Poi^tógKËgN ::
Socii^B;^ü#ÊN
UITGEGEVEN ONDER TOEZICHT VAN MR. PJ3PVM. AALBERSE. VIII 2
Defprondbegrippen va|§f hetjptrafrecht
naaf
, iV^CATHREIN, s. j.
II. Misdaad en Straf.












Politieke en | Sociale Studiën
UITGEGEVEN ONDER TOEZICHT VAN MR. P. J. M. AALBERSE. VIII. 2
De Grondbegrippen van het Strafrecht
naar
v. cathrein, s. j.
II. Misdaad en Straf.
UITGEVERS-VENNOOTSCHAP «FUTURA. — LEIDEN



Evulgetur.
J. D. J. AENGENENT, Pr. Warmundae, die 7» Februarii 1915.



INHOUD.
Blz.
I. SCHULD EN MISDAAD 5
1. Schuld de voorwaarde van straf 5
2. Het begrip van schuld 8
3. Onmogelijkheid van schuld in het determinisme 14
4. Omzetting van het schuldbegrip naar deterministische opvatting 17
5. De schuldige daad, niet de inwendige gezindheid,
is het voorwerp van het rechterlijk oordeel . 22
H, DE VERSCHILLENDE SOORTEN VAN MISDAAD EN SCHULD 26
1. Daad en verzuim. Begrip van veroorzaking . 26
2. Opzet en schuldige nalatigheid 37
3. Poging en gevolg 44
III. BEGRIP EN DOEL DER STRAF 47
1. De rechtsgrond van het strafrecht van den staat 47
2. Wezen en doel der straf. 50
3. De sociologisc h-crimin al is tische opvatting der straf 63
4. Onbepaalde straf. (Indeterminate sentence) . 69
IV. INDEELING EN VERSCHILLENDE BEHANDELING DER MISDADIGERS volgens de sociologisch-criminalistische school 74
1. Verschillende soorten van misdadigers. . -75
2. Behandeling van misdadigers naar sociologische eischen. Inkrimping der straffen. Voorwaardelijke veroordeeling 82
3. Behandeling van acute misdadigers 88
4. Behandeling van chronische misdadigers . . . 92 Slotwoord 99



i



L SCHULD EN MISDAAD.
i. Schuld de voorwaarde van straf.
Geen straf zonder schuld. Met andere woorden: straf mag slechts worden opgelëgd op grond van schuld. Dit beginsel staat onomstootélijk vast.
Het is algemeen bekend, dat de beweging tegen de doodstraf haar aaüleiding vond in de veroordeeling van een onschuldige. Een zekere Jean Calas werd in het jaar 1762 te Toulouse ter dood veroordeeld en terecht gesteld. Eenigen tijd later kwam de onschuld van deh terecht gestelde aan den dag. Een storm van algemeene verontwaardiging brak los. Een onschuldige was veroordeeld Igeworden tot de allerzwaarste straf, tot een straf, die niet kon worden gloed gemaakt. Dat was een hemeltergend onrecht!
Is deze algemeene verontwaardiging die toen ontstond, en die zich bii dergelijke gelegenheden altijd opnieuw voordoet, niet een duidelijk bewijs dat een straf alleen dan als gerecht beschouwd wordt, indien zij den schuldige treft? Zelfs een kind verzet zich er tegen dat men het onschuldig bestraft; zijn natuurlijk rechtsgevoel komt daar tegen in opstand.
Zoover ons bekend is wordt deze waarheid dan ook /ioor niemand bestreden.
„Het wordt algemeen erkend" schrijft v. Hippel,
99



6
„dat in een beschaafde maatschappij strafrechtelijke verantwoordelijkheid schuld veronderstelt." i)
Ook V. BüLOW beweert, dat wij, mensehen van den tegenwoordigen tijd, slechts van straf in den waren zin kunnen spreken onder veronderstelling van schuld. 2) Hij is echter van meening dat onze voorvaderen in dit opzicht anders dachten, en dat zelfs nog heden in: „enkele gevallen, die op atavistische beschouwingen berusten", straffen worden opgelegd niettegenstaande subjectieve schuld ontbreekt.
Het zou den geleerden jurist ongetwijfeld zeer zwaar vallen, het bewijs te leveren, dat onze vaderen anders gedacht hebben over straf dan wij doen. Ook heden straft de Staat in vele gevallen, zonder eerst te vragen naar subjectieve schuld. Maar in al deze gevallen bestaat op zijn minst een juridische schuld, dat wil zeggen, een objectieve overtreding van een wet of een voorschrift. Ten opzichte van deze juridische schuld kan de Staat zich op verschillende manieren gedragen.
In vele gevallen zet hij de subjectieve schuld voorop, presumeert haar, tot het tegenovergestelde bewezen is. In andere gevallen laat hij het pleit van subjectieve schuldeloosheid niet toe, omdat dan de wet haar uitwerking zou missen, doordat de deur wagenwijd zou worden opengezet voor nalatigheid. Vele maatregelen daarenboven schijnen een zuiver poenaal karakter te dragen.
Er bestaan namelijk twee soorten van wetten of voorschriften : wetten, die een wezenlijken gewetensplicht vaststellen met betrekking tot bepaalde handelingen of verzuimen, en die men dus niet zonder werkelijke gewetens-
1) Willentfrtiheit und Strafrecht 22.
2) Deutsche Juristenzeitung, 1912. 408.
IOO



7
schuld overtreden kan; en andere wetten, die niet onvoorwaardelijk verplichten tot het doen of nalaten eener handeling, maar alleen tot het ondergaan der straf in geval men betrapt wordt op het plegen der strafbare daad. Wie dus zulk een strafbaar gemaakte handeling verricht, is verplicht de daarop gestelde straf te dragen, wanneer hij op overtreding betrapt en de straf over hem uitgesproken wordt.
Tot dergelijke voorschriften met zuiver poenaal karakter behooren vooral de politie-verordeningen, zooals het verbod om op een aangegeven plaats te baden, of om op zekere uren van den dag de straat te schrobben. Het volk beschouwt die voorschriften gewoonlijk slechts als bepalingen op wier overtreding een straf staat, maar geen enkele persoon, die zulk een overtreding pleegt, bescnouwt aat ais een gewetenszaak. Hij neemt slechts den plicht op zich om de straf te aanvaarden, als hij wegens overtreding van het voorschrift veroordeeld wordt.
Mijns inziens is hiermede ook de vraag beslist, of de overtreding van een politie-verordening beschouwd moet worden als een crimineele daad of niet. Als men onder crimineele daad een strafbare handeling verstaat, waaraan gewetensschuld is verbonden, dan is de overtreding van een politie-verordening — tenminste doorgaans — geen crimineele daad, wijl zulk een politie-maatregel slechts beschouwd wordt als strafmaatregel en niet als een gerechtelijk Voorschrift, dat in geweten verplicht een ding te doen of niet te doen. Daarom kan hier riiet van een misdaad, een crimineele daad, gesproken worden, hoe ver men het woord crimineel ook wenscht uit te strekken, want misdaad bevat altijd subjectieve schuld, de bedoeling om te handelen in strijd met het recht.
Veleü verlangen daarom dat de straffen, die iemand
IOI



8
wegens overtreding van een politiemaatregel worden opgelegd, onder een anderen naam zullen worden aangeduid. Ik vind echter geen bezwaar tegen de uitdrukking, als men maar in het oog houdt, dat hier geen sprake is van straf in de strenge beteekenis van het woord.
2. Het begrip van schuld.
Iedereen weet duidelijk wat schuld is. ^Onschuldig ben ik in den kerker gekomen", zoo klaagde JOZEPH reeds veertig eeuwen geleden in Egypte. De profeejt DANlëL zegt tot een der belagers van SüSANNA: „Gij oude booswicht, gij verdruktet de onschuldigen en spraakt de schuldigen vrij." PlLATUS wilde geen schuld hebben aan het bloed des Rechtvaardigen. Een oeroud Grieksch spreekwoord zegt: Eerst laat ziet ZEUS het schuld-register der menschheid in. Zelfs de meest onbeschaafde mensen weet wat het beteekent, als men hem vraagt: „Bekent gij, dat gij schuldig zijt?"
Wat nu denkt elk onbevooroordeeld mensch als hij redeneert over misdaad? De philosophen en theologen van vroegere eeuwen hebben dit begrip zeer nauwkeurig ontleed en omschreven.
Onder misdaad verstaat men: iedere vrijwillige schen- 1* ding Van een plicht, of iedere vrijwillige overtreding van een wet of geöod; of, wat hetzelfde beteekent i iedere vrije handeling in strijd met het recht.
Hieruit blijkt dat tot het begrip „misdaad" drie dingen behooren: i°. het schenden van een pficht of het overtreden van een wet; 2°. net bewustzijn bij het plegen ider daad dat men handelt in strijd met zijn plicht; en 3°. vrije keuze bij de uitvoering der daad.
Een korte uiteenzetting is voldoende om ons te overtuigen van de juistheid van dit begrip.
I02



9
In de eerste plaats behoort bij misdaad een plichtsovertreding. Als iemand geen plicht geschonden of geen gebod overtreden heeft, rekenen wij hem geen schuld aan'. Daarom wordt in alle rechtszaken eerst het feitenmateriaal vastgesteld, dat wil zeggen, een onderzoek wordt ingesteld, of de beklaagde werkelijk de onrechtmatige daad verricht heeft, waarvan hij beticht wordt.
Om nu de onrechtmatige daad als misdaad te kunnen aanrekenen, moet zij ook gepleegd zijn met bewustzijn, dat zij in strijd was met het recht of met de wet. In geval een persoon zich niet bewust is Van de onrechtmatigheid zijner handeling schrijven wij hem ook geen misdaad toe. Op zijn hoogst wordt onderzocht of die onbekendheid en onwetendheid zelf misdadig was of niet. Noë Was dronken zonder eenige schuld, omdat hij de dronkenmakende kracht van den wijn niet kende. Eenigen tijd geleden vond men een bericht in de dagbladen, dat op een jachtpartij een vader bij vergissing zijn eigen aoón gedood had. Hij was schuldeloos, daar hij bij, het plegen der daad tengevolge eener vergissing het onrechtmatige van zijn handeling niet kende en bijgevolg ook niet wilde.
Het enkele weten echter is nog niet voldoende om misdaad te doen ontstaan. Schuld bestaat evenmin in weten, als onschuld in Onwetendheid. Om' schuld te doen aanwezig zijn wordt daarenboven in de derde plaats vereischt, dat de onrechtmatige handeling geschiedt uit Vrijen wil, dat wil zeggen, de dader moet in staat ge- 2 weest zijn, de daad niet te verrichten. Zoodra het vaststaat, dat hij het niet in zijn macht had de daad niet te doen, wordt hem geen schuld aangerekend. Als een trein ontspoort, of met een andere in botsing komt en dientengevolge menschen verongelukken, dan wordt een onderzoek ingesteld of de beambten zich aan eenig
103



io
verzuim hebben schuldig gemaakt. Blijkt uit dit onderzoek dat zulks niet het geval is, dat zij het ongeluk onmogelijk konden voorkomen, dan worden zij vrijgesproken. Zulk een onderzoek stelt duidelijk voorop, dat de mensch in normalen toestand meester is over zijn doen en laten, dat hij zijn plicht kan vervullen, maar dien ook kan nalaten.
Daar nu de menschelijke wetten en geboden hun verplichtende kracht in laatste instantie ontleenen aan de natuurlijke zedenwet, en niet overtreden kunnen worden zonder verzet tegen de orde, ingesteld door God, zoo volgt hieruit, dat elke misdaad eene zonde is, een beleediging van God. En hierin juist ligt de ware grond der heiligheid en onschendbaarheid van den plicht en ook de grond van het kwaad, dat in misdaad aanwezig is. Mulo mori quam foedari, liever sterven dan zondigen, is van ouds de leuze geweest van alle helden van den plicht.
Bij de overtreding der wetten, die de maatschappelijke betrekkingen der menschen onderling regelen, komt men niet enkel in verzet tegen God en Zijn gezag, maar vergrijpt men zich ook aan zijn medemenschen en aan de maatschappij welker lidmaat men is.
Het mag niet worden over het hoofd gezien, dat; de menschen reeds vóór en onafhankelijk van alle menschelijke wetgeving velerlei plichten en rechten tegenover elkander hebbeh.
Onafhankelijk van elke menschelijke wet bezit ieder mensch het recht van anderen te vorderen, dat zij niet op onrechtmatige wijze schade zullen toebrengen aan zijn leven, zijn ledematen, zijn eer en dergelijke, terwijl de anderen de plicht hebben deze rechten te eerbiedigen. Toen Kaïn uit afgunst zijn broeder abel doodde, kwam hij niet alleen in opstand tegen Gods gebod, maar
104



11
maakte hij zich ook schuldig' aan een snood vergrijp telgen het recht, aan een misdaad tegen zijn broeder, ofschoon er nog geen staatswet en geen wetboek van strafrecht bestond.
Onafhankelijk van alle menschelijke wetten heeft ook de maatschappij, zoodra zij tot ontstaan gekomen is, het recht om van hare leden datgene te verlangen wat voor haar bestaan noodzakelijk is, en van hen te vorderen dat zij niets doen, wat haar bestaan ondermijnt. Wie zijn vaderland verraadt, begaat daar een misdaad tegen, ook dan als nog geen menschelijke wet die daad strafbaar gemaakt heeft. Een absoluut vorst, die een onschuldig onderdaan neerschiet, of diens goederen zich toeëigent, of a la Herodes zijn vrouw tot zich neemt, is niettegenstaande kroon en scepter toch een misdadiger. Ook heden is een constitutioneel vorst nog onverantwoordelijk, niemand kan rekenschap van hem eischen en hem bestraffen, maar toch maakt hij zich schuldig aan misdaad, als hij naar willekeur zijn onderdanen in hun rechten krenkt.
L>eze rechten en plichten, die reeds van kracht warenj vóór eenige menschelijke wetgeving bestond, zijn vervat in de algemeene rechtsbeginselen, die iedereen van nature en onwillekeurig zich vörmt: gij zult ieder geven wat hem toekomt; gij zult geen onrecht doen; gij zult niet doodslaan, niet stelen, geen echtbreuk plegen, geen valsch getuigenis geven; gij zult het wettig gezag eerbiedigen, enz. Zij vormen te zamen het natuurrecht dat voorbeding en onontbeerlijke grondslag is van elk rjositief recht, i)
Op den grondslag van het natuurrecht verrijst het
1) Verdere uitweidingen dienaangaande kan de lezer vinden in onze verhandeling: Recht, Naturrecht and positives Recht, Freiburg 1901.
I05



12
positieve recht, vooral het staatsrecht. De staat behoort de natuurlijke rechten te beschermen en te erkennen, en alles wat in het natuurrecht slechts in algemeene trekken bevat is, nauwkeuriger te omschrijven en regelen, volgens de behoeften van het maatschappelijk welzijn onder de gegeven concrete verhoudingen.
Degene nu die deze rechtsorde door het menschelijk gezag vastgesteld, verbreekt, verzet zich niet alleen tegen het gezag Gods, maar ook tegen het menschelijk gezag waar zij van uitgaat.
Hij belaadt zich dus niet alleen met een schuld tegenover God, maar ook met een tegenover het betrokken gezag, en tegenover de gemeenschap door dat gezag vertegenwoordigd (Staat, kerk, enz.) In onze onderzoekingen die hier zullen volgen over het Staats-strafrecht, 'wordt alleen misdaad tegenover den staat in overweging genomen.
Wat tot nog toe gezegd is aangaande misdaad, betreft actueéte misdaad, of de misdadige daad. Deze wordt in de volkstaal misdaad genoemd, wanneer zij in eenigzins hoogen graad gevaarlijk of schadelijk is voor de orde van den staat. In het Duitsche strafwetboek heeten slechts die schuldige daden misdaden, welke bedreigd worden met doodstraf, of met gevangenis- of vestingstraf van meer dan vijf jaren. In de leerboeken over het strafrecht worden gewoonlijk alle schuldige, met straf bedreigde handelingen, onder den algemeenen naam van misdaden aangeduid.
Eenigen noemen alle, onverschillig welke, strafbare handelingen misdaden. Naar mijne meening behoort dit niet te worden toegelaten. De overtreding van een eenvoudige rx)Htieverordening is strafbaar. Wie b.v. op een verboden uur de straat schrobt, kan daarvoor gestraft worden; doch deze strafbare overtreding is toch geen
106



13
misdaad, daar zij geen gewetensschuld meebrengt, zooals wij reeds hebben gezegd, i)
Het is ook niet juist om ieder onrecht een ander aangedaan, een misdaad te noemen. Wie in handel of bedrijf te goeder trouw een ander een onrecht heetft aangedaan, wordt door het gerecht verplicht tot schadevergoeding, maar in zulk geval heeft hij toch geen misdaad begaan, omdat het bewustzijn van de onrechtmatigheid der daad ontbrak, welke tot het wezen der misdaad behoort.
Als een schuldige daad verricht is, blijft de habitueele schuld voortbestaan. De schuldige daad blijft in de opvatting der menschen moraliter voortbestaan, tot zij uitgeboet 'of gedelgd is. De schuld eens moordenaars houdt niet op met de daad; de moordenaar blijft schuldig aan moord, totdat de schuld of door voldoende boetedoening of door vergiffenis van den kant des gewonden, is uitgedelgd. Als iemand een ander beleedigd heeft, dan duurt volgens de algemeene opvatting zulk een beleediging moraliter voort, totdat of de beleediger genoegdoening heeft gegeven, of de beleedigde vrijwillig de beleediging vergeeft.
Hetzelfde geldt van den misdadiger in zijn verhouding tot den Staat. Tengevolge zijner misdadige handeling kleeft hem een moreele smet aan. Met bewustheid en vrijheid heeft hij storend ingegrepen in de openbare rechtsorde, en daardoor aan de gemeenschap het recht verleend hem' te beschouwen en te behandelen als een
1) Het Nederlandsche Wetboek van Strafrecht onderscheidt: Strafbare feiten zijn al die handelingen, waartegen straf is bedreigd. Misdrijven zijn al die handelingen, waartegen gevangenisstraf (al of niet met boete) is bedreigd.
Overtredingen zijn al die handelingen, waartegen hechtenis of boete is bedreigd. Het Tweede Boek van het W. v. Str. handelt alleen over misdrijven, het Derde alleen over overtredingen. Vert.
I07



14
versmader der openbare veiligheid en orde, zoolang het misdrijf niet is uitgeboet, of de staat van het recht1 om te straffen niet heeft afgezien.
3. Onmogelijkheid van schuld in het determinisme.
Welke houding neemt nu de sociologische schooi aan tegenover het begrip van schuld, dat de grondslag uitmaakt van het geheele strafrecht? Wij beweren:
als zij consequent wil blijven, moet zij iedere ware schuld loochenen, en den scheidsmuur tusschen misdaad en waanzin afbreken.
De waarheid dezer bewering blijkt reeds uit hetgeen wij aangaande strafrechtelijke toerekenbaarheid in het eerste deel hebben uiteengezet. 1) Volgens de eigen bekentenis van de leiders der sociolögisch-criminalistische school is de groote massa der misdadigers ontoerekenbaar, omdat het hun aan „normale determineerbaarheid" ontbreekt. Misdadigers zijn geestelijk obnormaal; zij lijden aan „anti-sociale gezindheid." Dientengevolge zijn zij ook niet onderhevig aan schuld. Hun daden kunnen niet anders beoordeeld worden dan als die van krankzinnigen; zij moeten niet gestraft worden, maar zoolang zij nog voor verbetering vatbaar zijn rnoeten zij een herstellingskuur ondergaan. Is dit niet langer het geval, dan moeten zij voor immer achter slot en grendel verdwijnen.
Afgezien van dit alles blijft het zelfs van deterministisch standpunt moeilijk te begrijpen, met welk recht men nog eenig Avezenhjk onderscheid maakt tusschen de daad van een misdadiger en van een krankzinnige. Beide moesten handelen zooals zij gehandeld hebben,
1) Zie „Strafrecht en vrije wlP', blz. 65. IO8



15
'•V'" v7 f
en dat nog wel met volstrekte noodzakelijkheid; zij konden niet anders handelen. Waarom zouden wij dan gebelgd zijn over een moord bedreven door een misdadiger en niet over dien begaan door een waanzinnige? Waarom eischen wit, dat de een zal gestraft worden en niet de ander?
Ja, antwoordt de determinist, de een was geestelijk normaal, de andere niet. Maar wij zijn toch niet verbolgen op de normaliteit van den misdadiger, doclr op zijn booze daad! Waarom toornen wij dan niet over de daad des waanzinnigen, doch wel over die des misdadigers? 'Hierop kan de determinist in \ geheel geen bevredigend antwoord geven.
Het gezond menschelijk verstand heeft echter van het standpunt der wilsvrijheid reeds lang het meest bevredigend antwoord gevonden. Wii zijn gebelgd op den moordenaar, omdat wij weten dat hij zijn daad bedreef in een toestand van toerekenbaarheid, dat hij in dient toestand heerschappij bezat over zijn doen en laten, dat het in zijn macht lag zijn blinde hartstocht te beheerschen en aan de rede te onderwerpen, kortom, dat rnj anders had kunnen en moeten handelen, dan hit gedaan heeft.
Prof. v. Liszt heeft echtter vroeger reeds onomwonden toegegeven, dat van zijn deterministisch standpunt uit het traditioneele schuldbegrip niet langer houdbaar is. In liet jaar 1893 verklaarde hij: Bij de deterministische 'opvatting vervalt geheel, ten opzichte van toerekenbaren zoowel als ontoerekenbaren, het traditioneele schuldbegrip der klassieke school, dat onafscheidelijk is van wilsvrijheid, en daarmede ook het begrip van Vergelding. Dit verlies kan menigeen onzer zoo smartelijk toeschijnen, dat hij alles in het werk zal stellen om dit te Vermijden en de op schuld gebouwde vergel-
109



