1032
^EM VADERLAND,
OORLOGSSPEL IN DRIE BEDRIJVEN
' lKn 'li
NELLY HOEKSTRA-.
KAPTEIJN
S iirijfsti r van .Vrr.'i op Aarde*' „Als bet Vaderliin j- roep tv, „De Spion", ..Oorlog", enz.
Prijs 0.90.
E 44
J. Bakker Rzn. Drieborg,











1
i



ARM VADERLAND.
OORLOGSSPEL IN DRIE BEDRIJVEN
DOOR
NELLY HOEKSTRA-KAPTBIJN.
Schrijfster v»n „VREDE OP AARDE'', „ALS HET VADERLAND ROEPT ', ,,DE SPION", „OORLOG ', ENZ,
J. BAKKER — DRIEBORG.



Wijl de werken van Mevrouw JJelly Hoekstra* Kapteijn zoo'n reuzenopgang maken, o a. van „ Voor 'n liefdadig doel" en „Moeders (Droom" reeds een derden druk verscheen, zend ik ook deze pennevrucht van de bekende schrijfster met vrijmoedigheid de wereld in. <Daar dit werk (zie achterzijde omslag) reeds zoo gunstig werd ge= recenceerd, twijfel ik niet, of het zal z'n weg wel vinden.
Aanbevelend,
(DE UITGEVER.
(Drieborg, Mei '18.



PERSONEN.
H. RUBERT ..." molenaar,
MARTHA • . . . zijn vrouw.
JULES hun zoon.
GRETA (hun pleegkind) .... Jules Bruid.
TRIENE hun dochter.
WOUTER HEUVELMAN .... vriend v. Jules.
HEUVELMAN (Wouter's Vader) . oude boer.
MOEDER BABETTE herbergierster.
ROSALIE haar dochter.
DIRIX Pastoor.
VAN DELDEN soldaat.
GEERT (bijgenaamd de kaartekol) oud vrouwtje, 'n Veldwachter, soldalen, jongens en meisjes.
't Stuk speelt in 't oorlogsjaar 1014.







EERSTE BEDBIJF.
ïs k 111.; ■ i11! 11; i.;:. i i:: 11 ■: i r i: 11.11 r;: ■: ■ i ■ i:: 111.11; i i: i r; i; i1 i r ; i r!:: i: i. i r 11: i ■! ■ i n!; r i: i:! i; i ■ m !:! i:!: i: i, 11; i r i: n ! i: i: i: i m !; r • i i i; i i; i1;. i ■ i i:: j; i: r!::!: i ■! ■;!: i: i. i: i i; i: i .■ i! 11 i i; i: i n
Het tooneel stelt voor de huiskamer bij molenaar RUBERT. Eenvoudig, doch zeer netjes gemeubileerd, tafel, stoelen en rieten armstoel. Als het scherm omhoog is, staat TRIENE in wit japonnetje, heel lange blonde vlechten op haar rug, op een trapje en bevestigd een guirlande, waarop in gouden letters prijkt: „LEVE BRUID EN BRUIDEGOM" boven de deur. De kamer is feestelijk met groen en slingers, waartusschen roode en rosé rozen, versierd. WOUTER staat bij haar met een bakje, waarin nog eenige rozen. iiii»»iH![]inii«:ii!i;i[iui!inn
Eepste Tooneel.
Triene.
Geef me die groote roos eens even, Wouter.
Wouter. Die? (neemt er een uit.)
Triene (ongeduldig.) Neen, de grootste zeg ik immers.



Wouter.
Als je blief, Trieneke! (geeft haar de bedoelde roos.)
Triene (bevestigt die in de guirlande).
Zie zoo, nou wat zeg je er van.
Wouter. Mooi hoorl Prachtig!
Triene (komt van het trapje af.) Dat zou ik ook denken. Wat zullen ze straks opkijken; nu zal ik even het trapje wegzetten. Zeg Wout, de bloemen die over zijn, moet je nu eens netjes in het vaasje rangschikken, (geeft hem een vaasje, dat onder 'n gehaakt kleedje op tafel staat.) Wouter.
Och, doe jij dat maar liever, Trieneke; daar hebben wij mannen zoo weinig slag van. Jelui kunt zooiets veel beter doen.
Triene (doet zulks nu en zet ze op tafel.)
Ziezoo, feestelijk hé?
Wouter (lachend.)
Ze worden wel in de blommetjes gezet, Greta en haar Jules. (Trien opent de middendeur en zet de trap weg.)
Triene.
Dat moet ook jongen (plagerig.). Nou, als jij de bruidegom bent, zullen we voor jou de boel ook mooi versieren, hoor Woutertje. Dan krijg je van mij de grootste, prachtigste roos, die ik ooit in m'n leven gemaakt heb, dat beloof ik je.



Wouter (zuchtend.)
Als ik de bruigom ben, ja, wanneer zal dat wezen. Om te trouwen moet je met z'n tweën zijn.
Triene.
Zoodra je zelf maar wilt, domme jongen. Je kunt er toch genoeg krijgen. Jij, de eenige zoon van den rijken boer Heuvelman.
Wouter (bitter.) Om m'n geld, ja, vleiende veronderstellingen.
Triene (lachend.) Kom, kom, je weet wel, dat je er nog zoo kwaad niet uit ziet, oude jongen. Je hebt maar te kiezen uit al de meisjes van het dorp, die wat graag boerin op »Welgelegen« willen worden, {zingend/: Jeane, Jeanette en Jeanetton,
Alle zoo mooi, zoo lief en aardig. Wist ik maar wie ik kiezen kon: Jeane, Jeannette of Jeannetton.
Wtouter (valt haar in de rede.) Houdt op, wat kan mij de meisjes hier schelen. Triene.
Wat een ongelikte beer ben je toch, er zijn wat lieve gezichten bij. Daar heb je nou Lena en Beth en Juultje.
Wouter (grijpt haar hand). Je weet heel goed Triene, kleine heks, met jou geplaag, dat Lena, Beth en Juleke me onverschillig zijn. Wel zeker, aardig en knap vind ik ze en ik hoop dat ze goede mannen zullen krijgen, alle drie. Maar voor mij bestaat op de neele wereld maar één meisje en dat is Trieneke van den molenaar.



Triene (trekt haar hand terug, plukt verlegen aan haar wit geborduurd, met blauwe linten versierd schortje.)
Och, ik ben nog zoo jong, zeventien jaar pas Wouter, draag m'n vlechten nog op m'n rug en dan al aan trouwen denken.
Wouter.
Kom, kom je wordt gauw achtien, 'n mooie leeftijd voor 'n meisje om zich te verloven.
Triene (lachend).
Dat zeg jij. Maar gisteren, toen we zoo gezellig met elkaar zaten te praten op Greta's kamertje, moeder, Gré en ik, zei moeder opeens: »Ik ben bhj dat Triene nog zoo piepjong is en vooreerst niet aan trouw denken zal. Nu houd ik haar nog 'n poosje bij me, als jij weg bent Greet.
Wouter.
Nou ja, ik zal je ook zoo één, twee, drie, niet bij je goede ouders weg halen, eerst 'n tijdje verloofd Trieneke.
Triene (verlegen.)
Och, zie je.
Wouter.
Is er een ander? Harm misschien?
Triene (proest het uit).
Harm met z'n groote ezelsooren. Ha.. ha.. ha.. De schoolkinderen beginnen hard te lachen als ze



hem zien. Hi.. hi.. hi.. Neen hoor, maak daarover maar geen zorg. (In eens ernstig): Hé, wat zal het toch vreemd en leeg hier zijn, zonder Greet, ze was zoo vroolijk en opgeruimd.
Wouter.
En wat hebben jullie toen veel gezongen. Als lijsters!
Triene (veegt over haar oog en). Ja, ik moet er niet aan denken.
Wouter.
Maar ze wordt de vrouw van je broer en blijft hier op het dorp wonen, dat is toch prettig voor
jelui en je zult haar stellig iederen dag zien 
Zeg Trieneke?
Triene.
Ja Wouter?
Wouter. Mag ik dan ook ereis komen?
Triene (ontwakend). Natuurlijk jongen, Jules is immers je vriend.
Wouter. En zal ik er jou dan aantreffen ?
Triene (plagerig). Dat zou wel eens kunnen gebeuren.



Tweede Tooneel.
(B.ubert en Martha komen op. Beiden netjes in het zwart gekleed. Moeder Martha draagt een schotel met appelbollen).
Robert (met een lange Goudsche pijp in den mond.)
Dag Wouter.
Wouter. Dag Rubert, dag moeder Martha.
Martha.
Dag jongen, (zet de appelbollen op tafel en ziet rond). Nou 't is mooi hoor, jelui's versiering.
Rubert.
Dat zou ik ook meenen, dat hebben jelui met je beidjes kranig gedaan. »Leve Bruid en Bruidegom», dat staat prachtig, ja, ja, weet je nog wel moeder, hoe in ditzelfde huis, in deze kamer, ook voor ons ruim dertig jaar geleden, de boel zoo mooi gemaakt was. {doet lange halen aan zijn pijp).
Martha (zet zich bij tafel). Of ik dat nog weet, als de dag van gisteren heugt het mij. Ik kan me heel niet voorstellen, dat het al dertig jaar geleden is.
- Rubert (zet zich in de armstoel). De tijd gaat snel, als je gezond en gelukkig bent, wij hebben gelukkig niets te klagen, hé moedertje, al de lange jaren van ons huwelijk was God met ons. (Wouter en Trien spreken zacht samen.)



Martha.
Ja zeker, de zaken gingen steeds voor den wind. Voor ziekte en rampen bleven we gespaard en wat 'n vreugde beleven we van onze kinderen, hé vader?
Rubert.
Mijnheer Pastoor zei, toen we de kleine Greta als ons dochtertje aannamen: «Daarmede doen jelui een' Gode welgevallig werk, door je het lot van die arme wees aan te trekken. Zegen zal er rusten op je kinderen, je arbeid en je huis.
Martha.
En die goede mijnheer Pastoor heeft gelijk gehad. (drukt haar mans hand). Zijn we niet bevoorrecht boven velen?
Triene (lachend). Kijk! kijk me zoo'n paar tortelduifjes ereis aan.
Rubert (rookend). Ja kleintje, plaag jij ons maar.
Martha.
Kind, staan de glazen nog niet klaar? En de wijn? Triene.
Zoo met een. (krijgt uit het hoekkastje een blad met wijnglazen). Ziet U moeder, ik heb om alles gedacht.
Wouter (lachend).
Hoor me zoo'n aanstaand huismoedertje eens aan. »Ik heb aan alles gedacht.»



Rubert.
Moeder, wat heb je prachtige bollen gebakken, kolossaal. Je hebt een groot oog op onze eetlust gehad, eer dat die verorberd zijn. (Trien neemt er twee, geeft daarvan een aan Wouter).
Triene en "Wouter (happen er in, beide).
O heerlijk! Moedertje-wat smaken ze lekker.
Martha.
Hé kind, kun je niet wachten tot de Bruid en Bruidegom er zijn ? Wat ben je toch altijd voorbarig.
Triene (lachend).
Weest U maar niet bang vader, dat ze niet zullen op komen hoor!
Rubert.
Je maakt tenminste al vast een begin, kleine Trieneke.
Triene (kwasi boos). Kleine Trieneke? Weet U wel, dat ik over drie maanden al achttien jaar word?
Rubert (lachend). Respectabele leeftijd.
Wouter (met nadruk). 'n Leeftijd om je te verloven.
Martha.
Daar wachten we nog wat mee, Triene heeft nog wel den tijd.



Triene.
En hoe oud was U, moeder, toen vader U vroeg om z'n vrouw te worden? Eerlijk uitspreken, hoor.
Martha (aarzelend).
Ik? Och ik weet het warempel niet meer.
Triene (plagerig).
U wilt het niet zeggen, jawel, dat zult U vergeten zijn. Kan je denken.
Martha.
Ik was negentien jaar, toen vader aanzoek deed om m'n hand. Ben je nu tevreden?
Rubert.
En twintig, toen je m'n vrouw werd.
Triene (lachend). Hoor je het wel Wouter. Ha.... ha.... ha....
Rubert.
Wat heeft Wouter daar nu mee te maken?
Triene (verlegen). Och, ik zei het maar zoo.
Derde Tooneel.
(Er wordt aan de deur geklopt] Wouter.
Daar zul je de bloemenmaaksters hebben.
Triene (opent de deur.)



