^^^^^^^^^^^
~ - van .»' ~._--^c^-'
HET NEDERLANDSCH
SI
1868 15 MAART 1918







BEKNOPT HISTORISCH OVERZICHT VAN HET WERKEN EN STREVEN
VAN ::
HET NEDERLANDSCH GY MNASTIEK VERBOND
18GK !ö MAART 1918







Aan den Lezer!
Het is aan het Dagelijksch Bestuur van het N.G.V. zoomede aan het Bureau der Amsterdamsche Regelingscommissie voor het gouden feest van het Verbond wenschelqk voorgekomen om een beknopt overzicht te hebben van de feiten en gebeurtenissen, waaronder ons Verbond gedurende zijn bestaan heeft geleefd en zich heeft ontwikkeld.
Gaarne heb ik de taak aanvaard om aan de hand der mij ten dienste staande gegevens, maar voornamelijk uit de ondervinding van het ruim vijf-en-dertig bondsleven, dat ik achter den rug heb, zoo historie getrouw mogelijk te beschrijven wat in het tijdvak van 15 Maart 1868 tot 15 Maart 1918 belangwekkend in ons N.G.V. geschiedde.
Moge ik het beoogde doel met het volgende eenigermate bereikt hebben! ,
JOH. HEIJNEN.
's-Gravenhage, 1 Juli 1918.







EEN TIJDPERK VAN 50 JAREN.
„In den beginne". Het moet reeds dadelijk als een leemte in dit opstel worden erkend, dat moet worden aangevangen om, zonder vermelding van bepaalde namen of bepaalde data, uit de overlevering te vertellen, dat, nadat in het najaar van 1867 een klein groepje mannen der Amsterdamsche Gymnastiekvereeniging „Lycurgus" besloot om de eerste stappen te doen, welke zouden leiden tot een samenwerken der toen bestaande Amsterdamsche Gymnastiekverenigingen, op den 15en Maart 1868 op de bovenzaal van „De Boode Leeuw" te Amsterdam, het Nèderlandsch Gymnastiek Verbond werd opgericht.
Ik begin dan met een woord van oprechte hulde te brengen aan die mannen, die den stoot hebben gegeven aan de oprichting van onzen bond. Mannen als Boeke, van der Est, Adrian, Lodeesen, van Monsjou, Meijer en Woel der s.
Zes vereenigingen, te zamen 215 werkende leden tellende; vormden op 15 Maart 1868 het Verbond. Het waren:
Amstels Gymnastiekvereeniging, de Amsterdamsche Gymnastiekvereeniging, Hercules, de Hollandsche Gymnastiekvereeniging, Lycurgus en de Onderwjjzersvereeniging E.V.O.K.
Merkwaardig is het feit, dat de oprichting van het Verbond plaats had, zonder dat men er in slaagde om een Voorzitter daarvoor te kunnen benoemen. Eerst nadat vele vergeefsche pogingen waren aangewend om één der destijds naar vorentredende Amsterdamsche medici voor het voorzitterschap te verkrijgen, kwam men op den 8en Juni 1868 tot de logische gedachte om die Voorzitter niet buiten, maar in het Verbond, te zoeken. Het resultaat



daarvan was, dat de Heer J. H. Boeke als Voorzitter optrad. Vanaf de oprichting had de Heer J. A. van Monsjon als le Secretaris gefungeerd, maar werd hij, nadat hij voor het verder waarnemen dier functie had bedankt op den 15en October 1868 vervangen door den Heer H. P. Meijer, den man thans nog zoo gaarne door ons in de rij onzer Eereleden gezien. Het voltallig eerste Bestuur van het Verbond bestond toen uit de Heeren: J. H. Boeke, Voorzitter, (lid van Hercules), M. A. van der- Est, Vice-Voorzitter (lid van Lycurgus), H. P. Meij er, le Secretaris (lid van Hercules), W. A. Lodees e n, 2e Secretaris (Hd van de Amsterdamsche Gymnastiekvereeniging) en J. A. van M o n s j o u, Penningmeester (lid van Amstels Gymnastiekvereeniging).
Als bijzonderheid kan hierbij worden vermeld, dat naast dit Bestuur een aanvullingsbestuur werd ingesteld, met de bedoeling eventueele vacaturen in het Bondsbestuur uit dit aanvullingsbestuur te doen aanvullen.
Onze onvergetelijke vriend P. C. A d r i a n maakte reeds in den aanvang deel van dit aanvullingsbestuur uit.
Op 19 December 1868 heeft de eerste uitvoering van het Verbond plaats in het Paleis voor Volksvlijt te Amsterdam, waarbij met dankbaarheid mag worden teruggedacht aan den steun" daarbij door den Heer Eduard de Vries, Directeur van het Paleis, bewezen. Dit was de eerste steun, die het Verbond van buitenstaanders mocht ondervinden. De latere levensweg van het N.G.V. heeft gelukkig aangetoond, dat het verder niet aan steun van derden heeft ontbroken.
De „opperste leiding" bij die eerste bondsuitvoering was gelegd in de handen van den Heer M. A. v a n d e r E s t.
Reeds op den 4en Februari 1869 vindt de Heer J. H. Boeke, door particuliere omstandigheden gedwongen, reden om als Voorzitter te bedanken. De Heer H. P. Meijer wordt in zijn plaats tot Voorzitter gekozen, ter-, wijl in de daardoor ontstane vacature van le Secretaris



de Heer H. D. Willink van Collen wordt benoemd. In dat zelfde jaar doorleeft het Verbond zijn eerste reglementswijziging en wordt het ledental van den Bond versterkt door de toetreding van Achilles uit Amsterdam en de Scherm- en Turnvereeniging ,,'s-Gravenhage" uit Den Haag. Echter houden „Amstels G.V." en de Onderwijzersvereeniging „E.V.O.K." op lid te zijn. Op den 3en October 1869 treedt de Heer Van M ons jou uit het Bestuur en wordt de Heer .E. M. S. van Santen, te 's-Oravenhage, tot Vice-Voorzitter van den Bond gekozen. Voor de eerste maal komt de oprichting van een eigen orgaan ter sprake, welke besprekingen ten gevolge hebben, dat, onder de redactie van het Bondsbestuur, de „Gymnast" het levenslicht aanschouwt met een oplaag van 250 exemplaren. Reeds in 1869 gaf Lycurgus té Amsterdam kostelooze gymnastieklessen voor het algemeen.
Intusschen is Amstels Gymnastiekvereeniging uit den Bond getreden.
Nadat in 1870 de Heer M. A. van der Est het Bondsbestuur verlaten heeft en de Heer G. F. Deufferwiel tot bondsbestuurder is verkozen, valt enkel mede te deelen, dat aan het eind van dit jaar het Gymnastiekgezelschap ,Mercules" voor het lidmaatschap van den Bond bedankt, waardoor de Heer Willink van Collen als secretaris voor het Verbond verloren gaat en als zoodanig wordt opgevolgd door den Heer Deufferwiel. Slechts korten tijd mocht laatstgenoemde Heer zijn krachten aan het Secretariaat van het Verbond besteden, daar de vergadering van het Bondsbestuur en de afgevaardigden van het N. G. V., op 26 Maart 1871 gehouden, den Heer M. D e n t z als le Secretaris verkiest.
Op 29 Maart 1871 heeft de tweede openbare uitvoering van het Verbond te Amsterdam, in het Park, plaats. De uitvoering blijkt geslaagd te zijn. Het is hierbij dat de bondsvergadering voor de eerste maal haar zorg tot het kostuum van de turners uitstrekt en als voorschrift geeft



het dragen van witte pantalon, witte schoenen, wit hemd en zwarte das bij de vooroefeningen, en bij de overige oefeningen dezelfde onderkleeding, maar de bovenkleeding voor iedere vereeniging vrij, echter onder goedkeuring van het Bondsbestuur. Tevens worden onderScheidingsteekens voor de vèrschillende vereenigingen toelaatbaar verklaard.
Voor de eerste maal treedt thans het 'Verbond in het buitenland op, waar de Amsterdamsche Vereenigingen Lycurgus en Achilles de vertegenwoordiging bij^het Belgische bondsfeest te Brussel op zich hebben genomen. Als hoofdbesluit der algemeene vergadering in dat jaar valt te vermelden, dat zal worden beproefd de redactie van de „Gymnast" te stellen in handen eener commissie, buiten het Verbond staande, echter onder controle van het Bondsbestuur. Het bleek echter al dadelijk in den aanvang van 1872, dat de pogingen om zulk eene commissie van redactie te verkrijgen uit onderscheidene Amsterdamsche geneeskundigen en gymnastiekleeraren hadden gefaald. Het gevolg daarvan was, dat de „Gymnast" door de algemeene vergadering van 18 Februari 1872 werd opgeheven. Het is op deze vergadering, dat de Heer A. van L o e n e n uit 's-Gravenhage, de nog altijd welkome gast op onze bondsvergaderingen en vergaderingen van het tegenwoordige gewest „Zuidholland" voor de eerste maal, als afgevaardigde, zijn entrée doet. Inmiddels is de Gymnastiekvereeniging Milo van -Utrecht als gewoon lid van het Verbond toegetreden, waarin de bondsvergadering aanleiding vindt om het Bondsbestuur op te dragen te beproeven eene openbare uitvoering te Utrecht voor te bereiden, welke uitvoering inderdaad op den 26en November 1872 in het Park Tivoli aldaar plaats had en onder leiding stond van den Heer M. A. v a n d e r E s t. De Heer B. Moltzer treedt thans als 2e Secretaris in het Bondsbestuur op, welk bestuur alzoo was samengesteld uit de Heeren Meijer, van Santen, Dentz, Lodeesen en Moltzer.



Aan het eind van 1872 valt de toetreding te vermelden van de Nederl. Gymnastiekvereeniging uit Amsterdam en de Algemeene Turnvereeniging van Rotterdam. Daarentegen houdt de „Hollandsche G.V." op te bestaan. En op den 29en December 1872 zien we voor de eerste maal de ons later zoo bekend geworden turnmakkers W. J. Kramers en A. S. van R e e s m a op de bondsvergadering verschijnen. Het was op die vergadering, dat besloten werd voortaan niet meer één stem per vereeniging uit te brengen, maar te kiezen naar een maatstaf volgens de getalsterkte van het ledenaantal der vereenigingen.
In 1873 heeft het Verbond het overlijden van den Heer W. A. Lodeesen en het uittreden uit het Bondsbestuur van den Heer B. Moltzer te betreuren. In de hierdoor ontstane vacaturen wordt voorzien, door de verkiezing van de Heeren S. H. Stokvis tot 2en Secretaris en A. S. van Reesema tot Penningmeester.
Op den 17en Juni 1873 heeft wederom eene openbare uitvoering van het Verbond in Utrecht plaats. Ditmaal is er voor de eerste maal een prijskamp aan verbonden, waaraan door , Z. K.-H. ,den toenmaligen Prins Hendrik der Nederlanden een kristallen bokaal op zilveren voet was geschonken.
Lycurgus van Amsterdam kwam hierbij als overwinnaar uit den strijd, op den voet gevolgd door de Algemeene Turnvereeniging van Rotterdam. Het geheele feest, dat op het Sterrebosch te Utrecht plaats had, stond onder leiding van den Heer H. V o s s e n a a r. In den loop van 1873 treden als gewoon lid van het Verbond toe: de Gocschc Gymnastiekvereeniging, Kracht en Vriendschap van Amsterdam, Lycurgus van Arnhem, de Rotterdamsche Gym^ nastiek- en Schermvereeniging en de Arnhemsche Gymnastiekvereeniging ,JZelf veredeling en Vrienschap". Echter gaat de „Nederlandsche G.V." voor het Verbond verloren.
Hoogst belangrijk mag genoemd worden het contact, dat in 1873 tusschen bestuurderen van ons Verbond en het Be-



stuur van de Nederl. Gymnastiekonderwijzersvereeniging werd verkregen, waarbij het doel was de behartiging der gyinnastiekbelangen door onderlinge samenwerking en welk contact deed komen tot het gemeenschappelijk besluit om aan Zijne Excellentie den Heer Minister van Binnenlandsche Zaken te verzoeken te willen besluiten tot het oprichten van een normaalschool voor gymnastiekonderwijzers en vervolgens om aan de gemeentebesturen te vragen om de gymnastiek in de gemeentescholen voor lager onderwijs verplichtend te doen zijn.
In December 1873 treedt de Heer van Santen uit het Bondsbestuur en wordt hij als viee-president ver 7 vangen door den Heer S. H. Stokvis. In de nu ontstane vacature van 2en Secretaris wordt de Heer D. Vrijdag benoemd.
Bij den aanvang van 1874 telt het Verbond 11 vereenigingen met 500 leden, terwijl in den loop van 1874 zijo toegetreden 10 vereenigingen met 250 leden. Inderdaad een hoogst belangrijke aanwinst. De toegetreden vereenigingen zijn: De Dordrechtsche I'urnclub, de Haarlemsche Gymnastiekvereeniging, Olympia, te Schiedam, jBato, te Utrecht, AchilleS, te Zaandam, Uitspanning door Inspanning, te Nijmegen, Lycurgus, te Krommenie, Kracht en Vlugheid, te Alkmaar, De Gymnastiek- en Schermclub, te Delft en Rawana, te Delft.
Het getal der ondersteunende leden van het Verbond bedraagt in dat jaar 35.
In de maand Februari van 1874 werd het Bondsbestuur uitgenoodigd door de Vereen iging tot Veredeling van Volksvermaken te Amsterdam om li aar te ondersteunen bij eenen door haar en de afdeeling Volksvoordachten van de Maatschappij van den Werkenden Stand te geven Kunstavond in het Paleis voor Volksvlijt. Het Bondsbestuur gaf aan die uitnoodiging gehoor en daar de beschikbare ruimte slechts voor een vijftigtal turners de gelegenheid bood, bleef de deelname aan dien avond beperkt voor de leden



van Lycurgus en Kracht en Vriendschap, die zich onder leiding van den Heer P. C. Adrian op loffelijke wijze van hun taak kweten en aan het in grooten getale opgekomen publiek op de juiste wijze toonden wat eene voortdurende geregelde lichaamsoefening vermag.
De Ve openbare uitvoering van het N.G.V. had op den 27en September 1874 te Rotterdam plaats. Onder begunstiging van het allerschoonste weder werd deze uitvoering, , met medewerking van Belgische en Duitsche turners, in de open lucht gegeven en blijkt het, dat de uitslag dier Tiitvoering alleszins bevredigend mag genoemd worden.
In de vergadering van 13 December 1874, te Amsterdam gehouden, verliest de Bond opnieuw zijn Voorzitter, die zich mede, door particuliere omstandigheden daartoe geleid, genoodzaakt ziet als zoodanig af te treden. Ook de Heer D. V r ft d a g, het bestuurslid van één jaar, wenscht <geen herkiezing. Daarop wordt het nieuwe Bondsbestuur samengesteld als volgt: S. H. Stokvis, Voorzitter, M. D e n t z, Vice-Voorzitter, H. J. F. d e W a a 1, le Secretaris, G. de Vr i es, 2e Secretaris, A. S. van Reesema, Penningmeester. Aan den Heer H. P. M e ij e r, den afgetreden Voorzitter, werd het Eerelidmaatschap van het Verbond aangeboden.
De eenige buitenlandsche uitvoering, waarbij het Verbond uitgenoodigd en vertegenwoordigd werd, was het 8e Belgische Bondsfeest te Antwerpen. De Hollandsche "turners waren daar in een groot aantal tegenwoordig.
In den loop van 1875 wordt het aantal bondsvereenigingen van 21 op 26 gebracht. Nieuw toegetreden zijn: Amstels Gymnastiekvereeniging en Isthmia te Amsterdam, de Gymnastiekvereeniging „R. G. Rigkens" te Arnhem, de Gymnastiek- en Schermvereeniging „Almelo" te Almelo en Uitspanning door Inspanning te Krommenie. Het geheele ledental der 26 aangesloten vereenigingen bedraagt thans 934. Er zijn 63 ondersteunende leden.
De Vle openbare uitvoering van het N.G.V. werd den



25en Juli 1875 op het „Funen" te Amsterdam, onder leiding van den Heer P. C. Adrian, gegeven. Vele Belgische turners stonden daarbij in de rijen der Hollandsche makkers. Ook deze uitvoering mag als geslaagd worden aangeteekend. Verder deed het Bondsbestuur zich door één of meer zijner leden vertegenwoordigen bij de uitvoering van den Belgischen Turnbond te Bergen in Henegouwen, te Mechelen bij de uitvoering van de Club des Gymnastes Malinois en te Detmold bij gelegenheid van het onthullingsfeest van het „Hermanns-Denknial".
Ben poging om het Verbond rechtspersoonlijkheid te doen verkrijgen mislukte omdat aan geen vereeniging van Vereenigingen rechtspersoonlijkheid kan worden toegekend, tenzjj bljjke, dat alle Vereenigingen, die daarvan lid zijn, rechtspersonen zijn.
Tijdens het jaar lij ksch bezoek van Koning Willem III aan Amsterdam werd het Bondsbestuur in 1875 voor de eerste maal ter audiëntie toegelaten.
De Jaarvergadering, die op 15 December te 's-Gravenhage werd gehouden, bracht in de samenstelling van het Bondsbestuur geen verandering.
In 1876 klimt het aantal der bondsvereenigingen van 26 op 27/ Claudius Civilis te Leeuwarden, Arena te Schiedam en Sparta te Haarlem traden toe. Daarentegen werden de Arnhemsche Gymnastiekvereeniging en de Gymnastiekvereeniging „R. G. Rijkens" te Arnhem afgeschreven. Het gezamenlijk aantal werkende leden bedraagt thans 935. Buitendien zijn er 59 ondersteunende leden.
De VHe openbare uitvoering van het Verbond heeft plaats gehad op den 13en Augustus 1876 op het Dodenveld te Alkmaar. Zij was onder leiding gesteld van den Heer Fogteloo, den Directeur der Alkmaarsche Turnclub „Kracht en Vlugheid", die echter door plotselinge ongesteldheid verhinderd werd de uitvoering te leiden, waarop de Heer P. C. Adrian oogenblikkelijk bereid werd bevonden het kommando over te nemen. De hoogst wel-



willende beschrijving van die uitvoering in de dagbladen gegeven, stempelt ook haar als behoorende tot de goed geslaagden.
Met het oog op het door de Regeering in te dienen wetsvoorstel tot wijziging der wet op het Lager Onderwijs werd door het Bondsbestuur in Mei 1876 een adres aan dé Tweede Kamer der Stateh-Generaal ingediend met het verzoek medewerking te willen verleenen tot wijziging dier wet in dien zin, dat het onderwijs in de gymnastiek onder de verplichte leervakken der lagere school worde opgenomen.
Op 17 December 1876 wordt de Jaarvergadering te Utrecht gehouden en ondergaat het Bondsbestuur eenige wijziging, doordat de Heer de Waal zich niet meer herkiesbaar stelt. Het Bestuur voor 1877 wordt daarna gevormd als volgt: S. H. Stokvis, Voorzitter, M. Dentz, Vice-Voorzitter, G. de Vries, Secretaris, U. A. B r a n d t s, Vice-Secretaris en A. S. v a n R e e s e m a, Penningmeester.
In die zelfde vergadering komt de vraag ter sprake: „Acht de Vergadering het wenschelijk, dat het N.G.V. zich met de inrichting van een wedstrijd van Vereenigingen belaste", welke vraag ontkennend werd beantwoord met 29 tegen 14 stemmen.
Eindelijk wordt nog besloten in elke plaats waar eene of meer bondsvereenigingen zijn één correspondent aan te stellen.
In den loop van 1877 stijgt het aantal bondsvereenigingen tot 34. Bedankt heeft de Gymnastiekvereeniging Uitspanning door Inspanning te Nijmegen, terwijl zijn toegetreden: Friedrich, Ludivig Jahn te Leeuwarden, Uitspanning door Inspanning te Sneek, de Dockumer Gymnastiekvereeniging, de Zwolsche Gymnastiekvereeniging, Sparta te Hoorn, Grouw te Grouw, Olympia te Amersfoort en Hercules te Tiel. Het totaal der werkende leden bedraagt thans 1159. Er zijn 64 ondersteunende leden.
De Jaarlijksche uitvoering van den Belgischen Turnbond had te Verviers plaats. Er werd door enkele'Nederlandsche gymnasten aan deel genomen.



Op 5 Augustus 1877 werd op het Zaailand te Leeuwarden de VHIe openbare uitvoering gehouden. Van die uitvoering wordt getuigd: „Indien ooit eene uitvoering van het Ver„bond goed geslaagd is, dan is het die te Leeuwarden". Aan die uitvoering blijft onafscheidelijk verbonden de naam van Jhr. Mr. I. F. Humalda van Eijsinga, de man, die toen als Eerevoorzitter van het feestcommité en later als lid van den Baad van State liet N. G. V. zoodanig aan zich heeft verplicht. Het was op diezelfde uitvoering, dat op initiatief eener commissie gevormd uit de Amsterdamsche vereenigingen, namens vele bondsvereenigingen en particuliere turners een banier aan het Verbond werd aangeboden.
In hët laatst van 1877 werd door het N. G. V., in vereeniging met de Vereeniging van Gymnastiekonderwijzers in Nederland, een .adres aan de Tweede Kamer verzonden, waarin werd verzocht wijziging van het examenprogramma voor gymnastiekonderwijzers en oprichting van scholen ter opleiding van gymnastiekonderwijzers.
De op 16 December 1877 te Utrecht gehouden-Jaarvergadering besluit het bondsbestuur uit te breiden tot een getal van 7 leden. Daar de Heer D e n t z, in het buitenland vertoevende, van daar uit heeft te kennen gegevfen geen bestuursfunctie meer te kunnen aanvaarden, wordt, met inachtneming der daardoor ontstane vacature, het bondsbestuur aldus samengesteld: S. H. Stokvis, Voorzitter, A. S. van Reesema, Vice-voorzitter, Ch. F. Kok, le Secretaris, U. A. B r a n d t s, 2e Secretaris, E. Bloembergen Ezn., Penningmeester, G. de Vries en J. L. G r ü b e r, Commissarissen. De Heer M. D e n t z wordt tot Eerelid benoemd.
Het jaar 1878 ziet het aantal bondsvereenigingen vermeerderen tot op 45 met een totaal aantal werkende ledén van 1451. Geen Vereenigingen traden uit. De 11 nieuw aangekomenen zijn Sparta te Amsterdam, de Eendracht te Maastricht, de Amsterdamsche Gymnastiek-Onderwüzers-



verëeniging, Olympia te Amsterdam, Gruno te Groningen, Kratos te Amsterdam, Volharding te Purmerend, de Batavier te Groningen, Concordia te Roermond, Hercules te Kampen en de Ziêrikzeesche Gymnastiekvereeniging.
Het getal der ondersteunende leden bedraagt 69.
Op 9 en 10 Juni 1878 werd het IVe fête fédérale de 1'Union des Sociétés de Gymnastique de France gehouden, waaraan door 10 Nederlandsche turners wordt deelgenomen. Het feest van den Belgischen Turnbond had plaats op 21 Juli te Gent. Door enkele onzer bondsvereenigingen werd daaraan deel genomen. S
Op den 24en Juni 1878 werd de 9e openbare bondsuitvoering onder zeer gunstige omstandigheden in den Hertenkamp te Haarlem gehouden, onder leiding van den Heer A. A. Sprenger, turnleeraar aldaar. 38 Vereenigingen met circa 400 turners namen deel. In ditzelfde jaar ziet de Gymnasten-almanak, uitgave van de Heeren Ipenbuur en van Seldam te Amsterdam, voor de eerste maal het licht.
In de bondsvergadering van 15 December 1878 te Utrecht gehouden werd medegedeeld, dat de Heer Stokvis, wegens vertrek naar het buitenland, niet langer deel van het Bondsbestuur kan uitmaken. De vergadering kiest de Heer G. de Vries tot Voorzitter, de overige bondsbestuurderen blijven in hunne onderscheidene functie's gehandhaafd en in de ontstane vacature van Commissaris wordt gekozen de Heer J. J. W ij n s t r o o m. Op voorstel van Amstels Gymnastiekvereeniging en Achilles te Amsterdam wordt in deze vergadering besloten in de bondswet te bepalen, dat iedere Verëeniging zich verbindt bij hare toetreding tot eene jaarlijksche bijdrage: a. van 50 cents voor elk harer werkende leden; b. van 5pCt. van het totaal bedrag der contributie harer kunstlievende leden.
In 1879 blijkt het getal bondsvereenigingen 45 te zijn gebleven met 1372 werkende en 1161 kunstlievende leden. Olympia uit Zutphen en Hercules te Wormerveer traden



toe, maar daartegenover moet gesteld worden, dat Kratos te Amsterdam zich vereenigde met Sparta aldaar, terwijl Hercules te Tiel werd ontbonden. Het aantal der ondersteunende leden liep terug op 67.
Op 10 Augustus 1879 werd op het Vrijthof te Maastricht onder leiding van den gymnastiekleeraar F. Lamster de 10e openbare uitvoering gegeven. Aan deze uitvoering werd deelgenomen door 115 Nederlanders, 80 Duitschers en 225 Belgen. De Voorzitters en Secretarissen van den Belgischen Turnbond en der Verëeniging van Gymnastiekonderwijzers in Nederland vereerden deze uitvoering door hunne tegenwoordigheid.
Op 7 September 1879 gaf Amstels Gymnastiekvereeniging met medewerking van Gruno te Groningen, Uitspanning door Inspanning te Sneek en de Zwolsche Gymnastiekvereeniging eene openbare uitvoering in den Hertenkamp te Assen, hetgeen de oprichting eener verëeniging aldaar ten doel had, welk doel dan ook verwezenlijkt werd.
Eenig blijft het jaar 1879 in de geschiedenis van ons Verbond als het jaar waarin de eerste Damesgymnastiekvereenigingen ontstonden, nl. de damesafdeeling van Amstels Gymnastiekvereeniging en die der Goessche Gymnastiekvereeniging en van Olympia van 's-Gravenhage. Op het feest van den Belgischen Turnbond in Juli 1879 te Namen gehouden, waren 44 Nederlandsche turners, als deelnemers, aanwezig. Het waren leden van Achilles, Amstels en Kracht en Vriendschap van Amsterdam, van de Algemeene Turnvereeniging van Botterdam, van Concordia te Eoermond en van de Eendracht te Maastricht.
De dikwerf geuite wensch, dat verbetering mocht worden gebracht in het gymnastiekonderwijs bij het leger, kwam in 1879 eenigermate in vervulling door het besluit van den Minister van Oorlog, luidende: dat van 15 Maart tot ultimo December 1879 en van 2 Januari tot 15 Maart 1880 aan de Normaalschietschool te 's-Gravenhage cursussen zullen worden gehouden tot vorming van onderwijzers



