EENVOUDIGE ZIELEN



BOEKENSERIE
OPGANG
UITGEGEVEN TE BAARN DOOR DE UITGEVERSMAATSCHAPPIJ E. J. BOSCH Jb IN HET JAAR MCMXIX



P. KEUNING
EENVOUDIGE
ZIELEN
UITGEGfivEN TE BAARN DOOR DE UITGEVERSMAATSCHAPPIJ E. J. BOSCH Jbzn. IN HET JAAR MCMXIX







MENKVELDS VERNEDERING
I.
Het was nu eenmaal niet anders. De democratie had intrek genomen in Oldencate; de democratie, door de boeren verwenscht en door de arbeiders gezegend.
Reinders hoorde in zijn verbeelding harde arbeidersvuisten reeds beuken op deuren en ramen en arbeider Schuurman glimlachte soms onder zijn werk stil voor zich heen, als hij er aan dacht, dat hij, o, nu zeker binnen korten tijd, heer en meester zou zijn op Dijkinga's boerderij. Ja, de democratie was Oldencate



binnengekomen en liet zich niet meer verdrijven; drukte op heel het leven een stempel en werkte in op alle levensverhoudingen.
Eerst hadden de boeren gelachen, toen hun arbeiders op de vergaderingen van „Patrimonium'' wat al te luide om verandering en verbetering riepen; later fronsden ze hun harde voorhoofden en Dijkinga balde zijn vuisten. Maar wat hielp het? De boerenregeering wankelde; in schoolcommissie en kerkeraad namen arbeiders en burgers zitting, en ja, wie zou zeggen hoe het nu verder gaan zou? Nu was alles mogelijk. ...
Neen, 't was 't oude niet meer, zoo dacht ook Menkveld, toen hij op een Novemberavond met de broeders ouderlingen en diakenen in de kerkeraadskamer vergaderd was.
Buiten sneeuwde het; 't was vinnig koud en Menkveld was blij geweest,



toen hij, na in 't duister zijn weg gezocht te hebben door 't schuurtje van dominee Veldhuis, bij 't schijnsel van een klein petroleumlampje de trap naar ,,'t zoal"*) op kon klauteren. ,,'t Zoal" was een afgeschoten deel van dominee's zolder.
Men mocht dan zeggen wat men wou, maar 't kon op ,,'t zoal" toch zoo heel gezellig zijn, vooral,als men pas van buiten kwam en een half uur lang zijn gelaat had blootgesteld aan den snijdenden wind en de koude sneeuw.
Twee groote petroleumlampen wierpen een helder schijnsel op de tafel, een wonderlijk voorwerp met zes pooten. Men had eenvoudig een stuk van een vierkante tafel tusschen de twee helften van een ronde gevoegd. Een der zes pooten kon ook heel gemakkelijk worden weggenomen
l) 't Zoal = dc zaal.



en diende soms, om het vuur in de kolomkachel op te poken.
Op de tafel stond een groot koffieblad met de benoodigde kopjes en schoteltjes, een potje met klontjes en een reusachtige kraantjes-koffiepot. De lange pijpen lagen reeds te wachten en het tabakskistje was goed gevuld.
Ja, 't kon heel gezellig zijn op ,,'t zoal". Als 't buiten zoo koud was en de wind bulderde en deed klepperen de kleine, ronde glasruiten, als de kachel dan gloeiend stond en de tabaksrook het groote vertrek vulde, kon je stil huiveren van voldoening.
Altijd weer voelde Menkveld dat, als hij, aan de rechterhand van dominee Veldhuis gezeten, dicht bij de kachel ook, om zich heen keek, terwijl hij veinsde te luisteren naar het voorlezen der ingekomen stukken.
Maar toch .... 't was 't oude niet meer. Kijk, naast hem had de grijze



Kraaima gezeten; de oude man was nu dood en Veerman had zijn plaats ingenomen.
Als Menkveld opkeek, zag hij tegenover zich, aan 't andere einde van de tafel, Bulthuis zitten, die de plaats had ingenomen van boer Dijkinga.
Zou je je ook niet ergeren, als je nu en dan den ruwen lach van den jongen Stoppelman hoorde, den arbeider, die sedert hij diaken was geworden, van verwaandheid niet meer wist, hoe hij zich houden zou?
De vergadering was begonnen en Menkveld zat stil, de oogen half gesloten, terwijl hij zijn handen op de knieën had gelegd, om ze van de koesterende kachelwarmte te doen genieten. Zoo, met de oogen half dicht, was het hem nog weer eens als vroeger. Nu hoorde hij de stem van dominee Veldhuis; nu kon hij zich verbeelden, dat de oude Kraaima



zoo aanstonds zou zeggen: ,,'k Heb docht, dat wie moar net zoo mossen doun as doomnie zegd het".
Daar schrok Menkveld op. De ruwe stem van Stoppelman klonk door ,,'t zoal": ,,'k Bin der krachtig tegen".
Zoo'n kerel toch. Dat die zich nooit schaamde. Altijd had hij den mond vooraan.
Menkveld ergerde zich. Neen, 't gezellige onder-onsje was weg; vroeger ging alles zonder strijd en moeite; men was 't zoo goed met elkaar eens; men bedisselde de zaakjes zonder onnoodige drukte, maar nu 
En, ja, straks zou hij ook als ouderling moeten aftreden. Zou de gemeente hem wéér stemmen? Och, ja, toch wel. Niemand had iets tegen hem ; hij was nu al zooveel jaren ouderling, zeker, hem zouden ze laten zitten.
Maar 't was 't oude niet meer.



Menkveld zuchtte.
Neen, hij klemde zich niet halstarrig vast aan allerlei oude gebruiken en verouderde gewoonten; hij met zijn scherp verstand en helderen blik wist te goed, dat er een einde moest komen aan de tyrannie, waaronder de arbeiders jaren hadden gezucht; hij begreep, dat er in het nieuwe geluid, dat nu gehoord werd, óók een zegen kon liggen, maar toch, toch, neen, aan al dat nieuwe kon hij niet meer wennen en... de kerkeraad was niet meer wat de kerkeraad geweest was 
„Heeft een van de broeders nog iets te zeggen?"
Hè, was 't alweer zoover? Was tal aan de rondvraag toe? Dan zou de vergadering wel gauw afgeloopen zijn. Maar goed ook. Stoppelman was vanavond toch zóó erg vervelend.



„Heeft een van de broeders nog iets te zeggen?"
„Joa, doomnie".
„Broeder Veerman!"
„Joa, kiek doomnie. Wie binnen al hoast weer an kerkeroadsverkaizing tou. En nou wol ik wel ais vroagen, of dat nait 'n beetje ans1) zol kennen".
„Wat bedoelt u?"
„}oat kiek doomnie, ik zol zeggen, wie mossen nou ais 't besluut nemen, dat ollen2) nait meer verkaisboar wassen".
„Bin 'k hard veur", zei Stoppelman.
Menkveld kuchte.
,,'k Begrijp u niet goed, broeder".
„Joa, doomnie. hou zei ik 't den zeggen? As wie ollen nou weer op t tal zetten, den worren ze ook weer kozen. En 'k loof nait, dat dat ien
1) Ans = anders.
2) Ollen —- de ouden, hier: de aftredenden.



't belang van gemainteis. Doar binnen nog wel krachten ien gemainte, dei wie best bruuken kennen. Hail bot best"
„Juust zoo", riep Stoppelman. Hest groot geliek".
II.
„Ja maar, broeder", begon dominee Veldhuis, „heel goed zie ik het nut van een nieuwe regeling nog niet in. De kerkeraad maakt het tal en nu is het al bijna regel geworden, dat de aftredende broeders daar weer op geplaatst worden. Is daar dan zooveel tegen? Tegenover hen worden toch altijd andere kandidaten gesteld, en, als de lidmaten die willen stemmen, staat het hen immers vrij. Om nu maar ineens te besluiten, dat de
l) Hail bot best == heel goed.
«



aftredende broeders niet meer herkiesbaar zullen zijn, neen, 'k geloof niet, dat het wenschelijk zou wezen".
,,'k Loof 't wel, doomnie", riep Stoppelman, „hou, 't komt, ja, dat wait ik ook nait, moar as ollen op tal kommen, worden ze ook altieden weer kozen. En doar is niks veur. Wie mouten frisch bloud hebben".
„En wat denken de andere broeders er van i
Menkveld schoof op zijn stoel heen en weer. Nu was 't dan al zoo ver gekomen, dat hij ook van zijn plaats zou gejaagd worden. Drie en twintig jaren achtereen was hij ouderling geweest ; drie en twintig jaren lang had hij eiken Zondag opnieuw in de kerkeraadsbank gezeten; door storm en regen heen was hij op zóóveel winteravonden van zijn eenzame boerderij naar Oldencate gekomen, om huisbezoek te doen, of om de ver-



gaderingen van den kerkeraad bij te wonen; had hij zich opgeofferd voor de gemeente en —' nu zou hij weggeworpen worden als oud vuil, tot niets nut meer. Ja, 't was wél ver gekomen.
En weer zuchtte hij.
Zei Veerman daar iets? Hij moest nu toch goed opletten. „Joa, doomnie, en den heb ik nog 'n ander veurstel. Wie waiten zoo nait, wat veur mensken deur gemainte begeerd worren. As wie nou lidmoaten ais braifkes laiten ienvullen mit noamen van dei luu, dei zai geschikt vienden. Den kennen wie doar mooi oetzuiken".
Maar nu werd het Menkveld dan toch te kras.
Waar moest dat heen?
„Joa, doomnie", begon hij, en den mossen wie lidmoaten ook moar vroagen, op ons ploatsen te goan zitten. Den was 't hailndal zoo as



't wezen mos. 'k Begriep mie nait, hou Veerman zoo aits zeggen ken.
Woar blief wie op zo'n manaier mit 't ambt?"
Stoppelman dronk zijn koffie uit en stak nog maar eens een nieuwe pijp op. Toen begon hij: „Doomnie, 'k loof nait, dat 't wat mit *t ambt te moaken het. Wie blieven toch boas. As 't knipt en nog ais knipt1) kennen wie ja altied nog zeggen: Dei nait en dei al. Moar as lidmoaten zukke braifkes iendainen, worren wie toch ais gewoar, wat d'r ien gemainte leeft. En da's *n haile bult weerd. Gemainte mout mitleven. Nou is 't ja zo'n dooie boudel as 't moar ken. Nee, heur, Veerman het schoon geliek".
Met wrevel had Menkveld naar het spreken van Stoppelman geluis-
l) As 't knipt en nog ais knipt = als 't er op aankomt.



terd. Nu zei hij scherp: „Doomnie, 'k loof nait, dat 't goud is, datdioakens altied mond veuran hebben. Ze zollen olderlingen eerst ais loaten oetproaten. En den, as jonge mensken mainen, dat zai alles beter waiten as ollen, den kennen zai heur plakje nait. Meer wi'k d'r 't laifst moar nait van zeggen".
Stoppelman, toch een weinig bleek geworden, dacht er niet aan, zich gewonnen te geven.
„ Doomnie".
„Ja, broeder Stoppelman. Kalm aan, hoor broeder",
„Doomnie, 't gait hier over 'n zoak, die haile kerkeroad angait. Of Menkveld nou juust mout oftreden, dat dut d' er toch niks tou. 't Gait om de zoak as zoak. En jong bin ik, da's woar, moar 'k heb altieden 'n kloar1) verstand had. 'k Bin as kwoaj-jong
*) Kloar = helder.



nait veul noar schoul west, want 'k
den ), Moar as k ien schoul was den was k eerste nr>t- nr ' kon i eerste °oJc- UI meester
Kon mie niks meer leeren".
..Nu, ja, broeder, daar gaat het
vtluU niu °m' maar • • •" en dominee Veldhuis begon zijn betoog.
o„ Wjl hij sprak' voelde ook Inieen lichten wrevel in zich opkomen Hi, wist wel, dat hem zijn spreken
oud P3ten 2°U-, °ch' ^ ™s Sunïï hebbed MU °0k,WeI 9auw ^gedaan f^K jNeen' dan was 'l voeger toch anders geweest, Toen zat hii
zoo vertrouwend en vertrouwd tusscnen zijn ouderlingen en diakenen toen ging alles als van een S dakje. Neen. dominee Veldhuis kon zien in den nieuwen tijd ook niet goed terechtvinden.
') Omzwienden = omzwerven.



Even keek hij onder zijn spreken naar Menkveld, die nu stil zat te luisteren, 't hoofd naar beneden gebogen.
Die zou hij toch niet graag als ouderling willen missen.
Terwijl hij trachtte, zich in te denken hoe het wel wezen zou, als Menkveld daar niet meer naast hem zou zitten, besloot hij: „Daarom broeders, geloof ik, dat wij vanavond nog geen besluit moeten nemen, 't Voorstel van broeder Veerman kwam te plotseling. Wij moeten de strekking van dat voorstel en de gevolgen, die het hebben zal, als het aangenomen wordt, eerst eens goed trachten in te denken.
In de volgende week moeten we toch weer samen komen, zooals de broeders weten. Zullen we het nemen van een besluit dan maar tot zoolang uitstellen? Is niemand van de broeders



daar tegen? Niemand? Nu dan is mijn voorstel aangenomen. En dan zijn we nu zeker aan 't eind van deze vergadering gekomen. Wil broeder Bulthuis ons nu voorgaan in dankgebed ?
Dominee Veldhuis gaf, zooals hij dat altijd deed, alle broeders een hand, toen ze zich gereed maakten, naar huis te gaan. Menkveld wachtte, tot hij de anderen beneden in 't schuurtje hoorde stommelen. Toen zei hij, bitter, tegen dominee: ,,'k Heb hier langste tied zeten, doomnie. Nou wor 'k of dankt. Krek as 'n ol peerd".
,,'t Besluit is er nog niet door, Menkveld. Er kan nog veel veranderen, 't Zou me ook erg spijten, als ik je moest missen. Man, man, wat hebben we samen al een tochten gedaan".
„Joa, doomnie, moar da's nou oet".
„Zeg dat niet. Weet je nog wel



van dien avond op den dijk. We zochten naar 't hek en je kon geen lucifer vasthouden, zóó koud waren je vingers. Eindelijk lukte het. Toen zagen we, dat we vlak voor 't hek stonden. Je klauterde er over heen. Ik je na. Daar verloor ik mijn evenwicht en viel, klets, in den modder. Weet je nog wel? 'k Hoor je nog vragen: „Woar mout dat nou noar tou, doomnie?"
♦Joa, en wait ie nog wel, dat ik op t stroatje van ol' Nieske oetgleden bin, tou 't zoo glad was? Mien bain dee mie nog wel twei doaa zeer . y
„Ja, zeg, en dan die tocht naar i-oodorp in den sneeuwstorm. Dat js nu acht jaar geleden. Wat was
was tOCn ^ WeCr in de pastorie »Joa, en tou mos ik nog 'n half uur wieder. Mien vrauw schraiwde



van bliedschop, tou 'k weer thoes was".
„Ja, man, zoo gaat het. We hebben al heel wat samen doorleefd. En nu worden we oud".
„Joa, doomnie, en nou wor ik of dankt".
,/k Hoop 't niet, Menkveld. 'k Hoop 'tuiet. Er is nog geen besluit
„'t Besluut is al nomen, doomnie. Loof dat moar. Nou, ze mouten 't moar waiten. Moar dizze tieden _ _ , nee 'k wait nait. Moar zóó gait 't nait goud".
„Wil je wel gelooven, dat ik mij er ook slecht in kan terecht vinden, Menkveld? Weet je, wat 'tis? We kunnen niet meer meedoen. De jonge menschen loopen zoo hard".
„Hardloopers binnen doodloopers''.
„Ja, en toch — — toch mogen we niet alles afkeuren. Zeker, er is veel, waar ik 't niet mee eens ben.