(In de deur verschijnt Geert, de kaartenkol, een oud gebogen vrouwtje, zeer armoedig gekleed. Ze heeft iets loerends in haar blik, een grooten neus, en tranige oogen, spreekt sleepend en zeer vleierig, ze heeft een mandje bij zich.)
Geert (zeer vrijpostig op vorschen toon.)
Ik zeg goeden raiddag baas en vrouw Rubert. Gezegenden dag. Goeden middag jongelui. Neemt uwes me niet kwalek vrouw Rubert, dat ik hier zoo brutaal aantik, maar er was geen volk in heel het achterhuis te zien én toen dacht ik 
Rubert (lachend). Zoeken tot ik wat vind, hé Geert! De brutalen hebben de halve wereld.
Geert (ziet loerend naar de tafel, waarop alles gereed staat.)
Och, ziet u. Ik dacht: misschien kan ik die goede vrouw Rubert nog wat verkoopen: garen, sajet of band, en voor de jonge dochter heb ik fijne boezelaars, o zoo mooi, met lint en kant geborduurd.
Martha (lachend.)
Neen, Geertemoei, vandaag doen we geen zaken. Je weet toch, dat onze Greta en Jules bruid en bruidegom worden? Ze zullen wel zoo hier zijn.
Geert (kruiperig). O, dat 's waar ook, hoe kan een mensch toch zoo vergeetachtig zijn. Ja, zoo gaat het, als je oud wordt, dan laat je geheugen je in den steek. Ik feliciteer



je wel, baas en vrouw en ik hoop, dat u van het huwelijk lang getuige moogt zijn en veel plezier van mag beleven en de jonge dochter ook alles best en goed hoor, tot in lengte van dagen.
Martha.
Geef Geert een glas wijn, Triene!
Geert.
Daar zeg ik geen „neen" op. (Trien schenkt in en moeder Martha presenteerd haar een appelbol.
Geert (drinkl-grelig.)
Dank U wel! (zich de borst streelend) hé, dat smaakt.
Wouter.
Je schijnt ze wel' te lusten, Geert.
Geert (boos.)
Mag 'n arm oud mensch ook niet, eens 'n versnaperingetje hebben?
Rosalie (plagerig).
Arm? Nou Geert, 't zal met jou wel schikken.
Geert (teemerig).
Onze lieve Heer laat je gezond meisje, maar de zaken gaan slecht den laatsten tijd en dan, de beenen willen niet meer mee, - Geert wordt oud.
Wouter.
Ga dan stil leven, wat doe je bij weer en wind bij den weg.
Geert.
Stil leven, je hebt mooi praten, dat zou ik doen,



als ik 'n rijke zoon van »Welgelegen« was, maar nou ik ben blij dat ik het leven heb.
Triene (spottend.)
Moet je hooren! O, wat heb ik 'n medelijden
met je arme ziel.
Geert.
Is er niets voor me te verdienen?
Triene (driftig.)
Mensch, dat heeft moeder je immers al gezegd. Hoe kun je nu nog denken, dat we op 'n feestdag als vandaag garen en band zullen koopen,... ha... ha ... ha ...
Geert (loert naar de fijne tafel.) Dan maar weer verder op, menschen!
Wouter (houdt haar z'n hand voor.)
Zeg oudje, wat zie je in de lijnen van m'n hand?
Geert (somber.) Niet veel goeds, jongeheer.
Wouter.
Wat?
Triene (lachend.)
Och Wouter, schei toch uit met die gekheid, laat 'k oudje gaan.
Geert.
Gekheid? Dat zegt U maar zoo? Wil ik je de kaart es effentjes voor leggen?



Martha. Neen, neen, nu niet Geert.
Geert (somber.) ■ Zooals de vrouw het wil.
Wouter.
Nou, vertel es op, wat voor vreeselijks is er in te zien, Geert?
Geert (geheimzinnig.)
Och, laat ik liever m'n mond houden, 'k wil jelui de mooie feestdag niet bederven.
Rubert (spottend).
Is 't dan zoo erg, Geert ? Je maakt ons bang met je sombere voorspelling.
Geert (plechtig).
Er breken voor Wouter en alle jonge mannen moeilijke en verschrikkelijke dagen aan.
Triene (ongeloovig).
Och, kom!
Geert.
We gaan een treurigen, hoogst treurigen tijd tegemoet.
Wouter (spottend).
Wat UEdele zegt.
Geert (ernstig Wouter aanziend).
Steek er den gek maar mee jongeheer! Je zult nog wel eens aan m'n woorden denken, jij en jullie allemaal hier.



Triene {geeft haar nog 'n glas wijn.)
Kom, spoel je mond nog maar eens.
Wouter.
Op je lange leven, Geert.
Geert (plechtig.)
Ik ben maar een arme ziel, maar dit zeg ik je, dat mijn voorspellingen eerder uit zullen komen, als je wel denkt.
Wouter (spotlachend). Het heilige orakel, ha, ha, ha! :(M Triene.
Moet je er ook koffiedik bij hebben?
Geert.
Lachen jelui maar, wacht maar, straks huil je. Martha.
Maar wat is er dan toch? Wel mensch, je maakt me bang met je geheimzinnigheid.
Geert.
Ik heb al gezegd, juffrouw Rubert, dat ik jelui feestdag niet bederven wil.
Wouter.
Maar je bent er al aardig mee begonnen.
Geert (boos). Ik? Dat 's niet waar, dat ben jij!
Wouter. . Ik?.... As je me nou ....



Geert.
Zeker!.... Heb jij me je hand niet voor gehouden en gezegd: »Wat lees je daar in?«
Triene.
Ja, dat is waar Wouter!
Geert.
Nou, en als ik er geen vreugde, maar verdriet uit lees, moet ik het dan niet zeggen. Wat zegt U baas Rubert?
Rubert (ongeduldig). Zeker, zeker, Geertemoei. Waarheid bovenal, hé?
Geert (knikkend). U zegt het juist, net van pas.
Martha (goedig).
Kom later maar eens terug, Geert, dan zal ik wel weer wat van je noodig hebben.
Geert (onderdanig).
O, als 't u blieft, vrouw Rubert.
Triene (lachend)
En dan mag je mij de kaart ereis leggen, Geert, maar je moogt mij niet zulke akeligheden voorspellen, hoor!
Geert (vleiend, vriendelijk).
Ik groet jelui menschen en wensch je verder een gezegenden dag.
Allen.
Dag Geert.
/Geert af.J



Vierde Tooneel.
Triene (bedroefd). Hé, dat nare mensen met haar voorspellingen. Al geloof je het niet, toch brengt ze je in een sombere stemming.
Wouter.
Kom Trienie, lach maar liever. Wat kan jou die kaartekol schelen, 't Is immers allemaal onzin, wat ze verteld.
Martha.
Dat moet je niet zeggen, Wouter. Verscheidene dingen, die Geertemoei vroeger heeft voorspeld, zijn uitgekomen.
Triene.
Ja zeker! Weet U nog van Lena Harms? Wouter.
Wat was dat?
Triene.
Lena Harms had haar gouden ring verloren en liep naar Geertemoei, om uit de kaarten te hooren, waar hij zou zijn te vinden. Geert zei: »Zoek in de matras van jelui's knecht, daar zit hij in en nog meer zul je vinden.
Wouter.
En?
Martha.
't Is waar hoor! Daar vonden ze den ring en nog veel meer.



Wouter.
't Is toch sterk.
Rubert.
Ik geloof, dat die kaartenkol aardig pimpelt, dat kun je wel aan haar neus zien.
Triene.
Hé, ik wou dat ze vandaag maar was weggebleven, ik weet 't niet, maar 't is net of er iets heel treurigs zal gebeuren.
Wouter.
Juist nu, omdat die tooverheks er geweest is, kom, kom Trieneke, daar ben je nu toch te verstandig voor. Om een mooien dag als vandaag, nu alles vreugde en vroolijkheid is, de liefste wensch van je ouders op 't punt staat vervuld te worden, dat Greta en Jules een paar zullen worden, mij te laten bederven door zoo'n kletswijf. Dat is die heele Geertemoei met haar rooden neus niet waard.
Rubert.
Juist mijne meening Wouter; ik denk dat die oude tooverkol boos was, omdat ze de vrouwen geen lintjes en strikjes kon verkoopen, hier allerlei onzin is gaan vertellen, om jelui bang te maken. Kijk, nu moet je Trien eens aan zien. Ze is heelemaal in de war.
• , Triene (huiverend) Ja vader, ik weet 't niet, maar 't is net, of er iets vreeselijks boven ons hoofd hangt.
Rubert.
Kom, kom, wat is dat nu. Anders zoo'n flinke



moedige meid en nu terneergeslagen ? Zooeven lachte je nog om die ouwe kaartenkol.
Martha. 't Is toch niet goed, om ... .
Rubert (haar op de schouder kloppend).
O, daar heb we moeder ook. Kom, kom, haal nou geen muizennesten in je hoofd.
Triene (somber)
Wat zei ze ook weer? Er breken voor Wouter en alle jonge mannen vreeselijke dagen aan.
Wouter.
Omdat die oude kol het zegt; zal het wel zoo zijn, ha, ha, ha. Misschien had ze 'n borreltje te veel op en kraamde ze daarom zulk onzin uit. (Men hoort vroolijke stemmen).
Rubert. Ha, daar zullen ze zijn.
Vijfde TooneeB.
/'Bruid en Bruidegom komen op. De bruid gekleed in witte japon, takje oranjebloemen in het haar, de Bruigom groot en forsch, in 'l zwart. Met hen komen eenige meisjes en jongens binnen.)
Wouter.
Hoera! Leve het Bruidspaar!



Allen.
Hoera! Lang zullen ze leven! (wederzijdsche begroetingen.)
Martha (bedrijvig).
Kinderen, ga jullie allen zitten, (ze zetten zich.) "Wat kom jelui laat.
Wouter.
Ja, we werden al ongeduldig.
Rubert (opgeruimd).
Kom Triene, schenk nu maar ereis gauw in. (Triene schenkt in).
Martha.
Kijk ereis rond, Jules en Greet. (ze doen zulks). Greet (opgetogen).
O moeder, wat mooi! Wanneer is dat gebeurd? Daar hebben we nou heelemaal niets van gemerkt, die ooiijkers toch, om dat zoo stilletjes te doen.
Rubert (stopt 'n versche pijp).
Triene en Wouter hebben dat stillekens bedisseld. En.... Ze hebben eer van hun werk.
Triene.
Ja wel, maar vader, nu vergeet U de bloemenmaaksters. (zij wijst op de meisjes, ze presenteert intusschen gebak, door Wouter geholpen, er heerscht een vroolijke stemming.)
Rubert.
Neen, neen, stellig niet, die lieve rozenmaakstertjes hebben ook het hare er toe bijgedragen om het hier



zoo feestelijk en gezellig mogelijk te maken, (heft z'n glas op). Daar ga jelui kinderen (allen drinken).
Wouter.
Op jelui geluk. (Allen heffen hun glas op en zingen:)
Zij leven lang, zij leven lang, Zij leven, leven lang.
Jules.
Dank jelui allen, goeie vrienden.
Geert.
Ja, ook ik bedank jelui hartelijk.
Wouter (vroolijk).
En nu het bruiloftslied. (Allen zingen, nu op de wijze: Schilder ik wou me zelf graag zien).
Bruid en Bruigom, uw geluk Is hetgeen wij wenschen. Nooit en nimmer treft U leed, Of verdriet der menschen. Neen, het ga U voor den wind, Altijd vroolijk, welgezind, Slijt ge zoo Uw dagen, Ge zult nimmer klagen.
Lang leve Jules en Gretfc! Zij leven lang!
(Onder het roepen wordt er geklopt, daar men het niet hoort, wordt het kloppen sterker, plotseling gaat de deur open en treedt de dorpspastoor binnen, een oud eerwaardig man, hij ziet er heel ernstig uil.)



