N°. 24. 910 C DIRECTIE VAN DEN ARBEID.* AEBEIDSVOORWA ARDEN VAN HET PERSONEEL OP HANDELSKANTOREN. UITGEGEVEN VOOR BEKENING VAN HET DEPARTEMENT VAN ARBEID. 'S-GBAVENHAGE - 1919. 24 '= Prijs f 0,50. DIRECTIE VAN DEN ARBEID ARBEIDSVOORWAARDEN VAN HET PERSONEEL OP HANDELSKANTOREN. UITGEGEVEN VOO LI REKENING VAN HET DEPARTEMENT VAN ARBEID. 'S-GBAVENHAGE - 1919. I INHOUDSOPGAVE. Bladz. Voorwoord 1 Hoofdstuk I. Algemeen Overzicht van het Onderzoek 3 II. Het Personeel 5 „ III. De Werktijden 9 „ IV, De Lokaliteiten 33 „ V. De Loonen 41 „ VI. Verschillende onderwerpen 56 's-Gravenhage, Augustus 1919. Ingevolge den wensen van den toenmaligen Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel, A. S. Talma, werd een onderzoek ingesteld naar de arbeidsvoorwaarden van kantoorpersoneel, mede naar aanleiding van de uitgave van het rapport „De Arbeidswet en de Handels- en Kantoorbedienden", door de Nederlandsche Vereeniging van Christelijke Kantoor- en Handelsbedienden. Ter voorbereiding van het onderzoek had in 1912 een bespreking-plaats met vertegenwoordigers van verschillende organisaties van kantoorbedienden, met name: Nationale Bond van Handels- en Kantoorbedienden „Mercurius"; Algemeené Nederlandsche Bond van Handels- en Kantoorbedienden; Nederlandsche RoomschKatholieke Bond van Handels-, Kantoor- en Winkelbedienden. Bij deze bespreking werd de vraag behandeld, welke onderwerpen voor een onderzoek in aanmerking kwamen en wérd door de vertegenwoordigers toegezegd, dat de enquêteurs konden rekenen op voorlichting en medewerking van de organisaties. Het daarop begonnen onderzoek door den controleur van den Arbeid H. P. de Haas en den tijdelijken onderzoekingsambtenaar Gr. H. Boese, werd door het uitbreken van den oorlog vertraagd; in de eerste plaats doordien de ontwrichting in handel en industrie en het onder de wapenen roepen van vele bedienden het hoogst ondoelmatig, deden zijn om toen .het onderzoek voort te zetten; in de tweede plaats doordien genoemde ambtenaren noodig waren voor meer urgente bezigheden. De vele werkzaamheden, welke in de oorlogsjaren aan de Arbeidsinspectie werden opgedragen, waren oorzaak, dat ook de bewerking van het verslag vertraging ondervond. De gegevens hebben dientengevolge betrekking op toestanden in 1917 en vroeger; de loonen zijn die, betaald vóór Augustus 1914. De Hoofdinspecteur van den Arbeid, waarnemend Directeur-Generaal, G. j. P. Zaalberg. HOOFDSTUK I. Algemeen overzicht van het cnderzoek. Het onderzoek is ingesteld in kantoren van commercieele en industrieelé ondernemingen; dus niet in ambtelijke en semi-ambtelijke bureaux, noch op de kantoren van notarissen en van advocaten. Ook de Spoorwegmaatschappijen zijn niet bij het onderzoek betrokken, noch de personen, die de boekhouding voeren in winkels en hotels en de interne fabrieksadministiatie (tij dsch rij vers e. a.). Ten einde een zooveel mogelijk juisten indruk van het geheel te krijgen, zonder het gansche land te onderzoeken, zijn van de belangrijkste typen'enkele gemeenten gekozen en daarin zooveel mogelijk alle kantoren bezocht. Deze gemeenten zijn: Amsterdam, Eotterdam en Groningen als groote steden, Almelo, Hengelo, Enschedé, Zaandam en de Zaanstreek als fabriekscentra, Meppel als marktplaats, Vlaardingen als centrum der visscherij en Hillegom als centrum van' bloembollenhandel. De onderwerpen, waarop het onderzoek in het bijzonder gericht zou worden zijn: arbeidsduur, loon, vacantie en inrichting van kantoorlokalen. Onderzocht zijn: te Amsterdam. . . . 1894 kantoren met 12468 bedienden; Rotterdam .... 880 „ „ 7 526 Groningen .... 327 „ „ 1046 „ Almelo 36 „ „ 276 „ Hengelo 35 „ „ 544 „ . Enschedé .... .78 „ „ 389 „ Zaandam 72 „ „ 358 „ Zaanstreek .... 82 „ 361 „ Meppel 42 „ „ 119 „ Vlaardingen. ... 53 „ „ 177 n Hillegom 36 „ „ 163 „ Totaal . . 8035 -23 427 Te Amsterdam, Almelo, Hengelo en Enschedé is het onderzoekingswerk verricht door den heer G. H. Boese ; te Rotterdam, Groningen, Zaandam, Zaanstreek, Meppel, Vlaardingen en Hillegom door den Heer H. P. de Haas. Over het algemeen werden de gevraagde gegevens, zoowel van de zijde der patroons als van die der bedienden, welwillend verstrekt. Alleen inzake de loonen werd nog al eens terughoudendheid getoond, die niet steeds overwonnen kon worden. Gemeente: Firma, enz.: Voor het noteeren der gegevens werd bij het Kantooronderzoek gebruik gemaakt van kaarten met den volgenden inhoud: ENQTJÊTEKAART (voorzijde). , Straat: M ... Bedrijf: — AAKTAL KANTOORBEDIENDEN: Andere personen, die behalve ander werk, ook j "GESLACHT. 1 beneden 17 jaar. 17-20 jaar. | 21 jaar en ouder. | TOTAAL. | kantoorarbeid verrichten. Mannelijk. . . .f - •- - •••• 'M Vrouwelijk . . ' r. ... -— ■ - - - • ; " ;;" 9 Totaal . _ | 1 —• WERKTIJDEN. ■■ Koffiedrinken op kantoor? ~T~ 1 ~ ITotaal werkuren ! . i Aanvang. | Rusttijden. | wnoe. | per ,jag. Normaal ■• •- •■■ -.V Zaterdag - ■ —• ——■ •• • = I^-iJSS* Bij drukte | . ; Langer werkdagen: * — •••• — Korter „ ■■■■ ■• ■■<^«: v; Zondagsarbeid: •'- —-— • Avondarbeid: : •• •— •'• • Gelegenheid vakonderwijs: ■ Vacant ie mot loon: •'• — • •• • „ zonder „ : Beursvacant icdagon: - ■ ENQUÊTEKAART (achterzijde). 1 -v">' KANTOORLOKALEN. LIGGING bijzondere opmerkingen. $ op BESTEMMING. ' | I | — —H)—i—n i ~ i ~ " ï " Aantal personen. . . ! ■ Hoogte. . . - - — ! " ' '2)"'" I "2) I L. X Br •■ 1 Daglicht | Kunstlicht .... '. 'ï;»t.4 ■^jSs't Luchtverv Zindelijkheid ...r: Verwarming ■• —■■■■ ■•' •;— Waschgelegenh. . . . : ■■ • ■•—■•■ Kleederberging ... -- - JL~.~u~~, ~\ Privaat ■• J —• •—— i) Totale inhoud. ü) Inhoud per persoon. . ■ | _ Werkzaamheden buiten kantoor: ■ LOON PER MAAND: Onderzocht: boven 19 jaar „ C „ 1 „ „1 \ 12 „ „ „ „ D „ 1 „. „ 2 „ H.V2 „ . >■ » „ E. „ 1 ff 1 „ 3 10 „ „ 1 , F „ 1 „ .-„ 1 „ ^i/o „ „ „ Almelo „2 „. ^ 3 „ p| „ „ „ • Hengelo ....... 2 „ „ 5 „ IQ.V2 „. >. « Enschede „1 » „ 16 » 11 " " Zaandam „1 „ . » 1 5 11 " " " Meppel ....... 2 „ „ 4 „ 1| » » ' « Vlaardingen . . . . „ 2 „ „ 7 » 91/2 " " Hillegom „1 „ » 1 - 11 " " " Zaanstreek „8 „ „ 58 » 91/a " " i) Bovendien nog 2 bedienden van een dezer firma's 10 uur per dag. Werkuren op Zaterdag. Terwijl op overige dagen door 38 bedienden bij 22 firma's minder dan 6 uur gearbeid wordt (zie staat B), zijn deze cijfers voor den Zaterdag respectievelijk 6058 en 478 (zie staat C). Hieronder vallen derhalve ruim 25 °/0 van het totaal aantal bedienden. Stelt men den aanvang van den werktijd dooreengenomen van 8 uur tot 9 uur, dan kan men van den vrijen Zaterdagmiddag spreken na, dooreengenomen, 43/4 uur arbeid. Het aantal firma's waar de z.g. Engelsche Zaterdag is ingevoerd kan men stellen op 253; hier bedraagt het aantal werkuren op Zaterdag minder dan 5 en wordt geëindigd te 1 uur of vroeger. Naast de firma's die des Zaterdags vroeger laten eindigen, treft men er ook aan, waar juist dien dag langer wordt gewerkt dan op andere dagen. Zoo is de maximum-werktijd op Zaterdag te Amsterdam, bij een firma 141/» uur, tegen normaal ll1^ uur per dag; te Rotterdam l&/2 uur bij een normalen werktijd van 10 uur; te Groningen waren deze cijfers respectievelijk 1372 en 9x/s uur. Vele Israëlitische kantoren zijn des Zaterdags gesloten, een enkele ook des Zondags; deze laatste zijn in den staat C opgenomen als gesloten. Die welke des Zondags werken, hebben dien dag meestal èen korteren werktijd, zoodat de desbetreffende getallen in dezen staat verwerkt zijn. Werkuren per dag bij drukte. Bij tal van firma's is de tijd van drukte nauw samenhangend met eigenaardigheden van het bedrijf. Een bijzondere drukte, die aan alle takken van bedrijf eigen is, heerscht bij het balans opmaken. Enkele der speciale eischen voor verschillende bedrijven, die van invloed zijn op den arbeidsduur, worden hier als typen genoemd. Op alle kantoren in het Havenbedrijf heerscht over het algemeen een groote onregelmatigheid in den werktijd. Bij de reederijen, annex cargadoors, wordt de normale werktijd vrij geregeld gevolgd. De vrije Zaterdagmiddag is gebruikelijk. Bij vertrek en aankomst, bij in- eh uitklaring der schepen moet echter met de grootst mogelijke snelheid worden gewerkt, waardoor ook avond- en nachtarbeid kunnen voorkomen, terwijl veelal de jongste bedienden aanwezig moeten zijn om 's avonds de post op te halen en andere boodschappen te doen, hetgeen hen somtijds belemmert in het volgen van avondcursussen. Van de binnenvaart en expeditie zijn het meer de marktdagen, die tot overwerk en ook wel tot Zondagsarbeid leiden. In het vruchtenseizoen wordt menige nacht op kantoor of steiger doorgebracht, zonder compensatie voor gederfde nachtrust. In het veembedrijf (annex stuwadoorsbedrijf) is avondwerk veel voorkomend. Afwijkingen van den normalen werktijd komen in de .afdeeling „boekhouding"; in den balanstijd en in de wissel- en couponafdeeling voor. De laatste voornamelijk in de maanden Januari en Juli, doch ook in Mei en.November. In de rekening-courantafdeeling komt aan het einde van iedere maand een drukke periode voor, soms gepaard gaande met overwerk. Voorts komt overwerk voor op ongeregelde tijden, bij groote emissies, waarbij het kantoor betrokken is. Bij commissionnairs in effecten, waar de bedienden overdag veel uit zijn voor afleveringen van stukken voor betalingen, komt nog al eens avondwerk voor. Er zijn kantoren waar men enkele bedienden heeft, die voldoende thuis zijn in de verschillende afdeelingen, om bij drukte nu hier dan daar in te vallen en zoo doende het overwerk tegen te gaan. üp den werktijd hebben verschillende omstandigheden invloed, zoo geven de veilingen (van kinabast, rubber, fijn hout en tabak) aanleiding tot perioden van overwerk. Voor de tabaksveilingen wordt het personeel der makelaarskantoren tijdelijk met losse krachten versterkt, dit zijn voornamelijk de monstertrekkers en binders. Voor graan en meel doen zich de oogsttijden gevoelen (voor Zuid-Amenka, Juli—Aug., voor Noord-Amerika Sept.