Maar in het leven van dezen tijdis toch ook weer veel goeds. Wel, man, ik zie maar om mij heen, en 't zien alleen maakt me al moe. Dat leeft
en bloeit en dat roept maar
luid in den nieuwen tijd, en dat buitelt
en dringt en joelt en '\
„Joa, da's woar. D'r mout ook n bult verandren. Dat wait 'k wel. Moar zoo as 't nou gait ~~ ~'\
„Heb je wel eens gezien, dat een jong vogeltje het vliegen probeerde ? t Diertje wil wel, maar het kan nog niet goed. 't Slaat met de vleugeltjes en tuimelt straks haast tegen den
grond. En dan wat maakt een
veulentje rare sprongen".
„Joa, en ol' peerden worden ofdankt. Nou, den mouten ze mie moar ofdanken. Moar 'k mout nou noar noes. Dag, doomnie".
„Menkveld. Wel thuis, hoor. Kom je van de week nog eens praten?"



„Messchain al. Ie en ik begriepen n' ander zo'n beetje".
„Juist, en we houden samen, Menkveld'.
„Loof dat moar driest, heur. Nou, dag, doomnie".
Op de volgende kerkeraadsvergadering werd het voorstel van Veerman aangenomen. Menkveld had er zich niet meer tegen verzet. Hij wist wel dat geen verzet zou baten. Maar in zijn hart koesterde hij een stillen wrevel tegen Veerman en Stoppelman. .
Toen hij van de vergadering thuis kwam, wachtte zijn vrouw hem als naar gewoonte op en Menkveld schoof, ook zooals hij dat gewoon was, zijn leuningstoel dicht bij de warme kachel. Langzaam trok hij zijn laarzen uit en toen tastten zijn voeten naar de reeds klaar gezette pantoffels. Ook greep hij werktuigelijk naar de



„Standaard" en begon hij zijn gewone avondlectuur.
Heel spraakzaam was hij nooit, maar toch, als hij uit het dorp kwam, bracht hij gewoonlijk wel het een of andere nieuwtje mee en dan, tegenover zijn vrouw gezeten, vond hij er genoegen in, zoo nu en dan eens een woordje te zeggen. Hij sprak langzaam en zweeg dan weer, om een poosje later nog eens, heel kort, het onderwerp van zoo straks aan te roeren. Dat was voor hem een soort van hardop denken en hij verwachtte, op wat hij zei, nauwelijks een antwoord.
Nu bleef hij, zonder te spreken, maar stil zitten, schijnbaar verdiept in zijn lectuur, maar hij begreep niet, wat hij las. Altijd weer, met steeds toenemende bitterheid, was het in zijn hart: ,,'k Bin ofdankt".
Vrouw Menkveld begreep heel



goed, ook zonder dat haar man haar iets zei, welke beslissing er op de vergadering van den kerkeraad genomen was. Natuurlijk had ze reeds het een en ander gehoord en zij kende haar man. Zijn zwijgen was welsprekend.
Stil zat ze tegenover hem, zich bezighoudend met haar breikous. Toch, de stilte in de kamer werd haar eindelijk te drukkend; 't was beter, dat Menkveld zich uitte; nu droeg hij alles alleen en hij vatte het toch al zoo zwaar op. Daarom vroeg ze zacht en voorzichtig: „Hou is 't goan, pa?" Menkveld vouwde bedachtzaam de krant toe en, die op tafel leggend, zei hij: „Zoo as 'k docht har."
„Was d'r niks an te doun?"
„Kenst begriepen. 't Is nait meer zoo as vrougers."
„Hou was 'tmit Stoppelman?"



„Net as altieden. Kerel ken zich ja nait stilhollen mit zien gehaffel." „En Veerman?"
„Och, dat begripst ja wel? Ollen mouten d'r altmoal oet. Jongen waiten alles beter".
,,'t Is schande."
„Ol peerden mouten ofdankt worren, as tied d'r van is".
„Joa, en wat hest nait veur gemainte doan. Bie oavend en ontied op pad. Deur snei en regen noar 't loug Hou voak hebben wie nait 'n doomnie te sloapen had, as ons doomnie oet was. Wat hest voak preek-lezen."
„Nou ja, dat was mien plicht."
„Hest *t toch moar doan. En wat hebben wie wel nait geven an kerk."
„Dat kon wie ook doun, vrauw."
l) 'tLoug = het voornaamste deel van 't dorp. In Drente spreekt men van de brink.



„Dat wait ik ook wel. Moar wie hebben 't den toch doan. Is dat den altmoal niks weerd? Nou komt d'r zo'n smid en zo'n arbaider en doarveur mosse nou moar oet zied".
„Joa, zukke tieden hebben wie nou".
„'kWait nait, hou Veerman *t woagen duurft. Mit ons wark binnen wie 't maist bie hom west.Van Buren het lank nait zooveul veur ons te doun. Wat kriegen wie om Neijjoar gain dikke reken van kerel. Moar as 't den zóó mout, den mout 't zoo moar. Den mosse hom ook gain werk meer geven. Wat zol kerel wel mainen".
„Mie ducht, vrauw, wie mossen nou moar berre goan."
Maar de slaap kwam voor Menkveld dien avond niet zoo gauw.
,,'k Bin of dankt. Krek as 'n ol peerd".
Hij kon het maar niet vergeten;



hij kon het eigenlijk ook niet begrijpen.
Wat zou het straks vreemd zijn. Dan zou hij met vrouw en kinderen naar de kerk gaan; een plaats moeten zoeken. Hij zou niet meer achter dominee Veldhuis de kerk binnenkomen; niet meer in zijn hoekje zitten. Als 'tweer avondmaal werd, zou een ander, zooals hij vroeger, brood en wijn voorzichtig dragend, langs de banken gaan.
En waarom dit alles ? Had hij de gemeente niet trouw gediend? Was er ooit iets op zijn arbeid te zeggen geweest? „Frisch bloud", had Stoppelman gezegd, maar — — wie zou straks zijn plaats innemen? Daar waren nog wel geschikte krachten in de gemeente, zei men, maar waar waren ze ? Daar had je nu Veerman. Wat moest zoo'n man nu doen aan de ziekbedden ? En hij kon ook niet voorgaan bij de leesdienst. Neen,



neen, als Menkveld de gemeente nu eens naging, zou hij werkelijk niet weten, wie geschikt zou zijn voor ouderling. Men vond ze maar zoo niet.
Och, hij wist het immers ook wel. Men vroeg niet meer naar geschiktheid, 't Was alleen maar de geest van den tijd, die vroeg naar nieuwe menschen en nieuwe gebruiken; alle ouden hadden zoo langzamerhand afgedaan.
Dijkinga was weg, nu ja, dat was Dijkinga, maar ook Tamme Maathuis was niet herkozen; Wiersum had zijn plaats moeten ruimen en nu was hij aan de beurt. Alles durfde men tegenwoordig. Stoppelman — Veerman — Wat had zijn vrouw nog méér gezegd? Wilde ze Veerman niets meer gunnen? En — — hij —< — Menkveld ~-* had " gezwegen? Werkelijk? Hij was niet



dadelijk tegen het voorstel van zijn vrouw ingegaan?
Hoe kwam dat? Was er ooit iemand geweest, die had kunnen zeggen, dat hij geen recht deed?
En nu dan? Neen, neen, zijn zwijgen was niet goed te keuren. Wat? Veerman geen werk meer gunnen om zijn voorstel op den kerkeraad? Nooit, nooit zou het gebeuren. Maar, dat hij gezwegen had, gezwegen toen hij spreken moest. Ja, en Stoppelman had hij ook al een scherp antwoord gegeven, toen het voor 't eerst over finale aftreding ging.
Hoe kwam dat?
Menkveld wist het wel. Dat kwam van de bitterheid in zijn hart en die bitterheid was zondig. Maar was die bitterheid dan niet te verklaren? Hij mocht dan niet in alles goed gedaan hebben, recht om gekrenkt te zijn, had hij zeker. Was dat een behan-



deling die men hem aandeed ? ~~ -~
De volgende dagen bleef Menkveld erg zwijgzaam. Hij kon niet vergeten; hij kon ook met niemand over zijn leed en krenking spreken, maar in zijn hart woonde de onvrede en de bitterheid. Als hij ging langs den weg, als hij naar 'twerk van zijn knechten keek of inspectie hield in de schuur, klonk het weer in zijn hart: „Ofdankt as 'nol peerd."
Dat men hem dit kon aandoen.
Hoe had hij geleefd in zijn werk; welk een genot was het hem geweest,
de gemeente te dienen en in
de gemeente den Heere. Hij voelde zich tot het ambt van ouderling geroepen, het had hem dichter tot den Heiland gebracht.
Des Zondags, als hij zat in zijn bankhoekje en keek naar al de mannen en vrouwen, die naar Gods huis gekomen waren, om te luisteren naar



de woorden des levens, verblijdde hij zich er in, dat ook hij was gesteld tot een opziener en dat de Koning der Kerk ook van hem wilde gebruik maken als van een instrument.
En dat zou nu gedaan zijn.
Dat men hem dit had aangedaan. Dat men hem ontnam nu, het werk, dat hij het zijne wist. O, die men~ schen, die menschen.
Toen hij op een middag naar Oldencate ging voor een verkooping, ontmoette Dijkinga hem op den weg en hield hem staande.
„Zoo, ol\" zei de dikke boer ruw, „nou is 't ook mit die doan. Joa, dat har 'k wel docht. Ik eerst, want ik bin ja zo'n kwoaje. Moar nou ie, nè? En ie wassen nog wel zo'n gouje. Nou ken ie zain, wat goudhaid weerd is. Trappen mou' je, ans niks. Voest mouten ze vuilen, vout



mouten ze op nek hebben. Al dei arbaiders en börgers. Moar 'k zei ze wel kriegen. Veerman heb 'k 't brood al te neus oetstöt1) en d'r binnen nog wel meer, dei 't ien heur buul zeilen vuilen".
Menkveld schaamde zich. Was dat een mensch, die Dijkinga? En *t was óók een boer. Maar 't meest schaamde Menkveld zich, omdat hij gezwegen had, toen zijn vrouw er over sprak, Veerman geen werk meer te gunnen.
O, neen, 't zou nooit, nooit gebeuren, maar hij had gezwegen en — — met dat zwijgen maakte hij zich schuldig.
Dijkinga zei het ruw en Dijkinga was ruw; natuurlijk, hij deed, wat Menkveld nooit doen zou, maar hij schaamde zich, wijl hij wist, dat hij
*) 't Brood te neus oet stöt = 'k heb hem mijn klandizie onthouden,



niet kon bestaan voor Hem, die zelfs oordeelt over onze gedachten.
„Nou, wat zeg ie d'r den van?" vroeg Dijkinga.
„Wat ik d'r van zeg? Niks. As mensken denken, dat ze 't zunder mie kennen doun, nou, den mouten ze 'n ander kaizen".
„Joa, moar 't dut joe toch wel 'n beetje nei, hè, dat ze joe nait meer neudig binnen".
Weer schaamde Menkveld zich.
Met ruwe handen scheurde Dijkinga open de wonde, die nog altijd pijnde; de onbeschaamde woorden griefden hem en ja, ja, dit was 't ergste: Menkveld moest zich schamen, want 't was waar; hij begreep niet, hoe de menschen het zonder hem zouden stellen. Ja, 't was waar; die gedachte leefde diep in zijn hart. En —t —* heel, héél diep weggeborgen, was daar nog altijd die groote bitterheid,



die hem beschuldigde, maar die hij toch koesterde.
Hij zou die bitterheid willen wegbannen, maar hij kon niet.
Als hij aan tafel voorging in het gebed, als hij in de eenzaamheid wilde spreken met zijn God, was daar die bitterheid, die hem benauwde en zijn bidden krachteloos maakte.
Des Zondags, gezeten in zijn hoekje in de kerk, vond hij geen rust; dan dacht hij er aan, dat hij er spoedig voor 't laatst zou zitten; dan zag hij ook Veerman en Stoppelman en kwam weer de bitterheid met de gedachte, dat hij zijn werk toch wel goed had gedaan en dat men een ouderling als hij nog niet zoo spoedig weer zou hebben gevonden.
Daarbij kwamen de praatjes van de menschen. Zij die den rijken Menkveld wilden vleien, dachten het een of andere boodschapje op, om



maar naar hem toe te kunnen g&&tf, en dan was het: „Hai, hai, hou kon kerkeroad zo'n besluut nemen. Dat mos nait maggen".
Er waren ook veel menschen, die in alle oprechtheid het kerkeraadsbesluit betreurden, maar dat wist Menkveld niet. Hij wantrouwde al die betuigingen van spijt over het gebeurde en aan niemand ontsloot hij zijn hart.
Alleen zijn vrouw wist, hoe hij leed; zij had medelijden met hem, maar zij kon hem niet troosten.
Menkveld moest zijn strijd alleen strijden.
HL
De oude Berend van der Klei, de wegwerker, was ongesteld en Menkveld achtte het zijn plicht, den zieken broeder eens op te zoeken. De oude



man zou zeker niet veel aanspraak hebben.
Menkveld kwam niet graag aan ziekbedden; gewoonlijk ging hij maar aarzelend. Hij voelde wel mee met de lijdenden, wel diep mee, en, als hij stond bij 't bed van een kranke, zou hij willen troosten, o zoo gaarne, maar zie, dan was gewoonlijk zijn hart zóó vol, dat hij niet spreken kon.
Als hij dan de zieke aansprak, voelde hij zelf zijn woorden zoo koud, zoo heel gewoon, en op den terugweg naar huis bedacht hij dan, wat hij eigenlijk had willen zeggen.
In de dagen, die volgden op het kerkeraadsbesluit van finale aftreding, zag Menkveld er bepaald tegen op, naar een lijdende te gaan. Nu zijn hart vervuld was van groote bitterheid, kon hij heelemaal niet spreken, zooals hij spreken moest en zijn bidden zelfs was gevoelloos; een stamelen



van woorden, zonder dat zijn hart er deel aan had.
Zuchtend was hij, nadat hij zich eerst door schoenmaker Pijpstra de maat had laten nemen voor een paar schoenen, op weg gegaan naar het
AT Kisje aan den "Ol'diek". Was hij maar weer thuis.
t Was schemeravond, toen hij bij Berend Van der Klei de klink van dl huisdeur oplichtte en op den drempel de sneeuw van zijn laarzen stampte, 'n t kleine voorhuis was 't reeds duister en Menkveld viel bijna over Cei\Praar 9roote klompen.
dingen midden ien 't pad te zetten".
Uit de kamer klonk het gemompel van stemmen.
Menkveld tikte tegen de kamerdeur.
..Kom dr ien", hoorde hij een vrouwenstem roepen.
't Was bijna donker in de kamer.