Zesde Tooneel.
Rubert (vroolijk verrast). Mijnheer de Pastoor, U?
Pastoor.
Kinderen, het spijt me, dat ik het moet wezen, die jullie de vreeselijke tijding brengt. (Men hoort de dorpsklok luiden, allen ontstellen hevig.)
Martha (ongerust).
Wat is er dan mijnheer de pastoor?
Rubert.
U is ontdaan! Geef mijnheer de Pastoor een glas wijn, Martha.
Pastoor (afwijzend).
Neen, neen! Geen wijn! Een glas water als je dat hebt, daarmee kun je me wel dienen. (Triene schenkt een glas water in en geeft het den pastoor. Van buiten hoort men boven het klokgelui uit, mensehenstemmen.)
(Allen verslagen.) Menschen, wat ik je bidden mag, blijf bedaard, een vreeselijke ramp is er over ons landje gekomen, (hij drinkt het glas leeg, allen dringen vreesachtig om hem heen).
Rubert (angstig).
Om Godswil, wat, Mijnheer Pastoor?
Pastoor (bevend).
Daareven is op het Gemeentehuis de tijding gebracht, dat alle jonge mannen onder de wapenen



worden geroepen, Er is oorlog, (allen hevig ontsteld, roepen:) Oorlog! Oorlog!
Pastoor.
Helaas, ja, mijne arme kinderen. Altijd als jelui met je verdrietelijkheden en je bezwaren bij mij kwaamt, heb ik je met raad en daad bijgestaan voor zoover het in mijn vermogen was. (wanhopig) Maar nu sta ik machteloos, tegenover dit vreeselijk leed.... kan ik niet helpen.
Greta (barst in schreien uit). Jules, moet jij dan ook weg?
Jules (wanhopig).
Je hoort wat mijnheer de Pastoor daar even gezegd
heeft, Greta! Ja ook fk moet mee strijden voor
het vaderland. (Hij strijkt haar over de haren).
Greta (woest),
'Jij ?.... En pas zijn we voor God en de menschen bruid en bruigom geworden, de geboden zijn afgelezen, nog twee weken en we zijn man en vrouw ...
En nu zou je van me weg moeten, nu ons huisje wacht? Neen, dat is al te wreed. (Zij klemt zich aan Jules vast, moeder Martha weent tegen de schouders van Triene geleund, het klokgelui duurt steeds voort).
Wouter (somber). Hoort, daar roepen ze ons! O, nu moet ik denken aan jaren geleden, toen ik nog een kleine jongen was. Slager Boom maakte toen met een vetten paaschos, versierd met bloemen en linten een omgang door het dorp. Voor het beest ter slachtbank werd geleid, moest het aan de menschen vertoond



worden. »Kijk, zoo mooi ben ik! Straks moet ik mijn leven geven. — Dat barbaarsche gebruik bestaat nu niet meer, men vond het te wreed, {opgewonden.) Maar neen, in de twintigste eeuw, de eeuw der verlichting en beschaving worden jonge mannen met trommelslag, muziek en vliegende vaandels ter slachtbank geleid. (Luid rumoer, de jongens en meisjes haastig af.) Nu is er een pijnloos slachtverbod voor het vee, maar voor ons menschen is dat niet noodig.
Zevende Tooneel.
Jules (wanhopig). Stil Wouter! Toe, bedaar jongen!
Wouter.
Bedaard zijn? Kun jij dat zeggen, jij die straks je bruid, je vader en moeder, alles wat je lief en dierbaar is, moet verlaten?
Jules.
Kerel, maak me het niet zoo moeilijk. (Hij ondersteunt Greet, die machteloos tegen hem aan valt.)
Martha (wringt schreiende de handen)
O, dat die verschrikkelijke ramp over ons moest komen. O God, waarom ? Leefden we niet tevreden en gelukkig met elkaar? Was heel ons dorp geen groot huisgezin, mijnheer de Pastoor onze vader?
Pastoor (drukt haar de hand). Goede moeder Martha, hoe wreed wordt je geluk verstoord.... en .... juist op dezen dag.



Jules.
Ik had er al in de stad over hooren mompelen, vage geruchten waren het toen nog. Tot ons vreedzaam dorpje leken ze nog niet te zijn doorgedrongen en ik had alle hoop, dat het geschil langs diplomatieken weg zou worden opgelost, zonder bloedvergieten.
Wouter (bitter).
Langs diplomatieken weg, och dacht je dat?
Neen, er moet bloed vloeien, warm, jong menschen-
bloed Wordt er gevraagd of je in ondertrouw
bent en je bruid wanhopig en diep rampzalig achterblijft, daar wordt niet aan gedacht?
Martha (angstig).
Om Godswil, Wouter, matig je zwijg toch!
Wouter (met klem).
Neen, een menschenleven meer of minder, wat komt dat er op aan? Ze willen den oorlog, dat is zoo door de staatshoofden, den jonkerkliek en de diplomaten beslist en wij — het volk — wij moeten geofferd worden. Wat komt het er voor ons op aan? We gaan morgen op 'n heerlijken Augustusdag met muziek naar de groote slachting.
Hoor! de klokken luiden de trommen roffelen vaarwel, allen, dien we liefhebben, vaarwel!
Op ten strijde voor Koning en Vaderland.
Pastoor (legt de hand op zijn schouders.)
Wouter, stil! 't Is vreeselijk mijn kinderen, maar God heeft het ons niet aangedaan.



Wouter (bitter).
Neen, de duivel!
Achtste Tooneel.
Veldwachter (treedt binnen en groet.)
Jules Rubert.
Jules (dof).
Present.
Veldwachter.
Wordt ten gemeentehuize opgeroepen, morgen vroeg vertrekken de troepen naar hun standplaatsen. W'outer Heuvelman?
Wouter (bitter).
Jawel, hier ben ik.
Veldwachter.
Ik ben bij je vader geweest en hoorde daar, dat je hier waart.
Wouter (bitter).
Ja, dezelfde boodschap. Ik zal zorgen op tijd aanwezig te zijn, hoe meer kanonnenvleesch, hoe beter.
Greta (wanhopig.)
O Jules, Jules, zeg toch dat het niet waar is, dat die menschen liegen.
Jules (strijkt haar over 't haar.)
Lieveling, het moet! Vader en moeder zullen voor je zorgen, God geve dat ik je spoedig terug moge zien.



Pastoor.
Doe je plicht, Jules en Wouter, wij zullen over de vrouwen waken.
legende Tooneel.
Heuvelman, een oude boer, leunend op een stok, komt ontdaan en vreeselijk onder den indruk, op.
Heuvelman.
Wouter, Wouter, jongen Wat vertellen ze
toch? (Hij klemt zich aan hem vast.)
Wouter (somber). De waarheid, vader.
Heuvelman (schreiend).
De veldwachter kwam hij me: »Ik moet je zoon hebben.« Zeit ie. (Hij veegt zich het gelaat met een grooten rooden zakdoek af, spreekt erg opgewonden.) Ik vraag zoo, wat mot jij van me zoon hebben? Wouter, die goede jongen, geen kip zal hij kwaad doen, wat heelt • die nou met de politie te maken ?
Wouter (troostend).
Och vader, toch!
Heuvelman.
Ja, mijnheer de Pastoor, toen zeit me die vent »Hij moet er aan gelooven, 't is oorlog man, en of je goed of slecht bent, daar vragen ze niet naar. Hij moet mee met de troepen, morgen vroeg, (schreiend.)
O jongen, nu blijf ik alleen op die groote hoeve



achter, twee jaar geleden hebben we je moeder naar het kerkhof gebracht.
Wouter (somber).
En nu ga ik er heen, vader!
Pastoor (drukt Heuvelman de l^t-"- hand.)
God sterke je, vader Heuvelman, evenals wij allen, wordt ook jij zwaar beproefd.
Heuvelman (hevig schreiend).
M'n hoeve, m'n koeien, m'n paarden, m'n geld laten ze alles weghalen, als ze m'n jongen mij maar laten behouden. Mijn ooylam.
Rubert (schreiend).
En wij dan? Vanmiddag, toen we hier de kamer zoo feestelijk versierd zagen, zeiden moeder en ik nog tegen elkaar, dut we zoo gelukkig waren, het
•zonnetje steeds ons pad beschenen had en nu 
o, het is te wreed.
Martha (gaat naar Grela).
Toe Greta, schrei nu niet zoo wanhopig.
Wouter (somber).
Ze zal nog wel veel meer schreien moeder Martha. De oorlog brengt tranen en bloed. (Depastoor vouwt biddend de handen).
Einde van het eerste bedrijf.



TWEEDE BEDRUP.
■HlllllllllllM^
Het tooneel verbeeldt een boerenherberg. Buffet met glazen en karaffen, aan de wand reclameplaten; op zijde een venster, voor, tafeltjes en stoelen. In of voor het buffet staat Rosalie, een hoogblonde deern, gekleed in roode blouse, zwarte, korte rok, witte kousen en schoenen met strikjes, witte boezelaar, ziet er opzichtig uit. Aan een der tafeltjes zit oude boer Heuvelman. Hij is zeer vervallen, heeft een vuile blauwe kiel aan en een roode zakdoek slordig om z'n hals geknoopt, dikken stok bij zich. Voor hem op het tafeltje staat een glas jenever, dat hij, als het scherm op is, in één teug ledigt, inmiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiuiiiiiii iiwiiiiiiiiiiiiiiiiuhiiiiiiiiim^^
Eerste Tconeel.
Heuvelman (spreekt met schorre stem, zeer onder den indruk van de drank).
Rosalie, geef me der nog een.
Rosalie.
Als je blieft boer Heuvelman. (Schenkt hem in.)



Heuvelman (rillend). Brrr, 't is guur vandaag, huiverig weer.
Rosalie (brengt hem het glas jenever.)
Kijk es, dat is goed voor je koude voetjes, ouwetje. Heuvelman.
Hoe is het met je vrijer meid? Hoor je nog wel eens wat van hem?
Rosalie (verlegen).
M'n vrijer?
Heuvelman. Ha, ha, ha, je hebt er zeker zoo veel.
Rosalie (boos). Ik? Wie zegt dat?
Heuvelman.
Nou kom.... wordt maar direct niet boos. Is het dan soms niet waar? 'n Knappe meid als jij bent, kan er aan iederen vinger wel een krijgen.... ha, ha, ha. Neen, ik bedoel dien langen jongen, Jef van Delden, daar ging je toch mee voor den oorlog.
Rosalie (onverschillig).
O, voor den oorlog, ja! Maar hij is naar het front gegaan en net twee keer heb ik een brief van hem gehad, dat was nog heel in het begin, nou is het al zoo lang geleden, ik krijg taal, noch teeken meer.
Heuvelman (drinkt z'n glaasje leeg.)
Dan zal hij wel voor de haaien wezen, meid. Nou



jij kan gemakkelijk een ander vinden, zooveel al je maar wilt, 't is toch jammer van dien Jef.
Rosalie.
Jammer... ja zeker! 't Is jammer van alle jongens, (Men hoort gerucht.) |É|
Tweede Toasieel.
(Harm de vrachtrijder komt binnen, groote zweep in de hand.J
Harm.
Middag zamen Trien geef me gauw 'n bran-
dewijntje, — 'k heb 't koud!
Rosalie (wil het glas op tafel zetten).
Harm.
Neen! Geef zoo maar op, staanders weg, 'k heb geen tijd. — Jongèn,- jongen, wat spant het daar ginder.
Heuvelman (hakkelend.)
Ja, ja, daar wordt 'n aardig vuurtje gestookt,
groote opruiming houden ze ... ha .. ha.. ha ..!
Harm (tot Rosalie.) "Wel wat ziet die man er uit, hij verwaarloosd heelemaal. Van d' eene kroeg loopt hij in de ander, — 't is toch diep treurig. Vroeger zulk een welgestelde knappe kerel.



Rosalie (onverschillig.) Wat heeft ie zoo alleen thuis?
Harm (tot Heuvelman.)
Weet je nog niets van Wouter, boer Heuvelman? Ik kijk altijd trouw de lijsten na, maar hij is nog niet bij de dooden. (Drinkt z'n glaasje uit en legt 't geld op de toonbank of het buffet.) Als 't u blieft, Rosalie.
Heuvelman (is als hij de naam van z'n zoon hoort, in eens aandachtig geworden.)
Wouter, wat is er met Wouter? Weet jij wat? Zeg het dan, toe.... gauw!
Harm.
Ik weet niets, Heuvelman, ik zei alleen maar dat hij gelukkig niet op de lijst der gesneuvelden staat.
Heuvelman (hikkend.)
Gesneuveld! hij m'n Wouter? M'n lieven
jongen o, die vervloekte oorlog.
Harm.
Neen boer Heuvelman, hij is niet dood. Heuvelman.
Niet dood nog niet dood ? As ie terug
komt, zal ik het eenige varkentje, dat ze me hebben laten houden, direct voor hem laten slachten, voor
Wouter ja... ja..., dat zal gebeuren ha ...
ha ... ha... Dan zullen we de blommetjes er es buiten zetten.



Rosalie (tot Harm.)
Laat hem maar met rust, hij krijgt hem weer om en dan is ie lollig hoor!
Harm (medelijdend.)
Zoo 'n stumperd! (vertrekkend) Dag Rosalie!
Rosalie.
Dag Harm!
Derde Tooneel.
Heuvelman.
Hij leeft! Goddank ... hij is er nog... Rosalie geef me er nog eentje.
Rosalie.
Als je blieft! Maar zou je nou niet naar huis gaan boer Heuvelman, het is al ver over etenstijd (zet 't glaasje op 't tafeltje).
Heuvelman.
Etenstijd... ha... ha... ha...! Steek nou den draak es met me ... Etenstijd ? Wie kookt er voor me? Mijn huishoudster is immers met haar moeder mee naar Holland, ha.. ha.. ha ..! Ik heb geen ^zin me te laten ophangen, zegt ze... of te laten verbranden. Ja, ja, ze wilde me ook mee hebben, maar ik zeg... hier blijf ik, ik blijf hier, want wie zal op Wouter, m'n jongen, wachten, als ik het niet doe. Nu neem ik maar 'n stuk brood, of anders niemandal, wat kan mij 't ook schelen? Kom, geef me d'r nog een.



