens door hem verschoten en geleende
1) Blijkens de acte er van (A. G., Aud. 658, fol. 92) werd deze resolutie genomen naar aanleiding van remonstrantiën en klachten van verscheidene „nobles, gentilsbommesetautres.se tenant au plat pays de Brabant et alentour" over de „foulles" ten platten lande.
2) Waarschijnlijk Martin Martiny, van wien 30 Jan. en 3 Febr. een request om betaling vermeld wordt (R. i. d. p. p.).
3) Ook in vorm van acte in het register volgend. 7 Febr.: de Baad van State verzocht aan den „mayeur" Van Sichem te schrijven om, overeenkomstig het advies van de Staten, zich van de soldaten te ontdoen als afgedankt (R. i. d.).
4) A. G., Cart. 327^, fol. 7vo.
5) In dit register op dezen dag ook nog: request van Jean Theys (= Diersen?) om 6000 daalders volgens de overeenkomst met de Staten.
6) In de acte van dit besluit, dat, evenals een ordonnantie van betaling op Van der Beken, in .het register volgt, heet hij: „Anthoine van den Berghe, secrétaire et recepveur des exploitz des privé et grand consaulx du Roy".
7) Waarschijnlijk die van 26 Jan. (Actes, n°. 347; De Jonge, II, 434).



330
2500 p. art. ') voor de Schotten met last tot specificatie; „dont Jean Laurens a ordonné d'environ XvTLT0 £ arth." (E,. i. d.).
4 Februari werd besloten zekere remonstrantie over de „foulee" den volgenden dag in de volle vergadering te lezen (E. i. d. p. p.).
5 Februari besloten de Staten den Raad van State te verzoeken krijgsvolk naar het land van Overmaze te zenden volgens het daartoe ontworpen geschrift (E. i. d. p. p.). Uit de remonstrantie zelf aan den Eaad van State !) blijkt nog verder, dat de Staten 4 a 5 compagnieën voetvolk wilden zenden; tevens moest de Eaad aan de „gouverneurs et députés" van Overmaze schrijven, om deze op aftrek van hunne contributiën te onderhouden, evenals de compagnie paarden van Morvanlt s).
6 Februari werd besloten aan Oetingen te schrijven, om onmiddellijk de namen der gekwetste Schotten op te geven. — De Staten vereenigden zich met het advies van den Eaad van State, om de door kapitein Blom gelichte soldaten af te danken-, de ruiters zouden echter in dienst kunnen blijven onder Hierges, indien deze oordeelde, dat ze in Overmaze dienst konden doen; hen te betalen in plaats van 400 paarden onder Bernesem (B. i. d.).
Dien zelfden dag besloten de Staten op het request van de kapiteinen van het regiment-Glymes, dat zij zoo spoedig mogelijk bij de Staten zouden komen, opdat hun zon worden uitgelegd de reden van wat tusschen Glymes en de Staten was gepasseerd; ondertusschen hunne soldaten af te danken. Den volgenden dag: Schoonhoven, Courteville, De la Haye en Westrum gecommitteerd, om met eenigen van den Baad van State de pretensiën van genoemde kapiteinen aan te hooren; ondertusschen bij de magistraten te informeeren naar de door de soldaten bedreven „insolences et foulles" (B. i. d.) 4).
294. R. 8 febeuaei. — Sur la requeste de mons". le Comte de Lalaing: que le remonstrant exhibera son estat et entremise des deniers, receuz des Estatz, pour etc., ordonnans néangmoings au recepveur des aydes de Haynault de luy payer IIm £ arth. a bon compte, d'aultant que les six mille livres dont est faicte mention en ceste requeste, sont assignéz a la bende d'ordonnance de monsr. de Hierge-
Que a la requeste des députéz de Liège est dict unanimement, que sera dict que nous, au nom du Roy, feront pourveoir par advis de ceulx du Conseil d'Estat la ville et chasteau d'Anvers, estans néantmoings d'intention que ceulx du Conseil d'Estat feront la provision.
P. p. — Est dict, que, attendu qu'on a ordonné IIm £ pour monsr. le Comte de Lalaing pour affaires extraordinaires, Sa Srie. pourra douner contentement au suppliant, sy avant que faire se pourra.
Dien zelfden dag besloten de Staten den Schotten onmiddellijk voor 1 maand te betalen volgens de monsterrol en hun te verzoeken met de 2* maand wat geduld te
1) Volgens zijn brief van 21 Jan. (A. V. Ypres, port. 12) was hij „pour certain nombre de deniers" borg gebleven, terwijl hij verzocht 2500 p. te zenden.
2) Ook van 5 Febr. (B. B. B., ms. 7223, fol. 149).
3) Aan den gouverneur van Overmaze te schrijven om te zorgen voor de betaling van het daarheen te zenden krijgsvolk (B. 8 Febr. p. p.).
4) 9 Febr. de 4 kapiteinen van het regiment-Glymes, Ponthus de 1'ArgiUe, Guillaume de Herselle, Erasmus de Coligny en Charles Facuwez, Sr. de La Haye, hunne onkosten te betalen, mits ze hunne soldaten eerst doen heengaan; de zaak van de lichte paarden nog 4 a 5 dagen in overweging te houden (B. i. d. p. p.). 15 Febr.: de aanneming van de 100 paarden, gelicht door Glymes, tot na het vredesverdrag met don Jan in overweging te houden (R. i. d.).



.331
Midd. van aanv. en verw. 1577.
hebben en zich volgens ordonnantie van Lalaing op weg te begeven;, de Staten zonden trachten geld voor hen te krijgen 1). — Op zeer dringend verzoek van Grave: Wittenhorst gecommitteerd om monstering en afrekening met de compagnie te doen en haar te beloven afrekening in termijnen van haar oude schnld (B. i. d.) :).
295. R. 9 febeuaei p. p. — Que les Estatz escripveront a mons". de La Motte de faire cesser de procédure contre les inhabitans de Londerzeele, comme n'appartenant a luy de cognoistre contre les inhabitans payssans de ce pays, mais contre les soldatz mesmes en ce cas, oü que lesdicts de Londerzeele n'ont faict, sy non ce que leur estoit permis, seavoir de droict de nature repoulser force par force et résister aux forces des gens de guerre qu'estoient venuz sans congié, commissaires ou billetz, ains de leur propre authorité, mengeans le bon homme, ce que n'estoit licite, ains estoit suyvant le dernier placcat et aussy celluy, publié du temps du Duc d'Alve, permis ausdicts inhabitans sonner la cloche.
Denzelfden dag: bedankbrieven te schrijven aan Daelhem en aan Schwarzenberg s); die van Overmaze te verzoeken Daelhem volgens de memorie met kruit en andere munitie te helpen (R. i. d. p. p.).
11 Februari werd naar aanleiding van het request van Gregoire Tiras, commissaris „des armées de mer", besloten nog 5 of 6 dagen te wachten, alvorens de matrozen af te danken; Van der Beken hen voor 6 dagen te betalen 4). — Na den middag: het request van Stabroek in handen van den generaal van het kamp of zijn luitenant, om bevel te geven tot handhaving van het plakkaat tegen de vrijbuiterij (B. i. d. en p. p.).
296. R. 13 februari. — Sur 1'esta de deniers, requis pour achapt des provisions, requis au faict de pièces d'artelerie et au camp, et 1'aultre estat pour service de IIII d'aulune (?) serpentines a faire pulver au camp, est dict que Beken payera du moings la moitié des sommes, comprinses es diets estatz promptement, pour povoir former le camp, montant icelle moitié a IIIIm IIIC £ ou environ.
Denzelfden dag keurden de Staten den vorm van hét plakkaat betreffende in handen van Molckeman te zenden obligatiên en recepissen van de soldaten goed 5). — Opeenreqnest
1) 14 Febr.: op een brief van Lalaing over betaling van Balfour, dat deze een beetje geduld moet hebben; zoodra de Staten kunnen, een maand te betalen (B. i. d.). 19 Febr.: de2° maand, die verschenen is, aan de Schotten te betalen (R. i. d. p. p.).
2) Van der Beken aan de Duitschers te Grave bij wijze van leening 2000 p. art. te betalen (B. 9 Febr.).
3) Voor de tijding van de ontruiming van het kasteel bij Daelhem door de Spanjaarden bericht bij brieven van Gaspar Schwartzenberg en Guillaume de Gulpen (Actës, n°. 372 en 373; A. V. Ypres, port. 10).
4) 18 Febr.: Van der Beken 600 p. „d'argent de la monnoie" (uit Engeland?) aan de matrozen te betalen (R. i. d. p. p.). 25 Febr.: de matrozen nog 800 of 900 p. art. voor onderhoud van 7 a 8 dagen te geven, omdat er geen geld voorhanden is, en de uitvoering van het aecoord af te wachten; 2000 p. om de „hostelains" tevreden te stellen en de rest week voor week (R. i. d.). 5 Maart: aan Jan, conciërge van het Hof, een leening van ƒ1200 voor de soldaten te vragen, waartoe gecommitteerd Jean Gilles en de pensionaris van Namen (R. i. d. p. p.). 6 Maart: Willem Maas gelast 400 p. art. aan de matrozen te betalen, die hij zal leveren „de la part de ceulx du Conseil" (nl. van Mechelen: zie Rubriek VI* op 2 Maart) (R. i. d. p. p.).
5) A. G., Aud. 1265.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
332
van Thielmónt: de soldaten zullen bg de algemeene monstering tevreden gesteld worden; zoo niet, dan zullen de Staten er orde op stellen, dat de betaling zal geschieden, zoodat het niet noodig zal wezen eenigen last op te leggen; aan de kapiteinen te schrijven den bewoners van Thielmónt geen last op te leggen. — Op een request van Bernesem: hem in allerijl voor een maand te betalen; niettemin te informeeren naar de „foulles et mengeries" van zijne soldaten (R. i. d.) ').
297. E. 14 februari. — Messieurs, ayans oy le raport du pensionnaire de Malines et veu l'escript de messieurs du Comte de Lalaing et Sr. de Bailloeul, représentans 1'impossibilité de faire payement teste a teste, ont aecordé que pour ceste foys l'on permettera de faire les payemens des gens de guerre, comme on a faict jusques ores es mains des clereqz des compaignies, sans pour autre temps se déporter de 1'ordonnance du Conseil d'Estat et de leur quest de faire les payemens teste a teste; et seront les rolles et listes, dresséz par les commissaires de monstres, mises es mains du trésorier, pour les représenter aux Estatz, affin d'y pourveoir comme il convient.
P. p. — Que placcat soit faict, par lequel on advertira tous soldatz que 1'intention de Sa Mtó. et des Estatz est que tout ce que iceulx soldatz auront cousté aux subjectz et despens de bouche, laerecens et semblables spoliations, se descomptera a leurs gaiges, comme la raison ne veult qu'ilz seroient deffroyéz et par dessus ce encoires payéz, comme aussy 1'article-brieff, par ceulx de Brabant faict, le contient.
19 Februari werden tot het inventariseeren en doen bewaren van alle munitie en artillerie gecommitteerd Rossel voor Antwerpen, Seraerts voor Maastricht, Angelis voor Breda, Longin voor Weert, de zoon van Molckeman voor Bergen-op-Zoom; den magistraten dier steden hierover te schrijven. — Verder aan Gulpen, gouverneur van Limburg»), te antwoorden om hem te bedanken voor „ses bons advertissements", hem verzoekende voort te gaan; men zal hem copie van het vredesverdrag zenden en melden, dat Escovedo allen zal berichten „de cesser armes" (R. i. d. p. p.).
20 Februari werd besloten aan de kolonels te schrijven, om hun kapiteins te waarschuwen, geen soldaten meer onder hunne vendels op te nemen dan ze bij de laatste algemeene monstering hadden (R. i. d.).
21 Februari werd besloten Hierges met toezending van copie van het contract met Pierre Blom te schrijven de 400 paarden nit het land te doen gaan: zij zijn door de Staten nooit in dienst genomen en ten laste van Blom. — De commissaris der levensmiddelen, Corxelles, kwam met een brief van Lalaing vragen om contant geld voor karren, kruidbier en andere benoodigdheden en voor onderhoud van de soldaten in de forten op verscheidene plaatsen (R. i. d.).
22 Februari werd, betreffende de betaling van 80 soldaten van den Franschen kapitein de La Fontaine voor twee maanden, besloten hen door d'Alloigne als commissaris te doen monsteren en ondertusschen de rol en stukken te onderzoeken; Oetingen aangewezen om met hen te handelen; iemand te committeeren, om hen naar Frankrijk te geleiden. — Van der Beken zal nog 400 p. art. aan de matrozen voor hun onderhoud
1) 14 Febr.: hem de 2e maand door Van der Beken 14 dagen na de le maand te doen betalen (B. i. d. p. p.). 23 Febr.: de soldalen van Bernesem zekerheid te geven, dat ze in Maart a.s alle betaald zullen worden (R. i. d.).
2) Eigenlijk luitenant van den gouverneur.



333
Midd. van aanv. en verw. 157?,
f urneeren; morgen zulllen Westrum en de pensionaris van Mechelen finaal met hen handelen, opdat de Staten hen kwijt raken (E. i. d. p. p.).
298. R. 23 februari. — Sur 1'instruction du Sr. de Fresin est dict qu'elle sera arrestée en telle forme comme elle a esté leute, saulff qu'il se riglera a 1'endroit des commis, recepveur et lieutenant selon le préalable advis et résolution des Estatz, prinse quant on 1'a pourveu d'estat de superintendant, et aussy au regard des gaiges et traictemens d'iceulx commis; et au traictement quant audict superintendent de YI £ arth. par jour, comme le Sr. de Navez a eu, oultre cent £ arth. par moys a commencher.
P. p. — Que touchant de casser aulcuns gens du colonel de Heze suyvant la lettre de mons". le Comte de Lalaing, les Estatz se remettent a la honne discrétion dudict Sr. Comte; et quant a ceulx des compaignies du Sr, Comte d'Egmont, il est piecha résolu qu'ilz demeureroient casséz, saulff sa colonelle, sans que l'on trouvera que les Estatz de Brabant ont volu retenir ceulx que l'on a advisé de casser.
Dien zelfden dag: Erasmus Christiaan, kapitein te Grave, zal mogen koopen van de lakenkooplieden Melchior Grebels en Jean Triboulet voor 10.000 p. art. laken, mits voldoende quitantie voor 3 maand gage*). — Eesloten den gecommitteerde van Schwarzburg en dien van Hohenlohe op te honden „jusques au bout de XX jours" (E. i. d.).
24 Februari werd besloten, dat Borluut aan den ontvanger van Vlaanderen zou schrijven, om onmiddellijk 30.000 p. art. te zenden aan de soldaten van de forten „de Borch"; D'Alloigne en Jean van der Cameren te zenden naar de soldaten, om hen met betaling voor 2 maand zonder eenig rabat tevreden te stellen a). — De Staten waren van advies den koop, door Terion 28 Januari gesloten met den Luikschen koopman Jean Damys, goed te keuren; de levering te doen te Mechelen in handen van Bogier Tenner, commies der artillerie; Van der Beken zal den koopman binnen 5 a 6 dagen 2000 p. art. betalen en de rest na levering; de griffier zal het contract teekenen.—Fresin tevreden te zijn met 6 p. art., „sans tirer en conséqueuce", dat het 1 p. minder is, om zijne liefde voor het land; het tractement 15 Januari ingegaan. Hij zal alleen over de levensmiddelen te zeggen hebben; Corxelles alleen commies van Fresin. — De Staten geven last 8000 p. kruit a ƒ36 de honderd van Jean de Nèvecs. te koopen; te betalen binnen 6 weken en in handen van Tenner te Mechelen te leveren *). Zij keuren op dezelfde voorwaarden
1) 24 Febr.: Van der Beken bij de kooplieden Grebels en Triboulet voor 10.000 p. art. in te staan; te betalen binnen 3 maand (R. i. d. p. p.). 28 Febr.: hun een obligatie te geven, dat ze na drie maanden van de eerste de beste inkomende gelden zullen betaald worden (B. i. d. p. p.). 2 April aan Erasmus Christiaan Kuchler 500 p. op afrekening van het met hem gemaakte contract te betalen (B. i. d. p. p).
2) 9 Maart werd besloten een request van de kapiteinen, officieren en soldaten van het regiment van Roeuht op het fort „du Borch etc." te stellen in handen van Fresin en andere.„commissaires de vivres" (R. i. d. p. p.). 14 Maart: aan de soldaten „sur le Burcht" 3 patars volgens hun request en het advies-Fresin (B. i. d.). Het request (A. V. Ypres, port. 9) vroeg, dat de levensmiddelen den soldaten op het fort „soyent quictéz ou pour le moins modérés a trois solz par jour". De Staten traden hierin na gunstig advies van Fresin (aangeteekend op het request).
3) 25 Febr. verklaarde Antoine van Male, commies van Terion, dat dit kruit niet goed voor de harquebusen, maar slechts „pour batterie" was; de Staten besloten toen dezen koop ongedaan te maken (R. i. d.). 27 Febr. vonden zij, na rapport van den pensionaris van Mechelen, goed, dat De Nève c.s. voor 5000 p. zouden leveren; dit direct naar het kamp te zenden. Boven-



Midd. Tan aanv. en verw. 1577.
334
den'aankoop van 10 of 12.000 p. lonten goed a ƒ13 de honderd van Jan Vervoirt. Van der Beken zal 12 p. art. betalen, om de lonten naar Mechelen te laten brengen (R. i. d.).
26 Februari: naar aanleiding van den brief van den admiraal met de rekening van de uitrusting van 6 galeien werd de pensionaris van Antwerpen met den viceadmiraal en den commissaris aangewezen tot onderzoek der rekening. Betreffende de rekening van Jacq Cobel, gecommitteerde van den admiraal van Zeeland, over de penningen, door hem ontvangen voor de uitrusting van 6 galeien in Zeeland: Cobel gelast de rekening voor te leggen aan den admiraal of den vice-admiraal, om ze te onderzoeken (R. i. d.).
1 Maart: Van der Beken zal Glymes over 3 maanden vooreijnkolonelstractement /"1600 p. art. voor 4 maanden toeleggen naar rato van 400 p. per maand, „comme le traictement des colonels a esté arresté par les Srs. passé longtemps". — Naar aanleiding van het request van den lakenkoopman Louis le Roy te Brussel werd Van der Beken gelast hem 476 p. 6 s. te betalen, voor de levering van vaandels aan het regimentGlymes; te verminderen met 200 p., betaald volgens apostillé van 26 Januari 11. *) (R. i. d. p. p.).
2 Maart besloten de Staten op een brief van Lalaing van 1 Maart ten gunste van Cruxelly voor een compagnie tot bewaking van het kasteel van Valenciennes, wat de Raad van State onder voorbehoud van de goedkeuring der Staten goedgevonden had, advies van de Staten van Henegouwen en Valenciennes of hunne gedeputeerden in te winnen (R. i. d. p. p.).
3 Maart werd op een request van Engelbert d'Immerseele *), kapitein van 200 paarden, besloten dezen te verzoeken zijne lieden in goede orde te honden, totdat de Staten beter gelegenheid van betaling zouden hebben (R. i. d.)..
299. R. 4 maart. — Que l'on envoyera a mons*. de Lalaing et escripvera aussy lettre, pour 1'advertir que 1'intention des Estatz a esté et est encoires que le commerce doibt estre francq et libre partout, de sorte que les marchant par eauwe et terre peult et doibt traficquer, mais que la conversation et communication des personnes des soldatz hinc inde soit seullement deffendue, pour éviter tous inconvéniens quy en pourroient ensuyvre, et que le pensionaire de Malines dépesche les lettres et instruction s).
300. R. 5 maart. — Les S™. ont deffendu et deffendent par cestes leur trésorier général, nv*e. Thiery van der Beken, a paine de privation de son estat, de payer chose quelconque aux assignéz ou aultres, soit grandz on petitz, endedans XII jours pröehainement venans, affin que cependant iceluy Van der Beken puisse paisiblement et sans destourbier, comme convient, faire payement des deniers, promis a Son Altèze jusques a la somme de IIIcm £ arth.
Denzelfden dag: antwoord te zenden aan Lalaing op zijne brieven over Noyelles sur 1'Escaut. De Staten beloofden Noyelles hem te betalen na de afbetaling der
dien door Van den Berghe voor 10.000 p. salpeter op obligatie te doen koopen, om er zoo spoedig mogelijk kruit voor het kamp van te maken (R. i. d. p. p.). 16 April werd aan Jean de Nève op zijn request betaling verleend door Van der Beken van 3600 p. art. binnen 6 weken voor 7000 p. kruit, geleverd aan Boguer Lestanier (= Tenner?), commies der artillerie (R. i. d.).
1) Niet in de resolutiën.
2) 9 Febr. was hem onder dankbetuiging voor zgn goeden dienst 1 maand gage toegekend (R. i. d. p. p.).
3) Een brief van 4 Maart als hier bedoeld, zonder adres, met den aanhef: „Messieurs", in A. V. Ypres, port. 11.



385
Midd. van aanv. en verw. 157
ƒ300.0001). — Na den middag eenzelfde belofte aan den kolonel der Schotten. — Aan Hierges te schrijven, om te vernemen, hoe hij met kapitein Blom heeft gehandeld2). — Te schrijven aan kapitein Morvanlt hier te blijven wegens voor het land belangrijke zaken, „a luy lors a déclarer" (B. i. d. en p. p.).
6 Maart: den admiraal van den Prins 400 p. te betalen; de rest zal hij krijgen van de eerste penningen, na de afbetaling der f 300.000 door Van der Beken te ontvangen. — Bernesem en zijne compagnieën zullen met Paschen a. s. 2 maand ontvangen van de eerste in te komen penningen „et ce sans excuse ou difficulté" (B. i. d.). 3).
8 Maart werden brieven van Próidmont en een request van Barthold Entens aan den Baad van State gezonden. — Op een request van kapitein Van den Tempel: eenige weken geduld te hebben met betaling en zich voor de plaatsing van 4 compagnieën tot Lalaing en den Baad van Oorlog te wenden (B. i. d.).
9 Maart: op een request van J. de Herre dezen overlegging van het contract van de er in genoemde lonten te vragen. — Na den middag: de Staten bewilligden, dat Van der Beken niettegenstaande het verbod *) 6000 p. art. aan matrozen op afber taling zon geven, om 300 der matrozen af te danken; hij zou zich hierbij regelen naar het advies van Westrum en den pensionaris van Mechelen en het door hen hierover met de matrozen gesloten contract 3) (B. i. d. en p. p.).
Nog schreven de Staten op dezen dag aan Crecques, dat hij 18 soldaten, zoo Walen als anderen, die liij in dienst hield, moest afdanken, omdat deze volgens getuigenis van die van Gent de Sanjaarden voordurend geholpen hadden 6).
30L R- 10 maart. — Quant a la lettre de monsr. de Lalaing, demandant s'il remuera le camp pour faciliter la sortie des Espaignolz, est résolu que les Sn. se remettent a la trés pourveue discrétion de messieurs du Conseil de Guerre.
302. R. 11 maart. — Que mra. Thiery van der Beken furnira pour le camp promptement la somme de dix mille livres arth. hors les deniers, destinéz pour les IIIom £ quy se doibvent donner a Son Altèze, nonobstant 1'acte de défense a luy donné.
13 Maart: Terion te ontbieden wegens brieven uit Dendermonde (B. i. d.).
15 Maart werd op het request van Gregoire Tiras besloten, dat deze en De Hamme zouden teekenen de biljetten van afrekening en belofte voor de „soldatz mattelotz" benevens de paspoorten op den voet van het accoord, op last der Staten met hen gemaakt (B. i. d.) 7).
303. R. 16 maart. — Touchant la remonstrance et articles, piecha envoyéz
1) 14 Maart: Noyelles te betalen binnen 14 dagen hierna (R.i.d.). 3 April: op een request' van Mortant, luitenant-kolonel van Noyelles, de betaling te doen binnen 44 dagen na Paschen (R. i. d. p. p.).
2) Dit gebeurde bij den reeds hiervóór, p. 249, in ander verband genoemden brief van lOMaart.
3) 9 Maart: aan Bernesem ordonnantie voor 3 maand gage; te zorgen, dat hij geen reden tot klachten zal hebben (R. i. d.).
4) Van 5 Maart (n°. 300).
5) 8 Maart besloten de Staten zich betreffende de matrozen tot den vicomte van Gent te wenden om brieven aan Artois, aan wie de Staten ook zelf zouden schrijven (R. i. d.).
6) A. V. Ypres, port 11. In dienzelfden brief kreeg Crecques bevel een Spanjaard, Bóraige genoemd, die nog in rijn dienst was, volgens het accoord met don Jan het land te doen verlaten.
7) 18 Maart: aan de matrozen binnen 14 dagen nog 400 p. art. te betalen (B. i. d.). 24 Maart: op een request 400 p. te furneeren; „cependant on donnera ordre a les contenter" (R. i. d.),



Midd. van aanv. en verw. 157?.
336
par le Sr. Comte de Lalaing x), les Estatz ont faict dire a Rebreviettes, ayant apporté lettre dudict Comte2), et aussy a eseripre 8), que les Estatz ont délibéré, mais d'aultant que ladicte remonstrance contient cbose de grande importance, ilz n'ont encoires résolu, tant pour ce que plusieurs n'ont commission ou authorisation a sur ce résouldre, comme aulcuns, ayans envoyé copie a leurs colléges pour advis; néantmoings qu'ilz sont bien d'advis d'entretenir quelque nombre de gens de guerre.
Que le marquis de Havré soit admonesté de faire sa cavallerie preste sur le partement des Espaignolz.
P. p. — Monseigneur le Duc d'Arschot s'est présenté en personne auprès les S". Estatz et, après avoir leu sa lettre, escripte aujourd'huy et oy ce que Son Altèze a déclairé de bouche, comment les compaignies jusques a X qu'il est intentioné mettre au chasteau d'Anvers, ne seroient d'advis d'entrer audict chasteau sans provision de deniers, du moings jusques a XXXXm £ arth., ont messieurs les Estatz, par le commun voix, dict et résolu que l'on escripvera lettres bien favorables au magistrat d'Anvers de voloir furnir lesdicts IIIIm £ arth., et que néantmoings le Sr. président d'Estat, Viglius, soit requis pour plus grande seurté par messieurs les esleu évesque d'Arras, prélat de Gembloux et ... .
Denzelfden dag werd op het request van kapitein Martyn, van diens soldaten en van den „prévost" en anderen van Tongerloo besloten De la Croix en de pensionarissen van Leuven en Mechelen te committeeren om met Martyn en soldaten af te rekenen; over de andere vragen zouden zij rapport doen (R. i. d.).
18 Maart werd besloten de compagnie van Bourse van het regiment van den vicomte van Gent, gaande naar het kasteel van Antwepen, twee maand soldij te betalen van de eerste penningen van Artois (R. I. d. p. p.) 4).
19 Maart op een request van Breda: besloten moeite te doen bij den Raad van State om het garnizoen uit Breda weg te nemen; wat de betaling betreft, moeten de supplianten nog hun best doen 6). — Na den middag: op een request van Guillaume de Herff, ridder, heer van Alsdorp, Hert, Carpen, Lommersem etc.: de Staten hebben noch Blom noch Efferen in dienst genomen en zijn tot niets tegenover hen verplicht. — Op een request van denzelfden: te schreven aan Morvault, om de paarden, schapenen andere dingen, in het request genoemd, terug te geven en volgens zijn eed en de militaire discipline geen „foulle ou oultraige, a peine arbitraire", te doen; aan Van der Beken verboden Morvault te betalen. — De Baad van State te adviseeren over het verwijderen van het krijgsvolk uit Overmaze. Aan de kapiteinen der compagnieën van Blom en aan den gouverneur van Overmaze te schrijven, om daar weg te gaan, als geen dienst aan de Staten doende (B. i. d. en p. p.).
1) Eigenlijk door Lalaing, Wercbin en Bailleul: Actes, n°. 453; A. G., Cart.327-*,fol.464.
2) Actes, n°. 467; Lalaing, 28.
3) Actes, n°. 466; Lalaing, 29 (de datum moet 46 Maart wezen).
4) 28 Maart verklaarde Lalaing, dat hij de compagnie van Henegouwen onder Bourse niet had willen casseeren; maar wel Bourse, omdat deze een andere compagnie van Artois heeft (B. i. d. p p.).
5) 10 April werd een request van Breda (over hetzelfde) aan den Baad gerenvoyeerd (B. i. d.). — 11 April besloten Breda te verzoeken nog geduld te hebben tot na het vertrek der Spanjaarden (R. i. d.). — 10 Maart: Angelis aan te schrijven zich met commissie van den Baad van State naar Breda te begeven (cf. hiervóór, p. 332).



837
Midd. van aanv. en verw. 1577.
20 Maart werd besloten, dat de Raad van State iemand anders dan Cruxelly, „pour estre natiff de Cambray", zal benoemen voor de bewaking van het kasteel van Valenciennes volgens artikel 6 van het accoord (se. met don Jan) en dat het volgens „leur advis" ') voldoende is 60 soldaten in dienst te houden en geen nieuwe te lichten '). — Na den middag: op het request van Mericourt, gouverneur van Charlemont, aan de soldaten daar om hunne diensten 2 maand gage te betalen uit bijzondere gunst en zonder dat de Staten er toe verplicht zijn (R. i. d. en p. p.).
304. R. 21 maart. — D'escripre a monsr. le Comte de Lalaing qu'il mette ordre que anx fortz, tant a Tolhuis, Margriete et Borch, toute chose de marchandisè, hardes de particuliers et aultre chose passent librement, sans faire aucun empescheraent ou destourbe, signament a la bareque de Bruxelles et batteaux, allans et veuans tant a la ville de Bruxelles que a Malines.
Ook aan Lalaing te schrijven over de Schotten3). — Aan den Raad van State te remonstreeren om de ruiters en ander krijgsvolk uit de meierij van Den Bosch te doen weggaan (R. i. d.). 22 Maart werden voor dit laatste gecommitteerd Oetingen, Schoonhoven, de pensionaris van Den Bosch, de deken van Atrecht; eveneens uit Overmaze.— Dien zelfden dag: op het request van Floyon, kolonel van 10 vendels Waalsche infanterie, hem 2000 p. op afrekening te betalen (R. i. d.) *).
24 Maart: kapitein De Bosque6) op zgn request voor hem en zgn 60 harquebusiers te paard van de garde van Lalaing één maand gage te betalen door den ontvanger der beden van de Staten van Lille, Douay en Orchies. — Een brief van Roeulx van 22 Maart, handelende over Pamele en zijne soldaten, „estans a Tolhnys", zal aan den Raad van Oorlog medegedeeld worden (R. L d.).
25 Maart werd besloten den pensionaris van Mechelen onmiddellijk op te ontbieden (R. i. d. p. p.) e). .'
26 Maart werden Oetingen, Courteville en de pensionaris van Antwerpen gecommitteerd naar den Raad van State, om te Maastricht en Lier te benoemen „des S™. aggréables aux Estatz k la garde" dier steden. — Zes of zeven kapiteinen compareerden ter vergadering, zich beklagende over de buitengewone armoede hunner soldaten; na hun vertrek besloten alle moeite te doen hen in hun nood met 10.000 p. te ondersteunen en binnen 10 dagen evenveel; met de rest nog geduld te hebben (R. i. d.) ')•
1) Van den Raad van State? Of volgens dat van de regeering van Valenciennes, die dit bg schrijven van 13 Maart aan de Staten (A. V. Ypres, port. 23*) had bekend gemaakt?
2) 21 Mei: aan de kanonniers op het kasteel te Valenciennes op hun request 2 maand gage te betalen door Henegouwen (R. i. d.).
3) Nl. om hen af te danken en de 27 compagnieën van Oranje naar Zeeland terug te zenden (brief van 23 Maart: Actes, n°. 489; Lalaing, 33).
4) Op een brief van Floyon toegestaan, dat de commies van Van der Beken de op dezen geordonneerde som zal betalen; daarna volgt nog: „et que le Comte Berlaymont" (B. 23 Maart).
5) Josse de Haultain, heer van Bosques, zal hier bedoeld wezen.
6) Brief aan hem van 26 Maart: R. A. Noord-Brabant, reg. doleantiën 4, fol. 16; er volgt uit, dat dit geschiedde in verband met de afrekening met de zeelieden.
7) De Staten gaven van dit besluit kennis in een brief van denzelfden dag aan Fresin en La Motte (A. V. Ypres, port. 23°), waarvan de aanhef luidt: „Nous avons par le rapport verbal de mons". le Conté de Lalaing, comme par voz lettres du XXV» de ce mois, mesmement par la déclaration de messieurs les capitaines cy-venus, [vu] la grande nécessité qu'il y a au camp, dont il nous desplaist extrémement, sur quoy a esté besoingné avecque 1'ardeur et chaleur possible tant de la part de Sa S**». comme de la nostre en ceste conjoincture que, comme poelz (I) seavoir, les
22



Midd. van aanv. en verw. 1577.
338
27 Maart f Van der Beken zal aan La Motte 8000 p. art. furneeren en binnen 3 a 4 dagen nog 6 a 7000 p. voor het kamp (B. i. d.) *).
305. R. 28 maart. — Les S™., ayans délibéré snr l'advis de messieurs du [Conseil] d'Estat quant a la persone de mons1. de Geleyn a la garde de Maestricht 2), ont persisté que mons". de Merode ou Berssele y soit pourveu, comme estant ledict Sr. de [Geleyn] assez chargé du gouvernement d'Oultremeuze et ayant déclairé, que, sy on le présenteroit ladicte garde, il n'accepteroit et qu'il est beaufrère a mons". de L[iège] 8).
306. R. 29 maart. — Résolu que Cm £ arth. seront payéz au camp endedans le Pasques pröehainement venant et que Beken les fera furnir a la générale monstre que se fera incontinent après Pasques, et que chacun Estat furnira ung tiers de ce qu'il a promis, pour trouver V° LXXVIIIm £ endedans le Pasques prochains, et la reste endedans Quasy modo etc.
Que les Estatz Généraulx se conforment a l'advis de messeigneurs du Conseil d'Estat touchant la persone du Sr. de Gheleyn a la garde de la ville de Maestricht pour le temps de deux moys, moyennant qu'il face serment de faire la garde es mains de l'escoutète dudict Maestricht, le Sr. Eynatten, pour Sa Mté. et Estatz 4).
30 Maart werd de pensionaris van Mechelen gemachtigd, om met de matrozen, zoowel de niet als de deels betaalde, te onderhandelen en alle moeite bij Van der Beken te doen, om 4 a 5000 p. art. voor mondbehoeften als anderszins te krijgen; Weellemans werd gelast alle „descomptes et billetz" van den pensionaris en Tiras of één van beiden hierover te teekenen (R. i. d.).
307. R. 30 maart p. p. — Les S™. ont trouvé bon de communicquer a messieurs du Conseil de Guerre le faict, proposé par ledict Sr. Marequis [sc. de Havré], de ce qu'il est im possible que la cavallerie demeure en Brabant, d'aultant qu'il n'y a plus de fouraige et n'ont le moyen de s'entretenir; et que lesdicts du Conseil de Guerre veullent donner leur advis par escript, comment on pourra entretenir ou sy on cassera aulcuns.
Que Beken furnira es mains des mattelotz, a 1'ordonnance du pensionaire de Malines, la somme de cinq mille livres, et ce de deniers, destinéz
finances ont esté espuisées pour satisfaire 4 la pacificatión; nonobstant laquelle a esté promis de furnir dix mil florins endedans IIII ou V jours pour,une partie, desquelz ceulx de Flandres ont escript a leurs collégues et attendent les deniers endedans deux ou trois jours et Brabant furnira la reste et les aultres provinces furniront [endedans?] quelque jours asseavoir aultres dix mil florins, moyennant quoy ledit Sr. Conté nous a promis de faire maintenir 1'armée, en attendant le payement". — Het advies van Lalaing, in den aanhef genoemd, is z. d. bewaard in A. G., Cart. 810A, fol. 167, en A. V. Ypres, port. 23**. Er wordt in aangedrongen op geld — wat noodig is, wordt gespecificeerd — en verder op maatregelen betreffende het leger in het algemeen (als in het stuk, genoemd hiervóór, p. 336, noot 1).
4) In het register volgt hierna de ordonnantie tot betaling op Van der Beken.
2) A. V. Ypres, port. 10. Het advies is van 22 Maart."
3) De in dezen tekst tusschen [ ] geplaatste woorden zgn in het register van den griffier afgesleten en hier ingevuld naar de copie (S. G. 519) en De Jonge.
4) De acte van dit besluit in A. V. Ypres, port 10. — De schout heet Gerard van Strijthagen.



39
pour le parfurnissement de la somme de IIIom £ arth., promis a Son Altèze par 1'accord, avecq elle faict, bien entendu que lesdicts mattelotz seront casséz avecq ladicte somme et que leur reste se promettera de payer par termes.
308. R. 31 maakt. — Résolution a esté apporté par mons". le Marequis de Havrech de ce qu'est advisé par les S™. du Conseil de Guerre, les 8". Comte de Bossu, Baron de Rasseghien et le Sr. de Champagny, par laquelle a esté dict que les bendes d'ordonnances seront renvoyéz en ses provinces a leurs maisons avecq asseurance de payement de II moys de gaiges après quelque temps jusques a 1'Aoust, pour après faire monstre et adviser sur leurs traictements et est dict que copie a chacun Estat sera donné pour demain en délibérer J).
309. R. 1 april 2). — Aians les députéz des Estatz Généraulx des Pays Bas, assambhsa a Bruxelles, délibéré sur l'escript, exhibé hier, le dernier de mars 77, par le S1. marquis d'Havrech, général de la cavaillerie, ont trouvé bon ensuyvant lediet escript que les compaignies d'ordonnances s'envoyerontincontinent a leurs logis, moyennant que les ehevaliers et capitaines promectent et asseurent lesdictz Estatz que lesdictes compaignies ne se déferont de leurs chevaulx et harnas endedens XV jours prochains, pour pouvoir estre prestz a faire actuellement service en cas de nécessité, auquel temps chacune province, aiaut accoustumée de payer quelque nombre desdictes compaignies, donnera asseurance et appaisement de leurs gaiges de deux mois selon la liste de ceulx quy ont servy et servent actuellement soubz leur serment. Et quant aux compaignies de la cavaillerie légière, ledict Sr. marquis le fera — ceulx des lanches — Heen tier et renvoyer en Flandres qui les ont levé pour y estre paiéz. Et touchant la reste s'exhibera de la part dudict Sr. marquiz et du trésorier Van der Beken estat pertinent de ce que on doibt et de ce qu'icelle a receu avecq lestraictemens et gaiges promis pour trouver moyen de les contenter et asseurer de leur payement par termes, pour les aussy par après licentier comme lesdictz Estatz trouveront convenir. Et au regard de 1'entretenance ordinaire desdictes bendes d'ordonnance, d'aultant que lesdictz députéz ne sont a ce chargéz, remectent ce poinct jusques a la convocation des Estatz Généraulx.
310. R. 1 apbil p. p. — Les S™. ont chargé le greffier de faire ordonnance au recepveur des quatres membres de Flandres de délivrer les sept mille livres arth., apportéz pour le parfurnissement de dix mille livres, accordéz pour secours du camp aux gens de guerre dudict camp, selon que mons*. de La Motte, marischal du camp, en ordonnera.
Que lettre d'advertence de 1'ottroie desdicts VIIm £ sera faicte et envoyée par courier audict Sr. de La Motte.
311. R. 3 april. — Le Sr. admiral de par mons*. le Prince d'Orainge s'est com para et entre aultres déclairé bien ouvertement et offert de faire apparoir
1) In het advies van den Raad van Oorlog zelf van 31 Maart, waarin geen sprake is van de benden van ordonnantie alleen, maar van de cavallerie („les gens de la charge" van Havré), heet het: „Samble que l'on les pourra renvoyer aux provinces pour, aprés avoir asseurance et appaisement du payement qu'il sera advisé de leur faire — qu'il samble debvoir estre pour le moings de deux mois — les renvoyer a leurs maisons pour estre remandéz après 1'Aoust et adviser de passer monstre avec quelque aultre bon et raisonnable payement et entretenance ordinaire pour 1'avenir" (A. V. Ypres, port. 23B).
"ft Hiervan niets in het reeister der resolutiën. Hier medegedeeld naar de acte in A. V.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
340
que doiz 1'an XVC LXVI [1. LXVII], quant Son Excellence partit d'Anvers et luy aussy, il n'a oncques esté en ladicte ville, ny en publicq ny a lacachette.
Denzelfden dag werd Van der Beken gelast te betalen alle „descomptes et billetz", aan de matrozen gegeven op 30 Maart. — Op een request van Isa'ac Cobel, gecommitteerde van „Guillaume de Bloys et de Treslong", admiraal van Zeeland, om betaling van 2912 p., 15 s., en nog wegens onkosten te Brussel en Mechelen 680 p. 12 s. volgens de ordonnantie van 6 Maart, werd besloten hem zijne vordering van 5 a 6000 p. door Vlaanderen binnen een maand na Paschen te doen betalen. Ondertusschen zou men Arckelens te Mechelen schrijven, om de noodige levensmiddelen voor 8 a 9 dagen te leveren. — Na den middag: restitutie te doen van alle onkosten van de kapiteinen voor zich zelf en de door hen op bevel der Staten gelichte soldaten, zonder dat ze gemonsterd zijn, tegen deugdehjk bewijs en eed, zooals aan Elias de Lion en Louis de Mailliant. — Liedekercke en Borluut werden gecommitteerd, om de brieven van Hohenlohe diens commissie en contract te onderzoeken (B. i. d. en p. p.).
4 April na den middag: bij den aan Blom te zenden brief copie van het contract met hem te voegen. — Aan de magistraat van Heusden te schrijven om informatie over het gedrag van kapitein Grenet *) en zijne soldaten, hoeveel ze van de stad ontvangen hebben en hoeveel verteerd (B. i. d.).
312. R. 5 apeil. — Quant au raport du jfcrésorier Van der Beken, entre aultres que les Estatz sont requis par les marchantz intercéder que les Wallons reviennent a Anvers jusques a VI enseignes et que aultrement les marchantz sortiront.
6 April werden Westrum en Sille gecommitteerd, om Bernesem's paardevolk af te danken; verder te handelen volgens hunne credentie en instructie (B. i. d.). De instructie *) draagt hun op naar Namen te gaan en met de bedoelde ruiters te handelen over cassatie en vertrek nit deze landen, hun belovende afbetaling op termijnen, b.v. op Kerstmis a.s., Allerheiligen, O. L. V. Hemelvaart (16 Augustus) of in elk geval St. Jan (27 December), en hun zoo mogelijk door de Staten van Namen op afrekening van hunne beden nu ƒ4 a 5000 doende betalen.
313. R. 8 april. — Ont esté leutes les lettres de nions". de Lalaing, de La Motte et du pensionaire de Malines touchant la nécessité du camp, et qu'ilz auroient heu de ceulx de Malines mil florins, en attendant 1'envoy de cent mille florins, et qu'on luy envoyé aussy les II ou III mille florins de ceulx de Tournay.
Denzelfden dag werd besloten een brief van den auditeur Kueffel 4) van 6 April aan Heze om advies mede te deelen; betreffende kapitein Wis c.s., gevangenen, te weten, wat er is van de „cas", door hen te Diest begaan (B. i. d.).
1) Requèsten van Hohenlohe of diens zaakgelastigde Johan Coenen worden vermeld Tt. 19 Aug. p. p., 5 Sept. p. p^ 5 Oct. (2 X).
2) Antoine de Grenet, ridder, heer van Werp, van wien op dezen dag een request gelezen werd: hierop te letten, wanneer de Staten de soldaten van Montdragon, nu onder Aerschot, zouden gaan betalen (R.i.d.). 13 Febr. was hem betaling van 2 maand gage toegekend (R.i.d.).5April op een nieuw request met bezwaren: hij kan zich wenden tot den Raad van Financiën (R. i. d.). Hij behoorde tot het vroegere regiment van Montdragon. Zie nog R. 27 Jan., 11,14,20,36 Febr. en hierna op 22 Mei en 2 Dec.
3) A. G., Aud. 651, fol. 21.
4) . Requèsten van hem werden ook genoemd R. 30 (p. p.) A itg.,u? Sept. Zie ook ons n°. 318.



341
Midd. van aanv. en verw. 1577.
314. R. 9 april. — Résolu de requérir le Sr. de La Motte vouloir continuer en son estat de marischal du camps jusques ad ce que ledict camp soit séparé, et que néantmoings suyvant l'advis de monsieur de Lalaing les Estatz requireront aussy le Sr. de Gouy de aussy voloir continuer son office, en luy congratulant de sa venue, et que a eest effect sera escript lettre audict S". de Goy x).
10 April: D'Aurault, kapitein van een compagnie in het kasteel van Antwerpen, op zijn request verwezen naar de Staten van Artois, die in hun staat de betaling van oude compagnieën en daaronder de zijne opnemen (R. i. d. p. p.).
315. R. 11 april. — Les S™. ont oy le raport du docteur Sille quy avoit esté envoyé aux compaignies du commandeur de Bernesem, et ont résolu de les casser et les payer IXm £ arth. sur la main et donner asseurance de payer tout ce que l'on leur doibt a la S*. Jehan a).
Et que les Estatz s'en ayderont avecq 1'argent de VIIIm et IIII0 £ arth. que ceulx de Namur ont prestz pour se descharger vers aulcuns marchantz, ausquelz debvoient par lettres de cbange a XII sur cent, en prennant lesdicts Estatz Généraulx tant le principal que 1'intérest a leur charge, dont ilz bailleront leurs lettres d'indemnité aux Estatz de Namur et ordonnance de y adjouster VI6 £ de Ilm III0 £ accordées et escheuez a Pasques.
Et le commissaire Serclaes est député pour incontinent descompter avecq lesdictes compaignies et les conduire hors les Pays Bas en toute diligence.
Les S™., ayants opiné sur ce que mons". le Comte de Lalaing avoit proposé touchant de retenir en service IIIm piétons pour la garde et plus grande seurté des pays soubz ledict Comte comme général oultres les garnisons ordinaires, ont par la pluralité déclairé qu'ilz ne sont encoires souffisamment authoriséz pour sur ce résouldre, et que néantmoings, sy les Estatz treuvent nécessaire et accordent ce que dict est, la persone dudict Sr. Comte de Lalaing leur seroit bien aggréable; et que sera escript par la Généralité aux Estatz particuliers, affin qu'ilz veullent consentir ledict entretiennement.
12 April werd een brief van La Motte gebracht en gelezen: over de wanorde in het kamp bij gebreke van betaling (R. i. d.).
18 April: Van der Beken zal aan Matthieu de Vos, ontvanger der levensmiddelen, in Mei a.s. 8000 p. art. leveren om aan hen, aan wie Fresin borg gebleven is, te betalen en verder te besteden als noodig is voor de behoeften van het kamp (R L d.).
316. R. 14 april. — Que pour les plainctes s'escripveront lettres a mons". le Comte de Lalaing et le Sr. de La Motte, affin qu'il ait a commander tous les colonels, capitaines et officiers qu'ilz se ayent a trouver en persone au camp a paine de cassement.
Aan kapitein Dn Bois onder Egmond zal Van der Beken op z*jn request 400 p. art. betalen, nl. 253 p. voor de rest van zijne gage van één maand en de rest voor de afdanking (B. i. d.).
1) 13 April: Philippe Frayneau, ontvanger der Staten van Henegouwen, gelast Goignies 2000 p. art. te betalen voor afrekening op zijn tractement als maréchal dn .camp. (R. i. d.)
2) Cf. Actes, n°. 542.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
342
15 April: den musketiers van Aerschot één maand zoo mogelijk te doen betalen door den ontvanger in het kwartier te Leuven*). — Drie gedeputeerden van Gelderland proponeeren onder meer2), of de Staten het door hun gewest gelichte paardevolk zullen afdanken 8) (E. i. d.).
16 April werd besloten den brief van Gent met de bijlage en de copie van den brief van Oranje over de soldaten op het kasteel aldaar, om advies aan den Eaad van State mede te deelen. — Een brief van Sille — met ontwerp van de obligatie van Bernesem — om copie van het met hem gemaakte verdrag, werd gesteld in handen van Lalaing, Champagney, Capres en Sweveghem, om, gehoord den trésorier Molckeman, rapport te doen *). Evenzoo de stukken van den kapitein van Grave *). — Na den middag werd besloten overeenkomstig een request van Steenbergen aan den Prins van Oranje te schrijven en de garnizoensvermindering der stad aan den Eaad van State te verwijzen (E. L d. en p. p.).
317. R. 17 april. — Mons*. de Montigny s'est trouvé, ayant entre aaltres faict raport de malheur, advenu au camp, et que les compaignies de Barthelens •) ont tué le capitaine de justice, Florischamp, avecq XXV de ses gens et aultres blessé, ensemble rumpé la prison et osté par force les prisoniers 7), requirant des Estatz, sy l'on fera justice exemplaire et payera le camp ou sy l'on séparera le camp. Sur quoy après délibération est résolu que chastoy exemplaire se doibt faire pour le grand et énorme criem de résistence de justice et meurdres tant exécrables advenues, comme ceulx du Conseil de Guerre et les chieffz du camp trouveront par discrétion convenir; que incontinent sera avancé la monstre générale du camp et que l'on fasse envoyer tout argent possible pour secourir icelluy camp, et que doiz que les Espoignolz seront sortyz les Pays Bas, seront
1) 16 Mei: 60 musketiers hunne gage van een maand te betalen en dé rest in twee maanden, mits ze nu afgedankt worden (R. i. d.).
2) Zie ook Rubriek VI.
3) 17 April besloten de Staten hieromtrent het advies van den Raad van Oorlog in te winnen (R. i. d.).
4) 17 April vereenigden de Staten zich met het advies van den Raad van Oorlog betreffende den vorm der aan Bernesem te zenden obligatie (R. i. d. p. p.). 49 April: na rapport van Westrum en Sille besloten de obligatie zóó op te stellen, dat de betaling wordt beloofd op St. Jan „et des quatre moys et demy" en hiertoe correctie in de obligatie gebracht (R. i. d. p. p.). 30 April: vacatiën voor Westrum en Sille 150 p., 1 s. art. (R. i. d. p. p.).
5) Nl. Erasmus Christiaan, kapitein van de oude compagnie van het regiment van Schouwenburg (Bernhard van), op wiens request de Staten 22 April besloten te schrijven aan Grave — wat ook de Raad van State zou doen — om de betaling der soldaten nog eenigen tijd voort te zetten (R. i. d. p. p.). 24 April op een brief van denzelfden: volgens rapport van Lalaing, Champagney en Sweveghem aan kolonel Fugger of baron De Eeckenberge, vroeger kapitein, te schrijven, om zich te onthouden „de telles impertinences"(!); de Raad van State dit ook te doen; over afdanking spoedig te adviseeren (R. i. d.); 23 Juni werden 3 requèsten van hem aan de Kamer van de Beden gerenvoyeerd (R. i. d.). 6) Barthold Entens.
7) Hiervan kregen de Staten tevens bericht door een brief van La Motte van 16 April, toen het tumult had plaats gehad (Aetes, n°. 543, met foutieven datum; A. G., Cart. 327A, fol. 232). De aanhef van dien brief luidde: „Je vous tiens mémoratif de ce que vous ay dict & plusieurs fois tant de bouche que faict entendre par escript la mavaise conséquencc qu'amaine la faulte de payement entre gens de guerre, laquelle a monstré ce jourd'huy a noeuf heures du matin son effect"; [volgt een omstandige beschrijving]. Inderdaad had La Motte genoeg gewaarschuwd. Een brief wordt genoemd hiervóór, p. 341. Twee brieven, resp. van 43 en 14 April (orig.), waarin op den geldnood wordt gewezen (de ontvangst wordt in de Res. niet vermeld) zijn bewaard: R. A., S. G., loketkas, loopende 22, en Verspr. Coll., kamer 10, lijst 1, n°. 29.



343
Midd. van aanv. en verw. 1577
promptanient casséz les estrangiers et le camp sépare, envoyant les compaignies chacune en sa province, saulff que l'on choisira les meilheurs. a les retenir pour tel nombre que les Estatz trouveront convenir pour la seurte desdicts pays. Que information se prendra desdicts délictz et envoyé a monsMe Prince d'Orainge, pour en estre adverty de ce qu'est passé'.
Na den middag gaven de Staten als hun advies te kennen om, naar aanleiding van een aan den Raad van State medegedeeld request van Coene voor Hohenlohe Bossu, Hierges en den Vicomte van Gent te verzoeken met Coene in overleg te treden (R. i. d. p. p.).
318 R 18 apeil. — Après que les S™. Comte de Bossu et Baron de Hierge, Vicomte de Bruxelles et le pensionaire de Gand, Bourlut, avoient faict raport de ce qu'ilz avoient besoingné avecq le commis dudict Comte de Holooch, seavoir qu'il demandoit 1'aenryt, et pour icelluy VII- dalders, et wartgelt, et nour icelluy XI» daelders, en ce insistant, et que néantmoings pour leur advis, ayans veu toutes les pièches et contract, faict avecq luy, onhiy pourroit donner XII- daelders pour tout son prétendu, a quoy les S". des Estatz se sont condescenduz et que ledict &. de Bossu veulle «quérir ledict commis quil se veulle contenter avecq assignation a faire sur ceulx d'Hollande et Zélande.
Verder besloten de Staten op dezen dag, dat de Raad van Stete „selon leur discrétion» de vreemdelingen en anderen van weinig nut in het kamp zou afdanken. - Zij zouden aan Havré schrijven, om Croiselles te gelasten onmiddellijk naar Vlaanderen te gaan, om daar te monsteren en betaald te worden; evenzoo te schrijven „auxdicts deux capitaines"® - Zij zouden aan Balfour aanbevelingsbrieven voor den Koning van Schotland medegeven van wege de goede diensten van hem en zijne soldaten ). - De compagnieën van Roeulx en Noyelles ten laste van Vlaanderen zouden gecasseerd worden, zoodra de Spanjaarden over de Maas zouden zgn getrokken ») (R i. u.).
319 R 19 apeil. — Ayans oy la lettre de mons'. de La Motte 3), ont messieurs résolu d'envoyer ung capitaine des gens de mons". le Prince vers Son Exca *) avecq 1'information, prinse sur les énornies faictz, perpetres es persones du feu capitaine de justice et ses gens, en demandant son advis.
Dienzelfden dag werden zekere apostilles gesteld in marge van artikelen betreffende de monstercommissarissen (R. i. d.).
320. R. 22 apeil. — Les Estatz Généraulx des Pays Bas, ayans veu l'advis de messeigneurs du Conseil d'Estat, ses conformans a icelluy, prient qu'il leur plaise le faire signer comme convient.
1) Cf. Rubriek IVC (hiervóór, p. 307).
2) De Staten requestreerden denzelfden dag hierover aan den Raad van State (A. t*., Aud. 658, fol. 121; orig.).
3) Dezelfde als genoemd hiervóór, p. 342, noot 6? ,
4) Waarschijnlijk kapitein Sebastiaan, wien 26 April voor znne reis naar den Prins 200 p. werd toegekend (R. i. d.).



Midd. van aanv. en verw. 1577.
344
Dit besluit heeft betrekking op Maastricht, zooals het advies1) van 16 April, dat nn volgt, zelf bewijst:
320a. 16 apeil. — 1. A la venue du secrétaire Escovedo icelle ordre [se?] traictera avec exprès commandement de Son Altèze que nulle y entre fors ceulx qui seront envoyéz de par le Conseil d'Estat et Estatz, sur quoy Sadicte Altèze, en passant par Louvain et remonstrant cecy, a donné sa parolle, comme j'ay escript a messeigneurs les Estatz Généraulx a).
2. Deux compaignies du régiment du S". de Bersele, 1'une de Vliete, 1'aultre de Gulpe, et Vliete commandera aux gens de guerre en absence du S". de Bersele.
3. Ce sera ordonné par le Conseil d'Estat et aussy mons". le Conté de Lallaing, lieutenant général, déclairé que 1'ordre sera donné qtie les 1*™. capitaines et soldatz qui y entreront, promectront obéir au S". de Ghelain pour la conservation de la ville sur le serment, par eulx faict.
4. Le Conseil d'Estat dépesehera quelques ungz par advis de la chancellerie de Brabant.
5. Le Conseil d'Estat 1'ordonnera suyvant les mémoires, arrestées par le secrétaire Berti, et ce pour Maestricht.
Faict a Bruxelles le XVI" jour d'apvril 1577 et signé Berti *).
A Bruxelles après disner au Conseil d'Estat le XVP d'april 1'an 1577, remonstré par Bucho Aytta a), archidiacre d'Tpre, pour 1'asseurance de la ville de Maestricht de ce que concerne icelle.
1. Quel ordre l'on tiendra a la sortie des Espaignolz.
2. Les gens et compaignies qui entereront en la ville de Maestricht.
3. Que le Sr. de Geleyn soit superintendant tant au gouvernement de la ville de Maestricht que sur la gendarmerie et la garnison que y sera.
4. Que le magistrat soit incontinent redressé et que les commissaires passent par Liège pour joinctement avec les députéz de Sa Grace Illme. besoigner sur eest affaire.
5. Qu'on publie incontinent placcart d'oubliance de tout le passé et que personnes de habitans ou aultre puisse reprocher a 1'aultre chose passée et que tous les bourgeois et habitans de la ville retourneront en ladicte ville.
1) A. G., Aud, lias 168—169. In het register van den griffier staat boven de resolutie geschreven: „Maestricht".
2) Cf. hiervóór, p. 200, noot 4.
3) Hierna volgt het besluit van de Staten-Generaal, get. Weellemans, door ons uit het register, als n°. 320, medegedeeld, en daarna nog het volgende besluit van den Raad van State van 22 April: „Ceulx du Conseil d'Estat trouvent convenable que le S'. de Gheleen, s'il est requis de faire le serment aussy avec les gens de guerre a mons'. de Liège, il s'y gouverne et face comme précédens superintendens de ladicte ville et gens de guerre qui y ont esté en garnison, ont ordinairement faict".



345
Midd. van aanv. en verw. 1577.
321. R. 23 april. — Oultre ce lettre de mons*. de La Motte a esté leute *), par laquelle il demande advis da chasteoy que l'on doibt faire aux gens du capitaine Berthel Entens; que les gens de monsieur le Prince d'Orainge sont renvoyéz vers S'. Gertudberghes, se contentans avecq les gaiges d'ung moys, et quant a la reste, on traictera avecq adlcuns officiers pour les accommoder par termes; que les compaignies des provinces s'envoyeront terstons en leur provinces, jusques a XXII (des) provinces, et les aultres [a Afflighem]. Résolu par la pluralité des voix que lettre sera escripte a mons1. de La Motte, qu'ilz entendent que justice soit faicte exemplaire et brieve de ceulx quy ont tuéz le capitaine de justice et aultres officiers, comme ilz se sont pour ce remis au jugement du Gonseil de Guerre; et quant aux licenciement des compaignies du Sr. Prince, d'aultres, levéz par les provinces particulières, et les restans, se remmettent aussy les S1*. audict (jugement?) dudict Conseil de Guerre et des chieffz du camp.
Nog op dien dag: „Et que 1'ordonnance, faicte ad ce, qne nnls capitaines pourroient surroger" (R. i. d.).
24 April werd op een request van Nederlinteren besloten Lalaing en den Raad van State te verzoeken de soldaten van Floyon vandaar te doen gaan; hun de schade, daar berokkend, in rekening te brengen *). — Na den middag: betreffende „le faict de Breda", waarover handelen een brief van Aerschot van 11 April 8), apostilles van de Staten van 19 en van den Raad van State van 22 April, besloten, dat de Staten niet kunnen voldoen aan de apostillé van 19 April, omdat de 30 Walen hun eer ondienst dan dienst hebben gedaan. — De ontvanger in het kwartier van Leuven, Roeloffz, zal onmiddellijk zgn best doen, om aan de compagnieën van Bersele te of in de buurt van Maastricht op diens request 2400 p. te bezorgen (R. i. d. en p. p.).
26 April werd besloten aan Roeulx te schrijven, om de garnizoenen van Bnrch, Margriete en andere forten aan de Schelde in Vlaanderen tegen Antwerpen te doen weggaan en de forten te vernietigen (R i. d.).
322. R. 26 april. — Résolu suyvant l'advis de mons". de La Motte, marischal du camp, que ordonnance soit faicte par ceulx du Conseil d'Estat aux compaignies, levées par chacune province, se retirer chacune a ses provinces, pour y estre cassées et contentéz par attermination; et que les deniers, destinéz pour leur payement, seront déliveréz pour le payement et licentement des soldatz estrangiers, tant les Escoissois que ceulx quy sont envoyéz par le Prince d'Orainge.
P. p. — Résolu de présenter la requeste au Conseil d'Estat, conceue par mons". de La Motte, suyvant la résolution, prinse aujourdhuy.
Les Sn. ont authorisé mons". de La Motte de constituer ceulx quy seront propres, quy conduiront les soldatz et compaignies des provinces chacune en son qnartier, aggréant le pensionaire de Malines desja commis.
1) Eigenlijk van La Motte, Bailleul en Antboine d'Assignies: Actes, n°. 245; De Jonge, II, 495. In het register gaat vooraf de lezing van een anderen brief (zie Rubriek IX).
2) Op een request van Thierry Gaffier, kapitein onder Floyon, wordt geapostilleerd, dat de requestrant bewijs moet overleggen van de door hem en zyne compagnie sedert de bijeenkomst der Staten verrichte diensten (R. 24 April p. p.).
3) Er staat: 21 April. De brief wordt echter ook reeds genoemd in een resolutie van 19 April en daar is de datum: 11 April, (hiervóór, p. 165, nopt 7). Deze resolutie ware beter hier geplaatst geweest.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
346
Het request ') aan den Baad van State luidt als volgt:
322a. (26 apeil). — Supplient les Estatz Généraulx qu'il plaise a voz Srics. suyvant la résolution susdicte eseripre lettres aux coronelz et capitaines des provinces, estans présentement a Willebroeck, qu'ilz aient incontinent retirer leurs gens et les mener chascun en leurs provinces, selon que par mons". le mareschal du camp serat ordonné, asseavoir pour ceulx de Flandres a mons*. De Noyelles pour les neuf compaignies, a mons*. le Visconte de Gand, gouverneur d'Arthois, huict compaignies, a mons*. de Rassinghien pour quattre compaignies, venuz de Lille, Douay et Orchies, a mons". de Heze pour cincq compaignies, a mons*. de Berssele pour quattre compaignies, a mons*. le Conté d'Egmont pour trois compaignies, a mons". le Conté de Lallaing, gouverneur de Haynau, pour six compaignies et, iceulx venuz, seront haillé lettres de les licentier avecq le plus de contentement que faire se pourra, a se contenter a recepvoir la reste de leur deu par attermination au plustost que faire se pourra, en baillant lettres d'asseurance a chascun coronel et capitaine, bien entendu, en cas qu'il y eust quelques estraingiers, se paieront iceulx en argent comptant, affin qu'ils retournent en leur pays, et requérir lesdictes provinces qu'ilz veuillent 1'argent, destiné pour le licentement d'iceulx, envoier vers Brabant pour paier les compaignies de mons". le Prince, les Escossois et Franchois *), estans en nombre de quarante enseignes, tout suyvant 1'appoinctement, faict avecq eulx par ledict maréchal du camp 3).
Op dienzelfden dag werden Westrum en de pensionarissen van Valenciennes en Douay gecommitteerd, om de stukken tegen de soldaten van Entens te onderzoeken
(R. i. d. p. p.) '). *****
323. R. 27 april. — Les S™., ayans oy 1'apostille de ceulx du Conseil d'Estat, mise sur la marge de certaine requeste desdicts Estatz Généraulx 6), datée le XXVI0 de ce moys, par laquelle estoit dict que lesdicts du Conseil demandent, avant que d'y pourveoir, seavoir, lore que l'on adviseroit pour la bonne et seure garde de la coste de Flandres tant nécessaire, pour, cela sceu, ordonner comme de raison, est appoincté: Les Estatz Généraulx trouvent que la coste de Flandres se pourra asseurer, parmy entretenant pour quelque temps les compaignies des capitaines Clarout et Salet, oultres les vielles garnisons ordinaires de Gravelinghes, Bourbourcq, Dunckercque, Gand et Escluse 6).
1) A. G., Aud. 658, fol. 126. (orig.). Boven dit request is de resolutie zelf geschreven.
2) 28 April: op het request van de door den Prins van Oranje gezonden Fransche kapiteinen besloten tot hunne afrekening; hiertoe gecommitteerd Salazar, D'AUoigne en Van der Beken (R. i. d.).
3) Volgen nog twee requèsten aan den Baad van State: 1°. om Froidmont, gouverneur van Namen, te gelasten de 3 door de Staten van Namen gelichte compagnieën af te danken; 2°. om dè Staten van Lille, Douay en Orchies hetzelfde te gelasten ten opzichte van de 4 door hen gelichte compagnieën (orig.).
4) 29 April werd besloten de stukken van Froidmont over deze zaak door middel van den pensionaris van Valenciennes te stellen in handen van den Baad van Oorlog, om onmiddellijk recht te doen (R. i. d).
5) Ons n°. 322*. De origineele apostillé van den Raad van State van 26 April: A. G., Aud. 658, fol. 121.
6) Op dit besluit apostilleerde de Baad van State 29 April weer, dat de beide regimenten van Roeulx en Noyelles gecasseerd konden worden, mits 6 compagnieën voor de bewaking der



347
Midd. van aanv. en verw, 1577.
P. p. — Résolu d'escripre lettres a messieurs D'Immerzeele et De Court que les Estatz les tieuuent avecq leurs gens licentiéz doiz astheure et qu'ilz viennent traicter avecq les Estatz ou leurs députéz quy sont ordonnéz, le S™. Westeren, Allongne *) et Serclaes et la pluspart d'eulx; et d'escripre au Sr. de Glimes, grand bailly du romant pays de Brabant, qu'il ait incontinent a faire séparer et retirer les gens de cheval, par luy levéz, et qu'il en vienne communicquer aux Estatz.
324. R. 28 apeil. — Les S™. ont ordonné que général placcat sera obtenn pour tous les Pays Bas conforme a celluy que ceulx de Brabant ont impétré, pour faire apporter tous enseignements et certifications des dégastz, foulles et dommaiges, faictz par les gens de guerre tant de cheval que de pied, tant des Allemans et aultres estrangiers que de ceulx que a 1'instance des Estatz sont esté levéz, et que tous telz en seignemens seront apportéz en la Chambre des Aydes endedans troys sepmaines a paine de perte de leur action.
29 April na den middag: bjj meerderheid van stemmen besloten Jean Schilde *), ingenieur en cosmograaf, burger van Antwerpen, in dienst te houden, om zijne ondervinding en kennis van alle „fortz et secretz" van het land. — La Motte werd geauthoriseerd, om met de Schotten over hun vertrek te handelen en hun zelfs „quelque gratieuse somme" voor de onkosten hiervan toe te staan (R. i. d.).
30 April na den middag werden Oetingen en Croiselles gecommitteerd tot de afrekening met de kolonels Van den Tempel, Entens, Noyelles en de drie Fransche vendels, door Oranje gezonden, hetzij door de monstercommissarissen, hetzij door hen zelf (Ri. i d. en p. p.). — Dien zelfden dag werd aan La Motte verklaard, dat de Staten vóór 10 Mei het voor de afdanking der soldaten van den Prins noodige geld zouden bezorgen, hem verzoekende met hen te handelen *).
2 Mei werd besloten aan Geleyn en Bersele te schrijven, om de discipline onder de soldaten te handhaven en te zorgen, vdat hunne betaling van een maand geschiedde door die van Overmaze of anderen bij wijze van leening op aftrek hunner contributiën (B. i. d.).
6 Mei werd Serclaes aangewezen voor de monstering van Immerseel en zijne soldaten, met wie hij en Van der Beken zouden afrekenen; middel te vinden, om hun een maand in laken te betalen. — Op het request van den Prins van Chimay besloten de Staten, dat die van Antwerpen moeite zouden doen geld tegen rente te krijgen voor de betaling van een maand van de kolonelscompagnie van Aerschot op crediet van de Staten (B. i. d. en p. p.).
7 Mei gelastten de Staten op de mondelinge remonstrantie van Froidmont, Adrien le Foullon, ontvanger der beden in Namen, te betalen aan Nicolas Goutart, burger van Namen, 120 p., 18 s., 6 d. art. voor kruit, geleverd aan de 4 kapiteins, genoemd in de authentieke copie, „a ceste attaichée" (R. i. d.).
325. R. 8 mei p. p. — Les Estatz Généraulx ont résolu suyvant l'advis
Vlaamsche kust bleven tot na het vertrek der Spanjaarden. 2 Mei volgde een request van de Staten aan den Raad, om, nu de Spanjaarden weg waren, de beide regimenten zonder meer te ontbinden (alsvoren, orig.); het laatste genoemd Actes, n°. 564, naar A. V., Gand, reg. Y, waar men ook alle deze stukken bijeen vindt).
1) Dezen werd 7 Mei voor zijne vacatiën in het kamp gedurende 7 dagen behalve zijne verteringen de som van (niet ingevuld) toegekend (R. i. d.).
2) Een request van hem werd 24 Mei aan de Kamer van de lieden gerenvoyeerd (R. i. d.).
3) Actes, n». 562; A. V., Gand, register Y, fol. 38.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
348
dn S*. de Courteville, ensemble du conservateur Escoissoys, demeurant a Bruges, seavoir qne ledict Courteville sera autborisé de se transporter a Malines ou en Anvers, pour y recouvrer tel nombre de caravelles quy pourriont souffrir [1. souffir] a mener le régiment des Escoissoys jusques a Rammeken en Zélande, óü les six batteaulx des Escoissoys, ja arrestéz par ledict de Courheville, yront charger iceulx Escoissoys, bien entendu que mons'. de La Motte, marischal du camp, et ledict de Courteville traicteront avecq le couronel desdicts Escoissoys que lesdicts caravelles soient payéz par ledict couronel et non pas par les Estatz, sy faire se peult; et en cas que non, elles seront payéz par ceulx de Flandres a la charge desdicts Estatz Généraulx par manière d'avancement; et que semblablement les vivres pour conduire jusques a Rammeken seront a la charge desdicts Estatz.
Résolu que le payement des soldatz, envoyéz par mons'. le Prince, se fera seulleinent selon le pied que ledict Prince prendt, seavoir a CL testes pour chacune enseigne ou compaignie ou a moingdre nombre, si 1'enseigne ne attaint ou parvient jusques ausdicts CL testes, nonobstant que les enseignes seront trouvéz plus grandes de testes.
Résolu de point quicter a la compaignie Bartholt Entendz XIII0 £ pour vivres, mais que justice exemplaire se face contra ceulx quy ont meurdry le capitaine de justice et ses officiers.
Sur la requeste de couronel Bartholt Entens de Mentheda que payement se fera a la compaignie de leur gaiges d'ung moys, a 1'advenant de C et cincquante testes, sy aultant y soient trouvéz et non plus avant1).
Denzelfden dag werden Fresin en Van der Meeren met Havré gecommitteerd, om met de kapiteins van de „chevaulx légiers" over hunne afdanking te handelen. — Aan Rogier Lestannier zal Van der Beken 500 p. art. betalen op ordonnantie van de Staten en van Lalaing voor levering van de lonten, die hij zal in rekening brengen aan ben, die ze hebben ontvangen (B. i. d. p. p.).
326. R. 9 mei. — Messieurs les Estats Généraulx ordonnent a mn. Thiery van der Beken, trésorier, de compter les cent et cincquante livres arth. qu'il a receu des mains de S'. Rolandt de Courteville, au commungmaistre ou pensionaire de Malines, Claerhout, pour faire préparer audict Malines les batteaux qu'il convient pour embarequement des compaignies Escoussoises a Willebrouck vers Zeeburch en Zélande, a condition que ledict commungmaistre ou pensionaire, recepvant ladicte somme, sera tenu de faire renseignement particulier, authorisans ledict communemaistre et pensionaire ou 1'ung d'eulx, pour traicter et accorder avecq les maroniers de Malines ou aultres, s'il est besoing, pour eest effect aux plus moindres despens qu'il sera possible. Faict a Bruxelles ce.... 2)
1) Nog twee requèsten van Entens worden 10 Mei genoemd: het ééne wordt gesteld in handen van den Raad van Oorlog; op het andere: de Staten „quictent sur les vivres cy mentionéz" 500 p. art. (R. i. d.). — 11 Mei werd op een request van hem beschikt, dat „a 1'effect, contenu en ceste", werden gecommitteerd D'Alloigne, Goignies en La Motte (R. i. d.).
2) Denzelfden dag werd Fresin gelast te zorgen voor de Schotten, 2000 man sterk (Actes, n». 570; A. V. Gand, reg. Y, fol. 262). — il Mei werd Van der Beken gelast als belooning aan Balfour 6000 p. art. te betalen. 12 Mei werd op een request van Balfour beschikt, dat, wgl de Staten voor een aanzienlijk bedrag kruit aan hem en zijne soldaten hadden gegeven, zonder dit



349
Midd. van aanv. en verw. 1577.
10 Mei werd besloten, dat de oude garnizoenen van Artois voor 3 resteerende maanden zouden betaald worden volgens den nieuwen voet en staat van 19 Januari 11. (B. i. d.).
11 Mei werd op bet request van de dorpen Erpe en Quaderebbe beschikt, dat de Staten van Brabant de er in genoemde compagnieën gecasseerd moesten hebben volgens de ordonnantie der Staten, die geen onkosten voor de compagnieën van Brabant denken te dragen. — Besloten werd Havré te hooren, waarom hij de soldaten van Entens in grooter aantal dan 160 koppen per compagnie had laten betalen; hiertoe gecommitteerd Northoven en de pensionaris van Mechelen *). — Aan de soldaten van Oranje zal het hun gegeven kruit niet in rekening gebracht worden, zooals de Prins gewoon is, wel te verstaan dat ook volgens 's Prinsen regeling hunne compagnieën niet meer dan 160 koppen zullen tellen. — Van der Beken zal kolonel Noyelles, gelet op het paspoort en rapport van La Motte, bij termijnen betalen, behalve dat hem 100 p. art. op zijn tractement per maand zal afgehouden worden. — La Motte zal alle soldaten, die hij onnut oordeelt, afdanken. — Op een request van den vice-admiraal en verdere zeelieden -) beschikten de Staten, dat Yan der Beken hun op afrekening door den pensionaris van Mechelen 3600 p. art. zou betalen (B. i. d.) 8).
12 Mei werd besloten een rencharge aan den burgemeester van Mechelen te zenden voor de gereedmaking der schepen en levensmiddelen voor de Schotten. — Aan Serclaes gelast de rollen van kapitein Morvault en aan Yan der Beken die van de kapiteinen Save 4) en Houwe in Overmaze te leveren in handen van Schwartzenberg (Melchior van?), die tot de afdanking is gecommitteerd (B. i. d.).
13 Mei werd op een remonstrantie van Havré namens don Jan besloten Maastricht, om de burgers te helpen, van twee compagnieën te ontlasten en er slechts één van 200 koppen te laten op kosten der Generaliteit zonder consequentie 6). — Op een request van Mechelen: don Jan te verzoeken de compagnie aldaar te casseeren; Mechelen middelen te zoeken om haar tevreden te stellen 6). — Op een request van Wouw bij Bergen-op-Zoom en andere dorpen in de buurt: wat het er in genoemde fort betreft, hebben de gedeputeerden naar den Prins 7) in last hierover met dezen te spreken; wat de afrekening met de soldaten betreft, zullen de Staten met hunne contributiën rekening houden (B. i. d.).
in rekening te brengen, de suppliant geduld zou hebben (R. i. d.). 20 Mei werd besloten aan de Schotten, genoemd in zeker biljet, paspoort te verleenen met betuiging van tevredenheid over hun dienst (R. i. d.). 1 Juni: Balfour niets af te trekken voor hem in Luik geleverd kruit, maar slechts + 600 p., hem door Van der Beken geleverd (R. i. d.).
1) 1 Juni op een request van Entens en zijne kapiteinen: heeft tevreden te zijn met de vorige apostillé, dat elke compagnie voor 150 koppen wordt betaald (R, i. d. p. p.).
2) 10 Mei werd besloten een request van Frederik van der Zande (waarschijnlijk hetzelfde, dat ook reeds 8 Mei genoemd was en toen aan de Kamer van de Beden gerenvoyeerd werd) te toonen aan de zeelieden, om te vernemen, of zij zich met hem zouden verstaan (R. i. d.). 16 Mei werden Sille en De Hamme gecommitteerd om de obligatie van Van der Zande en de matrozen te ontwerpen (R. i. d.).
3) 15 Mei werd een request der afgedankte matrozen aan de Kamer van de Beden gerenvoyeerd (R. i. d.).
4) 24 Mei wordt besloten hem 2 maand gage naar advenant van 150 koppen, volgens den voet van de soldaten van Oranje, in contanten te betalen; de overige 6 weken in 4 maanden door die van Overmaze te betalen op aftrek van hunne contributie aan de Generaliteit; La Mottemet de afrekening belast (R. i. d.). 27 Mei — dan heet de man „Sowe" — werden de Staten van Overmaze gelast hem 2 maand in contanten te betalen en de rest in 4 maanden (R. i. d.).
5) 27 Mei op een request van Maastricht: er is reeds in voorzien (R. i. d.).
6) Nog over Mechelen 17 Mei: op een request van Mechelen Van der Beken gelast 208 p. 15 s. art. te geven „en payement de ce que les suppliants doibvent" (R. i. d.).
7) Hiervóór, p. 467.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
350
14 Mei besloten de Staten de memorie over de afdanking der generaals, luitenants en andere officieren aan don. Jan mede te deelen. Verder dezen te verzoeken zijn gezag te gebruiken, om alle kapiteins over inboorlingen te bewegen zich voor afgedankt te honden en hunne soldaten naar hnis te doen gaan; zij zullen betaald worden, zoodra er gelegenheid toe is. — De Staten of de vier leden van Vlaanderen zullen de compagnie, op het kasteel te Gent geweest zijnde, betalen op afrekening met de Generaliteit (E.. i. d.).
15 Mei: „plusieurs S™. comparantz" hebben gelast op den brief van La Motte te antwoorden „comme a la liache" (R. i. d. p. p.).
16 Mei werd op een remonstrantie van Ayta, dat don Jan aan Bersele zou schrijven, om Maastricht van 2 compagnieën te ontlasten en dat deze zich zouden terugtrekken en dat de Staten hen zouden betalen, besloten ze door de landen van Overmaze te doen betalen en dat Bersele ze moest verwijderen (B. L d.).
17 Mei: op een brief van La Motte besloten het accoord met de Schotten nit te voeren; Vlaanderen zal La Motte een maand tractement geven. — Van der Beken werd gelast iemand te zoeken om het laken voor de Duitschers te Grave daarheen te laten brengen. (B. i. d.)
327. R. 18 mei. — Les S™. ont par la pluralité des voix ont x) résolu qne desdicts six mille et des troys mille par lesdicts de Haynault *), restans de XV™ £ qu'il avoient promis furnir, on payera au capitaine des Allemans a Grave deux mille £ arth., en tant moings de leur deu, et deux mille £ an Sr. de Noyelles sur 1'Escaults) et IIIIm £ art. au Sr. d'Immerseele pour licentier ses gens, promettant de payer la reste luy compétant endedans les termes convenuz.
Résolu sur la remonstrance verbale de monsieur de Champaigny de ce que en Frise les soldatz veullent mutiner, que, sy l'on retiendra [1. résoudra?] a mettre des aultres en garnison, dépend de 1'authorité des Estatz et qu'elle veulle pourveoir comme elle trouvera convenir, prendant aussy regard a leur privileges, par eulx alléguéz.
Denzelfden dag werd op een request van de gedeputeerden van Middelburg, gezien de apostillé der Staten van 13 4) en een van Hierges van 14 Mei, beschikt, dat de supplianten het hun verschuldigde volgens de verklaring van kapitein Lucas van Megem zouden krijgen uit den eersten termijn van wat aan Megem betaald zou worden. — Op het request van Olivier van den Tempel, kolonel van het regiment van Walcheren, werd besloten Van der Beken te gelasten onmiddellijk met hem en zijne officieren tot afrekening te komen 6). — Vlaanderen zal de compagnie van Sonnevelt betalen op aftrek van hunne bijdrage in de gemeene middelen 6) (B. i. d.).
1) Dit „ont" is overbodig. 2) Zie rubriek VI op 46 Mei.
3) Uit twee andere resolutiën, de ééne een acte van dezen dag, blijkt, dat dit bedrag (eigenlijk 2010 p. en een even groote som na 2 maanden) werd betaald op request van Noyelles en rapport van Mericourt (R. i. d.). — Mericourt was 14 Mei naar Noyelles gezonden, om diens rekening te hooren (R. i. d.). — 21 Mei werd La Motte verzocht Noyelles te bewegen met de overeenkomst genoegen te nemen; het geld was klaar te Antwerpen (R. i. d.).
4) Nl. om het request in handen van Hierges te stellen (R. i. d.).
5) 23 Mei: op mondelinge remonstrantie van Van den Tempel te schrijven aan den markgraaf van Antwerpen, om hem en zijn soldaten op hunne kosten eenige booten naar Zeeland te verstrekken op belofte van terugzending (R. i. d.). Na den middag: Van den Tempel naar aanleiding van zijn request verzocht, zijne soldaten binnen 2 dagen te doen marcheeren; nu geen geld voor betaling; iemand te Brussel te lalen om het verschuldigde te ontvangen (R.Ld.p.p.). 24 Mei: gehoord het rapport van La Motte, Van den Tempel en zgn officieren ongeveer 2300 p. art. te betalen (R. i. d.).
6) Acte van dit besluit in A. V. Gand, reg. Y, fol. 67v°.



351
Midd. van aanv. en verw. 1577.
328. R. 20 mei. — Sur la requeste de mons'. de La Motte est dict que Beken luy payera le reste de son traictement et oultre ce les Estatz luy feront récompense de mille livres arth. pour son bon et fidel service, faict au pays, dont messieurs 1'assignent touchant ladicte récompense sur les premiers deniers, a proeéder du premier consentement des Estatz d'Arthoys.
Au lieu de mess™, de Goingny etd'Evere, cy-devant députéz avecq leSr. de La Motte pour wider le différent du Sr. de Froimont et Bertholh Entes, sont surroguéz messieurs de Mericourt et d'AUoingne avecq lediet de La Motte a 1'effect que dessus-
329. R. 21 mei. — Mons'. le Comte de Lalaing s'est comparu et s prins congié, disant que son estat de lieutenant général est expiré, paree que monseigneur don Jehan d'Austriche est capitain général, priantz messieurs de prendre en gré son service *).
Résolu de licentier par effect les gens de cheval du Sr. de Glimes, et que l'on donnera a luy ou Jehan de Louchan, escuyr, capitaine desdicts cent harquebusiers, lettres d'asseurance de payement des gaiges pour quatre moys, et que messieurs de Zaventhem et de Bruys 1'induiront de se contenter avecq lesdicts IIII mois de gaiges par tout le moys de Septembre, attendu qu'ilz n'ont jamais passé monstre et ne sont acceptéz en service, sy non par quelque connivence, ayans tousiours* mangé les pouvres payssantz 8).
Denzelfden dag werd besloten den auditeur-generaal 4) af te danken en zijn adjunct Kueffel nog in dienst te konden. — De soldaten van Aerschot zullen als afgedankt worden beschouwd; met hen over het hun verschuldigde te handelen (E.. i. d.).
330. R. 22 mei. — Sur la requeste d'Anthoine de Grenet, gouverneur de Heusden et capitaine soubz mons*. le Duc d'Arschot, est appoincté: Les Estatz Généraulx, ayans veu 1'appostille que dessus, déclairent que le prétendu dudict suppliant, escheu paravant 1'TJnion desdicts Estatz, ne doibt redonder a la charge d'iceulx, ains de Sa M*6., ne pouvant la promesse desdicts Estatz, mentionnée en ladicte apostillé, opérer ou avoir lieu au regard dudict suppliant et de sa compaignie, attendu que icelle n'a esté enrollé par lesdicts Estatz ny faict serment a iceulx et que ledict suppliant et sa compaignie a tousiours
1) Nader 21 Hei: zijn tractement te betalen tot het einde van de heelc maand (R. i. d.).
2) 27 Mei werd een request van de hellebardiers van Lalaing verwezen naar de Kamer van de Beden; niet voor hun „logement", omdat Lalaing ze zou casseeren (R. i. d ). 28 en 31 Mei op een request van De Bosques, kapitein van 50 harquebusiers te paard van Lalaing's garde, Tseraerts tot afrekening met hem aangewezen (B. i. d. en p. p ). 1 Juni werden de Staten van Lille, Douay 'en Orchies gelast De Bosques 467 p. 10 s. art. contant te betalen, om de soldaten te kunnen afdanken volgens de afrekening, 31 Mei door Tseraerts mét hem gemaakt. Den kapitein werden zekerheidsbrieven gegeven om hem en zijn soldaten 2800 p. te betalen binnen 6 maanden volgens dezelfde afrekening. Op het request der hellebardiers werd de ontvanger der Staten van Henegouwen na den middag gelast hun het verschuldigde te betalen, om afgedankt te worden; dit op afrekening met Van der Beken (B. i. d. en p. p.).
3) 20 Juni werd Van der Beken gelast Gerard van Griecken, burgemeester van Leuven, door de Staten belast geweest met de monstering van Glymes' voetvolk, voor 4 dagen vacatiën en onkosten te Mechelen 32 p. 32 s. te betalen (R. i. <L).
4) Denys de Harduyn; requèsten van hem worden vermeld R. 2S Mei p. p. en 31 Mei.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
352
demouré au service de Sa Mtó., vers laquelle partant il se doibt retirer, selon qne lesdicts Estatz ont aultresfoys ordonné 1).
P. p. — Résolu que, ayans messieurs les Estatz Généraulx oy le raport du pensionaire de Malines, commis au descompte de m™. Martin Martiny, capitaine de IP L testes soldatz, ont ordonné et ordonnent que obligation luy sera donné pour le payement de quatre moys et VII jours, revenantz suyvant les rolles et retenue a la somme de VIIIm VIP HIP* £, XI s. arth. suyvant ledict descompte, a faire endedans six moys pröehainement venans, saulff que a icelle somme premièrement sera rabattu la somme de VI0 IIII*" et VII £ arth., par lediet capitaine receu en argent comptant de 1'abbaye et villaige de Tongerlo; et secondement la somme de mille livres au lieu de despens qu'il a eu avecq ses soldatz a ladicte abbaye 1'espace de six sepmaines, lesquelles deux sommes seront par lesdicts Estats payées a monsr. le Rhme. de Boisleduc, prélat dudict Tongerlo, endedans six moys, bien entendu aussy que seront audict capitaine défalcquéz tous telz deniers que seront trouvéz qu'il auroit receu ou ses soldatz par quotisation ou brantscat des villaiges ou aultres en particulier 2).
Denzelfden dag: gehoord de propositie van Floyon, kolonel van eenige Waalsche compagnieën, besloten de Staten, dat Fresin en Grevenbroeck hem zonden polsen, of hij zijne soldaten niet wilde overhalen met de helft genoegen te nemen en de rest op termijnen (B. i. d.).
331. R. 23 mei p. p. — Messieurs les Etatz Généraulx des Pays Bas ordonnent aux Estatz de Namur ou a leur recepveur de payer au Sr. de Court, capitaine de cent hommes a cheval, la somme de cinq cent livres arth., parmy quictant, et de ce donnant enseignement par ledict capitaine, la Somme de mille livres arth. de ses gaiges et licentiant ses gens incontinent; et pour la reste de son deu seront déliverées lettres d'asseurance, a payer a la S'. Remy pröehainement venant; moyennant ledict avancement le pays de Namur ne sera plus travaillé d'aulenne gendarmerie de quelque qualité ou régiment ou conduite qu'il soit; et se pourront lesdicts Estatz de Namur rembourser des premiers deniers que de leur part eonviendra apporter a la Généralité, le tout suivant 1'appoinctement, faict par mons". le Marequis de Havrech et le Seigneur de Fresin *.).
Denzelfden dag gelastten de Staten Simon Bacx, Jean Nyverzele en Thierry van der Beken, resp. ontvanger der beden in de kwartieren van Den Bosch, Antwerpen en Brussel, in Augustus a.s. de rest van het verschuldigde te betalen aan „Immersele, Sr. de Yetegem etc." (B. i. d. p. p.).
4) 8 Juni op een request van Grenet: dat Van der Beken hem één maand gage zal betalen van de eerste gelden, komende nit de provinciën van het hoofdgeld, behalve uit Brabant (R. i. d. p. p.). 30 Juni op idem: een maand gage van de eerste voor de Generaliteit inkomende gelden (B. i. d.).
2) 7 Juni: Martin Martiny zich tevreden te stellen met den brief van zekerheid, „faicte et signée sans clause ou au porteur de cesles et chacun des Estatz" (R. i. d.).
3) 24 Mei werden Tseraerts en Molckeman aangewezen voor de afrekening met kapitein De Cours. 30 Mei: de pensionaris van Namen heeft de obligatie voor De Cours. Sedert heeft hij aan Van der. Beken de recepisse van de obligatie met de afrekening overgeleverd (R. i. d.).



353
Midd. van aanv. en verw. 1577.
332. R. 24 mei. — Sur la requeste van de gemeyne affgedancte bootsgesellen ende officiers van de armye ter zee der C° M'. is geseeght? dat men hen zal verleenen obligatiên als de forme nu is gelesen, volgende de liste, te maecken van de persoonen ende sommen.
Résolu que les vice admiral, capitaines, mres. mariniers, pilotz, canoniers, matelotz et aultres suppostz de ladicte armee seront payéz de quinze mile livres arth. par les quatre membres de Flandres, lesquelz les Estatz requirent en ce ne voloir faire faulte; et qne quant a la reste de leur deu, montant selon le descompte a XOVIIIm V° VII £ arth., attendu la nécessité présente, les Estatz traicteront avec lesdicts suppliants sur atterminations x).
333. R. 27 hei p. p. — Messieurs les Estatz Généraulx des Pays Bas ordonnent a m™. Thiery van der Beken, trésorier, de recepvoir des mains de mre. Jehan Nyversele, recepveur des aydes de Brabant au quartier d'Anvers, la somme de vinght et cincq mille livres arth. des deniers que ledict Nyverzele a receu ou recepvra en troys parties, seavoir en ungne partie de Vm£, en ungne aultre de huyct mille livres et en la troisiesme partie de XVIm £ arth., pour par ledict trésorier les povoir employer au payement et cassement des gens, cy envoyéz par monsieur le Prince d'Orainge, et signament du régiment du Sr. de Noielle sur 1'Escault. Faict a Bruxelles.
29 Mei gelastten de Staten Van der Beken aan kapitein De Bourse van het regiment van den Vicomte van Gent, nn met zijne compagnie in het kasteel te Antwerpen, 3 maand gage, nl. van Februari-April IL, te betalen, elke maand 1887 p., te lichten van de commissarissen-generaal tot de heffing van den honderdsten penning en de generale middelen in Artois (R. i. d.).
30 Mei werd op den brief van Bossel besloten don Jan te verzoeken zijne autoriteit aan te wenden tot cassatie van het regiment van Aerschot, en Aerschot zelf om hierop orde te stellen, waartoe gecommitteerd werden Brus, Goignies, Meetkercke en Schoonhoven (B. i. <L).
31 Mei op een request van Bergen-op-Zoom: dat men don Jan kan verzoeken den kapiteins, er in garnizoen, te bevelen hunne soldaten „en toute modestie et discipline" te honden, zich tevreden stellende met de gewone „prest et secours" (B. i. d. p. p.).
1 Juni werd besloten het regiment van Aerschot naar Luxemburg te doen gaan2) (B. i. d.).
2 Juni werd op het request van Boger Lestannier de Kamer van de Beden gemachtigd de resteerende munitie óf aan den suppliant in betaling te geven of tegen den hoogsten prijs te verkoopen.
334. R. 3 juni. — Monsr. de Willerval a prins congié, comme monseigneur le
1) 29 Mei werd Tiras als commissaris tot de afrekening aangewezen (R. i. d.). 30 Mei werd Weellemans gelast de obligatiên voor deze betaling der raatrozen te teekenen; de namen der kooplieden te Antwerpen in te vullen, met wie Van der Zande kon contracteeren; De Hamme met de obligatiên naar Antwerpen te gaan (R. i. d.). De acte van dit laatste besluit, waarin nog een paar bizonderheden omtrent de afrekening, in R. A. Noord-Brabant, reg. doleantiën 4, fol. 63v°. — 2 Juni worden ze voor de betaling van 15000 p. art. aangewezen op de eerste penningen van het hoofdgeld („moyens capitaux") in Vlaanderen. 4 Juni: biermede tevreden te zijn; geen contanten voor hen (R. i. d.). Zie nog over de afrekening R. 3, 8, 23 en 28 Juni.
2) 2 Juni: Rossel te schrijven, om het regiment te geleiden (R. i. d.). — 4 Juni werd, op een request van de 60 musketiers van Aerschot, Van der Beken gelast met hen af te rekenen, om later orde op de betaling te stellen (B. i. d.). Hierover nog R. 7 Juni p. p.
,23



Midd. yan aanv. en verw. 1577.
354
Duc d'Arschot a receu ses excuses de plus povoir demourer au chasteau d'Anvers, requérant que l'on députe aulcuns pour oyr ses comptes des deniers, employéz aux secretz advertissements, et que- les Estatz veullent prendre de honne part son service, faict a la patrie, de hon zèle et de bon patriot. Sur quoy luy a esté dict que les S™. le remercient bien grandement du debvoir et diligence, affection et zèle, monstre a Ia patrie, et sy en général ou particulier ilz peuvent monstrer le réciprocque, ilz en feront trés volentiers, commectant 1'audition de sondiet compte aux commis a la Chambre des Aydes, déclarants qu'ilz eussent bien désire qu'il eust demouré assister les Estatz aux advis et conseil 1).
Messrs. ont assigné mons". le Comte de Lalaing pour les VIIIC £ arth., par Sa Srie. sur son crédit par aulcuns marchantz débourséz aux soldatz et dont les Estatz en auroient proffité au descompte sur les premiers deniers quy procèderont des moyens capitaux dudict pays de Haynault.
Mess™, ont le S". de Floyon donné assiguation sur les IIII™11 £ arth. que Montprot doibt furnir, après que mons". de La Mergelle sera accommodé des XXm £ arth., et ce pour XXm £, et l'on assignera a mons". de Grobbendonck de le faire avoir aussy pour Xm £ arth. en draps *).
Denzelfden dag werd op liet request van den kolonel der Schotten besloten den suppliant schadeloos te stellen voor 1000 p. art., waarvoor Brugge zich verantwoordelijk gesteld had. Op een ander request: dat de som van 686 p. art. hem betaald zon worden en niet door Van der Beken ingehouden. Sedert alles gereserveerd, totdat La Motte advies zon gegeven hebben; daarna verklaard, dat de acte over het kruit hem zou geleverd worden (B.. 1. d.) °).
335. R. 5 juni. — Quant a la lettre, advisée par ceulx de Namur en faveur du Rh1116, de Namur, pour soulagier les vilaiges dudict Rhme., est dict: nihil, d'aultant que, quant on veult soulagier 1'ung villaige, l'on charge 1'aultre et comme la guerre et de recepvoir les gens de guerre est ung commun mal.
6 Juni: eenige van de Staten, bepaaldelijk die van Namen, zullen don Jan patent op Rossel vragen, om Aerschot's regiment naar Luxemburg te brengen 4).
1) Gezien den staat der door Willerval ontvangen en gebruikte penningen, gelastten de Staten conform het advies van de Kamer van de Deden Van der Beken de rest van het hem toekomende a 234 p. art. te betalen (R. 18 Juni p. p.). 19 Juni werd dit besluit in wat andere bewoordingen herhaald (R. i. d.).
2) 4 Juni werd Tseraerts aangewezen, om de monstering en afrekening met Floyon in alle haast te doen (R. i. d.). 6 Juni werd het ter discretie van hem gesteld, om Floyon al dan niet te monsteren (R. i. d.).
3) 5 Juni werd een request van Balfour in handen van La Motte en Courteville gesteld (R. i. d.). 0 Juni: Van der Beken zal de 685 p. art. voor het kruit betalen. Sedert deze assignatie gecasseerd en op Vlaanderen verwezen, „comme appert par 1'acte du VII8" (B. i. d.). 7 Juni: Van der Beken zal door den „commis" van Vlaanderen hem 2000 p. art. betalen, die de Staten hem schuldig zijn „par certain appoinctement", aftrekkende, wat hij reeds ontvangen mocht hebben van Vlaanderen. Die van Vlaanderen beloven tevens hem de 686 p. te betalen (B. i. d.). Na den middag: Vlaanderen zal hem betalen 1725 p. art. voor de rest van 2000 p. en 686 p. art.
4) 7 Juni werd dit besluit herhaald', de plaats van bestemming zou aan don Jan worden overgelaten (R. i. d. p. p.).



355
Midd. van aanv. en verw. 1577.
7 Juni nam Balfour afscheid van de Staten en werd voor zijn dienst bedankt
(Pv. i. d.) ').
8 Juni proponeerden Havré, Rassenghien en Sasbout s) omtrent de repartitie van het krijgsvolk ten laste van de Generaliteit; Champagney, Goignies, La Motte, Courteville en Brus werden aangewezen, om orde te stellen op het krijgsvolk, dat „tant de dégast aux pays" berokkende (R. i. d.).
336. R. 9 juni. — Résolu que les Estatz authorisent le commissaire Serarts de traicter avecq le régiment du Sr. de Floyon pour la somme de Xm £ arth. par moys, et sept cent XVIII £ pour tous les vacations, sans qu'il pourra passer, sy ce n'est pour les mengeries, que l'on puisse obtenir quictance de deux moys ou six sepmaines, bien entendu que le traictement du coulonel et haultz officiers en ce que dessus n'est comprins, mais pourra touchant ledict traictement faire avecq eulx ung descompte a part, pour de son besogne faire escript et envoyer aux Estatz Généraulx s).
Denzelfden dag werden Goignies en de „conseiller" van Douay gecommitteerd, om de intentie van don Jan te vernemen betreffende het al of niet laten van 2 compagnieën te Maastricht (R. i. d.).
337. R. 10 juni. — Le Conseiller de Douay et le Sr. de Goingnies ont faict raport de ce que Son Altèze a déclairé n'avoir donné charge a mons". de Beerssele d'entretenir a Maestricht quelques compaignies oultre ungne, mais tient toutes les compaignies cassées.
Après avoir oy la lecture de la lettre du Sr. de Geleyn et de la ville de Maestricht pour faire retirer les soldatz du S". de Beerssele, a esté résolu d'escripre lettres audict S". de Beerssele et au commissaire Serclaes, qu'ilz ayent a effectuer leur commission de faire retirer les deux compaignies hors Maestridtt et les après sur le villaige licentier, et que la III0 seroit aussy retiré de la et cassé, doiz que ungne compaignie du régiment de mons1. le Duc d'Arschot sera preste pour entrer.
P. p. — Résolu que l'on tiendra le régiment du &. de Beerse cassé, saulff que ungne [compagnie] se entretiendra, sans toutesfois traictement de coulonel, en la ville de Maestricht 4).
1) 8 Juni: op een request van hem beschikt, dat hij zich tot de veldmaarschalken zou wenden (R. i. d.).
2) Cf. hiervoor, p. 168 en p. 207.
3) Het accoord, door Tseraerts met Floyon gesloten, werd 10 Juni goedgekeurd, behalve later eenige maanden voor „mengeries" af te trekken (R. i. d.). 12 Juni werd besloten de goederen van Montdragon (zie hiervóór, p. 209, noot 1) tot een bedrag van 8000 p. art. tot de afdanking van Floyon's regiment te gebruiken. Nog werd een request van Floyon in handen van Van der Beken en Tseraerts om advies gesteld (R. i. d. en p. p.). 13 Juni: Schetz er voor te zorgen, dat Floyon direct 10.000 p. aan laken krijge onder obligatie van de Staten (R. i. d.). 23 Juni werd besloten een vergissing in de afrekening met Floyon te herstellen en een request van hem aan de Kamer van de Beden gezonden (R. i. d.) 24 Juni verzochten de Staten La Motte den commissaris te benoemen, in Floyon's request genoemd (R.i.d.). Volgens Actes, n°. 001 (Corresp. de Philippe U, V, 748), werd dit aan don Jan verzocht.
4) 41 Juni: gehoord de opiniën hierover, ia bij meerderheid besloten, dat éénecompagnie tonder kolonels-traetemeBt zal blij ven (R.i. d.). 25 Juni: naar aanleiding van een brief van den gouverneur van Overmaze don Jan volgens de resolutie van den 14"» te verzoeken de kolonelscompagnie van Bersele, maar gezuiverd van vreemdelingen, zelfs Franschen, in Maastricht te laten (R. i. d.).



Midd. van aanv. en verw. 1577.
356
' 338. R. 11 juni. — Monsieur le Marequis de Haverech a déclairé qu'il remet es mains des Estatz Généraulx sa charge et commission qu'il a eu d'eulx de général de la cavallerie, ayans les Estatz Généraulx aussy réciprocquetnent le remerchié du bon et fidéle debvoir et office, faict a Sa Mtó. et a la patrie, se sentans par ce grandement obligéz a luy, pour le reeognoistre en général et en particulier, quant 1'occasion s'y adonnera. Faict a Bruxelles etc.1).
Dien zelfden dag werd besloten Elias de Leon, kapitein van 50 harquebusiers te paard onder Aerschot, af te danken; Brus en Westrum werden tot de afrekening op termijnen gedeputeerd s). — Na den middag werd op het request van kapitein Coene namens Hohenlohe 3) besloten den suppliant conform het advies van de Kamer van de Beden obligatiên op naam der Staten te geven tegen redelijken „intérest et terme, pourparléz en 1'acte, pour ce faicte, sans entrer en matière de change et ponr ce obliger quelque province particuliere" (B. i. d. en p. p.) 4).
12 Juni werd besloten, dat de 30.000 p. art., door Vlaanderen, de 6000, door Brabant, de 4000, door Henegouwen, en de 3000, door Lille, Douay en Orchies geleend, bestemd blijven voor de afdanking van het regiment van Entens. — Na den middag: de griffier gelast paspoorten te teekenen voor alle matrozen („gens de 1'armée de mer"), die er om vragen (B. i. d. en p. p.).
Denzelfden dag hechtten de Staten hunne goedkeuring aan het advies der commissarissen „sur 1'ordre de contenir les gens de guerre chacun en son qnartier". Hun besluit hieromtrent vindt men in de volgende remonstrantie '"') aan don Jan:
339. 12 juni. — I. Plaira a Son Altèze interposer son authorité et commander a tous coronnelz, capitaines et gens de guerre de tenir ordre et discipline militaire, punissant tous ceulx, faisant au contraire, et se prenant aux capitaines pour 1'excès de leurs soldatz.
II. Que commissaires seront establiz, affin de distribuer vivres aux soldatz par la charge de la Généralité, lesquelz vivres seront défalcqnéz aux soldatz sur leurs gaiges, prenantz lesdicts commissaires lettres obligatoires des capitaines ou officiers desdicts gens de guerre, affin de faire ladicte défalcation.
III. Que aultres commissaires seront ordonnéz pour couper chemin a la maulvaise conséquence des gens de guerre, logeans de leur authorité d'ung lieu a 1'autre sans licence, commectans mille cruaultéz et insolences s).
1) 15 Juni wordt een request van Havré naar de Kamer van de Beden verwezen (R. i. d.). 20 Juni op een memorie van Havré: omdat hij het geld voor zijne garde voorschiet, deze tot 7 Juni te betalen (B. i. d.).
2) Naar aanleiding van een brief van Aerschot geven de Staten de compagnie per maand 930 p. art., waarvan 4 maand te betalen van de 10.000 p., op crediet van Liedekercke gelicht; de rest op later vast te stellen tijd (R. 17 Juni). 21 Juni: hun l'/i maand te betalen en de overige l'/a na '/g en 1 jaar, mits zij niet bij eenig ander regiment gaan (R.i. il.). Zie nog: li. i4 Febr., 42 Maart en 26' Juni.
3) 1 Juni verwezen naar de Kamer van de Beden (B. L d.).
4) 15 Juni op request van Coene: deze tevreden te zijn met de apostillé van den llen (B. i. d.).
5) Actes, n". 595; A. G., Aud. 659, fol. 6 (orig.). — Het advies der commissarissen in A. V. Ypres, port. 44; twee afwijkingen van beteekenis zijn in onze noten bij het stuk medegedeeld.
6) In plaats van deze drie punten leest men in het advies der commissarissen: „Requérir Son Altèze de vouloir prendre la charge et cognoissance de tous les gens de guerre pour leur commander et ordonner d 1'advenir, ce qu'ilz auront a faire, tant pour le service de Sa Mté. et



857
Midd. van aanv. en verw. 1577.
IIII. Et affin que Son Altèze ait plus grande cognoissance des gens de guerre, l'on entend que tous Walons et Allemans seront casséz, réservé les régimens de monsr. le Ducq entre Sambre et Meuze et celluy de monsr. de Champaigney, seavoir les sept compaignies a Turnhout et environs, retenant aussy la compaignie colonnelle de monsr. de Beersele pour quelque temps tenir garnison en la ville de Mastricht, sans néantmoings traictement de colonnel audict Sr. de Beersele et ce pardessus le[s] veilles garnisons ordinaires.
V. Lesquelles compaignies dudict Sr. Ducq [et] de Champaigney, ensamble 1'enseigne de mons*. de Beersele, seront casséz par ordonnance de Son Altèze, toutes et quantes fois que les Estatz Généraulx le trouveront convenir.
YI. Tenant soubz le bon plaisir d'icelle Altèze lesdicts Estatz Généraulx pour cassées les trois compaignies dudict Sr. de Champaigney, estans en Frize, requérans a ceulx des Estatz dudict Frize vouloir contenter lesdictes trois compaignies, au cas que leur fust deu quelque reste, a laquelle fin deur seront escriptes lettres de la part desdicts Estatz et Sadicte Altèze requist de vouloir faire le mesme.
VIL Samble que le meilleur et le plus expédient sera tant pour ce que peult concerner le faict des Haultz Allemans avecq lesquelz l'on traicté présentement que pour éviter tous dommaiges, foulles, intérest et oppressions que lesdicts soldatz font et pourront encoires faire au plat pays, de trouver moyen pour donner ung mois de gaiges aux susdictes compaignies, seavoir neuf compaignies de mons1'. le Ducq et sept de Champaigney, ce que montera a XXIIlIm florins a 1'advenant de XY eens florins ou environ pour compaignie, lesquelles se pourront mectre aux lieux plus propres et commodes par l'advis de ceulx qui en pourront avoir la meilleure cognoissance, et des Estatz.
VIII. Et comme de ce que dessus semble dépendre le bien, repos et asseurance du pays, convient s'esvertuer et faire toute diligence possible pour furnir endedans huict jours au plus tard ladicte somme de XXIIIIm florins par chascun desdicts Estatz pour sa part et portion ordinaire, affin de entretenir ou casser lesdicts gens de guerre, selon que les Estatz trouveront convenir.
IX. Moyennant que l'on effectue avecque toute célérité le[s] poinetz précédens, le pays se trouvera asseuré et descbargé de toutes foulles et mangeries, a cause que l'on a licencié la pluspart des régimens walons, asseavoir ceulx de mons*. le Conté d'Egmont, messra. de Heze et Beersele, saulf celle dudict Sr. de Beersele a Mastricht, toute la cavaillerie de Brabant et mille chevaulx de ceulx de Gueldres, mons". le Conté de Reulx, le Sr. de Noyelles, six compaignies de chevaulx, les trois compaignies de Pierreson Nicolay, Souhay et Croy au pays et Conté de Flandres, mons". le Viconte de Gand en Arthois, mons*. de Ville en Haynnault, mons". de Bersele a Lille, Douay et Orchies et Chaleu a Namur.
X. Ceux de la Généralité cassées sont XVII enseignes d'Escossois, sept du colonnel Temple, six de mons*. de Noyelles sur 1'Escault, une de Sonnevelt, une de Souhay, ensamble le régiment de mons'. le Conté de Bossu avecq une
de ses pays et logementz, qne leur ordonner commissaires pour couper chemin a la mauvaise conséquence ausdits gens de guerre de loger de leur auctorité d'ung lieu éi 1'aultre, sans licence, commettans a ceste cause cent mille cruaultéz et insolences et par ce moyen sera satisfaict a Ia bonne observance et coustume". — Het cursief gedrukte is in de copie onderstreept.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
358
compaignie de deux eens quarante testes a Martin Martini avecq les LX mousqnettiers de mons". le Ducq d'Arschot.
XI. Oultre ce ont esté renvoyéz les IHIC chevaulx du commandeur de Bernessem, deux eens chevaulx du S". d'Ymmersele, cent de Mourvault, aultant du capitaine Court, semblable nombre du Sr. de Glymes avecq une compaignie de gens de pied et cincquante chevaulx pour la garde de mons'. de Lalaing.
XII. Les régimens et gens que convient casser prestement, sont les suivantz, ass9avoir La Margelle, Du Cerff, du Sr. de Floyon, sept compaignies walonnes de mons'. de Hierges, dix de Bas Allemans dudict Sr., dix aultres de Bas Allemans de mons'. le Conté de Meghem, sept de Bertel Entens, trois des Franchois, deux compaignies des Bas Allemans au pays de Frize, ensamble la garde a cheval de mons'. le Ducq et de mons'. le Marequis de Havrech.
XIII. Et pour satisfaire enthièrement selon les conventions a ceulx que dessus, restans a casser, saulf les deux compaignies de Bas Allemans, estans en Frize, les gardes de cheval de mess™, le Ducq et Marequis de Havrech, ensamble les sept compaignies walonnes de mondict S*. de Hierges que l'on entend estre desia contentéz d'ailleurs, quy sont comprinses au concept que dessus, fauldra en clers deniers deux eens trente huyct mille V° dix florins, pour a quoy furnir, l'on treuve bon sur Montprot, sy avant que ceulx de Flandres donnent leurs particulières obligations de IIII» mille florins, par ledict Montprot demandées, la somme de XXXVIm florins, restans desdicts IIII11 mille; oultre ce VIm de ceulx de Brabant, XXVIII ou XXXm de ceulx de Flandres, Vm de Lille, Douay et Orchies et IIIIm de ceulx de Haynnault. Partant convient trouver pour licentier les régimens que dessus en clers deniers cent cincquante et six mille V° dix florins ou environ, sans les draps quy monteront a HU"0" et VII mille florins.
XIIII. Est 1) besoing d'adviser et résouldre, ce que l'on entend faire des reytres de Bertol Entens, venuz d'Hollande en ce quartier, n'ayans jusques a présent faict aulcune monstre ny receu argent, et ne sont iceulx chevaulx comprins en ce présent estat.
XV. A 1'effect de quoy la négociation des aluns passerat oultre, montant a cent mille florins au plus.
XVI. Et prenant regard a la perte desdicts aluns, fauldra faire réparation de ladicte reste de cent cinquante six mille florins, ensamble a cent soixante seize mille florins.
XVII. Commectant quelque homme habile, affin de négotier 1'affairedes draps en Anvers ou ailleurs, espérant que avecque la négociation des draps se trouvera quelque argent.
XVIII. Touchant les plainctes et doléances des lieux, oü sont présentement les Haultz Allemans, il sera requis de in sister et requérir Son Altèze que luy plaise faire eseripre lettres aulx colonnelz et capitaines desdicts Allemans qu'ilz ayent a se contenter et tenir en bonne discipline et ordre, se contentans de semblables prestz que depuis six ou sept sepmaines enca leur ont esté faictz et telz aultres que pour [1. par?] te moyen que leur reste, ilz pourront avancher 2).
1) Van hieraf niet in het advies der commissarissen.
2) Onderschrift: Faict a Bruxelles le Xli» de Juing 1577. Par expresse ordonnance des Estatz Généraulx des Pays Bas. Signé Cornelis Weellemans.



359
Midd. van aanv. en verw. 1577.
340. R. 13 juni. — Le capitaine Morvault s'est représenté de vers messieurs les Etatz, remonstrant d'estre avec les soldatz licentiéz et remercié de leurs services et qu'ilz sont payéz par les Estatz d'Oultremeuze, aiantz quicté les gaiges d'ung moys, ne povant moings que venir remercier messieurs du bon contentement qu'ilz luy ont faict faire, et oü qu'il pourroit encoires servir les Estatz, il se offre prompt et apareillé; et d'aultant qu'il a proposé certain différent qu'il auroit pour certains chevaulx, par luy prétenduz de prinse, les S™. luy ont dict qu'il exhiberoit sa prétension par escript.
14 Juni vereenigden de Staten zich met het advies van de gedeputeerden van Vlaanderen, om de 16.000 p. art., rest van de 80.000, waarvoor zij hunne particuliere obligatiên gaven, te besteden aan de afdanking van Entens en drie Fransche compagnieën; aan Vlaanderen brieven van idemniteit te geven. — Na den middag werd naar aanleiding van den credentie-brief van Montigny op Rossel en de propositie van dezen over het regiment van Aerschot, om te hebben „commission pour le mener plus oultre" besloten don Jan te verzoeken*j hierop orde te stellen en aan de steden, in de buurt waarvan het regiment was, te schrijven om het van levensmiddelen te voorzien op voorwaarde van terugbetaling door de Staten van de gage der soldaten (R. i. d. en p. p.) *).
16 Juni: te schrijven „au Sr. de Pamele" om in handen van Van der Beken te leveren „la vaselle et meubles",' door Polviller te Dendermonde in bewaring gesteld en sedert gebracht naar Bupelmonde. — Op een request van Floyon 3) werd beschikt, dat de Staten onmiddellijk aan don Jan zouden schrijven om commissarissen tot geleide van het regiment van Floyon en van Champagney; de soldaten van Floyon zullen de Staten binnen 1 maand voldoen; zoo niet, dan zal hun gage doorgaan. — La Motte zal met Entens over de paarden handelen (B. i, d.).
21 Juni *) werd besloten, dat La Motte de infanterie van Entens zon doen wegtrekken; wat de cavallerie betreft, ook te handelen over de 120 paarden, door Entens nit Holland medegebracht. Tot de onderhandeling met Entens werden Grevenbroeck, Saventhem, Provins en Yman gecommitteerd, „sans conclure"; hiertoe La Motte te ontbieden door een brief van de Staten. Besloten werd, dat de griffier zou afzenden de zekerheidsbrieven volgens het advies van de Kamer van de Beden voor de kapiteinen van Entens en Noyelles. Aan twee Fransche kapiteinen, van Oranje in dienst gekomen, 1 maand gage tot den 12811 Juni toegestaan, mits op termijn van 2 jaar. Later werd de Kamer van de Beden gemachtigd met deze te handelen voor zoo weinig als mogelijk 5). — Na den middag besloten de Staten don Jan te schrijven, dat de noodzakelijkheid hen gedwongen had Aerschot's regiment naar Luxemburg te zenden, omdat Brabant en Namen met krijgsvolk meer dan bezwaard waren en omdat de soldaten uit Luxemburg en Lotharingen waren en dus dicht bij de plaats, waar ze na het vertrek der Duitschers zouden afgedankt worden (B. i. d. en p. p.) 6).
22 Juni werd op een request van Pierre van Eynthoven Van der Beken gelast aan de
1) Actes, n°. 599; Corresp. de Philippe II, V, 746.
2) In A. G., Cart. 183 („papiers de Henri de Bloyere"), fol. 1307, trof ik nog aan een acte van de Staten-Generaal van dezen datum over de afrekening met een compagnie voetknechten van Hendrik Snater, wien rij beloven te betalen 90.300 p. 7 s. 6 p., de helft over een jaar en de wederhelft over nog een jaar.
3) 44 Juni: request van Floyon om advies aan Goignies en La Motte (R. i. d. p. p.).
4) Dezen dag werd ook een request van Entens naar de Kamer van de Beden verwezen (R. i. d.).
5) 22 Juni: 6 weken gage aan de Fransche compagnieën binnen 2 jaar „par moitié", mits ze binnen 5 dagen de Nederlanden verlaten (R. i. d. p. p.). Zie nog R. 14, 24 Juni (2 x).
6) Actes, n°. 644; Corresp. de Philippé, II, V, 754.



Midd. van aanv. en verw. 1577
360
beschikking te voldoen en dus te „respondre pour le suppliant vers son hoste"; verder aan de soldaten te schrijven den suppliant en niet den ander te gehoorzamen; de suppliant zich voor zijn kwartter tot don Jan te wenden '). — Na den middag: de pensionaris van Mechelen te ontbieden om te rapporteeren over de besognes met de matrozen en de niet gebruikte obligatiên terug te geven; de Staten vereenigen zich met het advies van de Kamer van de Beden op het request van „Errard Beldam c.s., Anglois" *) (R. i. d. en p. p.).
25 Juni werd besloten, om het regiment-Noyelles slechts 4 maand termijn te stellen, ten einde Nieuwpoort terug te hebben 8). — Na den middag werd de instructie voor Salazar en Corxelles betreffende de compagnieën van Cornehs van den Eynde vastgesteld met de clausule van presentatie van 10 a 12.000 p. art. zonder de woorden van 3 of 4 maanden (R. i. d. en p. p.).
27 Juni werd besloten La Motte direct te ontbieden voor de zaak van Entens *), zoowel die der gevangenen als die der cavallerle (R. i. d.). Den volgenden dag werden Capres, Goignies, Provins, „Van Icxsem" *) en Bentinck gecommitteerd, om met den luitenant van Entens over de cavallerie te handelen. Verder werd besloten de cavallerie te nemen a 150 paarden (sc. per compagnie) (R. i. d. en p. p.).
341. E. 28 juni. — Ordonné d'escripre a Son Altèze que le pouvre pays de Brabant et Oultre Meuze, estant membre dudict Brabant, a esté chargé de la pluspart des Espaignolz et des Allemans, comme encoires il est desdicts, Allemans et des aultres gens de guerre, et que ceulx dudict Oultre Meuze, n'ayans accoustumé contribuer avecq Brabant, se sont voluntairement adonnéz a contribuer L111 £., a condition qu'ilz ne seroient plus chargé des gens de guerre, et que partant Son Altèze soit contente que les gens du régiment de monsr. le Duc d'Arschot demeurent au pays de Luxembourch, tant qu'ilz soient casséz en partie avecq 1'argent que lesdicts d'Oultre Meuze furniront.
Que la commission de Rossel est assez ample et que les Estatz recommanderont la dépesche dudict Rossel vers les commis a la Chambre des Aydes.
P. p. — Résolu touchant le faict de ceulx quy ont massacré le prévost de la justice et ses gens au camp que les Estatz se contenteront présentement de ceulx quy sont appréhendéz et détenuz, affin que le régiment de Barthol Entens n'ait plus occasion de prolonger sa retraicte; mais quant aux aultres chargéz et coulpables du mesme faict, les informations seront envoyées avecq lettres des Estatz a mons'. le Prince d'Orainge, pour en faire telle justice qu'il trouvera convenir; ordonnant a Van der Beken, trésorier, de se rigler pour le faict du payement dudict régiment en conformité de ce que dessus, retenant seullement la paye de moys et demy de ceulx quy sont captiffz.
1) 25 Juni werd bij deze beschikking gepersisteerd; Van der Beken aan den waard van de „Coupe d'Or" 531 p., 6 s., binnen 2 maand te betalen op afrekening met Eynthoven (R. i. d.).
2) 23 Juni: uitgesteld op het request van „Ewart Beldam" c.s., Engelsche matrozen, te antwoorden tot de komst van De Hamme (R. i. d). Zie nog R. 8 Juni.
3) Na den middag werd besloten de drie derden van de tractementen der hooge officieren van dit regiment te passeeren, wijl ze bij de afrekening vergeten waren; voor den luitenant-kolonel 200 p., voor den proviandmeester en voor den kwartiermeester ieder 30 p. (R. i. d. p. p.). Een request van Noyelles wordt nog vermeld R. 19 Sept.
4) 26 Juni op een request van Entens: de Staten vereenigen zich met het advies der Kamer van de Beden (R. i. d. p. p.).
5) Is misschien Nytzem bedoeld? Een Icxsem is mij onbekend.



861
Midd. van aanv. en verw. 1577.
Uit den brief van 28 Jnni aan don Jan bovengenoemd, lichten wij de volgende passage, die voor het goed verstand dezer zaak noodig is:
341a. 28 jüni. — Toutesfois, sans avoir eu sur ce *) favorable
responce, entendons que par le Sr. de La Motte devant hier, XXVI0 de ce dict mois, ensuivant 1'ordre et intention de Vostre Altèze, audict jour prinse, est ordonné a Jacques Roussel, commissaire, de au plustost que faire se pourra, se trouver vers ledict régiment du Duc d'Arschot, pour le conduire et mener aux environs de Lembourg, Mastricht, pays d'Oultre Meuse, aux lieux les plus propres pour y sustenter (!) les soldatz dudict régiment, au moindre dommaige des subiectz de Sa Mté. que faire se pourra, et ne bouger dudict pays d'Oultre Meuze, jusques avoir aultre ordonnance de la part de Vostre Altèze; qu'est cause, monseigneur, que, estans stimuléz par l'impossibilité que voyons devant les yeulx, de plus povoir contenir les inhabitans de ce misérable pays de Brabant qui a la fin seront constrainctz de habandonner leurs maisons, et enhortéz de pitié et compassion de tant de povres gens qui davantaige ne peuvent soustenir si exécrables oultraiges, que journeilement ilz sont constrainctz endurer, ayans dix ans passéz continuellement, plus que nulz aultres pays, esté oppresséz tant par les Espaignolz, Italiens, Allemans, que aultres nations et maintenant encoires desdictz Allemans et Walons en excessif nombre, sans que des provinces voisines ilz soient sublevéz, comme souvent nous sommes plainctz, ne pouvons pour ce délaisser de aultres fois prendre le recours vers Vostre Altèze [Verzoek het besluit te herroepen en zich te schikken naar de heden „paria Généralité de tous les Estatz" genomen resolutie, te meer omdat anders de contributie van die van Overmaze wel niet zal opgebracht worden].
342. B. 29 juni. — Ayant entendu le raport de monsieur de Montigny de 1'intention de Son Altèze touchant les gens de monsieur le Duc d'Arschot, ont messieurs les Estatz résolu d'escripre lettres a Son Altèze pour casser le régiment dudict S*. Duc, et a ceulx d'Oultre Meuse, qu'ilz se veullent esvertuer a contribuer quelque notable somme pour ledict cassement et la reste se trouvera par les Estatz en toute diligence, et que cependant ilz demeurent en Luxembourch.
Touchant les lettres du Sr. de Proimont, gouverneur de Namur, ad ce que le pays soit deschargé des gens de guerre et qu'iceulx soyent repartiz vers Lille, Arthois et Hynaulte et qu'il n'entend que le faict du lieutenant de Barthol Entens soit a sa charge, ores qu'il y fust condamné, est ordonné d'escripre lettres aux Estatz de Namur, ad finem de se conformer aux aultres touchant la capitation et moyens généraulx; et quant aux soldatz casséz et pays [1. payéz], que l'on exécute les placcatz de Sa Mw. contre eulx, et au regard des non casséz, on doibt pourveoir qu'ilz soient casséz 3).
843. R. 30 juni. — Sur la requeste du couronel Bartholt Entens de Mentheda *) les Estatz authorisent ceulx de la Chambre des Aydes a traicter
1) A. G., Aud. 252, fol. 169 (orig.).
2) NL op den brief van 21 Juni, waaraan in den aanhef herinnerd wordt.
3) Dit besluit over de soldaten in Namen komt ook afzonderlijk voor onder de resolutiën van dezen dag (R. i. d.).
4) 29 Jnni werd op een propositie van Entens betreffende de ordonnantie van La Motte op Van der Beken voor kapitein Batton besloten, den leden van Vlaanderen te verzoeken den kapitein de in de ordonnantie genoemde 18 p. art. te betalen (B. i. d.).



Midd. van aanv. en verw. 1577.
362
avecq ledict coulonel pour la somme de troys et ou au plus hault IIII0 £ arth., comme de grace et point aultrement; et qu'il soit requis d'incontinent faire retirer ses gens suyvant sa promesse, ou aultrement les Estatz protestent contre luy de tous despens, dommaiges et intérestz.
1 Juli werd besloten den burgemeester van Deventer naar Maastricht te zenden, „ponr induire mons". de Bernesem et ses gens a continuer leur payement iusques a trois mois". — Na den middag: op het request van die van de meierij van Den Bosch, bepaaldelijk onder Oosterwijk, werd beschikt, dat de Staten en de trésorier zullen schrijven èn aan Courteville èn aan den substituut van den trésorier, Jeróme Hamme, om zonder uitstel de soldaten van den Prins, bepaaldelijk die van Entens en de Franschen, te betalen, zonder de écu hooger te geven dan den gewonen prijs a 48 patars (B. i. d. en p. p.) «).
2 Juli werd besloten aan de kapiteinen van Entens te schrijven, dat zij, wjjl se voldaan waren, onmiddellijk hadden te vertrekken uit het land, ieder naar zijn logies (B. i. d.).
3 Juli: betreffende de garnizoenen van Mariembourg en Philippeville te adviseeren na de onderhandeling met de Duitschers. — Na den middag: de pensionaris van Mechelen met Rouck gemachtigd, om met alle mogelijke middelen een aanzienlijke som gelds, minstens 15.000 p. art., te vinden tot betaling.van den vice-admiraal en de zeelieden (R. i. d. en p. p.).
4 Juli werd op het request van den kapitein in garnizoen te Grave beschikt, dat de Kamer van de Beden advies zou geven over de door den suppliant voor „1'addresse du secours" van zijne compagnie verzochte belooning door een „moyen plus prompt" dan dat in het vorige advies genoemd *). — Besloten goed te keuren, wat La Motte zal beschikken op het geschil, door de ruiters van Entens opgeworpen, over het contract, bepaaldelijk over het artikel of eindclausule, beginnende: „Bien entendu etc."; de bedoeling van de ruiters is, dat Capres ook zijne meening zal zeggen (B. 1. d.).
6 Juli werd besloten onmiddellijk aan Oranje te schrijven, om te gelasten, dat Entens het land verlate en de luitenant Holsteyn3) van de cavallerie, wiens geld gereed ligt, wijl het geschil "Élt den weg geruimd is, eveneens; don Jan te verzoeken brieven te geven met last aan hen om te vertrekken en commissarissen tot hun geleide aan te wijzen; ook zelf aan Entens en den luitenant te schrijven om heen te gaan, zonder den uitslag van het proces van Froidmont af te wachten. — Na den middag: besloten, dat Van der Beken aan den luitenant van Entens' cavallerie, mits hij voldoende machtiging toont, ƒ7000 zal betalen, te ontvangen van Yman namens de vier leden van Vlaanderen; dit onder schriftelijke belofte van den luitenant, dat zijne soldaten onmiddellijk zullen vertrekken; brief van zekerheid volgens het contract aan den luitenant over te leveren.—
1) 5 Juli: naar aanleiding van den brief van La Motte aan Courteville en Antwerpen te schrijven, om kort recht te doen met het arrest, door eenige kasteleins („hostelains") op de gelden van het regiment-Entens gelegd; het arrest kan in elk geval niet op het den soldaten toekomende deel gelegd worden. — Na den middag: de kasteleins door Courteville te bewegen genoegen te nemen met wat de Staten Entens bij termijnen schuldig zijn (R. i. d. en p. p.).
2) 5 Juli op het request van Pierre Eynthoven, kapitein te Grave: aan Hierges te schrijven om advies, of men met deze compagnie afzonderlijk zal afrekenen (R. i. d. p. p.). — 8 Juli op hetzelfde en den brief van flierges: de gedeputeerde van Friesland zal de zaak met den kapitein te Grave overleggen. — Iets verder: gehoord het rapport van den gedeputeerde van Friesland, besloten het advies van Hierges te volgen (R. i. d.). — Tot aanbeveling van deze compagnie schreven de Staten 8 Juli aan don Jan (A. G., Aud. 253, fol. 32; orig.). — Hierover nog R. 10 Juli p.p., 15 Aug., 14 Oct. — De bovengenoemde brief van Hierges van 7 Juli in A. G., Aud. 659, fol. 17: Hierges raadt aan de compagnie, die sich den laatsten tijd goed gedragen heeft, te betalen.
3) De tekst van de resolutie heeft: „Hosteyn".



363
Midd. van aanv. en verw. 1577.
Besloten Entens krachtens de overgelegde en goedgekeurde volmacht de 7000 p. art. te betalen; de moeilijkheid, door hem opgeworpen, over de 1000 p. art., „frayéz a Tolhuys", en de 700 p., die hij voor een maand buiten het contract vraagt, over te laten aan de beschikking van Oranje; Entens zich toch terug te trekken en anders het gevraagde te betalen onder protest van het bij de laatste betaling te zullen afhouden met alle schade en rente (B. i. d. en p. p.). — 7 Juli werden Capres en Yman verzocht een schikking met Entens te treffen over de onkosten op het Tolhuis tot een bedrag van 500 of 600 p. art. (R. i. d.) ').
8 Juli werd op het request van kapitein Cornelis Geertsz., zoowel voor zich als voor de andere kapiteinen van de vloot, te Amsterdam onder Hierges uitgerust, en den brief van don Jan van 30 Juni hierover beschikt, dat de suppliant zich zou wenden tot den Raad van Financiën, wijl de betaling hiervan niet ten laste van de Staten was; de brief in het Hoog-Duitsch aan den Raad van State en de Staten met andere stukken in handen van den Raad van State te stellen (R. i. d.) s).
9 Juli: den commissaris Cigoigne te verzoeken over te leggen alle ordonnantiën van betaling, gedaan aan de soldaten, hetzij Duitschers^ hetzij Walen als van Floyon en anderen (R. i. d.).
10 Juli: te schrijven aan de Staten van Overmaze, om aan Bernesem 4000p. art. te zenden, waarmede hij zijne soldaten in goede orde denkt te kunnen houden, en met de rest 3 maanden te wachten 3). — Kolonel Cherf compareert; om met hem te onderhandelen aangewezen Champagney, Goignies en Brus *). — Over de zaak-Entens aan den Prins te schrijven met verzoek, dat deze zoowel Entens als diens luitenant doe vertrekken (R. i. <L).
13 Juli: de vorm van de obligatie van 15.000 p. art. voor de officieren van de zeemacht en voor den kapitein te Grave is gearresteerd; de „conseillier" van Rijsel verklaart echter, dat zijne volmacht niet zoo ver gaat, zooals hij ook voor anderen obligatiên heeft verklaard; Van der Beken aan den kapitein 2000 p. art. te betalen uit de gelden, te bezorgen door den pensionaris van Mechelen (B. i. d.).
1) 8 Juli: Capres, gezien hebbende La Motte's beslissing van 5 Juli over het geschil met den luitenant van Entens, vereenigt zich hiermede. — Na den middag: aan Entens, die zonder de 1060 p. art. van het Tolhuis, wegens kruit, lonten en andere benoodigdheden, niet wilde vertrekken, deze te betalen onder voorwaarde ze later af te houden, indien bleek, dat hij te veel ontvangen mocht hebben; de gecommitteerden van de Kamer van de Beden gemachtigd den eed hiertoe af te nemen (B. i. d. en p. p.). — 11 Juli werd Van der Beken gelast van de 1060 p. art en de 700 p., die Entens als kolonel voor 1 maand eischte, eerst de crediteuren van Entens te Mechelen en Brussel te voldoen (R. i. d.; ook de acte van dit besluit komt in het register voor).
2) 16 Juli werd opnieuw een request van Geertsz. afgewezen (B. i. d.). 11 Aug. een aan de Kamer der Beden verwezen (B. i. d.). 15 Aug. werden Leoninus en Aernsma met de Kamer der Beden gecommitteerd, om over een request van dezen te handelen (R. i. d.). 10 Sept.: in plaats van Leoninus, afwezig, de burgemeester van Deventer hiertoe gecommitteerd (R. i. d.). — Nogmaals afgewezen op 22 Aug. met de toelichting, dat Geertsz. c. s. zich niet volgens hel plakkaat van 22 Sept.-1576 (hiervóór, p. 50) binnen 8 dagen van de rebellen afgescheiden hebben (R. i. d. p. p.). 6 Nov. vereenigen de Staten zich betreffende deze zaak met het advies van de Kamer der Beden van 25 Oct. Zie nog R. ff, 15, 37 Nov.
3) Denzelfden dag werd op een request van Amsterrode de volgende, niet zeer duidelijke beschikking genomen, die waarschijnlijk op hetzelfde slaat: de suppliant zal profiteeren een '/< van 10.800 p. art, in het advies van de Kamer der Beden over het request genoemd, mits de som „se défalcque aux troys compaignies, mentionnéez en sa requeste, et que les Estatz en profitent et que le tout soit du consentement des subiectz". Met zijne onkosten voor troepenonderhoud zullen de Staten rekening houden (R. i. d).
. 4) Op 10 Juli is deze naam niet ingevuld. 13 Juli, wanneer de resolutie herhaald wordt, komt Brus mede voor (B. i. d. p. p.).



Midd. van aanv. en verw. 1577.
364
344. R. 15 juli. — Sur ce que mons"". de La Motte a requis d'avoir commission de povoir faire retirer les gens de Barthol Entens par force d'armes, d aultant qu'ilz ne veullent partir par 1'amiable, a esté dict que ledict Sr. de La Motte fera tous ceulx de gens de guerre quy sont payéz ou contentéz, sortir les pays par tous moyens possibles ou aultrement par main forteetque les soldatz du régiment du Sr. de Champaigny auront a obéir au commandement dudict Sr. de La Motte quant a 1'assistence qu'il pourra demander d'eulx.
Brus rapporteerde, dat Champagney, Goignies en hij, handelende met Cherff, hadden geaccepteerd 50.000 p. voor alles, nl. 16.000 p. in lakens en geld, de rest in 2 jaar (B. i. d.).
345. R. 16 juli. — Résolu que l'on repartira les gens de guerre walons en deux lieux, seavoir 1'ungne partie a Herentals et 1'aultre a Eynthoven ou plus long, et que l'on payera a chacun soldat VI s. par jour, au captaine et officiers plus, selon que mons". de La Motte pourra taxer, et que les voluntaires villaiges pourront furnir ad ce que leur servira en diminution des aydes a accorder.
P. p. — Et quant aux lettres des obligations, couchées pour payer aux mattelotz et capitaine de Grave, d'aultant qu'elles ne contiennent somme ny date ny uoms ou surnoms, ont deschargé [le greffier?] de signer lesdictes lettres, mais qu'il souffira que le pensionaire de Malines ait ordonnance de povoir lever lesdicts deniers a fraict et doiz qu'il aura négocié avecq aulcuns marchantz, on pourra envoyer les obligations telles et conformes aux négociations.
Benzelfden dag werd op het request van den luitenant, officieren en soldaten van de kolonelscompagnie van Aerschot ') op het kasteel van Antwerpen besloten, dat de supplianten, wijl ze onlangs „prest et secours" ontvangen hadden, nu wat geduld moesten hebben (B. i. d.).
17 Juli besloten de Staten op een request van Bogier Lestannier het kruit nog voor eenigen tijd te bewaren (B. i. d. p. p.).
346. R. 18 juli. — Que les soldatz seront mis en deux ou troys places comme a Herentals et Eynthoven ou plus prèz de Boisleduc selon l'advis de mons". de La Motte et que chacun sera payé des villaiges voluntaires a condition qu'ilz ne mengeront le pauvre peuple et que aultrement les couronel et capitaines en responderont de foulles, sans permettre que les soldatz pourront sortir leurs lieux désignéz a peine de la hart et aultrement selon l'escript de ce estant.
Denzelfden dag werd Van der Beken „généralement" gelast te betalen ieder, bezittende „des Estatz Généraulx obligations ou descomptes des gens de 1'armée de mer". — Aan don Jan te schrijven, dat recht gedaan worde, aan de gevangenen, die Fleuruchamp en zijne dienaren vermoord hadden *) (tt. I. d.).
Nog namen de Staten eenige beschikkingen op een memorie van La Motte *), die
1) Ingekomen met een brief van Chimay 13 Juli (R. i. d.).
2) Deze brief van 18 Juli: A. G., Aud. 253, fol. 64 (orig.).
3) Op een request van dezen om 2 maand vacatiën, gedurende welke hij als gedeputeerde gediend heeft, „depuis qu'il n'a esté mareschal", beschikt, dat hij tevreden heeft te zijn „a 1'advenant des aultres" en de onderhandelingen gelieve voort te zetten (R. i. d.).



365
Midd. van aanv. en verw. 1577.
op 15 Juli ingediend was; wij laten deze besluiten der Staten1), voorzoover ze ons niet reeds bekend zijn, volgen:
347. R. 18 juli. — [La Motte op te treden tegen Entens en andere soldaten, die afgedankt zijn, met hulp van de nog in dienst zijnde soldaten -)].
Sera mandé audict de La Motte le pied et ordre que l'on aura prins et arresté sur les désordres que font les gens de guerre aux villaiges.
Que lesdicts soldats soyent par régimens repartis en quelques lieux divers et séquestréz et illecq accommodéz de vivres pour leurs deniers,.concédant que les villaiges circumvoisins, a ce délibéréz et voluntaires, furnissent en prest a chascun soldat six pattars par jour et aux officiers a 1'advenant, a rabattre sur leurs gaiges et soldées escheuz et a escheoir, pour valoir ausdicts villaiges sur les quotes-et portions des aydes accordées et a accorder, a charge néantmoins et condition que les colonnelz et capitaines respondront de toutes les foulles que leurs soldatz pourront faire, tant esdicts lieux que dehors, dont les paisans sont grevéz et qu'ilz ne laisseront ou permectront sortir aulcuns soldatz avecq armes ny en trouppe et sans passeport du chief mesme; oü ilz seront trouvéz aultrement que les prévostz ou drossartz les pourront prendre et pendre, sans aultre forme de procés. Entendant au surplus par lesdicts Estatz que le semblable soit faict des Allemans de Cornelis van Eynden, estans a Mol et Balen, et tous aultres qui seront trouvéz voluntaires.
[Mededeeling van het besluit over de gevangenen uit Entens" troepen *)].
348. B. 19 juli. — Résolu que on escripvera a Son Altèze en faveur de ceulx du pays d'Oultre Meuse, pour descharger ledict pays du régiment de mons'. le Duc d'Arschot et que lettre sera escripte a ceulx d'Oultre Meuse, affin de vouloir a van eer XX on XXX111 £ arth., pour licentier ledict régiment; et qu'il desplaist a eulx grandement qu'ilz sont ehargéz dudict régiment nonobstant tout leur debvoir qu'ilz ont faict au contraire vers Son Altèze 4).
Denzelfden dag werd op het request van Cornelis Wien, „admirael ou superintendant" van 8 schepen, uitgerust te Duinkerken, benevens 7 kapiteinen dier equipage, beschikt, dat de supplianten tevreden hadden te zgn met de apostillé van 23 April 11. — Besloten, dat Terion 600 p. art. zal opnemen tegen redelijke rente op obligatie van de Staten en wel voor de soldaten in het kasteel te Antwerpen 6) (B. i. d. p. p.).
26 Juli werd zekere instructie gegeven aan Courteville naar Grevelingen, de vier leden van Vlaanderen en aan verscheidene andere steden op de kust van Vlaanderen. Deze instructie °) droeg hem op:
349. 26 juli. — [Naar aanleiding van een verzoek van La Motte, „capitaine van Grevelinghe", dien dag ter vergadering gedaan, den vier leden te verzoeken — waarop de Vlaamsche gedeputeerden bij dezen reeds verschillende malen aangedrongen hadden — om het
1) A V. Ypres, port. 23B. — Het door La Motte geremonstreerde is inspringend gedrukt.
2) Zie ons n°. 344. «fV*
3) Zie hiervóór, p. 364. — Over het verdere gedeelte dezer memorie, xie hiervóór, p. 269.
4) Deze brief aan don Jan van 19 Juli: A. G., Aud. 253, fol. 69; de Staten geven hierin onder meer te kennen, dat die van Overmaze niets zullen kunnen opbrengen, ook niet de /' 55.000, die ze onlangs geaccordeerd hebben, tenzij Arschot's regiment daar wegga.
5) Dit laatste blijkt alleen uit de aanteekening i. m. bij de resolutie.
6) A. V. Gand, reg. Y, fol. 329v°.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
366
garnizoen van Grevelingen, dat 3 maand en meer soldij ten achter is, 1 maand of meer gage te betalen, dit met het oog op het belang der plaats, vooral na Don Jan's vestiging op het kasteel van Namen en de inbezitneming van Charlemont; hij moet de 4 leden op het gevaar wijzen,] „dat oic by preoccupatiën ende preventie van eenigbe secrete practicquen de voornomde stede zoude moghen inghenomen worden deurdecleene menichte van de soldaten, aldaer in garnisoene wezen de, ende huerlieder quade betalinghe, die hemlieden dwinght den cost ten platten lande te zouckene, daerdeure de steden van Burburch, Dunckercke, Berghen Sto. Wynocx, Sw. Omaers, geheel West-Vlaendren ende een deel van Arthois in grooten dangiere vallen zoude". [Hij moet bovendien den 4 leden verzoeken de stad met 50 of 60 soldaten versterken].
Vandaer zal de voornomde Cortewyle hem transporteren an de stede van SI uus, Brugghe, Oisthende, Nieupoort, Dunckercke, Grevelinghe, Burburch ende de gouverneurs, baillius ende wethouders aldaer te kennen gheven het voornomde dangier, daer 't landt jeghenwoordelick in staedt, ende dat de steden ende sloten by eenighe practicquen zouden mogen inghenomen worden, zo wel te water als te lande, daertoe dient groot regard ende toesich ghenomen, te meer dat men zekerlicx weet, dat in Portugael een groote armeye ter zee toegberust wordt ende dat de voornoemde stede ende casteele gheen garnisoen ofte soldaten in en nemen, by wiens last tzelve oic waere, ten waere dat zy alvooren daeraf de Generale Staten adverteeren ende van hemlieden last hadden.
[Hij zal den 4 leden bovendien Oranje's brief over de teruggave van Nieuwpoort voorleggen en vragen, of het nu ter tijd wel geraden is het garnizoen uit de stad te „doen weeren 'Y'].
350. R. 27 jou. — Conclud de respondre au magistrat de Bruxelles que les gens de guerre ne sont approchéz ceste ville par leur sceu, ad veu ny charge, ains sont d'advis que l'on requerrera aux coulonelz de les incontinent faire retirer par advis du marischal du camp et donner ordre que foulle ou dommaige n'y advienne.
Denzelfden dag besloten de Staten de magistraat van Maastricht te schrijven, om een voorschot te willen geven aan de compagnie van Bersele. — Bassigny werd gezonden naar alle steden van Brabant met dergelijke brieven als Courteville had gebracht aan alle steden van Vlaanderen. — De 6000 p. art., door Liedekercke verschaft, door Van der Beken te ontvangen en te bestemmen voor de afdanking der compagnieën van Cherff; de koopwaar a 8000 of 9000 p. art., die hij zal krijgen, te Antwerpen te laten en ze aan te nemen, mits de soldaten er „a tel prix et estimation" mede tevreden zijn (B. i. d. p. p.).
28 Juli: op het request van La Motte werd hem een tractement van 300 p. art. per maand toegelegd en Van der Beken gelast hem 2 maand te betalen aan het einde der loopende. — Op het request van Goignies *) werd beschikt, dat Van der Beken met hem zal afrekenen naar rato van 400 p. per maand, sedert hij „a esté saisy en Anvers", totdat La Motte werd ontheven van het ambt van „grand marischal de camp"; voor den tijd daarna naar rato van 800 p. per maand evenals La Motte s) (B. 1. d.).
31 Juli werd een brief van de kapiteinen van het regiment-Aerschot ontvangen met verzekering, dat zij in trouwen dienst aan de Staten niet zouden te kort schieten;
4) Cf. hiervoor, p. 469.
2) Dit was 24 Juli om advies gezonden aan de Kamer der Beden (R. i. d.).
3) 31 Juli: gezien het advies van de Kamer van de Beden betreffende het tractement van Goignies werd besloten, dat Van der Beken hem 1500 p. art. zou betalen ,.que luy reste" uit de eerst te ontvangen penningen (B. i. d. p. p.).



367
Midd. van aanv. en verw. 1577.
zij werden hiervoor bedankt. — Besloten aan Mariembourg en Philippeville en alle andere grenssteden te schrijven, dat de soldaten volhardden in hunne trouw aan de Staten, „de tant aussy qu'ils se payent par les Estatz". — Na den middag werd besloten aan de Staten van Artois te schrijven, om de 15000 p. art. te furneeren aan Hohenlohe volgens de hem gegeven assignatie; dit in af trek van wat zij op 4 September a. s. schuldig zouden zijn voor rest van den 100sten penning (B. i. d. en p. p.)
1 Augustus werd op het request van.de officieren van het regiment-Aerschot beschikt, dat Van der Beken het regiment 1 maand gage volgens de oude rol zou betalen en aan de 50 ruiters van hetzelfde regiment onder kapitein Leon 2 maand. Aan deze soldaten te schrijven om certificatie van hunne diensten en de som, die men hun schuldig is, om hun daarna zekerheidsbrieven te geven, dat ze zoo spoedig mogelijk betaald zonden worden '-) (R. i. d.)
2 Augustus: besloten de requèsten van de ruiters van Bernesem in handen van de Kamer van de Beden te stellen; deze Erederik van de Zande te hooren, of hij met de ruiters zou willen afrekenen. — Na den middag: de Staten gelasten, dat de brief van Anthoine Vaes, kastelein van Vilvoirde, dd. 2 Aug., geschreven aan zijn luitenant Jaspar van Herlay, worde ten uitvoer gelegd ten dienste van den Koning en de Staten. — Besloten „autres lettres"3) aan Lier te schrijven, om een compagnie soldaten in garnizoen te nemen voor korten tijd, alleen voor hun eigen verdediging, en hiervan acte met het zegel van Brabant voor alle Staten te verleenen; evenzoo aan Ni velles en Hault. — Aan de kapiteinen van het rogiment-Floyon te schrijven, om hun eed aan den Koning en de Staten te houden 4) (B. i. d. en p. p.).
3 Augustus werd besloten, dat Capres kolonel zou zijn van de compagnieën van het regiment-Floyon, die hij tot zich zou kunnen trekken s). — Besloten, dat betreffende het doen optrekken van eenige compagnieën van Aerschot voor de bewaking van Brussel, de edelen zouden adviseeren zooals in alle andere, dergelijke handelingen, noodig voor de veiligheid van het land. — Aan het regiment-Floyon één maand gage te betalen. — Aan Bersele een maand gage voor zijne kolonelscompagnie en wel van de Staten van Limburg en Luxemburg op aftrek van hunne contributiën (B. i. d.).
4 Augustus: de zekerheid, die Crecques als „capitaine, chastellain et garde" van het kasteel te Gent moet geven, zal zoodanig zijn als de gedeputeerden van Vlaanderen geadviseerd hebben volgens den hiertoe vastgestelden brief 8). — Bourbonrg en Duin-
1) 1 Aug.: de brief vastgesteld (R. i. d.).
2) Op verzoek van de Staten-Generaal zonden de gedeputeerden van Vlaanderen één hunner, mr. Guillaume Kayngaert, pensionaris van Ieperen, naar de vergadering der vier leden te Gent, om aan te dringen op het overmaken van f 15.000, noodig voor de soldaten van het regiment van Aerschot; dit in mindering van hunne quote in de f 700.000 (volgens de instructie van Kayngaert van 1 Aug.: A. V. Gand, reg. Y, fol. 397).
3) Misschien waren de vorige brieven die, welke, ontworpen door den pensionaris van Den Bosch, 31 Juli geschreven werden aan Lier, Herenthals en Vilvoorde (R. i. d. p. p.).
4) Deze brief van 3 Aug.: Actes, n°. 704; A. V. Gand, reg. Y, fol. 396v°. — Benchargebrieven aan mons*. de Quarré, één der kapiteins, en aan „monsieur de Rozendael", alsvoren, beide van 3 Aug. in A. G., Aud. 659, fol. 32 en 34 (orig.). Zij werden verzocht naar Brussel te komen, zooals. andere kapiteinen gedaan hadden, „pour avecq vous communicquer choses de grande importance".
5) Paspoort verleend „a ung", gezonden, „a altirer" eenigen van het regiment-Floyon (R. i. d.).
6) Van 4 Aug.: Actes, n°. 706; A. V. Gand, reg. Y, fol. 420. Crecques wordt, „ia soit que n'avons aulcune diffidence de vostre personne", verzocht den 4 leden te Gent „tout contentement d'asseurance" van het kasteel te Gent te geven, „affin que nulz inconvéniens ny surprinses soyent practicquéz au désavantage du pais, considéré que en tous endroictz on machine contre la pacificatión et union". — Uit de 3 Aug. door de vier leden van Vlaanderen aan Borluut gegeven instructie (A. V. Ypres, port. 23B) blijkt duidelijk, dat het initiatief tot dezen maatregel van hen uitging.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
368
kerken werden gemachtigd de wacht in hunne steden met 40 of 50 soldaten te vermeerderen. — Op het request van Alexander de Dremborn, vendrig van 400 Duitsche paarden, werd beschikt, dat na de afrekening met Bernesem de ruiters volgens de obligatiên betaald zouden worden; tevens werden de Staten van Overmaze verzocht aan Bernesem 5000 p. art. volgens vorige brieven te geven, waartoe hun te schrijven '). — Na den middag: de voorziening van het kasteel van Vilvoorde met levensmiddelen en ammunitie werd gesteld „a la bonne discrétion" van de Staten van Brabants). — Aan Liedekercke te schrijven om voor de betaling van Bersele's soldaten te Maastricht onmiddellijk 1500 p. art. te verschaffen, bepaaldelijk voor die van hen, die geld voor de Duitschers aan Antwerpen hadden aangeboden; anders deze te nemen van de eerste gelden, die Van der Beken zou ontvangen (B. i. d. en p. p.).
5 Augustus werd besloten, dat Capres den soldaten van Floyon, die hij tot zich zon trekken, de vervulling mocht beloven der hun gedane toezeggingen benevens een maand gage. — Een brief aan de soldaten van Philippeville en Charlemont werd vastgesteld. — Na den middag: de Kamer van de Beden te adviseeren over de betaling van den commissaris Salazar. — Aan alle steden en kasteelen van Brabant te schrijven, om geen garnizoen van don Jan op te nemen. — Aan Michiel van der Beken op het kasteel te Vilvoorde te schrijven, om 30 soldaten van de compagnie van Heze op te nemen, „dont luy en est un", en de burgers van Brussel, die er waren, naar huis te zenden 8) (R. i. d. en p. p.).
6 Augustus gelastten de Staten te schrijven aan den kapitein van het kasteel te Rupelmonde, dat hij Lalaing en La Motte had te gehoorzamen in het toelaten van garnizoen4). — Het regiment-Champagney onmiddellijk te betalen uit „les plus prompts deniers" uit Antwerpen „ou que messieurs de Liekercke et aultres commis des Estats, estans en Anvers, [pratiqueront?]". — Aan de steden te schrijven zich van graan te voorzien. — Naar aanleiding van het request van drie compagnieën, vroeger van Floyon, werd met de kapiteinen gecontracteerd, dat hun nu 1 maand-zou betaald worden 8) op voorwaarde, dat ze binnen 14 dagen hunne compagnieën voltallig zonden hebben en dat hun de beloofde 3 maand binnen 5 maanden zonden worden betaald en wel 2 in geld en 1 in laken; zij zouden verder zekerheidsbrieven ontvangen, dat hun de oude vordering binnen 2 jaar, telkens een helft per jaar, zou worden voldaan. — Na den middag: aan Montigny te schrijven, om Aerschot's regiment te doen gaan tusschen Thielmónt en Leuven (R. i. d. en p. p.).
7 Augustus: het advies der edelen gevraagd over twee door Vlaanderen gemoveerde punten: betreffende de verzekering van het kasteel van Gent en het arrest op de goederen van Mondragon (R. i. d.). Spoedig daarop moet hieromtrent een nader besluit genomen zijn. Immers werd Courteville met een instructie 8) betreffende de beide, in den tekst genoemde punten, naar de vier leden van Vlaanderen te Gent gezonden: van
1) Dit laatste gedeelte Van dit besluit komt ook afzonderlijk in de resolutiën van dezen dag voor.
2) Iets later: Roger Lestannier gelast 100 p. kruit en 150 p. lonten te leveren aan de 30 soldaten te Vilvoorde.
3) 8 Aug.: aan deze burgers de dagen, dat ze te Vilvoorde geweest zijn of nog zullen zijn, te betalen naar rato van 7 p. art. per maand (R. i. d. p. p.). Zie nog Ti. 6 Sept.
4) Deze brief: Actes, n°. 709; A. V. Ypres, port. 23B. De Staten gaven tevens te kennen niet te meenen, dat zijne weigering voortsproot „de 'quelque sinistre vouloir ou opinion, ains seulement de ce que n'aviez resenti nostre intention en ce regard", nl. dat hij gehoorzaamheid verschuldigd is aan Lalaing en La Hotte „pour la meilleure garde" van Rupelmonde; dit werd verder toegelicht uit de ongunstige tijdsomstandigheden.
5) Denzelfden dag: Van der Beken aan Capres 4500 p. art. te betalen van de gelden uit Vlaanderen voor 1 maand betaling aan deze 3 compagnieën (R. i. d.). — 7 Aug. werd een request van Capres verwezen naar de Kamer der Beden om advies (R. i. d. p. p.).
6) Ongedateerd: Actes, n°. 712; A. V. Ypres, port. 23B.



369
Midd. van aanv. en verw. 157?.
Crecques „telle satisfaction" te vragen als in de omstandigheden noodig (hiervóór, p. 367); de meubelen van Montdragon, die met andere bevelhebbers te Marche-en-Famine dingen behandelde, nadeelig voor het land, te Gent of elders in beslag te doen nemen (cf. hiervóór, p. 208) *).
8 Augustus werd besloten het regiment-Aerschot één maand in lakens te betalen behalve die in geld, eenige dagen geleden toegestaan. — Ook aan de compagnie van Anthoine Quarré, vroeger onder Floyon, die nog onder Capres gekomen is, 1 maand soldij te betalen. — Besloten 40 „chevaulx légiers" onder een door de edelen aan te wijzen hoofd op „les passages" te plaatsen, ten einde de posten en spionnen der tegenstanders te attrapeeren; op zulke plaatsen te stellen als de edelen zullen goedvinden.— Lalaing aangewezen tot generaal der infanterie, den Vicomte van Gent tot generaal der cavallerie *), Bossu tot generaal der artillerie; de laatste „n'a pen ou scen accepter la charge, comme il dict". — Na den middag: Van der Beken zal de obligatiên dér Staten tot een bedrag van 15.000 p. art. ten bate van de zeelieden 3) in handen van den pensionaris van Mechelen leveren tegen recepisse, die deze zal kunnen inwisselen tegen de kwitantiën der zeelieden. — Op een request van Conrad de Herre werd de suppliant gelast de ammunitie, in zijn request genoemd, tot nader order te Brussel te laten (B. i. d. en p. p.).
9 Augustus: Florines, gouverneur van Philippeville, heeft verklaard de stad voor den Koning en de Staten te zullen bewaren, verzoekende haar te versterken (B. i. d.) 4).
10 Augustus: de obligatiên, door den lakenkoopman Jean Triboulet e) te Brussel gevraagd, in den door hem verzochten vorm vastgesteld; den termijn zal Montigny zoo lang mogelijk trachten te verkrijgen voor de betaling van een maand in lakens aan het regiment-Aerschot. — Van der Beken gelast S'. Geertrnid terug te betalen 1663 p. art., door hem heden aan de Staten geleend voor de betaling van een maand gage aan de compagnie, vroeger van Floyon, nu van Capres. — Na den middag werd betreffende het request van Conrad de Herre beschikt, dat de harqnebusen en lonten niet, als eerst bepaald, aan den commissaris der ammunitie te Mechelen, maar om de veranderde omstandigheden aan de magistraat van Brussel zullen geleverd worden onder inventaris, over te leggen aan de Kamer van de Beden. — Een request van kolonel Tempel met een brief van Oranje van 26 Juli te zijnen gunste werd gezonden aan de Kamer van de Beden (B. i. d. en p. p.).
11 Augustus werd betreffende de kolonelscompagnie van Aerschot besloten, dat volgens het advies der edelen deze compagnie, in garnizoen geweest in de citadel van Antwerpen, verdeeld zou worden over al de andere compagnieën van het regiment; aan Montigny en den sergeant-majoor van het regiment te schrijven, om van de 9 compagnieën er van één kolonelscompagnie te maken „avec la plus grande esgalité que faire se pourra" (E. i. d.). — 12 Augustus: aan Montigny, luitenant van Aerschot, voor zijn regiment 13.752 p. voor een maand gage te betalen (B. i. d.).
351. R. 12 augustus. — Aecordé aux Estatz de Haynault qu'ilz donneront leur obligation en leur privé nom de furnir a Jehan Trebolet cincq mille livres
1) Courteville kreeg 7 Aug. 202 p., 10 s. art. aan vacatiën toegekend (R. i. d. p. p.). Zie nog R. 25 Aug., 13, 14 Sept.
2) Cf. rubriek IX op 11 Aug.
3) Een request van dezen was denzelfden dag naar de Kamer van de Beden verwezen (R. \, d.).
4) Denzelfden dag werd een instructie vastgesteld voor D Aussy en den pensionaris van Den Bosch, „comme a la liache" (waarover?); zij kregen resp. 200 en 100 p. art. voor vacatiën „ö faire" (B. i. d.). — 14 Aug. werd op een request van schepenen en raad van Den Bosch beschikt, dat er in voorzien was door den aan D'Aussy en den pensionaris gegeven last (B. i. d.).
5) Een request komt voor op 1 Juli,; waarop beschikt werd; dat hij met de betaling eenig geduld zou moeten hebben (R. i. d.). .1 *tt'.
24



Midd. van aanv. en verw. 1577.
370
arth. endedans XV jours, moyennant qne ce soit en défalcation de leur quote en sept cent mille livres accordées et ce par ordonnance des Estatz Généraulx.
P. p. — Messieurs ont ordonné et aecordé que les ohligations de quinze mille livres arth. qne les quatre membres de Flandres accordenf pour les Estatz Généraulx au proffict de Jehan Trebolet, marchant de draps en ceste ville de Bruxelles, en tant moings de trente mille livres arth. que lesdicts Estatz luy seroient redebvables endedans deux moys après la date de eestuy jour, seront déduictz a leur quote es sept eens (mille) livres arth., accordéz par ladicte Généralité, bien entendu que lettre d'indemnité par lesdicts Estatz Généraulx leur sera donnée.
Messieurs ont trèstous accordéz de requérir monsr. le Comte de Lalaing d'accepter la charge de la Généralité de 1'armée pour le Roy et les Estatz Généraulx; laquelle charge ledict Sr. Comte, après beaucoup des excuses sur sa petite capacité et expérience, a la fin pour ne faillir a la patrie de sy peu que est en luy, a offert sa volenté en ce povoir entrer, moyennant et a condition qu'il soit assisté du bon conseil et que tous unaniment veullent et promettent d'entretenir les poinetz de 1'Union, asseavoir la religion ancienne Catholique Romaine, 1'obéyssance deue a Sa Mtó. et le bien de la patrie avecq 1'entretienement des droictz, usaiges et privilèges de ladicte patrie suyvant ladicte union et pacificatión et que luy soit donné le moyen de bien povoir exécuter sadicte charge.
Résolu que monsr. de Goingnies sera maréschall du camp et mons'. de La Motte général de 1'artelerie, ausquelles charges, combien que excuses ont esté faictes par lesdicts S"". de Goingnies et de La Motte, touttesfoys lesdicts S™. k la fin ont accepté lesdictes charges.
352. R. 13 augustus. — Résolu d'envoyer quelque gentilhomme de par les Estatz Généraulx vers mons'. de Gelyn et le magistrat de Maestricht, pour 1'induire qu'ilz veullent avecq la commune souffrir la compaignie du Sr. de Beerssele, y estant en garnison, pour ce que c'est pour le propre bien et salut, et que ledict magistrat et les bourgeois veullent faire serment de garder ladicte ville pour le Roy, comme Duc de Brabant, les Estatz et Sa Grace Rhme. et ne donner passaige par icelle ville aulcuns gens de guerre sans expresse ordonnance desdicts Estatz et que le tout soit commnnicqué a Sadicte Grace Rhme. et joindre aux lettres dudict Sr. de Geleyn (celles), escriptes a plusieurs villes et Estatz par les Estatz Généraulx, pour servir de disculpe et justification sommaire de leur cause 1).
Denzelfden dag werd paspoort verleend aan Jean de Lion, koopman te Brussel, om 101 „corseletz" te Antwerpen te gaan koopen, en een aan kapitein Quarré om mee te nemen „avecq chariot hardes, quattre on cincq corseletz, antant de harquebuses, deux hellebardes et ung coffre". — Besloten, dat Aerschot onder de leiding van eenige edellieden, door hem aan te wijzen, 50 „harequebusiers chevaulx légiers" zal hebben en Lalaing 100 „chevaulx légiers" onder „le Sr. de Viler"; Van der Beken gelast den beiden heeren terug te betalen hunne onkosten voor de lichting er van „et ce des premiers deniers qu'il recepvra". — Aan de magistraat van Nivelles te schrijven, om de compagnie van kapitein Ozier, nu onder Capres, te ontvangen in plaats van die van Heze. — Aan de
1) Voor deze zending werden nog denzelfden dag Merode en „le S*. de Nicxem" aangewezen; een instructie voor hen te ontwerpen (R. i. d.).



371
Midd. van aanv. en verw. 157f,
10*», pas opgerichte compagnie van het regiment-Aerschot, evenals met de andere geschied is, 1 maand in lakens en 1 in geld te betalen. — Den ontvanger van Brabant, Nyverzeele, te schrijven om op zijn crediet 1000 écus te leenen, om te gebruiken voor de lichting van 300 „chevaulx légiers", die Cruningen ten dienste van den Koning en de Staten moet gelicht hebben; binnen 10 dagen dit terug te betalen '). — Na den middag: op het request van den kapitein „Centenier dixiesme" en andere burgers van de wijk Schoenbeke (= Schaerbeek?) van Brussel is beschikt, dat de er in genoemde ammunitie aan de Staten behoort en door deze aan de magistraat van Brussel is overgeleverd; wat betreft de belooning na de levering, moeten zij overleggen, wat ze pretendeeren, om nader overwogen te worden ') (B. 1. d. en p. p.).
353. R. 14 augustus. — Sur la requeste des députéz du pays de Frize a esté appointé: veu l'advis sur ce prins, a esté résolu que le Sr. Baron de Vile sera requis vouloir absolutement resenter de deux compaignies de Bas Allemans quy sont en Frise, s'ilz se veullent joindre aux Estatz on non, et oü ilz se voulsissent s'y conformer, fauldra remettre audict S". de Ville de rechanger les capitaines, officiers et aultres de quy on pourroit avoir légittime occasion de soubcon, pour s'en servir, oü sera le plus requis, et oü l'on trouvasse besoing les casser, fauldra que ledict Sr. de Vile traicté avecq les Estatz de Frise pour leur payement. Et touchant de mettre les armes es mains des paisans, ledict S". de Vile, estant par dela, avisera aux Estatz Généraulx ee que luy semble estre nécessaire.
Denzelfden dag werd de instructie voor Merode en „le S". de Nicxem" naar Maastricht vastgesteld *) (B.4. d.). Hierbij werd hun opgedragen bij Geleen, de magistraat en de 27 ambachten der stad er vanwege de handelingen van don Jan, die zich van alle steden, die hij kan, dreigt meester te maken, ook van Maastricht, waar hij, onder voorwendsel van de stad van garnizoen te verlichten, de compagnie van Bersele wil doen uitgaan, op aan te dringen deze te doen blijven 4). Zij moeten hen opwekken aan de Unie vast te houden en hierop gezamenlijk den eed te doen, tevens om de stad te houden voor den Koning als Hertog van Brabant, de Staten en den Bisschop van Luik. Zij moeten hun verklaren, dat het om de omstandigheden noodig wordt geacht de forten in den omtrek der stad met eenige compagnieën te bezetten of de omwonenden bijeen te brengen, om „se renger avec eulx et les servir, secourir et assister pour leur garde, préservation et deffence", en dat de Staten voor de betaling der soldaten in en om de stad zullen zorg dragen. Zij zullen op hunne doorreis door Luik hun last aan den Bisschop en de 32 ambachten der stad voorhouden, en hen er toe brengen om Maastricht in den door de Staten gewenschten zin te steunen.
Nog werd op 14 Augustus na den middag de ontvanger van Henegouwen gelast aan Lalaing 6000 p. art. te betalen voor de versterking en kruitvoorziening van de citadel van Kamerijk en de vestingen van Henegouwen, te nemen uit de quote der onlangs geaccordeerde
1) 16 Aug. werden Saventhem en Molckeman gecommitteerd, om met Cruningen over zijne soldaten te handelen (R. i. d. p. p.). — 19 Aug. werd Van der Beken gelast Cruningen 2000 p. art. te betalen voor de lichting van 300 paarden (R. i. d.). Zie nog R. 11, 12 Sept.
2) 1 Sept. werd een request van dezelfden aan den Raad van Oorlog verwezen om advies (R. i. d. p. p.).
3) R. a. Utrecht: Staten-archief, afschriften van bij de Staten-Generaal ingekomen stakken. De instructie is hier op naam van „le baron de Mérode et le seigneur de Nyttse". — Tot de zending was 13 Aug. besloten (R. i. d.). — Een request van den baron de Merode wordt vermeld R. 30 Sept.
4) En verder in ons n°. 352. — Nog een request van Bersele R. IS A </;/.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
372
2 millioen; wel te verstaan, dat voor alle gewesten dergelijke noodige dingen ten laste van de Generaliteit zonden komen. — De ontvanger der domeinen in Henegouwen werd gelast het graan, dat in de citadel van Kamerijk was „empirant", te verkoopen en van de opbrengst ander graan te koopen1). — Op het request van ClaudeLouchart, luitenant van de compagnie van Gouy (= Goignies), vroeger onder Floyon, werd beschikt, dat Van der Beken aan dezen en den anderen „capitaines, chieff ou lieutenant", vroeger onder Floyon, die onder Capres wilden dienen, 100 p. art. als gratificatie zou geven (B. i. d. p. p.).
15 Augustus werd volgens het advies van de Kamer der Beden besloten, de obligatiên voor de zeelieden tot een bedrag van 38.141 p., 10 s. art., te doen zegelen, terwijl de Kamer de verdeeling zou doen op of onder zulke zekerheid als de Staten behoeven. — Provins werd gelast het geld, dat Terion van den Koning had, te geven aan Capres voor de betaling zijner compagnieën (B. i. d.).
354. R. 16 augustus. — Que ung super-intendant du guet et garde d'Anvers sera commis en Anvers au choix de troys membres de la ville d'Anvers. Depost est dict que lettre sera escripte a ceulx d'Anvers pour dénommer deux ou troys quy leur sembleront qualifiéz et capables a estre super-intendentz du guet et garde d'Anvers, et ce par provision. Depost est résolu d'escrire lettre de remercheinent au Sr. de Liekercke des debvoirs, faictz en Anvers, et qu'il veulle encoires continuer, tant qu'autrement en soit ordonné.
P. p. — Quant au compte de monsr. le Compte de Lalaing •) est dict que ceulx de la Chambre veillent faire receuil de toutes difficultéz, proposées et a proposer sur ledict compte, pour en faire raport au bureau des Estatz Généraulx et que sans préiudice de ce est ordonné a Beken luy faire tenir Xm £ arth. par ceulx de Lille, Douay et Orchies, requéranz ledict Sr. Comte se contenter que ladicte somme luy soit délivré de la quote desdicts de Lille etc. es deux millions d'or.
Messieurs les Estatz Généraulx ont ordonné que, pour la settre garde du chasteau de Tournay 3), on renforcera la garnison, y estant, du nombre de cincquante payez; que iceulx de ladicte garnison seront traictéz comme aultres garnisons, quictans les maltotes dont ilz ont esté affranchiz, ordonnant au trésorier Van der Beken de faire payer par le recepveur des Estatz de Tournay la vielle garnison de leur gaiges de deux moys et d'ung moys pour la recreute; et ce des deniers, procédans de la quote es deux millions d'or ou aultres deniers, pourveu que ne se soit de la quote de sept cent mille livres arth. Faict a Bruxelles le XVP d'aout 1577.
Méés™, les Estatz Généraulx ont ordonné que la garnison de la ville de Quesnoy *) sera augmenté jusques au nombre de deux cent testes en tout qu'est ungne compaignie entière, a estre payéz au pied que les Estatz payent, par le trésorier-général Van der Beken en assignation sur le recepveur des aydes du pays et cointé de Haynault; et que en oultre, des deniers de six mille livres
1) Een brief van rencharge aan Kamerijk en een, brief aan het kapittel van Kamerijk, op dezen dag vastgesteld (R. i. d. p. p.), zullen waarschijnlijk ook over deze onderwerpen, de stad betreffende, gehandeld hébben.
2) Vóór den middag waren de pensionaris van Antwerpen, Provins en Sille aangewezen, om met de Kamer van de Beden de moeilijkheden, in deze rekening gevonden, te behandelen (R.i. d.).
3) Misschien heeft het geschrift der gedeputeerden-van Doornik, dat vóór den middag naar de Kamer van de Beden verwezen was (R. i. d.), ook hierop betrekking.
4) Een geschrift over een memorie van Quesnoy was vóór den middag verwezen aan „messieurs les nobles" om advies (R. i. d.).