De laatste glimp van het daglicht viel op het kleine kastje, dat staande tegen den muur, beladen was met eenige dozijnen kopjes, waartusschen een paar waardelooze en foeileelijke porceleinen poppetjes stonden. Het deurtje van de kleine kolomkachel stond open; de vlam flakkerde hoog op en, zich lekker koesterend, de handen op de knieën, zat, belicht door den rossen gloed, de oude Pieter Dijkhuis, de zonderling, dood op zijn gemak bij de tafel.
Achter de tafel, dicht tegen het houten beschot aan, zat Zwaantje, de huishoudster. De beddedeuren stonden wijd open; de bonte gordijnen waren teruggeslagen en heel even schemerde nog uit den donker het hoofd van Van der Klei, die zich zoover mogelijk uit het bed gebogen had, om te beter met Dijkhuis te kunnen praten.



ve£p°uj 'n oavend soam", zei MenkZwaantje stond op en kwam een
K rCner^ « Toen, twijfelend: „Menkveld ?" ..Joa, k docht, dat ik Van der Klai
moar ais mos opzuiken".
zi£7°% ud°V* goud an"' ri«P de KoL 'nfr " St°Ul bie' Menk?eld.
ienteï"' 'tiS ^ °P berreas
naa^ttjktis*"* ~
7«"k .Zel- JamP opsteken", zei Zwaant^y*tIsjakant>)alduuster".
'r h^f ■ %n moar nait duuster ien taart is, Zwoantje".
DiekSes'5d°ar k 9diek an'
') Kant = gerust. -t Is gerust g,



„En hou gait 'tmit joe, Van der Klai?"
„Nou, dat mag wel zoo wezen, Menkveld. 'kBin old, mou 'j reken en 'k bin hard zaik west. Nou is't 'n beetje beter, moar guster har 'k zo'n kopzeerte, dat ik 'thoast nait meer kon harden, 'k Heb 'n ol cent veur kop legd, moar 't hulp mie gain spierke".
„Wat zegt dokter?"
„Och, kerel zegt nait veul. Hai het mie guster 'n haile toer beklopt, moar 't is d'r nait veul ans van worren".
„Zoo* .
„Joa, en hai het mie zoo'n roar dingerais1) op 'tlief zet, moar gekhaid, heur, altmoal gekhaid".
„Heb ie medecienen?"
„Joa, 'n deuske mit zukke lutje
l) Dingerais = dingetje.



piljes. Onneuzel goudje. Wat zeilen dei mie helpen? Dreimoal op'n dag mou \drei van dei dinkjes deursloeken x) 'k Heb vanmorgen zon stuk of twoalf te gelieks ien mond nomen, meschain helpt 'tden wat beter".
„Moar wat mankairt d'r den ain~ lieks an?"
,» k Loof, dat 't ien iengewanden zit 'k Heb al 'n fleske Hoarlemmereulie noar binnen sloagen en Zwoantje het mie 'n pakje Berenböraerkruuden hoald".
n.rZel ik joe ais wat zeggen", zei Uijkhuis, „ie mouten mit dat drankje begunnen, dat ik joe mitnomen heb. Verleden joar om dizze tied har ik dikke bainen. Moar dat goudje het mie d'r den hailndal weer boven op hulpen. Mit de zegen, dat begriep ie wel. k Heb zegd: Heere, 'k heb
*) Doorsloeken = doorslokken.



zukke dikke bainen en nou wol ik geern, dat Ie mie doar ofhulpen. Wil Ie nou dat goudje van ol' dokter zeegnen? — Tou 'kheurde, dat ie al 'n toerke kwonnenx) harren, heb 'k docht: 'k Heb ia nog wat van dat goudje ien schuttelkast2) stoan. Loat ik hom dat ais brengen. Wie hebben ja nog mit 'n ander op schoulbanken zeten. Moar doar mou je van nemen, heur. As de zegen d'r bie mag wezen, bin ie mit 'n dag of vaier weer over deel" 3).
„Nou 'k zei nog wel ais zain".
„En hou is 't nou mit joe op berre", begon Menkveld weer. „Mag ie doar nog zo'n beetje liggen mit vree ien 't hart?"
„Och, wat zè 'k joe doar van
l) Kwonnen = gekwijnd.
Schuttelkast = letterlijk: schotelkas, kast voor het aardewerk.
3) Over deel = over de vloer.



zeggen, Menkveld. Bie tieden wel Moar den denk 'k ook weer: Woarom mag ik nou nait ien kroakstoulx) zitten ? As 'k nog moar zo'n beetje over deel kon wezen. Moar zóó .
„Altmoal opstand, jong", zei Dijkhuis. „Wat ik joe zeg, heur. Ie mouten worren als n kiend. Wat mien Voader mit mie veur het, da s goud. Ik mocht d'r van nacht op berre nog zoo bie bepoald worren, dat wie zo n rieke Voader hebben. Jong, 'k heb zoo zongen. 'k Zal de wondren goadesloan, die Gij hebt van ouds gedoan. Zoo mout 'took eerst mit joe worren. Ons Voader wait wel, op wat veur plakje wie wezen mouten. Och, joa, 'k heb guster nog lezen ien mien psalmbouk: Gij zult nwj leiden door uw road. Moar den
*) Kroakstoul = leuningstoel.



mou je 'n oetverkoren vat wezen. Doar gait niks of, heur. 'nVat ter eere. Mosse moar veul beden, jong".
„Joa, zai, dat is 't nou moar juust. Sums ken 'k nait beden".
„Altmoal ongeloof. Loof 't moar driest, heur. Moar ons Voader wait wel, hou Hai ons doar of ken helpen. Hest ja wel lezen, dat d'r wel viefdoezend mensken bei Jezus kwammen? Nee, nog meer, heur. Doar wassen den nog vrauwluu en lutje potjes bie. En den wassen discipelen d'r ook. Zai wollen nait looven dat Jezus al dei luu eten kon geven. Moar joa, heur. D'r bleven twoalf volle korven over. Tou mossen ze ook nog noar eerde boegen, om al dei stukjes ien körfkes te smieten. Wat zeilen ze stend 2) hebben. Moar ze kregen 'n gouje straf".
*) Stend = gesteend.



Menkveld glimlachte even om dit merkwaardig staaltje van uitlegkunde, maar dadelijk daarop werd zijn gezicht weer ernstig.
Och, kon hij óók maar spreken over de groote daden Gods. Dijkhuis sprak er wèl over en, in wat hij zei, leefde hij, maar Menkveld voelde zijn hart koud. Hij kon niet spreken, zooals hij dat wel moest.
Hij zuchtte.
Waarom bleef maar steeds die bitterheid in zijn hart, die bitterheid, die scheiding maakte tusschen God en zijn ziel? En waarom kende hij niet meer, zooals vroeger, die verborgen omgang met den Heere? Als hij bad, vond hij den hemel van koper, en, ach, hij was ook zoo biddeloos.
„Nait woar, Menkveld?"
»Wat heb ie zegd, Diekhoes? 'k Heb 't nait goud heurd".



„Joa, kiek, ik zee doar net tegen Van der Klai, dat wie eerst mouten leeren, hou ellendig wie binnen. Meloatsch, heur. As wie ons zunden moar zain. Och, och, mensken, 'k heb wel kropen op vlouer, as mien zunden veur mie kwammen te stoan. Ik ellendig mensk. Moar zoo wied mout 't mit ons kommen. Wie mouten eerst waiten, wat veur dikke deugnaiten wie binnen".
„Zoo is 't krek".
„Joa, Van der Klai, en doar willen wie nait an. Hailndal nait. Wie willen kop opsteken krek as 'njong peerd. Wie willen veuran ien tempel zitten. Hoogmoudige schepsels binnen wie. Ik en ie en Menkveld. Altmoal, heur".
„Hai, Diekhoes", zei Zwaantje, die den rijken Menkveld in 't gevlei wilde komen, „hou duurf ie 't zeggen. As d'r ain 't lutje potje wil



wezen1), den is 't Menkveld wel Dat wait wie ja altmoal".
„Zoo, Zwoantje? Waist nog nait beter? Wicht, wicht, duvel kon 't ja nait mooier zegd hebben. Nee, heur, hoogmoud zit net zoo goud ien Menkveld as ien joe en mie. Wat ie, Menkveld?"
„Joa, Diekhoes, hoogmoud is eerste zunde west".
„Krek as ie 't zeggen. Ien 't Paradies. En wat zol *t nou den wezen op dizze wereld! Niks as hoogmoud. En as wie dat nou moar tegen ons zulfs duurven zeggen".
Ja, kijk, dat was waar. Zeggen, in 't algemeen, dat de mensch hoogmoedig is, gaat gemakkelijk. Maar veel moeilijker is 't, tegen je eigen hart in te gaan en te zeggen, dat
*) 't Lutje potje wezen = 't kleine kind wezen. D.w.z. hij wil de minste wel zijn.



je zelf tot de hoogmoedigen behoort. Menkveld wist het wel En hij wist nog iets anders. Zie, dat de bitterheid niet wijken wilde, dat het gevoel van toorn zich als vastgezogen had in zijn hart, dat kwam van zijn hoogmoed. Hij, Menkveld, dacht immers, dat hij zoo'n voortreffelijk ouderling was; dat men lang zou moeten zoeken, voor men een geschikt man had gevonden, die zou kunnen zitten op zijn plaats.
Ja, 't was de hoogmoed van zijn hart, die hem parten speelde. Zóó was 't en niet anders. Men had hem gekrenkt in zijn hoogmoed en nu wilde de bitterheid hem niet verlaten. Menkveld schaamde zich. Wilde hij van zijn bitterheid en toorn verlost worden, dan moest hij zich verootmoedigen, moest hij weer zien, evenals vroeger, eigen onwaardigheid, eigen machteloosheid.



Menkveld schaamde zich, omdat hij eerst nu tot die erkentenis kwam; omdat hij eerst nu tot die erkentenis wilde komen.
O, hij had het wel geweten, reeds veel eerder, maar gekweekt had hij zijn hoogmoed en toen was het strijden tegen zijn bitterheid onwaarachtig geweest.
Maar... had hij dan toch geheel en al ongelijk ? Was 't dan niet waar, dat 't o zoo moeilijk zou zijn, voor hem een geschikt man te vinden?
Maar daar mocht hij niet aan denken. Hij moest denken aan eigen onwaardigheid en zich diep verootmoedigen voor zijn Heere en God. Wie was hij, dat hij zich-zelf verheffen zou?
Menkveld schaamde zich.
Zie, hij was hier gekomen als ouderling en God had hem leerling gemaakt. De oude Dijkhuis, dezon-



derling, was de Godsgezant geweest, de profeet, die hem wees op zijn zonde en schuld. Nu verlangde hij er naar weg te komen, alleen te zijn op den donkeren weg naar huis, om ongestoord te kunnen denken: om ongestoord te kunnen bidden ook.
Maar zóó kon hij toch niet gaan. Hij was hier gekomen als ouderling. Hij had hier zijn werk te doen. Hij moest hier een goed woord spreken voor den Meester, maar ach, hoe zou hij dat kunnen, nu, nu zijn hart zoo vol was en nu hij 't allereerst tot den Heere verlangde te spreken over zich-zelf.
Och, was hij hier toch maar vandaan. — — <—
„Ik zeg, Menkveld — — —"
Wat? Sprak Dijkhuis hem aan en hoorde hij 't niet eens ?
„Joa, Diekhoes?"
„Ik zeg net, dat duvel preeken ken



as^ de beste doomnie. Jong, hai het zo'n kloar verstand. Hai ken joe bie tieden mit biebelteksten om ooren gooien, da'j joe gain road meer waiten. 'k Heb ien vrouger tieden wel ais stend van benauwdighaid, heur, as duvel zee. Doar stait geschreven. Joa Van der Klai, da's woar. Moar hai wil den aibels gauw d er tusken oetkniepen, as ie moar begunnen te beden. Joa, heur, Zoo is 't en nait ans".
„Beden mou j', dat is zoo".
„Joa, Van der Klai. En nou mou 'k weer verloopen, moar den zei 'k eerst 'n luudend1) gebed mit joe doun".
„Hou komst d'r bie", riep Zwaantje. „Wie hebben hier toch 'n olderling bie ons. Menkveld, ie willen ja wel mit ons beden?"
*) 'n Luudend gebed = een gebed, dat in de tegenwoordigheid van anderen wordt uitgesproken.



„Nou, den is 't mie ook goud", stemde Dijkhuis toe, maar Menkveld zei: „Ie binnen 't oldste van ons altmoal. En nou zei ie beden en wie zeilen stil wezen".
Toen snoot Dijkhuis met een kleine vingerbeweging zijn neus, zuchtte diep — — — en bad.
Over de menschen in 't kleine vertrek kwam een groote stilte. De oude man sprak tot God, zooals een kind tot zijn vader spreekt. Zóó bidt alleen iemand, die zelf klein is geworden, en nu, vertrouwend opblikkend naar den Vader, weet, dat hij gehoord wordt en verhooring zal ontvangen; zóó spreekt alleen iemand, die heel dicht leeft bij den Vader, die de Vaderhand voelt en aan het Vaderhart schuilt. Wat deerde het, of de oude Dijkhuis het in zijn bidden niet nauw nam met de taal; wat deed het er toe, of hij het een of ander



schriftwoord verkeerd te pas bracht; hij bad, hij smeekte, hij pleitte, bij den troon der genade, hij stond voor God,
Oamen". Menkveld stond op, en, toen hij Dijkhuis een hand gaf, zei hij; „Zalig zijn de reinen van hart, want zij zullen God zien". , De oude man begreep niet, waarom Menkveld juist die woorden zei, maar hij antwoordde toch: „Joa, en wel dat mag looven, nou, dei is op 't gouje plakje".
Het viel vrouw Menkveld op, dat haar man in de dagen, volgend op het bezoek aan Van der Klei, zoo heelemaal veranderd was. Zeker, hij zei nog weinig, maar hij was in zijn spreken toch veel vriendelijker en zachter en er was een groote teederheid gekomen in zijn oogen.
Menkveld had God weer gevon-



den. Diep had hij zich verootmoedigd en schaamrood sloeg hij de oogen neer. Hij, de hoogmoedige, die dacht dat God het eigenlijk niet buiten hem kon stellen, die hoog neerzag op een Veerman, omdat deze aan ziekbedden zijn werk van ambtsdrager niet zou kunnen verrichten, had het nu wel anders geleerd. Met heilige jaloerschheid was hij vervuld geworden, toen hij Dijkhuis, de zonderling, mocht hooren bidden; wat had hij dan te vragen, of er in de gemeente wel geschikte krachten zouden zijn? Daar zou God wel voor zorgen. Nog meer. ^ Nu zag Menkveld weer de leiding Gods. Ja, dat besluit van finale aftreding was menschenwerk, dat wist hij wel, maar God had er gebruik van gemaakt, om hem te treffen in zijn geestelijken hoogmoed,



die was zijn verborgen zonde, door geen mensch geweten. God had er gebruik van gemaakt om hem weer ootmoedig te doen zijn en stil; een kind, dat alles, alles, vertrouwend legt in de handen van zijn Vader.
Zie, nu hij zich verootmoedigd had, week ook de bitterheid uit zijn hart. Nu kon hij er kalm aan denken, dat hij straks geen ouderling meer zou zijn. En nu kon hij ook weer bidden.
Toen 't weer Zondag was en 't gezin na den avondmaaltijd nog aan tafel zat, nam Menkveld bij de huiselijke godsdienstoefening zijn psalmboek en zijn vrouw hoorde zijn stem van aandoening trillen, toen hij zei:
„Nou zei wie zingen;
Mijn hart verheft zich niet, o Heer, Mijn oogen zijn niet hoog; 'k verkeer,
Ik wandel niet in 't geen te groot, Te vreemd is voor Uw gunstgenoot.