Vierde Tooneel.
(Geert, de kaartenkol, komt binnen; ze heeft een groote mand met allerlei garen, band enz. in den arm, ze ziet loerend in het rond.)
Geert.
Dag Rosalie, dag boer Heuvelman.
Heuvelman (barsch.)
Stik, oud wijf!
Geert (gaat zitten.) Dat is me ook vriendelijk van jou, wat heb ik arm oud mensch aan jou misdaan, man?
Rosalie (tot Geert.) Ik wou maar, dat ie goed en wel weg was, hij drinkt veel te veel.
Geert (tot Rosalie.) Laat dat maar es aan mij over. (Ze staat op, op Heuvelman af, legt haar hand op z'n schouder en zegt vleiend): Luister eens Heuvelman.
Heuvelman (boos).
"Wat wil je van me, oue tooverkol. Blijf van me af met je oude knokerige handen.... 'k moet niets van je hebben hoor, br!
Geert.
Hé, wat heb je de bokkepruik weer op en ik kwam je nog wel zulke goede tijding brengen.
Heuvelman (schouderophalend).
Jij! 't Zal wat wezen, als 't voor de dag komt.



Geert.
Gerust waar, boer Heuvelman.
Heuvelman.
Laat ereis hooren.
Geert (kruiperig.) Krijg ik dan ook een glaasje van je, (rilt) brr, 't is zoo koud en guur bij den weg en.... maar steeds verder, maar ook, niets te verdienen met die ellendige oorlog.
Heuvelman (tot Rosalie).
Geef dat ouwe wijf maar 'n brandewijntje Rosalie. Nu, vertel op, maar ik waarschuw je, als het kletspraat is (dreigend) versta je.
Geert.
Kletspraat, neen hoor, daar hou ik me niet mee op! (drinkt uit het glaasje dat Rosalie haar intusschen heeft gebracht.) Hé, dat is lekker, daar kwik je van op. Dank je wel, boer Heuvelman, dank-je vriendelijk voor je traktatie hoor!
Heuvelman. Nu, oue kletsmajoor, hoe is het dan?
Geert (vriendelijk). Luister, ze loopen naar je te zoeken op het dorp .... ze zijn al op je boerderij geweest, maar U waart er niet. Er is 'n goede tijding van je zoon Wouter gekomen, hoor ik zeggen.
Heuvelman (springt af.) Hé! Wat zegje? Tijding van Wouter?



Geert (knikkende en valsch lachend).
Ja, ja, ga maar gauw weg, hoor!
Heuvelman.
Wouter? Mijn eigen, lieven jongen, zal ik je dus toch nog eens terug zien (gooit een gulden op tafel)
hier de rest is voor jou, Rosalie.
Rosalie (steekt verheugd het geld in de zak).
Dank u wel.
Heuvelman (opstaand).
Dag zaam.
■} ., - Geert en Rosalie.
Goeden middag Heuvelman.
Vijfde Tooneel.
Rosalie (proest lachend.)
Die is goed, ha, ha, ha!
Geert (valsch lachend). Die ouwe zuiplap, die was netjes hé!
Rosalie.
Wat zal hij zuur zien, als ie er achter komt, dat je hem voor de gek hebt gehouden. Dan zou ik niet graag in je schoenen willen staan Geert, want 't is 'n kwaje als ie begint hoor!



<3eert.
Ik zal wel zorgen dat ik de eerste tijd niet in z'n buurt kom. Dat heb 'k hem anders netjes geleverd hé en nog 'n glaasje op de koop toe gehad, ha, ha, ha!
Rosalie.
Ja, je bent 'n slim oudje, (ziet rond) nu zeg?
Geert (houdt zich dom).
Wat is er schatje?
Rosalie (ongeduldig).
Heb jij de brief?
Geert (zoekt in haar zak).
Van je hartedief? Ja hoor, hier is hij. (Rosalie grijpt hem uit haar hand).
Geert (vleierig).
Wat 'n mooi en kranig luitenantje is hij toch. Je moet hem hooren zeggen »Donnerwetter«, en dan z'n knevels zien opdraaien. Potstausend, als ik jong was.
Rosalie (lachend). Wist je het wel, hé? Jammer dat hij een vijand is.
Geert (kruiperig). Van jou niet, schatje.... van jou niet.
Zesde To©iraeel0
(Moeder Babette, een knappe vrouw van middelbaren leeftijd komt op. Rosalie stopt haastig haar brief weg. J
Geert.
Goeden middag, moeder Babette.



Babette.
Ook goeden middag, Geertemoei.... zeg Rosalie wat stop je daar weg?
Rosalie.
Ik moeder, niets hoor!
Geert (gevat).
Haar zakdoek, moeder Babette, we hebben tranen gelachen, moet je hooren! Daareven, toen ik hiér binnenkwam, zat die malle Heuvelman hier.
Hij had al goed z'n lading. Rosalie wilde hem liever weg hebben en ik ook, dat begrijp je. Nu zeg ik tegen Rosalie, laat mij daar maar voor zorgen.
Rosalie (die graag weg wil).
Moe, er is volk aan de achterdeur, ik hoorde het duidelijk.
Babette.
Ga dan maar effentjes kijken. (Rosalie af.)
Zevende Tooneel.
Babette.
Nu verder Geertemoei?
Geert (lachend).
Ik ga zoo bij hem staan en zeg: «Heuvelman ze loopen naar je te zoeken.« »Naar mij ?« zeit ie verwondert. Ik zeg: »Ja er is goede tijding van Wouter, je zoon.»



Babette (lachend.) Zei je dat? Hoe durfde je 't te doen. Geert.
Daar is waarachtig geen durf aan!
Babette.
En ging hij weg?
Geert.
Als 'n haas.... ha, ha, ha!
Babette (gaat naar de middendeur en luistert).
Geen onraad, Geert!
Geert (legt eenige pakken uit haar mand op tafel).
Als je blieft! Kijk es hier.
Babette:
Prachtig, ik zal het voor alle securigheid maar eerst in veiligheid brengen. Waar blijft die Rosalie nu toch? (zij roept luid: »Rosalie«, (zij verstopt intusschen telkens schuw omziende de pakjes onder in het buffet).
Geert (vleierig)
Ik heb zoo m'n best gedaan, moeder Babette, nu schiet er zeker nog wel 'n glaasje voor mij over?
Babette (gejaagd) Dadelijk, dit moet eerst weg, eerder ben ik niet gerust. Die weergasche meid komt maar niet (roepend) Rosalie, Rosalie, waar blijf je toch.



Achtste Tooneel.
Rosalie (komt vlug op) Hier ben ik moeder.
Babette.
Zoo, dat zou ik ook meenen; schenk jij Geert nog even 'n brandewijntje in en mij ook maar 'n zoet slokkie, dan zal ik intusschen dit achter slot brengen.
Rosalie.
Ik mij ook moeder?
Babette.
Mij goed. (door de zijdeur af met de doos waar ze de pakken in gedaan had).
Negende Tooneel.
(Rosalie schenkt in en zet drie glaasjes op het tafeltje). Geert.
Nou wat schrijft je allerliefste?
Rosalie (wipt aan haar glaasje) Ja, dat zal ik jou vertellen.
Geert.
Ik vraag het uit pure belangstelling, hoor!
Rosalie (lachend) Ja, je bent niet nieuwsgierig, doch moogt graag alles weten, hé!



Geert (ledigt haar glaasje) Hé, hé, hé! Wat 'n knap, lief paartje zal jelui zijn. Rosalie.
Zoover is het nog lang niet. Hij ... zulk een deftig officier van zoo'n voornamen familie. .. ja ... die trouwt me daar een meisje uit 'n herberg, kun je begrijpen.
Geert (schuift Trien haar leeg glaasje toe) Geef me der nog een schatje.
Rosalie.
Als moeder er is.
Geert.
Hé, wees nou niet zoo kinderachtig, m'n schatje, ik zeg nog niet, dat jelui geen paartje wordt, jij bent zoo'n lief, knap meisje, hij kon waarachtig wel slechter.
(Rosalie schenkt nog 'n glaasje voor Geert)
Geert.
Dank je wel schatje! Och, en je moet maar denken, jou Jef is gesneuveld en met de dooden kun je niet trouwen, dat is nu eenmaal zoo.
Rosalie.
Als hij weg gaat, vergeet hij me toch.
Geert (poeslief) Jou vergeten? Neen hoor! Zeg krijg je mooie presentjes van hem, schatje?
Rosalie.
Ja zeker, maar wat heb ik daar aan, ik durf ze voor moeder toch niet te dragen.



Tiende Tooneel.
(Babette komt terug). Babette.
Ziezoo, dat zit achter slot en grendel (gaat bij hen zitten, in de verte hoort men gedreun).
Geert (valsch lachend).
Ze zijn weer goed bezig, vandaag.
Rosalie (verontwaardigd).
Noem je dat goed? Ieder schot kost minstens eenige menschenlevens en dan al die gewonden, afschuwelijk is het.
Geert.
Ja, dat is oorlog, meisje.
Rosalie (lachend)
Die jou geen windeieren legt, Geertemoei! Je hebt niets te verliezen, maar wel te winnen, ouwetje! Zeg, kom ik in je testament? Ik ben toch je schatje, je boutje ?
Geert (boos) Hoor me nu zoo'n brutale meid eens aan.
Rosalie. Nou, is het niet zoo?
Babette.
Och Geertemoei, Rosalie meent het zoo kwaad niet, ze wilde je maar wat plagen, denk ik, allemaal scherts.



Geert.
Met zulke dingen valt niet te gekken.
Rosalie (lachend) Is het dan soms niet waar, wat ik zeg? Man of zoons heb je niet en ... .
Geert.
Neen! Ik ben een arme oude stumperd, ik sta heelemaal alleen op de wereld en dan moeten ze je nog treitelen toe.
Babette.
Kom Geertemoe, zoo erg is het nu ook weer niet. Je moet tegen 'n grapje kennen. Rosalie, schenk Geert nog maar eentje in, dan is alles voorbij.
Rosalie.
Daar is ze wel voor te vinden hé? (schenkt in) U ook nog moeder?
Babette.
Nou ja! Geef mij er dan ook nog maar eentje. Rosalie.
Dan zal ik ook maar zoo vrij wezen.
Elfde Tooneel.
Veldwachter (komt binnen) Wel, wel! Wat zitten jelui hier gezellig met een glaasje. Geef mij ook een potje bier Rosalie.
Rosalie (schenkt in).
As je blief.



Veldwachter. Zoo Geertemoei, smaakt het je nog al?
Geert (stroef) Zeker, als ze me wat geven, drink ik het op, jij doet toch zeker evenzoo?
Veldwachter (lachend). Ze zeggen, dat jij smokkelt, ouwe! Ik zal op jou voortaan een oogje moeten houden. (Rosalie bediend hem met bier).
Geert (onverschillig). Ik? Och, laat ze hun gang gaan. Het raakt m'n koude kleeren niet. Ze vertellen zooveel. Demenschen willen nu eenmaal praten en mij moeten ze altijd hebben.
Veldwachter (ledigt z'n glas.) Hé, fijn gesmaakt, 'k had ook zoo'n dorst.
Geert (sarrend.) Zoo, jij ook? Dat overkomt je wel meer hé?
Babette.
Rosalie, kom schenk hem nog maar eens eentje in.
Veldwachter. Neen, dank je, één is me genoeg.
Rosalie (lachend).
Moeder tracteert je.
Veldwachter. Nu vooruit dan maar. De zaken gaan zeker best, moeder Babette, dat je zoo royaal bent.
Babette.
De zaken? — Geen droog brood is er.te verdienen.



Veldwachter. Nou, dat moet je mij vertellen. ;
Babette (ongerust.) Ja, daar zou jij wat van weten.
Veldwachter. Maar daar gelaten, wat heb ik zoo pas 'n karwei gehad, van wat ben je me.
Allen.
Jij? Wat dan?
Veldwachter. Die ouwe Heuvelman van „Weltevreden" lag zoo pas dronken aan den waterkant. Met veel 'moeite hebben we hem opgenomen en bij Volders binnengedragen, die woonde daar 't dichst bij. Hij riep maar steeds: Woutertje, m'n Woutertje, waar ben je dan? Ze hebben me verteld dat je thuis waart en ik kan je nergens vinden. Hij huilde dronkemanstranen.
Babette (quasi medelijdend). Och, 't is toch om medelijden te hebben. Zoo'n arme oude man.
Rosalie.
Die Wouter is natuurlijk al lang dood, want er komt taal noch teeken van hem.
Veldwachter.
Dat weet je nog niet, het gaat soms vreemd toe. Nu, vandaag spant het -weer geducht, hoor. (staat op) Kom ik ga maar "weer verder op. Denk er om Geertemoei, je bent nu gewaarschuwd, versta je l



Geert.
Waarvoor?
Veldwachter.
Zou jij ook niet weten. Houdt je maar niet zoo onnoozel ouwe.
Geert (schouderophalend.)
Als ik je begrijp, mag ik in een vogeltje veranderen.
Veldwachter (lachend.)
Kon je dat maar. Zoo knap ben je nog niet Geertemoei.
Geert (boos.)
Houd jij je soort voor den mal, doch laat de oudjes met rust.
Veldwachter (salueert.) Ik groet jelui, (af.)
Twaalfde Tooneel.
Babetta.
Die stille verklikker zal toch niets hebben bemerkt ?
Rosalie. 't Is geen stille verklikker.
Geert (onverschillig.) Och, laat hem maar kletsen, wat zou die malle vent ook weten. Mij 'n zorg hoor, laat hem maar praten.
Rosalie.
'tls toch maar zaak, voorzichtig te zijn.



