Zuid-Hollands Nijverheid in beeld UITGAVE * * * EN DRUK VAN * EMRIK & BINGER * HAARLEM-LONDEN PARIJS * * * ZUID-HOLLAND's NIJVERHEID IN BEELD MET EEN INLEIDEND WOORD VAN F. BEGEMANN, RIJKS-NIJVERHEIDSCONSULENT VOOR HET WESTEN DES LANDS ------ DRUK EN UITGAVE VAN EMRIK 8 BINGER - HAARLEM AAN DE UITGAVE VAN DIT ALBUM IS MEDEGEWERKT DOOR DE VOLGENDE FIRMA'S: ALPHEN A. D. RIJN. N. V. STOKHUYZEN'S VRUCHTENSAP- EN JAMFABRIEKEN. DELFT. KONINKLIJKE FABRIEK F. W. BRAAT. DELFTSCHE MACHINEFABRIEK R. F. REUTER & ZOON. DORDRECHT. ALBERS CREAMERIES LTD. N. V. BISCUITFABRIEKEN „VICTORIA". N. V. DORDRECHTSCHE ASPHALTFABRIEK. N. V. HOLLANDSCHE BASALTÏNE-TEGELFABRIEK. FIRMA HUISKENS & VAN DIJK. LIPS' SLOTENFABRIEK. MAATSCHAPPIJ TER VERVAARDIGING VAN GAS-, WATER- EN ELECTRICITEITSMETERS EN TOESTELLEN VOOR GASFABRIEKEN. N. V. MACHINEFABRIEK v.h. H. J. KOOPMAN. N. V. SCHEEPSWERF „DORDRECHT". N. V. W. & M. VAN DE WEG'S HOUTHANDEL. GOUDA. J. A. DONKER'S SIGARENFABRIEKEN. 'S GRAVENHAGE. N. V. BETONMAATSCHAPPIJ voorheen P. BOURDREZ. J. B. VAN HEYST & ZONEN. HOLLANDSCHE MAATSCHAPPIJ TOT HET MAKEN VAN WERKEN IN GEWAPEND BETON. HOLLANDSCHE MACHINE MAATSCHAPPIJ. N. V. HOUTHANDEL van K. DEKKER Gz. | N. V. HOUTHANDEL v.h. N. FROS. G. KEUZENKAMP. MAATSCHAPPIJ TOT EXPLOITATIE DER STOOM- WASCHINRICHTING v.h. KAREL ROOS. KONINKLIJKE NEDERLANDSCHE MEUBELENFABRIEK H. P. MUTTERS & ZOON. N. V. DE NEDERLANDSCHE GASMETERFABRIEK GEORGE WILSON. NV. NEDERLANDSCHE INSTRUMENTENFABRIEK „WALDORP" H. PANDER & ZONEN. DE RIDDER & Co. ZUID-HOLLANDSCHE BIERBROUWERIJ. HILLEGERSBERG. • ROTTERDAMSCHE STEENHOUWERIJ. G. WATSON & ZOON'S VIJLENFABRIEK. KINDERDIJK. j MACHINEFABRIEK „KINDERDIJK". LEIDEN. | HOUTHANDEL firma D. D. NOORDMAN. i NAAML. VENN. WERNINK'S BETONFABRIEK. PAPENDRECHT. j SCHEEPSBOUWWERF ,,'T HUIS TE MERWEDE", H. TE VELDHUIS RIDDERKERK. TABAK- EN SIGARENFABRIEK v.h. GEBRS. BOS. N.V. MACHINEFABRIEK, IJZER-, STAAL- EN METAALGIETERIJ v.h. BAKKER & Co. ROTTERDAM. ARNOLD J. VAN DEN BERGH LTD. N. V. BROUWERIJ D'ORANJEBOOM (feijenoord). BURGERHOUT'S MACHINEFABRIEK EN SCHEEPSWERF. A. VAN HATTEM Jrzn.— cakesfabriek „de korenaar" NEDERLANDSCHE STAALINDUSTRIE. N. V. ELECTROSTOOM (hillegersberg). N. V. FABRIEK VAN MELKPRODUCTEN DER VEREENIGDE ZUIVELBEREIDERS. HARTOGS & Co. C L, HOOGEVEEN & Co. N. V. A. J. TEN HOPE'S HANDELMAATSCHAPPIJ N. V. HOUTHANDEL v.h. VAN SCHIJNDEL & Co. H. E. VAN YSENDYK Jr. N. V. KON. NEDERL. STOOM VER VER T T EN P.HFM WA^ruFPir J. HOEVELS *^*J irAj5j\ir,ft.üiM „WJiKKLUbl H. b TEVENS & ZONEN W. VAN DER LUGT & ZOON'S STOOMKUIPERIJ EN KISTENFABRIEK. MAATSCHAPPIJ VAN BERKEL'S PATENT. MAATSCHAPPIJ VOOR SCHEEPS- EN WERKTUIGBOUW „FEIJENOORD.",, MAATSCHAPPIJ: VEREENIGDE VAN DER BURG'S JAPANLAKFABRIEKEN. ROTTERDAMSCHE DROOGDOK MAATSCHAPPIJ ROTTERDAMSCHE LLOYD. ROTTERDAMSCHE SODA- EN CHEMICALIEN-FABRIEK voorheen C. KORTMAN & SCHULTE. SCHEEPSBOUW MIJ. „NIEUWE WATERWEG". SOCIËTEIT TER VERVAARDIGING VAN VERNISSEN, VERFWAREN FN7 MmvM s. r„ N. V. STOOMMEELFABRIEK „DE MAAS" v.h. A. M. VAN DUSSEL- DORP & Co. TABAKS- EN SIGARENFABRIEK v.h. LOUIS DOBBEI MAN TOLLENS & Co. N. V. KAASHANDEL „VEZET" v.h. JOHS. M. VERSCHURE & ZOON N. V. VERSCHURE'S MARGARINEFABRIEKEN. THE VITTORIA EGYPTIAN CIGARETTE COMPANY VIRULY & RAVENSWAAIJ. N. V. WERF voorheen RIJKEE & Co. N. V. WILTON'S MACHINEFABRIEK & SCHEEPSWERF J. C. VAN WIJK & Co. N. V. ZU1D-HOLLANDSCHE VERFFABRIEKEN. RIJSWIJK. STOOMMEELFABRIEK voorheen NICOLA KOECHLIN & Co. SCHIEDAM. HOLLANDSCHE ASBEST-CEMENT FABRIEK MAATSCHAPPIJ „OXYGENIUM". LAK,- VERF- EN VERNISFABRIEK „IVORMICA" SLIKKERVEER. REEDERIJ OP DE LEK. ELECTROTECHNISCHE INDUSTRIE v.h. WILLEM SMIT & Co. VOORBURG. n. v. ENKES — eerste nederl. kogellager- en schroevenfabkiek. J. BLEULAND VAN OORDT — Petroleum-persgasfabriek. STOOMBLEEKERIJ EN CHEMISCHE WASSCHERIJ „OZON". N. V. FABRIEKEN TER VERVAARDIGING VAN VOORWERPEN NAAR HET SYSTEEM KEISER. VOORSCHOTEN. n. v. koninklijke nederlandsche edelmetaal bedrijven VAN KEMPEN, BEGEER & VOS. IJSSELMONDE. N. V. KOPERGIETERIJ & SCHROEVENFABRIEK „IJSELMONDE" ZWIJNDRECHT. ROTTERDAMSCHE ZOUTZIEDERIJ v.h. KOLFF & VIS JURGENS' OLIEFABRIEKEN. ZUID-HOLLAND's NIJVERHEID IN BEELD. Wanneer men een der provincies van Nederland bevoorrecht raag noemen wat hare ligging betreft, dan is het ongetwijfeld ZuidHolland. Gelegen aan de mondingen der groote rivieren de Rijn en de Maas, biedt zij aan ondernemers de schoonste gelegenheid industrieën te vestigen, waarvan dan ook ruimschoots gebruik is gemaakt. De meeste groote steden, gelegen aan diep vaarwater, danken voor een groot deel hun bloei aan aldaar gevestigde grootindustrieën. Wanneer men een tocht maakt van den Hoek van Holland langs Rotterdam door de Noord naar Dordrecht, wordt men getroffen door de groote bedrijvigheid der Zuid-Hollandsche nijverheid. Ofschoon verschillende categorieën zich eerst sterk in den loop der vorige eeuw ontwikkeld hebben, kan evenwel op grootere industrieele centra gewezen worden, welke reeds in de middeleeuwen eene wereldberoemdheid bezaten. Waar onze textielindustrie zich in hoofdzaak in Twenthe en Noord-Brabant sterk ontwikkeld heeft, is het merkwaardig, dat eveneens in Leiden deze tak van nijverheid op ruimen schaal aangetroffen wordt. Merkwaardig mag het genoemd worden, omdat zij eene der vele steden van Holland en Zeeland is geweest, waar in vroeger eeuwen reeds eene bloeiende textielnijverheid bestond, doch eene der weinigen, waar deze tak van industrie, ondanks moeilijke tijden, is blijven bestaan. Het is ongetwijfeld, dat zoowel de landbouw als de veeteelt hiervan de onmiddellijke oorzaak zijn geweest. Voortbrengselen van eigen bodem als wol, vlas, en meekrap gaven aanleiding tot de vervaardiging van wollen en linnen stoffen, waarmede de bevolking zich in het begin der middeleeuwen kleedde. Tot in de 12e eeuw werd deze huisvlijt algemeen aangetroffen, zoowel ten platten lande als in de steden. In dien tijd bestond nog geen gebrek aan arbeidskrachten; integendeel bleef voor het textielbedrijf, als huisindustrie uitgeoefend, zooveel tijd be- LTNDUSTRIE DE LA HOLLANDE MERIDIONALE ILLUSTREE. Si 1'on peut appeler favorisée une province des Pays-Bas, quant a sa situation, c'estsans doute la Hollande méridionale. Située aux embouchures des grandes rivières, le Rhin et la Meuse, elle offre a ses entrepreneurs la plus belle occasion d'établir leurs industries, dont on a déja fait usage autant qu'il était possible. La plupart des grandes villes, situées sur les eaux profondes et navigables, doivent en grande partie leur prospérité aux industries qui s'y font. En parcourant la province. de Hoek van Holland par Rotterdam, allant par le Nord vers Dordrecht, on est frappé par la grande activité qu'exerce 1'industrie de la Hollande méridionale. Quoique plusieurs catégories se sont seulement développées dans le cours du siècle passé.on peut néanmoins faire remarquer que déja au moyen age un centre industriel s'était formé d'un renommé mondial. Comme notre industrie textile s'est surtout développée en Twenthe et en Brabant, il est remarquable qu'a Leydecette branche d'mdustrie se concentre sur une plus grande échelle. On peut dire que c'est „remarquable" paree que cette ville en est une, entre bien d'autres de la Hollande et de Zélande, oü se trouvait, il y a plusieurs siècles, une industrie textile florissante, et elle est presque 1'unique oü cette branche d'industrie s'est maintenue, malgré I'opposition des. temps difficiles. II v a nulle doute que la culture aussi bien que 1'élevage de bétail en ont été les causes principales. Des produits de son propre sol, comme la laine, le lin, la garance, donnèrent lieu a la fabrication des étoffes de laine et de toile, de quoi se vêtirent les hommes au commencement du moyen age. Jusque dans le 12e siècle on rencontra eet ouvrage a domicile aussi bien dans les campagnes que dans les villes. Dans ce temps les forces ouvrières ne manquèrent pas encore, au contraire, il restait pour 1'oeuvre THE INDUSTRY OF SOUTH- HOLLAND. ILLUSTRATED. One of the most important features of the Netherlands is the favourable situation of one of their provinces called South-Holland. It is situated at the mouth of the rivers Rhine and Maas offcring a fine opportunity for establishing their industry which is rapidly growing. Most of the large towns situated at the canals, owe their flourishing state to their established industries. If we take a trip from the Hook of Holland along Rotterdam through the north to Dordrecht, we are struck by the immense activity of the industry of South-Holland. Different branches of industry have strongly developed in the course of the immense industrial centre, which has been famous in middle ages. It is remarkable that although the textile industry has developed in Twente & North Brabant we come across this same branch of industry at Leyden on a great scale. We call it remarkable because it has been one of the many towns of Holland and Zeeland in which a flourishing textile industry was already established 111 previous centuries. though one of the few, which has remained notwithstanding the pressing times. Without doubt we can saj- that it is on account of the agriculture and cattle farming. Products such as wool, flax and madder from own soil, gave rise to the manufacturing of linen, with which the population clothed themselves at the beginning of the middle ages. This home industry was generally carried out till the 12th century, in the country as well as in the towns. There was no shortage of labour at that period, on the contrary, the textile industry was done at home, as there was ample time, and more was produced than was actually necessary for own use. On account of this, the surplus goods were offered for sale in the towns consequently the markets were established. Gradually the quality of the goods were subject to being controlled and as a matter SUED-HOLLAND's INDUSTRIE IN BIED. Wenn man eine der hollandischen Provinzen durch ihre Lage bevorzugt nennen mag, so ist es zweifellos Süd-Holland. An den Mündungen grosser Flüsse, Rhein und Maas, gelegen, bictet sie Unternehmern rcichliche Gelcgenheit, Industrien zu gründen, wovon auch ergiebiger Gebrauch gemacht worden ist. Die meistcn grossen Stadte, an tiefcm Fahrwasser gelegen, verdankten grösstenteils ihre Blüte den. daselbst errichtcten Grossindustrien. Reist man von Hoek van Holland langs Rotterdam durch ,,de Noord" nach Dordrecht, dann staunt man über die rege Betriebsamkeit der süd-hollandischen Industrie. Obwohl sich verschiedene Zweige erst mehr im Laufe des vorigen Jahrhunderts entwickelt haben, so kann man doch auch grössere industrielle Mittclpunkte nennen, die schon im Mittelalter eine Weltberühmtheit hatten. Es ist merkwürdig, dass, als sich die Textilindustrie hauptsachlich in Twenthe und Nordbrabant stark entwickelte, gleichzeitig auch in Leiden dieser Industriezweig in grossem Masstabe angetroffen wurde. Es mag darum merkwürdig genannt werden, weil Leiden eine der vielen Stadte von Holland und Zeeland gewesen ist, woselbst in früheren Jahrhunderten schon eine blühende Textilindustrie bestand, und weil diese Stadt eine der wenigen ist, wo diese Branche trotz schwerer Zeiten erhalten geblieben ist. Zweifellos sind davon Ackerbau und Viehzucht die direkte Ursache gewesen. Erzeugnisse vom eignen Boden wie Wolle, Flachs und Krapp waren die Veranlassung zum Anfertigen von wollenen und linnenen Stoffen, womit sich die Bevölkerung zu Anfang des Mittelalters kleideten. Bis in das 12. Jahrhundert traf man diese Heimarbeit allgemein sowohl auf dem Lande wie auch in den Stadten an. In dieser Zeit bestand noch kein Mangel an Arbeitskraften, im Gegenteil blieb für den Textilbetrieb als Heimarbeit soviel Zeit übrig, dass man mehr schikbaar, dat men meer voortbracht, dan voor eigen behoefte noodig was. Tengevolge dezer overproductie werden de goederen in de steden ten verkoop aangeboden en zien wij de markten ontstaan. Langzamerhand worden de eischen, aan de kwaliteit gesteld, verzwaard en wordt het noodzakelijk door de directe aanraking en toezicht van den handelaar en den industrieel de industrie in de steden te concentreeren. Onder handelaar dient niet verstaan te worden de handelaar zooals wij dien thans kennen. Met hem wordt de industrieel van thans bedoeld, terwijl de industrieel meer met den naam van huisindustricel zou moeten worden betiteld, werkende in loon voor den handelaar. Deze concentratie vindt in het einde der 13e, begin der 14e eeuw plaats. Wat Leiden betreft, kan men aannemen, dat in 1351 de industrie zich eerst krachtig begon te ontwikkelen. Door strenge maatregelen van gemeentewege werd toezicht uitgeoefend op de bewerking, waardoor de kwaliteit der goederen ten zeerste gebaat werd. De drapeniers lieten tegen loon werken, hadden groepen loonarbeiders in hunnen dienst, welke uitsluitend voor hen arbeidden. Zoo zien wij in dien tijd het verband tusschen den loonarbeider en den patroon ontstaan, welke de grondslag is geworden van het moderne bedrijfsleven. Allerlei voorschriften werden gegeven, zoowel wat de grondstoffen betreft, als de ligging der werkplaatsen om te voorkomen, dat schadelijke dampen en gebrek aan licht eene goede bewerking zouden bemoeilijken. Volgens Dr. N. W. Posthumus in zijn bekend proefschrift: ,,De Geschiedenis van de Leidsche Lakenindustrie (Dl. 1)" geschiedde de bewerking van het laken als volgt: „Het ruw product (vellen of wol) werd ingevoerd en kwam terstond onder toezicht van stedelijke beambten, waaruit al dadelijk blijkt hoe de overheid zich met het bedrijf bemoeide. De grondstoffen, die onvoldoende van kwaliteit werden geacht, moesten weer uit de stad worden verwijderd, waardoor werd voorkomen, dat minderwaardige stoffen werden vervaardigd. De voor het textile pratiquée k domicile tant de temps disponible qu'on produisait plus qu'il ne fut nécessaire pour son propre usage. Par suite de cette production abondante les étoffes furent mises en vente dans les villes, en on voit se former les marchés. Peu a peu les exigences pour les qualités devinrent plus fortes et il fut nécessaire, pour la surveillance et le contact direct entre le commercant et 1'industriel, de concentrer 1'industrie dans les villes. II ne faut pas confondre le mot „commercant" d'autrefois avcc celui d'aujourd bui; car le commercant d'autrefois fut en même temps 1'industriel ,et que, actuellement, 1'industriel travaille au service du commercant. Cette concentration eut lieu a la fin du 13e et au commencement du 14e siècle. Quant a Leyde, on peut supposer, qu'en 1351 cette industrie s'y dévcloppa rapidement. Par des mesures sévères de la commune on établit une surveillance sur la fabrication, ce qui eut pour conséquence les progrès en faveur de la qualité des étoffes. Les tisserands de drap faisaient travailler contre salaire, et avaient k leur service des ouvriers qui ne travaillaient que pour eux. Aussi nous voyons se former les rapports entre 1'ouvrier et le patron ce qui est devenu le fondement de la vie commerciale moderne. Toutes sortes de prescriptions furent données aussi bien pour les matières premières que pour la situation des ateliers, afin de prévenir que des vapeurs nuisibles et le manque de lumière ne rendent dificile le travail. D'après le Dr. N. W. Posthumus, dans sa thèse de doctorat: ,De geschiedenis van de Leidsche Lakenindustrie (VI. I.)" la fabrication se faisait comme suit: „Les produits bruts (des peaux et de la ilane) étaient importés et mis directement sous le controle des employés communaux. Ce qui fait voir comment les autorités s'occupaient du travail. Les matières premières qui étaient estimées insuffisantes de qualité furent éloignées, ce qui empêcha le tissage des moindres étoffes. Les matières premières propres au tissage of course it was necessary to concentrate the supervision of this industry, not only of the manufacturer of this industry but also of the merchant or dealer. In speaking of the manufacturer we must not understand this word „manufacturer" as it is now, but as it was before.meaning „home industry" labour, being paid, for by. the dealer. This concentration was carried out at the end of the I3th century and the beginning of the I4th. With reference to Leyden, we can say that this industry increased in 1351. On behalf of the town strict supervision was carried on out its manufacture, by which the quality of the goods were greatly improved. The manufacturing drapers paid high wages to the workers, and employed many groups of hands, who worked exclusively for them. In this way we see the connection between the employee and employer, which has formed a foundation of the business of to-day. All kinds of prescriptions and instructions were put forth regarding raw materials as weil as to the position of the work shops to prevent the dangerous atmosphere and insufficiënt light from interfering with the manufacture of the goods. According to Dr. N. W. Posthumus, he writes in his weil known thesis titled „The History of the Cloth industry at Leyden" the weaving of the cloth is described as follows: „The raw material (skins or wool) was imported and was under direct supervision of municipal officers, which proves the ambition of the authorities. The raw materials which were considered fit for use were shared between the, manufacturer after which the work could be proceeded with. First of all the wool was purified as much as possible by washing it. The skins, which were not yet shorn, were put into tubs to soak and afterwards the wool was separated from the skin. After the wool had been cleaned and purified, (this proces only being done to the best goods) it was then dyed;inferiorqualities were dyed after being woven. produzierte als man für eigenen Gebrauch nötig hatte. Infolge dieser Ueberproduktion wurden die Waren in den Stadten zum Verkaufe angeboten, und so entstanden die Markte. Allmahlig wurden die Anforderungen in bezug auf die Qualitat höher, und es war nötig, durch die direkte Verbindung und Aufsicht von dem Handier und dem