• Mijn ziel die naar den vrede haakt En 't morrend ongenoegen wraakt, Is in mij als een kind gespeend, En heeft zich met uw wil vereend/'
Op twee achtereenvolgende Zondagen was in het kerkportaal een groote bus geplaatst geweest en de manslidmaten hadden daarin, ernstig en waardig, hun papiertjes, waarop geschreven waren de namen van hen, die ze voor ouderling geschikt achtten, gestoken.
Heel de gemeente was nieuwsgierig naar den inhoud van de bus en zij, die nog nooit voor een zitten in den kerkeraad in aanmerking waren gekomen, koesterden nu de stille hoop, ook eens te mogen plaats nemen in de bank vóór in de kerk.



't Allernieuwsgierigst echter waren de ouderlingen en diakenen, en, toen zij vergaderden met het doel, nu de bus te openen, konden ze onmogelijk hun groote belangstelling verbergen, hoewel ze, als ambtsdragers, het in gewone tijden beneden hun waardigheid zouden geacht hebben, den schijn aan te nemen, als zouden ze te nieuwsgierig zijn.
Stoppelman vooral moest wel telkens opnieuw naar de groote bus kijken, die midden op de tafel was geplaatst; kijken moest hij ook naar het stevige hangslot, dat toch straks naast de bus zou liggen, en van het voorlezen der ingekomen stukken hoorde hij niets.
Jongens, die bus! Straks zou het blijken, dat ook nu weer die boerenheerschappij ten einde spoedde; natuurlijk, de burgers en arbeiders zouden wel verstandig geweest zijn.



Menkveld alleen was heel kalm. Nu hij weer vrede had met God; nu 't. ook weer vrede was geworden in zijn hart, kon die bus hem geen kwaad meer doen en zelfs het zegevierend lachje van Stoppelman maakte hem niet boos; hij zou straks als ouderling aftreden en zoo was 't goed; nu zou God wel den rechten man aanwijzen, al zou Hij daartoe ook het verkeerde inzicht van menschen gebruiken.
Dominee Veldhuis was minder gerust, 't Liet hem lang niet onverschillig, wie, nu Menkveld heen moest gaan, diens plaats zou innemen. Zuchtend maakte hij zich eindelijk gereed, voor het openen van de bus.
't Slot knapte en weer glimlachte Stoppelman.
Eindelijk! Gelukkig! De opgevouwen papiertjes ritselden op de tafel; ze schoven over elkaar heen; één viel op den grond. Stoppel-



man bukte zich haastig, bang dat een ander hem vóór zou zijn.
Hij had het papiertje wel graag willen openvouwen maar dat durfde hij toch niet.
„Hier, doomnie, nog ain".
„Dank je wel".
Halzen rekten zich, oogen zochten het witte hoopje op de groote tafel. Veerman liet zijn pijp uitgaan. Menkveld bleef kalm zitten, 't Scheen wel, of alles hem niet aanging, hem koud liet.
Even een tellen, en — —
„Nee, doomnie, dat braifke tel ie tweimoal".
„O, zoo, Stoppelman ? Tweemaal, zeg je? Nou, *t kan wezen. Nog maar eens weer van voren dan".
„*t Zei mie toch ais nei doun, wat dat worren zei", fluisterde Veerman den naast hem staanden Stoppelman toe.
♦Joa, mie ook. Nou, nou zei 't begunnen".



Langzaam opende dominee Veldhuis het eerste briefje.
Hij las — — — hij wachtte even — —* .— hij glimlachte. Toen zei hij: „Menkveld".
„Wat, doomnie?"
„Ja, Stoppelman, 't Staat er: Menkveld".
„Dat braifke is van onweerde, doomnie. Ollen mouten ja altmoal oftreden. Dat hebben wie ja besloten".
„Joa zeker", viel Veerman in, „van onweerde".
Stoppelman strekte zijn hand reeds naar het ondeugende briefje uit, maar dominee Veldhuis weerde hem af.
„Niet te haastig, broeders. Wij willen immers weten, wat er in de gemeente leeft. Daarom hebben we besloten, dat de manslidmaten briefjes zouden inleveren. Nu moeten we maar niet dadelijk dat eerste briefje van onwaarde gaan verklaren".



„Moar, doomnie — — —"
„We zullen er straks wel over spreken, broeders. Laat ons nu eerst verder zien. Stoppelman, je staat er toch zoo dicht bij; kijk jij de briefjes, die ik gehad heb, na?"
„Joawel, doomnie".
Weer werd het stil, héél stil.
Toen las dominee Veldhuis: De ouden moeten wij houden".
„Da*s ook wat", zei Stoppelman.
Dominee Veldhuis ging voort met zijn werk en ja, daar kwamen óók briefjes, zooals Stoppelman en Veerman die begeerden, maar telkens en telkens toch weer klonk het uit den mond van dominee: „Menkveld ... Menkveld... Menkveld". Eindelijk kwam 't laatste briefje:
„Menkveld er uit? Dat is een kruis! Waarom gaat Veerman niet
naar huis?"



De broeders keken elkaar aan en zwegen.
Eindelijk zei Veerman: „Tou, Stoppelman, tap mie nog ais ien1)".
Dominee Veldhuis stak zijn pijp op. Hij haastte zich volstrekt niet. Hij zat maar stil te glimlachen. Eindelijk begon hij: „Nu, broeders, de gemeente heeft gesproken. Veel zal ik nu niet zeggen en dat is ook niet noodig. Ik zou alleen willen vragen, wie der broeders, nu de gemeente zóó duidelijk gesproken heeft, nog het besluit van finale aftreding zou durven handhaven?"
Heel stil was het op „*t zoal" en voor 't eerst sedert zijn diaken-zijn durfde Stoppelman niet het woord vragen.
Even keek dominee Veldhuis naar
l) Tap mie nog ais ain =e schenk mij nog eens een kop koffie in.



Menkveld, maar die zat stil, de oogen gesloten. Toen zei dominee:
„Ik zou broeder Menkveld wel willen verzoeken, zich een oogenblik te verwijderen. Ik geloof, dat de broeders zich dan vrijer kunnen uitspreken".
Menkveld stond, zonder iets te zeggen, op.
„Ga je zoo lang naar mijn vrouw, Menkveld? Ze zal wel in de huiskamer wezen".
„Goud, doomnie".
Na 't vertrek van Menkveld begon dominee Veldhuis:
„Broeders, de gemeente heeft gesproken. Ja, ik weet wel, dat er tegenwoordig bij velen het verlangen is, met al 't oude te breken. Daar is iets goeds in. Ik zal 't niet ontkennen. Maar er is ook veel verkeerds in. Ja, Stoppelman, veel verkeerds. Maar onze tijd wil nu eenmaal verandering



en wij behoeven daarom elkaar niet zwart aan te zien. Wat zeggen ons die briefjes nu? Dat 't grootste deel van de lidmaten, niettegenstaande dat verlangen naar verandering, toch Menkveld als ouderling wil houden Ik geloof werkelijk, dat de gemeente ons hier een lesje geeft. Natuurlijk, ik vind het heel goed, dat zij, die vanwege hun gaven in aanmerking zouden kunnen komen voor ouderling, niet steeds van het ambt geweerd worden, omdat men de zittende broeders wil laten zitten. Wanneer we echter een man hebben als Menkveld, die zóó lang en zóó trouwde gemeente heeft gediend, en die niet zoo gemakkelijk te vervangen zal zijn, dan geloof ik niet, dat wij nu maar moeten zeggen: hij zal toch weg. Ik zou daarom willen voorstellen, op ons genomen besluit terug te komen. Wij zullen dan weer een '



tal maken zooals vroeger en od dat ^zetten wij ook onze9n aftraden
Niemand der broeders had den moed het voorstel van dominee Veldhuis te bestrijden. Stoppelman en Veerman, de beide woordvoerders scLl?emocraten< h*lden zich stil, be,e" mef al9eineene stemmen vadbt°fn'fh£t 9enomen besluit l*t\ fi£ aftredin9 in te trekken. Menkveld werd weer binnengeroepen en dominee deelde hem
M Wf 6r besloten wa*„JNu de gemeente zoo duideliik gesproken heeft, broeder, en kerkeraad van oordeel is, dat gy
de qKÏ?A ZUlL kunnen doen voï zettfn i " Heerenaa» deze plaats, zetten we u gaarne op het tal. waar-
hëbbeï te^doen"* ^ ^ Zal Menkveld schoof onrustig op zijn



stoel heen en weer. Hij deed moeite om te spreken, maar hij kon niet.
Stoppelman keek hem aan. „Zóó geern wil ol' ien kerkeroad blieven", dacht hij, „hai is d'r kant verlegen onder". ,
Maar nu sprak Menkveld toch.
„Doomnie, ik bin bliede, dat kerkeroad op dat besluut is terugkommen. 'tWas gain goud besluut. Doar kennen olderlingen wezen, dei zóó goud heur wark doun en dei nog zóóveul veur gemainte doun kennen, dat wie ze moar zoo nait kennen ofdanken.
Moar... tot dei olderlingen heur ik nait".
Wat was dat?
De broeders keken Menkveld aan. Stoppelman deed zijn mond al open om te zeggen: „Doar main ie niks van".
Maar Menkveld ging voort: „Tou



doomnie dei braifkes oplas, bin 'k verlegen worren. Bliede was 'k ook. Dat ik zóó 't vertrauwen van gemainte heb, dat dut mie goud. Dat mou 'k zeggen, 'k Har docht, dat t anders was. 'k Zei nooit vergeten, wat ik dizze oavend mos ondervienden. Moar... ie mouten mie nait op t tal ploatsen".
Dominee Veldhuis schrok op. Hijwas zoo blij geweest, dat alles nu weer in orde was, en .. . wat mankeerde Menkveld nu? Hem niet op t tal plaatsen? Hoe kwam hij er bij! }
"Waarorn niet, Menkveld?" „Dat zè 'k joe zeggen, doomnie. lou kerkeroad dat besluut nomen net van flnoale oftreden, bin 'k kwoad west. Hail kwoad. Joa, Stoppelman, K heb joe ofgrauwd. 'k Was ook kwoad op Veerman, 't Is goud, heur, dat ie ien dizze doagen nait bie mie



binnen kommen, 'k Loof nait, da *k joe hand langd har".
Geen der broeders keek meer naar Menkveld. Ze zaten met de oogen neergeslagen.
Ja, ze waren eenvoudige menschen en ze zeiden wel eens ruwe woorden; ze voelden ook niet heel fijn, maar nu voelden ze de zelfvernedering van Menkveld als een vreemde pijn, die knaagde aan hun hart; ze zouden hebben gewild, dat Menkveld zich nu maar stilhield; dat het nu met die zelfvernedering maar gedaan was. Sommige van de broeders voelden óók onder Menkvelds spreken eigen kleinheid en eigen zelfzucht. Ze zagen hém groot in zijn zelfvernedering en daarom zagen ze zich-zelf klein.
Maar nu was het genoeg. Nu moest Menkveld stil zijn. Alleen, niemand had den moed tot hem te



zeggen: zwijg nu toch» en d sprak Menkveld verder.
-Joa. 'k was kwoad, moar God het mie wel weer op 't gouje padie
ïïï^i k ?* 2aiD' dat mi^wark hailndal niks was en d'r hail wat
hdmoaten binnen, dei veul en veule
beter olderling kennen wezen. En
nou wol k joe wel vrundliek ver-
zuiken: zet mie nait op 't tal 't Is
nait goud veur mie. 'k Heb nou
mien hoogmoud overwonnen. Toa
doomnie, heur, 'k heb overwonnen,'
moar duvel is loos en, as ik older-
hng bleef, den kon ik nog wel ais
weer hoogmoudig worren. Nee, ik
neftal" D M ^ m°ak ie 'n Menkveld zweeg en niemand sprak tot eindelijk Veerman met een schorre stem zei: „Doomnie, ik was nait bliede. tou ik zag, wat gemainte wol. Moar nou zeg ik-



Menkveld mouten wie hollen/; Wie kennen hom nog nait misken".
Stoppelman, die toch niet langer kon zwijgen, riep: „Ie hebben schoon geliek".
De andere broeders haastten zich, te verzekeren, dat ze er óók zoo over dachten.
Menkveld zweeg.
Hij had méér gesproken dan ooit te voren; nu zat hij stil op zijn plaats, erg verlegen, maar aldoor was het in zijn hart: God heeft mijn berouw aangenomen. Hij gaf mij dezen avond daarvan in de uitspraak der gemeente de verzekering.
Dat was bijna te groot voor hem, dat maakte hem al te gelukkig; hij werd er stil onder.
Daar hoorde hij, dat dominee Veldhuis zei: „Mij dunkt, broeders, wij moesten onzen broeder een week bedenktijd geven. Het zou niet goed



zijn, jdat hij overhaast een besluit nam/'
Menkveld knikte. Hij wist, dat hij bij zijn besluit zou volharden, maar waarom zou hij, als de broeders dat liever wilden, den bedenktijd niet aanvaarden? 't Zou voor hem geen bedenktijd zijn, maar een tijd, om te bidden en te danken/'
Toch... en Menkveld maakte zich nog eens tot spreken gereed.
„Nee, doomnie, 'k loof nait, dat dat goud veur mie zol wezen. Hoogmoud kon nog wel ais weer kommen. En den kwam stried ook weer en doar bin 'k bang veur. 'k Bin n zundig mensk en wie mouten verzuiking nait opzuiken. Wat ik zegd heb, dat heb ik zegd en doarvan ken k nait terug kommen. Nou zei ie wel begriepen, dat 't gain stiefhaid van mie is, nè? Ik ken nait ans." „Dan, broeders", zei dominee,



„moeten we in 't besluit van onzen broeder berusten. En, ik geloof, dat we deze vergadering dan nu maar moesten sluiten ook. Over het tal kunnen we dan de volgende week wel praten."
Gewoonlijk vroeg dominee een der broeders, voor te gaan in dankgebed, maar nu deed hij dit niet. „Laat ons bidden'*, zei hij, en de broeders stonden op.
De hoofden bogen zich en in de diepe stilte, die de vergaderzaal vulde, klonk dominee's smeekende stem: „Hemelsche Vader, leer ons allen worden als de kinderkens, want hunner is uw Koninkrijk. Leer ons de ware zelfvernedering kennen, opdat wij het ambt, dat Gij ons hebt toevertrouwd, overeenkomstig onze roeping mogen vervullen. Wees met den broeder, die zulk een ernstig besluit nam en laat ons allen maar



dicht mogen blijven achter den Heiland, die in dienstknechtsgestalte Zijn Goddelijk werk hier op aarde heeft verricht, en die, nu in den hemel, de kracht der zonde in onze harten wil verbreken. Amen."
Toen de broeders heengingen, waren ze nog stil en toen Stoppelman en' Veerman aan Menkveld de hand ten afscheid reikten, deden ze het met schroom, want zij hadden hem gezien in zijn zelfvernedering en ze wisten, dat hij in den strijd tegen de zonde meer dan overwinnaar was gebleven.