873
Midd. van aanv. en verw. 1577.
arth., accordées par acte du XIIII6 de ce moys d'Aoust au Seigneur Comte de Lalaing, seront payéz quelques sommes d'argent pour remonter l'artelerie dudict Quesnoy, racoustrer les poudres, besoigner aulx lieux plus nécessaires et provision des vivres. Faict a Bruxelles le XVI0 d'aoust 1577.
Denzelfden dag deed Bersele rapport van zijne besognes te Maastricht. — Op het request van Pierre van den Eynde werd beschikt, dat eenige commissarissen zouden worden gelast met zijne compagnie af te rekenen; ondertusschen middel te vinden, om zijn soldaten „aucun payement ou prest" van 1000 p. art. te geven. — Na den middag werd besloten, dat Van der Beken La Mótte 2000 p. art. zou betalen van de penningen, door De Hertoge te Antwerpen geleend'), en uit dezelfde penningen 1 maand in geld en 1 maand in lakens voor het regiment-Champagney (E. i. d. en p. p.). SwiiawF
17 Augustus werd besloten het geschrift ovët het tractement van een kornet van 300 ruiters in zwart harnas met de paarden van de wagens en den tros, bedragende per maand 6408 p. 10 s., aan den Baad van Oorlog te zenden om advies *). — De betaling van het garnizoen van Antwerpen per maand werd verwezen op Antwerpen op afrekening van de quote der stad in de 2 millioen goud. — Op het request van den Vicomte van Gent werd beschikt, dat de Staten zich vereenigden met het advies van den Baad van Oorlog, dat, gezien de verklaring van den Vicomte, dat zijne kolonelscompagnie per maand 2170 p. art. kostte, Van der Beken quitantie kon geven aan den ontvanger van Artois voor 2 maand betaling dier compagnie met aftrek van 1000 p. art., „sur ce par les Estatz receues" (B. i. d.).
18 Augustus: aan de compagnie Duitschers, te Grave geweest zijnde, te schrijven, dat de Staten zijn „bien mary de leur infortnne" en dat zij aan Oranje gezonden hebben, „pour y estre remédié" 8). — Besloten Grevelingen, Bourbonrg en Duinkerken resp. met 100, 34 en 30 „payes" te versterken boven het gewone garnizoen en wel op kosten van de Generaliteit; te betalen door den trésorier van de vier leden van Vlaanderen op aftrek hunner contributie *). — „De requérir placcat" om alle granen in de steden te brengen „et ceux quy ne sont battuz, faire amener par espices (!)" (B. i. d.).
355. R. 19 augustus. — Résolu que selon l'advis de messieurs les nobles et les raisons, par eulx alléguéz, mesmement pour ce que le chasteau d'Utrecht cousterait somme excessive a s'acoustrer, et que par la on perdroit le coeur de tous ceulx du pays d'Utrecht, qu'il convient sans dilay démanteler ledict chasteau du costé de la ville, et de tant plus que aultresfois a esté tel l'advis et ordonnance de Son Altèze par le rapport du Sr. de Rassingiem 8).
1) 19 Aug. werd een request van La Motte naar de Kamer van de Beden verwezen. Verder werd Van der Beken gelast La Motte 1400 p. art. te betalen, waarvan 800 p. „sont employéz è mons'. de Malstede pour son voyage vers 1'Empereur", en de rest voor geheime zaken, bekend aan Lalaing en andere heeren (B, i. d.).
2) Bedoeld zijn die van Cruningen (hiervóór, p. 371). 21 Aug. werd Weellemans gelast „certaine acte de retenue pour le Sr. de Cruyninghen. Heen vliet etc", te teekenen voor 400;„chevaulx reyters, pistoliers noirs harnas". Na den middag werd dit besluit in korteren vorm herhaald (Ft. i. d. en p. p.).
3) Zie hiervóór, p. 170.
4) 20 Aug: niettegenstaande den brief van Claerhout, pensionaris van Mechelen, besloten, dat de kapitein te Grave voor zich en zijne compagnie 2000 p. art. moet hebben (R. i. d. p. p.). — 22 Aug. werd dit besluit betreffende de betaling — naar aanleiding van het request van den kapitein — herhaald; de betaling te doen, opdat de compagnie zou kunnen marcheeren met de andere,, waarvan Jean Bobert commissaris is (R. i. d. p. p.). Zie nog R. 25 Aug., Brieven over deze zaak aan De Hamme van 20 en 30 Aug.: Doren, IV, 250 en 251. <
5) De acte van dit besluit: Bondam, III, 153. —> Zie ook Bubriek IX op 19 Aug.



374
Denzelfden dag werd besloten, dat La Motte en Mocram zonden onderhandelen met den luitenant van Entens, om met 300 paarden de Staten te dienen— Na den middag: besloten 8 Fransche compagnieën „Dalun, Dnrant et Deville" in dienst te honden, mits ze geen aanstoot geven en zich houden aan de pacificatie (E,. i. d. en p. p.).
356. K. 20 augustus. — Mess™, les Estatz par pluralité des voix ont résolu, sauff que ceulx de Flandres ont prins dilay jusques a après midy, qu'ilz consentent et ordonnent, sur Ia remonstrance des membres d'Anvers, que le ehasteau ou citadelle d'Anvers sera desmantelé du costé de la ville, a condition que les membres dudict Anvers donneront acte de promesse par serment de tellement et fidèlenient garder et conserver ladicte ville que nul inconvénient en advienne contre aucun des articles de la pacificatión, et sighament point contre la religion Catholicque Romaine ny contre 1'obéissance et authorité deue a Sa Mté. Royalle *).
P. p. — Ceulx de Flandres déclarent n'estre contraire a la résolution, prinse ce matin sur le desmantèlement du chasteau d'Anvers, a condition toutesfoys que l'on snrceroit 1'exécution jusques a la venue des commissaires, envoyéz a Son Altèze a Namur.
Sur la sortie des Estatz ordonné d'escripre lettre a monsr. de Bours, afiin qu'il ait a effectuer la résolution, faicte aujourd'huy touchant le desmantèlement du chasteau d'Anvers, et a se rigler a 1'intention des Estatz, a déclarer par le Sr. Baron de Liekercke.
21 Augustus werd besloten het gewone garnizoen van Henegouwen „au grand pied" te betalen, omdat Vlaanderen en Artois dit ook deden. — Voisin in dienst genomen voor 100 harquebusiers of zooveel meer als de Eaad van Oorlog noodig zal vinden; hem twee maand gage op hand te betalen8). — Bij meerderheid van stemmen besloten, op het request van groot-baljuw en schepenen der beide banken van Gent, aan de stad een dergelijke acte te geven voor de ontmanteling van het kasteel aldaar als 20 Augustus aan Antwerpen *). — Brieven van Jacques Bossel, van Francois Pepin en Charles de Glymes nit Philippeville, alle van 20 Augustus, werden medegedeeld aan den Eaad van Oorlog. — Na den middag: aan Crecques en „capitaine Beury" te schrijven over de ontmanteling van het kasteel van Gent (B. i. d. en p. p).
22 Augustus: de burgemeester van Deventer zal een „lettre de retenue" voor 1000 paarden op Schenck maken. — Op het request van Jan van Efferen, heer van Stalberg,
1) 22 Aug.: aan George van Holstein, kapitein van 300 harquebusiers, 3000 p. art. te betalen op rekening (R. i. d. p. p.). — 27 Aug.: omdat Holstein het aanbod der Staten heeft geweigerd, geven de Staten de opdracht aan een ander; aldus beschikten ze op een request van Holstein, hem echter voor zijne onkosten 30 daalders toekennende (R. i. d. p. p.). Zie nog
R. 30 Aug., 2 Sept.
2) Uit de acte van dit besluit (A. V. Ypres, port. 23B) blijkt nog, dat de remonstrantie, in den aanhef genoemd, uitging van „le Sr. et Baron de Liedekercke comme chieff et superintendant général, bourgmaistre, eschevins, conseil, commune, bourgeois, marchans et habitans de la ville dAnvers". — Een andere remonstrantie met hetzelfde doel, voorzoover valt na te gaan uitgaande van de Staten van Brabant, in B. H. B., ms. 13600 - 6, fol. 11.
3) Voisin 1825 p. te betalen door Van der Beken en 1825 p. door den ontvanger der Staten van het Doorniksche wegens 2 maand gage (FL 22 Aug. p. p.).
4) Deze acte: Actes, n°. 736; A. V. Gand (orig.).



375
Midd. van aanv. en verw. 1577;
stonden de Staten hem toe 300 paarden te werven — Van der Beken gelast aan La Motte 2000 p. art. te geven, „pour faire avancer le faict d'artelerie". — Na den middag: den „conseiller" van Bijsel gelast een antwoord op den brief van Geleen te maken (B. i. d.).
23 Augustus: aan Aerschot 100 paarden in plaats van 50 en een maand gage toegestaan en aan Lalaing een compagnie voetknechten van 200 koppen. — Op het request van Servaes de Glymes2) werd beschikt, dat Houssart zou af trekken „tant sur les deniers comptans que sur les descomptes desdicts capitaines"(!), wat de remonstrant en zijne soldaten „de leurs traictement» et gaiges" te vorderen hebben; van de betaling der achterstallen hem „descompte particulier" te geven. — Aan Morvault door Van der Beken 1 maand gage te betalen. — Evenzoo aan Bersele te Maastricht. — Aan La Motte nog 2000 p. art. voor „cordaige, instrumentz de pioniers et semblables". — Gelast te schrijven aan den controleur der artillerie in het kasteel van Antwerpen (R. i. d.).
24 Augustus 3) gelastten de Staten Jean Hanucq, luitenant-drost van Brabant, in de toren of vesting Marienfert 10 of 12 soldaten met een korporaal te laten tot nader order. — Het geschrift van Aert Molckeman, beginnende: „doléances", werd om advies aan den Raad van Oorlog medegedeeld *) (R. i. d. p. p.).
25 Augustus werd Van der Beken gelast de 3 compagnieën van Egmond 1 maand gage te betalen. — Aan den Raad van Oorlog werd overgelaten om een kolonel voor de 10 vendels oude garnizoenen te benoemen. — "Weellemans gelast een brief der Staten aan den kapitein op het kasteel te Gent, Beury, te teekenen, om met zijne compagnie naar Nivelles te gaan, om last van Lalaing en Goignies af te wachten. —- Van der Beken gelast, om uit de gelden nit Vlaanderen 23.000 p. art. aan het regiment-Champagney te betalen èn nog 3000 p. uit het geld, geleend te Antwerpen, benevens voor 16.000 p. laken (B. i. d.).
26 Augustus werd aan Lumey 5) de lichting van 300 paarden toegestaan op door Aerschot en La Motte met hem overeen te komen voorwaarden. — Van der Beken gelast aan het regiment-Aerschot nog 1 maand gage te betalen; te nemen uit de „deniers promptz". — Verder 6000 p. voor 1 maand gage voor 4 compagnieën te Philippeville, één van Florines 6) en drie van het regiment-Capres. — La Motte gelast in allerijl 18 stukken artillerie, „dont les six seront canons et la reste a sa discrétion", naar Brussel te zenden (B. 1. d.).
27 Augustus werden brieven gelezen van D'Aussy, gouverneur van Kamerijk, en van het kapittel en de magistraat dier stad, waaruit blijkt, dat zij zich geheel met de adviezen der Staten vereenigen. — De kapiteinen Hannon en Souhay ') worden gelast te gehoorzamen aan de bevelen van La Motte. — Na den middag: op den brief van
1) Op een request van dezen werd 1 Sept. beschikt volgens het advies van den Raad van Oorlog, dat, wijl de remonstrant luitenant was geweest onder Peeter Bloem, zijne reputatie door deze werving niet verminderd, maar eer vermeerderd was; hij kon zich tevreden stellen met denzelfden voet als Cruningen behalve het aantal; hem ook 5 daalders aanritgeld toegekend
(R. i. d)
2) Het request wordt ook genoemd R. il Aug.
3) Denzelfden dag werd Bossu naar Antwerpen gezonden met een instructie, die voor een klein deel ook op versterking dezer stad betrekking had (zie Rubriek VI», op dezen datum).
i) 30 Aug.: dit geschrift, gehoord het advies der edelen, te zenden aan de Kamer der Beden om advies (R. i. d.). — 19 Sept.: op het request van Molckeman, deels conform het advies van den Raad van Oorlog, besloten, dat het tractement van Van der Beken „sera modéré"; de diensten van Molckeman te beloonen, zoodra de gelegenheid zich voordoet (R. i. d.).
5) Bij schrijven van 30 Aug. werd Lumey (Willem —, graaf van der Marck, de man van Den Briel; ook genoemd hiervóór, p. 293) voor een gewichtige aangelegenheid naar Brussel ontboden (Actes, n». 758; B. B. B., ms. 7199, fol. 311).
6) Charles de Glymes, baron van Florines. Requèsten van hem worden vermeld R. f5,36 Aug. (2 X), iö Sept., 6 Oct. 19 Nov. Een brief van hem was 22 Aug. ontvangen (R. i. d.).
7) Een request van Hubert de Souhay wordt vermeld R. 29 Aug. p. p.



Midd. van aanv. en verw. 1577,
376
Francois Pepinl) werd besloten, dat aan Florines *) last gegeven is, conform wathij verzoekt, om zich te wenden tot Lalaing voor al zijne benoodigdheden, wien ook last gegeven is, om in alles ten besten te voorzien; hem te bedanken voor zijn bericht over wat hij gedaan heeft met hen, die te Charlemont zijn binnengekomen, en te verzoeken met zfine goede diensten voort te gaan (R. i. d. en p. p.).
28 Augustus: besloten „de point saisir" de moeder noch de goederen van „le Sr. du Boyssecq", al wil deze het kasteel van Weert niet in handen van Koning en Staten stellen (R. i. d.).
29 Augustus werd besloten de soldaten „en campaigne du costé de Namur" te stellen, ten einde „les pauvres villagioys" te verlichten; „les S™. général, marischal général de 1'artillerie" verzocht hiertoe de noodige order te stellen. — Verscheidene „retenues" voor soldaten te schrijven, de namen der kapiteins en vendrigs blank te laten. — De instructie, „donnée par Aprienel ponr déclarer a messieurs les Estatz Généraulx touchant Maestricht", gezonden aan den Raad van Oorlog om advies. — Naden middag: hetzelfde te doen met de door Courteville voorgestelde artikelen. — Naar aanleiding van het request van de dorpen Stabroek, Lillo, Berendrecht en Soutvliet onder Antwerpen werd besloten Heze te schrijven, de dorpen niet met 60 p. art. per dag te quotiseeren, als tegen de privilegiën van het land (R. i. d. en p. p.). — Nog schreven de Staten op dezen dag aan de Staten van Vlaanderen»), om zooveel pioniers te lichten als mogelijk was, minstens 600, ten einde ze voor mogelijke gebeurtenissen gereed te houden In een anderen brief van denzelfden dag «) zonden zij aan de genoemde Staten een staat van 3 maand gage voor de oude en van 1 maand voor de nieuw te lichten „piétons" met verzoek de er in genoemde som van 16.432 p. onverwijld te voldoen, om ze na de monstering door een door hen aan te wijzen commissaris onmiddellijk te doen marcheeren; dit op aftrek van de quotes; de „piétons" hoofd voor hoofd te betalen.
357. R. 30 augustus. — Résolu de prendre et retenir en service Sr. Henry Balfour, comme coulonel, avecq X enseignes escoissoys bien arméz suyvant 1'équippage ordinaire de la nation, a deux cent testes chacune enseigne, aux gaiges et traictemens de sa retenüe précédente; sy requirent icelluy Balfour de haster la levée et mener lesdicts gens de guerre en toute diligence en ce pays, prenant terre, au Sas de Gand.
Denzelfden dag werden een brief van Capres en een van den Vicomte van Gent verwezen naar den Raad van Oorlog om advies. — Van der Beken werd gelast het garnizoen van Philippeville een geheele maand soldij te betalen, dus nog 612 p. art. boven de reeds betaalde 6000 p. art. (R. i. d. p. p.).
358. R. 31 augustus. — Messieurs ont authorisé monsr. le Comte de Lalaing pour traicter avecq les soldatz de Marienbourg, Charlemont et semblables places, occupéz par aultrez que pour Sa M«. et Estatz Généraulx, en toute telle sorte, fust sur les descomptes, payernentz, oubliance des choses passées ou aultrement, comme Sa SP*, trouvera myeulx convenir pour la plus grande seureté des pays, tant pour leur descomptes, payemens que aultrement, promet-
1) Aan Claude Boucquet en Francois Pepin waren 3 Aug. paspoorten verleend (B i dl Zie nog R. 6 Aug., 19 Nov.
2) Den-elfden dag werd Van der Beken gelast hein, gouverneur Van Philippeville, 158 p. art. te betalen. Op een request van hem werd na den middag beschikt, dat hij wat geduld moest hebben (R. i. d. en p. p.).
3) A. V. Ypres, port. 23».
4) Alsvoren.



377
Midd. van aanv. en verw. 1577.
tans de tenir pour bon, ferme, aggréable et estable de ce qu'elle traictera avecq approbation et aggréation de ce que desia en ce et en ce qu'il en dépend, pourroit avoir traicté et négocié.
Denzelfden dag werd op het request van Guillaume Edneston beschikt, dat de Staten volgens het advies van den Baad van Oorlog goedvonden, dat de 50 „chevaulx retenuz" zouden landen te Sas van Gent; hun zou betaald worden ƒ13 per paard, ƒ100 voor den kapitein, ƒ 50 voor den luitenant en ƒ 25 voor den kornet per maand '). — Na den middag: ordonnantie van 20.375 p., 15 s. op Van der Beken te verleenen om volgens den staat hiervan aan de garnizoenen van Kamerijk, Avesnes, Landréchies, Philippeville en Quesnoy 3 maand gage te betalen. — Van der Beken gelast de 50 karabiniers van Aerschot te betalen op den voet van Aerschot's regiment na aftrek van wat hun reeds betaald mocht zijn volgens vorige ordonnantie. — Aan Merode en Bersele te schrijven, om de 3 compagnieën van Bourse in Maastricht toe te laten, totdat de aan hen beiden toegestane lichting van 3 compagnieën zou gedaan zijn (B. i. d. en p. p.).s). — Nog schreven de Staten aan Simon Belwin, kapitein van Limburg, om alle hulp te verleenen aan hun commissaris „Matthis Schelt", wien zij belast hebben met de lichting van zooveel mogelijk limoenpaarden 8).
359. R. 1 september. — De Generale Staten van dese Nederlanden, aenmerckende d'importantie, dat de stadt van Bruessele in desen tegenwoirdigen tijt ende saisoene wel versien wordde van ammunitie van oirloge, versoecken ende nyettemin ordonneren by desen den controlleur van de artelerye, Bernart Vuesels, den suppliant sonder eenigbe zwaericheyt te laten volgen de partyen van geschutten, clooten ende andere aminunitiën, hier inne dese requeste geruert, mits nemende van deselve supplianten behoirlycke reeepisse.
Messieurs ont ordonné au trésorier Van der Beken de faire payer par moyen du recepveur des Estatz de la Comté de Haynault troys moys de gaiges et soldée aux garnisons ordinaires que sortireront hors de lieux de leur garnison pour les mettre aux champs, et ung moys de gaiges que se payera semblablement aux piétons que se lièveront de nouveau pour les mettre en leurs lieux, seavoir a Cambray pour IIC ordinaires IIIIm IX° LIX £; pour les CL testes de nouveau a lever I"- IIII0 III £; a Avesnes de C ordinaires IIm IIII0 LXXIX £ X s.; pour les LXXV piétons nouveaux Vlc LI £ X s.; a Landreschies cent ordinaires IIm IIII» LXXIX £ X s.; et pour LXXV nouveaulx VI0 LI £ X s.; a Philippeville IP testes IIIIm IX° LIX £; pour IP nouveaux pour ung moys Im VP LIV £; a Quesnoy L soldatz XIP£; recreute de cent L testes riens, pour estre payé pour ung moys; somma XXm HIP LXXXVII £.
Denzelfden dag werd op het request van den pensionaris van Den Bosch beschikt Van der Beken te gelasten, om VU maand te betalen aan de soldaten vóór de stad volgens de er in genoemde voorwaarde. — De Staten verklaarden aan den controleur der artillerie Van den Driessche 4), dat van de 4000 p., bestemd voor artillerie, waartoe ordonnantie op Van der Beken was verleend, 2000 p. bestemd waren voor den
1) 2 Sept.: op het request van Edneston beschikt, dat de Staten hein, indien hij met zgne paarden komt, reden tot tevredenheid voor zijn passage zoowel bij komst als terugkeer zullen geven (R. i. d.).
2) Evenzoo te schrijven aan de magistraat van Maastricht (R. 1 Sept. ,p. p.).
3) Actes, n». 762; B. R. B., ms. 7199, fol. 312.
4) Een request van hem wordt vermeld R. 5 Sept.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
378
aankoop van werktuigen voor de pionniers; dat zij zich ook konden helpen met de werktuigen uit de kasteelen van Antwerpen, Gent en Utrecht en dat de 2000 p. ter beschikking van La Motte of diens plaatsvervanger zouden zijn om 300 pionniers te lichten a 7 p. art. per maand. — Jeröme Baccartluitenant van La Motte, zal bij afwezigheid van dezen de artillerie commandeeren. — Na den middag werd Serclaes gemachtigd om één of twee anderen te kiezen ter assistentie bij de monstering van het regimentChampagney. — La Motte te bedanken voor de gelden voor de garnizoenen van Bourbourg en Grevelingen en den vier leden van Vlaanderen te schrijven om La Motte deze terug te betalen. — Op den brief van commissaris Houssart van 28 Augustus werd conform het advies van den Raad van Oorlog beschikt: het advies van den Raad van State te volgen, genoemd in de bijgevoegde brieven, en dus „leurs comptes" te stellen op ƒ 5 van 25 patars per maand „chacune paye" (R. i. d. en p. p.).
360. R. 2 september. — Sur l'escript de la déclaration en brieff, a quoy porte le traictement d'ungne compagnie de IIC testes par moys, a esté dict que ce pied a esté arresté, requirans les Estatz messieurs les nobles et du Conseil de Guerre proiecter ung articklebrieff, selon lequel les soldatz se auront a rigler et faire leur serment.
Denzelfden dag werd op den brief van den Vicomte van Gent van 28 Augustus besloten, aan Capres te schrijven, om een zijner compagnieën in Atrecht te leggen. — Betreffende het tractement van Goignies werd vastgesteld, „comme est leu", behalve dat in elk regiment een commissaris-controleur zou zijn, om controle te houden op het aantal soldaten en anderen „et de ceulx qui partent on rentrent, aux gaiges du Xe denier de ce qu'il controllera". — Naar aanleiding van het request van Fresin werd Van der Beken gelast Matthieu de Vos, ontvanger der levensmiddelen, 200 p. art. te betalen. — De ingenienr Jacques van Noye 2) verzocht te voorzien in de versterking van Brussel; dit op instantie en request van de drie leden der stad. — Acte te depescheeren voor de kapiteinen Anderlecht en Nieuland van het regiment-Heze, dat Houssart, Gramaye en Farisis geheel met hunne compagnieën afrekenen voor den geheelen tijd van hun dienst, wel te verstaan dat zij behalve de 4 maand, waarvan alle andere compagnieën afstand doen, er van nog 2 afstand doen. — Op het request van Charles de Facuwez, heer van Wissemant en La Haye a Goy le Piéton, werd beschikt, dat de Staten zóó belast zijn, dat zij den remonstrant niet kunnen steunen, hem echter verzoekende zijne plaats zooveel mogelijk te versterken en te verdedigen. — Op het request van Entens werd beschikt den suppliant, te bedanken, omdat de Staten genoeg voorzien zijn; bij een andere gelegenheid aan hem te denken. — D'Acre en zijne compagnie, evenals die van Philome, zullen staan onder Bourse. — Na den middag: Van der Beken gelast den auditeur George Kueffel 4 maand gage te betalen. — Louis le Clercq3) benoemd tot „mareschal des logis", dienende ook als „mareschal de camp"; Molckeman gelast zijne commissie te depescheeren (R. i. d. en p. p.).
3 September gelastten de Staten Van den Driessche aan den commies der artillerie te Landréchies 100 p. te geven volgens wat Baccart zon verklaren en wel om in het kwartier van Antwerpen, Gent en elders te halen de „blocwagens (?), affuys, quelques reix de relay (?)", dienende voor de artillerie, en alle pionierswerktuigen, die hij kon vinden. —
1) Requèsten van hem worden vermeld R. 2 Sept. p. p., 14, f7 Nov.
2) 16 Sept. werd op de remonstrantie van den Raad van Oorlog besloten Jacques van Noye als ingenieur in dienst te houden op hetzelfde tractement als hij van den Koning had (R. i. d.). Een request van hem wordt vermeld R. 7 Nov.
3) Een request van hem wordt vermeld R. 31 Aug.



379
Midd. van aanv. en verw. 1577.
Een brief van Andries Hessels, pensionaris van Den Bosch, van 31 Augustus, en een van Merode van 30 Augustus werden medegedeeld aan den Raad van Oorlog. — Aan Christoffel Schenck, baron van Tontenburg enz., werd f 200 a 25 s. art. per maand toegelegd buiten het tractement volgens zijn „retenue" — Op het request van den prior en anderen van het klooster der Karthuizers te Lier werd beschikt, Egmond te gelasten zijne soldaten onmiddellijk uit het klooster te doen gaan. — Aan Liedekercke te schrijven, om de magistraat van Antwerpen te bewegen 6500 p. art. voor te schieten voor de betaling van de 3 compagnieën van Egmond te Lier, om 2 hiervan naar het kamp te zenden; dit op aftrek van hunne belastingen. — Brieven van Gramaye, Houssart en Parisis van 30 Augustus „pour le poinct du drossart de Lingen" werden medegedeeld aan den Raad van Oorlog. — De door de Staten te lichten 300 pionniers te betalen a 7 p. art. per maand per hoofd *). — Conform het advies van den Raad van Oorlog op een request van Béthune werd besloten het advies van den Vicomte van Gent over het al of niet afbreken van het kasteel in te winnen (R. i. d.).
4 September werd besloten aan Lalaing te schrijven, dat de Staten op aandrang van Valenciennes het besluit genomen hadden, om het kasteel aldaar aan de zijde der stad te ontmantelen, „saulff que l'on en advertira premièrement audict Sr. Comte 3)". — Op aandrang van Lalaing werd- aan kapitein Nicolas de Malmaison commissie verleend om 300 pionniers te lichten tegen een gage van 7 p. art. per maand (R i. d.).
5 September werd aan Capres 4) de staat van „louverie" in Artois, die De Vaux bekleedde, gegeven; betreffende de vermeerdering zijner compagnie advies van den Raad van Oorlog gevraagd. — Gezien de stukken van de weduwe van Jean Fleuruchamp en het advies van de Kamer der Beden van 30 Augustus met de declaratiën van Serclaes en Van der Beken, resp. van 26 Augustus en 3 September, gelastten de Staten Van der Beken aan genoemde weduwe, de officieren en soldaten van Fleuruchamp hoofd voor hoofd volgens de rol te betalen 1779 p. 3 s. 4 d. — Na den middag werd aan Lumey toegestaan 8 compagnieën voetknechten en 100 paarden te lichten; later werd toegestaan: een regiment infanterie. — Op het request van de bewoners van het platteland van Lingen werd beschikt, conform het advies van de Kamer der Beden: hun 8000 p. art. schadeloosstelling 6) toe te staan en de 15.000 p. art., in het request genoemd, terug te betalen uit de door Lingen toe te stane gelden; hiertoe te schrijven aan de commissarissen, belast met de afrekening der regimenten van Hierges en Megen (R i. d. en p. p.).
6 September werd besloten, dat Aerschot zich zou begeven naar zijn muitend regiment en het de betaling van het verschuldigde beloven uit de eerste gelden van de 2 millioen gouds, door de Staten geaccordeerd (R. i. d.).
7 September werd besloten den brief van Charles de Glymes, gouverneur van Philippeville, van den zelfden dag aan Lalaing te zenden, om te informeeren naar het er in. genoemde feit, ten einde satisfactie te geven. — Aan de soldaten van Aerschot te schrijven, om zich tevreden te stellen met de hun geboden 3 maanden, onder belofte
4) 5 Sept.: de Kamer van de Beden gelast het aanritsgeld voor kapitein Schenck a 6000 daalders en voor Stalberg a 1800 daalders te betalen. Na den middag: de griffier gelast „le traictement" voor kolonel Schenck te teekenen" (t) (B. i. d. en p. p.). — Requèsten van Stalberg worden nog genoemd R. 30 Aug., 15 Sept. (2 X>> 13, 15 Nov.
2) Oen bode of „conducteur van de pionniers" 3 daalders van 30 s. art. te betalen om brieven te brengen aan den Bisschop van Luik en den gouverneur van Limburg „tot het maecken van pionniers" (R. i. d.).
3) Een tweede request van Valenciennes werd ter fine van rapport in handen van Provins gesteld (R. i. d.). — Den volgenden dag werd de postmeester of diens substituut gelast per estafette zekere brieven aan Lalaing te zenden (R. i. d.).
4) Requèsten van Capres worden vermeld R. 30 Aug. p. p., 9 Dec.
5) Nl. voor „mangeries" (zie nog hierna op 1 Oct.).



Midd. van aanv. en verw. 1577.
380
van de rest binnen een maand te betalen, waarvoor de obligatiên te geven. — Besloten in Brussel 20 „quintanx des flnes pouldres" voor de harquebusiers van de 200, den Koning toebehoorende, quintalen, die er zijn, te nemen, ten einde ze naar Philippeville te zenden; de magistraat van Brussel gelast ze Baccart mede te geven. — Na den middag: een brief van Capres van 6 September werd om advies aan den Baad van Oorlog gezonden (B. i. d. en p. p.).
361. R. 8 september. — Sur la requeste du Conté de La Marche est dict : Quand au premier poinct, advis du Conseil de Guerre.
Quand au II8 article, commencant: „premièrement", est ordonné au trésorier Van der Beken de luy furnir la somme de troys mille livres pour la levée de son régiment que sera rabbattu a sa monstre.
Sur le III6 poinct est dict que ledict Sr. Conté sera asseuré pour deux moys au lieu de six, par luy requis.
Toucbant le dernier article est dict qu'il sera descbargé vers le marchant Baptiste Voire ou aultre deux moys a raison de XL £ pour chacune enseingne.
Quant a l'escript de messieurs des Finances de Sa Mtó. est dict que messieurs sont bien contentz que sUy vant le pied, observé en la conduite des affaires de Sa Mtó., les munitions, appartenans a Sa Mtó. a la citadelle d'Anvers, soient venduz par les officiers de Sadicte Mte. en présence et avecq intervention des Sr. de Liekercke et recepveur De Rouck, ad ce commis par lesdicts Estatz, saulff que, la vente ainsy effectuée par lesdicts officiers de Sa Mte. quy en doibvent respondre, les Estatz Généraulx en seront serviz desdicts deniers en procédantz, en les faisant par lesdicts officiers 'a ceste fin délivrer es mains du recepveur des aydes au quartier d'Anvers, Nyverzele, en délaissant néantmoings a la discrétion desdicts Sr. Baron de Liekercke et recepveur Rouck de accepter au lieu desdictes munitions les deniers, pour lesquelz lesdictes munitions dernièrement ont esté prisées et estimées.
Op den brief van Christoffel By van Schouwenborg werd denzelfden dag beschikt, dat Tseraerts of een ander, die de afrekening begonnen was, deze zou voltooien en rapport aan de Staten doen l). — Betreffende het geschrift over de tractementen van de compagnieën van Balfour werd besloten, dat de '„retenue" hiervolgens gemaakt zou worden. — Aan Villers voor zijne compagnie van 100 paarden 1 maand gage te betalen (B. i. d.).
9 September werd een brief van Pierre de Werchin uit Doornik van 7 September en na den middag werden brieven van La Motte van 8 September uit Grevelingen, een request van Merode en een brief van Arnoult van Amsterrode uit Pauquemont van 8 September naar den Baad van Oorlog verwezen. — Nog werd na den middag beschikt': „que le semblable" s) in het algemeen is toegestaan aan alle andere steden van den Prins van Oranje en andere particulieren, aan wie „sera trouvé aulcunes arteleries appartenir" (B. i. d. en p. p.).
1) 10 Sept. werd Jean Robert hiertoe aangewezen (R. i. d.). — 16 Sept.: Van der Beken gelast de aan Robert voor de afrekening noodige stukken onder recepisse te geven (R.i.d.). — 6 Oct. werd de brief van Robert van 4 Oct. over deze compagnie aan de edelen medegedeeld (R. i. d. p. p.). Zie nog R. 30 Oct. (request van Erasmus Christiaan).
2) Waarschijnlijk sluit dit-aan bij het in het register voorafgaande: „Sur la requeste de la ville de Malines fiat suyvant l'advis du Conseil de Guerre".



381
Midd. van aanv. en verw. 1577,
:362. R. 10 september. — Ordonné que tous couronels, capitaines, généraulx ou superintendahtz de vivres, arteleries, officiers et aultres, ayans charge, debvront actüèlement et en persone exercer leur estat auprès de leurs gens, sans s'en povoir absenter, sy non congié du général du camp ou en son absence du marischal dudict camp, a paine que dès maintenant ilz seront casséz et privé/, de leur traictementz.
Sur l'escript, commenchant: „pointz que remonstre a messieurs etc. le Baron d'Inehy" 1), est appoincté:
Que en premier lieu audict Sr. d'Inehy sera délivré la somme de troys mille livres arth., a prendre sur les premiers et plus clers deniers du demainedeSa Mtó., pour estre employéz a la plus nécessaire fortification et deffence de la citadelle de Cambray, le tout suyvant ledict escript.
Secondement que acte luy sera dépesché de commission du gouvernement de ladicte citadelle de Cambray, comme l'on a dépesché pour aultres gouverneurs.
Tiercement que l'on dépeschera lettre de retenue pour la recreute de cent testes que messieurs luy ont aecordé pour la garnison de ladicte citadelle, avecq ordonnance d'ung moys des gaiges pour la levée d'icelle.
Et quant aux lettres de rencharge a Charles de Martigny, recepveur général de Haynault, pour faire vendre les bledz, estanz en ladicte citadelle, et y en remettre d'aultres, en telle quantité que convient a place de telle importance et sy frontière, pour n'avoir par ledict De Martigny acquiescé aux premières lettres des Estatz, s'excusant ne povoir employer aulcuns deniers de sa recepte sans expresse ordonnance de ceulx des Finances, est dict: en soit parlé aux Srs. des Finances, affin d'envoyer 1'ordonnance.
Et touchant aultres lettres au mag'«trat de la ville de Cambray aux fins qu'ilz laissent librement transporter en j,dicte citadelle les meubles du Sr. de Licqnes, estans en ladite ville, d'aultant qu'aultrement icelle pourroit estre receptable des biens quy pourroient estre confisquéz, est appoincté: advis de ceulx de ladicte ville, a laquelle fin lettres seront escriptes.
Et pour aultant qu'il concerne la compaignie d'ordonnance de mons'. le Marequis d'Havrech dont ledict Sr. baron ést lieutenant, 'pour seavoir 1'ordre qü'il y auroit pour leur furnir promptement le payement de six moys, despiecha par messieurs aecordé, sans lequel ilz n'auroient, au moings la plus grande partie d'iceulx, aulcun moyen se remonter et esquipper d'armes, actendu la grande perte qu'ilz ont souffert et le peu d'entre (!), est appointé: il en fault faire instance aux Estatz de Brabant et néantmoings est nécessaire pourveoir a toutes les compaignies d'hommes d'armes.
Denzelfden dag werd Van der Beken gelast de 10.000 p. art., hem gebracht nit Lille, Douay en Orchies, onmiddellijk naar het kamp te zenden. ■»* Na den middag werd een remonstrantie van Aerschot naar de Kamer van de Beden verwezen s) (B. i. d. en p. p.).
363. R. 11 september. — Résolu derechieff par les voix et opinions que . acte sera donnée pour les villes suyvant l'advis du Conseil de Guerre, seavoir
1) 9 Sept. was besloten op deze remonstrantie het advies der edelen in te winnen (R. i. d.).
2) Een request van de magistraat en anderen van Antwerpen (over krijgszaken?) word op dezen dag naar den Raad van Oorlog om advies verwezen (R. i. d. p. p.).



Midd. van aanv. en verw. 1577.
382
que lea Estatz ordonnent au controlleur d'artelerie et aultres que appartient, de laisser suivre aux magistratz des villes de Brabant, Flandres, Arthois leur piècbes d'artelerie qu'ilz feront apparoir appartenir ausdictes villes ou avoir appartenu avant le commencbement des premières troubles, soit que lesdictes piècbes se treuvent aux chasteaux d'Anvers, Gand, Utrecht ou alleurs 1).
Denzelfden dag werd „le billet ponr 1'instruction" van den commisaris-generaal der wagens met levensmiddelen van bet kamp aan den Raad van Oorlog gezonden. — Van der Beken verklaarde bereid te wezen in te staan voor 3000 p. art., te leveren aan Lumey *), en nog voor 3G00 p. art., mits h\j ze kon terugkrijgen uit de eerste gelden, die hij zon ontvangen. — Op het request van Merode werd beschikt, dat Van der Beken voor iedere te lichten compagnie 300 p. art. en bij de monstering 1 maand gage zou toezeggen; de compagnie te Maastricht 2 maand gage te betalen, te nemen door Van der Beken uit het geld in de mnnt te Maastricht. — Opnieuw te schrijven aan kapitein Grenet, om Heusden met z\jne soldaten te verlaten en naar het kamp voor Den Bosch of Breda te gaan; voor de afrekening den commissaris Van der Beken gedeputeerd. — Te schrijven aan de magistraat van Kamerijk, om 100 „mencaulx de bied" te leveren voor de citadel tegen belofte van restitutie; „au prélat d'Inchy" om 80 „mencaulx"; aan dien van S*. Aubert te S'. Sepulcre om 30, de abdij van Vergiers om 20, aan het Kapittel van Onze Vrouwe te Kamerijk om 80, de abdij van Vauselle om 40. — Na den middag werd besloten aan Cruningen voor 300 ruiters 3000 p. art. toe te staan, „sans pour 1'aenrytgelt déduction, d'aultant qu'il les a chergié en Geldre et aultrepart", es dus 300 p. art. boven de 2700 door hem ontvangen. — Een brief van Venlo van 4 September werd aan den Baad van Oorlog medegedeeld (B. i. d. en p. p.).
364. B. 12 september. — Les Estatz, se conformans a l'advis de monsr. le Comte de Lalaing, gouverneur de Haynault, et de messieurs du Conseil de Geurre, ont consenty et consentent par cestes que le chasteau de la ville de Valenchienes sera desmantelé du costé de la ville, moyennant satisfaction préalable, a bailler par le magistrat et bourgeois de ladicte ville touchant 1'observation de la religion Catholicque Bomaine et la deue obéissance de Sa Mté., recommandant ausdicts de Valenchienes la fortification de la ville et la garde d'icelle, comme ilz en doibvent et vouldront respondre devant Dieu, Sa Mu\ et lesdicts Estatz. Les lettres, a eest effect leues, sont arrestées.
Denzelfden dag werd besloten overal het plakkaat der wagens van 17 Juni 11. te hernieuwen volgens „le mémorial cy-joint"; betreffende de vermeerdering der gage advies van den Raad van Oorlog. — Op zeer dringend verzoek van Aerschot ontsloegen de Staten hem onder dankbetuiging voor zijne diensten als kolonel van een regiment infanterie. Montigny tot zijn opvolger benoemd, wat Lalaing in naam van zijn broeder aannam. — Na den middag: aan Goignies 3) 20 quintalen kruit te zenden, om onder de soldaten te verdeelen (R. i. d. en p. p.\
1) De acte: Actes, n». 790; A, G., Cart. 327B, fol. 123 en 298. — Aan Rennenberg gaven de Staten van hun besluit kennis bij schrijven van 11 Sept. (R. A. Friesland: Res. der Staten van Friesland 1577, fol. 204v°).
2) Op een request van dezen werd na den middag beschikt de Kamer van de Beden te gelasten Baptiste Voire te bewegen den suppliant de vaandels te geven onder belofte van hem bij de eerste gelegenheid te betalen (R. i. d. p. p.).
3) Een request van hem wordt nog vermeld /(. 31 Aug.



383
Midd. yan aanv. en verw. 1577.
13 September werd op het request van Hohenlohe beschikt, dat de drost van Brabant met zijne lieden naar het kwartier van Den Bosch zon gaan van wege de „brigans, voleurs, meurtriers et malfacteurs", die er volgens den brief van Hohenlohe zoo in overvloed waren — Besloten de pionniers, door den sénéchal van Henegouwen gelicht, naar hun woonplaats te zenden tot nader order (R. i. d.). s).
14 September werd naar aanleiding van een brief van Goignies besloten hem commissie te verleenen tot het lichten van 100 paarden; Van der Beken hem hiervoor 2 maand gage te verleenen, één bij de lichting, één bij de monstering. — Betreffende het tractement van Tremelle s), aan het hoofd van 3 Eransche compagnieën en met opdracht er nog 1 te lichten, werd na den middag besloten het advies der edelen te volgen; de Franschen te betalen, zooals deze gewoonlijk betaald worden, en de nieuwe compagnie als gewoonlijk „les soldatz par decha"; Tremelle te bezoldigen als andere kolonels van 5 compagnieën4). — Besloten den Staten van Gelre te schrijven, om het garnizoen te Waclitendonck te betalen, op aftrek van hunne quote (B. i. d. en p. p.).
365. R. 15 september. — Sur la lettre du gouverneur de Limborch les Estatz se conforment avecq l'advis de messieurs les nobles, en luy escripvant et adhortant que soit bon patriot et pour le présent n'y a aulcun moyen de donner charge de lever chevaulx, par quoy l'on le priera de s'ayder des gens du pays au myeulx qu'il pourra, et pour cent cincquante hommes de pied l'on escripvera aux Estatz d'Oultremeuze, affin de les payer, et luy envoyera l'on ungne patente pour lesdicts CL hommes pour la tuition des ville et chasteau de Limborch; et d'escripre lettre a monsr. de Geleen, gouverneur d'Oultremeuse, affin de proposer et persuader par tous moyens possibles ausdicts Estatz de payer lesdicts cent cincquante harcquebousiers.'
Op het request van Bernesem 5) werd denzelfden dag beschikt: advies van de Kamer der Beden te vragen om de Staten te informeeren, of men den suppliant „autre plus prompte assignation" zou kunnen geven. — Het request van Maastricht achtten de Staten redelijk, mits de stad wederkeerig voor hare zekerheid de drie compagnieën nit Antwerpen wegens het door de Staten voorgestelde opnam (B. i. d.).
16 September gelastten de Staten den compagnieën van Bailleul en Evre ieder 2 maand gage te betalen volgens vorige assignatie op de Staten van Artois en dit van 20.000 p. art., resteerende van de quote van Artois in de 780.000 p. art.; het hiervan overblijvende aan Capres voor zijn regiment te betalen 6). — Op het request van Egmond werd beschikt, dat Van der Beken hem voor elk der 7 compagnieën, waarvan 6 van Mario Cardinno waren, 200 p. art. zou betalen'). — Op dat van Lumey, dat de Staten op zijn verzoek om de consequentie niet konden ingaan; echter werd „ponr aulcuns
1) Waarschijnlijk heeft hierop ook betrekking: betreffende de berichten van Glyines aan Lalaing over „1'ordre requis" is de beschikking aan den Raad van Oorlog gelaten (B. 16 Sept.).
2) 14 Sept. werd dit besluit herhaald met bijvoeging, dat den sénéchal op zijn brief in dezen zin geantwoord zou worden (R. i. d.).
3) Zoo gewoonlijk genoemd; er staat hier in het register: „Trennelis".
4) 47 Sept.: besloten met de 3 compagnieën van Tremelle tevreden te zijn. totdat men zekere tijding van don Jan zal hebben (R. i. d.).
5) Ook vermeld R. 2 Sept.
6) Dit besluit werd na den middag herhaald naar aanleiding van een request van Capres; de quote van Artois wordt dan genoemd als 43.000 p. art. (R. i. d. p. p). — 19 Sept. werd Van der Beken gelast Capres 2767 p. 8 s. art. te betalen „a bon compte de son régiment" en wel van de quote van het Doorniksche in 780.000 p. art. (B. i. d.).
7) Nog een request van Egmond wordt vermeld R. 27 Sept.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
384
bon respects" zijne assignatie van 3000 p. art. met ÏOOÓ p. art. verhoogd'). — Na den middag: op het mondeling rapport van Aerschot, dat hetregiment-Champagneybegint te muiten, besloten den 4en maand ook in geld toe te staan. — Aan Lumey te schrijven, dat hij volgens de overeenkomst moet'lichten *). — Op het request van Merode werd geadviseerd: door Van der Beken 40 p. art. voor elk zijner drie vendels te doen betalen. — Naar aanleiding van de stukken van kolonel Van den Tempels) werd Van der Beken gelast hem 2300 p. art. te betalen, nl. 2050 p. als kolonels-tractement en dat zijner hooge officieren, gedurende 3 maanden sedert 24 December ÉL. en 250 p. voor „les espies et autres faictz secretz", door hem voorgeschoten; hiervan 200 p. af te trekken, die hij reeds ontvangen heeft (R. i. d. en p. p.). — Nog schreven de Staten op dezen dag aan Rassenghien 4), dat „la guarde que se faict en la ville de Donay, assez maigre" was. Hij wordt verzocht zich te verzekeren van die stad, er benoemende „quelque gentilhomme notable qui emprende la charge et superintendance de ladicte guarde et responde de ladicte ville, comme vous mesmes y estes tenu".
17 September werd op advies van den hiertoe gehoorden ingenieur besloten, dat het kasteel van Béthune aan de zijde der stad kon worden ontmanteld, mits de stad verzekerde de beide platformen te maken, door den Vicomte van Gent noodig geacht6) en tevens, dat zij den Katholieken godsdienst en de den Koning verschuldigde gehoorzaamheid zou handhaven. — Brief aan Beauregard, om de 50 paarden van Capres te monsteren 6) (R. i. d.)
366. R. 18 september. — Combien que 1'estat, dressé sur le faict d'artelerie, ne soit encoires signé et que toutesfoys il soit requis de furnir a la despence de la levée des piones et chevaulx lymoniers, ensemble a diverses aultres parties de despence selon les occurrences et nécessitéz, messieurs les Estatz Généraulx des Pays Bas ont ordonné et ordonnent par ceste a George van den Driessche, commis a la recepte de 1'artelerie, que de IIIIm £ du pris de XL groz monoyé de Flandres le livre, par lny naguères receu a leur ordonnance, il ait a promptement faire payement a ungne compaignie des pionniers de XV jours de gaiges a 1'advenant de sept livres dudict pris pour chacune teste par moys et au surplus satisfaire a la levée des chevaux lymoniers et a toute autre despence, selon que par ledict maistre ou lieutenant et controlleur d'icelle artelerie sera trouvé requis et nécessaire pour le service desdicts Estatz, et par ledict Van den Driessche rapportant avecq ceste les rolles y servantes, vérifiéz desdicts maistre ou lieutenant et controlleur, tout ce qu'il aura ainsy payé, luy
1) 30 Sept.: Gille Chavelot in plaats van Marcq d'Ocoche, „auparavant ad ce commis", aangewezen om het regiment-Champagney te geleiden (R. i. d.).
2) 2 Oct. werd op het request van Lumey beschikt, dat Van der Beken hem de 10CO p. art., er in genoemd, zou geven van de eerst inkomende penningen; zoodra noodig een monstercommissaris te benoemen en in het toegezegde geld te voorzien (B. i. d. p. p.). 10 Oct. werd, naar aanleiding van een request van Lumey, Van der Beken naar de vorige ordonnanlie verwezen (R. i. d.).
3) Requèsten van dezen worden vermeld R. 25 Aug., 2 Sept. p. p.
4) A. V. Ypres, port. 23B.
5) Later op den dag werd besloten, dat de stad hiertoe „lettres obligatoires'' moest geven (R.i.d.). — 29 Sept.: volgens request van Béthune te schrijven' aan den gouverneur, de soldaten „et aultres que eonviendra", nadat door de stad de „lettres obligatoires" zullen gezonden zijn (R. i. d. p. p.).
6) 18 Sept.: Molckeman gelast patent te maken voor Capres tot het lichten van 50 paarden, in zijn regiment begrepen, conform dat voor Egmond, en een patent voor zijn regiment (R. i. d. p. p.).



385
Midd. vsn aanv. en verw. 1577.
sera passé et alloué en Ia despence de ses comptes, la et ainsy qu'il appartiendra, ordonnant a ceulx quy seroit (L seroient) commis a 1'audition d'iceulx, d'ainsy faire sans aulcune difficulté *).
De „m™. ou lieutenant et controlleur de 1'artillerie du Roy» werd denzelfden dag gelast aan het regiment van Montigny te Gembloux 1000 p. lonten te leveren *) — Molckeman werd gelast het patent voor den Vicomte van Gent als generaal van de cavallerie, zoowel „des hommes d'armes que chevaulx légiers", te maken. - Na den middag werd besloten de groote galei te verkoopen en haar naar Antwerpen te doen brengen „et que les Estatz seront serviz des deniers" »). - Op een brief van Hohenlohe werd beschikt, dat de Staten van Brabant de voor den drost van Brabant en diens lieden noodige onkosten zouden fnrneeren en dat Mudeus, „conseillier de Sa Mté», zonder wien de drost niet had willen vertrekken, betaald zou worden a 4 p. 10 s. art, per dag, zonder hem te geven „quelque gratuite de chariot", als zijn voorganger zou gehad hebben. Hierop gaven de Staten van Brabant den drost assignatie van 1600 p art op de 4 kwartleren van Den Bosch en 500 op de abdij van Tongerloo, in mindering van het hoofdgeld van den bisschop van Den Bosch en de abdij; nog een assignatie van 200 p. op den ontvanger Roeloffz voor Mudeus (R 1. d.).
367. R. 19 september. — Soyent escriptes lettres au Sr. de Goingnies que assistence des soldatz luy seront envoyéz, et au Comte d'Egmont qu'il face retirer de Lire au campt II de ses compaignies et qu'il les face incontinent marcher vers le camp et aussy ses aultres compaignies.
De hier bedoelde brief aan Goignies van 19 September schijnt niet bewaard. Wel zijn er nit de vorige dagen twee brieven van de Staten aan Goignies 4), waaruit duidelijk blijkt, wat er gaande was:
367». 17 september. — Monsieur de Goignyes. Nous avons entendu par voz lettres, escriptes a mons". le (Conté) de Lalain, 1'excursion qu'a fait 1'ennemy avec (cent et XX chevaulx) assez prés des portes de Gemblours, et qu'il (s'est) rethiré, sans avoir esté attaqué ou endommagé, a deffaulte que nostre camp est despourveu de cavaillerie, ce que nous a grandement despleu, et pour y remédier a 1'advenir, avons prié monsr. le Viscomte de Gand se transporter audit camp avec la meilleure troupe de chevaulx qu'il poura amasser, et donner ordre que 1'ennemy ne soit désormais tant avantageux ou présumptueux, du moingz sans qu'il se resente de la feste, vous priant vous emplier avec mondit seigneur le Viscomte a faire tous bons exploietz d'armes et d'hostilité, sans laisser eschapper aucunes occasions, affin de douter notre ennemy et par armes le faire condescendre a raison, et soubz espoir que vous y acquicterez tant vertueusement et d'aussy bon coeur, comme nous recommandons a votre bonne grace, prierons
1) Na den middag werd dit besluit in korteren vorm geregistreerd (R. i. d. p. p.).
2) Na den raiddag werd dit besluit in anderen vorm herhaald (R. i. d. p. p.).
3) 21 Sept.: „aecordé Ia lettre leue pour faire vendre la grande galère" (R. i. d.). — 30 Sept : aan Liedekerke en Rouck brieven verleend, om bij den verkoop der booten door ceulx de Finances" aanwezig te zijn (R i. d ). - 10 Oct.: de pensionaris van Den Bosch, Provins en Hovines gedeputeerd, om de geschriften over de crediteuren, pretendeerende aandeelen in de te verkoopen schepen, te onderzoeken (R. i. d.). Zie nog S. G. 3 op 18 Nov. p. p.
4) R. A., S. G., loketkas. loopende 24 (minuten). Enkele woorden, in onzen tekst tusschen () geplaatst, zijn aangevuld uit de copie in A. V. Ypres, port. 11. - In den brief aan Egmond van 19 fept. (alsvoren, loopende 25) gaven de Staten te kennen, dat het kamp op verzoek van Goignies versterkt moest worden.
25



Midd. van aanv. en verw. 1577.
386
[P.S.] Monsieur. L'on a différé de despeseher vostre commission, non a deffaulte de bonne volunté, mais d'argent, a quoy sera en brief remédié, vostre dite commission au plustost que sera possible envoyé.
367b. 18 septembbr. — Monsieur de Goignyes. Nonobstant la rescription que vous a fait Son Altèze x) dont nous avez envoyé le doublé, ne sommes (d'advis) que faictes cessation d'armes, du moingz auparavant que les ville et chasteau de Namur nous soient remiz en mains pour le service de Sa Mté., par ou vous povez conduire en conformité de noz précédentes du jour d'hier, selon que plus amplement vous pourra déclarer mons'. de Montigny qu'avons a plain informé de nostre intention, auquel adjousterez plaine foy et crédence, soit pour vous saisir des places et exécuter aultres choses qu'il vous déclairera de nostre part et que trouverez estre convenable.
[P.S.] Quant est de 1'argent et aultres choses dont nous a communicqué ledit Sr. de Montigny, 1'avons aussy informé de nostre intention pour vous en faire part.
368. R. 20 september p. p. — Messieurs les Estatz se raportent sur la requeste des bourgeois de Bruxelles pour les soldatz au ehasteau de Vilvorde a) a la' discrétion des Estatz de Brabant lesquelz ont trouvé bon que, au lieu de Michiel van der Beke, soit constitué chieff desdicts soldatz Benoit de Baudoulx et que, au lieu de XXX, n'y aura que XXIIII lesquelz joyront les gaiges de XXX, ordonnant bien expressément et a certes audict chieff et soldatz de ne se plus mesier que de la garde dudict chasteau, sans injurier personne ou commettre aulcun schandale, mais délaisser les barcques et batteaulx de Bruxelles ou d'Anvers librement et franchement avoir leur passaige, sans en faire aulcune visite.
Denzelfden dag werd aan Pierre van den Eynde 2000 p. art. van 20 patars toegestaan op afrekening; aan den pensionaris van Mechelen obligatiên der Staten te geven, om hem het bedrag te bezorgen (R. i. d.).
21 September werd Fraineau, ontvanger der Staten van Henegouwen, gelast aan de „compagnie ordinaire" van 40 man van Lalaing 3 maand „aux grandz gaiges" te betelen. „Quant a la crente [l.recreute?]": er over te spreken bij zijn komst. — Aan Valenciennes te schrijven, om kastelein en soldaten te schrijven, ten einde hen het kasteel spoedig te doen verlaten. — Besloten de soldaten, genoemd in den brief van den „S* de Nitze" "), op soldij te houden van den dag af, dat ze in dienst gebruikt zijn; de gedeputeerden van Friesland en de pensionaris van Mechelen er mede belast te antwoorden op „le surplus de contenu" van den brief. — Na den middag: gelast de f600, genoemd in den brief van baron d'Inchy 4), aan de soldaten van de citadel van Kamerijk te betalen. —
1) Overgezonden bij Goignies' brief van 17 Sept. (R. A., loketkas S.G., loopende 24; orig), waarin Goignies verder om nadere orders vroeg. Don Jan schrijft in zijn brief van 46 Sept. aan Goignies (t. a. p.), dat „le Sr. de Mossez", uitgezonden om te voorzien in de wanordelijkheid der soldaten, buiten bevel van don Jan is gegaan tot bij Gembloux, waar hij zich gericht heeft tegen eenige soldaten der Staten; bij geeft de verzekering, dat zoo iets niet meer zal gebeuren.
2) Ook 49 Sept. wordt een request van de burgers van Brussel genoemd met een apostillé, geteekend Goeswijns, waarop beschikt wordt, dat de advocaat Van der Haghen zal ontboden worden, om rapport te doen (R. i. d. p. p.). Is dit hetzelfde als het in den tekst bedoelde?
3) Van Nytsem werd 3 Nov. een brief van 2 Nov. ontvangen, waarin hij vroeg, om tot belooning zijner diensten te mogen „prendre a composition ung Servaes Jacops", benevens restitutie van eenige penningen, aan don Jan door hem voorgeschoten; hij meldt dan tevens de groote wanorde onder de soldaten in het kwartier van Maastricht (R. i. d. p. p.).
4) Een request van hem wordt vermeld R. 9 Oct.



387
Midd. van aanv. en verw. 1577.
Betreffende de propositie van Baccart werd beschikt, dat hij al de gereede limoenpaarden zon hebben, maar ze niet mocht laten marcheeren zonder nadere order. — Te schrijven aan Atrecht en Béthune, om op hunne hoede te zijn ') (B. i d. en p. p.).
22 September werd Van der Beken gelast de compagnie van Alloigne 2 maand gage te betalen. — Den Vicomte van Gent werd als generaal der cavallerie ƒ1000 per maand toegestaan en 30 p. art. voor twee trompetters (R. L <L).
369. R. 24 september. — A la tres instant* requeste des bourgeois de Bruxelles, ayans messieurs oy le raport du docteur Sille, ont aecordé et accordent sauvegarde pertinente pour les villaiges de Scharenbeke, Evre, Haren, Diegem et S'. Gertruid, Mechelen, Anderlecht, Itterbeke, Dielbeke, Vlesenbeke, GrootenBygarden, Zellicke, Wenticle, Bevere, Berguerzele, Ullicx-Capelle, Meys, Ysele, Over-ende Neer-Heembeke, Reliegem, Leken, Jette, Dielegem, Ganshoven, Berchem, Saventhem, Sterbeke, Wesenbeke, Creynhem, S*°. Steven Woldere, Opwoledre, Watermole, Vorst, Ruysbroeck, Scalle, Etterbeke, Boendale, Uecle, Huysingen, Leenekerbeke, Drooghenbosch, Beerseele 2), pour descharge de tous gens^ de guerre de la part desdicts Estatz *).
Denzelfden dag schreven de Staten aan Ieperen *), om aan te dringen op de versterking der vestingwerken van de stad, van welke „dépend non seullement la conservation du Westquartier et environs et vostre propre bien en particulier, comme receptacle et refnge de voz personnes et biens en cas de nécessité, mais aussy en général nous tous".
26 September werd besloten den brief „de plaincte" van Lumey aan Bossu en Lalaing, die met hem onderhandeld hadden, mede te deelen; het geld zou hem tegen zoodanigen prijs In rekening gebracht worden, als het waard is op den dag der betaling.— Op het request van Bgsel werd beschikt5): „fiat le desmantèlement dn chasteau avecq toute modestie"8); de stad te verzoeken de 30.000 p. art., die zij schuldig is, te betalen en nog evenveel te leenen 7).
27 September werd Van der Beken gelast 2000 p. art. te betalen aan Goignies voor zijne compagnie lichte paarden. - Op de memorie van den commissaris van Havré beschikt, dat de Staten het waartgeld voor 15 dagen ophouden. — Op het request van D'Anbigny: dat de Staten hem gerecommandeerd houden, „a ee qu'il escript, soit au gouvernement de Marienborch on Charlemont et d'avoir ung régiment i'in-
1) Deze brieven van 21 Sept., ook aan Kamerijk gericht, waarschuwen voor „les advertences, nous venantes de bon lieu, des entreprinses et secrètes intelligences que les Franchois se disent avoir sur vostre ville" (A. V. Ypres, port. 23B).
2) Vgl. J. Cuvelier, Les dénora bremen ts de foyers en Brabant (Bruzelles, 1942), 2-4, waar men al deze plaatsen (behalve Scalle), meestal in wat anderespelling, terug zal vinden.—Mechelen =Machelé.
3) De ordonnantie van dit besluit ten opzichte van Dielbeke in R. A., S. G., loketkas loopende 25 (orig.). - Ook aan Marbais (hier ook genoemd heer van S*. Amand, op' 4 mijlen van Namen gelegen) werd sauvegarde verleend (R. i. d. p. p.). - 1 Oct.: naar aanleiding van een request van Grooten-Bygaarden werd Lalaing verzocht de er in genoemde sauvegarde en andere dergelijke te doen uitvoeren (R. i. d.).
4) A. V. Ypres, port. 23». — Waarschijnlijk zal het request dezer stad, waarop 24 Sept beschikt werd: „soyent a ces supplians dépeschées lettres d'induction, par eux requises", op deze zaak betrekking hebben (R. i. d. p. p.).
5) 22 Sept. was op dit request bij meerderheid van stemmen beslist: eerst advies aan den gouverneur te vragen en dezen te ontbieden (R. i. d. en p. p).
6) Volgen dergelijke voorwaarden als aan Béthune gesteld waren (hiervóór, p. 384).
7) Brieven hierover aan Rijsel en aan Rassenghien, resp. van 25 en 26 Sept. • Actes, n» 821 en 823; A. G., Cart. 327», fol. 159 en 460. - Zij werden 26 Sept. gearresteerd (R. i. d.).



Midd. van aanv. en verw. 1577.
388
fanterie; et ce avant aultres, saulff toutesfoys le droict d'ung chacun". — Op den brief van Grenet nit Heusden: dat hij zal teekenen zijne assignatie op de domeinen, zoowel te Den Bosch als in Artois; en dat, „ayans sa reste", nl. 4000 p. art., de Staten hem voor gecasseerd houden; wil hjj hiernaar niet luisteren, dan zijne soldaten met geweld te dwingen; Holland en Zeeland te vragen de 4000 p. voor te schieten op aftrek van wat ze zullen opbrengen ') (R. i. d.).
28 September gelastten de Staten, naar aanleiding van het request van Lier, Lalaing als generaal van het leger aan Egmond bevel te geven, om twee of, zoo mogelijk, de drie compagnieën uit Lier te doen gaan volgens den vroegeren brief aan Egmond (R. i. d.).
370. R. 29 september. — Pour concepvoir quelque police et reglement pour contenir les soldatz en office et pourveoir a leur payement, ensemble descharger les pays des gens de guerre inutilz, sont députés monsieur le Duc d'Arschot, monsr. le Prince d'Orainge, monsr. le Comte de Lalaing, monsr. le Comte de Boussu, mons'. de Champigny, avecq ceulx que plaira ausdicts S™. appeller a leur assistence, et pour les servir et recueillier leur besoingnement est député le docteur Sille.
Résolu d'escripre au marischal du camp et général de la cavallerie de faire faire cessation d'armes pour troys jours 2).
30 September werd op het request van Geleen beschikt: Ayta en Oetingen te deputeeren, om informatiën in te winnen aangaande het er in vermelde feit; de Staten verklaren geen last gegeven te hebben tot de verrassing van het huis van „Fanlquemont".8). — Op het request van Turnhout: dat Lalaing verzocht zou worden de vrijheid van Turnhout zooveel mogelijk te ontzien. — Op dat van Egmond: dat Van der Beken hem zon betalen 2 maand gage voor zijne „chevaulx arquebusiers légiers". — Op de mondelinge remonstrantie van den sénéchal van Henegouwen: dat de soldaten van het kasteel te Doornik tevreden moesten zijn met „les petitz gaiges"; wilden ze de „maltotes" betalen, dan „les grandes gaiges". In het laatste geval werd de sénéchal gemachtigd namens de Staten met de magistraat van Doornik te onderhandelen over afkoop van de maltote van die op het kasteel. — Na den middag: op de punten en artikelen van Heusden werd beschikt, dat de remonstranten zich zouden wenden tot Oranje; de burgemeester van Den Bosch hen te steunen, om redelijke satisfactie van dezen te krijgen. — De brief van Jacques Barnel(?) 4), gouverneur van Bapaume, werd om advies aan den Raad van Oorlog gezonden. Later: de Staten, gehoord het advies der edelen, stelden drie a vier dagen uit hierover te beslissen (R. i. d. en p. p.).
1 October werd, naar aanleiding van een brief van Goignies, de keuze van een „prévost du camp" gesteld aan de generaals en maarschalken, met verzoek onmiddelhjk „ung homme mettable" te kiezen; de commissie van Goignies onmiddellijk te zenden en de betaling te doen „des premiers deniers". — Op het request van Mulart, drost van Lingen, werd beschikt, dat de Staten zich vereenigden met het advies der edelen en dus gelastten te schrijven aan Gramaye en Houssart, om den remonstrant 1 en niet 2 maand voor de „mengeries" af te houden, omdat hij met zijne soldaten altijd ingar-
4) Cf. ons n°. 39 van dit jaar.
2) Volgens den brief aan Goignies van dezen dag (A. V. Ypres, port. 11) deden ze dit „pour certains bons respectz et signamment pour ne dimouvoir Son Altéze de condescendre a une bonne pacifflcation des présentes altérations," om in die drie dagen te komen „a une finale résolution de ce que avons jusques a présent traicté avecq icelle."
3) 4 Nov.: in plaats van Ayta en Oetingen tot dit onderzoek gecommitteerd Van Vliet, gouverneur van Den Briel, on Schore, schepen van Leuven (R. i. d.).
4) De naam is zeer onduidelijk. Is hij dezelfde als Steenbeke, genoemd hiervóór, p. 297?



389
Midd. van aanv. en verw. 1577.
nizoen geweest was;.dit echter niet in consequentie te trekken — Naar aanleiding van het request der bewoners van de dorpen in de buurt van Valenciennes werd beschikt, dat de supplianten wat geduld moesten hebben; zij zouden zoo spoedig mogelijk worden gesoulageerd (B. i. d.).
2 October werd gelast aan Cruningen te schrijven, om zijne lieden naar Weert en niet naar Brabant te zenden (B, i. d.).
3 October werd, gehoord het rapport van Bassenghien, besloten conform het verzoek van Bijsel nieuwe brieven aan de Staten van Bijsel te zenden over de ontmanteling van het kasteel s). — Naar aanleiding van zekeren staat voor de verdeeling van 40,000 p. art. uit Vlaanderen en 30.000 p. art. uit Lille, Douay en Orchies is na het advies der edelen gelast: Serclaes te zenden, om Champagney's regiment te monsteren; Van der Beken Champagney te betalen de rest, hem competeerende, a 40.590 p. en een maand gage a 22.960 p., om naar het kamp te gaan; totaal, indien de compagnieën compleet zijn, 58.550 p. 3). — Tot monstering van Lumey's soldaten werd de commissaris Van der Beken aangewezen; Van der Beken hem 13.960 p. te betalen voor een maand en om naar het kamp te gaan 4). — Op een brief van Charles de Glymes van 2 October uit Philippeville werd het advies van den Baad van Oorlog gevraagd. — Op de memorie van die van Antwerpen over „les casacques ou hacquetons des pioniers'', gevonden ten huize van den „prothonotaire" Vuesels en Gille Ayale werd beschikt: brieven aan de magistraat van Antwerpen te schrijven, „affin qu'ilz facent renseigner les casacques — que sont esté faictz des deniers de Sa Mté., ponr servir d amonitions". — Brieven toegestaan aan kapitein Morvault op aandrang van „ceux d'Anvers et autres marchantz d'Anvers 5)", om de aangehouden koopwaren los te laten. Paspoort verleend aan Valerio Manerole en Franciscus Michaëli met een koerier, om de loslating dezer waren te bewerken (B. i. d.).
4 October werd een brief van Ladeville uit Mazières van 29 September aan de edelen gezonden en een van de Staten van Gelderland aan den Baad van Oorlog"). — Het ontwerp van Brabant over de sauvegarde voor dit gewest werd goedgekeurd; de gelden van de in gebreke blijvenden, om hunne quote te furneeren, zonden op interest ten laste van dezen geheven kunnen worden; „depuys comme a la liache". — Op het request van Charles d'Aubermont, kapitein van een compagnie onder Montigny, werd beschikt: Van der Beken te gelasten hem volgens vorige ordonnantie het hem verschuldigde te betalen uit de eerst te ontvangen penningen na de betaling van Chimay 7) en Goignies 8). — Betreffende de 2000 quintalen kruit te Antwerpen, volgens de propositie van La Motte, werd besloten, om Spinola per brief, dien Carlier zou ontwerpen, te
1) 3 Oct. werd een request van Ernst Mulart verwezen naar den Raad van Financiën, wien de Staten verzochten hem ordonnantie te geven voor het onderhoud van het garnizoen van Lingen (R i. d p.p.). — 19 Sept. werd paspoort verleend aan de gedeputeerden van Lingen: Henry Hoffmeyer, Christoffel Engelbert, Jean Terlingen, Bernard van Lingen (R. i. d. p. p.). — Nog een request van Mulart wordt vermeld R. 18 Sept.
2) 4 Oct.: gelezen en goedgekeurd „diverses lettres itératives" hierover (R. i. d.).
3) Men merke op, dat de optelling niet klopt.
4) 5 Oct. werd een brief van Lumey aan den Raad van Oorlog medegedeeld (R. i. d.).
5) Waarschijnlijk zullen ook de requèsten van Bonaventura Michaëli, Michel de Wezele c.s., kooplieden van Antwerpen, en van de magistraat van Antwerpen, op dezen dag genoemd, hiermede in verband staan (R. i. d.).
6) De edelen komen naast den Raad van Oorlog een enkelen keer als een afzonderlijk lichaam voor.
.7) Zie aan het einde dezer Rubriek bij de afdeeling: benden van ordonnantie.
8) 5 Oct. op nader request van D'Aubermont; deze tevreden te zijn met de eerste ordonnantie (R. i. d.). 6 Oct.: hem te betalen uit de eerste penningen van Lille, Douay en Orchies (R. i. d.).



Midd. van aanv. en verw. 1577.
390
ontbieden. — Geadviseerd de compagnie van La Motte te Dendermonde ') en Aalst te bonden (R. i. d.).
5 Oct.: Lalaing gelast aan kapitein Rifflart gevangen te blijven in zijn hnis, wegens bedreiging van Weellemans, tot nader order. — Gelezen den brief van Moerbeke, gouverneur van Aire, over de ontmanteling van het kasteel; den pensionaris van Doornik opgedragen te antwoorden (R. i. d.).
371. B. 6 octobee. — La distribution des deniers, jusques a XIII™ VIII0 XXXIII £ arth. et leute par le Sr. de La Motte, a esté arrestée, seavoir que pour n'estre le Comte de La Marche ne seroit prest pour passer monstre, iceulx deniers seront repartiz, seavoir a mons1. le Comte d'Egmont pour ung moys de ceulx que l'on a remply aux six compaignies, venues de Mario Carduino, IJm Vo £ «); a mons'. De Goignies ung moys; XVIII0 LXXV £ a monsr. de Florines pour troys moys; aux gens, estans a Bovignes *), et deux aultres compaignies de monsr. de Floyon, se mettans au service des Estatz, VIm V° £; a D'Ennetières, gouverneur de Chimay, pour sa compaignie, estant de deux cent testes, les CL en ladicte ville de Chimay et les L que se mettront a Fumay au lieu de ceux de capitaine De Hauroul, y estant présentement, XVII0 XXV £; pour le salpètre XII» XXXIII £; somme a XIII"» VIII0 XXXIII £ arth. Et le §*, de Bours passera monstre de ses compaignies pour les envoyer au camp.
P. p. — Sur les lettres du SF, de Grevenbrouck et de ceulx du Conseil de Geldres est advisé d'escripre lettres aux Estatz dudict Geldres et Conseil, affin de se mettre en armes pour leur propre deffence, par le chieff, Comte de Lalaing.
Denzelfden dag werd de brief van den Vicomte van Gent van 4 October, gebracht door Tangry, gelezen, .t- Amsterrode en Nytzem gecommitteerd, om de compagnieën van Bersele of ten minste één er van te monsteren. Bersele, ontboden, belooft onverwijld naar Maastricht te gaan. Op het verzoek van baron Merode werd beschikt, dat Van der Beken aan de 3 nieuwe compagnieën te Maastricht één maand gage en aan de kolonelscompagnie van Bersele twee zou betalen van de uit Rijsel binnen 14 dagen verwachte penningen, „auparavant destinéz ponr la nécessité de Son Altèze 4)". — Op het request van de magistraat met de afgevaardigden der 3 leden en 5 gilden van Brussel6) werd beschikt: het mede te deelen aan Lalaing met verzoek aan dezen, om spoedig te voorzien in wat de supplianten wenschten (R. i. d.). — Nog schreven de Staten aan den heer van Warisonl, kapitein van het kasteel Samson, om te weten, of hij volgens zijn plicht jegens het vaderland het kasteel wilde open stellen voor de soldaten, die zij er zouden zenden 8j.
7 October: 9 obligatiên en zekerheidsbrieven voor de compagnieën, vroeger van Floyon, geteekend in de registers van de Kamer van de Beden tot een bedrag van
1) 6 Oct.: wegens de remonstrantie van de gecommitteerden van Dendermonde besloten de compagnie van La Motte er niet heen te zenden (R. i. d.).
2) Tot geleide van het regiment-Egmond naar het kamp aangewezen Gilles Chavrot (= Chavelot?) (R. 7 Oct.).
3) Commissaris Van der Beken te zenden naar Bouvignes tot monstering van de compagnieën daar (R. i. d.).
4) Sc. Matthias (zie Rubriek VII).
5) Is hier bedoeld Actes, n°. 830; ald., Appendice, 460 (cf. ons n°. 694 van dit jaar)?
6) Actes, n*. 839; A. G., Aud. 659, fol. 43. — 11 Oct.: aan den kapitein en de soldaten op het kasteel Samson te schrijven, om zulk een versterking op te nemen, als de Vicomte van Gent en Goignies zullen noodig achten (R. i. d. p. p.).



391
Midd. van aanv. en verw. 1577.
87.600 p. art., gedateerd 9 Augustus, en dit in plaats van één zekerheidsbrief, behelzende de geheele som. — Het request van Alexander van Bosendale, agent van Schenck, van Ernst van Haugwitz, luitenant-kolonel, en van anderen der compagnie, werd in handen van Sille gesteld, om ten minste nadeele der Staten met hem te handelen — Dat van Entens in handen van de Kamer der Beden om advies *). — Naar aanleiding van het request van de gecommitteerden tot de bewaking der artillerie en ammunitie, behoorende aan Antwerpen, werd geadviseerd: naar Antwerpen te zenden Saventhem en La Haye, om met de magistraat te onderhandelen (R. L d.).
372. R. 8 octobee. — Sur la remonstrance, faicte par le Sr. Comte de Lalaing touchant sa commission, son traictement et de ceulx du Conseil de Guerre que raccompaigneroient, a esté advisé de bailler audict Êr*. Comte pareil traictement que l'on a donné au Sr. Duc d'Arschot, et a luy despescher sa commission. Et quant au Conseil de Guerre l'on luy a aecordé suyvant 1'opinion de3 Estatz de Brabant le Vicomte de Gand, général de la cavalerie, le Sr. de Goingnies, le Sr. de La Motte, le Sr. de Fresin, le Sr. de Tamberghen, le Sr. de Baillieur, le Sr. d'Evre et le Sr. de Sanelle et pour secrétaire mre. Adrien de Rebreviette 3).
Op het request van Nicolaas van Zuylen, schout, en Hendrik van Rynevelt, burgemeester van Utrecht, om acte van décharge voor de ontmanteling van het kasteel, „pour leur avoir esté donné en garde" door Bossu, werd beschikt: zulk een acte te verleenen. — Het request van Philippe d'Asseliers, generaal der artillerie in Zeeland, werd gesteld in handen van de Kamer der Beden, om bij Champagney informatiën in te winnen. — Gezien den brief van Valenciennes van 5 October over Cruxelly, kastelein van het kasteel aldaar, gelastten de Staten de magistraat der stad, om den kapitein en de soldaten op het kasteel volgens de laatste monsterrol te betalen; dit op aftrek van hunne quotes. — „Het geschrift" van den commissaris Serclaes werd aan den Raad van Oorlog gezonden 4). — De 5000 daalders voor het aanritsgeld Van Schenck te vinden op Fugger te Antwerpen bij wisselbrieven en door inductie van Saventhem en La Haye. — Gelezen werden brieven van de stad Groningen, verzoekende ontmanteling van twee forten, door Billy gemaakt, en van Ville ten gunste van de stad; de burgemeester van Kampen met den gedeputeerde van Friesland en Ayta aangewezen tot onderzoek dezer stukken °) (R. i. d.).
9 October werd besloten, op het mondeling voorstel ten gunste van Hohenlohe, om hem voor zijne pretensiën assignatie op Vlaanderen te geven, advies van de Kamer van de Beden te vragen. — Op de propositie namens Lalaing werd besloten Bossu te benoemen tot hoofd der oude garnizoenen; hij kon 1000 a 1200 Neder-Duitschers nemen, om onder dezen te verdeelen (R. i. d. p. p.).
10 October werd, op het verzoek van Lalaing °), Van der Beken gelast voor 8
1) S Oct.: het request gesteld in handen van Liedekercke, Saventhem en La Haye (R. i. d.). — 1 Nov.: Van der Beken gelast aan Rosendale op diens request 200 daalders te betalen met het aanritsgeld uit de penningen van Rijsel (R. i. d.).
2) Nog een request van Entens fl. 36 Nov.
3) De acte van dit besluit, voorzoover relatief tot den Raad van Oorlog, in A. V. Ypres, port. 23B. De benoemden worden gecommitteerd „pour tenir Conseil de Guerre de Sa M4*. et d'iceulx Estatz au camp et aullrepart". — Cf. hiervóór, p. 153. •
4) Dit besluit op dezen dag tweemaal. — 10 Oct.: het advies van den Raad van Oorlog op dit geschrift te volgen (R. i. d.).
5) Cf. hierover ook ons n°. 692 van dit jaar.
6) Dat het volgende op verzoek van Lalaing besloten werd, volgt alleen uit S. G. 3.



Midd. yan aanv. en verw. 1577.
392
vaandels aan de kooplieden en den bordtiurder 321 p. 2 s. art. te betalen binnen een maand, aftrekkende van liet tractement van Lalaing, wat elk vaandel me6r dan 10 p kost, makende een bedrag van 101 p. 2 s. — Gelezen brieven van Bijsel en van de gedeputeerden der stad om nieuwe ordonnantie van de ontmanteling van het kasteel; toegestaan met machtiging haar te doen plaats hebben, aönder de komst of het advies van Rassenghien af te wachten. — De informatiën over de „foulles et compositions", door eenige soldaten bedreven, gezonden door den provincialen Raad van Artois, werden in handen van La Motte gesteld om te onderzoeken en er In te voorzien. — Geadviseerd om het ontwerp-contract met Balfoor in handen van Oranje en anderen te stellen om advies. — Naar aanleiding van den brief van Egmond aan La Motte, dd. 10 October, geadviseerd, dat Van der Beken voor elk vaandel f 40 zal betalen en dat dit onmiddellijk betaald moet worden, omdat het regiment anders niet naar het kamp wil marcheeren.— Naar aanleiding van het request van de drie „estatz de la cité d'Arras" werd besloten toe te staan, wat verzocht werd, terwijl de Vicomte van Gent op de hoogte gesteld zou worden; de stad moest acte verleenen tot handhaving van den Katholieken godsdienst en trouw aan den Koning ') (B. i. d.).
373. R. 11 octobee. — D'escripre a toutes les capitaines des hommes d'armes, afin qu'ilz traictent avecq leur soldatz que touchant leur viel deu on ne les payera pas, leur action réservée eontre Sa Mté., et que les capitaines s'asseurant [1. s'asseurent] de cela de leurs gens, afin qu'estantz montéz et uniz, ne pressent les Estatz pour leur viel deu, et que leur gaiges courreront a charge des Estatz, si non depuis qu'ilz auront esté prins en service, et a prins le Sr. Viconte a sa charge de traicter cecy avecq les soldatz, en le requérant par lettres des Estatz.
P. p. — Est arresté 1'article-brief, contenant diverses poinetz et loyx ensuyvant lesquelz les soldatz s'en auront a rigler a).
12 October werd op het request van Aalst beschikt: den baljuw der stad te committeeren, om de 4 compagnieën van Capres naar het kamp te doen gaan, mits Vlaanderen ze betaalde uit de gelden, die onderweg waren. Sedert werd La Motte verzocht ze naar Philippeville te doen gaan, waar ze meer dienst konden doen. —Besloten, dat, bij afwezigheid van Lalaing, La Motte hem zou vervangen. — Voor het kamp 200 pieken te f urneeren voor 100 pioniers, waartoe Van der Beken /"300 te verschieten. — Aan La Motte te verklaren, dat de Staten er in hebben toegestemd hem een goede hoeveelheid kruit en andere munitie te leveren, waarvan later rekening te doen. — Aan Goignies ƒ500 of /"600 te geven voor spionnen en geheime berichten.— Naden middag: het request van Aire over de ontmanteling van het kasteel te stellen in handen van den Vicomte van Gent om advies (B. i. d. en p. p.) s).
374. R. 14 octobee. — Sur la requeste de ceulx de Valenchiennes est appoincté: que, considérant la nécessité présente et aftfi que par les aultres provinces ne soit tiré en conséquence que pourroit astheure diminuer la quote
1) Ofschoon het niet explicite gezegd wordt, valt niet te betwijfelen, dat hier sprake is van de ontmanteling van het kasteel.
2) Actes, n». 848; A. G., Cart. 327B, fol. 180. — 12 Oct.: besloten in den artikelbrief te zetten, dat de soldaten den eed zullen doen aan „Sa M", comme S'. souverain de ces pays, et aux Estatz" (R. i. d.).
3) S. G. 3 op 19 Oct.: naar aanleiding van den brief van La Motte tot de ontmanteling van het kasteel besloten, conform het besluit over dat te Béthune (hiervóór, p. 384: cf. hierna p. 395). ' r. t, !



393
Midd. van aanv. en verw. 1577.
ordinaire, et comme aussy ce que demandent au regard de la fortifieation de leur ville, comme cela seroit aussy tiré en conséquence de plusieurs aultres villes que se fortifient a présent, lesquelz tous par quelques impositions eitraordinaires a charge de leurs inhabitans treuvent ce[s] fraitz, ne pourroint aussy en ce accomoder les remonstrantz, seront néantmoings les Estatz contentz y envoier par advis de monsr. le Conté de Lallaing quelque ingéniaire aux despens de la ville pour adviser illecq sur les ouvraiges nécessaires 1).
Sur la requeste de ceulx de Valenchiennes touchant 1'artillerie etc est appoincté que ceste sera mis es mains de mons1'. de La Motte, général de 1'artillerie, pour faire ensuyvant ce que demandent par ceste requeste, nisi causam, dont il en advertira.
Denzelfden dag wordt op het request van Gillis Crol 3) beschikt, dat de kogels van de „quatre baies (!), dix harquebouses", in zijn request genoemd, hem zullen worden teruggegeven, indien hij bewijst, dat ze van hem zijn; maar niet het kruit en de salpeter, omdat de Staten die noodig hebben; hiervoor een prijs vast te stellen. — Naar aanleiding van den brief van Lalaing betreffende de assignatie van /"3000, op den ontvanger van Louchain te geven, werd Alloigne gecommitteerd zich te begeven naar den Eaad van Financiën en dezen te verzoeken' de assignatie te geven; in geval van moeilijkheid rapport te doen aan de Staten. — Naar aanleiding van de propositie van „Ainsyn" (= lnchy), dat de Raad bereid was ƒ2000 op Martini, ontvanger-generaal van Henegouwen, en /"1000 op den ontvanger Boussin te assigneeren, persisteerden de Staten bij hun besluit; hiertoe eenigen van den Baad in de vergadering ontboden. — Na den middag: gehoord Beingoud, werd gelast, dat Boussin /"3000 zou geven aan „Ensin" voor het herstel van het kasteel te Kamerijk; hij zou deze terugkrijgen uit de penningen, die hjj voor het onderhoud van den gouverneur moest furneeren (B. i. d. en p. p.).
375. R. 15 octobee. — Est résolu d'escripre a monsr. de La Mote de vouloir concepvoir une liste des gens de guerre qu'on payeroit des XLVIIIm florins, venuz de Flandres, prennant esgard de payer les gens de guerre, mengeans le plat pays de Brabant, pour les faire marcher au camp, affin que ceulx de Brabant puissent satisfaire au licentiement des Haultz et Bas Allemans, ayans prins a leur charge 3).
Comme est proposé quelque moyen, par lequel on pourroit nuire grandement 1'ennemy de advancher les affaires des Estatz, laquelle chose ne doibt estre communiequée a plusieurs, sont commis, pour a ce entendre, le Ducq d'Arschot, le Prince d'Orainges, le Conté de Boussu, le Sr. de Champaigney et le S1. de Provene; et s'ilz treuvent expédient et convenir pour 1'avancement de la cause, de faire mettre en exécution.
Op het request van Bobert de la Pierre, ridder, heer van Bousies, gouverneur van Avesnes, werd denzelfden dag beschikt, dat hij onverwijld zou maken een inventaris van de artillerie en munitie te Avesnes en deze zenden in handen van La Motte, opdat de de Staten er de noodige order op zouden kunnen stellen (B. i. d.).
1) In S. G. 3 is op fol. 12 (een ingepakt blad) een resolutie van den Raad van Oorlog, dd. 19 Oct., bewaard, die over Valenciennes handelt en in substantie hetzelfde bevat als ons n». 374.
2) In S. G. 3 genoemd: „marchant de poldre et salpètre a la ville d'Anvers".
3) S. G. 3 op 16 Oct.: Van der Beken gelast de ƒ48.000 uit Vlaanderen volgens den staat van 15 Oct. te gebruiken.



Midd. van aanv. en verw. 1577,
394
376. R. 16 octobee. — Ayant ouy l'advis de mons'. le Prince, sont arrestéz par les Estatz les articles, avecques les Escossois conceuz et concluz par mons'. de La Motte.
Est ordonné au trésorier Yan der Beken de payer treize mille florins pour les colonnelz Escossois 1).
De artikelen, bovengenoemd, door La Motte met Gautier Cant en George Alexander, gedeputeerden van kolonel Balfour, vastgesteld, om 2000 Schotten in dienst der Staten te brengen, luiden als volgt -):
376". 16 octobee. — Premiers sa personne, officiers et soldatz seront traictéz en la forme et manière que souloient estre. Que pour avoir chacune des parties les estatz et traictemens en leurs puissance, oü que se faict particulière mention d'iceulx, ne s'en fera icy mention, s'en tenant pour content de chacune part, saulf et réservé sur le faict du coronnel lequel se plaint et requiert avoir, au lieu de mil florins pour luy et ses officiers, povoir avoir douze eens pour la mise que particulièrement sa personne souffre.
Item les députéz au nom dudit coronnel demandent asseurance d'estre entretenu six mois, a commencher au jour qu'ilz mectront pied en terre en ce pays, sur quoy leur a esté offert trois. Semble que ce consenteriont a quatre.
Item iceulx députéz audit nom demandent avoir XIIm florins sur main, pour amener les soldatz, et moyennant ce qu'il prendra a sa charge le flet (1. fret) des batteaux, victuailles et aultres mises, soit que par faulte. de vent ou quelque aultre destourbier ilz fussent forcéz faire aulcun séjour que pourroit toucher appartenir et survenir pour les rendre en ce pays 3).
Item demandent aultre XIIm florins en forme de prest a rabbatre sur chacun mois esgalle portion.
Item pour le retour d'iceulx officiers et soldatz, après avoir faict aultant de service aux Estatz que leurs sera trouvé convenir, en baillant audit coronnel ou son commis dix mil florins, les fera conduire a ses despens, tant de batteaux, vivres que aultrement de ce pays et (1. en) celluy d'Escosse..
Laissant toutesfois en la volunté et choix desdictz Seigneurs les faire lors remmener a leurs despens, s'ilz trouvent y avoir commodité et prouffict *).
16 October werd besloten het request van den prior en dat van het klooster der Earthuizers in handen van Egmond te stellen, om zyne soldaten onmiddellijk vandaar te doen gaan; het klooster sauvegarde te verleenen (B. i. d.). — Denzelfden dag stelden de Staten een instructie vast voor Provins, om te gaan naar Grevelingen en Bourbourg 6). Het hoofddoel was een onderzoek te doen naar de verdedigingsmiddelen
1) 17 Oct. schreven de Staten aan een ongenoemde (blijkbaar een Schotschen kapitein; cf. hierna, p. 396), dat zij tot hunne verwondering vernomen hadden, dat hij te Sas van Gent geland was, „sans seavoir sur quel pied ou conducteur, a quelle intention, par charge de quy"; zij verzoeken bericht en dat hij inmiddels goede militaire orde onderhoude (A. V. Gand, ontvangen brieven 1450—1578).
2) A. V. Ypres. port. 23B. — De uitvoerige titel, waarvan ik in den tekst de hoofdzaak mededeelde, is hier weggelaten.
3) De laatste bijzin is blijkbaar bedorven.
4) Op ordonnantie der Staten, geteekend: Weellemans.
5) A. V. Ypres, port. 23B. — In S. G. 3 wordt het vaststellen dezer instructie op 16 Oct. vermeld. — Vacatiën van hem voor deze reis: R. 31 Oct., 5 Nov.



395
der beide steden en de vier leden van Vlaanderen te bewegen in bet ontbrekende te voorzien, wijl deze toch een deel van hunne quotes in de laatste beden voor versterkingen hadden gereserveerd, en ook in de betaling van een maand soldij voor de soldaten, er in garnizoen; Bourbourg moest bovendien 200 man meer hebben; in het bizonder moest voorzien worden in den dijk „d'entre les boullevars de Egmont et de Gand" te Grevelingen, omdat van de doorbraak hiervan „la ruyne du fort de Grevelinghes et la inundation de la chastellenie de Bourbourg" afhing
377. R. 17 octobee. — Est résolu d'escripre a mons1. le Conté de Lallaing, afin qu'il pourvoie aux fortz de Fumay et Chimay avecques tant de gens qu'il trouvera nécessaire, et escripra le Sr. Ducq d'Arschot a ses officiers illecq qu'ilz recepvront telz gens que le Sr. Conté les demandera.
Et que le Sr. Comte de Lallaing veulle faire par le recepveur de Haynault furnir ce que fauldra pour Ia provision de munitions, et pour le bied faire quotizer les villaiges la entour pour mesner sur lesdicts fortz bonne quantité de grains jusques a douze ou XVm mudz.
Ordonné a George van Schoren de mener la compaignie du Sr. de La Motte de Bruxelles droit au camp, luy ordonnant ne loger en chacun lieu plus d'ungne nuyct et faire par chaqun jour du moings IIII lieues jusques qu'ilz soient au camp a Gemploux, ponr audict lieu faire ce que (par) le ST. de Goignies, marischal de camp, leur sera commandé pour le service des Estatz, et que les soldatz se contenteront de ce qu'ilz trouveront pour manger es lieux, oü ilz seront logéz a 1'effect dict, sans povoir demander ny exactioner en aulcune manière, moyennant quoy les Estatz entendent qu'ilz soyent logéz, ainsy et comme dict est.
Denzelfden dag werd aan Lumey naar aanleiding van zgn brief sauvegarde voor het dorp Lumey verleend. — Van der Beken gelast den commissaris Bobert *) 100 p. art. te betalen (B. i. d.).
18 October werd den kapiteinen en soldaten van het regiment-Egmond gelast den commissaris Rossel te gehoorzamen, om naar het kamp gaan. — Den luitenant-amman van Brussel gelast kapitein Columbier gevangen te nemen en hem te onderhouden a 12 patars per dag 3). De pensionaris van Den Bosch gecommitteerd, om Columbier te verhooren. — Naar aanleiding van den brief van den Vicomte van Gent besloten de Staten over de ontmanteling van het kasteel van Aire als over dat van Béthune 4). — Naar aanleiding van de remonstrantie van Heze besloten de Staten hun best te doen bij de provinciën te zijnen gunste. — Naar aanleiding van de remonstrantie van den „conseiller" van Valenciennes, om de stukken artillerie te Antwerpen, die aan Valenciennes
1) Op denzelfden dag schreven de Staten aan de vier leden van Vlaanderen, om kennis te geven van Provins zending; zij verzochten tevens hem door Yman of iemand anders uit Brugge of het Vrije te doen vergezellen (A. V. Ypres, port. 23B).
2) Jean Robert, burgemeester van Hesdin, wordt hij genoemd R. 8 Oct., wanneer een request van hem ingediend wordt.
3) Het besluit komt op dezen dag 2 maal voor. Den eenen keer is sprake van kapitein ,,Colder". — 20 Oct. werden mr. Guillaume van der Haghen en Pierre Broyarl, advocaten, gecommitteerd, om met den luitenant-amman van Brussel te verhooren de Schotten en Engelschen, gevangenen der Staten, en andere dergelijke gevangenen, ook kapitein Columbier van Vlaanderen (R. i. d.) Zie verder R. 23 Oct. (2 X), 29 Oct.
4) Cf. hiervóór, p. 392.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
396
behoorden, terug te hebben, gaven de Staten een brief aan hunne gedeputeerden te Antwerpen, om dit volgens hunne resolutie te doen ') (B. i. d.).
378. R. 19 octobee. — Exhibé par le Sr. de La Motte le receuil de 1'estat de toute la gendarmeria et est dict: soit envoyé a la Chambre des Aydes, pour y estre examiné.
Denzelfden dag werd besloten aan de soldaten in Vlaanderen te schrijven, om niet door Brabant naar het kamp te gaan, tenzij zij een maand gage gekregen hadden. — Op de propositie van den Schotschen kapitein werd beschikt: de soldaten te ontvangen en te monsteren in Vlaanderen en ze te betalen op den „pied passé", opdat ze naar het kamp gingen; hiertoe te schrijven aan Vlaanderen. — Besloten de 300 paarden voor de artillerie, uit Overmaze gekomen, te verdeelen: 100 in Brabant, 100 in Vlaanderen, 100 in Henegouwen; de Generaliteit voor elk paard 9 p. per dag te betalen sedert hunne komst in Brabant 5). — Op de remonstrantie van Froidmont ten gunste van Glymes en Louchin werd beschikt: „qu'ilz présentent requeste". — Op de remonstrantie van La Motte over de betaling van het regiment-Champagney: dat Serclaes, hiertoe vroeger aangewezen, de monstering moet doen, betalende volgens zijne instructie per hoofd als bij het regiment-Montigny. — Tseraerts de paarden van Cruningen volgens den artikelbrief en zijne instructie te monsteren. De commissaris Van der Beken 8) met Schwarzenberg het regiment-Lumey te monsteren (E. i. d.).
20 October werd op het request van Alexander Campbell, kapitein eener Schotsche compagnie, hier te lande aangekomen, om onder Balfour dienst te doen, beschikt, dat hij in dienst zou genomen worden 4). — Naar aanleiding van het'geremonstreerde door La Motte over de betaling van 300 lemoenpaarden uit Overmaze stemmen Vlaanderen, Henegouwen en Brabant er in toe een halve maand te betalen. — Op de propositie van denzelfden om 1 maand in laken voor zijne compagnie stemt Vlaanderen er in toe dit op afrekening te betalen (B. i. d.).
21 October werd gelast, dat alle kolonels zich bg hunne soldaten moesten bevinden, en bepaaldelijk, dat aan den brief aan Capres zou toegevoegd worden, dat hij naar zijne soldaten had te gaan. — Aangaande de remonstrantie van den agent van Schenck over de verzamelplaats der soldaten vereenigen de Staten zich met het advies van den Baad van Oorlog (B. i. d.). *
22 October committeerden de Staten den ingenieur Van Noye, om Maastricht te bezoeken en over de uit te voeren werken rapport aan de Staten te doen. — Van der Beken werd gelast Van den Driesche f 1600 te furneeren voor de lichting van 1200 pionniers. — Op het request van de soldaten op het kasteel van Utrecht: de burgemeesters van Utrecht en Deventer verzocht, om met Oranje teover-
1) 27 Oct.: op het request van Valenciennes beschikt, dat, indien de stad bewijst, dat de bedoelde artillerie haar behoort, deze haar zal worden teruggegeven (R. i. d. p. p.).
2) „Attendu que le camp n'est formé", heet het in een eenigszins andere redactie van dit besluit op denzelfden dag (R. i. d.).
3) 18 Oct. werd aan Guillaume van der Beken, ridder, heer van Assenghien, wegens buitengewone vacatiën a raison van 4 p. art. per dag, 428 p. toegekend (R.i.d.). —Een request van Michiel van der Beken wordt vermeld R. 26 Sept. p. p.
4) Is hij de hiervóór, p. 394, noot 1, bedoelde ongenoemde? — 21 Oct.: Brecht de Schotten te monsteren. — Vlaanderen gelast de Schotten voor eenige dagen te Grandmontteaccommodeeren (R. i. d.). — 23 Oct.: op het request van Campbell beschikt, dat hij moet afrekenen met „le patron" (sc. Balfour) (R. i. d.). — Volgens S. G. 3 op 19 Oct. had Brecht op dien dag zijne commissie als monster-commissaris gekregen (R. i. d.).



397
Midd. yan aanv. en verw. 1577.
leggen, om de remonstranten „quelque part" te assigneeren conform hunne verdiensten') (E. L d.).
23 October werd een brief van Bossu gesteld in handen van La Motte, om te voorzien in de er in genoemde punten. — Van der Beken werd gelast Montigny 400 p. art. van het voor de Schotten bestemde geld te geven voor de compagnieën van Merean en Buesinghen onder Heze; dit geld terug te nemen van liet geld van Lille, Douay en Orchies. — Jacques le Eoy remonstreert over de levering aan de Staten van kruit voor 4 maanden tot 126 quintalen; het request werd verwezen naar de Kamer der Beden (E. i. d.).
24 October werd La Motte gelast naar het kamp te gaan, om met Goignies te adviseeren. — Gelast aan de gecommitteerden te Antwerpen te schrijven, welk kruit zij in handen hebben en wat zij gedaan hebben met „les pontons". — Aan den Vicomte van Gent te schrijven, om orde te onderhouden onder zijne soldaten, gelet op de klachten van Glymes 2). — Fatenten te depescheeren voor Lille, Douay en Orchies, Doornik en het Doorniksche voor 3 of 400 pionnierss). — Besloten nog 100 karren te doen komen, om het noodige naar het kamp te brengen; over de gewesten te repartieeren (R.i.d.).
26 October werd gelast 300 pionniers te ontbieden, nl. 100 van Henegouwen en .100 van Lille, Douay en Orchies, 50 van Doornik en het Doorniksche, om 15 November te Brussel te zgn. — La Motte gelast onverwijld 20 vaatjes fijn kruit naar Philippeville te zenden, waarvan 2 bestemd voor Fumay en de rest voor Philippeville en Bouvignes.— Aan Steenbeke, gouverneur van Bapaume, commissie verleend voor 50 harquebusiers; hem te schrijven, dat de Staten zijne waarschuwing goed vinden en hem gelasten de wacht der stad eiken nacht te versterken met 50 man uit de dorpen in den omtrek 4) (B. i. d.).
379. R. 26 octobee. — Résolu de mander les soldatz escoissois quy sont sur le point d'eulx embarcquer, pour marcher en toute diligence vers lecamp, sans que aultres soldatz seront de nouveau levéz.
Ordonné a Van der Beke d'envoyer ung des ses clereqz porter la somme de mille florins en la ville de Bovines et illecq les repartir aux soldatz.
Résolu d'escripre lettres responsives au magistrat de Malines a celles que ledict magistrat astheure a escript, et de le remercier de leur bonne affection vers la patrie commune, priant de la continuer, et que la compaignie de soldatz que l'on avoit advisé d'envoyer audict Malines, ne s'envoyera, sy non en cas de nécessité.
1) Nader 24 Oct: op dit request is geapostilleerd „du XXI (1. XXII?) d'octobre et advis des députéz", om te overleggen met Oranje, waarbij zij goed vinden assignatie te geven op de domeinen van Z. M. te Utrecht, omdat de schuld op den Koning rust, „ayans toutesfois Son Exce. chargé les-Estatz Généraux''; advies te vragen aan de Kamer der Beden (R. i. d.). 26 Oct.: de Staten vereenigen zich met het advies van deze Kamer en gelasten commissie te verleenen op Oranje, om de soldaten door hem en de Rekenkamer van Holland op het domein van den Koning te assigneeren, zooals ze in redelijkheid zullen vinden te behooren (R. i. d.). 17 Nov.: briefaan Oranje over deze soldalen gelezen en goedgekeurd (R. i. d.).
2) Requèsten van dezen worden nog vermeld R. 1 Aug., i2 Sept., 6 Oct.
3) In S. G. 3 staat hier naast: „Gille de Namur capitaine". — Alleen wanneer men dit er bq denkt, wordt verstaanbaar, wat in het register van den griffier volgt : „pour Flandres Nicolas de Maelmaison au tant; pour le quartier de Walon Brabant et Namur Pire Muson aultant" (sc. capitaine, wat in S. G. 3 ook nog weer ter verduidelijking i. m. staat).
4) 4 Nov.: „ordonné ce que touche la commission de L harequebusiers de recreute pour le Sr. de Stecnbecque sur la date de 1'estat de la gendarmerie qu'est du XXVa d Octobre" (R. i. d.).



Midd. van aanv. en verw. 15Ï'
398
Quant a la requeste du commandeur de Bernissem est dict: puisque le Sr. remonstrant n'a pas voulu prendre le travail de leur argent a fraict et charge des Estats Généraulx, ilz ont envoyé en Anvers, mesmes aussy a monseigneur le Prince d'Orainge, pour en toute diligence lever argent au proffict de la debte dudict S1. remonstrant, comme des premiers deniers, ainsy a lever, il sera contenté, requirant partant qu'il veulle encoires ung peu de jours avoir patience, de tant mesmes que, sy les nouveaux troubles ne fussent survenuz, il fusse ja piecha contenté et satisfaict1).
Sur la remonstrance des borgmaistres, eschevins, recepveurs et Conseil de la ville de Bruxelles est dict 2) qne messieurs les Estatz Généraulx consentent et accordent que ces supplians poeuvent envoyer quérir et amener les cincq pieches d'artelerie que sont a présent en Utrecht, pour les refondre et aultrement en faire leur proffict, ausquels fins seront escriptes lettres a monseigneur le Prince d'Orainge et a messieurs d'Utrechts), affin de laisser lesdicts supplians emmener et apporter lesdictes pièches d'artelerie.
Denzelfden dag werd op de declaratiën van wat Egmond en zfln regiment competeerde beschikt: Van der Beken te gelasten de betaling in lakens te doen en betreffende het geld de Kamer der Beden te vragen of het bedrag niet begrepen is in de lijst van de verdeeling der gelden nit Bijsel en andere plaatsen. — Den ontvanger van Limburg, Aert Schuur, gelast in handen van Henry Deilfen ?) te leveren ƒ1600 of althans hiervoor in te staan, nl. ƒ1000 voor kruit, ƒ 200 voor lonten en ƒ400 voor de betaling van 4 stukken artillerie te Aix benevens van de werklieden, die dagelijks arbeiden aan de versterking van Limburg, „au plus petit pris qu'il pourra" volgens het advies van den luitenant en de magistraat aldaar; dit op rekening. — De staat van betaling van elke Fransche compagnie van 200 koppen per maand is gezonden aan de Kamer der Beden *B. i. d.)
380. R. 27 october. — Ordonné a Van der Beken de furnir la reste de XXm £ arth., venuz de Lille, Douay et Orchiez, aux compaignies de 1'infanterie, estans au camp, la plus nécessiteuses suyvant 1'estat, sur ce dressé, et se a la distribution, a faire par messieurs de La Motte, De Goingnies et aultres Sre. du Conseil de Guerre, estans au camp, et que le S*. Baron de Schinck et le Baron de Beerssele seront dresséz de ce que leur compète des premiers deniers, a recouvrer incontinent en Anvers en vertu des obligations des Estatz de Lille, Douay' et Orchies.
Denzelfden dag werd Van der Beken gelast aan Lnmey onverwijld de hem nog toekomende 1860 p. art. te betalen uit de penningen van Lille, Douay en Orchies voor het tractement van „Son Altèze *)". — Na den middag werd op verzoek van den
1) 31 Oct. op het request van Bernesem: dat men van dag tot dag geld voor de obligatiên van Rijsel uit Antwerpen wacht (B. i. d.). — Volgens S. G. 3 op 11 Oct. was Bernesem ook toen tot geduld vermaand.
2) Denzelfden dag werd eeu request van de leden van Brussel (over hetzelfde?) ingewilligd, mits de Baad van Financien en de Rekenkamer van Brabant het goedvonden iR. i. d.).
3) Brief van 26 Oct. aan de Staten van Utrecht (B. A. Utrecht: Staten-archief, brieven van de Staten-Generaal; orig.). Ter toelichting hieruit nog: Brussel heeft op het oogenblik slechts de 12 stukken, door Holland en Zeeland geleend; daarom vraagt de stad om „vijff gedevaliseerde ende gebroken metalen stucken ende onbequaem om te gebruycken sonder vergieten", die te Utrecht zijn; Utrecht bedenke, dat Brussel „alsnu is die frontierstadt ende meest van onse partye wordt gedreycht".
4) Don Jan. — 3 Nov.: op den brief van Lumey te antwoorden, dat de Staten hem zullen gerieven, zoodra zij er het middel toe hebben (R. i. d.).



399
Midd. van aanv. en verw. 1577.
graaf van Houtekercke, baron van Hondschooten '), bij meerderheid van stemmen besloten, er voor de zekerheid der plaats door een „persone nentre" in te voorzien, zonder prejuditie van partijen, die zich anders kunnen vervoegen bij het Hof van Gelderland, waar volgens het request het proces hangende is (R. i. d. en p. p.).
28 October deelden de Staten zekere tijding, beginnende: „la chose plus préjndiciable etc", bij wijze van advies aan Antwerpen mede. — Nog werd over een brief van Capres, behelzende 2 of 3 punten, geschreven aan den Vicomte van Gent en anderen van den Raad van Oorlog om advies *). — Na den middag werd een brief van Corpels met een groote remonstrantie van Fresin aan de Kamer van de Beden om advies medegedeeld 8). — Gelezen den brief van Oranje ten gunste van Lier met het request van deze stad; besloten de kolonelscompagnie van Egmond uit de stad naar het kamp te doen gaan; te schreven aan Egmond en Lalaing om dit te doen, omdat Lier bereid is in geval van nood het garnizoen op te nemen *) (R. i. d. en p. p.).
29 October werd een brief van Evre, gouverneur van Landréchies. van 26 October gelezen. — Naar aanleiding van de klacht van Heze over een font, door commissaris Bruel begaan, geadviseerd dezen te ontbieden en naar behooren te straffen; hem te vervangen door Henry de Bloyere als commissaris in Heze's regiment. — Van Noye gecommitteerd naar Fumay, om de versterkingswerken te onderzoeken. — Aan Evre te antwoorden, om door den schout van Landréchies te verklaren, welke werken noodig z(jn, en „mr. Jacques" (sc. Van Noye) er heen te committeeren. — Op het verzoek van de bewoners van Erps en Quaderebbe 5) werd beschikt: aan de magistraten van Antwerpen, Mechelen, Lier, Leuven en andere, in welker jurisdictie de karren en paarden der supplianten waren, te bevelen deze onmiddellijk terug te geven; kapitein Dans te ontbieden voor de Staten, „ponr oyr en ce que l'on luy proposera". — Na dén middag werd op het request van den gecommitteerde van den Schotschen kolonel beschikt: hem te betalen uit de eerste penningen van de obligatiên van Lille, Donay en Orchies, waarvoor naar Antwerpen gezonden was. — Wat betreft de memorie van het tractement van den kolonel van Bossu beschikt: deze in handen van Sille en de Kamer der Beden te stellen om advies °) (B. i. d. en p. p.).
381. R. 30 octobee. — Sur la remonstrance, faicte quant au faict du Sr. de ürehem, détenu prisonier par les soldatz du Sr. colonel de Lymay, est dict: en faisant le suppliant délivrer aux Estatz Généreulx le chasteau de Sampsou, détenu par son beaupère contre le serment et promesse, signé d'icelluy, ensemble mettantz en délivré les messagiers, luy ayant porté les dernières lettres des Estatz, iceulx Estatz, combien qu'ilz ayent juste cause de le détenir et en décerner comme de raison, néantmoings en respect de monseigneur le Rh", de Liège seront contentz de faire eslargir le suppliant.
1) 4 Nov. werd een request van hem aan de Staten van Brabant gezonden (R. i. d. p. p.).
2) Iets verder: „lettres du Sr. de Capres et copie de la lettre de Columbier (hiervóór, p. 395), escripte au capitaine Regnault" (!) (R. i. d.).
3) Ook 10 Oct. en 4 Nov. werden resp. een staat en een remonstrantie van Fresin om advies aan de Kamer der Beden medegedeeld (R. i. d.). 8 Nov, werd besloten Fresin voor onkosten conform het advies van de Kamer der Beden 444 p. art. te betalen (R. i. d.). Nog een request van Fresin R. 22 Nov.
4) Hetzelfde besluit in wat anderen vorm 'nogmaals in de resolutiën op dezen dag. — 29 Oct.: brief aan Egmond hierover goedgekeurd (R. i. d.).
5) 47 Oct. werd op een request van deze dorpen beschikt, dat de soldaten, in bet request genoemd, zouden gaan naar dorpen zonder sauvegarde van de Staten (R. i. d.).
6) Op dezen dag wordt nog een request van Lalaing vermeld, waarop .,est dict que''.....



Midd. van aanv. en verw. 1577
400
Denzelfden dag werd aan Johan van Gent, heer van Oyen en Dieden, gedeputeerde van Gelderland, sauvegarde verleend voor zgne hnizen, goederen en bijbehoorigheden. — De staat van vier „demy canons" en vier „demy serpentines" werd gesteld in handen van de Kamer der Beden om advies. — Na den middag: op het request der drie leden van Brussel beschikt, dat de supplianten zich voor de versterking der stad kunnen bedienen van de paarden, in het request genoemd, totdat men ze noodig zal hebben om de artillerie naar het kamp te voeren; Van der Beken gelast te zorgen voor de onkosten der paarden a 9 s. art. per dag (B. i. d. en p. p.).
382. R. 31 octobee p. p. — Messieurs ordonnent a Philippe de Freneau, recepveur des aydes de par les Estatz du pays et Comté de Haynault, de faire incontinent envoyer a mre. Thiery Van der Beken, leur trésorier géuéral, ou a son commis au camp la somme de IIIIm £ arth., en tant moings de ce que lesdicts Estatz de Haynault doibvent ausdicts Estatz, pour estre distribué aux plus nécessiteux audict camp selon la discrétion de monsr. de La Motte, général de 1'artelerie, et aultres S™., estantz audict camp.
Denzelfden dag werd op het request van Benoit du Baudouz, kapitein op het kasteel van Vilvoorde, conform het advies van de Kamer der Beden beschikt, dat Van der Beken den suppliant f 15 per maand moest betalen boven zgne soldij en aan de soldaten de gewone soldij na monstering; dit van de eerst te ontvangen penningen '). — Molckeman werd gelast patenten te maken voor Bossu, „du coulonel, capitaines et de la garde suyvant le grand estat". — Na den middag: Capres in Artois te blijven, totdat het kamp geheel gereed is (E. i. d. en p. p.).
383. R. 1 novehbes. — Messieurs ont authorisé messieurs les Comte de Lalaing et général de 1'artelerie pour, doiz qu'ilz seront au camp, ce que les Estatz les requirent, mettre 1'ordre qu'il convient, tant a 1'endroit les colonelz que capitaines, et les capitaines qu'ilz trouveront non idoines ou capables a leur charge, licentier et de commettre aultres en leurs places.
D'escripre lettres a tous coulonelz, lieutenans et semblables officiers de guerre, affin qu'ilz se ayent a trouver au camp, pour se deffendre contre 1'entreprinse de Son Altèze qu'il a devant la main.
Denzelfden dag werd de brief van Oranje van 30 October over de onderhandelingen van De Hertoge met den koopman, die lakens voor de soldaten zou leveren, aan de Kamer' van de Beden gezonden om advies en om de obligatiên der provinciën. — Op het rapport van den ontvanger Bouck over de betaling van de soldaten in het kwartier van Antwerpen werd besloten dit mede te deelen aan de Staten van Brabant. — Het request van Michel de Fornye, heer van Cruxelly, onlangs gouverneur van het kasteel van Valenciennes, werd gesteld in handen van den Eaad van Oorlog om advies. Gehoord dit advies, werden Lalaing en de Eaad gemachtigd Crnxelly's compagnie met eenig regiment te vereenigen; hem zelf te belasten met de lichting der eerste ruiters, die de Staten zouden noodig hebben. — De brief van Guillaume Boisot. kapitein van Rupelmonde, werd in handen van La Motte gesteld, om er in te voorzien. — Molckeman gelast
1) Op een ander request van denzelfden beschikten de Staten: den Raad van Financiën te verzoeken den ontvanger van de domeinen van Z. M. te Vilvoorde te gelasten den suppliant 2 pond kaarsen per dag en eenig hout voor den winter te geven (R. i. d.). Zie nog R. ii Nov, p. p. (2 X), f5 Nov.



401
Midd. yan aanv. en verw. 1577.
commissie te maken op diens request voor Michiel Colbeau, vroeger kapitein van de garde van Havré, voor 40 of 50 „chevaulx avonturiers" op voorwaarde van verantwoording te doen aan La Motte, zonder kosten van de Staten. — Van der Beken gelast La Motte 60 p. art. te geven voor zekere secrete zaken. — Den gouverneur van Philippeville te antwoorden, dat men heeft „entendu et oy" den controleur van Mariembourg' La Motte er order op te stellen, zoodra hij het geld zal hebben ontvangen, „dont le pensionaire de Lille en a la charge" (R. i. d.).
384. R. 2 november. — Le Sr". d'Allegondes de la part de mons'. le Prince d'Orainge a proposé qu'il conviendroit bien faire expédier patente pour le Marequis de Havrech et Cassimire et qu'il seroit expédient d'entretenir les intelligences et envoyer espies en Italië et aultres lieux de France et Bourgongne.
Denzelfden dag: Tseraerts schrijft 80 October, dat de ruiters van Cruningen gemonsterd zijn onder protest, dat, Indien aan andere, later te lichten ruiters de ,,afftoch"(!) wordt gegeven, zij deze ook zullen ontvangen; deze ruiters naar het kamp te gaan. — De soldaten van Lumey onverwijld naar het kamp te gaan. — De commissie van Bossu voor 6 vendels Neder-Duitschers en 10 vendels Walen werd vastgesteld; ieder vendel der eersten telde 200 koppen (B. i. d.).
8 November: op het request van Baccart conform het advies van de Kamer der Beden aan Van der Beken gelast hem 135 p. art te betalen. — In plaats van den kapitein Jean Houwe, gecasseerd door Lumey, is door dezen „le Sr. de Linthere" benoemd (B. i. d.). — Denzelfden dag schreven de Staten aan de schepenen van de keur te Gent en de gedeputeerden van de andere leden van Vlaanderen, te Gent vergaderd '): kolonel Balfour is hedenmorgen naar zijne compagnieën teruggekeerd, om volgens onzen last de monstering te verhaasten en hen naar het kamp te geleiden; wij hebben getracht hem te bewegen genoegen te nemen met de ƒ12.000, „par Iny et ses capitaines frayéz, pour avoir faict le chemin d'Escosse es pays de pardecha", en een maand gage, volgens brieven van de commissarissen Serclaes en Van der Beken door TJ aangeboden; hij heeft beloofd zijne kapiteins en soldaten zoo mogehjk van de nog bovendien geeischte ƒ12.000 „en forme de prest" te doen afzien; blijven ze bij hun eisch, dan verzoeken zij TJ ook deze ƒ12.000 te betalen; indien ge laken hebt, kunt ge dit in betaling geven, dat wij U ook verzoeken te leveren voor La Motte, die hierom — tot een bedrag van ƒ30.000 — verzocht heeft.
385. R. 4 november. — Ordonné a monsr. le gouverneur du pays d'Oultremeuse d'augmenter sa compaignie des piétons de CL testes jusques alP testes; et que le drossat de Rode-le-Duc et ceulx de Faucquemont, tant nobles que aultres, payeront les gaiges de ladicte compaignie hors des aydes consenties sans exemption des persones et mettent la reste es mains dudict Sr. gouverneur pour le service des Estatz soubz renseignement a faire a ieeulx Estatz.
Que le pouldre et munitions de guerre sur le chasteau de Faucquemont et fort de Herle se payeront des mesmes deniers.
Veu l'advis du Sr. de Gheleyn, gouverneur du pays d'Oultremeuze, donné et escript sur la requeste de Simon Belvin, lieutenant de Lembourch 2), est dict que messieurs les Estatz ordonnent au remonstrant de faire pourveoir les
1) A. V. Ypres, port 23B. _ Opnieuw aan dezelfden 9 Nov, (de brief is zonder adres); de maand gage, blijkt uit deze rencharge nog, bedraagt ƒ 18.000 (ibid.).
2) Dit request was denzelfden dag in Geleen's handen gesteld (R. i. d.).
26



Midd. van aanv. en verw. 1577.
402
ville et chasteau de Lembourch des grains ensuyvant 1'ordonnance, a luy ja faicte par lesdicts Estatz et au surplus de faire bon guet et garde de ladicte place, sans en riens omettre des debvoirs, a ce requis et dépendans de sa charge.
Messn> ont aucthorisé les quatre membres de Flandres de pourveoir a toutes invasions que se feroient de tous ennemis au quartier de Westflandre et aultrepart et a tout ce qu'il y pourroit dépendre 1).
Een brief van Cbarles de Glymes nit Philippeville werd denzelfden dag om advies aan de Kamer der Beden medegedeeld. — Op het request van Jean Morvault, kapitein „de chevaulx légiers", werd beschikt hem te verzoeken genoegen te nemen met den voet van andere dergelijke compagnieën; echter werd hem „ponr anlcnns bons respectz" een geheime belooning toegezegd, „condigne a ses mérites"; zijne gage gerekend in te gaan op 25 September 11. *) (R. i. d. en p. p.).
5 November: aan kapitein Morvault voor zyne buitengewone diensten 100 p. art. per maand, zoolang de Staten dit goedvinden, toegekend. — Na den middag: de 140 lemoenpaarden, te Brussel gekomen, te stallen in de stallen van Z. M. ') (R. i. d. en p. p.).
6 November: Molckeman gelast de commissie voor Bastien als kapitein van een compagnie infanterie te „Bovines" (Bouvignes) te depescheeren. — De commissaris Van der Beken gelast de compagnieën van Capres te Zellicke te monsteren en in allerijl naar het kamp te brengen 4) (B. i. d.).
7 November werd Van der Beken gelast van de 24.000 p. art. uit Vlaanderen aan den ontvanger der levensmiddelen 2000 p. en voor de artillerie 2000 p. te betalen; de rest naar het kamp te zenden, om verdeeld te worden onder de „plus nécessiteux" naar het oordeel van den Raad van Oorlog en Provene. — Op het request van de drie gilden met de burgers van Lier werd beschikt: Egmond te gelasten zijne 108 compagnie uit de stad weg te nemen en naar het kamp te doen gaan, mits de magistraat en de supplianten de stad bewaken onder de superintendentie van den sénéchal van Henegouwen, gedurende diens verblijf in de stad; aan de magistraat en den sénéchal hierover te schrijven *). — Op dat van Jacques van Wilree, geboortig uit den ban van Spremont, heerlijkheid Neufchatean in Limburg: dat de suppliant gemachtigd werd 30 soldaten te lichten voor de bewaking van het huis en de omliggende plaatsen op kosten der Staten; dit met advies en onder de superintendentie van Geleen 6) (R. i. d.).
386. B. 8 november. — Ordonné ') au lieutenant amman de faire arrester
1) Uit den aanhef van de acte van dit besluit (A. V. Ypres, port. 23B) blijkt de considerans er van: „Les députéz des Estatz Généraulx, assembléz en la ville de Bruxelles, ayans eu pluysieurs advertissemens de diverses costelz que 1'ennemy machine de surprendre aulcunes villes frontiéres au pays de Flandres, nommément la ville de Broucbourg (I), Dunckercke et aultres"
2) Tot monstering van Morvault's compagnie Geleen aangewezen (R. i. d.).
3) Zie nog R. 11 Nov.
4) Cf. hierbij ook rubriek IX op 2 Nov.
5) 12 Nov.: brief van den sénéchal van 14 Nov. over den eed, door de soldaten te Lier afgelegd, gesteld in handen der Staten van Brabant, om er in te voorzien. Ordonnantie aan kapitein Hans Bernart, om met zijne compagnie uit Lier naar het kamp te gaan. Te schrijven aan Egmond en den sénéchal, „comme appert par la liache". 43 Nov.: Weellemans gelast deze door Asseliers ontworpen brieven te teekenen (B. i. d.). — In S. G. 3 nog op 13 Nov.: te adviseeren over ƒ600 voor den sénéchal van Henegouwen. — Cf. hierbij Rubriek VIL
6) 10 Nov.: volmacht en commissie van Wilree gelezen; hij heeft den eed afgelegd, om in Overmaze te dienen (R. i. d.; duidelijker in S. G. 3).
7) In S. G. 3 luidt de aanhef: „Sur les plainctes et doléances, faictes par le docteur Sille de la personne de Hierosme Bacquart, ayant proféré plusieurs iniures au deshonneur dudict Sille, a esté advisé de donner charge" enz.



403
Midd. van aanv. en verw. 1577.
le lieutenant de 1'artelerie Backart et défendre qu'il ne sorte la ville sans consentement dudict officier et des Estatz, et qu'il prendra incontinent information de ce qu'il auroit faict ou dict au docteur Zille pour le faict de la commission et charge dudict Zille qu'il avoit de par mesdicts S™. des Estatz; pour icelle information veue, estre procédé comme de raison.
Quant a la plainete du lieutenant de 1'artelerie Baccaert de ce qu'il ne scavoit obtenir payement. de sa debte, ordonné de la somme de CXXXV £ arth., soubz umbre que Beken ne scauroit payer, sy ce n'est que messieurs luy ordonnent, sur quelz deniers il payeroit, est dict que les Estatz chercheront tous moyens possibles des deniers et des premiers deniers on luy fera dresser le payement x).
Denzelfden dag werd besloten aan Florines, gouverneur van Philippeville, door Philippe Fraineau, ontvanger van Henegouwen, 1 maand gage te doen betalen en 4000 p. voor de versterking der stad2). — Na den middag werd het request van S'. Omer om advies medegedeeld aan den Vicomte van Gent en La Motte. — Op het request van Anthoine van Bossche c.8.: te schrijven aan Liedekercke, om den supplianten de stukken artillerie, die zij kunnen bewijzen hun toe te behooren, over te leveren (B. i. d. en p. p.). — Denzelfden dag 3) werd de „conseiller" van Doornik gelast te antwoorden op de brieven van Lumey en Bersele.
387. R. 9 november *). — Ont esté leutes deux lettres, receus des S™., estans as camp du VIII*; convient respondre a toutes deux.
Sur le rapport, faict par le Sr. docteur de Namur qu'il avoit quelques cent muydz de bied du domaine de Sa M**. que se debvoit livrer en certaine abbaye pres Namur, a esté advisé d'en advertir les S™., estans au camp, pour faire quelque surprinse.
Quant aux compagnies du Sr. de Bersele, estant a Mastricht et alentour, a esté advisé que l'on prendra quelque payement tel que d'ung mois hors de 1'argent que doibt arriver de Flandres, et en advertir ledict Sr.
A eseripre lettres au S*. de Merode, Bersele et De Nitzen 6), affin de besoingner au faict de la fortification de ladicte ville incontinent selon l'advis de Jacques van Noye, ingéniaire, que l'on envoyé, et que messieurs de Brabandt adviseroient de furnir argent au plus tost que leur sera possible, auquel effect ilz pourront employer les gens de village. Oultre ce de ordonner que les maisons, approchans le rempars, ne se rédiffient.
Et de autboriser eeulx de Mastricht •) de mettre quelques impositions ou
1) In S. 6. 3 dit anders: „Sur requeste, présentée par ledict Bacquart, affin de itérative ordonnance pour la somme de CXXXV fl., a esté advisé de surcheoir jusques a ce (que) 1'estat des charges et obligations que l'on a donné charge de faire par ceux de la Chambre des Aydes, sera passé, pour lors luy bailler telle assignation que l'on trouvera convenir".
2) In S. G. 3 nog: „mémoires de respondre aux lettres dernières du Sr. de Florines,
sur les poinetz marquéz".
3) Dit alleen in S. G. 3, waar p. p. nog gelezen wordt: te besluiten „pour le fait de 1'artillerie et pionniers".
4) Al het volgende van 9 Nov. alleen in S. G. 3.
5) Nog in S. G. 3 p.p.: „A respondre aux lettres de Nitzen".
6) Hierbij i. m.: A escrivre lettres a ceulx du raagistraet d. . . .



Midd. van aanv. en verw. 1577.
404
aultres charges pour ladicte fortiffication, de requérir 1'ingéniaire se voloir transporter incontinent vers ledict Mastricht et déclarer quelle somme il fauldroit avoir pour ladicte fortiffication.
Na den middag werd besloten Bossn op zijn brief te antwoorden, dat bij twee maand moest leenen voor de Fransche compagnieën van La Garde; terug te betalen van de penningen nit Vlaanderen of Bijsel; hém commissie voor de monstering te zenden.
10 November werd, betreffende den brief van Lalaing om de 4 compagnieën van Cruningen en Morvault in het kamp te doen blijven, besloten: dit aan hem en den Baad van Oorlog over te laten en hiervan Oranje en Hohenlohe op de hoogte te brengen. — Aan den luitenant Viron uit „la gouvernance" van Bijsel, naar aanleiding van zijn brief, ordonnantie te zenden, om de pionniers te kunnen dwingen, zooals hij verzocht. — Besloten 2 maand gage tot een bedrag van 9438 p. art. aan de compagnieën van Merode en Bersele te betalen en hiertoe ordonnantie aan Van der Beken te verleenen op de penningen, uit Vlaanderen gekomen. — Betreffende de compagnieën van La Garde geadviseerd den ouden voet te volgen; eventueele geschillen voor te leggen aan Oranje en Bossu. — De luitenant-amman van Brussel werd gelast de door den trésorier aangehouden kar door zijne lieden uit de handen van de bedienden van Heze te doen halen, om geld naar het kamp te kunnen brengen ') (B. i. d.).
388. R. 11 november. — L'estat *) de la despence de XLIIII barcqs, pontz et aultres appartenances pour le terme d'ung moys est communicqué aux commis de la Chambre des Aydes pour advis, declarant qu'il convient avoir IIIIC L chevaulx pour le faict desdictes barques *).
Veu la mémoire de Vuezels pour le prévost de 1'artelerie et la copie de la commission, parcidevant faicte pour ladicte office, est dict qu'il fault changer en la commission du prévost et mettre: aux gaiges et traictement, couchépar l'estat, et tant et jusques a ce que le camp sera entretenu 4).
Les lettres et aultres escriptz, représentéz par le Sr. de Frezin, touchant les farines et aultres choses, dépendantz de son office de super-intendant aux vivres, ont esté leutes et approuvées et d'escripre aux provinces, affin de furnir leur contingent 5).
Denzelfden dag: Van der Beken gelast zich te regelen naar den staat van verdeeling der 40.000 p. art. nit Vlaanderen. — Hij werd tevens gelast Bossu op diens request voor 18 vaandels 720 p. te betalen. — Aan Van Noye 600 p. op aftrek van zijne vacatiën sedert Oef ober 1576. — Na den middag: betreffende het geschriftenden brief van Glymes, groot-baljuw, besloten hem te schrijven de gevangenen aan La Motte
1) 11 Nov. op de memorie van den luitenant-amman van Brussel: de suppliant nader te verklaren, hoe men de karren zou kunnen krijgen (B. i. d.).
2) Volgens S. G. 3 ingediend door den controleur der artillerie.
3) Volgens S. G. 3 ook noodig ƒ 900 voor de equipage der barken, ten getale van 40.
4) In 8. G. 3 nog op 43 Nov.: den controleur der artillerie te ontbieden, om te weten, of hij voor /' 8000 8 stukken artillerie naar het kamp kan brengen.
'!) 5) Nl. van een in de steden te brengen hoeveelheid granen, zooals blijkt uit den brief van de Staten aan den Raad van Vlaanderen van 12 Nov. (A. V. Ypres, port. 23B), waarin deze verder werd aangeschreven de noodige maatregelen te nemen, opdat deze hoeveelheid voor Vlaanderen te Gent werd samengebracht. Een dergelijke brief aan de Staten van Gelre van 12 Nov., waarbij Nijmegen tot stapelplaats van Gelderland aangewezen werd: Bondam, IV, 71.



405
Midd. van aanv. en verw. 15771
uit te leveren, om recht te doen; evenzoo aan La Motte.— Namens de Staten-Generaal te schrijven aan Duinkerken, Bourbourg en Bergen S'. Wynox, om alle garnizoenen, door de Staten van Vlaanderen gezonden, op te nemen; deze brieven gelezen en goedgekeurd (B. i. d. enp.p.). — De brief van de heeren in het kamp werd gelezen en gesteld in handen van den pensionaris van Doornik ter fine van onderzoek *).
12 November: de staat van de munitie, noodig voor de citadel te Kamerijk, werd gezonden naar de Kamer van de Beden om advies. — Evenzoo een brief van Oranje van 7 November ten gunste van Noyelles, om te weten, waarop men dezen zijne pretensie zou kunnen toewijzen *). — Paspoort verleend voor 4 tonnen, bevattende eenige „corseletz et ettaineries" (!), bèhoorende aan La Motte, van Brussel naar Grevelingens). — De secretaris van Lalaing verzocht om onverwijld order te stellen te Bouvignes en Philippeville; anders gevaar ze te verliezen. Besloten den secretaris te gerieven met een kar, „pour mener ses hardes". De den secretaris gegeven instructie gesteld in handen van de Kamer der Beden. — Besloten 4000 p. art. nit Henegouwen te besteden, deels voor het garnizoen van, deels voor de versterking van Philippeville (B. i. d.).
389. R. 12 november p. p. 4). — Ont esté examiné les comptes du Comte de Lalain pour wider les difficultéz que se y présentent: premiers touchant la somme de IX eens florins, mentionné fol. 3°. A esté résolu de passer ladicte somme, en faisant apparoir par le rendant compte avoir desboursé ladicte somme et que le(s) XX archers, par dessus les XL hommes d'armes, ont estés mis en service; aussy que ledict Comte donnera son obligation pour acquicter les Estats, en cas qu'ils seroient cy aprèz inquiétéz par lesdicts archers pour ledict payement.
Touchant la somme de III mil CII1I» VI £ a esté advisé de royer 1'article et renvoyer le comptant aux Estatz de Haynault, ordonnant audict rendant de le payer, que néantmoings rendra a la charge de la Généralité.
390. R. 13 november 5). — Ayant examiné les difficultés que se représentoient sur le compte rendu du S*. Comte de Lalain par certain Jonart, son commis, a esté résolu •) que ledict compte sera réservé et rendu sur le nom du S1. Comte ou de son commis aux Estatz Généraulx et que riens ne luy sera passé sans dubve (?)7) commission, et seront audict Sr. Comte délivrées les difficultés par escript par ceulx de la Chambre des Aydes.
Sur le IIe poinct a esté advisé de luy accorder, après que ladicte commission sera veue.
Quant au IIIe article a esté résolu de suy vre l'estat du VII6 de décembre soixante et seize par lequel est arresté, que le Sr. Duc d'Areschot avoit selés XVI eens livres promis duquel ledict Sr. Duc s'est contenté, par quoy lesdicts Estatz entendent que ledict Comte se contentera de mesme, duquel traictement que est compris en l'estat de IIII eens mil florins par mois, sera donnée assurance
4) Dit alleen in S. G. 3.
2) 15 Nov.: gezien het advies der Kamer, aan Noyelles 1173 p. te betalen van de uit Hijsel te verwachten gelden (R. i. d.; het besluit komt op dien dag 2 maal voor).
3) Denzelfden dag werd geschreven „aux prélatz" (zonder nadere aanduiding), om een goede quantiteit graan in Grevelingen te brengen, ten einde hier te worden opgeslagen (A. V. Ypres, port. 23*).
4) Deze resolutie alleen in S. G. 3.
5) Alsvoren.
6) I. m.: premier article.
7) Het zeer onduidelijke woord kan ook als „dubve!" worden gelezen.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
406
sur le thrésorier Van der Beken, d'aultant que tous deniers, accordéz par les Estatz, doibvent estre mis es mains dudict Van der Beken.
Quant au IIII6 article touchant les gentilhommes a esté aecordé XVI florins par jour aussy longtemps qu'ilz seront en service.
Item pour XXIIII hallebardiers a X £ de XL gros par mois chacun.
Item trois trompettes a XV £ par mois chacune trompette.
Item VIII charriotz a III chevaulx et a IX pattars chacun cheval, comme avoit le &. Duc d'Arschot.
Quant au Ve article a esté advisé que, en ordonnant quelque ingéniaire, que les Estatz arresteront avecq iceluy de son traictement.
Le VI6. Les Estatz ont donné aux capitaines et aultres officiers plusieurs payements, par le moyen desquelles il(s) peuvent récompenser les soldatz, ayant faict bons debvoirs et mérites. Si quelques soldatz auroi(en)t faict quelque service remarcquable, en le recommandant par le Sr. Conté, les Estatz adviseroient de le reeognoistre.
Le VII8 a esté advisé de requérir le S1. Conté qu'il luy plaise déclarer quelle somme il entendroit avoir, pour par après en estre ordonné, comme les Estatz trouveront convenir.
Sur le VIII6 article a esté advisé de requérir ledict Sr. Conté qu'il luy plaise esclarcyr eest article de quelz voyages il entend parler, d'aultant mesmes qu'il y a IIII gentilhommes tractéz que porroient estre employéz aux voyages, mentionnéz en eest article.
Sur le IX6 article sera dict que l'on a escript aux S™. du Conseil de Guerre, dénomméz en eest article, passéz quelques jours, pour eulx trouver au camp au traictement, ascavoir chacun desdicts seigneurs du Conseil de Guerre a VIII florins par jour et au docteur De Rebreviettes III florins par chacun jour qu'ilz seront en service, a commencher du jour qu'ilz seront entréz ou entreront audict service.
Denzelfden dag >): op het request van Hugo de Berckel, kapitein, en anderen van een vendel onder Heze, beschikt, conform het advies van de Kamer der Beden, om aan Van der Beken te gelasten de 3 maand, verzocht door den suppliant, te betalen'). — D'Ongnies te schrijven, om Adrien de Cierck als soldaat op het kasteel te Sluis toe te laten. — Naar aanleiding van La Motte's brief van 12 November besloten, om den Schotschen kapitein, door La Motte aanbevolen, te behandelen op dezelfde wijze als Balfour; rencharge aan de Staten van Vlaanderen, om een maand in lakens voor deze compagnie te betalen. — Op het request van Gillis Hoffman, koopman en burger te Antwerpen: te schrijven aan den schout van Mechelen „ende alle andere", om de genoemde 5 stukken geschut den suppliant of zijn gemachtigde mede te geven, ten einde ze te gebruiken, „sonder die tot anderen eynde te besigen", hiertoe stellende cautie. — Op dat van Nicolas Cockart, luitenant van den provoost-generaal van het kamp: Van der Beken gelast hem en zfjn lieden 2 maand gage te betalen uit de eerst te ontvangen penningen, mits hn direct naar het kamp ging (B. i. d.).
391. R. 14 november. — Le commissaire Serclaes a faict raport que aulcuns soldatz du régiment de mons'. de Champagny sont du tout irritéz, faisans
1) Dit wéér uit het register van den griffier.
2) Herhaling op 14 Nov. met bijvoeging, dat de betaling zal geschieden uit de eerste penningen van Vlaanderen of Rijsel (R. i. d.).



407
Midd. van aanv. en verw. 1577.
grandes foulles au plat pays, et que la pluspart des capitaines dudict régiment sont incapables tellement que l'on ne peult avoir service dudict régiment avecq telz capitaines et qu'il est nécessaire que le Sr. de Champaigny soit au camp.
Ledict commissaire a aussy faict raport que les soldatz du Sr. de Cruyninghen faisoient plusieurs voleries et hrigandaiges; ledict Sr. a promis en faire justice exemplaire après information tenue.
A esté résolu que ledict Sr. de Cruyninghen et ses gens marcheront vers le camp incontinent et non vers Ruremonde, a laquelle fin s'escripvera aux S™., estans audict camp x), et au lieutenant dudict Sk de Cruyningen, tant de la part desdicts Estatz que dudict Sr. avecq le commissaire Tserraets.
A eseripre au Sr. de Lumé que incontinent et sans dilay il ait a marcher au camp.
Les députéz des troys membres de Bruxelles ont par mre. Cornele van der Straten, advocat, requis pour amour de la passion de Dieu que messieurs effectuèlement veullent envoyer artelerie au camp (et trouver argent incontinent par moyens généraulx, pour salver les vies et biens des Estatz et d'eux mesmes desdicts députéz de troys membres, asseurant que aultrement lesdicts Estatz ne seront asseuréz aussy de la part des inhabitans de Bruxelles *)), adjoustant qu'a présent l'on ne doibt disputer de la religion ny de 1'authorité de Sa M**., puisqu'elle et don Jehan ont prins les armes contre nous, pour enfraindre la pacificatión, jurée par Sa Mté., mais que l'on doibt précisément insister es termes de ladicte pacificatión, pour, après que l'on sera quicte de 1'ennemy, résouldre comme convient.
Sur s) le rapport, faict par les députéz du Tournesis, que le &. Conté de Lalain auroit diverty la somme de IIII mil florins que estoit destinée par les Estatz pour la garnison de Philippeville, pour 1'employer au payement de sa compagnie d'hommes d'armes, a esté résolu de eseripre audict Conté le malcontentement que ont eu les Estatz pour ledict divertissement contre leur résolution et que lesdicts Estatz entendent que leur résolution doibt sortir son effect; le conseiller de Mons a charge de faire ladicte response.
Denzelfden dag werd besloten Bossu te schrijven, om er voor te zorgen, dat de soldaten in de dorpen Geel, „Fersele" (= Vorsele) Vierle, Oelen, Oevel, Noderwïjk zich begaven naar plaatsen, die de gestelde tax niet betaald hadden. — Na den middag: over de instructie van den commissaris-generaal van de karren, conform het advies van den Baad van Oorlog, het advies te vragen van den commissaris Imbert Huges Parent (B. i. d. en p. p.).
392. R. 15 november. — Lettres du camp avecq celles du capitaine Du Mont, requirant argent et assistence a Bovignes et Philippeville, sur quoy a esté advisé d'escripre a ceulx Haynault et au Comte Lalan, affin de trouver tous moyens pour y pourveoir, comme estans voisins et importans a son gou-
1) Van hieraf in S. G. 3, in plaats van de drie in den tekst volgende regels: „laquelle résolution ayant esté déclarée audict Sr., iceluy a promis d'estre demain audict camp; soit mandé le commissaire Tseraerts, pour conduire lesdicts chevaulx au camp".
2) In plaats van de door ons in den tekst tusschen () geplaatste regels in S. G. 3: „et que l'on doibt adjouster de employer de main commune toutes nos forches contre nostre ennemy".
3) Deze resolutie alleen in S. G. 3.



Midd. van aanv. en verw. 1577
408
vernemen!, et qu'il ne divertisse des deniers des Estatz, comme l'on entend aud a faict de IIIIm £, destinéz pour Bovignes; les lettres leutes, a esté aussy dict que ledict Comte pourra venir a Bruxelles 1).
Sur 1'instruction du S'. de Tangry *), envoyé du camp, a esté résolu *n premier lieu touchant les LXXV» V° IIII- XVI £, deu aux soldatz «), que l'on escripvera que l'on faict tous debvoirs pour recouvrer deniers et ad ce(s) fins escripvera l'on lettres de rencharge aux provinces, de quoy la charge a esté donne au conseiller de Valenchienes.
Pour faire marcher les gens de Lumey et aultres*), ausquelz fault argent de mesme que on faict les debvoirs requis et que de leur part ilz facent aussy
Quant aux compaignies franchoyses, elles marchent vers le camp, debvans d huy estre a Walham, pour par Seraerts prendre la monstre 5) et les faire marcher, et pour les gens de Cruyninghen on les a mandé et a le S'. de L-ruymnghen promis de mener ses gens au camp ce soir.
Et quant a avanturer leurs forces: que ce délaisse a leur discrétion •), desquelles lettres faire est donné la charge au conseillier de Mons
Résolu de renvoyer le ». Nutzen a Maestricht, accompaigné'des lettres a messieurs de Beerssele et magistrat, et que lettres seront escriptes a ceulx de Drize de se contenter que ledict Nitzen soit employé audict Maestricht ')
Le povoir que ledict Nitzen a eu des Barons de 'Merode et Bouterssem a este leu et, pour le ratifier ou amplier en la forme requise, est dict que premièrement advis sera demande' de mons'. le Prince d'Orainge et a ces fins lettre escnpte audict S'. Prince, de quoy la charge a esté donnée au pensionaire de Valenchienes °j.
Denzelfden dag werden de brief en stukken van Moerbeke gesteld in handen van Caulers en den pensionaris van Doornik; gehoord hun rapport, werd geadviseerd aan .balarng en La Motte te schrijven, wat Champagney op zich nam 9). — De brief van
1) In S. G. 3 hierbij i. m.: „Ces lettres ont esté leues et a icelles est adjousté que ledict S-. Conté - suyvant ce qn'ü faict dire de bouche par le S'. Fournye -, polra venir en ceste ville pour ce faict, en retournant incontinent, comme il a faict paraistre".
2) Van 13 Nov.; get Lalaing, Goignies, Robert de Mélun, La'Motte, Jacques de Lalaine Hierin wordt par le menu l'estat présent du camp" opgegeven en wat voor onderhoud en versterking noodig is.
3) Het bedrag is volgens de instructie van Tangry noodig voor de betaling der compagnieën voetvolk en ruitern" in het kamp, die alle opgenoemd worden.
4) Sc. naar het kamp; in de instructie werd er verder op aangedrongen nog zooveel mogelijk troepen te zenden, omdat de vijand zich ook versterkte.
5) Hiertoe werd op dezen dag nog een afzonderlijk besluit genomen (R i d)
6) Hieromtrent wordt niets in Tangry's instructie gevraagd. Misschien reflecteert het op de laatste passage er van: „Ce matin depuis cestes escriptes est venu rapport de la venue du fc*. de Billy a Namur du jour d'hier après disner avecq quelque cavaillerie et infanterie, disant le rapporteur que don Jehan y doibt aussy estre audict Namur endedans dix jours au plus tard avecq encoires aultres forces pour se mectre aux champs hors dudict Namur vers icy, selon que ia par plusieurs fois avons adverty". *
7) Uit S. G. 3 blijkt, dat dit besluit of liever de twee besluiten genomen werden naar aanleiding van twee remonstrantiën van Nytzem.
8) 19 Nov. werd een brief van Oranje over Nytzem „pour la vüle de Maestricht" gelezen en m handen van Malcote gesteld, om hem aan de Staten van Brabant mede te deelen (dit alleen in S. G. 3). v
9) S. G. 3 hierbij i. m.: „les lettres ont esté escriptes".



409
Midd. yan aanv. en verw. 1577
Bousies, gouverneur van Avesnes, werd gesteld in handen van Champagney en.Saventhem. — Op het request van Aalst werd toegestaan: voor de versterking der stad nit ieder dorp „et enclavemens" drie personen met hunne werktuigen op kosten der dorpen; den pensionaris van Ieperen opgedragen de brieven hiertoe op te maken1).— Gelast 5 of 6 ton kruit, lonten en andere noodige munitie in te slaan, waarmede D'Aloigne belast werd. — Op het request van Donay en Orchies over het graan, aan het laatste kamp geleverd, werd advies van de Kamer der Beden gevraagd (B.. i. d.).
393. R. 16 november. — Comme les députéz des Estatz de Brabant s'esvertueront a trouver VII ou VIIIm £ arth., pour fair marcher 1'artelerie incontinent, aymans plustost laisser manger leur pays de Brabant sy longuement soubz ferme espoir que les Estatz les rembourseront endedans six ou sept jours, sy est que lesdicts Estatz et chacun d'eulx et signament et espécialement les députéz de quatre membres de Flandres ont promis et asseuré, promettent et asseurent par cestes lesdicts de Brabant de les rembourser de ladicte somme, mesmement des premiers deniers que procéderont desdicts de Flandres, a quoy ceulx dudict Flandres se sont obligéz et faictz fortz 2).
D'escripre lettres au magistrat de Lovain ad ce qu'ilz ayent suyvant certain escript, a eulx a envoyer et exhibé par les XVIII, ordonnéz en la ville Bruxelles s), garder la ville et qu'ilz dénomment troys de qualité pour estre superintendens de la garde de ladicte ville, pour par les Estatz estre prins 1'ung d'iceulx et le commettre a celle fin.
Résolu de donner charge et povoir pertinent a Jehan d'Offegnies, Arnoult Mereau et m™. Philippe de la Saine d'aller par le plat pays de Haynault, pour solliciter que les grains soyent menéz es villes dudict Haynault suyvant le placcart, naguaires publié, a la quelle (fin) seront escriptes lettres a ceulx du Conseil du Roy a Mons, affin qu'ilz ayent a ordonner audict commis de faire les debvoirs requis *).
Le Sr. de Froimont a remonstré qu'il est trés nécessaire de pourveoir a Philippeville et Bovignes s) conformément ad ce que les lettres du capitaine Du Mont et du Baron de Florines portent desdictes deux villes, et sy dict qu'il est adverty que 1'ennemy se veult emparer de Pbalen qu'est ungne forte place, auquel effect il a dict d'escripre a monsr. de Lalaing.
Le capitein Pepin, estant mandé pour déclarer ce que seroit nécessaire pour Bovignes, dict qu'il est besoing que en toute haste il fault y mettre munitions de pouldre, meches et vivres, comme grains, lard et semblables choses
1) 16 Nov. op het request van Aalst: te schrijven aan de „borgmaistres et eschevins de deulx villes et bailliff de deux villes de cincq villages" in het land van Aalst, om onmiddellijk aan het request te voldoen; de versterking absoluut noodig (ft. L d. p. p.).
2) In S. G. 3 aan het einde nog: „depuis soit sur quelz deniers que ce soit que premiers viendront".
3) Het comité der 18 (ook wel der 26) was een deputatie uit de drie leden van Brussel, dat toen grooten invloed had.
4) In S G. 3 volgt aan het einde nog: „Seront aussy escriptes lettres aux S™. commis".
5) Eerder op den dag was reeds besloten Van der Beken te gelasten in te staan voor 2000 p. lonten, opdat de controleur der artillerie deze naar Bovignes zou zenden. Verder: een aanzienlijke som gelds bijeen te brengen, om onmiddellijk Philippeville bij te staan (R. i. d.). — Uit S. G. 3 blqkt nog, dat dien dag ook afzonderlijke brieven van'Philippeville ontvangen werden om hulp en munitie; waarop geantwoord zou worden, wat de „conseiller" van Mons op zich nam.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
410
qne sa pourroient trouver a Dinant, et affin d'en avoir secours, le Sr. de Melroy a promis d'en eseripre au bourgmaistre dudict Dinant.
Surquoy a esté mandé le controleur *) lequel a promis d'envoyer ung chariot, portant quelques dix ou unze quintaux de pouldres et pour les meschez sera besoing d'avoir deux mille livres, de quoy Van der Beken a prins la cbarge avecq le controlleur, et ad ce faire fault troys chariotz que se prendront par la justice *).
Sur ce que ledict capitaine Pepin a remonstré que les Liégeoys prétendent passer sur 1'eau, a esté dict que l'on a escript au Prince de Liège lettres d'excuse et que a 1'advenir ilz ne passeront pas.
Pour 1'argent nécessaire audict Bovines fault IIIIm OLXXVIII £ de reste 8).
Sur ce que ledict Sr. de Melroy s'est présenté d'assister ceulx de Bovignes des vivres par le moyen de Dianant, oü il dict avoir cognoissance, a esté advisé de ad ce faire le requérir et d'escripre lettres de crédence avecq instruction, que (1. dont) le pensionaire de Valenchiennes et Sille ont prins la charge 4).
P. p. 8). — Les lettres de monsieur de Lalaing et des S". que sont au camp, ont esté leues et par icelles et copies joinctes entendu que l'on auroit envoyé secours de pouldre et de mesches avecq six eens florins audict Bovines; a esté résolu d'envoyer les pouldres et mesches, destinées pour ledict Bovines, au camp, pour en faire la distribution es Heus voisins, comme ilz trouveront convenir.
Sur aultre missive du Sr. Conté pour cinquante chevaulx davantage en la compaignie de Cruninghe qu'il dist que a faulte de retenue fauldroit renvoyer, de sorte que au lieu de HIP ledict Cruningne en auroit IIII0 L, a esté dict que l'on les debvera accepter et pour ce escrire lettres audict Sr. Conté, ensemble luy mander ledict envoy de poldre et mesches, avecq promesse d'envoyer argent au plustost, en quoy travaillons jour et nuict, et au regard de son voyage en Haynault que l'on ne trouve bon qu'il quitte le camp, mais comme il a ces jours faict dire qu'il avoit quelque chose a communicquer de bouche que ne se povoit escrire, il se polra icy trouver, sy bon luy semble, a quoy est député le conseiller de Tournay *).
Denzelfden dag werd op het request van Zutfen beschikt: aan Lochem te schrijven, om aan Zutfen de 6 aan de stad behoorende stukken artillerie terug te geven; aan Lochem de acte van dit besluit zoowel „en flamengz qu'en franchoys" te zenden (R. i. d.).
1) In S. G. 3 komt hiervóór: „Soient mandes controrolleur et commis de 1'artillerie comme Jean Rameth".
2) In S. G. 3 hierover nog: „A esté advisé de faire ordonnance a Van der Beken de respondre de 1'acbapt desdictes mesches, comme il la demande pour sa descharge".
3) Na den middag werd nog besloten Wuezels te gelasten in allerijl naar Bouvignes 10 vat kruit te zenden van die te Brussel, behoorende aan Z. H. (R. i. d. p. p.). — 17 Nov.: ordonnantie op Van der Beken voor 400 p. aan elke compagnie te Bouvignes, samen 1200 p„ mits kapitein Pepin hiermede voor nu tevreden is (R. i. d.).
4) In S G. hierbij i. in.: „en ladicte instruction est touché de pouvoir s'avoient (?)
lesdictes vivres jusques a ladicte somme de"
5) Deze besluiten van. na den middag alleen in S. G. 3.
6) Nog in S. G. 3 na den middag: aan Bouvignes te schrijven, dat voor kruit en levensmiddelen gezorgd wordt.



411
Midd. van aanv. en verw. 1577.
394. R. 17 november. — Eseripre a monsr. de La Motte que l'on a furny argent pour 1'artelerie et chevaulx lemoniers, de sorte que ne reste, que a moins que elle ne marche; que le capitaine Pepin est dépesché avecq argent et munitions et que fol a fol on envoyé encoires.
[Rapport Willerval namens Oranje *)]. 3°. qu'il seroit nécessaire pour nostre tuition avoir le plus de reiters que sera possible, les mander en toute diligence, espécialement la compaignie du Comte d'Arenberghe laquelle a esté mandée, et se croit que elle soit au camp avecq le lieutenant dudict Comte, et au surplus est advisé de a toute diligence faire marcher les compaignies d'ordonnance.
4°. Quant a quelque affaire secrète, conditions et traictemens a esté approuvé le pourject de monsr. le Prince dont partant ne se faict icy plus longue mention, paree qu'il importe ponr tout nostre bien, honneur etc., et chacun de nous a promis par serment le tenir secret,. remettant le tout a l'advis et pourveue discrétion de Son Exce., et quant a 1'argent, requis pour Son Exce. entendre a eest effect, y sera advisé.
Quinto. Pour deulx gentilshommes des confins de Borurgoingne (!) avecq LX chevaulx et CXXX piétons, pour empescher le passaige, avecq aultres quy s'offrent susprendre villes, chasteaux et aultrement divertir les emprinses de nostre ennemy.
Sur 2) la remonstrance, verbalement faicte par le recepveur général de monseigneur le Duc d'Arschot, que sa ville de Chimay estoit en grand dangier d'estre saisie par 1'ennemy, sy elle ne estoit promptement secourue, mesmement par quelque payement que l'on feroit a la garnison dudict lieu, lesdicts Estatz ont requis ledict Sr. Duc de vouloir prestement avancher la somme de mille livres de XL gros pour ceulx de dicte garnison, laquelle luy seroit restitué des premiers deniers que viendroient de 1'accord de provinces, par quoy lesdicts Estatz ordonnent a Yan der Beken de rendre audict Sr. Duc ladicte somme de mille livres de premiers deniers que viendront en ses mains de 1'accord desdictes provinces, et laquelle somme luy sera passée et alouée es mises de son entremise, ainsy qu'il appartiendra 8).
Sur les lettres de mons'. de Goignies de ce jourd'huy pour le faict du lieutenant du prévost du camp 4), auquel fauct deux moys de gaiges, portans a troys inille six cent florins, pour quoy le trésorier Van der Beken estoit prest respondre moyennant contre-obligation des pensionaires de Flandres et le remplir endedans troys sepmaines, dont iceulx pensionaires ont faict difficulté, et sur ce ceulx de Lille, Douay et Orchies ont promis de le faire en leurs noms privéz, pourveu que les Estatz leur promettent qu'ilz se pourront remplir des premiers deniers quy viendront de leur province, ce que lesdicts Estatz Géné-
1) Gf. hiervóór, p. 323.
2) In S. G. 3 staat deze resolutie p. p. — Oe aanhef is daar: „sur les lettres d'Ennetières, gouverneur de Chimay, a madame la ducesse d'Arschot, icy monstrées pour le grand danger" enx.'
3) 27 Nov.: assignatie te geven op den ontvanger-generaal van de beden van Henegouwen voor 2000 p. in plaats van 3000 p., door die van Chimay gevraagd; Aerschot had reeds 1000 p. gefurneerd (R. i. d.). — 29 Nov,: Van der Beken gelast de compagnie van den gouverneur van Chimay 2 maand gage te betalen van de eerst te ontvangen penningen van Doornik (R. i. d.).
4) Een request van dezen werd op dezen dag eerst gesteld in handen van pensionaris Wyts; daarna ordonnantie op Van der Beken om 3600 p. te betalen (R. i. d.). — In S. G. 3 hierbij nog i. m.: „Cecy est widé cy-après". .



Midd. van aanv. en verw. 1577.
412
raulx ont promis et promettent; et pour le faict des commissions y mentionées, que sont pour luy comme marischal du camp, pour le marischal des logis et pour 1'auditeur, on les doibt despescher.
p• p- *)• — Sur les lettres du Conté de La Marck et instruction, apportée par son lieutenant De Lintre, a esté advisé de luy respondre qu'on le tient pour bien affectionné au service des Estatz, le remerciant et priant de voloir continu er; et quant aulx pointz proposéz, en premier lieu pour les prisonniers: que les juges ordinaires comme mareschal du camp en doibvent eognoistre, et quant aulx baudries(?): que les Estatz ne se le scavent persuader; néantmoins oo escripvera que ce soit corrigé, en cas que fut véritable. Quant a l'assceurance, demandée contre le Sr. de Crehem, luy sera respondu que l'on ne luy peult oster son action et que les partyes a la requeste dudict de Crehem sont renvoyées, pour par le mareschal du camp en eognoistre, et pour rassceurance générale qu'on escripvera que sa personne sera assceurée et ne luy sera faict tort, desquelles lettres faire la charge a esté prinse par le conseiller de Tournay.
Sur les lettres de monsieur le Prince sur le faict de lever des reyters est dict que a esté résolu que l'on en a escript a mons1. le Prince qu'il face tout debvoir, et envoyé députéz vers Son Exce. en Anvers pour trouver argent.
Denzelfden dag werd het request van Otto de Backere, ammunitie-meester te Antwerpen, en van Adriaan Prienen, met De Backere uitvinder van zekere nieuwe, onlangs toegepaste „instruction" betreffende de artillerie, verwezen naar de Kamer der Beden =). — Betreffende de lemoenpaarden te Brussel werd Van der Beken gelast, de 2268 p. conform het advies van de Kamer der Beden, niettegenstaande de moeihjkheden, door Van der Beken gemaakt, te furneeren *) (B. i. d.).
18 November: besloten Heetvelde bij provisie aan te stellen als super-intendent voor de bewaking van Lier «). — Op het request van den secretaris en afgevaardigde van Balfour werd beschikt: Serclaes te deputeeren om de compagnieën te brengen, waarheen hem gelast zou worden; Serclaes met hem over den inhoud van de overeenkomst te handelen 8) (B. i. d.). — Denzelfden dag schreven de Staten aan Gelderland, Overijsel en Friesland, dat de praktijken van don Jan opnienw duidelijk bleken nit de bekentenis van Johan Spies van Gangelt, gevangene; zij verzochten hun naar aanleiding hiervan groote waakzaamheid te betrachten, om zulke „verretters und brandtstichters" in de uitvoering hunner voornemens te belemmeren 6). — De Staten *) schreven aan Lalaing of zyn plaatsvervanger, Goignies, om escorte aan de artillerie te verleenen, direct na ontvangst van bericht van Baccart. — Op een brief van Heze om betaling
1) De twee volgende resolutiën alleen in S. G. 3.
2) 20 Nov.: gezien het advies der Kamer, acte te depescheeren (R. i. d.).
3) Nog op dezen dag: Van der Beken verklaart gereed te zijn de gelden te furneeren uit die, aan de Staten van Brabant behoorende, mits op ordonnantie als hem beloofd is (B, i. d.).
4) Volgens S. G. 3 geschiedde dit naar aanleiding van een brief van den sénéchal van Henegouwen. Aan deze zou bovendien geschreven worden, dat hij het geld (hiervóór, p. 402, noot 5) te Antwerpen zou vinden, waarover rencharge-brieven te schrijven. — 27 Nov.: commissie voor Adolf van Heetvelde, heer van Eeckhout, geteekend en doen zegelen (B. i. d.).
5) In S. G. 3 hierover: betreffende de Schotten, in het Sas aangekomen, Serclaes gecommitteerd om ze te monsteren en naar het kamp te doen marcheeren; eveneens de compagnie van Lier, waartoe last gegeven aan den commissaris Van der Beken en waarover te schrijven door den „conseiller" van Bergen aan Egmond. Nog i. m.: sedert zijn de requèsten der Schotten in handen van Serclaes gesteld.
6) R. A., S. G. 3799.
7) Het nu volgende van 48 Nov. alleen in S. G. 3.



413
vaal 1 maand voor zone compagnie te antwoorden, dat hij op de rol staat en van de eerst inkomende gelden zal betaald worden; de „conseiller" van Doornik hiermede belast. — De burgemeester van Brussel bericht, dat de karrevoerder, die het kruit en „chimeau" (!) naar Bouvignes zou brengen, het „en une ruelette" te Saventhem heeft neergezet en op de vlncht gegaan is; Baccart te ontbieden, die daarna last heeft gegeven, het hierheen terug te brengen.
19 November: Baccart legt den eed af in handen van den „conseiller" van Bijsel, president der vergadering, waarvan op zijne commissie aanteekening gedaan werd'). — Molckeman gelast de commissie te teekenen voor den fourier der artillerie *). — Op het request van Maastricht: generale acte aan den suppliant te verleenen, om de artillerie en munitie in het kasteel van Antwerpen terug te doen geven aan den eigenaar, mits „preuve préalable" 3). — Op het request van Jacques de Glymes, groot-baljuw: Van der Beken gelast hem 7493 p. art. te betalen. — Van der Beken gelast door middel van Philippe Fraineau, ontvanger-generaal der beden in Henegouwen, aan het garnizoen van Philippeville 4000 p. te betalen op aftrek van de quote van Henegouwen *) (B. i. d.). — Nog werden brieven van Lalaing van 17 en 18 November gelezen; de „conseiller" van het Doorniksche verzocht er op te antwoorden 6).
20 November werd op het request van kapitein Pierre d'Estlingen onder Capres beschikt: Van der Beken te gelasten den suppliant de door hem gevraagde maand te betalen; dit uit de eerste gelden van het accoord van Artois (B. i. d.).
395. R. 20 november •) p. p. — Pour le faiet du chasteau de Leauwarde en Frise et aultres que les Frisons veuillent avoir démolys, est dict de le diflërer jusques ad ce qu'on ayt l'advis, et cependant pour le faict des munitions et haulcement du payement des soldatz sera communicqué avecq les Finances et pour le surplus en rapport du faict de Frise se trouvera escript par ledict pensionaire de Middelbourg que en a faiet le rapport.
Sur le rapport de mons'. le Conté de Boussu a esté advisé d'eserire lettres au Sr. de Prelle, Liégeois, affin qu'il luy plaise de voloir assister au camp au Conseil de Guerre, comme on a faict aulx aultres, le priant bien estroictemént de voloir ad ce condescendre et pour former lesdictes lettres est député le conseiller de Tournay.
Geadviseerd betreffende de Schotten, dat Serclaes ze zal monsteren en naar het kamp geleiden en dat Vlaanderen iemand naast hem kan Stellen en iemand, die goed Schotsch kent, om te zien, of er soldaten onder z$jn, die geen Schotsch kennen; deze te casseeren; Vlaanderen verzocht 1 maand en ƒ1400 voor de boot te furneeren. —
1) 20 Nov.: op het request van Baccart verklaren de Staten, dat zijn dienst hun aangenaam is blijkens de van hen uitgegane commissie (R. i. d.).
2) 5 Dec.: gelast de commissie voor Louis le Clercq als fourier of maréchal du camp te teekenen; gage te beginnen op 2 Sept. 11. (R. i. d.). — Het patent voor Le Clercq te teekenen als maréchal des logis, behalve dat de minuut en de retenue zullen gecollationneerd worden „pour la date du commencement du service" (R. i. d.).
3) Aan Mechelen schreven de Staten 19 Nov., om de artillerie der stad onder goed escorte buiten de stad te doen voeren, omdat ze weldra naar het kamp moest (Doren, IV, 261).
4) Volgens S. G. 3 geschiedde dit op verzoek van de gedeputeerden van Henegouwen.
29 (of 19?) Nov. schreven de Staten aan Mechelen, om voor het garnizoen van Philippeville 2800 p. beschikbaar te stellen, waarop tot toen slechts 400 p. betaald waren (Doren, IV, 263).
5) Dit laatste alleen in S. G. 3, waar 18 Nov. een brief van Lalaing vermeld wordt
6) Al het volgende van 20 Nov. alleen in S. G. 3.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
414
Francois Bernard, met zijne compagnie nit Lier gekomen, te ontbieden, „ponr ce qu'il n'advanche chemin, combien qu'il soit mandé au camp, ains menge le bon homme"; brief hiertoe gelezen. — Een brief van Evre met specificatie van wat noodig was voor ammunitie te Landréchies, werd gelezen en aan de Kamer der Beden gezonden, „comme ont esté les autres". — Na den middag: de brief van Wuesels uit Mechelen gelezen; te antwoorden, dat verlof was gegeven het vereischte uit het kamp te doen komen; betreffende de karren rencharge; ondertusschen op weg te gaan met die hij heeft; de „conseiller" van Doornik gedeputeerd om den brief op te maken. Voor de artillerie 1 maand gage te betalen van de eerst inkomende gelden, behalve wat nu betaald was. — Wat Egmond aangaat, wiens soldaten reeds 1 maand in het kamp zijn geweest, die niet kunnen leven zonder geld, besloten hen te helpen nit de eerste gelden; hieruit ook 2 maand voor zijne lichte paarden, opdat deze naar het kamp gaan. —Voor de 3 Fransche compagnieëen heeft Bossu geld betaald; hij verzoekt terugbetaling nit de eerste gelden, om zelf geen schade te lijden aan rente.
21 November werd op het request van Jodoigne beschikt: aan Lalaing te schrijven, om de soldaten uit het kamp te doen weggaan »). — Op dat van Edmond de Voert, heer van Voert: de verzochte sauvegarde toegestaan, mits de soldaten door Hoegaerden mogen passeeren, er alleen 's nachts ophoudende (B. i. d.).
396. R. 21 november 2). — Le capitaine francois Bernard, mandé par lettres, est comparu et luy a esté ordonné de a toute diligence marcher et entrer au camp, sans faire foulle sur le paysant selon les articles-briefz de les soldatz et au surplus pour les doléances sera tenue bonne et souffissante information pour, icelle veue, faire ce que de raison, et que lettres seront escriptes au Gonte d'Egmont qu'ilz seront après demain au camp; pour 1'information ceulx de Brabant ont pris la cherge, et pour les lettres le conseiller de
P. p. — Sur le rapport monsr. de La Motte de quelque affaire secret, pour laquel ledict S". est envoyé par le Conseil de Guerre pour trousser trois personnes, estans en ceste ville, quy font maulvais office contre la patrie, a esté advisé de les faire prendre et examiner par 1'amman ou son lieutenant et aulcuns de ceste ville pour conservation des privilèges d'icelle ville.
Sur la proposition, faicte par le bourgmaistre et aultres de la ville et université de Louvain, a esté résolu que en ladicte ville se fera le guet et guarde, selon qne se faiet es aultres villes avecq enseingne et tabourin et pour superintendent ont choisy des trois dénomméz par le Conseil dudict Louvain Willem Bernaerdtz, couché en second lieu, de quoy ilz ont demande'lettres que leur sont accordées, et pour les former est député le docteur de Frise.
Mechelen gelast aan den ingenieur Van Noye ƒ600 te betalen op aftrek van zijn quote. — Aan de vier leden van Vlaanderen te schrijven, om aan den gecommitteerde van Balfour te betalen, wat hem toekomt volgens het contract 8).
22 November werd op het request van Jacques le Boy te Antwerpen, aanbiedende 600 quintalen fijn, goed gewreven en droog kruit, beschikt: gezien het advies van de Kamer der Beden 4), La Motte te committeeren, om met Le Boy over den koop te
1) Volgens S. G. 3 werd tot het schrijven van den brief de „conseiller" Van Doornik gedeputeerd.
2) Al het volgende van 21 Nov. alleen in S. G. 3.
3) Nog in S. G. 3: gecommitteerd, om de zaak der Schotten te onderzoeken, Willerval en Louvignies met Serclaes.
4) Volgens S. G. 3 was dit advies 19 Nov. p. p. ingediend door deze Kamer.