Fabrikanten, die Industrie in den Stadten zu konzentrieren. Unter Handier ist nicht der Handier, wie wir ihn nun kennen, zu verstehen. Mit ihm wird der Fabrikant von heute gemeint, wahrend der Fabrikant eigentlich Heimfabrikant genannt werden müsste, da er im Lohndienste des Handiers stand. Die Konzentration fand Ende des 13. und Anfang des 14. Jahrhunderts statt. In Bezug auf Leiden kann man annehmen, dass erst 1351 sich die Industrie stark zu entwickeln begann. Durch strenge Massnahmen der Stadtbehörde wurde die Fabrikation beaufsichtigt, was der Qualitat der Waren zum grössten Vorteil gereichte. Die Fabrikanten von Drapericn hessen gegen Lohn arbeiten, sie hatten grosse Gruppen Lohnarbeiter in ihrem Dienst, die allein für sie arbeiteten. So sehen wir in dieser Zeit die Verbindung zwischen Lohnarbeiter und Arbeitsgeber, woraus unser modernes Betriebsleben entstanden ist. Allerlei Verordnungen wurden erlassen, sowohl in Bezug auf die Grundstoffe wie auch auf die Lage der Werkstatten, um zu verhindern, dass schadliche Dampte und Mangel an Licht eine gute Bearbeitung erschweren konnten. Nach Dr. N. W. Posthumus in seiner bekènnten Dissertation: „Geschichte der Leidschen Tuchindustrie (Teil 1)" geschah die Bearbeitung des Tuches folgendermassen: „Das eingeführte Rohprodukt (Felle oder Wolle) kam sofort unter Aufsicht der stadtischen Beamten, woraus sich sofort zeigte, wie die Obrigkeit sich mit dem Betrieb bemühte. Die Grundstoffe von geringerer Qualitat mussten wieder aus der Stadt entfernt werden, wodurch verhütet wurde, dass schlechte Sorten Tuch fabriziert wurden. Die zum Verarbeiten gut befundenen Grund- verwerken geschikte grondstoffen werden onder de drapeniers verdeeld, waarna de verdere bewerking kon volgen. Allereerst werd de wol door wasschen zooveel mogelijk van onreinheden ontdaan. De vellen, waarvan de wol nog niet gescheiden was, werden eerst in kuipen gelegd om te weeken en daarna geplaat. De gezuiverde en gereinigde wol werd, voor zoover het de beste fabrikaten betrof, daarna aan het verfproces onderworpen; mindere soorten werden eerst, na geweven te zijn, aan het stuk geverfd. Het verfproces was reeds in die dagen een der belangrijkste van den geheelen techniek. Hierbij kwamen voornamelijk in aanmerking de kwaliteiten der verfsoorten, waarvan de duurzaamheid van de kleur vooral afhing, de schoonheid der kleuren en de verfmethoden. De naam van de middeleeuwsche draperiestad hing voor een niet gering deel af van de deugdelijkheid der verfmethoden en — het mag tot de eer van de stad gezegd worden — Leiden stond hierin onder de Hollandsche steden en zelfs daarbuiten mede bovenaan, dank zij de bovenvermelde nauwlettende zorg der overheid. De verfmiddelen waren toen nog uitsluitend aan het plantenrijk ontleend; kunstmatige verfstoffen waren hier toenmaals niet bekend, zij werden althans niet voor dit doel gebruikt. De meest voorkomende kleuren waren zwart, blauw, licht en donkergroen en moreit, eene variatie van zwart. Als verfstoffen werden vooral gebruikt braziliehout, meekrap em meed, terwijl als beitsmiddelen werden gebezigd: aluin, asch en urine. Na het verven ging de geverfde wol over in de handen van de kamsters, die het moesten kammen of kaarden, daarna kwam de spinster aan de beurt, die in haar huis de gekamde wol kreeg om die tot draden ineen te draaien met de handspil en het spinrokken. Langzamerhand kwam er ook nog het twijnen bij, het ineen werken van verschillende draden tot een zwaarderen draad. Het gesponnen garen werd daarna opgewonden met den haspel en tot strengen vereenigd en was dan eindelijk tot verzending naar de weverijen gereed. furent distribuées aux tisserands de drap, après quoi le travail pouvait se continuer. En premier lieu la laine fut lavée et purifiée. Les peaux dont la laine n'était pas encore enlevée furent mises dans des cuvelles pour tremper et puis la laine fut enlevée des peaux. La laine lavée et purifiée de bonne qualité fut ensuite soumise au procés de teinture; celle de moindre qualité fut teinte seulement après le tissage. Le procés de teinture fut dé)k dans ces jours lk une des plus importantes technologies. On visait surtout la qualité des couleurs, dont dépendaient la durée du teint, la beauté de la couleur, et les méthodes de teindre. Le renom des tisseranderies de Leyde au moyen age était du en grande partie a la solidité des méthodes de teindre, et on peut 1'ajoiiter, en 1'honneur de la ville, Leyde se trouva, parmi quelques autres villes de la Hollande et même de 1'étranger, au premier rang, grace aux soins exacts des autorités. Dans ce temps on ne se servait que des teintures obtenues du règne végétal; les teintures artificielles n'étaient pas encore connues alors par ici, du moins elles n'étaient pas employées k eet usage, Les couleurs le plus en vogue furent: le noir, le bleu, le vert sombre et le vert clair et une variation de noir. Comme matières premières on se servait surtout de bois de Brésile de garance et d' hydromel et comme mordants étaient employés 1'aluin, la cendre et 1'urine. Après avoir été teinte la laine passa aux mains des peigneuses qui durent la peigner, après quoi c'était la fileuse qui dut la filer au rouet et k la quenouille. Peu a peu il fallait aussi mouliner.ou retordre: c. k. d. former un gros fil de plusieurs fils réunis. Ensuite le fil fut pelotoné, au moyen d'un dévidoir, mis en écheveaux et était enfin prêt k être expédié k la tisseranderie. Les métiers k main avaient une grande ressemblance avec les métiers k la mécanique qui furent encore employés il y a un demisiècle, et comme on en voit encore de nos The dyeing process was one of the most important parts of the technical skill The quality of the dye was then, chiefly considered, and depended chiefly on the durability of the colour, the beauty of the colours and the process of dyeing. The name of the middle age drapery town depended a great deal on the quality of their dyeing process and it may be mentioned to the honour of the town that Leyden was one of the first among the Dutch towns; thanks to the above mentioned scrupulous care of the authorities. The dyes were then exclusively derived from plants. Artificial dyes were not known at that time at least they were not used for that purpose. The colours mostly required were: black; blue, light and dark green and a variety of black. Brazüwood, madder and mead were especially used for dyes, alum, embers and urine were used for staining. After the dyeing process the wool was handed to the carder who had to card it, afterwards the spinner took the wool home to twist it into threads with a spindle and the distaff. Gradually the twining was also adopted ; twisting different threads into a heavier or thicker thread or twine. The yarn, thus spun was afterwards wound on a reel and made into skeins and was then ready to be sent to the dyers. The loom was the same as the one in use about a half a century ago, and, isstillfound and used by old spinners in the VVorkhouse at Leyden. The woven cloth after being picked and burled, by which the unevenness and knots were removed, was sent to the fullers, after which it was purified and fulled. This fulling was done in a fulling tub or basin in which the pieces of cloth were kneaded or according to the technical term „ingetreden". By this process, the cloth obtained a feit like appearance on both sides and also shrank the cloth in length and breadth. Finally the fuller took the cloth to the frames on a field just outside the town, where it was straightened and dried. The fullers implements were the property of the manufacturers who were already work- stoffe wurden unter die Fabrikanten verteilt, worauf die weitere Bearbeitung folgte. Zuerst wurde die Wolle durch Waschen gereinigt. Die Felle, wovon die Wolle noch nicht entfernt war, wurden erst in Gruben gewassert, um weich zu werden, und darauf die Wolle vom Feil getrennt. Die gereinigte Wolle wurde, insofern es die besten Fabrikate betraf, dem Farbprozess unterworfen; geringere Sorten wurden erst nach dem Weben am Stück gefarbt. Der Farbprozess war schon damals einer der bedeutendsten der ganzen Technik. Hierbei kamen hauptsachlich in Betracht die Qualitaten der Farbmittel, wovon besonders die Dauerhaftigkeit der Farbe, ferner die Schönheit der Farben und die Farbmethoden abhingen. Der Name der mittelalterlichen Draperiestadt hing zum grössten Teil von der Güte der Farbmethoden ab — und es muss zur Ehre der Stadt gesagt werden — Leiden stand in dieser Hinsicht unter den hollandischen und selbst auch unter fremden Stadten mit an der Spitze und zwar infolge obengenanntcr gewissenhafter Sorgfalt der Obrigkeit. Die Farbmittel waren damals noch ausschliesslich dem Pflanzenreiche entnommen, künstliche Farben waren hier damals noch nicht bekannt, sie wurden wenigstens nicht zu diesem Zwecke benützt. Die gebrauchlichsten Farben waren schwarz, blau, heil- und dunkelgrün und eine Variation von schwarz. Als Farbmittel wurden hauptsachlich gebraucht Pernambukholz und Krapp, wahrend als Beizen Alaun, Asche und Urin verwandt wurden. Nach dem Farben karn die gefarbte Wolkin die Hande der Kammerinnen, diedieselbe kammen oder kratzen mussten, worauf die Spinncrin an die Reihe kam, die die gekammte Wolle in ihrem Hause mittcls der Handspindel und dem Spinnrocken zu einem Faden ineinander spann. Allmahlig kam noch das Zusammendrehen hinzu, das Ineinanderarbeiten verschiedener Faden zu einem schwereren Faden. Das gesponncne Garn wurde danach mit der Haspel aufgewickelt und zu Strangen vereinigt und war dann endlich zum Versand an die Webereien fertig. Het weefgetouw kwam in hoofdzaak overeen met het voor een halve eeuw nog gebruikte handgetouw, zooals er in de Stedelijke Werkinrichting te Leiden nog aanwezig zijn en daar zelfs nog door oude wevers wordt gebruikt. Het geweven laken werd, na te zijn „genopt" en „gewied", waardoor oneffenheden en knoopen werden verwijderd, naar de vollerij gebracht, waar het eerst gereinigd werd en daarna gevold. Dit vollen geschiedde in de volkom, waarin de lakens eenige uren werden gekneed, „ingetreden" zooals de technische term er voor luidde. Het laken verkreeg daardoor eene viltachtige oppervlakte aan beide zijden, waarmede samenging eene vermindering in lengte en breedte. Tenslotte bracht de voller het laken naar de ramen op een stuk land even buiten de poort, waar het werd gespannen en gedroogd. De vollerijcn waren het eigendom der fabrikanten, welke toen reeds coöperatief werkten, terwijl de raamlanden, hoewel stedelijk eigendom, onder het beheer stonden van de bij het bedrijf geïnteresseerden. Het tegenwoordige Raamland, aan de Oostzijde der stad Leiden, aan den Hoogen Rijndijk, herinnert door zijn naam aan dit gedeelte van het bedrijf. In het laatst der achttiende en in het begin der negentiende eeuw was het land nog als zoodanig in gebruik, waaruit blijkt hoe de door ons omschreven bewerking zich ook in latere tijden in hoofdzaak heeft gehandhaafd. De keuring had na het drogen plaats, waarna het laken kon worden opgenomen, om, na nog te zijn „geschoren" (de ongelijke wolharen werden op gelijke lengte afgesneden), geperst en geglansd in den handel te worden gebracht." De Hollandsche, speciaal de Leidsche lakens veroverden een groot deel der wereldmarkt, zij verdrongen de Vlaamsche. Het toezicht van de overheid strekte zich later niet alleen uit tot de grondstoffen en de aflevering der goederen, zij ging steeds verder en verlangde uitsluitend geschoolde vaklieden. Onbekwame werklieden zouden de markt bederven, zij werden eenvoudig geweerd. jours a 1'ouvroir communal de Leyde oü de vieux tisserands s'en servent encore. Le drap tissé après avoir été nopé et égalisé, c. a. d. défait des noeuds et des boucles, fut porté au fouloir oü il fut d'abord nettoyé et ensuite foulé. Cette foulerie se fit dans la fouloire, oü les draps furent pétris, ou selon 1'expression technique „ingetreden". Cette opération donna au drap un brillant de feutre aux deux cotes, ce qui diminua la longueur et la largeur. Finalement le fouleur portait le drap aux cadres de serrage, dans un champ un peu hors de la ville, pour être tendu et séché. Les foulcries étaient les propriétés des fabricants, qui déja dans ce temps travaillaient en coöpération .quoique les champs de serrage, appelés le Raamland, étaient sous la gestion de ceux du métier, ils étaient les propriétés de la commune. Le Raamland k 1'est de Leyde, au Hoogen Rijndijk, nous rappelle par son nom cette partie du travail. A la fin du 18e siècle et au commencement du 19e le pays servait encore k ces opérations, ce qui montre, que le travail, décrit ci-dessus fut maintenu jusque dans des temps bien avancés. L'examen eut lieu quand le drap fut sec, après quoi, il fut enlevé pour être rasé, pressé et poli et enfin il fut livré au commerce. Les draps hollandais et spécialement ceux de Leyde conquérirent une grande place aux marchés universels, et supplantèrent les draps flamands. La surveillance des autorités ne se borna pas a 1'inspection des matières premières et a la livraison des tissus, elle continua toujours et admettait exclusivement des hommes de métier. Des ouvriers incapables gateraient les marchés, ils furent simplement refusés. Sans doute il faut reconnaitre que c'est grace aux soins des autorités que cette industrie s'est développée si rapidement. Les exigences devinrent exagérées, ce qui occasionna beaucoup d'ennuis aux fabricants dans 1'exécution de leur travail. Irrités par les obstacles que 1'on suscita a leur liberté les différents industriels se décidèrent vers la fin du 15e siècle k s'établir ailleurs, et ainsi nous voyons que plusieurs branches d'industrie furent transférées en ing in co-operation, while the „Raamlanden" although being the property of the town was under the management of those who were interested in the work The Raamland which derived its name from that branch of industry is situated at the east of Leyden called Rijndijk. Towards the end of the i8th and at the beginning of the igth century that land was still used for that purpose, which shows how this already described work was chiefly maintaincd until late years. The examination of the goods was done after being dried and then it was „shorn" (the uneven woolthreads being cut to an even length) and then taken away to be pressed and glossed thus rendered fit for sale. The Dutch cloth especially that of Leyden had the largest sale in the world, it superseded that of the Flemish cloth. The Board of Inspectors did not only supervise the working of the raw materials as weil as the delivery of the goods but only employed practical hands, if that was not done the trade would have been lost. Undoubtedly we owe the development of this industry largely and chiefly to this Board of Inspectors. The instructions given, gradually became more rigorous, by which the manufacturers were put to much trouble. The manufacturers being irritated by their restrictions decided to establish various manufacturers in other parts of the country towards the end of the I5th century ,and so they were transferred to North-Brabant it being a less restricted part of the country than Leyden. The foundation for the wool industry was thus laid in North Brabant. The Lakenhal which at present is the Municipal Museum at Leyden was founded in 1640. Frans van Mieris in his „Description of Leyden" states that 28000 pieces of cloth were sold there in one year. Gradually f oreign competition became very keen. In England, France, Germany, Spain and Russia weaving mills and dyers were established everywhere. Der Webstuhl stimmte hauptsachlich mit dem vor einem halben Jahrhundert noch gebrauchten Handwebstuhl überein, wovon noch welche im Stadtischen Museum zu Leiden zu sehen sind, und die selbst noch von alten Webern gebraucht werden. Das gewobene Tuch wurde, nachdem es • „genoppt" und „geschoren" war, wodurch Ungleichhciten und Knoten entfernt wurden, nach der Walkmühle gebracht, um zuerst gereinigt und dann gewalkt zu werden. Dieses Walken geschah in der Walkgrube, worin das Tuch einige Stunden geknetet wurde, „eingetreten" wie der technische Ausdruck lautete. Das Tuch bekam dadurch eine filzige Oberflache an beiden Seiten, was eine Verminderung in Lange und Breite zur Folge hatte. Schliesslich brachte der Walker das Tuch nach den Rahmen auf ein Stück Land ausserhalb der Stadttore, wo es gespannt und getrocknet wurde. Die Walkmühlen waren das Eigentum der Fabrikanten, welche damals schon korporativ arbeiteten, wahrend die Stücken Land, wo die Rahmen gespannt wurden, stadtisches Eigentum waren, jedoch unter Leitung der in diesem Betriebe interessierten Personen standen. Das jetzige „Rahmenland", östlich der Stadt Leiden am Hoogen Rijndijk, erinnert durch seinen Namen noch an diesen Zweig des Betriebes. Die Prüfung fand nach dem Trocknen statt, worauf das Tuch aufgenommen werden konnte, um nach dem „Scheren" (die ungleichmassigen Wollhare wurden auf gleiche Lange abgeschnitten), geplattet und geglanzt in den Handel gebracht zu werden." Die hollandischen, hauptsachlich die Tuche aus Leiden, eroberten einen grossen Teil des Weltmarktes und verdrangen die flamischen. Die Aufsicht der Obrigkeit erstreckte sich nicht allein auf die Grundstoffe und die Ablieferung der Waren, sondern breitete sich immer mehr aus und verlangte ausschliesslich geschulte Fachleute. Ungeschickte Arbeiter konnten den Markt verderben und wurden darum einfach ferngehalten. Zweifellos ist es hauptsachlich den Bemü- Ongetwijfeld is het hoofdzakelijk aan de overheidsbemoeiing te danken, dat deze industrie zich zoo sterk heeft kunnen ontwikkelen. De voorschriften werden evenwel steeds strenger, zoodat de fabrikanten daarvan veel last in hun bedrijf ondervonden. Geprikkeld door deze vrijheidsbelemmering besloten verschillende industrieëlen aan het einde der 15e eeuw zich in andere streken te vestigen en zoo zien wij, dat meerdere bedrijven naar Noord-Brabant werden verplaatst, waar meer vrijheid van beweging werd toegestaan dan te Leiden. Hiermede werd de grondslag gelegd voor de wohndustrie in N.