STILLE JAANTJE
„Mosse d'r moar ais mit Jaantje over proaten, boer", zei vrouw Wiersum tot haar man, die in de huiskamer tegenover haar zat. „Zoo ken 't nait langer. As dat wicht zich votgooit en vrijt mit n knecht, den mouten wie . as olders toch beter waiten".
De jonge Hendrik Wiersum, die in een landbouwkrant las, keek nu even zijn vader aan. Wat zou die er van zeggen? O, hij wist het wel, Jaantje kon geen kwaad bij vader doen. Zij was immers zijn lieveling.
Maar nu... zoo'n schandaal. Daar



zou de oude man toch 't zijne van moeten zeggen.
Kijk vader eens verlegen wezen. En wat had hij lang werk, om zijn lange pijp bij 't kooltje in de kachel aan te steken. En die roode kleur kreeg hij niet alleen van de kachelwarmte.
Hendrik knipoogde moeder eens even toe. Moeder moest maar volhouden, dan £ou vader straks wel toegeven.
„Hest mie toch wel heurd, boer? Zoo ken 't nait langer, 'k Droag tkiend ja nog laiver noar 't kerkhof as^ da' 'k beleven mout, dat ze mit zo'n arbaidersjong trauwt. Dat Jaantje zich nait oogen oet kop schoamt".
^ „Joa, joa, 'tis 'n boudel". I (De oude Wiersum streek verlegen met de linkerhand over den baard. Kon hij maar een eind aan 't gesprek



maken! Kon hij maar weggaan, naar den deel, in de schuur. Maar *t was avond en koud en hij moest blijven zitten in zijn leuningstoel bij de kachel en hij zou eindelijk een besluit moeten nemen. Zóó kon 't niet blijven, neen. Zijn vrouw begon toch telkens weer over die vervelende vrijerij; dat ging nu al dagen achtereen.
Ja, ja, 't was niet te ontkennen. Jaantje was onverstandig. Wat moest er nu ooit komen van die verkeering. Had Wiersum vooruit maar alles kunnen weten. Dan zou Klaas zeker nooit als knecht op de boerderij gekomen zijn. Maar nu . ,.
„Vrauw, tap mie nog ais ien".
„Joa, boer, moar hou mout dat nou mit Jaantje? 't Ken zoo nait en 't zei zoo nait".
„Pa, ie mossen moar ais heuren, wat veur proatjes ze ien 't loug hebben, 't Haile dörp is d'r vol van.



Or teuten hebben ons haile doagen op kor1)".
Vrouw Wiersum, die juist was opgestaan, om koffie te schenken, sloeg de handen in elkaar, dat 't klapte. *t Roomlepeltje viel, rinkelend, op de tafel en haar zwarte oogen brandden in 't voorhoofd als twee kooltjes. Nu liet ze zich, hijgend, in haar leuningstoel vallen. Ze voelde, hoe 't bloed haar steeg naar de wangen en dat was heel schadelijk voor haar; ze was zoo corpulent; ze zou een beroerte kunnen krijgen.
„Is 't woar, Hendrik? 'k Heb 't al docht. Doar is 't nou al zoo. Dat malle wicht. Ze brengt ons nog hailndal ien opsproak. Boer, dat ken zoo nait. 'k Ken van verdrait nait meer sloapen".
l) Op kor hebben = over iemand praten door 't gansche dorp.



„Joa, 't is *n boudel, 'n boudel".
De magere Wiersum keek verschrikt naar zijn dikke vrouw. Als ze zóó begon, ja, dan zou hij wel moeten toegeven. Eerder bedaarde ze toch niet.
„Doe altied mit dien boudel. Kenst niks ans zeggen? Hou waist, Hendrik, dat ze over ons proaten?"
„'k Heb toch ooren an kop, moeke. Ien jachtwaid hebben ze mie ook al vroagd, wanneer 't bruloft zei wezen en Larkens keek mie zoo roar an, tou ik bie hom 'n poar Zundagsche schounen bestelde".
„Wat, Hendrik? Het die kerel d'r ook 'n bek over open doan?"
„Nee, moeke, heur, dat duurft e ja lank nait woagen.
Moar ie kennen hom ja wel? Kop op zied, heur, en den: Hou is 't op ploats? Hou is 'tmit Kloas? Jaantje heb 'k ja ook ien 'n haile toer nait



zain. Ien tiedstieden nait. 't Is 'n dikke maid, heur. Allerlaifst".
„Nou den, boer, hou zei 't worden. Wilst doe d'r mit Jaantje over proaten, of zei ik 't doun?"
„Joa, hai, wat 'n boudel. Woarom het 't wicht..."
„Dat is nou ainmoal zoo. 't Wicht wil ja toch nait om liek en nou mouten wie zain, dat 't weer veur elkander komt. Zei ik ..."
„Nee", zei Wiersum haastig, bang, dat zijn vrouw te hard voor Jaantje zou zijn. „Den zei ik 't wel doun".
„En vent mout vot. Morgen".
„ Hai, wat is t wat .
„Nee, wat ik die zeg. Morgen. Dat gevrij mout oet wezen. Is mie dat ook wat? Da's ja haindal gain boudel geliek".
„Ik ken jong toch moar zoo nait votjoagen".
„Den zei ik 't wel doun".



„Joa, moeke", begon Hendrik weer, „Kloas kikt ook al zoo brutoal, of hai haile wereld te kommendairen het. Dei vent het toch zukke glenne oogen ien kop".
„Dat zeilen wie hom den wel ais leeren. 'k Loat mie nait offrontairen van zo'n arbaidersjong. Nog nait, heur. 'k Wol nog laiver. 'k Bin den toch wel zoo verkeerd, as ik an dei vent denk".
„Joa, 'k bin ook glen ien hakken, moeke. Jong moakt joe ja biendens".
„Zol hai dat nait ? Nou, boer, wat zei d'r gebeuren?"
„Joa, hai, 't is 'n boudel".
„Dat hebben wie nou haile oavend al heurd. D'r mout nou 'n besluut nomen worren. Zei Kloas vot?"
„Nou... joa den. Wat mout, dat mout".
„En as Jaantje thoeskomt? Zeist't wicht den ais goud de woarhaid zeggen?"



♦Joa, hai, dat ken morgen toch ook nog wel?"
„Nee, dat mout nou, van oavend nog".
„Nou, 'k zei wel ais zain".
„Nee, nait zain, moar doun. Altied dat oetgestel. Da's mie niks weerd. Altmoal bangighaid".
„Nou, van oavend den. Moar holt joe den ook ais stil. Hai, is dat n levent! Joa, doe ook, Hendrik".
„Ik? En ik zeg haile oavend ja gain woord".
„Joa, 'k wait 't wel, Jaantje ken gain goud bie die doun".
„Nou, pa ...
„Wees nou moar stil", vermaande vrouw Wiersum.
„Pa het nou te veul mit Jaantje te doun en den most hom nait om kop soezen. Nou, doar komt Jaantje. 'k Heur *t wicht ien gang".
„Hol ie joe d'r den boeten", zei



Wiersum snel. „Hai, dat arme wicht".
„Arm wicht? 't Is 'n ..
„Stil nou. Hai, 't is nou mooi genog west".
Vroolijk en opgeruimd kwam Jaantje de kamer binnen. De frissche wind had haar wangen rood gekleurd en daar blonk in haar oogen een zachte blijdschapsglans, alsof zij, zoo stil voor zich zelf, genoot bij het denken aan een vreugde, nog maar pas gesmaakt.
Vrouw Wiersum stak haar dikke onderkin uitdagend vooruit, 't Uitzicht van Jaantje beviel haar niet. Zeker had Klaas haar van Oldencate teruggehaald.
„Dag pa, en moeke, en Hendrik".
„Dag, Jaantje, zei Wiersum, „kold, nè?"
„Kold? Nee, pa, 'k bin lekker warm".



"Dag, Jaantje", zei ook vrouw Wiersum en ze voegde er bij: „Dat geloop en gevlaig noar 't loug smoakt mie niks. *t Mout moar ais oet wezen mit dat gesjouw".
„Heden, moeke, mout ik den nait noar kesoatsie? En ken Hendrik mie mond nait gunnen, as ik hom gouj'n oavend zeg?"
,,Het nog wel tied", zei Hendrik. „Het nog wel tied, heur. Heur eerst moar ais, wat pa die te zeggen het".
„Pa ?"
Jaantje keek haar vader nieuwsgierig aan. Ze was een klein beetje angstig ook. Zou er iets wezen ? Iets over... Klaas?
„Hendrik, kenst die d'r weer nait boeten hollen?" vroeg Wiersum. ..Wat ik Jaantje te zeggen heb, zei
, h*** wel zeggen, as ik allinnig mit heur bin".
»»Nee, nee", riep vrouw Wiersum.



„Hier zei 't gebeuren. Dat gesmoes
moakt mie nog roazend. Maggen wie
't weer nait heuren? Tou, boer, zeg » tt t nou *
„Joa, hai! 't Gait weer krekt as altied, Ik mout 't zeggen, moar ie zitten d'r mit 'n stok achter. Holt joe den stil".
„Wel zegt d'r den wat?" vroeg Hendrik.
„Stil wezen, Hendrik. Hest d'r niks mit van neuden".
„Joa, moeke, dat heb 'k al. As ik noar 't loug goa ..."
„Stil, Hendrik, zeg 'k die. Wel is hier boas?"
Hendrik zweeg. Hij zag, hoe moeder de dikke onderkin vooruitstak en de rechterhand, tot een vuist gebald, op tafel legde. Nu was het tijd, om te zwijgen, hij wist het wel.
„Moar wat is d'r den toch?" vroeg Jaantje. „Ie zitten doar ja



altmoal, of d'r 'k wait nait wat te doun is",
„En is dat d'r den nait?" barstte vrouw Wiersum uit.
„Doe lelke nicht. Doe malle aibel. Schoamst die nait? Hest 'n bolbred veur kop, ans begriep 'k mie d'r niks van. Lopst ja mit ons vent. Hai doe! Moar 't zei nou oet wezen, heur".
„Wel zol 't Jaantje zeggen, vrauw?"
„Joa, dat wait ik wel. Zeg 't den ook. 'k Ken mie ja nait meer stil hollen, 'k Bin broadens. Wicht, wicht, ik kon, ik kon die. .
Vuurrood in 't gezicht en hijgend naar adem, leunde de dikke vrouw achterover in haar stoel.
„Bist... Bist. .. mien dood nog. Den hest. .. hest dien zin. Doe . doe .. . Wicht, ik ..
„Stil, vrauw. Hai, moakst die ja nailndal overstuur. Jaantje, ik zei die t wel zeggen. Mosse dien verstand



gebruuken, mien wicht, heur. Hest t nait kwoad maint, dat wait ik wel, moar moeke het geliek. D'r ken toch ja nooit wat van kommen mit Kloas. Joa, wicht, hai, wat is 't 'n boudel".
"Waarom ken dr niks van kommen, pa?
„Och, dat waist ja wel. Dat begripst ja wel".
„Dat begript 't wicht nait", riep vrouw Wiersum woedend. „Zai is net as doe. Altied ans as n ander. Krigst zoo ja nooit 'n boer, wicht. Wel wil die hebben? 'n Wicht, dat mit n knecht vrijt. Mensken wiezen die ja mit vinger noa. 'k Schoam mie ja dood. Doe lelke wicht, da's bisse. Moar 'k zei die".
Jaantje zweeg. De aanval was zoo onverwachts gekomen en ze wou wel spreken, maar ze kon niet. Ze stond te trillen op haar beenen. Tranen drongen zich in haar oogen; ze



moest moeite doen, om zich in te houden.
Daar zag ze Hendrik lachen; zoo stil-geniepig.
Zij zag dat leelijke, gluiperige trekje komen om zijn mond; die rimpels in zijn magere wangen.
't Bloed steeg haar naar 't hoofd. Neen, zóó zou 't niet.
„Ik zei zulf waiten, wat ik dou."
„Zoo? Brutoal wezen? En dat tegen dien moeke? Moar nou is 't oet. Zeist beloven, dat 't oet wezen zei. Tou! Gauw!"
„Nooit."
„Watte? Boer, heurst dat? Da 's dien laive dochter ja. Altied hest 't wicht veurtrokken. Hendrik ken ja gain goud bie die doun. Nee, hol die moar stil, ik wait 't wel. Jaantje, nè?"
„Vrauw, mout dat nou zoo? Jaantje, doe magst nait brutoal wezen tegen moeke. Heur nou ais, wicht,



't zei nou wel mit dei vrijerij doan wezen, is 't nait? Wilst pa toch gain verdrait doun? En d'r ken ja toch niks van kommen/'
„Woarom den nait, pa?"
Nu stampte Jaantje met den voet op den grond van boosheid. Ja, ze had wel geweten, dat 't een harde strijd geven zou; nu kwam 't erop aan, vol te houden, nu moest ze krachtig willen. Nu zou ze...
„Woarom den nait, pa? Omdat Kloas gain centen het? Doar is hai ja gain spierke minder om. En 'k wil hom hebben en hai wil mie hebben. Doar is 't mit oet."
„Doar is 't mit oet? Nee, wicht, doar begunt 't mit. Hebben dien olders niks meer te zeggen? Niks meer? Hest dat ien kesoatsie leerd? Boer..."
Stil, vrauw, stil. Besloap die d'r moar ais op, Jaantje. En den is 't



beste, dat Kloas morgen vot gait/' „Kloas vot?" 't Meisje stond een oogenblik stil 't Was haar, alsof haar hart zou stilstaan. Neen, dat kon niet, dat mocht niet; Klaas zou blijven.
„Kloas vot? Gait dat moar zoo?"
„Joa, zeker," begon vrouw Wiersum opnieuw. Ze kon zich maar niet stilhouden. „Joa, zeker, dat gait moar zoo. Dei bongel van 'n jong. Dei het dat ja zoo mooi oetprakkezaierd. 'n Boerendochter, nè? En den was hai d'r boven op."
„Doar het e nog nooit over proat."
„Nee, dat zei wel zoo wezen. Doar is e ja veuls te slim veur. Moar loof 't maar driest, heur. 'k Wait 't wel. Wicht, bist gek. 'n Boerendochter mit zo'n vent. Hest 'n tiek ien kop? Is d'r ain van de zeuven bie die op loop?"
„Nee, moeke, moar 'k wil hom



hebben en 'k zei hom kriegen ook."
„Joa, moar den mout moeke eerst dood wezen. Veur dei tied d'r is, gebeurt 't nait."
„Nou, Jaanje, doe ..
"2'r is al 9eno9 over proat, pa. k Heb zegd, wat ik zeggen wol."
„Moar ik nait. Nee, boer, stil, ik wil dat wicht ais zeggen, woar t op stait. Nou beloven, dat 't oet zei wezen of ans te deur oet. Wat mainst wel? Is 't den nou nog nait mooi genog?"
„Hai, stil den toch, vrauw. Kloas gait morgen ja vot en den is 't ja vanzulfs oet."
„Nee, dat is 't nait. Den lopt Jaantje noar 't loug en den stait ze mit hom te vrijen op houken en hörns. 'k Wait 't ja wel."
„Lest 's oavends nog," zei Hendrik. „ k Heb 't zulfs zain."
„Doe gloeperd," viel Jaantje uit.