—Oct) en de marktdagen. Indien de marktdag valt op Maandag, dan moet het personeel öf vroeg beginnen óf Zondagsavond arbeid vei richten voor het klaarmaken der monsters. Het benutten der Amerikaansche beursberichten leidt tot avondwerk en belet een vroegere sluiting op Zaterdag. In de Koloniale waren- en Zuidvruchtenbranche kwam vroeger vooral op marktdagen veel overwerk voor. Thans is dit veel verbeterd, vooral door het snellere verkeer. In den Zuidvruchtenhandel komt in het najaar, vooral in October een zeer drukke periode voor, waardoor veel overwerk verricht wordt. In den handel van groenten en aardappelen zijn behoudens in eenige grootere zaken slechts een beperkt aantal bedienden werkzaam. Voorzoover zij bij de veilingen betrokken zijn of bij export, moeten zij hun dag zeer vroeg beginnen en hebben zij vaak avondwerk. Zondagsarbeid komt in den kersentijd voor. Tweemaal in het jaar komt in de manufacturenbranche seizoendrukte voor; dan wordt veel overgewerkt. Daar veel uit Engeland wordt ingevoerd en de booten meestal op Vrijdag aankomen, ontmoet het geven van een vrijen Zaterdagmiddag nogal bezwaren. . Voor den bloembollenhandel, die voornamelijk wordt uitgeoefend in het Zuiden van Noord-Holland en in het Noorden van Zuid-Holland, wordt in de seizoendrukte, loopende van Juni tot October, waarvan Augustus en September wel de drukste maanden zijn, zeer lang gewerkt. In deze periode wordt zelfs door een enkele firma om 5 uur begonnen en bij andere om 6 uur. Werktijden van 13 en 15 uur belmoren niet tot de uitzonderingen, terwijl bij een expeditiefirma in dat seizoen zelfs 19 uur wordt gewerkt. Ook nacht- en Zondagsarbeid werd geconstateerd; de vrije Zaterdagmiddag komt niet voor..In dezen drukken tijd wordt het kantoorpersoneel met enkele kantoorbedienden versterkt. Als een bijzonderheid deed zich voor dat enkele der kantoorbedienden een gedeelte van het jaar op reis gaan, om in het drukke seizoen naast hunnen admims ratieven arbeid ook toezicht te houden op het verpakken der bollen; dit laatste, ten einde zekerheid te hebben, dat de juiste soorten aan de afnemers worden toegezonden.^ ^ visscherij-centrum gekozen Vlaardingen begint met de haringvangst het drukke seizoen, loopende van Juli-October, waarin de export plaats heeft en waarbij lange werktijden voorkomen. Sommige kantoren zijn gevestigd in de haringpakhuizen, waardoor het personeel den geheelen dag in een minder aangename atmosfeer, moet arbeiden. - In de Zaanstreek met zijn vele zagerijen komt als regel voor,.dat eemge kantoorbedienden worden aangewezen voor controle op de zagerijen. Hun werktijd is dan gelijk aan dien van de arbeiders op de fabriek; zulks komt eveneens voor in de rijstpellerijen, waar ook kantoorbedienden aanwezig zijn om controle uit te oefenen. É^v*5.^ In totaal komt overwerk voor bij 1269 firma's met 11431 bedienden (zie staat D). De langste werktijden welke genoteerd werden waren: te Amsterdam bij 1 firma door 4 bedienden, 18 uur per dag; te Rotterdam bij 2 firma's met 4 bedienden, 151/» uür per dag; te Groningen bij 1 firma met 1 bediende, 17 uur per dag. Te Hillegom werd bij een expeditie-firma door 7 bedienden in den bollen-verzendtijd 19 uur per dag gewerkt! (Deze firma werkt in normalen tijd met 2 bedienden.) Aanvang van den werktijd. Staat E geeft een overzicht van het normale uur van aanvang op de diverse kantoren. Voor verreweg het grootste aantal firma's is het uur van aanvang steeds hetzelfde. Te Amsterdam wijken 248 firma's af van het uur van aanvang in tijden van drukte; 53 firma's met 330 bedienden beginnen alleen daar vóór 8 uur; 86 firma's met 769 bedienden verplaatsen daar het begin naar 8 of 81/» uur. Te Vlaardingen beginnen alle firma's in den drukken tijd vroeger, doch niet vóór 8 uur. Te Hillegom heeft de drukte den meesten invloed op het uur van aanvang. Terwijl normaal slechts bij'4 firma's 5 bedienden vóór 8 uur beginnen, is dit in den drukken tijd bij 30 firma's met 162 bedienden het.geval; slechts 1 bediende bij 1 firma begint dan later en wel te 9 uur. Met uitzondering van Hengelo, waar te 8 uur door de meeste firma's met den arbeid wordt aangevangen, geldt als uur van aanvang voor het grootste deel 9 uur. Vóór 8 uur wordt de arbeid begonnen door 692 bedienden bij 145 firma's. Einde van den werktijd. a. Normaal. Staat F geeft een overzicht van het uur van einde op normale dagen. 872 firma's of 28,7 % laten vóór 6 uur den arbeid beëindigen; te Amsterdam, Rotterdam en Hengelo is het 6 uur, waarop bij de meeste firma's geëindigd wordt; voor de overige gemeenten is dit 7—8 uur n.m. Een laat eindigingsuur werd gevonden te Amsterdam bij 1 firma met 4 bedienden, nl. 11 uur n.m. (expeditie-onderneming) terwijl bij een onderneming voor goederenvervoer een tweetal der bedienden om beurten tot 2 uur 's nachts werkzaam waren. Ook te Rotterdam en te Groningen werd laat gewerkt, eveneens in het expeditievak, en wel respectievelijk tot lP/3 uur en 10 uur n. m. te Rotterdam door .1 firma met 11 bedienden, te Groningen door 7-bedienden eener firma, b. op Zaterdag. Zooals reeds bij de bespreking van staat C is medegedeeld, is slechts bij een 253-tal firma's de z.g. Engelsche Zaterdag ingevoerd en is het meer gebruikelijk op dien dag vroeger dan op andere dagen te doen eindigen. Waar op de overige dagen door 6429 kantoorbedienden bij 1094 firma's na 6 uur met den arbeid geëindigd wordt, bedragen deze cijfers voor den Zaterdag 3751 en 711 (zie staat G.). Toch kan worden aangenomen, dat vooral in de latere jaren steeds meer en meer de vrije Zaterdagmiddag wordt ingevoerd, zij het dan ook, dat vele i firma's in verband hiermede den arbeid op de andere dagen met 1I2 uur verlengen, ✓zoodat zij geen tijdschade lijden. (voor vervolg zie bladz. 32). STAAT A. Aantal werkuren l per weèk! I 4°-41* 42 421-44f 45 45J-47f | 48 48*-50f . | Fas. Bed. F»». Bed. Fas. | Bed. F**. Bed. Fas. Bed. F™. Bed.j Fas. I Bed.j Fas. Bed. ƒ A 5 296 3 5 1 2 6 222 10 91 2 23 12 58| 3 21 B j 26 224 1 7 19 270 3 14 17 229; 5 421 71 1363i 1 9 Amsterdam < 0 ' 29 106 26 112 -25 109 37 340 53 i 223| 58 337 140 905' 37 217 " ' j D I 8 31 6 39 7 16 20 253 14 ' 300j 15 141 22 243 19 145 E i 16 138 17 150 16 204 13 191 j 26 j 294] 10 117 19 109 1 3 \ F j 11 34 4 49 7 24 ö' 26; 19 99 6 55 8 74i — — Totaal . . . | 95 829 57 362 75 625 85 1046; 139 1236 96 1094 272 2752: 61 395 ' j ; | | i ======== = 7 a 4 198 5 447 7 204 2 64j 8 164 2 26 21 185 5 39 B 2 22 2 49 2 78 8 45sJ 3 • 25 4 205 8 52 1 61 Rotterdam 0 30 201 16 141 28 161 I 31 ' 223 34 152 29 222 79 648 25 177 ' j D 8 12 12 160 4 • 39 11 88 16 68 30 -216 25 102 12 68 E 16 192 5 13 4 52! 9 140 5 13 2 17 4 12 5 38 \ F 3 8 — — 4 22 12 38 3 4 1 6 — — 1 1 Totaal . . . j 63 633 40 810 49 556 63 jl00ö| 69 426* 68 692 137 999 49 384 —" / a _ ■ r~z ~ B j 3 6 1 3 13 44 1 3 4 21 1 3 9 31 — — n . C | 2 2 — — 11 18 7 12 11 16 5 11 28 64 7 24 Groningen ...<„. B ! 3 3 — — 2 4 1 1 3 4 1 1 17 126 1 2 E 4 13 1 4 — | — — — 1 72 74 27 1 2 \ F 2 '2 — — 2; 5 — — — — _— 2 4 — — Totaal . . .' 14 26 j. 2 ] 7 j 28 ( 71 9 16 19 48 9 22 60 252 9 28 I i T I • I ! ' I I Almelo j 4 , 9 1 | 40j 4 J 23 2 j 6 1 4 5 94 1 1 4 37 Hengelo . . . . ' . !' 1 j . 2 — j — 1 ; 4 1 j 171 1 60 8 134! — — 8 68 Enschedé 12 9 j 771 — — 14 j 59 2 j 20 13 501-4 20 .19 89 Zaandam ; 3 J 3 — j — 2 3 4 30 4 10 6 j 17; 7 31 8 61 Meppel ...... ! 2 j 4 — | — | — — 1 1 3 7 2 | 4! 2 4 — — Vlaardingen . . . . 17 30 — -- 10 27 — — 6 13 — | — 5 27 1 1 Hillegom .....! 1 i 2 2 j 20 \ 1 j 1 16 j 81 1 • 2 — I — ; 2 4 4 35 De Zaanstreek .... 2 j 3 1 13 6 1 1 1 J 4 19 12 36 9 27 Algemeen totaal . . 203 [1543 112 1317 173 Il316 196 2416 246 1827 211 2126 502 4126 172 1125 In percenten . . . . | 6,7 6,6 3,7! 5,6j 5,7 5,6 6,51 10,3 8,1 7,8 7 9 .16,6 17,6 5,7 4,8 l>er week (normaal). 51 5H-53f 54 54^-56! : 57 574-591 60 60 4 en 0nh,e' ! Totaal. 44 4 4i 44 meer. paald. Fm. Bed. Fas. iBed. Fas. iBed'. Fas. Bed. Fa«. Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. Fa«. iBed. Fas. Bed. Fas. | Bed. ^ | [ . ; | i 7 80 8 79 31 | 204 1 36 15 91 2 16 11 41 11 31 — — 128 1296 7 51 6 202 12: 171 1 89 2 171;— — — — — — — — 171 3221 79 510 20 110 86 574 15 144 27 271 i 9 46 15 79; 18 129 3 23 677 4235 32 336 12 157 ! 28 168 9 23 10 52 ! 5 14 4 13 6 36 2 13 219 1980 9 öo] — — I 1 ■ ; 6 — — — — — — — — — —:' —" — 128 1262 — _ 1 33 51 36 — — —..— — —[— — 3 43 1 1 71 474 134 1027 47 581 ; 163 1159 26 292 54 585 j 16 76 30 133 38 239 6 37 1394 12468 6 97, 1 37 23 202; 3 20 7 86 j 2 43 7 56 5 62 - 108 j 1930 2 7 — — 10 46 1 14 1- 7_ _______ 44 | 1018 43 272 14 58 43 , 207; 16 63 21 83 5 '14 21 74 10 39; — — 445 j 2735 15 115 16 64 26 i 143' 5 32 13 51 4 17 5 27 1 15 \ — — 203 1217 2 7 1 5— ! — j— — — — — — — j — 1 2 j — — 54 j 491 3 24 — — 7 j 24; — — — — — — — | — 2 8 j — — j 26 135 71 522 32 164 109 622| 25 129 42 227 11 | 74 j 33 j 157 19 126 j — — 880 7526 2 31 7 2 1b| 2 3 — — — f — j 1 I 7 — — — — " 8 35 3 16 — — 2 201 — i —_ — —!—___ — — — 37 147 17 50 1 2 39 93 3 10 11 24 6 j 15 16 68 11 22 — — 175 431 5 26 5 17 19 41 — j — 8 53 2 j 10 10 47 6 19 — — 83 354 2 3 1 1— — { — ! — • — _ _ | _ ' 1 3____ 17 67 -_______j_jl !_;_'______ 7 12 29 98 8 27 62 169 5 j 13 20 78 8 25 28 125 17 41 — — 327 1046 2 6 3 13 2 93 18 2 6 — — 1 4 1 6 — j — 36 j 276 3 14 5 70 .2 7 1 1 2 7 j — — 2 | 6 — | — 35 544 3 8 7 j 25 — — — — 2 4 — — : 2 ! 