vjLt • r. HhRDRL KBK
den Vos Reynaerde
TWFSQ& HERZIENÉ'ESIUK *
ó'.-ny-.r-v 5 •..'on).b'i";':-c 1 ■'.'!>,nsia '-;e
F.• BÜfiYNRUST Ki: TT A i















ZWOLSCHE HERDRUKKEN No.
Van den Vos Reynaerde







Van den Vos Reynaerde
TWEEDE HERZIENE DRUK
uitgegeven naar het Comburgse en Darmstadse handschrift door Dr. F. BUITENRUST HETTEMA
naar het Dyckse handschrift door Dr. H. DEGERING
ZWOLLE — W. E. J. TJEENK WILLINK — 1921



i











Darmstadse iragment E



Dyckse handschrift F



VOORBERICHT
In 1903 verscheen in de Zwolsche Herdrukken een uitgave Van den Vos Reynaerde, naar het Comburgse handschrift uitgegeven door F. Buitenrust Hettema en J. W. Muller.
Bij deze nieuwe herdruk, nu alleen door mjj bezorgd, wordt aan een daar gegeven belofte voldaan en ook het Darmstadtse fragment (E) hier herdrukt; daarenboven was Dr. Degering, de vinder zelf van „het Dyckse handschrift (F)"r zo welwillend dit, op nieuw herzien, hier Uit te geven.
Het Combutgse handschrift en het Darmstadtse fragment zjja nauwkeurig vergeleken, afgedrukt. Alleen zjjn klaarblijkelike versohrflvingen of vergissingen in A verbeterd, om de lezer daarmee niet te vermoeien ; overigens bleef de hs-tekst onveranderd, „ook al konden we voorshands niet verklaren noch aanwijzen hoe de eventueele fout te herstellen was." Evenmin is in het rijm, de maat of de grammatiese vormen gewijzigd.
Waar in het hs. een rode hoofdletter staat, springt in deze uitgave de regel met een dubbel „blok" in ; waar een rubricatie voor de „rooilijn" staat, met een enkel. Verder zjjn afgekorte woorden met cursieve letters voluit geschreven, gescheiden leden van een eigenlike samenstelling door het teken (-) verbonden, eigennamen met hoofdletters gedrukt, en leestekens — zo schaars mogelik, alleen zover strikt nodig voor het. gemakkelik lezen — aangebracht. Over een en ander, alsook over het hs. zelf, is meer te vinden in mijn Inleiding *), bladzijde cxxxvm.
*) Om geen traditie te laten ontstaan, vermeld ik hier ter loops dat Muller (CritischeCommentaarop Vanden VosReinaerde 1917) en Verdam (aankondiging in het Museum 1910) beriohten hoe door mij moedwillig de „betere lezingen" van hs. (f) zijn verzwegen in mijn Inleiding en Aantekeningen. Blijkbaar is hun beiden, onopzettelik, ontgaan dat de uitgave van Degering van 1910 is, en mijn Inleiding en Aantekeningen gezet zijn ih 1909, en geheel afgedrukt waren in Des. 1909,— zoals op blz. XI is vermeld; en cxxxrv: „van dit hs. is nog geen uitgave, alleen enige proeven zijn gepublioeerd." — Ik heb alleen gebruik kunnen maken van ,',stichproben", door Dr. Muller in de Vla. Acad. meegedeeld.



Omtrent biezonderheden van het Darmstadtse fragment verwijs ik naar de eerste uitgave van Martin, in Quellen und Forschungen LXV (1889).
Waar het een Middelnederlandse tekst gold, heeft Dr. Degering ter wille van de gelijkvormigheid in de gehele uitgave, goedgevonden dat zijn in het Duits geschreven Voorbericht, en noten, in 't Nederlands zijn omgewerkt, en in vereenvoudigde spelling gedrukt.
Bijgevoegd zijn er twee fotogravures — geen facsimile's — van hs. A ; een van fragment E, en een van hs. F, f°. 105 v. de onderhelft.
De weetgierige lezer, die zien wil wat van onze Reynaert I, en hoe dit bewaard ie, vindt hier nu alle teksten bijeen.
Zwolle, Mid-winter 1920. B. H.



Bij deze afdruk van het Dyck'se Handschrift (E.) ben ik nog conservatiever te 'werk gegaan, overeenkomstig het plan van deze uitgave, als in de eerste druk, Munster 1910 ; alleen is de tekst gewijzigd waar mij toeleek duidelik een schrijffout te wezen ; andere onjuistheden, die ten dele ook komen door het „rhapsodiese" van het werk, of opzettelike wijzigingen, of orthografiese biezonderheden, die volgens mijn opvatting de oostelike (nederrjjnse) afschrijver te laste komen (vs 1290 hiep; vs 2330 listinge; vs 3167 balsch) — heb ik ongewijzigd gelaten : in de noten is er hoogstens dan op gewezen indien uit de eigenaardigheid er van iets op te maken viel voor de te veronderstellen tekst van Willems origineel.
Ook het uiterlik stemt overeen met de wijze waaropde medeuitgever hs. A en E heeft bewerkt.
Overigens verwijs ik omtrent inhoud, schrift, ouderdom en geschiedenis van het hs. naar de voorrede van de eerste uitgave ; waar ik na nogmaals nauwkeurig nagaan, niets heb bijtevoegen of ook te wijzigen vind.
Met enige voldoening meen ik te mogen constateren dat mijn opvatting omtrent de verhouding van de dichters Aernout en Willem, tegenover Muller en Franck, ingang begint te vinden. Wie evenwel deze mening deelt, moet, zo hij consequent wil blijven, aannemen dat aan de reconstructie van de R. zoals Willem hem vervaardigde — als men ten minste een dergelijke opgave zonder onoplosbare vragen over te laten, mogelik acht,—hetDyckse handschrift en niet het Comburgse tot grondslag moet gelegd worden. Muller's critiese uitgave zal dan wel niet meer op zijn instemming kunnen rekenen.
Berlijn, 1920. Degering.







VAN DEN VOS REYNAERDE



Handschrift A
VAN DEN VOS REYNAERDE.
Willem, die Madoc maecte, (f°. 192c i.m.)
Daei hi dicken omme waecte,
Hem vernoyde so haerde
Dat die auonture van Reynaerde 5 In dietsche onghemaket bleue»
(Die Willem niet heuet vulscreuen),
Dat hi die vijte van Reynaerde dede soucken
Bnrfe hise na den walschew bouckew
In dietsche dus heuet begonnen. 10 God moete ons ziere hulpe» jonnen!
Nu keert hem daer toe mijn zin
Dat ic bidde in dit.beghin
Beede de» dorpre» enten doren,
Ofte si commen daer si hore» 15 Dese rrjme ende dese woort
(Die hem onnutte sijn ghehoort),
Dat sise laten onbescaue» :
Te vele slachten si de» raue»
Die emmer es al eue» malsch. 20 Si make» sulke rijme valsch,
Daer si niet meer of ne weten (f°. I92d)
Dan ic doe hoe datsi heete»
Die nu in Babilorrie» leue».
Daden si wel, si soudens begheue».
1 Madok J ] vele bouke
7 dede J ] ontbr.



VvUlam, die Madocke makede, (f ïoa. rb. r. y
Daer hi dicke omme wakede,
Hem vernoyde so harde
Dat ene auenture van Reynaerde 5 ln dietsche was onvolmaket bleuen,
Die Arnout niet en hadde bescreuen,
Dat hi die vite dede soeken
Enrfe hise vten walschen boeken
In dietsche heuet begonnen. 10 God moete hem sire hulpen onnen! Nv keert hem dar toe mqn sin
Dat ic bidde indit begin
Beyde den dorpers ende den doren,
Oftsi comen dar si horen 15 Dese rime ende dese woert,
Dien si onnutte sijn gèhoert.
Dat sise laten onbescauen.
Te vele slachten si den rauen
Die emmer es al euen malsch: 20 Si maken sulke time valsch,
Daer si niet meer af ne weten
Dan ic doe hoe die gene heten
Die nv in Babilonien leuen.
Daden si wel, si soudens begeuen.
4 Mogelik moet er dater gelezen; aan' de t is nog een naar boven open haaltje geschreven, dat anders bij deze letter niet voorkomt; maar gewoonlik wordt er door een haaltje naar onderen open aangeduid.
7 die staat op een rasuur. 14 si staat op een rasuur.



A
25 Dat en segghic niet dor minen wille: Mijns diohtens ware een ghestille, Ne hads mi eene niet ghebeden Die in groeter houesscheden Gherne keert hare sakew.
30 Soe bat mi dat ic soude maken Dese auontuere van Reynaerde. Al begripio die grongaerde Ende die dorprew ende die doren, Io wille dat die ghene horen
36 Die gherne pleghew der eeren 'Ende haren zin daer toe keerew Datsi leuen hoofschelike, Sijn si arem, sijn si rike, Diet verstaen met goeden sinne.
40 Nu hoert hoe ic hier beghinne.
Het was in eenen tsinxen daghe Dat beede bosch ende haghe Met groenen loueren waren beuaen. Nobel die coninc hadde ghedaen
45 Sijn hof crayeren ouer al
Dat hi waende, hadde hijs gheual, Houden ten wel groeten loue. Doe quamen tes sconinx houe Alle die diere, groet enefe cleene,
50 Sonder vos Reynaert alleene. Hi hadde te houe so vele mesdaen Dat hire niet dorste gaen: Die hem besculdioh kent, ontsiet. Also was Reynaerde ghesciet,
55 Ende hier omme scuwedi sconmx hof Daer hi in hadde oranoken lof. Doe al dat hof versamet was, Was daer niemen sonder die das, Hine hadde te claghene ouer Reynaerde,
60 Den feilen metten grijsen baerde. Nv gaet hier vp eene claghe.



F
25 Mijns dichtens ware oec gestille,
(Dat ne seg ic niet dor haren wille)
En hads mi niet gebeden
Die in gioter houescheden
Gherne keret haie saken. 30 Si bad mi dat ic soude maken
Deee auenture van Reynaerde
Al begiepent die grinsarde.
• Jó wil wel dat se de gone horen
Enoe daer toe geuen har oren 35 Die gaerne plegen der heren
Enoe haren sin daer toe keren,
Sijn si arme, sijn si rike,
Dat si leuen houeslike. _ Dit verstaet in goeden sinne. 40 Nv hoert hoe iet beginne.
Het was an enen pijnster dage (f° 102va)
Dat beyde busch ende hage
Mit groenen loueren was beuaen.
Nobel, die coninc, hadde gedaen 45 Sijn hoi creyieren ouer al
Dat hi wel waende, hadde hijs geual,
Houden te wel groten loue.
Dus quamen tes coninx houe
Alle diere, groet ende' clene, 60 Sonder Reynaer, de vos, 'allene.
Hi hadde te houe so vele misdaen
Dat hire niet en dorste gaen.
Die dief, die steelt, die souwet tlicht: ^
Dat seit die lettere, dat es recht. 55 Also dede Reynaert dat hof
Daer hi in hadde wel cranken lof.
Doe al dat hof vergadert was,
Doene was dar niemen dan de das,
Hine hadde te clagene ouer Reynaerde, 60 Den feilen mitten roden baerde. Nv gaet hier an ene claghe.
26 seg is verbeterd uit geg.
50 Vgl. Vers 55, maar ook Vers 69.
J



A
Isingrijn ende sine maghe
Ghinghen voer den coninc staew. (f°. 193a)
Ysengrijn begonste saen 66 Ende sprao: 'coninc heere,
Dor hu edelheit ende dor hu eere
Ende dor recht ende dor ghehade
Ontfaerme hu miere scade
Die mi Reynaert heeft ghedaen, 70 Daer ie af dicken hebbe ontfaen
Groeten lachter ende verlies.
Voer al dandre ontfaerme hu**dies
Dat hi mijn wijf heuet verhoert,
Ende mine kincLre so mesvoert 75 Dat hise beseekede daer si laghen,
Datter twee noint ne saghen
Ende si worden staer-blent.
Noohtan hoendi mi sent:
Het was sint so verre comen 80 Datter eenen dach af was ghenomen,
Ende Reynaerd soude hebben ghedaen
Sine onsculde, ende also saen
Alse die heleghe waren brocht,
Was hi ander-sins bedocht 86 Ende ontfoer ons in sine veste.
Heere, dit kennen noch die beste
Die te houe zijn commen hier.
Mi heuet Reynaert, dat felle dier,
So vele te leede ghedaen, 90 Ic weet wel al sonder waen,
Al ware al tlaken paerkement
Datmen maket nu te Ghent,
In ne ghescreeft niet daer an.
Dies zwijghic nochtan, 96 Ne ware mijns wiues lachter
Ne mach niet bliuen achter
No {onVersweghew no onghewroken.'
94 zwijghio W ] zwijghics



F
Ysegrim ende sine maghe
Ghingen vorden coninc staen.
Ysegrim begonde saen 65 Ende sprac : 'coninc, edel here,
Dur [v] edelheyt ende dur v ere
Beyde dur recht ende dur genade
Ontfarmt v der groter scade
Die mi Reynaer heeft gedaen, 70 Dar ic dicke af bebbe ontfaen
Groten lachter ende verlies.
Vor al ontfarme v dies
Dat hi mijn wijf heft verhoert,
Ende mine kinder so gevoert 75 Dat hise beseicte dar si laghen,
Datter . ij . no min no meer nesaghen
Ende worden beyde al stare-blint.
Nochtan hoende hi mi sint:
Et was sint so verre comen 80 Dats een dach was gecomen,
Ende Reynaert soude hebben gedaen (fo 102 tb)
Sijn onsculde . ende also saen
Alse die heyligen vor waren brocht,
Was Reynaert ander sins bedocht 85 Ende ontfloe in sine veste.
Here, dat kinnen noch die beste
Die ten houe sijn comen hijr.
Mi heeft ~Re.yna.ert, dat felle dijr,
So vele tè lede gedaen, 90 Jc weet dat wel sonder waen,
Ware al dat laken perkement
Datmen maket tote Ghent,
Men screuet niet daer an.
Mer des swigic nochtan, 95 Mar mines wiues lachter
Ne mach niet bliuen achter
No verswegen no onghewroken.
69 Vgl. Vers. 50 en 55. 77 stare-blint ] stare blint. 86 Here ] Hore.
95 mar ] mer. A : neware. 96' mach ] nach. 97 no ] ne.



A
/ Doe Ysengrijn dit hadde gbesproken,
Stont vp een hondekijn, Met Cortoys, 100 Ende claghede den oonino in francsoys
Hoet so arem was wijlgn eerjg, | Dat alles goeds en hadde meere
In eenen winter, in eene vorst,
Dan alleene eene worst, 105 Ende hem Reynaert, die felle man, (t°. 193&)
Die selue worst stal ende nam.
Tybeert die eater die wart gram.
Aldus hi sine tale began
Ende sprano midden in den rinc 110 Ende seide: 'heere coninc,
Dor dat ghi Reynaerde zijt onhout,
So en es hier iono no hout,
Hine hebbe te wroughene ieghen hu.
Dat Cortoys claghet nu 115 Dats ouer menich iaer ghesciet.
Die worst was mine, al en claghic niet.
Io hadse bi miere lust ghewonnen,
Daer ic bi nachte quam gheronnen . Omme beiach in eene molen, 120 Daer ic die worst in hadde ghestolen
Eenen slapenden molen-man.
Hadder Cortoys yewet an,
Dan was bi niemene dan bi mi.
Hets recht dat omberecht zi 125 Die claghe die Cortoys doet.'
Paneer de beuer sprac: 'dinct hu goet,
Tybeert, datmen die claghe ombeere ?
Reynaert es een recht mordeneere
Ende een trekere ende een dief. 130 Hine heeft oec niemene so lief,
No den coninc minen heere, —- Hinejwilde dat hi lijf ende eere
Terlore, mochtire an winnen
Een vet morzeel van eere hinnen. 135 VYat sechdi van eere laghe:



F
Als Ysegrim dit heft gesproken,
Stont op een hont ende hiet Cortoys, 100 Ende sprao ten conino in fransoys
Hoe hi so arm was wilen eer,
Dat hi als ne hadde meer
Op enen winter, in enen vorst,
Danene enige worst, 106 'Ende hem, Reynaert die selue nam.
Tybaert, de kater, hi wart gram
Ende sprano in midden den rino
Ende seide: 'heer her coninc,
Dur dat 'Reynaert dus onthout, 110 Sones hier niema», ionc noch out,
Hine hebbene te wroege» iegen v.
Dat Cortoys hier claget nv
Bi liste had icse gewonnen,
Bi nachte dar ic was geronnen 116 Om mijn beiach inere molen;
Dar had ic die worst gestolen
Enen slapenden moleman.
Hadder Cortoys yet an ?
Dat was bi nieman dan bi mi. 120 Ets best dat onboret si
Derre clage die Cortoys hier doet.' (f° 103 n»)
Paneer sprac: 'dunct v goet
Datmen dere clage onbere'? 1
Reynaert is een mordenere 125 Ende . i. verrader ende . i. dief.
Hine heft niemene so lief,
No den coninc, minen here,
Hine wilde dat hi lijf ende ere
Verlore, mochte hire an winnen 130 Een vet morsiel van ere hennen.
Wat segdi van ere sage:
lOOten: de letterverbindingen de en te zijn niet altijd duidelik in het hs. te onderscheiden.
Vers 112 staat aan 't eind van een kolom achter vs. 119. Twee tekentjes (*) aan de rand geven de juiste volgorde aan.
Na vs. 112 ontbr. twee regels.
129 Achter verlore m een letter uitgeschrapt.



A
En dedi ghistren in de» daghe
Eene die meeste ouerdaet
An Cuwaerde de» hase die hier staet,
Die noyt eenich dier ghedede ? 140 Want hi hem binne» sconinx vrede
Ende binne» des coninx gheleede
Ghelouede te leerne sine» crede
Ende soudene make» capelaen.
Doe dedine sitten gaen 145 Vaste tussche» sine beene.
Doe begonste» si ouer eene
Spellen ende lesen beede (f°.i93o)
Ende lude te zinghene crede.
Mi gheuiel dat ic te dien tijden 150 Ter seluer stede soude lijden. ^
Doe hoerdio haerre beeder sanc
Ende maecte daer-waert mine» ganc
Met eere arde snelre vaerde.
Doe vandic daer meester Reynaerde 155 Die ziere lessen hadde begheue»,
Die hi te vore» vp hadde gheheuen, I Ende diende van sine» houden spelen
Ende hadde Coewaerde bi der kelen
Ende soude hem thoeft af hebben ghenomen, 160 Waer ic hem niet te hulpen comen
Bi auontueien in dien stonden. *
Siet hier noch die verssche wonde»
Ende die teekine, heere coninc, s
Die Coewoert van hem ontfinc. 165 Laetti dit bliuen onghewrokenl
Dat hu verde dus es te-broken, fGhine wreket als huwe manne» wijsen, PMen saelt huwen kindren mesprijsenj FHier-naer ouer we1 menich iaer.' pj noj 'Bi Gode, Paneer, ghi secht waer,'
Sprac Ysengrijn daer hi stoet,
'Heere, waer Reynaerd doot, het -waer ons goet,



F
En dede hi gistren an den daghe
Ene die meeste oucrdaet
An Cuwarde, den hase, die hier staet,
135 Die noyt enich dier dede ?
Want hi binnen des coninx vrede Ende binnen des coninx gelede Louede te leerne sinen crede Ende souden maken goet capellaen
140 Ende dedene vor hem sitten gaen Vaste tusschen sine been, Ende begonde ouer een Spellen ende lesen bede Ende lude te singene haren crede.
145 Mi geuel dat io an dien tiden Ter seluer stede souden liden. Dar hordic haren sanc Ende maecte darwaert minen ganc Mit ere harder snelre vaert.
160 Doe vandic meister Reinaert Die sijn lesse hadde begeuen, Die hi voren hadde opheuen, Ende diende van sinen ouden spele Ende hadde Cuwaeide bider kele
156 Ende soude hem tlijf hebben genomen, En waric hem niet te hulpen comen Bi au enturen in dien stonden. Siet hier noch de versche wonden An Cuwaide, den arminc !
160 Jc seg v, here her coninc,
Latijt bliuen onghewroken (f» i03ri Dat v vrede dus es broken, Ghine wreket als vwe manine wisen, Men salt vwen kinden mesprisen
165 Hier na ouer menich iaer.'
'Bi gode, Panser, du sechs waer,' Sprao Tsegrim al daer hi stoet, 'Ware "Reynaert doet, et ware goet,
162 Vit vers ia door de afschrijver aan 't.slot van de kolom (na tw. 200) bijgevoegd. De juiste volgorde geven twee kruisjes aan.



A
Also benoude mi God mijn leuen! Ne wareiwert hem dit vergheuen,
175 Hi sal noch hoenen binne» eere maent Sulken dies niet ne bewaent.'
Doe spranc vp Grinbert die das, Die Reynaerts broeder sone waB, Met eere verbolghenlike tale.
180 'Heere Ysengrijn, me» weet dat wale Ende hets een hout bijspel: 'Viants mont seit selde» wel.' Verstaet, neemt miere tale» goem: <~ Ic wilde, hi hinghe an eene» boem —
185 Bi ziere kelen als een dief,
Die andre» heeft ghedaen meest grief. Heere Ysengrijn, wildi angaem Soendinc ende dat ontfae», Daer toe willic helpe» gherne. (t°. 19M)
190 Mijn oem e» saelt hem oec niet wernew. Entie meest andre» heeft mesdaew Sal de» andre» in bate» staen Van mine» oem ende van hu. Al comt hi niet claghe» nu,
196 Ware mijn oem wel te houe Ende stonde in sconinx loue, Heere Ysengrijn, als ghi doet, En soude de» coninc niet dinckem goet Ende ghine bleues hede» onbegrepe»
200 Dat ghi sijn vel so hebt ghenepe» So dicwile met huwe» scerpe» tanden, Dat hi niet ne conde ghehanden.'
Ysengrijn sprac: 'hebdi gheleert An huwen oem dus lieghen apeert ?'
205 'In hebbe doeran niet gheloghen: Ghi hebt mine» oem bedroghe» Arde dicke in menegher wijsen. Ghi mesleettene van de» pladijse Die hi hu warp van der kerre»,
210 Doe ghi hem volghet va» verren Ende ghi die beste pladijse vp laset, Daer ghi hu ane hadt versadet, Ghine gaeft hem no goet no quaet,



F
Also benoude mi god mijn leuen!
170 Mar wart hem dit vergeuen, Hi sal honen in derre maent Sulken dies hem niet bewaent.' Doe spranc op Grimbert, die das, Die Reynaerds brueder sone was,
175 Mit ere verbolgentliker tale. 'Her Ysegrim, en weti wale Ende ets een out bispel: 'Viants mont seit selden wel.' Wat witi Reynaerde, minew oem ?
180 Jc wilde,' hi hinge an enen boem Bisiere kele als een dief, Har Ysegrim, ende waert v lief Ende gijt also wilt anegaen, Die andren meest heeft mesdaen
185 Van ruinen oem ende van v. Al comt hi niet te houe nv, Ware mijn oem alse wel te houe Ende hi stont indes coninx loue, Har Ysegrim, als gi doet,
190 En soudu niet dinken goet
Ende gine bleuets huden onbegiepen Dar gi mijns oems vel hebt genepen «* So dicke mit vwen scarpe» tanden, Dat hijt niet en dorste anden.
195 Jn hebbe dar an niet gelogen: Ghi hebt minew oem bedrogen Dicke ende in menigher wisen. Ghi bedroechten vanden pladisen Di hi warp vander kerren,
200 Doe gi volget na van verren
Ende gi die vette pladisen aet, (f°. i03m.) Daer gi v seluen mede versaet. Ghine gauet hem no goet no quaet
201 De eerste helft van deze regel staat op een rasuur. 203 gauet ] geuet.



A
Sonder aileene eenen pladijsew-graet, 215 Dat ghi hem te ieghe» brocht Dor dat ghine niet en mocht. Sint hoendine van eenen bake Die vet was ende van goeder smake, Dien ghi leit in huwen muzeele. 220 Doe Reynaert heesschede zijn deele, Andwoerdi hem in scerne : 'Hu deel willic hu gheuen gherne, Reynaert, scone ionghelinc: Die wisse daer die bake an hine, 225 Becnause, so es so vet.'
Reynaerde waes lettel te bet Dat hi den goeden bake ghewan In suiker zorghen, dattene een man Vinc ende warpene in sinen zac. 230 Dese pine ende dit onghemac
Heuet hi leden dor Ysengrijne (f°. i94o) Ende ondert werue» meer dan ic hu rijme !
Ghi heeren, dinct hu dit ghenouch ? Nochtan om meer ongheuouch 235 Dat hi claghet om sijn wijf,
Die Reynaerde. heuet al haer lijf Ghemint, so doet hi hare. Al ne makeden zijt niet mare, Ic dart wel segghen ouer waer 240 Dat langher es dan .vij. iaer
Dat Reynaert heuet hare trauwe. Om dat Haersint die scone vranwe Dor minne ende dor quade zede Reynaert sinen wille dede : 245 Wattan, so was sciere ghenesen!
Wat talen mach daer omme wesen! ^ Nu maket heere Cuwaert die hase
Eene claghe van eere blasé. Of hi den credo niet wel en las, 250 Reynaerd die zijn meester was,
Mochte hi sinen clerc niet blauwen ? Dat ware onrecht, en trauwen!
238 makeden J ] makedent



Sonder ere pladisen graet,
20S Dat gi hem ieghe» brocht
Dur dat gijs selue» niene mocht.
Sint honedine va» ene» bake Die vet was ende van goeder smake, Dien gi leit al in v butseel.
210 Doe Reynaert eyscede sijn deel, Andwordi hem tuwen scerne : 'V deel sal ic v gheuen gherne, Reynaert, scone iongelinc: Die wisse dar die bake an hine,
215 Becnaget die, sies wel vet.' Reinaerde was luttel te bet
Vinc. ende warpne in sine sac. Dese pine ende dit ongemac Heft ni leden dur Ysegrime
220 Ende . C . werue meer danic v rime. Ghi heren, dunct v dit genoeoh ? Noohta» is meere ongeuoech Dat hi claget om sijn wijf, Die Reynaerde alhar lijf
226 Gheminnet heuet openbare, Alne mak» sijs niet widemare. Jc wil seggen ouer waer Dats langhes es dan . vij. iaer Dat Reynaert heft har trouwe,
230 Ende oftie scone vrouwe
Dur minne ende dur houeschede Eens sinen wille dede Ende sies saen was genesen, Wat clagen mach dar af wesen!
235 Nv maket hier Cuwart, de hase, Ene clage va» ere blasé. Oft hi den crede niet wel en las, Reynaert die sijn meyster was, Enmoest hi sine» clerc niet blouwe» ?
240 Dat waer onrecht, bimire trouwe»!
216 Hier missen twee-regels. 226 sijs [ sijs sij.



A
Cortoys claghet om eene worst Die hi verloes in eene vorst.
256 Die claghe ware bet verholen: Ende hoerdi datso was ghestolew ? Male quesite male perdite: Oner recht wert men qualike quite Datmen heuet qualic ghewonnen.
260 Wie sal Reynaerde dat verjonnen, Of hi ghestolen goet ghine an ? Niemen die recht versceeden oan.
Reynaert es een gherecht man. Sint dat die coninc sinen ban
265 Heuet gheboden ende sinen vrede, So weetic wel dat hi ne dede Dinc ne gheene, dan of hi ware Herroite ofte clusenare. Naest siere huut draecht hi een hare.
270 Binnen desen naesten jare
Sone hat hi vleesch, no wilt no tam: Dat seidi die ghistren danen quam. Malcroys heuet hi begheue», (f. 1946) Sinen casteel, ende heuet vp heuen
275 Eene cluse daer hi leghet in. Ander beiach no ander ghewin So wanic wel dat hine heuet Dan karitate diemen hem gheuet. Bleec es hi ende magher van pinen,
280 Hongher, dorst, soerpe karijnen Doghet hi voer sine zonden Reoht te desen seluen stonden.'
Doe Grimbert stont in dese tale, Saghen si van berghe te dale
285 Canticler oommen gheuaren, Ende brochte vp eene bare Eene doode hinne, ende hiet Coppe, Die Reynaert hadde bi de» croppe Hoeft ende hals af ghebeten.
290 Dit moeste nu de coninc weten.
Canteclere quam voer de bare gaende
258 Ouer recht Verd] Onreoht



Cortoys clagede om ene worst (f°. 103«6.)
Die hi verloes in enen vorst,
Die clage waie bet verholen:
En hordi dat si was gestolen ? 245 Male quesijt male pordijt:
Mit ïechte wert mens qualic quijt
Datmen qualike heft gewonnen.
Wi soude Reynaerde dat wanconne»,
Oft hi verstolen goet vino an 1 850 Nieman die ïechte besceiden oan.
"Reynaert is een gherecht man.
Sint dat die Coninc sinen ban
Hebt geboden ende sinen vrede,
So wetic wel dat hine dede 255 Dinc ne gheen, dan oft hi ware
Erumite ofte clusenare.
Naest sire huut draget hi ene hare.
Binnen den naesten iare
Sone at hi vleysch, wilt no tam: 260 Dat seide hi die gistren van dane qnam.
Maperthus hebt hi begheuen,
Sine casteel, ende heft op geheuen
Ene cluse dar leget hi in.
Ander beiach no ander gewin 265 So wanic wel dat hine heuet
Dan cantate die men hem geuet.
Bleec ende maghe.r ishi van pinen:
Hongher, dorst, sware carinen
Doet hi ouer sine sonden.' 270 Rechte in desen seluen stonden,
Dat Grimbaert stont in deser tale,
Saghen si nederwaert in den dale
Cantecleer comen geuaren,
Ende brochte op ere baren 275 Ene dode henne, ende hiet Coppe,
Die Reynaert hadde biden croppe
Houet ende hals af gebeten.
Dat moste nv die Coninc weten. Cantecleer quam vore gaende



A
Sine vederen zeere slaende.
In weder-zijden van der baren
Ghine een hane wijde mare. 295 Die een hane hiet Cantaert,
Daer wijlen na gheheeten waert
Vrauwe Alente» goeden hane.
Die ander hiet, na minen wane,
Die goede hane Crayant, 300 Die scoenste hane diemen vant
Tusschen Portaengen ende Polane.
Elker-lijc van desen hanen
Drouch eene berrende stallicht
Dat lanc was ende richt. 305 Daer waren Coppen broeders twee,
Die riepen: 'o wy ende wee.'
Om hoerre sustre Coppen doot
Dreuen si claghe ende jammer groot.
Pinte ende Sproete droughen die bare. 310 Hem was te moede zware
Van hoerre suster die si hadden verloren.
Men mocht arde verre horen
Haerre tweer oarminghe.
Dus sijn si commen int ghedinghe. 315 Canticler spranc in den rijnc (f°. 194c;
Ende seide : 'heere coninc,
Dor God ende dor ghenade
Nu ontfaermet miere scaden
Die mi Reynaert heeft ghedaen 320 Ende mine kindren, die hier staen
Ende seere hebben haren onwille.
Ten in-gane van aprille,
Doe die winter was vergaen
Ende men siet die bloumen staen 325 Ouer al die velde groene,
Doe was ic fier ende coene
Van mine'n groten gheslachte.
303 drouoh ö] drouoht 320 kindrera W ] sustre»



F
280 Sine vedre aeie slaende.
In weder side vander bare io4m.) Ghingben twee banen wide mare. Dene bane hiete Cantart, Daer na wilen gheheten wart
285 Ver Alenten goede bane. Dander hiet na mine» wane Die goede hane Craiant, Die seoenste hane dieme» vant Tussohen Bartanghe» ende Pollanen.
290 Eikerlij c van desen hanen Droeeh ene bernende stallecht Dat beyde lanc was ende recht. Dit ware» Coppen bruedere twee. Si riepen: 'wach ende wee.'
295 Om haer suster Coppen doet
Dreue» si clage ende iamer groet .
Pinte ende Sprote droege» die bare. Hem was te moede harde sware Om hare suster die si hadde» verloren.
300 Men mochte harde verre horen Der twier carminge. Dus sijn si comen ten gedinge. Cantecleer sprano inden iinc Ende seyde: 'heer her coninc,
305 Dur god ende dur genade Nv ontfarme v mire scade Die mi Reynaert, heft ghedaen Ende ruinen kinderen, die hier staen, Die sere sijn te hare» onwille.
310 Tot enen inganc vande» aprille, Doe die winter was, vergaen Ende men sach die bloeme» staen Ende ouer al die velde groene, Doe wasic fier ende coene
315 Van menigen groten geslachte.
281 Als custode van het blad: na der bare. 305 Eerst genaden, de n is evenwel doorgeschrapt en onderstipt ; ook is er aan gekrast.



A
Io hadde jonghei zonen achte Ende jongher dochtrew zeuene
880 Dien wel lusten te leuene, Die mi Roede die vroede Hadde brocht te dien broede. Si waren alle vet ende staero Ende ghinghen in een scone paerc,
335 Dat was beloken in eenen muere. Hier-binnen stoet eene scuere Daer vele honden toe hoorden, Datsi menieh dier fel scoorden Dies waren mine kindre owueruaert.
340 Dit benijdde dus Reynaert
Dat siere waren so vaste binnen Dat hire ne gheen conste ghewinnen. Want Reynaert, dié felle ghebuere, Hoe dicken ghine hi om den muere,
345 Ende leide om ons sine laghen. Alsene dan die honde saghen, Liepen si na met haerre cracht. Eene waerf wart hi vp de gracht Bi auontuere» daer belopen,
350 Dat io hem sach een deel becoepen Sine dief te ende sinen roef, Dat hem die pelse zeere stoefy. Nochtan quam hi bi baraten, Dattene God moete verwaten!
355 Doe waer-wi zijns langhe quijte.. Sint quam hi als een herroijte, Reynaerd, die mordadeghe dief, (f°. I94i) Ende brochte mi zeghele ende brief Te lesene, heere coninc,
360 Daer hu seghele ane hine.
Doe io die letteren began lesen, Dochte mi daer an ghescreuen wesen Dat ghi haddet coninclike Ouer alle huwen rike
343, 344 01344, 343 362 wesen O ] ontbr.



F
Jc hadde ionger sonen achte
Ende scoenre dochtre seuene
Dien wel lusten te leuene,
Ende mijn wijf Coppe, die vroede, 320 Hadde vort brocht tenen broede.
Si waren vet ende starc (f>. I04r&.)
Ende gingen in enen pare,
Dat was beloken mit enen mure.
Daer binnen stont ene monic-scure 325 Daer so vele honde toe horden
Dat si menegen dire de pelse soorden.
Des waren mine kindre onuervaert.
Dat benide te hant Reynaert
Dat sire so vaste woenden binnen 330 Dat hire gheen en conde gewinnen,
Reynaert, die felle ghebuur.
Hoe dicke ran hi om den muur,
Ende leyde om ons sine laghen.
Alsene dan de honde saghen, 335 Setten si hem na mit crachte.
Enewarf wart hi optie graChte
Bi auentufe» so belopen.
Daer sachic hem al becopen
Sine diefte ende sinen roef, 340 Want hem daer den pels stoef.
Nochtan quam hi mit barate
Dane, datten gode verwate !
Doe ware wi sijns lange quite.
Sint quam hi als een erimite, 345 Reyn&ert, die mordadighe dief,
Ende brochte mi enen brief
Te lesene, here coninc,
Daer vwe zeghel ane ghine.
Doe ic den brief began te lesen, 350 Dochter mi in gescreuen wesen
Dat gi had comnolike
Ende als een coninc rike
816 Eerst stond er hadder, de r is evenwel onderstipt en uitgeschrapt. 324 monic-scure. 330 hire 1 hare.
341 barate ] baratae. 344 Voor er in verbeterd was had het hs e erimite.



A
365 Alle diere» ghebode» vrede
Ende oeo allen voghele» mede.
Oec brochte bi mi ander niemare
Ende seide dat bi ware
Een begheuen clusenare 370 Ende bi badde gbedae» vele zware
Voer sine zonde» menegbe pine.
Hi toeebde mi palster ende slauine
Die bi brochte van der Elmare,
Daer onder eene scerpe hare. 376 Doe sprac hi: 'heere Careteoleer,
Nu mooghdi wel vor-wert meer
Van mi sonder hoede leue».
Io hebbe bi der stole vergheue»
Al vleesch ende vleesch-smout, 380 Ic bem voert meer so hout,
Ic moet miere ziele» telen.
Gode willic hu beuele».
Ic ga daer ic hebbe te doene.
Ic hebbe middach ende noene 386 Ende prieme» te segghene va» de» daghe.
Doe nam hi neue» eere haghe
Sine» wech, te dien ghesceede
Ghine hi lesen sine» crede.
Ic wart blide ende onueruaert 390 Ende ghine te mine» kindre» waert,
Ende was so wel al sonder hoede
Dat ie al met mine» broede
Sonder zorghe ghine bute» muere.
Daer gheuiel mi quade auowtuere, 395 Want Reynaert, die felle saghe,
Was gheeropem dor de haghe
Ende hadde ons die porte ondergaem.
Doe wart miere kindre saen
Een ghepronden huten ghetale, (f. 19&») 400 Dat leide Reynaert in sine male.
Quade auontuere mi doe nakede.
Want sint dat hise smakede
In sinen ghiereghe» mont,
378 stole De Vr ] scole, er kan ook stole worden gelezen.