in de gymnastiek voor het leger en dat van elk regiment twee onderofficieren voor ieder der cursussen met dat doel bjj de-schietschool gedetacheerd zullen worden.
De Bondsvergadering op 7 December 1879 te Utrecht gehouden brengt aan 't licht, dat de Heeren van Beêsema, Brandts en Wijnstroom geen hernieuwing van hun mandaat als bestuurslid wenschen. Buitendien besluit de vergadering, dat voortaan het Bondsbestuur zal bestaan uit Voorzitter, Secretaris en Penningmeester, welke te Amsterdam woonachtig moeten zijn en 4 Commissarissen, die ad-libitum kunnen gekozen worden uit de verschillende deelen des lands. De functies van Vice-president en 2« Secretaris zijn daarmede vervallen. Nadat de Heer A. S. van Beesema tot Eerelid is benoemd, wordt het Bondsbestuur voor het jaar 1880 samengesteld als volgt: G. de Vries, Voorzitter, Chr. F. K o k, Secretaris, A. d e C1 e r q, Penningmeester, R. Bloembergen Ez., J. L. Grüber,
F. Mees GJz. en E. A. B o 11 i n g a, CJommissarissen. Het jaar 1880 toont opnieuw eene vermeerdering aan
van 6 vereenigingen. Toegetreden zijn: Gelre te Arnhem, Achilles te Groningen, Achüles te Enschede, Ripperda te Haarlem, Mavors te Kampen, Uitspanning door Inspanning te Nijmegen, Cineinnatus te Wageningen, de Asser
G. V. en de Gymnastiekvereeniging „Hoogezand—Sappemeer", waartegenover staat het verlies van Rawana te Delft en Grouw te Grouw, die bedankten, terwijl de Batavier te Groningen ontbonden werd. Het Verbond telt alzoo aan het eind van dat jaar 51 Vereenigingen met 1538 werkende en 1227 kunstlievende leden.
De ondersteunende leden van het Verbond groeiden in 1880 tot het aantal van 106.
Op 1 Augustus 1880 werd op het terrein „het Geldersoh Spijker" de Xle openbare uitvoering te Arnhem gehouden. 43 Bondsvereenigingen, met 584 leden namen aan deze uitvoering, die wederom onder de voortreffelijke leiding van den Heer P. C. Adrian stond, deel. Aan deze uitvoering
2



was een persoonlijke wedstrijd voor vèrspringen, hoogspringen en voor gewichtenheffen verbonden, waarvan de uitslag was, dat een lauwerkrans en diploma als prijs voor vèrspringen werd uitgereikt aan den Heer J. van Blom.menstein van de Delftscbe Gymnastiekclub, een dito voor hoogspringen aan den Heer H. van Gorkum van de Zwolsche Gymnastiekvereeniging en voor gewichtenheffen aan den Heer W. C. Abspoel van Bato te Utrecht. De twee hoogste sprongen waren 1.50 en 1.45 meter; de twee verste sprongen 5.30 en 5.20 meter.
Hadden bij vorige uitvoeringen in Alkmaar, Haarlem.en Maastricht op eenige openbare, plaats de Burgemeesters dier gemeenten blijken gegeven van hun waardeering en instemming met het streven van het N. G. V., aan Mr. F. M. C. Pels Bijeken, den Burgemeester van Arnhem, zou het gegeven zijn ons Verbond onvergetelijk aan zich te verplichten voor de wijze waarop het door Z.E.A. voor de eerste maal officieel ten Raadhuize der gemeente werd ontvangen.
Aan het op 17 Augustus, 1880 te Brussel gehouden feest van den Belgischen Turnbond namen 42 leden deel van de volgende vereenigingen: „Kracht en Vlugheid" te Alkmaar; de Amsterdamsche Gymnastiekvereeniging: Amstels Gymnastiekvereeniging; „Sparta" van Amsterdam; de Dordrechtschè Turnclub; „Gruno" te Groningen; de Haarlernsche Gymnastiekvereeniging; „de Eendracht" te Maastricht; „Concordia" te Roermond én „Uitspanning door Inspanning" te Sneek.
Te voren, op 24—29 Juli hadden 12 Hollandsche turners, het vijfde Algemeene Duitsche turnfeest te Frankfort a/Mbijgewoond.
Met ingenomenheid mag verder worden vermeld, dat 1880 het oprichtingsjaar werd van Openbare Speeltuinen, te Amsterdam en te Rotterdam en tevens dat de Verëeniging „Volksklassen voor Gymnastiek" te Rotterdani en de Volksgymnastiekklassen der Amsterdamsche G. O. V. ge-



regeld bleven werken, zij het met een nog altijd te gering aantal leerlingen.
Door samenwerking van het Bondsbestuur en de reeds vroeger genoemde firma Ipenbuur en van Seldam is, in 1880, de lang gekoesterde wensch naar het bezit van een eigen orgaan van het N. G. V. tot vervulling gekomen en wordt „De Turnvriend" in het Verbond welkom geheeten.
In de op Zondag 19 December 1880 te Utrecht gehouden Jaarvergadering heeft de Heer Bloembergen te kennen gegeven, dat hij geen herkiezing als bondsbestuurder wenscht. Het overige bestuur wordt herbenoemd en, in de plaats van den Heer Bloembergen, gekozen de Heer Dr. A. Bent hem Gz., te Enschede. Verder besluit deze vergadering, gezien den ongunstigen financieelen toestand van de bondskas, om in 1881, geen bondsuitvoering te geven. Tevens doet de feestkaart, tot een bedrag van ten hoogste f2.50, van turners te heffen, haar intrede in het Verbond.
Ook in 1881 treden 9 vereenigingen als gewoon lid tot het Verbond toe. Het zijn: Ajax, te Amersfoort, Sparta te Arnhem, Olympia te Franeker, het Studenten Gymnastieken Schermgezelschap „Thor" té Amsterdam, Olympia te 's-Gravenhage, Friso te Heerenveen, de Hengeloosche G. en S. V., Allébê te Winschoten en „For ever Friends" te Roermond.
Echter blijken „Uitspanning door Inspanning" te Krommenie, de Almeloosche Gymnastiekvereeniging en „Olympia" te Schiedam ontbonden, terwijl „de Eendracht" te Maastricht en „Sparta" te Hoorn Voor het lidmaatschap bedankten.
Daarbij gevoegd, dat de vereenigingen Lycurgus en Achilles te Amsterdam zich tot één geheel verbonden onder den naam van Lycurgus—Achilles, maakt dat aan het einde van 1881 het N. G. V. is samengesteld uit 54 vereenigingen met 1663 werkende en 1228 kunstlievende leden. Het aantal ondersteunende leden is nu 96 geworden.
Gedurende het zomerseizoen werden 3 uitvoeringen in



de open lucht gehouden. De eerste had plaats op 11 Augustus 1881 te Kampen, op uitnoodiging van de aldaar gevestigde Sociëteit „Tot Algemeen Genoegen" en was ingericht door „Hercules" en „Mavors" te Kampen. Buitendien namen aan die uitvoering deel: „Olympia" te Zutphen, „Achilles" te Enschede en de Hengeloosche Gymnastiekvereeniging.
De tweede werd gehouden op 28 Augustus 1881 te Groningen. Zij , werd ingericht door „Gruno" en „Achilles" aldaar, terwijl de Asser Gymnastiek Verëeniging, de Dockumer Gymnastiekvereeniging, „Olympia" te Franeker, Hoogezanid-Sappemeer, „Claudius Civilis", „Fr. L. Jahn" te Leeuwarden en „Uitspanning door Inspanning" te Sneek deelnemers waren.
De derde had plaats te Zaandam op 18 September 1881. Daaraan namen deel: „Achilles" en „Concordia" te Zaandam, „Hercules" te Woraierveer, „Lycurgus" te Krommenie en „Simson" van Koog-Zaandijk.
Aan het op 24 en 25 Juli 1881 gehouden Belgische bondsfeest werd door 78 Hollandsche turners deelgenomen.
Het in Augustus volgend feest van den Franschen Turnbond wordt bijgewoond door 2 leden van de Amsterdamsche G. V., 1 lid van Amstels G. V. en 3 leden van de A. T. V. te Rotterdam.
In 1881 krijgt ook Groningen haar Volksgymnastiekklasse, opgericht door „Achilles" aldaar. Voorts maakt het pas saamgesmolten „Lycurgus-Achilles" zich verdienstelijk door het krachtig initiatief, waardoor in Amsterdam de tweede openbare speeltuin' werd opgericht. Belangrijk is het ook hier aan de vergetelheid te ontrukken, hoe het lid der Tweede Kamer, de Heer Mr. J. L. de Bruijn Kops, die reeds geruimen tijd getoond had de gymnastiek en hare belangen een warm hart toe te dragen, in de Decemberzitting in 1881, bij de behandeling van Hoofdstuk V der Staatsbegrooting een amendement voorstelde om f 5000 — uit te trekken, ten einde aan twee kweekscholen de gelegen-



heid te openen tot betere opleiding van gymnastiekonderwijzers. Dit amendement werd aangenomen en hiermede een eerste stap in de goede richting gedaan.
In de op 18 December 1881 te Utrecht gehouden Jaarvergadering blijkt, dat de Heeren de Vries en de Clercq geen herbenoeming als bestuurder wenschen. De vergadering kiest in hun plaats de Heeren Mr. D. Joaephus J i 11 a en P. C. Adrian, respectievelijk als Voorzitter en Penningmeester. De ovérige bestuursleden blijven in hunne onderscheidene functiën gehandhaafd.
De aftredende Voorzitter, de Heer G. de Vries wordt met algemeene stemmen "ttot lid van liet Verbond benoemd.
In die zelfde vergadering werd bij acclamatie aan het Bondsbestuur de opdracht gegeven een adres tot de Hooge Regeering te richten en daarin aan te dringen op een nader onderzoek en eene betere omschrijving van het examenprogramma van de acte-examens in de Gymnastiek voor het middelbaar- en lager onderwijs en te willen letten op de noodzakelijkheid, dat geen eandidaten tot het examen worden toegelaten, die niet de noodige practisehe ervaring hebben tot het geven van onderwijs. Verder zal, voor zoover de financiën van het Verbond zulks gedongen, door middel van kleine geschriften de strekking en het doel der lichaamsoefeningen door de gymnastiek algemeener bekend worden gemaakt.
Het is reeds in dit .jaar, dat de nog jeugdige bondsvereeniging „For ever Friends" te Roermond het voorstel doet om het N. G. V. in afdeelingen te splitsen. Dit hoogst ingrijpende voorstel, dat eenige jaren later zou leiden tot de thans nog vigeerende gewestelijke indeeling, werd in de vergadering van 1881 niet aangenomen, boewei bleek, dat een belangrijk deel der afgevaardigden de zienswijze van „F. E. F." deelde.
Intusschen waren, nadat in het afgeloopen jaar, op voorstel vaar den Heer J.Tnrnen b u r g van de Dordrechtsche Turnclub, door verschillende leden van den Bond een som



van f 350.— was bijeengebracht, ten einde te dienen als prijs ter bekroning van een te verwachten populaire schets omtrent ,<de Gymnastiek als element der volksopvoeding en volksweerbaarheid", — welke afdoening verder in handen van het bondsbestuur was gesteld —, twee antwoorden op de aldus, door het N. G. V. uitgeschreven prijsvraag ingekomen. Zij werden onder de motto's „Gut Heil" en ,,'k Scil 't besijkje" in handen gesteld der jury, samengesteld uit de Heeren P< C. Adrian, Dr. A. B e n t h e m Gz., D. d e C1 e r c q, M. D e n t z en W. J. Kramers.
1882 doet ons het verfjes betreuren van „Arena" te Schiedam, „Olympia" te Amersfoort en „Isthmia" te Amsterdam, die werden opgeheven en van de Zierikzeesche G. V., die voor het lidmaatschap bedankte. Hiertegenover staat de aanwinst van elf nieuwe vereenigingen, zijnde: Palaestra, te Schiedam, Olympia te Arnhem, Hercules te Dragten, Swentibold te Sittard, Hercules te Finsterwolde, Lycurgus te Schagen, Concordia te Zaandam, Kandati te Utrecht, Kracht en Vlugheid te Breda, Oefening kweekt Kracht te Dordrecht en de Deutscher Turnverein te Amsterdam. Hét Verbond bestaat nu uit 61 vereenigingen met 1827 werkende en 1695 kunstlievende leden.
30 Juli 1882 had de XHe openbare uitvoering van het Verbond te Roermond plaats onder de kundige en bedaarde leiding van den Heer H. D. v. d. Maas, turnleeraar te Roermond. 400 Turners, waaronder 75 Belgen en 70 Duitschers, namen aan deze uitvoering deel. Ook thans is er ontvangst op het Raadhuis, waar Mr. H. J. Brouwers, Burgemeester en Lid der Tweede Kamer, de tolk is van de Limburgsche gastvrijheid, die zich te Roermond geconcentreerd heeft Onafscheidelijk verbonden aan de herinneringen dezer uitvoering zijn verder de namen van Jhr. Mr. L. F. H. Mich-iels van Kessenich, Voorzitter der feestcommissie en districtsschoolopziener, van Réné S c h m i t z, Voorzitter van „Concordia" en van Henri Bloemen, Voorzitter van „F. E. F."



De uitvoering blijkt een volledig succes te zijn. Bij de groepoefeningen onderscheidde „Olympia" van 's-Gravenhage zich met een net uitgevoerd carifé-geweer en komt „Lycurgus-Achilles" van Amsterdam, onder leiding van den meer en meer in de turnwereld op den voorgrond tredenden Heer Karei Muller met een reeks fraaie keuroefeningen aan het hoogrek uit.
In België hadden op 12—14 Augustu» 1882 turnplechtighedén plaats, onder het patronaat van den1 Belgischen Turnbond, ingericht door de Antwerpsche vereenigingen, bestaande uit eene internationale tentoonstelling van voorwerpen, betrekking hebbende op de lichaamsopvoeding en. een turncongres. Het N. G. V. was bij dit congres vertegenwoordigd door het volledig Dagelijksch Bondsbestuur en nam aan de tentoonstelling deel door het inzenden van een verbondsstaat, gedenkpenningen en photographiën van onze uitvoeringen, benevens de complete verzameling boekwerken en brochures over gymnastiek, in Nederland uitgegeven.
Op het 11e turnfeest van den 5en Duitschen turnkreis te Leer in Oost-Friesland werd het Verbond vertegenwoordigd door „Achilles" van Groningen en „Hercules" van Finsterwolde. Aan het vaandel van de turnvereeniging te Leer werd door de Nederlanders een lauwerkrans gehécht omwonden met de nationale kleuren. Hiermede was voor de eerste maal een blijk van genegenheid en vriendschap aan onze Duitsche turnmakkers gegeven. Vermeld dient nog te worden, dat de volksklassen voor gymnastiek in 1882 vermeerdering ondergingen door de oprichting van een klasse te Nijmegen en eene te Sappemeer, als ook dat te Dordrecht een damesturnclub werd opgericht.
Meer en meer begint de zaak der lichamelijke opvoeding zich baan te breken. Door den Minister van Binnenlandsche Zaken wordt te Groningen en Deventer de gelegenheid'.' geopend tot betere opleiding van gymriastiékbiderwijzers. Het ontbreekt niet aan dagbladartikels en brochures, welke



de zorg van het lichamelijk welzijn op het oog hebben en waarvan mannen als Lub ach, Allebé, Mezger, Coronel en Charles Boissevainde penvoerders zijn. De geneeskundige Raden van Noordbrabant en Limburg, Gelderland en Utrecht, Friesland en Groningen dringen bij de Regeering aan op verplichte invoering der gymnastiek op alle lagere scholen.
Door de vergadering der Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunde worden deze verzoeken ondersteund en wordt tevens de overtuiging uitgesproken: „dat de overlading met geestelijken arbeid, die op niet weinige onzer .„scholen plaats vindt; een schadelijken invloed op de ontwikkeling van het aankomend geslacht oefent". De Heeren J. A. B i e n t j e s en Mr. Kerkhoven roepen op 2 September 1882 te Baam verschillende in onderwijs en opvoeding belangstellende personen bijeen. De Heeren Jitta, KokenDentz zijn daarbij, namens het Verbond tegenwoordig. Het doel dezer vergadering was het stichten van een genootschap onder den naam van „Algemeene Olympia-Verëeniging", welk genootschap zich zou onledig houden met de volgende practische bemoeiingen:
1°. Inrichting van een voldoend aantal goede gymnastiekgelegenheden; 2°. Strenge doorzetting van het gymnastiekonderwijs op de verschillende scholen; 3°. Verbetering of stichting van openbare, goedkoope gelegenheden tot baden en zwemmen; 4°. Ondersteuning van scholierenen gymnastenreizen als belooning voor betoonde vlijt en vorderingen; 5°. Stichting van openbare speelplaatsen; 6°. Ondersteuning van Olympia-afdeelingen voor sport voor de jeugd; 7°. Invoeren van pauzen tusschen de leeruren; 8°. Bevordering van het gymnastiekonderwijs voor meisjes; 9°. Medewerking aan veredeling van volksvermaak; 10°. Bevordering van het onderwijs in de eenvoudigste gezondheidsregelen op alle scholen.
De Verëeniging kwam tot stand, waarbij het Verbond gaarne zijn medewerkjng verleende. Mr. Jitta, de bonds-



voorzitter, nam zitting in het voorloopig bestuur der verëeniging.
In de Jaarvergadering van 17 December 1882, te Utrecht gehouden, werd het Bondsbestuur herkozen. Later bleek, dat de Heer G r ü b e r, die niet in deze vergadering tegenwoordig was, zijne herbenoeming niet heeft aangenomen. Nog dient vermeld, dat de commissie ter beoordeeling der beide ingekomen antwoorden op de prijsvraag, hiervoren beschreven, als haar oordeel, uitsprak, dat beide antwoorden onvoldoende waren om voor de uitgeloofde bekroning in aanmerking te komen. Als aanmoediging meende men echter den schrijver van het antwoord onder liet motto „Gut Heil" eene eervolle vermelding en f 50..— te moeteu toekennen.
1883 toont aan dat 18 vereenigingen als gewoon lid zijn toegetreden. Het zijn: Olympia te Akkrum, Leonidas te Amsterdam, Eendracht te Assen, de Bossche G. V., Lycurgus te Delft, Olympia te Deventer, Plato te Amsterdam, Excelsior te Gouda, Hellas te 's-Gravenhage, Haarlem te Haarlem, Oefening te Hoorn, Atlas te Kampen, Kracht door Volharding te Haarlem, Simson te Koog-Zaandijk, Indhra te Leiden, Uitspanning door Inspanning te Naaldwijk, Jahn te Stadskanaal en Lubach te Veendam.
Tegenover deze vermeerdering, staat eene vermindering met 4 vereenigingen, die ontbonden werden, nl. „Hercules" te Finsterwolde, de „Haarlemsche G. V.", „Hercules" te Kampen en „Kracht en Vlugheid" te Breda. Daardoor bestaat het Verbond over 1883 uit 75 gewone leden of vereenigingen met 2265 werkende en 2243 yktmdtlievende leden. Het aantal der ondersteunende leden .^bedraagt 105.
Nadat gebleken was, dat de zoo noodige samenwerkirig tussohen het Bondsbestuur en de redactie van „De Turnvriend", welk blad buiten het bestuur om en enkel met subsidie uit de bondskas werd uitgegeven, niet in voldoende mate aanwezig was, terwijl op verbetering van-die» -toestand niet te rekenen viel, moesten de betrekkingen met dé uitgevers van „De Turnvriend" worden afgebroken en



verkreeg de Bond vanaf den len Januari 1883 zijn eigen orgaan in den vorm van de „Maandberichten", waarvan de bondssecretaris als redacteur optrad.
Het was op den 15en Maart 1883, 'dat het Verbond zijn vijftienjarig bestaan mocht herdenken en bet waren de tien, destijds bestaande, Amsterdamsche bondsvereenigingen, die zich als één en ondeelbaar'geheel ten doel hadden gesteld de eerste dagen van Augustus 1883 voor de Nederlandsche turners en de buitenlandsche makkers tot ongekende en onvergetelijke feestdagen te maken. Van 4—9 Augustus hadden de feesten plaats. De openbare uitvoering, die op Zondag den 5«u Augustus werd gehouden op „de IJsbreker" aan de Weesperzijde, stond onder leiding van de Heeren P. C. Adrian en F. C. Grote. Aan deze uitvoeering was- een schoölgymnastiekfeest verbonden, waarvan de leiding aan de Heeren J. A. H ij n e r en H. Berkhout was toevertrouwd.
Buitendien hadden Bondsbestuur en Begelingscommissie de gelegenheid opengesteld voor het houden eener Verèénigingswedstrijd aan toestellen.
Het wil mij voorkomen, dat betreffende dit feest, als een der grootste en schitterendste, welke het Verbond ooit gegeven heeft, een weinigje meer uitvoerig mag worden verteld, dan overigens met den opzet van dit opstel overeenkomt; En dan wil ik herinneren, hoe op den Zaterdagavond, 4 Augustus, ruim 1200 turners zich van de Beurs op den Dam in optocht met banieren, fakkels, verlichte transparenten en muziekkorpsen naar het Raadhuis van Amsterdam begaven om daar door het gemeentebestuur ontvangen te Worden. Het was Amsterdam's Burgemeester, Mr. G. van Tienhoven, die aldaar de vereenigingen het welkom toeriep in een rede, waarin hij deed uitkomen wat reeds te- Amsterdam van overheidswege voor de gymnastiek werd gedaan en er o. a. aan herinnerde, hoe hoog bij het meest beschaafde volk der oudheid, de Grieken,' de oefening, die lichaam en geest beide ontwikkelt, in eere werd gehouden. Daarna wachtte de begroeting door de



feestcommissie in Artis, waar Prof. B. J. Stokvis de gymnasten toesprak.
Op Zondag 5 Augustus had de openbare uitvoering plaats met een bijzonder gunstigen uitslag, niettegenstaande de regen daarbij onaangename oogenblikken bezorgde. Aan die uitvoering werd deelgenomen door één Amerikaansche Verëeniging, 7 Belgische, 4 Fransche, 2 Duitsche en "66 Nederlandsche Vereenigingen.
Maandag 6 Augustus had de vereenigingswedstrijd plaats. Zij bestond uit voorgeturnde oefeningen aan ringen, Tek en barren, benevens hoogspringen, vèrspringen en gewichtenheffen. 21 Bondsvereenigingen en-de Société de gymnastique „La Fraternelle" uit Beims namen aan den wedstrijd deel.
De uitslag was dat aan 9 vereenigingen, die het vereischte aantal punten hadden behaald, een lauwerkrans en diploma kon worden uitgereikt. In volgorde van dat aantal punten waren prijswinners: 1°. „Lycurgus-Achilles", Amsterdam; 2°. „Algemeene Turnvereeniging", Rotterdam; 3°. „Olympia", Amsterdam; 4°. „Deutscher Turnverein", Amsterdam; 5°. „Kracht en Vriendschap", Amsterdam; 6°. „Rotterdamsche Gymnastiek- en Schermvereeniging"; 7°. „Plato", Amsterdam; 8°. „Bato", Utrecht en 9°. „Amstels
G. V.", Amsterdam.
Van de eerste drie prijswinnende Vereenigingen volgen bieronder de namen der wedstrijdturners. Het waren voor „Lycurgus-Achilles" de Heeren: Karei Muller, A. B. van Hengel, E. Brandts, F. R. Tommerup en D. de Clercq; voor de „Algemeene Turnvereeniging" de Heeren: W. J. K r a m e r s, D. D a k e, J. L i p j e s,
H. J. de Jongh en Arend van IJzeren Jr.; Voor „Olympia" de Heeren: P. K de Vries Jr., C. W. Graf, R. W esterman n, A. Frederikse en B. C. M a n t z.
Dinsdag 7 Augustus, de dag van het schoölgymnastiekfeest geeft aan ruim duizend kinderen van de openbaire



scholen, tweede klasse, de gelegenheid tot feestvieren. Naast de beide reeds genoemde hoofdleiders, Hijner en Berkhout, komt de eer van het verrassende schoone resultaat van dien dag toe aan de leden der Amsterdamsche G. O. V. aan wie de organisatie van dit feest was opgedragen.
Woensdag 8 Augustus is de dag der Volksfeesten, waarvan de leiding door het gemeentebestuur van Amsterdam aan het N. G. V. in handen was gegeven. De spelen hadden plaats: aan den „IJsbreker" onder directie van den Heer P. C. A d r i a n, op het terrein aan de Willemspoort onder die van den Heer F. C. Grote, terwijl op het Amstelveld de leiding in handen was van den Heer C h. F. K o k.
Op alle terreinen bestond het programma uit: Touwklimmen, Steenwerpen, Hardloopen, Boegsprietloopen en Enteren aan een balk.
Een schitterend vuurwerk op het IJ en in de Linaeusstraat was bestemd als een pakkend slot der feesten, die echter op Donderdag 9 Augustus nog nagloorden toen ook de leerlingen der zoogenaamde kostelooze scholen van Amsterdam in de speeltuinen hun aandeel in de feestvreugde bekwamen. Het jaar 1883 is voor Amsterdam en daarbuiten niet alleen geweest het tentoonstellingsjaar maar tevens dat van het gymnastiekfeest.
Meermalen was er in het Bondsbestuur sprake geweest een uitvoering te gevenj ter plaatse waar nog geene Verëeniging bestond. Op 29 en 30 September 1883 werd daartoe 's-Hertogenbosch als arbeidsveld gekozen, hetgeen in de hoofdstad van Noordbrabant mogelijk werd gemaakt door de welwillendheid waarmede de aldaar gevestigde Sociëteit „de Unie" het plan begroette en liet feestje voor haar rekening nam. De juist tevoren opgerichte Bossche G. V., gesteund door „de Amsterdamsche", „Amstels G. V.", „Sparta" en „Kracht en Vriendschap" neemt de uitvoering vee-r' haar rekeningy diei als altijd onder de waardevolle leiding van den Heer P. C. Adrian volkomen slaagde.



