OORKONDENBOEK VAN UTRECHT. Drukkerij van KEMINK & ZOON over den Dom te Utrecht. OORKONDENBOEK VAN HET STICHT UTRECHT TOT 1301 UITGEGEVEN DOOR Dr. Mr. S. MULLER Pz. en Dr. A. C. BOÜMAN. DEEL I. UTRECHT, A. OOSTHOEK. 1920. uit het oorkondenboek minder bezwaar zou leveren, als men althans de regesten daarvan in druk bezat. En het bewerken der regestenlijsten scheen mij ook niet zeer moeielijk: de catalogus van elk archief zou steeds dadelijk gevolgd kunnen worden door eene regestenlijst van de in dat archief aanwezige charters. Zoodra alle regestenlijsten verschenen waren, zou de uitgever van het oorkondenboek uit die lijsten eene keuze kunnen doen; het drukken scheen dan betrekkelijk gemakkelijk te zullen zijn. De lijst der zeventien noodige regestenboeken stelde ik in mijn programma (p. 44-69) dadelijk vast, met de lijsten der bronnen, waaruit het materiaal voor elke lijst geput zou moeten worden; ook de regels, die bij het samenstellen der regesten gevolgd zouden moeten worden, voegde ik er (p. 10 vlg.) bij. De bewerking der regestenlijsten bereidde ik tevens (p. 13 vlg.) voor door onderzoekingen over de chronologie van het sticht Utrecht en zijne bestanddeelen; ter vergemakkelijking van de berekening der heiligendagen voegde ik er ook (p. 24, 33) een kalender aan toe. Zoo, meende ik, was de verschijning der regestenlijsten voldoende voorbereid; zij zouden, dacht ik, wel allengs volgen. Maar mijn moed bleek overmoed. Alleen de regestenlijsten van het bisschoppelijke archief, van het Staten-archief, van het Utrechtsche stadsarchief, van het kapittel-archief van St. Pieter en van het archief der heeren van Montfoort heb ik kunnen gereedbrengen en drukken. Reeds spoedig zag ik dan ook aankomen, dat er geen denken aan zou zijn, dat ik zelf een begin zou kunnen maken met het samenstellen en het drukken van het vurig gewenschte oorkondenboek. Dus ben ik voor den dag gekomen met een nieuw, vereenvoudigd werkplan. Nu ik de publicatie van het Stichtsche oorkondenboek tot 1528, waarvan ik het plan ontworpen had, in eene verre toekomst zag verdwijnen, meende ik, dat althans aan het allernoodigste, het spoedeischende, ijlings de hand geslagen behoorde te worden: evenals voor Holland en Gelderland moest ook voor Utrecht het oorkondenboek tot 1300 (voor Utrecht scheen 1301, optreden van bisschop Guy van Avesnes, het juiste eindpunt) dadelijk ter hand genomen worden. Reeds in 1895 heb ik daartoe het initiatief genomen, door mijn vriend Dr. G. Brom onder mijn toezicht aan het werk te stellen aan het Utrechtsche rijksarchief. De Minister van Binnenlandsche Zaken, de Staten der provincie en het Provinciaal Utrechtsch Genootschap stelden subsidiën voor vijf jaren beschikbaar, en den 1 Juli 1895 is Dr. Brom begonnen met het verzamelen van het materiaal. De lijst der handschriften en der boeken, die hij heeft doorgezien voor de verzameling van zijn materiaal, is gedrukt in zijne Regestenlijst p. XVII, XXXI; de regels, die ik voor het verzamelen der regesten naar vorm, inhoud en tijd, in overleg met Dr. Brom, heb vastgesteld, vindt men aldaar op p. XI—XIV. Drie jaren lang heeft Dr. Brom aan het werk gearbeid; hij heeft in dien tijd niet minder dan 2971 regesten van Stichtsche oorkonden vóór 1301 bijeengebracht, waaraan ik zelf later (1912) nog 90 regesten, die ik op verschillende plaatsen ontdekte, kon toevoegen 1). Zoo was dus voor het l) Gedrukt achter mijn jaarverslag van 1912. Natuurlijk zijn er later allengs weer nieuwe vondsten in handschrift aan toegevoegd. Sticht reeds een materiaal voor de oudste afdeeling van zijn oorkondenboek bijeengebracht, dat de oorkondenboeken der andere provinciën voor deze periode in omvang zeer belangrijk overtrof. Maar in 1898 Werd Dr*. Brom tot andere werkzaamheden geroepen; het werk werd gestaakt, en daar ik geen anderen medearbeider kon vinden, bleef het liggen. Dat verdroot onzen ijverig studeerenden mediaevist Mr. Pijnacker Hordijk, die het door Dr. Brom bijeengebrachte materiaal, dat rustig in het Utrechtsche archiefdepot sluimerde, telkens behoefde; hij zette hiij aan, om, nu de druk» zelfs van deze oudste afdeeling van het oorkondenboek, in afzienbaren tijd niet te verwachten scheen, althans de reeds gereedliggende regesten der bijeengebrachte oorkonden door den druk voor de Nederlandsche geleerden toegankelijk te maken. De zaak had hare bedenkelijke zijde: de door Brom bijeengebrachte regesten met opgaaf van de handschriften, waarin zij opgenomen, en der boeken, waarin zij gedrukt zijn, waren door hem opgesteld als aanteekeningen, die hem nuttig zouden zijn bij de publicatie van het oorkondenboek, die wij vertrouwden samen te zullen ondernemen. Deze hulpmiddelen behoefden dus natuurlijk geene wetenschappelijke bewerking; zij waren opgesteld, naarmate Brom ze vond, vluchtig bewerkt, niet behoorlijk geordend; bij hun gebruik voor het oorkondenboek zouden de regesten natuurlijk geleidelijk herzien worden, en de kladjes konden dan verdwijnen. Ik schroomde wel, dit voorloopige werkmateriaal aan het studiegrage publiek, ook aan de geleerden, in de hand te geven. Maar Dr. Brom zag de zaak minder zwaar in. En ik zelf kon ten slotte aan den aandrang van zoo geachte zijde niet weerstaan; ik overlegde het plan met Dr. Brom, die intusschen naar Rome verplaatst was, en ik vond hem bereid, om den druk, die hem sympathiek was, te ondernemen. Zoo is dus de tekst van Brom's voorloopige regesten, zoo goed het ging, door hem herzien. Zij zijn ook nader geordend, bepaaldelijk met het oog op de dateering. In 1905 had ik daarvoor eene studie over de jaarstijlen, die vóór 1310 in het sticht Utrecht gebruikt zijn, doen drukken in de werken der Koninklijke Academie van Wetenschappen; van dit opstel heeft Dr. Brom nu bij de ordening zijner regesten gebruik gemaakt. Ten slotte is het werk ter perse gelegd; Dr. Brom zelf heeft op den druk toezicht gehouden. In 1908 is het boek in twee statige deelen in het licht verschenen. Daarmede achtte ik mijne jarenlange bemoeiingen met het Stichtsche oorkondenboek geëindigd. Maar ten slotte is het toch anders uitgekomen. Een Nederlandsche geleerde, die — al onthoudt hij de producten zijner eigene historische studiën hardnekkig aan het Nederlandsche publiek — toch hartelijk belangstelt in de studie van anderen over de Nederlandsche geschiedenis, zag met leedwezen aldus de verschijning van het Utrechtsche oorkondenboek onbepaald uitstellen. Hij heeft mij uit eigene middelen in staat willen stellen, om een begaafden jongen man aan de bewerking van het oorkondenboek te verbinden; de onderhandelingen met den candidaat zijn mislukt, maar vergeten heb ik den wenk toch niet. En ook de Algemeene rijksarchivaris heeft een stoot aan de zaak gegeven, toen hij ter gelegenheid van zekeren gedenkdag de hoop heeft uitgesproken, dat het mij nog gegeven zou zijn, om het oorkondenboek vafi het Sticht zelf op touw te zetten. Zoo verrassende belangstelling heeft mïj aangepord, de zaak nog eens te beproeven. En weder ben ik toen door onverwachte belangstelling verrast. Toen ik den Minister van Onderwijs in 1918 verzocht om een subsidie voor het benoemefl van een nieuwen ambtenaar, speciaal voor de bewerking van het oorkondenboek, heeft Zijne Exc. onmiddellijk, zonder aarzelen, mij verleend wat ik noodig achtte voor het hooge doel. Ook de Burgemeester van Utrecht, begeerig om zijne waardeering in de nieuwe onderneming te toonen, heeft zich bereid verklaard, om op de stedelijke begrooting eene som te brengen tot betaling van het halve tractement van den nieuwen ambtenaar. En die ambtenaar zelf, Dr. Bouman, die zijn speciale studieveld heeft willen verlaten voor het groote werk, dat hem aantrok, heeft mij nimmer teleurgesteld bij het werk, dat wij samen ondernomen en in de aangenaamste samenwerking tot stand hebben gebracht. Voor nóg meer heb ik mijne bevrediging te betuigen en te danken. Ik heb gemeend, mij een kleinen kring van speciaal bevoegden te moeten toevoegen, die mij steunden bij het moeielijke werk, dat ik, met het oog op mijn leeftijd, gaarne spoedig zag vorderen. De heeren Prof. Dr. P. J. Blok, Prof. Mr. R. Fruin, Prof. Dr. I. H. Gosses, Prof. Dr. J. Huizinga, Prof. Dr. O. Oppermann, Dr. N. B. Tenhaeff en Dr. A. A. Beekman (voor de plaatsnamen), die ik daartoe uitnoodigde, hebben mij verblijd door hun toestemmend antwoord. Bij het doorlezen der drukproeven hebben zij mij verplicht met menigen nuttigen wenk; in het bijzonder denk ik hier aan de hoogleeraren Oppermann en Gosses, die ons werk hebben verbeterd door verscheidene kostbare opmerkingen; de eerste was ook zoo vriendelijk ons in staat te stellen, gebruik te m.iken van eenige door hem vervaardigde oorkonden-afschriften. Mijn vriend Tenhaeff heeft mij bij het op touw zetten van het groote werk verblijd door zijne nooit falende bereidwilligheid, die ik dankbaar herdenk. II. Grenzen. Ik wil thans de grenzen van ons oorkondenboek mededeelen. Twee eindpunten konden in aanmerking komen: de afstand der temporaliteit aan Karei V in 1528 en de aansluiting van het sticht bij den opstand tegen Spanje in 1577. Het schijnt weinig twijfelachtig, dat de eerste datum moet gekozen worden. De geschiedenis van hèt sticht gedurende het Oostenrijksche bestuur is uit een historisch constitutioneel oogpunt allerbelangrijkst; maar die geschiedenis staat geheel op zich zelf, en het daarvoor' aanwezige rijke materiaal bestaat grootendeels uit ordonnantiën en memoriën, eene soort van stukken, die men gewoonlijk niet in een oorkondenboek opneemt. Dit is dus de grens, dien ik gemeend heb te moeten stellen aan het geheele oorkondenboek van het Sticht, dat, zelfs al wordt het met ijver voortgezet, in geene lange jaren gereed zal komen. De regels, die ik voor het samenstellen van dit oorkondenboek indertijd heb opgesteld, zijn gedrukt in mijn Programma voor het oorkondenboek p. 10—12. Aangezien de uitgaaf van dit groote oorkondenboek echter in ieder geval nog zeer lang zal duren, komt het mij doelmatig voor, het groote werk te verdeelen in twee afdeelingen. Van de tweede afdeeling, waarvan de voltooiing in een ver verschiet ligt; kan ik hier slechts in groote trekken het plan schetsen. Het spreekt van zelf, dat uit de periode na 1300 lang niet alle oorkonden in extenso gedrukt kunnen worden. Wij kunnen de massa niet overzien, — niet beoordeelen, wat wij daaruit behooren te kiezen voor opname in het oorkondenboek. Daarom schijnt het mij nog altijd gewenscht, dat van de archieven, die hier in aanmerking komen, allengs regestenlijsten van de daarin berustende oorkonden tot 1528 gepubliceerd worden. Alleen wanneer men het verband kent, kan toch het belang van elke oorkonde beoordeeld worden; en eerst wanneer de hoofdinhoud van elke oorkonde reeds bekend is gemaakt, kan men het stuk zelf zonder groot bezwaar weglaten. Wanneer de regestenlijsten der verschillende archieven (ik bedoel niet de archiefdepots, maar de in elk depot opgenomen archieven) gepubliceerd zijn, zal de deskundige daaruit dus gemakkelijk kunnen kiezen, wat hij van belang oordeelt voor het oorkondenboek. In die richting moet, meen ik, dus gewerkt worden. Dadelijk is echter nu aan de orde de behandeling van de oudste afdeeling van het oorkondenboek: de periode tot 1300, waarin het Sticht het belangrijkste gedeelte van ons vaderland was. Dit is urgent, want juist de bescheiden uit deze periode zijn voor het Sticht zeer onvoldoende bekend. Deze leemte, voor onze historiographie het meest hinderlijk, moet dus worden aangevuld. Ik wil derhalve dit werk althans aangrijpen en tot zekere hoogte trachten te voltooien. Gelukkig is het voor deze periode ook niet noodig, de omslachtige methode te volgen, die ik wenschelijk acht voor den lateren tijd. Immers uit de oudste periode zijn ons zoo weinige geschiedbronnen overgebleven, dat wij alle bescheiden, die wij kennen of nog vinden zullen, zonder voorbehoud moeten opnemen en in hun geheel afdrukken. Het doen van eene keus, die noodig was in de latere eeuwen en wier vaststelling voor de behandeling daarvan de groote moeilijkheid levert, is dus voor deze periode niet noodig. De oorkonden moeten echter natuurlijk bijeengebracht worden. Maar dit tijdroovende werk is door Dr. Brom onder mijne leiding reeds verricht; wij hebben dus thans slechts uit te geven wat hij heeft bijeengebracht. Allereerst heb ik de grenzen van dit oorkondenboek vastgesteld. Als einde van deze afdeeling heb ik gemeend te mogen aannemen den 4 Juli 1301 (sterfdag van bisschop Willem). Dezen datum heb ik niet gekozen, omdat hij zulk een belangrijk oogenblik is in de geschiedenis van het Sticht, maar eenvoudig omdat ook de andere Nederlandsche oorkondenboeken gemeend hebben omstreeks 1300 een rustpunt te moeten aannemen, daar sedert dit tijdstip (eigenlijk reeds vijftig jaren vroeger) het voorhanden materiaal zóó buitengewoon aangroeit, dat voor de uitgaaf dezer latere oorkonden noodzakelijk een andere maatstaf aangelegd behoort te worden. En nu eenmaal het jaar 1300 als de eindtermijn gekozen was, scheen het natuurlijk, deze periode af te sluiten met den dood van den regeerenden vorst, die één jaar na 1300 sneuvelde. Ook de plaatselijke grenzen moesten vastgesteld worden. Het spreekt, dunkt mij, van zelf, dat deze grenzen niet die moeten zijn, waarbinnen het geestelijke gezag van den bissckop zich uitstrekte; immers een belangrijk aantal oorkonden, die in de oorkondenboeken der andere Tekstverbeteringen en conjecturen nemen wij liefst niet in de oorkonden op. Ook tekstverbeteringen, door vroegere uitgevers reeds overgenomen uit formulierboeken of uit andere oorkonden, waarin hetzelfde formulierboek gebruikt scheen te zijn, hebben wij niet overgenomen. Het in een handschrift ontbrekende of onleesbare gedeelte van woorden wordt tusschen [ ] geplaatst; toevoegsels van ons (b.v. te(r)minus in de oorkonde No. 90) worden geplaatst tusschen ( ). De aanwezigheid van het chrismon en het monogram duiden wij aan door de letters C. en M. Wanneer- eene oorkonde in eene confirmatie gedeeltelijk uit eene jongere oorkonde is overgenomen, wordt dit wel in eene noot vermeld, doch niet door kleineren druk van den tekst aangeduid. Dergelijk gebruik van twee soorten letters schijnt ons onnoodig en geeft een onrustig aanzien aan de bladzijden. XIV. Lijsten van de in het oorkondenboek aangehaalde handschriften en boeken. Ten einde voor den gebruiker van het oorkondenboek het terugvinden van de bij den tekst kortelijk geciteerde handschriften en boeken te vergemakkelijken, zullen achter de eerste afdeeling van het oorkondenboek lijsten daarvan worden opgenomen. In die lijsten zullen worden opgenomen lijsten van de handschriften en boeken, waaruit oorkonden in het oorkondenboek opgenomen zijn. De handschriften zullen beschreven en zoo mogelijk gedateerd worden, ten einde hunne waarde en beteekenis te bepalen. Er zal ook naar gestreefd worden, om de onderlinge verhouding der verschillende handschriften, waaraan de oorkonden ontleend zijn, te leeren kennen en de filiatie der handschriften allengs vast te stellen. Is dit doel, zooals te verwachten is, eenmaal bereikt, dan zal het natuurlijk mogelijk worden, om het werk belangrijk te vereenvoudigen door alle varianten van teksten, die steunen op eenzelfde ouder handschrift, weg te laten. De titels der boeken, waaruit wij oorkonden hebben overgenomen en die bij de oorkonden kortelijk aangehaald zijn, zullen in de boekenlijst uitvoeriger en duidelijk beschreven worden. De boeken, die uitvoerig en speciaal over eene onzer oorkonden handelen en die wij dus ter toelichting der oorkonden kortelijk in de noten vermelden, zullen wij ook uitvoerig opnemen in onze boekenlijst. XV. Indices. Het is. de bedoeling, om aan het oorkondenboek indices van plaats- en persoonsnamen toe te voegen. Het is evenwel nog onzeker, of deze indices zullen opgenomen worden aan het einde van elk deel, dan wel aan het einde van het 5d* of 6de deel, waarmede de eerste afdeeling van het oorkondenboek, loopende tot 1301, zal besloten worden. Misschien kunnen achter elk deel voorloopige indices opgenomen worden, die aan het slot van het boek verzameld worden. S. Muller Fz. OORKONDEN. N°. ft (695 — 726.) Rauching (Rohing) en zijne vrouw Bebelina schenken aan de kerk van St. Petrus en St. Paulus te Antwerpen, staande onder beheer van bisschop Willibrord, een landgoed te „Sprusdare" in de gouw Ryen, en de helft van zijne moederlijke erfgoederen te Wyneghem. Het stuk is opgesteld, nadat Willibrord bisschop is geworden, in 695, en vóór het testament van Willibrord in 726, waarin deze schenking wordt vermeld. In Dei nomine. Ego illuster vir Rohingus" et coniunx mea Bebelina donamus ad sacrosanctam ecclesiam sancti Petri et Pauli apostolorum, quam domnus Amandus pontifex1 in Antwerpo construxit, ubi Willibrordus episcopus preesse videtur, donatumque in perpetuum esse volumus, hoe est: villa nostra, quae est constructa in pago Renensium super fluvio Huita quae michi de paterno iure legibus obvenit, in loco nuncupato Sprusdare 2, cum omni integritate, et in alio loco de materno iure ad me pertinente, vocato Wmlindechun3, medietatem de casis, domibus, aecclesiis, mancipiis et omnibus pertinentiis tradimus atque transfundimus t>. HS. Lid. aurtus, in de Herzogliche Bibliothek te Gotha cod. Jl.fol. 43 vs. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 64. n°. ». (695—726.) De geestelijke Heribald schenkt aan bisschop Willibrord eene kerk in de gouw „Marsum" met alle haar behoorende goederen. Voor de dateering zie No. 1. Rata "item tradicione a viris summa preditis honestate et munificentia sunt ei [se. Willibrordo] tradita magnificae utilitatis allodia: ab Heribaldo quidem clericali dignitate functo in pago Marsum 4 dicto, in ostio Mosae, una cum omnibus appendiciis suis basilica. HS. Thiofrid van Eehternach, Vila Sancti Willibrordi, codex in de Herzogliche Bibliothek te Gotha No. 70. fol. 18. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 23. a) Miraeus las: „Nutta". Waarschijnlijk te lezen: „Hnita" (de Nethe). — b) Een gedeelte van den tekst is weggelaten, en vervangen door: „et caetera ut supra". 1) Amandus, bisschop van Maastricht 647—649. — 2) Misschien hetzelfde als „Furgclarus" in No. 38 (Vorselaer aan de Nethe). — 3) Wyneghem, bij Antwerpen. — 4) Zeker niet Marsum in Friesland, zooals Weiland, M.G. Scr. XXIII blz. 23 aanteekent; wellicht zal bedoeld zijn de kerk te Vlaarctingen, die blijkens Van den Bergh O.B. I 85 aan Willibrord geschonken en door dezen aan Eehternach nagelaten is. Oorkondenboek Sticht, 1 11°. 3. (695—726.) Thitbald schenkt aan bisschop Willibrord de kerk van Mülheim met de haar behoorende goederen. Voor de dateering zie No. I. A Thitbaldo [sc. est Willibrordo tradita] in Mulneheim1 integra cum adiacentiis suis aecclesia. HS. Thiofrid, Vita S. Willibrordi te Gotha, fol. 18. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 23. N°. 4. (695—714.) Wachard schenkt aan bisschop Willibrord hoeve en een molen te Irrel aan de Prüm. De schenking is geschied nadat Willibrord bisschop werd, in 695, en vóór den dood van Pippijn den Middelsten, in 714. Het bezit in Irrel is in No. 14 door Willibrord aan Eehternach geschonken. A Wachardo venerabili viro [sc. sunt Willibrordo tradita] VII et semis mansi et I molendinum An loco, qui dicitur Erle2, super fluvium Prumia et plura alia. HS. Thiofrid, 'Vita S. Wülibrordi te Gotha, fol. 18. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 23. N°. 5. (695 September 3—697 April 12.) Graaf Gerbertus en zijne zuster Bilitrudis schenken aan bisschop Willibrord hun vaderlijk erfgoed. De datum, waarop Childebert III aan de regeering is gekomen, ligt tusschen 3 Sept. 694 en 13 April 695. (Zie: Levison, Neues Archiv. 35 blz. 38.) Anno II Childeberti Gerbertus comes et Bilitrudis 3, germana eius Deo sacrata, dederunt sancto Willibrordo sua patrimonia. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 31 vs. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 55. e. (697 September 3—699 April 12.) Gerelindis, dochter van Odo, schenkt aan bisschop Willibrord een wijngaard te Klüsserath. Voor de dateering zie No. 5- Anno IV eiusdem regis [sc. Childeberti] Gerelindis filia Odonis dedit ei [sc. sancto Willibrordo] vineam cum vinitore et omni peculio in monte Clotariense *. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 31 vs. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 55. I) Mttlheim bij Deutz aan den Rijn. — 2) Irrel aan de Prüm. — 3) De schenkers en de goederen zijn verder onbekend. — 4) Klüsserath aan de Moezel, 20 K.M. beneden Trier. Volgens Fabricius, ErUtuterungen zum geschichtlichen Atlas der Rheinprovinz. V 2 blz. 54 No. 18 zou de kapel van St. Michael op den Berg de vroegere parochiekerk van Klüsserath (mons Clotariensis) zijn. rv. »: (697 of 698) November (December) 1. Abdis Ermina schenkt aan bisschop Willibrord de kerk van de H. Drievuldigheid en de H. Maagd, en van de apostelen St. Petrus en St. Paulus, (met het klooster te Eehternach, verder haar aandeel in de villa Eehternach en een wijngaard op den berg Vianden. Wij bezitten over deze schenking twee oorkonden, de eene met den datum I November, de andere met i December, beiden overgeleverd in het Liber aureus. Voor de dateering zie No. 5. Twijfel aan de echtheid der oorkonden van Ermina is uitgesproken door Hauck, Kirchengeschichte Deutschlands. I blz. 301 Noot 2, doch weersproken door Halbedel 1. c. en door Tangl, Neues Archiv. XL blz. 769 Anm. 3. a. Domino sancto ac venerabili in Christo patri Willibrordo episcopo Ermina1 in Christo Deo sacrata abbatissa. Dum ab omnibus non habetur incognitum, quod ego, inspirante miseri- • cordia Christi, pro consilio virorum apostolicorum patrum nostrorum domni Basini et domni Leotwini2 episcoporum seu et pro consensu sororum nostrarum Christo servientium, que nobiscum sunt congregatae, basilicasa in nomine sanctae Trinitatis vel iri honore gloriosissimae virginis Manae genitricis Domini nostri Ihesu Christi seu et beatissimorum apostolorum Petri et Pauli vel ceterorum sanctorum, in villa mea propria quae vocatur Epternacus, sita super fluvio Sura, seu et monasteriolum ibidem ad monachos peregrinos conversandum vel pauperes ibidem alimoniam petendum, pro divino respectu vel pro animae meae remedio construxi, ut dum sanctitas et dilectio vestra erga me vel monasterium meum assidüe agitur, ideo decrevi apud animum meum, ut vos de rebus meis propriis in aliquo consolari deberem, quod ita spontanea voluntate feci. Idcirco dono vobis donatumque esse volo memoratas basilicas sanctorum ad gubernandum vel dominandum. Itemque dono vobis ad supradicta loca sanctorum portionem meam in ipsa villa Epternaco, hoe est quantumcumque ex successione paterna vel materna michi obvenit, tam domibus quam aedificiis, mansis, mancipiis, vineis, terris, campis, pratis, silvis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, seu et pastores vaccarios, porcarios, verbecarios, cum gregibus eorum vel cum appendiciis suis, id sunt: Baidalingo3, Mathulfovillare4 vel portionem nostram in Oxinvillare5, exceptis hominibus illis, quos per epistolas nostras ingenuos relaxavimus. Similiter dono vobis vel ad supradictas basilicas vineae pedeturam unam in monte Viennense6 cum vinitore nomine Alitfrido cum omni peculiari suo. Ista omnia, ut dixi, ad ipsa loca sanctorum vel vobis a die presemi a) Lees waarschijnlijk: basilicam, zooals de lezing b zegt. i) Ermina is waarschijnlijk, volgens Halbedel, Frankische Studiën blz. 16 vlg. de gemalin van Hugobert en de moeder van Plectrudis, Pippijn's gemalin. Volgens Brower, Antiq. Trever. I 361 is zij gestorven 24 Dec. 708 en begraven te Weissenburg. — 2) De bisschoppen Basinus en Leotwinus, die ook onder de getuigeu genoemd worden, waren tegelijkertijd bisschoppen van Trier. — 3) Badelingen bij Eehternach of Bedelingen bij Luxemburg. — 4) Matzen bij Bitburg. — 5) Osweiler bij Rosport. • 6) Vianden. tradimus atque transfundimus ad gubernandum vel dominandum, ea ratione, ut quicquid de re superius memorata in Dei nomine facere volueritis, liberam et firmissimam in omnibus habeatis potestatem. Nam si quis contra hanc cartulam donationis meae venire temptaverit, inferat fisco auri libras X, argenti pondo XX, manente nichilominus firmitate. Actum Treberi1, sub die Kal. Novembris, anno IV regni domini nostri Childeberti regis. Ego Huncio in Christi nomine presbiter hanc cartulam donationis, iubente domina mea Irmina, perscripsi, et ipsa subter manu propria una cum testibus firmavit vel qui subscripserunt in praesenti rogavit. Ego Irmina in Christi nomine hanc donationem relegi. Basinus episcopus. Leodowinus episcopus. Theodefridus presbiter. Waltarius diaconus. Garibertus presbiter. Audobertus prestoter./ HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 26. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 51. b. Anno quarto regni domini nostri Childeberti regis, sub die Kalendas Decembris. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Ego Irmina in Christi nomine Deo sacrata acsi indigna gratia Domini abbatissa, sana quidem, Deo propitio, mente sanoque consilio testamentum meum fieri rogavi, idque fratri in Christo meo Huncione presbitero scribendum commisi. Idcirco dono a die presenti pro remedio animae meae vel pro mercedis meae augmento in aeterna beatitudine vel retributione ad basilicam, quae est in nomine sanctae Trinitatis vel in honore sanctae Mariae genitricis domini nostri Iesu Christi vel beatorum apostolorum Petri et Pauli seu ceterorum sanctorum, in villa nostra Epternaco constructa, sita super fluvium Sura, ubi dominus et pater noster in Christo Willibrordus episcopus rector et gubernator esse videtur, donatumque esse volo, hoe est: in ipsa villa Epternacon, quantumcumque ibidem ex successione paterna vel materna michi obvenit ad integrum, tam domibus quam aedificiis, casis, mansis, mancipiis, vineis, campis, pratis, silvis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, cum appenditiis vel omnibus adiacentiis suis: Baidelingo, Matholfingo vel portione mea in Oxinvillare. Omnia ista cum adiacentiis eorum, una cum pastoribus vaccariis, porcariis, bervicariis cum gregibus eorum, vel omni peculio promiscuo, ad sepefata loca sanctorum vel ad monasteriolum ibidem constructum in Dei nomine volo esse donatum, exceptis hominibus illis, quos per epistolas nostras ingenuos relaxavi, quorum vocabula sunt: Garario, Cumloaldo, Achilde, Theodfrido filio, Aldfrido, Clodoare, Raocare, Warinlinde, Bacelinde, Grauceleba, Gundulfo. Isti toti denominati annis singulis unusquisque eorum in luminaribus unam libram cerae ad supradicta loca sanctorum in ipsa villa Epternaco constructa ad nativitatem Domini reddere vel dissolvere studeant. Similiter dono ad iamdicta loca sanctorum vineae pedeturam unam in monte Viennense cum vinitore nomine Alithfredo cum omni peculiari suo. I) Trier. Onsbaldus. Eburvines. Edilhardes. Rotbertes. Folcbaldes. Aetrele. Aeutlinde. Bertlinde subscripserunt. Ego Elduinus presbiter, rogante Aengilbaldo viro illustri, scripsi et subscripsi, signumque crucis adfixi f. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 33. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII bit. 56. (704) Mei 1. Hertog Hedenus van Thüringen en zijne vrouw Theodrada schenken aan bisschop Willibrord goederen te Arnstadt, Mühlberg en Monra. In Christi nomine. Dum in presenti vita quisque conversari videtur et hanc caducam vitam morte finiendam vigilanti mente perspexerit, cogitare debet, quatinus animae suae in futuro apud Deum mercedem et refrigerium, dum ipse vivit, conquirat. Idcirco ego Hedenus vir illuster1 una cum coniuge mea clarissima Theodrada aliquid de rebus nostris pro amore Christi et remissione peccatorum nostrorum et mercede futura Deo et domno patri nostro in Christo Willibrordo episcopo dare disposuimus. Quod et ita fecimus, id est: Curtem nostram in loco nuncupante Arnestati, super fluvio Huitteo2, cum omni integritate sua, id est: casis, curticlis, campis, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus, mobili et immobili, mancipiis, iumentis, vaccariis pastoribus, porcariis, et quicquid ad ipsam pertinere videtur, a die presenti totum ad integrum in tuam potestatem, domne pater venerande, trado atque transfundo, ut habeas, teneas atque possideas et cui volueris in Dei nomine dimittas. Et in castello Mulenberge3 donamus tibi tres casatas cum mancipiis, una cum omni peculiari eorum, et centum diurnales, id est iugera de terra aratoria, propter aquam et ligna trahenda. Et in curte nostra alia, nuncupante Monhore4, donamus tibi VII hobas et VII casatas et CCCC diurnales de terra et tertiam partem de silva ad eandem curtem pertinentem, et prata ad L carradas secandas et porcarios duos cum L porcis et vaccarios duos cum XII vaccis. Has casatas ibidem manentes cum omni peculio vel laboratu eorum, quod habent vel habere noscuntur, totum tibi ad integrum trado. Has res omnes superius intimatas tibi domino et patri in Christo nostro damus, donatumque esse perhennis temporibus volumus, ut habeas tuisque habendum derelinquas vel quicquid exinde facere volueris liberam et fïrmissimam in omnibus habeas potestatem. Si quis vero, quod futurum esse non credo, nos ipsi, quod absit, aut aliquis de heredibus aut proheredibus nostris contra hanc donationis nostrae cartulam venire temptaverit et eam infringere voluerit et tibi de istis iam dictis rebus aliquid quasi hereditario iure auferre conaverit, primitus iram omnipotentis Dei incurrat et sanctorum angelorum, et a liminibus aecclesiae Dei vel communione sanctorum extraneus efficiatur, et lepram Gyezi vel percussionem Ananiae et Saphyrae consequatur, partemque habeat cum Iuda Schariothe, qui Dominum tradidit, et insuper inferat tibi una cum cogente i) Hedenus was hertog van Thüringen, opvolger van Theotbald. (Verg. Hanck, Kirchengesch. I blz. 386.) — 2) Arnstadt aan de Weisse. — 3) Mühlberg bij Arnstadt. — 4) Monra bij Eckartsberga. n°. 1». fisco auri libras V, argenti pondo XV, et nee sic quidera quod repetit evindicare valeat, sed frustrata eius vanitate, haec carta perhennis temporibus firma et immobilis permaneat, astipulatione subnixa. Actum publice in castello Virteburch 1, sub die Kal. Maias, anno X regni domini nostri Childeberti gloriosi regis. Ego Laurentius indignus presbiter, iubente domno Hedeno duce viro illustri, hanc donationis cartulam scripsi et in Dei nomine subscripsi. Ego Hedenus hanc donationis cartam a me factam et ante me lectam propria manu firmavi et subscripsi cum Theodrada. Ego Thuringus filius Hedeni donationem patris mei firmavi .f. Rocchus. Doda. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 32. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII bh. 55. il° 13. (704) Mei 8. Abdis Ermina schenkt aan bisschop Willibrord voor het klooster Eehternach al hare bezittingen te Steinheim. Domino sancto et in Christo apostolico patri Willibrordo episcopo Ermina in Christo Deo sacrata abbatissa donatrix. Quicquid unusquisque homo de rebus suis ad loca sanctorum et servorum Dei spontanea voluntate condonaverit, hoe sibi apud Deum mercedis premium credit recipere in futuro. » Idcirco ego Irmina dono vobis ad monasterium vestrum Epternaco, quod nos a novo construximus, situm super fluvio Sura, in honore sanctae Trinitatis vel sanctorum, donatumque in perpetuum esse volo ad possidendum, hoe est: quantumcumque a die presenti in villa Staneheim2, sita super Suram, mea possessio vel dominatio est, tam domibus, quam aedificiis, mansis, mancipiis, vineis, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus, sub ea conditione ut quicquid a die presenti vos vel pars monasterii exinde facere voluerit, liberam et firmissimam in omnibus habeatis potestatem faciendi, et nullius repeticiones ex hoe habere vereamini. Si quis vero, quod fieri non credimus, tam ego quam aliquis de heredibus aut coheredibus meis vel quelibet opposita persona contra hanc nostrae donationis cartulam venire conatus fuerit, aut eam irrumpere voluerit, primitus iram Dei omnipotentis incurrat, et insuper inferat fisco auri libram unam, argenti pondo duo, nee sic quod repetit ullatenus possit evindicare, manente nichilominus firmitate. Actum Treveri3 VIII Idus Maias anno X Childeberti regis. Ego Huncio in Christi nomine presbiter, rogante domna Irmina abbatissa, hanc cartulam donationis perscripsi, et ipsa subter manu propria cum testibus firmavit. Ego Irmina relegi et subscripsi. Basinus episcopus. Radobertus. Dagoinus. Leodoinus presbiter. Gaucebertus. Garibertus. Magnobertus. Quitario. Trasebertus. Waltarius diaconus. Bobo. HS, Lib. aureus te Gotha. fol. 27 vs. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 52. I) Würzburg. — 2) Steinheim bij Rosport in Luxemburg. — 3) Trier. Oorkondenboek Sticht. 2 N°. 11. (704) Mei 8. Abdis Ermina schenkt aan bisschop Willibrord voor het klooster Eehternach een wijngaard bij het kruis binnen de muren van Trier. Domino sancto et in Christo apostolico patri Willibrordo episcopo Ermina in Christo Deo sacrata abbatissa donatrix. Quicquid unusquisque homo de rebus suis ad loca sanctorum vel servorum Dei spontanea voluntate condonaverit, hoe sibi apud Deum mercedis premium creditur in Dei nomine recipere in futuro. Idcirco ego Irmina dono vobis ad monasterium vestrum Epternacum. quod nos a novo construximus, situm super fluvio Sura, donatumque esse volumus in perpetuum ad possidendum, hoe est: vineam infra muros Treveris civitatis ad crucem, quod nobis Engela Deo sacrata per cartulam donationis condonavit, plus minus centuas tres, ab uno latere Folcobertus et ab alio heridus Mummolitti et de tercia parte via publica; sub ea conditione ut quicquid a presenti die vos vel pars monasterii exinde decreverit, faciendi liberam et firmam in omnibus habeatis- postestatem et nullius ex hoe repeticionem vereamini. Si quis vero, quod fieri non credimus, tam ego quam aliquis de heredibus aut coheredibus meis vel quaelibet opposita persona contra hanc cartulam donationis venire conatus fuerit aut eam irrumpere voluerit, primitus iram omnipotentis Dei incurrat, et insuper inferat fisco auri libram unam, argenti pondo duo, nee sic quod repetit ullatenus valeat evindicare, manente nichilominus firmitate. Actum Treberi1 sub die VIII Idus Maias, anno X regni domini nostri Childeberti regis. Ego Warenbertus presbiter, rogante in Christo Deo sacrata Ermina abbatissa, et ex permisso senioris mei Huncionis presbiteri et ammonitione, hanc cartulam donationis perscripsi, et ipsa subter manu propria cum testibus firma vit et qui subscriberent vel signarent in presenti rogavit. Ego Ermina subscripsi. Dagoinus. Radobertus. Gaucebertus. Quiltarius. Magnobertus. Huncio in Christi nomine presbiter. . V HS. Lib. aureus ie Gotha. fol. 28. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 52. H°. IS. (704 September 3—706 April 12.) Bisschop Willibrord schenkt aan het door hem bestuurde klooster te Eehternach verschillende goederen en den molen te Irrel aan de Prüm in de Bidgouw. Over de dateering van dit stuk zie: Fruin, Nederlandsch Archievenblad. 28 blz. 150. Voor twijfel aangaande de echtheid vergelijk ibid. blz. 97. Lucrum maximum credimus animarum, si, dum quisque corporeis motibus terram inhabitat, pro amore Dei donum cogitat eternum vel pro amore temporalium sperandarum sive ambulet munimine divitiarum, aut certe si id, 1) Trier. quod remanendum perire potuerit in seculo, in elimosinis pauperum vel loca distribuatur sanctorum. Quamobrem ego in Dei nomine Willibrordus, Dei concedent ejclementia episcopus, pertractavi tam de Dei parte quam et reverentia sanctorum, ad monasterium, quod vocatur Epternacum, quod ego ipse construxi et in honore sancte Trinitatis dedicavi in pago Bedense super fluvio Sura, et ubi ego rector esse videor, hoe est in pago quod dono 1 Bedense, in loco qui dicitur Erle 2 super fluviolo Pruna, VII mansus et unum molendinum, et quicquit ibi visus sum habere in terris, pratis, silvis, aquis aquarumve decursibus, ingressu, egressu, omnia et ex omnibus, quod mihi dedit venerabilis vir Wachart3 pro Dei amore et spontanea conductus voluntate, dono atque transfundo in perpetuam possessionem ad victualia fratrum deinceps ibi commanentium et Deo servientium. Si quis vero, quod futurum esse non credo, aut de successoribus nostris aut alia aliqua extranea persona contra hanc traditionem, quam ego promptissima voluntate fieri et affirmari feci, venire temptaverit aut infringere voluerit, inprimis iram Dei omnipotentis incurrat et in die judicii de limine sanctorum exclusus excommunis appareat, et tarnen quod repetit nullo umquam tempore evindicare valeat, sed hec traditio omni tempore firma et stabilis permaneat. Actum anno regnante [Childeberto gloriosissimo Francorum rege, iubente a] Pippino gloriosissimo Francorum principe, XI. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 81. Gedrukt naar een afschrift van den codex door prof. Oppermann. iv. te. (706) Mei 13. Pippijn en zijne gemalin Plectrudis bevestigen bisschop Willibrord in het bezit van het klooster Eehternach, nemen dit onder hunne bescherming, en schenken aan de broeders de vrije abtskeus. Semper humana fragilitas casus inevitabiles debet perperidere, ut quandoquidem repentina supervenerit transpositio, non habeat in nobis quod puniat, sed inveniat quod coronet, iuxta mandatum Domini: Date et dabitur vobis, et illud: Facite elemosinam et omnia munda sunt vobis. Idcirco ego in Dei nomine illuster vir Pippinus, filius Ansgidili quondam, necnon et illustris matrona mea Plectrudis, filia Hugoberti quondam, cogitantes casum humanae fragilitatis, qualiter peccata nostra possemus abluere et, Deo donante, ad aeterna gaudia pertingere, concedimus domno patri nostro viro apostolico Willibrordo episcopo de monasterio Epternaco, sito in pago Bedensi, super fluvio Sura, quod ipse donante Deo aedificavit in rebus proprietatis nostrae, et unde ipse beatus Willibrordus testamentum confirmavit, ut sub nostra defensione haberemus ac heredum nostrorum. Unde placuit nobis, ut apostolico patri nostro Willibrordo* ipsum monasterium confirmaremus. Quod ita et fecimus, eo modo ut ibidem fratres peregrinos vel alios Deum timentes congregent, ut ibidem secundum ordinem sanctum degere et conversari debeant. Et illud ibidem nobis placuit inse- a) Volgens emendatie van Fruin t. a. p. I) Lees: „hoe est quod dono in pago." — 2) Irrel. 3) Verg. het stuk No. 4. hominibus de rebus suis eis aliquid condonaverit, Deo propitio, eis proficiat in augmentis. Si quis vero, quod minime credimus esse futurum...... Actum Bagoloso1 villa publice, die secundo Martii, anno 1III2 regni domini nostri Dagoberti regis. Et quia nos propter egritudinem in ipsa carta scribere non potuimus, Blittrudem coniugem nostram rogavimus et potestatem dedimus, ut ipsam firmare ad nostram vicem deberet; quod ita et fecit; et qui subscriberent vel signarent in presenti rogavimus. Blittrudis. Blendumen abbatissa. Helmoinus. Remigius. Chrodoaldus. Geraldus. Adalbertus abbas. Chammingo comes. Crodegertus. Ego Adricharius, iussu domini mei Pippini et Plectrudae, hanc donationem scripsi et subscripsi. HS. Lib. aureus ie Gotha. fol. 36 vs. Af gedrukt war M.G. Scr. XXIII blz. 59. it°. *4. (715 Juni 24—716 December 30.) Hertog Arnulf, zoon van hertog Drogo, schenkt aan het door bisschop Willibrord beheerde klooster Eehternach zijne erfgoederen in de villa Bollendorf. Chilperic II kwam aan de regeering tusschen 24 Juni en 31 December 715. (Zie: Levison, Neues Archiv. 35 blz. 38. Volgens J. Depoin, Précisions chronologiques de plusieurs Mérovingiens, in: Revue des études historiques, LXXe année (1904), blz. 377 vlgg., kwam Chilperic II aan de regeering in Juli of Augustus 715.) [Anno primo regni domini nostri Chelprici regis bJ. In nomine domini Dei nostri Ihesu Christi. Ego c Arnulfus dux, filius Drogonis d 3 quondam ducis, pro animae meaee remedio etf aeterna retributione e dono per hanc cartulam testamentih ad monasterium Efternacum >, quod est constructum in honore sancti j Petri et Paulik super fluvio Sura, ubi1 Willibrordusm episcopus" preesse videtur, in° villa Bollane °4, hoe est: tam casis, mansis p, campis, pratis, silvis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, mancipiis ibidem aspicientibus q, quantumcumque F in ipsa villa Bollane michi legibus obvenit, meam portionem s in integrum dono1 atque trado *, ut a presenti dieu ipsam rem monachiv omni tempore habeant, teneant, possideant et suisw possidendum derelinquant. Si quis vero, quod fieri non credo *, nos aut aliqui de heredibus nostris vel ulla opposita persona contra hoe testamentum venire temptaverit aut y a) Een gedeelte van den tekst is weggelaten, en vervangen door: „ut supra". — b) Het tusschen haken geplaatste staat in B, ontbreekt in A. — c) B itaque. — d) B drogune. — e) B nostre. — f) B vel. — g) B eterne retributionis. — h) B per huius cartule testamentum. — i) B esternacum. — j) B sanctorum apostolorum. — k) B Ipsum monasterium est constructum. — 1) B sanctus. — m) A heeft W. ■— n) B custos. — o) B dono in villa cui nomen habet Bollanevilla. — p) B mansis casis. — q) B appendentibus. — r) In B volgt: ibidem. — s) B mea portione. — t) B dono ad ipsum monasterium vel ad ipsa loca sancti Petri et sancti Pauli dono trado. — u) B ab hac die presente. — v) B ipsa res subscripta ipsa loca sancta vel ipsi monachi. — w) et suis ontbreekt in B. — x) In B volgt: vel. — y) B vel. i) Wellicht identiek met „Baclaos" uit No. 34 en „Bacwaldus" uit No. 38. Het zou dan zijn Bakel in de Peel. — 2) Bedorven uit III; zie het hierboven over de dateering opgemerkte. — 3) Hertog Drogo was de zoon van Pippijn den Middelsten. — 4) Het „Bolluntorf" uit No. 27, Bollendorf aan de Sauer. voluerit3, inprimitus» a sancto Petro et sancto Paulo excommunis fiat et sociis eorum, et iram Dei incurrat. Et insuper inferat illis aecclesiis et fisco auri libram I, argenti pondo duoc coactus exsolvatd, et quod repetit non evindicet, sed presens donatioe omni tempore firma et inviolata permaneat, stipulatione subnixa. Actum publice in f villa que vocatur Fidiacus die mensis Februarii XXlII. HSS. Lib. aureus te Gotha. fol. y$(A) en fol. 44 vs. (B). Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 61. (719—739.) De hofmeier Karei (Martel) schenkt de kerk van Velzen in de gouw Kennemerland aan de broeders in Eehternach. (Onecht.) Volgens Böhmer—Mühlbacher (2e dr. 31 c en d) heeft Karei Martel in het jaar 719 zijne overwinning op de Friezen behaald; van dit jaar af zijn dus schenkingen van hem in het noorden mogelijk te achten. 739 is het sterfjaar van Willibrord. De onechtheid der oorkonde is aangetoond door Patetta, La Lex Frisionum, Memorie della Reale Accademia delle Scienze di Torino. 2. serie XLIII (1893), blz. 8. Het formulier is gedeeltelijk echt, gelijk aan dat van het stuk van 726 (No. 36); het is niet onwaarschijnlijk, dat het ontleend is aan het nu verloren stuk, vermeld onder No. 29, daar dit ook eene schenking in Kennemerland bevat. Ego in Dei nomine illuster vir Karolus, maior domus, filius Pippini quondam, cogitans casum humane fragilitatis, qualiter peccata nostra possimus abluere et donante Domino ad eterna gaudia pervenire. Idcirco donamus a die presente per hanc paginam testamenti nostri donatumque in perpetuum esse volumus' fratribus in Epternaco, Deo et sancto Willibrordo famulantibus: hoe est ecclesiam, que est constructa in villa Felison2 nominata in pago Kinnehim 3, in honore sancti Pauli apostoli dedicata, ubi vir apostolicus dominus et in Christo pater noster Wilübrordus archiepiscopus pastor preesse videtur: hoe est cassatus septem, qui ad ipsam villam aspicere vel deservire videntur, cum omnibus mansuris et omni peculiare et omnibus eorum, quicquid habere dinoscuntur. Similiter terram arabilem bonarios XXX. Etiam de silva totam decimam partem integram. Hec omnia superius intimata ad mensam fratrum Deo et sancto Willibrordo in Epternaco servientium tradimus atque delegamus perpetualiter in Dei nomine ad possidendum. Et quicquid supradicti fratres vel illorum ministeriales elegerint, liberam ac firmissimam in omnibus faciendi habeant potestatem. Si quis hanc traditionem a sancto Willibrordo et a fratribus eodem e sancto servientibus abstrahere vel emutare voluerit, inprimis iram Dei et sancte Marie genitricis Dei et sancti Willibrordi omniumque sanctorum Dei incurrat, et cum Iude traditore paciatur supplicium eternum et a liminibus regni celestis alienatus expellatur, nee ulla Dei super eum misericordia veniat h. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 44 vs. Gedrukt naar een afschrift van den codex, door prof. Oppermann. a) B venire vel remutare voluerit. — b) Zoo in B; A in primis; B vervolgt: iram Dei incurrat -et aposlolorum Petri et Pauli et sociorum eorum et insuper. — c) B duos. — d) B et solvat. e) Ontbreekt in B. — f) In B volgt: ea. — g) Lees: eidem. — h) Op den rand staat: „Et de ecclesia Wesele 4 in eodem pago sita eadem firmamus et anuli nostri sigillo signamus." Dit is een later bijvoegsel -(zie Tangl, Mitth. des Inst. f. oesterr. G. F. 20 blz. 202 noot). 1) Onbekend. — 2) Velzen. — 3) Kennemerland. — 4) Bedoeld wordt Wesei aan den BenedenRijn, zooals blijkt uit het diploma van Hendrik IV van 1065 bij Beyer, Mittelrhein. Urkundenbuch. I No. 359. Het „in eodem pago" is dus niet juist. (719— 739) Mei 12. De hofmeier Karei (Martel) schenkt aan Willibrord de villa Adrichem in Kinheim. Zie het aangeteekende over de dateering en het formulier van No. 28. Aeternae vero memoriae Karolus, prelibati ducis [sc. Pippini] filius, maior domus, magni Karoli avus, IV Idus Mai in urbe Treverica dedit ei [sc. Willibrordo] sitam in Fresia in pago Kinheim super fluvium Velisena1, ubi mare fluit in parte altera, integram villam, Adrichaim nuncupatam, et regalis testamenti confirmavit pagina. HS. Tkiofrid, Vita S. Willibrordi, te Gotha. fol. 18. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII bh. 23. ü°. 3©. (719 Juni 24—720 December 30.) Hertog Arnulf schenkt aan bisschop Willibrord een gedeelte van een wijngaard te Klüsserath. Voor de dateering zie de eerste aanteekening bij No. 24, de schenking van Arnulf, die in het Liber aureus aan deze voorafgaat. Anno vero V eiusdem regis [sc. Chilperici] dedit idem dux [sc. Arnulfus] sancto Willibrordo petituram I vineae cum vinitore Warinhero et domo et terra sua in monte Clothariense. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 39. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII bh. 61. H°. 31. (721 Februari' 13—722 Februari 12.) Graaf Ebroin schenkt aan de kerk te Rindern in de gouw Duffel, onder beheer van bisschop Willibrord, hoorigen en goederen te Nutterden, Kleverham, Donsbruggen, Meer, Rindern, Millingen en Megen. Theoderik IV kwam aan de regeering 721 Febr. 13. (Zie Levison, Neues Archiv. 35 blz. 38. Ook: J. Depoin, Précisions chronologiques sur les règnes de plusieurs Mérovingiens, in: Revue des études historiques. LXXe année'(i904), blz. 377 vlgg.) In Dei nomine. Ego Ebroinus comes, filius Oda quondam, donator, aliquid de rebus meis ad loca sanctorum pro remedio animae meae seu dilectissimae coniugis meae Theodelindae dare disposui,, hoe est ad basilicam beati Petri apostolorum principis seu Iohannis Baptiste vel caeterorum sanctorum, quae constructa est in loco Rinharun2 in pago Dublensi super fluvio Rheno, ubi nunc dominus pater et pontifex Willibrordus episcopus custos esse videtur, dono in loco Nitro3, villa nostra, casatos tres cum uxoribus et infantibus, terras cum sala et curticle meo vel adiacentia et ad eundem locum pertinentia; et portionem meam in loco Haemmi4, silvam iuris mei totum et ad integrum dono; sed et hoe quod michi legibus provenit in Dangaesbroch5, medietatem silvae ad eundem locum pertinentem iure meo; et in villa nostra Meri6 casatum cum uxore I) Verg. het, falsum No. 28, waarbij de kerk te Velzen aan het klooster Eehternach geschonken wordt. — 2) Rindern aan den Rijn bij Kleef. — 3) Nutterden, ibidem. — 4) Kleverham. — 5) Donsbruggen. — 6) Meer, ten N. van Kranenburg. quam Creatori suo digne meritis suis servire aut oblatio elemosinarum eorum et devotio perveniat ad salutem, ipso Summo dicente: Date et dabitur vobis, et: Facite elemosinam, et ecce omnia munda sunt vobis. Idcirco ego in Dei nomine Clemens Willibrordus episcopus, cogitans casum humane fragilitatis, qualiter peccata mea possim abluere et, donante Domino, ad eterna gaudia pervenire, dono a die presenti donatumque esse perhennis temporibus volo, hoe est ad monasterium Epternacum, quod est constructum super fluvio Sura in pago Bedense, in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti et sancti Petri et Pauli apostolorum et sancti Johannis Baptiste vel ceterorum sanctorum, ubi ego ipse Clemens Willibrordus custos vel gubernator preesse videor et, si Christo placet, corpus meum ibidem requiescere debet; hoe est quod dono vel trado ad ipsum sanctum locum Epternacum, omnem rem vel villas seu mancipia, que mini ingenui Franci pro amore eorum salute * condonaverunt vel tradiderunt. Similiter illas res, quas domnus Pippinus mihi condonavit vel delegavit, seu matrona sua Blitthrudis sive filius suus domnus noster Karolus m.aior domus, quas res ipsas domno Karolo et a genitore Pippino t> tam me vivente quam de ista vita migrante pro eorum mercede condonaverunt^ Et illas alias res ex parte denomino vel homines, qui mihi eas tradiderunt vel delegaverunt, id est ut haec sollempniter scriptura pro temporum serie confirmare debeat. Et id d sunt homines nominibus his nominati: Rohingus mihi condonavit vel tradidit ecclesiam 1 aliquam, quae est constructa in Anduerpo castello super fluvio Scaldeo in pago Renensium cum appendiciis suis, villas denominatas his nominibus: Bacwaldus2, Winulinchenno3, Furgclarus4, et in ipso castello Andwerpo terciam partem de illo theloneo5. Et Heribaldus clericus mihi condonabat vel tradidit ecclesiam aliam in pago Marsum 6, ubi Mosa intrat in mare, cum appendiciis suis, et mariscum e, unde berbices nascunturf. Et Angilbaldus mihi condonabat vel tradebat villam que vocatur Wadradoch 7 in pago Texandrio super fluvio Duthmala. Et Ansbaldus mihi condonabat vel tradebat omnem portionem suam in villa, que vocatur Husloth8 in pago Texandrio. Et Berethdinda9 Deo sacrata femina mihi condonabat vel tradebat omnem portionem suam in villa que vocatur Hocanschot in pago Texandrio9. Et Henricus mihi condonabat in villa que vocatur Reploh10. Et Engilbertus mihi cons donabat vel tradebat omnem portionem suam in villa que vocatur Henesloth11 in pago Texandrio. Item quod Engilbertus mihi condonabat vel tradebat villam integram, que vocatur Alpheimpso * 12 in pago Texandrio. Item Ansbaldus clericus mihi condo- a) Calmet, Berfholet: „pro amore Dei et eorum salute"; Scribanius, Miraeus: „pro amore eorum et salute". Te lezen: „pro anime eorum salute"? — b) Eene jongere hand verbeterde: „dominus Carolus et genitor Pippinus." — c) Eene jongere hand schreef boven den regel: „mihi." — d) Eene jongere hand verbeterde: „hi." — e) HS. mariseum. — f) Te lezen: „pascuntur"? — g) Na con volgt in het HS. doorgehaald „dam." — h) Hier schijnt iets te zijn uitgevallen. — i) Te lezen: „Alpheim ipso in pago"? i) Zie No. 37. — 2) Deze gift wordt nergens anders vermeld; misschien is Bacwaldus hetzelfde als Baclaos in No. 34 en Bagoloso in No. 23. — 3) Winlindechun in No. 1. — 4) Vorselaer aan de Nethe. Wellicht wordt hier bedoeld het onverklaarbare „Sprusdare" uit No. 1. — 5) Zie No. 37. — 6) Zie No. 2. — 7) Waderlo in No. 11. — S) Dit is „Haeslaos" in No. 26. — 9) „Bertilindis" en „Hoccascaute" in No. 20. — 10) Van deze schenking is ons geen oorkonde overgeleverd. 11) „Eresloch" in No. 22. — 12) „Alfheim" in No. 18. nabat vel tradebat villam, que vocatur Diosnal, in pago Texandrio super fluvio Digena. Et Thiethbaldus mihi condonabat vel tradebat ecclesiam aliquam, que est constructa in villa Mulnaim2, que Araride vocatur, cum appenditiis suis. Et illuster vir Hedenus mihi condonabat vel tradebat omnem portionem suam in villa que vocatur Armistadi3 super fluvio Witheo in pago Thuringao. Resa superius nominatas vel scriptas ego Clemens Willibrordus trado atque transfundo ad illam casam Dei superius nominatam Epternacum vel ad illam sanctam congregationem fratrum ibidem Deo servientium. Ea vero ratione ut, quicquid de eisdem rebus superius nominatis facere decreverint, in omnibus habeant potestatem faciendi, ut et ibidem omni tempore pro nostra mercede vel seniore nostro Karulo maioreb domus seu eorum hominum, qui mihi suas res tradiderunt, proficiat in augmentis. Et illud nobis placuit inserendum: si fuerit ullus de heredibus vel proheredibus meis seu quelibet opposita aut extranea persona seu iuditiaria potestas, que contra hoe testamentum vel donationem meam, quam ego Clemens Willibrordus epistopus sana mente plenoque consilio et devotione integra fieri iussi, venire aut agere aut eam infringere voluerit, et si ista karta ei ostensa ad relegendum fuerit presentata et sibi ipse exinde compescere noluerit, inprimitus iram Dei omnipotentis incurrat et sanctorum angelorum et ab omnibus ecclesiarum vel consortio christianorum efficiatur extraneus, et habeat partem cum Iuda, qui Dominum tradidit, et cum Dathan et Abyron, quos terra vivos deglutivit; et insuper inferat una cum socio fisco auri libras X, argenti pondo L coactus exsolvat, et quod repetit evindicare non valeat. Actum anno VI regnante Theoderico rege. NS. Lib. aureus te Gotha. fol. Si. Afgedrukt naar Analecta Bollandiana. XXV bh. 167. n°. se. (747 — 752.) De presbyter Lullus 5 schrijft aan abt Gregorius van Utrecht met gelukwensch in zijne nieuwe waardigheid; hij verlangt in vriendschap met hem te leven en geeft hem raad. Over de dateering zie 'Tangl, Neues Archiv. 41 blz. 41 vlg. — Gosses, Bijdr. Vad. Gesch. 4e R. IX blz. 250 Noot 3 zegt, dat de brief in 751 of vroeger geschreven is. Clarae Christi ecclesiae lampadi luciferae meoque in doctrina divinae legis devotissimo adiutori Gregorio, duplici presbiteratus abbatisque honore cum precedente propriorum meritorum suffragio decorato, Lullus, extremus ortho- a) HS.: „Thuringasnes"; wellicht maakt onze kleine verandering den volzin beter verstaanbaar.— b) HS.: Karulo maior, op rasuur. Karulo maiore is eene correctie van jongere hand. 1) Diesne" in No. 21, „Deosne" in No. 22. De laatste schenking is hier bedoeld. — 2) „Mulneheim" in No. 3. — 3) „Arnestati" in No. 13. — 4) Het stuk van 742 April 21, No. 32 uit Brom's regestenlijst, vervalt, daar de daarin genoemde Dadan niet bisschop van Utrecht, maar waarschijnlijk van Erfurt is geweest (vergel. Hauck, Kirchengeschichte Deutschlands. 8 en 4 I blz. 521 noot). — 5) De in 752 door Pippijn op verzoek van Bonifatius tot koorbisschop te Mainz benoemde presbyter. doxae matris, videhcet ecclesiae, alumnus, inmarcescibilis caritatis in angulari lapide utriusque testamenti salutiferam salutem. Fido gestante gerulo, munera largitatis tuae ad me usque delata pervenerunt; sed et suavissimas benivolae a caritatis tuae salutationes omne munus vincentes more solito pariter comitabantur. Quibus auditis et perceptis, uberes Deo piissimo primitus egi gratias, ut decuit. Kt deinde fraternitati tuae debitasb reddidi grates; quia te in minore potestate fidelem sciebam, in maiore citius fideliorem conprobavi. Conperto autem c prosperitatis tuae successu, eger animusd utrumque egit: gaudebat de ascensione carie sodalis, sed contristabatur de divisione. ■Quia hoe intollerabile apud homines videtur, dum is, qui pre ceteris plus diligitur, repente subtrahitur; quamvis pro certo sciam, quod nulla terrarum spatia illos dividere possunt, quos verus Christi amor indisruptof germanitatis vinculo nectit. Teste Deo — ne videar adolando fallere — quia te, pater, quantum mentis possibilitas adtribuit, interni affectus amore diligo. Hoe autem subnixa prece humiliter obsecro; ut numquam semel in Christo ceptams caritatem desidia torporis in nostro pectore frigescere sinamus, velut parvam scintillam tenuis ignis fulva cinerum favilla suffocatam; ne in derisum veniamus a pretereuntibus ceptum aedificium conslderantibus turris. Dicit scriptura: „Qui perseveraverit usque in finem, hic „salvus erit"; nee quilibet artifex de cepto opere laudatur, sed de perfecto. Hoe autem meam mediocritatem, quamlibet aetate iuniorem, merito graduque minorem, scientia inferiorem, absque ullo dubitationis scrupulo et servasse et servaturam esse scito. De tua vero vitae gravitate mentisque stabilitate nihil dubito. Muniamus nos spiritali armatura iuxta apostoli preceptum, orantes pro invicem, ut salvemur; quia multum deprecatio iusti adsidua, Iacobo attestante, apud Deum valet. Et eo diligentius huic insistamus, quo vehementius nos variis temptationum telis inpugnari non ignoramus. Dextera scilicet fortior levam infirmiorem adiuvare non cesset h; et leva dexterae sicut ancilla domine deservire non desinet. Id est — meam instabilitatem bonae vitae tuae exemplis castigando, corrigendo, admonendo — quamvis absentem corpore, spiritu tarnen presentem, sicut tibi moris est, ad melioris vitae perfectionem deducere non desinas; et ego tibi humili devotione, quantum vires subpeditant, fidelem famulatum in omnibus prebebo. Exhortatoria mediocritatis meae > verba, quamvis fatua et superflua videantur, obsecro, ut non moleste a tuae caritatis collegio recipiantur. Que sola caritas exigebat scribere sine dictandi materia, quae omnia vincit, sicut scriptum est: „Omnia vincit amori, et nos cedamus amori", ablata omni tumoris superbia. Haec sunt suasoria verba, que sine meo periculo dicere non possum; ut in hac temporali potestate et terrestri dicione, qua auctore Deo iam nunc uteris, dominicae sententiae semper memor sis tonantis: „Regnum meum „non est de hoe mundo". Et illud apostoli: „Nolite diligere mundum, neque „ea quae in mundo sunt". Quibus verbis quidk aliud innuitur, nisi aperte a) HS. baenivolae. — b) HS. debitus. — c) HS. h. — d) HS. aninus. —- e) HS. cur. — f) HS. indisripto. — g) HS. ceptum. — h) HS. cessat. — i) HS. maee. — j) HS. amor omnia vincit. — k) HS. quod. dixisse illos intellegamus: „In illum nolite oculum mentis vestrae figere, quem „cotidie ipsa ruina sua cernitis cadere; sed in illum tota mentis intentione „aspicite illumque totis viribus diligite, qui ante omnia saecula est et per „omnia saecula inmutabilis manet, qui/futuro et preterita tempore caret, sed „esse sibi semper essentialiter est". / Quida est enim huius mundi fugitiva felicitas et caduca prosperitas nisi vapor et fumus? Inter temporalem prosperitatemb et aeternam felicitatem multum distare, quis peritorum ignorat? Discamus igitur hac temporali potestate frui preter eternam felicitatem, et in cuius conparatione nobis omnia vilescant. Vestimenta preciosa, caballos farre pastos, accipitresc falconesque cum curvis unguibus, latrantes canes, scurrarumd bacchationes, cibi potusque exquisitae dulcedinis sapores, argenti aurique rutulantis pondera spargantur; ut site mollis culcite pausatio. Molliaque cervicalia a viris potius exibeantur quam a flammeis puellis. Ante omnia incauta familiaritas extranearum feminarum abscidatur; quia sepe seducimur incauta securitate peius quam aperta temptatione. Tumultuosam ministrorum multitudinem clandistina divinarum scripturarum eloquia expellant. Quia illa fovea omni custodia cavenda est, per quam plurimos miserabili ruina conspicimus corruisse. Nam sepe robustus miles infestissima telorum iaculatione eo fortius inpugnatur, quo invictus videtur. Quamvis hoe inisse te negotium liquido noverim occasione lucrandarum animarum et pro studio multiplicius serviendi Deo, tarnen memento, quia mollem manum durus capulus exasperat. Quapropter, care collega iam dudum et nunc pie preceptor, in omnibus operibus tuis memorare novissima tua, et in aeternum non peccabis. Festinatio autem ad te veniendi propter multiplicem tribulationem, quam iugiter Deo gratias sustinemus, mihi undique denegata est. Huius muneris magnitudinem noli intendere, sed devotam mentem dirigentis intuere. Antique familiaritatis fiducia fretus, libet mihi hac aepistiuncula quandam sententiam frequenter apud nos habitam, quando limpida dicta Dei communiterf rimabamur, breviter tangere; nequaquam tarnen ad tuae purae relegionis personam pertinentem — cuius bene recordaris, dum legitur — sed ad quendam scismaticum nefandissimum pertinebat. Qui semper iurare solebat, nihil se terreni accepturum, cum subito ex inproviso velut novum fantasma episcopus apparuit. Hoe iam maxima ex parte futurum esse formidabo, longioris sermonis prolixitas legenti fastidium ne gignats. Nam sapiens paucis utitur verbis; stultus autem multis fatigat, sicut et ego. Obsecro, istius epistulae rubiginem emendando absterge, meique erroris indulgentia detur. Deus tibi, quod ad salutem tuam pertineat, clementer inspirare dignetur; et cum grege tibi commissoh incolumem pastor pastorum te custodiat. Propria manu scribsi haec: Observa, quae precipiuntur, et salvus eris. BS. Keizerl. Bibl. te Weenen No. 751 (Theol. 259) fol. 29. Afgedrukt naar M.G. Ep. III blz. 378. a) HS. qui. — b) HS. prpssperitatem. — c) HS. accipitros. — d) HS. scarrarum. — e) HS. sint. — f) HS. commoniter. — g) HS. gignet. — h) HS. commiso. In Holtlanta 1 IIII mansa D. In prima Leithon 2II, in secunda I, in tertia c I. In Rodanburgd3 quinque mansa e. In Legihan4 V. In Loppishem5 duo. In Lippinge6 similiter. In Uuatdinchem f7 tres. In Fore8 similiter. In Foreburg e 9 II. In Forschate 10 tres. In Galinghem 11 I. In Hosteppinheri12 mansum unum h. In Uuesteppinheri13 II. In Corscan 14 tres mansa >. Thiatlind i filia Aldberti k cum filio suo Reginberto tradiderunt quicquid habuerunt in Uphuson16 sancto Martino. Ecclesiamque dicitur Holtsele m 16, cum omnibus appendiciis sancti Martini. In Masalandae n 17 omnis decima sancti Martinii °, et Suinöverit18 totum. Ostburon 19 totum. Similiter ecclesiam p, que dicitur Ualcanaburg 2(\ cum omnibus appendiciis sancti Martini totum et ad integrum. Houerathorp 21 totum. In Suthrem 22 quattuor mansa q. In Helnerer 23 V. In Uabbinghem »24 tres. In Gintasstrip t25 II. In Pillinghem26 I. In Marandi27 I. In Epbaradum ■ 28 II. In Elfnum 29 II. In Uuirthvm 30 H. In Masamuthon » 31 quicquid Elegsuind ibi hereditatis habuit vel ejus videbatur esse possessio totum tradidit ad sanctum Martinum. In Ler 32 HL In Rufinghem 33 Hl. In Hustingest34 III. In Litlongest35 HL In Langongestw 36 mansus et dimidius. In Houarathorpa medietatem tocius x ville, quicquid ibi tradiderunt Erulfus et Radulfus hereditatisque habuerunt. In Rothulfuashem 37 medietas tocius y ville sancti Martini, et insuper hereditas Aldburge, quicquid ibi habuit. Piscatio, quam Geruims habet * in extrema parte Rheni aa 38 fluminis, VI pars pertinet ad sanctum Martinum. In Heslem 39 mansa °b V. In Osbragttashem «*40II. In Heslemaholta dd « UI. In Lux42 III. In Hostsagnem <* 43 V. In Scata44 II. In Osfrithhem-taglingthos ff45 tercia pars et mansa ss VI. a) B Holtland. — b) B mansi. — c) B tercia. — d) B Rodenbrug. — e) B Vmansi. — f) B Uua- dinghem. g) B Forenburg. — h) B Hosteppinheri I. — i) B mansi. — j) B Thialind. — k) B Adel- berti. — 1) B ecclesia. — m) B Holtsole. — n) B Maselande. — o) B voegt bij: totum et ad integrum, — p) B ecclesia. — q) B IIII mansi. — r) B Hellere. — s) B Uabbighem. — t) B Gittastrip. — u) B Epharadum. — v) B Masamusan. — w) B Lanlongest. — x) B totius. — y) B totius. — z) B habuit. — aa) A Rhem. B. Reni. — bb) B mansi. — cc) B Osbrattashem. — dd) B Heslemaholte. — ee) BOstsaghem. — ff) B Osfrithem-thaglingthos. — gg) B mansi. i) Holland? — 2) Leiden? — 3) Roomburg aan den Rijn. — 4) De polder Leyens bij Zoetermeer.— 5) Lopsen bij Leiden. — 6) Ter Lips bij Voorschoten. — 7) Ter Wadding bij Leiden. — S) Veur. — 9) Voorburg. — 10) Voorschoten. — 11) Onbekend. — 12) Onbekend. — 13; Onbekend. — 14) Onbekend. — 15) Onbekend. — 16) Volgens S. Muller Hzn. (Kerk. Ind. Bisd. Utr. II 265) zou dit een oude / benaming van Monster zijn; vgl. echter noot 31. — 17) Maasland. — 18) Zwijndrecht? — 19) Wellicht Oostbuurt aan den Rijn, onder Hazerswoude. — 20) Valkenburg bij Leiden. — 21) Onbekend. — 22) Onbekend. — 23) Helnaer onder Wassenaar. — 24) Onbekend. — 25) Onbekend. — 26) Onbekend. — 27) Onbekend. — 28) Onbekend. — 29) Onbekend. — 30) Onbekend. — 31) Wellicht de oude naam van Monster, dat aan den mond van de Maas lag; zie Beekman: De „Masemude," Tijdschr. v. h. Aardr. Gen. 2e Ser. XXXVI blz. 281 vlg. — 32) De Lier bij Naaldwijk. — 33) Ruiven onder Pijnacker. — / 34, 35, 36) Deelen van de Geest onder Naaldwijk. — 37) Rijnsburg. — 38) Zie over deze piscatio: Gosses, De vorming van het graafschap Holland, blz. 16 vlg. — 39) Onbekend. — 40) Onbekend. — 41) Onbekend. — 42) Lucht onder Noordwijk? — 43) Oostzaan? — 44) Schoot in Rijnland. — 45) Onbekend. n°. si. 797 Juni 29. Oodhelm, zoon van Oodwerc, schenkt aan de door den abt Ludger naar Wichmond gebrachte relieken een derde deel van zijn erfgoed te Oeken in "ïïe Yselgouw en de villa's „Huleri" en Mander in Noord- Twente, en Reenderen, onder voorbehoud van levenslang vruchtgebruik. Notum fieri cupio omnibus tam presentibus quam futuris, quomodo ego Oodhelmus, * filius quondam [Oodwerci]», tradidi, pro remedio anime mee et pro eterna retributione, tertiam partem hereditatis mee ad reliquias sancti Salvatoris ceterorumque sanctorum, que a Liudgero abbate in Withmundi b 1 constitute sunt, c traditamque in perpetuum esse volo et numquam ulterius inmutari <=, in ea vero d ratione tarnen ° ut, quamdiu vixero in presenti mortalitate, ad me pertineat e f pars illa f iusto servitio ad augendum non ad minuendum, post obitum vero meum de hac vita, cum omni integritate in ius transeat e supradictarum reliquiarum et servorum Dei, qui eas legitime custodire reperientur s. Haec autem pars tertia hereditatis mee tribus in locis consistit: in pago Hisloib 2 in villa, que nuncupatur Ocanni3, hova una, > quam proserviunt liti mei >; in pago vero d Northtuianti j 4 in villa, que dicitur Hulerik 5, hova altera, et in eodem pago hova tertia in villa, que nuncupatur Manheri '6, et sexta pars hove quarte in villa, que appellatur Hrenheri m7, que etiam sexta n particula hove illius n me vivente in usus ° vergit iamdictarum reliquiarum, cum illis conprehensionibus in silva, que note sunt iuxta Hislam Hec omnia trado atque transfundo ad memoratas reliquias et ad usus servorum Dei, qui easdem reliquias sanctas procurare iuste videntur, ut cum omnibus ad se pertinentibus illuc respiciant et deserviant in sempiternum, sicut dictum est superius et decretum, cum omni integritate °. / Acta est autem publice, cum stipulatione subnixa p, in/loco qui nuncupatur Withmundi, anno xxvnn regni domni relegiosid q regis Carli q m Kal. Iulias, coram testibus ac manummissoribus r, quorum nomina subtus notantur. »Et ut hoe testamentum firmius habeatur, notavi diem, tempus, locum, quo scriptum est s. Sig. Oodhelmi, qui hanc traditionem perfecit et subtus firmavit. Sig. Hildigaeri. t Sig. d Bernhardi. Sig. d Hildiberti. Sig. d Iudoni. Sig. d Butoni. Sig.d Meginlevi. «Sig. Bernheri. Sig. Meginberti. Sig. Germundi". Ego Hildigrimus indignus diaconusv subscripsi. wEgo abba presbiter subscripsiw. ffSS.: Cartularium Wtrthinense in de Univ. bibl. te Leiden fol. 23 vs. (A). Liber privil. major Werth. in het Staatsarchief te Düsseldorf fol. 6 (B). a—a) Ontbreekt in B. — b) B Werthina. — c—c) Ontbreekt in B. — d) Ontbreekt in B. e) B respiciat. — f—f) Ontbreekt in B. — g—g) B: servorum Dei, qui in supradieto cenobio omnipotenti Deo servire reperiuntur. — h) B Isloi. — i—i) Ontbreekt in B. — j) B Nordtuente. — k) B Hulere. — 1) B Manhere. — m) B Renhere. — n—n) Ontbreekt in B. — 0-0) B: transeat servorum Dei et sanctarum reliquiarum que in supra memorato loco continentur. — p) In B volgt: hec traditie q—q) B: Karoli regis. — r—r) Ontbreekt in B. — s—s) Ontbreekt in B. — t) B Hildigeri. — u—u) Ontbreekt in B. — v) In B volgt: scripsi et. — w—w) Ontbreekt in B. 1) Wichmond bij Zutphen. — 2) De Yselgouw. — 3) Oeken bij Zutphen. — 4) Noord-Twente. — S) Wellicht = het later, in No. 100, vermelde Thuleri, Duider bij Ootmarsum. — 6) Mander bij Ootmarsum. — 7) Reenderen bij Brammen. m Oorkondenboek Sticht. y solempniter a sanctissimo papa Leone, in praesencia serenissimi Karoli magni Romanorum imperatoris ceterorumque multorum cardinalium, archiepiscoporum, episcoporum, procerum et primatum, canonizatum ossaque eius sacrosancta propter crebra miracula sua elevata et in archam sive capsulam auro et argento compte ornatam decenter collocata, cunctisque Christicolis adoranda et veneranda exposita, ut intercessione et suffragio ipsius a malis omnibus erui et liberari mererentur, et merito, quia Omnipotens singularis sue vite excellenciam non solum dum viveret multis magnisque miraculis approbari, verum eciam post obitum ipsius ipsum secum in.celis regnare certis choruscantibus crebrisque signis et prodigiis cotidie manifestat et declarat, quorum quedam a dignissimis probatisque' testibus fratribus nostri conventus, qui interfuerunt et viderunt, audivimus, de quibus omnes, laudantes bonitatem Salvatoris, congratulamur in nostro conventu. Propterea sollicitus sum, ut veraci stilo ab auctentica persona conscribantur praedicta, ne vel aliqua immisceantur ficta vel apocripha ex pietate, sed solum plane et debite, ut res ipsa in veritate se habuerit. Ego vero, sciens quia in confinio parrochiae tue requiescit et zelum legis habes ac excellencia divinarum scripturarum in tua anima floret et viget, ideoque egregie pontifex Ludgere, mi dilecte confrater! admonitione et exhortatione fratrum conventus nostri Traiectensis ad tuam fraternalem dilectionem fidissimum accessum habeo, pie efflagitans, ut ordinem modumque elevationis et canonizationis ipsius et qui interfuerunt amore Albrici episcopi Traiectensis ecclesie, consanguinei sepedicti sanctissimi Zwitberti episcopi, qui te ad Mimigardum a (nunc vero Monasterium) dictum direxit episcopum ad confirmandum neophitos, scriptis probato stilo redigere digneris, ut illa addantur libro de vita ipsius exarato et conscripto, et non solum ordinem et modum sue elevationis et canonizationis, sed et quedam miracula, que post eius felicem transitum Dominus noster Jesus Christus dignatus est ostendere et patrare, meritis et intercessionibus ipsius in Virda vel prope et adhuc clarent cotidie, ne ea, que gratia Dei fiunt in tempore simul cum tempore labantur, sed perhennentur scriptis ad decus ecclesie, ut pia eius intercessione pontificale tuum ministerium et cuncta opera tua in praesenti salubriter prosperantur et in futurum sempiterna gaudia consequi valeas. , HS.: Kon. BUI. Berlijn, iheol. lat. qu. 185, uit de l$de eeuw. IV0. 