F
Allen diren ghegheuen vrede
Ende allen vogelen mede : 355 Ende hi seyde mi dat hi ware
Ene begheuen clusenare
Ende hadde ghedaen sware carinen
Ende vanden sonden sinen
Penitencie ende sware pine. 360 Hi toende mi pelse ende slauine
Die hi broeht vander Elmare, (f°. 1041».)
Daer onder ene scarpe hare.
Doe sprac hi: 'here Cantecleer,
Nv mogedi voerwaer meer 365 Van mi sonder sorghe leuen.
Jc hebbe bider stolen begeuen
Al vleesch ende vleessmout.
Jc bin vorwaert meer so out,
Jc moet mire zielen telen. 370 Gode wil ic v beuelen.
Jc ga daer io hebbe te doene:
Jc hebbe noch middach ende noene
Ende prime te segghen vanden daghe.'
Doe nam hi neue» enen haghe 376 Enen wech te dien gescede
Ende began te lesen sinen crede.
Jc wart blide ende onuervaert
Ende ghine te minen kindren waert,
Ende [was] so vele sonder hoede 380 Dat ic mit allen minen broede
Sonder sorge ghine buten mure,
Daer mi geviel quade auenture.
Want "Reynaert, die felle saghe,
Was ghecropen dur die haghe 385 Ende hadde ons die porie ondergaen.
Doe wart mire kindre saen
Ene ghepronden vten ghetale,
Dat leyde Reynaert in sine male.
Quade auenture mi doe nakede. 390 Sint dat hiie een gesmake[de]
Jn sinen ghireghen mont,
353 Allen ] Ende allen.
367 vlees smout] vlees smout



A
Ne conste ons wachtre no onse hont 405 No bewaohten no bescaermen.
Heere, dat laet hu ontfaermen.
Reynaert leïde sine laghe
Beede bi naohte ende bi daghe
Ende roefde emmer mine kindre. 410 So vele es tghetal nu mindre
Dant ghewone was te zine,
Dat die .xv. kindre mine
Sijn ghedeghen al tote vieren.
So zuuer heefse die onghiere 415 Reynaert in sinen mont verslonden.
Noch ghistren wart hem metten honden
Ontjaghet Coppe die mare
Die hier leghet vp dese bare.
Dit claghic hu met groeten zeere: 420 Ontfaremt hu mijns, wel soete heere !' ^yf Die coninc sprac: 'Grimoeerf die das,
Hu oem die olusenare was,
Hi heuet ghedaen so goede carine,
Leuio een jaer, het sal hem seinen! ^ 425 Nu hoert hier, Cantioleer,
Wat sal der talen meer ? • Hu dochter leghet al hier versleghen.
God moet haerre zielen pleghen
Wine moghense hiet langher houden 430 (God mqeter al ghewouden)
Ende sullen onse vygelyen zinghen.
Daer na sullen wise bringhe»,
Den lichame, ter eerden met eeren.
Dan sullen wi met desen heeren 435 Ons beraden ende bespreken
Hoe wi ons best ghewreken
An Reynaerde dese moort.'
Doe hi ghesprao deze woort,
Beual hi ionghe ende houden 440 Datsi vygelyen zinghen souden.
Dat hi gheboet was sciere ghedaen. (f°. i»86)
Doe mochtemen horen ane slaen
Ende beghinnen harde ho
Dat placebo domino



F
En conde x>na wachter no hont
So besoeimen noch bewachten
No bidaghe no binachten 395 Hine rouede mine kinder.
So vele is mijn getal te minder
Dantte voren plachte sine,
Dat die . xv . kinder mine
Sijn gedeghen al op vire. 400 So suuer heftse die onghehire
Reynaert in sinen mont verslonden. (f°. 104 té.)
Noch gistren wert hem mitten honden
Ontiaghet Coppe, die mare,
Die hier leget op die bare. 405 Dat clagic v mit groten sere:
Ontfarme v mijns. Coninc here!' Die Coninc sprac: 'her das,
V oem die clusenoer was,
Hi heuet gedaen so sware carinen, 410 Leuic een iaer, et sal hem seinen! Nv hort, heer Cantecleer, Wat sal deser talen meer 1
V wijf leit hier versleghen. God moet haer zielen pleghen.
416 Wine moghense niet langher houden.
Wi sullens gode laten wouden
Ende sullen onse vigelien singen,
Ende daerna sulle wi bringhen
Den lichaem ter eerden mit eren. 420 Daer na sulwi mit desen heren
Dus beraden ende bespreken
Hoe wi best gewreken
An Reynaei[de] desen moert.'
Doe hi ghesproken hadde de woert, 425 Gheboet hi ionghen ende ouden
Dat si vigelien lesen souden.
Des coninx ghebod was scire gedaen.
Doe mochtmen horen harde saen
Beginnen lude ende ho 4so Placebo domino
400 onghehire staat op een rasuur.



A
445 Ende die verse die daer toe horen. Io seit oec in waren worden, Ne ware oee tware ons te lane, Wie daer der zielen vers zanc Ende wie die zielen-lesse las.
450 Doe die vygelyen ghehent was, Doe leidemen Coppen in dat graf Dat bi engiene ghemaect was Onder die linde in een gras, Van maerber-steene slecht was
455 Die saerc die daer vp lach.
Die letteren, diemen daer an sach, Deden an tgraf bekinnem Wie daer lach begrauen binnen. Dus spraken die bouc-staue
460 An den zaerc vp den graue: 'Hier leghet Coppe begrauen . Die so wale conste scrauen, Die Reynaert die vos verbeet Ende haren gheslachte was te wreef.'
466 Nv leghet Coppe onder moude». Die coninc sprac ismen houden Datsi hem alle bespraken Hoe si alre best ghewraken Dese groete ouerdade.
470 Doe waren si alle te rade Datsi daer den coninc rieden Dat hine dan soude ombieden Dat hi te houe soude comen, No dor scade» no dor vromen
476 Ne lette, hine quame int ghedinghe, Ende men Brune van dien dinghe Die bodscap soude laden. Dies was die coninc sciere beraden Dat hi dus sprac te Bruun den beere:
480 Heere Bruun, dit segghic voer dit heere
447 tware O ] ware
454 slecht M ] die slecht 455, 456 M ] 466, 465 457 deden J ] dede



F
Entie veerse diei toe behorden.
Jc seg v in corten woerden,
Wie daer die seuende lesse sanc,
Mar et ware alte lanc, 435 Ende wie die zielemisse las.
Als der vigelien een ende was,
Doe leydemero Coppen in een graffc
Dat mit sinne was gewracht
Ondei een linde in dat gras. 440 Een marmersteen slecht alse glas
Was die saic die op har lach. (Mos ra.)
Die letteren, diemen dar op sach,
Si daden op dat graf bekinnen
Wie daer op lach begrauen binnen. 445 Dus spraken die boecstaue
Anden sarke op den graue:
'Hier leghet Coppe begrauen
Die wel oonde scrauen,
Die Reynaert, de vos, verbeet 450 Die haren geslachte was te wreet'.
Nv leget Coppe onder die moude.
Die Coninc boet al sine houde
Dat sihéw' bespraken
Hoe si alre best ghewraken 455 Op Reynaerde die ouerdade.
Doe worden si alte rade
Dat siden Coninc rieden
Dat hi Reynaerde soude onbieden
Dat hi te houe soude comen, 460 Dat hidur scade ende dur vromen
Ne Hete, hine qwame ten gedinge,
Ende men Brunen van deser dinge
Die boetscap soude laden.
Des was die Coninc saen beraden 465 Ende sprac dus te Brunen, den bere:
'Her Brune, ic seg v vor dit here
434 alte lanc ] altehant.
441 De W is geheel door 't wegslijten van '< perkament verdwenen.
465 bere verbeterd in het hs. uit here.



A
Dat ghi dese bodscap doet.
Oec biddio hu dat ghi zijt vroet,
Dat ghi hu wacht van baraet. (f°. 196e)
Reynaert es fel ende quaet: 485 Hi sal hu smeeke» ende lieghen,
Mach hi, hi sal hu bedrieghera
Met valsche» woorden ende met scone»,
Mach hi, bi Gode, hi sal hu honen.'
'Heere,' seit hi, 'laet hu castyen, 490 So moete mi God vermalendyen,
Of mi Reynaert so sal-honen,
Inne saelt hem weder lonen
Dat hijs an den dulsten zi.
Nu ne zorghet niet om mi.' 495 Nu neemt hi orlof ende hi sal naken
Daer hi zeere sal mesraken. Nv es Brune vp die vaert
Ende heuet in ziere hérten onwaert
Ende het dochte hem ouer-daet 500 Dat yement soude sijn so quaet
Ende dat hem Reynaert hoenen soude.
J)or den keer van eenen woude
Quam hi gheloepen dor eene wostine,
Daer Reynaert hadde de pade sine 505 Ghesleghen erom ende meniohfoude,
Also als hi huten woude
Hadde gheloepen om sijn beiach.
Beneden der woestinen lach
Een berch oech ende lanc, 510 Daèr moeste Bruun sinen ganc
Te middewaerde ouer maken,
Sal hi te Manpertus gherake».
Reynaerd hadde so menich huus,
Maer die casteel Manpertus 515 Dat was die beste van sinen borghen.
Daer trae hi in, als hi in zorghen
Ende in noede was beuaen.
Nu es Brune die beere ghegaen
Dat hi te Manpertuus es comen, 520 Daer hi de porte heuet vernomen
Daer Reynaerd hute plach te gane,



F
Dat gi dese boetscap doet. . Oeo radio v dat gi Bijt vroet Ende gi v wacbt yeghen baraet. f70 'Reynaert es so fel ende so quaet: Hi sal v smeken ende lieghen, Mach hi. hi sal v bedrieghen Mit valschen worden ende mit sconen, Mach hi, bigode . hi sal v honen.' 475 'Here,' sprac Brune . 'laet v castien, So moete mi god vermaledien, Ofte mi Reynaert sal honen, Jnne salt hem so weder lonen Dat hijs anden dilsten si. 680 Nu ne sorget niet vor mi.'
Dus nemet hi orlof ende salhem maken (f>. I06r&.) Dat hi welsere sal mesraken.
Nv es Brune opdie vaert Ende heft in sire herten onwaert, 485 Ende et dochte hem ouerdaet Dat menne helde ouerquaet Datten Reynaert honen soude. Durt donkerste vanden woude Quam hi gelopen an ene woestine, 490 Daer Reynaert hadde de pade sine Gheslaghen erom ende menichfout, Also als hi in dat wout Plach te lopen om sijn beiach. Beneuen der .woestinen lach 495 Een berch hoge ende lanc, Dar most Brune sinen ganc Te midwaert ouer maken, Sal hi te Maperthus geraken. Reynaert hadde menich huus, 500 Mar die casteel van Maperthus
Dat was die beste van sinen borghen: Daer trao hi toe, alse mit sorghen Oft in node was beuaen. Nu is Brune so gegaen 505 Dat hi te Maperthus es comen, Ende heft die porte vernomen Daer Reynaert op plach te gaene.



A
Doe ghine hi voer die barbecane
Sitten ouer sine» staert
Ende sprac : 'sidi in huus, Reynaert ? 525 Ic bem Bruu», des coninx bode. (f°. 19M)
Die heuet ghezworem bi sine» gode:
Ne oomdi niet te» ghedinghe
Ende ic hu niet voer mi bringhe,
Recht te nemene ende te gheuene 530 Ende in vrede» voert te leuene,
Hi doet hu breke» ende rade».
Reynaerd, doet dat ic hu rade
Ende gaet met mi te houe waert.'
Dit verhoerde al nu Reynaert 535 Die voer sine poerte lach,
Daer hi vele te ligghene plach
Dor waremhede van der zonne».
Bi der tale die Bruu» heeft begonnen,
Bekende» alte-hant Reynaert 540 Ende tart bet te dale waert
In sine donckerste haghedochte.
Menichfout was zijn ghedochte
Hoe hi vonde sulke» raet
Daer hi Bruu», de» felle» vraet, 545 Te scherne mede mochte driue»
Ende selue bi ziere eere» bliue». Doe sprac Reynaert ouer lanc:
'Huwes goets raets hebbet danc,
Heere Bruu», wel soete vrient. 550 Hi heuet hu qualic ghedient
Die hu beriet desen ganc,
Ende hu desen beroh lanc
Ouer te loepene dede bestaen.
Ic soude te houe sijn ghegaen, 655 Al haddet ghi mi niet gherade».
Maer mi es den buuc so ghelade»
Ende in so vter-maten wij se
Met eere vremder nieuwer spise:
Ic vruchte in sal niet moghe» gaen.



F
Doe ginc hi vor die barbakane ' Sitten op sinen staert 610 Ende spiac: sidi in huus, Reynaert ?
Jc ben Brune, des coninx bode.
Hi heft ghesuoren bisinen gode,
Ne coemdi niet te gedinge,
Ende ic v vor mi met en bringe, 516 Recht te nemenne ende te geuene,
Hi doet v rouene vanden leuene,
Hi doet v breken op enen rade.
Reynaert, nv doet dat ic v rade
Ende gaet mit mi te houe waert.' 620 "Dit verhoerde Reynaert
Die vore in sine poite lach,
Daer hi dicke te leggen plach (f>.lost».)
Dur die warmte van der sonne».
Bider tale die Brune hadde begonnen 526 Bekindene te hant Reynaert
Ende trac bet in te dale waert
Jn syn donkerste haghe-dochte.
Meniohfout was sine ghedochte
Hoe hi vonde sulken raet 530 Daer hi Brunen, den vraet,
Te scerne mede mochte driuen
Ende selue in sire eren bliuen. Doe sprac Reynaert ouer lanc:
'Vwes goedes rades hebt danc, 636 Her Brune, goede vrient!
Hi heft v qualike gedient
Die v bereit desen ganc,
Entie v dese berghe lanc
Ouer te lopene dede bestaen. 540 Jc soude te houe sijn gegaen,
Al haddijt mi niet geraden,
Mar mi es de buuo geladen
Mit ere vremder spisen
Jn so vtermaten wisen, 545 Jc vruchte inne sal niet mogen gaen.
518 doet ] doe. 616 Bekindene slaat op ten rasuur. 527 haghe-dochte ] haghe dochte.



660 Inne mach sitten no ghestaen, Io bem so vtermaten zat.'
'Reynaert, wat haetstu, wat V 'Heere Brune, io hat erancke haue. ' Arem man dan nes gheen graue: 565 Dat mooghdi bi mi wel weten. Wi aerme liede, wi moeten heten, Hadden wijs raet, dat wi node haten. (f. 196a) Goeder versscher honioh-raten Hebbic couuer arde groet, 570 Die moetic heten dor den noet, Als ic hel niet mach ghewinne». Nochtan als icse hebbe binnen, > Hebbicker af pine ende onghemac. Dit hoerde Brune ende sprac: 676 'Helpe, lieue vos Reynaert, Hebdi honich dus onwaert ? Honich es een soete sprjse Die ic voer alle gherechte» prrjse, Ende icse voer alle ghereohten nunne. 580 Reynaerd, helpt mi dat ics ghewinne. Edele Reynaert, soete neve, Also langhe als io sal leuen Willic hu daer omme minnen. Reynaerd, helpt mi dat ics ghewinne. ( 585 'Ghewinne», Bruun ï ghi hout hu spot. 'In doe, Reynaert, so waer ic zot, Hildic spot met hu, neen ic niet. Reynaert sprao : 'Bruun, mochtns yet ( Of ghi honich moghet heten, 590 Bi huwer trauwen, laet mi weten: Mochtrjs yet, ic souts hu saden. Ic saels hu so vele beraden, Ghine hatet niet met hu tienen, Waendic hu hulde doer-met verdienen. 595 'Met mi tienen ? hoe mach dat wesen Reynaert, hout huwen mont van desen, Ende sgts seker ende ghewes: Haddic al thonich dat nu es



F
Jnne mach sitten no staen.
Jc bin so vtermaten sat.'
'Wat ati Reynaert'. 'wat ic at,
Her Brune ? ic at ene cianke haue: 550 Arm man es gheen graue,
Dat mogedi wel bi mi wete».
Wi arme lude moeten eten,
Hadde wijs raet, dat wi node aten.
Grote vette honichraten 555 Der hebic coeuer harde groet.
Die moet io eten dorden noet,
Als ic els niet can gewinnen.
Nochtan als icse hebbe binnen,
Doen is mi pine ende ongemac.' 660 Dit verhorde Brune ende sprac : (f°. los té.) Helpe dur die doet, vos Reynaert!
Hebdi honich dus onwaert ?
Honich is een edel spise
Die ic vor alle gerechte» prise 565 Ende vor alle gerechte» minne.
Reynaert, helpt mi dat ics gewi»ne.
Edel Reynaert, wel soete neue,
Also lange als ic leue
Wil ic v dar omme minnen, 670 Mach ic des honics bi v gewinne»'.
'Gewinne», Brune ? gi hout v spot!'
J ne doe, Reynaert. so war ic sot,
Spot io mit v, nenic niet.'
Echt sprac Reynaert: 'Brune, mochtijs yet ? 575 Ofte gi honich moget eten,
Bi vwer trouwen, doet mi te wete»!
Mogedijs iet, ic sals v saden.
Jc sals v [so] vele beraden,
Ghine atet niet mit v tiene», 580 Waendic v hulde daer mede verdiene».'
'Mit mi tienen ? hoe mach dat wesen ?
Reywoert, hoet v van tesen,
Ende sijt seker ende gewis,
Had io dat honich dat is
De Vos Reynaerde.
2



TuBschen hier ende Portegale, 600 Io haet al vp teenen male.
Reynaerd sprac : 'Bruun, wat sechdi ? Een dorper, heet Lamfroit, woent hier bi, Heuet honich so vele te waren, Ghine hatet niet in .vij. jaren. 605 Dat soudic hu gheuen in hu ghewout, Heere Brune, wildi mi wesen nout Ende voer mi dinghen te houe. Doe quam Brune ende ghine ghelouen Ende sekerde Reynaerde dat: (f°- 196&) 610 Wildine honichs maken zat, (Des hi cume ombiten sal) Hi wilde wesen ouer al Ghestade vrient ende goet gheseUe. Hier omme louch Reynaert die felle 615 Ende sprac: 'Bruun, heelt mare, Verghaue God dat mi nu ware Also bereet een goet gheual Alse hu dit honich wesen sal,; Al wildijs hebben .vij. hamen. 620 Dese woort sijn hem bequame, Bruun, ende daden hem so sochte . Hi louch dat hi nemmee ne mochte. Doe peinsde Reynaerd daer hi stoet. 'Bruun, es mine auonture goet, 625 Ic wane hu daer noch heden laten Daer ahi sult lachen te maten.
Na dit peinsen ghine Reynaert huut Ende sprac al ouer luut: ,'Oem Bruun, gheselle, wiüecome. 630 Het staet so, suldi hebben vrome,



F
585 Tusschen hier ende Portegale,
Jc atet op tenen male.'
Reynaer sprac: 'Brune, wat segdi ?
Een dorper, heet Lamfret, woent hier bi.
Hi heuets noch so vele twaren, 590 Ghine asts niet in seuen iare».
Dat soudic v geuen in v gewout,
Her Brune, wildi mi wesen hout
Ende vor mi dingen te houe.'
Des quam Brune tenen geloue, 595 Ende sekerde Reynaerde dat:
Wilde hine honichs maken sat,
(Des hi cume onbiten sal)
Hi wilde hem wisf» ouer al
Ghesbade vrient, goet geselle. 600 Hier omme loech Reynaert, de felle.
Doe sprac Reynaert openbare : (f°. 106 ra.)
'Vergaue god dat ie v nv ware
Also gereet eeo. goed geual
Als v dit honich wesen sal, 605 Al mochtijs eten, seuen amen.'
Dese worde si bequamen
Brunen ende daden hem so sochte,
Hi loech datment horen mochte.
Doe dachte Reynaert daer hi stoet: 610 'Bruun, sijn v auenturen goet,
Je wane hoedaen v noch laten
Daer gi lachgen sult te maten.'
Na dit gepens ginc Reynaert wt
Ende sprac al ouer luut: 615 'Her Bruun, geselle, wel-come!
Efc staet so, sulli hebben vrome,
585 Portegale ] porltegale met een . onder de eerste 1.
588 De r in lamfret is later er boven geschreven. Ook bij het woord woent schreef de afschrijver eerst een n in plaats van de t, miar verbeterde die.
589 Dooh is later door de afschrijver er boven geschreven. 602 dat ie v nv ] dat ic v nv
607 hem is later er boven geschreven.
611 hoedaen ] v daer. 612 N is met rood aangestreept. 615 welcome ] wel come.
2*



A
Hier ne mach zijn gheen langher staen. Volghet mi, ic sal voeren gaen. Wi houden desen crommen pat. Ghi sult noch heden werden zat, 635 Saelt na minen wille gaen, • Ghi sult noch heden hebben sonder waen Also vele als ghi moghet ghedraghen.' Reynaert meende van groten slaghen: Dit was dat hi hem beriet. 640 Die keytijf Bruun ne wiste niet
Waer hem Reynaerd die tale keerde, Die hem honich stelen leerde, Dat hi wel seere sal becoepen. Al sprekende quam dus gheloepen 645 Reynaert met sinen gheselle Brune Tote Lamfroits bi den tune
Wildi horen van Lamfreyde ? Dat was, eist waer somen mi seide, Een temmerman van goeden loue, 650 Ende hadde bi sinen houe
Eene eecke brocht huten woude (f°. 196e) Die hi ontwee clieuen soude, Ende hadde twee wegghen daer in ghesleghen, Also temmermans noch pleghen. 655 Die eecke was ontdaen wel wijde, Des was Reynaert arde blide. Te Brunen sprac hi ende louch: 'Siet hier hu grote gheuouch, Brune, ende nemet wel goem: 660 Hier in desen seluen boem Es honichs vtermaten vele. Prouft oft ghijs in huwe kele Ende in huwen buuc moghet bringhen. Nochtan suldi hu seluen dwinghen, 665 Al dincket hu goet die honich-raten, Hetet te zeden ende te maten,
648 was, eist waer G ] waer was eist



F
Hier ne mach. sijn geen langher staen. Volget mi, ic sal voren gaen,
Ende hout desen crommen pat. 620 Ghi sult noch huden wesen sat,
Salt na mine» wille gaen.
Ghi sult hebben sonder waen
Also vele als gi moget dragen.'
Reynaert meende van groten slaghen. 625 Dat was dat hi hem behiet.
Die ckeytijf ne wistes niet
Waer dat Reynaert die tale keerde,
Die hem dat honich stelen leerde,
Dat hi wel dat sware sal becopen. 630 Al sprekende quamen si dus gelopen,
Reynaert ende sijn geselle Brune,
Tote Lamfreids anden tune. Uvildi horen van Lamfreyde ?
Wast waer datmen mi seide, 636 Hi was timmerman van groten loue
Ende hadde binnen sinen houe
Ene eyke bracht vten woude
Die hi ontwee clouen soude,
Ende hadder twe beytel in geslegen, 640 Alse die tymmermans noch plegen.
Die eyke was ondaen wel wide, (f>. I06r6.)
Des was Reynaert harde blide,
Bidien et was wel sijn geuoech.
'Har Brune', sprac hi ende loech: 645 'Soeket ende nemet goem:
Hier in desen seluen boem
Es honichs vtermaten vele.
Prpeuet of ghijs iet in v kele
Of in vwen buuc sult winnen. 660 Nochtan moeti v seluen dwinghen,
Al dunken v goet die honichraten,
Etter te seden ende te maten,
630 Na vs. 640 aan 't eind van de kolom is dit vers bijgeschreven,' een a en b aan de kant geven de juiste volgorde aan. 633 U is met rood aangestreppt. 641 De s in honichs is later erbij gevoegd.



A
Dat ghi hu seluen niet verderuet: Ic ware ontheert ende ontheruet, Wel soete oem, mesquame hu yet.' 670 Brune sprac: 'Reynaert, ne sorghet niet. Waendi dat ic bem onuroet ? Mate es tallen spele goet.' 'Ghi secht waer,' sprac Reynaerd, 'Waer omrwe bem io oec veruaert ? 675 Gaet toe ende crupet daer in.'
•i Reynaert peinsde om zijn ghewin, .J^ Ende Brune liet hem so verdoren Dat hi thoeft ouer die horen Ende die twee voerdere voete in stac. 680 Ende Reynaert poghede dat hi brac Die wegghen beede huter eecken: Die daer te voren ghine so smeeken, Bruun bleef gheuanghen in den boem: Nu heuet de neve sinen oem 685 In boesheden bracht met suiker achte, Dat hi met Üste no met crachte In gheere wijs ne can ontgaen Ende bi den hoefde staet gheuaen. Wat raeddi Brunen te doene ? 690 Dat hi was sterc ende coene Sal hem niet ghehelpen moghen. Hi sach wel, hi was bedroghen. Hi began briesschen ende dulen, (f°. i»6d) Hi was ghegrepen bi zier muien 695 So vaste ende bi den voeten voren: Al dat hi pijnde was verloren, Hine waende nemmermeer ontgaen. Van verren was Reynaert ghestae» Ende sach commen Lamfreyde 700 Die vp sinen hals brochte beide



F
Dat gi v seluen niet en verderuet: Ic waer onneert ende onteruet, 655 Lieue oem, mesquame v iet.'
Brune sprac: 'Reynaert, ne sorget niet. Waendi dat ic bin onvroet ? Mate is tallen spele goet.' 'Ghi segt oec waer'. sprac Reynaert: 660 'Waer owme binic dus vervaert ? Latet al staen ende crupet in.' Brune pensde om sijn gewin Ende liet bem so verdoren Dat bi dat hoeft ouer die oren 665 Ende beyde de vorste voete in stac. Reynaert pogede dat hi trac Beyde die beytel vter eken Die daer te voren in steken. Brune bleef beclemmet in den boem. 670 Hoert hoe de neue sinen oem Mit liste brachte in sulke hachte, Dar hi mit liste n < mit crachte Jn ghere wijs ne [conde] ontgaen Ende bleef biden hoefde geuaen. 675 Vvat radi Brunen nv te doene ? Dat hi was starc ende coene En sal hem niet gehelpen moghen. Hi sach wel dat hi was bedrogen. Hi began breische» ende hulen. 680 Hi was ghegrepen bider muien
So vaste ende biden voeten voren: (f>.ïoetw.) Al dat hi pijnde was verloren. Hi waende nemmermeer ontgaen. Van verre is Reynaert ghestaen 685 Ende sach comen Lamfreyde Die op sinen hals brochte beyde
660 vervaert ] verwaert voor er in gekorrigeerd werd. 666 trac ] stac.
675 V is mei rood aangestreept. 677 En]Ende.
680 De t in ghegrepen is er boven geschreven.
686 Die ] Ende.
687 Ene scarpe ] Enen scarpe.



A
Een scaerpe haex ende eene barde. Hier mooghdi hore» van Reynaerde Hoe hi sine» oem ghine rampineere»: 'Oem Brune, vaste gaet mineere»! 705 Hier comt Lamfroyt ende sal hu scijncke»: Haddi ghete», so souddi drincke».'
Na der talen so ghine Reynaert Weder te sine» casteele waert Sonder orlof, ende mettie» 710 Heuet Lamfroyt de» beere versie», Ende vernam dat hi was gheuae». Doe ne was daer ghee» langher stae»: Hi liep wech metter haest Daer hi die hulpe wiste naest, 715 Daer dat naeste dorp stont, Ende dede hem allen cont Dat daer stont gheuae» ee» beere. Doe volchde hem ee» mekel heere. Int dorp ne bleef man no wijf: 720 Den beere te nemene sijn lijf Liept al dat loepe» mochte. Sulc was die eene» bessem brochte, Sulc eene» vleghel, sulc een rake, Sulc quam gheloepem met eene» stake, 725 So si quame» van hare» werke. Selue die pape van der kerke Brochte eene» cruus-staf, Die hem de coster noede gaf. Die coster drouch eene vane 730 Mede te stekene ende te slane. Des spape» wijf, vrauwe Iulocke, Quam gheloepe» met hare» rocke, * Daer so omme hadde ghesponne».
Voer hem allen quam gheronne» 735 Lamfroyt met eere scerper haex. («°. i»7o) „ Al hadde Brune lettel ghemaex, Hi ont«ach meer ongheual Ende sette al ieghen al. ^- Doe hi dat gheruchte hoorde,



F
Ene scarpe aexe ende ene baerde.
Nv mogedi hore» van Reynaerde
Hoe hi sinen oem ghine rampeniren: 690 'Oem Bruun . vaste gaet mansieren !
Haddi ghetew, gi sout drinken;
Hier coemt Lamfreit, hi sal v scinken. Na deser tale ginc Reynaert
Weder te sinen castele waert 695 Sonder orlof, ende mittien
Heft Lamfreit Brunen versien,
Ende vernam dat hi was geuaen.
Doene was daer gheen langer staen.
Hi liep wech mit grote» haeste 700 Daer hi die hulpe wiste naeste,
Ende daer dat naeste dorpe stont.
Hi dedet al den geburen cont
Dat daer stoet geuaen een bere.
Doe volgede hem een groet here. 705 Daer ne bleef man no wijf. .
Die bere te nemene sijn lijf
Et liep al datter lopen mochte.
Sulc quam die enen besem brochte, 1 Sulc enen vlegel, sulc enen rake, 710 Sulc quam gelopen mit enen stake,
Also alsi quamen van hare» werke.
Selue die pape vander kerke
Brocht enen cruusstaf,
Dien hem die coster node gaf. 715 Selue die coster droech ene vane
Mede te steken ende te slane.
Des papen wijf, vrouwe Julocke,
Quam gelopen mit haren spinrocke,
Daer si dages omme hadde gesponnen. 720 Voer hem allen quam geronnen
Lamfreit mit ere scarper aex. (f». 1061A.)
Al hadde Bruun luttel gemaex,
Hi ontsach meerre ongeual:
Hi sette al ieghen al, 725 Doe hi dat geruchte horde.
693 N is met rood aangeslreppt. 700 hulpe (dorpre ?) ] dorpe.'



A
740 Hi sprano vp, so dat hem scorde
Van sinen aensichte al die huut.
Al brochte Brune dat hoeft huut
Met aerbeide ende met pine»,
Nochtan liet hi daer van de» zine» 745 Eene oere ende beede sine lier.
Nye maecte God so leelic dier.
Hoe mochte hi zeerre sijn mesrocht ?
Al haddi thoeft hute brocht,
Eer hi die voete conde ghewinne», 750 Bleuer alle die claeuwe» binne»
Ende sine twee anscoen beede.
Dus gherochte hi huut met leede.
Hoe mochte hi zijn ontheert meer 1
Die voete ware» hem so zeer, 755 Dat hi tloepe» niet conste ghedoghew.
Dat bloet liep hem ouer die hoghem,
Dat hi niet wel conste ghesien.
Hine dofste bliue» no vlien.
Hi sach suut onder die zonne 760 Lamfroyt comme» gheronne»,
Daer na die priester, die heere,
Hi quam gheloepe» vele zeere,
Daer na die coster metter vane,
Daer na alle die prochiane, 765 Die houde liede» mette» ionghe».
Daer na quaw vp harem stap ghesprowghe»
Sulke quene, die van houde»
Cume eene» tant hadde behoude».
Wie so wille wachte hew» dies: 770 Die scade heuet of verlies
Ende groet ongheual, Ouer hem so willet al.
Dit sceen arem man Brune» wel: Sulc dreechdem nu an sijn vel. 775 Die des ghesweghem hadde stille,
Hadde Bruu» ghestaen tsine» wille.



Hi spranc ende trac, dat scorde
Van sinen aensichte al die huut.
Al brochte Brune thouet wt
Mit arbeyde ende mit pinen, 730 Nochtan liet hi dar vanden sinen
Een ore ende sine beyde lier.
Niene sachmen so lelie dier.
Hoe mocht hi seere sijn becocht ?
Al hadde Brune thouet wt brocht, 735 Eer hi die voete conde vte gewinnen,
Bleuen daer al die clawen binnen
Ende sine hanscoen bede.
Doe bedochte hi hem mit lede.
Hoe mochte hi sijn onteret meer ? 740 Die voete waren hem so seer,
Dat hidat lopen niene conde gedogen.
Tbloet ran hen» ouer die oghen,
Dat hi niet conde gesien.
Hine dorste bliuen no vlien. 746 Hi sach onder der sonnen
Lamfreide sere comen geronnen
Ende daer na den kerc-here,
Hi quam gelopen harde sere,
Daer na die coster mitten vane 760 Ende alle die prochiane,
Die oude lude mitten ionghen.
Daer quam te haren staf gesprongen
Sulke quenen, die van ouden
Enen tant niet hadde behouden. 755 Wie so wel wachte hem dies: Wie scade heft ende verlies
Ende groet ongeual,
Ouer hem wilt al.
Dat sceen an armen Brunen wel: 760 Sulc dreigede» an sijn vel,
Die des gesweghen hadde al stille, (f°. I07m.) Hadde Brune gestaen te sinen wille.
733 seere staat op een rasuur.
739 sjjn — meer staat op een rasuur. 747 kere-here ] kero her 755 wel is uit wil verbeterd.



A
Dit was beneden eere riuiere (f°. 1976) Dat Brune, onsalichst alre diere, Van meneghen dorper was beringhet. 780 Doe was daer lettel ghedinghet. Hem naecte groet onghemac. Die een slouch, die ander stac. Die een slouch, die ander warp. Lamfroyt was hem alte scaerp. 785 Een, hiet Lottram Lanc-voet,
Hi drouch eenen verhoernden cloet, Ende stacken emmer na dat hoghe. Vrauwe Vulmaerte scerpe loghe Ghinckene koken met eenen staue. 790 Abelquac ende mijn vrauwe Baue Laghen beede onder die voete Ende streden beede om eene cloete. Ludmoer metter langher nese Drouch eenen loedwapper an een pese 795 Ende ghincker met al omme zwinghen. Ludolf metten crommen vingheren Dede hem alles te voren. Want hi was best gheboren, Sonder Lamfroy alleene : 800 Hughelijn metten crommen beene Was zijn vader, dat weet men wale, Ende was gheboren van Abstale, Ende was sone vrauwe Ogernen, Eene 'hout-makigghe van lanterne». 805 Ander wijf ende ander man, Meer dan ic ghenomen can, Daden Brunen groet onghemac, So dat hem zijn bloet huut lao. Brune ontfinc al sulc payment 810 Als hem elc gaf daer omtrent. Die pape liet den cruus-staf Ghedichte slaen slach in slach
777 niet, 778 wel met grote beginletter 784 al^™ kL-/J
alre scaerpst 786 vernoemden De Vr ] vloerden
802 Abstale ö ] abscale of abstale 804 Eene ] Eens
812 gedichte O ] gestichte



F
Dit was beneue» ere riuire Dat Brune, onsalichsts alre dire,
765 Van menighen dorper was berinct. Doe was daer luttel gedinct. Hem nakede groet ongemac. Dene sloech, dander stac. Dene sloech, dander warp.
770 Lamfreit was hem harde scarp. Een hiet Otram Lancvoet, Die droech enen verhoernden cloet Ende ghinckene steken naden oghe. Vrouwe Vulmar scarpe loge
776 Ghinkene roeren mit enen maelstaue. Abel ende vrouwe Baue Laghen beyde onder die voete Ende streden om ene lange loete. Ludolf mitter langer nese
780 Droech ene loetwapper an ene pese Ende ghingher mede alomme slingren. Grindemont mitten langen vingren Dedehem alles te uoren, Bidien hi was best geboren
785 Sonder Lamfreit allene :
Hughelijn mitten crommen bene Was sijn vader, dat wistmen wale, Ende was geboren van Abstale, Ende was sone vrouwen Hogernen,
790 Ende was een maker van lanternen. Si deden Brunen groten torment. - Brune sat ende sach al omtrent Ende nam datmen hem gaf. Dien pape liet den cruusstaf
795 Ghedichte gaen in sinen hals, Entie coster als ende als
763 D is met rood aangestreept. 771 Lancvoet ] Lanc voet.
773 oghen met een . onder de n.
774 Vulmar is als wlmar geschreven. 776 Vers 776 en 76 zijn omgezet. 791 S is met rood aangestreept.



A
Ende die coster metter vane
Ghine hem vastelike ane. 816 Lamfroyt quam ter seluer wijle»
Met eere seerper bijlen
Ende slouchene tussche» hals ende hoeft,
Dat Brune wart zeere verdoet b,
Dat hi verspranc van de» slaghe (f°. 197c) 820 Tussche» der riuiere enter haghe
In eene» trop van houde» wiuem
Ende warper een ghetal van viuen
In die riuiere die daer liep,
Die wel wijt was ende diep. ü25 Des papen wijf wasser eene,
Des was spape» bliscap cleene,
Doe hi zijn wijf sach m die vliet,
Doene luste hem langher niet
Bruun te stekene no te slane. 83il Hi riep: 'siet, edele proohiane,
Ghindre vloot vrauwe Julocke
Beede met spillen ende met rocke.
Nii toe, die haer helpe» mach !
Ic gheue hem iaer ende dach 835 Vul pardoen ende aflaet
Van alre sondeliker daet.' Beede man ende wijf
Liet.n de» aermen keytijf
Brune ligghe» ouer doot 840 Ende ghinghe» daer die pape gheboot
Beede met stringhe» ende met haken.
Die wijle datsi die vrauwe huut traken,
50 quam Brune in die riuiere Ende ontswam hem allen- sciere.
845 Die dorpere» waren alle gram:
51 saghen dat hem Brune ontswam, v Datsi hem niet mojhte» volghe».
Vpt touuer stonde» ei verboïghe» Ende ghinghen na hem rampineren.



F
Ghinckene nopen mitten vane,
Ende Otram warp hem sere ter bane,
Dien stoet ter seluer wile
800 Mit ere harder scarper bile
So tusschen hals ende houet (f°. 107rb j Dat Brune so sere wart verdouet, Dat hi verspranc vanden slaghe Tusschen der riuire enten haghe
805 Jn een torp van ouden wiuen Ende warp een ghetal van viuen Jn die riuire die daer liep, Die wide was ende diep. Des papen wijf waser ené,
810 Des was des papen bliscap dene, Doe hi sijn wijf sach in den vliet, Doene luste hem langher niet Den bere te stekene no te slane. 'Nv toe, edel prochiane,
815 Ghindre vlot vrouwe Julocke Beyde mit spille ende mit rocke. Nv toe, die hare gehelpen mach! Jc gheue hem iare ende dach Vol paerdoen ende vol aflaet
820 Van alle sondeliker daet.' Beyde man ende wijf Lieten den armen keytijf Brunen leggen ouer doet Ende liepen daer die pape geboet
825 Beyde mit stpcken ende mit baken. Die wile dat si die vrouwen wt traken, So spranc Brune in die riuire Ende ontswam hem allen scire. Die dorpers stonden harde gram:
830 Si saghe» dat hem Brune ontswam Daer si hem niet en mochten volghen. Op den oeuer sijn si verbolghen Ende ghingen na hem rampenirem.
799 tweemaal ter. 803 slaghc verbeterd uit slaghen. 820 De corrector maakte uit sondeliker door er een i boven te schrijven, sonderliker. 821 B »'» met rood aangestreept.



A
850 Bruun tüe lach. in die ryuiere
Daer hi vant den meesten stroem. Al dryuende bat hi dat God den boem Moeste verdrouuen ende verwaten, Daer hi zijn hoere in hadde ghelaten 855 Ende beede sine her.
Voert vloucte hi dat felle dier, Den boesen vos Reynaerde, Diene met sinen brunen baerde So diepe in die eecke dede crupe», 860 Daer na Lamfroyt van der stupen, Daer hi hem so leede dede. (f. I97d) In aldustanen ghebede Lach Brune also langhe wijle, Dat hi wel een halue mile 865 Van der stede was ghedreuen Daer die dorpers waren bleuen. Hi was verprjnet ende moede Ende onder-commerc van den bloede, So dat hi hadde orancke vaert. 870 Doe zwam hi te lande waert
Ende croep ligghen in dat hoeuer. Ghine saghet noint droeuer Gheen dier no gheenen man. Hi lach jammerlio ende stan 875 Ende slouch met beede sinen lancken. Des mochte hi al Reynaerde dancken.
Nv hoert wat Reynaert heeft ghedaen. Hi hadde een vet hoen gheuaen Bi Lamfroyts an der heyden, 880 Eer hi danen was versceiden.
Hi hadt vp eenen berch ghedreghen Verre huut allen weghen, Daer het eenlic was ghenouch. Dat was wel zijn gheuouch, 885 Dor dat daer was niemens ganc Ende hi dor miemens bedwano Sine proye dorste rumen.