„Zei ik ais wat van die vertellen? Moar nee, bist mie te min. Moar 'k woarschouw die, heur. Doe halfmal. Mosse ais heuren, hou wichter over die proaten."
„Joa, mien wicht? Och, och."
„Goa weg, jong. 'k Ken die ja nait zain."
„En ik die nait," riep vrouw Wiersum, opnieuw boos.
„Vot. Noar berre. En morgen zei ik die ais even onder handen nemen. Wie zeilen den toch ais zain, wel boas is."
„Hai, wat is 't 'n boudel," jammerde Wiersum, maar Jaantje ging, 't hoofd opgericht, de kamer uit en hard wierp ze de deur achter zich dicht. Ze haastte zich de gang door naar 't opkamertje. Kom, ze moest maar naar bed gaan, dat was 't beste. Maar lang nog stond ze voor 't venster en zag ze in den tuin, maanbelicht.



Neen, ze zou Klaas nooit opgeven. Ze had hem beloofd, moed te houden en standvastig te zijn en haar woord brak ze niet. Ze had hem lief met heel haar hart; hem wilde ze en niemand anders.
Klaas, jongen, Jaantje blijft je trouw. Flinke vent, jij zou achteruit moeten staan bij een boer? Niets is er op je te zeggen, niets. Heb je geen geld? Jaantje geeft niet om geld. Ze wil jou, jou, jou. En ze zal je krijgen ook. En moeder zal ze laten razen en Hendrik mag lachen zijn geniepigen lach.
De oogen van 't meisje vulden zich met tranen.
Nu was ze niet boos meer, en neen, ze schreide ook niet van droefheid; die tranen kwamen, omdat ze liefhad, zóó lief.
Toen ze zich neerlegde, om te gaan slapen, fluisterde ze: „Hol



maar moud, heur, Jaantje holt ook wel moud. Dag, mien jong/'
Jaantje begreep wel, dat de strijd zwaar zou zijn. Och, met vader zou ze 't nog wel klaar kunnen spelen; vader was goed en had, naar Jaantje geloofde, niets tegen Klaas, maar met moeder en Hendrik was 't anders. Die klemden zich vast aan hun boerentrots, die niet toeliet, dat de zoon van een arbeider met een boerendochter trouwde. Moeder en Hendrik waren zoo hard en zoo hooggevoelend.
Jaantje begreep, dat ze al haar onverzettelijkheid zou noodig hebben, om te overwinnen, 't Beste zou misschien zijn, maar nergens meer over te praten. Als Klaas dan weg moest, welnu, dan moest hij maar gaan, maar daar veranderde de zaak immers niet van. Zij zou hem trouw blijven en zelfs moeder



moest eindelijk inzien, dat geen verzet haar baatte.
Zoo begon Jaantje haar leven van strijd. Klaas werd weggezonden, maar zij ontmoette hem nog wel, 's avonds, als 't donker was, op den eenzamen weg, en de korte oogenblikken, die ze in zijn nabijheid mocht doorbrengen, moesten haar heen helpen over veel donkere uren, over veel grievend leed.
Want moeder en Hendrik lieten haar niet met rust. Moeder schold op haar, zette haar achteruit, liet haar werken tot laat in den avond, om haar te verhinderen, op den weg naar Oldencate Klaas te ontmoeten. Hendrik viel haar aan met venijnige geniepigheidjes, onverwachte opmerkingen, die te dieper gevoeld werden, omdat zij er zich niet tegen verzetten kon.
Jaantje dulde en leed. Eens zou



het toch anders worden. Zoo zei ze ook tegen Klaas, als hij klaagde, dat hij haar maar zoo weinig zag, als hij haar beklaagde bovenal, omdat haar leven zoo eenzaam was en haar strijd zoo zwaar.
Eens zou het toch anders worden. Dan was alle verzet gebroken, zou moeder zelfs toegeven. Eens ... Maar dat „eens" kwam niet. Wel waren er telkens geniepige verdachtmakingen van Hendrik, wel de woedende losbarstingen van moeder. Wel was er ook dagelijks het stille verwijt in de droeve oogen van vader.
Dat pijnde Jaantje wel het meest. Van vader hield ze, en veel, véél zou ze voor hem willen doen, voor hem, den stillen, goeden man, die door zijn dikke, robuste, mannelijke vrouw altijd werd neergedrukt en overschreeuwd.



O, zoo vaak had Jaantje wel willen uitroepen: „Pa, pa, begriep ie den nait, dat 't gain ploagerij van mie is? Ik kèn Kloas ja nait opgeven. Ik mag 't ook nait. Ik mout mien woord toch hollen T'
Maar ze zweeg, ook, als na een driftbui van moeder, vader haar troosteloos aanzag en zij hem hoorde jammeren: „Hai, hai, wat is 't 'n boudel."
Ja. en dat was 't ergste, dat men vader haar stijfkoppigheid verweet. Hij had haar verwend, heette het; zij was zijn lieveling. En nu nog was hij zacht en goed voor haar. Alles was zijn schuld; Jaantje had ook zijn aard, die haar naar 't lage dreef.
Vader zweeg, als moeder haar verwijten als een stortbui over hem deed komen en Hendrik hem spottend vroeg, of Klaas straks ook de



boerderij zou moeten besturen. De oude Wiersum kon niet meer tegen vrouw en zoon op; hij ging hen 't liefst uit den weg, vooral, toen hij ziek werd en een zwaar, lichamelijk lijden hem eiken dag martelde. Het kankergezwel aan zijn hals deed zoo'n pijn en hij wist wel, dat hij niet meer genezen zou. Hij verlangde zoo naar rust. Och, als ze hem nu maar rustig lieten sterven, als hij zijn laatste dagen maar in vrede mocht doorbrengen. Maar nu, 't leven moest hem verbitterd worden door plagerijen en verwijtingen, 't Liefst was hij nog maar alleen, in de schuur, op den deel. Dan liep hij, de handen op den rug, langzaam op en neer, tot de knagende pijn hem even deed stilstaan. Dan jammerde hij zacht.
Jaantje was bang voor dat klagelijk gejammer; dat klonk als het



smartelijk gekreun van een dier, dat je hebt geslagen en nu in een hoek is weggekropen. O, als Jaantje maar iets voor haar vader had kunnen doen. Had ze hem maar voor een oogenblik verlichting kunnen bezorgen.
„Pa" zei ze soms, „is 't weer zóó slim T
„Joa, kiend".
„Zol ie nog ais nait noar 'n ander dokter goan?"
„Dat geft niks, mien wicht. Nee, dat geft niks".
„Ken ik wat veur joe doun? Joe wat geven?"
„Nee, kiend, niks. 'k Wol allinnig moar vree hebben ien hoes, moar dat wilst ja nait".
„Ik nait, pa? Ik gain vree?"
„Och, waist 't ja wel?"
En dan ging Jaantje aan den arbeid en de tranen in haar oogen hinder-



den haar in haar werk, en ja fa
toch TI9 ZeZiClL2e,f Wd af' °fhet toch maar met beter zou zijn, om
toe te geven, maar dat mocht ze immers_ niet, dat kon ze „w
en in Sgfn kWamen en 9in9en heen en ,n Oldencate vertelden de men-
Set\na r' WierSUm
het 'n S meerAZ,°U maken' "K«el net n pien ... Allernoarst**.
maa? h boerderii ]ieP de oude man nacL T/n,Weer' rusteloos- Des van 21Jn bed; dan hoorde Jaantje SoUll dC «ang /iep; 2
*t niet m~ T611, en dan kon ze i naarm!!r "lth°«den; dan moest
or> ?n * m t0e' lieP ze «et hem
- ontSnat0tEeYVerdeJank°U haar Sec 9r E° dan Zond vade' berre mS' " ,a ïoar weer noar
as 'n Zn T7 ft * zo° kold Stam- k Zei allinnig wel...



o, o! O, hou lank zei dat nog duren? Ik ken nait meer."
Dan, na den langen nacht, kwam er weer een dag met verwijtingen en plagerijen, met onrust en onvrede.
Op zekeren dag vroeg Wiersum, half wanhopig, aan zijn vrouw: „Holt dat den nooit op? Plagst mie nog dood. Zoo lank zelst gain last meer van mie hebben. Loat mie nou nog 'n beetje mit vree'\
„As doe moar wolst. Jaantje dut alles veur die, as doe heur 't moar vragst. Joa zeker. Moar doar bist te stietf tou".
„Ik mag 't wicht ja nait dwingen". ' „Zigst wel ? Wilst nait. En den mout ik schuld moar hebben, nè? Ik en Hendrik. Jong wordt d'r ja moager van, dat Jaantje zich votsmit an zo'n vent".
„Wat wilst den?"
„Loat Jaantje beloven, dat 't oet wezen zei".



„Och, dat wil ze ja nait".
„Al woar. Probaier /t moar".
Langzamerhand begon Wiersum te denken, dat het zóó misschien nog t beste zou zijn. Als hij Jaantje eens kon overhalen, zich naar haar moeder te schikken, dan zou er weer rust zijn op de boerderij; zou hij in vrede kunnen sterven. En was het ook niet 't beste voor Jaantje? Als nij er straks niet meer zou zijn, stond ze heelemaal onbeschermd, hing ze at van moeder en Hendrik. Als ze
„xx^ uucycvcn. uan zou
alles goed zijn. Wiersum aarzelde
n°9' A1J' Wilde 2ij'n dochter niet dwingen. Maar zijn vrouw liet hem niet met rust; ze hield aan, vroeg en dwong en... eindelijk gaf hij toe.
1 oen Jaantje eens weer in den nacht met hem heen en weer liep
\xr l 9ang' be9°n hii er over. -Wicht, hou mout 't worden, as



ik d'r nait meer bin? Hai, dat is ja gain levent. Dat kenst ja nooit oetnollen'\
„Och, pa, denk moar nait an mie".
„Ik ken 't ook ja nait meer oethollen, Jaantje. 'k Heb zo'n pien en moeke en Hendrik soezen mie al om kop. Elke dag is 't zulfde weer".
„Joa, dat is 't slimste, pa, dat ze joe ook nait mit rust kennen loaten".
„Och, wicht, 'k bin sums soo benauwd, 't Duurt nait lank meer mit mie".
„Hai, pa, zoo mouten ie nait proaten. 't Ken ja nóg wel weer beter worren".
„Nee, dat ken nait. Ik wait 't wel, heur. En dat is ook ja nait slim, mien wicht. Pa duurft wel starven, heur Jaantje. Moar dat ie den zeilen leven ien hoat en nied, nee, dat ken 'k nait opkriegen.



Woarom mout dat den toch zoo, Jaantje? Woarom wilst nait tougeven? „Och pa, dat ken 'k ja nait". Ze snikte. Ze zou immers zoo gaarne doen, wat haar vader van haar vroeg, maar dit kon ze niet doen. Dit offer was te groot. Dit ging ten koste van haar levensgeluk. Neen, ze kon niet toegeven.
„Als ik d'r nait meer bin, Jaantje, hou mout 't den?"
„Och, pa, proat toch zoo nait". „Joa, wicht, dat mout al. Pa is nait bang veur 't starven, heur. Joa, 'k wait wel, 'k heb 'n haile bult verkeerde dingen doan; 'k mos beter tegen moeke en Hendrik opproat hebben en .. /'
„Nee, pa, ie wassen altied goud." „Joa, tè goud. Nee, Jaantje, ik wait 't wel, heur. Maar ik wait ook, wel mien zunden droagen het. Ik bin borgen, heur".



„O, pa, pa ..."
„Joa, wicht, moar k heb zörg om die".
„Dat komt ja wel veer veur elkander, pa. Moeke zei.. /'
„Nee, Jaantje, nee, dat komt nait weer veur elkander. En ik wil dit leste tiedje ook zoo geern rust en vree hebben. Mout ik den zóó starven ? Mout dat T'
„Pa, ik ken nait".
„Nee, kenst nait. En pa wait gain road van pien en 'k heb gain ploatske, woar 'k mit vree ken starven. Nou, goa den moar vot. As doe den niks veur pa wilst doun, is 't ook goud."
„O, pa ... pa . . ."
En weer snikte ze *t uit. Nu wist ze wel, nu moest ze toegeven; ze voelde, dat ze bezweek.
En ze wilde zich vasthouden aan haar liefde, haar levensgeluk, haar



\een en haar aL Ze voelde ook wel, koe wreed vader eigenlijk was in zijn aandringen; ze wist, dat hij geen recht had, haar dit te vragen, maar ze hoorde vader jammeren; ze wist ook, dat die pijn ondragelijk was en dat hij, de oude, zwakke man, niet meer begreep, hoe groot net offer was, dat hij van haar vergde. Moest ze dan . .. moest ze .. , Bij 't schemerig licht van de kleine petroleumlamp, die stond in de gang bij de voordeur, keek ze haar vader aan door haar tranen neen.
Ze kon hem rust geven en vrede, als ze maar één woord sprak. Ja, ze kon, als ze dat woord wilde spreken ten koste van haar levensgeluk. In dien nacht brak er iets in naar; gaf ze haar verzet op en met naar verzet de aanspraak op levensvreugde.