415
Midd. van aanv. en verw. 1577.
handelen. — Naar aanleiding van den brief van Oranje van 21 November gelastten de Staten La Garde 2000 p. van 40 gr. voor te schieten, met inhouding van 500 p. gedurende 4 maanden; op voorwaarde, dat hij met zijne 3 nieuwe en 3 oude compagnieën onmiddellijk naar het kamp zou gaan *). — Het request van Fresin werd aan de Kamer der Beden gezonden om advies; de Kamer iemand te benoemen om te deputeeren bij het hooren der rekeningen, in het request genoemd. — Op het request van Alexander Campbell, kapitein eener Schotsche compagnie, werd, gezien het advies van La Motte, beschikt: hem te betalen volgens het contract met de Schotsche troepen. — Op den brief van Goignies van 18 November: het garnizoen van Quesnoy een maand te betalen nit de ontvangst van Henegouwen op aftrek van de quote in de 400.000 p. — Op het request van Aerschot met klachten over de „foulle" van soldaten in eenige zijner dorpen: geadviseerd aan de kapiteinen te schrijven, om vandaar weg te gaan en aan den drost der dorpen om informatiën (E,. i. d.).
28 November; gelast aan Van der Beken, om D'Estrouvelle voor zijne compagnie, die naar Bouvignes gaat, 600 p. art. te betalen s). — De voorzitter gelast den griffier ordonnantie te geven aan den luitenant-amman van Brussel, om een kar in beslag te
nemen, ten einde „les hardes et bagaiges" van Cruningen naar het kamp te brengen.
Op het request van Rosendale, agent van Schenck, werd beschikt, dat lüj onmiddellijk naar zijne soldaten moest gaan, om ze spoedig hier te brengen; over de f 50, waarover hij klaagde, en over zijne belooning later te beslissen (R. i. d.).
25 November: aan Van der Beken toegestaan La Motte 600 p. art. te betalen in mindering van wat de Staten hem schuldig zjjn. — Op het request van de wet en de de bewoners van het dorp Seneffe werd beschikt: aan den kolonel en de kapiteinen van het bedoelde regiment te schrijven conform de eischen der supplianten. — Op dat van Hans Snoeck 3), mr. timmerman en ingenieur: aan hem 24 p. art. toegekend ter belooning van zijne diensten (B. i. d.).
397. R. 26 november. — Résolu d'accorder acte amonsr. le Prince d'Orainge, par laquelle Son Exoe. sera authorisé pour traicter avecq aulcuns quy présentent faire grandz services et exploitz secretz a 1'avantaige de la patrie contre les ennemis, et pour les promettre certaines notables somme d'argent, en cas que les effectz s'ensuyvent et point aultrement, promettans les Estatz Généraulx de tenir bon et agréable tout ce que par Sadicte Exce., en ce que dict est, avecq ce que en dépend, sera faict et promettra, et de payer ce que Sadicte Exce. aura ainsy promis.
Denzelfden dag werd besloten het aanritsgeld voor de lichting van 2000 ruiters van Schwarzburg te betalen volgens het advies van Bossu. — Oranje werd gemachtigd te handelen met Schwarzburg en met de ritmeesters van 1500 paarden onder Havré. — Commissie werd gegeven aan Jean d'Offegnies, om de Waalsche compagnieën onder Estorniel, luitenant-kolonel van Capres, te monsteren (B. L d.).
27 November werd besloten door Van der Beken aan de 8 Fransche compagnieën 1200 p. art. te betalen, die zouden komen van Mechelen; de rest van 2 maand te betalen binnen 14 dagen. — Aan die van Terion de kosten voor versterking te vergoeden. — Op den brief van Jean de Hey, dienaar van Florines, werd beschikt: door Van der
1) Dit en het vorige besluit worden in ongeveer denzelfden vorm op dezen dag nog eens herhaald (R. i. d.).
2) 24 Nov. wordt dit besluit herhaald; daar wordt echter gezegd, dat de compagnie garnizoen gaat houden te Walcourt (R. i. d.).
3) Requèsten van hem worden ook vermeld li. 3 Aug. en Dec.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
416
Beken aan Florines of diens gecommitteerde 2800 p. van 40 gr. te betalen en wel van de eerste gelden van Mechelen, na de 1200 p. van de 3 Fransche compagnieën (R. i. <L).
28 November werd de brief van Lalaing, Mélun en anderen van den Raad van Oorlog in het kamp van 27 November1) medegedeeld, „entre aultres", aan Champagney, om zich daarnaar te regelen (R. 1. d.).
398. R. 29 november. L'estat de la distribution de XXVIm £ arth., apportées par ceulx de Flandres, est arresté 2).
Beze lijst van verdeeling3) volgt nn:
398a. (29 november). — Estat pour distribuer vingt six mil florins, venuz de Flandre, a intention d'estre distribué au camp a ceulx qu'ilz n'avoyent eu argent:
Premiers a monsr. de Gongnies en tant moins et bou compte de ce qu'il a déboursé et pourra encoires faire des
advertences, guydes a pied et a cheval la somme de . . . mil florins Aloys le Clercq sur et en tant moins de son service . C florins A 1'auditeur aussy en tant moins de ses services . . L florins Item ung mois a quatre compaignies de mons'. de Heze, asseavoir Bonnier, Jason, Hornes et la compaignie couronnel, ausquelles leur sera faict payement après la monstre; se prendra conelusion sur la cloture des rolles, qui, au cas estre pleines,
seroit la somme de VIm IX° IIII £
A la compaignie de Bapmes. (Bapaumes?) de cent cincquante testes pour ung mois . XIIP XXXVI £
A la compaignie des Escossois aussy ung mois comme
dessus XVIIP£
A deux compaignyes de monsr. de Champaigne, asseavoir
la compaignie couronnel et de Monfort IIIm HIP Lil £
A deux compaignies de mons'. le Conté d'Egmont, asseavoir capitaine Bernart de IP testes et Fans (!) de cent
cincquante, font IIIm LXII £
A la compaignie de mons'. D'Allenas (D'Allène?) de
cent cincquante testes XIIP XXXVI £
A la compaignie de mons'. De Voisin de cent harquebusiers a cheval pour ung mois, comme dict est, la somme de XVIP XXV £ A la compaignie de Sr. de Frenoy de la meysme sorte XVIII6 XXV £ A la compaignie de Jean Baptiste comme dessus . . XVIII0 XXV £ A la compaignie de Villers pour furnir au surplus du mois, sans comprendre XIIIP £, venant de Haynault . . . HIP XXV £ Pour secourir a 1'artillerie la somme de mil LX £
Somma a quy vient toutes les parties, a . . . XXVI1" £
1) Actes, n°. 920; Lalaing, 38. — De schrijvers dringen aan op het zenden van geld.
2) 30 Nov. wordt dit besluit bevestigd (R. i. d.).
3) A. V. Ypres, port. 23».



417
Midd. van aanv. en verw. 1577,
Denzelfden dag werden de brieven van Merode en Bersele, een request van Godefroy de Chinery en Martin van den Nytzem medegedeeld aan Evre, Willerval, Aldegonde en Saventhem om advies. - Op het request van de dorpen Tubize, Eebecqne en Herbecque werd beschikt: nienwe brieven aan de kapiteinen1), in het request genoemd, te zenden, om met spoed te marcheeren, waarheen de commissarissen hun zullen gelasten, ten einde er gemonsterd en betaald te worden. - Een concept-ordonnantie, gemaakt door den luitenant-amman van Brussel, betreffende de voor het kamp te onderhouden karren, werd vastgesteld (B. i. d.).
80 November wérd de brief van Jacques de Glymes over Jodoigne en de „excur•ions" van de vijanden en die van de vrienden in het kamp aan den Baad van Oorlog in het kamp gezonden om er in te voorzien. — Na den middag: op het request van Jean van Lichtervelde, heer van Beaurewart, Croix, „souverain baUly» van Vlaanderen, beschikt, om hem, gezien het advies van de gedeputeerden van Vlaanderen s), sauvegarde te verleenen. - Een brief van Lalaing en anderen van den Eaad van Oorlog in het kamp met andere stukken werd in handen gesteld van Asseliers en Provins om advies (B. i. d. en p. p.).
399. R. 1 december. — Résolu d'envoyer VIIIm livres arth. de XXm £, venuz d'Arthoys, au payement des six compaignies des Bas Allemans du Comte de Boussu que doibvent aller au camp; et l'on donnera ung moys de gaiges a la compaignie coronelle de monsr. de Capres, pour aussy prestement s'achemiuer au camp et faire passer monstre, et d'envoyer la reste desdicts XXm £ incontinent au camp, pour estre employéz a la discrétion des S», y estans, et signament au payement des aultres compaignies dudict Sr. de Capres, leur rabattant ce que leur a esté avanché dernièrement et depuys huyct jours; le tout suyvant les lettres dudict Sr. de Capres, dont on leur envoyera copie ensemble de 1'advertissement y joinct, et ce par le Sr. de
Résolu d'envoyer lettres a monsr. le Prince d'Orainge et aultres aux S". au camp, affin de seavoir leur advis et finale résolution sur le faict des Escoussoys, seavoir sy on les doibt envoyer au camp ou a Ruremonde, et d'envoyer a ceulx au camp le proiect du placcat touchant le faict de la déclaration de guerre.
Denzelfden dag werd op het request van Heze beschikt hem 1 maand tractement te betalen van de eerst inkomende gelden. - Op het request van Jodoigne werd beschikt: de stad, conform het rapport van haren ontvanger, te doen versterken met advies van den groot-baljuw, met hulp van de dorpen in de buurt. - De brief van Lalaing van 30 November werd aan de edelen om advies gezonden. - Die van Lumey van 23 November aan de Kamer van de Beden. - Aan Bossu en de kapiteinen van zijn regiment te schrijven, om de landen van den heer van Heze, Leende en Geldorp te ontlasten van alle „foules et excèe». - Op de remonstrantie van den prelaat van & (xeertruid over de „oultraiges et fonlles" van Antoine de Grenet en zijne soldaten in eenige zijner plaatsen, waarom hij hen heeft doen arresteeren: „que ledict arrest tiendra tant que autrement sera ordonné" ") (R. i. d.).
1) 28 Nov.: brieven gezonden aan de kapiteinen van eenige soldaten, om weg te gaan uit Tubize en Rebecque (R. i. d.).
2) In wier handen het 29 Nov. was gesteld (R. i. d.).
3) 9 Dec.: op het request van Grenet Fresin en Lonvignies gecommitteerd, om hem te hooren m presentie van St. Geertruid of diens gecommitteerde (R. i. d.). - 11 Dec werd een request van de gedeputeerden der drie leden van Brussel over Grenet verwezen naar gecom-
27



Midd. van aanv. en verw. 1577.
418
3 December werd het request van Balfour *) gesteld in handen van Aerschot, ■ Froidmont, Champagney en Louvignies, om met hem te handelen. — Op dat van Nicolas
Cockart werd beschikt: hij met zijne lieden onverwijld naar het kamp te gaan, om gemonsterd te worden; hiertoe aan de heeren in het kamp te schrijven (B. i. d.).
4 December werd een brief van Bossu gesteld in handen van de Staten van Brabant, om volgens hunne belofte er in te voorzien. — Het request van Bernesem in handen van de Kamer der Beden om te adviseeren over de middelen, om den suppliant te Voldoen. — Naar aanleiding van het request van den „grand maitre du guet, 1'eschoutet, lieutenant-prévost et le clercq de la justice de guerre avec trois de conseil de ladicte justice" werd beschikt: de commissarissen te gelasten met de „officiers", hier genoemd, af te rekenen volgens de overeenkomst, met Champagney gemaakt, waarvan deze een mondelinge verklaring heeft afgelegd (B. i. d.).
400. R. 5 december. — Les S™. de (1. le) Vicomte de Gand et de La Motte se sont tronvéz en 1'assemblée des Estatz et déclairé qu'ilz estoient nécessaire d'avoir CLm florins pour distribuer au camp 2); aultrement il seroit apparent de veoir grand inconvénient et confusion.
Sur la remonstrance, faicte par plusieurs S™., que le sergeant Caroen avoit faict trés bons debvoirs et offices a la garde de la place d'Overhecque s) a esté résolu de luy donner 1'honneur et gaiges de capitain du jour mesme qu'il est sorty de ladicte place, et que on luy accordera la capitainerie de (la) première compaignie vacante *).
Sur ie rapport, faict par ledict S1. Viscomte de Gand et Sr. de La Motte de l'advis des S™. du Conseil de Guerre, a esté résolu d'envoyer le colonel Balfour avecq ses gens ou compaignies, présentement au camp, auprès Namur, bien entendu que, sy d'aventure il y auroit plus de deux mille testes en son régiment, que seroit pour cbacune enseigne IIC testes, saulff que la coronelle sera de IIC L testes, l'on reparteroit le surplus entre aultres régimens et néantmoings, s'il y avoit en tel nombre oultre ledict régiment, que pour faire deux enseignes, l'on se pourra aceorder amiablement avecq ledict Balfour, et au surplus selon les lettres que lesdicts S™. ont proieeté pour responce a celles que ledict Balfour a escript aux Estatz au premier jour de ce moys.
Denzelfden dag werd besloten een bedankbrief aan Montigny te richten met verzoek „de y continuer" (in zijn kolonelschap?) (B. i. d.).
401. R. 6 december. — Quant a la requeste du Sr. de La Motte est appoincté que les S™., ayans bien eonsideré les bons services du Sr. remonstrant, feront instance vers messieurs des Finances, affin de luy satisfaire et luy donner pertinente assignation, comme du passé, de son traictement ordinaire du gou-
mitteerden, nl. den burgemeester van Leuven, den prevoost van Doornik en Courteville, die ook over de opheffing van het arrest op Grenet's goederen te Mechelen moesten adviseeren. Denzelfden dag werd de zaak van Grenet en St. Geertruid ook in dier handen gesteld (R. i. d.).— 13 Dec. werden voor deze zaak gecommitteerd de burgemeester van Leuven, Courteville en de pensionaris van Middelburg (R. i. d.). — Zie ook fl. 7, f7 (2 X; ook p. p.), 18, 19 Dec.
1) Ook R. 1 Dec. wordt tweemaal een request van hem vermeld. ..'
2) De instructie voor Melun en La Motte (z. d.), waarin een gedetailleerde opgave van wat noodig is, in A. V. Ypres, port. 23B.
3) = Överyssche?
4) 7 Dec.: Molckeman gelast „lettre de retenue" van een kapiteinstractement voor Antoine de Caron te depescheeren (R. i. d.).



419
Midd. van aanv. en verw. 1577,
vernement de Grevelingen, et pour le traictement général de 1'artelerie augmenter 1'accoustumé traictement de III» £ par moys jusques a II» £ arth. par moys par dessus ledict ordinaire, dont, ensemble du traictement des desboursemens extraordinaires, est ordonné a Van der Beken le satisfaire de deniers, venans a ladicte Généralité; aussy luy satisfaire de mille £ arth., par cy devant assignéz sur ceulx d'Arthoys, et ce des premiers deniers qu'il recepvra.
Pour trouver deux ou troys mille livres arth., requis pour quelque mémorable acte secret par les 8». Vicomte et de La Motte, est commis le pensionaire Van der Haghen pour les trouver.
Résolu de dépescher la commission dudict secret a L chevaulx et troys cent piétons avecq elause de povoir augmenter leur nombre en cas de besoing.
Résolu d'escripre lettres de rencharge aux 8». d'Evere, Baillieul et Daublan, conseilliers de guerre, affin de se trouver en persone suyvant les ordonnances précédentes; et que mons'. le général et aultres chieffi», estans au camp, pourront pourveoir aux régiments des absens d'aultres coronelz *).
Op het request van Antoine van Male, koopman in salpeter en kruit, werd denzelfden dag beschikt, dat de suppliant zich zou wenden tot La Motte met zijn kruitmonster; deze gemachtigd met hem te handelen. - Gezien het advies van Froidmont en den prevoost van Doornik op het request en de stukken over Jean Capreau, betreffende kruit en anderszins, werd besloten hem doorloopende commissie te verleenen, „seavoir pour les correspondences et empeschemens des ammuniHons quy s'achaptent et mènent aux ennemia», op een gage van 1 écu van 40 patars per dag; in geval van buitengewone diensten, specificatie te doen; „au surptos» ziek te regelen naar het advies van La Motte en de apostilles op het rapport van Froidmont en den prevoost van Doornik») (R. i. d ).
Nog ") deed de pensionaris van Mechelen rapport van de informatiën, genomen te Haecht en elders tegen de Fransche compagnieën van Derville en Durant; besloten ze aan den maréchal in het kamp te zenden, waartoe De Hamme ze in het Fransch zou vertalen, opdat straf en restitutie volge. - Houwarts rapporteerde op last van Oranje en verzocht den Staten voor ditmaal de overtollige Schotten aan te nemen en recht te oefenen tegen Jerême Fourier; besloten het regiment (nl. van Balfour) met 2 vendels te vermeerderen en de kolonelscompagnie op 250 koppen te stellen.
402. R. 7 december. — Touchant la requeste du couronel d'Eseoissoys Baulfor est appoincté: messieurs, pour plusieurs bons respectz, ont alarecommendation du S'. Prince d'Orainge résolu que l'on passera a monstre etaccepteront en leur service deux enseignes escoissoys soubz le couronel Baulfor a deux cent testes chacune, bien entendu que la coronelle sera a deux cent L testes; et sy par ladicte monstre se treuvent Escoissoys pour en faire ungne ou deux compaignies en semblable nombre, mesdicts seigneurs en recepveront aussy en service et ordonnent au commissaire les passer, sans toutesfoys en tout surpasser le nombre de XII enseignes audict couronel.
Denzelfden dag: op het request van graaf Willem van der Marck werd besehikt, dat hij zich kon wenden tot den graaf van Lalaing en den Eaad van Oorlog. - Arthus de Proost, commies voor de bewaking der munitie op het kasteel te Antwerpen, werd
1) Volgens S. G. 3 zou ook aan de afwezige kolonels opnieuw geschreven worden, z) De commissie en volmacht van Capreau geteekend (R. i. d.). 3) Het volgende van dezen dag alleen in S. G. 3.



420
gelast onverwijld aan Van Male te geven al het slechte kruit, „pour les racroustrer, rafiner et remettre en bon estat" (R i. d.).
9 December werd besloten den Raad van Oorlog te schrijven, om een commissaris te zenden naar Jodoigne en Nivelles, om de versterkingen der steden te onderzoeken, of Van Noye te zenden. — De brief van La Motte van 9 December werd gezonden naar de Kamer der Beden (R. i. d.).
10 December werd naar aanleiding van een brief van Capres besloten diens aanbod van ƒ7600, om de compagnieën van Philippeville en Jodoigne te helpen, aan te nemen en dit aan Capres en den Raad van Oorlog te schrijven (R. i. d.).
11 December: Frederik, vrijheer van Schwarzenborg, heer van Beerse, op diens request voor zgn aangeboden dienst bedankt, maar voor gerecommandeerd gehouden (R i. d.).
12 December werden de stukken betreffende Maastricht en Limburg gesteld in handen van Nytzem, Lonvignies en den pensionaris van Mechelen. — Naar aanleiding van „certain advertissement" nit Thielmónt werd besloten Nytzem er heen te zenden, om er een onderzoek te doen naar de hoeveelheid graan en er een 200 a 300 mud nit te halen; te schrijven aan de magistraat. — De brief van Merode en Bersele van 10 December nit Maastricht -werd medegedeeld aan de Kamer der Beden, om, gehoord haar advies, over het tractement en de belooning te besluiten (R. i. d.).
403. R. 13 december. — Sur la requeste des députéz des troys membres de ceste ville de Bruxelles est appoincté que mess™, les Estatz Généraulx ordonnent a messieurs des Finances de Sa Mté. et de ceulx de la Chambre des Comptes en Brabant d'accorder et laisser suyvre aux remonstrans au tant de fasehines et arbres du Bois de Soigne que les fortifications de ceste ville avecq ce que en dépend, requireront, dont ceste apostillé leur servira au lieu de descharge.
Sur les escriptz du Sr. de La Motte et son estat des vacations est dict que les Estatz ont résolu que ordonnance sera dépesché sur m™. Thiry van der Beken de rembourser ledict Sr. de la somme de cincq cent IIIIXX XIII £ XIX s. de XL gros et ce des premiers deniers que s'envoyeront au camp, entendans néantmoings lesdicts Estats que les parties de vivres, délivrées aux soldatz, spécifiéz en l'estat joinct et montans a la somme de IIIC IIIIXX LXVI (!) £ I s. VI d. doibvent estre rabbatues ausdicts soldatz, a laquelle fin convient soy informer du nom des capitaines des compaignies, ausquelles lesdicts deniers ont esté livrées *).
P. p. a). — Certain rapport, faict par ung gentilhomme, envoié de la part de monsr. de- Gleyn, que ceulx du pays d'Outermeuze soient intentionnéz de recepvoir monsr. 1'archiduc Mathias pour gouverneur général, se remectans pour les conditions au discret advis et pourveue discrétion des Estatz Généraulx 8); d'habundant que les ennemis sont proches dudict pays d'Overmeuse, au moien de quoi y fault pourveoir au plustost et empescher les destroictz. Les Estatz requièrent de meetre son rapport par escript, affin que, le tout veu, soit ordonné comme de raison, et néantmoings que tandis se partira pour le camp, pour déclarer le tout a 'ceulx du Conseil de Guerre.
Le mesme gentilhomme remonstre de la part desdicts trois membres
1) 15 Dec.: een request van La Holte en het antwoord van den Raad van Financiën mede te deelen aan de Kamer der Beden (R. i. d.).
2) De volgende resolutiën van na den middag alleen in S. G. 3.
3) Zie Rubriek VIL



421
Midd. van aanv. en verw. 1577.
dudict pays, seavoir Dalen, Faulremont et Eersen 1), qu'ilz doibvent estre farnizde vivre et aultres munitions.
Résolu de requérir les aultres membres du pays d'Overmeuse qu'ils ayent a donner au plustot secour a ceulx qui sont' en nécessité, sans avoir regard a aulcunes excuses ou subterfuges, leurs privileges demeurant en leur entier.
Les Estatz Généraulx requièrent le susdict gentilhomme de procurer 1'acte d'acceptation du Sr. archiducq au gouvernement des pays de pardeca ce qu'il a promis de faire.
Ledict gentilhomme se partira pour le camp avec lettres de crédence a monsr. le général et ceulx du Conseil de Guerre, dont le conseillier de Douay at emprins la cherge.
Conclu et arresté sur la requeste de ceulx de Ia ville de Mastrycht qu'ils ne recepvront garnison présentement, ains recepvront soldatz, oü que Ia nécessité se pourroit présenter; en oultre arresté pour le faict du serment que tous et chascun d'eulx, tant ecclésiastiques que aultres, feront ledict serment pour la tuition de la patrie selon la présentation qu'ilz ont faict, auquel effect seront lettres escriptes a ceulx du magistrat et a monsr. de Mérode, de prendre ledict serment par assistence les ungs des aultres, de quoy le pensionaire de Malynes at prins la cherge.
Denzelfden dag stemden de Staten toe in het zenden van den brief, ontworpen voor Bourse, dat aan de soldaten van het kasteel (te Bijsel2) ?) was toegestaan de gage van 8 maand bjf wijze van gift (B. 1. d.). — Nog werd op verzoek van Champagne3r besloten Oranje te schrijven, om het garnizoen nit Vianen terug te trekken *).
14 December besloten de Staten op het request van Cruningen: te schrijven aan de heeren in het kamp, om van het geld, dat nu gezonden werd, een gedeelte, dafe zij noodig achtten, aan den suppliant te geven *) (B. i. d.).
Denzelfden dag verwezen de Staten een request van Henry d'Oyenbrugge aan de Staten van Friesland 6). Deze gaf hierin namens Bennenberg te kennen, dat versterking van enkele plaatsen en lichting van een regiment voetvolk werd noodig geacht en dat de Staten van Friesland gemachtigd zouden worden hiertoe en voor andere kosten „op te stellen sodanige imposten ende pondsgelden", als ze wenschelijk achtten.
404. R. 15 december. — Touchant Ie faict de Maestricht est résolu d'escripre a monsr. le Baron de Merode et Berssele qu'ilz ayent a tenir bonne correspondence avecq ceulx de Maestricht et la tenir en amitié et aussy au magistrat dudict Maestricht, affin qu'il soit sur sa garde et que se faice bon guet, paree que l'on est adverty de divers lieux que les ennemis tnachinent quelque chose au préjudice de ladicte ville.
Le Sr. de La Mote a exhibé lettres de mons'. de Lalaing et en vertu d'icelles déclairé qu'il est besoing d'envoyer au plus tost quelque notable
1) Hen zou hier verwachten: 's Hertogenrade.
2) De naam is niet ingevuld. Maar er is een request van de soldaten op het kasteel te Rijscl, dat de Staten blijkens de apostillé van 11 Dee. aan de Rekenkamer te Ilijsel zonden om advies (A. G., Aud. 565, fol. 246). Misschien is de resolutie in den tekst een nadere beschikking.
3) Deze resolutie alleen in S. G. 3.
4) 46 Dec. op het request van Cruningen: de suppliant zich te bevinden in het kamp, waar hij een redelijke som gelds zou ontvangen (R. i. d.).
5) R. A. Friesland: Res. St. Friesland, I, fol. 235v».



Midd. van aanv. en verw. 1S77.
422
somme des deniers au camp; et au surplus que, pour estre sceurementadverty de la maladie de sa femme et fille, il a eu son congié de faire ung voyage ou corse jusques a sa maison et l'on a requis de retourner au plus tost.
Denzelfden dag werd gelezen een credentie-brief en instructie») van de schepenen van Atrecht van 11 December voor m'. Robert Warnet; besloten de instructie met een brief te zenden aan den Vicomte van Gent. — Besloten werd tot rencharge aan hen, die in gebreke gebleven waren in het leveren der karren, vooreerst aan Antwerpen «), Bergen, Valenciennes, Ath, „romain pays" (R. i. d.).
Naar aanleiding van het request van den kanselier van Brabant gelastten de Staten 19 December Mathias Tses, „archier du corps de Sa Mté.", zich te begeven naar de in het request genoemde dorpen, om er de soldaten, die er waren, uit te doen gaan. — Nog werd een besluit genomen over de 17 moeilijkheden in de rekening van Lalaing; het tractement van Martin Jamaert, „commis" van Lalaing, te passeeren, wel te verstaan na aftrek van wat Van der Beken zou kunnen adviseeren; het andere volgens het door den griffier geteekende en aan de Kamer der Beden overgeleverde geschrift (R. i. d.).
405. R. 17 december. — Sur la requeste de hoochbaillu, bourgmaistres, scepenen ende notables der stede van Courterycke est appostillé: messieurs les Estatz Généraulx, ayans oy le raport de ceste requeste, consentent que ces supplians pourront agrandir et fortifier ladicte ville en la manière icy déclairée, moyennant que ce soit sans despens des Etatz; et sy les propriétaires ou fermiers des terres dont ilz auront a faire, s'opposent ou font difficulté leur laisser icelles terres pour pris raisonables, sera faict prisée par gens neutres, a ce s'entendans, a la dénomination des ambedeux parties; et s'ilz n'accordent, la dénomination se fera par 1'officier principal de ladicte ville, en conformité du placcat, au mesme fin aecordé par Sa M**. a la ville de Bruges le XXIII6 de Juing XV° LXVII, et a ceste fin soient aux supplians expédiées lettres d'ottroy convenables *).
Ordoné que les XXIIm £, le jour dhuy amenéz de Flandres par le commis Guillaume van der Beken, soient présentement délivréz es mains de mre. Thiery van der Beken, pour par icelluy ou son commis estre incontinent envoyéz au camp, pour illecq estre distribuéz aux plus nécessiteux dudict camp.
Le Sr. de La Garde s'est présenté en 1'assemblée des Estatz et propose de la part du Sr. Comte de Lalaing qu'il seroit bon de faire ung placcat touchant lès soldatz que se rethirent journeilement arrière de leurs enseignes. A esté résolu de faire publier ledict placcat, après que l'on aura adverty monsr. le Comte de Lalaing et les S™. du Conseil de Guerre, estans au camp, et entendu
1) Van 14 Dec. (A. V. Ypres, port. 23B): zjj betreft verschillende maatregelen, meest van militairen aard. — Waarschijnlijk heeft hierop ook betrekking het besluit van 19 Dec, om de laatste remonstrantie „en Arthois (1. tbiois) tant pour les gens de pied que de cheval" aan de Staten van Artois om advies te zenden (R. i. d.).
2) Volgens S. G. 3 was tot rencharge aan Antwerpen reeds op 15 Dec. besloten. 21 Dec.
werd aan de vier leden van Vlaanderen geschreven om 30 karren (A. V. Ypres, port. 23B). 30 Dec: rencharge hiervan (alsvoren).
3) 19 Dec. werd een request van dezelfden gesteld in handen van hoogpoorters en vrh> schepenen (sc. van Kortrijk) om advies (R. i. d.).



423
Midd. van aanv. en verw. 1577
leur résolution; l'on a donné charge a mre. Jehan Gillis de concepvoir la minute dudict placcat.
Denzelfden dag werden de geschriften van de Kamer der Beden over de ammunitie gesteld in handen van secretaris Asseliers, den pensionaris van Den Bosch en Van der Haghen, ter fine van rapport. — Op het request van Baccart werd beschikt, dat. hg zich conform het advies der Kamer van de Beden tevreden stellen moest met het salaris zijner voorgangers (R. i. d.).
406. R. 18 december. — Sur la requeste de cincq verges du pays et comté d'Alost est résolu que cent persones *) serviront pour la fortification de ladicte ville aux despens de la comté dudict Alost, au lieu de troys persones de chacun villaige, a telle condition que les despens soyent réputéz en forme de contingens et aydes ordinaires 2).
Sur la requeste du Comte de Haultkercke s) est. résolu que la caution se traictera devant le juge ordinaire et d'escripre lettres au Prince d'Orainge pour avoir son advis pour la garde du chasteau de Weert, ensemble au Comte de Nyeuwenaerde, pour seavoir son intention pour la seureté dudict chasteau *); depuys riens quout prius.
Résolu que les XVIm six cent LXVI £, arrivé de Lille, seront promptement envoyéz au camp et que monseigneur le Prince de Chimay sera assigné sur aultres dix mille livres que l'on rattent en brieff de ceulx dudict Lille, et que du résidu que sera trouvé estre deu audict Sr. Prince, il sera assigné sur les deniers de Tournesis.
Denzelfden dag werd besloten Lalaing acte te verleenen, om 2500 p. te furneeren aan Florines voor de betaling zijner soldaten te Philippeville, op de geconfisqueerde goederen in het gouvernement van Lalaing. — De oude compagnie van Florines te betalen door Henegouwen. Over de door Florines gevraagde ammunitie aan Lalaing te schrijven. — Aan „ceulx du camp" te schrijven, om te. weten, onder welke bewaking de pionniers van Dendermonde moeten staan, die men vermeent, dat gereed zijn (B. i. d.).
407. R. 19 decembee. — Arresté de faire chercher les placcatz vieux, parcydevant publiéz sur le faict des transportz des arm es et chevaulx, pour après en réspurdre sur le renouvellement ou changement d'iceulx.
Résolu d'escripre lettres aux magistratz de villes d'Arthoys de faire tenir lesdictes villes munies de vivres et amonitions, pour sub venir a toutes nécessitéz.
Touchant la ville de Maestricht est résolu de requérir mons'. de Berssele, se vouloir transporter au camp, pour déclairer a ceulx de la Guerre, en quelle nécessité la ville se retreuve; ensemble que lettres seront escriptes a monsr. le Prince d'Orange, affin qu'il tienne la main a ce que les bourgeois rechoip-
1) In S. G. 3 volgt bjerna nog: „ou tel nombre que 1'ingéniaire trouvera convenir."
2) 19 Dec: het geschrift voor de „cincq verges" van Aalst gearresteerd, als blijkt uit de minuut, „estant a la liache" (R. i. d).
3) Een ietwat andere redactie van dit besluit op denzelfden dag (R. i. d ).
4) In S. G. 3 volgt hierna: „dont le pensionnaire de Malines a prins la charge."



Midd. van aanv. en verw. 1577.
424
vent garnison, attendu la ne'cessité présente, et que la compaignie dudict Sr. De Berssele sera payée des premiers deniers, ensemble d'ung moys de draps que viendront de Flandres.
Denzelfden dag werd Van der Beken gelast den Prins van Chimay 1300 p. art., in mindering van wat aan de bende van ordonnantie van Aerschot competeert, aan Cruningen 2000 en aan La Motte 1200 p. art. te betalen; dit van de 4000 p. art., van het Doorniksche gekomen (B. i. d,).
20 December werd een brief van Bailleul uit Landréchies gelezen. - Op de remonstrantie van de magistraten van Kortrnk, Oudenaarden, Dendermonde en Grammont ») werd, gezien het advies van Fresin en dat van de Kamer der Beden, gelast, dat de kasteleinijen met de genoemde steden zouden contribueeren voor de levering van graan „selon le transport" (R. i. d.).
21 December werd besloten de Schotsche compagnieën, sedert eenigen tijd aangekomen in Vlaanderen, niet aan te nemen; de anderen, die nog volgden, niet te ontschepen, maar terug te doen keeren; hiertoe aan de kapiteinen en officieren dier compagnieën brieven te schrijven „par le S*. de Courteville avec instruction arrestée"*). Vastgesteld een lijst van graan, te leveren voor het kamp door de kapittels en kloosters van de steden en kasteleinijen van Lille, Douay en Orchies (B. i. d.).
408. R. 22 DKCKMBBE. — Sur la requeste de Henry d'Oyenbrugge, escuyr, est dict que les Estatz se conforment a l'advis de messieurs des Finances de Sa M4*., asseavoir que, attendu 1'expresse de'fence que ceulx desdicts Finances ont d'entrer en aulcune haulche des gaiges ou soldée, ilz ne peuvent ordonner sur 1'augmentation requise; bien sera escript au recepveur général de Frise faire pour 1'advenir les payements desdicts gaiges de troys moys en troys moys. Et quant a la provision de places. de Leeuwarden et Staveren, il y est pourveu par lettres particuliers.
Op het request van Nivelles werd denzelfden dag beschikt: te schrijven aan den Eaad van Oorlog, om voorziening tegen de „foulles" van de soldaten in het kamp; evenzoo aan de officieren van de compagnieën te Nivelles (B. i. d.).
Nog s) werd naar aanleiding van de brieven van Capres besloten: op het eerste punt hem te schrijven, dat men hem Obligatiên van Artois zendt tot een bedrag van 20.000 p., opdat hij zich in zijn naam verplichte, om 11.000 p. aan zijne compagnie te furneeren en de rest te Brussel te bezorgen; op het tweede punt aan Havré te schrijven om zich te bevinden bjj zijne soldaten.
409. R. 23 december. — D'escripre itérativement a monsr. de La Motte qu'il se treuve incontinent au camp *).
Sur la présentation de messieurs les Estatz d'Hollande et Zélande de pour
1) Zg was 16 Dec. ingediend en toen naar de Kamer der Beden om advies verwezen (R. i. d). — 21 Dec: op het request van Oudenaarden beschikt, dat de supplianten voor ditmaal „la cotte des farines" zullen leveren volgens de lijst; voor het vervolg bij dergelijke contnbutiën rekening te houden met de „modérations cy mentionnées" (R. i. d.).
2) Versta: volgens vastgestelde instructie?
3) Het volgende alleen in S. G. 3.
4) 22 Dec. schreven de Staten de kapiteinen aan zich bij hunne compagnieën te bevinden (eett dier aanschrijvingen: A. G, Aud. 652, fol. 105).



425
Midd. van aanv. en verw. 1577.
la présente guerre, au lieu de contribution, entretenir XXV enseignes de gens de pied et cent chevaulx, a esté accepté ladicte présentation, pourveu que chacune compaignie soit de deux cent testes et qu'ilz prendent en payement les XIIII enseignes devant Ruremonde et aussy les XIII enseignes des Escoissois, estans au camp, a laquelle fin léur seront envoyées lettres, et pour Ia monstre seront députéz commissaires de la part des Estatz Généraulx.
Résolu d'escripre lettre a monsr. le Prince d'Orainge que messieurs les Estatz ont accepté le XXV enseignes, présentées par messieurs d'Hollande et Zélande, moyennant que les enseignes soyent de IP testes, et que partant s'ilz (1. s'il) a oultre les XIIII enseignes, estans devant Ruremonde, qu'il veulle assister les Estatz et les envoyer audict Ruremonde, pour dépescher 1'affaire.
Denzelfden dag: voor Florines naar het kamp te schrijven, om hem te gerieven met 1 maand gage voor de soldaten en eenige „hyaulx (?)') et autres munitions" voor de versterking van Philippeville. — Naar aanleiding van den brief van Nytzem nit Thielmónt van 22 December besloten: den Raad van Financiën te gelasten aan den ontvanger der domeinen in het kwartier van Thielmónt te schrijven, om onmiddellijk aan de stad.Limburg 30 mud graan te leveren (R. i. d.).
24 December op het request van den prelaat van Villers: te schrijven aan den Raad van Oorlog om „semblables foulles" te voorkomen. — Aan Capres te schrijven, om de soldaten in hun garnizoen te doen teruggaan. — Den Engelschen kapitein te bedanken en een rencharge te zenden aan Courteville. — De commissarissen rapporteeren over de monstering van 10 vendels Schotten; de kapiteinen verklaarden een verschil te hebben van ƒ26 met hun vorig tractement (R. L d.).
410. R. 25 december. — A esté faict raport qu'il seroit expédient d'envoyer quelques compaignies en Ia ville de Lovain, crangnant la surprinse de ladicte ville.
Prendre aussy regard de Malines, crangnant les intelligences que l'on entend y avoir.
A Ia requeste de monsr. de Fresin, général des vivres, a esté assigné a Mathieu de Vos, recepveur général desdicts vivres, la somme de deux mille et aucuns eens florins, deubz par messieurs d'Arthoys es restes de leur cote es IIII0"1 £ arth. par moys, pour les employer au faict desdicts vivres, chariotz et aultres choses nécessaires.
D'escripre lettres a toutes villes maritimes que l'on ne laisse désembarcquer aulcuns soldatz, veullans venir pardecha, sans avoir congié ou patente de messieurs les Estatz 2), et pour le mesme effect seront escriptes lettres a monsr. le Prince d'Orange.
• 26 December op het request van Balfour: wijl de 2 bedoelde compagnieën niet zijn ontboden, maar gehonden „de grace espéciale", verklaren de Staten de 200 p. van 40 gr. „ponr les faictz, y déclaréz", niet schuldig te zijn. — Op dat van kapitein Gimbale: zijne Schotsche compagnie in dienst te nemen en met Balfour's regiment te vereenigen, mits de kolonel hiervoor geen grooter kolonelstractement vraagt. — Op dat van kapitein
1) Dit moeilijk leesbare woord is in het register van den griffier opengelaten en hier op de gis ingevuld naar S. G. 3.
2) Een dergelijke brief Van 26 Dec. aan Sas van Gent: Actes, n». 951; A.V. Gand, reg. Z, fol 4v°.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
426
Preston, luitenant-kolonel van Balfour: de 40 bedoelde soldaten op te nemen in de drie andere compagnieën, „qne l'on a advisé de retenir de grace espécialle" — Op het request van Aerschot werd beschikt: aan Liedekercke te schrijven, om eenige „faulconnaux" te furneeren te Beaumont en te Chimay *) (B. i. d.).
411. R. 27 december. — Sur la requeste du coronel des Escoissois Baulfour et sa responce sur la précédente apostillé d'hier, est appoincté: les Estatz accordent au suppliant deux mille IIII0 £ arth., mentionés en sa requeste, dont il sera payé des premiers deniers que le trésorier Van der Beken recepvra.
Ordonnance se fera a Van der Beken, pour furnir an payement des deniers, venans de Flandres.
Lettres seront escriptes a ceulx du Conseil de Guerre, pour entendre, s'il seroit expédient de donner au colonel Balffour cincquante chevaulx, a prendre sur son régiment, don(t) De Fontaines a prins la charge; et est enchargé audict couronel de se transporter prestement au camp avecq ses gens.
Denzelfden dag: den commissaris Van der Beken te Vilvoorde te schrijven, om naar Brussel te komen, ten einde aanwezig te zijn bij de monstering van 2 Schotsche compagnieën. — Op de mondelinge remonstrantie van La Garde: hem te betalen nit de eerst inkomende penningen, waartoe ordonnantie op Van der Beken. — Verklaard werd, dat Gelderland de 7 vendels van Yselstein te zijnen laste zou nemen. — Na den middag werd aan Heyst op daartoe gedaan request sauvegarde verleend s) (B. i. d. en p. p.).
412. R. 28 december. — Sur la requeste de Guillaume de Horne (1. Herff ?), ëkde Alstoff, Hert etc. *), est arresté que lettres seront escriptes au Prince d'Orange, affin que Son Ex06, donne advis sur le ehasteau de Carpen, sy il le debvra mettre es mains dudict Sr.; ensemble au Comte Hohenloy lettres d'advis sur 1'acceptation de la garnison et la restitution des biens, transportéz hors ladicte maison, ponr a 1'advenir éviter toutes extorsions, et que condigne chastoy sera faict.
Denzelfden dag werd een brief van Lalaing ontvangen, dat de Schotten naar het kamp moesten gaan en dat daar nog eenige karren noodig waren. — Besloten de drie laatste Schotsche compagnieën van de kapiteinen Patorque Ogelbey, Thomas Menton en Jan Cranston in dienst te nemen en hen te behandelen als de andere „avec attermination de deux mois" 6). — Gelast de soldaten van Noyelles 6 weken te betalen op hunne obligatiên van de eerst inkomende penningen, mits niet voor het kamp bestemd. — Aan Entens door Van der Beken de 8ste maand van zijn dienst te betalen, geëindigd 30 Jnni 11., a 700 p. art. — Besloten den 3 Fransehen compagnieën, na voldoening van het kamp, zoowel hunne nieuwe vordering van db 400 p. art. als de 6 weken
1) Later op den dag: de 3 andere Schotsche compagnieën „de grace espéciale" in dienst te houden en met Balfour's regiment te vereenigen, mits niet te betalen „pour leur faire" (?) en mits Vlaanderen de betaling doe, om de monstering te verhaasten (Ft. i. d.). 28 Dec. schreven de Staten hierover aan de vier leden van Vlaanderen (A. V. Ypres. port. 10): noodig was ƒ6000 voor deze drie Schotsche compagnieën, die bestemd waren naar Roermond te gaan; zij werden verzocht deze op 2 Jan. te Antwerpen te furneeren.
2) 30 Dec.: „mémoire": nieuwe brieven hierover aan Liedekercke te schrijven (R. i. d.).
3) Herhaling op 28 Dec. (R. i. d.).
4) Cf. hiervóór, p. 336.
5) Dit besluit op 28 Dec. 2 maal. Den tweeden keer blijkt, dat het genomen werd op request der kapiteinen zelf (R. i. d.).



427
Midd. Tan aanv. en verw. 1577.
„dn temps passé" te betalen. — Op de remonstrantie van Lalaing'): hem 4000 p. art. te betalen en zooveel, als het overschot van zyne rekening bedraagt, van de gelden, die Havré nit Engeland heet mede te brengen. — Aan La Marck beleefdelijk te schrijven, dat de Staten niet van plan zijn hem opdracht te geven tot eenige lichting; de pensionaris van Doornik hiermede belast (R. i. d.).
Nog *) werden „Coudenbourck" (= Couwenberg ?) en d'Alloigne gedeputeerd, om met Walbeke te onderhandelen over de door dezen aangeboden ruiters. — „Le faict et besongne des amonitions de pondres" werd uitgesteld tot den terugkeer van La Motte; ondertusschen de stukken te stellen in handen van den ontvanger Bart en Van den Berghe. — „Mémoire": den volgenden dag Van der Beken te roepen, om de monsterrollen van Lumey te zien.
29 December werd op het request van Balfour beschikt: commissie te depescheeren op Thomas Wels, om de Schotten te geleiden volgens „la résolution, couchée par le verbal s)". — Volgens de ordonnantie van 28 December werd gelast „particulièrement ordonnance" voor de 6 compagnieën te maken 4). — Den gedeputeerden van Ieperen werd gelast de lakens, uit de stad gekomen, te leveren aan Van der Beken en hem te helpen bij de distributie er van in het kamp volgens de hiertoe verleende ordonnantie (R. i. d.).
413. B. 30 december. — Les Estatz Généraulx ont ordonné que six pieches de fer d'Anvers s'envoyeront en Flandres pour la munition du fort de Mardyck, ensemble huyt aultres pieches, estans au chasteau d'Anvers, a la ville de Lovain, sy on les peult recouvrer, avecq boullons, cincquante pour chacune pièche, requirantz le ST. Baron de Liekercke, maistres et controleur de 1'artelerie et tous aultres qu'il appartiendra, de en ce donner aux commis dudict Lovain toute ayde et assistance.
Denzelfden dag werd besloten uit de ordonnantie der kapiteinen Des Noyelles en anderen te nemen de woorden: „moyennant qu'ilz ne soient destinéz pour le camp".
31 December: aan Fresin op diens brief te antwoorden, dat er aan voldaan is, „quant aux chariotz". — Gelast, dat La Garde de 3 Fransche compagnieën in het dorp Roeux in Henegouwen zal monsteren. — Op het request van Geneval: „lettres closes" verleend, dat het van de sauvegarde kan profiteeren. — Ten opzichte van het plan tot vermeestering van het kasteel van Weert machtigden de Staten den edelman „quy pourra 1'exploict par quelque voye que ce soit", volgens het advies van Brabant (R. i. d.).
Evenals in 1576 voegen wg' ook nu enkele resolutiën betreffende benden van ordonnantie 5) bijeen:
10 Januari: de bende van den Vicomte van Gent te betalen van de eerste penningen van Artois, nadat de twee eerste assignatiën hierop, nl. voor de matrozen en voor Terion, voldaan zullen zgn (R. i. d.).
1) 26 Dec.: „Sur le faict du recepveur de monsr. de Lalaing advis de la Chambre des Aydes" (R. i. d.). — 29 Dec: Lalaing te betalen 4447 p. 6 d., „pour clóture des comptes, icy veues", nit de eerst inkomende penningen (R. i. d.).
2) Het hier volgende van dezen dag alleen in S. G. 3.
3) Is ons n". 444 bedoeld? — Thomas Wels alleen te betalen eiken keer, dat men hem gebruikt (R. i. d.).
4) Misschien heeft dit betrekking op het volgende van 28 Dec: „Six capitaines:capitaine Pettum lieutenant-coronel, capitaine Grenu, capitaine Du Bois, capitaine Plouchart, capitaine Jehan le Noiret, capitaine Jaspar Rynne".
5) Zie ook hiervóór, p. 339.



Midd. van aanv. en verw. 1577.
428
15 Februari: de benden van Roeulx en D'Ongnies zullen gemonsterd worden, of bun zal geen betaling geschieden. — Aan Havré te schrijven, dat de Staten hun best zullen doen middel te vinden, om de ontredderde benden tevreden te stellen (E. i. 4.) *).
27 Februari: die van Henegouwen de bende van Lalaing met 3 a 4000 p. art.te steunen, omdat zaj, evenals Brabant en Vlaanderen, op zich genomen hebben drie benden te betalen; sedert besloten nog geduld te oefenen, omdat Henegouwen geen middelen heeft (E. i. d.).
Op het request van den vendrig Grendon, „hommes d'armes et archiers" van de bende van Lalaing, werd 18 April besloten: aan de bende volgens de ordonnantie van 1 April door Philippe Frainean, ontvanger der beden in Henegouwen, 2 maand gage op aftrek van de quote in de 600.000 p., „ou environ", te betalen (E. i. d.).
8 Mei op de mondelinge remonstrantie van d'Evre voor de compagnieën van ordonnantie: wat het request van d'Evre aangaat, geapostilleerd, dat hij den kapitein heeft te noemen, wien hij de in het request genoemde ƒ 200 gegeven heeft (R. i. d.).
1 Augustus werd op een request van Rennenberg *) beschikt, dat de ontvanger der Staten van Henegouwen hem voor zijne compagnie van ordonnantie „les grands gaiges des trois mois" tot een bedrag van 40 p. art. per gendarme zou betalen, zooals aan alle compagnieën is gedaan, terwijl deze slechts de kleine gage van 30 p. heeft ontvangen; dit op afrekening van de contributie van Henegouwen. — Dergelijke ordonnantiën voor Lalaing en den Vicomte van Gent (E. i. <L).
14 Augustus werd besloten Havré te gelasten zijne compagnie van ordonnantie bijeen te brengen in afwachting van de betaling van 6 maand, door de Staten beloofd (R. i. d. p. p.).
1 September werd naar aanleiding van een brief van den Vicomte van Gent van 27 Augustus volgens het advies van den Raad van Oorlog besloten, dat Artois 2 maand gage voor „les hommes d'armes et bendes" zou bezorgen in mindering der accoorden; zoo moest Henegouwen doen voor de beide compagnieën van Lalaing en Ville volgens wat door Vlaanderen gedaan was overeenkomstig het door den Raad vastgestelde (R. i. d.).
414. R. 16 septembb& p. p.8). — Touchant la remonstrance, verballement faicte par le Sr. Viscomte de Gand, d'avoir preste sa compaignie de hacquebusiers a cheval deux moys, portans a la somme de IIIm VIe L £ de XL gros, et aussy deux moys a sa compaignie d'hommes d'armes, portans IIIIm VI° I £ XVII s. IIII d., et que néantmoings il estoit content d'avoir encoires patience quattre moys, pourveu que assignation luy soit donnée de la restitution desdictes sommes sur le premier terme de la quote des Estatz d'Arthois es deux millions, sur quoy a esté résolu de remerchier ledict 8r. Viscomte et luy accorder ladicte assignation, ordonuant a Van der Beken de rembourser ledict Viscomte desdicts quatre moys de deniers que procéderont a cause dudict premier terme de la quote desdicts Estatz d'Arthois es diets deux millions.
17 September: Van der Beken 3 maand gage aan de compagnie van Chimay te geven en 3 bij de monstering; desgelijks aan die van Havré en Bossu *) (R. i. d.).
1) Dit het register van Liébart (A. G., Cart. 327E, fol. 11) blijkt, dat deze twee besluiten genomen werden naar aanleiding van een brief van Havré van 13 Febr. uit Mechelen.
2) 3 Aug. werd een request van dezen verwezen aan de Kamer van de Beden (B. i. d.).
3) Cf. hierbij ook de hoofdafdeeling dezer Bubriek op 16 Sept. (hiervóór, p. 383).
. 4) 4 Oct.: hem te betalen uit de eerst inkomende gelden van Lille, Douay en Orchies (R. i. d.). Waarschijnlijk handelt ook Havré's request, waarop 7 Oct. werd beschikt: wat geduld te oefenen, hierover (R. i. d. p. p.).



429
Midd. van aanv..en verw. 1577.
19 September werd besloten bij provisie de compagnie van Berlaimont aan den sénéchal van Henegouwen te geven ') (B. i. d.).
415. R. 26 september. — Sur ce que a esté proposé par les députéz de Flandres que les compaignies ou bendes d'ordonnance demandent éstre payéz de leur viel deu et que toutesfoys ne doibt venir a la charge desdicts Estatz, a esté advisé d'escripre lettres aux chieffs, contenans que 1'intention des Estatz n'est de faire le payement et que, en faisant le payement de temps du service qu'ilz ont faict ausdicts Estatz, ilz promettront de non inquiéter lesdicts Estatz pour leurdict viel deu, demourans entières de ce poursuyvre vers Sa Mté., et en cas de besoing d'envoyer vers eulx quelque député de respect.
1 October werd bij meerderheid van stemmen besloten op het request van Heze hem bij. provisie de bende van Mansfeit en 40 van diens compagnie van „hommes d'armes" te geven; de overige 10 aan Lalaing ') (B. i. d.).
2 October werd op het request van Egmond dezen de compagnie van Hierges bij provisie gegeven (B. i. d. p. p.).
7 October werd op de mondelinge remonstrantiën van Westrum en de andere gedeputeerden van Gelderland geadviseerd te schrijven aan Wittenhorst, dat hem bij afwezigheid van Hierges diens compagnie is gegeven; hem te verzoeken te gehoorzamen en tevreden te zgn met 3 maand betaling voor nu; Sille dezen brief te schrijven en evenzoo aan de „hommes d'armes et archiers" der compagnie (B. i. d.).
12 October werd besloten Melun te verzoeken zijne compagnie 1 maand te betalen op belofte van restitutie door Vlaanderen binnen 6 weken, Lalaing dit te vragen voor de zijne, Vlaanderen voor die van D'Ongnies, „a fin qu'ilz marchent au camp" (B. i. d.).
27 October werd het request van luitenant, vaandrig en „guides" van Bennenberg's compagnie verwezen naar de kamer der Beden om advies s) (B. i. d. p. p.).
5 November: op den brief vaneenigen, onderteekend hebbende: „touchant la bende d'Arenberghe", advies aan den Baad van Oorlog te vragen (B. i. d.).
9 November werd besloten Aremberg te gelasten zich binnen 3 weken te Brussel te bevinden, om daarna over zijne compagnie te besluiten; inmiddels de luitenant der compagnie in zijne plaats 4).
11 November werd geadviseerd te schrijven aan Bailleul, Evre en Daublan; hiermede belastte zich de „conseiller" van het Doorniksche (B. i. d.).
416. R. 20 november. — La requeste demons', le Marquis de Havrech: soit suyvant l'advis de la Chambre des Aydes et ce ensuyvant dressé ordonnance sur Philippe Hangenart, recepveur de Lille, Douay et Orchies, pour la somme de IIII™ £ des premiers deniers qu'il aura a la main; et quant aux chariotz que lediet. Sr. Marquis les doibt laisser suyvre avecq la généralité pour la conséquence des aultres Srs. lesquelz vouldroient- faire le mesme; touchant sa compaignie d'houi mes d'armes, pour non estre comprinse en la liste de cent quatre mille livres, on le assigné sur les premiers deniers quy viendront.
4) 2 Oct. deed hij den eed hiertoe aan Koning en Staten (R. i. d. p. p.).
2) Zie over diens „hommes d'armes" hiervóór, p. 386. — Handelde Lalaing's request, dat denzelfden dag aan de edelen verwezen werd om advies, hierover (R. i. d.)?
3) Waarschijnlijk is dit hetzelfde als het request van den luitenant en anderen „soubzla charge" van Rennenberg, die denzelfden dag assignatie krijgen op den ontvanger der Staten van Henegouwen „pour les grands gaiges", mits zij monsteren en naar het kamp gaan (R. i. d. p. p.).
4) Dit alleen in S. G. 3. Hierin nog op dezen datum: „soit advisé de furnir trois mois a la compaignie de monsieur le Duc d'Areschot".



Midd; van aanv. en verw. 1577.
430
Denzelfden dag werd naar aanleiding van den brief van den Vicomte van Gent om een maand gage voor de compagnie van d'Ongnies, bedragende 2300 „et quelques florins", geadviseerd hem te betalen uit de eerste penningen, die inkwamen- hem dit te schrijven, waarmede de „conseiller" van Valenciennes belast is ').
417. R. 5 december. — Sur la remonstrance, verbalement faicte par ledict S". Viscomte de Gand touchant les compaignies d'hommes d'armes, pour seavoir, a quel jour commencheront leurs gaiges, a esté résolu que leurs gaiges courreront du jour que lesdictes compaignies entreront le camp et quinze jours par avant.
418. R. 19 december. — Mons'. de Bours a faict raport de par le Sr. Comte de Lalaing qu'il y a advertence que don Jehan se fortifie des chevaulx et que Comte Charles de Mansvelt est avecq plusieurs compaignies auprès de Fumay, et que par ce et aultrement convient totallement que messieurs faichent mouter les autres bendes d'ordonnance et que l'on leur paye troys ou quatre moys de gaiges pour tant myeulx se povoir armer.
26 December op het request van den Vicomte van Gent: bij beschikking over Aremberg's compagnie zal men hem tevreden stellen; aan Aremberg l) voor den laatsten keer te schrijven (B. i. d.).
28 December: „mémoire": voor te stellen, of de Staten goedvinden de bendes van Bumenghien, Moerbeke, Evre naar het kamp te zenden, hen voor twee maanden betalende nit de quote van Artois in de 400.000 p. art. en van „autres neuff mille jL estans de XXm £; portées par leurs obligations" (R. i. <L).
30 December werd Van der Beken gelast zijn „acquit" te geven aan Fraineau, om de compagnie van Lalaing te betalen (B. i. d.)
31 December : Fresin te antwoorden, dat men over Aremberg's compagnie aan diens luitenant geschreven heeft, die nog niet heeft geantwoord (B. i. d.).
VI. GELDMIDDELEN.
Wij gaan voort met ons overzicht van de besluiten der Staten betreffende: a. leeningen, 6. petitiën en generale middelen, ten vervolge op dat van 1576, en voegen nu nog een derde afdeeling toe, waarin bijeengevoegd zgn de besluiten over buitengewone en bizondere inkomsten.
a. Leeningen.
419. R. 11 januari p. p. — Que l'on fera arrester et saisir la vasselle et argent comptant de feue dame prévoste de Nivelle, dame Gertrud d'Estreumel, estant a Mons en Haynault, avecq ung coffre de linges et aultres de tapecheries au logis d'ungne damoiselle de Briffeul, aussy Franchoise, pour employer a la nécessité de la présente guerre, saulff que les Estatz Généraulx en prometteront rente a 1'héritier.
420. R, 12 januari p. p. — Ayant oy la lettre de mons*. le Rhme. de S*. Homer, abbé de S*. Berthin, par laquelle appert qu'il faict prest de IIm
1) Dit alleen in S. G. 3.
2) Deze had 30 Nov. aan de Staten op hunne eerste aanmaning geantwoord (A. G., Aud. 659, fol. 57). Hg had zijne komst naar Brussel geëxcuseerd.



431
Geldmiddelen 1577.
IIII0 florins, moyennant qu'il ait obligation et promesse de rendre etrestituer endedans trois ans, les Srs., en remerciant Sa Srie. Rhme., acceptent ledict secours.
421. R. 17 januaki. — Sur la requeste du trésorier Beken: qu'il donnera reeepisse d'avoir recu les deniers, ayans esté consignéz devant telz magistrats, promettant de le faire avoir lettre, obligation et promesse des Estatz Généraulx suyvant le placart ou lettres, pour ee dresséz 1).
422. R. 20 januari. — II est aecordé de prendre et accepter la partie de deniers, proposée par mons'. de Berchem, seavoir que, parmy certains marchantz furnissant aux Estatz Généraulx IIIIxxm £ arth. en argent comptant endedans XV jours pröehainement venants, iceulx Estatz donneront leurs obligations pour cent soixante mille livres arth. a VIII pour cent pour ung an; et d'aultant que la moitié est debte particuliere des Estatz de Brabant, sy donneront iceulx leurs lettres d'indemnité pour icelle somme et pour les iutérestz ausdicts aultres Estatz.
423. R. 30 januari *). — Lueues lettres de monsr. de S'. Bertin en Arthoys, offrant aux Estatz par dessus le XXIIIP florins, aultresfoys avanché, en prest sans frais pour troys ans la somme de deux mille YI° cents florins, moyennant asseurance d'en estre remboursé sur les Estatz d'Arthoys.
424. R. 7 februari. — Que l'on mandera les recepveurs pour seavoir, quel argent ilz ont ou aultres plus promptz deniers libres, pour en povoir assister aux soldatz a Utrecht et requérir l'évesque d'Utrecht voloir prester argent a raisonnable intérest.
Denzelfden dag bood Fresin aan ten dienste van bet land zijn goed met 10.000 écus te belasten (R. L d..) '■').
425. R. 13 februari. — II est résolu que le greffier signeroit certaine commission sur le recepveur Rouck a recouvrer XBm £ arth. par prestz et de la faire seller, comme aussy a esté resolute son instruction.
18 Februari: Borluut zal een commissie op Grobbendonck en Rouck ontwerpen, om onmiddellijk naar Antwerpen te gaan, om geld op te nemen, ten einde te voldoen aan de overeenkomst met don Jan (R. i. d. p. p.).
426. R. 19 februari. — Le S*. de Grobbendonck est commis pour se. trouver en Anvers et praticquer deniers, requis a 1'exécution de 1'accord, faict avecq Son Altèze, suyvant 1'instruction.
De instructie 4) voor bem en Rouck luidt als volgt:
426*. 19 februari. — Premiers feront debvoir de lever a fraict de quelques marchans estrangiers ou aultres bourgeois pour un an ott tel terme qu'on
1) 21 Jan. teekende Weellemans aan: „Carlier m'a faict dire que les Estatz ordonnent mre. Thierry van der Beken, trésorier général, donner tel reeepisse, comme est cy projecté, pour les deniers consignéz" (B. i. d.).
2) Uit het register-Liébart (A. G., Cart. 387», fol. 7).
3) 22 Febr.: Fresin biedt aan „une rente de IIIm £ arth. par an en asseurance et hypotbecque espéciale pour ceulx quy en voudront donner les deniers capitaulx au denier XVI6", tegen indemniteitsbrieven van de Staten (R. i. d. p. p.).
4) Actes, n°. 409; A. V. Ypres, port. 23B.



Geldmiddelen 1577.
432
poulra convenir, a raison de XII ponr cent ou moindre intérest, si fer ce peult, Jusques a la somme (de) deux ou trois eens mil florins ou du moingz telle somme laquelle par eulx sera recouvrable, et ce sur 1'obligation des Estatz Généraulx, sellée du seau des Estatz de Brabant, a ce emprunté, faicte et dressée en telle forme qu'elle soit au contentement d'iceulx qui furnlront les deniers.
Et si lesdits marchans demandoient quelque obligation particuliere ou des comparans aux Estatz ou d'aultres, poulront lesdictz députéz icelle promectre soubz 1'indempnité que en tel cas on debvroit donner a celluy ou ceulx qu'auroient donné leur obligation en leur nom particulier.
D'avantaige pour ce qu'il eonviendra furnir en Italië, mesmes a Gennes, d'aultres III0111 £, ilz traicteront avecques les marchans de ladite nation ou aultres de faire furnir par lettre de chambge ladite somme de III0 mil £ ou la valeur d'icelle audict Gennes deux mois aprèz que tous les soldatz espaignolz, italiens et bourgoignons seront partiz hors du chasteau et la ville d'Anvers, en promectant rendre icy promptement, aussy tost que les nouvelles seront venues du payement, faict a Gennes, ou d'en payer 1'intérest d'icelle a tel pris. qu'on poulra accorder avecq lesdits marchans jusques a 1'effectuel payement, en baillant a iceulx pour leur seureté sur le tout tel acte ou obligation des Estatz Généraulx qui poulra servir a leur contentement.
Et si d'adventure les marchans, comme il faict a craindre, voulsissent en négociant y mesier quelque marchandise ou aultre chose qui ne fust cler argent, lesdicts députéz ny la poulront accepter, sans préallablement avoir de ce et de leur besoingné adverty lesdits Estatz.
427. R. 26 februari p. p. — Les S™. ayans oy la lecture de la
lettre de monsr. le Comte de Lalaing, est dict que l'on escripvera lettre audict Sr. Comte, le remerchiant de son offre de mettre ses biens en hypothèque espéciale jusques a telle somme, comme les Estatz demandent, requirans pour ce Sa Srie. voloir envoyer sa procure espéciale avecq place ou verte pour la somme, laquelle se supplira a la discrétion de monsr. de Rasseghem; et que scachant ce qu'on debvroit aux gens de guerre et combien, l'on cherchera tous moyens possibles de 1'assister avecq notable somme 1).
428. R. 27 februari p. p. — Monsr. le Vicomte de Gand a promis de furnir ou faire furnir a ceulx de Malines la somme de IIm £ arth., a condition qu'il soit rem bourse endedans deux moys par les fermiers des impostz et moyens généraulx audict Malines dont iceulx de Malines luy donneront acte, pour par ledict Sr. Comte de Lalaing estre distribué a aulcuns régimens altéréz; et parui y ce feront iceulx de Malines furnir promptement les deux mille livres arth. de ceux, demandéz pour leur portion de IIIcm £ arth., par les Estatz Généraulx ü payer a Son Altèze, les authorisant a asseurer ceulx quy débourseront, les trouver sur lesdicts moyens généraulx. Faict a Bruxelles au jour, moys et an que dessus *).
II est résolu que le Sr. de Grobbendonck pourra lever IIIIxxin £ arth. par obligations des Estats Généraulx, non seullement pour nouveaulx deniers,
1) Weggelaten is hier het besluit over „Hoegarden", reeds genoemd hiervóór, p. 317.
2) Cf. hierbij 28 Febr.: de 2000 p. art., gevraagd van den Grooten Baad van Mechelen, zqHen aan Lalaing voor het kamp gegeven worden (B. i. d. p. p.), en 2 Maart: de griffier van dien Raad, De Marez, brengt een brief met bewilliging van de verzochte leening; Weellemans obligatie te ontwerpen; de Raad bedankt voor de leening (R. i. d. p. p.).



433
Geldmiddelen 1577.
mais aussy pour semblables IIIIxxm £ arth. pour viesle debte particuliere des Estatz de Brabant, moyennant que ceulx de Brabant en particulier donnent lettres d'indemnité ausdicts Estatz Généraulx touchant leur debte particulière.
Denzelfden dag ontvingen de Staten een brief van Aerschot met aanbod van een hypotheek van 30.000 p. art. „avec procnre espéciale" op zyne goederen te nemen tegen indemniteitsbrief van de Staten, die hem verleend werd (R. i. d.).
429. R. 28 februari. — Résolu que le Sr. de Grobbendonck levra la somme de IIIIxxm £ arth. en argent comptant soubz obligations des Estatz Généraulx et iceulx Généraulx donneront obligations pour deux foys IIII™ (m> £ arth. dont la moitié est debte des Estatz de Brabant, moyennant que les Estatz de Brabant donnent lettres d'indemnité ausdicts Estatz Généraulx du principal et intérestz suyvant 1'acte semblable du XX° de Janvier. Ceulx *) d'Arthoys, Lille, Douay et Orchies et Tournesiz déclairent que en ceste acte ilz ne consentent.
1 Maart schreven de Staten aan Schetz en Rouck een brief, waaruit wij nog -) het volgende mededeelen:
430. 1 maart. — L'on a faict tous devoirs possibles envers les Estatz particuliers, pour recouvrer les IIIC mil livres, et a l'on d'aulcuns sy bonne responce qu'il n'y aura faulte d'argent au jour préfix. Toutesfois ne laissez a négocier tout ce que polrez, veu ce que nous est nécessaire pour nostre armée et aultrement. Sur ce que aulcuns marchans et aultres de la ville ont mis en avant des fortz s), personne ne s'en doibt donner paine, car, estant les Espaignolz sortiz de ceulx qu'ilz tiennent, on advisera ce que sera nécessaire et pour le bien du païs, et mandera l'on a monsr. le Prince d'Orenge touchant son armée de la tenir en lieu, oü elle ne pressa (1. pourra) donner empeschement ny mauvaise impression. La tauxe des maisons, contenue au billet, annexé a voz lettres, yroit a la longue et vouldroit grand temps es provinces les plus longtaines avecq ce que 1'exécution a faire seroit de trop mauvaise conséquence, et espérons qu'il n'en sera besoing; néantmoings sy ceulx d'Ampvers le voeullent practicquer, ne sera que bon. — —
Aan het einde is de volgende memorie 4) bedoeld:
430a. (26 of 27 februari). — Aulcuns marchans et bourgeois de ceste ville, voyans la difficulté que trouvons icy a négocier, ont mis en avant que l'on deut incontinent mectre sur chacune maison de ceste ville dix ou vinght florins et le semblable en aultres villes ou bien moindre quote selon la qualité
1) Het volgende staat in het register in margine.
2) De aanhef hiervóór, p. 248. — 28 Febr. kreeg een koerier, die met brieven van de Staten naar Antwerpen ging, 12 p. art (R. i. d.).
3) Nl. om deze, aan de Schelde van weerszijden opgeworpen, te vernietigen en de vaart geheel vrij te maken (brieven der gedeputeerden van 26 en 27 Febr., geciteerd hiervóór, p. 248, noot 5).
4) A. V. Ypres, port. 23B.
28



Geldmiddelen 1577.
434
d'icelles, généralloment par tout le Pays Bas, a payer cinq ou six jours aprèz la publication faicte sur paine de payer le doublé et sur prompte et réèle exécution, si ne souffisoit par justice ou huyssiers, par moyen de soldatz, que sembleroit ung expediënt prompt pour (de) tout le pays tirer une notable somme pour employer au payement des soldatz. Messeigneurs y poulront aviser.
431. R. 5 maart. — Sur la requeste de Crimbra de Latre est dict que lettres seroient escriptes a ceulx d'Anvers, affin qu'ilz veullent condescendre a la tauxe des maisons, conformément que le S1, de Grobbendonck a icy représenté.
6 Maart: de brief voor „monsr. de Haisnon" wegens storting van 2600 p. art. zal geteekend worden; aangewezen op de gemeene middelen te Valenciennes (R. i. d.). 8 Maart werd een brief voor den agent der Fuggers verzonden (R. i. d.).
432. R. 9 maart. — Quant a la mémoire du Sr. de Grobbendonck, les Estatz Se sont conforme pour le premier article, parlant de Baptista Spinola, moyennant lettres d'indemnité des Généraulx a taux; et quant au second point, parlant de Alonso Lopez Gaillo, que 1'offre et eonditions se esclarsissent plus amplement; pour ce faict etc
Résolu que. les S™. archidiacre d'Ipre, le Sr. de Grobbendonck et le recepveur de Brabant, Rouck, se retrouveront a Anvers, pour asseurer les Estatz des troys cent mille livres arth.-par lettres de cbange; aussy pour tenir correspondence avecq les Espaignolz en Anvers et pourveoir a toutes occurences et, entre aultres, pour recommander et avancer les tapecbiers pour la restitution de leurs marchandizes x) et aultrement, suyvant 1'instrnction que leur sera donnée.
De bovengenoemde memorie *) luidt als volgt:
432*. (maart). — Baptista Spinola, marchant genevois, a offfert de furnir a Gènes XXVm escuz d'or en or, deux mois après que les Espaignolz seront partiz de la ville et chasteau d'Anvers, et recepv(r)oy (!) icy en monnoye courrante trois mois après la date de la lettre de change son payement a raison de XLVI pattars et demy esceu, comme ilz vaillent présentement, sans aultre prouffyt, sur obligation de telz Estatz qu'il dénommera, et pardessus ce obligation et responsion générale des Estatz Généraulx, moyennant que l'on luy accepté aussy sur semblable obligation pour XXm £ de draps et dont il donnera terme d'ung an sans intérest et s'obligera d'en faire délivrance et accorder le pris avec les soldatz a leur contentement, tant avec les Allemans que Wallons, comme par cy-devant en semblables négoeiations at esté faict, tellement que les
1) Denzelfden dag werd op een request van de „marchantz de tapecheries" te Brussel en Antwerpen besloten aan don Jan te schrijven over het arrest op hunne goederen en „point plus avant" (R. i. d.).
2) A. V. Ypres, port. 23B. De apostilles der Staten op dit stuk zijn in substantie gelijk ons n°. 432 en worden dus bij het stuk weggelaten.



435
Geldmiddelen 1577.
Estatz en seront sërviz en payement de ce qu'ilz doibvent aux soldatz sans leur perte ou dommaige.
II plaira a messieurs les Estatz Généraulx déclairer leur intention et semblablement sur ce que leur at esté proposé endroict le Sr. Alonzo Lopez Gaillo pour se povoir aussy servir des XL ou Lm livres en la manière qu'il les at offert, en cas que par aultre voye dn ne peult parfurnir les VIC111 £, promis a Son Altèze 1).
Bg dit stuk behoort nog een andere memorie van Grobbendonck') voor de Staten: „pour meilleur direction de ce qni touche matière d'argent". Deze doen ■wij nu volgen met de er op gegeven apostilles:
432b. (maakt). — Les articles II" de la pacificatión, faicte) a Gand, et les III0 de 1'accord, faict avec Son Altèze, sont clers, de sorte qu'il n'y gist aulcun ultérieure esclarsissement *).
Cecy convient estre differé jusques a la sortie des soldatz espaignolz hors d'Anvers pour le plus grand office des Estatz.
Comme ceux d'Anvers sont subietz a porter les charges du cme denier et moyens généraulx, ne convieüt qu'ilz soient plus ou aultrement chergéz que tous aultres pays.
En premier lieu, pour ce qu'on at trouvé en Anvers une pene générale en tous. les marchans de nations estrangiers, comme Espaignole, Portuguèse, Italiene et' semblable, de debvoir sortir le pays pour Ia malveuillanee qu'il samble estre conceue des Estatz contre eulx, convient adviser de faire quelque déclaration que le partement prétendu des estrangiers ne s'entend qu'en endroict des gens de guerre et ceulx, ayans porté armes contre les Estatz, sans en ce comprendre marchans ou aultres particuliers, ne se meslans que de leurs particuliers affaires.
Item pour ce que les négocians prendent considération, non seulement a la qualité de leur débiteur, mais aussi au moyen qu'il at de payer, se trouve convenable qu'en Anvers et ailleurs se publient les moyens généraulx, encoires que se différa la fermé ou collectation jusques a ce que les gens de guerre seront sortiz, car servira de beaucop pour augmenter le crédit desdits Estatz.
Item, pour ce qu'on n'at sceu trouver secours quelconqne d'argent entre les bourgeois, s'excusans tous sur les saccagemens et rancbons et pour avoir chacun saulvé ce que luy pouvoit rester, plusieurs d'eulx sont esté d'opinion qu'on debvroit audit
1) 13 Maart werd op het biljet van Grobbendonck, melding makende van Alonso Lopes Gaillo, geapostilleerd: nihil (R. i. d.).
2) A. V. Ypres, port. 23B.
3) 13 Maart: wat betreft „1'ultérieure déclaration", door Grobbendonck gevraagd betreffende hen, die het land moeten verlaten, wordt gepersisteerd, dat genoemde artikels duidelijk genoeg zijn (R. i. d.).



Geldmiddelen 157
436
Que Son Altèze sera requise, après que les Espaignolz, Italiens et Bourguignons seront sortiz les villes, chateaux et forteresses, de faire avoir pour les Estatz Généraulx tous registres, comptes et aultres enseignemens, reposans dessoubz les contadores de 1'exercito et le pagador ou commissaire des mon stres, servantes aulcunement pour les comptes et descomptes des Allemans et aultres gens de guerre suyvant le X Ve article dudict accord, sans qu'il est besoing de retenir par deca lesdits contadores, pagador ou commissaires des monstres, sy ce n'est que les Estatz advi-
Anvers tauxer généralement toutes les maisons on mesnaiges de quelque somme compétente, que sembleroit convenir estre fait promptement et avant la sortiedes Espaignolz, et la tauxe fut remise a ceulx du magistrat d'Anvers et mesmes le pied ou forme qu'on en auroit a prétendre, fust sur le propriétaire ou sur le fermier ou partie sur 1'ung et partie sur 1'aultre, lequel mesme pied par après pourroit aussy servir en aultres villes, cbargéz de gens de guerre.
Et pour ce que faict a craindre que aux comptes avec les gens de guerre il y aura plusieurs difScultéz non seulement des Espaignolz et Italiens qu'on est faisant présentement, mais aussy des Allemans qu'on doibt faire cy après, semble tant pour redresser ce que pourroit estre obmis ausdits comptes des Espaignolz, encoires que fust après leur partement, que pour assister en ceulx des Allemans, estre requis que les contadores de 1'exercito et le pagador ensemble ceulx qu'ont servy de commissaires de monstres, demeurent eneores quelque temps par deca pour y adsister, et seroit bon que se trouvisse quelque moyen de les a ce indnire voluutairement, affin qu'ilz fussent tant plus affectionnéz a faire bon office.
sent d'en retenir aulcuns.
433. B.. 21 maart. — Que les obligations générales pour furnir a la somme de IIIcm £ arth., a trouver a Gènes, seront faictes suyvant l'escript du S*. de Grobbendonck, et aussy pour cent mille £ arth., marchandizes de drapz, de linges et de soye.
Que le Sr. de Baesdorp s'envoyera incontinent en diligence vers le pensionairé de Mekercke, pour avoir crédit et asseurance de CLXm £ arth. endedans deux moys a Gènes, et aussy vers les membres de Flandres, pour les faire requérir les obligations particuliers, demandées par les marchantz d'Anvers *).
Résolu que le greffier Weellemans fera et signera les obligations générales pour cent Lm £ arth. avecq clause: et chacun Estat insolidum, comme dessus.
De memorie van Grobbendonck s) volgt hier ter verduidelijking:
4) Bij het leenen te Antwerpen werd ook Jacques de la Croix van Bergen gebruikt: hij kreeg 19 April 40 p., 40 s. art. als vacatie-gelden hiervoor (B. i. d.). — Vacatiën en verblijf kosten voor Baesdorp 26 p., 14 s. te betalen (B. 6. April p. p.).
2) A. V. Ypres, port 23B.



437
Geldmiddelen 1577.
433a. (20 maart) x). — A Baptista Spinola pour XXm eseus dont il donnera lettres de change paiables a Gennes endedens deux mois, pour lesquelz luy sont esté promis LVIIIm CXXV livres arth., a quoy reviennent lesditz XXVm escus, comptéz a raison de XLVI solz et demie la pièce, comme ilz ont présentement cours, et de ladite somme obligations payables par tout le mois de Juing au porteur, laissant le nom en blancq, lesquelles il a désiré estre reparties, comme s'ensuyt:
Asseavoir des Estatz de Flandres deux,
Une de XXm £ j XXXm
Et aultre de . Xm „ \
Des Estatz d'Arthois une de XTIII"» „
Aultre de VIm »
Et une des Estatz de Lille, Douay, Orchies . . . VIIIm CXXV £
Somma lesditz . . . LVIII^CXXV £
Et pardessus ce désire une acte des Estatz Généraulx, contenant obligation et responsion générale et de chacuns d'eulx insolidum pour toutes les obligations susdites.
Aux Sra. Anthonio Fuckar et nepveux pour semblables XXVm escus, dont leur facteur donnera ses lettres de change, tant sur Milan que Florence, revenans audit pris de. XLVI solz et demy a ladite somme de LVIIIm CXXV £, de laquelle somme se doibt dresser une obligation des Estatz Généraulx et de chascun d'eulx insolidum sur le nom desditz S™. Anthonio Fuckar et nepveux ou au porteur payable par tout le mois de Juing prochain venant.
A Benedicto et Bernardius Boninsy (?) pour Xm escus, dont Paulo Burlamarchi, leur facteur, donnera ses lettres de change par Gennes, revenans a pris susdit de XLVI solz et demy a XXIIIP1 IP L £, dont fault dépescher sur le nom desditz Benedicto et Bernardino Boninsy (?) ou au porteur obligation des Estatz Généraulx payable par tout le mois de Juing prochain, combien que ledit Burlamachi aye pourparlé de compter les escus a tel pris, comme le change de Gennes retournera par icy, que pourroit estre plus ou moings que le pris susdit, espérant ce néantmoings le contenter avecq le susdit pris ferme.
A Pedro de Manbya et Pedro Rodrigues de Malvende pour Vm escus, dont ilz donneront leurs lettres de changes sur Gennes, montans audit pris a XIm VP XXV £, a payer comme dessus dedans deux mois, dont fault aussy dépescher obligations des Etatz Généraulx payables ausditz ou au porteur audit Juing,
4) De memorie zelf is ongedateerd, maar werd toegezonden bij brief van Schetz en Rouck van 20 Maart (A. V. Ypres, port. 23»), waarvan de aanhef volgt: „Comme ces Espaignolz sont cejourdhuy partyz, ne pourons plus longuement dilayer au secrétaire Scovedo de luy furnir ses lettres de change de trois mil £ arth., desquels ne sommes encoires furniz plus qu'environ de LXX mil. escuz, pour ce que jusques orez n'avons eu nouvelles aulcuns de Bruges, dont selon 1'espoir qu'en a esté donné, attendons une bonne somme, meismes ayans d'icy procuré que ceulx de Matansa, entre aultres, feront quelque secours d'importance. Nous regarderona, si les marchans et aultres bourgeois seront maintenant plus volontaires, estans deschargéz des Espaignolz, et cependant s'envoye a Voz S^es. Ung mémorial de ce que jusques ores a esté négocié pour faire dresser les obligations, lesquelles eonviendra avoir dressées en bonne forme et accoustumée, avant que les marchans vouldront donner leurs lettres de change".



Geldmiddelen 1577.
438
combien qu'ilz ayent pourparlé de compter les escnz, comme ledit Burlamarehi. Ce que se meet aussy par mémoire.
Item convient avoir obligations pour la somme de O1 £ que Baptista Spinola a promis furnir en drapz de laine et de soye au contentement des soldatz et ce endedans deux mois, lesquelz lesditz Estatz Généraulx sont esté contens d'accepter a la condition susdite, tant pour le service du secours, fait par ledit Baptista Spinola, des XX Vm eseus, cy-devant mencionnéz, que aultrement, et dont ledit Spinola a désire avoir dressé les obligations payables le XXI.me de Mars mil cincq eens septante huyct sans aulcun intérest, reparties que dessus et au porteur, laissant le moyen blanc. Asseavoir:
Des Estatz de Flandres deux
Et, pardessus ce, 1'acte des Estatz Généraulx, cy-devant mencionnée, et semblable comme des XXVm escus.
27 Maart beloven de Staten den Vicomte van Gent hem binnen 2 maanden 2000 p. art. terug te betalen, door hem voorgeschoten ten behoeve van La Motte (R. i. d.) ')•
434. R. 1 april. — Les Sre. ont aecordé et accordent par cestes a mre. Thiery van der Beken de povoir tenir ens tous deniers premiers quy viendront ens jusques a la somme de sept mille V° £ arth., pour laquelle il pourra recouvrer semblable somme, tant par prest que vaselles et aultres manières quelconcques, pour parfurnir la somme de IIIcm £ arth., promis a Son Altèze.
F- r. — Les Sra. ont aecordé a la minute leute d'ungne procure espéciale pour recouvrer de Berne la somme de XXVm escuz soleila) par prest a huyct pour cent sur telles personnes que sont dénomméz agens et de bonne cognoissance de monsieur de Champaignie.
435. R. 3 apeil. — Quant aux Xm £ arth., donnéz en prest aux Estatz Généraulx par messieurs des Finances et dont le trésorier général estoit empesché par poursuyte judiciaire du Conseil d'Estat, est résolu d'ordonner audict trésorier de satisfaire ladicte somme endedans six moys pröehainement venant et (suivant) la précédente ordonnance et sa promesse, faicte en son nom propre, nonobstaut quelconques aultres ordonnances ou assignations.
P. p. — Résolu d'escripre au facteur de messieurs de Foggers, affin qu'il veulle parfurnir aux Estatz VIIm £ arth., ce que ausdicts Estatz reste que lesdicts Estatz doibvent pour le parfurnissement des IIIcm £ arth.; et que le trésorier Van der Beken donnera telle asseurance qu'il demandera, de le rembourser des premiers deniers qu'il recepvera des moyens, généraulx.
Une de XXIIIP» £ I Yrm
Aultre de XVIm , j
D'Arthois une de XXIIm
Et aultre de XVIII™
D'Haynault une de XIIm „
Et aultre de VIIIm
Somma lesditz ... O» £
1) Ook de acte van dit besluit volgt in het register.
2) Eig. écus d'or au soleil, in Frankrijk ± 1500 geslagen munt (rie Littré, Dictionnaire, L v. écu).



439
Geldmiddelen 1577.
4 April stemden de Staten er in toe, dat Leonard Jujot, die gedurende 20 jaren de goederen van Champagney en wijlen diens vader in Bourgondië (sc. Franche Comté) bestuurd had, de 25.000 écus uit Bern zou halen. Besloten werd, dat de griffier zou teekenen een door Champagney te ontwerpen brief aan Jujot, om 25.000 écus te betalen op ordonnantie van don Jan of Escovedo (B. i. d.) ').
6 April werd een brief gezonden aan een geldschieter s), om zich tevreden te stellen met de obligatie der Staten onder het zegel der Staten van Brabant en de handteekening van dier griffier. - Na den middag werd besloten acte te geven aan Grobbendonck voor de wisselbrieven voor de écus a 461/* s., opdat de Staten zouden dragen „1'intérest des marchant(s) endroit la value desdicts escus et pareillement le proffict quy pourroit venir audict priz" (B. i. d. en p. p).
9 April werd een brief van Paulo Bourlamachl van 8 April gelezen, dat hij zon voldoen aan rijne belofte betreffende de wisselbrieven, en een van Jean Anrique Montprot van denzelfden datum, dat het hem onmogelijk was wisselbrieven tot een bedrag van 20.000 écus op Italië te geven (B. i. d.).
Hoe de 54000 p. art., bedoeld in ons n». 88 (hiervoor, p. 199) bijeengebracht werden, bhjkt nit de volgende memorie *) der Staten van 9 April:
436. 9 april. — Oultre les obligations que les Estatz Généraulx des Pays Bas donneront aux marchantz quy furniront en deniers comptans la somme de LIIIIm £ arth. pour le parfurnissement des IIIcm & arth. que les Estatz doibvent procurer a Gennes en Italië, se obligeront aussy en particulier et en leur nom privé les personnes dont la spécification s'ensuyt:
Brabant. Premièrement le Ré vérend Père en Dieu, le prélat de Nostre Dame de Vilers pour ...... Xm £ arth.
Le S'. de Berchem, mess'. Henry de Berchem, chevalier,
Vm
pour semblabes
Flandres. Premièrement le Sr. de Zwenchem, le Sr. de Beselaer, m™. Josse de Borlut, pensionnaire de Gand, Sr. Jehan van den Cameren, eschevin d'Ypre, mre. Guillaume Valerius, seelleur dudict Gand, mre. Izembart de Provin, pensionnaire du Francq, pour la somme de XXm „ „
Arthoys. Monsr. mre. Nicolas Langaingne, doyen de 1'église cathédrale de Nostre Dame d'Arras, et mre. Jehan Colonnel, conseillier dudict Arras, pour V*Im , „
Haynault. Monsr. le Conté de Lalaing, mons'. le Révérend Père en Dieu, Frédéricq d'Ieve, prélat de Maroilles, S*. Charles de Gavre, Sr. de Frezin, Quintin du Pret, ehief et premier des eschevins de Mons en Haynnault, Jacques de la Croix du conseil dudict Mons et Philippe Muyssart,
eschevin dudict Mons, pour VIm » »
[Transport . . LIIm £ arth.]
1) Dit laatste besluit werd na den middag herhaald: brief en duplicaat door Weellemans te teekenen en te xenden aan Grobbendonck. — Tegelijkertijd werd Van der Beken gelast aan Alexander le Roy van Noseroy in Bourgondië,,die in post naar Bourgondië en Bern ging, 200 p. te geven (R. i. d. p. p.). Dit laatste nogmaals: R. 9 Mei p. p.
2) De naam in het register niet ingevuld.
3) R. A., Aanw. 1826, n«. 18, fol. 344.



Geldmiddelen 1577.
,440
[Transporté . . Lil1» £ arth.]
Lille, Douay et Orchies. Monsr. le Conté de Lalaing, Sr. Jehan de la Haye, Sr. dudict lieu, et m™. Anthoine Muyssart, conseillier de Lille, pour . . . . . IIIIm , B
Mali nes. Sr. Guillaume de Merode, bourgmestre, et mre. Josse Clarhout, pensionaire de Malines, pour . . . II™ , „
Somme . . . LVIIIm £ arth. x).
12 April werd Van der Beken gelast 200 écus aan den voorzitter van den Grooten Baad te Mechelen terug te betalen, door dezen voorgeschoten aan La Motte of Lalaing en waarvoor Fresin borg gebleven was (B. i. d.).
437. R. 15 apeil. — Certain s troys députéz de Geldre ont faict proposer,
entre aultres, deux poinetz en leur langue, seavoir a) et qu'ilz
peuvent avoir acte de non préjudicier ceulx de Geldre les lettres obligatoires des Estatz, ausquelles eulx sont dénomméz, nonobstant qu'ilz ne contribuent avecq les aultres Estatz 8); ausquelz députéz a este' requis de exhiber leur proposition par escript, pour etc. Après a 1'ung desdicts députéz proposé plusieurs moyens a trouver argent en grand nombre, exhibeant quant ad ce certain escript, lequel sera visité et examiné par les commis a la Chambre des Aydes présentement dressée 4).
17 April werd de raadsheer Oudart gecommitteerd naar Antwerpen, om de kooplieden te bewegen geld te leenen tegen behoorlijke rente. — Denzelfden dag werd aan Pedro Boderiqne de Malvenda schriftelijk beloofd hem de 6000 kronen, waarvoor bij te Antwerpen wisselbrieven op Italië gegeven had, terug te geven tegen den prijs van 46Vs s. of tegen zulken prfjs „que la change retonrnera d'Italie" (E. i. d.) 5).
18 April werd tot het zenden van een indemniteitsbrief voor den Vicomte van Gent besloten wegens de schriftelijke cautie, door hem voor de Staten aan Spinola gegeven (B. i. d.).
438. R. 20 apeil •). — Le Sr. Westeren a déclairé que ceulx de Geldres n'entendent que leur nom soit mis es obligations, sur quoy les S™. ont dict
1) Get. Weellemans. . 2) Het hier weggelaten punt is reeds genoemd hiervóór, p. 342.
3) Misschien heeft hierop ook betrekking, wat in de R. 31 Mei p. p. te lezrn staat: betreffende het request van Van der Beken geapostilleerd, dat de Staten conform het advies van de gecommitteerden van de Kamer van de Beden den suppliant gelasten de betaling te doen volgens de ordonnantie van Bossu.
4) Een dergelijk protest op 15 April van de gedeputeerden van Utrecht (Bondam, II, 262). Ook Friesland protesteerde: „Ende van gelycke protest ende verclairinge hebben gedaen die gedeputeerden van Vrieslandt, die dit gehoort hebben, namentlijck Schelto van Tziaerda ende Feycken Tetraans, ende es geschiet, presiderende den pensionaris van Valenchiennes, daer present waeren onder meer anderen mijn heere die grave van Bossu, den heere, ende Bossu (I), den heere ende baron van Hierges, den abt van St. Gcleyen, gedesigneert biscop van Atrecht, den pensionaris van Bruyssel, den greffier Wellemans ende heer Henrick van Berchem, die namentlycken deese propoesten wel gehoort ende acht daerop geslaegen hebben". — Deze passage is ingelascht in het protest van Utrecht, zooals dit voorkomt in R. Ai Friesland, aan het einde vóór: „Gecollationneert" enz.
5) In iets kortere redactie dit besluit ook reeds op 15 April (R. i. d.).
6) Dienzelfden dag werd aan George Oegleyn commissie gegeven, om geld te leenen; hij zou den 100»» penning krijgen van het door hem opgenomene (R. i. d).



441
Geldmiddelen 1577.
que cy, puysqu'ilz advoyeut la pacificatión et que icelle porte expressément que tous les Estatz feront sortir les Espaignolz et Allemans et qu'ils contribueront en ce raisonablement.
Les députéz des pays et comté d'Arthoys et des villes et chastelenies de Lille, Douay et Orchies et du pays et comté de Namur ont protesté et protestent qu'ilz ne sont souffissament authoriséz de leurs maistres et colléges pour passer obligations spéciales et particulières a obliger particulièrement les villes et provinces, et que partant ne doibt préjudicier ausdictes provinees la clause d'obligation: insolidum, conjunctim* et divisim, mise a 1'instruction de 1'Allemaigae ou aultres escriptz, servantz a la négociation d'argent.
439. R. 25 apeil. — Sur la lettre de ceulx S'. Berthin x) est dict qne, conformément a l'advis des commis a la Chambre des Aydes, ceulx de S'. Berthin se pourront contenter de 1'obligation générale sur le seel de Brabant, ainsy que ordinairement se dépesché pour le corps desdicts Estatz, les asseurant néantmoings les faire dresser par ceulx d'Arthois, sy avant que lors iceulx soient trouvéz estre redebvable quelques deniers aux Estatz a raison de leurs accordz faictz ou a faire.
440. R. 28 apeil. — Que Beken tiendra ens des premiers deniers qu'il recepvera, huyct ou IX mille £ suyvant 1'obligation, par luy donnée pour Montport, en luy deffendant bien expressément de ne wider ses mains desdicts deniers.
441. R. 30 apeil p. p. — Sur ce que monsr. de Grobbendonck a proposé touchant Baptista Spinola pour les lettres de changes de Xm escuz restans, que les S™. des Estatz le vouldroient deseharger, ont résolu qu'ilz vouldroient bien complaire audict Spinola, mais d'aultant qu'ilz n'ont point le moien a la main, ilz insistent qu'il aura a furnir a sa promesse et contract, sy ce n'est qu'il puisse procurer que les Estatz soient serviz de XXVm escuz des aultres marchantz, au quel cas ilz le tiendront pour deschargié desdicts Xm escuz et, oultre ce, prendront pour XI™ escuz de draps et luy donneront obligations.
442. E. 5 mei. — Le Sr. de Liekercke a promis donner son obligation jusques a Xm £ arth. au proffict des soldatz du régiment de mons1. de Bossu, pour estre payéz endedans ung demy an, moyennant que les Estatz Généraulx avecq clausule: chacun pour tout, promettent et luy donnent lettres d'indemnité de telz deniers et des dommaiges et intérestz; en quoy lesdicts S™. des Estatz ont consenty.
Denzelfden dag werden Borluut en Yman 2) naar Antwerpen gecommitteerd met de volgende instructie *):
443. 5 mei. — In den yersten debvoir te doene te ondersoeckene, oft zy eenige coopluyden souden vinden connen, dewelcke van den advyse zouden wesen eenighe penningen te willen furnieren ende leenen op interest, ten minsten dat moghelijck zoude wesen ende — zoe verre als 't noodt zy — te
1) 20 April: particuliere obligatie voor die van S'. Berthin te maken, indien ze met de ulgemeene niet tevreden zijn (B. i. d.).
2) Deze kreeg 30 Maart „pour ses deffroyeraens" 66 p., H s., 1 d. art. toegelegd (B. i. d. p. p.).
3) A. V. Ypres, port. 23B.



Geldmiddelen 1577.
442
geven hnerlien particuliere obligatiên, by dewelcke zylieden benzelven verbinden souden elck voer andere ende elck voer al, emmers tot alsulcken somme, als zy zullen connen gecrygben, emmers ten minsten tot suleken somme als 't billet, haer bygevuecht 1), onderteekeut Weellemans, uuytwijst, midts nemende t' huerlieder bewaernisse de middelen generaele, loopende in Vlaenderen, boven de beloefte van indempniteyt, dewelcke de voornoemde Staten hemlieden mits desen gegeven hebben ende noch breeder geven zullen — is 't noot — dezelve obligatiên t' adtermineren op een halff jaer oft één jaer, in gevalle dat doenhjck is, belovende de voornoemde generaele Staten goet, vast ende van weerde te houden al 't gene by de voirnoemde huerlieder gedeputeerde in desen gedaen zal hebben (!).
9 Mei bewilligden de Staten in het request om octrooi tot verkoop van renten tegen den penning 12, 14 of 16 en van lijfrenten op 2 levens en op 1 leven, resp. tegen den penning 8 en 6 (R. i. d.).
444. R. 10 mei p. p. — Résolu que monsr. de Capres déliv(r)era es mains de Van der Beken les VIHm £ qu'il avance pour ceulx d'Arthoys, pour les estre employéz au payement des Escoissoys et aultres du Prince d'Orainge; et en oultre, que ledict Sr. de Capres trouverra bon et pourra rabbatre sur la première ayde, a accorder par ceulx d'Arthoys, les XIX0 IIII11 XVII florins, par luy avancéz pour le payement de la compaignie du capitaine Poyet, Franchoys, suyvant le descompte, faict avecq le trésorier Van der Beken, délivré audict capitaine.
Les S". de Froymont et Fresin sont commis a ses trouver vers monsr. le prévost d'Aire, Morillon, pour demander VIm £ arth. a rente de la maison mortuaire de feu monsr. Viglio, et les Estatz luy donneront asseurance d'aulcun Sr. noble pour respondant.
11 Mei werd besloten de 3600 p. art., aangeboden door Grimaldi op lijfrente tegen den penning 6, aan te nemen (R. i. d.).
445. R. 12 mei. — Ordonné d'escripre lettres aux Focquiers en Anvers, et procurer de Son Altèze aultres en conformité, pour obtenir Xm £ arth. pour les distribuer au régiment- de monsr. le Comte de Bossu a Utrecht, a se povoir entretenir, tant qu'il soit licencié et contenté, a condition que les soldatz dudict régiment ne viennent en Brabant.
14 Mei werd betreffende het request over de leening der 10.000 p. art. door Montprot besloten dezen te verzoeken het geld aan Van der Beken of diens commies te leveren, die het aan Bossu of diens gecommitteerde zou betalen (R. i. d.).
18 Mei gelastten de Staten den Staten van Henegouwen een indemniteitsbrief van 6000 p. art. te geven, door hen op hun particulier crediet voor de Generaliteit gelicht; dit op aftrek van hunne beden (R. i. d.).
446. R. 20 mei. — Sur la remonstrance verbale de monsieur le Comte de Bossu a esté dict que tout ce que a esté besongné en Anvers par le pension-
1) Ontbreekt.



413
Geldmiddelen 1577.
naire Yman *) et S™. de Liekercke et Berchem, sera redigé par escript pour meurement résouldre, et néantmoings ceulx de Flandres, pour accomoder monsr. le Comte de Bossu, donneront leurs obligations particulières jusques a XXVIm Vc £ arth. soubz promesse d'indemnité en général et particulier, et qu'ilz se pourront rembourser sur les deniers que eulx doibvent contribuer.
447. R. 24 hbi. — Résolu que ceulx de Brabant donneront obligation particuliere a 1'abbaye de S'. Berthin a S*. Homer pour la somme de Vm £ arth., a prester par ladicte abbaye aux Estatz Généraulx 1'espace de troys ans sans in tére tz, affin de povoir contenter le commis d'Anthoine van den Berghe icelle somme que lesdicts Estatz luy doibvent pour délivrance de pouldres; et néantmoings les aultres Estatz Généraulx donneront lettre d'indemnité ausdicts de Brabant en forme accoustumée.
Monsr. de Liekercke est député avecq les commis a la Chambre desiAydes pour traicter avec certain homme, présentant prester IIom £ arth., moyennant que les Estatz prendent a leur charge Lm £ arth., debte de Sa Mtó.
Les S". ont promis donner lettres d'indemnité aux quatre membres de Flandres pour leur obligation particuliere de XXVIm V° £ arth. envers Montprot
Van der Beken werd denzelfden dag gelast deze som in ontvangst te nemen, om ze aan Bossu tot afdanking van zgn regiment te leveren (R. i. d.).
448. R. 25 mei. — Sur la remonstrance, faicte par le pensionaire de Namur, touchant ce que messieurs les Estatz Généraulx, pour donner quelque contentement et casser les reyters du commandeur de Bernessem, ieeulx s'estoyent serviz de la somme de VIIIm IIIIC£ arth. que les Estatz de Namur avoient a main pour rachapter leurs obligations de semblable somme, par eulx délivrée a Cornille Pruyn, marchant d'Anvers, a condition que iceulx Estatz Généraulx prendroient a leur charge le reachapt desdictes obligations et fraitz d'icelle du jour de la délivrance de la susdicte somme en avant, a l'occasion de quoy, voyant que ledict Pruyn ou son ayant cause pressoit lesdicts de Namur pour estre satisfaict de la somme, contenue en ladicte obligation, a requis ledict pensionaire, pour éviter fraitz et despens, que par lesdicts Estatz Généraulx fussent aulcuns députéz pour traicter aveeq ledict Pruyn ou son aiant cause a Pindemnité et asseurance entière desdicts de Namur; a quoy satisfaire, ont lesdicts Estatz député ceulx de la Chambre des Aydes.
27 Mei werd de indemniteitsbrief voor Vlaanderen vastgesteld en besloten dergelijke brieven te maken voor allen, die hunne particuliere obligatiên aan de Generaliteit gaven (E. i. d.).
1 Juni schreven de Staten aan de vier leden van Vlaanderen, om hunne particuliere obligatie te willen geven voor ƒ80.000, die Henry Montprot, „agent et facteur" der Fuggers, wilde leenen voor de afdanking van de 3 "Waalsche en de 3 Neder-Duitsche regimenten *).
1) 21 Mei: „les S™. ont donné commission" aan Yman (R. i. d.). — Ook in verband met de geldleening?
2) Actes, n°. 586; A. V. Ypres, port. 23B.



Geldmiddelen 1577.
444
449. R. 2 juni. — Résolu d'accepter la partie de Jehan Baptista Spinoli que de furnir VIm £ en argent comptant au proffict et licencement du régiment de Barthol Entens et III compaignies franchoises; et donneront les Estatz Généraulx leurs obligations non seullement desdicts VIm, mais des aultres VIm £ que ceulx de Brabant luy doibvent, bien entendu que lesdicts de Brabant indemneront lesdicts aultres Estatz de leur dicte debte de VIm £. Depuys riens n'est eusuivy. Autorisant le pensionaire de Bruges, Yman, a traicter avecq ledict Spinola touchant le fraict et intérest.
450. R. 7 juni p. p. — Messieurs authorisent les commis a la Chambre des Aydes pour induire les persoires (1. persones) quy ont presté argent aux Estats Généraulx, qu'ilz se contentent de rente, en prenant pour assistence ceulx qu'ilz trouveront servir a ce propos.
451. R. 8 juni. — Advisé de faire requérir par lettres de Son Altèze et des Estatz Généraulx ceulx de Lille, Douay et Orchies, qu'ilz donnent leur obligation patieulière au marchant1) quy doibt déliverer pour Xm £ de draps au régiment de La Mergelle; et que néantmoings on requerra monsr. de Grobbendonck voloir induire le marchant se contenter avecq obligation des Estatz Généraulx.
452. R. 12 juni p. p. — Sur le mémorial du Sr. de Grobbendonck touchant la denrée d'alluns, offerte aux Estatz, pour en faire argent, quy a esté leu avecq l'advis premier et deuxiesme de ceulx de la Chambre des Aydes, n'a esté rien résolu, ains démouré ouvert.
Oy 1'offre de marchandize de draps pour X a XII mille florins, a livrer aux Estatz pour le cassement de lenrs gens de guerre, faicte par Triboulet, 1'affaire a esté remise a la Chambre des Aydes pour sur ce entendre leurs advis, les commettant pour traicter absolutement avecq ledict marchant, avecq condition de prendre terme de payement plus long qu'ilz pourront.
453. R. 13 juni. — Résolu que monsr. le trésorier Schetz 2) sera
requis que oultre il veulle avancer le contract des alluns et donner instruction a Michiel van Breen, selon qu'il a cy relaté, pour incontinent s'enquester du pris et sy la vente bientost se pourra faire. Et est aussy requis de projecter 1'obligation générale, pour donner contentement aux marchantz.
Quant a l'escript de Phillippo Cathaineo, marchant en Anvers: messieurs les Estatz Généraulx, se conformans a l'advis des commis a la Chambre des Aydes. du XIIe de ce moys, acceptent 1'allung y mentioné pour le terme de demy an sans intérest et au prix, comme il se vend en Anvers en deniers comptans, duquel se debvra faire apparoir d'aulcuns marchantz traficquantz sur ladicte marchandise ou de courretiers, pourveu toutesfois que, avant absolutement conclure le marché, l'on soit asseuré, en cas que la manière de le dietribuer par induction au mesme prix deffaillit, d'en povoir faire argent en brieff temps, parmy perdant seullement a raison de X ou XII pourcent. Et quant au quart, prétendu par le remonstrant, icelluy se pourra contenter du sixiesme qu'il recepvra fil a fil que la marchandise se revendra, et dont ceulx
1) Philippe Cataneo te Antwerpen is bedoeld, zooals volgt uit den brief der Staten aan Lille enz. van 8 Juni (A. CL, Aud. 659, fol. 5).
2) Het hier weggclatene betreft de betaling aan Floyon (reeds vermeld hiervóór, p. 355, noot 3).



445
de Flandres pourront donner leur obligation pour ung tiers et ceulx de Brabant, Arthoys et Haynault pour les deux aultres tiers par esgale portion avecq lettres d'indemnité en deue forme des Estatz Généraulx.
Et quant au point d'accepter ponr IXm £ arth. lettres de Jacques Grameyen, le remonstrant se pourra addresser a ceulx des Estatz de Brabant, pour par eulx accepter ladicte lettre, sy avant qu'il leur semble convenir.
454. R. 15 juni. — Résolu que l'intérest de IIII™™ £ de Monprot aura eu cours de XVI* de May, députant le Sr. de Courteville pour communicquer avecq le S1. de La Motte touchant le faict de Barthol Entens; et que Beken doibt recepvoir les restans deniers de Monprot, a distribuer par luy les XXm au coulonel de La Mergelle et la reste pour le parpayement de Berthol Entens et les Franchoys.
Que le Sr. Courteville s'adressera a monsr. de Grobbendonck et a 1'agent Michiel de Breen pour traicter avecq aulcuns marchantz pour trouver argent; et en cas que aulcuns ne veullent traicter que de mesier draps et argent, qu'il pourra faire jusques a X pour cent, et avecq ceulx quy presteront argent seul, jusques au XII pour cent par an.
Denzelfden dag werden op het request van Bernard Liebens, burger van Antwerpen, de Kamer van de Beden en de pensionaris van Donay gecommitteerd, om den suppliant te bewegen meer in geld dan in laken op de Staten-obligatiën te leenen (B. i. d.). Twee dagen later wérd op het rapport van De la Croix besloten, dat de Kamer van de Beden Liebens moest bewegen zich met de obligatie der Staten tevreden te stellen; anders zonden de Staten niet met hem kunnen contracteeren voor 20.000 a 25.000 p. art. in laken en 10.000 p. in geld zonder rente voor 6 maanden (B. 17 Juni).
455. R. 17 juni. — Sur la lettre de ceulx du monastère de S'. Bertraind et requeste de Anthoine van den Berghe est dict que lesdicts de S'. Bertraind doibvent furnir les Vm £ arth. avecq promesse d'indemnité vers mess™, des Finances de Sa Mtó., et que les S™. de Finances debvront promettre ausdicts de StV Bertrain, que ladicte somme se compte aux Estatz suyvant la promesse qu'ilz ont faict a iceulx Estatz, et que les Estatz tiendront la main ad ce que la cause de complaincte demeure au Conseil de Flandres, juge compétent i).
Messieurs les Estatz Générauk des Pays Bas négocieront tellement avecq messieurs des Finances de Sa Mté. que 1'assignation, donnée pour les cinq mille livres arth. au suppliant Anthoine van den Berghe, sorte son effect vers ceulx dé 1'abbye de S'. Bertrain, sans qu'il soit besoing d'aultre lettre d'authorisation de Sa Mtó. ou de ceulx de Finances.
456. R. 18 juni. — Quant aux Vm £, a prester par ceulx de S'. Berthin, les Estatz escripveront lettres pour avoir 1'effect de la promesse, faict par iceulx de S*. Berthin, et qu'on requerra ceulx de Finances qu'ilz se déportent de la poursuite qu'ilz ont faict pour la mesme somme; néantmoings en cas que Anthoine van dén Berghe soit content avecq la parolle et asseurance de mess™.
1) Hiermede is bedoeld een klacht van S*. Berthin tegen den bisschop van Brugge, zooals uit een andere resolutie van denzelfden dag blijkt; de Staten verklaren zich hierin bereid bij don Jan te intercedeeren, om de genoemde klacht voor den Baad van Vlaanderen te doen blijven (R.i.d.).



Geldmiddelen 1577.
446
des finances, ne sera besoing d'envoyer ausdicts de S*. Bertrain, dont sera ledict Van den Berghe adverty par lettres.
457. R. 20 juhi. — Messieurs les députéz des Estatz de Haynault ont déclaré pour monstrer léur bonne affection qu'ilz ont tousiours portéz et portent au bien des Pays Bas et a la descharge d'iceulx, qu'ilz sont contentz de donner leur(s) obligations particulières aux marchantz d'Anvers pour la somme de qnarante mille livres arth., moyennant que les Estatz Généraulx leur donneront premièrement et avant tont lettres d'indemnité en forme deue, contenantes clause que pour leur indemnité ilz pourront tenir ens leurs moyens capitaulx, généraulx et aultres aydes, accordées et a accorder audict Haynault, et que les deniers, a recepvoir desdicts marchantz, soient employéz au licentieinent des gens du Prince d'Orainge, du régiment de La Mergelle et de Floyon.
26 Juni werd besloten aan te nemen het aanbod van Lille, Douay en Orchies aangaande een obligatie van 10.000 p. art. in laken; deze terug te koopen in een jaar, „rabattant 1'intérest" volgens het advies van Grobbendonck (B. i. d. p. p.). 27 Juni beloofden de gedeputeerden van Lille enz. aan Grobbendonck te schrijven, dat ze hunne obligatie voor de lakens van Spinola voor het regiment-Mergelle zouden zenden (B. i. d.) ').
458. R. 27 jüni. — Résolu d'accepter la partie de XVI™ £ arth., proposée par le Sr. de Courteville, moyennant que les Estatz indemnent les Estatz 2) pour la rente ou rentes qu'ilz doibvent dont ledict Courteville en a faict mention, comme aussy ceulx d'Anvers indemneront ponr les rentes que ladicte ville Anvers doibt; et exhibera ledict De Courteville les conditions et circumstances par escript.
P. p. — Résolu d'escripre lettre a mess™, de Grobbendonck et Courteville, affin qu'ilz veullent par tous moyens possibles chercher sur obligations de la Généralité argent jusques a la somme de X, XII ou XIII mille livres arth. pour gaiges d'ung moys au proffict des Allemans, tenans garnison en la ville de Boisleduc.
29 Jnni werd besloten Grobbendonck, Courteville en Liedekercke te schrijven om de kooplieden te Antwerpen te bewegen de obligatiên voor de wisselbrieven te verlengen (B. i. d.).
4 Juli werd Weellemans gelast een indemniteitsbrief van 80.000 p. art., in plaats van 25.000 p. art., voor Vlaanderen te maken 3) (B. i. d. p. p.).
8 Juli: Capres, Fresin en Champagney bieden aan ieder 1000 p. voor Den Bosch te leenen, mits de Staten indemniteitsbrieven geven *) (B. i. d.).
459. R. 10 juli. — Résolu quant a la mémoire de monsT. de Grobbendonck de ce que les marchans, ayans presté argent par lettres de change, seroient contentz de prendre rente au denier douze sur Flandres et aussy viagière an
1) Van der Beken werd denzelfden dag conform het advies van de Kamer der Beden gelast, 290 p., 4 s., 9 d. art. te betalen aan Grobbendonck naar aanleiding van een memorie van hem (voor vacatiën?) (R. i. d.).
2) Wie zijn hier bedoeld?
3) Nl. van hunne obligatie voor Montprot volgens het stuk zelf (A. V. Bruges, port. EtatsGénéraux, 1555-1600).
4) Cf. de 2e afd. dezer Bubriek op 8 Juli.



447
Geldmiddelen 1577.
denier VIe, et que encoires aultres marchants se treuvent d'Italie quy presteroient semblablement deniers a telles rentes, saulff leur cboix des Estatz particuliers, est dict1), que copie se donnera a ceulx de Flandres pour itérativement en advertir leurs membres a y consentir.
460. R. 11 juli p. p. — A esté accepté la partie, présenté par Pierre de Pape d'environ XIIIm florins, seavoir VI™ florins en argent et la reste en marchandeze, livrable aux gens de guerre, et telle dont lesdicts gens se contenteront a payer endedans 1'an sans frait; semblablement ungne aultre partie de Xllm £ en argent et XXIIIIm £ en draps. Depuys est dict: commissaires seront ordonnéz pour traicter de donner, moitié en argent et moitié en marchandize.
461. R. 12 juli. — Résolu d'escripre a chacun des Estatz et provinces de par la Généralité de vouloir vendre rentes tant viagières que aultres, pour faire amasse de deniers et qu'ilz se veullent particulièrement laisse(r) obliger aux rentiers vers telz que vouldroient choisir, a condition d'estre indemnéz par la Généralité, et que l'on requerra Son Altèze vouloir eseripre lettres en conformité ausdicts Estatz et chacun d'eulx en particulier.
16 Juli werd naar aanleiding van een brief van Pierre Blom beschikt: hem, evenals vroeger, te schrijven, dat ldj niets krijgt om de groote „faulte qu'il a faict aux Estatz, ayant promis lenr faire avoir V a VIm daelders, et n'en a faict quelque debvoir" (B. i. d.)*).
16 Juli: naar aanleiding van den brief van Liedekercke van 14 Juli een brief van aanbeveling aan don Jan te schrijven voor Angelo Bergamo. — Besloten werd, dat „les Estatz particuliers" zouden schrijven aan hunne meesters, om voor eenigen tijd geen lijfrenten meer te verkoopen, maar dat de Staten-Generaal „s'en serviront de vendition de telles rentes". — Toegestaan Grobbendonck te behandelen volgens zijn geschrift, „pour esté imdemné de Thomas Balbany de la somme dellmIII0 XXV £" (B. i. d. p. p.).
462. R. 20 juli. — Sur le raport, faiet par le Sr. de Liedekercke et Abraham de Hertoghe, commis pour traicter en Anvers avecq aulcuns marchantz a trouver argent, messieurs sont résolu d'accepter la partie d'achapt des rentes viagières au denier six a ungne vie pour la somme de deux ou troys cent mille livres arth., selon que aulcuns Italiens désirent achapter sur lettres de rente, a dépescher par la Généralité, contenantes clause que chacun des Estatz sera tenu pour le tout avecq clause de rénuneiation du droict de division et aultre clause non déclarée: sy avant qu'elle ne soit préjudiciable aux Estatz, bien entendu que les Estatz Généraulx passeront ung acte, par laquelle ilz accorderont que ceulx quy seront exécutéz en particulier, pourront user le mesme moyen prompt d'exécution vers les aultres saulff leur quote; néantmoings ceulx de Lille Douay et Orchies; Namur, Tournay et Tournesiz déclairent n'avoir charge d'acorder la clause: et chacun insolidum et chacun pour le tout, combien que le pensionaire de Tournay dict avoir désia escript pour induire ses maistres a consentir.
463. R. 21 juli. — Messieurs ont aecordé les obligations sur les Estatz Généraulx, contenantes la clause, comme hier a esté résolu, non obstant les difficultéz, derechieff représentées par ceulx de Lille, Douay et Orchiez, Tournay,
1) Deze 2 woorden zijn overbodig.
2) 16 Juli is sprake van een request van Jean van Efferen, heer van Stalborg, compagnon van Blom (R. i. d. en p. p.).



Geldmiddelen 1577.
448
Tonrnesiz; et pour 1'acte de 1'indemnité, conceue par le docteur Sille, a le pensionaire de Namur déclaré se conformer avecq la piaspart des Estatz.
Estans leues les parties de deniers, traictées par les commis, le Sr. de Liedekercke et Abraham de Hertoghe, en Anvers pour les Estats Généraulx, il est résolu, comme s'ensuyt:
Premièrement sur la présentation, faicte aux Estatz Généraulx de la part de Christoffle Haghenboucher de furnir la somme de IIIIm £ arth. en deniers clers et en debtes de Sa Mtó. de XXXIIm £ ou XLm £ arth., soubz obligation de chascune province, a distribuer entre eulx selon leur quote ou portion a 1'intérest de IX ou X pour cent par an, que l'on traictera avecq Monprot, lorsqu'il comparera en présence des Estatz Généraulx et qu'il aura charge absolute de ses maistres.
Secondement sur la partie de Pierre Donnel quy offre de furnir la somme de IIlIm £ ponr le terme d'ung an, seavoir II mille £ en marchandize au(x) capitaines, estans en Anvers, sans intérest et aultres deux mille £ en argent a raison de X pour cent, moyennant obligation particulière des quatre membres de Flandres que ceulx de Flandres accordent, et seront employéz pour le licenciement du régiment de Cerff, et sy c'est sur les XXVm £ de Flandres, ne seront dépesehées lettres d'indemnité. Aultrement se feront lettres d'indemnité a 1'advenant des quotes.
Tiercement Franchoys de Wintre óffre la somme de IIIIm £ soubz condition précédent* moyennant obligation particulière des Estats de Brabant et défalcation de VP £, par luy prestéz ausdicts Estatz, datées troys annés encha. Touche a ceulx de Brabant.
Quartement quant a Gille de Ponte quy consente furnir IIIIm £ arth. en clers deniers et aultres IIm £ en marchandize au contentement des capitaines soubz obligation des Estatz de Haynault. Comme au IP article.
Quartement (!) touchant Daniël Rintsvleisch quy offre furnir VIm £pour six moys a Y pour cent soubz les obligations de ceulx de Haynault et celle du commis De Hertoghe pour IIm £ et a condition que les Estatz de Brabant le assistent de LXII £ de gros de Flandres, par luy prestéz pour troys années, ceulx de Haynault furnirout leurs obligations pour VIm £ arth. et seront indemnéz par aultres Estatz a rate des quotes, sy avant que ce ne soit ponr sommes désia accordées. Et de LXII £ de Flandres les Estatz de Brabant furnirout soubs lettres d'indemnité de ceulx d'Anvers.
Quintement (!) touchant Guillaume Luchtmakere, présentant en draps de soye au contentement comme dessus, seavoir des capitaines d'Anvers, ponr IXm £ sans intérest pour VI moys soubz 1'obligation des Estatz Généraulx. Ceste partie s'accorde soubz obligation des Estatz Généraulx en forme ancienne sans la clause de 1'ung pour 1'aultre, moyennant qne le marchant donne terme d'ung an.
Septement pour la partie de Vincent de Smet le jeusne et Joisse van den Steere, consentans prester IIIIm £ et continuation d'aultres six mille £ soubz obligation des Estatz de Brabant a rate de X pourcent par an pour six moys saulff assignation pour leur seureté sur les moyens généraulx. Touche a ceulx de Brabant; messieurs de Brabant se contentent.
D'aultre part touchant ce que Jan Bellcron se contente furnir comptant XHm £ pour neuff moys sans intérest soubz obligation des Estats d'Arthoys,



449
Geldmiddelen 1577.
attendu le refuz d'Arthoys, l'on advisera de contenter les marchantz d'obligation des Estatz Généraulx.
Le mesme se contente de furnir en marchandisez au contentement des capitaines et soldatz pour la somme de XXXm £ ou XXVm ou XXm £ pour neuff ans sans intérest et obligations des Estatz 1) susdicts. Idem ut supra.
Et quant a Henry Henricxsse de Boisleduc quy offre furnir en deniers XXXm soubz obligation des Estatz Généraulx pour ung an de dix pour cent et aultres XXXm £ en marchandise de linge au contentement des capitaines et soldats a Boisleduc, acceptent les Estatz ces parties soubz obligation d'iceulx Estatz comme dessus.
Quant aux rentes viagières, requises par plusieurs Italiens, jusques au capital de IIcm£ arth., l'on verra la minute que formeront ceux de la Chambre des Aydes.
Quant au droiet de courtaige, il se remet a la discrétion des mess™, les commis.
Quant an cent mille livres arth., offert par Gramayen en rente le denier XII et a une vie VI et a deux vies au denier VIII, ordonné de faire le plus grand proffict des Estatz comme dessus.
464. B. 23 juli. — Messieurs, ayans oy ce que mons'. de Grobbendonck a proposé alendroit de venditions des rentes viagières jusques a VIm £ arth. en capital, ont consenty et consentent par cestes soubz 1'acte d'indemnité, proiecté par le docteur Sille, seavoir que, en cas que quelque estat fusse exécuté pour le tout, il pourra avoir le recouvrement sur ung aultre, le tout saulff sa quote, mais néantmoings les députés des Estatz de Lille, Douay et Orchies, Tournay et Tournesiz ont protesté, comme aultresfoys ilz ont faict, que leur povoir ne s'extend sy avant.
Résolu que les Estatz particulières ne pourront vendre rentes viagières au denier VI a ungne vie si longuement que les Estatz Généraulx seront servies de VIcm £ arth. par vendition de telles rentes viagières au rachapt le denier VI, lequel achapt aulcuns marchantz selon le raport du Sr. de Grobbendonck sont d'intention de faire bientost. Et néantmoings sera permis ausdicts Estatz particuliers vendre rentes viagières au denier VII ou VIII a ungne vie ou IX ou X a deux vies et rentes héritables suyvant 1'octroy que lesdicts Estatz ont.
465. R. 24 juli. — Conclud que monsr. de Liekercke et De Hertoghe se transporteront incontinent en Anvers pour achever ce qu'ilz ontencommenché a traicter avec les marchantz pour trouver argent, et que la commission du frère de monsr. de Grobbendonck de conduire les finances des Estatz Généraulx avecq Michil van Breen demourera en son vigueur et a eulx délivré leur commission et que, cependant que ledict frère ne soit de retour, lediet Sr. de Grobbendonck fera le debvoir et astheure achèvera les parties de rentes de IIC m £ arth. en capital et aultre partie de rentes viagières jusques aVIom£ arth. en capital.
466. R. 7 augustus p. p. — Conclud d'envoyer lettres a monsieur de Liekercke *) et Michiel van Breen de praticquer incontinent sur la Généralité la somme de
1) In margine hierbij: „Arth(ois)".
2) Deze kreeg 26 Juli 938 p. 9 s. art. aan vacatiën toegekend volgens bet advies van de Kamer der Beden, dat 25 Juli op een request van Liedekercke gevraagd was (R. i. d.).
29



Geldmiddelen 1S77.
450
XXX ou XL"1 £ arth. pour les employer et couvertir aux debtes contractées, tant pour aulcuns pouldres que pour le deffroyement de mons1. le Rhme. de Liège at des ambassadeurs et subdéléguéz de 1'Empereur.
8 Augustus: aan Champagney te Antwerpen te schrijven, om met alle middelen een aanzienlijke som te leenen, „soit par 1'amiable voye ou aultrement, comme il trouvera convenir", van de kooplieden der verschillende natiën, die vroeger „an desservice dn pays" geleend hebben (R. i. d.).
18 Augustus: gelast de drie obligatiên volgens „la mémorie et signature" van Michiel van Breen te hernieuwen (R. i. d.).
16 Augustus: Havré met Meetkercke gecommitteerd naar Brugge, om geld van de kooplieden te leenen, „soit par voye amiable ou aultrement"; vandaar te gaan naar de Staten van Artois volgens de hun gegeven instructie l). — Voor hetzelfde doel gingen Liedekercke en Rouck naar Antwerpen (R. i. d.).
16 Augustus rapporteerde Rouck over „ce qu'il a exploité en Anvers", wat hij daarna op schrift inleverde. — Besloten werd gecommitteerden naar Antwerpen en Brugge te zenden, om op alle mogelijke wijzen geld te leenen; wilden de kooplieden niet „entendre par bonne voye, qu'on y procédé ung peu extraordinairement, en leur donnant intérest raisonnable et bonne hypothecque. Depuis nihil qnout antea". — Besloten werd de negotiatiën van Liedekercke en De Hertoge zoo in lakens als in geld te Antwerpen aan te nemen (R. i. d.).
17 Augustus werd de griffier gelast de apostilles der Staten op de memorie en instructie voor Rouck van wege Bourse en Liedekercke te teekenen *) (R. i. d. p. p.).
467. R. 18 augustus. — L'instruction, dressée sur le Sr. de Liekercke, recepveur De Rouck et le recepveur Nyverzele pour besoingner en Anvers sur le faict de deniers, a esté après lecture et examination arrestée, nonobstant ce que le pensionaire d'Anvers, Gilles, a remonstré au contraire.
Deze instructie *), die staat op naam van Liedekercke, Oudart en Rouck, luidt in hoofdzaak als volgt:
467a. 17 augustus. — Premiers se trouveront erf toutte diligence en ladicte ville d'Anvers dev(e)rs ceulx du magistrat illecq, ensembles vers tous aultres magistratz ou que besoing sera, leur délivrant lettres que lesdictz Estatz escripvent a la fin soubzscripte que contiennent crédence.
[Moeten wijzen op het van wege don Jan dreigende gevaar. Nu geld noodig.] Et estants lesdictz Estatz totallement despourveuz de deniers, ne S9avent plus prompt remède pour prestement et avant la main en furnir que par forme de prest, & faire par 'les particuliers personnes et marchans, tant estrangiers que bourgeois, manuans et inhabitans de chascune ville desdictz pays et les ressortz d'icelles.
Et comme le magistrat de chascune desdictes villes doibt avoir bonne congnoissance de la quantité et faculté desdictz marchans, inhabitans et man-
1) In plaats van Havré, wiens aanwezigheid te Brussel vereischt werd, werd 18 Aug. Fresin gecommitteerd voor de zending naar Artois (R. i. d.). — Zyne instructie van 22 Aug.: Actes, n°. 737.
2) Zie ons n°. 475. g} ^tai*
3) A. G., Aud. 652, foL 96.



451
Geldmiddelen 1577.
nans *) audict magistrat d'Anvers et d'ailleurs de leur donner tous
telz personnes qu'ilz scavent en icelle ville et ressort d'icelle, ayans faculté et moyen de furnir quelque somme, principallement ceulx qui se meslent de débailler leur argent a fraict et intérest.
Lesquelles personnes ainsi dénomméez ou aultrement par lesdictz députéz congneus, iceulx députéz manderont vers eulx en présence d'aulcuns des plus notables du magistrat, sy besoing soit ou aultrement, comme ilz trouveront plus convenable.
Lesdictz personnaiges estans devers eulx, leur remonstreront en effect ce que dessns, meismes qne sans leurs promptz moyens il n'est possible de empescher la destruction et ruyne générale bien apparente de ces pays.
Que partant ilz s'eslargissent, en tant que en eulx sera et selon la faculté et puissance que Dieu leur a presté, libérallement, réallement et de bonne et sincère affection et ne se facent trop payer d'une chose tant équitable et que réussira a leur bien particulier, meismes que par la se conservera la Généralité, estant peu de chose qu'ilz y donnent on prestent du leur en respect de la vie que ceulx qui en doibvent estre soustenuz, sont prestz a offrir pour la salve(r) en général. Et néantmoins que pour Passenrance de leurs prestz on leur donnera obligation desdictz Estatz Généraulx ou particuliers de quelque proyince appart. Oultre et pardessus ce pourront lesdictz S™. députéz promectre intérest raisonnable et tel que se paye conununément a ceulx qui aultrement n'y vouldroient entendre, s'entendant que la coeuille desdictz deniers se face au moindre intérest et faict possible, non excédant douze pour cent.
Et oü il se trouveront aulcuns desdictz marchans estrangiers, naturelz, bourgeois, mannans, inhabitanz ou aultre de quelque qualité ou condition qu'il fust, estans accoustuméz de faire marchandise de deniers et donnans leur argent a fraict et intérest, qui, nonobstant les raisons susdictes, ne vouldroient entendre a faire le debvoir au furnissement susdict et que néantmoins on congnoistroit asseurément en avoir bon moien et qu'ilz en fussent (L fissent) refus ou dilay par avarice particulière ou bien pour avoir opinion ou affection sinistre et non saine a la commune cause, pourront lesdictz S™. députéz user de constraincte et de telz faire recherche plus particulière de-leurs moyens et, selon qu'ilz trouveront leurs facultéz, les mectre a quelcque quote et sOmme raisonnable, n'estant chose nouvelle et hors de raison qu'en une tèle extrémité et pour conserver le général, on use vers telz particuliers d'ung peu d'extraordinaire, touttesfois 1'excusant ung peu, sy faire se poeult, y usant de toutte discrétion possible et ne mectant lesdictz moyens extraordinaires en exécution que par nécessité.
Le meisnie que dessus se pourra practicquer vers les abbayes, cloistres, monastères,* colléges, eonfraries et semblables, tant ecclésiastiques que séculiers soubz ladicte ville d'Anvers, district d'icelle et aultre part.
Et pourront lesdictz S™. députéz adjouster ausdictz remonstrances et persuasions la sincère affection et libéralité incroyable que ceulx de Bruxelles par dessus tous aultres ont usé en ceste cause, n'ayans espargné moyen queleoncque pour y subvenir, comme encoires ilz font continuellemènt, y ayans pardessus touttes leurs sollicitudes désia furny la somme de deux eens mille florins ou environ.
■1) Hier schijnen eenige -woorden weggevallen.



Geldmiddelen 1577.
452
22 Augustus werd Guillaume van der Beken gelast aan den tresorier-generaal Van der Beken te leveren „les deniers, contenuz et mentionnéz au blancq de cestes, portant XXITm £ arth." ') (R. i. d.).
468. R. 24 augustus. — Monsr. le Comte de Boussy est commis ponr négocier sur le faict de 1'argent, venu avecq la flotte de Portugal.
De instructie -) luidt als volgt:
468a. 24 augustus. — S'emploira ledict S*. a 1'assistence des S™. Baron de Liedquercke, conseillier Rouck et ceulx du magistrat de ladicte ville, affin que par tous moiens possible(s) 1'argent, arrivé avecq la flotte de Portugal *), puist tomber au service des Estatz soubz bonne asseurance, tant des deniers capitaulx que fraict que sera pour ce donné aux marchans par lesdictz Estatz, conformément 1'instruction qu'en ont lesdictz Sn. Baron de Lidquercke et Rouck.
De mesme fera tous bons debvoirs et offices pour recouvrer et practicquer autres deniers, a 1'assistence desdictz Srs., du Fougger et de tous aultres bons et puissan s marchans et bourgeois de ladicte ville ensuyvant aultre instruction desdictz Srs. des Estatz, despeschée ausdictz de Lidequerke et Rouck.
Fera aussy tous debvoirs selon 1'intention desdictz Estatz, affin que le desmantelletuent dudict chasteau et retraicte des soldars, estans en garnison en icelluy, soyt bien effectué sans aulcun désordre. Et pour aultant que, faisant ledict desmantellement, convient pourveoir a la sceure garde de ladicte ville, s'empliera aussy ledict Sr. Conté, affin que la bourgoisie soyt bien polieé et repartie par enseignes et compaignies selon 1'ordre qu'il scet convenir, le tout avoecq ledict de Liedquerke, commis a la snperintendence de ladicte garde. De mesmes prendre bon regard a la fortification pour 1'adjonction que se doibt faire du costel de la citadelle.
Finablement communicquera ledict Sr. Conté avoecq le facteur du Roy de Portugal sur le contenu de sa requeste, présentée aux Estatz le XXIIIP de ce mois d'Aoust, pour après en advertir les Estatz et résouldre 3).
469. R. 27 augustus. — Messieurs ont authorisé ceulx de la Chambre des Aydes a procurer en toute diligence deniers jusques a XXVIII ou XXIXm £ arth. et en dessoubz, soit soubz obligations des Estatz ou rente, avecq promesse de leur faire rembourser des premiers deniers que viendront ens, et signament de XXIX £ arth. que les Estatz de Lille, Douay et Orchiez doibvent aux Estatz Généraulx.
470. E 28 augustus p. p. — Sur certaine remonstrance, faicte par les députéz de quatre membres de Flandres, que les marchans d'Anvers ne vouloient recepvoir leurs cinq obligations, portans a neuff mille florins, passées en leurs privéz noms, ne fut que lesdicts députéz se feissent fort desdicts quatre membres de Flandres, leurs maistres, a esté ordonné que messieurs les Estatz reseripveront ausdicts de Flandres, leur remonstrant que leur(s)dicts députéz pour urgente nécessité se seroient obligéz vers les marchantz dessusdicts pour
1) Het is niet met zekerheid te zeggen, of dit een leening betreft.
2) A. G., Aud. 661, fol. 31.
3) Cf. hiervóór, p. 170, 321 en 375, noot 3.



453
Geldmiddelen 1577.
la somme que dessns, en eulx faisans et portans fort de leursdicts maistres, requirant de vouloir agréer lesdictes obligations.
Denzelfden dag werd besloten het ontwerp-plakkaat over de geldleening, gemaakt door de Kamer der Beden, aan Liedekercke en Rouck te zenden, om met de magistraat (van Antwerpen) advies te geven. — De brief van „Henrick" Montprot, facteur der Fuggers, werd om advies aan de Kamer der Beden gezonden (R. i. d.).
471. R. 31 augustus. — Re'solu d'escrire lettres de reucharge aux S™. de Liekercke et le recepveur De Rouck, mesmes pour suyvant leur instruction practicquer que plusieurs marchantz et bourgeois, n'ayans moyen de prester, donneront leur crédit a ceulx quy ont argent.
Deze brief aan Liedekercke en Rouck J) luidt als volgt:
471a. 31 augustus. — Messieurs. Comme après la sortie de la garnison de Ia citadelle d'Anvers nuls deniers ne se sont peu recouvrer bonne somme 2), qui auront causé ce que l'on auroit esté plus enclins a faire sortir ladicte garnison, se confiant aux promesses et asseurances des marchans, mais attendu que iceulx ne (se) sont voulu acquicter de leurs promesses, a celle fin vous requérons bien instament par ceste que ayez a besoingner selon vostre instruction pour par tous moyens possibles trouver argent pour survenir a noz nécessitéz tres urgentes du temps présent, mesmes sur le crédit des particuliers lesquelz seront indempnéz par les Estatz, puisque les aydes demandées sont ia accordées de la pluspart des provinces et en eest endroit user de pouvour, donner (1. du pouvoir, donné) par ladicte instruction, par 1'intercession et auctorité du magistrat, lequel debvra prendre regard a ce, combien la chose peut importer, attendu que pour 1'expiration du temps bonne somme est deue aux régimens de messieurs d'Hierges et Megen.
472. R. 1 september p. p. — Résolu d'accepter ungne partie de IIIm £ arth. de Aarth Memskens Roeloffz en linge et aultre marchandise au contentement des soldatz et ungne aultre de semblables quatre mille livres arth. de Perine Barthelomeeus, aussy en draps et linges, pour estre rembonrsé endedans IX mois sans intérest, moyennant qu'elle(s) soyent asseurées par lettre de Simon Bacx sur les deniers des consentementz, faictz par les Estatz de Brabant, bien entendu que les Estatz Généraulz indemneront ceulx de Brabant, ou que cédera telle somme en diminution de ce que ceulx de Brabant doibvent.
473. R. 2 september. — Résolu de donner commission a monsr. de Liekercke et recepveur De Rouck pour povoir tauxer aus3y bien les inhabitans d'Anvers a prester argent, aussy bien ceulx quy n'ont accoustume de donner leur argent a fraict que ceulx quy coustumièrement donnent leur argent a fraict.
D'escripre lettre que les lettres de change de Jean , payables le
XX6 d'Aoust, deuez a Petro Malavenda, de mille deux cent soixante treize escuz et XVII s. ne soyent encoires furnies, ains le payement différé, tant que aultrement en Soit ordonné.
1) B. B. B., ms. 7199, fol. 311 (2« pagineering).
2) Of „nuls deniers" of „bonne somme" ia overbodig in den xin.



Geldmiddelen 1577.
454
474. R. 7 september. — Geresolveert zekere commissie opten heere van Liekercke ende den rentmeestere Royck, om geit te practizeren op interest met Janen Santvoirt, Janen van Roode, Peeter Arnoult, aelmoessenier geweest hebbende, Wouter Serroyen, heere van Schelde (?), ende Valerius van Daeleu ende die treffelijck te taxeren, ende deselve taxatie .met discretie te doen executeren. -
Ende boven desen is gecommitteert ende geauthoriseert den heere van Champaigny om te saiseren de comptoiren van de Italiaenen ende Spaengnarden al op eenen dach, zoe van Antwerpen als Brugge, om by sulcke middelen hen te bedwingen tot furnissemente van penningen, den lande nootelnck, op interest.
Le Sr. de Henin est commis pour se trouver a Bruges, affin d'effeetuer la commission de practicquer argent.
475. R. 10 september p. p. — Sur la requeste de Loys Peres, marchant, résidant en Anvers, est dict qu'ilz persistent en la résolution, auparavant prinse et envoyé a monsr. de Champaigny pour Anvers et Hennin pour Bruges, et suyvant icelle se saisir des lettres de change de quatre mille escuz, mentionéz en ceste requeste.
11 September besloten de Staten de door Liedekercke en De Hertoghe genegotieerde partijen laken aan te nemen (R. i. d.).
Denzelfden dag werden de apostilles op de „mémoire et instruction" van Rouck ') (hiervóór, p. 450) vastgesteld:
476. R. 11 september. —
I. Cest article touchant en particulier les Estatz de Brabant, auaquelz lesdictz Estatz Généraulx requièrent de y pourveoir promptement.
II. Que l'on envoyera aulcuns députéz de la part des Estatz Généraulx vers monsr. le chancellier de Brabant, affin de obtenir lettres exécutoriales, icy requises, et ad ces fins concepvra incontinent une requeste avecq les meilleurs raisons que l'on poulra mectre en avant.
III. L'on faiet assez démonstration de guerre par les actes d'hostilité, monstrées par Son Altèze, et 1'amas de gens de guerre de tous costelz.
I. En premier lieu il convient sur tout de mectre en exécution les moyens généraulx, affin d'asseurer ceulx qui donneront lenr argent, et leur faire rembourssement.
II. De dresser exécutoriales sur ceulx qui par les commissaires sont esté tauxéz en Anvers, clausulant les raisons légitimes etc.
III. Item incontinent déclairer a don Jehan la guerre ou Ia paix, affin qne chascun scache, comment il s'aura a rigler et se conduyre.
1) A. V. Ypres, port. 23B. — I. m. van het door ons weggelaten opschrift van het volgende stuk staat: „Ces articles ont esté visitéz en 1'assemblée des Estatz Généraux et a chascun d'iceulx permises les apostilles que s'ensuyvent, le Xle de Septembre 1577".



455
Geldmiddelen 1577.
IIII. Advis de messieurs du magistrat d'Anvers pour, icelluy veu, estre ordonné, comme l'on trouvera convenir.
V. Semble aux Estatz Généraulx que l'on debvra mectre ordre de continuer la charge au Sr. de Liedekercke, a Michiel van Breen, au Sr. de Grobbendoncq, Guillaume de Bouck, pour effectuer les cottisations, et a Jehan Matthy ssen et clore la main aux aultres, et signamment a Frédericq van de Sande, et de donner charge audict Sr. de Liedekercke de reprendre les commissions aux députéz lesquelsrendront compte de leur adruinistration la, oü et quant ilz seront semons (?) de la part desdictz de Liedekercke et De Bouck.
VI. II semble ausdictz Estatz raisonnable que le contenu en eest article soit effectué et que a eest effect lettres soyent escriptes a ceulx de Bruges et aux tollenaers de Gravelinges et aultres, mesmes exécutoriales
IIII. Aussy de publier que — en regard a la présente coniunctnre — toutes personnes suspectz sortent et vuydent le pays pour le temps d'ung an, y laissant leurs biens, et que pour obvier a plus grandz inconvéniens et ne bailler occasion a la commune de user aultrement qu'on ne vouldroit que personne, tant marchant que aultre, ne poulra recepvoir, loger ou retenir en leurs maisons ou aultrement, tant dedens que dehors la ville, aulcuns qui pourroyent estre coulpables des pillaiges et sacq passéz ou suspectz d'avoir (1. de n'a voir?) favorizé ou favorizer a la patrie. Et a ceste fin ordonner tant aux Espaignolz, Italiens et Portuguez qu'ilz ayent a livrer es mains du Baron de Liedekercke ou a ceulx qui sont commis a son assistence, les noms de ceulx qui sont rescéants dessoubz leurs nations, lesquelz ilz treuvent de n'avoir (1. d'avoir) part audict sacq ou ne portent faveur a la patrie, ensemble de ceulx qu'ilz tiendront suspectz desdictz mesuz, tout sur paine d'estre réputéz et puniz comme leurs faülteurs.
V. Qu'on n'employe pas tant de gens a 1'endroict de la levée des deniers pour messieurs les Estatz lesquelz ou par leur peu de practicque ou crédit qu'ilz ont, ne servent que a grande desréputation desdictz Estatz et diminution de leur crédit, meslantz mille ordures et intollérables conditions parmy leur contractation, laissans trotter es mains de tout le monde les obligations, a ceste fin leur bailleés.
VI. Ledict De Rouck demandera ordonnance des Estatz pour le faict des passeportz des houblons en conformité des lettres et mémorial, sur ce naguerres y envoyéz, pour sa descharge de la promesse, tant par luy que le Baron de Liedekercke faicte pour le service des Estatz.



Geldmiddelen 1577.
456
envoyées a ceulx qui ont obtenu les passeportz, passéz soubz caution, et de faire renouveller la publication des placcarts, a durer jusques ad ce que les deux passeportz, obtenuz par Herman van Gapenberge et Marcus Ninnius, soyent acompliz, le tout sans préiudicier aux privileges du pays de Flandres.
VII. Advis de messieurs du magistrat d'Anvers et néantmoins tenir pour déportéz dès maintenant les estrangiers, icy dénomméz, et cependant deservira l'estat par provision Valerius, cy dénommé, soubz telle instruction que luy sera délivrée.
VII. II sera fort requis pour le service de la patrie et plusieurs respectz que ledict De Rouck déclairé de bouche ausdictz Estatz qu'on déporte de sa charge Diego Goncales Gante et son substitut Jheronimo de Zotto, Espaignol, et ledict Gante secrétaire du Duc d'Alve, ayans administration pour tenir contrerolle de tous les marchandises qui vont et viennent dens et hors de ce pays par forme d'asseurance, eten ce lieu commectre Valerius van Dale, homme de bien, riche bourgeois de la ville d'Anvers et trés bon patriot.
VIII. Et ne sera que bien que les Estatz ordonnent a ceulx du magistrat de la ville d'Anvers que toutes offices qui sont esté conféré indeuement, pendant que les Espaignolz ont tenu le chasteau et ville d'Anvers depuis le IIII8 du mois de Novembre dernier passé, soient casséz etanichilléz, en pourvoyant par ceulx dudict magistrat des aultres non suspectz, idoines et qualifiéz personnaiges.
IX. Item déclairé ra ledict Rouck que les S*. prélat de S'. Gertrud, Conté d'Egmont, les Barons de Heze et de Liedekercke sont bien d'advis qu'on procédé a la tauxation d'aulcuns inhabitans de ladicte ville suyvant le cobier qu'il en exhibera a mesdictz S™. des Estatz, et de ceulx qui après on y poulroit encoires adiouster, et que 1'ondélibère sur la forme d'exécution at le placcart, sur ce a publier.
X. Et comme il y a certaine dispute entre les secrétaires de Ia ville d'Anvers et le Baron de Liedekercke, seavoir qui donnera les passeportz,il semble que, puisque
1) Aan het einde der apostilles: gearresteerd ter Staten Generaal 11 Sept. 1577; get. C. Weellemans.
VIII. Soyent escriptes lettres de la part desdictz Estatz Généraulx audict magistrat d'Anvers, affin que le contenu de eest article soyt accomply.
IX. Fiat en conformité de eest article.
X. Advis du magistrat d'Anvers pour, icelluy veu, estre ordonné comme l'on trouvera convenir



457
Geldmiddelen 1577.
lediet S\ Baron est superintendent de la garde de ladicte ville, qu'il doibve bien avoir 1'auctorité de donner par luy seul les passeportz, addressans aux gardes des portes, qnel personnes et biens ilz debvront laisser passer, d'aultant qu'il en doibt respondre.
477. R. 12 september p. p. — Ordonné au greffier de signer la requeste des Estatz, dressée au Conseil de Brabant, pour exécutoriales sur les bourgeois d'Anvers; sur quoy le pensionaire d'Anvers a protesté, d'aultant que ce seroit contre les privileges du pays de Brabant, contre la pacificatión et Union, sans que encoires il appert du refuz ou d'aultres pointz, contenuz en 1'instruction, donnée au S*. de Liekercke et recepveur De Rouck.
16 September beloofden de gedeputeerden van Lille, Douay en Orchies hunne particuliere obligatie voor 15.388 p. 17 s. 6 d. tegen indemniteitsbrieven der StatenGeneraal (R. i. d. p. p.).
478. R. 17 september. — Le recepveur De Rouck et greffier Barlicom sont commis pour ses trouver en Anvers avecq les lettres de schange, estans soubz eulx, tant de XXVm ducatz que plusieurs aultres sommes, pour practicquer 1'argent d'icelles vers les débiteurs, soubz promesse de raisonnable intérest et de les indemner vers les crediteurs et tous aultres intéresséz.
479. R. 18 september p. p. — Ordonné a Anthoine van Male de délivrer les lettres de schange avecq le recepveur Rouck et Barlicom pour en user selon leur commission.
19 September: te schrijven aan de vier leden van Vlaanderen, om hunne particuliere obligatiên te willen geven voor zekere geldsommen in mindering hunner quote van 2 millioen en hiertoe de gedeputeerden van Vlaanderen te machtigen (B,. L d. p. p.).
480. R. 20 september — Résolu que le trésorier Van der Beken reeepvra 1'argent et aultres meubles quy vient de Paris et arresté par le bourgeois de Bruxelles, en présence de deux eschevins de Bruxelles et ung de la Chambre des Aydes, et est 1'intention des Estatz de s'en ayder dudict argent par prest, en baillant raisonable intérest.
481. R. 21 september. — Résolu d'envoyer au Sr. de Liekercke et recepveur De Rouck en Anvers les XX lettres de change, revenans a XIII mille IIP XX daelders, trouvées entre les papiers du secrétaire du Comte Otto van Schouwenberch, arrestées en ceste ville par mre. Iaspar Piere.
Résolu d'escripre lettres aux députéz d'accélérer leur négociation et leur envoyer copie des lettres des 8"., estans au camp 2), et d'envoyer le Sr. Thobias de Cherf en Flandres •).
482. R. 24 september. — Sur le raport de messieurs les Comtes d'Egmont et de Boussu *) et du recepveur De Rouck touchant leur besoingné, faict en
1) Ter toelichting zie ons n°. 483.
2) Bedoeld moet wezen: Actes, n°. 809; Buil. II', 330.
3) Zie over de laatste nader de 2e afdeeling dezer Rubriek.
4) Alsvoren op 18 Sept.



Geldmiddelen 1577.
458
An vers, est résolu que mesdicts Srs. députéz induiront ou escripvera (1. escripveront) lettres derechieff les deur derniers membres d'Anvers de se vouloir conformer a la bonne intention des Estatz et que l'Excce. de monsieur le Prince d'Orainge escripvera ausdicts deux membres lettres de recommandation.
25 September: aan Valenciennes te schrijven, om aan den „maitre de la table de prest" de door hem verschoten 2534 p. 17 s. terug te betalen op afrekening van de quote der stad (R. i. d.).
483. R. 26 september. — Quant a la requeste de Hubert van de Wiere et Christien Goethals, marchants d'Anvers, est dict: ayans oy les supplians par serment par lequel ilz ont affirmé que ilz n'ont envoyé or ny argent en France que les un ziens (!), trouvéz es deux panniers saisiez, leur appartenant, et provennant de ventos de tailles, par eulx faictes a Paris, ont les Estatz aecordé aux supplians la mainlevée, par eulx requise, ordonnant a Van der Beken et tous aultres de faire et laisser ausdicts supplians suyvre leur argent et bardes.
484. R. 29 september. — Aecordé d'escripre lettres au maitre de monoyé a Bruges d'envoyer les III ou IIIIm £ arth., y estans pour les droitz de réserve, nonobstant interpellations des ceulx de Finances au contraire. Et semblables lettres a ceulx du magistrat dudict Bruges.
485. R. 4 octobee. — Messieurs accordent aux S™. des Finances acte d'indemnité pour les LVIIIm que l'on entend de faire venir ens de la recepte du demaine de Lille par moyen de la Chambre illecq.
486. R. 11 october. — Sur la requeste de ceulx de Breda est appoincté que, considéré que les Estatz ne sont présentement furniz d'argent, les suppliants pourront trouver argent sur Pobligations (!) des Estatz et seront les Estatz contentz de porter 1'intérest jusques a la raison de douze pourcent a 1'an et donner nouvelles obligations, s'il est besoing.
487. B. 19 october. — Quant a la requeste des bailly et eschevins de deux bancqz et notables de la ville de Gand, par laquelle ilz requièrent octroy pour povoir charger la ville jusques a XXXm florins par venditon de rentes, soit au denier XVI, XIII ou XII, et rente viagière au denier X a deux vies et le denier VIII a ungne, si besoing est du moings, au moindre frait que faire se peult, le tout par consentement de ceulx du Conseil de Flandres, eeclésiastiques et aultres de la ville, est dict: fiant brieven van consente ende ottroy als worden versocht.
20 October: te schrijven aan den ontvanger der abdjj S'. Vaast te Atrecht, om 9000 daalders te leenen, waarmede belast is de pensionaris van Douay; evenzoo aan prior en religieusen (R. i. d.).
488. R. 23 october. — Que on escripvera a ceulx de Flandres, affin que leur plaise accorder leur signature pour le tiers de HIP* (m), pour paier a Baptiste Spinola 1) au nom des Estatz de Brabant semblable somme, paiable le 15 de Fébvrier, affin que les Estatz soient serviz dudict Spinola de XXm daelders, pour estre emploiéz au waertgelt de Vm chevaulx, les trois mille sur Casimir
1) 30 Sept. was een memorie van dezen gesteld in handen van de Kamer der Beden (R.i. d.).



459
Geldmiddelen 1577.
et deux mille sur Swartzenburgh, et le mesme seroit faict pour Artbois, Lille, Douay et Orchies.
Sur ce que mr. Jean Gilles a remonstré que 1'archevesque de Cambray a faict donner pour leur argent (1. faict devoir pour lever 1'argent *)) et joyaulx de 1'église a Nre. Dame de Haulx, est résolu de y envoyer député avecq instruction ponr lever ledict argent et ioyaulx 2).
De bovengenoemde brief aan Vlaanderen is gedateerd 26 October 8). Er blijkt nog nit, dat Spinola den Staten ƒ300.000 4) voorgeschoten had; dat het aan Vlaanderen in obligatiên verzochte bedrag bedroeg ƒ26.676 12 st. 4 d., betaalbaar 15 April a. s. 5); dat Srabant bereid was „contre-obligations" aan Vlaanderen te geven en dat de Staten ook aan Vlaanderen wilden toestaan het bedrag van de quote af te trekken; dat Spinola de ƒ80.000 beslist noodig had, ook voor zijn eigen crediet; dat het bedrag 1 October vervallen was •).
1 November: octrooi verleend aan Dendermonde, om lijfrenten te verkoopen tot een bedrag van 6000 p. arth. (R. i. d.).
18 November werd besloten de papieren, betreffende „la négociation de Jehan Mathys" 7), te stellen in handen van Provins, Weert en Sille ter fine van rapport. — Op de remonstrantie van Willerval voor de betaling van ƒ1400 aan Jan Francisco Capello 8) beschikt: deze te betalen nit de eerst-inkomende gelden van Lille, Douay en Orchies en Artois; aan Liedekercke en Michiel van Breen te schrijven, om de genoemde som tot betaling van Capello, wien dit ook geschreven zou worden, achter te houden (B. i. d.).
489. R. 14 november •). — Sur la négociation de Jehan Matissen, advisée par ceulx de la Chambre des Aydes, a esté résolu de prendre dudict marchand aultant de drap que convient nécessairement avoir pour les Bas- et HaultAllemans qni sont a casser, et ce soubs 1'obligation des Estatz Généraulx, en cas que ledict marchant se voeille contenter, et pour iceluy induire sont députéz le Sr. de Berkeem (!).
490. R. 15 november. — Résolu de faire délivrer a Jan Mathysens cum sociis obligations pour la somme de cent neuf mille 11° XXII £ X s. XII d., seavoir ungne des quatre membres de Flandres de XLm £ arth., ungne en draps de ceulx de Flandres de cincquante mille livres, ungne des Estatz de Lille, Douay et Orchies IX mille livres et ungne des Estatz Généraulx deXm 11° XXII £ X s. XI d. arth.
491. R. 19 november. — Messieurs ont député le gouverneur de La Briele, Van Vliet, et le docteur Sille pour en présence d'ung eschevin et secrétaire de
1) Deze lezing in S. G. 3.
2) 4 Nov.: te schrijven aan „ceulx de N™. Dame de Hault", om inventaris le zenden „des biens de 1'église, ornemens, argent, monnoye et convertir en plates" (R. i. d.).
3) A. V. Ypres, port. 23B. — Er is geen adres op den brief; de bestemming is echter niet twijfelachtig.
4) Op een andere plaats in den brief is zelfs sprake van ƒ350.000.
5) Dit in onderscheiding van 4e resolutie.
6) Rencharge van dezen brief aan Vlaanderen: 23 Nov. (A. V. Ypres, port. 23B).
7) Een request van hem wordt vermeld R. 5 Oct.
8) Uit R. 24 Nov. bhjkt, dat het bier een geldsom betreft, waarvoor Willerval zich in naam der Staten verplicht had; naar aanleiding van een brief van Capello werd dit besluit toen herhaald.
9) Dit besluit alleen in S. G. 3.



Geldmiddelen 1577.
460
Bruxelles et ung des députéz de troys membres de Bruxelles interrogier Jeban Mathysen et Gaultier Serroyen et Abraham de Hertoge *) pour les faictz pour lesquelz ilz seroient saisiz *).
21 November werd op het request van burgemeesters, schepenen en raad van Oudenaarden beschikt: de supplianten te machtigen 6000 p. op te nemen „par levée des deniers de rente", mits óp de gewone wijze rekening doende s) (R. i. d.).
22 November op het request van Jean Matthysen c. s.: acte te depescheeren aan de vier leden van Vlaanderen, dat de som, waarvoor de pensionarissen der vier leden hunne obligatiên beloofd hadden, met de quote van Vlaanderen zon verrekend worden 4) (R. i. d.).
30 November werd op het request van Houfflin en De Hertoghe over de leening van mr. Jean Boisschot beschikt: Boisschot te gelasten te doen blijken, in welke soorten hij de betaling van 650 p., in het request genoemd, gedaan heeft 6) (R i. d.) 6).
16 December werd een brief van Baptiste Spinola7) van 10 December in handen van de gedeputeerden van Vlaanderen gesteld ter fine van rapport (R. i. d.).
17 December werd op het request van schepenen en dekenen van Gent8) beschikt: conform het advies van de Kamer der Beden, den audiencier Pottelsberg te gelasten octrooi te depescheeren „de charger la ville de LXXm £ en capital de rentes"•) (R. i, d.).
1) Een request van dezen werd denzelfden dag in handen dezer gecommitteerden gesteld (R. i. d.). Nog een op 20 Nov. en tevens een memorie van hem en Joris de Deckere in handen van den luitenant-amman van Brussel (R. i. d.). Zie nog R. 26 (2 X), 28 Nov.; 5, ii, i8 (2 X), 19, Si (2 X), 22, 25, 29 (2 X), 30 Dec.
2) In S. G. 3 hierover nog op dezen dag: „Sur Ia proposition, faicte de Ia part des députéz des trois membres touchant la détention d'Abraham de Hertoghe et de Jean Mathisen et que pour de tant plus descouvrir les fraudes, seroit besoing de saisir Conrard de Briel, nepveu dudict De Hertoghe et compagnon au contract, faict avecq Mathysz. et consors, avecq tous ses livres, papiers, raunimens et enseignemens, et ad ce faire commettre aulcuns qu'ilz ont dénommé, a esté advisé de ne le faire en la forme, conceue par lesdicts députéz, mais que seroient par les Estatz escriptes lettres au magistrat d'Anvers pour faire les debvoirs requis iudiciairement et au margrave pour le saisissement, ponr lesquelles lettres faire est cherge donnée a Sille". — En na den middag: „Les députéz des trois membres de ceste ville ont pro posé qu'il est besoing d'avoir quelques députéz avec eulx, pour trouver la somme de 1400 (?) flor. que sont deus aulx Estatz, saulf qu'ilz sont affectéz a 400 flor., et pour rechercher ceulx quy se sont mal acquittéz de leurs sermens et obligations de Sa Ut6., sur quoy les députéz du jourdhies, asseavoir Vliet et Stille, ont esté continuéz en Ia cherge de trouver argent avecq les dessus nomméz".
3) In S. G. 3 hierbij i. m.: „1'octroy est dépesché".
4) Ongeveer in denzelfden vorm komt dit besluit'op denzelfden dag nog eens in de resolutiën voor met de bijvoeging: „et semblablement pour ceulx de Lille" (R. i. d.).
5) 17 Dec werd op request als boven beschikt: aan Houfflin acte te verleenen tot zijne indemniteit, „en tant qu'il touche ce que pourroit prétendre le conseiller Boisschot a cause de la hausse des monnoyes" (R. i. d. p. p.).
6) In hoe verre de Actes, n°. 922, bedoelde obligatie van 1 Dec. betrekking heeft op een leening van Robert Poynts, Engelsch koopman, valt uit het regest van Gachard niet na te gaan; het stuk zelf is verloren.
7) Op een request van Pierre Spinola, Genneesch koopman te Antwerpen, werd 13 Dec. beschikt: Jean Cabo, ontvanger der domeinen in het kwartier van Antwerpen, te gelasten hem 140 p. sfrt. te betalen uit de penningen van den verkoop der schepen (biervóór, p. 385).
8) Waarschijnlijk hetzelfde, dat 46 Dec. om advies aan de Kamer der Beden gezonden werd (R. i. d.).
9) 18 Dec.: de datum van het octrooi op 18 Dec. te stellen, „pour avoir ledict Pottelsberge faict cejourd'huy son serment" (R. i. d.).



461
Geldmiddelen 1577.
492. R. 30 december. — Résolu que Baptiste Spinola quictera aux Estatz six mille livres sur ce que les Estatz luy peuvent debvoir, et que en oultre fera prest aux compaignies de mons*. de Heze de la somme de douze a XIII™ £, aultant plus ou moings que pourra porter ung moys de gaiges, sans intérest pour tout le moys de Fébvrier, soubz obligation de ceulx de Flandres, Arthoys, Lille, Douay et Orchies, a condition et sy avant que ceulx de Flandres luy facent la livrison de 1> £ arth. en draps selon 1'accord, faict avecq ledict Spinola 1).
Denzelfden dag werd acte van indemniteit verleend aan Provins en Watervliet „touchant HUL rentes, portant ensemble a üli° L £ arth., an reachapt le denier XVI". — Een brief van Jean Mathysen werd gesteld in handen van de Kamer der Beden om advies (R. i. d.).
81 December werd, naar aanleiding van den brief der Staten van Bijsel van 24 December, besloten acte te depescheeren op Bijsel conform wat gewenscht werd *) (R. i. d.).
Denzelfden dag schreven de Staten aan de vier leden van Vlaanderen', naar aanleiding van een request van Spinola, over het niet leveren door Vlaanderen van de ƒ50.000 in lakens en de obligatiên van ƒ26.600 volgens het met hem gemaakte contract. Zij dringen er op aan deze te leveren, wijzende op de groote verdiensten van Spinola, die reeds ƒ20.000 voor de soldaten van Hierges en Megen — „partie desquels est présentement au camp" — heeft verschaft tegen zeer redelijken prijs en bereid is de rest te verschaffen en de Staten ook verder te helpen. Dit is zeer noodig om Brabant, dat de betaling der Duitschers op zich heeft genomen, „ce qne leur vient promptement en argent quy excédoit ce qu'ilz nous debvront de leur quote de deux millions, bien la somme de CLVHIm II0 £", van de Duitschers te bevrijden. In een postscriptum voegden de Staten nog toe: „Comme entendons la principale difficnlté que pourrez faire audict Spinola, reposer sur ce poinct que vouldrez mectre ladicte partie en compte sur vostre contingent es HU010 £ par mois, destinéz a nostre camp, vous prions bien affectueusement de ne vouloir en ce insister, ains vous contenter de la trainer sur 1'ayde précédente de deux millions on aultre future et ce au regard de ceulx de Brabant quy par faulte de ce paiassent tant et si longuement, et part es mérites dudict Spinola vers la Généralité du pays, oultre ce qne ce nous sera ung grand repos de nous veoir quictes de ces gens de guerre allemans, pour n'en plus craindre les déservices apparentes".
6. Petitiën en generale middelen.
493. R. 2 januari p. p. — Que nonobstant la réquisition des Estatz de Namur pour exemption des bourgeois de Namur quy brassent de cervoises selon leur privilège, qu'ilz peuvent brasser librement, sans payer maltote ou aultre charge quelconque, les Sn. des Estatz Généraulx requièrent lesdicts S™. députéz des Etatz de Namur se voloir conformer a 1'accord général, sans préjudice de de leurdict privilège, affin que égalité soit partout conservée *).
1) De acle van dit besluit in A. V. Ypres, port. 23B.
2) Waarschijnlijk zal wat op denzelfden dag iets verder volgt, op hetzelfde betrekking hebben: gelast acte te verleenen aan Rijsel met machtiging, om 50.000 p. art. te lichten in zulken vorm als in den brief van Rijsel gevraagd wordt.
. 3) De remonstrantie hierover aan den Raad van State: B. R. B., ms. 19298, fol. 163. — 7 Maart: de Staten bewilligen den Raad van State te vragen „qu'ilz veullent emprendre le mestier ou mestiers de Namur quy ne se sont régléz avecq la plus sane partie au regard des impóts et moyens généraulx, en remettant la clause ou condition que les bourgeois brassans pour leur provision seroient exemptz" (R. i. d.).



Geldmiddelen 1577.
462
9 Januari: brieven te schrijven aan den Vicomte van Gent en aan de prelaten en edelen van Artois, om evenals de steden den 10O"1 penning en de generale middelen toe te staan (R. i. d. p. p.)
10 Januari werden d'Aussy en d'Aubigny verzocht zich tegen den 20611 in de vergadering der Staten van Artois te laten vinden. — De pensionarissen van Antwerpen, Mechelen en Bergen werden gedeputeerd, om te hooren den koopman en zekeren ingenieur „a trouver argent sans grieff des subiectz, selon que le Sr. de Mars en auroit adverty Son Ex08." (R. i. d.). 11 Januari werd Grobbendonck tot hetzelfde doel gedeputeerd, om te overleggen met Jean Baptiste Schormutse (R. 1. d.).
494. R. 14 januari. — Qne les fermiers des impostz ne recepvront ancun impost de toutes denrées que les Estatz achapteront ou livreront par leurs commis aux soldatz ou geus de guerre tant de pied que de cheval en payement de leur soldes, ains lesdicts Estats mesmes *).
Que ceulx du Conseil d'Estat seront requis donner lettres a requérier et contraiudre néantmoings ceulx du chapitre de Tournay a contribuer les impostz avecq ceülx de Tournay que les Estatz Généraulx ont consenty, puisqu'ilz y sont tenuz pour la défence du pays. Que ceulx de Tournay seront requis de ses conformer quant aux impostz comme les aultres pays ont consenty, sans arrester a leur prétendu privilège, n'ayant riens du commun avecq la défence du commun pays, mais seullement s'entendant pour le particulier de Sa MM., et que les rentes sont et demoureront hypothéquées sur la Généralité et sur chacun Estat en particulier *).
Touchant 1'acte de 1'accord des Estatz de Lille, Douay et Orchies du III0 de ce moys de Janvier de la somme de IIIom £ arth., au lieu du III6 ce, est résolu que lesdicts Estatz insistent en leur précédente résolution, prinse le III* de Décembre, seavoir que les payements, faictz aux gens de guerre, par eulx levéz, comme ungne partie, depuys ledict III* de Décembre, seront déduictz sur lesdicts 11°m £ arth., comme aussy seront déduictz XIIm V° £ et XVm £ arth. en aultre partie, depuys par eulx avancéz, en tant moings desdicts IIcm £ arth., et que ce que paravant auroit a iceulx soldatz esté payé, sera rabattu sur les moyens généraux. Que en oultre, en cas qu'ilz avancent les Cm £ arth., au temps de la rédemption dudict ce par eulx promis a Pasques, réèlement a la Chandeleur pröehainement venant ou endedans X ou XII jours après, ilz pourront proffiter la sixiesme part d'icelle somme et non pas plus avant, requirantz parmy ce messieurs du Conseil d'Estat leur faire expédier lettres d'ottroy et d'acceptation pertinentes 4).
Sur la requeste de ceulx de Rosendale, Etten ende Sundert onder Breda: dat de Generale Staten nyet en verstaen, dat de supplianten eenige contributie sullen doen aen deu gouverneur ende soldaten van Breda, maer zgn tevreden
1) 7 Jan. schreven de Staten een brief aan de schepenen van Douay en aan die van Orchies met verzoek om, zooals Lille reeds gedaan had op voorwaarde van eenparigheid, ook in de generale middelen voor een half jaar toe te stemmen (A. G., Aud. 658, fol. 78).
2) De acte van dit besluit: Actes, n°. 305; ft. A. Noord-Brabant, reg. doleantiên 4, fol. lv°.
3) Het request: Actes, n°. 306.
4) Eerder op dezen dag: besloten eenigen te zenden, om met Lille, Douay en Orchies te accordeeren over het verschil aangaande de voorwaarden van hun consent in den 100"" penning (R. i. d.). — 17 Januari: bij meerderheid van stemmen gepersisteerd in het besluit van den 14«n (in het register staat: 13en) aangaande het accoord van 200.000 p. art. van die van Lille enz. in plaats van den 100*' penning (R. i. d.).



463
denselven supplianten te laten affcortten op huerluyden quote van den cen penning oft imposten by generale middelen zulcke contributiën, als zy ten versuecke van mynen heere den Prince van Oraingnen sullen moeten doen opte fortresse van Nyeuwsgastel, ter ordinantie van Zyne Extle., ende dat voer den tjjt van twee maenden, alleenlijck henluyden bevelende de reste van huerluyden quote te bringene in handen van Mr. Dierick van der Beken, trésorier generael van de voerschreven Staten 1). Faict a Bruxelles le 17 (1. 14) de Janvier 1577.
Aengaende der requeste van de gedeputeerde der Ommelanders by Groeninghen is geappoincteert: Myne heeren gedeputeerde van de Staten van de landen van herwertsovere, gesien hebbende dese verthoeninghe, versuecken den Staten van den Ommelanden by Groeninghen, te willen tot behulp van de noótelycke oncosten ende groote zware lasten van de tegenwoirdige oirloge by provisie opbringen in handen van den trésorier generael, m™". Dierick van der Beken, de somme van XXVm daelders, totter tijt ende wylen dat de voorschreven Staten beter informatie sullen hebben van de macht van deselve supplianten.
495. R. 19 januaki p. p. — L'estat, faict pour le payement de chacune compaignie de 1'infanterie, apporté par monsieur le Comte de Lalaing, a esté arresté par les S™. des Estatz, revenant ledict estat a la somme de XVP LUI £ arth.
496. R. 20 januari. — Résolu que on rabbattera a ceulx de Lille, Douay et Orchies sur leur ce denier qu'il(s) ont rachapté pour IPm £ arth., la somme de XXm £ arth. ungne foys, a condition que le cler restat desdicts deux cent mille £ arth. par dessus les XXVIP» V° £ qu'ilz ont avancéz, sera par eulx furny et payéz, moitié endedans la Chandeleur pröehainement venant et la reste le XVe de Febvrier ensuyvant, et leur passer ce que aura par eulx esté payé depuys le IIP de Décembre aux compaignies qu'ilz ont levé et livréz au service des Estatz, bien entendu que lesdicts XXm £ arth. se rabbatteront sur la dernière moitié desdicts termes.
En apportant par ceulx de Valenchienes en cler denier la somme de VIIIm £ arth., ilz pourront parmy icelle rachapter le c" sans riens rabbatre, mais pourront sur les moyens généraulx rabbatre ce qu'ilz auront payé pour ceste guerre.
24 Januari besloten de Staten op een request van Jean Tilman, pachter van de belasting op koren te Brussel, dat de pensionarissen van Gent, Brussel en Mechelen partijen en andere dergelijke pachters voor zich zouden roepen, om ze zoo mogelijk te verzoenen; anders te rapporteeren (R. i. d.) ').
26 Januari: aan die van Grave zal van hunne „aydes" worden afgetrokken, wat ze aan de soldaten betaald hebben; de Raad van State verzocht aan het land van Knik te gelasten, om hun gewoon deel te dragen van het door Grave betaalde8). — De Staten
1) 11 Juni: voor Van der Beken hier te lezen „mr. Jan Nyverzeele, rentmeester in 't quartier van Antwerpen" (B. i. d. p. p.)
2) Een ander geschil over pacht in R. 29 Jan.: op een request van Gille de Byne besloten, dat „la clause et semblables faict entendre tout ce quy est de marchandise de semblable sorte et dont 1'aune vanlt 10 patars et en dessus, durant les trois moys de la ferme courante".
3) In het register volgt nog de acte van dit besluit, waaruit bljjkt, dat de Staten hun besluit namen, gehoord hebbend het rapport „de ces pièches" (niet nader aangeduid).



Geldmiddelen 1577.
464
vereenigden zich met de middelen, door de gedeputeerden van Den Bosch voorgesteld, den griffier gelastende de noodige ordonnantiën te maken (R. i. d.).
27 Januari werd het accoord van Artois gelezen en besloten er na onderzoek den volgenden dag op te antwoorden.
497. R. 28 januari. — Que l'on accepté 1'accord de ceulx d'Arthoys et que l'on les assistera pour obtenir du Conseil d'Estat lettres d'acceptation, par eulx requises, moyennant que, en cas que les biens des hospitaulx et aultres semblables places debvroient estre exemptéz dn ce, les aultres biens de semblables hospitaulx et semblables lieux es tous aaltres pays seront aussy exemptéz dudict ce.
Dit accoord van 20 Januari ') luidt in hoofdzaak als volgt:
497a. 20 januari. — [De Staten van Artois, vergaderd in de abdij van St. Vaast te Atrecht volgens oproepbrieven van den Baad van State van 9 Januari, om te hooren, wat de Vicomte van Gent betrelfende den 100*" penning, de gemeene middelen „et aultres" zou proponeeren:] après pluisieurs Communications et conférences ensamble, tant audict jour que par deux assemblées précédentes, désirans eulx accommoder avec les aultres pais pour les affaires et urgentes nécessitéz présentes, ont unanimement consenty et acordé la levée dn ce des meubles et immeubles en la forme et manière qu'il s'est levé en 1'an soixante noeuf sans aulcun récollement.
Entendu que en icelluy acord seront comprins les immeubles qui estoient confisqnéz audict an soixante noeuf et depuis remys es mains des propriétaires ou de leurs héritiers.
A condition que les revenuz des hopitaulx, maladries, povres et aultres semblables dédiéz et aplicquéz a la substentation desdictz povres en seront exemptz. [Volgen nog verschillende andere gewestelijke voorwaarden voor de heffing].
Et en oultre ont consenty et acordé la praticque des moiens généraulx audict pais d'Artois pour les lever en la forme et manière que leur a esté envoié par escript, pour demy an seullement, sans tourner en conséquence ny aulcunement promener ausdictz d'Artois a debvoir cy-après passer par leur quote ancbienne et acoustumée, et a lever lesdictz moiens généraulx du jour que iceulx seront bailléz a ferme et que l'on entend estre général en ung meisme jour par toutes les provinces du Pais Bas.
Et comme les députéz desdictz Estatz a la collecte et levée desdictz moiens désirent pour leur descharge eulx conduire en conformité des aultres provinces, il plaira leur envoier instruction bien ample pour selon icelle eulx pooir reigler.
Ont encoires lesdictz Estatz ratiffié 1'acord, faict par leurs députéz, assambléz a Bruxelles, en la somme de trois eens mil livres pour une partie et pour aultre de six eens mil livres a 1'advenant du sixième de Flandres, a icelles quotes paier et furnir endedens ung mois après la réception des lettres d'octroy et d'acceptation. [Volgen" voorwaarden betreffende de heffing dezer twee quotes in het gewest],
Ce présent acord faict a la cherge et condition expresse que toutes les aultres provinces du Pais Bas joinctz et uniz facent semblable acord et non aultrement et que tous les acordz ou pourparléz, faictz en général ou particulier,
1) Actes, n°. 331; A G., Aud. 685, fol. 291 (orig.).



