Per serie (10 nrs.) f 3.50 |' Afz. nrs. f 0.45
<z ONZE POLITIEKE PARTIJEN
^BESCHREVEN DOOR HARE EIGEN VERTEGENWOORDIGERS
NIEUWE VERMEERDERDE EN BIJGEWERKTE DRUK; '
DE ALGEMEENE STAATSPARTIJ
DOOR
Dr. ZENO KAMERLING
BAAP, HOLLANDIA-DRUKKERD 1918







DE ALGEMEENE STAATSPARTIJ
DOOR
Dr. ZENO KAMERLING
De A. S. P. is geen partij zooals men dat woord gewoonlijk opvat, de naam bevat in zich een contradictie, Algemeen en Party sluiten elkander feitelijk uit.







I. De Oprichting
De Algemeene Staatsparty ter behartiging van de belangen van het Nederlandsche volk werd opgericht ia October 1913.
Wanneer schrijver dezes, die niet tot de oprichters behoorde, zich er een beeld van tracht te vormen welke motieven vijfjaren geleden de oprichters bewogen om de eerste schrede te doen op een weg die, naar het zich thans laat aanzien, op den duur zal leiden tot een omkeering in onze geheele Nederlandsche politiek, dan zijn deze motieven, naar het mij voorkomt, hoofdzakelijk geweest van tweeërlei aard.
Aan de eene zijde zijn het geweest praktische motieven, naaivoren gebracht uit de kringen van middenstanders, die op grond van de ervaring levendig beseften dat de politieke strijd steeds was, hetzij een strijd voor de belangen van bepaalde groepen of een strijd voor dogma's, die met de behartiging van de economische belangen van het Nederlandsche volk niets te maken hadden. Uit deze kringen wenschte men een politiek die zich niet zoude bewegen op dogmatisch terrein en die ook niet, hetzij uitsluitend op de belangen der arbeidersklasse of op grootkapitalistische belangen gericht zoude zijn, maar die, naast deze, ook oog zoude hebben voor de belangen van den middenstand.
Aan de andere zijde zijn het naast deze praktische, ook idealistische motieven geweest die aanleiding gaven tot de vorming van een nieuwe groepeering op politiek gebied, het besef namelijk dat de voortdurende, telkens weer bij iedere verkiezing oplaaiende partijstrijd het Nederlandsche volk meer en meer uiteen scheurt, het levendig besef dat er front gemaakt moet worden tegen dé steeds verder voortvretende verdeeling van ons volk in allerlei klassen, secten en partijen die alle, door middel van de politiek,



hun eigen separatistisch standpunt en zeer vaak ook hun eigen belang wenschen naar voren te brengen, een telkens weer kunstmatig aangewakkerde partijstrijd, waardoor ons volk meer en meer verdeeld wordt in allerlei scherp gescheiden groepen die naast, maar niet met elkander leven, zeer dikwijls zelfs vijandig tegenover elkander staan.
Enkele maanden voordat de Algemeene Staatspartij opgericht werd, was de felle verkiezingscampagne van 1913 met een nederlaag der rechtsche partijen geëindigd, maar alles wees er op dat het resultaat van dezen verkiezingsstrijd, de verandering van de meerderheid in de Tweede Kamer en de verandering van Ministerie, in den grond der zaak niet veel anders zoude beteekenen dan een verandering van décor op het politiek schouwtooneel; dat dezelfde partijen, meerendeels door dezelfde personen vertegenwoordigd, op dezelfde wijze als van ouds, over dezelfde onderwerpen zouden blijven doorbabbelen.
De oprichting van de Algemeene Staatspartij ontsproot eenerzijds uit het besef dat "de volksvertegenwoordigers zich hooger idealen voor oogen dienden te stellen dan het doel om politieke winst te behalen voor de eigen partij, anderzijds uit de overtuiging dat bij het tegenwoordige systeem van partijverdeeling en partijstrijd de behartiging van de economische belangen van het Nederlandsche volk op een schromelijke wijze werd verwaarloosd. Het waren geen politici die de Algemeene Staatspartij oprichtten, het waren mannen die beu waren van gepolitiek, die verlangden naar een maatschappij van minder enge, minder bekrompen partijzucht Misschien zijn er onder de oprichters van de Algemeene Staatspartij enkelen geweest, die oorspronkelijk bij andere politieke partijen aangesloten waren geweest maar deze op den duur den rug hadden toegedraaid, omdat zij zich met het politieke drijven niet konden vereenigen; hoofdzakelijk zijn de oprichters echter voortgekomen uit de kringen der kleurlooze middenstof, de groote massa der niet verpolitiekte Nederlanders, die tot nu toe bij verkiezingen altijd den doorslag heeft gegeven. Het is geweest een uit de kringen der kleurlooze middenstof ontspruitend praktisch middenstandsstreven, gelouterd door idealistische motieven, dat als reactie tegen de ontaarding der partijpolitiek het initiatief nam voor de oprichting der Algemeene Staatspartij.
Toen de nieuwe organisatie den 22en Maart 1915 met het eerste



nummer van haar officieel orgaan De Staatsburger in het openbaar optrad en haar doel uiteenzette, werd zij door de pers met hoongelach ontvangen.
Zoo schreef bijv. een bekend Haagsch dagblad op ironischen toon: „De partij welker bestuur uit eenige op het terrein van het openbare leven onbekende heeren bestaat, meent dat zij hen, die met haar van politieke partijen en van partij-politiek afkeerig zijn, zal kunnen vereenigen tot een machtige.... politieke partij in den lande".
Een ander blad meende dat de Algemeene Staatspartij en haar orgaan tegen den wind in gingen zeilen en sprak over een bespottelijk doodgeboren prulletje.
Een der Amsterdamsche dagbladen sprak van een oud geluid dat uit den toon van het eerste nummer van de Staatsburger klonk, meende dat de grondbeginselen der A. S. P. een barre gemeenplaats in de publieke conversatie vormen, was van oordeel dat van de maatregelen door de A. S. P. noodig geoordeeld, verscheidene reeds op de krukken van hun ouderdom liepen, was overtuigd dat voor een goede ontwikkeling van het democratisch parlementaire stelsel een gezond politiek partijleven een der voornaamste voorwaarden is en vatte zijn oordeel over de A. S. P. in het kort samen door de nieuwe organisatie als een malle en overbodige partij te kenschetsen.
Wij leven tegenwoordig snel, ook op politiek gebied; wanneer schrijver dezes, bladerende in den eersten jaargang van de Staatsburger of in het archief der A. S. P., deze en meer dergelijke, ongetwijfeld zeer goed bedoelde, maar toch niet bepaald welwillende uitlatingen tegenkomt, waarmede indertijd de Koningin der Aarde de nieuwe organisatie begroette, en dan daarmede vergelijkt hoe heden ten dage de grondgedachte van de A. S. P., de strijd tegen de ontaarding der partij-politiek allerwege wortel schiet, dan is het moeilijk zich voor te stellen dat hier slechts een tijdruimte van drie jaar tusschen ligt.
II. De kinderjaren
Het tijdvak van de oprichting af, tot Mei 1917, is gekenmerkt door herhaalde bestuurswisseling, het is een tijd waarin feitelijk nog gezocht werd naar den weg dien de organisatie zal moeten inslaan. Hoewel de Staatsburger van Maart 1915 af geregeld ver-



scheen, nam het ledental der A. S. P. in deze jaren slechts weinig toe. De Algemeene Staatspartij heeft de gewone kinderziekten van een nieuwe organisatie moeten doortobben en eerst wanneer deze periode achter den rug is, begint van Mei 1917 af een krachtig, doelbewust streven in een bepaalde richting en daarmede vangt dan een tijd van snelle ontwikkeling aan.
Wat het optreden naar buiten betreft verdient uit deze kinderjaren van de A. S. P. toch nog het een en ander vermeld te worden. Zoo werd er bijv. scherp stelling gekozen tegenover de gedwongen winkelsluiting in Amsterdam. De Staatsburger wees er herhaaldelijk, o.a. in het eerste nummer van Maart 1915, met nadruk op dat, hoewel het ongetwijfeld de plicht is van de overheid om te waken tegen de uitbuiting van winkelpersoneel door de winkeliers, toch de oplossing in de richting van een gedwongen sluiting om negen uur 's avonds een zeer ongelukkige was, vooral ook omdat hierdoor juist in zeer sterke mate getroffen werden de kleine zaken in de volksbuurten, die meerendeels zonder personeel werken en waar de eigenaar of leden van diens gezin achter de toonbank staan. Terwijl voor de groote zaken de gedwongen sluiting het karakter heeft van een bescherming van het personeel tegen een te langdurigen diensttijd, krijgt voor dergelijke kleine zaken de verplichte sluiting om negen uur het karakter van een, niet door het algemeen belang gemotiveerde inbreuk op de persoonlijke vrijheid.
In Juli 1915 werden in overleg met en gesteund door de Winkeliersvereniging in een paar Amsterdamsche districten de heeren DüYKERS en van der Velden candidaat gesteld voor den gemeenteraad. Deze eerste krachtproef had uit den aard der zaak geen resultaat, maar gaf er aanleiding toe dat het standpunt der A. S. P. in openbare vergaderingen uiteen werd gezet.
In December van hetzelfde jaar werd door de A. S. P. haar bemiddeling aangeboden ter beëindiging van een gerezen arbeidsconflict tusschen de Directie van de Amsterdamsche Atax Maatschappij en een deel van haar personeel. De aangeboden bemiddeling werd aanvaard en na herhaalde besprekingen gelukte het om betrekkelijk bevredigende voorwaarden bij de Directie te bedingen. Toen het personeel echter op deze voorwaarden niet tot opheffing der staking bereid was, moesten de bemiddelingspogingen gestaakt worden. Eenigen tijd later zag het personeel zich genoodzaakt den arbeid te hervatten op voor hen veel minder gunstige