-Brabant. De stichting van de Lakenhal, waarin thans het Stedelijk Museum gevestigd is, dateert ongeveer van 1640. Frans van Mieris vermeldt in zijn „Beschrijvingder Stadt Leyden", dat aldaar in één jaar wel 28000 stuks lakens ter verkoop werden aangeboden. Langzamerhand werd de buitenlandsche concurrentie scherper. In Engeland, Frankrijk, Duitschland, Spanje en Rusland, overal ontstonden weverijen en ververijen. Franschen en Engelschen kregen opdracht na te gaan op welke wijze te Leiden gewerkt werd en zetten hunne aldus verkregen kennis in Frankrijk en in Engeland in practijk om. Deze landen namen bovendien zeer strenge maatregelen betreffende den invoer, waardoor de laken industrie van Leiden ten zeerste werd getroffen. In de laatste jaren der 17e eeuw en het begin der 18e eeuw gaat de Leidsche industrie dan ook sterk achteruit. Terwijl in 1708 nog 24644 stukken laken werden vervaardigd, bedroeg het aantal in 1802 nog slechts 1086. *n r735 bestonden nog 80 lakenfabrieken te Leiden, welk aantal in 1756 tot 25 was gedaald. De reden van het verval dezer tak van nijverheid kan niet enkel worden toegeschreven aan den ellendigen geest, welke de Hollanders in de 18e eeuw bezielde, het is eveneens te wijten aan het conservatisme, dat reeds in dien tijd den Hollanders eigen was. Waar in het buitenland meer moderne werkwijzen werden toegepast, had het op den weg van de Hollandsche industrieëlen gelegen, zich op Nord-Brabant oii leur liberté fut moins entravée qu'a Leyde. Ceci posa les fondements de 1'mdustrie de laine en Nord-Brabant. La fondation du Lakenhal, oü est situé actuellementle Musée Communal, est datée de 1640. Frans van Mieris annonce dans sa „Decsription de la ville de Leyde", que dans un an y furent mises en vente 28000 pièces de drap. Petit k petit la concurrence étrangère devint plus percante. En Angleterre, en France, en Allemagne, en Espagne et en Russie, des tisseranderies et des teintureries furent établies. Des Francais et des Anglais recurent 1'ordre d'examiner de quelle facon on travaillait a Leyde ce qu'ils imitèrent dans leur propre pays. Pour comble de malheur ces pays prirent des mesures trés sévères en ce qui regarda 1'importation, ce qui porta un grand coup a 1'industrie de drap de Leyde. Aussi a la fin du 17e siècle 1'industrie de Leyde recula fortement. Pendant qu'en 1708 on avait fabriqué 24644 pièces de drap, on n'en avait fabriqué que 1086 en 1802. En 1735 il se trouvaient encore k Leyde 80 fabriques de drap lequel nombre était descendu en 1756 k 25. La raison de la décadence de cette branche d'industrie ne peut pas être attribuée seulement au mauvais esprit qui animait les Hollandais dans le 18e siècle, mais aussi au conservatisme, qui fut déjè. un trait caractéristique des Hollandais dans ce temps lk. Vu les moyens modernes de procéder dans 1'exécution du travail qu'employaient les étrangers, les Hollandais auraient dü en tirer parti, en restant en rapport ou en communication avec eux. Aussi il n'est pas étonnant que Mr. B. dans son ouvrage „De 1'ancienne liberté de commerce et d'industrie des Pays-Bas, Deventer M. Ballot 1840, écrivait: „Au siècle dernier il ne restait dans ce pays que des ruïnes de fabriques et d'ateliers et un commerce languissant, qui, même sans les secousses politiques de la fin du 18e siècle, devait s'anéantir. ..." Pendant longtcmps 1'industrie en Hollande a rencontré de grandes difficultés. II est fort The French and English were sent to Leyden to obtain knowledge about the work and afterwards carried out this trade in France and in England. These countries restricted the import of their goods and therefore this industry suffered great loss in Leyden. At the end of the 17th and at the beginning of the i8th century this industry was greatly declining in Leyden. In 1708 24644 pieces of cloth were manufactured but in 1802 only 1086 pieces were manufactured. In 1735 there were still 80 cloth mills at Leyden but in 1756 this number was reduced to 25. The reason of the decline of this branch of industry cannot only be attributed to the poor spirit, with which the Dutchof the i8th century were inspired, but it is also attributed to the conservative spirit, which was prevalent then. The modern way of proceeding business being applied to in foreign countries; it would have behoved the Dutch manufacturers to have kept in touch with these conntries and taken advantage of this. One cannot be surprised that Mr. D. wrote in his book „About the ancient liberty of industry and Commerce in the Netherlands" published in Deventer by M. Ballot 1840. „In the previous century (i8th) nothing more was found than ruined factories and workshops and a declining trade, which as a matter of course had to fail, even without the political agitation towards the end of the i8th century. It has been a hard struggle for Holland in this branch of industry. It is remarkable that notwithstanding their difficulties, the textile industry at Leyden has been able to maintain a flourishing trade there. Besides Ovèrijsel and North Brabant the South of Holland pushes itself forward among other provinces. In the first place our attention is drawn to the important woollen blanket industry. Woollen blankets are made at 5 factories with 900 hands at work there, while besides this, there is one factory exclusively manufactüring quilts. In one of the 5 woollen blanket factories worsted is spun. Besides this we come across 4 worsted mills hungen der Obrigkeit zu verdanken, dass diese Industrie sich so sehr entwickeln hat können. Jedoch wurden diese Vorschriften stets strenger, so dass die Fabrikanten sehr viel Last in ihrem Betriebe davon hatten. Erregt durch diese Freiheitsbeschrankungen, beschlossen verschiedene Industrielle am Ende des 15. Jahrhunderts, sich in anderen Gegenden niederzulassen, und so sehen wir, dass mehrere Betriebe nach Nord Brabant übersiedelten, wo mehr Freiheitsbewegung als in Leiden erlaubt war. Hierdurch wurde der Grundstein für die Wollindustrie in Nordbrabant gelegt. Die Errichtung der Tuchhalle, worin sich jetzt das Stadtische Museum befindet, datiert von ungefahr 1640. Frans van Mieris erwahnt in seiner „Beschreibung der Stadt Leiden", .dass daselbst in einem Jahr wohl 28000 Stück Tuche zum Verkaufe angeboten wurden. Allmahlig wurde die auslandische Konkurrenz scharfer. In England, Frankreich, Deutschland, Spanien und Russland, überall entstanden Webereien und Farberei'en. Franzosen und Englander bekamen den Auftrag, zu erfahren, auf welche Weise in Leiden fabriziert wurde, und setzen ihre so erhaltene Kenntnis in Frankreich und in England in die Praxis um. Diese Léinder nahmen ausserdem sehr strenge Massregeln inbezug auf die Einfuhr, was die Tuchindustrie in Leiden sehr fühlte. Im Jahre 1735 bestanden noch 80 Tuchfabriken in Leiden, deren Anzahl 1756 auf 25 gesunken war. Die ürsachen des Rückganges dieses Industriezweiges ist nicht allcin dem jammerlichen Geiste, der die Hollander im 18. Jahrhundert belebte, zuzuschreiben, sondern ist ebenfalls dem Konservatismus zu verdanken, der schon damals dem Hollander eigen war. Wo im Auslande mehr moderne Arbeitsmethoden angepasst wurden, dann hatte es doch auf dem Wege der hollandeschen Industriellen gelegen, sich auf die Höhe des Vorausganges in anderen Landern zu stellen. Darum ist es auch kein Wunder, dass Mr. D. in seinem Werk „Ueber die altbekannte Frciheit von Handel und Industrie in Hol- de hoogte te stellen van den vooruitgang in andere landen. Het is dan ook geen wonder, dat Mr. D. in zijn werk ,,Over de aloude vrijheid van Handel en Nijverheid in Nederland", Deventer M- Ballot 1840, schreef: ,,In de voorgaande eeuw (dus in de 18e eeuw) bleef in dit land weinig meer over dan bouwvallen van fabrieken en werkplaatsen en een teringachtigen handel, die, ook zonder de politieke schokken van het einde der 18e eeuw, vanzelve te niet moesten gaan " Langen tijd heeft men in Holland in de industrie met groote moeilijkheden te kampen gehad. Het is wel merkwaardig, dat ondanks de moeilijkheden, de textielindustrie te Leiden zich heeft kunnen handhaven en thans weer een bloeiend centrum dezer tak van nijverheid is geworden. Buiten Overijsel en Noord-Brabant treedt Zuid-Holland dan ook onder de overige provincies sterk op den voorgrond. In de eerste plaats kan de aandacht gevestigd worden op eene belangrijke dekenindustrie. Wollen dekens worden in 5 fabrieken met plm. 900 arbeiders vervaardigd, terwijl zich bovendien een fabriek uitsluitend op de fabricage van gewatteerde, gestikte dekens toelegt. Van de 5 wollen dekenfabrieken is er een, welke tevens sajet spint. Bovendien treft men te Leiden nog 4 sajet spinnerijen aan waarvan aan twee eene machinale kousenbreierij is verbonden. Wanneer men onder wollenstoffenfabrieken die bedrijven verstaat, waar uit wol wolafval, kunstwol en katoen, wollen en halfwollen stoffen vervaardigd worden, kan men aannemen, dat 660 arbeiders in drie van dergelijke bedrijven hun bestaan vinden. Tenslotte zij hier nog vermeld, dat te Leiden drie stoffenweverijen met ongeveer 45 werklieden hun bedrijf uitoefenen. Op de eilanden van Zuid-Holland wordt vrij veel vlas verbouwd. De eerste bewerkingen, het vlasrooten en vlasbraken, geschieden hoofdzakelijk ter plaatse van de teelt, vooral nu in de laatste jaren het rootproces op een meer moderne wijze wordt toegepast. In 1906 vonden 585 arbeiders hun bestaan in het vlasbraken, welk aantal, volgens de remarquable, que malgré ces difficultés, 1'industrie textile k Leyde a su se maintenir et est redevenue un centre florissant de cette branche d'industrie. En dehors de Nord-Brabant et de Overyssel, la Hollande méridionale se met bien en avant des autres provinces. En premier lieu on peut fixer 1'attention sur une industrie de couvertures trés importante. Des couvertures de laine sont fabriquées dans g fabriques avec plm. 900 ouvriers, pendant qu'une fabrique se donne spécialement a la fabirication de couvertures ouattées et piquées. Une des 5 fabriques de couvertures de laine se donne en même temps k la filature de laine k tricoter. De plus on trouve k Leyde encore 4 filatures d'estame et k 2 de celles lk est adjoint un tricotage machinal de bas. Quand on comprend sous „fabriques de tissus de laine" 1'industrie qui fabrique, de laine, de rebuts de laine, de laine artificielle et de coton, des étoffes de laine et de demi laine, on peut admettre que 600 ouvriers y trouvent de quoi vivre dans 3 de ces branches d'industrie. Finalement on peut encore faire remarquer, qu'k Leyde sont installées trois filatures d'étoffes oü travaillent environ 45 ouvriers. Sur les ïles de la Hollande méridionale est cultivé beaucoup de Hn. Les premiers travaux, au routoir et au macquage, se font principalement sur les lieux de culture même, surtout que maintenant le procés routoir est appliqué d'une manière plus moderne. En 1906, 585 ouvriers trouvèrent leurs moyens de vivre dans le macquage de hn quel nombre d'après le „Service Central d'Inspection de travail", ne s'élève qu'a 502, ce qui fait voir que le nombre. a diminué, mais par contre, la manière d'exécution, par 1'emploi de meilleurs machines a été perfectionnée remarquablement. Les autres travaux se font hors de la province de Zud-Hollande, pour une grande partie dans le Nord-Brabant. L'industrie de coton de la Hollande méridionale se trouve k Leyde. at Leyden, one of these is especially fitted up for machine knitting. Anybody who is acquainted with the manufacturing of woollen materials can understand that 660 men or workers can find a livelihood out of the following industries such as wool, woolcuttings, artificial wool and cotton, woollen and half woollen materials. Finally we mention that at Leyden there are three clothmills working with about 45 hands. Flax is grown chiefly on the islands at the South of Holland. The flaxbreaking is chiefly done at that part where it is cultivated. In 1906, 585 labourers found their living in that work which is now reduced to 152 according to the Central Service of the Labour Inspection. Although this is a small number of hands but through the improved machines the work has considerably improved. The remaining work which has to be done to the flax is done outside the province of the South of Holland, and for a greater part it is done in North Brabant. The cotton industry of the South of Holland is found in Leyden, 900 hands are working at this combined industry, being a cotton mill and cotton printers. The textile industry is not only carried out at Leyden but there are some of great importance at Gouda of which the Gouda Cottonmills one of the most important employing 250 hands. Candlewicks, curtaincord, rope, laces, twine for the fishing-industry and thread for shoe, sails and sack industry are spun here. Of the many carpet or tapestry factories in the Netherlands io%are in the South of Holland. At one factory in Rotterdam there is a special department for manufacturing fibrecarpets and mats. The others are situated at The Hague, Moordrecht and Leyden. Finally we must draw your attention to the remarkable number of rope yards, steelwire cable- and electric cable works in the South of Holland. These trades have established themselves for the greatest part in that province. land", Deventer M. Ballot 1840, schrieb: ,,Im vergangenen Jahrhundert (also im 18. Jahrhundert) blieb im Lande wenig mehr übrig als Ruinen von Fabriken und Werkstatten und verschwindender Handel, der auch ohne die politischen Erschütterungen Ende des 18. Jahrhunderts zu Grunde gehen musste..." Lange hat die Industrie in Holland mit grossen Schwierigkciten zu kampfen gehabt. Merkwürdig ist es, dass trotz dieser Schwierigkciten, die Textilindustrie in Leiden sich hat handhaben können und nun wieder ein blühender Mittelpunkt dieses Gewerbezweiges geworden ist. Ausser Overysel und Nordbrabant tritt Südholland dann auch unter den übrigen Provinzen stark in den Vordergrund. An erster Stelle kann die Aufmerksamkeit auf eine bedeutende Deckenindustrie gelenkt werden. Wollene Decken werden in 5 Fabriken mit circa 900 Arbeitern verfertigt, wahrend sich ausserdem eine Fabrik ausschliesslich auf die Fabrikation von Steppdecken legt. Von den 5 wollenen Deckenfabriken ist eine, die auch Strickgarn spinnt. Ausserdem trift man in Leiden noch 4 Strickgarnspinnereien an, von denen zwei mit einer maschinalen Strumpfstrickerei verbunden sind. Wenn man unter Fabriken für wollene Stoffe diejenigen Betriebe versteht, worin aus Wolle, Wollabfall, Kunstwolle und Baumwolle wollene und halbwollene Stoffe angefertigt werden, kann man annehmen, dass 600 Arbeiter in drei von diesen Betrieben ihr Brot verdienen. Zuletzt sei hier noch erwahnt, dass in Leiden noch drei Stoffwebereien mit ungefahr 45 Arbeitern bestehen. Auf den Insein Süd-Hollands wird ziemlich viel Flachs angebaut. Die erste Bearbeitung, das Flachsrösten und Flachsbrechen, geschieht hauptsachlich an Ort und Stelle des Anbaues, vor allem weil nun in den letzten Jahren das Rosten in einer mehr modernen Weise geschieht. Im Jahre 1906 fanden 585 Arbeiter ihren Verdienst durch Flachsbrechen, wahrend jetzt laut Angabe des Zentraldienstes der Arbeitsinspektion diese Anzahl 151 betragt. Hieraus zeigt sich eine Vermin- opgave van den Centralen Dienst der Arbeidsinspectie, thans 152 bedraagt. Hieruit blijkt, dat het aantal verminderd is, doch de wijze van bewerking is daarentegen door toepassing van betere machines aanmerkelijk verbeterd. De verdere bewerking van het vlas geschiedt buiten de provincie Zuid-Holland, voor een groot deel in Noord-Brabant. De katoenindustrie van Zuid-Holland treft men te Leiden aan. Een gecombineerd bedrijf, een katoenweverij en -drukkerij verschaft aan 900 arbeiders werk. Behalve te Leiden vindt men te Gouda enkele textielindustrieën van beteekenis, waarvan de Goudsche Garenspinnerij met 250 arbeiders de voornaamste is. Hier wor-, den kaarsenpit, gordijnkoord, touw, veters, garens voor de visscherij en de schoen-, zeilen zakkenindustrie gesponnen. Van het aantal tapijtfabrieken in Nederland komen 10 % in Zuid-Holland voor. Aan de fabriek te Rotterdam is eene speciale afdeeling verbonden voor de vervaardiging van cocostapijten en -matten. De overige vindt men te 's-Gravenhage, Moordrecht en Leiden. Ten slotte behoort de aandacht op het belangrijk aantal touwslagerijen, staaldraadkabel- en electrische kabelfabrieken in ZuidHolland te worden gevestigd. Deze bedrijven hebben zich voor verreweg het grootste deel in deze provincie geconcentreerd. Aan de 20 grootste touwslagerijen zijn ongeveer 1200 arbeiders werkzaam. Ongetwijfeld heeft deze industrie haar bestaan aan de visscherij en vooral aan de belangrijke zeevaart, van Rotterdam te danken. Neerland's volk, aan zee geboren, Leeft te water en te land, Slaapt op 't bonzen van de golven, Kiest de kielen van het strand. H. van Alphen. De scheepsbouw van Zuid-Holland dateert eerst van de laatste eeuwen. In de 15e en 16e eeuw bloeiden steden als Hoorn, Enkhuizen, Stavoren en de plaatsen aan de Zaan door handel en scheepvaart. Toen ter tijd werden slechts schepen met een geringen diepgang gebouwd, zoodat zij de Zuiderzee konden bevaren en eene uitstekende verbinding konden Une filature et une imprimerie de coton combinées fournissent de 1'ouvrage k 8900 ouvriers. Outre qu'a Leyde on trouve k Gouda quelques industries textiles importantes, parmi lesquelles se distingue la filcrie de Gouda avec 250 ouvriers. Dans cette filerie sont filés des méches de bougies, des cordes de ridcau, des ficelles, des lassets, des filets pour pêcheurs et des fils pour les industries de chaussures, de toile cirée et de sacs. Des fabriques de tapis répandues dans les Pays Bas il y a ro % dans la Hollande méridionale. A la fabrique de Rotterdam est jointe une division spéciale pour la fabrication de tapis et de paillassons de coco. Les autres sont établies k La Haye, k Moordrecht et a Leyde. Finalement il faut encore attirer 1'attention sur le grand nombre de corderies, de fabriques de cables, de fils d'acier et de fabriques électriques de cables établies dans la Hollande méridionale. Ces industries se sont concentrées en majeure partie dans cette province. 