„As 'k 't den oetmaak, pa?" „Zolst dat doun willen, Jaantje/ Joa?"
„Den zei ik 't doun." Toen legde de oude man zijn sidderende hand op 't hoofd van zijn dochter.
„As de Heere doarboven 't gebed van 'n voader heurt, dan zelst gelukkig worden, mien wicht, mien laive wicht."
Jaantje glimlachte mat. „Mien wicht, nou komt d'r weer rust en vree ien hoes en nou ken ik ook ien vree starven."
Wel voelde Jaantje de woorden van haar vader als een zachten troost, als een belooning voor haar opoffering ook, maar ze wist, dat ze nu van al haar hoop en verwachting afscheid moest nemen en ze wist niet, hoe ze dat zou kunnen doen.



Den volgenden avond ging ze naar Oldencate en toen ze terug kwam, zagen haar huisgenooten, dat ze bleek was als een doode. Ze begrepen, dat Jaantje afscheid had genomen van Klaas, maar ze konden niet weten, wat haar dit vaarwel kostte.
Moeder was de volgende dagen goed voor haar; Hendrik plaagde haar niet en, als vader tot haar sprak, was er in zijn stem een aandoenlijke teerheid, die Jaantje de tranen in de oogen bracht. Maar ze zeide niets, ze deed stil haar werk, zat ook wel, 't breiwerk op schoot, voor zich uit te staren als een droomende.
En ze werd steeds zwijgzamer. Straks sprak ze niet meer als het hoogst-noodige, gaf ze, als haar iets gevraagd werd, een zoo kort mogelijk antwoord. Ze verliet het huis



maar zelden meer. Mocht ze vroeger gaarne een boodschap doen naar Oldencate, nu werden de boodschappen aan de meid opgedragen.
Vader stierf en Jaantje, zittend in het eerste volgrijtuig, zag de zwarte lijkkoets en, op 'l kerkhof, de menschen in 't zwart met hun stemmige gezichten, zonder dat het merkbaar invloed op haar maakte. Ze stond bij de grafkuil schijnbaar koud en onbewogen. Ze had geen tranen meer.
Na vaders heengaan werd ze, als dat tenminste mogelijk was, nog stiller. Moeder, hoe koud en hard ze ook mocht zijn, zag haar soms bezorgd aan, trachtte haar weer in het volle menschenleven terug te brengen, sprak van uitnoodigingen aan vriendinnen en kennisjes, maar niets baatte. Jaantje wilde geen menschen zien; kwam ér bezoek op



de boerderij, dan verliet ze de kamer.
Maar werken wilde ze. Ze gunde zich geen rust. Nooit glom het koperwerk genoeg, nooit kon de vloer van het karnhuis te vaak geschrobd worden. Ze werkte in één jacht door, van den vroegen morgen tot in den avond, 't Gebeurde zelfs, dat zij in den nacht opstond, omdat ze deze of die kleinigheid vergeten had en niet kon slapen, vóór ze wist, dat alles in orde was.
Natuurlijk bemoeiden de menschen van Oldencate zich met het geval. ,,'t Wicht wordt nog gek", zeiden zei* „Hai, da's ook gain wonder mit zo'n moeke, 't Arme schoap, ze wol jong ja zoo geern hebben".
Maar langzamerhand werd Jaantje vergeten. Men zag haar immers niet meer; 't was, alsof ze gestorven was en begraven.



Gedurende een korten tijd scheen het wel, of er in Jaantje's toestand een verandering ten goede zou komen Dat was toen, toen Geeske Stoppelman op de boerderij diende en aan trouwen dacht. Moeder merkte wel dat Jaantje telkens weer net gezelschap van de dienstmeid zocht, en, hoewel vrouw Wiersum dat héél bedenkelijk vond, zei ze er toch niets van. Als Jaantje maar eens weer „gewoon" werd en niet meer zoo stil was, kon men altijd nog zien.
Jaantje fleurde op. 's Avonds was ze maar t liefst bij Geeske in de „etenskamer" en dan duurde 't niet lang, of ze vroeg naar den „vrijer" en wilde weten, wat hij wel gezegd had en hoe Geeske zich voelde en hoe het wel wezen zou, als ze getrouwd was. En telkens vroeg ze meer en trachtte ze in te dringen



in de intimiteit van het liefdeleven van die menschen, die haar toch vreemd waren.
Geeske vond dat eerst wel aardig, wilde wel vertellen, begon zich heel gewichtig te voelen, werd steeds vertrouwelijker. Als Jaantje dan 's avonds te bed lag, trachtte ze zich voor te stellen, hoe het zou geweest zijn, als zij de vrouw geworden was van Klaas. Dan leefde zij Geeskes liefdeleven na, bedacht zij, wat Klaas tot haar zou gezegd hebben en wat zij dan zou geantwoord hebben.
Maar eindelijk ging Geeske die vertrouwelijkheid vervelen, werd het vragen van Jaantje haar te lastig en gaf ze brutale antwoorden. En toen kwam eindelijk op een avond de uitbarsting.
„Gaist van oavend ja vot, Gees?" oa .
„Joa, 't is dien vrije oavnd. Zolst Jan nog zain?"



t/t Ken wel wezen".
„Wat mooi, nè? Jan zei wel bliede wezen \
„Messchain al".
,-En doe, Gees?"
„Och, hol toch op".
"Nee, Gees. hai, wat bist roar. Woarom wilst mie nou niks vertellen? Jan zei die wel thoes brengen, nè?"
„Joa".
„'t Is lichte moan". „Joa".
„En hailndal nait kold. En nou binnen wie al zoo dicht bie Midwinter".
Ju ■ oa .
„,Woar proat ie toch altied over mit joe baiden, als Jan die thoesbrengt?"
„Och, van alles wat".
„Ie stoan vast ook wel ais 'n toerke stil?"



„Hai, schai nou toch oet".
„Wilst mie 't nait vertellen? 'k Wait 't toch wek Wat zegt Jan den wel tegen die?"
„En wat wil ie den ainlieks ? 't Is net, of ie mit Jan willen vrijen. Hai, dat gevroag. Doar wor 'k zaik bie. Neem den zulf 'n jong, den wait ie d'r alles van".
„Nou, Gees, mout dat nou zoo?"
„Goa toch vot, wicht. Halfmal! Bist ja net 'n jongesgek. 'kWil d'r nait meer over proaten".
Bedroefd ging Jaantje heen en van dien tijd was het, alsof ze weer inzonk. Ze werkte, werkte, jachtiger dan ooit, maar ze sprak bijna niet meer; ze leefde haar droomleven voor zich alleen. Daarin liet ze niemand toe.
De jaren gingen voorbij. Vrouw Wiersum stierf. Hendrik nam zich een vrouw, maar Jaantje bleef op



de boerderij en deed haar werk.
Er werden kinderen geboren, een jongen en een meisje. Die kinderen groeiden op; 't meisje trouwde en verliet het huis; de jongen hielp zijn vader in 't besturen van de boerderij.
En weer kwam de dood. Hendrik Wiersum verloor zijn vrouw en hij begon naar rust te verlangen. Toen liet hij in Oldencate een huis bouwen en trok daar met zijn zuster in; op de boerderij bleef zijn zoon, die vaders beschikking heel goed vond. Nu kon hij ook trouwen.
En Hendrik Wiersum nam rust. Hij verlangde er niet meer naar, zitting te nemen in den gemeenteraad; hij deed zijn best niet meer, om, als hij in gezelschap van vreemden was, Hollandsen te spreken1); hij
l) Zie over Wiersum en Korenkamp „Kin* deren in Verstand en in Boosheid".



hield zijn tuintje in orde, verzorgde de beide koeien, die hij nog aangehouden had, dronk bij Korenkamp zijn borreltje, las het Nieuwsblad van het Noorden en was best tevreden met Jaantje, die wel geen heel opwekkend gezelschap voor hem was. maar die* zijn huishouden toch maar wat best in orde hield.
Hij was goed voor haar, want, nu hij zijn vrouw naar 't graf had moeten brengen, begreep hij, dat zijn zuster, toen zij zich opofferde voor haar zieken vader, doodarm was geworden.
Stil, Hendrik Wiersum weet het wel, en soms ziet hij Jaantje medelijdend aan, maar spreken doet hij er niet over, neen. Hij wil die oude geschiedenis 't liefst maar vergeten en alles is nu immers goed. Jaantje klaagt nooit, Klaas is, reeds lang geleden, getrouwd met een arbeiders-



dochter; nu heeft hij al groote kinderen en zijn oudste dochter verwacht eerstdaags een kleintje. Waarom dan over die oude geschiedenissen te spreken ?
Stil, Hendrik Wiersum weet het wel, maar hij kan het niet helpen, dat Jaantje zoo stil is geworden en zoo vreemd; alles gebeurde immers, omdat het zóó 't beste was?
En Jaantje voelde zich niet ongelukkig. De smart om haar groote teleurstelling was reeds lang voorbij; ze werd oud en dacht niet meer aan Klaas. Alleen was daar gebleven die vreemde stilte en dat jachtige werken. Eigenlijk leefde ze maar half meer.
Natuurlijk, ze voelde wel, als ze zich stootte, dat de geschaafde hand of arm haar pijn deed, maar dat was lichamelijk lijden. Zielepijn kende ze ternauwernood meer; ze gaf zich geen rekenschap van haar gewaarwordingen en indrukken; ze was ver-



doofd door de smart. Ze leefde, ja, ze leefde, haar hart klopte, haar armen en beenen bewoog ze; ze dacht ook nog wel na, want ze wist, dat ze nu dit moest doen en dan dat, maar ze smaakte geen genot in haar werk en ze leed geen smart door haar eenzaamheid.
Waarom zou Wiersum dan nog denken aan die oude geschiedenis ?...
„Volk".
Jaantje, die in de huiskamer bezig was, haastte zich naar de gang. Daar was de kleine Siemen Kampstra, om melk te halen. Was 'tal zóó laat? Maar daar sloeg de klok half negen, 't Vijfjarig ventje, de wangen blauw van de koude, nu hij door den ijzigen vrieswind had moeten loopen, riep nog eens, maar nu luider: „Volk".
Maar Jaantje kwam al. Ze nam t melkemmertje aan en verdween in den kelder.



Dat ging zoo eiken morgen. Zonder dat er één woord gesproken werd, gaf ze 't emmertje weer over en reikte het kinderhandje haar het melkgeld toe.
Dezen morgen echter wilde Siemen, toen hij het emmertje weer in ontvangst had genomen, heengaan zonder te betalen.
Jaantje bleef staan in de gang en zag, hoe kleine Siemen worstelde met de klink van de deur. Nu drong het toch tot haar door, dat er iets niet in orde was; er had iets buitengewoons plaats, er werd iets vergeten. O, de centen. Siemen had nog niet betaald.
't Kleine ventje schrok, toen hij achter zich Jaantje's stem hoorde: „Geld". Siemen keerde zich om, hij zag naar de vrouw, die daar stond en die hem zoo strak en stijf aanzag. Hij werd bang; hij zou heel gaarne



weggeloopen zijn, maar dat durfde hij toch niet.
Geld had hij ook niet en moeder had gezegd: „Zeg moar tegen Jaantje, dat wie ankom week of zoo betoalen zeilen. Moeke het nou gain centen".
„Moar den krieg ik ook gain melk, moeke", had hij gezegd en hij durfde niet zonder geld naar Jaantje toe, maar hij moest, want moeder was boos geworden en had hem de deur uitgejaagd.
Siemen hoopte toen maar, dat Jaantje niet om 't geld zou denken, dan behoefde hij ook niets te zeggen en blij was hij geweest, toen hij, na de melk te hebben aangenomen, de klink van de deur kon oplichten, om heen te gaan. 't Ging goed, ja, 't ging goed.
Toen... daar hoorde hij roepen: „Geld". O, wee, nu zou Jaantje hem de melk weer afnemen. Wat moest



hij doen? Stijf omklemde zijn handje het hengsel van den emmer.
,,'k Heb gain geld".
Jaantje bleef het kleine jongentje aankijken; ze zei niets. Ze moest zich eerst eens even bedenken. Wat was er ook nog maar weer? O, ja, Siemen moest nog betalen.
„Geld".
Toen zette Siemen 't emmertje op de steenen in de gang. Zijn blauwe knuistjes gingen naar zijn oogen. Hij schreide.
,,'k Heb ja gain geld, doe. Moeke ken ja nait betoalen. En zunder melk mag 'k ook nait weer thoes kommen".
Dikke tranen druppelden neer langs zijn vingertjes; hij wreef zijn oogen rood.
Jaantje keek naar die handjes, blauw en stijf; daar lichtte uit haar oogen een vage verwondering; ze keek, of ze nog nooit eerder een paar kinder-



handjes gezien had. Ze zag de vingertjes, de kleine dikke, zich bewegen en zie, nu kwamen daar door de openingen tusschen de vingers heen een paar blauwe oogjes kijken, oogjes nat van tranen. Die oogen keken haar zoo smeekend aan; ze vroegen, of Jaantje als 't je blieft niet boos wou zijn, of Siemen de melk mocht houden. Die oogen ze;den, dat Siemen het toch niet helpen kon; dat hij wel betalen wilde, als hij maar geld had. En nu waren die oogen in eens weer weg achter de knuistjes, die de tranen * wegwreven.
Jaantje werd zoo raar om *t hart, zoo wonderlijk warm; 't was haar, of ze gedroomd had en nu wakker werd.
D&ar, plotseling, zat ze op haar hurken vóór Siemen; ze nam zijn koude knuistjes in haar warme handen; ze zag hem diep in de blauwe



kijkers, en, met schorre, bevende stem vroeg ze:
„Het moeke gain centen?"
Jaantje schrok van haar eigen stem; wat klonk het vreemd door de qana
2% ,SPïïk> Toen keek ze schichtig om. Als Hendrik haar eens hoorde? Maar och, neen; Hendrik was immers al vroeg de deur uitgegaan naar de boerderij van zijn zoon en zou eerst laat in den avond terugkomen.
..Het moeke gain centen?"
„Nee".
„Wat bist kold, mien jong. Wat kolle handjes".
Siemen zag wel, dat Jaantje niet boos was en daarom liet hij toe, dat ze zijn handjes hield tusschen haar groote handen; hij keek haar aan; hij glimlachte. Op zijn rechterwan9 biggelde nog een groote traan. „Most nait reeren, mien jong", k Wil noar moeke".