voorwaarden dan aanvankelijk door het Hoofdbestuur der A. S. P, voor hen bedongen waren.
In de eerste maanden van 1916 werd er een begin gemaakt met decentralisatie, door oprichting van plaatselijke afdeelingen te Haarlem en te Amsterdam.
Omstreeks denzelfden tijd protesteerde de Staatsburger krachtig tegen de wijze waarop de Regeering de drukpersvrijheid aanrandde door de gevangenneming van Schröder.
In Mei en Juni 1916 werd door het Hoofdbestuur bij den Minister van Landbouw en bij de Volksvertegenwoordiging aangedrongen op onteigening van levensmiddelen teneinde prijsopdrijving te voorkomen. In Augustus werd aan den Minister het verzoek gericht om den uitvoer van levensmiddelen tijdelijk stop te zetten, totdat een afdoende regeling voor de levensmiddelenvoorziening in het binnenland zoude zijn getroffen. In de Staatsburger van 15 October werd met nadruk gewezen op het verkeerde systeem dat de inkoop en verzending van graan voor de Nederlandsche Regeering in handen was van denzelfden persoon die in deze de Regeering van advies diende.
In December van dit jaar werd in een openbare vergadering te Amsterdam door Prof. Mr. J. A. van Hamel Onze politiek van den komenden tijd behandeld en zoude door Mevrouw Drucker de Grondwetsherziening worden besproken.
In Februari 1917 nam de A. S. P. weer zijdelings aan een verkiezing deel, door bij de gemeenteraadsverkiezingen in Watergraafsmeer steun te verkenen aan den door de S. D. A. P. gestelden candidaat. De persoon in kwestie, de heer content, had schrift telijk verklaard het programma van de Algemeene Staatspartij ten volle te onderschrijven, zoodat het Hoofdbestuur, toen er door een der leden zeer sterk aangedrongen werd op een actie in deze richting, geen termen vond om de gewenschte medewerking te weigeren. De heer Content werd niet gekozen. Het schrijven echter, waarin dit bekende lid van de S. D. A. P. zijn volledige instemming betuigde met de beginselen der Algemeene Staatspartij, is in de verkiezingscampagne van Juni 1917 nog herhaaldelijk ter sprake gekomen.
In Maart en April 1917 stond de Algemeene Staatspartij op een tweesprong. Den I4en Februari was tot voorzitter gekozen de heer J. homan van der Heide, die nog slechts korten tijd lid van de A. S. P. was en die na zijn verkiezing met groote energie de



Organisatie trachtte te leiden in een richting die de goedkeuring van de groote meerderheid der leden en ook van zijn medebestuursleden niet wegdroeg. Er was o.a. besloten om inplaats van het reeds bestaande programma van actie een beginselverklaring te ontwerpen en de nieuwe voorzitter kwam toen voor den dag met een ontwerp, dat een zeer geprononceerd autocratisch karakter had en dat het zwaartepunt der A. S. P. wilde leggen in het werken voor een georganiseerde vermeerdering der productie. Toen bovendien de voorzitter, buiten de andere leden van het Hoofdbestuur om, zich een vurig voorstander van de aanhangige grondwetsherziening en een fel tegenstander van wijziging van de regeling der troonopvolging toonde, en dit standpunt in hoofdartikelen in de Staatsburger ging verdedigen, was een conflict onvermijdelijk. Er hadden intusschen namelijk reeds verscheidene leden scherp stelling gekozen tegen de aanhangige grondwetsherziening, o.a. door medeonderteekening van een manifest voor een grondwetsherziening in nationalen geest, waarbij speciaal op de wenschelijkheid van regeling der troonopvolging werd aangedrongen.
Het ontwerp beginselverklaring van den voorzitter werd door een studie-commissie nader onderzocht, de wenschelijkheid der handhaving van ons onafhankelijk volksbestaan, regeling der troonopvolging en strijd tegen economische penetratie werd uitdrukkelijk vastgelegd, met het gevolg dat de heer HOMAN VAN der Heide zijn functie als voorzitter neerlegde en uit de partij trad. Met deze bestuurswisseling en met het aannemen van de nieuwe, door de studie-commissie ontworpen beginselverklaring, was de richting die de A. S. P. uit zoude gaan definitief vastgelegd, en was de tijd van de kinderziekten achter den rug.
III. De hoofdpunten der beginselverklaring
Papier is geduldig maar het is tegenwoordig schaars; het is dan ook zeer de vraag of de uitgever en de lezers er genoegen mede zouden nemen, wanneer wij hier de beginselverklaring van de A. S. P. in haar geheel lieten volgen. Wij zullen alleen de hoofdpunten in het licht stellen. Deze hoofdpunten, dus de hoofd, beginselen, waardoor naar onze meening de Nederlandsche politiek zal moeten worden geleid, zijn de volgende: ^ A. De A. S. P. stelt op den voorgrond de behartiging van de algemeene belangen van geestelijken en stoffelijken aard van



het Nederlancfsche volk, in tegenstelling met de behartiging der bijzondere belangen van personen en partijen.
B. De A. S. P. is van oordeel dat de algemeene welvaart in de allereerste plaats de bijzondere zorg van het Staatsbestuur eischt, omdat de welvaartstoestand van de groote massa van het volk zeer onbevredigend is.
C. De A. S. P. wenscht handhaving van den onafhankelijken Nederlandschen Staat in de lijn, die door onze geschiedenis, onze nationale traditie en ons volkskarakter wordt aangegeven.
D. De A. S. P., bewust van de hooge beteekenis van het geestelijk leven en het streven naar zedelijke idealen, verlangt hiervan de bevordering door de actieve zorg en den steun vanwege het Staatsbestuur.
E. De A. S. P. wenscht dat de regeering berust op den volkswil en dat het Staatshoofd de verantwoordelijke Ministers kiest in overeenstemming met dien wil.
Van deze hoofdpunten geeft A. de grondgedachte weer, die reeds bij de oprichting van de A. S. P. heeft voorgezeten. De A. S. P. neemt uitdrukkelijk stelling tegenover het separatistische drijven van onze tegenwoordige partijpolitiek, tegenover het streven om in de politiek speciale zienswijzen of de belangen van speciale groepen naar voren te brengen. Een zekere tegenstelling tusschen min of meer behoudende en meer of minder vooruitstrevende elementen is in geen enkele vergadering, dus zeker niet in een volksvertegenwoordiging te vermijden, een dergelijke tegenstelling is ook gewenscht omdat deze er aanleiding toe geeft de kwesties van algemeen belang van verschillenden kant te bezien. Het is echter naar onze meening een eisch, waarvan niet mag worden afgeweken, dat de volksvertegenwoordiger zich steeds bewust blijft dat hij, strikt rechtvaardig, het algemeen belang en geen groeps-, secte- of partijbelang moet behartigen. Alleen wanneer de volksvertegenwoordigers allen staan op den grondslag van het algemeen belang, is vruchtbaar overleg denkbaar. Zoodra zij zich plaatsen op een separatistisch standpunt en zich speciaal als vertegenwoordiger van groepsbelangen beschouwen, wordt vruchtbare discussie onmogelijk; ieder heeft dan reeds een bepaalde, niet tengevolge van het onderling overleg met zijn medeleden, maar buiten de volksvertegenwoordiging om door ruggespraak met zijn partij gevormde overtuiging of een hem gegeven opdracht. De politiek moet dientengevolge ontaarden, want inplaats van het



onderling overleg over de beste wijze om het algemeen belang te dienen, treedt dan het marchandeeren en transigeeren tusschen de vertegenwoordigers van verschillende partijen, teneinde door geven en nemen te komen tot de vorming van een meerderheid die in staat is de minderheid te dwingen.
Wat het tweede hoofdpunt, hierboven onder B. vermeld, van de beginselverklaring betreft, dit kenmerkt de A. S. F. als een groep die radicale hervorming op sociaal en economisch gebied dringend noodig acht. Er is geen twijfel aan dat reeds sinds tal Van jaren de voeding en de huisvesting van een zeer groot deel van het Nederlandsche volk zeer veel te wenschen overlaten.
Vermeerdering van het nationaal vermogen is geen kwestie van algemeen belang wanneer deze vermeerdering slechts betrekkelijk weinigen ten goede komt; wel is het een dringende eisch van rechtvaardigheid — en het is trouwens ook een eisch van zoogenaamd „praktische" staatkunde, want de binnenlandsche rust is er op den duur mede gemoeid — dat de welvaartstoestand van de groote massa wordt verbeterd. In een onlangs verschenen publicatie wordt medegedeeld dat het vleeschverbruik per hoofd van de bevolking per jaar in 1911 becijferd werd:
voor Duitschland op 52,7 K.G.
voor Engeland op 54.96 „
voor de Vereenigde Staten op 84,15 „ voor Nederland op 3 3,03 „
Dergelijke cijfers zijn een schande voor de elkander opvolgende ministeries en volksvertegenwoordigers die de behartiging van de belangen van het Nederlandsche volk in de laatste twintig jaar tot taak hadden. Onder het laisser-aller regime moge dan al het nationale vermogen in Nederland zeer aanmerkelijk zijn toegenomen, de welvaartstoestand van de groote massa van het Nederlandsche volk is eer verminderd dan vermeerderd. Het zou niet moeilijk vallen ook op het gebied van woningtoestanden met cijfers aan te toonen, dat ook reeds voor den oorlog de toestand hier te lande bedroevend veel te wenschen overliet.
Wanneer de A. S. P. streeft naar verhooging van de algemeene welvaart en onomwonden erkent dat de welvaartstoestand van de groote massa van het Nederlandsche volk zeer veel te wenschen overlaat, wil zij echter de oplossing niet zoeken op het dogmatische terrein van den Marxistischen klassestrijd; niet door een machtsverplaatsing en door uitbreiding van de ambtenarij, maar door samen-