1200 Ouvriers sont employés dans les 20 plus grandes corderies. Sans doute cette industrie doit son existance k la pêche et surtout k la navigation maritime importante k laquelle Rotterdam doit sa grande prospérité. Peuple Nêerlandais, né sur le rivage Vit sur 1'eau comme sur la ter', Choisit les quilles de la plage, Dort sur le bruit de la mer. plusieurs villes comme Hoorn, Enkhuizen, Stavoren et les villes situées sur le Zaan florissaient par leur commerce et leur navigation. Dans ce temps on ne construisait que des navires d'un tirant minime, ce qui leur permit de naviguer dans le Zuiderzee et de réaliser une excellente communication entre les susdits ports et ceux de la mer Baltique auxquels se restreignit le commerce.' A la fin du 16e siècle le district du Zaan 1'emporta dans la navigation et dans 1'architecture navale. La aussi furent construits les premiers grands bateaux pour la communication avec les Indes orientales. Jusqu'au 18e siècle le About 1200 hands are employed at 20 of the largest and most extensive rope yards. Undoubtedly this industry is owing to the fishing trade and especially to its navigation by which Rotterdam is flourishing. Born on the Sea and its foaming tide The Dutch are living in water and on land Asleep on the roaring waves far and wide They choose teh vastuess of the sand. The Shipbuiling trade of the South of Holland dates back from the i_5th and i6th centuries and was flourishing in the towns of Hoorn, Enkhuizen, Stavoren and also in the towns on the borders of the river Zaan, on account of commerce and navigation. At that time shallow boats were only built in order to be able to sail the Zuyder Zee and to enable the connection of trade between the above mentioned harbours and those of the Baltic Seas. to where the trade was chiefly limitcd. Towards the end of the ióth century the parts of the Zaan were the chief places for shipbuilding and navigation. The first Ships bound for East-Indies were built there. Until the i8th century parts of the Zaan were famous for the shipbuilding, but then the evil spirit of the i8th century had a bad influence on that trade and it is evident that in 1816 only one shipbuilding wharf remained. After the French dominations it is chiefly attributed to the power and support of King William I that that trade and industry started to revive again. By establishing the Netherlands Trade Company and the Support of the government for the shipbuiding, trade ships of more than 300 ton, were built; the boats bound for East-Indies were also built in the South of Holland viz: Rotterdam along the Maas, the North, the Lek, the IJsel at Slikkerveer, Kinderdijk, Delftshaven, Schiedam and Dordrecht. At the beginning of the I9th century wooden ships were chiefly built for sailing. Although the steamers were first started at the beginning of the iqth century on the continent the first river steamboat was laun- derung der Arbcitskrafte, doch demgegenüber steht eine bedeutende Verbesserung der Arbeitsweise infolge Anwendung moderner Maschinen. Die weitere Bearbeitung des Flachses geschieht ausserhalb der Provinz Südholland, grösstenteils in Nordbrabant. Die Baumwollindustrie Südhollands trifft man in Leiden an. Ein kombinierter Betrieb, eine Baumwollweberei und -druckerei, verschafft 900 Arbeitern ein Bestehen. . Ausser in Leiden findet man auch in Gouda einige Textilindustrien von Bedeutung, von denen die Goudaische Garnspinnerei mit 250 Arbeitern die hauptsachlichste ist. Hier werden Kerzendocht, Gardinenschnüre, Bindfaden, Schnürsenkel, Garne für die Fischerei, für die Schuh-, Segel- und Sackindustrie gesponnen. Von den Teppichfabriken in Holland kommen 10% in Süd-Holland vor. Mit der Fabrik zu Rotterdam ist eine besondere Abteilung für die Anfertigung von Kokosteppichen und -matten verbunden. Die übrigen findet man im Haag, in Moordrecht und Leiden. Schliesslich dient auch die Aufmerksamkeit auf eine bedeutende Anzahl Seilereien, Stahldrahtkabel- und elektrische Kabelfabriken in Südholland gerichtet zu werden. Diese Betriebe haben sich zum grössten Teil in dieser Provinz konzentriert. Auf den 20 grössten Seilereien sind ungefahr 1200 Arbeiter tatig. Ohne Zweifel hat diese Industrie ihr Bestehen der Fisscherei und vor allem der bedeutenden Schiffahrt zu danken, wbdurch auch Rotterdam zur grössten Blüte gelangte. Holland's Volk, ara Meer erzogen, . Lebt zu Wasser und zu Land, Schlaft beim lauten Schlag der Wogen, Wahlt die Kiele von dem Strand. H. van Alphen. Der Schiffsbau Südhollands datiert erst von den letzten Jahrhunderten. Im 15. und 16. Jahrhundert blühten Stadte wie Hoorn, Enkhuizen, Stavoren und Orte an der Zaan durch Handel und Schiffahrt. Damals wurden nur Schiffe mit geringem Tiefgang gebaut, sodass sie den Zuidersee befahren konnten und eine gute Verbindung zwi- tot stand brengen tusschen bovengenoemde havens en die der Oostzee, waartoe zich de handel in dien tijd in hoofdzaak beperkte. In het einde der 16e eeuw krijgt de Zaanstreek de overhand in de scheepvaart en den scheepsbouw. Daar werden ook de eerste grootere schegen voor de verbinding met Oost-Indië gebouwd. Tot de 18e eeuw heeft de Zaanstreek dezen bloei van scheepsbouw gekend, doch dan begint de ellendige geest van de 18e eeuw ook zijn invloed in den scheepsbouw te doen gelden en blijkt er in 1816 nog slechts één scheepswerf te Zaandam te bestaan. Na de Fransche overheersching is het vooral aan den krachtigen steun van Koning Willem I te danken, dat handel en industrie beginnen te herleven. Door de oprichting van de Nederlandsche Handelmaatschappij en den steun van de Regeering bij den bouw van zeeschepen van meer dan 300 ton, werden ook in Zuid-Holland verschillende Oost-Indie-vaarders gebouwd, met name te Rotterdam, langs de Maas, de Noord, de Lek, den IJssel, te Slikkerveer, Kinderdijk, Delftshaven, Schiedam en Dordrecht. In den aanvang der 19e eeuw bouwde men uitsluitend houten schepen voor de zeilvaart. Ofschoon in het buitenland reeds in de eerste jaren der 19e eeuw stoomschepen in de vaart werden gebracht, werd de eerste rivierboot hier te lande pas in 1824 op stapel gezet en wel te Kinderdijk, terwijl de machines door eene Belgische fabriek geleverd werden. Daarna is men te Kinderdijk steeds verder gegaan met den bouw van stoomschepen en werd in 1826 het eerste houten zeestoomschip, bestemd voor den dienst tusschen Rotterdan en Londen, afgeleverd. De oprichting te Rotterdam der Nederlandsche Stoomboot Maatschappij (wier naam in 1894 is veranderd in Maatschappij voor Scheeps- en Werktuigbouw „Feyenoord") geschiedde in 1813. In den aanvang hield deze Maatschappij zich uitsluitend bezig met de herstelling van werktuigen en schepen, doch al vrij spoedig, in 1826, begon zij nieuwe machines en rivierstoombooten te bouwen. Slechts enkele jaren daarna werd district du Zaan a connu cette prospérité de 1'architecture navale, mais alors 1'esprit misérable du 18e siècle commenca k faire sentir son influence et en 1816 il n'existait plus qu'un chantier k Zaandam. Après la domination francaise on le doit surtout au secours puissant du Roi Guillaume I que le commerce et 1'industrie commencent a revivre. Par la fondation de 1'association commerciale et 1'appui du gouvernement k la construction des vaisseaux de mer de plus de 300 tonnes, on a pu construire dans la Hollande méridionale plusieurs navigateurs des IndesOrientales surtout k Rotterdam, le long de la Meuse, du Noord, du Lek, de 1'IJssel, k Slikkerveer, Kinderdijk, Delftshaven, Schiedam et Dordrecht. Au commencement du 19e siècle on batissait exclusivement des navires en bois pour la navigation des bateaux a voiles. Bien qu' a 1'étranger, déjk dans les premières années du 19e siècle, furent introduits des bateaux k vapeur, dans ce pays le premier bateau de rivière ne fut mis sur le chantier qu'en 1824 a Kinderdijk, pendant que les machines furent livrées par une fabrique beige. Depuis lors on a toujours continué k Kinderdijk la construction des vaisseaux k vapeur et en 1826 le premier vapeur de mer en bois, destiné pour le service entre Rotterdam et Londres, fut livré. La fondation de la ,,Société de bateaux k vapeur Nêerlandaise", dont le nom fut changé en 1894 en ,,Société de fabrication de vaisseaux et de bassins de redoub „Feijenoord" se fit en 1813. Au début cette société s'occupait uniquement de réparation de bassins et de bateaux, mais bientöt, en 1826, elle commenca a construire de nouvelles machines et des vapeurs de rivières. Quelques années plus tard on commenca la construction des bateaux k vapeur maritimes, destinés principalement k favoriser les Communications entre Anvers et Londres et, après la séparation de la Belgique, entre Rotterdam et Londres. Les premiers vaisseaux de mer en fer, construits par cette société, furent lancés en 1837 pour la navigation sur les Indes Orientales, pendant que les premiers bateaux k vapeur ched in 1824 from the Kinderdijk, the engines were built in Belgian Factories. Afterwards the Shipbuilding trade was further carried on at Kinderdijk and the first wooden Sea steamship was delivered and destined for the service between Rotterdam and London. The Netherlands Steamboat C was'established at Rotterdam (which name is changed into that of the Ship and Enginebuilding C° „Feyenoord") in 1813. At its opening the chief occupation of this company was repairing ships and engines, but soon after, in 1826, they started building engines and riversteamboats. A few years after that, they started building Seasteamships, chiefly destined for the service between Antwerp and London after the dissolution between Belgium, Rotterdam and London. The first iron Seasteamships built by this company were launched in 1837 and were destined for passage to East-India while the first iron riversteamers were launched at Kinderdijk in 1842. It is evident that this shipbuilding trade flourished till 1850, since then our flect was only the fourth among the commercial navy of the different countries. Since then this industry is gradually declining ; slackness in the shipbuiding yards in the South of Holland prevails and it is a great struggle to keep business going. There are only a few yards which keep up with the time, and attention is called to the shipwrights at Kinderdijk, who are pioneers in the shipbuilding line in the South of Holland and are the first and principal builders. Looking at the map N° XIX which is found in Historisch- Economischen Atlas, and belonging to the description of trade and industry, composed under management of Mr. J. C. A. Everwijn Chief of the Dept. of The Trade of the Dept. of Agriculture, Industry and Commerce, it is striking that, in 1858 the shipbuilding trade was chiefly concentrated at Rotterdam and its suburbs, while map XX shows that the shipbuilding trade had exténded to the South of Holland until 1906. The metal industry of the South of Hol- schen obengenannten Hafen und den der Ostsee hcrstellten, wozu sich in dieser Zeit hauptsachlich der Handel beschrankte. Ende des 16. Jahrhunderts bekam die Gegend an der Zaan die Ueberhand in Schiffahrt und Schiffsbau. Daselbst wurden auch die ersten grosseren Schiffe für die Verbindung mit Ostindien gebaut. Bis zum 18. Jahrhundert hat die Zaangegend diese Blüte des Schiffsbau gekannt, doch dann begann der schlechte Geist des 18. Jahrhunderts den Schiffsbau ungünstig zu beeinflussen, sodass 1816 nur noch eine Schiffswerft in Zaandam bestand. Nach der französischen Herrschaft ist es vor allem der kraftigen Unterstützung Königs Wilhem I. zu verdanken, dass Handel und Industrie zu neuem Leben kamen. Durch die Errichtung der Niederlandischen Handelsgesellschaft und durch die Unterstützung der Regierung beim Bau von Seeschiffen vom mehr als 300 t., wurden auch in Südholland verschiedene Ostindienfahrer gebaut, hauptsachlich in Rotterdam langs der Maas, der Noord, der Leek, der IJssel. in Slikkerveer, Kinderdijk, Delftshaven, Schiedam und Dordrecht. Anfang des 19. Jahrhunderts baute man allein hölzerne Segelschiffe. Obwohl im Ausland schon in den ersten Jahren des 19. Jahrhunderts Dampfschiffe in die Fahrt gebracht wurden, wurde das erste Flusschiff erst 1824 hierzulande auf Stapel gelegt und zwar in Kinderdijk, wahrend die Maschinen von einer belgischen Firma geliefert wurden. Danach ist man in Kinderdijk immer fortgefahren mit dem Bau von Dampfschiffen, und wurde 1826 der erste hölzerne Seedampfer, für den Dienst zwischen Rotterdam und London, abgeliefert. Die Errichtung der Hollandischen Dampfschiffs-Gesellschaft, (deren Namen 1894 in Gesellschaft für Schiffs- und Werkzeugbau „Feyenoord" verandert wurde), geschah 1813 in Rotterdam. Im Anfang beschaftigte sich diese Gesellschaft ausschliesslich mit dem Bau von Werkzeugen und Schiffen, doch ziemlich bald, schon im Jahre 1826, baute sie auch Flussdampfer und neue Maschinen. Nur wenige Jahre spa ter wurde auch met den bouw van zeestoomschepen aangevangen, in hoofdzaak bestemd voor het verkeer tusschen Antwerpen en Londen, na de afscheiding van België, tusschen Rotterdam en Londen. De eerste ijzeren zeestoomschepen, gebouwd door deze maatschappij, liepen in 1837 van stapel en werden bestemd voor de vaart op Oost-Indië, terwijl de eerste ijzeren rivierstoomschepen in 1842 te Kinderdijk te water werden gelaten. Men kan aannemen, dat tot aan het jaar 1850 de bloei van den scheepsbouw heeft geduurd, toen onze vloot de vierde plaats innam onder de handelsvloten der verschillende staten. Daarna gaat het met deze industrie regelmatig achteruit; de scheepsbouwwerven in Zuid-Holland geraken in een kwijnenden toestand en hebben groote moeite te blijven bestaan. Slechts enkele werven weten met hunnen tijd mede te gaan en verdient welde aandacht gevestigd te worden op de scheepsbouwmeesters te Kinderdijk, die als pioniers op het gebied van den scheepsbouw in ZuidHolland steeds vooraan hebben gestaan en nog altijd een eerste plaats innemen. Wanneer men kaart No. XIX van den Historisch-Economischen Atlas raadpleegt, behoorende bij de beschrijving van handel en industrie, samengesteld onder leiding van Mr. J. C. A. Everwijn, Chef der Afd. Handel van het Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel, valt het onmiddellijk op, dat in 1858 de scheepsbouw zich voor verreweg het grootste deel in Rotterdan en omgeving had geconcentreerd, terwijl de volgende kaart No. XX aantoont, dat de scheepsbouw in Zuid-Holland zich tot 1906 nog meer heeft uitgebreid. De metaalindustrie van Zuid-Holland is voor ons land eene van groote beteekenis. Volgens het centraal verslag van de arbeidsinspectie over 1917 bedraagt het aantal werkplaatsen en fabrieken voor de geheele industrie in Zuid-Holland 2/7 van het totale aantal van geheel Nederland. Daaronder behoort in de eerste plaats wel de metaalindustrie. De groote bloei der industrie van West-Duitschland, welke tot 1914 steeds toenam, heeft ongetwijfeld in en fer de rivières furent mis k 1'eau en 1842 k Kinderdijk. Onpeut admettre que jusqu'a 1'année 1850 la prospérité de la construction, de vaisseaux a continué, lorsque la flotte nèerlandaise occupait le quatrième rang parmi les flottes de commerce de plusieurs états. A partir de ce moment cette industrie recule régulièrement; les chantiers dans la Hollande méridionale tombent dans un état languissant et ont de grandes difficultés k se soutenir. II n'y a que quelques chantiers qui savent suivre leur temps et on peut faire remarquer les maitres constructeurs de vaisseaux, de Kinderdijk, qui comme pioniers dans 1'architecture navale, dans la Hollande du Sud, ont toujours été dans les premiers rangs lesquelles places ils occupent encore de nos jours. Quant on interroge la carte No. XIX de 1'atlas Economique Historique, attenant a la description du commerce et de 1'industrie, composée sous la direction de Mr. J. C. A. Everwijn, Chef de la division „Commerce du département d'agriculture, „Industrie et Commerce", on remarque tout de suite qu'en 1858 1'architecture navale s'était concentrée en grande partie a Rotterdam et a ses environs, pendant que la carte suivante No. XX nous indique que 1'architecture navale s'est développée davantage jusqu'ü. 1906. L'industrie de métal de la Hollande méridionale est pour ce pays de la plus grande importance. D'après le compte-rendu central de 1'inspection ouvrière pour 1917, le nombre d'ateliers et de fabriques, pour toutes les industries rien que dans la Hollande méridionale comporte 2/7 du total pour toute la Nêerlande. L'industrie de métal occupe sürement la première place. La grande prospérité de l'industrie de 1'ouest de 1'AUemagne laquelle s'est développée de plus en plus depuis 1914, y a sürement contribué beaucoup. On est redevable aussi bien au transit avec le Pays du Rhin, le centre de la vie industrielle, qu'au commerce et au travail des produits de 1'intérieur du pays, qu'a cóté de ce commerce et de cette industrie, les habitants des endroits situés sur les voies d'eau land is of great importance to our country. According to the central rcports of the labour inspection of 1917. the total of the number of workshops found in the Netherlands 2/7ths are to be found in the South of Holland. In the first place we find the metal industry. The flourishing industry of WestGermany which increased till 1914 and owes its progress chiefly to that country. It is attributed to the transit-trade with the Rhineland, being the centre of industrial life, as weil as the trade and the manufacture of inland products, and next to this trade and industry that the inhabitants of these places ,situated near the waterside were obliged to apply themselves to repairing and building of engines of all kinds, steamships, towingboats and transportships. We can observe ,that almost all the Rhinecraft, used