16
dinig te redden De deterministische opvatting voert
Wus zeker tot terzijde stelling van het schuldbegrip en daarmede tot een volkomen veranderde wetertschappe-: lijke (I) opvatting van misdaad." i)
In hetzelfde jaar schreef hij in het door hem geredi-1 geerde „Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft" 2): Eens moet van deterministisch standpunt „de fariseesche zelfverheffing over den misdadiger ten val gebracht worden. Het is niet onze „verdienste", Idat Wij niet reeds lang voor den strafrechter verschenen zijn en het is niet zijne „schuld", dat de omstandigheden hem op den weg der misdaad gedreven heb7 ben". „De determinist heeft tegenover den misdadiger 'geen andere gevoelens dan tegenover den waanzinnige."
Niemand beschuldigt, beticht of straft den waanzinnige; zoo gedraagt de nieuwe school zich ook tegenover den misdadiger. Hij lijdt aan de kwaal van antisociale gezindheid. Hij verdient geen blaam, maar medelijden, en wij mogen hem ook niet straffen, maar alleen onschadelijk maken of genezen, evenals men krankzinnigen door afzondering tracht onschadelijk te maken of te genezen.
„Zonder vrijheid om te kiezen bestaat er schuld noch vergelding: Voor het consequente determinisme büjft enkel en alleen doelmatige straf over. Schuldeloos ongeluk te witten vergelden — is niet enkel gruwzame barbaarschheid, maar een ongerijmdheid. 3)
In denzelfden geest drukte de Berlijnsche strafrechtsleeraar zich uit op het congres Van Psychologen te München in 1896: „De begrippen Van schuld en boete mogen al blijven voortbestaan gelijk vroeger in de schep-
1) MitteUungen der Internationalen krlmlnaltsttschen Vereinigung. IV. 136.
2) XIII. 344.
3) Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft XIII. 346.
HO



'7
pingen onzer dichters, trtaar volgens de strenge kritiek 'der gezuiverde wetenschappelijke kennis kunnen zij geen stftnd houden De verstandelijke scheidsmuur tusschen misdaad en waanzin Wijkt en valt, en met hem de hardnekkige heerschappij van Het begrip der strafrechtelijke toerekenbaarheid." *)
DuMelijker, Idan hier geschiedt, kan men al niet bekennen, dat het determinisme alle ware schuld loochenen moet en daarmede het Igteheele strafrecht ondermijnt, zooals het tot nog toe bestond, fn het oog van alle, onbevooroordeeld en is de nieuwe criminalistische school hiermede voldoende geoordeeld, en wij begrijpen de( smart en afkeer van vele juristen, die zich voor dej keuze gesteld zien, of wel de traditioneele grondbegrippen van het strafrecht eenvoudig op zij te zetten, of door de „strenge kritiek der gezuiverde wetenschappelijke kennis", met souvereine minachting behandeld te worden.
4. Ontzetting van het schuldbegrip naar deterministische •opVattimg.
Men izöiU nu verwachten dat v. Liszt de begrippen van gehuld en straf eindelijk geheel en al uit het strafrecht zou opruimen. Maar ook hij schijnt in te zien, dat een strafrecht zonder schuld en straf een ijdele zaak is, een wezen zonder lichaam en ziel. Hij tracht derhalve een geheel nieuw schuldbegrip in het strafrecht in te voeren. Zoowel in zijn „leerboek" als in zijn vele geschriften houdt hij zorgvuldig vast aan de traditioneele uitdrukkingen „schuld" en „straf", maar geeft er zulk een Veranderde beteekenis aan, dat zij bijna zonder inhoud, nietszeggend, worden en opper-
1) t. a.p. XVII. 84.
III



i8
vlakkijge lezers gemakkelijk tot dwalinlgi voeren. Wij zullen nu het door hem: uitgevonden schuldbegrip gaan onderzoeken.
„Schuld is de verantwoordelijkheid voor een bedreven onrechtmatige daad." i) Wij hebben reeds aangetoond, dat van deterministisch standpunt uit eigenlijk geen sprake meer zijn kan van verantwoordelijkheid, doch wij zullen dat nu laten rusten.
Het wezen eener zaak behoort ons te worden duidelijk igemaakt door een juiste omschrijving van het begrip. Bovenstaande definitie echter verzwijgt juist wat het wezen van schuld uitmaakt. De verantwoordelijkheid is niet de schuld zelf, maar een werking of een gevolg dec schuld; de dader is verantwoordelijk wegens de begane misdaad; deze is het voorwerp der verantwoordelijkheid. Men kan ook niet zeggen dat „de onrechtmatige daad" de schuld is. Want zoolang de dader de onrechtmatigheid zijner daad niet kent, of deze in 't geheel niet van zyn wil afhankelijk is. bestaat er geen schuld. Volgens de definitie door v. LlSZT gegeven zou een vorst zich ook geen schuld op den hals kunnen halen tegenover de gemeenschap of tegenover zijn onderdanen, omdat hij geen mensch voor zijn doen en laten verantwoording verschuldigd is.
Aangaande de „schuldige daad" verklaart v. LlSZT zelf: „Het gevolg moet niet alleen objectief tot de wilsuiting van den dader teruggeleid worden, maar ook subjectief moet dat Verband blijken in de schuld des daders." Waarin bestaat nu dit subjectieve verschil van daad en wil, dat de eigenlijke schuld uitmaakt? Daarover zegt de aangehaalde definitie volstrekt niets.
1) Lehrbuch des deatschen Strafrechts § 36, & 158. Vgl. Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft. XIII 346.
112



19
En waarom moet volgens hem niet enkel obiectief. maar ook subjectief het verband der onrechtmatige daad met de wilsuiting van den dader blijken, opdat hij schuld hebbe? Van zijn standpunt zou het hem! zeen moeilijk vallen daarvoor een steekhoudend argument te geven.
Immers volgens het determinisme is in de menschelijke machine de wil slechts een radertje gelijk elk ander. Alles loopt in den mensch af, onder gegeven omstandigheden, met onverbiddelijke noodzakelijkheid. Onder voorwaarde van genoegzame kennis zet de wil zich noodzakelijk in beweging in een bepaalde richting;, en de wil van zijnen kant zet weder noodzakelijk de overige vermogens in beweging. Behoorde men dan van dit standpunt uit niet veeleer aan de kennis, aan het verstand de schuld toe te rekenen, dan aan den wil? Waarom brengt men niettegenstaande dit alles de schuld terug tot den wil? Omdat alleen de wil, onder voorwaarde van genoegzame kennis, de heerschappij bezit over zijn willen en daardoor over alle menschelijke handelingen, en omdat hij, vrijwillig besluitend tot een booze daad, ook de verantwoordelijkheid daarvoor op zich neemt.
De wil is de eigenlijke beweger en beheerscher van alle menschelijke vermogens, en slechts in zoover een handeling uitgaat van den vrijen wil, kan deze den mensch als mensch worden toe/geschreven en toegerekend, zoowel in het goede als in het booze. Wie iets groots doet, zonder het gewild te hebben, verdient geen lof, en wie iets kwaads doet, zonder het gewild te hebben, verdient geen blaam. De mensch wordt alleen hierdoor schuldig, dat zijn wil het erkend booze omvat, en zoo op zekere wijze tot zijn eigendom maakt. De uitwendige handelingen kunnen den mensch slechts in
"3
■



20
zooverre als verdienste of schuld worden toegerekend, als zij voortkomen uit den vrijen wil. De Farisëen wierpen rijke gaven in de offerkist, en toch was deze daad blijkbaar waardeloos,- ja zelfs verwerpelijk, omdat zij voortkwafen1 luit een verkeerden wil, uit louter hoovaardij, terwijl de geringe gave der arme weduwe kostbaar was m de oogen van God, wegens haar goeden wil.
Evenals Prof. v. LlSZT, zoo wil ook zijn collegaj v. Hippel, het schuldbegrip van het deterministisch standpunt „uiteenzetten." Hij geeft toe dat schuldigverklaring het verwijt bevat van slecht of roekeloos gedrag, en dat dit verwijt slechts kan voorkomen bij opzettelijke en schuldige handelingen van toerekenbare menschen. Maar dan vervalt hij in tegenspraak: „Het strafrecht vordert voor schuldige nalatigheid een onoplettendheid, die in strijd is met iemands plicht., in dier» zin dat de nalatige de gevolgen daaruit voortvloeiend had moeten of kunnen vermijden. Is dit „kunnen" niet mdeterrninistisch? Een nader onderzoek voert tot een ontkennend antwoord. Dit „kunnen" beteekent enkel: het verstand van den dader had zoo ver ontwikkeld' moeten zijn, dat hij bij zoodanige inspanning zijner witskracht als het verkeer vordert, het resultaat had kunnen vermijden. Maar niet: hij kon onder zulke omstandigheden zoo en anders handelen." i)
De schuld bestaat dus niet hierin, dat de dader iets verzuimde dat hij kon en behoorde te doen, maar in dit, dat hij onder voorwaarde der noodige verstandsontwikkeling geen genoegzame wilskracht had en niet hebben kon, zooals door het verkeer vereischt werd en waardoor het ongeluk zou vermeden zijn.
Ten einde het ongerijmde dezer verklaring tastbaar.
1) HIPPEL, Wülensfreiheit and Strafrecht. 23 A. 2.
114



21
te maken, zullen wij ons verplaatsen naar de gerechtszaal, waar een spoorwegbeambte verschijnt, aangeklaagd van door zijn nalatigheid een groot spoorwegongeval te hebben veroorzaakt.
Rechter (determinist). Waart gij u bewust, dat door uwe nalatigheid een groot ongeluk kon veroorzaakt worden?
Beklaagde: Ja.
Rechter: Waarom hebt gij dan niet de noodige voorzorgsmaatregelen genomen?
Beklaagde: Ik kon eenvoudig niet. Rechter: Maar waarom met?
Beklaagde: U weet toch, Edelachtbare, dat vrijheid een illusie is. Ik kon niet anders handelen dan ik gehandeld heb.
Rechter: Dat is waar, gij kondet niet anders handelen dan gij gehandeld hebt. Dat staat „wetenschappepelijk" vast. Niettemin moet ik u toch veroordeelenj wegens nalatigheid omdat gij bij een grootere inspanning der wilskracht, die het Verkeer vorderde, die U toch geheel en al ortintogetijk was, het ongeluk hadt kunnen voorkomen.
Wij gelooven dat elk onbevooroordeeld mensch het ongerijmde van zulk een verklaring voelt, waartoe de determinist zijn toevlucht moet nemen, om toch nog te kunnen spreken van schuld. Wij zijn er vast van overtuigd dat geen enkel verstandig rechter het zal wagen een beklaagde te veroordeel en wegens schuldige nalatigheid, zoodra het vaststaat, dat hij niet anders had kunnen handelen, dat hij alles gedaan heeft wat in zijn macht lag.
Tot het onmogelijke is niemand Verplicht; er bestaat geen plicht, die ons kunnen te boven gaat. Laat ieder het zich afvragen. Zoodra hij eerlijk en met reden zeggen kan: ik heb alles gedaan wat in mijn macht lag,



22
ik kon volstrekt niet anders, dan maakt hij zich geen verwijten meer; hij heeft het klare bewustzijn dat hij; onschuldig is. Waarom loochenen de deterministen dit volkomen bekende feit? Is het soms de overtuigende kracht der waarheid, die hen tot deze loochening dwingt? Volstrekt niet; 't is alleen hun vooropgezette deterministische theorie, die met hun geheele wereldbeschouwing samenhangt en ten wier believe zij een aanhoudenden strijd moeten voeren tegen het gezond menschelijk verstand.
5. De schuldige daad, niet de inwendige gezindheid, is het voorwerp van het rechterlijk oordeel.
Ofschoon de eigenlijke bron, de eigenlijke haard der schuld de wil is, behoort het toch niet tot de taak van den staatsrechter om den mensch rekenschap te vragen wegens zijn zuiver inwendige gezindheid. God^ die harten en nieren doorgrondt, zal eens op de zuivere weegschaal zijner eeuwige gerechtigheid aan een ieder loon en straf toewegen in overeenstemming met zijn innerlijke gezindheid. De aardsche rechter heeft met die zuiver inwendige gezindheid niets te maken. De internis non judicat praetor. Slechts in zoover die innerlijke gezindheid, het denken en willen, zich in uitwendige daden omzet, heeft hii het recht den dader om rekenschap te vragen. Het is dus een volledige verschuiving van de plaats die de rechter inneemt, wanneer de sociologischcriminalistische school hem als wezenlijke taak de beoordeeling aanwijst der geheele innerlijke gezindheid van den misdadiger. „Men kan het", zegt v. Liszt, „als de grootste tegenstelling tusschen de oude en de nieuwe; opvatting aanduiden, dat gene het aitwerfdig gevolg der daad, en deze de innerlijke gezindheid des daders
116



23
beschouwt als het gewichtige punt, dat in de eerste plaats den doorslag geeft... Volgens de thans heerschende opvatting heeft de rechter slechts de eenigej daad te beoordeelen, die het voorwerp is van de ingediende aanklacht, de daad losieïerukt uit het leven desi daders, de daad geplaatst op de isoleerbank der logischjuristische abstractie. De rechter mag niet terugblikken naar hetgeen vóór die daad gelegen is; hij mag niet de vrees en hoop in overweging nemen, welke de dader voor de toekomst wekt. Voor de daad nu onder beoordeeling moet de dader boeten; en is dat geschied, dan beschouwt men de daad als uitgeboet: ne bis in idem. — Naar onzen eisch daarentegen moet de gezindheid des daders, zooals deze door de daad bewezen werd, den doorslag geven. Zijn houding ten opzichte der rechtsorde, zijn geheele verleden, en al wat hij voor de toekomst doet verwachten, moet de soort en de mate der straf beïnvloeden. Of de beklaagde voor de eerste maal voor de rechtbank verschijnt, of dat hij tot de trouwe stamgasten onzer instellingen behoort, moet belangrijken invloed uitoefenen." i)
Als hier gezegd wordt, dat volgens de thans heerschende opvatting slechts de uitwendige daad van den misdadiger beoordeeld wordt, zonder de innerlijke gezindheid in aanmerking te nemen, dan is dit onjuist. Ook heden neemt men de gezindheid in aanmerking, maar alleen slechts in zoover zij zich door de daad geopenbaard heeft. De grondslag voor het oordeel des rechters wordt — onder Veronderstelling van toerekenbaarheid — geleverd door de uitwendige daad. Al is de schuld ook afhankelijk van den wil, dan is het toch
1) MltteUungen der Internationalen krimtnalistischen Verelnigung. IV. 138-139; Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft XIII, 35.
117



24
zonder twijfel waar, dat, in normale omstandigheden, de mensch het verwerpelijke van zijn daad met juistheid beoordeelt, dat dus gewoonlijk de uitwendige daad als voorwerp van den wil, de schuld aanwijst. Toch ma;g de rechter zich daarmede niet tevreden stellen. Hij moiett zooveel mogelijk uit de omstandigheden de gezindheid van den dader bij het verrichten der daad beoordeelen, en op die wijze de grootheid der schuld vaststellen. In werkelijkheid gedraagt elke verstandige rechter zich volgens dat grondbeginsel. Blijkt uit de omstandigheden, dat de misdadiger gehandeld heeft uit slechte, lage gezindheid, dan wordt de maat der straf vergroot; blijkt het echter, dat de dader uit edele beweegredenen gehandeld heeft, of komen meerdere verzachtende omstandigheden aan den dag, dan wordt de maat der straf verminderd. Het spreekt van zelf, dat een terugval als verzwarende omstandigheid beschouwd wordt.
Hiermede is echter de sociologisch-criminalistische school niet tevreden. Het oordeel des rechters moet volgens haar in de eerste plaats over „de geheete innerlijke gezindheid", over ,de geheete psychologische persoonlijkheid" gaan, mtet al de hoop en vrees, die zij wekt voor de toekomst. Dit is een ongeoorloofde verandering van de taak des rechters. De zuiver inwendige gezindheid gaat hem volstrekt niet aan. Deze is alleen, onderworpen aan het oordeel van God, die de diepte des harten doorziet.
Daarenboven, de menschelijke rechter kan zich niet wagen op dit gebied der inwendige gezindheid, zonder zich aan de grootste misgrepen bloot te stellen. Hoe zou hij het klaar spelen om in de weinige oogenblikken of uren dat de beklaagde voor hem staat, een betrouwbaar oordeel te Vormen aangaande de geheele psychologische persoonlijkheid, de geheele inwendige gezindheid mlet al
118



35
haar Verwachtingen, goede en kwade, voor de toekomst? Indien die inwendige gezindheid werkelijk het o*bject des oordeels uitmaakte, dan zou het in elk geval beter zijn, den rechter weg te zenden en te laten vervangejn door psychiaters en psychologen, die in deze zaken veel meer doorkneed zijn.
Prof. V. LlSZT spreekt zich zelf ook tegen. Volgens hem behoort tot het wezen van schuld en misdaad een „onrechtmatige handeling" of „een feit, waaraan de rechtsorde straf verbindt als rechtsgevolg". Waar ter wereld bestaat nu een staatswet die zekere zuiver inwendige gevoelens, gedachten of besluiten verbiedt? Gedachten zijn tolvrij. Het valt geen enkelen verstandigen wetgever in zulke wetten uit te vaardigen. Met zulk een; wet toch zou hij zich begeven op een gebied, dat voor hem ontoegankelijk is en niet te controleeren. Daarom1 kan ook de zuiver inwendige gezindheid jegens den staat niet onrechtmatig zijn. Onrechtmatig en schuldig is slechts de uitwendige verstoring der rechtsorde, in zoover zij een menschelijke daad is, voortkomend uit den vrijen wil.
119



II. DE VERSCHILLENDE SOORTEN VAN MISDAAD EN SCHULD.
Het zal van |groot nut zijn tot betere kennis van de misdaad, indien wij haar niet alleen beschouwen in hef algemeen, maar ook de verschillende soorten van schuld overwegen, welke de mensch door het bedrijven eener misdaad zich op den hals kan halen. Het gaat hier dus niet over een indeeling der misdaden naar de rechtsgoederen, die door haar verstoord worden, deze behoort tot een bijzonder deel van *het strafrecht. Wij beschouwen hier enkel de verschillende soorten van subjectieve! schuld, aan welke iemand zich, ook met betrekking tot eenzelfde rechtsgoed, kan blootstellen.
i. Daad en Verzuim. Begrip van veroorzaking.
Onder misdaad verstaan alle strafwetboeken, even als het algemeene spraakgebruik, een soort w|an menschelijke, handelingen. De nieuwere strafrechtsleeraren plegen daarom diep onderzoek in te stellen naar (het begrip menschelijke handeling, i) Het komt mij voor, dat hier geheel onnoodig veel vlijt en scherpzinnigheid verspeeld wordt.
Wezenlijk menschelijke handelingen kunnen slechts zulke daden des menschen zijn, die uitgaan van zijn
1) Men vergelijke: Liepmann, Einleitung in das Strafrecht, (1900) 19 ff; Radbruch, Der Handlungsbegriff in seiner Bedentnng für das Strafrecht, (1904) 68 ff; ZlTELMANN, Irrtum und Rechtsgeschaft. (1879) 29 ff.
120



27
bewasten en vrijen Wil. Zoodra dus de wil, onder voorwaarde van genoegzame kennis, vrijelijk beslist tot een doen of laten, dan is er een menschelijke daad. Datgene wat aan jmenscheliike handelingen het eigenaardig karakter verleent, waardoor zij zich onderscheiden van de handelingen van onredelijke wezens, is, dat zij uitgaan van verstand en vrijen wil; en alleen in zoover dit het geval is, kunnen wij ze prijzen of laken, loon of straf toekennen, gelijk reeds genoegzaam' is aangetoond in hetgeen wij gezegd hebben.
Streng genomen zijn alleen positieve vriie daden menschelijke handelingen, maar in breederen zin worden ook vrije verzuimen tot menschelijke handelingen gerekend, omdat zij evenzeer als werkelijke daden aan moreele en rechtelijke beoordeeling onderworpen zijn.
Men onderscheidt daarom in het strafrecht, evenals in de moraal, misdadige handelingen en misdadige vertalmen. Daar de wil, onder voorwaarde van vereischte kennis, vrij is, dat wil zeggen, het in zijn macht heeft te handelen of niet te handelen, is niet alleen het vrijwillig doen eener verboden, maar ook het vrijwillig nalaten eener geboden handeling een misdaad. In beide gevallen komt een vrijwillige plichtverzaking voor.
In geval een bevoegd beambte een menigte op dei openbare straat aanmaant zich te verspreiden, dan wordt, volgens § 116 van het Duitsche strafwetboek, elk der verzamelden strafbaar, die zich bij de derde aanmaning niet verwijderd heeft. In dit geval komt geen positieve daad, geen verandering in de physieke orde voor, en toch wordt een plicht verzaakt. Voor schuldige nalatigheid is niet eens een inwendige wilsdaad noodig; het is genoeg, dat de nalatige zijn verplichting tot een positief willen en doen kenne, en deze verplichting niet nakome.
Het is volstrekt niet aan twijfel onderhevig,, dat vrij-
121



28
willige daden of verzuimen in strijd met den plicht reeds op zich zelf als misdaad kunnen worden aangerekend; maar kunnen ook de gevolgen onzer daden en; verzuimen als zoodanig worden beschouwd? Dat is een moeilijke vraag. Haar beantwoording hangt af van deze andere vraag of en in hoever, onze daden en verzuimen de oorzaken dezer gevolgen zijn.
Wij zullen ons er niet lang bij ophouden om de objectieve werkelijkheid van het begrip „oorzaak" te bewijzen. Volgens Kant is het begrip van oorzakelijkheid een louter subjectieve vorm van kennen zonder objectieve waarde, een verstandscategorie, naar welke wij den inhoud onzer voorstellingen regelen. Prof. V. LlSZT erkent hetzelfde gevoelen te zijn toegedaan.
„Steunend op het begrip van causaliteit als een vorm Van ons kennen, loochenen wij de werkelijkheid eener kracht, die, buiten de voorwaarden om, het gevolg zou teweegbrengen (de eau sa efficiens in tegenstelling me(t de conditio sine qua non)". i\
Oorzakelijkheid zou dus ook volgens deze opvatting niet iets zijn dat werkelijk bestaat maar alleen iets dat door ons gedacht wordt. Als dus eens alle menschen! zouden ophouden te denken — bijv. tengevolge van algemeenen zelfmoord ivolgens het recept van Hartmann — dan zou dientengevolge elk oorzakelijk verband uit de wereld verdwijnen, dan zouden lichamen elkaar niet meer aantrekken en afstooten, dan zou de zon niet meer de oorzaak van warmte op aarde zijn, dan zouden de dieren niet meer de oorzaak hunner jongen zijn, enz.
Echter heeft V. LlSZT zelf de moeite genomen om zich te weerleggen. Volgens hem istreeft de sociologischecriminologie naar het wetenschappelijk onderzoek van
1) Lehrbuch des Strafrechts § 29. s. 132.
122