werking van allen, in het belang van het algemeen, zal in deze richting verbetering kunnen worden bereikt.
Wat het derde hoofdpunt van onze beginselverklaring betreft, hierboven onder C vermeld, in het oorspronkelijke, voor den oorlog ontworpen programma van actie lag dit beginsel uit den aard der zaak nog niet. Eerst door den oorlog is de groote beteekenis hiervan naar voren gekomen. Zeer vele Nederlanders hebben ingezien dat Nederland langzaam aan een heel eind op weg komt om zijn onafhankelijkheid te verliezen en ieder die nog wat voelt voor ons volkskarakter en voor onze nationale traditie, moet tegenover dit gevaar front maken. De partijpolitici trekken zich hier over het algemeen heel weinig van aan, er zijn zelfs Nederlandsche politici van gezag, leiders van politieke partijen die, verblind door eerzucht of door hun partij dogma's, zich niet ontzien op een niet te qualificeeren wijze opvattingen te propageeren, die op den duur tot verlies van ons onafhankelijk volksbestaan moeten leiden. Nederland mag zich zeker niet door den een ot den ander der strijdende partijen tegen den tegenstander laten uitspelen op een wijze, die rampen brengen zoude over ons vaderland, maar wij mogen en moeten eischen dat de Nederlandsche Regeering en de Nederlandsche volksvertegenwoordiging zich rekenschap geven van het zeer groote gevaar dat er dreigt van de ééne zijde vooral; dat wij niet een struisvogelpolitiek volgen en de oogen sluiten voor de wijze waarop daar een toekomstige annexatie en een economische saamhoorigheid als iets vanzelfsprekends wordt voorgesteld.
Wat punt D van de beginselverklaring betreft, moet uitdrukkelijk geconstateerd worden dat de A. S. F. ten volle de' waarde van het geestelijk leven en van zedelijke idealen erkent. Wij zien in het onderwijs niet in de eerste plaats het middel om de leerlingen af te richten en klaar te maken voor een beroep; het onderwijs moet den leerling ontwikkelen en brengen op een geestelijk hooger peil. Ons onderwijs, dat maar al te vaak africht voor examens zonder te ontwikkelen, verliest dit maar al te vaak uit het oog.
Maar wanneer wij ten volle de groote beteekenis van het geestelijk leven en van zedelijke idealen erkennen, moeten wij toch met twee restricties rekening houden. In de eerste plaats zal dit geestelijk leven en het streven naar zedelijke idealen slechts dan tot zijn recht kunnen komen wanneer het gebaseerd is op den grondslag van een bevredigenden welvaartstoestand; wij mogen niet den behoeftigen landgenoot paaien met geestelijk leven en zedelijke



idealen om hem zijn onvoldoende voeding en gebrekkige huisvesting te doen vergeten. En in de tweede plaats moet het geestelijk leven en het streven naar zedelijke idealen niet worden gepropageerd op een wijze die tot scheuring en verdeeldheid in het Nederlandsche volk aanleiding geeft.
Wij willen behoorlijke huisvesting en behoorlijke voeding voor ieder Nederlander en dan voldoenden tijd voor ontspanning en voldoende gelegenheid voor ontwikkeling, opdat er zich een geestelijk leven ontplooien kan, dat zijn kracht niet zoekt in het stichten van haat, het aanstoken van verdeeldheid, het minachten van andersdenkenden, maar in wederzijdsche waardeering en gemeenschapszin.
Wat ten slotte punt E van de beginselverklaring betreft, dit legt uitdrukkelijk vast dat onze regeeringsvorm een democratische moet zijn. Volgens de Nederlandsche traditie moet het volk niet beschouwd worden als de gehoorzame onderdanen van den vorst, maar de vorst is de eerste dienaar van de gemeenschap. Een zeer Bekend Nederlander heeft enkele maanden geleden gezegd: „een nieuwe partij moet democratisch zijn of niet zijn". Volkomen juist; maar er is geen woord waarmede meer wordt gegoocheld dan met het woord democratie. Komt democratie daarop neer, dat men in schijn aan een ieder medezeggingschap geeft door invoering van het algemeen kiesrecht, maar dat in werkelijkheid al het gezag geconcentreerd wordt in de handen van eenige partijbesturen? Komt democratie daarop neer, dat de volksvertegenwoordigers tegen dat het naar de verkiezingen loopt van hun liefde voor het volk blijk geven door demagogische redevoeringen?
Het komt schrijver dezes voor dat het wezen der democratie vooral gezocht moet worden in:
1. de behartiging van de belangen van het geheele volk zoowel in stoffelijk opzicht als in zedelijk,, dus ook in tegengaan van corruptie, handhaving van de publieke moraliteit;
2. het gelegenheid geven aan ieder burger om onbewimpeld zijn meening te uiten en het rekening houden door Regeering en Volksvertegenwoordiging met de wenschen en meeningen die er leven in het volk;
3. een afdoende contröle op de daden der Regeering door het ^volk, vooral ook door het zuiver handhaven van het onafhankelijke, kritische standpunt waarop de volksvertegenwoordiging tegenover de Regeering moet staan;



4. het handhaven van het begrip dat de Regeering er is ter wille van het volk, niet omgekeerd het volk ter wille van de Regeering en van een daarmede samenwerkende volksvertegenwoordiging.
IV. De verkiezingsstrijd van 1917
In het najaar van 1916 gingen er van allerlei kanten stemmen op, die protest aanteekenden tegen de aanhangige grondwetsherziening, echter op grond van zeer verschillende overwegingen. Vooral drie verschillende stroomingen waren toen aanvankelijk in deze protestbeweging duidelijk te onderscheiden, een feministische, geleid door mevr. DrüCKER, mevr. Baerveldt en mej. Nine Minnema, welke vooral de grondwettelijke invoering van het actieve kiesrecht voor de vrouw voorstond, een juridiseh-politieke, geleid o.a. door Mr. S. van houten en Mr. Louis israels, die vooral bezwaren had tegen het stelsel der Evenredige Vertegenwoordiging, en een nationale, die in de voortzetting van het sinds Augustus 1914 gevolgde regeeringsbeleid een groot gevaar zag voor ons toekomstig onafhankelijk volksbestaan en die vooral ook de regeling der troonsopvolging wenschte te herzien.
In November 1916 was er in kleinen kring reeds een tweetal circulaires verspreid waarbij de wenschelijkheid van de oprichting eener Nationale Partij werd bepleit. Er had zich toen een voorloopig comité gevormd en er werd besloten om voorloopig vooral de aandacht op de regeling der troonsopvolging te vestigen. In December werd van Wageningen uit een manifest verspreid, over de noodzakelijkheid van de herziening der grondwet in nationalen geest. Terwijl eenerzijds de meesten van de onderteekenaars van dit manifest zich, voor zoover zij hiervan nog geen lid waren, bij de Algemeene Staatspartij aansloten, kwam er anderzijds een fusie tot stand tusschen de drie bovengenoemde stroomingen, die alle bezwaar hadden tegen de aanhangige grondwetsherziening. Uit de fusie van deze drie stroomingen werd de A. T. A. G. (actie tegen de aanhangige grondwetsherziening) geboren. De A. T. A. G. was dus uitsluitend een tijdelijke combinatie van drie zeer heterogene groepen.
Het onderscheid tusschen A. S. P. en A. T. A. G. is den voorstanders van de grondwetsherziening, den voorstanders van de „laat zitten wat zit" coalitie eigenlijk nooit duidelijk geweest en onder de adhserenten van de protestbeweging waren er ook ver-



scheidenen die zich van dit verschil nooit rekenschap hebben gegeven. De actie van A. T. A. G. en A. S. P. ging evenwijdig, velen waren bij beide organisaties aangesloten, maar er was toch een zeer duidelijk onderscheid tusschen beiden. Het was er de A. T. A. G. uitsluitend om te doen om de voorstellen tot grondwetsherziening te doen verwerpen of er tenminste demonstratief tegen te protesteeren; de A. T. A. G. actie was uitsluitend negatief; voor de A. S. P. was de actie tegen de grondwetsherziening slechts een uitvloeisel van een positief streven, dat zich o.a. regeling van de troonopvolging, betere zorg voor de levensmiddelenvoorziening, verhooging van de weerkracht der natie, strijd tegen corruptie, zuivering van de toestanden op het gebied onzer binnenlandsche politiek ten doel stelt. De door de A. T. A. G. in Juni 1917 gestelde candidaten legden allen de belofte af dat zij, wanneer zij eventueel gekozen zouden worden, onmiddellijk na de behandeling der grondwetsherziening hun mandaat ter beschikking van de kiezers zouden stellen; zij werden dus uitsluitend afgevaardigd met de opdracht om de grondwetsherziening te bestrijden en zouden van een eventueele verkiezing geen gebruik mogen maken om iets positiefs tot stand te brengen.
Hiertegenover is van de zijde der A. S. P. in Juni 1917 herhaaldelijk in het licht gesteld dat de candidaatstellingen van deze organisatie het karakter hadden van een drieledig protest: tegen de ontaarding der partijpolitiek in het algemeen, tegen de wijze waarop door Regeering en volksvertegenwoordiging in de oorlogsjaren de belangen van het Nederlandsche volk werden behartigd en tegen de aanhangige grondwetsherziening. Van de zijde der „laat zitten wat zit" coalitie werd hiertegenover steeds betoogd, dat het bij deze verkiezing uitsluitend ging om de verwezenlijking van de grondwetsherziening, om de invoering van het algemeen kiesrecht.
Behalve de talrijke door de A. T. A. G, door de S. D. P. en de Christensocialisten gestelde candidaten had de A. S. P. in Juni 1917 in drie Amsterdamsche districten en in Haarlem candidaten tegenover de opnieuw gecandidateerde zittende Kamerleden gesteld. Van al deze protestcandidaten was een der candidaten van de A. S. P. de eenige die . in herstemming kwam. Er is geen twijfel aan of, wanneer niet al de in de Tweede Kamer vertegenwoordigde partijen wederkeerig elkanders zittende leden zooveel mogelijk hadden gesteund, de wil des volks zich in Juni 1917 door middel van de stembus zeer duidelijk voor een verjonging