Geert.
Laat dat nu maar aan mij over, kwade meid.
Rosalie (plagerig.)
Och zoo, ben ik nu een kwade meid en anders ben ik de deugd zelf, zou je alevel zeggen.
Dertiende Tooneel.
(Jules komt op, als militair gekleed, ziet er zeer slordig en armoedig uit. Om den linkerkant van zijn gezicht is een zwart verband, zijn rechterarm rust in een hangende doek. Verschrikt springen de vrouwen op, ze herkennen hem.)
Babetta.
Ben jij het, Jules Rubert? Zie ik dat goed?
Jules (somber.)
Ja, het rampzalig overschot, van wat eens Jules, de zoon van Rubert was (gaat zitten.) Ik kan niet meer blijven staan. Ik kom pas uit het hospitaal, doch ben nog niet goed genezen. Ik hield me groot, zei, dat ik geen pijn meer voelde. Toen lieten ze me gaan.
Babetta.
Rosalie, geef Jules 'n glas wijn, dat zal hem goed doen.
Jules (somber.) Bijna drie jaar ben ik in dien hel geweest, daar ginder, twee keer in het hospitaal gelegen, pas zoo'n beetje weer op gelapt, weer in het vuur, aan het vermoorden van uw evenmensch.



Rosalie (geeft hem een glas wijn.) Hier Jules, drink maar eens.
Jules (neemt een teug.) Hé, wat had ik 'n dorst, dat smaakt.
Geert (hoofdschuddend.) Och, och jongen, wat zie je er gehavend uit.
Jules.
Wonder, dat ik nog leef. Maar het is er dan ook naar.- Mijn linkeroog ben ik kwijt, mijn rechterarm hebben ze 'n deel van weggeschoten, 't is alleen nog 'n knoest. Waar deug ik nu voor ? In dienst kunnen ze me nu niet meer gebruiken. Och, wat 'n bestaan.
Rosalie.
Nadat ze je eerst ongelukkig hebben gemaakt. Jules.
Dat doen ze ons allemaal Rosalie. We weten als we in den slag gaan, dat het gaat dood — of half verminkt terug (snikkend.) Dan ben je zoolang in die ellende geweest, 't is of alle duivels losbranden, dat je nog leeft, kun je je heelemaal niet voorstellen. Eindelijk, ja eindelijk kom je terug en hebt oog een oog en een arm, krek als 'n afschuwelijk verminkt wrak.
Rosalie. Je vader en moeder....
Jules (dof.)
Zijn dood, ik weet het al, ze hebben me het verteld. Greta m'n bruid, zinneloos van verdriet, met Triene naar Holland gevlucht.... O, 't is toch zoo verschrikkelijk, vader en moeder in den kracht van hun leven, weggevaagd.... en wat hadden we een ge-



lukkig vredig leven met elkaar, totdat die wreede oorlog losbrande.
Babette.
Ja jongen, het karretje van je vader was altijd over een zandweg gegaan, 't was hun in alles meegeloopen, tot in eens kwam de oorlogsramp. Jij moest weg, de zaken van je vader liepen spaak. Zijn molen hebben ze, die onverlaten, in brand gestoken. Dat was te veel voor dien armen Rubert; van verdriet is hij gestorven, en je moeder heeft hem niet lang overleeft. Die twee konden mekaar niet missen.
Geert (staat op.)
'tls vreeselijk! Hé, ik kan niets tegen zulke narigheid. Zeker niets voor me te verdienen vandaag,
moeder Babette? Dan ga ik maar weer (opstaand.)
Och, och, wat worden me de beenen stijf en stram. Dag Jules, sterkte in je verdriet. Dag samen. Babette.
Dag Geertemoei.' (Geert af.)
Veertiende YsoneeS.
Rosalie /medelijdend./ Och, och, arme jongen! Wat is zoo'n oorlog toch afschuwelijk. Zie je, ik heb eens gelezen »De Negerhut van Oom Tom«. Wat was dat mooi. Ze zeggen dat door dit boek de slavernij is afgeschaft geworden. Maar wie schrijft er nu eens een boek, dat aan den
oorlog een einde komt o, dat ware te wenschen.
Babette. En wat ga je nu doen, Jules?



Jules (somber). Weet ik het? — Ik deug nergens meer voor. Totaal nutteloos ben ik nu.
Babette.
Weet je ook, wat er van Wouter Heuvelman geworden is?
Jules.
Die is dood. Ik was er bij toen hij viel, — een doodelijk schot maakte een einde aan z'n schoone toekomst.. Nog een paar minuten heeft hij geleefd. »6roet mijn vadera, dat waren z'n laatste woonlen.
Rosalie (schreiend.)
Vreeselijk toch! En Jules, weet je wat van Jef van Delden?
Jules.
Lange Jef? — Die is er met een paar onbeduidende scharmpwonden af gekomen.
Rosalie (ontsteld).
Dus die leeft?
Jules.
Ja zeker! En hij zal wel gauw bij je zijn ook. Babette.
Dus Jef is gelukkig geweest, nu 't was altijd 'n brave jongen. Wat is hij niet goed voor z'n moeder geweest. (Rosalie is niet goed op haar gemak.) Wat sta je te draaien meid, geef Jules nog een glas wijn.
Jules.
En dan ga ik heen, ik moet naar »Wel tevreden.» Dat is er nog en Heuvelman, hoor ik, ook.



Babette.
Ja, maar hoe? Vervallen en verwaarloosd, allebei. De oude Heuvelman huist daar maar alleen, want zijn huishoudster is gevlucht naar Holland. Hij blijft er en wil op Wouter wachten, zegt hij, doch nu... 't is niet meer noodig.
Jules.
Neen, arme oude man, 'n diep treurig verloop. Ik heb zielsmedelijden met hem.
Babette. 't Gaat ook maar slecht met hem.
Jules.
Is hij ziek? Van verdriet zeker.
Babette.
Dat juist niet, hoofdzaak .... de drank. Vanmiddag lag hij dronken aan de waterkant.
Vijftiende Tooneel.
(De middendeur wordt opengeworpen. Jef van Delden en twee soldaten komen op. Rosalie verschuilt zich achter Jules.)
Jef (driftig.)
Zoo, verberg jij je al? Is het waar, wat me verteld wordt, dat jij briefjes krijgt en presentjes aanneemt van een luitenant van het vijandelijk leger?
Babette (komt tusschenbeide). Hé, hé, wat moet dat hier? Is dat 'n manier van binnenkomen? Schaam jij je niet, hier zóó binnen te treden?



Jef (woedend). Schamen? Dat moest zij zich doen, die slet (op Rosalie wijzend.)
Babette.
Zeg, wil jij je mond wel eens houden? Je behoeft mijn kind hier niet te beleedigen, dat duld ik niet. Wie geeft jou daar recht toe ? Is dat nu terug keeren f Jef.
Jelui konkelt met den vijand, dat zeggen ze allemaal op het dorp, is 't waar jongens of niet?
v Soldaten. Ja, ja, zeker!
Babette.
(Zet de handen in de zij en gaat voor de soldaten staan.) Zoo! Zeggen ze dat? Nu, dan kun je uit mijn naam vertellen, dat ze 't liegen, versta je! En nu maar gauw de deur uit, zulke opscheppers duld ik niet in m'n café.
Jef.
Terecht, je hebt andere gasten noodig, maar zij komt er zoo niet af, die valsche meid.
Rosalie (tartend).
Ik heb met jou niets te maken.
Jules (sussend).
Jef, om 's Hemels wil, houd je toch kalm, denk eens aan mij, het vreeselijke leed, dat mij is overkomen. Ongelukkig voor m'n heele verdere leven, want wat doe je met een oog en 'n stuk arm. Mijn vader en moeder dood, gestorven door verdriet en



ellende. Greta, m'n bruid naar Holland gevlucht,
en ik o, 't ware te wenschen, dat mij ook
maar een kogel had getroffen in 't hart. Toe jongens, gaat nu weg, maak toch geen ruzie, is er nog geen ellende genoeg in de wereld? Moeten wij 't mekaar onderling ook nog moeilijk maken? Toe Jef, ga stillekens heen, jongen.
Jef (is op Rosalie toegesprongen en grijpt haar bij de polsen.)
Eerst zul je zeggen, of het waar is meid.
Rosalie (wil zich los wringen). Laat me los, zeg ik je, laat me los.
Babette.
Jef, laat los, of ik haal de politie.
Jef (laat Rosalie los).
De politie? Die krijg je gauw genoeg in huis. Rosalie is mijn meisje. Voor den oorlog waren we het samen eens, ja of neen?
Rosalie (keert hem de rug toe).
Ja, maar ik moet je niet meer.
Jef.
Neen, er is een ander, een chique, kranige
luit.... ik weet alles van jou gemeene 
Jules.
Stil Jef, niet schelden.
Babetta.
Nu begint het me te vervelen, ik zal de veldwachter roepen, (zeer dreigend). Er uit, zeg ik je.



Jules (overredend).
Jef, wees toch verstandig, ga toch weg jongen, toe.
Jef (radeloos).
O God, o God! Rosalie! Ik hield zoo zielsveel van jou, dat je me zoo kunt behandelen. Altijd in de loopgraven, in het heetst van het gevecht had ik jou lieve beeld voor oogen. Altijd hoopte ik gespaard te blijven, om jou weer te zien en te mogen omhelzen. (8chreiend) In de stad kocht ik in de grootste
goudsmidswinkel een mooie ketting voor jou 
nu behoeft het niet meer.... nu kan ik die weer mee nemen, je ben nu toch voor een ander. O, die ellendeling mij mijn meisje te ontnemen, (gaat, gevolgd door de soldaten af.)
Zsstïeside Tooneel.
Babetta.
Ba, ba, wat 'n lefschopper. Ik ben er heelemaal van in de war.
Jules.
Die arme kerel hield van Rosalie, hij is er kapot vanl
Rosalie (gedrukt.) Ik dacht dat hij gesneuveld was.
Babette (gaat voor Rosalie staan). Zoo! En is het waar wat ze zeggen, dat jij het eens bent met den vijand? Spreek op meid?
Rosalie (gemaakt luchtig). Och, wel neen moeder! Geloof toch al die praatjes niet. Ze zeggen ook, dat er hier wordt gesmokkeld.