Brune swam in dier riuiren 835 Aldaer hi vant den besten stroem.
Al driuende bat hi dat god den boem
Moste verdoemen ende verwaten,
Daer hi sine oren hadde gelaten
Ende beide sine liere. 840 Voert vloect hi den feilen dire,
Den ongetrouwen Reynaerde, (f°. 107 va.)
Den feilen mitten roden baerde,
Dien so diepe indeyke dede orupen,
Daerne Lamfreit vant ter stupen 845 Dat hi hem so lede dede.
Jn aldus ghedaenew gebede
Was Brune alse lange wile,
Dat hi een halue mile
Vander stede was gedreuen 860, Daer die dorpers waren bleuen.
Hi was verpijnt ende moede
Ende ondercomen vanden bloede,
Dat hi hadde cranke vaert.
Doe swam hi te lande waert 855 Ende croep ligghen onder toeuer.
Ghine saget noyt, wanic, droeuer
Ne gheen dier dat lijf gewan.
Hi lach iamerlike ende stan
Ende sloech mit beyde sijn lanken. 860 Des mochte hi al Reynaerde danken. Nv hort wat Reynaert hadde gedaen.
Hi hadde een vet hoen geuaen
Bi Lamfreits ander heyden,
Eer hidane was gesceiden, 866 Ende had op enen berch gedreghen
Verre buten alle weghen,
Daert heymelic was genoech. ■
Dat was wel sijn geuoech,
Ende daer was niemans ganc, 870 Dat hi om yemens bedranc
Sine proye dorste ramen.
861 N is met rood aangestreept.



A
Doe hi dat hoen toten plumen Hadde gheleit in sine male, 890 Doe ghino hi neder te dale
Eenen verholenlike» pat.
Hi was vtermaten zat. Dat weder was scone ende heet
Hi hadde gheloepen dat hem dat zweet 895 Neder liep neuen die liere.
Daer omme liep hi ter riuiere,
Dor dat hi hem vercoelen soude.
In bliscap arde menichfoude
Was sijn herte doe beuaen. 900 Hi hopede wel al sonder waem
Dat Lamfroyt hadde den beere versleghen
Ende hine. thuus-waert hadde ghedreghen.
Doe sprac hi : 'hets mi wel gheuaren. (f°. 198») —1Die mi te houe meest soude daren, 905 Die hebbic doot in desen daghe.
Nochtan wanic sonder claghe
Ende sonder wanconst bliuen.
Ic mach te rechte bliscap driuen.' Doe Reynaert was in dese tale, 910 Sach hi neder-waert te dale
Ende vernam Bruun daer hi lach.
Enten eersten als hine sach,
Hadde hijs rauwe ende toren
(Daer die bliscap was te voren, 915 Daer lach nu thoren ende mjt)
Ende sprac : 'vermalendijt,
Lamfroyt, moet dijn herte sijn!
Du best dulre dan een zwijn,
Lamfroyt, ergher puten sone! 920 Lettel eeren bestu ghewone.
Hoe es di dese beere ontgaen, .
Die di te voren was gheuaen ?
915 nu F ] in



F
Doe hi dat hoen toten plumen
Hadde geleit in sinen male,
Doe ginc hinederwoert te dale 875 Enen verholentlike[n] pat.
Hi was weltematen sat.
Dat weder was scone ende heet:
Hi hadde gelopen dat hi sweet.
Neder liep hi neuen der liere. 880 Bidien begeerde hi der riuire,
Dat hi hem vercoelen woude. (£» i07t*>
Jn blijscap harde meniohioude
Was sijn herte doe beuaen,
Want hi hopede sonder waen, 885 Dat Lamfreit Brunen hadde verslegen
Ende hine int oeuer had gevlegen.
Hi spiac: 'hier is nv wel geuaren.
Die mi te houe meest soude daren,
Dien heb ic gedoet in desen dage 890 Ende wanes wel sonder clage
Ende sonder wangonste bliuen.
Jc mach te rechte bliscap driuen.' Doe "Reynaert was in dese tale,
Sach hi nederwaert te dale 895 Ende vernam Brunen daer hi lach.
Ten yersten dat hine sach,
Hadde hijs rouwe ende toren.
Dar die bliscap lach te voren,
Dar lach nv toren ende nijt. 900 Doe sprac hi: 'vermaledijt,
Lamfreit, moet dijn herte sijn!
Du biste dulre dan een swijn,
Lamfreit, argher puten sone !
Luttel eren bistu gewone. 905 Hoe esdi dese bere ontgaen,
Die di te voren was geuaen ?
872 Doe ] Dat. Achter toten Basur. 872 hoen ] hoec.
2™ wa™g0Ilste ] wam gonste. 894 nederwaert ] neder waert. 902 o (biste) staat op rasuur.
905 esdi ] estu. 909 verserouen ] eerst stond er naar 't schijnt, verscruen. De verbetering is zeer onduidelik, zodat onzeker is of er staat verseouen, verscriuen of verserouen.



A
Hoe menich morseel leghet der-an,
Dat gherne hetet menich man. 925 O wy, Lamfroyt, verserouen druut,
Hoe rikelike een beere-huut
Heefstu heden verloren,
Die di ghewonnen was te voren.!'
Dit scelden heuet Reynaert ghelaten 930 Ende ghine neder bi der straten-
Dor te siene hoet Bruun stoet.
Doe hine sach ligghen al een bloet
Ende ziec ende onghesont,
Den aermen beere, te dier stont, 935 Dat sach Reynaert arde gherne,
Doe bescalt hine te sinen scherne:
'Siere priester, dieu vo saut!
Kendi Reynaert, den rybaut ?
Wildine scauwen, so siettene hier, 940 Den roden scalc, den feilen ghier!
Seght mi, priester, soete vrient,
Bi den heere dien ghi dient,
In wat ordinen wildi hu doen,
Dat ghi draghet roeden capproen ? 945 So weder sidi abd so pryhore ? (f°. 198*)
Hi ghine hu arde na den hore
Die hu dese crune heuet bescoren.
Ghi hebt huwen top verloren,
Ghi hebt hu anscoen af ghedaen: 950 Ic wane, ghi wilt zinghen gaen
Van huwen complete dat ghetijde.'
Dit hoerde Brune ende wart omblijde,
Want hine const doe niet ghewrekew.
Hem so dochte sijn herte breken, 955 Ende slouch weder in die riuiere:
Hine wilde van den feilen diere
Nemmeer hoeren die tale.
944 draghet W ] draghew



F
Hoe goet menich morsiel leiter an,
Dan gherne et menich man.
0 wi, Lamfreit, verserouen druut, 910 Hoe rikelike eens beren huut
Heuestu huden verloren,
Die di gewonnen was te voren!'
Dit scelden heft Reynaer gelaten
Ende ghine neder bider straten 915 Dur te siene hoet Brunen stoet,
Dien hi sach leggen als een bloet
Ende siec ende ongesont
Ende oec harde seer gewont.
Dit sach Reynaert harde gherne. 920 Doe sprac hlte sinen scerne:
'Brune, sier priester, deuosaut! (f°. 108 m)
Wildi Reynaert, den ribaut,
Den roden scalc, dat felle dier,
Bescouwen, so besieten hier! 925 Nv seget, priester, soete vrient,
Bidien here dien gi dient,
Jn wat ordinen wildi v doen,
Dat gi dus draget rode scoen ?
Weder sidi abt so prior gecoren: 930 Hi ginc v herde na den oren
Die v de crune heft gescoren,
Want gi hebt vwen top verloren.
Ghi hebt vwe hanscoen wt gedaen :
Jc wane, gi singen wilt gaen 935 Van vre completen dat getide.'
Dit horde Brune ende was onblide,
Wat mochte hi doen, hine conste gewrekew.
Hi moste sinen wille spreken,
Ende sloech weder in die riuire: 940 Hine wilde vanden feilen diere
Niet meer horen der tale.
912 die di te voren was gewonnen. De juiste woordvolging is aangegeven met getallen. 921 deuosaut ] deuosant.
938 't Vers luidde wel vroeger: Hi moste willen sinen spreken. d. i : Hi moste onwillig gedogen Reinaerts ovele rede. Over willen in deze betekenis, zie Lexer : vgl. L sed surda preterit aure probra.



A
Hi liet hem neder daer te dale
Metten strome dryuen te hant 960 Ende ghine ligghen vp dat zant.
Hoe sal nu Brune te houe comen ?
Al mocht hem al de weerelt vromen,
Hine ghinghe niet ouer sine voete.
Hi was ghenoopt so onsoete 965 In die eecke, daer hi te voren
Van tween voeten hadde verloren
Alle die claeuwen ende dat vel,
Hine conste niet ghepeinsen wel
Hoe hi best ten coninc gaet. 970 Nu hoert hoe hi die vaert bestaet.
Hi zat ouer sine hamen
Ende began met groter scamen
Rutsen ouer sinen staert,
Ende als hi dus moede waert 975 So wentelde hi dan eene wile.
Dus dreef hi meer dan eene mile,
Eer hi tes coninx houe quam.
Doemen Brune vernam
In derre wijs van verren comen, 980 Wart ghetwifelt van hem zomen
Wat daer quam ghewentelt zoe.
Dien coninc wart de herte onvroe,
Die Brune bekende te hant,
Ende seide: 'dit es mijn seriant 985 Brune, hem es dat hoeft so roet:
Hi es ghewont toter doot.
Ay God, wie heeftene so mesmaect V (f°. 198e)
Binnen desen so was Brune ghenaect,
Dat hi den coninc claghe» mochte. 990 Hi stan ende versuchte onzochte
Ende sprac: 'coninc, edel heere,



F
Hi liet hem nederwaert te dale
Mitten strome driuen te hant
Ende hi quam ant ander lant 945 Ende hi ghine liggen ant sant,
Daer hijt alre naest vant.
Hoe sal nv Brune te houe comen ?
Al mocht hem alde werlt vromen,
Hine ghine niet ouei sine voete. 960 Hi was beclemmet so onsoete
Jn die eyke, daer te voren.
Van tween voeten hadde hi verloren
Alle de clawen ende dat vel.
Hine conde niet gepensen wel 955 Hoe hi best quame ten coninc waert.
Ny hort hoe hi bestaet de vaert!
Hi sat ouer sine hamen
Ende began mit groten scamen
Rucken ouer sinen staert. 960 Alse hi dan des moede waert,
So wentelde hi dan ene wile. (f°. i08r&.)
Dit dreef hi meer dan ene mile,
Eer hites coninx houe quam.
Doemen Brunen daer vernam 966 Jn deser wijs van verren comen,
Wart dar 'betuiuelt van hem somen
Wat daer gewentelt quam sp.
Den coninc wart dat herte onvro,
Dine verkende alte hant 970 Ende sprac, 'ets Brune, mijn sariant.
Brunen es dat houet roet;
Hi es ghewont al toter doet.
Ay god, wie, wie heftene dus gemaeot ?'
Binnen desen es Brune daer geraect, 975 Dat hi den Coninc clagen mochte.
Hi stan ende versuchte onsochte
Ende sprac: 'Coniwc, edel here,
942 nederwaert ] neder waert. 944 achter quam is liggen ingevoegd, maar weer doorgeschrapt. 947 H is met rood aangestreept. 973 A is met rood aangestreept.



A
Wreket mi dor hu selues eere
Ouer Reynaerde, dat felle dier,
Die mi mine scone lier 995 Met ziere lust verliesen dede
Ende daer toe mine hoere mede,
Ende heuet mi ghemaect als ghi siet.'
Die coninc sprac : 'of io dit niet
Ne wreke, so moetic zijn verdoomt!' 1000 Ende hier na so heuet hi ghenoomt
Alle die hoechste bi namen,
Ende ontboet datsi quamen
Alle gader an sinen raet.
Doe rieden si hoe dese daet 1005 Best werde gherecht tes conincs eere.
Doe rieden die meeste heeren
Dat menne twee weruen daghen soude,
Reynaerde, of die coninc woude,
Ende horen tale ende weder-tale. 1010 Oec Beiden si, si wilden wale
Dat Tybeert die cater van desen
Tote Reynaerde bode soude wesen:
Al ware hi cranc, hi ware vroet.
Dese raet dinct den coninc goet. 1015 Doe sprac die coninc: 'heere Tybeert,
Gaet wech, eer ghi weder keert
Besiet dat Reynaert met hu come.
Dese heeren segghen some,
Al es Reynaert andren dieren fel, 1020 Hi gheloeuet hu so wel
Dat hi gherne doet huwen raet.
Ne comt hi niet, hets hem quaet:
Men salne drie weruera daghen,
Te lachtre alle sinen maghen. 1025 Gaet Tybeert, dit secht hem.'
'Ay heere,' sprac Tybeert: 'ic bem Een arem wicht, een cleene dier.
Heere Brune, die staerc was ende fier,
Ne conste Reynaert niet ghewinnen: (f°. i98i)
993 dier G ] diet
996 hoere ] hoere»



F
Wreket mi dur vwes selfs ere
Ouer Reynaerde, dat felle dier, 980 Die mi mijn scone lier
Mit sire liste verliesen dede
Daer toe mijn luchter ore mede,
Ende heft mi gemaect als ghi wel siet.'
Die coninc sprac: 'oftic dit niet 986 Ne wroke, so moetic sijn verdoemt!'
Binnen desen heft hi genoemt
Alle die hogheste bi namen,
Ende geboet hem, dat si quamen
Alle gader in sinen raet 990 Ende rieden hem hoe dese daet
Best worde gerecht tes coninx eren.
Doe rieden hem die meeste heren
Datmen ander warf daghen soude
Reynaerde, oftie coninc woude, 995 Ende horen tale ende wedertale.
Oec seiden si, si wilden wale
Dat Tibert, de cater, van desen
Te Reynaerde bode soude wesen:
Al waer hi oranc, hi waer vroet. 1000 Dese raet dochte den coninc goet. (f°. i08tn.) Doe seide die coninc: 'her Tibeert,
Gaet wech, eer gi weder keert
So siet dat Reynaert mit v come.
Dese heren segghen some, 1005 Al es Reynaert andren diren fel,
Hi gelouet v so wel
Dat higheerne doet vwen raet.
En coemt hi niet, tis hem quaet:
Men salne derdeweruen daghen, 1010 Te lastre allen sinen maghen.
Gaet Tibert, segt dit hem.'
'Ay here,' sprac Tibert: 'ic ben
Een arm wicht ende ene clene dier.
Her Brune die staro is ende fier, 1015 En conde Reynaert niet gewinnen:
986 Binnen ] Brune», genoemt ] gemoemt.
995 wedertale ] weder tale.
1009—1010. Deze regels zijn m. i. onecht.



1030 In welker wijs salics beghinne» V
Doe sprac die coninc: 'heere Tybeert,
Ghi zijt wijs ende wel gheleert,
Al sidi niet groet, nochtan
Hets menich die met luste can 1035 Dat werken ende met goeden rade,
Dat hi met crachte niet ne dade.
Gaet, doet sciere mijn ghebod.'
Tybeert sprac: 'nu helpe mi God
Dat het mi moete wel vergaen. 1040 Ic sal eene vaert bestaen
Die mi doet zwaer in minen moet.
God gheuere mi af al goet!'
Nv moet Tybeert doen die vaert,
Die zeeie es drouue ende veruaert. 1045 Ende als hi vp den wech quam,
Sach hi van verren ende vernam
Sente Martins voghel, ende quam gheuloghe».
Doe wart Tybeert vroe ende in hoghen
Ende riep an sente Martins voghel: 1050 'Kere haerwaert dinen vloghel.
Nu vliech te miere rechter hant.'
Die voghel vloech daer hi vant
Een haghe, daer hi in wilde lijden,
Ende vloech Tybeert ter luchter zijden. 1055 Dit teekin ende dit ghemoet
Dochte Tybeert niet wesen goet,
Hadde hi ghesien den voghel lijden
Scone ter rechter zijden,
So waende hi hebben goet gheual. 1060 Nu was hi dies onthopet al.
Nochtan maecte hi hem seluen moet,
Ende gheliet hem, als menich doet,
Bet dan hem te moede was:
Dus liep hi henen sinen pas, 1065 Tes hi quam te Manpertus
Ende vant Reynaerde in zijn huus
1050 O ] ontbr.



Jn welker wijs soudix beginne» V
Doe sprac die cora'nc; 'her Tibeert, Ghisijt wijs ende wel geleert, Al sidi niet starc, wat tan ? 1020 Ets menich die mit liste can
Dat werken ende mit goeden rade, Dat hi mit crachte niet en dade. Gaet, doet scire mijn ghebod.' Tibert sprac ! 'nv onne mi god 1026 Dattet mi wel moet vergaen. Jo sal ene vaert bestaen Die mi duncket in minen moede. God gheuese mi te goede!' Nu sel Tibert bestaen die vaert, S 1030 Die sere droeue es ende vervaert. Ende als hi op den wech quam, Sach hi van verre ende vernam Sinte Martijns vogel comen geulogen. Doe waert Tibert vro ende in hoghen 1035 Enae riep': 'al heyl, Sinte Martijns vogel! Kere harwaert dinen rechteren vlogel Enae vliech te mire rechter hant.' Die vogel vloech al dar hi vant Een haghe, dar hi wilde liden, 1040 Enae leet Tibert ter luchter siden. Dit teiken ende dit gemoet (f>. i08t*.) Ne dochte Tiberde niet goet. Hadde hiden vogel sien liden Scone te sire rechter siden, 1045 So waende hi hebben goet geual. Nv es hi des in wanhopen al. Nochtan maecte hi hem seluen moet Ende geliet, alse menich man doet, Bet dan hem te moede was. 1050 Dus liep hi hene sinen pas, Des hi qwam te Maperthuus Ende vant Reynaert vor sijn huus
1017 D is met rood aangestreept. 1020 Ets 1 Et 1029 Nu ] Dn.
1051 Des = Tes Vgl. Vers 3296 en 3298.



A
Alleene staen verweendelike.
Tybeert sprac: 'God die rike
Moete bu goeden auont gheuen. 1070 Die coninc dreecbt bu an bu leuen,
Ne comdi niet te houe met mi.'
Reynaert sprac : 'Tybeert, belet vry, (f°. i99o)
Neue, gbi zijt mi willecome.
God gheue hu eere enae vrome. 1075 Bi Gode, dat jan ic hu wale!'
Wat coste Reynaerde scone tale ?
Al seghet sine tonghe wale,
Sine herte die es binnen fel.
Dit wert Tybeerde ghetoghei wel, . 1080 Eer die lijne wert ghelesen
Ten hende. Ende met desen
Sprac Reynaert: 'neve, ic wille dat ghi
Tauont herberghe hebt met mi,
Ende morghen willen wi metten daghe 1085 Te houe waert sonder saghe.
In hebbe oeo onder alle mine maghe
Niement, Tybeert, daer io mi nu
Bet vp verlate dan vp hu.
Hier was comme» Bruun de vraet. 1090 Hi toechde mi so fel ghelaet
Ende dochte mi so ouer-staerc,
Dat ic omme dusent maerc
Den wech met hem niet hadde bestaen.
Dat sal ic met hu, al sonder waen, 1095 Maerghin metter dagheraet.'
Tybeert sprac: 'hets beteren raet
Ende het dinct mi beter ghedaen,
Dat wi nochtauont te houe gaen
Dan wi tote morghin beiden. 1100 Die mane scijnet an der heiden
Also claer alse die dach.
Ic wane nieme» ne sach
Beter tijt tote onser vaert.'
'Neen, heue neve,' sprac Reynaert,
1081. Zo in 't hs, 1089 vraet O ] braet



F
Allene staen verwendelike.
Tibert sprac: 'Reynaert, god die rike 1055 Moetu goeden auond gheuen.
Die coninc dreigefc an v leuen,
En coemdi niet te houe mit mi.'
Reynaert sprac : 'wellecome sidi,
Tibert, sijt sere wellecome. 1060 God gbeue v ere enae vrome.
Bi gode des onnic v wale!'
Wat coste Reynaerde scone tale ?
Al seget sine tonge wel,
Sijn herte es binnen fel. 1065 Dat sal hier getoghet wesen,
Eer die rime wert vollesen
Ten ende tusschen dese twee.
Reynaert sprac: 'neue, tauont mee
Suldi herbergen hier mit mi. 1070 Comt in, ende morghen sul wi
Te houe waert mitten daghe.
Jnne hebbé onder alle mine mage
Niemene, Tibert, dar ic mi nv
Bat op verlate dan op v. 1075 Hier was Brune comen, die vraet,
Enae togede mi so fel ghelaet:
Ende hi dochte mi so starc,
Dat io om dusent mare
Mit hem den wech niet hadde bestaen. 1080 Dat sal ic • ic sal mit v gaen
Morghen mitter dageraet.' (*>. I09ro.)
Tibert sprac • 'ets beter raet
Ende et dunot mi bet gedaen,
Dat wi tauond hene gaen 1085 Dan wi tote morghen beyden.
Die mane scinet ander heyden
Also claer alse die dach.
Jc wane, noyt man ne sach
Betren tijt tonser vaert.' 1090 'Neen, lieue neue,' sprac Reynaert:
1073 mi ] mit. Zou in het voorlegschrift mie gestaan hebben ? 1088 man ne ] ne man voor de woordvolging door er boven geschreven tekentjes verbeterd werd.



A
1105 'Sulc mochte ons daer ghemoeten, Hi soude ons quedden ende groeten, Die ons nemmermee dade goet, Quame hi snachts in ons ghemoet. Ghi moet herberghen tauont met mi'.
1110 Tybeert sprac: 'wat souden wy Eten, Reynaert, of ic hier bleue V 'Daer omme zorghe ic, lieue neve, Hier es der spijsen quaden tijt. Ghi mocht heten, begheerdrjt, (£". 1996)
1115 Een stic van eere honich-raten Die bequamelic es vtermaten. Wat sechdi, moochdi shonichs yet. Tybeert sprac: 'mine roukes met. Reynaert, hebdi met in huus ?
1120 Gauedi mi eene vette muus, Daer mede lietic hu ghewaeit.' 'Eene vette muus V sprac Reynaert, 'Soete Tybeert, wat secht-di ? Hier woent noch een pape bi,
1125 Een scuere staet noch an sijn huus, Daer in es meneghe vette muus: Ic waense niet ghedroughe een waghen. So dicken hoere ic den pape claghen Dat sine dryuen huten huuse.'
1130 'Reynaert, zijn daer so vette muse ? Verghaue God, waer ic nu daer!' 'Tybeert', seit hi, 'sechdi waer ? Wildi muse V 'Of icse wille 1 Reynaert, doet dies een ghestille:
1135 Io minne muse voer alle saken. Weetti niet dat muse smaken Bet dan eenich venisoen ? Wildi minen wille doen, Dat ghi mi leet daer si zijn,
1140 Daer mede mochti die hulde mijn Hebben, al haddi minen vadre Doot ende mijn gheslachte al gadre.' Reynaert sprac: 'neve, houddi hu



F
'Sulc mochtons dages ontmoeten,
Hi soude ous minlikei groeten,
Die ons nemmer dade goet,
Quame wi bi nacbte in sijn gemoet. 1095 Ghi moet te nachte herbergen mit mi.'
Tibert sprao: 'wat soude wi
Eten, of tic mit v bleue ?'
Reynaert sprac: 'wel soete neue,
Hier is der spisen quaden tijt. 1100 Ghi moget eten, begerdijt,
Een stueke vanere honichraten
Die bequamelie is vtermaten.
Wat raai,, mogedi tshonichs iet ?'
Tibert sprac: 'mi ne joekes niet. 1105 Reynaert, en hebdi niet in huus ?
Gauedi mi ene vette muus,
Daer mede lietie v bewaert.'
'Ene vette muus V sprao Reynaert:
'Soete Tibaert, wat segdi ? 1110 Hier woenet noch een pape bi,
Een scure staet ansyn huus,
Daer is in so menige muus:
Jc wanese niet gedroge • j • waghefi.
So horic dicke den pape clagen 1115 Dat sine driuen vten huse.'
'Reynaert, sijn dar so vele muse ?
Vergaue god, dat ic waer daer!'
'Wat meendi, Tibert • segdi waer ?
Wildi muse ?' 'oft icse wille ? 1120 Hoet des ende swiget stille !
Jc minne muse vor alle saken. (f°. 109»*.)
Ne weti niet dat muse smaken
Bet dan enich venisoen ?
Wildijt dur minen wille doen, 1126 Dat gi mi leit daer muse sijn,
Daerbi mochti de hulde mijn
Hebben, al haddi minen vader
Gedoet ende mijn geslachte al gader.'
Reynaert sprac • 'neue, houdi v spot ?'
1095 G is met rood aangeschrapt.



A
'Neenic, Reynaert, also helpe mi God!' 1145 'Weet God, Tybeert, wistic dat,
Ghi soutter sijn nochtauont sat.'
'Sat, Reynaert, dat ware vele.'
'Tybeert, dat sechdi thuwen spele.'
'In doe, Reynaert, bi miere wet. 1150 Haddic een muus ende waer so vet,
In gaefse niet omwie eeneVi busant.'
'Tybeert, gaet met mi te hant.
Ic leede hu daer ter seluer stat,
Daer icker hu sal maken zat,
1165 Eer ic newmermeer van hu sceede.'
'Ia ic, Reynaert, vp die gheleede (f. ïwc) Ghinghe ic met hu te Mompelier.' 'So gaen wi dan, wi sijn hier Al te langhe,' sprac Reynaert. 1160 Doe so namen si vp die vaert, Tybeert ende sijn oem Reynaert, Ende liepen daer si loepen wilde», Datsi nye toghel vp bilde», Eer si quame» tes pape» scuere,
1166 Die met eene» erdine» muere
Al omme ende omme was beloken, Daer Reynaert in Was te-broken Des ander daghes daer te voren, Doe die pape hadde verloren
1170 Eenen hane, die hi hem nam.
Hier omme was tornich ende gram Des papen sone Martinet, Ende hadde voer dat gat gheset Een strec den vos mede te vane:
1176 Dus gherne wrake hi den hane. Dit wiste Reynaert, dat felle dier, Ende sprac: 'neue Tybeert, hier Crupet in dit selue gat. Ne weset trage no lat.



F
1130 'Neenic, alse helpe mi god I' 'Weet god, Tibert, wistic dat, Ghi souter noch tauond wesen sat.' 'Sat, "Reynaert, dat ware vele.' 'Tibert, dit segdi tuwen spele.' 1136 'Jnne doe, Reynaert, bi mire wet. Hadic een muus ende ware si vet, En gauese niet om een bisant.' 'Tibert, so gaet mit mi te hant. Jc leide v aldaer ter stat, 1140 Daer icker v sal maken sat, Eer ic emmer van v sceide.' 'Gherne, Reynaert, op v gheleyde Ghine ic mit v te Mompelier.' 'So ga wi dan • wisijn hier 1146 Alte lanc,' sprac Reynaert.
Doe daden si hem op de vaert,
Nv sijn si comen op die vaert Tibert enoe sijn neue Reynaert Ende liepen dat si lopen wilden 1160 Dat si noyt togel op ne bilden, Ent si quamen tes papen scure, Die mit ere horden mure Al omme enoe omme was beloken, Daer Reynaert in hadde gebroken 1155 Des anderen nachts teuoren, Doe die pape hadde verloren Enen hane, ende hi hem dien nam. Hier om was tornieh ende gram Des papen sone Mertinet, 1160 Ende hadde vor dat gat geset
Enen stric den vos te vane : (f>. 109 va.) So gherne wrake hi sinen hane. Dit wiste Reynaert, dat felle dier, Ende sprac: 'Tibert, neue, hier 1165 Crupet int selue gat
Ende sijt no trage no lat:
1147 N is met rood aangeschrapt.
1148 Uit het woord neue blijkt dat vs. 1147 en 1148 m i „„•„_ terpoleerd zijn. *° "*• »■ gem-
1166 Het eerste no is er later boven geschreven. Vos Reynaerde, g



U80 Gaet al omme ende ommeAgripen. Hoert hoe die muse pipen. Keert weder huut als ghi zrjt sat. Ic sal hier bliuen voer dit gat Ende sal hu hier buten beiden: 1185 Wine moghen niet tauont sceiden, Morghin gaen wi te houe waert. Tybeert, siet dat ghi niet en spaert. Gaet heten, ende laet ons keeren Te miere herberghen met eeren. 1190 Mrjn wrjf sal ons wel ontfaen. 'WiUic te desen gate in gaen ? Wat sechdi, Reynaert, eist hu raet ? Die papen connen vele baraet: Ic besteecse arde noode. U95 'O wy, Tybeert, twi sidi bloode (
Wanen quam huwer herten desen wanc ? Tybeert scaemde hem ende spranc Daer hi vant groet ongherec: (f. i«*> Want eer hqt wiste, was hem een strec 1200 Omme sinen hals arde vast.
Dus hoende Reynaert sinen gast. Alse Tybeert gheware wart Des strecs, wart hi veruaert Ende spranc voert: dat strec liep toe. 1205 Tvbeert moeste roupen doe
Ende wroughede hem seluen dor de» noot Hi makede een gheroup so groot Met eene» iammerlike» ghelate, Dat Reynaert hoerde vp der strate 1210 Buten, daer hi alleene stoet, Ende riep : 'vindise goet Die muse, Tybeert, ende vet ( Wiste nu dat Martmet Dat ghi ter tanen satet 1215 Ende dit wütbraet dus hatet. Dat ghi verteert, m weet hoe, Hi sauder hu saeuse maken tos. So houesch een cnape es Martmet.



Gaet alomme ende omme gripen. Hort hoe die muse pipen. Keert weder wt als gi sijt sat. 1170 Jc sal hier bliuen vordit gat.
Je sal vwes hier buten ontbeiden. Wine mogen tauont niet sceiden, Morghen ga wi te houe waert Tibert, hoe coemt dat gi spaert ? 1176 Gaet eten, enae laet ons keren Te mire herbergen mit eren. Mijn wijf sal onse beiach ontfaen.' 'Wilic te desen gate in gaen ? Was segdi, Reynaert, ist v raet ? 1180 Die papen oonnen wel baraet: Jc besta dit harde node.' 'Tsi, Tibert, ghine waert nie so blode! Wane quam vre herten die wanc V Tibert scamede hem enae hi spranc 1185 Daer hi vant groet ongherec:
Eer hi iet wiste, was hi indat strec Om sinen hals harde vaste. Dus hoende Reynaert sinen gaste. Alse Tibert geware waert 1190 Des strickes, doe was hi vervaert:
Hi spranc, hi scoet, dat strec liep toe. Tibert moste roepen doe Enae wroegen hem dor dien noet. Hi maect een gheluut so groet 1195 Mit enen iamerliken gelate,
Dat Reynaert horde andie strate Buten allene, dar hi stoet. -Doe riep hi: 'vindise goet Die muse enae vet ? 1200 Wiste dit nv Mertinet,
Ha souder v sause toe maken, (f°. 1091*,)
Const hise wel gheraken :
So goet een knaep es Martinet.
1183 wanc is uit wane verbeterd. 1189 A is met rood aangeschrapt. 1197 hi verbeterd uit hise.



A
Tybeert, gbi singbet in lane so bet. 1220 Pleeoht men tes coninx houe des ? Verghaue God, die gheweldich es, Dat, Tybeert, daer met hu ware Ysingrijn, die mordenare, In suiker bliscap als ghi zijt V 1225 Dus heeft Reynaert groot delijt Dor Tybeerts ongheual. Ende Tybeert stont ende ghal So lude, dat Martinet ontspranc. Martinet riep : 'ha ha, God danc! 1230 Ter goeder tijt heeft nu ghestae» Mijn strec: ic hebber met gheuae» Den hoenre-dief, na mine» wane, Nu toe! ghelden wi hem de» hane!' Met desen wart hi tote» viere 1235 Ende ontstac eene» stroe-wisch sciere Ende wecte moedre ende vadre Ende die kindre alle gadre, Ende riep: 'nu toe! hi es gheuae».' Doe mochteme» sie» porre» saen 1240 Alle die in dien huus ware», (f. 2000) Selue die pape ne wilde niet spare», Quam hute sine» bedde moeder-naect. Martinet hi was gheraect Tote Tybeert ende riep: 'hijs hier.' 1245 Die pape spranc an dat vier Ende ghegreep zijns wrjfs rocke. Een ofier-keersse nam vranwe Iulocke Ende ontstacse mettër haest. Die pape liep Tybeert naest 1250 Ende ghincke» mette» rocke slae». Doe moeste Tybeert daer ontfae» Wel meneghen slach al in een. Di& pape stont, als hem wel scee», Al naect, ende slouch slach in slach 1255 Vp Tybeert, die voer hem lach. Daer ne spaer^en^ haer ne ghee»..



F
Tibert, gi singet als gi et ? 1205 Plegetmen te» coninx houe des ? Vergaue god, die geweldich es, Dat nv mit v daer ware Die felle dief, die mordenare, Jn suiker bliscap als gi sijt!' 1210 Dus heuet Reynaert groet delijt Dur Tiberts ongeual. Enae Tibert stan iamerlike ende gal So lude, dat Mertinet ontsprarac Ende roep : 'god hebs dano ! 1215 Ter goeder tijt heft nv gestaen Mijn stric: io hebber mede geuaen Den hoenredief, na mine» wane. Nu toe, wi ghelde» hem onse» hane!' Mit dese» liep hi totem vire 1220 Ende onstac ene» strowisch scire. Hi wecte moeder ende vader Entie kinder alle gader, Ende riep : 'toe ! nv is hi geuaen.' Doe mocht me» sien porre» saen 1225 Alle die inden huse waren. Selue die pape quam geuaren Vam sinen bedde al naeet. Mertinet was geraect Tote Tibert ende riep: 'hi is hier.' 1230 Die pape ran achter dat vier Ende greep sines wiues rocke. Een offerkeerse greep vrouwe Julocke Ende onstacse mitter haest. Die pape was Tiberde naest 1235 Ende gmekene mitten rocke slaen. Doe moste Tibert daer ontfaen Wel menige» slach al in een. Die pape stont, als hem wel sceen, Al naect, ende sloeoh slach op slach 1240 Op Tiberde, die vor hem lach.
Daerne spaerdene har negheen. (f° ïioro.)
1205 Plegetmen ] plegemen. 1217. hoenredief ] hoenre dief. 1220 strowisch ] stro wisch.



A
Martinet ghegreep eenen steen Enae warp Tybeert een boghe huut. Die pape stont al bloeter huut 1260 Enae hief vp eenen groeten slach. Alse Tybeert dat ghesach, Dat hi emmer steruen soude, Doe dedi een deel als die boude, Dat dien pape verghinc te scanden. 1265 Beede met claeuwen ende met tanden Dedi hem pant, alsoet wel scheen, Ende spranc dien pape tusschen die been, In die burse al sonder naet, Daermen dien beyaert mede slaet. 1270 Dat dinc viel neder yp den vloer. Die vrauwe was zeericb. ende zwoer F'Bi der zielen van haren vader, Sine wilde wel om al gader Die offerande van eenen jare, 1275 Dat niet den pape gheuallen ware Dit vernoy ende dese scame. So sprao: 'int-sleets duuels name Moete dit strec sijn gheset! Siet, liene neve Martinet, 1280 Dit was van huwes vader ghewande, Siet hier mijn scade ende mijn scande, Emmermeer voert in allen stonden, (f°- 2 Al ghenase hi van der wonden, Hi bliuet den soeten spele mat.' 1285 Reynaert stont noch doe voer tgat. Doe hi dese tale hoerde, Hi louch dat hem bachten soorde Ende hem crakede die tauerne. Doe sprac hi te sinen scherne: 1290 'Swijghet, Moeke, soete vrouwe, Ende laet zijncken desen rauwe Ende laet bbuen huwen toren. Wattan ? al heuet hu heere verloren



F
Martinet greep enen steen Ende warp Tibert teen ogbe wt. Die pape stont al bloter buut 1245 Ende bief openen groten slach: Ende alse Tibert dit sach, Dat hi emmer steruen soude, Doe dede hi alse de boude, Datten papen verginc te scanden. 1250 Beyde mit clawe» ende mit tanden Dede hi scamp, alst wel sceen, Hi spranc den paep tussce» die been, Ende trac hem wt dat ene dinc, Dat hem tusscen die bene hine 1255 Jn die burse sonder naet,
Daermen den beyaeró mede slaet. Dat dinc viel neder op die vloer. Die vrouwe vloecte ende swoer Bider zielen hars vader, 1260 Si wilde niet om al gader Dofferhande van enen iare, Datten pape geuailen ware Dit vernoy ende dese scame. Si sprac: 'ins leeds duuels name 1265 Moete dit stric sijn geset! Sioh, lieue sone Martinet, Dit was van dijns vader gewande, Dese scade ende dese scande Es emmer inallen stonden: 1270 Al genase hi vander wonden, Hi bleue ten sueten spele mat.' Reynaert, die noch stont vor tgat, Doe hi dese tale horde, Loech hi dat hi achter scorde 1275 Ende hem craecte die tauerne. Doe sprac hi te sinen scerne: 'Swiget, Julocke, lieue vrouwe, Laet sinken vwen groten rouwe, Laet bliuen desen toren. 1280 Wattara ? al heft hi verloren
1258 Dat ] Die.



A
Eenen van den clippelen zinen, 1295 Al te meer so sal hi pinen. Laet bliuen dese tale acbtre : Gbeneset de pape, en es gbeen lachtre A e Dat hi ludet met eere doeken.' Dus troeste Reynaert vrauwe Iulocken, 1300 Die haer arde zeere mesliet. Die pape mochte langher niet Ghestaen, hi viel in ommacht. Doe hiefsene vp met hoerre cracht Ende drouchene recht te bedde waert. -.1305 Hier-binnen keerde Reynaert Alleene ter herberghe» waert, Ende liet Tybeert zeere veruaert Ende in zorghen van der doot. Al was Tybeerts zorghe groet, 1310 Doe hise alle onledich sach Ouer dien pape, die daer lach Ghewont, doe ghine hi hem pinen, So dat hi metten tanden zine Die pese midden beet ontwee. —'1315 Doe ne wildi letten nemmee
Ende spranc weder hute ten gate Ende dede hem vp die rechte strate, Die tes conincx waert ghelaoh. Eer hi daer quam so waest dach 1320 Ende die zonne begonste rijsen. In eens arems ziecs wijsen Quam Tybeert in thof gheronnen, Die tes papen hadde ghewonnen Dat hi langhe claghen mach. (f°. 200c) 1325 Alse die coninc dit versach
Dat hi hadde dat hoeghe verloren, Doe mochtemen vreeselike horen Den coninc dreeghen den dief Reynaert. Die coninc doe niet langher ne spaert, 1330 Hine riep sine baroene te rade Ende vraechde wat hi best dade leghen Reynaerts ouerdaet ?
1295 meer J ] min



F
Enen vanden clepel sinen, (f». nori.)
Des te min darf hi pinen.
Laet dese clage bliuen achter:
Gheneset dese pape, en is geen lachter 1285 Dat hi luut mit ere doeken.'
Dus troeste Reynaert vrouwe Julocken,
Die doe harde sere mesliet.
Die pape moohte langer niet
Ghestaen ende viel in owmacht. 1290 Dien hiep si op mit hare cracht
Enae droegene te bedde waert.
Hier binnen keerde Reynaert
Allene te sire herberghen waert,
Ende liet Tiberde sere veruaert 1295 Enae in sorghe» vander doet.
Al was Tiberts sorge groet,
Doe hise alle onledich sach
Ouer den pape, die dar lach
Ghewont, doe ghine hi pinen, 1300 Dat hi mitten tanden sinen
Die peze in midden bete ontwee.
Doene wilde hi dar nietmee
Letten enae spranc vten gate
Enae dede hem inde rechte strate, 1305 Die te houewaert gelach.
Enae eer hi dar quam wast dach,
Entie sonne began te risen.
Jn een arme wichtes wisen
Quam Tibert int hof geronnen, 1310 Die tes papen hadde gewonnen
Dat hi langhe claghen mach.
Alse die coninc doe sach Dat Tibert teen oge had verloren. Doe mochtmen sekerlike horen 1315 Den coninc dreigen den dief Reynaerde. Jc wane, hi langer niene sparde, Hine riep sine genote te rade Enae vrageden wat hi best dade Jeghen Reynaerts ouerdaet ?
1301 bete ] bene. 1315 dreigen den ] dreigeden.