en verfrissching van de Tweede Kamer zou hebben uitgesproken. Tegen de vereenigde kracht van de bestaande, georganiseerde en gedisciplineerde partijen konden echter de protestgroepen geen afdoend resultaat bereiken.
V. De strijd van de A. S. P. voor een betere levensmiddelenvoorziening
Reeds in de eerste maanden van 1916 kwamen in de Staatsburger herhaaldelijk opmerkingen over en kritiek op de levensmiddelenvoorziening voor; maar in Mei en Juni van dat jaar werd er officieel door het Hoofdbestuur bij den Minister en bij de Tweede Kamer op aangedrongen om tot onteigening van levensmiddelen over te gaan teneinde prijsopdrijving te voorkomen.
In Juli 1916 werd aan den Minister een schrijven gericht om er op te wijzen dat de toestand der levensmiddelendistributie niet langer houdbaar was en werd verzocht allen uitvoer van voedingsmiddelen te verbieden totdat een algemeene regeling getroffen zoude zijn, waardoor de voeding van het Nederlandsche volk afdoende en voor alle burgers bereikbaar zou zijn geregeld.
In de Staatsburger van 15 October 1916 werd met nadruk gewezen op het verkeerde systeem, dat een deel van de levering, de inkoop en de verzending van graan voor de Nederlandsche regeering, in handen is van denzelfden persoon — den heer Kröller — die in deze de regeering van advies dient. In de Staatsburger van 15 Mei 1917 vinden wij o.a. een artikel van P. H. burgers over Staatscoöperatie en van schrijver dezes over Eenzijdige produktieen exportpolitiek. Den 21 en Mei werd op een openbare vergadering te Amsterdam door burgers gesproken over de organisatie van de produktie en betoogd dat deze moet geschieden door een deskundige en niet door een politieke volksvertegenwoordiging. Op dezelfde vergadering toonde de heer Gerhard Polak met verschillende voorbeelden aan op welk een nonchalante wijze de levensmiddelenpolitiek door de regeering behandeld is en wees op 'het groote gevaar dat er voor de publieke moraliteit schuilt in de steeds veldwinnende corruptie.
Den 7en Juli 1917 werd door het Hoofdbestuur aan H. M. de Koningin een request gericht waarin er op werd gewezen dat de grondoorzaak van de onlusten die enkele dagen te voren in Amsterdam en ook elders in Nederland heerschten „moet worden



gezocht in de roekelooze uitvoerpolitiek die reeds sinds meer dan twee jaar door den tegenwoordigen Minister van Landbouw wordt gevolgd". Er werd aan H. M. in overweging gegeven aan het vraagstuk van de levensmiddelenvoorziening van het Nederlandsche volk haar volle aandacht te willen wijden.
In de Staatsburger van i September 1917 vinden wij weer een artikel: Het fiasco van het Posthuma-beleid. Den 28en September werd opnieuw een zeer uitvoerig request aan H. M. de Koningin verzonden waarin aan verscheidene concrete voorbeelden het beleid van Minister Posthuma werd getoetst en de conclusie werd getrokken dat deze Minister verre tekort is geschoten in zijn beleid. Het Hoofdbestuur wees er op dat een handhaving van dezen Minister binnen enkele maanden vermoedelijk aanleiding zoude geven tot zeer ernstige binnenlandsche onlusten en gaf H. M. in overweging dezen bewindsman te vervangen door een persoonlijkheid waarin het Nederlandsche volk vertrouwen stellen kan.
Den 4e» November 1917 spraken op een openbare vergadering te Amsterdam de heer burgers over de levensmiddelenpolitiek en schrijver dezes over het Kröller-Posthuma-beleid.
In de Staatsburger van 1 December komt een artikel voor van den heer Burgers over „Het tekort aan Graan".
Naar aanleiding van het in de Vrijzinnig Democraat door Mr. Marchant uitgesproken verwijt dat de bestrijders van het Posthumabeleid niet met hun beweerde, betere methode voor den dag kwamen, werd in de Staatsburger van 1 Februari 1918 een open brief aan Mr. Marchant gericht. In hetzelfde nummer komt een artikel voor over „Hongeropstootjes".
In de Staatsburger van 1 April 1918 werd in een artikel „Voedselvoorziening uit de Tropen" met cijfers toegelicht dat bij rationeel gebruik de Nederlandsche bodem het Nederlandsche volk zeer voldoende zou kunnen voeden.
Den 6en April werd door het Hoofdbestuur nogmaals een request aan H. M. de Koningin gezonden om er op te wijzen dat de noodtoestand van het Nederlandsche volk een onmiddellijk in* grijpen eischt en in overweging te geven onmiddellijk de noodige maatregelen te doen nemen teneinde het voor Nederland beschikbare broodgraan uit Amerika te doen afhalen. Naar aanleiding van dit request werd een nadere schriftelijke toelichting verzocht die den i8en April gegeven en in de Staatsburger van 1 Mei opgenomen werd. In deze toelichting werd er met nadruk op



gewezen dat het rantsoen waarop de groote meerderheid van het Nederlandsche volk in de maanden Februari, Maart en April leefde, misschien wat de hoeveelheid betreft voldoende was, maar wat de hoedanigheid aangaat zeer veel te wenschen overliet; dat dit rantsoen toch in hoofdzaak uit zeer waterrijke, voedselarme voedingsmiddelen (aardappelen en groenten) bestond en speciaal veel te weinig eiwit en vet bevatte.
Sinds ruim twee jaar is door de Algemeene Staatspartij voortdurend op de levensmiddelenvoorziening gehamerd, voortdurend er op gewezen dat er gebroken zoude moeten worden met het werken voor de export, voortdurend betoogd dat er in de allereerste plaats voor de levensmiddelenvoorziening van het binnenland zou moeten worden gezorgd. Allerlei maatregelen die nu ten langen laatste, nu het feitelijk te laat is, schoorvoetend worden genomen, bijv. de uitbreiding van den inheemschen graanbouw, zijn hetzij door het Hoofdbestuur van de A. S. P. als zoodanig of door leden van de A. S. P. individueel reeds lang aanbevolen, toen deze nog met succes toegepast- hadden kunnen worden. Dat er zoo betreurenswaardig weinig notitie van de door ons uitgeoefende opbouwende kritiek op het landbouwbeleid is genomen, moet zeker in hoofdzaak worden toegeschreven aan de wijze waarop de Tweede Kamer vastgeroest zit in haar partijstrijd en partijdogmatiek.
VI. Het standpunt van de A. S. P. tegenover partijpolitiek
Zooals reeds in het kort werd uiteengezet, is ons standpunt ten opzichte van de ontaarding der partijpolitiek de hoeksteen van onze beginselverklaring. De A. S. P. staat zuiver op de basis van artikel 78 der Grondwet:
„De Staten-Generaal vertegenwoordigen het geheele Nederlandsche volk".
Dit artikel kan niet anders worden uitgelegd dan dat ieder lid der Staten-Generaal gehouden is op te komen voor de belangen van het geheele volk; dat hij is een volksvertegenwoordiger en niet op het Binnenhof komt om er de belangen van een bepaald kiesdistrict, van een bepaalde klasse of secte, of van een bepaalde groep kiezers te bepleiten.
Artikel 78 der Grondwet en artikel 86, dat uitdrukkelijk rugge-



spraak verbiedt, hebben ongetwijfeld de strekking gehad om een einde te maken aan het tijdens de Republiek der Vereenigde Nederlanden zoo noodlottig gebleken systeem, dat de afgevaardigden speciaal voor separatistische belangen opkwamen. Twee eeuwen geleden behartigden de vertegenwoordigers van Holland uitsluitend de belangen van Holland, die van Zeeland kwamen speciaal voor de belangen van Zeeland op, enz. en in den strijd om de belangen der verschillende provinciën werd het algemeene belang maar al te vaak over het hoofd gezien. Wij hebben nu in den loop der laatste veertig jaar in onze binnenlandsche politiek een even noodlottig separatisme zich zien ontwikkelen; wij vinden nu in de zoogenaamde Volksvertegenwoordiging afgevaardigden die speciaal voor de Roomsch-Katholieke zienswijze en belangen opkomen, afgevaardigden die speciaal op een Calvinistisch standpnnt staan, afgevaardigden die speciaal de arbeidersbevolking tot politieke macht wenschen te brengen en de dogma's van Marx trachten te verwezenlijken, enz. En, evenmin als twee eeuwen geleden, wordt er, anders dan bij uitzondering, om de groote algemeene belangen gedacht.
Het Nederlandsche volk wordt meer en meer verscheurd en in vijandige kampen verdeeld door de kunstmatige thesen en antithesen die het door de beroepspolitici worden opgedrongen, den schoolstrijd en den klassestrijd. ;^fflM
Van den aanleg der forten bij Vlissingen, toch ongetwijfeld een zaak van het hoogste belang, waarover ieder volksvertegenwoordiger als onafhankelijk en ontwikkeld man zijn meening had moeten uitspreken, is indertijd een zuivere partijkwestie gemaakt, links tegen rechts.
De schoolstrijd beheerscht sinds veertig jaar onze politiek, maar ons onderwijs laat zeer veel te wenschen over, sinds jaar en dag wordt er alom geklaagd dat het onderwijs africht maar niet ontwikkelt, dat de onderwijsprogramma's overladen zijn, dat het onderwijs vaak neerkomt op examendressuur, dat er geen voldoende vakonderwijs wordt gegeven.
De ontginning van het steenkolenbekken in Limburg, de kanalisatie van de Maas is tegengehouden door de partijpolitiek, de drooglegging der Zuiderzee is nu sinds circa zestig jaar in beraad en enkele weken geleden werd een ontwerp, dat ruim dertig jaar oud is er met spoed in enkele avondzittingen van de Tweede Kamer doorgejaagd.