De menschen weten altijd meer dan je zelf, he, wat heeft die woesteling me 'n pijn gedaan (wrijft haar pols).
Babette.
We zijn nog niet van hem af, ik geloof, als Jules er niet was geweest, hij je vermoord had. Hij ging te keer als 'n razende."
Jules.
Maar stel je nu eens in zijn plaats, Rosalie.
Rosalie (ongeduldig). Goed en wel Jules, maar ik dacht voor vast, dat hij dood was. Kon ik het nu helpen, dat hij ineens levend voor me stond ?
Jules.
Je zult geen last meer van Jef hebben.
Babette.
Dat hoop ik. Hij heeft vandaag de boel hier al netjes opgeschept, schelden en razen, ,maar geen cent verteren. Daar kan mijn café niet van bestaan, het gaat al reeds zoo slecht de laatste jaren. Geen droog brood is er mee te verdienen.
Rosalie. We konden de zaak best sluiten.
Babette.
Maar wat dan? We zitten gelukkig nog in ons eigen huisje, 't is nergens opgeschept, maar schikken in ons lot, er zit niets anders op.
Rosalie.
Voor zoolang het duurt, jal



Zeventiende Tooneel.
(Heuvelman komt op, hij is licht aangeschoten, vliegt op Jules toe.)
Wouter, mijn jongen, mijn lieveling, ben jij daar toch? O, wat 'n geluk. Nu zal ik het varken voor je slachten jongen, ik blijf voortaan bij je thuis. Ik kom nu niet weer in de kroeg maar.... zie je, het was ook zoo akelig daar alleen.... altijd alleen.
Jules (maakt zich los, tot Babette.)
Ik durf hem 't haast niet te zeggen, (tot Heuvelman.) Ik ben je zoon Wouter niet, Heuvelman 1 Herken je mij niet meer? Ik ben zijn vriend Jules Rubert..., ik zie er mooi uit hé? Kenmerken van den oorlog. Een oog, een arm. Ja, ja, dat zijn de naweeën van den strijd, den vroolijken frisschen strijd (lacht bitter).
Heuvelman (ontdaan.)
Ja, nu zie ik het. Je bent Wouter, mijn jongen niet.... Maar dat komt, jelui bent even groot, zie je, door die uniform was ik in de war. Arme jongen, weet je er van? Het vreeselijk ongeluk dat je getroffen heeft?
Jules (droevig.)
Ja, vader Heuvelman, ik heb daar ginds gezocht, maar niets gevonden, dan, puinhoopen. Alles weg! Vader en moeder dood, Greta en Triene naar Holland gevlucht en ik, verminkt voor mijn gansche leven.
Heuvelman.
Ja, ja Jules! Wat worden we zwaar beproefd. Maar zeg, waar is Wouter"? — Wat weet je van



m'n Wouter? Mijn lieve jongen? Toe Jules, als je wat weet vertel het me dan.
Jules.
Ik ga met je mee naar je hoeve. Als ik mag, wil ik gaarne bij je overnachten.
Heuvelman (verlegen.)
Maar.... maar.... 't is zoo 'n rommel bij mij.
Babette.
Kom, kom, dat kan Jules minder schelen. Een soldaat, die in gevecht is geweest, slaapt overal.
Jules.
Ik heb in de loopgraven wel op harder kussens geslapen, kom vader Heuvelman, ik ga maar mee hé ?
Heuvelman (ongeduldig.)
Jules, allemaal goed, maar je zoudt me van Wouter vertellen. Spreek dan toch! Zie je niet, hoe ik beef van verlangen om wat van mijn jongen te hooren ?
Jules (ontwijkend.) Straks, straks Heuvelman; als we in je huis zijn. Heuvelman.
Straks! Neen, nu moet je spreken. O pijnig me
toch niet langer. Is hij gewond zeg het dan 
of nog erger misschien.



Jules (knikt met het hoofd, is niet in staat te kunnen . spreken.
Heuvelman (uitbarstend.)
Doodl Mijn eigen lieve jongen dood! — O mijn
God, ik wist het ik voelde het Nu sta
ik alleen op de wereld alles wat me lief was, is
me ontrukt. (Hij slaat de handen voor het gezicht).
HET DOEK ZAKT LANGZAAM.
Einde van het Tweede bedriff.



DERDE BEDRUP.
HIUIIIIIIIIHIIIIIHIINIIIIM
Het tooneel verbeeldt een kamer ten huize van boer Heuvelmans, eenvoudig gemeubeld. De oude zit bij het venster in een rieten armstoel, een kussen achter zijn hoofd. Voor het raam een paar potjes met geraniums. Heuvelman ziet er zwak en lijdend uit. Achter zijn stoel staat Jules, nog altijd zijn verband om het hoofd, de arm in een zwarten doek. Af en toe hoort men kanongebulder.
Eerste Sooneel.
Jules.
Zit U zoo goed, vader Heuvelmans ? Gemakkelijk ja?
Heuvelmans.
Ja, best!... Dank je wel, goeie Jongen.
Jules (schuift het gordijn wat op zij).
Ziezoo, nu kunt U nog wat op de dorpstraat uit zien.
Heuvelmans (bitter) Er is anders ook al weinig te zien.



Jules.
Och, zoo nu en dan passeert er toch wel iemand.
Heuvelmans. Ga jij niet zitten, jongen?
Jules (gaat zitten). Ik moet eigenlijk nog even in de tuin kijken, maar kom, dat kan straks ook nog wel (hij stopt een pijpje)
Heuvelmans. O wat ben je toch dankbaar, Jules.
Jules (snel)
Kom, kom... daar spreken we niet over hé ? Als er één reden heeft tot dankbaarheid, dan moet ik het zijn. Heeft U mij, den armen verminkte, niet liefderijk in uw woning opgenomen? Verpleegd en gekoesterd.
Heuvelmans.
En heb jij me, in mijn zware ziekte, niet opgepast, alsof ik je eigen vader was? De boel hier laten opknappen, eten voor mij gekookt, de soep....
Jules.
Smaakte goed hé?
Heuvelmans. Een kok zou het je niet verbeteren.
Jules (bitter) ïk moest maar kok worden.
Heuvelmans (ontsteld) Jij? — Jules wou jij dan bij me weg? Neen jongen, toe ga niet heen, Jules.



Jules (.somber).
Ik kan hier niet altijd blijven, vader Heuvelman, ik moet toch weer een werkkring zoeken.
Heuvelmans (hartelijk). Zoek die dan hier bij mij. Na den oorlog, die, dit geve de goede God, spoedig zal geëindigd zijn, is er genoeg werk voor jou, en mij ouden man zult ge er een groot plezier mee doen. O, ik zie zoo tegen de eenzaamheid op. Je weet niet wat dat is, altijd alleen. De nachten zijn wel het ergste, dan wil de slaap niet komen, je gaat denken aan alles, wat je hebt verloren. Eerst m'n vrouw, en nu .... m'n lieve jongen. En in die lange, s'apelooze nachten, als ik me in het bed om en om woelde, dacht ik steeds aan Wouter, dan hoorde ik z'n stem. Soms zag ik hem op het slagveld tusschen de lijken en 't was of hij me toeriep: » Vader, help me toch, wat heb ik gedaan, om zoo wreedaardig vermoord te worden.<i O, die afschuwelijke oorlog. Wat 'n slachtoffers heeft ze gemaakt.
Jules (bitter). Ja, en de vrede komt maar niet. Die is een fata morgana, een luchtspiegeling indertijd, toen men er zich al op verheugde. Als een zeepbel is het heerlijk ideaal uit elkaar gespat. Hoort.... de kanonnen bulderen dag en nacht door en de wreede dood blijft z'n oflers eischen. Hoeveel bloeiende menschenlevens zijn er al niet vernietigd? Kanonnenvleesch!.... En dagelijks vallen er nog meer voor 't vaderland.
Heuvelmans. Ja jongen, de oorlog heeft van mij het liefste weggenomen wat ik op aarde bezat.



Jules.
En hoeveel zijn er niet met U, vader Heuvelmans, zwaar getroffen, die mede hun dooden betreuren (er wordt geklopt.) Binnen.
Tweede Tooneel.
(De pastoor komt binnen; ziet er bleek en armoedig uit.)
Pastoor.
Goeden middag, vrienden I
Heuvelmans.
Daar doet U goed aan, mijnheer de Pastoor, dat U eens naar den zieken man komt kijken. (Pastoor drukt Heuvelmans en Jules de hand.)
Jules.
Gaat Ü zitten, mijnheer de Pastoor, (deze doel zulks).
Pastoor.
En, vader Heuvelmans, hoe gaat het hier?
Heuvelmans.
Naar omstandigheden vrij wel, mijnheer de Pastoor. Ik mocht vandaag, zei de dokter, voor 't eerst weer eens opzitten.
Pastoor.
Komaan, komaan, dus gaat het toch vooruit. Jules.
Zeker, de dokter denkt, dat vader Heuvelmans er binnen een paar weken weer boven op zal zijn.



Heuvelmans (aangedaan.)
Ja, dank zij de trouwe verzorging van dien jongen, (wijst op Jules) mijnheer de Pastoor.
Jules.
En je ijzersterk gestel, vadertje.
Heuvelmans. Nu ja, maar als ik jou niet had, Jules. Pastoor.
Het verheugt me zeer, dat te hooren, Heuvelmans, het liet zich voor eenigen tijd heel treurig aanzien, gelukkig, dat je gespaard zijt gebleven.
Heuvelmans (droevig.)
Voor wie, mijnheer de Pastoor? Mijn vrouw is
dood mijn lieve jongen gevallen op het veld van
eer en, Jules wil ook nog weg gaan. Ik zou hem
zoo graag altijd bij me willen houden ik ben
zoo bang voor de eenzaamheid daardoor ben ik
'n kroeglooper geworden. Het werd me in dit groote huis, in die holle kamers dikwijls te benauwd. Ik zag de meubelen, ze herinnerden me aan vroegere gelukkige dagen, dat alles deed me denken aan m'n lieve dooden. Niemand sprak 'n woord tot mij, daardoor ontvluchtte ik de stilte. Ik moest menschen
zien menschenstemmen hooren. Ik ging naar
de kroeg, en ...
Pastoor (ernstig). En dronk daar meer, dan goed voor je was. Beloof me baas Heuvelmans, dat je niet weer tot die oude zonde zult vervallen. En jij, Jules, blijf bij hem!



Dan kunnen jelui elkander tot troost en steun zijn vooral in de moeilijke dagen, die we nog zeker zullen krijgen.
Jules (berustend). Ik wil wel blijven, mijnheer de Pastoor! Ik deug toch nergens voor met m'n eene oog en lamme vlerk. Hier kan ik nog nuttig zijn, ten minste, voor zoover een arme verminkte als ik, zich nog....
Pastoor (valt hem in de rede).
Stil, je moogt zoo niet spreken, Jules! Bedenk, dat er met jou honderden, neen duizenden zijn teruggekeerd. Maar het had nog erger kunnen wezen. Zooeven was ik bij vrouw Daalemans op »Zonheuvel«. Ach, dat kon daar wel «Smartheuvela heeten. Haar man, blind geworden door een granaatsplinter. Alles was er al aan gedaan, helaas vruchteloos, voor altoos moet hij het licht zijner oogen missen. De kinderen riepen in onschuld, toen hij werd thuis gebracht: «Vader, zie eens, wat prachtig boek Annie heeft.a Helaas, de arme blinde, voor hem is het voortaan altijd nacht. Zijn kinderen, waarvan de jongste tijdens den oorlog is geboren, kan hij nooit eens zien. »Maar«, zei hij mij zoo straks, »ik ben toch weer bij hen terug, kan toch hün stemmen hooren.«
Jules.
Vreeselijk en bij Van Duyn, mijnheer de Pastoor, hoe is het daar gesteld?
Pastoor.
Treurig, hoogst treurig. Vier zoons in den krijg. Twee gedood, de anderen verminkt. Willem, zijn kakement is verbrijzeld, afschuwelijk om aan te zien. En Jef zit met één been, het andere is weg-



geschoten, En de arme moeder schreit zich haast
blind. Menschen, menschen wat een toestand ;
laten we in dezen vreeselijken tijd van strijd een voorbeeld nemen aan onze lieve, hoogvereerde vorstin. Ze gaat allen voor in haar werken van liefdadigheid. Als een Engel der vertroosting waart ze rond, laaft en verkwikt de zieken en zwakken, verbindt de gewonden
Jules.
Ze heeft menig soldaat de oogen toegedrukt. Een arme drommel lag zwaar gewond op het slagveld, 't Was koud en de avond viel. De koorts, wondkoorts kwam in alle hevigheid opzetten. In zijn verbeelding was'hij thuis bij zijn jong vrouwtje, die moeder moest worden. In zijne koortsachtige fantasiën zag hij de moeder met het kindje. Hij riep: »Och, kom toch hier met ons klein Engeltje, ik ben de Vader, en zou ik het dan niet mogen zien?« We waren er alle akelig van. Toen kwam de pijn weer in alle hevigheid opzetten. Hij schreeuwde het uit: «Moeder, moeder, o moeder kom toch!« En daar naderde zij, een kleine, tengere verschijning, in het zwart gekleed. «Arme jongen, heb je zoo'n pijn?» vroeg ze met die lieve melodieuse stem, die we allen kennen. Het was, of de zachte druk van haar slanke vingers hem verkwikking gaf. «Dag Marie, zorg goed voor ons kindje, dag moedera, zei hij zacht, — toen stierf hij. En zij, de vorstin, sloot zijne oogen, om even later bij een ander datzelfde liefdewerk te verrichten.
Heuvelmans.
Geen wonder, dat het volk haar aanbidt en op de handen draagt.



Jules.
Haar en de vorst, die met z'n soldaten meeleeft, als een broeder.
Pastoor (men hoort gerucht) Wat een leven is er toch, wat zou er te doen zijn?
Derde Tooneel.
(De middendeur wordt woest opengerukt. Rosalie verschijnt met hangende haren en ziet er angstig uit).
Rosalie (schreiend en handenwringend).
O, mijnheer de Pastoor, help me toch. Ze willen me vermoorden!
Pastoor (opstaand).
Bedaar, mijn kind, bedaar. Je bent heelemaal ontdaan, (krijgt 'n glas water en laat haar drinken). Hier drink eens en vertel me, wat je zoo van stuk heeft gemaakt.
Rosalie (drinkt, spreekt snel en opgewonden).
Daareven kwam ik Jef tegen ... hij was dronken ... ik wilde hem ontwijken... maar hij had me al gezien en riep: »Ha, daar is ze, die slet, die mannenverleidster» (snikkend) Ze moet er aan ... ze zal er aan ... vermoorden zal ik je ... toen ben ik hier in gevlucht. O mijnheer de Pastoor, verberg me toch, hij is hierin de buurt, ik durf niet meer naar moeder, hij wil me dooden.