29
misdaad, 'niet enkel ïn haar uitwendige verschijning, maar ook in haar inwendige, uit de werkelijkheid voortspruitende oorzaken, i) Causaliteit kan dus niet een Oloote vorm van ons kennen zijn. Ja, hij beweert zelfs, dat 3e uiteenzetting der soorten van misdaden volgens hare oorzaken, een hoogst gewichtige taak der criminologie is. Hoe is dat nu mogeüjk, indien oorzaak slechts een subjectieve vorm van kennen is?
Wij zullen er ons echter niet langer mee ophouden, een theorie te weerleggen, die in beginsel elke ware wetenschap, Vooral iedere natuurwetenschap, onmogelijk maakt. Wij zullen liever onderzoeken, wat het uit de óndervinding ontstane begrip van oorzaak ons leert.
Wanneer er sprake is van veroorzaking door een menschelijke liandeling, kan alleen de werkende oorzaak (causa efficiens) bedoeld worden. Wat is een werkende oorzaak? Een beginsel, dat door zijn werking iets anders het ontstaan geeft. Onder beginsel verstaat men hier ieder ding waaruit, op welke wijze ook, iets anders voortkomt. De zaak, door de handeling tot ontstaan gebracht, heet gevolg. Als een kunstenaar een beeld vervaardigt, dan is hij de werkende oorzaak, en het beeld, dat is dó vorm door hem aan de stof gegeven, het gevolg.
Er bestaat een wezenlijk verschil tusschen oorzaak en voorwaarde. Deze laatste neemt geen deel aan de voortbrenging van het gevolg, maar wordt alleen vereischt, omdat zij den invloed der beletselen, die de oorzaak in den weg staan, verwijdert, of de oorzaak in de omstandigheden brengt, welke voor haar werking noodig zijn. Het openzetten der vensterluiken is niet de oorzaak van de helderheid eener kamer, doch een noodzakelijke voorwaarde, opdat het zonlicht de kamer binnendringen
1) t. a. p. S. 7a
123



3Q
en verlichten kan. Het licht is niet de oorzaak van ziea of schrijven, maar een noodzakelijke voorwaarde voor deze handelingen.
Insgelijks bestaat er een wezenlijk verschil tusschen oorzaak en gelegenheid. Onder gelegenheid verstaat men datgene, door welks aanwezigheid een oorzaak hare werkinsr gemakkelijker tot stand brengt. Een jaarmarkt of een volksoploop is niet de oorzaak, maar de gelegenheid, van zakkenrollen; de nacht is niet de oorzaak, maar de gelegenheid,, van dieven, echtbrekers, enz.
Werkende oorzaken worden verdeeld in physieke en moreele oorzaken. De physieke oorzaak brengt door haar physieken invloed het gevolg onmiddellijk tot stand, zooals bijv. het verstand of de wil zijn daden. Ook kunnen meerdere oorzaken door vereende handeling physiek een gevolg tot stand brengen. Bij het schrijven is de schrijver de hoofdoorzaak, de pen, de werktuigelijke oorzaak.
De moreele oorzaak brengt niet physiek en onmiddellijk het gevolg tot stand, maar dringt door haar moreereelen invloed, door verzoek, bedreiging, beraadslaging, bevel, enz., een met kennis begaafd wezen tot physieke totstandbrenging van het gevolg. Hij die een ander door zijn aanstoken of bedreigen tot een moord beweegt, is de moreele oorzaak, de bewerker van den moord; degene die tengevolge dezer aanstokerij den moord pleegt, is de physieke oorzaak van den moord, is de dader, i)
1) Volgens ons Wetboek van Strafrecht wordt ook hij, die de moreele oorzaak van een strafbaar feit is, als dader beschouwd. Immers art. 47 W. v. Str. luidt:
„Als daders van een strafbaar feit worden gestraft:
lo. zij die het feit plegen, doen plegen of medeplegen;
2o. zij die door giften, beloften, misbruik van gezag, geweid, bedreiging of misleiding het feit opzettelijk uitlokken.
„Ten aanzien der laatst en komen alleen die handelingen in aanmerking, die zij opzettelijk hebben uitgelokt, benevens hare gevolgen." Verf.
124



3i
Met het oog op hetgeen wjj zooeven gezegd hebben, kunnen wij onmogelijk de opvatting van v. Liszt en van vele andere juristen aanvaarden, die geen verschil toelaten 'tusschen oorzaak en voorwaarde, maar onder oorzaak verstaan, óf wel de som van alle voorwaarden die noodig zijn voor het tot stand brengen van een gevolg, óf wel elk dezer voorwaarden, óf eindelijk do laatste Voorwaarde, die voor de totstandkoming van het gevolg noodzakelijk was. i) Voorwaarde en oorzaak zijn Wezentijk onderscheiden begrippen. Hun vereenzelviging, leidt tot geheel onhoudbare conclusies.
De uitvinding der boekdrukkunst was de noodzakelijke Voorwaarde voor alle lasteringen, bespottingen, beleedigingen, enz., welke sedert dien tijd door de pjers zijn verspreid, maar is die uitvinding daarvan de oorzaak? Het fabriceeren van een geweer of pistool is de voorwaarde Voor eiken doodslag met dat wapen begaan. Een noodzakelijke voorwaarde voor echtbreuk is de echt, voor diefstal het privaatbezit, voor majesteitsschennis het bestaan van een vorst, voor het verwonden van een medemensch door houw of steek plaatselijke nabijheid; maar zijn zij de oorzaken? Een weg is een voorwaarde om te gaan, maar is hij de oorzaak van dat gaan? De vormbaarheid der stof is de noodzakelijke voorwaarde
1) Volgens v. Liszt verstaat men onder oorzaak in strengen zin „de samenvatting van alle voorwaarden noodzakelijk voor het gevolg." (Lehrbuch 132). De uitvoering van den wil kan in beperkte beteekenis aangeduid worden als oorzaak van het gevolg, maar in die beteekenis „mag oorzaak niet meer zijn dan een der vele noodzakelijke voorwaarden voor het gevolg" (t a. p.) Elders schrijft hij; (t. a. p.) „Uit het begrip van oorzaak volgt, dat ieder die door vervulling eener voorwaarde voor het komende gevolg, aan de totstandkoming daarvan deel heeft, dat gevolg heeft veroorzaakt; dat, wijl alle voorwaarden van het gevolg gelijkwaardig zijn, tusschen de afzonderlijke personen, die aan de totstandkoming van het gevolg bijdroegen, geen hegrijpelijk onderscheid bestaat; dat dientengevolge hun onderscheiden bestraffing slechts gerechtvaardigd is binnen de grenzen van dezelfde strafmaat"
125



32
voor het maken van een beeld, maar zij is niet de oorzaak daarvan.
Oorzaak is slechts datgene wat door zijn handeling iets anders het bestaan geeft. Het is zeer goed mogelijk, dat meerdere oorzaken moeten samenwerken om1 een bepaald gevolg tot stand te brengen, en dat deze dus slechts in haar samenwerking de totaal-oorzaak uitmaken; maar ook in dit geval kan slechts datgene als gedeeltelijke oorzaak beschouwd worden, wat door zijn handeling op het ontstaan van het gevolg invloed uitoefent, zoodat dit ten minste voor een gedeelte aan die handeling zijn ontstaan te danken heeft.
Tot hiertoe hebben wij de oorzakelijkheid alleen physiek behandeld. Geheel anders wordt de verhouding tusschen oorzaak en gevolg, wanneer wij ons begeven op het 'gebied van moreele en rechtelijke toerekening voor vrije tnenséhéÜjke handelingen. Van zuiver physiek standpunt kan alleen datgene als oorzaak beschouwd worden, wat door zijn handelen op het ontstaan van het gevolg invloed heeft; van moreel standpunt echter kan dikwijls den mensch iets als oorzaak worden toegeschreven, Ofschoon hii positief niets heeft bijgedragen tot het ontstaan Van het gevolg. Voor de moreele en rechtelijke overweging der menschelijke handelingen en hare gevolgen komt het wezenlijk aan op den wil des menschen. en aan dien wil kan alles oorzakelijk worden toegeschreven, wat in worden en ontstaan van hem. afhangt.
Dit is de grond waarop den mensch de gevolgen van een Verzuim, van een niet-handelen als misdaad worden aangerekend, als hij verplicht was, ze te verhinderen. Een baanwachter, die niet op den rechten tijd den overweg over de spoorbaan afsluit, wordt verantwoordelijk voor de gevolgen zijner nalatigheid, die te voorzien waren'.
126



33
Juist om deze gevolgen te voorkomen werd hem de afsluiting van den overweg opgedragen. Beschouwd van zuiver physiek standpunt heeft hij niets bijgedragen tot het ontstaan van deze gevolgen, omdat hij op geenerlei wijze handelde; maar moreel en justitieel wordt hij terecht als hoofdoorzaak van het gebeurde ongeluk beschouwd, omdat dit in zijn ontstaan van zijn wil afhing. Hij wist dat het zijn plicht was, den overweg af te sluiten en de gevaren af te wenden die voor de voorbijgangers uit de niet-afsluiting zouden ontstaan; het lag in zijn macht dit te doen, en niettemin heeft hij het niet gedaan.
Als een kindermeisje ziet, dat de kinderen, die aan hare hoede zijn toevertrouwd, zich in gevaar bevinden van door een wagen overreden te worden, of in een afgrond te vallen, en zij verzuimt dan de kinderen in veiligheid te brengen, dan wordt zij verantwoordelijk voor het ongeluk, dat dien kinderen overkomt.
Wie een put graaft, zonder veiligheidsmaatregelen te nemen, wie met een auto er maar op los rijdt en der» goeden kant niet houdt om spelende kinderen langs den weg niet te overrijden, is verantwoordelijk voor de gevolgen.
In al deze gevallen ligt de misdaad niet in een positief doen, maar in een bewust verzuim. Eenige juristen willen ook deze misdrijven van verzuim omzetten in misdrijven van positief begaan. Verzuim, zeggen zij, is iets zuiver negatiefs, dat niets kan uitwerken. Zij trachten daarom een positieve handeling als de eigenlijke oorzaak op te sporen, dewijl zij een of andere daad, die aan het verzuim voorafging en met dit als één geheel moet gedacht worden, als oorzaak beschouwen, gelijk in de bovenstaande voorbeelden het graven van den put, het rijden in een auto, en dergelijke. Doch W. v. Rohland i)
1) Die Kausallehre des Strafrechts, (1903) 58.
127



34
brenjgt terecht hiertegen in: „Deze handeling, die aan het verzuim voorafgaat, kan de oorzaak niet zijn, daar zij onder voorwaarde der aanvullende daad een geoorr loofde handeling is, en dus niet de oorzaak van een onrechtmatig gevolg zijn kan. Niet dat A een put graaft, is de oorzaak van het onheil dat daarop volgt, maar dat hij de noodige voorzichtigheidsmaatregelen daarbij verzuimd heeft."
Wanneer het een positieve ongeoorloofde daad betreft, worden den dader ook alle voorzienbare nadeelige geVolgen aangerekend, die uit zijn daad kunnen voortspruiten. Daarvandaan de oude rechtsuitdrukking: Versanti in illicito omnia imputantur quae sequentur ex delicto. Wie bijv. uit wraak zijn medemensch vermoordt, is ook verantwoordelijk voor de tijdelijke en geestelijke nadeelen, die uit deze daad ontstaan voor de betrekkingen van den vermoorde en voor de openbare vrijheid. Zijn aandacht was alleen gevestigd op de bevrediging zijner wraakzucht, maar hij zag toch minstens vaag en in het algemeen, dat hij door zijn daad niet alleen zijn slachtoffer maar ook diens betrekkingen onrechtmatig zou benadeelen, en ook om wille van dit gevaar was hij verplicht zijn booze daad niet ten uitvoer te brengen.
Wij hebben gezegd: Slechts de voorzienbare slechte 'gevolgen van ons schuldig verzuim, en van onze schuldige daad kunnen ons als midaad worden aangerekend. Wij moeten op zijn minst het gevaar voor deze slechte gevolgen gekend hebben, watat wat wij op geenerlei wijzei nóch in zichzelf, nóch in zijn oorzaak kenden, ma£ ons niet worden aangerekend, daar die toerekening zulke kennis wezenlijk veronderstelt.
Seuffert beweert: „Voor het Duitsche strafrecht is in leer en practijk de heerschende meening, dat het in al de gevallen, waarin de straf verhoogd wordt om wille
128



35
van de gevolgen, niet aankomt op voorzienbaarheidHet is genoeg dat het ernstige gevolg veroorzaakt werd door een wederrechtelijke daad. Dientengevolge kan een oorvijg iemand voor de rechtbank brengen, indien degene, die de oorvijg ontving, onder zijn haar een onzichtbaar gezwel had, dat door dien slag openbrak, veretterde en eindigde met doodelijken afloop. De ergste gevolgen tracht men te ontkomen, door de causaliteit te ontkemen bij zeer buitengewone en niet te voorziene ontwikkelingen ; er bestaat dan in gerechtelijken zin geen causaliteit, geen genoegzame oorzakelijkheid." i)
Of de oorvijg in het aangehaalde voorbeeld den gever daarvan voor de rechtbank kan brengen volgens het Duitsche recht, weten wij niet. Dit weten wij echjter wel: Als het vaststaat dat de dader niets afwist van dat gezwel, dan kon hij ook op geenerlei wijze voorzien, dat uit zijne daad de dood van zijn evenmensen zo» ontstaan. Hij is schuldig nóch aan doodslag met voorbedachten rade, nóch aan doodslag door verzuim. Om tot deze Uitspraak te komen behoeft men het physieke causaal-verband tusschen de oorvijg en den daarop gevolgden dood niet te loochenen. Zeker, louter physiek beschouwd is de oorvijg de doodsoorzaak geweest maar niet alle physieke gevolgen onzer handelingen kunnen ons worden aangerekend. Als bij een gevaarlijke operatie de patiënt sterft, niettegenstaande alle voorzorgen van den geneesheer, dan is deze louter physiek beschouwd de oorzaak des doods, maar dat is niet voldoende om hem die daad als misdaad aan te rekenen. Alleen datgene kan ons als misdaad worden aangerekend wat van ons afhangt, of wat eenigerwijze op zichzelf of in
1) Ein nenes Strafgesetzbuch für Deutschland, (1902) 50-51.
129



36
zijn oorzaak door ons gewild is; maar wij kunnen slechts willen, wat wij op een of andere wijze kennen, i)
Terwijl bij ongeoorloofde daden ons alle voorzienbare slechte gevolgen kunnen worden toegerekend, zijn wij niet altijd verantwoordelijk voor de mogelijke slechte gevolgen van een geoorloofde daad, zelfs wanneer wij die duidelijk hebben voorzien, en zij misschien noodzakelijk moesten voorkomen. Een veldheer, die een yiiandelijke vesting laat beschieten, ziet van te voren, dat door die beschieting hoogst waarschijnlijk vele onschuldigen zullen gedood worden, die geen deelnemjein in den strijd, zooals kinderen, vrouwen en grijsaards. Niettemin kan men hem deze gevolgen der beschieting niet aanrekenen. De verovering der vesting is hem gewoonlijk om strategische redenen absoluut noodzakelijk; hij bedoelt den dood der onschuldigen niet, maar laat deze eenvoudig toe. Wie door een moordenaar overvallen wordt en zich krachtdadig verdedigt, begaat geen misdaad als zijn aanvaller in dezen strijd het leven laat. De verdediging is hem geoorloofd, en wat hij daarbij op het oog heeft, is zijn eigen behoud; indien de aanvaller daarbij het leven inschiet, is het diens eigen schuld. Bij al deze en dergelijke handelingen komt het bij de aanwijzing der schuld aan op den wil of de bedoeling. Als iemand bij zijn buurman een boek wegneemt om het
1) Met deze opvatting is in strijd art. 300 W. v. Str., hetwelk luidt:
„Mishandeling wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste twee jaren of geldboete van ten hoogste driehonderd gulden.
„Indien het feit zwaar lichamelijk letsel ren gevolge heeft, wordt de schuldige gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren.
„Indien het feit den dood ren gevolge heeft, wordt hij gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren, enz."
Daarentegen luidt art. 302:
„Hij die aan een ander opzettelijk zwaar lichamelijk letsel toebrengt, wordt als schuldig aan zware mishandeling, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste acht jaren, enz. Vert.
I30



37
te lezen en dan wteer terug te geven, begaat hij geen diefstal i); wanneer hij het echter neemt om het te houden, dan pleegt hij diefstal. De uitwendige daad is in beide gevallen dezelfde, maar de bedoeling is verschillend. Dit geldt ook voor de gevolgen onzer daden of verzuimen met betrekking tot hunne toerekenbaarheid.
Als een dienstknecht in den nacht een deur opent, om daardoor dieven in staat te stellen het huis binnen te komen en te stelen, dan wordt hij terecht beschouwd als medeplichtig aan den diefstal; zou hij echter .bij een plotselingen overval den dieven de deur openen, omdat hij alleen op die wijze den dood kan ontkomen, dan heeft hij geen schuld. Immers hij is niet verplicht zijn leven op te offeren om het geld zijns meesters te redden. Hij kan dus volstrekt niet medeplichtig aan den diefstal beschouwd worden, hoewel hij physiek een noodzakelijke voorwaarde daartoe stelde. De uitwendige handeling is in beide gevallen dezelfde, maar omstandigheden en doel zijn volkomen verschillend.
2. Opzet en schuldige nalatigheid.
Van zeer groot belang ïn het strafrecht is het verschil tusschen opzettelijke misdaad (dolus)\ax schuldige nalatigheid (culpa in enger en zin). Dit verschil is niet identiek met het hierboven behandelde verschil tusschen misdadige handeling en misdadig verzuim. Iedere schuldige nalatigheid bevat een verzuim, maar niet ieder verzuim is een schuldige nalatigheid.
Opzettelijke misdaad is elke bewuste en op zich zelf gewilde schending van het recht, hetzij deze bestaat in een positieve daad of in een verzuim, hetzij de schending van het recht bedoeld is als doel of als middel. Schuldige
1) Volgens art. 310 W. v. Str. Is dit wel degelijk diefstal. Verf.
131



38
nalatigheid daarentegen komt voor als het recht geschonden wordt door onachtzaamheid of nalatigheid in strijd met plicht.
Bij opzettelijke misdaad wordt dus wezenlijk het bewustzijn van plicht, of van de onrechtmatigheid der daad of der nalatigheid verondersteld. Niemand zal dengene, die iets wederrechtelijks gedaan heeft, opzet aanwrijven, als deze ten tijde zijner handeling de onrechtmatigheid zijner daad niet kende. Hoogstens zal men onderzoeken, of hij door lichtzinnigheid of nalatigheid schuld heeft aan deze onwetendheid en men hem derhalve van schuldige nalatigheid kan betichten.
Het bewustzijn dezer strijdigheid met het recht is echter louter de voorwaarde voor opzettelijke misdaad; deze zelf bestaat wezenlijk in een doen of laten in strijd niet het recht, dat vrijelijk gewild is en van den vrijen wil uitgaat. De directe bron van elke misdaad ligt in den wil; en naarmate der gesteldheid van den wil verandert de misdaad. In geval de wil een onrecht matig gedrag tot object heeft, en dit onrechtmatig'! gedrag uit den vrijen bewusten wil voortkomt, bestaat er opzettelijke misdaad. Opzettelijke misdaad is bewuste diefstal, bedrog, moord, echtbreuk, enz. i)
Ook bij een verzuim kan opzet aanwezig zijn, wanneer het onrechtmatig en bewust is. Als een wisselwachter bijv. bewust zijn plicht verzuimt, hetzij uit nijd, of met het doel dat dientengevolge een trein zal ontsporen, dan begaat hij opzettelijke misdaad. Zou hij echter alleen uit lichtzinnige onopmerkzaamheid zijn plicht verzuimen, dan is hij schuldig aan eenvoudige misdaad. In het laatste geval wist hij, dat het zijn plicht is opmerkzaam te zijn, wijl deze opmerkzaamheid nood-
1) Bij ons wordt dit gewoonlijk zoo uitgedrukt: men handelt opzettelijk wanneer men een bepaalde daad willens en wetens verricht. Vert.
132



39
zakelijk is in zijn betrekking1 om' ontsporingen of botsingen te voorkomen. Hij kende ook het gevaar, dat noodzakelijk verbonden is met zijn gebrek aan oplettendheid, niettegenstaande deze kennis, heeft hij het aan oplettendheid laten ontbreken, en wordt hij verantwoordelijk voor de eventueele gevolgen zijner onoplettendheid. Het spreekt van zelf, dat van zulke misdaad slechts sprake kan zijn, als de mensch vrij is, als hij een andere oplettendheid kon aanwenden dan hij werkelijk aangewend heeft. Indien geen andere oplettendheid in zijn macht lag, is het dwaas om van misdaad te spreken.
Dit onderscheid tusschen opzettelijke misdaad en eenvoudige misdaad is zeer dikwijls van toepassing bij het dooden van een mensch.
Als bij een gevaarlijke operatie de patiënt sterft, omdat de chirurg te kort schoot in de vereischte opmerkzaamheid en zorgvuldigheid, dan is hij schuldig aan misdadigen doodslag. Zou echter de chirurg — zeg) tengevolge van omkooperij — opzettelijk onoplettend en nalatig te werk gaan bij een operatie, om daardoor den dood van den patiënt teweeg te brengen, dan zon hij schuldig zijn aan opzettelijke misdaad. Wie uit schuldige onachtzaamheid op de jacht een mensch doodschiet, is schuldig aan misdadigen doodslag; wie echter opzettelijk den dood eens menschen teweegbrengt, is schuldig aan moord of doodslag met voorbedachten rade.
Moord en doodslag komen hierin overeen, dat in beide gevallen het onrechtmatig dooden op zich zelf met bewustzijn gewild wordt, dat in beide gevallen de bedoeling gericht is op het veroorzaken van den dood des naasten. Zij verschillen echter hierin, dat de doodslag gepleegd wordt in een plotselinge en hevige hartstochtelijke opwelling, terwijl de moord gepleegd wordt met vol overleg. Bij doodslag vallen moraliter besluit en
133