Het Belgische Bondsfeest, op 15 Juli 1883 te Gent gehouden, werd bijgewoond door 14 turners, werkende leden van verschillende bondsvereenigingen.
In de Jaar lij ksche Algemeene Vergadering, die 23 December 1883 te Utrecht gehouden werd, wordt het Bondsr bestuur herbenoemd en in de vacature, door den Heer G r ü b e r gemaakt, gekozen de Heer Bené S ,c h m i t z te Boermond. Die zelfde vergadering verwierp met 57 tegen 32 stemmen het zoogenaamde „Gouwen-voorstel" ten doel hebbende het N. G. V. in afdeelingen te splitsen en aanvaardde daarop het bestuursvoorstel om artikel 53 der bondswet te lezen: „De algemeene vergadering besluit „telken jare of er in het eerstkomende jaar één algemeene „bondsuitvoering zal plaats hebbèn, dan wel of door samen„werking van vereenigingen in verschillende deelen des „lands partieele uitvoeringen zullen worden gehouden".'
Voor het jaar 1884 werd echter, na het daaromtrent gedaan - verzoek der Haagsche bondsvereenigingen, besloten de 14e openbare uitvoering van het Verbond te 's-Gravenhage te doen plaats hebben.
In den loop van 1884, in welk jaar geen verëeniging aan het Verbond ontviel, zijn 24 vereenigingen toegetreden, waardoor een totaal van 99 vereenigingen met 2878 werkende en 2684 kunstlievende leden is bereikt.
Ten einde dit overzicht niet te groot te doen worden, eindigt hier de opgaaf van de namen der jaarlijks toegetreden en afgeschreven vereenigingen. Deze zullen aan het eind van dit opstel allen in chronologische volgorde worden vermeld.
Het aantal ondersteunende leden bedraagt 100.
De 14e Openbare uitvoering op 7 September 1884 te 's-Gravenhage gehouden onder leiding van de Haagsche turnleeraren J. H. B e ij s en W. Sc h a r r o o is boven alle verwachting uitstekend geslaagd. „Boven alle verwachting", omdat zelden een onzer openbare uitvoeringen zoodanig door den regen is geteisterd geworden. Nochtans



bielden de turners inet hunne wakkere leiders en daardoor ook bet publiek kranig vol. Aangename herinneringen duiken er uit het verleden op, wanneer we deze hondsuitvoering herdenken. Het is Mr. J. G. P a t ij n, de sympathieke Burgemeester van Den Haag, die de turners ten Baadhuize begroet onder bewoordingen nooit te vergeten, nooit mét meer gretigheid aangehoord. Het zijn verder Jhr. W. A. B e e 1 a e r t s van B 1 o k 1 a n d, als Voorzitter en Jhr. J. F. vanHumalda van Eijsinga, als Secretaris der feestcommissie, die alles in 't werk stellen om het verblijf der leden van het Verbond in de residentie aangenaam te maken. 67 Bondsvereenigingen met 868 turners namen aan deze uitvoering deel. Bovendien waren er belangrijk veel onzer Belgische turnmakkers opgekomen.
Te voren was het N. G. V. op het Belgische bondsfeest te Marchienne-au-Pont in Juli 1884 vertegenwoordigd door een zestal turners.
De Jaarlijksche algemeene vergadering op 21 December 1884 te Utrecht gehouden, brengt geen verandering in de samenstelling van het Bondsbestuur. Deze vergadering staat in het vooruitzicht der in 1885 te verwachten groote uitvoeringen te Antwerpen en te Dresden. Het is dan ook voornamelijk aan de daarvoor gemaakte stemming toe te schrijven, dat het aanbod voor het houden van eene openbare uitvoering in 1885 te 's-Hertogenbosch niet wordt aanvaard, maar besloten wordt in 1885 in het Verbond, zoo mogelijk, partieele uitvoeringen te doen plaats hebben.
Den Heer N. J. Cupérus, Voorzitter van den Belgischen Turnbond, den warmen voorstander der turnzaak, die tevens onze taal spreekt, werd het Eerelidmaatschap van het Verbond aangeboden.
In 1885 vinden we de DelftSche Gymnastiek- en Schermclub opgelost in de „Delftsche Sport" en treden 26 nieuwe bondsvereenigingen toe. Het Verbond telt dus aan het eind van 1885 122 vereenigingen met 3554 werkende en



3302 kunstlievende leden. Het getal der ondersteunende leden is 102.
De proef met het geven van partieele uitvoeringen genomen mag als vrij goed geslaagd beschouwd worden, Enschede ging voor op 8 Augustus. Er waren 13 bondsvereenigingen, die deelnamen uit Overijssel, Gelderland en Friesland, .benevens de tiirnvereeniging „Gut Heil" uit het nabijgelegen Burgsteinfurt. Deze uitvoering, die werd" gegeven onder leiding van den Heer A. L. Clemens, was goed voorbereid. Ze had echter te kampen met den regen, maar velen en daaronder niet het minst de Burgemeester van Enschede, de-Heer T. van der Zee, hebben met hart en ziel geijverd voor het welslagen. Purmerend volgde op 20 September 1885. Hier namen 21 Noordhollandsche bondsvereenigingen deel. Begunstigd door fraai herfstweder, had deze uitvoering, die onder leiding stond van den Heer G. Upma, een zeer gunstig verloop.
Dankbaar herdenken de deelnemers nog altijd het aangename, gastvrije en aanmoedigend optreden van Purmerend's Burgemeester, den Heer Jhr. van Citters.
Hoewel niet behoorende tot de soort der nieuw-ingevoerde partieele uitvoeringen, hadden in 1885 meerdere uitvoeringen plaats, waar enkele vereenigingen gecombineerd optraden. Eenigen daarvan hadden een uitsluitend wedstrijdkarakter. In het Oranjewoud te Heerenveen en te Schiedam werden zeer te waardeeren propaganda-uitvoeringen gegeven.
Het feest te Antwerpen van den Belgischen Turnbond, gelijktijdig vallend met de wereldtentoonstelling aldaar, waar het N. G. V. — althans wat aantal betreft — schitterend vertegenwoordigd was, had op 21 en 22 Juni 18S5 plaats. 47 Nederlandsche bondsvereenigingen met 350 turners nemen er aan deel. Naar het feest der Deutsche Turnerschaft van 19—26 Juli 1885 te Dresden gehouden, trekken 74 onzer turners. Eene commissie van voorbereiding, onder voorzitterschap van Karei Muller, aan



wien verder ook in Dresden de leiding was toevertrouwd, heeft aan onze turners belangrijke diensten bewezen. 3 Amsterdamsche turners, de Heeren KarelMuller, B.van Hengel en Leo Pappenheim namen aan den persoonlijken wedstrijd deel. Ze konden echter het minimumaantal punten (50), hetwelk voor een prijs in aanmerking deed komen, niet bereiken. Het tekort van Karei Muller 'hierbij bedroeg 11/24 punt.
Op 10 Januari 1886 heeft te Utrecht de jaarlijksche algemeene vergadering plaats, waarin de heer Bottinga te kennen geeft voor eventueele herbenoeming als bestuurslid niet in aanmerking te willen komen. In zijn plaats wordt gekozen de Heer Dr. S. Sr. C o r o n e 1 te Leeuwarden. De Heer Ch. F. Ko k, die acht jaren lang het Verbond als secretaris ten dienste was geweest, werd niet herkozen; maar moest zijn plaats in het Bondsbestuur afstaan aan den Heer K. Ingerman van Amsterdam. De vergadering besluit ook in 1886 met het houden van partieele uitvoeringen, als proef, door te gaan. Te meer daar door den afgevaardigde der turnvereeniging ,,'s-Gravenhage" in het vooruitzicht wordt gesteld om in 1887, ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan dier verëeniging, opnieuw het bondsfeest in 's-Gravenhage te doen plaats hebben. Naar aanleiding van een door den Heer KarelMuller ingeleide bespreking over „de Bondspet, haar vorm en kleur", waarbij de wenschelijkheid werd geuit om op dit gebied tot uniformiteit te komen, werd besloten een commissie van onderzoek te benoemen.
Gedurende het jaar 1886 treden 10 Vereenigingen als gewoon lid toe. „Lycurgus" te Delft hield op als zelfstandige verëeniging te bestaan, doordien zij zich oploste in de „Delftsche Sport". Het Verbond bestaat nu uit 128 Vereenigingen met 3631 werkende en 3818 kunstlievende leden. Het aantal ondersteunende leden bedraagt 99. Onder de laatsten bevindt zich de „Semarangsche G. V." te Semarang op Java, opgericht door het Oud-Bestuurslid en Eerelid, den Heer D e n t z.



Als een belangrijk feit in de Noord-Zuid Nederlandsche gymnastiekgeschiedenis mag genoemd worden het in Oktober 1886 te Antwerpen gehouden Congres tot vaststek ling van een Turnvaktaal, waar het Verbond vertegenwoordigd was door de Heeren-Karel Muller en G. H. Peerboom van Amsterdam. Onze Regeering gaf hierbij blijk van belangstelling door den Heer Dr. A. T. van Aken, Inspecteur van het Middelbaar Onderwijs, naar genoemd Congres af te vaardigen.
Reeds in het begin van 1886 heeft de Heer René Schmitz, wegens vertrek naar het buitenland, zijn functie als bondsbestuurder moeten neerleggen. Op het verzoek van het bestuur, dat noode het contract met het Zuiden miste, werd de Heer G. H. Peerboom bereid gevonden tijdelijk den vrijgekomen zetel in te nemen.
In de bondsvergadering, die op 19 December 1886 te Amsterdam plaats had, wordt het geheele bestuur herkozen en de Heer Peerboom in zijn functie bevestigd.
Aan het feit, dat deze Jaarvergadering te Amsterdam plaats vond, had het N. G. V. het te danken, dat zijne leden den vorigen avond, als gasten der Amsterdamsche Voorwerkersklasse een aangenamen en nuttigen avond doorbrachten. De A.V.K. toonde daarbij welke uitstekende resultaten er te verkrijgen zijn door eene dergelijke samenwerking van vereenigingen. Later is dit nog meermalen gebeurd. En het is steeds met groote dankbaarheid dat zij die van de gastvrijheid der A. V. K. gebruik maakten, zich herinneren wat daar voor hen te genieten en te leeren was.
Belangrijke besluiten dezer vergadering waren: 1» liet besluit om ook in 1887 geen bondsuitvoering maar enkel partieele uitvoeringen te geven, zoodat ook de deelname aan het feest in Den Haag, slechts partieel zou zyn; 2». het besluit dat financieelen steun dier uitvoeringen van de Bondskas uitsluitend zou bestaan in een onherroepelijk vooraf vastgestelde bijdrage in een eventueel tekort; 3» het besluit om eene eommissie te benoemen, die de opdracht
3



ontvangt een ontwerp van eene algemeene herziening der wet van het N. G. V., met de noodige toelichting vast te stellen. Deze commissie was samengesteld uit de leden van het Bondsbestuur, benevens uit 8 leden, gekozen door de Algemeene Vergadering. Zij nam de verplichting op zich om uiterlijk einde April 1887 haar voorstellen bij het Bondsbestuur in te dienen.
De 8 leden, door de vergadering in deze commissie gekozen, waren de Heeren: Karei Muller en F. G. Croesen, uit Amsterdam, Joh. Blom, uit Arnhem, J. Ni er op, uit Haarlem, A. J. Ypes, uit Dokkum, H. A1 b e r s, uit Leeuwarden, H. Bloemen, uit Roermond en S. v a n A k e n, uit Rotterdam.
Deze Commissie vergaderde voor de eerste maal op 6 Februari 1887 te Amsterdam, in welke vergadering een door het Bondsbestuur opgemaakt resumé van te behandelen punten als leiddraad bij de besprekingen werd aangenomen. In breede trekken werd het gevoelen van dé meerderheid der verschillende commissieleden in schrift gebracht en toen het bleek, dat het ontwerp van wet en de 3 daarop gegronde Verordeningen als hoofdprincipe bedoelden de verdeeling van het N. G. V. in afdeelingen of gewesten, was door het geheele land een frisch en opgewekt medeleven in de bondsvereenigingen te bespeuren, die het voor en tegen van het voorstel bespraken, hunne meeningen in hét Orgaan van het Verbond op schrift stelden en ijverig werkten om in den lande vóór- of tegenstanders van de voorgestelde nieuwe regeling te maken.
Drie partieele uitvoeringen hadden in 1887 plaats: Te Leeuwarden, waar de zaak door „Claudius Civilis" flink werd aangepakt, en waar de uitvoering, met daaraan verbonden wedstrijd in vrije oefeningen op 25 en 26 Juni plaats had en goed slaagde. Aan deze uitvoering namen de vereenigingen deel uit Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel en Noordholland. Te Nijmegen, op 9 en 10 Juli, onder leiding der G.V. „Milo" aldaar, opengesteld voor de



vereenigingen uit Gelderland, Utrecht, Noordbrabant en Limburg, aan welke uitvoering mede een wedstrijd in vrije oefeningen verbonden was. Te 's-Gravenhage, waar de oudste Verëeniging van het Verbond zijn 25-jarig bestaan vierde en waar de deelname uit Noord- en Zuidholland, Utrecht, Gelderland en Zeeland zoo schitterend was, dat deze partieele uitvoering in naam, feitelijk het karakter droeg van een Bondsuitvoering.
Voor den wedstrijd in vrije oefeningen, die aan de uitvoering in den Haag verbonden was, stelde de Regeering een Zilveren Eeremedaille beschikbaar en het mag met vreugde hier worden herinnerd als een blijk van waardeering en belangstelling in het streven van het Verbond, dat Zijne Excellentie, de Minister van Staat en Minister van Binnenlandsche Zaken, Mr. J. Heemskerk de Rijksmedaille evenals de overige prijzen eigenhandig aan de overwinnaars uitreikte. Nog mag als blijk van belangstelling der Regeering worden vermeld, dat zij zich deed vertegenwoordigen op het Congres voor de Fransche turnvaktaal, te Brussel op 9 tot 12 April 1887 gehouden, door den Heer Dr. van E ij k, Inspecteur van het Middelbaar Onderwijs.
De aan het N. G. V. zoo nauw verwante organisatie, de Nederlandsche Gymnastiek Onderwijzers Verëeniging, vierde op 17, 18 en 19 Juli 1887, op waardige wijze haar 25-jarig bestaan te Amsterdam. Op dit feest werden, naast het officieele gedeelte, door verschillende turnleeraren openbare lessen met kinderen te aanschouwen gegeven, terwijl de Amsterdamsche bondsvereenigingen de feestgenooten op eene magnifieke uitvoering vergastten.
Gedenkwaardig is mede in het thans beschreven jaar de stichting en opening van het nieuwe turngebouw te Amsterdam, waarvoor de gelden grootendeels door de Amsterdamsche turners zijn bijeengebracht en waarvan de bouw aan twee hunner als bouwmeesters was opgedragen. De Hoogleeraar Stokvis trad bij de opening van het gebouw als feestredenaar op.



Op 25 en 26 December 1887 heeft de jaarlijksche algemeene vergadering van het N. G. V. plaats in het nieuwe turngebouw. Hoofdschotel is het voorstel der in de vorige bondsvergadering benoemde Commissie om te komen tot verdeeling van het Verbond in gewesten. De afgevaardigden van 77 vereenigingen, ten getale van 110, uitbrengende 140 stemmen zijn met het Dagebjksch Bestuur en de Heeren Dr. B e n t h e m en Dr. C o r o n e 1 ter vergadering aanwezig. Aan het eind der vergadering wordt de geheele nieuwe Bondswet aangenomen met 88 tegen 28 stemmen, waardoor het zoogenaamde „gouwenstelsel" in het Verbond zal worden ingevoerd.
In 1887 zijn 12 Vereenigingen nieuw toegetreden en telt het Verbond «133 vereenigingen met 3664 werkende en 4086 kunstlievende leden. Ondersteunende leden zijn er 84. De Bondsvergadering van December 1887 herkoos de leden van het Dagelijksch Bondsbestuur. Daar voortaan, ingevolge de wettelijke bepalingen, regelende de gewestelijke indeeling, de Voorzitters der Gewesten als bondscommissarissen in het bestuur zitting hebben, was het aan de Heeren Mees, Benthem, Coronel en Peerboom in deze vergadering hunne functie als commissaris neer te leggen.
Het eerste werk, in den aanvang van 1888, was het constitueeren der Gewesten en het vormen hunner besturen. Dit geschiedde voor elk der vijf gewesten in Maart 1888. Voor de eerste maal vormden de gewestelijke besturen zich aldus:
In het Gewest „Noordholland": Jonas Ingenohl, te Amsterdam, Voorzitter, F. G. Croesen, te Amsterdam, Secretaris, J. G. Es hu ijs, te Wormerveer, Penningmeester, J. Blommendaal, te Haarlem, 6. Ypma, te Purmerend, J. Ha vin ga, te Zaandam en J. J. Kok Jr., te Amsterdam, Commissarissen; in het Gewest „Zuidholland en Zeeland": E. M. S. van Santen, te 's-Gravenhage, Voorzitter, Joh. fleijnen, te 's-Gravenhage,



Secretaris, A. B. Meilink, te Schiedam, Penningmeester, L. H. v. d. En de, te Botterdam, A. M. Hi ooien, te Delft, P. Koppejan, te Vlissingen en H. A. N e b bens Sterling, te Dordrecht, Commissarissen; in het „Middengewest" (bestaande uit de provinciën Utrecht, Overijssel en Gelderland, benoorden Rijn en Lek): Joh. Blom, te Arnhem, Voorzitter, H. P. J. van Broekhu ij zen, te Wageningen, Secretaris, J. P. Herman de Groot, te Zeist, Penningmeester, W. G. Butgers, te Utrecht, en C. W. Wiegel, te Kampen, Commissarissen; in het „Noordergewest" (bestaande uit de provinciën Friesland, Groningen en Drenthe): KI. de Vries, te Groningen, Voorzitter, H. Albers, te Leeuwarden, Secretaris, H. van Gelder, te Leeuwarden, Penningmeester, A. G. M o n t f o o r t, te Assen en E. H a z e 1 h o f, te Winschoten, Commissarissen; in het „Zuidergewest" (bestaande uit de provinciën Noordbrabant, Limburg en Gelderland, bezuiden Rijn en Lek): H. Bloemen, te Roermond, Voorzitter, J. Gostelie, te 's-Hertogenbosch, Secretaris, H. Konings, te Sittard, Penningmeester, R. F r a n s s e n, te Nijmegen en W. A. Spoor, te Kuilenburg, Commissarissen.
Krachtens de bepalingen der nieuwe bondswet werden door het Bondsbestuur tot leden der Technische Commissie, voor het eerste jaar, benoemd de Heeren S. van Aken, te Rotterdam, A. B. Meilink, te Schiedam en Karei Muller, te Amsterdam.
De „Maandberichten" tot dusver onder de éénhoofdige redactie van den bondssecretaris, werden omgezet in „het Tijdschrift van het N. G. V.", waarvan op 1 Januari 1888 de Heeren K. Ingerman, F. H. van Duinen en J. J. Wopkes, allen te Amsterdam, als Commissie van Redactie optreden, van welk optreden de samensmelting van „Maandbericht" en „Turnvriend" het gevolg is.
In het eerste jaar van hun bestaan werden door het Zuidergewest en het Noordergewest uitvoeringen gegeven,



respectievelijk op 29 Juli te Eindhoven en op 6 Juli te Harlingen.
In den loop van 1888 traden 14 vereenigingen tot het Verhond toe, waarvan 8 als gewoon en 6 als buitengewoon lid. Deze onderscheiding wordt in de nieuwe bondswet gemaakt ten opzichte van vereenigingen die al dan niet de Koninklijke goedkeuring bezitten.
Het Verbond bestaat dan uit een totaal van 142 vereenigingen (waarvan 124 gewone en 18 buitengewone leden) met een aantal van 3840 werkende en 4059 kunstlievende leden. Er zijn 65 ondersteunende leden.
In de jaarvergadering van 6 Januari 1889 te Amstergehouden, wordt het Dagelijksch Bondsbestuur herkozen en blijft het voltallige bondsbestuur, na de in Maart 1888 plaats gehad hebbende verkiezing van Voorzitters der Gewesten, samengesteld als volgt: Mr. D. Josephus Jitta, Voorzitter, K. Ingerman, Secretaris, P. C. Adrian, Penningmeester, K1. d e V r i e s, te Groningen, Jonas Ingenohl, te Amsterdam, E. M. S. van Santen, te 's-Gravenhage, Joh. Blom, te Arnhem en Henri Bloemen, te Roermond, Commissarissen.
In 4 Gewesten werden in 1889 uitvoeringen gegeven en wel door het „Noordergewest" te Veendam, door het „Middengewest" te Zwolle, door het „Zuidergewest" te Roosendaal en door het Gewest „Noordholland" te Schagen. Hoogst belangrijk was de deelname onzer turners aan gymnastiekbetoogingen in het buitenland. Zoo trokken 30 turners naar de Franschè bondsfeesten te Parijs, waar Henri Bloemen officieel vertegenwoordiger was, 14 gingen, onder leiding van Karei Muller naar het Belgische bondsfeest te Gent en 32 bezochten van 27 Juli— 1 Augustus, onder leiding van P. C. A d r i a n, het groote Duitsche turnfeest te München.
In dat zelfde jaar werd door het Verbond een adres aan den Minister van Binnenlandsche Zaken en aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal gezonden met verzoek



de gymnastiek op te nemen onder de verplichte leervakken der lagere school. Krachtig is dit pogen gesteund door de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, het Ned. Onderwijzers Genootschap, de Ned Maatschappij tot bevordering der geneeskunde, verschillende geneeskundige Raden in de provinciën en bovenal door het lid der Kamer, den Heer W. K. Baron van Dedem, die zich op zulk een doeltreffende wijze aan onze zijde schaarde door een zeer uitgewerkte nota bij de Kamer in te dienen, waarin hij op tal van voordeelen wijzende, het hooge nut van de gymnastiek op de lagere school bepleitte. En het resultaat was de overwinning, de verplichte invoering kwam tot stand.
In den loop van 1889 traden 9 Vereenigingen toe. Er is eene kleine teruggang ontstaan en het Verbond telt thans 140 vereenigingen (124 gewone en 16 buitengewone leden) met 4297 werkende en 4133 kunstlievende leden. Het aantal ondersteunende leden is geslonken/tot 62.
Het jaar 1890 vangt aan met eene buitengewoon gewichtige vergadering, op 26 Januari, te. Amsterdam. En de bondsvoorzitter èn de bonclssecretaris hebben onherroepelijk besloten hunne respectieve functies, die zij 8 eri 4 jaar lang bekleed hebben neêr te leggen. Het is dan in die vergadering, dat Mr. Josephus Jitta van ons heengaat, en we den man zullen moeten missen aan wien het Verbond zoo bijzonder veel verplicht is, een man, die door zijne buitengewone gaven en eigenschappen met zooveel ijver en toewijding 8 jaren achtereen op zulk een uitstekende wijze de leiding van ons Verbond in handen had.
Bij de hierdoor noodzakelijk geworden verkiezing werd tot Bondsvoorzitter gekozen de Heer Mr. W. Bakker G.Cz., te Amsterdam, en tot Secretaris de Heer Th. Bakker, eveneens uit Amsterdam. Verdere verandering in het Bondsbestuur bestond daarin, dat de Heer J o h. Blom, Voorzitter van het Middengewest, geen herbenoeming wenschende, door den Heer W. G. R u t g e r s, te Utrecht werd vervangen.