465
Geldmiddelen 1577.
paravant cestuy, comme non acceptéz, demonreront sospitz 1) et estainctz. Et que les placartz, despeschéz sur le faict de la levée des chaines, joiaulx, baghues ét vaisselles et cotisation particulière des personnes, demoureront aussy sospitz et
ne sortiront aulcun effect 2).
498. R. 30 januaki. — Quant a la requeste ou offre de ceulx de Tournay 8) pour la rédemption du ce dernier, on suyvera l'advis des commis de la Chambre des Aydes, seavoir quy passeront, parmy furnissant la somme de XXXII" £ arth., les XVI™ endedans XV jours et les XVI* restans par tout le moys de Pébrier, sans povoir défalcquer quelque chose, mais les IIm II0 XXII florins IIII pathars VI deniers, par eulx requis a déduire, se pourront défalcquer sur les moyens généraulx, seavoir les impostz.
Het accoord4), in vorm van remonstrantie, luidt in hoofdzaak als volgt:
498a. (± 29 JANUAEl). — [De gedeputeerden van het Doorniksche remonstreeren namens de Staten, dat sedert 1569 zware lasten op het land hebben gedrukt en drukken wegens inlegering van troepen en de „aydes du passé"]. Par oü se peult assez clèrement entendre que le troysiesme cme aecordé portera beaucop moyns que celluy de 1'an XV0 soixante , noef quy lors fut prins et levé audict Tournesis en toute rigeur — et aussy qu'a grandissinie difficulté il se pourra collecter audict Tournesis par dessus celluy et ledict daldre au bonnier quy se lievvent journeilement 5).
Néantmöyns comme bons et loyxaulx subiectz et vrays patriotes, veullans de tout^ leur pouvoyr s'évertuer a secourir Sadicte Mtó. et la patrie en ses néeessités et délivrer mesdicts seigneurs de la collecte dudict cm« troysiesme, non moyns odieuse que facheuse, difficile et mesmes impossible pour quelque' espace de temps, sont contens et offrent en rédemption dudict cme trente mille florins du pays de quarant gros le florin, a payer la moictié endeans un moys dès le jour de 1'acceptation et 1'aultre six sepmaines après.
Moyennant que leur en soyt quicté le sixiesme en vertu du placcart, faict sur la quictance du sixiesme dudict cme, et non obstant qu'ilz ne furnissent le reste endeans le moys de Janvier présentement courrant pour les raisons que dessus. Et mesmes que pour de leurs députtéz quy ont aecordé ledict cme, 1'un estre — comme l'on croyt — décédé en la ville d'Anvers au service de Sadicte Mté. et la patrie et 1'aultre avoyr esté et estre encoires séquestré dont ilz ignorent la cause6), ilz n'auroyent esté advertiz dudict accord et de beaucoup moyns de ladicte quictance du sixiesme fors que depuys quelques jours enca.
A condition aussy que les sommes susmentionées de six mille par une et de deux mille deux eens vingt deux florins quattre patars et demy par aultre partyes leur seront défalquiées, comme ayants esté avancées sur les premières aydes et livré tant bien comme 1'aultre, furnyes depuys la conionction faicte
1) = Suspens? 2) Get. P. Marchant.
3) Te lezen: Tournaisis; het is mogelijk, dat dit in het register eigenlijk ook bedoeld is: in de laatste letters van Tournay, dat er in elk geval eerst stond, is geknoeid, maar de correctie is niet duidelijk. — Het request was den vorigen dag aan de Kamer van de Beden gerenvoyeeerd (R. i. d.).
4) Actes, n°. 356; A. G., Aud. 769, fol. 175 (orig.).
5) Met „ledict daldre au bonnier" is bedoeld: een daalder van 30 patars op iederen bunder land, in Tournaisis bizonderlijk geheven om de kosten der laatste jaren te dekken.
6) Cotterel en Hutin (hiervoor, p. 4 en noot 2).
30



Geldmiddelen 1577.
466
d'iceulx remonstrans avee les Estats des aultres provences. [Volgen gewestelijke voorwaarden voor de heffing].
6 Februari werd besloten aan de Staten van Henegouwen te schrijven, zooals geschreven was aan die van Artois, om de generale middelen in praktijk te brengen (R. i. d.).
499. R. 9 februari. — Résolu que pour assister les gens de guerre a Utrecht et la entour, on laissera passer ceulx de Valenchiennes au lieu du c6 denier avecq VIIm £ arth. et ceulx de Tournesiz avecq XXXII™ £ arth. et qu'ilz pourront rabbattre les IIm IIC XXII & IIII sols VI deniers qu'ilz ont demandé, bien entendu que lesdicts de Tournesiz payeront la moitié par tout le moys courant et 1'aultre moitié endedans le moys de Mars prochain x).
Sur la requeste de ceulx d'Utrecht et Geldre est dict qu'ilz seront en partie secouruz par prest des deniers que ceulx de Lille, Douay et Orchies furniront.
500. R. 10 februari. — Que le Sr. de Hierge sera servie pour ses gens de guerre des deniers du ce de ceulx de Valenchiennes, seavoir de VI Im £ en ungne partie, et de ceulx de Tournesiz pour la somme de XXX™ £ ou environ suyvant 1'acte d'hier; et au regard de deniers que pourront furnir ceulx de Lille, Douay et Orchies, ceulx de Boisleduc 2) et Grave seront serviz pour la nécessité urgente de la première paye, demourant la reste pour lesdicts gens du Sr. de Hierge.
Résolu sur la requeste de Cinno Cracq a Charpffensteyn, chevalier de 1'ordre de Jerusalem et commandeur de Pitsenborch a Malines: d'aultant que personne n'est exempt et que le ce et impostz sont accordéz pour la défense et tuition du pays, pour la garde des biens, le suppliant aura patience 3).
501. R. 11 februari. — Les S™. ont accepté 1'accord de ceulx de Lille, Douay et Orchiez qu'ilz passeront pour leur ce denier, parmy furnissant IPm £ arth., la moitié endedans le moys courrant et 1'aultre moitié endedans le Mars pröehainement venant, aux conditions, reprinses en 1'acte du XXIX6 de Janvier dernier *), requirans messeigneurs du Conseil d'Estat voloir dépescher ausdicts de Lille, Douay et Orchies lettres d'ottroy et d'aceeptation en toute diligence.
502. R. 12 februari. — Sur la requeste des prélatz et ecclésiasticques de Lille, Douay et Orchiez est dict que les Estatz les requirent de s'accommoder a la Généralité, sans que 1'instruction des moyens généraulx desja en practicque en plusieurs provinces peult estre change, espérans que les fermiers seront tant civilz qu'ilz ne diseommoderont les ecclésiasticques plus que des séculiers B).
1) De acte van dit besluit, voorzoover Tournaisis aangaat, in A. G., Aud. 769, fol. 178 (orig.). Aan het slot hiervan: de Raad van State wordt verzocht acte van acceptatie te verleenen.
2) Den Bosch te voorzien van de eerst inkomende gelden, óf van Lille öf van elders (R. 16 Maart). Den Bosch 28.000 p. art. te betalen volgens apostilles van 10 Februari en 16 Maart van de eerst inkomende gelden, nadat het kamp betaald zal zijn (R. 16 April p. p.).
3) Herhaling van dit besluit 16 Juli met de bijvoeging, dat hij ook in 1569 niet vrijgesteld was (R. i. d. p. p.).
4) A. G., Aud. 754, fol. 65. Het besluit werd genomen na ontvangst van een brief der Staten van 20 Jan. De voorwaarden, waarop de 200.000 p. van 40 gr. worden toegestaan, zijn alleen van gewestelijk belang; o.a. wordt aftrek van enkele gedane betalingen gevraagd.
5) De Staten van Lille enz. hadden bij besluit van 29 Jan. (A. G, Aud. 754, fol. 67) de heffing der gemeene middelen voor een half jaar goedgekeurd, onder verschillende voorwaarden, alleen voor het gewest van belang. Wat de geestelijkheid afzonderlijk te romonsteeren had, blijkt hieruit niet. - '



467
Geldmiddelen 1577.
Dienzelfden dag namen de Staten eenige beschikkingen betreffende de collectatie der gemeene middelen in Artois naar aanleiding van een remonstrantie van de Staten van dit gewest ').
503. R. 14 februari. — Sur la mémoire de messieurs des Finances touchant les Xm £ art.: que les Estatz tiendront leur promesse avecq 1'oportunité première et donneront ordre qu'ilz seront dresséz; et pour ce qu'ilz ont esté contrainctz payer IIC m £ arth. a Utrecht et la entour et pour former le camp et quant a la reste: nihil ad status, comme ceste dehte n'a riens du commun avecq les aydes présentes.
Que l'on requerra messieurs du Conseil d'Estat qu'il leur plaise ordonner et commander a ceulx des Finances de dépescher les accordz de ceulx d'Arthoys et d'aultres, nonobstant que lesdicts de Finances n'ont mainiation des deniers.
504. R. 15 februari. — Que Beken donnera a Arnoult Bernardt en délaissant les moyens, par luy inventéz, avecq le pied, tant du pris que du taux, la somme de C dalders de XXXIIII s. arth. pièche; et sy ses moyens soient mis en exécution, il en sera superintendent; et sy donnera on copie desdicts moyens a chacun Estat pour obtenir consentement de leurs membres et colléges avant 1'expiration de III moys; et sy avant que les moyens se practiequent,il sera préféré avant tous aultres.
Rapporté 3) par Borluc, pensionaire de Gand, 1'un de(s) commys vers le Conseil d'Estat pour obtenir ordonnance aux Finances de faire despescher lettres d'acceptation et octroy a celles des provinces quy les requéroyent suyvant la résolution desdicts Estatz, que lesdicts seigneurs d'Estat 1'avoyent aecordé.
Dienzelfden dag: de gecommitteerde tot de ontvangst van den honderdsten penning en de generale middelen in Artois moet alle gelden aan Van der Beken afdragen (R. i. d.).
505. R. 22 februari. — Que ceulx de Brabant quy vouldront furnir leur centiesme denier en tout endedans le IIII6 du moys pröehainement venant, gaingneront le Vle part.
Que ceulx de Brabant, pour furnir par les Estatz Généraulx des pays de pardecha la somme de IIIcm £ arth., a payer a don Jehan, passeront, parmy avanchant cincquante mille livres arth.; ceulx de Flandres ïïem £ arth.
In verband met de aan don Jan te betalen geldsom namen de Staten in deze dagen nog andere maatregelen, waarvan het register der resolutiën geen gewag maakt. Wij deelen ze mede in de hierna volgende stukken. Vooreerst een brief aan de Staten van het Doorniksche4):
1) Actes, n°. 392; R. A., Aanw. 1826, n». 18, fol. 266.
2) Arnould Bernard had een voorstel tot belastingheffing op verschillende waren gedaan op andere wijze dan de generale middelen. Zijn brief aan de Staten, z. d., met de lijst der te belasten waren in A. G., Cart. 196B, fol. 55; de lijst alleen ook in R. A., S. G., loketkas, loopende 22; een advies van de Kamer van de Beden over zijn voorstel: A. G., Aud. 656, fol. 149. — Nog een request van hem wordt 26 Febr. vermeld: hij heeft tevreden te zijn met de eerste ordonnantie, totdat de gewestelijke Staten hunne adviezen op zijne middelen ingebracht zullen hebben (R. i. d. p. p.).
3) Het volgende alleen in het register-Liébart (A. G., Cart. 327E, fol. il).
4) Actes, n°. 410; A. E. Mons, Tournaisis 1, fol. 465. — Ook aan de andere contribueerende gewesten zal stellig in denzelfden geest geschreven zijn.



Geldmiddelen 1577.
468
506. 19 februari. — [Noodig om het verdrag met don Jan uit te voeren direct de helft van 300.000 écus. Hierom] avons par ensamble advisé et résolu de reehercber et repartir ladicte somme de trois eens mil florins sur les provinches quy vraysemblablement ont meilleur moien de y assister en support de pluisieurs quy ont peu ou poinct de puissance, comme povez assez penser. Sur quoy nous a samblé que ne ferez difflcultéz d'avancher la somme de six mil florins que vous prions et requérons bien instament voulloir faire endedens dix jours procbains précisément, a rabattre ou reprendre sur les premiers deniers, procédans de vostre cme. et moiens généraulx, vous y faisans asister et secourrir par moyen de levées des deniers en rente aux deniers XII, XIII ou plus, pension a une ou deulx vies, au denier six ou plus a une vie, huyt ou plus a deulx vie(s), prestes d'argent et avancbement de vasselles voluntaires ou par taux selon que les facultéz des personnes vous seront notoires et cogneues, dont vous a aultresfois esté envoyéz mandement et instruction, et par toutte aultre voies que trouverez mieulx convenir, dont ne debvez faire aulcun scrupule ny 'personne faire refuz ou aVoir quelque crainte, de tant que letout se faict de 1'adveu, auctorité et oetroye de Sa Mtó., comme voirez par lediet traictié, et que le tout se rapportera et descomptera sur la Généralité sans intérest d'aulcun en général ny particulier. Et comme tant plus brieff sera ladicte somme avancbée et furnye, tant plustost jouyrons de 1'effect et asseurance de nostre traictié quy tant importe, comme scavez, pour le commun repos de la républicque Crestienne et de nous tous et nostre postérité, comme poves juger, retournons a vous prier n'y faire aulcune faulte. [Pas brief van den keizer ontvangen1)]. Et comme nous craindons que pour la diversitéz des monnoyes ne tumbe quelque defficulté ou retardement de nostre prétendu, vous prions bien effectueusement envoier ladicte somme en la meilleur monnoye que poulrez.
[P. S.]. La grande importance et merveilleuse conséquence de ce faict nous force vous requérir derecbief ne faillir a ce grand besoing au salut de la patrie. pour la descharger une fois des Espaignolz et estrangiers que tant tont affligé, meismement de recouvrer ladicte somme, sy aultrement ne povez, par taux des personnes de vostre province selon leur faculté et exécution d'iceulx, les asseurant néantmoins pour les rendre tant plus voluntaire que les deniers leur seront restituéz, en pareille espèce et valleur ou bien au pris qne la monnoye pouroit estre baulchié de nouveau de leur contentement, de ce que procédera du eme. denier ou des moiens généraulx ou aultrement.
Twee dagen later werd voor hetzelfde doel een instructie s) opgesteld voor jhr. BZector van de Woestine, heer van Becelaer 8), en mr. Jacob Yman, om te gaan naar de vier leden, andere steden en „casselryen" van Vlaanderen:
506a. 21 februari. — [Zullen te kennen geven, dat en waarom het noodig is spoedig ƒ300.000 op te brengen]. Soo sullen sy gedeputeerde den cpllegiè'n voren bauden ende vertoogen, dat niettegenstaende het verclaer, ten voorgeuden daegen van wegen die van Ylaenderen gedaen, dat men van henlieden geen assistencie
1) Cf. hiervóór, p. 307, noot 7.
2) Actes, n». 412; B. R. B., ms. 7223, fol. 181v«.
3) Deze kreeg 29 Maart voor vacatiën 119 p. 10 s. 6 d. art. (B. i. d.).



489
Geldmiddelen 1577.
van penningen verwachten en soude, al soo lange als de Duytsche, tot Dermonde liggende, geen contentement gedaen en waere, sy lieden van Vlaenderen hemlieden souden willen evertueren metten anderen Staeten tot de vulcominge van de voornoemde appointementen, dewelke hunlieden selven gecottiseert hadden. Versoekende instantelijc, dat sy souden willen considereren, dat, indien de Staeten in faute hieven van de conditioneerde somme op te brengen binnen den besproken tijt van twintich daegen naer de sommatie, hunlieden gedaen, in der eeuwicheyt niet en souden konnen geëxcuseren van selve cause geweest te hebben van den retardemente van het vertrec van de Spaegnarden, daeruuyt groot inconvenient sonde mogen rysen ter reproche van een ygelgc, die in faute bleve van hem te employeren tot assistencie van sijn eygen ende de gemeene welvaert, ruste ende vrede van den lande ende daertoe aireede soo vele moyte ende cost gedaen hadde geweest, biddende eenen yegel\jc daeroppe sulken regard ende consideratie te nemen als de saeke verheyst, hopende, dat men in Vlaenderen daertoe wel vinden soude hondertdnysent gulden en meer, waer't doenhjc, ende de reste by de andere Staten, die van gelycke daertoe geschiet hebben gedeputeerde aen haerlieden collegiën, eenen yegelijc verclaerende, dat niemant en behoorde swaricheyt te maeken van gewillichlijc hem totter voornoemder assistencie te employeren, mits dat 't selve wesen mach sonder kost, ende sal hem daervoren crois gegeven worden naer advenant den penninc ses tot eenen* lyve ende acht te twee lyven ter kuere van eenen yegeln'c. Ende die geene renten en begeren, sal men sulken interest geven, als men met hunlieden sal overcomen, al waer 't tot twelf ten honderde, accorderende ende in henlieden handen stellende d© tienste penningen ende generale middelen, met belofte van sulke penningen hunlieden weder te gevene in sulke specie ende weerde, als sy die getelt sullen hebben, 't sy om coopen van renten oft andersins, ende dit ooc ten laste van de Generaele Staeten.
[Krijgen brieven van de Staten aan die van Vlaanderen en van den Raad van State aan den Raad van Vlaanderen mede. Het geld, zoodra er maar een deel van bijeen is, te zenden, om de Spanjaarden zoo spoedig mogelijk te doen vertrekken].
Den volgenden dag schreven de Staten een brief aan de vier leden van Vlaanderen'):
506b. 22 febeuaei a). — Messieurs. Combien que par noz dernières 8) vous avons escript et requis de recouvrer et advancher la somme de [cent mille florins] 4) pour les causes, y représentées, toutesfois, comme nous nous trouvons renchargié, somméz et presséz de furnir argent aux gens de guerre de notre camp, entre lesquelz se présente doiz maintenant tel desroy — qu'on ne vous doibt aulcunement recéler — que pourrions bien retomber en pir inconvenient
1) A. V. Ypres. port. 23B. Er is een andere copie van denzelfden brief, gedateerd 24 Febr. — Evenzoo aan Tournaisis: Actes, n°. 414; A. E. Mons, Tournaisis 1, fol. 169v°. — Stellig zal ook aan de anderen gewesten in denzelfden geest geschreven zgn.
2) In margine de volgende quotisatie: Cm Flandres 11° mil florins; XXVm Haynault XXXVIm £; Arthois, renchargé pour les deux sommes de XXXm £; IIm Valenchiennes Vm; XVIIIm Lille, Douay XXV™; III" Namur VIm; III>n Tournay VD»; VI" Tournesiz XV™; Malines II">; le Conseil II1». Het eerste cijfer duidt het eerste bedrag der quotisatie, het tweede het verhoogde aan, waarover de brief handelt.
3) Blijkbaar van 19 of 21 Febr.
4) Alleen in de copie van 24 Febr. ingevuld.



Geldmiddelen 1577.
470
que devant, s'il n'y est bientost pourveu avecq ce que, pour nostre grant prouffict et soulaigement, entendons et sommes délibéréz de casser bonne partie, prestement que serons asseuréz des fors. Et comme vous scavez que les deniers (ne) poeulvent provenir d'aultre part que de nous mesmes, a esté force de rehaulser les taulx derniers et de vous remectre jusques a la somme de [deux eens mil florins] x), a quoy vous prions vouloir entendre et tant faire que ladite somme soit par vous recouvrée et furnie endedens le mesme temps de dix jours précisement que contiennent nosdites précédentes, et sur ce bien considérer qu'il seroit trop tard de faire le debvoir, après que 1'inconvénient nous seroit sur les espaules, lequel aussy tant s'en fault qu'il vous excuseroit de ce que prétem Ions, que meisme apporteroit une ruyne, confusion et perdition totalle de tout les pays, auquel regard ne seroient sans coulpe d'avoir ceruiné ou consenti a telle ruyne tous ceulx et celles qui présentement s'exiberont, se monstreront froidz et rétifz, mais encoureront nutte perpétuelle a leur général honte et vitupère et de leur postérité, que vous prions vouloir bien et vivement déclarer et remonstrer a tous ceulx et celles qui trouverez convenir, n'obmectant riens quy soit de debvoir requis et pertinent pour les occasions, 1'appoinctement ia faict et aecordé, au regard mesmes de d'advancber leurs deniers en prest, rente, pention ou tel aultre intérest qu'ilz vouldront demander, selon que vous avons escript plus amplement.
Bovendien droegen de Staten een zending aan .Rassenghien *) op naar Lille, Douay en Orchies, om dezen te bewegen tot fnrnissement van de hun opgelegde/-25.000. Zij schreven hem 22 Februari een brief "), om hnnne bedoeling toe te lichten. Wij lichten hieruit alleen de volgende passage: „vous povez considérer, si, par faulte de furnir a ladite somme de nostre costel, il convenoit encoire dilayer fsc. la sortie des Espagnols], en quelle perplexité nous nous retrouverions, d'ung costé estans en doubte, si 1'Espaignol le vouldra consentir, de quoy tant plus sommes en craincte, pour ce que sommes certainement advertiz qne les Espaignes, Italiennes et aultres telles provinces sont asseurées du Turcq qui se trouve assailly du Sophy *), et d'aultre costé de la difficulté qu'en ponlroient aussy faire le Prince d'Orange et Estatz d'Hollande et Zélande, veue leur résolution telle que dessns 6), pardessus le DU8 de nostre propre armée que, si n'avons le moyen de trouver IH° mil florins, a grand paine la scaurions contenter et entretenir pour faire la guerre". In bizonderheden wordt Rassenghien's lastgeving omschreven in zijne instructie 6), waaruit wij het volgende mededeelen:
506°. 22 febeuaei. — Premier il plaira audit Sr. Baron se transporteren toute diligence requise es villes de son gouvernement, signamment en celles de Lille et Douay; oü arrivé, fera assembier les loix, magistratz et consaulx desdictz lieux avec convocation des eccl(és)iasticques, nobles et aultres notables bourgeois desdictz lieux, ausquelz et a chacun d'eulx il fera remonstrance de la nécessité présente.
1) In de copie van 24 Febr. alleen ingevuld.
2) Waarschijnlijk zal een dergelijke zending naar Artois opgedragen zijn aan d'Alloigne, die 27 Maart „pour ses vacations" 175 p. toegekend kreeg, en naar Namen aan Nicolaas de Lengaigne, die 28 Maart voor hetzelfde 22 p. art. kreeg (R. i. d.). Zie ook R. i6 April.
3) A. V. Ypres, port. 23B.
4) De Coufis (fransch: Sophi) waren de toen in Perzië heerschende dynasten.
5) Waar mededeeling werd gedaan van de door Willerval (hiervóór, p. 462) medegebrachte boodschap.
6) Als noot 3.



471 Geldmiddelen 1577.
Lesquelz magistratz, ecclésiasticques, nobles et bourgeois, tant en général que en particulier, il induira par tous moyens a luy possibles a contribuer par forme de prest amiable et aultrement a la plus grande somme que luy sera possible, pour-pourveoir ausdictz inconvénientz et nécessitéz, prenant avecq luy pour adioinct, asseavoir audict Lille ung ou deux des bailly des Sra. haultz justiciers et le conseillier De Hennin et audict Douay le Sr. d'Oudenhove avecq Eustache Daust, escuyer, Sr. de Jumelles, premier des eschevins, conseillier, procureur ou greffier de ladicte ville ou ceulx deulx ou quattre qu'il trouvera mieux convenir.
Mesmes a 1'assistence dudict magistrat tauxera et quotizera les colléges, chapitres et aultres particuliers quy ne seroient trouvéz assez voluntaires et affectionnéz au bien publicq, respectivement suivant la faculté et puissance d'ung chacun, le tout par forme de prest et advanchement, a rabbattre sur le cme denier, et au cas que lesdictz prestz et avanches excédassent leur contingent, le surplus leur sera restitué et dont ledict Sr. les aseurera sur le recepveur, commis audict cme ou moyens généraulx.
Voires en cas de refuz ou dilay de furnir promptement et effectuèlement ausdictz inductions, taxations ou quotisations enioindra au magistrat dudict lieu de procéder ou faire procéder par exécution et aultres voyes de justice jusques au prompt furnissement de la somme, a laquelle ilz seront tauxéz et assiz et ce en vertu de lettres de messieurs du Conseil d'Estat, commis au gouvernement du Pays Bas, contenantes clauses d'auctorisation a ces fins pertinentes, addressant a 1'officier et magistrat desdictz villes, j Item pour tant mieulx acheminer ceste négociation cerchera et advisera par tous moiens possibles de lever agent a fraiz ou en rente héritière au denier XII, XIIII et XVI et viagière a une vie au denier six, deux au denier huyct et trois vies au denier dix soubz 1'obligation des Estatz Généraulx tam coniunctim quam divisim, auquel effect avons auctorizé et auctorisons ledict Sr., luy donnant povoir espécial, en tel cas requis et pertinent, mesmes de nous obligier, en faisant passer une ou plussieurs lettres, deues a eest effect.
Offrant d'abondant pour recouvrer argent esditz lieux a fraiz, rente ou intérest par dessus Fobligation générale desdictz Estatz la sienne particulière avec accord de main assye et ypothecque sur ses biens: fief, terres et héritaiges qu'il a situéz esdictes villes et chastellenies de Lille, Douay et Orchies selon la présentation qu'il a faict ausdictz Estatz, procédant de bon zèle et dévotion qu'il porte a la patrie en regard a 1'urgente nécessité, soy faisant et portant fort, en tant que besoing soit, de faire faire pareille obligation, sceureté et ypothecque par le Duc d'Arschot, madame la Princesse d'Espinoy, Comte de Lalaing 1), le Sr. de Willerval et aultres Sre. gentilzhommes, ayans biens et héritaiges, reséantz esdictes villes et chastellenies, lesquelz pour les considérations que dessus nous asseurons qu'il(s) ne fauldront de prester leurdicts noms et obligations pour subvenir au besoing de la patrie qui les en requiert; soubz promesse néautmoingz que promectons et chacun de nous respectivement insolidum
1) Aan dezen schreven de Staten hierover 22 Febr. (Actes, n°. 415; B. B. B., ms. 7223, fol. 183). Uit den brief volgt, dat ze ook schreven aan Aerschot, de prinses van Epinoy „et aultres". — Een brief aan Mauville, Cunchy (waarschijnlijk Jacques de Blendel, heer van Cuinchy), en Houchin van Bailleul (waarschijnlijk Charles de Houchin, heer van Longastre), die resp. verzocht worden f 20.000, ƒ20.000 en ƒ6000 voor te schieten, in A. V. Ypres, port. 23».



Geldmiddelen 1577.
d'indempner tous et chacuns lesdictz Sre. qui feront en contemplation que dessus lesdictz debvoirs d'obligation, mesmes d'avoir faict le remboursement de la somme, pour laquelle ilz s'obligeront au prouffit desdictz Estatz avecq le cours a rate de temps ou aultre intérest d'eulx, du moingz endedans ung ans a compter du jour de leur obligation, promectant pareillement aux particuliers qui presteren t, advancberont, soit en rente ou aultrement, et dont mention sera faicte par les lettres obligatoires que les deniers, par eulx furniz et débourséz, leur seront renduz en mesme espèce d'or ou argent que les auront délivré ou de semblable valeur, de sorte qu'ilz n'en puissent recepvoir aulcun intérest.
A quoy faire lesdictz de Lille et chastellenies se laisseront tant plustost induire et persuader moiennant lesdites promesses et obligations tant générales que particulières, d'aultant que l'on entend que es dites villes de Lille x) et chastellenies de Lille, Douay et Orchies ne sont deu aulcuns droictz seignoriaulx pour ypotecque et constitution de rente et au cas que aulcuns droictz en fussent deuz, si esse que en respect et contemplation du benefice et bien publicq lesdictz Estatz par 1'auctorité de mesdicts S™. du Conseil n'entendent que aulcuns en soyent payéz.
Déclairant d'advantaige aux particuliers pour tant mieulx les induire ausdictz prestz que l'on prendra la vaiselle dorées qu'ilz vouldront délivrer au pris de XLVIII et celle d'argent au pris de XXXVIII pattars 1'ouce ou aultrement a 1'arbitraige et jugement des orphèvres sermentéz, en ce portans cognoissance, pour ce choisiz et dénomméz par le magistrat desdictes villes.
Item pour ne laisser nulle occassion d'avoir lesdictz deniers prompts selon ladicte nécessité, polra ledict Sr. lever ou faire lever tous les deniers qui seront trouvé par forme de nampt et dépost es mains et possession desdictes villes, gouvernemens et chastellenies soubz promesse néantmoingz qu'il fera de la part de messieurs du Conseil d'Estat et Estatz, tant en général qu'en particulier, d'indempnité ausdictz dépositaires contre et envers tous qu'il appartiendra, avecq promesse et obligation de restituer lesdictz deniers, levéz au prouffit des Estatz endedans deux ou trois mois du jour de ladicte levée et de le reeognoistre vers lesdictz dépositaires par quelque honeste gratuité.
Ledict Sr. Baron, passant par Tournay, admonestra et requerra mons'. le séneschal de Haynnau, gouverneur, et magistrat et officiers dudict Tournay et Tournesiz a) [om hunne quote op te brengen. Hij zal bij Lille enz. op haast aandringen bij de toezending van het geld. Hij zal tevens aandringen op het in praktijk brengen der gemeene middelen aldaar].
25 Februari schreven de Staten een rencharge aan de Staten van Vlaanderen en van Tournaisis a).
507. R. 23 februari. — II est ordonné au greffier de faire ungne acte d'attestation que tous les Estatz Généraulx quy sont accoustumé de contribuer ensemble, ont aecordé de mettre en practicque les moyens généraulx des im-
1) „De Lille" is overbodig in dezen zin.
2) Aan hem schreven de Staten ook afzonderlijk: Actes, n°. 413; A. E. Mons, Tournaisis, 1, fol. 167.
3) Resp. A. V. Ypres, port. 23B, en A. E. Mons, Tournaisis 1, fol. 171. Stellig zal ook aan de andere contribueerende gewesten opnieuw geschreven zijn.



473
Geldmiddelen 1577.
postz, comme desia ceulx de Brabant, Haynault et aultres ont, passé ung moys, mis en exécution, et ce a 1'instance des Estatz de Namur 1).
24 Februari: ieder gewest moet binnen 14 dagen copie van zijne „accordz"sedert de bijeenkomst der Staten geven met een door bunne ontvangers geteekenden staat van hunne furnissementen in „ceste guerre" s) (B.. L d. p. p.).
508. B. 25 februari, — Que le député de Haynault requerra messieurs du Conseil d'Estat, de par les Estats Généraulx, vouloir eseripre an gouverneur du pays d'Oultremeuse, affin de faire incontinent assembier les Estatz d'Oultremeuse, pour trouver moyens a amasser deniers pour le payement des Escoissoys, et aultrement selon que aulcuns S™. dudict Pays ont déclaré s).
509. R. 28 februari. — Les S™. ont accepté 1'offre, par ceulx de Tournay faict, de furnir promptement XXm £ artb. au lieu du c°, pour lequel ilz ont payé XXVm £, a condition qu'on rabbatrera les XP XI £ II s. III d. arth., requirans qu'ilz rembourseront les IIIIm (1. IIIm) escuz a XXXIX s. pièche, débourséz aux Allemans des moyens généraulx.
Ter verduidelijking laten wg den aanhef van de acte van dit besluit *) volgen:
509a. 28 februari. — Sur ce que de la part des Estatz et Consaulx de la ville et cité de Tournay a esté remonstré le rachat de leur deuxiesme centiesme denier, aecordé a Sa Mté., avoir porté vingt six mil florins, offrantz pour assister prestement les Estatz Généraulx la somme de vingt mil florins au lieu et pour le rachapt du troisiesme centiesme, a eulx demandéz par lesdictz Estatz Généraulx, qu'ilz furniront comptant, pourveu que déduction leur soit faicte sur ladicte somme de vingt mil florins de IIIm escuz de XXXIX s. arth. pièche, par eulx paiéz pour le secours des trois compaignies allemans du régiment du Baron de Pruntsberghe, y ayans tenu garnison, ledict paiement faict depuis 1'Union desdicts Estatz, et de onze eens onze florins deux solz trois deniers tournois, délivréz par lesdicts de Tournay a mre. Thiery van der Beke, recepveur desdicts Estatz pour leur quote en la somme de trois eens mil florins, demandéz par lesdicts Estatz et que se debvoient desduire sur ledict troisiesme centiesme, [nemen de Staten dit accoord aan]. Bequérans néantmoins lesdicts de Tournay trés instamment qu'ilz se veuillent déporter de prestement desduire sur ledict centiesme lesdicts trois mil escuz, veu 1'urgente nécessité, en laquelle la patrie se retreuve, si aulcunnement faire se peult, et les prendre et retirer des premiers deniers, procédans des moyens généraulx ou aultres aydes qu'on leur pourroit demander. [Verder worden eenige. voorwaarden betreffende de heffing der ƒ20.000, voor zoover de Staten aangaat, ingewilligd].
1) Denzelfden dag schreven de Staten aan de vier leden van Vlaanderen met verzoek om bericht, of zij de ook door hen geconsenteerde generale middelen reeds in praktijk gebracht hadden in hun gewest en hoeveel ze opbrachten, indien ze verpacht waren, met aansporing om er toe over te gaan, indien ze het nog niet gedaan hadden (A. V. Ypres, port. 23B). Evenzoo aan Tournaisis: A. E. Mons, Tournaisis 1, fol. 170v°.
_ 2) Do acte van dit besluit: Actes, n°. 417; A. V. Ypres, port. 23B (orig.).
3) 5 Maart: besloten eenigen naar Overmaze te zenden om geld te krijgen; als adjunct Pierre Laureys mede (R. i. d. p. p.).
4) A. G., Aud. 769, fol. 182.



Geldmiddelen 1577.
474
1 Maart werd een brief yan Rassenghien ') gelezen over zijne besognes in Lille, Donay en Orchies; aan Carlier werd opgedragen „de faire responce de remerchement et anssy nngne lettre" (R. i. d. p. p.). — Denzelfden dag schreven de Staten aan de Staten van Tournaisis, om te bedanken voor de, (volgens hun brief van 25 Februari, geaccordeerde /"15.000, met verzoek dit bedrag spoedig te zenden *). Bovendien schreven ze aan Vlaanderen, om nogmaals op de zending der f200.000 aan te dringen 3).
2 Maart: de belastingen van de in het kamp geconsumeerde waren worden in heffing gegeven aan Herman van Oncle of een ander, die het tegen den geringsten prijs wil doen, onder voldoenden borgtocht (R i. d.).
4 Maart werden Northoven en de deken van Notre Dame te Atrecht „en poste" naar de Staten van Artois gezonden om hunne quote in de 300.000 p. art. (R. i. d.). Evenzoo Lodewijk Lncx, heer van Sweveseele, naar Vlaanderen *), wien opgedragen was, in de vier kwartieren na te gaan, hoeveel penningen gereed waren, en te zorgen, dat deze werden opgezonden; uit Vlaanderen moest minstens ƒ150.000 komen, omdat dit volgens de berekening ontbrak aan de contributiën der andere gewesten, om de ƒ300.000 vol te maken. Hij moest ook informeeren naar het werk van Becelaer, Yman en Meetkercke, allen voor hetzelfde doel naar Vlaanderen gereisd.
510. R. 8 maakt. — Beceu lettres de ceulx de Douay et a requis m™. Paoul du Mont acte que, sy avant qu'on trouve qu'il y a quelques deniers oultre le parfurnissement du ce, de les povoir trouver sur les moyens généraulx, ce que a esté aecordé 8).
511. R. 11 maart. — Les Estatz ont aecordé aux Estatz de Tournesiz qu'ilz pourront tenir ens ou défalcquer six mille livres, employéz aux Allemans, sur le ce denier, moyennant qu'ilz furnissent endedans le XXe de ce moys es mains du recepveur Van der Beken.
13 Maart: ordonnantie zal gegeven worden aan „messieurs de Flandres" om aan Van der Beken te leveren 114.000 p. art. voor de aan don Jan te betalen som (R. i. d.).
512. B. 16 haart. — Touchant la difficulté, représentée par 1'acte du consentement des Estatz de Namur pour les moyens généraulx, est résolu: premièrement que messieurs du Conseil d'Estat comprendront les bouchiers dudict Namur audict accord et consentement et que lesdicts de Namur ses rigleront selon que font tous les aultres Estatz et provinces a 1'endroit du payement des impostz des cervoises, aussy brassées par les bourgeois pour leur provision; ou en cas que ad ce ilz ne voulsissent aulcunement entendre, on debvra du moings faire annoter bien soingneusement et fidèlement de toutes cervoises ainsy brassées, affin que de moys a aultre ilz payeut par aultre voye ce que lesdictz impostz monteroient, sy lesdicts bourgeois le payassent selon la Généralité.
1) Van 28 Febr.: A. V. Ypres, port. 23B. De hoofdzaak is, dat de Staten van Lille enz. ƒ18.000 hebben geconsenteerd en Lille alleen nog ƒ7000; hij hoopt nog wel meer te krijgen.
2) Actes, n°. 432; A. E. Mons, Tournaisis 1, fol. 174.
3) Actes, n°. 433.
4) Dit blijkt alleen uit zijne instructie, dd. 4 Maart (A. V. Ypres, port. 23B), namens de Staten en namens zijne Vlaamsche medegedeputeerden. — 18 Maart kreeg hij 49 p. 13 s. art. voor vacatiën (R. i. d. p. p.).
5) 12 Maart op het request van Paul du Mont, ontvanger van Douay: de levering der gelden, in het request genoemd, zal hem strekken „es mises de son compte particulier, parmy apportant ceste, et acquit"; ook de reiskosten in zijne rekening te stellen, opdat de Generaliteit er rekening mede houde (R. i. d.). — Nog op 8 Maart: „la lettre de Zwartsenborch avec la lettre de Camergo sont envoyéz au Conseil d'Estat (R. i. d.). Behoort dit ook hierbij ?



475
Geldmiddelen 1577.
19 Maart op een request van Aalst: „que, pour avoir [sc. de Staten van Vlaanderen ')] rachapté le ce pour XII0 m £ arth., nihil ad status" *). — Op een request van de „taverniers des vins et brasseurs" van Den Bosch en advies van den Baad van Brabant verklaren de Staten overeenkomstig het advies der Staten van Brabants), dat de impost alleen betaald wordt ter plaatse, waar de waren, er aan onderhevig, worden verbruikt. — Na den middag op een request van den gouverneur van het land van Overmaze: den gecommitteerde, den raadsheer Boone jr., te deputeeren naar Overmaze, om de Staten van Overmaze te bewegen minstens 60.000 p. art. toe te staan voor de Generaliteit 4) (R. i. d. en p. p.).
513. R. 20 ma abt. — Que les payements, faictz aux Allemans par ceulx de Tournay avant l'Union, demoureront faictz, sans que iceluy (I. iceux) payements pourront estre défalcquéz aux accordz desdicts de Tournay.
Dit besluit houdt verband met het accoord van Doornik van 12 Maart 1577 over de gemeene middelen, dat door de Staten onder enkele reserves aangenomen werd, zooals blijkt nit de acte 5) van 19 Maart, die ten deele volgt:
513a. 19 maart. — Les Estatz Généraulx, ayans veu 1'acte de 1'accord des moyens généraulx, faict par les Estatz de Tournay en date le XIIe de mars XV0 septantesept *), joinct a ceste, et meurement examiné lesconditions et restrictions y apposées, déclairent que sur les deniers en procédans ne se peuvent retenir les frais et despens, engendréz par leurs députéz en voyaiges et aultrement a cause de ladicte union et assamblée des Estatz Généraulx, pour aultant qu'il a esté résolu et arresté que chacune province soustiendra ses frais sans aulcune déduction 7), considérant que aultrement s'en pourroit ensuyvre grande confusion, voires que aulcuns soubz eest espoir se polroient tellement eslargir que les mises excéderoient leurs aydes et accordz et par ainsy Sa M**. et les pays frustréz de leurs secours, y joinct — cessant ceste raison — que lesdicts moyens seroient tellement diminuéz que peu ou riens en resteroit pour assister aux nécessitéz inexcusables. Aussy ne se trouve aulcunement fondé ny raisonnable que y soient prins les deux premiers payemens de IIIm escus chacun, faictz aux Allemans par lesdicts de Tournay, et pareillement les portions et services, par lesdicts Allemans extorquéz contra la deffence de Voz Seigneuries *),
1) Dit blijkt uit de apostillé op het request zelf (A. V. Ypres, port. 9). Het request vraagt om verlichting van lasten door garnizoensvermindering.
2) 30 Maart op een tweede request van Aalst (over hetzelfde?): de Staten zullen er bij tijd en wijle op letten, zooals de billijkheid eischt (R. i. d. p. p.).
3) In het register in margine bijgeschreven: zij geven hun advies conform dat van „de andere Staten Generael van de Nederlanden, tot Bruessele vergadert".
4) 21 Maart: den Raad van State hiertoe te bezenden (R.i.d.). 22 Maart hiertoe gecommitteerd. Oetingen enz. (als genoemd hiervóór, p. 337). 1 Juni: „que sera faicte instruction et qu'on s'enquestera, quelle instruction ceulx de la Court ont donné au conseiller mn. Corneillc Boone" (R. i. d. p. p.).
5) A. G., Aud. 769, fol. 191 (orig.).
6) Actes, n'. 458; A. G., Aud. 769, fol. 489 v°. (orig.). De inhoud er van blijkt voldoende uit de acte der Staten zelf.
7) Cf. hiervóór, p. 455.
8) Is de Raad van State bedoeld?



Geldmiddelen 1577.
476
comme advenu au dehors et auparavant ceste union, aussy que ce seroit une ouverture a tous aultres de faire semblables prétensions, excédans tous les moyens adviséz et qui porteroient par millions a la nouvelle et entbière ruyne de tous les Estatz et pays de Sa M*6.; mais quant au reste et surplus desdictes conditions, ass9avoir qu'ilz practicqueront lesdicts moyens généraulx au mieulx que faire se pourra et comme se collectent les impostz tant vieux que nouveaulx, mis sus pour les affaires particuliers de ladicte ville de Tournay, sans fraude ny malengien, pour les deniers en procédans, receuz par le recepveur général, estre convertis aux affaires communes de 1'union, et moyennant que d'iceulx deniers lesdicts de Tournay retiennent IIm £ de XL gros que portent les debtes passives desdicts Allemans, que lesdicts Estatz de Tournay ont prins a leur charge suyvant la capitulation faicte avecq eulx pour leur sortie, moyennant quoy avoyent quicté tout ce que leur estoit deu de leurs gaiges et soldées, lesdicts Estatz Généraulx sont trés bien contens et d'advis que tout cela ayt lieu. — — — — [Voor 6 maanden, ingaande 4 April],
21 Maart: aan Antwerpen te schrijven, om er den 100en penning en de gemeene middelen te doen pnbliceeren (R. i. d.).
514. R. 22 haart. — Que lettre sera escripte a monsr. de Lalaing qu'il ait a donner a Nicolas de Dryvere toute ayde et assistance de povoir lever 1'impost des espèces que s'envoyent au camp, pour illecq estre consuméz, comme suyvant 1'acte d'accord et placcat sur les impostz convient, dont les Estatz ne sont d'intention voloir départir, de tant moings que les gaiges des gens de guerre leur sont esté augmentéz pour myeulx povoir porter les charges communes
515. R. 27 maart. — Veu l'advis du Sr. de Berchem, est ordonné a Beken de donner a ceulx de Tournay, moyennant la somme de XIII™ XXXVIII £ XVII s. IX d. arth. qu'il a receu, quittance absolute pour leur entier III6 c6 denier, par eulx rachapté; et a ceulx de Tournesiz, parmy (furnissant) la somme de XXIIIm IXC XXVII £ XV s. VI d. arth. en ungne partie et IIm 11° XXII £ IIII s. VI d. en la seconde somme, par luy receu, et la somme de Vm huyct cent £, payéz pour le prest d'ung moys a troys compaignies des Bas Allemans, ayans tenu garnison en la ville de Tournay, de leur c° denier, par eulx rachapté.
Om aan den geldnood tegemoet te komen s), namen de Staten einde Maart maatregelen, die blijken uit hunne brieven aan de Staten van Brabant, Vlaanderen, Tournesis 8) en aan Mechelen 4). De brief aan Vlaanderen volgt hier gedeeltelijk:
516. 29 maart. — [De ƒ300.000 waren op den vastgestelden dag bijeen]. Touttesfois vous avez veu par le traicté qu'il nous convient casser et renvoyer tous les
1) 5 April op het request van Rombout Eschorix: de commandeur van Pitsenborg noch andere commandeurs vrij van de algemeene belastingen; zich te regelen naar instructie en plakkaat (R. i. d.).
2) Cf. ons n». 306.
3) Actes, n°. 505—507; resp. R. A. Noord-Brabant, reg. doleantiën 4, fol. 181; A. V. Ypres, port. 23B (orig.); A. E. Mons, Tournaisis 1, fol. 176v°. — Ongetwijfeld ook aan de andere contribueerende gewesten.
4) Doren, IV, 244.



477
Geldmiddelen 1577.
estrangiers et faire le contentement des Allemans. Mesmement sera bon de commencer a casser nostre armée pour nons descharger et accélérer le tóut au plustost pour nous déscbarger et éviter la multiplication de tel fardeau, portant XXX a XLm florins par cbascun jour, aussi les prestz, services et fatigues qu'il conviendroit soustenir et recepvoir desdictz Allemans, s'ilz sont repartiz par ces pays es lieux que ad ce seront désignéz par le Conseil d'Estat selon que porte la pacificatión. Nous espérons bien d'obtenir quictance d'une partie des arriéraiges desdictz Allemans et attermination de la plus grande. Mais, comme nécessairement il eonviendra avoir quelques deniers comptans pour leur donner occasion de meilleur contentement et les tirer a plus gracieulx appoinctement qui redundera au trés grand bien, prouffict, salut et repos de vous et de tous les pays, avons advisé de repartir une notable somme sur toutes les provinces,' a furnir ung tiercb endedeus les Pasques prochaines et le surplus au plustost que pouvrez; en quoy estes assiz a la somme de trois eens mil livres artois x), a reprendre sur la reste des cme denier, moyens généraulx et aultrement; mesmement a frait et intérest sur vostre crédit, ores que fussiez tant redebvable a la cbarge néantmoins de la Généralité, car c'est force de s'a'yder et secourir 1'ung 1'aultre, mesmement les plus fouléz, en eest tant extréme nécessité. Si vous prions et requérons trés instamment que veuillez tant faire par tous moyens possibles que puissions estre secouruz de vostre part endedens le terme susdict de ladicte somme de trois eens mil livres art. [Nadere aandrang tot betaling; gebrek aan geld in het leger met de dreigende gevolgen hiervan].
3 April werd Courteville naar Vlaanderen gezonden met een instructie s), waarvan het belangrijkste gedeelte luidt:
517. 3 april 3). En oultre suyvant le mémorial, exbibéaux-
dictz Estatz par le trésorier général des finances, le Sr. de Grobbendonck *) dont ledict de Courteville porte copie, présentera icelle aux quattre membres de Flandres pour sur ce entendre leur intention et priera au nom desdictz Estatz qu'ilz veullent au plustost luy donner la résolution qu'ilz prendront, pour aultant qu'il touche ledict pays de Flandres.
D'aultrepart comme les Estatz sont en train de licencier tous estrangiers, espéciallement 1'armée laquelle est au canal d'Anvers, ledict Sr. de Courteville requérera mess™, les eschevins de la cure de Gand, qu'ilz veullent ordonner a ceulx du pays de Waes furnir a 1'admiral, estant audict canal, la somme de cincq mil livres du pris de quarante groz, monnoye de Flandres, la livre, pour avecq lesdictz deniers licencier ses gens, et ce en tant moins de leur dixiesme denier de 1'année soixante seize, remonstrant que lesdictz de Waes s'en pourront descharger des charges qu'ilz en ont, et que par ce moyen la trafficque sera plus libre. Et si avant que lesdictz de Waes s'excusassent pour les grandz
1) Brabant: 120.000 p. art.; Tournaisis: 6666 p. art., 13 s.; Mechelen: 4000 p. art.
2) A. G., Aud. 651, fol. 17.
3) Het eerste gedeelte van de instructie draagt Courteville op een Spaansch gevangene uit Duinkerken te halen en naar St. Truyen te brengen; bovendien te Duinkerken en te Nieuwpoort om de obligatiên voor Engeland te vragen (cf. hiervóór, p. 304).
4) Waarschijnlijk Actes, n». 520; A. G., Cart. 327A, fol. 227.



Geldmiddelen 1577.
478
frais, foulles et despens, par eulx supportéz depuis ces troubles, qu'il plaize en ce cas ausdictz de Gand d'encbarger leur commis de furnir ladicte somme sur et en tant moins des deniers que on a demande desdictz de Flandres pour le iicentiement desdictz estrangiers, dont ledict Courteville envoyera auxdictz Estatz ou aux députéz de Flandres én ceste ville la responce qu'ilz lui donneront.
4 April zonden de Staten een rencharge aan de gewesten voor de betaling van de sommen van 29 Maart
518. R. 11 apeil. — Sur la lettre des Estatz de Haynault est dict d'escripre lettre a monsieur le Comte de Lalaing de voloir faire payer tous S™. et nobles, soient chevaliers de 1'ordre ou aultres, le ce denier suyvant le consentement et placcat, sur ce dépesché et publié; que nul ne pourroit estre exempt et que de ce lettre d'advertence sera envoyé a nionsr. le Duc d'Arschot 2).
Le Sr. Northoven a faict raport de ce qu'il a besoingné a Lille, Douay et Orchiez, tant a 1'endroit les obligations particulières, demandées par le marchant Spinola, que pour apporter le tiers de XXXVIIm £ qu'ilz furniront au million d'or, advisé a trouver. Et a esté résolu d'escripre de bon encrea ceulx de Douay, pour ne se avoir volu condescendre a ladicte obligation particulière, combien que ceulx de Lille et chasteline consentent s'enlx de donner ladicte obligation.
519. R. 14 apeil. — Sur la lettre de ceulx de Lille: que l'on requerra messieurs du Conseil d'Estat d'escripre a monsr. d'Oingnies, affin qu'il ait a donner en ferme les impostz généraulx es franchises de Blaton et l'Inselles, sans préjudice du droict de 1'ungne et 1'aultre partie du procés pendant au principai indécis au Conseil Privé de Sa Mté.; et qne les fermiers ayent a porter les deniers es mains du commis des Estatz de Lille, Douay et Orchies, aussy sans préjudice du droict d'ung chascun 8).
16 April ontvingen de Staten een brief van de -vier leden van Vlaanderen, dat hnnne qnote in de 100.000 p. art voor het kamp gereed was, nl. 34.000 p. art. (R. i. d.).
520. R. 18 apen.. — Sur *) la requeste de Nicolas Poignet, fermier des impostz a Tournay, est dict que les Estatz Généraulx déclairent que 1'impost des veaux se payera au lieu, auquel iceulx seront tuéz, ne fust toutesfoys que iceulx seroient tuéz es lieux non contribuans ausdicts moyens généraulx, auquel
1) Die aan Vlaanderen: A. V. Ypres, port. 83B. Hierop: „semblableachascune province".— Die aan Brabant: Actes, n°. 523; R. A. Noord-Brabant, reg. doleantiën 4, fol. 17v». — 10 April belastte Bailleul er zich mede naar de Staten van Artois te gaan (R. i. d ). Ook dit zal vermoedelijk met geldzaken samenhangen.
2) Waarschijnlijk is Henegouwen in verband met de geldzaken in dezen lijd ook bezonden. Aan Carlier werd 21 April als vacatiën voor zijne reis naar Henegouwen 13 p, art. toegekend (R. i. d.).
3) Het request hiertoe aan den Raad van State: A. G., Aud. 658, fol. 119. Er volgt nog uit, dat blijkens een brief van de Staten van Lille enz. d'Ongnies er zich op grond van een nog onbeeindigd proces voor den Conseil Privé tegen verzet had, dat „mesmesment pour la branche de la S*1». de Blaton tant a l'Inselles qu'a la Verde", ofschoon deze bij octrooi van Philips II van 42 October 1575 in de belastingen met Lille begrepen waren, de gemeene middelen in pacht gegeven werden.
4) Het nu volgende besluit staat in het register in margine.



479
Geldm iddelen 1577,
cas se payera ledict impost au lieu de la consumption, et affin que ne soit commise faulte, debvra le vendeur, veullant débiter veaux, aillieurs tuéz, monstrer le billet du fermier du lieu, auquel il 1'auroit tué ou payé ledict impost.
Les Sra. ont déclairé que 1'impost de la cbair se payera au lieu que les bestes sont tuéz selon le text de 1'instruction et quant aux bestes quy se tuent aux pays ausquelz nul impost se paye, comme au pays de Liège et semblable, l'on payera de telle cbair 1'impost au lieu que ladicte chair se consume.
Que les recepveurs ou commis a recepvoir le ce denier et impostz debvront faire lever ledict ce et donner en ferme lesdicts impostz en tous lieux quy parcydevant auroient joy exemtion, comme Lembeke, Traisignies en semblables lieux.
L'instruction, faicte pour le Vicomte de Gand, a esté leute et arrestée; et quant a la demeure de la ferme de-1'impost de bied au pays d'Arthoys, lesdicts d'Arthoys pourront passer, parmy payant par aultre moyen ladicte demeure pour le temps de deux moys, sans préjudice aultrement de l'instruction; et pour le temps, advenir, on advisera, comment on en usera.
Het belangrijkste nit deze instructie ') volgt:
520a. 14 apeil. — [Melun moet de Staten overhalen hunne particuliere obligatiên a f 60.000 voor de f 300.000 aan wisselbrieven op Italië te geven, evenals de andere gewesten gedaan hebben; dit is geen verhooging van lasten, zoodat bet er in dit geval niet toe doet, „si cela excède le sixiesme de Flandres"]. Et comme a faulte de 1'auctorisation absolute de leurs députéz, les affaires sont bien souvent retardéz au trés grand préjudice et intérest du pays et encoires plus grand péril, ce qu'est aisé de comprendre, si bien l'on considéré que les pays sont ehargéz de XXX a XL mil florins par chascun jour, et qne a faulte de payement prompt et soubdain, l'on void les soldatz se desbander et desborder en dommaiges et excès incréables; et davantaige que les Espaignolz sont encoires icy a la grande ruyne, honte et confusion de tout le pays, quy en fussent sortis, passé plusieurs journées, si telles dilations ne se fussent représentées, de sorte que les intérests en provenantz se pourroient facilement excéder tout ce que s'avance par ceulx qui en sont cause, par quoy et pour ne tumber en semblable confusion a 1'advenir, qu'ilz veuillent absolutement auctoriser leursdictz députéz de passer oultre et s'accommoder a ce qne par la Généralité sera trouvé le plus expédient pour le bien et salut de la patrie, de quoy lesdictz Estatz d'Artois ne doibvent faire plus de débat ny scrupul que tous les aultres.
Au surplus, comme ilz représentent par leurs lettres du XXVIIIme de Mars que les impostz portent peu et que pour la clamace du peuple y a apparance de diminuer, insistera ledict Sr. Viconte que l'on passé oultre a la collectation d'iceulx, soit a ferme ou aultrement, selon qu'ilz verront convenable pour le plus grand prouffict des Estatz Généraulx, signamment les impostz, mis sur les grains, et sur ce vouloir considérer que, pour se descharger, comme il convient nécessairement faire èt le plustot qu'on pourroit, si on ne veult succumber soubz le fardeau, est force non seullement souffrir la practique desdictz impostz, mais encoires beaucoup plus grande charge, selon qu'on pourra
1) A. G., Aud.-651, fol. 25. — Zij is hier reeds van 14 April gedateerd.



Geldmiddelen 1577.
480
adviser, trouvanfc assez estrange que ung peuple et pays, tant a 1'avaut et de si longtemps libre de toutes foulles, se plainet et crie sy hault au regard d'aultres qui souffrent et portent 1'ung et 1'aultre; sur quoy semble que se pourroit plustost rejecter la conlpe sur aulcuns peu ou poinct voluntaires et affectionnéz au salut de la patrie que non pas du commun peuple, comme s'est assez apperceu et descouvert en la diversité des accordz desdictz cme. denier et moyens généraulx, a quoy lesdictz Estatz pour leur propre bien doibvent pourveoir.
521. R. 20 april. — Résolu de députer quel'ung pour se trover vers messeigneurs du Conseil d'Estat, affin qu'ilz commettent quel'ung a se trouver pardevant les Estatz de Geldre avecq instruction et demander contribution de deniers a la descharge des gens de guerre, et qu'il veille faire assembier a celle fin lesdicts Estatz, a laquelle fin sera aussy quel'ung envoyé par ceulx de Brabant; et sy ont aulcuns expressément déclairé que l'on escripvera a monsieur de Hierge qu'il ait a faire retirer ses gens de Brabant en leur garnison 1).
Et est commis monsr. le docteur Leoninus a la fin susdicte et requireront les Estatz monsT. de Hierge voloir tenir la main a ladicte commission.
21 April schreven de Staten aan de Staten van Vlaanderen een brief s), dien we laten volgen:
522. 21 april. — Messieurs. Comme les députéz des Estatz Généraulx ont commis certains personaiges d'entre eulx pour manier leurs aydes a raison des accordz, faictz depuis 1'assemblée et union desditz Estatz, et ce qu'en dépend sur certaine instruction, par eulx arrestée, et que pour satisfaire k eest charge, convient nécessairement pour le service de Sa M*6. et desditz Estatz avant toute chose dresse(r) estat pertinent de tout ce que par chascune province depuis 1'union a esté furny et payé a ceste présente guerre et nécessité du pays, ensemble des assignations sur les deniers, procédéz es leurs accords, et comme eest affaire requiert toute accélération, nous vous avons bien volu requérir par ceste qne incontinent donnez ordre que soit de ceste estat bien distinctement desditz accordz faictz (1. faict), tant de centiesme, moyens généraulx que aultres, et le nous faire tenir au plustost que pourrez, ensemble copie autenticque des ordonnances et règlemens des moyens généraulx, mis a collecte ou donné en ferme, soubz chascun district a part, et tous aultres enseignemens que trouverez nécessaires, affin de coingnoistre l'estat, en quel les affaires se treuvent.
523. E. 22 april. — Les Sra. ont aecordé de furnir les Vc LXXVIIIm £ arth., adviséz passéz six sepmaines et dont les cent mille premiers sont furniz au camp, endedans laPenthecouste, desquelz cent premiers mille livres arth. seront
1) De brief van 20 April aan Hierges: A. G., Aud. 658, fol. 124. Er werd hem echter alleen in medegedeeld, dat de Staten de door Gelderland gelichte ruiters zoo spoedig mogelijk wenschen af te danken, opdat zij zich kunnen behelpen mét de rest van de gelden voor hunne gage van 6 maanden; verzoek om dit besluit uit te voeren. — In een aanschrijving aan den Baad van State (t. a. p., fol. 123) werd deze verzocht een dergelijken brief aan Hierges le richten.
2) A. V. Ypres, port. 23B. — Een dergelijke brief aan Brabant: B. A. Noord-Brabant, reg. doleantiën 4, fol. 481. — Rencharge aan Brabant 1 Mei: t. a. p., fol. 52v°; idem aan Vlaanderen: A. V. Gand, reg. Y, fol. 43 (Actes, n°. 563). — Nogmaals aan beide 27Mei: t.a.p., resp. fol. 63 en 92.



481
Geldmiddelen 157?,
furniz endedans le jour de 1'Ascension aux régiments de messieurs de Bossu, Megen et Hierge, moyennant qu'ilz soient présentement casséz et conduitz a partir pour Geldres, dont aulcuns sont venuz en Brabant.
23 April: de gecommitteerden in de Kamer van de Beden zullen twee of drie deputeeren, om met Grobbendonck te overleggen over „la practicque des moyens a trouver argent" (R. i. d.).
524. R. 26 apeil. — Les S™. ont aecordé de furnir endedans VI jours les sommes cy suyvantes: Brabant XVIm; Flandres XXXVIm £ arth., XVIm VIC £; Haynault Xm £; Valenchiennes exhibera son estat; Lille, Douay et Orchiez Xm £; Namur a furny le ce entièrement et par assignation IIIm £, sans y comprendre leurs troys compaignies, IIm £; Tournay XII0 £; Tournesiz IIm IIII0 £; Malines X° £\ le tout par provision sur le second terme de 1'ayde provisionèle, naguaires aecordé 1).
Twee dagen te voren badden de Staten aan de Staten van Tournaisis 2) geschreven, dat om den geldnood het tweede derdedeel van de bede van ƒ600.000 reeds nu opgebracht moest worden.
28 April werd besloten copieën van de „moyens de capitale imposition", door eenigen schriftelijk voorgesteld, te doen maken (R. i. d.).
8 Mei werd besloten, dat Utrecht in de gemeene middelen moest contribueeren, indien het door de Staten gesteund wenschte te worden (R. i. d.).
525. R. 5 mei p. p. — Les S™. trèstous ont consenty que les impostz auront cours, tant que les debtes des pays, contractéez depuys 1'union, soient payéz, et ce soubz le bon plaisir de leurs membres quy les ont icy envoyéz, saulff que ceulx de Lille, Douay et Orchiez ont déclairé n'estre authoriséz d'accorder lesdicts moyens généraulx, sy longuement que leurs maistres n'ayent aecordé, mais advertiront volontier leurs maistres.
526. R. 7 mei. — Les S". ont par pluralité des voix aecordé sur le bon plaisir des Estatz quy les ont cy envoyéz, la capitation, selon que se mettra par escript par aucuns, a députer de chacune province.
Et quant a prolonger la levée des impostz est dict par la pluralité desdictes voix qu'elle demourera avoir son cours, tant que les debtes seront deschargées.
527. R. 8 mei p. p. — Résolu que les impostz généraulx auront cours Pespace de troys ans oultre les VI moys, pour lesquelz ilz sont esté accordéz, et ce soubz le bon plaisir des maistres quy les ont onvoyés icy.
Denzelfden dag werd een request van de pachters van de nieuwe belastingen te Gent aan de Kamer van de Beden om advies gezonden (R. i. d. p. p.).
9 Mei na den middag werd besloten, dat de collecteurs van den 100*1 penning een 100en penning van het door hen bijeengebrachte zouden krijgen op rekening van elk
1) Oienzelfden dag leest men in het register: „que le greffier signera la petite requeste pour ceulx de Flandres conformément a la résolution du XVIIIo d'Apvril". (R. i. d.). — Heeft dit ook op deze geldzaken betrekking?
2) Actes, n». 557; A. G., Aud. 652, fol. 87 (orig.). Waarschijnlijk eveneens aan de andere contribueerende gewesten.
31



Geldmiddelen 1577.
482
gewest — Na onderzoek van den staat van Artois betreffende den 100™ penning bevalen de Staten aan Guillaume le Vasseur, ontvanger in Artois, onmiddellijk 10.000 p. art. op aftrek van den 100™ penning aan Van der Beken te leveren (B. i. d. p. p.).
528. R. 10 mm. — Sur la requeste, sans nom exhibé, pour trouver moyen d'argent: soit monstre aux commis de la Chambre des Aydes lesquelz les Estatz Généraulx authorisent d'oyr ceulx quy vouldront mettre en avant les moyens, pour, en cas qu'ilz soient nouveaulx, bons et practicables, de sorte que lesdicts Estatz les mettent en exécution, donner honneste récompense aux inventeurs *).
Les S™. prélatz de Brabant ont protesté que, en accordant la capitation, ne sont d'intention charger aultres gens d'église que ceulx que sont dessoubz leur estat, pour n'encourir 1'excommunication..
529. R. 16 mei. — Résolu que les députéz des Estatz furniront a l'escript de la capitation s) soubz le bon plaisir de leurs maistres et colléges et a condition que tous ensuyvent sans excepter persone, degré en degré, d'estat en estat; et que aultrement, sy leurs maistres ne 1'accordent, ilz recouvriront ce qu'ilz auront desboursé sur la Généralité, le tout sans préjudice du droict des Estatz.
530. R. 17 mei p. p. — Résólu sur la proposition de monsieur le Comte de Bossu est dict *) que quelques commissaires seront envoyéz vers les Estatz de provinces quy n'ont jusques orez contribué, affin de les induire a contribuer les moyens généraulx, tant les ce, impost que capitation, comme suyvant la pacificatión convient; et en cas que ad ce ilz ne vouldroient entendre, qu'ilz auront a contribuer par aulcuns aultres moyens notable somme équivalente ausdicts moyens.
20 Mei: het hoofdgeld nog niet te doen drukken, voor de gewesten er in hebben toegestemd (R. 1. d.).
531. R. 21 mei. — Sur la requeste de ceulx de la ville d'Anvers est résolu que les supplians auront a exhiber leurs grieffz prétenduz bien particulièrement, ensemble les moyens aultres quy seroient intentionéz practiquer au lieu des impostz; pour, ce faict, après en estre ordonné, comme ilz trouveront convenir.
Quant a la requeste des officiers et gens de loy du pays de Langle, enclavement d'Arthoys, parcidevant eschichié (t) de la chastelenie de Bourbourg, comté de Flandres, assiz et marchissant aux frontières de France, sans y avoir quelque terre ou villaige entre deux, estant nagnères reconquis sur les Anglois, faisant aussy front a la mer prèz de Gravelingen, est appointé que, puisque
1) Acte van dit besluit: Actes, n». 571; A. G., Cart. 327±, fol. 248.
2) 12 Mei wordt hetzelfde besluit in wat andere bewoordingen genomen; tot het onderzoek wordt dan ook Champagney gecommiteerd. Er is dan sprake van het request, „conceue sur les noms incognuz, mais sur le nom d'aucuns bons subjectz de Sa M*6." (R. i. d.).
3) Actes, n°. 579; Bondam, III, 4 (in vertaling; het stnk in het Fransch: A. V. Ypres, port. 23B; A. V. Bruges, Wittenbouck C, fol. 42; A. E. Mons, Tournaisis 4, fol. 185v°.).
4) Of résolu óf est dict in dezen zin is overbodig.



483
Geldmiddelen 157?.
le cme. est aecordé pour la Généralité, les Estatz ne scauroient complaire aux suplians, aussy point pour la conséquence.
532. R. 24 mei. — Résolu que tous députéz des Estatz, estans présens a Bruxelles, furniront endedans le lundy prochain a leurs capitations par manière de provision et sans préjudice pour en répéter, en cas que les Estatz n'accordent les moyens de ladicte capitation; et chacun pensionaire de chacune proviuce apportera demain sa liste des députéz des Estatz présentz. Et quant aux trois difficultéz, proposées par les prélatz de Brabant, elles sont esté reiectées. Et sy sera ladicte capitation receupte par quelung des Estatz de chacune province et employé au licentiement des gens de guerre, envoyéz pardecha par le Prince d'Orange.
533. R. 25. mei. — Quant ü la requeste de Henry Moelemans, pachter van den nieuwen impost van den visch, harinck ende bocxharinck, conformeren hen de Staten nae den advyse, sulx dat men van elcke tonne gesouten visch, weder dat dyen gevuelt off gepact is mit hooffden van den abberdaen, zal 't recht betaelen sonder distinctie te maecken als van de tonnen, gevuelt met abberdaen, om te schouwen alle frauden; ende aengaende den neye harinck, gemerct dat versche visch is, zal men laten passeren sonder impost.
534. R. 26 mei. — Sur la requeste des officiers, justiciers et communs habitans des villaiges de Calmphout, Loenhout et Brecht est appoincté que, en faissant par les suppliants apparoir le contenu de leur requeste, ordonnent aux fermiers des impostz rembourser aux suppliants les deniers cy mentionéz, saulff que on en tiendra compte avecq ceulx d'Hollande, pour par eulx en rendre autant aux Estatz Généraulx, deffendantz ausdicts supplians de plus faire aulcunes contributions au fort cy mentionné; et que lettre sera escripte a monsr. le Prince de faire desmolir ledict fort et de ne laisser plus travailler les suppliants des contributions suyvant la pacificatión.
27 Mei protesteert de pensionaris van Namen, dat hij de Staten van Namen zich voor niet meer dan hunne quote wil laten verplichten (R. i. d.).
535. R. 1 juni. — Pour se trouver vers les Estatz de Geldre et requérir récompense du cme et moyens généraulx sont commis le Sr. de Zaventhem et le docteur Leonin ou docteur Sille, celuy des deux qui poura vacquer 1).
P. p. —■ Sur la requeste des prélatz, nobles et communautéz, faisans les Estatz de Tournesiz: messieurs, se conform ans a l'advis des commis a la Chambre des Aydes, acceptent la somme de trois mille troys cent trente troy3 livres, six solz, neuff deniers arth., par les suppliauts avancéz au licenciement des gens du Prince d'Orange, accordans que iceulx remonstrans s'en rembourseront de ladicte somme sur les moyens généraulx des impostz ou aultres aydes a accorder.
Résolu que les Sn., sur ce que aulcuns députéz des Arthoys ont allégué ne vouloir assembier les Estatz sur 1'accord de la capitation, ne soit qu'ilz ayent les consentementz du ce et généraulx de tous les Estatz Généraulx et qu'ilz ayent veu par estat que lesdicts Estatz ayent furny leur deu comme eulx, que eulx sont tenuz en vertu de 1'Union de s'assembler sur 1'accord de la capitation requis et que néantmoings cependant les Estats démonstreront avoir
1) 15 Juni: Leoninus gecommitteerd naar Gelderland en Overijsel (R. i. d.).



Geldmiddelen 1577.
484
satisfaict autant et plas que lesdicts d'Arthois, et de postposer 1'accord, vu que a ung chacun est notoir que le pays doibt troys foys plus que les Estatz n'ont contribué, n'a nulle apparence, mais seroit contrevenir a 1'Union et aussy seroit donné occasion de la totalle ruine dudict pays.
2 Jnni werden Meetkercke, Sille en de „conseiller" van Douay gecommitteerd, om het antwoord op het geschrift van Artois te ontwerpen en den volgenden dag in te brengen (R. i. d.).
Dit antwoord ') is van den volgenden inhoud:
536. 3 JUNi, — [Propositie van Tangry en den pensionaris van Béthune, gedeputeerden van Artois, conform den brief van de Staten van Artois aan don Jan van 29 Mei, bevattende 2 punten]. Au regard du premier, par lequel ilz demandent par 1'acceptation de leur dernier accord d'estre acquictéz et deschargéz de LXm £ arth., par eulx cy devant accordées, a esté résolu par lesdictz Estatz Généraulx comme autresfois, d'aultant que ledict accord a esté faict a Sa Mté. par avant 1'union desdictz Estatz Généraulx et non ausdictz, que ce poinct ne touche 1'affaire desdictz Estatz, ains gist ledict accord a disputer pardevant le Conseil de Sa Mté., par devers lequel iceulx d'Arthois doibvent estre renvoyéz pour eulx pourveoir comm'ilz trouveront convenir, selon qu'en semblable ont faict les aultres provinces, ayans faict pareil accord, estant aussy ce poinct d'aultant plus impertinent et sans propoz, comme iceulx d'Artois n'en sont a présent inquiétéz ny presséz. Touchant 1'aultre poinct concernant la réquisition d'avoir l'estat général des accordz, faictz par toutes les provinces de ces pays et2) sortie des estrangiers, pour par icelluy veoir et entend[re], si chacune province aura furny a ses accordz, quelz deniers ont esté payéz et desbourséz et de quelle somme ledict pays se trouvera encoires chargé, lesditz Estatz Généraulx disent estre tout cler et manifeste que toutes et chacune les provinces ont aecordé le cme et moyens généraulx qui sont les deux aydes qui ont esté imposéz depuis. 1'union, que l'on entend estre furnie par chacune desdictes provinces, au moings a la plus grand part, tellement que le reste et reliqua qu'aulcunes provinces polroient encoires debvoir 'est de si petite importance que l'on ny doibt prendre ou avoir esgard, du moins pour en ceste conjoincture ne se pourveoir d'aultres moyens pour furnir a 1'extrême nécessité présente, estant aussy impossible en si breff temps qu'ilz demandent faire ledict estat, d'aultant mesmes qu'aulcunes desdictz provinces sont encoires apres 3) pour faire et dresser leur estat particulier. Ne cesseront néantmoings lesdictz Estatz Généraulx a toute diligence et au plustost faire ledict estat requis. [Herinnering aan de vele en velerlei schulden, die de Staten hebben moeten aangaan. Het bedrag niet precies op te geven, zoolang de afrekening met de Duitschers niet geschied is]. Pourtant ne doibvent lesdictz d'Arthois différer 1'assemblée de leurs Estatz au jour présigné ny 1'accord prétendu des assiettes capitales et continuation des moiens généraulx pour le retardement dudict estat, entendu comme dict est les grandes et excessives sommes que lesdictz Estatz sont eneores redebvables, ausquelles lesdictz d'Arthois doibvent encoires notoirement contribuer.
1) Actes, n». 587; A. V. Gand, reg. Y, fol. 137.
2) Lees: és?
3) Lees: a present (?)



485
Geldmiddelen 1577.
8 Juni verklaarde de „conseiller" Muyssart van Bijsel, dat de 8000 p. art. van Lille, Douay en Orchies voor de afbetaling van de Duitschers of van Barthold Entens en drie Fransche compagnieën aangebracht waren (R. 1. d.).
537. R. 4 juni. — Quant au mémoire du pain, biscuit, cervoises et autres victuales, servants pour la provision des batteaux, affraictéz sur Espagne, France, Angleterre, Escoisse, Oostlande et aultres pays estrangiers, soit envoyé aux commis de la Chambre des Aydes pour advis.
538. R. 6 jühi. — L'instruction, faicte par les députéz de Flandres pour les membres dudict Flandres, cy leue, a esté arrestée d'envoyer. Et 1'eschevin de Meeskercke et conseiller de Douay, de former lettre générale aux Estatz de chacune province, servant d'admonition, affin qu'ilz treuvent bons les moyens capitaulx a les ensuivre et accorder sans aulcune difficulté. Et si est commis le Sr. de La Motte pour se transporter demain a bonne heure a Mons en Haynault, affin d'induire les Estatz dudict Haynault a consentir les premiers les moyens capitaulx, pour donner bon exemple aux aultres Estatz.
7 Jnni werd een brief van Breda gelezen met verzoek om uitstel van betaling der beden voor 6 maanden en ondersteuning met 2050 p. art. „chacun dix jours". — Na den middag werd geadviseerd en geresolveerd op verscheiden punten, voorgesteld door de Kamer van de Beden, volgens de apostilles bij de verschillende punten (R. i. d. en p. p.). Het bedoelde stuk ') handelde onder meer over het belasten der niet contribueerende provinciën.
& Jnni werd besloten nogmaals te schrijven aan de Staten en den gouverneur van Overmaze om te furneeren op de vorige ordonnantiën (R. i. d.).
539. R. 14 juni. — Lettre leue de Son Altèze *) avecq copye, y inserée, de certaine lettre du président de Frise, contenant excuses de ne practiquer illecq l'assiette capitale; puis mesmes ceulx de Frize sont d'advis d'user des mesmes moyens pour parfurnir aux payements des gens de guerre et rembourser les deniers, ja par eulx levéz; après délibération a porté la résolution d'escripre a Son Altèze que les Estatz sont contentz qn'ilz envoyent les deniers de la capitation au payement des soldatz illecq, moyennant qu'ilz veullent envoyer pardecha bonne et notable somme pour la Généralité, tant pour le ce que impostz, par les aultres Estats contribuables souffertz 3).
540. R. 17 juni. — Lettre de Son Altèze du XIIII0 de ce moys *) a esté leue, par laquelle elle adhorte a recouvrer argent, non seullement pour la satisfaction des Allemans, en cas que l'on traicté avecq eulx, mais aussy pour plusieurs aultres nécessitéz.
541. R. 18 juni p. p. —* Messieurs ont résolu touchant le biscuit que se faict au Pays Bas, combien qu'il s'envoye au dehors desdicts Pays Bas, que 1'impost se doibt payer au pays, oü que ledict grain se donne a mouldre; mais quant a la cervoise, vins et aultres victuailles, que 1'impost se payera pardecha, combien qu'elle soit envoyé en dehors du Pays Bas; que les grains,
1) Actes, n°. 581.
2) Actes, n°. 596; Corresp. de Philippe II, V, 744.
3) Corresp. de Philippe li, V, 745.
4) Actes, n». 598; Corresp. de Philippe II, V, 748,



Geldmiddelen 1577.
486
moulus pour convertir en biscuit, a la provision sur navires et batteaulx doibvent les impostz; pareillement les bierres et aultres victuailles quy se mettent par semblables provisions, attendu que telz maroniers sont manans du pays et qu'ilz doibvent contribuer aux impostz, habitans sur la mer, comme font tous aultres inhabitans sur la terre; et que a 1'advenir cela pour meilleure intelligence soit esclairchy et expressément déclaré.
Donné x) 1'apostille, comme s'ensuyt: pour le pain, biscuit, pour avoir esté payé pour la farine dont il est imposé, 1'impost des moyens généraulx ne se doibt; mais au regard des cervoises et aultres victuailles que l'on cherge aux batteaux, ledict impost en est deu.
542. R. 20 juni. — Résolu d'envoyer messieurs le prélat de Marolle *) et Sr. de Goingnies avecq lettre de crédence et instruction a 1'assemblée des Estatz d'Arthoys pour le III6 de Juillet prochain venant, affin de les induire a consentir les moyens capitaulx et continuation des impostz, et que Son Altèze veulle députer quelung de par Elle au mesme effect s); et que les Estatz escripveront aux Sn. Comtes de Lalaing et Houtkercke ses y vouloir trouver et aux magistratz de villes, ad ce qu'ilz veullent accommoder a ce quy est tant nécessaire.
21 Juni compareerden verscheidene gedeputeerden van Gelderland, die na verscheidene „propos" hunne intentie schriftelijk indienden. Na den middag werd besloten hun te antwoorden, dat gedeputeerden naar de Staten van Gelderland gezonden zouden worden, die dezen zouden voorhouden, dat de Staten bereid waren elkander te steunen (R. i. d. en p. p.) 4).
543. R. 22 juni. — L'instruction pour les députéz a se trouver aux Estatz de Geldre est arrestée, saulff que la somme ennarrée de ceulx de Hollande et Zélande seront omis, en adjoustant les grandes charges des pays, montantz bien a VIII ou IX milions d'or, et de les monstrer les moyens généraulx, desia par les députéz des Estatz Généraulx adviséz; et que après le consentement obtenu, on requerra lesdicts de Geldre vouloir douner leur crédit pour notables sommes vers ceulx d'Allemaigne. '
Deze instructie 6) voor Saventhem6) en Leoninus luidt in substantie als volgt:
543a. 22 juni. — Premiers se transporteront lesdictz députéz en Gheldres pour estre le dernier jour de ce mois en la ville de Nimmeghem, oü seront lors
1) Het volgende in het register in margine van de vorige resolutie.
2) Deze excuseerde zich; in zijne plaats werd Provins aangewezen (R. 22 Juni).
3) Brief hierover aan hem van 20 Juni: Corresp. de Pbilippe II, V, 753.
4) Uit het schriftelijk antwoord der Staten van 21 Juni (A. V. Gand, reg. Y, foL 211v°) blijkt, dat hier gedeputeerden uit de kwartieren van Nijmegen en Roermond bedoeld zijn en dat deze geklaagd hadden over de groote lasten, op de landen drukkende; de Staten antwoordden in zeer algemeenen zin, verwijzende naar de aanstaande deputatie.
5) A. V. Gand, reg. Y, fol. 215v°. Het stuk is hier ongedateerd. Een andere copie in A. G., Aud. 659, fol. 43, heeft den datum 22 Juni. — De credentie-brief voor de Staten van Gelderland is van 26 Juni: Actes, n°. 621; Bondam, II, 384. Die voor Overijsel evenzoo: G. A. Deventer, Reisboek 1568—1577, fol. 371.
6) Conform het advies van de Kamer van de Beden kreeg deze op zijn request, dat 17 Juni aan de Kamer verwezen was, 22 Juni 553 p. 12 s. art. toegewezen (R. i. d.). — Zie nog R. 37 Sept., 15 Oct., 17 Dec,



487
Geldmiddelen 1577.
assembléz lesdictz Estatz dudiet pays. [Ztf moeten dezen bedanken voor de vereeniging met de Staten en voor den steun met 1000 ruiten. Zij moeten hen wijzen op de hooge lasten, waarmede de Staten beladen worden], Que ceulx d'Hollande et Zeelande pour leur quote oultre 1'entretènement de leur battaulx de guerre et souldatz ont présenté d'y contribuer a la Généralité bonnes sommes de deniers, y adjouctant que les Etats Généraulx oultre les grandz payementz, jusques a present faictes, se trouvent encoires chargéz pour le payement des Hault et Bas Allemans avecq les aultres oultre la somme de sept milions d'or, de sorte que est convenable et nécessaire que en ceste extrémité tous les Estatz et pays assistent, par lesquelles et semblables remonstrances requéront lesdictz députéz ceulx de Geldres en vouloir aussy contribuer selon 1'exigence de la grande nécessité par compensation dudict cme et aultrement, comme ilz ont faict en aultre temps, quand la nécessité n'estoit poinct si grande. Et après qu'ilz s'auront condescendu a quelque iuste et raisonnable somme, lesdictz députéz les requéreront qu'ilz veuillent aussy assister de leur crédit a Colongne et ailleurs soubz promesse d'indemnité de tous les aultres Estatz.
II est vray et les Estatz Généraulx regrettent grandement que le pays de Geldres en plusieurs lieux est fort gasté et ruiné par la dernière guerre, entretennement des garnisons et passaige des armées et soldatz, mais sera remonstré au contraire que le mal a esté général et que la plus grande part des aultres pays se resente également des misères des troubles passées et contribuent néantmoins oultre leur puissance póur estre unesfois descbargé et remis en 1'anchienne tranquillité, prospérité et liberté, ce que convient que lesdictz Estatz de Gheldres ensuyvent, veu que le fruict de la pacificatión, cassation et renvoy des soldatz est généralle et que tout ce que lesdictz Estatz contribueront, sera appücqué au payement des souldatz, aiant esté et que sont encoires audict pays de Geldres, pour le décharger, et ce encoires par assistence et contribudes Estatz Généraulx, estantz désia accordées avecq les gens de guerre, estants tant audict Geldres que au pays d'Utrecht.
Finablement remonstreront lesdicts députéz que ceste contribution est généralle, extraordinaire et pour le bien et liberté des pays et que pour tant elle ne pourroit estre tiré en conséquence pour 1'advenir.
Semblable proposition et remonstrance feront lesdictz députéz aux Estatz d'Overyssel, Lingen et que 1'intention des Estatz Généraulx est de les assister pour licentier et renvoyer les Allemans qui sont en leur villes de Deventer et Campen moyennant leur aide et contribution par le mesme manière, comme a esté dict cy devant au regard des Estatz de Geldres. [Zullen van het verhandelde schriftelijk rapport doen].
544. R. 25 juni. p. p. — Sur la difficulté, proposé touchant de 1'envoy des députéz aux Estatz de Geldres, pour ce que mons*. de Hierge, gouverneur dudict Geldre, ne se trouveroit ausdicts Estatz avant 1'arrest de 1'accord avecq les Allemans, est dict que lesdictz députéz doibvent encheminer vers lesdicts Estatz de Geldre; et a ceste fin et que ledict Sr. de Hierge puysse suyvre incontinent par la poste, on escripvera lettres a Son Altèze *).
1) De brief van 26 Juni, waarbij dit verzocht wordt, in A. G., Aud. 252, fol. 163 (orig.). Eet was ook reeds verzocht in een brief aan don Jan van 24 Juni: t. a, p., fol. 160 (orig.).



Geldmiddelen 1577.
488
26 Juni besloten de Staten don Jan kennis te geven van de zending der gedeputeerden naar Gelderland en van hunne instructie ') (R. i. d.).
28 Jnni werden de abt van S'. Geertrnid, Champagney, Fresin en De Hamme met Asseliers gecommitteerd om, zoo noodig, te vernemen eenige geheime middelen om geld te vinden (R. i. d.).
28 Jnni schreven de Staten een zeer uitvoerigen brief aan de Staten van Artois, om bij hen aan te dringen op aanneming van het door de meesten, ook door don Jan reeds aangenomen hoofdgeld J). Zij verdedigden het vooral hiermede, dat geen ander middel te bedenken viel, „attendu mesmes qne tont nostre crédit, aussy bien qne celny de Sa MM. cesse en Anvers et partout ailleurs", terwijl de belasting van een ieder „a
1'advenir de son estat et qualité sans exception d'anlcunes personnes nous
a aussy semblé de tant plus expédient et practicable, qne par la sera pourveu aux grandes controverses et débatz qu'il y a tousiours eu, quant on a voulu descouvrir le bien des personnes, ce que aussy ne convient pour beaucoup de considérations, y ioinct la longueur de temps qu'il y fauldroit exposer, pendant laquelle 1'ayde seroit mesme consumée, par 1'accroissemeht de la debte que debvons acquiter". Zij deelden verder o.a. mede, dat een sommiere staat van het door de gewesten opgebrachte hun zou overgelegd worden en kondigden ten slotte aan, dat don Jan verzocht was de Staten opnieuw bijeen te roepen en dat Goignies en Provins benevens Nicolas de Lengaigne, deken van Notre Dame te Atrecht, een van de gedeputeerden van Artois en gecommitteerde in de Kamer van de Beden, in bezending zouden komen.
Denzelfden dag schreven de Staten aan de stad Groningen met verzoek om, evenals de andere provinciën, een staat over te leggen van wat zij sedert de „unie" °) gegeven heeft tot betaling der soldaten en ontlasting van de Generaliteit; men wil zoo een „nyeuwen voet" vinden tot afdoening van het nog onbetaalde *).
545. B. 29 juni. — Résolu d'envoyer quelung aux Estatz de Namur pour les induire a consentir les moyens généraulx et la capitation, comme plusieurs aultres provinces ont consenty 5).
Résolu que les Estatz de Brabant furniront au secours de gens de guerre, estans a la Généralité, tout ce qu'ilz pourront recouvrer par obligations a fraict et par venditions de rente sur les aydes accordées et a accorder.
Et ceulx de Flandres ont promis d'escripre et faire leur myeulx de faire amener leur quote es IIIcm £ arth. au soulaigement de Brabant, tant chargé des gens de guerre, par provision sur les aydes accordées et a accorder; comme les aultres Estatz d'aultres provinces ont promis chacun pour sa quote par provision, pour cependant payer quelque chose a bon compte.
1) Brief van 26 Juni bovengenoemd. Ook van de zending naar Artois werd mededeeling gedaan.
2) Actes, n°. 628; A. E. Mons,'Hainaut 409, fol. 217. — Ook schreven de Staten hierover aan een ongenoemde (Actes, n°. 629).
3) Hier, zooals meermalen elders, gebruikt in den rin van: de bijeenkomst der Staten in 1576.
4) G. A. Groningen, reg. Oe Goude, fol. 57.
5) De Staten schreven 29 Juni aan de Staten van Namen een even uitvoerigen, wat anders ingekleeden brief (Actes, n°. 631; A. E. Mons, Hainaut 409, fol. 219) als 28 Juni aan Artois. Het doel blijkt uit de volgende passage: „Nous avons entendu et vous scavons fort bon gré qu'aves sy promptement et voluntairement aecordé ladicte ayde, mais certes 1'exeption de femmes, par vous proposée, ne se peult nullement du monde passer ny admettre, non seulement en vostre regard, quy seroit bien pen de chose, mais pour la conséquence, car toutte la reste des aultres provinces en voldroient faire tout aultant, qui diminueroit tellement 1'ayde, que nullement s'en polroit tirer Ie fruict qu'en espérons". Van de gemeene middelen is in den brief geen sprake. — Het consent van Namen in hoofdgeld en generale middelen van 8 Juni wordt genoemd Actes, n°. 589.



489
Geldmiddelen 1577.
1 Juli stonden de Staten op verzoek van de gedeputeerden van Overijsel toe acte van aggreatie van hun accoord van 30.000 p. art.'') te verleenen, evenals don Jan gedaan had (R. L d.).
3 Juli werd Lieven van der Steene, pachter van de imposten op zekere vruchten en lijnwaad, die een request gepresenteerd had, verwezen naar de vier leden van Vlaanderen (R. i. d.) J).
6 Juli werd besloten aan de Staten van Artois te schrijven, om met allen spoed 30.000 p. art. als rest van den 100™ penning en van de generale middelen te zenden en nog een aanzienlijk bedrag, omdat alle andere gewesten veel meer dan den 100™ penning en de generale middelen betaald hadden (R. i. d. p. p.)..
7 Juli deden de gedeputeerden van Vlaanderen mededeeling van hun accoord over het hoofdgeld en de generale middelen; copie verleend tot onderzoek (R. i. d.).
546. R. 8 juli. — Conclud que ceulx de Flandres veullent attendre de demander aggréation de leur accord de Son Altèze, tant que tous les aultres Estatz auront déclairé leurs accordz touchant les moyens de capitation et que lesdicts de Flandres authoriseront leurs députéz pour wider les modérations, par eulx proposées, avecq les députéz des aultres Estatz et par après faire expédier placcat pour tous les Estatz.
Denzelfden dag werd besloten voor Armentières 8) te schrijven aan Lille, Douay en Orchies „vouloir attendre certain temps 1'exemption dn cme. denier, combien que 1'affaire ne touche la Généralité". — Besloten den Staten van Artois en dien van Lille, Douay en Orchies te schrijven — en don Jan te verzoeken dit ook te doen — om onmiddellijk te zenden, wat ze aan 100™ penning en „impostz" nog schuldig waren of ten minste een belangrijke som gelds, zoowel om Den Bosch, dat in den uitersten nood was *), als om andere redenen 5) (R. i. d.).
547. R. 9' juli. — Résolu sur les lettres du gouverneur d'Oultremeuse que lettre sera escripte de remerciement audict gouverneur et Estatz du pays d'Oultremeuse de leur accord de LVm £ arth. et qu'ilz veullent envoyer leur estat de ce qu'ilz auroient furny en tant moings dudict accord cy aux Estatz pour estre examiné, comme des aultres Estatz ont faict, et qu'ilz se veullent esvertuer a furnir la reste ou tant que leur sera possible, pour leur propre descharge et la commune.
1) Het is van 21 Maart 1577 (G. A. Deventer, Reisboek 1568—1577, fol. 310; cf. Uiterdijk, III, 225).
2) Herhaling hiervan op 6 Juli (R. i. d.). — De suppliant beklaagde zich blijkens zijn request (A. V. Gand, reg. Y, fol. 264v°.) over fraude van de kooplieden. — Over Van der Steene schreven de Staten 23 Juli aan de vier leden van Vlaanderen (A. V. Ypres, port. 23B): hij maakte zich schuldig aan onbehoorlijke praktijken hij de hefiing der gemeene middelen, waartegen moest worden opgetreden.
3) Eerder op dezen dag was op een request van deze stad besloten alles te stellen ter discretie van de Staten van Lille, Douay en Orchies (R. i. d.).
4) Zie hiervóór, p. 268.
5) De brief aan Artois van 9 Juli: A. G., Aud. 659, fol. 21. De aanhef luidt: „Comme par l'estat des deniers, exposéz par les provinces respectivement pour furnir aux nécessitéz et occurrences, se trouve que la pluspart ont grandement excédé, en avanchement et desboursement de deniers, leurs quottes et portions, tant cme. deniers, moyens généraulx qne aultres, tous termes non escheuz y comprins" . Artois is 30.137 p., 8 st, 4 d., achter en wordt aangespoord nog bovendien 63.729 p., 3 d., op te brengen, „ce qui est a 1'advenant que les aultres ont faict", de quote van Artois berekend op een 6de van die van Vlaanderen.



Geldmiddelen 1577.
490
Denzelfden dag werden Montigny en Capres met Yman gecommitteerd naar de Staten van Artois, ten einde dezen te bewegen in het hoofdgeld toe te stemmen; wijl Yman naar huis ontboden was, een brief van verontschuldiging aan zijne meesters te schrijven (R. i. d.).
548. R. 10 jou. — Après délibération sur les lettres des commis, envoyéz aux Estatz de Geldre, et sur le refuz du consentement d'iceulx Estatz de Geldre quant aux moyens de capitation, a esté résolu que les borgmaistre de Deventer, le pensionaire de Boisleducq et mre. Jehan Gilles, greffier par cy devant des finances de Sa Mtó., feront lettres itératives bien fondées ausdicts Estatz de Geldres et que Son Altèze sera requise d'envoyer lettres en conformité.
Et que ledict borgmaistre et pensionaire de Boisleducq sont commis a faire responce sur la lettre du S*. de Rie et de Grevenbroeck x).
549. R. 11 juli. — Sur la requeste des Estatz de Brabant a esté résolu de furnir endedans huyct jours sur les aydes, accordées et a accorder, la somme d'environ LIIm £ arth. selon la liste, de ce faict, seavoir:
12 Juli werd op den brief van don Jan en een request van Mechelen om machtiging tot verpachting „des impostz" besloten don Jan te antwoorden, dat de Staten goedvonden, dat hij Mechelen voor 3 maand hiertoe zou machtigen 5). — Op het request van Jan van den Bempden, koopman te Brussel, werd beschikt, dat de Staten geen plan hadden nu eenige waren hooger te belasten dan die in de „instructie" stonden, die men nu niet kon verminderen; gaan zij tot verpachting over, dan zullen de Staten hierin voorzien, zooals ze reeds gedaan hebben ten opzichte van de hop (R. i. d. p. p.).
550. R. 15 jüij r. p. — Le seigneur de Provene, ayant esté en 1'assemblée d'Arthoys, a faict son raport de n'avoir riens obtenu, exhibéant copie de 1'acte 3), par lequel prient que Son Altèze se déporte de demander moyens capitaulx et généraulx, qu'on face sortir les Allemans de villes, qu'on descompte, rabbate toutes mengeries, brantschatz et services pour, ce faict et voyant l'estat des debtes, recouvrir les deniers par quotes.
551. R. 16 juli. — Résolu par pluralité des voix que l'on fera ungne demande de II millions d'or, a trouver par chacun estat sa quote par telz moyens que chacun trouvera bon, et que promptement et endedans X jours soit trouvé la somme de VIPm £ arth. pour s'en servir au licenciement des Allemans, et
Ceulx de Flandres . .
Arthoys
Haynault
Valenchienes .... Lille, Douay et Orchies
XXVm £ arth. XVm £ Ym £
le VP de Haynault IIIIm £ oultre les XXVIIm £ qu'ilz doibvent le ce
le ini»e et Xe de Flandres le XLVe de Flandres mille livres
Namur Tournay
Tournesiz Malines .
1) Cf. hiervóór, p. 315.
2) Deze brief aan don Jan van 12 Juli: A. G., Aud. 253, fol. 52 (orig.).
3) Van 12 Juli; Actes, n». 651.



491
Geldmiddelen 1577.
oultre ce la somme d'environ LXm £ arth. soit furnie, comme ceux de Brahant désia ont furniz leur contingent de VIIIm £ arth. pour le licencement des gens de La Mergelle, dont ceulx de Flandres ont diet d'avoir en leur charge ne povoir entrer en quotes.
Conclu d'escripre a Son Altèze faire assembier les Estatz des provinces pour recouvrer la somme de VII0 mille livres ou telz autres moyens qu'on trouvera propices; sur ce a esté la minute advoyé.
17 Juli werd, gezien den brief van Saventbem en Leoninus met bet consent van Overijsel, besloten de stukken te zenden aan de Kamer der Beden, om er binnen twee dagen advies op te geven (R. i. d. p. p).
19 Juli werd besloten dr. Michaëli de door hem geeischte voorwaarden toe te staan, mits „1'invention" den Staten aangenaam zon zijn en werkelijk uit te voeren met aanzienlijk voordeel en het geen gebruikte middelen waren *) (R. i. d.).
Denzelfden dag schreven de Staten een brief aan de Staten van Vlaanderen *), die volgt:
552. 19 juli. — Messieurs. Comme a nostre trés grand et indicible regret 1'ayde personnelle et moyens généraulx que la plus part des provinces avoient aecordé, ne peult avoir son effect et progrès pour le reffus d'aulcun particulier •) et qu'il est du tont nécessaire, sans qu'il se puist éviter, qu'on provoye de notable somme et finance pour satisfaire et furnir 1'offre, faicte aux Allemans, de trois mois en argent et ung mois en drap et descharger les pays d'iceulx et des aultres soldatz, mengeans le pouvre peuple jusque3 au désespoir, et considérant que, avant que puissions arrester sur la demande et proposition, a faire au regard des grosses charges, oü les pays se retrouvent, s'escoulera le terme, préfigé ausdictz Allemans, de douze jours, encommenchéz le XIII6 de ce mois, par arrest et ordonnance de Son Altèze, au chieff desquelz leur souldée aura prins fin, laquelle ilz pouldroient ou vouldroient remectre en estat, sy estions trop tardifz a leur donner satisfaction, avons résolu d'avancher prestement jusques a sept eens mil florins, chascun a 1'advenant de sa quote pardessus les LX a IIII131 mil, cy devant accordéz, pour licentier aulcunes compaignies, estans par le plat pays, désespérant le peuple, le tout a reprendreet déduire sur les aydes, accordées et a accorder, vous priant et exhortant bien instamment de vous y accommoder et envoyer voste contingent a toute diligence expresse, considérans et pour prévenir les grands inconvéniens et dangiers quy nous menassent a faulte de ladicte satisfaction *).
1) Een dergelijk besluit werd 30 Juli genomen ten opzichte van door Francois Lcurart voorgestelde middelen (R. i. d. p. p.). Eveneens 14 Aug. naar aanleiding van het request „des bons veullants de Sa M4*." (R. i. d.). 25 Aug. werd nog een dergelijk request gesteld in handen van Courteville (R. i. d.). Aan Michaëli werd 12 Oct. een jaargeld beloofd, mits de middelen nieuw en uitvoerbaar bleken. — Het aan Valentijn van Horenburg toegekende jaargeld (hiervóór, p. 78) werd dien dag ingetrokken (R. i. d.). — Zie nog hierna op 17 Nov. Zie ook R. 15 Nov. (2 X).
2) A. V. Ypres, port. 23*. — Een dergelijke brief aan de Staten van het Doorniksche: Actes, n°. 658; A. E. Mons, Tournaisis 1, fol. 199v°. — Ongetwijfeld ook aan de andere contribueerende provinciën.
3) Bedoeld is Artois. — De Staten hadden over de weigering van Artois 16 Juli aan don Jan geschreven; dit volgt alleen uit diens antwoord van 17 Juli (A. G., Aud. 253, fol. 64). ,
4) In hun brief aan don Jan van 19 Juli (reeds genoemd hiervóór, p. 270, noot 9) verzochten de Staten hem dit schrijven aan de provinciën te willen ondersteunen.



Geldmiddelen 1577.
492
553. R. 20 juli. — Touchant la lettre de docteur Léonin concernant Geldre est dict que lettre de crédence *) sera envoyé audict docteur Léonin et le Sr. van der Meren suyvant le contenu de ladicte lettre.
Et que sur les lettres dudict Léonin concernant les Estatz d'Overyssel sera escript que ledict docteur puisse déclarer que les Estatz treuvent difficulté d'accepter 1'offre de leur accord de LXm £ arth. pour la grande charge de cincq compaignies qui y a audict pays d'Oultremeuze (1. Overyssel), et pour ce sera advisé plus prèz, et que cependant ilz veullent payer le quatre moys lesquelz convient furnir pour le licenciement de leurs compaignies.
Het accoord van Overijsel *), bovengenoemd, is van den volgenden inbond:
553a. 9 JULI. i— [Ridderschap en steden van Overijsel, gehoord de propositie van Saventhem, Leoninus en Robert van der Reecke, raadsheer in Overijsel, namens don Jan en de StatenGeneraal, over het hoofdgeld of eenige andere contributie in compensatie van den 100en penning, verklaren gehoopt te hebben, dat men hen na de onlangs toegestane f 30.000, waarvan de helft reeds opgebracht is. terwijl de wederhelft vanwege den slechten tijd moeilijk zal sijn op te brengen, niet meer om geld zou lastig gevallen hebben en dat het hoofdgeld in Overijsel „noyt gehoirt noch gepractiziert is gewest"]. Niet tho weinigher damit die Generale Staten spueren mogen, dat Ridderschap ende Steden vuersz. nyet lievers sagen dan dat alle dese Erfnederlanden van den vrembden natiën ende andere kriegsvolck entlastet ende tho orer vorighe ruste ende walfart kommen solden moge, soe presentieren dieselve Ridderschap ende Steden vanwege des vursz. landesende steden van Overijssel, nyet in respect van die proponierde capitatioen noch compensatie dese hondersten pennincx, meer uth gueder getruwicheit ende affectie tot het welfaeren der Nederlanden, op tho brengen ende tho betalen die summe van viertich duysent Carolus gulden, den gl. tot 20 st., op navolgende conditiën: dat dieselve penninge tot gienen anderen einde imployert sollen werden dan alleenigen tot affdanckinghe ende in betalinghe der vjjff venlvjns hoichduitzscher soldaten, bynnen den voirsz. steden Deventer ende Campen liggende, ende dat dieselve penningen betailt sollen werden in 4 jaeren ende op 4 termynen, waervan die eerste termijn verschynen sall ein maent daernae, als die beyde garnisoenen uith Deventer ende Campen getagen ende uiten lande van Overyssel gekommen werden sjjn.
Edoch soe veer die heren van den Generalen Staten verscliaffeden, dat die voersz. vjjff venlijns Hoichduitzscher soldaten bynnen die ierste 14 dagen, naedat dese presentatie tho haeve angekomen wordt sijnn, reëlicken ende mitterdaet uth ten vursz. steden ende lande vertreeken, soe presentieren die gemelte Staten van Overijssel op sulcken bescheyde boven die vursz. viertich duisent gulden noch twintich duysent dergelycke Carolus gulden op tho brengen, allet in die vursz. vier jaeren ende sonder eenighen interesse.
Mit den oick uthdrucklicken bescheyde, dat bet landt noch steden van Overijssel, groet noch klein, mit gienen garnisoenen noch inlaeghe offt intochten van ruyteren oder knechten besweert noch belastet sollen werden. Voorts dat
1) Bedoeld is de brief aan de Staten van Gelderland van 22 Juli (Actes, n°. 664; Bondam, III, 42).
2) G. A. Deventer, Reisboek 4577—1579.



493
Geldmiddelen 1577.
alle nieuwicheiden ende infractiën van des landes ende steden privilegiën, olde herkommen ende possessiën, die riede eensdeels geremonstriert sijnnen ende noch vorder remonstriert ende tho kennen gegeven sollen werden, geremediert ende affgedaen ende alle saecke in oeren olden staeten reduciert mogen woerden. [Oon Jan en de Staten moeten deze voorwaarden aggreëeren]. Volgens dat hiermede der landtschap ongekrenckt ende onbenanien sall sijn, tho sullen ende tho mogen die dertich duisent gl., soe sie in Martio lestleden bewilliget hebben, in anderen thoknmpstige hede defalcieren ende affkorten x).
21 Juli werd op het request van Josine van Ranst, pachteres van den wijnaccijns en den kleinen impost van den „comptoire van de vaert", gezien het bijgevoegde certificaat van 25 Juni, geteekent "Willens, besloten, dat Van der Beken de som van 519 p. 21 d. in betaling zon aannemen als betaling van hare schuld voor den wijnimpost van de Staten te Brussel en 39 p. 16 s. 6 d. „van den assyse ende impost van de voirsz. Staten" (R. i, d.).
554. R. 23 juli. — Sur la requeste de Jehan van Hoirenheke et Charles Laureynsse, fermier des impostz des espèces de vin et bierre en la ville de Tenremonde, est dict: les Estatz Généraulx entendent que les vivandiers, mentionnéz en ceste requeste, sont subiectz de payer 1'impost, par les supplians en vertu de leur ferme prétendu des vins et bières, par eulx aux Allemans de Tenremonde dispenséz, et suyvant ce accordent lettres favorables et de recomendations aux commis des quatre membres de Flandres, estans illecq empeschés (1. employés) an payement desdicts Allemans, affin de rabbattre des gaiges desdicts vivandiers allemans ce qu'ilz trouveront par eulx leur estre deu, sy faire se peult; aultrement les assister pour les faire dresser de leurdict deu, comme en conseil ilz trouveront convenir.
555. R. 25 juli p. p. — Sur 1'accord de ceulx d'Oultremeuze (1. Overyssel) et lettres des commis de Zaventhem et Leonino est dict que les Estatz, se conformans a l'advis des commis a la Chambre des Aydes, ont conclud d'escripre aux commis, lesdicts Sra. de Zaventhem et docteur Léonin, affin d'induire les Estatz dudict d'Overyssel a accorder la somme de LXXm £ arth. sur les condition s, par leur acte reprinses, desquelz la moitié se pourroit par eulx donner en payement prompt des soldatz, illecq estans, et 1'aultre moitié sy tost qu'il seroit possible, fust par levée de deniers a fraict ou du moings endedans deux ou au plus loing endedans troys ans et selon la perpaye que se fera par les Estatz Généraulx aux aultres Haultz Allemans, le tout au contentement des capitaines et soldatz.
556. R. 26 juli. — Sur la requeste des villaiges et places du quartier d Anvers est dict que les villaiges, voluntaires a faire la contribution pour éviter plus grand dommaige et perte, seront assignéz pour le remboursement sur la première ayde, a consentir par la Généralité, ou pourront tenir ens ce qu'ilz auront ainsy contribué en tant moings de leur quote de telle ayde. Et quant au taux en certain dernier et nombre de chacune enseigne ilz se adresseront vers monsieur de La Motte, pour y donner 1'ordre requis.
1) Gedaan op het raadhuis te Zwolle; get. Johan then Berge, secretaris van Deventer.



Geldmiddelen 15??. 494
557. R. 31 juli p. p. — Et que lettres itératives de rencharge *) s'envoyeront a chacune provinee pour leurs quotes es VII01,1 £ arth. et es LXm £ arth. ordonnéz et que l'on envoyé députéz authoriséz de se povoir ohliger par obligation et rentes en général et particulier et ung pour tout insolidum, saulff lettres d'indemnité.
Denzelfden dag werd Capres verzocht naar de Staten van Artois te gaan met een daartoe op te stellen instructie (E. i. d.).
558. R. 7 augustus p. p. — Messieurs accordent que les IIm V° £ arth. que le pensionaire de Tournay comptra ce jourd'huy au recepveur Van der Beken pour leur quote es VIIcm £ arth., ordonnéz pour le payement des Haultz Allemans, et es LXm £ pour le payement et licentiement d'aultres compaignies, leur seront évaluées sur aultres aydes, a accorder par les provinces, sy avant que chacune d'icelles ne furny plainement a sa quote et a 1'advenant que chacun seroit en courtresse.
559. R. 9 augustus r. p. — Conclud par les Estatz Généraulx et chacun d'iceulx de furnir réèlement endedans X jours sa quote et portion es LXm 2) arth. en ungue partie et es VIIcm £ arth. en la deuxiesme partie, a paine de recouvrer tous fraictz, dornmaiges et intérestz sur les deffaillantz.
Arresté que messieurs de Flandres donneront leur obligations jusques a la somme de neuff mile livres arth. moyennant lettres d'indemnitéz des Estatz Généraulx et ce en tant moings de leur quote de deux milions d'or, proposéz ausdicts Estatz, dont sont dépesches cincq obligations.
560. R. 10 augustus. — Messieurs ont aecordé aux Estatz de Brabant de passer, en furnissant pour leur quote es deux milions d'or la somme de IIIem £ arth. sans préjudice ny entrer en conséquence. Et oultre ce que chacune provinee payera sa quote es VHcni £ arth. selon le taux faict, seavoir ceulx de Brabant Cm £ arth., ensemble sa quote es IIIIxxm £ arth., dont ceulx de Brabant ont piecha furny leur quote. Ce considéré et que les Estatz de Brabant auroient a la fin consenti a contribuer esdicts II milions d'or la somme de troys cent mille livres, ont mesdicts Sn. aecordé que lesdicts de Brabant furniront la moitié de IIC L™ £ arth. qu'il(s) avoient offert endedans IIII moys, a commencher dez le premier de Septembre prochain, et 1'aultre moitié endeans quatre aultres moys, comme tous aultres Estatz furniront leur entières quotes esdicts deux milions endeans lesdicts deux termes, et que les restans cincquante mille livres arth. seront par lesdicts Estatz de Brabant furniz endeans aultres quatre moys après lesdicts huyct mois; a paine expresse que chacun des deffaillantz a furnir sadicte quote endedans lesdicts termes pour icelle quote sera exécuté avecq les fraictz, dornmaiges et intérestz.
1) De brief aan Vlaanderen van 1 Aug.: Actes, n°. 694; A. V. Gand, reg. Y, fol. 363v°. (woordelijk gelijk aan die van 19 Juli, ons n°. 552).
2) Er zgn hier later nog twee X's bijgevoegd, zoodat er eigenlijk staat: LXXX, wat waarschijnlijk juist is (cf. hierna, p. 495 en 496); eerder (p. 491, p. 493 en boven in ons n°. 557) is echter ook sprake van 60.000 p.



495
Geldmiddelen 1577.
Tot uitvoering van dit besluit werd Pro ven e (Charles de Ghistelles) naar Vlaanderen gezonden met een instructie1), waarvan de hoofdzakelijke inhoud volgt:
560a. 10 aüötjstüs. — Comme les Estatz Généraulx des Pays Bas, assambléz a Bruxelles, de tout costé sont esté advertis que son Alteze [niettegenstaande de pacificatie] auroit de longue main practicqué levée des gens de guerre et cherché gaingner par toutz moyens les magistratz des villes, collonnelz et capitaines des garnisons a sa dévotion, jusques a faire stipnler serment aultre et contraire a celluy, presté par eulx auparavant au Boy et ausditz Estatz, et que présentement tant d'Allemangne, Bourgoingne, France que Espaigne et Italië Sadicte Altèze faict marcher nouvelles gens de guerre, faisant mesmes retourner ceulx qui en conformité de la pacificatión estoyent ja sortis les pays de pardecha, tant cavaillerie que infanterie espaignolle et italienne, pour par ungne rigeur extréme de tout remuer 2) et accabler les provinces de pardecha et les habitans d'icelles [volgt een lange tirade over de inbezitneming van het kasteel van Namen, de onderschepte brieven en de gebeurtenissen van 2 Augustus te Antwerpen, waardoor de pogingen der Staten tot herstel van de rust mislukt zijn], ayant Son Altèze empesché ultérieur cassement et signamment des Haultz Allemans lesquelz Sadicte Altèze ait retenu en service, comme il est apparu par ses lettres interceptés du XXIHP de JuiUet, lesquelz Allemans les Estatz estoyent d'inteution de casser toutz par ensemble par -une bonne somme de deniers qu'ilz espéroyent recouvrir, ce que en partye at esté empesché par deffence expresse de Son Altèze, faicte a monsr. le Vicomte de Gand, de ne sonner mot en Angleterre, et comme contre lesdictz démonstratións et déclarations de hostilitéz la raison veult et commandé qu'on se pourvoyt — de tant plus que Son Altèze auroit dict s'en vouloir servir des Turcqz et aultres gens barbares et que son naturel estoit plus enclin a mener la guerre que gouverner pacificquement — et que pour ce faire est besoing de faire bonne provision de deniers, ont lesdictz Estatz advisé de faire une assiette de deux millions florins sur les provinces de pardecha, y comprins les ysles d'Hollande et Zélande, ayans déclairé y vouloir contribuer par dessus la somme de quatre vingt mille et sept eens (mille) florins, a trouver par les nioyens que les provinces respectivement trouveront plus convenables, et pour se pouvoir servir présentement en la nécessité trés urgente desdictz IIIIxxm et sept (eens) mille florins par parvision (L provision), d'aultant que par faulte de deniers pluysieurs emprinses de bonne apparence viendroyent a failïir et aultres se polroyent practicquer au désad vantaige et préjudice du pays, que les magistratz des villes tant principales que subalternes avancheront en icelle somme leur contingent sans préjudice de leur juste quote, en quoy les nécessitéz présentes n'admectent disputes sur les déductions, et ce endedans dix jours doiz le jour de 1'insinuation, a paine d'estre levéz a fraict et a charge des diffaillantz, ce que au bout desdictz jours seront trouvé
1) Actes n°. 716; A. V. Ypres, port. 23B. — Evenzoo de sénéchal van Henegouwen naar Doornik en het Doorniksche: Actes, n°. 715; A. E. Mons, Tournaisis 1, fol. 204 (zijne instructie is woordelijk gelijk aan die voor Provene). — 14 Aug. schreven de Staten aan de Staten van het Doorniksche een credentie voor den sénéchal van Henegouwen (Actes, n'. 723; A. e. Mons, Tournaisis 1, fol. 202v°.). — Waarschijnlijk zullen ook andere gewesten bezonden zijn. Havré en Meetkercke (hiervóór, p. 450) gingen waarschijnlijk hiertoe naar Artois.
2) De instructie voor den sénéchal (zie boven) heeft hier: ..ruiner".



Geldmiddelen 1577,
496
estre redebvables par dessus ce qu'ilz doibvent es cme denier et moyens généraulx. Lesdictz deus millions se furniront en deus payemens, la moictié endedans quatre mois et 1'aultre moictié endedans aultre quatre mois, a commencber le premier jour de Septembre pröehainement venant, et a samblable condition que a charge et intérest sera levé ce qu'ilz polront a 1'ung et 1'aultre payement estre redebvables sur leurs quotes desdictz deux millions. Et comme les députéz d'Artois ont déclairé que en leur dernière assemblée des Estatz riens n'a esté résolu endroict aulcune levée des deniers, paree que contre la promesse, faicte par Son Altèze aux députéz des Estatz, n'auroit envoyé personne de sa part pour faire la proposition et demande, leur at esté représenté qu'en conformité du XVIIIme article de la pacificatión que l) les provinces sont respectivement authoriséz pour faire tout ce qui dépend a la retraicte des estrangiers allemans et aultres et empescher leur retour suyvant ladicte pacificatión, et conséquamment povoyent et debvoyent lever leurs deniers, sans lesquelz ladicte pacificatión ne scauroit estre entretenu *).
De quotisatie van de 2.780.000 p. art.
Liste en 1'ayde de deux millions Estatz du pays de pardeca:
Brabant le quart
Flandres ung tiers
Arthois ung VIe de Flandres . . . Haynault ung semblable VI6 . . . Valenchiennes le VIe de Hainault . Lille, Douay et Orchies le VIIIme de
Flandres
Namur le cme de toutes aydes . . Tournay le HIT" Xe de Flandres . Tournesiz le XLVIII6 de Flandres . Malines le XXXIII6 part de Brabaut. Hollande la moictié de Brabant . . Zeelaude a 1'advenant de IIIom £ 4).
blijkt nit de volgende 1 ij s t 3): VII°inixim£ arth., accordéz par les
VI» IIII" XVm £.
IXWXXVIm VI0 LXVI £ XIII s. IIII d. C LIIIIm IIII0 XLIIII £ VI s. X d. C LIIII"11111° XLIIII £ VIII s. X d. XXVm 11° XL £ XIII s. IX d.
CXIIIm III" XXXIII £ VI s. VIII d.
XXVIIm VIIP £.
Xm 11°IIIIXX XVI £ VI s.
XIXmIIIe V£XI s. IIII d.
XXI* LX £ VIII d.
IIP XLVIIm.
I°IIIIxxIIIIm,
ainsy 11° XIIIm LXXVII £ XVIII s.
14 Augustus schreven de Staten aan de Staten van Overijsel 8), dat ze, gehoord het rapport van Saventhem en Leoninus, hun aanbod van /"G0.000 accepteerden, ofschoon ze op meer gehoopt hadden; zij verzoeken, dat Overijsel niet zal staan op den aangegeven termijn voor de verhooging met ƒ20.000, en wijzen er op, dat ze zelf doen, wat ze kunnen.
18 Augustus werd besloten te schrijven aan de vier leden en aan de Staten van
1) Dit „que" is overbodig.
2) Get. Weellemans.
3) R. A. Utrecht : Staten-Archief, afschriften van bij de Staten-Generaal ingekomen stukken.
4) Sc. van die van Holland.
5) G. A. Deventer, Reisboek 1577—1579. — Denzelfden dag schreven de Staten naar aanleiding van het rapport aan de Staten van Gelderland (Van Hasselt, UI, 163).



497
Geldmiddelen 1577.
Vlaanderen, om bijeen te komen, op dezelfde wijze als geschreven was aan Artois, wgl de Baad van Vlaanderen schreef hiertoe geen machtiging te hebben *) (R. i. d.).
19 Augustus werd Rassenghien gecommitteerd s), „pour jeudy prochain faire la proposition de demander de leur quote" in de 2.780.000 p. art. (R. i. d.).
21 Augustus werd een brief van Lalaing van 20 Augustus 3) nit Bergen gelezen en medegedeeld aan den Raad van Oorlog (R. i. d.).
24 Augustus werd Michel Hamont gelast „les contributions personelles" voor Henegouwen en Brabant te drukken (R. i. d. p. p.).
27 Augustus werd volgens het advies van de Kamer der Beden besloten nogmaals te schrijven aan de Staten van Lille, Douay en Orchies, om hun quote in de 80.000 p. art, 700.000 p. art. en twee millioen gouds toe te staan (R. i. d.). — 28 Augustus vereenigden de Staten zich met het advies der Kamer -van denzelfden dag, nl. om aan de Staten van Lüle, Douay en Orchies te schrijven, om de op hen verleende assignatiën te betalen (R. i. d.).
29 Augustus: te schrijven aan Lalaing „pour par les Estatz" (vanHenegouwen?) te kunnen genieten een som van 6000 p. art. (R L d.).
30 Augustus werd een brief van Provene gelezen, waarbjj hij mededeelde, dat de „prélatz, nobles et colléges" van de Staten van Vlaanderen in de gevraagde beden toegestemd hadden onder „1'adveu de leurs notables", waartoe zij zonden vergaderen op 5 September *). — Nog werd volgens het advies van de Kamer van de Beden op het request der pachters te Gent beschikt, dat alle waren, in het request genoemd, begrepen moesten worden in de generale middelen en dus „les fllez soubz le tax et imposition comme dn ling qu'est le XXVe denier" (R. i. d.).
561. R. 31 augustus. — Les Estatz, ayans veu 1'accord des Estatz d'Arthois, acceptent icelluy, ordonnants a ceulx de la Chambre des Aydes a faire acte d'acceptation, attendu que la proposition et demande a esté faicte de la part desdicts Estatz.
1) Deze brief van 19 Aug.; Actes, n». 731; A. G., Aud. 652, fol. 98"» (orig.). Er moet hier bepaaldelijk aan de Staten van Vlaanderen gedacht worden (dus de vier leden en de adel en de geestelijkheid); de vier leden vergaderden of hadden althans pas vergaderd te Gent, o.a. blijkens de instructie, aan Provene door hen bij rijn terugkeer van de boven vermelde zending medegegeven (Actes, n«. 727; A, V. Gand, reg. Y, fol. 509). — De oproep tegen 28 Aug. geschiedde op de volgenden gronden: „Ce que [nl. de bijeenkomst] ne povez et ne debvez refuser, tanten vertu de 1'édict perpétuel de Sa M**. sur 1'accord, faict entre Son Altèze et ses Estatz, par lequel Sadicte Mtó. auroit aggréée et approuvé toutes les constitutions de rentes, pensions et aultres obligations et asseurances que lesdictz Estatz ont faict et passé, feront et passeront verstous et chascun quy les ont assisté et furny, assisteront et furnyront de deniers pour s'en servir a 1'occasion des troubles, que aussy' de ladicte union et compromis, aggréé par mess", du Conseil d'Estat, lors commis par Sadicte M". au gouvernement de ces pays, et depuys par Son Altèze le VIme. de May dernier, oü avons tous promis donner assistence-par tous moyens, au cas que quelque provinee, estat, pays, ville, chasteau ou maison fust assiégée, assaillie, invahie, foullée ou oppressée en sorte que fust, selon que présentement voyons ledict chasteau de Namur que est avecq nous joincte et uny". — Naar de vergadering der Staten werd Provene opnieuw als gezant afgevaardigd; de credentie is van 26 Aug. (Actes, n°. 747; A. V. Gand, reg. Y, fol. 551v».). — Dien dag werd de griffier gelast de instructie voor Provene te teekenen (R. i. d.). — Over züne vacatiën enz. zie R. 5 Oct. v**. * 4
2) Bedoeld zal zijn: naar Lille, Douay en Orchies.
3) Actes, n». 734; A. V. Gand, reg. Y, fol. 560.— Handelt over de propositie der f 2.780.000 in de Staten van Henegouwen.
4) Zie ons n°. 568.
32



Geldmiddelen 157'
498
Dit accoord ') was van den volgende inhoud:
561a. 26 AüOUSTUS. — [De Staten van Artois, vergaderd te S'. Vaast, gehoord de propositie van Fresin als gedeputeerde der Staten-Generaal betreffende de 2 millioen, de 80.000 p. en de 700.000 p.J se sont promptement et sans retraite pour eette fois pour les urgens et importans affaires résoluz d'accorder, comme ilz accordent par cestes, leurs qnottes et contingens a raison du VIe de Flandres es trois sommes et parties, cy-dessus reprinses, a payer ladicte quote de deux millions a deux termes, telz que de quatre mois en quatre mois du jour de la réception des lettres d'acceptation de ce présent accord, et la quotte desdictes deux sommes de IIII" et VIP m livres pardedans dix jours du jour d'icelle acceptation, entendant que, pour ce faire, ilz seront assistéz suyvant la proposition et promesse dudict seigneur de Fresin de la somme de trente huict mil livres et sy luy est possible jusques a la somme de quarante trois mil trois eens trente trois livres six solz huict deniers, a quoy revient et porte icelle quote d'Arthoys esdictes deux dernières sommes, en prest et avancement soubz leur obligation desdictz Estatz d'Arthoys par certain marchant d'Anvers quy s'est offert de ce faire pour 1'espace de neuf mois sans aulcuns fraictz ny intérestz, lesquelles obligations desdicts (1. lesdicts d') Arthois exhibent promptement a celluy quy présentement vous présentera cedict acte; bien entendu que, sy le présent accord n'est accepté en tous les poiuctz et articles, icelles obligations seront de nulle valeur et efficace, a recouvrer leur dicte quote sur les impostz, présentement courans audict pays d'Arthoys, a condition que esdicts impostz et charges ung chacun, prévilégéz et non prévilégéz, seront contribuables également et que a ces fins lesdicts impostz continueront jusques au premier de Fébvrier prochain; que lors ilz seront augmentéz pour y contribuer chacun également, comme dict est, et icelle augmentation bailler en ferme, pour commencer audict premier jour de Fébvrier sans pour 1'advenir aulcunement préjudicier ausdicts prévilégéz, ayant a ces fins lettres d'authorisation pertinentes, contenant povoir de lever argent a rente héritable ou viaigière pour furnir a ce que dessus et a tel pris que se trouvera convenir, a condition aussy que sur tous lesdictz accordz se pourront retenir et déduire les payemens des gaiges des garnisons, estans présentement audict pays d'Arthoys, pour le temps de six mois quy se payeront par commissaires, comme s'est faict du passé, par les députéz desdicts d'Arthois; entendans néantmoins iceulx d'Arthoys que, sy aulcunes ou touttes les compaignies, estans pour ceste heure en garnisons, fussent mandéz, celles quy sortiront, seront payées jusques au jour de leur partement et celles quy entreront en leur lieu, seront payéz du jour qu'ilz entreront esdicts garnisons; ensemble que ce retiendra la somme de dix mil livres pour estre employéz aux fortifications des villes frontières du pays d'Arthoys pour en-faire repartissement a 1'ordonnance de monsr. le Vicomte de Gand, gouverneur d'icelluy pays.
10 September werd het accoord van Lille, Donay en Orchies in de 2 niillioen goud van 30 Augustus, geteekend De Fontanes, gezonden aan de Kamer der Beden. Evenzoo dat der Staten van Doornik van 4 September, geteekend Landas (B,. i. d.).
562. R. 12 september. — Messieurs du Conseil de Guerre ont exhibé cer-
1) A. V. Ypres, port. 9.



499
Geldmiddelen 1577.
tain advis de faire trouver par chacun moys Vcm £ arth. et que les termes du furnissement de II milions d'or seront abbrévéz dont a esté aecordé a chacun copie pour en délibérer.
Het bedoelde advies dat niet van den Raad van Oorlog, maar van de Kamer der Beden afkomstig blijkt, luidt als volgt:
562a. 12 september. — Messieurs de la Chambre sont d'advis pour aultant que selon 1'apparence du temps, soit de la guerre ou aultrement, pour le soulaigement du pays et repos publicq estre (1. est) nécessaire avoir argent prompt pour satisfaire aux urgens affaires qui pourroient survenir, et que pour a ce satisfaire seroit besoing avoir tout le mois a la main Ycm £ arth. et, combien que les provinces ont libéralement aecordé les deux millions de florins, payables la moictié endedens quattre mois et 1'aultre en aultres quattre mois après, seroit nécessaire d'abbréver ledict terme, asseavoir de quattre mois seullement, pour endedens icelles estre fourniz lesdictz deux millions enthièrement et estre accommodéz de Vcm £ arth. par chascun mois; et pour ce faire est nécessaire en faire nouvelle assamblée par tous les provinces, affin de les induire a accorder ledict payement et continuation d'icelle pour ung an enthier, portant quattre millions de florins oultre le deux millions susdictz par an, les authorisant de povoir lever icelles au plus grand soulaigement du commun peuple qu'ilz trouveront convenable.
16 September werden de beide, 10 September genoemde accoorden geaccepteerd (R. i. d. p. p.).
563. R. 18 september. — Advisé d'envoyer par toutes les provinces le besongne, faict par ceulx de la Chambre des Aydes, touchant la cotisation et induction, et mesmes en Anvers s'envoyeront messieurs les Comtes d'Egmont et de Boussu pour faire proposer. Et ceulx de Flandres, Haynault et Lille, Douay et Orchies ont aecordé 1'envoy dudiet besoingné soubz le bon plaisir de leurs maistres, pour ce qu'ilz pourroient recouvrer sur telle chose, moyennant qu'ilz rabbatteroient sur leurs quotes.
P. p. — Arresté certaine négociation ou estat de deniers et draps que on debvoit payer pour le licencement d'aulcuns gens de guerre.
Het in het eerste besluit genoemde „besogne" is vervat in den vorm van een acte van een Staten-resolutie *). Het behelst de aanwijzing van de noodzakelijkheid om over geld te beschikken, want de meeste soldaten zijn „amutinéz et en danger journeilement s'amutiner d'avantaige", terwijl de pogingen, om op de quotes in de 2.780.000 p. art. geld te Antwerpen op te nemen haast geheel mislukt zijn, „nonobstant qu'ilz [nl. de Staten] entendent la boursse en estre assez furnye". Na deze considerans volgt dan:
563*. 18 september. — Et comme est chose ny en raison ny aequité
1) A. V. Ypres, port. 23B. — Onderschrift: Actum en la Chambre des Aydes des Estatz Généraux le XII« de Septembre 1577.
2) Althans indien het in den tekst medegedeelde stuk werkelijk hetzelfde is als het in de resolutie bedoelde — en hieraan is twijfel vrijwel uitgesloten, al wordt de Kamer van de Beden in het stuk niet genoemd. Het is bewaard: R. A. Utrecht, Staten-archief, afschriften van bij de Staten-Generaal ingekomen stukken.



Geldmiddelen 1577.
500
f unde que ceulx en facent difficulté qui peulvent sans leur dommaige et intérest faire tant de bien a la patrie, bien publicq et mesmes a leur propre ville, oü ils resident, que vient par faulte de ce tout autour estre mangée, tendant ce au grand préjudice de tout le peuple d'icelle, s'enchérichans a cause de ce les vivres en ladicte ville, empeschans aussy que on ne se peult servir desdicts villaiges a la fortification et abolissement dudict chasteau, et s'approchans journeilement de plus en plus les souldartz non payéz et malcontentz ladicte ville, poirroint machiner quelque chose en préjudice d'icelle, ont lesdicts Estatz résolu que sera requis et proposé aux membres de ladicte ville qu'en considération du bénéfice qu'ilz ont receu par le démolissement du chasteau, délivrance du garnison, aecordé par lesdicts Estatz a 1'instante requeste des membres de ladicte ville pour bénéficier icelle, et sur espoir qu'on avoit donné ausdicts Estatz qu'alors y auroit meilleur moyen pour illecq en lever d'argent et s'en servir aux nécessitéz communes, prennants aussy regard au bien que la ville d'Anvers, Brabant et tout le pays en recepvra par le prompt furnissement d'argent, ilz veullent consentir que lesdicts marchans et aultres, ayantz argent ou crédit sur la boursse et ne veullant de ce voluntairement accommoder lesdicts Estatz pour le terme de six mois, sans leur perte ou dommaige, puissent estre par lesdicts Sr. de Liedekercke et le conseillier et recepveur Rouex tauxéz avecq advis de ceulx de la loy et des 4>rincipaulx bourgeois, a ce a assumer, et après exécutéz, en leur baillant pour leur asseurance obligations et lettres de seurté su(s)dicte.
Et qu'on ordonné que semblable taxation es tous aultres villes principalles du pays incontinent se face, affin que par les bourgeois prineipaulx et riches soit faict quelque prest, et a celle fin concepvoir propositions selon la qualité et condition de chacune ville 1).
De „estat de deniers et draps" zal waarschijnlijk zijn de „estat en brief deceqne promptement convient furnir, tant en argent comptant que en draps, ponr en faire payement aux gens de gnerre", die 3 September in de Kamer van de Beden vastgesteld was 2). Er blijkt hieruit, dat voor verschillende troepen, zoowel voor die afgedankt zouden worden — bepaaldelijk de Duitschers — als die in dienst zouden blijven, noodig was 574.283 p. 5 st. De Kamer deed hieromtrent het volgende voorstel: „D samble a ceulx de la Chambre des Aydes que pour payer les parties, cy-debvant spécifiéz, que l'on porroyt expédier obligations ponr la somme de six eens myl livres de quarant groz, a les repartier par les provinces et chascune provinee selon leur quotte et portion es deux milions VU0 TTTT« myl livres artois, a paier endedens six mois a fraict de cincq ponr cent sur 1'argent comtant et sur les draps sans aulcun intrest, moyennant qne lesdictz draps et aultres marchandise soient apprêtiéz par gens de biens et de telle
1) Er is nog een ander stuk, dat met het in den tekst medegedeelde in strekking veel overeenkomst heeft, maar meer op een heffing in alle steden — niet in het bizonder op Antwerpen — ziet. Het schijnt concept gebleven te z\jn. In de beide copieën, die wij er van aantroffen (A. V. Ypres, port. 23*, en A. E. Mons, Hainaut 409, fol. 223) is het bedrag van de op deze wijze te heffen som open gelaten.
2) A. V. Ypres, port. 23B. — In het R. A. te Utrecht (Staten-archief, afschriften van bij de Staten-Generaal ingekomen stukken) bevindt zich een door de Kamer van de Beden op 4 Sept. gemaakte „estat en brief" van wat zoo in contanten als in lakens aan de Hoog- en NederDuitschers was te betalen, die dus ten deele parallel loopt met het in den tekst genoemde stuk van'B Sept. Het geheele bedrag is hier 316.610 p. 5 s. en in lakens 156.192 p.



501
Geldmiddelen 1677.
valuer an contentement des capitaines et soldatz, antorisant de la part desdictz Estatz Jan van Zandtvoordt ende Jan Mathyssen, marchans et bourgeois de la ville d'Anvers, avec tel assistence qu'ilz trouveront nécessaires, afin que les capitaines et soldatz n'ayent occasion de se plaindre des Estatz on des marchans, ayans délivré ladicte marchandise". Dit besluit werd genomen in presentie van Bossu en is geteekend: Abraham de Hertoghe.
19 September werd het accoord van de Staten van Tournaisis om advies gezonden aan de Kamer der Beden (B. i. d.).
564. R. 20 september. — Les lettres d'acceptation de 1'accord de ceulx de Tournesiz sont esté lenes et trouvées bonnes.
Dit accoord ') is van den volgenden inhoud:
564a. 5 september. — [Propositie van den sénéchal van Henegouwen, conform diens instructie van 10 Augustus *)]. Lesdictz Estatz de Tournesiz, considerans les cboses que dessus et les grandes et excessives debts, impos, tailles et gabelles dont ledict bailliaige est chergé pour avoir jusqu'a présent oultre son povoir contribué a toutes aydes pour le service de Sa Mté. et bien du pays, n'ayantung seul patard de rente comme aultres villes, provinces et Estatz, actendu meisme la petite quantité des villaiges dudict bailliaige et le peu de revenu qui en vient en la levée desdictz impos, selon que par diverses fois a esté remonstré, toutesfois pour ce, comme veuillans secourir lesdictz pays en ceste tant grande nécessité et s'évertuans au plus que possible leur a esté, ont aecordé et accordent de furnir et payer ledict quote et contingent esdictz deux millions a 1'advenant de ceulx du pays et comté de Flandres aux termes dessus dictz, moyennant et a condition que (pour) le recouvrement d'icelle, comme aussy de leur quote au précédent accord de VII0 soixante mil florins, ilz soient auctoriséz de povoir lever et colecter quinze patards sur cbacun bonnier de terre, scitué et gisant (en) ladicte bailliaige de Tournesiz, dépendances et appertenances, sans nul en exempter, fors les encloz des cloistres, abbayes et maisons de gentilzhommes, encloses de murailles ou fossetz d'anchienneté, a paier ausdictz deux termes, seavoir est la moictié par le censsier et occupant et 1'aultre moictié par le propriétaire; ensamble de mectre sus une taille capital e de six mil livres artois de pris de quarante gros la livre, a paier ausdictz termes par les mannans dudiet baillaige le plus esgallement et iustement que faire se polra, et le fort supportant le foible, comme en tel cas est acooustumé, les auctorisant aussy de povoir commectre et députer aucuns personnaiges idoisnes pour juger et déterminer les différens quy pouroient sourdre a cause de ladicte assiete de quinze patards au bonnier, nonobstant opposition ou apellation et sans préjudice d'icelles, que y continuer ceulx y estans présents au regard d'aultres impos (!); et que de ce soient promptement dépeschées lettres patentes en tel cas pertinentes.
565. R. 21 september. — Que semblablement on escripvera a ceulx de Lille, Douay et Orchies pour accélérer 1'envoy de 1'argent; d'escripre a mons'. le Comte de Lalaing pour faire accélérer la négociation des Estatz de Haynault et faire avancer argent sur les II milions d'or.
P. p. — L'instruction pour les IIH mem bres de Flandres touchant d'avancer leur quote es deux milions d'or est arrestée.
1) A. E. Mons, Tournaisis 1, fol. 206. — De acte van acceptatie, dd. 26 Sept., ald., fol. 213.
2) Hiervóór, p. 494. I



Geldmiddelen 1577.
502
Bedoeld ia de instructie voor Tobias de Cerf *), die nu ten deele volgt:
565a. 21 september. — [Opnoeming van de troepen1), waarvoor geld noodig is. Dreigende muiterij bij vele, v. n. bij die vroeger van Aerschot en bij die van Champagney],
Dat omme 't zelve te remediëren, van noode zonde wesen een milioen guldenen ghereet ghelt, daerjeghens den trésorier generael Van der Beke noch hedent verclaerst heeft niet éénen gulden in bursse t'hebbene, zodat by den provinciën respectivelick daerinne zal moeten voorsien worden, betalende elck zyne quote in de gheaccordeerde ayde van (seven) hondert tachtentich duust gulden, ende zovarre dezelve quote by eenighe van dezelve provinciën niet betaelt waere, dat meer dan van noode es hemlieden te evertueren omme te advanceren zoveele pennynghen als 't elcken moghelick wordt ter goede rekenynghe van elcx quote in d'ander ayde van de twee milioenen guldenen.
Dienvolghende zal den voornoemden joncheer Thobias by alle ghevoughelicke persuasiën induceren de voornoemde leden herwaerts te schickene ter goede rekenynghe van dies voorseyt es, tot twee hondert duust guldenen uterlick zovele als zy promptelick zullen connen opbrynghen ende dat hemlieden voorts believe, successivelick ende zo de pennynghen in buerse commen zullen, herwaerts te schickene al 't guendt zy zullen connen recouvreren.
Te kennen ghevende, dat aen alle d'andere provinciën oock ghesonden ende ten fyne alsvooren ghescreven es van de Staten weghe omme den grooten apparenten noodt, alsnu voor oogben wesende.
Denzelven joncheer Thobias zal met hem nemen de zesthien obligatiên, by den Staten alhier ghedepescheert, bedraghende t'zamen tot vichtich duust guldenen, ten fyne de voornoemde vier leden believe dezelve obligatiên te doen teeckenen of dat zy huerlieder ghedeputeerde tot Brussele daertoe behoirliek authoriseren, opdat de Staten hemlieden met de pennynghen, die alsnu ghevonden ende ghereet zijn binnen Andtworpen, moghen behelpen ende die den voorseiden volcke van oirloghe voor breedere mutinerie in den mont schieten.
In al 't welcke de voornoemde vier leden — ter corréctie — niet en behoirden eeneghe zwarichede te maken, ghemerct hemlieden 't zelve in allen ghevalle afslach ende payement doen zal op de voorseide haerlieder quote in de twee milioenen ende dat alle d'andere provinciën ghelycke obligatiên, emmers naer advenante van haerlieder respectyve quoten, gheteeckent ende naer Antworpen ghesonden hebben, zonder den collegiën daeraf te adverteren.
Ten laetsten sal den voornoemden joncheer Thobias vernemen aen den schout ofte stedehouder van Brugghe, wat hy mach gbebesoingneert hebben aengaende 't saisissement van de boucken ende andere goedynghen, toebehoorende Alonso Dies Daguilar ende, zoovarre daerinne noch niet gbebesoingneert en waere, te insisteren, dat 't zelve volcommen ende gheeffectueert worde in alder diligencie 8).
Denzelfden dag werd besloten te schrijven aan de „dames chanonesses de Ste. Waul-
1) A. V. Ypres, port. 23B. — Cf. ons n«. 481.
2) Het aantal Duitschers uit Bergen-op-Zoom, Steenbergen, Tholen „ende andersins" wordt hier geschat op 30.000 met inbegrip van hunne knechten, huisvrouwen en kinderen. Zie over deze troepen Rubriek IHb en V.
3) Get, Weellemans.



gQ5j Geldmiddelen 1577.
druy et chanones de S'. Germain", dat ze de „contribution personelle" moesten betalen niettegenstaande de door hen gepretendeerde vrijstelling, die niet gold in zaken betreffende de gemeenschappelijke verdediging van het vaderland (R. i. d.).
22 September: „signé 1'instrnction" voor De la Haye naar de Staten van Lille, Donay en Orchies ') (R. i. d.).
3 October: aan de gouverneurs der provinciën te schrijven de gewestelijke Staten bijeen te roepen, „affin d'oyr telle proposition s) que leur sera faicte" (R. i. d.).
4 October werd het consent van de Staten van Lille, Douay en Orchies, waarbij zij 30.000 £ en obligatiên voor 25.300 £ toestonden, geaccepteerd (R. i. d.).
6 October: te schreven aan de „députéz généraux" van Artois, om de bewoners van Vanht en Hervares (= Hervé?), Fransche dorpen, enclaves van Artois, niet te quotiseeren (R. i. d,).
566. R. 6 octobee. — Conclud que le payement de IIII0 m £ arth., a faire par chacun moys, commenchera avoir cours le premier de Novembre et debvra estre parfurny le XXV* d'icelluy moys et ainsy de moys en moys.
Tot deze heffing was op één der vorige dagen besloten, zooals blijkt nit de hierna volgende instrnctie 3) voor den sénéchal van Henegouwen naar de Staten van het Doorniksche van 5 October:
566a. 5 octobee. — [Moet hun de pogingen tot vrede, door de Staten aangewend, voorhouden. Het laatste antwoord van don Jap, medegebracht door den bisschop van Ieperen en Willerval 4), bewijst, dat vrede niet mogelijk is. De troepen-bijeenbrenging door don Jan bewijst, dat hij oorlog — „la plus cruelle que oncques ayt esté" — wil]. Or comme, pour aller au devant et obvyer a 1'enthière ruyne de ce pays et prouveoir (1. pourveoir) a nostre deffence et de noz femmes et enfans, franchises, libertéz et privileges, ensamble empescher a 1'advenir touttes foulles et oppressions que font au plat pays les gens de guerre mal disciplinéz a faulte de paiement, avons faict examiner de prèz ce que leur est deu, ensamble ce que sera besoing leur furnir au camp et pardessus ce, combien il fauldra pour nous descherger des Allemans avecq lesquelz on est aecordé, pour faire quicter les villes qu'ilz occupoient, ce que avons faict conférer avecq les accordz, faictz par chacune des provinces de pardeca es sommes de VII0 IIIPX mil et deux millions de florins 6). Par laquelle conférence trouvons estre néceasairement requis de furnir promptement aux quots desdictes sommes de VIP IIII" mil et deux millions, sans usez de quelque attermination, quy se serviroit seullement pour le passé et faire dresser le camp et subvenir a la nécessité présente selon l'estat sommier que
1) Zeker in verband met het onderwerp van n*. 565.— Waarschijnlijk tallen ook de brieven aan Rassenghien (andere dan die genoemd hiervóór, p. 387, noot 7) en die aan Douay, die 26 Sept. gearresteerd werden, hierop betrekking hebben (R. i. d.).
2) Waarschijnlijk in verband met de geldheffing van ons n*. 546.
3) Actes, n°. 837; A. E. Mons, Tournaisis 1, fol. 210v°. — De credentie-brief voor den sénéchal: ibid., resp. n°. 836 en fol. 210.
4) Hiervóór, p. 236.
5) WaarschijnUjk zal aan dit onderzoek te danken zijn de „estat de ce que reste encoires a payer en denim clers par les provinces des Pays Bas des accordz, faictz es deux millions sept eens quattre vingtz mille livres", opgesteld door de Kamer der Beden 29 Sept. 1577 (R. A. Utrecht: Staten-Archief, afschriften van bij de Staten-Generaal ingekomen stukken). Zie over dit stuk nader den staat van furnissementen, aan het eipde van ons volgend deel.



Geldmiddelen 1577.
504
pour ce avons faict dresser que ne doubtons sera envoyé ausdictz Estatz de Tournesiz par leurs députéz, de manière que, sy l'on venoit a attendre les termes préfigéz, ne seroit aultre chose que réduire les pays en pauvreté, consumant le mesme ayde avant le tampz de son eschéance et cependant donner lieu a 1'ennemy de les perdre et accabler enthièrement
Et comme pour continuer au payement, requis a 1'entretiennement dudict camp, est besoing faire ung prêt de la somme de IIIIC mil florins par mois, a furnir par la Généralité des provinces selon leurs quotes et par telz moyens que chacun advisera a la moindre foulle de peuple que faire se pourra, 1'avons aussy représenté aux députéz desdictz Estatz, ce qu'ilz ont trouvé bien raisonnable, et aultant qu'en eulx estoit, 1'ont consenty soubz le bon plaisir de leurs maistres ou colèges. [Hiertoe de Staten van het Doorniksche te bewegen. Dan alleen het land te bevrijden van allen overlast der soldaten] *).
De In de instructie genoemde „estat sommier" 8) is te beschouwen als een staat van oorlog. Br komt een opgave in voor van de garnizoenen in verschillende gewesten en een opgave van bet voet- en ruitervolk, met inbegrip van de benden van ordonnantie. Aan de soldaten is aan „toutes arrières" te betalen, zoo in geld als in lakens, 825. 649 p. Een maand gage voor de soldaten in het kamp bedraagt 223.208 p. 3 st. 4 d. Samen is dit 1.048.857 p. 3 st. 4 d. De staat van de resten, door de gewesten verschuldigd, bedraagt 1.190.116 p. 13 st. 7 d., zoodat over blijft 141.259 p. 10 st. 3 d.
7 October werd de minuut van den brief aan Lalaing over „la nouvelle demande" gelezen door Carlier en goedgekeurd (B,. i. d. p. p.).
567. R. 10 october. — Résolu de donner lettres d'indemnité aux Estatz d'Arthoys de 1'intérest qu'ilz 'pourriont encourir a raison de leur obligations nouvelles en nombre de huyct, par lesquelz deux lettres ilz ne debvoient paier aulcun intérest pour ÏX mois conformément aux lettres d'acceptation de leur
1) Over het onmiddellijk zenden hunner quotes in de 2.780.000 p. schreven de Staten op 4 Oct. aan de vier leden van Vlaanderen; zij zonden hiertoe pensionaris Wijts. Rencharge9Oct. (beide A. V. Ypres, port. 23B). — Op do laatste staat: dergelijke brieven aan alle contribueerendegewesten, nl. Brabant, Vlaanderen, Artois, Henegouwen, Valenciennes, Rijsel, Doornik, het Doorniksche, Mechelen. — Wijts deed 18 Oct. rapport en werd verzocht dit op schrift testellen (dit alleen in S. G. 3).
2) Over deze aangelegenheid Bchreven de Staten 4 October1 van Douay een brief (A. V. Ypres, port 9), die in substantie gelijk is aan de instructie, in den tekst medegedeeld. Aan het slot de volgende passage: „auquel advenant et contribution plusieurs provinces ont consenty absolutement, aultres soubz le bon plaisir de leurs maistres, mais voz députéz, comme en aultres semblables demandes, n'ont riens voulu dire, sans vous en advertir et faire convocquer en forme d'estat, quy cause retardement de 1'exécution de nostre bonne volonté, de sorte que pour le présent, considéré l'estat, oü tout ce pays se retrouve, avons parceu estre nécessaire vous faire ce mot" met verzoek 4 Oct. te Rijsel hunne gedeputeerden te zenden, waar Rassenghien de propositie sal komen doen.— Een gelijkluidende brief aan de zes kapittels, twintig abten en den bisschop van Atrecht (ibidem, port. 11) met verzoek aan het slot in Oct. (de dag wordt niet genoemd) ter vergadering van de Staten van Artois in de abdij van St. Vaast te Atrecht te komen. — 13 Oct. een gelijkluidende brief aan eenige edellieden van Vlaanderen (A. G., Cart. 327B, fol. 184: een gedrukt stuk!), met verzoek aan het slot om 24 Oct. in de vergadering der Staten van Vlaanderen present te .rijn, die tegen dien datum, evenals de Staten van alle gewesten, bijeengeroepen zullen wo rden.
3) Actes, n». 829; A. V. Ypres, port. 23B.



505
Geldmiddelen 1577.
accord, mis au registre des aydes, (et qu')ilz bailleront jusques a XLIII mil III eens XXXXI £ arth. pour leur quote es III" (1. VII") IIIP*<n>> £ au leur (1. lieu) des obligations, premièrement baillées.
568. R. 12 octobee. — Le Sr. de Provene 1) a faict rapport des poinetz de sa commission'et a exhibé ung proiect du consent, fait par iceulx de Flandres touchant les VIP LXXXm et deux millions, lequel proiect est résolu qu'on uiectra en la Chambre des Aydes pour en avoir leur advis *).
Het accoord van Vlaanderen 8), bovengenoemd, laten vrij ten deele volgen:
568a. (september). — [Gehoord de propositie van Provene namens de StatenGeneraal:] Lesdictz quatre membres des Flandres, après avoir sur ce communicqué et délibéré par ensemble et successivement le tout rapporté a leurs notables et commune, ensemble avecq l'advis des prélatz et nobles, s'etans trouvé audict Gand, et désirant tant qu'en eulx est perséverer en 1'Union, faicte entre lesdictz Estatz, et en tout ce conformer a leur bonne intention et suyvant ce aider de leurs personnes et biens a résister aux communes ennemis et défendre la liberté, privilèges, droictz et prérogatives du pays, ont par 1'advys de leur notables et commune consenty et aecordé la quote part et contingent dudict pays de Flandres esdites trois sommes, par lesdictz Estatz Généraulx demandéz, a payer aux jours par ladite proposition assignéz, ou aultres les plus briefz que leur sera possible, et aux fins, par lesdictz Estats proposéz, pourveu que ce soit sans par la advouer quotisation et répartition, par iceulx Estatz prétendues, estant notoirement inégale, et sans préjudice de pour 1'advenir la faire redresser et réduire a plus grand égalité et meilleure proportion, comme entre pays uniz convient estre faict.
Et par dessus ce aux conditions et modifications, cy-après déclairées: Premiers que par tous les aultres Estatz soit faict semblable debvoir et contribution.
Item que pour meilleur maintiennement de ladicte Union et écheoir toute matière de dissension ou disioinction desdictz Estatz, les ungs n'en prendront riens sur les aultres et spécialement qne de nulz estatz, offices ou bénéfices audict Flandres sera ordonné ou disposé par les aultres que du gré spécial, consentement et dénomination desdictz de Flandres de personaiges ad ce idoines et qualifiéz *).
Item que les deniers de leurdict accord et quote seront a 1'ordonnance desdictz Estatz ou du superintendent quy poura cy-après estre dénommé, emploié
1) Hem werd 5 Oct. conform het advies van de Kamer der Beden aan onkosten 61 p. 9 s. art. toegekend; voor vacatiën zich te wenden tot zijn gewest (R. i. d.).
2) Zie verder over Provene's rapport ons n°. 649.
3) A. V. Vpres, port. 23B. — Er zijn niet minder dan 4 copieën van dit stuk in deze portefeuille aanwezig. Wjj hebben de ons het best voorkomende gekozen, een enkelen keer een woord ter verduidelijking uit één der andere copieën overnemende, dat dan tusschen () is geplaatst.— Naast het stuk zijn marginale aanteekeningen gesteld, waarschijnlijk afkomstig van de Kamer der Beden; wij hebben deze in de noten medegedeeld.
4) Hiernaast i. m.: D'aultant que eest article ne touche matière d'argent et qu'il ne convient déroguer a 1'auctorité de Sa Mw. ny des Estatz Généraulx, la représentant présentement; par quoy obmis.



Geldmiddelen 1577,
506
au payement des gens de guerre et de tout ce que en dépend par les mains de leur trésorier particulier et sans les divertir a aultre usaige 1).
Et finablement que sur leurdicte quote fera ausdictz membres parement et déduction tout ce que par eulx sera esté paié aux garnisons de Gravelynghes, Lescluze, Bourbourg et aultres quy pourront estre levéz ou establiz au pays de Flandres et aultres gens de guerre quelzconcques; (ensemble) les fortifications de leurs frontières jusques a la somme de quarante mil florins 2). [Volgen verschillende voorwaarden betreffende de heffing in Vlaanderen 3) zelf].
Denzelfden dag remonstreerde Amsterrode, dat het noodig was rekening door de ontvangers van Overmaze te doen afleggen (R. i. d.).
569. R. 15 october. — Est ordonné d'envoyer quelqu'ung par la poste vers Lille, afin qu'ilz fnrnissent incontinent leur trente mille florins, et eseripre au recepveur des aydes de les envoyer et aussy de (1. a) monsr. de Rassenghien qu'il tienne la main par toutes manières de faire incontinent venir lesdicts trente mille; .aussy eseripre lettres a ceulx de la Chambre de Comptes illecq, les promectant indempnité. Et est commis le prévost de Tournay, et pour les 30 mille fiorins, promis en particulier au magistrat.
Uit den brief aan de Rekenkamer 4), bovengenoemd, blijkt, dat deze bij schrijven van 12 October op grond van zekere ordonnantiën bezwaar gemaakt had tegen de registratie van zekere (niet nader aangeduide) open brieven tot acceptatie van accoord en octrooi; de Staten gelastten haar hiertoe over te gaan en wezen er op, dat vertraging groote schade ten gevolge zou kunnen hebben.
570. R. 17 october. — Est ordonné que chacune des provinces furnira pour le mois de Novembre sa quote en quattre cent mille florins, laquelle quote debvra estre icy a Bruxelles le XXV8 de Novembre sans plus long dilay pour en povoir entretenir les soldatz au camp lequel apparentetnent aultrement on ne pourra tenir en office.
571. R. 18 october. — Résolu que l'instruction, conceu par Léonin pour Gueldres, se dressera sur le point de les persuader a condescendre a telles aydes et subsides que le pays puisse sentir allègement par moyens généraulx, laquelle instruction luy servira aussy pour ceulx de Frise et Overyssel 5).
1) Hiernaast i. m.: U est nécessaire que la distribution de deniers soit ordonné par les Estatz Généraulx, entre lesquelz ceulx de Flandres sont nng membre, et partant leur quote sera mise es mains du trésorier général Van der Beken pour ne causer disioinction, moiennant promesse que lesdictz deniers seront employéz au payement des gens de guerre.
2) Alsvoren: Les Estatz sont contens que déduction se face sur leurdict accord des parties cy mentionnées moiennant estat certain des gaiges des garnisons, duquel feront apparoir ausdictz Estatz, comme aussy les fortifications des frontières que l'on trouvera nécessaire estre faictes.
3) Hiernaast i. m.: flat ainsy.
4) Actes, n». 851; A. G., Cart. 327B, fol. 187.
5) Hierover in S. G. 3 op 49 Oct.: Leoninus legt over een advies, dienende tot opheldedering der besognes van Gelderland en verlangt te hebben de punten, waarop bij de instructie zou kunnen stellen, met inbegrip van de apostillé der Staten van 18 Oct. (cf. ons n°. 247). — Verderop volgt dan het besluit als ons n°. 574, hier genomen naar aanleiding van de door Leoninus gegeven opheldering.



507
G eldm idd elen 1577.
Denzelfden dag werd het accoord van Henegouwen gesteld in handen van de Kamer der Beden ') (R. i. d.).
24 October: besloten aan de provinciën te schrijven, om onverwijld „tont 1'argent possible" naar Brussel te zenden, „ponr ponvoir faire marcher le camp" (B. i. d.).
572. R. 25 october. — Sur le billet et requeste du recepveur général de 1'ayde du cc du pays d'Arthois et l'advis de ceulx de la Chambre des Aydes, portant que les Estatz doibvent dépescher exécutoriales requises, que ceste acte sera mise en forme pour le délivrer es mains du Sr. de Wa(l)huon, recepveur, y dénommé, pour 1'effect, y mentioné.
Quant a la spécification des mises, faictz pour ameuer d'Arras a Bruxelles la somme de IIIm £ arth. des deniers, provenuz de ia recepte des aydes d'Arthois, et l'advis de Ia Chambre des Aydes de luy passer LXV £ XY s. arth. est dict que messieurs suyvant l'advis que dessus, ordonnent a leur trésorier général de furnir le contenu cy dessus.
26 October werd een brief der Staten van Artois van 21 October *), geteekend Marchant, om advies gezonden aan de Kamer der Beden (R. i. d.).
573. R. 29 october. — Ordonné a ceulx des Aydes de faire en | toute diligence estat de toutes debtes extraordinaires des Estatz Généraulx, comme de ce qu'ilz doibvent aux bourgeois de Bruxelles *), maroniers et mattelotz, a la Rome d'Angleterre 4) et aultres marchantz semblables, pour par la Généralité estre trouvéz moyens prompt a les satisfaire et payer, ordonnantz néantmoings que lesdicts bourgeois seront contentés des premiers deniers que procéderont d'Angleterre ou de marchantz d'Anvers, non assignéz, sans que le trésorier général pourra telz deniers employer aux aultres usaiges.
29 October werd betreffende twee staten, overgelegd door Jacques Bauwel, commies van den ontvanger der Staten van Lille, Douay en Orchies besloten het advies van de Kamer der Beden te volgen in zake de salarissen, vacatiën en onkosten, in de staten genoemd (B. i. d,).
30 October: brieven van octrooi verleend aan de vier leden van Vlaanderen,naar aanleiding hunner mondelinge remonstrantie voor „les deux dixiesmes 4)" conform hun accoord (R. i. d.).
574. R. 1 november. — D'escripre lettres aux députéz, envoyéz a Gand 5), qu'ilz ayent a remonstrer aux membres de Flandres que don Jehan a qnasy toutes ses forces ensemble, en intention de nous assaillir, et que partant il est plus que besoing que 1'argent de ceulx de Flandres soit apporté en toute célérité, tant pour faire en haste marcher les six compaignies des Bas Allemans de monsr. le Comte de Bossu, les compaignies du Sr. Comte de La Marche et aultres.
1) Deze resolutie komt op dezen dag tweemaal in ongeveer denzelfden vorm voor.
3) Misschien in verband met het op 23 Oct. gedateerde accoord dezer Staten: Actes, n°. 858?
3) Ongetwijfeld zijn bedoeld de burgers, geleverd hebbende ten dienste van de keizerlijke gezanten, den nuntius e. a. (hiervóór, p. 200 en 324). 8 Nov. werd Jean Gilles, de rekenmeester, naar Antwerpen gecommitteerd, om met intercessie van Oranje en Liedekercke 32.000 p. art. te leenen, om de genoemden, die gerequestreerd hadden, te betalen (R. i. d.).
4) Deze woorden zijn later in den tekst tusschen de regels bijgeschreven en daardoor blijkbaar op ietwat curieuse plaats in den zin terechtgekomen.
5) Zie voor de toelichting op 13 Nov. 6) Zie Rubriek IX,



Geldmiddelen 1577.
508
Een dergelijken brief als bovenbedoeld zonden de Staten op denzelfden dag aan de vier leden van Vlaanderen Zij herinnerden aan het rapport van pensionaris Wijts -) en de toezegging aan dezen om ƒ40.000 of meer spoedig te zenden, die echter nog niet vervuld was, ofschoon zij er reeds eenige assignatiën van betaling op uitgegeven en de rest bestemd hadden voor 8 a 10 stukken artillerie, die naar het kamp moesten. Zij zonden nu pensionaris Provins 3), om opnieuw op de geldzending aan te dringen.
575. B. 3 november p. p. — Résolu que les commis a la Chambre des Aydes feront incontinent avecq le trésorier ung estat pertinent de toutes extraordinaires despences des clereqz, gaiges, vacations, arréraiges des rentes, obligations et semblables pour selon ce adviser de faire demande grande a telle effect qu'elle puisse satisfaire a tout et davantaige.
Denzelfden dag werd het accoord van Lille, Douay en Orchies in de 2 millioen en de 780.000 p., dd. 25 October, verwezen naar de Kamer der Beden om advies (B. i. d.).
12 November werd het accoord van de Staten van Artois *) gelezen en onderzocht; sedert geaccepteerd volgens het advies van de Kamer der Beden. — Ook werd dat van Henegouwen gelezen en daarop geadviseerd conform het advies van de Kamer der Beden 5) (E. L d.).
18 November werd de griffier gelast te teekenen de brieven aan de magistraten van Vlaanderen, om de brieven van octrooi voor „le consentement du Ve denier en Flandres ")" te publiceeren. — Denzelfden dag werd de instructie van La Haye naar Bijsel vastgesteld (over geldzaken?) 7) (R. i. d.).
16 November werd het accoord van Lille, Douay en Orchies van 25 October over de middelen hunner quote (nl. in de ƒ2.780.000 en in de ƒ400.000 per maand 8)) medegedeeld aan de Kamer der Beden om advies (B. i. d.).
Denzelfden dag schrijven de Staten-Generaal aan de Staten van Brabant9) om er aan te herinneren, dat de eerste termijn voor de betaling der 400.000 p. per maand, waarin Brabant geconsenteerd heeft, 25 November vervalt; zij dringen met nadruk op
1) A. V. Ypres, port. 23».
2) Hiervóór, p. 504, noot 1.
3) Hem werden 29 Nov. 300 p. art. wegens vacatiën toegekend (R. i. d.).
4) Het hiervóór, p. 507, noot 2, genoemde in de bede van 400.000 p. per maand.
5) De brief van acceptatie is van dezen dag: Devillers, I, 68.— Henegouwen accordeerde, zooals hier blijkt, 90.836 p. 3 s. 4 d. als rest van de quote in de bede van f2.780.000 en de quote in de ƒ400.000 per maand onder voorwaarde van uitgifte van lijfrenten.
6) Nl. in Vlaanderen te heffen van de opbrengst van alle onroerende goederen en renten, één der voorwaarden betreffende de heffingen in Vlaanderen volgens het hiervóór, p. 505, genoemde accoord.—Waarschijnlijk heeft de 14 Nov. aan president en Raad van Vlaanderen gerichte brief (dit alleen in S. G. 3) ook hierop betrekking. — Ook het aan Brugge (evenals aan de andere Vlaamsche steden) 16 Nov. verleende octrooi is hiervan een uitvloeisel (Actes, n°. 896; Van Duyse, n°. 1359). Evenzoo dat aan Vlaanderen van 24 Dec. (alsvoren, resp. n°. 948 en n°. 1360).
7) De 12 Nov. (R. i. d.) gearresteerde brieven aan Lille, Douay en Orchies zullen waarschijnlijk ook hierover handelen.
8) Dit alleen in S. G. 3.
9) Actes, n°. 894; R. A. Noord Brabant, reg. doleantiën 4, fol. 104. — Ook aan Vlaanderen schreven de Staten met hetzelfde doel; dit blijkt uit de rencharge aan de vier leden van Vlaanderen van 20 Nov. (A. V. Ypres, port. 23B). — Ook 46 en 20 Nov. aan Mechelen (Doren, IV, 260 en 264).



509
Geldmiddelen 1577.
de tijdige levering aau met oog op de dreigende houding van don Jan, de Staten van Brabant machtigende hunne quote te vinden „par tous telz moyens les plus promptz que sera possible de faire, soit d'impost, contribution ou autrement".
Nog *) werd op dezen dag de brief van Oranje „sur le faict de Hagembourg ponr trouver argent" tot den volgenden dag uitgesteld.
17 November werd besloten de door Hagenbuger voorgestelde middelen *) te doen doen onderzoeken door de Kamer van de Beden met assumptie van Asseliers, Liesfeit en "Wijts. — Denzelfden dag proponeerde Willerval namens Oranje s): „tenir la main que les moyens généraulx soyent practiquéz" (R. i. d.).
576. R. 18 november 4). — Sur le rapport de ceulx de la Chambre des Aydes touchant les moyens d'avoir argent pour le faict de ceste guerre, a esté dict qu'ilz donneront par escript leurdict advis pour y adviser 6).
577. R. 21 november. — Sur le remonstrance itérative, faict par le pensionaire de Valenchienes, pour la réduction de la quote d'icelle ville a 1'advenant du XIIe de celle de Haynaut, a esté appoincté que supplians feront apparoir du contenu en ceste leur requeste pour, ce faict et veu, estre ordonné a la raison et cependant par provision et sans déport ny préjudice du principal furniront ce qu'ilz doibvent a 1'advenant de ce qu'ilz offrent 6).
578. R. 22 november. — L'on a examiné les estatz de chacune provinee '), entre lesquelles celle de Flandres est demouré redebvable de la somme de Vom £, et les aultres aussy de quelques sommes notables, tellement que l'on a trouvé estre deu par les provinces contribuantes environ VII0 m & arth., au moyen de quoy a esté résolu d'envoyer en Flandres vers les IIII membres le Sr. de La Motte, pour sommièrement remonstrer l'estat du camp aux députéz desdictz IIII membres, estans a Gand, et le pensionaire Canis d'Ipre 8).
Item de commettre quatre personaiges pour examiner les estatz de chacune provinee.
1) Dit alleen in S. G. 3 (16 Nov. p. p.). — Hierbij i. m., wat 17 Nov. over deze zaak in het register van den griffier (zie onzen tekst) volgt. — Nog over Hagenbuger 4 en 8 Oct.: St. Geertruid en Champagney met Van de Warcke aangewezen om de door hem voorgestelde middelen te onderzoeken. 12 Oct: hem 3% te betalen, indien iflne middelen nog niet gebruikt en bruikbaar blijken (R. i. d.).
2) „Secret et moyens, inventéz par Christoffel Haghenbuchen et consors" enz. — een zeer uitvoerig stuk, bewaard in A. V. Ypres, port. 23». — Handelde ook Oranjes brief, die met bijgevoegde stukken 23 Nov. naar de Kamer van de Beden gezonden werd (R. i. d.), hierover?
3) Cf. hiervóór, p. 323 en p. 411.
4) Dit alleen in S. G. 3.
5) Hierbij i. m.: Le 19« eest advis a esté remis et quelque peu chambgé que a esté dict donner par escript pour y adviser & demain ensemble des pointe y adjoustéz. — In dit advies (Actes, n°. 903; A. E. Mons, Hainaut 409, fol. 266) stelde de Kamer van de Beden als v. n. middel de heffing van een 100«n penning voor, benevens uitvoering van de maatregelen, tegen de aanhangers van don Jan reeds vroeger vastgesteld (waarover zie de 3* afd. dezer Rubriek).
6) In ongeveer denzelfden vórm nogmaals in de resolutiën op dezen dag. — Volgens S. G. 3 werd 20 Nov. brieven van rencharge aan alle provinciën, „pour avoir argent", gelezen en goedgekeurd (cf. hiervóór, p. 508, noot 6).
7) Volgens den „estat des restes", door de gewesten verschuldigd in de beden van 3.780.000 p. art., opgemaakt in de Kamer der Beden 14 Nov. (A. E. Mons, Hainaut 409, fol. 262). Zie hierover nader den staat der furnissementen aan het einde van ons volgend deel.
8) Een credentie-brief van deze beiden voor de vier leden van Vlaanderen in A. V. Ypres, port. 23».



Geldmiddelen 1577.
510
In een brief aan de Staten van "eenige provinciën ') van dezen dag lieten de Staten zich over de bovenbedoelde aangelegenheid als volgt nit:
578a. 22 november. — Messieurs. Nous vous tenons recors, comme au mois de May dernier fusmes en délibe'ration d'aceorder par toutes les provinces de pardeca en général telle somme que conviendroict pour furnir ung mois de prest aux Haultz-Allemans, ëstans en garnison a Bois le Ducq et aultres lieux du pays de Brabant, Gueldres, Overyssel et quartiers a 1'environ, ce que n'ayant pour lors esté mis a effect, aurions du depuis es móis de Juing et Juillet résolu furnir chascun nostre quote en la somme de IIIIXX mil florins pour satisfaire au plus nécessaire endroict le payement des gens de guerre et aultres occurrences journelles, obmectant tous débatz et difficultés que 1'ung ou 1'aultre des Estatz particuliers vouloit dès lors mouvoir, prétendant avoir plus payé que ne portoyent les IIIme centiesme, moyens généraulx et aultres accordz précédens, comme ce requérant plus grand tempz et meilleur occasion a en prendre cognoissance par ung estat général de toutes contributions entre lesditz Estatz quy se pourroit faire ey-après plus meurement et a loisir, suyvant laquelle résolution et nostre ordonnance dès le mois d'Aougst dernier sur proposition, faicte de nostre part, auroyent esté accordéz sept eens mil florins et du depuis deux millions pour pareillement emplier au payement des gens de guerre et subvenir aux fraiz, requis pour obvier aux difficultéz nouvelles, esmeuz an pays par le Sr. don Jehan d'Austrice, s'estant emparé des ville et cbastel de Namur; suyvant quoy plusieurs desdictes provinces auroyent plainement satisfait leurs quotes esdicts aydes accordées pour estre empliées prestement au faict de la guerre et combien que de vostre part ny deussiez avoir failly, sy est il que trouvons par estat qu'en avons faict qu'estes eneores redebvables sur vozdictz quotes la
somme de a); a quelle cause, veu la trés grande nécessité présente,
mesmes que plusieurs de noz soldatz tant de pied que de cheval sont entréz au camp, sans avoir receu le payement que leur avions promis, et aultres différent se monter, esquipper et acheminer vers ledict camp ou lieux, désignés pour garnison, exploictz et emprinses en faict de guerre, par oü le bien publicq est grandement retardé et tout le pays a telle faulte apparant tumber en trés grandz inconvéniens et dommaige irréparable. Ce considéré, n'avons peu laisser vous requérir bien instamment et néantmoingz de la part de Sa Mté. ordonner qu'ayez sans dilay ultérieur nous envoyer icy voz quotes esdictes sommes et aydes, remectant aultres difficultés touchant les délivrances de deniers que prétendez avoir faict a aultre fin, jusques a ce qu'ayons meilleure occasion d'entendre au susdict estat général. [Verder herinnering aan de quote in de f 400.000 per maand].
27 November werd „1'acte" van de Staten van Doornik van 21 November 3)
1) A. V. Ypres, port 23». — Aan welke provinciën, blijkt niet. U» Er is nog een andere brief van denzelfden datum (t. a. p), waarin alleen op het zenden van geld aangedrongen wordt en'die blijkbaar ook aan meerdere provinciën gericht is. Waarschijnlijk is deze (of de andere) concept gebleven.
2) Niet ingevuld.
3) Klaarblijkelijk is hier een accoord bedoeld en dus niet het Actes, n°. 911, bedoelde stuk van 14 Nov. over de ontvangst van Matthias.