54. (806—809 Maart 26.) Bisschop Ludger van Munster antwoordt aan bisschop Rixfrid over de mirakelen van bisschop Suitbert van Wzrden. (Onecht.) Over de dateering en de onechtheid zie No. 53- Venerabili confratri et gentilium praedicatori eximio Rixfrido, Traiectensium episcopo, Ludgerus servus Jesu Christi salutem et omne bonum. Postulas a me, dilecte pater, rem quidem non difficilem opere, sed opere veritatis praesumptuosam, cum expavesco et tremisco aliquid addere a) HS. Minimigardum. ad complementum illius libri, editi et conscripti a tam excellenti gentilium predicatore egregio praesbytero, sancto Marcelino, qui ultra Septuaginta annos evangelizando ferventer praefuit paganis et gentilibus magnam partem Frisie convertendo, qui utique sacerdos erat magnarum virtutum prophetici spiritus plenus ut bene nosti, qui et Frisonibus verba vite monita virtutum et exempla praebebat, et ad celestium gaudiorum curabat convertere amorem. Sed eo propter suam imbecillitatem decrepitamque etatem ex Frisia ad conventum Traiectensem, per praefatum Gregorium sanctum episcopum renovatum», multi prope Audenzeel in Frisia et in confinibus eius, neglectis sacramentis fidei, quibus ab ipso erant feliciter imbuti, ad èrrata ydolorum phana et philacteria demoniace artis se contulerunt, ad quorum errorem corrigendum ipse ab aliquibus incolis Christianis eiusdem provincie ut celeriter rediret ad illos perfidos humiliter requisitus, et ab eodem sancto Gregorio episcopo ad illos missus et directus eos sua salutifera praedicatione ad veritatis viam denuo revocavit, qui et in vico Dockem publice coram Hadd ano, Chyarburgo, Henrico, Gherardo, Ovone et Adalgero, aliisque fratribus praedixit et praenunciavit episcopatus me honore sublimandum et populis Tudibus verba vite ministrandum, que omnia sortita sunt effectum, ut in praesenciarum cernis. Preterea, dum currum ascenderet ad aurigandum versus Audenzeel, omnibus ferme fratribus conventus Traiectensis mecum ipsum ad currum comitantibus et propter suum recessum prementibus, ecce obviam habuit ante portas monasterii duos viros, squalida lepra infectos, ligneo sonoro elemosinarrt petentes; quos ut vidit, confisus in Domino, fusa tacitus prece ad Dominum, calicem sibi. ad potandum porrectum benedixit, et illis leprosis mittens propter neophitorum confirmationem astantium, praecepit ex eodem eos calice bibere, qui bibentes statim mundati fuerunt nobis omnibus astantibus et stupentibus de tam insolito miraculo. Ipse vero Deo gratias referens, salutatisque pie fratribus merentibus, recedens prope Audenzeel aliquantis annis degens Christumque devote cunctis annuncians ac multis aliis miraculorum signis effulgens, ibidem in Audenzeel feliciter in Domino requievit. Attamen quia opera Dei, que in hominibus per sanctos suos fiunt, silenciare nullatenus, sed praedicare decet, eo quod omnipotens et misericors Deus, qui facit mirabilia magna solus per intercessores et merita sanctorum, quos in terris celebritate congrua veneramur, mirabili dignatione imperfectum nostrum suppleri providit, ut, quod nostris jfieritis non impetrare valemus, eorum suffragiis assequamur. Insuper licet nichil nove perfectionis vel glorie sanctis accrescit, si honorantur vel invocantur a fidelibus, ac felicia ipsorum gesta conscribantur, eo quod humana laude, quorum laus Christus ipse est, nullo modo egeant, tarnen sepedictam optatam elevationem corporis sancti Zwitberti, et celeberrimam ipsius canonizationem, ut sub testificatione Spiritus sancti a devoto patre Theoderico de Zyburch, priore conventus sanctissimi Zwitberti episcopi in Virda, et ab illis, qui viderunt elevationem sancti corporis eius, et canonizationi eius corporaliter interfuerunt, qui hodie adhuc vivunt in veritate, didici et relatu veracissimo michi devote retulerunt, et cetera, que de eodem sancto episcopo patrata constant, ad gloriam Dei et decus ecclesie et ad laudem et honorem sanctissimi Zwit- a) HS. renovato. berti apostolici episcopi et ad profectum fidelium contexere exordiar, scriptis confisus, patrociriiis et meritis huius sancti Zwitberti victus, instanciis tuis fratrumque tuorum, non enim fucis verborum veritatem obducam, sed breviter strictimque incedam, ut, si sermo rudis offendat, breyitas ad legendum provocat. Precor igitur, ut oratïonibus tuis fratrumque tuorum michi subvenire studeas, ut ad honorem Dei praenarrata taüter conscribere valeam, ut salus et devotió credentium inde augeantur. Salutate mihi in vinculo caritatis omnes fratres conventus tui et precipue dilectum consanguineum meum, nobilem Albertum de Lenegauwena. Igitur anno dominice incarnationis, tricesimo tercio post celibem transitum D sanctissimi Zwitberti gloriosi episcopi et confessoris, anno scilicet a nativitate Domini septingentesimoc quadragesimooctavo, illustrissimus et christianissimus princeps Pippinus, filius Karoli Martelli, maior domus Francie, qui fuit dux Agrippinensis Austrie, Thuringie, Neustrie, Burgundie, Provincie ac totius Lotharingie, antequam coronatus fuit rex Francorum, debellans potenter perfidos Saxones et Westphalos, simul et Augarios, inter cetera sue pietatis saluberrima opera allectus, fama sanctitatis et miraculorum gloria sancti Zwitberti episcopi et confessoris munitionem firmam in eadem villa Virda dicta, in qua sanctum eius pausat corpus, construi citato opere prope ecclesiam eiusdem sancti et devotorum fratrum Deo ibidem militantium fecit; munitione quanobiliter constructa et fïrmata contigit, ut idem egregius princeps Pippinus anno sequenti, scilicet Domini septingentesimo quadragesimo nono, Saxones et Westphalos debellans, potitusque victoria, cum triumpho cum suo exercitu valde lasso versus Coloniam Agrippinam reditum maturaret. Westphali vero, dolentes Christianos eis dominari, licet Deo auxiliante triumphali gladio ipsius Pippini victi profugati et prostrati succubuissent, indignati valde, exercitum fortem nimisfestinanter denuo congregan,tes, per methodos. Signum Folcbrati. Signum Erpulfk. Signum Thangeri i. Signum Theodi. Signum Osgeri. Signum Bovoni. Signum Hildold™. Signum Egilhard. Signum Waldric. Signum Marcward. Signum Marcrad. Signum Val. Signum Herimod. Ego Werinhard presbiter scripsi et subscripsi. HSS.: Cartularium Werthinense in de Univ. bibl. te Leiden fol. eritis omnia, si diligentiam adhibueritis) 2. Sunt in Deventre 5 haistaldi III. unusquisque eorum solvit denarios XII. HS. Kopie van 1222 in het Staatsarchief te Koblenz. Afgedrukt naar Beyer, Mittelrhein. Ü.B. I No. 135, blz. 142, 191. H°. 8*. 895 Mei 6. Bisschop Odilbald neemt deel aan de synode te Tribur. Incipit synodus apud Triburas habita. Anno incarnationis Domini DCCCXCV, anno vero regni eius (sc. Arnolfi) VIII, indictione XM, sub die II. Non. Mai. Vodebaldo Taventrensis aecclesiae episcopo. HS. Cod. 3853 te München fol. 43. Afgedrukt naar M. G. Capitularia. II blz. 209—211. fi°. 88. (896) Juni 24. Koning Zwentibold bevestigt de St. Maartenskerk in het Oude Trecht in het bezit van den tiend van alle domeingoederen aldaar, van de voogdij over de mannen der kerk en van vrijdom van lasten te Dorestad, Deventer, Tiel en andere plaatsen. De indictie en het regeeringsjaar van ^oning Zwentibold wijzen op het jaar 896. In nomine sancte et individue Trinitatis. Zuentibolchus gratia divina rex. 1) Oldenzaal. — 2) Later bijvoegsel. — 3) Teisterbant. — 4) De Linge. — 5) Deventer. Cum peticionibus * sacerdotum justis et rationabilibus divini cultus amore favemus, superna nos gratia muniri b non diffidimus. Quapropter noverit industria seu utilitas omnium fidelium nostrorum, tam presentium quam et futurorum, qualiter Odilbaldus, Traiectensis ecclesie Vetervis venerabilis episcopus, que est constructa in honore sancti Martini Confessoris et aliorum Dei-sanctorum, obtulit obtutibus nostris auctoritatem inmunitatis c domni et parentis nostri Hludowici y & 89. (896.) Koning Zwentibold laat, op verzoek van bisschop Odilbald, Odburgr eene hoorige van de kerk te Eist, vrij. Zie over dit stuk: Oppermann, Untersuchungen zur nordniederl. Gesch. des io. bis 13. Jahrh. I Hfdst. VII § 3. Over bisschop Egilbold vergelijke men ook: S. Muller Hz., Egilbertus episcopus Traiectensis,. VersL en Meded. der Kon. Akad. v. Wetensch., Afd. Letterk. Se Reeks Deel I blz. 148 vlg. In nomine sancte et individue Trinitatis. Zuentibolcus divina preveniente dementia rex. Cum fidelium nostrorum petitiones ac defectum perducere curamus, omnino animos eorum erga nostram utilitatem reddimus promptiores. Ideo noverit omnium sancte Dei ecclesie fidelium, futurorum videlicet et presentium, nostrorum universitas, quamquidem fidelis noster, nomine Egilboldus episcopus, aures pietatis nostre adiit, humiliter deposcens, ut unam e famule e jure ecclesie sancti Martini in Eiste, Odburg videlicet, liberam ac ingenuam fecissemus. Nos quoque petitioni ejus acquiescentes, datis postea in mutationem, ut lex Salica docet, duobus mancipiis prefate ecclesie, prius et postea, secundum legem Francorum, denarium ejus excutientes, et sic eam servitutis vinculo liberavimus et ingenuitatis ei confirmationem tribuimus. Hos quoque eminentie nostre apices ei fieri atque conscribi jussimus, per quos ;notamus atque firmissime precipimus, ut memorata Elburg ingenua sit et sub ingenuitatis nomine secura atque illesa omni tempore firmiter permaneat ita, quasi ab ingenuis parentibus creata vel nata. Et ut nostre confirmationis auctoritas inviolabilem obtineat firmitatem, anuli nostri inpressione subter signari jussimus. Signum domni Zuentibolchi regis. Walterus notarius ad vicem Fretboldi archiepiscopi summique capellani recognovi. Actum Niumaga regali palacio in Dei nomine feliciter amen. HS. Cartul. Radbod. No. 24; afschrift in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht. a) B nostro assignari. - b) Lees: DCCCXCVI. — c) B anni. — d) B palacio regio. — e) Met oude hand in het hs. veranderd in: „familie". 914 Juli 9. Koning Koenraad I bevestigt de St. Maartenskerk in het Oude Trecht in het bezit van immuniteit. In nomine sanctae et individue Trinitatis. Chuonradus * divina auxiliante dementia rex. Cum peticionibus b sacerdotum justis et rationabilibus e divini cultus amore favemus, remunerationem hujus rei a Christi misericordia d expectamus. Quocirca notum fieri volumus omnibus s[anctej Dei aecclesie. fidelibus, tam presentibus quam futuris, Radbodonem, venèrabilem episcopum Veteris Traiecti aecclesie., que. est constructa in honore sancti Martini Confessoris aliorumque sanctorum, suggessisse majestati nostre. per quosdam nobis familiares, ut constituta regum, qui nos precesserunt, quibus prefata ecclesia nobiliter ampliata atque ditata, scripto e renovari juberemus, idemque scriptum nominis nostri signo nostreque imaginis sigillo cum nostre manus inscriptione firmaremus. Cujus peticioni f, quam per Vdonem consanguineum nostrum, Vualdgerumque comitem 1 nobis obtulerat e libenter aurem accommodantes, regali auctoritate statuimus firmiterque jubemus, ut ab hac die et deinceps, sicut in ceteris immunitatibus antecessores nostri, reges videlicet vel imperatores, ecclesiis Dei concesserunt, ita et nos in omnibus rebus inmunitatis h predicte sancte Dei aecclesie concedimus et jure perpetuo delegamus. Hanc itaque auctoritatem ut nostris successorumque nostrorum > temporibus inviolabilem obtineat firmitatem, manu propria subter firmavimus et sigilli nostri inpressionei jussimus roborari. Signum domni Chvonradik serenissimi regis. Salomon cancellarius ad vicem Pigrimi archicapellani recognovi. Data VII Idus Julii,. anno incarnationis Domini DCCCCXIIII, indictione II, anno vero regni gloriosissimi regis Chuonradii tertio Actum apud WilinaburgIn Dei nomine feliciter amen. NSS.: Cartul. Radbod. No. II; afschriften in het British Museum (A) en in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht (B). N°. ea. 916 Januari 19. Graaf Waldger in Niftarlake is getuige in eene oorkonde, waarbij koning Karei de Eenvoudige aan de abdij Prüm de gift van het klooster te Susteren bevestigt. In nomine sancte et individue Trinitatis. Karolus, divina propitiante dementia rex. Si utilitas sancte Dei ecclesie etc. Habito generali placito apud Haristallium in conventu totius regni, tam a) B Conradus. — b) B petitionibus. — c) B racionabilibüs. — d) B gratia. — e) B scripta. — f) B petitioni. — g) B optulerat. — h) B immunitatis. — i) B nostrorumque successorum. — j) B impressione. — k) B Conradi. — 1) B Conradi gloriosissimi regis. — m) B tercio. — n) B Willlnaburg. I) In de eerste helft der tiende eeuw worden Waldger en zijn zoon Radbodo genoemd als graven in de gouwen Niftarlake, Lake et Isla en Teisterbant. Waldger komt voor van 808—928; hij is de broeder van graaf Diederik van Holland. (Zie Pijnacker Hordijk, Bijdr. voor Vad. Gesch. en Oudheidk. 4e R. I (1900) blz. 148—153.) episcoporum quam comitum et procerum a ac iudicum diversarum potestatum omniumque conventu nobilium cunctorum fidelium nostrorum, quorum nomina hec sunt: Walcherus comes1 generali judicio decretum et determinatum est Data XIIII Kal. Februarii, indictione MI, anno XXII regnante domno rege Karolo, redintegrante XVII, largiore vero hejeditate indepta V. Actum Haristallium palatium. In Dei nomine feliciter, amen. HS. Liber aureus der abdij Prüm in de Stadtbibliothek te Trier. fol. 69. Gedrukt naar een afschrift van prof. Oppermann. (918—976.) Judio wijdt een gedicht aan bisschop Balderik, bij gelegenheid dat de levensbeschrijving, die zijn leermeester Hucbald van St. Lebuinus geschreven heeft, wordt goedgekeurd, om aan den bisschop gezonden te worden. Door Martène en Durand bij de uitgave gebracht op 910 of daaromtrent; Balderik was echter toen nog geen bisschop. Daar alle tijdsaanwijzing echter ontbreekt, is het stuk geplaatst tusschen 918 en 976, de regeeringsjaren van den bisschop. VERSUS JUDIONIS IN CONFIRMATIONE OPERUM MAGISTRI SUI HUCBAI.DI, BALDRICO PRAESULI DESTINATI. In primis, Baldrice 2, vale, clarissime praesul, Nomine reque decus, nobilitatis opus. Hoe opus est actus Lebuini patris amandi, Hucbaldus doctor quod decorat calamo. Hinc caelis dignus, terris memorandus habetur; Sed tu laude sua dignior exsuperas, Cujus ob auspicium fecit quod fecit id ipsum; Hinc consors operis laudibus erigeris. Hinc ita de reliquo vobis liceat mihi coram Lectori vestro dicere quae cupio. Lector erit vester Nitgerus, carus adelphus. Ipse adeo studuit ut legeretur opus, Dum verbis crebro scriptorem mulsit amicum, Et tandem obtinuit, quod bene concupiit. Hoe ego post lectum mihi praecipiente magistro Carmen subsigno, tune simul haec jubilo. Nil melius, fateor, legi, mi lector amice, His quae Hucbaldus scripsit et edocuit. Quod dixi potes in vitae rescire libello Liafwinib 3, sancti magnanimique patris. Hunc bene si recitas, offendis seria plura, Quae rhetor serit hic grammaticusque simul. Et si judicio calles discernere docte, Sermo evangelicus currit et historicus. a) pro verbeterd uit pre. — b) De vroegere uitgaaf heeft: Liaffirini. 1) Over graaf Waldger zie No. 94 noot 1. —• 2) De vroegere uitgevers van het gedicht, Martène en Durand, berichten dat Hucbald de Vita S. Lebuini aan bisschop Balderik heeft opgedragen. — 3) D. i. Lebuini. Cum peticionibus a sacerdotum justisb et rationabilibus divini cultus amore favemus, superna nos gratia muniric non diffidimus. Quocirca noverit omnium fidelium nostrorum, presentium scilicet et futurorum, industria, qualiter Baldricus, Traiectensis ecclesie Veteris episcopus, quae est constructa in honore sancti Martini et aliorum sanctorum, obtulit obtutibus nostris quasdam auctoritates constitutionis regum antiquorum, Pippini videlicet et Karoli bone memorie imperatoris augusti, necnon Hludouuicid piissimi cesaris, ejusque equivoci, Zuentibolchi quoque et Chuonradi e, in quibus continebatur, quod illi ad ipsam aecclesiam concessissent omnem decimam de mancipiis, terris et de theloneis, vel de negotio et de omni re, undecumque ad partem regiam jus fisci censum autf exigere videbatur; et ut homines ejusdem ecclesie sub mundeburdo e et tuitione ipsius ecclesie consisterent; necnon in ripis in Dorestatoh, Dauentre, Tiele universisque aliis locis, in ipso episcopatu consistentibus, ut nee bannum, nee fredum aut conjectum, quod ab ipsis giscot vocatur, contingere aut exactare quis presumeret; precipientesque firmiter jusserunt, ut nullus judex publicus neque quislibet ex judiciaria potestate aut procuratores reipublice in ecclesias aut loca vel agros seu reliquas possessiones, quas moderno tempore in quibuslibet pagis territoriis infra dicionem1 regni illorum juste et rationabiliter memorata tenet vel possidet ecclesia, vel ea, que deinceps jure ipsius sancti loei voluerit divina pietas augeri j, ad causas audiendas aut freda exigendak aut mansiones vel paratas faciendas vel fidejussores tollendos aut homines ipsius ecclesie, tam ingenuos quam et servos, injuste distringendos, neque ullas redibitiones aut inlicitas1 occasiones requirendas, suis futurisque temporibus ingredi audeat vel ea que supra memorata sunt penitus exigere presumat; et quicquid de prefatis rebus ecclesie jus fisci exigere poterat, integrum eidem concesserunt, ecclesie scilicet, ut perpetuo tempore ei ad peragendum Dei servicium augmentum et supplementum fiat. Ob firmitatem tarnen rei, ut ista verius credantur firmiusque recolantur, postulavit nos predictus episcopus, ut predecessorum nostrorum regum morem sequentes, hujuscemodi nostre auctoritatis preceptum, ob m amorem Dei et reverentiam sancti Martini, circa ipsam ecclesiam fieri censeremus. Cujus peticioni n libenti animo aurem accommodantes, precipimus firmiterque jubemus, ut ab hac die ac deinceps, sicut in ceteris immunitatibus antecessores nostri, reges etiam vel imperatores, ecclesiis Dei concesserunt, ita et nos in omnibus rebus inmunitatis0 sepedicte ecclesie concedimus ac jure perpetuo delegamus. Hanc itaque auctoritatem ut tam p nostris quam successorum nostrorum temporibus inviolabilem optineatq firmitatem, manu propria subter firmavimus et sigilli nostri impressione jussimus roborari. Signum domni Heinrici serenissimi1" regis Simons notarius. HSS.: Cartul. Radbod. No. \\; afschriften in het British Museum (A) en in het archief der Oud R. C. Clerczy te Utrecht (B). a) B petitionibus. — b) A lngis. — c) B muniri gratia. — d) B Lothouuici. — e) B Conradi. — f) aut ontbreekt in B. — g) B mundiburdo. — h) B Dorestado. — i) B ditio-nem. — j) B lascht hier in: aut. — k) A exienda. — 1) B illicitas. — m) Aldus B; A heeft: ab. — n) B petitioni. — o) B immunitatis. — p) tam en quam ontbreken in A. — q) B obtineat. — t) B invictissimi. — s) B Symon. H°. 98. 921 November 4, 7. Bisschop Balderik en graaf Waldger in Niftarlake zijn getuigen bij een verbond tusschen koning Hendrik I van Duitschland en koning Karei III van Frankrijk. In het stuk wordt verhaald, dat de koningen samenkwamen bij Bonn, doch ieder op hun eigen oever van den Rijn, II Nonas Novembris; vandaar de dateering bij Brom op 4 November. Eerst op VII Idus Novembris hebben de vorsten zich, ieder op hun eigen vaartuig, naar het midden van den Rijn op een derde vaartuig begeven, en daar het verdrag bij eede bevestigd; dit was de 7de November. In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Divina propitiante dementia anno dominicae incarnationis DCCCCXXI» anno vero regni domni et gloriosissimi regis Francorum occidentalium Karoli XXIX, redintegrante XXIV, largiore vero haereditate indepta X, indictione IX, anno quoque regni domni et magnificentissimi regis Francorum orientalium Heinrici tertio, inter ipsos praefatos principes unanimitatis pactum ac societatis amicitia quaesita repertaque exordia sumpsit, prout visa sunt competentia Episcopi ex parte domni regis Karoli: ........ Baldricus Trajectensium episcopus. Haec nomina comitum: Waltkerus \ . Uitgegeven door Sirmondus, in: Opera III (Caroli III Capituld) kol. 379 naar een codex van P. Heribertus. M°. »». 928. Graaf Waldger in Niftarlake is als getuige tegenwoordig bij de ruiling van goederen van de St. Servaaskerk te Maastricht met de St. Pieterskerk te Trier. In nomine Dei eterni et Salvatoris nostri Ihesu Christi summi pastoris. Gisalbertus o, gratia Dei dux rectorque sancte Traiectensis ecclesie, cunctis huius ecclesie domnique sancti Servatii fidelibus, presentibus atque futuris, cognitum esse volumus, qualiter etc Signum Waltgeri comitis1 . . Actum in Traiecto anno dominice incarnationis DCCCCXXVIII, anno vero V domni Henrici serenissimi regis supra regnum quondam Hlotharii, indictione I. HS. Cartularium van den Dom van Trier uit de 14de eeuw (Balduineum Kesselstadense) in het bezit van Reichsgraf von Kesselstadt fol. 1 ivs. Gedrukt naar een afschrift vanprof. Oppermann. m°. 100. (933—966.) Lijst van inkomsten van de abdij te Werden uit landerijen in Twente. Volgens Kötzschke blz. 5 uit het tweede derde deel der 10de eeuw. De officio Grimheri in Eluiteri2. a) In den codex stond volgens Sirmondus: DCCCCXXVI; doch reeds Flodoard zag in, dat de V moest worden verwijderd. — b) HS.: Gsalbertus, doch in het opschrift: Gisalbertus. 1) Over graaf Waldger zie N°. 