De afgetreden Bondsvoorzitter en Secretaris werden tot Eerelid benoemd. Inmiddels is de Heer van Duinen uit de redactie van „bet Tijdschrift" getreden en blijft thans die redactie samengesteld uit den Bondssecretaris en den Heer Wopkes.
De Bonds-technische commissie heeft zich onledig gehouden met het ontwerpen van reglementen voor bondswedstrijden en wedstrijden, terwijl het lid der commissie, de Heer Karei Muller, eene hollandsche vertaling van het „Handboekje voor Voorturners van Ludwig Puritz" het licht deed zien.
Bovengenoemde vergadering besluit om in 1890 te Breda een bondsfeest te houden. Tevens wordt besloten voor rekening van het Verbond toestellen aan te schaffen, die als bondseigendom, op de uitvoeringen zullen worden gebruikt. Om hiertoe te geraken wordt een renteloos voorschot, groot ƒ 1000,— bijeengebracht, bestaande uit aandeelen van tien gulden.
Aan den vooravond van deze bondsvergadering waren vele afgevaardigden, vakmannen en turners, uit Amsterdam in het turngebouw aanwezig om de voorturnles, die onder leiding van de Technische Commissie van het N.G.V. gegeven werd bij te wonen of daaraan een werkzaam aandeel te nemen. Deze avond bleek voor velen een zeer leerzame avond te zijn geweest.
De XVe openbare uitvoering had, met den daaraan verbonden wedstrijd in vereenigingsturnen en den personeelen wedstrijd, op 9—11 Augustus 1890 plaats.
Hoofdleider was de Heer R. Franssen uit Nijmegen, daarin bijgestaan door den turnleeraar Th. Siegmund uit Breda. Het weder, nagenoeg even slecht als dit bij de 14e bondsuitvoering te 's-Gravenhage was, bracht vele teleurstellingen. Toch werd door onze turners flink volgehouden en mag geschreven worden, dat hun goede wil en volharding van deze uitvoering nog zeej- veel terecht hebben gebracht. 10 Belgische en één Fransche vereeni-



ging nemen aan de uitvoering deel. Voor de eerste maal liebben we op ons bondsfeest de vertegenwoordigers van den Franschen en Duitschen turnbond, respectievelijk in de personen van de Heeren Sansboeuf en Georg W e i t z. 700 Hollandsche turners, uit 93 bondsvereenigingen, staan in het gelid. Met erkentelijkheid mag ook hier worden vermeld de medewerking der Regeering, te vinden in de bereidvaardigheid van den. Minister van Oorlog, die op ons verzoek een turnerkamp met 400 bedden had laten inrichten, welk kamp bij dag en nacht onder militaire bewaking stond,
Als eerste drie prijswinners van den personeelen wed* strijd, die aan toestellen, rek, barren, ringen en paard, gehouden werd, kwamen ach tereen volgens uit 'deh strijd de Heeren: H. Plümer van „Lycurgus-Achilles", te Amsterdam; Georg Weitz, turnleeraar te Hannover en B. van Hengel van „Lycurgus-Achilles" te Amsterdam.
In den loop van 1890 traden 7 vereenigingen tot het Verbond toe. Ook thans is ieen kleine teruggang ontstaan en telt het Verbond 137 vereenigingen (waarvan 120 gewone en 17 buitengewone leden) met 3948 werkende en 3994 kunstlievende leden. Er *ijn thans 62 ondersteunende leden van het Verbond.
In September 1890 moest de Heer KL de Vries, door zjjne verhuizing naar het Middengewest, aftreden als Voorzitter van het Noordergewest. De Heer P. H. van Eden, te Harlingen, trad in zijn plaats en nog in het eind van dat zelfde jaar maakte de Heer Kutgers in het Middengewest de voorzittersplaats vacant, welke met groote instemming der gewestelijke vergadering door den Heer KI. de Vries werd ingenomen, die alzoo als lid van het Bondsbestuur behouden bleef.
In 1891 werden in 4 der verschillende gewesten-uitvoeringen gegeven en wel door het „Noordergewest" te Winschoten, door het „Zuidergewest" in Helmond, door



het gewest „Noordholland" in Hilversum en door het gewest „Zuidhollend en Zeeland" in Middelburg. Laat mij even stilstaan bij de uitvoering te Middelburg, de eerste, die het gewest „Zuidholland en Zeeland" na zijn driejarig leven heeft kunnen geven. Het heeft veel moeite gekost er toe te geraken, maar Jhr. Mr. L. Schor er, Middelburg's burgervader is van af den aanvang daar onze leidsman en raadsman geweest en al was het maar een kleine schaar turners, die de uitvoering te Middelburg heeft gegeven, die uitvoering is volkomen geslaagd; zij is de kiem geweest van het later ontloken zelfstandige gewest „Zeeland". De mannen, die op 28 en 29 Juni 1891 te Middelburg hebben gepropageerd, zij mogen zich de pioniers no^jnen van het gymnastiekwerk in Zeeland. Onvermoeide ijver, gepaard aan vriendschappelijke samenwerking van allen met allen, zooals die in Middelburg was, is nooit in ons Verbond overtroffen.
Langzamerhand is er eene algemeene beweging ten goede in den lande waar te nemen. Eene wijziging in de onderwijswet heeft de vrije- en ordeoefeningen op de lagere school aan eene afzonderlijke bevoegdheid daartoe vastgelegd. Ouden en jongen beijveren zich om de noodige bekwaamheid en geoefendheid te verkrijgen. Natuurlijk komt dit aan het ledental der bestaande vereenigingen ten goede en worden nieuwe vereenigingen opgericht. Het doel om bevorderlijk te zijn aan de oprichting van gymnastische volksklassen wordt meer en meer door het Verbond bereikt. Te Amsterdam werd onder voorlichting van den Heer P. C. Adrian, door de ijverige bemoeiingen van eenige aanzienlijke ingezetenen, eene verëeniging opgericht ter bevordering der lichamelijke opvoeding bij de arbeidende klassen.
Ook. over het jaar 1891 is er een achteruitgang te bespeuren in bet aantal der bondsvereenigingen en sluit dat jaar met, een totaal van 129 (112 gewone en 17 buitengewone) met 2698 werkende en 3520 kunstlievende leden.



Ook het getal der ondersteunende leden liep terug op 58.
Onder leiding der bonds-technische commissie, had te Rotterdam, een bijeenkomst plaats, waarop turners uit verschillende provinciën waren uitgenoodigd, met het doel om door gemeenschappelijk turnen eene meerdere en betere beoefening der gymnastiek te verkrijgen. Deze bijeenkomst slaagde volkomen.
De jaarvergadering op 31 Januari 1892 te Utrecht gehouden, welke vergadering geen verandering brengt in de samenstelling van het Bondsbestuur, terwijl ook geen verandering daarin het gevolg was van dé" in December te voren gehouden jaarvergaderingen der gewesten, besluit op voorstel der Amsterdamsche bondsvereenigingen, het 25-jarig bestaan van het Verbond door bet houden van een bondsuitvoering in Amsterdam te vieren. Verder draagt die bondsvergadering het bestuur op een onderzoek in te stellen naar de oorzaken van de uitslagen der examens in de gymnastiek, waarvan betwijfeld wordt dat inderdaad geschikte personen worden afgeleverd, en zoo noodig bij de Begeering stappen te doen om daarin verbetering te verkrijgen. Ten slotte stelt de heer Karei Muller zich niet meer beschikbaar voor het lidmaatschap der Technische Commissie van het N. G. V. en benoemde het Bondsbestuur de Heer J. H. Paans, te Amsterdam, in zijn plaats.
In 1892 werden door alle gewesten, met goede resultaten, uitvoeringen gegeven. Dit geschiedde te Hoorn, onder leiding van den Heer L u i t i n g, te Heerenveen, onder leiding van den Heer B i e k a r t, te Arnhem, onder leiding van den Heer Minkman, te Venlo, onder leiding van den Heer Van dei* Maas en te Gouda onder leiding van den Heer Ouwerkerk.
Aan den Minister van Binnenlandsche Zaken werd in April 1892 door het Bondsbestuur een adres verzonden, houdende het verzoek óm bij de examens M. O. gymnastiek: 1°. de natuurwetenschappelijke vakken te" doen



examineeren door doctoren; 2°. het onderzoek naar de theoretische en practische bekwaamheid van eiken candidaat, te doen geschieden door minstens twee gymnastiekonderwijzers, te zamen één Commissie vormende.
Het gevolg van dit verzoek was eene belangrijke wijziging in de wijze van afnemen dezer examens. Toch bleef de uitslag der examens beneden verwachting, waarin het Bondsbestuur aanleiding vond nogmaals de Regeering te verzoeken èen goed ingerichte vorm- of opleidingsschool voor den aanstaanden gymnastiekonderwijzer te willen stichten.
Aan het eind van 1892 telt het Verbond 128 vereenigingen (waarvan 109 gewone en 19 buitengewone leden) met 2623 werkende en 3598 overige leden. Ondersteunende leden zijn er 56.
1893 zal het feestjaar zijn, de viering van het vijf-entwintigjarig bondsleven, waarvoor Amsterdam zich opmaakt om bet de evenknie te doen zijn van het feest in 1883 gegéven.
Inmiddels heeft de op 29 Januari 1893 te Amsterdam gehouden jaarvergadering eene wijziging gebracht in de samenstelling van het bondsbestuur. Mr. Bakker, de bondsvoorzitter beeft besloten uit te treden. De bondsvergadering weet van Mr. Josephus Jitta te verkrijgen, dat deze nog éénmaal, zij het dan enkel voor het jubileumsjaar, het voorzitterschap van het Verbond op zich wil nemen.
Nog vóór deze vergadering had de Heer P a a n s voor het lidmaatschap der Technische Commissie bedankt en was de Heer Karei Muller bereid gevonden nogmaals zijn gewaardeerde krachten aan deze commissie te geven.
Hoewel het nog altijd de proeftijd is der Voorturnersklassen in de verschillènde gewesten, mag hier toch worden vermeld,- dat deze klassen meer en meer worden bezocht en in belangrijkheid winnen.



Van 5—7 Augustus 1893 heeft de feestviering van het 25-jarig bestaan van het Verbond, te Amsterdam, plaats.
De Burgemeester, Mr. Vening Meines z, ontvangt de „officials" ten Baadhuize, waarheen ditmaal niet in optocht wordt gegaan. Na afloop recepieert de feestcommissie in de Koningszaal van „Artis". Bij deze beide gelegenheden zijn de Heeren N. J. Cuperus, uit Antwerpen en A d o 1 f G r a h n, uit Hannover, als vertegenwoordigers hunner respectieve Bonden aanwezig.
6 Augustus brengt een goed geslaagde uitvoering met Adrian op het podium en Henri Brandts Buijs, leider van het orkest bij de door . hem gecomponeerde muziek voor de staafoefeningen. Maandagmorgen heeft de vereenigingswedstrijd aan toestellen plaats. De namiddag werd ingenomen door vereenigingsturnen.
Des avonds had de Eereavond plaats in het Concertgebouw en waar de organiseerders van het Zilveren bondsfeest de bedoeling hebben gehad om daardoor het feest op waardige wijze te besluiten is dit hun volkomen gelukt. Die Eereavond was een volledig succes. De damesturneressen, de buitenlanders en de zoo gunstig bekende Amsterdamsche Voorturnersklasse, hebben daar het beste van hun „kunnen" gegeven. Ongekend mooi waren de prestaties der Hannoveranen aan het hoogrek en het paard. Buitengewoon fraai was de schoone serie vrije oefeningen door de Antwerpsche turnvereeniging onder leiding van den Heer A. H a p p è 1 s gegeven. Nieuw en uiterst keurig, was het optreden van een 34-tal jonge dames in kleurige matrozenpakjes, die onder leiding van den Heer J. A. Hijner, te Amsterdam, met voorbeeldige nauwgezetheid hunne stokoefeningen uitvoerden.
In de pauze had de prijsuitdeeling aan de deelnemers aan den personeelen wedstrijd plaats. Er werden 20 diploma's als prijzen uitgereikt, terwijl aan de eerste 10 prijswinners bovendien een lauwerkrans werd overhandigd, of liever om de schouders geworpen, hetgeen, ieder op haar



beurt, door de damesgenoodigden geschiedde. Deze 10 eerste prijswinnaars waren in volgorde de Heeren: Georg Weitz, „Turnclub Hannover", Georg Brauns, „Turnclub Hannover", C. P. Gerth, G. V. „Amsterdam", W. J. Bakker, „Holland" te Amsterdam, Otto Jacke, „Turnclub Hannover", Georg Schlepper, „Turnclub Hannover", W. A. C ar pre au, G. V. „Amsterdam", W. F. K. van Haagen, „Holland" te Amsterdam, Lud. Schlepper en A. Jager van de „Turnclub Hannover".
Ten slotte een kleine herinnering aan den boottocht over de Zuiderzee op 8 Augustus, waarbij Marken het doel was, maar geen verovering daarvan door het N. G. V. plaats had.
Aan het eind van 1893 geeft de staat van het Verbond aan: 116 vereenigingen, waarvan 14 buitengewoon lid zijn.
In de op 28 Januari 1894 te Amsterdam gehouden jaarvergadering blijkt eenige wijziging in de samenstelling van het Bondsbestuur te zijn gekomen, doordat de Heer Van Santen in de vergadering van het gewest „Zuidholland en Zeeland", op 17 December 1893, zich niet herkiesbaar stelde en «de Heer Joh. H e ij n e n, te 's-Gravenhage in zijn plaats werd gekozen. De bondsvergadering van 1894 benoemde daarop de Heer E. M. S. van Santen, tot Eerelid. Mr. Jitta, die, zooals bekend, alleen voor het jaar van het zilveren feest, het voorzitterschap van het N. G. V. op zich had genomen, trad dus weder af. De vergadering kiest Dr. H. P. M e ij e r in zijn plaat». Daar genoemde heer echter niet ter vergadering aanweiig was, kon eerst later worden vernomen, dat hij voor de*e benoeming bedankte. Het gevolg daarvan was eene buitengewone algemeene vergadering, die op 22 April 1894 te Utrecht gehouden werd en waarin de Heer Karei Muller als bondsvoorzitter wordt gekozen. In de bovenvermelde jaarvergadering werd besloten, dat voortaan de bepaling zou vervallen, dat de leden van het Dagelijksch



Bondsbestuur in Amsterdam moeten wonen. Verder is aan de hand der technische commissie een concept-programma voor voorturners-examens gereed gekomen, dat in het Tijdschrift zal worden geplaatst en waaromtrent later een besluit zal worden genomen.
Aan den vooravond der jaarvergadering waren de in Amsterdam aanwezige afgevaardigden de gasten der turnvereeniging „Olympia" op eene hoogst leerzame uitvoering in de turwbal.
De als gevolg van de benoeming van den Heer Karei Muller tot bondsvoorzitter in de Technisèhe Commissie ontstane vacature wordt vervuld door den Heer H. P 1 ü mér te Amsterdam.
Aan het eind van 1894 zijn er thans 117 bondsvereenigingen, treedt de Heer J. Ingenohl als voorzitter van het gewest „Noordholland" af en wordt hij in die "functie vervangen door den Heer N. van B o o ij e n, te Amsterdam.
Te Uithuizen, Dordrecht en Haarlem werden in dat jaar gewestelijke uitvoeringen gegeven. Ze stonden onder leiding, respectievelijk van de Heeren H. W. F. H e 11 e rschij, J. J. Sonne en J. A. van der Boom. De eerste, die op een Zaterdag plaats vond, had maar een matig succes door de geringe deelname van slechts 40 turners. Dordt en Haarlem gaven betere resultaten, maar deden tevens de grief ontstaan, dat zij te kostbaar waren ingericht en over te veel dagen liepen, zoodat voortdurende aanwezigheid der turners niet wel kon worden verlangd.
De turnfeesten bij onze buitenlandsche makkers brengen eenige turnleeraars naar Breslau en ruim 200 turners uit een twintigtal vereenigingen naar Antwerpen. Het is bij laatstgenoemd feest, dat het buitengewoon de aandacht trok, hoe ordelijk, flink en stipt het optreden onzer nog jonge, verëeniging „Spartacus" van Amsterdam was.
Door hét Bondsbestuur werd een nieuw adres aan de



Regeering verzonden, houdende het verzoek, dat het Zijne Excellentie, den Minister van Binnenlandsche Zaken moge behagen de vereischte stappen te doen, ten einde: 1°. eene eenvoudige, maar degelijke inrichting in het leven te roepen tot geheele opleiding van gymnastiek-onderwijzers; 2°. deze inrichting te stichten, waar gelegenheid bestaat om door aanschouwing de noodige kennis te verkrijgen en waar door aanwezigheid van uitstekende, hygiënisch gebouwde, toestellen het practisch beoefenen der gymnastiek tot zijn volste recht kan komen.
Bij de mondelinge toelichting aan het Departement gaf de Minister, Mr. S. van Houten, de verzekering van zijne belangstelling in zaken, de gymnastiek betreffende, en de belofte liet verzoek in ernstige overweging te zullen nemen.
In de op 27 Januari 1895 te Amsterdam gehouden bondsvergadering, waarin verschillende voorstellen tot gedeeltelijke wetswijziging aan de orde kwamen, doet thans ook het reeds meermalen in het Tijdschrift besproken voorstel om te komen tot gewestelijke vertegenwoordiging officieel zijn intrede, met KI. de Vries als inleider en doelverdediger. Het wordt echter met groote meerderheid van stemmen verworpen. In diezelfde vergadering worden de ondersteunende leden der Gewesten afgeschaft en vastgesteld, dat voortaan alleen ondersteunende leden van het geheele Verbond, als zoodanig, kunnen worden opgenomen.
Op 28 April 1895 heeft te Utrecht eene buitengewone bondsvergadering plaats, waarin door het bondsbestuur, daartoe geleid door de ondervinding en de overwegingen van den voorzitter van het gewest „Zuidholland en Zeeland" wordt voorgesteld eene wijziging te brengen in de gewestelijke indeeling en tot oprichting van een zesde, gewest, het gewest „Zeeland" te besluiten. Met algemeene stemmen wordt dit voorstel aangenomen. Daardoor werden nieuw gevormd: 1°. het gewest „Zuidholland" door de



provincie van dien naam; 2°. het „Zuidergewest", omvattende de provinciën Limburg en Noordbrabant (de grenslijn met Zeeland te trekken van Geertruidenberg over Breda naar Baarle-Nassau) en de gemeenten bezuiden Rijn en Lek van de provincie Gelderland; 3°. het gewest „Zeeland", gevormd door-de provincie van dien naam en de gemeenten van westelijk Noordbrabant (tot den grens als onder 2°. aangeduid).
Op 9 Juni 1895 werd te Bergen-op-Zoom, onder leiding van den Bondsvoorzitter, vergezeld van den voorzitter van het oude gewest „Zuidholland en Zeeland" het nieuwe gewest „Zeeland" geconstitueerd met een achttal vereenigingen. Het eerste bestuur van dit gewest vormde zich als volgt:
Z. D. van der Bilt la Motthe, te Goes, Voorzitter; Joh. Molhoek, te Goes, Secretaris; A. W. Hubrechtse, te Middelburg, Penningmeester; A. G. H. Opscholtens, te Bergen-op-Zöbm en J. Th. Coumans, te Boosendaal, Commissarissen.
Nog mag worden vermeld, dat in overleg met de besturen xder gewesten „Noordholland" en „Zuidholland en Zeeland" op 14 April te voren te Botterdam een gecombineerde turndag werd gehouden onder leiding der Technische Commissie van het N. G. V, welke turndag zeer veel resultaat opleverde.
Een waar verlies voor het Verbond in 1895 was het overlijden van Mr. W. K. Baron van Dedem, de man, die zooveel deed in het belang der lichamelijke opvoeding en die in de hoogste standen der maatschappij het nut der gymnastiek steeds heeft betoogd.
Drie gewestelijke uitvoeringen hadden plaats: te Sneek met den Heer M. W i e r s t r a, als leider, welke uitvoering vermaard blijft door het kenrig optreden der Damesgymnastiekvereeniging „Thusnelda" aldaar. Te Delft onder leiding van den Heer J. G ij 1 s w ij k en te Beemster onder leiding van de gewestelijke technische commissie.
4



In 1895 is het aantal der bondsvereenigingen gekomen op 122.
Het in Juli 1915 gehouden feest van den Belgischen Turnbond werd slechts door enkele turners uit Middelburg, en Botterdam bezocht.
In de op 26 Januari 1896 te Amsterdam gehouden jaarvergadering blijkt, dat in December 1895 het „Noordergewest" een anderen Voorzitter heeft gekregen en Mr. D. H. B o s e h te Winschoten in de plaats van den Heer Van Eden is getreden. Ook onderging de Bonds-technische commissie wijziging, doordat de Heer C. J. G. Mieremet te Utrecht in de plaats kwam van den Heer Meilink, die voor herbenoeming bedankt had. Groningen is voor 1896 gekozen als de stad waar het 17e bondsfeest zal plaats hebben. Dit feest werd gehouden van 25—27 Juli en zij, die dit hebben medegemaakt zullen met graagte getuigen van de hartelijke gastvrijheid, die de Groningers, voorgegaan door hun burgemeester, Mr. S. M. S. Modderman en den Voorzitter der feestcommissie, Jhr. Mr. W. C. A. Alberda van Ekenstein, aan het N. G. V. hebben bereid. De ontvangst ten Eaadhuize en die in de alom bfekeridé Sociëteit „De Harmonie" hebben destijds reeds onomstootelijk vastgesteld, dat de gymnastiek en hare beoefenaren op de sympathie en steun der ingezetenen van de eerste stad van 't Noorden konden rekenen.
26 Augustus bracht een flinke uitvoering onder hoofdleiding van den Groningschen turnleeraar J. H. G. Casparie, bijgestaan door den. modelgymnast Jan Bolt. De volgende dag is gewijd aan vereenigingswedstrijden aan rek, barren en paard, benevens de zoogenaamde volksoefeningen, zijnde steenstooten, hoogspringen en 100 Meter hardloopen. Tegelijkertijd is een personeele wedstrijd in den vereenigingswedstrijd begrepen. Tevens heeft er een wedstrijd voor militairen plaats. Op den Eereavond, aan het slot van het feest gehouden, waarop we



naast het werk van zoovelen onzer bondsvereenigingen, mochten bewonderen het sierlijke optreden der Dames' G. V. „Groningen" onder leiding van den Heer Van Riet, wordt o. a. bij het bekend maken van den uitslag der wedstrijden aan het licht gebracht, dat in den personeelen wedstrijd in volgorde overwinnaars waren: Jan Bolt, te Groningen, H. van Haag en, te Amsterdam, J. B ij p o s t, te Amsterdam, G. J. D o u w, te Rotterdam en De Vogel te Groningen. Zij werden bekroond met krans en diploma.
Aan het eind van 1896 blijkt liet aantal vereenigingen stationnair gebleven en dus 122 te bedragen.
Ten slotte mag nog vermeld worden, dat ofschoon 1896 het jaar der bondsuitvoering was nochtans aan het nieuwe gewest „Zeeland" vergunning werd verleend om eene gewestelijke uitvoeering te géven. Die eerste uitvoering had op 25 Mei 1896 te Goes plaats. Hoofdleider was de Heer J. Th. Coumans te Roosendaal. Het eerste optreden van deze jongste loot van ons N. G. V. bleek in allen deele welgeslaagd.
De jaarvergadering van 30 Januari 1897 te Amsterdam brengt aan het Verbond een uitbreiding van de redactie van het Tijdschrift in den persoon van den Heer R. D. C. Bornemannte Amsterdam. De Heer J. F. Streube ], die naar het buitenland vertrekt, om te rusten van jarenlange arbeid, wordt tot Eerelid benoemd. Het voornaamste besluit dezer vergadering is de benoeming eener Commissie, bestaande uit de Heeren K1. de Vries, Joh. B. van Zuijlen en Joh. Heijnen, welke Commissie m opdracht krijgt om na te gaan in hoeverre het wenschelijk is de wet van het N. G. V. te wijzigen en over hare bevindingen rapport uit te brengen.
Door het gewest „Noordholland", het „Middengewest" en het gewest „Zuidholland" worden gewestelijke uitvoeringen gegeven, respectievelijk te Schagen, Zwolle en Vlaardingen onder leiding van de Heeren J. Zeeman, E. Bennekers en F. G. M. Harting.



In 1897 blijkt bet Verbond weder op een totaal van 117 vereenigingen te zijn gekomen.
Van het allerhoogste gewicht ia te noemen hetgeen in 1897 in 'sLands vergaderzaal voorviel, waar LuitenantKolonel V e r h ij, afgevaardigde voor Rotterdam, de aandacht der volksvertegenwoordigers vestigt op het groote nut der gymnastiek en als zijn overtuiging uitspreekt, dat niet alleen de beoefening der gymnastiek een groot volksbelang, maar tevens ook een groot legerbelang is, terwijl naar zijne meening zij, die aan vele ontberingen en vermoeienissen zijn blootgesteld het meeste behoefte hebben hebben aan geregelde beoefening der gymnastiek.
Het begin van 1898 ziet den Heer P. C. Adrian bedanken voor het penningmeesterschap. Natuurlijk biedt de jaarvergadering hem het Eerelidmaatschap aan. De Heer N. vanRooijen, voorzitter van het gewest „Noordholland" wordt als bondspenningmeester gekozen en als voorzitter van zijn gewest vervangen door den Heer G. Adrian te Amsterdam. De Heer Bornemann treedt uit de redactie van het Tijdschrift en wordt daarin opgevolgd door den Heer J. Rensbnrg Jr. te Amsterdam. •
In de jaarvergadering worden de voorstellen der Commissie tot wetswijziging behandeld. Deze voorstellen, die voornamelijk de gewestelijke vertegenwoordiging ten grondslag hadden, werden alle verworpen.
1898. Het Kroningsjaar heeft zich gekenmerkt door ongekend gymnastisch leven onder de turners. Zuidholland riep de turners te Brielle bijeen en gaf daar eene uitvoering met wedstrijden. Het Middehgewest hield zijn 4e openbare uitvoering te Enschede ter gelegenheid van het 20-jarig bestaan van „Achilles" aldaar. Het Noordergewest propageerde met eene flink geslaagde uitvoering in Leeuwarden. De overige gewesten hebben hune krachten besteed aan de huldebetooging van het N. G. V. op 7 September 1898 ter gelegenheid van de inhuldiging van



Koningin Willielmina. Deze betooging, aanvangende niet oen indrukwekkend vaandeldéfilé en gevolgd door de uitvoering van algemeene strafoefeningen, waarna toesteloefeningen, stond onder leiding van den Rotterdamschen gymnsstiekleeraar S. van Aken en heeft op de duizenden toeschouwers een blijvenden gunstigen indruk achtergelaten.
Ons Eerelid, de Heer N. J. Cupérus vierde in het laatst van 1898 zijn twintigjarig voorzitterschap van den Belgischen turnbond, waarbij het hem aan sympathie van de zijde van het N. G. V. allerminst ontbroken heeft. Inmiddels is het Verbond toegetreden tot den Europeeschen Turnbond en heeft het, ter wille van het gezamenlijk optreden, de onderscheidene conclusies daarvan aanvaard.
In 1898 blijken er te zijn 123 bondsvereenigingen met 7074 leden, waaronder 2580 werkende.
In 1899 is het oogenblik gekomen, dat het Tijdschrift geheel voor rekening van het Verbond wordt uitgegeven. Inmiddels is de Heer Wopkes overleden en de redactie thans in handen gesteld van het Dagelijkscli Bondsbestuur. De bondsvergadering van 1899 besluit tot het houden eener enquête in zake de gewestelijke vertegenwoordiging, waarover nog steeds in het Tijdschrift van gedachten wordt gewisseld. Een leiddraad werd aan alle vereenigingen verzonden met verzoek na lezing daarvan te mogen vernemen het standpunt, dat de verëeniging ten opzichte van de gewestelijke vertegenwoordiging inneemt. Slechts 54 antwoorden kwamen in, zoodat deze geheele opzet zonder resultaat bleef.
Door enkele turners werd aan het Belgische Bondsfeest te Gent deelgenomen.
Meer en meer worden in de verschillende gewesten voorturnerslessen gegeven en treden turndagen in de plaats der gewestelijke uitvoeringen. Alleen in het gewest „Noordholland" had in 1899 een gewestelijke uitvoering plaats te Edam.