Staatspensioen zien wij in verschillende omgevende landen met succes werken, maar in Nederland is het staatspensioen opgehangen aan den kapstok der partijpolitiek.
De kwestie van vrijhandel of bescherming, die toch uitsluitend uit het oogpunt van het nationale belang zoude moeten worden beschouwd, is gemaakt tot een economisch dogma dat weer vastgeklonken wordt aan overtuigingen op godsdienstig gebied.
Van een goede behartiging der algemeene belangen door de volksvertegenwoordiging zal pas dan weer sprake kunnen zijn wanneer de volksvertegenwoordigers zuiver staan op de basis van artikel 78 en 86 der Grondwet; wanneer zij kritisch staan tegenover de Regeering als onafhankelijke mannen, die ronduit hun overtuiging uitspreken; wanneer de volksvertegenwoordigers niet meer de rol vervullen van grammophoonplaten, die bepaalde deuntjes afdraaien waarvan het motief gevormd wordt door het een of andere dogma van theologischen, economischen of socialen aard.
De beroepspolitici beschouwen over het algemeen artikel 78 der Grondwet als een doode letter, de A. S. P. is van oordeel dat het allereerst noodig zal zijn dit artikel weer in eere te herstellen.
Het separatisme is vooral van twee kanten in onze politiek ingevoerd; eenerzijds door die partijen die zich op een speciale godsdienstige leer baseeren en die uit den aard der zaak dus ook deze speciale overtuiging, die toch slechts in een deel van het volk leeft, in het Staatsbestuur naar voren willen brengen; anderzijds door de partij die zich baseert op het dogma van de duurzame belangentegenstelling tusschen arbeiders en kapitalisten, de partij welke streeft naar de politieke macht van de arbeidende klasse.
Separatistische politiek wordt uit den aard der zaak ten slotte altijd een machtsvraag; wij krijgen dan inplaats van onderling overleg, van logica, van klemmend betoog, een do ut des l) politiek, die haar kracht zoekt in transigeeren en marchandeeren en in demagogie.
Het standpunt van de Algemeene Staatspartij ten opzichte van partijpolitiek is duidelijk onder woorden gebracht in de volgende tien stellingen:
1. Gezonde partijpolitiek mag slechts berusten op verschillende
!) ik geef (zoo weinig mogelijk) om (zooveel mogelijk) te krijgen.



opvattingen omtrent de behartiging van het algemeen belang.
2. Scherpe partijdiscipline en gedetailleerde partijprogramma's leiden er toe zelfstandig oordeelende, onafhankelijke personen uit de volksvertegenwoordiging te weren en propagandisten die vast zijn in de leer van hun partij naar voren te brengen; zij hebben demagogische waarde maar zijn in strijd met een goede behartiging van het algemeen belang.
3. De wijze waarop de Nederlandsche politiek in de laatste tientallen jaren in hoofdzaak beheerscht wordt door de kunstmatig naar voren gebrachte antithese van de sektescholen en van den klassestrijd, houdt een gezonde ontwikkeling van de volkswelvaart tegen en maakt van onze nationale eenheid een parodie.
4. Onze Nederlandsche politiek heeft, in strijd met den geest van artikel 78 van de Grondwet, meer en meer een separatistisch karakter gekregen; de invoering der evenredige vertegenwoordiging is hiervan een uitvloeisel.
5. Onze tegenwoordige politiek is slechts in schijn democratisch ; in werkelijkheid berust de leiding bij eenige volksmenners die met schoonklinkende leuzen en fraaie programma's de kiezers begoochelen.
6. De normale taak van de volksvertegenwoordiging is in hoofdzaak die van controleerend, kritisch toezien, teneinde te zorgen dat de regeering de algemeene belangen van het volk zoo goed mogelijk behartigt.
7. De Nederlandsche volksvertegenwoordigers beschouwen het in hoofdzaak als hun taak om te kibbelen over partijdogma's.
8. Bij de verkiezingen in 1918 zullen de in de volksvertegenwoordiging zetelende partijen tevergeefs trachten met hun verouderde, eenigszins afgestofte leuzen de kiezers opnieuw te vangen.
9. Het is een zaak van groot nationaal belang dat alle Nederlanders die de ontaarding van onze partijpolitiek erkennen, hiertegen gezamenlijk front maken.
10. Inplaats van het zoeken naar thesen en antithesen waardoor het Nederlandsche volk verdeeld wordt, moet komen het streven naar synthese, naar gemeenschappelijke behartiging van het algemeen belang.



VII Het democratische standpunt van de Algemeene StaatspartijDe Algemeene Staatspartij staat op een geprononceerd democratisch standpunt, zij is echter wars van demagogie.
In het oorspronkelijke programma van actie, zooals dat in het eerste nummer van de Staatsburger werd gepubliceerd, was de wenschelijkheid van de invoering der Evenredige Vertegenwoordiging opgenomen. Dit punt verviel bij de herziening van dit programma en komt dus in de beginselverklaring van Mei 1917 niet voor, omdat het zich toen reeds zeer duidelijk liet aanzien, dat de invoering der Evenredige Vertegenwoordiging vooral zoude leiden tot versterking van de macht der partijbesturen en zoodoende den invloed van de individufele kiezers zou verminderen.
Tegen de „laat zitten wat zit" coalitie, die een slag was in het gezicht van de ware democratie, waarbij door eenige autocratisch optredende partijbesturen gedecreteerd werd dat de volksvertegenwoordiging in goede handen was, dat de kiezers hetzelfde regentencollege voorloopig moesten handhaven, teneinde de heeren in het genot van salarisverhooging en pensioen te stellen, is de A. S. P. met kracht opgekomen.
De wijze waarop de A. S. P. partij gekozen heeft toen de drukpersvrijheid in den persoon van Schröder werd aangerand toont duidelijk hoe hoog wij het aloude recht van vrije meeningsuiting wenschen te houden. Toen in Augustus 1917 de persvrijheid opnieuw werd aangetast door de schorsing van het Emdhovensch Dagblad werd eveneens onmiddellijk een sympathiebetuiging verzonden en door de Staatsburger krachtig geprotesteerd.
Wat de eisch van regeling der troonopvolging betreft, is het niet tegen te spreken dat de tegenwoordig geldende bepalingen daaromtrent op het verouderde standpunt staan dat het volk beschouwd wordt als de gehoorzame onderdanen van een vorst die er naar welgevallen over beschikt. Een eeuw geleden is er bij het aannemen van de grondwet beschikt over de toekomst van het Nederlandsche volk in autocratischen geest. In geval het regeerende vorstenhuis onverhoopt zoude uitsterven ligt de beslissing over den toekomstigen regeeringsvorm en over de toekomstige regeerders niet bij het Nederlandsche volk; dit heeft er niets over te zeggen; het Nederlandsche volk wordt dan als een erfenis toegewezen aan den een of anderen verren bloedverwant van den



overledene. Niets is er in onze Nederlandsche wetgeving zoozeer in strijd met de beginselen der ware democratie als de tegenwoordig geldende regeling omtrent de troonopvolging; er is geen eisch van democratie zoo dringend als deze: dat in de grondwet uitdrukkelijk het zelfbestemmingsrecht van het Nederlandsche volk bij onverhoopt uitsterven van het regeerende vorstenhuis worde vastgelegd.
Het Nederlandsche volk zal in dat geval vrij moeten zijn om zelf te beslissen of het dan voortaan een republiek wil vormen of een koninkrijk blijven; in het laatste geval zal het zelf moeten kiezen aan wien de kroon der Nederlanden zal worden opgedragen. Ook de uitdrukkelijk in onze beginselverklaring vastgestelde eisch van „wijziging der artikelen 57, 58 en 59 der Grondwet, opdat met het Staatshoofd de volksvertegenwoordiging beslisse over oorlog en vrede" is een eisch van ware democratie. Ook in dit opzicht staat onze Grondwet nog op het verouderde, autocratische standpunt van de vorsten-almacht. Ook in dit opzicht is de volksvertegenwoordiging, inclusief de partijen die zich sieren met den naam democraten, bij de grondwetsherziening in gebreke gebleven op wijziging aan te dringen.
De A. S. P. heeft voorts steeds gestreden tegen corruptie op allerlei gebied, tegen nepotisme en tegen accumulatie van baantjes, met de daaraan verbonden salarissen. Reeds in de eerste nummers van de Staatsburger is in dit opzicht herhaaldelijk stelling genomen; toen de heer Gerhard Polak openlijk optrad tegen de corruptie in het rijksgraanbeleid is de A. S. P. aanvankelijk de eenige politieke organisatie geweest die hem steunde. In de laatste maanden heeft de Algemeene Staatspartij den heer J. F. lankamp, bekend uit zijn campagne tegen de corruptie in de eieren- en pluimveecommissie, herhaaldelijk in de gelegenheid gesteld zijn standpunt in het openbaar uiteen te zetten en te verdedigen en heeft dezen strijder tegen de steeds verder voortwoekerende corruptie ten slotte candidaat gesteld voor het lidmaatschap der Tweede Kamer.
De A. S. P. heeft zich steeds gekeerd tegen elk autocratisch optreden van Regeering, volksvertegenwoordiging, partijbesturen en coterieën, tegen gezagsaan matiging van ambtenaren; zij heeft zich steeds op het standpunt gesteld dat het belang van het algemeen in de allereerste plaats richtsnoer moet zijn; zij heeftsteeds gestreden voor zuiver democratische opvattingen.



VIII Het nationale standpunt van de Algemeene Staatspartij
Door onze tegenstanders is ons af en toe verweten dat wij niet zouden staan op een nationaal standpunt; dat wij een pro Entente partij zouden zijn, die oorlog zoekt met Duitschland. Dergelijke beweringen kunnen niet anders dan als laffe insinuaties gebrandmerkt worden, hetzij uitsluitend er op berekend om kiezers te vangen, of wel voortspruitende uit een gezindheid die een toekomstige aansluiting van Nederland bij Duitschland wenschelijk of onvermijdelijk acht.
Wij zijn allerminst oorlogzuchtig; niemand die het wel meent met Nederland kan wenschen dat ons land uitgemoord, platgebrand en leeggeroofd zoude worden, zooals dit met België het geval is geweest; dat wij in staat zouden zijn ons met goed gevolg tegen een aanval van een Duitsche legermacht te verdedigen moet zeer ernstig worden betwijfeld. Wij staan machteloos en moeten ons tandenknarsend heel veel willekeur en machtsmisbruik laten welgevallen. Maar dat is geen reden om de oogen dicht te knijpen, en ons ook niet te verzetten daar waar wel degelijk verzet mogelijk is, verzet tegen de voortwoekerende economische penetratie bijv. en verzet tegen de voortwoekerende verduitsching van onze wetenschap.
Wij zien in de geestesgesteldheid van de leidende Duitsche kringen een zeer groot gevaar voor ons toekomstig onafhankelijk volksbestaan. De wijze waarop een toekomstige annexatie van Nederland door leidende Duitsche politici, geschiedschrijvers, geleerden en journalisten telkens weer is besproken, laat geen twijfel over welke opvattingen hieromtrent bij onze Oostelijke buren heerschen. Of de Duitscher Nederland nu beschouwt als een landbouw- en handelsstaat, die zich in een afhankelijke positie ten opzichte van den aangrenzenden, machtigen, grooten industriestaat bevindt, of dat hij Nederland bekijkt als den bezitter van uitgestrekte koloniën die door Duitschland geëxploiteerd en verdedigd kunnen worden, of dat hij reeds onomwonden het denkbeeld verkondigt van een opname van Nederland in den grooten toekomstigen midden-Europeeschen Statenbond, in ieder geval is hij ervan doordrongen dat Nederland alleen bestaat bij de genade van Duitschland en ook alleen recht van bestaan heeft zoolang de belangen van het Duitsche rijk het aantasten van de Nederlandsche