94 Noot 1. — 2) Elfierheurne. vroeger een deel van de buurschap Lutte bij Oldenzaal. Over de in dit stuk voorkomende plaatsnamen zie: Sauer, Das officium Grimheri in Elviteri, in: Zeitschrift d. Bergischen Geschichtsvereins. XXXIII 59 vlg. en Bruins, Bijdrage tot de kennis der taal van de plaatsnamen der Werdener Inkomstenregisters, Utrecht 1907. Onger in Riltorpeal XVI mo. de sigilo et-IIII°r amphoras meilis et heriscilling XVI den. et herimalder II mo. de sigilo et IIII°r avene ad pastum equorum. Thiadgrim de eadem uilla similiter. Thiaduuard in eadem X mo. de sigilo et heriscilling VIII den. In Mikulunhurst2 Thingolf VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et heriscilling II siclos et herimalder II mo. et MI avene. In Baningi8 Berhtgot VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et heriscilling XVI den. et herimalder II mo. et MI avene. In Stutesloe4 Uuigheri VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et heriscilling XVI den. et herimalder II mo. et MI avene. In Lutheri6 Dagmar XVI mo. de sigilo et MI amphoras meilis et heriscilling XVI den. et II mo. herimalder et MI mo. avene. In eodem Hrodgeld similiter. In Loningheri6 Effuk VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et XVI den. heriscilling et herimalder II mo. et MI avene. In eodem Uuilger VIII mo. de sigilo et II amphoras meilis et heriscilling I siclum et herimalder II mo. et MI avene. In Tuegloe7 Uuigger VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et heriscilling XVI den. et herimalder II mo. et MI avene. In Thrinon 8 Gerbrand X mo. de sigilo •> et XII mo. ordei et I amphoram meilis et heriscilling II siclos et V mo. avene. In Hasloe9 Uuendilger VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et heriscilling XVI den. et II mo. et MI avene. In eodem Radger et Odold similiter. In Sindron10 Marckrik VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et MI mo. ordei et heriscilling XVI den. et herimalder II mo. et MI avene. In Alberge11 Hemmo VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et heriscilling XVI den. et II mo. herimalder et IIII°r avene. In Riatnon12 Thiadoni VIII mo. de sigilo et II amphoras meilis et heriscilling VIII den. et I mo. herimalder et II mo. avene. In Fahsi13 Boio VIII mo. de sigilo et V mo. avene. In Manari14 Betti XV mo. de sigilo et II amphoras meilis et heriscilling VIII den. et herimalder I mo. et II mo. avene. In eodem Athalheri similiter. In Hasongon15 Liafgeld VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et heriscilling XVI den. et II mo. herimalder et MI mo. avene. In Darloe 16 Uuerinbraht II sicl. den. In Heltion 17 Hathumar similiter. a) In het HS. verbeterd uit Uiltorpe. — b) Na sigilo zijn ongeveer twee woorden uitgewischt. i) Onbekend. — 2) Mekkelhorst bij Denekamp. — 3) Beuningen bij Denekamp. — 4) Onbekend. — 5) Losser. — 6) Lonneker. — 7) Twekkeloo bij Enschede. — 8) Driene bij Oldenzaal. — 9) Hasselo bij Oldenzaal. — 10) Zenderen bij Almelo. — 11) Albergen bij Tubbergen. — 12) Reutum bij Tubbergen. — 13) Vasse bij Ootmarsum. — 14) Mander bij Ootmarsum. — 15) Hezingen bij Ootmarsum.— 16) Daarle bij Hellendoorn. - 17) Hilten bij Neuenhaus. In Herthingii Uuibraht VIII mo. de sigilo et II amphoras meilis et VIII den. heriscilling. In eodem Athalbern VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et XVI heriscilling et II mo. herimalder et IlIIor avene. In Uuluht2 Thiadger VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et XVI den. heriscilling et II mo. herimalder et IIII mo. avene. In Rohthem3 Thiatmund VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et XVI den. heriscilling et II mo. herimalder et IIII mo. avene. In eodem Grimuuald similiter. In Lamesloe4 Ricbern VI mo. de sigilo et VI mo. de bracile et V mo. avene et I uictimam ovinam. In Eluiteri.5 Ricbraht VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et XVI den. heriscilling et II mo. herimalder et IIII mo. avene. In eodem Egmund XVI mo. de sigilo et IIII amphoras meilis et XVI den. heriscilling et II mo. de sigilo herimalder et IIII mo. avene. In eodem Hatharad VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et XVI den. heriscilling et II mo. herimalder et IIII mo. avene. Goduüini in Hari6 V amphoras meilis. In eodem Blithrad VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et XVI den. heriscilling et II mo. herimalder et IIII mo. avene. In Flertharrothe 7 Oduuald VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et XVI den. heriscilling et II mo. herimalder et IIII mo. avene. In Thuleri 3 Alfheri X mo. de sigilo et XVI mo. de bracile et II pallia et I amphoram meilis et IIII mo. avene. In Multeri9 Athuluuard similiter. In Daginghem "> duo homines communiter XIIII d. et V mo. de sigilo et II mod. avene. In Brakkinghem 11 III homines communiter unusquisque VII de sigilo. Item in Multeri Boso communiter II mo. de sigilo et III den. In Crucilo12 Gerolf communiter VIII mo. de sigilo et III amphoras meilis et XVI d. heriscilling et II mo. herimalder et IIII mo. avene. In Norhthornon 13 Hogico XIII mo. de sigilo. In Hasbo 14 VIII mo. de sigilo. Item in Uuluht15 Ehuuard VIII mo. de sigilo et XII» mo. ordei et XX den. et heriscilling VIII den. et IIII mo. aveneb. Salico de Ailo 16 X mo. siliginis, porcum I X den. laten volgen "'^ ^ ~ ^ ^ ^ ^ ^ ^ voIgende biivoe8«ls onmiddellijk hierop i) Hardingen bij Neuenhaus. - 2) Volthe bij Oldenzaal. — 3) Rossum bij Ootmarsum. 4) Leemselo bij Oldenzaal. - 5) Elfterneurne. - 6) Er bestaan twee plaatsen Haar bij Oldenzaal. 7) Volgens Sauer t. a. p. blz. 87 zou dit zijn Vlederrode, Fleeren in het Lutter markerecht. Van der Aa kent slechts Fleringen, buurschap bij Tubbergen. - 8) Duider bij Ootmarsum. - 9) Molterheurne, vroeger deel van de buurschap Lutte. - 10) Denekamp? - n) Brekelenkamp bij Denekamp? - 12) In het jaar 1533 als goed weggeschonken in de Lutte bij Oldenzaal. - 13) Nordhom. - 14) Hcsepe aan de Vecht. — 15) Volthe. — 16) Eule of Oele bij Delden (?). Oorkondenboek Sticht. In Binkhorst1 XVIH mo. siliginis V amphoras meilis II sol. IIII mo. avene. In Here 2. In Nosolo* VI s. HS. Oorspr. Staatsarchief te Dusscldorf HS. A. 88 fol. 38 vs. Afgedrukt naar Kötzschke, a. h. vi. blz. 84. n°. 101. 936. Koning Otto I geeft verlof om munt te Trecht te slaan en schenkt de daaruit spruitende voordeden aan de Utrechtsche kerk. In nomine Domini nostri Jesu Christi. Summe divinitatfs nutu disponente Otto rex. Cunctorum fidelium noverit universitas, qualiter nos interventu dilecte conjugis nostre Edgide necnon et fidelis nostri Kiselberti ducis Lothariorum licentiam concedimus monetam fiendi in civitate Traiectensi, in qua modo venerabilis vir Baldricus episcopali officio fungi dinoscitur; et ut nullus comes, neque aliqua judiciaria potestas licentiam habeat, teloneum vel aliud quodlibet debituma sive quesitum ex ipsa moneta exigendi, nostre serenitatis regia auctoritate omnino interdicimus; sed quicquid inde exigendum erat, ad integrum episcopo predicte urbis et ecclesie eidem potestative in posterum habendi, et in elemosinam nostri simul et dive memorie patris nostri Heinrici serenissimi regis damus et concedimus. ^- Et ut hec concessio veracius a fidelibus nostris credatur et firmiorem sui tenoris stabilitatem in futuras populorum successiones obtineat, preceptum hoe inde conscribi jussimus et anuli nostri impressione illud sigillari precepimus, manuque nostra propria illud confirmavimus. Signum domni Ottonis serenissimi regis. Adaldagus notarius ad vicem Rodberti archicapellani recognovi. Anno regni ejus V, anno incarnationis DCCCCXXXVI, indictione X. Actum Brugheim4 curte regia in nomine Dei feliciter amen. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht No. 27. 11°. io«. 937 September 21. Bisschop Balderik wordt genoemd onder hen, die te Maagdenburg aan koning Otto I raad geven over de begiftiging der kerk van Maagdenburg. C. In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Otto divina favente dementia rex. Noverint omnes fideles consiliantibus nobis episcopis, qui tune in praesenti erant, Friderico videlicet a) HS. deditnm. — b) HS. regio. l) Binkhorst onder Losser. — 2) Denkelijk hetzelfde als het bovengenoemde Hari. — 3) Noetselen bij Hellendoorn. — 4) Brugge aan de Leine. et Adaldago arcbiepiscopis, Baldarico episcopis Data XI Kalendas Octobris anno dominicae incarnationis DCCCCXXXVH, indictione XI, anno vero Ottonis piissimi regis II. Actum in Magedeburg civitate, in Dei nomine feliciter amen. HS. Oorspr. in het Staatsarchief te Maagdenburg. Afgedrukt naar M. G. Dip/. I 3 bh. 101 No. 14. If°. 103. 938 Januari 2. Koning Otto I bevestigt de Utrechtsche kerk in het haar door vroegere koninklijke privilegiën geschonken genot van tienden, tolvrijdom en immuniteit. Het formulier is grootendeels hetzelfde als dat van N°. 99; daarnaar zijn eenige verbeteringen 'jfcxt fa» den tekst aangebracht. In nomine sancte et individue Trinitatis. Otto divina annuente dementia rex. Cum petitionibus sacerdotum justis et rationa[bi]libus divini cultus amore favemus, superna nos muniri gratia non diffidimus. Quocirca noverit omnium fidelium nostrorum, presentium scilicet et futurorum, industria, qualiter Baldricus, Traiectensis ecclesie Veteris episcopus, que est constructa in honore sancti Martini et aliorum sanctorum, obtulit obtutibus nostris quasdam auctoritates constitutionis regum antiquorum, Pippini videlicet et Karoli bone memorie augusti, necnon Lothowici piissimi cesaris, ejusque equivoci, Zuentibolchi quoque et Conradi, in quibus continebatur, quod ipsi ad prefatam ecclesiam concessissent omnem decimam de mancipiis, terris et theloneis, vel de negocio, et de omni re, undecumque ad partem regiam [pertinentibus, unde*] jus fisci censum accipere aut exigere videbatur; et ut homines ejusdem ecclesie sub mundiburdio et tuitione ejusdem ecclesie consisterent, necnon et in ripis Dorstadii, Dauentre, Tiele universisque aliis locis in ipso episcopatu consistentibus, nee bannum, nee fredum, nee conjectum, quod ab ipsis giscot vocatur, contingere aut exigere [quis b] presumeret; precipientesque firmiter jusserunt, ut nullus judex publicus neque quislibet ex judiciaria potestate aut procuratores reipublice. in ecclesias aut loca vel agros seu reliquas possessiones, quas moderno tempore in quibuslibet pagis vel territoriis infra ditionem regni eorum juste et rationabiliter memorata tenet vel possidet ecclesia, vel ea, que deinceps jure ipsius sancti loei divina pietas voluerit augeri, ad<= causas audiendas aut freda exigenda, mansiones paratas]_vel faciendas, aut fidejussores tollendos, sicut homines ipsius ecclesie tam ingenuos quam et servos injuste distringendos, neque ullas redibitiones aut illicitas occasiones requirendas, suis futurisque temporibus ingredi audeat vel que supramemorata sunt penitus presumat exigere; et quicquid de prefatis rebus jus fisci exigere potest integrum eidem concessere ecclesie, scilicet ut perpetuo tempore ei ad peragendum Dei servitium augmentum et sublementum ° fiat. Ob firmitatem tarnen rei, ut ista verius credantur, firmius[que •>] recolantur, postulavit nos predictus episcopus, a) De woorden pertinentibus unde, voorkomende in Heda's uitgave, ontbreken in het HS — b) Ontbreekt in het HS. - c) HS.: nos. — d) Lees: „supplementum". ut predecessorum nostrorum regum necnon et beate memorie patris nostri, qui hoe idem ei concessit, morem sequentes, hujuscemodi nostre auctoritatis preceptum ob amorem Dei et reverentiam sancti Martini circa ipsam ecclesiam fieri censeremus; cujus petitionibus libenti animo aurem accommodantes, precipimus firmiterque jubemus, ut ab hac die et deinceps, sicut in ceteris immunitatibus antecessores nostri [reges etiam»] vel imperatores ecclesiisDei concesserunt, ita et nos in omnibus rebus immunitatis sepedicte ecclesie concedimus ac jure perpetuo delegamus. Et hec auctoritas ut firmior sit, manu nostra illam firmavimus et anulo nostro sigillari jussimus. Signum domni Ottonis invictissimi regis. Poppo cancellarius ad vicem Rodberti archicappellani recognovi. Data IIII Nonas Januarii anno Domini DCCCCVIIIb, indictione XI, anno regni Ottonis IIc. Actum Tulehem *, in Dei nomine feliciter amen. NS. Eerste cartularium van het Eiber donationum van den Dom in het archief der Oud R. C Clerezy te Utrecht No. 28. m°. 104. 940 Juli 1. Bisschop Balderik schenkt aan de kapittelen van St. Maarten en St. Salvator den aanwas hunner tienden en de tienden der daarbij nieuw ontgonnen landen. (Onecht.) De datum is onmogelijk, daar koning Hendrik (I) reeds in 956 gestorven is. Heda verbeterde willekeurig in 934, om althans de indictie begrijpelijk te maken. Zie over de onechtheid van het stuk: Muller, De echtheid van het charter van bisschop Balderik, Bijdr. Vad. Gesch. 4de R. X blz. 42 vlgg. Verg. ook Tenhaeff, a. h. w. blz. 97 vlg. Baldricus, gratuita pietatis ac Deid dementia ecclesie sancte Traiectensis e humilis presul, omnibus in Christo fidelibus, tam presentibus quam futuris, cumf Domino Ihesu continuüm eterneque jocunditatis s ineffabile tripudium. / Omnium Christi fidelium comperiatur industria, tam presentium quam futurörum, qualiter ego Baldricus, sancte Traiectensis ecclesie presul indignus, cum post mortem reverendi patris domini Rabbodi h, pii Traiectensis episcopi, creatus fuissem in episcopum Traiectensem et a metropolitano, videlicet sancte ecclesie Coloniensis' archiepiscopo, confirmatus et consecratus, opere precium fore duxi, sanctum Traiectensem locum, de quo episcopatus nomen habui, visitare; ad quem cum venissemi, destructum a Danis, proch dolor! repperissem et omnino desolatum, necnon honorabiles ecclesias gloriosi patroni mei sancti Martini ac sancti Salvatoris dirutas et exustas, lacrimas, dolore cordis gravissime tactus, intrinsecus nullatenus valui continere, et invocato de celis auxilio profusis lacrimis exoravi, ut ille, qui ecclesiam suam sanctam supra petram, id est Christum, fundaverat, ad ecclesie mihi commisse restauracionem et reparacionem cooperari mihik sua consueta benignitate dignaretur. Ejus1 adjutorio, qui non faciem sed cor hominis a) Ontbreekt in het HS. — b) Met latere hand veranderd: DOCCCXXXVIII. — c) Met latere hand veranderd: VII. — d) ac Dei ontbreekt in B. — e) B sancte Traiectensis ecclesie. — f) B in. — g) Aldus B en C; A heeft jocunditatibus. — h) B Radbodi. — i) B Coloniensis ecclesie. — j) B lascht in: et. — k) mihi ontbreekt in B. — 1) B en C ejusque. 1) Dahlum bij Hildesheim. intuetur, pontem trans fossatum urbemque cum portis et murum cum propugnaculis contra hostium insultum *> construxi et erexi, ac nobilissime probateque Deo sacrate pacis locum, ecclesias videlicet gloriosi patroni mei sancti Martini et sancti Salvatoris, a prophanis dirutas et exustas, non prout debui sed prout potui, aliquantulum reparavi, canonicos, ab hiis ecclesiis fugatos et multimode dispersos, ad ipsas ecclesias revocavi, substituendo alios canonicos in loca mortuorum, fideliumque nutu Dei ad me confluentium adjutorio inimicos de terra propulsavi, terras, predia, decimas et possessiones, ad sanctam ecclesiam Traiectensem c pertinentes, potenter de inimicorum manibus liberando. Insuper dictarum ecclesiarum canonicisd ad sustentacionem eorum ampliorem, ut divinis laudibus fervencius inhereant, omnium suarum decimarume accrescentias ac novalium decimas ad stipendialem usum fratribus, in eisdem f ecclesiis r continue servientibus, propter Deum, qui bona cuncta remunerat, ad ejus servicium augmentandum corde favorabili et manu larga tradidi et donavi, in perpetuum possidendas; ita quod ibidem pro remedio anime mee omni tempore proficiat in augmentum. Si quis vero, quod futurum esse non credo, contra hanc nostre" tradicionis et donacionis cartam aliqoam injustam interpellacionem aut injuriam facere voluerit, in primis iram omnipotentis1 Dei incurrat, et a liminibus sancte ecclesie Deü efhciaturk extraneus, et sit auctoritate nostra1 episcopali anathematizatus, sitque maledictus eadem malediccione, que descendit super Dathan et Abyronm, quos terra vivos absorbuit; et quod repetit evindicaren non valeat, sed ° presens tradicio, ad instar testamenti a nobis p facta, omni tempore firma et stabilis permaneat stipulatione subnixa, quamq propria manu subterr firmavi et sigilli mei impressione roboravi. Actum et datum in castro Traiecti, anno incarnacionis Domini DCCCCXL» Kal. Julii, indiccione VII, regnante domno Henrico II rege invictissimo, In Dei nomine feliciter amen. IfSS. : Cartularium in het Staatsarchief te Hannover, No. D. XIV1 (A). — Liber catenalus van het kapittel van Oudmunster in het Rijksarchief te Utrecht (B). — Cartularium der Leidsche bibliotheek codex No. 67 B (C). 11° lO.Y 943 Juni 24. Bisschop Balderik geeft aan de dochter van graaf Rainer, weduwe van graaf Nevetung, en hare zonen Balderik en Rodulf tegen betaling van cijns in levenslang gebruik eenige goederen van de abdij Heriberc en het St. Pietersklooster te St. Odilienberg, en ontvangt daartegen verschillende goederen voor de St. Maartenskerk ten geschenke 1 Zie over de geheele familie: Vanderkindere, La formation territoriale des principautés beiges au moyen age. II blz. 87 vlg. Baldricus, gratuita pie.tatis. Dei dementia sanctae Traiectensis ecclesie a) B potencia fossatum. — b) Aldus B en C; A heeft: consultum. — c) B Traiectensem ecclesiam. — d) Aldus C; B heeft canonicos, A can. — e) B decimarum suarum. — f) Aldus B en C; A ejusdem. — g) ecclesiis ontbreekt in B. — h) C meam. — i) B en C Dei omnipotentis. — j) C Dei ecclesie. — k) B efficaciter. — 1) C mea. — m) C Abiron. — n) Aldus C; A: quos repetit evindicare; B quos reperit eradicare. — o) Aldus C; B sit; A si. — p) C me. — q) Aldus B en C; A qua. —r) B subtus. — s) B octingentesimo XL. l) Vergelijk het grafschrift van graaf Ricfrid, hierna onder No. 115. humilis presul, nobilissime probateque Deo sacrate1 pacis locum, factum2, in domino Jesu, continuüm aeterneque jocunditatis ineffabile tripudium. Opere precium fore omnibus constat, devocioni3 fidelium Christianorum rationabiliter consulendo, aliquas res sancte. aecclesie eis pro tempore regaliter commodareb, uti in posterum eidem bene aucte. et in melius uberrime restaurate recipi queant, absque alicujus fraudis diminutionec fideliter pleniterque ecclesie cuivis restituted cum omni restauratione et augmentatione. Hujus rei gratia comperiate omnium fidelium Christi industria, tam presentium quamque futurorum, qualiter vos, accedentes ad mee auctoritatis presentiam, petistis humiliter seu devote, quatinus vobis usufructuario concederem quasdam res, sancti Martini mei episcopif proprias, hoe est de abatias vocabulo HeriberchS unacum monasterió, in honore beati Petri dedicato, mansos serviciales» numero LXV, in fundis conjacentes, ita nuncupantibus: Rura 4, Liethorp 5, Linne 6, Suletheim 7, Flothorp 8, Assclon j9, Malica, Nieolk 10, Curnilo1 u, simul cum mancipiis CCCLXXXIII. Ego autem precatui vestro rationabili juxta utilitatem ecclesie mee • • • •m annuere dignum ducens,......m consensu clericorum atque laicorum su m sancti Martini, per manus advocati mei....m Folberti12, per licentiam senioris mei regis ....m, eo utique tenore, ut eisdein quiete fruamini quamdiu vixeritis, atque post discessum vestri de hac luce filius vester nomine Baldricus 13, in vita nihilominusn sua, necnon insuper post eum Rodulfus frater suus eatenus donec metam humani contigerit aevi, quotannis de respectu denariis XII persolutis ad ecclesiam sancti Martini, sitam Traiecti °, in festivitate ipsius, que contingit III Idus Novembris. Deinde vos, in recompensatione meriti hujus sanctae p, tradidistis per manus advocati mei supradicti ad prefatam abbatiam sancti Martini de alode juris vestri curtem unam in villa vocabulo Uuilerei14 sitam, ad quam respicit ecclesia una cum dote, que posita est in fundo nomine Buochem 15, et etiam medietas alterius aecclesie, sitae in villa nuncupante Fiscolor 16, mansique serviciales numero XLV, unacum mancipiis C nonaginta. Preterea, ut liberius salubriusque rebus sancti Martini potuissetis frui, necnon etiam pro ablutione peccaminum genitoris vestri s Raineri comitis 17 et insuper Neuelungi senioris vestri118, XXXIII mansis legaliter in redibitione a) B devotioni. — b) B commendare. — c) B immunitione. — d) B cuivis 'restaurate. — e) B comperiatur. — f) 'in B met oude hand bovengeschreven: episcopii. — g) B abbatia. — h) B Hereberc. — i) B servitiales. — j) B Ascolon. — k) A Malicanieol; B Malicalieol. — 1) B Curnelo. — m) De opene ruimten ontbreken in B. — n) B nichilominus. — o) B si tarnen in' festivitate ipsius Traiecti. — p) Sanctae ontbreekt in B. — q) B Willere. — r) B Fischelo. — s) B nostri. — t) B nostri. i) In het opstel over dit charter (Bijdr. Vad. Gesch. 4e R. X blz. 52) wordt voorgeslagen de woorden Deo sacrate te verbeteren in: dominae Fastradae. — 2) De vier laatste woorden zijn corrupt; de verbetering is geheel onzeker. — 3) Odilienberg aan de Roer. — 4) Roer, gehucht bij Roermond. — 5) Lerop, in de gemeente Odilienberg (Limburg). — 6) Linne bij Odilienberg. — 7) Onbekend. — 8) Vlodrop. — 9) Wellicht Asselt bij Roermond. — 10) In deze aaneengeschreven namen schuilen twee plaatsnamen: Melick bij Roermond, en Niel, de in Limburg meest bekende naam voor Maasniel (Van der Aa t. a. p.). — 11) Onbekend. — 12) 's Bisschops voogd Folbert. — 13) Balderik was de latere bisschop van Luik (955—959).— 14) Wilre of Wijier bij Maastricht.— 15) Onbekend. — 16) Onbekend.— 17) Raiher II, graaf van Henegouwen (Vanderkindere, 1. c. blz. 78). — 18) Graaf Nevelung, de echtgenoot (senior) der begiftigde, was, vlg. het hierna N°. 