Het aantal der bondsvereenigingen is gestegen tot 132.
In 1900 bleek het, dat evenals in de daaraan voorafgaande jaren, na de bondsuitvoering in Groningen, ook toen geen gelegenheid werd aangeboden eene openbare uitvoering in éenige groote gemeente te geven. Wel waren door bet Bondsbestuur pogingen daartoe aangewend te Nijmegen en Maastricht, maar bezwaren van plaatselijken aard hebben belet te dezen opzichte tot een resultaat te komen. Daarop werd het besluit genomen een grooten bondswedstrijd te geven, die op 30 September 1900 te Arnhem plaats had. Deze wedstrijd bestond in verplichte oefeningen aan toestellejn in 2 graden. Ingesloten was daarbij een personeele wedstrijd. De uitslag was dat bij den vereenigingswedstrijd len graad achtereenvolgens als prjjswinsters verschenen: „Attila" te Utrecht, „Kracht en Vriendschap" te Amsterdam, „D.O.O." te Utrecht en „Spartacus" te Amsterdam. De 2e graad leverde achtereenvolgens als prijswinsters op: „Lichaamsontwikkeling" te Delft, „Hercules" te Leiden. „Amsterdam" te Amsterdam, „de Hilversumsche G. V." en „Atlas" te Kampen.
De eerste drie prijs winners van den personeelen wedstrijd waren: Charles Bruchez van „Hercules" te Botterdam, E. de Wilde van „Attila" te Utrecht en M. Waag van „Spartacus" te Amsterdam.
Alleen het gewest „Noordholland" wist in 1900 eene gewestelijke uitvoering te houden te Purmerend, onder leiding van den Heer B. W. Wulf horst. Deze uitvoering, die met weinig voorbereiding vlak na de groote vacantie plaats had, had een uitmuntend verloop.
De Bonds-technische Commissie veranderde in 1900, doordat de Heer PI timer uittrad en de Heer W. Bückert in zijn plaats kwam.
Het aantal bondsvereenigingen bedraagt nu 138.
In den loop van 1900 werd verder door het Bondsbestuur een adres gericht aan den Minister van Oorlog met de bedoeling in het bezit te komen van een Rijkssubsidie.



Nadat hierop mondelinge gedachtenwisseling was gevolgd werd op de Staatsbegrooting van Oorlog over het jaar 1901 een subsidie van f 2500.— onder nadere bepalingen in verband met te verkrijgen verkorten diensttijd voor militieplichtigen toegestaan. Het directe gevolg hiervan was, dat gymnastische volksklassen werden opgericht in Sneek, Groningen, Enschede, Utrecht, 's-Gra venhage, Zierikzee en Amsterdam. Deze volksklassen wérden gesteld onder leiding van de leeraren in de gymnastiek, bijgestaan door voorturners uit verschillende gymnastiekvereenigfngeh.
De over 1901 te déken opzichte verkregen resultaten gaven den Minister van Oorlog aanleiding reeds in 1902 het Rijkssubsidie te verhoogen tot f 5000.—.
In de op 27 Januari 1901 te Utrecht gehouden bondsvergadering treedt de Heer H. D. van der Maas, die den Heer Henri Bloemen als voorzitter van het „Zuidergewest" is opgevolgd in het Bondsbestuur. Het geweest „Zeeland" heeft den Heer Van der Bilt la Mot the als voorzitter verloren. In diens plaats treedt de Heer A. W. H u b r e c h t s e, te Middelburg, als waarnemend voorzitter op.
Door het Rijkssubsidie was het bondsbestuur in staat meer dan vroeger mede te werken tot het oprichten, uitbreiden en verbeteren der voorwerkersklassen en het blijkt dan ook al spoedig, dat de gewestelijke besturen de gelegenheid niet hebben laten voorbijgaan om dit propagandamiddel bij uitnemendheid aan te wenden en door regelmatige oefening eenheid te brengen in het onderwijs en de beoefening der gymnastiek.
Tengevolge van het niet doorgaan van het voorgenomen bondsfeest te Rotterdam en het eerst op 8 Juni 1901 bekend worden van dit feit, hebben behalve in het gewest „Zeeland", te Goes, geen uitvoeringen plaats gehad, maar zijn daarvoor veelal turndagen en wedstrijden in de plaats getreden. Dank zij de medewerking der Amsterdamsche



vereenigingen mocht het gelukken een belangrijk aantal turners bereid te vinden het Verbond op waardige wijze te vertegenwoordigen op het bondsfeest te Namen.
Aan het eind van 1901 telt het Verbond 147 Vereenigingen.
Volgens besluit der bondsvergadering van Januari 1902 werd het gewest „Zeeland" opgeheven en de daartoe behoorende Vereenigingen bij het „Zuidergewest" gevoegd.
Ben gelukkig verschijnsel is de belangrijke toeneming van het vrouwenturnen. Het voorbeeld op dit gebied door het gewest „Noordholland" gegeven, vindt meer en meer navolging in het opricBjbéh van damesafdeelingen en zelfstandige damesvereenigingen.
Het belangrijke feit van 1902 was het bondsfeest te Rotterdam. Hoewel op enkele onderdeden in de leiding van dit feest — men denke aan den mislukten estafettenloop — gegronde aanmerking was te maken, blijft het een vaststaand feit, dat deze uitvoering, onder leiding van den Voorzitter der Bonds-technische Commissie, den Heer S. van Aken, eene betooging is geweest van ontzaglijke waarde voor onze zaak. Van veel belang was daarbij de belangstelling van Gemeentelijke- en Rijks-autoriteiten. Niet te vergeten is de steun ons hierbij door den Rotterdamscben Wethouder van Onderwijs, den Heer Drost betoond. Aangenaam blijft ook de gedachte aan de sympathieke wijze, waarop Burgemeester 's J a'c o b zich voorstander van onze zaak verklaarde. Ook het feit dat de Minister van Oorlog zich officieel had laten vertegenwoordigen mogen we als een verblijdend féit memoreeren. Vele buitenlandsche makkers namen aan dit feest deel. Naast de bekende vertegenwoordigers der,- buitenlandsche bonden mochten we de eer genieten gastvrijheid te ver-
leenen aan Mr. le Député Dr. L a c h a u d uit Parijs. Uit den personeelen wedstrijd aan toestellen, bij deze
uitvoering gehouden, kwamen als prijswinnaars naar
voren: 1. Bruchez van „Hercules" te Rotterdam, 2. P.



Scho 11 e van „Holland" te Amsterdam en 3. G. J. Do u w van de Rotterdamsche G. enS. V.
Inmiddels had de op 2 Februari 1902 gehouden bondsvergadering eene belangrijke wijziging in bet bondsbestuur gebracht. De Heeren Th. Bakker en N. van R o o ij e n traden, respectievelijk als secretaris en penningmeester uit het bestuur en werden in hunne,.functies vervangen door de Heeren R. W. Wulfhorst en L. C. van der Meulen J.Hz., beiden te Amsterdam.
De gewichtigste besluiten van deze vergadering waren, naast het besluit om het bondsfeest te Rotterdam te houden en het besluit tot inkrimping, +van het aantal gewesten door oplossing van het gewest „Zeeland", het voteeren van f 300.— ter bezoldiging van een Redacteur van hét Tijdschrift, te benoemen door het Bondsbestuur, en die tevens als Administrateur den Secretaris en den Penningmeester in hun beheer zou ter zijde staan en de machtiging aan de gewesten sm, bij ontstentenis van den voorzitter, zich door een ahder bestuurslid in het Bondsbestuur te doen vertegenwoordigen.
Als Administrateur werd voor den tijd van één jaar benoemd de Heer B. A. van Doorn, te Bussum.
Den Heer Th. Bakker werd het Eerelidmaatschap aangeboden. Evenzoo geschiedde met Zijne Excellentie den Luitenant-Generaal K. Eland, Minister van Oorlog, die het Eefelidmaatschap welwillend aanvaardde.
Groot was de vreugde in het Verbond toen het tijdens de uitvoering te Botterdam bekend werd, dat Hare Majesteit de Koningin en Z. K H. Prins Hendrik der Nederlanden hadden goedgevonden als Beschermvrouw en Beschermheer van het Verbond op te treden.
Thans zijn er 152 bondsvereenigingen.
1903 brengt in het Bondsbestuur opnieuw eenige wijziging door het uittreden van KI. de Vries en Mr. D. H. Bosch, die vervangen worden, respectievelijk door de Heeren C. J. G. M i e r e m e t te Utrecht en J. W. van Lessen te Groningen.



Aan den Heer KI. de Vries werd het Eerelidmaatschap aangeboden, terwijl de vergadering als blijk van groote waardeering en hulde voor den steun zoo openlijk in de Staten-Generaal aan het N. G. V. gegeven den Heer Kolonel J. B. V e r h e ij mede tot Eerelid benoemde.
Eene belangrijke wijziging werd in de Bonds T. C. gebracht, met dien verstande, dat door elk der gewestelijke besturen één lid en door het bondsbestuur drie leden werden aangewezen. Diensvolgens bestond die Commissie in 1903 uit de Heeren: S. van Aken, Voorzitter, Karei Muller, W. Bückert» J. H. Casparie (Noordergewest), C. J. G. Mie re met (Middengewest), Volk er t Haij e (gewest Noordholland), H. D. van der Maas (Zuidergewest) en W. H. Hengevelt, Secretaris (gewest Zuidholland).
Over 1903 valt wederom eene algemeene levendigheid in alle gewesten te constateeren. Gewestelijke uitvoeringen werden gehouden te Veendam, t« Zwolle, te Amsterdam, te Lisse en te Nijmegen. Buitendien was het Verbond vertegenwoordigd op de buitenlandsche bondsfeesten te Marseille, Neurenberg en Antwerpen.
172 bondsvereenigingen staan thans op de ledenlijst met een ledental van 12.276, waaronder 4084 werkende, leden.
Het jaar 1904 was evenmin als het daaraan voorafgaande rijk aan groote gebeurtenissen in onzen kring. Belangrijke feiten waren: 1°. de wederoprichting van het gewest „Zeeland"; 2°. de wijziging der redactie van het Turnblad (sedert 1903 onder • die benaming uitgegeven) waardoor deze redactie werd toevertrouwd aan de Heeren: B. A. van Doorn, te Bussum, Joh. H. Koert, te 's-Gravenhage en D. J. Kroes te Haarlem; 3°. wijziging van de Bondswet, zoodanig, dat daarin eene bijzondeaBBv bondsverordenmg tot regeling der feesten en wedstrijden van het N. G. V. en zijné gewesten wordt voorgeschreven.
In de Bonds T. C. kwam wijziging, doordat de Heer



E. J. W. L a m b e r t, te Zierikzee daarin voor bet nieuwe gewest „Zeeland" plaats nam, terwijl de Heeren Van der Maas en Mieremet werden vervangen, respectievelijk door de Heeren 6. A. van Dijk te Deventer en W. H. N ij s t e n te Maastricht.
Gewestelijke uitvoeringen werden gehouden door het „Noordergewest" te Heerenveen, door heb „Middengewest" te Enschede, door het gewest „Noordholland" te Bussum, door het gewest „Zuidholland" te Oud-Beijerland, door het „Zuidergewest" te 's-Hertogenbosch en door het •gewest „Zeeland" te Bergen-opTZoom.
Het Belgische Bondsfeest te Bergen in Henegouwen werd door enkelen onzer turners bezocht. Voorts werd de voorbereiding van bet ApeldoorUsche Bondsfeest krachtig ter hand genomen.
189 Vereenigingen maken • aan het eind van 1904 deel uit van het Verbond.
De wederoprichting van het gewest „Zeeland", waarvan de Heer A. M. Juten te Bergen-op-Zoom als Voorzitter wordt gekozen, heeft tengevolge, dat deze heer het Bondsbestuur komt vermeerderen.
De belangrijkste gebeurtenis van het jaar 1905 was de Bondsuitvoering te Apeldoorn, die met den Heer Straatman als hoofdleider, niettegenstaande in verschillende opzichten billijke aanmerkingen, toch goed geslaagd mag heeten. Met ingenomenheid herdenken we hierbij de aanwezigheid onzer Koninklijke Beschermers, wier aanwezigheid zeer zeker de waarde, die hoe langer hoe meer, ook van overheidswege, aan de gymnastiek wordt gehecht, opnieuw hèeft in 't licht gesteld. Eene bizonderheid waardoor dit feest zich van zijne voorgangers onderscheidde, was de flinke opkomst der turneressen, die, wanneer men het kleine dappere troepje, dat in 1902 te Botterdam mee- * werkte uitzondert, thans voor het eerst aan een bondsfeest deelnamen en wier debuut uiterst gelukkig was, dank zij zeker voor een niet gering gedeelte aan de uitmuntende



leiding van den Heer Haalmeijer te Amsterdam. Jammer dat de onmogelijkheid om bij deze uitvoering over een Zondag te beschikken gemaakt heeft, dat de opkomst der Nederlandsche turners zeer matig was. Daarentegen was de deelneming der buitenlanders bizonder groot. Vooral de afdeeling Engelsche meisjes, vormde een zeer in 't oogloopende eigenaardigheid van bet feest, terwijl de Duitschers weer, evenals vroeger, door hun prachtig werken^ aller aandacht trokken.
Bij de aan deze uitvoering verbonden vereenigingswedstrijden, geschiedde de beoordeeling ditmaal in termen inplaats van in cijfers. Bij den personeelen wedstrijd behaalden slechts 10 turners het vereischte aantal punten. Daarbij waren 7 Duitschers, 1 Zwitser en 2 Nederlanders. Beide laatstgenoemden waren de Heeren F. J. W. Lamber t, te Alkmaar en H. Plümer te Amsterdam. Ten laatste een woord van dankbare herinnering aan Apeldoorn's burgemeester, den Heer H. J. P. Tuteia Nolthenius.
De voornaamste besluiten der bondsvergadering van 1905 waren: 1°. de voorloopige intrekking van het ontwerpreglement voor feesten en wedstrijden; 2°. de machtiging aan den Amsterdamschen Turnbond tot deelneming aan het Internationaal-Turntournooi te Bordeaux, onder toekenning van een subsidie; 3°. de opdracht aan het Bondsbestuur om een rekest aan de Regeering te richten in zake de opleiding, van gymnastiekonderwijzers.
In de samenstelling der Bonds T. C. kwam eenige wijziging doordat de Heer VolkertHaije daarin vervangen wordt door den Heer J. de Boer te Amsterdam en de Heer G. W i e r s te Bergen-op-Zoom in de plaats treedt van den Heer Lambert.
Het aantal bondsvereenigingen is thans tot 203 aangegroeid-
In 1905 werd de redactie van het Turnblad in handen gesteld van de Heeren Theo B a k ke r en J. M. S c h e f-



fer te Amsterdam en D. J. Kroes te Haarlem, welke redactie in 1906 intact bleef, toen de lang gekoesterde wensch van velen in vervulling kwam en bet Turnblad een weekblad werd.
In de jaarvergadering op 28 Januari 1906 te Amsterdam gehouden kwam in het Bondsbestuur eene zeer gewichtige verandering. De Heer E. D. C. Bornem'ann, in het laatst van 1905 gekozen als Voorzitter van het gewest „Noordholland" kwam den Heer G. Adrian in het Bondsbestuur vervangen. Maar buitendien bedankten de Heeren Karei Muller en Van der Meulen voor hunne functies. De 'bondsvergadering koos daarop den Heer Job. H e ij n e n te 's-Gravenhage als bondsvoorzitter en den Heer Joh. B. van Zuijlen te Amsterdam als bondspenningmeester. De Heer Karei Muller wordt bij acclamatie tot Eerelid benoemd. Tegelijkertijd verleent de Regeering, zijne vele belanglooze diensten erkennende, hem het ridderkruis Van Oranje-Nassau.
Ook in de Bonds T. O kwam belangrijke wijziging. Deze werd over 1906 samengesteld uit de Heeren: S. van Aken, te Botterdam, Voorzitter, W. H. H enge velt, te 's-Gravenhage, Secretaris, Joh. B. van Zuijlen en B. J. C. B 1 om, te Amsterdam, M. Wierstra, te Sneek, G. A. v a n D ij k, te Deventer, W. H. N ij s t e n, te Maastricht, W. B ü c k e r t, te Amsterdam en J. J. M e ij e r i n k, te Zierikzee.
Met genoegen moge hier worden vermeld hoe meer en meer turnbonden in de gewesten worden opgericht en hoe bet blijkt, dat het propagandawerk van het N. G. V. door al die bonden krachtig wordt gesteund.
Er zijn thans 224 bondsvereenigingen, terwijl 11 vereenigingen als zelfstandige dames-gymnastiekvereenigingen znn ingeschreven. Buitendien zijn er tal van damesafdeelingen aan mannenturnvereenigingen verbonden.
Gewestelijke uitvoeringen werden in 1906 géhouden te Winschoten, Arnhem, Zaandam, Naaldwijk, Sittard en



Middelburg. Verder was het N. G. V. op het Italiaansche bondsfeest te Milaan vertegenwoordigd door den Heer A. M. Juten en op de bondsfeesten te Bern, Tourcoing en Luxemburg door den Heer Van Aken. In de onderscheidene gewesten valt eene flinke uitbreiding der voorturnerslessen te bespeuren. Hierbij zij opgemerkt, dat van af dit jaar op ruimeren schaal dan voorheen dames-voorturnerslessen werden gehouden.
Het jaar 1907 bevat als een der heugelijkste gebeurtenissen het feit, dat daarin door den Minister van Binnenlandsche Zaken een subsidie van f 2500.— op de Staatsbegrooting werd gebracht, welk subsidie in 1912 tot f 5000.— aangroeide. Het Verbond ontvangt dan eindelijk steun van het departement, dat — als zijnde het departement, dat de lichamelijke opvoeding van het Nederlandsche volk moet beheerschen — ook dat groote Verbond onder zijn toezicht en bescherming behoort te hebben.
De jaarvergadering, die op 27 Januari 1907 te Botterdam plaats had, besluit: a. de Bonds"T. C. tot eene commissie van drie leden te beperken; b. het ontwerp-reglement voor feesten en wedstrijden van het N. G. V. en zijne gewesten, voor het jaar 1907, als proef vast te stellen; c. de Commissie van Eedactie van het Turnblad voortaan door de bondsvergadering te doen benoemen; d. een jaarboekje uit te geven en daarvoor een redactie-commissie van drie leden te benoemen; e. het bondsfeest ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van het N. G. V. in 1908 te Amsterdam te doen plaats hebben. In verband met een deel dezer genomen besluiten worden tot leden der Bonds T. C. benoemd de Heeren S. van Aken, Karei Muller en C h r. K r ij g e r; tot leden der Commissie van Eedactie van het Turnblad de Heeren: Th. Bakker, J. M. Scheffer en D. J. Kroes; tot leden der Eedactiecommissie voor het jaarboekje de Heeren: H. van Hall, KI. de Vries en Th. Bakker. Het Verbond telt aan het eind van 1907, 242 vereenigingen, waaronder 15 damesvereenigingen.



Te Leeuwarden, Amersfoort, Haarlem, Loosduinen en. Maastricht hadden gewestelijke uitvoeringen plaats. tHoewel ieder dier, uitvoeringen op min of meer succes heeft mogen aanspraak maken, lijkt mij de opmerking van pas, dat de gewestelijke uitvoering van „Noordholland", te Haarlem op het prachtterrein achter den Haarlemmerhout, onder leiding van den Heer J. P lo, é g e r, den naam van „modeluitvoering" in deze geschiedenis toekomt. De Heer A. M. Juten vertegenwoordigde het Verbond op het Fransohe Bondsfeest te Clermont-Ferrand. Op het Belgische bondsfeest te Leuven was die vertegenwoordiging in handen van,.het voltallige Dagelijksch Bondsbestuur.
Door de Commissie van Voorbereiding voor de Militaire Gymnastiek en Sportfeesten, welke te Breda gehouden werden van 2—4 October 1907 werd het N. G. V. uitgenoodigd om de leiding op zich te nemen van den gymnastiek-wedstrijd (zeskamp). Hieraan werd met genoegen gevolg gegeven en het waren de Heeren: Van. Aken, Blom, Van der Boom, Joh. Koert,! Van Leeuwen, Plümer. en Schuurbiers, die zich hierbij als juryleden en leiders namens ons Verbond verdienstelijk maakten.
Na eene hoogst degelijke voorbereiding door de Regelingscommissie uit de Amsterdamscne bondsvereenigingen had van 6—9 Juni 1908 te Amsterdam de feestviering' plaats van het 40-jarig bestaan van het Verbond
Het programma der feestelijkheden omvatte: een zwemwedstrijd, persoonlijke en vèreenigingswedstrijden voor leden, wedstrijden voor militairen, uitvoeringen der gewesten, de 20e Openbare Bondsuitvoering, uitvoering vftn adspiranten der Amsterdamsche bondsvereenigingen en eene kinderuitvoering.
Bij de bondsuitvoering was de leiding der mannenr oefeningen toevertrouwd aan den Heer A. P e 11 e n, terwijl J. Zeeman de leiding der vrouwen had en de Heer



J. de Boer het bevel over de adspiranten voerde. De kinderuitvoering werd ingericht door de leden der Amsterdamsche Gymnastiekonderwijzersverceniging, terwijl de klasseonderwijzers aan het geheel hun waardevollen steun verleenden. Zij allen, <he hieraan hebben medegewerkt, mogen met voldoening op hun werk terugzien. De aanblik van die dniteenden kinderen in de algemeene vrije oefeningen was in één woord overweldigend.
Bovendien werd van 3—11 Juni 1908 eene Internationale Tentoonstelling van hulpmiddelen voor gymnastiek en spel gehouden in het Feestgebouw „Bellevue". Van de inzendingen was veel werk gemaakt, zoodat de tentoonstelling een bezoek overwaard was, nochtans heeft zij betrekkelijk weinig publiek getrokken.
Te voren op den verjaardag van den Bond — 15 Maart 1908 — werd als plechtige inleiding der bondsfeesten eene receptie gehouden door het Bondsbestuur in Huize „Boer" te Amsterdam. Buitengewoon groot was de belangstelling aldaar.
Van de feesten zelve stippen we aan de ontvangst ten Raadhuize, die aan het Verbond ook ditmaal niet geweigerd werd en die plaats vond door Amsterdams hooggeachten en hoogbegaafden Burgemeester, den heer Mr. W. F. van Leeuwen, die maar weinig woorden noodig had om allen te doen'beseffen, dat Z.E.A. in waardeering voor doel en streven van het Verbond allerminst achterstond bij hen, die als woordvoerders der Amsterdamsche burgerij, de feestvierende turners van 1883 en 1893 begroetten. Burgemeesters Van Tienhoven en Vening M e i n e s z worden door de leden van ons Verbond nooit vergeten, Burgemeester Van Leeuweu blijft met hen één geheel vormen van af het oogenblik, dat hij hun het voorrecht gunde hem onder de Eereleden van het Verbond op te nemen.
Het buitenland werd op deze feesten vertegenwoordigd door de heeren Cupérus (België) en Prof. Bühl (Duitschland).