511
Geldmiddelen 1677.
gesteld in handen van de Kamer der Beden om advies (R. i. d.). — 28 November werd „1'acte du consentement" van Doornik geaccepteerd (R. i. d.).
Op den laatstgenoemden dag werd op een request van Douay en Orchies beschikt, dat de supplianten „pourront rabbatre les fermes sur les aydes, a accorder" (R i. d.).
80 November werd een request van de meierij van Den Bosch medegedeeld aan den ontvanger der beden in het kwartier van Den Bosch, „pour y dire ce que bon luy semblera" (R. i. d.).
1 December werd het accoord „des quotes" van Artois ') aan de Kamer der Beden om advies gezonden (R. i. d.).
3 December werd het accoord van Lille, Douay en Orchies van 25 October conform het advies van de Kamer der Beden, „omettant les lines subvergulées", geaccepteerd (R. i. d.).
5 December schreven de Staten aan de vier leden van Vlaanderen *), dat ze het naar aanleiding van de remonstrantie van den Vicomte van Gent en La Motte 8) noodig achtten gedeputeerden te zenden naar alle provinciën, naar Vlaanderen De Cerf, om aan te dringen op het overmaken van „alzulck eene somme van penningen als TJlieder commisen tegenwoirdeüjck souden moeghen in buirse hebben", om het leger „in desen nutersten noodt te secourerene". De legerhoofden hebben niet alleen nu, maar ook „over acht zo X daghen herwaerts" verklaard, het niet mogelijk te achten het leger langer bijeen „ende veel min in offieie" te houden, tenzij de gewesten zich inspannen maandelijks op te brengen, wat ze geconsenteerd hebben.
579. R. 9 december. — Ordonné d'escripre lettre aux quatre membres de Flandres4) de furnir en toute diligence leur reste es deux millions d'or, portant IXm IXC XVIII £ IIII d. arth., et aultre reste de IIm 11° XXII £ IlIIs.Vd. qu'ilz doibvent de leur quote es IIIIcm par mois, oultre les mille livres qu'ilz envoyent par lé dernier accord pour en faire payement au régiment demons', de Capres.
Et d'aultant que Baptiste Spinola 6) diffère furnir aux LIIIIm £ en draps, sans préalablement avoir entre ses mains leur obligations, payables au premier de Mars prochain de XXXVIIm Vc £ dudict pris, suyvant les lettres que souventesfoys l'on a escript, faire rencharge d'incontinent envoyer lesdictes obligations.
10 December schreven de Staten opnieuw aan de vier leden van Vlaanderen 6) om geld, b.v. 100.000 p. op afrekening van de quotes, van wege den grooten nood in het leger; zij zonden hiertoe Jean de Bourgogne, heer van Froidmont, Ayta en Berchem 7).
1) Van 26—28 Nov.: Actes, n°. 918. — Waarschijnlijk tullen ook de beide brieven van Artois, de ééne van 28 Nov., die op dezen dag aan de Kamer der Beden om advies gezonden werden (R. i. d.), hierop betrekking hebben.
2) A. V. Ypres, port. 23».
3) Hiervóór, p. 448.
4) De woorden: „quatre membres de Flandres" rijn in het register doorgehaald.
5) Cf. hiervóór, p. 458 vlg.
6) A. V. Ypres, port. 23». — Denzelfden ook aan Mechelen om geld: de vijand trekt over de Maas, Namen wordt bedreigd (Doren, IV, 263).
7) 14 Dec.: brief (of brieven?) ontvangen van Froidmont en den aartsdiaken van Brugge (1. Ieperen) — dit alleen in S. G. 3. — Waarschijnlijk heeft op deze zending ook betrekking het rapport, dat Berchem 19 Dec. van zijne besognes bij de vier leden allegde (R. i. d.).



Geldmiddelen 1577.
512
580. R. 11 december. — Messieurs de Courteville et Roeloffz, borgmaistre de Lovain, ont faict leur.raport, déclairans par icelluy que les Estatz de Hollande et Zélande s'excusent de la quote, d'eulx demandée, pour leur pouvreté et calamitéz des innundations et aultres, mais présentent servir avecq XXV enseignes piétons et cent ebevaulx légiers et les payer durant
les troubles — 1). Néantmoings la responce d'Hollande et Zélande
s'exhibe par escript.
Touchant l'escript de responce des Estatz de Hollande et Zélande, apporté par les commissaires Jehan Roeloffz, bourgmaistre de Lovain, et Roland de Corteville, eschevin du Franck de Bruges, proposéz le XXIIIP de Septembre dernier, est dict que ceste responce et articles seront mis es mains de la Chambre des Aydes pour les visiter et, leur raport et advis oy, en estre appoincté comme de raison.
A esté résolu d'envoyer le Sr. Schoore en Flandres avecq commission et instruction pertinente pour luy et le Sr. de Froimont et le prévost de S'. Bavon, affin de eulx trouver vers le III (1. IIII) membres de Flandres et leur remonstrer les nécessitéz tant de nostre camp que de ceulx de Maestricht et requérir d'envoyer icy au plus tost le plus de deniers que leur sera possible.
581. R. 12 december. — Les Estatz ont arresté les moyens, exhibéz par escript par les commis de la Chambre des Aydes, selon les restrictions et ampliations, faictes sur ledict escript, saulff que ceulx de Brabant ont dict de donner leur advis a demain.
Wij meenen de door de Staten vastgestelde middelen te herkennen in het volgende, ongedateerde stuk *):
581B. (12 december ?), — I. Premiers ont trouvé que les moiens, envoyéz par monsr. le Prince d'Orenges a mess™, les Estatz Généraulx et proposéz par Gérard Grammaye touchant la grande lotherie et la table de prest au mont de piété 8), proposé par Escarmouche *) (?), après estre bien examinéz, auleunement se povoir practicquer pour s'acquyter et descharger des debtes et obligations des Estatz en son temps et sayson, mais poinct pour trouver argent comptant dont présentement il y a question.
II. Et touchant les moyens, proposéz par Christoffel Haghenbucher et aultres s), est trouvé iceulx pour le présent n'estre practicquables.
III. Et partant il n'y a plus prompt remède que le moyen du centiesme denier des biens meubles et immeubles, a lever générallement en touttes provinces avecq leurs enclavemens de quelque qualité ilz soyent, y comprins les pays d'Oultremeuze, Hollande, Zélande, Utrecht, Gheldres, Frise, Overyssel etGroe-
1) Zie hiervóór, p. 180 (over Amsterdam), en hierna, Rubriek XII.
2) A. V. Ypres, port. 23». — De titel ie: Moyens, adviséz par les Estats Généraulx, sur ce oyz ceulx des Finances de Sa Mtó. et la Chambre des Aydes, pour promptement trouver argent comptant de furnir aux nécessitéz de la guerre.
3) Zie nader ons n°. 594.
4) Zou de Antwerpsche koopman Giacomo Scaramuccia bedoeld zijn? — Een request van Jean Jacques de Charmuccia wordt vermeld R. 19 Nov.
5) Hiervóór, p. 509.



513
Geldmiddelen 1577.
nynghen, en la forme et manière qu'icelluy centiesme s'est levé en 1'an soixante noeuf sans aulcune exemption, seavoir Brabant, Flandres, Arthois, Haynnault, Valenchiennes, Lille, Douay, Orchies, Hollande, Zélande, Tournay, Tournesis, Namur, Malines.
IV. Et sy par aulcunes provinces estoit trouvé trop difficil de lever ledict cme, ilz le pourront changer en ung cinequiesme de tout le revenu des biens immeubles, reveuant a la eoncurrence de la somme qu'icelluy cme a porté en 1'an XV0 soixante noeuf, et oü aultres ne trouveroient convenable de lever ny ledict cme ny vme denier, pourront furnir la somme, a quoy a porté leur cm audict an XVC soixante noeuf.
V. Et pour ce que les biens de chevaliers et officiers de 1'ordre de Malta et aultres, ayans esté prevélégiéz audict an XVC soixante noeuf, ne sont compris en la somme, levée dudict cme en ladicte année soixante noeuf, ledict cme se collectera sur iceulx réellement et de fait et se rapportera au proufict des Estatz Généraulx par nouveaulx quohiers pardessus la somme du cme dudict an soixante noeuf, comme se fera de tous ceulx quy audict temps pourroient avoir recélé leurs biens ou mal rap porté. Semblablement y seront comprins les pensions, gaiges et traitemens de vicaires, officiaulx, assesseurs, selleurs, promotteurs et aultres officiers des Courtz ecclésiasticques, gouverneurs des provinces et d'aultres particuliers gouverneurs ou leurs lieutenans, tous chiefz de guerre, coulonnelz, capitaines, chancelliers, présidens, conseilliers, maistres et auditeurs des comptes, recepveurs, advocatz, procureurs et générallement toutes semblables personnes, desquelz gaiges, pensions et traitemens sera payé le Vme du revenu d'une année, ensemble de leurs gaiges extraordinaires quy seront tauxéz comme les biens meubles se tauxoient en 1'an soixante noeuf au centiesme.
VI. Et pour les provinces, oü ledict centiesme n'a jusques ores esté practicqué, seavoir Oultremeuze, Gheldres, Frise, Overyssel, Utrecht, Groenynghen, Omlanden, Linghen, Drenthe, sera par eulx collecté ensuyvant l'instruction quy a esté donné aux aultres provinces en 1'an XVC soixante noeuf, sans que nulz en seront previlégiéz ny exemptéz. Et au cas qu'ilz feissent difficulté de lever ledict centiesme, pourront lever ledict cinequiesme, comme dessus, ou par aultres moyens furnir la somme, a quoy par les quohiers sera trouvé la tauxe de cme monter, faite suyvant ladicte instruction de 1'an soixante noeuf, et aultres poinetz, y adjoustéz et a adjouster, le tout a payer en six mois et six termes par égale portion.
VII. Et d'aultant que ledict centiesme ou cinequiesme du revenu ne pourra estre bastant et souffrir a touttes occurrences et qu'il convient avoir ung moulyn, moulant argent, seroit nécessaire par dessus ledict centiesme ou cinequiesme — qui ne seroit que pour une fois — mectre sus impostz et moyens généraulx sur touttes denrées, entrans et sortans les provinces et pays, et principallement de celles quy se consument esdits pays, si comme vin, cervoise etc.
VIII. Mais d'aultant qu'il convient prendre soigneulx regard qne la négociation, trafficque et manufacture n'en soit intéressé tellement qu'elle vienne a cesser et se divertir ailleurs, puisque la prospérité du pays en dépend.
IX. Et a ce regard, puisque la pluspart de ce qu'entre au pays, y sorte derechief, ne convient mectre impost notable ou grief de ce quy entre, ains se contenter d'ung ou au plus hault de deux pour cent.
33



Geldmiddelen 1577.
514
X. Et quant ad ce que sorte, il y a distinction de ce quy est entre' et de ce que n'y est poinct entré, ains provient du fond mesmes du pays ouque la nature du pays ou 1'industrie des manans donne.
XL Pour ne changer aulcunement ce que de hors y est entré, mesmes ayant a 1'entrée payé une fois.
XII. Mais bien ce que sorte, non y estant entré, le distinguant en deux sortes ou espèces.
XIII. L'une de ce que procédé du creu et du fond du pays que l'on pourroit bien charger de six, sept, huict ou dix pour cent, au regard que en effect se tourne a la charge des estrangiers quy s'en veullent servir, comme sur houblon, garance, wedde ou pastel, bure, fromaige, fer, lin, ardoises, toutte sorte de grain et de bestial, creux et procrééz pardeca et sur aultres espèces de semblable nature.
XIV. L'aultre, estant quasi d'une mesme nature, comme par une propriété singulière se trouvant en ce pays plus que en aultres, mais pour ce que consiste partie en industrie et manifacture, le convient a la sortie moins charger pour ne causer diversion, si comme harencg ou aultre poisson sallé, sel rafïïné, linge blanchy, toutte sorte de manifacture, asseavoir sayettes, ostades, tapytseries, touttes sortes de drap de laine et de soye, semblables denrées, se fabricans pardeca pour le moings deux pour cent.
XV. Et pour ce que ceste imposition se fera seullement pour la présente nécessité, eonviendra le limiter seullement en certain terme, seavoir ung an pour ne scandalizer les marchans par une impression que ce debvroit estre chose perpétuelle, et après le continuer selon la nécessité occurrante.
XVI. Mesmes affin que 1'importance fust tant plus grande, conviendroit en traiter avecq les previlégiéz, si comme Portugal, Angleterre et Oistlande, affin que pour le temps limité et pour assister les Estatz en leur présente nécessité, aussy pour éviter touttes frauldes quy soubz leur nom se pourroient commectre, ilz voulsissent consentir et contribuer nonobstant leurs previlèges et sans préjudice d'iceulx, et en ce l'on polroit emplier mons'. le Prince d'Orenges, ayant lesdictz previligiéz ou leurs facteurs en la main en la ville d'Anvers.
Nota: que aulcuns des Estatz ont proposé qu'il ne seroit hors de raison de payer le Xme ou XXme denier de touttes successions collatéralles du eler des biens meubles et immeubles la part, oü lesdicts biens se trouveront assiz, bien entendu qu'ilz pourront déduire sur ledict Xme ou XXme ce que se paye aux villes ou seigneurs pour le droict d'issue, pontghelt etc.
Nog werd op 12 December bet accoord der Staten van Artois na onderzoek van de Kamer der Beden geaccepteerd „en conformité des apostilles marginales" (B. i. d.).
13 December: besloten bet ontwerp der geldmiddelen aan de gewesten te zenden, op voorwaarde, dat het convooi-geld worde weggelaten
15 December werd op een remonstrantie van Brabant en Vlaanderen beschikt: hun octrooi te verleenen om te heffen „certains deniers de deux £ de (40) gros sur la mesure de terre" te Borgerweert, van die van Waes, Bevere en anderen, in het octrooi genoemd, tot de som van 25.000 p. art. (B. i. d.).
1) Dit alleen in S. G. 3.



515
Geldmiddelen 1577.
18 December werd de audiencier gelast een plakkaat uit te vaardigen „sur le faict de 1'invention de doctor Michaëli" voor Brabant volgens het consent der Staten, aan Brabant 12 October gegeven (B. i. d.).
24 December schrijven de Staten-Generaal aan de Staten van Brabant *), dat de Kamer van de Beden, om een staat op te maken van wat sedert de vereeniging door de gewesten is toegestaan en gefurneerd, de rekeningen der gewesten noodig heeft, waarom zij worden verzocht deze, bijgewerkt tot 81 December, op te zenden; tevens wordt gevraagd om een opgave van de opbrengst van den 100en penning van 1669.
582. B. 23 december. — Seront escriptes lettres aux Estatz de toutes les provinces, pour s'assembler au XVIe jour du moys de Janvier prochain, pour oyr ce que de la part des Estatz Généraulx leur sera proposé, et ce par 1'audiencier.
583. R. 25 december. — A esté résolu de rescripre lettre aux Estat(z) et (1. des) provinces que après les troys moys de IIIIom florins par moys escheux continue(r) aultres III moys VI*"1 florins par moys, a rabbatre sur les moyens et aydes advenir 2).
Het nieuwe voorstel, aan de provinciën te doen, blijkt duidelijker uit de instructie voor Bassenghien of zijn plaatsvervanger s) van 28 December, waarbij hem werd opgedragen in de vergadering der Staten van Rijsel, Douay en Orchies van 16 Januari 1578 een propositie te doen. Zij is verder van den volgenden inhoud:
583a. 28 december. — [Moet wijzen op de noodzakelijkheid van geld voor de troepen tot afweer van den dreigenden aanval]. Pour ausquelles faches (1. forces) et invasions obvyer et pourveoir a nostre juste deffence, avons trouvé convenir et du tout nécessaire de avoir et entretenir, tant qu'il en sera besoing, le nombre de douze mil chevaulx et trente mil piétons sans les garnisons ordinaires, munitions et provisions des villes et places frontières, pour 1'entretènement de laquelle gensdarmerie parmy les provisions, munitions, artilleries, vivres, chariotz, pionniers et aultres choses nécessaris, selon que avez peu reconnoistre par la dernier (!) liste, a vous envoyeé, ne polra scufflre la somme de quatre eens mil livres sur la Généralité, ains sera besoing et (1. de) recouvrer la somme de six eens mil livres par mois pour aultres trois, a commencher de payer le XXV* de Fébvrier prochain.
üurant lesquelz trois mois l'on se polera résouldre sur aulcuns moyens que avons concheu, pour générallement practiquer par tous ces Pays Bas, sur lesquelz se poleront recouvrer les frais de ceste guerre.
Sur lesquelz moyens advenir se polra rabbattre ce que a cause desdicts six eens mil livres par mois aura esté payé et furny.
1) Actes, n°. 949; R. A. Noord-Brabant, reg. doleantiën 4, fol. 123v°.
2) Hieromtrent nog in S. G. 3 op 27 Dec.: het opstellen van de brieven tot samenroeping der provinciale Staten en van de instructie is opgedragen aan Des Fontaines, den pensionaris van Douay en den pensionaris van Atrecht. De „pensionaire d'Utrecht" (zou Thin bedoeld wezen?) belastte er zich mede aan Utrecht te schrijven „pour contribution de deniers et suivant ce de dresser l'instruction".
3) Actes, n. 956; A. G., Cart. 327B, fol. 232. — Dergelijke instructiën ongetwijfeld voor meerdere gedeputeerden naar de provinciën: zoo voor den sénéchal van Henegouwen naar Doornik en het Doorniksche: A. E. Mons, Tournaisis 1, fol. 225.



Geldmiddelen 1577.
516
A 1'effect que dessus sera aussy remonstré que nostre ennemy par ses induitions a vollu persuader tous princes et potentatz et mesmement le Boy, nostre Sire et prince, contre la vérité que taéhons si non a 1'abolition de nostre saincte foy et religion Catholicque Bomaine, pour tant plus les animer a 1'encontre de ces pays et par ce les amener a donner a nostre dict ennemy tout confort et assistence, fondée sur son extréme désir et soif de sang et feu, comme plusieurs fois il a donné a eognoistre.
A raison de quoy est du tout nécessaire faire incontinent monter, passer a monstre et entrer au camp touttes les compaignies d'hommes d'armes et aussy faire venir et entrer au pays en diligence les reytres, par nous retenus en service, auparavant que nosdicts ennemys ayent sur ce pays démonstré (1. dénoté) ou effectuer (!) aulcunes de leurs forces. [Bij overwinning van dezen vijand groote wreedheden van dezen te duchten enz.].
584. R. 27 december 1). — Sur l'escript du recepveur général d'Arthois touchant le ce est dict que les Estatz ordonnent a leur greffier C. Weellemans de signer les lettres exécutoriales pour le faict de 1'entremise du recepveur du ce en Arthoys en forme et manière, comme elle est faict.
30 December werd besloten aan de vier leden van Vlaanderen te schrijven, dat, niettegenstaande de door hen gedane levering van lakens, deze slechts zal worden afgetrokken van de toe te stane beden (B. i. d.).
31 December werden Oirschot11) en Asseliers gemachtigd hen, die nalatig waren, te dwingen „par toute voye de justice" tot de levering van lakens (R. i. d.).
c. Buitengewone inkomsten. Onder de bronnen van inkomsten van de Staten behoorden, in het bizonder in de 2e helft van dit jaar, enkele buitengewone, als de opbrengst der domeinen, ten deele te hunnen bate aangewend, die der geconfisqueerde goederen s), een loterij e. d. Wat omtrent deze inkomsten in de resolutiën voorkomt, vatten wij in de derde afdeeling dezer rubriek samen.
585. R. 12 augustus. — De tenir en arrest par 1'offieier du lieu tous biens, appartenans a ceulx quy tiennent partie adverse contre les Estatz Généraulx.
586. B. 10 september. — Ordonné que les Estatz se ayderont des restatz des comptes, ya deuz de fermes de Sa M*6., comme aussy du courrant et annuel des demaines, les charges annuèles déduictes, et de suspendre les assignations non payés, appartenantes a ceulx, tenans partie contraire. Pareillement les restatz des comptes des biens conflsquéz.
Touchant que les Estatz se pourroient ayder du péaige et tonlieux d'entrées d'Hollande et Zélande quy se collectent en Anvers, les charges déduictes, et que l'on pourroit faire ungne coupe ou deux extraordinaire des bois de Sa Mté., est dict de communicquer avecq ceulx des Finances de Sa Mte.
1) Volgens S. G. 3 ook op dezen dag: te schrijven aan Beaumont en de Staten van Artois, „pour faire haster le 2. mois (blijkbaar van de f 400.000) ensemble de crédence" (blijkbaar voor Beaumont). — Ook te schrijven aan de vier leden, om het geld „que se pourra trouver a la main", te zenden.
2) Bichard van Merode, heer van Oirschot; behalve hier wordt hij in 1577 niet onder de gedeputeerden genoemd.
3) Cf. hiervóór, n». 229 en 240.



517
Geldmiddelen 1577.
Aecordé de faire saisir les biens meubles et in meubles de ceulx, tenans la partie de Son Altèze et leurs traictemens.
Et quant a faire pareille coppe des haultz fustailles de bois, tenans ladicte partie, est advisé d'advertir chacun recepveur en chacune provinee, affin de s'informer du profict quy en peult venir et par quel moyen et par quelle coppe et en advertir incontinent les Estatz.
Arresté de communicquer avecq messieurs des Finances quy l'on pourra commettre aux saisissementz et reeeptes des traictemens et demaines.
587. R. 27 september. — Résolu d'escripre a mons'. le Vicomte de Gand, Baron de Rasseghem et tous aultres d'exécuter 1'acte du XIe d'Aoust1) touchant le saississement des biens nonobstant la modération de 1'acte du XVe dudict Aoust et que ladicte acte sera aussy exécuté vers ceulx des Consaulx provinciaulx et des officiers et juges des jurisdictions subalternes ausdictz Consaulx, en quoy seront comprins les gouverneurs, présidens, lieutenants-généraulx et particuliers, conseilliers secrétaires, advocatz et procureurs, fiscaulx, recepveurs et greffiers de Sa Mtó., ensemble leurs substitutz, sy avant qu'ilz soient deffaillantz a signer 1'Union tant en corps que en particulier.
588. R. 24 october. — Résolu envoier les lettres, aux Estatz leutes, a ceux d'Arthois, affin que on ait a inventarier les biens de ceulx qui tiennent contre la patrie, et aux aultres provinces, et pardessus fut faict ung placcart général.
589. R. 5 november. — Mess™, les Estatz Généraulx ordonnent a tous recepveurs généraulx et particuliers, ayans eu administration des confiscations de venir apporter et délivrer le cler des restatz de leurs comptes es mains du trésorier général Van der Beken pour les distribuer en Ia mesme forme et manière, comme l'on a faict du traictement de don Jehan 2); que a eest effect seront escriptes lettres et aussy de la part des Estatz Généraulx et de mons7. le Prince d'Orainge aux recepveurs d'Hollande et Zélande, affin d'exhiber leur estat de leur entremise de confiscation devant 1'an XV° LXXII.
590. B. 8 november. — Que les députéz de chacune provinee dénommeront demain au matin aulcuns super-intendens quy seront commis de recepvoir les biens meubles et revenue annuelle des immeubles par vendition des couppes de boixs, estans en saison des ventes, de tous ceulx quy tiennent partie contre les Estatz Généraulx, pour en rendre compte aux Estatz et estre employéz les deniers aux usaiges de la commune patrie.
591. R. 11 november s). — Mémoire que soit fait rencherge en chacune provenche, affin que les biens de ceulx, s'estans retiré vers noz ennemys soient saisiz et que soient commis en chacune provenche aultres bons patriotz a la recepte des biens d'iceulx ou du moins (?) pour avoir le regard et superintendence au revenu d'iceulx biens, affin qu'il puisse venir au prouffit des Estatz et de eseripre itérativement aux recepveurs en conformité des précédentes 4).
1) Zie Rubriek IX op 11 Aug. en Rubriek VIII op 15 Aug.
2) Hiervóór, p. 229. 3) Dit alleen in S. G. 3.
4) Nog hierover in S. G. 3 op 20 Nov.: Résolu de dresser ung placcart, par lequel tous ceulx. quy assistent don Juan, seront déclaréz rebelles et, pour ad ce entendre et concevoir ledict placcart, sont députéz Asseliers, Prouvin, Le Clercq et Collart. — Daarna in margine: Hz ont faict rapport et leu la forme dudict placcart, sur quoy, par avant résouldre, est dict que l'on le communicquera a mons*. le Prince, et suyvant son advis le mettre es mains du Conseil Privé pour dresser ledict placcart en forme.



Geldmiddelen 1577.
518
18 November werd besloten de Rekenkamer van Brabant te vragen een dergelijke ordonnantie van f 15.000 te depescheeren op den ontvanger (sc. van de domeinen?) als 26 October *). — Gelezen en goedgekeurd de ordonnantie van f3000 op Charles de Martigny, ontvanger van de domeinen in Henegouwen, met belofte van indemniteit2) (B. i. d.).
20 November s) werd een brief gearresteerd aan den ontvanger van Esprelecque 4), opdat hij het geld van zijn meester, den Graaf van Megen, zou zenden.
592. R. 6 december. — Quant a la requeste de Frederic van de Zande est dict et appoincté: soit ceste mise es mains de lieutenant-amman de Bruxelles pour s'informer du faict cy mentioné, pour, son raport oy, estre faict comme de raison. Cependant ordonnent audict lieutenant s'asseurer de tous les draps et niarchandises, estans aux Carmes de ceste ville, mesmes par 1'asport et séquestre d'icelle.
7 December werd betreffende het request van Mathieu Thibault, zoon van Karei nit Ieperen, besloten den „évocquéz en la chambre des confiscations" te gelasten den suppliant de rente-brieven, in het request genoemd, terug te geven, tenzij zij redenen ter contrarie hadden (B. i. d,).
11 December werd het request van Walhnon, ontvanger-generaal van Artois en van den 100en penning aldaar, medegedeeld aan de Kamer der Beden ter fine van advies. Evenzoo de specificatie der salarissen van de ambtenaren, fiskalen van den Baad van Artois, door de Staten-Generaal gedeputeerd als commissarissen tot de inbeslagneming der goederen van in hun brief 5) genoemde, gerefugieerde personen met hulp van Walhnon •) (B. i. d.).
593. R. 12 december. — L'on a proposé, s'il ne seroit bon de soy ayder du revenu des bénéflces vacans ou que pourront vacquer durant ceste guerre, sur quoy a esté dict d'en parler demain.
594. R. 14 december. — Le S*. de Grobbendonck et commis Oyenbrugge avecq les commis en la Chambres des Aydes ont faict leur raport touchant certaine lötherie 7) et monte pietatis; sur quoy a este résolu de faire distribuer a chacune provinee copie de leur advis et moyens pour en délibérer.
595. R. 17 december p. p. — Quant a la requeste d'Alexandre de Malleboille, tenant table de prest en la ville de Valenchiennes, est dict: messeigneurs les Estatz Généraulx ordonnent a Jehan Laignier, super-intendent des tables de prest, qu'il ayt a recepvoir, en lieu de payement sur la pension de ce que ce suppliant pourra debvoir au Roy au Pasques prochain, la somme de XIP
1) Op dezen datum hiervan niets in de resolutiën.
2) Het besluit komt in twee, ietwat verschillende vormen in de resolutiën op dezen dag voor.
3) Dit alleen in S. G. 3. 4) Philippe Despres (of d'Espres) geheeten.
5) Blijkbaar een brief der Staten over deze aangelegenheid.
6) In korteren vorm komt dit laatste nog eenmaal op dezen dag in de resolutiën voor.
7) Voorgesteld door Gerard Gramaye (hiervóór, p. 512). — 5 Nov. waren Grobbendonck, D'Oyenbrugge, Berchem en Van de Warcke gecommitteerd om over een request van Gramaye te rapporteeren (R. i. d.); het besluit komt op dezen dag 2 keer voor). — Gerard Gramaye was een Antwerpenaar. 12 Oct en 10 Nov. wordt een request vermeld van Thomas Gramaye (R. i. d. p. p.; mj was eerste rekenmeester in Gelderland: hiervóór, p. 227) en 12, 20 Nov. en 12 Dec een van Jacques Gramaye, ontvanger-generaal der Beden in Brabant (R. i. d.) Van Gerard nog een request R. 22 Nov,



519
Geldmiddelen 1577.
LXXVIII £ XVII s. arth., ordonnans a messieurs des Finances de passer et allouer audict Jehan Laignier ladicte somme es mises de son compte sur ce qu'il debvra a Sa Mtó. aux Pasques prochaines x).
18 December werd op het request van Jean Goubault, ontvanger der domeinen en beden in Doornik en het Doorniksche, beschikt de Kamer der Beden te gelasten over te gaan tot de auditie der in het request genoemde rekeningen of hiertoe iemand te deputeeren (B. i. d.).
596. R. 18 december. — Sur la remonstrance, faicte par ledict Baron de Florines a), par laquelle est portee qu'il scauroit cent mille florins, appertenans a ung Espaignol en Anvers, est résolu que celluy quy dèseouvra ladicte somme, aura le Xe denier de ce que viendra au profict des Estatz lesquelz ont résolu d'employer lesdicts deniers en la conformation de la fortification de ladicte ville de Philippeville.
21 December: de gedeputeerden van de Kamer der Beden zullen gaan naar den Raad van Financiën, opdat deze schrijve aan de ontvangers der domeinen, om geld te zenden (R. i. d.).
597. R. 26 december. — Ordonné aux lieutenant amptman et eschevins de Bruxelles d'incontinent inventorier et faire priser touts telz draps et bales des marchandises que au nom de Frederick van de Zande sont déposéz et mis en garde au monastère de Carmes de ceste ville. Et, ce faiet, derechieff pacquer, serrer et con signer et quant et quant les remectre es mains et seure garde du prieur dudict monastère, en luy payant pour icelle garde la somme de III s. par jour depuys le temps que lesdicts draps et marchandises y ont esté amenées.
30 December: den Raad van Financiën te bescheiden tegen morgen 10 uur, om zijn rapport te hooren over de banken van leening en de loterij ") (R. i. d.).
VQ. DE CENTRALE REGEERING.
In 1577 komen er door toedoen van de Staten belangrijke veranderingen in de centrale regeering. Zij trachten het beheer der financiën te verbeteren, zij erkennen na de breuk met don Jan een eigen landvoogd en richten een nieuwen Raad van State op. In tijdsorde komen het eerst nog eenige bemoeiingen ten gunste van de in 1576 gevangen genomen leden van den Raad van State, waarmede wij in aansluiting bij die van 1576 onze mededeelingen beginnen.
11 Januari committeerden de Staten Gemblonx, Westrum („le docteur de Geldre") en den pensionaris van Namen („maistre Guillaume"), om van Heze de invrijheidsstelling van Berlaimont te vragen, onder belofte, dat hij zonder Heze's toestemming de stad niet zou verlaten (R. i. d.).
1) 16 Dec. komt deze resolutie in wat korteren vorm ook reeds voor (B. i. d.).
2) Zie Rubriek V op dezen datum.
3) Misschien heeft ook het geschrift van Jean Molckeman, geteekend Sille en J. Gramaye, dat 26 Dec. om advies naar de Kamer der Beden verwezen werd (R. i. d.), hierop betrekking.



Centrale regeering 1577.
520
598. R. 16 januari. — Les S™., en présence de messieurs du Conseil d'Estat et du docteur Léonin, ont résolu par la pluralité des voix, que certain acte 1), conceue par ledict docteur a la requeste de monsieur le Comte de Berlyamont, pour l'eslargissement dudict Sr. de Berlyamont, seroit signé, bien entendu qu'il se contiendra en la maison, tant que messieurs du Conseil d'Estat seront retournéz; a protestation expresse, par tous les S™. faicte, qu'ilz n'entendent advoyer ny approuver le faict du saississement des S™., advenu au moys de Septembre 1576, et oultre ce par les députéz de Tournesiz que leur povoir ne s'extend sy avant, et par ceulx de Tournay que la cause dudict saisissement n'est venu a leur cognoissance et que partant ils ne scauroient accorder 1'acte, et de celluy de Valenchiennes que son povoir ne s'extendoit sy avant.
Item que l'on doibt oster la garde a monsr. le conseillier D'Assonleville soubz la caution de sa foy et de Xm escuz.
599. R. 19 januari. — Les S™. prélat de Marolle et docteur Leoninus a (1. ont) raporté que messeigneurs les Comtes de Berlyamont et de Megen et le Sr. de Hautepenne 2), après avoir esté constituéz en liberté, ont mandé lesdict S™. prélat et docteur, leur déclarants de remercier les S™. députéz des Estatz du Pays Bas du bon debvoir et affection qu'ilz ont monstré vers eulx pour les faire délivrer de leurs séquestrations, et en signe de remercement ont de leur propre mouvement déclaré d'estre content de se joingdre totallement avecq lesdicts S™. députéz des Estatz et aussy signer 1'acte de 1'Union; auquel effect sont commis lesdicts S™. prélat, docteur, le Sr. d'Auwegen et le Sr. Schoor, pour porter ledict acte d'Union pour la faire signer.
Bjj den terugkeer van den Raad van State na de onderhandelingen met don Jan deed zich een feit voor, waarover de Staten een brief 3) aan Aerschot schreven:
600. 28 januari. — [Verheugd over den aanstaanden terugkeer,] trouvant néantmoins fort estrange, attendu PTJnion, entre nous si solemnellement et freschement faict, ce que le Sr. de Court suyvant ses lettres de crédence nous a remonstré a 1'endroiet de la libre entrée et sortie de ceste ville, comme ayants tousiours tant honoré mess™, du Conseil d'Estat lesquelz poeulvent commander a tous et dont 1'authorité a esté par ladicte Union confirmée et corroborée, et que lesdicts députéz sont noz confrères, qu'ilz ont pareille puissance et auctorité que nous, de tant mesmes que n'avons a 1'endroict ladicte entrée ou sortie aulcune auctorité ny pouvoir, estant chose qui concerne le magistrat de ceste ville, ayant néantmoins faict les debvoirs vers lesdicts du magistrat, affin qu'il soit effectué ce que ledict Sr. de Court a déclairé toucher ladicte libre entrée et sortie, estant ung faict qui nous touche comme a Votre Ex68., les S™. du Conseil d'Estat et les aultres députéz, en quoy lesdictz du magistrat n'ont faict aulcune difficulté comme V. Exoe. verra par 1'acte, joinct a cestes *).
1) Actes, n°. 312; Corresp. de Philippe II, V, 789.
2) Deze twee waren op last van den Raad van State in vrijheid gesteld (Corresp. de Philippe II, V, 790).
3) A. V. Ypres, port. li. Cf. hiervóór, p. 181.
4) Actes, n°. 353: R. A., Aanw. 1826. n°. 18. fol. 222.



521
Centrale regeering 1577.
Wat de Sr. de Court te vragen had, blijkt nit zijne instructie '):
600a. 28 januari2). — Le S*. de Conrt déclarera a eulx Estatz que, comme ceulx du Conseil d'Estat et les députéz desdictz Estatz retournent au temps spécifié a Bruxelles, qu'ilz y entendent trouver liberté, tant de sortir que d'entrer, avec toute leur suyte et que par ce désirent un tel ordre soit mis que tous ceulx du Conseil d'Estat et Estatz ayent liberté de sortir, quand requis ou bon leur semble, leurs femmes, enffans et suyte, tellement que l'on n'aie a faire de passeport ou estre aultrement assubiectis a qui que ce soit, ny en doubte d'aulcun mauvais traictement, n'entendant toutesfois par ce fourclore, ains advancer le train de justice ordinaire pour ceulx qui le pourront avoir mérité, dont ilz désirent avoir lettres desdicts Estatz, ensemble du magistrat de la ville, pour leur asseurance, ce qui servira grandement a 1'advanchement des affaires et pour éviter a 1'advenir les reproches que son Altèze leur a sur ladicte subiection fait.
3 Februari: de bisschop van Namen en Liedekercke zullen zich begeven naar Mansfeit *), om hem de Unie te doeq teekenen, indien hij althans in volle vrijheid is; anders zoo lang te wachten (R. i. <L).
8 Februari: Van der Beken gelast D'Overloope „a bon compte de ses paines et travanlx" 400 p. art. te betalen (B. i. d.).
8 Maart op een request van Mansfeit '): de Staten verhinderen niet den vrijen nit- en ingang van Mansfeit; zij vinden goed, dat hij overal ga, waar hij wenscht (R. i. d.) *). — 9 Maart namen zij een dergelijke beschikking naar aanleiding van het request van Berlaimont (R. i. d. p. p.) •). — 10 Maart verklaarden zij hetzelfde over Assonleville ') en Boisschot (R. i. <L).
601. B. 26 maart. — Les opinions sur le dressement de la Chambre des Aydes 8) sont faictes et sont trouvés quasy tumber en celle de ceulx de Brabant et que cincq commis seront ordonnéz: le Sr. de Berchem de la part de ceulx de Brabant, le Sr. de Zwevezele par Flandres, le conseillier d'Arras Couronel de par Arthoys, le Sr. du Fret ou en son absence De la Croix par Haynault, et le V* se dénommera par ceulx de Hollande et Zélande.
1) A. V. Ypres, port. 11. — Hij had een credentie van Aerschot mede voor de Staten (t a. p.).
2) Uit Namen gedateerd.
3) Zie over hem ook rubriek IV».
4) 2 Maart was hierop en op de requisitie van de keizerlijke gezanten besloten: te wachten tot die van Brabant in grooter getale aanwezig zouden kunnen zijn (R. i. d. p. p.).
5) De acte van dit besluit: Codex, II, IV1, 178.
6) 26 April werd op een brief van Berlaimont van 25 April beschikt: de Raad van State patent te depescheeren, volgens den inhoud er van, op Van der Beken, drost van Grimbergen (R. i. d.).
7) Op een request van dezen 5 Maart nog eens (R. i. d.). — 10 Maart schreven de Staten aan Hierges (brief genoemd hiervóór, p. 249): gisteren vertrok Mansfeit van hier, vrij „d'aller et vivre a son bon plaisir"; uw vader kan desgelijks doen, maar wordt door ziekte opgehouden.
8) 14 Febr. werd gelezen een instructie voor de Kamer van de Beden; besloten werd er copieën voor de gewesten van te laten maken (R. i. d.). — Deze ontwerp-instructie, die nooit aangenomen schijnt, in R. A., Aanw. 1826, n°. 18, fol. 483. Er werd onder meer de aanstelling van een ontvanger-generaal, een controleur en een griffier bij voorgesteld. — De Kamer van de Beden bestond reeds in Jan.; 29 Jan. noemen onze resolutiën haar 't eerst (zie rub. VI op dien datum).



Centrale regeering 1577.
522
602. R. 17 april. — Les S". ont trouvé bon que le Sr. de Grobbendonck mande le Sr. de Hoboken, son frère, hors Espaigne pour servir les Estatz Généraulx comme commis a la conduite des finances et obligations desdicts Estatz, et que cependant ledict Sr. de Grobbendonck veille continuer 1'office sy bien encommencbé, luy ayans donné ponr adjoinct Michiel van Breen, le tout selon l'instruction, sur ce a dresser 1).
603. R. 20 april. — Monsr. de Nebroke *) a requis congié pour se povoir retirer a son logis et qu'il soit traicté comme les aultres du Conseil de Guerre, d'aultant que les S". des Estatz 1'ont retenu audict Conseil de Guerre; mais comme il n'a esté trouvé comprins entre ceulx quy sont esté dénoinméz par les Estatz Généraulx et trouvéz ad ce idoines par le Conseil d'Estat au moys de Septembre dernier, on luy a demandé, quant ou par quy il auroit esté appellé; lequel auroit respondu que le pensionaire de Medekercke et certain noble luy sont venuz réquerir le VIP, VIIP, IX ou Xe d'Octobre dernier voloir assister les S™. du Conseil de Guerre; sur quoy ayans délibéré, les S™. ont faict dire audict S1. de Nebroke par les pensionaire de Lovain et Sr. De la Croix que, quant on contentera les S". du Conseil de Guerre, on advisera de luy faire la raison.
4 Juni werden Northoven en Sille b*j de meerderheid van de stemmen van de Staten van Lille, Donay et Orchies „et autres inférieurx'' in de Kamer van de Beden gecommitteerd (B. i. d.) *).
604. R. 26 juni. — Et que mons'. de Grobbendonck avecq mons'. de Liekercke et quelung de la Chambre des Aydes continueront la eonduite des finances des Estatz Généralx, tant que mons'. de Grobbendonck et recepveur Roucke soyent rembourséz de quatre mille livres arth. ou de telle ou semblable somme, pour laquelle ilz ont respondu en leurs particuliers noms.
12 Juli committeerden de Staten Brus in plaats van Sille en pensionaris Gilles in plaats van Berchem en een schepen van Yperen 4) in plaats van Van de Camere in de Kamer van de Beden (R. i. d.).
605. R. 30 juli. — Messieurs ont surcéé 1'érection du Conseil de Guerre, tant que sur les pointz et lettre de Son Altèze 5) soit résolu.
Depuis par pluralité des voix est dict que les S". nobles, par cy-devant commis, garderont pourveoir que riens ne s'attente contre la pacificatión, ains qu'elle soit entretenue et observée.
1) Ook Abraham de Hertoghe werd voor het beheer der financiën in dienst genomen. Hieromtrent in de resolutiën: „Quant a Abraham de Hertoghe, raport a esté faict par le Sr. de Berchem en sa présence, qu'il est content d'accepter, et ce ensuyvant a faict le serment pertinent es mains des Estats Généraulx lesquelz luy ont dict, que, s'il faict quelque diligence et labeurs extraordinaires, on le récompensera (R. 21 April). Zie over hem nog: R. 18 Maart en 18 Mei.
2) Henry de Nebra moet hier bedoeld wezen.
3) Denzelfden dag op een request van Van der Beken: ordonnantie te geven volgens het advies van de Kamer van de Beden, mits atterminatie van 3 maanden (R. i. d.). — Nog een request van Van der Beken J{. 19 Aug. p. p.
4) De naam is open gelaten in het register. 5) Hiervóór, p. 218.



523
Centrale regeering 1577.
3 Augustus: in plaats van Northoven Jacques de Hennin, groot-baljuw van Comines, in de Kamer der Beden gecommitteerd (B. i. d.).
7 Augustus: naar aanleiding van Wülervars brief hem een bedankbrief te schrijven en dat hij, zoodra zijne gezondheid het toelaat, „veuille venir conseillier et adviser avecq les Estatz"; hem daarbij copie van de artikelen van don Jan te zenden; echter zullen de edelen eerst adviseeren, die zich „par la voix de" Courteville met het besluit conformeerden (R. i. d,).
19 Augustus werd Sille bij provisie aangewezen als „assistent a messieurs les nobles, estans du Conseil de Guerre"1). — Na den middag: de zaak der 6 hellebardiers, „ordonnéz pour la garde des portes des consaulx des Estatz" werd gesteld in handen van den luitenant-amman van Brussel, om, diens antwoord gehoord, er in te voorzien (K. L d. en p. p.).
23 Augustus verklaarden de Staten Willerval te hebben ontboden „ponr les assister du bon conseil et establir quelque Conseil de Guerre" (B. i. d.) ').
2 September aanvaardden de Staten de verontschuldiging van den broeder van Sweveghem, om zich in te laten met den Baad van Oorlog, als goed en wettig (B. i. d.).
606. R. 3 september. — Sur la lettre des députéz des Estatz d'Arthois du XXIX d'Aoust dernier est dict que ordonnance se dépeschera suyvant l'advis de la Chambre des Aydes sur le trésorier Van der Beken de la somme de IIIIC £ arth. sur et en tant moings des services, par luy 8) faictz aux Estatz Généraulx, et ce des deniers des Estatz d'Arthois, dont le trésorier Van der Beken pourra donner sa lettre de reeepisse.
11 September: paspoort aan den secretaris Baptiste Berty (B. i. d. p. p.).
19 September werd op het request van Michel de Marez beschikt Jean de la Flente als griffier (van?) af te zetten wegens verscheidene slechte diensten tegen het vaderland en zgn ambt op te dragen aan den suppliant; de Kamer van Bekening te Bijsel hiervan op de hoogte te brengen, om haar advies over de capaciteit van Marez te geven (B. i. cL).
24 September verleenden de Staten paspoort aan den audiencier D'Overloope en den griffier Croenendale (B. i. d. p. p.).
27 September: Abraham de Hertoghe ontboden „pour venir desservir sa greffe" (B. i. d. p. p.).
607. R. 4 october. — Sur ce que a esté mis en avant, s'il seroit bon d'ériger ung Conseil des Estatz Généraulx de aulcuns S™. et personaiges de plus fidelz et idoines, a esté advisé que chacun y pensera pour 1'aprèsdisner touchant le choix des persones, et pour faire et concepvoir l'instruction ont esté commis messieurs les prélatz de Ste. Gertrude et Marolles, mons1. le Duc d'Arschot, le Baron de Eassegem, le Sr. de Champaigny, le Sr. de Willerval,
1) Dit waarschijnlijk in verband met Weellemans' vrijstelling (rie ons n°. 10). — Nog 22 Aug.: de griffier alle brieven en commissiën te teekenen, waartoe hij verzocht zal worden door Sille van wege den Raad van Oorlog „sans ultérieure ordonnance des Estatz" (R. i. d.). — 26 Aug.: „signé six lettres par commandement du docteur Sille suyvant la charge des Estatz, donné audict greffier" (R. i. d. p. p.). — Vacatiën van Sille R. 19 Aug. p. p.
2) 8 Sept.: Willerval te schrijven onverwijld te Brussel te komen, om de Staten bij te staan. — 14 Oct.: naar aanleiding van Willerval's brief hem nogmaals te schrijven, „affin de postposer toutes affaires, se veuille retourner en ceste ville" (R. i. d.). — Requèsten van Willerval R. 2d Aug.
3) Van der Beken?



Centrale regeering 1577.
524
le Sr. de La Motte, le docteur Sille, 1'advocat Liessvelt et le secrétaire Asseliers ou la pluspart d'iceulx.
Het voorstel hiertoe ging nit van den Baad van Oorlog, zooals blijkt nit de volgende memorie ') van dit lichaam:
607a. (octobee). — Proposer aux Estatz qu'il convient establir une forme de Conseil ordinaire lequel l'on poura intituler Conseil d'Estat ou des Estatz. Toutesfois comme par rUnion, pacificatión et tous actz et lettres, depuis escriptes, faisons profession de maintenir 1'authorité de Sa Mtó., semhle que ne se debveroit innover le nom de Conseil d'Estat, mais conviendroit, usant du mesme nom, choisir quelque bon nombre de personnes, aggréables aux Estatz, tant des nobles comme aussy de la longue robe, ausquelz fust commise la masse du gouvernement, jusques a ce que Sa Mté. ait pourveu par decha de gouverneur de son sang, aggréable ausditz Estatz. Bien entendu que ceulx qui pourront estre dénomméz, tiendront estroicte correspondence avecq la Généralité des Ëstatz et que de toutes matières d'importance leur en donneront part.
5 October werd, gezien de memorie van Assonleville aan den bisschop van Brugge en Willerval, beschikt: „soit sceu D'Assonleville que il ait délivré la première et bien en conviengne a luy s'en decharger"; anders houdt men dit duplicaat voor „la première" en dat hij geen ander geschreven heeft 2) (R. L d.).
608. B. 7 octobee p. p. ;— Sur la proposition de nouvel Conseil des Estatz et de Guerre a esté résolu a pluralité des voix de suy vre l'advis de Brabant et Flandres et desdicts deux advis prendre ungne bonne résolution et pour faire le reeueil sont dénomméz le secrétaire D'Asseliers, Van der Haghen, Provin, le pensionaire de Tournay et le pensionaire de Middelborch Van de Wercke.
8 October 3) werd de instructie van den nieuwen Raad van State gelezen en besloten copieën aan de gedeputeerden van elke provincie te geven (B. i. d.).
609. R. 9 octobee p. p. — Sur ce que a esté proposé de bouche par le Sr. Ducq d'Arschot que aulcuns Srs. principaulx aient trouvé convenir de mander le Prince Matthias 4), frère de 1'Empereur, et qu'il seroit présentement a Couloigne, l'on a advisé de requérir le Prince d'Orainge et aultres S™. de coucher par escript certaine instruction et pointz, soubz lesquelz on pourroit recepvoir ledict Sr. Prince Mathias pour en faire rapport aux Estatz et en puis adviser sur ce que sera trouvé convenir; et touchant le lieu de la résidence dudict Prince et la chemin qu'il doibt prendre pour venir pardeca, on le remect au Conseil des Nobles.
1) A. V. Vpres, port. 23B. — Zij komt hier voor als bijlage bij een memorie van „les Srs. nobles et Conseil de Guerre" van wat lateren tijd (beide ongedateerd). Van ons stuk is hierin sprake als: „le mémoire, cy-devant exhibé et cy-joinct par copie".
2) Waarschijnlijk houdt dit niet zeer duidelijke besluit verband met Assonleville's brief aan de Staten van 20 Sept. (A. V. Ypres, port. 11), waarin hij mededeelt bij don Jan ten bate van het land werkzaam te wezen en zich aanbeveelt, nu de onderhandeling met don Jan succes heeft.
3) Zie het besluit over den Raad van Oorlog van dezen dag in ons n°. 372.
4) Reeds 19 Aug.: Actes, n. 730; A. G., Cart 327B, fol. 79.



525
Centrale regeering 1577.
A esté résolu de requérir celuy (1. ceulx) qui sont esleux pour le Conseil de Guerre, estans icy, de vouloir tenir leur Conseil, nonobstant 1'absence d'aulcuns, et qu'il plaict aux Sn. Conté de Boussu et Champaigny de eulx y trouver avec le docteur Sille.
610. B. 10 october. — Le S*. de Bessenghem s'est trouvé en 1'assemblée des Estatz pour prendre congié d'iceulx, aiant prié d'estre excusé du nombre du Conseil des Estatz, oü il entendoit avoir esté dénommé par aulcunes provinces.
611. B. 11 october. — Est résolu touchant la venue de 1'Archiducq Matthias lequel on entend d'estre en chemin, qu'on le pourroit recepvoir comme frère de 1'Empereur et Archiducq, et que cependant qu'on advise, si on le recepvra comme gouverneur et sur quelle condition, qu'on feroit venir Son Altèze a Mons ou a Gandt; depuis résolu de le faire venir a Mons en Haynault et sont ordonnéz pour rencontrer Son Altèze, recepvoir et condnire a Mons le Conté d'Egmont, le séneschal de Haynault et Willerval.
612. B. 12 october. — Est résolu touchant la venue de 1'Archiducq Matthias qu'il convient qu'il demeure en la ville de Nymeghen, jusques a ce qu'on aye articulé avecques ledict Archiducq touchant les conditions, sur lesquelz on 1'aura a recepvoir pour gouverneur, et envoier le Sr. séneschal de Haynault et le Sr. de Willerval et le docteur Leoninus pour le recepvoir.
618. R. 16 october. — Est commis le Sr. Haller 1) pour se trouver vers le Sr. Archiducq Mathias et le mener a Nymeghen et luy présenter les lettres qu'on luy baillera de la part des Estatz, estant enchargé le docter Sille de faire les lettre et l'instruction. Est aussy ordonné qu'on prendra en louaige tapisscherye pour une sale et deux chambres et ung liet avecques ses appartenans pour le logis dudict Sr. Archiducq a Nymeghen. Et touchant les mille escuz lesquelz fauldroit avoir prompt pour le traictement dudict Sr. Archiducq, a ledict S*. Ducq d'Aerschot prins a sa charge d'en parler au trésorier Grobbendoncq pour entendre de luy, s'il n'y a quelquez prompt moyen pour lesdicts mille escuz 2).
Est ordonné de mectre les billetz des dénominations de tous les provinces tant des personnes que par provision vacquéront au Conseil des Estatz es mains de messeig™. le Prince d'Oranges, le Ducq d'Arschot et le Comte de Bossu pour hors les annominéz estre ehoisiz noeuf personnes que a ce entendront.
Denzelfden dag schreven de Staten aan de gewestelijke Staten 3) over het benoemen van Matthias tot landvoogd; zij hadden eenige artikelen ontworpen, die hem als voorwaarden gesteld zonden worden, en zonden deze ter goedkeuring aan de gewesten toe.
1) Charles de Haller, wien 33 Oct. f 2000 voor zijne reis naar Keulen, om er Matthias te verwelkomen, werd toegekend (R. i. d.).
2) 15 Oct.: te beraadslagen, om 20.000 écus te vinden voor „le traictement" van Matthias te Nijmegen (R. i. d.).
3) Actes, n». 852; A. G., Cart. 327B, fol. 189 (Fransche tekst); Bondam, IV, 8, encf.Van Meteren, 141—142 (Ned. tekst). — Copieën van dezen brief (Fransch of Nederlandsch) trof ik in verscheidene archieven aan, evenals van de artikelen (Bondam, IV, 13). — Een origineel van dezen brief trof ik alleen in R. A. Utrecht: Staten-archief, brieven van de Staten-Generaal; de datum is bier 19 Oct. (evenzoo die van de copie te Deventer: G. A., Reisboek 1577—1579). — In de resolutiën over de artikelen op 15 Oct. alleen dit: Van der Beken gelast den klerken, geschreven hebbende 's nachts de aan Matthias voor te houden punten, 33 p. 12 s. te geven (R. i. d.).



Centrale regeering 1577
526
614. R. 17 octobee. — Est par les Estatz arresté le chois des onze personaiges et deux greffiers, faictz par le Sr. Prince, Duc d'Arschot et le Conté de Bossu 1).
Denzelfden dag werd, om te vinden 1000 écus voor „le traictement" van Matthias gelast, dat elke provincie onverwijld hare quote in 1500 ecus (nL ook 500 voor Aubigny 8)) zou opbrengen; óf contant te furneeren öf op obligatiên van de Staten op te nemen en binnen een maand terug te betalen (R. i. d.).
615. B. 18 octobee. — Sont comparuz le président du Conseil Privé Sasbout et les conseilliers Bichardot*) et Boischot pour déclarer leur intention sur les lettres, par eulx receuz de don Jehan touchant leur retraicte a Luxembourch, et ont déclairé se voloir règler et condnire selon l'advis et ordonnance des Estatz et qu'ilz serviront Sa M1*. et la patrie.
Sont comparuz ceulx de Finances, seavoir le Sr. de Grobbendonck, Damhoudere, Beyngot 4), Oyenbrugge, Baert, Sterck et Molckeman, a la mesme fin comme ceulx du' Conseil Privé, Vuesels et Van den Driessche et D'Entiers, maistre des comptes de Luxembourgh, déclarans que leur intention est de servir Sa Mtó. et la patrie et ne se voloir trouver vers don Jehan; aussy est comparu Seraets, ayans déclaré le semblable.
Bésolu d'envoyer les lettres de don Jehan au S*. de Basseghem, ensemble luy advertir la résolution des ceulx de Finances et luy mander sa résolution et intention par le conseillier de Tournay.
20 October werd Ramet gelast te zorgen voor het zenden van brieven over Matthias aan de gewesten, die hunne gedeputeerden niet ter vergadering hadden, „comme a faict aux aultres" (R. i. d.).
616. B. 23 october. — Ordonné a Beken de payer a Guillaume Pannemaker, tapischier de Sa Mtó., la somme de IP £ arth. pour la despens a bon compte a mener les tapischeries cy suyvantes a Ny megen: IX ou X pièces de tapischerie d'hystoire de Troye, V d'Alexandre, quatre ou cineq aultres de soye, ung doseré 6), ungne chaiere a 1'advenant 6), deux rouges coussins de velour, une couverture de velour rouge et quattre tapitz veluz a 1'effect d'accoustrer le logis a 1'advenue de 1'Archiducq Matthias 7).
1) De namen der benoemden zijn niet bekend. — Op een afzonderlijk blad (liggend in den brief der Staten aan de vier leden van Vlaanderen van 16 Oct., genoemd hiervóór, p. 395, noot 1) vindt men de volgende namen, die misschien met de benoeming in verband staan: Aerschot, Oranje, Havré, Rassenghien, Crecques, D'Oignies, Willerval (dezelfde als de vorige? cf. hiervóór, p. 5, noot 1), Mouscron, Sweveghem, Maroilles, Ayta, „lè conseiller Thevere" (1. Bevere*?), Meetkercke, Sasbout. — Dit zgn wel namen van de personen, die men in den Raad zou verwachten. In elk geval werd echter ook Marnix benoemd (hierna, p. 534).
2) Hiervóór, p. 294. 3) Jean Richardot, lid van den Geheimen Raad.
4) Over hem nog R. 10 Oct. en 20 Nov.
5) In S. G. 3, waar deze opsomming afzonderlijk in het Nederlandscb voorkomt, heet dit: „eenen gouden hemel".
6) Alsvoren: „eenen stoel na advenant".
7) Dit besluit komt in wat anderen vorm nog eens in de resolutiën op dezen dag voor. De tapijtwerken worden hier niet opgenoemd. Aan het slot heet het alleen: „les pieches de tapischerie sont spécifiéz au papier de ladicte ordonnance" (R. i. d.).



527
Centrale regeering 1577.
617. R. 24 octobee. — Résolu d'envoier le Sr". Haller vers Maestricht pour bienvenue Q. bienvenir) Son Altèze a Maestricht, comme il eut faict a Coloingne, attendu que Sadicte Altèze estoit venu audict Maestricht1), sans toutesfois se découvrir aux aultres qu'a Sadicte Altèze.
Le Sr. de Hutenghe, faisant rapport de la responce, (dict) que mons'. le Prince d'Oranghe avoit trouvé expédient qu'on feroit loger 1'Archiducq d'Austrice a Hoochstrate et que mons*. le Conté de Bossu et Liedekercke estoient de mesme advis.
618. R. 25 octobee. — Résolu que les commissaires, seavoir messsieurs les Comte d'Egmont, le séneschal de Haynault et le docteur Leoninus 2), iront recepvoir 1'Archiduc Mathias et le charesser, en le conduisant jusques en la ville de Liere.
Den volgenden dag werd dit besluit herhaald: de gecommitteerden moesten zich regelen naar hnnne instructie „faicte et leue". — Nog werd op 26 October na den middag aan Pannemaker 40 p. art. toegekend, om zekere tapijtwerken naar lier te brengen. — Van der Beken werd gelast Egmond, den sénéchal van Henegouwen en Leoninus 2000 p. art. te betalen voor het onthaal van Matthias; deze terug te nemen nit de van het Doorniksche te ontvangen penningen; de vorige ordonnantie, krachtens welke Haller 600 p. art. ontvangen heeft, te houden voor gecasseerd (R. i. d. en p. p.).
De bovengenoemde, 28 October gedateerde instructie voor de gecommitteerden naar Matthias 3) luidt als volgt:
618a. 28 october. — Premièrement vous vous transporterez incontinent en la ville de Diest, pour rencontrer- et dire la bien-venue a 1'Archiducq Mathias, le remerciant de la paine et travail qu'il a pleu prendre a Son Altèze pour le soulaigement de ces provinces patrimoniaulx de Sa Mté., pryant qu'il plaise a Sadicte Altèze d'y voloir avoir tousjours en bonne recommandation les Estatz desdictes provinces vers la Majesté Impériale et tous aultres potentaz, davantage les favoriser et assister contre touttes foulles, oppressions et machinations d'iceulx qui désirent mectre lesdicts pays en désordre, servitude et ruyne, affin que après si longues misères et calamitéz les bons subiectz puissent une fois vivre en repos et tranquillité, si longtemps désirée, déclairans que 1'intention desdicts Estatz n'est aultre que de maintenir la religion Catholicque Romaine en conformité de la pacificatión de Gand et la deue obéissance de Sa Mté., et davantaige reeognoistre la faveur et affection de Sadicte Altèze les Estatz désirent avec humble service 4), comme plus amplement sera remonstré par lesdicts Estatz a icelle, estant en la ville de Liere.
Quoy ensuyvant prierez Sadicte Altèze de se vouloir transporter avec
1) De aanstaande komst te Maastricht werd den Staten bericht in een brief van Jean de Withem van 24 Oct., die aanvangt: „Comme a eest instant, venant a Maestricht, avois entendu
que Son Altèze Mathias estoit sur le chemin pour venir a Maestricht"
(Actes, n°. 863; A. V. Ypres, port 10).
2) 23 Oct. was dezen 200 p. toegekend voor zijne reis naar Nijmegen, om Matthias daar te begroeten (R. i. d.).
3) A. V. Anvers: briefwisseling Staten-Generaal 1557—1580. Een copie in A. G., Aud. 651, fol. 32, is van 26 Oct.
4) Hier is in de copie blijkbaar iets bedorven.



Centrale regeering 1577.
528
tous eu ladicte ville de Liere, oü, estant arrivéz, 1'entretiendrez jusques a ce que par lesdicts Estatz des pays seront accordéz les articles, sur lesquelz on est intentionné de traicter avec Sadicte Altèze.
Cependant aecompaignerez et accommoderez Sadicte Altèze de toutes choses nécessaires avec respect et honneur convenable.
Et comme le changement de don Jehan d'Austrice et ses adhérens avec aultres machinations, paravant passéz, ont causé une trés grande dissidence, vous remarquerez soingneusement toutes occurences et circumstances avec bonne garde, que nulluy de la part dudict don Jehan se (1. ne) puisse mal informer ou divertir la bonne intention dudict Sieur Archiducq.
Auquel fin vous seront aussi délivréz copie des lettres, tant de la Majesté Impérialle que de don Jehan d'Austrice et aultres 1), concernans la venue dudict Sr. Archiducq, pour confronter la date et contenu d'icelles avec ce que par bonne oportuuité pourrez entendre, tant dudict Sr. Archiducq que aultres, affin de pourveoir contre touttes practicques des ennemys et povoir tant plus seurement traicter avec Sadicte Altèze.
Et ne délaisserez advertir lesdictz Estatz Généraulx de tout ce que pourrez resentir ou entendre de ce que peult toucher aulcune ment a eulx ou au bien publicq.
619. R. 27 october. — Survenu ung docteur, ministre de 1'Archiduc Mathy, ayant déclaré estre envoyé de la part de Sa Mté. Impériale a) pour chercher ledict Sr. Archiduc qüy s'estoit party de son mouvement et sans le sceu de 1'Empereur; auquel, après avoir examiné, a esté dict que les Estatz le prient de recommauder les pouvres Pays Bas désoléz vers Sa M*6. Impériale et qu'il veulle porter certaine lettre que les Estatz 1'envoyeront.
P. p. — La lettre de monsieur le Duc D'Arschot a esté leue et est résolu de luy respondre avecq copies des lettres de Son Altèze, de 1'Empereur et du Sr. de Beerssele 8).
Aerschot juichte in zijn bovengenoemden brief *) de komst van Matthias zeer toe: nu kon men zien, hoe zeer het den Staten ernst was met de handhaving van den Katholieken godsdienst en de gehoorzaamheid aan den Koning; hij ried aan hem zoo spoedig mogelijk te ontvangen, hem alvast de Unie toe te zenden, opdat hij deze zon kunnen teekenen, en gaf te kennen, dat de Staten van Vlaanderen, nu in competenten getale vergaderd, eenstemmig van oordeel waren, dat Dendermonde hem voorloopig tot verblijfplaats aangewezen moest worden, waarheen Lalaing hem zou kunnen doen geleiden; dit laatste in antwoord op een dien morgen ontvangen en door den pensionaris van Douay overgebrachten brief van de Staten, waarin deze Aerschot's meening vroegen over de uit Keulen ontvangen tijdingen 6).
1) Zie bij ons n°. 619. — De bedoelde brief van don Jan is die van 33 Oct. (hiervóór, p. 535, noot 3).
2) De keizer zal zijn gezant zeker ook een brief hebben medegegeven, maar deze schijnt evenmin bewaard als de door Maelstede medegebrachte (hiervóór, p. 308, noot 7).
3) Witthem (hiervóór p. 527, noot 1).
4) Actes, n">. 861; A. G., Cart 327B, fol. 196.
5) Waarschijnlijk in den brief van Maelstede (genoemd hiervóór, p. 308, noot 7), waarin deze ook aankondigde, dat Matthias de reis naar Maastricht zou voortzetten. — Aerschot was toen stadhouder van Vlaanderen (zie Rubriek IX).



529
Centrale regeering 1577.
620. R. 28 octobee. — La commission et instruction de ceulx du Conseil des Estatz *) ont esté arrestées par provision, saulff que copies seront envoyeés a leur(!) membres pour en eseripre leur advis.
29 October: besloten nogmaals aan. Marnix te schrijverij om zich, niettegenstaande zijne excuses, in den Raad van State te begeven. — Bij nieuwe brieven s) de afwezige „conseillers" te ontbieden; de aanwezigen met de besognes te beginnen (B. i. d.).
30 October: te schrijven aan den graaf de Senne, heer van Argenton, om te compareeren en het vaderland ten dienste te staan a) (B. i. d. p. p.).
31 October werd gelast, dat Haller nog bij Matthias te Lier 4) zou blijven, „donnant ordre que de la part de don Jehan ne s'approche aulcun quy fera mauvais office" (B. i. d. p. p).
621. R. 2 november p. p. — Résolu d'escripre lettre a monseigneur 1'Archiduc d'Austriche, responce sur la lettre, aujourd'huy receue, et remercier Son Altèze du bon office qu'il faict, et que les Estatz pour 1'altération a Gand n'ont jusques orez sCeu besongner sur 1'affaire de Son Altèze, mais doiz qu'ilz auront nouvelles d'aulcunes villes, ilz envoyeront leur intention.
De brief van Matthias8), bovengenoemd, luidt als volgt:
621». 1 november. — Messieurs. Comme sommes arrivéz en ceste ville de Lyere selon 1'ordre et par la conduicte de voz ambassadeurs, n'avons voulu faillir de vous advertir de nostre arrivement, en attendant ce qu'il plaira a vous, messieurs, plus avant ordonner et commander, avecq intention que nous conduirons en telle sorte que Dieu et le monde auront satisfaction de noz actions, asseurans ne désirer aultre chose que travailler pour le bien et repos publicque au contentement d'ung chacun, et en ce, oü vous, messieurs, nous vouldriez employer, nous conformans en tout au bon conseil, comme avons plus amplement déclairé a vosdicts ambassadeurs et désirons monstrer par effect en toutes occasions. Nous avons aussy escript de cecy particulièrement au Prince d'Orainge, par ce qu'il n'estoit en vostre assemblée, comme eussions faict au Duc d'Arschot sans le changement, entrevenu en la ville de Gand, et entendans que le Conté de Lalaing est de présent en la ville de Bruxellés, vous prions que cestes luy servent comme a vous. A tant
3 November: Gelderland schrijft 2 November uit Venlo, dat het gewest een besluit zal nemen betreffende de artikelen over Matthias en dit 12 November zal zenden (B. i. d.).
1) Bondam, IV, 51 (Ned. tekst); A. V. Ypres, port. 11, en A. G., Cart. 327», fol. 107 (Fransche tekst).
2) De eerste worden waarschijnlijk bedoeld in S. G. 3 op 18 Oct.: brieven geschreven aan de leden van den Raad van State.
3) Waarschijnlijk zal bedoeld zijn: in den Raad van Oorlog (als bij Willerval, hiervóór, p. 523).
4) Matthias' komst hier was bericht in een brief der gecommitteerden van 29 Oct. (A. V. Anvers: briefwisseling St.-Gen. 1557—1580).
5) Actes, n". 873; A. G., Aud. 255, fol, 82. — Uit Lier.
34



Centrale regeering 1577.
530
622. R. 4 november. — Sur la remonstrance des troys membres de ceste ville de Bruxelles, contenante deux pointz, seavoir de voloir restablir le Conseil des Estatz 1) est appoincté: premièrement que la pluspart de
dénomméz ponr ledict Conseil sont absentz et aultrement employéz en commission nécessaires pour le bien et utilité de la patrie, ausquelz- néantmoings l'on a escript se vouloir icy retrouver; et sy tost qu'ihv seront en nombre compétent, se pourront assembier.
10 November: besloten morgen ochtend te beraadslagen over de opname van Matthias in de regeering (R. i. d.).
623. B. 15 november. — Les lettres de 1'Archiduc Mathias et celles du séneschal de Haynault, faisant mention que la peste regnoit a Liere et que pour ee seroit besoing de changer le lieu et espéroient se trouver en Anvers, attendant 1'intention des Estatz, sur quoy a esté résolu de luy permettre aller en Anvers, et pour donner response ausdictes lettres, ensemble eseripre au Sr. Prince, est commis le pensionaire de Tournay.
Sur le moyen de trouver argent pour ledict Sr. Archiduc a esté advisé de furnir mille livres arth. et pour ce requérir messieurs d'Anvers en faire le prest, ausquelles fins seront escriptes lettres au magistrat dudict Anvers.
De bovengenoemde brieven aan Matthias, Oranje en Antwerpen van 15 November !) bevatten niets, wat verder vermelding behoeft. Uit de twee laatstgenoemde blijkt nog, dat de Staten de toestemming'aan Matthias verleenden overeenkomstig het advies van Oranje. Antwerpen werd verzocht de 1000 p. te furneeren — op aftrek van de quote — in handen van den sénéchal van Henegouwen *).
17 November: omdat eenigen nog niet gereed zijn te beslissen over Matthias, dit uitgesteld tot morgen ochtend 8 nnr 4) (B. i. d.).
19 November werd een brief van Oranje gelezen „de ce que estoit advisé de faire aller 1'Archiduc Matthias en Anvers *)".
23 November: op verzoek van de Kamer der Beden om versterking committeerden de Staten Jacques Gramaye, den rekenmeester Pennants en den auditeur Serveels „pour assistens" tot nader order (R. L d.).
1) Cf. ook Rubriek IX op 3 Nov. — Het tweede punt betrof Luik (hiervóór, p. 321).
2) A. V. Anvers: briefwisseling St.-Gen. 1557—1580.
3) Rencharge-brieven aan Antwerpen en Liedekercke over de 2000 p. voor Matthias (R. i. d.). — Inderdaad blijkt uit den brief aan Antwerpen — en evenzoo aan Oranje ■—(beide als in noot 2), dat nu 2000 p. in plaats van 1000 p. werd noodig geacht — 27 Nov. nogmaals rencharge aan Antwerpen, dat gemeld had de tweede 1000 p. niet te kunnen opbrengen.
4) In S. G. 3 hiernaast i. m.: Matthias a depuis esté prolongué. — Misschien heeft wat in S. G. 3 op 20 Nov. vermeld wordt ook hierop betrekking: Bossu, morgen naar Antwerpen vertrekkende, wordt verzocht aan Oranje te herinneren, wat de Staten hein gezonden hebben.
5) Dit alleen in S. G. 3. — De brief, wordt daar nog vermeld, handelde ook „de Nytzem pour la ville de Maestricht"; dit gedeelte werd gesteld in handen van Malcote, om te overleggen met de Staten van Brabant. Kr werd nog denzelfden dag besloten Bersele en Merode, „gouverneurs" van Maastricht, te gelasten niet tegelijk de stad te verlaten, maar altijd een van beiden aanwezig te zijn (cf. hiervóór, p. 417 en 420 vlg.).



531
Centrale regeering 1W7.
27 November schreven de Staten den volgenden brief aan Matthias '):
624. 27 november. — Monseigneur. Nous avons entendu ce que de la part de Vostre Altèze nous a esté proposé par le Comte de Boussu et docteur Elbertus Leoninus a), estans joyeux que Votre Altèze s'est retbirée en Anvers, oü tenons pour certain qu'elle sera bien servie et accomodée pour Ie temps qu'elle y séjournera, qu'espérons sera en brief, veu que attendons journeilement que ceulx d'entre nous qui ne sont auctoriséz par leurs provinces touchant la réception de Vostre Altèze au gouvernement général, auront plaine charge deans peu de jours, ne doubtans que ceste affaire prendra bien bon succès et que demeurerons a tousiours nniz et entendans 1'ung 1'autre, mesmes par les moyens, nou vellement mis en terme, pendant quoi supplions humblement Votre Altèze ne prendre cestuy nostre dilay de mal part, ains tenir pour certain que procédons en cecy avee tel bon zèle et affection vers Vostre Altèze et le bien publicq, que ce temps turbulent le peult emporter. A tant
625. B. 9 december 3). — Messieurs les prélatz de S*. Gertrud et Marolles, le Duc d'Arschot, le Prince d'Orainge et le S". de Fresin sont commis pour se trouver en Anvers et présenter a monsieur 4).
Les articles et conditions de la réception de 1'Archiduc Mathias au gouvernement général des pays sont esté arrestéz, comme appert par l'escript 6).
Sur la proposition, faicte par le Sr. prélat de Hanon, a esté résolu de former et faire concepvoir quelques lettres, addressantes a Sa Saincteté, a Sa Mté. Catholicque, a Sa Mté. Impériale et autres princes pour avoir confirmation de ce que les Estatz ont faict pour la réception de 1'Archiducq Mathias, pour quoy faire a esté commis le S*. de Grobbendonc, trésorier général de Sa Mtó. *).
Le XVIII persones, députéz de par les nations de Bruxelles, ont demandé copie des articles, selon lesquelz on entend recepvoir 1'Archiduc Mathias, ensemble de la nouvelle conceue Union 7), pour délibérér par eulx sur 1'ung et 1'aultre, déclarans, combien qu'ilz ont esté trompéz par la trop légière réception de don Jehan, qu'ilz ne requiroient (1. recepvroient) ledict Sr. 'Archiduc, sans avoir préalablement résolu sur lesdicts articles. A esté résolu que lesdictz copies leur
626. B. 10 december. — Les Sr. de Beaumont et docteur Leoninus sont
1) A. V. Anvers: alsvoren.
2) Zij brachten bij hnn terugkeer uit Antwerpen een brief' van Mathias van 24 Nov. mede, waarin deze hun bedankte voor hunne goede genegenheid, blijkende uit hnn laatsten brief (van 15 Nov.?); hij wacht hunne „uftérieure volonté et résolution" (A. V. Ypres, port. 23B).
3) Op 6 Dec. in S. G. 3: conform het advies van Brabant over den Baad van State besloten.
4) In S. G. 3 volgt na „Anvers": traicter sur les articles, hier arrestéz avec le S'. Archiducq Matthias.
5) Actes, n». 927; A. G., Cart. 327B, fol. 260 (Fransche tekst); Bor, I, 927 (Ned. tekst).— Van de adviezen der gewesten verneemt men uit de resolutiën niets. Alleen dat van Artois wordt 1 Dec. vermeld als te zijn ingekomen (R. i. d.). De inhoud: Actes, n°. 918. De adviezen van Vlaanderen, Utrecht, Doornik, het Doorniksche: ald., n°». 909—911,915. Dat van Henegouwen (z. d.): G. A. Hoorn, Medegedeelde Stukken der Staten-Generaal; een Ned. vert. h iervan: R. A. Utrecht, Staten-Archief, vertalingen van door de Staten nit Brussel ontvangen stukken (cf. Anjou, 1,58).
6) Zie omtrent deze zendingen verder Rubriek IVd on ' op 21 Dec.
7) Zie Rubriek VIII.



Centrale regeering 1577.
532
requis pour eulx trouver audict *) Conseil de Guerre au camp et leur communicquer les articles touchant 1'Archiduc Mathias et la nouvelle Union, pour les faire aggréer par eulx; a quelle fin s'escripvera ausdicts S™. au camp et lettres d'excuse au Sr. Archiduc et Prince d'Orainge pour ledict docteur Leonino.
Sur certaine acte, conceue et présentée par ceulx de Flandres au dehors des articles, adviséz sur la réception de monseigneur 1'Archiduc Mathias, a esté résolu de ne leur donner ou accorder icelluy acte, trouvant bien que, sy iceulx vouloient faire quelque protestation, la pourroient faire coucher par escript pour y adviser.
627. R. 12 december. — Sur la remonstrance de Cornille de Pottelsberghe a), secrétaire extraordinaire du Conseil Privé du Roy, est appoincté: messieurs les Estatz Généraulx, après avoir veu l'advis de messieurs des Finances de Sa M*6., accordent et confèrent a ce suppliant par provision l'estat d'audiencier, par luy requis, pour le exercer et déservir en la mesme sorte et manière et aux gaiges, honneurs et émolumens que mre. Pierre d'Overloope le a déservy, ordonnant que lettres pertinentes soyent audict suppliant addressées s).
628. R. 14 december. — Le Sr. de Beaumont et docteur Léonin ont faict leur raport de ce qu'ilz ont faict et traicté avecq les Sn., estans au camp, et déclaré que lesdicts Srs., ayans meurement advisé sur les articles de 1'Archiduc Mathias et la nouvelle Union, se sont conforméz a la résolution des Estatz Généraulx, comme aussy par les lettres du XIIP du présent, par eulx escriptes ausdicts Estatz, ils ont déclaré, lesdictes lettres signées du Comte de Lalaing, mons1. de Montigny 4), monsr. le Vicomte, mons1. d'Egmont, monsT. de Goingnies, monsT. de La Motte et de Jacques de Lalaing, Sr. dé Tamberghe 6).
629. R. 15 december. — Les lettres desdicts Estatz que l'on doibt envoyer aux provinces pour la ratification des articles concernans la réception de monseigneur 1'Archiducq Mathias et de la nouvelle Union, ont esté approuvéez; et résolu que aultres lettres seront escriptes touchant la nouvelle Union que les Estatz demandent faire, et envoyer a chacune provinee 6), avecq aultres
1) Ook in een vorige resolutie genoemd.
2) Requèsten van hem worden ook vermeld Tl. 30 Sept., 16 Nov.
3) Hij deed 18 Dec. den eed (h jervóór. p. 460). — 20 Dec. werd het ambt van audiencier van Brabant aan Jeróme Boote verleend (R. i. d.). — Cf. 27 Nov.: advies van Brabant om het request van secretaris Boote om het ambt van audiencier van Brabant mede te deelen aan het Hof van Brabant; dienovereenkomstig besloten (R.i.d.). — Het request van „Hieronimus" Boote, „secrétaire en Brabant", in R"A. Brabant, reg. doleantiën 4, fol. 285; ald., fol. 284 en 289, nog dergelijke requèsten, resp. van Jeróme Boudewijns, buitengewoon secretaris van het Hof van Brabant, en van Jean van den Houte, buitengewoon secretaris supernumerair van hetzelfde Hof. — Beide worden in de resolutiën genoemd 1 Dec. en dan verwezen naar de Staten van Brabant (B. i. d.).
4) Actes, n°. 932; Lalaing, 43.
5) In S. G. 3 komt deze resolutie voor op de volgende wijze: Le sieur de Beaumont et docteur Leoninus, retournéz du camp, font leur rapport, en premier lieu que noz gens ont occupé le chasteau de Seele, et en oultre ce qu'ils ont besongné sur les conditions, exhibées a mess™, du Conseil de Guerre, sur la réception du Seigneur Archiduc, et le nouveau compromis d'entre ceulx de la religion Catholicque Romaine et ceulx qui se sont retiré d'icelle, qui est que iceulx Seigneurs condescendent a ce que par les Estatz Généraulx en sera arresté, comme plus amplement ont déclaré par leurs lettres, rendues aux Estatz par les susdicts députéz.
6) Zie Rubriek VIII.



533.
Centrale regcering 1577.
lettres pour faire assembier les Estatz pour causes dont les Estat(s) ne se peuvent assembier sans lettres d'en hault.
630. R. 20 december. — Messieurs le prélat de Marolle, Duc de Arschot et le S'. de Fresin ont faiet raport de leur commission vers monseigneur 1'Archiduc d'Austriche, Mathias, aportant lettres de Son Altèze *), par laquelle elle accepté et approuve les articles, a luy présentéz, aur lesquelz elle acceptera le gouvernement général 2).
J3ur le raport, faict par messieurs les députéz, ayans esté vers 1'Ex00. de 1'Archiduc Mathias, quy ont déclaré que l'on a accepté et signé les articles, sur lesquelz on entend le recepvoir au gouvernement général des Pays Bas, et que, ayant communicqué avecq monsr. le Prince d'Orainge, itó avoient advisé aulcuns pour service et Conseil fix a Sadicte Altèze, telz que les prélatz de S'. Gertrud et de Marolle, le Conté de Boussu, S™. de Froidmont, Fresin, Willerval, Sr. de S*8. Aldegonde, de Steenbeke, le docteur Leoninus, Mèetkerke et Liessvelt, et pour secrétaires le docteur Sille et Asseliers, auquel Conseil auroient accès les gouverneurs des provinces, lorsqü'ilz y seront présent ou y seront permis (?) et y seront appeléz, a esté remis a demain matin, pour résurdre sur le faict dudict Conseil 3).
631. R. 21 december *). — Après avoir meurement délibéré sur l'advis, envoyé par monsr. le Prince d'Orainge et aultres 8), ayans esté en Anvers en commission vers monseigneur 1'Archiduc Mathias, pour ceulx que l'on doibt dénommer et déclarer quy seroient du Conseil d'Estat, suyvant le IIIP article des conditions, sur lesquelles l'on est d'intention de recepvoir Son Altèze pour gouverneur général des Pays Bas, est trouvé par la collectation de la pluralité des voix: premièrement que monsr. le prélat de S*. Gertruyde a eu dix voix, monsr. le Comte de Boussu XIIII, mons1. de Froymont XIIII, mons'. de Frezin XV, monsr. de Willerval XIII, mons'. le docteur Leoninus *) XV, monsr. de Medekercke XV, mons'. le président Sasbout XI, mons'. le conseillier de Flandres Bevere X, mons'. le Marequis de Havré X, mons'. de Champaigny X 7), et que mess™, les docteurs Asseliers, ayant eu XII voix, et Sille VIII, sont esté commis secrétaires dudict Conseil d'Estat; bien entendu qu'ilz se debvront
1) Van 17 Dec.: Actes, n». 938; Blaes, II, 343.
2) De brief van Oranje, op dézen dag gelezen (R. i. d.), heeft waarschijnlijk ook op dit onderwerp betrekking gehad.
3) In S. G. 3 komt nog het volgende voor, dat hierbij behoort: Les Sn. depputéz ont faict rapport que, ayans communicqué avecq monsr. le Prince d'Orenge, ilz treuvent expédient de accorder a 1'Ex08. de 1'Archiduc pour son traictement O» florins, sans comprendre sa garde ny la chapelle. Pour la garde seroit expédient de prendre L archiers piétons et XXX chevaulx ou XL archiers et aultant de chevaulx. Qu'il convient trouver par mois six eens mil florins par mois sur touttes les provinces pour entretenir XIIm chevaulx et XX™ piétons. — In margine hierbij: Sur ces trois articles et aultres que ont esté bailliéz par escript a chascun des depputéz, a esté prins jour a demain matin & huyt heures pour sur iceulx prendre résolution. — Over het laatste artikel hiervóór, p. 515.
4) Cf. ook hierbij Rubriek IVaenf 0p 21 Dec. (de gezantschappen).
5) Actes, n». 943; A. G., Cart. 327B, fol. 264.
6) Hem werd 20 Dec. f600 toegekend in mindering van zyne vacatiën, die de Staten hem schuldig waren (R. i. d.).
7) In een lijst der benoemden van 21 Dec. (A. V. Ypres, port. 23B) zijn de getallen bij een paar namen anders, nl. Froidmont 10, Willerval 15, Sasbout 10. — Cf. Archives, I', 270.



Centrale regeering 1577.
534
deffaire de tous leurs aultres estatz et offices; et que en premier lieu Ton doibt déclarer que les seigneurs gouverneurs particuliers des provinces du pays de pardecha seront du Conseil d'Estat, esquelz messieurs les Estatz requirent de se y vouloir trouver et donner tout bon advis et conseil a Son Altèze pour le bien et salut desdicts Pays Bas, sy longuement qu'ilz pourront vacquer, en adjoustant ceulx que sont dénomméz cy devant.
Sur le faict du traictement de 1'Altèze de 1'Archiduc a esté résolu de luy accorder six (1. cent) vingt mille florins par an, comprins sa garde et sa chapelle, a furnir la partie ordinaire sur les demaines et le surplus des deniers des Estatz Généraulx 1).
632. B. 22 december. — Sur la requeste des secrétaires Berthy et Scharenbergher est dict: les Estatz Généraulx treuvent les supplians pour diligens, comme si ilz retournoient endedans le temps, mentioné es lettres de placcart ?), les deschargeant des paines y contenues 8).
La requeste de Jehan Espallart, requirant 1'office du secrétaire du Conseil Privé, Guillaume le Yasseur, est mise es mains de messieurs du Conseil Privé pour, ce faict, en estre ordonné, comme il appertiendra *).
633. R. 23 december 5). — Résolu de faire faire procession générale Jeudy prochain en ceste ville de Bruxelles et eseripre a toutes les provinces, affin de faire processions générales et prières publicques pour appaiser 1'ire de Dieu, donner bon succès aux affaires de ces pays de pardecha et ad ce que 1'Archiduc Mathias puist gouverner ees pays a 1'advanchement et bien desdicts pays.
Aecordé a l'Exce. du Prince d'Orange la somme de cent florins de XL gros de Flandres le florins par jour pour demy an, a commencher depuys le partement de Sadicte Ex66, de Hollande, parquoy sera expédié ordonnance sur m". Thierry van der Beken, trésorier, qu'il ait a furnir ledict traictement a Sadicte Ex08. •).
634. R. 29 december. — Sur le faict du Conseil de Son Altèze les députéz de Brabant ont dénommé le prélat de S*. Gertrud et 1'advocat Liessvelt, pour Gueldre le docteur Leoninus, pour Flandres le conseillier Bevere et 1'eschevin Adolff de Medekercke, pour ceulx d'Arthoys le Sr. de Steenbeke, pour ceulx de Haynault le prélat de Marolle, jusques ad ce qu'il aura 1'administration du temporel de 1'abbaye de S'. Bertin 7), le Comte de Boussu, le S». de Welerval et le S*. de Fresin, pour ceulx d'Hollande et Zélande le S1. de S*e. Aldegonde, pour ceulx de Namur le Sr. de Froimpnt, n'entendans que les commissions,
1) De acte van dit besluit: Actes, n». 942. — Het tractement te betalen per drie maanden, heet het nog in een ander besluit van dezen dag (R. i. d.).
2) Hiervóór, p. 240.
3) 26 Dec. werd hun 6 weken tijd gegeven om terug te keeren (R. i. d.).
4) Requèsten van Jean de Quesnoy en Henri van der Heyden om hetzelfde ambt werden 23 Dec. verwezen naar de Kamer der Beden (R. i. d.).
5) Een brief hierover aan de Staten van Utrecht in R. A. Utrecht: Staten archief, brieven van de St.-Gen. (orig.). — Een dergelijke brief aan den Raad van Vlaanderen: A. V. Gand, reg. X, fol. 54; aan de Staten van Overijsel: G. A. Kampen; Uiterdijk, n°. 2535 (de datum is hier 26 Dec). Natuurlijk nog aan meerdere colleges. De gebeden en processiënmoeten gehouden worden in alle steden en dorpen der landen van herwaarts over, schreven de Staten onder meer in deze brieven.
6) De acte van dit besluit: Actes, n°. 946; Corresp. de Guill. le Tac, VI, 309.
7) Zie Rubriek X.



535
Centrale re'geering 1577.
données par Sa Mtó. pour le Conseil d'Estat, soyent rappellées, ains que icelles, signament pour le Marequis de Haverech et le président Sasbout, demoureront en leurs vigeur, et seront telz S™. du futur, comme sont de présent dudict Conseil;
Les députéz de Flandres se sont conforméz soubz le bon plaisir de leurs collègez, comme aussy ont faict et déclaré les députéz d'Arthoys, demourans entiers de dénommer eneores ung aultre personnage de leur provinee, comme il y avoient deux du temps dn Duc Charles.
Ceulx de Haynault ont dict qu'ilz n'estoient authoriséz pour révocquer la première dénomination, faicte par les Estatz Généraulx, mais pour accommoder les affaires, ilz se sont conforméz soubz le bon plaisir de leurs maistres lesquelz, sy a 1'advenir désavouent ceste dénomination, que les députéz n'en veullent estre demandé, veu qu'ilz ont faict leur debvoir.
Les députéz de Valenchiennes absent.
Hollande et Zélande se sont conforméz.
Lilie, Douay et Orchies, Tournay, Tournesiz soubz le bon plaisir de leurs maistres se sont conforméz en mesme sorte comme ceulx de Haynault, dénommant oultre les susdicts controlleurs (1. conseillers) pour lesdictes troys provinces m**. Jacques le Clercq, conseillier de la ville de Tournay, ee qu'il leur est enjoinct»
Malines s'est conformé soubz le bon plaisir de ses maistres, disant qu'il failloit accommoder lesdictes provinces.
Frize semblablement et les provinces suyvantes, de manière que ledict Conseil est uniformément arresté.
Ordonné et aecordé que monsr. de Champagny sera chieff de Finances au lieu de mons7. de Berlyamont.
Que lettres s'escripveront aux susdicts conseilliers, pour estre en persone a Bruxelles le 5e de Janvier 1578.
635. B. 30 december. — Bésolu de requérir monseigneur 1'Archiduc de se voloir transporter a Bruxelles Dimenche prochain x), pour lendemain faire le serment, mais qiie au préalable on envoyera copie de ses lettres a monsr. le Prince, pour entendre, sy Son Ex06, trouvera bonne la susdicte résolution, ensemble d'envoyer la copie a messieurs du camp et les advertir de la susdicte résolution.
Ordonné que le S1. de Courteville se transportera en la ville de Gand, pour faire 1'advertissement a monsr. le Prince d'Orainge comme dessus.
Mémoire de proposer a messieurs des Finances de trouver argent pour le traictement de Son Altèze et pour accommoder la maison de la Court.
De brief aan Oranje s), waarin hem advies verzocht werd over het besluit aangaande Matthias, is van 30 December; keurde hij het goed, dan werd hij meteen uitgenoodigd ontvangst en eedsaflegging bfl te wonen. De brief van Matthias s) van 28 December, naar aanleiding waarvan het besluit (ons n°. 635) genomen werd, deelen wij ter verduidelijking ten deele mede:
635». 28 december. — Messieurs. Comme il vous a pleu nous faire l'honneur de me présenter par commun accord le gouvernement de ces Pays Bas
1) 5 Januari.
2) A. V. Anvers: briefwisseling der St.-Gen. 1567—1580.
3) Actes, n°. 955; A. G., Aud. 659, fol. 95.



Unie 1577.
536
soubz certeines conditions lesquelles avons acceptées avec intention arrestée de les ensuivre et accomplir de bonne foy, sans iamais mancquer en aulcune chose que polra concerner le bien et repos desdictz pays et subiects, et que entendons avec grand regret qu'il y a entre vous dispute et question d'aulcunes choses partieolières dont est cause' le retardement de nostre réception, entrée et adrninistration, ensemble la provision nécessaire d'argent pour résister aux ennemis qui s'efforcent journeilement pour opprimer et asservir tous les pays, vos maisons et bons subiects a jamais, ausquelz aultrement vous, mess™., par ung bon accord — délaissant ces particularitéz — polriez bonnement pourveoir et nous selorrde bon désir qu'avons au soullagement desdictz pays, sans ceste incertitude et dilay de nostre réception, eussions desia escript et envoié vers 1'Empreur, tous potentatz d'Allemaigne et aultres pour faveur et intercession, comme sommes encoires résoluz de faire incontinent et avec la primière oportunité, ayant acquis la légittime auctorité, priant partant trés affectueussement qu'il vous plaise considérer le dangier qu'est & la main, et postposant touttes passions et différens particuliers, sur lesquelz se fonde 1'ennemy, prendre a cenr la conservation de vos biens, vie, prospérité et aymée patrie et point demeurer en débat qui at esté iusques a présent, mais passer oultre et résouldre générallement, demeurant toutte chose es termes et conditions susdictes et de la pacificatión de Gand. [Dringt nog nader op eensgezindheid en geld-furnissement aan].
vin. TJNIE.
De bijeenkomst der Staten-Generaal werd als een vereeniging, als een Unie der gewesten aangemerkt. Pogingen tot nadere vereeniging van alle, weldra ook van eenige gewesten afzonderlijk, bleven'niet uit. Alles, wat de resolutiën hieromtrent bevatten, brengen wij in deze rubriek bijeen.
Het sluiten van de zoogenoemde eerste Unie van Brussel ') op 9 Januari 1577 wordt in de resolutiën niet vermeld. Wel enkele verklaringen, naar aanleiding er van afgelegd:
636. R. 9 januari. — Les députéz de la ville et chastellenie d'Ypre, seavoir les S™. de Becelaer, vassal, Jan van de Cameren, eschevin, et m™. Nicolas Kint, pensionaire, ont exhibé au greffier des Estatz au soir du jour a), par lequel ilz ont protesté et déclairé n'entendre.par la signature de 1'Union, faicte le IXe jour de Janvier, d'aggréer ou approuver en aulcune manière les prinses ou détentions des S™. du Conseil d'Estat ny d'aultres S™. du Conseil du Roy, faictes en la ville de Bruxelles, ny plus amplement s'obliger que selon la première précédente Union porte, et seullement en tant que leurs povoirs comportent, desquelz ilz sont authoriséz et en tant que en eulx est. Faict le 9" dudict Janvier 1577 et exhibé es mains du greffier des Estatz de Brabant. En signe de vérité j'ay signé ceste; ainsi soubzeseript Cornelius Weellemans3).
Les députéz de Namur ont protesté ne voloir advoyer par la soubsignature, a faire a rünion, datée de cejourdhuy, 1'emprisonnement et détention desS™., faicte an moys de Septembre en ceste ville de Bruxelles, ne voloir aussy pré-
1) Zie over de Unie: hiervóór, p. 146.
2) Hier schijnen een paar woorden, b.v.: „un acte", te ontbreken.
3) De verklaring zelf, die in substantie met de opteekening van Weelemans overeenkomt, in A. V. Ypres, port. 23B.



537
Unie 1577.
judicier a leurs aultres protestation s, par eux faictes, et oultre ce, qu'ilz soubsigneront seullement suyvant la commission et povoir, a eulx baillée, et point plus avant.
Le greffier des Estatz de Brabant protesté expressément que par la soubsignature, a faire a 1'Union, datée de cejourd'huy, il (!) n'entendent advoyer le saisissement et détention, faicte en ceste ville au moys de Septembre dernier, et ne voloir préjudicier aux protestations et déclarations précédentes, souvent faictes, par les S™. députéz desdicts Estatz.
Le Sr. de Gembloux a fait semblable protestation et déclaration.
Aussy ont faict les bourgmaistres, trésorier Van der Hert et pensionaire de Bruxelles et aussy les députéz de la ville d'Anvers et 1'eschevin de Lovain, De Schoore. Monsr. le prélat de S'. Gislain et esleu évesque d'Arras a déclairé qu'il soubsigné ladicte Union, tant que son povoir s'extend sy avant.
Die gedeputeerde van Hollant ende Zeelant verclaren ende protesteren, dat zy mitter signaturen van de Unien, als nu gedaen, nyet en verstaen te derogueren het contract van de pacificatie tot Ghendt, den VIIIen Novembris lestleden aengegaen, ende der acte van non prejudicien, daerop gevolght in regard van de aggreatie van den Baede van Staete, welck contract van pacificatie principalijck is gemaect tot expulsie van de Spaengnaerts; noch in 't point van de religie ende d'authoriteyt van der M'., wesende gereserveert totter vergaederinghe van de Generale Staten nae 't vertreck van den Spaengnaerts ende andere uuytheemsche, ende dat de zaeken sullen gestelt zijn in tranquilliteyt ende verzekerheyt, daerinne de Generale Staten by de pacificatie hebben gecondescendeert ende dese voirschreven declaratie ende protestatie geadvoyeert. Ende is denselven verleent acte om hen te dienen, daer ende zoe behoiren zal.
Les Sra-, après que ledict greffier avoit faict la déclaration, cy dessUs escripte a haulte voix, 1'ont aussy admis icelle déclaration et protestation, tant les Vicomte de Gand, le Sr. de Heze, Marquis de Havrech, le Sr. chanoine d'Utrecht, Bruhesius, le pensionaire de Mons, le prévost de Tournay et aultres.
Denzelfden dag schreven de Staten aan den Raad van State met verzoek, om de Unie te willen „agréer et advoyer"
637. B. 18 januaki 2). — Après avoir oy la lecture de 1'information, prinse par 1'amman ou soubz-amnian de Bruxelles, contre ceulx quy ont avanthier a nyet (!) faict 1'appréhension de monsr. le Baron de Basseghem et de mons1'. le prélat de Nyenhoven, il est résolu que icelle réformation (1. information), par laquelle appert que Jehan van der Haghen en est cause, sera délivré es mains de 1'amman et du magistrat de la ville de Bruxelles, affin de faire faire droict et justice contre ceulx quy ont faict faire ladicte appréhension sans congié d'iceulx, ayans authorité; et ce pour la conséquence; et que néantaigmoings lesdicts du magistrat feront la remonstrance a leurs membres selon l'escript, pour ce faict.
Messieurs de Helvoirt et De Courteville avecq le pensionaire de Douay sont commis pour proposer le faict de monsr. de Rasseghem.
1) A. G., Aud. 658, fol. 74 (orig.).
2) Rassenghien en Nienhoven waren in hechtenis genomen, omdat ze weigerden de Unie te teekenen (Actes, n°. 316; ald., App., 459).



Unie 1577.
538
638. R. 28 jahüaei p. p. — Que ceulx du Conseil d'Estat seront reqnis décerner placcat conformément aux aultres précédens contre tous consaulx et colléges, nobles, ecclésiasticques et séculiers et aultres, estans requis, quy ne Touldroient signer 1'Union et Pacificatión, (qu'ilz) seront déclaréz rebelles et ennemyz a Sa Mtó. et a la patrie, et leurs persones et biens confisquéz.
6 Februari werd besloten aan de Staten van Henegouwen te schrijven, om de Unie door de „consaulx, magistratz et officiers" te doen teekenen; evenzoo aan alle „consaulx principaulx, secretz, des Finances, Grand a Malines, Brabant et autres provinciaulx, magistratz, officiers et juges de tout le pays"; den Baad van State te verzoeken hetzelfde te doen *) (B. i. d.).
7 Februari schreven de Staten aan den gouverneur en de provinciale raden („sièges") der Nederlanden tot uitvoering van hunne besluiten betreffende de onderteekening der Unie *).
9 April werd besloten den Baad van State om brieven aan de provinciale raden te vragen tot onderteekening der Unie; hiertoe gecommitteerd Lalaing, Heze, Borluut, de pensionarissen van het Doorniksche en Mechelen (B. i. d.).
Di de instructie voor den .Vicomte van Gent van 14 April s) wordt deze ook gelast de Staten van Artois tot onderteekening der Unie over te halen.
639. R. 21 april. — Conclud que les Estatz Généraulx escripveront a tous Estatz particuliers que suyvant le dernier article de la pacificatión, faicte a Gand, ilz ayent a la faire advoyer, jurer, signer et seller, et les autres villes particulières en leurs propres noms.
Et qu'ilz retiennent les signatures de 1'Union, pour laquelle on escript aussy, en envoyantz doublé authenticque aux Estatz Généraulx ou bien duplicata ou acte pertinent, de ce faisant mention 4).
640. R. 22 apeil. — Les S™. ont résolu de faire pour chacune provinee la Pacificatión en parchemin, pour le faire advoyer, signer et seller par les gouverneurs, prélatz, nobles et villes, et aussy par le seel des Estatz.
23 April werd besloten de Unie met de attestatie van „chacun estat, prélat, nobles et villes", die haar zouden onderteekenen, te doen drukken 6) (R. i. d.).
1) Het laatste deel van dit besluit werd 7 Febr. herhaald: den Raad te verzoeken te schryven aan alle '„consaulx principaulx, provinciaulx", opdat deze zouden schrijven aan alle andere „magistratz, évesques, colléges séculiers et ecclésiasticques et notables officiers des villes"; de origineele onderteekening te bewaren „en leurs fermes"; een dubbel naar Brussel op te zenden; onwilligen te melden (R. i. d.). — 24 Jan. hadden de Staten aan de Raad van State geschreven om de provinciale Staten te doen vergaderen, opdat deze de Unie zouden teekenen (A. G., Aud. 658, fol. 90; orig.) — Nogmaals 14 Febr.: bij den Baad van State aan te dringen om te schrijven aan de „consaulx et colleges des officiers royaulx et aux Estatz" tot teekening der Unie (R. i. d.). Dan 15 Febr. in hel register-Liébart (A. G., Cart. 327B, fol. 11): „Lettres missives leues, escriptes de la part des Estatz, avec requeste d'iceulx a ceulx du Conseil d'Estat pour aussy joindre la leur de commandement aux juges provinciaux et gouverneurs de chascun pays, affin de faire signer par chascun, estant de quelque qualité, de leur provinee et quartier le compromis de 1'Union".
2) A. V. Ypres, port. 11. 3) Hiervóór, p. 479.
4) De brief aan de gewestelijke Staten: Actes, n°. 552 en cf. 553. — Een copie of origineel trof ik in onderscheidene archieven aan. — Gedrukt: Charterboek, III, 122.
5) Remonstrantie hiertoe aan den Raad van State: Michel de Hamont, „imprimeur juré de Sa MM.", te veroorloven dit te doen en een exemplaar te zenden aan alle provinciën, particuliere colleges en anderen (A. G., Aud. 658, fol. 128).



539
Unie 1577.
8 Juli: een brief van de Staten van Friesland over den eisch tot teekening der Unie werd gelezen; besloten bem nit bet „Flameng" in het Fransch te doen vertalen (R. i. d.).
641. B. 17 juli. — Quant aux lettres et acte des Estatz de Phrise est dict que les Estatz Généraulx se con ten tent avecq la signature des Estatz et villes du pays et seigneurie de Phrise, sans qu'ilz prétendent préjudicier ausdicts de Phrise en leur privilèges de contributions.
25 Juli schreven de Staten aan de vier leden van Vlaanderen, hen vermanende naar aanleiding van don Jan's aanslag op het kasteel te Namen, om, „en récordation et a 1'effect de 1'Union qu'avez si solempnellement juré et signé", op hunne hoede te zijn, dat niets „ne soit attentée de vostre costé au préjudice du repos et salut de la patrie"
642. R. 4 augustus p. p. — Que le président et Conseil de Flandres sera requis d'envoyer partout 1'LTnion pour la faire signer aux nobles et Villes.
Résolu d'envoyer le Sr. de Vile a Malines avecq lettres de crédence, pour et affin qu'ilz veullent conserver 1'Union et Pacificatión, sans permettre estre chose attentée contre icelle Pacificatión.
643. R. 7 augustus. — Le Sr. de Barnes, pensionaire de Malines, a faict raport de ce qu'il avoit en charge de par le magistrat dudict Malines et entre aultres que ceulx dudict Malines mettront corps et biens pour la Pacificatión et 1'Union, de manière que les Estatz ne doibvent de eulx avoir quelque diffidence, prians néantmoings les Estatz les tenir deschargéz quant a la garnison audict Malines pour la pouvrété de la ville et qu'il ne seroit encoires nécessaire et que, sy fust besoing, accepteront tousiours gouverneur; sur quoy Messieurs ont requis l'advis de messieurs les nobles.
644. R. 15 augustus. — Résolu de remonstrer aux Estatz particuliers les lettres interceptés et aultres, pour donner a entendre les faultes, commises par don Jehan, touchant 1'observation de la Pacificatión, et en cas que après ce, estant chacun des comparants aux Estatz et aultres requis de se joindre aux Estatz Généraulx pour la conservation de la religion Catholicque Romaine et de 1'authorité de Sa Mté., ne vouldroit ad ce entendre, l'on pourra exécuter 1'acte précédent, datée du XP de ce moys d'Aoust 2).
645. R. 16 augustus p. p. — Mess™, les Estatz Généraulx ont authorisé et authorisent par ceste les Seigneurs nobles de povoir traicter, mander et envoyer quirre tous gens, soient de grande ou petite qualité, conditions ou estat, pour servir a 1'entretènement et observation de la Pacificatión et Union; promettants que des despens que pour ceste cause en pourroient survenir, s en fera remboursement, comme il convient.
1) Actes, n°. 673; A. V. Bruges, Wittenbouck C, fol. 64v°. — Eenzelfde brief aan Namen: Actes, n°. 672; Analectes, 347. — Verder in het Ned. 26 Juli aan de stad Groningen: reg. De Goude, fol. 59; aan Friesland: Charterboek, III, 1143; aan Overijsel: G. A. Kampen, dagvaartboek 9 op 4 Aug. — Nog aan verscheidene personen: Actes, n°. 676; A. G., Cart. 327B, fol. 50 (op den hier aanwezigen brief, een minuut, staat: „semblables lettres ont esté escrites a plusieurs aultres"). — Nogmaals aan Namen en dan uitvoeriger: Actes, n°. 683; Analectes, 350.
2) Zie Rubriek IX op 11 Aug.



Unie 1577.
540
646. E. 28 augustus. — Messieurs se contentent de la signature de 1'Union par ceulx de la Chambre des Comptes a Lille par leur collége suyvant la lettre qu'ilz ont escript aux Estatz le XXVI6 de ce moys.
647. R. 30 augustu8. — Ordonné d'escripre lettres au Conseil de Brabant, Privé, des Finances et Chambre des Comptes et grandz ou haultz officiers de Brabant, affin qu'ilz soubsignent. Et aux Conseilz Privé et de Brabant ensemble a la Chambre des Comptes de Brabant s'envoyeront lettres avecq 1'Union pour la signer, et a ceulx de Finances sont commis a se trouver messieurs de Vile, prévost de Tournay et le pensionaire Provin pour demander la signature de ladicte Union 1).
Ceulx de Finances de Sa Mté., estans appelléz, ont déclairé estre contentz a signer 1'Union comme piecba ilz eussent faict, s'ilz en eussent esté requis, déclarantz en oultre de surseoir toutes ordonnances et signatures pour Son Altèze dont elle pourroit proffiter argent, sy ne soit par préalable advis et consentement de messieurs Généraulx.
648. B. 4 september. — Que aussy on escripra lettres a ceulx du Conseil d Estat et aultres S™., ayans signé 1'Union, pour les semondre et demander, a paine que aultrement on procédera par annotation de leurs biens et aultrement suyvant icelle Union 2).
8 September beschikten de Staten op het request van den „prévost de la Court", dat lüj zijn ambt zou kunnen blijven waarnemen, mits respecteerende de privileges, bepaaldelijk de Joyeuse Entrée, en teekenende de Unie 3) (R. i. d. p. p.).
11 September compareerde Marbais volgens den hem geschreven brief, betuigende, zooals hfl reeds tegenover Lalaing te Gembloux gedaan had, aan de door hem geteekende Unie in elk opzicht trouw te zullen blijven (R. i. d.).
16 September werd naar aanleiding van den brief van-Champagney besloten de Unie naar Den Bosch te zenden, om haar te doen teekenen, zooals in de andere steden geschied was (R. i. d.).
28 September: aan Den Bosch te schrijven, om er voor te zorgen, dat de Unie door allen geteekend worde en „le debvoir faict" tot handhaving van den Katholieken godsdienst en de gehoorzaamheid aan den Koning (R. i d.).
10 October werd een brief ontvangen van de hoogpoorters en vrije schepenen van Kortrijk en ook de Unie, geteekend door den griffier der stad (R. i. cL).
649. R. 12 october. — Et touchant la signature de 1'Union, faicte a sa
1) 8 Sept.: reeepisse gegeven aan Daniël, bode yan de Rekenkamer te Rijsel, voor de Unie, door de Kamer geteekend (R. i. d.).
2) Zie een dergelijken brief aan Mansfeit van 30 Aug.: Actes, n°. 756; B. R. B., ms. 7199, fol. 309. — 14 Sept. schreven de Staten opnieuw aan Mansfeit, om zich te verdedigen tegen het verwijt, dat zij de pacificatie zouden geschonden hebben, terwijl ze de berichten „que l'on auroit rompu les imaiges a Haerlem, qu'on feroit les presches en ceste ville", onwaar noemden; zij noodigden Mansfeit uit de Staten van Luxemburg bijeen te roepen, om zich met hen te vereenigen (A. V. Ypres, port. 11).
3) 43 Sept.: Anderlecht, „prévost de la Court", legt den eed in handen van Weellemans af. — Cf. nog 18 Sept.: Andries Anderlecht gecommitteerd, om het logies gereed te maken volgens het geschrift aan de lias (R. i. d.). Requèsten van hem R. 27 Aug., 25 Oct., 28 Nov. (2 X), 9 Dec.



541
poursuyte 1), ensuyvant sa commission par ceulx du Conseil en Flandres. Et ordonné que ladicte signature et escript sera mis es mains du pensionaire Provin pour par luy estre examiné et après en faire rapport, pour, icelluy oy, si on ne treuve a contentement des Estatz, requérir le Sr. de Provene d'en faire ultérienre poursuite vers lesdicts du Conseil.
650. R. 4 november p. p. — Monsr. de Ste. Aldegonde a faict certain raport de ce qu'il a eu en charge de par monsieur le Prince Orainge, requirant establissement d'ungne ferme Union, sans aulcune diffidence, pour point tumber en aultres inconvéniens, encoires devant que les ennemis nous approchent, exhibéant certaine copie d'ungne missive, escripte a Son Exce. contre 1'Union et pacificatión de Gand, adjoustant que ceulx de Valenchiennes, de Haynault et aultres font nouveau serment.
Résolu de s'informer du contenu de la copie de ladicte missive, envoyée a mondict Sr. le Prince, et que les quatre persones, dénomméz en icelle missive, seront mandéz de comparoir pardevant mesdicts S". des Estatz Généraux.
651. R. 14 november. — Le député de Zélande a déclairé que, nonobstant qu'aulcuns prétendent persone ne povoir estre au Conseil d'Estat, ne fust qu'il eust signé 1'Union, chacun pourroit avoir office sans respecter, s'il eust signé ladicte Union ou non 2).
15 November: Nytzem overhandigt Weellemans de approbatie van de Unie door „les Estatz ecclésiasticques et nobles" van Overmaze, „pour estre mise de cousté, comme aussy elle est" (B,. i. d.).
652. R. 27 november. — Quant au concept de 1'Union nouvelle est dict que l'on accorde icelle suyvant les additions marginales, advisées par ceulx de Brabant, Flandres et Haynault; le tout soubz le bon plaisir des maistres quy ont lesdicts députéz cy mentioné. Et sont députéz pour mettre au net le Sr. de Champaigny (!).
653. R. 10 december. — Messieurs les Estatz ayans advisé sur le concept de 1'acte que se feroit touchant la déclaration a faire, que 1'Union et Edict perpétuel, ensuivy sur la pacificatión de Gand, demoureroient en leur force et vigueur et que au Conseil d'Estat seroient constituéz et continuéz ceulx quy ont leur povoir de Sa Mté. sans en destituer ung ou plusieurs sans cause légittime et bien cogneue, est résolu que mesdicts S". les Estatz ne veullent empescher que a ceulx quy en demanderont, sera donné acte de ce que aulcuns desdicts Estatz auroient cela protesté.
L'Union 3) nouvelle a esté arrestée par les Estatz soubz le bon plaisir chacun de ses maistres et résolu de 1'envoyer par toutes les provinces et aussy aux Sn. du camp.
1) Nl. van Provene, wiens rapport (zie ons n°. 568) hier wordt voortgezet.
2) In S. G. 3 luidt dit besluit niet zeer duidelijk: „Les députéz de Hollande el Zeellande ont déclaré que estant venn a leur cognoissance que aulcuns Estatz pour le fait de la réception de 1'Archiduc Mathias et aussy pour le Conseil d'Estat que nul ne seroit admis audict Conseil que ne eust préallablement signé 1'Union et qu'icelle debvroit estre signée par ledict Sr. Archiduc".
3) Actes, n°. 028; De Jonge, Verh. en Onuitg. Stukken, II, 198.



Unie 1577.
542
De brief aan de provinciën ') over de Unie van 15 Decembers), baidt als volgt:
654. 15 december. — Messieurs. Comme 1'an passé après la pacificatión, faicte a Gandt, pour meilleure intelligence et mutuelle correspondence des ungs aux aultres au régime gouvernement»! et manutention de ces provinces en la religion Catholicque Romaine et deue obéissance au Roy, nostre Seigneur et Prince, eussions dressé ung acte d'union et confédération que les députéz, icy estans, magistratz des villes et plusieurs aultres ont signé et approuvé, pensions ce estre bien ferme et souffissant pour d'ung concorde convenir les affaires au but de noz bonnes et sainctes intentions; mais tout Ie contraire est avenu, pour s'estre aulcuns advanchéz et retardéz le cours et advanchement des affaires tant bien commenchées, de quoy est descendue une defidence, rendant les bons conseilz suspectz, ammenant quant et son (1. quant) privation de 1'espérance de résister aux effortz pernicieulx des communs ennemiz de la patrie et de nous conserveer et maintenir de Fextrême ruine qui nous menace, si promptement ordre n'est esté donné aux inconvéniens qui nous cause ce mal, consistant en plusieurs poinetz, 1'ung desquelz se trouve estre le mal entendu dudict acte d'Union, par lequel est dict de maintenir et faire maintenir la religion Catholicque Romaine que les retiréz d'icelle soustiennent estre préjudiciable, voires contraire a ladicte pacificatión de Gandt et establissement d'une inquisition plus que espaignolle, a quoy désirans pourveoir et donner remède convenable, avons trouvé nécessaire de dresser une déclaration de nostre intention endroict ce, pour donner a eognoistre a chascun que oncques n'avons entendu contrevenir a ladicte pacificatión, laquelle déclaration dressée et mis en forme a samblé a ceulx quy en ont eu communication fort raisonnable et debvoir par chascun estre approuvée de faict et par signatures; touttesfois pour ne tomber en nouveau lx inconvéniens, n'avons volu ce faire, avant que chascune provinee ait donné povoir exprès a ses députéz, quy est cause que avecq cestes vous envoyons 1'acte de ladicte déclaration pour 1'examiner et, ce faict, auctoriser voz députéz a la signer en vostre nom, ne povans au surplus obmectre de vous donner a eognoistre que ces jours passéz noz gens de guerre ce sont mis audessus et emparé du chasteau de Selle 8) que 1'ennemy tenoit auparavant, par oü ilz ont moyen d'empescher les vivres et assistence par la Meuse (que) soloient aller de Liège a Namur, et entendons qu'ilz eussent marché plus avant, comme eneores mectroient a exécution aultres bonnes et notables emprinses, s'ilz osoyent se confier aux soldatz que faire ne peuvent sans continuel bon payement qui est du tout nécessaire, si voulons continuer la guerre et maintenir nostre camp, comme plus amplement cognoistrez par les lettres des Sre., estans au camp, dont vous aurez copie avecq cestes qui oultre ce vous feront saiges que lesdictz S™. ont approuvé les articles touchants la réception de 1'Archiduc Mathias au gouvernement général et ladicte déclaration et esclaircissement d'Union. Nous prions partant de faire tout extréme debvoir d'envoier ce que debvez de reste et haster au furnissement de ce que escherra le XXVe de ce mois *); sur quoy nous confians que
1) A. V. Ypres, port. 33B. — De in den tekst volgende brief is die aan Vlaanderen.
3) Zie ons n". 639.
3) Eigenlijk Seilles.
4) Zie hierover Rubriek Vlb.



543
flewesten en steden 1577.
fürnires et satisferes a 1'ung et 1'aultre poinct dessus touchéz, prierons au Créateur
IX. BEMOEIINGEN MET GEWESTEN EN STEDEN.
Deze breiden zich in 1577 uit. Zij hebben onder meer betrekking op Rennenberg's zending naar het Noorden, op de aanstelling van gouverneurs, op de handhaving en bevestiging van privilegiën, op de onlusten te Gent. Wij laten de resolutiën hierover in chronologische orde volgen:
2 Januari schreven de Staten aan Hierges met verzoek om spoedig naar Brussel te komen; don Jan wenscht hem als bevelhebber zijner garde l).
655. R. 7 januaki p. p. — Veu les lettres de monsr. de Ville, escriptes a Groeninghen le XXIX6 de Décembre 1576 2), est dict que les Estatz escripveront aux capitaines et soldatz a Groeninghen que les Sn. les remercient de I leur bonne affection, les priant voloir en icelle continuer, et que leur sera aecordé acte, par aulx requise, et que les Estatz requerront ceulx du Conseil d'Estat voloir semblablement accorder tel acte.
9 Januari bewilligden de Staten in de uitwisseling van Caspar Gomez, ex-gouverneur van Grave, tegen Floyon s); de Raad van State het hiermede eens (R. i. d.).
11 Januari gelastten de Staten Van der Beken borg te z\jn voor de mondbehoeften van 17 personen, die Brecht, gouverneur van Diest, voor dezen nacht te Brussel gevangen, gebracht hadden (R. I. d.) 4).
Omstreeks dezen dag remonstreerden de Staten aan den Raad van State betreffende Artois 6):
656. (11 januari). — Remonstrent humblement les Estatz Généraulx desdictz Pays Bas, assembléz en ceste ville de Bruxelles, comme estant venu
1) Actes, n°. 270; Codex, II, IV1, 162. — Hiermede hangt misschien ook samen, wat R. 11 Jan. voorkomt: de Staten gelastten Aerschot aan Hierges te schrijven, zooals hij mondeling gezegd heeft. — 26 Jan. wordt Hierges nogmaals, nu opdat de Staten over verschillende zaken overleg met hem kunnen plegen, ontboden (Actes, n°. 345). — 1 Febr.: Hierges te ontbieden, om onmiddellijk in de Staten te komen (R.i.d). — 2 Febr.: brief van Hierges gelezen (R. i.d). Bedoeld is die van 31 Jan.: Actes, n°. 360; B. B. B., ms. 7223, fol. 133.
2) Actes, n°. 255; Buil., II10, 120. — 8 Januari: de acte, behelzende de approbatie van de gevangenneming van Billy c. s., te teekenen en tegelijk met die van den Raad van State te verzenden (R. i. d. p. p.). — 11 Januari schreven de Staten aan Rennenberg, om hem voor zyne houding dank te betuigen (A. G„ Aud. 658, fol. 83).
3) Een request van dezen wordt 15 Febr. om advies in handen van Terion gesteld (R. i. d.). — 10 April over hem: „Les Srs. ont par moyen de monsieur le prélat de S'. Gislain, esleu d'Arras, bien grandement remerchié monsieur de Floyon de ses verluz et grande et bonne affection, démonstrée a la patrie, leur déplaisant sa fortune de la captivité, comme la fortune est variable, et dont il ne povoit avoir que honneur, le priant voloir continuer en sa bonne affection et dévotion envers ladicte patrie".
4) 27 Jan.: gehoord het rapport van De Hamme over de stukken tegen Brecht, wordt besloten Bourse te verzoeken andere stukken, die hij nog mocht hebben, over te leveren, ten einde allea in handen van den fiskaal van Brabant te stellen ter fine van rapport (R. i. d. p. p.). 28 Jan.: Bourse verklaarde geen andere stukken te hebben (R. i. d>). Een request van Brecht: zich te wenden tot den Raad van State (R. 25 Febr.).
5) A. G., Aud. 658, fol. 82.



Gewesten en steden 1577.
544
a leur cognoissance par divers rapportz, lettres interceptés et advertences, qae le Sr. de Vaulx et quelques aultres ont faict trés mauvaix office au pays et conté d'Arthois, tant devers le Sr. don Jehan par auleunes secrètes intelligences et aultrement devers les Estatz illecq, de manière qu'il est requis pour eonserver ledict pays a la bonne dévotion desdictz Estatz, présentement uniz, que incontinent sans ultérieure dilay bon ordre soit mis, supplient pour ce lesdictz remonstrans, eu regard que en ceste concurrence on doibt obvier a tous inconvéniens, qu'il plaise a Voz Sries. de promptement pourveoir que nulle secrète surprinse par les snsdictz desnomméz n'advienne, ordonnantde saisir et se asseurer de la personne dudit Sr. de Vaulx et aultres qui seront trouvéz avoir audict Arthois faict mauvaix office, ou aultrement qu'il y soit tellement pourveu que telz et semblables, tachans de troubler d'advantaige ceste povre patrie, soient chastiéz a 1'exemple de tous aultres, sans exception de personne qui soit. Si ferez bien x).
Evenzoo hielden zij omstreeks dezen tijd aan de „notables et communs de Brnxelles" een remonstrantie *) voor, waarin zij hnnne houding ten opzichte van de onderhandelingen met don Jan verdedigden.
23 Januari werd voor Leoninus, wiens zending 3) zich ook naar Groningen uitstrekte, een instructie 4) gearresteerd:
657. 23 januari. — Premiers que ledict Seigneur s'aura a transporter, sy tost que faire se pourra vers la ville et Ommelandes de Groeningen et que sy avant qu'il troeuve que ladicte ville se soit unie avecq les Estatz Généraulx et que desia auront trouvéz quelquez bons moiens — ou se pourront trouver — pour contenter les soldatz de leur payement, que lors incontinent il les face retirer dudict lieu en telz aultres, la oü qu'ilz polront faire service selon l'advis de mons'. de Vile et des Estatz dudict pays. Scavant que lesdictz pays a cause de leurs impossibilitéz ne povoient trouver moyens de contenter lesdictz soldartz du tout, les Estatz Généraulx donnent plaine auctorité et povoir de par tous bons moyens les contenter, comme pour le mieulx il trouvera convenir et les faire pareillement partir d'illecq par l'advis comme dessus.
En cas que ledict S*. a son arrivée par dela troeuve quelque ville ou pays, ayant esté soubz le gouvernement de monsieur de Billy, qui ne se sont encoires uniz avecq lesdicts Estatz Généraulx — comme on présume que non — il donnera ordre qne ledict pays des Ommelandes puist estre deschargé tant dezdiets gens de guerre et aultres charges, selon qu'il trouvera estre nécessaire, pour tenir en debvoir ceulx qui ne se sont encoires unis et joinctz avecq lesdictz Estatz.
1) Onderaan met de hand van Berthy: Sur ceste remonstrance a esté escript lettre a mons'. le Visconte de Gand le XI« de janvier 1577. — Handelt de brief van dezen, die volgens het register-Liébart (A. G., Cart. 327*, fol. 7) 30 Jan. ter Staten-Generaal gelezen werd, ook hierover?
2) Actes, App., 452. — Op een exemplaar van dit stuk in Nederlandsche vertaling (A. V.
Ypres, port. 7), leest men in margine: „Janvier 1577 présenté par Son Ex08, et leu a
1'assemblée des Estatz Généraulx, estant résolu (par) iceulx exhiber eest escript aux notables et communs de Bruxelles etc". — Het stuk is ongedateerd; de inhoud wyst op de eerste helft van Jan.; den ll»n was Aerschot, die met „Son Ex««." bedoeld is, ter vergadering (zie hiervóór, p. 543).
3) Hiervóór, p. 161.
4) Actes, n" 337; A. G., Cart. 327*, fol. 109. — Een copie in A. V. Ypres, port. 10, is van 20 Jan.



545
Gewesten en steden 1577.
Ledict Sr. s'aura aussy a informer endroict le chasteau de Delfzele, asseavoir s'il trouvera convenir de desmolir comme n'estant d'aulcun service, veu qu'il n'y a craincte de quelque invasion par mer, ou si pour quelque temps on le doibt encoires entretenir, et en tel cas que ordre soit mis que ladicte fortresse soit gardée par les naturelz et inhabitans dudict pays.
Item ledict docteur Leoninus fera tous debvoirs et effort pour induire tant ceulx de Gueldres, Groeninge que Frize a toutes telles contributions qu'il scait estre trés nécessaires pour le secours desdicts Estatz.
Item s'informera avecq le Sr. de Vile dn revenu des demaines de Sa Mté. en Frize, Drenthe, Groeningen, Ommelandes de Groeningen et Lingen pour les applicquer au payement des soldatz et la cause commune. Le semblable se fera des demaines de Gueldres et Utrecht et pour mieulx avoir le revenu dudict Linghen, on pourra accepter 1'offre du drossart dudict Linghe, a condition de les payer du revenu dudict lieu.
In een brief aan de stad Groningen van 24 Januari ') kondigden de Staten Leoninus' zending aan s). Zij deelden tevens mede, dat ze aan Rennenberg schreven om de gevangenen naar Brussel te zenden, om hier in goede bewaring gesteld te worden in afwachting van den uitslag der onderhandelingen met don Jan.
658. R. 24 januari. — Que l'on envoyera duplicata des lettres, escriptes aux capitaines et soldatz, au pays d'Ommelandes de Groeningen, touchant d'avoir par eulx faict grand service aux Estatz, en ayans faict prendre prisoniers les S'. de Billy et ses adhérens; et qu'ilz ne doibvent faire estime aux lettres de don Jehan, comme non estant encoires receu comme gouverneur, comme aussy il ne se recepvra poinct, devant que les Espaignolz sont effectuèlement partiz et la pacificatión d'Hollande et Zélande aggrée.
659. B. 25 januari. — Le lieutenant amman de Bruxelles s'est comparu et a faict raport que selon les informations, par luy prinses, il treuve que les bourgeois d'icelle ville ne se sont nullement mesléz avecq le faict du désordre, advenu hier, mais bien que le capitaine Pierre Nicol s'est avancé de mener deux ou troys soldatz en la maison de Thery van der Beken, trésorier général, en faisant force, donnans au serviteur et servante des souffletz, crians voloir avoir a disner, et menachans, en cas qu'ils ne fussent payéz; et que aucuns ont résisté a la justice, ayant reprins hors les mains du prévost aueuu prisonnier; quoy ayans les Srs. oy, ont expressément requis que bonne information soit prinse et par celluy auquel qu'il appartient, faiet chastoy et punition exemplaire 3).
660. R. 28 januari. — Que lettres s'escripveront aux Estatz de Groenenghen, les remerciant de 1'union et conjoincture, faicte avec les Estats Généraulx, requirans que incontinent ilz envoyent leurs députéz en ceste assemblée, muniz des povoirs souffisans, pendant quoy lesdicts Estatz Généraulx tiendront la bonne main vers ceulx du Conseil d'Estat a leur requeste touchant la démolition du chasteau dudiet Groeninghen.
1) G. A. Groningen, reg. De Goude, fol. 40.
2) Evenzoo aan de kapiteinen en soldaten te Groningen en aan het Hof van Friesland (Actes, n». 334—335).
3) 1 Febr. op een request van Mathieu de Vos, „recepveur des deniers aux vivres": dat de schepen van Brussel Van der Balct het huis van den suppliant vrij houde van soldaten, omdat hij de penningen van de Staten in bewaring heeft (R. i. d.).
35



Gewesten en steden 1577.
546
Sur la requeste ou mémorial de ceulx d'Overyssel que l'on doibt attendre Ia venue de monsT. de Hierge et de cenlx du Conseil d'Estat pour les requérir qu'ilz veillent faire publier la Pacificatión.
Yan de aansluiting van Groningen kregen zij kennis door een brief -) van de stad, dd. 1 Januari 1577; wij deelen ter verduidelijking van de resolutie een enkele passage hieruit mede:
660a. 1 januaki. — [Propositie van Rennenberg tot de vereeniging]. Ende solden wy dien volgende onse gedeputeerden in der ile mede derwaerts affgeveerdicht hebben, overst, terwylen wy mits jegenwoerdiger subiter alteratie allertzyden zoe meenichfoldiger wyse zjjn beswaert und belastet, dat wy onse raidtvorwante vrunden sampt onsen syndico gants quellicken solden derven edder misten connen, hebben derwegen in ansehunge bysunders deesen ytzigen wynters-
tüdt voer den langen, gefaerlicken und periculoesen weeh *) ons volgende
het genedich gesinnent van Zyne Mats. voersz. Eaidt van State met thodoen van den voersz. heere stadtholder gevoucht, geunieert und verbonden met uwe eerw., edele, gestr. ende er. 1. ter eeren Godts, tot conservatie van de olde Catolycke Roomsche religie, ten dienste ende tot onderhoudenisse van de aucthoriteyt van Zyne Ma*., tot beschermenisse ende bewaernisse van 't voersz. vaderlant mitsgaders de pacificatie van dien ende omme nyet in een eeuwige servituyt ende slavernye van de voersz. Spaengnaerden gebrocht, mer daervan eens gevrijt und in 't gebruyck van onse olde rechten, privilegiën, coustumen und vryheyden gestalt und dat insunderheyt dat angelechte casteel alhyer datelick demolieert mochte werden volgende de beswoeren tractaten, tusschen hoechlofflicker memorie de Eey. Ma*, ende deese stadt und Omlanden van dien in den jaere 1536 opgerecht. [Mits de Staten zich op dezelfde voorwaarden met ons verbinden. Acte van vereeniging 4) aan den Raad van State toegezonden].
30 Januari op het request van Ponthus de Noyelles, heer van Bourse: wat het gouverneurschap 6) betreft, zal hij zich wenden tot den Baad van State; wat de verzochte belooning aangaat, zijne commissie te toonen; voor betaling van gage 6) zich te wenden tot de Staten van Artois en den Baad van Oorlog (B. i. d.) 7).
1) Er is mij nit dezen tijd alleen een brief van ridderschap en steden van Overijsel, d.d. 45 Jan. 1577 uit Zwolle, bekend (G. A. Deventer, Reisboek 1558—1577, fol. 203), waarin zij verzoeken om vermindering van garnizoen, v.n. voor Deventer en Kampen. — Een remonstrantie van de Staten-Generaal aan den Raad van State, om Overijsel dubbeld van de pacificatie te zenden (z. d.), in B. R. B., ms. 7223, fol. 153.
2) G. A. Groningen, reg. De Goude, fol. 36.
3) Hier schijnt iets uitgevallen te zgn, b.v.: „hiervan afgezien, maar" —
4) Alsvoren, fol. 37.
5) Nl. van Diest, waar hij Brecht gevangen genomen had (aldus in reg. Liébart: A. G., Cart. 327», fol. 7v«).
6) Nl. van 2'/a maand voor hem en zijne soldaten (alsvoren).
7) 8 Febr. op een request van Jory de Brecht, „gentilhomme de la maison du Roy": Bourse gelast hem zijne meubelen en andere zaken terug te geven (R. i. d.). — Waarschijnlijk staat hiermede ook in verband een request van de stad Diest, waarop 14 Febr. beschikt wordt „sy getranslateert in 't Franchoys" en gesteld in handen van Havré en Lalaing, om er in te voorzien (R. i. d. p. p.). — 20 Febr. op een request van Brecht: de Staten, die tot zijn gevangenneming geen bevel gaven, vinden goed, dat hij vrij uitga (R. i. d.). — Een request van Bourse werd 5 Miart in handen van de gedeputeerden van Artois gesteld (ft. i. d.).



547
Gewesten en steden 1577
5 Februari: plakkaat uit te vaardigen, om alle vreemdelingen buiten dienst onmiddellijk Brussel te doen verlaten; die van de stad niemand te ontvangen, zonderde namen en qualiteiten aan de magistraat op te geven (R. i. d.).
661. R. 6 februabi. — Sur la requeste du Sr. de Helffault, chevalier, S*. dudict lieu, gouverneur et capitaine de Hesdinfert, est dict par advis de messieurs du Conseil d'Estat, commis au gouvernement général des Pays Bas: la cognoissance du faict des gouverneurs séquestréz a esté remise a la première assemblée générale des Pays Bas après la retraicte des Espaignolz et aultres ennemiz estrangiers; a tant le suppliant aura patience jusques lors 1).
6 Februari: de Staten, gezien het advies van Bennenberg over de afbraak van het kasteel van Groningen, besluiten request betreffende deze afbraak te presenteeren (sc. aan den Raad van State) *) (R. i. d.).
19 Februari: Van der Beken 30 p. te betalen aan den koerier, die de brieven van de Staten aan Hierges en Ville brengt, „pour aider les prisoniers, nommément monsr. de Billy" (R. i. d. p. p.). — In den brief aan Ville van 19 Februari 3) wordt deze verzocht Billy c.s. in handen van Hierges te doen stellen, ten einde de uitwisseling spoedig te kunnen doen plaats hebben overeenkomstig den vrede met don Jan.
28 Februari: Carel Roorda, gezant van de Staten van Friesland, heeft rapport gedaan krachtens zijn credentie-brief en heeft beloofd zgn rapport schriftelijk in te dienen (R. i. d. p. p.).
4 Maart apostilleerden de Staten op een remonstrantie 4) namens Ville:
662. 4 maart 6). — Sur le premier article: Soit communicqué a messieurs du Conseil d'Estat, estant l'advis des Estatz Généraulx qu'il soit démoli pour les raisons icy reprinses ').
IP, IIP, HIP et Ve. Soit remis a messieurs du Conseil d'Estat et de la Guerre ').
VP. Advis des maistres monnoyers lesquels se retireront vers messieurs des Finances, pour faire 1'assay 8).
1) Een dergelijke beschikking op een request van Unarelles Pois, ridder, gouverneur en kapitein van Avesnes 13 Febr. (R. i. d.).
2) De remonstrantie aan den Raad van State hierover in R. A., Verspr. Colt, kamer 10, lijst 1, n°. 28. De Staten motiveeren hunne remonstrantie v.n. met het advies van Rennenberg: „pour entre aultres n'estre (het kasteel) que une masse de terre foible, inutile, impertinente et de nul service, ains de beaucoup endommageant la fortresse de ladicte ville et qu'elle ne pourroit estre achevé que pour cent mill escus".
3) R. A. Groningen: reg. Feith 4577, n*. 95.
4) Buil., II10, 125; de apostilles: A. V. Ypres, port. 23B. Wij deelen alleen de laatste mede met een korte toelichting uit de gedrukte remonstrantie in de noten, voor zoover noodig.
5) Boven het stuk staat: Sur les poinetz et articles touchéz et proposéz par Ie Sr. de Ville a esté résolu par messieurs les Estatz Généraulx comme il s'ensuyt.
6) Over afbraak van het kasteel.
7) Besp. ontlasting van garnizoen; voorziening in de justitie te Groningen wegens de gevangenneming van den luitenant Mepsche; Oetingen te continueeren als drost van Harlingen; idem Pipenpoy als drost van Stavoren.
8) Groningsch geld koers door het heele land.



Gewesten en steden 1577.
548
VII8. Comme l'on at ordonné icelluy de Billy estre délivré entre les mains de monsr. de Hierge, s'entend que l'on réserve a chacun son action tant sur leurs personnes que leurs biens 1).
VIIP et IX6. Messieurs des Estats requièrent messieurs du Conseil d'Estat vouloir avoir esgard *).
19 Maart werd besloten een request van Dirk van Westrum aan den Raad van State te zenden met verzoek er voor te zorgen, dat de pacificatie in Gelderland gehandhaafd zon worden (R. i. d.).
663. R. 20 maart. p. p. — Les S**. ont résolu d'intercéder vers messieurs du Conseil d'Estat pour le Sr. Comte de Bossut, pour estre gouverneur de Frize, comme aultresfoys ilz out encoires intercédé. Et sont ad ce députéz le Sr. de Berchem, le Sr. de Zwevezeele et le docteur Sille, le doyen d'Arras et 1'esleu d'Arras.
• _Den volgenden dag deden S'. Ghislain en Berchem hierover rapport (R. i. d.). 23 Maart: De la Haye met Sille te zenden naar de Staten van Friesland en Groningen, om op de bevrijding van Billy aan te dringen (R. i. d.) s).
664. R. 25 maart. — Bésolu d'envoyer lettres et homme exprès vers le Sr. de Hierge et Ville de faire envoyer tous prisoniers, aussy les troys capitaines a Harlingen en Frise, pour les renvoyer incontinent et en toute diligence, et ce jusques a Stockem; et que le Sr. de Billy escripve de sa main qu'il est en garde de monsr. de Hierge et que Pypenpoys soit a eest effect commis.
Que l'instruction 4) faicte sur Pypenpoy 5) est trouvé bon 6).
P. p. — Lettre du Baron de Hierge du XXI de ce moys est apportée, contenant que le Sc. de Billy avecq les aultres prisoniers estoient a Zwol et qu'il les ferait encheminer jusques a Grave, désirant seavoir quy les viendra quérir, d'aultant qu'il ne les scauroit faire conduire plus avant.
30 Maart schreven de Staten aan Ville, om er op aan te dringen, dat de soldaten drie achtergebleven gevangenen ook uitleverden 7).
1) Uitlevering vertraagd wegens geldvordering op Billy c. s.
S) Continuatie van Ville in „la charge en laquelle il est présentement entremis". — Betaling van „plusieurs mises extraordinaires".
3) In den brief aan Hierges van 10 Haart (hiervóór, p. 249) hadden de Staten er bij hem nogmaals op aangedrongen spoed in dezen te betrachten. — Ook 2 April schreven de Staten aan Hierges: Van der Beken gelast 7 p, te betalen aan Henry Bastoigne, koerier van Hierges, voor het brengen van brieven aan Hierges (R. i. d.).
4) Actes, nc- 495; De Jonge, II, 474.
5) Francois de Pipenpoy was als afgezant van Ville in Maart te Brussel gekomen; zijne credentie van 3 Maart: R. A. Friesland; zijne zeer uitvoerige remonstrantie aan de Staten-Generaal: R. A. Groningen; reg. Feith z. j. e. d, n°. 135. — Een request van hem werd 28 Mei aan de Kamer van de Beden gerenvoyeèrd (B. i. d.).
6) Het register is op deze plaats sterk afgesleten; de lezing is toch niet onzeker behalve die van het laatste woord, dat ingevuld is naar de copie van het register van den griffier (S. G. 519) en De Jonge's tekst.
7) Actes, n». 509; Buil. llw, 135.



549
Gewesten en steden 1577.
665. R. 31 ma abt. — Quant a la requeste de ceulx de Liere est résolu que ilz pourront user le droict de rétention et hypothecque sur la charu quy est encoires en estre, en faisant apparoir de leur promesse dont ilz font mention; et que ceulx du Conseil d'Estat seront requis d'en pourveoir, comme ilz trouveront convenir, et que les cleffz de la ville soyent renduz a ceulx du magistrat et que au capitaine soit deffendu de ne plus user ou attribuer tiltre de gouverneur ny faire office de gouverneur, comme estant ce directement au contraire de 1'accord, faict avecq Son Altèze.
666*. R. 1 apeil p. p. — Que les Sra. de Helvort, Yman, De la Croix et ung d'ütrecbt sont commis pour examiner Jes moyens, proposéz par ceulx d'Utrecht, duysantz a accepter monsieur le Prince d'Orainge comme leur gouverneur suyvant la Pacificatión, et en faire rapport aux Estatz et en après a messeigneurs du Conseil d'Estat *).
Sur la requeste des députéz de Frise *) ont messieurs commis le pensionnaire de Malines pour se trouver vers messeigneurs du Conseil d'Estat et requérir que le contenu d'icelle requeste soit effeetué; et que lettre de crédence sera aussy dépeschée sur ung des députéz, auquel le Sr. abbé de Marolle donnera vers Son Altèze toute assistence.
667. R. 2 apeil p. p. — Opte requeste van de gedeputeerde van WestVrieslant is geseeght, dat de supplianten hen sullen moegen versien aen mynen heeren van den Rade van Staten, aen dewelcke de Staten Generael over langhe en tot diversche tyden hebben doen recommanderen den persoen van den Grave van Bossut totten Gouvernemente van Vrieslant 8).
Dit request *) luidt als volgt:
66711. (maabt of apeil). — Verthonen ende geven mit alder reverentie te kennen d'gedeputeerde van Westvrieslandt, hoe dat zy verstanden hebben, dat den Grave van Bossous zoude versien znn mit het gouvernemente van WestVrieslant ende dat duer willige recommandatie van mynen heeren; ende also
1) Dit waarschijnlijk naar aanleiding van een uitvoerig schrijven der Staten van Utrecht van 27 Maart 1577 (A. V. Ypres, port. 7; z. d. bij Dodt, Archief, 213), waarin deze verslag doen van de hangende onderhandelingen met den Prins over de satisfactie en de meening van de Staten hierover vragen.
2) Naar aanleiding van een som gelds, die Billy aan Friesland schuldig is; verzoek aan de Staten, zooals ze reeds aan den Raad van State hebben gedaan, om een van de drie gedeputeerden te authoriseeren, om van Billy authentieke copie zijner rekening op te vragen, ten einde deze voor onpartijdige commissarissen te doen afsluiten (B. A. Friesland). Naar aanleiding van deze zaak diende Billy een request om brieven van sauvegarde in, waarop de Staten 8 April het advies van den Baad van State vroegen en 9 April, gehoord dit advies, besloten: Billy zich te houden aan pacificatie en eeuwig edict; rekening te regelen bij procuratie (B. i. d. en Actes, n°. 536; R. A., Aanw. 1826, n°. 18, fol. 342). 16 April stemden de Staten er toe, dat Billy zou terugkeeren „en la maison du Roy" te Mechelen of in dat te Nostre Dame de Hault „soubz bonne garde a ses despens"; niemand toegang tot hem dan die hij noodig heeft en die gecommitteerd worden voor het hooren der rekening; na afloop hiervan hij weg te gaan uit het land (R. i. d.). 29 Mei op request van Billy: zich aan de vorige ordonnantie te houden (R. i. d.).
3) Een remonstrantie hiertoe van einde Maart in A. G., Aud. 658, fol 115; de Stoten motiveeren hunne voordracht hiermede, dat Aerschot 25 Maart verklaard heeft Bossu gescliikt te oordeelen.
4) R. A. Friesland.



Gewesten en steden 1577.
550
d'gedeputeerde des voirsz. landts duer ons hebben aen mp heeren gepresenteert zekere requeste, alwaer noch niet op geappointeert en is in faveur van mynen heere, den bannerheere van Ville, aldaer in den landen nu residerende, ende dat sy beducht snn, dat nyt alsulke subite ende onversienlyke veranderinge wel enige grote inconvenient mochte rysen, gemerckt d'voirsz. heere van Ville duer zyne grote wijsheyt, diligentie, verstande ende goede conversatie die harten der ingesetenen gans tot hem heeft getrocken als d'gheue, die noch lijff, arbeyt ofte goet heeft gespaert, omme d'landen voirsz. uyte Hispanische tyrannie ende servituyt te ontlasten, d'welke voirgementioneerde duechelyke actiën by den ondersaten des landts voorsz. so bald niet vergeten sullen zijn, bidden ende versoecken, om reden boven verhaelt, dat mynen heeren gelieve d'handt daeraen te holden, dat d'voirsz. eyntlycke collatie des gouvernements voirsz. worde zolange gesurceert, ter tijt d'supplianten sullen hnere meesters daervan geadverteert hebben, om, huer andtwoert daerop gesien zijnde, voorts daernaer daerop gedisponeert te worden naer behoeren, opdatter gheen nieue troublen oft seditiën in denselven landen en rysen. D'welck doende, etc. 1).
668. R. 10 april p. p. — Sur la requeste des députéz de Frise: les S™. accordent aux supplians 1'acte d'acceptation de 1'Union saus préjudice de leurs droictz et privileges, requirans néantmoings bien affectueusemente que les Estatz de Frize veullent contribuer selon la pacificatión, faicte a Gand, et 1'accord de don Jehan.
Dergelijke brieven aan Ville te schrijven als aan Hierges *) betreffende de soldaten (R. 18 April).
669. R. 21 april. — Que les Estatz Généraulx demanderont préalablement résolution de messieurs du Conseil d'Estat touchant lafaict de la ville d'Utrecht, 8'elle debvra obtenir satisfaction de monsr. le Prince d'Orainge ou non, avant de résouldre sur l'advis de mons7. docteur Léonin; que néantmoings lesdicts S™. du Conseil d'Estat seront requis donner commission pour faire casser les gens de guerre audict Utrecht par compaignies et aultrement, comme les Estatz d'Utrecht trouveront convenir ou auront le moyen, moyennant qu'ilz ne viennent en Brabant; et que a ceste fin sont commis monsr. de Champaignie et le pensionaire de Bruges, Ymant, pour faire ladicte requisition 8).
Denzelfden dag op een reqnest van lnchy: deze den Staten aangenaam als gouverneur van Kamerijk 4) (R. i, d.).
1) Was geteekend: „Marten van den Nitzen, Schelto van Tiaerda, Ff. Tetmans".
2) Hiervóór, p. 25*. Een bode, Hana Ruyts, kreeg 10 p. art. voor het brengen van een brief aan Ville (R. 18 April p. p.) — De brief van 18 April: A. G., Aud. 658, fol. 120.
3) Dit besluit werd waarschijnlijk genomen naar aanleiding van een brief van de Staten van Utrecht aan de Staten-Generaal van 14 April (A.G., Aud., Carton 191, n». 48), waarin opnieuw op definitieve verklaring betreffende de Utrechtsche Zaken aangedrongen werd; een hoofd, zeggen de Staten, is hier dringend noodig. — De acte van het besluit: R. A. Utrecht: Staten-archief, afschriften van bij de Staten-Generaal ingekomen stukken. Er blijkt nog uit, dat het besluit werd genomen, gehoord het rapport van Leoninus over de onderhandelingen met Oranje, Holland en Zeeland (hiervóór, p. 165).
4) De baron de Licques, de vroegere gouverneur, was gevangen genomen, maar 12 Febr. 1577 in vrüheid gesteld (Corresp. de Philippe II, V, 792). — Over hem: 11 Febr. een request van de Licques (om invrijheidsstelling van hem en zgn zoon: A. G., Aud. 658, fol. 93) aan den



551
Gewesten en steden 1577.
23 April werd een brief van den Prins van Oranje gelezen, dd. 19 April '), over de zaak van Utrecht (R. i. d. p. p.).
670. R. 25 apbil. — Sur la requeste des bourgeois et habitans d'Anvers, ayans paty le sacq, y advenu le 1111° de Novembre dernier et après, demandans que les Estatz leur veullent faire avoir copie autenticque de la remonstrance, exhibée au Conseil d'Estat par aulcuns marchantz Espaignolz et aultres estrangiers, pour obtenir apostillé que le placcat du XVIII6 de Décembre dernier n'auroit contre eulx lieu, est dict que sur le nom des Estatz sera exhibé copie autenticque des remonstrance et signature cy mentionéz, pour etc.
671. R. 27 apbil. — Les S™. ont sur la remonstrance de ceulx d'Anvers et Estatz de Brabant *), exhibé doiz hier, résolu que de la part des Estatz Généraulx sera recom mandé ladicte requeste a messieurs du Conseil d'Estat, affin que leurs S*188. veullent pourveoir que, entre aultres, le chasteau d'Anvers soit desmantelé du costé de la ville ou tellement pourveu que la traficque y puisse demourer et que les marchantz n'y abandonnent icelle ville et facent aultre empore hors les Pays Bas; a quoy sont commis ceulx de Brabant, le S*. Westeren de la part de Geldres, le Sr. Meskercke de la part de Flandres, le conseiller d'Arras pour Arthois, mons1. le Lovegny pour Haynault, le pensionaire de Valenchienes pour Valenchienes, le conseillier de Lille ou Douay, le docteur Silly pour Namur, les pensionaires de Tournay et Tournesiz, le pensionaire d'Utrecht et le Sr. Jarta de Frise.
672. R. 28 apbil. — Monsr. le Baron d'Aulbiny s'est plainct de ce que ceulx du Conseil d'Estat 1'ont démis du gouvernement d'Arras et donné au S1. de Capres, requirant que, pour ce qu'il est directement contre la Pacificatión et Union, que les Estatz emprendent 1'affaire a leur cause; sur quoy a esté dict qu'il aura a exhiber sa plainte par escript, munie des enseignementz telz dont ilz (Lil) se vouldroit ayder, et que messieurs les prélat de Marolles, Comte de Lalaing, le Sr. de Champaigne et de Zwevegem se trouveront auprès de messeigneurs du Conseil d'Estat, pour entendre la cause que leur a esmeu d'ainsy avoir constitué *).
673. R. 29 apbil. — Le S*. Meskercke, ayant porté la parolle vers messeigneurs du Conseil d'Estat avecq les aultres députéz des Estatz Généraulx pour 1'affaire de ceulx de la ville d'Anvers, a déclairé avoir dict que luy et aultres députéz estoient par les Estatz Généraulx envoyéz, pour recommander bien singulièrement a mesdicts S™. du Conseil d'Estat la requeste desdicts d'Anvers pour conservation des privilèges, promis par Son Altèze au traictié, dernièrement faict avecq lesdicts Estatz,. et comme concernant 1'affaire non seullement ladicte ville et pays de Brabant, mais généralement tous les Pays Bas.
Raad van State verwezen (R. i. d.); 22 Maart op request van hem verklaren de Staten da vrijheid van beweging van hem en zijn zoon niet te willen belemmeren (R. i. d.). — Zie nog R. 30, 22 April.
1) „A Utrecht", zegt het register, wat een vergissing moet wezen.
2) Zie de requèsten over de ontmanteling van het kasteel van Antwerpen aan de Staten van Brabant bij De Jonge, II, 498 vlg. — Nog andere requèsten van Antwerpen (waarvan de inhoud niet blijkt) worden 28 Maart en 11,12 Juni vermeld: de beide eerste werden gerenyoyeerd resp. aan den Raad van State en aan de gedeputeerden van de Staten van Brabant (R. i. d.).
3) Het besluit werd 29 April herhaald (R. i. d.).



Gewesten en steden 1577.
552
674. B. 12 jüni p. p. — Sur la requéste des Estatz de Lille, Douay et Orchies1) est dict, veu l'advis des commis a la Chamhre des Aydes, seavoir qne les supplians pourront examiner sur le faict de la police, comme ilz trouveront convenir et selon qu'ilz sont accoustuméz en leur quartier, sans qu'ilz se doibvent mesier du quartier d'aultruy.
675. R. 13 juni. — Mess™, les borgmaistre de Lovain, Sr. de Bruys, le conseiller de Lille et le pensionaire d'Utrecht sont commis pour requérir ceulx du Conseil d'Estat d'avancer la détermination de 1'affaire de la ville d'Utrecht.
Sur la requeste du pays d'Ommelandes et la remonstrance de bouche, par le commis faicte, a esté dict que les S™. de Berchem et Helvort, le pensionaire de Lovain, le Sr. Meskercke et conseiller Coulonel, ou ceulx quy sont d'entre eulx a Bruxelles, communicqueront ceste affaire avec messeigneurs du Conseil d'Estat pour examiner la remonstrance et déduction que ledict commis, docteur Jerosme Verrutius, en pourra faire.
14 Juni werd besloten aan de Staten van Friesland te schrijven, om onmiddellijk eenige gecommitteerden met de noodige stukken te zenden om de rekening van Billy te hooren. Deze te verblijven te Hault met een bewaking van 10 a 15 personen, zooals de baljuw van Hault noodig acht. Op „1'aultre requeste" *): de Staten zullen voldoen aan hnn vrijgeleide. Na den middag: in den brief voor de Staten van Friesland in plaats van het woord: „belasten", te stellen: „versoecken voor zoevele als 't henluyden aengaet"; en „au surplus envoyé en ladicte forme". Don Jan schriftelijk te verzoeken Friesland en anderen, wien het aangaat, te schrijven om gecommitteerden voor Billy's rekening te zenden ") (R. i. d. en p. p.).
15 Juni: te schrijven aan Utrecht, om in handen „des couronelz et capitaines" te leveren , de gevangenen, waarvan Bossu's brief spreekt (R. i. d.).
21 Juni besloten de Staten don Jan te schrijven, dat de Staten hun besluit ten opzichte van Billy, om deze te Hault en niet te Mechelen onder te brengen, niet veranderd hadden „pour aulcune diffidence de la persone de Son Altèze", maar om het wantrouwen, dat het volk zou kunnen opvatten „ponr la Court et la suyte de la Court" «) (E. 1. d. p. p.).
30 Juni besloten de Staten zich met die van Valenciennes te vereenigen betreffende de handhaving hunner privilegiën, bepaaldelijk dat van de hernieuwing der wet«) (R. i. d.).
8 Juli werd besloten door de gedeputeerden, die naar Mechelen gezonden werden «), aan don Jan „1'affaire et requeste" van de Staten van Friesland7) te doen aanbevelen^
1) Hetzelfde request, dat 8 Juni naar de Kamer van de Beden om advies verwezen werd? (R. i. d. p. p.).
2) Sc. van Billy; een eerste request wordt niet genoemd, maar betreft blijkbaar de afrekening.
3) Corresp. de Philippe II, V, 747. — 21 Juni schreven de Staten aan de stad Groningen, dat de termijn voor de afrekening met Billy, die te Mechelen op S*. Jan a. s. zou geschieden^ tot 15 Juli verlengd was (G. A. Groningen, reg. De Goude, fol. 52).
4) Actes, n°. 614; Corresp. de Philippe II, V, 754.
5) 30 Aug.: Praets gelast door den secretaris Pardo de privileges van Valenciennes aan Lalaing en den pensionaris der stad te leveren (R. i. d.).
6) Hiervóór, p. 267.
7) Dit request — van de gedeputeerden van Friesland — houdt in: het gewest heeft meermalen aan don Jan en Baad van State om herstel der privilegiën doen verzoeken, tot nu tevergeefs; de Staten worden verzocht het te bevorderen, dat op een bijgevoegd request (binkbaar aan don Jan; niet bewaard) een gunstige beschikking worde verkregen en evenzoo op een ander over een privilege, waarvan Friesland herstel begeert (A. G., Aud. 659, fol. 18; orig.). — 10 Aug. werd een request van Jan van Matenesse, „gentilhomme" van Rennenberg, medegedeeld aan de Kamer der Beden (R. i. d. p. p.).



553
Gewesten en steden 1577;
„pour aultant que chose quelconque en leur endroit fust faict contre la Pacificatión" (R. i d. p. p.).
676. R. 26 joli. — Messieurs ont déclairé n'avoir ordonné qu'il ne fust permis ou loisible d'aulcuns d'entrer ou sortir la ville de Bruxelles sans consentement des Estatz Généraulx, ains ont dict, comme font encoires, que la garde des portes d'icelle ville se délaisse a la bonne discrétion du magistrat, auquel telle authorité appartient, requirans par ce et aultrement lesdicts Estatz Généraulx aux bourgeois et inhabitans dudict Bruxelles se régler et d'obéir en ce regard selon les ordonnances et commandementz dudiet magistrat, comme convient1).
6 Augustus werden Champagney, Meetkercke en de pensionaris van Den Bosch gecommitteerd, om te ontwerpen „ungne lettre anx villes avecq justification de nostre légittime deffence" (B. i. d.) *).
8 Augustus: besloten aan Mericourt te schrijven, dat de Staten, wetende, dat de overlevering van het gouvernement van Charlemont in handen van don Jan ten gunste van Hierges is geschied zonder slechte bedoeling, hem verzoeken in de vergadering der Staten te komen om hen met „conseil et advis" bij te staan. — De aanstelling van een gouverneur van Dendermonde, hetzij Byhove, aanbevolen door de vier leden van Vlaanderen, hetzij een ander, aanbevolen door Lalaing, werd overgelaten aan de vier leden (B. i. d. p. p.).
677. R. 11 augustus. — Sur ce que monsieur le Vicomte de Gand a proposé tant a 1'endroit de sa nécessaire retraicte vers son gouvernement, tant pour y mettre 1'ordre que convient que aussy pour la maladie de sa compaigne que au regard du saisissement des nobles et aultres quy ne se vouldroient conformer suyvant 1'Union, par eulx signée, ou quy ne vouldroient icelle signer, que aussy de la résolution, prinse le VIII0 de ce moys sur la généralité de la cavallerie 8) tant légière que des bendes d'ordonnance, que aussy quant au payement de sa compagnie couronelle, a faire pour deux moys, est arresté:
Premièrement qu'on remercira grandement Sa S1**. du bon debvoir et affection, désia démonstré pour le Roy et pays, et de la requérir d'y continuer, comme l'on a en luy entière confidence, et qu'il veulle retourner le plustost qu'il soit possible.
Secondement que généralement tous nobles et aultres notables quy, estans requis de signer 1'Union, en ee seront trouvéz deffaillantz, et ceulx quy auriont signé icelle, après semonce ne se vouldroient conformer suyvant icelle et se joindre a la bonne intention des Estatz Généraulx conforme a Ia Pacificatión, pourront estre saisiz en leurs personnes et aultrement, selon qu'il est contenu a l'escript, attaiché a la liache •).
1) Cf. hiervóór, p. 209. — Een Ned. tekst van dit besluit in vorm van acte in A. G., Aud. 255, fol. 34 (orig.).
2) 24 Aug. schreven de Staten aan den Raad van Vlaanderen, om dezen er van af te houden aan de subalterne steden en kasteleinijen van Vlaanderen „la telle quelle justification de Son Altèze" te zenden; de Raad moet wachten, tot hij beter van de ,juste cause" der Staten zat geïnformeerd wezen, wat in de Staten-vergadering van Vlaanderen op 28 Aug. (hiervoor, p. 497) zal geschieden (Actes, n». 744; A. E. Br uges, reg. 639, het stuk na n°. 64).
3) Cf. hiervóór, p. 369.
4) Waarschijnlijk is hier de acte van dit besluit bedoeld, die in substantie hetzelfde bevat als de resolutie (Actes, n». 718; A. G., Cart. 327», fol. 90).



Gewesten en steden 1577.
554
Tiercement que ledict Vicomte sera général de toute la cavallerie tant des bendes d'ordonnance que légière suyvant la résolution du VIII6 de ce moys.
Et quartement que sa compaignie couronelle se payera pour deulx moys par les Estats d'Arthoys, en rabattant les mille livres par les soldatz d'icelle, sur ce receulx 1).
18 Augustus werd besloten een brief van de gedeputeerden der Ommelanden, geteekend Petrus Cornelius, mede te deelen aan den Eaad van Oorlog (R. i. d.).
678. R. 19 augustus. — Quant a la satisfaction que ceulx d'Utrecht doibvent recepvoir du Prinee d'Orainge, conclud qu'ilz la doibvent recepvoir suyvant les articles, par eulx exhibéz a messieurs du Conseil d'Estat et par eulx corrigéz et augmentéz, et dont copie a esté présenté par le Comte de Boussu ■).
Ordonné sur la copie de l'escript de la satisfaction que le S1. Prince d'Orainge doibt donner a ceulx d'Utrecht, corrigé et augmenté comme dessus, que le greffier escripveroit, comme s'ensuyt: Articles, exhibéz par monsr. le Comte de Boussu, sur lesquelz ceux d'Utrecht pourront recepvoir satisfaction du Prince d'Orainge, ensuyvant l'advis de messieurs les nobles des Pays Bas et résolution de messieurs les Estatz Généraulx, sur ce prinse le XIX6 d'Aoust 1577.
P. p. — Quant a la missive d'Ommelanders, prés de Groninghen, datée du X6 de ce moys, veu l'advis des nobles, est dict que messieurs les Estatz, ensuyvant l'advis de messeigneurs les nobles, que dessus, sont bien du mesme opinion que le Baron de Vile soit renvoyé en son gouvernement.
24 Augustus verleenden de Staten aan La Motte bjj provisie het gouverneurschap van kasteel en baljuwschap van Tournehem, waartoe de Raad van State vroeger geadviseerd had (R. tip. p.).
679. R. 30 augustus. — Que a la remonstrance des députéz de Flandres lettre sera escripte par les Estatz Généraulx a messieurs de Mocron et Oeecke3) pour procéder au renouvellement des loys de Bruges et Franc avecq messieurs de Rasseghem et Zwevegem en absence de Comtes de Reulx *) et Barlyamont, requirantz de vouloir prendre bons patriotes et les esleuz faire signer 1'Union, aussy vouloir avoir pour recommandé pour borgmaistre du Francq le 8*. de Courteville pour le bon office qu'il a jusques ores faiet a Sa Mtó. et patrie.
P. p. — Sur la requeste du Comte de Reynenborch, baron de Vile 5),
1) 16 Aog. werd een request van den Vicomte van Gent vewezen naar den Raad van Oorlog om advies (R. i. d.).
2) Het besluit werd genomen naar aanleiding van het request der Staten van Utrecht, gedrukt bij Dodt, Archief, 207.
3) Mouscron en Corneille de Scheppere, heer van Eecke.
4) Dezelfden dag schreven de Staten aan de vier leden van Vlaanderen, dat zij het noodig achtten Vlaanderen van een gouverneur te voorzien in plaats van Roeulx,„tenant a présent partie contraire de ces pays pour Son Altèze"; zij vroegen den 4 leden advies, „mesmement sur le personnaige qu'il trouverez ad ce le plus ydoine a vostre contentement", ten einde spoedig orde op deze zaak te stellen (Actes, n°. 757; A. V. Gand, reg. V, fol. 635v°.).
5) Een request van hem werd 49 Aug. verwezen naar den Raad van Oorlog (R. i. d.). — Idem 30 Aug.; dien dag vereenigden de Staten zich met het advies der edelen op dit request (R. i. d. p. p.).— Het in den tekst bedoelde request: Actes, n°. 763; B. R. B., ms. 7199, fol. 313.



555
Gewesten en steden 1577.
est dict que, suyvant l'advis du Conseil de Guerre, accordent d'estre escript lettre aux Estatz de Frize, Groeninghe et de la Drente qu'ilz veullent tenir pour leur gouverneur et capitaine par provision et tant que aultrement sera ordonné. Et quant a ceulx d'Overyssel et Lingen 1) est dict que l'on requerra d'iceulx leur advis et recommanderont néantmoings ledict ST. suppliant a iceulx d'Overysel et Lingen, et au regard de chasteau du Groonengen qu' icelluy, estant imparfaict quy ne serviroit de riens, sera abhattu; résolu de donner lettres et acte par provision comme a eu le Sr. de Bihoven *).
6 September: op bet request van Philips Grondet, Peeter Casteleyn, Michiel Boldwijn, Mare Petit „ende andere hure medegesellen", ingezetenen van Brussel, gepresenteerd aan de commissarissen, door de stad en negen natiën gedeputeerd, onderteekend Goeswijn en gezonden aan de Staten *).
680. R. 10 september. — Résolu par pluralité des voix sur la requeste du Sr. d'Oingnies, Sr. de Welerval, que pour son fidel service messieurs luy accordent l'estat de commissaire de Flandres, par luy requis, et que néantmoings ceulx de Flandres seront requis de trouver honne ladicte promotion; mais les députéz de Flandres ont protesté de point vouloir en eest affaire estre compris par la pluralité, ains qne premièrement et avant tout l'on doibt avoir advis des quatre membres de Flandres. Au contraire ont protesté lesdicts Estatz Généraulx et déclairé que tel acte doibt estre widé par la Généralité, selon que en semblable cas on est accoustumé de faire 4).
681. R. 12 september. — Résolu que la ville de Valenchiennes sera suyvant la-Pacificatión remise et réintégrée en tous et quelconques ses privileges, anciens usaiges et coustumes dont icelle a esté en possession a la venue du Duc d'Alve pardecha, et donnant icelle spécificquement a eognoistre les droitz, privileges, anciens usaiges et coustumes lesquelles elle prétend estre enfraiuctes, et en faisant de ee apparoir, messieurs les Estatz en ordonneront comme ilz trouvefont convenir par raison.
682. R. 16 september p. p. s) — Sur la requeste des Estatz d'0 mm elan des lez Groeninghen est dict que les Estatz sont d'advis que le placcat et ordonnance, cy mentionnéz, seront mis en surcéance, tant que aultrement en sera ordonné ').
1) Rennenberg vroeg vereeniging hiervan met Friesland volgens de oude gewoonte.
2) De commissie van Rennenberg van 31 Aug.: Charterboek, III, 1150; G. A. Groningen, reg. Feith 1577, n°. 5 (orig.); R. A. Friesland (orig.). — Brief van de Staten aan Friesland over de aanstelling, ook van 31 Aug.: ibid., 1151; R. A. Friesland (orig); zelfde brief aan Groningen: G. A. Groningen, reg. De Goude, fol. 59v°.
3) Het besluit loopt niet af. — Misschien is hier bedoeld het request, dat volgens het opschrift 4 Sept. door de burgers en notabelen van Brussel aan de Staten werd gepresenteerd en waarin verzocht werd met geweld tegen don Jan op te treden (B. R. B., ms. 13600—6, fol. 12).
4) In A. V. Ypres, port 23B, dit besluit in vorm van extract, get. Weellemans.
5) Het besluit komt in ongeveer dezelfde bewoordingen nogmaals in de resolutiën op dezen dag na den middag voor.
6) De Staten schreven hierover ook zelf aan de Ommelanden: Rengers ten Post, Werken (uitg. H. O. Feith), II, 55.



Gewesten en steden 1577.
556
Het request der Ommelanden1), bovengenoemd, luidt als volgt:
682a. (sbptbmbee). — Remonstrant en toute révérence les Estatz des Ommelandes lez Groeninghen, comme depuis naguères les hoefftmans de Groeninghe, estans les juges du Roy audict pays, par leurs mauvaises et faulses remonstrances, faictes a Son Altèze en la ville de Namur, ont subrepticement, et sans que les supplians ayent esté advertiz ny ouyz, impétré de Sadicte Alteze certaine ordonnance en forme de placcart en date du Xme d'Aoust 2), répugnante directement aux bons droictz, privilèges et franchises dudict pays des Ommelandes, et combien que les supplians ne doubtent pas que Son Altèze, estant informée et advertie de leur droitz et privilèges, ne feroit difficulté de casser et révocquer sadicte ordonnance, comme subrepticement obtenue, toutesfois, veu et considéré l'estat et lieu, oü Son Altèze s'est mis pour le présent, et ne saichans, s'il est permis d'aller vers Son Altéze pour faire les remonstrances, devant que les différents entre les Estatz Généraulx et Son Altèze soyent coinposées, a ceste cause ont les suppliants voulu prendre en premier lieu leur recours a Voz Sries. pour entendre premièrement 1'adviz de Vos Sries., avant que de procéder en cecy ultérieurement, a seavoir si les ordonnances et placcars de Son Altèze, depuis qu'il s'est mis dedans le ehasteau de Namur et principallement du Xme d'Aougst et depuis émanées, doibvent estre observées sans aulcun respect et considération des altérations et différents, entre Son Altèze et les Estatz survenues, suppliants humblement qu'il plaise a Voz S*1™. de déclarer en cecy ouvertement vostre advis, affin que les suppliants saichent, comment en cecy ilz se debvront reigler. Quoy faisant etc.
683. R. 18 september p. p. — Sur la lettre de monsr. de Froimont du XVIme du présent est advisé de respondre qu'il doibt prendre la possession des ville et ehasteau de Namur incontinent a la sortie de Son Altèze pour se continuer en son gouvernement.
684. R. 19 september. — Sur la requeste, verbalement proposée de la part du Sr. de Froymont pour avoir esclarsissement de 1'intention des Estatz Généraulx touchant le gouvernement de Namur, a luy aultresfoys conféré a la requisition desdicts Estatz, iceulx déclairant que leur intention a tousiours esté que ledict Sr. de Froymont seroit pourveu dudict gouvernement de Namur, ensemble de l'estat de grand veneur du bailliage et de tous aultres offices et émolumens que ledict Sr. de Barlyamont avoit audict pays de Namur, et lesquelz luy sont conforméz et, en tant que besoing est, de nouveau accordéz et conféréz par lesdicts Estatz.
685. R. 20 septembeb» — Sur la requeste de monsr. le Duc D'Arschot est dict que messieurs luy accordent l'estat du gouvernement de Flandres, en tant que en eux est, requirans les quatre membres de Flandres avoir et tenir sa persone pour agréable audict estat et trouver bonne ladicte promotion; a laquelle fin sera escript lettre ausdicts IIII membres, nonobstant que les députéz desdicts IIII membres ont déclairé n'estre ad ce authorisés en conformité du protest, hier insinué 8).
1) R. A. Groningen, reg. Feith 1577, n». 55.
2) Zie Rengers ten Post, t. a. p., 54.
3) 19 Sept. werd den sénéchal van Henegouwen op zijn verzoek om „l'estat de commission" (1. commissaire) van Vlaanderen geantwoord, dat men eerst advies van Vlaanderen moest



557
Gewesten en steden 1577.
De brief aan de vier leden van Vlaanderen '), bovengenoemd, luidt als volgt:
685a. 20 september. — Messieurs. Comme a cause de la révolte de pluisieurs contre lenr serment et signature de 1'Union, par eulx solempnellement faicte, les gouvernemens et offices d'iceulx doibvent méritoirement estre suspenduz en leur regard jusques 1'assamblée des Estatz Généraulx des Pays Bas ou que, continuans en leurs mauvais offices et bostilitéz contre leur patrie, ilz en soient du tout privéz et que mesmes, pour prévenir aux prétextes d'iceulx et de Son Altèze en cas d'accord avec icelle, pour ne retomber es précédens ou péieurs inconvéniens, semble trés expédient et nécessaire de promptement pourveoir ausdictz estatz de personnaiges, bons patriots et agréables aux Estatz, avons avec meure délibération trouvé bon de cboisir, commettre et vous présenter monseigneur le Duc d'Arschot etc. pour vostre gouverneur, luy accordant ledict gouvernement pour aultant qu'en nous est, lequel comme personnaige principal oultre toutes ses qualitéz, a chascun trés notoires, et auquel justement tout le Pays Bas est trés obligé pour ses mérites vers icelluy, joinct qu'il est prince, n'ayant présentement aultre charge et dont spécialement la provinee de Flandres pourra recepvoir trés grand support et contentement, vous recommandons et prions trés instamment voloir recepvoir, honnorer, respecter et traicter comme vostre gouverneur par provision, tant que par ladicte assemblée' généralle des Estatz aultrement soit ordonné.
686. B. 22 september. — Messieurs ont unanimement aecordé a monsieur le Comte de Boussu le gouvernement de la duché de Geldre et comté de Zutphem par provision et pour autant que en eulx est, soubz le bon plaisir des Estatz dudict Geldre et Zutphem, ausquelz on escripvera lettres favorables de vouloir ledict Sr. Comte recepvoir pour leur gouverneur par provision et avoir sa persone pour agréable *), le tout en conformité de 1'acte donné et lettres des Estatz, envoyées aux membres de Flandres pour monsieur le Duc D'Arschot pour le gouvernement de Flandres.
687. R. 23 september. — Sur la requeste, présentée par mre. Guillaume van de Cameren, est dict que, d'aultant que l'on entend y avoir procés pendant au Conseil en Flandres touchant de déporter Octavien de Clercq, bailly et capitaine de la ville et chasteau de Nyeupoirte, sur requeste, présentée par ceulx dudict Nyeupoirte contre ledict bailly, pour avoir faict maulvaises offices au préjudice de ladicte ville et la patrie, a esté advisé de surceoir a appoincter sur ceste requeste jusques a la fin dudict procés ou que par ceulx dudict Conseil sera faicte rescription endroict le prétendu maulvais office, pour lors estre faict, comme en raison sera trouvé convenir, et' prendre regard favorable pour le service du pays dudiet suppliant.
25 September werd besloten het request van Eustache de Croy, heer van Rumen-
wachtcn, „sans préjudice du droict et prétension du S*. de Willerval" (R. i. d.). — Uit de acte van benoeming, zooals Gachard deze in regest bracht (Actes, n°. 807), blijkt, dat deze werd voorgesteld als te geschieden op voordracht van Vlaanderen. — Een acte van het besluit in onzen tekst in A. V. Ypres, port. 23B.
1) A. V. Ypres, port. 23».
2) Deze brief: Yan Hasselt, III, 194. — De Staten meldden hun besluit ook aan Rossu: Actes, n°. 813; Codex II, IV1, 50.