„Goud, heur".
Jaantje stond weer op; ze opende de deur. Toen, plotseling: „Lust wel appels?"
T **
„Joa .
„Nou, blief hier den moar ais even stoan".
Ze deed een paar stappen naar de kamerdeur; ze aarzelde, kwam terug ...
,,'t Is hier te kold veur die. Kom moar mit. Joa, zet 't emmerke moar zoo lank op vlouer. Nou, veuruit moar".
Siemen trok zijn klompjes uit en volgde. Hij wilde in de opening van de kamerdeur blijven, maar Jaantje nam hem bij de hand en bracht hem naar de kachel.
„Hol handjes moar bie kachel. Bist ja net zoo kold".
Siemen gehoorzaamde, maar hij zag wel, dat Jaantje de deur van een kast opende; hij zag, hoe ze



dikke appels van een plank nam; een stil glimlachje gleed over zijn gelaat.
„Hier, mien jong".
„Danke".
„Stop ze moar ien buus".
O, wat een appels. Vier, vijf... nog meer. En Siemen telde: „Vaier, vief... honderd, 'k Ken ze nait ien buus hebben".
„Joawel. 'k Zei die wel helpen".
Jaantjes handen beefden, toen ze de appels in den jongensbroekzak trachtte te stoppen. Wat een eigenaardige gewaarwording, zóó dicht bij dat kleine mensch te zijn. En, plotseling, trok ze den kleinen jongen tegen zich aan; ze voelde den druk van zijn lichaampje; ze voelde ook, hoe^ hij worstelde om vrij te komen.
„'k Dou die ja gain kwoad, mien jong".
Neen, dat begreep Siemen ook



wel; nu was hij ook niet bang meer, hoewel de plotselinge handeling van die vrouw hem een oogenblik verschrikt had. En nu waren de appels ook al in zijn zakken verdwenen. O, wat dikke zakken!
„Zoo, mien jong, nou hest buuzen vol".
,,'k Wil noar moeke". .Joa, heur, goud. Bist nou ook bliede?"
J„ oa .
„Wat zegst nou?"
„Danke, Jaantje".
„Laive jong. Kom, 'k zei die wel even noar deur droagen. Ans krigst kolle voutjes op stainen vlouer".
Siemen wilde wel gedragen worden; hij verzette zich niet.
„Zoo. Hoepla! Doar zitst al. Sloag armkes nou moar om mien hals. Nou bist an 't peerdjerieden, nè?"
Toen Jaantje de kleine jongen



neerzette, waren haar oogen vochtig. Wat een zaligheid, die armpjes te voelen, die je vasthielden, zich om je klemden. Jaantje kon het niet laten; toen Siemen zijn klompjes had aangetrokken, moest ze hem nog eens even pakken.
„Dag, mien jong".
„Jaantje".
En toen, zacht: „Wat krieg 'k nou?"
Siemen zweeg, want hij wist niet, wat hij zou kunnen geven, Hij had niets.
„Krieg 'k ook 'n doetje?" Verlegen lachend schudde Siemen
van neen.
Hij schaamde zich. Hij was al een groote jongen en zou hij dan een kus geven? Dat deden kleine kindertjes, maar geen jongens met broekzakken en klompen.
..Tou moar".



En Jaantje drukte 't jongenshoofdje tegen zich aan. Siemen liet het toe, dat ze even met haar lippen zijn wangetje aanraakte.
„Nou, dag, mien jong. Kom morgen moar weer, heur. Messchain heb 'k den wel weer 'n appel of 'n peer
veur die".
„Morgen is 't Sunderkloas", zei
Siemen blij.
„Joa? Sunderkloas? Wat krigst
den?"
,,'n Stoetkerel. Magst d'r ook wel 'n stukje van hebben". „Goud heur".
Toen Siemen gegaan was, deed Jaantje als naar gewoonte haar werk, maar dien morgen wilde het met haar verschillende bezigheden toch niet vlotten. Ze stond soms stil, in haar gedachten verdiept en ja, even glimlachte ze. Dat was in jaren niet gebeurd. En haar hart klopte, of het



barsten wilde. Wat vreemd, wat wonderlijk, zoon jongenslichaampje tegen ,e aan te voelen; wat mooi, A £ .^«ooflies je aankeken en die kinderhandjes grepen, grepen na?x7 , toe9ereikte appels.
Wat had die Siemen blauwe knuistjes, bn wat waren ze dik en mollig. Kussentjes waren het, om eens even in te knijpen, zacht, zacht...
Dien middag, toen Jaantje een emmer met vuil water naar buiten bracht, zag ze Siemen slag leveren tegen een paar veel grootere jongens.
,1. * {fuWeerd? 2ich daPPer' maarhi) zou toch het onderspit moeten delven.
rBnet mie of", riep hij woedend, ^ijn vijanden trachtten hem den stok, waarmee hij om zich zwaaide, te ontrukken.
Geef den op". Nooit".
Hauw d'r moar op, Joap",
ft ft
tt



schreeuwde een van de lummels, maar Siemen duwde en stompte en schold en vocht tot hij begreep, dat het tijd voor hem werd, om aan vluchten te denken. Toen gaf hij den jongen, die het dichtst bij hem stond, een stomp en liep haastig weg. Zijn vijanden zaten hem na; ze waren dicht achter hem; ze zouden hem inhalen. Siemen haastte zich nog meer, maar hij merkte wel, dat hij 't spoedig zou moeten opgeven.
Toen zag hij Jaantje en dadelijk was zijn besluit genomen. Die zou hem wel helpen, die joeg hem niet weg. Daar draafde hij door 't openstaande hek den tuin in. Ha, nu was hij veilig.
Maar nog zetten zijn vijanden hem na.
Jaantje had den strijd met belangstelling gevolgd, zonder er aan te denken, dat ze er toch wel een eind



aan kon maken. Nu haastte ze zie naar Siemen. Haar hart klopte v, ?r blijdschap. Kijk, daar kwam 't kleii jongentje naar haar toe, om hulp t° zoeken. Hij was niet bang voor haar, hij wist wel, dat ze hem helpen zou.
„Kom moar hier, Siemen".
Siemen hijgde van den sneller' loop, maar hij glimlachte glunder; hij voelde zich veilig. De groot lummels, die met hem gevochten hadden, trokken zich nu terug. Op den weg bleven ze staan en ze scholden.
„Siemen ! Tou den, bok, da's bisse. Kom moar ais op weg, ais duurfst. Duurfst nait, hè?"
„Goa vot", wenkte Jaantje.
„Veur die nait", schold de grootste van de bengels. „Goa zulf vot. Wat hest doe d'r mit van neuden?"
„Wollen ze die kwoad doun, mien jong?"



„Joa",
„Hest roezie moakt?"
,,Ze wollen mien stok hebben".
„Nou, nou doun ze die niks meer".
,,*k Duurf nait noar hoes".
Wacht, Jaantje wist road. „Goa doe moar mit mie mit, den krigst 3ok nog 'n appel. En den goan dei bóngels van zulf vot. Den kenst wel noar hoes kommen".
Siemen wilde wel mee, vooral, toen hij over een appel hoorde spreken. Hij wilde in de huiskamer ook wel op een stoel zitten en zijn voetjes op een stoof houden.
„Hai, wat binnen dien sokjes nat en onhuur, mien jong".
,/k Heb deur dikste braggel loopen", pochte Siemen.
Jaantje zag wel, dat de sokjes ook noodig gestopt moesten. Och, ze begreep 't wel. Vrouw Kampstra was geen goede huisvrouw en ze



had zooveel te doen. Alles ging niet, zooals 't gaan moest.
Siemen at met smaak een appel en zag heel goed dat Jaantje nog een paar appels op de tafel legde ook.
Misschien mocht hij die straks wel meenemen.
„Lust wel appels, mien jong?"
„Joa".
„En 'n stoetkerel?"
Daar trok een smartelijk trekje om den kindermond en toen, plotseling, zoodat Jaantje er van schrok, begon Siemen te schreien.
„Stil moar, mien jong. Wat is d'r den?"
„Bakkers ... , bakkerswief is d'r al west en... en... moeke het niks koft".
„Nou, den zei moeke 't ja nog wel doun".
„Nee, Moeke het ja gain centen. Moekeken ja gain stoetkerels koopen".



XT 1 1... 1
„inou, aen Krigst ja wei war van
Sunderkloas".
Maar Siemen schreide en toen Jaantje nog eens zei, dat Sinterklaas hem wel wat zou brengen, stampte hij met zijn voetje op de stoof en riep verontwaardigd: „Dei is d'r ja nait. 'k Wait 't wel, heur. Sunderkloas is voar en moeke".
En weer glimlachte Jaantje. „Doe krigst wat van Sunderkloas, heur. Magst wel bie mie opzetten".1)
Siemen droogde zijn tranen. Zijn oogen blonken van hoop.
„Krieg ik den ook wat?"
„Joa, den brengt Sunderkloas die wel wat ien 't körfke, heur". Maar Jaantje vroeg zich zelf af, wat haar
l) De kinderen mogen bij goede vrienden en bekenden wel eens een mandje of ander voorwerp nederzetten en op Sint-Nicolaasmorgen vinden ze daarin, wat Sint-Nicolaas voor hen gebracht heeft.



broer er wel van zou zeggen. Neen, hij mocht het niet weten; zij zou zich schamen voor hem. Wacht, ze wist beter.
„Zet dien körfke moar onder schorstain bie die thoes. Den dut Sunderkloas d'r wel wat ien".
„D'r is gain Sunderkloas", verzekerde Siemen nog eens, maar hij twijfelde nu toch wel een beetje.
„Zeist zain. Morgen vroug is d'r wat ien 't körfke".
,,'n Stoetkerel?"
„Joa, stoetkerels en zwoanen ien 't nust *) en sukkergoud". „'k Loof d'r niks van". „Joa, 't is zeker woar, heur". „Lukst nait?"
„Nee, 't is woar. Moar den most *t oavend ook 'n laidje zingen bie schorstain".
l) Mannetjes en zwanen van wittebrood.



„Nou, goud den". „Wat zelst den zingen?" En Siemen zei op:
„Sunderkloas, goudbloud,
Geef mie 'n puut vol sukkergoud.
Nait te veul en nait te min,
Gooit 't moar boven te schorstain in".
„Goud, heur. En den most ook mous*) ien 't körfke doun veur 't witte peerd".
„Joa, en 'n stuk brood".
„En den bist morgen bliede".
„Nou, en den zei ik 't ais an moeke vertellen, 'k Wil noar hoes".
„Dat magst wel. Steek dei appels ook nog moar ien buus. Moar nait altmoal tougeliekst opeten, heur".
„Nee".
„Groote bongels binnen nou ook vot. Nou, most mie morgen moar
l) Mous is boerenkool.



ais vertellen, wat Sunderkloas die brocht het".
„Joa, en den neem ik 'n stoetkerel mit".
„Goud, heur". Toen, vleiend, zei Jaantje: „Gefst mie nou ook nog 'n doetje?"
„Joa", antwoordde Siemen en Jaantje drukte haar lippen op de frissche kindermond . . .
Toen de vrouw kwam met de groote bakkerskorven, kocht Jaantje een grooten voorraad, 's Avonds, in 't donker, sloop zij, vóór haar broer terug was, naar de woning van Kampstra. Zonder dat ze gehoord werd, opende ze de deur, en legde een groot pak op de steenen vloer in 't achterhuis. Toen verwijderde ze zich haastig. Dat zou morgen een gejuich geven. En wat zou Siemen blij zijn, als hij melk kwam halen. Jaantje stak, toen ze weer thuis was,



haastig de lamp op; ze deed nog een paar turven in de kachel; ze had behoefte aan warmte en aan gezelligheid.
Ze nam haar breiwerk, maar 't was zoo stil in de kamer. Dat voelde ze nu, nu de kleine jongen er geweest was; ze voelde zich ook zoo eenzaam en verlaten. Ze stond op en keek in den spiegel. Was zij dat, die bleeke vrouw met die ouwelijke trekken? Och ja, de jaren waren immers voorbij gegaan; ze was oud geworden, zonder dat zij 't wist.
O, wat had ze van haar leven gemaakt. Had ze wel geleefd?
Toen ze weer op haar plaats zat, stonden haar oogen vol tranen. In jaren had ze niet geschreid, maar 't was zulk een wonderlijke dag en ze voelde zich zoo week en ze moest denken aan 't kleine kereltje, dat



morgen zoo blij zou zijn. 't Was haar, of ze nog de frissche kinderlipjes op haar mond voelde.
Wat was er vandaag met haar gebeurd? Was ze wakker geworden uit een langen slaap? Maar had ze dan geslapen? Jaren aaneen? En zou ze nu haar leven nog kunnen veranderen ?
Toen Wiersum thuis kwam, vond hij zijn zuster zwijgzaam als altijd en hij merkte niet, dat er iets gebeurd was. Maar toen Jaantje 's avonds slapen ging, dacht ze aan den kleinen Siemen, dien ze morgen toch zou wederzien. Ze wist niet, of ze blij was of bedroefd; misschien was ze wel beide te gelijk, maar ze wist, dat ze nog niet afgedaan had met het leven.
Voor haar bed geknield, bad ze: „Heer, 'k heb mien leven vergraimd en 'k wait ook nait, wat d'r van



te moaken is. Moar moak Ie d'r den moar wat van, Loat mie weer leven, Heere, want zoo ken 't toch ook nait langer".
„Jaantje" riep Wiersum uit de voorkamer, „mosse nait vergeten, lamp oet te poes ten".
Jaantje antwoordde niet, maar deed gehoorzaam, wat haar gezegd werd.
Oct. '18.



BOEKENSERIE
„OPGANG"
Het werk van onze christelijke auteurs moet het eigendom worden van ons volk.
Ziedaar het ideaal dat ons deed besluiten tot het uitgeven van de Boekenserie „Opgang".
Niet ieder heeft tijd en gelegenheid, goede boeken te lezen, maar menigeen zal, naar wij hopen, onze kleine boekjes met zich dragen in den zak, meenemen op reis, bestemmen tot zeer begeerde geschenken.
Menigeen moge ook in het drukke leven, gedurende een paar



oogenblikken, in alle stilte, de boodschap van schoonheid, die onze christelijke litteratoren willen brengen, ontvangen.
Want voor deze „stille" oogenblikken zijn de boekjes uit „Opgang" uitnemend geschikt.
Wij geven ze in een uitvoering, die met den kostelijken inhoud volkomen harmonieert.
Uitstekend verzorgd, smaakvol gebonden in batik-bandje, met gouden titel en vergulden kop, mogen ze hun weg vinden naar de woningen van allen, die begeerig zijn naar christelijke litteratuur.
De deeltjes uit de Boekenserie „Opgang" leenen zich uitstekend, om ten geschenke gegeven te worden.



BOEKENSERIE
OPGANG
E. M. F. KLEIJN
CONFLICTEN
P. KEUNING
EENVOUDIGE ZIELEN
WILMA
ZOMER
W. G. VAN DE HULST
IN DE ZON
H. WEILAND
LEVENSLEED
J. M. WESTERBRINK—WIRTZ
JONG VROUWTJE
Deze boeken zijn verkrijgbaar in iederen boekhandel en bij de
Uitgeversmaatschappij J* Bosch Jbzn* te Baam.