Bjj de optochten evenals bij de openbare bondsuitvoering viel in 't bizonder op de stiptheid waarmede aan den vastgestelden tyd gehouden werd en de uitstekende discipline. Aan de algemeene vrjje-oefeningen werd door 1200 turners deelgenomen, aan de algemeene staafoefeningen door 650 turnsters. Een pracht-af deeling Hannoveranen brdöht, met de ten beste gegeven oefeningen, menig turner in extase.
Nog even herinnerd aan den eere-avond in het propvolle circus-Carré, die eveneens slaagde en het mag met vreugde geconstateerd hoe de feestviering van het veertig-jarig bestaan een algeheel succes is geweest, dank zij allen, die er aan mede werkten, dank zij vooral de Amsterdamsche Begelingscommissie en haar beproefden leider. K1. de Vries.
Het behaagde Hare Majesteit, onze Koninklijke Beschermvrouwe, die niet bij de bondsfeesten tegenwoordig kon zijn, als blijk Harer groote belangstelling den bonds^ voorzitter te benoemen tot Ridder in de Orde van OranjeNassau.
De gewone jaarbjksche bondsvergadering werd in 1908 te Utrecht gehouden. Tot Eerelid werd op deze vergadering benoemd de Heer S. van Aken, terwijl de voornaamste besluiten dier vergadering waren: a. dat voortaan aan alle afgevaardigden zal worden toegezonden het nummer^ van het turnblad, waarin de notulen der jaarlijksche algemeene vergadering zijn opgenomen; b. dat aan het Bondsbestuur wordt opgedragen om, mits de noodige waarborgen bestaan, eene afdeeling samen te stellen, die te Londen aan de Olympische spelen zal deelnemen; c. dat voortaan aan de turners individueele bewijzen van lidmaatschap zullen worden verstrekt; d. dat het N. G. V. zich wende tot de Eegeering met het verzoek: 1°. het gymnastiekonderwijs verplichtend te stellen voor deelnemers(sters) aan het herhalingsonderwjjs * dier scholen, waar vak s in het leerplan' is opgenomen; 2°. het gymnastiek-onderwijs verplichtend te stellen voor leerlingen der ambachts-



scholen, die van Rijkswege subsidie ontvangen; e. verschillende wijzigingen in de bondswet.
Ingevolge enkelen dier gewijzigde bepalingen werden aan de 3 leden der Bonds T. C, de Heeren Van Aken, Krijger en Blom, welke laatstgenoemde was gekozen in de door den Heer KarelMuller gemaakte vacature, voor het jaar 1908 (bondsfeest) toegevoegd Mevrouw Ferdinant—De Jong en de Heeren A. A. Pellen, J. Z e e m a n, H. N. v a n Leeuwen, J. Ploeger, H. P 1 ümer, J. Teengs en F. J. V er 1 aan.
De Commissie van Eedactie bestaat thans uit de Heeren Th. Bakker, voorzitter, Joh. H. Koert (technisch lid) en J. M. Sc h e f f e r, administrateur, terwijl de samenstelling van het jaarboekje wederom is overgelaten aan de goede zorgen van de Heeren Van Hall en Bakker.
Het Duitsche bondsfeest te Frankfort a/Main werd gehouden van 18—23 Juli. Het N.G.V. was bij die gelegenheid officieel vertegenwoordigd door zijn penningmeester, den Heer J o h. B. v a n Z u ij 1 e n. Voorts werd door een 40-tal turners — voor het meerendeel leden van „Olympia" uit Amsterdam — aan dit feest deelgenomen. De verslagen betreffende dit feest maken melding van een kranig optreden der Hollanders onder de leiding van H e i n r i c h Plümer en Anton Pellen.
Op het Belgische Bondsfeest te Verviers werd het Verbond vertegenwoordigd door een af deeling turners van „Sparta" uit Bergen-op-Zoom, onder leiding van den bondssécrétaris Wulf horst. Eindelijk was de bondsvoorzitter officieel afgevaardigde b« het op 20 November 1908 te Parijs gehouden Internationaal Congres van Europeeschen turnbonden en de daaraan verbonden feestelijke herdenking van het 35-jarig bestaan van den Franschen turnbond.
Bij de Olympische spelen te Londen werd het N. G. V. officieel vertegenwoordigd door de Heeren S. van Aken en J. C. G ö c k e 1. Onder leiding van den Amsterdamschen



Turnbond kwam aldaar een afdeeling turners uit, die echter niét dat resultaat bereikte, hetgeen door ons Verbond was gehoopt.
Aan het eind van 1908 telt het Verbond 265 vereenigingen, waaronder 19 zelfstandige damesvereenigingen. Het totaal aantal leden bedraagt 20.448, waaronder 6Q24 werkende. Met voldoening mag worden teruggezien op de in 1908 bereikte resultaten. Er was een krachtig en opgewekt bondsleven, dat ook na de bondsfeesten viel waar te nemen in de talrijkheid van turndagen en voorturnerslessen.
Door de op 31 Januari 1909 te Zwolle gehouden jaarvergadering werd het Dagelijksch Bondsbestuur, bjj wijze van proef voor den tijd van één jaar, uitgebreid met 2 leden, die in zich respectievelijk de functies van 2en penningmeester en 2en secretaris vereenigden. Hiertoe werden de Heeren P. Peelen Jr. en Nic. Drukker gekozen. Overigens kwam in de samenstelling van het bondsbestuur nog verandering doordat in de plaats van den Heer A. M. Juten, die naar Indië vertrok, de Heer J. Bolt, te Zierikzee, trad. Die zelfde vergadering stelde voor 1909 de Redactie van het Turnblad samen uit de Heeren Joh. H. Koert, voorzitter, J. M. S c h e f f e r, technisch lid, en H. B. Reder, administrateur.
Gewestelijke uitvoeringen werden in 1909 gegeven te Wageningen, te Vlaardingen, te Vlissingen, te Venlo en te Veendam.
Hoogst belangrijk was het besluit der jaarvergadering te Zwolle om over te gaan tot gewestelijke vertegenwoordiging, waarbij ook de minderheden zullen vertegenwoordigd zijn; terwijl aan het Bondsbestuur werd opgedragen voor de volgende jaarvergadering met voorstellen te komen om het uitgesproken principe in de wet vast te leggen. Dit principe — de eindelijke consequentie van de gewestelijke indeeling van |1888 — werd, op,voorstel van het Noordergewest, .aangenomen, met 97 van de 124 uitgebrachte stemmen. ,,



Op 26 September 1909 word door ruim 500 leden van het Verbond eene betooging gegeven ter gelegenheid van de jaarlijksche feesten van den Nederlandschen Bond voor Lichamelijke Opvoeding op het terrein „Zorgvliet" te 's-Gravenhage. Het is de bedoeling geweest met die betooging op het veld en ter gelegenheid van een feest van dien aanverwanten Bond te toonen hoe samenwerking en onderhoud van vriendschappelijke betrekking zeer wel mogelijk en gewenscht was. Daarom is het te betreuren geweest, dat andersdenkenden, niet alleen hun sympathie aan deze bedoeling hebben onthouden, maar de zaak openlijk hebben tegengewerkt'.'Ondanks te maken billijke opmerkingen slaagde deze betooging volkomen, waarvoor, naast een woord van waardeering aan het adres der Bonds T. C. hoofdzakelijk een woord van hulde aan den Heer K r ij g e r toekomt.
Het Fransche Bondsfeest te Angers vindt onze hondspenningmeester als officieel vertegenwoordiger van het N. G. V. Te Lausanne, bij het Zwitsersche bondsfeest, heeft de Heer M. Dentz die vertegenwoordiging voor zijne rekening genomen; evenzoo de Heer S. van Aken op het bondsfeest te Luxenburg. Het is aan het laatstgenoemde bondsfeest en de daaraan verbonden wedstrijden, dat door de Dames- en Mannen-Gymnastiek Verëeniging „Rotterdam" met veel succes werd deelgenomen.
Aan het eind van 1909 telt het N. G. V. 283 bondsvereenigingen en is het aantal zelfstandige damesvereenigingen 19 gebleven.
De jaarvergadering op 30 Januari 1910 te Amsterdam gehouden verrichte in eene korte spanne tijds veel werk De door het Bondsbestuur voorgestelde wetswijzigingen, in verband met de in Zwolle aangenomen gewestelijke vertegenwoordiging, worden, met enkele kleine veranderingen, aangenomen. Verder wordt de Heer De» Mr. F. van Leeuwen, Oud-Burgemeester van Amsterdam,,tot Eerelid benoemd en besloten, op verzoek der Haagsche bondV



vereenigingen, in 1911 de bondsuitvoering te 's-Gravenhage te houden. Verder werd het Dag. B.B. weder op 3 leden teruggebracht, waardoor de Heereen Peelen en Drukker uit dat bestuur treden.
De Heer J. D. D o u w, heeft door verandering van woonplaats naar een ander gewest, den voorzitterszetel van het gewest „Zuidholland" moeten inruimen voor den 'in zijn plaats gekozen Heer A. D i r k s te Leiden, die alzoo van af 1910 in het Bondsbestuur zitting heeft.
In het Verbond, dat thans 298 vereenigingen telt, waarvan er 24 zelfstandige damesvereenigingen zijn, werden in 1910 gewestelijke uitvoeringen gegeven te Meppel, Purmerend, Botterdam, 's-Hertogenbosch en Breda. Buitendien hadden ook thans vele turndagen plaats en hadden de voorturnerslessen in de onderscheidene gewesten hun geregeld verloop. Sedert 1906 heeft het Dagelijksch Bondsbestuur de gewoonte aangenomen, zooveel mogelijk bij de gewestelijke uitvoeringen vertegenwoordigd te zijn en kort daarop heeft dit bestuur ook aan de leden der Bonds T. C. de bevoegdheeid gegeven om deze uitvoeringen te bezoeken en gewenschte, gezonde kritiek daarop uit te oefenen.
Groot was in 1910 de deelname aan de buitenlandsche bondsfeesten, onderscheidelijk in Frankrijk en België. Te St. Quentin heeft „Donar" uit Delft, door li aar degelijk optreden aldaar de eer van het N. G. V. schitterend hoog gehouden. De Bondsvoorzitter was daarbij officieel vertegenwoordiger. Van 13—16 Augustus had he't Belgische bondsfeest te Brussel plaats. De leden van het Dag. B.B. waren hier als officieele vertegenwoordigers aanwezig. Door ruim 200 turners en turnsters werd onder leiding van den Heer Krijger aan deze gróotsche bétooging onzer Belgische makkers deelgenomen. Het geheele optreden der Hóllanders was waardig en flfiïk* voorbereid. Degelijk was ook' hunne houding op den eereavond in de feestzaal van het tentoonstellingsterrein op het oogenblik 'dat de brand in' hét hoofdgebouw der tentoonstelling uitbrak en de



damesgymnastiekvereeniging „Hygiea" van Amsterdam klaar stond om met eene prima serie vrije-oefeningen uit te komen. Bij de daarop volgende paniek hebben onze turners en turnsters slechts blijken gegeven van koelbloedigheid en eensgezinde ordelijkheid.
Kwam „Donar" van Delft uit St. Quentin met 2 Prix d'ExceÜence, bij de wedstrijden in Brussel waren het niet minder dan 12 onzer vereenigingen, die het eeremetaal verwierven. Het waren „Door oefening ontwikkeling" en „Atilla" van Utrecht, „Spartacus" van Amsterdam, „Sparta" en „Uitspanning door Inspanning" van Bergenop-Zoom, „Hercules", „S.V.D.B.", „Ulysses" en „Botterdam" van Rotterdam, „Sparta" en „Lichaamsontwikkeling" van Delft en „Kunst en Kracht" van 's-Hertogenbosch.
Het jaar 1911 staat in het teeken der bondsuitvoering, die van 3—6 Juni te 's-Gravenhage plaats had en ofschoon ook deze betooging voor onze zaak niet is voorbij gegaan zonder dat in verschillende opzichten billijke aanmerkingen te maken waren, kan toch met vreugde worden vastgesteld, dat deze uitvoering ontegenzeggelijk is geweest eene mooie propaganda voor de alzijdige lichamelijke opvoeding. Wie zal ooit vergeten — na de sympathieke ontvangst ten Raadhuize, geleid door den Heer waarnemend burgemeester J. C. Jansen, — de keurige, gloedvolle van eerlijkheid en overtuiging tintelende welkomstrede, bij gelegenheid van de feestelijke ontvangst door het Eerecomité; uitgesproken door den Heer Kapitein L. W. J. K. Thomson, lid van de Tweede Kamer der StatenGeneraal. Wie, die het meemaakte, blijft niet steeds doordrongen van dien overweldigden indruk, verwekt op hèt oogenblik, dat deze zoo hoog staande krijgsman en meest gewaardeerd volksvertegenwoordiger het N. G. V. de nieuwe bondsvlag overgaf als het symbool van eenheid, van vereende kracht, van trouw en van broedérschap en hij zich daarbij tot de onzen rékenende, sprak: „Wij nemén ,,óns id'deze ernstige ure vóór dit symbool nimmer ontrouw



„te worden, dit teeken onzer eenheid nooit te verlaten en „het onze algeheele toewijding te toonen, wanneer en „waarook".
Aan deze betoogihg, die wat samenstelling betrof, gelijkvormig met die van 1908 te Amsterdam was en dus met de openbare uitvoering als hoofdschotel ook bevatte de vereenigingö-, persoonlijke en militaire wedstrijden, was de -groote bijzonderheid verbonden, dat haar het groote voorrecht van persoonlijke belangstelling ten deel viel van de Heeren Ministers van Oorlog en van Binnenlandsche Zaken, Colijn en Th, Heemskerk. Eerstgenoemde, als oud-hoofdofficier met technische-blik begaafd, woonde een deel der openbare uitvoering bij, waarvan hij met lof getuigde, de laatstgenoemde gaf het Verbond de eer van aan te zitten aan den feestmaaltijd op het Kurhaus te Scheveningen en verklaarde daar gekomen te zijn om de waardeering der Regeering te doen blijken voor het streven van het N. G. V., eene waardeering die doet begrijpen, dat het geen onbescheiden wensch is als men wil, dat de Regeering iets doet voor de lichamelijke opvoeding van het volk.
Toch waren die eerste Junidagen op Houtrust te warm. Dit werd een nadeel voor de recette en de Haagsche Regelihgscommissie, hoe gewaardeerd overigens, had nagelaten het financieel belang deze uitvoering voldoende te verzorgen. Er ontstond een groot tekort. Waren het de woorden van den onvergetelijken Thomson, die de leden van het Verbond nableven, toen zij „met eenheid, vereende kracht, trouw en broederschap" het hunne deden om de in Den Haag gemaakte schuld te delgen? , ,
Meer dan ooit tevoren was het buitenland op deze uitvoering vertegenwoordigd. België, Dui^schland, Frankrijk, Italië en de Sokols uit Hongarije zonden hun afgevaardigden en met hen die phalanx van Fransche, Duitsche en Belgische turners, die door hunne deelname aan het Haagsche bondsfeest er bizonderen luister ,aan hebbenf,bij-



gezet, zoowel door hun optreden bij de openbare uitvoering als op den Eereavond in het Circus te Scheven ingen.
Waar verder ook weder bij deze uitvoering Week, dat het optreden der gewesten tot de mooiste nummers van liet programma behoort, verdient daarbij met bizonderen lof te wordén gewaagd van het gewest ,;Noordholland", dat uitstekend voorbereid met ruim 400 mannen en 300 vrouwen uitkwam.
Op Zondag 26 Februari 1911 werd de jaarlijksche algemeene vergadering van het Verbond gehouden te Amsterdam Deze was voor het eerst samengesteld volgens dé bepalingén der gewestelijke vertegenwoordiging. In totaal konden 52 stemmen worden uitgebracht.
De voornaamste besluiten dezer vergadering waren: u. het benoemen van Luit-Generaal H. P. Staal, OudMinister van Oorlog tot Eerelid van het N. G. V.; b. het vormen van een reservefonds uit de batige saldi der opvolgende jaarrekeningen; c. het vaststellen van het werkcóstuum voor mannen, dat voortaan zal bestaan uit een aan den hals gesloten wit tricot met lange mouwen, een lange pantalon, donkere sokken of kousen, (geen sjerp); elke verëeniging op zich zelf uniform gekleed en dus ook met een zelfde hoofddeksel; d. het aannemen van het ontwerp-bondsverordening IV, betreffende de regeling der hondsfeesteen met uitzondering van het hoofdstuk „wedstrijden", waarvan de beslissing wordt aangehouden; e. de opdracht aan het Bondsbestuur om eene Commissie te benoemen^ die tot taak zal hebben de wijze van inrichting en van werken van het N. G. V. te onderzoeken en de Vergadering van 1912**daaromtrent van advies te dienen en de noodige voorstellen te doen. Deze Commissie zalt*be; staan uit een lid van het Dagelijksch Bondsbestuur, een lid van de Bonds Techniiscfle Commissie en een lid der Bedactie van het Turnblad."
In het Bondsbestuur kwam eene enkele wijziging. De Heer Jan B'o 1 f "heeft aan het eind van 1910 gemeetïd



om redenen van particulieren aard voor het voorzitterschap van het gewest „Zeeland" te moeten bedanken en wordt als zoodanig opgevolgd door den Heer Herman S n ü d e r s, te Middelburg, dien we, overtuigd van het groote belang, dat zijn optreden als voorzitter van het gewest „Zeeland" medebrengt, zoo gaarne in ons Bondsbestuur welkom hebben geheeten.
Met het oog op de voorgenomen bondsuitvoering in 1911 werd de Bonds T. C. voor dat jaar versterkt door toevoeging daaraan van Mej. A. C. P. Bolland en den Heer W. Bückert, die met de hoofdleiding der algemeene oefeningen, respectievelijk: voor vrouwen en mannen zijn belast geweest en zich op hoogst verdienstelijke wijze van hun taak hebben gekweten. Het feit, dat ih 1911 de bondsuitvoering reeds in de eerste helft van het jaar kon worden gehouden was mede oorzaak, dat in de tweede helft daarvan nog vele en velerlei propaganda kon geschieden, welke plaats had in de goed voorbereide en met succes bekroonde turndagen van Wolvega, Joure, IJmuiden, Dordrecht en Rotterdam. Voorts hadden ook thans de voorturnerslessen in alle gewesten plaats.
Nadat op 19 Januari 1911 eene buitengewone vergadering was gehouden te 's-Gravenhage, waarbij, de Verëeniging van Gymnastiek Onderwijzers in NederlajMÉHeene bespreking hield van de aanvallen tegen het Nederlandsch*Duitsche stelsel van gymnastiek, werd het aldaar gesproken woord, op 21 Januari d.a.v., practisch toegelicht in een der zalen van de Dierentuin te 's-Gravenhagé, door de leden der turnvereeniging „Olympia" en de dames der G. V. „Hygiëa" van Amsterdam en de leerlingen d$r Rijks-, kweekschool-voor onderwijzers te Haarlem. -■
6 October 1911 brengt ons Bondsbestuur een door allen> gevoeld verlies, door het overlijden van onzen vriend R. D. C. B o r n*e-m a n n. Hij werd als Voorzitter van het gewest „Noordholland" opgevolgd door den. Heer L. C. v a u der Meu J.Hz., te Hilversum, die , al zoo in 1912



weder in het Bondsbestuur trad, dat hij in 1906 als penningmeester had verlaten. De bondsvergadering van dat zelfde jaar nam de navolgende belangrijke besluiten: a. te voorzien in het nadeelig saldo der Haagsche bondsuitvoering door het voorschot van f 1500.—, aan de Regelingscommissie verleend, te veranderen in een gift, door de bondsbijdrage, voor de eerste maal in 1912, te verhoogen met 10 cent per werkend lid, en het aangaan eener rentelooze geldleenjng; b. een bedrag van f 125— beschikbaar te stellen als (SWijtsidie aan de Nederlandscbe afdeeling, die voor het N. G..V. in 1912 te Bazel zal uitkomen; c. niet deel te nemen aan de Olympische Spelen te Stockholm; d. indien mogelijk, wel deel te nemen aan het in November 1913 •te Parijs te'1 houden internationaal turntornooi; e. de grenzen van het Noordergewest dusdanig te wijzigen, dat daartoe ook gaat behooren het noordwestelijk deel van de provincie Overijssel, ten noorden van het Meppelerdiep; ƒ. een onderscheiding in te stellen, ter erkenning van verdiensten, in den vorm van een zoogenaamd eerespeldj^. ' Behalve enkele turndagen (o. a. de mooie turndag te Drachten) en de vele voorturnerslessen, hadden gewestelijke uitvoeringen plaats-te Stadskanaal, Deventer, Hoorn, Gouda, Nijmegen en Bergen-op-Zoom. * Op het Zwitsersche bondsfeest te BazeLwerd ons Verbond niet alleen op waardige wijze officieel vertegenwoordigd door ons Eerelid, den Heer M. D e n t z, maar tevens door eene kranige afdeeling turners, onder leiding van deri Heer V a>n Tongeren te Rotterdam. De afdeeling behaalde bij de wedstrijden een len prijs, lauwerkrans en een Eerelint,- als zijnde no. 1 van de 68 buitenlandsehe ■ mededingende vereenigingen. ,jSparta" te Bergen-op-Zoom «ïam deel aan.net Fransche bondsfeest te Tunis en verkreeg wederom een prix d'^Kcellence. Te Namen werd het Verbond officieel vertegenwoordigd-door rij» voorzitter en secretaris, gracht' door Oefekling" uit Dordrecht trad daarbij, uitstekend voorbereid óp <en verdiende -twee- eerster prijrtSn 'en een prix d'excellence.



Groot succes was het voor het Verbond, dat het subsidie van het Departement van Binnenlandsche Zaken in 1912 werd verhoogd en op f 5000.— werd gebracht.
De Volksklassen, opgericht en in stand gehouden door het Verbond, ingevolge de bepalingen van het door het Departement van Oorlog genoten subsidie — waarvan tot nog toe niet werd gewaagd — zijn van af 1901 in onderscheidene gemeenten van het land gevestigd geweest, in het algemeen met een stationnair karakter. Bij de wijziging der militiewet, namen de bemöeiïfJÊgfcn Van het Verbond daarbij nog eene andere richting aart. 1
Sedert 1912 werden rtl. tweedaagsche marschen gehouden en gelegenheid gegeven voor het afleggen van het examen ter bekoming van het getuigschrift n, bedoeld in art. 70 der Militiewet. Ten einde aan de bevoegde' autoriteiten te kunnen toonen hoe de voorgeschreven oefeningen, die na afgelegd examen kunnen leiden ter bekoming van verkorten diensttijd voor militieplitehtigew;«geheel vallen ondër het bereik onzer turners en tevens om die autoriteit de waarde dier oefeningen te doen kennen, had in December 1912 te 's-Gravenhage eene demonstratie dier oefeningen plaats, die uitmuntend slaagde en waarbij vele' Amsterdamsche en Haagsche turners, onder leiding van den Heer L u i t i n g, (het nieuwe lid der Bonds T. C. in de plaats van den Heer Krijger, die bedankt heeft), het Verbond alweder aan zich hebben verplicht.
Na een ruim twintigjarige dienstprestatie in de besturen, respectievelijk'1 van i het Noorder-1 en 'het Midden» ■gewestj meenden de Heeren Van Lessen en M ieremet den tijd gekomen om de functies van Voorzitten dier gewesten, ruimmegeh jaren'door elk-hunner bekleed; neer te leggen. Het was natuurlijk dat de jaarvergadering ■ van 1913 h«n het Eerelidmaatschap bezorgde. Als hunne plaatsvervajngers, aan het hoofd der -genoemde gewesten eh in het Bondsbestuur, treden thans op de Heeren L. de Jon g, te iMéerenveenv en H. B i e rma n,< te;>Amersfoort. In--de



Jaarvergadering van 1913 wordt besloten: lo. het Noordergewest te splitsen in twee gewesten; het eene gevormd door de provincie Friesland, het deel van Overijssel ten noorden van het Meppelerdiep en het Zwolsche diep, benevens de gemeente Meppel; het andere gevormd door de provinciën Groningen en Drenthe, behalve Meppel; 2o. de Bonds T. C. voortaan te doen bestaan uit vijf. leden; 3o. de Koninklijke goedkeuring aan te vragen op de thans volledig aangenomen ontwerp-statuten en het gewijzigde huishoudelijkreglement met 'qe bondsverordeningen I—IV; 4o. toe te treden tot het Nederlandsen Olympisch Comité.
Tengevolge van het'besluit tot eene gewijzigde samenstelling der Bonds T. O, worden daarin benoemd: Mevrouw W. TTerdinant—de Jong, te Amsterdam en de Heeren C h r. K r ij g e r, te Schiedam, G. J. van Tongeren te Rotterdam, J. H. L u i t i n g en B. J. C. B 1 o m te Améterdam. De Heer v a n A k e n, lid der vorige T. C, werd piet opnieuw benoemd. Hem werd hiervan door het Bondsbestuur schriftelijk mededeeling gedaan, onder dankbetuiging voor de zeer vele en gewichtige diensten, verscheidene jaren achtereen door hem aan het Verbond bewezen.
Tot leden der Turnbladredactie voor het jaar 1913 werden gekozen de Heeren M. J. Citroen, J.. M. Sc heffer en H. M. van der W e ij d e n, allen te Amsterdam.
Gewestelijke uitvoeringen werden gehouden te Steenwijk, Brielle^-Tfiengelo en Tilburg. In alle gewesten zijn. thans turnbonden gevormd, die zich meer en meer vergrooten en zonder onderscheid alle verdienstelijk werk verrichten. ''
, Het jaar 1913, hèrinneringsjaar en jaar der tentoonstellingen, vindt op de Tentoonstelling „De Vrouw 1813—1913" eenet propaganda als. nooit te voren voor het vrouwen*turneh werd gemaakt. Het groote succes hier behaald is te danken aan de gewaardeerde commissie voor de ftrmnastiek bestaande uit de Dames W. G. Overbeekfföh^Vi1