40
uitvoering gewoonlijk te zamen, wat bij moord slechts in hoogst zeldzame gevallen kan voorkomen. Doodslag is een mindere misdaad dan moord, omdat tengevolge der hevige hartstochtelijke opwinding de toerekenbaarheid veel geringer is. i) 2)
Onzes inziens zou men beter doen te onderscheiden tusschen: met oogmerk en zonder oogmerk om ta dooden. en dan ten opzichte van „met oogmerk om te dooden" wederom te onderscheiden tusschen moord en doodslag. Het opzet toch heeft immer alleen betrekking op ons eigen handelen, het oogmerk heeft ook betrekking op het gevolg, als het naaste doel onzer handeling. Bij het dooden betreft het opzet het afschieten van het wapen, het oogmerk den dood van den medemensch. Het opzet geldt het gebruik der middelen, het oogmerk tevens ook het doel zelf, in zoover het door het middel wordt nagestreefd. Voor een geval van „met oogmerk om te dooden" is het niet noodzakelijk dat de dood het einddoel der daad is, en in vele gevallen is het zeker niet zoo. De moordenaar beoogt als eigenlijk einddoel zijner daad misschien de bevrediging van zijn hebzucht, of zijn wraakzucht, maar niettemin is de dood van zijn evenmensen als naaste doel zijner daad gewild en beoogd.
Het oogmerk kan ook misdaden van anderen tot object hebben, maar opzet kan altijd en alleen slechts
1) Niet gelukkig is de uitdrukking van § 212 van het Duitsche Strafwetboek: .Wie opzettelijk een mensch doodt, zal, als die dood niet met overleg werd ten uitvoer gebracht, gestraft worden wegens doodslag met tuchthuisstraf van niet minder dan vijf jaren.'' Zonder overleg is toch wel geen strafbare daad mogelijk. Men behoorde dus verder aan te wijzen, welk overleg bedoeld wordt.
2) Bij ons is de terminologie van het W. v. Str. nauwkeuriger:
Art 287: „Hij die opzettelijk een ander van het leven berooft, wordt, als schuldig aan doodslag, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vijftien jaren."
Art 289: „Hij die opzettelijk en met voorbedachten rade een ander van het leven berooft, wordt, als schuldig aan moord, gestraft met levenslange gevangenisstraf of tijdelijke van ten hoogste twintig jaren."
Zoo handelt art. 290 over kinderdoodslag en art 291 over kindermoord.
134



41
onze eigen handelingen tot object hebben, zoover zij afhankelijk zijn Van onzen wil. Zoowel opzet als oogmerk zijn daden van onzen wil.
Volgens hetgeen wij hier gezegd hebben, deugt dej zoogenaamde Voorstellingstheorie volstrekt niet, die zegt, dat opzet „de voorstelling is van het gevolg, d>ef^
gepaard gaat met de uitwerking; van den wil", i) Terecht bemerkt dan ook professor Lammasch, dat men het wezen van opzet niet erger miskennen kan, dan in deze theorie geschiedt. Zich iets voorstellen of voornemen is geen daad van het verstand, maar van den wil. Als iemand het voornemen opvat om zich te gaan beteren en een ander leven te leiden, dan stelt hij zich niet enkel iets voor, maar vormt hij het besluit van den wil zijn leven te veranderen. Op gelijke wijze neemt degene, die zich een misdaad voorstelt, ook het besluit om die te begaan. Volgens de definitie van V. LlSZT zou men aan God alle misdaden sedert het begin der wereld als opzettelijk moeten toeschrijven. Want Zijn wil om de wereld te scheppen ging Vergezeld van de duidelijkste voorstelling van alle toekomstige misdaden. De generaal, die de beschieting eener stad beveelt, heeft de voorstelling, dat ook vele kinderen en vrouwen zullen gedood worden I 2)
Overigens kan V. Liszt zelf zijn begripsopvatting niet doorvoeren. Bij nadere uiteenzetting zegt hij: „Opzet bestaat dus als het gevölg beoogd wordt, dat wil zeggen, als het vooruitzicht op het gevolg de beweegreden tot de daad isj als de dader om wille der verandering, die zijn handeling in de wereld buiten hem' zal teweeg-
1) Aldus v. Liszt (Lehrbach des detttschen Strafrechts § 39 S. 171) die deze theorie de tegenwoordig heerschende meening noemt
2) Grundrlss des Strafrechts. 2 (1903) 23. In hoofdzaak stemt hiermede overeen : Birkmeijer, Enzyklopüdie der Rtchtswissenschaft 2 (1904) 1126.
135



42
brengen, de daad voorneemt te doen: als die verandering het doel, haar teweegbrenging het oogmerk der daad uitmaakt; als het gevolg beoogd, begeerd, nagestreefd wordt. Hierbij is het van geen belang of de dader met grootere of kleinere zekerheid op het totstandkomen van het gevolg gerekend heeft .„ of dit als noodzakelijk of als mogelijk voorzien heeft." i)
Voleens v. Liszt zelf komt het dus bii oozet ook hier opaan dat het booze gevolg bedoeld^ begeerd en nagestreefd wordt. Op het oog hebben, begeeren en nastreven zijn echter daden van den wil, niet van het verstand. En V. LlSZT beweert ook zelf, dat voor misdaad het subjectieve verband tusschen de booze daad en den wil des daders vereischt wordt. Daarom moet de ergste soort van misdaad, opzettelijke misdaad, haar eigenlijken zetel hebben in den wil. De schuld ligt niet in het weten, maar in het willen.
De Oostenrijksche criminalist LöFFLER heeft voorgesteld de woorden „opzettelijk" en „met oogmerk" in het strafwetboek te vervangen door „wetens" of „met het bewustzijn". Ook SEUFFERT 2) is niet afkeerig van dit voorstel. Of op eenige plaatsen van het tegenwoordig strafwetboek, bijv. § 266, „met oogmerk" beter zou vervangen kunnen worden door „wetens", kan hier in het midden worden gelaten; maar in het algemeen Is het voorstel onaannemelijk, omdat het hier gaat over werkelijk onderscheiden begrippen. Als alleen de onrechtmatige handeling van den dader zelf in overweging wordt genomen, dan is het voldoende te constateeren, dat hij wetens en willens gehandeld heeft, want dan is de wil om de daad te begaan daarbij ingesloten. Voor de gevolgen der daad is dit echter niet voldoende. Men
1) Lehrbuch des Strafrechts. 172. ' 2) Bln neaes Strafgesetzbach für Deutschland, 48.
136



43
kan zeker weten, dat een bepaald gevolg uit onze handeling voortkomt, zonder dat dit gevolg op zich zelf beoogd of gewild is.
Evenals „opzet", omschrijft v. Liszt ook schuldige nalatigheid geheel verkeerd. „Schuldige nalatigheid is i het niet voorzien der voorzienbare gevolgen bij "het voornemen der wilsuiting." i) Schuldige nalatigheid is" toch een schuld, en zonder eenig voorzien der gevolgen is het onmogelijk ons de gevolgen onzer handelingen als misdadig aan te rekenen. Wij kunnen slechts verantwoordelijk gesteld worden voor datgene wat wij 1 op een of andere 'wijze, hoe flauw en in het algemeen dan ook, voorzien hebben, niet voor datgene wat te voorzien was, maar werkelijk op geenerlei wijze voorzien werd.
L)e wisselwachter weet, dat, indien hij uit luiheid of lichtzinnigheid te kort schiet in de opmerkzaamheid en aandacht, die zijn ambt vereischt, zeer gemakkelijk een groot ongeluk kan ontstaan en waarschijnlijk ook ontstaan zal. Derhalve kent hij zijn plicht, het niet te laten ontbreken aan behoorlijke opmerkzaamheid om het gevaar voor een ongeluk verwijderd te houden. Verzuimt hij niettemin deze opmerkzaamheid, dan is hij verantwoordelijk voor het ongeluk. Hij voorzag toch minstens 2 het gevaar voor dit ongeluk en hij kende zijn plicht om dat gevaar verwijderd te houden. In dit vrijwillig verzuimen der vereischte oplettendheid ligt zijn schuldige nalatigheid. Niet het verstand, maar de wil is de eigenlijke zetel van deze nalatigheid.
v. LlSZT komt ook met zich zelf in tegenspraak met deze definitie. Schuldige nalatigheid is „het niet voorzien der voorzienbare gevolgen bij het voornemen der wilsuiting". Voor wie was het gevolg voorzienbaar? Klaar- „ blijkelijk voor den dader. Deze kon dus een ander voor- •
t) Lehrbuch des deutschen Strafrechts. 184.
137



44
uitzien hebben, dan hij gehad heeft; (met andere woorden, hij kon anders gehandeld hebben dan hij gehandeld heeft. Volgens het determinisme is dit echter met waar, want het leert, dat in concrete omstandigheden de mensch niej anders handelen kon, dan hjj werkelijk deed. Is dit geen openlijke tegenspraak?
3. Poging en gevolg.
Wij moeten nog even afzonderlijk onze aandacht schenken aan de vraag over de aansprakelijkheid voor de gevolgen en de strafbaarheid der poging tot misdaad!
Vergiftiging van waterbronnen wordt volgens § 324 van het Duitsche strafwetboek gestraft met tuchthuisstraf Van hoogstens tien jaar. Indien echter tengevolge dier vergiftiging de dood eens menschen plaats vond, is tien jaar tuchthuisstraf de minste en kan zij tot levenslange gevangenisstraf worden opgevoerd. Wie een ander opzettelijk met een wapen verwondt, wordt gestraft met gevangenis van niet minder dan twee maanden (§ 223a); heeft .echter dat lichamelijk letsel het Verlies van een aanzienlijk lichaamsdeel ten gevolge, dan wordt de dader veroordeeld tot tuchthuisstraf van hoogstens vijf jaar, of tot gevangenisstraf van niet minder dan één jaar1 (§ 224); volgt de dood, dan moet gestraft worden met gevangenis- of tuchthuisstraf van niet minder dan drie jaren (§ 226).
In deze en meerdere dergelijke gevallen wordt de grootte der straf niet bepaald volgens de grootte der subjectieve misdaad des daders, maar volgens de uitwendige, dikwijls toevallige gevolgen, den toevalligen uitslag. Heeft een ander iemand zwaar gewond, dan wordt de dader op verschillende wijzen gestraft, naarmate de heelkunde er in slaagt den gewonde het leven te redden
138



45
of niet. Is zulk een verschillende behandeling bij gelijke schuld te rechtvaardigen?
Juist dezelfde moeilijkheid ontmoeten wij bij poging. Overvalt iemand een anaer met het oogmerk hem te dooden of te berooven, en mislukt de aanslag door toevallige omstandigheden, dan wordt hij minder streng gestraft, dan indien hij in zijn misdaad geslaagd was, ofschoon in beide gevallen de subjectieve schuld gewoonlijk dezelfde is.
Vele nieuwere juristen van de sociologisch-criminalistische school, zooals Seuffert, i) Fr. v. LlSZT, 2) beschouwen dit als onrechtvaardig. Seuffert stelt daarom den algemeenen eisch: „Het strafrecht mag in het gevolg^ahs^ zoodanig verhooging der straf." Van sociologisch-criminalistisch standpunt is dit volkomen consequent. Volgens hen toch komt het bij de beoordeeling der misdaad en bij de strafbaarheid niet zoozeer aan op de daad, als wel op den dader, niet op de uitwendige handeling en haar gevolgen, maar in de eerste plaats op de innerlijke gezindheid.
Wij hebben echter boven reeds aangetoond, dat deze opvatting onhoudbaar is. Een persoon wordt niet verantwoordelijk voor den strafrechter door zijn inwendige {gezindheid, maar door de uitwendige daad, die ingrijpt in de rechtssfeer der samenleving. De uitwendige daad is echter verschillend, naarmate zij anderen grootere of kleinere schade toebrengt. Ook onze tegenstanders kunnen niet loochenen, dat bij een zelfde misdaad de verplichting tot restitutie zeer verschillend kan zijn. Wie door brandstichting twee huizen vernielt, heeft een zwaarderen plicht tot schadevergoeding, dan degene die slechts één huis vernield heeft, ook indien in beide
1) Ein neues Strafgesetzbuch für Deutsehland, 50 ff.
2) Lehtbuch des deutschen Strafrechts § 46. S. 203.
139



46
gevallen de misdaad dezelfde is. Iets dergelijks geldt ook voor een booze daad tegenover de samenleving. Wie aan de samenleving grootere onrechtmatige schade heeft berokkend, moet ook meer boeten. Het spreekt van zelf dat hier slechts de voorzienbare gevolgen der daad overwogen worden, zooals wij reeds vroeger gezegd hebben.
Er bestaat derhalve volstrekt geen reden om af t*» wijken van het gebruik van alle volken, om bij de bestraffing ook de gevolgen der booze daad in rekening te brengen.
Seuffert en v. Liszt blijven ook niet consequent. Hoewel zij voor poging dezelfde straf eischen in het strafwetboek als voor de voltrokken daad, willen zij den rechter de volmacht geven om het uitblijven van het gevolg als verzachtende omstandigheid te laten gelden. Hiermede wordt erkend dat bij de strafbedeeling de uitslag in overweging komen kan, en naar omstandigheden in overweging komen moet.
140



III. BEGRIP EN DOEL DER STRAF.
„Het leven is niet het hoogste goed, maar het grootste kwaad is schuld" zoo dacht vroeger en zoo denkt ook nog heden elke onbevooroordeelde mensch. „Volstrekt niet" zeggen de positivistische strafrechtleeraren van onzen tijd; „schuld is slechts een sociaal-pathologisch verschijnsel", het onvermijdelijk resultaat voortkomend uit den aangeboren aard van den misdadiger en de verhoudingen die hem omgeven, en dus „het noodzakelijk product van den eenen individueelen factor en de tallooze maatschappelijke factoren", i) Deze grondslag vormt „het fundament en de hoeksteen van mijn geheele) politico-criminalistische opvatting". 2) De misdadiger verdient derhalve ook geen verwijt, blaam of afschuw, maar medelijden.
Welke beteekenis, welke taak kan van dit standpunt uit de straf wel hebben? Is zelfs, van dit standpunt beschouwd, straf nog wel toelaatbaar? Dit moeten wij nu onderzoeken.
1. De rechtsgrond van het strafrecht van den staat.
Dat de Staat het recht heeft de overtredingen zijner wetten te straffen wordt door niemand ontkend behalve
1) Fr. v. Liszt, Das Verbrechen ah sozlal-pathotogische Brtchtinang, Dregden, 1899, 9.
2) t. a. p. a
141



48
door eenige anarchistische ideologen en ongeneeslijke optimisten, die de geheele maatschappelijke orde met gemeenschapszin en menschenmin bii elkander zouden willen houden. Eveneens wordt door niemand bestreden, dat de onmiddellijke grond van het Staats-strafrecht bestaat in zijn noodzakelijkheid voor de instandhouding van openbare veiligheid en orde.
Zijn wij met deze gegevens reeds aan het eind van het onderzoek aangaande de grondslagen van het strafrecht? V. LlSZT beweert dit, en wijst rondweg eiken, verderen grond af. „Het is volkomen nutteloos den rechtsgrond hetzij van den Staat, hetzij van de straf, te gaan zoeken in eenigen grondslag, die buiten ónze wetenschappelijke ervaring ligt. Metaphysische speculatie kan geen wetenschappelijke oplossing van het strafprobleem geven." i)
Indien dit alleen zou beteekenen, dat voor den Strafrechtsleeraar elke verdere grond onnoodig is, dan waren wij het geheel en al eens. De diepere grondslagen van de staatsmacht te onderzoeken, is zijne taak niet. Het is echter duidelijk dat dit 'geenszins de beteekenis der aangehaalde woorden is: integendeel zij wijzen veeleer elke verdergaande metaphysische bevestiging van het strafrecht af, als onmogelijk en onwetenschappelijk. Alles wat buiten onze bloote ervaring ligt, behoort niet tot onze geordende wetenschappelijke kennis, maar tot het gebied des geloofs. 2) Wij kunnen zelfs niet weten of het causaliteits-beginsel wel objectieve en algemeene geldigheid bezit. Het is slechts een „vorm van onze ervaring". „Alleen in onze ervaring bestaat er geen gevolg zonder oorzaak... Maar aan-
1) Lehrbuch des deutschen Strafrechts § 16, S. 82.
2) Mittetlungen des Internationalen krtmtnaltsttsehen Veretnigung IV. 134.
142



49
jgaande datgene wat buiten onze ervaring ligt is daarmede niets gezegd." i)
Dit is het Kantiaansche subjectivisme, dat iedere metaphysica en daarmede iedere ware wetenschap onmogelijk maakt. Met loutere feiten der ervaring zonder algemeen geldende en noodzakelijke grondbeginselen kan men nu eenmaal geen wetenschap opbouwen, en wie in het causaliteitsbeginsel, den grondslag van alle natuurwetenschappen, de objectiviteit en algemeenheid bestrijdt, moet dit ook doen ten opzichte van alle noodzakelijke beginselen van het denken.
Waarom loochent men dus de objectieve algemeen geldende kracht van het beginsel van causaliteit? v. Liszt heeft ons den diepsten grond dezer loochening zachtjes aangewezen: „De wetenschap ... weet niets aangaande een eerste oorzaak. Indien in de verte die „eerste oorzaak" niet zoo gevaarlijk opdoemde, dan hadden eenigen toch wel iets tegen de objectieve algemeene geldigheid van het causaliteitsbeginsel aan te voeren. Het is zeker merkwaardig dat de algemeene geldigheid van het oausaliteits-beginsel, dat men als wapen bezigt tegen de wilsvrijheid, terstond in het ongereede geraakt, als het dreigt te voeren tot „een eerste oorzaak."
In een noot voegt de Berlijnsche geleerde hier aan toe om die reden af te wijzen „de terugvoering der straf tot goddelijk bevel." 2) Protagoras, Jarcke en Stahl worden genoemd als vertegenwoordigers van deze meening. Alsof slechts eenige weinig bekende juristen en philosophen en niet elke gezonde wijsbegeerte met het Christendom het strafrecht van den Staat terugvoerde tot den wil van God! Natuurlijk moet deze terugvoering niet zoo verstaan worden, alsof elke afzonderlijke
1) ta.p.
2) Lehrbucn des deutschen Strafrechts, 83.
143



5o
strafbepaling op een uitdrukkelijk goddelijk bevel berustte, maar alleen in dien zin, dat God aan de Staatsmacht het recht om te straffen verleend heeft.
De mensch is naar zijn natuur een wezen bestemd om te leven in gemeenschap. Slechts in een Staat kan hij zich volgens zijn natuur onderhouden, ontwikkelen en volmaken. Hieruit besluiten wij terecht dat God, de Schepper der natuur, den Staat wil, en dat Hij tegelijkertijd ook alles wil wat de Staat noodig heeft voor zijn bestaan en voor het bereiken van zijn doel, vooral de macht om wetten te maken en die, zoo noodig, met dwang' (straffen) door te voeren.
Dit recht van den Staat, of van de overheid, sluit ook den plicht in der onderhoorigen om naar geweten gehoorzaamheid te betoonen.
' Derhalve zegt de H. Paulus: „Ieder onderwerpe zich aan de macht der overheid, want er bestaat geen macht tenzij uit God, en die welke bestaat is door God verordend... Zoo gij het kwaad doet, vrees, want niet vergeefs draagt zij het zwaard. Want zij is dienares van God, wreekster tot gramschap, hem die het kwaad doet. Daarom is het uwe plicht onderdanig te z jn, niet alleen om de gramschap, maar ook om het geweten I" i)
De macht der overheid heeft op dezelfde wijze haren grondslag in den wil Gods, als de macht der ouders over hunne kinderen.
De Staat bezit dus het door God verleende recht omi schuldigen te straffen. Wat is straf?
2. Wezen en doel der straf.
Het idee van straf is aan alle menschen wel bekend en loopt door de geheele geschiedenis der menschheid. Tot
1) Rom. XIII. 1. 4. 5.
144



Si
straf voor hunne misdaad worden de stamouders uit het paradijs verdreven, komt de zondvloed over het menschdom, worden Sodoma en Gomorrha van den aardbodem weggevaagd. Dergelijke beschouwingen vinden wij bij alle Volkeren. Uit de „wetten van Hammtjrabi" door den Dominicaan Pater scheil ontdekt, weten wij nu, welk een geregeld en diepingrijpend strafrecht de BabyIoniers meer dan 4000 jaar geleden bezaten. Aangaande de Grieken schrijft L. schmldt: „Tot de meest hechte overtuigingen, waarvan het geloof der Grieken niet mocht afwijken, behoorde, dat in de lotgevallen der menschen een strikte gerechtigheid heerscht, die het goede beloont en het kwade straft... De Trojanen zijn in de straffen der goden vervallen, omdat een hunner boosaardig het gastrecht had geschonden ..., nog duidelijker toont de Odyssee aan, hoe het kwaad zijn straf niet ontgaat." Zelfs de ruwste natuurvolken hebben een strafrecht, dat door hun opperhoofden op draconische wijze dikwijls gehandhaafd wordt.
Wat denkt nu een ieder zich onder straf? Een kwaad, dat iemand wegens een misdaad wordt aangedaan. Tot het wezen der straf behoort dus, dat zij een physiek kwaad is, en dit niet enkel absoluut in zich, maar ook ten opzichte van den gestrafte. Wat iemand op geenerlei wijze smartelijk en onaangenaam, of zelfs ongewenscht voorkomt, ziet men niet als straf aan. Verder behoort ook tot het wezen der straf dat zij wegens het kwaad eener misdaad worde opgelegd. 1) Zelfs de deterministische strafrechtsleeraren moeten dit toegeven, v. LlSZT beschrijft straf als „het door den strafrechter
1) Derhalve zegt zeer juist de H. THOMAS (5. Theot. 1.2, 9.16, a. 6 ad 2) Est de rattone poenae quod sit contra]la voluntati et quod sit affllcttva, et quod pro altqua calpa inferatur.
145



52
wegens misdaad tegen den misdadiger erkende kwaad." i) Deze begripsaandmding is juist ten opzichte van openlijke staats- of kerkelijk straf. Men mag echter niet vergeten dat ook ouders en opvoeders straffen, ja dat elke op een of andere wijze zelfstandige gemeenschap kan straffen minstens door uitsluiting uit haar midden. De staatsstraf is een kwaad dat door de Staatsmacht wegens schending der openbare rechtsorde wordt uitgesproken.
Daar straf een kwaad is, en een kwaad niet om wille van zich zelf begeerenswaardig is, kan zij niet haar éigen doelwit zijn, maar slechts een middel tot bereiking van een doel. Dientengevolge zijn de zoogenaamde absolute strafrechts-theorieën, die van 'een doel der straf niets willen weten, onhoudbaar. Volgens Kant mag de straf nooit als een middel ten goede qyer een misdadiger worden uitgesproken, maar alleen omdat hij misdadig is geweest.
Doch een kwaad kan tóch niet om zich zelfs wille begeerenswaardig zijn, maar slechts in zoover als het middel en uitgangspunt is ter bereiking van iets goeds.
Wat is het doel der staatsstraf? Ook onder degenen die erkennen dat de straf noodzakelijk een doel heaft, heerscht het grootste verschil van meening. Sommigen wijzen de verbetering van den gestrafte, anderen zijn onschadelijkmaking als doel der straf aan, terwijl wederom anderen afschrikking, of verdediging der gemeenschap als zoodanig beschouwen.
Wij zullen den lezer niet met een opsomming en een critiek dezer opvattingen lastig vallen, die wel allen een kem van waarheid bevatten maar toch meest te kort schieten door eenzijdigen nadruk te leggen op een
1) Lehrbuch des deutschen Strafrechts § 58. S. 249.
146