A
Doe wart ghindre menioh raet Hoemen Reynaert ter redenen brochte, 1335 Die dese ouerdaet wrochte.
Doe sprac Grimbeert die das, Die Reynaerts broeder sone was: 'Ghi heeren, ghi hebt meneghe» raet. Al ware mijn oem noch also quaet, 1340 Salmen vry recht voert draghen, Men salne drie waeruen daghen, Alsomera doet eenen vryen man. Ende en comt hi niet dan, So es hi sculdich alre dinc, 1345 Daer hi af voer den coninc
Van desen heeren es beclaghefo' 'Wie wildi, Grimbert, dattene daghet?' Sprac de coninc, 'wie es hier, Die sijn hoeghe ofte sijn lier 1360 Wüle setten in auontueren Omme eene felle oreatuere ? Ic wane hier nimene en es so zot!' Grimbert sprac : 'so helpe mi God ! Siet mi hier, ic bem so coene 1355 Dat ic wel dar bestaen te doene Dese bodscap, ghebiedijt.' 'Grimbeert, gaet wech ende zijt Vroet ende wacht hu ieghen mesval.' Grimbert sprac: 'coninc heere, ic sal.' 1360 * Dvs gaet Grimbert te Manpertuus. Als hire quam, vant hi in huus %l Sinen oem ende vrauwe Ermelijnen, Die bi haren welpekijnen Laghen in die haghedoohte. 1365 Ende ten eersten dat Grimbeert mochte, y1j
Groette hi sinen oem ende ziere njoyeji. s (f°- 20ud) Hi sprac : 'en sal hu met yernoyen Des onrechts, daer ghi in zijt ?



F
1320 Doe wart ghinder menich raet (f° notw.)
Hoemem Reynaert te redene brochte,
Die dus grote mordaet wrochte. Doe sprac Grimbert, de das,
Die Reynaerts broeder sone was: 1326 'Ghi heren hebt goeden raet.
Ware mijn oem noch so quaet,
Salmen recht vort dragen,
Men salne derdewaerf dagen,
Alsmen doet enen vremden man. 1330 Comt hi niet te houe dan,
So is hi sculdich alre dinc,
Dat hi vorden Coninc
Van desen heren es beclaget.
'Wie wildi, Grimbert, datten nv daget V 1336 Sprac die coninc: 'wie is nv hier, -
Die sine oge • ofte sine lier
Wil setten in auenture
Dur ene felle creature ?
Jc wane, hier nieman es so sot!'. 1340 Grimbert sprac: 'so helpe mi god!
Siet mi hier, ic bin so coene
Dat ic wel dar bestaen te doene
Dese boetscap, gebiedijt.'
'Grimbert, ia gaet enae sijt 1346 Vroet ende wachtu iegen mesfal,'
Grimbaert sprac : 'coninc ic sal,'
*Dus gaet Grimbert te Maperthuus.
Alse hire qwam, vant hi in huus - Sinen oem ende vrouwen Ermelinen, 1360 Die bi haren welpekinen
Laghen in die hagedochte.
Ende ten yersten dat Grimbert mochte, •
Gruete hi sinen oem ende sire moyen.
Ende sprac: 'en sal v niet vernoyen 1356 Die anruchte, daer gi in sijt ?
1333 tweemaal es, het eerste evenwel geschrapt.
1347 D is met rood aangestreept; daarvoor nog een rubricering.
1349 Ermelinen ] erminen.
1364 vernoyen ] vermoyen.



A
Dincket hu noch niet wesen tijt 1370 Dat ghi trect, oem Reynaert, Tote des conincs houe waert, Daer ghi wel zeere zijt beclaghet ? Ghi zijt .iij. waeruen ghedaghet. Vermerrendi maerghin den dach, 1375 So zjorghic dat hu ne mach
' Ne gheene ghenade me ghescien. 5 Ghi sult in den derden daghe sien Huwen casteel bestormen, Manpertuus. * GM sult gherecht sien voer hu huus ', 1380 Eene galghe ofte een rat. " Ouer waer segghic hu dat: Beede hu kindre ende hu wijf Sullen verllisen haer jjjf» V Lachterlike, al sonder waen. 1385 Ghine moghet selue niet ojatgaen. Daer omme es hu de beste raet v Dat ghi met mi te houe gaet. Hets messelic hoet gheualle» mach : Hu es dicke» vp eenen dach ^ 1390 Vremder auontueren gheualle»,
Dan ghi noch quitevan hem allen Met des conincx j)rloue Maerghin sciet huten houe.'y^
Reynaert seide : 'ghi secht waer. 1395 Nochtan, Grimbeert, comme ic daer Onder des conincs ghesinde, M Dat ic binne» den houe vinde Sc Es vp mi verbolghe» al. - Quame ic dane», het ware gheual. 1400 Nochtan dinct mi beter wesen (Ghenese of ic mach ghenesen)*^ Dat ic met hu te houe vareV[ Daji het al verloren ware, 1 Casteel, kindre ende wijf, 1405 Ende daer toe mijns selues lijf. • In mach den coninc niet ontgaen. Alse ghi wilt, so willic gaen.



F
Dunct v noch iet tijt Dat gi trect, here "Reynaert, Tes coninx houe waert, Dar gi sere sijt beclaget ? 1360 Ghi sjt nv derdewaerf gedaget.
Veflegdi morgen dien dach, (f°. not*.) So seg ic dat v ne mach Ne gheen genade meer gescien. Ghi selt inden derde» dage sien 1365 Vwen casteel verstormen, Maperthuus. Menr sal rechten vor v huus Eén galge ofte een rat. Ouerwoer seg ic v dat: Beyde v kinder enae v wijf 1370 Sullen verliesen al haer lijf Lasterlike, sonder waen. Ghine moget oec selue niet ontgaen. Daer om is die beste raet Dat gi mit mi te houe gaet. 1376 Ets mislijc wat geuallen mach: V es dicke wile op enen dach Vremder auenturen geuallen, v Dan gi noch quaemt vor hem allen Mittes coninx orloue. 1380 Morghen sceitmen vten houe.' Reynaert sprao : 'gi segt waer. Nochtan, Grimbert, quamio daer Onder des coninx ingesinde, Dat ic daer te houe vinde, 1385 Ets op mi so verbolghen al: Quamic daen, et waer geual. Nochtan dunket mi beter wesen (Ghenese oft ix mach genesen) Dat io mit v te houe vare 1390 Dant al verloren ware, Casteel, kinder enae wijf, Ende daer toe mijns selfs lijf. Jnne mach den coninc niet ontstaen. Als gi wilt, so sul wi gaen.'
1359 Dar ] Dat.
1386 achter et een kleine rasuur, mischien stond er eerst en.



A
Hoert,' seit bi, 'vrauwe Hermelijne, (f». 20io) Ic beuele hu die kindre mine, 1410 Dat ghire wale pleghet nu. Voer alle dandre beuelionu Minen zone Reynaerdine. Hem staen wel de gaerneline >' In zine muulkine ouer al. 1415 Ic hope dat hi mi slachten sal. Hier es Rossel, een scone dief! Die hebbic nochtan harde lief, Ja als yement sine kindre doet. TA1 eist dat ic nu van hier moet, 1420 Ic salt mi nemen arde ng, fi Vp dat ic mach, dat ic ontga. Grimbeert neve, God moet hu \onen/ Met hoofschen woorden ende met sconen Nam Reynaert an de sine orlof 1425 Enae ruumde sijns selues hof. ?
Ay hoe drouue bleef vrauwe Hermeline % ' EndeTEare cleene welpekine.'
' Doe Reynaert sciet huut Manpertuus Ende hi hof liet ende huus *1 1.430 Aldus omb"ëraden staen: V L> /Nu hoert wat Reynaert heeft ghedaen. iW Teerst dat hi quam an der heyden, *• Hi s£rac te Grimbeerte ende zeide : 'Grimbert, scone wel soete neve, 1435 Van zorghen suchtic ende beue. Lieue neve, ic wille gaen "t (Nu hoert mine jedene saen) V' Te biechten hier te di: Hier nes ander pape bi. 1440 Hebbic mine biechte ghedaen, Hoe so die saken sijn vergaea, Mine ziele sal te claerre wesen.' Grimbeert andwoerde na desen :
1413 gaerneline J ] gaerdeline 1416 Rossel, een Gjrollel ende



F
1395 'Hier na sprac hi: 'vrouwe Ermelijn,
Jc1 beuele v de kinder mijn,
Dat gire wale pleget nv.
Vor alle dander beuelic v
Minen iongen sone Reynaerdijn. 1400 Hem staen die rode granekijn
So óm sijn mulekijn ouer al: (f°. lil ra.)
Je hope, hi na mi slachten sal.
Hier es Roseel, een scone dief,
Desen heb ic oec also lief, 1405 Als yement sine kindre doet. ( Doedi minen kindren goet
Ende gan mi god dat ic ontga,
Jo salt mi nemen harde na,
Ofte ie salt v mit eren lonen/ 1410 Mit houeschen worden ende mit sconen
Nam Reynaert ande sine orlof
Ende rumede sijns selfs hof.
Hoe droue bleef vrouwe Ermeline
Ende har arme clene kinderkine, 1415 Doe Reynaert sceide van Maperthuus,
Ende hi hof ende huus
Liet al onberaden staen.
Nv hort wat Reynaert heft gedaen.
Tierst dat hi quam ande heyde, 1420 Hi sprac te Grimbert ende seide:
'Grimbert, scouwet, suete neue,
Van anxte suchtic ende beue.
Jc ga in vresen vander doet.
Myn berouwenisse is so groet 1425 Van sonden die ic hebbe gedaen,
Lieue neue, ic wil gaen
Te biechte hier te di:
Hier nes ander pape bi.
Heb ic mine biechte gedaen, 1430 Hoe so de zaken dan vergaen,
Mine ziele sal te claerre wesen.'
Grimbert antworde te desen :
1395 H is met rood aangestreept. 1410 houeschen ] houescheden. 1420 te is later er boven geschreven.



A
« 'Qera, wildi te biechten gaen, 1445 So moetti dan verlotfen aagw
AUe djejte ënde allen roef,
Of en diet hu niet een loef.'
'Dat weetic wel,' sprac Reynaert: _ 'Grimbeert, nu hoert haerwaert 1450 Ende vandet mi gheradera.
Siet, ic comme huTie ghenaden (P. 801») !
Van alle gader miere mesdaet. 1
Nu hoert, Grimbeert, ëndé~vérsta_et
Confiteor pater mater, 1465 Dat ic den otter ende den cater
Ende alle diere hebbe mesdaen, —Daer af wiïlic mi in biechten dwaen.' y*-
Grimbert sprao : 'oem, walschedi ?
Of ghi yet wilt, spreecjb ieghen mi V 1460 In dietsche, dat iet mach verstaen.'
Doe sprao Reynaert: 'ic hebbe mesdaen ^ Jeghen alle diere die leuen.
Bidt Gode dat hijt mi moete vergheuen.
Ic' dede minen oem Brune 1465 Al bloedich maken sine crune.
Tybeert dede ic muse vaen,
Daer ickene zeere dede slaen,
Tes papen huus daer hi spranc int strec.
Ic hebbe ghedaen groet ongherec 1470 Canticleer ende sine kindre:
Waren si meerre ofte mindre,
Dicken makedicse los.
Dor recht beclaghet hi den vos.
Die coninc en es mi oec niet ontgaen: 1475 Ic hebbe hem toren oec ghedaen
Ende mesprijs der coninghinne,
Datsi spade sullen verwinnen
Also vele eeren van mi. Oec hebbic, dat segghic di,
1462 miere mesdaet O ] minen mesdadem 1468 streo J ] net



F
v- 'Oem, wil wi te biechten gaen, So moeti verloue» saen 1436 Alle diefte enae alle» roef, Ofte diet v niet en geloef.' 'Dat wetio wel', sprac Reynaert: 'Grimbert, nv hort harwaert, (Siet ic come v toe ghenaden) 1440 Enae vandet mi beraden
Va» al gader mire mesdaet. (*>. nirJ.) Nv hort, oem, enae verstaet: * Confiteor pater et mater, Dat io de» otter enten cater 1446 Enae andre» dire» heb mesdaen, Des wil ic in boeten staen.' Grimbert sprac : 'oem, wat walschdi ? Of ei iet wilt, dat segt mi Jn dietsche, dat iet mach verstaen.' 1450 'Lieue neue, ic heb mesdaen Jege» allen diere» die leuen. Bid gode dat hijt mi moet vergeue». Jc dede minen oem, haren Brune, Al bloedieh maken sine örune. 1455 Tiberde dedic muse vaen, Daer icken sere dede slaen Tes pape» daer hi spranc int strec. Jc hebbe gedaen groet ongerec Cantecler an sine kindre : 1460 Ware» si mere ware» si mindre, Dier maectic emmer los. Mit reohte claget hi ouer de» vos. Die coninc en is mi niet ontgaen: Je hebbe hem laster gedaen 1465 Ende mesprijs der coninginnen, Des si spade sal gewinne» Also vele ere» van mi. Oec hebic, dat seg ic di,
1438 achter Grimbert schreef de afschijver eerst sp, (van sprao) schrapte het later door.
1443 C is met rood aangeschravt. 1463 Die]Den.
1404 lo ] In.



1480 Grimbert, mee liede bedroghen
Dan ic di soude ghesegghen moghen. Ende Ysengrijn, dat verstaet, —'Hietio oem dor baraet.
Ic maeotene moonc ter Elmaren, 1485 Daer wi beede begheuen waren : Dat wart hem al te zeere te pinen. Ic dede hem an die clooke-lijnen Binden beede sine voete. Dat Inden wart hem doe so soete 1490 Dat hijt emmer wilde leeren: Dat vetghinc hem tonneeren, Want hi luudde so vtermaten, (f°. 20ic) Dat alle die ghinghen bi der straten, Ende waren binnen der Elmare 1495 Waenden dat die duuel ware
Ende liepen daer si luden hoerden. Eer hi doe conste in corten woerden Ghespreken: 'ic wille mi begheuen,' Hadsi hem na ghenomen tleuen. 1500 Sint dedic hem crune gheuen.
Hem maechs ghedincken al zijn leuen: ' v* Dat weetic wel ouer waer.
Ic dede hem af bernen dat haer, - ' go dat hem die zwaerde cramp. 1505 Sint dedic hem meerren scamp
Vp thijs, daer icken leerde visschen Daer hi mi niet conste ontwisschen. Hi onfcfincker meneghen slach. Sint leeddickene vp eenen dach 1510 Tote des papen van Ambloys. In al dat lant van Vermendoys So en woende gheen pape riker. Die selue pape hadde eenen sprjker Daer menich vet bake in lach : 1515 Des haddic dicken goet ghelach. Onder dien spijker haddic een gat Verholenlike ghemaect: in dat
1510 Ambloys Knort ] vnnbloys



Jsegrim meer bedroghen 1470 Danic v soude seggen moghe».
Jc hietene oem, dat was baraet,
Ysegrime die mi niene bestaet.
Jc maecten monic ter Eimaren
Daer wi beide begeuen waren: 1476 Dat wart hem wel sere te pinen.
Jc deden ande cloclinen
Binden beyde sine voete.
Dat luden docht hem so soete
Dat hijt emmer wilde leren: 1480 Dat verginc hem te luttel eren,
Want hi lude so vtermaten, (f. in t«.)
Dat alle die gingen bider straten,
Entie waren binnen der Elmare
Waenden dattie duuel ware 1485 Enae liepen daer si luden hoerden.
Eer hi doe in corten worden
Gresprac: 'ic wil mi begeuen,'
Hadden si hem na genomen tleuen.
Sint dedic hem crune geuen. 1490 Hem gedenkets al sijn leuen :
Dat wetic wel ouerwaer.
Jc dede hem bernen af sijn haer,
So dat hem de swaerde cramp.
Sint dedic hem meerew scamp 1495 Optijs, daer icken dede visscen
Dar hi niene conde ontwisschera,
Hine ontfinc daer menigen slach.
Sint leidicken op enen dach
Totes papen van Boloys. 1500 Jn al tlant van Vermendoys
Sone woender gheen pape riker.
Die selue pape hadde een spiker
Daer menich vet baec in lach:
Des had ic dicke goet beiach. x505 Onder den spiker had ic een gat
Verholenlike gemaket: indat
1476 cloclinen ] cloc linen.
1484 waren: de n doorgeschrapt en daarna onderstipt. 1499 tote met een s er later boven geschreven.



A
Daer dedic Ysingrijn in crupen.
Daer vant hi rentvleesch in cupem 1520 Ende baken hanghende vele.
Des vleesch dedi dor sine kele
So vele gheliden vtermaten:
Als hi weder huten gate
Waende keeren huter noet, 1525 Hem was dien leeden buuc so groet
Dat hi beclaghede zijn ghewin.
Daer hi was cowmen ongherich in,
Ne condi sat niet commen huut.
Ic liep, ic maecte groet gheluut 1530 Int dorp enae maecte groet gherochte.
Nu hoert wat ic daer toe brochte.
Io liep aldaer die pape zat
Te ziere tanen ende hat.
Die pape hadde eenen cappoen. (f°. 20W) 1535 Dat was dat alre beste hoen
Dat men in al dat lant vant.
Hi was ghewent al toter hant.
Dien prandic in minen mont,
Voer die tafle daer hi stont, 1540 Al daert die pape toe sach.
Doe riep die pape: 'nu vane, slach!
Helpe, wie sach dit wonder nye ?
Die vos comt, daer ic toe zye,
Ende roeffc mi in mijns selues huus. 1645 So helpe mi sancta spiritus,
Te wers hem dat hire quam!'
Dat tafel-mes hi vp nam
Ende stac de tafle, datso vloech
Verre bouen mi arde hoech 1550 In midden-waerde vp den vloer.
Hi vloucte zeere ende zwoer
Ende hi riep lude: 'slach ende va!'
1528 sat W ] ontbr. 1541 vano J ] vant, mogelik ook vand 1544 selues Q ] ontbr.



F
So dedic Ysegrim in crupen.
Hi vant daer runtvleyscn in cupen
Ende baken hangen harde vele. 1510 Des vleysch liet hi in sijn kele
So vele gliden vtermate :
Dat [als] hi weder vten gate
Waende keren sonder noet,
Was'die lede buuc so groet 1615 Dat hi beclade sijn gewin.
Dat hongerich was comen in,
En conste <hi> sat niet comen wt. •
Jc liep ende maecte groet geluut:
Jnt torp wart groet gerochte. N 1620 Hort hoe iet dar toe brochte!
Je liep al dar die pape sat (f°.uit*.)
Te sire tafel ende at.
Die pape hadde een capoen,
Een dat alre beste hoen 1525 Datmen inden lande vant..
Et was gewennet toter hant.
Dien prandic in minen mont,
Recht vor die tafel daer hi stont,
Al daer die pape toe sach. 1530 Doe riep die pape : 'vane, slach !
Help, wie sach dat wonder nie ?
Die vos comt, dar io toe sie,
Enae rouet mi in mijn huns.
So helpe mi spiritus sanatus, 1635 So wie he»n, dat hire quam!'
Dat tafelmes hi vor hem nam
Ende sloech de tafel, dat si boech.
Daer na nam hise datse vloech
Jn middewaerde den vloer. 1540 Hi vloecte enae swoer
Enae riep lude : 'sla, va !'
1609 harde uit hande verbeterd.
1613 Waende keren ] Weder keren. 1516 beclade staat op een rasuur. v
1518 geluut ] gemunt. 1536 tafelmes ] tafel mes. 1537 8 De afgeschrapt de beide en'S de af"chH3wr blijkbaar weer
1638 hise datse ] hi se ende dase.



A
Enae ic voeren enae hi na. Sijn tafel-mes haddi verheue» 1555 Ende brochte mi ghedreuen
Vp Ysingrijn daer hi stont.
Ie hadde dat hoen in minen mont
Dat arde groet was ende zwaer.
Datso moestic late» daer, 1560 Waest mi leet ofte lief.
Doe riep die pape: 'ay, heere dief,
Ghi moet den roef hier laten!'
Hi riep enae io ghine miere straten —-Danen daer ic wesen woude. 1565 Alse die pape vp heffen soude
Dat hoen, sach hi Ysingrine:
Doe naeote hem eene grote pine.
Hi warpene int hoeghe mette» messe.
Den pape volchde» si zesse, 1570 Die alle met groeten staue» quamew,
Enae als si Ysingrijn vername»
Doe maecten si een groet gheluut,
Enae die ghebuere quamen huut
Ende maecten grote niemare 1575 Manlic andren, dat daer ware
In spapen spijker ee» wulf gheuae», (f°. 202a)
Die hem selue» hadde ghedaen
Bi den buke in dat gat.
Als die ghebuere ghevreeschede» dat 1580 Liepe» si dat wonder bescauwe».
Al daer wart Ysingrijn te-blauwe»,
So dat hem ghine al huten spele:
Want hi ontfincker arde vele
Groete slaghe ende groete worpe. 1585 Dus quamen die kindre van den dorpe
Ende verbonden hem die hoghen.
Het stont hem so, hi moest ghedoghe».
So zeere slouch-si ende staken
Dat sine hute» gate traken
1577 ghedaen W ] gheuaen



F
Enae ic vor enae hi na.
Sijn tafelmes had hi op geheuen
Enae brachte mi gedreue» 1546 Op Ysegrime, enae ic stont.
Ende hadde thoen in minera mont
Dat groet was enae swaer,
Daer om mostict laten daer,
Wast mi lèet wast mi lief. 1550 Doe riep di pape: 'ay, har dief,
Ghi moet dese» roef hier laten!'
Hi riep * enae ic liep mire straten,
Daer ic wese» woude.
Alse die pape op heffen soude 1555 Dat hoen, versach hi Ysegrime:
Doe naecte hem ene sware pine.
Hi warpene int houet mit ene» messe.
Den pape volgeden si sesse,
Die alle mit grote stauen quamen, 1560 Ende alsi Ysegrime vernamen
Doe maecten si groet geluut, (f°. 112 m.)
Entie gebure traken wt
Enae maecte» groet niemare
Enae seiden, dat dar ware 1665 Jns papen spiker een wolf genaen,
Die hem seluen heft gedaen
Biden buke in dat gat.
Alle die gone die horden dat
Liepen dat wonder bescouwen. 1570 Aldar wart Ysegrim teblouwen,
So dat mit hem ginc vten spele:
Want hi ontfinc harde vele
Groter slaghe ende worpe.
Dan quamen die kinder vanden dorpe 1575 Ende verbonden hem die ogen.
Et stont hem so • hi most gedogen.
Hoe sere sloegen sine ende staken.
Daer sine vten gate traken
1543 tafelmes ] tafel mes. 1545 stont of stoent is verbeterd uit stoet, door er een n boven te zetten. De e is niet geschrapt. 1551 roef is in het hs. uit roep verbeterd. 1568 Alle ] Alse. 1570 teblouwen ] te Wouwen.



A
1590 (Doe ghedoghedi vele ongheuals) Ende bonden bem an sine» hals Eene» steen, enae lietene gae» Ende lietene dien honde» sae» Diene ghinghem bassen ende jaghe».
1595 Oeo diende me» hem met grote» slaghe»
50 langhe, dat hi gheloue was. Doe viel hi neder vp dat gras, Of hi ware al steen-doot.
Doe was dier kindre bliscap groot. 1600 Ghindre was groete niemare.
51 namene ende leidene vp eene bare Ende droughene met grote» ghehuke Ouer steene ende ouer struke.
Buten dien dorpe in eene gracht
1605 Bleef hi ligghende al die» nacht. Inne weet hoe hi dane» voer. Sint verwende dat hi mi zwoer Sine hulde een iaer al omtrent. Dat dedi vp sulc cowuent
1610 Dat icke» soude make» hoenre sat. Doe leeddickene in eene stat, Daer io hem dede te verstane Dat twee hinne» ende eene» hane In een groet huus an eere stiate»
1615 Vp eene» aenbalke saten Recht teere valdore bi. Daer dedic Ysingrijn bi mi Vp dat huus clemmew bouen. (f°. 2024) Ic seide, ic wilde hem gheloue»,
1620 Wildi crupe» in die valdore, Dat hire soude vinde» vore Van vette» hoenre» sijn gheuouch. Ter valdore ghine hi ende louch, Ende croep daer in met vare
1625 Ende began taste» haren-thare. Hi taste, ende als hi niet en vant, Sprac hi: 'neve, hets hier bewant
1593 dien O ] diene



F
Dogede bi vele ongeuals. 1580 Si bonden hem om sinen hals
Enen steen ende lieten gaen.
Doe riepen si die honde saen
Enae ghinghen bersen ende iaghen.
Oec dienden si hem van grote slaghen 1585 So lange, dat hi gelouich was.
Doe viel hi neder in dat gras,
Als of hi ware steendoet.
Doe was glunder blijscap groet.
Glunder was grote niemare. 1590 Si leyden op ene bare
Si droegene mit groten geluke
Ouer stene enae ouer struke
Buten den dorpe in een gracht.
Daer bleef hi leggende al die nacht. 1595 Jnne weet hoe hi daen ontfoer.
Sint verwaruic dat hi swoer
Mine hulde een iaer omtrent.
Dat dede hi op sulc couent,
Dat icken hoenre maken sat. 1600 Doe leidicken tot eenre stat,
Daer ic hem dede verstaen (f° 112 rfc.)
Dat vij * hennen ende enen haen
Jn een groet huus ander straten
Op eene hanebalke saten 1605 Recht ere valbruggen bi.
Daer dedic Ysegrime mit mi
Op dat huus dimmen bouen.
Jc seide, ic wilde hem wel louen,
Wil hi orupen in die valdore, 1610 Dat hire soude vinden vore
Van vetten hoenren sijn geuoeoh.
Ter valdore ghine .hi ende loech
Ende croep dar in een deel van vare
Ende began hare ende dare 1615 Te tasten • ende als hi niet en vant, * Sprac hi: 'et is bewant
1581 tweemaal ende. 1684 van is uit m verbeterd.
1587 steendoet ] steen doet. 1604 hanebalke ] hane balke.



A
Te zorghen, ic ne vinder met. Ic sprao: 'oem, wats hu ghesciet?
1630 Crnupter een lettel bet in.
Mem moet wel pijnem om ghewin. Ic hebse wech diere satem voren.' Dus so liet hi hem verdoren Dat hi die hoenre te verre sochte.
1636 Ic sach dat icken hoenem mochte, Ende hoendene, so dat hi voer Van daer bouen vp den vloer Ende gaf eenem groetem val, Datsi ontspronghen ouer al
1640 Die in dien huse sliepen.
Die bi den viere laghem, si riepen: Daer ware in huus sine wisten wat Gheuallen voer dat vyer-gat. Si worden vp ende ontstaken leeht.
1646 Doe sine daer saghen echt Wart hi ghewont toter doot. Ic hebben brocht in menegher noot, Meer dan ic ghesegghen mochte. . Nochtan al dat io nye ghewroohte
1650 Jeffhen hem. sone roucke ic niet
Zo zeere, als dat io vernet Vrauwe Erswenden, sijn scone wijf, Die hi lieuer hadde dan sijns selfs lijf. God die moet mi vergheuen.
1655 Haer dedic dat mi lieuer ware bleue'm Te doene, dant es ghedaen.' Grimbeert sprac: 'of ghi wilt gaen Claerliken te biechten tote mi Ende zijn van huwen zonden vry,
1660 So suldi spreken ombedect. (£°. 202c) In weet waer-waert ghi dit treot: 'Ic hebbe ieghen sijn wijf mesdaen.' Oem, dat en can ic niet verstaen, Waer ghi dese tale keert.'
1643 vyer-gat ] vyuer gat 1652 Erswenden O ] Yswendei



F
Te sorghen, inne vinde niet.'
Jc sprac : 'oem, wats mi gesciet ?
Crupet eert luttel bet in! 1620 Men moet wel pinen om gewin.
Jc bebse wech die saten voren.'
Dus liet hi hem verdoren
Dat hi die hoenre te verre sochte.
Jc sach dat icken honen mochte 1625 Ende hortene dat hi ouer voer.
Dus viel hi neder op die vloer
Ende gaf enen groten val,
Dat si ontsprongen ouer al
Die binnen den huse sliepen. 1630 Die biden vire lagen • riepen:
Dat daer waer sine wisten wat
Gheuallen dor dat hemelgat.
Si stonden op . ontstaken lecht.
Doe sine sagen, wart hi echt' 1635 Daer gewont toter doet.
Jc hebbene bracht in menigher noet,
Dan ic v geseggen mochte.
Nochtan al dat io dit gewrochte
Jegen hem, sone vruchtio niet 1640 So sere, alse dat io verriet
Vrouwen Erswinen, sijn scone wijf, (f°. 112 m.)
Dien hi lieuer heft dan sijn selues lijf.
Har dedic (god moet mi vergeuen)
Dat mi lieuer ware bleuen 1645 Te doene, dan et es gedaen.'
Grimbert sprac: 'oft gi wilt gaen
Claerliken te biechten te mi
Ende sijn van vwen sonden vri,
So suldl spreken onbedect. 1660 Jnne weet warwart gi dit trect:
'Jc hebbe iegen sijn wijf mesdaen.'
Oem, des en canic niet verstaen,
Warwaert gi dese tale keert.'
1632 hemelgat ] hemel gat.
1645 en 1646 zijn omgezet.
1646 Q is met rood aangeschrapt en er voor een rubricering.



A
1666 Reynaert sprac: 'neve Grimbeert, Ware dat hoofschede groot, Of ic badde gbeseit al bloot: 'Ic hebbe gheslapera bi "miere moyere?' Ghi zijt mrjn maeoh: hu souts vernoyen,
1670 Seidic eeneghe dorperheit.
Grimbeert, nu hebbic hu gheseit Al dat mi mach ghedincken nu. Gheeft mi aflaet, dat biddic hu, Ende settet mi dat hu dinot goet.'
1675 Grimbeert was wijs ende vroet
Ende brac een rijs van eere haghe Ende gafier mede .xl. slaghe Ouer alle sine mesdaden. Daer na in gheiechten raden
1680 Riet hi hem goet te wesene Ende te wakene ende te lesene Ende te vastene ende te vierne Ende te weghe waert te stierne Alle die hi buten weghe saghe:
1685 Ende hi voert alle sine daghe Behendelike soude gheneeren. Hier na so dedi he»i verzweeren Beede rouen ende stelen. Nu moet hi siere sielen telen,
1690 Reynaert, bi Grimbeerts rade, Ende ghine te houe vp ghenade.
/^ Nv es die biechte ghedaen.
Die heeren hebben den wech bestaen Tote des conincs houe waert.
1695 Nu was buter rechter vaert,
Dien si te gane hadden begonnen, Een pryoreit van zwarten nonnen, Daer meneghe gans ende menich hoen, Meneghe hinne, menich cappoen
1689 telen J ] pleghen



F
Reynaert sprac : 'neue Grimbeert, 1655 Waer dat bouesebede groet,
Ofic badde geseit al bloet:
'Jc hebbe geslapen bi mire moyen V
Ghi sijt mijn maech: v souts vernoyen,
Seidic v enige dorperheit. 1660 Grimbert, nv hebic v geseit
Al des mi bedenket nv.
Doet mi aflaet, des bidic v,
Set mi dat v duncket goet.'
Grimbert was listich enae vroet. 1665 Hi brac een rijs an die hage
Ende gaffer hem mede XL slage
Ouer alle sine mesdade.
Dar na in gerechten rade
Riet hi hem goet te wesen 1670 Enae sine salmekine te lesen
Enae te vasten ende te viren
Ende weder in den wech te stiren
Alle die hi buten wege saghe:
Ende hi hem vort alle dage 1675 Redenlike soude gheneren.
Hier na dede hi hem versueren
Beyde rouen ende stelen.
Nv moet hi sire zielen telen,
Reynaert, bi Grimberfcs rade 1680 Ende gaen te houewoert op genaden. Nv es die bijchte gedaen.
Die here» hebben den wech bestaen
Tote des coninx houe waert.
Nv was buten der rechter vart, 1685 Daer si te gaen hadden begonnen,
Een swaer couent van nonnen,
Dar menighe gans ende menich capoen,
Menige hinne ende menich hoen
1665 hage ] heyde. 1666 hem is verbeterd uit m. 1612 stiren soiren.
1681 N is met rood aangeschrapt en met rubricering, bijcte met daarboven geschrevenh. 1685 en 1686 zijn omgezet. 1687T>ner ]f)at.
1708 Vermoedelik luidde vroeger de regel; Daer gi die bichte sijt (sint) af gedaen met gewone ellips van hebt, of: Daer gi te biechten sijt af gegaan, zo als A heeft.



A
1700 Plaghen te weedene buten muere.
Dit wiste .die felle creatuere,
Die ongbetrauwe Reynaert,
Ende sprac: 'te' ghenen houe waert (f°. 202<i)
So leghet onse rechte strate.' 1705 Met dusdanen barate
Leedde hi Grimbeert bi der scuerera,
Daer die hoenre buten muere
Ghinghen weeden haren-thare.
Den hoenre wart Reynaert gheware. 1710 Sine oghen begonden omme te ghane.
Buten den andren ghine een hane,
Die arde vet was ende jonc :
Daer na gaf Reynaert eene» spronc
So dat dien hane die plumew stouen. 1715 Grimbeert sprac : 'oem, ghi dinct mi douen!
Onsalich man, wat wildi doen?
Wildi noch om een hoen
In alle die groete zonden slaen,
Daer ghi te biechten af zijt ghegaen? 1720 Dat moet hu wel zeere rauwen.'
Reynaert sprac : 'bi rechter trauwen,
Ic hads vergheten, lieue neve.
Bidt Gode dat hijt mi vergheue !;
Het ne ghesciet mi nemmermeer.' 1725 Doe daden si eenen wederkeer
Ouer eene smale brugghe.
Hoe diaken sach Reynaert achter rugghe
Weder daer die hoenre ghinghen! '
Hine conste hem niet bedwinghen 1730 Hine moeste ziere zeden pleghen:
Al haddemen hem thoeft af ghesleghen,
Het ware ten hoenren waert gheuloghen,
Also verre alst hadde ghemoghen.
Grimbeert sach dit ghelaet 1735 Ende seide: 'onreyne vraet,
Dat hu dat hoghe so omme gaet!'
Reynaert andwoerde: 'ghi doet quaet
Dat ghi mine herte so versmaeit
1738 versmaert ] versmaet



F
Plaghe» te weidene buten mure. 1690 Dit wiste de felle ereatuie,
Die ongetrouwe Reynaert,
Enae seide: 'tot ghenen houewaert
So leget onse rechte strate.'
Mit aldustanighen barate 1695 Leide hi Grimbert biden mure
Dar die hoenre bider scure
Ghinghen weiden harentare.
Der hoenre wart Reynaert geware.
Die oghen ghinghen hem der ane. 1700 Buten den andren ghine een hane,
Die beide vet was en<Ze ionc:
Daer na dede Reynaert enen sprono
So dat hem de plumen stouen.
Grimbert sprac: 'gi dunket mi douen! 1705 Onsalich oem, wat wildi doen ?
Wildi weder om een hoen
Jn al die grote misdaet slaen,
Daer gi die biechte sijt af gegaen ?
Dat mochtu wel sere rouwen.' 1710 Reynaert sprac: 'in goeden trouwen,
Jc hads vergeten, lieue neue.
Bid gode dat hijt mi vergeue!
En gesciet mi nemmermeer !'
Doe deden si enen wederkeer 1716 Ouer ene smale brugge.
Hoe dicke sach Reynaert ouer rugge
Weder daer die hoenre ghingen!
Hine conste hem seluen niet beduingen,
Hi most sire zielen plegen. 1720 Hadmen hem thouet af geslegen,
Et ware ten hoenre waert geulogen, (f°. 113 ra.)
Mijn waen en hadde mi bedrogen. Grimbert sach dat gelaet
Enae [. .'.] seide Reynaert: 'gi doet quaet 1726 Dat gi mijn herte dus verstort
1714 wederkeer ] weder keer. v
1723 G is met rood aangeschrapt en met rubricering.
1724 N. B. Zie volgende bladzijde



A
Ende mine bede dus verstorbeert. 1740 Laet mi'docb lesen .ij. pater noostei,
Der hoenre zielen van den doester
Ende den gansen te ghenaden,
Die ic dicken hebbe verraden, "
Die ic desen heleghen nonnen 1745 Met mierë lust af hebbe ghewonnen.'
Grimbeert balch, ne waer Reynaert (f°. 203o)
Hadde emmer zine oghen achterwaert,
Tes si quamen ter rechter straten.
Doe began hem drouue ghelaten 1750 Ende arde zeere beefde Reynaert
(Daer keerde-si te houe waert),
Doe hi began den houe naken,
Daer hi waende seere mesraken.
Doe in sconinx hof was vernomen 1755 Dat Reynaert ware te houe comen
Met Grimbeerde den das,
Ic wane daer niemene ne was
So arem no van so crancken maghen,
Hine ghereedde hem vp een claghen: 1760 Dit was al ieghen Reynaerde.
Nochtan dedi als die onueruaerde,
Hoe so hem te moede was,
Ende hi sprac te Grimbeerte den das:
'Leedet ons die hoechste strate.' 1765 Reynaerd ghine in dien ghelate
Ende in also bouden ghebare,
Ghelijc of hi sconinx sone ware
Ende hi niet en hadde mesdaen.
Boudeliken ghine hi staen 1770 Voer Nobele dien coninc,
Ende sprac: 'God, die alle dinc
Gheboet, hi gheue hu, coninc heere,
Langhe bliscap ende eere !
Ic groet hu, coninc, ende hebbe recht.
1744 Die io O ] Dien



F
Ende mine bede testort.
Liet mi doch lesen een pater noster,
Der hoenre zielen van den oioster'
Ende der gansen te genaden, 1730 Die ic dicke hebbe uerraden.
Die ic desen heiligen nonnen
Mit mire list hebbe af gewonnen.
Grimbert balsch, mar Reynaert
Hadde emmer toge ten hoenren wart, 1735 Tes si quamen ter rechter straten
Die si te voren hadden gelaten.
Daer keerden si tes coninx houe waert.
'Hoe sere beuic,' sprac Reynaert,
Doe hi ten houe began naken, 1740 Daer hi sere waende mesraken. Doe int hof was vernomen
Datte houe was comen
Reynaert mit Grimberde, den das,
Jc wane dae niemen en was 1746 So arm no uan so cranken magen,
Hine gereide op hem dat claghen:
Dit was al iegen Reinaerde.
Nochtan dede hi alse donuervaerde,
So hoe so hem te moede was. 1750 'Neue Grimbert, de das,'
Sprac Reynaert: 'leit ons die hofstrate.'
Reynaert ginc in dien gelate
Ende in also bouder gebare,
Of hi des coninx sone ware 1755 Ende hi niet en hadde mesdaen.
Boudelike ginc hi staen
Vor Nobel, den coninc,
Ende sprac: 'god, die alle dinc
Gheboet • hi geue v, coninc here, 1760 Groet gelucke ende groet ere!
Jc groetu, ende ic hebbe recht, (f°. ii3r&.)
1724 Bier zijn 4 verzen in twee samengetrokken; de verzen zullen vermoedelik geluid hebben: . . . sach dat gelaet Ende seide: .onreine vraet Dat v dat oghe so omme gaet I' *Neue', seide Reynaert: ,gi doet quaet Dat gi . . . 1726 testort ] te sfort. 9e Vos Reynaerde. 4



A
1775 En hadde nye coninc eene» knecht
So ghetrauwe ieghe» hem
Als ic oyt was ende bem:
Dat es dicke» worde» anschijn.
Nochtan die sulke die hier zijn 1780 Souden mi nochtan gherne rouem
Huwer hulden, wilde ghi hem gheloue».
Maer neen ghi niet: God moete hu lone»!
Het en betaemt niet der crone»
Datsi de» scalke» ende den felle» 1785 Te lichte gheloue» datsi vertelle».
Nochtan willies Gode claghe»:
Dier es te vele in onsen daghe»,
Der scalke, die wroughe» conne», (f°. 203i)
Die niet ter rechter hant hebbe» ghewonne» 1790 Ouer al in rike houe:
Dien salme» niet gheloue».
Die scalcheit es hem binne» ghebore»,
Datsi den goede» liede» doe» tore»:
Dat wreke God vp haer leue», 1795 Ende moete hem eewelike gheue»
Al sulke» loen als si zijn waert!'" —Die coninc sprac: 'o wy, Reynaert,
O wy, Reynaert, onreyne quaet, —--Wat condj al scone ghelaet 1 1800 Dat e» can hu niet ghehelpe» ee» caf.
Nu comt huwes smeekens af.
In werde bi smeekene niet hu vrient.
Hets waer, ghi sout mi hebbe» ghedient
Van eere sake» in de» woude, 1805 Daer ghi qualic in hebt ghehoude»
Die eede, die io hadde ghezwore».'
'O wy, wat hebbic al verlore»,'
Sprac Cantiofcer die daer stont.
Die coninc sprac: 'hout huwe» mont, 1810 Heere Cantioleer, nu laet mi spreke»,
Laet mi antwoerden sine» treke». Ay, heere dief Reynaert,
1780 souden O ] soudo



En hadde noyt coninc enen knecht
So getrouwe iegen hem
Als ic v oyt was ende noch ben: 1765 Dat is dicke worden in scijn.
Nochtan sulke die hier sijn
Souden mi gherne, wanic, rouen
Vre hulden, wildise gelouen.
Neen gi niet: god moet v lonen! 1770 En temet niet der coninc cronen
Dat si den scalken ende den feilen
Te lichte gelouen, dat si hem tellen.
Nochtan^wil iet gode clagen :
Der es so uele in onsen daghen, 1775 Die honichscalkers, die wroegen connen,
Die nv der vroeder hant hebben gewonnen
Ouer al inden riken houen,
Dat si so uerre sijn comen bouen,
Dat si den luden doen groten toren, 1780 Die gene scalcheit an is geboren.
Dat wreke god an har leuen,
Enaejrnoete hem ewelike geuen
Alsulke loen als si sijn waert!'
Die coninc sprac: 'ay, ay, Reynaert, 1785 Aj^JReynaeH,^onreine quaet,
Wat condi al scone gelaet!
En sel v helpen niet een oaf.
Cornet vwes smekens af.
Jn werde bi smekens niet v vrient. 1790 Danc hebt gi • hebbes wel verdient
Jn saken harde menichfoude.
Ghi hebt oec wel gehouden
Dien vrede, dien ic had gesworen.'
'0 wi, owi, wat heb ic al verloren,' 1795 Sprac Cantecleer, al dar hi stont.
Die coninc sprak: 'des hout vwen mont,
Har Cantecleer, enae laet mi sprecken.
Laet mi antworden sine treken. Ay, ay, dief "Reynaert,
1763 Voor hem is er iets uitgeschrapt. 1771 si ]{ri.
1776 honichscalkers ] honich scalkers. 1797 spreken 1 speken
1807 Voor N een rubricering.