12 2 | 23 — j — 78 j 389 14 87 4 ! 161 7 48 6 27 2 11 1 4,319 1 I 1 — — 72 j 358 2 5 4 ! 11 ! 4 12 3 9 7 30 — — ■ 5 ! 12 7 : 20 — | — 42 : 119 7 50 1 1 4 22 — 1 5 1 1 ; _!— — — — j — 53 | 177 — — L 1 4 13 1 2 — — — — 1 11 1— — 36| 163 13 62 6 I 17 | 19 110 1 1 10 77 __,__ — — — — 82 | 361 278 1879 118 926 | 374 ;2164 72 498 Hl 1024 39 187 j 103 453 88 ; 463 6 37 3035 j 23427 9 8 3,9 4jl2,3| 9,2 2,4 2,1 j 4,7 44 1,8 0,8 j 3,4 2 2,8 j 2 0,2 0,2 , 1001 100 STAAT B. Aantal werkuren Per dag (normaal). jl Tot 6 uur 6_g. 7 per dag 4 Fas. Bed. Fas. Bed. Fas. j Bed. (Al 1 — — 8 301 B 2 2 17 46 22 437 Amsterdam J C 3 10 16 47 j 2 7 D 2 5 4 19 8 40 E j — — 10 81 [ 32 314 \F[ 2 4 4 13 j — — . Totaal . . . j 10 22 51 206 72 i 1099 / A — — | 3 83 12 j 661 • [ B — — 1: 11 3 19 . Rotterdam , ' C 3 4 j . 20 181 34 j 115 D 1 1 6 9 7 | 40 (E 1 2 3 7 15 I 193 I F — 13 3 7 Totaal • • • J 5 I 7 34 294 74 | 1035 ; 'A —' I — — — — T — 1 B 1 I . 1 3 8 15 50 Groningen ] c ~~' ! — 2 2 14 : 22 ]D — I— 2 2 4; 6 | E 1 1 3 12 1 4 [ F 1 ! 1 1 1 2 ! 5 . Totaal . . . 3 j 3 11 25 36 87 ; Almelo 1 1 .1 41 5 21 Hengelo .......... — — 1 2 — — Enschede 1 2 — — 4 29 Zaandam — — I 2 2 3 4 Meppel — — I 2 ' 4 — — Vlaardingen 2 3 ! 8 10 8 20 Hillegom — — 1 I 2 . 4 21 De Zaanstreek .... .... .... — — j 2 3 4| 7 Algemeen totaal ... 22 38 113 552 210 j 2323 In percenten 0.7 0.2 \' 3.7 2.4 j 6.9 : 9.9 | 1 I I _Ji ■ 1 7|—8 84, 8i—9 9| 9* uur Totaal 4 4 en meer Fas. Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. Fas. 1 Bed. Fas. Bed. I 1 1 29 386 — — 50 409 — — 40 199 128 1296 95 2014 1 5 : 29 445 ■ 2 93 3 179 171 3221 140 749 209 1369 109 765 123 733 75 555 , 67? 4235 14 188 68 723 46 448 44 309 33 248 219 1980 75 808 — — 11 59 — — ^- — 128 1262 41 246 10 79 2 9 5 67 7 56 .71 474 394 4391 288 2176 247 2135 174 1202 158 1237 1394 12468 - = | ! 37 599 — — 34 388 — — 22 199 108 1930 24 843 — — 14 124 — — , 2 21 44 1018 179 1382 4 79 124 694 3 21 78 259 445 2735 74 577 1 34 78 427 1 5 35 124 203 1217 26 244 — — 7 38 — — 2 7 54 491 6 64 — — • 12 50 — — 4 11 26 135 346 3709 5 113 269 1721 4 26 143 621 880 .7526 §L— — •_ - 7 28 — — 1- 7 8 '35 ■ 13 52 — — 5 36 — — — — v 37 147 48 101 1 7 65 168 — — 45 131 175 431 21 131 — — 30 86 — — 26 129 83 354 • 8 43 — — 3 4 — — 1 3 17 67 2 4_..__ _ _ _ _ 11 7-12 92 331 1 7 110 322 — — 74 271 327 1046 K' 4 73 6 41 10 99 — — 8 37 36 276 7 266 2 j 5 .18 190 — — 7 81 35 544 37 186 — — 28 128 — — 9 44 78 389 21 88 1 42 34 187 1 1 10 34 72 358 8 16 — — 10 28 — — 22 71 42 119 15 49 — — 18 88 — — 2 7 53 177 15 74 — — 12 60 — — 4 6 > 36 163 21 62 — — 47 231 — — 8 58 82 361 960 9245 303 2384 ,803 5189 179 1229 445 2467 3035 23 427 ' 31.7 39,5 10 10.2 26.5 22.1 5,9 5.2 14.6 10.5 100 ■ 100 {. , i STAAT G. Aantal werk ure! op Zaterdag'. 21—3f 4 44—4| 5 5| 6—6| F8?, j Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. Fa». Bed. Fa«. Bed. IA 1 1 5 24 — — 6 111 4 205 3 52 B 7 34 7 67 2 138 4 55 4 36 13 57 C 19 88 28 54 9. 91 18 101 i 19 105 55 220 j D 3 | 18 10 172 | 4 I 119 • 8 223 | 9 167 31 220 E 9 ! 86! 7 31 I 5 j 109 6 39 . 7 67 16 170 < I F .' 5 ! 20 j 6 245 — | — — — [ 8 48 9 53 i Totaal . . 44 1247 | 63 593 | 2oJ 457 j 42 529 | 51 |t 628 127 772 / A — — 4 246 — — 2 232 1 43 5 221 I B — — 4 67 3 115 6 165 3 426 5 127 \ C 7 39 25 330 10 140 25 131 14 103 38 156 R°tterdam • •' • D 2 8 6 133 3 42 10 39 5 52 29 172 IE 1 33 22 189 4 89 7 18 1 2 6 22 ' F — — — — 2 20 8 38 — — '2 6 Totaal . . 10 80 61 965. 22 406 53 623 24 626 85 704 / 'A — — — — — — — — — — — ' — B — — — — 1 1 1 3__ 2 5 }'c ■-:-■■-"'■ — '-•—.-—— - 4 6 Groningen . ^. . \ ^ 1 ' 3 4 E — — — — — — 1 1 2 16 4 7' l F — — — — — — 1 1 • — — 1 1 Totaal ..—.— 1 1 1 1 3 5 2 16 14 23 Almelo 1 3 — — 5 .53 — — 3 73 7 28 Hengelo 1 1 5 21 2 173 . 13 186 1 76 3 32 Enschede 4 16 — — 8 44 9 64 8 62 24 86 Zaandam 1.1 —— 2 26 — — 2 4 11 61 Meppel .. ....— — — ___ i 4 — — 3 5 Vlaardingen ....— — —— 1 1 2 4 2 5 12 20 Hillegom — — 1 7 — — — — 9 57 14 53 De Zaanstreek . , . —■ — — — — —■ — — — — 7 14 Algemeen totaal . . 61 348 131 1587 61 1161 123 1415 102 1547 307 1798 In percenten .... 2 1,5 4,3 6,8 2 5 4 6 3,4 6,6 10,1 7,7 I I l-l I - 1 - j . ! 7 71-8 8| 81-9 91 , ?* 011 ^ , gfe" Totaal 4 2 4 of later, paald. sloten. xoucuu. Fas. Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. 5 17 26! 187;— — 37 315 — — 41 163 —. — — — 128 1296* 17 263 871 2074 | — — 24 259 2 93 3 177 — —' 1 4 171 3221 28 212 97 443 j 155 1041 90 614 98 653 57 469 3 23 1 3 677 4235 8 37 7 119 ! 45 297 31 338 32 204 28 168 2 13 1 3 219 1980 16-186 51 479 J — _ 11 59 — — — — — — — — 128 1262 2 15 22 146 j 5 47 1 33 2 6 10 81 1 1 — — 71 474 76 -730 290 3448-205 1385 194 1618 134 956 139 1058 6 37 3 10 1394 12468 10 217 27 345 — — . 29 310 — — 30 316 — — — —. 108 1930 4 31 7 42 J- — 12 45 — — — — — — — — 44 1018 42 160 ! 128 939 2 49 89 460 3 21 60 201 — — 2 6 445 ' 2735 24 112 51 264 — — 50 314 1 5 22 76 — — — — 203 1217 2 9 9 122 - _ 2 7 ------- — 54 491 2 3 2 8 — — 12 52 — — 3 8 — — — — 26 135 J34 532 224 1720 2 49 194 1188 4 26 115 601 — — 2 | 6 880 7526 — — — — — — 4 18 — — 4 17 — — — _ 8 35 14 47 13] 52 — — 6 39 — — — — — _ _ _ 37 147 16 25 44 97 1 7 59 153 — — 46 136 — — 5 7 175 431 2 4 24 140 — — 26 75 — — 26 129 — — 1 1 83 354 1 1 5 34 — — 3 5 — — 1 3 — — — — 17 67 ^2 5 2 4 — — — — — — l l____-7 12 JS5 { 82 88 327 1 7 98 290 — — 78 286 — — 6 8 327 1046 5 30 . 5 _ 47 — — 6 27'— — 4 15 — — — — 36 276 1 8 3 ' 23 — — 4 17 — — 2 7 — — — — 35 544 6 23 12 64 — — 2 6 — — 5 24 — — — — 78 389 6 12 1.6 56 — — 24 155 — — 10 43 — — — — 72 358 1 3 6 10 — — 9 27 — — 21 68 — — 1 2 42 119 10 25 12 41 _ _ li 73 - - 3 8 - - - - 53 177 5 30 3 3 - _ 3 12 - - 1 1 _ - _ _ 36 163 J5 20 24 69 - - 38 201 - — ' 7 57 - —. _ _ 82 361 235 1495 683 5808 208 1441 583 3614 138 982 385 2168 6 37 12 26 3035 23427 7,8 6,3 22,5 24,8 6,9 6,2 19,2 15,4 4,5 4,2 12,7 9,2 0,2 0,2 0,4 0,1 100 100 STAAT D. Aantal werkuren per dag bij Drukte. ^ _. - 7—8} 9—9f 10-10} 11—11} % 12—12f 18—13} 14—19 Onbepaald Totaal Fas- Bed- Fas- 1 Bed- Fas- Bed. ||j pas. Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. F«s. Bed. Fas. Bed. Fas. ' Bed. i ! p , — . 1 !A 2 143 I 6 116 , 15 132 27 239 16 166 5 29 5 11 j 3' | 223 79 1059 B 3 10 | 12 221 _ 49 1085 43 464 7 220 - - - - i - - 114 2000 c 14 68 j 43 t 238 109 723 66 465 24 149 ' 4 54 2 6 j 7 132 269 1835 D 6 63 j 17 124 41 399 19 180 9 46 3 24 3 33 \ 13 97 111 966 E 2 9 -16 87 30 395 7 37 - - - — - - , - _ 55 528 F 7_ 6 37 ' 6^ 44 { 2 3 19 1' 3 - -' —. — 19 112 _ Totaal • • ■ _gg_ 300 1Q0 823 | 250 2778 i63 1387 -59 600 13 110 10 60~| 23 ~~452 647~ 6500 iA 3 20 11 254 18 364 j 16 .405 11 I 299 4 113 3~~ 38 — — 66 I 1493 B - - 7 283 6 49 1 18 2 11 — - - - - _ 16 361 c 21 85 29 191 43 306 20 160 15 56 5 23 2 4 — — 135 825 D - J — ' 11 47 23 183 j 9 53 4 18 — - 2 12 '- - 49 313 E 3 62 5 121 j 1 5 1 n _______ _ 10 l99 F 3 54 — — 2 15 2 4.1 3 2 8 1 2 — — 11 86 Totaal - • ■ 30 | 221 63 896 93 922 ^ 651 33 ~387 1 1 141 8 56 - - 287 3277~ ' ' . /a - -' 1 1 2 3 ~i 1 ~ ïn n 13 - - _ 1 z 5~n 2ZZ . \ B 6 36 9 37 7 29 1 13 ________ 23 115 Groningen ) 0 8 i5 11 29 15 43 22 77 5 16 3 7 • — — — — 64 187 ] D 1 2 4 12 8 34 8 60 6 24 1 5 1 1. — — 29 138 [E 1 1 2 5 — — 16 — .— — — — — — — 4 12 \ F Drukte komt niet voor. Totaal • • • 16 . | 54 „J7_[_8jL 32 109 33" n 40 5^ 25^ 1 1 I Z ^ Tt6~ ' . Almelo-. 2 4,1 29 12 131 _ _ ]_ 18 _ _ Z _ I __ y$ 182 Hengelo 5 45 1 14 7 105 3 36 1 2 — — — — — — 17 202 Enschedé 6 47 10 37 6 21 2-22 — _ l 3 _ _ _ 25 130 Zaandam ' 4 11 11 47 10 66 15 113 2 3 — — — — — — 42 240 Meppel ................ 1 3 1 2 8 32 6 i6 1 2 2 4 - - - - 19 59 Vlaardingen . ' 8 19 13 38 7 27 1 7 2 3 _ — _ _ _ _ 31 94 Hi]leg°m - — 2 3 10 60 6 39 4 16 1 7 9 38 - - 32 ' i) 163 De Zaanstreek 4 9 6 16 11 42 7 41 . ' og iQg , Algemeen totaal .... 105 713 235 1989 446 4293 ^28?t ~2475~ 114 1071~"33~ ~293 28 145 23 452 .1269 "11481 ~ In percenten 8,3 6,2 18,5 17,4 35,1 37,6^ 22,4 21,6 9 9,4 2,6 2,6 2,2 1,2 1,9 4 100 100 By drukte werken by 2 firma's 14 bedienden, in plaats van i. STAAT E. Normale aanvang Van den wei'kttjd. . Voor 6 uur. 6—6} ' 7—7} | 8 uur 8}—8} 9 uur Na 9 uur Onbepaald Totaal. Fas. Bed. F». Bed. FaS- | Bed. Fas. Bed. Fas. j Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. Fas. Bed. / A 4 8 2 6 17 I 50 16 76 16 182 71 \ ' 969 2 5 — — 128 1296 B — — — — — . — — — 16 1478 143 j 1711 12 32 — — 171 3221 Amsterdam. 0 3 6 8 17 9 60 73 623 152 1H8 408 2310 22 80 2 ■ 21 677 4235 j D 5 23 1 4 8 153 | 48 393 62 726 91 ! 661 2 , ' 7 2 13 [ 219 '. 1980 E — — — — — — J — | — 2 j 90 107 1018 19 154 — — 128 1262 ' F — — — — j 2 7 I 5 | 104 3 19 55 ! 333 5 J 10 ■ 1 1 71 474 Totaal • . ■■ 12 37 11 _ 27 36 270 142 1196 251 3613 875 I 7002 62 j 288 5 35 ( 1394 12468 I A — — — — 2' 4 14 ' 135 13 252 79 1539 — — : ". — — 103 1930 B — — — — — — _ _ 12 684 32 334 — — — — 44 1018 Rotterdam . . < C — — — — 6 15 68 277 77 606 292 1826 2 11 . — — 445 2735 j Ö — — 3 14 12 25 39 256 46 294 103 628 — _ — — — 203 1217 F E — — — — — — ' i* — • — 8 107 45 382 1 2 — — 54 491 1 F — — — — — : — 4 44 2 17 20 74 — — — — 26 135 _==_== Totaal • • • — — 3 14 20 44 125 712 158 1960 571 4783 3 13 — — ' 880 7526 I A ~ ~ — — — — 3 16 1 7 4 12 ' — . — — ' — 8 35 B — — — — — — | — — 1 5 36 142 — — — — 37 147 Groningen ........