for transition of goods of which great numbers were needed, were built in this country. In this industry the Germans have tried to compete with us, but the Netherland shipbuilder has already shown that he can beat them. Steamships are built for the Netherland shipowners Co with a power of about 13.000 ton; the towingboats for canal and outside waters are chiefly built in this country. According to the already mentioned book composed under management of Mr. J. C. A. Everwijn the number of yards in the South of Holland amounted to 137 and 9621 hands working there, whilst on ist January 1911 76 yards with 13545 hands were obtaining a living there. Since then the shipbuilding trade has vastly increased, partly in consequence of the establishment of new shipyards, and also partly by the building of Sea ships with a power of 3 to 4000 ton, which formerly occupied themselves by building Rhine craft. Many yards order the engines to be made at Engineering works, but the largest yards generally have their own works. Although the number of yards have decreased of late, on the other hand we see others increasing. Suoh as the case is often seen, the wholesale industry is exten- mit dem Bau von Seedampfern begonnen, hauptsachlich für den Verkehr zwischen Antwerpen und London bestimmt, nach der Loslösung von Belgien zwischen Rotterdam und London. Die ersten eisernen Seedampfschiffe von dieser Gesellschaft liefen 1837 von Stapel und wurden für die Fahrt nach Ostindien bestimmt, wahrend die ersten Flussdampfer 1842 in Kinderdijk zu Wasser gelasscn wurden. Man kann annehmen, dass bis zum Jahre 1850 die Blütezeit des Schiffsbau gedauert hat, als unsere Flotte an vierter Stelle unter den Handelsflotten der verschiedenen Nationen stand. Danach ging es mit dieser Industrie regelmassig bergab, die Schiffsbauwerften in Südholland gerict.cn in eincn ungesunden Zustand und hatten die grösste Mühe, um bestehen zu können. Allein einige Werften verstanden die Frage ihrer Zeit, und hier dürfen wir nicht die Schiffsbaumeister in Kinderdijk unerwahnt lassen, die als Pioniere auf diesem Gebiete des Schiffsbaus in Südholland immer voran gestanden haben und auch noch jetzt die erste Stelle einnehmen. Wenn man die Karte No. XIX des Historisch-Oekonomischen Atlas um Rat fragt — derselbe gehort zu der Beschreibung von Handel und Industrie, unter Leitung von Mr. J. C. A. Everwijn, Leiter der Abteilung Handel des Ministeriums von Handel, Gewerbe und Industrie — fallt sofort auf, dass 1858 sich der Schiffsbau zum grössten Teil in Rotterdam und Umgebung konzentriert hat, wahrend die folgende Karte No. XX anzeigt, dass der Schiffsbau in Südholland sich bis 1906 noch mehr ausgebreitet hat. Die Metallindustrie von Südholland ist für unser Land von grosser Bedeutung. Nach dem Zentralbericht der Arbeitsinspektion über 1917 betragt die Anzahl Werkstatten und Fabriken für die ganze Industrie in Südholland 2/7 von der Gesamtzahl von allen niederlandischen Provinzen. Hierunter gehort wohl an erster Stelle die Metallindustrie. Die grosse Blüte der Industrie von Westdeutschland, welche bis 1914 immer zunahm, hat zweifellos in nicht niet geringe mate aan dezen vooruitgang bijgedragen. Zoowel aan het transitoverkeer met het Rijnland, het centrum van industrieel leven, als door den handel en de verwerking van binnenlandsche voortbrengselen, is het toe te schrijven, dat naast dezen handel en industrie, de bewoners der plaatsen, gelegen aan de waterwegen, wel verplicht werden zich meer toe te leggen op reparatie en bouw van machines van allerlei aard, stoomschepen, sleepbooten en transportschepen. Zoo zien wij dan ook, dat bijna alle Rijnaken, welke voor het vervoer van goederen in steeds grooter getale werden verlangd, hier te lande werden gebouwd. In deze industrie hebben onze oostelijke buren wel getracht ons concurrentie aan te doen, doch de Nederlandsche Scheepsbouwer heeft steeds getoond op dit gebied de meerdere te zijn. Stoomschepen voor de Nederlandsche reederijen, tot een vermogen van ongeveer 13.000 ton, sleepbooten voor dc binnen- en buitenvaart worden vrijwel uitsluitend hier te lande gebouwd. Volgens het reeds genoemde werk, samengesteld onder leiding van Mr. J. C. A. Everwijn, bedroeg het aantal werven in 1906 in Zuid-Holland 137 met 9621 arbeiders, terwijl op 1 Januari 1911 13545 arbeiders aan 76 werven een bestaan vonden. Sindsdien is de bedrijvigheid in den scheepsbouw evenwel belangrijk toegenomen, eensdeels als gevolg van de oprichting van nieuwe scheepswerven, anderdeels door den bouw van zeeschepen tot een vermogen van 3 k 4000 ton door werven, welke zich vroeger in hoofdzaak met den bouw van Rijnaken bezighielden. Vele werven dragen den bouw der machines aan machinefabrieken op, de grootste onder hen hgbben evenwel eene eigen inrichting. Ofschoon het aantal werven in de laatste jaren verminderde, staat daartegenover eene uitbreiding van andere. Gelijk zoo dikwijls het geval is, breidt de grootindustrie zich ook hier ten koste van kleinere bedrijven uit. In nauw verband met den scheepsbouw staan de fabrieken te Leiden en Schiedam, welke ankers en kettingen voor den scheepsbouw afleveren en een groot gedeelte van hun fabrikaat exporteeren. furent bien obligés de s'adonner a la réparation et k la construction de machines de toutes sortes, de vaisseaux k vapeur, de bateaux remorqueurs et de vaisseaux de transport. Ainsi nous voyons que les clialands, les longs bateaux dc marchandises, exigés de plus en plus pour lc transport étaient construits dans ce pays. Les voisins de 1'est ont bien essayé de faire de la concurrence dans cette industrie, mais les constructeurs de vaisseaux Nêerlandais ont toujours montré qu'ils sont les premiers dans ce genre d'industrie. Des vapeurs pour les affrètements nêcrlandais a une capacité de 13.000 tonnes, des bateaux remorqueurs pour la navigation sur les rivières et sur la mer sont construits presque uniquement dans ce pays. D'après 1'ouvrage déja nommé plus haut, composé sous la direction de Mr. J C. A. Everwijn, le nombre de chantiers dans la Hollande méridionale en 1906 s'élevait k 137 avec 9621 ouvriers, pendant qu'au ie janvier 1911 13545 ouvriers trouvèrent leurs moyens d'existence a, 76 chantiers. Depuis lors 1'activité dans la construction de vaisseaux s'est accrue remarquablément d'un r.öté k cause de 1'établissement de nouveaux chantiers de 1'autre cöté par la construction des vaisseaux de nier jusqu'a une capacité de 3 k 4000 tonnes, par des chantiers qui autrefois ne s'occupaient principalemcnt que de la construction de clialands. Beaucoup de chantiers laissent aux fabriques de machines la construction de leurs machines, néanmoins les plus importants d'entre eux ont une propre installation pour cette fabrication. Oü le nombre de chantiers diminuait dans les derniers temps on trouve par contre un agrandissement de ceux qui restaient. Comme on voit souvent, par ici aussi, l'industrie en gros se développe aux dépens de la petite industrie. En rapport étroit avec l'industrie navale on trouve a Leyde et k Schiedam des fabriques de chaïnes et d'ancres qui en même temps en font 1'exportation. De plus, beaucoup de chantiers construisent des dragueurs les plus employés, non ding here at expense of the smaller industries. The factories at Leyden and Schiedam are in close connection with the shipbuilding which delivers anchors and chains to same and also export a large quantity. Many shipyards also chiefly build many kinds of dredging-machines, not only for inland use, a great number are launched for the account of the Continental firms. The occupied territory extends to these countries of the world where irragition and harbour works are executcd as in Russia, Egypt, China and South-Amcrica. It is a fact that the Netherlands are a speciality in that branch, as the situation for shipbuilding is extensive for that experiment. The sea towing boats are world -famed. It repeatedly happens that large dredgingmachines and floating docks have been towed abroad by sea towing boats to great surprise of the foreigners. Besides manufacturing engines most factories or works make combustion motors, electromotors, dynamo's, metaloperating engines, meat cutting machines, engines for sugar industry, washing machines, and there are also works which build cranes, docks, weighbridges, bridges and other constructions for that trade. Moreover you will find a steelfoundery at Ridderkerk where pressing, punching and cutting machines are made. Lately factories have been established that make navigation compasscs, manometers, chirurgical instruments, while at the Hague a factory is found making all requisites for bicycles and punching and pressing of shovels, and is making great progress. The most modern industry which is that of the flying machines, is to be found at Rotterdam which has been connected with that of the meat cutting and metal operating machines. The metal ware industry is one of the most important in the South of Holland especially of the tinning and canning of preserves, and the cocoa industry as the greatest bulk of these goods are destined for export. Among the 21 establishments of these kinds in the South of Holland, we come across the largest ones at Delft, Dordrecht and Rotter- geringem Masse zu diesem Vorausgang beigetragen. Sowohl dem Transitverkehr mit dem Rheinland, dem Mittelpunkt des industriellen Lebens, als auch dem Handel und der Verarbeitung cinheimischer Produkte ist es zuzuschreiben, dass neben diesem Handel und dieser Industrie, die Bewohner der an Fahrwasser gelegencn Orte verpflichtet waren, sich mehr auf Reparatur und Bau von Maschinen allerlei Art, von Dampfschiffen, Schleppern und Transportschiffen zu legen. So sehen wir dann auch, dass beinahe alle Rheinkahne, die für den Transport der Güter in immer grösserer Anzahl verlangt wurden, hierzulande gebaut wurden. In dieser Industrie haben unsere östlichen Nachbarn wohl versucht, mit uns zu konkurrieren', jedoch hat der hollandische Schiffsbauer immer gezeigt, auf diesem Gebiete der Ueberlegene zu sein. Dampfschiffe für die hollandischen Redereien bis zu einem Vermogen von ungefahr 13000 t., Schlepper für die Binnen- un Seefahrt werden beinahe ausschliesslich hierzulande gebaut. Nach dem schon genannten Werk, unter Leitung des Mr. J. C. A. Everwijn zusammengestcllt, betrug die Anzahl Werften 1906 in Südholland 137 mit 9621 Arbeitern, wahrend am 1. Januar 1911 13545 Arbeiter in 76 Werften tatig waren. Seitdem ist die Betriebsamkeit im Schiffsbau stcts belangreicher geworden, cinesteils als Folge von der Errichtung neuer Schiffswcrften, anderenteijs durch den Bau von Seeschiffen bis zu einem Vermogen von 3 k 4000 t. von Werften, die sich früher hauptsachlich mit dem Bau von Rheinkahnen beschaftigten. Viele Werften übertragen den Maschinenbau den Maschinenfabriken, die grössten von ihnen haben jedoch eine eigene Einrichtung, Obwohl die Anzahl Werften in den letzten Jahren verminderte, stcht eine Ausbrcitung anderer demgegenüber. Wie es so oft der Fall ist, breitet sich die Grossindustrie auf Kosten anderer aus. Im engen Verband mit dem Schiffsbau stehen die Fabriken in Leiden und Schiedam, welche Anker und Keften für den Schiffsbau liefern und einen grossen Teil ihres Fabrikats exportieren. Viele Schiffswcrften banen ausserdem die Vele scheepswerven bouwen bovendien de meest voorkomende soorten baggerwerktuigcn, niet alleen voor binneniandsch gebruik, een groot aantal worden voor buitenlandsche rekening te water gelaten. Het afzetgebied strekt zich over die landen der wereld uit, waar irrigatie- en havenwerken worden uitgevoerd, als Rusland, Egypte, China en Zuid-Amerika. Het is een vanzelfsprekend verschijnsel, dat Nederland op dit gebied specialiteit is, door de bodemgesteldheid worden de scheepsbouwers in de gelegenheid gesteld dc meest uitgebreide proeven te nemen. De zeesleepbooten hebben een wereldnaam. Herhaaldelijk komt het voor, dat groote baggerwerktuigen en dokken door Nederlandsche zeesleepbooten naar overzee worden gesleept tot niet geringe verbazing van de buitenlanders. Behalve de machinefabrieken, welke meer speciaal voor den scheepsbouw werken, houden meerdere zich bezig met de fabricage van verbrandingsmotoren, electromotoren, dynamo's, metaalbewerkingsmachines, vleeschsnijmachines, machines voor de suikerindustrie, waschiriachines, den bouw van kranen, dokken, weegbruggen, bruggen en andere vakwerkconstructies. Bovendien vindt men te Ridderkerk eene staalgieterij, waar tevens persen, pons- en knipmachines worden vervaardigd. In de laatste jaren zijn fabrieken opgericht, welke zich bezighouden met de vervaardiging van scheepscompassen, manometers, chirurgische instrumenten, terwijl te 's-Gravenhage een stamperij en perserij van schoppen, onderdeden voor de rijwielindustrie enz. zich steeds uitbreidt. De meest moderne industrie, die der vliegmachines, treft men te Rotterdam aan, welk bedrijf zich aan dat van de vleeschsnij- en metaalbewerkingsmachines heeft gekoppeld. De metaalwarenindustrie speelt in ZuidHolland een belangrijke rol. Voor de conserven- en cacaoindustrie is zij onmisbaar, terwijl een groot gedeelte van de productie voor export bestemd is. Van de 21 in Zuid-Holland gevestigde, treft men de grootste in Delft, Dordrecht en Rotterdam aan. In hoofdzaak houden deze seulement pour 1'usage de l'intérieur, mais aussi un grand nombre est mis a 1'eau pour le compte de 1'étranger. L'exportation se fait surtout vers les pays du monde oü existent des ceuvres d'irrigation et des ports comme la Russic, 1'Egypte, la Chine et 1'Amerique du Sud. C'est un phénomène convainquant que la Nêerlande est une specialité sous cc rapport. Par la disposition du sol, les constructeurs de vaisseaux sont dans 1'occasion de faire des preuves les plus étendues. Les remorqueurs de mer ont un renom universel. Souvent il arrivé que de grands dragueurs et des bassins de radoub sonttrainés par des remorqueurs de mer nêerlandais vers d'autres rives, au grand étonnement des étrangers. Outreles fabriques de machines qui travaillent spécialement a la construction navale, plusieurs s'occupent de la fabrication de moteurs k explosion, de moteurs électriqucs, de dynamos, de machines k travailler le fer, de machines a couper la viandc, dc machines que Ton emploie dans l'industrie de sucre, de machines k laver et dans la construction de grands élévateurs, dc bassins de radoub, de grands ponts bascules, de ponts etc. En outre on trouve a Ridderkerk une fonderie d'acier oü sont fabriquées des machines a presser, a percer et k couper. Dans les derniers temps on a construit des fabriques de boussoles de navire, de manomètres, d'instruments chirurgicals, pendant qu'a La Haye se développe une fabrique de bêches et d'accessoires de bicyclette, etc. L'industrie, la plus moderne que 1'on trouve k Rotterdam, celle des aéroplanes s'est jointe k l'industrie de machines k couper la viande et k travailler le métal. L'industrie d'objets en métal joue un röle important dans la Hollande méridionale. Elle est indispensabte pour l'industrie de conserves et de cacao, pendant qu'une grande quantité de productions est destin6c a l'exportation. Des 21 industries qui sont établies dans la Hollande méridionale on trouve les plus grandes k Delft, k Dordrecht et k Rotterdam. Ces industries s'occupent surtout de la fa- dam. They chiefly manufacture articles for tinning. Finally we must not forget to draw the attention to the most important business at Dordrecht and Rotterdam viz: the manufacturing of locks, safes and automatic machines which are world famed. An industry, which has existed for ages in the South of Holland and is still flourishing is that of pottery, and building materials. The pottery industry at Delft was established at about 1600, Delft ware has become world famed in the iyth century, at that time there were 45 Delft ware works with 10.000 hands at work there. Just as the cloth industry declined this Delft ware industry also declined, the cause of this was the competition of France and England so that in 1850 the last of these works disappeared. In 1876 however the e.ngineer Joost Thooft was successful in this industry and it revivcd again. The first result „Blue White" was a great success in 1877 and since then this kind of porcelain has become world renowned. The example of Delft incited others to establish a similar industry and other pottery works have arisen in our country which are to be found chiefly in the South of Holland, e.g. Gouda, The Hague, Zoetermeer, Leiderdorp, Oegstgeest. Some of the oldest Pottery-works in this country are situated on the Ouden Rijn the majority of these have been established for more than 200 years. The actual development of this industry started towards the middle of the previous century, at that time several works made bricks and tiles and the demand for these goods increased, for, the housebuilding materials was in progress then. The bricks which are manufactured at the brickworks at the Ouden Rijn have a particular red colour resembling on apple blossom and conscquently they are in great demand as ornamental and decorating bricks. In 1858 there were 413 brick and tileworks with 840 hands, this number increased in 1906 to 585 works with 19000 hands, of which there are 54 works with 1780 hands in the South of Holland. rneist vorkommenden Sorten Baggerwerkzeuge, nicht allein für den Gebrauch hierzulande, sondern auch für auslandische Rechnung. Das Absatzgebiet dehnt sich über die Lander der ganzen Welt aus, wo Bewasserungsanlagen und Hafenwerke ausgeführt werden, so z. B. in Russland, Aegypten, China und Süd-Amerika. Es ist eine selbstverstandliche Erscheinung, dass Holland auf diesem Gebiete Spezialist ist; durch die Bodenbeschaffenheit wurden die Schiffsbauer in die Gelegengheit versetzt, die genauest.cn Untersuchungen zu machen. Die Hochseeschlepper haben einen Weltruf. Verschiedene Male kommt es vor, dass grosse Baggerwerkzcuge zur grössten Verwunderung der Auslander