A
Dat ghi mi lief hebt ende waert, Dat hebdi sonder huwe pine 1815 Mine boden laten anschine:
Arem man Tybeert, heere Brune, Die noch bloedich es zijn crune. Ic ne sal hu niet sceiden*: Ic waent hu kele sal ontghelden 1820 Noch heden al vp eene wijle.' 'Nomine patrum chratwm filye!' Sprao Reynaert, 'of mijn heere Brune Noch al bloedich es die crune, Was hi te-blauwen of versproken: 1825 Waer hi goet, hi ware ghewroken, Eer hi noint vloe int water. Bander zijde Tybeert die cater, Dien ic herberghede ende ontfinc, Of hi hute om stelen ghine 1830 Tes papen, sonder minen raet, (f°. 203c) Ende hem die pape dede quaet: Bi Gode, sóudic dat ontghelden, So moohtic mijn ghelue wel sceiden.' Voert sprac Reynaert: 'coninc Lyoen, 1835 Wien twifelt des, ghine moghet doen Dat ghi ghebiet ouer mi? Hoe groot mine sake zi, Ghi moghet mi vromen ende scaden. Wildi mi zieden ofte braden 1840 Ofte hanghen ofte blenden,
Ic ne mach hu niet ontwenden. Alle diere zijn in hu bedwanc. Ghi zijt groet ende ic bem cranc, Mine hulp es cleene ende dhuwe groet: 1845 Bi Gode, al slouchdi mi doot, Dat ware eene crancke wrake, Recht in dese selue sprake.'
Doe spranc vp Belin de ram
1837 sake W ] sake»



1800 Dat gi mi lief hebt ende waert,
Dat hebdi sonder vwe pine (f°. ii3tm.) Mine» bodera gedaen in scine: Den here Tibert ende Brunen, Dien noch bloedich es sine crune.
1805 Jnne wil v niet langher melden,
Reynaert, et sal vwe kele ontgelden Noch hudera opene wile.' 'Nomine domine xpm file,'
Her coninc, wat bestaet mi dat,
1810 Of hi Lamfreits honich at,
Ende hem die dorper laster dede ? Noch heft Brune so grote lede, Was hi teblouwera of versproken Ware hi vroet, hi had gewroken,
1815 Eer hi vlo int water.
Bi dander side Tibert, den cater, Dien ic herbergede ende wel ontfinc, Of hi om stelen^ginc Tes papera, sonder minera raet,
1820 Ende hem die pape dede quaet: Bigode, soudio des ontgelden, So moohtic mijn gelucke wel Beeldend 'Hort, sprac Reynaert: 'her coninc Lioen, Wien twiuelt des, gine moget doen
1825 Dat gi gebiet ouer mi ?
Hoe groet mine misdaet si, Ghi moget mi rouen ende scaden. Wildi mi sieden of braden Ofte hangen ofte binden,
1830 Jnne mach v niet ontwinden. Alle diren sijn in v bedwanc. Ghi sijt starc ende ic bin cranc, Mine helpe es clene • duwe es groet: Bigode, al sladi mite doet,
1835 Dat es ene cranke wrake.' Recht in deser seluer sprake Spranc op Bellijn, de ram,
Na 1808 zijn twee verzen uitgelaten. 1813 teblouwen ] te blouwen.



A
Ende sine hye, die met hem quam, 1850 Dat was dame Hawy. Belin sprac : 'ga wy Alle voert met onser claghen!' Bruun spranc vp met sinen maghen, Ende Tybeert die felle, 1855 Ende Ysingrijn sijn gheselle, Forcondet dat euer-zwijn Ende die rauen Tyecelijn, Paneer die beuer, ooc Bruneel, Dat water-var, dat butseel, 1860 Ende dat een-coren, heere Rosseel, Dieweline, die vrauwe fine, (Cantecleer ende die kindre zine Makeden groten vederslach), Dat foret Cleene-beiach: 1865 Liepen alle in dese scare. Alle dese ghinghen openbare Voer haren heere, den coninc, staen Ende daden Reynaerde vaen.
Nv ghinct ghindre vp een playdieren. 1870 Nye hoerde man van dieren So scone tale, als nu es hier Tusschen Reynaerde ende dandre dier, (f° 203d) Voert bringhen, diemem brochte daer, Het ware mi pijnlic ende zwaer, 1875 Daer omme corte ic hu de woort.
Die beste redenen ghinghen daer voort, Die claghem, die de dieren ontbonden, Proufden si met goeden orconden, Als si sculdich waren te doene. 1880 Die coninc dreef die hoeghe baroene Te vonnesse van Reynaerts saken.
1857 Tyecelijn O ] Tyocelijn
1858 ooc G J ooh



F
Ende een, die mit hem quam, Dat was dame Awi. 1840 Bellijn sprac: 'gawi
Alle vort mit onser clagen.' (f°. ii3t*.) Brune spranc op mit sinen magen, Ende Tibert, sine geselle, Ende haer Ysegrim, die felle, 1845 Foret adent, dat euerswijn, Entie rauen Tiselijn, Paneer, dat dier, otter Bruneel, Daer na die visebpute Peel, Blacart, die boo • Brisaert, de stier, 1850 Cuwart, die base, dat blode dier, Dat eencorn die Ruceel, Dat watermael Mucereel, Die wesel, mijn vrouwe fine, Cantecleer entie kinder sine 1855 Maecten groet gevederslach, Dat foret, dat clene beiach, Liep al mede in dese scare. Ende si gingen al openbare Vor haren here, den Coninc, staen 1860 Ende daden Reynaert vaen.
Nv ginct ginder opeen''pleidiren. Noch nie ne sach man van diren Alse scone tale, als was hijr Tussehen Reynaert ende ander dijr. 1865 Orconden gingen die dat horden. Soudic die tale entie worden Van reden diemen hadde daer Vort brengen, et ware mi te swaer. Daer om cortic v die wort. 1870 Die beste reden ginc dar vort, Die clage, die de dire onbonden, Quam vort mit suiker orconden, Alsi sculdich was te doene. Die coninc dreef sine baroene 1875 Te vonnesse van Reinaerts zaken.
1867 ™7™*Wi-3 darme V* 1862 Nooh ™ ne 1 Noch inne. laoi en leoa zijn omgezet. '"«c.



Doe wrjsde» si datmen soude maken Eene galghe stère enae vast, Ende men Reynaerde, de» feilen gast, 1885 Daer an hinghe bi ziere kelen.
Nu gaet Reynaerde al huten spele.
Doe Reynaeit verordeelt was, Orlof nam^Grimbeert die das Met Reynaerts naeste maghen. 1890 Sine consten ntet verdraghen No sine consten niet gbedogben, Datmen Reynaerde voer haren oghen Soude bangben alse eenen dief. Nocbtan waest bem somen lief. 1895 Die coninc bi was arde vroet: Doe bi mercte ende verstoet, Datso menich ionghelinc Met Grimbeerte huten houe ghine, Die Reynaerde na bestoet, 1900 Doe pernsdi in sinen moet:
'Hier mach in loepen andren raet. Al es Reynaert selue quaet, ( Hi heuet meneghen goeden maech. Doe sprac hi: twi sidi traech, 1905 Ysingrijn ende heere Bruun?
Reynaerde es cont menich tuun, Ende hets den auonde bi: Hier es Reynaert, ontsprinct hi, Comt hi .ii). voete huter noot, 1910 Sinen lust die es so groot,
Ende bi weet so meneghen keer, Hine wert ghevanghen tsiaermeer. Salmen hanghen, twine doetment dan? Eer men nu ghereeden can( (f°. 204o) 1915 Eene galghe, so eist nacht.'
Ysingrijn was wel bedacht . Ende sprac: 'hier es een galghe bi. Ende mettien woerde versuchte hi.
Doe sprac die cater, heere Tybeert



F
Doe wildense dat men soude maken
Ene galge starc ende vast,
Datmen Reynaert, den feilen gast,
Op soude hangen bisire kele. 1880 Nv gaet mit Reynaerde vten spele.
Doe Reynaert dus ver[or] deelt was, (f>. lUra.)
Orlof nam Grimbert, de das,
Mit Reinaerts naesten magen.
Sine constent niet verdragen, 1885 No gedulde», no gedogen,
Datmen Reynaert vor har oghe»
Soude hangen als een dief.
Nochta» wast hem some» lief.
Die co»i»c was harde vroet, 1890 Die doe mercte ende verstoet,
Dat so menich iongelinc
Mit Grimbert vten houe ginc,
Die Reynaerde na bestoet,
Doe pensde hi in sinen moet: 1895 'Hier mach in lppen ander raet.
Al es Reynaert selue quaet,
Hi heft menige» goede» maech.'
Doe sprac hi: 'wie sidi traech,
Ysegrim ende here Bruun ? 1900 Hier es menich muur ende menich tuun,
Comt hi * iij ■ voete vter noet,
Sine liste die is so groet,
Ende hi weet so menigen keer,
Hine wert geuange» hude» meer. 1905 Salme» hangen, twine dostmewt dan ?
Eer men nv gereiden can
Ene galge, so est nacht.'
Ysegrim was wel bedacht
Ende sprac: 'hier es ene galge bi.' 1910 Mittien worde versucht hi.
Doe sprac here Tibeert:
1881 ver[or]deelt was ] was verdeelt: de juiste woordvolging is aangegeven. 1893 na »« heel klein er boven geschreven. 1900 twee verzen zijn weggelaten. 1908 was ] was was. 1910 mittien ] miettien.



A
—.1920 'Heere Ysingrijn, hu es verzeert -—Hu herte, in wancans hu niet. Nochtan Reynaert diet al beriet Ende selue mede ghine, Daermen huwe twee broeders hine,
1925 Rumen ende Wijde-lancken: Hets tijt, wildijs hem dancken. Waerdi goet, het ware ghedaen, Hine ware noch niet onuerdaen. Ysingrijn sprac tote Tybeert:
1930 'Wat ghi ons al gader leert! Ne ghebrake ons niet een strop, Langhe heden wist zijn erop Wat zijn achter-hende mochte weghen! Reynaerd, die langhe hadde ghesweghen,
1935 Sprac : 'ghi heeren, cort mine pine. Tybeert heeft eene vaste lijne Die hi beiagbede an sine kele, Daer hi vernoys hadde vele, Int huus daer hi den pape beet,
1940 Die voer hem stont al sonder cleét. Her Ysingrijn, nu maect hu voren. Ende sidi nu daer toe vercoren, Ende ghi Brune, dat ghi sult dooden 'Reynaert, huwen neve, den feilen roden!'
1945 Doe so sprac die coninc saen : _£ 'Doet Tybeerte mede gaen : Hi mach clemme», hi mach de lijne Vp draghen sonder huwe pijne. Tybeert, gaet voren ende maect ghereet.
1950 Dat ghi yet let, dats mi leet!' Doe sprac Ysingrijn tote Brune: 'So helpe mi de cloester-crune Die bouen vp mijn hoeft staet, In hoerde nye so goeden raet ^
1955 Alse Reynaert selue gheuet hierT
Hem langheT" omme cloester-bier : (f°. 20*6)
1921 wancans G ] wanconst



F
'Ysegrim, v es verseert
Vwe herte' inne wancons v niet,
Bidien want hijt al beriet 1915 Ende selue mede ginc,
Daermen v twee brueder hine,
Reynaerdijn ende Widelanken:
Ets tijt, wildijt hem danken.
Ysegrim sprao : 'her Tibeert, 1920 Wat gi ons al gader leert!
En gebrake ons niet een strop, (£». iurb.)
Lange wiste Reynaerts erop
Wat hi achter mochte wegen.'
Reynaert, die lange hadde geswegen, 1925 Sprac: 'gi heren, cort mine pine.
Tibert heft ene vaste line
Die hi beiagede om sine kele,
Daer hi vernoys hadde vele,
Jnt huus daer hi den pape beet, 1930 Die vor hem stont al sonder cleet.'
'Her Ysegrim,' seit hi: 'haest v voren.
Ja sidi dar toe uercoren,
Ghi ende Brune, dat gi sult doden
Reynaert, vwen neue, den roden. 1935 Doedi Tiberde oec mede gaen:
Ghi hebt vele des teer gedaen.
Tibert can climmen, hi mach die line
Op dragen sonder vwe pine.
Ghi drie gaet vore, maect gereet. 1940 Dat gi yet let, dat is mi leet!'
Doe sprac Ysegrim te Brunen:
'So mi de closterlike crunen
Die bouen op minen hoefde staet,
Jnne horde noyt so goeden raet 1945 Alse Reynaert geuet selue hijr.
Hem langet om cloesterbijr: 1918 twee verzen zijn weggelaten.
1929 beet ] 't Eerst geschreven beet is ten onrechte in cleet veranderd.
1932 Tussen de u en c t'n uercoren is nog een fijn dun haakje te zien, dat ook elders om een correctuur aantewijzen gevonden wordt; waarschijnlik had de afschrijver 't teken voor er vergeten.
1946 cloesterbijr ] doester bjjr.



A
Nu gaen wi voeren enae bruwe» bem!'
Bruun sprac : 'neve Tybeert, nem
Die lijne, du salt mede loepen. 1960 Reynaert die salt nu becoepen,
Mijn scone lieielende^dineihoghe.
Ghawi ende hanghene so bogbe,
Dats lachter hebben al sine vrient!
'Gha-wi, hi beues wel verdient,' 1965 Sprac Tybeert enae nam de lijne.
Hine dede nye so lieue pine.
Nv waren die drie heeren ghereet,
Die'Reynaert hadde harde leet, 'r
Dat was die wulf ende Tybeert 1970 Ende der Bruun, die hadde gheleert
Honich stelen te zinen scaden.
Ysingrijn was so beraden,
Eer hi van den houe sciet,
Hine wilde des laten niet 1975 Hine vennaende nichten ende neven
Ende alle, die binnen den houe bleuen,
Beede ghebuere ende gaste,
Datsi Reynaerde hilden vaste.
Vrauwe Arsenden zinen wiue 1980 Beual hi bi haren liue,
Datso stonde bi Reynaerde
Ende soene name bi den baerde
Ende van hem niet ne sciede
No dor goet no dor miede 1985 No dor niet no dor noet
No dor zorghe van der doot. ,
Reynaert andwoerde in corte» woorden,
Dat alle die daer waren horden:
'Heere Ysingrijn, half ghenade ! 1990 Al ware hu lief mijn grote scade
Ende al brincdi mi in vernoye:
Ic weet wel, soude mijn moye
Te rechte ghedincken ouder daet,
Sone dade mi nemmermeer quaet.
1968] ontbr.



Nv gawi voren ende brouwent bem!'
Brune sprac: 'Tibert, neue, nem
Dese line, du salt mede lopen. 1950 Reynaert, bi moet nv becopen
Dijn oge ende mijne scone lier.
Gawi ende bange» so boge bier,
Dats lach hebbe» al sine vrient!'
'Bi gode, bi heuets wel verdient,' 1955 Sprac Tibert ende prant die line:
'Jnne dede nie so lieue pine.'
Nv ware» die ' iij ' here» ghereit,
Die Reynaert hadde» harde leit,
Dat was de wolf ende here Tibeert 1960 Ende her Brune, die had geleert
Honich te stele» te sire scaden. (f°. ii4t«.)
Ysegrim was so beraden,
Eer hi vande» houe sciet,
Hine wildes late» niet 1965 Hine vermaende nichten ende neue»
Ende alle, die te houe bleuen,
Beyde gebure ende gaste,
Dat si Reinaerde luiden vaste.
Vrouwef» Erswinen, sinen wiue, 1970 Beualhi bi haren liue,
Dat sistont bi Beinaerde
Ende sine name biden baerde,
Ende si van hem niene scede
No dur nijt no dur noet 1975 No dur vrese vander doet.
Reynaert antworde in corten worden,
Dat alle die dar stonden horden:
'Her Ysegrim, halue genade!
Al waer v lief v scade! 1980 Al brengdi mi in vernoye:
Jc weet wel, soude mijn moye
Te rechte denken ouder daet,
Sine dade mi nemmer quaet.
1951 Dijn in liet hs. verbeterd uit dien, mijne ] dine.
1973 een regel is weggelaten.
1978 halue ] hane.
1982 ouder daet ] ouerdaet.



A
1995 Maer her Ysingrijn, soete oem,
Ghi neemt huwes neve» crancke» goem, Ende heere Brune ende heere Tybeert, Dat ghi mi dus hebt onneert: Ghi drie ghi hebbet ghedaew al, (*>. 204c)
2000 Datme» mi ontliue» sal. Daer toe hebdi ghemaket Datso wie die mi ghenaket Sceldet mi dief of heuet leet. Daer omme moetti, God weet,
2005 Gheonneert werde» alle drie, Ghine haest dat gescie Al dat ghi begaert te doene! Mi es dat herte noch also coene: Ic dar wel steruem eene waerf.
2010 Ne wart mijn vader, doe hi staerf, Van alle sine» zonde» vry ? Gaet, ghereet die galghe, of ghi Een twint mi langher niet ne spaert, Of vare» moetti inderwaert,
2015 Alle huwe voete ende huwe bee»!' Doe sprac Ysingrijn: 'ameen!' 'Ame»,' sprac Brune, 'ende hinderwoert Moet hi vare» die langher spaert!' Tybeert sprac : 'nu haeste» wy !'
2020 Ende mettie» woerde spronghe» zi Ende liepe» voert arde blide Ende pijnde» hem ten strijde Te springhene ouer meneghe» tuu», Ysingrijn ende heere Bruun.
2025 Tybeert volchde hem naer:
Hem was die voet ee» lettel zwaer Van der lijne», die hi drouch. Nochtan was hi rasch ghenouch: Dat dede hem al die goede wille.
2030 Reynaert stont ende zweech af stille Ende sach sine viande loepe», Die hem dat strec an waende» cnoepe». 'Maer het sal bliuem,' sprac Reynaert, Die staet ende scauwet daer-waert, 2035 Ende si springhe» ende si keeren.



Mar gi Ysegrim, suete oem, 1985 Ghi nemei ws neue» cranken goem,
Ende her Brune ende her Tibeert,
Dat gi mi hebt dus onweert:
Ghi drie hebt gemaket al,
Datmen mi ontluien sal. 1990 Dar toe hebdi gemaket
Dat so wie so mi genaket.
Scelt mi dief ende hebt mi leet.
Daer omme moeti, god weet,
Gemort werden alle drie, 1995 Ghine haest also dat gescie
Al dat gi begeert te doene!
Mi is dat herte noch so coene:
Enne dar wel steruen enewoerf.
En wert mijn vader, doe hi starf, 2000 Van allen sinen sorgen vri ?
Mittien worde porreden si (f>. ii4<*.)
Ende liepen springende ende waren blide
Ende pijnden hem te stride
Te springen ouer enen tune, 2005 Ysegrim ende here Brune.
Tibert volgede hem naer :
Hem was de voet een luttel swaer
Vander linen, die hi droech.
Nochtan was hi rasch genoech : 2010 Dat dede hem de goede wille.
Reynaert stont ende sweech al stille
Ende sach sine viande lopen,
Die hem den strop waenden knopen.
'Mar et sal bliuen,' sprac Reynaert, 2015 Die staet ende scouwet derwoert,
Dat si springen ende lopen ende keren,
1994 Voor alle is een h weggeschrapt. 2000 Hier missen 7 regels. 2002 liepen ] liep.
2010 de goede wille ] den goeden wille.



A
Hi peinsde : 'deus, wat joncheeie»!
Nu laetse springhen ende loepen.
Leuic, si sullent noch becoepen,
Hare ouerdaet ende hare scampye, 2040 Mine ghebreke reynaerdye.
Nochtanne zijn si mi (f°. 204a')
Lieuer verre danne bi,
Die ghene die ic meest ontsach.
Nu willic prouuen dat ic mach 2045 Te houe bringhen een baraet,
Dat ic voer de dagheraet
In groter zorghen vant te nacht.
Heuet mine lust sulke cracht
Alsic noch hope datso doet: 2050 Al es hi lustioh ende vroet,
Ic wane den coninc noch verdoren.'
Die coninc dede blasen eenen horen
Ende hiet Reynaerde huut-waert leeden.
Reynaert sprac : 'laet teerst ghereeden 2055 Die galghe, daer ic an hanghen sal,
Ende daer-binnen so sal ic al
Den volcke mine biechte conden, — In verianessen van minen zonden.
Hets beter dat al tfolc verstaet 2060 Mine diefte ende mine ondaet,
Dan si namaels eeneghen man
Mine ouerdaet teghen an.'
Die coninc sprac: 'nu segghei dan.
Reynaert stont als een drouue man 2065 Ende sach al omme haren-thare.
Daer so sprac hi al openbare:
'Helpe,' seit hi, 'dominus ! " Nu en es hier niemen in dit huus,
No vrient no viant, ic ne bem 2070 Een deel mesdadich ieghem hem.
Nochtan horet alle, ghi heeren:
2043 met groote roode beginletter.



F
Ende pensdc : 'deus, welke ioncheren !
Nu laetse springen ende lopen.
Leuic, si sullen noch becopem 2020 Har ouerdaet ende har scampien,
Mine gebreke reynaerdien.
Nochtan so sijnsi mi
Lieuer verre dan bi,
Die gone die ic meest ontsach. 2025 Nv wilic proeuen of ic mach
Te houe Dringen een baraet,
Dat io vor de dageraet
Jn groten sorgen vant te nacht.
Heft mine list sulke cracht 2030 Als io wane dat si doet:
Al is hi listieh ende vroet,
Die coninc, ic wanen noch verdwasen.'
Die coninc hiet den horen blasé»
Ende hiet Reynaert wt waert leiden. 2035 Reynaert sprac: 'laet yerst gereiden
Die galge, dar ic an hangen sal,
Ende daer binnen sal ic al
Den volke mine bijchte conden.
Jn verlatenisse mire sonden 2040 Jst beter dattet volo verstaet
Mine bijchte ende mine ouerdaet, (f°. lis ra.)
Dan si enen onsculdighe» man
Mine ouerdaet tegen an.' Doe sprac die coninc: 'sege dan.' 2045 Reynaert stont als een serich man
Ende sach omme harentare.
Dar na sprao hi openbare:
'Nv es in des coninx huus
Niemen, semmi sinte dominus, 2050 No vrient no viant, inne ben
Een deel mesdadich iegen hem.
Nochtan hort alle, gi heren:
2034 wtwaert ] wt waert.
2037 was door de afschrijver weggelaten, en is aan het eind van de kolom geschreven. Een a en b vooraan de regels geven de juiste volgorde aan.



A
Laet v wijsen ende leeren,
Hoe ic Reynaert aermijnc
Eerst an die boesheit vinc. 2075 In allen tijde» spade ende vroe
Wasic een houesch kint nocb doe.
Doeme» mi spaende van der mamme»,
Gbinc ic spele» mette» lamme»
Dor te boerne dat gbebleet, 2080 So dat io een verbeet.
Ten eersten lapedic dat bloet:
Het smaecte so wel, bet was so goet,
Dat ic dat vleescb mede ontga». (f°. 20So)
Daer leerdic leckernie an, 2086 So vele dat ic ghine te» gheete»
Int wout, daer icse hoerde bleete».
Daer verbeetic hoekine twee.
So dedic des derdes daghes mee,
Ende ic wart bouder ende coene 2090 Ende verbeet haende» ende hoene
Ende ganse», daer icse vant.
Doe mi bloedich wart mijn tant,
Was ic so fel ende so wreet
Dat ic zuuer vp verbeet 2095 Al dat ic vant ende wat mi dochte,
Dat mi bequam ende dat ic vermochte.
Daer na quam ic ende Ysingrine
Te wintre, in eene» couden rijme,
Bi Besele onder eene» boem. 2100 Hi rekende dat hi ware mijn oem
Ende began eene sibbe tellen.
Al daer worde» wi ghesellen:
Dat mach mi te rechte rauwe».
Daer gheloofdem wi bi trauwew 2105 Recht gheselscap manlic andre».
Doe begonste» wi te gader wandele»:
Hi stal tgroete ende ic dat cleene.
2072 v O ] utiXar.
2077 mammen d ] mannen



F
Laet v wisen enae leren,
Hoe ic Reynaert, de arminc, 2055 Tierste» andie loesheit vinc.
Jn allen tiden spade ende vroe
Was ic een houesch kijnt noch toe.
Datmen mi spaende vander mammen, Doe ginc ic spelen mitten lammen 2060 Dur tehorne dat gebleet,
So lange dat icker een verbeet. " Tierst lapedic dat bloet:
Et smaecte so wel, et was so goet,
Dat ic dat vleisch ontgan. 2065 Daer leerdic leckernie an, - So uele dat ic liep tengeten
Jnt wout, dar icse horde bleten.
Daer verbetic hoekine twee.
So ic des dede mee, 2070 So ic wart bouder enae ooenre.
Je verbeet ganse ende hoenre
Enae vincse dar icse vant.
Doe bloedich wart mijn tant,
Wart ic so fel ende so wreet 2075 Dat iet al suuer op verbeet
Al dat ic vant. [ende] mi dochte,
Dat mi bequam enae ic vermochte.
Daer na quam. ic an Ysegrime
Te winter, an enen couden rime, 2080 BiBelsele onder enen boem.
Jc rekende dat hi waer mijn oem (f°. H6r6.)
Ende began een zibbe te tellen.
Aldar worde wi gesellen :
Dat mach mi te rechte rouwen. 2085 Dar belouede wi mit trouwen
Rechte geselscap male andren,
Ende begonsten te samen wandren:
Hi stal dat grote * ic stal dat clene.
2064 de ] de». 2061 toe noch met een aanwijzing dat zij moeten omgezet worden.
2010 bouder is mischien verbeterd uit couder. 2085 Dar ] Dat.



A
Dat wi beiaeehde» wart ghemeene. Enae als wi deelen soude» doe, 2110 Ic was in buegbe» enae vroe, Mocbtic mijn deel hebbe» halL Alse Ysingrijn beiaghede ee» calf Of eene» weder of eene» ram, So grongierdi ende maecte hem gram,
2115 Ende toechde mi een ghelaet, Datso zuer was enae so quaet, Dat hi mi daermet van hem verdreef Ende hem mijn deel al gader bleef. Nochtan hachtic niet van die»,.
2120 So menich waeruem hebbic versie»: Alse wi een groete proye laghedem, Die ic ende mijn oem beiaghede», Eene» osse of eene» bake, Doe ghine hi sitte» met ghemake
2125 Met sine» wiue vrauwe Harsende» 2056) Ende met sine» .vij. kindre»: Sone mochtie cume deene hebbe» Van den alre mintste» rebbe», Die sine kindre hadde» ghecnaghet.
2130 Dus nauwe hebbic mi beiaghet. Nochtan dat was mi lettel noot: Ne waer dat mijn zin so groot Die lieue drouch te mine» oem, (Die mijns nemet crancke» goem)
2135 Ic hadde ghewonne» wel tetene. Coninc, dit doe ic hu te wetene: Ic hebbe noch seluer ende gout, Dat al es in mier ghewout, So vele dat cume een waghem
2140 Te .vij. waerue» soude ghedraghe».' Alse die coninc dit verhoerde,
<r Gaf hi Reynaerde felle andwoerde:
'Reynaert, wane» quam hu die scat V Reynaert andwoerde: 'ic segghu dat,



F
Ende oec niet so gemene. 2090 Jnne was in hogen enae vro,
Mochtic mijn deel hebben half.
Als Ysegrim beiagede * j " calf
Oft enen weder oft enen ram,
So grimmede hi ende maecte hem gram 2095 Ende tonede mi een gelaet,
Dat so suer was ende so quaet,
Dat hire mi mede van hem verdreef
Ende hem allene mijn deel bleef,
Nochtan en at ic en twint van dien. 2100 So menich woerf heb ic gesien,
Als wi ene goede proye lageden,
Ende io ende mijn oem beiagede»
Ene» osse of énen bake,
So ginc hi sitten mit gemake 2106 Mit sire vrouwen Erswinen
Ende mit sinen iongen kinden:
So mochtic dan cume hebben
Ene vande» minsten rebben,
Die sine kindre» had beknagei. 2110 Dus nauwe hebie mi beiagei.
Nochtan was mi luttel des noet:
Mar dat mijn sin so groet
Die lieue droech te minen oem,
Die mijns nu nemet cranken goem, 2116 Jc hadde wel gewonnen tetene.
Coninc, dat doe ic v te wetene: Jc hebbe noch in mijn gewout,
Beyde siluer ende gout,
So vele dat cume een wagen 2120 Te • vij • woeruen souden dragen,'
Alse cue coninc dat verhorde, (f°. ii5tu.)
Gaf hi Reynaerde selue antworde:
'Reynaert, wane quam v dese scat V
'Coninc, wanne» ? ic seg v dat.
2092 calf ] oaf, de 1 is er bovengeschreven.
2094 Tussen eade en maecte is er iets uitgeschrapt, vermoedelik hi (2 letters). In plaats van maecte stond in het hs. voor er in verbeterd werd maecten.
2114 nemet ] memei. 2124 wannen ] ic wannen.



A
2145 Wijldijt weten also iet weet, No dor lief no dor leet Sone salt danne bliuen verholen. Coninc, dien scat was bestolen. Ne waer bi oec ghestolen niet,
2150 Daer ware die moert bi ghesciet An bu lijf, in rechter trauwen, Dat alle huwen vrienden mochte rauwen.' Die coninghinne wart veruaert Ende sprac : 'O wy, lieue Reynaert!
2155 O wy, Reynaert, O wy, O wy! O wy, Reynaert, wat sechdi ? Ic mane hu bider seluer vaert, Dat ghi nu ons secht, Reynaert, Die hu ziele varen sal,
2160 Dat ghi ons secht de woerheit al Openbare ende brinct voort, Of ghi weet van eenegher moort Of eenen mordeliken raet, Die ieghera minen heere gaet,
2165 Dat laet hier openbare horen!'
Nu hoert hoe Reynaert sal verdoren Den coninc entie coninghinne, (f°. 205c) Ende hi beweruen sal met zinne Des conincx vrienscap ende sine hulde,
2170 Ende hi buten hoerre sculde Brune ende .Ysingrijn beede Vp hief in groter onghereede Ende in veeten ende in ongheual leghen den coninc bringhen sal.
2175 Die heeren, die nu waren so fier, Datsi Reynaerde waenden bier Te sinen laohtre hebben ghébrauwen: Ic wane wel in rechter trauwen, —'Dat hi sal weder mede blanden,
2180 Dien si sullen drincken met-binden.
2158 nu ] mi



F
2125 Wildijt wete» als ic weet, No dur lief no dur leet Sone salt bliue» nv uerholen. Coninc, dese scat was verstolen . En ware hi verstolen niet,
2130 Dar ware mort bi gesciet,
Des mogedi mi wel getrouwe», An v lijf • in rechten trouwe» ; Die coningiwne wart vervaert Enae sprac : 'o wi, Reynaert!
2135 Owi, Reynaert, owi, owi! Owi, Reynaert, wat segdi ? Owi, lieue Reynaert, Jc mane v bider seluer vaert, Die v ziele vare» sal,
2140 Dat gi di wareit segget al Ende openbare bringet vort, Of gi weet enige mort Of enige» mordadelike» raet, Die iege» mine» here gaet.
2145 Dat laet hier opewbare hore»!'
Nv hort hoe Reynaert sal verdoren De» coninc entie coninginne, Hoe hi verwerue» sal mit sinne Des coninx vrientscap ende sine hulde,
2150 Ende hoe hi butem hare sculde Brune» ende Ysegrime beyde Op een wel grote ongereyde Ende in vresen ende in ongeual Jege» den coninc bre»gen sal,
2155 Die hier ware» so fier, Dat si waende» een bier Te sine» laster hebbe» gèbrouwe»: Jc wane wel in rechte» trouwe», Dat hi sal weder mede blande»,
2160 Dat si drinken sullen mit scande».
2127 nv uerholen ] onuerholen. 2138 mane ] wane. 2148 Hoe ] He.
2152 ongereyde ] in het ha onreyde voor er in verbelerd w rd



A
In eenen ghelate, met drouuem zinne
Sprac Reynaert: 'edele coninghinne,
Al haddi mi nu niet ghemaent,
Ic bem een die steruen waent: 2185 In laet niet ligghe» vp mijn ziele?
Enae waert so dat nu gheuiele,
Mi stonder omme in de helle te sine,
Daer die torment es entie pine.
In dien dat die coninc milde 2190 Een ghestille maken wilde,
lo soude segghen met ghenaden
Hoe iammerbke hi was verraden
Te mordene van zinen lieden.
Nochtan diet alre meest berieden 2195 Sijn som van minen liefsten maghen
Die io noede soude bedraghen,
Ne daet die zorghe van der hellen,
Daermen seit dat si in quellen
Die hier steruen enae moort 2200 Weten, sine bringhense voort.'
Dien coninc wart die herte zwaer
Enae sprac : 'Reynaerd, sechstu mi waer ¥
'Waer ?' sprac Reynaert, 'vraechdi mi des ?
Iane weet ghi wel hoet met mi es ? 2206 Ne bewaent niet, edel ooninc:
Al bem ic een aermijnc, ■—-Hoe mochtic sulke moert ghetemen?
Waendi dat ic wille nemen
Eene loghene vp mine langhe vaert ? (P. 20M) 2210 En trauwen neen io,' sprac Reynaert. Bi der coninghinnen rade,
Die zeere ontsach des sconinx scade,
Gheboet die coninc openbare
Dat daer niemen so coene en ware, 2215 Dat hi een wordekijn yet sprake
Tote dien dat Reynaert met ghemake
Hadde vulseit al sinen wille.
Doe zweghen si alle gader stille.
Die coninc hiet Reynaerde spreken.
2209 Eene G ] Eeene



F
Jn een gelaet van droeuen sinne (f°. 115 vb.)
Sprao Reynaert: 'edel coninginne,
Al haddi mi niet gemaent,
Ic ben een die steruen waent: 2165 Jn laet niet leggen op mijn ziele,
Storuic, malichte mi geuiele,
In de belle dar om te sine
Jn groet torment ende pine.
Jn dien dattie oontnc milde 2170 Een gestille maken wilde,
Jc soude bem tellen wel mit staden
Hoe iaroerlike bi was verraden
Te morden van sinen lieden.
Nochtan diet alre meest berieden 2175 Sijn some van mijn liefsten magen
Die ie wel node soude bedragen,
Ne dar die sorge vander hellen,
Dar men seit dat si in quellen
Die steruen ende weten mort, 2180 Sine bringense selue vort.'
Den coninc wart dat herte swaer
Ende sprao: 'Reynaert, seistu mi waer ?'
'Wat V sprac Reynaert: 'here, vragedi des ?
En weti wel hoet mit mi es ? 2185 Ne bewant, edel oontnc!
Al ben ie een armino,
Hoe mogedi sulke wort geteme» ?
Waendi dat io wil nemen
Een logen op [mijne] lange vaert ? 2190 Neen ick en trouwen,' sprac Reynaert.
2190 Hier missen 18 regels.