zelfstandigheid niet medebrengen. De Nederlandsche onafhankelijkheid is in Duitsche oogen geen rechtsvraag maar een machtskwestie.
Tegenover een dergelijke zienswijze, die niet alleen door enkele pangermaansche heethoofden wordt gekoesterd maar die stelselmatig het geheele Duitsche volk doordringt, moet stelling genomen worden. Door den oorlog zijn ons de oogen opengegaan en hebben wij een blik geslagen in de leidende motieven van de Duitsche regeering. Niet omdat wij pro Entente zijn, maar omdat wij het dreigende Duitsche gevaar onder de oogen zien, is de A. S. P. tegen alle pro Duitsche propaganda op Nederlandsch gebied. Iedere dergelijke actie brengt ons nader bij de annexatie-; wie in Nederland nationaal voelt moet anti-pro-Duitsch zijn. Zooals de nationaal voelende Nederlander honderd en twintig jaar geleden Nederlander blijven wilde en zich verzette tegen den binnendringenden Franschen geest; zooals de nationaal voelende Nederlander twintig jaar geleden partij koos voor Transvaal en Oranje Vrijstaat tegen het machtige Engeland, zoo moet ieder die nog hecht aan de Nederlandsche traditie, aan onze onafhankelijkheid en ons volkskarakter zich heden ten dage rekenschap geven van het dreigende Duitsche gevaar.
En wij hebben in dit opzicht tegen de huidige Regeering en volksvertegenwoordiging de zeer ernstige grief dat zij tegenover het Duitsche gevaar een struisvogeltaktiek toepassen; dat zij onder den invloed van Nederlandsche oorlogswinstmakers, van Duitsche duikbootintimidatie en afpersingspolitiek zich meer en meer laten dwingen tot een economische aansluiting, die de voorbode dreigt te zijn van politieke annexatie.
En in dit verband mag ook nog wel op de regeling der troonopvolging worden gewezen. Er is toch geen twijfel aan dat, wanneer het noodlot zoude hebben gewild dat nu tijdens den oorlog onze Koningin en haar dochter omgekomen waren bij een spoorwegramp of een auto-ongeluk, wij hier een Duitschen prins als koning zouden hebben gekregen. De sinistere krachten, die op een wijze welke aan landverraad grenst, Nederland trachten te drijven naar de Duitsche zijde, zouden dan vrij spel hebben gehad en Nederland zou dan misschien nu reeds een Duitsche bondsstaat zijn en onze onafhankelijkheid was dan voorgoed verloren.
Dat zou een ramp zijn voor Nederland; ons land is vanouds het land van de volksvrijheid; Duitschland is door de eeuwen heen het land geweest van de vorstenheerschappij.



Nederland kan en mag in den wereldoorlog geen partij kiezen, wij zijn onmachtig om dit te doen. Maar wij mogen de oogen niet sluiten voor het feit, dat in den grond der zaak de wereldoorlog een strijd is van volksvrijheid tegen vorstenalmacht, van democratie tegen autocratie; een strijd waarbij ook de hoogste belangen van Nederland op het spel staan. Op de slagvelden van Marne en Aisne wordt ook over de toekomst van Nederland beslist, en ook al kunnen en mogen wij geen partij kiezen in den oorlog, wij moeten er ons toch wel degelijk rekenschap van geven van welke zijde er gevaar dreigt voor ons toekomstig, onafhankelijk volksbestaan.
De Algemeene Staatspartij is de eenige politieke organisatie die de handhaving van ons onafhankelijk volksbestaan, regeling van de troonopvolging en strijd tegen de economische penetratie in haar beginselverklaring heeft durven opnemen.
IX. Het standpunt van de A. S. P. ten opzichte van sociale hervormingen
De A. S. P. heeft het karakter van een radicale hervormingspartij; zij erkent ten volle de dringende noodzakelijkheid van ingrijpende hervorming op sociaal gebied; zij wenscht deze reconstructie der maatschappij echter niet te bereiken langs den weg van den klassenstrijd en zij wil de oplossing ook niet zoeken in de richting van het staatssocialisme.
Het karakter van de Algemeene Staatspartij als voorstandster van radicale hervorming is neergelegd in de beginselverklaring en is ook herhaaldelijk onomwonden door verschillende sprekers der A. S. P. uiteengezet; door Dr. frederik van Eeden, door H. J. van Ginkel en door schrijver dezes.
Dat het laisser-aller régime volkomen gefaald heeft is duidelijk genoeg; op allerlei gebied zien wij thans de overheid ingrijpen, waar dit vier jaar geleden nog ondenkbaar werd geacht. Het eigenbelang als regelende kracht in de maatschappij heeft volkomen fiasco geleden. Er is ook geen twijfel aan, dat, wanneer de vrede eens gesloten zal zijn, een terugkeer tot het laisser aller régime toch is uitgesloten. Maar ook aan een ontwikkeling in de richting van het staatssocialisme zijn zeer groote nadeelen en gevaren verbonden. Wanneer het particulier initiatief wordt uitgeschakeld en de organisatie en leiding van allerlei bedrijven zal worden gegeven



in de handen van ambtenaren, zal er in tal van gevallen veel duurder, veel langzamer en veel omslachtiger gewerkt worden dan thans, en de impuls voor het invoeren van verbeteringen, voor het op touw zetten van nieuwe ondernemingen zal dan vrijwel verloren zijn. Wij achten een beter in elkander grijpen van de verschillende met productie, transport en distributie in verband staande bedrijven, zoowel onderling als wederkeerig, de allereerste voorwaarde om te kunnen geraken tot verhooging van de algemeene welvaart.
Productie, transport en distributie zullen over het algemeen geregeld moeten worden door particulier initiatief, met behulp van particulier kapitaal, maar onder het organiseerend, leidend, steunend en controleerend optreden van den Staat.
Een zeer urgente eisch is verder de grondige herziening van het belastingstelsel; er zal een billijk en eenvoudig belastingstelsel moeten worden ingevoerd, hoofdzakelijk neerkomende op een sterk progressieve inkomsten- en vermogensbelasting, zware successiebelasting, vooral in de zijlinies, en belasting op goederen in de doode hand. Afschaffing van de indirecte belastingen op de levensmiddelen is dringend noodig.
Een grondige hervorming van ons rechtswezen is niet minder noodzakelijk; snelle en goedkoope rechtspraak, waaronder begrepen politierechtbanken ter berechting van kleine overtredingen en instelling van een rijkspolitie voor het geheele land.
Een grondige regeling van de agrarische kwestie door een speciale wet wordt ook dringend vereischt; men zal in dit opzicht niet tegen zeer radicale maatregelen mogen opzien. De wijze waarop de grondprijzen vooral onder den invloed van speculatie steeds verder worden opgedreven, brengt een voortdurende stijging van de prijzen der levensmiddelen mede en in steeds sterker mate wordt zoodoende de geheele natie schatplichtig aan de grondeigenaars. Hetzelfde is, en zelfs in nog sterker mate, met de bouwterreinen in de groote steden het geval.
In allerlei opzichten zal zoo grondig en ingrijpend mogelijk gereorganiseerd moeten worden, niet met de bedoeling de verbetering van de levensvoorwaarden van de minvermogende klassen te gebruiken als een politiek strijdmiddel, maar omdat het is een eisch van rechtvaardigheid. En deze hervorming zal niet tot stand moeten worden gebracht door het stoken van haat, door het stichten van tweedracht, maar door eendrachtig samenwerken van allen ten bate van het algemeen. Nooit en nergens ter wereld is



de maatschappij beter, de menschheid gelukkiger geworden doordat men over en weer verdeeldheid zaaide.
Een volharden bij de tegenwoordige antithese tusschen het laisseraller dogma aan den eenen kant, het dogma van den klassenstrijd aan de andere zijde, voert ons regelrecht naar de revolutie, naar de volkomen desorganisatie van de samenleving. Waarheen het op de spits drijven der partijpolitiek leiden moet, ziet men op dit oogenblik in Rusland; roof en moord, brandstichting en plundering, hongersnood en epidemische ziekten, en ten slotte de overheersching van het Duitsche imperialisme. Slechts van een synthetisch streven in de richting van radicale hervorming op sociaal gebied is redding te wachten.
X. Het standpunt van de A. S. P. ten opzichte van enkele concrete vraagstukken
Hoe de A. S. P. staat tegenover het Staatspensioen blijkt onmiddellijk uit het feit, dat een der Hoofdbestuursleden van den Bond voor Staatspensionneering, de heer H. Z. Zegers DE Beyl in alle achttien kieskringen candidaat is gesteld. Talrijke leden van de A. S. P., verscheidene van onze candidaten, zijn van ouds lid van den Bond voor Staatspensionneering.
Naar aanleiding van eenige door het Hoofdbestuur van dezen Bond gestelde vragen werd het standpunt van de A. S. P. ongeveer op de volgende wijze door o.ns Hoofdbestuur uiteengezet:
De Algemeene Staatspartij is van oordeel dat in de nieuwe wetgevende periode de ouderdomsverzorging als een zeer belangrijk punt ten spoedigste moet worden geregeld. Wij meenen te mogen aannemen, dat de door de Algemeene Staatspartij gestelde candidaten onze zienswijze in dezen deelen 1). De Algemeene Staatspartij acht het Staatspensioen een eisch van rechtvaardigheid. Tegenover de plichten die het individu heeft ten opzichte van de gemeenschap, staat het recht van het individu op ondersteuning
') De A. S. P. acht het in strijd met art. 86 van de Grondwet haar eventueele afgevaardigden een mandaat mede te geven of op eenigerlei wijze drang uit te oefenen op de zienswijze tegenover bepaalde vraagstukken; zij acht dit ook in strijd met de waardigheid van den volksvertegenwoordiger, die als onafhankelijk man vrij moet zijn, zijn .eigen oordeel te zeggen. Over de kwestie van het Staatspensioen zullen echter vermoedelijk alle candidaten van de A. S. P. in hoofdzaken éénstemmig denken.