Gewesten en steden 1577.
558
ghien *), groot-baljuw en gouverneur van S*. Omer, mede te deelen aan den Vicomte van Gent, om den requestrant en La Motte op te roepen en hen zoo mogelijk tot overeenstemming te brengen in dat, waarover de requestrant zich beklaagde (B. i. d.).
26 September werd op het request van „mons'. de Wulleppe *)" besloten, dat deze krachtens de Pacificatie „doibt entrer et jouir de sa maison"; hiertoe te schrijven aan de Staten en het Hof van Utrecht s) (R. i. d.).
688. R. 1 octobee. — Ayans oy messieurs la lecture de la lettre de IIII membres de Flandres du XXVIII* de Septembre dernier, soubsignées Groote, est résolu de dépescher la commission du gouvernement de Flandres sur monsieur le Duc d'Arschot selon et en la forme, contenue en ladicte lettre.
Quant a la lettre des IIII membres de Flandres pour les estatz de commissaire au proffict du S*. de Goingnies (1. Oingnies) et de la venerie au proffict du S". de Crecq est résolu d'ordonner jusques a la résolution de Son Altèze, seavoir sy aurions guerre ou la paix.
In hun laatstgenoemden brief, die 29 September gedateerd is 4), recommandeerden de vier leden Ongnies s) (dus niet: Goignies) tot „commissaire au renouvellement des loix" in Vlaanderen in plaats van Berlaimont, en Crecques tot „l'estat de la venerie" van Vlaanderen in plaats van denzelfden — beide bfl provisie, de laatste bepaaldelijk tot belooning zijner diensten als kastelein op het kasteel van Gent.
689. R. 4 october. — Sur la requeste de messire Eustache de Croy, Sr. de Crecques, pour l'estat et office de venerie de Flandres a esté appoincté que messieurs les Estatz luy accordent ledict estat provisionèlement par advis de IIII membres de Flandres, pourveu que monsieur le Duc d'Arschot comme gouverneur dudict Flandres pourra chasser audict Flandres, quant bon luy semblera, et que cela sera inséré en la commission dudict gouvernement et dudict Sr. de Crecques ').
Le Sr. de Willerval s'est présenté en ceste assembleé, déclarant que aultresfoys estre choisy par les Estatz Généraulx pour la commissarie de Flandres, priant de ne vouloir changer des résolutious. Est conclud pour (le) Sr. d'Oingnies, par les Estatz et les IIII membres de Flandres dénommé, et que le premier estat sera pour lediet Sr. de Welerval 7).
Le gouverneur de la ville de Boisleduc 8) s'est trouvé en 1'assemblée des Estatz, déclairant que, désirants les privilèges dn pays estre gardéz et entre aultres quy ny peult avoir gouvernement en Boisleduc, il avoit remis les clieffz es mains du magistrat. Et sy avant que messieurs désirent son service, il estoit prest pour le démonstrer.
1) Nog een request van hem wordt vermeld R. 3 Sept.
3) Jan van der Wulp, heer van Renesse. — Een request van hem komt 1 Juli voor, waarop beschikt: „se pourvoye par justice, si bon luy semble" (R. i. d.).
3) De brief aan de Staten: Actes, n°. 825: Bondam, III, 288. Die aan het Hof: R. A. Utrecht: Staten-archief, copieën van bij de Staten ingekomen stukken. Ald. bij de van de Staten-Generaal ontvangen brieven het orig. van dien aan de Staten.
4) A. G., Aud. 566, fol. 136. — Ook deze is geteekend F. de Groote..
5) Een request van hem wordt vermeld R. 5 Oct. Misschien Frangois d'Ongnies?
6) 7 Oct.: op het request van Crecques beschikt hem conform het advies van de Kamer der Beden te betalen „sur le pied des gouverneurs précédens par les recepveurs, ayans payé du passé" (R. i. d. p. p.).
7) Hier sijn Ongnies en Willerval klaarblijkelijk niet dezelfden (cf. hiervóór, p. 526, noot 4).
8) In margine van dit besluit wordt hij „S1. de Sanselle" (cf. hiervóór, p. 263) genoemd.



559
Gewesten en steden 1577.
690. R. 7 octobee. — Sur la requeste des eschevins de Boisleduc a esté advisé d'escripre lettres au magistrat de ladicte ville et aussy a 1'eseoutète que 1'intention des Estatz n'a jamais esté de déroguer a 1'authorité du magistrat ou privilèges de la ville et qu'ilz ayent a tenir bonne correspondance 1'ung avecq 1'aultre pour la garde de la ville et que, endroit le renouvellement de la loy, ilz usent de leur privilèges et anchienues coustumes lesquelz les Estatz entenden t debvoir estre entretenuz.
691. R. 8 october. — Les députéz de troys membres de Bruxelles ont exbibé certaing escript 1).
Les lettres des députéz des Ommelanders de Grueninghe ') ont esté lentes, par lesquelles ilz prient de ne riens voloir ordonner sur les requestes de ceulx de la ville de Grueninghen, sans les oyr préalablement, avecq ung acte, faisant mention de quelque différent que ont et lesdicts de Grueninghen.
692. B. 16 octobee. — Quant a la différence qu'est entre ceulx de Grunigen et le plat pays pardela touchant le démolissement de deux fortz est résolu que ceulx d'Overyssel et ceulx de Hollande et de Gueldre respectivement commecteront chacun deux personnaiges par advis de leur gouverneurs pour entendre leur différent et accorder les parties, tant que faire se pourra, et de leur besoingnée advertir les Estatz.
693. R. 18 octobee. — Sur la requeste de losse van Claren, commis de la ville de Groeninghen: soient lettres escriptes a la ville de Groeningen et Ommelanders, affin qu'ilz se riglent en conformité de leurs eontractz et privilèges et mesme la Pacificatión alendroict la démolition de ces fortz, et en cas de refuz envoyeront lesdicts Ommelandes icy vers lesdicts Estatz pour en prendre regard a la raison, et ensamble seront escriptes lettres au Conté de Renenborch, gouverneur, affin qu'il face tous les offices pour appoincter (!) les parties.
De brief, dien de Staten 19 October aan de gedeputeerden van de Ommelanden 8) schreven, later wij ter nadere toelichting ten deele volgen:
693a. 19 octobee. — Eerwaerdige, edele, erentfeste, gunstige, lieve, besundere. Den eerbaren rade der stede Groeninghen hebben aen ons, so schriftelij ck als mondelinck, versocht de demolitie van de twee schantzen, leggende te Delffzijl ende opten Opslach, deur reden, onder andere in zeker tractaet, by wylen Carolus V, hoechlofflycker memorie ende de steden ende Ommelanden van Groeninghen opgericht, verhaelt, inhoudende, dat men in de Ommelanden van Groeningen geen sterckten en soude moegen maecken sonder consent van den voirsz. stede ende landen ende, indien eenige deur noodt gemaect waeren, dat men die wederomme soude affbreecken, wanneer die zeker nyet langer van nooden souden zn'n; dat alsnu de voorsz. twee schantzen meer nyet van nooden zijn, zoe te water geen meer oirloge en is. [Verder dat de Pacificatie afbreking van sterkten, in den tijd der troebelen gemaakt, bepaalt. Hierom besloten de Staten, gehoord het
1) Ook hier kan het Rubriek V op 6 Oct. genoemde request bedoeld wezen.
2) De brief is van 25 Sept. (orig. of minuut): R. A. Groningen, archief der Ommelanden. Uit Winsum, get. H. Verrutius. — Met de requèsten zijn bedoeld: eventueel door de stad in te dienen requèsten, zooals ze bij Rennenberg gedaan heeft; met de acte: die van 10 Aug. (hiervóór, p. 556).
3) G. A. Groningen, reg. De Goude, fol. 62. — Tegelijkertijd schreven de Staten over dezelfde zaak aan Rennenberg en aan stad Groningen (ibid., fol. 01 v°.). — Zie ook Rubriek V op 8 Oct.



Gewesten en steden 1577.
560
advies Tan Rennenberg:] dat gy dezelve forteressen doet affbreken, ten waere dat gy eenige warachtige ende geuoechsaeme reden haddet ter contrarie, die u ordonnieren, indien gy midderler tyde metten eerbaren raede voer den voersz. gouverneur nyet en accordeert, die wy daertoe gecommitteert hebben, denselven gouverneur binnen twintich dagen nae de insinuatie van desen over te geven, omme ons overgesonden ende daerinne gedisponeert te wordden, beyde partyen reden gehoirt, als wy bevinden zullen te behoiren, u daer beneffens belastende middeler tyde te suspenderen van alle attentaten van oirloge ende die van Groningen met hun goede vry ende onverhindert voor byde voorsz. schantzen passieren te laten.
19 October: „la lettre de commission pour mons'. le Duc d'Arschot, gouverneur de Flandres" (werd vastgesteld?); tractement als Roeulx heeft gehad (R. i. d.). — 21 October: naar aanleiding van een remonstrantie van Aerschot besloten zijne commissie te redresseeren (R. i. d.).
694. R. 22 octobee. — Sur la IIIe requeste de ceulx de Gand a esté dict et appoincté que messieurs les Estatz consentent, pour aultant que en eulx est, que les suppliants soient restabliz en leur privilèges et aulcuns droictz qu'ilz ont eu et dont ilz joyssoient en 1'an XV0 XXXIX, moyennant qu'ilz ne soient préjudiciables aux villes, chastellenies et provinces voisines 1).
Denzelfden dag werd het request van „ceulx de Mons2)" in Henegouwen gesteld in handen van de pensionarissen van Den Bosch en Gent, Henegouwen, Valenciennes en Holland ter fine van rapport. — Dat van den „souverain de Flandres" 8) om herstel zijner macht werd aan de vier leden van Vlaanderen om advies gezonden (B. i. d.).
Nog erkenden de Staten op dezen dag, op het request van^de drie leden van Brussel en van de dekens en gilden en andere voorname burgers van Antwerpen, Oranje als gouverneur van Brabant 4).
26 October werd de instructie „du lieutenant de Limborch" medegedeeld aan den Baad van Oorlog (B. i. d.).
26 October werd de brief van de Staten van Overijsel=) medegedeeld aan „messrs., commis pour le Conseil des Estatz". — Na den middag werd het request van Béthune")
1) Acte van dit besluit: Actes, n°. 856; Diericx, Mémoires sur les loix des Gantois, 1,367; cf. Gachard, Notice, 15—16.
2) Nl. van eenige burgers van dese stad, die na de gebeurtenissen van 1572 van hunne goederen beroofd waren en om teruggave hiervan vroegen (A. E. Mons: Hainaut, 585).
3) Nl. Jean de Lichtervelde, ridder, heer van Beverwaert, „souverain bailly de Flandres", om herstel van de oude rechten van het baljuwschap, in 1570 door Alva er aan ontnomen en bestaande in de macht tot het verleenen van „graces, remissions et pardons de larcins et homicides, rappeaulx de ban, seuretéz, saulveconduictz et aultres choses, contenues en leurs instructions". Dit volgens het request zelf, gevoegd bij den brief der Staten aan de vier leden om advies van 22 Oct. (A. V. Ypres, port. 23»).
4) Actes, n». 857; Corresp. Guill. le Tac, IV, p. LXVII en CLIII (re»p. acte der Staten en request).
5) Zeker wel die van 17 Oct. (G. A. Deventer: brieven van Van Winssem 1577—1578), waarin verzocht werd Rennenberg ook tot stadhouder van dit gewest te benoemen.
6) Betreffende de samensteUing van de wet der stad: Actes, n». 833; A. G., Cart. 327», fol. 165. — Waarschijnlijk heeft ook het request van „bourgeois, cheffz des confréries sermentéz, capitaines et doyens de mestiers" van Béthune, dat 10 Dec. ook aan den Vicomte gezonden werd (R. i. d.), hierop betrekking.



561
Gewesten en steden 157?.
medegedeeld aan den Vicomte van Gent als gouverneur van Artois. —Naar aanleiding van een brief van de Staten van Artois van 24 October, geteekend Marchant, werd besloten, dat de vier leden van Vlaanderen Grevelingen zouden gelasten zich te regelen naar den eisch van Artois, „nisi causam", welke den Staten binnen 14 dagen na de insinuatie zon moeten worden bericht (R. i. d. en p. p.).
27 October werd op het request van Rijsel beschikt, dat de Staten er in toestemden aan de supplianten te schrijven er zich mede tevreden te stellen, dat de wet tot 1 Januari a.s. gecontinueerd zou worden, zonder prejuditie hunner privileges— Het request van Antoine van Male en Bernard de Cuelier uit Antwerpen om het ambt van lange roede in die stad werd medegedeeld aan de Staten van Brabant om adviess) (E. i. d.).
695. R. 28 octobee. — Après plusieurs propos, tenuz par monsr. de Willerval, de ce que les Estatz n'avoient respecté ses services, en ayant donné l'estat de commissaire dé Flandres a aultre, nonobstant la pluralité de voix, sur luy tombée, et qu'il n'estoit dressé de ses vacations de sa responsion, faicte pour la compaignie de son filz, le Sr. de Philomez, et qu'il rendoit ladicte compaignie es mains de monsr. le général, monsr. le Comte de Lalaing, s'excnsant de ne povoir accepter la charge d'estre conseillier du Conseil des Estatz Généraulx, a laquelle fin il estoit mandé, et que messieurs les Estatz 1'avoient déclaré qu'il leur desplaisoit qu'il ne 1'avoient peu seconder a son intention dudict office de commissaire pour la charge aultre qu'avoient les députéz des Flandres, mais que en aultre plus grand estat mesdicts S™. le récompenseroient ponr ses mérites trop que évidentz, ilz ont résolu d'escripre encoires lettres aux quatre membres pour redresscher ladicte affaire de commissaire, en cas que faire ce povoit.
696. R. 29 octobee. — Le sacq, oü qu'il y a plusieurs papiers concernans les affaires de Frize, a esté mis es mains du pensionaire de Middelboreh et du borgmaistre de Deventer pour le tout visiter, en faire raport et, le raport oy, en estre ordonné comme de raison. Et a esté le gentilhomme Henry d'Oyenbrugge pour ce envoyé par le gouverneur de Frize.
Ont esté leutes les lettres de la part desdicts Estatz aux quatre membres de Flandres touchant de laisser aux Estatz Généraulx 1'authorité de conférer les offices a telz qu'ilz trouveront convenir, après avpir eu leurs advis, et de vouloir trouver bonne la résolution, par eulx prinse en faveur du Sr. de Willerval pour l'estat du commissaire de Flandres.
- 697. R. 30 october. — Les Sra. du magistrat de Bruxelles avecq les XXVI, commis de par les troys membres de Bruxelles, se sont trouvéz a 1'assemblée de messieurs les Estatz Généraulx, déclarans qu'il leur desplaisoit bién amèrement ce qu'estoit hier advenu a Gand touchant 1'emprisonnement de monsieur le Duc d'Arschot, Sre. de Zwevegem, Basseghem, Mocron, son filz, et Chapelain s) et que le président du Conseil d'Arthoys se seroit saulvé en sa chemise; et pour ce (que) aulcuns seroient vraysetnblablement troubléz par ledict faict et auroient peultestre ungne impression ou peur que le semblable pourroit advenir en ceste
1) De acte van dit besluit ook in de resolutiën op dezen dag.
2) 30 Oct werd een brief van Antwerpen over dit ambt ook in handen derzelfde Staten gesteld (R. i. d.).
3) Noch een zoon van Mouscron noch iemand met den naam Chapelain (of is misschien bedoeld, dat de zoon „chapelain" was?) komen in de opgave der gevangenen, zooals men die gewoonlijk vindt, voor; wel nog eenige anderen, die in onzen tekst ontbreken.
36



Gewesten en steden 1577.
562
ville ou aultres lieux, ilz déclairoient bien et a certes que mesdicts Sra. les Estatz n'auroient nulle craincte ou perplexité au regard de ceste ville, les asseurant et prométtant toute asseurance, voires mettoient pour lesdicts Estatz leurs corps et vies.
Résolu d'envoyer le Sr. de La Hay, le Sr. de La Croys avecq le docteur Sille en toute diligence a Gand avecq lettre de crédence et instruction pour déclarer que les Estatz sont fort doléantz de ce qu'est advenu touchant 1'etnprisonnement des S™. a Gand, requirans seavoir les raisons, leur asseurant de faire tous debvoirs 'pour les donner tout contentement de leurs previlèges, et qu'ilz veullent incontinent remettre les S™. en leur libertéz, comme ilz doibvent estre francqs, puysqu'ilz s'estoient la trouvéz pour le bien et service des Estatz et de la patrie.
Que le Sr. de Welerval sera envoyé a Liere vers monseigneur 1'Archiduc Mathia, luy déclarant ce que seroit entendu de d'altération de Gand.
Que sera lettre escripte vers Son Exce., luy priant se vouloir tranporter a Bruxelles pour les affaires, advenues a Gand.
P. p. — Bésolu de donner charge verbale aux commis, envoyéz a Gand, de requérir publication par le magistrat de Gand de promettre a ceulx quy revèleront le conseiller Hessels, certaine bonne somme et mettre paine a ceulx quy le recèleront.
Adjousté a 1'instruction particulière de ceulx de Brabant, donnée au Sr. de Saventhem et secrétaire Asseliers vers le Prince d!Qrainge, ceques'ensuyt: requirant aussy a Son Exce. de la part des Estatz Généraulx qu'il veulle a ceulx de Gand par lettres ou aultrement, comme pour 1'importance de 1'affaire trouvera myeulx convenir, requérir qu'ilz veullent relaxer les S1*., illecq détenuz, affin qu'il ne vienne rumpre par cela 1'Union, suyve désordre entre noz gens de guerre au camp et aillieurs et que 1'ennemy par noz dissensions ne se fortifie davantaige.
Nog op dezen zelfden dag werd de instructie voor de gedeputeerden naar Gent *) vastgesteld, die wij laten volgen:
697a. 30 october. — Premièrement s*addresseront a messieurs les eschevins de la kuere illecques ausquelz, aprèz présentation de touttes affectueuses recommandations de mesdictz seigneurs des Estatz, remonstreront que lesdictz seigneurs Estatz ont avecq trés grand desplaisir et doléance entendu que le XXVIIP de ce mois d'Octobre avoit eu en ladicte ville quelque malentendu entre ladicte commune, si avant que d'avoir mis les mains et saisy au corps monseigneur le Duc d'Arschot, naguerres a leur dénomination commis au gouvernement de Flandres et pour tel receu par lesdictz de Gand peu de jours auparavant 1'appréhension d'icelluy, et quelques aultres gentilzhommes dudict pays.
Et comme lesdictz Estatz ont eu diverses advertences des causes que les avoient meu de ce faire, lesdictz Estatz auquelz en absence du gouverneur et lieutenant général de Sa Mté. le maintènement du bien, repos et tranquillité des pays de pardeca aprèz Sadicte Mtë. touche de plus prèz, et considérans que telle saisive, principalement de la personne dudict seigneur Duc, leur gou-
1) R. A. Friesland, Aanw. 1911 (Gabbema), G. 15. — Hunne credentie: Actes, n». 869; A. V. Gand, reg. documents sur la restitution des privilèges en 1577, n°. 26.



563
Gewesten en steden 1577.
verneur, pourrat canser ung merveilleux défroy (1. desarroy?) et esmotion audict pays de Flandres et touttes aultres provinces, si estroictemént unies et confédérées pour le bien, salut et maintènement du repos, previlèges et liberté/. légittime desdictz pays.
Désireulx pour 1'acquit de leurs devoirs non seullement maintenir le bien, jusques oires encommencé, mais aussy redresser tout malentendu, si avant que possible est, selon droict et toutte équité.
Ont dépesché lesdictz seigneurs, leur députéz *), affin d'entendre bien particulièrement tout ce que cy est passé, signament les causes, ayans cansé ladicte saisive et aultres altérations ensuyvies.
Et au cas qne lesdictz députéz entendent que ce seroit advenu pour le respect de quelques affaires particulières dudict Gand, si comme pour le restablissement de leurs privilèges, coustumes, droictz, franchises et prééminences anchiennes, les requéront bien instamment, puisque les Estatz Généraulx ont ja faict, aultant qu'en eulx est, pour la restauration et maintènement d'iceulx, (qu')ilz veuillent s'esvertir d'appaiser (par) tous bons moyens possibles la commune et aultres, s'estans meslé du faict, en leur donnant tout bon contentement et asseurance de recepvoir et jouyr de tout ce que raisonnablement ilz pourroyent ou scauroient demander.
Et en cas que ce seroit advenu pour quelque cause, concernante le bien et repos du corps dudict pays et provinces en général, si comme pour avoir descouvert quelques secrètes démenées allencontre le salut et bien d'icelluy, les enhorteront bien sérieusement de vouloir prendre 1'affaire au coeur et soigneusement s'informer du faict et y mectre le remède convenable avecq la plus grande modestie que faire se peult, pour ne canser quelque plus grande esmotion, ensuyvant en tout la voye de justice, en semblables ca3 requise et usitée, et en advertir de tout auparavant aulcune exécution lesdictz Estatz, pour par main commune adviser a la conservation et maintènement de la cause commune.
Et néantmoings se confians enthièrement que mondict messeigneur (!) le Duc d'Arschot ne se seroit si avant oublié que de vouloir estre participant a telz malheureulx desseings, feront instance lesdictz seigneurs vers le magistrat de s'employer tant de leur part que devers ladicte commune, que avant touttes choses ledict seigneur Duc soit eslargi avecq satisfaction convenable pour le main tien de sa réputation et grandeur.
S'addresseront aussy vers messeigneurs les chiefz et notables de ladicte commune, ausquelz feront les recommandations et remonstrances que dessus.
Et en oultre, aprèz avoir entendu les causes desdictes appréhensions, les admonesteront bien doulcement et sérieusement de leurs debvoirs et combien que leur compète et nous tous le maintien inviolable de 1'union et indissoluble confédération des provinces et pays de pardeca et que la moindre rupture d'icelle leur pourront et a tous causer dornmaiges, voires dangiers irréparables, pour estre le seul moyen, par lequel noz ennemis pourront parvenir a leur prétendue, a la grande confusion et extirpation de nous tous et tout ce que chacun doibt avoir le plus recommandé en ce monde.
Et s'il y at cause légittime de ladicte saisive requerront et tiendront la main que chacun soit traicté selon droict et justice, en tel cas requise, et pour
1) Zij worden eerder genoemd in den door ons weggelaten titel van deze instructie.



Gewesten en steden 1577.
564
garder tout bon ordre qu'ilz en laissent la cognoissance au magistrat, et en cas de difficulté qu'ilz députent ung d'eulx ou plusieurs de leurs pour avecq ledict magistrat en prendre la cognoissance, et néantmoings pour la conjoincture qu'il y at entre eulx et lesdictz Estatz Généraulx ne procéder a aulcune exécution sans préalable advis desdictz Estatz, lesquelz ne fauldront les seconder en touttes choses raisonnables pour le restablissement et maintien du bien publicq.
Feront aussi 1'instance et requeste telle que ausdictz magistratz pour 1'eslargissement de monsr. le Duc d'Arschot pour les raisons et avecq la satisfaction que dessus.
698. E. 1 november. — Lettre des députéz, envoyéz a Gand, a esté leue 1), contenant entre aultres que le EhmB. d'Ipre seroit esté hier aussy saisy et que ceulx de la loy de Eueur ont déclairé ne seavoir les raisons de 1'appréhension des S™. et que les députéz des nobles et notables auroient respondu qu'ilz ne sont procédé a ladicte appréhension sans juste et bonne raison dont ilz exhiberont leur justification lendemain, et que copie des requestes 2), responce et réplicque pour les privilèges seroit aussy envoyé.
699. R. 2 novembeb p. p. — Lettre des députéz des Estatz, envoyéz a Gand, escriptes hier du soir, a esté leue, mais pour ne contenir aultre chose que le peuple a Gand a faict publier la copie de la lettre du conseillier Hessel s) sans monstrer 1'originale ou que ledict Hesselt Pauroit recogneu dont ledict peuple seroit plus allumé, et que quelques compaignies du 8r. de Capres seroient approchées la ville a III lieues prèz, dont ledict peuple seroit plus en crainte, advisant par ce que l'on doibt faire retirer au camp *).
Résolu d'envoyer le commissaire Van der Beke pour faire incontinent retirer lesdictes compaignies du Sr. de Capres et faire marcher au camp.
Denzelfden dag werd op een remonstrantie der drie leden van Brussel beschikt, dat men er mettertijd op zou adviseeren (B. i. d.).
700. R. 3 novembeb. — Lettre a esté receue des députéz, envoyéz a Gand, par laquelle ilz advertissent les Estatz n'avoir encoires receu la justification du saisissement des Srs. a Gand, mais que l'on leur auroit promis de la délivrer ce jour avant midy, et qu'il y a petit espoir d'obtenir relaxatiou desdicts Sre.
Les députéz de la ville de Bruxelles se sont présentéz audevant de messieurs, requirantz troys ou quatre pointz, entre aultres que ceulx du Conseil des Estatz commencheroient a besoingner tant sur le faict de guerre que aultrement suyvant leur instruction et que Nytinck, promeu a 1'office de mre. de postes, est suspect, comme ayant dict parolles contre les Estatz, le Prince d'Orainge et semblables et comme ayant proffité du sacq de Malines, et que partant messieurs veillent pourveoir dudict estat a Sibert van Barlicom, ayant déservy an et jour, ou du moings quelque aultre Brabanson 5).
1) Van 31 Oct.: R. A. Friesland (alsvoren).
2) Nl. door de „nobles et notables" van Gent gepresenteerd aan de keur der stad.
3) De brief van Hessels aan Boeulx, o.a, Relations, X, 75, en Bor, 905; de authenticiteit is van den beginne af in twijfel getrokken.
4) Men zal opmerken, dat de constructie van dezen zin in de war is geloopen.
5) Hierover in S. G. 3 op 9 Nov.: „Les bourg eois de Bruxelles ont proposé a 1'assemblée plusieurs poinetz: premier de faire enchenimer 1'artillerie au camp en toute diligence, de casser trois. clereqz qui font icy mauvais office par révéler tout ce qui se passé,- a seavoir le clercq



565
Gewesten en steden 1577.
P. p. — Deulx commis de la ville de Lille se sont présentéz vers messieurs les Estatz, déclairans en vertu de leur procure espéciale exhibée que ceulx de ladicte ville n'advoyent les lettres de continuation de la loy, par mre. Anthoine de Myssaert, pensionaire conseillier dudict Lille, sollicitée desdicts Estatz Généraulx sans charge de ceulx de la loy, d'aultant qu'ilz n'ont donné ceste charge, comme ilz encourreront note d'infamie de solliciter de demourer eschevins, requirans en oultre que lesdictes lettres de continuation seront cassées par mesdicts S™. et le registre semblablement x) et noté a la marge que cecy soit faict a la trés instante requisition desdicts députéz.
Résolu d'envoyer en toute diligence a Gand vers le Sr. de Rihoven, le S". d'Embize et aultres principaulx, ayans saisy les S™. des Estatz et membres de Flandres, les prélat de Ste. Gertrud et 1'advocat Liesvelt pour induire par tous moyens possibles lesdicts principaulx a consentir a 1'eslargissement desdicts S™. et ad ce faire tout ce qu'ilz trouveront convenir, et que a eest effect ilz se pourront trouver en Anvers et obtenir de monsr. le Prince lettres de recotnmandation et crédence de Son Exoe. vers la commune. Et poura Sadicte Exoe. joingdre quelung, sy bon luy sembleroit.
In den credentie-brief voor S'. Geertrnid en Liesfeit, dd. 4 November, geadresseerd aan Hembyze, Ryhove, Gilles Borluut en Croovelde*), noemen de Staten als bizondere reden om de zaak te beëindigen nog, dat Luik en andere naburen er zoo ontsteld over zijn, dat zij dreigen zich met de vijanden te zullen verbinden. Zij vragen loslating der gevangenen of beslissing van het geschil door de Staten.
701. R. 4 novembeb. — Quant a la lettre van de bannerheeren, ridderschappen ende steden des furstendoms Geldre en graeffschap Zutphen du premier de Novembre 8), mesmes au regard de ce que se debvroit faire a 1'endroitdes demeynes de Sa Mtó. en Geldres, est dict que soit ce point examiné par ceulx de la Chambre des Aydes pour en avoir leur advis et après en ordonner, comme sera trouvé convenir.
702. R. 6 novembeb. — Résolu d'insister en la continution de la loy de Lille jusques au premier de Janvier, tenant la remonstrance, pour ce faicte sur le nom des eschevins, comme non faicte, mais bien comme requise sur le nom du procureur de ladicte ville.
703. R. 8 november. — Résolu de dépescher la commission du Sr. Comte de Reynenbourch, Sr. de Vile, pour gouverneur du pays d'Overyssel par provision et tant que aultrement en sera ordonné *).
P. p. — Sur la requeste de gentilzhommes et aultres particuliers, ayans rentes hypothéqués tant sur les Estatz et demaines de Hollande et Zélande, est dict
Driesse de Liège, celuy de Carlier et ung aultre du secrétaire Praets. De casser Nutinck de 1'office de maistre des postes pour plusieurs raisons. De eslargir Bacquart, lieutenant de 1'artillerie, affin qu'il puisse aller au camp".
1) De bedoeling van deze woorden moet wezen: „dat het besluit in het register der resolutiën zou uitgedelgd worden".
2) Actes, n°. 879; A. G., Cart. 327», fol. 211. — De laatst geadresseerde is Charles de Gruuterë, heer van Croovelde, lid van het college der 18 te Gent, evenals de 3 anderen.
3) Cf. 2 Nov.: Westrum doet rapport volgens zijn credentie-brief en belooft morgen zijne propositie op schrift te geven (B. i. d. p. p.).
4) 10 Nov. gaven de Staten van deze benoeming kennis aan de Staten van Overijsel (G. A. Kampen, Dagvaartboek IX, waar ook Bennenberg's commissie voorkomt).



Gewesten en steden 1577.
566
que les supplians se pourront addresser aux Estatz d'Hollande et Zélande.
704. R. 9 november p. p. *). — Les lettres du Sr. de Capres ont esté leutes et aussy celles que pour responce on luy escript, affin qu'il ayt a demourer en Arthois, pour y gouverner durant 1'absence du S'. Viscomte de Gand, nonobstant les Estatz qui le avoient mander de venir au camp 2).
705. R. 11 november p. p. — Le prélat de Hennin-Liétard et le Sr. de Mesnil et mre. Walleran Obert s), eschevin d'Arras, commis des Estatz d'Arthoys, ont apporté lettres de monsr. de Capres et de crédence desdicts Estatz avecq leur instruction *).
Après avoir receu lettres des députéz des Estatz, estans a Gand, contenantes entre aultres que 1'affaire touchant 1'eslargissement de monsr. le Duc d'Arschot est sy avant démené que suyvant certain accord icelluy eslargissement sera effectué, a esté résolu d'envoyer acte, conforme a l'advis desdicts députéz, et aussy ungne aultre, conforme a l'advis de ceulx de Gand, pour faire ledict Sr. Duc eslargir de 1'ungne ou de 1'aultre manière.
Et que de ce sera faicte advertence a monsr. 1'Archiduc Mathias, a monsr. le séneschal de Haynault et au camp.
De brief der gedeputeerden6), S*. Geertrnid en Liesfeit, dd. 11 November, laten wij ter toelichting volgen:
705». 11 novembeb. — Messeigneurs, Depuis nostre dernière s) avons continuellement besoingné sur la délivrance de monsr.Je Duc d'Arschot et au primes hier soir tard le tout achevé et le faict passer par devant eschevins des deux courtz d'icy, comme Voz Sries. verront par copie auctenticque, allant joincte a ceste, et comme, en traictant eest accord7), il a esté dict tant (par) ledict S1. Duc que par nous, que a ceulx de Gand seroit livré acte approbatoire de Voz Sries., selon qu'est aussy contenu audict accord, et que lesdictz de Gand en ont voulu veoir le pouriect qu'en ferions, avant que conclure ledict accord, nous envoyons aussy copie d'icelluy pouriect, priant Voz S1*68. le vouloir enssuyvre pour accomplir noz promesses que nous a fallu faire pour en faire une fin, sans que la substance d'icelluy pouriect ait esté inséré audict accord, affin que ledict Sr. Duc ne se feit aulcun préjudice en 1'occasion de son emprisonnement laquelle il n'entendoit aulcunement de son costel justiffieron excuser mais seullement 1'oublier, teil qu'elle pouvoit estre. Lesdictz de Gand ont voulu audict pourject adjouster quelques motz et en oster d'aultres, comme Voz Sries. verront par ung aultre pourject, a quoy n'avons voulu condescendre, mais 1'avons remis a la bonne volunté de Voz Sries., suppliant icelles vouloir incontinent dépescher ce porteur avecq ladicte acte, d'aultant que ledict Sr. Duc ne peult sortir selon 1'accord que ledict acte ne soit premiers livré ausdictz de Gand, et icelluy Sr. Duc a désiré instamment que, en sortant la ville, voulsissions
1) Dit alleen in S. G. 3.
2) In S. G. 3 op 10 Nov.: de brief aan den luitenant van den gouverneur van Lille (is bedoeld: Artois?) vastgesteld.
3) Deze naam is in het register onduidelijk; maar zijne commissie komt ons te hulp (cf. hiervóór, p. 149).
4) Actes, n». 880. 5) R. A. Friesland, Aanw. 1911 (Gabbema), G. 15.
6) Een van 7 Nov. is bewaard in de pas genoemde collectie.
7) Actes, n°. 886; Van Dorp, I, 210.



567
Gewesten en steden 1577.
estre en sa compaignie, estant d'intention de venir droict vers Voz Sries. a Bruxelles, et d'aultant que lors Voz Sries. entendront le tout plus a plain, ne ferons ceste plus longue
In de acte '), zooals deze door de Staten verleend werd, kenren zij het accoord goed en verklaren, dat, wijl de gevangenneming van Aerschot geschied is „de bon zèle et sans malice," Gent hierover nooit op eenige wjjze lastig gevallen zal kunnen worden; de Staten nemen hen daartoe in sauvegarde.
706. R. 12 november. — Messieurs les Estatz aceordent a la requisition de mons1'. le Duc d'Arschot a) passeport pour povoir librement venir et sortir avecq sa dame compaigne la ville de Bruxelles 8).
D'escripre lettres aux Estatz d'Arthoys, advertissans que l'on a advisé sur leurs pointz, représentéz par instruction de leur députéz, et les prier de vouloir résouldre sur la réception de 1'Archiduc Mathias.
Ont esté lentes les lettres de remerchiement du Sr. Duc d'Arschot, luy ayant esté aecordé le passeport, par luy requis, et signament pour entrer et sortir la ville de Bruxelles, quant bon luy semblera.
13 November werd besloten „les lettres et besoingnes" van zekere gedeputeerden van Friesland *) te stellen in handen van den burgemeester van Kampen of Deventer ter fine van rapport. — Nog besloten de Staten naar aanleiding van'een brief van Capres te schrijven aan de steden van Artois, om Capres te gehoorzamen, als belast met het gouvernement van Artois gedurende de afwezigheid van den Vicomte van Gent (ït. i. d.).
16 November werd de brief van Aerschot5), na gelezen te zijn, gesteld in handen van den pensionaris van Doornik ter beantwoording; „ce qn'ayant esté faict, a esté leue et appronvée" (R. i. d.).
16 November werd. de brief van „ceulx d'Ommelanders" gesteld in handen van den „docteur de Frize" (Aernsma) ter fine van rapport 6). — Na den middag werden de prelaat van Hasnon, Champagney en Fresin gecommitteerd, om Aerschot te verwelkomen en te verklaren, „que la fortune, advenne a Gand, desplaist aux Estatz"; hem te verzoeken morgen ter vergadering te komen (E,. i. d. en p. p.).
707. B. 18 november. — Les prélat de Sto. Gertrud et 1'advocat Liesvelt ont faict raport de ce qu'ilz ont besoigné a Gand en vertu de leur commission et entre aultres ont exhibé certaine copie laquelle par manière de certification 7)
1) Actes, n°. 889; A. G., Cart. 327», fol. 218. - 2) Bij zijn brief van 11 Nov. (B. A. Friesland, alsvoren).
3) De Staten gaven biervan nog op dezen dag aan Aerschot kennis (alsvoren).
4) Bedoeld moet zijn het request: Charterboek, III, 1166; cf. hierna, p. 570.
5) In S. G. 3 op 8 Nov.: te schrijven aan Aerschot en hem te zenden de brieven, door Havré aan hem gezonden.
6) In S. G. 3 op 20 Nov. p. p.: betreffende het geschil tusschen Groningen en Ommelanden besloten partijen in te dagen; het schrijven van de brieven hiertoe opgedragen aan Van de Warcke. — 27 Nov. schreven de Staten aan Indevelde (nl. het lid van den Baad van State: Nicolaas Micault, heer van —) en Orth (Jean Orth, kanselier van Overijsel), die namens den Koning in commissie waren tot beslechting der geschillen tusschen Groningen en Ommelanden, dat zij het raadzaam achtten partijen voor zich te dagen tegen over drie weken en hun verzochten dan ook aanwezig te zijn (B. A. Gron., reg. Feith 1577, n°. 401; de naam van den tweeden geadresseerde is hier, evenals op de copie, verhaspeld tot Vredt).
7) Nl. dat Aerschot verklaard had het stadhouderschap te zullen neerleggen (Actes, n°. 893; A. V. Gand, reg. doe. sur la restitution des priv. en 1577, n°. 37 (orig.)).



Gewesten en steden 1577.
568
ilz ont soubsigné a la trés instante requeste des nobles et notables de Gand, avant qu'ilz sceurent obtenir 1'effeetuel eslargissement de monsr. le Duc d'Arschot, et que lesdicts nobles et notables auroient promis d'envoyer augmentation de la justification x) du saisissement des S™., estans encoires détenuz, et que les évesques 2) seroient bientost eslargis *).
Sur 4) l'escript, exhibé par mons'. de Champagney, pour responce ad ce que par la justification de Gand imprimée il estoit chergé d'avoir dicté a monsieur de Zveveghem une protestation 5), requérant que luy fut permis de le faire imprimer et publier pour sa plus grande descherge, a esté advisé d'escrire aulx nobles et notables de Gand ad ce qu'ilz ayent a supprimer tous les exemplaires de ladicte justiffication et qu'on trouve fort estrange que ce auroit ainsy esté imprimé audehors de celle, par eulx envoyée aulx Estatz, et au magistrat que l'on cbastie Pimprimeur a 1'exemple d'aultres, envoyant copie de la responce dudict Sr. de Champagney, et oultre ce de faire ung placcart ou renouveller les précédents, par lequel soit deffendu a tous imprimeurs de n'iniprimer aulcune chose sans permission, désadvouant 1'impression de ladicte justiffication.
708. E. 19 november. — Mre. Cornille van der Straeten, advocat, a deffendu au greffier Weellemans de point signer aulcuns passeports sans préalable advis des XVIII députéz de troys membres dé Bruxelles, et ce en préseuce de messieurs les prélat de Sw. Gertrude, le Sr. de Zaventhem, le Sr. de Berchem et pensionaires de Lovain et Anvers, ensemble de 1'advocat Liessvelt, adjostant que, en cas que ledict greffier signeroit doresénavant, il scavoit, comnignt qu'il le traicteroit.
Les 6) lettres que s'eeripvent a Gand, affin qu'ilz se déportent de la levée des gens de guerre, leur ont esté leues et, pour y résouldre, remis a 1'après disner.
Celles adressans audict Gand, tant au magistrat que nobjes et notables, pour
1) Een eerste justificatie was reeds 3 Nov. aan de gedeputeerden gegeven (Actes, n°. 877; A. V. Gand, reg. doe. sur la restitution des priv. en 1577, h°. 31; cf. Actes, n°. 876; ald., n°. 29; door Diegerick uitgegeven in de Annales de 1'Académie d'Archéologie de Belgique, 1860).
2) De bisschoppen van Ieperen en Brugge waren onder de gevangenen.
3) In S. G. 3, hieromtrent het volgende: Mess™, de St». Guertrude et Lisvelt ont faict leur rapport de ce qu'ilz ont traicté a Gand, en quoy s'estoit présentée difficulté en ce que les nobles et notables entendoyent que mons'. le Duc se déporteroit de son gouvernement, de quoy, ayans faict rapport a mondict S*., respondit qu'il estoit content de s'en déporter, puisqu'il avoit eu sy triste commenchement, et comme depuis ung du Francq estoit venu congratuler Son Exce je son eslargissement et de son gouvernement, lesdicts nobles, prendans ce de maulvaise part, se meirent en armes et finablement n'ont peu estre contens, sinon avecq ung acte, signé desdicts S™. de SK de Guertrude et Lisvelt, que a la première conférence mons'. le Duc leur avoit déclaré ce que dessus. Quant aulx aultres prisonniers que ne y avoit eneores apparence de les eslargir, disans qu'ilz, nobles et notables, envoyerontampiiation de leurs causes d'emprisonnement, et pour les ecclésiasticques polront d'icy a aulcuns jours estre relaxéz. Et touchant de les empescher de lever gens, comme ilz font, est (dict) que l'on yadvisera. — Iliermjjnog i.m.: Nota. L'on a minute lettres qne ont esté leues, mais, pour plus meurement adviser sur tout, la minute est es mains de Provins; depuis veue, approuvée et envoyée.
4) Het volgende alleen in S. G. 3.
5) Nl. tegen het stadhouderschap van Oranje in Brabant, waarvan Champagney beschuldigd werd in: Redenen ende verclaers, waeromine het saisissement ende arrest binnen Gendt geschiedt is. Te Ghendt bij de weduwe van Pieter de Clerck, — een op 9 Nov. in het licht gegeven justificatie, die voor het grootste deel een korte samenvatting is van de eerste, maar enkele toevoegingen (b.v. die over Champagney) behelst.
6) Het volgende alleen in S. G, 3.



569
Gewesten en steden 1577.
le faict de la justification imprimée, affin que les exeuiplaires soyent suppriméz et donné ordre que semblables choses ne se facent, et envoyé le placcartx), défendant impression pour le républier, ont esté leues et différé la résolution jusques après disner et ad ces fins le tout est mis es mains de Prouvin.
De in de eerste alinea van dit beslnit bedoelde brief aan Gent1), die blijkbaar 'snamiddags gearresteerd is, lnidt als volgt:
708*. 19 novembeb. — Messieurs. Combien que soit notoire a tous, comme il import en ces occurrences et temps turbnlens que les Estats du pays demeurent en bonne concorde et union et que chascun d'iceulx porte tel respect aux Estatz Généraulx comme au gouverneur du pays en 1'absence d'aultre et de Sa Mtó., si est que ne nous sommes peu contenir vous le représenter et mesmes que sommes bien esmerveilléz de ce que a nostre desceu et ne nous en ayant (rien?) touché, faictes levées de gens de guerre qui se logent es maisons des gentilzhommes, bourgeois et habitans de la ville a leur. grand desplaisir, foule et dommaige, sans qu'en puissons entendre les occasions, -tant s'en fault que ce advienne par nostre ordonnance et permission, chose de maulvaise conséquence, tendant a diffidence et dissension entre ceulx quy doibvent s'entendre comme uniz et vivre en toutte amitié et bonne correspondence. Quoy considéré, n'avons peu laisser de vous faire ceste, affin que nous veuillez advertir des causes et motifs de cestuy vostre faict et ensemble vous requérir et au nom de Sa Mu'. ordonner que ayez a vous déporter de faire venir en ladicte ville gens de guerre sans nostre sceu, mesmement licencier qui désia y sont entréz, craindant que aultres ne veuillent prétendre le semblable et par ce moyen causer une abusion d'armes les ungz contre les aultres par guerres intestinez et oü que icelles au contraire doibvent estre employéz contre les ennemis de la patrie dont porroient ensuyvre aultres plus grandz et reinarcquables inconvéniens et désordres; pour ausquelz obvier, trouvons aussy convenir que a la meilleure diligence que faire se pourra, advisez d'eslargir les évesques et aultres S™. gentilzhommes encoires détenu/., affin que Sa Stó., Sa Mtó. et aultres poten tatz et princes ne se sèrvent de ceste occasion pour blasmer nostre cause et estimer que tendons a une fin, contraire a icelle qu'avons tousiours protesté et au dehors nostre justification que avons faict imprimer, dont noz ennemiz se pourroient tellement prévaloir que a la fin nous nous trouverons poursuivis et accabléz de toutes parts a la totale ruyne et confusion générale de tous les pays, a quoy désirons que soit remédié promptement et le pied couppé a toutes opinions sinistres. [Dringen verder op eensgezindheid aan. Zullen, in geval niet geantwoord wordt, commissarissen zenden, om te zien, wat te Gent geschiedt].
709. R. 20 november — Sur la requeste de m™. Anthoine de Caulers, escuyr, licencié es loix, député du pays et comté d'Arthoys, demandant 1'office de garde de chartres d'Arthoys pour la retraicte du Sr. D'Assonville avecq don Jehan, est appoincté: messieurs les Estatz Généraulx ont par provision aecordé au suppliant l'estat du garde de chartres dudict pays au lieu du conseillier D'Assonville, aux gaiges, proffitz, émolumentz et honneurs accoustuméz.
1) Versta: en bij welke brieven gezonden werd het plaakkaat, enz.
2) Actes^n0. 906; A. V. Ypres, port. 23B. — Geadresseerd: aux nobles, notables et commune de la ville de Gand.



Gewesten en steden 1577.
570
21 November: de Staten gaven apostilles op verscheiden punten, overgelegd door Rennenberg, „comme a la liache" (R. i. d.) >). Deze apostilles, gegeven op het request van 13 November (hiervóór, blz. 667), zijn van den volgenden inhoud: 1. schrijven aan Rennenberg om informatie, in het bizonder of de „officiers en wethouders" *) op het platteland ten tijde van de Spanjaarden gecommitteerd zijn geweest conform de oude privilegiën en of zij zich na de Pacificatie getoond hebben vijanden van de Staten en ,,'t gemeene beste"; hierover den Staten te adviseeren; 2. advies van Rennenberg benevens wethouders van Harlingen en Leeuwarden 8); 3. te communiceeren aan den Raad van Financiën 4); 4. dat de heeren den Staten kennis geven van de middelen, daartoe dienende, tot nader onderzoek; verzoek aan hen zich te vereenigen met de generale middelen, die de Staten zullen beramen e); 5. te toonen aan den bisschop van Leeuwarden 8); 6. idem aan het Hof van Friesland 7); 7. de pacificatie spreekt niet „van den inhoud van dit request tot voordeel van 't gepretendeerde der supplianten"; te verschuiven tot de eerstvolgende vergadering der Staten-Generaal 8); 8. in te voorzien „by ordinaris wege van regt" °); 9. te schrijven aan den raad en de wethouders van Leeuwarden, om zich te regelen naar den inhoud van het request conform art. 14, 15 en 16 der Pacificatie 10); 10. te schrijven aan Rennenberg om de noodige orde te stellen, waarom toegestemd wordt in het houden van een landdag "); 11. Staten zullen hierin voorzien, zoo in Friesland als in de andere provinciën, conform art. 8 van de Pacificatie 12).
710. R. 23 november. — Les lettres de ceulx de Lille, Douay du XVIII"18) du présent ont esté leutes, contenant en effect la justification desdicts de Douay, et résolu de respondre ausdicts de Douay que on envoyera illecq commissaires, pour eulx informer de la vérité du faict, mentioné esdictes lettres14).
1) Volgens S. G. 3 op 19 Nov. brachten Provins en anderen rapport over Friesland uit; besloten werd dit advies te volgen en het opschrift te vragen „pour la peïplexité et multitnde de poinetz".
2) Punt 4 van het request vraagt verandering der wet in-de steden door Rennenberg, zooals reeds te Leeuwarden is geschied.
3) Betreft het afbreken der blokhuizen hier.
4) Betreft het gebruik der domeinen in de Bilt tot betaling van schulden door de Staten.
5) Betreft provinciale geldheffing.
6) Betreft de kloosters van Mariengaarde, Bergum en de proosdij van Bolsward.
7) Betreft de inbeslagneming door het Hof van het convent van Hassche.
8) Betreft de afzetting van ambtenaren door de Spanjaarden.
9) Betreft den verkoop van de goederen der „absenten".
10) Betreft de renten der „absenten".
11) Betreft het wapenen van den „gemeenen man".
12) Betreft tusschen de inwoners hangende kwesties, zoo in verband met de troebelen als met de Pacificatie.
13) Actes, n. 904; B. A., Aanw. 1826, n». 18, fol. 369. —De stad verdedigt zich uitvoerig tegen geruchten, dat zij, bepaaldelijk haar eerste schepen, D'Assignies, met Rassenghien zou onderhandeld hebben, en verder tegen de beschuldiging te dezen opzichte in de justificatie van Gent (hiervóór, p. 568); zij wil trouw blijven aan de Unie.
14) Waarschijnlijk houdt hiermede ook verband de volgende zeer moeilijk leesbare resolutie van 14 Nov. in S. G. 3: Sur les defTenses (?), verballement proposées .... (?) les S™. par les Srs. de Mamole et de Mesbras, gentilhommes de Douay, qui les avoient mandé a cause de certaines advertences que l'on avoit faict a leur cherge, a esté ordonné que commissaires seront déléguéz pour eulx informer de la vérité du faict et, après les avoir remerché de leur paines, on leur a donné congé de retourner en leur maison et de les desfroyer selon leur qualité. — Cf. nog R. 5 Nov.: de brief, ontworpen door den pensionaris van Rijsel, om de vier in den brief genoemden te examineeren wegens het feit, voorgevallen te Douay (is gearresteerd?) (R.i.d.).



571
Gewesten en steden 1577.
711. E. 26 november. — Messieurs, ayans entendu par certaine mémoire de la vefve de feu le conseillier Oudart pour récompense de tous bons offices, faictz par son feu mari, et qu'elle est délibérée de faire solemnèlemens ses exèques, requirans pour ce ordonnance au lieutenant du grand veneur de Brabant de faire chasser sur le boys de Zoingne pour ungne ou deux bestes sauvaiges, fust noir ou rouge, pour en servir ladicte vefve, ont aecordé a ladicte vefve sadicte requeste.
712. B. 27 november. — Sur la requeste des troys membres de la ville de Gand avecq adjoinction de eschevins de deux bancs est dict: messieurs les Estats Généraulx, ayans meurement délibéré sur ceste requeste, eu regard aux privilèges de la ville de Gand, consentent que la loy sera renouvellée conformément a iceulx privileges, dénommans pour commissaires les ordinaires et tels que doibvent estre selon lesdicts privilèges, asschavoir monseigneur le Duc d'Archot et gouverneur de Flandres et le Sr. d'Oignies, avecq faculté que, s'ilz ne se veullent ou peuvent trouver en persone audict Gand, ilz pourront subdéléguer aultres, agréables aux Estatz; et es lieux des Sre. de Basseghem et de Zweveghem-quy a cause de leur détention ne y peuvent vacquer, pour ceste foys, et sans préjudice desdicts privilèges, ont dénommé et député, dénomment et députent les S". Comte d'Egmont etc. et le Sr. de Noyelles etc., ausquelz quatre Sr*. commissaires ou subdéléguéz est donné povoir pertinent en forme deue de besoingner audict renouvellement et par mesme voye tant faire que les Sra. détenuz soynt relaxéz et mis en liberté, le plustot que sera possible, en faisant toutes instances requises avecq monseigneur le Prince d'Orange ou ses députéz 1).
Est aussy résolu a) sur les remonstrances des députéz des IIII membres de Flandres d'escripre a mons*. le Prince d'Orainge,-affin qu'il luy plaise soy trouver en persone en la ville de Gand pour y appaiser le tout et pourveoir 1'eslargissement desdicts Sra.; et sy Son Ex00, ne se y veult ou peult comparoir, de voloir envoyer celle part quelque gentilhomme de respect a la mesme fin 3).
Bésolu d'accorder 1'office de 1'ammanie d'Anvers au proffict de messire Loys van der Linden, chevalier, sans préjudice du droict d'aultruy, moyennant qu'il ne pourra demander ou exactioner a cause dudict office plus que n'est deu a icelluy et on a payé passé XXX ans ou environ; et qu'il sera tenu de déservir ledict office en persone, sans le povoir déservir par aultruy *).
1) Deze acte is dezelfde als Actes, n°. 919; A. V. Ypres, port. 23B.
2) Het besluit aangaande de herziening der wet, waarvan wij de acte mededeelden, komt op dezen dag eerder ook in de resolutiën voor; dan komt het nu in den tekst volgende besluit.
.3) Staat met de Gentsche geschiedenis misschien ook in verband het volgende besluit uit S. G. 3 of 14 Nov.: Sur les lettres de monseigneur le Prince d'Orenge du XI» de Novembre a esté résolu de despescher le povoir requis avec clause de substitution, après avoir vue les requestes apostillées et appoinctements, mentionnéz en ses lettres? — Hierbij i. m.: Ces lettres ensemble
les piècbes. •
4) Hierbij i. m.: Ceulx d'Anvers ont déclairé de se tenir content des lettres du magistrat d'Anvers, sur ce ehvoyées aux Etatz de Brabant. — Uit de acte van het besluit (B. B. B., ms. 5884—5925, fol. 183; daar dd. 20 Nov.) blijkt, dat Lodewijk van der Linden benoemd werd als opvolger van Godevaert Sterck, ridder, die met zijne aanhangers vertrokken was. — 7 Dec. werd besloten de commissie voor Van der Linden te depescheeren op naam van den Koning en onder het zegel van de kanselarij van Brabant; hiertoe ordonnantie op den kanselier van Brabant



Gewesten en steden 1577.
572
- 29 November: zeker geschrift „de déclaration et protestation" door de drie leden
van Brabant overgelegd; „et ayant len" (B. i. d.).
80 November persisteerden de Staten naar aanleiding van het request der gedeputeerden van Friesland, houdende klachten over de apostilles van 19 (21?) November. Een ander request der gedeputeerden van Friesland werd verwezen naar het Hof van Friesland om informatie over de er in genoemde privileges (B. i. d.).
713. R. 1 december. — Sur la requeste de ceulx de Frise est appoincté que messieurs commettent monsr. le Comte de Reynenbourch, gouverneur de Frise, pour s'informer du tout, selon que les supplians requirent. Et, en cas qu'il ne y puisse vacquer, qu'il substituera ad ce aulcun non suspect, pour, ce faict, et ladicte information et son advis estre envoyé ausdicts Estatz Généraulx et par iceulx estre ordonné, comme par raison se trouvera convenir.
Quant au II8 poinct: messieurs requirent advis de mons1. le Comte de Reynenbourch et du magistrat de Staveren *).
Les députéz des Ommeland de Groeninghen en nombre de IIII ont exhibé leur povoir avecq lettres de crédence et onf faict leur remonstrance verbale, contenant doléance et plainte de remprissonnement des prélatz et nobles en la ville de Groeninghen. Et ont esté chargéz de mettre le tout par escript.
714. R. 3 december. — Sur la requeste des doyens, anciens et aultres de six guldes ou sermentz de la ville d'Anvers est appoincté: les Estatz Généraulx ont député et commis le chancellier de Brabant et Baron de Liedekercke, pour avecq l'advis de monseigneur le Prince d'Orainge, eulx informer du contenu en ceste requeste et, en cas qu'ilz trouvent le cas disposé, procéder au renouvellement de la loy ou magistrat de ladicte ville d'Anvers, comme ilz trouveront convenir, auquel effect lesdicts Estatz les ont authorisé et authorisent par ceste 2).
Sur la remonstrance des députéz des Ommelanders lez Groeninghen est appoincté que les Estatz Généraulx ont aecordé, par provision et sans préjudice du droict d'aultruy, que ces supplians feront ung estat apart et en telle qualité auront voix.
Opte requeste van de ingesetenen van de stadt van Bruessele, renten hebbende opte persoenen ende goeden van de stadt ende ingesetenen van Antwerpen, jaerlb'cx bedraegende omtrent CXXXlIm £, is geappoincteert: sy gethoent die van Antwerpen, om te seggene 't gene des hen goetduncken zal.
Opte requeste van de burgmeesters ende regeerders van de steden van Amersfoirt, Bhenen ende "Wnck, wesende mitte stadt van Montfoirt de vier cleyne steden van den Gestichte van Utrecht ende maeckende ende representerende mitte selve stadt Utrecht het derde litmaet van de Generale Staten des Stichs Utrecht, is ge-
gegeven (R. i. d.). — 9 Dec. werd de ordonnantie op den kanselier geamplieerd, om ook gebruikt te worden in den Raad van Brabant voor het zegel der commissie van Van der Linden. Misschien heeft ook de beschikking van dezen dag op het request der dekens van de 6 gilden van Antwerpen: „depuys est ordonné au secrétaire Pottelberge de dépescher la commission en forme selon 1'apostille que dessus" (B. i. d.), hierop betrekking.
1) 11 Dec. werd een request van Leeuwarden in handen van Provins en den burgemeester van Kampen ter fine van rapport gesteld (R. i. d.).
2) De minuut-commissie op Liedekercke en den kanselier werd 10 Dec. goedgekeurd (R. i. d.).



573
Gewesten en steden 1577.
seeght: fiant litrre, ten eynde de vijff godshuysen, ridderseap ende stadt Tan Uytrecht, hen reguleren nae d'inhoudt van desen, ten ware zy hadden redenen ter contrarien, daeraff zy gehouden zullen sijn binnen XV daighen nae de receptie de Staten scriftelnck t'adverteren 1).
Uit den brief aan de Staten van Utrecht, dd. 3 December5), blijkt, dat het request van Amersfoort enz. inhield: „dat sie supplianten van allen ouden tyden zijn gepriviligeert und daeraff in possessie geweest op allen dachvaerden, concernirende die Generaliteyt des voirsz. Stadts (1. Stichts) van Utrecht, bescreven und gehoirt tho worden, sonder dat bnyten heuren consente 't voirsz. Stichte van Utrecht met eenighe contribution bezwaert geweest, und dat denselven ter contrarie zekere jaeren herwaerts by U. L. gedaen solde zijn, versoeckende daerop tot conservatie van order privilegie und gerechticheyden by ons nae behoiren geordineert tho wordden".
715. R. 4 december. — Sur la requeste de ceulx de Gand est conclud de suyvre la résolution, prinse le XXVII8 du passé, au regard des commissaires, dénomméz pour le renouvellement de la loy dudict Gand, et sur la proposition des députéz de Flandres a esté résolu de y envoyer de la part desdicts Estatz Généraulx monsr. le prélat de S'. Gertruid, monsr. de Froimont et 1'advocat Liessvelt, pour accompaigner monsr. le Prince d'Orainge 8), allant audict Gand pour moyenner la relaxation des Sre. saisiz.
716. R. 5 december. — Sur les excuses que les S™. prélat de S'. Gertrud et Liessfeit ont proposé pour non aller en la ville de Gand, a esté résolu dey envoyer le prévost de S'. Bavon et le Sr. de Froimont, pour avecq monsr. le Prince procurer au plustost 1'eslargissement des S™. saisiz, a laquelle fin seront escriptes lettres a ceulx de Gand, comme le pensionaire Yman a prins la charge dont il a faict lecture, et a esté approuvée.
Quant a la doléance, faicte par.le Sr. Visconte, que l'on auroit conféré le gouvernement absolut du pays d'Arthoys au Sr. de Capres durant 1'absence dudict Vicomte, a esté résolu d'escripre audict Sr. de Capres que leur intention ne a jamais esté de riens diminuer 1'authorité dudict Sr. Viscomte pour son gouvernement d'Arthoys, ains leur intention a toujours esté que durant 1'absense dudict Sr. Viscomte il commanderoit au pays d'Arthoys selon le povoir que ledict Sr. Viscomte luy en aVoit donné par ses lettres.
717. R. 9 december. — Ponr les Ommelanders sont commis les Sra. de S*8. Aldegonde et de Berchem *).
1) 13 Dec. werd een request van Amersfoort (over hetzelfde) in handen gesteld van Provins en 15 Dec. werd het, dit advies gehoord, gezonden aan Oranje als stadhouder van Utrecht om diens advies (R. i. d.).
2) R. A. Utrecht: Staten-archief, van de Staten-Generaal ontvangen brieven (orig.). — Het request zelf met de apostillé der Staten, get. Weellemans (orig.): alsvoren, afschriften van bij de Staten-Generaal ingekomen stukken.
3) Van Oranje was 2 Dec. een brief van 26 Nov. (over Gent?) gelezen (R. i. d.). — Dat hij naar Gent zou gaan, berichtte Oranje in zijn brief van 2 Dec. (Actes, n°. 925; Corresp. Guill. le Tac, IV, 28).
4) In S. G. 3 hierover: Pour les Ommelandes sont aux lieux des dénomméz a cause des excuses, par eulx proposées, dénommé (verder als in onzen tekst).



Gewesten en steden 1577.
574
De instructie voor Marnix ') en Sille •) (die das in plaats van Berchem gekomen was) naar Groningen en Ommelanden, dd. 11 December, luidt als volgt:
717a. 11 dkckmbeb. — Aldaer wesende, zult naevolgende uwe brieven van credencye burgmei stèren, rade ende andere wethouderen, metgaders der gemeynten der voorsz. stadt oft heuren gedeputeerden vertboonen ende voorhouden:
Dat voorsz. Generale Staten met droef heyt vernomen hebbende het misverstandt ende alteratie, onlancx geschiet in der voorsz. stadt mits d'apprehensie ende detentie van den prelaten ende vele andere edele ende notable persoonen van de Ommelanden, aldaer comparerende staetsgewyse unt eraehte ende navolgende die brieven van den grave van Rennenburg, C°. Mat. stadthalder in VrieSlandt, hem daertoe bescryvende ende beroepende.
Hebben voorsz. Generale Staten — als dien die gemeyne vrede, stilte ende welvaert van de voorsz. landen nae Co. Ma', aldermeest aengaet — niet cunnen onderlaten die voorsz. beruerte ende nieuwicheyt grootelicx ter herten te nemen ende u in alle neersticheyt aff te verdigen ende daer weder te senden.
Om nae alle vriendelieke gepurende erbiedingen 't voorsz. misverstandt, soo vele immer niogelijck is, te verstaen, te slissen ende te stillen ende met alle middelen van ernstlycken aenhouden ende oock van wegeu Co. Ma', ende Generale Staten bevelen soo vele aen de voorsz. wethouderen ende burgeren te doen, dat die voorsz. gearresteerde persoonen ende goeden terstont worden ontslagen ende gerelaxeert.
Daertoe gebruyckende ende hen voorhoudende, dat zülcke prejudiciable acte niet en can sijn zonder waerschynelicke groote alteratie ende partialiteyt, ja oock causeren mochte niet alleenlijck groote diffidentie, maer oock geheele mpture ende openbaer orloghe, welck met alle mogelicke middelen behoort geschoudt ende geremedieert te worden, besunderlick in dese conjoinctie ende unie, daermede die voorsz. stadt ende landen onderlinge ende met d'andere provinciën soo vastelick verbonden ende verplicht sijn.
Ende soo verre als partyen niet en conden sommierlijck al geaccordeert worden, d'welck Generale Staten nochtans grootelicx wunsschen, sult van beyde syden commissarisen doen deputeren ende herwerts afverdigen met goeder instructie ende volcommene macht op alle heure geschillen, ende wat daer uutgeresen is of noch rysen soude mogen, te transigeren ende accorderen oft by faute van dien alle voorsz. geschillen ende differenten ten seggen ende determinatie van de Generale Staten entlicke resolutie ende decisie op alles alhier te verwachten.
Ende niettemin sult ierst ende vooral insisteren ende maken, dat alle de voorsz. gearresteerde persoonen ende goeden vry ende ledich, oock sonder eenige obligatie oft beloeften, hen oft den landen schadelick ofte prejudiciable zijnde, ontslagen, gerelaxeert ende gelaten worden.
Oock obtineren, dat die voorsz. van Groeningen zulcx oft andere dergelycke wegen niet meer attenteren, maer op alle heure geschillen ende pretensiën met recht procederen, ende wat daerinne by Generale Staten geresolveert sal worden, volcomelick nae te volgen.
1) Marnix kreeg 13 Dec. 400 p. art. toegekend als vacatie-geld (R. i. d.).
2) R. A. Groningen, archief der Ommelanden (klaarblijkelijk een vertaling). Bij dit
stuk bevindt zich ook de commissie voor Marnix en Sille.



575
Gewesten en steden 1577.
Ende ingevalle de voornoemde van Groeninge totter voorsz. slaeckinge in der vougen ende manieren vooren verhaelt in 't vriendelick niet verstaen en willen, obstinaet en verhart blyvende in huerlieder voornemen, zoo zult ghylieden van wegen den Generale Staten dezelve van Groeninge te kennen geven wel ernstelick, dat dezelve Generale Staten volgende de Unie, by henlieden geteekent ende zeer hoogbe gesworen, in afquytinge van hueren eedt genoodtsaect ende bedwongen sullen wesen de zaecke over den Ommelanders aen te nemen ende die van Groeninge tot redene te bringen by sulcken middele, als zy bevinden zullen te behooren nae de gelegentheyt van de zaecken.
Ende van al 't gene dat ghylieden zult gevonden ende uutgerecht hebben, snldy voorsz. Generale Staten nerstelick ontbieden ende verwetigen, om daerop voordere te doen als nae recht ende redene worden bevonden te behooren tot welvaert van de voorsz. landen ende Co. Ma*, ondersaten 1).
718. R. 11 december. — Sur plusieurs requestes, présentées par aulcuns pour l'estat de conseillier de la chancellerie de Brabant, est résolu de conférer icelluy estat a monsr. mro, Jehan Malcote, pensionaire de Bruxelles, au lieu de feu messiere Oudart, aux gaiges et traictementz telz que avoit ledict feu, ne soit que la coustume en l'advis desdicts de la chancelrie eust esté jusques ores inviolablement observé au contraire; auquel cas lesdicts Estatz pourvoyent ledict Malcote de l'estat de mro. Guillaume Bocxhoren aux gaiges et traictement dudict Bocxhoren, ordonnant au greffier Weellemans dépescher 1'ordonnance pour ladicte commission in forma.
Et aussy résolu de recommander monsr. le greffier Weellemans vers le Conseil de la chancellerie de Brabant, affin qu'il puisse estre dénommé et receu pour conseillier de ladicte chancelrie au lieu de Tsesticb, tenant le party de don Jehan, selon 1'arrest desdicts Estatz, le tout en considération de sa capacité, longe expérience et pour plusieurs ses fidelz et loyaulx services a).
12 December werd besloten over bet reqnest van Genemuiden: aan Rennenberg te schrijven, om de privileges te handhaven, indien deze geschonden mochten wezen 3). — De brieven aan Groningen en de Ommelanden werden gelezen en goedgekeurd (R. i. d.).
719. B. 14 december. — Sur la remonstrance *), faicte de la part des Estatz de Brabant en faveur du Sr. de Bersele pour l'estat de grandveneur de Brabant, a esté résolu de conférer ledict estat audict Sr., entendans toutesfoys lesdicts Estatz que le placcat, dressé sur le faict de ladicte venerie du temps du Sr. de Barlymont ne soit observée, ains réformé, selon que les Estatz de
1) Get. Weellemans. Gecollationneerd: B. Vulcanius.
2) 14 Dec.: gelezen en gearresteerd de minuut van een brief aan de kanselarij van Brabant ten gunste van Weellemans; mocht Tsestich ingevolge het plakkaat van 10 Dec. (hiervóór, p. 240) terugkeeren, dan zal hij tot de purge worden toegelaten (B. i. d.). — 23 Dec.: de brief aan den Raad van Brabant voor Weellemans goedgekeurd (R, i. d.).
3) De brief .aan Rennenberg en ook aan de Staten van Overijsel van 10 Dec.: R. A., St. Gen. 3799; er blijkt nog uit, dat het request een geschil gold tusschen Genemniden en den drost van IJselmuiden.
4) Dit besluit 'komt in precies denzelfden vorm nogmaals op dezen dag in de resolutiën voor.



Gewesten en steden 1577.
576
Flandres ont propose', et que ordonnance sera donné au chancellier et aultres du Conseil de seller lettres pertinentes 1).
Denzelfden dag werd het antwoord van burgemeesters en ontvangers van Antwerpen op het request van de bewoners van Antwerpen naar aanleiding van dat van bewoners van Brussel, die rente-brieven op Antwerpen hadden, medegedeeld aan Brussel (B. L d.) !).
720. R. 17 december. — Quant a la requeste touchant le renouvelleïnent de la loy es villes du pays de Frize, a esté résolu d'escripre monsr. le Comte de Renenborch, gouverneur dudict pays, de procéder audict renouvellement, selon que en conformité de leurs anciens privilèges il trouvera convenir, et, en cas qu'il y chiet quelque difficulté, d'en advertir les Estatz Généraulx.
721. R. 18 decbmbeb. — Résolu de renouveller la loy de Lille a 1'ordinaire et pour commissaires seront dénomméz le,Sr. de Rasseghem, ou en son lieu monsr. de Baerse 3), le président de la Chambre des Comptes, le Sr. de Brueck et Johan de Hennin, et le procureur de Lille a prins charge d'en advertir le magistrat, comme aussy de faire tous aultres debvoirs.
722. B. 19 december. — Certaine aultre remonstrance *) a esté par les Estatz de Gueld res exhibé, contenant plusieurs poinetz, sur lesquelz est résolu comme s'ensuyt: premièrement sur le premier, qu'il fault veöir 1'acte de protestation, mentionée en ladicte remonstrance. Sur le second que les, Estatz y adviseront, subit que le Sr. Archiduc sera admis au général gouvernement des pays de pardecha. Sur le III* point est demandé l'advis de messieurs des Finances de Sa Mtó., comme aussy est arresté de communicquer le dernier point ausdicts de Finances.
723. R. 20 december. — Sur la requeste de mn. Isembaert Provin, licentié es droitz, pensionaire du pays et terroir du Francq 5), est dict que messieurs les Estatz Généraulx accordent au suppliant 1'office d'eschevin dudict Francq, vacant par le trespas de mre. Arnoult van der Borse, Sr. de Riddervelde, et en cas que ledict trespas ne fust encoires advenu, 1'intention est que, 1'advenant, il soit avancé devant tous aultres pour ses services.
1) Uit de redactie van dit besluit in S. G. 3 blijkt, dat Berlaimont niet meer gequalificeerd werd geacht, om het ambt te bedienen, en dat Bersele gekozen werd „tant pour les bons services, par luy faictz, que pour estre Brabanchon natiff".
2) Niet onmogelijk is het, dat met deze zaak ook verband houden: een brief van den Raad van Financiën van 27 Nov., dien de Slaten 29 Nov. besloten aan Antwerpen mede te deelen (R. i. d.); het request van de drie leden van Brussel, dat 4 Dec. aan den Baad van Financiën en de Bekenkamer van Brabant werd medegedeeld, om in .te voorzien (R. i. d.); een request van Antwerpen, dat 5 Dec. aan den Raad van Financiën werd medegedeeld (R. i. d.); het request van de drie leden van Brussel, waarop de Staten 22 Dec. besloten executoriaal plakkaat le depecheeren conform het request, mits „le taux" door de magistraat van Brussel werd vastgesteld (B. i. d.); een request van Antwerpen, waarop de Staten besloten de rescriptie van den Raad van Financiën aan Antwerpen mede te deelen (R. i. d.).
3) S. G. 3 heeft: „Berse" (dus Bersele).
4) De eerste is genoemd hiervóór, p. 565.
5) Dit..request in A. G., Aud. 565, fol. 419.



577
Gewesten en steden 1577.
21 December werd besloten aan gouverneur en magistraat van Béthune *) te schrijven, dat de magistraat tot Lichtmis toekomende zon verlengd worden, om inmiddels te adviseeren over de namens burgers der stad voorgestelde punten. — Geadviseerd werd aan pensionaris Wyts de plaats in den Baad van Vlaanderen te geven, ingenomen door Bevere, in geval deze het lidmaatschap van den Baad van State aanvaardde (E. i. d.).
724. R. 22 december. — Opte messyffbrieff van de heeren gedeputeerden van de Staten van Gelderlant, van den XVen deser maent, onderteeckent Aithony, tot Venlo 2), is geappoincteert: de Generale Staten van dese Nederlanden, geëxamineert hebbende dese messyve ende hierop gehadt hebbende d' advys van de gedeputeerde van Gelderlant, beroerende d'affsetten van Otte van de Zande van zijn officie van drossaet van Herdewijck, hier geroert, verclaeren, dat zy volgende (1. volgen) 't advys van de Staten van Gelderlant ende dat dyen volgende de voirscreven Van de Zande zal blyven gedestitueert ende dat Josep van Arnhem sal gesurrogeert ende gestelt zijn in zijn plaetsse, die daerinne blyven ende worden gecontinueert.
23 December werd naar aanleiding van het rapport over de hernieuwing van de wet te Antwerpen besloten aan den kanselier (sc. van Brabant) te schrijven, om de privileges te handhaven. — Naar aanleiding van de requèsten om het ambt van „con* seillier et mambonr ordinaire" van Gelderland 8) werd geschreven aan Sasbout, om de adviezen betreffende de benoeming te zenden; de burgemeester van Kampen werd hiertoe gedeputeerd „pour faire le debvoir", wien de stukken werden ter hand gesteld. — Op het request van pensionaris Van der Haghen werd beschikt: hem te geveneen eventueel vóór de komst van Matthias openvallende plaats van raadsheer in Vlaanderen; voor een na diens komst openvallende hem aan Matthias te recommandeeren (B. i. d.)!
26 December werd op het request van Champagney beschikt: hem copie te geven van het „besoingné" van wege de burgers van Brussel 4) en gedeputeerden naar hem te zenden. — Te schrijven aan de Eekenkamer te Bijsel, om aan Gent de „comptes et privilèges", er in 1540 heen gezonden, terug te geven en copie te houden van de voornaamste er van „pour la conservation du droict des autres provinces" 6) (R. i. d.).
26 December: besloten geen copie te geven van het laatste geschrift van de burgers van Brussel «), vóórdat men de auteurs er van kent, „et que besoing sera signer" (B. i. d.).
1) Cf. biervóór, p. 560. 20 Dec. werden „les escriptz" van Béthune en het advies en den brief van den Vicomte van Gent gesteld in handen van Wyts, Van de Warcke en den pensionaris van St. Omer ter fine van rapport (R. i. d.).
2) R. A., S. G., loketkas loopende 25. — Op deze copie geen onderteekening.
3) Eigenlijk naar aanleiding van dat van Dionys van Wesenhage, ordinaris raad in Gelderland, die verzocht, dat Sasbout zou worden aangemaand advies te geven over de requèsten van hem e.a. om het momboirschap, vacant door de benoeming van Jean Orth tot kanselier van Overijsel, die in Sasbonfs handen gesteld waren. Uit een 2« apostillé op dit request blijkt, dat de Staten 28 Dec. besloten ook advies van de gedeputeerden van Gelderland te vragen (A. G, Aud. 565, fol. 7). — Een request van Wesenhage wordt nog vermeld A 27 Deo.— Een andere die de plaats ambieerde, was Jacques van Berck, extraordinaris-raad van Gelderland, blijkens zijn request (alsvoren, fol. 42).
i) Bedoeld moet zijn de heftige remonstrantie tegen Champagney: Actes, n». 947; in extenso ald., App, 466 (cf. Actes, n». 946; ibid., 463). - 15 Dec. was op „les remonstrances" van Champagney beschikt, zooals blijkt uit de minuut van Asseliers, „attaiché a Ia liache" (B.i.d.).
5) De brief zelf: Actes, n°. 950; Gachard, Notice, 17.
6) Waarschijnlijk Actes, n. 952; in extenso ald., App., 474. Het hier gedrukte stuk is echter zeer onvolledig. Een volledige copie in A. V. Ypres, port. 23B. _ in de twist tusschen
37



Gewesten en steden 1577.
578
725. R. 27 december. — Sar la requeste du Sr. de La Bourse, commissaire ordinaire, estably par Sa Mté. au renouvellement de la loy de Lille, est appoincté* que les Estatz déclairent que la délégation des commissaires pour le renouvellement de la loy, iey mentioné, a esté par eulx faicte pour certains respectz pour ceste fois, sans préjudice ny estre pour 1'advenir tirer (1. tiré) en conséquence.
Messieurs du Conseil de Brabant, comparans en personne, déclairent ne vouloir excuser 1'absence du conseillier Tsesticb, néantmoings que selon leurs consciences ne scauront nommer aultre pour estre surrogué en sa place, ains qu'il convient que partie soit oye, tant selon droict escript que privilèges du pays. Sur laquelle remonstrance les Estatz ont faict responce qu'ilz ne veullent priver persone de son estat sans cognoissance de cause, ains qu'ilz adviseront sur ce faict ung peu de plus prés, pour, le tout meurement considéré, en ordonner comme de raison.
28 December werd op de remonstrantie van Aerschot over zijn'tractement beschikt: het advies van de Kamer der Beden te volgen en ordonnantie op Van der Beken te verleenen, om aan den inhoud van het request te voldoen (B. i. d.).
726. B. 31 december. — Sur la requeste des commis des guldes de Boisleduc: advisé d'ordonner commissaires pour s'informer sur le contenu de ladicte requeste et instruction y joincte, entendre et mettre ordre sur telles et semblables affaires et police, contenues en icelle requeste, et surtout y tenir la main que bonne et droicturie justice soit excercée par le magistrat illecq.
81 December werd naar aanleiding van een brief van „ceulx de Gand" gelast aan de gecommitteerden voor de informatiën te Douay te schrijven, om hunne opdracht te voltooien. — Op het request van Houfflin werd beschikt: brieven van aanbeveling te zenden aan den sénéchal van Henegouwen en aan Doornik, om voor den suppliant te verwerven het ambt van „conseiller" van Doornik, vacant door het vertrek van Jacques le Clercq. — Op de punten, overgelegd door den burgemeester van Boermond, werden gesteld „les articles marginales" (B. i. d.) ').
X. KEEKELIJKE ZAKEN. Hierover komt in 1577 meer dan in 1576 voor. Vooral in de laatste maanden doen
Brussel en Champagney speelt de Luikenaar André Cameraco een rol. Over hem vindt men in S. G. 3 nog de volgende resolutie op 20 Nov. 1577: Le capitaine Cadet, estant venu sur Ie mand des Estatz pour le faict dudict (!) Cameraco, a déclaré qu'il ne l a prins, troussé ny emmené, et sy ses gens 1'ont troussé et volu mener a Renaix ou aultrement, il n'en a la cherge et tlent estre descbergé par l'escript, servy par monsr. de Champagney, de tant mesmes qu'il n'a donné cherge a ses soldatz; et a luy données les lettres, despeschées ce matin pour luy envoyer, déclaré qu'il ne le tient prisonnier et mesmes ne cognoit 1'homme. — Verder nog: Sur ce que dessus touchant ledict Cameraco a esté résolu d'escrire lettres au majeur de Haulz, affin qu'il ayt a Ie relaxer (et) luy contenir en toutes telles actions quy luy peuvent compéter, de quoy la cherge est donné au conseiller de Tournesis. — Hierbij in m.: Nota du XXIe. Les pieches concernant ce faict sont mises et mains' du pensionaire Malcot.
1) Meermalen worden in de resolutiën requèsten vermeld van den graaf van Berg; zij hebben betrekking op de twisten tusschen de twee broeders, graaf Willem en Frederik van den Berg. Men zie R. iO Febr., 4, 7 Juni, i8 Aug. p.p., 30 Oct., 14, Si Dec. Verder schreven de Staten graaf Willem 3 Nov. in verband met de belegering van Boxmeer: B. A., S. G. 3799.



579 Kerkelijke zaken 1577.
de Staten verscheidene benoemingen tot kerkelijke waardigheden en vergeven meerdere beneficiën.
727. E. 2 januari p. p. — Que les S™. aecordent XXX £ arth. aux cordeliers et dix pour les grises seurs x), affin qu'ilz veillent insister aux prières pour le salut et bien du Pays Bas.
728. R. 9 januari p. p. — Que l'on escripve lettres a mons1. le Comte de Lalaing et a monsr. le Vicomte de Gamper, gouverneur de Pe'rone, que l'on ne taische en chose quelconque changer la religion Catholicque Romaine, mais que l'on a promis de maintenir icelle, comme tout ce que l'on a traicté jusques orez en peult tesmoingner a).
26 April: de prelaat van Nienhoven, „dominus Valerius" en de kanunnik van Utrecht zijn gecommitteerd om te onderzoeken den brief van Goes van 17 April 3) en hierover rapport te doen (E,. i. d. p. p.).
729. R. 4 mei. — Sur la requeste de la prioresse et aultres du cloistre de Schertoghenrylant, prez de Genapiën, est dict que le procureur général s'informera sur le contenu de cestes pour procéder contre Carondelet, comme selon 1'exigence de ses messoz convient; et que néantmoings mons*. le marischal fera le debvoir de faire sortir les soldatz, estanz audict cloistre.
730. R. 17 juni. — Quant a la requeste du provincial de Carmes a Malines: que avant tout fault veoir la satisfaction, faict par le Prince d'Orainge et de ceulx de Schoonhoven, pour entendre, si les corps de ceulx de la religion réformée doibvent estre enterréz au cemitière des Carmes a Schoonhoven; et que a eest effet sera escripte lettre des Estatz a ceulx du magistrat de Schoonhoven.
731. R. 18 juni p.p. — Le prélat de Heylissen a par requeste faict plaincte des soldatz de Heze, Bersel et Floyon pour avoir rompu son église, verreries (?) et choses semblables a 1'office divin, tué III hommes, voilé III aultres en publicq avec aultres excès.
732. E. 20 augustus. — Touchant la proposition des Juiffz, lesquelz désireroient avoir leur résidence en Anvers, comme aultresfoys, est résolu que le Sr. Baron de Vile quy a proposé ceste affaire, mettra quelques poinetz et articles par escript, sur lesquelz il traictera avecq eulx, pour, iceulx veux, estre ordonné par les Estatz, comme ilz trouveront convenir.
P- p- ~ Mess™., ayans veu certains articles, conceuz sur la demeure des Juiffz en la ville d'Anvers, ont advoyé et aecordé absolutement que l'on traicté avecq lesdicts Juiffz sur le pied dessus reprins; ou sy faire se peult a meilleure party, l'on le pourra essayer et faire le myeulx.
20 September schreven de Staten aan den Raad van Vlaanderen 4) over de benoeming van een abdis in de abdij van Bourbourg, vacant door den dood van Marie
1) Waarschijnlijk die te Namen, vanwaar de Staten op dezen dag vertrokken.
2) Lm. hierbij: „informer les gouverneurs de Pérone et aultres gentilhommez de Pérone"
3) De zeer uitvoerige brief beschrijft een geschil tusschen Jan van Stryen, vicaris-generaal van Middelburg, en den generaal der orde het Heilige Kruis betreffende het klooster dier orde te Goes (Actes, n». 548; R. A., Aanw. 1826, n°. 18, fol. 354; orig.?).
4) R. A., S. G., loketkas loopende 25.



Kerkelijke zaken 1577.
580
de Bernemicourt, waar de. religieusen zelf langs wettigen weg „damoiselle Anthonette de Bouy" aangewezen Lebben, terwijl don Jan Gistene de "Warlnzel benoemd beeft; zij verzochten den Baad de zaak voorloopig op te honden.
5 October werd besloten te schrijven aan den bisschop van Ieperen, den grootvicaris van S'. Omer, Huysman, lid van den Raad van Vlaanderen, en den abt „de Dunes", om informatiën in te winnen over „plus idoine religieuse" in de abdij van Bourbourg (B. i. d.).
733. E. 16 october. — Après meure délibération, prenant regard a la qualité et bonnes partz de monsr. le prélat de Marolles, est résolu d'escripre en faveur de monsr. le prélat de Marolles tant aux Estatz d'Arthois qu'aux religieux de S'. Bertin, affin qu'ilz le veullent recepvoir pour abbé illecq, 1'ayant les Estatz Généraulx nommé a 1'administration du temporel, et ordonné d'adjouster a l'instruction de mons1. de Frezin touchant ce qu'il aura a proposer ausdicts Estatz d'Arthois ladicte dénomination dudict prélat.
18 October gaven de Staten, voor zoover het in hunne macht lag, aan Charles de Croy, licentiaat in de rechten, oud 30 a 35 jaar, op diens request het beneficie van de „prévosté de S'. Pierre en 1'église de Seclin" bij Rijsel ') (R. i. d.).
734. B. 19 octobee. — Quant a la requeste des religieux, prieur et convent de S*. Bertin en S'. Omer, messieurs les Estatz Généraulx déclairent aux suppliants que pour les raisons, alléguéz en ceste requeste, et aultres considérations ilz ont pourveu a la prélature de 1'abbaye de S*. Bertin des le XVII8 de ce mois de monsr. le prélat de Marolles, duquel iceulx suppliants debvront acquiescer et obtempérer en conformité des lettres patentes, a son intention expédiées a ces fin, addressantes aux prieur et religieulx dudict lieu-de S. Bertin 2).
735. R. 21 octobee. — Sur la requeste des abbesse et religieuses de Messines en Flandres a esté dict: soyent escriptes lettres favorables a monsieur 1'évesque d'Ypre, affin qu'il laisse joyer les suppliants de leurs anchiens droictz et coustumes et sur icelles professer touttes telles nobles dames qu'elles trouveront idoines a leur profession, sans les constraindre a aulcune réformatioD, et ce par manière de provision, et que le différent, pendant entre les partyes indécys, soit décidé ou par 1'assemblée des Estatz Généraulx ou aultrement soit ordonné 8).
23 October werd den drost van Brabant en den raadsheer Mudeus gelast informatiën in te winnen over „actes schandaleuses" van eenige soldaten of anderen voor Boxmeer tegen de eer „du S*. sacrament d'aultel" (R- i- d.).
3 November werd op het request van pater, mater en anderen van den derden regel te Geertruidenberg *) beschikt: conform het request te schrijven aan Oranje om teruggave van al hunne niet vervreemde goederen, in elk geval om voldoende voeding voor hun onderhoud. — Op dat van prior en anderen van het klooster der Karthuizers bij
1) Pottelsberg werd denzelfden dag gelast hiertoe ordonnantie te depescheeren (R. i. d.).
2) Kennisgeving hiervan aan de abdij van St. Berthin van 23 Oct. in A. G., Aud. 659, fol. 45. — Maroilles was de opvolger van Gerard de Haméricourt.
3) In S. G. 3 luidt de laatste zin: „et jusques a ce qne par 1'assemblée généralle des Estatz aultrement en soit ordonné".
4) Er staat: „en la ville de St. Gertrude". En in de volgende resolutie: „prez la ville du Mont St. Gertrude".



581
Kerkelijke zaken 157T.
Geertruidenberg: aan Oranje te schrijven, om de supplianten te voorzien volgens de pacificatie (R. i. d.).
736. R. 4 novembeb p. p. — Touchant le faict de la* nomination al'admistration de 1'abbaye de S'. Bertin en faveur de la persone de monsr. le prélat de Marolle est arresté par la pluralité des voix 1'acte d'ordonnance, conceue selon le raport de mons*. de Fresin, et .aussy lettre missive desdicts Estatz aux prieur et aultres du convent dudict S*. Berthin.
Quant a la requeste des religieux, prieur et convent du monastère de S'. Bertin est dict pour certaines et grandes considérations: les Estatz ont pourveu de administrateur a ladicte abbaye du Sr. de Marolles doiz le XVI° d'Octobre, selon que lesdicts supplians ont esté deuement adverty, tant par 1'apostille a aultre requeste, a nous présentée, que par noz lettres et déclaration verbale du Sr. de Fresin, envoyéz exprès a eest effect, requirans partant ausdicts suppliants se vouloir conformer a la raisonable intention desdicts Etatz sans préjudice a leur privilège, a quoy n'entendons déroguer ny mesme tirer ladicte provision en conséqnence, retournant arrière a les requérir qu'ilz ayent a choisir, eslire et postuler a prélat futur de ladicte abbaye de S'. Bertin ledict prélat de Marolles, en quoy ilz nous feront chose aggréable.
5 November werd het request van „messire Floris Serclaes" om een prebende van S'. Servaes voor zijn zoon Charles, vacant door den dood van „messire Théodore Bert", medegedeeld aan den deken en het kapittel van S', Servaes te Maastricht om advies (R. i. d.) >).
737. B. 7 novembeb p. p. — Sur la requeste de ceulx du convent de 1'abbaye d'Eversbode en Brabant est dict: veu et oy le raport et advis des commissaires de Sa Mté. et oy aussy la déclaration, faicte de la part de monsr. le révérend père en Dieu le prélat de S'. Michiel, conforme au contenu d'icelle requeste, commettent par provision messire Arnoult de Leeffdale, prêtre religieux dudict monastère et pasteur de Oostham, a 1'administration de 1'abbaye dudict Everbode soubz le bon plaisir de Sa Saincteté et de Sa Mtó. Catholicque. Et que a eest effect lettres patentes seront faictes et lettres escriptes audict convent de recepvoir ledict messire Arnoult a ladicte administration et le recognoissent pour administrateur soubz ledict plaisir de Sadicte Saincteté et Mtó.
In het request*), boven bedoeld, werd geremonstreerd: dat na den dood van Gilles Zemmers verscheidene malen commissarissen naar Everbode gezonden waren, om te informeeren naar de drie geschiktsten onder de geestelijken voor zijn opvolger, en dat deze informatiën ook aan den Koning gezonden waren; dat echter nog geen benoeming had plaats gehad, zoodat de prelatunr nu drie jaar vacant was; dat de commissarissen, in hun advies aan de Staten van Brabant, Leefdale den geschiktsten noemden; daarom verzochten de supplianten „Vos S*'»"., comme représentans la personne de Sa M16. ou du moins son gouvernement et lientenant-général des Pays-Bas", Leefdale bij provisie te benoemen.
1) Zie hierover ook 3 Dec: een prebende van St. Servaes gegeven aan Godefrid de Cbynecq, neef van Maerten van den Nytzem, wegens de afwezigheid van den bisschop van Kamerijk en proost van St. Servaes, die de partij van don Jan houdt (R. i. d.). Zie nog R. i9 Dec.
2) R. A. Noord-Brabant, reg. doleantiên 4, fol. 97.



Kerkelijke zaken 1S77.
582
18 November: te schrijven aan de geestelijkheid te Maastricht, om den eed te doen zoowel aan de Staten als aan den Koning voor de gemeenschappelijke verdediging van het land en hierin samen te gaan met de burgers *) (R. i. d.).
738. R. 19 november. — Ayant oy le raport des convens d'Affligem, S*. Bernard et Tongerlo et les prélatz du pays de Brabant, y constituans le premier estat d'icelluy pays, faict par le pensionaire de Gand, Van der Hagben a), a esté appoincté que les supplians joindront les copies des pièces et munimens cy mentionées et le tout feront communicquer aux parties, pour y dire et respondre endedans III sepmaines après 1'insinuation ce que bon leur semblera.
21 November: op het request van prior en andere religiensen van het klooster Everbode (= Averbode) werd beschikt, dat zij, die gebesogneerd hadden over de informatie en keuze „de eest abbé" s), gedeputeerd werden, om hem op de gewone wijze te introduceeren. — Op dat van prior en anderen van het klooster S'. Bernard, dat voor de te nemen informatiën *) aangewezen werden de prelaat vanVilers en de raad Hovelmans, bekleed met de hiertoe noodige macht. — Op dat van Fresin, verzoekende om de abdij van S'. Vaast te Atrecht, vacant door het overlijden van Thomas de Parency, „pour 1'administration dn temporel et spiritnel et'temporel d'icelle par forme de provision", op het welbehagen van den Paus en den Koning: te schrijven aan den bisschop van Atrecht om advies (B. i. d.) 6).
25 November werd Josse des Gardine, profes „en la maison et prévosté de Watene" in Vlaanderen, naar aanleiding van zijn request en gezien/het advies der vier leden van Vlaanderen, bij provisie belast met de administratie van de goederen dier „prévosté" (R. i. d.).
1 December werd aan Louis de Quebem, geboortig nit Aire, laatstelijk sergeant van de compagnie van Egmond, op diens request toegestaan de prebende van de abdij van Dronchin(?) bij Gent (R. i. d.).
4 December besloten de Staten, gezien het advies van den bisschop van Atrecht
1) In S. G. 3 hierover: op rapport van Marnix over het geschil tusschen de geestelijken en de wereldlijken te Maastricht, waar de eersten geen eed voor de Staten willen afleggen, besloten aan de geestelijkheid te schrijven en last te geven „de recepvoir ledict serment".
2) Het rapport was uitgebracht op een request der in de resolutie genoemden (ft. A. Noord-Brabant, reg. doleantiën 4, fol. 272v.). Zij verzochten in een uitvoerig gemotiveerd betoog, om de incorporatie der kloosters van Tongerloo en Afflighero, resp. in het bisdom van Den Bosch en het aartsbisdom Mechelen, door Alva krachtens de kerkelijke indeeling van 1559 ten uitvoer gelegd, ongedaan te maken en de door Alva afgezette abten in hunne waardigheid te herstellen; voor St. Bernard verzochten zij benoeming van een abt, die reeds ongeveer twee jaar ontbrak.— Blijkens een apostillé bij dit request (t. a. p ) was 9 Nov. aan Van der Haghen het uitbrengen van het rapport opgedragen. In S. G. 3 komt het besluit hiertoe voor. — Een afzonderlijk request van St. Bernard, t. a. p., fol. 255.
3) Bedoeld is Leefdale, zooals nader blijkt uit het request zelf (R. A. Noord-Brabant, reg. doleantiën 4, fol. 103v). Uit de apostillé bij het request (t. a. p.) blijkt, dat de gedeputeerden waren de prelaat van St. Michiel en Jean Hovelmans, ordinaris-raad in den Raad van Brabant.
4) Nl. voor de benoeming van een abt, zooals nader blijkt uit den brief van de Staten van 24 Nov. aan den prelaat van St. Michiel (dus niet Vilers, zooals de resolutie heeft) en Hovelmans (R. A. Noord-Brabant, reg. doleantiën 4, fol. 404v°). — Deze brief werd 7 Dec. door de Staten gearresteerd (R. i. d.).
5) Nog een request van Capres en een van Atrecht worden genoemd 12 Dec.: de Staten besluiten dan te schrijven aan prelaat en geestelijkheid van het klooster St. Vaast (R. i. d.). — De naam is in het register niet ingevuld.



583
Kerkelijke zaken 157'
In diens brief van 1 December, de prelatnnr der abdij van S'. Vaast te verleenen aan Jean Sarrasin als den meest geschikten *) (R. i. d.).
5 December werd besloten naar aanleiding van een klacht van den Vicomte van Gent over zeker request van de abdis van Avesnesgehoord de verdediging van den Vicomte, aan de abdis te schrijven, om copie van de obligatie van het geld, door haar aan den Vicomte geleend, aan dezen te zenden (R. i. d.).
739. R. 6 december. — Le Sr. Vicomte de Gand 3) a comme gouverneur d'Arthoys remonstré que le prieur de S'. Vaast a faict plusieurs actes contre Ia patrie, comme il offre vérifier, et que partant icelluy ne doibt estre pourveu de 1'abaye de S'. Vaast; mais le greffier Weellemans a déclairé que ses lettres estoient doiz hier envoyées; par quoy par mémoire seullement.
Een brief van Oranje 4) tot aanbeveling van Maroilles werd op denzélfden dag gesteld in handen van Provins en den pensionaris van Douay (R. i. d.).
740. R. 7 decembeb. — Semblablement sont accordées par la pluralité des voix les lettres, conceuez sur les nom des Estatz Généraulx, aux prieurs religieux et conventz d Affligem et Tongerloo et chacun a part, pour tenir et réputer les esleuz abbéz, tant messire Arneult Motmans que messire Jacques Veltacquer, comme abbéz respective d'Affligem et de Tongerloo, comme ilz ont faict, avant qu'ilz sont esté de ce spoliéz ou dépossesséz par le Duc d'Alve et archievesque de Malines et évesque de Boisleduc, le tout suyvant le proiect, publicquement leu.
741. R. 10 decembeb. — Mons'. le prélat de Marolle a déclaré et protesté qu'il entend et est résolu de soy tenir a la provision que luy a esté donnée touchant 1'abbaye de S'. Berthin, puisque nonobstant les privilèges, alleguéz par ceulx dudict S*. Berthin et les Estatz d'Arthois, il a pleu a messieurs les^ Estatz eneharger ledict Sr. prélat de soy mettre en possesion de ladicte abbaye de S'. Berthin et d'escripre ausdicts d'Arthoys et de S'. Berthin qu'ilz eussent a eulx rigler en conformité de leurdicte résolution, requirans en cas d'ultérieure opposition luy estre ordonné juge compétant, par devant lequel il puisse poursuivre son bon droit.
11 December werd het antwoord der Staten op de remonstrantie der Staten van Artois, gesteld in het 6e artikel van hun accoord, betreffende Maroilles als prelaat van S'. Berthin, goedgekeurd 5) (R. i. d.).
12 December werd het request van de prelaten van Brabant aan de Kamer der Beden om advies medegedeeld (R. i. d.).
1) De commissie voor Sa ra sin van 4 Dec. in A. G., Aud. 659, fol. 58. — 15 Dec.: aan Sarasin en St. Vaast dit besluit te schrijven; aan den president en anderen van den Raad (sc. van Artois) en de fiskalen te schrijven, om hen in het bezit der prélat uur te stellen (R.i. d.). — 20 Dec. werd de benoeming niettegenstaande een request van St. Vaast gehandhaafd (R. i. d.).
2) Inged iend 25 Nov. en toen in handen gesteld van Capres als waarnemend-gouverneur van Artois om advies (R. i. d.). Bedoeld was de abdij van Notre Dame van Avesnes, toen overgebracht naar Bellemate bij Atrecht, zooals t. a. p. blijkt.
3) Waarschijnlijk zullen ook de brieven van de magistraat van Aire en van Eustache de Croy, heer van Rumenghien, die op dezen dag gesteld werden in handen van den „conseiller" van Atrecht, ten einde ze mede te deelen aan den Vicomte, over deze zaak handelen.
4) Van 3 Dec.: Brom, Archivalia in Italië, III, 493.
5) Herhaling hiervan op 12 Dec. (R. i. d.).



Handel 1577.
584
14 December werd op het request van de koninklijke kapel in het Hof te Brussel'), conform het advies van de Kamer der Beden, beschikt: Van der Beken te gelastenden supplianten 1959 p., 12 s. art. te betalen uit de gelden van het tractement van don Jan. — Naar aanleiding van een brief van de vier leden van Vlaanderen van 7 December, geteekend Groote, werd aan Lievin Grenier, pastoor van de parochiekerk van S'. Michiel te Gent, de „doyennée et prébende" van de collegiale kerk te Kortrijk verleend. — Op een propositie van de Staten van Brabant betreffende de vaceerende abdij Grimbergen werd besloten deze te geven aan D'Oyenbrugge, waartoe dergelijke brieven als voor Everbode te depescheeren; de abt van S'. Michiel en de raad D'Amant aangewezen voor de introductie (B. i. d.).
24 December werd op het request van Pierre Ernest de Facuwez, geestelijke en „grenetier" van S'. Berthin, gezien het advies van Maroilles, besloten conform dit aan de geestelijken van S'. Berthin te schrijven, om Maroilles te gehoorzamen *) (B. i. d.).
25 December: „sur le faict de Nostre Dame de Hault" geadviseerdmr. Guillaume van der Haghen te hooren, om met Jean Gilles rapport te doen (B. i. d.).
31 December werd betreffende het request van de kloosters der Jacobijnen te Antwerpen en Den Bosch gelast de koffers, ornamenten en rente-brieven aan hen terug te geven (B. i. d.).
XI. HANDEL.
Ook hier valt, evenals in de vorige Rubriek, eenige uitbreiding van bemoeiing te constateeren.
742. R. 18 febeuaei p. p. — Sur la requeste de ceulx de Hollande touchant les tonlieux nouvaulx de chacune mesure de grains et du sel de Sont de par le Roy de Dennemarcq: soit renvoyé a mess™, du Conseil d'Estat, affin qu'ilz ordonnent ce que la raison re qui er t.
743. R. 26 juni. — Messieurs se sont conforméz a la requeste, conceue sur le nom des Estatz Généraulx pour le faict d'hoblon, et qu'elle sera présentée a Son Altèze.
P. p. — Le Sr. de Liekercke est commis de présenter avecq Asseliers deux requestes sur le nom des Estatz, seavoir sur 1'hoblon et collecte du thonlieu en Anvers, et de demander favorables apostilles en conformité du dispositiff d'icelles.
Het ééne der hier bedoelde requèsten 3) aan don Jan luidt als volgt:
743a. (26 juni). — Remonstrent en toute révérence les députéz des Estatz Généraulx, assembléz en la ville de Bruxelles, que, nonobstant diverses remonstrances, faictes a ceulx des Finances, on ne cesse de lever la licence de houblon de cincq solz de groz sur le eent, aultrefois par le grand Commandeur, sans consentement des Estatz, mis sus et aecordé a aulcuns particuliers pour bénéficier certains Espaignolz, ses ministres, ayant esté par lettres expresses desdictz de Finances, escriptes au collecteur des tholles en Zélande le XXVIIme.
1) Nog een request hiervan wordt vermeld B. 35 Oct.
2) Brom, t. a. p.
3) A. G., Aud. 252, fol. 173 (orig.).



585
Handel 1577.
d'Apvril deruier, ordonné de continuer la levée de ladicte licence. Et cornme c'est chose nouvelle, faicte sans consentement desdictz Estatz et contre les privilèges du pays et conséqnamment, ensuyvant le Xme. article de la pacificatión et édict perpétuel, doibt estre osté, supplient que Vostre Altèze veuille incontinent ordonner qu'on supercède de la levée de ladicte licence.
Et comme il a esté aultresfois publié, tant en 1'an XV0 LXVI que en 1'an LXXV, certain placcart, par lequel at esté défendn sur prétext de ehiereté apparente qui estoit alors, pour estre les houblons mal addressées, de ne mener hors du pays ledict houblon, apparant par les copies icy joinctes, lequel placcart a trés humble correction ne pouvoit avoir lieu, si non durant ladicte ehiereté, et, cessant 1'occasion de la défence, debvroit aussy cesser 1'édict, touttesfois comme le placcart qu'est publié en 1'an LXXV du temps du grand Commandeur, contient que durera ladicte défence jusques a la révocation et que icelle est préiudiciabel a la libre trafïïcque, causant monopolie et répugnant aussy aux previlèges du pays, et en cas qu'auroit eneores lieu, fairoit 1'impost des six pattarts, par les Estatz mis sur le cent de houblon, infructueulx, oultre se causeroit diversion de trafficque, considéré que de Huesden et aultres quartiers voisins, oü grande quantité d'houblon croist, seroit mené a Dordrecht et de la en Angleterre et aultrepart hors du pays, comme ilz ont accoustumé de faire durant le temps que le passaige de Vlissinghen a esté serré, et que pis est, est on informé que a cause des grandes charges, mises pardeca sur lesdictz houblons, on a commencé en Angleterre planter et cultiver dudict houblon, par quoy viendroit ladicte négociation — estant de grande importance — grandement en ces pays a amoindrir, supplient lesdictz remonstrans qu'en considération de ce que dessus le bon plaisir de Vostre Altèze soit de casser et révocquer ledict placcart et permeetre la- libre sortie dudict houblon, en paiant, oultre 1'ordinaire droict des tonlieux, ledict impost de six pattarts, comme des aultres vivres et semblables marchandises. Quoy faisant etc. *).
Op het request van Simon Snero, Portugeesch koopman, burger van Antwerpen, werd 9 Augustus beschikt: de Staten keuren de den suppliant bij brieven van 17 Januari, geteekend Berthy en gezegeld met het zegel van den Geheimen Raad, toegekende „grace de sauvegarde" goed en bevestigen deze s) (R. i. d. p. p.)
Over de hop schreven de Staten 12 September een brief aan de magistraat van Brugge3), dien wij laten volgen:
744. 12 september. — Messieurs. Nous estant remonstré de la partd'aulcuns bourgeois de la ville d'Anvers, ayantz passéz deux ans du feu grand Commandeur soubz le nom de Marcqus Nunius, Espaignol, et que, lors les Espaignolz estoient envoyé en Fébvrier dernier, soubz le nom de Herman van Capenberghe, obtenu passeport tant dudict Commandeur que de messieurs du Conseil d'Estat, pour lors commis au gouvernement général de ces pays, pour endens certaine temps pouvoir emmener hors ces pays certaine quantité des quintaulx des houblons aux conditions, esditz pasports expriméz, lesquelz, combien depuis
1) W.g. Cornelius Weellemans.
2) Cf. hiervóór, p. 164.
3) A. V. Ypres, port. 23».



Handel 1577.
586
ilz sont esté ralongéz, si est que on leur donne en x) la joyssance d'iceulx passeportz, nonobstant que le nombre ne seroit complet, mesmes que en aulcuns lieux qu'ilz sont esté contrains mectre causion et plaise pour le passeport de certaine quantité des boublons qu'ilz y ont faict passer, et considéré qu« la raison veult qu'ilz en jouyssent entièrement, après en avoir furny aux (!) et droiet compétent, aussy que tant plus que le houblon est chargé de licence, tantmoings le sorte (!) du pays aussy se sorte, les estrangiers le payent, demourant paria meilleure marché, sy comment (!) aussy en ce regard ilz nous ont presté sans intérestz notable somme, nont (1. dont) nous sommes servis en ces présentes affaires pour la défence de la commune patrie, n'avons voulu laisser a 1'instante réquisition des dessus nomméz et Gapenbergbe et suivant ce que leur avons aecordé et permis, vous escripra (1. eseripre) la présente et requérir, comme faisons bien affectueusement, que, en tamps que vous touche et pour les raisons susdites, ayez a laisser youir plainement et paisyblement a iceulx Nunius et Capenberghe 1'effect desdictz passeport pour ceste fois seullement et sans préjudice des privilèges générales du pays de Flandres ou aultres particuliers que en ce regard entendons demourer en leur entier, et si aux susnomnréz ou a aultre en leur nom l'on eust soubz vostre jurisdiction laisser passer quelques quantitéz desditz houblons soubz caution, sans en avoir payé auleqn droiet, vous requérons, si besoing est, faire par les offices du lieu ou aultres qu'il convient, paier a iceulx ou leurs cationaris quy peuvent avoir envoyé aulcun houblon hors de ces pays durant les passeportz desdictz Nunius et Capenberghe, ne doubtans qu'estantz satisfaictz desdictz cautionnaris, iceulx passeportz seront accompliz de brief et en ce ne veuillez faire dilaye ou refuz. A tant 2).
8 October: bet request der kooplieden, hun wol verloren hebbende bij de plundering van Antwerpen, werd gesteld in handen van Saventhem en La Haye, om informatiën in te winnen; de ontvanger van het kwartier Antwerpen werd inmiddels gelast te „surceoir des laines" (!), in het request genoemd (R. i. d.) ").
745. R. 16 octobee. — Sur la requeste de Guillaume Geleyssens, marchant d'Anvers, est appoincté que, ayant esté ceste requeste par les S™. des Finances visitée, accordent au suppliant le passeport pour la pouldre, bonlletz et artillerie, en sa requeste mentionnéz, moyennant qu'il mecte pleige souffisante devant le loy d'Anvers, qu'il portera certification deue, passée devant le loy de Horne, qu'il aura emploié lesdicts pouldre, bouletz et artillerie sur ses navires pour leur défense, ordonnant les collecteurs de la tolle de Zeelande et tous aultres que le laissent en tel cas passer.
17 October werd op het request van de kooplieden der Portugeesche natie te Antwerpen4) beschikt: het mede te deelen aan de magistraat van Antwerpen om advies
1) Dit „en" is overbodig; men zou verwachten: „que on ne leur donne pas" enz.
2) W. g. Cornclius Weellemans.
3) 26 Oct. verder over dit request: de wol, er in genoemd, zal komen aan de kooplieden, waarvan het request en het advies van Saventhem en La Haye melding maken; hiertoe te schrijven aan den controleur op het kasteel van Antwerpen Arthus, om de wol terug te geven (R. i. d. p. p.).
4) Cf. Rubriek IV» op 21 Oct.



587
Handel 1577.
over de wijze, waarop „sauvegarde et asseurance" aan de kooplieden zou kunnen toegekend worden (R. i. d.).
746. R. 18 octobee. — Députer ung des Estatz, a dénommer par ceulx d'Anvers, affin de se trouver a la bourse et demander les marchans, ayans chargé les navires 1), pour faire vole vers Espaigne, sy leur intention est qu'elles partiront, actendu le danger d'estre arresté audict Espaigne, et porter les nom8 et surnoms par mémoire aux Estatz de ceulx quy auront consenty ou estre de contraire opinion.
747. R. 19 octobee. — Sur la requeste des marchans naturelz des pays, estans leur train et trafficque des marchans sur les Royaulines et Sries»d'Espaigne et Portugal est appoincté par les Estatz: ayans eu rapport de ceste requeste, ont relaxé et relaxent par cestes les navires, arrestées et mentionnées par ceste requeste.
748. R. 22 octobee. — Sur la remonstrance, faict par le pensionaire Wits, touchant 1'asseurance et seurté pour faire venir les balles de laines, appartenans a la nation espaignolle et aultres, les Estatz ont aecordé asseurance en telle forme que les remonstrans ont demandé; pareillement le Prince d'Oranges en nom de ceulx d'Hollande et Zeelande et a ceste fin sera requis le Prince d'Oranges par lettre réquisitoire.
749. R. 29 october 2). — Suyvant la remonstrance de ceulx d'Anvers a esté aboly et osté 1'office de la conduite des asseurances comme nouvellité, introduicte par le Duc d'Alve contre la liberté des marchantz et chacune coustume, acceptant 1'offre, faicte par lesdicts d'Anvers, désirans que 1'gffect s'en adsuive a la plus grande faveur et subvention de la patrie que sera possible, et a fin que 1'induction voluntaire dont les remonstrans entendent user, ait tant meilleur progrès, sera prins 1'esgard et donné le contentement que de raison aux pointz cy ensuyvantz:
Sera dépesché et publié placcat général, défendant toutes voyes de faict, oultraiges, envahies ou saisissements soubz quelque prétext que ce soit, et ordonnant qu'en semblables choses soit usé êt procédé par voye de justice ordinaires en forme accoustumée par intervention des magistratz des lieux.
Résolu que les licences des hoblons seront ostées, moyennant que ceulx d'Anvers remboursent les IIIcm £ arth., par les marchantz débourséz.
2 November werd op het request van de „Consul, conseillers et marchantz" van de Genueesche natie in de Nederlanden aan deze paspoort en sauvegarde toegekend (R. i. d.1.
750. R. 19 november. — Sur la requeste de Laurens Francx et consortz 8), jusques au nombre de LXXV borgeois d'Anvers, est appoincté: les Estatz, ayans oy le raport de ceste requeste et pieches y joinctes, ont ordonné que lettres seront escriptes au commissaire Gornile Rosenborch 4) et le recepveur
1) In S. G. 3 volgen hierna de woorden: „prets en Zeelande et résolu".
2) Hen vergelijke hierbij Rubriek IVB op 18 Dec.
3) Requèsten van hen worden ook vermeld: R. 14 Oct. p.p., 3 (p.p.), 14 (p.p.), 36 Nov., 4, 7, 15, 34 Dec.
4) Requèsten van hem worden vermeld li. 30 Aug., 19, 39 Nov., 13 Dec.



Munt 1577.
588
Jehan Cabo, affin qu'ilz s'informent plus partieulièrement de la nature des debtes, icy mentione'es, quant elles ont esté constituées, sy les denrées etmarchandizes ont esté consuméz ou employéz au proffict des Estatz Généraulx en tout ou partie, spécifiant bien par le menu les parties, vendues au proffict de la Généralité, oü que la vente ja est faicte et lesdictes denrées trouvées, sy les navires et batteaux et galéries, oü qu'ilz disent leur marchandises avoir esté employéz et esquelles ilz disent avoir faict leur manouvre, sont aussy vendues au proffict de la Généralité, faisant de tout bien spécifiquement déclaration pour, le tout veu, en estre ordonné comme de raison.
21 November werd aan Jean de Boeckel te Antwerpen op diens verzoek verleend het ambt van controlleur „des alluns", vacant door het vertrek van den Spanjaard Jean de Gastro uit het land; dit, gehoord het advies der Staten van Brabant en den aanbevelingsbrief van de magistraat van Antwerpen ') (B. i. d.).
18 December: naar aanleiding van de remonstrantie over „le faict de vins" werd besloten het hierover gepubliceerde plakkaat a) van kracht te laten (R. i. d.).
751. R. 19 december. — Arresté d'obtenir placcat de point transporter grains hors les Pays Bas. Mais depuys est dict que la remonstrance de ce, faicte par les députéz d'Arthoys, sera communicquée aux Estatz dudict Arthoys et d'Haynault.
22 December werd besloten het ontwerp-plakkaat betreffende het graan-transport mede te deelen aan den Geheimen Baad om advies 3) (B. i. d.).
23 December,werd de kanselier van Brabant gelast het plakkaat betreffende het graantransport voor alle gewesten behalve Gelderland, Friesland, Overijsel en Utrecht te depescheeren en te zegelen (B. L d.).
XII. MUNT. Deze Rubriek begint ook iets beter gevuld te worden:
752. R. 23 januari *). — Item mys en termes de forger nouvelle monnoye et a quel pied et de continuer la monnoye de France, courante en ces pays, au mesme prys que pardevant jusques les Pasques. Sur quoy ont esté mandé et oy les deux généraulx de monnoyers quy ont déclairé les francqs de France n'estre en alloy que de quinze patars au plus, ce qu'auroyt demouré ouvert sans résolution.
753. R. 31 januari. — La pluralité des Estatz porte que les pathars de France et les francqz seront continuéz avoir cours, comme jusques ores ont eu, jusques a la St. Jehan et que doiz astheure, comme d'alors, ils seront tenuz pour billon.
1) Deze resolutie komt in wat korteren vorm nogmaals op dezen dag voor. — Zie over De Caslro nog R. 15 Juli p. p.
2) Dat van 4 Juli 4577, genoemd bij Terlinden?
3) Hierover in S. G. 3: op de rescriptie van den Raad (sc. Geheimen Raad?) „n'estre ordonné de faire seller deffence pour le faict des grains conformément a leur rescription et coucher placcat acoustumé".
4) Dit alleen in reg. Liébart (A. G., Aud. 327^), fol. 5.



589
Munt 1577.
P, p. — La pluralité des voix porte que on doibt suyvre le pied de messieurs des Estatz de Hollande et Zélande pour le haulche des monoyez d'or et d'argent, comme aujourd'huy il a esté bien et au long débattu.
8 Februari: besloten den Raad van State te verzoeken „la permission" van de gouden en zilveren mnnt tot Paschen te verlengen (R. i. d.).
754. R. 15 februari. — Que lettres seront escriptes a monsT. le Prince d'Orainge d'envoyer pardecha aucuns, s'entendans au faict de monoie, pour aveeq les officiers de la monoyé pardecha et ceulx de Finances eoncepvoir ung pied suyvant le traictié de paix, faict a Gand.
27 Maart: de Staten stemmen er, voor zoover hen aangaat, in toe, dat het muntplakkaat, betreffende de Fransche munt, verlengd wordt tot S'. Jan a. s. (R. i. d.).
1 Juni: aangezien „la précédente tolérance" zich slechts tot S'. Jan uitstrekt, over de munt don Jan of den Raad van Financiën te hooren (R. i. d. p. p.).
7 Juni: Liedekerke, de pensionaris van Antwerpen en La Croix met De Hertoge gecommitteerd om met den Raad van Financiën over de munt te overleggen, of verandering noodig zij (R. i. d. p. p.).
755. R. 8 juni. — Que la requeste des Estatz Généraulx, concheue pour les droictz seigneuriautx de la monnoye, se présentera, comme elle a esté lue.
Bedoeld is het volgende request 1) aan don Jan:
755a. (8 juni). — Remonstrent en toute humilité les députéz des Estatz Généraulx des pays de pardecha que, pour subvenir a la trés urgente nécessité, se représentant des au commanchement des dernières troubles de 2) leur auroit convenu, meismes en leurs privéz noms, chercher et trouver tous moyens possibles et de faict impétrer de messeigneurs du Conseil d'Estat, lorsques au gouvernement desdictz pays, que certaine neufve monnoye feust forgée au pied conceu et arresté, a intention et affin seullement que le surpassant les anchiennnes et accoustumées régales de Sa Mté., asseavoir sur la marcq d'or fin IX £ XII s. et sur la marcq d'argent XXI, seroit au prouffict desdictz Estatz pour lasubvention susdicte, sans laquelle Sadicte Mté. ny les Estatz ne pourient et n'eussent oncques volu consentir a ladicte haulse ny moins si libéralement y délivrer leurs vasselles, chennes, bagues et joyaulx, voires sans espargner celles des églises avecq parte de la fachon et dorures, et combien que ce considéré, meismes que par ladicte haulse n'est aulcunement dérogué audict viel droict de Sa Mté., joinct que tout ce que en pourroit venir ne s'employe que au payement des debtes de Sadicte M46., (les S™. des Finances?) ont levé certaines bonnes sommes desdictz droictz et donnent journeilement plusieurs grandes assignations sur iceulx au grand préjudice des remonstrans et commune patrie en ceste extréme nécessité publieque, par quoy supplient trés humblement qu'il plaise a Votre Altèze déclairer ladicte haulse appertenir et debvoir suyvre ausdictz Estatz Généraulx pour subvenir a ladicte nécessité, tant et si longuement qu'elle durera. Quoy fayssant etc.
1) A. V. Gand, reg. V, fol. 139v».
2) „De" schijnt overbodig.



Kunt 1577.
590
756. R. 20 juni. — Messieurs par pluralité des voix ont résolu que l'on requerra que le placcat sur le faict de la monnoie soit encoires tolléré, sans publier celluy que de nouveau estoit conceu et aussy desia imprimé, le tout selon la requeste de ceulx des Estatz Généraulx, conceue par messieurs de Flandres, mais que Son Altèze fera par placcat deffendre a tous de aller quérir par grande quantité telle monnoie en France.
757. R. 26 juni. — Que les Estatz insisteront par manière de réplicque pour obtenir le droict de nouvelle réserve sur la monnoie, d'aultant que les Estatz ont aussy demandé, quant au moys de Janvier dernier ils requiroient lieence et congié de faire forger monnoie, et que ceulx du Conseil d'Estat 1'ont aecordé.
3 Juli schreven de Staten aan den Prins en aan de Staten van Holland en Zeeland *) met verzoek de muntmeesters dezer beide gewesten over de munt met hen te doen confereeren.
10 Juli werd op het request van Melchior van de Perre, „conseillier et général" van de munt, en Andrieu Serveels, auditeur van de Rekenkamer van Brabant, beschikt: aan elk van beiden volgens het advies van de Kamer der Beden door Van der Beken te doen betalen 2 p. art. per dag van 15 October 1576 tot 15 April 1577; dit uit de penningen „procédéz ou a procéder des réserves, levéz sur le faict de la monnoye en ces Pays-Bas" (B. i. d.).
12 Juli werd de memorie van Grobbendonck over „le faict de réserve de monnoier, requis par Gille Hoffman", om advies gezonden aan de Kamer der Beden (R. i. d. p. p.).
17 Juli werd „la réplicque ou itérative requeste pour les droictz de la monnoie" goedgekeurd volgens het advies van de Kamer der Beden (B. i. d. p. p).
20 Juli werd op het request van de vrijmunters en werkgezellen van de munten, begerende „vrydicheyt van de imposten ende beden, onder 't decxele van de privilegiën verleent", beschikt conform het advies van de Kamer der Beden, dat zij verplicht zonden zijn in deze en dergelijke beden, dienende tot defensie van het land, bij te dragen. — Op het tweede request van dezelfden om belooning voor hunne komst van Antwerpen naar Brussel werd beschikt conform het advies (ook van de Kamer der Beden?), dat zij nog geduld moesten hebben (R. i. d. p. p.).
16 Augustus werd gelast te Schrijven aan alle muntmeesters der Nederlanden over de munt (B. i. d.).
758. R. 10 september. — Touchant que aulcuns ont mis en avant de povoir haulcer la monoie conformément a ceulx de Hollande, a condition toutesfoys que chacun dudict pays, leveullant allouera tel pris, seroit tenu de faire marcquer la pièce en lieu, pour ce désigné, et avancer en argent comptant les deux tiers de la hanlce, demeurant 1'aultre a son proffict, est dict que l'on doibt communicquer avecq messieurs des Finances et de la Chambre des Aydes et de la monoye.
21 September werd het request van de „prévotz, juréz et commis" van de munt van den Koning als hertog van Brabant te Antwerpen verwezen naar de Staten van Brabant om er op te beschikken (R. i. d.).
759. R. 1 october. — Ordonné de continuer le cours des monnoyes jusques
1) Beide brieven genoemd hiervóór, p. 169, noot 2.



591
Munt 1577.
au Noël, comme elles ont courru jusques oirez pour cependant pourveoir sur le faict desdictes monoies, comme convient, et pour ce demander placcat.
11 October: gelast te schrijven aan Antwerpen over de verlenging van den geldkoers tot Kerstmis aanstaande ') (R. i. d. p. p.).
29 October: de Kamer van de Beden gelast met een der gedeputeerden van Holland en Zeeland en Oranje te handelen over den aan te nemen muntvoet, na onderzoek van de adviezen van den Geheimen Raad en den Raad van Financiën*);morgen vóór den middag rapport te doen (R. i. d.).
760. B. 31 october. — Messieurs les Estatz Généraulx ayans oy le raport de ceulx de la Chambre des Aydes et aultres députéz pour le faict de la haulche des monoies, a esté résolu de suyvre leur advis par provision, selon que lesdicts députéz le ont couché par escript, et que a ces fins se dépecheront lettres pertinentes, bien entendu que les nouveaulx onzains ou pathars ou solz de France seront tolléréz jusques au Noël pröehainement venant et en après a III liarts pieche ou IX deniers arth., dont cenlx de Brabant, Geldres, Frise et Oultremenze (1. Overysel) ont protesté pour n'estre observé aulcun pied asseuré.
P« p- ~ Ordonné que le placcart des monoies se fera soubz le nom des Estatz et par Sa Mté.
1 November werd vastgesteld, dat het voordeel van de muntverhoóging van Vlaanderen voor de Generaliteit zon wezen3). — Bij meerderheid van stemmen toegestaan, dat Provins het munt-plakkaat naar Vlaanderen zon brengen (R. i. d.).
2 November werd Weellemans bij meerderheid van stemmen gelast het muntplakkaat te teekenen. — De gouverneur van Den Briel, Van Vliet, verklaarde zich sterk te maken het munt-plakkaat van 31 October, „advisé et concln par les commis ou la pluralité d'iceulx des Aydes", door de Staten van Holland te doen goedkeuren, waarvan Brabant acte vroeg, die verleend werd (R. i. d.).
4 November werd Weellemans bij meerderheid van stemmen gelast het request op naam van de Staten aan den Geheimen Raad, om te verkrijgen „lettres de placcat" over de verhooging der munt, te teekenen (R. i. d.).
6 November: besloten met den Raad van Financiën en den Geheimen Raad te overleggen over de verhooging der munt „et ce aujourd'huy" (R. i. d.).
8 November: besloten tot morgenavond te wachten, alvorens iets betreffende de munt-verhooging te beslissen *) (R. i. d.).
1) Aan de vier leden van Vlaanderen schreven de Staten 13 Oct. (A. V. Ypres, port. 23*), dat de nu gangbare geldkoers tot Kerstmis a. s. gecontinueerd was. — Aan den Raad van Vlaanderen 23 Oct. hetzelfde (A. V. Gand, reg. X, fol. 42v.). — Waarschijnlijk zal één der beide, in deze noot genoemde data fout zijn en beide brieven óf op 13 óf op 23 Oct. geschreven wezen.
2) Waarschijnlijk zullen hier de door deze beide colleges op verzoek der Staten in Sept. uitgebrachte adviezen (dat van den Geheimen Raad is van 18 Sept.; het andere gaat hieraan vooraf) over de muntverhoóging bedoeld zijn, waarin beide zich in vrij uitvoerige betoogen hiertegen verzetten (Actes, n°. 801—802; A. E. Mons, Hainaut 409, resp. fol. 243 en 238). "
3) 8 Nov.: aan Vlaanderen toegestaan, dat het voordeel der muntverhoóging voor de door hun ontvanger te Brussel gebrachte 24.000 p. art. aan het gewest zal komen, omdat de ontvanger bevestigt „d'avoir receu les deniers a tel haulchement comme on a advisé" (R. i. d.),
4) In S. G. 3 hierover op 8 Nov.: betreffende de moeilijkheid over de verhooging van den muntvoet, geproponeerd door de Staten van Brabant en anderen, werd vastgesteld, dat, indien zij niet „oultre endedens demain" de veranderingen, die zij aangebracht wilden hebben, opgaven, het besluit geheel zou worden uitgevoerd en daartoe van het zegel van Brabant gebruik gemaakt.



Personalia 1577.
592
761. R. 9 november 1). — Touchant le faict des monoyes a esté résolu de non user de quelque marqué pour avoir pour les Estatz aulcun prouffit, ains de mettre le réal d'or a IIII & X s. arth. et aultres pieches d'or a 1'advenant et le philippes daldre a XLIII soulz et aultres monoyes a 1'advenant, en prendant bien a la bonté intrinsecque, sur quoy seront les maistres monoyeers a demain
10 November: de lijst van de munt-verhooging werd vastgesteld bij meerderheid „des voix répétéz" *).
762. R. 12 november p. p. 8). — L'on a député le premier huyssier vers le chancellier de Brabant, affin de voloir seeller le placcart, résolu pour le faict de la rehaulse des monnoies, et du seel du Roy comme Duc de Brabant; lequel a faict rapport que ledict chancellier, après avoir faict de prime fache quelques difficulté, pour ce que l'on ne estoit accoustumé de user dudict seel, signamment pour les affaires de Brabant en particulier et non pour les affaires des Estatz Généraulx, auroit néantmoings consenty de seeller ledict placcart dudict seel sans préiudicier en aulcun cas ny le tourner en conséquence; ledict huyssier a prins la cherge de retirer ledict placcart hors des mains des secrétaires, ayans faict la despesche, et la porter pour le faire seeller dois ce jourd'huy.
763. B. 17 november. — [Rapport Willerval namens Oranje4)]. 2°. pour Ie faict des monnoies, affin que l'on puist traicter avecq les reiters, a esté advisé de remectre ce poinct a l'advis de monsr. le Prince pour le plus grand proffict des Estatz, en faisant toutesfoys premièrement quelque proiect, comment on polroit traicter avecq lesdicts reiters.
21 November werd besloten het geschrift van de Kamer der Beden over de munt mede te deelen aan den Raad van Financiën om advies (R. i. d.).
11 December rapporteerden Courteville en Roeloffz ook 5), dat Holland en Zeeland commissarissen voor de munt zouden zenden (R. i. d.).
18 December werden Wyts en de pensionaris van Douay gecommitteerd, om de mnntplakkaten te onderzoeken; de daalders, nit Rijsel gezonden, alle in stukken te breken „et aultres semblables que se pourront recouvrir" (R. L <L).
28 December werd de Kamer der Beden gemachtigd om met de gedeputeerden van Holland en Zeeland overleg te plegen over de munt, ten einde rapport te doen aan de Staten (R. i. d.).
Xm PERSONALIA.
In deze Rubriek worden bijeengebracht resolutiën betreffende bekende personen uit de geschiedenis, die in een andere Rubriek geen plaats hebben kunnen vinden en
1) Dit alleen in S. G. 3.
2) Hierover in S. G. 3 op 10 Nov.: dit gedaan in overeenstemming met de geschriften van de Kamer der Beden en het advies van de muntmeesters, zonder dat gebruik zal gemaakt worden van eenig teeken. — Het plakkaat zelf van 11 Nov.: Brabantsch Placaatboek, II, 503, en Charterboek, III, 1163. — 29 Nov. schreven de Staten aan Rennenberg en aan de ridderschap, standen en stad Lingen, om het muntplakkaat ook in Lingen te doen afkondigen (R. A., S. G. 3799).
3) Dit alleen in S. G. 3.
4) Cf. hiervóór, p. 323, 411 en 509. 5) Idem, p. 512.



593 Personalia 1577.'
waardoor onze kennis omtrent de bedoelde personen vermeerderd wordt. Voor dit jaar vinden we hier nog niet veel meer te vermelden dan het volgende beslait betreffende de weduwen der graven van Egmond en Hoogstraten »):
i tj 76t xR' 12 JDNI P> P" ~ Sur Ia re1ueste des dames Comtesses d'Egmont et Hoochstraeten, entendu l'advis de ceulx, (es mains) desquelz elle aestémise pour advis résolu de le signer en sorte que dessoubz: veu que la décision de ceste dependt de 1 interprétation du traictié de pacificatión, faict a Gand entre le Prince d Orainge et Estatz d'Hollande et Zélande d'une et les Estatz Généraulx des aultres pays de pardecha d'aultre part, a semblé a messieurs desdicts Estatz généraulx debvoir icelle estre communicquée ausdicts S'. Prince et Estatz de Mol ande et Zélande, pour par main commune prendre ungne ferme et asseurée résolution sur le faict, représenté en icelle et aultres semblables, sy avant que Son Alteze le treuve bon, a laquelle pour eest effect sera le tout communicqué.
Het bedoelde request8) luidt als volgt:
764» 12 jdni. - Les dames Contesses d'Egmont et de Hoochstrate ont taict presenter requeste, il y a plus de trois mois passé8), affin d'avoir déclaration du traicté de Gand, faict par Voz Sries. ou yoz députéz, endroit les debtes jersonelles seavoir si le fisque de Sa M", ayant prouffité des meubles, sans en debvoir restituer quelque valeur, ne doibt porter debtes a 1'advenant desdictz
auTtdirr6 0 C8té IS1 Ct C0DC,U Par ledict traicté' ^^egard des fruictz que ledict fisque a prouffité et partant est chargé a rate de temps des arriéraiges de rentes a fin que pour 1'obscurité ou imparfection dudict traicté ceste part les remonstrantes ne fussent constrainctes de tomber en infinité de procés pour hmportune poursuyte de pluisieurs créditeurs personelz que ledict fisque ou mmistres d icelluy debvoient avoir payé desdictz meubles. Et voyant lesdictes dames remonstrantes que aulcuns d'entre Voz S«<°. s'inclinoient de reniectre eest affaire a une aultre assemblée des Estatz Généraulx, et lesontpar créditeurs6 re7DfrCe reqfCS qUC GD CG CaS ^^Portune poursuyte desdictz vers htS 7 /]QSPar a CSte nonchalIant de Poursuyvre leur payement
vers ledict fisque - fut surcée jusques a ladicte assemblée, ee que aussy semble estre mis en oubly ou tardance par aulcuns peu affectionnéz a ceste affaire, qui faict suppher lesdictes dames remonstrantes Voz Sries. en général k fi ' que leur plaize d ordonner sur 1'une ou 1'aultre desdictes requestes ce que de raison, sans parmectre que ung tel affaire qui leur importe tant, soit négligé ou mis en oubly par aulcuns quy a ceste affaire semblent estre peu affectionéz Ce fa.sLretcreSP qUalitóZ Ct SOnffrances desdictes dames remonstrantes.
Mn,1]) Waa«*hflnlük 2g„ ook het „requeste et pieches attaichéz», die Champagney 22 Maart
Yma^enLe^anannllon^^ * «-U - den de'kel 1^
Yman en Süle, van persoonlnken aard. - Men hoort er verder niets Van dan dat Sweveghem de genoemde deken en Berchem 16 April worden gecommitteerd, om de stukken aan den fltTvan f? i£ ~ And^6 reqUeSten ÏM ^ ^ Va" H^ra'ente ï?£
2) A. 6., Aud. 659, fol. 9.
wordt'vermeldTe t*?™ 7" H°°8Straten O™** *° Montmorency, comtesse-douagière de wordt vermeld 16 Maart en dan verwezen naar den Raad van State (R. i. d.).
38



Varia 1577.
594
8 Juli werd een brief van don Jan van 7 Juli ') gelezen over bet request van de gravinnen van Egmond en Hoogstraten (R. i. d.).
3 December werd een request van Jean le Petit, „greffier de la gouvernance et advoierié de Béthune", gesteld in handen van den Vicomte van Gent om advies (B. i. d.).
XIV. VABIA.
Ook nu zijn er enkele onderwerpen, waarover wij de resolutiën niet in een afzonderlijke Bnbriek behoeven bijeen te brengen. Vooreerst betreffende dezelfde, die reeds in 1576 voorkomen:
Post.
765. B. 22 april p. p. — Quant a la requeste de Lenart de Tassis, maistre général des postes du Roy, nostre Sire, est dict que 1'assignation de Xm £ arth., faicte sur les membres de Flandres, ne touche pas les Estatz Généraulx, mais quant a ce qu'il touche la Généralité, il exhibera par bonne et debve spéeification, pour, ce faict, estre ordonné comme convient.
12 Juli werd een request van Leonard de Tassis, „maistre général des postes de Sa Mtó.", om advies aan de Kamer der Beden gezonden (R. i. d. p. p.).
6 Augustus werd de brief van Jean Bastoigne „en 1'office du général des postes dn Boy" te Brussel van 6 Augustus gesteld in handen der magistraat van Brussel, orn er in te voorzien (B. i. d.).
20 Augustus: besloten de opschriften van de „pacquets des lettres" en „celles que sembleront suspectes", te doen openen door Sweveghem en den pensionaris van Antwerpen (R. i. d.).
766. R. 3 september. — Touchant la requeste du maistre des postes d'Anvers est dict que messieurs les Estatz Généraulx ont résolu que la visitation des biens, en ceste requeste mentionnée, se face en Anvers et que a eest effect sera escript au Baron de Liekercke pour trouver et dénommer deux persones en ladicte ville ydoines, confidens, gens de bien et d'ung zei asseuré a la patrie, et d'en advertir les Estatz pour aux dénomméz donner charge a faire ladicte visitation selon l'instruction et ordonnance que a iceulx et au maistre des postes en eest endroict sera donné.
1 October werd op het request van Mansart om het vacante ambt van postmeester beschikt: te reserveeren tot een anderen tijd (R. i. d.). — 12 October werd op dat van Guillaume Nnytinck om hetzelfde ambt gelast het te voegen bij de andere requèsten hierover, om, „tout veuz", er over te beslissen (R. i d.) s).
27 October werd de Kamer van de Beden gecommitteerd, om met Nuytinck te spreken over den post naar Roermond, „seavoir combien qu'il coustera de mettre ung a Eynthoven et après pour Ruremonde" (R. i. d.).
767. B. 29 october. — Quant a la requeste de Guillaume Nuytinck, maistre des postes de la ville de Malines, est dict que messieurs, suyvant l'advis de
•1) Actes, n». 644; Corresp. de Philippe II, V, 769.
2) 14 Oct. werd dit besluit herhaald. — Over Nutinck zie hiervóór, p. 564.



595
Varia 1577;
messieurs du Conseil de Guerre du IIIe d'Octobre dernier, pourvoyent le suppliant de l'estat de général des postes par provision et jusques a rappel et que incontinent seront assiz suyvant l'advis d'iceulx des Aydes jeusnes gens et dispoz de pied de troys lieux a aultres a estre pretz nyet et jour pour porter toutes lettres et dépesches, allant et venant du camp, estant a Ruremonde, en ceste ville, et ce pour estre 1'assiette difficille pour chevaulx.
23 November werd een brief van Oranje van 10 November tot aanbeveling van Ohain als postmeester met een van Lalaing gesteld in handen van den rekenmeester Gilles ter fine van rapport (E,. i. d.).
Secrete diensten. 18 Jannari werd Van der Beken gelast aan den secretaris van Aerschot 100 p. te betalen voor eenige lieden, die naar Frankrijk, Lotharingen en Savoye gingen om bericht te geven van „tont ce qne ce passé" (B. i. d.).
1 Jnni werd een request van Dominions Holman en Otto de Backere, „commis aux «ervices secretz", om advies aan de Kamer van de Beden verwezen en 2 Juni aan Lalaing en La Motte. 19 Juni werd Van der Beken gelast hun 852 p. 13 s. 9 d. 9 p. te betalen conform het advies van de Kamer der Beden, „parmy faisant serment par les supplians" aan de Kamer (alle drie R. i. d., de laatste p. p.) ').
27 Juli werden La Motte en Goignies. gecommitteerd, om door spionnen te doen nagaan, wat geschiedde in Duitschland, Bourgondië, Mazières en dergelijke plaatsen ten nadeele der Nederlanden, „fust par levée des gens ou autrement" (R. i. d.).
1 Augustus werd Van der Beken gelast La Motte en Goignies voor secrete diensten 600 p. art. te betalen (E. i. d.).
7 September werd besloten 100 écus per maand te geven aan diengene, dien Oranje zou aanwijzen voor zekere berichten van wat voorviel in Frankrijk en Duitschland (R. i. d.).
26 September ») werd op de mondelinge propositie van Sille voor zeker persoon, aanbevolen door de magistraat van Brussel, om te ontdekken verscheidene geheime zaken, geadviseerd, dat hij zich zou wenden tot den Raad van Oorlog (R. i. d.) 3).
Gevangenen. 19 Maart werd een request van de „commissaires députéz" van de gevangenen te Brussel in handen van den Baad van State om advies gesteld (R. i. d.).
22 April werd op het request van „Jean de Hamuyton", Schotsch edelman, beschikt: de Staten hebben hem niet gevangen doen zetten; hij kan zich wenden, tot wien hem goed dunkt (R. i. d. p. p.).
5 November gelastten de Staten, den luitenant-amman van Brussel, den advocaat Van der Haghen en Brouart4) alle gevangenen, „dont ilz ont charge a les examiner", los te laten en te ondervragen, „lesquels ilz ne treuvent coupables" (R. i. d.).
1) Zie nog R. 25 Mei en 17 Juni. - TJp den laatsten dag wordt ook een requeat van den commissaris Rossel vermeld.
2) Voor Actes, n». 814 (22 Sept. 1577?), zie hiervóór, p. 144, noot 3.
3) Claude Rossel (hiervóór, p. 144), kreeg 4 Juli als betaling voor secrete diensten 3 patara per dag tot 17 April toe (R. i. d. p. p.). _ Requèsten van een Rossel (Jacques of Claude kunnen beide bedoeld wezen), die monster-commissaris was, worden genoemd R. 1 Juli p. p., 15,27 (p. p.) Aug. — Nog in S. G. 3 op 9 Nov. p. p.: Mémoire de adviser sur le recouvrement de 1'argent que, commendera, pour les affaires secrètes.
4) Guillaume van der Haghen en Brouart waren de gedeputeerden tot het onderzoek der gevangenen, zooals o. m. uit R. 27 Nov. blijkt.



Varia 1577.
596
17 November werden de brieven van Limburg met „les interrogatoires" gesteld in handen van Sille ter fine van onderzoek *) (R. i. d.).
768. E. 18 november. — Touchant la requeste de Nicolas Schaghen, soubz amman de Bruxelles *), est dict: avant ordonner sur ceste requeste, messieurs disent que les pensionaires d'Ipre et de Middelborch s'informeront, sy Renax est absent, son quartier vuide et sy par la venue de ce suppliant les dames de Grevenbrouck et de Bovigne seroient discommodées, pour, leur advis oy, estre ordonné comme de raison.
26 November werd op het request van de gedeputeerden tot het onderzoek der gevangenen beschikt: de luitenant-provoost gemachtigd hen (de gevangenen?) naar het kamp en de steden te zenden „a leur facon selon son advis" (R. i. d.) s).
Verder voegen wij aan deze rubriek nog een paar nieuwe onderwerpen toe:
D ij k w e z e n. 12 Eebrnari werd een remonstrantie van Zierikzee en de gecommitteerden tot de „eaues et dicquages" van Schouwen 4) in handen van Terion, Berchem en „le conseiller .... ." gesteld, om de bedoeling der supplianten beter.te vernemen (R. i. d.) 6).
769. B. 22 apbil. — Sur la requeste du S*. Arthus de Gbistelles, Sr. de Rymersch, grand bailly de ville et chastellenie d'Ypre: messieurs les Estatz Généraulx des Pays Bas requirent messieurs des quatre membres de Flandres faire desbourser les despens nécessaires a la réparation de dicques perehées, cy mentionéz; et en cas qu'ilz facent apparoir que par charge et advis, tant des Estatz Généraulx que de messieurs du Conseil de Guerre, lesdictes dicques seroient esté perehées a la deffence et tuition de la commune patrie et pour
1) In S. G. 3 hierbij i. m.: Sille heeft rapport gedaan en daarop heeft men Geleen geantwoord. — Nog 18 Nov. hierover in S. G. 3: Het besogne van Limburg is gesteld in handen van Froidmont, Fresin en Willerval, die op zich namen den volgenden morgen rapport te doen ; Sille werd hun ter zijde gesteld, om het advies te coucheeren. — Hierbij i. m.: de gedeputeerden deden 19 Nov. rapport op schrift, dat in alle punten geaccepteerd werd; voor de uitvoering werd Sille aangewezen.
2) In S. G. 3 volgt hierna: pour estre logé en la maison de Cambroy que tient Renax quy s'est reliré avecq don Juan.'
3) Zie over gevangenen nog R. 30, SS Sept., 33 Oct., 1, 3, 13, SA, 37 Nov., 4 Dec. Over de in de 2 laatstgenoemde resolutiën behandelde zaak van Hans Firtel (of Fidel?) ook nog een brief van 3 Nov. in R. A., S. G. 3799. Requèsten van Firtel worden vermeld R. 4, 13 Sept., 8, 14, Oct., 1, 14, 31 Nov. p. p.
4) A. G., Cart. 327*, fol. 151: verzoek om steun bij het herstel der dijken; sedert 10Oct. 1575 de stad en het eiland „flottoit — es eaues de la mer en trés apparente daingier d'estre tost inundée et a jamais perdue".
5) 13 Febr. werd een request van Zierikzee (hetzelfde?), gehoord het rapport van den pensionaris van Brugge, teruggezonden aan den Raad van State (R. i. d.). — Op het request zelf (zie vorige noot) staat een apostillé van 18 (lees: 13?) Febr.: Schore en Yman gecommitteerd om het request aan den Raad van State aan te bieden en aan te bevelen. — Nog 4 Juni op een request van de gedeputeerden van Zierikzee (ook hierover?): besloten te wachten tot na het rapport van Leoninus en Grobbendonck over hunne onderhandelingen met den Prins en de Staten van Holland en Zeeland (R. i. d.). — 26 Aug. werd op een memoriaal van Zierikzee en Brouwershaven beschikt, dat de Staten er in toestemden, dat Berchem én Provins hierover zouden besogneeren (R. i. d.).



597
Varia 1577.
empescher les emprinses, excuirsions et brantschatz des ennemis, comme ilz allègruent, on sy ceulx du Conseil d'Estat jugent et déclairent que lesdicts despens doibvent estre portéz par la Généralité, lesdicts Estats Généraulx deffalcqueront lesdicts despens, a ce que lesdictz de Flandres auront a contribuer a la nécessité et deffence commune x).
770. E. 14 juni p. p. — Ce que par ceulx de Lille, Douay et Orchiez et ceulx de Tournesiz a esté remis sur la charge des Estatz, a quy il compète principalement, sans eulx vouloir obliger ny aussy leurs maistres, pour n'en estre authoriséz aux fraitz et mises, qu'il eonviendra frayer pour la réfection des dicques y mentionéz
13 November werd zekere acte over de dijken van Vlaanderen tegenover Antwerpen gelezen en goedgekeurd (R. i. d.).
10 December werd de brief van Oranje, geschreven op verzoek van Zierikzee, gesteld in handen van de Staten van Brabant — te weten van den pensionaris van Brussel —, Vlaanderen, Holland en Zeeland om advies (B. i. d.). Dat deze brief waarschijnlijk op dit onderwerp betrekking heeft, blijkt nader nit:
771. R. 12 december. — Les députéz de Ziericxzé ont proposé les inconvéniens que sont advenues par faulte d'argent a réparer aux dicaiges, mesmement de 1'inundation, naguaires advenue par rupture d'aulcuns desdictz dicques.
Sur la requeste de ceulx de la ville de Ziericxzee a esté résolu de les assister en obligations sur les Estatz Généraulx,jusquesalasommedeXXIIIIm £, pour obvier a ultérieures inundations de 1'isle de Schouwen, a repartir selon la cotte des provinces.
772. R. 15 december. — Sur la requeste de ceulx de Ziericxzee est appoincté: messieurs les Estatz Généraulx ont en conformité de la résolution, prinse le XII" de ce moys, consenty et aecordé que ces supplians pourront a leurs fraictz (emprunter) la somme de XXIIIIm £ arth. sur les obligations desdicts Estatz avecq attermination de cincq moys pour le remboursement 2).
Vestiging in de Nederlanden.
773. E. 14 februari. — Sur la forme du serment que a esté conceue par messeigneurs du Conseil d'Estat pour ceulx quy denianderoient venir prendre leur résidence en ce Pays-Bas, est dict que les Estatz Généraulx la treuvent bonne, requirans messieurs du Conseil d'Estat voloir faire partout dépescher lettres en conformité d'icelle forme s).
27 Maart: Van der Beken gelast 3 p. 10 s. te betalen aan Pierre Claes voor zijne reis naar den Baad van Vlaanderen over den eed, door de vreemdelingen te doen, „venant demourer pardecha" (R. i. d.).
Stndeeren buitenslands.
774. B. 31 october. — Sur la requeste de Adolff de Gruetere est dict que,
1) 14 Juni werd op een request van Gbistelles en Auweghem (over?) besloten bij meerderheid van stemmen: „t'accorderen in d'inhouden van deselver, als wel oirboirlijck ende nootzakehjek" (R. i. d. p. p.).
2) In korteren vorm komt dit besluit op dezen dag nogmaals in de resolutiën voor.
3) Actes, n». 326; Bondam, II, 79 (in het Nederl.; Fransche tekst: A. G., Cart. 327», fol. 15v°).



Varia 1577.
598
comme messieurs les Estatz Généraulx tiennent le placcat du IIII0 de ce moys XVc LXIX, publié sur le faict des estudians du Pays-Bas et universitéz, pour suspendu suyvant le Ve article de la pacificatión de Gand et comme estant contre la liberté du pays, ordonnant aux consaulx, magistratz et tous aultres juges de se rigler suyvant ce et d'admettre tous licentiéz et docteurs aux offices et postulations, nonobstant qu'ilz ayent prins leurs degréz es aultres universitéz que a Lovain, Douay et Bome, tant que aultrement sera ordonné, de manière que George de Gruytere, fils du suppliant, pourra librement prendre son degré de licencié a Orleans, sans pour ce meffaire contre ledict placcat1).
Papieren betreffende de troebelen.
775. B. 15 decembeb. — La minute 2) d'ordonnance sur Pratz et Mesdacb, secrétaires, recepveur de 1'artilerie Van der Driessche et Pierre Hordiys, huyssier, contenant commission sur ram. Gille Wyts, pensionaire de Bruges, mn. Theodore de Bye, mre. de eomptes en Hollande, et mre. Nicolas de la Lis, pensionaire de Douay, touchant la levée des pieches, tiltres et munimens concernant le faict de troubles, exhibéz en Court, est arresté par les Estatz Généraulx.
Ten slotte volgen hier twee onverstaanbare resolutiën:
19 April: Les Estatz Généraux, ayans oy le raport des commissaires du différent cy mentionné, 1'ont ponr les raisons y contenues renvoyé eest advis avecq les pièces y servans a messeigneurs du Conseil d'Estat, pour y ordonner comme y trouveront convenir (E. i. d. p. p.).
18 October: receu lettre de Halden et ordonné de respondre par Arta s) (R.i.d.).
1) De acte van deze verklaring der Staten zonder relatie tot De Gruetere in R. A. NoordBrabant, reg. doleantiën 4, fol. 95.
2) Deze resolutie is in margine van het register bijgeschreven. — Eerder op dezen dag: men heeft gelezen een minuut „pour le faict des papiers concernant les troubles" (B. i. d.). — Cf. hiervóór, p. 173.
3) In S. G. 3 staat dit op dezelfde wijze; maar in plaats van Arta lees ik hier: „Arettha".



INDICES.






I. CHRONOLOGISCHE LIJST DER RESOLUTIËN *).
Datum. 1576, Blz. No. Sept.
25 [Diverse onderwerpen] 5-6 1
27 [ » » ] 17,48-49, 85 74,82-83
28-30 [Duitschesoldaten;midd. 87 en
van aanv. en verw.] 50 en 83 161
29 [Charlemont-Megen] 162 84
+ 30 [Geldleening] 112 212 Oct.
1 Midd. van aanv. en verw.
(2 X) 84-85 463
d Betr. Duitschland 76
» Spaansche soldaten 50 88
2 Verg. St.-Gen. (2 X) 9 3 » Duitsche soldaten (2 X) 52 89 » Betr. Engeland 74 138 » M. v. aanv. en verw. (2 X) 85 164 » Midd. van aanv. en verw. 85
3 » » 85 d Maastricht 59?
» Betr. Engeland 74 139
» Midd. van aanv. en verw. 85
» Betr. Duitschland 74 144
» Geldmiddelen 1201
» Geldleening 113 213
3 p.p. Duitsche kolonels 52 90
4 » » 52 91 » Betr. Duitschland 75
» Champagney en Antwerpen 132 265 » Geldleening (2 X) 113 214 » Midd. van aanv. en verw. 85 » Betr. Engeland 74
4 p.p. Duitsche soldaten 54 » Midd. van aanv. en verw. 85
5 Verg. St.-Gen. 104 » Betr. Duitschland 77
» Centrale Regeering 428 255
» Verg. St.-Gen. 10 4
» M. v. aanv. en verw. (4 X) 85
5 p.p. Duitsche kolonels 54 92
Datum. Blz. No. Oct.
5 p.p. Betr. Holl., Zeel., Oranje 18 22
7 » Duitschland 77 145 » Betr. Holl., Zeel., Oranje 18 23 » Duitsche kolonels 54 93 » Verg. St.-Gen. 11<
» Midd. van aanv. en verw. 86 » » » 86 165
» Spionnendienst 85*
» Midd. van aanv. en verw. 86 165 » » » 86
7 p.p. Duitsche kolonels 54 93
» Benden van ordonnantie 86
» Confiscatiën 128'
8 Walen (Montdragon) 55 94 » Midd. van aanv. en verw. 86
» » » 85»
» Betr. Frankrijk 69 428
» Duitsche soldaten 56 94
» M. v. aanv. en verw. (4 X) 86
» Geldleening (2 X) 114 245
» Duitsche kolonels 56 94
9 Vacatiën-Oetingen 19'
» Midd. van aanv. en verw. 86 166
» Betr. Frankrijk 69
» Geldleening 114 216
» » 114»
1 Betr. HoR., Zeel., Oranje
(2 X) 19
9p.p. Lichting-Mansfeit 713
» Midd. van aanv. en verw. 86'
» Benden van ordonnantie 86 166
» Gelderland 132 266
10 Gevangenen 145 » Midd. van aanv. en verw. 87 » Verg. St.-Gen. 10 » Betr. Frankrijk 69
11 Gevangenen 145 » Betr. Holl., Zeel., Oranje 19 » Midd. van aanv. en verw. 87
» Duitsche soldaten 57 96
1) Besolutiën, waarvan alleen de data in de noten vermeld worden, zijn in deze lijst niet opgenomen. De resolutiën, voor zoover ze niet in het register van den griffier voorkomen, zijn steeds tusschen [ ] geplaatst aan het einde van den dag, waarop ze genomen werden. De resolutiën uit S. G. 3 en uit het reg. Liébart, voor zoover ze alleen ter verduidelijking van resolutiën uit het register van den griffier geciteerd zijn, worden in deze lijst niet genoemd.



602
CHRONOLOGISCHE LIJST DER
RESOLUTIËN.
Datum. Blz. No. Oct.
11 Berlaimont en zoons 132
11 p.p. Geldleening 114 217 » i) Brussel 133'
» Midd. van aanv. en verw. 872
» » » 87
» » » 86'
12 Betr. Frankrijk 69 » Verg. St.-Gen. 10»
» Walen (Montdragon) 57 97
» Verg. St.-Gen. 11 5
12 p.p. Midd. van aanv. en verw. 87* » » » 87
13 Walen (Montdragon) 57 98 » Duitsche soldaten (3 X) 57l
» Midd. van aand. en verw. 87 167
» Spaansche soldaten 57 98
n Geldleening 114 218
» Betr. Duitschland (2 X) 77 146
» Midd. van aanv. en verw. 87
14 Post 444
» Betr. Spanje 35 57
» Verg. St. Gen. 11 6
15 Betr. Holl., Zeel., Oranje 19*
» Duitsche kolonels 57 99
» Verg. St. Gen. 11 7
» Midd. van aanv. en verw. 88
» Betr. Holl., Zeel., Oranje 19
» Frankrijk en Spanje 35 58
16 Verg. St. Gen. ' 12 8 » Duitsche soldaten 57 100 » Centrale regeering 128 256 » Midd. van aanv. en verw. 88 169 » Betr. Engeland (3 X) 74 140 » » Frankrijk en Spanje 36
16 p.p. Benden van ordonnantie 110
17 Betr. Oranje 19 24 » » » 20
» » Spanje 37 59
» » Engeland 74 141
» » Duitschland 77 147
» Betr. Holl., Zeel., Oranje 19 24
» Aanslag op Willebroeck 57 101
» Midd. van aanv. en verw. 90'
» Betr. Duitschland 78
» Midd. van aanv. en verw. 88 470
18 b > 88
» Duitsche soldaten 58 102
» Verg. St. Gen. 12 9
» Midd. van aanv. en verw. 88 471
s Post 144
» Midd. van aanv. en verw. 88 174
ï Spaansche soldaten 58 102
» M. v. aanv. en verw. (3 X) 90
19 Betr. Duitschland 78
» M.v.aanv. en verw. (3X) 90 172
» Verg. St.-Gen. 12
» Betr. Holl., Zeel., Oranje 20 25
» Midd. van aanv. en verw. 91
» Walen (Montdragon) 59 103
» Duitsche soldaten 59 403
» Luik-Maastricht 59
20 Midd. van aanv. en verw. 91
» Maastricht 59 104
» Verg. St.-Gen. 42—13 11
» Walen (Montdragon) 59
» Betr. Duitschland 78 148
Datum. Blz. No. Oct.
20 Verg. St.-Gen. 43 » Midd. van aanv. en verw. 91
» Duitsche kolonels (3X) 59 104
» Benden van ordonnantie 410
20 p.p. Midd. van aanv. en verw. 91 173
21 » » (2X) 90 en n.2 » Baad van State (gevangen leden) 128 258
» Spaansche soldaten 50'
22 Verg. St.-Gen. 13 12 » Hierges-Gelderland 133 267 » Munt 143
» Betr. Frankrijk 70
» Walen (Montdragon) 60 105
» Midd. van aanv. en verw. 91 174
» Betr. Holl., Zeel., Oranje 19'
» Geldleening 114 219
» Midd. van aanv. en verw. 921
» Betr. Holl., Zeel, Oranje 196
22 p.p. M v. aanv. en verw. (3 X) 91 174 » Baad van State (gevan-
23 gen leden) 129 Baad van State (gevan-
» gen leden) 129 259
Geldmiddelen 120'
» Baad van State (gevan-
» gen leden) 129 259
Geldmiddelen 120 234
» M. v. aan v. en verw. (2 X) 92 en n. 2
» Geldleening 114 220
23 p.p. » (3X) "115 220 » Geldmiddelen 120 234
24 Midd. van aanv. en verw. 92 475 » Geldleening 116 221 » Luik-Maastricht 80 156 s> Geldleening 116 221 » Midd. van aand. en verw. 92 175
25 Geldleening 116 222 » Betr. Oranje 22
» Munt 143 281
» Brussel-Oranje 133 268
» Verg. St.-Gen. 13 13
» Betr. Spanje 60 36
25 p.p. M.v. aand. en verw. (3X) 92 176 » Betr. Spanje. 60 36 » Midd. van aanv. en verw. 92 176 » Betr. Holl, Zeel, Oranje 20
» Midd. van aanv. en verw. 93
26 » » 93 177 » Raad van State (gevangen leden) (2 X) 130 260
» Luik-Maastricht 81 157
» Maastricht 60
» Midd. van aanv. en verw. 91s
26 p.p. Centrale regeering 128
» Griffie 13 12
• 27 Midd. van aanv. en verw. 93 178
» Betr.^Duitschland 76 143
» Zierikzee en Duiveland 31 46
» Midd. van aanv. en verw. 93
» , » 93 178
27 p.p. Betr. Duitschland 76 I Benden van ordonnantie 110 » M.v. aanv. en verw. (2 X) 93 » » » » 95' » Maastricht 601
1) Bij vergissing in onzen tekst 4
Oct. gedateerd.