nach Uebersee geschleppt wurden. Ausser den Machinenfabriken, welche mehr speziell für den Schiffsbau arbeiten, beschaftigen sich mehrere mit der Fabrikation von Verbrennungsmotoren, Electromotoren, Dynamos, Metallbearbeitungsmaschinen, Eleischschneidemaschinen, Maschinen für die Zuckerindustrie, Waschmaschinen, mit dein Bau von Kranen, Doeken Brückenwagen, Brücken und anderen Fachwerkkonstruktioncn. Ausserdem findet man in Ridderkerk eine Stahlgiesserei, woselbst gleichzeitig Pressen, Stanz- und Schneidemaschinen angefertigt werden. In den letzten Jahren smd Fabriken errichtet, welche sich mit der Anfertigung von Schiffskompassen, Manometern, chirurgischen Instrumenten beschaftigen, wahrend sich im Haag eine Fabrik, die Schaufeln, Teile für die Fahrradindustrie u.s.w. stanzt und presst, immer mehr ausbreitet. Die allermodernste Industrie, die der Flugzeuge, trifft man in Rotterdam an; dieser Betrieb hat sich an den von Fleischschncidc- und Metallbearbeitungsmaschinen angeschlossen. Die Metallwarcnindustrie spielt in Südholland eine bedeutende Rolle. Für die Konserven- und Kakaoindustrie ist sie unentbehrlich, wahrend ein grosser Teil der Produktion für Export bestimmt ist. Von den 21 in Südholland befindlichen bedrijven zich met de vervaardiging van blikemballage bezig. Tenslotte mag niet vergeten worden, als metaalindustrie, de aandacht te vestigen op de belangrijke bedrijven te Dordrecht en te Rotterdam, welke sloten, brandkasten en kluisdeuren maken en waarvan het fabrikaat een wereldnaam heeft verkregen. Eene industrie, welke reeds sinds eeuwen in Zuid-Holland bestaat en zich nog steeds over haren bloei kan verheugen, is die van aardewerk en bouwmaterialen. De vestiging der aardewerkindustrie te Delft dateert van omstreeks 1600. Vooral in de 17e eeuw is de faience-industrie wereldberoemd geworden, in welken tijd men in Zuid-Holland 45 plateelbakkerijen met 10.000 arbeiders telde. Evenals het met de lakenindustrie is gegaan, ging het met de aardewerkindustrie. Door de concurrentie van Frankrijk en Engeland geraakte deze Delftsche industrie in verval, zoodat in 1850 de laatste plateelbakkerij verdween. Eerst in 1876 gelukte het den ingenieur Joost Thooft, de faienceindustrie weder tot bloei te brengen. Het eerste product ,,blauw wit" in 1877 was een succes en sindsdien heeft dit soort porcelein eene steeds grootere wereldberoemdheid verkregen. Het voorbeeld van Delft prikkelde tot navolging en zien wij weer nieuwe faiencefabrieken in ons land verrijzen, welke voor een groot deel in Zuid-Holland werden gevestigd n.1. te Gouda, 's-Gravenhage, Zoetermeer. Leiderdorp en Oegstgeest. Tot de oudste steenbakkerijen, welke hier te lande voorkomen, behooren die, welke aan den Ouden Rijn gelegen zijn. Meerdere zijn 200 jaar en ouder. De eigenlijke ontwikkeling dateert van de eerste helft der vorige eeuw, toen voor de de uitvoering van verschillende utiliteitswerken groote hoeveelheden steenen en pannen gevraagd werden en de vraag voor bouwmaterialen voor woonhuizen steeg. Als eene bijzonderheid van de steenen, afkomstig van de steenbakkerijen aan den Ouden Rijn dient hare kleur te worden vermeld, de z.g. appelbloesem, waardoor zij voor siersteenen zeer gezocht zijn. brication de moyens d'emballages en fer blanc. Finalement on ne doit pas oublier d'attirer 1'attention sur les industries si importantes, k Dordrecht et k Rotterdam, de serrures, de coffres-forts et de portes automatiques dont les produits manufacturés ont acquis un renom universel. Une industrie, existante déja depuis des siècles dans la Hollande méridionale et qui encore peut se réjouir de sa prospérité est celle d'ustensiles en terre et de matériaux de construction. La fondation de l'industrie d'ustensiles a Delft date de 1600 environ. Surtout dans le 17e siècle l'industrie de faience s'est fait un renom universel, c'est dans ce temps qu'on comptait dans la Hollande méridionale 45 faienceries avec 10.000 ouvriers. Ce qui est arrivé a 1'industrie de drap arriva aussi k l'industrie d'ustensiles en terre. Par la concurrence de la France et de 1'Angleterre cette industrie tomba en décadence. Seulement en 1876 1'ingénieur Joost Thooft le fit revivre. Le premier produit „bleu blanc" en 1877 eut du succès et depuis cette porceleine s'est acquis, un renom universel. L'exemple de Delft excita k 1'imitation et nous voyons de nouveau s'établir des faienceries dans le pays, lesquelles se trouvent en grande partie dans la Hollande méridionale a Gouda, La Haye, Zoetermeer, Leiderdorp et Oegstgeest. On compte parmi les briqueteries les plus anciennes, qui se trouvent dans le pays, celles qui sont situées sur le Vieux Rhin. Plusieurs comptent 200 ans et plus. Le développement proprement dit date de la première moitié du siècle dernier, lorsque 1'exportation d'une trés grande quantité de pierres et detuiles futexigée pour 1'exécution de plusieurs ceuvres utilitaires, et lorsque la demande de matériaux de construction devenait plus intense. Quant k la couleur on doit faire remarquer que les pierres provenantes des briqueteries situées le long du Vieux Rhin, sont de la couleur des fleurs de pommier, ce qui fait que ces pierres sont recherchées pour 1'ornementation. En 1858 on trouvait aux Pays-Bas 431 This branch of industry is rapidly progressing in the South of Holland. Most of the factories making drainpipes and pavement-tiles are found in the South of Holland along the Ouden Rijn. In all there are 56 of these in the Netherlands and 15 of these are situated in that province just mentioned. Our concrete industry, especially for hydraulic architecture and other similar work is of great importancc for the Netherlands. The largest company is established in the Hague and export their manufactured goods to all parts of the world. The glassblowing industry of the Netherlands is chiefly established in the South of Holland. The high chimneys at Delft, Schie dam, Rotterdam, Dordrecht and Maassluis indicate the place where this work is done. The composition of asbestos and cement, making it into asbestos-cement-slabs was carried on in a factory at Schiedam erected of late years. The slabs are chiefly used for building fireproof houses, ceilings and roofcoverings. Considerable orders are exported to tropical countries. At Leyden along the Ouden Rijn we also come across works which combine magnesium with the cement instead of asbestos The rough magnesium is burnt and afterwards ground very fine and then mixed with some parts of chloride of magnesium and water to which is mostly added woodwool or sawdust. The thus manufactured slabs are chiefly used for building inner walls, ceilings and panels etc. Products obtained by agriculture or cattle farming either of inland or Continental origin are manufactured on a large scale in the South of Holland. Undoubtedly the margarine-industry and the factories in which all kinds of milkproducts are manufactured are progressing very much, and is the principal industry. The most extensive and largest margarine factory is established at Rotterdam employing 2000 hands. The acids obtained from the fats are used up at the United Soap works at Zwijndrecht, to which is also attached an oil refinery and oil fat hardening process. trifft man die grössten in Delft, Dordrecht und Rotterdam an. Hauptsachlich beschaftigen sich diese Betriebe mit der Anfertigung von Blechverpackung. Schliesslich dürfen nicht unter der Metallindustrie die grossen Betriebe in Dordrecht und Rotterdam vergessen werden, welche Schlösser, Geldschranke und automatische Turen machen, und wovon das Fabiïkat sich einen Weltruf erworben hat. Eine Industrie, die sich schon scit Jahrhunderten in Südholland und auch noch jetzt einer grossen Blüte erf reuen kann, ist die von Steingut und Baumaterialien. Die Gründung der Steingutindustrie in Delft datiert von ungefahr 1600. Hauptsachlich im 17. Jahrhundert ist diese Industrie weltberühmt geworden; zu dieser Zeit zahlte man in Südholland 45 Töpfereien mit 10.000 Arbeitern. So wie es mit der Tuchindustrie gegangen ist, so ging es auch mit der Steingutindustrie. Durch die Konkurrenz von Frankreich und England verfiel diese Delfter Industrie, so dass 1850 die letzte Fabrik verschwand. Erst 1876 gelang es dem Ingenieur Joost Thooft die Delfter Fayence zu neuem Leben zu bringen. Das erste Produkt ,,blau-weiss" im Jahre 1877 war ein Erfolg, und seitdem hat diese Porzellansorte eine immer grössere Weltberühmtheit erlangt. Das Vorbild von Delft trieb zur Nachahmung an, und so sehen wir wieder neue Fayence-Fabriken in unserem Lande entstehen, die grösstenteils in Südholland zu finden sind, namentlich in Gouda, im Haag, in Zoetermeer, Leiderdorp und Oegstgeest. Zu den altesten Ziegeleien, die in unserem Lande zu finden sind, gehören die am alten Rhein gelegenen. Mehrere sind 200 Jahre alt und selbst noch alter. Die eigentliche Entwicklung datiert von der ersten Halfte des vorigen Jahrhunderts, als für die Ausführung verschiedener Utilitatswerke grosse Mengen Steine und Ziegelen verlangt wurden und auch die Nachtrage für Baumaterial von Vv olmhausern stieg. Als Merkwürdigkeit der Steine aus den Ziegeleien am Alten Rhein ist ihre Farbe Terwijl in 1858 413 steen- en pannenfabrieken met 8400 arbeiders in Nederland bestonden, was dit aantal in 1906 tot 585 met 19000 arbeiders gestegen, waarvan in Zuid-Holland 54 fabrieken met 1780 arbeiders. In deze tak van industrie neemt ZuidHolland derhalve eveneens een goede plaats in. De meeste bedrijven, welke rioleeringsbuizen en trottoirtegels maken, zijn in ZuidHolland langs den Ouden Rijn gelegen. Van de 56 in Nederland voorkomende, zijn 15 in deze provincie gevestigd. Onze betonindustrie, speciaal voor waterbouwkundige en utiliteitswerken, is voor Nederland van de grootste beteekenis. De grootste Maatschappij op dit gebied is te 's-Gravenhage gevestigd en voert werken in alle deelen der wereld uit. De glasindustrie in Nederland is voor meer dan de helft in Zuid-Holland gevestigd. De hooge schoorsteenen in Delft, Schiedam, Rotterdam, Dordrecht en Maassluis wijzen U de plaats aan, waar het bedrijf wordt uitgeoefend. De verwerking van asbest met cement tot asbest-cement-platen geschiedt in eene gedurende de laatste jaren opgerichte fabriek te Schiedam. De platen vinden speciaal hunne toepassing bij het bouwen van brandvrije gebouwen, plafonds en dakbedekkingen. Er heeft eene aanzienlijke export plaats naar de tropische landen. Bovendien treft men te Leiden en langs den Ouden Rijn bedrijven aan, welke magnesiet inplaats van cement met asbest verwerken. Het ruwe1 magnesiet wordt uitgegloeid, daarna fijn gemalen en vervolgens met water en eenige percenten chloormagnesium gemengd, waaraan meermalen houtwol of houtzaagsel wordt toegevoegd. De aldus verkregen platen worden veelvuldig gebruikt voor lichte tusschenmuren, plafonds paneelen enz. Producten voortgebracht door landbouw en veeteelt, hetzij van binnenlandschen of buitenlandschen oorsprong, worden in ZuidHolland op ruime schaal verwerkt. fabriques de pierres et de tuiles avec 8400 ouvriers pendant que ce nombre était monté en 1906 a 585 fabriques avec 19000 ouvriers, dont 54 fabriques se trouvaient dans la Hollande méridionale avec 1780 ouvriers. Dans cette branche d'industrie la Hollande méridionale occupe aussi une grande place. La plupart des industries qui ont pour but la fabrication des tuyaux d'égouts et des dalles de trottoir est situé dans la Hollande méridionale le long du Vieux Rhin. Des 56 se trouvant aux Pays-Bas il y en a 15 dans cette province. Notre industrie de beton, spécialement propre a la construction hydraulique et aux oeuvres utilitaires, est pour la Nêerlande de la plus grande importance. La plus grande compagnie de ce genre d'industrie est fixée k La Haye et fait une exportation, dans toutes les parties du monde. L'industrie de verre aux Pays-Bas est située pour la majeure partie dans la Hollande méridionale. Les grandes cheminées a Delft, Schiedam, Rotterdam, Dordrecht et Maassluis vous indiquent les lieux oü cette industrie s'exerce. La fabrication de plaques de ciment asbeste se fait dans une fabrique bati dans les derniers temps a Schiedam. Ces plaques sont surtout employées dans les constructions de batiment a preuve de feu, de plafonds et de toitures. Une grande exportation se fait vers les pays tropiques. En outre on trouve a Leyde et le long du Vieux Rhin des installations oü au lieu d'employer du ciment avec 1'asbeste on emploie de la magnésie. La magnésie brute est calcinée, puis moulue et ensuite mélangée avec de 1'eau et quelques pour-cents de magnésie de chlore, et souvent on y ajoute de la laine ou de la sciure de bois. Les plaques ainsi obtenues sont employées dans la construction de murs légers, de plafonds, de panneaux etc. Des produits obtenus par 1'agriculture et Félevage de bétail, originaires soit de 1'intérieur du pays, soit de 1'étranger sont tra vaillés sur une échelle plus grande dans la Sud-Hollande. Sans doute l'industrie de margarine et les fabriques qui se donnent k la production de The United Margarine factories of which Messrs Ant. Jurgens are the owners is situated at Zwijndrecht and at Dordrecht is a factory working with 600 hands. At Delft a salad-oil and foodfats works is established and in due time a meltinghouse will be connected to this place. The yeast and spirits works at Schiedam and Delft are the most famous in the world and although the number of these factories were numerous for the last 10 years, those of the present time have become more extensive and elaborate. About 1000 hands are employed at the works at Delft. The most important factories are the glue and gelatinefactory at Delft, the preserving works at Leyde and Rotterdam. The beetroot sugar works at Puttershoek and Gorinchem. The cocoa and chocolate factory at the Hague and Rotterdam. The rubber factories at Loosduinen have been vastly extended and the people employed there are 781 out of which there are 633 workmen. Until close on to the war, two millions hectolitres of beer were brewed, 80.000 H.L. were destined for export while 20.000 H.L. were imported. Three of these breweries are established in the South of Holland, two at Rotterdam and one at the Hague. The cigar industry is one of the chief industries. The largest factories are found at Gouda, Delft, the Hague, Leyden, Rotterdam and Schiedam. Of late years the cigarette industry has greatly developed. There is a factory at Waddinxveen which supplies the cork tips for this industry. Great quantities of these cigarettes are delivered to the continent. Chemical industry is rapidly developing in the Netherlands. In the South of Holland great works are found at Delft, Katwijk a./Zee, Pernis, Rotterdam, Dordrecht and Schiedam, while the more extensive industries are established at Capelle a.d. IJssel, Rotterdam and Zwijndrecht which chiefly manufacture artificial manure. Finally it must be mentioned that among this category we find the factories of white- zu erwahnen, die sogenannte „Apfelblüte", wodurch sie als Ziersteine sehr gesucht werden. Wahrend 1858 schon 413 Stein- und Ziegelfabriken mit 8400 Arbeitern in Holland bestanden, war 1906 diese Anzahl auf 585 mit 19000 Arbeitern gestiegen, wovon in Südholland 54 Fabriken mit 1780 Arbeitern. In dieser Industriebranche nimmt Südholland also ebenfalls einen guten Platz ein. Die meisten Betriebe, die Kanalisationsröhren und Trottoirplatten herstellen, sind in Südholland am Alten Rhein gelegen. Von den 56 sich in den Niederlanden befindenden sind 15 in dieser Provinz. Unsere Betonindustrie, speziell für Wasserbauten und Utilitatswerke, ist für Flolland von grösster Bedeutung. Die auf diesem Gebiete grösste Gesellschaft hat sich im Haag niedergelassen und führt Werke in allen Weltteilen aus. Auch die Glasindustrie befindet sich zur grössten Halfte in Südholland. Die hohen Schornsteine in Delft, Schiedam, Rotterdam, Dordrecht und Maassluis zeigen uns die Orte, wo dieser Betrieb seinen Sitz hat. Die Verarbeitung von Asbest mit Zement zu Asbest-Zement-Platten geschieht in einer wahrend der letztcn Jahre errichteten Fabrik in Schiedam. Diese Platten finden hauptsachlich ihre Verwendung beim Bauen von feuersichren Gebauden, Decken und Dachbedeckungen. Dieses Material wird auch in grossen Mengen nach den tropischen Landern exportiert. Ausserdem trifft man in Leiden und langs des Alten Rheines Betriebe an, welche Magnesit statt Zement mit Asbest verarbeiten. Der rohe Magnesit woird ausgeglüht, dann fein gemahlen und danach mit Wasser und einigen Prozenten Chlormagnesium gemischt, woran mehrmals Holzwolle oder Sagespane hinzugefügt wird. Die so erhaltenen Platten werden oft für leichte Zwischenwande, Dekken, Paneele u.s.w. gebraucht. Produkte, durch Landbau und Viehzucht erzeugt, von inlandischem oder auslandischem Ursprung, werden in Südholland in grossem Masse verarbeitet. Zweifellos nehmen die Margarineindustrie Ongetwijfeld nemen de margarine-industrie en de fabrieken ter vervaardiging van melkproducten daaronder eene voorname plaats in. De grootste margarinefabriek met 2000 arbeiders is te Rotterdam gevestigd. De vetzuren worden door de Vcreenigde Zeepfabrieken te Zwijndrecht verwerkt, aan welk bedrijf tevens eene olieraffinaderij cn olieharderij verbonden is. De Ant. Jurgens Vereenigde Fabrieken zijn eigenaren eener groote olieraffinaderij en olieharderij te Zwijndrecht, terwijl te Dordrecht eene margarinefabriek met ongeveer 600 arbeiders gevestigd is. Te Delft is eene groote industrie gevestigd, welke zich bezig houdt met de vervaardiging van slaolie cn spijsvetten, terwijl op het oogenblik uitvoering aan dc plannen wordt gegeven aan dit bedrijf eene onthardingsinrichting te verbinden. De gist- en spiritusfabrieken te Schiedam en Delft genieten een wereldnaam. Waar tot voor eenige tientallen van jaren het aantal nog aanzienlijk was, hebben de bestaande meer den vorm van grootindustrie aangenomen. Aan die te Delft werken ongeveer 1000 arbeiders. Van niet minder beteekenis