door die gemeenschap, wanneer het niet zelf op voldoende wijze in zijn levensonderhoud kan voorzien. Een besliste uitspraak over de grenzen van welstand, leeftijd en bedrag is moeilijk te geven; de A. S. P. is van oordeel dat de wet hier zooveel mogelijk ruimte zal moeten laten voor individueele, rechtvaardige, humane behandeling der verschillende gevallen. De kosten der ouderdomsverzorging zullen naar onze meening op de rechtvaardigste en eenvoudigste wijze kunnen worden gevonden door een belasting naar draagkracht, die speciaal voor dit doel wordt geheven, vermoedelijk het beste te verwezenlijken door op de Rijksinkomsten- en Vermogensbelasting te leggen sterk progressieve opcenten speciaal voor het ouderdomspensioen.
Hoe de A. S. P. staat tegenover de noodzakelijke reorganisatie op landbouwgebied kan het beste beoordeeld worden uit het herhaaldelijk door den heer P. H. BURGERS in tal van artikelen in De Telegraaf en in De Staatsburger en door schrijver dezes in Telegraaf, in Staatsburger en in een onlangs verschenen brochure „Landbouw en Onafhankelijk Volksbestaan" *) uiteengezette standpunt.
In de plaats van de antithese tusschen laisser-aller en Staatssocialisme zal moeten komen een synthetisch streven door:
A. onzen Nederlandschen landbouw zoo krachtig mogelijk te bevorderen,
B. dezen consequent te leiden in de richting van de productie der voor de binnenlandsche consumptie noodzakelijke levensmiddelen,
C. te zorgen, dat er niet meer landbouwproducten worden uitgevoerd dan een eventueel surplus, waarvoor hier te lande geen afzet is te vinden.
Het standpunt van de A. S. P. ten opzichte van het onderwijs is uitdrukkelijk in de beginselverklaring vastgelegd.
Wij wenschen dat door de overheid deugdelijk onderwijs worde verstrekt overal waar daaraan behoefte bestaat, Staatstoezicht waarborgende; dat het onderwijs van particuliere zijde gegeven deugdelijk zij; bevordering van vak- en ambachtsonderwijs.
De A. S. P. wenscht dat er, zoowel bij het openbare als bijzondere onderwijs op worde toegezien, allen aanstoot aan andersdenkenden te vermijden, en is van oordeel, dat in deze richting door verbetering
J) Uitgave van de N. V, De Staatsburger, Kr. Nieuwe Gracht at, Utrecht,



van de positie der onderwijzers en door een opleiding van deze op breedere basis de heerschende misstanden zullen worden opgeheven.
Wij zijn van oordeel dat de, bij de jongste grondwetsherziening geaccepteerde oplossing slechts een schijnoplossing is; de partijgangers in het parlement waren er gedurende korten tijd door bevredigd, maar buiten het parlement — en weldra ook in de volksvertegenwoordiging zelf — zal men den schoolstrijd binnenkort nog feller zien oplaaien dan voorheen. Alleen van een synthetische oplossing, door het wegnemen der grondoorzaak van den schoolstrijd is redding te wachten. Over en weer moet men tot het besef komen dat onderwijs van verschillende richting zeer goed naast elkander bestaanbaar is, maar dat er in de allereerste plaats vermeden moet worden om bij en door het onderwijs scheurend en verdeelend op het Nederlandsche volk in te werken; om bij en door het onderwijs den partijstrijd aan te wakkeren; om bij en door het onderwijs aanstoot te geven aan andersdenkenden. Evengoed als het Koloniaal Onderwijscongres, dat in den Haag in 1916 gehouden werd, stond in het teeken van verdraagzaamheid, evengoed als toen over en weer de vertegenwoordigers van het neutrale en van verschillende richtingen van confessioneel onderwijs elkander waardeerden, moet het mogelijk zijn om hier te lande van verschillende zijde het onderwijs zoodanig te geven en het onderwijzend personeel te doordringen met een geest van zoodanige onderlinge waardeering, dat haat en naijver plaats maken voor eendrachtig samenwerken. In die richting zoeken wij de oplossing van den schoolstrijd.
Wat het standpunt van de A. S. P. ten opzichte van het vrouwenkiesrecht betreft, was de eisch van invoering van het algemeene vrouwenkiesrecht reeds in het oorspronkelijke programma van actie van 1913 neergelegd. In de nieuwe beginselverklaring is deze eisch onverzwakt gehandhaafd; de A. S. P. wenscht medebestuur van het volk op den grondslag van het algemeen kiesrecht, zoowel voor vrouwen als voor mannen, stemplicht en algemeene verkiesen benoembaarheid. Naar het ons voorkomt is de wijze waarop de invoering van het algemeene vrouwenkiesrecht tot nu toe is tegengehouden, uitsluitend een gevolg van de ontaarding onzer partijpolitiek. Deze kwestie is door den volksvertegenwoordiger nooit beschouwd als een zaak van rechtvaardigheid en billijkheid



maar uitsluitend of in hoofdzaak als een zaak van beroepspolitiek, waar over en weer voor- en tegenstanders politieke munt uit zouden kunnen slaan. Uit een rechtvaardigheidsoogpunt beschouwd is er geen twijfel aan, dat wanneer de vrouw er prijs op stelt mee deel te nemen aan het staatsbestuur, het een zeer grof machtsmisbruik van den man is om haar deze deelname te ontzeggen. Dat een dergelijk machtsmisbruik ontevredenheid en verbittering kweeken moest, was met volkomen zekerheid te voorspellen. Ook in de politiek is strikte rechtvaardigheid de allerhoogste eisch.
Het standpunt van de Algemeene Staatsparty tegenover hél vraagstuk van onze weermacht wordt het beste gedemonstreerd door het feit dat op alle candidatenlijsten die door de A. S. p. in 1918 worden ingediend, de naam G. polvliet voorkomt, en dat deze naam op de lijsten in de kieskringen Haarlem en Den Helder bovenaan staat. Het standpunt van den oud kapitein Polvliet omtrent lichamelijke opvoeding, omtrent democratiseering en moderniseering van de weermacht, omtrent de noodzakelijkheid van te breken met coteriegeest en nepotisme, met sleur en paperasserij, met het blindelings navolgen van Duitsche systemen en methoden kan als bekend worden verondersteld. Wij moeten niet hebben een duur beroepsleger dat verstart en verstijft in een zelfvoldaan isolement, maar een volksleger wortelend in het besef dat ieder Nederlander, zoo noodig, verplicht is, naar de mate zijner krachten en vermogens, zich geheel te geven voor de verdediging van onze heiligste goederen.
Wat de Huurcommissiewet betreft nam de A. S. p. uitdrukkelijk stelling. Nadat in de Staatsburger van 15 October 1917 op een paar leemten in de Huurcommissiewet was gewezen, werd op een tweetal openbare vergaderingen, gehouden den I5en en 2oen November, deze wet en de werkingswijze ervan uitvoerig behandeld.
Er werd vooral gewezen op de eigenaardige, totaal ongemotiveerde grens tusschen woningen van hooge en lage huurwaarde en op het feit dat de huurcommissiewet uitsluitend een repressief, en geen preventief karakter heeft; dat zij wel gelegenheid geeft om het opdrijven van huishuur te straffen maar geen gelegenheid om bij pogingen tot een dergelijke opdrijving onmiddellijk in te grijpen; dat zij zoodoende over het algemeen pas in werking komt wanneer het te laat is. De Huurcommissiewet ademt niet den



geest van te zoeken naar een werkelijk praktische, rechtvaardige oplossing maar veeleer den geest van een compromis tusschen de vertegenwoordigers van verschillende politieke partijen.
Op de vergadering van 15 November werd een motie aangenomen, die ook aan den Minister van Justitie werd toegezonden, van den volgenden inhoud: De vergadering enz....
erkennende de principieële billijkheid van een huurverhooging, tot een maximum van 10 %• overeenstemmende met de hoogere kosten die de eigenaren aan de door hen verhuurde woningen hebben te besteden;
spreekt de noodzakelijkheid uit dat elke maatregel van een verhuurder waardoor zijn huurder in een minder gunstige positie dan voorheen wordt gebracht zooals bijv. huurverhooging en huuropzegging, voor zoover deze maatregelen sinds de bekrachtiging der Huurcommissiewet werden genomen of nog zullen worden genomen, sanctie behoeft van de betrokken Huurcommissie;
acht het evenzeer noodzakelijk dat door de stijging der huren de huurders niet automatisch tevens met verhooging der personeele belasting worden bezwaard;
spreekt de wenschelijkheid uit dat het Gemeentelijke Bouwen Woningtoezicht zooveel mogelijk medewerkt, om de huurders, die noodgedwongen verhuizen, niet nog finantiëel te treffen.
Over het standpunt der A. S. P. ten opzichte van koloniale politiek staat in de beginselverklaring niet veel. Dat dit niet uitgelegd mag worden als een gemis aan belangstelling in koloniale politiek blijkt onmiddellijk wanneer men nagaat wie er in Juni 1918 door de A. S. P. candidaat voor de Tweede Kamer zijn gesteld; wij vinden hieronder vier namen van mannen met een langdurige Indische carrière achter den rug.
Het is trouwens ook zonder meer duidelijk dat de hoofdbeginselen van de Agemeene Staatspartij, ook al is dit niet uitdrukkelijk vastgelegd, evenzeer een leiddraad moeten zijn in NederlandschIndische als in zuiver Nederlandsche aangelegenheden.
Nederland en Nederlandsch-Indië zijn verbonden door banden van traditie en geschiedenis tot een ondeelbare saamhoorigheid en op den duur zullen beide als gelijkberechtigde onderdeelen van