Pastoor.
Waar is Jef?
Rosalie (gejaagd). Daar buiten, daar wacht hij op mij.
Pastoor.
Kalm maar, wees kalm, ikïal naar hem toe gaan en met hem spreken, mijn kind. Blijf maar zoo lang hier.
Rosalie (snikkend). O, als 't u belieft, mijnheer de Pastoor. (Pastoor af.)
¥ierde Tooneel.
Jules (ziet uit het raam).
Kijk, daar staat hij (tot Heuvelmans) Is u geschrokken, vader? Rosalie kwam ook zoo woest binnenstuiven, hé!
Rosalie (huilend)
Ik was zoo bang, Jules. Hij zag er zoo woest en wild uit. Zijn oogen rolden in z'n hoofd, 't Werd 'n heel oploopje, alle menschen bleven staan.
Jules.
Rosalie, je hebt niet goed gedaan, als de praatjes waar zijn.
Rosalie (woest)
Welke praatjes?
Heuvelman.
Dat je met den vijand heult, gij en je moeder.



Rosalie (stampvoetend).
't Is niet waar, allemaal leugens.
Jules (ziet uit het venster).
Kijk, mijnheer de Pastoor spreekt met hem, hij legt de hand op z'n schouder, Jef schijnt te kalmeeren.
Heuvelmans. Het was toch altijd een goede jongen, hoe komt hij nu zoo dol driftig.
Rosalie (schreiend), 't Is mijn schuld, ja, alles mijn schuld.
Jules.
Zie je nu wel? Ik zei het immers al. Nu beken je zelf, Rosalie.
Rosalie (schreiend, handenwringend).
Ik hield vroeger veel van hem, we waren in stilte verloofd. Toen kwam de oorlog, Jef moest mee. Ik wachtte op tijding, die maar niet kwam. Slechts twee keer kreeg ik 'n kort briefje, later niets meer. Ik dacht toen dat hij dood was... en... neen, ik vertel het niet.
Jules (met nadruk).
Toen kwam een ander... 'n flinke luitenant hé, maar een vrouwenverleider, 'n bedrieger... naar z'n mooie praatjes heb je geluisterd en nu... nu heeft hij je bedrogen, dat is 't eind.
Rosalie (wanhopig)
Ja, ja... met 'n ander gaat hij nu en mij had hij beloofd, dat... dat...



Heuvelmans. Dat hij je na den oorlog zou trouwen?
Rosalie. Ja! Maar.'.. hij... is...
Jules.
Jelui hielden briefwisseling. Wie speelde postillon d'amour tusschen jelui?
Rosalie. Neen! Dat zeg ik niet.
Jules (streng).
Geert, de kaartenkol, de smokkelaarster, ja, zeg maar eerlijk Rosalie, ik weet er alles van, is het niet zoo?
Rosalie (schreiend).
Ja, Jules.
Heuvelmans.
Jij en je moeder moesten die oude slang uit je huis verbannen hebben, in plaats van aan te houden, ze heeft al veel te veel kwaad gesticht met haar gekonkel.
Vijfde Tooneel.
(Pastoor komt op).
Pastoor.
Ik heb met hem gesproken, hij is nu kalm en beloofde me, dat hij Rosalie met rust zou laten. Jef was onder den invloed van den drank. Hfj schijnt



zicb uit wanhoop tegenwoordig te bedrinken. Morgen als hij geheel nuchter is, zal ik nog eens kalm met hem spreken. Ga jij nu maar gerust naar huis, van Jef heb je nu niets meer te vreezen.
Rosalie (angstig) Maar later...., ja, dat zegt hij nu tegen U, mijnheer de Pastoor, morgen begint hij weer te dreigen.
Pastoor (streng) Jij hebt schuld Rosalie; door jou is die oppassende jongen een dronkaard geworden. Hij wil weer ten strijde, zegt hij, hij hoopt op een kogel. Nu jij niets meer van hem wilt weten, en zijn oude moeder van hartzeer is gestorven, is hij het leven moede.
Heuvelmans. Misschien komt het tusschen hém en Rosalie nog wel weer goed, mijnheer de Pastoor.
Rosalie (huiverend). O neen! Hij wil niet en ik ben nu bang voor hem. U had hem daareven moeten zien, mijnheer de Pastoor! Ik dank u wel, want hij had me heusch vermoord, geloof ik.
Jules.
Zulk 'n vaart zou het niet hebben geloopen, maar wees voortaan voorzichtig Rosalie.
§r|l Rosalie (angstig).
Is hij weg?
Pastoor.
Jef heeft me beloofd, dat hij naar zijn kosthuis zou gaan en hij zal z'n belofte houden, daar ben ik zeker van.



Jules.
Zal ik met je meeloopen, Rosalie? Zoo ver is 't niet, 'k ben meteen weer terug.
Rosalie.
O, dat had ik gaarne Jules, (opstaande) Dag, mijnheer de Pastoor, dag Heuvelmans.
xé4-:. Pastoor. Dag Rosalie!
Heuvelmans. Dag Rosalie! (Jules en Rosalie af )
Zesde Tooneel.
Heuvelmans. Ook al door dien rampzaligen oorlog. O, wat 'n nasleep van ellende zal er nog komen. Die Rosalie is geen kwade meid, maar lichtzinnig, evenals haar moeder, die ik ook als jong meisje heb gekend.
Pastoor.
Ik moet er maar eens heen en met moeder Babette spreken; een goed woord vindt altijd een goede plaats.
Zevende Tooneel.
Geert komt op).
Geert (kruiperig). Goedenmiddag, mijnheer de Pastoor ... ik wist zoowaar niet, dat U hier waart, anders zou ik...



Heuvelmans (driftig)
Wat moet jij hier? We hebben jou niet noodig, pak je biezen, vooruit! (naar de deur wijzend.) Hoe durf jij bier komen, dat begrijp ik niet.
Pastoor.
Dag Geert.
Geert.
Gut, Gut, ik eet je niet op! Het huis leek me hier uitgestorven, daarom liep ik maar door, want ik heb je wat te zeggen.
Heuvelmans (boos). Wijf, klets toch niet, ga uit m'n oogen. Als ik terug denk, nu drie weken geleden, toen je me vertelde, dat er tijding van Wouter was... leugens, allemaal leugens wat je uitkraamt, weg... ik wil niets van je hooren.
Geert.
Best, dan ga ik subiet heen, doch moet eerst nog even aan Pastoor vertellen, dat vrouw Daalemans van Zonheuvel . . .
Pastoor.
Nu, wat is daar dan? Zeg maar gauw. Geert.
Ze zoeken naar U, ze vertellen, dat ze zich in een vlaag van waanzin verdronken heeft in de regenbak. De zaken waren heelemaal in de war, de man blind en . . .
Pastoor (verschrikt). Dan ga ik er dadelijk heen.



Geert.
Ja en dit moet U ook nog hooren, mijnheer Pastoor. Greta Rubert en haar zuster Triene zijn in het dorp terug. Ze zien er miserabel-bleek en sjoveltjes uit.
Heuvelmans.
Greet en Triene terug, wat zeg je?
Geert.
't Is waar hoorl Ze kregen zoo'n verlangen naar alles hier en — hoe goed ze het ook in Holland hadden, ze moesten en zouden weer naar het dorp terug, je zoudt alevel zeggen.
Pastoor.
Gelukkig, dat de meisjes hier zijn (drukt Heuvelmans de hand). Ik ga naar Daalemans, het beste met je, ik kom morgen bij welzijn terug....
Heuvelmans.
Dag mijnheer d'e Pastoor.
Pastoor.
Dag Geert.
Geert (kruiperig). Goeden dag, mijnheer de Pastoor.
/Pastoor af.)
Achtste Tooneel.
Geert (vleiend.)
Nu baas Heuvelmans, nu ben ik toch de overbreng ster van een blijde boodschap, hé!



Heuvelmans (ongeloovig). Als 't nu maar waar is? En je weer niet liegt. Geert.
Liegen, neen, dat doe ik nooit.
Heuvelmans.
Neen! Voor zoo'n enkele keer maar. Geert, ik weet nu de boodschap, je kunt nu ook wel heen gaan!
Geert (boos).
Zoo! kan ik nu ook wel heen gaan. Ja, ja, dat is nu de dank. Ik was al blij, dat ik de meisjes sprak, haar moeder zaliger was in der tijd een goede klant van mij. Een best mensch, die niet op 'n halfje keek. Nu, ik loop zoo met m'n mandje en dacht: alweer niets te verdienen vandaag, met die oorlog staan de zaken heelemaal stil. 't Is'n toestand.
Heuvelmans. Jij verdient anders genoeg met andere dingen tegenwoordig.
Geert (ontsteld.)
Ik, ik?
Heuvelmans.
Zeker, met stilzwijgend brieven overbrengen van deftige luitenants aan verloofde meisjes en meer andere dingen. Foei, schaam je! Jij, een oude vrouw, zich met zulke kwade practijken bezig te houden. En..... pas maar op, want onverwachts snappen ze je en dan ben je er gloeiend bij, denk daar om.
Geert (driftig). Neen, maar dat is nu toch al te erg, zooiets is



me nog nooit gezegd. Je moest je schamen om een arm oud mensch zoo té beleedigen.
Heuvelman.
Dag Geert.
Geert (woedend.) Krijg de koude koorts om mijn part, oude zuiplap. (woedend af).
Negende Tooneel.
(Heuvelmans ziet door het venster en zit even in gedachten.)
Tiende Tooneel.
/De middendeur wordt zachtkens opengedaan. Greta en Triene, beide zeer armoedig gekleed, met verschoten omslagdoeken, bloote hoofd, de kleeren in een bundeltje geknoopt bij zich, komen op. Ze zien er uit als Belgische vluchtelingen./
Heuvelmans (ziet op.) Bedriegen m'n oogen me niet?
Greta (gaat naar hem toe.) Wij zijn het, boer Heuvelmans.
Heuvelmans (omhelst ze.) Kinderen, zijn jelui het?
Greta.
Het verlangen werd ons te machtig, we moesten naar het dorp waar we zooveel vreugde en verdriet.... (zij schreit).



Triene. Greet, kom, niet schreien.
Heuvelmans. O, wat ben ik blij, dat ik jelui bij me heb. Nu blijf je hier.
Triene (aarzelend.) We hebben gehoord, dat Wouter gesneuveld is, is dat waar? (veegt haar oogen af).
Heuvelmans (droevig.) Helaas ja, mijn brave, lieve jongen, hij is dood! 'n Wreede kogel heeft mij hem ontnomen. Ik ben zwaar zenuwziek gewees', toen ik de vreeselijke tijding hoorde, maar Jules, jou Jules heeft mij verpleegd en opgepast, als ware ik zijn eigen vader geweest.
Greta (verheugd).
Jules? Is die hier?
Heuvelmans.
Ja... hij is hier! Wist je dat niet?
Greta (gejaagd).
Neen, we zijn zoo pas aangekomen en spraken alleen Geertemoei, die ons naar U verwees. (Droevig.) Uwe hoeve is er nog, boer Heuvelmans, terwijl onze molen een puinhoop is. Wat 'n geluk, dat Jules leeft. Dat hij gespaard is gebleven, daarop had ik niet durven hopen.
Triene.
En ... en ...
Heuvelmans. Of hij gewond is, wilde je vragen ? Ja, hij mist één oog en zijn rechterarm.



Greta (schreiend.)
Ach, arme Jules,.... hoe vreeselijk (men hoort gerucht).
Heuvelmans.
Daar is hij!
Triene (gejaagd). Hij mag ons niet dadelijk zien, Greta, ga mee hier naast. (Willen beiden haastig in de naaste kamer gaan, doch Heuvelmans houdt ze tegen.)
Heuvelmans (ernstig).
Zeg me een ding, Greta 1 Jules is je Bruidegom, drie jaren lang. Wil je je belofte trouw blijven en hem, zoo verminkt als hij is, trouwen?
Greta (vol geestdrift).
Natuurlijk.
Heuvelmans.
Dan is het goed? Gaat nu gauw je gang maar, in de kamer hier naast, dan kan ik je Bruigom voorbereiden op dit groote, onverwachte geluk. (Beiden af, laten hun bagage liggen.
ESfde Tooneel.
Jules.
Hier ben ik weer! Hé, dat heeft moeite gekost om Trien en haar moeder te kalmeeren. Ik ben ook nog even bij Jef geweest. Je moet toch met zoo'n armen kerel medelijden hebben, met heel z'n hart hing hij ,aan die trouweloose meid. Ze is hem niet waard. Zoo'n allemansvriendin.