-....] c — — 5 9 7 11 40 122 30 72 92 216 1 1 — — 175 481' D — — 1 1 12 39 28 112 16 58 ^ 25 143 1 1 — — 83 354 [ E — — — ,. — — — 2 18 — — 15 49 — — — — 17 ' 67 I E — — — — — — l 1 _ _ 6 11 — — — — f 7 12 ==r___ Totaal . . . — — 6 10 19 50 74 269 48 142 178 573 2 2 — — 327 1046 Almel° ■ • • • . — — — — 4 51 — — 23 192 9 33 — — — — : 36 276 Hengel° — — 1 41 6 84 1 23 j 380 3 32 2 7 — — — — 35 544 Enschedé •. — — 5 21 1 6 25 j 108 21 160 26 - 94 — — j — — 78 389 Zaandam — — 3 6 2 2 14 62 23 206 • 30 82 — — — — 72 358 MePPel • • ■ — N — 3 9 6 10 20 63 4 9 9 28 — — — ' i — 42 119 Vlaardingen - - - - _ _ 6 | 33 8 31 38 112 1 1 U . \ — 53 177 Hillegom _ _ 1 1 3 4 11. ! 25 9 91 12 42 — — — — 36 163 De Zaanstreek ' _ _ 1 1 2 4 16 111 18 107 44 137 1 1 - - 82 361 Algemeen totaal ... '12' 37 34 130 99 525 456 | 2959 566 6543 1794 12893 69 305 5 35 3035 23427 In pereenten. .... 0,4 0,2 1,1 0,5 j 3,2 2,2 15 j 12,6 18,7 28 59,2 55,1 2,3 1,3 0,1 0,1 100 100 1 STAAT F. Einde van deijWerktijd (normaal). i — j> , Vóór 4 uur , ■ , °- m- 4~4t 5 6 | 6|-6f 7 t/m 8 . "^f™ : Onbepaald. Totaal. Fas. Bed. Fas. Bed- Fas, Bed Fa3_ Be<1 ^Fas, ^ Bed. F«-. Bol. Fas. | Bed. Fas. | Bed. F- Bed. Fas. I • Bed. ( t ~ ~~ 1 ~ ~ - - . 27 624 60 456 j 5 | 50 23 ! 105 ' 13 I 61 - - 128 | 1296 B 1 1 11 23 25 416 30 201 98 j 2185 i 3 I 106 3 i 289 — ' — - _ 171 3221 Amsterdam..' C 2 2 8 15 47 184 .157 857 347 I 2171 68 681 25! 155 20 I ' 147 3 23 677 4235 D - - 6 19 20 199 53 525 I 20 j 232 106 j 903 ! 9 82 3 j 7 2 13 219 1980 E . ~ ~ 2 15 58 663 36 292 |j 31 229 — _ 1 63 — I — — _ 128 1262 1 F■ _____ZL_ L L 3 ■ 10 33 207 J J*6 188 ~ - 1 11 5 j 50 1 1 71 474 T°taal • • • 3 , 3 29 79 153 1472 2706 ^582 j^l^82 l74Ö"~"6T""^oi"l~ir|~^r 6 37~;~~L894 12468~ [ t , ~ ■ ~~ ~ ~ 8 312 . 7 145 31 ! 826 j 4 ~~78 j 34 337 24 232 I ~ I _~| 108 I 193(T B - _ 2 3 9 44' 12 666 16 206 3 88 j - _ 2 11 - _ 44 1018 Rotterdam ~ ? 9 83 426 64 486 189 | 1363 J' 10 117 68 213 : 24 121 - - 445 2735 P ~ - 3 1 7 25 227 24 301 I 75 381 9 24 60 256 | 7 21 _ 203 1217 E 1 2 2 64 20 140 12 190 | 13 78 - _ 4 10 2 7 - - 54 i 491 1 P ~ ~ 6J 60 3 (10 ;L 9 . 27 ~ ~ 3_ 25 | 5 13 - 26 135 = • • 1 2 14 83 |. ,151 1209 1 122 |- 1798 ^333 j 2881 26 [~io7 ïëÖT~~84T~| ëT"| 405 [ -~~Z~~^ 7526~ ( -p q 7 k ~ö-i ~~ ~ _ i - ~ 1 1 6"| 27~T 1 7 I - ; - 8 35 p 5 21 , - , - 1 11 1 4 - - 27 104 - _ _ _ 37 ■ 147 Gromneen 4 4 3 14 31 76 6 9 121 298 10 30 _ _ 175 431 P - ~ ~ - 1 1 1 1 14 22 4 7 61 320 2 3 - 83 354 F t "l 1 7 3 21 - - 9 26 - - _ _ 17 67 lF l ï z z Z^z z^^z ;z^^_z^„z: L ___i^_zz_ - - 7 12 . J^g • • ■ I 5 I 9 6 22 9 I 21 6 | 33 p9~[ 123 1 11 17 228 781 13 | 40 — | — 327 1046 Almelo _ _ 1 1 q 81 m I io Hengelo 3 81 - _ 10 . 48 4 63 17 77 1 6 _ 36 276 Enschedé.' '.'.';'.['' ' 1 ~2 - Z ~ ~ I8? 11 92 11 57 1 6 - _ 35 544 Zaandam . _ _ _ ~ " ~ ~ J * 32 175 33 140 2 12 - - - 78 389 Meppel 1 3 \ \ ' ! ^ 7 43 46 166 2 5 - - 72 358 Vlaardingen \ ' \ _ _ 2 ~2 5 l ~J ,t l "o ~ ^ 94 4 ^ - - 42 119 Hillegom 2 2 5 6 3 6 19 72 2 10 20 72 2 9 - 53 177 ^llleg0m • ■- ~ 3 4 5 19 2 13 12 69 - - . 14 58 - _ _ qk ia* De Zaanstreek _ _ 1 1 , , „ ,A „. ' 3b 163 i Z ^ l__ 3_ I4 ^ 20 116 6 26 46 192 5 11 — — 82 361 Algemeen totaal . . . 11 19 56 192 332 2818 473 ^ asT ÜÏT 3183 185 778 6~ 37 3085 23427 In percenten^ . . 0.4 j 0,1 l.8 0.8^^^j^^|^5 40 9.2 10.6 22.4 | 13.6 ) 4.5 3.3 0.2 0.1 , 100 100 STAAT G. Fas, Bed. Fas, Bed. ; Fas. j Bed, Fas, j Bed. Fas. Eed. Jas, j Bed. [ Fas, [ Bed. Fas, | Bed. Fas, Bed. Fas. Bed. j Fas. Bed. Fas. Bed. f™. I Bed. ■ / A — — 1 1 4 104 12 496 — — 9 67 16 101 5 40 40 266 28 145 13 76 — - 128 1296 B 1 4 1 1 9 53 9 186 - - 11 ]03 23 218 15 102 97 2322 5 232 - - _ _ 171 3221 Amsterdam. J ° 1 3 15 j 83 37 271 52 255 6 29 43 202 131 571 69 417 274 1945 34 323 12 113 3 23 677 4235 ) D V 3 3 I 18 18 406 18 l89 2. 17 16 133 21 192 23 142 95 745 12 88 8 34 2 13 219 1980 E - — 3 39 13 178 5 34 13 179 - _ 42 407 28 248 24 177 - ______ i28 1262 ' F — - 5 20 4 22__ 5 38 - - ^11 J>t_J^ 82! 9 Hl I3 80 3 13 3 50 1 1 71 474 T°taal • • • 3 J10 28 162 85 1Q34] 101 Z198]^21 225 ^90 562^ J_50 "ïsTflïT K)60~ 'teS_ 5535 ^2 jlÖT ~~36* ~273 ~T ~37~ ~1397 72468 ( A ~~ — — _ 4 246 3 275 - _ 2 21 8 177 4 83 22 494 35 303 30 1 331 — -I - I 108 1930 | B - - - - 5 85 14 | 810 3 12 3 24 3 8 4 23 11 41 1 15 - - _ _ 44 1018 Rotterdam ° 2 6 10 44 33 482 44 ; 254 6 29 31 127 89 369 • 34 202 127 917. 55 232 14 73 - - 445 2735 I D — — — — 13 195 16 111 4 42 , 29 162 33 139 16 129 53 \ 274 31 145 8 20 — — 203 1217 E ~ - • 1 33 26 278 14 42 - 1 2 7 116 2 7 1 8 2 5 - _ - _ 54 491 F ~ ~ ~ ~ * 36 4 .22 ■ - I - ^ 1 3^__3_ -7 2 6 7 [ 23 4 28 4 10 - - 26 135 T°taal • • • j 2 6 11 77 82 1322 95 1514 13 83^ J>7 " 339 143 ~816~~62~TsÖ"IzT'^~m~~728~Zq 434~TT~ 880 ~7526 !A i I ^=== — — — — _ 5 25 310 — — 8 35 ü — — — — 3 7 — — 4 13 1 8 1 11 1 4 26 101 1 3 — — 37 147 C 5 7 — — — _ 1 1 _ , _ 2 4 7 11 4 17 24 63 118 284 14 44 — — 175 431 . B 1 1 — — - - 1 1 — — 1 4 2 5 — — , 15 24 61 316 2 3 — — 83 354 E — - ~ - - - 2 7 - _ 3 12 3 6 1.7 1 16 6 17 1 2 - - 17 67 — — — — — 1^ 1 ~ — jZ~ — 2 5 — — — — 4 6 — — — _ 7 12 T°taal - ' J 6 j. - - — - 8 17 ^^^^Qj 33 15 35 , 6 35 41 107 220 749 21 62 —' ~-I 327", 1046 i]mel0/• - - - - 8 113 1 18 - - 4~lsT~^ 24 3 sT 6 23 8 49~i 1 6 - - 36 i 276 ' f**?*:- - 5 18 17 442 - ~ - - 2 5 5 46 - - 3 18 • 3 15 _ _ 35 544 EnSC^ed6 • •'- - 4 27 11 53 6 58 2 9 11 47 20 90 6 24 6 21 10 48 2 12 78 389 fandam1 25 2 3 1 3 7 54 6 11 1 2 11 70 40 177 3 13 , 72" 358 ^ • • • 1 2 - - - - 2 • 7 - - - _. 3 5 1 2 5 • 10 25 74 5 19 - _ 42 119 ^aal'dmgen 3 5 14 26 3 6 16 69 14 61 3 10 - - 53 177 Hillegom — — — — 1 7 OQ117 io~. s L- ' — — — ^9 117 12o — — — — 5 14 _ 36 163 De Zaanstreek ...... _ _ _ _ _ ^ 2 2 8__29 - - 23 124 45 196' 4 10 82 361 Algemeen totaal ... 12 26 48 284 205 2996 215 2815 37 320 225 1176 470 2678 231 ^ 1610 875 '7734 580 2912 131 889 *~6~~s7 8085 28427 In PerCeilten°'4 ^ ^ 1,2 6,7 12,7 7,1 12 1,2 1,4 7,4 5 15,5 11,4 7,6 7 28,9 33 19,1 12,4 4,3 3,6 0,2 0,2 100 100 Einde yan den werOTd (op Zaterdag). 1 STAAT H. Einde van defNkiijd bij Drukte. , , —>• I ; 5 t/m. 6 uur . 1f, 0 j -namiddag 6*~8 8i~9ï 10 10<—11 j 's nachts Onbepaald. Totaal. Fas- j Bed. Fas. j Bed. F**. Bed. Fas. Bed. Fas Bed. Fas. | Bed. j Fas. Bed. Fas. Bed. [ A 2 144 W 43 ! 18 125 14 65 24 283' 2 4 1 ! 6 75 ' 670 B - - - - 3 8 2 30 1 5 _ . . _ I _ 6 43 Amsterdam ' . J C 7 28 62 382 | 44 315 82 51.2 62 442 4 18 8 • 138 269 1835 J D — — 19 137 h 19 158 35 378 20 156 4 37 14 100 111 '966 E — — 5 15 J 14 124 26 271 10 118 — — _ _ 55 ' 528 • ' F — — .5 28 j 5 21 2 15 6 46 j 2 '— _ 19 112 ___^a^_1_L^_j__9 172 105 605 1Q3 ^^16lJ^ 1271 123 1050 U 61 ~ 23 244 535 l~ïb4~~j ( A , 1 9 . 12 145 12 85 ' 15 j 413 15 291 11 550 — F. _ .66 ,'. ^93 B 3 111 3 39 — _ 7 j 196 3 15 — .__.__ ' _ ' 16 ^ Rotterdam ] C 25 137 41 "261 27 158 26 I 153 13 90 .3 26 — — 135 825 ) D 4 17 16 70 14 86 10 j 100' 4' 33 1 7 — — 49 313 E 3 22 4 98 3 79 — I — — — — — _ " _ 10 199 ■ . 1 F 2 38 1 16 ' 2 15 3 I '9 3 8 — — . _ _ n 86 Totaal ■ ■ • 38 334 -77 j 629 58 423 ^ 61 j 871 38 437 15 . 583 Z ;'~~T~ 287 3277 iA~ — 11 2 3 — — 2 20 — _ _ 5 P 34 B 4 20 -4 19 9 46 ' 6 30 — _ _ __ __ _ 23 H5 0 1 3 17 35 28 96 17 51 1 2 — — _ _ 64 187 ' D — _ 9 26 14 78 5 29 1 5 i — — _ __ 29 138 J ~ 'I ~ . 1 - 1 2 5 1 6 - - _ _ _ _ 4 lg F Drukte komt niet voor. Totaal • • ■ 5 23 | 32 82 55 228 ^_J» 11.6 4 | 27 — Z Z _~ ^ ~476~~ Almel° 2 68 5 32 1 6 7 58 1 ÏS^^- j _ _ _ | ' 16 182 HenSel° - - 11 178 3 6 3 18 - ' • _ _ __ _ _ 17 202 • Enschedé 1 2 12 , 70 l 1 3 10 6 38 _ _ _ _ 23 121 Zaandara 1 15 16 68 14 90 8 59 , 3 8 - _ _ __ 43 040 MePÏ>el • • • • • • • 13 6 14 9 35 3 7 - —_ _ _ __. _ 19 \Q Vlaardingen 5 6 12 42 10 33 3 12 1 1 - _ _ ' _ 31 94 Hillegom • ■ ' - — 16 80 4 32 4 15 2 8 6 28 - _ 32 163 De Zaanstreek 1 1 13 42 11 54 3 1 11 — ______ _ 28 10g Algemeen totaal ... 63 624 305 1842 269 1659 285 2448 178 1587 32 672~ ~~23 244 1166 9Cm~~ In percenten 5,4 6,8 26,5 20,3 23,3 18,3 24,6 27 15,4 17,5 2,8 '7,4 2 2,7 100 100 ' ' ' 1 -W- I 1- '11 ISTAAT K. RusttfjdVórmaal).. Geen rust. 4-4 uur. 1-1* 2-2j 3 uur of meer. | ' Onbepaald. . Totaal. FaS" Bed' ^ 1 Eed- ^s, Bod, ^Fas, , Bed~; F^TeTTj Fa-, B,d. fas. Bccl. " ZZ. i t 3i Z " ïl ®J f 25 423 8 ' 66 i' 24 108 ^ 7^T_ - ^ __^6~~ . l B ; 31 291 lö !95 104 1833 13 529 , 7 369 1 4 ! - ! _ 171 3221 I Amsterdam } 0 ! lo° 723 121 838. 312 2013 53 347 | 29 248 9 43 3 m 1 «77 _9oF I I l' ° 2° 306 68 663 13 96 ! 2 . 4 1 63 | _ | _ , 128 1262 I 1 * 8 , 35 _L_ 1 36 258 19 j 126 | 5 51 1 2 1 j 1 71 474 I =======——=^^^ . I ( B i !« : 'Zn ! 00 8-' 281 ' 15T 4481 19 20 ' 2,4 - - io8' ' 1930 | \ n ' 23 14 782 4 I 100 3 22 ! - ~ 44 1018 I Rotterdam 0 125 ■ 482 &9 412 97 894 48 i 325 86 501 ' 30 121 - _ 445 I 97^ I ? 22 ™ * 200 63 468 41 197 49 196 | 9 33 _ _ 203 I F 8 11 Vfa 11 8 50 10 75 I 8 6 - - ■* 491 I 1 F 8 23 L_ 3 8 3 43 9_ 41 1 .2 ' - _ 26 135 '\ I Totaal. .■■ 205 1027 ^ 91 793 196 jg^ ' HO 1163 ^Zo^[Z^_~Zb~ ~ZZe I 0 ! in 1 1' 2 ' 8 8 33 18 67 - - 37 1 147 I Groningen J ~ 12 46 30 | 55 109 277 20 43 — _ 175 431 ■ F \ 1 ~ 1 : 4 19 I 53 : 60 291 3 6 _ 83 , 354 I [V ' - _ Z Z 2 " 2 1 2 \ ■ 2 28 1 2 - ! - 17 67 I Totaal . . . 13 49 77. ,.- i 17 I ' : — I ' -JLA I ~ l_Z_________L I _J_..L^A_J^_ 1 i92 655 44 126' - j - 327 1046 I Almelo . „ I I [ I \~=== ~= ' H . Hengelo - - 10 Vol __ \\ J ^ 30 168 1 2 _ 36 276 ■ Enschedé .... 12 ' — 22 852 3 41 — _ 35 544 ■ Zaandam ' , _ , ~ . ~ 12 49 62 328 3 10 78 889 ■ Meppel 1 3 3 ; \ 96 15 109 [ 42 I34 7 16 - _ 72 358 ■ Vlaardingen _ , Q l 5 8 33 j 27 70 3 8 - . - 42 ' 119 ■ Hillegom ! x \ \ 11 I 16 72 28 78 3 7 - . - 53 177 ■ De Zaanstreek 12 ^ 12 2o 107 6 42 - - _ _ 36 163 ■ ' ' ' —-^^—^Z^^JZ^^ZZJLZZ^ 94 43 180 4 7 - — 82 361 ■ Algemeen totaal ... 516 2782 3nn 9cmq ann 00_o I " « H 300 29°3 900 8862 416 3465 740 4533 157 795 6 37 3035 23 427 ■ In percenten 17 u Q -' 9 Q • '19 p. oq n on ri I „ ^^JJ^^11^J^99^^ 29.7 ^ i ^ 14-8 24-4 19.3 . 