Egmond, R. D u ij t s, W. Ferdinan t—d e Jong en J. M i c h e 1 s. ;, «fa
Op 14 December 1913 werd het nieuwe gewest „Friesland" en het nieuwe Noordergewest, respectievelijk door den bondspenningmeester en den bondsvoorzitter geïnstalleerd. Deze installatie had te Groningen plaats. Als voorzitter van het Noordergewest werd gekozen de Heer W. Menlm a n te Groningen, als voorzitter van het gewest „Friesland" de Heer L. de Jong te Heerenveen.
Nadat de Jaarvergadering van 1914 had, besjoten aan het Bondsbestuur de opdracht te geven pogingen in het werk te stellen om in 1915 de bondsuitvoering in Arnhem te verkrijgen en nadat daaromtrent met den booggeachten Burgemeester van Arnhem, den Heer Baron van Heemstra, die ons op de meest welwillende wijze in dit plan tegemoet kwam, onderhandelingen waren aangeknoopt," kwam de ontzettende Europeesche oorlog en wierp alles in duigen. Zoo is het tot op heden gebleven, maar we blijven hopen, dat het eind van den oorlog het Verbond ter victorie naar Arnhem zal brengen.
Thans wordt de éénhoofdige redactie ingesteld en vindt deze zich belichaamd in den persoon van den Heer J. M. Scheffer.
Gewestelijke uitvoeringen worden gehouden te Joure, Appingedam, Zutfen, Vlissingen, Leiden en Hoofddorp.
Sedert 1911, toen het getal der bondsvereenigingen 296 bedroeg, is dit aantal in 1914 op 304 gebraakt, waaronder zich 31 zelfstandige damesvereenigingen bevinden. Er zyn op dat tijdstip 26.256 leden in het Verbond, waarvan 7396 Verkende. In hoeverre de in Augustus 1914 noodige mobilieatie van invloed is geweest op den teruggang onzer Vereenigingen kan blijken uit de navolgende cijfers. In 1915 zijn er 315 vereenigingen, in 1916 is dit getal 309 en het jaar 1917 sluit met een totaal van 281, waaronder 37 zelfstandige damesvereenigingen. Het totaal ledental bedraagt thans 24.624, waaronder 8146 werkende. In dat viertal oorlögs-



jaren zouden' deze getallen ongetwijfeld kleiner zijn geweest, ware het. niet dat het Rijkssubsidie het bondsr bestuur inystaat had gesteld op vele plaatsen en in verscheidene kringen aan de grootste béhoeften tegemoet te komen. Toch heeft de mobilisatie gedeeltelijk voor het turnleven, en in meerdere mate voor het algemeen welzijn der lichamelijke volksopvoeding haar nut gehad. Het vele goede door de Sportcommissie in de stelling van Amsterdam verrioM,, onder thet aangenaam protectoraat van den Heer Generaal-Majoor A. G. Opliorst, mag dankbaar worden beschouwd. ■
Van 1915—1917 mag verder worden verhaald, hoe een in het algemeen opgewekt turnleven in ons Verbond blijft bestaan. Waar mogelijk, blijft ieder op zijn post en wordt de propaganda niet vergeten. Gewestelijke uitvoeringen of daarmede ia-waarde gelijk te stellen turndagen, hebben in die jaren achtereenvolgens plaats in Zaandam, Rotterdam, Gorredijk,> Veendam, Deventer, Zaltbommel, Goes, Heerenveen, Assen, Haastrecht, Eindhoven, Middelburg, Alkmaar, Roosendaal, Leeuwarden, Winschoten, Zwolle, Wormerveer, Gouda en Maasbree. De laatste ziet Dirk van der Maas jubelen als 25-jarig bestuurslid van het ZuidergewesA.
De Bonds Technische Commissie ondergaat in dat zelfde tijdvak nog tweeinaal verandering. De gemobiliseerde Heer Van Tonge/rien, wordt vervangen door den Heer G. A. van D ij k, te Deventer. Vervolgens bedanken Mevr. Ferdinant—£>e Jong en de Heer Krijger en wordeze vervangen<door Mej. W. S. O v e r b e e k te Zaandam (1916), later Mej. G. vanEgmondte Amsterdam (1917) en den Heer H. C. Th. W. Kok, te Delft. Van de in die jaren gehouden» bondsvergaderingen valt nog als belangrijk te vermelden: 1°. dat een uniform voor turnsters werd vastgesteld; 2°. dat het instituut der vaardigheidsp^oeven. in twee graden, voor mannen en vrouwen werd ingesteld; 3°. dat eene regeling werd getroffen voor te houden af-



standsïnarschen door vereenigingen of combinaties van deelen van vereenigingen, insgelijks voor . mannen en vrouwen.
In de Maartvergadering van 1917 legt de Heer R. W. W u 1 f h o r s,t, na 15 jaren lang zijn functie als bonds* secretaris te hebben waargenomen, die functie neer. Hij wordt tot Eerelid benoemd en als secretaris opgevolgd door den Heer H. M. van derWeijden te Amsterdam.
Als een der laatste belangrijke besluiten* < aam het eind van een bijna vijftigjarig bestaan, mag genoemd worden de opdracht van diezelfde vergadering aan het Bondsbestuur om over te gaan tot het benoemen eener Commissie die tot taak heeft te onderzoeken of er aanleiding is te. overwegen of een nadere regeling van de plaats der turnbonden in de organisatie van het N. G. V. wenschelijk is en eventueele voorstellen, daarmede in verband staande, te doen. Het Bondsbestuur benoemde in die Commissie tot lid en voorzitter de Heer Herman S n ij d e r~ s, tot lid en secretaris de Heer H. M. van der W e ij d e n, tot leden de Heeren H. A. K o e r t, te Rotterdam, H. Bobertson, te 's-Gravenhage, P. Spaander, te Amsterdam, en J. H. Vis, te Arnhem.
Met de hoop, dat het mogelijk zou zijn, hetzij na afloop, hetzij niettegenstaande den onzaligen oorlog, het vijftigjarig bestaan van het Verbond feestelijk te herdenken, besloot de vergadering tot het houden van°de bondsuitvoering in 1918 te Amsterdam op groote schaal. Het maken der plannen om tot dit doel te komen werd toevertrouwd aan eene Regelingscommissie van 60 dames en heeren, onder leiding van een volijverig bureau, bestaande uit de Heeren: L. C. van der Meulen JHzn., Voorzitter; H. Plümer, Vice-Voorzitter; Mr. N. G r oe n e w ege n, Secretaris; R. Stuffers, 2e Secretaris; W. Westen» man, Penningmeester; N. Drukker, 2« Penningmeester en B. A. van Doorn, Archivaris.
De tijdsomstandigheden hebben het niet toegelaten, dat deze Commissie in de Juli-dagen van 1918 de kroon op



liaar werk zou zetten. Maar rustig en vertrouwend blijft zij aan den gang om eerlang — we hopen op 1919 — haar werk te voltooien, waarvan we reeds nu mogen aannemen, dat het zal worden de parel aan de kroon van ons N. G. V.
Intusschen heeft zij op 17 Maart 1918 de herinneringsdag van het 50-jarig leven van ons Verbond ingeleid. Wie dien dag heeft mede geleefd, zal hij overgetelyk blijven. Zoo zij ook het lot van die Commissie, wier eindtaak we eenmaal hopen te aanschouwen, bestraalt door het licht van vrede, verdraagzaamheid, kameraadschap, saamgehoorigheid en menschenlief de!
Tot zoover mijn inderdaad beknopt overzicht. Van al dat ontelbare wat er gebeurde in dit afgeloopen 50 jaar in de intieme kringen van gewesten, turnbonden en vereenigingen, heb ik moeten zwijgen ter wille van de beknoptheid. Al dat velé, dat het particulier initiatief in dat lange tijdsverloop ondernam en ten bate van de zaak der lichamelijke opvoeding naar voren wist te brengen, ik heb het slechts even kunnen aanstippen.
Maar wat dit verhaal niet behoeft aan te toonen, wat de werkelijkheid, het practische leven zelf, zal gevoelen en het zal doordingen, dat is, dat geen daad, ten goede, verloren ging, dat geen kracht onnut werd verspild, dat het in die 50 jaren; is geweest „Allen voor één en Een voor allen". •
Thans volgt nog een overzicht van het getal der bondsvereenigingen^jnet aanduiding van den aanvang en duur van hun lidmaatschap, benevens een naamlijst van de leden van het Bondsbestuur van 1868—1918.



Overzicht der bondsvereenigingen gedurende den tijd van hun lidmaatschap van 1868 t/m 1917.
& a a ■
2 a> l » C
NAAM DER VERËENIGING. Gevestigd te ■§ l§ © *»> e §i—
> , h gr
1 Amstels G. V. Amsterdam 1868 1870
2 J Amsterdamsche G. V. . . . „ ,,
a Hercules | „ 1870
4 Hollandsche G. V „ „ 1872
5 Lycurgus . „ „ 1881 ')
6 Onderwijzersvereen. E. V. O. K. „ 1869
7 Achilles - . „ 1869 1881 ')
*8 's-Gravenhage 's-Gravenhage „ 1906
9 Milo Utrecht 1870 1903
10 Algemeene Turn-Vereeniging . Rotterdam 1872 1908
11 Nederlandsche G. V Amsterdam „ 1873
12 Kracht en Vriendschap ... „ 18731
13 Arnhemsche G. V Arnhem | „ j 1876
14 Lycurgus „ „. 1892
15 Goessche G. V Goes „ 11885
16 Rotterdamsche G. en S. V.. . Rotterdam „
17 Kracht en Vlugheid .... Alkmaar 1874
18 Delftsche G. en S. C Delft „ 1885 2)
19 Rawana „ „ 1880
20 lüordtsche Turnclub .... Dordrecht „ 1899
21 Haarlemsche G. V Haarlem „ 1883
22 ! Lycurgus Krommenie „
23 Uitspanning door Inspanning . Nijmegen „ 1877
') Opgelost in „Lycurgus-Achilles". 2) Opgelost in „Delftsche Sport".
6



fa I SB.
© © © fi
I NAAM DEK VERËENIGING. Gevestiget te -g . j§ ©.
Ö. M> ?„
fen © ■ «Pt*-
.S O O.--
o ■ I H O ~
24 Olympia . . Schiedam 1874 1881
25 Bato Utrecht „ 1885
26 Achilles • • Zaandam j „ 1899
27 G. en S. V. „Almelo". . . Almelo ! 1875 1881
28 Amstels G. V Amsterdam *j
29 Isthmia . • # • » » 1882
30 R. G. Rijkens G. V. . .. . . Arnhem „ 1876
31 ; Uitspanning door Inspanning . Krommenie „ 1881
32 Claudius Civilis Leeuwarden 1876 1893
33 Arena • ' Schiedam „ 1882
34. Olympia Amersfoort 1877 1882
35 JDockumer G. V Dokkum „ 1896
36 „Grouw" j Grouw j „ 1880-
37 Sparta Hoorn „ 1881.
38 F. L, Jahn. .,:.,. . ..... V Leeuwarden J „ 1902
39 Uitspanning door Inspanning . Sneek i „
40 Hercules . Tiel j „ 1879
41 Zwolsche G. V Zwolle
42 A. G. O. V. . . Amsterdam 1878 1896.
43 Kratos „ » 1879
44 Olympia » »
45 Sparta >> » *907
46; De Batavier . .;l4: . • • • Groningen „ 1880
47 Gruno » -»» [1917
48 Hercules . Kampen ; „ ■ 11897
49 Eendracht Maastricht „ 1882
50 Zierikzeesohe G. V Zierikzee „ jl882
51 Olympia Franeker 1879!
52 Sparta • Haarlem „ \
') Vereenigd met „Sparta".



o a a ■
B "O "O w
NAAM DEK YEREBJNIGÏNG. . Gevestigd te ! | J«-:
> I H Oa'
53 Volharding Purmerend Il879j
54 Concordia Roermond l ' W v
55 Gelre. . . , . . . . . . Arnhem 18801 1897
56 | Asser G. V • • ■ Assen . i „ '
57 Achilles. . u&Mk. L ] . Enschede I „
58 Achilles. . , . . ,> . . Groningen 1886
59 Ripperda Haarlem | „ j 1893
60 Mavors • -Kampen | „ I 1896
61 Uitspanning door Inspanning . Nijmegen b&k i 1885
62 Hoogezand-Sappemeer . . . Sappemeer ^' 1886
63 Cincinnatus . '.. 8 . . . . Wageningen J „ 1892
64 Hercules Wormerveer „ [
65 Olympia . . . .... ., Zutpheh I „
66: Ajax Amersfoort j 1881 1887
67 Lycurgus-Achilles, ... . . Amsterdam „
68 Thor -3©,. .... „ „ . 1888
69 Sparta ... Arnhem | „ 1887
70 Olympia L] , 's-Gravenhage „
71 Priso. . . .-.. ... L . . Heerenveen „
72 Hengelosche G. V Hengelo „ 1891
73 For Ever Friends Roermond ,, 1901
74 Deutscher T. V Amsterdam } 1882
75 Olympia Arnhem I „ 1895
76 Kracht en Vlugheid .... Breda „ 1883
77 Hercules Drachten. „
78 Hercules Finsterwolde „ 1883
79 Lycurgus Schagen
80 Palaestra Schiedam „ 1902
81 Swentibold Sittard „ 1891
82 Kandati. Utrecht „ 1896
83 Allebé Winschoten „ |



* I S fl •
u 4> & 0
g p s
I NAAM DER VERËENIGING. Gevestigd te | | ®
6B o e.2
o HO
_> — 1 
84 Concordia Zaandam 1882
85 Olympia Akkrum 1883 1889
86 Leonidas Amsterdam „ 1889
87 Plato I » "
88 Eendracht • Assen „1890
89 Lycurgus -Delft „ 1886 ')
90 Olympia Deventer j „ |1901
91 Oefening kweekt kracht. ï . Dordrecht j „ 1900
92 I Excelsior Gouda „ 1909 2)
93 [Hellas 's-Gravenhage „ 1914
94 Haarlem Haarlem „ [1892
95 Kracht door Volharding. . . i, i » [1896
96 Bossche G. V 'sHertogenbosch| „ [1901
97 Oefening Hoorn „ -1887
98 Atlas Kampen „ |1891
99 I Simson Koog-Zaandijk „ J
100 Indhra Leiden „ 1896
101 Uitspanning door Inspanning . Naaldwijk „ 1890
102 Jann Stadskanaal „ 1891
103 Lubach. ......... Veendam „ 1893
104 Germanicus Amsterdam 1884 1890 3)
105 Kracht en Vriendschap . . . Culemborg „
106 Lichaamsontwikkeling . . • Delft
107 Achilles 's Gravenhage ff 1886
108 Concordia » » 1887_
109 Hercules » " 1895
110 De Liebaart $ >• 1887
111 I Sparta » " l1893
') Opgelost in „Delftsche Sport".
2) Vereenigd met „Gouda".
3) Vereenigd met „Sparta".



fel als'..
s « I
a £ 9
§ NAAM DEK VERËENIGING. Gevestigd te ' 1 f S _
g> " I S>«
> I I H 1 ° ■
112 Voorwaarts 's-Gravenhage 1884 1911
113 Sparta Groningen „
114 Harlinger G. V I Harlingen „ ! 1907
115 Oefening kweekt kunst ... Helder „ i
116 Èelmondsche G. V Helmond „ 1887
117 lAdolf Spiesz Leeuwarden „ j 1888
118 Brinio ( „ „ |
119 Sparta I Leiden „ . 1891
120 Zeelandia Middelburg „ 1893
121 | Coroeubus Rotterdam „ i 1896
122 Bato De Rijp ;, 1904
123 IClias Wildervank | „ 1894
124 [Bato Winschoten j „ 1905
125 Hercules Zeist j „ 1889
126 Brinio | Amsterdam 11885 1889
127 Lysander j „ ! „ 1897
128 Milo-Leonidas Arnhem j „ | 1890
129 Delftsche Sport Delft j „ j 1895
130 IConstantia Eindhoven j „ 1900
131 Gorcum Gorihchem i „ 1902
132 Door Eendracht Bloeiend . . 's-Gravenhage I ,, 1913
133 Lubach . ! „ 1894
134 Polites „ ! „ 1890
135 Bato Haarlem j ,, 1891
136 Meedener G. V.. . . . .' . Meeden j „ 1889
187 Bras de fer Meppel ! „ 1899
138 I Achilles. . . : Middelburg j „ 1917
139 Jahn Nijmegen „ 1895
140 Milo „ „ 1889
141 Bato Oosterbeek „ 1897
142 I Kracht en Vriendschap . . . Roermond | „ 1894



O © © c
g -a . X) :=>
P ® N
p NAAM DER VERËENIGING. Gevestigd te ■§ ü ©
öfi © M—
—; O Sis
_| 1 H 1 O-
143 Delftshavensche G. V. . . . Rotterdam 1885 1891
144 Sparta ......... „ „. 1890
145 Hercules . Utrecht „ 1895
146 Paul Kruger Velp „ 1887
147 [Leonidas Vlaardingen „ i 1893
148 Luctor et Emergo Vlissingen „ | 1904
149 Vrijheid en Vriendschap. . . Wageningen „ | 1892
150 Jahn Westzaan
151 G. en S. V. „Almelo?'. . . Almelo 1886 1890
152 I Lycurgus . Bolsward „ 1889
153 |Beerta's G. V Beerta | „ 1888
154 [Sparta . i . Blyham. I „ 1889
165 | Sparta Breda „ 1895
156 Donar Delft
157 Friedrich Ludwig Jahn . . . Edam „
158 Ontwikkeling Langweer „ 1888
159 Hercules Leiden I „
160 Adolf Spiesz Utrecht [ „ 1895
161 [Kracht door Oefening. . . . Weesp
162 | Excelsior . . ; Amsterdam 1887 1890
163 Holland | „ \ » 1909
164 Spartacus ■ • ,» »
165 I Hercules ' Beemster
166 Pro Patria Helder „
167 [Crescendo . . . . . . ■ • Kampen
168 jMinerva. . ' ..t. . . . . . Leiden „ 1891
169 West Frisia j . nU • • • • Medemblik „ 1892
170 j Lycurgus . *apW$%. • • • • Nijmegen „ 1891
171 Hercules Oldeboorn „ 1892
172 Brinio .... iCl .... Oudewater „ 1891
173 | Adolf Spiesz . . ,■ . . . . \ Schoonhoven „ 1895



' i- I 3 I S ^
SI ■§ ■§
s ! NAAM DER VERËENIGING. Gevestigd te ■ ^ ü «
a 5b ®
bc © üCt-
> 1 , i 1 H I °
174 Hellas • ■ Winschoten 1887 1889
175 „Amsterdam'' Amsterdam {1888
176 Hollandia . j „ [ „ 1891
177 Kracht en Vlugheid . . . . | „ "
178 Olympia . . ?K \ . . . Dordrecht i % \ 1894
179 Oranje . . . . ^3 . - . . 's-Gravenhage 'M
180 Hollandia Haarlem „' *1889
181 Vooruitgang ....... Leeuwarden „ 1892
182 Kracht door Volharding ■ • • Maastricht „ 1890
183 Progressus | Rotterdam ,, 1895
184 Olympia .! Scheemda ! „ ' 1888
185 Scheveningen | S^heveningen „ 1893
186 Olympia . . : Schiedam fjj 1904
187 De Eendracht . . . . . Sneek \ -„ | 1889
188 Arena | Wolvega j „ | 1893
189 Sparta / . . Beverwijk ! 1889 j 1893
190 Lichaamsontwikkeling ... 's-Gravenhage f 1892
191 Excelsior . . Helmond j „ 1895
192 Vlugheid en Kracht . . . . | Kollum j „ 1900 198' Carl Euler | Nijmegen | „ | 1898
194 Olympia I Roosendaal I „ 1906
195 Rotterdamsehe g. O. V.. . . Rotterdam j „ \ 1891
196 Gezondheid en Kracht . . . Schellinkhout | ., 1891
197 Atilla Utrecht „
198 De Noorder Turnclub. . . . Warffum iT- 189S
199 |g. O. V. „Amsterdam" ... I Amsterdam 1890 j 1894
200 Jahn Apeldoorn „' ! 1891
201 Mars Breda j „ 1893
202 Olympia | ,; | " 1893
203 Dames G. V. Olympia . . . 's-Gravenhage | ! 1901
204 I Hilversumsche G. V Hilversum |- '-n ■•■'■]



s
3 >
NAAM DEK VERËENIGING.
Gevestigd te
c
O
« ^
sc_ a.~ O"
205
206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234
Uitspanning door Inspanning (Willem van Oranje) . . .
Lycurgus 
Herakles 
Arnhemia . . . 
Olympia 
Voorwaarts 
Kracht en Vriendschap . . .
Olympia 
De Batavier 
Nederl. Mannen Turnvereen. . Hellas 
Vriendschap en Kracht . . .
Sparta 
Sparta 
De Halter 
Baarnsche G. V 
Knijpe 
Haarlem 
Olympia 
De Batavier 
Leonidas 
Arnhem 
De Westfries 
Sparta . .
j Eigen oefening 
Atlas 
Sparta 
De Turnkring 
I Medioburgum 
I Oranje 
1890
1891
1892
Hoorn Amersfoort Amsterdam
Arnhem Enkbuizen
Noord-Schermer
Scheemda Wieringerwaard Amsterdam Amsterdam Arnhem Joure Venlo
Winkel Amsterdam 1893 Baarn j ., I Beneden-Knijpe j ,, Haarlem I „ i
Zutphen Amsterdam Arnhem BarsingeFhorn Delft Hem Kampen Maastricht
Middelburg Venlo
1894!
1900 1894 1891 1894 1901 1893
1893 1895 1893 1893 1912 1916 1896
1894 1897
1898 1895 1915
1910 1910 1895 1898
1900



a NAAM DEK VERËENIGING.. i Gevestigd te \ % „ s
P S» 8.
SB I » | SpTJ
235 Willen is kunnen ..... Almelo 1895 1897
236 Milo-Leonidas Arnhem „ 1897
237 Kracht en Vlugheid .... j Bergen op Zoom „ j 1902
238 Sparta : „ j „ j
239 Sparta ! Goes „ j 1906
240 Volharding „ I „
241 Mannen-Turnvereeniging . . | Enschede | „ | 1904
242 Concordia I Haarlem I „ 1896
243 Excelsior „ » 1899
244 Oefening Kweekt Kracht . . j | „ 1896
245 Crescendo Kruiningen „ 1898
246 De Gymnastiekclub .... Leeuwarden I ., 1896
247 Hercules [Nieuwe Niedorp „ |
248 Rotterdamsche G. O. V . . . Rotterdam „ j 1904
249 Greate Pier Sneek
250 Leonidas . . . . . | Vlaardingen „ I
251 Bato iflri Almelo 11896 1897
252 Olympia Amersfoort „ | 1899
253 Simson Amsterdam „ 1897
254 Trou' moet Blijcken .... „ ! „ 1897
255 Vlugheid en Kracht . . . . | Enkhuizen | „
256 Olympia [ Groningen | ,.
257 Siegfried „ | 1902
258 Sparta Leiden \ „ 1910
259 Thor Meppel j ., 1899
260 Scheveningen Scheveningen !
261 Vooruitgang zij ons Streven . Yerseke „
262 Simson j Andijk 1897 1903
263 Uitspanning door Inspanning . Bergen op Zoom „
264 Beverwijksche G. V . ... Beverwijk „ 1911
265 I Bato | Haarlem j „



~*rT I s i s .
2 \ O <B E
E "5 "O»
e * B -
NAAM DER VE&EENIGING.. Gevestigd te -g _ o
6 | 9 &Z
£ I [ H O-
266 Friso ' . Leeuwarden 1897 I 1900
267 Sparta | Maasluis Jjpi 1911
268 Adolf Spiesz I Utrecht „ 1898
269 Waalwijksche G. V. . . .. . I Waalwijk „
270 Oranje Bergen op Zoom 1898 1899
271 Brinio Brielle „
272 Attila . . -ari j Groningen ,,
273 De jonge Brinio Leeuwarden „ 1904
274 Eendracht Maastricht „ 1900
275 Uitspanning door Inspanning . Naaldwijk „ I
276 Sparta I Nijmegen „
277 Achilles • I Rotterdam „
278 Hercules „ "
279 Kracht en Vlugheid . . . . | jj ,r' r 1902
280 Sneeker G.V Sneek i „
281 Adolf Spiesz Venhuizen „1916
282 i Uitspanning door Inspanning . Warga ,> ; 1899
283 Werken is Leven Assendelft 1899 1904,
284 Vooruit Bussum | |
285 I Dames G. V. Brunhilde ... Deventer „ j 1900
286 | Excelsior . . Goor „ "]
287 | Vooruit 's-Gravenhage ., 1900
288 jHengelosche G. V Hengelo
289 Hercules „ „
290 Leidsche Turn verëeniging . . Leiden 1903
291 Wilskracht en Genie .... „
292 Lycurgus . . . . • • • Maarssen j „ j 1900
293 Vooruit . . *J$i i Nijmegen „
294 Rotterdam Botterdam ,>
295 iBato Utrecht „
296 Leonidas ! „ | ,^ [1902



5 £ g<N s NAAM DER V—REENIGING.. Gevestigd te "S ü ®
6 b£ © *~ sc © tt —
■ 1 I ^ | o
' I I
297 Excelsior \ Vlissingen 1899 1904
298 Vlissingsche Tumvereeniging. „ ,.
299 Dames G. V. Wilhelmina . . Zwolle „ 1900
300 De Halter fFï .... Alkmaar 1900
301 Oranje . Amsterdam ,, 1905
302 T.O. N.I.D. O „ | „ 1911
303 Thor Arnhem I „
304 Voorwaarts ". Bergen op Zoom „ 1901
305 Dames G. V. Brunhilde . . . Enschede >, 1902
306 j Hannibal 'sHertogenbosch „ 1908
307 Vlugheid en Kracht .... Hoogkarspel . '
308 T.O. N.I.D. O . Kampen
309 Hollandia . Purmerend „
310 De Germaan i U Tilburg „ 1910
311 Door Oefening Ontwikkeling . Utrecht „ 1916 s312 Thor j Veendam „ ! 1907
313 Turnlust . . . ||L . . Alkmaar 1901
314 j Milo-Leonidas Arnhem 1903
315 | Turnclub j Breda „ 1902
316 Voorwaarts Deventer „
317 Brinio Doetinenem „ 1905
318 Mannen Tumvereeniging . . Groningen ,, 1903
319 T.O. N.I.D. O. ... . . . Hoorn „ j 1902
320 Ons Huis | Middelburg „ 1
321 Adolf Spiesz Utrecht „ I 1905
322 Excelsior „ „ .{ 1913
323 Ver. v. G. O. in de prov. Utrecht „ „1913
324 Wilhelmina „ „ \ 1902
[325 Lycurgus Winterswijk „ t 1903
1326 Door oefening vlug en sterk . Zuidscharwoude „ 1910
327 | Dames G. V. Wilhelmina > .. | Zwolle „ J 19q5



e o s> C
S ! "O "3
i NAAM DER VERËENIGING. Gevestigd te -g %o
P 60 SR.
~ | EH O r
328 Uitspanning door Inspanning . | Abcoude 1902 1915
329 Gelre | Arnhem | „
330 Dames G. V. Wilhelmina . . | Bolsward „ 1905
331 Lycurgus ; Delft „ 1906
332 Vooruitgang zij doel .... Deventer „f
333 Gouda Gouda I „ 1909
334 Concordia Haarlem „
335 Olympia Loosduinen „ 1910
336 Keizer Otto . Naarden i „ 1906
337 Hercules Oldeboorn ! „ 1903
338 Achilles Terhorne I „ 1903
339 IJmuiden IJmuiden „ ■
340 Achilles Zaandam ' „ 1904
341 Almelosche G. V Almelo 11903
342 Dames G. V. Wilhelmina . • „ \ 1909
343 Turnkring Apeldoorn | „ 1915
344 Thor Assen I „ j 1905
345 ! Wilhelmina • Bergen op Zoom „ 1904
346 | Prins Hendrik Breda
347 Dames G. V. Hygiëa .... Deventer „ 1905
348 Uitspanning door Inspanning . Drachten „ 1904
349 Emma 's-Gravenhage „ 1907
350 T. A. V. E. N. U Heerhugowaard „ 1910
351 I Vriendschap en Kracht . . . Joure
352 j Olympia Kampen „ 1904
353 „Leeuwarden" ! Leeuwarden
354 Olympia Oostzaan „ 1906
356 Hercules Oudkarspel
356 Dames G. V. „Rotterdam" . . Rotterdam „
357 I Olympia Sneek „ 1914
358 jLeonidas i Tegelen „ 1908



: $3 I I J « s.
§ NAAM DEK VERËENIGING. Gevestigd te !"§> __
"o H O*5
> 1
359 De Batavier Tilburg 1903 1908
360 Olympia Tholen
361 Oranje Venlo „ 1918
362 Wageningsche G. V Wageningen „ 1904
363 Uitspanning door Inspanning . Warga „
364 Simson ! Zeist „ 1913
365 Achilles Zwartsluis „ 1906
366 T. O. K. I. D. O .' . Anna-Paulowna 1904 1916
367 Apeldoornsche G. V Apeldoorn „ 1909
368 Jahn boq Arnhem „ 1909
369 Lycurgus „ A 1912
370 Sparta Assen „ 1905
371 Turnkring Beijerland(Oud-) „ 1916
372 Olympia Blerick „ 1913
373 Hou vast Boskoop „ 1907
374 Oefening kweekt kracht. . . Dordrecht
375 i Dames G. V. Brunhilde . . . Enschede „ 1909
376 Stanfries . Gorredijk j
377 Donar 's-Gravenhage „
378 Haarlem Haarlem „ 1907
379 Olympia Haastrecht „ 1909
380 Tijr Heerenveen ,,
381 Kunst en kracht 's-Hertogenb.
382 Concordia Kloosterbosch | 1908
383 Vlugheid en Kracht .... Kollum ,,
384 Olympia . . Leiden „ 1906')
385 Brinio » Lochem „ 1909
386 Alcides Maastricht „ 1916
387 Attila Middelburg ,. 1909
') Vereenigd met „Ursns" In „Donar".