53
enkel idoel. i) Wij geven er de voorkeur aan het ware begrip uiteen te zetten in aansluiting met de groote meesters uit het verleden, en daarmede de tegenovergestelde poHtico-crirninalistische meening te vergelijken.
Tot uitgangspunt van ons betoog nemen wij den onomstootelijken grondslag, dat het staatsstrafrecht even als de staatsmacht den grond van zijn bestaan eenig en\ alleen heeft in zijn noodzakelijkheid voor het algemeen welzijn. „De zorg voor het algemeen welzijn" zegt Paus Leo XIII, „is niet alleen de hoogste wet, maar ook de geheele grond van bestaan van de staatsmacht." 2) De staatsmacht bezit al de rechten, maar ook slechts die rechten, die zij noodig heeft voor het doel van het algemeen welzijn. Dit géldt ook voor het strafrecht van den Staat. Hij heeft het recht om wetsovertredingen te straffen, en wel zoo ver, maar ook slechts zoo ver,, als voor het doel dier wetten vereischt wordt, niet meer en niet minder. De noodzakelijkheid voor het openbare welzijn is grond, norm en maat van het staatsstrafrecht.
Dit grondbeginsel vooropgezet zijnde komt nu de vraag, met wélk inzicht het openbaar welzijn straf eischt, of in welk opzicht het openbaar welzijn door straf kan bereikt worden. Om deze vraag duidelijk te maken, moet men boven alles nauwkeurig onderscheid maken tusschen strafbedreiging en strafvoltrekking.
Het doel der strafbedreiging kan niets anders zijn dan de naleving der wetten zoo veel mogelijk te verzekeren, of wat hetzelfde is: van hare overtreding af te schrikken. De wetgever voegt aan de wet gelijktijdig) een strafbedreiging toe voor haar overtreding om aan
1) Wij hebben deze verschillende opvattingen in den breede uiteengezet en besproken in onze Moraalphilosophie II, 641 fl. De meeste dezer hebben tegenwoordig slechts geschiedkundige waarde.
2) Encycliek Rerum novarum.
H7



54
de verleiding tot overtreding een werkzaam tegenwicht te geven. Als een diefstal den dief zekere voordeelen belooft, dan bedreigt de wetgever hem daartegenover met gevangenis- of tuchthuisstraf. Het kwaad, dat hem wellicht tengevolge van den diefstal treffen zal, is grooter dan het voordeel dat deze hem belooft.
De soort en trimt der strafbedreiging moet volgens tweevoudig oogpunt bepaald worden: naar de grootte der misdaad, zooals naar de schadelijkheid en gevaarlijkheid voor de openbare rechtszekerheid, en naar de neiging, die gemiddeld onder een bepaalde bevolking tot misdaad bestaat. Hoe gevaarlijker en schadelijker een misdaad is, hoe hooger de menschelijke goederen staan die er door bedreigd worden, des te noodzakelijker is het om1 door verhoogde strafbedreiging zulke misdaad zoo sterk mogelijk te verhinderen. Voor eenzelfde misdaad kan echter op verschillende tijden en verschillende plaatsen een andere strafbedreiging noodig zijn, naarmate de neiging tot zulk een vergrijp tengevolge van natuurlijke karaktertrekken, gewoonten en andere omstandigheden gemiddeld in een streek voorkomt en strengere repressieve maatregelen of straffen noodig maakt, i)
De strafbedreiging of de verzachting der strafwetten is geen daad der justitia commutativa maar der justitia legalis, die onmiddellijk het openbaar welzijn op het oog heeft. 2) De voltrekking der straf echter na een begane misdaad is een daad der justitia commutativa of van eene andere deugd aan haar verwant.
Het doel der strafvoltrekking is het herstel en de herbevestiging der moedwillig verbroken rechtsorde. De toebedeelde of voltrokken straf is öen soort van reactie
1) Vgl. S. Thomas I. 2. q. 105 a. 2.
2) Vgl. hierover onze Moraal-philosophie I, 320.
I48



55
der rechtsorde tegen den inbreuk op het recht, een plechtig protest tegen het haar aangedane geweld.
Door de rechtsorde wordt aan eenieder de hem toebehoorende sfeer van actie aangewezen; gaat hij die rechtsorde te buiten om ten koste van eens anders recht zijn verlangens te bevredigen, dan wordt hij door de rechtsorde in de sfeer, waar hij thuis hoort, teruggevoerd en het onrecht weder vereffend door dat aan rijn eigen bezit zooveel onttrokken wordt als hij zich aan vreemde goederen had vergrepen.
Zeer schoon ontwikkelt de H. THOMAS VAN AquïNE deze gedachte i). Volgens een algemeene natuurwet verzet elk wezen zich onwillekeurig tegen allesi wat zijn bestaan bedreigt; het tracht dat Weg te houden, te onderdrukken. De mensch bijv. verzet zich onwillekeurig tegen alle geweld, dat zijn bestaan bedreigt. Nu is echter de rechtsorde het levensbeginsel en de grondslag der gemeenschap; wie deze aanvalt, bedreigt de gemeenschap in haar bestaan, en als de gemeenschap zich zelf niet wil opgeven en ten ondergang wijden, dan moet zij zich te weer stellen tegen den misdadiger, die roekeloos de rechtsorde verbreekt, hem ten onderbrengen en met geweld onder de rechtsorde doen buigen. Dat geschiedt door de straf, waardoor de rechtsorde zich zegevierend tegen den opgestanen wil verzet, en waardoor de wanorde tot de orde teruggebracht en haar dienstbaar gemaakt wordt.
Blijft de misdaad, de inbreuk op het recht ongestraft en onverzoend, dan wordt vooral de strafbedreiging krachteloos, een louter vogelverschrikker; maar verder, een gevoel van rechtsonzekerheid zal de leden der gemeenschap bekruipen; ieder zal zich in iets bedreigd
1) Summa theol. 1, 1, q. 87. al.
M9



56
gevoelen; wat den eenen heden overkomt kan morgen den ander overkomen, en wat heden in deze zaak geschiedt kan morgen in een andere gebeuren. Wordt echter de misdaad naar verdienste gestraft en uitgeboet, dan keert het gevoel van rechtszekerheid terug. Men heeft dan zoo te zeggen het handtastehjk bewijs dat de rechtsorde zich niet ongestraft met voeten laat treden. Hierin vooral ligt de grond voor het hevig verlangen naar vergelding, dat zich in elk menschenhart doet gevoelen zoodra een misdaad tot openbare kennis komt. Ieder verlangt met alle beslistheid naar de behoorlijke bestraffing en juist de besten beklagen het het meest, als een misdaad onvergolden blijft.
Daar iedere orde, zoowel in de physieke als in de moreele wereld, haar laatste en diepste wortel en Bron m öod heeft, is het op zich zelf de eigen taak Gods deze orde in stand te houden, en zoowel loon aan verdienste als straf aan schuld toe te bedeelen volgens zijn eeuwige gerechtigheid.
De macht der overheid echter is een aandeel in de oppermacht Gods, in de sfeer haar aangewezen, en zoo is ide macht der overheid om te straffen eene deelname in de macht Gods om te straffen, eene dienares van die Goddelijke macht in de sfeer van den staat. Zij is, zooals de H. Paulus zegt, „dienares van God, wreekster tot gramschap hem die het kwaad doet."
Straf is dus op te vatten als een soort van wraak? Wel, dat woord behoeft ons geen vrees aan te jagen. hemsberger is van meening dat vergelding „niets anders is dan wraak", en „wraak uit te oefenen is niet de taak van den staat, zeker tegenwoordig niet." Maar hij zegt ons niet wat wraak is. Als men onder wraak Verstaat, gelijk onder Duitschers meestal het geval is, persoonlijke wraak, die slechts het kwaad des naasten
150



57
ten doel heeft en daarin haar bevrediging zoekt, dar» spreekt het van zelf dat zij even verwerpelijk is als de haat, 'waaruit zij voortkomt.
Duidt men echter met wraak het kwaad aan, dat de rechtmatige overheid ten behoeve der rechtsorde den misdadiger aandoet om hem te doen buigen voor de rechtsorde, dan is zij niets anders dan straf. In dezen zin wordt in de heilige Schrift de groote oordeelsdag herhaaldelijk genoemd de dag der wrake.
Daar de toegemeten straf een vergefiüng voor de bedreven misdaad en het geleden onrecht moet goedmaken en vereffenen, behoort er evenwicht te bestaan tusschen strat en schuld. De grootte der straf mOet in overeenkomst zijn met de grootte der schuld. Zij mag niet grooter zijn dan — naar menschelijke berekening — met de schuld overeenkomt. Bovenmate straffen is onrechtvaardig. Evenmin mag zij ook — afgezien van een buitengewone akte van genade — beneden de mate der schuld blijven, anders wordt de schuld niet ten volle uitgeboet.
Wij zeiden: Volgens menschelijke maatstaf moet de straf overeenkomen met de schuld. Een absoluut rechtvaardig en onfeilbaar oordeel over de mate van schuld, en de daarmede overeenkomende straf, kan alleen God vellen. Voor den menschelijken rechter is bet voldoende, dat hij, in zoover het mogelijk is, zich naar geweten op grond der bedreven misdaad en der omstandigheden waaronder zij gepleegd werd, een rechtvaardig oordeel over schuld en straf tracht te vormen. Er bestaan geen menschelijke aangelegenheden waarin dwaling absoluut is buitengesloten. Ook is het oordeel over het karakter van een gegeven uitwendige strafwaardige daad niet ten allen tijde volkomen hetzelfde.
De waarde der dingen, zoowel op stoffelijk als op gees-
«5»



5»
telijk (gebied, wordt in de gemeenschap niet vastgesteld door het oordeel van een enkel individu, maar door algemeene schatting, en deze is aan zekere veranderingten onderhevig. Dezelfde goederen worden op verschillende tijden en plaatsen niet altijd volkomen gelijk geschat. Dit is echter ook niet noodzakelijk. In eert bepaalde gemeenschap is de algemeene schatting van schuld en straf een bekende grootheid, en hieraan hebben Wetgever en rechter zich te houden. Daarmede vervallen al de opwerpingen van Seuffert, Heimberger en afschaffenburg tegen de mogelijkheid van een rechtvaardige gelijkmatige vergelding. Genoemde schrijvers vormen zich willekeurig een volslagen onmogelijk „door menschelijk weten en kunnen onbereikbaar" begrip van vergelding, ten einde daarmede de onhoudbaarheid der theorie van vergelding aan te toonen.
„In vroeger eeuwen" schrijft heimberger, „geloofde men rechtvaardige vergelding uit te oefenen door galgenTad, door vuur en folterbank, door levend begraven en verdrinken bij misdrijven, die men heden met vrijheidsberooving voor betrekkelijk korten tijd en in zachteren vorm, en zelfs door geldboeten rechtvaardig meent te straffen. Wie heeft nu het rechtmatig evenwicht tusschen misdaad en straf gevonden, de oude of de nieuwe tijd?" i)
Waarom niet beiden? Waarom zou een latere tijd zonder schennis der rechtvaardigheid het soort en de maat der straf niet op andere wijze Vaststellen dan wij heden doen? Het is zelfs een dwaling, te geloovten dat rechtvaardige vergelding eischt, dat voor een bepaalde misdaad overal en altijd hetzelfde kwaad als straf 'zal worden toegemeten.
1) Der Begrtff der Qerechtigkeit im Strafrecht (1903) 11.
152



59
De eerste vraag, die de wetgever heeft te beantwoorden bij de Vaststelling van den aard en grootte der straf, is deze: Welke straf is onder de thans heerschende verhoudingen, opvattingen en neigingen noodzakelijk en toereikend Om een bepaald misdrijf doorgaans effectief te verhinderen? Het antwoord op deze vraag zal op verschillende tijden zeer uiteenloopend zijn, zelfs bij een en hetzelfde volk; hoeveel te meer dan bij verschillende volken met geheel verschillende zeden en aanleg! Heeft nu de staat het recht met een bepaalde straf te dreigen ter Voorkoming van een misdrijf, dan eischt de rechtvaardige Vergelding dat die straf ook opgelegd worde, als het misdrijf werkelijk begaan is.
Daar echter bij gelijke uitwendige strafbare handeling de schuld zeer verschillend kan zijn, mag de wetgever in zijn bedreiging de mate der straf niet mathematisch vaststellen; hij moet veeleer den rechter een zekere vrijheid laten, opdat deze de mate der straf zou kunnen bepalen volgens het concrete geval dat voor hem ligt. Draagt de strafbare handeling door hare bijkomstige omstandigheden de teekenen eener boosaardige, lage, gevaarlijke gezindheid, dan behoort hij de maat der straf — binnen de grenzen door de wet aangegeven — te verhoogen; komen echter verzachtende omstandigheden voor, dan kan hij de straf verminderen. De bewering van Afschaffenburgi), dat de theorie van boetedoening een gelijkwaardige straf eischt voor de gelijke objectieve schuld, is geheel verkeerd. Bij de strafbedeeling door den rechter wordt niet alleen de objectieve, maar ook de subjectieve schuld overwogen, welke bij dezelfde daad zeer verschillend zijn kan. Daarenboven is het verwijt dat de politico-crimi-
1) Das Verbrechen and seine Bekampfung 201.
153



6o
nalistische school telkens aan het bestaande strafrecht maakt, als zoude men tot nog toe de gezindheid des daders niet in overweging hebben genomen, volkomen ongegrond.
Voor rechtvaardige vergelding is ook niet noodig dat de misdadiger in dezelfde goederen gestraft wordt, waaraan hij zich vergrepen heeft. Seuffert i) is van meening dat vereffening en vergelding niet kunnen plaats hebben. Want: „vergelden is waarde tegen gelijke waarde, onwaarde tegen gelijke onwaarde opwegen. En dat is onmogelijk". Vergelding eischt niet noodzakelijk dat gelijk met gelijk wordt omgeruild. Als iemand aan het vaderland groote diensten heeft bewezen, dan wordt hij misschien beloond, doordat men hem in den adelstand verheft of hem' een groot landgoed schenkt, of iets dergelijks. Is dat geen ware vergelding? En als in het goede, zoo is het ook in het booze. Vergelding eischt slechts dat men den misdadiger in die mate van zijn' goederen zal ontnemen, als hij misdreven heeft tegen de goederen der gemeenschap. Een landsverrader wordt vergolden hierdoor, dat men hem het leven ontneemt of zijn vrijheid en burger-eer. Onder sommige omstandigheden kan het raadzaam zijn, dat het goed wat den misdadiger ontnomen wordt, Van dezelfde soort is als het goed, waaraan hij zich vergrepen heeft, maar dit behoort volstrekt niet tot het wezen van vergelding.
In het vergeldend en uitboetend karakter der strafvoltrekking ligt ook reeds opgesloten wat de moderne strafrechüeeraren aanduiden als „in H algemeen voorkomen" (Generalpravention). Door zijn misdaad heeft de boosdoener de rechtsorde vefracht en aan de overige leden der gemeenschap een slecht voorbeeld gegeven, dat lichtelijk anderen tot navolging voeren kan. Door
i) Dat neut Straf-Oetetzbuch fttr DeattcMand (1902) 6.
154



6i
de straf echter tracht de rechtsorde zich te beschermen en wordt de macht van het slechte voorbeeld weder te niet gedaan. Aan den misdadiger wordt op voorbeeldige en drastische wijze getoond, waar zijn booze daad hem heenvoert, en zoo worden anderen afgeschrikt omi zijn voorbeeld te volgen.
Ten laatste heeft de straf ook ten doel, de gemjeenschap te verzekeren tegen een hervallen van den misdadiger, en dezen zoo mogelijk te verbeteren en ojp den goeden weg terug te voeren. Door treurige persoonlijke ervaring zal hij tot het inzicht komen, dat misdaad niet tot geluk, maar ten verderve voert. Daardoor ontwaakt in hem een afschuw van het kwade. Echter is de verbetering van den gestrafte slechts een ondergeschikt " doel der straf. Het hoofddoel is de instandhouding enj beveiliging der openbare rechtsorde, en de bestraffing! van den misdadiger kan daartoe bijdragen, zelfs ook wanneer Van zijn kant geen beterschap te hopen is.
Onder de nieuwere strafrechtleeraren worden doelstraffen en vergelding-straffen tegenover elkaar gesteld. Uit 'het hierboven gezegde blijkt dat zulk een tegenoverstelling niet kan worden toegelaten. Iedere ware straf is een straf van vergelding, een kwaad dat den misdadiger wordt aangedaan ter vergelding van zijn schuld; en rij is tegehjkertijd een straf met het doel hem te verbeteren, wijl het kwaad hem opgelegd, dienen moet als uitgangspunt en middel tot een hooger doel.
heimberger beweert, dat hij uit de verklaringen van Wach i ) en andere voorstanders der vergeldingsidee den indruk krijgt, „dat zij niet Verwijderd zijn van de erkenning van het ware doel der straf, de instandhouding der rechtsorde; maar de gedachte van vergel-
1) DU kriminalisiischen Schalen, and die Strafrechtsreform. 1902.
155



62
ding sluit voor hen zulke betrekkingen tot een doei slechts in. De straf, beschouwd als rechtvaardige vergelding, baart achting voor de wet, schrikt af, verbetert misschien ook wel; doch dit zijn doeleinden, die den aanhangers der vergeldingsidee verre zijn, gewenschte medegevolgen der straf. Hoofdzaak blijft voor hen, rechtvaardige vergelding, dat is de wraak." i)
Ik meen, dat de hoofdzaak het doel is, en niet het middel dat men tot dit doel gebruikt. Nu is echter voor iederen verstandigen aanhanger der vergeldingsidee de rechtvaardige vergelding, of de straf, slechts het middel waardoor de instandhouding der rechtsorde werkelijk zal worden bevorderd. Zij is dus niet de hoofdzaak. Zeker, door rechtvaardige vergelding dwingt de Staat eerbied af voor de rechtsorde. Heerscht in den Staat strenge, onpartijdige strafrechtsbedeeling, dan weet iedereen die tot kwaad verleid wordt, dat hem naar de mate zijner rechtsschennis zal vergolden worden. Heeft hij zich, niettegenstaande dit bewustzijn, door zijn ongeregelde begeerten laten leiden tot miskenning der rechtsorde, dan moet hij in zijn eigen goederen ervaren, dat de rechtsorde zich niet ongestraft en ongewroken laat verbreken, en dat boosheid onmiddellijk gevolgd, wordt door straf. Daardoor worden anderen weerhoudea zijn voorbeeld te volgen en daardoor keert het gevoel van rechtszekerheid terug, dat zoo noodig is voor het welzijn van den Staat.
Uit hetgeen wij hier gezegd hebben, kan de lezer zelf beoordeelen, met welk recht HEIMBERGER den aanhanger der rechtvaardige vergelding bet verwijt toevoegt: „Het begrip van rechtvaardigheid is voor hem niet een gegeven, dat van zelf spreekt uit de nood-
1) Der Begrlff der Oerechtigkett im Strafrecht 29.
156



63
dadelijkheid der straf, maar omgekeerd zoekt hij de noodzakelijkheid der straf af te leiden uit het begrip van rechtvaardigheid. Hij stelt haar daarom niet in, wegens haar noodzakelijkheid voor de instandhouding der rechtsorde, maar volgens een begrip van rechtvaardigheid, dat buiten de rechtsorde en buiten het bereik van het menschelijk verstand ligt" i). Het is gemakkelijk een tegenstander te .weerleggen, als men hem naar willekeur een onhoudbare opvatting in de schoenen schuift.
3. De sociölogisch-crimirtalistische opvatting der straf.
Laten wij ons nu wenden tot de sociologisch-criminalistische school. Daar volgens hare opvatting de mensch niet vrij is, ziet zij zich genoodzaakt alle ware schuld te ontkennen. Dientengevolge is zij ook niet langer in staat te blijven vasthouden aan het begrip van straf, als een rechtvaardige vergelding en boetedoening. De eene dwaling brengt noodzakelijk de andere mee. De idee van vergeldende gerechtigheid valt volgens haar geheel en al weg. De woordvoerder der nieuwe school heeft dit — zooals wij reeds vroeger hebben gezien — herhaaldelijk en met de meest gewenschte duidelijkheid verkondigd.
„Als wij niet met woorden willen spelen en hun geen beteekenis toekennen die zij nooit en nergens gehad hebben...., dan moeten wij hieraan vasthouden: alleen dat kan Vergolden worden, wat kan vermeden worden. Vergelding gaat uit van de veronderstelling, dat de dader ook anders kon handelen. Zonder vrijen wil bestaat <er noch schuld noch vergelding. Voor het ware determinisme blijft enkel en alleen de doelstraf over. Onver-
1) Der Begrtff der Gerechtigkeit lm Strafrecht. 33.
iS7



64
dbend ongeluk (dat is misdaad in deterministischen zin) te willen vergelden, is niet alleen een afschuwelijke barbaarschheid, maar ongerijmdheid". i)
Ook op het Psychologen-congres te München (1890) beweerde dezelfde geleerde dat de begrippen „schuld" en „boete" „voor de gezuiverde wetenschappelijke(I) ervaring" niet kunnen blijven stand houden. 2)
In de plaats van de vergeldings-straf moet dus de doet- of beveiligings-straf treden. De straf moet in soort en maat zich richten naar den aangeboren aard van den,
misdadiger, dien zij door oplegging van een kwaad
van toekomstig begaan van verdere misdaden wil weerhouden".'^) «De straf is wezenlijk „beveiligings-straf"; haar doel ligt in de toekomst" 4) Met de verdwijning der begrippen „schuld" en „boete" trekt ook het begrip van straf zich terug voor genezende verbetering en beveiligende bewaring". 5)
Verbetering en beveiligende bewaring zijn dus de eenige doeleinden der straf, die nog overblijven. Zij zelf daalt af tot het karakter der straf, zooals wij die wel op dieren toepassen, bijv. op honden die wij afranselen of aan den ketting leggen om hen een bepaalde gedragslijn af te leeren, of ons voor de toekomst daartegen te beveiligen. Van dit standpunt begrijpt men de verwachting van v. LlSZT, dat in de toekomst „het
1) Fr. v. LlSZT, Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft. XIII, 346.
2) T. a. p. XVII. 84.
3) Lehrbuch der deatschen Strafrechts, § 15, S 75.
4) T. a. p. § 58. S. 252.
5) Zeitschrift fllr die gesamte Strafrechtswissenschaft. XVII 84. Eveneens Afschaffenburq, Das Verbrechen and setne Bekdmpfung. 200 f f. Af schaffenburg's werk bevat in sommige opzichten veel treffends en behartigenswaardigs, maar beweegt zich geheel in den ideëengang van V. LlSZT, en wordt daarom naar behooren in de „DeutscheéLiter aturzeitung" hemelhoog door hem geprezen.
158