Heuvelmans.
Wie weet of het niet weer goed wordt, toch zal de tijd komen, dat ze vereenigd worden.
Jules.
Neen, dat geloof ik niet. Zoo juist hoor ik zeggen dat boerin Daalemans van »Zonheuvek plotseling een eind aan haar leven heeft gemaakt.
Heuvelmans.
Pastoor is er heen, jammer, zoo'n jonge vrouw nog.
Jules.
Ze zou het in een vlaag van waanzin hebben gedaan. Wie moet nu voor die ongelukkige stumpers van kinderen zorgen. — De vader blind, de moeder dood! Wat 'n rampen toch, iederen dag een ander ongeluk en wat zal het einde nog wezen?
Heuvelmans (aarzelend).
Ja, 't is treuring, diep treurig. En toch ...
Jules.
Wat wilde U zeggen, vader Heuvelmans?
Heuvelmans. Och, ik wilde maar zeggen, dat...
Jules (ongeduldig).
Nu dat?
Heuvelmans. Dat er nog lichtzijden zijn, in de somberste tijden, jongen!
joles.
Ik begrijp U niet! (Ziet de twee bundeltjes). Hoe komen die bundeltjes hier?



Heuvelmans (aarzelend).
Die bundeltjes ? ... Dat zou ik ... Ja ik weet niet...
Jules (droevig.)
Ja, zoo gingen voor drie jaren de arme vluchtelingen weg uit hun lief vaderland, als opgejaagde dieren uit de wildernis.
Heuvelmans. En als ze nu eens waren teruggekeerd? Jules.
U spreekt in raadsels, vader Heuvelmans; ik begrijp U heusch niet.
Heuvelmans (met nadruk).
Stel U nu eens voor, dat, als hadden ze het daar in het gastvrije Holland nog zoo goed, het heimwee naar hun geboorteland hen weer dreef naar- dat dierbaar plekje, door den vijand verwoest.
- Jules (driftig). Weet U iets, zeg het mij. Zijn.... neen, dat is toch niet mogelijk.
Heuvelmans. Wat niet mogelijk, mijn jongen?
Jules.
Dat Greet en Triene zouden zijn teruggekeerd. Och neen, ze hebben het daar goed. Beiden zijn flink en handig, goede huishoudsters. Ze zullen er zich wel doorslaan. En Greet als ze me zag, mij, den armen verminkte.... Neèn, laat ik me niet met valsche hoop vleien, vader Heuvelmans, ik blijf bij U. De arme zwerver heeft een dak gevonden.



Aan eigen huis en haard mag hij niet meer denken. Greet.. haar bloeiend leven verbinden aan het mijne..? Ik mag er niet aan denken, 't zou een misdaad zijn. Heuvelmans.
Jules, m'n jongen, wat draaf je weer door. Denk je dat 'n meisje als Greet, jou....
Jules (moedeloos).
Och neen, zeg niets meer! 't Is immers alles nutteloos. Wonderen gebeuren er niet meer. Toe nu, U is moe, gaat nu 'n beetje rusten, U mat je veel te veel af, ik heb nog zooveel in den tuin te doen. Zal ik je even helpen, vader Heuvelmans?
Heuvelmans. Ik ben niets moe, Jules..., ik zou haast zeggen, voor het eerst in die lange, lange jaren, voel ik me vandaag tevreden en gelukkig, mijn jongen.
Jules.
Wel, dat verheugt me! Is het, omdat ik vast besloten heb, bij U te blijven? Maar, ziet U, dat is ook egoïsme van me.
Heuvelmans.
Neen, neen, mijn jongen, dat is het niet. Ik vind hét prachtig, dat jij je leven aan mij, oude man, wilt wijden.
Jules.
Och, spreekt U daar niet over.
Heuvelmans. Goed! Maar... (lachend) Als je bruid nu eens voor je stond.
Jules.
Och... wat wilt U nu toch? Wat beeft U?



Heuvelmans. 't Zou kunnen gebeuren.
Jules (ongeduldig) Vader, U weet iets, toe, zeg me het toch (somber) Als Greta voor me stond, zou ik zeggen: nik geef je je woord terug, je mag je jonge leven niet binden aan een man, die verminkt is, die één arm en één oog heeft; je bent vrijk
Twaalfde Tooneel.
(De middendeur wordt langzaam geopend, Grela en Triene treden binnen).
Greta (vliegt op Jules af.)
Jules, mijn Jules.
Jules (opgewonden). Greta, is het mogelijk? (omhelzen elkaar).
Greta (schreiend.) Ja, ik ben het, lieve jongen! Goddank dat ik je heb teruggevonden, nu blijven we voor altijd bij elkaar.
Jules
Greta, kijk me eens aan.
Greta.
Ja ... ja... ik zie het, ik wist het al Jules. Triene.
Broer Jules.
Jules (zij omhelzen elkaar). Trienske, mijn lieve Trienske.
Greta.
O Jules, wat 'n geluk, ik dacht niet anders als dat je gesneuveld waart en nu heb ik je weer.



Jules (somber.) Met één oog en één arm en ...
Greta.
Maar ik heb twee goede oogen en stevige armen, die jou door het leven zullen leiden.
Jules (verheugd.) Greet, m'n lieveling, wil je heusch nog mijn vrouw worden? 't Is haast te heerlijk om waar te zijn. Greta. Het is toch zoo, Jules.
Heuvelmans. Kinderen, ik wensch je van ganscher harte geluk (droevig) Och, leefde mijn Wouter nu ook nog maar. Triene.
Vader Heuvelmans, op dien vreeselijken dag, dat de oorlog uitbrak...
Heuvelmans.
Ja, kind . . .
Triene.
Heeft uw Wouter mij . . .
Heuvelmans. Gevraagd! Ik weet het Triene; hij hield zielsveel van jou. Altijd sprak hij over Triéneke van den molen en als die afschuwelijke oorlog er niet geweest was, zou je nu mijn dochter zijn, helaas, bet heeft niet zoo mogen zijn, mijn kind.
Triene (legt de hand op zijn schouder).
Zeker, dan was ik nu uw dochter geweest; mag ik het nu ook zijn? Laat me bij U blijven. Ik zal voor U zorgen, vader Heuvelmans, als voor een lieve vader.



Heuvelmans. Trien, kind,... meen je dat ?
Triene (Jules en Greta spreken samen zacht).
Zeker ... als ik mag.
Heuvelmans. Als je mag? O, kind, mijn Triene, wat maak je me gelukkig!
Triene.
We zullen veel spreken over hem, die ons beiden zoo dierbaar was en daar ginds den heldendood is gestorven,' onze Wouter.
Heuvelmans. Jules en Greta, hoor jullie dat?
Greta. Wat, vader Heuvelmans?
Heuvelmans (verheugd) Trieneke wil bij me blijven, zij zal m'n dochter zijn, het zonnetje in huis. Maar jelui gaat ook niet weg; ik ken Jules niet missen. Buiten hem kan ik het niet meer stellen.
Dertiende Tooneel*
(Pastoor komt op).
Heuvelmans.
• Hier zijn ze, mijnheer de Pastoor, ze blijven hier. Ze laten den ouden man niet alleen (wederzijdsche begroetingen).
Pastoor. Mijn zegen, kinderen!
Jules en Greta. Dank U, mijnheer de Pastoor.



Pastoor.
Hier is het geluk binnengekomen. Greta vereenigd met haar Jules, en ook Triene weer in ons midden. Maar daar ginds op «Zonheuvek is het zoo treurig gesteld. De kinderen schreien om moeder en de vader roept radeloos: »Wat zal er van ons worden? Waar moeten m'n arme schapen heen?« 't Is vreeselijk. De arme blinde man kan natuurlijk niet voor z'n kinderen zorgen en ieder heeft tegenwoordig genoeg met zich zelf te doen. Waar zullen ze blijven?
Heuvelmans (forsch).
Waar?.... Hier! Laat ze bij ons komen, het
huis is groot en Triene zal....
Triene (vol vuur). Met alle liefde voor die arme moederlooze kinderen zorgen. O, mijnheer de Pastoor, haal ze hier spoedig!
Pastoor.
Stil Triene, dat is de jeugd, die je zoo doet spreken. Weet je wel Heuvelmans, en jelui allen hier, dat je een ontzettende zorg op je neemt? Een blinde man en die kinderen te onderhouden en te verzorgen?
Greta.
Dat weet ik mijnheer de Pastoor. Maar we moeten barmhartig zijn en elkander helpen in deze treurige dagen, 't Is onze Christenplicht.
Jules.
Mijn goede moeder heeft me verteld, mijnheer de Pastoor, dat, toen zij en vader indertijd mijn lieve Greta als kind hadden aangenomen U hebt gezegd: »Je hebt een Gode welgevallig werk gedaan door je het lot van dit arme meisje aan te trekken. Zegen zal er op je huis rusten.« Dat waren Uw eigen woorden.



Pastoor.
En zegen heeft er gerust op Rubert's huisgezin, totdat die wreede oorlog aan alles een einde heeft gemaakt.
Heuvelmans [aangedaan.)
Wouter is, helaas, dood! Maar nu heb ik zooveel kinderen, zoo velen om voor me te zorgen en lief te hebben Nu is de oude man niet meer alleen.
Jules.
En wij zullen U helpen, vader Heuvelmans, met elkaar zullen wij de zorgen dragen.
Triene.
En we zullen trachten die arme kinderen het gemis van hun moeder zooveel als in ons vermogen is, te vergoeden.
Pastoor (vouwt de handen). Dat Gods onmisbaren zegen op jelui's werk van barmhartigheid moge rusten, mijne kinderen.
DOEK DAALT.
OM HET SUCCES VAN DIT TOONEELSPEL BETER NOG TE DOEN SLAGEN, GELIEVE DEZE APOTHEOSE TE LATEN VOLGEN.
't Schoonste effect bij Bengaalsche verlichting.
Als na bijv. 5 minuten het scherm weer omhoog gaat, staat de Vredesengel, een in het wit gekleede jonge vrouw met loshangende blonde haren, twee vleugels ter rechter- en linkerzijde, op het tooneel.
Aan haar voeten liggen twee jonge meisjes (als kinderen gekleed, zeer armoedig* die biddend de handen omhoog heffen. Mars, in volle wapenrusting; het geweer, waarop de bajonet gestoken is,In z'n hand. Heimop, ziet er zeer woest en krijgsachtig uit. De Vredesengel heft hare handen zegenend omhoog. Mars valt neer aan haar voeten. Achter de schermen laat zich zachte muziek hooren. De Vredesengel ontvouwt een papier waarop met groote letters geschreven staat:
„VREDE OP AARDEI DE WAPENS NEER!"
Hierop daalt langzaam het scherm.



4



r







„Arm Vaderland."
ai lezende r.>i ik i.■ .i N;:i lv I-KKSrivAr;--Kaptsyh's töotteelstuk > ARM> .\£&Ï)E3K£, AND < meegesleept en dhr Voelde ik met !i.-vi win i;: '.-m:;.- , da-rcn In-;
hart fflH Hh RbH ^Sl^^l^Hira^^^Hn^^iidei ze1 ' Züidelijke m > i .
Ik meen; daarom, dat de ï.vn: - i- vp&Jhen in haar willen geslaagd is, n.1. om »Oorlog aan £§| Oorloge aanschouwelijk véór .te slcHï-Vf:
M i 'iB. 1'inun u'M.I
Wie eeft hartg*$^%en ' tÈ ^ van den oorlog heeft, zal bij, kennisjaai#r)g van het oorlogspel »ARM VADERLAND? van Mevrouw HOEKSTRA—Kapteyn: daarin nog v.'.< .;•■!■ 'ii
h,n, ■ i n* >li t ; ■ : : -■ in' ' ik' in de" -eigen
Cv^ötMï'^fi^,," ïooal* M vn»u HOEKSTRA^-Kaptej'li dat HH daar kan het niet ffinffi of bij góede-rolbezetting moet dit >stÖ£»diépen' -indruk'hwiè^n; ei^-^&^egengif zijn van WÊs militairismé''daadwerkelifktói-zin.
_' ' zeer vee' ' / " '•• 11 ik inzage génomen van > AjsM VADERL-AND- '•• . !• ''■•.•. Hokkvri;.y--;-K.:j• i.
Waar*^pj3elgen, jB^ÊBHiïBÊ^^BBÈ Hn^BHHffiffl^ oorlogi-aa^ den ^HHRHn^ffi moeten we >ARM VADERLAND? toeóien om z'n aangrijpende ta^^efelèn, déê-r^i de ellenden 'van ÏÏ^HSBUBBBBBêè natuurgetrouw weergevei))*'; .'Wij hopen gat het BH moge bijdragen^^C rampen als déze vo©/altijd onmogelijk H maken tm werischên 'het iUiaipm^ - veel succes toe,
■ Jos. l nm ,"j>É; •, V'; ■ ;i:.vUtei". v. !. r.c!;,;. Lr nu; te Groningen.