é |- g' • I g d
NAAM DER VERËENIGING. Gevestigd te ■§ I ü ».
J> s° l
___J g oa
388 Hercules Reuver 1904 1915
389 Leonidas . iu : . ' Roosendaal „ 1907
390 Hoogezand-Sappermeer . . . Sappemeer ,, 1909
391 Dames G. V. Thusnelda. . . Sneek .,
392 Jan van Weert I Weert „ 1908
393 Door Oefening Ontwikkeling . IJsselstein ,, 1907
394 de Jonge Kampioen .... Zaandam „ jl905
395 Eigen Oefening Alkmaar 190511908
396 Dames G. V. Hygiëa .... Amsterdam „ j
397 Uitspanning door Inspanning . Arnhem . ,, |
398 Dames G. V. Allebé Delft „ j
399 Dames G. V. Olympia . . . „ „ i
400 Foarut . . Drachten „ 1913
401 Oefening kweekt kunst ... Egmond a. Zee „ 1908
402 G. V. „Epen" Epen „ 1906
403 Koningin Wilhelmina Garde. . 's-Gravenhage „
404 Oranje-Nassau „ „11908
405 Coreovallum ,L-n ••■*>,.• . . •. Heerlen „ 1907
406 T.O.N.I.D.O, . . . . . . Helden-Pann. „ 1908
407 Concordia Kerkrade „ 1906
408 Lycurgus Leiden „ 1918
409 Ursus „ „ 1916 ')
410 Chr. de Wet Loenen a. Vecht „ 1911
411J Olympia . K(ial«o ..... Meppel „ 1913 2)
412 Jahn II Stadskanaal „
413 Voorwaarts Stompetoren „ 1914
414 . Leonidas . . . Utrecht
415 Tumvereeniging ■ Vaals „
') Vereenigd met „Olympia" in „Donar". 3) „ „ „Bras de fer" in „Donar".



| : © © fl
S~ i © sa,
NAAM DER VERËENIGING. . Gevestigd te ■§ l_ ©
Sb • © fïo
> MQ"
416 de Frank . j Waalwijk 1905 1912
417 Les Ouvriers de la frontière . Wittem „ 1907
418 Arena Wolvega „
419 Hercules Zeist „: 1912
420 Willen is kunnen Zevenbergen „ 1907
421 Sparta Alkmaar 1906 1906
422 Houvast Alphen a. Rijn „ l 1918
423 Olympia Berkhout „ 1913
424 Neerlandia Boxtel „ 1913
425 Uitspanning door Inspanning . Dirkshorn „
426 „ „ , . Drachten „
427 Olympia Gasselte-Nijev. „ 1916
428 de Batavier Gendt „ 1908
429 Dames G. V. „Gouda" . . . Gouda „ 1906
430 Siegfried Groningen „ 1909
431 Sparta Halfweg .„ 1908
432 Tabor 's-Heerenberg „
433 „Hoofddorp" Hoofddorp 1917
434 Sparta . . rtc Hoogeveen „ 1913
435 Dames G. V. Minerva . . . Koog-Zaandijk „ 1915
436 Vooruit. . *»s-.<: •. .... Leek „ ! 1909
437 Donar Leiden „
438 ,,Nunspeet" Nunspeet „
439 Oefening staalt spieren . . . Oss „ 1910
440 Dames G. V. Hygièa .... Oudkarspel „ 1910
441 Dames G. V. Aspasia. . . . Rotterdam „
442 Prins Hendrik Scheveningen „ [ 1907
443 Thor Schiedam „
444 Swentibold Sittard „ 1907
445 Sparta . . ud*j Velsen „ 1913
446 I Hoüvast . . . v . . . . | Wageningen „



h I I a' i ■
® © © a
s NAAM DEB VERËENIGING. Gevestigd te j ■§ _ «
fl IMP
£ I | ] H I O
447 T.O.V.O.L Wageningen 19061
448 ,t Hoen ^ Westzaan „
449 Kracht en Vlugheid .... Wormer „ 1908
450 de Stanfries Ust „ 1915
451 Dames G. V. Carna .... Zaandam „
452 | Victoria „ „
453 | Oefening staalt spieren . . . Zandvoort „ 1910
454 j Rust Roest • . Zierikzee „ 1913
455 I Volharding Amersfoort 1907 1910
456 Dames G. V. Hollandia ... Amsterdam „
457 Friso Appelscha „ 1910
458 T.O.G.I.D.0 ! Assen 1909
459 Theseus ....!. Bergum „ 1909
460 Crecendo | Coevorden „ 1909
461 Dockumer Dames G. V.. . ..[ Dokkum „ 1910
462 A.L.T.O.O.S I Groningen „ 1912
463 Mars Haarlem | „
464 Dames G. V. Willen is kunnen j Heeren veen I „
465 Plato K>!1, . . . Hillegom „ 1909
466 „Krommenie" Krommenie „ 1911
467 Advendo Langezwaag „
468 Voorwaarts Leerdam „
469 Kracht door Oefening. . . . Leeuwarden „ 1908
470 Stanfries „ U 1916
471 Lycurgus . . |H«JJ& » Maarssen „ 1910
472 Eendracht Maastricht „
473 Meppeler G. V Meppel „ 1909
474 Kracht door Oefening . . . Nieuw en dam „ 1913
475 S.V.D.B Rotterdam „
476 |Ons Genoegen Schagerburg „ 1912
477 |St. Pancratius | Scheveningen „ 1910



I o a -
S ® o c
8 T3 -O s?-
3 g . a n
a NAAM DER VERËENIGING. Gevestigd te g 5®
a bD <d
M. <d SC —
fc> I 1 °
478 Olympia Tilburg 1907
479 Hercules Tjalleberd „
480 „Uitgeest" Uitgeest „ 1918
481 Sparta Veenendaal „ 1914
482 Bato Winschoten „
483 Achillesr ....... . Zaandam „
484 Olympia „ „
485 De Vierde Driejarige.... Amsterdam 1908
486 Kracht door Oefening ... „ „
487 Voorwaarts Avenhorn „ 1918
488 („Bafio" . . .. Baflo „ 1917
489 Kracht door Volharding ... Bleierheide „ 1910
490 Dames G. V. Wilhelmina . . . Bolsward „ 1914
491 Hollandia . . . „
492 Lycurgus „ „
493 Oefening kweekt kunst . . . | Culemborg „ 1913
494 Olympia .. Deventer „
495 Wilhelmina „ „ |
496 Hercules | Emmen „ 1916
497 Hercules . Enschede „
498 Sparta Gieten „
499 Sparta Goes „ 1911
500 Hercules ......... Gouda „ 1912
501 Vlugheid en Kracht .... Groningen „
502 Sport staalt spieren .... Grouw „ 1918
503 Kracht door Oefening. . . . Hpendam „ 1913
504 Sparta Krimpen a. Lek „
505 Dames G. V. Hj'giëa .... Krommenie „
506 Ontwikkeling I Langweer „ .1912
507 Volharding Maasbree „
508 Bras de fer Meppel „ 1913 »)
') Vereenigd met „Olympia" in „Donar". ■
rsnx
1907
1908



2 ^> ' ^
I; NAAM DER VERËENIGING. Gevestigd te -g ja®
I f b
o EH O"
509 Brinio Monnikendam 1908 1917
510 Sparta Musselkanaal „ 1910
511 Keizer Otto Naarden „ 1909
512 Door Oefening Lenigheid . . Nieuw-Amsterd. „
513 Door Oefening Verbetering. . Numansdorp „ 1911
514 Leonidas Oldenzaal „ 1910
515 Hercules Oude Pekela
516 Dames G. V. N.E.A Purmerend j „
517 Roermondsche Gymn. en
Worstelvereeniging. . . • Roermond | „
518 Ulysses. . ; Rotterdam „
519 Bato de Rijp I „ 1913
520 Volharding Souburg „ 1917
521 Sparta Wartena
522 Dames G. V. BruB_ilde . . . Winterswijk „ 1909
523 Winterswijksche G. V. . . . „ \ »
524 OlyrSpia . # • Zevenaar „ 1910
525 Dames Turnclub A.N.I.M.O. . Zutphen „ 1911
526 Olympia Akkrum 1909 1913
527 'Oefening staalt spieren . . . Almelo „
528 iDoor Oefening Ontwikkeüng . Amerongen „ 1912
529 Bato Appingedam „
530 de Pelikaan • » » 1909
531 Werken is Leven Assendelft „
532 St. Quadratus Bergen op Zoom „
533 Juliana Blerick „ 1910
534 Sparta Broek in Waterl. „ 1914
535 I Olympia Bruinisse „ il912
536 Sparta Buiksloot i „ 1913
537 Door Inspanning Ontspanning. Doorn | „ |1911
') Vereenigd met „Bato".



is P ÖT^
£ soa
3 . p j a n
3 NAAM DÉR VERËENIGING. Gevestigd te ■§ I _ s>
P Sb ■ p
5B er 6J3 —
o [S
> | 1 H , O
538 Sparta .• Dordrecht 1909
539 Siegfried . . ! . . . . . Drachten § 1910
540 Sparta ; Ede „ 1917
541 Excelsior-Gouda Gouda 1910
542 Dames G. V. Hygiëa .... 's-Gravenhage „ 11913
543 Emma „ ■ „ ]
544 Ajax Heerenveen „ | 1910
545 St. Christophorus j Helder „ 1911
546 Uitspanning door inspanning . j Hensbroek »>
547 Chariëtto Hol werd 1910
548 Voorwaarts Koedijk ,, 1914
549 de Germaan Landsmeer „ 1910
550 Sparta Middelharnis \ 1918
551 ' Olytftpia Oosthuizen j ■'„
552 Kracht eö Vrtfcadschap ... Roermond 1915
553 Algemeene Turn-Vereeniging . Rotterdam „ 1916
554 Dames G. V. Uiysses. . . . „• | „ H 1914
555 Sparta ; . . Scheveningen f „ 1910
556 Dames G. V. Hygiëa . . . . ! Schiedam ,, j
557 Prinses Juliana ...... Terborg ,, j
558 Kunst en Kracht Tilburg ,, 1913
559 Voorwaarts j ,, ,,
560 Juliana . . . Uden ' „ 1911
561 Door Oefening Sterk .... Utrecht ! „ 1910
562 Sparta Varsseveld j ,, 1910
563 Thor Veendam „ | 1910
564 Sparta Velp „ j 1912
565 Weesper Volks G. V Weesp ! „ '
566 Clias Wüdervank „
567 Uitspanning door Inspanning . Zwammerdam I „
568 | Kracht door Oefening. . '™ . | Alblasserdam 11910



ü I "3 I o. •
9 a> d e
2 d> ö n
1 NAAM DER VERËENIGING. Gevestigd te ■§ .§ s
C bD ®
£P ■ § ISa
£ H g"
I | I |
569 Dames G. V. Sparta . -. •. • Amsteraam 1910
570 Uitspanning door Inspanning . - „ | „
571 D.O.K.E.V . Anna-Paulowna j „ 1913
572 Eendracht. . . . . . . . Assen „
573 Pri8ia Beetsterzwaag \ . »
574 Hercules . Bodegraven | „ 1916
575 Brinio - • • Doetinchem | „ 1917
576 Turnlust , Dongen I ;j 1916
577 Kracht door Oefening, i . . Dordrecht „
578 Vlugheid en Kracht . v . . j Eindhoven „ 1913
579 Eendracht maakt Macht. . Eist „ 1914
580 Entersche G. V.. . . . . . Enter „ 1910
581 Sport M EriCa '" 1911
582 Thor Gouderak | „
583 Dames G. V. Germania . . . j Haarlem j „ 1917
584 Olympia Haastrecht I „
585 Sportlust Koegras „ 1913
586 I Wilhelmina Leeuwarden „ 1911
587 j Dames G. V. Brunhilde . . . Leiden „
588 Oefening staalt Spieren . . . Medemblik „ 1917
589 j Dames G. V. „T.O.V.O.S." . . Meppel „
590 Hercules Oosterwolde „ 1913
591 j Olympia ... ^ ... . Oostzaan | „ 1911
592 i Oefening Kweekt Kracht . . j Ridderkerk „ |
593 I Volharding Roosendaal „ 1911
594 [Dames G. V. Achilles. • • • Rotterdam „
595 lAdolph Spiesz Schoonhoven „ | 1911
596 Eendracht Ter Apel „ 1913
597 | Vriendenkring Utrecht „ 1911
598 Voorwaarts . Waarde „ 1911
599 j Olympia | Zaltbommel „



ö r r a | a .
£ • » a
I ■-88" a. NAAM DER VERËENIGING. ■ Gevestigd te ■§ 2 s> a ' Se . »"** te O si's 2
__> i 1 e-1 i °
i i
600 Houvast • •' Zevenaar 1910 1912
601 Arbeidsters G. V. Amsterdam Amsterdam 1911
602 Kracht en Vlugheid .... Bergen op Zoom „
603 Turnlust ; Beverwijk „
604 Door Oefening Ontwikkeling s Borne „
605 Oefening Kweekt Kracht . • Gorinchem „
606 Excelsior Gouda • | „
607 Krachtsport „ | 1913
608 Oefening Kweekt Kunst. . . 's-Gravenzande „
609 Allen Weerbaar. . . . : . Groningen 1916
610 Dames G. V. „Haarlem". . . Haarlem „ 1913
611 Kracht door Oefening. . . . Hillegom „
612 Oefening Kweekt Kracht . . Kinderdijk • „
613 Dames G. V. Ontwikkeling. : Langweer „ 1913
614 Door Oefening Kracht ... Ooltgensplaat „ 1912
615 Dames G. V. Door Eendracht
Verbonden ; Oostzaan „
616 Thor Rheden „
617 Dames G. V. Maasnymph . . Rotterdam ,,
618 Sport staalt Spieren .... Sliedrecht „ 1918
619 Sparta ; Steijl „
620 D.U.N.E.D.O.S Tiel „ 1913
621 Hollandia Vlaardingen „ 1914
622 Dames G. V. Oefening Kweekt
Kunst Wolvega „
623 Pro Patria Zoetermeer Zegw. • „
624 Sandow. Zutphen 1911
625 Sparta . Almelo 1912 1914
626 Ajax. . . . ". Amersfoort 1914
627 Amsterdamsche Dames G. V. . Amsterdam „
628 Dames G. V. Hygiëa .... Bergen op Zoom „ |



- . | Fg I g.
| | ||
NAAM DER VERËENIGING. Gevestigd te -| I Js .8
§> . § I g-o
'| j | 1 H 1 Os
629 Capeller G. V. CapelleadIJssel 1912
630 DelfzyTs G. V. . Delfzijl „
631 Olympia j Dirksland „ 1916
632 Thor. . . . . . . . . . Doesburg „ 1918
633 De oude Garde . Drachten „
634 Theseus . i Emmer-Com-
pascuum „ 1914
635 Dames G. V. Willen is Kunnen 's-Gravenhage „
636 's-Gravenhage ...... „
637 Turnlust Hengelo „
638 Hercules Hoogerheide
639 Dames G. V. Hygiëa .... Joure „ '
640 Thor Kampen „
641 Thalia Leeuwarden „
642 Thor Maasland „ 1913
643 de Westfries Midwoud „ 1917
644 Kracht en Vriendschap . . . N.-Lekkerland „ 1915
645 T. O. G. I. D. O. Noordwolde „ 1918
646 Arnoldi . Rotterdam „
647 Hoogezand—Sappemeer . . . Sappemeer „
648 Johan v. d. Kornput .... Öteenwyk „ 1918
649 Lycurgus . ?o: Terhorne „
650 „Tijnje" Tijnje
651 Dames G. V. „Uitgeest". . . Uitgeest „ 1916
652 Dames G. V. Juliana. . . . Vlissingen „
653 „Watergraafsmeer" .... Watergr.meer „
654 Dames G. V. Ontwikkeling. . Zutphen j „ 1917
655 Dames G. V. Door Insp. Ontsp. Almelo 11913
656 Door wilskracht verkregen . Beets j „ .1913
657 De Vlugheid . >: Borculo j ,, 1915
658 I Hygiëa . . . . • • • • -I Castricum \ Ui.\



a b flo
s ® a n
a NAAM DEK VERËENIGING. Gevestigd te "S ■§ 5
§> ! ï' 8>«
~ o aS.
_j * 1 °
659 Door wilskracht verkregen. . Egmond a/d Zee 1913 1918
I 660 Eindhovensche Turnvereen. . Eindhoven
661 Onderofficieren Sportvereen . Groningen ,, 1916
I 662 Door Oefening Sterker . . . .Lemmer „ ■
I 663 iDoor Vriendschap Vereenigd . Leiden „ 1917
I 664 Donar Meppel „
I 665 Uitspanning door Inspanning . Nieuweschans j „ I 1917
I 666 Stanfries Roordahuizum j „ I
667 Dames G. V. Sparta .... Rotterdam „ 1916
668 Turnlust „ j „ I 1916
I 669 Sparta Uithoorn „ j
f 670 Volharding Utrecht j „
f 671 Oefening staalt Spieren . . . Zandvoort „ j
672 Theseus Bergum 1914 1917
I 673 Sandow Bolnes ) „
674 Veteranenclub Bolsward •.■',» 1918
f 675 St. Herman Jozef Drunen j „ 1917
676 Dames G. V. Hebe Enschede ; ,, I 1917
677 Attila Gaanderen „ 1918
678 Hercules . } Helmond J „ j 1917
679 Door Oefening Sterk .... Hoek van Holl. „ 1915 I 680 Sport Staalt Spieren . . . . j Kloetinge | „
681 Louis Botha Kruiningen I „
[ 682 Thalia-Melpomene Leiden i „ 1918
E 683 Lossersche G. V Losser j „ 1918
684 Keizer Otto Naarden „ |
1685 Hercules Oldeboorn „
686 Sport Staalt Spieren .... Santpoort ji „ 1916
687 Sandow Slikkerveer „ 1916
688 T.O.N.I.D.0 de Steeg „ \
J 689 [Klein maar dapper | Strijp . .,, | 1916



3I a a -
<0 s> cd a
a >g »
s © a n
s NAAM DER VERËENIGING. Gevestigd te -g ü s
a MP
—• o o.--
_£ | H Q~
690 St. Quadratus ■ . | Vlissingen 1914
691 Thor. . ■ . . . „ \ „ 1916
692 Willen is Kunnen | Wemeldinge „
693 Uitspanning door Inspanning . Werkum „ 1917
694 „Zeist" W Zeist » 1916
695 Arbeidsters G. V. . . . . . Amsterdam 1#15
696 Priso j Appelscha „
697 Kracht door Oefening. . . ..- Deurne „
698 Mannen Tumvereeniging . . ! Heerenveen „
699 Kracht door Oefening. • • • Ilpendam „ 1917
700 Wordt Kwiek. ...... | Jubbega
701 Olympia. I Kapelle „
702 Landsmeerder Tumvereeniging Landsmeer „ 1918
703 Kracht door Oefening. . • Nieuwendam „ 1916
704 Olympia Nieuwenhagen „ 1918
705 Nieuw Leven Purmerland „ 1917
706 Dames G. V. Vrank, Vrij, Vroom,)
Vroed | Botterdam- „
707 Bato De Rnp „
708 Willen is kunnen Veendam „ 1917
709 [Kracht door Oefening. . . . i • ;*Wirdum JP
710 Door Oefening Ontwikkeling . Wijdewormer „ 1918
711 Dames G. V. Wilhelmina . . | Zwolle Hf
712 Hercules „ „
713 Olympia ; j Aalsmeer 1916
714 Achflles i Aalten „ 1918
715 Odin Amstelveen „
716 Dames T. V. Achilles. . . Amsterdam ,,
717 Sport staalt spieren .... 8t. Anna-Parochie „ 1916
718 Dames G.V. Hygiëa . . . . ' Assen „•
719 Dames G.V. Wilhelmina i \ Breda ,y



2 ® *! S
I NAAM DER VERËENIGING. Gevestigd te f ! j2 <o
SI t ie SC —
J_\ i I 1
720 Ontspanning door Inspanning . | St. Johannesga 1916
721 Sparta | Krabbendijke „
722 Voorwaarts Noordschermer „
723 Sport staalt spieren .... iOost-Knollendam „
724 Dames O. V. de Turnkring . . I Rotterdam „
725 Schotensche G. V Schoten „ 1918
726 Sparta Surhuisterveen ,,,
727 U. D. A Terwispel „
728 Hercules . Utrecht „ 1917
729 Sparta Velsen „
730 Olympia Woensel „
731 Dames G.V. Akkrum. . . . Akkrum 1917
732 Dames G. V. Hygiëa .... Alkmaar £
733 Limburgia Blerick „
734 Door Inspanning Ontspanning. Breda „
735 Dames G.V. Brunhilde . . . Delft „
736 Hygiëa Enschede „ 1918
737 Lynden Haarlemmermeer „
738 Kracht door Oefening. . . . Krimpen a/dIJssel „
739 Kracht en Vriendschap.. . . Leeuwarden „
740 Willen is Kunnen Maasdijk „
741 Sparta . . . .' Maasluis „
742 St. Michaël Purmerend „
743 Jong Achilles Rotterdam „
744 Ons genoegen Schagerbrug J „ I
745 I Jongelieden G. V Schoonhoven j „
746 Door oefening ontwikkeling . Utrecht | „
747 Kracht en Vlugheid .... „ ; .,



NAAMLIJST der leden van het Bondsbestuur 15 Maart 1868—15 Maart 1918.
f. Ds. J. Boeke te Wormerveer 1868—1869
2. M. A. van der Est „ Amsterdam 1868—1870
3. Dr. H. P. Meijer „ „ 1868—1874
4. W. A. Lodeësen „ 1868—1873
5. J. van Monsjou „ „ 1868—1869
6. E. M. S. van Santen „ 's-Gravenhage 1869—1873
7. H. D. Willink van Collen „ Breukelen 1869—1870
8. G. T. Deufferwiel „ Amsterdam 1870—1871
9. M. Dentz „ „ 1871—1877
10. B. Moltzer „ „ 1872—1873
11. S. H. Stokvis „ i 1873—1878
12. A. S. van Reesema „ Rotterdam 1873—1879
13. D. Vrijdag „ Amsterdam 1873—1874
14. H. J. F. de Waal „ „ 1874—1876
15. G. de Vries „ „ 1874—1881
16. U. A. Brandts „ ,, 1876—1879
17. R. Bloembergen Ez. „ Leeuwarden 1877—1880
18. J. L. Grüber „ Utrecht 1877 -1882
19. Ji J. Wijnstroom „ Amsterdam 1878—1879
20. Ch. F. Kok „ | 1878-1886 2L A. de Clercq „ Haarlem 1879—1881
22. F. Mees G.Jz. „ Rotterdam 1879—1888
23. E. A. Bottinga „ Leeuwarden 1879—1886
24. Dr. A. Benthem „ Enschede 1880—1888
25. Mr. D. Josephus Jitta „ Amsterdam 1881—1890
26. P. C. Adrian „ „ 1881-1898
27. René Schmitz „ Roermond 1883—1886
28. G. H. Peerboom „ Maastricht 1886—1888
29. K. Ingerman „ Amsterdam 1886—1890
30. Dr. S. Sr. Coronel „ Leeuwarden 1886—1888
31. J: Ingenohl „ Amsterdam 1888—1894
32. E. M. S. van Santen „ 's-Gravenhage 1888—1893



33. Joh. Blom te Arnhem 1888—1890
34. KI. de Vries „ Groningen 1888—1903
35. Henri Bloemen „ Roermond 1888—1901
36. Mr. W. Bakker Gz. „ Amsterdam 1890—1893
37. Th. Bakker „ „ 1890—1902
38. W. Rutgers „ Utrecht 1890—1891
39. P. H. van Eden „ Harlingen 1890—1895
40. Mr. D. Josephus Jitta „ Amsterdam 1893—1894
41. Joh. Heijnen „ 's-Gravenhage 1893—
42. Karei Muller „ Amsterdam 1894—1906
43. N. v. Rooijen „ „ 1894—1902
44. Z. D. v. d. Bilt la Motthe „ Goes 1895—1900
45. Mr. D. H. Bosch „ Winschoten 1895—1903
46. G. Adrian „ Amsterdam 1898—1905
47. H. D. van der Maas „ Roermond 1900—
48. A. W. Hubrechtse „ Middelburg 1900—1901
49. R. W. Wulf horst „ Amsterdam 1902—1917
50. L. C. van der Meulen J.Hz. „ „ 1902—1906
51. J. W. van Lessen „ Groningen 1903—1913
52. C. J. G. Mieremet „ Utrecht 1903—1913
53. A. M. Juten „ Bergen op Zoom 1904—1908
54. R. D. C. Bornemann „ Amsterdam 1905—1911
55. Joh. B. van Zuijlen „ „ 1906—
56. J. D. Douw „ Rotterdam 1906—1910
57. J. Bolt „ Zierikzee 1908—1911
58. P. Peelen Jr. „ Amsterdam 1909—1910
59. Nic. Drukker „ „ 1909—1910
60. A. Dirks „ Leiden 1910—
61. Herman Snijders „ Middelburg 1911 —
62. L. C. van der Meulen J.Hz. „ Hilversum 1912—
63. L. de Jong „ Heerenveen 1913—
64. H. Bierman „ Amersfoort 1913—
65. W. Meulroan „ Groningen 1914—
66. H. M. van der Weijden ,, Amsterdam 1917—