115 afgedrukte grafschrift van hun vader Ricfrid, de broeder van bisschop Balderik. ususfructuarii sancto Martino traditis, XII mansos, qui supersunt, divino instinctu commonita sponte tradidistis, eo utique tenore, ut fratres monasterió beati Petri in jamdicta * quie.te quandoque pocianturt, pro quibus etiam filiique vestri supranominati usu fue <= , XII necesse est singulis annis persolvan a ipsum ° sancti Petri monasterium, in festivitate videlicet ejusdem, que evenit VIII Kal. Martii. Hoe igitur totum eo jure actum e est, ut, rebus utrimque traditis vel acceptis, tam vos quam prefati liberi vestri quiete vita comité fruamini, velud f paucis prelibatum est. Hec autem precaria simul cum tradicionee legali aeta est in presentia mei, qui hanc noticiam fieri jussi et manu propria firmavi, necnon etiam coram idoneis testibus, quorum nomina subter habentur annotata. Actum Traiecti VIII Kal. Iulii, anno octavo regni Oddonis gloriosissimi regis, ab incarnatione autem Domini DCCCCXLIII, indictione L Signum Baldrici gloriosissimi presulis. Signum Ragembaldi •» prepositi. Signum Sicboldi1 decani j. /{SS.: Cartul. Radbod. No. 25; afschriften in het British Museum (A) en in het archief der Oud R. C. Clerety te Utrecht (B). M°. lOtt. 944 Juli 17. Koning Otto I schenkt het leen, dat Waldger en zijn zoon Raïbot van hem m de gouw Lek en Ysel bezeten hadden, aan de kerken van St. Maarten en St. Maria te Utrecht. Bij de stukken, die zoowel in het tweede als in het eerste cartularium van het Liber donationum voorkomen, hebben wij den tekst van het tweede cartularium, ten grondslag gelegd, en de varianten uit het eerste cartularium opgenomen, in afwijking van de tot nu toe gevolgde wijze van uitgeven (bv. van de M.G. en van het Oudste cartularium van het sticht Utrecht); ons is nl. gebleken, dat in de meeste gevallen het tweede cartularium, hoewel iets jonger dan het eerste, de beste lezing bevat. Zie: Nederlandsch Archievenblad. XXVIII blz. 100. In nomine sancte et individue Trinitatis. Otto divina favente dementia rex. Nosse cunctos sancte Dei ecclesie nostrique fiddes ambimus, carissimum fratrem nostrum Brunk unacum reverentissimo i preceptore illius domno Baldrico, sanctissime Traiectensis ecclesie presulem nostram subplicasse n regalitatem, quo, quia a domino ac° genitore nostro, pie memorie Heinrico rege, ad prefatam collatus est ecclesiam, ibidemque famulatui Salvatoris noltri et beatissimi confessoris ejus Martini, in cujus etiam honore prefate presulatus urbis habetur dedicatus, est suppeditatus, quasdam fisci regales p proprietates illue donaremus. Quorum obsecrationi pro eterna libentissime q obtemperantes remuneratione, in elemosina prelibati germani fratris nostri, usibus fratrum terr prememorate pontificalis cathedre., in duobus monasteriis inibi Deo famulantium, unum in honore sancti Martini dedicatum, alterum vero sancte. Dei genitricis omniumque sanctorum, totum, quod in pago Lacke et Islas a) De opene ruimten ontbreken in B. — b) B potiantur. — c) B usi fuerunt. — d) B persolvant ad ipsum. — e) B factum. — f) A velud. — g) B traditione. — h) B Ragemboldi. — i) B Sigboldi. — j) Hieronder staat in A met eene hand van het begin der 16e eeuw: „Reliquas donationes ecclesie Traiectensis require in prima parte Moralium beati Gregorii super Job in fine libri, cum quadem antiqua cronica ejusdem dyocesis sive episcopatus etc." — k) B germanum. c niets. — 1) c carissimo. — m) B sancte ecclesie Traiectensis pontifice. c sanctissimo Traiectensis ecclesie episcopo. — n) A en B flagitare. — o) c vel. — p) A en c regalis. — q) Ontbreekt in c. — r) Ontbreekt in B. — s) B Lacke et Ysla. c Lake et Isla. hactenus habuimus, quod Waldgerusa 1 et postea filius ejus Ratbotusb ex nostra parte in beneficium0 habuerunt, cum omnibus illuc legaliterd pertinentibus, agris, mancipiis, pratis, pascuis, silvis, aquise aquarumque f decursibus, terris cultis et incultis, piscationibus cunctisque quesitis et inquirendis, hoe precepto jure perenni in proprium donavimus, manu nostra signato g et anuli nostri impressione roborato. Signum domni Ottonis serenissimi regis. Brun» cancellarius h ad vicem Frithericp archicancellarii i recognovik. Data XVI Kalendas Augusti, anno incarnationis Domini nostri Ihesu1 Christi" DCCCCXLIIIIindictione 1°., anno domni Ottonis p regisq VIII. Actum in Renim 2 in Dei nomine feliciter amen. JLSS.: Afschrift uit de llde eeuw in het Evangeliarium van bisschop Eernul f in het Aartsbisschoppelijk museum te Utrecht (A). — Tweede cartularium van het Liber donationumvan den Dom (B) No. io. — Eerste cart. van hetzelfde (C) No. 34. Beide in het archief der Oud R. C. Clerezy te U/recht. a. 944 November 26. Koning Otto I verbiedt, om in de gouw Drente te jagen zonder verlof van den Utrechtse/ten bisschop, en beveelt den wildban der Utrechtsche kerk te handhaven. Zie het bij N°. 107^ aangeteekende. In nomine sancte et individue Trinitatis. Otto divina favente dementia rex. Noverit omnium fidelium nostrorum, tam presentium quam et futurorum, industria, qualiter nos, interventu dilecti fratris nostri Heinrici, venerabilis etiam Baldrici, sancte Traiectensis ecclesie presulis voluntati obtemperantes, exhoc inantea presenti regie auctoritatis precepto interdicimus, ut nullus comitum aliorumve hominum quorumcumque in pago Thriente vocato, quod est in comitatu Euerhardi, cervos, ursos aut apros, bestias insuper, que Theutonica elo 3 et scelo 4 appellantur lingua, venari absque prelibate pastoris ecclesie permissu presumat. Volumus quoque firmiterque regalis edicto mifnificentie precipientes jubemus, ut in eodem pago et universis finibus ejus, adusque adjacentes ceteras regiones, prefate Traiectensi ecclesie jus servetur forestense, utpote nobis in nostris. Et ut traditionis nostre concessio firmiorem in Dei nomine obtineat vigorem veriusque per succedentium curricula temporum ab omnibus credatur a) De naam is in B opengelaten. C Waltgerus. — b) De naam is in B opengelaten. — c) B beneficio. — d) B illuc regalitati. C illic legaliter. - e) Ontbreekt in B en C. —f) C aquarumve. — g) B sigillato. — h) C cancenlarius. — i) Fridurici. — j) C archicapellani. — k) De signum- en recognitieregels ontbreken in A. — 1) B Jesu. — m) C anno Domini. — n) B: DCCCXLIIII. — o) Deze twee woorden ontbreken in C. — p) In A onleesbaar. — q) Al het verdere ontbreekt in B. i) Over graaf Waldger zie N°. 94 noot I. — 2) Renen. — 3) Ohd. elho, mnl. elen, eland. — 4) Ohd. scelo, mhd. schele, schelhe, schelch, waarschijnlijk ook een soort van eland. inviolabiliterque servetur ac incorrupta jugiter perduret, manus nostre scripto illud firmavimus et anuli nostri impressione jussimus corroborari. Signum domni Ottonis serenissimi regis. Brun cancellarius ad vicem Fritharici archicappellani recognovi. Data VI Kal. Decembris, anno Domini DCCCCXLIIII, indictione I, anno domni Ottonis serenissimi regis VUIL Actum palacio regio, quod dicitur Walehusan 1 in Dei nomine. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum in het archief der Oud R. C Clerezv te Utrecht No. 33. b. 944 November 26. Koning Otto I verbiedt, om in den „pagus forestensis" in het graafschap van Everhard te jagen zonder verlof van den Utrechtschen bisschop, en beveelt den wildban der Utrechtsche kerk te handhaven. Over het verband tusschen de oorkonden a en b vlg. Mon. Germ. Dipl. O. I. blz. 143, No. 62 en Oudste cartul. blz. 61. In nomine sancte. et individue Trinitatis. Otto divina favente dementia rex. Noticie omnium fidelium nostrorum, tam presentium quam futurorum, significamus, quoniam venerabilis Baldrici Traiectensis ecclesie presulis voluntati obtemperantes, exhoc inantea presenti privilegio auctoritatis nostre interdicimus, ut nullus comitum aliorumve hominum in pago forestensi, quod est in comitatu Euerhardi, cervos, ursos, capreas, apros, bestias insuper, que Teutonica lingua elo aut scelo appellantur, venari absque prelibate cathedre presulis permissu presumat. Volumus quoque firmiterque regalis edicto munificentie predpientes jubemus, ut in eodem pago ac in silva, que nuncupatur Fulnaho2, ac universis finibus ejus ac prefati pagi adusque adjacentes ceteras regiones prediote Traiectensi ecclesie jus servetur fores^ tense *, utpote nobis in- nostris. Ac ut hec traditionis nostre concessio firmiorem in Dei nomine obtineat vigorem, veriusque per succedentium curricula temporum ab omnibus credatur, inviolabi(li)terque servetur ac incorrupta jugiter perduret, manus nostre scripto illud firmavimus ac anuli nostri impressione jussimus corroborari. Signum domni Ottonis serenissimi regis. Brun cancellarius ad vicem Frethurici archicapellani recognovi. Data VI Kal. Decembris, anno Domini DCCCCXLIIII, indictione I, anno domni Ottonis invictissimi regis VUIL Actum in loco, qui dicitur Walahusan. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum in het archief der Oud R. C. Clerezy ie Utrecht No. 29. a) HS. forentense. 1) Wallhausen bij Quedlinburg aan de Helme. — 2) Vollenhove. Oorkondenboek Sticht. 15 n°. tos. 945 Maart. Aanteekening over inkomsten der abdij Fulda o.a. te Diepenheim en „Edenwerfa". Descriptio reditus terre Fresonum sub Hadamaro abbate. Dominus Hadamarus abbas (Fuldensis) religiosus, vir strenuus et maxima sagacitate ingenii preditus, omnia perspicacibus oculis in corde perlustrans, voracitates faucium tyrannorum exinanivit et eos a Fuldensis monasterii rapacitatis siti pervalida retraxit; percurrensque omnia prefati monasterii predia, que ab imperatoribus et regibus ceteris fidelibus a prisco tempore beato Bonifacio fuerant contradita, usque ad Fresones indagandos pervenit. Accersito itaque Gerberto, Reginberti prefecti filio, inquisitionem de omnibus sancti Bonifacii» locis, in illius terre partibus iacentibus, fecit. Cumque per nuntios suos et per se ipsum omnes census investigaret, regressus Fuldam ducensque secum Gerbertum, convocari fecit omnem fratrum congregationem ante altare sancti Bonifacii, ibique eidem Gerberto advocationem in he.c verba dedit, ut per singulos annos inde libras XXXV argenti purissimi probatissimorum denariorum aut pallia cana DC persolvat, et hoe in arbitrio abbatis pendeat, utrum eligat denarios aut pallia. Et sic eundem Gerbertum in communionem fratrum suscipi iussit. Facta est hec conventio anno VII1I° Ottonis serenissimi regis, mense Marcio. in Dipingheim 1 et Edenwerfa XX uncias et I libram HS. Codex Eberhardi in het Staatsarchief te Marburg. Afgedrukt naar Friedlander, Ostfriesisches Urkundenbuch. II bh. 792—794. n°. 10e. 947 Januari 15. Koning Otto I bevestigt het klooster Essen in zijne rechten en bezittingen, waaronder de hoven Olst, Archem en Ierte. C. In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Otto divina auxiliante dementia rex. Noverit omnium fidelium nostrorum industria traditiones roboramus tres insuper alias curtes Holsto2, Arachem3, Herte4, victui sanctimonialium . . datas Data XVIII Kalendas Februarias anno dominice incarnationis DCCCCXLVII, indictione V, regnante pio rege Ottone anno XI. Actum Franconefurt, in Domino feliciter amen. HS. Oorspr. in het Staatsarchief te Düsseldorf. Afgedrukt naar M.G. Difl. O. I. bh. 167 No. 85. a) HS. Bonifocii. 1) Dipbingheim bij Dokkum, (V. d. Bergh, Oorkb. No. 9, onder de §§ 95 en 87. — 2) Olst. — 3) Archem bij Ommen. — 4) Ierte, hof in de buurschap Lente onder Dalfsen (Nom. Geogr. Neerl. I blz. 105). HO. 948 Januari 7. Bisschop Balderik is aanwezig op de synode te Ingelheim, waar Hugo van Francië wegens verschillende vergrijpen met excommunicatie bedreigd wordt. In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Anno ab incarnatione Domini nongentesimo quadragesimo octavo, indictione VI, VII Idus Januarii, anno serenissimi regis Ottonis XIII, ipso quoque cum illustrissimo rege Ludovïco in praesentia manente, sancta ac generalis synodus apud Engilenhem in ecclesia sancti Remigii confessoris Christi, in pago Nagawi dicto collecta est, praesidente videlicet domni Agapiti papae apocrisiario, venerabili Poli- marciensis ecclesiae episcopo Marino, et considentibus Paldricus Taventracensis a 1 (episcopus) Naar een HS. van Weingarten (A) en den eedex uit de Keizerlijke bibliotheek te Weenen, Iuris canonici No. 99 (B). Gedrukt: M.G. Leges. II blz. 24. lf°. 111. 948 April 1. Koning Otto I bevestigt de kerk van Trecht in het bezit van den tiend van de domeingoederen binnen de grenzen van het bisdom, en van goederen te Wijk en elders. In nomine sancte et individue Trinitatis. Otto divina propiciante dementia rex. . Ecclesiasticis profectibus cunctos opereb est, religiosorumque fideles precibus obtemperare virorum. Per hinc venerabilis sanctae Traiectensis ecclesie Baldrici presulis rogatui annuentes, omnia a decessoribus * nostris regibus eidem collata ecclesie seu etiam a ceteris quibuslibet fidelibus, videlicet decimam partem omnium regalium prediorum et theloneorüm et monetarum«, que intra sui episcopatus terminos exiguntur, insuper et tributorum, que huslatha* et cogsculd dicuntur, res etiam in villa f, quondam Dorstetie, nunc autem Uuik nominata2, et in ceteris omnibus locis a predicta villa usque ad mare et in insulis ceterisque mari contiguis provinciis ab imperatoribus vel regibus tradita prescripte Traiectensi ecclesie, hoe immunitatis nostre precepto firmamus h, precipientes, ut nullus habeat potestatem aliquid horum auferendi, sed perpetua firmitate ihconvulsa permaneant. Et ut haec nostre concessionis auctoritas firmiorem in Dei nomine obtineat vigorem, manu nostra firmavimus et anulo nostro sigillari > precepimus. Signum domni Ottonis invictissimi regis. Brun cancellarius ad vicem Rodberti archicapellani recógnovit. Data Kal. Aprilis, anno dominice incarnationis DCCCCXLVIII j, indictione a) Bovengeschreven: Traiectensis. Aldus het blijkbaar oudste HS. B, dat slechts eene lijst van bisschoppen bevat. A heeft: Balderico Traiectensis ecclesiae episcopo. — b) Met oude hand in B bovengeschreven: precium. — c) B predecessoribus. — d) B et monetarum et theloneorüm. — e) B huslata. — f) B lascht in: que. — g; B Do'rstad. — h) B firmavimus. — i) B signari. — j) B DCCCCXLVIIII. — i) Deventer, waar de door de Noormannen verdreven Utrechtsche bisschoppen geresideerd hadden. — 2) Wijk bij Duurstede. V, regnante pio rege Oddone3 anno XII. Actum Quitilingeburgb 1, iri Domino feliciter amen. ff SS.: Cartul. Radbod. No. 17; afschriften in het British Musetim (A) en in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht (B). N°. US. (949) Juni 1. Bisschop Balderik wordt genoemd als aanwezig te Nijmegen, toen Koning Otto I het klooster Prüm bevestigde in het bezit der abdij Susteren. Het jaar 949 wordt aangenomen door de M.G. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Otto divina auxiliante dementia rex. Si utilitates habito generali placito apud Niumagam . . . tam episcoporum quam comitum . . . , quorum nomina hec sunt: Baldricus episcopus . . . . Data Kalendas Iunii anno Domini DCCCCXLVIII, indictione VII, regnante pio rege Ottone anno XIIII. Actum Nimaga, in Domino feliciter amen. NS. Liber aureus der abdij Prüm in de Stadtbibliothek te Trier fol. 68. Afgedrukt naar M.G. Dipl. O. I. bh. 194.No. III. f!°. 11». (949) Juni 30. Koning Otto I schenkt aan de St. Maartenskerk te Trecht de visscherij te Muiden en in de Almere, en den cijns, cogsculd genaamd. Het jaar 949 wordt aangenomen door de M.G. Dipl. O. I. blz. 195 op voetspoor van Stumpf, Reg. 177, wegens het „regnante anno XIII." In nomine sancte et individue Trinitatis. Oddo Dei gratia rex. Notum sit omnibus fidelibus nostris, presentibus atque futuris, qualiter nos, pro remedio anime nostrae vel etiam dilectissime conjugis nostre beate memorie Aetgidisc, totam piscationem, quam hucusque in Amuson2 et in Almere ad nostrumd regale jus habere videbamur, omnemque censum, qui vulgarice cogsculd vocatur, hoe nostre auctoritatis precepto ad aecclesiam sancti Martini, que est in loco Trehte vocato constructa, ubi venerabilis Baldricus episcopusf preesse disnoscitur e, in proprium concessimus jure perhenni. Eth ut hec nostre largitionis condonatio> firma et inconvulsa per succedentium temporum curricula perduret, manu propria nostra subtus i eam firmavimus et anuli nostri impressione sigillari^ precepimus. Signum domni Oddonis invictissimi regis. Brun cancellarius ad' vicem Rodberti archicapellani recognovi. Data I Kal. Julii, anno Domini DCCCCXLVIIIindictione VII, regnante pio rege Oddone anno XIII. Actum Nivmaga, in Domino feliciter amen. ff SS.: Cartul. Radbod. No 15; afschriften in het British Museum (A) en in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht (B). a) B Ottone. — b) B Quidilingeburg. — c) B Etgidis. — d) A nostram. — e) B Thret. — f) episcopus ontbreekt in B. — g) B videtur. — h) Aldus B; A heeft: est. — i) B condonationis largitio. — j) B subter. — k) B signari. — 1) B DCCCCXLVII. 1) Quedlinburg. — 2) Muiden. Amborum busco cineres clauduntur in uno: Quos junxit Dominus non separat tumulus. Hunc tulit October, vocat hanc ex carne November; Nempe sub undenis hominem exiit ille Kalendis, Idibus octavis* sidus et illa subit. Hunc violare locum pietas vetet ipsa bonorum, Quo pariter maneat qui cinis hic latitat. Qui tumulum religis, lector, miserando sepultis, „Hiis, Christel optatam", die, „age, da veniam!" Hic, age, siste precor, recitans epygramma, viator! Quod videas titulo qui jacet in tumulo. Hic pariter fratrum clauduntur membra duorum. HS. Necrologium van Oudmunster in het Rijksarchief in Utrecht, Inventaris Boekdeelen en Bundels No. 4, fol. 2. fi°. ne. (950—1050.) Lijst van inkomsten der abdij te Werden uit landerijen in het sticht Utrecht. Kötzschke blz. 5 noemt: 10/11 eeuw. In Haltnon 1 et in Aiteron 2 XXX d. In Burion 3 IIII d. HS. Oorspr. in het Staatsarchief te Dusscldorf HS. A 88 fol. 391. Afgedrukt naar Kötzschke, Die Urbare der Abtei Werden a. d. Ruhr. blz. 87. H° 11». (950—1050.) Opgaaf van inkomsten der abdij te Werden uit land in Drenthe en bij Groningen. Kötzschke noemt blz. 110: 10/11 eeuw. De Thrient4 XXXIII sicli . . Iuxta Groningi Sahsger IIII uncie . . HS. Oorspr. in het Staatsarchief te Dusscldorf HS. A 89 fol. 13. Afgedrukt naar Kötzschke, Die Urbare der Abtei Werden a. d. Ruhr. blz. 110 en 113. n°. lis. 950 April 20. Koning Otto I schenkt aan de St. Maartenskerk te Trecht het klooster te Tiel met zijne bezittingen, en een wilgenbosch bij den burg Tiel. In nomine sancte et individue Trinitatis. Oddo divina favente dementia rex. Notum sit omnibus fidelibus nostris, presentibus scilicet et futuris, qualiter nos ob amorem Dei nostreque remedium anime monasterium in loco Tiala constructum cum nova atque lapidea in eodem loco civitate, omnibusque ecclesiis, prediis, familiis, mancipiis, silvis, aquis, piscationibus, pascuis, pratis, omnibusque, ad prefatum monasterium vel ad ecclesias, a Waldgero 5 a) HS. octovis. i) Houten. — 2) Eiteren. — 3) Buren. - 4) Drente. — 5) Waldger, graaf in Teisterbant. Zie hiervoor No. 94 Noot I. et a * filio ejus Radbodone necnon et Hattone t> 1 et illorum antecessoribus ad jamdictum monasterium in proprium concessis, jure pertinentibus, ad episcopalem <= sedem Traiectensem in honore sancti Martini constructam, cui nunc venerabilis episcopus Baldricus d preest, insuper etiam salictum, juxta supradictam civitatem Tiala «2 situm, jure perhenni f in proprium s donavimus. Jussimus quoque inde hoe presens preceptum conscribi, per quod volumus firmiterque jubemus, ut nullus successorum nostrorum, videlicet regum, aliquid de his, nostro dono collatis prelibate Traiectensis sedis ecclesie, auferre habeat potestatem, manu nostra subtus firmatum anulique nostri impressione h roboratum. Signum domni Oddonis serenissimi regis. Brun cancellarius ad vicem Wicfridii archicapellani recognovi. Data XII Kal. Mai, anno dominice incarnationis DCCCCL, indictione VII, anno vero regni Oddonis regis XV. Actum Quidilingaburgj, in Dei nomine feliciter amen. J/SS. : Cartul. Radbod. M° 16/ afschriften in het British Museum (A) en in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht (B). n°. 119. 952 December 30. Koning Otto I schenkt aan het klooster te Maagdenburg het geheele landgoed, toebehoord hebbende aan zijne tante Uota, gelegen in en om Deventer in de gouw Hameland, in het graafschap van Wichman. Over de dateering zie de M.G. t. a. p. en de daar opgegeven litteratuur. C In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Otto Dei gratia rex. Omnibus fidelibus Dei nostrique cupimus innotescere, praesentibus scilicet et futuris, ut nos pro remedio animae nostrae conjugisque nostrae Edgidae omniumque parentum nostrorum, necnon pro stabilitate et incolomitate regni nostri, omne praedium cum cunctis ad hoe jure pertinentibus, situm in loco Dauindre et infra urbem et extra in pago, qui dicitur Hamalant, in comitatu Wigmanni, quod nobis nostra amita, muiier Deo nobisque devota nomine Uota, tradidit, ad monasterium Magedaburg constructum in honore sancti Petri, principis apostolorum, sanctorumque Mauricii et Innocentii martirum dedicatum, donavimus, quatinus coenobite in praefato loco Magedaburg commorantes, omni curarum molestia destituti, Deo placiti existant famulatores, nostri omnisque Christiani instantes ad Regem regum sint depraecatores. Et ut hec nostrae [aujetoritatis traditio stabilis et indissolubilis per praecedentium curricula temporufm] permaneat, jussimus presentem hanc conscriptionem conscribi anulique nostri impressione corroborari manuque propria subtus hoe firmavimus. Signum domni Ottonis invictjssimi regis. a) a ontbreekt in B. — b) B Attone. — c) B epyscopalem. — d) B Baldricus episcopus. — e) B Tiele. — f) B perenni. — g) B perpetuum. — h) B inpressione. — i) B Wigfridi. — j) B Quidelingeburg. i) Zie over graaf Hatto hiervoor No. 114, dd. 949 Nov. 22. Waldger (en zijn zoon Radbodo) waren graven in Niftarlake, in Lake et Isla en in Teisterbant; graaf Hatto is hem blijkbaar opgevolgd; zie ook No. 120, waar Hatto in die streek vermeld wordt. — 2) Tiel. Brun cancellarius, ad vi(c)em Friderici archicapellani, recognovi et (subscripsi)a. Data III Kalendas Ianuarii, feria V, anno dominicae incarnationis DCCCCLIIII, indictione V. Actum Franconofurt palatio, regnante pio rege Ottone anno XVII. HS. Oorspr. in het Staatsarchief te Maagdenburg. Afgedrukt naar M.G. Dipl. O. I. blz. 241 No. 159. m°. 18© 953 April 21. Koning Otto I schenkt aan de St. Maartenskerk te Trecht de domeingoederen en den tol te Muiden, de visscherij in de Almere, het goed van graaf Hatto te Loenen, de domeingoederen langs de Vecht, het goed van graaf Hatto te Eek aan den Rijn en de munt te Trecht. In nomine sanctae et individue Trinitatis. Otto divina propiciante dementia rex. Noverit omnium fidelium nostrorum, presentium necnon et futurorum, sollertia, quod nos, interventionibus Bninonis nostri dilectissimi germani et Baïdrici venerabilis episcopi nostri optemperantes b, quasdam res juris nostri ad ecclesiam sancti Martini, quae est constructa in loco Treht vocato, ubi prefatus episcopus Baldricus preesse dinoscitur, in proprium concessimus, id est quicquid in villa Amuda1 habere videbamur, theloneum quoque ad eandem villam juste pertinentem =, quod Uualdgero 2 jam olim in d beneficium concessum habuimuse. Omnem vero piscationem, quam in Almere ad nostram regalitatem habuimus pertinentem, jure perhennif illuc relaxavimus. Insuper etiam terram, quam Hatto comes3 in Lona habuit, firmiter illuc delegamus. Quin etiam quicquid in utraque parte fluminis habere dinoscebamur, que« dicitur Feht4 cum omni integritate transfundimus, terris, silvis, aquis aquarumve h decursibus, piscationibus, et stagna et lacus, que ex eodem flumine Feht4, dirivanturi. De cetero terram, quam Hatto in loco Eki5 habere videbatur et ad nostrum regale jus judiciario more pro sui ipsius commissu fiscata erat, ad sepedictam ecclesiam tradidimus, quae etiam sita est super ripam fluminis Reni. Prelibato quippe episcopo licentiam concedimus j, in prescripto loco, Treht nominato, monetam faciendi, et ut nullus comes neque quelibet alia personak judiciaria potestatem habeat, theloneum vel aliud quodlibet debitum sive quesitum ex ipsa moneta exigendinostre serenitatis regia auctoritate omnino interdicimus; sed quicquid inde exigendum m erit, ad integrum episcopo predicte urbis et ecclesie eidem potestative in posterum habendi concessimus. Et ut hec nostre concessionis auctoritas firmius veriusque a fidelibus a) Ontbreekt in het HS. — b) B consentientes. — c) B pertinens. — d) B ad. — e) Tn B op den kant: ad prelibatam ecclesiam perpetualiter in proprium donavimus. — f) B perenni. — g) B quod. — h) B aquarumque. — i) B derivantur. — j) B concedimus episcopo licentiam. — k) B alia persona quelibet. — 1) A exiendi. — m) A exiendum. l) Muiden. — 2) Over graaf Waldger zie No. 94 Noot I. — 3) Zie over graaf Hatto, die evenals Waldger graaf in Niftarlake, Lake et Isla en Teisterbant geweest schijnt te zijn, hiervoor No. 114 Noot 1. — 4) De Vecht. — 5) Eek in de Neder-Betuwe. nostris in Dei nomine credatura, manu propria nostra subtus ° eam firmavimus anuloque nostro sigillari« jussimus. Signum domni Ottonis invictissimi regis. Brun cancellarius ad vicem Rodbertid archicapellani recognovi. Data XI Kal. Maji, anno Domini (DCCCQLIII e, indictione VI, regnante pio rege Ottone anno XV. Actum Quitilingeburg f, in Domino feliciter amen. NSS.: Cartul. Radbod. No. 18/ afschriften in het British Museum (A) en in liet archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht (B). • n°. ïtt 956 Juli 2. Koning Otto I schenkt aan de St. Mauritius kerk te Maagdenburg 30 casa in en 11 mansa bij den burg te Deventer, in het graafschap van Wichman, en 8 in de villa Tongeren in het graafschap van Everhard. In nomine % sanctae et individüae Trinitatis. Otto Dei gratia rex. Noverint fideles nostri, presentes scilicet et futuri, quod nos propter remedium anime nostrae et dilectissime. coniugis et omnium, quas conservare debemus in nostra oratione vel elemosina, in proprium donavimus XXX casa in urbe, que. vocatur Dauentria, et undecim mansa circa urbem in comitatu Uuicmanni1 comitis ad domum sancti Mauricii Magetheburg, ad auxilium fratrum stipendii, et VIII in villa, que. vocatur Tuncgurum2, in comitatu Euerhardi comitis, cum omnibus" appenditiis, mancipiis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, silvis, quesitis et inquirendis. Et ut jamdicta nostrae auctoritatis oratio firma permaneat, jussimus hoe preceptum conscribi et anuli nostri impressione muniri. Signum domni Ottonis invictissimi regis. M. Liutulfus cancellarius, ad vicem Brunonis archicappellani, recognovit. Data VII Nonas Iulii, anno incarnationis Domini DCCCCLVI, indictione XIIII, regnante pio rege Ottone anno XXI. Actum in Dauentria feliciter. NS. Oorspr. in het Staatsarchief te Maagdenburg. Afgedrukt naar M.G. Dipl. O. ï. blz. 264 No. 181. fl°. 