5.1 3.3 ^ 0.2 . 0.2 , 100 , 100 • ■ c. Bij drukte. w$m Zooais reeds eerder vermeld, wordt bij „drukte" in de meeste gevallen het uur van einde van den arbeid later gesteld. De getallen voor Amsterdam in staat H hebben alleen betrekking op zulke gevallen; de overige 112 firma's, waar „drukte" voorkomt, vervroegen het uur van aanvang, of veikorten den rusttijd. Voor de overige gemeenten is het uur van einde voor alle kantoorbedienden vermeld. Te Amsterdam, te Rotterdam en te Almelo eindigen de meeste firma's bij drukte te 10 uur; in de overige gemeenten is dit van 8—9 uur. Het laatste uur van einde hy drukte, dat werd genoteerd te Amsterdam was bij 2 firma's met 25 bedienden te 1 uur 'snachts; te Rotterdam eveneens 1 uur 'snachts bij 1 firma met 5 bedienden. In de overige gemeenten, met uitzondering van Hillegom, alwaar tot 2 uur gewerkt wordt, was het uur van einde nergens later dan 11 uur. Rusttijden. Zöoals uit staat R blijkt, zijn er te Amsterdam en Rotterdam nog een betrekkelijk groot aantal firma's, welke geen rust geven voor hun personeel. In totaal betreft dit 516 firma's met 2782 bedienden, of 11,9 %. Waar geen rust wordt gegeven, heeft men toch in ieder geval gelegenheid om zijn brood te nuttigen, hetzij op het kantoor, hetzij in een speciaal daarvoor ingericht lokaal. Zoo zijn er vele firma's, die in een z.g. cantine tegen een laag tarief voor hare 'bedienden spijs en drank verkrijgbaar stellen. Weer andere firma's verstrekken gratis melk, koffie of thee (in normale tijden!) hetzij 'smorgens of 's middags. Het personeel van 364 firma's kon, naar verkiezing, zijn brood op het kantoor nuttigen of daartoe naar huis gaan, bij 856 firma's bestond daartoe geen gelegenheid, en was het personeel dus verplicht naar huis te gaan. Te Groningen en in de kleinere gemeenten is de rust doorgaans voldoende om naar huis te gaan. Het is aldaar gewoonte tusschen 12—2 uur te middagmalen. Uit den aard der zaak bedraagt het totaal der rusttijden op Zaterdag belangrijk minder. Twaalf kantoren met 26 bedienden zijn dan gesloten, terwijl in 875 met 7566 bedienden, dat is 32,3 percent, geen rus^t wordt gegeven. Zondagsarbeid komt als regel voor bij 44 firma's met 124 bedienden; het zijn vooral de reederij- en expeditiekantoren waar deze arbeid niet uitgeschakeld kan worden. Verder komt nog Zondagsarbeid voor bij 67 firma's met 1479 bedienden; varieerende van een enkele maal tot gedurende 5 maanden per jaar. In de meeste gevallen wordt op dien dag slechts enkele uren gewerkt of alleen dan, indien zulks noodzakelijk is in verband met de ingekomen post. Hiertegenover staat weer, dat bij eén enkele firma toch nog werktijden op Zondag voorkomen van 71/. en 12 uur (melkinrichting) en 14 uren (reederij). HOOFDSTUK IV. De Lokaliteiten. De navolgende staten geven een overzicht van het aantal kantoorlokalen waarover het personeel verdeeld was. AMSTERDAM. BOTTERDAM. GRONINGEN. Categorie. Aantal Totaal I ,._.„, Aantal Totaal I , t , Aantal Totaal I »«,_*-, bezochte per- bezochte per- bezochte per- ^ÏÏ?' firma's. soneel. | lokalen- firma's. soneel. j lotalen- firma's. soneel. j lofcalen- A. 128 1296 28B 108 1930 352 8 35 12 B. 171 3221 383 44 1018 105 37 147 48 C. 677 4235 1129 445 2735 702 175 431 198 D. 219 1980 516 203 1217 352 83 354 119 E. 128 1262 239 54 491 99 17 67 19 F. 71 474 126 26 135 44 7 12 7 Totaal . . 1394 12468 2678 880 7526 1654 327 1046 403 ri™wNTl7 Aantal be- Totaal Aantal Lt_m_„jni_. zochtefirma's, personeel. :■ I lokalen. Almelo 36 276 57 Hengelo 35 544 138 Enschedé 78 389 102 Hillegom 36 163 47 Meppel. ....... . . . 42 119 48 Vlaardingen 53 177 63 Zaandam . .' . 72 358 101 Westzaan 7 26 9 Zaandijk 16 46 17 Koog a/d Zaan 15 67 20 Krommenie 15 56 21 "Wormerveer ........ 29 166 44 Totaal ... 434 2387 667 3 • Over het algemeen genomen, kon worden geconstateerd, dat de toestand der kantoorlokalen weinig te wenschen overlaat. Betreffende de ventilatie zij opgemerkt, dat nog verschillende verbeteringen'zouden moeten worden aangebracht. Er werden eenige lokalen aangetroffen, die meer den naam van pakhuis, dan van kantoorlokaal verdienden. Vergelijkt men de toestanden bij vroeger, dan kan getuigd worden, dat deze sinds dien reeds veel verbeterd zijn en ook nog steeds verbetering ondergaan. Voor kantoorbouw is in de laatste jaren veel gedaan; de bankgebouwen en de gebouwen der verzekerings-maatschappijen zijn meestal rQyaal uitgevoerd. Doch somtijds is de doelmatigheid aan sierlijk uiterlijk en productieve geldbelegging, door gedeeltelijke verhuring, opgeofferd. Staat L geeft in beknopten vorm een overzicht van de bezetting der kantoren. Groote zaken streven er bij nieuwbouw naar veel personeel in één lokaal te plaatsen. Dit geeft beter overzicht en controle en bespaart veel tijd voor heenen weerloopen. Staat M geeft aan, waar de kantoorlokalen zijn gelegen. Ruim de helft blijkt zich gelijkvloers te bevinden; 90 lokalen zijn in een sous-terrain gevestigd. Sommige kantoren van stoomvaart maatschappijen zijn bij de ligplaatsen der schepen gelegen; een enkel kantoor werd aangetioffen in eén gegalvaniseerd ijzeren loods, waar des zomers èen overmatige warmte heerscht. Op sommige kantoren was door den aard van het bedrijf een muffe lucht waar te nemen, hetzij doordat ze in of nabij de pakhuizen waren gelegen, hetzij door de aanwezigheid van goederen op het kantoor. De walhuisjes zijn klein van afmeting en missen ieder comfort; op last van het gemeentebestuur mogen zij niet grooter gemaakt worden; doorgaans zijn er echter slechts 1 of 2 personen werkzaam. Te Rotterdam werd in een huidenzouterij een kantoor aangetroffen, hetwelk door de fabriek wordt gereden om gewichten te noteeren en om te kavelen. In staat N is aangegeven de hoogte der bezochte lokalen en de daarin beschikbare vrije luchtruimte in M3. per persoon. Volgens het Arbeidsbesluit moet in een M>erMokaal met een hoogte van 2— 2,05 M. per persoon minstens 24 M3 vrije luchtruimte aanwezig zijn; hoe hooger de lokalen zijn, hoe lager de eisch voor de vrije luchtruimte is; bij een hoogte van 3 M. of meer, behoeft de luchtruimte slechts 6 M3 per persoon te zijn. Beschouwt men in verband met het bovenstaande staat N, dan kan men over het algemeen aannemen dat de toestand wat de vrije luchtruimte betreft, op de'kantoren gunstig is. WÊ$*& De luchtverversching bleek, dooreengenomen, voldoende te zijn; zooals uit staat O blijkt, was- deze bij 143 firma's (209 lokalen) onvoldoende. In 4828 lokalen was de mate van dagverlichting voldoende, in 290 vrij voldoende, in 81 gedeeltelijk voldoende, in 203 onvoldoende. Onder „gedeeltelijk voldoende" is te verstaan een onvoldoende verlichting van het achtergedeelte van een lokaal en een voldoende verlichting van' het ■ voorgedeelte. Onder „onvoldoende" zijn o.a. die lokalen gerangschikt, waar vooral bij-minder helder weer, veel kunstlicht moet worden gebezigd. In de safe-afdeelingen der banken e.d. wordt b'ijna uitsluitend bij kunstlicht gewerkt. Verreweg de meeste 'lokalen bleken electrisch licht als kunstverlichting te hebben, n.1. 3357, terwijl 1983 door gas, 31 door gas en electriciteit en 31 lokalen door petroleum verlicht konden worden. Ook over de zindelijkheid viel over het algemeen niet te klagen; deze was in 5299 lokalen voldoende, in 50 vrij voldoende, terwijl 53 lokaleh onzindelijk en rommelig waren. Dit zijn meest alle-kantoorlokalen, welke in pakhuizen of magazijnen zijn gevestigd. Slechts zeer weinig lokalen bleken niet verwarmd te kunnen worden, n.1. een 26-tal. De verwarming der overige lokalen was als volgt: 1793 lokalen door middel van centrale verwarming; 3095 „ „ „ „ stookkachels; 263 „ „ „ „ gaskachels; 95 „ „ „ „ centrale verwarming en stookkachels; 17 „ . „ „ „ centrale verwarming en gaskachels; 53 ,. „ „ „ gas^ en stookkachels; 4 „ „ „ „ centrale verwarming, stook- en gaskachels; 7 „ „ „ „ electriciteit; 49 „ „ „ „ petroleumkachels. De waschgelegenheden bleken vrijwel aan de te stellen eischen te voldoen. Bij 230 firma's werd een complete waschinrichting (afzonderlijk lokaal) aangetroffen, bij 2518 firma's had men de beschikking over een of meer fonteintjes, terwijl bij 191 firma's een minder goede gelegenheid werd aangetroffen', b.v. in een keuken, alleen kraan met gootsteen of een waschkom. Bij 96 firma's was voor het personeel geen gelegenheid aanwezig dm zich te wasschen. Als kleederberging wordt bij de meeste firma's gebruik gemaakt van hangkasten (1918 firma's). Een aparte kleedkamer werd aangetroffen bij 348 firma's; bij 468 firma's moest het personeel zijn kleeren aan kapstokken hangen; bij 154 firma's hing men zijn goed aan haken aan den wand, terwijl bij 125 firma's kasten en kapstokken aanwezig waren; bij 22 firma's, de meeste met 1 of 2 kantoorbedienden, was in het geheel niets aanwezig. Eenige grootere firma's werden bezocht, waar iedere bediende de beschikking had over een apart kastje, waarvan de sleutel in zijn bezit bleef. Bij 2313 firma's waren de privaten in uitstekenden staat, zij bestonden uit een complete toiletkamer of sanitaire W. G. Een gewoon privaat (ouderwetsch model) werd aangetroffen bij 506 firma's,- terwijl bij 187 werkgevers alleen een ton aanwezig bleek te zijn. Het zijn voornamelijk de kantoren te Groningen, Meppel en Zaandam, waar, door het niet aanwezig zijn van een behoorlijke rioleering, zulke toestanden nog voor kunnen komen. Deze tonnen zijn veelal op een binnenplaats of in den tuin opgesteld, waardoor men naar buiten moet, om er gebruik van te kunnen maken. Bij een. firma te Vlaardingen werd een privaat aangetroffen, gelegen op een achterzolder, welke alleen te bereiken was over een batting zonder leuning. Te Rotterdam bevond zich hét privaat van een kantoor, dat op een lichter gevestigd was, in het achteronder van het schip; het bestond uit een vrijstaande ton zonder deksel. Er werden nog 29 firma's (Voor vervolg zie blz. 40). STAAT L. Staat, aangerende het aantal firma's — geheel onderzoek — gesplitst naar de aantallen lokalen, waarover zij de beschikking hebben, benevens naar de aantallen bedienden, in dienst dezer firma's. Aantal bedienden per firma. Totaal Aantal ■ ; lokalen. ^ Ij g. ^ fe L-10 11 -15 16-25 26-50 51-100! 