A
2220 Reynaert was van feilen treken. , Hem dochte scone zijn gheual. Hi sprac: 'nu zwighet ouer al, Na dien dat es den coninc lief. Ic sal hu lesen sonder brief
2225 Die verraderen openbare, So dat ic niemene en spare, Dien ic te wroughene sculdich bem : Dies lachter heuet scaems hem!' Nv verneemt alle gader
2230 Hoe Reynaerd sinen erdschen vader Met verradenessen sal bedraghen, Ende eenen van sinen liefsten maghen Dat was Grimberte den das, Die hem hout van herten Was.
2235 Dat dede Reynaert omme dat, Dat hi wilde datmen te bat Sinen woerden gheloeuen soude Van sinen vianden, of hi woude Die verranesse tyen an.
2240 Nu hoert hoe hi dies began.
Reynaert sprac: 'wilen teer stonden
^ Hadde mine heere mijn vader vonden Des coninx heymeliken scat In eene verholnen stat.
2245 Doe mijn vader hadde vonden
Den seat, wart hi in corten stonden So ouerdadich ende so fier, Dat hi veronweerde alle dier Die sine ghenote te voren waren.
2250 Hi dede Tyberte den kater varen In Arttinen, dat wilde lant, (f°. 206o) Al daer hi Brunen den beere vant. ~^Hi~iHiÈb_oet Brune grote Gods houde: Ende hi in Vlaendren commen soude
2255 Ende hi coninc wilde wesen. ^
2231 bedraghen 3 ] bedrieghen
2232 maghen J ] maghen lieghen 2245 Doe G ] Die



F
Nv vernemet alle gader Hoe Reynaert sine» eerdsche» vader Mit verradenisse sal bedrage» Ende een va» sine» liefste» magen:
2196 Dat was Grimbert, die das, Die hem hout va» herte» was. Dit dede Reynaert omme dat, Dat hi wilde datme» te bat Sine worde geloue» soude
2200 Va» sine» vianden, of hi hem woude Die verradenisse tien an. (f°. ne ra.) Nv hort hoe Reynaert began. Reynaert sprac: 'wile» tene» stonde» Hadde mijn here mijn vader vonden
2205 Des coninx Hermerikes scat Jn een verholenlike stat. Doe mijn vader hadde vonden Den scat, hi wart in coite» stonde» So ouerdadich ende so fier,
2210 Hi onwerde alle dier
Die sine genote te uorera ware». Hi dede Tibert, den cater, vare» Jn Ardeuene, in dat wilde lant, Aldar hi Brune», de» bere, vant.
2215 Hi onboet Brune grote houde:
Ende hi in Vlaendie» come» soude. Of hi coninc wilde wesen.
2193 Deze regel staat op een rasuur. 2200 vianden ] viande hem ] he. 2207 Doe ] Die.
2213 wilde ] voor er verbeterd werd wid



A
ruu» wart vro van desen: Hi hadt meneghen dach. begaert. Daer maecte bi hem te Vlaendren waert Ende quam in Waes, int soete lant,
2260 Daer hi minen vader vant.
Mijn vader ontboet Grimberte den wysen Ende Ysingrijn dew grrjsen, Tybeert die kater was die vijffte: Ende quamen teenen dorpe, hiet Hijfte.
2265 Tusschen Hijfte ende Ghend Hilden si haer paerlement In eere belokenre nacht. Daer quamen si bi sduuels cracht Enae bi sduuels ghewelt,
2270 Ende zwoeren daer an twoeste velt Alle viue des coninx doot. Nu hoert wonder alle groot Watsi noch ouer een draghen: Wilde yement van sconinx maghen
2275 Dat weder-segghe», mijn vader soude Met sinen seluere, met zinen goude So den ghenen steken achtre, Dat sijs souden hebben laohtre. Dit weetic ende segghe hu hoe.
2280 Eens morghins arde vroe Gheuiel dat mijn neve die das Van wine een lettel droncken was, Ende lyet in verholnen rade minen Wiue, miere vrauwen Hermelinen,
2285 Ende al van pointe te pointe seide, Daer si liepen an die heyde. Mijn wijf es eene vremde vranwe, Ende gaf Grimberte hare trauwe Dat verholen bliuen soude.
2290 Ten eersten datso quam ten. woude,
2263 vijffte ] vjjfste met lange f, zodat ook vijffte kan worden.



F
Brune wart harde blide van desen :
Hi hads menigen dach begaert. 2220 Brune maecte hem te Vlaendren waert
Enae quam inwaerts int suete lant,
Aldar hi minen vader vant.
Mijn uader onboet Tibert, den wisen,
Ende har Ysegrim, den grisen. 2225 (Tibert, die cater, was die wijste)
Ende quamen bienen dorpe met Ijste.
Tusschen Ijste ende Ghent
So bilden si een poerlement
An een beloken nacht. 2230 Doe quamen d bi sduuels cracht
End. bi sduuels gewelt,
Dar swoeren si an dat woeste velt
Alle viue des coninx doet.
Nv hort alle wonder groet! 2235 Si swoeren op Ysegrims crune
Alle uiue, dat si Brune
Souden bringen op den stoel tAken
Ende souden geweldich coninc maken.
War yeman vans coninx magen. 2240 Die dat niet ne wilde uerdragera,
Jegen hem stunen mijn vader soude (f>. U6«*.)
Mit sinen siluer ende mit sinen goude,
50 den gonen setten achter. Dat hi soude hebben lachter.
2245 Dit wistic ende seg v hoe.
Eds morgens wel vroe
Gheuiel dat mijn neue, die das,
Van wine een deel in hogen was,
Ende hijt in rade minen 2250 Wiue • vrouwen Ermelinen,
Al van punte te punte seide,
Dar si hepen andie heyde.
Mijn wüf es een vroede vrouwe,
51 gaf Grimberde hare trouwe 2255 Dattet verholen bliuen soude.
Ten yersten dat si qnam te woude,
2221 inwaerts ] in waerts. 2237 bringen ] bringe.



A
Daer ic was ende so mi vant, So telde zoet mi te hant, Ne waer het was al stiUekine. (£°. 2066) Oec seide zoet bi sulke» lijcteekine, 2295 Dat iet kende so waer,
Dat mi alle mine haer Jj Vp-waert stonde» van grote» vare. Mine herte wart mi openbare Also caut als ee» hijs, 2300 Dies zijt seker ende wijs. ,—"""Die pude wijle» ware» vry,
Enae oec so beclaechde» hem zij Datsi ware» sonder bedwanc. Ende si maecte» een ghemanc ' vj.4^*v 2305 Ende so groet ghecray . vp Gode, kiMV / Dat hi hem gaue bi sine» ghebode
PaJb '1 v Eene» coninc diese dwonghe :
F Dies badem die houde entie ionghe
* V*9. liV* Met groten ghecraye, met grote» ghelude.
^e*^d^23io God ghehoerde die pude lJJJ?Jjrfi&i Teene» tijde van de» jare
^g/ovW^8* Ende sende hem de» cow'»c^hodeuare, ifa \ Diese verbeet ende verslant
^ \ In allen lande» daer hise vant,
| 2315 Beede in water ende in velt,
Daer hise vant in sine ghewelt. Hi dede hem emmer onghenade. Doe claechde» si, het was te spade, Het was te spade, ic secht hu twy; ■ 2320 Sij die vore» ware» vry Sullen sonder wederkeer i Sijn eyghin bliue» emmermeer, ', \ Ende leue» eewelike in vare .^VanVde» coninc hodeuare. 2325 Ghi heeren, aerme ende rike, Ic vruchte oec dies ghelike Dat nu van hu soude gheualle». Doe droughic zorghe voer ons alle».
2313 verslant ] verslanc, kan ook verslant zijn.



Dar ic was ende si mi vant,
Si vertellet mi te hant,
Mar et was al stülikine. 2260 Oec seide si mi puntekine,
Die ic kende so waer,
Dat mi al mijn haer
Opwoert stont mit grote» vare.
Mijn herte wart mi openbare 2265 Alse cout als een ijs.
Jc gepijnde, hoe dane wijs
Die puden wilen waren vri,
Enae hoe si dageden dat si
Te uele waren sonder bedwanc, 2270 Ende hoe si makeden een bedranc
Ende groet gecrai op gode,
Dat hi hem gaue bi sinen gebode
Enen coninc diese dwonge :
Des baden out ende ionge 2275 Mit groten gecarme ende gelude.
God gehorde de pude
Tenen tide uanden iare
Ende sende hem den Odeuare,
Diese verbeet ende verslant 2280 Jn. allen tiden dar hise vant,
Beyde int water ende opt velt, <f°. U6tw.)
Dat hise vant in sire gewdt,
Hidede hem emmer ongenade.
Doe dageden si, et waer te spade. 2'85 Et was te spade, ic segget u twi:
Die te uoren waren vri
Sullen sonder wederkeer
Bliuen eigen emmermeer
Ende leuen in eweliken vare 2? 90 Onder den coninc Odeuare. Ghi heren) arm ende rike,
Jc vruchte dat dit is gelike
Dat nv soude geuallen.
Des droegic vor v allen,
2270 bedranc ] bedwanc. 2285 segget u ]segge di



A
Dus hebbio.ghezorghet voer bu : 2330 Dies dancti mi lettel nu.
Ic kenne Brune» valscb enae quaet Enae vul van alre ouerdaet.
Ic peinsde, worde bi onse beere,
Dat ontvrucbtic arde zeere, 2335 Dat wi alle ware» verlore».
Ic kenne», den coninc, so wel ghebore»
Ende soete enae goedertiere
Ende ghenadich allen diere».
Het dochte mi bi allen dinghe» .2340 Eene quade mangbelinghe,
Die ons ne mocbte come»
Noch theere» noch te vrome».
Hier omme peinsdic ende poghede,
„ Mine herte grote zorghen ghedoghede
2345 Hoe so erghe eene zake
Datso ghescort worde, ende brake
Mijns vaders bose» raet,
Die eene» dorper, eene» vraet
Coninc ende heere make» waende. 2350 Emmer badic Gode ende maende
Dat hi de» coratwc mine» heere
Behilde sine warelt-eere.
Bedi ic kenne wel dat,
Behilde mijn vader sine» scat, - 2365 Si soude» wel des raets ghetele»
Onder hem ende sinen ghespelen _Dat die oontnc worde verstoten.
In diepen ghepeinse ende in groten
Was ic dicke» hoe ic dat 2360 Soude vindem, waer die scat *
Lach, die mijn vader hadde vonde».
Ic waohte nauwe talie» stonde»
Mine» vader ende leide laghe»
In meneghen bosch, in meneghe haghe», 2365 Beede in velde ende in woude.
2336 den coninc ö ] ontbr.
2344 zorghen (zorghe O) ] zorghe ende



F
2295 Ghi here», de sorge vor v: • Dat gi mi luttel danket nv. Jc kende Brunen scalc enae quaet Enae fier van groter ouerdaet. Daer om vruchtic sere 2300 Ende pensde, wart hi onse here, Dat wiwaren alle verloren. Jc kende den contnc wel geboren Ende suete ende goedertieren Ende genadich allen diren, 2305 Ende et duchte mi van allen dinge Een quade mangelinge, Die ons altoes ne mochte comen Niwer teren noch te vromen. Hier om pensde ende pogede 2310 Mijn herte, die sorge grote dogede, Eer si vant een sake, Dar so bi scorde ende brake Mines vader bose raet, Die een dorper ende een quaet 2316 Coninc ende here maken waende. Emmer bad ic god ende maende Dat biden coninc minen here Behilde sine werltere.
Si souden wel des raets getelen 2320 Onder hem ende sine gespelen
Dattie contnc worde gestoten. (f>.nat*)
Jn diepen gepense ende in groten
Was ic dicke hoe ic die stat
Soude vinden, dar die scat 2326 Lage, die mijn vader had vonden.
Jc wachte nauwe tallen stonden
Minen vader ende leide hem lagen
Jn menigen bosch ende in hagen,
Beide in velde ende in woude,
Iepïl^]^erlt ere- JC,***** na 2318 hou regels Vos Reynaerde. _



A
Waer mijn vader, die Iusteghe houde, Hene» trac ende henen liep. Was het droghe, was het diep, Waest bi nachte, waest bi daghe, 2370 Ic was emmer in die laghe.
Waest bi daghe, waest bi nachte, Ic was emmer in die wachte. Up eene stont gheuiel iaer nare Dat ic mi decte met grote» vare 2375 Ende lach ghestreot nenen dheerde, Ende van den scatte die ic begheerde Gherne yewer hadde vernomen. (f°. 208d) Doe saghic minen vader comen Hute eenen hole gheloepen. 2380 Doe began ic ten scatte hopen, Bi den barate als ic hem sach Drijue», als ic hu segghen mach. Want doe hi hute» holle quam, Sach io wel ende vernam 2385 Dat hi omme sach, ende merkedi Of hem yemene ware bi. Ende als hi niemene en sach, Doe queddi den sconen dach Ende stoppede dat hol met sande 2390 Ende maectet ghelijo den andren lande. Dat ic dit sach, ne wiste hi met. Doe saghic, eer hi danen soiet, Dat hi den steert liet mede gaen, Daer sine vore hadde ghestae», ^2395 Ende decte sijn spore metter mouden. Daer leerdic an den vroeden houden Een lettel meesterlikeTliste, Die ic te vore» n»ei ne wiste. Aldus voer mijn vader danen 2400 Ten dorpe waert, dder die hanen Ende die vette binnen ware». Teerst dat ic mi durste baren, Spranc ic vp ende liep te» hole, In wilde niet langher zijn in dole,
2382 doe W ] ontbr.



F
2330 Waer so mijn vader, die listinge oude, Hene toech ende hene liep. Wast droge, wast diep, Wast bi dage, wast bi nachte, • Jc was emmer in die wachte. 2335 Tenen stonden dat ic mi dar na
Hadde bedect mit groenen verna,
Enae ic gestrect lach neuen deerde,
Van dien scatte, dien ic begeerde,
Gherne iet hadde vernomen, 2340 Doe sach ic minen vader comen
Wt enen hole gelopen.
Doe began ic den scat te hopen
Biden barate die ic hen* sach
Driuen, als ic v seggen mach, 2345 Recht also als iet vernam.
Als hi vten hole quam
Al omme siende raercte hi
Of hem yement ware bi.
Enae als hi niement en sach, 2350 Doe quedde hi den sconen dach
Enae stopte thol mit sande
Enae maectet gelijc den lande.
Dat ic dit sach, dat en wist hi niet.
Oec sachic, eer hi dane sciet, 2355 Dat hi den start liet mede gaen,
Dar sine voete hadden gestaen,
Ende decte sijn spore mitter mouden.
Dar leerdic an den vroeden ouden
Een deel der meisterliker liste, 2360 Daric te voren niet af ,en wiste.
Aldus liep mijn vader danen (f°. Wra.)
Ten dorpe waert, dar die vette hanen
Entie vette binnen waren.
Tierst dat ic durste baren, 2365 Spranc [ic] op enae liep ten hole.
Oec ne was ic so niet in dole
5*



A
2406 Ende ic gheraeoter doe te hant.
Sciere sciaefdio vp dat zant
Met minen voeten ende croep in. Al daer vandic groet ghewin. Daer vandic seluer ende goud: 2410 Hier nes niemen nu so houd, Dies nye so vele te gader sach. Doe ne spaerdio nacht no dach Io en ghino trecken ende draghen, Sonder karre ende waghen, 2416 Ouer daeh ende ouer nacht, Met algader miere cracht. Mi halp mijn wijf, vrottwe Hermeline. Des dogheden wi grote pine, Eer wi den ouer-groeten scat ({"• 207o) 2420 Brochte» in een ander gat,
Daer hi bet lach tonsen ghelaghe. Wij droughene onder eenen haghe In een hol verholenlike. Doe was ic van scatte rike. 2425 Nv hoert watsi hier binnen daden Die den coninc hadden verraden. Brune, die beere, sendde huut Verholenlike zijn saluut Achter lande ende omboet 2430 Al den ghenen rijcheit groet, Die dienen wilden omme tsout: Hi beloofde hem seluer ende gout Te gheuene met milder hant. Mijn vader liep in al dat lant 2435 Ende drouch des Brunen baniere. Hoe lettel wiste hi dat de diere Te sinen scatte waren gheraect, .Dies hem so quite hadden ghemaect! .
jin ware uic dv,<*u mv.» «"v6—~- ,
2440 Hi hadder met die stat van Lonnen Alte gader moghen ooepen.
2405 gLeraecter J ] gheraeote



F
Jnne geraecter toe te hant. Soire scrauedic op dat sant Mit minen voeten enae croep in. 2370 Aldar vant ic groet gewin. Dar vandic siluer ende gout: Hier nes nv niemen so out, Dies nie so uele tegader sach.
Jn ginc trecken enae dragen 2375 Sonder carré ende sonder wagen
Ouer dach ende ouer nacht,
Mit al gader mire cracht.
Mi halp mijn vrouwe Ermeline.
Doe dogede wi dicke grote pine, 2380 Eer wi den manliken scat
Brachten in een ander stat,
Dar hi [bet] lach tonsen gelage.
Wi droegen onder enen hage
Jn een hol verholenlike. 2385 Doe was ic van scatte rike.
Nv hoert wat si hijr binne daden
Die [den] coninc hadden verraden.
Bruun, die here, hi sende wt
Verholenlike sijn saluut 2390 Achter lande ende geboet
Al den gonen rikeit groet,
Die dienen wilde om sout. . Hi geboet hem siluer ende gout - Te geuen mit milder hant. 2395 Mijn vader liep in al dat lant
Ende droech des heren Brune brieue.
Hoe luttel wisti dattie dieue
Tezamen scatte waren geraeot,
Dies hem quite hadden gemaect. 2400 Dat hijs • irj • hellinge ne had gewonnen,
Al had hire mede de stat van Lonnen (f°. ii7ri>.)
Alte male mogen copen.
2370 vant is uit orant verbeterd, mischien schuilt er in oramt kocht, of orant = orauet T 2373 Een vers uitgelaten. 2334 mit milder hant ] mitter hant. 2401 stat]scat. 2402 mogen]moge.



A
Dus wan hi an zijn omme loepen. Doe mijn vader al omme ende omme Tusschen dier Elue entier Zomme 2445 Hadde gheloepen al dat lant,
Ende hi meneghen coenen seriant Hadde ghewonnen met sinen goüde, Die hem te hulpen commen soude, Alse die zomer quame int lant, 2450 Keerde mijn vader daer hi vant Brune entie ghesellen zine. Doe teldi die groete pine Ende die menichfoudeghe zorghe, Die hi voer de hoghe borghe 2455 Int lant van Sassen hadde leden, Daer die iagheren hadden gheleden Alle daghe met haren honden, Die hem veruaerden te meneghen stonden. Dit telde hi te spele al gader. 2460 Daer na so toghede mijn vader
Brieue, die Brunen wel bequamen, («°. 207*) Daer .xH.° al bi namen Sheere Ysingrijns maghe in stonden, Met scerpen claeuwen, met diepen monden, 2465 Sonder die oatte ende die baren/ Die alle in Bruuns souden waren, Ende die vosse metten dassen Van Doringhen ende van Sassen. Dese hadden alle ghezworen, 2470 In dien datmen hem te voren
Van .xx. daghen ghaue haer sout, Si souden Brunen met ghewout Seker wesen tsinen ghebode. "^Dit benam ic al, danct 60de! 2475 Doe mijn vader hadde ghedaen Sine bodscap, hi soude gaen Ende scauwen zinen scat. Ende als hi quam ter seluer stat Daer hine ghelaten hadde te voren, 2480 Was die scat al verloren



Dus wan hi an sijn omme lopen Doe mijn vader al omme ende omme 2405 Tusschen die Elue entie Ronne Hadde gelopen al dat lant, Ende hi menigen sariant Had gewonnen mit sinen goude, Die hem te hulpen comen soude, 2410 Alse die somer quame int lant,
Doe keerde mijn vader dar hi vant Brunen entie gesellen sine. Doe telde hi hem die grote pine Entie menichfoude sorge, 2415 Di hi vor die hoge borge
Jnt hint van Sassen had geleden, Dar die iagers an reden Alle dage mit haren honden, Diene verraden te menigen stonden. 2420 Dat telde hi hem te spele al gader. Dar na togede hem mijn vader Die Brunen, den bere, wel bequamen: Dat xij o al bi namen, Dar Ysegrims mage an stonden, 2425 Mit scarpen clawen mit widen monden, Al sonder die catzen entie beren, Die al in Brunes soute waren, Entie vosse mitten dassen Van Doringen ende van Sassen, 2430 Die alle hadden gesworen,
Jn dien datmen hem gaue te voren Van • XX ■ dagen har sout, Die souden Brunen mit gewout Comen mittien yersten bode. !435 Dit benam ic, danc gode! Doe mijn vader had gedaen Sine boetscap, soude hi gaen Ende scouwen sinen scat. Ende als hi quam te seluer stat 440 Dar hine had gelaten te voren,
Doe was die scat al verloren (f°. 117 tw.)



A
Ende sijn hol was vp te-broke». Wat holpe vele bier af ghesproke» ? Doe mijn vader dat vernam, Wart hi zeerich ende gram, 2485 Dat hi van torne hem selue» hine. Dus bleef achter Brune» dinc Bi miere behendichede al. Nu meerct hier mijn ongheual: Heere Ysingrine enae Brune de vraet 2490 Hebben nu den nauwe» raet Metten coninc openbare, Enae arem man Reynaerd es die blare!
Die comiwc entie coninghinne, Die beede hopedem te» ghewinne, 2495 Si leedde» Reynaerde bute» te rade Ende baden hem dat bi wel dade Enae hi hem wijsde sine» scat. Ende alse Reynaerd horde dat, Sprac hi: 'soudic hu wijse» mijn goet, 2500 Heere conino, die mi hanghewdoet ? So waer ic huut mine» zinne.'
'Neen, Reynaert,' sprao die coninghinne, 'Mine heere sal hu late» leuem, (t°. 207«) Enae sal hu vriendelike vergheuë» 2505 Alle gader sine» euele» moet,
Enae ghi sult voert meer sqn vroet Ende goet ende ghetrauwe.' Reynaerd sprac: 'dit doe ic, vrauwe, In dien dat mi de co»i»c nv 2510 Vaste gheloue hier voer hu Dat hi mi gheue sine hulde, Ende hi mi alle mine onsculde Wille vergheuen, ende omme dat So willic hem wijsen de» scat,, 2515 Den commc, al daer hi leghet.' . Die co»i»c sprac: 'ic ware ontweghef,
2512 hi mi ] bruun



F
Ende sijn hol was tebroken. Wat holpe hijr af vele gesproke» ? Doe mijn vader dat vernam, 2445 Wart hi droeuich ende gram,
Dat hi va» torne hem selue» hine. Dus bleef al achter Brune» dinc Mit mire behendichede» al. Nv hort hier mijn ongeual: 2450 Ysegrim ende her Brune, die vraet, Hebben nv de» nauste» raet Mitten coninc operabare, Ende arm man Reynaerde stat et sware ! Die coninc entie coninginne, 2455 Die beide hoepten te» gewinne, Si leide» Reynaert buten te rade Ende bade» hem dat hi wael dade Ende hi hem wijste sine» scat. Also Reynaert horde dat, 2460 Sprac hi: 'soudic wisen mijn goet Den gonen die mi anxt doet, So warie buten minen sinne.' 'Neen, Reynaert,' sprac die coninginne : 'Mijn here sal v late» leuen, 2466 Ende sal v vriendelike» vergeuen Al gader sine» euelen moet, Ende gi sult vorwaeri meer sijn vroet Ende wese» goet ende getrouwe.' Reynaert- sprac: 'dit doe ic, vrouwe, 2470 Jn dien dat mi die coninc nv Vaste geloue hier vor v, Dat hi mi gheue sine hulde Ende hi al mine soulde Wil vergeuen, ende om dat 2476 So wil ic wisen mine» scat Den coninc, al dar hi leget.' Die coninc sprac: 'ic waer al ontweget,
2442 tebroken]te broken.
2460 ende her Brune ] en her Brunen; of de, afschrijver zich vergistte met het afkortingsteken op Brune inplaats vim op en te plaatsen ? 2463 Reynaert sprac ] sprac ~&eynaert.



A
Wildio Reynaerde vele gheloue». Hem es dat stelen ende dat roue» Ende dat lieghew ghebore» int bee».'
2520 Die coninghinne spraó: 'heere, neen. Ghi moghet Reynaerde gheloue» wel: Al washi hier te vore» fel, Hi nes nu niet dat hi was. Ghi hebt ghehoert hoe hi de» das
2525 Ende sine» vader heuet bedreghe» Met morde, die hi wel beteghe» Mochte hebbe» andre» diere», Wildi meer zijn argertierem Ofte fel ofte onghetrauwe.'
2530 Doe sprac die coninc: 'gentel vrauwe, Al waendic dat mi soude scade», Eist dat ghijt mi dorret rade», So willict late» vp hu ghenent, Dese vorworde ende dit couent
2535 Vp Reynaerts trauwe staen.
Ne waer ic segghe hem sonder wae»: Doet hi meer eerohede, Alle die hem ten tiende» lede Sijn belanct, sullent becoepe».'
2540 Reynaerd saoh de» co«i»c beloepe» Ende wart blide in sine» moet Ende sprac: 'heere, ic ware onvroet,
JNe ghelooldic nu niet aiso. Doe nam die coninc een stro 2545 Ende vergaf Reynaerde al gader (f°. Die wanconst van sine» vader Ende zijns ^selues mesdaet toe. Al was Revnaert blide doe,
Dat e» dinct mi ghee» wonder wesem 2550 Iane was hi van der doot ghenese» ? _ Doe Reynaert quite was ghelate» Was hi blide vtermate», Ende sprac: 'coninc, edel heere, God moete hu loenem al die eere, 2555 Die ghi mi doet, ende mijn vrauwe.
2528 argertieren O ] argentieren



F
Wildic "Reynaerde wel gelouen. So suete es hem stelen enae rouen 2480 Enae [liegen] geboren int been.' f° 1171*.) Die coninginne sprac : 'neen, Ghi moget Reynaerde gelouen wel : Al was hi hier te uorera fel, Hi nes niet dat hi was. 2485 Ghi hebt gehort hoe hi den das Ende sinen vader heft bedragen Mit morde ende mit magen, Ende mocht hebben bedragen ander liede, Wil hi wesen meer van guaden diede.' 2490 Doe sprac die contnc: 'lieue vrouwe, Es hi fel ofte ongetrouwe, Sint dat ghijt mi dorret raden, Al waendic dat mi soude scaden, So wil ic laten op een couent 2495 Dese worde ende dit genent
Op Reinaers trouwen laten staen. Mar io seg v sonder waen : Doet hi meer archede, Alle die hem ten tienden lede 2500 Sijn belanc sullent becopen.'
Reynaert sach den contnc belopen Ende wart blide in sinen moet Ende sprao: 'here, ic ware onvroet, Ne louedict niet wel also.' 2505 Doe nam die coninc ene stro Ende uergaf Reynaerde al gader Den wanconst uan sinen uader Ende sines selues mesdaet altoe. Al was Reynaert blide doe, 2510 Dat ne dunket mi gheen wonder wesen: Jane was hi vander doet genesen ?
Doe Reynaert quijt was gelaten Doe was hi blide vtermaten, Ende sprac: 'contnc, edel here, 2515 God moet v lonen al der ere,
Die gi mi doet ende mijn vrouwe,
2510 wonder ] wond.



A
' Ic secht hu wel bi miere trauwe, Dat ghi mi vele eere» doet, So groet eere ende so groet goet, Dat nieme» nes onder die zonne, 2560 Dien ic also wale jonne
Mijns scats ende miere trauwe», Als ic hu doe ende miere vrauwe».' Reynaert nam ee» stroe voer hem Ende sprac : 'heere coninc, nem. 2565 Hier gheue ic di vp de» scat, Die wijlen Ermelinc besat.'
Die conino ontfinc dat stroe Ende dancte Reynaerde zoe Als quansijs: 'dese maect mi heere.' 2570 Reynaerts herte louch so zeere, Dat ment wel na an hem vernam, Doe die co»i»c so gheorsam Al gader was te sine» wille. Reynaert sprac: 'heere zwighet stille. 2575 Merket woer mine redene gaet.
Int oesthende van Vlaewdre» staet Een bosch, ende heet Hulster loe. Coninc, ghi moghet wesen vroe, Mochti onthouden dit: 2580 Een borne, heet Krieke-pit,
Gaet zuut-west niet verre dane». Heere coninc, ghine dorft niet wane» Dat io hu de woerheit yet messe: Dais een de meeste wildernesse, 2585 Dieme» heuet in eenich rike. Ic segghe hu oec ghewaerlike Dat somwijle» es een half iaer, (f°- 2080) Dat tote» borne commet daer No weder man no wijf,



F
Die houesch is ende getrouwe.
Jc merke wel dat gi mi doet
So groet ere ende so groet goet, 2620 Dat nieman es onder die sonne,
Dien iet also wale onne, (f°. nsm.)
Als ic v doe ende mire vrouwen,
Entes scattes, bi mire trouwen.'
Reynaert nam een stro vor hem 2626 Ende sprac: 'here coninc, nem!
Hier geuic v op dien scat,
Dien wilen Ermeric besat.'
Die coninc ontfinc dat stro
Ende dankes Reynaerde also 2630 Ende alse quawsgs: 'dese mach mi doen ere.'
Reynaerts herte loech so sere,
Datment wel anhem vernam,
Doe hem die coninc gehorsam
Algader was te sinen wille. 2635 Reynaert sprac: 'here, swiget stille.
Merket waer mijn reden gaet.
Jnt hoghestende van Vlaendren staet
Een berchstaet ende hiet Hulsterloe.
Coninc, gi moget wel wesen vroe, 2640 Mogedi onthouden dit:
Een trompboem, hiet Criecpit,
Staet int suutwest niet verre danen.
Here coninc, gine droeuet niet wanen
Dat ic der waerhedew misse : 2545 Dats een der meester wildernisse,
Datmen weet in enich rike.
Jc seg v gewaerlike
Dat som wile lijt eenhalf iaer,
Dat toten borne ne cornet daer 2550 No weder man no wijf
2530 Ende ] En.
2538 berahstaet ] beren staet. 2641 trompboem ] tromp boem



A
2590 No creature die heuet lijf,
Sonder die hule entie scuvuut, Die daer nestelen in dat cruut, Of eenich ander voghelijn, Dat daer-waert gherne wilde zijn, - 2595 Ende daer bi auontuere lijdet:
Ende daer in leghet mijn scat ghehidet. Verstaet wel ditte, es hu nutte: Die stede heetet Krieke-putte. Ohi sult daer gaen ende mijn vrauwe,
2600 Ne wetet oec niemene so ghetrauwe Die ghi sult laten wesen hu bode, Verstaet mi wel, coninc, dor Oode, Maer gaet daer selue, ende alse ghi Dien seluen putte commet bi,
2605 Ghi sult vinden ionghe baerken. Heere coninc, dit suldi maerken: Die alre naest den putte staet, Coninc, tote dier baerken gaet. Daer leghet die scat onder begrauen.
2610 Daer suldi deluen ende scrauen Een lettel mos in deene zijde. Daer suldi vinden menich ghesmide Van goude rijkelijc ende scone.
2595 bi J ] hi 2596 gehidet O ] gehidelt
2590 No creature die heuet lit
Sonder die ule ende die soowut
dié* dame stelen in dat crut.
Of eneh ander vogelin
Dat el war gerne wilde sin. 2595 Eq< '■ dar bi auenturen iidet.
Coninc dar leid mm scat gehidet.
Conin" die stede heed crik nputte
Verstaet dit wel et es .v. nutte.
Gi sult dar gaen. gi [laet sin]
2599 laet sin] is met rood doorgeschrapt; met een rood streep» is ende min vrouwe aangehaald bn de voorgaande regel, dit streep* is over de I heengetrokken, die nog zwart doorsohemert. 1



F
No creature die heuet lijf,
Sonder die vle entie scuufwt,
Die dar nestelen indat cruut
Of enich ander vogelijn, 2555 De elwaer gherne wilt sijn
Enae daer biauewture lidet:
Coninc, dar leit mijn scat gehidet.
Coninc, die stede met Criekeputte:
Verstaet dit wel et is v nutte: 2560 En weet niemara so getrouwe.
Ghi sult dar gaen gi enae v vrouwe, (f°. lis rb.)
Niemen laet sijn v bode
No bi gebede no bi gebode: .
Mar gaet dar selue, enae alse gi 2565 Ten seluen putte cornet bi,
Ghi sult vinden ionge berken.
Here coninc, dat suldi merken:
Die alre naest den putte staet,
Coninc, tot dien berge gaet. 2570 Dar leit die scat onder begrauen;
Dar suldi deluen enae serauen
Een luttel mos in dene side.
Dar suldi vinden menich gesmide
Van goude rikelio ende scone.
ende min vrouwe
2600 En wetti oec nimenne so getrowe. Din gi laet sin .v. bode. Noh bi beden no bi gebode. Mar gaet dar selue ende asse gi dien seluen putte«.comet bi.
2605 Gi sult uinden ionge berken, here coninc dat suldi merken Die alre nast den putte staet. Coninc totir berken gaet. Dar leget die scat onder begrauen.
2610 Dar suldi diluen ende serauen. En luttel mosses in dene smr So suldi uenden meneh gesmide van goude r^lic ende scone.



A
Daer suldi vinden die crone,
2615 Die Ermelijnc die coninc drouch, Enae ander ohierheit ghenouch : Edele steene, guldin waerc. Men coeht niet omme dusent maerc. Ay coninc, als ghi hebt dat goet,
2620 Hoe dicken Guldi peinsen in huwen moet 'Ay Reynaert, ghetrauwe vos, Die hier grouues in dit mos Desen scat bi dijnre lust, God gheue di goet waer du best!'
2625 Doe andwoerde die coninc saen: 'Reynaert, sal ic die vaert bestaen, Ghi moet zijn mede in die vaert, Ende ghi moet ons, Reynaert, Helpen den scat ontdeluen. (f°. 2086)
2630 Ic ne wane bi mi seluen
Al daer nemmermeer gheraken. Ic hebbe ghehoort nomen Aken Ende Parijs : eist daer yet na ? Ende also als ic versta,
2635 So smeekedi, Reynaert, ende roomt. Krieke-putte dat ghi hier noomt, Wanic, es een gheueinsde name.'
2630 wane ] wanen.
E
Gi sult uenden oec die crone 2615 Die heimerio die keyser droh
Ende and cyreiden genoeh.
Edele stene gulden werc
Men coht nit ombe dusent mare.
Her coninc asse gi hebt Sat guet. 2620 H"e dicke suldi m .vwen muet.
Pensen. R. getrouwe vos.
Die hir grouet in dit mos.
Desen scat bi dire lust
Got geuedi guet so wa du best 2625 Doe antwerde die co[mnc]
R. salie die vart be[s<oen]



F
2575 Ghi sult oec vinden mer die crone, Die Ermeric, die keyser, droech, Ende ander sierheden genoech : Edel stene, guldijn werc. Men cochter niet om • m • mare. 2580 Ay coninc, als gi hebt dat goet, Hoe dicke suldi in vwen moet Gepensen: '"Reynaert, getrouwe vos. Die hier groeues in dit mos Desen scat bi dire list, 2535 God geue di goet al war du bist!' Doe antworde die coninc saen: Reynaert, aal ic die vaert bestaen, Ghi moet sijn an onse vart, • Ende gi moet ons, Reynaert, 2590 Helpen vwen scat ontdeluen, Jnne wane niet bi mi seluen Aldar nemmermeer geraken. Jc heb gehort genoemen Aken Ende Parijs: ist dar niet na ? 2595 Ende ist also als iet versta,
So smeecti, Reynaert, ende roemet, Criekeput dien gi dar noemet, Wanic, is een geuenst naém.'
2676 mer ] oee. Dit tweede oec staat op een rasuur ; 't lijkt wel of de o boven een m staat. 2582 "Reynaert is er later boven geschreven. 2588 De regels 2588 en 2689 zijn omgezet.
E
Gi motet sijan onse
Ende gi motet ons .R
Hulpen uwen sca 2630 Ine wande bi mi sel
Aldar nember meer
Jc hebbe gehort nom
Ende pariis est dar it
Ende est also assic ver 2635 Sos meket di .R. mde
Crikenpit d e gi d
Wanic es en geue



A
-^Dit was Reynaerde ombequame,
Ende verbalcb hem ende seide: 'ja, ja, 2640 Coninc, ghi zijter also na,
Alse van Colne tote Meye.
Waendi dat ic hu die Leye
Wille wijsen in die flume Jordane ?
Ic sal hu wel toeghe», dat ic wane, 2645 Orconde ghenouch al openbare.'
Lude riep hi: 'Cuwaert, comt hare,
Cornet voer den coninc, Cuwaert!'
Die diere saghen dese vaert.
Hem allen wonderde wat daer ware. 2650 Cuwaert die ghine met vare,
Hem wonderde wat die coninc woude.
Reynaert sprac : 'Cuwaert, hebdi coude ?
Ghi beuet, zijt blide al sonder vaer,
Ende secht minen heere den coninc waer 2655 (Dies maent hi hu bi der trauwe»
Die ghi zijt sculdich miere vrauwe»)
2647 voer den O ] voert.
E
Dese tale was .R. o Ende verbalh hem ende
2640 Gi siter coninc also n Alse van colne tot Wandidat ic .v. Wille wisen in di Je sal v tonen soe ic
2645 Orconde genoh al Lude riep hi oohar Comt vorde» coninc Die dire sagen all Ende wonderden alle v
2650 Cohart ginc beuen Hem wonderde wat .R. sprac. cohart he Gi beuet siit blide s Segt minen here



F
Dese tale was Reynaerde ombequaem, 2600 Enae verbalen enae sprac: -ia, ia,
Ghi siter, coninc, also na, (f°. list».)
Alse va» Coelne tote mere.
Waendi dat ic v die lere
Wil wisen indie Jordane ? 2005 Jc sal v togen, als ic wane,
Orconde genoech al openbare.'
Hi riep lude: 'Cuwart, gaet hare,
Comt voerde» contnc, Cuwart!'
Die dire sagen darwart 2610 Ende wonderde» alle wat dar ware.
Cuwart ghine beuende ende in vare,
Hem wonderde wat die coninc woude.
Reynaert sprac: 'wat, Cuwart, hebdi coude ?
Ghi beuet, sijt blide sonder vaer, 2616 Segt mine» here, de» coninc, waer! —Des manie v bider trouwen
Die gi ver Genten, mire vrouwen,
Ende hem selue» sculdich sijt.'
Doe sprac Cuwart: 'vermaledijt 2620 So moetic werden, al wistic wel
Dat mi coste» soude mijn vel,
Oft ic liege enich wort
Al waert van enige mort,
Want gi mi manet 'bider trouwen 2625 Die ic mire lieuer vrouwen
2693 gehort genoemen ] genoeme» gehort, evenwel staat er een teken bij om ze om te zetten. 2611 benende ] benede.
Ë
2656 Dis manie v bider t Die gi vrouwe ge Ende hem seluen scu Doe sprae cohart Soe motie werden al Daat mi costen so
igen eneh wort
van ere mort
anet bider trouwen.
suter vrouwen.
2652 De e van he is nog enigszins te zien.