CHRONOLOGISCHE LI
Datum. Blz. No. Oct.
28 Verg. St -Gen. 13
» » » 1410
» Geestelijkheid 143 281
» Betr. Holl., Zeel., Oranje 20 26
29 Socretesse 13 15 j> Paspoorten 1431
» Geldleening 1151
| » 116 224
» Zierikzee 318
» Betr. Duitschland 78
» » Holl., Zeel., Oranje 20 27
» Handel 143
» M.v aanv. en verw. (2 x) 93 179
» Post 144
» Secretesse 14 45
» Benden van ordonnantie 110
» M. v.aanv.en verw. (4x) 93 479
» Bequesten (2 x) 1332
30 M. v. aanv. en verw. (2 x) 94 180 » Betr. Holl., Zeel., Oranje 21
» Geldleening 116 224 » Zierikzee-Goes 31 47 » Verg. St.-Gen. 14 » Stadhouders en gouverneurs 133 269 » Gelderland 44 » Midd. van aanv. en verw. 912 » » » 841 » » » . 94 120 f Duitsche soldaten 60 107 » Midd. van aanv. en verw 94 » » » 94 120 » Duitsche soldaten 60 » Betr. Holl., Zeel., Oranje 21 » Midd. van aanv. en verw. 94 420 » » » 941
31 » » 95 181 » » » 95
» Raad van State (gevangen leden) 131 » Midd. van aanv. en verw. 95 » Spaansche soldaten 61 108 » Midd. van aanv. en verw. 95 » Aerssen 851 » Geldleening 116 225 » Verg. St -Gen. 14 Nov.
1 Spaansche soldaten (Flo¬
yon) 61
» Midd. van aanv. en verw. 95
» Post naar Luxemburg 373
2 Midd. van aanv. en verw. 95 182 » Geldmiddelen 120 235 » Verg. St -Gen. 14 16 » Duitsche soldaten 61 109 » Betr. Oranje 22
3 Gewesten (2 x) 138 270 » Betr. Holl, Zeel., Oranie 21
» Midd. van aanv. en verw. 95
» » » 942
» Duitsche soldaten 64 410
» Verg. St.-Gen. 14
» Geldmiddelen 129 236
4 Antwerpen 61 » Betr. Holl., Zeel., Oranje
(3 x) 21 28
5 Belr. Oranje 22 » I Midd. van aanv. en verw. 95
ST DER RESOLUTIËN. 603
Datum. Blz. No. Nov.
5 Midd. van aanv. en verw. 95 183 » Betr. Holl, Zeel., Oranje 21
» Duitsche soldaten 61 111
» Midd. van aanv. en verw. 95 183
» Antwerpen 64
» Verg St.-Gen. 44
> Midd. van aanv. en verw. 95 183 » Post naar Antwerpen 61
6 Betr. don Jan 36 61 » Verg. St.-Gen. (2 x) 14
» Betr. don Jan 37 61
» M. v. aanv. en verw. (2 x) 96 184
» » » » 963
» Duitsche soldaten. 61
» Geldmiddelen 121 237
» Midd. van aanv. en verw. 96 184
» | Geldleening 116-1
» Benden van ordonnantie 410
» Midd. van aanv. en verw. 94 184
7 Staat van oorlog 124 238 » Betr. Oranje 22
» Duitsche soldaten 62 112 » Midd. van aanv. en verw. 96 185 » Duitsche soldaten (2 x) 62 » Spaansche soldaten (Floyon) 62 » Midd. van aanv. en verw. 96 185 » Betr. Duitschland 77° » Midd. van aanv. en verw. 96 ■ 185
8 Betr. don Jan 37 62 » Geldmiddelen 421
» Betr. Frankrijk 70»
» » » 70 129
» M. v. aanv. en verw. (2 x) 97 186
» Benden van ordonnantie 1104
» M. v. aanv. en verw. (2 x) 97 186
» Utrecht 134»
9 M. v. aanv. en verw. (2 x) 97 187 » Betr. Frankrijk 70 130 » Midd. van aanv. en verw. 97 187 d Betr. Oranje 22 29
9 p.p. Geldleening 116 226
» Geldmiddelen 121
» Midd. van aanv. en verw. 974
» Betr. Oranje 22 29
» Midd. van aanv. en verw. 97 187
» Post 444
40 Duitsche kolonels 62
» Betr. Frankrijk (2 x) 70 134
s Midd van aanv. en verw. 98
» Betr. Oranje 22 30
» Betr. Frankrijk 71 131
11 Duitsche kolonels 62 113 » Benden van ordonnantie 110
» Midd. van aanv. en verw.
(Glymes) 98
» Geldmiddelen 121
» Midd. van aanv. en verw.
(Zeelieden) 98
» Betr. Oranje 23 31
» » Luik 8u
12 » don Jan 38 63 » Duitsche soldaten 62 114 » Midd. van aanv. en verw. 981
» Benden van ordonnantie 110
> Duitsche soldaten 62 114 » » » 62
» Gent 62



604
CHRONOLOGISCHE LIJST DER RESOLUTIËN.
Datum. Bic. No. Nov.
12 Geldleening 116 227
13 Midd. van aanv. en verw. 981
» » » 98 188
» » »
(Glymes) 98
d Spaansche soldaten
(Floyon) (2 X) 63 115
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 98 188
» Betr. Duitschland 79 149
» Duitsche soldaten 63 115
» Midd. van aanv. en verw. 98 188
» Spaansche soldaten 63 115
» Verg. St.-Gen. 14
14 Goes 32
» Geldmiddelen (2 X) 121 239
» Midd. van aanv. en verw. 99-
» Spion nendienst 98
14 p.p. Betr. Duitschland 791
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 98-99 489
15 Spaansche soldaten
(Floyon) 631
» Midd. van aanv. en verw. 99 190
» Betr. Frankrijk 71 432
» Verg. St.-Gen. 15
» Petitiën 4212
» Betr. Frankrijk 71
» Midd. van aanv. en verw. 99 190
» Betr. don Jan 378
16 Midd. van aanv. en verw. 99
» Verg. St.-Gen. 15 17
» Geldleening 117 228
» Gelderland 134 271
» Midd. van aanv. en"verw. 99 191
» Betr. Frankrijk 71 132
» Geldmiddelen 121 240
» Betr. Oranje 23 33
15 p.p. Midd. van aanv. en verw. 99 191 » » » 986
» » » 981
» » » 99 404
» Maastricht (2 X) 63
» Midd. van aanv. en verw. 99
» Gevangenen 145
17 Betr. don Jan (2 X) 38 64 » Gelderland 134
» Benden van ordonnantie 111
» Midd. van aanv. en verw. 99
» Betr. Oranje 23
> Vacatiën Leoninus 134-3
» Midd. van aanv. en verw. 99
» Munt (2 X) 143-144 282
» Geldmiddelen 122
j> Vacatiën La Haye 383
18 Betr. Oranje 24 34 » Midd. van aanv. en verw. 100 192 » Amsterdam enz. 32 48
19 Geldleening 118 229 » Duitsche soldaten (2 X) 63
» Betr. don Jan 38
» Bodeloon 63
» Hierges 134
» Vacatiën Boussu 591
» Midd. van aanv. en verw. 993
» » » 100 193
» Betr. Roda 63 116
» M.v. aanv. en verw. (2 X) 982
» Overmaze 1348
» I Franche-Comté 772
Datum. Blz. No. Nov.
20 Midd. van aanv. en verw. 100 194 » Geldmiddelen 122
» Walen (Montdragon) 63 117
» Goes 32 49
> Duitsche soldaten 64 117
21 Midd. van aanv. en verw. 100 195 » Walen (Montdragon) 65 118 » Betr. Oranje 24
» Benden van ordonnantie 110*
» M. v aanv. en verw. (2 X) 100 195
» Spaansche soldaten 65 118
» Walen (Montdragon) 653
» M. v. aanv. en verw. (3 X) 100
» Geldleening 118 230
» Martiny Stella 1363
22 Betr. don Jan 38 65
23 Midd. van aanv. en verw. 100 196 » Betr. don Jan 38 66 » Handel 1432
24 Midd. van aanv. en verw. 100 » » » 985 » Betr. Holl, Zeel., Oranje 181
» » Engeland 75 142 » Geldmiddelen 419 » Betr. Oranje 24 35 » Egmond 706 » Betr. don Jan 39 » » Frankrijk 72 » Baad van State (gevangen leden) 434 261 » Midd. van aanv. en verw. v 120 » Baad van State (gevangen leden) 131 261 » Geldleening 118 » Verg. St.-Gen. 15 18 » Spaansche soldaten 63* » Duitsche soldaten 66 119 » Verg. St.-Gen. 15 18 » Geldmiddelen 422 244 » Raad van State (gevangen leden) 131 261
25 Midd. van aanv. en verw. 104 197 » Geldmiddelen 122 242 » Duitsche soldaten (Goes) 33 50 » Midd. van aanv. en verw. 101 197 » Egmond 706
» . Betr. don Jan 39 » Duitsche soldaten (Goes) 33 50 » Raad van State (gevangen leden) 131 » M. v. aanv. en verw. (3X) 101 197
26 Betr. Frankrijk 72 133 » » Luik 81
» > Frankrijk 72 133
» » Oranje (2 X) 24
» » Frankrijk 72 133
» Duitsche soldaten (Goes) 34 51
» Betr. Oranje 24
» Spionnendienst 404 198
» Benden van ordonnantie 1104
» Duitsche soldaten (Goes) 34 51
» Geldleening 1191
» Midd; van aanv. eu verw. 101 198
» » » 1032
» Gelderl. - Grevenbroeck 134
27 Betr. don Jan 39 67 » Midd. van aanv. en verw. 104
» Betr. Frankrijk 72 135



CHRONOLOGISCHE LIJST DEE RESOLUTIËN. 605
Datum. Blz. No. I Datum. Blz. No.
Nov. Dec.
27 Duitsche soldaten (Goes) 52 34 4 Midd. van aanv. en verw. 1024
> Midd. van aanv. en verw. 101 199 » Vacatiën Philome 405
» » » 103* 4 p.p. Betr. Luik 81 159
» Walen (Montdragon) 60 » Geldmiddelen 124
» Midd. van aanv. en verw. 1044 5 Midd. van aanv. en verw. 103
» » » (2 X) 101 199 » Geldmiddelen (2 X) 424 247
» Walen (Montdragon) 66 » Groningen (2 X) 15
» Betr. Frankrijk 724 » Midd. van aanv. en verw. 103
» Geldmiddelen 122 » Betr. Duitschland 80 453
» Midd. van aanv. en verw. 401 » Spaansche soldaten (Flo-
28 » » 102 yon) 66
» Betr. Frankrijk . 73 » Geldleening 419 232
» Midd. van aanv. en verw. 1022 » Midd. van aanv. en verw. 1022
» » » 102 6 Verg. St.-Gen. 145
» Geldleening (2 X) 419 231 6 p.p. Betr. don Jan (2 X) 40
» Betr. don Jan 39 68 » Geldmiddelen 125 248
» Geldmiddelen 122 243 » Benden van ordonnantie 111
» Duitsche soldaten (Goes) 34 53 » Friesland-Groningen 435 273
29 Betr. Oranje (2 X) 24 36 » Groningen 4365 » Duitsche soldaten (Goes) 35 i 54 7 Betr. Duitschland 803
» Betr. Oranje (3 X) 24-25 36 » » don Jan (2X) 40 72
s » don Jan (2 X) 39 69 » Bossu 224
» Midd. van aanv. en verw. 102 » Betr. Oranje 26 40
» Betr. Oranje (3 X) 25 36 » Midd: van aanv. en verw. 1031
» » don Jan 40 » Spaansche soldaten
> Midd. van aanv. en verw. 1024 (Floyon) 67 » » » 402 » Betr. Oranje (Hohenlohe) 26
30 Betr. don Jan 158 » Spaansche soldaten
» Midd. van aanv. en verw. 102 200 (Floyon) 67
» Overmaze 134 » M.v. aanv. en verw. (2 X) 103 202
» Betr. Oranje (2 X) 25 37 8 Betr. Duitschland 803
Dec. » » don Jan 41 73
1 Midd. van aanv. en verw. 102 . » Groningen (2 X) 136 274 » Egmond 706 » » enz. (3 X) 436-137
» Geldmiddelen (3 X) 422 244 > Grave 436 274
» Spaansche soldaten (Flo- 9 Groningen (2 X) 137
yon) 66 420 i Onderschepte brieven 41
> Secrete tijdingen 144 » Midd. van aanv. en verw.
» Betr. Duitschland 79 150 (Lalaing) 106
» » don Jan 401 » M.v. aanv. en verw. (4X) 406 203
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 102 » Bètr. Oranje (2 X) 26 41
» Antwerpen 66 120 10 Midd. van aanv, en verw. 1061
» Betr. don Jan 373 » Betr. don Jan 41
» Midd. van aanv. en verw. 102 » Midd. van aanv. en verw. 406 204
2 Betr. don Jan (2 X) 40 70 > » » 4021 » » Duitschland 79 151 » Betr. Oranje 28 » i Oranje 25 38 » Egmond 70*
» I don Jan (2 X) 40 » Verg. St -Gen. 45 49
» Geldmiddelen 122 245 » Midd. van aanv. en verw. 100'-
» Midd. van aanv. en verw. 102 » Amsterdam enz. 35 55
» Geldmiddelen 123 245 * Everstein 672
» Midd. van aanv. en verw 1023 •» Geldmiddelen 125 249
3 Betr. Oranje (2 X) 26 39 » Martiny Stella 4371
» Geldmiddelen (2 X) 423 246 11 Duitsche soldaten (2 X) 67 122
» Duitsche soldaten 66 122 » Betr. don Jan 41 74
* Betr. Duitschland 79 152 » Onderschepte brieven 413
» » Oranje 26 39 » Geldmiddelen (2 X) 126 250
3 p.p. Gevangenen 145 t Duitsche soldaten (Goes) 35 56
» Walen (Montdragon) 66 122 » Betr. Oranje 28
i Midd. van aanv. en verw 102 12 Onderschepte brieven 413
» Betr. Engeland 75 » Centrale regeering 128 257
4 » don Jan 40 71 » Petitiën 126 251
> M. v. aanv. en verw. (2X) 102 201 » Midd. van aanv. en verw. 1031 » Verg. St.-Gen. 446 » Betr. Holl., Zeel., Oranje 215 » Geldmiddelen 124 » Midd. van aanv. en verw. 1073 » Midd. van aanv. en verw. 403 „ Betr. Luik 84
» Luik-Oetingen 821 » Midd. van aanv. en verw. 106 205
» I Midd. van aanv. en verw. I 103 1 201 13 » » 1062



606 CHRONOLOGISCHE LIJST DEB RESOLUTIËN.
Datum. Blz. No. Datum. Blz. No
Dec. Dec. I
13 Midd. van aanv. en verw. 108 206 20 Midd. van aanv. en verw. 109 209
» » » 108 21 Betr. Duitschland 80 155
» Betr. Oranje 28 » Bode-Hierges 142»
» Brussel 141 » Griffie 132
» Groningen 141 » Geldmiddelen 1272
» Midd. van aanv. on verw. 108 206 » Leeuwarden 142 278
45 » » 978 » Midd. van aanv. en verw. 110
» Geldmiddelen (2X) 127 252 » » » 1022
» Betr. Luik 81 160 » Varia 145 286
» » Duitschland 80 23 Betr. don Jan 43 79
» Hierge» 441 276 24 Verg. St.-Gen. (2 X) 16 ' 20
» Duitsche soldaten (2 X) 67 » » » 16 21
» » » 671 „ Betr. don Jan 43 80
» Midd. van aanv. en verw. 108 207 26 Midd. van aanv. en verw. 110
» Betr. Holl,, Zeel., Oranje 28 42 » Bossu-Walen 68 126
» Midd. van aanv. en verw. 108 » M. v. aanv. en verw. (2 X) 110 210
» » » 1013 » » » (2X) 110
» » » 108 207 26 p.p. » » (2X) 110 210
» Geldleening 420 233 27 Duitsche soldaten 68
» Duitsche soldaten 67 123 27p.p. Baad van State (govan-
» Groningen (soldaten) 141 276 gen leden) 132 264
16 Midd. van aanv. en verw. 108 28 Betr. don Jan 44 82 » » » 1082 28 p.p. » » 44 82 » » » (2 X) 408 29 » » 45 83 » Betr. Oranje (8 X) 28 43 30 » » 45 84 » Raad van State (gevan- 31 » Oranje 35
gen leden) 131 263 » Duitsche soldaten 68
» M.v. aanv. en verw. (2 X) 1081-09 » Geldmiddelen 127 254
» Betr. Oranje (8 X) 28-29 43 » Leeuwarden - 4427
16p.p. Secrete tijdingen 144 31 p.p. Midd. van aanv. en verw. ✓ 1102
» Betr. don Jan 42 » Leeuwarden 142 279
» Spaansche soldaten'en » Betr. Frankrijk 73 137
betr. Oranje 63Sen282 » Secrete tijdingen 144
17 Betr. don Jan 43 75 » Midd. van aanv. en verw. 110 » Midd. van aanv. en verw. 109
» Hendel 143 1577.
17 p.p. M. v. aanv. en verw. (2 X) 109 Jan.
» » » » 4081 1 Betr. Duitschland 310
» Spaansche soldaten 68 124 2 Midd. van aanv. en verw. 326
» Betr. Duitschland 80 154 » » » 3261
18 Midd. van aanv. en verw. 1091 » Geldmiddelen 461 493 » » » 109 208 Midd. van aanv. en verw. 326
» Betr. don Jan 42* 2p.p. -Kerkelijke zaken 579 727
» » Oranje 29 7 Betr. Oranje 4647
» » don Jan (2 X) 42 76 » Betr. don Jan 181 56
18 p.p. » Oranje 29 » » » 181
19 Vacatiën Willerval 425 » Betr. Engeland 299 240 » Betr. don Jan 42 77 7 p.p. Groningen 543 655 » Geldmidddelen 1261 » Betr. Frankrijk 294 223 » Verg. St.-Gen. 16 » » don Jan 1816
» Betr. Duitschland 80 » Midd. van aanv. en verw. 326
19 p.p. Duitsche soldaten 68 125 8 Betr. Engeland 299 241 » Spaansche soldaten (Flo- » Verg. St.-Gen. 154
yon) 68 125 » Groningen 5432
» Geldmiddelen 127 253 » Betr. Frankrijk 291
20 Midd. van aanv. en verw. 1082 9 Grave - 543
» » » 409 209 » Betr. don Jan 181 57
» » » 1092 » Unie (7 X) 536 636
» Benden van ordonnantie 411 9p.p. Kerkelijke zaken 579 727
» Midd. van aanv. en verw. 409 » Geldmiddelen , 462
» d » 4092 10 Benden van ordonnantie 427
* » » (2X) 409 » Geldmiddelen (2 X) 462
» Verg. St-Gen. 46 » Betr. Engeland 299
» Betr. don Jan 43 78 11 Gouverneurs 5431
» Hierges 442 277 » Geldmiddelen 462
» Griffie 432 » Baad van State (gevan-
» Midd. van aanv. en verw. 109 gen leden) 519
» Griffie (2 X) 132 11 p.p. Betr. Luik 3176



CHRONOLOGISCHE LIJST DER RESOLUTIËN. 607
Datum. Blz. No. Jan. |
11 p.p. Betr. don Jan 1821 » » Duitschland (2 X) 310 » Midd. van aanv. en verw. 3271
» Geldleening 430 419
» Diest 543
» Verg. St.-Gen. 156
12 p.p. Geldleening 430 420 » Midd. van aanv. en verw. 326
13 ï » 326 288 » Amsterdam 174 44 » Betr. Engeland 299
14 Geldmiddelen (2 X) 462 494 » Midd. van aanv. en verw. 327
» Verg. St.-Gen. 154
• Geldmiddelen 4024
» Betr. Duitschland 765
» Midd. van aanv. en verw. 3262
» » » (2X) 326 289
» Geldmiddelen 462 494
» Betr. Duitschland 310*
» Geldmiddelen 462 494
» Midd. van aanv. en verw. 326 289
» Geldmiddelen 462 494
15 Betr. Engeland 299 242 » Midd. van aanv. en verw. 327
16 Baad van State (gevan¬
gen leden) (2 X) 520 598
» Betr. Luik 317
17 Geldmiddelen 462*
» Betr. Engeland 300 243 » Midd. van aanv. eu verw. 327 » Duitsche soldaten 241 149 » Betr. don Jan 182 » Geldleening 431 434 48 Betr. Engeland 300 » » don Jan 182 58 » Baad van State (gevangen leden (2 X) 537 637 » Secrete diensten 505 » Betr. Eng. (5 X) 3002 » Gelderland 1643
19 Baad van State (gevan¬
gen leden) 520 600
» Betr. don Jan 1952
» [ » » 182 59
» Midd. van aanv. en verw. 327 290
» » » 327
19 p.p. Staat van Oorlog 463 495
20 Geldmiddelen 463 496 » Geldleening 431 422 » Geldmiddelen 463 469 » Betr. Oranje, Holl., Zeel. 464
20 p.p. Midd. van aanv. en verw. 327
» Duitsche soldaten 243 450
» Betr. Engeland 3002
21 Geldleening 43H
21 p.p. M. v aanv. en verw. (2 X) 327
22 » » » 327
» Betr. Frankrijk (3 X) 291 224
» Midd. van aanv. en verw. 3273
23 Betr. Frankrijk (2 X) 292 225 » Midd. van aanv. en verw. 327
» [Munt] 588 752
24 Betr. Frankrijk 2922 » M. v. aanv. en verw. (2 X) 327 » Geldmiddelen 463 » Betr. Oranje 161
» Groningen 545 658
Datum. Blz. No. Jan. I
24 p.p. Midd. van aanv. en verw. 327
25 Betr. Frankrijk 292 226 » Brussel 545 659 » Verg. St.-Gen. 154 1 » Midd. van aanv. en verw. 328
25 p.p. > » (2X) 328
26 » » 328 » Geldmiddelen (2 X) 463
» Duitsche soldaten 243 151
» » » 2433
» Midd. van aanv. en verw. 328
» Geldmiddelen 463-464
» Betr. Frankrijk 2933
20 pp. » » 293
27 Midd. van aanv. en verw. 3272
» » » 328 291
27 p.p. Geldmiddelen 464 » Midd. van aanv. en verw. 328 » » » 3276 » Diest 543* » Betr. don Jan 1829
28 Groningen 545 660 » Midd. van aanv. en verw. 328 292 » Overijsel 546 660 » Geldmiddelen 464 497 » Betr. don Jan 2091
» Diest 543*
» Midd. van aanv. en verw. 329
» » „ 3293
» Duitsche soldaten 243 152
» M. v. aanv. en verw. (2X) 328 292
28 p.p. Unie 538 638
29 Duitsche soldaten (2 X) 243 » Zuid-Beveland 4751 » Geldmiddelen 4G5;>
» Haarlem 175 46
» Geldmiddelen 4632
» Amsterdam 475 46
29 p.p. Midd. van aanv. en verw. 327*
30 Betr. don Jan 182 60 » » » 482»
» » » (2 X) 483
» Diest 546
» Geldmiddelen 465 498
» Midd. van aanv. en verw. 329
» [Betr. Luik 317
» Betr. don Jan 1828
» » Engeland (2 X) 300 244
» Duitsche soldaten 2436
» Artois 5441
» j Duitsche soldaten] 243 453
30p.p. Betr. Paus 324
» [Geldleening 431 423
» Midd. van aanv. en verw. 329 293
» Betr. Duitschland] 311
31 Munt 588 753 » Betr. Frankrijk 294 227 » » don Jan 483
» Midd van aanv. en verw. 329
31 p p. Betr. Frankrijk 2922
» Munt 588 753 Febr.
1 Betr. don Jan 183 61
» Gouverneurs 5431
» Duitsche soldaten 2432
» Midd. van aanv. en verw. 329
» » » (2X) 3296
» Brussel 5453



608
CHRONOLOGISCHE LIJST DER RESOLUTIËN.
Datum. Blz. No. Febr.
1 Midd. van aanv. en verw. 329
2 Hierges en betr. don Jan 5431 en
4829
» Midd van aanv. en verw. 329
,> » » 3274
» » » 329
3 Amsterdam 475 » Centrale regeering 521
» Duitsche soldaten 243 | 154
» Midd van aanv. en verw. 327*
» » » 3292
4 Belr. don Jan 1829
4 p.p. Midd. van aanv. en verw, 3283
» » 330
5 Arasterdam 175 » Brussel 547
» Betr. don Jan 483 62
» » Oranje 161
5 p.p. Midd. van aanv. en verw. 330 » » » 3275 » Duitsche soldaten 244 » Waalsche » 244
6 Groningen 547
» Betr. don Jan 484 63
» Gouverneurs 547 661
» Midd. van aanv. en verw. 330
» Betr. Oranje 461
» M. v. aan v. en verw. (2 X) 330
» Goes 1751
» Geldmiddelen 466
» Unie 538
7 Midd. van aanv. en verw. 330 » Betr. Oranje 161 » Amsterdam 175 » Betr. Frankrijk 2943 » Unie 5381 » Midd. van aanv. en verw. 3283 b Belr. don Jan 485 » Midd. van aanv. en verw. 3293
» Amsterdam 475 47
» Betr. don Jan 485
» Geldleening 431 424
» » 431
» Betr. don Jan (4 X) 184 64
8 Centrale Regeering 521 » Midd. van aanv. en verw. 330
» » » 330 294
* Gouverneurs 5467
» Betr. don Jan 485 65
» Duitsche soldaten 244 155
» Midd. van aanv. en verw. 3274
» Betr. Engeland 3008
» Munt 589
b Midd. van aanv. en verw. 330 294
» » » 331
8 p.p. » » 3303
» j> » 330 294
9 » » 3283
» Betr. Engeland (2 X) 300 245
» » don Jan 1853
» Duitsche soldaten 244
» Midd. van aanv. en verw. 3342
» Waalsche soldaten 244
» Betr. Frankrijk 294 228
» Geldmiddelen (2 X) 466 499
9 p.p. Midd. van aanv. en verw. 3342 » » » 3304
» » » 331 295
Datum. Blz. No. Febr.
9 p.p. Duitsche soldaten 244»
» Midd. van aanv. en verw. 331
10 Geldmiddelen (2 X) 466 500 » Betr. Duitschland , 341
11 Gouverneurs 5504 » Betr. Luik 317 b Midd. van aanv. en verw. 331 b Betr. Amsterdam 176 » ' Midd. van aanv. en verw. 328' » Betr. don Jan 188 » b Engeland 301 » Centrale regeering 5213
b Betr. Engeland (4 X) 301 246
» Geldmiddelen 466 501
11 p.p. Midd. van aanv. en verw. . 331
» Duitsche soldaten 244 156
12 Amsterdam 176 48 » Dijkwezen 596
» Geldmiddelen 466 502
'12 p.p. Midd. van aanv. en verw. 3281
13 » b 331 b Waalsche soldaten 247
b Duitsche soldaten (7 X) 245-246, noten
» Geldleening 431 425
» Dijkwezen 5965
b Waalsche soldaten 247
» Midd. van aanv. en verw. 331 296
b Waalsche soldaten 2471
b Midd. van aanv. en verw. 3402
b b b (2 X) 331-333
b Gouverneurs 5471
14 Midd. van aanv. en verw. 332 297 b Betr. Oranje 162
» Vestiging in de Nederlanden 597 b Betr. Oranje 162 16 b Geldmiddelen 467 £03 » Midd. van aanv. én verw. 3311 b Unie 5381 14 p.p. Midd. van aanv. en verw. 3321 b Diest 5467 b Midd. van aanv. en verw. 332 297
15 Benden van ordonnantie 428 b Midd. van aanv en verw. 3304 b Benden van ordonnantie 428
b Munt 589 754
b Geldmiddelen 467 504
b Gouverneurs 5433
» - Betr don Jan (2 X) 188-189 67
b Geldmiddelen 467
b [Geldmiddelen 467 504
b Unie] 5381
46 Betr. Frankrijk 2943
b b don Jan 489 68
17 b Holl.-Zeeland 462 16 b b don Jan 189 69 » b Engeland 304
18 b b 301 b b don Jan 189 » b Frankrijk (2 X) 294 b b don Jan 189
'18 p.p. Handel 584 743
b Betr. don Jan 489
b b Engeland (2 X) 301
b Geldleening 434
b Haarlem 1751
» Midd. van aanv. en verw. 3314



CHRONOLOGISCHE L]
Datum. Blz. No. febr.
19 Betr. don Jan (3 X) 190
» Geldleening 431. 426
» Betr. Oranje 462
» > don Jan 190
y> » » 1897
» Midd. van aanv. en verw. 332
49 p.p. Betr. don Jan 1908
» Midd van aanv. en verw. 332
» Gewesten 547
» Midd. van aanv. en verw. 3312
» Betr. Frankrijk 294
» „ don Jan 190
20 Diest 5467 » Midd. van aanv. en verw. 332 » Betr. don Jan 190
20p.p. Duitsche soldaten 247
21 Midd. van aanv. en verw. 332
» Betr. Holl., Zeel.,Oranje 162 18
» Midd. van aanv. en verw. 332
21 p.p. Betr. Engeland 304
» Duitsche soldaten (3X) 247 158
23 Spaansche soldaten 248
» Geldmiddelen (3 X) 467 505
33p.p. M.v. aanv.en verw.(3X) 404
» Geldleening 4348
» Betr. don Jan 190 70
23 » » 1897
» Geldmiddelen 472 507
» Belr. don Jan 1897
» » Duitschland (2X) 314 262
» Midd. van aanv. en verw. 3321
» » » (2X) 333
» Betr. don Jan 2091
» Midd. van aanv. en verw. 333 298
23 p.p. » » 333 298
» Friesland 547
» Betr. Oranje 162
» » Duitschland 311
24 M. v. aanv. en verw. (7 X) 333 24p.p. » , 3331
» Geldmiddelen 473
25 Midd. van aanv. en verw. 33 H
» Betr. Duitschland 311 263
» Midd. van aanv. en verw. 3282
» Geldmiddelen 473 509
» Verg. St.-Gen. 155 2
» Midd. van aanv. en verw. 331*
» » » 3338
» » » 334
26 Betr. don Jan. 190 471 20 p.p. Duitsche soldaten (2 X) 248
» Betr. Luik en Geldleening 317en432 427
» Geldmiddelen 5042
27 Geldleening 433 » Bender. van ordonnantie 428
» Betr. Spanje 191 112
i » » Holl., Zeel., Oranje 163
27 p.p. Geldleening 432 428 » Betr. Holl., Zeel., Oranje
(2 X) 163 19
» Verg. St.-Gen. 155*
» Geldleening 432 428
» M.v. aanv. en verw.(2X) 3333
28 Geldmiddelen 473 509 » Betr. don Jan 1903
» Geldleening 433 429
28 p.p. Geldleening 4321
» I Midd. van aanv, en verw. 333 I
JST DES RESOLUTIËN. 609
Datum. Blz. No. Maart
1 Betr. Holl., Zeel., Oranje
(3 X) 463 20
» Betr. don Jan 494 73
4 p.p. Geldmiddelen 474
» Betr. don Jan 191 73
> » Spanje 191 » M.v. aanv. en verw. (2 X) 334
2 Betr. don Jan 191
> Geldmiddelen 474 2 p.p. Midd. van aanv. en verw. 334
» Betr. don Jan 191 » Baad van State (gevangen leden) 521* ï Geldleening 4322
3 Midd. van aanv. en verw. 334
4 Betr. don Jan 491») » Geld m iddelen 474
» Midd. van aanv. en verw. 334 299
* Betr. Engeland 3011
5 Midd. van aanv. en verw. 334 300 » » » (2X) 334
» Duitsche soldaten 248
» Geldmiddelen 434 431
» Diest 5467
» Spaansche soldaten (2 X) 248
5p.p. Midd. van aanv. en verw. 335
» Geldmiddelen 4733
s M.v. aanv, en verw. (2 X) 335
» Betr. don Jan 19110
» » Duitschland 312
» Midd. van aanv. en verw. 3814
» Duitsche soldaten 2486
6 Midd. van aanv. en verw. 335 » Geldleening 434 » Midd. van aanv. en verw. 335
6 p.p. » » 331*
7 Betr. Oranje 163 » Geldmiddelen 4618 » Betr. don Jan 191
» » » 192 74
8 Geldmiddelen 474 510 » Midd. van aanv. en verw. 335
» Betr. Duitschland 3132 » » don Jan 191 » Duitsche soldaten 2481 » Raad van State (gevangen leden) 521 » Betr. Frankrü'k 294 299 » Midd. van aanv. en verw. 3356 » » > 335 » Duitsche soldaten 248 » Geldleening 434 » Geldmiddelen 4746 » Betr. don Jan. 192 » Griffie 1592
9 Midd. van aanv. en verw. 3353 » Betr. Duitschland 3123 » Duitsche soldaten 248 » Antwerpen 4341
» Geldleening (2 X) 434 432
» Betr. Paus . 324
» » Frankrijk 2946
» Midd. van aanv. en verw. 335
9p.p. » » 3332
» Retr. Oranje 163
» Amsterdam 4766
» Midd. van aanv en verw. 335
» ' Amsterdam 176
39



610 CHRONOLOGISCHE LIJST DEE RESOLUTIËN.
Datum. Blz. No. Maart
9p.p. Baad van State (gevangen leden) 521 » Betr. Oranje 4637
10 Duitsche soldaten 248 160 » Raad van State (gevangen leden) 521
» Verg. St.-Gen. 155
» Midd. van aanv. en verw. 336°
» » * 335 301
x Betr. don Jan 192 75
11 » » 1924 » Duitsche soldaten 2483 x Betr. Oranje 163
x Midd. van aanv. en verw. 335 302
» Geldmiddelen 474 544
12 » 474
13 Betr. Paus 324 x Geldmiddelen 474
» Spaansche soldaten 249 161
x Midd. van aanv. en verw. 335
» Betr. don Jan 192
x Geldmiddelen (2 X) 4351 en 8
13».p. Spaansche soldaten (2 X) 192
14 Betr. don Jan (2 X) 493 76 x Duitsche soldaten 249
x Betr. don Jan 193 76
x Spaansche soldaten 2493
x Midd. van aanv. en verw. 3332
x Betr. don Jan (3 X) 193 76
x x Paus 324
» Midd. van aanv. en verw. 3351
x Betr. Paus 3243
15 » » 324 x Duitsche soldaten 2402 x Midd. van aanv. en verw. 335 » Duitsche soldaten 248 x Baad van State (gevangen leden) 5217
x Duitsche soldaten 249
xxx 2494
16 Personalia 5933 x Midd. van aanv. en verw. 336 x Geldmiddelen 4662
x x 474 512
» Betr. don Jan 493 77
x » Paus 324
x x don Jan (2 X) 193-194 77
x M.v. aanv. en verw. (2 X) 335 303
16p.p. Midd. van aanv. en verw. 336 303
x Duitsche soldaten 249»
17 Betr. Paus 324 284 x Duitsche soldaten 249 162 xxx 249
48 Midd. van aanv. en verw. 3357
x Betr. Paus 324 285
x Duitsche soldaten 250
x Betr. Duitschland 3128
x x don Jan 194
x x Oranje 463 21
18 p.p. Midd. van aanv. en verw. 336
x Betr. Engeland 3041
x Geldmiddelen 46S3
49 x 475 x Betr. Engeland 302 x Gelderland 548 x Geldmiddelen 475 » Gevangenen 595
x Midd. van aanv. en verw. 336 '
Datum. Blz. No. Maart
19 Betr. Duitschland 342
x Verg. St.-Gen. 155 3
19p.p. Midd. van aanv. en verw. 336
x Geldmiddelen 475
x M. v. aanv. en verw. (2 X) 336
20 Verg. St.-Gen. 155 4 x Midd. van aanv. en verw. 336
» Verg. St.-Gen. 156 4
xxx 4561
x Geldmiddelen 475 543
x Midd. van aanv. en verw. 3274
20p.p. Friesland 548 663
x Midd. van aanv. en verw. 337
21 Betr. don Jan 194 78 x I » 194»
x Friesland 548
x Geldmiddelen 436 433
x Belr. Holl., Zeel., Oranje 164 22
x Geldmiddelen 476
x Midd. van aanv. en verw. 337 304
x x x 337
x Geldleening 436 433
x Midd. van aanv. en verw. 337
x Geldmiddelen 4754
22 Midd. van aanv. en verw. 337 en
en Geldmiddelen 475*
x Geldmiddelen 476 514
x Midd. van aanv. en verw. 337
x Gouverneurs 5504
x Personalia - 5931
x Betr. don Jan 194
x » Oranje 164 23
x Spaansche soldaten 194
» Betr. Frankrijk 294
22 p.p. » Oranje 164 23
23 Midd. van aanv. en verw. 3374 x Groningen-Friesland 548
24 Midd. van aanv. en verw. 337 xxx 3357 x Betr. don Jan 1924 xix 194 79 xxx 194
x x » 194 79
25 Groningen-Friesland 548 664 x Belr. don Jan (8 X) 195-196 80 x » » 4961
» Groningen-Friesland 548 664
25p.p. Betr. don Jan 196 80
» Groningen-Friesland 548 664
26 Midd. van aanv. en verw. 337
x Betr. don Jan 196 84
x Midd. van aanv. en verw. 337
x Centrale Regeering 521 604
x Amsterdam 477
x Betr. don Jan 1961
26p.p. x » 1961
27 Vestiging in de Neder¬
landen 597 773
x Geldmiddelen 476 545
x Munt 589
x Geldleening 438 en 4381
» Midd. van aanv. en verw. 338
x Betr. don Jan 496 82
x Geldmiddelen 4702
x Fransche soldaten 2946
28 Antwerpen 5512
x ' Midd. van aanv. en verw. 338 305



CHRONOLOGISCHE LIJST DER RESOLUTIËN. 611
Datum. Blz. No. Maart
28 Betr. don Jan 197 83 » Antwerpen 5512
» Betr. don Jan 197 83
28 p.p. Geldmiddelen 4708
x Midd. van aanv. en verw. 3364
29 » » (2 X) 338 306 » Betr. Oranje 164 24
30 x don Jan 197 84 » Midd. van aanv. en verw. 338
30p.p. Geldmiddelen 4412
» » 4752
x Betr. don Jan 497 94
» Midd. van aanv. en verw. 338 307
» Betr. Duitschland 3143
x Midd. van aanv. en verw. 338 307
31 » » 339 308 » Lier 549 665
April
1 Betr. Frankrijk 294 230 » Geldleening 438 434 x Duitsche soldaten 250
x Betr. don Jan 498 85
x » x 1961
x M. v. aanv. en verw. (2 X) 339 310
x Geldleening 438 434
x Utrecht 549 666
1 p.p. Belr. don Jan 198 85
2 . Gouverneurs 5483 x Amsterdam 177
x Tholen (2 X) 177 49
2 p.p. Midd. van aanv. en verw. 3331
x Friesland 549 667
3 Betr. don Jan 198
x Midd. van aanv. en verw. 339 311
x » » (2 X) 340
x Geldleening 438 435
» Midd. van aanv. en verw. 340
3p.p. Geldleening 438 435
x M. v. aanv. en verw. (2 X) 340
» Midd. van aanv. en verw. 3351
4 Duitsche soldaten (3X) 250 163 x Geldleening 439
x Duitsche soldaten 250*
xxx 2583 I
x x x 250 463
x Geldleening 439
x Betr. Frankrijk (3 X) 2951
4 p.p. Midd. van aanv. en verw. 340
» Geldleening 4391
» Midd. van aanv. en verw. 3402
xx» 340
» Betr. Frankrijk 2951
x Geldleening 4391
5 Betr. don Jan 108 86 x Midd. van aanv. en verw. 3402
x x » 340 342
x Waalsche soldaten 253 464
6 Midd. van aanv. en verw. 340 x Geldleening 439
x Duitsche soldaten (2 X) 253 465
6 p.p. x x 253 165
x Geldleening 439
x x 4361
8 Midd. van aanv. en verw. 340
x Betr. don Jan 198 87
x Friesland 5492
x Betr. don Jan 199 87
Datum. Blz. No. April
8 Midd. van aanv. en verw. 340 313
9 Geldleening (2 X) 439-440 436 x Betr. don Jan 199 88 x Unie 538
x Midd. van aanv. en verw. 341 314
x Spaansche soldaten 2487
x Amsterdam 177
x Friesland 5492
x Betr. don Jan 199
10 Midd. van aanv. en verw. 3366 » Gouverneurs 5433 » Geldmiddelen 4781 x Amsterdam 177 x Duitsche soldaten 2531 xxx 253
10 p.p. Midd. van aanv. en verw. 341
x Friesland 550 669
11 Betr. Engeland 302 .
x M. v.aanv. en verw. (3X) 344 315
» Geldmiddelen (2 X) 478 518
x Midd. van aanv. en verw. 341 315
12 Betr. don Jan 499 x Midd. van aanv. en verw. 341 x Betr. don Jan 199
x Betr. Duitschland en 3132 an !
Betr. don Jan 200* 1
» Betr. Engeland 302 247
x Geldleening 440
12p.p. Verg. St-Gen. 156
13 Midd. van aanv. en verw. 3441 x Betr. Holland. Zeeland,
Oranje (2 X) 465 26
x Betr. Duitschland 312
x Waalsche soldaten 2563
x Amsterdam (2 X) '177
x Midd. van aanv. en verw. 341
x Betr. don Jan 4993
x x Duitschland 3151
44 Duitsche soldaten 253
xx x 2532
x Geldmiddelen 478 519
x Midd. van aanv. en verw. 341
x x x 341 316
15 Geldleening 4406 x Verg. St.-Gen. 456
x Duitsche soldaten (2 X) 254 166
xxx 254
xxx 254 166
x Verg. St.-Gen. 1566
x Belr. Duitschland 3442
x Geldmiddelen en Midd. 440 en
van aanv. en verw. 342 437
16 Geldmiddelen 478 x Duitsche soldaten 254 x Friesland 549» x Midd. van aanv. en verw. 342 x Betr. Duitschland en 312 en
Personalia 5931
» Betr. Engeland 302
x Duitsche soldaten . 254
x M.v. aanv. en verw. (2 X) 342
x Midd. van aanv. en verw. 3333
x Betr. Oranje 1771
xxx 165
x Duitsche soldaten 2541
lOp.p. Geldmiddelen 4662
» Midd. van aanv. en verw. 342



612
CHRONOLOGISCHE LIJST DER RESOLUTIËN.
Datum. Blz. No. April
17 Midd. van aanv. en verw. 342 317 » Betr. Duitschland en 312 en 264
Geldleening 440
» Centrale regeering 522 602
» Geldleening 440
x Midd. van aanv. en verw. 3423
» » x 3424
» » » 343
18 Geldmiddelen (3 X) 478 520 x M. v. aanv. en verw. (2 X) 343
» Duitsche soldaten 254
x Gouverneurs 550
' » Midd. van aanv. en verw. 343
x » i 343 318
x » » 336»
x x i 343
» Geldleening 440
» Geldmiddelen 479 520
» Benden van ordonnantie 428
18 p.p. Friesland 5502
19 Amsterdam 177 » Betr. Holl., Zeel., Oranje 1662 » » x 165 » Duitsche en Waalsche
soldaten 254 167
» Midd. van aanv. en verw. 343 319
» Griffie 156
x Geldleening 4361
» Betr. don Jan 199
» Midd. van aanv. en verw. 343
» Betr. Oranje 1657
19 p.p. Midd. van aanv. en verw. 3424 x Varia 598
20 Geldleening 44U
» Betr. Duitschland 312 265
x Geldleening 440 438
» Betr. Duitschland 342 265
» Geldleening 4406
» Centrale Regeering 522 603
x Geldmiddelen (2 X) 480 521
» Betr. Oranje 1656
» Geldleening 444 438
21 Betr. Frankrijk 295 231 » Midd. van aanv. en verw. 3261
» Centrale regeering 5221
x Unie (2 X) 538 639
■ Betr. Engeland 302 248
» Geldmiddelen 4781
» Betr. Oranje 166
» » Duitschland 314
» Utrecht 550 669
» Gouverneurs 550
32 Unie 538 640
x Betr. Frankrijk 2952
x Midd. van aanv. en verw. 343 320
» Dijkwezen 596 769
» Geldmiddelen 480 533
33 p.p. Gevangenen 595
» Post 594 765
» Betr. Duitschland 315
x Midd. van aanv. en verw. 3425
23 Geldmiddelen 481
» Betr. Oranje (2 X) 166 27
x Betr. don Jan 1982
x x Oranje (3 X) 166 27
» Unie 245
23 p.p. Utrecht 554
» 1 Midd. van aanv. en verw. 345 321
Datum. Blz. No. April
23 p.p. Betr. don Jan 2004 » Midd. van aanv. en verw. 345
24 Betr. don Jan 1982 » Waalsche soldaten 2563
x Betr. Duitschland 315 267
» Midd. van aanv. en verw. 345
x Betr. Oranje 166 28
» Midd. van aanv. en verw. 342»
24 p.p. » » 345 » Duitsche soldaten 254 » Midd. van aanv. en verw. 345 » » » 3452
25 Spaansche soldaten 2487 » Betr. Duitschland 315
x x x 315 268
» Midd. van aanv. en verw. 345
x Verg. St.-Gen. 456 5
» Antwerpen 551 670
x Geldleening 444 439
26 Midd. van aanv. en verw. 345 322 » Geldmiddelen 4841
I » 481 524
x Berlaimont 5216
26 p.p. Duitsche soldaten 255
x Midd. van aanv. en verw. 346
» » » (2 X) 345 322
x xx 3434
x Kerkelijke zaken 579
27 Betr. don Jan 2004 x Tholen 4772
x Midd. van aanv. en verw. 346 323
x Amsterdam 177 50
» Betr. Oranje 166 29
x Antwerpen 551 671
27p.p. Betr. Frankrijk 2952
x Midd. van aanv. en verw, 347 323
x Betr. don Jan 499
28 Midd. van aanv. en verw. 347 324 x Betr. Duitschland (2 X) 315
x x Oranje 1663
» x don Jan 200
x Gouverneurs 551 672
x Betr. don Jan (2 X) 200 89
x Geldleening 441
x Midd. van aanv. en verw. 3462
I Geldmiddelen 481
28 p.p. Betr. don Jan 200 89
29 i Frankrijk 2952
x x x (2 X) 295 333
i Gouverneurs 5513
i Antwerpen 551 673
29 p.p. Betr. don Jan 200 x Midd. van aanv. en verw. 347 xxi 3464 xxx 347 x Betr. Oranje 166
30 p.p. Midd. van aanv. en verw. 347
x Geldleening 444 441
x Spaansche soldaten (2 X) 255 169
x Midd. van aanv. en verw. 3424 Mei
1 Betr. don Jan 2004
x x x 3001
1 Verg. St.-Gen. 157
» Betr. don Jan (3 X) 200 90
2 i x 200 91 » Midd. van aanv. en verw. 347
3 Duitsche soldaten 356



CHRONOLOGISCHE LIJST DER RESOLUTIËN.
613
Datum. Blz. No. Mei
3 Betr, Engeland 303 349 » Geldmiddelen 484
» Betr. don Jan (3 X) 303 93
3 p.p. Duitsche soldaten 356
4 Betr. don Jan 303 93 » Kerkelijke zaken 579 739
5 Betr. don Jan 308 94 » Geldleening 441 443 » Betr. Oranje 167
5 p.p. Geldmiddelen 481 535
6 Midd. van aanv. en verw. 347
6 p.p. x » 347
7 Geldmiddelen (3 X) 481 526 » Betr. Oranje 167
» » don Jan 203 95
» Midd. van aanv. en verw. 3471
x » » 347
» Duitsche soldaten 356
8 Betr. Spanje, Duitschl., 302,307,
Frankrijk, Paus 315, 295 en 325
» Benden van ordonnantie 428
» Betr. Engeland 302
8 p.p. Waalsche soldaten 2544
» Midd. van aanv. en verw. 348
» Betr. Oranje 167
» Geldmiddelen 481 527
x » 481
x M. v. aanv. en verw. (3X) 347 325
» Midd. van aanv. en verw. 349-
x » » 348
9 Geldleening 442
» Betr. don Jan 203 96
» » Holland enZeeland 167 30
» Midd. van aanv. en verw. 348 326
9p.p. Geldleening 4391
» Geldmiddelen (2 X) 481-482
» Betr. don Jan (2 X) 303 96
10 Geldmiddelen 483 538 » Duitsche soldaten 256
» Midd van aanv. en verw. 3481
» Betr. Engeland 3036
x » don Jan (2 X) 203 97
» Waalsche soldaten 256
» Geldmiddelen 349
» Midd. van aanv. en verw. 3481
10 p.p. Geldmiddelen 442 444
x Midd. van aanv. en verw. 3492
» Betr. don Jan 203 97
» Midd. van aanv. en verw. 349
11 Betr. Engeland 302 » Midd. van aanv. en verw. 349 x Betr. Duitschland 3153 x Midd. van aanv. en verw. 3482 » Betr. Schotland 307 x Midd. van aanv. en verw. 349 » » » 3481 » Geldleening 442 » M. v. aanv. en verw. (3 X) 349
12 Midd. van aanv. en verw. 349 » Geldmiddelen 4822
» Geldleening 442 445
» Midd. van aanv. en verw. 3482
» x x 349
13 » » 349
» Betr. don Jan 203 98
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 349
d Midd. van aanv. en verw. 350*
Datum. Blz. No.
Mei | I
14 Betr. Engeland 302
» » don Jan 204 99
» Midd. van aanv. en verw. 350
x ara » 3508
» » » (2X) 350
» Waalsche soldaten (8 X) 356
» Betr. don Jan 304 99
> Geldleening 443 » Duitsche soldaten 256
15 Waalsche soldaten 256 170 » Betr. don Jan 304 100 » Waalsche soldaten 356 170 » Betr. Duitschland 3158
» Midd. van aanv. en verw. 3493
15p.p. » * 350
» Geldleening Add.
16 Midd. van aanv. en verw. 3431 » » » 3492
» Betr. don Jan 204 101
» » Oranje (2 X) 167 31
» Geldmiddelen 483 539
» Duitsche soldaten 3573
» Midd. van aanv. en verw. 350
17 Waalsche en Duitsche
soldaten (16 X) 357 171
< M. v. aanv. en verw. (3 X) 350
» Duitsche soldaten (3 X) 357
» Midd. van aanv. en verw. 3493
17 p.p. Geldmiddelen 483 530
18 Geldleening 443
» Midd. van aanv. en verw. 350 337
> Betr. Oranje 167 » M. v. aanv. en verw. (3X) 3503
» Midd. van aanv. en verw. 350 337
x » » (3X) 350
30 » » 3482
» Geldmiddelen 483
» Betr. don Jan 304 403
x M. v. aanv. en verw. (3 X) 354 328
». Geldleening 442 446
21 Midd. van aanv. en verw. 3372
» Duitsche soldaten (2 X) 258 172
x Geldleening 4431
x Duitsche soldaten 258 172
x Betr. Luik 317
x Midd. van aanv. en verw. 351
xxx 350
x Geldmiddelen (2 X) 482 531
x Midd. van aanv. en verw. 3511
x x x (2 X) 351 329
xxx 351
x Duitsche soldaten 258 172
22 Betr. don Jan 205 103 x Duitsche soldaten (2X) 258
x Betr. don Jan 2053
x x Paus 3242
x x don Jan 2051
x x » 205 103
x Midd. van aanv. en verw. 351 330
22 p.p. »x 352 330 x x » 352
x Duitsche soldaten 2583
23 » x 2588 x Midd. van aanv. en verw, 3506
23 p.p. xx 352 331 xxx 3505
x Duitsche soldaten 259 173
x Midd. van aanv. en verw. I 353



614
CHRONOLOGISCHE LIJST DER RESOLUTIËN.
Datum. Oh. No. Mei
24 Midd. van aanv. en verw. 3523 » » » 3505
» » » (2X) 353 332
» Duitsche soldaten 259 174
» Geldleening (3 X) 443 447
» Midd van aanv. en verw. 349*
» Geldleening 413
» Geldmiddelen 483 532
» Duitsche soldaten 259 - 174
» Betr. Engeland 302
» Midd. van aanv. en verw. 3472
» Betr. Oranje 167*
25 Geldmiddelen 483 533 » Geldleening 443 448
26 Geldmiddelen 483 534 » Belr. don Jan 205 104 » » Oranje 167*
27 Midd. van aanv. en verw. 349* » Geldleening 443 » Geldmiddelen 483 » Midd. van aanv. en verw. 3542 » » » 3495
» Betr. don Jan (3 X) 205 105
27 p.p. » » (2 X) 206 105
» Midd. van aanv. en verw. 353 333
28 Duitsche soldaten 259 » Midd. van aanv. en verw. 3542 » Gouverneurs 5485 » Duitsche soldaten 259
29 Midd. van aanv. en verw. 353 » » » 3531
> Duitsche soldaten 259 175 » Verg. St.-Gen. 157 6 » Friesland 5492
30 Midd. van aanv. en verw. 3531 » Betr. don Jan (2 X) 206
» » Duitschland 315 269
» » don Jan 207
» Midd. van aanv. en verw. 353
» Betr. Paus 325
» Midd. van aanv. en verw. 352°
31 Waalsche en Duitsche
soldaten (3 X) 259 176
» Betr, don Jan 207 106
31 p.p. » » 2061
» » » 207
» Midd. van aanv. en verw. 3512
» Betr. don Jan 2061
» Midd. van aanv. en verw, 353
» Geldleening 4408
» Verg. St.-Gen. 1522
» Waalsche soldaten (2 X) 260 176
» Betr. don Jan 2061 Juni
1 , Midd. van aanv. en verw. 353
» Waalsche soldaten (2 X) 261
» Belr. Oranje (4 X) 168 32
» Midd. van aanv. en verw. 3512
» Duitsche soldaten 261
> Midd. van aanv. en verw. 3482 » Betr. Oranje 168
» Geldmiddelen 483 535
lp.p. » 483 535
i » 475*
» Munt 589
» Geldmiddelen 483 535
» Midd. van aanv. en verw. 3512
» Duitsche soldaten I 261
Datum. Blz. No. Juni | .
1 p.p. Midd. van aanv. en verw. 3491
» ! Secrete diensten 595
2 I » » 595 i Midd. van aanv. en verw. 353 » » » 3531 » I » » 3532
* Geldleening 444 449 » Geldmiddelen 484
» Waalsche soldaten 2612
3 Geldmiddelen 485 » Betr. don Jan 207
» M. v. aanv. en verw. (8 X) 353-354 334
» Duitsche soldaten 261
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 354
» Betr. Engeland 303
4 Centrale Regeering 5223 » Duitsche soldaten 264 » Midd. van aanv. en verw. 3531
» Betr. dou Jan 207 107
» Midd. van aanV. en verw. 3532
» Geldmiddelen 485 537
» Midd van aan v. en verw. 3542
i Dijkwezen 5965
» Betr. don Jan 2052
5 Duitsche soldaten en 264 en
Tholen 1772
» Betr. Engeland 3031
» Midd. van aanv. en verw. 354 335
» » » 3543
6 Duitsche soldaten (3 X) 261 177 » Geldmiddelen 485 538 » Midd van aanv. en verw. 3542
» » » 354
» » » 3543
7 Geldmiddelen 485 » Midd. van aanv. en verw. 3522 » » » 3543 » Betr. Duitschland 3152
7 p.p. Munt 589
» Geldleening 444 450
» Midd. van aanv. en verw. 3543
» » » 355
» Geldmiddelen 4857
» Midd. van aanv. en verw. 3543
» » » 3551
8 Geldleening 444 451
> Betr. Engeland 303 250 » Betr. Oranje, Amsterd. 168,177
en M. v. aanv. en verw. en 355
» Munt 589 755
» Betr. Oranje 168
8 p.p. Duitsche soldaten 262 » Betr. Paus 325 » » Frankrijk 2922
> Midd. van aanv. en verw. 3521
> Bijsel, Douay en Orchies 5521
9 Midd. van aanv. en verw. 355 336
> Betr. Engeland 303 851 » » Paus 325
> Midd. van aanv. en verw. 355 » Geldmiddelen 485
10 Midd. van aanv. en verw. 3553
» I _ » » (2X) 355 337
* Duitsche soldaten 262 » Betr. Engeland 303
> Grevenbroeck 3153
10 p.p. Betr. Duitschland 315 270 » I Midd. van aanv, en verw. I 355 337



CHRONOLOGISCHE LIJST DEE RESOLUTIËN. 615
Datum. Blz. No. Datum. Blz. No.
Juni Juni
11 Midd. van aanv. en verw. 356 20 Geldleening 486 543 » » » 355* » Amsterdam 178 51 » » » 356 338 » Midd. van aanv. en verw. 3518
» Betr. don Jan 208 138 21 » » 3562
11 p.p. Antwerpen 5512 » » » 359*
» Midd. van aanv. en verw. 356 » » » (5X) 359
» Geldmiddelen 4631 » Duitsche soldaten 2641
12 Midd. van aanv. en verw. 3558 » Geldmiddelen 486 » » » 356 31 p.p. Betr. don Jan 208 i Betr. Oranje (3 X) 168 33 » Friesland en Midd. van 553 en
13 p.p. Midd. van aanv. en verw. 3558 aanv. en verw. 359 » Bijsel, Douay en Orchies 553 674 > Geldmiddelen 486
» Geldmiddelen (3 X) 444 453 33 Duitsche soldaten 364 481
» Personalia 315 » Geldmiddelen 486 543
» Betr. Duitschland 593 764 » » 486»
» Antwerpen 5542 » Duitsche soldaten 364
> Verg. St.-Gen. 457 7 » Midd. van aanv. en verw. 360 » Midd. van aanv. en verw. 356 » Duitsche soldaten 3592
13 Betr. Paus, Duitschland 335,307, » Geldmiddelen 4862
en Spanje 315 en » Midd. van aanv. en verw. 360
208 109 » » » 3598
» Utrecht 553 675 23 » » 3558
» Ommelanden 553 675 s » » 3426
» Betr. don Jan 2061 » Betr. don Jan 309 110
» Midd. van aanv. en verw. 350 340 * Duitsche soldaten ■ 264 182
i Geldleening en Midd. v. 444 en 453 » Midd. van aanv. en verw. 3602
aanv. en verw. 3558 » » » 3538'
» Geldleening (2 X) 444 453 24 Duitsche soldaten 264
14 Geldmiddelen 485 539 » Midd. van aanv. en verw. 3553 » Midd. van aanv. en verw. 359 > Waalsche soldaten 364 » Friesland (3 X) 553 25 Midd. van aanv. en verw. 3601
14 p.p. Dijkwezen 5971 » » » 355* » » 597 770 > » » 360
» Friesland (2 X) 552 » Duitsche soldaten 265 183
» Midd. van aanv. en verw. 359 35p.p. » » 265
» » » 3593 , Geldmiddelen 487 544
15 Geldleening 445 » Midd. van aanv. en verw. 360 » » 445 454 » Duitsche soldaten 3652 » Midd. van aanv. en verw. 359 * Geldleening (3 X) 446
» Geldleening 445 454 » Duitsche soldaten 265 184
» Midd. van aanv. en verw. 3561 » » » 2642
» Utrecht 552 » Midd. van aanv. en verw. 3603
» Midd. van aanv. en verw. 3561 20 Handel 584 743
» » » (2 X) .359 » Munt 590 757
17 Geldmiddelen 485 540 » Centrale regeering 533 604 » Duitsche soldaten 363 > Geldmiddelen 488
» » » 2632 • Betr. don Jan 488
» » » 263 » » Engel, en Frankr. 303
» Waalsche 1 2642 » » » 3036
» Geldleening 445 » Midd. van aanv. en verw. 3561
» n (IX) 445 455 » Duitsche soldaten 365
» » 4451 36p.p. Betr. Paus 3358
» Kerkelijke zaken 579 730 » Verg. St.-Gen. 157
» Midd. van aanv. en verw. 3562 Midd. van aanv. en verw. 360*
17 p.p. Duitsche soldaten 263 » Handel 584 743
* Geldmiddelen 4863 27 Geldleening 446'
18 Geldleening 445 456 » » 446
» Midd. van aanv. en verw. 3541 . » » 440 458
I Betr. Engeland 3032 j » Duitsche soldalen 265
18p.p. Geldmiddelen (2 X) 485 541 » » > 2658
» Kerkelijke zaken 579 731 > Betr. Duitschland 316 371
19 Duitsche soldaten 263 179 1 Amsterdam 179 52 » Midd. van aanv. en verw. 3541 » Midd. van aanv. en verw. 360
19p.p. Secrete diensten 595 27p.p. Geldleening 446 458
20 Munt 590 756 * Amsterdam 179
> Geldmiddelen 486 542 28 Midd. van aanv. en verw. 360
» Duitsche soldaten 263 180 » » » (2 X) 360 341
» Betr. Paus I Add. I » Waalsche soldaten 2643



616
CHRONOLOGISCHE LIJST DER RESOLUTIËN.
Datum. Blz. No. Juni
28 Amsterdam 4798 » Tholen 1772 » Geldleening 446 » Geldmiddelen 488 » Amsterdam 179 » Midd. van aanv. en verw. 360 » Duitsche soldaten 2642
28 p.p. Midd. van aanv. en verw. 360 341
29 Geldmiddelen 488 545 » Midd. van aanv. en verw. 3613
» » » 361 342
» » » 361*
» Geldmiddelen (2 X) 488 545
» Midd. van aanv. en verw. 361 342
30 Duitsche soldaten 265 » » » 2592
» Midd. van aanv. en verw. 361 343
* Duitsche soldaten 265-266 » Valenciennes 552
» Midd. van aanv. en verw. 3521 Juli
1 Midd. van aanv. en verw. 362 » Duitsche soldaten 266 » Geldmiddelen 489 » Duitsche en Waalsche i
soldaten (2 X) 266
» Midd. van aanv. en verw. 369»
» Gewesten 5582
1 p.p. Midd. van aanv. en verw. 362
» Secrete diensten 5953
2 Midd. van aanv. en verw. 362
3 Waalsche soldaten 266
» Duitsche » 266 185
» Midd. van aanv. en verw. - 362
» Duitsche soldaten Add.
» Betr. Duitschland 316 272
> Geldmiddelen 489
3 p.p. Midd. van aanv. en verw. 362
4 » » (2X) 362
4 p.p. Duitsche soldaten (2 X) 266 186 » Geldmiddelen 446
5 Midd. van aanv en verw. 3621 » Duitsche soldaten (2 X) 267
» Betr. don Jan (7 X) 209 111
» » Engeland 303
» » Oranje 169
» » Engeland (2 X) 303
» Duitsche soldaten (2 X) 267 187
» Betr. Duitschland en 307 en
Frankrijk 295
5 p.p. Duitsche soldaten 267 » Betr. Oranje 169 » Midd. van aanv en verw. 3621
* Betr. don Jan 210 » Verg. St.-Gen. Add. » Duitsche soldaten 367
» Betr Engeland, Duitsch- 303,3079
land en Frankrijk en 2954
» Midd van aanv. en verw. 3622
6 » » 362 » Verg St.-Gen. 157
6 p.p. Geldmiddelen 4892 » M. v. aanv. en verw. (2 X) 362 » Geldmiddelen 489 » Midd. van aanv. en verw. 363
7 Betr. Engeland 303" » » don Jan 210
» I Midd. van aanv. en verw. < 363 1
Datum. Blz. No. Juli
7 Geldmiddelen 489 546
8 Personalia en betr. don 594 en
Jan 210
» Midd. van aanv. en verw. 3622
» Geldmiddelen 489"'
» Midd. van aanv. en verw. 363
» » » 3622
» Unie 539
» Duitsche soldalen 267 188
» Geldmiddelen 489 546
» Duitsche soldaten 268
» ' » » 267 188
» Geldmiddelen 489
» Midd. van aanv. en verw. 363'
» Geldmiddelen 489
» Geldleening 446
8 p.p. Midd. van aanv. en verw. 363'
» Friesland 552
» Duitsche soldalen 268
9 » » Add.
» Geldmiddelen 489 547
» Duitsche soldaten (2 X) 268
» Midd. van aanv. en verw. 363
» Geldmiddelen 490
» Betr. Oranje (2 X) 469
10 Geldmiddelen (2 X) 490 548 » Munt 590
» Betr. Frankrijk 296
» Geldleening 446 459
» M.v. aanv. en verw. (3 X) 363
» Duitsche soldaten 268
» Betr. Duitschland 307
» Midd. van aanv. en verw. 3632
» Betr don Jan 211 112
11 Midd. van aanv. en verw. 363'
» Geldmiddelen 490 549
11 p.p. Duitsche soldaten 268°
» » » 268 189
» Geldleening 447 460
12 Duitsche soldaten 268 » Betr. Duitschland 316
» Geldleening 447 461
» Duitsche soldaten 268
» Betr. don Jan 211
12 p.p. Post 594 » Geldmiddelen 490 » Duitsche soldaten 268 » Geldmiddelen 490 » Munt 590
13 Midd. van aanv. en verw. 363 » ' , • » » 3641
» Duitsche soldaten 269 190
13 p.p. Midd. van aanv en verw. 3634
» Duitsche soldaten 269 190
14 Verg. St.-Gen. 157
15 Midd. van aanv. en verw. 364 344 x Geldleening 490
» Midd. van aanv. en verw. 364
15 p.p. Geldmiddelen 490 550
16 » (2 X) 490 551 n Geldleening (3 X) 447
» Duitsche soldaten 2672
» Geldleening 4472
» Midd. van aanv. en verw. 364 345
» I » » 3632
16 p.p. » » 364 » Geldleening 4472 » I Geldmiddelen 466



CHRONOLOGISCHE
Datum Blz. No. Juli
17 Betr. don Jan 2091
» » » (2X) 211 113
» » Paus 325 286
» Duitsche soldaten 269
» Betr. don Jan 211*
17 p.p. Midd. van aanv. en verw. 364
» Munt 590
» Unie 530 641
» Geldmiddelen 491
18 Betr. don Jan 211 114 » Hidd. van aanv. en verw. 364
» » » 364 346
» » » 364
» » » 364»
» Duitsche soldaten 969
» Betr. Spanje 212 114
49 Duitsche soldaten 270 191
» Midd. van aanv. en verw. 365 348
» Geldmiddelen 491
» Betr. don Jan 213 115
» Duitsche soldaten 270
19 p.p. M. v. aanv. en verw. (2 X) 365
20 Duitsche soldaten 270 192 » Geldleening 447 462 » Geldmiddelen 492 553
20 p.p. Duitsche soldaten 274 » Munt (2 X) 590 » Duitsche soldaten 271
» » » 271 192
21 Midd. van aanv. en verw. 3662
» Geldleening (15 X) 447 463
» Geldmiddelen 493
22 Betr. don Jan 213 116 » » Paua (2 X) 325 287
23 > Duitschland 316
» Duitsche soldaten 271 193
» Geldmiddelen 493 554
» Geldleening (2 X) 449 464
24 Betr. don Jan 213 » Duitsche soldaten 271
» Geldleening 449 465
25 Betr. don Jan 215 118
25 p.p. Geldleening ' 4491
» Geldmiddelen 493 555
26 Geldleening 449'
» Brussel 553 676
» Geldmiddelen 493 556
» Belr. Oranje (2 X) 469 34
» Duitsche soldaten 271 194
26 p.p. Betr. don Jan 216* » Midd. van aanv. en verw. 365
27 Betr. don Jan 215 » Duitsche soldaten 272 » Secrete diensten 595
» Midd. van aanv. en verw. 366 350 27p.p. » * (3 X) 366
28 » » (2X) 366
» Duitsche soldaten 272 195
29 Betr. don Jan (2 X) 216 119 » » d 2166
» » » (2X) 216 119
» Betr. Engeland 303
30 Centrale Regeering (2 X) 522 605 30 p.p. Betr. don Jan 217 120
» Geldmiddelen 491»
» Betr. Portugal 321
» » don Jan 218
31 » » (2 X) 218
ST DEK RESOLUTIËN. 617
Datum. Blz. No.
Juli I |
31 Duitsche soldaten 273
» Midd. van aanv. en verw. 366
» Geldmiddelen 494
» Midd. van aanv. en verw. 367
31 p.p. » » 367
» Geldmiddelen 557 494
» Duitsche soldaten 273
» Midd. van aanv. en verw. 36(y>
» » » 3678 Aug.
1 Secrete diensten 595
» Duitsche soldaten 273 197
» Geldmiddelen Add.
» Betr. Oranje 169
y> » don Jan 209*
» Duitsche soldaten 270*
» Verg. St.-Gen. 157 8
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 367
» Midd. van aanv. en verw. 3632
» Duitsche soldaten 273'
» Benden v. ordonn. (2 X) 428
» Duitsche soldaten 273
lp.p. Betr. Spanje 218 121
2 Duitsche soldaten 2738 » Betr. don Jan 2168 » Midd. van aanv. en verw. 367
» Duitsche soldaten 273 198
» » » (3 X) 274
2 p.p. Midd. van aanv. en verw. 367
» Duitsche soldaten 273 198
» Midd. van aanv. en verw. 367
» » » 2733
» » » 367
3 » » 367 » Duitsche soldaten 2733 » Midd. van aanv. en verw. 367 » Duitsche soldaten 2738 » Midd. van aanv. en verw. 367» » Duitsche soldaten 274
» » » 274 190
» Midd. van aanv. en verw. 367
» Benden van ordonnantie 428-
x Centrale Begeering 523
» Midd. van aanv. en verw. 367
» Verg. St.-Gen. 158
» Midd. van aanv. en verw. 3761
» Verg. St.-Gen. 158
» Betr. don Jan 218
» Verg. St.-Gen. 158 9
3 p.p. Betr. don Jan 218 » » Holl., Zeel., Oranje 170
4 i don Jan 218 122 » Midd. van aanv. en verw. 368'
» » . » 367
» Duitsche soldaten (2 X) 274-275 200
» Midd. van aanv. en verw. 367
» Unie 539 642
» Midd. van aanv. en verw. 368
4 p.p. » » (2X) 368 » » » 3682
» Unie 539 642
» Betr. Luik 318
» Duitsche soldaten (2 X) 275 200
5 » » (6X) 275 201 » Midd. van aanv. en verw. 368
» Duitsche soldaten (2 X) j 275 201
» Midd. van aanv. en verw. 368
5p.p. » » 368



618
CHRONOLOGISCHE LIJST DER
RESOLUTIËN.
Datum. Blz. No. Datum. Blz.
Aug. | Aug.
5 p.p. Betr. don Jan 218 123 12 p.p. Betr. don Jan 2203 » Duitsche soldaten 2752 » » Oranje 1696 » M. v. aanv. en verw. (2 X) 368 I 13 Midd. van aanv. en verw. 370
6 Midd. van aanv. en verw. 368 » » » 370 » » » 3685 » Duitsche soldaten 277 » » » 368 » M. v. aanv. en verw. (2 X) 370 » Duitsche soldaten 210 » Midd. van aanv. en verw. 3701 » Betr. Oranje 170 » » » 370-371 » Midd. van aanv. en verw. 368 » Geldleening 450
» Betr. don Jan 219 » Amsterdam 179
» Gewesten Add. » Duitsche soldaten 277
» Betr. don Jan 2187 » » » Add.
» Poat » ' Midd. van aanv. en verw. 371
» Midd . van aanv. en verw, 368 » Verg. St.-Gen. 158
» Duitsche soldaten 275 » Betr. don Jan 2202
6 p.p. Midd. van aanv. en verw. 368 » » Oranje 1793
7 Betr. don Jan (2 X) 219 124 13 p.p. Midd. van aanv. en verw. 371 » Duitsche soldaten 276 » Duitsche soldaten 2761 » Unie 539 643 » Midd. van aanv. en verw. 369* » Midd. van aanv. en verw. 368 » Betr. Engeland 303 » Centrale Regeering 523 » » don Jan 225 » Duitsche soldaten (2 X) 276 44 Duitsche soldaten 277
7 p.p. Geldleening 449 466 » Midd. van aanv. en verw. 371 » Midd. van aanv. en verw. 368» » Geldmiddelen 4911 » Betr. Oranje 170 35 » Midd. van aanv. en verw. 371 » Geldmiddelen 494 558 » » » 369* » Betr. Oranje 1697 » Duitsche soldaten 277 » Verg. St -Gen. 158 » Verg. St.-Gen. 158 » Midd. van aanv. en verw. 3691 14 p.p. Midd. van aanv. en verw. 3721
8 » » 369 » » » (2X) 371-372 » » » 3693 » Benden van ordonnantie 428
» Duitsche soldaten 276 » Midd. van aanv. en verw. 372
» M. v. aanv. en verw. (2X) 369 » Verg. St-Gen. 158
» Geldleening 450 15 Midd. van aanv. en verw. 372
» Midd. van aanv. en verw. 369 » » » 3632
8 p.p. » » 3683 » Betr. Oranje 170 » » » 369 » Unie 539 » Gouverneurs (2 X) 553 » Geldleening (2 X) 450 y> Midd. van aanv. en verw. 369 » Betr. don Jan 225
9 Betr. don Jan 220 » Duitsche soldaten 2762 » Duitsche soldaten 270 » Midd. van aanv. en verw. 372 » Midd. van aanv. en verw. 3691 » Duitsche soldaten 277 » Duitsche soldaten 276 46 Geldleening 450 » Midd. van aanv. en verw. 369 » Midd. van aanv. en verw. 373
9p.p. Duitsche soldaten 276 » Gouverneurs 5541
» Betr. don Jan 220 » Munt 590
» Handel 585 » Midd. van aanv. en verw. 373
» Geldmiddelen (2 X) 494 559 » Duitsche soldaten 278
10 » 494 560 » Midd. vau aanv. en verw. 3722 » Duitsche soldaten 276 » Betr. Oranje 170 » M v. aanv. en verw.(2X) 369 » Midd. van aanv. en verw. 3723
10 p.p. Friesland Add. » » » 372
» Midd. van aanv. en verw. 369 » » » 372*
» Friesland 5527 » Duitsche soldaten (3X) ■ 277
» Utrecht Add. » Betr. don Jan 225
» Midd. van aanv. en verw. 369 » Geldleening (2 X) 450
» Duitsche soldaten (2 X) 276 202 1(5 p.p. M.v. aanv. en verw. (2 X) 372
11 Midd. van aanv. en verw. 369 » Belr. Duitschland 307 » Betr. don Jan (2 X) 220 125 » Unie 539 » Gouverneurs (5 X) 553-554 677 » Midd. van aanv. en verw. 3711
12 Duitsche soldaten 276 » » » (2 X) 373 x Betr. don Jan 220 126 17 » » 373 » Duitsche soldaten 276* » Betr. Keizer 307 » Midd. van aanv. en verw. 369 351 » » don Jan 225 I Duitsche soldaten 277 » M. v. aanv.en verw. (2X) 373 » Confiscatiën 516 585 17p.p. Duitsche soldaten 278 » Midd. van aanv. en verw. 369 » Geldleening 450
12 p.p. I » » (3X) 370 351 18 Duitsche soldaten 2782



CHRONOLOGISCHE LIJST DER RESOLUTIËN.
Datum. Blz. No. Aug.
18 Geldmiddelen 4P6
» Geldleening 450 467
» Duitsche soldaten 278
» Betr. Oranje 170 36
» Midd. van aanv. en verw. 373
» Geldleening 4501
» Duitsche soldaten 278
» Midd. Van aanv. en verw. 373
» Ommelanden 554
» Duitsche soldaten 2781
» Midd. van aanv. en verw. 373
19 » » 374 » » » (2X) 3731 d Duitsche soldaten 278
» Midd. van aanv. en verw. 373 355
» Utrecht 554 678
■ Midd. van aanv. en verw. . 3711
» Geldmiddelen 497
» Centrale Begeering (2X) 523
» Utrecht 554 678
19 p.p. Midd. van aanv. en verw. 374
n Ommelanden 554 678
i» Gouverneurs 5546
» Duitsche soldaten 278
20 Kerkelijke zaken 579 732 » Betr. Oranje 170
» Duitsche soldaten 278
» Betr. don Jan (2 X) 825 128
» Duitsche soldaten 2786
» » » 2788
» Verg. St.-Gen. 158 11
» Midd. van aanv. en verw. 374 356
20p.p. » » 3734
» » » 374 356
» Betr. Duitschland 312*
» Midd. van aanv. en verw. 374 356
x Kerkelijke zaken 579 732
21 Midd. van aanv. en verw. 3732 » » » 374
» Duitsche soldaten 879 205
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 374
21 p.p. Duitsche soldaten 2798 » Midd. van aanv. en verw. 3732
» Duitsche soldaten 279 205
» Duitsche soldaten en 2791 en
M. van aanv. en verw. 374
» Midd. van aanv. en verw. 874
22 Duitsche soldaten 279 » M. v. aanv. en verw. (3 X) 374 » Centrale Regeering 5231 » Duitsche soldaten 279 » Geldleening 452
22 p.p. Duitsche soldaten 279 » Midd. van aanv. en verw. 3741 » » » 3748 » Betr. Oranje 170 » Midd. van aanv. en verw. 375 » » » 3632 » » » 373*
23 Betr. don Jan (2 X) 226 129 » Centrale Regeering 583
» Midd. van aanv. en verw. 375
» Duitsche soldaten 379
» M. v. aanv. en verw. (3X> 375
» Duitsche soldaten 8782
» M. v. aanv. en verw. (8 X) 375
,34 Geldleening . 453 468
» Betr. don Jan 836 130
Datum. Blz. No. Aug. I
34 p.p. Midd. van aanv. en verw. 375
» Duitsche soldaten 379 306
» Midd. van aanv. en verw. 375
» Tournehem 554
» Geldmiddelen 497
» Duitsche soldaten 379 206
35 Midd. van aanv. en verw. 375
» Amsterdam 479
» Geldmiddelen 4911
» Belr. don Jan (2 X) 226
» Midd. van aanv. en verw. 375
» Betr. Holland en Zeeland 170
» » Spanje (3 X) 236-227
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 375
» Betr. Engeland 304
26 M.v. aanv. en verw. (4X) 375
» Duitsche soldaten 3772
d Dijkwezen 5966
36 p.p. Duitsche soldaten 379
» Betr. Frankrijk 396 333
» » Engeland 304
» Duitsche soldaten 379
» Centrale Regeering 5331
37 Geldleening 453 469
» Midd. van aanv. en verw. 375
» Betr. Frankrijk 296 834
» » don Jan 827
» Midd. van aanv. en verw. 3762
» » » 375
» Geldmiddelen 497
27 p.p. Midd. van aanv. en verw. 375-376 » » » 3762 » » » 3741
28 Geldmiddelen 497
» Unie 540 616
» Geldleening (2 X) 453
» Midd. van aanv. en verw. 376
28 p.p. Duitsche soldaten 280 207 » Geldleening 452 470 » Duitsche soldaten 280 207
29 Midd. van aanv. en verw. 376 » Geldmiddelen 497 » M. v. aanv. en verw. (2 X) 376
29 p.p. Betr. Spanje 227 » » Oranje Add. » Midd. van aanv. en verw. 376 » Betr. Holl.-Zeeland 1706
30 Vlaanderen 554 679 » Unie 540 647 » Betr. Engeland 304
» » don Jan 227 131
» Geldmiddelen 497
» Midd. van aanv. en verw. 3754
» Duitsche soldaten (4 X) 380 208
» Geldmiddelen 497
» Midd. van aanv. en verw. 376 357
» Valenciennes 5586
» Duitsche soldalen 281
» .Unie 540 647
30 p.p. Betr. Portugal 321 » Gouverneurs 5546 » Geldmiddelen Add. » M. v. aanv. en verw. (3 X) 376 » Gouverneurs 5546 » Betr. Engeland 304
» Gouverneurs 554-555 679
34 Midd. van aanv. en verw. 376
» I Geldmiddelen 497 561



620
CHRONOLOGISCHE LIJST DEK KESOLÜTIËN.
Datum. Blz. No. Aug.
31 Midd. van aanv. en verw. 377
■» Geldleening 453 471
» Betr. Engeland 304
» » Oranje 170
31 p.p. M. v. aanv. en verw. (3 X) 377 Sept.
1 Midd. van aanv. en verw. 377 359 » Benden van ordonnantie 428
» Midd. van aanv. en verw. 377
» » » 377 359
» » » 3751
» » » (2X) 377-378
lp.p. » » (2X) 378
» » » 3772
» » » 3712
* Geldleening 453 472 » Midd. van aanv. en verw. 378
2 » » 378 360 » Geldleening 453 473 » M. v. aanv. en verw. (3 X) 378
» Centrale Begeering 523
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 378
» Geldleening 453 473
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 378
» Midd. van aanv. en verw. 3771
-» » » 378
2 p.p. » » 378
» Duitsche soldaten 281
» Midd. van aanv. en verw. 378
» Geldmiddelen Add.
» Midd. van aanv. en verw. 378
3 » » (3X) 378 » Duitsche soldaten 281 » » » 2801
» Centrale Regeering 523 606
» Amsterdam 1798
» Midd. van aanv. en verw. 379
» Betr. Oranje 171
» Midd. van aanv. en verw. 379
» Duitsche soldaten 281 209
» M. v. aanv. en verw. (4 X) 378
» Post 594 765
» Betr. Engeland 3041
* Midd. van aanv. en verw. 378'-
4 Duitsche soldaten 281
x Betr. don Jan 227 132
» Unie 540 648
» Betr. Paus 325
» Duitsche soldaten 284
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 379
» Betr. Paus 325
5 » Spanje 2272 » Midd. van aanv. en verw. 379 » » » 3798 » » » 3791 » » » 379
5 p.p. » » 379 » » » 3791 » Duitsche soldaten 281 » Midd. van aanv. en verw. 379
.6 Betr. don Jan 228 133
» Midd. van aanv. en veiw. 379
» Brussel 555
» Betr. Oranje 472 38
6 p.p. » don Jan 2283
» I » »> 228 133
7 Duitsche soldaten 281
Datum. Blz. No. Sept. I
7 Midd. van aanv. en verw. 379 » Betr. Engeland 304 » Secrete diensten ■ 595 » Betr. Holl., Zeel.. Oranje 172 » Midd. van aanv. en verw. 379
.» Geldleening (2 X) 454 474
» Duitsche soldaten 280*
» Midd. van aanv. en verw. 380
» Geldleening 454 474
» Betr. Oranje 172
7 p.p. "» Engeland 304 » Midd. van aanv. en verw. 380 » Betr. don Jan 2287 » Duitsche soldaten 2804
8 M. v. aanv. en verw. (4X) 380 361 ï Unie 5401
» M. v. aanv. en verw. (3X) 380
» - Betr. Frankrijk 296
d Centrale Regeering 5232
» Midd. van aanv. en verw. 380 361
» Betr. Engeland 304
8 p.p. Unie 540
9 Betr. don Jan 228 134 » Midd. van aanv. en verw. 3811
» Betr. don Jan 228 134
» Midd. van aanv. en verw. 380
» Betr. Duitschland 3083
» » Engeland 304
9p.p. Midd.\an aanv. en verw. 3802
» » » 380
» Betr. Oranje 172
x Midd. van aanv. en verw. 380
> Betr. Oranje 172 » M. v. aanv. en verw. (2X) 380 i Betr. Spanje 228»
10 Midd. van aanv. en verw. 381
» Betr. don Jan (2 X) 229 135
» Midd. van aanv. en verw. 3801
x Geldmiddelen (2 X) 498
» Midd. van aanv. en verw. 3632
d » » 381 362
> Belr. Oranje 172
> Vlaanderen 555 680 i M. v. aanv. en verw. (7 X) 381 362 » Munt 590 758 » Geldmiddelen (5 X) 516-517 586
10 p.p. Geldleening 454 475 » Midd. van aanv. en verw. 3812
» » » 381
11 » » <2X) 382 i Unie 540 » Midd. van aanv. en verw. 382
» » » 381 363
» » » 382
» Betr. Holl.-Zeeland 172
» » Frankrijk 296
» I Midd. van aanv. en verw. 382
» I Geldleening 454
11 p.p. Duitsche soldaten 280* x Midd. van aanv. en verw. 382 » Duitsche soldaten 281 » Midd. van aanv. en verw. 382
> » » 3822
12 Valenciennes 555 680 » Midd. van aanv. en verw. 382 364
» Betr. Frankrijk (2 X) 296 235



CHRONOLOGISCHE LIJST DER RESOLÜTIÉN. 621
Datum. Blz. No. Datum. Blz. No.
Sept' Sept.
12 Midd. van aanv. en verw. 382 18 p.p. Duitsche soldaten 282 x Geldmiddelen 498 562 » Betr. don Jan 2333 » Betr. Frankrijk 296 I 235 » . x 233
12 p.p. Midd. van aanv. en verw. 382 x M. v. aanv. en verw. (2 X) 285
» Betr. HoU.-Zeeland 172 » ! Betr. Duitschland 308
» Geldleening 457 477 x » » 310
13 Unie 5403 x Midd. van aanv. en verw. 3852 » Betr. don Jan 229 xxx 3851
» Midd. van aanv. en verw. 383 » Gouverneurs 556 683
» Betr. Holl.-Zeeland (2 X) 172 39 19 Geldmiddelen 504 564
» » n 172» » Midd. van aanv. en verw. 383fi
» Betr. Frankrijk 296 » Duitsche soldaten 2765
» x Oranje 172 39 x Ambten 523
» Midd. van aanv. en verw. 383 » Betr. Oranje 173
» Duitsche soldaten 281 » Benden van ordonnantie 429
14 Midd. van aanv. en verw. 3832 » Gouverneurs 556 684 x x » 383 19 p.p. Geldleening 457
x Duitsche soldaten 270* » Midd. van aanv. en verw. 3862
x Betr. Oranje 172 40 x » x 3891
14p.p. » » (2 X) 172 40 » » x 385 367
x M. v. aanv. en verw. (2X) 383 » Betr. Oranje 173
15 Betr. don Jan (2 X) 229 136 20 Midd. van aanv. en verw. 386 x Midd. van aanv. en verw. 383 x Betr. Frankrijk 2972
» i » 383 365 » Vlaanderen 556 684
» » » 383 » Geldleening 457 480
» Duitsche soldaten 282 » Geldmiddelen 501 564
» Betr.' don Jan 229 136 » Betr. Luik 318
16 Midd. van aanv. en verw., Add. 20 p.p. Midd. van aanv. en verw. 386 368 » » » (3X) 383 » Duitsche soldaten 282
» » » 3782 » Betr. Frankrijk 2972
x x » 3801 21 Munt 590
» Unie 5403 » Midd. van aanv. en verw. 386
• Duitsche soldaten en 282 en » Geldmiddelen 502
Unie 540 » Amsterdam 179 53
16p.p. Ommelanden 555 682 » Geldleening 457 484
» Midd. van aanv. en verw. 384 » Midd. van aanv. en verw. 386
» Duitsche soldaten Add. » Geldleening 457 481
» Midd. van aanv. en verw. 282 » Midd. van aanv. en verw. 3853
» Geldmiddelen (2X) 499 xxx 386
x Geldleening 457 21 p.p. » » 386
» Midd. van aanv. en verw. 3836 » Geldmiddelen 502 565
» » x 3831 » Midd van aanv. en verw. 387
x x x 384 » Betr. don Jan 233
» Ommelanden 5556 » Midd. van aanv. en verw. 387
» Benden van ordonnantie 428 414 22 » » 387
» Midd. van aanv. en verw. 384 » Betr. Frankrijk 297
17 • » 384 » Gelderland 557 686 » Benden van ordonnantie Add. » Papieren-troebelen 282
» Geldleening 457 478 » Midd. van aanv. en verw. 387
» Duitsche soldaten 282 » Geldmiddelen 503
» Midd. van aanv. en verw. 383* 22 p.p. Midd. van aanv. en verw. 3876
» Bend. van ordonn. (2 X) 428 23 Nieuwpoort 557 687
» Midd. van aanv. en verw. 3841 24 Midd. van aanv. en verw. 387 369
» Betr. don Jan 233 » Betr. Oranje 173 42
» Midd. van aanv. en verw. 38* » » don Jan (2 X) 233-234 137
18 » » 385 » Geldleening 457 482 » » » 384 366 » Betr. don Jan 173 42 » Geldmiddelen 499 563 24 p.p. Centrale Regeering 523
» Betr. Oranje 173 41 i Midd. van aanv. en verw. 387*
» Midd. van aanv. en verw. 385 » » » 3878
18 p.p. ■ » (2X) 3846 25 Duitsche soldaten 282»
» • » 385' » Midd. van aanv. en verw. 387
» Geldleening 457 479 » Amsterdam 480 54
x Duitsche soldaten 2813 » Gouverneurs 557
» » » 282 x Midd. van aanv. en verw. 387
» Geldmidddelen 499 563 » Geldleening 458
x Betr. don Jan 233 26 Betr. Frankrijk 297



CHRONOLOGISCHE LIJST DER RESOLÜTIÉN.
Datum. Blz- No- Datum. Bli. No.
Sept. Oct,
6 Betr. Luik 318 274 4 Midd. van aanv. en verw. 389
i Geldleening 458 483 » Centrale Begeering 523 607
t Geldmiddelen en Midd 5031 en » Vlaanderen 558 689
van' aanv. en verw. 387? » Gouverneur* 558 689
x Betr. don Jan 235 » Geldmiddelen 503
x Secrete diensten 595 » Midd. van aanv. en verw. 389-
, Utrecht 558 » » x (2X) 389
,> Duitsche soldaten 283 x Betr. don Jan (2 X) 235-236 440
» Betr. don Jan 2352 » M.v. aanv. en verw. (2X) 389-390
x Duitsche soldaten (2 X) 282-283 211 » Geldleening 458 484
x Benden van ordonnantie 429 415 5 Centrale Begeering 524
» Betr. don Jan 235 » Duitsche soldaten 284 214
27 M. v. aanv. en verw. (2 X) 387 » Betr. don Jan 236
,, Verg. St -Gen. 159 » Duitsche soldaten 284 214
» M. v. aanv. en verw. (2X) 387-388 » ■» » 2804
x Confiseatiën 517 587 » Midd. van aanv. en verw. 3898
» Betr. Luik 318 » Kerkelijke zaken 580
27 p.p. Centrale Begeering 523 » Geldmiddelen 503 » Betr. don Jan 235 139 x Midd. van aanv. en verw. 390
28 Duitsche soldaten 283 » x » 3894 » » x 2831 » > » 390
28 p.p. i I 2822 « Betr. QOn jan 236 » Midd. van aanv. en verw. 388 x » » 2361
29 Duitsche soldaten 2804 o Midd. van aanv. en verw. 390 x Geldleening 458 484 » Verg St.-Gen. 459 » Midd.'van aanv. en verw. 388 370 » Betr. don Jan 236
» Duitsche soldaten (2 X) 283 212 » Midd. van aanv. en verw. 390 371
» Midd. van aanv. en verw. 384» » Betr. don Jan 2361
» x » 388 370 x x Engeland (2 X) 304 252
30 Duitsche soldaten 283 213 x Geldmiddelen 503 566 x Midd. van aanv. en verw. 3841 » Midd. van aanv. en verw. 3903
, Duitsche soldaten (2 X) 283-284 213 x x x (2X) 390
x M. v. aanv. en verw. (4 X) 388 » » x 3898
, » x (2X) 388 » x » 3891
„ Duitsche soldaten 2824 x x x 390
» Midd. van aanv. en verw. 3853 6 p.p. » » 3801
» » x 388 » • B r» » 390 371
Oct. » » » 390
1 Midd. van aanv. en verw. 388 Belr. Luik 318
» Vlaanderen 558 C88 7 Midd. van aanv. en verw. 390
» Betr. Holl.-Zeeland 173 x Duitsche soldaten 2804
» Munt 590 759 x x x 284
» Midd. van aanv. en verw. 3873 » Den Bosch 559 690
t> Vlaanderen 558 688 » Benden van ordonnantie 429
» Benden van ordonnantie 4201 x Midd. van aanv. en verw. 3902
1 M. v. aanv. en verw. (2X) i 388-389 7 p.p. x x 391 » Benden van ordonnantie 429 x Vlaanderen 5587 , Post 594 x Benden van ordonnantie 4284
, Betr. Frankrijk (2 X) 297 » Betr. don Jan 236 141
2 Duitsche soldaten 284 x Midd. van aanv. en verw. 291
, » » 2841 x Duitsche soldaten 284 215
2 n v Benden van ordonnantie 429 x Centrale Regeering 524 608
» x x x 4291 x Betr. don Jan 236 141
x Midd. van aanv. en verw. 3842 » Geldmiddelen 504
, » x 389 x Duitsche soldaten 2804
3 Geldmiddelen 503 » Midd. van aanv. en verw. 391 x Midd. van aanv. en verw. 389 x Belr. Frankrijk 297
„ 3891 8 M. v. aanv. en verw. (2 X) 391
» ' » (4 X) 389 » ÜMache soldaten 284
ia \A oom x Midd. van aanv. en verw. 391
x oS 389 » Handel 586
» * - ' l' A' ™ x Midd. van aanv. en verw. 391
4 x x 389 xx » 3911 x Vlaanderen 558 689 x x x 391
x Betr. Frankrijk 2964 „ rjej,. Frankrijk 297 236
x Benden van ordonnantie 4284 „ Midd. van aanv. en verw. 391 372
x Geldmiddelen 5091 „ Centrale regeering 524
x Duitsche soldaten 284 x 1 Betr. don Jan 236 I 142



CHRONOLOGISCHE I,
Datum. Blz. No. Oct.
8 Brussel 559 691 d Ommelanden 559 691 » Midd van aanv, en verw. 991
» » » 391*
9 Duitsche soldaten (4 X) 285 216 9 p.p. Betr. Duitschland '316
» » Luik 318 275
» Duitsche soldaten 285
» Midd van aanv. en verw. 391
» Betr. Engeland 304 253
» Centrale Begeering 524 609
» Midd. van aanv. en verw. 391
» Centrale Regeering 524 609
10 Midd. van aanv. en verw. 391 » Unie 540
» Centrale Begeering 525 610
» Geldleening 504 567
» Midd. van aanv. en verw. 392
» » » 391*
» » » (4 X) 392
» » » 3853
» » » 392
10p.p. » » 3993
11 Geldmiddelen 458 486 » Betr. Engeland 304
» Centrale Regeering 525 611
» Midd. van aanv. en verw. 392 373
11 p.p. Munt 591
» Midd. van aanv. en verw. 390fi
» » » 392 373
» [ » » ] 3981
12 » .» (2 X) 392 » Geldmiddelen 506
» » 505 568
» Unie 540 649
» Midd. van aanv. en verw. 3922
» Betr. Holl.-Zeeland 173 43
» Midd. van aanv. en verw. 392
» Geldmiddelen 4911
» » 5091
» » 4911
» Post 594
» Centrale Regeering 525 612
12p.p. Benden van ordonnantie 429
» M. v. aanv. en verw. (3 X) 392
■ Betr. don Jan 238 443
14 » Frankrijk 297 » Midd. van aanv. en verw. 392 » Centrale Regeering 5232
» Duitsche soldaten 285 217
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 393
» Post 5942
» Duitsche soldaten 285 217
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 392-393 374
» » » (2X) 393
» Betr. Frankrgk 297
11 p.p. Midd. van aanv. en verw. 393
15 Geldmiddelen 569 506 » Midd. van aanv. en verw. 393 375 » Centrale Regeering 5253
i Midd. van aanv. en verw. 393
» » » 393 375
» Centrale Regeering 5252
16 Midd. van aanv. en verw. 394
x Centrale Regeering 525 613
» Groningen 559 692
» M.v. aanv. en verw. (2X) 394 376
» Kerkelijke zaken 1 580 733
ST DER RESOLUTIËN. 623
Datum. Blz. No. Oct.
16 Centrale Begeering 525 613 » Handel 586 745 » [Midd. v. aanv. en verw. 3933
» » » ] 3945
17 Betr. Luik 318 » Midd. van aanv en verw. 395
» Betr. Frankrijk en Cen- 294 en
' trale Regeering 526
» Betr. don Jan 238
» Verg. St.-Gen. 159
» Centrale Regeering 526 614
» M v.aanv. en verw. (2X) 395 377
» Geldmiddelen 506 570
» Handel 586
» Midd. van aanv. en verw. 395
» » '» 395 377
» » » 3995
18 » > 395
i Handel 587 746
» Midd. van aanv. en verw. 395
d Geldmiddelen 507
» Midd. van aanv en verw. 395
» Betr. Frankrijk 297
» Centrale Regeering 526 615
» Betr. Luik 318
» Midd. van aanv. en verw. 395
» Geldmiddelen 507
n Midd. van aanv. en verw. 395
» Kerkelijke zaken 580
» Midd. van aanv. en verw. 395
» Kerkelijke zaken 5801
» Geldmiddelen 506 571
» Groningen 559 693
» Centrale Regeering (2 X) 426 6t5
» Varia 598
» Betr'.' Frankrijk 297
» Midd. van aanv. en verw. 3908
» » » 395
» [Belr. Portugal 321«
» Geldmiddelen 5041
» Centrale regeering] 5292
19 Handel 587 747 » Midd. van aanv. en verw. 396
» Duitsche soldaten 285
» Betr. Duitschland 316
» Duitsche soldaten 285
» Midd. van aanv. en verw. 396 378
» » » 396
» Betr. Portugal 321
» Midd. van aanv. en verw. 396
» Betr. Engeland 305
» Midd. van aanv. en verw. 3962
» Betr. Luik 318
» Kerkelijke zaken 580 734
» Betr. Frankrijk 2972
» Betr. don Jan 2335
» Midd. van aanv. en verw. 396
» Geldleening 458 487
* Midd. van aanv. en verw. 396
» Duitsche soldaten 285
» Gouverneurs 560
» M. v. aanv en verw. (2 X) 396
» [Geldmiddelen 5062
» Midd. van aanv. en verw. 396*
» » » ] 3923
20 « » 3953 » 1 Centrale Regeering 526
» I M. v. aanv. en verw. (3 X) 396 >



624
CHBONOLOGISCHB LIJST DEE RESOLUTIËN.
Datum. Blz. No. Oct.
20 Betr. Schotland 307 » Geldleening 4581 » » 458
21 Midd. van aanv. en verw. 390*
s Kerkelijke zaken 580 735
» Betr. Portugal 321
» Midd. van aanv. en verw. 396
» » » 396*
» » » 396
» Gouverneurs 560
22 Gent 560 694 » Bergen 560
ï Midd. van aanv. en verw. 396*
» » » 396
» Betr. Duitschland 316 273
» Midd. van aanv. en verw. 396
» Vlaanderen 560
» Midd. van aanv. en verw. 396
■ Handel 587 748
23 Midd. van aanv. en verw. 397
> Centrale regéering 526 616
» Kerkelijke zaken 580
» Betr. Portugal 321 279
» » don Jan 238 144
» » Luik 319
» Duitsche soldaten 285
» Geldleening 458 488
» Midd. van aanv, en verw. 397
» Centrale Regeering 5251
» Duitsche soldaten 2851
» Midd. van aanv. en verw. 397
» Geldleening 459 488
24 Centrale Begeering 527 . 617 » Midd. van aanv. en verw. 397
» Geldmiddelen 517 588
» M.v. aanv en verw. (2 X) 397
» Betr. Duitschland 308
» Spaansche soldaten 285'
» Midd. van aanv. en verw. 397
» » » 3973
» » » 397
» Centrale Regeering 527 617
» Midd. van aanv. en verw. \ 3971
25 Geldmiddelen (2 X) 507 572 » Centrale Regeering 527 | 618 » Detr. Schotland 3076
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 397
» Gouverneurs 560
» Midd. van aanv. en verw. 397
26 » » (3X) .397 379 » Betr. Luik 319 276 » Centrale Regeering 527
» Geldmiddelen 507
ï Midd. van'aanv. en verw. 398 379
» » » 3982
» » » (3X) 398
» » » 398 379
» » » 3971
» Overijsel 560
ï Verg. St.-Gen. 160» |
20 p.p. Béthune 560
» Handel 5863
» Artois 561
» Centrale Regeering 527
27 Betr. don Jan en Geld- 2361 en
middelen Add.
» Midd. van aanv. en verw. 393
» i Post 1 594 I
Datum. Blz. No. Oct.
27 Midd. van aanv. en verw. 398 380 » Rijsel 561
» Centrale Regeering 528 619
27p.p. Betr. Luik 3191
» Benden van ordonnantie 429
» Midd. van aanv. en verw. 3961
» Centrale Regeering 528 619
» Benden van ordonnantie 4293 :
» Midd. van aanv. en verw. 397
» Antwerpen 561
28 Midd. van aanv. en verw. 399
» Centrale Begeering 529 620
»- Midd. van aanv. en verw. 399
» Vlaanderen 561 695
28 p.p. Midd. van aanv. en verw. 399 » Retr. Frankrijk 297 » Midd. van aanv. en verw. 399
» » » 3992 |
» » » 399*
29 » » 399 » Centrale Regeering 529 > Midd. van aanv. en verw. 399 ï » » 399* » Betr. Luik 3191
» Friesland 561 696
■ Betr. Frankrijk 297
» » Luik 319 277
» > Engeland 305 254
» Midd. van aanv. en verw. 399
» Post 594 767
» Centrale regeering 529
» Geldmiddelen 507 573
» Midd. van aanv. en verw. 399
» » » 399»
» » » 399
» Handel (3X) 587 749
» Vlaanderen 561 696
» Geldmiddelen 507
29 p.p. M.v.aanv.en verw. (2X) 399
30 Midd. van aanv. eu verw. 400 » Antwerpen 5612 » Betr. Spanje 236* » Geldmiddelen 507 » Midd. van aanv. en verw. 400 x Betr. Engeland 305
» Gent (4X) 561-562 697
» Midd. van aanv. en verw. 399 381
30p.p. Gent 562 697
» Midd. van aanv. en verw. 400
„ Centrale Regeering 529
» Gent 562 697
■ 31 Studeeren buitenslands 597 774
» Midd. van aanv. en verw. 3981
» Munt 591 760
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 400
» Midd. van aanv. en verw. 4001
31 p.p. » » 400 382
» Centrale Regeering 529
» Midd. van aanv. en verw. 400
» Munt 591 760 Nov.
1 Gent 564 698
x M.v. aanv. en verw. (2X) 400
» Betr. Engeland 305 255
» Duitsche soldaten 285
« Midd. van aanv. en verw. 400 383
» Geldmiddelen 507 574
» Midd. van aanv. en verw. I 400 383



ÖHKOÏTÓLOeiSÖHE LIJST DÉR BËSOLVTIÉK. 625
Datum. Blz. No. Nov.
1 M.v.aanv.en verw.(3X) 400 » Midd. van aanv. en verw. 3911 » Munt 591 » Geldleening 459
» M.v aanv. en verw. (2X) 400-401
» Betr. Frankrijk 297
» Midd. van aanv. en verw. 397*
» Betr. don Jan 239 446
» Munt 591
» Betr. Duitschland 308
» Midd. van aanv. en verw. 401
2 Betr. Luik 319 276 » Duitsche soldaten 2862
» Midd. van aanv. en verw. 404
» Betr. Luik (2X) 319 276
» Midd. van aanv. en verw. 401
» Verg. St.-Gen. 152
» Brussel 564
» Munt 591
» Midd van aanv. en verw. 401
» » » 401 384
2 p.p. Gelderland 5652
» | Betr. Luik 319 276
» Gent (2 X) 564 699
» Munt 591
» Centrale Regeering 529 621
a Handel 587
3 Midd. van aanv. en verw. 401 » Geldmiddelen 508 » Midd. van aanv. en verw. 398*
» Gent (2 X) 564 700
» Kerkelijke zaken (2 X) 580
» Betr. Spanje 236*
» Midd. van aanv. en verw. 401
3 p.p. Geldmiddelen 508 575 » Bijsel 565 700 » Gent 565 700 » Duitsche soldaten 286
» Centrale Begeering en 529 en
Duitsche soldaten 286
» Midd. van aanv. en verw. 3868
4 » » 4012
» » » (2X) 401 385
• Gelderland 565 701
» Munt 591
» Midd. van aanv. en verw. 401 385
» Betr. Duitschland 308 259
» Midd. van aanv. en verw. 3888
» » r, 402 385
» » » 3998
» Geldleening 4592
» Centrale Begeering en 530 en 622
Betr. Luik 321
» Betr. Luik 421
» Midd. van aanv. en verw. 402
4p.p. Unie (2 X) 541 651
» Midd. van aanv. en verw. 4022
» • » 402
» Kerkelijke zaken (2 X) 581 736
» Duitsche soldaten 286
5 Geldmiddelen 518? » Midd. van aanv. en verw. 402 » Kerkelijke zaken 581 » Geldmiddelen 518' » Gevangenen 595 » Duitsche soldaten 286 » Benden van ordonnantie 429
» Confiscatiën 518 589
Datum. Blz. Nd. Nov.
5 p.p. Midd. van aanv. en verw. 402
» Douay 570»
6 Midd. van aanv. en verw. 3632
» Rijsel 575 702
» Duitsche soldaten 286
» Midd. van aanv. en verw. 402
l Munt 591
» Verg. St.-Gen. 159 12
» Duitsche soldaten (3X) 286
» Midd. van aanv. en verw. 402
7 » » 402 » I Duitsche soldaten 286
» Betr. Engeland 305 256
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 402
7p.p. Kerkelijke zaken 581 737
» Duitsche soldaten 286»
8 Midd. van aanv. en verw. 3998
» » » (2 X) 402-403 386
» Betr. Engeland 305
» Geldmiddelen * 517 590
» Munt 591
» Midd. van aanv. en verw. i 403
y> Gouverneurs 565 703
» Munt 591*
» Betr. Frankrijk 298*
» [Midd.vanaanv.en verw.] 4038
8 p.p. Holland en Zeeland 565 703 » M. v. aanv. en verw. (2 X) 403
» [Betr. Engeland 305
» » Luik 321
» » Engeland 305»
» Midd. van aanv. en verw. 4038
» Duitsche soldaten 2868
» Midd. van aanv. en verw. 4032
» Gouverneurs] 5675
9 [M. v. aanv. en verw. (2X) 403 387 » Benden van ordonnantie 429*
» Brussel 5645
» Benden van ordonnantie 429
» M. v. aanv. en verw. (3 X) 403 387
» Betr. Luik 321
» Midd. van aanv. en verw. 403 387
» Waalsche soldaten 286*
» Betr. Engeland 365 366 257
9 p p. Kerkelijke zaken 5822 » Midd. van aanv. en verw. 4035 « Secrete diensten 5958 » Midd. van aanv. en verw. 404
» Artois 566 704
» Duitsche soldaten 286
» Munt] 592 764
10 Midd. van aanv. en verw. 4028 » » » (3X) 404 | Betr. Duitschland 3092 i » Frankrijk 298 » Midd. van aanv. en verw. 404 » Centrale Begeering 530 » Midd. van aanv. en verw. 404
40 p.p. Betr. Duitschland 309
i Munt 592
» Geldmiddelen 5187
» [Gouverneurs] 5662
11 M. v. aanv. en verw. (3X) 404 » Betr. Duitschland 3092 x * don Jan 239
» M. v. aanv. en verw. (3 X) 404 388
» Benden van ordonnantie 429 11 p.p. I Gent (3 X) I 566 1 705
40



626 CHRONOLOGISCHE LIJ
Datum. Blz. No. Nov.
11 p.p. Midd. van aanv. en verw. 4041
» » » (2X) 404-405
» [Midd. van aanv. en verw. 405
»' Geldmiddelen] 517 591
12 Verg. St.-Gen. 147»
» Gent 567 706
» Midd. van aanv. en verw. 4025
» » » (2 X) 405
» Geldmiddelen 5187
» » 508
» Midd. van aanv. en verw. 405
» Betr. Frankrijk 298 237
» Artois 567 706
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 405
» Midd. van aanv. en verw. 4025
» Gent 567 706
» Geldmiddelen 508?
» » 508
» Midd. van aanv. en verw. 4025
42 p.p. [Munt 592 762
» M. v. aanv. en verw. (2 X)] 405 389
13 Geldmiddelen 508 » Midd. van aanv. en verw. 4025 » .» " » (2X) 406 » Friesland 567 » Geldleening (2 X) 459 » Dijkwezen 597 » M. v. aanv. en verw. (3x) 406 » Geldmiddelen (2 X) 518 » Artois 567
» [Midd. van aanv. en verw. 405 390
» » » (2X) 404*
» Midd. van aanv. en verw. 4025
14 » » (5X) 406-407 391 » Midd. van aanv. en verw. 407
» Unie 541 651
» Midd. van aanv. en verw. 4061
» » » 407
» » » 407 391
» Gent 571»
14 p.p. Douay 57644
» Geldleening] 459 489
15 » 459 490 » Midd. van aanv. en verw. 4052
» » » (3X) 408-409
» Gouverneurs 567
» Duitsche soldaten (2 X) 287 218
» M. v. aanv. en verw. (5 X) 407-408 392
» Midd. van aanv. en verw. 409
» Betr. Luik 324
» Unie 541
» Midd. van aanv. en verw. 4085
» Betr. Portugal 322 280
» Centrale Regeering (2 X) 530 623
» Midd. van aanv. en verw. 4052
» .» » 409
» . » » 408 392
16 » » 409 393 » » » 4095
» » » 409 393
» Geldmiddelen 508
» Midd. van aanv. en verw. 4095
» Ommelanden 567
» M.v.aanv. en verw. (7 X) 409-410 393
» Midd. van aanv. en verw. 410
16 p.p. » » 4103
» Gouverneurs 567
» Midd. van aanv. en verw. 4091
3T DER RESOLÜTIÉN.
Datum. Blz. No. Nov. |
16p.p. [M.v. aanv.en verw. (2X) 410 393
» Geldmiddelen 539
» Betr. Frankrijk 298
» Midd. van aanv. en verw ] 4095
17 » » (2X) 412 » Duitsche soldaten 217 » Gevangenen 596 » Geldmiddelen 509 » Midd. van aanv. en verw. 3971
» » » 4414 |
» : » » 4103
» I Centrale Begeering 530
Midd. van aanv. en verw. 411 391
» Betr. Portugal 323 281
» Munt 592 763
» M. v. aanv. en verw. (3 X) 411 399
» Duitsche soldaten 287
» Geldmiddelen 509
» Duitsche soldaten 287
» Midd. van aanv. en verw. 411 399
» Betr. Engeland 306 253
» Midd. van aanv. en verw. 4123
» » » 414-412 39D
» [ » » 287»
17 p.p. » » (2 X)] 412 399
18 Midd. van aanv. en verw. 412 » Kerkelijke zaken 582 » Centrale Begeering 5303
» Gent 567 707
» Duitsche soldaten 284»
» Verg. St.-Gen. 159
» Gevangenen 596 768
» Verg. St.-Gen. 1581
» Midd. van aanv. en verw. 412
» Betr. Frankrijk 298
» [Betr. Frankrijk 2984
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 412-413
» Gent 568 707
» Midd. van aanv. en verw. 443
» Betr. Frankrijk 2984
» Geldmiddelen 509 576
18 p.p. Gevangenen 5961 » Verg. St.-Gen.] 159
19 Midd. van aanv. en verw. 413
» Brussel 568 708
» Betr. Frankrijk 298
» Midd. van aanv. en verw. 413
> Betr. Frankrijk 298»
d Duitsche soldaten 287 219
» Geldmiddelen 459 491
ï Handel 587 750
» Midd. van aanv. en verw. 413
» Geldmiddelen 4601
» Duitsche soldaten 287
» M. v aanv. en verw. (2 X) 413
» [Friesland 5701
» Duitsche soldaten 287»
» Gent (2X) 568 708
» Duitsche soldaten 287
» Friesland 5701
19 p.p. Centrale Begeering en 530 en
Midd. v. aanv. en verw. 4083
» Midd. van aanv. en verw. 413
» 7> » ] 4144
20 » » 413
» Artois 560 709
n Geldmiddelen 4601
» Benden van ordonnantie i 429 416



CHRONOLOGISCHE LIJST DEK RESOLÜTIÉN. 627
Datum. Blz. No. Datum. Blz. No.
Nov. Nov.
20 Geldmiddelen 4601 28 Midd. van aanv. en verw. 4171
» Midd. van aanv. en verw. 4131 » Betr. Frankrijk 298
» Betr. Frankrijk 2986 » Midd. van aanv. en verw. 416
» [M.v. aanv. en verw. (3 X) 413 » Geldmiddelen 511
» Benden van ordonnantie 430 » Verg. St.-Gen. 4466
» Geldmiddelen 517* » Geldmiddelen 511
» » 518 29 » 5093
» » 5096 » Midd. van aanv. en verw. 417
20 p.p. Midd. van aanv. en verw. 414 » » » 446 398
» Groningen 567* » » » 417
» M.v. aanv. en verw. (2 X) 443 395 » » » 4113
» » j, (3X) 414 » » » 417
» Centrale Begeering] 530* » Antwerpen , . 576'-
24 Midd. van aanv. en verw. 414 » Midd. van aanv. en verw. 417
» Kerkelijke zaken (2X) 582 30 » » 4172
» Geldmiddelen 509 577 » Friesland (2 X) 572
» Midd. van aanv. en verw. 414 » Geldmiddelen 511
» Munt 592 » Geldleening 460
» Kerkelijke zaken 582 » Midd. van aanv. en verw. 4l62
» Handel 588 30 p.p. » » (2 X) 417
» Geldmiddelen 5096 üec.
» Handel 5881 1 Friesland (2X) 572 713
» Geldleening 460 » Midd. van aanv. en verw. 417
» Gouverneurs 570 » Centrale Begeering 5323
» [Midd. van aanv. en verw. 414 396 » Midd. van aanv. en verw. 417
» » » 4143 » Centrale Regeering en 5316 en
» d d 414 Geldmiddelen 511
» Duitsche soldaten 288 » Kerkelijke zaken 582
» Midd. van aanv. en verw. 414 » Geldmiddelen 5111
21p.p. » » (2X)] 414 396 » M. v. aanv. en verw. (2 X) 417
22 » » (2 X) 414 » Midd. van aanv. en verw. 417 399 » Geldmiddelen 460 » » » 417
» M. v. aanv. en verw. (4 X) 414-445 » Ommelanden 572 743
» Duitsche soldaten 288 » Midd. van aanv. en verw. 417 399
» M. v. aanv. en verw. (2X) 4151 » » » 417
» Geldmiddelen 460* 2 Gent 5733
» » 509 578 3 Antwerpen 572 743
» Betr. Engeland 306 » Ommelanden 572 743
» Geldmiddelen 509 578 » Geldmiddelen 511
23 Centrale Regeering 530 » Brussel 572 713 » Geldmiddelen 5092 » Personalia 594
» Post 595 » Midd. van aanv. en verw. 418
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 445 » Duitsche soldaten 289
» Douay 570 740 » Midd. van aanv. en verw. 418
» Midd. van aanv. en verw. 445 » Amersfoort 572-573 713
24 Geldmiddelen 459» 4 M. v. aanv. en verw. (2X) 418
» Midd, van aanv. en verw. 4452 » Gent 573 714
25 » » 415 » Verg. St.-Gen. 159
I Kerkelijke zaken 5832 » » 459 43
» M. v. aanv. en verw. (2 X) 415 » Midd. van aanv. en verw. 418
» Gevangenen 596 » Brussel 5762
» Kerkelijke zaken 582 » Kerkelijke zaken - 582
26 Midd. van aanv. en verw. 415 397 » Duitsche soldaten 289 » » » (3X) 415 5 Antwerpen 5762
» Oudart 571 714 » Gent 573 746
27 Gent 571 en 712 » Midd. van aanv. en verw 418
5711 » » » 418 400
» Midd. van aanv. en verw. 415 » Benden van ordonnantie 430 417
» Gent 571 712 » M. v. aanv.en verw. (2X) 418 400
» Unie 544 652 » Kerkelijke zaken 583
» Antwerpen 571 712 » Midd. van aanv. en verw. 418 400
» Midd. van aanv. en verw. 4118 » » » 4132
» » » 415 6 Belr. Spanje 2401
i Geldmiddelen 511 » Geldmiddelen 518 592
» Midd. van aanv. en verw. 412* » Midd. van aanv. en verw. 418-419 401
» » » 415 »■ » » (2X) 419
28 Betr. don Jan 2361 » Betr. Spanje 240 »■ I Centrale Regeering 5323 » Duitsche soldaten 2895



628
chronologische lijst dér resolutiën.
Datum. Blz. No. Dutum. Blz. No.
Dec. I Dec. i
C Kerkelijke zaken 583 ! 13 Midd. van aanv. en verw. 421
» » » 5833 i » » » 420 j 403
» | M. v. aanv.en verw (2x) 419 401 » Groningen 5741
» Midd. van aanv. en verw. 4432 » Geldleening 400'
» | » » 419 401 » Midd. van aanv. en verw. 4173
» ; Kerkelijke zaken 583 739 » Betr. Engeland 307
» [Midd. v. aanv. en verw. 419 i » Amersfoort 5731
» Centrale Begeering 5313 » I Midd. van aanv. en verw. 420 I 403
» I Midd. v. aanv en verw.] 419 » [Geldmiddelen 514
7 | Kerkelijke zaken 582* j » Betr. Spanje. 240 < 148 » » » 583 ! 740 » Midd. van aanv. en verw. 421
» Confiscatiën 518 13 p.p. I » » (ox)] 420-421 I 403
» Midd. van aanv. en verw. 418* j 14 Kerkelijke zaken (2 x) 584 i
ï I Duitsche soldaten 289 j » Brabant 575 719
» I M. v. aanv. en verw. (2 x) 419 j » Kerkelijke zaken 584
» ! Midd. van aanv. en verw. 419 | 402 » Antwerpen 576
» | Duitsche soldaten 2883 » Brabant 5752
8 | Betr. Frankrijk 2991 I » Geldmiddelen 518 j 594
9 | Centrale Regeering 531 625 » : Centrale Regeering 532 j 628 » Antwerpen 571* ! » Midd. van aanv. en verw. 421
, » J Centrale Regeering 531 > 625 » Brabant 575* i
•'•'» j Antwerpen 571* i » [Betr. Duitschland 317
» i Ommelanden 573 717 » Geldmiddelen 511'
» i Geldmiddelen (2x) 511 579 * Midd. van aanv. en verw.] 4212
» i Midd. van aanv. en verw. i 4173 15 » » 422 |
» » » 420 I » » » 4201 j
» Betr. don Jan 240 » > » 422 j
» I Midd. van aanv. en verw. j 420 I » Centrale Begeering 532 629
» Centrale Begeering (2x) 531 625 » | Papieren over de troe- 5982 en
10 Unie 541 653 belenen Verg. St.-Gen. 160 » I Betr. Duitschland 3091 ! » Amersfoort 5731
» Béthune 5606 ! » Amsterdam 180 55
» Kerkelijke zaken 583 741 » Midd. van'aanv. en verw. 424 404
» Antwerpen 5722 » Dijkwezen 5972
» Betr. Luik 321 i » Midd. van aanv. en verw. 424 j 404
» Centrale Regeering 531-532 i 626 » Papieren over de troe-
» I Betr. Luik 321 I beien 598 j 775
» Midd. van aanv. en verw. ! 420 ( » Kerkelijke zaken 5831
» Centrale Begeering 532 626 » Dijkwezen 597 | 772
» Dijkwezen 597 » Geldmiddelen 514
» j Unie 541 653 » Brussel 577* !
11 Geldmiddelen, Amster- 512,180 580 16 Geldleening 4608 |
dam en Munt en 592 » Midd. van aanv. en verw. 421*
» Confiscatiën (2x) 518 » » » 422
» Midd. van aanv. en verw. 420 » » » 4241
» I » » ' 4178 » » » 422
» Leeuwarden 5721 » Geldleening 460
i Geldmiddelen 512 580 » Geldmiddelen 5191
» Betr. don Jan 2492 17 M. v. aanv. en verw. (2 x) 422 405
» ! Brabant (2x) 575 » Geldmiddelen 460
» Geldmiddelen 512 580 » Midd. van aanv. en verw. 422-423 405
» Betr. Frankrijk 298 238 » Friesland 576 720
» Kerkelijke zaken 583 | 17p.p. Geldmiddelen 518 595
12 Centrale Begeering 532 i 627 » Geldleening 4606 » Kerkelijke zaken 5826 j » M. v. aanv. en verw. (2 x) 423 » Midd. van aanv. en verw. 4192 18 Midd. van aanv. en verw. 4238 y> Genemuiden 575 » Geldleening 460» » Midd. van aanv. en verw. 420 » Geldmiddelen 519 » Kerkelijke zaken 5836 i » Midd. van aanv. en verw. 4232 » Geldmiddelen 514 i » » » 423 » Midd. van aanv. en verw. 420 » Betr. Engeland 307 » Kerkelijke zaken 583 » M. v. aanv en verw. (2 x) 423
» Midd. van aanv. en verw. 420 » Geldmiddelen 519 596
» Groningen en Omme- » » 515
landen 575 » Rijsel 576 721
» I Geldmiddelen 512 581 » M. v. aanv. en verw (2 x) 423 406
» | » 518 593 » Handel 588
» I Dijkwezen (2x) I 597 I 771 tl Munt I 592 i



CHRONOLOGISCHE LIJS
•aluin. Blz. No. Dec.
18 Midd. van aanv. en verw. 423
> Duitsche soldalen 289 221
» [Belr. Spanje] Add.
19 Midd. van aanv. en verw. 423» » » 422$
» Handel 588 751
» Benden van ordonnantie 430 418
» M. v. aanv. en verw. (3 X) 423 407
» Midd. van aanv. en verw. 4221
» Duitsche soldaten 290
» | Gelderland 576 722
» Geldmiddelen 5117
» ' Midd. van aanv. en verw. 424
» | Duitsche soldaten 2901
20 I Béthune 5771
» Centrale Regeering 533 630
» Centrale Regeering en 5332 en
Midd. v. aanv. en verw. 424
» Midd. van aanv. en verw. 424
» i Centrale Regeering 533 630
t Vlaanderen 576 723
» Centrale Regeering 5238
» » » 1525
» Kerkelijke zaken 5831
» Centrale Regeering 5323
» [Betr. Spanje] 240
21 Midd. van aanv. en verw. 424 » Béthune 577
» Centrale Regeering 533 631
» Midd. van aanv. en verw. 4241
» Vlaanderen 577
» Betr. Paus 325
I » Duitschland (2 X) 317 en 310
» * Spanje 240
» Centrale Begeering 5331
» Geldmiddelen 519
» Centrale Begeering 533 631
» Betr. don Jan 240
» Midd. van aanv. en verw. 424
22 » » 424 408 » Centrale Begeering 534 632 » Gelderland 577 724 » Handel 588
» lirussel 5762
» Centrale Begeering 534 632
» Midd. van aanv. en verw. 424
» Betr. Spanje 240
» [Midd. v. aanv. en verw.] 424
23 Handel 588 » Betr. Portugal 323
» Centrale Regeering • 534 633
» Midd. van aanv. en verw. 424 409
» I » » 425
» » » 424-425 409
» Munt 592
» Antwerpen 577
» Centrale Regeering 534 633
» Geldmiddelen 515 582
» Midd. van aanv. en verw. 425
» » » 425 409
» Gelderland 577
» Vlaanderen 577
» Brabant 5752
24 Verg. St.-Gen. 460 » Duitsche soldaten . 290
» Betr. Duitschland 3101 ■ j
» ' Midd. van aanv. en verw. ' 425
T DER RESOLUTIËN. '629
Datum, Blz. No. Dec.
24 Betr. Frankrijk 299 239 » M. v. aanv. en verw. (2 X) 425
» Belr. Portugal 323 282
> Midd; van aanv. en verw. 425 » Duitsche soldaten 290 » Kerkelijke zaken 584
25 M.v. aanv. en verw. (2 X) 425 410 « Geldmiddelen 515 583 » Brussel 577
» Midd. van aanv. en verw. 425 410
» Kerkelijke zaken 584
» Midd. van aanv. en verw. 425 410
» Gent 577 '
26 Centrale Regeering 5343 » Geldmiddelen 5193
» » 519 597
» M. v. aanv. en verw. (3X) 425
» Benden van ordonnantie 430
» Midd. van aanv. en verw. 426
» » » 4271
» Brussel 577
» Midd. van aanv. en verw. 4261
27 Geldmiddelen 516 584 » Centrale Begeering 5344
» Rijsel 578 725
» M. v. aanv. en verw. (3X) 426 411
» » » (2X) 426
» Brabant 578 725
» Duitsche soldaten 290
» Midd. van aanv. en verw. 426
» Betr. Duitschland 310
» Centrale Regeering 5344
» [Geldmiddelen] 5461
27 p.p. Antwerpen 5762
)> Betr. Spanje 240
» Spaansche Soldaten 290
> Midd. van aanv. en verw. 426 » [Geldmiddelen (2X) 5152 » Geldmiddelen] 5161
28 Betr. Duitschland 310 » M.v. aanv. en verw. (2 X) 426 » Benden van ordonnantie 430
> Betr. Duitschland 310 » Duitsche soldaten 290 » Midd. van aanv. en verw. 426 » » » 4274 » > » (2X) 426 » Midd. van aanv. en verw. 4263 » » » 427 » Duitsche soldaten 2902 » Gouverneurs 578
» Verg. St.-Gen. 460 45
» Betr. Portugal 324 283
» Midd. van aanv. en verw. 427
» » » 426 412
» » » 4265
28p.p. [ » » (3X)] 427
29 Midd. van aanv. en verw. 4271 » » » (2X) 427
» Cenlr. Begeering (40 X) 534-535 634
» Midd. van aanv. en verw. 427
» » » 4273
» [Betr. Duitschland] 310
30 Centrale Begeering (2 X) 535 635 v Geldmiddelen 516
» » 519
* Midd. van aanv. en verw. 4202
i Benden van ordonnantie ' 430



630 CHRONOLOGISCHE LIJST DER RESOLUTIËN.
Datum. Blz. No. Datum. Blz. No. Dec. Dec.
30 Midd. van aanv. en verw. 427 443 34 Betr. Luik 321 » Geldleening 464 » Midd. van aanv. en verw. 427 » Betr. Luik 321 » Geldleening 4642 » » Frankrijk 299 » Betr. Engeland 307 * » Paus 325 » Midd. van aanv. en verw. 427 » » Spanje 240 » Gent 578
» Centrale Begeering 535 635 » Duitsche soldaten (8 X) 290 222
» Geldleening 464 » Doornik 578
» Midd. van aanv. en verw. 427 » Midd. van aanv. en verw. 427
» Geldleening 461 492 » Kerkelijke zaken 584
31 » 461 » Roermond 578 » Midd. v. aanv. en verw. en 427 en » Geldmiddelen 516
Benden v. ordonnantie 430 » Den Bosch 584 726



II. CHRONOLOGISCHE LIJST DER UITGAANDE EN INKOMENDE STUKKEN ft
Datum. 1576. Blz. No.
Sept. I
25 Request aan den Raad
van State 7
26 Aanteekening van de ver¬
richtingen der Staten 7
28 Brief aan Liedekercke 49 86 30 Instructie voor Courteville 91
» Instructie tot geldheffing 111-112 Oct.
4 Geschrift voor de Duit¬
sche kolonels 53 91a
» Remonstrantie aan den
Raad van State 113 214a
5 Instructie van graaf
Willem van den Berg 89 171a 7 Instructie voor Aerschot 55 93a
9 Remonstrantie aan den
Raad van State 56 95
-f-13 Remonstrantie aan den
Baad van State 87 168
17 Brief aan graaf Willem
van den Berg 90 171b
23 Remonstrantie aan den
Raad van State 115 220a
i 23 Request van Peter Ernst
van Mansfeit 130 259a
29 Instructie voor Melchior
Martiny 78 148a
Nov.
-J- 6 Acte van de Staten-Gene- 96 en 185a raai met apostillé van | 117 en den Raad v. Financiën I 185a
10 Rrief aan Brugge 22 30a
11 Request aan den Raad
van State 23 32
15 Brief aan den Koning van
Frankrijk 71 132a
20 Geschrift voor den pen¬
sionaris van Goes 32 49a
» Instructie voor Leoninus
en Wittenhorst 64 417a
» Volmacht tot geldheffing 65 117b
21 Brief van Oranje 34 53a
Datum. Blz. No. Nov. I
27 Instructie voor Namslo
en Oyenbrugge 103 202a
27 Accoord van Doornik 125 247a
28 Remonstrantie aan den
Baad van State 119 231a
Dec.
3 Acte van acceptatie v/h
accoord van Rijsel enz. 123 246a » Bequest van de gedeputeerden van Utrecht 434 272 8 Acte van de Staten-'
Generaal 124 247a
10 Brief aan Valenciennes 125 249a
41 » » stad Groningen 137 274a » » » de soldaten te
Groningen 1373 » Acte van de StatenGeneraal 138 275 » Instructie van Rennenberg 138 275a 12 Acte van de StatenGeneraal 27 41a » Advies van den Raad van
Oorlog 107 205a
14 Brief aan Hierges 142 276a 22 Brief van de Staten van
Holland en Zeeland 30 45
» Brief van de Staten te 17,46,80,
BrusselaandieteNamen 82 en 111
24 Brief alsvoren 16,17,47, 68 en 111
» Brief alsvoren 111 I
26 » » 47
)> Brief aan Oranje 29 44
y> » » Willerval 43 81
27 Brief van de Staten te 47, 69
BrusselaandieteNamen en 73
30 Brief alsvoren 47
» Aanteekening v. Liébart 45 84a
Jan. 1577. Ê Brief van de stad Groningen 546 660a
1) Stukken, die óf in den tekst óf in de noten slechts met enkele woorden zijn aangeduid, worden hier weggelaten.



632 CHRONOLOGISCHE LIJST DER ÜI1
Datum. Blz. No.
Jan.
11 Request aan den Raad
van State 543 656
14 Instructie voor Oetingen
en Wamesius 310 261
15 Overeenkomst met Hol¬
land en Zeeland 174 54a
18 Instructie voor Leoninus 244 149a * Brief aan Bossu en Hierges 242 149b
20 Accoord van Artois 464 497a 23 Instructie voor Leoninus 544 657 » Aanteekening v. Liébart 292 225a 25 Brief aan den Koning
van Frankrijk 293 226a
28 Brief aan Aerschot 520 600 » Instructie van den Raad
van State voor DeCourt 521 600a
29 Remonstrantie van de
gedeputeerden van het
Doorniksche 465 498a
Febr.
4 (?) Advies van den Raad
van State 184 62a
10 Remonstrantie van den-
zelfden met apostilles vandeStaten-Generaal 185 66
11 Memorie van Champag¬
ney 244 456a
12 Acte van de Staten-
Generaal 176 48a
13 Memorie van Cruningen
met apostilles van de Staten-Generaal 245 157
19 Instructie voor Schetz en
Rouck 434 426a
» Brief aan de Staten van
het Doorniksche 468 506
» Instructie voor Woestine
en Yman 468 506a
21 Aanteekening v. Liébart. 247 158a
22 Brief aan de vier leden
van Vlaanderen 469 506a
» Brief aan Rassenghien 470 » Instructie voor Rassenghien 470 506a 25 Brief voor Oetingen en
Wamesius 311 263a
(26-27) Memorie over belasting 433 430a
28 Acte van de Staten-
. Generaal 473 509a
( » ) Ontwerp tot vlugger behandeling der zaken 155 2a
Maart
1 Brief aan Schetz en Rouck 433 430
4 Apostilles op een remonstrantie namens Rennenberg 547 662
19 Acte van acceptatie van
het accoord van de
Staten van Doornik 475 513a
20 Memorie van Grobben¬
donck 437 433a
y> Brief van SchetzenRouck 4371 27 Acte van de StatenGeneraal 464 24a ± 27 Acte van de StatenGeneraal 165 25
29 Brief aan de vier leden
van Vlaanderen 476 516
GAANDE EN INKOMENDE STUKKEN.
Datum. Blz. No.
Maart
30 Instructie van don Jan
voor Heze 197 84a
(Maart) „Escript des despcsches" 156 4a
( » ) Memoriën van Grobbendonck, de tweede met apostillesvandeStaten- 434-435 432a Generaal en b
(Maart Request van de gedeputeerden van Friesland 549 667a
April
1 Acte van de Staten-
Generaal 339 339
3 Instructie voor Courte¬
ville 477 517
4 Instructiën voor Salazar 250-253 163a,
b en c
9 Memorie van de StatenGeneraal 439 436 44(?) Instructie voor den Vicomte van Gent 479 520a 16 Advies van den Baad
Baad van State 344 320a
» Brief aan de vier leden
van Vlaanderen 480 522
» Instructie voor Haller
en Rava 313 266
25 Acte van de StatenGeneraal 255 168 (26) Request aan den Raad
van State 346 322a
27 Instructie van don Jan
voor Aerschot 199»
Mei
2 Rede van don Jan 201 91a
5 Instructie voor Borluut 441 443 (29) Advies van de gedeputeerden tot de onderhandelingen met de Hoog-Duitsche soldaten 260 176a
Juni
3 Accoord van Artois 484 536 (i6) Acte van de StatenGeneraal 262 178
(8) Remonstrantie aan don
Jan 589 755a
12 Remonstrantie aan don
Jan 356 339
(12) Request van de gravinnen van Egmond en Hoogstraten 593 764a
20 Acte van de Staten-
Generaal 263 180a
21 Brief aan Oranje en de
Staten van Holland en
Zeeland 178 51a
22 Instructie voor Saven¬
them en Leoninus 486 543a
(26) Remonstrantie aan don
Jan 584 783a
28 Brief aan don Jan 361 341a Juli
(5) Memorie van Rassenghien 209 lila 9 Accoord van Overijsel 492 553a
18 Memorie van La Motte
met apostilles van de 269 en 347 Staten-Generaal 365



CHRONOLOGISCHE LIJST DER UITGAANDE EN INKOMENDE STUKKEN. 633
Datum. Blz. No.
Juli |
19 Brief aan de vier leden
van Vlaanderen ' 491 552
20 Brief aan Philips II 212 114a 22-24 Memorie van Grobbendonck met apostilles
van de Staten-Generaal 213 117 26 Brief aan don Jan 215 118a
» Instructie voor Courteville 365 349
28 Brief aan don Jan 272 196
29 » » 216 119a Aug.
2 Instructie voor La Motte,
Liedekercke en Sille 274 198a
7 Verklaring van Grobbendonck 219 124a
10 Instructie voor Provene 495 560a
met bijlage: quotisatie 496
12 Apostilles van de Staten-
Generaal op eenmemorie van Grobbendonck | 221 126a 8-12 Memorie van Grobbendonck met apostilles van de Staten-Generaal 223 126b
13 Instructie voor Heze 277 203 18 » voor Liedekercke,
Oudart en Rouck 450 467a
24 Instructie voor Bossu 452 468a
26 | Accoord van Artois 498 561a
28 i Instructie voor Bassigny
en Courteville 171 37
31 Brief aan Liedekercke
en Bouck 453 471a
sept'j Accoord van Vlaanderen 505 568a Sept.
4 Brief aan don Jan 227 132a
5 Accoord van het Door¬
niksche 504 564a
11 Memorie van Rouck met
apostillesvandeStaten-
Generaal 454 476
42 Advies van de Kamer
der Beden 499 562a
» Brief aan Brugge 585 744
15 Antwoord op voorstellen
van don Jan 230 136a
» Instructie voor den bisschop van Brugge en Willerval 232 136a
(16) Bequest van de Ommelanden 556 682a
17 Brief aan Goignies 385 367a
18 » » 386 367b » „Besogne" over geldmiddelen 499 563a
Datum. Blz. No.
Sept. I
20 Brief aan de vier leden |
van Vlaanderen 557 685a
21 Instructie voor De Cerf 502 565a (21) Bequest van de gedeputeerden v. Amsterdam 179 53a
25 Instructie voor den bis¬
schop van Brugge en
Willerval 234 138
Oct.
5 Instructie voor den sénéchal van Henegouwen 503 566a
8 Brief aan don Jan 237 142a
16 [ Overeenkomst met Balfour 394 376a
19 Brief aan de gedeputeerden der Ommelanden 559 693a
23 Brief aan den Koning
van Portugal 322 279a
24 Brief aan don Jan 238 445 28 Instructie voor Egmond
en Leoninus 527 618a
30 Instructie voor La Haye,
De la Croix en Sille 562 697a (Oct.) Memorie van den Baad
van Oorlog 524 607a
Nov.
1 Brief van Matthias 529 621a
2 Instructie voor Froid¬
mont en Melroy 319 278a
10 Brief aan Budolf II 309 260 » » » don Jan 239 147 » » van St. Geertruid
en Liesfeit 566 705a
49 Brief aan Gent 569 708a
22 » » de gewesten 510 578a
26 » » Hohenlohe 288 220
27 » » Matthias 531 624 (29) Staat van verdeding van
ƒ26.000 416 398
Dec.
11 Instructie voor Marnix
en Sille 574 717a
(12) Memorie over geldmiddelen 512 581a
14 Brief aan den Koning
van Portugal 323 282a
15 Acte van de Staten-
Generaal 160 14
» Brief aan de vier leden
van Vlaanderen 542 654
28 Instructie voor Rassen¬
ghien 515 583a
» Brief van Matthias 535 635a
I



III. INDEX VAN EIGENNAMEN.
A.
Aalst, 6, 48, 49, 57, 60, 61, 107, 390, 392, 409, 423, 475.
Abcoude, Hendrik van — van Meerten, heer van Essestein, 4, 14, 57, 58, 61, 98, 99, 103.
Achmont, heer van, zie Gombault.
Acquet, George, conservator van de Schotsche natie, 307, 348.
Acre, D', 378.
Adriaansz., zie Polanen.
Aernsma, Christoffel, 151, 156, 168, 363, 414, 567.
Aerschot, Arschot, 107. Aerschot, zie Croy.
Aerssen, Cornelis van, secretaris van Brussel,
85, 460. Afflighera, 345, 582, 583. Afllighera, prelaat van, 159. Aichy, Guillaume d', 160. Ainsyn, zie Inchy.
Aire, 3, 107, 149, 390, 392, 395, 582, 583.
Aithony, 577.
Aix, 79, 398.
Aken, 78, 79.
Alberto, Jean, 119.
Aldano, Diego, 63.
Aldano, Garcia, 63.
Aldegonde, St., zie Marnix.
Alegambe, Louis, heer van Bassenghien, prévót
van Doornik, 4, 107, 115, 151, 418, 419, 506,
537, 540. Alencon, zie Anjou. Alexander, George, 391. Alféran, D', 298. Alkmaar, 450.
Allamont, Jean d', baron van Buzy, 40. Allayne, Allène, zie Assignies. Allbertsen, Jan, 436.
Allemands, Allemagne, zie Duitschers, Duitschland.
Allenas, zie Assignies.
Alloigne, Alloisnes, zie Assignies.
Alost, zie Aalst.
Altaemps, Hannibal d', 49, 56, 287.
Alva, hertog van, 35, 440, 331, 555, 560, 582,
583, 587. Amant, D', zie Damant. Amerongen, zie Taets. Amersfoort, 572, 573.
Amsterdam, LVIH, LIX, 19, 29, 31, 32, 35, 142, 161, 163, 166, 169, 173—180, 239, 363.
Amsterrode, Arnould d', heer van Geleen,
-1 gouverneur van Limburg en Overmaze, LV, 134, 263, 330, 336, 318, 344, 347, 355, 370, 371, 375, 379, 380, 383, 388, 390, 401, 402, 475, 485, 489, 506, 596; Addenda.
Amsterrode, Nicolaas Huyn van, heer van Bernesem, 6, 60, 85, 86, 100, 108, 264, 326, 328, 330, 332, 335, 340, 341, 342, 362, 363, 368, 383, 398, 419, 443.
Andeians, Andriesz., schepen van Brugge, 148.
Anderlecht, 26, 387.
Anderlecht, ontvanger en amman van Grave,
136; dezelfde als de volgende? Anderlecht, Andrieu, „prévost de la Cour", 282,
378, 540.
André-au-Bois, of Andrieu, St., abt van, zie Dostrel.
Andrieu, St. — sur le Zablon, een logement, 196, 295.
Angelis, Guillaume, 50, 58, 60, 62, 84, 114, 332, 336.
Anglais, Angleterre, zie Engelschen, Engeland. Anjou, Frans, hertog van, XXVII, 40, 69 en
vlg., 172, 196, 208, 291—298. Annaland, St., 19. Ansbrugge, 92.
Antwerpen, Anvers, 1, 2, 22, 26,30,32,36—37, 38, 40—43, 48-51, 58, 60, 61, 63, 66, 67, 69, 71, 77, 78, 80, 81, 84, 98, 110, 112—116, 120, 125, 132, 136, 145, 147, 152, 153,



INDEX TAN EIGENNAMEN. 635
161, 163, 170, 173, 181, 184, 186, 188, 189, 190—195, 198, 204—207, 212, 222, 227, 230, 233, 239, 240, 244, 248—251, 253, 256, 257, 259, 260, 261, 264, 267, 269—276, 278, 279, 281—283, 289, 303—305, 307, 311, 313—316, 322, 328, 330, 332, 336, 340, 341, 345, 347, 348, 350, 352, 353, 354, 358, 362—366,368— 370, 372—376, 378-383, 385, 386, 389, 391, 393, 395—400, 406, 412—414, 422, 426, 427, 434—436, 440—445, 447—458, 460, 465, 476, 477, 482, 488, 493, 495, 498—502, 507, 512, 514, 516, 518, 519, 530, 531, 537, 551, 560, 561, 565, 571, 572, 576, 577, 579, 584-586, 588, 590, 591, 594, 597; Addenda.
Antwerpen, burgemeester van, zie Berchem.
Antwerpen, markgraaf van, zie Werve.
Antwerpen, pensionaris van, zio Gilles.
Anvers, zie Antwerpen.
Aoust, Eustache d', heer van Jumelle, «chef»
van Douay, 3, 150. Appelmans, 276.
Appeltern, Otto van, heer tot Persingen, 147. Appingedam, 4. Aprienel, 376. Arbre, zie Marotte. Arckelens, 340.
Aremberg, Charles, graaf van, 83, 93, 110,146,
202, 204, 258, 326, 411, 429, 430. Argentad, 1', 260. Argenton, zie Senne. Argille, Ponthus de 1', 330. Arkenne, zie Witthem. Armentières, 489.
Arnhem, kwartier van, 2, 147, 288. Arnhem, stad, 2, 107, 147, 152, 28a Arnhem, Joseph van, 577. Arnould, zie Marchienne. Arnoult, Peter, 454. Arras, zie Atrecht. Arta, Arettha (?), 598. Arthus, zie Proost.
Artois, 167, 233, 281, 327, 328, 336, 346, 349, 357, 361, 366, 374, 379. 382, 383, 388, 400, 443, 417, 419, 423, 424, 427, 428, 430, 439, 442, 459, 462, 464, 467, 469, 470, 479, 482, 488—491, 495—498, 503, 504, 507, 508, 511, 513, 516, 521, 531, 534," 544, 551, 561, 566, 567, 568, 573, 577, 583.
Artois, Staten van, LV, LVIII, 10, 12, 109, 110, 121, 122, 123, 124, 125, 127, 167, 294, 297, 313, 335, 341, 367, 383, 422, 425, 430, 437, 438, 445, 448, 449, 450, 462, 464, 466, 467, 474, 478, 479, 483, 484, 486, 488, 489, 490, 494, 497, 498, 504, 507, 514, 515, 523, 538, 546, 554, 564, 566, 567, 580, 583, 588.
Artois, gedeputeerden van, 2, 3, 44, 42, 44, 20, 65, 74, 121, 127, 129, 148, 152, 155,433,444, 483, 488, 496, 498, 535, 546, 588.
Artois, Raad van, 416, 392, 518; president van den Raad van, 561, 583. .
Artois, ontvanger van, zie Walhuon.
Assche, 57.
Asseliers, Jan van, secretaris van Antwerpen, later: secretaris van den Raad van State en audiencier, XXVII, XXXI, XXXII, 147, 153, 159, 225, 239, 298, 308, 318, 321, 323, 402, 447, 423, 488, 509, 516, 517, 524, 533, 562, 577, 584.
Asseliers, Philippe d', 391.
Assignies, Anthoine d', heer van Alloigne, 3, 107, 149, ;236, 327, 332, 333, 345, 346, 347, 348, 351, 387, 393, 416, 427, 470.
Assignies, D', schepen van Douay, 570.
Assonleville, Assonville, Christtfphe d', baron van Bouchoute, lid van den Baad van State, 129, 131, 520, 521, 524, 569.
Ath, 19, 422.
Atrecht, 3, 107, 127, 149, 387, 392, 422, 458,
464, 474, 504, 551, 582, 583. Atrecht, deken van, zie Lengaigne. Atrecht, pensionaris van, zie Couronnel. Atrecht, „conseiller" van, zie Aubron. Atrecht, elect van, zie Moulart. Aubermont Charles d', heer van Ribaucourt en
Plancques, grootbaljuw van Dendermonde,
148, 389. Aubert, prelaat van St., 382. Aubigny, zie Lens.
Aubron, Antoine, eerste „conseiller" van St.
Omer, 3, 25, 121, 149; Addenda. Augsburg, 79, 205, 254, 264,312,313,315; Add. Aurault, D', 341.
Autriche, Austriche, zie Oostenrijk. Auweghem, zie Triest. Auxy, zie Bossu.
Averbode, Everbode, 581, 582, 584.
Averoul, D', 274.
Avesnes, 107, 377, 393, 547.
Avesnes, abdij van, 583.
Avila, Sancho d', 41, 50, 55.
Axel, 235.
Ayale, Gille, 389.
Ayta, Bucho, kanunnik van St. Bavo, aartsdiaken van Ieperen, 18, 148, 158, 162, 163, 169, 175, 182—184, 189—191, 194, 498, 200, 244, 213, 215, 220, 225, 227, 249, 279, 324, 325. 344, 350, 388, 391, 434, 541, 542, 526, 573; Addenda.
Ayta, Vigüus — van Zwichem, president van den Geheimen Raad, LUI, 79, 158, 326, 442.



636
INDEX VAN EIGENNAMEN.
B.
Bacart, Jérome, 286, 378, 380, 387, 401—403,
412, 413, 423, 565. Backer, zie Bacart. . Backere, Otto de, 412, 595. Bacx, Simon, ontvanger in het kwartier van
Den Bosch, 67, 114, 173, 352, 453. Baerdeghem, 57.
Baert, Nicolaas, ontvanger-generaal, 34, 236, 427, 526.
Baesdorp, Philippe de, schepen van Brugge, 2, 65—67, 121, 148, 169, 243, 259, 261, 326, 436, 554.
Baesrode, zie Liesfelt.
Bailleul, 471. ..
Bailleul, Adrien de, heer van Evre, gouverneur van Landréchies, 4, 5, 83, 95, 110, 111, 146, 153, 327, 351, 383, 391, 399, 414, 417, 419, 428—430.
Bailleul, Antoine de, heer van Lesdain (?), 110, 111, 149, 153 332, 336, 345, 383. 391, 419, 424, 429, 478.
Bailleul, J. de, 110.
Baillon, zie Bouillon.
Balbany, Thomas, 116, 447.
Balct, Van der, schepen van Brussel, 545.
Bale, Bazel, 238, 254.
Balen, 251, 271, 365.
Balfour, Henry, 22, 108, 109, 175,176,307,327, 331, 335, 343, 348, 349, 354, 355, 376, 380, 392, 394, 396, 399, 401, 406, 412, 414, 418, 419, 425—427.
Bapaume, 4, 107, 416.
Baptiste, Jean, 416.
Barlicom, griffier, 457; dezelfde als de volgende? Barlicum, Sibert van, 564. Barlin, zie Bournonville.
Barnel, Jacques, heer van Steenbeke (?), 388; zie
ook Steenbeke. Barois, Philippe, 273.
Barre, Ferdinand de la, heer van Mouscron, groot-baljuw van Gent, 148, 526, 554, 561.
Barre, De la, zoon van den vorigen, 561.
Barre, Simon de la, schepen van Bergen, 3,121, 144, 149.
Barthelomeeus, Perine, 453.
Bas-Allemands, zie Neder-Duitschers.
Bassenghien, zie Alegambe.
Bassigny of Baucignies, zie Hornes.
Bastien, 402.
Bastoigne, Henri, 548.
Bastoigne, Jean, 594.
Batenburg, Joost, heer van — en Bronkhorst,
142. Batton, 361.
Baudoulx, Baudoux, Benoit de, 386, 400.
Bauwel, Jacques, 507.
Bavechem, Bauvechain, 317.
Bavo, St., kanunnik van, zie Ayta.
Bavo, St.. kanunnik van, zie Valerius.
Beaufort, zie Chaussce.
Beaulieu, Charles de, 30, 161.
Beaumont, 426.
Beaumont, zie Ongnies.
Beauregard, 384.
Beaurewart, zie Lichtervelde.
Becelaere, zie Woestijne.
Beckere, Nicolas de, onder-burgemeester van Brussel, 1, 147.
Beecke, Bobert van, raadsheer in Overijsel, 492.
Beerse, zie Schwarzenborg.
Beersele, zie Bersele.
Beierën, Albrecht, hertog van, 308, 313.
Beilstein, zie Wijnenberg.
Beken, Guillaume van der, heer van Assenghien, monster-commissaris, 382, 389, 390, 396,412, 422, 426, 452.
Beken, Michiel van der, 368, 386, 396.
Beken, Thierry van der, thesorier-generaal, XXIII, XXVII, LXI, 14, 16, 21, 37, 42, 44, 57, 58, 60, 64, 66, 68, 75, 77, 85—'88, 90-98, 400, 102, 103, 106—111, 116, 118, 119, 122, 128, 136, 171, 177, 179, 182, 191, 200, 205, 216, 228, 236, 237, 241, 246—248, 254—256, 258, 259, 264, 266, 273, 275, 276, 280, 281, 281, 285, 288, 289, 294, 295, 297, 298, 303, 307, 324, 326—329, 331, 332—341,346—353,359— 364, 366—384, 387—398, 400—403, 405, 406, 409—416, 449, 420. 422, 424, 426, 427, 428, 430, 431, 438—443, 452, 457, 458, 463, 467, 473, 474, 476, 482, 493, 494, 502, 506, 517, 521—523, 525—527, 534, 543, 545, 546, 548, 564, 578, 584, 595, 597; Addenda.
Beken, Van der, drost van Grimbergen, 521.
Beldam, Ewart, 360.
Bellangreville, 196—198, 203, 291, 294, 295. Bellcron, Jan, 448. Belmont, zie Cheisieu.
Belvin, Simon, „luitenant" van Limburg, 6, 78, 85, 86, 97, 99, 108, 377, 401, 560. , Bempden, Jan van den, 490.
Bentinck, Eusebius, drost van Ysclmuiden, 152, 168, 360.
Berch, Georgien op ten, 2, 147.
Berchem, 387.
Berchem, Henry van, heer van Berchem, burgemeester van Antwerpen, 1, 18,54,120,147, 453, 165, 189, 191, 202, 204, 250, 297, 312, 314, 321, 324, 326, 431, 439, 440, 443, 476, 511, 518, 521, 522, 548, 552, 568, 573, 574, 1 593, 596.



INDEX VAN ÉIGENNAMEN.
637
Berek, Jacques van, 577.
Berckel, llugues de, schout van Peelant, 50,58,
CO, 84, 114, 283. Berckel, Hugo de, kapitein, 406; dezelfde als
de vorige? Bcrendrecht, 376.
Berg, Frederik, graaf van den, 578.
Berg, Willem, graaf van den, 88—90, 99, 108,
142, 578. Bergamo, Angelo, 447. Bergen, pensionaris van, zie Gaulier. Bergen, Mons, 3, 18, 49, 144, 149,150,153,409,
422, 430, 436, 485, 497, 525, 560. Bergen-op-Zoom, 230, 270, 271, 273, 274, 276,
277, 279, 283, 288—290, 332, 349, 353, 502. Bergen St. Wynoz, zie Wynoxbergen. Berghe, Antoine van den, 100, 108, 109, 329,
427, 443, 445, 446. Berghe, Johan ten, secretaris van Deventer, 493. Berguerzele, 387. I'ergum, 570.
Berlaimont, Charles, graaf van, 74, 83,110,129, 131, 132, 136, 229, 291, 293, 337, 429, 519— 521, 535, 554, 556, 575, 576.
Berlaimont, Claude de, heer van llaultepenne, 87, 136, 150, 229, 520.
Berlaimont, Florent de, heer van Floyon, 58, 60—63, 65, 66, 68, 149, 209, 210, 215, 229, 233, 257, 260, 337, 345, 352, 354, 355, 358, 359, 363,367—369,372,390,444,446,543,579.
Berlaimont, Gilles de, baron van Hierges, stadhouder van Gelderland, Overijsel en Lingen, LVI, LIX, 22, 26, 30, 44, 52, 56, 57, 60—62, 64—68, 110, 132—136, 138, 141, 142, 446, 162, 174, 488, 190, 192, 198, 200, 202, 204, 207, 216, 229, 233, 241—245, 248, 249,254— 260, 264, 267, 268, 275—280, 282, 284, 285, 288, 330, 332, 343, 350, 358, 362, 363, 379, 429, 440, 453, 461, 466, 480, 481, 487, 521, 543, 546—548, 550, 553, 558, 564.
Berlaimont, Lancelot de, graaf van Megen, gouverneur van Charlemont, 22, 56, 57, 65, 67, 84, 88, 90, 132, 136, 146, 229, 233, 243, 249, 254, 255, 257, 267, 268, 275—278, 280, 282, 284, 285, 368, 379, 453, 461, 481, 518, 520.
Berlo, Denis de, heer van Brus, 151, 153, 158, 169, 199, 205, 211, 213, 215, 216, 218, 264, 267, 351,353,355,356,363, 522,552; Addenda.
Bern, 438, 439.
Bernaerdts, Willem, 414.
Bernard, St., abdij van, 582.
Bernard, Arnould, 467.
Bernard, Francois, 414, 416.
Bernard, Hans, 402.
Bernart of Bernardi, Gille, abt van Heylessem, 1. 13. 145. 146. 579.
Bernémicourt, Marie de, 580.
Bernesem, zie Amsterrode.
Bernisart, Jean de Failly, heer van, 101.
Bersele, 387.
Bersele, zie Witthem.
Bert, Théodore, 581.
Berthin, St., abdij van, 441, 443, 445. 534,580, 581, 583, 584.
Berthin, St., abt van, zie Omer, St., bisschop van.
Bertraind, zie Berthin.
Berlrand, Jacques, 99.
Berty, Berthy, Jean Baptiste de, secretaris van den Baad van State, XXX, 141,258,267,344, 523, 534, 544, 585.
Beteier, Nicolas de, 280.
Béthune, 3, 407, 379, 384, 387, 392, 395, 560, 577, 594.
Béthune, pensionaris en procureur van, zie
Maupetit. Beury, kapitein, 374, 375. Bevecon, 347. Bevere, 387, 514.
Bevere, Pierre de, raadsheer in Vlaanderen, 18,
153, 526, 533, 534, 577. Bevriem, Francois de, 448. Bièvre, Adrien de Bubempré, baron van Reves,
heer van, I, 54, 85, 90, 91, 113, 328. Billy, zie Robles. Bilt, De, 570. Blaton, 478. Bleyckers, Henri, 145.
Blockland, Maarten, pensionaris van Amsterdam, 176.
Bloeyman, Henry, heer van Helvoirt, schepen (of burgemeester?) van Den Bosch, 2, 147, 174, 388, 537, 549, 552.
iilois, zie Treslong.
Blom, Bloera, Pierre, 101, 102, 119, 326, 330,
332, 335, 336, 375, 447. lilondel, Jacques de, heer van Cuinchy, 471. Bloyere, Henri de, 72, 185, 202, 399. Boeckel, Jean de, 588. Boendale, 387. Boeselies, zie Heriselle.
Boetbergen, Cornelis van, maarschalk in Den
Haag, 2, 147. Bois, Baptiste du, 41. Bois, Du, 341, 427.
Bois-le-Duc, Bolduc, zie Hertogenbosch. Boisot, Guillaume, 400.
Boisschot, Jean Baptiste, lid van den Geheimen
Raad, 240, 302, 460, 521, 526. Boissecq, heer van, 376. Boldwijn, Michiel, 555. Bolsward. 570.



638
INDEX TAN EIGENNAMEN.
Bonefle, abt van?, 121. Boninsy, Benedicto, 437. Boninsy. Bornadius, 437.
Bonivet, Bonyvet, Henri Goufficr, heer van, 72,
73, 196, 197, 203, 291, 295, 298. Bonnier, 416.
Boodt, Anselmus de, schepen van Brugge, 148. Boone, Corneille, lid van den Baad van Brabant,
475; Addenda. Boote, Jeróme, audiencier van Brabant, 532. Boraige, 335. Borchloon, 318, 319. Borgerweert, 514.
Borluut, Gille, schepen van Gent, 148, 565.
Borluut, Josse, heer van Bouclé, pensionaris van Gent, 2, 13, 16, 36, 61, 69, 72, 92, 144, 148, 152, 200, 220, 303, 333, 340, 343, 367, 439, 441, 467, 538; Addenda.
Born, 65.
Borse, Arnoult van der, heer van Ridder velde. 576.
Bosch, Philippe du, heer van Maesdam en O verham, 148.
Bosch, Den, zie Iiertogenbosch.
Bosques, zie Haultain.
Bossche, Anthoine van, 403.
Bossu, Boussu, Jacques de Hennin-Liétard, dict de —, heer van Haussy of Auxy, 18,136, 149, 170, 275, 282, 369, 462.
Bossu, Maximilien do Hennin, graaf van, 22, 26—30, 35, 56, 57, 60—62, 65, 67, 68,86,87, 410, 111, 135—137, 141, 142, 150, 153, 162, 175, 179, 180, 190, 194—196, 218, 221, 223, 233, 234, 241—246, 248—250, 253—259, 264, 267, 271, 272, 278—280, 284—286, 305, 307, 339, 343, 357, 387, 388, 391, 393, 399, 400,
401, 403, 407, 413 —415, 417, 418, 428,440— 443, 452, 457, 481, 482, 499, 501, 507, 525— 527, 530, 531, 533, 534, 548, 549, 552, 554, 557; Addenda.
Boterman, Genelotte, 61.
Bouchin, 107.
Bouchout, André de, 150.
Bouchoute, zie Assonleville.
Bouckholt, Godart van, heer van Grevenbroeck,
65, 67, 88, 134, 147, 161, 202, 256, 258, 261,
315, 316, 352, 359, 390, 490. Bouclé, zie Borluut, Josse. Boucquet, Claude, 376.
Boudewijn, Jeróme, secretaris van den Geheimen
Raad, 13, 116, 532. Boudri, heer van, 49. Bouillon, hertogin van, 100. Boulogne, Francois de, 108. Bourbourg, 346, 366, 367, 373, 378, 394, 395,
402, 405, 482, 506, 579, 580. Bourct, Burcht, 107, 328, 333, 337, 345.
I Bourgogne, Jean de, heer van Froidmont, 3,39, 78, 80, 91, 115, 128, 144, 150, 153, 202, 205, 206, 211, 229, 230, 235, 318—321, 335, 346, 347, 351, 361, 362, 396, 409, 418—420, 442, 511, 533, 534, 556, 573, 596.
Bourgogne, Jean de, heer van Fontes, 57,58,61; dezelfde als de vorige ?
Bourgondië, kreits van, 340.
Bourgondië, zie Franche-Comté.
Bourgondiërs, 6, 48, 83, 183, 184, 187,195,203, 211, 249, 436.
Bournonville, Oudart de, heer van Capres, vicomte van Barlin, 3, 149, 173, 191, 198, 202, 203, 254, 255, 268, 270, 274—276, 342, 360, 362, 363, 367—370, 372, 375, 376, 378— 380, 383, 384, 392, 396, 399, 400, 402, 413, 415, 417, 424, 425, 442, 446, 490, 494, 551, 566, 567, 573, 583.
Bourse, zie Noyelle.
Bousy, Bousies, zie Pierre.
Boussin, 393.
Boussu, zie Bossu en Marotte.
Boutersem, 113.
Boutersem, zie Witthem.
Bouvines, Bouvignes, 115, 230, 231, 390, 397, 402, 405, 407 —410, 413, 415.
Bouwensz., zie Schot.
Bouy, Anthonette de, 580.
Boven-Rijn, kreits van den, 312.
Bovigne, dame de, 596. ' Bovignes, zie Bouvines, Bouvignes.
Boxhorn, Guillaume, 575.
Boxmeer, 578, 580.
Boxtel, zie Hornes.
Boymer, Frederik van, 2, 147.
Brabant, 2, 6, 23, 76, 80, 101, 107, 113, 115, 116, 122, 130, 160, 167, 171, 181, 185, 196, 204, 222, 254, 257, 261, 265, 270, 286, 310, 320, 328, 329, 332, 338, 344, 346, 347, 349, 352—361, 366—368, 382, 388, 393, 396, 409, 427, 428, 439, 444, 442, 457, 459, 461, 473, 477, 480, 481, 488,-496, 497, 500, 504, 510, 513—515, 518, 521, 524, 531, 532, 550, 551, 568, 571, 575, 582, 583, 591, 592.
Brabant, Staten van, XXII, L—LVH, 7, 8, 10, 12, 13, 48, 50, 51, 57, 58, 64, 66, 70, 78, 82, 86, 88, 412, 113, 121, 129, 130, 136, 158, 159, 163, 167, 195, 209, 227, 234, 243, 265, 284, 313, 333, 349, 368, 374, 381, 385, 391, 393, 399, 400, 402, 408, 442, 418, 431, 432, 433, 439, 443—445, 448, 453, 454, 467, 475, 476, 478, 480, 488, 490, 491, 494, 508, 509, 515, 530, 532, 536, 551, 561, 562, 571, 572, 575, 581, 584, 588, 590, 591, 597.
Brabant, gedeputeerden van, LXI, 1, 5, 7—9, I 18, 35, 40, 41, 65, 85, 95, 100, 101, 120,146,



INDEX VAN EIGENNAMEN.
639
•152, 153, 155, 192, 236, 263, 289, 409, 414, 448, 512, 534, 541, 551, 591.
Brabant, prelaten van, 482, 483, 582.
Brabant, Staten van, griffier van de, zie Weellemans.
Brabant, Raad van, 95, 114—416, 134,295,303, 457, 475, 532, 538, 540, 575, 576, 578, 582; Addenda.
Brabant, Rekenkamer van, 119, 420, 518, 576. Brabant, aartsdiaken van, zie Torcntinus. Brabant, drost van, zie Glymes. Brabant, fiskaal van, 543. Brabant, kanselier van, zie Scheyfve. Brabant, Jan III, hertog van, 319. Brabant, Johanna, hertogin van, 319. Bracle, George de, heer van Hauterive, 148. Braine-la-Leu, zie Witthem. Brandenburg, keurvorst van, 316. Braüsborch, Braunsberg, 79. Brecht, 282, 483.
Brecht, Charles van, burgemeester van Brussel, 447.
Brecht, Jory, gouverneur van Diest, 543, 546.
Brecht, monster-commissaris, 396.
Breda, 19, 23, 24, 49, 84, 164—166, 169, 173, 190, 231, 270, 273, 274, 276, 277, 279—281, 283, 284—287, 290, 332, 336, 345, 382, 458, 462, 485.
Breda, gouverneur van, zie Estorniel. Brederode, Beynart van, heer van Cloetingen
enz., 69, 84, 317. Breen, Michiel van, 444—446, 449, 455, 459,
522. Bremen, 79. Breucq, zie Haynin. Brevillers, zie Givry. Briel, Den, 150, 375. Briel, Conrad de, 460. Briffeul, 430. Broerham, 475.
Broide, Philippe, pensionaris. van Douay, 3, 66,
150, 152. Broothuis, het, 130, 275, 277. Brouwershaven, 596.
Broyaert, Brouart, Pierre, 289, 395, 595. pjlp
Bruart, Adrien de?, 150.
Bruel, commissaris, 399.
Bruel, kapitein, 170; dezelfde als de vorige?
Brugge, 2, 20, 22, 23, 66, 116, 119, 120, 134, 143, 148, 152, 301—303, 307, 348, 354, 395, 422, 437, 450, 454, 455, 458, 502, 508, 585.
Brugge, bisschop van, zie Druitius.
Brugge, pensionaris van, zie Yman.
Bruhesem, Engelbert van, thesaurier van den Dom te Utrecht, 4, 14, 151, 537.
Brune, Pieter de, schepen van Gent, 148.
Brunswijk, Erik, hertog van, 27, 317. Brunswijk, Julius, hertog van — Lunenburg,
77—79, 267, 315, 316. Brus, Bruys, zie Berlo.
Brussel, L—LIV, LVI—LIX, 1, 9, 12, 13, 15— 20, 22, 30, 32, 37, 39, 41—48, 52, 53, 57,61, 62, 64—68, 70, 71, 73, 80, 82, 85, 86, 91,93, 94, 96, 99, 407—109, 111, 113—118,122,126, 128, 131—133, 136, 141, 144, 145, 147, 154, 157, 159, 161—163, 170—172, 176,177,180— 185, 189—193, 196, 197, 199, 200, 203, 204, 206, 209, 211, 213—216, 218, 240, 261, 264, 266, 267,270,275,281,282,286,286,297—299, 301, 303, 304, 308, 310,325,328,334,337,339, 340, 314, 348, 350, 352, 363, 366—378, 380, 386, 387, 390, 395, 397. 398, 400, 402, 405, 407—410, 417, 420, 424, 426, 429, 430, 432, 434, 450, 451, 457, 460, 463, 464, 475, 490, 493, 495, 502, 506, 507, 518, 519, 521, 523, 529—531, 534- 538,543—548, 552, 553, 555, 559, 560, 562, 564, 567, 568, 572, 576—578, 584, 590, 591, 594. 595; Addenda.
Brussel, burgemeester van, zie Quarré.
Brussel, luitenant-amman van, zie Schagen.
Brussel, pensionaris van, zie Malcote.
Brussel, secretaris van, zie Aerssen.
Brussel, vicomte van, zie Hannart.
Buesinghen, 397.
Buisson, Jean du, heer van Oisy, schepen van
Bergen, 149, 211. Buren, 134, 162, 246.
Buren, Philips Willem, graaf van, 25,183, 234.
Burgerhout, 274.
Burlamachi, Paulo, 437—439.
Burlen, Guillaume, pensionaris van-Namen,
151, 519.
Burmannia, Ctaes van, hoveling te Grijpskerk,
152, 168.
Busschen, Andries, schepen en burgemeester
van Roermond, 147, 168, 259, 578. Rustamente, 140.
Buyck, Sybrant, oud-burgemeester van Amsterdam, 176.
Buys, Paulus, raadpensionaris van Holland,
150, 161. Buzy, zie Allamont.
Bye, Dirk de — Jorisz., lid van de Bekenkamer
der domeinen van Holland, 150, 598. Byne, Gille de, 463.
C.
Cabo, Jean, ontvanger der domeinen te Antwerpen, 460, 588. Cadet, 578.



640
INDEX YAN EIGENNAMEN.
Caemere, Jan van de, schepen van Ieperen, 2, |
99, 118, 131, 148, 153, 177,253,439,522,536. Galais, 205.
Calenelle, zie Offegnies. Callero, 260. Calmphout, 282, 483. Camboachum, Herman de, 172. Cambray, zie Kamerijk. Cambron, zie Ostelart. Cambroy, huis van, 596. Cameraco, André, 578. Camere, Guillaume van de, 557. Camergo, 474.
Campbell, Alexander, 395, 415.
Campenhout, Gerard, abt van Grimbergen, 1.
Canis, zie Hondt.
Canitz, Johan de, 24.
Cant, Gautier, 394.
Capelle, La, 58.
Capello, Jan Francisco, 459.
Capenberghe, Herman van, 456, 585, 586.
Capreau, Capriau, Jean, 102, 419.
Capres, zie Bournonville.
Carduino, Mario, 64, 67, 68, 100, 241, 242,253,
256, 257, 260, 276, 281, 383, 390. Carenzony, Nicolas, 304, 305. Carenzony, Thomas, 307. Carette, 94.
Carlier, Louis, griffier van de Staten van Henegouwen, 3, 21, 25, 35, 40, 91, 92, 402, 124, 128, 130, 131, 137, 150, 152, 166, 167, 169, 191, 233, 234, 235, 249, 263, 296, 302, 389, 431, 474, 504, 565.
Carmelieten, Carmes, 518, 519, 579.
Caron, Antoine de, 418.
Caron, Noël de, heer van Schoonewal, 148.
Carondelet, Ferry de, heer van Polelies, 70. 77.
Carondelet, Guillaume de, heer van Crupet en Wavremont, 3, 59, 81, 150.
Carondelet, Jean de, heer van Solre-sur-Sambre, gouverneur van Enghien, 149.
Carondelet, 579.
Carpen, 99, 241, 266, 426.
Carpen tier, Pierre, abt van Los, 3.
Caruse, Hercules, 328.
Casteleyn, Peter, 555.
Castilië, groot-commandeur van, zie Requesens
Castro, Jean de, 588.
Cathaneo, Philippe, 444.
Cats, Guillaume de, 25, 26, 34.
Cats, Joris van, 284.
Cattenbroeck, 416.
Caulers, Antoine de, schepen van Atrecht, 3,
24 (?), 149, 408, 569. Cerf, Tobias de, schepen van Brugge, 148, 457,
502, 511.
Cerff, Cherff, Le, 233, 256, 257, 358, 363, 364,
366, 448. Chalen, Chaleu (?), zie Chevreau. Chamart, Nicolas, schepen van Bergen, 149. Chambge, Erasme du, pensionaris van Doornik,
4, 12, 36, 120, 122, 128. Champagney, zie Perrenot. C'hamplite, graaf van —, heer van Vergi, 77. Chapelain ('!), 561.
Charlemont, 22, 84, 107, 228, 230, 231, 326,
366, 368, 376, 387, 553. Charmuccia, zie Fearamuccia. Chasteau 1'Abbaie, 151.
Chastel, Guillemette de, mevrouw Montdragon,
208, 209. Cbateau Thierry, 230, 231. Chaulers(?), zie Caulers.
Chaussée, Matthias de la, heer van Montsorct, baljuw van Philippe, heer van Beaufort en Bumes, 4, 45, 151.
Chavelot, Gille, 384, 390. '
Chavrot, zie Chavelot.
Cheisieu, Claude de, dit de Belmont, 111.
Chevreau, Henri de Viennc, baron de, 229, 239, 357.
Chimay, 389, 390, 395, 411, 426, 428. Chimay, zie Croy. Chinecq, Godefrid de, 581. Chinery, Godefroy de, 417. Chinery, zie Naves. Chiny, Chyny, 166. Christiaan, zie Kuchler. I Cigoigne, 363.
Claerhout, Josse de, heer van Hamme, pensionaris van Mechelen, 4, 01, 80, 94, 95, 96, 101, 102, 106, 107, 121, 152, 154, 332, 333, 335, 336, 337, 338, 340, 345, 348, 349, 352, 353, 359, 362- 364, 369, 373, 386, 419, 420, 421, 323, 440, 462, 463, 488, 538, 539, 543, 549.
Claes, Pierre, 597. Clarout, 316. Clerck, Adrien de, 406. Clercq, Aloys le, 416.
Clercq, Caesar le, burgemeester van het Vrije, 148, 517.
Clercq, Jacques de, raad van Doornik, 151,
153, 578. Clercq, Louis ie, 378, 413. Clercq, Octavien le, 557. Clève, zie Kleef.
Clocman, Pierre, ontvanger te Brussel, 147,275.
Cloetingen, zie Brederode.
Cobel, Jacques of Isaac, 334, 340; Addenda.
Cockart, Nicolas, 406, 418.
Coels, Pierre, abt van Vlierbeek, 1,145,146,259.