zijn de lijmen gelatinefabrieken te Delft, de conservenfabrieken te Leiden, Rotterdam en omgeving, de beetwortelsuikerfabrieken te Puttershoek en Gorinchem, de cacao- en chocoladefabrieken te 's-Gravenhage en Rotterdam. Eene groote uitbreiding van de Rubberfabriek te Loosduinen heeft het aan dit bedrijf werkzaam gestelde aantal personen tot 781 opgevoerd, waarvan 633 arbeiders. Tot kort voor den oorlog werden in Nederland twee millioen H.L. bier gebrouwen, waarvan 80.000 H.L. voor export bestemd waren, terwijl 40.000 H.L. geïmporteerd werden. Drie der grootste brouwerijen zijn in ZuidHolland gevestigd, twee te Rotterdam en een te 's-Gravenhage. In de sigarenindustrie treedt Zuid-Holland eveneens op den voorgrond. De grootste fabrieken vindt men te Gouda, Delft, 's-Gravenhage, Leiden. Rotterdam en Schiedam. Gedurende de laatste jaren heeft zich in Zuid-Holland eene belangrijke sigaretten- laitages y occupent une place importante. La plus grande fabrique de margarine avec 2000 ouvriers est a Rotterdam. Les acides sébaciques sont travaillés par les ,,Savonneries-Unies" a Zwijndrecht oü est jointe une huilerie et une raffinerie d'huile et k Dordrecht on trouve une fabrique de margarine avec environ 600 ouvriers. A Delft est établie une grande industrie qui s'occupe de la fabrication d'huile k salade et de graisses alimentaires, pendant qu'en ce moment vont s'exécuter les plans pour attaché! k cette industrie une installation d'amollissement de graisses. Les fabriques de levure et de spiritus a Schiedam et a Delft jouissent d'un renom universel. Oü avant quelques dizaines d'années le nombre fut encore considérable, celles qui existent actuellement ont pris plutót la forme de grand'industrie. A cclle de Delft travaillent environ 1000 ouvriers. Les fabriques de col et de gelatine k Delft, les fabriques de conserves k Leyde, k Rotterdam et k ses environs, les fabriques de sucre de betteraves k Puttershoek et k Gorinchem, les chocolateries k La Hayc et a Rotterdam ne sont pas d'une moindre importance. Une grande extention de la fabrique de caoutchouc k Loosduinen a augmenté le nombre des personnes, qui s'y occupent k 781, parmi lesquelles il y a 633 ouvriers. Jusqu'a un peu avant la guerre deux millions H.L. de bière furent brassés en Neerlande dont 80.000 H.L. étaient destinés k l'exportation pendant que 40.000 H.L. furent importés. Trois des plus grandes brasseries sont installées dans la Hollande méridionale, une a La Haye et deux k Rotterdam. Dans l'industrie de cigares la Hollande du Sud se met également au premier rang. Les plus grandes fabriques se trouvent è, Gouda, k Delft, k La Haye, k Leyde, k Rotterdam et k Schiedam. Dans les dernières années s'est développée dans la Hollande méridionale une industrie de cigarettes trés importante. Les embouchures de liège pour ces industries sont li vrees par une fabrique a Waddinxveen. Elle a en outre une grande affluence k 1'étranger. lead and red-lead which are established at Schoonhoven and at Rotterdam. It cannot be denicd that in the South of Holland there is a good opportunity for industries such as wood-work. The supply of wood from overscas and the inland transport can be done at a cheap ratc. The shipyards require the assistancc of the furniture factories for the carpentcring of the steamships, and rail and tramcars require the factories of railwaymaterials. Several furniture factories are established at Rotterdam, the Hague, Waddinxveen and Dordrecht which manufacture furniture of all kinds and for all purposes. The gold and silver industry of the South of Holland belongs to the oldest of our country. Schoonhoven has been the centre of this trade for many years, at present there are still some large places, and also many smaller places of that industry. At Voorschoten and at Rotterdam some gold and silver factories are established not only the industrial art but also for making large quantities of silver objects. Finally our attention must be drawn to the clectrical works established in the South of Holland ; most of the factories are worked by electricity. The province is divided into 6 parts, so that each trade possesscs a territory outside the community of the electric centrum. At Dordrecht and Rotterdam the current is raised respectively under 6000 and 5500 units ; at Gouda, Leyden, the Hague and Delft they are under 3000/3000, 3000 and 2800 units. The current supply outside the communitn at a tension of 10 000 Units is more oftey raised to avoid the loss of the tension and extra expenses for the connnection. The electric works possess a combined boiler installation of 17.559 M. V. O. with a capacity of turbines and steam engines of 69.120 K. W. A total of 60 % of the electricity is used for industrial trades thus showing of what a great value this electricity is for the industry. The V. O. the total K. W. the percentage und die Fabriken zur Verarbeitung von Milchprodukten darunter eine hervorragende Stelle ein. Die grösste Margarinefabrik mit 2000 Arbeitern ist in Rotterdam, die Fettsauren werden von den Vereinigten Seifenfabriken in Zwijndrecht verarbeitet; mitdiesem Betrieb ist eine Oclraffinerie und Oei hartungsfabrik verblinden. Die Ant. Jurgens Vereinigten Fabriken sind Besitzer einer grossen Oclraffinerie und Oelhartungsfabrik in Zwijndrecht, wahrend in Dordrecht sich eine Margarinefabrik mit ungefahr 600 Arbeitern befindet. In Delft befindet sich eine grosse Industrie, welche sich mit der Fabrikation von Speiseölund Speisefettenbeschaftigt, wahrend augenblicklich der Plan ausgeführt wird, mit diesem Betrieb eine Enthartungscinrichtung zu verbinden. Die Flefe- und Spiritusfabriken in Schiedam und Delft haben einen Weltruf. Vor einigen Jahrzehntcn war die Anzahl derselben eine bedeutende, doch haben die noch bestenenden mehr die Form von Grossindustrie angenommen. An der in Delft sind ungefahr 1000 Arbeiter. Von nicht geringerer Bedeutung sind die Leim- und Gelatinfabrik in Delft, die Konservenfabriken in Leiden, Rotterdam und Umgcbung, die Zuckerfabriken in Puttershoek und Gorinchem, die Kakao- und Schokoladefabriken im Haag und Rotterdam. Eine grosse Ausbreitung der Gummifabrik in Loosduinen hat die an diesem Betriebe verbundene Anzahl Personen auf 781 erhöht, worunter 633 Arbeiter sind. Bis kurz vor dem Weltkrieg wurden in Holland zwei Millionen hl. Bier gebraut, wovon 80.000 hl. für Export bestimmt waren, wahrend 40.000 hl. Bier importiert wurden. Drei der grössten Bierbrauereien sind in Südholland gelegen, zwei in Rotterdam und eine im Haag. In der Zigarrenindustrie tritt Südholland gleichfalls in den Vordergrund. Die grössten Fabriken findet man in Gouda, Delft, Leiden, Rotterdam, Schiedam und im Haag. Wahrend der letzten Jahren hat sich in Südholland eine bedeutende Zigarettenindustrie entwickelt. Eine Fabrik in Waddinxveen industrie ontwikkeld. Eene fabriek te Waddinxveen levert de kurken-mondstukken voor deze bedrijven. Zij heeft bovendien een ruim afzetgebied in het buitenland. Op het gebied der chemische industrie begint Nederland zich steeds meer te ontwikkelen. In Zuid-Holland vindt men de grootste bedrijven te Delft, Katwijk aan Zee, Pernis, Rotterdam, Dordrecht en Schiedam, terwijl cenige grootindustrieën te Capelle a/d. Ysel, Rotterdam en Zwijndrecht zijn gevestigd, welke speciaal kunstmeststoffen vervaardigen. Tenslotte dient onder deze cathegorie nog vermelding te worden gemaakt van de loodwit- cn meniefabrieken, gevestigd te Schoonhoven en te Rotterdam. Het is niet te ontkennen, dat Zuid-Holland eene bijzondere goede gelegenheid biedt voor industrieën, welke hout bewerken. De aanvoer van hout van overzee en het vervoer binnenlandsch kan zonder groote kosten geschieden. De scheepswerven behoeven de hulp van meubelfabrieken voor de betimmering der stoomschepen, de spoor- en tramwegen die der fabrieken van spoorwegmaterieel. Bovendien komen te Rotterdam, 's-Gravenhage, Waddinxveen en Dordrecht belangrijke meubelfabrieken voor, welke meubelen voor allerlei doeleinden vervaardigen . De goud- en zilverindustrie van Zuid-Holland behoort tot de oudste van ons land. Schoonhoven is sedert onheugelijke tijden een centrum geweest, waar thans nog enkele grootbedrijven, doch nog zeer vele kleinindustrieën voorkomen. Te Voorschoten en te Rotterdam zijn bovendien eenige goud- en zilverindustrieën gevestigd, welke zich niet alleen meer op dc kunstnijverheid, doch eveneens op de massafabricage van zilveren voorwerpen toeleggen. Tenslotte dient nog de aandacht op de electricitcitsbedrijven in Zuid-Holland te worden gevestigd. Tn niet onbelangrijke mate wordt door deze bedrijven electriciteit als drijfkracht aan de industrie geleverd. De provincie is in zes gedeelten verdeeld, zoodat ieder bedrijf een En ce qui concerne 1'industrie chimique les Pays-Bas se développent dc plus en plus. Dans la Hollande du Sud on trouve les plus grands Iaboratoires k Delft, Katwijk aan Zee, Pernis, Rotterdam, Dordrecht, Schiedam, et quelques grandes industries se trouvent encore ;\ Capelle a/d IJsel, Rotterdam et k Zwijndrecht, qui s'adonnent spécialement a la fabricatoin des engrais chimiques. Finalement il faut encore attirer 1'attention, dans cette catégorie d'industrie, sur les fabriques de céruse ou blanc de plomb et de minium, étabies k Schoonhoven et k Rotterdam. On ne peut pas nier que la Hollande méridionale offre une trés bonne occasion pour les industries qui travaillent le bois. L'importation dc bois d'outre-mer et le transport dans 1'intérieur peut se faire sans beaucoup de frais. Les chantiers ont besoin des fabriques de meubles pour la construction des bateaux k vapeur, les chemins de fcr et les tramways ont besoin des fabriques de matériaux de chemin de fer.. De plus, on rencontre k Rotterdam, k La Haye, Waddinxveen et k Dordrecht des fabriques de meubles trés importantes, qui fabriquent des meubles destinés & toutes sortes de fins. L'industrie de 1'or et de 1'argent de la Hollande du Sud est une des plus anciennes de notre pays. Schoonhoven a été depuis longtemps un centre oü se trouvent encore, parmi un grand mombre dc petites industries, quelques industries en grand. A Voorschoten et k Rotterdam sont encore fixces quelques industries d'objets en or et cn argent, qui s'adonnent non seulement k l'industrie d'art, mais aussi a la fabrication en masse d'objets en argent. Finalement il faut encore faire remarquer 1'électricité industrielle dans la Hollande méridionale. C'est 1'électricité qui est le grand mobile dans cette industrie. La province est divisée en six partics, et ainsi chaque branche de cette industrie possède un affluent, hors de la grande fabrique communale centrale. A Dordrecht et k Rotterdam le courant of current delivered to the industry and the tension by the power Station is as follows: Total v- °; K.W. Leiden 1608 Ma. 12000 Dordrecht 2600 w 11500 The Hague 3268 „ 13720 Delft 1060 „ 6400 Rotterdam 8297 ,. 23100 Gouda 726 „ 2400 Total. . . 17559 Ma. 69120 K.W. The future of the industry of the South of Holland can be considered as very favourable. Most industrial centres are favourably situated near the rail and navigable centres and these advantages can be considered as permanent. Whereas the Netherlands banks are taking great interest in the industrial undertakings at the present times, and the managers are important personalities and look after the development of the workmen and working masters the industry of the South of Holland, can if conducted and supported financially expect a very flourishing future. I Delivery to Tension. | Industry. Leiden 54 pCt. j 3000 Units Dordrecht 1 75 „ : 6000 „ The Hague 45 m \ 3000 „ Delft 85 „ 2800 „• Rotterdam 65 ,, I 5500 „ Gouda 57 n \ 3000 „ | 62 pCt. j liefert die Korkmundstückc für diese Betriebe. Sie hat ausserdem einen grossen Absatzmarkt im Ausland. Auf dem Gebiete der chemischen Industrie beginnt Holland zich immer mehr zu entwickcln. In Südholland findet man die grössten Betriebe in Delft, Katwijk a. d. Zee, Pernis, Rotterdam, Dordrecht und Schiedam, wahrend einige Grossindustrien in Capella a.d. Yssel, Rotterdam und Zwijndrecht sind, welche speziell künstlichen Düngcr herstellen. Schliesslich dienen unter dieser Kategorie die Bleiweiss- und Mennigfabriken in Schoonhoven und Rotterdam genannt zu werden. Es ist nicht zu leugnen, dass Südholland eine besonders gute Gelegcnhcit fürlndustrien bietet, die Holz verarbeiten. Die Anfuhr von Holz von Uebersee und der inlandische Transport können ohne grossen Kosten geschehen. Die Schiffswerften bcdürfen der Hülfe der Möbélfabriken für die Bekleidung der Dampfschiffe, die Eisenbahn- und Strassenbahngesellschaften die der Fabriken für Eisenbahnmaterial. Ausserdem sind im Haag, in Rotterdam, Waddinxveen und Dordrecht bedeutende Möbélfabriken, welche Möbel für allerlei Zwecke anfertigen. Die Gold- und Silberindustrie Südhollands gehort zu den altesten unseres Landes. Schoonhoven ist seit undenkbaren Zeitcn ein Mittelpunkt gewesen, wo nun noch einige Grossbetriebe jedoch auch sehr viele Kleinindustrien zu finden sind. In Voorschoten und Rotterdam sind ausserdem einige Gold- und Silberindustrien, die sich nicht nur auf das Kunstgewerbe, doch ebenfalls auf dicMassenfabrikation silberner Gegenstande legen. Schliesslich ist noch die Aufmerksamkeit auf die Elektrizitatsbetriebe in Südholland zu lenken. In nicht unbedeutendem Masse wird von diesen Betrieben Elektrizitat als Triebkraft für die Industrie geliefert. Die Provinz ist in sechs Teile zerlegt, so dass jeder Elektrizitatsbetrieb ein Absatzgebiet ausserhalb des Sitzes der Zentrale hat. In Dordrecht und Rotterdam wird der Strom unter 6000 resp. 5500 Volt erzeugt; afzetgebied buiten de gemeente van vestiging der centrale bezit. Te Dordrecht cn Rotterdam wordt de stroom resp. onder 6000 en 5500 Volt opgewekt; te Gouda, Leiden, 's-Gravenhage en Delft resp. onder 3000, 3000, 3000 en 2800 Volt. Voor de stroomlevering buiten de gemeente wordt de stroom meermalen tot een spanning van 10.000 Volt opgevoerd om verlies aan spanning en extra uitgaven voor de leidingen te voorkomen. De elctriciteitsbedrijven bezitten een gezamenlijke stoomketel-installatie van 17.559 M2. V.O. met een capaciteit aan turbines en stoommachines van 69.120 K.W. Van de opgewekte hoeveelheid electriciteit wordt in totaal 62 % aan de industrie geleverd, waaruit duidelijk blijkt, van welke groote waarde de electriciteitsbedrijven voor de industrie zijn. Over de verschillende centralen is het V. O., het aantal K.W., het percentage van de geleverde stroom aan de industrie en de spanning als volgt verdeeld: Aantal V- °- K.W. Leiden (1608 M2. 12000 Dordrecht 2600 „ 11500 's-Gravenhage .... 3268 ,, 13720 Delft 1060 „ 6400 Rotterdam 8207 „ 23100 Gouda 726 „ 2400 Totaal. . . | 17559 M2. I69120 K.W De toekomst van de industrie van ZuidHolland kan niet anders dan gunstig beoordeeld worden. De meeste industrieële centra zijn gunstig gelegen aan spoor en water en deze voordeelen kunnen niet anders dan van blijvenden aard genoemd worden. Aangezien het Nederlandsche bankwezen in de laatste jaren steeds meer belang stelt in industrieële ondernemingen, de leiders persoonlijkheden zijn, aan de ontwikkeling van arbeiders en werkmeesters steeds meer zorg devient resp. excité sous 6000 et 5500 Volt; A Gouda, Delft, Leyde et La Haye resp. sous 3000, 3000, 3000 et 2800 Volt. Pour 1'affluence du courant hors d la commune le courant électrique est plus d'une fois augmenté k une tension de 10.000 Volt afin de prévenir une perte de tension et des dépenses inutiles pour les conduits. Les industries électriques possèdent une installation de chaudières k vapeur de 17.559 M2. V.O. avec une capacité en turbines et en machines k vapeur de 69.120 K.W. II y a totalement 62% de la quantité d'électricité qui est livré k l'industrie, ce qui montre clairement de quelle valeur sont les fabriques d'électricité pour l'industrie. Parmi les différents centrales est le V.O., le nombre K.W., le pourcentage du courant livré k l'industrie et k la tension partagés comme suit:- V. O. K. W. Leyde 1608 M2. 12000 Dordrecht .... 2600 ., | 11500 La Haye 3268 ,, I 13720 Delft 1060 „ 6400 Rotterdam 8296 „ j 23100 Gouda 726 „ ! 2400 Totaux . . . 17559 M2. [69120 K.W. L'avenir de 1'ïndustrie de la Hollande méridionale ne peut être que jugé favorablement. La plupart des centres industriels est située avantageusement auprés des chemins de fer et sur les eaux et ces avantages ne peuvent être que durables. Vu que les banques Nêerlandaises dans les dernières années s'intéressent de plus en plus aux entreprises industrielles, que les guides sont des personnalités et que 1'on prend un plus grand soin du développement des ouvriers et des maitres-ouvriers, l'industrie de la Hollande méridionale conduite et secourue financiellement peut s'élancer vers un avenir prospère et florissant. in Gouda, Leiden, im Haag und Delft unter 3000, resp. 3000, 3000 und 2800 Volt. Für die Stromlieferung ausserhalb der Gemeinde wird der Strom auf eine Spannung von 10.000 Volt erhöht, um Verlust an Spannung und Extraausgaben für die Leitung zu vermeiden. Die Elektrizitatsbetriebe besitzen zusammen eine Dampfkesselinstallation von 17.559 qm. V. O. mit einer Kapazitat an Turbinen und Dampfmaschinen von 69.120 K.W. Von der erzeugten Menge Elektrizitat wird total 62 % an die Industrie geliefert, woraus sich zeigt, von was für grossen Wert die Elektrizitat für die Induustrie ist. Ueber die verschiedenen Zentralen ist das V. O., die Anzahl K.W., der Prozentsatz des gelieferten Stroomes an die Industrie und die Spannung wie folgt verfeilt: Anzahl V- °- K. W. Leiden 1608 qm. 12000 Dordrecht 2600 n 11500 Haag 3268 „ 13720 Delft 1060 „ 6400 Rotterdam 8297 „ 23100 Gouda 726 „ 2400 Total. . . 17559 Delft 85 „ 2800 „ Rotterdam 65 „ j 5500 „ Gouda 37 ., 3000 „ Totaal. . . 62 pCt. j ■a Tension. l'industrie. Leyde 54 pCt. 3000 Volt Dordrecht 75 „ 6000 „ La Haye 45 ., 3000 „ Delft 85 „ 2800 , Rotterdam .... 65 „ 55oo „ Gouda 57 n 3000 ,, Totaux ... 