101-2''0 of_6r. firma's. |' lokalen. . " 1 ' i : i i I ! ~ 1 535 509 389 241 137 235 30 14 5 2 1 — 2098 2098 ,2 — 47 55 57 63 201 54 21 7 2 — ' — 507 1014 3 ._- _ 2 7 5 70 48 39 8 1 — — 180 540 4 ' '__ __ __ _ 1 19 29 29 16 1 — — ' 95 380 5 _____ - 1 ■ 9 15 13 3 - 1 42 210 6 _____ - 3 8 8 4 - - 23 138 7 ______ I • 1 3 14 4 — 22 " 154 8 _. ________ 2 5 7 2 1 - 17 136 ' ' g _________ _ 8 4 3 — 15 135 10 ■ - - 5 2 - - 7 70 ii ____-_- — 2 1 1 — 4 44 12 - - - 4 -1 - ~ 4 48 13 - - ~. ~ 2 . ~ 2 * 14 " J - - - 1 3 - - 4 J? _ _ _'•_ _ _ — — — 1 1 15 /' _______ _ - 1 - 1 2 32 ! Z ~ - - - 1 - 1 1 3 51 _ _ 1 — 1 18 !!•:::::: z z _ - - s i ... i » ; ] oi ___._ 1-12 42 1 : - - i - - i 24 1 , _ __ 1 - , 1 26 26 ~ ".___ _ .1 1 34 34 - ~ Z Z Z Z Z Z _ _ ' - i i 35 . 35 _ _ '_ 1 1 57 57 — • —' — —' — — ' — . ~ Totaal t ^57^6^5^06 526 176 134 99 31 12 9 3035 5402 STAAT M. Staat, aangevende de ligging der kantoorlokalen. Begane grond. . Bovenverdieping. Sousterrain. Walhuisje. Op lichters. Totaal aantal ■ lokalen. Gemeente. Voorzijde. Tusschenlokaal. Achterzijde. Voorzijde. Tusschenlokaal. Achterzijde. Amsterdam. . . 743 146 457 761 36 442 65 10 15 2675 Rotterdam ... 360 105 240 498 85 340 20 5 1 1654 Groningen ... 186 16 132 50 2 12 5 — — 403 Almelo .... 30 — 15 11 — 1 — — — 57 Hengelo .... 61 1 50 26 — — — — — 138 Enschedé . ,. . 34 2 47 19 — — — — — 102 Hillegom . . . 25 — 15 4 — 3 _ —- — 47 Meppel .... 28 1 * 15 1 1 2 — — — 48 Vlaardingen . . 29 — 14 13 — 7 — — — 63 Zaandam ... 46 1 40 7 — 6 — — 1. 101 Westzaan ... 6 — 3 — —- — — ■ — — 9 Zaandijk. .... 8 — 5 - 3 — 1 — — — 17 Koog a/d Zaan . j . 11 I — ■ 5 3—1 — — — 20 Krommenie. . . 16 — 5 — — — — , ■ — — 21 Wormerveer . . 22 . — 14 2 — 6 j — '— — 44 Totaal . . 1605 ; 272 1057 1398 124 821 90 15 17 5399 Onbekend (Am- [ I ' ' 5402 STAAT N. Overzicht van de hoogte der kantoorlokalen en van de daarin beschikbare lnchtruimten in M3. per persoon. (Alle lokalen, welke bezocht werden.) Luchtruimte in M3. per persoon. - Totaal , Minder 31 dan 5—7 8—10 11—15 16—20 21—30 of meer aantal 5» M?. : ■ lokalen Aantal lokalen. Minder dan 2.01 M. — — 5 I 2 ] — 1— 8 Van 2.01—2.25 „ 6 18 12 , 23 9 8 7 83 „ 2.26—2.50 , I 17 30 41 32 l 41 . 19 181 2.51—2.75 „ 2 17 64 116 86 81 50 416 2.76—3.00 ■ „ — 16 47 139 128 135 . 98 563 „ 3.01—3.50 „ 3 24 95 316 364 500 436 1738 3.51—4.00 „ II 9-35 166 240 458 494 1403 4.01 en hooger . . — 4 12 96 160 285 448 1005 Totaal . . "." 13 I .105 300 899 1019 1509 1552 5397 Onbekend . . 5 5402 STAAT O. VOLDOENDE ONVOLDOENDE. . / — ~"h~~ i '—r i i 0n- 0nen Val 0pBn" 0p6n" ^h„if Schuif- of Tuimel- Lantaarn Schuif- _ Ramen Totaal. GEMEENTE. Schuif- ^en Val" slaande on slaande en Sfmf', open- ramen t en tuimel- Ventüa- °Pen- —r£*i" fa ■ Alle6n bekend. slaande of tuimel- .... en tuimel- slaande "men met en luimei «uum slaande werkplaats, Roostsra a ramen- ramen: . ramen ^Ulmel" scIralf- ramen ramen met met of zonder ramen met toren. T fabriek' ramen. ramen. ' ventilator. Ventilator, ventilator. jaloeziën. d™ren. magazijn of opening. winkel. F»». Lok. F». Lok. Fm. Lok. F*. Lok. F". Lok. Fa.. Lok. Fm. Lok. Fa«. Lok. F»». Lok. F»». Lok. F»«. Lok. F". Lok. F«». ! Lok. Fm. Lok. Fm. Lok. Fm. Lok. F»». Lok. ; ■ . ; | L ! Amsterdam 695 1207 328 526 150 304 2 7 27 100 4 53 98 259 2 10 9 12 3 21 53 128 1 1 1 1 1| 2 19 44 1 3 1394j2678 Rotterdam 381 490 80 j 114 135 276 61 179 23 89 73 248 29 82 6 8 10 14 10 47 6 11 11 15 20 32 9 10 26 39 — - 880j1654 Groningen 80 90 50 52 95 117 21 36 4 5 15 31 9 11 — — — — 5 '5 6 11 5 5 7 7 7 8 23 25 — — 327 403 Almelo 24 31 6 9 1 6 — — — — —— 5 11 — — — — — — — — ____—'____ — 36 57 Hengelo .... ... 17 47 8 28 5 39 — — — — — — 1 7 — — 1 2 —. — 1 7 _ _ i 7 1 1 _____ 35 138 Enschedé 39 54 23 24 7 9 — — — — — — 8 14 - 1 1___ _______ 78 102 > Hillegom 15 17 3 3 14 17 — — — — 2 8 1 1— _______ 1 !_________ . 36 47 'Meppel ... .... 23 23 2 2 12 16 2 2 — — 1 3 — _______ __ 2 2 — _______ 42 48 Vlaardingen 40 45 2 3 11 15 — — _ — _ — __;-________ _____ __ 53 63 Zaandam 29 46 13 18 18 19 2 3 2' 2 2 3 _______ _ 1 4 51 6 — — — — — — —— 72 101 Westzaan 5 5 — — 2 4 — — — — — — — __ _ 7 9 Zaandijk 9 10 1 1 3 3 1 1 — — l '1 _ — — — — —._____•___ _|_ 1 i__ 16 17 Koog a/d Zaan . ... 6 7 3 3 5 9 — — — — — — — |— _ I | 1 1 15 20 Krommenie 9 14 1 2 2 2 — — 1 1 1 l__ j-______ 1 1 .— k— — — j _____' _ 15 21 Wormerveer 14 19 2 2 3 3 1 1 1 1 3 8 — — 3 7____ 1 2 1 1 j | _ 29 44 Totaal . . . 1386 2105 522 787 463 839 90 2291 58 198 102 j 356 151 385 11 25 20 28 18 73 70 165 26 31 29 47 j 18 j 21 70 110 1 3 3035 5402 LuclitveJf-rschinsr. aangetroffen waar geen enkele gelegenheid aanwezig was. Een dezer firma's verontschuldigde zich door de mededeeling, dat zij haar personeel 2 uur onafgebroken rust gaf, zoodat zij dan op het kantoor geen gebruik zouden behoeven te maken van een privaat. Naast de reeds vermelde privaten werden nog aangetroffen 60 extra W. Cs voor damespersoneel en 114 urinoirs -voor mannelijk personeel; uitteraard zijn het voornamelijk de grootere kantoren, waar deze aanwezig waren. HOOFDSTUK V. De Loonen, (Vóór Augustus 1914.) Zooals reeds in Hoofdstuk I is medegedeeld, werden bij het onderzoek alle inlichtingen welwillend verstrekt, met uitzondering van die, betrekking hebbende op de loonen. Zoowel de werkgevers als de kantoorbedienden toonden zich niet bijzonder geneigd hieromtrent veel los te laten. Waar van een verplichte opgave geen sprake was, moest volstaan worden met het opnemen der salarisbedragen van hen, die daartegen geen bezwaar maakten. Behalve angst in verband met verkeerde opgave voor de belastingen kan als motief voor die weigering worden aangevoerd, dat velen zich schaamden hun salaris te noemen, daar dit zoo laag was. Veelal werd slechts volstaan met het noemen van het minimum- en maximum-bedrag. Voor het noteeren der loonep werd een andere indeeling der leeftijden gevolgd dan die in hoofdstuk II reeds vermeld. Thans werd de navolgende indeeling genomen: os) beneden 15 jaren; b) van 15—19 jaar; c) 19 jaar en ouder, gesplitst in niet-volslagen en in volslagen. Men kan n.1. aannemen dat 15' jaar de leeftijd is, waarop aanstaande kantoorbedienden in den regel de M. U. L. O. school verlaten; op 19-jarigen leeftijd worden de militie-plichten vervuld, terwijl eerst daarna de beroeps- en positievorming plaats heeft. Onderverdeeling in de groepen voor de grootere gemeenten kan gevoegelijk achterwege blijven. Opgemerkt moge nog worden, dat de Geldhandel het best, het Levensverzekeringsbedrijf het laagst salarieert, hetgeen vermoedelijk zijn oorzaak wel zal vinden in het feit, dat de geldhandel bijna uitsluitend gediplomeerde jongelui (H. B. S. of Handelsschool) in dienst neemt, terwijl het Levensverzekeringsbedrijf, in verband met de te verrichten werkzaamheden, in de meeste gevallen kan volstaan met jongelui van de lagere school, of met hen, die M. U. L. O. hebben genoten.' Hierachter volgen de staten, aangevende de loonen in de diverse gemeenten. Laat men de personen die f 200 pf meer per maand verdienen — in verreweg de meeste gevallen, procuratiehouders of afdeelingschefs — buiten beschouwing, dan vindt men, dat te Amsterdam, (percentsgewijze) het . aantal volslagen mannelijke kantoorbedienden het grootst ie bij een loon van f 80 t/m f 89 per maand. Voor de overige gemeenten is dit aantal personen het grootst bij de achter die gemeenten vermelde loonschaal, n.1.: Rotterdam f70—f79; Groningen f70—f79; Almelo f 100—109; Hengelo f 80—f 89; Enschedé f 80—f 89; Meppel f60—f69; Hillegom f 60—f 69; Vlaardingen f 100—f 109; Zaandam f 120—f 129; en de Zaanstreek f 100—f 109. (Voor vervolg zie blz. 54.) Loonen te Amsterdam. ' :'v. i \ Aantal kantoorbedienden. T M*. _ 19 jaar en ouder Loon Beneden 15—19 ~ — m . , 1K . . niet , , Totaal, per maand.. 15 jaar. jaar. volslagen. volslagen- I M. V. ! M. V. M. V. M. V. M. | V. j Totaal. minder dan f 5 I 3 — 1,1 1 I' — — [ -1- — 4 . 1 5 f 5 t/m f 9 204 8 ,73 . 7 1 2 — — 278 17 295 10 „ 14 139 9 230 44 5 7 — — 374 60 434 15 „ 19 12 2 271 71. 14 14 — — 297 87 384 20 „ 24 ■ 3 '1 222 98 j 40 43 1 6 266 148 414 25 „ 29 — — 146 66 ! 73 61 5 16 224 143 367 30 „ 34 — — 40 23 62 27 5 21 107 71 178 35 „ 39 — — 48 23 79 18 78 39 205 80 285 40 „ 44 — — 15 9. 69 17 27 54 111 80 191 45' „ 49 — — 9 2 55 5 72 72 136 79 215 50 „ 59 — — 6 'l 58 5 126 109 | 190 115 305 60 „ 69 — — 1 — 16 — 127 53 I 144 53 197 70 „ 79 — — 1 — 4 1 173 30 178 31 209' 80 , 89 — — — — 1 — 194 12 | 195 12 207 90 1 99 —■ — — — 6 - 118 8 124 8 132 100 „ 109 - - - - - - 87 17 87 17 104 HO „ 119 - - -. — - - 21 - 21 - 21 120 „ 129 - - - - - — 136 - I 136 — 136 130 „ 139 - - - - - - 22 - 22 - 22 140 „ 149 - - — — - 23 - | 23 - 23 150 „ 174 - - - - - - H5 1 j 115 1 H6 175 „ 199 — — — — — — ' 75. — L 75 — 75 200 en hooger - - - I - - - 230 - 230 - 230 Volontair ... 2 1 10 . 1 3 — - — 15 2 B Totaal . . 363 21 1073 346 486 200 1635 438 3557 1005 4562 Geen volledige opgave verstrekt ra„ ~000 v_n 18 — 975 153 826 85 4888 342 6702 580 7282 Onbekend . 