INDEX VAN EIGENNAMEN.
641
Coene, Johan, 328, 340, 343, 356.
Coens, Conrad, 276.
Col beau, Michiel, 404.
Colder, zie Columbier.
Coligny, Erasmus de, 330.
Collard, A., pensionaris van Valenciennes, 450,
159, 168, 346, 395, 408, 410, 517, 551, 552;
Addenda. Colonnel, zie Couronnel. Columbier, 395, 399.
Comhuse, Comhuysen, Henri de, 275, 312:
Comines, 150.
Condé, prins van, 70, 299.
Conroy, 77, 111.
Coppens, 176.
Corbault, Louis, raad van Bergen, 3, 149.
Corcon, Hugo, 273.
Cordua. zie Cuefica.
Corduino, zie Carduino.
Cornelius, Petrus, 554.
Corpels, 276, 316, 399
Corxelles, 94, 101, 332, 333, 360.
Cotterel, Jean, heer van Esplechin, 4,57,59,465.
Coudenburg, zie Masin.
Cou fis, de, 470.
Coulogne, zie Keulen.
Couronnel, Jean de, pensionaris van Atrecht, 149, 139, 515, 521, 551, 552, 583.
Cours, zie Glymes, Servaes.
Court, De, 181, 520, 521.
Courteville, Roland de, schepen van het Vrije, 2, 9, 34, 63, 119, 122, 148, 153,158,162,166, 170, 172, 173, 180, 194, 196, 198, 199, 207, 249, 256, 258, 266, 301, 303, 310, 326, 327, 330, 333, 337, 348, 354, 355, 362, 365, 366, 368, 369, 376, 418, 424, 425, 445, 446, 477, 478, 491, 512, 523-526, 528, 535, 537, 554, 592.
Cousteau, Antoine, „chef" van Orchies, 3, 150. Coutreau, Maxi milieu de, heer van Glabbeke, 63. Coutwijck, 112, 113.
Couwenbergh, Livinc de, abt van Dieleghem en
Jette, 1, 145, 148. Cracq, Cinno — a Charpffenstein, commandeur
van Pitsenborg, 466, 476. Craen, Joachim, 236. Crampen, 279. Cranston, Jan, 426. Crassonière, Philippe de, 299. . Crecques, zie Croy.
Crehanges, George, heer van — et Pittance,
erfelijk maarschalk van Luxemburg, 13. Crehem, heer van, 399, 412. Crfespin, zie Mesny. Creynhem, 387. Crocq, zie Ocoche.
Cr oen e, 91.
Croiselles, zie Montmorency.
Croix, Baudouin de, heer van Oyenburg, schepen
van Rijsel, 3, 115, 521, 522. Croix, Henri, heer van La, 144. Croix, Jacques de la, heer van Caulmont, schepen
van Rijsel, 3, 449, 336, 439, 445, 549, 589. Croix, Jacques de la, Vim Bergen, 436. Croix, zie Lichtervelde. Crol, Gillis, 393.
Cromhout, Adriaen Reiniersz., burgemeester van
Medemblik, 150. Croovelde, zie Gruutere. Croy, Charles de, 580.
Croy, Charles de, prins van Chimay, zoon van Aerschot, 147, 493, 216, 222, 306, 310, 347, 364, 423, 424.
Croy, Charles Philippe de, markgraaf van Havré, LUI, 4, 5, 8, 36, 39, 42, 44, 52, 54, 58—62, 69, 84, 86—88, 91, 92, 94, 95,109—111,149, 153, 155, 161, 168, 172, 181, 189, 190, 193, 194, 197, 203, 204, 216, 218, 263, 274, 278, 296, 304—307, 310, 314, 317, 327, 336, 338, 339, 343, 348, 349, 352, 355, 356, 358, 381, 387, 404, 445, 424, 427—429, 450, 495, 526, 533, 535, 537.
Croy, dame Claude de, 91.
Croy, Eustache de, heer van'Crecques, 3, 33. 38, 39, 45, 149, 183, 335, 367, 369, 374,526,558.
Croy, Eustache de, heer van Rumenghien, gouverneur van St. Omer, 148, 430, 557, 583.
Croy, Jean de, graaf van Roeulx, stadhouder van Vlaanderen, 20, 21, 62, 148, 190, 229, 233, 337, 343, 345, 346, 357, 428, 554, 560, 564.
Croy, Philippe de, hertog van Aerschot, LUI, 4,5, 7, 8, 44, 21, 23, 26, 34, 36—38, 40-442,44— 46, 52, 54, 58, 60, 61, 63, 65, 68—70, 74,75, 80, 82, 83, 85—87, 90, 98, 102,110,111,114, 120, 130—132, 145, 165, 182,185,186,190—' 193, 195, 196, 199, 200, 204, 206—208, 215, 218, 220, 233, 236, 244, 249, 250, 253, 257, 259, 260, 273, 274, 289, 290, 297, 299, 300, 304, 306, 309, 310, 317, 324, 336, 340, 342, 345, 347, 351, 353—361, 364-r371, 375, 377, 379, 381, 382, 388, 391, 393, 395, 405, 406, 411, 415, 418, 424, 426, 429, 433, 471, 478, 502, 520, 521, 529, 531, 533. 543, 544, 546, 549, 556—658, 560—564, 566—568, 571, 578, 595.
Croy, 357.
Cruningen, Maximiliaan van, heer van Ueenvliet, 245, 248, 371, 373, 375, 382, 388, 396, 401, 404, 407, 408, 410, 415, 421, 424,
Crupet, zie Carondelet.
Cruxelly, zie Fornye, 149.
Cruyckenborch, 114, 115.
41



642 INDEX VAN
Cuelenborch, zie Kuilenburg. Cuelier, Bernhard de, 561. Cuenca, bisschop van, 35. Cuestere, Quevin de, 194. Cuinchy, zie Blondel. Cybil, Mose, 102.
D.
Daele, Valerius van, 454, 450. Daelhem, 286, 331, 421. Daguilar, Alonso Dies, 502. Dale, Jean van, 122. Dalfsen, 268. Dal un, 374.
Damant, Nicolas, lid van den Baad van Brabant, 584.
Damhoudere, 526. Damys, Jean, 333. Daniël, bode, 540. Daublan, zie Senselles. Danst, Eustache, heer van Jumelles, 471. Davison, Williain, gezant van Engeland, 303— 306.
Davré, Uector de, heer van Wittersies, 151. Deckere, Joris de, 460. Deilfen, Henry, 398. Deletache, zie Oooche. Delft, 75.
Delfft, Van der, pensionaris, 325.
Delfzijl, 139, 140, 545, 559.
Dendermonde, 28, 58, 61, 68, 122, 148, 243, 249, 256, 260, 266, 267, 273, 278, 328, 335, 359, 390, 423, 424, 459, 469, 493, 528, 553.
Denemarken, koning van, 584.
DenneÖeres (?), A., 149.
Deux-Ponts, zie Tweebruggen.
Deventer, 68, 119, 152, 157, 188, 231, 235,241, 243, 253, 259, 266,278,280,487,492,493,546.
Deventer, burgemeester van, zie Winssem.
Deville, Derville, 374, 419.
Dieden, zie Gent.
Diegem, 387.
Dielbeke, 387.
Dielegem, 387.
Dielegem, abt van, zie Couvvenberg. Diersen, zie Tienen.
Diest, 61, 62, 93, 107, 230, 260, 269, 340, 527,
543, 546. Dietz, Christoffel, graaf van, 308. Dinant, 45, 46, 319, 320, 410. Doccoche, zie Ococbe.
Doccum, Herman, abt van Felwert, alias Olden-
clooster, 4, 152. Dóle, 77.
Donnel, Pierre, 448.
EIGENNAMEN.
Doornik, stad, 4, 12, 66, 101, 109,116,121,151, 153, 159, 230, 254, 260, 266—269, 303, 372, 380, 388, 397, 411, 462, 465, 469, 472—474,
476, 478, 481, 490, 495, 496, 511, 513, 515, 531, 535, 578.
Doornik, Staten van, LV, LVIII, 10, 11, 15,
122—125, 297, 313, 340, 372, 498. Doornik, gedeputeerden van, LX, 4, 10, 36, 57,
65, 121, 151, 152, 372, 447, 449. 520, 535. Doornik, bisschop van, 47. Doornik, pensionaris van, zie Cbambge en Hovyne. Doornik, prevoost van, zie Alegambe. Doornik en het Doorniksche, stadhouder van,
zie Werchin. Doorniksche, het, 101, 116, 159, 383, 397, 423,
469, 472, 481, 490, 495, 496, 501, 504, 513,
515, 531.
Doorniksche, Staten van het, LV, LVIII, 4, 40, 41, 123, 313, 465—467, 469, 472—474, 476,
477, 484, 483, 491, 495,501,503,504,510,597. Doorniksche, gedeputeerden van het, 4, 10, 16,
36, 57, 65, 121, 151, 407, 433, 447—449,465, 520, 535, 597. Doorniksche, griffier van de Staten van het, zie Houfflin.
Doorniksche, pensionaris van het (= Houfflin?),
220, 413, 429, 538, 551, 578. Doorniksche, ontvanger van het, 374. Dordrecht, LI, 67, 585. Dordt, Zeino van, heer tot Dordt, 2, 147. Dostrel, Jacques de, abt van St. André-au Bois,
2, 13, 143, 149. Douay, 3, 150, 384, 462, 471, 474,478,503,504,
511, 570, 578, 598. Douay, zie Rijsel, Douay en Orchies. Douay, pensionaris van, zie Broide en Lelys. Dourien,Richard,heervan Tavigny enLimpach,13. Dremborn, Alexander de, 368. Drente, 140, 513, 545, 655. Driessche, George van den, 377, 378, 384, 396,
526, 598. Driesse, 565. Droogenbosch, 387. Drouchin, 582.
Druitius, Remigius, bisschop van Brugge, 47, 148, 158, 202, 226, 229, 232, 234, 235, 325, 445, 524.
Dryvere, Nicolas de, 476.
Duffel, 51, 107.
Duffele, zie Merode.
Duinkerken, 19, 107, 172, 301, 346, 365—367, 373, 402, 405, 407.
Duitschers, 6, 11, 27, 32—35, 48 en vlg. 76, 103 en vlg., 122, 125, 164, 170,171,183,184, 187, 188, 192, 197, 199, 201, 203, 205—208, 212, 222, 230, 232, 233, 235, 312—314, 318,



INDEX TAN EIGENNAMEN.
643
325, 331, 347, 350, 367, 360—363, 365, 368, 373, 434, 441, 446, 461, 469, 473—477, 485, 487, 490, 491, 493, 495, 500, 502; Addenda.
Duitschers, zie ook Hoog- en Neder-Duitschers.
Duitschland, 6, 24, 25, 27, 28, 45, 46, 55, 70, 75 en vlg., 88, 89, 103, 135, 190, 254, 307— 317, 441, 486, 495, 536, 595.
Duitschland, Karei, V, keizer van, L, LUI, II. 121, 130, 219, 319, 534, 559.
Duitschland, Maximiliaan II, keizer van, 6, 35. 69, 75, 76, 77.
Duitschland, Rudolf II, keizer van, .45, 46, 76, 181—185, 188, 189, 191—193, 199, 197, 203, 205, 219, 220, 225, 261, 263, 276, 279, 307— 310, 315, 325, 373, 450, 524, 525, 527, 528, 536.
Duitschland, keizerin van, 308. Duiveland, 49, 31. Dundee, kapitein, 110. Dunes, abt van, 580. Dunois. Christoffel, 295. Ounquerque, zie Duinkerken. Durant, 374, 419.
E.
Eberstcin, zie Everstein. Eckelbeke, zie Riem. Edneston, Guillaume. 377. Eecke, zie Scheppere. Eeckenberge, baron de, .342. Eeckhout, zie Heetvelde. Eersen?, 421.
Ell'eren, Jean van, heer van Stalberg, 336, 374. Eggertsz., Gaspar, 95.
Egmond, Philips, graaf van, 70, 93—95, 100, 101, 108, 109, 146, 191, 198, 209, 210, 233, 284, 288, 333, 341, 346, 357, 375, 379, 383 —385, 388, 390, 392, 394, 395, 398, 399,402, 412, 414, 416, 429, 456, 457, 499, 525, 527, 532, 571, 582. .
Egmond, Sabina van Beieren, gravin-douairière van, 70, 593, 594.
Eindhoven, 172, 252, 364, 594.
Ekelsbeke, zie Pardieu.
Eist, Jac. van der'?, 152.
Embden, 119.
Empden, zie Eynde,
Empt, Hendrik, heer tot, 147.
Eng, Frederik n ten, 151.
Engeland, 8, 30, 74 en vlg., 77, 161, 181, 182, 187, 241, 243, 294, 299—307, 340, 327, 331, 427, 477, 485, 495, 507, 514, 585.
Engeland, Elisabeth, koningin van, 69, 74 en vlg., 86, 167 (?), 187, 299—307, 507.
Engeland, eezant van. zie Wilson en Davison.
I Engelbelt, Crislollel, 389, Engelschen, 306, 328, 360, 482. Enghien, 49, 149, Ennelières, Arnoul d', 212, 227. . Ennetières, Louis d', gouverneur van Chimay,
390, 441. Enspyck, zie Pieck. Ensyn, zie Inchy.
Entens, Darthold — van Mentheda, 209, 318, 335, 342, 345—349, 351, 356, 358^-365^:374, 378, 391, 426, 444, 445, 485.
Entiers, rekenmeester in Luxemburg, 52G.
Epinoy, Rolande de Werchin, prinses van, 471.
Erpe, Erps, 349, 399.
Erpe, zie Schouteete.
Es, Este, Van den, 225. .
Escarmouche, zie Scaramuccia, £. .. ,'. .
Eschorix, Rombout. 476.
Escluse, 1', zie Sluis.
Escosse, Escossois, zie Schotland, Schotten. Escovedo, Juan de, XXVI, 41, 43, 44, 68,. 185,
190—192, 198, 199, 204—206, 211, 21-2,: fttt,
217, 259, 269, 344, 437. Espagne, Espagnols, zie Spanje, Spanjaarden. ; Espallart, Jean, 534, Esplechin, zie Cotterel. Esprelecque, 518. Espres, Philippe d', 518. Essestein, zie Abcoude. Est lingen, Pierre d', 413. Estourniel, A., heer van St. Remy. gouverneur
van Breda, 23, 49, 133, 415. Estrées, zie Ongnies. Eslrouvelle, D', 415. Estrumelle, Gertrud d', 430. Estumbruges, zie Ligne. Elebes?, 229. Etten, 462. Etterbeke, 387. Everbode, zie Averbode. Everstein, Hubert, graaf van, 261, 279, 282. Everstein, Otto, graaf van, 48—51, 55, 59tt62,
67, 250—252, 256, 258, 259, 268, 269, 275,
276, 280, 281, 283, 286; Addenda. Everstein, Robert, graaf yan, 251. Evre, 387. Evre, zie Bailleul. Eynatten, zie Strijthagcn. Eynde, Cornelis van den, 230, 255, 268, 269,
272, 311, 369, 365; Addenda Eynde, Pierre van den, 373, 386. Eynthoven, Pierre van, 359, 360, 362.
Fabri. Arnould. XXV.



644 INDEX VAN
Facuwez, Charles de, heer van Wissemant en
La Haye a Gay le Piéton, 330, 378. Facuwez, Pierre Ernst de, 584. Faes, Herman, 59. Famars, zie Liévin. Fauquemberghe, zie Ligne. Fauquemont, zie Valkenburg. Felwert, abt van, zie Doccum. Fersele, zie Vorsele. Feukere = Feustre?, 266. Feustre, 229.
Firlel of Fidel?, Hans, 598. Flandres, zie Vlaanderen. Fléru, 57.
Fleuruchamp, Florenchamp, Jean de, capitaine de justice, 93, 103, 109, 328, 342, 364, 379. Fleute, Jean de la, 144, 228, 523. * Floreffe, abt van, zie Oupaix. Florence, 437.
Floreques, zie Fleuruchamp. Florimont, zie Pol viller. Florines, zie Glymes. Floyon, 58
Foeyt, Peter, raad van Utrecht, 151.
Fonck, Jan, aartsdiaken en domproost te Utrecht, lid van den Raad van State en den Geheimen Raad, LUI, 39, 40, 181, 182, 185—187, 190, 207, 324.
Fontaine, De la, 332.
Fontaines, Jean des, griflier van de Staten van Rijsel, Douay en Orchies, procureur van Rijsel, 150, 426, 498, 515, 576.
Fontaines, Des, gezant van Frankrijk, 297.
Fontes, zie Bourgogne.
Fontpertuis, 72.
Foreest, Nanning van, pensionaris van Alkmaar, 150. Forloiz, 200.
Fornye, Michel de, béér van Cruzelly, 149,
334, 337, 391, 400, 408. Foucker, zie Fugger.
Foullon, Adrien de, ontvanger van de beden in
Namen, 93, 444, 211, 347, 352. Fourier, Florian, 16. Fourier, Jéróme, 419. Fraipont, Francois de, 205. Franc, zie Vrije.
Franche Comté de Bourgogne, 6, 76, 77, 231,
401, 411, 439, 495, 595. Franche Comté, Staten van, 317. Francx, Laurens, 587.
Franeau, Fraineau, Philippe, ontvanger van de beden in Henegouwen, 328, 330, 341, 371, 377, 386, 400, 403, 411, 413, 428—430.
Frankenborg, zie Schwartzenberg.
Frankfort, 78.
EIGENNAMEN.
Frankfort, rijksdag van, 308, 316.
Frankrijk, France, 20, 69 en vlg., 75, 80, 98,
99, 103, 105, 143, 291, 294- 298, 332, 401,
438, 482, 485, 495, 588, 590, 595. Frankrijk, Hendrik III, koning van, 35, 36, 69
en vlg., 86, 98, 99, 131, 291—298. Frankrijk, koningin van, 297, 298. Frankrijk, koningin-moeder van, „regentes", 69,
70, 73, 297. Frankrijk, gezant van, zie Mondoucet. Franschen, 75, 100, 232, 294, 295, 346, 355,
358, 359, 363, 383, 387, 398, 403, 415, 416,
419, 421, 427, 444, 485. Frayere, H.?, 151. Frenoy, 416. Fresin, sie Gavre.
Friesland, 47, 48, 407, 135, 137—139,141,192,
196, 243, 221, 256, 350, 357, 358, 371, 413,
440, 506, 512, 539, 545, 548, 549, 551, 555,
561, 570, 574, 576, 588. Friesland. Staten van, LIV, LVIII, 10, 15, 17,
156, 266, 357, 371, 408, 412, 421, 539, 547,
548, 550, 552, 555; Addenda. Friesland, gedeputeerden van, LIX, 451, 168,
308, 362, 371, 386, 391, 440, 485, 535, 549,
550, 552, 572, 591; Addenda. Friesland, Hof van, LIX, 17, 545, 570, 572. Friesland, gouverneur van, zie Robles. Friesland, president van het Hof van, 485. Friesland, «le docteur» van, zie Aernsma. Frihit, Christoffel, 310. Frise, Frize, zie Friesland. Frituna, Filio, zie Frytema. Froidmont, zie Bourgogne. Frondsberg, Frundsberg, Georg, baron Van, 51,
56, 62, 66, 250, 260, 270, 271, 274, 283, 286,
287, 290, 311, 473. Froye, Jacques, abt van Hasnon, 149, 200, 202,
434, 531, 567. Frytema, Feico van, 138. Fuckar, Fucker, zie Fugger. Fugger, Antonio, 437.
Fugger, Karei, 49, 51, 64, 62, 225, 250, 253, 254, 260, 27Ö, 271, 274,276—279,285,288— 290, 308, 309, 311, 342.
Fuggers, de bankiers, 261, 312, 314, 391, 434, 438, 442, 452, 453; Addenda.
Fuggers, agent van de, zie Montprot.
Fumay, 390, 395, 397, 399.
Furnes, zie Hornes.
Furst, 251.
O.
Gaesbeke, zie Hornes. Gaffler, Thierry, 345.



INDEX VAN EIGENNAMEN.
645
Gailüere, zie Gorle.
Gaillo, Alonzo Lopes, 434, 435.
Gaillo, Loupez, 64.
Gampor, vicomte de, gouverneur van Péronne, 579.
Gand, zie Rassenghien.
Gand, zie Gent.
Gangel, Wilhem van, 80.
Gangelt, 412.
Ganshove, 387.
Gante, Diego Goncales, 456.
Gantoir, 266.
Garde, De la, 404, 415, 422, 426, 427. Gardine, Josse des, 582.
Gautier, Francois, pensionaris van Bergen, 149, 236, 407—409, 412, 462, 537, 551.
Gavre, Baudouin de, heer van Inchy, gouverneur van Kameiijk, 1, 49, 375, 381, 386. 392,550; Addenda.
Gavre, Charles de, heer van Fresin, 3, 18, 33, 37, 54, 72, 100, 101, 107, 109, 118, 120,124, 149, 153, 168, 173, 183, 204, 206, 264, 268, 286, 326, 327, 333, 337, 341, 348, 352, 378, 391, 399, 404, 415, 417, 424, 425, 427, 430, 431, 439, 440, 442, 446, 450, 488, 498, 531,
533, 534, 567, 580-582, 596. Gayl, Andreas, 45, 161, 220, 315. Geel, 270, 286, 407. Geertruid, St., 387.
Geertruid, St., abt van, zie Linden. Geertruidenberg, 165,167,172,222,345,580,581. Geertsz., Cornelis, 363. Gelas, Charles, 40, 42. Gelder, Carel van, 148.
Gelderland, 6, 14, 61, 66, 67, 76, 77, 107, 110, 134, 135, 161, 213, 241, 242, 246, 248, 255,
277, 284, 285, 288, 357, 382, 404, 426, 481, 483, 486—488, 492, 506, 510, 512, 513, 618,
534, 545, 548, 551, 557, 559, 565, 577, 588. Gelderland, Staten van, LIV, LVIII, LIX, 9,11,
14, 45, 64, 133, 134, 468, 265, 270,277—280, 286—290, 313, 316, 383. 389, 390, 404, 412, 440, 480, 483, 486, 487, 490, 492, 496, 529, 565, 576, 577. Gelderland, gedeputeerden van, LIX, 2, 45, 22, 41, 47, 131, 132,142, 446, 447,152, 153,168,
278, 284, 290, 342, 429,440,466,486,577,591. Gelderland, Hof van, LVI, 390, 399. Gelderland, voogdij van, 285.
Gelderland, kanselier van, 204.
Geldorp, zie Hornes.
Geleen, zie Amsterrode.
Geleyssens, Guillaume, 586.
Gembloux, 230, 260, 385, 386, 540; Addenda.
Gembloux, zie Hanckaert.
Gemmenteh, landdrost van, 220, 228. 263.
Genapiën, 579. Genemuiden, 575. Geneva), 427.
Gent, LVIII—LX, 2, 9, 17—22, 26, 49, 62, 63, 83, 86, 98, 100, 103, 107, 122, 144, 448, 154, 459, 463-166, 168, 171, 176—178, 180, 183, 191, 207, 238, 281, 287, 301—303, 309, 328, 335, 342, 346, 350, 367, 368, 369, 374, 375, 377, 382, 395, 401, 404, 435, 458, 460, 477, 478, 481, 497, 505, 509, 425, 527, 529, 535 —538, 541—543, 558, 560—569, 571, 573, 577, 578, 582, 584, 589, 593, 598.
Gent, Barthold van, heer van Loenen, burgemeester van Nijmegen. 2, 147.
Gent, Johan van, heer van Oyen en Dieden, jagermeester van Gelderland, 147, 400.
Gent, pensionaris van, zie Haghen.
Gent, prelaat van St. Pieter bij, zie Timmerman.
Gent, vicomte van, sie Melun.
Genua, Gennes, 199, 432, 436, 437, 439.
Genueezen, 587.
Germain, St., 503.
Gery, frère, 36.
Ghislain, Gheleyn, St, abt van, zie Moulart.
Ghistelle, Charles de, heer van Provene, 148, 264, 277, 393, 402, 490, 495, 497, 505, 541.
Gbistelles, Arthus de, heer van Rymeersch, groot-baljuw van Ieperen, 2, 14, 21, 61, 69, 70, 148, 596, 597.
Gilles, Jean, pensionaria van Antwerpen, LXVII, 2, 14, 24, 25, 91, 92, 121, 134,136,147, 152, 153, 166, 169, 175, 177, 225, 253, 285, 334, 337, 372, 450, 457, 462, 522, 568, 589, 594.
Gilles, Jean, raad en rekenmeester van Brabant, LXVII, 2, 16, 17, 39, 74, 99, 122, 152, 157, 170, 188, 292, 304, 318, 331, 423, 459, 490, 507, 584, 595.
Gimbale, 425.
Gindertalen, 175.
Gislengien, zie Hennin.
Givry, Jean de, heer van Brevillers, schepen
van Bergen, 149. Glabbeke, zie Coutreau.
Glymes, Charles de, baron van Florines, gouverneur van Philippeville, 369, 374—376, 379, 389, 390, 402, 403, 409, 415, 423, 425, 519.
Glymes, Jacques de, groot-baljuw van Nivelles en Waalsch'-Braban^ L, 51, 70, 85. 92, 97, 101, 130, 319, 327,'329,*330, 334, 347, 351, 358, 383, 385, 396, 397, 404, 413, 447, 580.
Glymes, Servaes de, heer van Cours, 90, 98, 400, 102, 347, 352, 358, 375.
Goerlet, zie Gorle.
Goes, LVIII, 26, 31—35, 67, 162, 175, 244,
264, 278, 282, 286, 579. Goeswijns, 386.



646
INDEX VAN EIGENNAMEN.
Goethals, Christien, 458. Goethals, zie Mudeus.
Goignies, Anthoine, heer van Vondegise-au-ISois. 4, 5, 98, 149, 153,191,206, 246, 256,258, 259, 263, 268, 270, 271, 274, 277, 341, 348, 3Ï4, 353, 355, 359, 360, 363, 364, 366, 370, 372, 375, 378, 382, 383, 385—392, 395, 397, 398, 408, 411, 412, 415, 416, 486, 488, 532, 558, 595.
Gombault, Goubault, Jean, heer van Achmont, ontvanger van Doornik en het Doorniksche, 159, 519.
Gomez, Jaspar, 136, 543.
Gommicourt, Adrien de, 229.
Gonzaga, Gonzagua, Octavio de, 41, 43, 44, 68, 183, 185, 186, 194-196,
Gorle, Jean, 177.
Gorle, Robert, 177.
Gossen, Pasquier, schepen van Atrecht, 3, 149, 152.
Goude, Johan de, syndicus van Groningen, 138, 141.
Goutart, Nicolas, 347. Goy, Gouy, zie Goignies.
Gracht, Gauthier van der, heer van Maelstede.
8, 75, 76, 307—309, 373, 528. Gramaye, Gerard, 512, 518. Gramaye, Jacques, commissaris, 378, 379, 388,
445, 530.
Gramaye, Jacques, ontvanger van de beden in Brabant, 261, 262, 268, 518, 519; dezelfde als de vorige?
Gramaye, Thomas, eerste rekenmeester van Gelderland, 253, 254, 257, 277, 449, 518.
Grandmont, Grammont, 396, 424.
Grave, 26, 28, 50, 68, 107, 136, 170, 243, 260, 278, 287, 331, 333, 342, 350, 362—364, 373, 463, 466, 543, 548.
Grebels, Melchior, 333.
Gregorius XIII, paus, 6, 69, 82, 238, 324, 325,
531, 581, 582; Addenda. Grendon, 428.
Grenet, Antoine de, heer van Werp, 340, 351,
352, 382, 388, 447,418. Grenier, Lievin, 584. Grenu, 427.
Greve, Guillaume 's, abt van St. Michiel, 146,. , 584, 582, 584. .
Grevelingen, 107, 346, 365, 366, 373, 378, 380, 394, 395, 405, 419, 456, 482, 506.
Grevenbroeck, Raes van, 28, 86, 92, 95, 97, 99, 100.
Grevenbroeck, „dame" de, 596. Grevenbroeck, zie Bouckholt. Griecken, Gerard van, burgemeester van Leuven, 147, 351,
Grimaldi, 442. Grimbergen, 521. Grimbergen, abdij van, 584. Grimbergen, abt van, zie Campenhoüt. Grobbendonck, zie Schetz. Grondel, Philippe, 555.
Groningen, gewest, LIV, 10, 15, 17, 48, 135 en vlg., 192, 512, 5'3, 545, 548, 555, 559; Addenda. Zie ook Ommelanden.
Groningen stadhouder van, zie Robles.
Groningen, stad, LIX, 4, 15, 135 en vlg., 154, 163, 244, 391, 463, 488, 539, 543—547, 552, 554- 556, 559, 560, 567, 572, 574, 575.
Groote, Francois de, schepen van Gent, 448,
! .558, 584.
Grooten-Rygaarden, 387.
Gruithuisz, Pilgrim van den, rechter le Arnhem, 152.
Gruutère, Adolf de, schepen van Gent, 148,597, ! 598.
Gruulere, Charles de, heer van Croovelde, 565. Gruutere, George de, 598. Grij n, Martin, 328, Grijpskerk, 152.
Grysperre, Guillaume, pensionaris van Mechelen
(of Namen?), 96. Gudule, St., 324. Guebels, Francois, 205. Gueldres, zie Gelderland. Guise, hertog van, 70, 172, 211, 296. Gulik, 86.
Gulik, Willem, hertog van —, Kleef enz., 6, 45, 46, 77, 488, 228, 307, 315, 316, 318,321. Gulik, gedelegeerde van, zie Gemmenich. Giilpe, 344.
Gulpen, Guillaume de, luitenant van den gouverneur van Limburg, 331, 332.
H
Haag, Den, in Gelderland, 2. Haarlem, LVIII, 19, 25, 29, 31, 32,35,135,142, 158, 162, 174, 175, 246, 260, 276, 540. ; Haarlem, schout van, 175. Hacket, zie Acquet. Haecht, 92, 419.
Haer, Louff van der, ontvanger van Utrecht, 154. Hagenbuger, Hagenboucher, Christoflel, 448,509, 512.
Haghen, Gerolf van der, pensionaris van Gent, XXIV, 68, 148, 159, 268, 276, 419, 423, 463, 524, 560, 577, 582.
Haghen, Guillaume of Willem van der, 278, 289 386, 395, 584, 595.
Hainault, Haynault, zie Henegouwen.
Halber, Halden, Haller, Ludolf, 312—314.



INDEX VAN EIGENNAMEN.
647
Halen, 61. Halden?, 598.
Halewijn, Francois de, heer van Sweveghen, 2, 4, 5, 11, 18, 24, 26, 72, 74, 75, 115,148,152, 462,' 163, 165, 182, 187, 191, 197, 199, 200, 202, 220, 225, 226, 244, 253—256, 299—304, 307 312 326, 342, 526, 554, 554, 561, 568, 571.
Halewijn. broeder van, 523.
Hallain, Haillain, 71, 72, 292, 293.
Halle, Hal, 58.
Halle, Jan van, 145.
Haller, Charles de, 525, 527, 529.
Haller, zie Halber.
Hamburg, 79.
Haméricourt, Gérard de, 580.
Hamilton, Jacques, 145.
Hamilton, Jean, 445.
Hamme, Jeróme, 362.
Hamme of Hames, zie Claerhout.
Hamont, Michiel van, 240, 497, 538,
Hamstede, zie Hanzesteden.
Hamuyton = Hamilton?, Jean de, 595.
Hanckaert, Larabert, abt en heer van Gembloux,
1, 91, 113, 130, 143, 146, 185, 204, 336, 519,
537.
Hangenart, Philippe, ontvanger van Rijsel, Douay en Orchies, 429, 446.
Hannart, Charles de, baron van Liedekercke, vicomte van Brussel, 39, 42, 49, 146,166,168, 181, 187, 192, 193, 200, 204, 208, 258, 260, 261, 268, 273—276, 295, 303—305, 324, 340, 343, 356, 366, 368, 372, 374, 379, 380, 385, 391, 403, 426, 427, 441, 443, 446—450.452— 457, 459, 500, 507, 524, 522, 527, 530, 572, 584, 589, 594; Addenda.
Hannibal, zie Altaemps.
Hannon, 375.
Hansberge, zie Heinsberg.
Hanucq, Jean, luitenant-drost van Brabant, 375.
Hanzesteden, 312.
Harderwijk, 577.
Harduyn, Denys de, auditeur-generaal, 103,351. Haren, 387.
Harlingen, 140, 547, 548, 570. Harvy, James, 74, 75, 300. Hasnon, zie Froye. Hassche, 570. Hasselt, 82. Hastière, 150.
Hauchin, David de, pensionaris van Bergen, 149.
Haugwitz, Ernst van, 394.
Hault, 205, 367, 459, 549, 552, 578, 584.
Haultain, Josse de, heer van Bosque, 337, 351.
Haulte-Croix, 113.
Haultepenne, zie Berlaimont.
Hauroul, De, 390. Haussy, zie Boussu. Hauterive, zie Bracle. Hauts-AUemands, zie Hoog-Duitschers. Havet, Antoine, bisschop van Namen, 3, 13, 46, 47, 131, 138, 143, 150, 200, 229, 235, 354,521. Havré, zie Croy.
Haye, Jean de la, heer van La Haye, 3,14,61,
150, 153, 304, 330, 391, 440, 503, 508, 548,
562, 585. Haye, La, zie Facuwez. Haye, La, z» Peyssant. Haye & Brigode, zie Marbais. Haynin, Francois de, heer van Breucq, baljuw
van de chatellenic van Rysel, 3, 107, 150,
183, 474, 576. Heen vliet, zie Cruningen. Heerlen, 318.
Heermale, Floris, kanunnik en trésorier van Oudmunster te Utrecht, 151, 302, 579.
Heetvelde, Adolf van, heer van Eeckhout, 442.
HelTault, heer van, gouverneur van Hedinfert. 547.
Heidelberg, 78.
Heinsberg, 316.
Hellegaten, 60.
Helmond, 95, 252.
Helvoirt, zie Bloeyman.
Hembyse, Francois van, schepen van Gent, 148. Hembyse, Jan van, 565. Hemskerck. J., 141.
Henegouwen, 6, 28, 102, 107, 124, 144,233,328, 336, 337, 346, 354, 356-358, 361, 371, 374, 396, 397, 405, 409, 410, 415, 416, 423, 427, 430, 439, 469,#473, 478, 481, 485, 490, 496, 497, 504, 507-^-509, 513, 521, 525, 531, 534, 541, 551, 560.
Henegouwen, Staten van, LH—LV, 10, 48, 51, 82, 108, 112, 313, 324, 328, 334, 350, 351, 369, 405, 407, 428, 438, 442, 445, 448, 466, 478, 485, 497, 501, 538, 588.
Henegouwen, gedeputeerden van, LVII, LXI, 3, 5, 7—9,18, 36, 65, 85,115,120, 121,149,152, 153, 155, 211, 400, 413,446,473,499,535,541.
Henegouwen, Raad van, 189.
Henegouwen, ontvanger van de beden in, zie Franeau.
Henegouwen, ontvanger van de domeinen in, 372. Henegouwen, ontvanger-generaal van, zie Martigny.
Henegouwen, griffier van de Staten van, zie Carlier.
Henegouwen, sénéchal van, zie Werchin. Hennin, Balduin, abt van — Liéterd, 149, 566. Hennin, Jacques de, heer van Gislengien, baljuw van Comines, 450, 153, 236, 304, 454, 523.



648 INDEX VAN
Hennin. Jean de, 576. Hennin, zie Haynin en Bossu. Henrixsse, Henry, 449. Herbec<]ue, 417.
Herff, Guillaume de, heer van Alsdorp, Hert, Carpen, Lommersem etc., 336, 426.
Herenthals, 58, 60, 95, 107, 256, 364, 367.
Heriselle, Herzele, Philips van, heer van Monsbroeck en Boeselles, 148.
Herlay, Jaspar van, 367.
Herle, 401.
Herre, Conrad de,'80, 95, 97, 109, 192, 369.
Herre, J. de, 335.
Hersellp, Guillaume de, 330.
Hert, Antoine van der, ontvanger te Brussel, 1,
147, 183, 205, 537. Herten, zie Heerlen.
Hertogenbosch, 's-, 2, 19,61,62,64,66—69,170, 186, 190, 191, 202, 206, 231, 233, 243—247, 250—252, 256, 261, 263, 268—271,279,281— 284, 289, 318, 352, 364, 369, 382, 383, 385, 388, 446, 449, 464, 466, 475, 489, 540, 51L 540, 558, 559, 578, 584.
Hertogen bosch, 's-, burgemeester van, zie Bloeyman.
Hertogenbosch, 's-, gouverneur van, zie Oaublan
en Senselles. Hertogenbosch, 's-, pensionaris van, zie Hessels. Hertogenbosch, 's-, bisdom van, 582. Hertogenbosch, 's-, bisschop van, zie Metsius. Hertogenbosch, 's-, meierij van, 282—284, 337,
362.
Hertogenrade, 's-, 401, 421. Hertogenrylant, 's-,*578.
Hertoghe, Abraham de, 283, 373,400,447—450,
460, 501, 522, 523. 580. Hervares, 503.
Herve, Francois d' (?), 148, 290. Hervy, Herrivy, zie Harvy. Hervy, Hervege, Thomas, 304. Hesdin, 107, 395.
Hesdin-fort, = Hedinfert?, 327, 547.
Hessels, Andries, pensionaris van Den Bosch, 2,
91, 147, 173, 208, 219, 236,244,245,255,256,
258, 269, f 279, 281, 285, [337, 367, 369, 377,
379, 395, 423, 490, 553, 560. Hessels, lid van den Baad van Vlaanderen, 562,
564.
Hessen, Willem, landgraaf van, 308. Heule, zie Liedekercke.
Heusden, 166, 172, 173, 340, 351, 382,388,585.
Heverié, 218.
Hey, Jean de, 415.
Heyden, Henri van der, 534.
Heylessem, abt van, zie Bernart.
Heyst, 426.
Heze, zie Hornes.
Hierges, zie Berlaimont.
Hinckaert, Jean de, heer van Ohain, 78 595.
Hoboken, zie Schetz.
Hoey, Huy, 44—46, 182, 183, 196.
Hoffman, Gille, 406, 590.
Hoffmeyer, Henry, 389.
Hogaerdes, Hougaerde, 100, 317, 414, 432.
Hohenlohe, Philips, graaf van, 24, 26- 28, 100, 167, 280, 281, 284—290, 321, 328, 333, 34o) 343, 356, 367, 383, 385, 391, 404, 426.
Hoirenbeke, Jean van, 493.
Holland, LVII—LX, 9, 17, 19, 26, 28—31, 35, 37, 64, 71, 107, 134, 137, 161—180, 183,'202| 241, 387, 398, 483, 486, 487, 495, 496, 512, 513, 516, 517, 521, 534, 545, 550, 559, 560,
565, 584, 587, 592.
Holland, Staten van, LI—LUI, LVI, LX, 6—8, 10, 18, 25, 30, 41, 140, 159, 161—180, 207^ 221, 246, 343, 358, 359, 424, 425, 470, 512,
566, 589—592, 596, 597.
Holland, gedeputeerden van, 30, 47, 48, 150, 152—154, 158, 161, 175, 535, 537, 541, 591, 592.
Holland, Bekenkamer van, 397.
Holland, Noord-, 161.
Holleborre, Vincent van, 167.
Holman, Dominicus, 595.
Holstein, Adolf, hertog van, 27.
Holstein, Holsteyn, George van, 362, 363, 374.
Holy, zie Muys.
Homer, zie Omer.
Hondschoote, zie Hornes.
Hondt (of Canis), Jacob d', pensionaris van
Ieperen, 509. Hoog-Duitschers, 48, 52, 169, 177, 204, 206—
210, 215, 240—290, 307, 357, 358, 393, 459,
487, 492—495, 500, 510. Hoogemierde, 284. Hoogstraten, 107, 282.
Hoogstraten, LeOnora de Montmorency, gravindouairière van, 291, 593, 594. Hoogstraten, huis van, 131, 293. Hoorn, 586.
Hopperus, Joachim, 35, 36. Hordijs, Pierre, 598.
Hornbourch, Horenburg, Valentijn van, 77—79, 491.
Hornes, kapitein, 416.
Hornes, George de, graaf van Houtekerke, baron van Hond schooien, burggraaf van Furnes, heer van Gaesbeke, 146, 399, 423, 486.
Hornés, Gerard de, heer van Baucignies of Bassignies, baron van Boxtel, 147, 470, 172,244, 245, 304, 325, 366. Hornes, Guillaume de, heer van Heze, Leende



INDEX VAN EIGENNAMEN.
649
en Geldorp, LI, I, 15, 28, 51, 58, 61, 62, 70, 72, 85, 93, 97) 99, 100, 101, 107, 113, 128— 132, 145, 146, 187, 188, 191, 197, 209, 210, 214, 233, 275, 277, 279, 280, 290—292, 294, 327, 333, 340, 346, 368, 370, 376, 378, 395, 397, 399, 404, 406, 412, 416, 417, 429, 456, 461, 519, 537, 538, 57'.'.
Horny, De, 188.
Horsey, Eduard, 299.
Horst, zie Wittenhorst.
Houchin, Charles de, heer van Longastre, 471.
Houfflin, Jean, griffier van de Staten van het Doorniksche, 151, 220(?), 460. Zie ook Doorniksche, pensionaris van het.
Hournes, Hugues, 149.
Houssart, Francois, 174, 241,246. 248, 253,254,
257, 264, 268, 276, 278, 375, 378, 379, 388. Houst, Anthoine, raadsheer in Luxemburg, 13. lloute, Jean van der, buitengewoon secretaris
supernumerair van het Hof van Brabant, 532.
Houtekercke, zie Hornes.
Houwarts, 419.
Hou we, Jean, 349, 404.
Houwitz, Etienne Ernst van, 79.
Hovelmans, Jean, raad in den Raad van Brabant, 598*.*
Hovyne, Hovines, Laurent de, pensionaris van Doornik, 151, 152, 166, 169, 175, 177, 236, |
258, 271, 298, 305, 306, 321, 385, 390, 403, 405, 408, 410, 412—414, 427, 447, 494, 515, 524, 526, 530, 537, 551, 567, 578.
Hulsel, 284. Hulst, 107.
Hutin, Marcel, griffier van de Staten van het
Doorniksche, 4, 14, 15, 59, 159, 465 Huy, zie Hoey. Huygens, Corneille, 87. Huysingen, 387.
Huysman, Josse, lid van den Raad van Vlaanderen, 18 , 580. Hyberghes, zie Yberghen.
I. -
Icxsem, zie Nytzem.
Ieperen, 2, 98, 99, 118, 148, 153, 387, 427,509,
518, 522, 536. Ieperen, aartsdiaken van, zie Ayta. Ieperen, bisschop van, zie Rythovius. Ieperen, groot-baljuw van, zie Gbistelles. Iëperen, pensionaris van, zie Kayngeart, Kindt
en Hondt.
Immersele, Engelbert d', heer van Yeteghem,
6, 85, 91, 334, 347, 352, 358. Inchy, zie Gavre. Inchy, prelaat van, 382.
Indevelde, Nicolas Micault, heer van, lid van den Raad van State, LIV, 86, 91, 182, 207, 567. Ine?, 229.
In gen hoven, Peter, 290. Innsbrück, 278; Addenda. Inselles, L'. 478. Issche, zie Witthem.
Italianen, 6, 48, 83, 183, 184, 187, 195, 203, 211, 238, 249, 361, 435, 436, 447, 449, 454, 455.
Italië, 181, 188, 210, 324, 401, 432, 439 440,
447, 479, 495. Italië, Spaansche provinciën in, 470. Itterbeke, 387.
J.
Jacobs, Francois, burgemeester van Brussel, 147.
Jacobs, Michiel, 101.
Jacobs, Servaes, 386.
Jacobijnen, 584.
Jamaert, zie Jonnart.
Jan, conciërge, 331.
Jarges, Eise, 4, 152.
Jarta, zie Tjaarda.
Jason, Philippe de, 295, 416.
Jette, 387.
Jette, zie Couwenberg. Joden, 579.
Jodoigne, 53, 414, 417, 420.
Jonge, Andries Jacobsz. de, schepen van Middelburg, 150.
Jonge, Francois de, LXI, LXV, LXVI, 13.
Jonnart of Jamaert?, secretaris van Lalaing, 405, 422.
Joossens, Adriaan Jacob, 86.
Joossens, Joes Jacob, 86.
Jouche, madame de, 325.
Jujot, Leonard, 439.
Juliers, Juilliers. zie Gulik.
Jumelles, zie Daust.
K. — Zie ook O.
Kamerijk, 93, 107, 218, 296, 337, 371, 372,377, 381, 382, 386, 387, 393, 405, 550.
Kamerijk, aartsbisschop van, 459. 581.
Kampen, 157, 231, 235, 241, 243, 253,259,278, 280, 487, 492.
Kampen, burgemeester van, zie Vecht.
Karthuizers, 379, 394, 580.
Kayngeart, Guillaume, pensionaris van Ieperen, 148, 169, 305, 367.
Kelen, Guillaume van der, XXV.
Kempen, 50, 58, 68, 84, 94, 152, 242, 546.



650 INDEX VAN
Kerckhoven, Willem van den, heer van Vaulx,
hoofdschepen van leperen, 148. Kerynck, Johan van, raad van Zutfen, 147. Keulen, 27, 66, 75—79, 308, 310—312, 315—
318, 487, 524, 525, 527, 528. Keulen, aartsbisschop van, 6. Keulen, Gebhard Trüchsess, aartsbisschop van,
310, 311, 317, 318. Kleef, 76, 77, 86.
Kleef, hertog van, zie Gulik, hertog van. Kindisch, baron de, 66. Kortrijk, 148, 422, 424, 540, 548. Kreinck, zie Kerynck. Kriekenbeek, zie Stalbergen. Kruis (orde van het Heilige), 579. Kuohler, Erasmus Christiaan, 333, 342. Kueffel, George, auditeur in het kamp, 403,
108, 328, 340, 351, 378, 416. Kuik, land van, 463.
Kuilenburg, Floris van Pallandt, heer van, 142, 342.
Kyndt, Nicolas, pensionaris van Ieperen, 448, 536, 596.
L.
Ladeville, 389. Laegemierde, 284. Laeken, Leken, 387. Laignier, Jean, 518, 519.
Lalaing, Emanuel Philibert de markies van Renty, baron van Montigny, 149.
Lalaing, George de, graaf van Rennenberg, heer van Ville, 17, 102, 137 en vlg., 149, 172, 190, 194, 224, 256, 279, 317, 357, 371, 382, 391, 421, 428, 429, 539, 540, 543—548, 550, 552, 554, 555, 559, 560, 565, 570, 572, 574—576, 579, 592.
Lalaing, Jacques de, heer van La Mouillerie, burggraaf van Oudenaarden, 148, 408, 532.
Lalaing, Philippe de, graaf van, 4, 5, 44, 47, 61, 62, 68, -83, 85, 86, 95, 100, 102,106,108,110, 111, 149, 153, 189, 193, 195, 196, 200, 202, 211, 229, 234, 254—256, 258, 259, 275, 276, 284, 291, 292, 297, 300, 318, 326, 327, 330— 338, 340—342, 344—346, 348, 351, 354, 358, 368, 369—373, 375, 376, 379, 382, 383, 385— 388, 390—393, 395, 399, 400,404—410,412— 414, 446, 417, 419, 421—423, 426—430, 432, 439, 440, 463, 471, 476, 478, 485, 497, 501, 504, 528, 529, 532, 538, 540, 546, 554—553, 561, 579, 595.
Lamsens, 205.
Lancelot, zie Parisii.
Landas, Oe, griffier van de Staten van Doornik, 125, 498.
Landréchies, 107, 149, 377, 378, 399, 414.
EIGENNAMEN. Langcstraat, 58.
Langen, Jan van, secretaris voor de Hoog-
Duilsche dépêches, XXVI, 160. Langle, 482.
Lannoy, Fernand de, graaf van La Roche, 83,
400, 133. Lansaem, J., 148. Latre, Crimbra de, 434. Laurens, Jean, 108, 327, 330. Laureynsse, Charles, 493. Laureys, Pierre, 473. Leefdale, Arnoult de, 581. Leefdale, Rogier van, 147. Leemput, Johan Jacobsz. van, burgerhopman
van Utrecht, 151. Leenkerbeke, 387.
Leeuwarden, 17, 47, 438, 141, 142, 413, 424,
570, 572. Leeuwe, 253, 266.
Leicester, Robert Dudley, graaf van, 75, 299,
300, 304. Leinden, Van der, 205. Leipzig, 79. Leken, zie Laeken.
Lelys, Nicolas de, of Lys, Nicolas de la, pensionaris van Douay, 150, 152, 304, 346,355, 421, 445, 458, 484, 485, 528, 551, 583, 592, 598; Addenda.
Lembach, Hans van, 67, 251, 252.
Lembeke, 479.
Lengaigne, Nicolas de, deken van „Notre Dame" te Atrecht, 148, 168, 199, 259, 312, 337,439, 470, 474, 488, 548, 593.
Lens, Gilles de, baron d'Aubigny, 48, 72—75, 149, 172, 294—298, 387, 462, 526, 551.
Leon, Lion, Elias de, 340, 356, 367.
Leoninus, Elbertus, hoogleeraar te Leuven, 9, 18, 19, 37, 38, 64, 65, 67, 68, 72, 76, 77, 79, 132, 134—136, 147, 453, 161—168, 172, 174, 476, 478,' 195, 207, 241—243, 246, 280, 285, 346, 363, 480, 483, 486, 491—493, 496, 506, 520, 525, 527, 531—534, 544, 545, 550, 596.
Leopard, Dominicus, 264, 278, 282, 286, 288, 290; Addenda.
Lesdain, zie Bailleul.
Lestaunier, 334, 348, 353, 364, 368; zie ook
Tenner. Leurart, Francois, 494. Leusen, Gerard, 449.
Leuven, 1, 18, 21, 41, 47, 56, 57, 62, 63, 66, 68, 93, 407, 116, 145—147, 152, 153, 183— 185, 191, 195, 198, 202, 215, 221, 234, 256, 324, 342, 344, 345, 368, 399, 409, 414, 425, 427, 598.
Leuven, burgemeester van, 62; zie ook Roeloffs. I Leuven, pensionaris van, zie Rijcke.



INDEX TAN EIGENNAMEN.
651
Libcrsart, zie Varick. Licerra, Sancho du, 265.
Lichtervelde, Jean de, heer van Beaurewart of Beverwaert, Croix enz., souverain-baljuw van Vlaanderen 417, 560.
Licques, zie Récourt.
Liébart, Barthélemy, LXVIII, 4, 45, 151.
Liebens, Bern hard, 445.
Liedekercke, Antoine de, heer van Heule, 148.
Liedekercke, zie Hannart.
Liège, zie Luik.
Lier, 43, 51, 63, 69, 112, 190, 193—195, 198, 249, 337, 367, 379, 388, 399, 402, 412, 414, 527—530, 549, 562.
Lier, Joachim van, 147.
Liesfeit, Théodore de, heer van Baesrode, 118, 153, 172, 220, 509, 524, 533, 534, 565—568, 573.
Liétard, zie Hennin.
Liévin, Charles de, heer van Fa raars, 149 ('.')• Ligne, George de, graaf van Fauquernberghe,
heer van Estumbruges, 148, 229; Addenda. Lille, zie Rijsel. Lillo, 376.
Limborch, Nicolas de, dict capitaine.Oost, 120. Limburg, land, LVI, LIX, 6, 242, 255,290,318,
361, 377, 398, 402, 596. Limburg, Staten van, 367. Limburg, gouverneur van, zie Amsterrode. Limburg, luitenant van, zie Belvin. Limburg, stad, 383, 402, 420. Limpach, zie Dourien.
Linden, Charles van der, abt van Parck, 1, 91, 121, 143.
Linden, Jan van der, abt van St. Geertruid, 1, 18, 20, 63, 72, 75, 100, 118—120, 145, 146, 153, 162, 168, 172, 182, 185, 191, 310, 325, 326, 369, 447, 418, 456, 488, 509, 523, 531, 533, 534, 565—568, 573.
Linden, Lodewijk van der, 571, 572.
Lingen, 10, 22, 213, 254, 317,379,389,513,545, 555, 592.
Lingen, Staten van, LVIII, LIX, 487, 592.
Lingen, drost van, zie Mulert.
Lingen, gouverneur van, zie Hierges.
Lingen, Bomhard van, 389.
Lint here, heer van, 401, 412.
Lion, Jean de, 370.
Lion, zie Leon.
Lipaldi, zie Lixalde.
Lissen, Andrieu a, 77.
Lixalde, Francesco de, 255, 258.
Lochem, 410.
Locquenghien, Philippe de, baron van Pamele,
heer van Oudenaarden, 146, 337, 359. Loenen, zie Gent.
Loenhout, 282, 483.
Londen, 306.
Londerseele, 331.
Longastre, zie Houchin.
Longerville, heer van, 315.
Longin, Charles, 253, 257, 278, 286, 332.
Longucval, Maximilien de, heer van Vaulx, 102,
204, 229, 328, 379, 544. Loo, Jean van, 275. Loon, 318.
Loosen, Sebastiaen van, 31, 150; Addenda. Loots, Ambrosius, abt van Parck, 146. Lopez, Anna, weduwe Jean de Mol, 146. Lopez, Pedro, 265.
Loquemans, Roeloff, pensionaris van Den Bosch, 2.
Lorraine, zie Lotharingen.
Los, abt van, zie Carpentier.
Lotharingen, 76, 359, 595.
Lotharingen, hertog van, 77, 314, 315.
Lotharingen, hertogin-weduwe van, 77.
Loucbaro, 393, 396.
Louchan, Jean de, 351.
Louchart, Claude, 372.
Louvignies, zie Soumaing.
Louvain, zie Leuven.
Lübeck, 311.
Luchtmakere, Guillaume, 448.
Luenden, Herman van, 279.
Luik, Gerard van Groesbeek, bisschop van, 0, 45, 46, 59, 76, 77, 79 en vlg., 181—184,187— 190, 192—200, 203—205, 218, 219, 228, 307, 310, 312, 317—321, 338, 344, 370, 371, 379, 399, 410, 450.
Luik, land, 45, 46, 75, 76, 80 en vlg., 317—321, 330, 479, 530.
Luik, Staten van, 319.
Luik, stad, 44, 59, 77, 80 en vlg., 93, 102,231, 312, 317—321, 333, 344, 371, 512, £65, 578. Lumey, 395. Lumey, zie Marck. Lunenburg, 79.
Luxemburg, gowest, LIX, 85, 97, 156, 160,166,
169, 181,231,254,255,353,354,359-361,526. Luxemburg, Staten van, LI V, LYIH, LIX, 10,13,
129, 155, 367, 383, 540. Luxemburg, gedeputeerden van, 13,128,129,131. Luxemburg, gouverneur van, 13. Luxemburg, Baad van, LVI, 101. Luxemburg, stad, LIX, 31, 36—42, 45, 71, 86,
90, 100, 183, 238, 254. Luykx, Loys, heer van Swevezele, 2,66, 75,107,
148, 199, 326, 474, 521, 548.
M.
I Maas, 92, 104, 142, 198, 283, 343, 357, 542.



652
INDEX VAN EIGENNAMEN.
Maastricht, 43, 59—61, 63—65, 69, 80, 81, _ 104, 190, 192, 199, 200, 230, 242, 248, 269, 284, 290, 294, 310, 320, 321, 332, 337, 338, 344, 345, 349, 350, 355, 357, 361, 362, 366, 368, 370, 371, 373, 375 -377, 382, 383, 386, 390, 396, 403, 404, 408, 413, 420, 421, 423, 512, 527, 528, 530, 581, 581; Addenda.
Machcle, Mechelen, 387.
Maelen, Michiel van der, abt van Nienhoven, 2, 10, 114, 145, 448, 200, 208, 325, 537,579.
Maelstede, zie Gracht.
Maes, Guillaume, 315, 331.
Maesdam, zie Ilosch.
Maeseyck, 82, 196.
Magerman, Jean, 63.
Mailliant, Louis de, 340.
Maisnil, Loys du, 149, 566.
Malavenda, Pedro Rodrigues de, 437, 440, 453.
Malcote, Jean, pensionaris van Brussel, 1, 13, 67, 91, 97, 121, 131, 144, 147, 159, 199,200, 240, 297, 301, 408, 440, 463, 530, 537, 575, 578; Addenda.
Male, Antoine van, 333, 419, 420, 457, 561.
Male, zie Maelen.
Malines, zie Mechelen.
Malieboille, Alexandre de, 518.
Mailmaison, Nicolas de, 379, 397.
Malste, zie Gracht.
Malta, orde van, 513.
Mamole, heer van, 570.
Manbya, Pedro de, 437.
Mancryff of Marcyff ?, William, 98.
Manderscheidt, Joachim van, waarnemend gouverneur van Luxemburg, LIX.
Mandersloo, Ernst van, 22, 91, 93, 97—99, 103 en vlg.
Manerole, Valerio, 389.
Mansart, zie Maulde.
Mansfeit, Karei, graaf van, 70—72, 292, 293, 430.
Mansfeit, Peter Ernst, graaf van, LIX, 66,70— 72, 83, 110, 129—131, 155, 166, 291—294, 429, 521, 540.
Marbais, Philippe de, heer van La Haye a Brigode en St. Amand, 3, 37, 38, 127, 151, 153, 183, 267, 387, 540.
Marchant, Pierre, 465, 561.
Marche-en-Famine, 46, 481, 185, 369.
Marchienne, Arnonld, abt van, 150.
Marck, Marche, Guillaume de la, heer van Lumey, 293, 318, 319, 375, 379, 380, 382— 384, 387, 389, 390, 396, 398, 399, 401, 403, 407, 408, 412, 417, 419, 427, 507.
Mardijk, 427.
Marez, Michel de, griffier van den Grooten Baad te Mechelen, 432, 523.
Margelle, Mergelle, Guillaume de la, 233, 256, 257, 259—261, 264, 266, 354, 358, 444—446, 491.
Margriete, 337, 345.
Marienburg, 407, 228, 230, 231, 362, 367, 376,
387, 401. Marienfert, 375. Mariengaarde, 570. Mario, zie Carduino. Marle = Marlie, Thomas?, 229. Marnix, Philips van, heer van St. Aldegonde, 24—
26, 28, 29, 42, 72, 153, 170, 216, 221, 298,
306, 322, 401, 417, 526, 529, 533, 534, 541,
573, 574. Maroilles, abt van, zie Yve. Marotte, Jean, heer van Boussu en Fagne, 59,317. Marotte, Nicolas, heer van Arbre, schepen van
Namen, 4, 115. Marqué, zie Üflegnies. Mars, heer van, 462.
Martigny, Martini, Charles de, ontvanger-generaal van Henegouwen, 381, 393, 395, 518.
Martini, Egidius, secretaris van Antwerpen, 147.
Martiny, Francois, — Stella 136, 137.
Martiny, Martin, 87, 90, 94, 67, 145, 327, 329, 352, 358.
Martiny, Melchior, 78, 79.
Martijn, 336.
Maschenham, zie Muschenam. Masin, Viclor, heer van Coudenburg, 427; Addenda.
Masius, Ingelbert, pensionaris van Antwerpen, 147.
! Matansa, 437. Matenesse, Jan van, 552. Matin, Jean, 300. Matthias, zie Oostenrijk. Matthysen, Jan, 445, 459, 460, 461, 501. Maulde, Guillaume de, heer van Mansart, gouverneur van Oudenaarden, 297, 298, 594. Maupetit, Waleran, pensionaris van Béthune,
3, 444, 149, 484. Maxmflien, 212. Mazières, 211, 389, 595.
Mechelen, LUI, LV, LVIII, 4, 6, 10, 12, 54, 56, 58, 60, 66, 68, 87, 88, 91, 93—95, 97, 102, 106. 107, 110, 115, 116, 144, 160, 163, 168, 177, 207, 208, 216, 230, 236, 244, 245, 247, 250, 258, 260—273, 276, 278, 283, 289, 313, 327—329, 333, 334, 337, 340, 348, 349, 351, 363, 369, 397, 399, 406, 413, 444—416, 418, 425, 428, 432, 440, 466, 469, 476, 477, 481, 490, 496, 504, 508, 511, 513, 535, 539, 549, 552, 564, 579, 564.
Mechelen, gedeputeerden van, 4, 12, 20, 36,65, 110, 121, 152, 153, 236.



INDEX VAN
Mechelen, Groote Raad van, 331, 432, 440,469, 538.
Mechelen, aartsbisdom, 582.
Mechelen, aartsbisschop van, 583.
Mechelen, burgemeester van, zie Merode.
Mechelen, pensionaris van, zie Claerhout.
Mechelmans, Francois, 167.
Medemblik, 150.
Meeren, Paoul van der, 63.
Meeren, Philippe van der, heer van Saventhem, 1, 14, 76, 77, 85, 107, 146, 163, 164, 166, 176, 183, 190, 207, 256, 259, 279, 280, 310, 310-312, 318, 326, 329, 330, 332, 348, 354, 359, 371, 391, 409, 417, 486, 491—493, 496, 562, 568, 585.
Meerten, zie Abcoude.
Meetkercke, Adolphede, ontvanger en pensionaris van het Vrije, 2, 21, 39, 69, 70, 102, 121, 148, 153, 155, 162, 163, 167, 168, 181, 182, 185, 188, 191, 200, 204, 218, 219, 223, 304, 305, 307, 310, 324, 326, 353, 436, 450, 474, 484, 485, 495, 522, 526, 533, 534, 551, 553.
Megen, zie Berlaimont.
Megen, Lucas van, 279, 350.
Melroy, zie Salmyr.
Melun, Robert de, markies van Roubaix, vicomte van Gent, gouverneur van Artois, 42 —44, 411, 127, 149,'153, 181, 190, 192, 193, 196, 303, 336, 343,^346, 353, 357, 369, 373, 376, 378, 379, 384, 385, 387, 388, 390—392, 395, 397, 399, 403, 408, 416, 418, 419, 422, 427—430, 432, 438, 440, 462, 464, 479, 495, 511, 517, 532, 537, 538, 544, 553, 554, 558, 560, 561, 566, 567, 573, 577,fj583, 594.
Melijn, Jean, secretaris^van Brussel, 114, 115, 188, 211, 235, 248, 258.
Menton, Thomas, 426.
Mepsche, Johan de, 138, 547.
Merchten, 57.
Merean, 397.
Mereau, Arnoult, 409.
Méricourt, zie Montigny.
Merode, Bernhard van, 68, 69, 77, 78, 88, 444.
Merode, Guillaume de, heer van Royenbnrg, burgemeester van Mechelen, 152, 243, 245, 247, 252,269,280,285—290,298,348,349,440.
Merode, Jan, baron van, heer van Duffele, Perwez enz., 1.
Merode, Jan, baron van, heer van Petershem, 4, 96, 113, 146(?), 338, 370, 371, 377, 379, 380, 382, 384, 390, 403, 404, 408, 417, 420, 421, 530.
Merode, Jan de, 150.
Merode, Richard van, heer van Oirschot, 516. Mertens, Jean van, 315. Merxlex = Merxem?, 282.
EIGENNAMEN. fi53
Mesbras, 570. Mesdacb, 598.
Mesny, Jean du, abt van Crespin, 149. Messines, 580.
Mesureur, Francois, schepen van Valenciennes, 3, 150.
Metsius, Laurens, bisschop van Den Bosch, prelaat van Tongerlo, 1, 10, 47, 115, 145, 146, 202, 324, 325, 352, 385, 583.
Meuse, zie Maas.
Mexslien, zie Mepsche.
Meynden, Roloff, de, 89.
Meys, 387.
Michaëli, Bonaventura, 389.
Michaëli, Franciscus, 389.
Michaëli, Joseph, 491, 515.
Michiel, St., te Gent, 584.
Michiel, St., abt van, zie Greve.
Middelburg, 26, 27, 29, 34, 72, 450, 161, 163,
174, 300, 301, 350, 579. Middelburg, pensionaris van, zie Warcke. Mierde, 282.
Mierlaerloo, Mierloo, zie Melroy.
Milaan, 437.
Milleghem, zie Oudart.
Minden, Herman, bisschop van, 320.
Minderhout, 282.
Ministro, Al bert le, 101.
Minorieten, klooster der, Addenda.
Mocram, 374.
Moelemans, Henri, 483.
Moerbeke, zie Omer.
Mol,. 251, 270, 365.
Mol, Jean de, heer van Oetingen, 1, 4, 5, 14, 17—19, 81, 82, 146, 189, 190, 194, 337, 347, 388, 475, 547.
Mol, P. F. de?, 14, 447.
Mol, zie Lopez.
Molckeman, Aert, 83, 85, 86, 88, 121, 187,192, 248, 251, 255—258, 261, 202, 273, 278, 286, 328 331, 342, 352, 374, 375, 378, 384, 385, 400) 402, 443, 418, 526.
Molckeman, Jean, 519.
Molckeman, zoon van Aert, 278, 332.
Mondoucet, Claude de, gezant vau Frankrijk, 69, 291, 292, 296, 299, 303.
Monissart, Laurent, schepen van Bergen, 149, 499(?).
Mons, zie Bergen.
Monsbroeck, zie Heriselle of Herzele. Mont, Paul du, ontvanger van Douay, 474. I Mont, Philippe du, heer van Rampemont, raad van Rijsel, 3. Mont, Du, 407, 409.
Montdragon, Christoval de, 51, 56, 57, 59, 60, 64—66, 102, 247, 340, 355, 368, 369.



654
INDEX TAN EIGENNAMEN.
Montdragon, mevrouw, zie Chastel. Montesdoca, Juan Francisco, 52, 56, 190, 286. Montfort, 416.
Montigny, George de, baron van Noyelles sur 1'Escault, 334, 335, 343, 346, 347, 349, 350, 353, 357, 359, 360, 405; Addenda.
Montigny, Louis de, dit Sivry, heer van Mericourt, gouverneur van Charlemont, 4, 5,449, 279, 326, 337, 342, 350, 351, 359, 361, 368, 369, 382, 385, 386, 389, 396, 397, 418, 490, 532, 553.
Montigny, zie Lalaing.
Montmorency, George de, heer van Croiselles.
2, 54, 61, 109, 148, 202, 261, 343. 347. Montprot, Jean Henri, facteur der Fuggers, 204,
257, 261, 311, 354, 358, 439, 441—443, 445,
446, 448, 453. Monlreuil, zie Ligne. Montsoret, Zie Chaussée. Moos, Jacques, 275. Morgan, 470.
Moriame, heer van, 276, 278, 318, 319.
Mossez, heer van, 386.
Motmans, Arneult, 583.
Morillon, proost van Ai re, 442.
Morvay, Mourvay, Mourvault, Jean, 90,102,254, 286, 326, 327, 330, 335, 336, 349, 358, 359, 375, 389, 402, 404.
Motte, zie Pardieu.
Mouillerie, La, zie Lalaing.
Moulart, Matthieu, abt van St. Ghislain, elect van Atrecht, 3, 10, 18, 47, 112,149,455,158, 162, 168, 174, 181—183, 185, 190, 191, 493, 195, 197, 202^-204, 206, 220, 225, 227, 259, 303, 324,325,386,440,537,543,548; Addenda.
Mouscron, zie Barre.
Moussaert, Philippe?, 199.
Mudeus, Hieronymus, 76, 385, 580; Addenda.
Muiden, 31, 32, 162.
Mulder, Gaspar, raad van Veere (?), 150.
Mulert, Ernst, drost van Lingen, 254; 379, 388, 389, 545.
Munster, 79, 312.
Muschenam, Jean, 251, 279, 281.
Muson, Piérre de, 397.
Muys, Jacob — van Holy, trésorier en ontvangergeneraal van Holland, 31, 150.
Muyssart, Antoine, pensionaris van Rijsel, 3,131, 150, 159, 169, 296, 363, 375, 401, 413, 440, 485, 552, 565, 570.
Muyssart, Philippe, schepen van Bergen, 439.
I
W.
N., Diederich, secretaris van Everstein, 251. Namen, gewest, 97, 100, 115, 233, 326, 340,
352, 359, 361, 376, 397, 469, 470, 481, 488, 490, 496, 513, 534, 539, 542, 551, 556, 579. Namen, Staten van, LUI, LV, 10, 39, 44, 51, 110, 121, 122, 426, 457, 243, 272, 313, 340, 341, 346, 352 361, 443, 461, 473, 474, 483, 488, 539.
Namen, 'gedeputeerden van, LVH, 3, 9, 41, 12, 20, 36, 38, 05, 96, 121, 129, 150, 152, 153, 354, 441, 447, 461^ 526.
Namen, Raad van, 116.
Namen, bisschop van, zie llavet.
Namen, ontvanger van de beden in, zie Foullon.
Namen, stad, LX, 1, 4, 16, 17, 29—31, 37, 39, 40, 42—47, 56, 62, 68, 73, 74, 80, 82, 96, 102, 104, 107, 109—111, 144, 151, 154, 157, 160, 169, 181, 182, 205, 215, 216, 818, 221, 223, 225, 226, 228, 231, 235, 238, 239, 272, 274, 278, 880, 287, 297, 308, 320, 347, 357, 366, 374, 386, 403, 408, 448, 461, 495, 497, 510.
Namen, pensionaris van, zie Sille.
Namesloo, Namsloo, Stensel, 97, 99, 103 en
\lg., 243. Namez?, Jean de, 37. Namur, Gille de, 397. Navarete, Diego Fernandez; 187, 188, 265. Nassau, Jan, graaf van, 346. Navarre, Margaretba, koningin van —, hertogin
van Vendosme, 240, 296, 297, 29-t. Navez, Jean de, heer van Chinery, lid van den
•Baad van Luxemburg, 101, 333, 334. Nebra, Henri de, 522. Nebroke, zie Nebra.
•Neder-Duitschers, 48, 52, 54, 56, 58, 61, 62, 64, 65, 68, 141, 240—890 (passim), 358, 371, 391, 393, 401, 417, 443, 487, 500, 507.
Neder-Heernbeke, 387.
Nederlanden, 6, 10, 19, 32, 33—36, 38, 53, 74, 76, 79, 86—89, 91— !'3, 95, 97, 111, 112,115, 120, 123, 128, 164, 168, 176, 178, 184, 193, 197, 208, 209, 211, 219, 224, 355, 259—261, 271, 296, 298, 299, 302, 308, 310^ 312, 310, 434, 416, 471, 485, 492; 515, 528, 534, 535, 538, 551, 579, 587, 588, 590, 597, 598.
Nederlinteren, 345.
Nederweert, 290.
Nepveu, 298.
Nertens, Jean, 100.
Neufchateau, 402.
Neve, Jean de, 99, 102, 109, 333, 334. Nicol, Pierre, 545.
Nicolay, Pierrcson, 357; dezelfde als de vorige? Nienhoven, abt van, zie Maelen. Niepen, ontvanger in Vlaanderen, 319,333,339. Nieüland, 279, 378.
Nieuwenaar, Adolf, graaf van, 77,109,329,423.



INDEX VAN
Nieuwgastel, 463.
Nieuwpoort, 49—21, 161, 163, 169, 170, 301,
360, 366, 477, 557. Ninnius, Harcus, zie Nunius. Nivelles, 51, 53, 57, 230, 260, 263, 267, 269,
367, 370, 375, 420, 424, 430, 459, 476. Noderwijk, 407. Noiret, Le, 427.
Noot, Jacques van der, 72, 292. Northoven, zie Vicq. Noseroy, 439.
Noye, Jacques van, 378, 396, 399, 403, 404, 414, 420.
Noyelles, Paul de, heer van Noyelles sur 1'Es-
caut, 148, 574, 581. Noyelles, Ponthus de, heer van Bourse, 148,
273, 276, 277, 336, 353, 374, 377, 378, 390,
424, 543, 546, 578. Noyelles, zie Montigny. Noyelles, Bes, 427. Nuendy, zie Schwendi. Nunius of Ninnius, Marcus, 456, 585, 586. Nümberg, Norenborch, 202, 254, 313. Nuytinck, Nutinck, Guillaume, 564, 565, 594. Nyevelt, Willem van Zuylen van, burgemeester
van Arnhem, 2. Nijmegen, kwartier van, 2, 147, 288, 486. Nijmegen, stad, 2, 14, 79, 107, 147, 280, 288,
404, 486, 525—527. Nyten, Gerard, 78.
Nytzem, Harten van den, 451, 218, 266, 290,
370, 371, 386, 390, 403, 408, 417, 420, 425, 426, 530, 541, 550.
Nyverseele, Jean van, ontvanger in het kwartier van Antwerpen, 113, 192, 273, 325, 353,
371, 380, 450, 463.
O.
Obbert, 422.
Obert, Waleran, schepen van Atrecht, 149,566. Ocoche, Mare d', 37, 281, 283, 384. Oegleyn, George, 440. Oelen, 407. Oetingen, zie Mol. Oevel, 407.
Ofiegnies, Jean d', heer van Marqué, raad van
Bergen, 150, 409, 415. Offegnies, Thierry d', heer van Calenelle, griffier
der Staten van Henegouwen, 150. Ogliby, Ogilly, Ogelbey, Patrick of Patorque, 98,
426.
Ohain, zie Hinckaert. Oirschot, 283. Oirschot, zie Merode.
EIGENNAMEN. 655
Oisy, zie Buiason. Oldenclooster, zie Ooccura. Oleveda, D', 265.
Olivier, F., abt van Chasteau 1'Abbaie, 151.
Omer, St., 2, 3, 107, 148,366,403,413,558, 580.
Omer, St., pensionaris van, zie Aubron.
Omer, St., bisschop van .—j abt van St. Berthin, 329, 430, 431.
Omer, St., vicaris van den bisschop van, zie Six.
Omer, St., Jean de, heer van Moerbeke, burggraaf en gouverneur van Aire, 110, 149, 258, 390, 408, 430.
Ommelanden, 139, 513, 544—546, 552, 556,559, 567, 574, 575.
Ommelanden, Staten van de, 17,140,463,554— 556, 559, 567, 573.
Ommelanden, gedeputeerden van de, LIX, 4,46, 47, 47, 452, 154, 163, 168, 463, 454.
Ommelanden,- syndicus van de, zie Verrutius.
Oncle, Herman van, 474.
Ongnies, Adrien d', heer van Willerval, 3—5, 18, 23, 27, 28, 39, 42—44, 48, 57,80,83—85, 97, 98, 109, 124, 141, 161, 162, 172,182,189, 194, 204, 207, 226, 229, 232, 234, 235, 250, 256, 259, 287, 296, 298, 305, 323, 353, 354, 406, 414, 417, 428—430, 459, 471, 478, 503, 509, 523—526, 529, 533, 534, 555, 557, 558, 561, 562, 592, 596; Addenda.
Ongnies, Francois d', heer van Beaumont, 149, 310, 517, 531, 558, 571.
Ongnies, Jacques d', heer van Estrée, 149.
Ongnies, Philippe d', baljuw van Brugge en het Vrije, 148.
Oost, zie Limborch.
Oostende, 304, 366.
Oostenrijk, don Jan van, landvoogd, XXVI, LX, 23—26, 29—31, 35 en vlg., 66, 69, 71, 73, 75, 102, 103, 135, 142, 156, 160, 162—164, 468, 172, 178—291 (passim), 294—300, 302,307— 309, 313,316,317,320,322—326,334,335,337, 349—351, 353—365, 368, 373, 383, 386, 388, 398, 400, 407, 408, 412, 430—432, 434—436, 438, 439, 442, 444, 445, 447, 450, 454, 467, 468, 474, 484, 485, 487—493, 495, 497, 503,
509, 540, 517, 520—524, 526, 528, 529, 531, 539, 540, 543—545, 547, 550, 552—558, 569, 575, 581, 584,585,589,593,594,596; Addenda.
Oostenrijk, Matthias, aartshertog van, landvoogd, XXVII, LX, LXI, 240, 308-340,390,420,421,
510, 524—535, 541, 542, 562, 566, 567, 576, 577.
Oosterwijk, 278, 283. Oostham, 581. Oostland, 118, 485, 514. Opslach, Den, 559. Opwoldere, 387.



656
INDEX VAN EIGENNAMEN.
Oranje, Willem, prins van, LI, LX, LXVI, 7,8, 18—35, 37, 41, 43, 44, 46, 65, 72, 79, 80,86, 91, 93, 95—98, 104, 105, 108, 133, 134, 137,
140, 141, 161—180,183, 184, 189, 192, 193, 201, 202, 204, 207, 210, 221, 222, 225, 233, 235, 238, 239, 244, 245, 257, 280, 281, 283— 290, 296—299, 301, 304—306, 345, 317, 321, 323—325, 327, 337, 339, 342, 343, 345—349, 353, 360, 362, 363, 366, 369, 373, 380, 388, 392—394, 396—401, 404, 405, 408, 444, 442, 414, 445, 417, 449, 423, 425, 426, 433, 442, 446, 458, 463, 470, 482, 507, 509, 544, 517, 524-527, 529—535, 544, 549—551, 554, 560, 562, 564, 565, 568, 571—573, 579—581, 583, 587, 589—593, 595—597.
Oranje, zoon van, zie Buren. Orchies, stad, 3, 462, 541. Orchies, zie Rijsel, Oouay en Orchies. Orgers, Jaspar, 93. Orleans, 598.
Orth, Jean, kanselier van Overijsel, 567, 577. Osmont, Henri, 436.
Ostelart, Bobert d', abt van Cambron, 149.
Oudart, Nicolas, heer van Banst en Milleghem, 81, 125, 440, 450, 571,-575.
Oudenaarden, 49, 148, 424, 460.
Oudenaarden, bisschop van ('?), 47.
Oudenaarden, zie Locquenghien.
Oudenhove, heer van, 471.
Oudewater, 19, 26, 29—32, 35, 134.
Üultreman, Francois d', pensionaris van Valenciennes, 3, 25, 102, 107, 121, 150, 159.
Oupaix, Guillaume d', prelaat van Floreffe, 3, 121.
Ouissin, Francois, burgemeester van hel Vrije, 148.
Overham, zie Bosch. Overhecque, zie Overyssche. Over-Heembeke, 387.
Overkwartier, zie Roermond, kwartier van. Overloope, Pierre d', audiencier, 414, 190, 521, 523, 532.
Overmaze, Outremeuse, 61, 62, 79,106,108,109, 134, 136, 141, 181, 182, 186, 327, 328, 330, 331, 336—338, 347, 349, 350, 355, 360, 361, 365, 396, 402, 420, 421, 473, 475, 492, 493, 506, 512, 513, 541, 591.
Overmaze, Staten van, 134, 311, 359, 363, 368, 383, 473, 475, 485, 489.
Overmaze, gouverneur van, zie Amsterrode.
Overijsel, 156, 188, 213, 242, 244, 254, 264,280. 483, 512, 513, 555, 565, 588, 591.
Overijsel, Staten van, LIV, LVIII, 10, 15, 22,
141, 253, 259, 278, 412, 486, 487, 491—493, | 496, 506, 512, 539, 546, 559, 560, 565, 577; Addenda. j I
Overijael, gedeputeerden van, 152,157,168,261,
489, 546, 572, 591. Overijsel, gouverneur van, zie Hierges. Overyssche, 418. Oyen, zie Gent.
Oyenbrugge, Erard d', 56, 103 en vlg., 257. Oyenbrugge, Henry d', 421, 424, 561, 584. Oyenbrugge, O', commies bij den Raad van
Financiën, 518, 526. Oyenburg, zie Croix, Baudouin. Ozier, 370.
P.
Palts, graaf Johan Casimir van de, 79, 85, 311, 316, 401, 458.
Pamele, zie Locquenghien.
Pamere, zie Weles.
Pannemaker, Guillaume, 526, 527.
Pante, Gille de, 448.
Pape, Pierre de, 447.
Parck, abt van, zie Linden en boots.
Pardieu, Valentin de, heer van La Motte en Ekelsbeke, 84, 98, 101, 102, 106, 148, 153, 161, 239, 258, 259, 261, 264, 269, 271—276, 285, 327, 331, 337—343, 345, 347-351, 354, 355, 359-366, 368,-370, 373—375, 378, 380, 389—401, 403—406, 408, 414, 415, 418 —421, 424, 427, 438, 440, 445, 485, 509,511, 524, 532, 554, 558.
Pardo, 552.
Parency, Thomas, 582.
Parent, Imbert Huges, 134, 407.
Parisii, Lancelot, 93, 102, 211, 276, 378, 379.
Parmentier, Nicolas le, heer van L'Estoile, 292.
Parijs, 48, 297, 298, 457, 458.
Pasteur, Henri, 13.
Pays-Bas, zie Nederlanden.
Peelant, 283.
Pélant, 62.
Pénart, Jean, schepen van Aire, 3, 149.
Pennanls, Jean de, 19, 119, 530.
Pepin, Francois — de Floberque, 295, 374, 376,
409, 410, 411. Pereira, Nuno Alvarez, agent van Portugal,
321—324. Perez, Antonio, 217. Péronne, 579.
Perre, Melchior van de. 590.
Perre, Pierre de, 10, 49.
Perrenot, Frédéric, heer van Champagney. baron van Benaix, 39, 49—51, 400, 132, 146, 153, 166—168, 172, 182, 185, 190, 194, 190, 202, 203, 208, 209, 216, 219, 220, 226, 233, 236, 238—240, 244, 253—256, 258—260, 271, 272, 274. 276. 279. 281—284. 286. 289. 290.



1NJDEX VAN ElOENNAMËN.
657
297, 298, 300, 302, 310, 311, 315, 318, 323— 325, 339, 342, 350, 355, 357, 359, 363, 364, 373, 375, 378, 384, 388, 389, 391, 393, 396, 406—409, 411, 446, 418, 420, 421, 438, 439, 446, 454, 482, 488, 493, 502, 509, 523, 525, 533, 535, 540, 550, 551, 553, 567, 568, 577, 578, 593, 595.
Persingen, zie Appeltern.
Perwez, zie Merode.
Perzië, 470.
Petershem, zie Merode.
Petit, Jean le, 594.
Petit, Mare, 555.
Petrus, abbas beatae Mariae te Valenciennes, 150. Pettum, 427.
Peyssant, Lancelot de, heer van La Haye, 149. Philippeville. 107, 250,328,362,367—369,374—
377, 379, 389, 397, 401—403, 405, 407, 413,
420, 423, 425. Philome, Philomez, heer van, 40, 80, 328, 378,
564.
Phrise, zie Friesland.
Pieck, Gilles, heer tot Enspyek, 2, 147.
Piere, Jaspar, 457.
Pierre, Robert de la, heer van Bousies, gouverneur van Landréchies en Avesnes, 149, 297, 393, 409.
Pieter, St, abt van, zie Timmerman. Pietersz., Pieter, schout van Amsterdam, 32. Pinosa, 57.
Pipenpoy, Francois de, drost van Harlingen,
547, 548. Pippin, zie Pepin.
Pitsenborg, commandeur van, zie Cracq.
Pittance, zie Crehanges.
Plancques, zie Aubermont.
Plantijn, Christoffel, 279.
Platen, Otto, 99, 404.
Plecy = Esplechin?, zie Cotterel.
Plotto, zie Platen.
Plouchart. 427.
Poignet, Nicolas, 478.
Pois, Unarelles, gouverneur van Avesnes, 547. Polanen, Eustache of Staes Adriaansz. van,
raad van Vhssingen, 450. Polviller, Polweiler, Nicola, baron van — en
Florimont, 52, 53, 57, 244, 250,256,260,264,
263, 266, 267, 270, 271, 278, 280, 287, 311,
359; Addenda. Portugal, 161, 170, 291, 321—323, 366, 452,
514, 587.
Portugal, Sebastiaan, koning van, 236, 324— 324, 452,
Portugal, Hendrik, kardinaal van, 323. Portugeezen, 321, 435, 455, 586. Potelles, zie Carondelet.
I Pottelsberg, Corneille de, buitengewoon secretaris van den Geheimen Raad, audiencier, 95,460, 532, 572. Poyet, 295. 442. Poynts, Robert, 460. | Praets, Esteban, secretaris van den Geheimen Raad, 552, 565, 598. Prelle, heer van, 443. ! Preston, 426. Pret, Charles -du (?), 146. Pret, Quinlijn du, schepen van Bergen, 3, 18,
149, 153, 162, 439, 521. Prevaut, 103. I Prévost, Marcq, 102, 124.
Prienen, Adriaen van, 412. I Proost, Arthur de, 419, 586. Provene, zie Ghistelle. Provins, Charles de, 148. Provins, Isembart de, pensionaris van het Vrije, 76, 91, 128, 148, 159, 173, 235, 236, 275,277, 306, 359, 360, 372, 379, 385, 394, 395, 417, 439, 459, 461, 486, 488, 508, 517, 524, 540, 541, 568—570, 572, 576, 583, 591, 596. Pruyn, Corneille, 443. j Pulle, 92. Pyerlinck, G., 136.
Q
Quaderebbe, 349, 399.
Quarré, Antoine, heer van Salmslacb, burgemeester van Brussel, 1, 21, 147, 256, 413. Quarré, Antoine, kapitein, 367, 369, 370. Quehem, Louis de, 582. Quesnoy, 107, 372, 373, 377, 415. Quesnoy, Jean de, 534.
B.
Raad, Geheimen, president van den, zie Sasbout. Raenst, Sosyne van, 303, 493; Addenda. Rallegra, Adrien, 303. Ramet, Guillaume, 159, 526. | Rameth, Jean, controleur van de artillerie, 410. Rammekens, 348. Rampemont, zie Mont. Ranst, zie Oudart
Rassenghien, Maximilien de Gand, dit Vilain, graaf van Isenghien, baron van, stadhouder van Rijsel, Douay en Orchies, 25, 38—40, 44, 73, 116, 168, 169, 178, 482, 490,195,202, 204, 206—210, 214—216, 218, 250, 254, 260, 263, 267, 273, 339, 346, 355, 373, 384, 387, 389, 392, 432, 470, 472, 474, 497, 503, 504, 506, 515, 523, 525, 526, 537, 554, 564, 570, 571, 576; Addenda.
42



658
Index van eigennamen.
Ratisbonne, zie Regensburg. Ratio, Henri, 6. Rava, Jean, 312—315. Rebecque, 417.
Rebreviettes, Adrien de, 153, 336, 391, 406. Récourt, Philippe de, heer van Licques, 229,
381, 550. Ree, le?, heer van, 315, 490. Regensburg, 46. Regnault, 399.
Reingoud, Rengot, Rengauld, Jacques, commies bij den Raad van Financiën, 114, 119, 127, 393, 526.
Reliegem, 387.
Rémy, St., zie Estourniel.
Renaix, 578.
Renaix, baron van, zie Perrenot. Renax, 596. Renesse, zie Wulp. Rennenberg, zie Lalaing. Renty, 107. Renty, zie Lalaing.
Requesens, don Luisde, groot-commandeur van Castilië, L, 53, 123, 239, 252, 307, 584, 585. Reves, zie Bièvre. Rheenen, 572. Rhin, zie Rijn.
Rhyne, Charles van den, schepen van Ieperen, 148.
Ribaucourt, zie Aubermont.
Richardot, Jean, lid van den Geheimen Raad,
240, 526. Riddervelde, zie Borse. Riem, Charles, heer van Eckelbeke, 75, 310. Rifflart, 390.
Rintsvleisch, Daniël, 448.
Rio, Antonio del, 229.
Rio, Louis del, 119, 162, 191, 229.'
Ripatransone, zie Sega.
Ripperda, Jan, 152, 168.
Robert, Jean, burgemeester van Hesdin, 278,
279, 373, 380, 395. Robles, Gaspar de, heer van Billy, LVI, LIX,
15, 17, 57, 136, 139—141, 163, 191,192,211,
213, 229, 244, 266, 391, 408, 543—545,547—
549, 552. Roche, zie Lannoy. Rochelle, zie Rossel.
Roda, Jeronimo de, 25, 32, 41, 42, 44, 45, 48,
55, 63, 181, 185, 190, 198, 239, 252. Rode-le-Duc, zie Hertogenrade, 's-. Roelants, 152.
Roeloffs, Jan, burgemeester van Leuven, 147, 172, 173, 180, 202, 418, 512, 552, 592.
Roeloffz, Aarth Memskens, 453.
Roeloffz, Jasper, ontvanger in het kwartier van Leuven, 63, 70, 345.
I Koels. Ghristoffel, pensionaris te Middelburg, Addenda.
Roermond, kwartier van, 2, 147, 265, 486. Roermond, stad, 68, 447, 190, 231, 235, 241— 243, 260, 263, 265, 270, 277, 278, 280, 284— 290, 385, 407, 417, 425, 426, 594, 595. Roermond, burgemeester van, zie Busschen. I Roeulx, zie Croy. Roeuz, 427. Rome, 324, 598.
Romeignoz, Francois, abt van Waulsort en
Hastière, 150, 200, 202, 259. Rongies, zie Roysin. Roode, Janen van, 454. Roorda, Carel, 547.
Roose, Philippe, heer van Straetseele of Stracelles, schepen van Gent, 148, 165, 202.
Roovere, Jean de, 205, 300.
Rop, Francois de, 315.
Rose, Jean, 62. j Rosenborch, Corneille, 587.
Rosendale, Alexander van, agent van Schenck, 391, 396, 415.
Rossel, Claude, 144, 244, 257, 332, 595.
Rossel, Rosseel, Jacques de, 401, 253, 353, 354, 359—361, 374, 395, 595.
Rossignol, 229.
Rotselaar, 92, 304. i Roubaix, markies van, zie Melun.
Rouck, Guillaume de, ontvanger van Brabant, 413, 114, 192, 194, 248, 249, 273, 297, 304, 305, 362, 380, 385, 400, 431, 433, 434, 437, 450, 452—457, 500, 522.
Boy, Alexander le, 315, 414, 439.
Roy, Jacques le, 397.
Roy, Louis le, 334.
Royenburg, zie Merode.
Roysin, Antoine, heer van Rongies, 149.
Rozendaal, 462. i Rozendael, De, 367.
Ruart, 276.
Rubempré, zie Bièvre. [ Ruesel, 284. i Rumenghien, zie Croy.
Rumes, zie Chaussée.
Rupelmonde, 58, 63, 107, 359, 368, 400.
Ruysbroeck, 136, 139, 387.
Ruyts, Hans, 550.
Rijcke. Rolland de, pensionaris van Leuven, 1, 13, 91, 121, 147, 326, 336, 522, 552, 568.
Ryhove, Francois de Kéthulle, heer van, 250, 278, 553, 555, 565.
Rijm, zie Riem.
Rymeersch, zie Gbistelles.
Rymenam, 92. I Rijn, 27.



Index van eigennamen.
659
Rijnevelt, zie Voocht. Rynne, Jaspar, 427.
Rijsel, Douay en Orchies, Staten van, LV, LVIII, '10, 11, 74, 108, 110, 121—125, 167, 233,236, 241, 246, 283, 288, 313, 326, 337, 346, 351, 356-358, 372, 381, 389, 397—399, 411, 421, 423, 424, 428, 429, 437, 440, 444, 446, 452, 466, 469—472, 474, 478, 481, 485, 489, 490, 496—498, 501, 503, 504, 507, 508, 511, 513, 515, 522, 535, 552, 570, 597; Addenda.
Rijsel, Douay en Orchies, gouverneur van, zie Rassenghien.
Rijsel, Douay en Orchies, gedeputeerden van, 3, 11, 12, 20, 36, 65, 114, 424, 123, 150, 152, 153, 433, 441, 447, 449, 457, 459, 460—463, 466, 499, 597.
Rijsel, stad, 3, 114, 116, 235, 236, 361, 387, 389,-392, 398, 404—406, 461, 466, 471, 472, 474, 478, 504, 508, 523, 540, 561, 565, 566, 576- 578, 580, 592.
Rijsel, pensionaris en procureur van, zie Muyssart.
Rythovius, Martinus, bisschop van Ieperen, 47, 82, 143, 148, 158, 202, 226, 335, 503, 564, 580.
8.
Saine, Philippe de la, 409.
Salazar, Gabriël de, heer van Staverden, 250,
255—259, 263, 267, 270, 275, 281, 283, 285,
346, 360, 368. Salet, 346.
Salmyr, Nicolas de, heer van Melroy, 151,349—
321, 410. Sambre, 357. Samson, 390, 399.
Sande, Frederik van de, 349, 353, 367, 455,
518, 519. Sande, Otto van de, 577. Sanelle, zie Senselle. Santvoirt, Guillaume van, 58. Santvoirt, Jan van, 454, 501. Sarrasin, Jean, 583. Sart, M. du, 151.
Sas van Gent, 66, 96, 106, 109, 376, 377, 394, 413, 425.
Sasbout, Arnould, president van den Geheimen Raad, LUI, 8, 153, 168, 179, 180, 182, 207, 240, 355, 526, 533, 535, 577.
Save, 349.
Saventhem, 387, 413. Saventhem, zie Meeren. Savoye, 76, 595.
Savoye, hertog van, 69, 77, 308. Scalle, 387.
I Scaramuccia, Giacomo, 512.
Schaarbeek, 369, 387.
Schadenbroeck, Joachim van, 32.
Schagen, Nicolaas t', luitenant-amman van Brussel, 158, 211, 275, 278, 395, 404, 415, 417, 460, 518, 519, 523, 537, 545, 595, 596.
Scharemberger, Urbain, 79, 80, 250, 258, 534.
Schauberg, zie Schomberg.
Schaumburg, Adolf, graaf van, 317.
Schaumburg, Elisabeth, gravin van, 317.
Schaumburg, Otto, graaf van, 457.
Schauwenburg, zie Schaumburg.
Schelde, 345, 433.
Schelle, 270.
Schelt, Hatthis, 377.
Schenck, Christoffel, vrijheer van Toutenburg. 374, 379, 391, 396, 398, 415. ! Schenck, agent van, zie Rosendale.
Scheppere, Corneille de, heer van Eecke, 554.
Scherenborgher, zie Scharembergher.
Schetz, Balthasar, heer van Hoboken, 523.
Schetz, Gaspar, baron van Wesemaele en heer van Grobbendonck, thesaurier-generaal, 34, 39. 113, 131, 166, 167, 178—180. 183, 187, 189, 190, 194, 306, 313, 216. 218—223, 236— 339, 233, 234, 240, 248, 249, 259, 260, 268, 273, 303, 312, 314, 315. 323, 347, 349, 354, 355, 434—437, 439, 441, 444—447, 449, 455, 462, 477,481, 518,522,525.526,531,590,596; Addenda.
Schetz, Jean Antoine, zoon van Balthasar, 220, 240.
Scheyfve, Jean, kanselier van Brabant, 114,115, 151, 159, 422, 454, 571, 572, 576, 577, 588. 592.
Schilde, 347.
Schoenbeke, zie Schaarbeek.
Schomberg, Meinhard van, 85, 88, 99, 104.
Schoons, Jan, burgemeester van Mechelen, 4,144.
Schoonewal, zie Caron.
Schoonhoven, 19, 134, 162, 174, 246, 579.
Schoonhoven, Jean de, schepen van Antwerpen,
1, 91, 147, 179. 249, 330, 337, 353. Schoore, Erard de, 35, 70, 311, 324. Schore, Jean de, schepen van Leuven, 1,31,56,
57, 92, 93, 132, 147, 152. 327, 388, 513, 520,
537, 596. Schoren, George van, 395. Schorlandt, Schorlantz, Daniël, 50, 169. Schormutze, Jean Baptiste, 462. Schot, Geleyn Bouwensz., raad van Vlissingen.
150.
Schotelmans, Pierre, 13. Schotland, 291, 307, 394, 401, 485. Schotland, Jacobus VI, koning van, 307, 343. Schotland, regent van, 307.



660 INDEX TAN EIGENNAMEN.
Schotten, 96, 98, 106, 108, 109, 141, 142, 145, 175—177, 181, 193, 243, 244, 290, 307, 317.
326, 327, 330, 337, 345—350, 357, 394—397, 442—417, 419, 424—427, 442, 473.
Schotten, kolonel van de, zie Balfour. Schouteete, Francois de, alias Van Zuylen, heer
van Erpe, groot-baljuw van Kortrijk, 148. Schouwen, 596, 597. Schouwenberch, zie Schaumburg. Schouwenburg, Christoffel By van, 342, 380;
Addenda.
Schuer, Aert, ontvanger in Limburg, 398. Schutz, Adam, schepen van Luxemburg, 13. Schwarzburg, Albert, graaf van — Rudolstadt,
24, 25, 28, 333, 415, 459. Schwartzenberg, Gaspar, 331. Schwartzenberg, Melchior, heer van Frankenborg,
79, 106, 108, 134, 349, 316. Schwartzenberg, Otto Hendrik, graaf van, gezant
van den keizer, 308. Schwarzenborg, Frederik, vrijheer van, heer van
Beerse, 420. Schwendi, Lazarus, 24, 25. Scutteput, Adriaan van 134. Sebastiaan, 343. Seclin, 580.
Seele, Selle, zie Seilles.
Sega, Philippe, bisschop van Ripatransone, internuntius, 200, 324, 325. Seilles, 532, 542. Selzwel, 264, 278. Sempsich, 58. Seneffe, 415.
Senne, graaf de, heer van Argenton, 529. Senselle, Gille de, vicomte Daublan, gouverneur
van 's Hertogenbosch, 146, 153. 245, 252,253,
263, 391, 419, 429, 558. Sentre = Feustre? Sepmeries, zie Trazegnies. Sépulcre, St., 382. Seraerts, zie Tseraerts. Serclaes, Charles, 581. Serclaes, Floris, 581.
Serclaes, Wenceslaus, 48, 49,95,96,98,102,258,
327, 328, 378, 379, 389, 391, 396, 401, 406, 412, 413, 415.
Serooskercke, Philips van, rentmeester van
Zeeland bewesten Schelde, LV, 32. Serroyen, Wouter, heer van Schelde?, 454, 460. Servaes, St., 581. Serveels, Andrieu, 530, 590. Servitz, Thierry, 264, 278, 282, 286, 288, 290. Sichem, 61, 165, 329. Sichem, Gerard van, 279. Sickinge, Peter, 4, 152.
Sille, Nicasius de, pensionaris van Namen, 4,14,
I 16, 28, 34, 40, 43, 44, 61, 88, 126, 151—151, 157—159, 202, 220, 256, 258, 261, 266, 270, 272—274, 276, 282, 285, 297, 301, 305, 306, 317, 326, 331, 340—342, 349, 352, 372, 387, 388, 391, 399, 402, 403, 410, 429, 443, 448, 459, 460, 483, 484, 519, 522—525, 533, 548, 554, 562, 574, 593, 595, 596. Sivry, zie Montigny.
Six, Jean, kanunnik te St. Omer, groot-vicarius van den bisschop, 2, 131, 448, 580.
Sluis, 19, 22, 23, 25, 27, 28, 346, 366, 406,506.
Smeliinck, zie Snellinck.
Smet, Vincent de — de jonge, 448.
Snater, Hendrik, 279, 359. f'.<v''".
Snellinck, 159, 325.
Snoeck, Hans, 415.
Soigne, bosch van, 420, 571.
Solre, zie Carondelet.
Sonnevelt, 350. • Sont, de, 584. I Sophy, zie Coutis.
Souhay, Hubert de, 375.
Souhay, vicomte de, 229, 357.
Soumaing, Louis de, heer van Louvignies, 449, 444, 417, 448, 420, 551.
Soutvliet, 376.
Sowe, zie Save. I Spa, 210.
I Spanjaarden, L, LVIII, LX, 6—14, 19, 22, 26, 28—33, 35 en vlg., 76, 80—82, 94, 116, 130, 137, 140, 143, 164, 480—290 (passim), 299, 300, 317, 320, 331, 335, 336, 342—344, 360, 361, 433—437, 441, 454, 455, 468—470, 537, 545, 551, 570, 584, 585. Spanje, 35 en vlg., 73, 461, 162, 180, 184, 202, 208, 211, 217, 226, 228, 239, 470, 485, 495, 587.
Spanje, Philips II, koning van, L, LI, LIV, 6—13, 17, 18, 25, 27, 29. 32, 34 en vlg., 53, 69, 70, 76, 98, 104, 105, 167?, 189, 191, 201, 207, 211, 212, 214, 215, 218, 225, 226, 228, 236, 239, 240, 308, 309, 324—325, 407, 531, 581.
Spies, Johan, 412.
Spinola, Jean Baptiste, 257, 389, 434, 437, 438, 440, 441, 444, 446, 458, 461, 478, 511.
Spinola, Pierre, 460.
Spoelberch, Jean, 13.
Spremont, 402.
Stabroek, 331, 376. j Stalberg, zie Elferen.
Stalbergen, Johan van, drost van Kriekenbeek. 147.
Staten-Generaal, griffier van de, zie Weellemans. 1 Starkenburg, zie Tjaarda. I Staverden, zie Salazar.



INDEX VAN EIGENNAMEN.
661
Staveren, 424, 547, 572.
Steelant, Servaes van, 64.
Steenbeke, Jacques Barnel?, heer van, gouverneur
van Bapaume, 4, 5, 453, 297, 388, 397, 533;
zie ook Barnel. Steenbergen, 166, 230, 266, 277, 289, 342, 502. Steenbergen, Hendrik van, 448. Steene, Lieven van den, 489. Steenhuyse, schout van Grave, 50. Steenwinkle, Jean van den, 413. Steere, Josse van den, 448. Stella, zie Martiny. Sterbeke, 387. Sterck, Godevaert, 574. (
Sterck, commies bij den Raad van Financiën, 526.
Stockhem, 82, 194, 196, 548. Stockhem, Adam van, 278—280. Straatsburg, 78, 205, 254, 311, 313. Straeten, Corneille van der, 407, 568. Straetseele, Stracelles, zie Roose. Strien, Lancelot Ruyn van, 290. Stroobant, Guillaume, 58. Strijen, Jan van, 579.
Strijthagen, Gerard van, schout van Maastricht, 338.
Suderman, Hendrik, syndicus der Hanzesteden, 312.
Suero, Simon, 161, 585. Suisse, Suice, zie Zwitserland. Sundert, 462.
Sylvius, Silvius, Guillaume, 228, 238, 240. Sweveghem, zie Halewijn. Swevezele. zie Luykx.
T.
Taets, Jan — van Amerongen, burgemeester
van Utrecht, 4, 451. Tamberghe, heer van, 52, 153, 153, 391, 532. Tangry, 390, 408, 484. Tassis, Leonard de, 594. Tatmans, Feycke, 151, 440, 550. Tavigny, zie Dourien. Temmezicq, Tamise, Temsche, 107. Tempel, Olivier van den, 102, 193, 335, 347,
350, 357, 369, 384. Tenner, Rogier, 333. Tenremonde, zie Dendermonde. Terlingen, Jean, 389. Terion, 415. Terion, zie Treslong. Tesselt, 52.
Theeuws, Theus, Jacob —Gerritsz., burgemeester
van Amsterdam, 176. Theron, Jean, 169, 210, 221, 297.
Theys, zie Tiersen. Thibault, Karei, 518. Thibault, Matthieu, 518. Thielemans, Dielis, 13.
Thielmónt, Tirlemont, 58, 62, 64, 68, 92, 107, 144, 145, 253, 260, 263, 266, 267, 275, 332, 368, 420, 425.
Thielt, 329.
Tbiersien, zie Cheisieu.
Thin, Floris, advocaat van de Staten van Utrecht,
151, 515, 551, 552. Tholen, LIX, 19,177,230,279,284,289,290,502. Thourne, zie Touruines. Tiel, 19, 107.
Tiers, Tiersen, Jean, 85, 93, 95—97, 99, 329. Till, Hendrik van, burgemeester van Zutfen, 2, 147.
Tilman, Jean, 463.
Timmerman, Ghislain, abt van St. Pieter, 18. Tiras, Grégoire, 101, 106, 111,327,331,335, 338, 353.
Tjaarda, Lambert — van Starkenburg, 4, 152. Toeput, Herman, 277, 284, 290. Tolhuys, 337, 363. Tongeren, 82.
Tongerlo, 336, 385, 582, 583.
Tongerlo, prelaat van, 459; zie ook Metsius.
Tonnicken, Nicolaas, 89.
Top, zie Toeput.
Torentinus, aartsdiaken van Brabant, elect van
Antwerpen, 195, 205, 249, 228, 263. Tourinnes, 317. Tournehem, 554. Trasignies, 479.
Trazegnies, Robert de, heer van Sepmeries, 149. Tremelle, 383.
Treslong, Guillaume de Blois, heer van, admiraal van Zeeland, 334, 335, 340.
Treslong, Terion, Louis de Blois, heer van, generaal der artillerie, 29, 63, 64, 66—68, 101, 108—110, 175, 222, 229, 243, 274—279, 327, 333, 365, 372, 427, 543, 596.
Treuren borg, 304.
Triboulet, Jean, 68, 254, 256, 333,369,370,444. Triest, Philippe, heer van Auweghem, schepen
van Gent, 2, 29, 63, 148, 452, 520. Trond, St., zie Truyen, St. Truchsess, zie Keulen, aartsbisschop van. Truyen, St., 82, 196, 477. Tseraerts, Hazimiliaan, 62, 248, 249, 257—259,
261, 266, 275, 278, 332, 351, 352, 354, 355,
380, 396, 401, 407, 408. Tserclaes, zie Serclaes. Tses, Matthias, 422.
Tsestich, Didier van, lid van den Baad van Brabant, 575, 578.



662
INDEX TAN EIGENNAMEN.
Tubize, 417.
Turken, 470, 495.
Turnhout. 60, 107, 261, 357, 388.
Tweebruggen, hertog van, 80.
Tzjaarda, Schelto van, 151, 168, 440, 550, 551.
TJ.
Ubach-over-Worms, 818. Ubbeeck, zie Ubach. Uccle, 387. Ullicx-CapeUe, 387. Ulm, 205, 313.
Utendaele, Charles, pensionaris van Ieperen, 148.
Utrecht, gewest, LVI, 61, 64, 98, 107, 167,213, 241, 242, 246, 248, 257, 373, 440, 481, 487, 512, 513, 531, 550—552, 554, 572, 573, 578.
Utrecht, Staten van, LIV, LV, LVIII, 10,52,64, 159, 248, 257, 258, 277, 313, 398, 515, 534, 550, 554, 558, 572, 573; Addenda.
Utrecht, gedeputeerden van, 4, 12, 14, 56, 65, 131, 134, 151, 155, 278, 440, 466, 549.
Utrecht, bisschop van, 431.
Utrecht, kanunnik van, zie Heermale.
Utrecht, pensionaris van, = Thin?
Utrecht, Hof van, LV, 558.
Utrecht, stad, 4, 22, 52, 53, 57, 64,68,116,135, 142, 151, 167, 182, 192, 202, 204, 241, 248, 281, 373, 378, 382, 391, 396—398, 431, 442, 466, 550, 572, 573; Addenda.
Utrecht, burgemeester van, zie Voocht.
V.
Vaart, de, 493.
Vaast, St., abdij, 458, 464, 498, 504, 582, 583.
Vaes, Antoine, 367.
Vaes, zie Faes.
Vaille, Antoine de, 438, 441.
Valenciennes, stad, LV, LVIII, 3, 10, 63, 107, 125, 126, 174, 175, 230, 246, 254, 260, 266— 268, 296, 343, 334, 337, 379, 382, 386, 389, 391—393, 395, 396, 400, 422, 430, 434, 458, 463, 466, 469, 481, 490, 496, 504, 543, 518, 541, 551, 552, 555, 560.
Valenciennes, gedeputeerden van, 3, 5, 11, 13, 20, 36, 65, 121, 150. 520, 535.
Valenciennes, Raad van, 230.
Valenciennes, pensionaris van, zie Oultreman en Collard.
Valenting?, zie Horenburg.
Valerius, Guillaume, kanunnik van St. Bavo, 2, 114, 148, 439, 579.
Valkenburg, 380, 388, 401, 421.
Vallemont, heer van, 229.
Varick, Hendrik van, heer van Libersart, 148.
Vasques, Cbristoffle, 139.
1 Vasseur, Guillaume le, secretaris van den Geheimen Baad, 192, 534.
Vasseur, Guillaume le, ontvanger in Artois, 482.
Vassoir, zie Waulsort.
Vaulx, 503.
Vaulx, zie Kerckhove.
Vauselle, 382.
Vaux, De, zie Longueval. I Vecht, Coenraad van der, burgemeester van Kampen, 152, 168, 391, 572.
Veere, 150.
Veltacquer, Jacques, 583.
Vendegise-au-Bois, zie Goignies. j Vendosme, zie Navarre. j Venlo, 136, 254, 280, 286, 316, 382, 529, 577. j Venlo, gouverneur van?, 77.
Verde, La, 478. ] Verdugo, Francisco de, 64, 67, 100, 164, 241, 242, 256, 260.
Vergiers, 382.
Verhaghen, zie Haghen, Gerolf van der. Verrutius, Hieronymus, syndicus van de Ommelanden, 138, 141, 152, 168, 552, 559. Verstrepen, Frederik, 152. Vervoirt, Jan, 334. Vianden, 166. Vianen, 162, 246, 421.
Vicq, Boland de, dit Northoven, baljuw van de heerlijkheid van Wavrin, 3, 59, 61, 114, 116, 150, 153, 199, 207, 261, 264, 349, 474, 478, 522, 523.
Viefville, Eustache de la, heer van Watou, 149. Viefville, Guislain de la, 149. | Vierle, 407.
I Vieuville, La, 102, 124, 328. Viglius, zie Ayta. Vilain, zie Bassenghien. Ville, Jacques de, 324. Ville, zie Lalaing.
Villers, heer van, 370, 380, 416, 425. Villers, zie Vleeshouwer.
Vilvoirde, 56, 63, 96, 98, 130, 163, 191, 196,
367, 368, 386, 400, 426. Vinck, Jean, 80. Viron, 404.
Vlaanderen, 11, 20, 28, 33, 34, 47, 61, 65, 67, 68, 90, 106, 107, 110, 111, 115, 120,122,124, 154, 191, 199, 233, 256, 257, 265, 302, 319, 328, 339, 340, 343, 345, 346, 348, 350, 353, 354, 356—358, 365, 366, 368, 374, 375, 382, 391—393, 396, 397, 402—404, 406, 409, 411, 413, 416, 417, 424, 428, 429, 439, 442, 456, 457, 464, 469, 474, 477—479, 481, 482,489— 491, 495, 496, 501, 504, 506, 508, 509, 541—514, 521, 525, 531, 534, 542, 554,553— i 558, 560—563, 577, 580, 582, 585, 591, 597.



INDEX TAN EIGENNAMEN. 663
Vlaanderen, vier leden van, LI, 9,10,19—21,33, 48, 51, 66, 82, 95, 100, 108, 112, 127, 159, 163, 167, 170, 296, 313, 327, 350, 353, 361, 362, 365, 367, 370, 373, 374, 376, 378, 395, 401, 402, 405, 406, 409, 444, 422, 426, 437, 438, 443, 445—448, 452, 457 -461, 467—469, 474, 472, 474—478, 480, 485, 489, 493, 494, 496, 504, 504, 505, 507—509, 511, 512, 516, 526, 539, 553, 555—558, 560, 561, 565, 571, 582, 584, 591, 594, 597.
Vlaanderen, Staten van, LUI—LV, 496,504,505, 528, 533, 565, 576.
Vlaanderen, gedeputeerden van, LVI, LXI, 2, 7—9, 12, 18, 36, 41, 85, 86, 109, 120, 121, 144, 146, 148, 152, 153, 169, 265, 338, 354, 358, 367, 417, 429, 448, 457, 460, 485, 488, 489, 499, 535, 541, 554, 555, 561, 573.
Vlaanderen, Raad van, 18, 116, 163, 404, 445, 458, 469, 497, 508, 534, 539, 541, 553, 557, 577, 579, 580, 591, 597.
Vlaanderen, ontvanger van, zie Niepen.
Vlaanderen, souverain baljuw van, zie Lichtervelde.
Vlaanderen, stadhouder van, zie Croy. Vlamingen, 18.
Vleeshouwer, Francois de, abt van Villers, 1,91,
131, 147, 173, 185, 439. Vlesenbeke, 387.
Vlierbeek, prelaat van, zie Coels.
Vliet, Jan van Woerden van, gouverneur van
Den Briel, 150, 388, 459, 460, 594. Vliete, 344. Vlissingen, 450, 585. Voert, Edmond de, heer van, 444. Voire, Baptiste, 380, 382. Voisin, 374, 416.
Voocht, Hendrik de — van Rijnevelt, burgemeester van Utrecht, 151, 282, 391, 396. Voocht, J. de, schepen van Antwerpen, 147. Vorsele, 407. Vorst, 387. Vos, Jacques de, 91.
Vos, Matthijs de, 101, 341, 378, 425, 545. Vredenburg, 134, 135, 142. Vrije, het, 2, 119, 148, 161, 395, 512, 554, 568, 576, 582.
Vrije, pensionaris van het, zie Provins. Vuesels, zie Wuesels.
W.
Waalsch-Brabant, 51, 397.
Wachtendonk, 383.
Wael, Jacques de, 283.
Waelhem, Walham, 51, 107, 225, 408.
Waelhem, Pierre; Addenda.
I Waelhem, weduwe van, 116; Addenda.
Waes, land van, 64, 477, 515. I Walbeke, 427. ! Walcheren, 170, 350.
Walcourt, 415.
Walen, 48, 51, 55, 64, 67, 212, 214, 241, 242, 244, 246, 250, 254, 256, 257, 260, 264, 268, 273, 335, 337, 340, 345, 352, 357, 358, 361, 363, 401, 415, 434, 443. : Wales, Wels, Thomas, 108, 427.
Walhain, zie Waelhem. I Walhuon, ontvanger-generaal van Artois, 373, 507, 516, 518. WaUenchien = Va 11e mont'? Walschaerts, Janen, 12, 13. Wamesius, Jean, 79—81, 310—312, 317. I Warcke, Jan van de, pensionaris van Middelburg, 31, 150, 159, 173, 287, 413, 509, 518, 524, 561, 567, 577, 596. I Warisoul, 390. Warluzel, Jan Gislène de, 580. Warneston, 166. Warnet, Robert, 422. ! Waseran = Alféran?, 298. I Wassar, zie Waulsort. Watene, 582. Watermole, 387.
WaterviUe, Wateville, zie WattenwyI. Watervliet, 461. Watou, zie Viefville. WattenwyI, heer van, 314, 315. Waudruy, St., 502. Waulsort, zie Romeignoz. Wavremont, zie Carondelet. Wavrin, zie Vieq.
Waythe, Nicolas — van Malckendorff, 290. Wechtere, 92. Weelde, 289.
Weellemans, Cornelis, griffier van de Staten van Brabant en van de Staten-Generaal, XXII-XXV, LVII, LXI en vlg., 2, 7, 8, 12—14, 16, 28,
30, 47, 69, 80, 85, 128, 131, 152, 156, 158, 160, 190, 191, 218, 234, 249, 260, 263, 266, 294, 296, 298, 302, 304, 338, 344, 353, 358, 373, 375, 390, 394, 402, 431, 432, 436, 439, 440, 442, 446, 456, 496, 502, 523, 536, 537, 540, 544, 554, 555, 568, 573, 575, 583, 585, 586, 591.
Weert, 50, 64, 492, 243, 290, 332, 376, 389,
423, 427. Weert, pensionaris van?, 159, 459. Wees, Cornelis van, 2, 148. Weesp, 19, 162, 167. Welebroeck, zie Willebroeck. Weles, Jean, genaamd Pamere, 137. I Welle, 318.



664
INDEX VIN EIGENNAMEN.
Wenticle, 387.
Werchin, Pierre de, sénéchal van Henegouwen, stadhouder van Doornik en het Doorniksche, 66, 115, 151, 173, 190, 259, 336, 380, 383, 388, 402, 412, 429, 472, 495, 503, 515, 525, 527, 530, 556, 566.
Werp, zie Grenet.
Wert of Weerdtz, 32.
Werve, Simon van de, markgraaf van Antwerpen, 350. Wesemaele, zie Schetz. Wesen beke, 387. Wesenhagen, Dionys van, 577. Wespelaar, 92.
Westendorp, George van, 138, 141. Westerkwartier van Vlaanderen, 387, 402. Westerloo, 95.
Westfalen, kreits van, 80, 310—312.
West-Friesland, zie Friesland.
Westrum, Dirk van, 2, 14, 107, 147, 152, 168, 258, 278, 330, 333, 335, 340, 342, 346, 347, 356, 429, 440, 519, 548, 551, 565.
West-Vlaanderen, 366.
Wezele, 282.
Wezele, tfichel de, 389.
Wien, Cornelis van, 365.
Wiere, Hu bert van de, 458.
Willebroeck, 52, 57, 83, 346, 348.
Willems, Josse, 13.
Willems, 493; dezelfde als de vorige?
Willerval, zie Ongnies.
Wilree, Jacques van, 402.
Wilson, Thomas, 299, 302—304.
Wimmmericx, Jean, 159.
Winssem, Barend van, raad en burgemeester van Deventer, 152, 168, 173, 272, 273, 282, 286, 308, 362, 363, 374, 396, 490, 561, 577,' Addenda.
Wintre, Francois de, 448.
Wion, A.?, 150.
Wis, 340.
Witten, Henry, 95.
Wittenhorst, Jan van, heer van der Horst, 64, 65, 67, 110, 135, 136, 241, 249, 279,280,288, 289, 326, 329, 331, 429.
Wittenhorst, Sandrine van, 147.
Witterzies, zie Davré.
Witthem, Antoine de, heer van Issche, Arkenne enz., 4,44.
Witthem, Jean de, baron van Boutershem, Berselle of Beersele, Braine-la-Leu, 1, 37, 38, 73, 92, 94, 99, 100, 101, 109, 110, 143, 446, 483, 200, 209, 210, 233, 321, 338, 344—347, 350, 355, 357, 366—368', 370, 371, 373, 375, 377, 390, 398, 403, 404, 408, 417, 420, 421, 423, 424, 527, 528, 575, 576, 579.
I Woensdrecht, 282.
Woerden, Pierre van der, 13.
Woerden, zie Vliet. ! Woestijne, Hector van der, heer van Becelaere, 2, 148, 439, 468, 474, 536.
Woldere, Ste Steven, 387.
Worcum, Woudrichem, 58.
Wouters, Lievin, 452. j Wouw, Woude, 282, 349.
Woytha, zie Waythe.
Wuesels, Bern hard, 377, 404, 410, 414, 526. Wuesels, protonotaire, 389. Wulp, Jan van der, heer van Renesse, 558. Wijk-bij-Dourstede, 572, I Wyndebanc, Thomas, 300, 301. j Wynenberg, Philips, baron van — en Beilstein,
45, 220, 311. j Wijngaarden, Brunihck van, rentmeester van Zeeland beoosten Schelde, LV. Wynoxbergen, 366, 405. j Wyts, Gille, pensionaris, van Brugge, 148, 255, 441, 504, 508, 509, 577, 587, 592, 596, 598.
Y.
Ybergen, 60.
Yman, Jacques, pensionaris "van Brugge, 2, 25, 66, 91, 119, 120, 143, 148, 152, 166, 168, 175, 177, 255, 264, 301, 326, 359, 362, 363, 395, 441, 443, 444, 468, 474, 490, 520, 523, 526, 549, 550, 573, 580, 581, 583, 584, 593, 596.
| Ypres, zie Ieperen. Ysele, 387.
Yselmuiden, 152, 575, Yselstein, 287, 288. Yselstein, heer van, 426. ' Yve, Frederik d*, abt van Maroilles, 3, 38, 39, 45, 47, 70, 71, 94, 128, 143, 149, 153, 168, 169, 173, 174, 179, 183, 190, 192, 194, 196, 198, 199, 204, 215, 216, 238, 261, 326, 439, 486, 531, 533, 534, 551. | Yve, Henry d', heer van Yve, 151.
Z. — Zie ook 8.
Zablon, 196, 295. | Zeeboth, Willem, 102.
Zeeburg, 348. I Zeeland, LVII—LX, 9, 17, 21, 32, 35, 37, 71, 108, 137, 161—178, 183, 202, 219, 334, 337, 343, 348, 350, 387, 391, 398, 486, 487, 495, 496, 512, 513, 516, 517, 521, 534, 545, 550, 565, 584, 586, 587, 590, 592. Zeeland, Staten van, LH, LUI, LVI, LX, 6—8, 10, 18, 19, 25, 28, 30, 41,140,159,164—178,



INDEX YAN EIGENNAMEN.
665
207, 222, 424, 425, 470, 512, 566, 589, 593, 596. 537.
Zeeland, gedeputeerden van, 30, 47, 48, 150, 152—154, 158, 161, 535, 537. 541, 591, 592. Zeeland, admiraal van, zie Treslong. Zellicke, 387, 402. Zemmers, Gilles, 581.
Zierikzee, LVIII, 19, 24, 31, 32, 55, 60, 247,
596, 597. Zodermans, zie Suderman. Zoete, Philips de, 12. Zotto, Jheronimo de, 456.
Zuid-Beveland, 32, 33, 175, 264, 278. 282.
Zutfen, kwartier, 2, 147, 213, 241, 557, 565.
Zutfen, Staten van, zie Gelderland, Staten van.
Zutfen, stad, 2, 139, 147, 410.
Zuylen, Nicolaas van, schout van Utrecht, 391.
Zuylen, zie Nyevelt.
Znylen, zie Schouteete.
Zwalin, Richard, 301.
Zwartsenborch, 474.
Zwertsenborch, zie Schwarzburg.
Zwitserland. 238.
Zwolle, 157, 548.



IV. INDEX VAN ZAKEN.
Accoorden, zie consenten. Aluinen (contract over), 358. Artikelbrief, 378, 388, 392. Audience, 523, 532.
Ballingen (terugkeer van), 175.
Banken van leening, 518, 519.
Beden ») (Kamer van de), 153, 155, 521—523, 530.
Benden van ordonnantie, 6, 83, 86-87, 110-111, 339, 381, 383, 424, 427-430. Beneficiën (vaceerende), 518s).
Confiscatiën (opbrengst en beheer van), 516—519, 553.
Consenten (= accoorden), 123-125, 462, 464-467, 473-475, 478, 480, 481 483—485
488—494, 496—499, 504, 503—511, 514, 515. Convooi-ge 1 d, 514.
Dépesches (Kamer van de), 152, 155, 156. Dijkwezen, 596—597. Domeinen, 229, 516, 518, 519.
Duitschland: algemeene betrekkingen met, 24, 28, 75—80, 307—321; betrekkingen met den Keizer') van, 6, 8, 75-76, 307-310; met de Keizerin, 308; met verschillende vorsten en steden van, 6, 76-80, 188, 205, 308, 310-317; met de Neder-Duitsche e. a. kreitsen, 79-80, 310, 311, 317; geldleening in, 77-80, 311-316; nouvelles uit, 313.
Engeland: algemeene betrekkingen met, 74-75, 299-307; betrekkingen met de Koningin van, 8, 74—75, 299, 300, 303, 304; betrekkingen met Leicester e. a., 75, 299—300; geldleening van, 300—306; verbond met, 306; Engelsche kooplieden, 302; vrijheid van belastingen, 302, 303, 306.
Eeuwig Edict: bekendmaking aan Oranje, 162, 163, 183, 184, 189; ontwerp en goedkeuring van, 184—485, 188—190; uitvoering van, 190—194, 197—199, 224.
Frankrijk 4): algemeene betrekkingen met, 48,69-74,291-299; betrekkingen met den Koning van, 69—73, 291—294, 296-298; met Anjou, 69-73, 208, 291, 294—299; met de Koningin-moeder van, 69—70, 73, 297; hulp voor don Jan uit, 172, 211, 232; betrekkingen met de Koningin van Navarre, 210, 296—298; met de Koningin van, 297.
4) Zie ook Petitiën. 2) Zie ook Kerk.
3) Bemiddeling van: zie Spanje. — Zie ook op Landvoogd: Matthias.
4) Zie ook op Leger: Fransche compagnieën.



INDEX VAN ZAXEN.
667
Gedeputeerden ter Staten-Generaal: commissiën en comparitie van, 9—16, 154, 156—159; lijst van, 1—4, 146—152; oproep van, 6, 9—11, 14, 15, 155, 156, 158—159; maaltijden enz. van, 154, 157; vacatiën van, 155, 156, 475.
Geestelijken, zie Kerk.
Geldleening, 74—75, 77—80, 111—120, 188, 202—205, 358, 430—461, 478, 499—504, 541, 512.
Geldmiddelen ') in het algemeen, 24, 111—127, 430—319, 522, 523.
Generale middelen, 121—122, 124—127, 163, 461, 464, 466, 467, 472,474—476,478,479,
481—483, 485, 486, 488—491, 493, 497, 512, 514. Gevangenen, 145, 235, 326, 395, 399, 404, 412, 414; uitwisseling van, 162, 163, 190, 192,
194—196, 198, 199, 231, 232, 547, 548, 552, 595—596. Gewesten ') (bemoeiingen met), 132, 134, 138—142,543—550,552,554—556,558—561,565—
567, 569-578.
Gouverneurs en Superintendenten') (van steden), 133, 183,209,213, 214, 337,
338, 344, 372, 387, 400, 409, 412, 414, 543, 546, 547, 550, 553, 554, 565. Granen, 96, 97, 368, 372, 373, 381, 382, 403, 409, 420, 424, 425, 588. Griffie, griffier, 2, 12—13, 156—160.
Handel, 143, 461, 163, 164, 166, 170, 299, 304, 334, 337, 389, 423, 455—456, 584—588. Holland, Zeeland en Oranje4): algemeene betrekkingen met, 22—34, 34—35,42,161—
176, 178—180, 201, 202, 204, 209, 210, 221, 222, 299; gedeputeerden van. 30,163');
quotes van, 167, 170—173; onderhandelingen van Geertruidenberg, 167—168, 207;
stukken betreffende Oranje te Antwerpen, 173. Holland, Zeeland (steden in — aan Spaansche zijde), 19, 25, 29—35, 161, 163, 173—180,
208.
Honderdste penning, 120—127, 163, 462—467, 473—476, 478, 484—483, 489, 507, 512, 513, 516.
Hoofdgeld, 203, 204, 481—486, 488—491, 497, 503. Ingenieurs, 95, 110, 347, 396, 399, 404, 414, 415. Joden, 579.
Justificatie (van de Staten), 249, 220, 228, 233, 234, 238, 297, 308.
Kamp: vorming en versterking van het, 5, 91—92, 98, 101, 106, 327, 328, 335, 376, 377, 393, 395, 400, 401, 404, 407, 444, 415; voorziening en betaling van het, 93,103,110,339— 341, 343, 381, 385, 397, 398, 400, 402, 407—408, 416—448, 421—424; justitie in het, 92-93, 402—403, 108, 328, 340, 351, 378, 379, 411, 418, oproer in het, 342, 343, 345, 346, 348, 360, 364.
Kasteelen, zie vestingen.
Kerk: klachten over Calvinistische preeken, moedwil enz., 26, 29—30, 168, 225,579, 580;
leven der geestelijken, 143; eed der geestelijken, 580; kerkelijke goederen, 167,580;
vrijheid van de, 168; benoemingen in de, 579—584; begeven van beneficiën, 580—582. Kust (bewaking van de), 346, 365, 366, 425.
Landvoogd: erkenning van don Jan als, 39, 193, 302; garde en vrijgeleide van, 184, 189, 190, 213, 214; komst naar Leuven, naar Brussel, 185, 191—193, 195—200; aanslag op, 194-198, 203, 295; rede van, 201; reis naar Antwerpen en Mechelen, 206, 208; verrassing van het kasteel van Namen, 169, 215, 222, 223, 230, 231, 235; aftreden
1) Zie ook Staat van Oorlog, Consenten, Geldleening, Generale middelen, Petitiën, Quotisatie, Honderdste penning.
2) Zie ook Stadhouders, Consenten en Satisfactiën.
3) Gouverneurs van gewesten, zie Stadhouders.
4) Zie ook Pacificatie van Gent, Zekerheidsplaatsen voor Oranje en Leger.
5) Zie ook op Gedeputeerden (comparitie van).



668
INDEX VAN ZAKEN.
van, 224—226, 228, 309; betaling aan, 227, 229, 236; aanhangers van, 229,240,455, 456; opzegging van gehoorzaamheid aan, 240; oorlogsverklaring aan, 454; komst van, erkenning van Matthias als, 240, 308, 309, 420, 421, 524—536; tractement van, 533, 534.
Leger >): in het algemeen, 5, 82—111, 208, 230, 233, 326—430; afdanking van, 94—95, 97—98, 104, 111, 208-210, 327, 329, 330, 335. 340-343, 345, 347-353, 355-359^ 361, 364, 366, 368; betaling van, 85—87, 91—96, 98-103, 108—110, 167, 326—343, S*5» 347—430; bevelhebbers (aanstelling, traclementen), 45, 82—85,93,98,100—102, 106. 341, 351, 356, 366, 367, 370, 378, 381, 382, 384, 386, 387, 388, 394, 392, 396, 397, 399, 400, 411—413, 418, 420, 423, 424, 554; werving en monstering van, 5,24, 26-28, 83-111, 326, 327, 332, 333, 341, 343, 371, 374, 375-384, 389-391, 394,
396, 397, 404. 402, 404, 410—413, 415, 417, 418, 425-427; Fransche compagnieën, 100, 292, 294, 295, 347, 359, 362, 398, 404, 414, 415, 419, 426, 427; Duitsche ruiters, 88, 98—99, 103—106, 368, 411, 412; Schotten, 96—98, 106, 108—109, 181, 193, 244, 326, 330, 337, 343, 345, 347—350, 354, 355, 376, 377, 380, 392, 394, 396,
397, 399, 401, 406, 445, 447—419, 424—426, 427; benoodigdheden voor, 92—94, 97, 99-102, 106, 108-110, 326, 329, 331, 333, 335, 341, 347, 348, 353, 356, 364, 369—371, 376, 380, 382, 384, 392, 393, 395, 397-399, 401, 402, 404, 405, 409, 444, 415, 419, 421, 423, 425, 427; pioniers, 99, 106, 375, 376, 378, 379, 389, 396, 397, 404, 423; artillerie, 109, 326, 331, 332, 375, 377, 378, 380, 381, 384, 387, 391, 393, 395, 396, 398, 399, 402—404, 406, 407, 409—413, 417, 422, 426; cavalerie, 328' 336, 338; „foulles", 329—331, 336, 345, 347, 354, 356, 366, 379, 383, 388, 392,'394,' 397, 406, 407, 415, 417, 422, 424, 425; vaandels, 334, 392, 404; muiterij, 350, 379, 384; troepen, door Oranje gezonden, 319, 353, 358, 362; repartitie, 355, 356, 365; Walen !), 364, 445; rekening van Lalaing, 372, 405—406, 422, 427; troepen van Holland en Zeeland, 424, 425.
L i c e n t e n, 167, 177, 307, 455, 584—587. Lij fre n ten, 458, 468. Loterij, 512, 518, 519.
Luik: algemeene betrekkingen met, 80—82, 317—321; betrekkingen met den Bisschop van, 6, 76—77, 80—82, 317—321.
Monstercommissarissen, 343. Munt, 113, 163, 169, 588—592.
Neutraliteit, zie sauvegarde.
Onderschepte brieven, 29, 41, 216—218, 221, 225, 226, 234, 317. Onlusten: papieren over de»), 598; te Gent, 561—569, 571, 573, 577. Oranj e "): komst naar Brussel, 43, 161, 172, 173, 235, 238; tractement van, 534. Orde ter vergadering»): aanvang, 13; presidium, 10, 16, 155; rang, 11, 12; reglement, 156; hellebardiers, 158; toegang tot, 160.
Pacificatie van Gent: voorbereiding van 6, 7, 17—20; onderhandelingen over, 20—21;
uitvoering van, 23-24, 26,47,142—143,162—166,221,222,224; attestatiên over, 43,47. Paspoorten, 456. Paus, betrekkingen met, 6, 82, 324—325.
Petitiën en quotes, 111, 120—122, 463, 467, 468—481, 485 - 488, 490—492, 494—499, 501—504, 506—509, 511, 512, 515.
1) Zie ook Spaansch leger en Kamp.
2) In onderscheiding van de Walen, genoemd bij: Spaansch leger, zgn hier Walen in het Staten-leger bedoeld.
3) Zie ook Vestingen.
4) Zie ook Holland.
5) Zie ook op Beden, Dépesches (Kamer van de) en Bequesten.



INDEX VAN ZAKEN.
669
Portugal: algemeene betrekkingen met, 321—324; met den Koning van, 321—324; met
den Kardinaal van, 323; Portugeesche natie, 324. Post, 144, 594.
Privilegiën, handhaving van, 214, 551, 555, 558, 559. Processie, 7, 14, 157, 159, 534.
Quotisatie, 481, 490, 496.
Raden: Raad van Oorlog, 4, 5, 83, 128, 153, 391, 413, 419, 522—525, 529; Raad van State, 127, 153, 520—521, 523, 524, 534: Raad van State (gevangen leden), 70—72, 128, 136, 291—294, 519—521; Gewestelijke, 133; Raad van State (nieuwe), 523—526, 529, 530, 533—535; Geheime Raad, 526, 534; Raad van Financiën, 526.
Requèsten, behandeling van, 15, 159.
Resolutiën (receuil van), 157.
Satisfactiën: van Utrecht, 167, 549—552, 554; van Haarlem, 175; van Amsterdam, 175, 180, 239.
Sauvegarde (neutraliteit), 6, 284, 387, 389, 394, 395, 400, 414, 417, 426, 427. Schotland1), betrekkingen met den Koning en den Regent van, 307'; Schotsche natie, 307. Secrete advertentiën en diensten, 444, 297, 404, 411, 415, 418, 595. Secretesse, 12—14, 158, 159, 209, 210, 441. Spaansche furie, 38, 61, 63, 66, 181.
Spaansch leger: in het algemeen, 35, 39—44, 47—48, 57—58, 181; verbod van verstandhouding met, 97, 334; Spaansche soldaten, 6, 22, 28,48—52,56—61,63,65—69,135— 139, 182-199, 203, 205, 210, 211, 240, 248, 249, 255, 300, 344; Waalsche soldaten, 51, 55, 57, 59, 60, 63—66, 68, 212, 244, 242, 244, 246, 247, 250, 254, 256, 257—
261, 264, 266, 273, 274, 281, 345, 357, 358; Duitsche soldaten, 6, 32—35, 48—69, 434—435, 141-143, 183, 184, 489, 192, 199, 264—208, 210, 212, 215, 219, 222, 230—233, 235, 240—290, 318, 350, 357—359, 365, 371, 373, 379, 391, 502; werving door don Jan, 211, 213, 224, 230, 238, 239, 296, 430; belegering van Roermond, 284—290; andere vijandelijkheden, 385—386, 388, 411, 417, 418, 427.
Spanje: betrekkingen met den Koning van, 6,35—36,180,191,201,202,208,209,211—213,218, 226 —228, 236, 240; betrekkingen (onderhandelingen) met don Jan '), 24—25,29—30, 35—48, 480—240; bemiddeling der keizerlijke gezanten, 45, 48, 180—240 (passim),
262, 263, 274, 279. Spionnendienst, 84, 85, 98, -101, 369, 392, 401. Staat van O o r 1 o g, 124, 396, 463, 480, 500, 504.
Stadhouders (gouverneurs), 433—436, 444—142, 483, 196, 221, 547, 548, 551, 553—558,
560, 566, 567, 573. Staten-Generaal3) (hevoegdheid van), 128.
Steden4) (bemoeiingen met), 132—143, 236, 544—547, 549, 551—553, 557—561, 564, 567, 570, 571.
Studeeren buitenslands, 597. Superintendenten, zie gouverneurs.
Tollen (in Zeeland), 516. Trésorier van den oorlog, 128.
Unie: opneming van Amsterdam, 176; van Tholen, 178; 1« Unie van Brussel, 536—541; 2e Unie van Brussel, 534, 532, 544—543.
1) Cf. op Leger: Schotten.
2) Zie ook Landvoogd, Eeuwig Edict, Spaansch leger.
3) Zie ook Gedeputeerden, Griffie, Griffier, Vergaderplaats.
4) Zie ook Gouverneurs, Onlusten en Wet.



670
INDEX VAN ZA-KJEN.
Vergaderplaats: Brussel, 155; Namen, 16, 42, 154. Vestiging in de Nederlanden, 597.
Vestingen: garnizoenen in, voorziening en versterking van, 84, 87, 93—97, 102 107 193-195, 222, 274-279, 327, 328, 330, 334, 336-338, 340, 342, 343, 345, 349 350 352-353, 355, 367-372, 375-379, 384, 383, 384, 386—388,390,393-397,399-403^ 405, 407—411, 413—415, 417, 420-427; ontmanteling van, 103, 134, 137, 373, 374,' 382, 384, 387, 389—392, 413, 547; papieren, gevonden in het kasteel van Antwerpen' 173-, 281, 282.
Vloot: te Amsterdam uitgerust, 175, 363; te Duinkerken uitgerust, 365; de groote galei, 328, 385; galeien, in Zeeland uitgerust, 334, 335, 339—340; matrozen (betaling van ae), 83, 85—87, 91, 93-96, 98, 99, 101, 106, 108, 109, 326—328, 331, 332 335 339' 349, 353, 356, 360, 362, 364. 372.
Vlootuitrusting (in Spanje), 366.
Wapening (van edellieden enz.), 90, 390.
Wet (hernieuwing, verlenging van de), 552, 554, 561, 565, 576—578. Zeeland, zie Holland.
Zegel, 160; van Bequesens en Philips II, 239.
Zekerheidsplaatsen voor Oranje, 19—23,25, 163,169,170, 360,366.



V. LIJST VAN ARCHIEFDÉPOTS, WAARUIT DOCUMENTEN ZIJN GEBRUIKT §
Archives Générales du Royaume, Bruxelles (A. G.):
a. Papiers d'état et de 1'Audience (Aud.): 252—255, 550»), 565, 566, 587» m>8, 651,
652, 656—659 »), 685, 754, 769, 795, 810* 1265; lias <) 162, 168, 169; carton 191.
b. Cartulaires et manuscrits (Cart.): 183, 1968, 327*, 327B *), 327» 810*.
c. Etats-Généraux: 1, 2, 4, 5, 45, 47, 48. Archives de 1'Etat, Bruges (A. E. Bruges):
Archives du Franc de Bruges (Franc), register 639«). Archives de 1'Etat, Mons (A. E. Mons):
a. Archives des Etats du Hainaut (Hainaut): 409?), 585.
b. Archives des Etats de Tournaisis (Tournaisis): 1 8). Archives de la Ville, Anvers (A. E. Anvers):
Briefwisseling Staten-Generaal 1557—1580. Archives de la Ville, Bruges (A. E. Bruges):
Wittenbouck C; port. Etats-Généraux 1555—1600. Archives de 4a Ville, Gand (A. E. Gand):
Begisters X, Y en Z; Ontvangen Brieven, I (1450—1578); Reg. documents sur la restitution des privilèges en 1577, ainsi que sur rarrèstation des seigneurs d'Arschot etc, 1577—1580. Archives de la Ville, Ypres (A. V. Ypres):
Portefeuilles 7—12, 23AouB; papiers provenant de feu Alphonse Diegerick, fardé 7. Algemeen Rijksarchief, 's- Gr a ve n h a ge (R. A.):
Archief der Staten-Generaal (S. G.): 1—4, 519—521, 3791»), 3798'»), 3799,4683»); loketkas, loopende 21, 22, 24, 25; secrete kas, loopende 1.
1) De verkorte namen of initialen, die wij ter verwijzing gebruikten, staan tusschen haakjes achter den volledigen titel. De in Gachard's lijst (Actes, I, Introd., XXIX) voorkomende deelen, die meestal op andere vrfjre geciteerd worden dan door ons geschiedt, worden, ter vergemakkelijking der vergelijking, in de noten bij onze lijst genoemd, voor zoover dit noodig scheen.
2) Gachard: Dépêches des rebelles (le deel).
3) Idem: Etats Généraux (onze n<». 652, 656, 657, 658, 659 vormen hiervan deel I, V en drie bij Gachard nog niet genoemde deelen).
4) Hiervóór, p. 84, noot 3 en 4, minder juist geciteerd als carton.
5) Gachard: manuscrits d'Alegambe (onze 327A on b zjjn hiervan deel I en II).
6) Idem: trois receueils de pièces enz.
7) Idem: Actes des Etats de Hainaut, de 1516 a 1577.
8) Idem: Registre aux actes et délibérations des Etats du Tournaisis, enz.
9) Idem: reg. Angleterre, de 1576 tot anno 1580. 10) Idem: reg. Hoogduits, depeschen, 1576—1579. 41) Idem: l»te loopende lias.



672
LIJST TAN AECHIWDÉPÖT8, WAARUIT DOCUMENTEN ZIJN GEBRUIKT.
Archief der Staten van Holland (Holl. vóór 1795): n". 2582B.-
Aanwinsten (Aanw.): 1826, n». 181); 1833, n°. 84; 1860, n°. 178-); 1895, n°. 623-
1906, XLIII* «n 8; 1911, XIX». Verspreide Collectiën (Verspr.'Coll.): kamer 10, lijst 1. Rijksarchief, Friesland (R. A. Friesland): Staten-archief: verschillende stukken. Aanwinsten: 1911 (Gabbema), G 15. Resolutiën der Staten van Friesland, I (1577). Rijksarchief, Gelderland (R. A.Gelderland):
Diverse Landzaeken, III. Rijksarchief, Groningen (R. A. Groningen):
Archief der Ommelanden: verschillende documenten *). Rijksarchief, Noord-Brabant (R. A. Noord-Brabant): -
Register van de doleantiën enz. (reg. doleantiën), 4. Rijksarchief, Utrecht (R. A. Utrecht):
Staten-archief: brieven van de Staten-Generaal; afschriften van bij de Staten-Generaal ingekomen stukken; stukken uitgaande van de Staten-Generaal; vertalingen van door de Staten nit Brussel ontvangen stukken; brieven van gedeputeerden. Rijksarchief, Zeeland (R. A. Zeeland):
Staten-archief: 820, 821. Gemeente-Archief, Amsterdam (G.A.Amsterdam):
Minuutboek 1577—1578. Gemeente-Archief, Arnhem (G. A. Arnhem):
Landdagsrecessen, 7; registers van uitgaande en inkomende brieven (uitg. en ink. brieven): X (1577), XI (1578). Gemeente-Archief, Deventer (G. A. Deventer):
Reisboek I: 1558—1577; II: 1577—1579; brieven van Berend van Winssem 1577— 1578; inventaris (gedrukt), n°. 1577 *). Gemeente-Archief, Groningen (G. A. Groningen):
Register van Johan de Goude (reg. De Goude). Gemeente-Archief, Hoorn (G. A. Hoorn):
Medegedeelde Stukken der Staten-Generaal (ms. inv., n°. 1771). G e me en te-Archief, Kampen (G. A. Kampen):
Dagvaartboek, n°. IX; losse stukken '). Gemeente-Archief, Leiden (G. A. Leiden):
Vroedschapsboek 1577—1578. Gemeente-Archief, N ij m e g e n (G. A. Nijmegen):
Inventaris (gedrukt), P. 2. Gemeente-Archief, Zutphen (G. A. Zutphen):
Twee ingebonden ms. deelen. Huisarchief van H. M. de Koningin (Huisarchief):
Inventaris (ms.), nos. 2245'. Bibliothèque Boyale, Bruxelles (B. B. B.):
mss. 5884—5925, 7199, 7223, 9238, 13600—6, 19298.
1) Gachard: Acta Statuum Belgii I.
2) Idem: Reg. Collection d'actes des Etats-Généraux receuillis par le comte Van den Bergh.
3) Ten deele geciteerd naar de nummers in reg, Feith (zie lijst der gedrukte werken).
4) Uit dit n». is de brief van 22 Mei, genoemd hiervóór p. 459, noot'2, wat daar bij vergissing niet medegedeeld is.
5) Ten deele geciteerd naar Uitterdijk (zie lijst van gedrukte werken).



VI. LIJST VAN VERKORTE TITELS VAN GEDRUKTE WERKEN »).
Actes: L. P. Gachard, Actes des Etats Généraux des Pays-Bas 1575—1585. Notiee chronologique
et analytique, I: 1576—1578 (Bruxelles, La Haye, 1861). Analectes: L. P. Gachard, Analectes Belgiques (Bruxelles, 1830).
Archives: G. Groen van Prinsterer, Archives ou Correspondance inédite de la Maison d'Orange-
Nassau, I» S., t. V (Leide, 1839). Anjou: P. L. Muller et A. Diegerick, Documents concernant les relations entre le Duc d'Anjou
et les Pays-Bas 1576-1584, 1.1: 1576—1578 ('s Gravenhage, 1889).
Bezold: F. von Bezold, Briefe des Pfalzgrafen Johann Casimir (2 dln., München, 1882—1884). Bi bl. Nat.: L. P. Gachard, La Bibliothèque Nationale 4 Paris, t. I(Broxelles, 1875). Bijdr. Vad. Gesch.: Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde (eDkele deelen).
Blaes: J. B. Blaes, Mémoires Anonymes sur les troubles des Pays-Bas 1565—1580, 3 dln. (1859—1861, Bruxelles).
Bondam: P. Bondam, Verzameling van Onuitgegeevene Stukken tot Opheldering der Vaderlandsche Geschiedenis, d. I—V (Utrecht, 1779—1781).
Bor: P. Bor Chrz,, Historie der Nederlandtsche Oorlogen (Amsterdam, 1679).
Buil.: Compte rendu des séances de la Commission Royale d'Histoire ou receuil des ses bulletins (diverse deelen).
C a 1 e n d a r: Calendar of State Papers, Foreign Series of the reign of Elisabeth (London, 1904). Charterboek: G. F. toe Schwartzenberg, Groot-Placaat- en Charterboek van Vriesland (Leeuwarden, 1773).
Codex: Codex diplomaticus neerlandicus, uitgegeven door het Historisch Genootschap, gevestigd
te Utrecht, bep. II» S., d. IV, le afd. (Utrecht, 1859). Corresp. de Philippell: L. P. Gachard, Correspondance de Philippe II sur les affaires des
Pays-Bas, t. V (Bruxelles, Gand, Leipzig, 1879). Corresp. deGuill. leTac.:L. P. Gachard, Correspondance de Guillaume le Taciturne, t. III
(alsvoren, 1851).
Dodt, Archief: J. J. Dodt van Flensburg, Archief voor kerkelijke en wereldlijke geschiedenissen (Utrecht, 1838—48). Doren: P. J. van Doren, Inventaire des archives la ville de Malines, t. III—IV (Malines, 1865).
Gachard, Notice: L. P. Gachard, Notice historique et descriptive des archives de la ville
de Gand (Bruxelles, 1835). Griffie: Th. van Riemsdijk, De Griffie van Hare Hoog Mogenden ('sGravenhage, 1885).
1) De verkorte titels staan, gespatieerd en in alfabetische volgorde, voorop. Het deel of de deelen, voor ons 1» deel gebruikt, worden alleen vermeld.
43



674
LIJST TAN VER.KOHTE TITELS TAN GEDEUKTE WEKKEN,
Groesbeck: J. L. A. Diegerick, Quelques lettres sur Gerard de Groesbeck, 88« évêque de Liège (in Bulletin de 1'Institut archéologique liégeois; overdruk).
H e n a u x: F. Henaux, La Belgique et le pays de Liège (Liége, 1838)').
Huybers: H. F. M. Huybers, Don Juan van Oostenrijk, landvoogd der Nederlanden, d. I en II (Utrecht, 1913; Amsterdam, 1914).
De Jonge: J. G. de Jonge, Bésolutions des Etats Généraux des Pays-Bas, mises en ordre et augmentées de notes et de pièces justificatives, 2 dln. (La Haye, 1827 en 1831).
K r o n y k: Kronyk van het Historisch Genootschap, gevestigd te Utrecht (enkele deelen).
Lalaing: J. L. A. Diegerick, Lettres inédites de Philippe, Comte de Lalaing enz. (in Buil., II« S., t. VHP; overdruk).
M. Ned. Wd b.: E. Verwijs en J. Verdam, Middel-Nederlandsch Woordenboek, d. I en vlg. ('s Gravenhage, 1885 en vlg.).
Relations: Kervyn de Lettenhove, Relations Politiques des Pays-Bas et de 1'Angleterre sous
le règne de Philippe II, t. VUI—X (Bruxelles, 1890—1892). Reg. Feith: H. O. Feith, Register van het archief van Groningen. Chron. gedeelte (deel
II met vervolgen) (Groningen, 1855 enz.).
Sommier Discours: Discours sommiers des justes causes et raisons qui ont contraint les Estats Généraulx des Pais Bas de pourveoir a leur deffence contre le seigneur don Jehan d'Austrice — enz. (Anvers, 1577).
Terlinden: Ch. Terlinden, Liste Chronologique provisoire des Edils et Ordonnances des PaysBas. Bègne de Philippe II: 1555—1598 (Bruxelles, 1912).
Uitterdijk: (P. C. Molhuysen en J. Nanninga Uitterdjjk), Begister van Charters en Bescheiden in het Oud-archief van Kampen, d. III en IV (Kampen, 1864 en 1875).
Van Dorp: J. B. J. N. Ridder de Van der Schueren, Brieven en Onuitgegeven Stukken, d. I (Utrecht, 1887).
Van Duyse: Inventaire analytique appartenant aux archives de la ville de Gand par Prudent
van Duyse et Edmond de Busschere (Gand, 1867). Van Hasselt: G. van Hasselt, Stukken voor de Vaderlandsche Historie, d. III (Arnhem en
Amsterdam, 1793).
Van Meteren: E. van Meteren, Historiën der Nederlandsche en haerder naegebuyren
oorlogen tot het jaar 1612 ('s Gravenhage, 1614). Van V1 o t e n: J. van Vloten, Nederlands Opstand tegen Spanje, d. III (Utrecht, 1860}. Véritable récit: Véritable récit des choses, passées es Pays Bas depuis la venue du seigneur
don Jehan d'Austrice (Luxembourg, 1577).
1) Ons alleen bekend door de verwijzingen van Gachard.



ADDENDA ET CORRIGENDA.
a. De hiervóór,. blz. LXX, noot 1, bedoelde resolutiën, die bij de uitgave zijn uitgevallen, zijn de volgende:
1576. Rubriek I. Blz. 17. Op 1 November besloten de Staten, dat de Raad van State nogmaals zou schrijven aan de Staten van Friesland, Groningen en Overijsel, om onmiddellijk ,,se trouver" te Brussel bij de andere Staten, zonder te schrijven aan de gouverneurs, die de vorige brieven hadden onderschept (B. i. d.). — Cf. de Inleiding tot dit deel, blz. LVIII.
1577. Rubriek II. Blz. 170. Het op 31 Aug. genoemde advies van den Baad van Oorlog was 29 Aug. gevraagd (R. i. d. p. p.).
Blz. 191, noot 6. Aan te vullen met 12 Juli p.p., terwijl voor 4 Juni 14 Juni moet gelezen worden.
Blz. 197, noot 3. Aan te vullen met: zie voor de vacatiën van St. Ghislain nog R. 10 Juli.
Blz. 210. De Staten besloten op 5 Juli ook nog, dat de president. Brus, den eed van „fidélité" zou afnemen en geen copie van de geschriften der Staten uitgeven noch geheimen der Staten onthullen „en présence du greffier" (R. i. d.).
Blz. 218. Bij nr. 122, 4 Augustus, behoort nog het volgende: „Et pour responce est résolu que les Estatz requirent aulcuns Sra. de tant faire vers ceulx quy peuvent avoir au dessoubz eulx lesdictes lettres, papiers et enseignements, qu'ilz les veullent faire envoyer i. Son Altèze incontinent".
Blz. 219. Hier is dezelfde resolutie geplaatst als op blz. 553. Op de laatstgenoemde bladzijde moet de volgende resolutie van 6 Augustus geplaatst worden: Namens de Staten te schrijven aan „chacun estat particulier la rupture de la pacificatión de la part de Son Altèze" (R. i. d.).
Blz. 240. Hier moest nog medegedeeld zijn de volgende resolutie van 18 Dec. uit S. G. 3: „Les Estatz de Lille, Douay et Orchies ont exhibé en 1'assemblée des Sn. Estatz les lettres, expédiées estre escriptes par Sa M'«. et autres de don Jehan en conformité de celles, exhibées par plusieurs. aultres villes."
Blz. 266, noot 5. Het in deze noot vermelde uit een brief aan don Jan staat ook met enkele woorden in de resolutiën van 3 Juli.
Blz. 277. Over de afrekening met Bossu besloten de Staten nog op 13 Augustus, dat Van der Beken conform het advies van de Kamer der Beden hem 2232 p. 10 s. zou betalen.
Blz. 280, noot 2. — Waarschijnlijk is van dezen onderschepten brief van Polviller ook sprake in de volgende resolutie van 9 Juli: besloten de te Maastricht gevonden, onderschepte brieven, gebracht door den burgemeester van Deventer en hem overgeleverd door den gouverneur van Overmaze, te doen onderzoeken door eenige gedeputeerden; instructies te ontwerpen voor den gouverneur, den raadsheer Boone en de magistraat van Maastricht tot onderzoek van den bode, bij wien de brieven gevonden waren (R. i. d.).
Blz. 282. Over de in n°. 210 besproken zaak handelt nog de volgende resolutie van 16 September: de pensionarissen van Brussel, Brugge, Douay en Loose „de Zélande" (I) worden gecommitteerd tot onderzoek der papieren in zekere koffers uit het kasteel van Antwerpen ter fine van rapport (R. i. d. p. p.).
Blz. 282, noot 2. Bij deze data nog te voegen 6 Oct.
Rubriek IV. Blz. 294, noot 6. Aan te vullen met: R 12 Juli.
Blz. 325. Van het gezantschap naar den Paus is ook nog sprake in de volgende resolutie



676
ADDENDA ET CORRIGENDA.
van 20 Juni: besloten Ayta naar den Paus te zenden, die echter niet zal vertrekken, vóórdat de Duitschers uit het land zijn; de Staten hebben Ayta verzocht zich met de zending te belasten volgens een hem te geven instructie (R. i. d.).
Rubriek V. Blz. 339-340. Bij n». 311 zie nog R. 4 April.
Blz. 340, noot 1. Aan te vullen met: R. 9 en 10 Juli, 44 en 40 September.
Blz. 356, noot 1. Aan te vullen met: Zie nog R. 40 Juli.
Blz. 371, noot 2. Alsvoren met: Zie nog R 14 (p.p.) en 42 (p.p.) Sept.
Blz. 379, noot 4. Alsvoren met: R. 8 Aug.
Blz. 384. Wat hier vermeldt wordt uit een brief aan Bassenghien van 16 Sept., staat ook, zeer kort, in de resolutiën van dezen dag.
Blz. 428. Op 17 September werd nog het volgende besluit genomen: Van der Beken gelast de compagnie van Ongnies 1 maand gage a 2300 p. 18 s. 8 d. art. te hetaien (R. i. d.;.
Blz. 428. Bij de resolutie van 1 Sept. zie nóg R. 5 Sepl.
Blz. 428, noot 4. Aan te vullen met: Zie nog R. 23 Juli.
R u b r i e k VI. Blz 442. Op 15 Mei p.p. namen de Staten nog het volgende besluit: gezien den brief van Liedekercke van 13 Mei werd gelast obligatie te zenden voor de Fuggers, om de 10.000 p. te gebruiken voor de soldalen te Utrecht (R. i. d.).
Blz. 494. Op 1 Augustus werd een door den pensionaris van Valenciennes ontworpen brief aan de Staten van Artois vastgesteld (B. i. d.).
Blz. 497. Het in n°. 561 genoemde advies van de Kamer der Beden was 30 Aug gevraagd (R. i. d. p. p.).
Blz. 507. 27 October verklaarde Hennin, dat de Staten van Bijsel, Douay en Orchies in ie gevraagde beden toegestemd hadden (R. i. d.).
Rubriek VII. Blz. 523. Dergelijke brieven als aan Willerval werden op 7 Augustus aan Inchy geschreven.
Rubriek IX. Blz. 552, noot 7. Een request van de gedeputeerden van Friesland werd op 10 Aug. naar de edelen om advies verwezen. Evenzoo een request van de Staten van Utrecht. Blz. 553. Zie bij de hier medegedeelde resolutiën van 8 Augustus nog: R. 10 Aug. p.p. Blz. 553. Zie de corrigenda op blz. 219.
Rubriek XIV. Blz. 595. Zie bij de hier medegedeelde resolutie van 25 Juli nog R»
30 Juli.
b. De hiervóór, p. LXX, noot 1, bedoelde resolutiën, die minder juist geplaatst zijn, zijn: Blz. 282. De resolutie van 25 Juni p. p. over Cornelis van den Eynde ware beter in
Rubriek IIIb geplaatst, omdat zij op Duitsche soldaten betrekking heeft.
De op blz. 286 en 401 genoemde resolutiën over de nieuwe vendels van Bossu waren beter alle in Rubriek V ondergebracht.
Blz. 458, n«. 483, wave waarschijnlijk beter.in Rubriek XI geplaatst geworden.
c. Nog eenige Addenda behalve de onder a genoemde:
Blz. 3. Aubron ware ook hier, evenals elders, beter pensionaris dan raad („conseiller") genoemd; evenzoo is blz. 126, noot 1, voor: „raadslid", te lezen: „pensionaris". Ald. Bij Roland de Vicq moet aangevuld worden: „dit Northoven".
Blz. 16. De vergadering te Namen werd gehouden in het klooster der Minorieten (Huybers II, 17).
Blz. 21, n°. 18. Wie de hier bedoelde prelaat is, blijkt niet.
Blz. 46. Niet Philip, maar Otto, graaf van Everstein, is de hier bedoelde (Bakhuizen van den Brink, Cartons, I, 140, noot 2).
Blz. 60, noot 1. Verg. hierbij echter ons n°. 157 van 1576.
Blz. 64, noot 5. De afd. van het Staten-Archief, waarin deze brief voorkomt, is: brieven van de Staten-Generaal aan de Staten van Utrecht; de brief is orig.
Blz. 76, noot 6. Deze veronderstelling moet vervallen. De bedoelde persoon heette Jeronymus Mudeus (R. 3 Mei 1578).
Blz. 86, noot 1. De gedeputeerden, in wier handen deze remonstrantie gesteld werd, waren Schore, Borluut en „ra". (Christoffel) Roels, pensionaire de Middelburch". — Het opmerkelijke is, dat deze laatste (pensionaris van prelaat en edelen in Zeeland) hier voorkomt,



ADDENDA ET CORRIGENDA.
677
Blz. 116. „La vefve de Waelhem" is misschien de weduwe van Pierre Waelhem (f1569), lid van den Raad van Brabant en vice-luitenant van het Leenhof.
Blz. 121. Het was misschien niet overbodig te vermelden, dat de tresorier-generaal van den Raad van Financiën, hier genoemd, Gaspar Schetz was.
Blz. 130, noot 1. Hetzelfde stuk als Actes, n°. 90.
Blz. 148. Bij George de Ligne enz. moet: „en Montreuil" geschrapt worden (cf. Bakhuizen Van den Brink, Studiën en Schetsen, V, 115, noot).
Blz. 184. Het stuk van (4? Februari) moet genummerd worden 62» dat van f80Maart) op blz. 197 is n°. 84».
Blz. 259, noot 2. Het Deventersche archiefstuk is uit n». 1577 van den gedrukten Inventaris.
Blz 264 en blz. 278. Oominicus Leopard wordt inderdaad op de ééne plaats in het register afkomstig genoemd van Augsburg en op de andere van Innsbrück.
Blz. 280, noot 2. De afdeeling uit het Staten-archief, hier bedoeld, is: Copieën van stukken, uitgaande van de Staten-Generaal.
Blz. 334 en 340. Isaac Cobel zal op beide plaatsen gelezen dienen te wordeu, ofschoon het register op de eerste „Jacq" heeft.
Blz. 342, noot 5. Niet Bernhard van, maar Christoffel Ry van Schouwenburg moet hier bedoeld wezen (cf. blz. 380).
Blz. 350. De hier bedoelde Noyelles is George de Montigny, baron van Noyelles sur 1'EscauIt, zooals uit een der hier genoemde resolutiën van 48 Mei 1577 blijkt; deze zal dus ook overal in Rubriek V bedoeld zijn, waar de naam Noyelles voorkomt.
Blz. 427. De hier genoemde „Coudenbourck" is Victor Masin, heer van Coudenburg, die overigens in 1577 nog niet onder de gedeputeerden der Staten-Generaal voorkomt.
Blz. 493 en cf. blz. 303. Werkelijk is op de eerstgenoemde plaats sprake van „Josine" en op de andere van „Sosine".
Blz. 576, nbot 2. De laatste resolutie, hier genoemd, is van 27 Dec. p.p. ■
Blz. 598. In noot 2 ware ook te verwijzen nar blz. 281 en 282.
d. Opgemerkt zijn de volgende drukfouten: Blz. 10, noot 3 staat: orde, lees: ordre. » 13, nopt 5, staat: waarvan, lees: waar. * 15, regel 5 van boven, staat: requeslres, lees: reguestes.
» 47, » 47 » » » Decemher, » December.
» 19, » 9 » » » comitteeren, » comtnitteeren. » », » 15 » » i rependront, n reprendront.
» 32, » 8 » » » 30 October, » 15 November.
» 35, in het hoofd van Rubriek III, leze men liever: in de Nederlanden.
■» 38, n°. 66: schrap de komma na het ].
» 40, noot 1, staat: 2, lees: 4 December.
» 57, noot 3, staat: d'Esplechin, lees: Esplechin.
» 68, n°. 127, staat: ds, lees: de.
» 72, regel 11, staat: requisi-, lees: reguisition.
» 84, noot 3 en 4, staat: carton, lees: lias.
d 92, regel 12 van boven, staat agent, lees: af gent.
» 95, regel 16 van beneden, schrap het tweede Henry Witten.
» 98, noot 1, staat: Mancyff, lees: Maneryff.
d » noot 6: deze noot diende te staan op blz. 99 als noot 1 bij Jacques Bertrand.
» 103, noot 5, staat: Stensel, lees: Ernst van Mandersloo.
» 105, regel 12 van beneden, zal voor indemes Q) indeues gelezen moeten worden.
» 106, n°. 205: schrap P.p.
» 108, n°. 207, staat: Vm mille, lees: V mille.
» 128, noot 3, staat: Leuven, lees: Brussel.
» 131, regel 2 van boven, staat: grefllier, lees: greffier.
» 133, noot, 2, staat: 4, lees: 44 October; de toevoeging R. i. d. is bij deze noot 2 maal vergeten.
» 136, regel 15 van boven, staat: en, lees: et.
n 143, n». 281, staat in regel 4: S>\, lees: 5*.



678 ADDENDA ET CORRIGENDA.
Blz. 147, noot 5, staat: 1579, lees: 1581. » 155, noot 2, en blz. 248, noot 5, staat: inv., lees: reg. » 173, regel 16 van boven, staat: B. i. d. p. p., lees: ft t. d. en p. p. » 175, noot 1, staat: 337', lees: 327%. » 190 is op 20 Februari de toevoeging: R. i. d. vergeten. » 194, noot 7, staat: Rhoda, lees Roda. » 216, noot 6, staat: Gelre, lees: Gelderland.
» 227, regel 1 van boven, staat: D'Ennetiers, lees: D'Ennetières.' » » noot 5, staat: Aud. 754, lees: Aud. 354. •■» 235, regel 15 van beneden, staat: de gevangen Spanjaarden, lees: den gevangen Spanjaard.
Blz. 236, noot 4, staat: Aud. 359, lees: Aud. 659. » 272, n°. 196: de R. moet geschrapt worden. » 281, noot 3, staat R. i. d. p. p., lees: R. i8 Sept. p.p. » 282, noot 4, staat: Mierdee, lees: Mierde. » 286, noot 4, slaat: 8 Nov., lees: 9 Nov. » 289, regel 8 van beneden, staat: Zoem, lees: Zoom.
» 292, n°. 225a; de datum moet zijn 33 Januari.
» 293, regel 6 van beneden, staat: HaiUan, lees: Haillain.
» 294, noot 5, staat: R. i. d., lees: R. 9 Maart.
» 303, noot 8: de 5 laatste woorden vormen noot 9 en behooren b(j 13 Augustus. '
» 307, afd. e., regel 2, staat: 8, lees: 11 Mei.
» 308, regel 4 van beneden, staat: 3, lees: i November.
» 309, n°. 260: de R. moet geschrapt worden.
» 328, noot 1, staat: 6, lees 13 Februari.
» 336, regel 14 van beneden, staat: Antwepen, lees: Antwerpen.
» > noot 5, staat: 13, lees: 18 April.
» 363, noot 2, staat: ii, lees: i Aug.
» 375, regel 4 van beneden, staat: K'Aussy, lees: D'Inchy.
» 387, noot 5, staat: R. i. d. en p. p., lees: R. i. d. p. p.
» 395, regel 18 van boven, staat: Gemploux, lees: Temploux.
» 396, noot 4, staat: 33, lees: 33 Oct.
» 407, regel 2 van beneden, vul na ceulx in: de.
» 436: het nummer der le noot moet i zgn.
» 446, regel 10 van beneden, staat: 39, lees: 28 Juni.
» 464: bij de resolutie van 27 Januari is de toevoeging R. i. d. p. p. vergeten.
» 468, noot 3, staat: 29, lees: 19 Maart.
» 471, noot 1, staat: Rlendel, lees: Blondel.
» 521, noot 7, staal: 5, lees: 15 Maart.
» 532, noot 3, staat: 27, lees: 38 Nov.
» 534, noot 4, staat: 23, lees: 37 Dec.
') 539, n°. 642: men schrappe p. p.
» 540, noot 3, staat: 18, lees: 16 Sept.
» 543, noot 2: men schrappe in den 3en regel: p. p.
■» 570, regel 8 van boven, staat: Leenwarden, lees: Leeuwarden.
» 576, noot 4, staat: 565, lees: 290.
» 579, noot 3, vul na orde in: van.
n 592, regel 5 van beneden, staat: 28, lees: 33 December; en vul na kamer der Beden in: eh de generaals der munt.



RIJKS GESCHIEDKUNDIGE PUBLICATIËN.
Vroeger verschenen (bij' Martinus Nuhoff te 's-Gravenhage):
Overzicht van de door bronnenpublicatie aan te vullen leemten der Nederlandsche Geschiedkennis (1904) (IX en 108 bladzijden) .... ƒ 1 .—
1. Gedenkstukken der Algemeene Geschiedenis van Nederland van 1795 tot 1840, uitgegeven door Dr. H. T. CoLEMBHAMDtlt. — Eerste (Inleidend) Deel — Nederland en de Revolutie, 1789—1795 (1905) (LXVIU'en 722 bladzijden) ƒ8.-
2. Gedenkstukken der Algemeene Geschiedenis van Nederland van 1795 tot 1840, uitgegeven door Dr. H. T. Colekbrander — Tweede Deel — Vestiging van den Eenheidsstaat, 1795—1798 (1906) (CXXX en 1037 bladzijden) / 7.50
3—4. Gedenkstukken der Algemeene Geschiedenis van Nederland van 1795 tot 1840, uitgegeven door Dr H. T. Colenbrander. — Derde Deel. — Uitvoerend Bewind; Engelsch-Bussische Inval; Amiens 1791—1804(2) (1907) (Twee stukken van te zamen LXIV en 1217 bladzijden) . . . ƒ 8.60
5—6. Gedenkstukken der Algemeene Geschiedenis van Nederland van 1795 tot 1840, uitgegeven door Dr. H. T Colenbrander. - Vierde Deel. — Staatsbewind en Raadpensionaris, 1801—1806 (1908). (Twee stukken van te zamen LXXVUI en 787 bladlijden) ƒ g._
7. Relazioni Veneziane. Venetiaansche Berichten over de Vereenigde Nederlanden, van 1600—1795, verzameld en uitgegeven door Dr.
P. J. Blok (1909) (XXIX en 422 bladzijden) ƒ 4.28
8. Bronnen tot de Geschiedenis van" de Leidsche Textielnijverheid, verzameld door Mr.- N. W. Posthumus. — Eerste Deel 1333—1480 (1910) (XXIV en 719 bladzijden) . .ƒ6.-
9—10. Bronnen tot de Geschiedenis van den Levantschen Handel,
verzameld door Dr. K. Heerinoa. — Eerste Deel, 1590—1660 (1910) (Twee stukken van te zamen XXXII en 1175 bladzijden) ƒ 8.60
11—12. Gedenkstukken der Algemeene Geschiedenis van Nederland van 1795 tot 1840, uitgegeven door Dr. H. T. Colenbrander. — Vijfde Deel. — Koning Lodewijk, 1806—1810 (1910) (Twee stukken van te zamen LXIV en 848 bladzijden) ƒ 8.
43. Gedenkstukken der Algemeene Geschiedenis van Nederland van 4795 tot 4840, uitgegeven door Dr. H. T. Colenbrander. — Zesde Deel, eerste stuk. — Inlijving en Opstand, 1810—1813 (hoofdstukken I—III) (1911) (XL en 755 bladzijden) ƒ 8.
14. Bronnen tot de Geschiedenis van de Leidsche Textielnijverheid, verzameld door Mr. N. W. Posthumus. — Tweede Deel, 1481—1573 (1911) (XVI en 784 bladzijden) . . . . V . ƒ8.80



15. Briefwisseling van Gonstantijn Huygens, uitgegeven door Dr. J. A. Worp. — Eerste Deel, 1608—4634 (1911) (LVI en 510 bladzijden) ƒ4.60
16. Gedenkstukken der Alge meene Geschiedenis van Nederland van 1795 tot 1840, uitgegeven door Dr. H. T. Colenbrander. — Zesde Deel, tweede stuk. — Inlijving en Opstand, 1810—1813 (hoofdstukken IV—
VI) (1912) (LVI en 830 bladzijden) ƒ 6.60
17. Gedenkstukken der Algemeene Geschiedenis van Nederland van 1795 tot 1840, uitgegeven door Dr. H. T. Colenbrander. — Zesde Deel, derde stuk. — Inlijving en Opstand, 1810—1813 (hoofdstukken VII—
VIII) (1912) (CCXXXVII en 430 bladzijden) ƒ6.—
18. Bronnen tot de Geschiedenis van de Leidsche Textielnijverheid, verzameld door Mr. N. W. Posthumus. — Derde Deel, 4574—1610 (1912) (XV en 788 bladzvjden) ƒ 6.60
19. Briefwisseling van Constantijn Huygens, uitgegeven door Dr. J. A. Worp. — Tweede Deel, 1634—1639 (1913) (XVI en 554 bladzijden) ƒ4.60
20. Bronnen tot de Geschiedenis der Leidsche Universiteit,
uitgegeven door Dr. P. C. Molhuysen. — Eerste Deel, 1574—1610(1913) (XVIII en 692 bladzijden) . . . . f 6.—
21. Briefwisseling van Constantijn Huygens, uitgegeven door Dr. J. A. Worp. — Derde Deel, 1640—1644 (1914) (XVI en 546 bladzijden) , ƒ4.60
22. Bronnen tot de Geschiedenis van de Leidsche Textielnijverheid, verzameld door Mr. N. W. Posthumus. — Vierde Deelv 4611—1650 (1914; (XVIII en 624 bladzijden) ƒ 6.—
23. Gedenkstukken der Algemeene Geschiedenis van Nederland van 1795 tot 1840, uitgegeven door Ur. II. T. Colenbrander. — Zevende Deel. — Vestiging van het Koninkrijk, 1813—1815 (met een kaart) (1914) (LXVII
en 936 bladzijden) ƒ 7.60
24. Briefwisseling van Constantijn Huygens, uitgegeven door Dr. j. A. Worp. — Vierde Deel, 1644—1649 (1916) (XVI en 548 bladzijden) f*-*o
25. Gedenkstukken der Algemeene Geschiedenis van Nederland van 1795 tot 1840, uitgegeven door Dr. H. T. Colenbranber. — Achtste Deel. — Regeering van Willem I, 1815—1825. — Eerste stuk (1915) (XXXV en
711 bladzijden ƒ5.60
KLEINE SERIE.
1. Ontstaan der Grondwet. — Bronnenverzameling, uitgegeven door Dr. H. T. Colenbrander. — Eerste deel, 1814 (1908) (LXV en 580 bladzijden) ƒ 4.
2. Archivalia in Italië, belangrijk voor de geschiedenis van Nederland, beschreven door Dr. Gisbert Brom. — Eerste Deel. — Rome; Vaticaansch Archief. — Eerste Stuk (1908) (XXX en 464 bladzijden) ƒ 8.—
3. Acta der Particuliere Synoden van Zuid-Holland, 1621—1700, uitgegeven door Dr. W. P. C. Knuttel. — Eerste Deel, 1621—1633 (1908) (XXII en 555 bladzijden) ƒ 8.60



4. Baltische Archivalia. Onderzoek naar Archivalia belangrijk voor de geschiedenis van Nederland, in Stockholm, Kopenhagen en de Duitsche Oostzeesteden, ingesteld door Dr. G. W. Kernkamp (1909) (XXII en 364 bladzijden) ƒ 8.—
t>. Aota der Particuliere Synoden van Zuid-Holland, 1621—1700, uitgegeven door Dr. W. P. C Knuttel. — Tweede Deel, 1634—1645 (1909) (XXVII en 554 bladzijden) ƒ 8.50
6. Archivalia in Italië, belangrijk voor de geschiedenis van Nederland, beschreven door Dr. Gisbert Brom. — Eerste Deel. — Rome; Vaticaansch Archief. — Tweede Stuk (1909) (VIII en 652 bladzijden) ƒ 4.—
7. Ontstaan dar Grondwet — Bronnenverzameling, uitgegeven door Dr. H. T. Colenrrander. — Tweede deel, 1815 (1809) (CXXIl en
663 bladzijden) .... ƒ4.50
8. Aota der Particuliere Synoden van Zuid-Holland, 1621—1700, uitgegeven door Dr. W. P. C. Knuttel. — Derde Deel, 1646—1656 (1910)
(VIII en 585 bladzijden) ƒ 8.60
9. Archivalia in Italië, belangrijk voor de geschiedenis van Nederland, beschreven door Dr. Gisbert Brom. — Tweede Deel. — Rome; Vaticaansche Bibliotheek (1911) (XIV en 550 bladzijden) ƒ 8.60
10. Bescheiden in Italië omtrent Nederlandsche kunstenaars en geleerden, beschreven door Dr. J. A. F. Orbaan. — Eerste Deel. — Rome; Vaticaansche Bibliotheek (1911) (XXII en 438 bladzijden) ƒ 8.—
11. Aota der Particuliere Synoden van Zuid-Holland, 1621—1700, uitgegeven door Dr. W. P. C Knuttel. — Vierde Deel, 1657—1672 f1912) (XXXIII en 664 bladzijden) . . f 4.—
12. Bescheiden in Italië omtrent Nederlandsche kunstenaars en geleerden, beschreven door Dr. G. J. Hoogewerff. — Tweede Deel. — Rome; Archieven
van bijzondere Instellingen (1918) (XV en 901 bladzijden) .....ƒ 6.50
13. Gedenkschriften van Anton Reinhard Palck, uitgegeven en met een Appendix voorzien door Dr. H. T. Colenbrander (1918) (XXV
en 798 bladzijden) ƒ 5.
14. Archivalia in Italië, belangrijk voor de geschiedenis van Nederland, beschreven door Dr. Gisbert Brom. — Derde Deel. — Rome; Overige Bibliotheken en Archieven (1915) (LXXXVIII en 732 bladzijden) ... ƒ 6.—
15. Aota der Particuliere Synoden van Zuid-Holland, 1621—1700, uitgegeven door Pr. W. P. C. Knuttel. — Vijfde Deel, 1673—1686 (1915) (VI en 641 bladzijden ƒ 4.