62 pCt. Lieferung an die Spannung. Industrie. Leiden 34 % 3000 Volt Dordrecht j 75 „ 6000 „ Haag 45 , 3000 . Delft | 85 „ 2800 , Rotterdam .... '65 „ 5500 Gouda ....... 67 .. 3000 , Total . . . j 62 ->. | De gebouwen der M.V, STOKHUYZEN'S VRUCHTENSAP- EN 3AMFABRIEKEN gezien uanaf den Rijn S ligging der fabriek aan een groot uaarwater is uoor dit bedrijf uan een niet te onderschatten belang in lierband met de grot zendingen fruit, welke uit het Westland worden aangeroerd - - Bouenstaande ohoto stelt uoor een interieur uan het magazijn der N. V. STOKHUYZEN'S VRUCHTENSAP- EN JAMFABRIEKEN '— _ Alle artikelen welke uoor atleuering gereed zijn, worden hier bijeengebracht om ueruolgens naar bestellingen te worden uerpakt en afgeleuerd. KONINKLIJKE FABRIEK F. W. BRfiflT - DELFT Geuestigd sedert 1844 Stalen ramen systeem „Crittall-B-aat" — Centrale uei-iuarming — Scheepsbenoodigdheden als patrijspoorten, luchtkappen enz. — Sierwerken in alle metalen DELFTSCHE MACHINEFABRIEK. - - DELFT Fabriek Dan Lakken - Vernissen - Standolie - Siccatief - Japanlakken - Vermsueruen Scheeps- Huid- en Industrieueruen, enz. R. F. REUTER & Fabrique de uernis gras - Siccatifs liquide Peinture laqué chine amail - Peinture pour batiment et l'industrie etc. — — — — ZOON - - DELFT Manufacturers of Varnishes and PaintsSiccatiues -' Enarnels - Mnticorrosif- and flntüouling Compositions - etc. — — — Lack - Firniss und Farbenfabrik - StandöT - Siccatiu - Emaille Lacke - Farben für jede Industrie und für Schiffboden usuj. — — t ALBERS CREAMERIES Lid. - Wilgenbosch 6 DORDRECHT - - Telegramadres: ALBERS Telefoonnummers 182, 925, 1270 Margarine - plantenboter - planfenuet bak- en braaduet •- margarine uoor bakkerijen - margarine uoor export — — — ALBERS CREAMERIES Ltd. - Wügenbosch 6 DORDRECHT - Adresse télégrafique: AL3ERS Téléphone Nos. 182, 925, 1270 Margarine - beurre uégétal - graisse uégétale - graisse a frire - margarine pour la boulangerie - margarine pour l'expcrtation ALBERS CREAMERIES Ltd. - Wilgenbosch 6 DORDRECHT - Telegraphic Address: ALBERS Telephone Hos. 182, 925, 1270 Margarine - uegetable margarine - uegetable fat - fruing fat - baker's margarine - margarine for export — — — —— — — ALBERS CREAMERIES Ltd. - Wilgenbosch 6 DORDRECHT - Telegrammadresse: ALBERS Fernsprecher Hos. 182, 925, 1270 Margarine - Pflanzenbutter - Pflanzenfett Kunstspeisefett - Margarine für Backereien Margarine für Export — _ — — — - ALBERS CREAMERIES Ltd. - Wilgenbosch 6 DORDRECHT - - Telegramadres: ALBERS Telefoonnummers 182, 925, 1270 Margarine - plantenboter - planfenuet bak- en braaduet - margarine uoor bakkerijen - margarine uoor export — — — — — ALBERS CREAMERIES Ltd. - Wilgenbosch 6 DORDRECHT - Adresse télégrafique: ALBERS Téléphone Nos. 182, 925, 1270 Margarine - beurre uégétal - graisse uégéfale - graisse a frire - margarine pour la boulangerie - margarine pour l'exportation ALBERS CREAMERIES Ltd. - Wilgenbosch 6 DORDRECHT - Telegraphic Address: ALBERS Telephone Hos. 182, 925, 1270 Margsrine - uegetable margarine - uegetable fat - frying fat - baker's margarine - margarine for export — — — — — — - ALBERS CREAMERIES Ltd. - Wilgenbosch 6 Kunstspeisefett - Margarine für Backereien Margarine für Export— — — — — — DORDRECHT - Telegrammadresse: ALBERS Fernsprecher Hos. 182, 925, 1270 Margarine - Pflanzenbutter - Pflanzenfett - ■■■«■■■«■■■■■■«■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■«■■■■■■■■H^ N.V. BISCUITFABRIEKEN ,.VICTORIA" - DORDRECHT (Holland) 1. Huishoudschool 2. Pakkerij 3. Front der fabriek 4. Biscuitbakkerij 5. Wafelbakkerij 1. École de ménage 2. Emballage 3. Fabrique en face 4. Biscuiteiie 5. Cjaufretterie 1. Houseiuitery schoei 2. Packing-room 3. Frontage ot the tactory 4. Biscuit-bakery 5. Wafer-bakery 1. Haushaltschule 2. Packerei 3. Voransicht 4 Biskuitbackerei 5. Waffel backerei N. V. DORDRECHTSCHE ASPHALTFABR1EK - DORDRECHT (Holland) Hoofdkantoor: Singel 255, Dordrecht Telephoon 192 - Telegramadres: „Asphaltfabriek" Dordrecht Filiaal: 's-Gravenhage Z.O. Buitensingel 184 II Filiaal: Rotterdam Aelbrechtskade 195 Telephoon 3372 II Telephoon 9910 N.V. HOLLANDSCHE BASALTINE-TEOELFA3RIEK Kantoor: Qelderschestraat 12, Rotterdam — Fabriek: Meriuedestraat, Dordrecht BASALT I NE Strengste keur -tegels, -trottoirbanden, -mijlpalen, -putdeksels enz. Grootste garantie FIR'MA HUISKENS & VAN DIJK - - SCHEEPSWERF - - DORDRECHT H_ ■■■■gigaaaai Kunsiii» ■■■■■■ bbbbbbbbbb bbbhbb hi bbbbb***bibb bbbbbbbbbb is bbbbbbbbbbbbsbsbbhhbbbbbbe MAATSCHAPPIJ TER VERVAARDIGING VAN GAS-, WATER- EN ELECTRICITEITSMETERS EN TOESTELLEN VOOR GASFABRIEKEN DORDRECHT — LI1NBAAN N.V. MACHINEFABRIEK u.h. H. J. KOOPMAN - DORDRECHT (Holland) Nieuwbouw uan: Zeesleepbooten — Visschersuaartuigen — Trawlers — Cargobooten — Aannemersmateriaal Reparatie-inrichting uoor zee- en riuierschepen — Kopergieterij ^■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■(■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■sii" u \i c^ucrDcuipot nnonnprHT" - - nriRDRFf.HT N V W. * ft. VAN DE WEQ'S HOUTHANDEL N.V. W. & ft. VAN DE WEG'S HOUTHANDEL N.V. W. S ft. VAN DE WEG'S HOUTHANDEL DORDRECHT DORDRECHT DORDRECHT Importeurs uan Pitch Pine-, Eiken- en Importafion de poutres de Pitch Pine, de Importers of Pitch-Pine, Oak and Fir, Dennen balken ----- Stoomzagerij Chène et de Sapin - - - Scierie a Vapeur Saiu-Mili N.V. W, & ft. VAN DE WEG'S HOUTHANDEL I Importieren Pitch-Pine, Eichen und Tannen, DORDRECHT Dampfsagemerk J. fl. DONKER'S SIGARENFABRIEKEN uan het bekende merk „Napoleon" GOUDA (Holland) EDIFICES DE LA FABRIQUE 3. A. DONKER GOUDA (Hollande) Fabrication de la marqué „Napoleon" bien renommée et demandée partout BUILDINGS OF J. A. DONKER'S CIGARMANUFACTORIES - GOUDA (Holland) Where the famous "Napoleons". are made GEBAUDE DER ZIGARREN-FABRIK J. A. DONKER - - - GOUDA (Holland) Die Ursprungsstatte der überall bekannten Marke „Napoleon" N.V. BETON-MAATSCHAPPIJ uoorheen Kantoor: Panckertsstraat 35 - Tel. M. 5341 — — - Werkloods uan 300 M* SYSTEEM BOURPRE2 Vakwerk uan gewapend beton, muuruakken •n tongewelf uan spouwbtokken.ongewapend Atelier de 300 mètres carrés SYSTÈME BOURDRE2 Ossature en béton armé, panneaux et uoüte en Corps creux, sans armature P. B0URPRE2 - 's-GRAVENHAGE — — Fabriek: Binckhorstlaan 177 - Tel B0URDRE2 FACTORY SHEP couering 300 square metres. Framework oï reinforced concrete — wall pannels and uaulted rooi of hollow concrete bloeks not reinforced H. 4548 Halle uon 300 M* BAUWEISE BOURPREZ Fachwerk aus Eisenbeton, ausgelüllt und überwclbt mit hollen Betonziegeln ohne Eiseneinlage J. B. VftN HEYST 4 ZONEN DEN HAAG - Holland Fabrieken uan Stamp- en Perswerken — Specialiteit: Schoppen en Spaden Kettingwielen met cranks en urijiuielen Opgericht 1870 J. B. VAN HEYST & ZOHF.N LA HAYE - Hollande Usines d'articles estampés et pressés — Spécialités: Pel les, bêches, louchets — — Pignons a maniuelles et roues libres Maison tondée 1870 J. B. VAN HEYST & SONS THE HAGUE - Holland Stamping- and pressing Works — Makers of Shouels and Spades — Chainwheels with cranks and freewheeis Etablished 1870 J. E. VAN HEYST « ZONEN HAAG - Holland Fabriken uon Stanz- und Presswerken — Spezialitat: Schaufein und Spaten Kettenrader mit Kurbeln und Freilaufe Gegründet 1870 HOLLANDSCHE MAATSCHAPPIJ tot het maken van werken in GEWAPEND BETON - 's-GRAVENHAGE ■■«■««■■■■■■■■■■■■"■"■■■■■■"■■^ 1. Hoofdkantoor der Mij. Groot Hertoginnelaan 258, 's-Grauenhage 2. Papier- en kantoorboekenfabriek der fa. Ph. Simons & Co., Rijsiuijkscheuieg, 's-Grauenhage 3. Opslagpand der N.V. „Katoenueem", Keilehauen, Rotterdam 4. Interieur uan een gedeelte der Papier- en Kantoorboekenfabriek der fa. Ph. Simons & Co., Rijsuiijkscheiueg, 's-Grauenhage HOLLANDSCHE MACHINE MAATSCHAPPIJ Calandplein 1 - DEN HAAG Sneldraaibanken met 255, 325 en 355 mm centerhoogte, met trapschijf- en éénschijfsaandriiuing, met zakbed en met recht bed SOC. AN. HOLLANDSCHE MACHINE Mij. Calandplein 1 - LA HAYE Tours rapides auec 255, 325 et 355 mm H.P., commande par poulies étagées et par poulies simples, auec banc rompu et banc droit HOLLAND MACHINE COMPANY Ltd Calandplein t -■ THE HAGUE High Speed Screui Cutting lathes uiith 10" 13" and 14" height of centres, luith belt driue and with single pulleu driue, mith gap bed and straight bed — — — — HOLLANDSCHE MACHINE MAATSCHAPPIJ Calandplein I - HAAG Schnelldrehbanke mit 255, 325 und 355 mm Spitzenhóhe, mit Riemen oder Einscheibenantrieb, mit gekrópftem oder geradem Beft N.V. HOUTHANDEL VAN K. DEKKER Gz. DEN HAAG Timmerhout en -fabriek — Specialiteit: Lijstwerk en Deuren, model-de Bazel (Normalisatie) N.V. HOUTHANDEL VAN K. DEKKER Gz. DEN HAAG Bois de construction; usine — Spécialité: Moulures et portes, modèle-de Bazel (normaiisation) N.V. HOUTHANDEL VAN K. DEKKER Gz. DEN HAAG Timber trade and -factory — Speciality : Mouldings and Doors, model-de Bazel — (normaiisation) N.V. HOUTHANDEL VAN K. DEKKER Gz. DEN HAAG Holz und Holzbearbeitung — Spezialitat: Leisten und Turen, Modell-de Bazel (Normaiisation) !■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ N.V. HOUTHANDEL uh. N. FROS - 's-GRA VENH AGE Houthandel, Stoomhoutzagerij en Schauerij | Commerce de Bois, Scierie et Raboterie | Timber Merchant, 5au> Milier Holzhandlung, Dampfsage und Hobelwerk - Steenhouwerij en Natuursteenhandel - Pierre de Taille — Marbrerie — Petit Granit Granit — Coloured marble plabs and blocks G. KEUZENKAMP - - 's-GRAVENHAGE — Syenit — Pierre Blanc — — — — for Architectural and engineering works Leuering uan Bouw- en Kunstwerken Traueaux d'Art Stonecutters business Grafmonumenten in iedere uituoering G. KEUZENKAMP - - 's-GRAVENHAGE G. KEUZENKAMP - - 's-GRAVENHAGE Marmerwerken G. KEUZENKAMP - - 's-GRAVENHAGE Marmor-, Granit-, Syenit-, Kalk- und Sand- i Liaferung uon Bauarbeiten und Denkmalern steinIndustrie—Sage-,Schleif-u.Polierwerke I in jeder Auslührung MAATSCHAPPIJ TOT EXPLOITATIE PER STOOM-WASCHINRICHTING u,h. KAREL ROOS - 's-GRAVENHAGE met afzonderlijke aïdeeiing Chemische Wasscherij KLI1KE NEDERLANDSCHE WEUBELENFABRIEK H. P. MUTTERS & ZOON - - 's-GRAVENHAGE Scheepsbetimmeringen - Behangerij - Stoffeerder-ij KONINKLIJKE NEDERLANDSCHE MEUBELENFABRIEK H. P. MUTTERS & ZOON Scheepsbetimmeringen - Behangerij - Stoffeerden] 's-GRAVENHAGE u ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■IM N.V. NEDERLANPSCHE INSTRUMENTENFABRIEK „WfiLPORP" - WflLDORPSTRAAT 275-276 - PEN HflP.G - TEL. H. 8689 Machinefabriek — — -- Constructie-werkplaats — — — Reparatie-inrichting — — — Fabriek uan massa-artikelen op stamp- en draaigebied H. PANDER & ZONEN . - - MEUBELFABRIKANTEN - - 's-GRAVENHAGE SaMMnMaHVHftnBBHHaaa H. PANDER & ZONEN - - MEUBELFABRIKANTEN - - 's QRAVENHAQE EERSTE HOLLANDSCHE SCH 00 RSTEEM - STEEN FABRI EK r^pr ninnFR NEW WATERWAY SHIPBUILDING Co. ajc?^ Shipyard, Engine-uiorks * Pontoons, SCHIEDAM Offices: 1 Willemsplein, ROTTERDAM 4 SCHIEDAM Telephones: 14395 Rotterdam TELEGRAMS: Shipyard, Rotterdam 21 & 467 Schiedam Shipyard, Schiedam ■ SOCIËTEIT TER VERVA* RDIGiNG VflN VERNISSEN, VERFWAREN, ENZ. MOLYN 4 Co. - - ROTTERDAM ■ ■■■■■■■■■■■■■«■■«■■■■M N.V. STOOMMEELFABRIEK „DE MAAS" u.h. A. M. VAN PUSSELDQRP & Co. - - ROTTERDAM iiiiiiinNiiniiHiiiiiHiHinHimiiiHiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiniH TABAKS- EN SIGARENFABRIEK _ _ _ „oorheen LOUIS DOBBELMANN ROTTERDAM Tabak, sigaren en sigaretten — Import uan Thee en Amerikaansche cauendish — — MANUFACTURE DE TABACS ET CIGARES ci-deuant LOUIS DOBSELMANN ROTTERDAM Tabac, cigares et cigarettes - Importatior, de thé et tabac a macher — — — — TOBACCO AND CIGARS FACTORY Ltd. formerly LOUIS DOBBELMANN ROTTERDAM Tobacco, cigars and cigarettes — Import of tea and cauendish — — — — — TABAK UND CIGARRENFABRIK A. G. _ _ _ uormals LOUiS DOBBELMANN ROTTERDAM Tabak, Cigarren und Cigaretten und Cauendish Import — — — Tee TOLLENS & Co. - ROTTERDAM opgericht 1748. FABRIKANTEN VAN LAKKEN EN VERNISSEN, VERFWAREN, enz. Japanlakken voor binnen- en buitenwerk. GEDEPONEERD HANDELSMERK export naar alle landen - speciale verpakking voor de tropen. * N.V. KAASHANDEL „VEZET" soorten Hollandsche Kaas Voorheen JOH's M. VERSCHURE & ZOON ROTTERDAM, 300MPJES 26 uoor binnenland en'uoor export - Specialiteit in kaas in blik eoor. de tropen, gedeponeerd merk „VEZET' FROMAQES DE HOLLANDE - Spécialité: I DUTCH CHEESE - Speciality: finest Dutch fromage de Hollande supertin sous ter Cheese selected and packed for export to all parts 01 rne uioria, vriuunuriL j "VEZET" tinned cheese ----- - - blanc pour les pays chauds déposée „VEZET Marqué QUESOS DE HOLANDA - Especialidad: El queso „VEZET" en iatas para la exportacion a todas partes del mundo - - - HOLLAENDER KAESE - Specialitaet: Hollaender Kaese ohne Rinde in Blechdosen tuer die Tropen ------- N.V. VERSCHURE's MARGARINEFABRIEKEN - - OOSTERHOUT - - N.Br. Opgericht in 1838 — Specialiteiten in tijne Hoilandsche Margarine en in qualiteiten uoor de tropen en scheepsgebruik — Aantal arbeiders ± 300 — Legt zich met succes toe op het fabriceeren uan braaduetten ook uoor export — HOOFDKANTOOR BOOMPJES 2 6, ROTTERDAM — Fabrieken te Oosterhout (Holland) en te Antwerpen — Kantoren te Amsterdam: N.2. Voorburgwal 18 — 's-Grauenhage: Pletterijkade No. t — Oosterhout: Torensfraat — Londen: 23-26 St. Dunstan's Hill THE VITTORIA EGYPTIflN CIGARETTE COMPANY - - ROTTERDAM VIRULY & RAVENSWAAIJ - - MEELFABRIEKEN - - ROTTERDAM N.V. WERF uoorheen RIJKEE « Co. - - ROTTERDAM N.V. WILTON's MACHINEFABRIEK & SCHEEPSWERF - - ROTTERDAM J. C. VflN WIJK 3. Co, - - ROTTERDAM Oppert 103 - Qeuestifld 1823 Fabrikanten uan Vernissen en Japanlakken J. C. VAN WIJK & Co. - - ROTTERDAM Oppert 103 - Maison tondée 1823 Fabricants de Vernis, Emails etc. C. VAN WI3K * Co. - - ROTTERDAM - Oppert 103 - Established 1823 Varnisb and Enamels Manufacturers J. C. VAN WIJK * Co. - - ROTTERDAM Oppert 103 - Gegründet 1823 Lack und Lackfarben Fabrik N.V. ZUIP-HOLLftNPSCHE VERFFflBRIEKEN - - ROTTERPAM ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■ STOOMMEELFABRIEK Doorheen NICOLA KOECHLIN & Co. - - RIJSWIJK 2.H. Tarwebloem — ongebuild tarwemeel — zemelen — grint — gries enz. — In- en uitDoer — — — — — Opgericht 1S56 NICOLA KOECHLIN * Cie - - - - - - ---- - RIJSWIJK prés la Haye Minoterie a uapeur et électrique — importation et exportation de farines, sons, recoupettes et autres déchets — Fondée en 1856 NICOLA KOECHLIN 8 Co. - — - - RIJSWIJK near the Hague Steam- and electric tlour mills — Importation and exportation ot wheat tlour, bran, middlings and other milling otfalis Established 1856 NICOLA KOECHLIN & Co. RIJSWIJK bei Haag Weizenmühle - Ein- und Austuhr uon Weizenmehl — Fein- und Qrobkleie u.s.w. Qegründet 1856 HOLLANDSCHE ASBEST-CEMENT FABRIEK - - SCHIEDAM Asbest-Cement Platen _ - --- - - j Plaques en Asbeste-dment - - - _ _ _ _ Dakleien - Pijpen en Goten I - - - Ardoises - Tuyaux et Rigoles Asbestos-Cement Sheets — — — —• — - — — Roofingslates — Pipes 4 Gutters MAATSCHAPPIJ „CXYOENIUM" SCHIEDAM - Opgericht 1899 - SOERHBAJA EERSTE NEDERLANDSCHE ZUURSTOF-, WATERSTOF- & APPARATEN FABRIEK Usirte Hollandaise d'Oxygène, de Hydrogène et des Appareils, pour la soudure autogene et le découpage des métaux — Appareils pour la tabrication et la liquéfaction de l'oxygéne, de l'hydrogène, de i'air et des autres gazes — — — — — — — — First Dutch factory of oxygen, hydrogen — welding and cutting apparafus and apparatus for liquifying and rectifying air, oxygen, hydrogen and other gazes — — Erste Hollandische Sauerstoff- Wasserstoffund Apparatentabrik — Apparaten für Autogene Metallbearbeitung und für Uerflüssigung und Trennung uon uerflüssigter Qase — — — — — — — — — — LAK-, VERF- EN VERNISFABRIEK „IVORMICA" - SCHIEDAM ■■■■■■■■I REEDERI1 OP DE LEK SLIKKERVEER ■ ■■■■■■■«■■«■■■«■■■M ELECTRCTECHNISCHE INPUSTRIE u.h. WILLEM SMIT & Co. - SLIKKERVEER N.V. ENKES - - EERSTE NEDERL. KOGELLAGER- EN SCHROEVENFRBRIEK - - VOORBURG J. BLEULANP VAN Vloeibaar petroleumgas in stalen flesschen, uoor het snijden en lasschen uan ijzer en andere metalen — Voor het reguleeren uan den druk uan het gas, gebruikt het in mei '19 geoct. gasreduceeruentiel — Het gas wordt aanbeuolen uoor uerliehting en OORPT - PETROLEUM-PERSGASFABRIEK - KERKSTRAAT 65, VOORBURG 2.H. Gaz a pétrole comprimé et liquitié dans des bonbonnes pour couper et souder le ter et autres métaux — Pour diminuer la pression du gaz employer la regulateur octr. «ai '19 — Pour éclairage et chaufage sans pareil — — — — — — — — l.iquid oilgas in cylinders tor cutting and welding iron and other metais — For reducing the pressure of the gas use the expanding regulator pat. May '19 — This gas can be used for lig'hting and heating purposes with the greatest 'satistaction ■ - TELEFOON 62 Flüssiges Oelgas in Stahltlaschen zum schneiden und schweizen uon Eisen und andere «etallen — Die Pruck des Gases wird durch ein in «ai '19 patentirte Membranenuentil reducirf — Für Beieuchtung und Heizung Zwecke empfohlen — STOOMBLEEKERIJ EN CHEMISCHE WHSSCHERIJ „OZON" - - VOORBURG H. V. FABRIEKEN TER VERVAARDIGING VAN VOORWERPEN NAAR HET SV Een der fabrieken (de fabriek uan gouden en zilueren werken te VOORSCHOTEN) uan de N.V. Koninklijke Nederlandsche Edelmetaal Bedrijuen VfiN KEMPEN, BEGEER & vos — — — — — — — — — Un des établissements (la manufacture d'orfèurerie or et argent a VOORSCHOTEN) de la S. A. VflN KEMPEN, BEGEER & VOS, Manuiactures Royales Néerlandaises d'orfèurerie or et argent et de Joaillerie — — One of the establishments (the manufactory of gold- and siluerware at VOORSCHOTEN) of VflN KEMPEN, BEGEER & VOS, Ltd., Royal Putch Manufactories of Goldware, Siluerware and Jewellery — — — — Eine der Fabriken (die Gold- und Silberwarenfabrik in VOORSCHOTEN) der Akt.Ges. VflN KEMPEN, BEGEER & VOS, Kgl. Niederlandische Gold-, Silber- und Bijouteriewaren-Fabriken — — — — — - N.V. K0PERQIETERI3 & SCHROEVENFflBRSEK „IJSEt-ttONDE" - - IJSSELMONDE ROTTERDAMSCHE ZOUTZIEDERIJ u.h. KOLFF & VIS - AFDEELING ZWIJNDRECHT - u.h. J. DE 80NDT ie ZWIJNDRECHT Los- en laadplaats nar. de Zoutziederij aan de haven JURGENS' OLIEFflBRIEKEN - - 2WIJNDRECHT I