1 - 2 - - - 576 45 579 45 62* Totaal . 377 21 2050 499 1312 285 7099 825 110838 1630 12468 Loonen te Botterdam. Aantal kantoorbedienden T „ : 19 jaar en ouder Loon kneden 15-19 _-J . — Totaal. per maand. lo J'aar- j Jaar- volslagen. | volsla?en- M. V. j M. I V. M. V. M. V. M. V. Totaal. Minder dan f5 6 — — — — — — — 6 — 6 f 5 t/m f 9 124 9 43 10 1 — — — 168 19 187 10 „ 14 121 7 151 45 — 2 — — 272 54 326 15 „ 19 23 4 145 46 2 1 — 4 170 55 225 20 „ 24 3 — 158 56 5 15 — 10 166 80 246 25 „ 29 2 — 147 54 20 24 3 30 172 108' 280 30 „ 34 — — 111 I 23 35 21 4 18 150 62 212 35 „ 39 • — — 68 20 39 12 13 39 120 71 191 40 „ 44 — — 58 8 65 15 54 42 177 65- 242 45 „ 49 _ ■ _ 23 I 1 35 7 35 41 93 49 142 50 „ 59 — — 10 1 48 5 146 64 204 70 274 60 „ 69 — — 1 — 27 3 213 27 241 30 271 70 „ 79 — — 1 — 7 — 230 20 238 20 258 80 „ 89 — — 4 — 1 — 210 10 215 10 225 90 „ 99 —, — — — — — 111- 5 111 5 116 100 „ 109 — — — — — — 227 6 227 6 233 110 „ 119 — — — — — — 113 3 113 3 116 120 „ 129 —' — — — — — 152 — 152 — 152 130 „ 139 — — — — — — 93 1 93 1 94 140 „ 149 — — — — — — 38 — 38 — 38 150 , 174 — — — — — — 142 2 142 2 144 175 „ 199 — — — — -r- — 58 1 58 1 59 200 en hooger ______ 193 — 193 — 193 Volontair ... — — — — — — — — i— — 4 Totaal . . 279 20 920. 263 285 105 2035 323 3519 711 4234 Onbekend...'— — _ _ _ _ _ — _ _ 3292 Totaal. . 7526 _ ■ ' . <- . ; 1 Loonen te Groningen. Aantal kantoorbedienden 19' jaar en ouder Loon beneden 15-19 —— TotaaL per maand. I 15 jaar. | jaar. volsiagen. volslagen. ■ M ' V I M. V. I M. 'V. M. I ' V.: M. V. Totaal. 1 j ; ; I — Minder dan f 5 4 2 1 1 — — — — 5 3 8 f Bt/m'f 9 18 3 28 11 — 1 — — 46 15 61 10 ,, 14 9 — 40 11 — 1 — — 49 12 61 15 „ 19 2 — 37 • 7 — 1 — — 39 8 47 20 _ 24 — — 27 3 4 5 1 • 2 32 10 42 25 ■ „ 29 — — 20 3 7 — — 2 27 5 32 30 34 — — 20 1 7 1 15 3 42 5 47 35 39 _ — 9 — 7 3 27 7 43 10 53 40 %' 44 — — 7 .— 4 — 22 9 33 9 42 45 49 _ _ 2 — 3 1 29 5 34 6 40 50 „ 59 — — 1 — 4 2 40 9 45 11 56 60 r 69 - - - - 1 - 61 \ 4 62 4 ' 66 70 79 — — — — — — 66 1 66 1 67' 80 " 89 - - - - - - 59 1 59 1 60 90 „ 99 - - - - - - 42 1 42 1 43 100 „ 109 - - - - ~. - 30 1 30 1 31 110 „ 119 - - - - - 27 - 27 - 27 120 ,, 129 - - - - - - 14 - 14 - 14 130 „ 139 — — — — — — 9 — 9 — 9 140 „ 149 — — — | ~X — N— 9 — 9 — 9 150 „ 174- — — — — — — 9 — 9 — 9 175 „ 199 - - — .-. - , - 4 - 4 — 4 200 en hooger — — — — — — 14 — 14 — 14 _ ■ 4 Volentair ... — — — — — Totaal . . 33 5 192' 37 37 15 478 45 740 102 846 Onbekend. ... — — -~, ; 'f* ; -*■ ~ ~ " ~~ ~, 200 Totaal . . 1046 Loonen te Almelo. Aantal kantoorbedienden. _ « '4« 19 jaar en ouder Loon Beneden 15—19 , . ,.—■ . , v niet Totaal per maand. j 15 jaar. - jaar. volslagen, j voMagen- ' ' ■ . jM.lv. m. v, m. v; Lm. v. m. v. Totaal. Minder dan f5 1 j — I — — I — —| — — I 1 — 1 f 5 t/m f 9 12 1 — — . — — '• — — 12 1 13 10 14 I 5 — 15 I — — — —. — 20 — 20 • 15 „ 19 I 2 — 4 2 — — — — 6 2 8 20 „ 24 — — 4.2— — ; — — 4 2 6 25 „ 29 | — — 7 — 1 • — . — — 8 — 8 30 „ 34 — — 8 — 1 — — — 4 — 4 .35 „ 39 — — — j — — — — . — — — —" 40 „ 44 I — — — ■— ' 1 — 2 — 3 — I 3 45 „ 49- — — — — — 1. 1 — 1 1 2 50 „ 59 — — — — .' 1 — 4 2 5 2 7 60 „ 69 I — — — — — — 2 12 1 3 70 „ 79 j - - — — — — 3 — 3 j — 3 80 „ 89 — — — — — — ■ = 4 1 I 4 15 90 „ 99 — — — — — — 1 — 1 — 1 100 „ 109 | — — —' — — ; — 10 — 10 •— 10 110 „ 119 — — — — —' — 3 — 3 — 3 120 ,, 129 I — — — — — — 2 — 2 — 2 130 „ 139 — I — j — . — • — | — 2 — 2 — 2 140 „ 149 — — — — —... — 2 — 2 — 2 150 „ 174 — . — — — — — 2 — 2 '■— 2 175 „ 199 — — — — — — — — — — • — 200 en hooger — — — — — — 7 . — 7 — 7 Totaal . . 20 1 33 4 {4> 1 45 4 102 10 112 Geen volledige opgave verstrekt van — — 15 — 35 — 85 — 135 — 135 Onbekend ... — — — — — — — — — — 29 Totaal . . 20 1 48 4 39 1 130 4 237 10 276 Loonen te Hengelo (O.). Aantal kant oorbedienden. _ _ I , - • , - 19 jaar en ouder Loon Beneden j 15^-19 __ Totaal. per maand. | 15 jaar. • jaar. volslagen. volslagen. ; M V. M. V. ■ M. V. M. V. M.. V. Totaal. ! ' i' Minder dan f5 — — 1 — — — — 1 f 5 t/m f 9 3 — 1 — — — — — 4 — 4 10 14 2-3 5 _ 1 — — — 8 3 11 15 „ 19 — 2 6 4 1 — — — 7 6 13 20 „ 24 — — 5-1 1 — — — 6 1 7 25 „ 29 ! - — 4 1 - — 1 1 5 2 7 • 30 „ 34 — — 3 2 — — — — '3 2 5 35 n 39 _ _ 1 _ . 1 — 8 — 5 2 7 40 44 — — 1 — 3 — 2 — • .6 — 6 45 „ 49 — — — — — — — 1— 1,1 50 „ 59 — — - — ■ 3 - ■ ' 2 —. ' 5 - 5 60 „ 69 ----- I - I 2 1 2 1 3 70 „ 79 - - - - - - 1 1 21 2 3 80 „ • 89 — — — — — — 5 — 5 — 5 90 „ 99 — — — — — — — — — — — 100 „ 109 — — , — — — — — — — — — 110 „ 119 — — — — — — — — — — _ 120 „ 129 — — — — — — I — 1 1 1 130 „ 139 — — — — — —' — — — — — 140 „ 149 — — — — r- — '. 2 — 2 — 2 150 „ 174 — — — — — — 1 — — — — — 175 „ 199 — — — • — — — 1—1 1 200 en hooger — — — : — — — 35 ■— 35 Totaal . . 5 ~5~~27 10~10 — - 54 6 96 21 117 Geen volledige opgave verstrekt . .■,. .„„ van — ■ — 66 7 61 4 | 289 — 416 11 427 Totaal . .. 5 5 93 17~| 71 4 j 343 6 512 32 544 Loonen te Enschede. Aantal kantoorbedienden. Loon Beneden i 15-19 19 :!__ en ouder . . niet .Totaal, per maand. » jaar. jaar. volslagen. volslagen. | M. j V. | ,M. ' V. j M. V. f.M. V. ' M. V. Totaal. ! I j | I I I I. Minder dan f 5 — ...— — — I ' — ' — — — — f 5 t/m f 9 ! 7 — . 1 — — — ' — — 8 — 8 10 , 14 | 9 1 6 — — — — — 15 1 16 15 „ 19 5 — 12 — '— — — • — 17 _ { 17 20 „ 24 —. — 6 — | 2 — - — — • 8 — 8 25 „ 29 — 8 — ' 2 — — — 10 — I 10 30 „ 34 — — 8 — ' 3 - ' _ — 13 * — j 13 35 „• 39 — — -6 — • 2 — . -3 ' 1 11 1 12 40 „ 44 — — 3 — ' 2 — 5 1 10 1 11 45 „ 49 — — — — 2 — 3 1 5 1 6 50 „ 59 — . — — — — — 11 — 11 — li 60 „ 69 | — — — — ■ | — —° 12 2 12 2 14 70 „ 79 — — — — — . — 14 — 14 — 14 80 „ 89 — — — — — — 22 2 22 2 . 24 90 „ 99 I — — — _ 2 _ 2 — 2 100 „ .109 j — — — — — —. 16 — j 16 — 16 110 „ 119 — — — . — — — 3 — 3 — 3 120 „ 129 I - - - — - - 8 - 8 - 8 130 „ ■ 139 j — — — — — . — 7 — 7 — 7 140 „ 149 —. — — — — ' _ 7 _ 7 _ 7 150 „ 174 | — — ■ — _ — — / 5 — 5 — 5 175 „ 199 I — — — ■ — j _ — 2l — I 2 — | 2 200 en hooger I — , — — — | — | —. 7 _ i 7 7 Totaal . . 21 1 50 13 j — | 129 V 213 ' 8 | 221 Geen volledige opgave verstrekt van . . . . . ; — ■ _ 64 — ■ 3 — 48 I — 75 j — 75 Onbekend . — — — — ' | _ Totaal . . 21 1 74 — 16 | — 177 ! 7 288 8 389 Loonen te Meppel. Aantal kantoorbedienden 19 jaar en ouder Loon beneden 15-19 —— r- Totaal per maand. *5 jaar. jaar. volslagenj^^^ M. V. M. V. M. V. M. V. M. V. Totaal Minder dan f5 6 — 1 — — ' 7 ~' ' . 7 f ' 5 t/m f 9 3 — 2 1 _ _ - - 5 1 6 10 „ 14 - - 3 - - 1 - - 3 1 4 15 „ 19 - - 2 - - - - - 2 - 2 20 24 _ _ li , 4 — — 2 2 13 6 19 25 „ 29 — — 5 — 1 — — — 6 — 6 30 „ 34 - - 3 - - - 2 15.16 35 „ 39 — -" — — — — 3 _ 3 — 3 40 „. 44 — — - — 3 - 2- 5 - 5 45 „ 49 ----- - 61 6 1 7 50 n 59 - - - - 1 - 9 1 10 1 11 60 „ 69 ----- - 12 1 12 1 13 70 „ 79 — — — . — — — 8 — 8—8 80 „ 89 — — — — — — 9 — 9 — 9 90 „ 99 -' - - - 4 - 4 - 4 100 . 109 — — — — — — 1 — 1 .— 1 110 „ 119 — — — — — — — — ~ "~ 120 „ 129 — — — — — — 1 _ 1 — 1 130 „ 139 — — — — — — 2 — 2—2 140 , 149 — — — — — — 1 — 1 _ 1 150 „ 174 — — — — — — — — 175 „ t 199 — — — — — — 1 — 1 — 1 . 200 en- hooger — — — — __ — Volontair ... — — •— — ~ ~~ Totaal . . ~T _ 27 5 5 1 63 6 104 12 117 2 Onbekend. . . — — — — Totaal . . 119 Loonen te Hillegom. Aantal kantoorbedienden — . 19 jaar en ouder. Loon beneden 15—19 , - . , niet Totaal, per maand. 15 Jaar- Jaar- volslagen. | volslaSen- I M. I V. M. I V. I M. | V., | M. V.* M. V. Totaal Minder dan f 5 2 — — — — — — — 2. — 2 f 5 t/m f 9 5 — 1 _____ 6 — 6 10 „ 14 1 — 2 — — — — — 3 — 3 15 „ 19 — — 7 ___'—_ 7 — 7 20 „ 24 — — 4 — — 1 — — 4 1 5 25 „ 29 — — 7 — 1— — — 8— 8 30 „ 34 — — 2 1 — — 2 — 4 1 5 .35 „ 39 — — — — — — — — — — — 40 „ 44 — — 3 — — — 1 2 4 2 6 45 „ 49 __i _______ 1 50 „ 59 __!___ 4 — 5 — 5 60 . 69 — — — — — — 13 — 13 — 13 70 „ 79 ______ 4 — 4— 4 80 „ 89 — _____ 9 i 9 i io 90 „ 99 ______ l 1 i l 2 100 „ 109 — — — — — — 10 — 10 ' — 10 110 „ 119 — — — — — — 2 — 2 — 2 120 ,, 129 — — — — — — 4 — 4 — 4 130 „ 139' ____ — — • 2 — 2 — 2 140 „ 149 — — — — — — 1 — 1 — 1 150 „ 174 _____ _ 2 — 2 — 2 175 „ 199 _______ ___ _ 200 en hooger — — — — — — 4 — 4 — 4 Volontair ... — — — — — — — — — — 1 Totaal . . 8 — 28 1 1 1 59 4 96 6 103 Onbekend... — — — — — — — — — — 60 Totaal. . 163 I ■ 1111' 4 Loonen te Vlaardingen. Aantal kantoorbedienden. 19 jaar en ouder Loon beneden | 15-19 Totaal, per maand. 16 jaar. jaar. volslagen. volslagen. M." V. M. V. M. V. M. V. I M. V. Totaal Minder dan f• 5 1 — — — — 1 1 f 5 t/m f 9 4 — 2 — — — — — 6 — 6 10 „ 14 4 — 12 — — — — — 16 — 16 15 „ 19 1 — 8 — — - — - -9 — 9 20 „ 24 — — 6 — — — — — 6 — 6 25 „ 29 — — 4 i__ _— 4 1 5 30 „ 34 - - 1 1 1 - - - 2 "l 3 35 „ 39 — — 5 — 3 — — — 8 — 8 40 44 — — — 1 1 — 2 1 3 2 5 45 „ 49 — — — 1 — — — 1 1 50 „ 59 ______ - 9 3 9 3 12 6Q „ 69 ----- - 9 - 9 - 9 70 n 79 ------ 10 - 10 - 10 80 _ 89 ----- - 10 2 10 2 12 90 , 99 — — — — — — 7 — 7— 7 100 „ 109 ----- - 24 - 24 - 24 110 „ 119 — — — — — — 5 — 5 — . 120 „ 129 — — — — — — 13 — 13 — 13 130 „ 139 — — — — — — 3 — 3 — 3 140 „ 149 — — — — — — — — — — — 150 „ 174 - - —' - — - . * — 4 - 4 175 „ 199 — — — — — — 1 — 1 ~ 1 200 en hooger — — — —^ — — 1 — 1—1 q Volontair ... — — — — " Totaal . . 10 - 38 4 5 - 98 6 151 10 163 Onbekend. . . _ — — -- — — — — — — ^ Totaal . . 177 Loonen te Zaandam. Aantal kantoorbedienden. T^~- ti * P '._ *a 19 jaar en ouder Loon Beneden 15—19 _ • 1 m , . niet Totaal, per maand. 