65
geheele systeem van strafbedreiging in zijn wezen zal veranderd worden".
Al moge men in „het strafrecht der toekomst" nog altijd „afzonderlijke misdaden met verschillende zware straffen bedreigen, en misschien hier en daar hoogste en minste maat vaststellen: alle verdere verschillen zullen wegvallen. Immers de juridische aanblik der daad valt terug tegenover de antisociale beteekenis des daders" i)
Datgene, waarop het voor den strafrechter der toe komst bij een oordeelvelling aankomt, is niet zoozeer die afzonderlijke daad, de misdaad, als wel de gevaarlijke, antisociale gezindheid des misdadigers. „Men kan", zegt de stichter en ziel der Internationale criminalistische vereeniging, „als grootste tegenstelling tusschen de oude en de nieuwe opvatting aanwijzen, dat gene het uitwendig gevolg der daad, deze de innerlijke gezindheid des daders beschouwt als het punt, dat in de eerste plaats den doorslag geeft". „Volgens onzen eisch moet de door de daad bewezen gezindheid van den dader den doorslag geven. Zijn houding tegenover de rechtsorde, zijn geheete Verleden, en al wat hij voor de toekomst te verwachten geeft, moet toonaangevend zijn voor de soort en mate der straf." 2)
Het is, zooals wij reeds hebben aangestipt, volkomen valsch als hier en op andere plaatsen door de aanhangers der nieuwe richting beweerd of verondersteld wordt, dat het in de tegenwoordige rechtspleging op gezindheid volstrekt niet aankomt. Ongetwijfeld de schuld, de mis-
1) Mitteilungen da Internationalen krimlnaltsttschen Vereintgang. IV. 140.
2) T. a. p. IV. 138. In den zelfden geest SEUFFERT (Eln neues Strafgesetsbnch für Deutschland 4): „Wij moeten de misdadigers onschadelijk maken of wij moeten hen maatschappelijk dragelijk maken; sociale bruikbaarheid teweeg te brengen is het hoogste doel van de Staats-straf". Daaruit zal al het overige, overwinning van misdadige neigingen, gehoorzaamheid jegens de wet, van zelf ontstaan.
159



66
daad, voor welke iemand voor den menschelijken rechter aansprakelijk gesteld wordt, bestaat niet in de innerlijke gezindheid als zoodanig, maar in de daad in strijd met het recht, doch deze daad zelf is geheel verschillend naarmate der gezindheid, waaruit zij voortkomt. Ook zelfs V. LlSZT kan toch niet ontkennen, dat men van ouds de motieven van den dader in overweging heeft genomen. Maar dit is hem niet voldoende. Niet het motief van den dader, zegt hij, maar zijn gezindheid moet den doorslag geven bij de toewijzing der straf, i) „Het Duitsche strafwetboek der toekomst zal zich op sociaal-ethisch standpunt moeten stellen, indien het ons hedendaagsch rechtsbewustzijn (d. w. z. de wenscheni der nieuwe school) wil bevredigen. De misdaad moet beoordeeld worden naar haar onwaarde voor de maatschappelijke orde, dat is, de rechtsorde. Niet de eerloosheid, maar de antisociale richting, de richting tegen de levensgoederen der gemeenschap, kenmerkt objectief de misdaad; niet de schandelijkheid, maar de anti-sociale gezindheid kenmerkt subjectief den misdadiger. Iemand kan een verachtelijke schurk zijn, zonder dat hij misdadiger wordt; en ook het omgekeerde is mogelijk." 2)
Dat iemand in de oogen van God een verachtelijke schurk kan zijn, ofschoon hij geen uitwendige zware misdaden begaat, is zeker mogelijk, ofschoon het slechts zeer zelden zal voorkomen. Want de booze innerlijke gezindheid zal zich op den duur ook door uiterlijke daden doen kennen. Maar de menschen hebben het recht niet, iemand voor een verachtelijke, schurk te houden, die zijn innerlijke gezindheid niet door uitwendige slechte daden bewezen heeft. Nemo praesumitur malus donettprobetur.
Voor zijn louter inwendige gezindheid is de mensch
1) Vgl: Verhandtungen des 26. deutschen Jaristentages (Outachten) 283.
2) Idem 284.
IÓO



67
verantwoordelijk aan God alleen; eerst wanneer en in zoover hij bewust door uitwendige misdadige handelingen inbreuk maakt op de menschelijke rechtssfeer, wordt hij verantwoordelijk aan den menschelijken rechter. De schuld tegenover de menschelijke gemeenschap ligt niet in de innerlijke gezindheid, maar wezenlijk in de uit^ wendige handeling, ten minste in zoover zij voortkomt uit den bewusten vrijen wil en een uiting der booze gezindheid is, in strijd met het recht.
Het is derhalve geheel verkeerd en een gevaar voor de persoonlijke vrijheid, als v. Liszt met deze grondstelling voor den dag komt: „Ten opzichte van de soort en de mate der straf kan slechts een enkele gegronde maatstaf worden aangewezen: de intensiteit van het misdadige, dat wil zeggen, van de anti-sociale gezindheid, des daders." i) „De intensiteit der anti-sociale gezindheid is van doorslag-gevende beteekenis voor de samenstelling en waardeering van het straf systeem." 2)
Indien dit waar is, zie ik niet in, waarom men ook, niet een mensch kon en behoorde te straffen, die nog volstrekt geen misdaad bedreven heeft, maar van wien alleen zijn anti-sociale gezindheid bekend is. Neem het geval, dat iemand in een gewoon gesprek ongetwijfeld anarchistische gevoelens verkondigt: regeering en privaat-eigendom moeten worden afgeschaft, en de revolutie moet daartoe meewerken; het is zijn vaste overtuiging, naar welke hij ook zijn gedrag zal inrichten. Als nu bij strafbedeeling de anti-sociale gezindheid den doorslag moet geven, en de straf slechts een beveiliging mag zijn tegen toekomstige misdaden, dan zie ik waarlijk niet in, waarom men zulk een mensch niet terstond in verzekerde bewaring stelt, tot hij van zijn anti-sociale ge-
1) Als voren 287.
2) t a. p.
161



68
zindheid gemzen is. Of laten wij aannemen, dat iemand, die als een gewelddadig en wraakzuchtig mensch bekend is, gezworen heeft hevige wraak te zullen uitoefenen op een beleediger. De anti-sociale en misdadige gezindheid staat vast. Waarom zal hij niet terstond gestraft, dat is in bewaring genomen kunnen worden, tot zijn andsociale gezindheid verbeterd is?
De bewering, dat de misdadiger moet gestraft worden naar de mate zijner anti-sociale gezindheid, leidt ook in zeer veel gevallen tot straf-uitspraken, die iedereen als onrechtvaardig beschouwt. Een zakkenroller wordt voor de derde of de vierde maal op heeter daad betrapt. Het gaat hier slechts om onbeduidende diefstallen, maar aan de anti-sociale gezindheid van den dader valt niet meer te twijfelen. Wat moet nu met hem gebeuren? Men moet hem achter slot en grendel zetten en daar zoo lang vasthouden, tot men votte zekerheid van zijn geheel Veranderde gezindheid heeft. En wanneer zal dat het geval zijn?
In de groote winkelzaken van Parijs heeft de politie reeds dikwijls elegante en rijke dames op herhaalde diefstallen betrapt. Het gezicht van fraaie en schitterende versierselen schijnt een onweerstaanbare betoovering op haar gehad te hebben. Misschien is er ook Heptomanie bij. De anti-sociale gezindheid staat vast. Wederom zal de rechter de daderessen moeten gevangen zetten tot een andere gezindheid gevolgd is. Dit wordt gevorderd door het beveiligingsdoel der straf. En hoe lang duurt dat?
In de juist genoemde gevallen was het gemakkelijk de anti-sociale gezindheid van den dader vast te stellen; maar in verreweg de meeste gevallen is dit geheel onmogelijk. Dit brengt ons tot een verdere moeilijkheid in het nieuwe strafrecht. Het stelt den rechter een onmogelijke taak, een taak, die hem zeer dikwijls aan de grootste
162



69
en rampzaligste misvattingen blootstelt. Hij moet oordeelen over „de geheele innerlijke gezindheid" des daders, „over zijn geheele psychologische persoonlijkheid", zijn houding tegenover de rechtsorde, zijn geheele verleden, en over al wat hij voor de toekomst te hopen of te vreezen geeft.
Maar hoe is dat mogelijk? Hoe kan een rechter — al ware hij een SALOMON in wijsheid en scherpzinnigheid en de uitstekendste psycholoog en psychiater ter wereld — er toe komenv het geheele inwendige des menschen te doorschouwen, en hart en nieren te door* gronden? Zou hij niet in ontelbare gevallen zijn blootgesteld aan de grootste dwalingen en misgrepen, en zich schuldig maken aan de grootste onrechtvaardigheid tegen de aangeklaagden?
4. Onbepaalde straf.
V. LlSZT gevoelt zelf het bedenkelijke zijner meenïng. „Wij zoeken de strafmaat in de gezindheid des daders, zooals zij door zijn daad bewezen is. Wij mogen echter ons zelf niet misleiden omtrent de moeilijkheid van deze taak. Boven alles moet ons duidelijk zijn, dat de rechter in de weinige minuten of zelfs uren, waarin de beklaagde voor hem staat, niet kan geraken tot een definitief oordeel over diens ware gezindheid, die toch de maatstaf moet aanwijzen voor zijn straf. Het gevaar voor een verkeerd oordeel zal inderdaad grooter zijn. Niet in de beoordeeling der schuldvraag,... maar wel in die der strafvraaj, dewijl in deze een grondige kennis van de eigenaardige persoonlijkheid des beklaagden onvergeeflijk schijnt." 1)
1) Mitteilangen des Internationalen krtmlnalisttschen Vereinigang IV. 141.
163



7o
, Wat moet dus gedaan worden, daar de rechterlijke strafbepaling niet ongeldig kan zijn? v. Liszt vindt „de meest doortastende oplossing" dezer vraag in het „onbepaalde straf-vonnis", (indeterminate sentence, straf voor onbepaalden tijd). „De veroordeelende rechter bepaalt den duur der straf volstrekt niet; deze wordt veeleer afgemeten naar het bereiken of met-bereiken van het doel der straf, dat in het afzonderlijk geval beoogd wordt, dus volgens de uitwerking der straf die ondergaan wordt. Of, en wanneer het doel der straf bereikt is. hoe lang daarom de straf moet durent kan eerst door een afzonderlijke uitspraak, die op de veroordeeling volgt, worden vastgesteld. Het is duidelijk, dat deze tweede uitspraak van niet minder belang is voor de vrijheid van het individu, zoowel als voor het belang der gemeenschap, dan de eerste en dat zij dus ook met dezelfde waarborgen moet omkleed zijn als deze. Het is hierbij van ondergeschikt belang, of men haar wil plaatsen in handen van de gewone rechtbank, of in die van een afzonderlijk, zorgvuldig samengesteld bureau. Reeds meerdere jaren geleden Jieb ik dit laatste voorgesteld, en ik houd ook nog heden daaraan vast." i)
De meeste positivistische juristen stemmen met V. LlSZT overeen in dezen eisch tot „afschaffing der strafmaat"; eveneens de geneeskundigen KrIpelin, Afschaffenburg, e.a.
De laatste schrijft: „Aanpassing der straf aan de individualiteit van den dader tot in zijn uiterste consequenties, dat is de kwestie; afschaffing der strafmaat, dat is de oplossing. De strafmaat wordt overbodig, zoodra afschrikking, verbetering en beveiliging de grondslagen van ons strafrecht uitmaken." 2)
1) Ibidem IV 141-142,
2) Das Verbrechen and seine Bekampfung 231. 164



Dit voorstel is inderdaad een noodzakelijk gevolg der poHtico-crirninalistische ojnatting. Als de straf de taak f heeft den gestrafte te verbeteren, zijn geheele £ez#nd-/* heid te veranderen en daardoor de gemeenschap tégen zijn hervallen te beveiligen, dan kan van te voren een bepaalde duur der straf niet worden vastgesteld.
Het zou inderdaad ten hoogste ongerijmd zijn, indien een geneesheer van te voren de langste en de kortste pe- \ riode wilde vaststellen voor de behandeling zijner zieken. Bij den eenen patiënt werkt misschien de behandeling zeer snél, bij een ander zeer langzaam, terwijl bij een derde de wijze van behandeling noodzakelijk moet veranderd worden. Zoo zou het ook voor het strafrecht der toekomst zeer dwaas zijn, een bepaalden duur en, een bepaalde soort van behandeling des gestraften van te voren te willen vaststellen. De individueele gesteldheid, neiging en gezindheid verschillen op ontelbare wijzen, en eischen derhalve in den regel een individueele, met elk geval verschillende behandeling, zoowel ten opzichte van den duur, als van de soort der straf, indien men een volkomen verandering van gezindheid wenscht te bewerken.
Wie beslist nu, hoe lang de veroordeelde in de gevangenis of onder strafbehandeling blijven zal, met andere woorden, of het doel der straf, de vereischte verandering, van gezindheid, bereikt is of niet? Wie beslist verder, of de soort der strafbehandeling op eenigerlei wijze behoort veranderd te worden, om met grootere zekerheid en snelheid „de bekeering" tot stand te brengen? De rechter is daartoe niet in staat. Evenmin als hij bij de eerste veroordeeling in staat was om den geheelen aangeboren aard van den beklaagde te doorgrpnden, zal hij daartoe in staat zijn, als men dien persoon later weer eenige oogenblikken voor hem brengt, of als hij hem
165



72
bij gelegenheid in de gevangenis bezoekt. Men zou dus het voorstel van v. Liszt moeten aanvaarden, dat deze beslissing zou worden overgelaten „aan een afzonderlijk, zorgvuldig samengesteld bureau." Iedere booswicht verkrijgt dus in het strafrecht der toekomst den zegen eener tweevoudige beoordeeling, en dat nog wel minstens.
Immers als de beslissing ongunstig uitvalt voor den gestrafte, dan moet hij wederom de gevangenis in tot voortzetting der behandeling, ten einde later aan een derde pf vierde beoordeeling te worden onderworpen.
Deze tweede, derde, vierde of vijfde beoordeeüng moet, volgens V. LlSTZ „met dezelfde waarborgen omringd worden", als de eerste, i) Hoe is dat mogelijk? Zullen de pleidooien bij deze tweede of derde beslissing weer in 't openbaar gehouden worden, met getuigenverhoor en pleiters voor en tegen? Dat is onmogelijk. Nieuwe uiterlijke strafbare daden zijn er niet, daar de gestrafte sedert zijn eerste of tweede veroordeeling in de eevaneenis igeleefd heeft. Het gaat dus om de verandering in de gezindheid des gestraften. Welk nut kan hier een proces uithalen? Aan betuigingen van volkomen beterschap zullen de gevangenen het niet laten ontbreken, en de slechtsten onder hen zijn misschien de knapste huichelaars.
En uit welke leden zal dit „zorgvuldig samengestelde bureau" belast met de tweede beslissing, bestaan? Als men de leden niet kiest uit personen, die dagelijks en voortdurend met de bestraften verkeeren, en gelegenheid hebben hen nauwkeurig na te gaan, dan zijn zij niet geschikt voor een betrouwbare beslissing, al waren zij ook nog zoo grondig en alzijdig ontwikkeld. Immers het betreft hier de verandering van gezindheid
!) Mitteilungen der Internationalen kriminalistiscken Vereinigung IV. 142. 166



73
van een bepaald, voor hen staand individu. Individuen aijn in karakter en aanleg oneindig menigvuldig. De beslissing zou dan ten laatste moeten worden overgelaten aan de ondergeschikte gevangenis-ambtenaren, die alleen voortdurend met de bestraften in aanraking zijn.
Het zal dus van de beambten, die met de voltrekking der straf belast zijn, afhangen hoe lang de bestrafte achter slot en grendel zal blijven. Van dit standpunt begrijpt men, waarom de aanhangers der nieuwe richting aan de strafbeambten zulk een hooge beteekenis toeschrijven, en de meest zorgvuldige opleiding voor hen verlangen. AFSCHAFFENBURG is van meening: „Voor den theoreticus, vöor den rechter, misschien ook voor den wetgever is zij (eene bepaalde straf theorie) niet onontbeerlijk, maar wel voor de beambten belast met de voltrekking der straf. Hij moet weten wat hij met de strafgevangenen doen zal." i) Dit is een echt karakteristieke stelling van de nieuwe politico-criminalistische opvatting. De rechter en de wetgever hebben 'geen straftheorie noodig, wel de beambte belast met de uitvoering. (Deze speelt de eerste rol in het strafrecht der toekomst. Tot nog toe heeft men die beambten beschouwd als dienende werktuigen van wetgevers en rechters, die slechts ten uitvoer hebben te brengen wat hun door den rechter en wetgever is opgedragen. In de toekomst zal dat anders zijn.
Dit zijn „de waarborgen" waarmede men de vrijheid van het individu omringen wil! Het komt mij voor, dat degene die in ernst zulk een wijze van straffen voorstaat^ een zeer laag idee heeft van persoonlijke Waardigheid en vrijheid.
1) Das Verbrechen and seine Bekümpfang, 199.
167



IV. INDEEUNG EN BEHANDELING DER MISDADIGERS VOLGENS DE SOCIOLOGISCH-CRIMI NALISTISCHE SCHOOL.
Men heeft het bestaande Duitsche Strafwetboek de Magma Charta der misdadigers genoemd. „Het beschermt nóch de rechtsorde, nóch de gemeenschap, maar wel de individuen, die zich tegen deze verzetten. Het verzekert hun het recht, slechts gestraft te worden onder wettelijke voorwaarden en alleen binnen de grenzen der wet." i)
De bewering dat de tegenwoordige strafwetboeken de rechtsorde en de gemeenschap niet beschermen, is toch wat al te buitensporig otoi als ernst te worden beschouwd. Dat zij ook de misdadigers zelf tegen willekeurige en onrechtvaardige behandeling vftn de zijde der strafrechtspleging beschermen is zooals het behoort, en kan slechts worden betreurd door hen, bij wie individueele vrijheid en zekerheid niet in aanmerking komen tegenover de gemeenschap.
Wij beweren niet dat de nieuwe school persoonlijke vrijheid theoretisch geringschat, maar weL dat zij door haar opvattingen er toe genoodzaakt wordt, die vrijheid over te leveren aan de willekeur van strafbeambten.
I) V. LlSZT. Mittellungen der Internationalen krtminaltsttschen Vereinlgnng IV. 130.
16S



75
v. Liszt, gelijk wij reeds hebben vermeld, acht het niet onmogelijk, dat onze strafwetboeken eens zullen vervangen worden door dezen eenigen zin: „lede* mensch, gevaarlijk voor de gemeenschap, moet in het belang der gemeenschap zoo lang mogelijk onschadelijk gemaakt worden." i)
Welke nadeelige gevolgen daaruit voor de persoonlijke zekerheid zullen ontstaan, hebben wij reeds aangewezen. Wij zullen dit nog beter begrijpen als wij de verschillende soorten van misdadigers in den zin deinieuwe school, en de wijze van behandeling, die hun ten deel zal vallen, in bizonderheden nagaan.
i. Verschillende soorten van misdadigers.
Prof. V. LlSZT onderscheidt twee soorten van misdadigers: acute en chronische misdadigers. 2)
Bij acute misdadigers is de uitwendige aanleiding tot misdaad overwegend. Tengevolge van dringenden nood, of van hartstochtelijke opwelling wordt „de tot nog toe onberispelijke persoon tot een misdaad vervoerd, die geheel vreemd aan zijn gewonen aard, een alleenstaande en bitter betreurde episode in zijn leven vormt." Bij chronische misdadigers daarentegen „spruit de misdaad voort uit de natuurlijke geaardheid, uit de diepgewortelde neigingen van den dader, wiens innerlijk wezen daardoor ontsluierd wordt." Deze chronische misdadigers worden weder verdeeld in „verbeterlijke eaonverbeterlijke." 3)
De vijfde vergadering van de Duitsche groep der Internationale criminalistische vereeniging te Heidelberg in 1897, waarbij ook de professoren V. LlSZT, Jelli-
1) Ibid.
2) Zie: Strafrecht en vrf/e wit bl. 16.
3) v. Liszt. Lehrbach des dentschen Strafrechts 73.
169



76
NEK en G. meyer tegenwoordig waren, onderscheidde drie soorten van misdadigers: ie. Acute misdadigers; 2e. zoodanige misdadigers, bij wélke de daad en hun voorgaand leven doen zien, dat ten gevolge van gebrekkigen aanleg of opvoeding, of ten gevolge van latere invloeden hun geschiktheid om zich aan de bestaande regelingen te onderwerpen vérzwakt is„ en bij welke het gegronde gevaar bestaat dat geldelijke of korte vrijheidsstraffen zonder voldoende uitwerking zullen blijven; 3e. misdadigers, wier terugvoering tot het wettelijke maatschappelijke leven niet meer verwacht kan worden. 1)
Deze indeeling komt in haar wezenlijke bestanddeelen Overeen mét die van V. LlSZT. De tweede en derde groep is slechts een nadere aanduiding van de verbeterlijke en onverbeterlijke chronische misdadigers volgens v. Liszt. Ook Afschaffenburg, die eveneens aan deze vergadering deelnam, aanvaardt deze indeeling, maar verdeelt de drie groepen weer in meerdere onderaf deelingen. 2)
Wat moeten wij van deze indeeling denken? Wij zullen nu niet onderzoeken of zulk een indeeling zuiver abstract en theoretisch mogelijk is; practisch is zij mijns inziens geheel waardeloos en onbruikbaar. De strafbeambten hebben niet te doen met misdadigers in abstracto maar met duidelijk bepaalde concrete individuen. Wie zal nu
1) Mitteilungen des Internationalen kriminalistisehtn Vereinigang VI582-583.
2) Das Verbrechen and selne Bekampfung 167. Hij verdeelt acute misdadigers ia toevallige misdadigers, die door onopzettelijke misdaad met het Strafwetboek in conflict komen; in misdadigers uit drift, die door oogenblikkelijke h rtstochtelijke opwinding tot misdaad vervoerd worden; en in gelegenheids misdadigers, die door een buitengewoon gunstige gelegenheid tot misdaad worden gedreven. In de tweede boven vermelde groep maakt hij onderscheid tusschen opzetttelijke misdadigers en misdadigers bij herhaling; in de derde groep onderscheidt hij tusschen gewoonte-misdadigers en beroepsmisdadigers.
170