E
A
Ende die ic den coninc sculdich bem.
Doe sprac Reynaert: 'so secbt hem,
Weetstu waer Krieke-putte steet V ' 2660 Cuwaert sprac: 'of iet weet ?
Ja ic, hoene sout wesen soe ?
Ne staet hi niet bi Hulst-ter-loe'
Vp dien moer, in die wostine*?
Ic hebber ghedoghet groete pine 2665 Enae meneghe» hongher enae menich coude
Ena« aermoede so menichfoude
Vp Kriekew-putte so meneghew dach,
Dat ics verghetew niet ne mach.
Hoe mochte ic verghete» dies, 2670 Dat al daer Reynout de ries
Die valsche pewninghe slouch, (f°. 208c) Daer hi hem mede bedrouch
Entie ghesellen sine.
Dat was te voren eer ic met Rijne 2675 Mijn gheselscap makede vast,
Die mi ghequijtte meneghew past/
'0 wy,' sprac Reynaert: 'soete Rijn,
Lieue gheselle, scone hondekijn,
2656 Hier zijn verschillende regels overgeslagen zie Aant. 26al hoene O ] hoe. 2680 vore F J wee
c sculdeh bin
soe seg. hem.
i crikenputte steet. 2665 at of io weet.
ut wesen so.
i hulsterlo.
t in ere wostine.
oget so menege pine
onger so meneh coude
e menech foude.
so menege?» dah.
tten nit in mah.
vergetten dis 2670 munt die sies
I



F
Enten coninc sculdich ben.'
Doe sprac Reynaert: 'so sech hem,
Weetstu waer Criecput steet V
Cuwart sprac: 'of ic dat weet. 2630 Ja ic, hoe soude dat wesen so ?
Ne statet niet bi Hulsterloe
Optie moer, in die woestine ?
Jc hebbe gedoget so menige pine
So menige»» honger ende so menige coude 2635 Ende armoede menichfoude
Op Criekeput so menigen dach,
Dat ics vergeten niene mach.
Hoe mochtic vergeten dies,
Aldar Symon, die Sies, 2640 Sine valsche pewninge sloech,
Dar hihem scone mede bedroech
Ende die gesellen sine.
Dat was eer ic mit Rijne
Mine geselscap maecte vast, 2645 Die mi gequijt heft menige?» past.'
'O wi,' sprao Reynaert: 'suete Rijn,
Lieue gespele, suete hondelijn,
2617 Gente is hier een eigennaam als Nobel. Voor er in verbeterd werd vergenten. De scheiding tussen de beide woorden is door een . tussen de v en g aangegeven. Vergl. vs. 2784.
2618 seluen sculdich ] sculdich seluen, de volgorde is door een teken aangegeven.
2631 Hulsterloe ] hulterloe voor er verbeterd werd. 2643 Rijne ] rime. 2644 Mine ] Ende, mine.
E
ennincge sloeh mede scone bedroi eh en sine
voren er io met rine 2675 cap macte vast.
heft menege?» past R. sute rin scone hondekin.
2677 Na sine volgen nog enige letters, niet met zekerheid aan te geven.



A
Vergaue God, woerdi nu hier!
2680 Ghi sout toeghen vore desen dier
Met huwe» sconen rijmen, woers te doene, g| {Dat io noint wart so coene, Dat ic eeneghe sakew dede, Daer ic den coninc mochte mede
2685 Te mi waert belghen doen met rechte. Gaet weder onder ghene knechte,' Sprac Reynaert, 'haestebc, Cuwaert. Mijn heere de coninc ne heeft thuwaert Gheenesake te sprekene meer.'
2690 Cuwaert dede eenen wedei-keer
Enae ghine van sconinx rade daer. Reynaert sprac: 'coninc, eist waer Dat ic seide V 'Reynaert, jaet. Vergheuet mi, io dede quaet,
2695 Dat io hu mestroude yet.
Reynaert, goede vrient, nu siet Den raet, dat ghi met ons gaet Ten putte, al daer die baerke staet, Daer die soat leghet begrauen onder.'
2700 Reynaert sprac: 'ghi secht wonder. Waendi in waers arde vro,
2681 sconen rijmen M ] sone rijne. 2698 die baerke W ] dien burne
wardi nu hir gen vor dese diir. 2680 me wars te done
r ne wa soe cone. e sake dede coninc mote mede. belgen doen met rehte 2685 onder gene cnehte
stelike cohart. coninc en heft tuwart " Ne sake tespreke ne meer. 2690 Cohart dede enen wederkeer
Ende ginc vans conincs rade dar. R. sprac coninc here est waer.



F
Vergaue god, wardr nv bier !
Ghi sout orconde» vor,dit dier 26S0 Mit scone» worde», waers te doene.
Dat ic noyt ne was so coene,
Dat ic enige sake dede,
Dar ic de» coninc mochte mede
Te mi waert beige» doen mit rechte. 2655 Gaet weder onder gone knechte,'
Sprac Reynaert: 'haestelike, Cuwart!
Mijn here, de co»t»c, en heft tuwart
Ne geen di»c te spreke» meer.'
Cuart dede ene» wederkeer 2660 Ende ginc va» sconinx rade dar.
Reynaert sprac: 'coninc here, ist waer
Dat ic seide V 'Reynaert, iaét.
Vergeuet mi, ic seide quaet,
Dat ic v mestroude iet. 2ö65 Reynaert, goede vrient, nv siet
Ende doet, dat gi mit ons gaet
Te» putte, dar die berke staet,
Dar die scat leit begraue» onder.'
Reynaert sprac: 'here, gi segt wonder. 2670 Waendi inne wars alte vro,
2650 Waers schijnt uit waerts verbeterd. 2654 mi waert ] nit- oder nicwaert. 2657 de]den.
2662 iaet ] o iaet. De o is onderstipt. 2667 berke ] putte.
Ë
Dat ic segge .R. iaet.
vergeuet mi ic seyde qwaet. 2695 Dat ic .v. mestroude ït
R. gude vrint nu siit
Den raet dat gi met ons gaet.
Ten putte aldar die berke staet
Dar die scat legt begrauen onder 2700 R, sprac here gi segt wonder.
Wandi inwaers alte vro.
2698 De o in qet lijkt van later hand, evenals in 2703, 3042, 3079 en 3097.



A
— Coninc, oft mi stonde also
Dat ic met hu wandelen mochte
Also als ons beede» dochte, 2706 Ende ghi, heere, waert al sonder zonde ?
Neent, het es also ic hu orconde,
Ende iet hu segghe, al eist scame:
Doe Ysingrijn in sduüels name
In de ordine ghine hier te vore» 2710 Ende hi te moonke wort bescore»,
Doe ne oojiste hem de prouerede niet ghenoughe»,
Daer .vj. moenke het» bi bedioughe».
Hi claghede van honghere ende cafmede (f> 2084)
So zeere, dats mi ontfaermede. 2716 Doe hi carmede ende wart traech,
Doe haddics rauwe, als ee» zijn maech,
Ende gaf her» raet dat hi ontran.
Daer omme bem ic in spaeus ban. Maerghin, als die zonne vp gaet, 2720 Willic te Roeme om afiaet.
Van Roeme willic ouer zee.
Dane» ne keeric nemmerm.ee,
Eer io so vele hebbe ghedaem,
Coninc, dat ic met hu mach gae»
E
Coninc of et mi stonde so.
Dat ic met .v. wandele» mohte.
Also ast ons beyden dohte 2705 Ende giis wart here sunder sonde.
Neen ets asic .v. orconde.
Ende ic .v. sege al est scame.
Dóe ysengrim indiuels name.
Indie ordene ginc hir teuoren 2710 Ende hi te moneke wart bescore».
Doe ne cowstem nit dere proue»de genoge».
Dar ses moneke hen met bedrogen
Hi clagede van hongre ende carmde.
So sere dat hi mi ontfarmde.



F
Coninc, oftu stonde so
Dat ic mit v wandrew mochte
Also alst ons beiden dochte,
Enae ghijs waert, here, sonder sonde ? 2675 Nv ist als ic v orconde,
Ende ic v segge, al ist scame:
Doe Ysegrim (in sduuels name)
Jn die ordine ginc te voren
Ende hi te monke wart bescoren, 2680 Done conste hem die prouende niet genuegen,
Dar hem ses monke mede bedroegen (f°. 119 ra.)
Hine clagede van honger ende carmde
So sere, dats mi ontfarmde.
Doe hi crancte ende wort traech, 2685 Doe droech ic rouwe als . i . sijn maech,
Ende gaf hem raet dat hi ouer ran,
Dar om ben ic ins pawes ban.
Morgen, als 'die sonne op gaet,
Wil ic te Romen om aflaet. 2690 Yan Romen wilic ouer zee.
Sone keric dan n emmer mee,
Eer ic so üele hebbe mesdaen
Coninc, dat ic mit v mach gaen
2692 De lezing van deze regel in f is wel niet juist, maar die van a en b bevallen evenmin; mischien was de vroegere lezing; Eer io so nel hebbe eim.es gedaen.
E
2715 Doe hi crankede ende wart trah.
Doe droh ics rouwe asse en sin maeh
Ende gaf hem raet dat hi ut ran.
Dar ombe bin ic in spaues ban.
Margen asse die sunne op gaet. 2720 Willic te rome ombe aflaet.
van rome var ic ouer ze
Sone oome io dan nembermee.
Eric so uele hebbe guds gedaen.
Coninc dat io met .v. mah gaen.



A
2726 Thuwer eeren ende thuwer vrome»,
Of io te lande weder come.
Het ware een onseone dinc,
Souddi, heere coninc,
Make» huwe wandelinghe 2730 Met eene» verwatenen ballinghe
Als io nu bem, God betere mi!'
Die coninc sprac: 'Reynaert, zidi
Yet langhe verbanne» V doe sprac Reynaert
'Ja ic, hets .iij. iaer, dat ic wart 2736 Voer de» deke» Hermanne —'In vullen zeinde te-banne».'
Die coninc sprac: 'Reynaert, na dat ghi zijt
Te-banne», me» souts mi doe» verwijt,
Reynaert, lietic hu met mi wandelen. 2740 Ic sal Cuwaerde ofte eenen andren
Toten scatte doen gaen met mi,
Ende ic rade hu, Reynaert, dat ghi
Niet ne laet ghine vaert,
Dat ghi hu van den banne claert.' 2745 'Sone doe ic,' sprac Reynaert,
'Ic ga morghin te Rome waert,
Gaet na den wille mijn.'
Die coninc sprao: 'ghi dinct mi zijn
Beuaen in arde goeden dinghem. 2750 God jonne hu dat ghijt moet vulbringhen,
Reynaert, alse hu ende mi
Ende ons allen nutte zi 1' ~ Doe dese tale was ghedaen,
Doe ghine Nobel die eoninc stae» 2755 Vp eene hoghe stage van steene, (f°. 209a)
Daer hi vp plaoh te stane alleene,
Als hi sat in zijn hof te dinghe.
Die dieren saten teenen ringhe
Al omme ende omme in dat gras, 2760 Na dien dat elc gheboren was.
Reynaerd stont bi der coninghinne,
2736 zeinde Q ] zeinde wart



F
Tuwen eren ende tuwen vrome, 2695 Of ic weder te lande come.
Et ware een onscone dinc,
Soudi, here coninc,
Maken vwen wanderinge
Mit enen verwatenen ballinge, 2 700 Als ic nv bin, god betere mi!'
Die coninc sprac: 'Reynaert, sidi
Jet lange verbannen V doe sprac Reynaert:
'Ja et is ' iij * iaer, dat ic wart
Jn vollen seende gedaen te banne 2705 Vorden deken Harmanne.
Die coninc sprac: 'sint dat gi sijt
Te banne, men sals mi doen verwijt,
Reynaert, liet ic v mit mi wandren.
Jc sal Cuaerde oft enen andren 2710 Toten scatte doen gaen mit mi,
Enae oec radic v, Reynaert, dat gi
Niet ne latet gine varet,
Dar gi v vanden banne claret.
'So doe ic, here,' sprac Reynaert, 2716 'Jc ga morgen te Borne waert,
Gatet na den wille mijn.'
Die coninc sprac: 'gi dunket mi sijn
Beuaen in harde grote dingen.
God onne v dat gijt mogei volbringen, 2720 Reynaert, als v ende mi 2720aEnd"e ons allen nutte si!'
Doe dese tale was gedaen, (f°. ii9ri>.)
Doe ginc Nobel, die coninc, staen
Op enen sitten hoge van steene,
Dar hi op plach te staen allene, 2725 Als hisat ten gedinge.
Die dire saten tenen ringe
Al omme ende omme op dat gras,
Nadien dat elc geboren was.
Reynaert stont bider coninginnen.
2694 achter vrome is een n uitgeschrapt.
2720 en 2720a. staan op een regel.
2721 D is met rood aangeschrapt.



A
Die hi te rechte wel mochte minnen:
'Bidt voer mi, edele vrauwe,
Dat ic hu met lieue weder scauwe.'
2765 Soe sprac: 'die heere, daert al an staet, Doe hu van zonde» vul aflaet.' Die coninc entie coninghinne Ginghe» met eenen bliden zinne Voer haer diere, aerme ende rike.
2770 Die coninc die sprac vriendelike: 'Reynaert es hier commen te houe Ende wille, dies ic Gode loue, Hem betre» met al zinen zinnen. Enae mijn vrauwe de coninghinne
2775 Heuet so vele ghebeden voer hem, Dat io zijn vrient worden bem Enae hi versoent es ieghe», mi, Enae ic hem hebbe ghegheue» vry Beede lijf enae lede.
278Q Reynaerde ghebiedic vuile» vrede, Anderwaerf ghebiedic hem vrede, Ende derde waeruen mede, Ende ghebiede hu allen bi huwen liue Dat ghi Reynaerde ende zinen wiue
2785 Ende zinen kindren eeie doet, Waer si commen in hu ghemoet, Sijt bi nachte, zijt bi daghe. In wille meer gheene claghe Van Reynaerts dinghen horen.
2790 Al was hi rouckeloes hier voren,
Hi wille hem beteren, ic segghe hu hoe: Reynaert wille maerghin vroe Palster ende scerpe ontfaen Ende wille te Roeme gaen,
2795 Ende van Rome danen wille hi ouer zee, Ende dan commen nemmermee, Eer hi heeft vul aflaet Van alre zondeliker daet.' (f°. 2096) Dese tale heuet Ticelin vernomen
2762 W ] ontbr.
2799 Tiecelin O ] oirlin



F
2730 Nv hort hoe hier sal beginnen
Die contnc spreken coninclike:
'Mine dire, arm enae rike,
Beyde luttel ende groet,
Mine baroene, mine genoet! 2735 "Reynaert die es hier comen te houe
Enae wil hem, des ic gode loue,
Betren uan allen euelen sinne.
Ende mijn wijf, die coninginne,
Heuet gebeden so uele vor hem, 2740 Dat ic sijn vrient worden bem,
Ende hi versoenet es iegen mi,
Ende ic hem vergeue vri
Beide vor lieue ende vor lede.
Reynaerde gebiedio vollen vrede, 2745 Anderwarue gebiedic hem vrede,
So doe io derdeworve mede,
Ende gebiedu allen bi vwen liue
Dat gi Reynaerde ende sinen wiue «
Ende sinen kindren ere doet, 2750 War so si comen in v gemoet,
Jst bi nachte, ist bi dage.
Jnne wil meer engene clage
Van Reynaerts dinge horen.
Al was hi rokeloes te voren, 2755 Hi wilt betren, hi seeht v hoe:
Reynaert wil morgen vroe
Falster ende scorpe ontfaen
En wil tote Romen gaen.
Van Romen wil hi ouer zee. 2760 Danen wil hi nemmermee,
Eer hi heeft vol aflaet ;f°. ii9tw.)
Van alre sonderliker daet.' Dese tale heft Necelijn vernomen
2740 is weggelaten en aan 't einde van de kolom na vs. 1869 geschreven. De letters a en b geven de juiste volgorde aan.
2745 hem ] he.
2746 De afschrijver begon met een v, of hij weer vrede, in plaats mede zou schrijven.



A
2800 Enae vloech. danen dat hi es comen Ende hi vant die .iij. ghesellen. Nu hoert wat hi hem sal tellen. Hi sprac : 'keytiue, wat doedi hier ï Reynaert es meester bottelgier
2805 Int hof ende moghende vtermaten. Die coninc heeftene quite ghelaten Van alle sinen mesdaden, Ende ghi zijt alle .iij. verraden.' Isingrijn began andwoerden
2810 Te Tieceline met cortera woerden: 'Ic wane ghi lieghei, heere rauen.' Mettien woelde began hi scauen, Ende Brune die volchde mede. Si ghinghen recken hare lede,
2815 Loepende tes coninx waert. Tybeert bleef zeere veruaert, Ende hi bleef sittende vp die galghe. —ï— Hi was van sinen ruwen balghe In zorghen so groet vtermaten,
2820 Dat hi gherne wille laten Sine oeghe varen ouer niet, Die hi in spapen scuere liet, In dien dat hi verzoent ware. Hine wiste wat doen van vare,
2825 Dan hi ghine sitten vp die micke. Hi claechde vele ende arde dicke Dat hi Reynaerde ye bekinde. Isingrijn quam met groeten gheninde Ghedronghen voer de coninghinne
2830 Ende sprac met eenen feilen zinne Te Reynaert waert so verre Dat die coninc wort al erre Ende hiet Ysingrine vaen Ende Brune: alsoe saen
2815 tes O ] des



F
Ende vloech tes hi es comen
2765 Dar hi vant die drie gesellen.
Nv hort wat hi hem sal vertellen. Hi sprac : 'keitiue, wat doedi hijr ? Reynaert es meister ende bottelier Jnt hof mogende vtermaten.
2770 Die coninc heften quijt gelaten Var» alle sine grote mesdaden, Enae gi sijt alle • iji * verraden.' Ysegrim began te antworden Te Neceline, ende alsi dat horden:
2775 'Jc wane gi lieget, her rauen.'
Ende mittien worde ging hi scauen Ende Brune volgede mede. Si gingen recken har lede Ende liepen ten coninc waert.
2780 Tibert wart so sere uervaert,
Dat hi bleef sittende op die galge. Hi wort van sinen ruwen balge Jn sorgen so groet vtermaten, Dat hi gaerne wilde laten
2785 Sijn oge uaren om niet, Dat hi ins papen huus liet, Jn dien dat hi versoenet ware. Hine wiste wat doen openbare, Dan hi saet optie micke.
2790 Hi clagede gode vele dicke Dat hi Beinaerde nie bekende. Ysegrim qua?» mit genende Gedrongen vor de coninginne Ende sprac mit enen feilen sinne
2795 Te Beinaerde waert so uerre, Dattie coninc wort so erre, Dat hi Ysegrim hiet vaen Ende Brunen mede also saen.
2776/7 'Ende mittien worde gingen si scauen Ende Brunen volgeden mede.
2784 hi gaerne ] higaerne. De scheiding van de woorden is door het invoegen van een . tussen de i en g aangeduid. Vergl. vs. 2617.



A
2835 Worden si gheuanghen enae ghebonde» Ghine saghef nye verwoedde honden Doen meer lachters dan men hem dede,, Ysingrine ende Brunen mede. Men voerese als leede gaste:
2840 Men bantse beede daer so vaste, (f°. 20%) Datsi binnen eere naoht Met gheenrande craeht Een let niet en mochten roeren. Nu hoert hoe hise voert sal voeren.
2846 Reynaert, die hem was te wreet, Hi dede datmen Brunen sneet Van sinen rugghe eèn velspot af, Datmen hem teere scerpen gaf, Voets lanc ende voets breet.
2850 Nu ware Reynaert al gbereet, Haddi .iiij. verssche scoen. Nu hoert wat hi sal doen, Hoe hi sal .iiij. scoen ghewinnen. —•Hi ruunde toter coninghinnen:
2855 'Vrauwe, ic bem hu peelgrijn. Hier es mijn oem Ysingrijn, Hi heuet .iiij. vaste scoen. Helpt mi dat icse an mach doen. Ic neme hu ziele in mine plecht:
2860 Het es peelgrins recht
Dat hi ghediracket in sine ghebeden Al tgoet datmen hem noyt dede. Ghi moghet hu ziele an mi scoyen. Doet Haersenden miere moyen
2865 Gheuen twee van haren scoen. Dit moghedi wel met eeren doen: So bliuet thuus in haer ghemac.' 'Gherne,' die coninghinne sprac, 'Reynaert, ghine moohtes niet ombeeren,
2870 Ghine hebt scoen: ghi moetet varen



F
Si worden geuawgera ende gebonden. 2800 Ghine saget nie verwoerden honden
Doen meerren laster dan men hem dede, (f°. U9s*.)
Brunen ende Ysegrime mede.
Men voerdse alse lede gaste :
Men bantse beide also vaste, 2805 Dat si binnen ere nachte
Mit ehigherhande crachte
Een lit ne mochten ruren.
Nv hort hoe hise sal vuren!
Reynaert, die hem was te wreet, 2810 Hi dede datmen Brunen sneet
Van sinen rugge [een] velspot af,
Datmen hem tere scurpen gaf,
Voets lanc ende voets breet.
Nv ware Reynaert gereet, 2815 Hadde hi • iiij • seoen.
Nv hort wat hi hier sal doen,
Hoe hi vier scoen sal gewinnen.
Hi runede toter coninginnen:
'Vrouwe, ic ben v pelgrim. 2820 Ende hier is mijn oem, her Ysegrim,
Hi heuet • iiij ■ vaste scoen.
Woudier mi twee lenen doen,
Jc name v ziele in mijn plecht.
Et is pelgrims recht 2825 Dat hi gedinket in sijn gebede
Alles goedes datmen hem oyt dede.
Ghi moghet vwe ziele wel an mi scoyen.
Doet mi Erswinen, mire moyen,
Gheuen van haren twee scoen. 2830 Si macht wel mit eren doen:
Si bliuet thuus in har gemac.'
Gente, die coninginne, sprac :
'Reynaert, gine moget met onbaren,
Ghine hebt scoen, gine sult varen
2813 ende is er later boven geschreven.
2823 name ] wane.
2829 twee ] tween. 2831 har ] thar.
De Vos Reynaerde. 6



A
Hute» lande in des Gods ghewout Ouer berghe enae int wout, Ende terde» struke ende steene. Dinen aerbeit wert niet cleene: 2875 Hets dijn noet dattu hebs scoe».
Ic wilre gbeme mijn macbt toe doe». Die Ysingrijns waie» bu wel gbemicke: Si zijn so vaste ende so dicke, Die Ysingrijn dragbet ende zijn wijf. 2880 Al sout hem gae» an haer lijf,
Elkerlijc moet hu gheue» twee scoe», Daer ghi hu vaert mede moet doe».' (£°. 209d) Dus heuet die valsche peeljzrijn Beworuem dat dher Ysingrijn 2885 Al toten knien heuet verlore» An beede sine voete» vore» Dat vel al gader tote» claeuwen. Ghine saecht noint voghel braeuwe», Die stilre hilt al sine lede» 2890 Dan Ysingrijn de zine dede,
Doemen so ïammerlike ontscoyde, Dat hem dat bloet te» teen af vloyde. ■"* Doe Ysingrijn ontsooyt was,
Moeste gaen ligghé» vp dat gras 2895 Vrauwe Hersuint die wulfinne Met eenen wel drouue» zinne, Ende liet haer af doe» dat vel Ende die claeuwe» also wel, Bachte» van beede hare» voete». 2900 Dese daet dede wel soete»
Reynaerde sine» drouue» moet. Nu hoert wat claghe» hi nooh doet. 'Moye,' seit hi, 'moye, In hoe meneghe» vernoye 2906 Hebdi dor minen wille ghewese»! Dats mi al leet, sonder van dese» Eist mi lief, ic seggba hu twi. Ghi zijt (des ghelouet mi) Een die liefste van mine» maghe»:
2886 An H ] Ende



F
2836 Vten lande in gods gewout
Ouer die berge, ende dur dat wout, Treden struke ende barde stene. Ghine moghet hebben scoen ne gene Die v waren bat gemicke: 2840 Si sijn so uaste ende so dicke
Die Ysegrim draget ende sijn wijf. (1°. 120 w.) Al sout hem gaen an sijn lijf Harlij c moet v geuen twee scoen, Dar gi vwe uaert mede moget doen. 2845 Dus heuet die valsche pelgrim Beweruet dat har Ysegrim Altoe den knien heft verloren Van beiden sinen uoeten uoren Dat vel al toten clawen. 2850 Ghine saget enen uogel noyt brawen, Die stilre bilt an sinen leden Dan Ysegrim die sinen deden, Doemen also ontscoide, Dat bloet vten benen uloide. 2855 Doe Ysegrim ontscoyet was, Doe ginc liggen opt gras Ver Erswine, dié vulvinne, Mit enen uele droeue» sinne Ende liet har af doen dat uel 2860 Entie clawen also wel Achter uan haren uoeten. Dese daet die dede soeten Reynaerde sinen droeuen moet. Hort wat clage» hi nochtan doet! 2866 'Moye,' seide hi: 'wel lieue moye, Jn hoe menigen vernoye Hebdi dur minen wille gewesen! Dats mi al leet, sonder van desen Jst mi lief, ic seg v twi. 2870 Ghi sijt (des gelouet mi)
Een die liefste uan minen magen :
2840 uaste ] uaste». 2843 Harlye ] Har lijc. 2856 gino ] ginc hi.



A
2910 Bedi sal ic hu scoen an draghen. Godweet, dats al huwe bate: Ghi sult an hoghen aflate Deelen ende an al dat pardoen, Lieue moye, dat ic in Eu scoen 2916 Sal beiaghen ouer zee.'
Viauwe Hersuinden was so wee Datso cume mochte spieken: 'Ay Reynaert, God moete mi wreken, Dat ghi ouer ons siet huwen wille!' 2920 Ysingrijn balch ende zweech stille Ende zijn gheselle Brune, ne waie Hem was te moede arde zware. Si laghen ghebonden ende ghewont. Hadde oec doe ter seluer stont (f». 2100) 2925 Tybeert die cater ghewesen daer, Ic dar wel segghen ouer waer: Hi hadde So vele ghedaen te voren, Hine waers niet bleuen sonder toren. Wat helpt dat iet hu maecte lanc! 2930 Des ander daghes, voer de zonne vp-ganc Dede Reynaert zijn scoen snoeren, Die Ysingrijns waren te voren Ende zijns wijfs, vrauwe Hersenden, Ende hadse vaste ghedaen benden 2935 Om zine voeten, ende ghine Daer hi vant den coninc Ende zijn wijf die coninghinne. Hi sprao met eenen soeten zinne: 'Heere, God gheue hu goeden dach 2940 Ende mier vrauwen, die ic mach Prijs gheuen met rechte. Nu doet Reynaert gheuen, huwen knechte, Palster ende scerpe ende laet mi gaen.



F
Bidien sal ic v scoen andragen. God weet, dat es dur vwe bate: Gi sult andie hoge aflaete 2875 Deel nemen enae an alt paerdoen,
Dat ic, lieue moye, in v scoen
Sal beiagen ouer zee.'
Ver Erswinden was harde wee
Dat si cume mochte spreken: 2880 'Ay Reynaert, god moet ons wreken,
Dat gi ouer ons siet vwen wille !' (f>. I20r&.)
Ysegrim, hi sweech al stille
Enae sine geselle Brune, mare
Hem beide was te moede harde sware. 2885 Si lagen gebonden ende gewont.
Hadde oec doe ter seluer stont
Tibert, die cater, gewesen daer,
Jc dar wel seggen ouer waer:
Hi hadde gedaen so uele te uoren, 2890 Hine wert niet bleuen sonder toren. Wat holpe dat iet maecte lanc!
Des ander dages te sonne opganc
Dede Reynaert sine scoen smaren,
Die Ysegrims te uoren waren 2895 Enae sines wiues, Erswinden,
Ende hadse sere vaste doen binden
Om sine uoete, ende ghine
Dar hi uant den coninc
Ende sijn wijf, die coninginne. 2900 Ende sprac te hem mit enen bliden sinne:
'Here, god geue v goeden dach
Ende mire vrouwen, die ic mach
Gheuen prijs mit groten rechte.
No doet geuen "Reynaerde, vwen knechte, 2905 Palster, scorpe ende laet mi gaen.'
2875 an]in.
2888 Tussen wel en seggen is een woord uitgeschrapt. 2895 Erswinden t« verbeterd uit Erswinen. 2897 sine ] sinen. ende } en.
2906 mi ] Eerst stond er ons, met drie stippen werd dit als geschrapt aangewezen: er boven is mi geschreven.
6*



A
Doe dede die coninc haesten saen 2945 Den capelaen, Belin de ram.
Er«ïe als hi bi den wninc quam, Sprac die ooninc: 'hier es Dese peelgrijn, leest hem een gheles, Enae gheuet hem scaerpe ende staf.'
2950 Belin den coninc andwoerde gaf: 'Heere, in dar des doen niet. —^Reynaert heuet selue beghiet, Dat hi es ih spaeus ban.' Die coninc sprao: 'Belin, wats dan ?'
2955 Meester Jufroet doet ons verstaen: Hadde een man alleene ghedaen Also vele zonden alse alle die leuen, Ende wildi aercheit al begheuen Ende te biechten gaen
2960 Ende penitenoie doer-af ontfaen, Dat hi ouer zee wille varen, Hi mochte hem wel selue olaren.' Belin sprao ten coninc echt: 'Ic en doere toe erom no recht '-2965 Van gheesteliker dinc altoes,
Ghine wilt mi quiten soadeloes (f°. 2106) leghen bisscop ende ieghen den deken.' Die coninc sprac: 'in .viij. weken Sone wane ic hu bidden so vele.
2970 Oec haddic lieuer dat huwe kele Hinghe, dan ic hu hede» bat.' Ende alse Belin hoerde dat, Dat die coninc balch te hem waert, Wart Belin so veruaert
2975 Dat hi beefde van vare,
Ende ghine ghereeden zine autare, Ende began zinghen ende lesen Al dat hem goet dochte wesen. Doe Belin die capelaen
2980 Oemoedelike hadde ghedaen



F
Doe dede de coninc eischen saen
Den cappellaen Bellijn, den ram.
Ende als hi vor den contnc quam,
Sprac hi: 'her Bellijn, hier es 2910 Dese pelgrim, leset een les,
Ende geuet hem scorpen ende staf.'
Bellijn den contnc ant worde gaf.
'Heer, en dar des doen niet.
Reynaert heft selue gegiet, 2916 Dat hi es ins pawes ban.'
Die contnc sprac : 'Bellijn, wattan ?
Meister Gelijs doet ons verstaen:
Hadde een man allene gedaen
Also uele alse alle die leuen, 2920 Ende wil hi archeit begeuen
Ende te biechten dar af gaen (f°. 120 va.)
Ende penitencie ontfaen,
Dat hi ouer zee wilde uarera,
Hi mochte wel hem seluen claren.' 2926 Bellijn sprac ten contnc echt:
'Jnne doe Reynaerde no erom no recht
Van geesteliken dinge altoes,
Ghine wilt mi quiten scadeloes
Jegen bisscop ende deken.' 2930 'Jnne bid v niet in • vij • weken,'
Sprac die coninc: 'also uele.
Oec bad ic lieuer dat vwe kele
Hinge, dan ics v bat.'
Ende alse Bellijn horde dat, 2936 Dattie contnc balsch te hem wart,
Wort Bellijn also sere uervaert
Ende ginc gereiden sijn outare,
Oec beuede hi uan vare
Ende ginc singen ende lesen 2940 Aldat hem best dochte wesen.
Doe Bellijn, die cappellaen,
Omoedelike had gedaen
2912 den coninc hem. 2937 gereide» ] rreide».



A
Dat ghetijde van den daghe, Doe hine hi an zine craghe Eene soaerpe van Bruuns veile. Oec gaf hi den feilen gheselle 2985 Den palater in de hant doer-bi Te zinen ghevoughe: doe was hi Al ghereet te ziere vaert. Doe sach hi ten coninc waert. Hem liepen die gheveinsde tranen 2990 Neder neuen zine granen,
Alse oft hi jammerlike in sine herte Van rauwen hadde grote smerte. Dit was bedi ende anders niet Dat hi hem allen, die hi daer liet, 2995 Niet hadde beraden al sulke pine Alse Brunen ende Ysingrine, Haddet moghen gheuallen. Nochtan stont hi ende bat hem allen Datsi ouer hem bidden souden 3000 Also ghetrauwelike als si wouden Dat "hi ouer hem allen bade. Dat orlof nemen dochte hem spade, Want hi gherne danen ware: Hi was altoes zeere in vare, 3„05 Als die hem seluen sculdich weet. Doe sprac die coninc: 'mi es leet, Reynaert, dat ghi dus haestich zijt.' 'Neen, heere, het es tijt: (f°. 210e)
Men sal gheene weldaet sparen.
3010 Huwen orlof, ic wille varen.' Die coninc sprac: 'Gods orlof!' Doe gheboet die coninc al dat hof
3000 si wouden O ] hi woude



F
Dat getide uawden dage,
Doe hine hi Reynaerde an sinen crage 2945 Ene scorpe uan Brunes uelle.
Oec hine sine geselle
Een palsterkijn dar bi.
Te sinen geuoege was hi
Al gereit te sire uaert. 2950 Doe sach hiten contnc waert.
Hem liepen die geuensde trane
Neder neuen sine grane,
Als of hem iamerde in sijn herte.
Had hi uan iamer enige smerte, 2955 Dat was bidien ende anders niet
Dat hi hem allen, die hi dar liet,
En hadde beraden sulke pine
Alse Brune" enae Ysegrime,
Had hem wel mogen geuallen. 2960 Nochtan stont hi ende bat hem allen
Dat si uor hem bidden souden (f°. 1201*.)
Also getrouwelike alsi wouden
Dat hi vor hem allen bade.
Dat orlof nemen docht hem te spade, 2965 Want hi gherne dane ware:
Hi was altoes in vare,
Alse die hem seluen sculdich weet.
Die contnc sprac: 'mi es harde leet,
Reynaert, dat gi dus haestich sijt.' 2970 'Neen,' sprac hi • 'here ets tijt,
Men sal gene weldaet sparen.
Vwen orlof, here, ie wil varen.'
Die contnc sprac: 'hebt gods orlof!'
Doe geboet die contnc al sijn hof
2946 sine 1 sinen. 2958 Alse ] Ende alse.
2966 is hier weggelaten en aan het einde van de kolom, na vs. 3000 geschreven. Door a en b is de volgorde aangewezen, maar 2966 daarbij onjuist voor 2965 gezet.



A
Met Reynaerde huut-waert te ghane,
.Sonder alleene die gheuane. 
3015 Nv wart Reynaert peelgrijn. Ende zijn oem Ysingrijn Ende Brune die ligghe» ghebonden Ende ziec van zeere» wonde». Mi dinot ende ic wane des .3020 Dat niement so onspellic es
Tussohen Pollanen ende Scoude», Die hem van lachene hadde onthouden Dor rauwe die hem mochte ghescien, M- Hadde hi Reynaerde doe ghesien: 3025 Hoe wonderlio hi henen ghine
Ende hoe ghemackelic dat hem hine Scaerpe ende palster omme ien hals, Ende die scoen, als ende als, Die hi drouch an zine been 3030 Ghebonden, so dat hi sceen Een peelgrijn licht ghenouch. Reynaerts herte binnen louch, Dor datsi alle met hem ghinghen Met so groter zameninghen, 3035 Die hem te voren waren wreet. Doe sprac hi: 'coninc, mi es leet Dat ghi so verre met mi gaet: Ic vruchte, het mach hu wesen quaet. Ghi hebt gheuaen .ij. mordenaren.
3023 Dor M ] Die
E
3020 Dat nimen so onspelic en es Tuschen pollanen ende scouden. Die hem van lahgene hadde onthouden. Dor rouwe die hem mohte gescien Hadde hi R. doe gesien.
3025 Hoe wonderlike hi henen ginc Ende hoe gemakelike heme hine Scerpe ende palater ane sinen hals Ende die scon oec als ende als Die hi droeh ane sine been.



F
2975 Mit Reynaerde wtwaert te gane
Sonder allene die geuane. Nv wart "Reynaert pelgrim.
Enae sijn oem, her Ysegrim,
Entie bere liggen gebonden 2980 Ende sieo van seren wonden.
Mi dunket ende ic wane des
Dat nieman [so] onspellic es
Tusschen Falanen ende Scouden,
Die hem van lachen had onthouden 2985 Van rouwen die hem mochte gescien,
Had hi Reynaerde doe gesien:
Hoe wonderlike hi hene ginc,
Ende hoe gemeenlike hem hine
Scorpe ende palster om sinen hals, 2990 Entie scoen, als ende als,
Die hi droech an sijn been
Ghebonden, daden dat hi sceen
Pelgrim gelijc genoech.
Reynaert van binnen loech, 2995 Dur dat si alle mit hem gingen
Mit so groter sameningen,
Die hem te uoren waren wreet.
Doe sprac hi: 'coninc, mi es leet
Dat gidus verre mit mi gaet: 3000 Jc vruchte, et mach v wesen quaet.
Ghi hebt geuaen ■ ij • mordenaren. (f>. 121 ra.)
2981 des ] dies. 2994 Tussen binnen en loech staat nog een o of d.
E
303C Gebonden, daden dat hi sceen.
Pelegrim gelie genoeh
R. hadde herte binnen loeh.
Dor dat si alle met heme gingen.
Met soe groter samenongen.
Die hem teuoren waren wrest 3035 Doe sprac hi ten coninc mi es leet
Dat gi dus verre met mi gaet.
Ic vrochte et mah v. wesen qitaet
Gi hebt geuaen tue mordenare.
3032 hadde]is ondermint, als aanwijzing dat het weg telatenis



3040 Gheualt datsi hu ontvaren, Ghi hebt hu te wachtene meer Dan ghi noint hadt eer. > Blijft ghesont ende laet mi gaen. Na dese tale ghine hi staen 3045 Vp sine .ij. achterste voeten
Ende maende die diere, cleene enae grote, Datsi alle voer hem baden, Of si alle an sine weldaden Recht deel nemen wouden.. 3050 Si seiden alle datsi souden (f-. 2i<W) Srjns ghedinoken in haer ghebede. Nu hoert voert wat Reynaert dede, Daer hi van den oonino sciet: So drouuelio hi hem gheUet, 3055 Dat hem somen zeere ontfaremde. Cuwaert den haze hi becaremde: «O wy Cuwaert, sullen wi sceeden I Of God wUt, ghi sult mi gheleeden Ende mijn vrient Belin de ram: 3060 Ghi twee, ghine daedt mi noint gram. Ghi moet mi bet voert brmghen.
3040 geuallet dat si v. onfaren.
Gi hebt .v. te wahtene meer
Dan gi .v. dadet noit eer
Blift gode beuolen ic moet gaen.
Na dyse tale ginc hi staen 3045 Op sine echterste tue poten [groten.
Ende maende den clenen ende den
Dat si alle vor hem baden.
Of si ane sine weldanen.
Gerech deel hebben wouden. 3050 Si seyden alle dat si souden.
Sins gedingen in haren gebede.



Gheuallet dat si v ontfaren,
Gbi hebt v te wachten meer
Dan gi v had oyt eer. 3005 Blijft godeuolen, laet mi varen.'
Na dese tale stont hi twaren
Op dachterste • ij • poten ■
Ende maende de dire, clene ende groten,
Dat si alle vor h"m baden 3010 Oft si an sine weldaden
Becht deel hebben wouden.
Si seiden alle dat si scouden
Sijns gedenken in har gebede.
Nv hort vort wat hi dede, 3015 Doe hi uanden coninc sciet:
So droeuelike hihem geliet,
Dats some sere ontfarmde.
Cuart, de haze, hi becarmde:
'O wi, Cuaert, sulwi sceiden! 3020 Of gi wilt, gi sult mi leiden
Ende mijn vrient Bellijn, de ram:
Ghi twee ne maecten mi noit gram.
Ghi twe moet mi vort bringen.
3007 dachterste ] dachsterste
3010 wel daden. J weldaden
3012 soouden. Vgl. Frank: Gramm. § 114, 7.
Nu hort vort wat R. dede.
Dar hi van den coninc sciet.
So drouelike hi uan hem sciet. 3055 Dat et somen sere ontfarmede
Cuarde den hase hi bimaende.
O wi cuart nu sele wisce den.
Of got wille gi sult mi geleden.
Ende min vrint bellïn de ram. 3060 Gi tuene word mi noit gram.
Gine moet mi vort bringen.
3051 Sins of sine?