15 Jaar. jaar. voislagen. volslagen. M. V. M. | ..V. j M. V. M. V. ,,| M. J V. j Totaal. Minder dan,f 5 3 1 t — — I — — I — I — I 3 I- 1 I 4 f' 5 t/m f 9 5 — ' 3 — — — — — 8. — 8 10 „ 14 5 — 6 — — — — — 11—11 15 „ 19 5 — 11 —'hl — [ — 1 17 1 18 20 „ 24 3 — 2 — — — — 1 5 1 6 25 „ 29 — — 11 2 2 — — — 13 2 I 15 30 „ 34 — — 10 1 2 1 — — 12 2 14 35 „ 39 — — 3 — — — 1— 4 — 4 40 „ 44 — — 3 — }$ 1 2 1 — 5 2 7 45 „ 49 — — — — 3 2 2 — 5 2 7 50 „ 59 — — 1 — 1 — 13 1 15 1 16 60 „ 69 — — — — — — 15 — 15 — 15 70 „ 79 — — — — 2 — 13 — . 15 — 15 80 „ 89 — — — — — — 12 — 12 — 12 90 „ 99 — — — — — _. 12 — 12 — 12 100 .. 109 — — — — — — 14 — 14 — ' 14 110 „ 119 — — — — — — 5 — 5 — 5 120 „ 129 — — — — . — — 24 — 24 — 24 130 „ 139 — — — — — — 4 — 4 — 4 140 „ 149 — — — — — — 4 — j 4 — 4 150 „ 174 I — — —.— — — 8 •— 8 — 8 175 „ 199 — — — — — — ■ 1 —' 1 — 1 200 en hooger — I — — — — — 10 — 10 — 10 Volontair ...j — ■— — — — . .— — — — — 3 Totaal . .. 21 1 50 3 12 5 139 3 222' 12 237 Onbekend . j — — — — — — — — — — 121 Totaal 358 Loonen Zaanstreek. j^f Aantal kantoorbedienden 19 jaar en ouder Loon beneden 15-19 —_ Totaal. per maand. 15 jaar. jaar. volslagen. volslagen. . M. V. M. I V. M. V. M. V. I M. V. Totaal. ; H Minder dan f5 1 — — — — — 1 f5t/mf9 6 — 3 1 — — — — 9 110 10 , 14 5 - 6 2 — — — — 11 2 13 15 „ 19 4 — 8 — 1 — — — 13 — 13 20 „. 24 — — 8 3 — — - — 8 3 11 25 „ 29 - - 8 5 - 1 - - 8 6 14 30 „ 34 - - 8 - 2 - - 1 10 1 11 3B „ 39 — - 2 — 1 — 1 2 4 2 6 40 , 44 - - 9 — 3 - 1 1 13 1 14 45 „ 49 — — 5 — 3 — - — 8—8 50 „ 59 - - 4 - 1 - . 9 3 14 3 17 60 b 69 - - 1 - 1 - 12 1 14 1 15 70 n 79 — — — — — — 22 2 22 2 24 ■ 80 ] 89 17 - 17 - l? 90 „ 99 ------ 12 - 12 - 12 100 „ 109 ------ 23 1 23 1 24 110 „ 119 — — — — — — 7 ~ 7 — 7 120 „ 129 ------ 20 - 20 - 20 130 „ 139 - - - - - - 13 - 13 - 13 140 „ 149 ----- - 4 - 4 - 4 150 ' 174 - - - - - . - 12 - 12 - 12 175 „ 199 - - - - -; - 6 - 6 - 6 a 4 4 200 en hooger — — — — — * Totaal .. 16 - 62 11 12 1 163 11 253 23 276 Onbekend... — — — — —_ Totaal 361 Samenvattend ©verzicht van de loonen van 10 956 bedienden. Aantal kantoorbedienden t ________ 'I' ié' i-Vo 19 iaar en ouder Loon beneden 15—19 _ : . ! _ . , niet Totaal, per maand. 15 jaar. jaar. | volslagen volslagen. M. j V. M. I V. I M."| V.. ' M. V. M. | V. Totaal. 1 r i t i Minder dan f 5 27 3 4 2 — — — — 31 5 36 f 5 t/m f 9 391 21 157 I 30 2 8 — — 550 54 604 10 „ 14 300 20 476 102 6 11 — — 782 133 915 15 „ 19 54 | 8 511 130 19 16 — 5 584 159 743 20 „ 24 9 j 1 453 I 166 52 64 4 21 518 252 770 25 „ 29 2 — 367 132 .107 86 9 49 485 267 752 30 „ 34 — — 209 52 113 50 30 44 352 j 146 498 35 „ 39 — — 142 45 132 . 33 129 88 403 166 ' 569 40 „ 44 — — 99 18 152 34 119 110 370 162 532 45 „ 49 — — 40 4 101 16 148 121 289 141 430 50 „ 59 — — 23 2 117 12 373 192 513 206 719 60 „ 69 — — 3 — 45 3 478 90 526 93 619 70 „ 79 — — 2 — 13 1 544 55 559 56 615 80 _ 89 — — 4 — 2 — 551 29 557 29 586 90 „ 99 — — — — 6 — 310 15 316 15 331 100 „ 109 — — — — — — 442 • 25 442 25 467 110 „ 119 — — — — — — 186 3 186 3 189 120 „ 129 — — — — — — 374 1 374 1 375 130 „ 139 — — — — — — 157 1 157 1 158 140 „ 149 — — — — — — 91 — 91 — 91 150 „ 174 — — — — — — 299 3 299 3 302 175 „ 199 — — - — — — — 149 1 149 1 160 200 en hoöger — — — — — — 505 — 505 — 505 Totaal . . 783 53 2490 683 867 329 4898 853 9038 1918 10956 Volontairs 32 Totaal . . 10988 Het onderzoek leverde gegevens op van de loonen van 10 956 .mannelijke en vrouwelijke bedienden (32 volontairs ontvingen geen loon). Een beschouwing der cijfers doet zien dat vrouwen slechts bij uitzondering de hoogere loonklasse bereiken; slechts 9 brengen het tot f 110 of meer, waarvan maar één f175 verdient. Van de vrouwen van 19 jaar of ouder tellen dan ook bijna -ƒ, tot de niet volslagen werkkrachten met in den regel loonen beneden f 50. Bij de mannen bedraagt dit aantal slechts V« van het geheel, terwijl van de volslagenen 505 (ruim 10 pet.) f 200 of meer verdienen. Voor de volslagen vrouwelijke bedienden zijn de meest voorkomende loonen die tusschen 35 en 75 gulden, voor de mannen tusschen 50 en 125 met meer kans om f 150 te bereiken of te overschrijden (slechts 4 of V. Pct- der vrouwen tegen 953 of 19 pct. der mannen). . Van de volslagen mannen had nog niet de helft (45 pct.) een loon van f 100 per maand (het betreft gegevens van 1914). Over het algemeen genomen, kan worden geconstateerd, dat weinig firma's extra-loon betalen voor overwerk. Terwijl bij 1269 firma's gedurende korteren of langeren tijd werd overgewerkt, waren er slechts 146, die hiervoor extra-vergoeding gaven; van 160 firma's was zulks onbekend. De betaling voor overwerk bleek zéér uiteenloopend. Enkele firma's geven, voor de extra-uren dubbel loon, andere weer 25 pct. boven het gewone loon; f 1.50 per avond; f 0.50 per uur, enz. Er waren twee firma's welke f 5 per avond extra betaalden. Aan het personeel van 1186 firma's werden emolumenten verstrekt, terwijl deze bij 1619 firma's niet worden gegeven. De gegevens van 200 firma's ontbreken op dit punt Een 30-tal firma's werd aangetroffen, waar aan enkele personen (chefs) emolumenten werden verstrekt. De wijze van verstrekking dezer emolumenten is ook al weer zeer uiteenloopend. Al naar de uitkomsten van het bedrijf wordt meestal een kleinere of grootere gratificatie gegeven, varieerende van 5—30 pct. van het salaris. Soms wordt twee maal per jaar een gratificatie verstrekt (Nieuwjaar en zomer-vacantie). Veelal wordt ook een percentage van de winst onder het personeel verdeeld. Het hoogste bedrag, dat als tantièmes aan één persoon werd uitgekeerd, bleek f 3500 te zijn. Op de kantoren der levensverzekeringsmaatschappijen hebben de bedienden veelal extra bijverdiensten door het afsluiten van verzekeringen; hebben zij eenmaal echter hun familie- en kennissenkring „afgewerkt" dan houden ook deze inkomsten op. Sommige firma's dragen ook nog bij in de premie van verzekeringen, door hun personeel gesloten; vooral levensverzekeringsmaatschappijen verleenen deze faciliteiten voor haar personeel. Omtrent de uitbetaling van het loon bij ziekte kon worden geconstateerd, dat de meeste firma's gedurende bepaalden of onbepaalden tijd het loon doorbetalen (2816 firma's), zij het ook, dat bij sommige firma's na korten tijd (varieerende van 1 week tot 6 maanden) het loon tot 50 pct. a 80 pct. verminderd wordt. Slechts 14 firma's bleken bij ziekte het loon niet uit te betalen; van 205 firma's is te dezer zake niets bekend. Bij tal van firma's bestaat een aparte regeling voor uitbetaling van het loon bij ziekte; zoo betaalt b.v. een firma gedurende 3 maanden 100 pct. van het loon en daarna gedurende ten hoogste 5 jaar gedeelte van het laatstgenoten jaarloon. Een firma werd aangetroffen, waarvan een nog jeugdig bediende, die chronisch zenuwlijder was, reeds 8 jaren het volle salaris genoot; door dezen bediende werd slechts in den vacantietijd lichte bureau-arbeid verricht. HOOFDSTUK VI. Verschillende onderwerpen. Loopwerk geschiedt op kassiers-, bank- en effectenkantoren door speciaal daarvoor aangestelde personen. Aan de kantoren der commissionnairs in effecten wordt veel loopwerk door, de bedienden verricht. In drukke tijden komt het voor, dat de meeste bedienden in -de morgenuren loopwerk verrichten om de aflevering der stukken of de betalingen vóór 12 uur te doen geschieden. Latere levering geeft n.1. een dag rente-verschil. Het zijn vooral de kassierskantoren, welke een aanzienlijk aantal dezer categorie bedienden in haren dienst hebben. De arbeidstijd is eenigszins anders geregeld. Zij hebben in' de middaguren een langeren rusttijd. Onder de 3035 firma's welke bezocht werden, waren er 671 die aan het personeel geen vacantie gaven, of slechts op uitdrukkelijk verzoek. Alle andere firma's stelden hun personeel in de gelegenheid des. zomers eenigen tijd vrijaf te nemen, op een tweetal na, waar door den aard van het bedrijf (ijsfabriek) -het verlof des winters moest genomen worden. . Bij 1339 firma's bedroeg de duur der vacantie van 1 dag tot en met 1 week; bij 610 firma's meer dan 1 week tot en met 2 weken ; en bij 413 firma's meer dan 2 tot en met 3 weken; eenige firma's gaven bovendien reispenning aan hun personeel, zelfs tot f 300 toe. Bij vele firma's is het gewoonte, dat het jongere personeel bijv. 1 week verlof krijgt en de ouderen van 2 tot 3 weken. Van de beursvacantie in den geld- en fondsenhandel te Amsterdam wordt in den regel door een aanzienlijk deel van het personeel niet geprofiteerd, doordat de kas- en wisselafdeeling tot de gewone sluitingsuren moeten openblijven. Dit zou alleen verbeterd kunnen worden, wanneer het „protest-recht" verviel gedurende dien tijd op dien dag, alsmede op „Koninginnedag", wanneer deze op Maandag valt. De effectenbeurs is in de maanden Juli en Augustus des Zaterdags gesloten. Deze bepaling wordt iéder jaar door de Vereeniging voor den Effectenhandel vastgesteld. Een proeve met de maanden Juni en September voor een z.g. halven vacantiedag, door een vervroegd beurs-uur van 12—1 uur heeft niet voldaan,, aangezien toch eerst tegen 3 uur op. zijn vroegst de kantoren konden gesloten worden. Men kan aannemen, dat vrijwel alle firma's haar personeel in de gelegenheid stellen vakonderwijs te genieten; slechts 10 firma's wenschten het personeel daarvoor geen vrijaf te geven indien zulks noodig was. 75 firma's, waar het uur van einde van den werktijd uiterlijk 7 uur was, gaven alléén gelegenheid na kantoortijd. De meeste cursussen vinden des avonds plaats, zoodat dus alleen zij daarvan niet kunnen profiteeren, wier kantoortijd 's avonds laat eindigt, zooals b.v. in het expeditiebedrijf. Bij een firma (te Rotterdam) is het gewoonte, dat de aankomende bedienden gedurende 3 jaar gratis onderricht in de moderne talen ontvangen, ook andere firma's zijn haar jonger personeel dikwijls terwille, door dit financieel te steunen. II _