77
beslissen, tot welke categorie de beklaagde, die voor den rechter staat, behoort? Er zullen misschien wel enkele gevallen voorkomen waarin deze beslissing tengevolge der omstandigheden, gemakkelijk te nemen is. maar in de meeste gevallen is dit onmogelijk. De indeelingsmaatstaf toch wordt genomen volgens de geheele innerliike gezindheid van den misdadiger. Wie kan met zekerheid deze innerlijke gezindheid vaststellen, en beslissen of de beklaagde een acute of een chronische misdadiger is, en indien een chronisch misdadiger, of dan zijn geschiktheid om zich aan de bestaande regelingen te onderwerpen aanmerkelijk verzwakt of geheel verdwenen is?Daartoe is geen mensch in staat.
Met recht vroeg Dr. FELISCH op de vergadering der Internationale criminalistische vereeniging te Heidelberg: „Wie zal de beslissing geven, onder welke der genoemde kategorieën de misdadiger moet gerekend worden? De wetgever kan het niet.... Zal dan de rechter beslissen ? In een gerechtszitting, waarin de strafkamer dikwijls over 14 of 15 gevallen uitspraak moet doen, is dit volstrekt niet mogelijk. De beambte belast met de uitvoering der straf? Na een enkel verhoor kan hij in elk geval niets; ook niet na inzage van al de papieren die het geval betreffen; hij moet den misdadiger eerst leeren kennen. Dus is ook Voor,deze ambtenaren de indeeling van SEUFFERT niet bruikbaar". 1)
Wij kunnen, zei dezelfde spreker, alleen datgene aannemen, wat practisch kan worden toegepast. Practisch toepasselijk is slechts alleen een uitwendige, gemakkelijke en zeker kenbare maatstaf, en een zoodanige kan slechts in de strafzaak zelve gevonden worden in verband met alle omstandigheden, die de gezindheid
1) Mitteilungen der Internationalen kriminaltstischen Verelnlgnng VI. 579.
m



78
des daders openbaren. Daarenboven, slechts in deze strafzaak ligt de schuld, waarvoor de mensch den aardschen rechter verantwoording te geven heeft. De internis non judicat praetor.
Wij moeten nog in 't bijzonder aandacht wijden aan de verdeeling van chronische misdadigers in verbeterlijke en onverbeterlijke, waaraan v. Liszt niettegenstaande veel tegenkanting van andere zijden, nog steeds blijft vasthouden, i)
Zijn er werkelijk onverbeterlijke misdadigers? Indien men daaronder dezulken verstaat, die zich niet meer verbeteren kunnen, dan zijn er in werkelijkheid geen onverbeterlijken. Het is een grondwaarheid van het Christendom, dat iedere zondaar, zoolang hij op aarde leeft, zich verbeteren kan. De bekeering moet dus mogelijk zijn, want God verlangt niet iets dat onmogelijk is. Zeker, volgens christelijke leer is bekeering niet mogelijk zonder genade, maar iedereen krijgt voldoende genade, en wie met haar medewerkt en doet wat in hem kgt, zal niet verloren gaan.
Verstaat men daarentegen onder onverbeterlijke misdadigers dezulken, welke de genteenschap niet meer verbeteren kan, omdat zij zich niet willen beteren, dan zijn er zeker onverbeterlijke misdadigers. Ieder mensch kan zich bekeeren als hij wil, maar aangeboren neigingen, slechte opvoeding en langjarige verwaarloozing en gewoonte kunnen een mensch zoo in het booze verharden, dat hij zich inderdaad, ook indien hij vrij is, niet meer beteren zal en alle pogingen der gemeenschap daartoe bij hem falen. Maar de gemeenschap heeft het recht niet, een misdadiger als onverbeterlijk te beschouwen, die niet door zijn leven en zijn veelvuldig hervallen
1) Lehrbuch de* deatschen Strafrecht» 3.
172



79
zijn omverbeterhjkheid bewezen heeft, en zelfs bij hem blijft de mogelijkheid eener verbetering niet eenvoudigweg buitengesloten.
De nieuwe criminalistische school beweert echter, en moet dit wel doen om consequent te blijven, dat er onverbeterlijke misdadigers in volstrekten zin bestaan, dat wil zeggen, misdadigers, die noch zichzelf kunnen beteren, noch door de gemeenschap verbeterd kunnen worden.
Afschaffenburg, wiens werk door Prof. v. Liszt als de baanbrekende en meest waardevolle voorbereiding voor het toekomstige strafwetboek hoog geprezen wordt, rekent bijna alle gewoonte-misdadigers tot de onverbeterlijken, i) Bij velen dezer gewoonte-misdadigers is volgens hem de booze daad een uiting van negatieve misdadige neigingen.
„Een groot getal'der minder schadelijke gewoontemisdadigers, de dagelijksche schotel van politie-bureaux en kleine rechtbanken, de landloopers, zijn karakteristieke voorbeelden van gewoonte-misdadigers, tengevolge van negatieve eigenschappen. Ongeschikt voor ernstig werk, ontoegankelijk voor vrees van bestraft te worden, onverschillig voor alles, zwerven zij van de eene plaats naar de andere, hongerig en dorstig, bibberend van kou of afgemat door hitte, nu slapend in een herberg, dan langs den openbaren weg, en toch zijn slechts zeer) weinigen onder hen in staat zich weer aan een arbeidzaam leven te gewennen. Ook onder de overige gewoonte-misdadigers zijn de negatieve eigenschappen overwegend, vooral bij degenen, die, opgegroeid in een misdadige omgeving, zonder eenigen afschuw voor onteerende straffen, in de grootste ellende verkeeren en
1) Das Verbrechen and stint Bekümpfung. 170.
173



8o
lui en doelloos van dag tot dag voortleven. Hun misdadig gedrag regelt zich naar gelegenheid en behoefte. Hun pogingen om zich op te werken lijden schipbreuk op de onmogelijkheid om te weerstaan aan de bekoringen, die maar al te gemakkelijk voorkomen in het moeras, waarin zij leven".
„Veel geringer is het getal der misdadigers met positieve crimineele begeerten. Zij ontwikkelen zich meestal ook geheel en al tot wat zij zijn; eenmaal specialisten geworden van een bepaalde soort, zijn zij voor de gemeenschap reddeloos verloren. Doorgaans geveh zij blijk van veel meer intellect dan de gevallenen, die elke gelegenheid te baat nemen; zij werken meest op groote schaal. Tot hen behooren de internationale zakkenrollers die slechts „werken" bij gelegenheid van openbare feestelijkheden, wedrennen, en dergelijke; de inbrekers, die van chemische middelen en van electriciteit gebruik maken. Voor deze allen is de misdaad een beroep; zij zijn in den waren zin des woords onverbeterlijk. Met nog een klein gedeelte der gewoonte-misdadigers, vormen zij de groep, die de Internationale criminalistische vereeniging heeft aangeduid als degenen, „wier terugkeer tot het wettig gemeenschapsleven niet meer te verwachten is." „Onze statistiek toont evenwel aan, dat het getal der onverschilligen" nog heel wat grooter is. Meer dan de helft van alle tuchthuisgevangenen is reddeloos verloren in maatschappelijken zin. Zij zijn grootendeels gewoonte-misdadigers, en slechts voor een klein gedeelte beroepsmisdadigers." i)
Ook volgens Prof. V. LlSZT bestaat er een groot aantal onverbeterlijke misdadigers. Hij verdeelt wel de chronische misdadigers in verbeterlij ke en onverbe-
1) Als voren. 170-171.
174



8i
terlijke, miaar zooals ik reeds vroeger gezégd heb, het komt mij voor, dat hij van zijn standpunt alle chronische misdadigers — de jeugdige op zijn hoogst uitgezonderd — voor /onverbeterlijk moet houden.
Volgens hem komt de misdaad bij alle chronische misdadigers voort uit hun „blijvenden aard", ,/tit diep-gewortelden aanleg", ,/tit diep-gewortetde misdadige neiging!", die hun ,/nnertijk wezen onthult." Is zulk een mensch, beschouwd van sociologisch-criminalistisch standpunt, voor verbetering vatbaar? Volstrekt niet. Hij kan zich zelf niet beteren, daar hij niet vrij is, en noodzakelijk zijn ingeboren aard volgt. Maar ook de gemeenschap kan hem niet verbeteren; deze heeft slechts uitwendige invloeden tot hare beschikking, die zeker een geheelen ommekeer v&n den aangeboren aard niet kunnen tot stand brengen.
Merkwaardig genoeg heeft v. LlSZT dit zelf erkend, en daardoor zich zelf wederlegd. In zijn „Gutachten" voor den 2Óen Juristendag geeft hij - als hoofdeischen zijner school aan: de opvoedende behandeling dergenen, die voor verbetering vatbaar zijn, en de beveiliging der gemeenschap tegen de onverbeterlijken. Met betrekking tot den eersten eisch wordt dan gezegd, dat de verandering van karakter door opvoeding, door middel van lichamelijk en geestelijk onderricht, door gewoon-making van een geregelde levenswijze, vooral door regelmatigen arbeid, slechts tot op zekeren leeftijd eenigszins mogelijk is. „Verbetering in den zin van burgerlijke beterschap, en aanpassing aan de eischen van het leven der gemeenschap, zullen zijn uitgesloten, als de misdadiger bij het bedrijven zijner misdaad zijn een en twintigste levensjaar had overschreden" i)
1) Vtrhandlungen des 26. Jurlstentages I 292, 294.
175



82
Volgens v. Liszt zelf zijn dus alle Volwassen chronische misdadigers onverbeterlijk, en daarmede is de verdeeling1 van zulke misdadigers in verbeterlijke en onverbeterlijke — afgezien van de jeugdige — onhoudbaar. Practisch is hiermede weinig gewonnen. Waaraan kent men den chronischen nüsdadiger? Ook hij die voor het eerst een misdaad begaat, kan volgens v. Liszt, een chronisch misdadiger zijn. „De ingewortelde misdadige neiging behoeft niet door herhaalden terugval, maar kan reeds in de eerste misdaad die voor de rechtbank komt. allerduidelijkst zijn uitgedrukt." i)
„AUerduidelijkst uitgedrukt I" Wat wordt daarmede bedoeld? In elk geval, zooals wij reeds hebben aangetoond, is de rechter in de meeste gevallen niet in staat, gedurende de kortstondige rechterlijke behandeling zich een zeker oordeel te vormen, of de beklaagde een acuut of een chronisch misdadiger is, of hij verbeterlijk is, of onverbeterlijk. Voor den menschelijken rechter kan ongetwijfeld de innerlijke gezindheid nooit en nimmer een zekeren maatstaf ter beoordeeling der misdaad leveren, ook afgezien hiervan, dat hij met de innerlijke gezindheid, als zoodanig, niets heeft uit te staan.
2. Behandeling van misdadigers naar sociologische eischen. Inkrimping der straffen. Voorwaardelijke veroordeeling.
Eer wij ons wenden tot de straf behandeling, die door de nieuwe school aan de verschillende kategorieën van misdadigers wordt toegedacht, zullen wij eerst de aandacht vestigen op twee punten, aangaande welke wij het met hen eens zijn. Het zijn in ieder geval punten, die met hun eigenaardige grondstellingen niets te maken hebben.
1) Lehrbuch des deatschen Strafrechts 78.
176



»3
In de eerste plaats aanvaarden wij gaarne de bewering van v. Liszt, dat „onze tegenwoordige wetgeving al te rijkelijk gebruik maakt van het vemeermiddel der straf." i) Het oude gezegde: minima non curat praetor, verdiende op zijn minst wat meer te worden in acht genomen. Ook afschaffenburg schrijft het gebrek aan afschrikkende werking der hedendaagsche strafwetgeving toe voor een gedeelte „aan al te groote toepassing van straf."
„Ons geheele bestaan is van alle kanten door zulk een prikkeldraadversperring van gerechtelijke en politiestrafbedreigingen omringd, dat het bepaald moeite kost geheel onbestraft te blijven. Men kan er zich niet over verwonderen, dat de tallooze kleine straffen wegens handelingen, die, van kleeden-kloppen op vei boden uren, of van het verzuim om zand te strooien op dagen dat het glad is en dergelijke onschuldige dingen, zonder scherpe grenzen overgaan tot misdrijven die door het strafwetboek met straffen worden bedreigd, aan den frnst der straf afbreuk doen. Minder zou in deze gevallen beter zijn. Ook geloof ik niet, volgens mijne ervaringen, dat ik mij bedrieg als ik zeg: Onder het volk heeft de afschuw voor de gevangenis en de afschuw voor straf iets van zijn oude scherpte verloren. Ik hecht er hierbij weinig waarde aan, dat de meer menschelijke behandeling, de reinheid, de wel zeer eenvoudige maar toch voldoende voeding het verblijf in de gevangenis iets van zijn afschrikwekkendheid heeft doen verliezen; veel bedenkelijker is zeker de verzwakking en het verlies van dat gevoelen dat de misdaad met schuwe blikken gadeslaat. Zoo lang jaarlijks honderdduizenden tot nog toe onbesproken menschen bestraft worden, kan zulk
1) Lthrbuch des deutschen Strafrecht*. 76.
177



84
een fijne reactie van het volk tegen de misdadigersklasse niet tot stand komen. Minder strafbedreigingen, <r grootere ernst in strafzaken, is het besluit dat wij daaruit moeten trekken", i)
Het valt inderdaad niet te ontkennen, dat er wel Wat al te veel bedreigd en bestraft wordt. In het Duitsche rijk werden in 1902 „650.120,, personen aangeklaagd wegens misdaden en vergrijpen tegen de rijkswetten; meer dan een half millioen werden veroordeeeld. Voeg daar nu nog bij de tallooze overtredingen der rijkswet. ten. de vergrijpen tegen de landswetten, de militaire strafzaken, de wederrechtelijke handelingen tegen de voorschriften omtrent de betaling van belastingen en rechten, en men krijgt eenig idee van den ontzaggelijken stroomi van straffen, die jaarlijks op het Duitsche volk neerdaalt. Ab assaetis non fit passio, zegt een oud philosophisch spreekwoord. Quotidiana vilescunt. Behoorde men zich in deze punten niet op wijze inkrimping toe te leggen?
Deze inkrimping der straffen kan gedeeltelijk bereikt worden door de voorwaardelijke veroordeeling of begenadiging, die door de nieuwe school wordt aanbevolen, en waarmede wij ons tot op zekere hoogte kunnen vereenigen, namelijk in zoover het eerste veroordeelingen en lichtere misdrijven betreft, die meer uit lichtzinnigheid en overhaasting dan uit boosaardigheid voortkomen.
De ondervinding heeft bewezen, dat korte straffen, zooals heden worden toegepast zeer weinig uitwerken. Zij schrikken niet af en Verbeteren de bestraften maar zelden, ja houden hen misschien voor altijd op den weg der misdaad. Nalatigheid, lichtzinnigheid, verontwaardi-
^ 1) Des Verbreehen and seine Bekdmpfung. 207.
I78



85
ging, nood, toorn, kunnen iemand, die tot nog toe onberispelijk was, tot een misdrijf aanzetten. Geraakt hij in de gevangenis, dan is het misschien voor altijd me» hem gedaan, daar hem nu niet alleen een smet aankleeft, maar hij door omgang met andere bedorven gestraften misschien zelf geheel bedorven wordt.
Men stélt derhalve voor dat de straf door den rechter opgelegd niet terstond zal worden toegepast, maar van twee tot vijf jaar zal worden uitgesteld, en dat den veroordeelde volle kwijtschelding zal worden toegezegd als hij zich gedurende den aangegeven tijd goed gedraagt. Wordt hij echter binnen die periode voor een tweede maal veroordeeld, dan moet ook de straf voor de eerste veroordeeling door hem' volbracht worden. Op deze wijze bestaat er hoop hem zonder straf te kunnen verbeteren. De dreigende straf heeft wellicht Veel meer uitwerking bij hem dan de voltrokken straf. Hij weet, dat het van zijn verder gedrag afhangt pf hij een reeds vroeger bestrafte misdadiger of een fatsoenlijk man zal zijn.
Men noemt deze wijze van handelen voorwaardelijke veroordeeling, maar volgens de beteekenis der woorden is. deze uitdrukking onjuist. De rechter kent de straf niet voorwaardelijk maar absoluut toe, doch de toegekende straf wordt niet terstond ten uitvoer gelegd, maar geruimen tijd uitgesteld, en in geval van verbetering geheel en al kwijtgescholden; Men zou dus met meer juistheid van voorwaardelijke vrijstelling moeten spreken, indien die uitdrukking reeds niet door het gebruik een nauwere beteekenis had gekregen.
Men kan namelijk de voorwaardelijke vrijstelling van straf op twee wijzen toepassen. Zij kan gelegd worden in de hand des rechters die de straf oplegt, zoodat hij beslist of de straf zal worden uitgesteld; zij kan ook
179



86
worden opgedragen aan de strafambtenaren, die de straf doen .uitvoeren of laten ondergaan, of aan het Staatsbestuur, of den minister Van Justitie. In het eerste geval spreekt men van voorwaardelijke veroordeeling', in het tweede van voorwaardelijke in vrijheidsstelling. Deze laatste bestaat op kleine schaal in het Duitsche rijk, de voorwaardelijke veroordeeling in Engeland, België, Frankrijk, Noorwegen, enz. In genoemde landen moet zij zeer bevredigende resultaten hébben opgeleverd.
Over de vraag, welke dezer twee de voorkeur verdient, loopen de meeningen uiteen. Daar het toch een soort van begenadiging betreft, is zij op en in zich zelf niet geoorloofd aan den rechter, die alleen te beslissen heeft volgens recht eh gerechtigheid. Echter gaat het in dit geval niet over een begenadiging van gewonen aard, die slechts bij uitzondering voorkomt, maar over een begenadiging, die als blijvende instelling aan het strafoordeel verbonden is, en daarom wel aan de hand' des rechters kan worden toevertrouwd. Het komt ons voor dat dit inderdaad het beste is.
De onafhankelijke, publieke rechter, die na zorgvuldig onderzoek zijn beslissing neemt, biedt grootere waarborgen voor een juist objectief oordeel dan de verantwoordelijke beambten belast met de uitvoering der straf. Ook is de behandeling veel eenvoudiger en eischt niet zooveel geschrijf, als de rechter tegelijk met het strafoordeel ook de voorwaardelijke kwijtschelding der straf uitspreekt.
Men voert tegen de voorwaardelijke veroordeeling of begenadiging aan, dat zij vele misdrijven ongestraft en onuitgeboet laat gaan. Wij stellen echter voorop, dat zij slechts bij lichtere vergrijpen in aanmerking komt, bij welke uit de omstandigheden blijkt, dat zij meer de gevolgen zijn van lichtzinnigheid en nalatigheid dan van boosaardigheid. De schuld en de eisch tot boete is
180



87
dus niet zoo groot, en deze worden rijkelijk Vergoed door het openbare belang in dg verbetering der bestraften, dat door voorwaardelijke veroordeeling zooveel beter bereikt wordt.
De nieuwe sociologische-criminalisten zijn echter niet tevreden rnet voorwaardelijke veroordeeling binnen de aangegeven 'grenzen. Zij willen haar algemeen invoeren voor onverschillig welke verbeterlijke misdadigers, maar in dien omvang moet hun eisch met alle beslistheid worden afgewezen. Zij gaan uit van de valsche veronderstelling, dat de straf enkel en alleen de verbetering van den gestrafte en de veiligheid der gemeenschap in de toekomst, ten doel heeft. Van Vergelding en boetedoening willen zij niets hooren.
Hieruit zou volgen, zegt A. KöHLER terecht, dat het onrechtvaardig zou zijn „als men een gedane daad zou willen goed maken, die onbekend was gebleven, en voor wier herhaling geen vrees meer bestond." Indien iemand bijv. in 't geheim zijn rijken broer of vader vermoord heeft om een rijk landgoed te erven, dan kanj het wel zeker zijn, dat hij later geen Verdere misdaden zal begaan. Rijke lieden gaan gewoonlijk niet op diefstal en roof uit. Waarom zou nu die daad nog gestraft worden, als zij niet verder bekend wolrdt?" i)
Ofschoon de sociologisch-criminalistische school overigens de voomaardelijke veroordeeling aanbeveelt, zoo is deze toch niet in overeenstemming met hare grondbegrippen en komt zij daarmede veeleer in tegenspraak. Indien de mensch niet vrij is in zijn besluiten, hoe kan, hij zich dan voornemen zich te beteren; hoe kan hij zijn beterschap beloven? Hij heeft rijn doen en laten
I) Reform/ragen der Strafrechts. München 1903, 14. KöHLERS werk behoort tot het beste wat in den laatsten tijd over het strafrecht verschenen is.
m



88
volstrekt niet in zijn macht. Beterschap beloven, kan alleen degene die heerschappij bezit over ziin wil.
Laten wij nu de strafbehandeling gaan beschouwen, die de nieuwe richting in 't vooruitzicht stelt voor de verschillende kategorieën van misdadigers.
3. Behandeling van acute misdadigers.
Met betrekking tot acute misdadigers wil de sociologische school de vrijheidsstraffen zooveel mogelijk vervangen door geldelijke straffen. De meer gemelde vergadering der Internationale criminalistische vereeniging te Heidelberg legde het volgende beginsel neer:
„Voor acute misdadigers moet, in zoover de wet het toelaat en het gewicht der schending van het recht of de individualiteit des schuldigen geen vrijheidsstraf eischt, zooveel mogelijk geldstraf worden toegepast. Deze moet worden afgemeten naar de draagkracht des schuldigen zooals blijkt uit hét register der belastingen. Moet vrijheidsstraf worden toegekend, dan moet deze, teMzij bizondere omstandigheden een lichtere straf eischen, minstens zeven dagen zijn." 1)
Dat men bij oplegging van geldstraffen de draagkracht des schuldigen in overweging neemt,, komt ons voor als een zeer billijke eisch. Een straf van 150 Mark is voor een man van beperkt inkomen een zeer gevoelige, harde straf, terwijl zij voor een millionair een kleinigheid is en voor hem geen afschrikkende macht bezit. Een zelfde straf treft dus de schuldigen op zeer ongelijke wijze.
Als wij echter van dit punt afzien, dan valt de nieuwe school met bovengenoemd beginsel geheel en al uit
1) Mttteilungen der Internationalen kriminalistischen Vereinlgang VI, 583. Geheel overeenkomstig eischen bij V. LlSZT, Lehrbach der deutschen Strafrechts, 77.
182