A
Ghi zijt van zoeter wandelinghen Ende onberoupen ende goedertieren Ende ombeclaghet van allen dieren.
3065 Ghestade es huwer beede* zede, Als io doe ten tijden dede. Als ic clusenare was : Hebdi louere ende gras, Ghine doet ne gheènen heesch
3070 Noch om broet, no om vleesch, Noch om sonderlinghe spijse.' Met aldus ghedanen prijse Heuet Reynaert dese .ij. verdoort, Datsi met hem ghinghen voort
3075 Tote dat hi quam voer zijn huus Ende voer de porte van Manpertuus.
Alse Reynaert voer de porte quam, Doe sprac hi: 'neve Belin de ram, Ghi moet alleene buten staen,
3080 Ic moet in mine veste gaen: Cuaert sal in gaen met mi. Heere Belin, bidt hem dat hi Troeste wel vrauwe Hermelinen
3078 neve Belin de ram M ] Belin neve ram
E
Gi siid van soter wandelingen.
Ende onbegrepen ende godertiren.
Ende onbeclagt uan allen diren. 3065 Gestelic es v er beder sede.
Gi leuet bede asse ic doe dede
Doe ic clusenare was
Hebdi leuer ohte gras
Gine doet negen e eesch 3070 No om broet no ombe vlich
Noh ombe sonderlike spise
Met aldus gedanen prise
Heuet R. dese tue uerd. .
So dat si met hem gin



F
Ghi sijt suet varawandelinghen, 3025 Onbegrepen ende goedertieren
Ende onclaget uan allen diren.
Gheistelic is uwer beider zede,
Ghi leuet beide als ic dede
Doe ic clusenare was. 3030 Hebdi louer ende gras,
Ghine doet genen eisch
No om broet no om vleiseh
No om sunderlinge spise.'
Mit aldustanigen prise 3035 Heft Reynaert dese twe verdoert,
Dat si mit hem gingen vort
Tote hi quam vor sijn huus
Ende vorde porte te Maperthuus.
Alse Reynaert voer de poerte quam, 3040 Doe sprac hi: 'neue Bellijn, de ram,
Ghi moet allene buten staen, (f°. 121 rb.)
Je moet in mine ueste gaen;
Cuart sal in gaen mit mi.
Her Bellijn, bit him dat hi 3045 Troeste veren Ermeline
3035 verdoert verbeterd uit verdoet.
3042 Tussen moet en in een doorgeschrapte a.
3044 Tussen dat en hi een doorgeschrapt gi.
E
3075 Tote si quamen vor s
En vor die porte te
Asse R. vore die p
Doe sprac hi neu die ram.
Gi muet allene n staen.
3080 Jc muet in mire en gaen.
Cuaert sal in gaen met mi.
Her bellin bidt hem dat hi.
Troste wel urouwe ermelinen.
3070 In vlich is de i zeer duidelik.



A
Met haten cleenen welpkinen, 3085 Als ic orlof an hem neme.'
Belin sprac: 'ic bids heme,
Dat hise alleene troeste wale.'
Reynaert ghine met scoenre tale
So smeeken ende losengieren 3090 In so menegher manieren,
Dat hi bi barate brochte
Cuwaerde in sine haghedoohte. (£°. 21U) Als si in dat hol quamen,
Cuaert ende Reynaert tsamen, 3095 Doe vonden si vrauwe Hermelinen
Met haren cleenen welpkinen.
Die was in zorghen enae in vare,
Want so waent dat Reynaert ware
Verhanghe», enae so vernam 3100 Dat hi weder thuus waert quam
Ende palster ende scerpe drouch:
Dit dochte haer wonders ghenouch.
So was blide ende sprao saen :§ %}
'Reynaert, hoe sidi ontgaen ?'*§ 3106 'Io bem worden peelgrijn:
Heere Brune ende heere Ysengrijn
E
Met haren armen wolpinen. 3085 Asse ic an hare orlof neme.
Belliu sprac io biddes heme
Dat hise alle troste wale.
R. ginc met sconre tale.
Soe smekende ende soe losertire 3090 Inso meneger maniren.
Dat hi met barate brohte.
Cuarde in sene hagedohte. Alse si in dat hol qitamen
Cuart. ende R. tesamen. 3095 Doe uonden si vrouwe ermelinen
Bi haren clenen wolpinen.
3080 Br kunnen drie of vier letters hier weg zfin.



F
Mit haren armen welpekine, Als ic uan har orlof neme.' Bellijn sprac : 'ic bits heme, Dat hise vertroeste wale.' 3050 Reynaert ginc mit scoenre tale
50 smecke» ende losengiren Jn so menige manire,
Dat hi bibarate brochte Cnarde in sine acdochte. 3055 Alsi in dat hol quamen,
Cuart ende Reynaert te samen, Doe uonden si uer Ermelinen Bi haren clenen welpekinen.
51 was in sorge» ende in vare, 3060 Want si waende dat Reynaert ware
Verhangen, ende alsi uernam Dat hi weder thuus quam Ende palster ende scorpe droech: Dat dochte har wonderlic genoech. 3065 Si wort blide ende sprac saen:
Lieue Reynaert, hoe sidi ontgaen ?' ' Jo moet werden pelgrim: Har Brune ende Ysegrim
3046 welpekine ] wepelkine. Vgl. achter Vers 3058.
3050 gine]gino in.
3051 So smeckewde ende so sengiren.
E
Si was i» sorgen ende in vare.
want si wande dat .R. ware.
verhangen ende asse sine vernaw». 3loo Dat hi thus weder quam.
Ende palster ende scerpe droeh.
Dohte hare wonderlike genoeh.
Si wart blide ende sprac si an.
Liue .R. hoe si di «i.tgaen.
R. sprao ic was geuaen
Mar die c>nmc hi lilt mi gaen. 3105 Jc muet werden peiegrim.
Her brun ende her ysengrim.



A
Sijn worden ghisele ouer mi.
Die coninc heuet (danc hebbe hi!)
Cuaerde ghegheuen in rechter zoene, 3110 Al onsen wille mede te doene.
Die coninc die lyede das,
Dat Cuaert die eeiste was
Die ons verriet ieghen hem.
Enae bi der trauwe» die ic bem 3116 Sculdich hu, vrauwe Hermeline,
Cuaerde naket eene groete pine.
Io hem vp hem met rechte gram.'
Ende alse dat Caert vernam,
Keerdi hem omme ende waende vlien" 3120 Maer dat ne conste hem niet ghescien,
Want Reynaert hadde hem ondergae»
Die porte ende ghegreepene saen
Bi der kelen mordadelike.
Ende Cuaert riep ghenadelike : 3125 'Helpt mi, Belin, waer sidi ?
Dese peelgrijn verbijt mi.'
Dat roupen was seiere ghedaen,
Bedi Reynaert hadde saen
Sine kele ontwee ghebete».
en gisel ouer mi,
eft ons. danc hebbe hi.
C e» op rehte sone.
3110 Al ille mede te done.
D ede selue des
Da erste was
Di o it iegen hem.
Ende bid en die ic bin 3115 v sculde vrouwe ermeline.
Cuarde nact ene suare pine.
Jc ben hem met rehte gram.
3115 De eerste e van ede ia niet duidelik.



F
Si worden gysel ouer mi. 3070 Die coninc heft ons (danc heb hi!)
Cuarde gegeuen op rechte soene,
'Al onsen wille mede te doene.
Die coninc liede selue das,
Dat Cuart de eerste was 3075 Die ons vernet iegen hem.
Enae bider trouwen die ic bem
V sculdich, vrouwe Ermeline,
Cuart naket sware pine.
Jc ben mit rechte op hem gram.' 3080 Alse Cuwart dit vernam,
Keerde hihem om ende waende vlien : f°. 121 va.
Mar dat en* conste hem niet gescien,
Want Reynaert hadden ondergaen
Die porte ende grepene saen
Bider kele mordelike. 3086 Ende Cuaert riep genadelike:
'Help mi, Bellijn, waer sidi ?
Dese pelgrim dodet mi.'
Dat roepen was scire gedaen, 3090 Want Reynaert had hem saen
Sine kele ontwe gebeten.
E
Alse cuart dit uernam [vlien
Kerde hi hem ombe ende wande
Mar dit ne conste hem nit gescien. 3120 want ,B. hadde hem onder gaen.
Die porte ende grepene san.
Bider kelen mordelike.
Ende cuart riep genadelike.
Hulpt mi bellin waer si di. 3125 Dese pelegrim hi dodet mi.
Dit ropen was scire gedaen.
bedie R. hi hadde saen.
Sine kele ontue gebroken.
3118 Met een zwart-en-rood streepje is aangegeven dat vlien bjj de volgende regel hoort.



A
3130 Doe sprac Reynaert: 'nu gaen wi heten
Desen goeden vetten hase.'
Die welpine liepen ten hase
Ende ghinghen heten al ghemeene.
Haren rauwe was wel cleene (fl>. 211&) 3135 Dat Cuaert hadde verloren tlijf.
Ermeline, Reynaerts wijf,
Hat dat vleesch ende dranc des bloets.
Ay, hoe dicke dancte so goets
Den coninc, die dor sine doghet 3140 Die cleene welpkine hadde verhöghet
So wel met eenen goeden male!
Reynaert sprac: 'hi jans hu wale.
Ic weet wel, moet die coninc leuen,
Hi soude ons gherne ghiften gheuen, 3145 Die hi selue niet ne woude
Hebben om .vij. maerc van goude.'
'Wat ghiften es dat V spiac Hermeline.
Reynaert sprac: 'hets eene lijne
Ende eene vorst ende twee micken. 3150 Maer'maghic, ic sal hem ontscrickem,
Hopic, eer lijden daghen twee, '
3132 hase J ] base 3137 des bloets ] dat Moet
E
3130 Doe sprak R. nu ga wi coken. Desen guden vetten hase Die wolpine liepen toten ase Ende gingen eten algemeyne. Hare rouwe hi was clene
3135 Dat cuart hadde verloren lif. Ermeline. R. wiif Ibludis af van den vlesce ende dranc dis ay hoe dicke bat si godis. Den coninc die dor sine doet
313& Voor ase is een letter weggekravd, een 6 of h T 3140 Met een rood streepje is aangegeven dat bludis bij de volgende regel behoort.



Doe sprac Reynaert: 'nu gawi eten Desen goeden vetten hase.' Die welpekine liepen toten ase 3095 Ende gingen eten al gemene Har rouwe was harde clene Dat Cuart had verloren tlijf Ermelijn, Reinaerts wijf,
&ii vanuuK vieisuiie enue aranc aes Dioei 3100 Ay, hoe dicke bat si goedes
Den contnc, die dur sine doget
Har kindre hadden verhoget
So wel mit enen goeden male!
Reynaert sprac: hi gan ons wale. 3105 Jc weet wel, moet die contnc leuen,
Hi soude ons gherne gifte geuen,
Die hi selue met en woude
Hebben om • vij • mare van goude.'
'Wat giften es dat ?' sorac Ermeline. 3110 Reynaert sprac: 'ets een line
Enae een vorst ende twe mieken.
Mar mach ic * ic sal hem onstricken,
Malichte eer liden dage twee,
3100 si ] hi.
Hare clene kindre hadde uerhoget. 3140 Soe vroeh met enen guden male.
R. sprac hi' ans ons wale.
Jc weet wel muet die coninc leuen.
hi sou le ons g«rne gehte geuen.
Die hi selue mt ne woude. 3045 heuen ombe seuen mare van goude.
wat gehte sint dat sprac ermeline
R. spiac ets ene line
Ende ene vorst ende ene micken.
mar magie [ic] ic sal hem or>tscricken, 3150 Mpgic eei liden dn ge tue



A
Dat ic omme zijn daghen mee
Ne gaue dan hi omme tmijn.'
Soe sprac: 'Reynaert, wat mach dat zijn ?' 3155 Reynaert sprac: 'vrauwe, ic secht hu.
Ic weet een wildernesse nu
Van langhen haghe» enae van heede.
Ende die so nes niet onghereede
Van goeden ligghene enae van spijsen. 3160 Daer wone» hoenre enae pertrijsen
Ende menegherande vogheline.
Wildi doen, vrauwe Ermeline,
Dat ghi gaen wilt met mi daer,
Wi moghe» daer wone» .vij. jaer, 3165 Willen wi, wandele» onder die scade
Ende hebben daer groete ghenade,
Eer wi worden daer bespiet.
Al seidic meer, in loghe niet.'
'Ay Reynaert,' sprac vrauwe Hermeline, 3170 'Dit dinet mi wesen eene pine
Die al gader ware verloren.
Nu hebdi dit lant verzworen
In te wonen nemmermee,
Eer ghi comt ouer zee, 3175 Ende hebt palster ende scerpe ontfaen.'
Reynaert andwoerde vele saen: (f°. 2lle)
'So meer ghezworen, so meer verloren.
Mi seide een goet man hier te voren,
In rade dat hi mi riet:
E
Dat ic ombe sin danger mee. Ne gaue. dan hi ombe dat mi. Si sprac .R. war mah dat sin. R. sprac vrouwe ic seggu. 3155 Jc weet en weldernesse ru.



F
Dat io om sijn dreigen niet mee 3115 Ne geue dan [hi] om tmijn.'
Si sprao : ''Reynaert, hoe mach dat sijn ?'
Reynaert sprao: 'vrouwe, ic seg v,
Jc weet eeu wiltenisse ru
Van langen gagel ende van hede. 3120 Dar es een deel wel gerede
Van goeden legere van spisen. (f». 121 vb.)
Dar sijn hoeure ende patrisen
Ende menigherhande vogeline.
Wildijt, ver Ermeline, 3125 Dat gi gaet mit mi dar,
Wie mogen dar wonen • vij • iaer,
Wilwi, wandren onder den scade
Ende hebben goet ende genade,
Eer wie dar werden verspiet. 3130 Al seidic langher, ic en loge niet.'
'Ay', sprac Reynaerts vrouwe Ermeline :
'Dit dunket mi wesen ene pine
Die al gader ware verloren.
En hebdi dit lant versworen 3135 Jute woenen mit Ermeline
Ende nemmermeer inte sine,
Al noch seide Ermelijn mee,
Eer gi cornet ouer zee,
Ende hebt palster ende scorpe ontfaen.' 3140 Reynaert antworde har saen:
'So meer gesworen, so meer verloren.
Mi seide een goet man hier te uoren
Jnrade dar hi mi riet,
3122 voor er in verbeterd werd partisen.
3135 achter Ermeline ia een letter (n) uitgeschrapt.
3137 Achter mee is een r uitgeschrapt.
3142 goet ia uit goen verbeterd.
E
van langen gagele ende van heyden. Dat es een wel groet geleide, van guden leuene van goder spisen. Dar wonen vor-honre ende pertnsen. 3160 Ende menegerande vogeline.



A
3180 'Bedwonghene trauwe ne diedet niet.' Al vuldade ic dese vaert, En holpe mi niet,' sprac Reynaerts 'In waers een ey niet te bat. Ic bebbe de» cowinc eene» scat 3185 Belouet, die mi es ongbereet.
Ende als hi des de woerheit weet Dat ic hem al hebbe gheloghew Ende hi bi mi es bedroghe», So sal hi mi hate» vele meere 3190 Dan hi noint dede eere.
Daei-bi peinsic in mine» moet, Dat vaie» es mi also goet Alse dit bliuen,' spiac Reynaeit, 'Ende godsat hebbe mijn rode baert 3195 (Ghedoe hoeic ghedoe),
Of mi troestet mee daer-toc No die cater no die das, No Bruun, die na mijn oem was, No dor ghewin no dor scade, 3200 Dat ic in aooninx ghenade
Ne comme, dat ic leue lancst! Ic hebbe lede» so meneghe» anxt.'
So zeere balch die ram Belijn Dat Cuaert, die gheselle zijn, 3205 In dat hol so langhe merrede.
Hi riep, als die hem zeere errede: 'Cuaert, lates de» duuel woude»! Hoe langhe/ sal hu daer Reynaert houde» Twine comdi huut! ende laet ons gae».' 3210 Alse Reynaert dit hadde verstaem, Doe ghine hi hute tote Beline Ende sprac al stillekine : 'Ay heere, twi so belghedi ? Al sprac Cuwaert ieghe» mi 3215 Ende ieghe» ziere moyen,
Waer omme mach hu dus vernoye» ?
3180 Bedwonghene M ] Bedi ne gheene 3187, 3188 G ] 3188, 3187



F
Bedwongen eet en dade niet.
3145 Al uoldadic dese vaert,
En holpe mi niet,' sprac Reynaert: 'Mi waers een ey niet te bat. Jc heb den contnc enen scat Belouet, die mi es ongereet.
3150 Ende alse hi des de wareit weet Dat ic hem al heb gelogen Ende hi bi mi dus es bedrogen, Hi sal mi haten vele te meer Dan hi dede oit eer.
3155 Dar pensic in minen moet, Dat sculen es mi alte goet Alse dat varen,' sprac Reynaert: 'Ende gods had heb mijn rode baert (Ghedoe oec hoe ic gedoe),
3160 Oft mi meer uertroest dar toe No de cater no de das (f. 122 ra.) No Brune, die om mi comen was, No dur gewin no dur scade, Dat ic meer in des connx genade
3165 Ne come, dat ic lide lanxt I
Jc heb gedoget so menigen anxt.'
Ho sere balsch hem de ram Bellijn, Dat Cuart, die geselle sijn, Jn dat hol so lange merrede.
3170 Hi riep als een die hem errede: 'Cuart, lates den duuel wouden 1 Hoe lange sal v Reynaert dar houden ? Wane comdi wt ende laet ons gaen ?' Alse Reynaert dit heft verstaen,
3175 Doe ginc hi wt tot Belline Ende sprac al stillikine : 'Ay, lieue here, twi belgedi ? Al spreke C[uar]t iegen mi Ende iegen sire moyen,
3180 War om mach v des vernoyen ?
3144 en]ende. 3146 voor er in verbeterd werd spaev. 3149 Belouet ] Bolouet
3174 dit heft]dit heft dit. 3178 spreke C[uar]t ]sprekect, met een - tussen e en 0. 3183 En ] Ende.



A
Cuaert dede mi verstaen:
Ghi moghet wel sachte voeren gaen, (f°. 2ild)
Ne wildi hier met langher zijn. 3220 Hi moet hier menen een lettelkijn
Met siere moyen Hermelinen
Ende met haren welpkinen,
Die seere weenen ende mesbaren,
Om dat ic hem sal ontfaren.' 3225 Belin sprac: 'nu secht mi,
Heere Reynaert, wat hebdi
Cuaerde te leede ghedaen ?
Also als ic conste verstaen,
So riep hi arde hulpe vp mi.' 3230 Reynaert sprac : 'wat sechdi ?
Belin, God moete hu beraden!
Ic segghe hu wat wi doe daden:
Doe ic in huus gheganghen quam
Ende Ermeline an mi vernam 3235 Dat ic wilde varen ouer zee,
Ten eersten wart haer so wee
Datso langhe in ommaeht lach.
Ende alse Cuaeit dat ghesach,
Doe riep hi lude: 'helet vry, 3240 Com hare ende helpt mi
Miere moyen lauen I so es in ommaeht.'
Doe liep hi met groeter oracht.
Dit waren die woerde ende niet Tiel.'
'En trauwen ic verstont oec wel 3245 Dat Cuaert dreef groet mesbare:
Ic waende hem yet mesvallen ware.'
Beynaert sprac: 'Belin, neent niet.
Mi ware lieuer, mesquame hem yet,
Minen kindren of minen wiue, 3260 Dan mijns neuen Cuwaerts liue.'
Reynaert sprac : 'vernaemdi yet
Dat mi de coninc ghistren hiet
Voer arde vele hoeghe liede,
Als io buten lande sciede,
3248 lieuer O ] leet



F
Cuart dede mi uerstaen :
Ghi moget wel sachte voren gaen,
En.wildi hier niet langher sijn.
Hi moet hier merren een luttelkijn 3185 Mit sire moyen Ermeline
Ende mit haren welpekine,
Die sere wenen ende mesbaren,
Dur dat ic hem sal ontfaren.'-
Bellijn sprac: 'nv seget mi, 3190 Har Reynaert, wat hebdi
Cuarde te lede gedaen ?
Also als ic conste uerstaen,
So riep hi sere help op mi.'
Reynaert sprac : 'wat segdi ? 3195 Bellijn, god moet v beraden!
Jc seg v hoe wi daden:
Doe ic in huus gegaen quam
Ende Ermelijn an mi vernam
Dat ic wilde uaren ouer zee, 3200 Hare herten wert so wee
Dat si lange in ommacht lach. (f°. 122 rft.)
Ende alse Cuwart dat sach,
Doe riep hi: 'Bellijn, helt vri,
Comt ende helpt mi! 3205 Mire moyen, si is in ommacht.'
Dat riep hi mit groter cracht.'
Doe sprac Bellijn: 'iane wast el,
En trowen, ic verstont wel
Dat Cuaert dreef groet mesbaer: 3210 Jc waende hem iet mesfallen waer.'
Reynaert sprao: 'Bellijn, neent niet.
Mi waer lieuer, mesquame iet
Mijn kinde of minen wiue,
Dat hem mesqwame an sinen liue.' 3215 Beinaer sprac: 'uernamedi iet
Dat mi die coninc gistren hiet
Vor harde vele sire liede,
Eer ic vten lande seiede,
3189 voor seget is een letter uitgeschrapt.
3203 helt vri staat op rasuur.
3211 spac met een 1 er boven geschreven.



A
3255 Dat ic hem een paer lettere» soreue ?
Suldijt hem draghen, Belin neve ?
Het es ghescreue» ende al ghereet.'
Belin sprac : 'ende ic ne weet.
Beynaert, wistic hu ghedichte 3260 Dat ghetrauwe ware, ghi mochtet lichte (ƒ>.
Ghebidde» dat iet de» coninc
Droughe, haddic eeneghe dinc
Daer icse mochte in steke».'
Reynaert sprac: 'hu ne sal niet ghebreke», 3265 Eer des co»t»x lettere» hier bleue»,
Ic soude hu dese scerpe eer gheue»,
Heere Belin, die io draghe,
Ende hanghense an huwe craghe,
Ende des conincs lettre» daer in. 3270 Ghi sulter al hebbe» groet ghewin,
Des conincs danc ende groet eere.
Ghi sult de» coninc mine» heere
Harde willeoomme zijn.'
Dit loofde mijn heere Belijn. 3275 Reynaert ghine in die aghedochte
Ende keerde weder ende broohte
Sinen vrient Beline ieghen
Dat hoeft van Cuaerde ghedreghen,
In die scerpe ghestekew, 3280 Ende hine bi sinen quaden treken
Die scerpe Belin an den hals,
Ende beual her» als ende hals
Dat hi die lettre» niet ne soude
Besien, of hi gherne woude 3285 De» coninc teene» vriende make»,
Ende seide hem dat die lettre» staken
In die scerpe verholenlike,
Ende of hi wesen wilde rike
3285 vriende O ] vrienden



F
Dat ic hem een paer lettren [screue] t 3220 Suldise hem dragen, Bellijn, neue ?
Et is gescreuem al gereet,'
Bellijn sprac : inne weet.
Reynaert, wistic dat v gedichte 'Trouwe ware, hi mochte lichte 3220 Ghebiede» dat icken den coninc
Droege, had ic enige dinc
Dar icse mochte in steken.'
Reynaert sprac: v ne sal niet gebreken.
Eer des coninx lettre hier bleuen, 3230 Jc soudu eer die scorpe geuen,
Her Bellijn, die ie draghe,
Ende hangense an vwen erage,
Des coninx lettere dar in.
Ghi sulter af hebben groet gewin, 3235 Durs coninx danc ende groet ere.
Ghi sult den coninc, minen here,
Herde willecome sijn.'
Dit louede mijn here Bellijn.
Reynaert ginc in sijn acdochte 3240 Ende keerde weder ende brochte
Sinen vrient Bellijn iegen (f>. 122 va.)
Dat houet van Cuarde gedregen,
Jndie scorpe gesteken,
Ende hine bi sinen quaden treken 3245 Die scurpe hem anden hals,
Ende beual hem als ende als
Dat hidie lettere niet en soude
Besien, oft hi garne woude
Hem den coninc te vriende maken. 3250 Hi seide dattie lettere staken
Jndie scurpe uerholenlike,
Ende oft hi wilde wesen rike
3219 woord screue mist in het hs. maar achter lettren is een woord (sciede) uitgeschrapt.
3225 Achter contnc is een woord (droege) uitgeschrapt.
3227 in is er later boven geschreven.
3228 vne eerst in een woord geschreven, is later door een streepje gescheiden.
3282 hangen se ] hagetse. 3235 Dun]Dub.



A
Ende sinen heere den coninc hadde lief,
3290 Dat hi seide dat desen brief
Bi hem alleene ware ghescreuem, Enae hiere raet toe hadde ghegheue». Die coninc souts hem wete» danc. Dat boerde Belin ende spranc
3295 Van der stede, daer hi vp stoet, Meer dan eene» halue» voet: So blide was hi van der dinc, Die hem te toerne sint verghinc.
Doe sprac Reynaert: Belin heere,
3300 Nu weetic wel dat ghi doet eere Hu selue» ende die zijn int hof. Men saels hu spreke» groete» lof, (f°. 2126) Alamen weet dat ghi coont dichte» Met scone» woei den ende met lichte»,
3305 Also als ics niet ne can.
Men seit dicken: hets menich man Groete eere ghesciet, dat hem God ionste, Van dinghe» die hi lettel conste.' Hier na sprac Belin: 'Reynaert,
3310 Wats hu raet ? wille Cuaert Met mi weder te houe gae» V 'Neen hi,' sprac Reynaert, 'hi sal hu sae» Volghe» bi desen selue» pade: Hine heuet noch ne gheene stade.
3315 Nu gaet vore» met ghemake. Ic sal Cuaerde sulke sake Ontdecken die nooh es verholen.' 'Reynaert, so bliuet Gode volen!' Sprac Belin, ende dede hem vp de vaert.
3320 Nu hoert wat hi doet, Reynaert: Hi keerde in sine haghedoohte Ende sprac: 'hier naect ons gheioohte, Bliuen wi hier, ende grote pine. Ghereet hu, vrauwe Hermeline,
3325 Ende mine kindre also al gader, Volghet mi: ic bem hu vader. Ende pine» wi ons dat wi ontfare»!'
3305 Also als ] Alsi dat



Ende sinen here * den contnc, had lief,
Dat hi hem seide dattie brief 3255 Bihem so ware gescreuen,
Ende hi dar raet toe had gegeuen.
Hi souts hem weten danc.
Dit uerhorde Bellijn ende uerspranc
Vander stat, dar hi op stoet, 3260 Hogher dan ander haluen uoet:
So blide was hi van deser dinc,
Die hem te torne seder verginc.
Bellijn sprac doe: Reynaert, here,
Nv wetic dat gi [mi] doet ere. 3265 Jc sal uallen in groten lof
Bi v, alsemen in dat hof
Sal seggen dat ic wel can dichten
Mit sconen worden ende mit slichten,
Alsi dat ics niet en can. 3270 Men seit: 'ets menich man
Goet gesciet, des hem god onste,
Jn saken die hi luttel conste.'
Hier na sprac Bellijn: 'her Reynaert,
Laet v lief * wil Cuart 3275 Mit mi te houe weder gaen V
'Neen,' sprac Reynaert: 'hi sal v saen
Volgen bi desen seluen pade:
Hine heuet genen stade.
Nv gaet uorwart mit gemake. 3280 Jc sal Cuart sulke sake
Ondecken die noch es verholen.' (f. 12
'Reynaert, bliuet godeuolen!'
Sprac Bellijn • ende dede hem tervaert.
Wat sal nu doen Reynaert ? 3285 Hi keerde in sijn acdochte
Ende seide: ons nakef groet gerochte,
Bliue wi hier langer • ende grote pine.
Ghereet v, Ermeline,
Ende mine kinder al gader, 3290 Volget mi • ic ben v vader.
Ende pine wi ons dat wi ontfaren!'
3278 stade ] seade.



A
Doene was daer gheen langher spaien, Si daden hem alle vp die vaert,
3330 Ermeline ende heere Reynaert Ende hare jonghe welpkine, Dese ane-vaerden die woestine.
Nv heuet Belin die ram Soe gheloepen, dat hi quam
3335 Te houe een lettel na middach. Als die coninc Belin ghesach, Die de scerpe weder brochte, Daer Brune die beere so onsochte Te voren omme was ghedaen,
3340 Doe sprac hi te Belin saen: 'Heere Belin, wanen comedi ? Waer es Reynaert t hoe oomt dat hi Dese scerpe niet met hem draghet V
Ha in uTvra». • -nnmnn. ir. mauneT, i" ziz
3345 Hu segghen also iet weet.
Doe Reynaert al was ghereet Ende hi den casteel rumen soude, Doe seide hi mi dat hi hu woude Een paer lettren, coninc vry,
3350 Senden, ende doe bat hi mi
Dat icse droughe dor huwe lieue. Ic seide, meer dan .vij. brieue Soudic dor huwen wille draghen. Doe ne conste Reynaert niet beiaghen
3355 Daer ic de brieue in draghen mochte. Dese scerpe hi mi brochte Ende die lettren daer in ghesteken. Coninc, ghine hoiet noint spreken Van betren dichtre dan io bem:
3360 Dese lettren dichte ic hem,
Gaet mi te goede of te quade, Dese lettren sijn bi minen rade Aldus gbemaect ende ghescreuen.' Doe hiet hem die coninc gheuen
3365 Den brief Botsaerde sinen clerc:
3328 daer W ] daer doe 3362 sijn J ] dichte io



F
Nv ne was dar geen langer sparen, Si deden hem alle op de uaert, Ermelijn ende Reynaert
3295 Ende har ionge welpekine,
Des si quamen ande woestine. Ende mijn her Bellijn, de ram, Heuet gelopen, des hi quam Te houe een luttel vor middach.
3300 Ende alse die contnc Bellijn sach, Die de scurpe weder brochte, Daer Brunen, den bere, onsochte Te voren om was gedaen, Doe sprac hi te Belline saen:
3305 'Her Bellijn, van wane comdi ? . War es Reynaert ? hoe comt dat hi Die scurpe niet met hem ne draget V Bellijn sprac: 'her contnc, ic maget
V rechte seggen dat ic weet. 3310 Doe Reynaert was al gereet
Ende sinen casteel ramen soude, Doe seide hi dat hi woude Een paer lettre, contnc vri,
V senden, ende doe bat hi mi 3315 Dat icse droege dur v lieue.
Jc seide, meer dan ■ vij • brieue Soudic dur uwen wille draghen. Doene conste Reynaert niet beiaghen Dar ic den brief in drogen mochte.
3320 Dese scurpe hi mi doe brochte
Entie lettere dar in gesteken. (f°. 123 ra.) Contnc, gine hort noyt spreken Van betren dichter dan ic ben: Dese lettere dichtic hem,
3325 Gaet mi te goede ofte quade. Dese brief was bi minen rade Aldus gemaket ende gesoreuen.' Doe hietene hem die contnc geuen Bockarde, den goeden clerc:
3296 Des = Tes; vgl. vers 1061, 3298.
3319 dragen mochte ] moohte dragen, maar ie juiste volgorde is door tekentjes aangegeven.



A
Dat was hi, die ant weic
Bet conste dan yement die daer was.
Botsaert plach emmer dat hi las
Die lettren die te houe quamen. 3370 Bruneel ende hi die namen
Die scerpe van den halse Belijns,
Die bi der dompheit zijns
Hier toe hadde gheseit so verre,
Dat hi snieme sal werden erre. 3375 Die scerpe ontfino Botsaert de clerc.
Doe moeste bliken Reynaerts wero. Alse hi dat hoeft voert trac,
Botsaert, ende sach dat, hi sprac:
'Helpe, wat lettren zijn dit! 3380 Heere coninc, bi miere wit,
Dit es dat hoeft van Cuaerde.
O wach, dat ghi noint Reynaerde,
Coninc, ghetrauwet so verre!'
Doe mochteme» drouue sien ende erre 3385 Dien coninc entie coninghinne.
Die coninc stont in -drouuew zinne (f°. 2i2d)
Ende slouch zijn hoeft neder.
Ouer lanc hief hijt weder ' Vp ende begonste werpen huut 3390 Een dat vreeselicste gheluut,
Dat noint van diere gheboort waert.
Ghene dieren waren veruaert. Doe spranc voert Syrapeel
Die lubaert, hi was een deel 3395 Des coninx maech, hi mocht wel doen.
Hi sprac: 'heere coninc Lyoen,
Twi drijfdi dus groet ongheuouch ?
Ghi mesliet hu ghenouch,
Al ware de coninghinne doot. 3400 Doet wel ende wijsheit groot
Ende slaect huwen rauwe een deel.'
Die coninc sprac: 'heere Sierapeel,
Mi heuet een quaet wicht so verre
3378 hi sprac W ] ontbr.



F
3330 Die was, die in dat werc
Meer conste dan iemen die dar was.
Bockart plach emmer dat hi las
Die lettere die te hem quamen.
Bruneel ende hi die namen 333S Die scurpe vanden halse Bellijns,
Die bider dompheit sijns
Hier toe had geseit so uerre,
Dat hijs cortelike sal werden erre.
Die scurpe ontfinc Bockart, de clerc. 3340 Doe moste bliken Reinaerts werc,
Alse hi dat houet wt trac.
Bockart besaget ende sprac :
'Helpe, wat lettre sijn dit!
Here coninc, bi mire wit, 3345 Dit is thouet van Cuarde.
Help, dat gi noit Reinaerde,
Contnc, gelouen sout so verre!'
Doe mochtmen sien droeue ende erre
Den contnc entie coninginne. 3350 Die contnc stont in drouen sinne
Ende sloech sijn houet neder.
Ouer lanc hief hijt op weder
Ende begonste werpen wt
Een dat vreislixte geluut, 3355 Dat noyt van dire wart gehort;
So sere wart sijn sin te stort.
Doe spranc vort har Firapeel,
Die lupart, hi was een deel
Des coninx maech, hi dorst wel doen, 3360 Ende sprac ten coninc Lyoen:
«Hoe driuedi dus groet ongeuoech ? ({». I23r6.)
Ghi meslietet v genoech,
Al ware die coninginne doet.
Doet wel ende wijsheit groet 3365 Ende matet uwen sin ende v seer.'
Die contnc sprac: 'her Firapeel,
Jnne mages niet dat ic ben erre,
3356 sin ] sijn.
3366 Frapeer uit Firapeel (of omgekeerd).



A
Bedroghen, dat ics bem erre, 3405 Enae int strec gheleet bi barate,
Dat ic recbt mi seluen bate
Enae ic mine eere bebbe verlore».
Die mine vriende ware» te vore»,
Die stoute beere Brune ende heere Ysingrijn, 3410 Die rouet mi een valscb peelgrijn.
Dat gaet miere herte» na so zeere
Dat het gaen sal an mine eere
Ende an mijn leuen, het es recht.'
Doe sprac Syrapeel echt: 3415 'Es ghedaen mesdaet, me» saelt zoenen
Men sal den wulf enten beere doen come»
Ende vrauwe Hersende» also wel
Ende betren hem hare mesdaet snel,
Ende ouer bare» toren ende ouer hare pine 3420 Versoenen metten ram Beline,
Na dat hi selue heeft ghelyet
Dat hi Cuaerde verriet.
Ende daer na sulle» wi alle loepe»
(Hi heeft mesdae», hi moet becoepe») 3425 Na Reynaerde ende sulne vanghen
Ende sullen sine kele hanghen
Sonder. vonnesse, hets recht.'
Doe andwoerde die coninc hecht: (f. 2i3o) 'O wy, heere Syrapeel, 3430 Mochte dit ghescien, so ware ee» deel
Ghesocht den rauwe die mi slaet.'
Syrapeel sprac : 'heere jaet.
Ic wille gae» maken die zoene.'
Doe ghine Syrapeel die'coene 3435 Daer hi die gheuanghene vant.
Io wane dat hise teerst ontbant,
Ende daer na sprac hi: 'ghi heeren beede,
Ic bringhe hu vrede ende gheleede.
Mine heere de coninc groet hu, 3440 Ende hem berauwet zeere nu
Dat hi ieghen hu heeft mesdaen.
Hi biet hu, wildijt ontfaen,
Wie so blide si ofte gram,
Hi wille hu gheue» Belin den ram



F
Mi heuet een quaet wicht so verre
Jn sterc geleit bi barate, 3370 Dat ic mi seluen daer om hate
Enae ic mijn herte heb verloren.
Die mine vriende waren te voren,
Den stoute Brunen enae Ysegrim,
Mi heuet een valsch pelgrim 3375 Doen verwerken so sere,
Dattet al gaet an mijn ere
Ende an mijn leuen, dats recht.'
Doe sprac Firapeel echt:
'Es dar mesdaen, men salt soenen 3380 Men sal den wolf ende Brunen, den coenen,
Ende ver Erswinden also wel
Ouer scoen ende ouer uel,
Ouer toren ende ouer pine
Gelden mitten ram Belline, 3385 Sint dat hi selue heuet beliet.
Hi heuet hem seluen an getiet
Dat hi Cuarde, den hase, verriet.
Des es hem qualike gesciet.
Hi heuet mesdaen, hi salt becopen. 3390 Ende dar na sul wi alle lopen
Na Beinaerde ende sullen vangen
Ende sullen sind kele hangen.'
Nota.
3372 was uitgelaten, en is aan de rand bijgeschreven. 3381 Erswinden is verbeterd met Erswinen. 3383/4 zijn omgezet.
3389 mesdaen] is uit medaen verbeterd.



A
3445 Ende alle sheere Belins maghe
Van nu toten doms-daghe.
Eist int velt, eist int wout,
Hebse alle in hu ghewout,
Ende ghise ghewilleghelike verbit. 3450 Die coninc ontbiet hu voer al dit,
Dat ghi sonder eeneghe mesdaet
Reynaerde moghet toren ende quaet
Doen ende alle zine maghen,
Waer so ghise moghet belaghen. 3455 Dese twee groete verheden
Wille hu die coninc gheuen heden
Te vryen leene eewelike.
Ende hier-binnen wilt die conwic rike
Dat ghi hem zweert vaste hulde. 3460 Hine wille oeo bi sinen sculde
Newimermeer ieghen hu mesdoen.
Dit biedt hu de coninc Lyoen.
Dit neemt, ende leeft met ghenaden.
Bi Gode, ic dart hu wel raden !' 3465 Tsingrijn sprac toten beere :
^Wat sechdire toe, Brune heere V
Brune sprac: 'ip hebbe lieuer in de rijsere
Dan hier te ligghene int ysere.
Laet ons toten coninc gaen 3470 Ende sinen pays daer ontfaew.' (f». 2134)
Met Syrapeel datsi ghinghen
Ende maecten pays van allen dinghen.
Nota.
3455 vriheden J ] vreden















■