het onverbreekbare geheel naast elkander moeten staan. De zoo vaak van demagogische zijde aangeheven leus van onmiddellijke invoering van zelfbestuur voor Indië is niet te verwezenlijken, omdat alleen de gemeenschappelijke verhouding tegenover Nederland de band vormt die al die verschillende eilanden en volkeren vereenigt. Een krachtig, doortastend, rechtvaardig, vooruitstrevend bestuur is voor Indië dringend noodig, geleidelijke ontwikkeling in de richting van zelfbestuur zeer gewenscht. Strijd tegen de steeds aangroeiende ambtenarij en bureaucratie, gezonde, consequent doorgevoerde decentralisatie, goede zorg voor de hygiëne, krachtige bevordering van het onderwijs, bevordering van nijverheid en landbouw maar met een zorgvuldig waken voor het bewaren van het evenwicht tusschen grootkapitaal en kleine Inlandsche landbouw, verlichting van den belastingdruk, bevordering van de visscherij, strijd tegen den woeker, ontwikkeling van Indië ter wille van Indië zelf en niet als wingewest voor uitwonende rentetrekkers, maatregelen tegen de steeds verder voortschrijdende finantieële drainage van Indië, bevordering van de kennis omtrent Indië in Nederland en omgekeerd, het zijn slechts enkele van de vraagstukken die op een spoedige behandeling en oplossing wachten.
De belangstelling voor Indische vraagstukken en de kennis omtrent Indische vraagstukken, laat tot nu toe in het Nederlandsche parlement bedroevend veel te wenschen over, en maar al te vaak trachten onze Nederlandsche beroepspolitici Indische kwesties van urgente beteekenis te maken tot een speelbal van Nederlandsche partijpolitiek. Een dergelijk streven is uit den booze; de Indische vraagstukken mogen nimmer worden beschouwd uit het oogpunt van de kunstmatige tegenstellingen waarmede onze partijpropagandisten het eene deel van het Nederlandsche volk tegen het andere ophitsen, en evenmin mag er naar gestreefd worden de ontaarde Nederlandsche partijpolitiek met haar schoolstrijd en klassestrijd over te planten op Indischen bodem.
Het praktisch-idealistische streven van de A. S. P. Het veldwinnen van onze beginselen
Onder de van allerlei zijden door politieke tegenstanders tot de A. S. P. gerichte verwijten, verwijten die de geheele toonladder doorloopen van smerige demagogen af, tot verstokte reaction-



nairen toe, is er geen dat zoo vaak terugkeert en dat van zoo verschillende zijde tot ons gericht wordt als dit, dat wij idealisten zouden zijn. In den grond der zaak is dit geen verwijt maar een compliment, want tot nu toe zijn het nog altijd de idealisten geweest die de wereld vooruit hebben gebracht.
Waren de mannen die driehonderd vijftig jaar geleden hier te lande den strijd aanbonden voor volksvrijheid en gewetensvrijheid tegen geestesdwang en vorstenalmacht soms geen idealisten; was het geen hoog ideaal dat hen bezielde en de kracht gaf om er alles voor ten offer te brengen? Waren de mannen die honderddertig jaar geleden de Fransche revolutie voorbereidden en de leuze vrijheid, gelijkheid en broederschap onder woorden brachten, soms ook geen idealisten?
Wij hebben een ■ ideaal, het ideaal om te verwezenlijken het eendrachtig samenwerken van het geheele Nederlandsche volk in het stoffelijk en geestelijk belang van onze geheele gemeenschap. En dat ideaal is praktisch bereikbaar wanneer wij allen slechts doen in die richting wat onze hand vindt om te doen; wanneer wij niet slechts mooi praten over onze idealen, maar die idealen ook in -praktijk trachten te brengen.
Wij moeten ook in de politiek streven naar datgene wat ons allen, Nederlanders, vereenigt; wij moeten wegnemen uit de politiek datgene wat ons, Nederlanders, scheidt en verdeelt.
En de teekenen des tijds wijzen er op, dat onze beginselen alom wortel schieten en veld winnen. Het Democratisch Verbond, dat zich uit de oude A. T. A. G. combinatie trachtte te ontwikkelen, formuleerde op bijna overeenkomstige wijze als wij het stelling nemen tegenover de partijpolitiek. De Economische Bond kiest niet zoo scherp stelling als de A. S. P. dit doet, maar zij erkent met ons het verderfelijke en onvruchtbare van den strijd om allerlei dogmata van economischen, socialen en theologischen aard, den sterielen woordenstrijd, zooals die dag aan dag gestreden wordt in de Nederlandsche volksvertegenwoordiging. De Bond voor Staatspensionneering, de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, het Verbond tot Democratiseering der Weermacht, de Vereeniging van Ouders en Gezinshoofden, zij willen allen buiten de bestaande politieke groepeeringen om, een doel van algemeene strekking bereiken.
En wanneer ook door de beroepspolitici tegenwoordig telkens weer naar voren wordt gebracht dat er geen separatistische be-



langenpolitiek mag worden gevoerd; wanneer bijv. Mr. Marchant in de Opbouw uiteenzet dat wij een staatsbeleid behoeven, dat niet op de bevordering van groepsbelangen is gericht, dat zich niet verzwakt in een strijd over theologische of economisch-dogmatische leerstukken ; wanneer er in een antirevolutionair propagandablad, dat dezer dagen in Utrecht verspreid werd, uitdrukkelijk wordt betoogd dat de Tweede Kamer geen belangenvertegenwoordiging is, dat wie er dit van maken willen haar aard trachten te bederven, dan nemen wij van dergelijke uitlatingen met belangstelling nota, omdat zij bewijzen, dat zelfs in de kringen der beroepspolitici het besef wakker wordt van de juistheid der door ons sinds 1913 gepropageerde zienswijze.
De oude politieke groepeeringen, die hun kracht ontkenen aan tegenstellingen uit het verleden, zij hebben afgedaan; de nieuwe tijd heeft nieuwe beginselen en nieuwe krachten noodig. In een niet verre toekomst zullen alle aanhangers van die oude thesen en antithesenpolitiek, van de „laat zitten wat zit" coalitie, tot een klein reactionnair groepje bij elkander gedrongen zijn.
De A. S. P. is ontstaan en gegroeid als reactie tegen de wijze waarop door de ontaarding der partijpolitiek ons geheele nationale leven wordt vergiftigd; wanneer het zoover zal zijn gekomen dat de groote meerderheid der Nederlanders beseft hoe onze tegenwoordige partijpolitiek als een kanker knaagt aan onze welvaart, aan ons volksbestaan, aan ons volkskarakter; wanneer de groote meerderheid der Nederlanders van onze idealen is doordrongen; wanneer onze volksvertegenwoordigers zich geen partijvertegenwoordigers meer voelen, maar beseffen dat zij de algemeene belangen van het geheele volk moeten behartigen, dan zal de A. S. P. weer kunnen verdwijnen van het politieke tooneel, in het besef dat zij een goed, een nuttig werk heeft verricht.



INHOUD
blz.
I. De oprichting I
II. De kinderjaren t
III. De hoofdpunten der beginselverklaring 8
IV. De verkiezingsstrijd van 1917 
V. De strijd van de A. S. P. voor een betere levensmiddelenvoorziening .... 15
VI. Het standpunt van de A. S. P. tegenover partijpolitiek 17 VII. Het democratische standpunt van de A. S. P. . . . 21 VIII. Het nationale standpunt van de Algemeene Staatspartij 23
LX. Het standpunt van de A. S. P. ten opzichte van sociale
hervormingen 2$
X. Het standpunt van de A. S. P. ten opzichte van enkele concrete vraagstukken: Staatspensioen, Landbouw, Vrouwenkiesrecht, Weermacht, Huurcommissiewet, Koloniale politiek 27
XI. Het praktisch idealistische streven van de A. S. P. Het
veldwinnen van onze beginselen 32











Een andere bijdrage tot de geschiedenis " van wording ,ea beginselen der. „Algemeene Staatspartij'' verscheen in 1914 in de serie ,.Van Rechts en Links", onder den titel:
De Party dar Kleurlooze Middenstof
door
fe'lö. REIMAN Prijs f 045 Een brochure die iedereen lezen moet is:
Vrijzênnig-Democratische Actit|l
Een woord van opbouwende Critiek
door
OEORGE NYPELS
Oud-Lid van den Gemeenteraad te 's Hoge
Prtjs f 0.45
^^P^^k zie, dat de vrazinnige partij te gronde gaat, als de/V. D. voormannen er zich niet met nieuwe kracht, met nieuwen ijver, met nieuw talent, met nieuw inzicht, met nieuw stelsel toe zetten, om dê V. D. partij te maken tot een volkspartij, tot een zelfbewuste volkspartij".
géorge Nypkls.
In de serie „VAN RECHTS EN LINKS'? «ja o.a. verschenen: Dr. W. van Ravesteyn }t„ De Antithese en de Arbeiders. Marinus Kok, Rechts nóch Links. Het isolement van den Bond
van Christen-Socialisten. J. C. Ceton, De Vakbeweging en de Politieke Strijd. Een Anti-Revolutionair, Het Beginsel der Econom ie. W.P. G. Helsdingen, De Rechtspositie en de Arbeidsvoorwaarden
van Ambtenaren on Werklieden in 's Rijks dienst.
H. Heineken-Daum, Het Vrouwenkiesrecht.
joh. Land, Het Roode Gevaar.
Evert Temme, Beginselverzaking In den Schoolstrijd-
Dr. J. van Leeuwen, De Vrouwenbeweging en de Strijd voor het
Vrouwenkiesrecht in NederlandDr. W* van Ravesteyn, De Oorlog en de International?^ joh. Land, In dagen van Oorlogsgevaar- („Het, pacifisme",
Internationale", „Het Ccsnwpotftistiie", ,jDe Volkaweefbaarheid"
en „Oorlog en Vrede").
Dr. A. G A. Hoffman, Het Bizonder Onderwijs en de weg tot zijn gelijkstelling met het Openbaar Onderwijs van wege de Overnei$l|||^ Per 10 nrs. f 3.50 — Afzonderlijke nrs. f 0.45 UITGAVBI D|R ÉïLLANDlA-DRyKrè