89
haar rol. Elders légt zij er altijd nadruk op dat bij strafbedeeling de innerlijke gezindheid des daders de doorslaggevende factor moet zijn, en nu beweert zij dat het gewicht der schending van het recht, dat wil zeggen, de mtwendige daad, een grootere straf kan eischen. Hoe klopt dat? Ongetwijfeld, als zij trouw wil blijven aan hare beginselen, dan wordt zij noodzakelijk tot volslagen dwaze gevolgtrekkingen genoodzaakt.
Nemen wij het geval van een tot nog toe onberispelijken braven mensch, die bij gelegenheid eener feestviering in eenigzins beschonken toestand gebelgd wordt, en in de vechtpartij die daarop volgt zijn tegenstander doodsteekt. Het is een geval van doodslag, en voor het overige hebben wij hier alle kenteekenen van een acuut misdadiger. De daad blijft een bitter betreurde episode in zijn leven. Zal mén hem nu slechts èen geldstraf opleggen, en de oude straf van „weergeld" weÜerom invoeren? De nieuwe school wacht er zich voor zulk een besluit te trekken en laat liever haar grondbeginsel varen, dat bij de bestraffing de innerlijke gezindheid doorslaggevende factor zijn moet. Ook met de bewering, dat de individualiteit van den acuten misdadiger in aanmerking moet worden genomen, spreekt zij zich tegen. Zoodra de misdaad verklaard wordt uit de individualiteit van den dader is deze zelfs geen acuut-misdadiger meer. De misdaad is dan niet vreemd meer aan zijn eigen geaardheid en kan niet worden teruggeleid tot een uitwendige ongunstige omstandigheid.
Het komt mij voor dat de strafrechter ingevolge de theorieën der nieuwe school niets met den acutenmisdadiger heeft vut te staan. Volgens haar moet de straf de gezindheid des daders verbeteren en de gemeenschap voor de toekomst beveiligen. Maar van een verbetering of een verandering van gezindheid bij den acute mis-
183



9°
dadiger kan geen sprake zijn. De misdaad is geheel vreemd aan zijn ingeboren aard. en kan .worden teruggebracht tot een aaneenschakeling van ongunstige omstandigheden. De gezindheid is dus goed en behoeft niet verbeterd te worden.
Op zijn hoogst zou "de bestraffing de beteekenis kunnen hebben van een krachtige vermaning voor de toekomst; maar dit veronderstelt weer, dat de misdaad niet vreemd is aan zijn ingeboren aard, dat zijn gezindheid niet volkomen goed is en in het goede moet bevestigd worden. Blijft dus alleen het doel van beveiliging. Mjaar hoe wil men dat bereiken? De mensch is volgens de nieuwe school niet vrij; hij heeft zijn wil niet in zijn macht. Misschien komt de schuldige binnenkort in een anderen nog ongunstiger samenloop van omstandigheden, die hem tot een slechte daad voeren. Hoe kan men nu de gemeenschap tegen al die ^gevallen) beveiligen? Op zijn hoogst daardoor, dat men hem in geheel andere maatschappelijke omstandigheden brengt, of hem voor levenslang in bewaring neemt. Het eene is SDjiactisch niet uitvoerbaar, en het andere zou leiden tot een volslagen onverdraaglijk hard straf-systeem.
Ofschoon ten opzichte der acute misdadigers voornamelijk geldstraffen moeten worden aangewend, wil men toch, gelijk wij reeds Vermeld hebben, de vrijheidsstraf ook voor hen niet afschaffen. Hier komt de nieuwe school in geen kleine moeilijkheid. Van den eenen kant noemt zij als een van haar hoofddoeleinden: ,/ten\ strijd tégen de korte vrijheidsstraf die onze hedendaagsche strafrechtspleging volkomen beheerscht, en in haar* tegenwoordige toepassing volstrekt niet verbetert noch afschrikt, noch onschadelijk maakt, en daardoor zeer; dikwijls den nieuweling voor altijd op den weg der
184



91
misdaad houdt." i) Van den anderen kant is het even duidelijk, dat een langdurige vrijheidsstraf voor een acuten misdadiger, .vooral wanneer het geen zware schending van het recht geldt, ontoepasselijk, ja zelfs onrechtvaardig zou zijn.
Wat moet dus gedaan worden? De nieuwe criminalistiek stelt den eisch, de kortstondige vrijheidsstraf zoo veel mogelijk te vervangen door andere geschikte maatregelen (dwangarbeid zonder gevangenzetting, straffen ten opzichte der eer, vooral verbanning, verbod om een herberg binnen te gaan, huisarrest, lichamelijke straffen) of haar door grootere gestrengheid haar afschrik aan jagende macht terug te geven." 2)
Dit is een zeer interessante verklaring! Reeds meer dan een eeuw strijdt het liberalisme voor een meerf humane behandeling der gestraften, „en ijvert vooral tegen lichamelijke tuchtiging, en nu zien vele zijner aanhangers, tengevolge hunner strafrechtstheorie,. zich genoodzaakt een rugwaartsche beweging mee te maken. Zelfs geeselstraf wordt weder aanbevolen. Misschien komen vasten, aan de kaak stellen en dergelijke tuchtmiddelen van den goeden ouden tijd weer in eere. Wij vreezen daarentegen dat eenvoudige verbanning, huisarrest, verbod van herbergbezoek en dergelijke, slechts zeer geringen indruk zullen maken op de wereld der misdadigers. Hoe v. LlSZT zich „dwangarbeid zonder gevangenzetting" voorstelt, is ons niet duidelijk. Heden mogen alleen degenen, die tot tuchthuisstraf veroordeeld zijn, door het strafbureau tegen hun wil tot dwangarbeid genoopt worden.
Wij betreuren het zeer sterk, dat v. Liszt niet nader heeft verklaard, op welke wijze aan de vrijheids-straf
1) v. LlSZT, Lthrbach der deutschen Strafrechts 75.
2) T. a. p.
185



92
door strengere toepassing haar afschrikkende kracht zou worden teruggeschonken. Dat zou een zeer belangwekkend hoofdstuk geweest zijn. Hij heeft echter gedacht, dat zwijgen hier goud is. Wij rijn volstrekt geen onvoorwaardelijke tegenstanders van zulk een verscherping, Maar het zou dns toch zeer geïnteresseerd hebben, de plannen der crinrinalistische school te mogen kennen. Misschien zal zij haar verzuim nog wel goedmaken, en niet bedeesd haar beschouwingen en plannen verborgen houden.
4. Behandeling van chronische misdadigers.
Volgens de sociologische criminalisten moet de strafuitvoering bij chronische misdadigers, die hun misdaden begaan uit diepgewortelde neiging, geheel anders worden ingericht dan bij acute misdadigers. Met uitzondering van de jeugdigen onder een en twintig jaar rijn volgens v. Liszt alle chronische misdadigers te beschouwen als onverbeterlijk. Voor hen moet geen bepaalde mate van straf worden vastgesteld. Door den rechter worde gevangenschap uitgesproken voor onbepaalden tijd of liever „levenslange opsluiting" 1). „Daar echter een vergissing des rechters aangaande het karakter van den door hem' veroordeelden misdadiger niet is uitgesloten, mag wel bij vonnis die levenslange opsluiting worden uitgesproken, maar behoort tevens aan het gevangenis-beheer, of aan een bizonder daartoe ingesteld bureau, de bevoegdheid te worden verleend om van tijd tot tijd, bijv. om de vijf jaar, na te gaan, ofi de veronderstellingen, van welke de vonnis-sprekende rechter uitging, inderdaad nog aanwezig rijn, of dat' misschien een voorwaardelijke in vrijheidstelling kan
1) Verhandlangen der 26, deutschen Jartsteniages I 295. 186



93
worden beproefd Onder wakend toezicht. Dit verlangde ik reeds in het voorstel dat ik in 1896 gedaan heb. Intusschen heb ik er mij van overtuigd dat elk zoodanig voorstel bij de aanhangers der klassieke richting in het strafrecht, de levendigste tegenspraak ontmoet. Men voelt zich niet alleen geschokt door de levenslange vrijheidsstraf voor beroeps-zakkenrollers en inbrekers, maar ook en nog Veel meer door het feit, dat het oordeel des rechters door een commissie van beheer nog eens zou worden onderzocht." 1)
V. LlSZT wil zich aan deze bedenkingen volstrekt niet storen, maar men mag vragen, met welk recht. Hoe kan een comité, dat eens in de vijf jaar een gevangene voor zich krijgt, een juist oordeel vormen over de vooruitzichten, die zoo iemand belooft voor de toekomst? Het kan zich hoogstens verlaten op het oordeel der ondergeschikte beambten of op dat van den directeur der gevangenis, en van deze niet verantwoordelijke ambtenaren zou het dus afhangen, of iemand in vrijheid gesteld werd of niet.
Het is derhalve veel meer consequent, wanneer hij op een andere plaats, zonder Veel omwegen verklaart, dat de onverbeterlijke chronische misdadigers, even als de ongeneeslijke krankzinnigen, voor altijd in een inrichting moeten worden opgesloten: „Het verschil tusschen de veiligheidsstraf tegen onverbeterlijke misdadigers en de opsluiting van krankzinnigen, die gevaarlijk zijn voor de gemeenschap, is niet alleen practisch en wezenlijk onuitvoerbaar, maar moet ook principieel worden verworpen". 2) Indien dus de strafbeambten tot de overtuiging zijn gekomen, dat de misdadiger on-
1) Als voren. 296.
2) Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft XVII 12.
m



94
geneeslijke, onverbeterlijk is, dan moet deze „zijn intrek nemen in een inrichting-, waar hij zoo lang blijven moet} tot zijn gevaarlijkheid voor de samenleving haar einde bereikt heeft", dat wil zeggen, tot dat de dood hem komt bevrijden.
Met ons oordeel over de maatschappelijke nietswaardigheid van den misdadiger en zijn daden, schrijft V. LlSZT, „zullen wij (in het strafrecht der toekomst) daar .niet tegen opzien. Maar het brandmerk zullen wij hem niet op het voorhoofd zetten. Wij zullen ons medelijden niet ontzeggen aan dien onverbeterlijke, dien wij ter beveiliging van de algemeene belangen der gemeenschap, voor de rest van zijn aardsch bestaan, aan het gezicht zijner medemensehen onttrekken." i)
Wij vragen nu den lezer, zich eens een voorstelling te maken van het ongehoorde getal misdadigers, dat volgens deze theorie spoedig voor altijd achter slot en' grendel zal zitten.
Volgens uitdrukkelijk getuigenis van AFSCHAFFENBURG is op zijn minst de helft der tuchthuisbevolking onverbeterlijk, en ook onder de overige gevangtenen is het getal der onverbeterlijken zeer groot. V. LlSZT is van* dezelfde overtuiging. Ja, hij verklaart zelfs alle volwassen „chronische misdadigers" voor onverbeterlijk. Daar nu al deze onverbeterlijken tot het uur van hun dood in de gevangenis moeten blijven, en het aantal dergenen, die door den dood verlost worden, veel kleiner is dan het getal dergenen, die worden opgenomen, zullen wij spoedig een geheel leger van levenslange tuchthuis ge van geni s -menschen hebben.
In Pruisen was in 1898/99 het gezamenlijk getal der tuchthuisgevangenen 23464. Het aantal opgenomenen
1) T. a. p. 84.
188



95
bedroeg 5826; dat der gestorvenen 255. 1) Nemen wij nu aan dat slechts de helft dezer menschen onverbeterlijk is, en dus voor altijd gevangen zit, dan krijgen wij in een vijftien of twintig jaren een ongehoord aantal van, levenslange inwoners der strafinrichtingen. Dat is echter slechts een klein deel der „onverbeterlijken". Ook in de gevangenissen en bij de jeugdige misdadigers beneden 18 jaar. die niet tot tuchthuisstraf mochten veroordeeld worden, ziin volgens de nieuwe school zeer veel onverbeterlijken. Zal men dan niet spoedig een tweeen drievoudig getal strafinrichtingen en gevangenissen noodig' hebbett, om alle onverbeterlijken onder dak te brengen? Als men gelijke verhoudingen aanneemt voor het geheele Duitsche rijk, dan zouden wij zeker spoedig haast een millioen menschen hebben, die in levenslange gevangenschap zich over de vruchten van het nieuwe strafrecht zullen kunnen verheugen.
Over de buitensporige lasten, die zulk een strafsysteem op de schouders der belastingbetalers zoude leggen, zullen wij maar niet spreken. Seuffert berekent de kosten der strafuitvoering in het Duitsche rijk over 1898 op rond 100 millioen mark. Dat is een kleinigheid vergeleken bij de reusachtige sommen, welke het nieuwe strafsysteem consequent doorgevoerd, verslinden zal.
De aanhangers der nieuwe richting trachten aan de levenslange gevangenschap hare versclirikking te ontnemen. In het strafrecht der toekomst zal den onverbeterlijken, die toch eigenlijk niet toerekenbaar zijn, de meest humane behandeling ten deel vallen. „Al zal dan ook nog altijd het tuchthuis uiterlijk verschillen van het toevluchtsoord voor ongeneeslijke en tegelijk voor de samenleving gevaarlijke zieken, dezelfde geest zal daar evenals
1) Statlstlk der zum Ressort der Königl. preussischen Ministeriams des Innern gehörenden Strafanstalten and Qefangntsse für 1898-99. Berlin 1900, XII. XXX.
189



96
bier levendig heersehen: de geest van welwillende teederheid, van zorgzame verpleging."
Maar zal dit troostvol vooruitzicht niet menigeen verlokken tot den weg1 der misdaad? Voor dengene, die nog iets hecht aan zijn persoonlijke waardigheid en onafhankelijkheid, zal zelfs de meest liefderijke verpleging geen genoegzame ruil zijin voor zijn verloren vrijheid. Geheel anders zal de toestand zich voordoen in de oogen van een verwaarloosden mensch, die in nood en ellende verzonken isl Hem wordt hier een klein paradijs van onbezorgd leven voorgehouden. Men kan hem zeker we! toeroepen: O gelukkige onverbeterlijkeI
Gaat het u slecht in de wereld, wordt gij gekweld' door gebrek en ontbering of lijdt gij aan onoverwinnelijken afkeer voor werk: stapel dan misdaad op misdaad, verhard iu in de boosheid en gij zult voor de rest van uw aardsch bestaan in een toevluchtsoord worden opgenomen, waar Welwillende liefde en zorgvuldige verpleging u wacht. Schande nóch toorn zullen u in dat nieuwia tehuis begeleiden, maar medelijdend deelnemen in uw maatschappelijke waardeloosheid. Wat de gemeenschap u heden bij redelijken arbeid in 't vooruitzicht stelt op grond .van ouderdorns- en invaliedeh-rente, is echte bedelaarskost tegenover de zorgvuldige verpleging, die u wacht in uw toevluchtsoord voor misdadigers. Vooruit dus met moedig hart op den weg van den onverbeterlijken misdadiger 1
Wij hebben boven reeds vermeld, dat V. LlSZT voor de levenslang-gevangenen een periodieke herziening van het vonnis in 't vooruitzicht stelt. Een afzonderlijke commissie zal zoo om de vijf jaar vaststellen, of de veronderstellingen, waarvan de vonnis-sprekende rechter uitging, nog bestaan, of dat men tot voorwaardelijke invrijheidsstelling kan overgaan. Houdt men de herhaalde gezeg-
190



97
den van V. LlSZT voor oogen, dan valt het niet te betwijfelen, dat dit voorstel aan de levenslange opsluiting van zooveel misdadigers iets van haar hatelijk karakter ont nemen zal.
Men vervalt echter met dit voorstel slechts uit Charibdis in Scylla. Het voorstel gaat uit van de veronderstel- ling, de bestraften zijn nog voor verbetering vatbaar, of hunne onverbeterlijkheid is op zijn minst nog niet volkomen vastgesteld. Indien dit echter het geval is, dan moet men aan de ambtenaren, betast met de uitvoering der straf, niet alleen de bepaling van den 'duur, maar ook van de soort der straf overlaten.
Wij moeten niet vergeten, dat volgens de sociologischcTiminalistische opvatting de straf verbetert, en dat daarom de behandeling van eiken gestrafte geheel individueel, of overeenkomstig zijn aangeboren aard, zijn karakter, zijn moet. De beslissing over de aan ie wenden behandeling moet dus noodzakelijk, zoolang n&g vatbaarheid voor verbetering verondersteld wordt, aan de uitvoerders der straf blijven overgelaten. Zij beslissen, welke soort van straf overeenkomlt met het karakter van den gestrafte, hoe lang zij moet worden toegepast, en wanneer zij door een andere moet vervangen worden. Zij alleen toch kunnen in elk geval geschikt zijn om' zulk een beslissing te hernlen. Wel zullen zij dikwijls in hun oordeel zich vergissen, maar zij zijn toch het best daartoe geschikt. Juist daarom belooft de nieuwe school ons de meest zorgvuldige opleiding der strafbeambten. Zij zullen worden vertrouwd gemaakt „met het geheele leven en streven der misdadigers-wereld onder alle opzichteri", i') ten einde een juist oordeel te kunnen vellen over den ingeboren aard des misdadigers. Maar zullen
1) v. Liszt, Lehrbuch des dtatschen Strafrechts. 80.
191



98
niettemin die ambtenaren zich in tallooze gevallen niet vergissen? Het innerlijke des menschen blijft nu eenmaal voor anderen een gesloten boek.
Wee derhalve den gevangenen in het strafrecht der toekomst I Zij zijn geheel en al overgeleverd aan de willekeur der strafbeambten. Zij moeten zich alles laten welgevallen wat deze met hen gelieven te beproeven, tot aan het zalig oogenblik dat zij uit de gevangenis worden; ontslagen, of, definitief onverbeterlijk verklaard, tegen alle verdere plagerijen zijn verzekerd en het hun vergund wordt zich rustig te verheugen in humane verpleging en liefdevolle verzorging.
En zal die ambtenaars willekeur ooit een bestrafte verbeteren? Zal zij hem niet veeleer verbitteren en verharden? Zal zij niet onvernujdelijk een systematische huichelarij aankweeken van den kant der gevangenen?
Voeg hier nu nog aan toe, dat „het wetenschappelijk strafrecht der toekomst" elk beroep op God en eeuwige vergelding afwijst; dat het alles wat buiten het gebied der ervaring ligt aan een blind wetenschappelijk niet te controleeren geloof overlaat, dat élk zich kan vormen zooals hij verkiest, en dan vraag ik: kan van dit standpunt uit een poging tot bekeering eenig gevolg hebben? Indien zelfs de godsdienst, die toch met zijn gewichtige waarheden zoo diep en heilzaam m het menschelijk hart ingrijpt, in vele gevallen machteloos blijkt, wat kan men dan nog verwachten van een strafsysteem, waaruit de godsdienst en alle gedachten aan een hiernamaals verbannen zijn?
192



SLOTWOORD.
Als wij ten slotte ons oordeel over de nieuwe politicocriminalistische richting in het strafrecht te zamen vatten, dan moeten wij zeggen: Afgezien van eenige behartenswaardige voorstellen ter hervorming, die echter met haar grondbeginselen niet noodzakelijk verbonden zijn, ja deze veeleer tegenspreken, moet zij met alle beslistheid worden afgewezen.
Zij gaat uit van een valschen grondslag, die in tegenspraak is met Igezonde wijsbegeerte zoowel als met het positieve Christendom, dewijl zij de wilsvrijheid vanl den mensch loochent. t)aardoor is zij verplicht de begrippen : schuld, toerekenbaarheid en verantwoordelijkheid te vervluchtigen tot ledige, niets-zeggende uitdrukkingen, den scheidsmuur tusschen misdaad en waanzin omver te halen, en elk idee van een vergeldende rechtvaardigheid olp zij te zetten.
De straf verliest haar zoenend karakter en wordt verlaagd tot een louteren veiligheidsmaatregel, dien men ook gebruikt tegenover gevaarlijke dieren en krankzinnige Imenschen. De rechter wordt verdrongen naar een volkomen ondergeschikte plaats. Voor hem blijft slechts de taak de strafbare daad vast te stellen. De hoofdrol gaat over in handen der strafbeambten; aan hen wordt overgelaten de soort en mate der straf te bepalen; aan hen wordt de veroordeelde op genade of ongenade
193



ico
overgeleverd met geheel zijn persoonlijke vrijheid; van hen hangt het af of de gestrafte rnet misdadige neigingen het zonlicht der vrijheid weer zal aanschouwen, of voor altijd van het aangezicht zijner medemensehen zal blijven afgesloten. Het is ongetwijfeld een merkwaardige ironie der geschiedenis, dat deze theorie, die de persoonlijke vrijheid zoo hevig1 bedreigt, uit gaat van aanhangers van het liberalisme, die zich anders altijd voordoen als de voorvechters en beschermers der vrijheid.
Op het psychologen-congres te Miunchen (1896) zeide de Beiersche minister van eeredienst V. Landmann, in zijn welkomstgroet, met duidelijke toespeling op de voordracht van V. LlSZT over „de strafrechterlijke toerekenbaarheid": „Ik hoop dat het psychologisch congres er toe zal bijdragen, het groote gevaar te bezweren, dat het openbare leven der beschaafde volken dreigt ten gevolge van zekere wijsgeerige theorieën, en ik ben er. van overtuigd, dat dit congres het oude geloof aan 's menschen verantwoordelijkheid voor zijn daden niet vernietigen, Maar bevestigen zal."
Grooter dan dat vertrouwen op dit psychologen-congres, is op het oogenblik ons vertrouwen op de Duitsche rijks regeering en den Duitschen Rijksdag, die zich, naar wij hopen, door het luide en aanmatigende pochen op „moderne wetenschap" niet zullen laten voortstuwen op valsche, revolutionaire banen, maar zullen vasthouden aan de overgeleverde, vaste grondslagen van het strafrecht. Want ons onwankelbaar vertrouwen op het gezond men schel ijk verstand van het Duitsche volk is nog altijd ongerept.
Op die onwankelbare rots zal niettegenstaande alle schallende agitatie in naam der „Wetenschap" vroeger of later de nieuwe richting te pletter loopen.
194