960 Augustus 28. Koning Otto I schenkt aan het St. Mauritiusklooster te Maagdenburg goederen te Deventer en in de gouwen Hamaland, Salland en Veluwe. Over de dateering zie de M.G. Dipl. O. I. blz. 299. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. a) B habeatur. — b) B subter. — c) A sigillarii. — d) B Rotberti. — e) B DCCCCLHI. In A staat DCCC met kleinere letter op den kant. — f) B Quidilenburg. — g) HS. In mine. — h) HS. omibus zonder afkortingsteeken. 1) Wichman was graaf in Hamaland (zie: Alperti Mettensis De diversitate temporum, ed. Hulshof, blz. XXXII, 5 en 6). — 2) Tongeren bij Raalte (Everhard was volgens de oorkonde van 26 Nov. 944 o.a. graaf in Drente). Oorkondenboek Sticht. Otto divina favente dementia rex. Noverint omnes fideles nostri, praesentes scilicet et futuri, qualiter nos, pro remedio animae nostrae seu dilectissimae conjugis nostrae Adelheidis necnon et parentum nostrorum a, quas dam res nostrae proprietatis, quas nobis Uda, nostra nepta, legitime heredïtando permisit, Qioc est in civitate, quae vocatur Dauantri, curtem dominicatum0 cum aliis curtilibus XXXII et in ipsa marca de terra salaritia mansam <=, et in villa, quae vocatur Burgila *, mansamc lediliamd, et in villa, Ruocuone2 nominata, mansa lediliad II, et in loco, Bursion 3 vocato, mansam c I necnon et (in) Sidram 4 mansam c I, et in villa Borglo5 mansamc I et in villa Rethon6 nominata mansam f I, hoe est situm in pago vocato» Hamalants, in comitatu Wichmanni comitis; et in loco, Yrmilonh7 nominato, mansamc 1, hoe est situm in pago, qui1 vocatur Velua; necnon et in pago, qui1 vocatur Salalant, in comitatu Euerhardi comitis, in villa Tongoron j 8 mansas c VIII et in villa Wie 9 nominata mansam I, etk in villa Hunderi10 mansam CI cum omnibus appendiciis, ad predictas mansasc jure pertinentibus, mancipiis utriusque sexus, aedificiis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumque1 decursibus, piscationibus, viis etm inviis, quaesitis et inquirendis, cultis et incultis^ ajLjnonasterium, (quod nos construximus in civitate, quae vocatur Magdeburchn, in honorem sancti Petri, principis apostolorum, necnon et sanctorum martirum Mauritii, Innocentii sociorumque eorum patrociniis interesse, illorumque 0 obsequia, quantum suppetit humanitas, inibi ut peragantur cupientesj et fratribus, ibidem Deo famulantibus jure perhenni in proprium donavimus. Et ut nostrae traditionis auctoritas plena vigeat firmitate, jussimus hoe preceptum conscribi, per quod sanximus, ut nullus successorum nostrorum vel heredum temere illud presumat confringere. Et si ullus homo in eisdem rebus aliquid injuriae facere praesumpserit, summi Judicis vindictae subjaceat iramquep prenominatorum martirum incurrat. Et ut hoe a fidelibus nostris verius credatur, manu nostra subtus illud firmavimus q et annuli nostri impressione sigillari precepimus. Signum domini Ottonis (M) invictissimi regis. Datar V Kalendas Septembris, anno incarnationis Domini DCCCCLVIII1, indictione III, precipiente Ottone piissimo rege XXV. Actum Magdeburch faeliciter, amen. I/SS.: Privilegieboek van het klooster Berg uit het einde der 16de eeuw bh. 121, in het betit van de Kloster-Bergische Stiftung te Maagdenburg (A). — Witte boek van het klooster Berg uit het einde der Ijde eeuw fol. 19, ald. (B). Afgedrukt naar M.G. Difl. O. I. blz. 299 No 216. a) Ontbreekt in B. — b) Zoo in B. A dumicatum. — e) A mansum. B mansos. — d) A lectiliam. B lectilium. — e) A Ruoruon. — f) et in villa Rethon — I ontbreekt in B. — g) A Haunilat. B Haumlat. — h) B Grunlou. — i) Zoo in B. A quae. — j) A en B Congoron. — k) B mansum I cum omnibus appendiciis et. — 1) B et aquarum. — m) Zoo in B. Ontbreekt in A. — n) B Magdeburg. — o) B illorum.— p) Zoo in B. A iram. — q) Zoo in B. A firmamus.— r) A en B Datum. 1) Bbrgelo bij Wilp? — 2) Onbekend. — 3) Beurze, havezate te Winterswijk. — 4) Sinderen bij Wisch? — 5) Borculo (Nom. Geogr. Neerl. III blz. 59.) — 6) Reden. — 7) Ermelo. — 8) Tongeren. — 9) Wijhe. — 10) Hunderen, oud landgoed te Twello. (Nom. Geogr. Neerl. III blz. 145.) n°. 1*3. (962—973.) De bisschop van Utrecht wordt vermeld als tegenwoordig op eene synode te Rome, waar keizer Otto I het klooster van St. Emmeram te Régensburg onder zijne bescherming neemt. (Onecht.) De jaren zijn de keizersjaren van Otto I. Over de onechtheid zie M.G. Dipl. O. I. blz. 619. In nomine sancte et individue Trinitatis. Otto divina favente dementia imperator augustus. Si fidelium et ita confirmamus, cum auctoritate pape et episcoporum . . . Coloniensis Leodicensis, Traiectensis ffS. Cartularium van St. Emmeram uit de 12de eeuw in het Rijksarchief te München fol. 60. Afgedrukt naar M.G. Dipl. O. I. blz. 620 No. 457. 11°. 131. 965 Juni 2. Bisschop Balderik is getuige, als bisschop Evraker van Luik de stichting der kerk van St. Maarten te Luik bevestigt. (Verdacht.) Over den twijfel aan de echtheid zie: Tangl, Neues Archiv XXXIV blz. 272. In nomine Domini Jhesu * Christi Salvatoris nostri et individüae Trinitatis Everaclius ° \ servorumc Christi servus, universis- ecclesiae catholicae et apostolicae filiis. Quam d sit arduum et antiquum proclive d Signum Baldrici Trajectensis (episcopi) . Data IIII Nonas Junii, anno dominicae incarnationis e DCCCCLXV, Indictione VIII, anno regni f imperatoris Ottonisf augusti XXX. Item anno Ottonis regis g'V. Actum Coloniae palatio feliciter. NSS.: Afschrift uit de eerste helft der ijde eeuw, door den kanunnik ff. van den Bergh in de UnivcrsiteitsbiblüHAcek te Luik Ms. 833 (anc. \%%) fol. wovs. (A). — Martène et Durand, Ampl. Coll. VII kol. 54 (B). - - Reiffenberg, Charte inédite de la fondation de l'iglise collégiale de SaintMartin, in: Comptes rendus des séances de la Commission royale dhistoire de Belgique. t. VII (1844) blz. 272, naar eene copie, toen behoorende aan baron De Crassier (C). Afgedrukt naar Halphen et Lot, Recueil des actes de Lothaire et de Louis V (1908) blz. 50 No. XXIII. n° tas. (968—971.) Keizer Otto I schenkt op verzoek van bisschop Evraker van Luik (Tongeren) aan zijn getrouwen graaf Widergeld een hof, genaamd Feldrike in het graafschap van graaf Ansfrid, met de daarbij behoorende goederen. Over de bepaling van den tijd 968 zie de M.G. Dipl. O. I. blz. 507; 971 is het sterfjaar van bisschop Evraker. Het ontbrekende is door de M.G. naar andere oorkonden aangevuld, daar het stuk, door het losweeken van een boekband, waar het was opgeplakt, ten deele onleesbaar is geworden. [In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Otto divina favente dementia imperator] augustus. a) B en C Jesu. — b) B Everacus. — c) Ontbreekt in A. — d—d Ontbreekt in C. — e) A incarnacionis. — f) Ontbreekt in B. — g) B regni. 1) Deze bisschop van Luik, gestorven 27 October 971, wordt door Hauck steeds Evraker genoemd. Notum sit omnibus fidelibus nostris, presentibus scilicet et futuris, [qualiter nos per interventum ac petitionem Evracri \ venerabilis episcopi sanctae TJungensisa ècclesiae, cuidam fideli nostro comiti, nomine Uuidergeld, in proprium donavimus, [prout juste et legaliter possumus, quasdam res juris regni nostri, sitas] in comitatu Ansfridi comitis, id est unam curtem Feldrike2 nuncupatam, que justa lege visa [est in nostrum jus imperiale devenisse, cum ecclesiis, curtibus, aedificiis, mancipiis, terris c]ultis et incultis, agris, campis, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, [molendinis molendinumque locis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendi]s, mobilibus et inmobilibus rebus, omnibusque pertinèntiis et adjacentiis, que diei vel nom[inari possunt, ad prefatam curtem Feldrike pertinentibus, ut jam predixi]mus, prenominato Uuidergeldo omnia ex integro donavimus, ut jure hereditario [habeat, teneat firmiterque possideat, habeatque potestatem tenendi, donandi, vendendi, cojmmutandi vel quicquid sibi exinde placuerit faciendi, omnium hominum contradicti[one remota. Et ut hec nostre auctoritatis donatio omni tempore incon]vulsa ac firma stabilisque permaneat, jussimus inde hoe presens preceptum [conscribi anuloque nostro sigillari, manu propria subter firmavimus]. [Signum domni Ottonis magni et invictissimi (M) imperatoris] augusti. [ ] s[u]bsc[rip]s[i]. NS. Fragment van eene oorspr. oorkonde in de Stadsbibliotheek te Kamerijk. Afgedrukt naar M.G. Dipl. O. I. blz. 507 No. 370. N°. 13©. 968 Juni 29. Keizer Otto I schenkt aan het nonnenklooster te El ten, dat graaf Wichman aan den oever van den Rijn gesticht en begiftigd heeft, al wat deze in leen bezeten heeft in Urk in de gouw Salland, en in de graafschappen Naardingerland en Hamaland. In nomine sancte et individue Trinitatis. Otto divina favente clemencia imperator augustus. Noverint omnes fideles nostri, presentes scilicet et futuri, qualiter nos quasdamb res nostri imperatorii juris, interventu dilecte conjugis nostre Adeleydec et Theodericid venerabilis Metensis ecclesie e episcopi, condonavimus ad quoddam monasterium sororume Deo sacratarum, quod Wichmannus comes in litoref Renis in comitatu Hamelanth, cuius nomen loei Eltena, et a fundamento usque construxit et religioso Deo sacratarum collegio, multisque' suarum opum facultatibus dotaviti. Cuius meriti et nos participes fieri desiderantes, contulimus eidem ecclesie quitquid idem Wichmannus comes beneficii, nos vero predii, in territorio Vrek in pago Salo3 habere visi sumus, in quibuscumque rebus fuisset, mancipiis utriusque sexus, a) HS. inplaats van Tungrensis. — b) A quadam. — c) B en C Adeleide. — d) C Theodorici. — e) Ontbreekt in A. — f) A littore. — g) C Rheni. — h) B Hammelant. C Hamelandt. — i) B en C multis. — j) B en C ditavit. i) De M.G. zeggen: Everaclius; vergelijk echter blz. 123 Noot I. — 2) Volgens de Nom. Geogr. Neerl. III blz. 257: Varik. — 3) Salland; zie No. 129. dd. 973 Dec. 14. liP. 13«. 975 Juni 6. Keizer Otto II hernieuwt het door zijne voorgangers gegeven verlof om te Trecht munt te slaan, en de schenking van de daaruit spruitende voordeelen aan de Utrechtsche kerk. In den datumregel zal te lezen zijn: anno imperii VII, evenals in het stuk No. 134. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Otto divina favente dementia imperator semper* augustus. Noverit omnium fidelium nostrorum, tam presentium quam et per futura tempora succedentium, industria, qualiter nos pro remedio bone, memorie.b genitoris nostri, simul et anime nostre. et interventu etiam <= dilëctissime. conjugis nostre Theophanu atque venerabilis Geronis archiepiscopi rogatu, licentiam, ab antecessoribus nostris regibus vel imperatoribus jam antea datam, renovavimus atque concessimus monetam faciendi in dvitate Traiectensi, in qua modo venerabilis vird Baldericuse presulis officio fungi dinoscitur. Et ut nullus comes neque f alia quelibet judiciaria potestas licentiam habeat theloneum vel aliud quodlibet exactums sive questum ex ipsa moneta exigendi, nostre serenitatis regia auctoritate omninoh interdicimus; sed quicquid inde exigendum erit ad integrum episcopo predicte urbis et ecclesie eidem potestative in posterum habendum' tradidimus atque con-cessimus. Et ut eadem concessio perpetuam obtineat firmitatem i, jussu nostro conscriptam atque signatam manu nostra cartam hanc subtus notavimus. Signum domni Ottonis imperatoris augusti. Folckmarus* cancellarius vice Villigisi archicancellarii1 recognovi. Data VIII Idus Junii™, anno dominice incarnationis«» DCCCCLXXV, indictione III, anno regni domni Ottonis XIIII, imperii autem VIII. Actum Erpesfort. NSS.: Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (A) No. 31. — Eerste cart. van-het Liber donationum (BJ No. 30. N°. 139. (976) Juni 8. Bisschop Poppo (Folcmar) wordt voor de laatste maal als kanselier vermeld in eene oorkonde van keizer Otto II, waarbij hij de St. Mariakerk te Straatsburg met het koningsgoed Mitiersheim begiftigt. Het jaartal 976 komt voor bij Grandidier, in Würdtwein Nova subs. III, 422 No. 118, uit het oorspronkelijk. De M.G. beschouwen dit als het juiste jaar, te meer daar het overeenkomt met de aangegeven konings- en keizersjaren. C. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Otto divina favente dementia imperator augustus. Si sacris et Deo dicatis locis aliquod subsidium ex nostra largitate conferimus Signum domni Ottonis (M.) imperatoris augusti. Folchmarus cancellarius ad vicem Uuilligisi archicapellani recognovi. a) semper ontbreekt in B. — b) B ob remedium beate memorie. ■— c) etiam ontbreekt in B. — d) vir ontbreekt in A. — e) B Baldricus. — f) A seu. — g) B debitum. — h) Bovengeschreven. — i) A ut nostrum habendum. B habendi. — j) B perpetuum obtineat vigorem. — k) B Folcmarus. — 1; B ad vicem Willigisi archicappellani. — m) A heeft in plaats van VIII Idus Junii een lacune. — n) B Domini. Data VI ld. Iunii anno dominice incarnationis DCCCCLXXIIII, anno regni domni Ottonis XV, imperii VIII. Actum Ingilenheim, in Domino feliciter amen. HS. Oorspr. in het Bezirksarchiv te Straatsburg. Afgedrukt naar M.G. Dipl. O. II. blz. 145 No. 129. m°. 138. (977.) Keizer Otto II verklaart, bij de bevestiging van de kerk te Mainz in het bezit van den hof Oberlahnstein, dat hem te Utrecht eene beschikking van koning Lodewijk over dien hof vertoond is, die door zijn vader Otto I bevestigd 'was. Wegens de vermelding van Traiectum in deze akte is zij door de M.G. op het jaar 977 geplaatst. Ca. In nomine sancte et individue Trinitatis. Otto divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Inde notum fieri volumus omnibus fidelibus nostris, presentibus scilicet et futuris, quia quoddam preceptum Luduicib regis a patre nostro dive memorie viro, Ottone videlicet imperatore augusto, recuperatum, Traiectumc nobis est allatum HSS.: Liber reg. literarum eed. Maguntinae uit de 13de eeuw, fol. 17 in het Kreisarchiv te Würzburg (A). — Afschrift uit het einde der iSde eeuw in het Rijksarchief te München (B). Afgedrukt naar M.G. Dipl. O. II. blz. 168 No. 150. ïi°. 139. (978) December 25. Bisschop Poppo (Folcmar) en zijn vader wekken abt Johannes van St. Arnulfus op, om het leven te beschrijven van abt Johannes van Görz. De M.G. geven het jaar 978 op. Forte ibi1 tune Traiectensis seu Dabentrensis 2 ecclesiae pontifex claris simus atque in grege doctorum admodum celebratus domnus Popo adfuerat, festis Natalis dominici in communicationem gaudiorum ab eodem nostro antistite, cum suo, id est ipsius Poponis, genitore, viro in rerum publicarum cura strenuissimo atque comité palatino, cui nomen Berno, asscitus. Ei cum eadem pariter verbis non semel sufficientibus ingeminans extulisset, ad me cum ipso ora conversus, ut coepta nullo cunctabundus explerem, hortatu magis ac magis ampliore animos addere et favore quam plurimo mihi tarnen erubescendp non desistebat accendere. Vita Iohannis abbatis Gorziensis auctore Iohanne abba te S. Arnulfi, cap. 47. Afgedrukt naar M.G. Scr. IV blz. 350. a) Ontbreekt in B. — b) Ludovici. — c) Zoo in B. A Traiectam. I) Namelijk te Metz. — 2) Zie blz. 115 Noot 1. ü° 14©. (985) Juni 26. Koning Otto III schenkt aan graaf Ansfrid een deel van den tol, de munt en den cijns te Medemblik, en verder goederen in het graafschap Friesland, Nedermaasland en Beininge, die hij tot dusver in leen had. Het jaar 985 hebben de M.G. Dipl. O. III. bh. 410 No. 14, omdat een Weenensch vidimus van '559 (Stumpf, Acta ined.335 No. 238) dit jaar bevat. C. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Otto divina favente dementia rex. Omnium fidelium nostrorum, praesentium scilficet ac] futurorum, piae devfotioni] pateat, quomodo nos ob petitionem dilectae genitricis nostrae Theophanu videlicet imperatricis augustae, [et] interventu fidelium nostrorum Vuilligisi, Mogontine sedis venerandi archipresulis, ac Hildibaldi ecclesiae [Vuormacie]nsis necnon et Notgeri, Leodicensis ecclesiae venerabilium episcoporum, fideli nostro Ansfrido comiti dedimus in proprium portionem thelonei, monete et census, quam ipse nostr[a conce]ss[ione a in villa que dicitur Med]emelach[a ad r]egium jus t> legaliter respicientem hactenus in beneficium tenuit, et quicquid in comitatu Frisie vocato nostra dinoscitur beneficia in aliquibus hucusque usibus [habuisse], necnon et illas partes beneficii, que us[que nomine communi] vocantur Inferior Maselant et Beininge *, a nobis ei concessas possedit, cum omnibus utensilibus ad easdem pafrtes] beneficii usque pertinentibus, id est areis, edifi[ciis, terris] cultis et incultis, agris, pratis, pascuis, silvis, venationibus, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, viis et inviis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis cunctisque aliis appendiciis, que adhuc diei [ali]quo modo aut nominari possunt, sibi [in proprietajtem tradidimus, ea videlicet ratione, ut idem jamdictus fidelis noster Ansfridus comes liberam dehinc sibi a nobis tradita praefata d[e parte beneficii sui] c tenendi, tradendi, vendendi, commutandi vel quicquid sibi libuerit inde faciendi potestatem habeat. Et ut haec nostrae donationis traditio praesenti ac futuro tempore firma et inconvulsa a cunctis fidelibus habeatur, hoe nostrae dominationis praeceptum inde conscriptum sigilli nostri impressione signare jussimus manuque propria, ut infra videtur, corroboravimus. Signum domni Ottonis gloriosissimi regis. Hildebaldus episcopus et cancellarius vice Uuilligisi archicapellani recognovi. Data VI Kal. Julii, anno dominice incarnationis DCCCCLXXXIIU, indictione XIU, [anno vero] tercii Ottonis regnantis secundo. Actum Franconovurt, [in Dei nomine] feliciter amen. NS. Oorspr. in het Rijks-archief in Limburg. De aanvullingen in den grootendcels onleesbarcn tekst zijn gevolgd naar de M.G. Dipl. O. UI. blz. 411 No. 14, die andere, door denzelfden schrijver geschreven stukken gebruikt hebben. a) Of: nostro concessu. — b) Of: ad nostrum r. i. — c) Of: de proprietate sua. 1) Eene plaat in de Maasdelta tegenover het Spui (zie: J. C. Ramaer, Geogr. gesch; v. Holland bez. de Lek en N. Maas in de M.E., in: Verh. Kon. Ak., Afd. Lett., N.R. II 3 blz. 176 vlg.). honorem, vel propter bannum legalius faciendum. Itaque pro anime nostre vel antecessorum nostrorum remedio, vel Dei servitio melius et fidelius explendo, quicquid camere nostre proveni're poterat ex comitatu jamdicto, ecclesie supradicte vel iuri episcopi cedendum permittimus. Et ut hoe auctoritatis nostre preceptum et firmius credatur et diligentius ab omnibus observetur, et manu propria firmavimus et anuli nostri impressione subtersignari jussimus. Signum domni Ottonis » (M.) gloriosissimi b regis. Hildibaldus episcopus et cancellarius vice Willigisi archicapellani recognovi. Datac Nonis Julii anno dominice incarnationis DCCCCLXXXV, indictione XIII, anno vero tercii Ottonis regnantis secundo. Actum Ingilenheim feliciter amen. NSS.: Afschrift uit het begin der l3 precepto cunctis nostris in Christo fidelibus firmiter jubemus, ut in eodem monasterió vel locis ad id pertinentibus nullus dux, comes vel vicecomes, nullus marchio vel quislibet schuldacio, vel alia judiciaria persona ullum habeat placitum, nee parafredas, veW paratas * faciendas, nee aliquid exigatur servile servicium. Pretereay eiusdem abbatisse servus, in cuiuscumque habjtet comitatu, alterius comitis non eat ad * placitum, sed ad eius solummodo, quemcumque abbatissa sibi eligere velit a) B en D Eltena. — b) C Helchambeli. D Rinharn, Heükanbeki. — c) A Linthusen. C Limbnsen. — d) C Rede. D Reelo. — e) A, B en C trahendo. — f) A B en C grate et in. — g) A en B Heggebordi. C Heggeberti. D Ecberti. — h) B, C en D Baldericus. — i) In alle HSS.: perfruantur. — j) In alle HSS.: divus. — k) A, B en C semper augustus. — 1) D Barbnegot. — m) D Hunesgo, Fiuügo, Humerche et Emische. A, B en C Fualgo, Merme (C Fualge, Merime), Micheta. — n) A tribucia, in B verbeterd in tributaria. — o) A, B en C terrisque. — p) A en B piscinis. — q) venationibus — decursibus ontbreekt in alle HSS. Door de M.G. aangevuld uit een latere oorkonde. — r) D flumine Isula. — s) In A op den rand kaitentoll. In B verbeterd in kachdol. — t) C en D dicitur. — I vuntur igitur nobis in festivitate sancti Caruvif?) decem et septem libre; Decem det iam dicta villa Rexne in ministerio Tehoderici, septem autem ^-^^ inter Uulfarum2 et Rothem3. Huic quoque descriptioni interfuerunt scabini nostri, viri boni testimonii: In Testrgbanto apud Buram II sol. de dim. mans HS. Codex No. 595 in de bibliotheek te Atrecht. Afgedrukt naar: Mone, Anzeiger für Kunde der teutichen Vorzeit. IV bh. 395. H°. 15». 1002 Augustus 27. Koning Hendrik II bevestigt te Utrecht het bisdom Halberstadt in het bezit van zijne goederen en van verschillende rechten. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente clemencia rex. Ecclesiarum Dei curam gerere, peticionibus quoque servorum Dei annuere regibus et honorificum ac salubre fore cunctis fidelibus liquido claret. Dataa VI Kal. Septemb. anno dominice incarnationis millesimo secundo, indictione XV, anno vero domini Heinrici regis primo. Actum Traiecto, feliciter amen. HS. Origineel vidimus van koning Adolf van 1295 Januari 9 tn het Staatsarchief te Berlijn. Afgedrukt naar M.G. Dipl. H. II. bit. 15 No. 13. W. 153. 1002 September 3. Koning Hendrik II schenkt aan den bisschop van het Oude Trecht het voorrecht, dat de mannen der kerk voor den voogd der kerk zullen terechtstaan; de wastinsigen en de vrijen onder voogdij der kerk zullen dezelfde rechten als die der Keulsche kerk genieten; de nalatenschap van vreemde priesters zal aan de kerk vervallen. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Noverit industria seu sagacitas omnium fidelium nostrorum, tam presentium quam et futurorum, quia Ansfridus venerabilis vir, Veteris Traiecti ecclesie episcopus, que est constructa in honore sancti Martini confessoris ceterorumque sanctorum, adiit celsitudinem nostram, deprecans ut concederemus predicte sancte Dei ecclesie ob amorem Dei et sancti Martini, ut a) HS. dat i) Ressen bij Eist — 2) Wolferen bij Valburg. — 3) Rossum? nullus servus aut liber prelibate. ecclesie. coram ullo preside aut judice nostro ad causas audiendas aut freda exigenda coactus veniat, sed coram advocato ipsius ecclesie finiantur; homines quoque, qui ceram ad predictam ecclesiam solvunt» per annos singulos, et ingenuos, qui sub mundiburdo et tuitione ipsius ecclesie consistunt, tali lege fruantur, sicut Coloniensi ecclesie concessum est ceterisque in regno nostro constitutis. Insuper etiam predictus honorabilis episcopus Ansfridus deprecatus est nostram imperialem clementiam, ut res presbiterorum advenarum, quos Teutisca lingua overmerke nominamus, post obitum eorum nostre ditioni relicte supranominate ecclesie concederemus. Cuius petitioni per interventum dilecte conjugis nostre, videheet regine Cunegunde, libenti animo aurem accommodare placuit; etidcirco hoe preceptum jam sepedicte ecclesie concedimus ob amorem Dei sanctique Martini, et precipiendo jubemus, ut nullus judex publicus aut aliquis ex judiciaria potestate in suprascriptis rebus ecclesie Dei aut rectoribus eius aliquam calumpniam gerere presumat. Et ut a fidelibus nostris verius et firmius observetur, hoe presens preceptum conscribi jussimus et sigilli nostri inpressione muniri, manuque nostra, ut infra videtur, signavimus. Signum domni Heinrici regis invictissimi. 'v; Egilbertus cancellarius vice Uuilligisi archicappellani recognovi. Data III Non. Septembris anno dominice incarnationis MII, indictione (L1), anno vero domini Heinrici I. Actum Elisla "2. HS. Eerste cartularium van het Lihtr donationum, in het archief der Oud E. C. Clerezy te Utrecht No. 37. rl°. 1*4. 1002 September 3. Koning Hendrik II schenkt aan de Utrechtsche kerk het rechtsgebied over de villa Bommel in de gouw Teisterbant met den tol, munt en gruit; en verder den eigendom van hetgeen Poppo in ministerium had in de villa Arkel. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus superna favente dementia rex. Si locis, divino cultui mancipatis, alicuius honoris seu proprietatis sublementum prebere studuerimus, in nostre anime et carnis felicitate nobis divinltus remunerari proeul dubio credimus. Quapropter optamus, ut omnibus nostris fidelibus notum sit, presentibus atque futuris, qualiter nos ob remedium anime nostre. parentumque nostrorum, necnon interventu et supplici rogatu Ansfridi, sancte Traiectensis ecclesie venerabilis episcopi, et Franconis, reverendi presulis nostri, predicte sedi Traiectensis ecclesie, in honore sancti Martini constructe, dedimus, largiti sumus et omnino concessimus omnem districtum super villam Bümela3 et super cuncta, que ad eandem villam pertinent, videlicet publice rei subjecta; a) HS. sólüt. 1) Het indictfejaar is uitgevallen; waarschijnlijk heeft er, evenals in de volgende oorkonde, I gestaan, hetgeen juist is, wanneer de met i September wisselende indictio Constantinopolitana gebruikt is. — 2) Elsloo aan de Maas, waar eene keizerpalts was. — 3) Bommel. tel(on)eum vero, monetam et negocium generale fermentate. cervisie, quod vulgo gruit nuncupatur, immo quicquid in jamdicta villa ad publicum bannum sive districtum pertinere visum est, in comitatu Unrochi comitis in pago, Testerbant dicto, situm, atque eundem districtum cum moneta, banno, teloneo et totius publice. rei functione prelibato cenobio sancti Martini confessoris tradimuji. Insuper sibi donavimus quicquid Poppo filius Weigeri habuit in ministerium in eodem comitatu et in villa Arclo1, proprietario jure habendum, tali ordine ut prefatus Ansfridus venerabilis presul suique successores easdem res, per nostram confirmationem traditas, teneat, disponat, ordinetet perfruatur, nostra omniumque nostrorum perpetualiter remota cqntradictione. Et ut nostre. auctoritatis pagina firma permaneat, hanc manu propria corroboravimus et sigillare precepimus. Signum domni Heinrici regis invictissimi. Engelbertus cancellarius vice Willegisi archiepiscopi» recognovi. Data III Non. Septembris, anno dominice. incarnationis MII, indictione I, anno vero domni Heinrici regis I. Actum Elisla2. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum, in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht, No. 38. 1005 Mei 2. Koning Hendrik II bevestigt te Utrecht het St. Ambrosiusklooster te Milaan in het bezit van eenige goederen. C. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex Francorum atque Langobardorum. Semper enim justum nobis esse videtur, quatinus justis petitionibus nostrorum fidelium aures benignasb accomodare non differamus, pro quibus eos fideliores esse nobis nullo modo dubitamus. Anno dominicae incarnationis millesimo V, indictione II, anno vero domni Heinrici secundi regis III, data VI Non. Mai. Actum Traiectum, feliciter amen. HS. Oorspr. in het Staatsarchief te Milaan. Afgedrukt naar M.G. Dipl. H. II. blz. 119 No. 95. IV. 15G. 1005 Mei 2. Koning Hendrik II neemt te Utrecht hei Domkapittel van Cremona in zijne bescherming en bevestigt het in zijne bezittingen. (Onecht.) Het stuk is in de 19de eeuw door Dragoni vervaardigd; zie: M.G. Dipl. H. II. blz. 87, No. 70,. Vorbemerkung, en: Mitth. des Instituts f. österr. Gesch. XXVI blz. 659 vlg. enXXVIIblz. 359 vlg. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente gratia rex. Decet regalem excellentiam petitionibus illorum, qui in domo Domini destinati divinis officüs incumbunt, justis et rationabilibus aures maiestatis benignas inclinare, illosque injusta aliorum perversitate oppressos regia. dementia confovere ac in proprium Deo favente statum redintegrare et in sua perducere et confirmare a) Wellicht verschreven voor archicapellani. — b) Na be is een g uitgekrabd. I) Arkel. — 2) Zie blz. 149 Noot 2. Data VI Nonas Maii, anno dominice incarnationis milesimo quinto, indictione tertia, anno vero domni Heinrici secundi regis in Italia secundo. Actum Traiecti feliciter. HS. Codex dipl. coll. ai Ant. Dragoni fol. 185 in het kapittel-archief te Cremona. Afgedrukt naar Stumpft Die Reichskanzlcr. III blz. 365 No. 262. N°. 15». 1005 Mei 5. Koning Hendrik II verleent te Utrecht aan het St. Medardusklooster te Soissons het recht, om eene markt te Donchéry op te richten. In nomine sancte et individue Trinitatis. Henricus divina favente * dementia rex. Noscat omnium fidelium nostrorum, presentium scilicet ac futurorum mdustria, qualiter nos interventu Frederici dilectissimi comitis ac pro nostre remedio anime Anno dominice incarnationis MV, anno vero domni b Henrici secundi regis UI; indictione II. Actum Traiectum, Data III Non. Maii *, feliciter amen. HS. Cartularium van St. Midard uit de 13de eeuw, fol. 14 in het departementale archief te Loon. Afgedrukt naar M. G. Dipl. H. IJ, ilz. 120 No. 96. n°. 158. 1005 Mei 31. Koning Hendrik II bevestigt te Utrecht het klooster Eehternach in de koninklijke bescherming en in de vrije abtskeus. C. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Quoniam in fundando vel renovando aecclesias Dei per antecessorum nostrorum, regum scilicet vel imperatorum, tempora cognovimus amplificata esse regalia jura, nostram quoque industriam dilectione Dei provocatam necnon fidelium nostrorum suasionibus incitatam oportet pro amplianda d regali <= nostri pace jure similibus invigilare studiis. Data II Kal. Iunii, indictione II, anno dominicae incarnationis MV, anno vero domni Heinrici secundi regnantis tercio. Actum in Dei nomine Traiecto, feliciter amen. HS. Oorspr. in de Stadbibliotheek te Trier. Afgedrukt naar M. G. Dipl. H. II. blz. 121 No. 97'. M°. 15». 1005 Juli 7. Bisschop Ansfrid neemt deel aan eene synode te Dortmund, waar besluiten genomen worden over zielmissen en vasten. Anno dominicae incarnationis MV, anno autem domni Heinrici secundi regnantis IIII, in die Non. Iulii actum est in Throtmunni hoe decretum a) HS. fruente. — b) HS. donni. — c) HS. maiy. — d) Hierachter is een letter uitgekrabd. — e) Zoo HS. In het voorbeeld dezer oorkonde, het stuk van Otto II, 980 Juni 1 (M.G. Dipl. O. II. No. 217), staat: imperii. gloriosissimi eiusdem regis et contectalis suae Chungundae reginae necnon- et archiepiscoporum episcoporum Ansfridi T(raiectensis) Aldus vermeld in de kroniek van Thietmar, lilt. VI cap. 18. Afgedrukt naar Thietmari Mcrseburgensis episcopi Chroniton, ed. Kurte. bit. 143—144. fl°. ■««!>. (1005) Augustus 1. Aartsbisschop Heribert van Keulen schenkt aan hef klooster te Deutz de hem, op verzoek van den bisschop van Utrecht, door Balderik en zijne vrouw Adela opgedragen kerk te Zetten. Voor de dateering zie: Sloet, Oorkb. blz. 138. . In nomine sancte et individue Trinitatis. Notum sit omnibus in Christo fidelibus, tam futuris quam et presentibus, qualiter ego Heribertus, sancte Coloniensis ecclesie licet indignus provisorc constitutus, ecclesiam quandam in villa, que vulgo dicitur Settene1 cum decimo suo, ad supplendam prebendam concesserim fratribus, divinis in laudibusdesudantibus in monasterió sancte et perpetue virginis Marie, quod egomet divina favente dementia in castello Tuiciensi 2 construxi et dedicavi. Omnipotentis etenim Dei retribuentis unicuique» secundum opera sua devotione'Q preventüs nostrisque benefactis illectus, vir quidam ingenuus, nomine Balde- yfC^' ricüs cum uxore Adela dicta eandem ecclesiam sui juris ac proprietatis, sitam in pago, cui vulgo vocabulum est Betua, nulli alteri ecclesie quoquo modo subjectam, sed ut matricem je libere constantem, adnitente sancte Traiectensis ecclesie venerabili confratre et coepiscopo nostro, in cuius dyocesi n'' • constructa continetur, cum decimo_suo et omnibus ad eam pertinendis, id est mancipiis utriusque sexus, areis, edificiis, terris cultis et incultis, agris, campis, pratis, pascuis, aquis" aquarumve decursibus, viis et inviis, exitibuset reditibus, quesjtis__jet inquirendis, et cum omni utilitate, que ullo modo inde provenire poterit, in nostrum jus atque ditionem contradidit. Anno igitur dominice incarnationis millesimo XV, indictione X, regnante gloriosissimo imperatore augusto Henrico b secundo, anno regni eius IIII, episcopatus vero nostri XVI, Kalendis Augusti facta sunt hec Colonie coram altari beati Petri apostoli, in die, que ab ecclesia sancta nominatur Ad vincula. eiusdem Petri apostoli HS. Cofieboek der 14de eeuw uit het klooster te Deutt, in het Staatsarchief te Düsseldorf. fol. 16. Gedrukt naar een afschrift van Prof. Oppermann. W. 161. 1006 April 24. Koning Hendrik II verbiedt om in de gouw Drente te jagen zonder verlof van den Utrechtschen bisschop, en beveelt den vtüdban der Utrechtsche kerk te handhaven* In nomine sancte. et individue Trinitatis, Heinricus divina favente dementia rex, a) Verbeterd uit unicumque. — b) HS. Hinrico. 1) Zetten. — 2) Deutz. Noverit omnium fidelium nostrorum, tam presentium quam et futurorum, industria, qualiter nos, interventui* venerabilis Egilberti presulis1 obtemperantes, nee minus et voluntati Ansfridi, Traiectensis ecclesie antiétitis, accommodantes, exhoc inantea presenti regie auctoritatis precepto interdicimus, ut nullus comitum aliorumve quorumcumque hominum in pago, Thrientb nominato, quod est in comitatu Baldrici, cervos, ursos aut apros, insuper et c bestias, que Teutonice elo et scelo appellantur, venari absque prelibate pastoris ecclesied permissu presumat. Volumus quoque firmiterque regalis edicto munificentie precipientes jubemus, ut in eodem pago universisque finibus ejus adusque adjacentes ceteras regiones prefate Traiectensi ecclesie jus servetur forestense, utpote nobis in nostris. Et ut hec traditionis nostre concessio firmiorem obtineat vigorem veriusque per succedentium curricula temporum ab omnibus credatur inconvulsiusque in eternum observetur, hanc cartam, inde conscriptam, manu propria roborantes, sigilli nostri impressione insigniri jussimus. Signum domni Heinrici regis invictissimi. Bruno cancellarius vice Willigisi archicapellani recognovi. Data VIII Kal. Mai, anno dominice incarnationis MVI, indictione III, anno vero domni Heinrici II regis IIII. Actum Inglineheim e. HSS.: Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (A) No. 14. Eerste cart. van hetzelfde (B) No. 39. n°. 163. / 1006 November 18. Bisschop Ansfrid sticht een Benedictijner-klooster, gewijd aan St. Maria en St. Maarten, op den Hoogehorst bij Amersfoort en begiftigt het'met verschillende goederen. (Onecht.) Zie over dit stuk: Nederlandsch Archievenblad. XXIX blz. 31. De onechtheid is aangetoond door Tenhaeff, Diplomatische studiën, blz. 213 vlg. In nomine sancte et1 individue Trinitatis. Notum sit omnibus sub Christiane religionis e norma degentibus, qualiter ego Ansfridus, licet indignus Traiectensis episcopus, in loco qui vocatur Hohorsta2 edificari precepi cellulam, in primis in honorem Domini" nostri Jesu Christi constructamnecnon gloriosissime genetricis eius Marie, sed et beatorum apostolorum Petri et Pauli meique patroni specialis S. Martini, ea ratione ut inibii fratribus monachis sub S. Benedicti regula feliciterk vivere cupientibus, dies ducere liceat huic vite concessos. Ut autem locus predictus in Dei servitio > firmius possit esse stabilitus, iamdictis fratribus tradidi quicquid" visus fui habere in villa Thrile"3 in pago Testerbantensi °, cum omni familia cunctoque servitio1 et districtione, ita ut omni tempore tenui atque possedi absque ullius contradictione, regali scilicet manutraditione ac stipulatione p nobis concessum. Et in Fugthe q4 a) A interventu. — b) B Thrente. — c) Ontbreekt in A. — d) A cathedre. — e) A in Glinheim.— f) C ac. — g) A rell. — h) A en B Dei. — i) B constitutam. C exstructam. — j) In A op den rand verbeterd uit inter. — k) C fideliter. — 1) C servicio. — m) B en C quidquid. — n) C Dryele. — o) B Testervantensi. — p) C constipulatione. — q) A en B Twenthe. 1) Egilbert, bisschop van Freising, 1005—1039. — Amersfoort. — 3) Driel. — 4) Vucht. Oorkondenboek Sticht. 2) De Hoogehorst, later Heiligeberg, bij 20 Noverit omnium Dei fidelium nostrorumque tam presentium quam subsequentium industria, qualiter nos interventu dilectae conjugis nostrae, Cunigundae videlicet imperatricis augustae, fideliumque nostrorum . . . Adelbaldi Traiectensis episcopi Data I ld. Apr. indictione I, anno d[ominica] "e incarnationis millesimo XVIII, anno vero domni Heinrici secundi regnantis X[VI], imperii autem V. Actum Tritile Nouiomjago], NSS.: Oorspr. in het staatsarchief te Munster (A). — Restripta privilegiorum Paderbumensis ecclesiae uit het midden der 14de eeuw, blz. 58, aldaar (B). Afgedrukt naar M.G. Dipl. H. II. bh. 490 No. 385. m°. 191. 1019 Maart 16. Bisschop Adelbold wordt genoemd als een der bisschoppen, op wier verzoek keizer Hendrik II de abdij Liesborn schenkt aan de kerk van Munster. In b nomine sancte et individue Trinitatis b. Heinricus <= divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Ubi ecclesiarum venerabilia loca a nostris predecessoribus nobiliter adaucta, ut in suo vigore persistant, nostre, auctoritate sancdmus, ab omnipotente Deo, quem in suis sanctis honoramus, eterne retributionis premium recipere fideliter et veraciter speramus interventu Adalboldid Traiectensis episcop(i) 7 e Datum anno dominice incarnationis MXIX, indictione II, anno domini Heinrici regnantis XVIII f, imperii vero eius VI, XVII Kal. April. Actum Goslarie feliciterle. ^HSS.: Cartularium van Liesborn uit de 12de eeuw, fol. lvs. in het staatsarchief te Munster (A).— Westfaalsche Kroniek van Bernardus Wittïus, eigenhandig hs. van ± 1520, in het bezit van graaf Droste zu Vischering, erfdrost te Darfeld, fol. 64™. (B) en fol. 196 (Cf Afgedrukt naar M.G. Dipl. H. II. blz. 516 No. 402. 11°. 19*. 1019 Mei 3. Aartsbisschop Heribert van Keulen draagt aan de door hem gestichte abdij te Deutz verschillende goederen op, o. a. de drie hoven Wijk (bij Duurstede), Werkhoven en Odijk, hem vroeger door keizer Otto III geschonken. In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus sancti. Ego Heribertus sola Dei gratia Coloniensis archiepiscopus, omnibus Dei fidelibus tam presentibus quam futuris. Quoniam bonorum nostrorum egens non est Deus, sed salutis nostre cupidus, quicquid s ex eius muneribus ab eo accipientes ipsi largitori omnium offerimus, nequaquam eum, in quo sunt omnia, nostra ditamus oblatione, a) De aanvullingen zijn afkomstig uit B. Hier echter heeft B: d. — b—b) Ontbreekt in B en C.c) B en B Hinricus. — d) B Adalberti. C. Adalboli. — e-e) Ontbreekt in B en C, waar staat: Heer fuerunt acta Goslarie, ubi tune cum imperatrice et aliis principibus idem Hinricus sese receperat. — f) Zoo in A, in plaats van XVII. — g) B quidquid. sed eterne. nostre saluti consulimus, quia pia fidelium vota vel gratiarum sunt actiones pro collatis sibi a Deo beneficiis, vel bbsecrationes pro impetrandis suffragiis. Hoe ego fideliter tenens, et tam pro indultis mini* a Deo beneficiis debitorem me ei sentiens, quam et pro impetrandis eius suffragiis indigentem opis ipsius respiciens, notum facio universitati credentium, qualiter ego, pactum habens cum gloriosissimo seniore meo Ottone III, Romanorum imperatore augusto, communi cum eo studio qdificandi monasterium Deo servientium monachorum, pro redemptione animarum nostrarum, post excessum eiusdem felicissime. memorie, propriis impensis edificaverim in castro Diuitensium oratorium in honorem Dei et Salvatoris nostri Iesu Christi et piissime. genitricis eius, singularis Domine. nostre. perpetue. virginis Marie., tam in salutem anime. mee. quam et predicti principis, hoe credens et sciens, quoniam que. seminaverit homo he.c et metet. Construximus denique prefatum monasterium a fundamentis, atque collatis ibi sanctorum pignoribus sollempnib devotione cum celeberrima cleri plebisque frequentia V Nonas Mai dedicavimus, atque in ipso dedicationis eius die contulimus ipsi ecclesie ad principale altare Salvatoris mundi et intemerate genitricis eius, in usus fratrum, in eodem monasterió Christo sub regulari forma militantium, predia et redditus agrorum, vinearum, ecclesiarum, decimarum, silvarum, que. vel sine aliqua contradictione mei juris erant, vel a gloriosissimo augusto propter vite huius incexlum in hoe opus michi delegata sunt. Porro ex donatione eiusdem imperatoris possedi tres alias curtes: Wich 1 etc Werchinge2 et OdinghedS, quas eodem regio jure illuc etiam tradidi. Tres quoque alias curtes, quas dedit mihi comes Baldricus, Rinwich4 , Vellepe5 et Eltingen6, similiter illuc dedi. Si quis vero' clericus vel laycus vel quecunque persona hec nostre auctoritatis decreta et in Deum devotionis descripta in aliquo fecerit irrita, mala capiant eum in interitu,et duplici contritionee conterat eum Dominus Deus noster. Sign. Notkeri Leodiensis episcopi. Sign. Wichkeri prepositi sancti Petri. J Sign. Aluoldi sancti Gereonis prepositi. Sign. Evezonis prepositi sancti Victoris. Sign. Sigezonis prepositi sancti Seuerini. Sign. Werinzonis prepositi sancti Kuniberti. Sign. Reginhardi cappellani. Sign. abbatis Folperti. Sign. abbatis Helye. Sign. Cristiani comitis. Sign. Hermanni defensoris eiusdem Tuitiensisf ecclesie.. Sign. Adolfi fratris eius. Sign. Gerhardi defensoris domus. Sign. Gerhardi Iuliensis. Sign. Bilisortis comitis. Anno dominice incarnationis millesimo XVTIII, indictione II, V Nonas Mai, anno domni Henrici gloriosi imperatoris XVIII, mei vero episcopatus XXI acta sunt hec. JJSS.: Cartularium der abdij Deutz uit de 14e eeuw in het Staatsarchief te Dusscldorf fol. I (A).~ Vidimus van den aartsbisschoppelijken officiaal van 1498, aldaar (B). Gedrukt naar afschriften van Prof. Oppermann. •) B michi. — b) B solempni. - c) et ontbreekt in B. - d) B Odinge. - e) B contricione. — f) B Tuiden** I) Wijk, volgens de goederenlijst van Deutz, die spreekt van „in episcopatu Trajectensi et in pago Opgoi situm", zonder twijiel bij Duurstede. — 2) Werkhoven. — 3) Odnk. — 4) Randwiik — 5) Velp. — 6) Elden. 3 ' IV. 198. 1020 November 12. Als dateering van de akte, waarbij de vrije vrouw Meinza zich begeeft in de hoorigheid van het St. Adelbertsstift te Aken,, wordt genoemd het bisschopsjaar van Adelbold van Utrecht. In nomine sancte et individue Trinitatis. Notum sit omnibus sancte Dei ecclesie fidelibus, quod quedam libera femina Meinza, precibus et promissis prepositi Alberti et Harvardi advocati, cuidam Bodekino, servienti ecclesie S. Adalberti in Aquisgrani, legali matrimonio nubens, libertatem suam Deo sanctoque martyri Adalberto cum bona ( voluntate obtulit, et legem legitimorum servientium, qui neque censum capitis solvunt, neque placitum alicuius advocati servant, sponte sua subivit, et eandem legem legitimorum servientium omni propagini sue relinquens, karta et sigillo traditionis sue memoriam sibi et posteris suis confirmari fecit. Hec determinatio sub anathemate confirmata est a/tota congregatione ecclesie, i ne aliquis a legitimo jure servientium audeat eos infringere. Huius"~rëi testes sunt: prepositus Albertus, Harvardus» advocatus et filiuseius Hildeboldus, Gerhardus, Binzo, Egeno, Azo, Alekinus, Irenfridus et alii boni viri. Actum est in Valdrica II Idus Novembris, anno dominice incarnationis MXX, indictione III,' regnante Heinrico anno IX2, Traiectensi ecclesie presidente Adelboldo episcopo anno XI. Ad laudem et gloriam Illius, qui est benedictus in secula, amen. HS.: Cartularium van het Adelbertsstift te Aken, in het Staatsarchief te Dusscldorf, No. 6. Afgedrukt naar Lacomblet, Urkundenbuch. I blz. 97 No. 157. 191. 1021 Januari 2. Bisschop Adelbold maakt eene lijst op van de goederen, die elk der zeven groote dienstmannen der Utrechtsche kerk van haar bezit. (Onecht.) Over de onechtheid van dit stuk, het zgn. Memoriale Adelboldi, zie: Bondam, Charterboek v. Gelre, blz. 93 vlg,. Muller, Cartularium Sticht, Inleiding blz. XLVII vlg. Uitvoerig handelt erover: Tenhaeff, Diplomatische studiën, blz. 100 vlg., 115 vlg. In Dei nomine amen. Opere ° precium duxi ea, que secuntur s scriptis inserere, ne posteris lateret quod presens etas faceret. Quapropter desidero notum esse cunctis sancte ecclesie Dei°* fidelibus, tam presentibus quam futuris, quod ego Adelboldus, Dei solummodo gracia sancte Traiectensis ecclesie presul indignus, cum feodales liberi Traiectensis ecclesie a me feodum suum requirerent, predecessorum meorum episcoporum Traiectensium michi litteras ostenderunt, continentes, que et qualia ;bona ipsi K et eorum progenitores e ab ecclesia Traiectensi«" tenuerunt; quibus visis, üv scriptis feci redigi que secuntur 8. a) HS. (Lacomblet) Hawardus. — b) Zoo B en C. A Operi. — c) B en D sequnntnr. - d) B enC Dei ecclesia. — e) Zoo B, C en D. A lascht in: et. — f) Ontbreekt in D. — g) B, C en D sequnntnr. l) Varik. — 2) In 1020 valt niet het 9de, maar het iode koningsjaar van Hendrik II. tua conversatie- apertius manifestata, memoriam tui, sigillo caritatis Christi pectori meo arcius impressam, perpetua conglutinatione, si presumo confiteri, mihi copulabit. Et si angustia familiaris rei in administrandis obsequiis copiam mihi negabit, tarnen pie. mentis affectus in Christo tibi semper aderit, fulcitus testimonio Scripture, dicentis: „Voluntas bona sufficit omnia". Ceterum ) nomini tuo istum consecravi libellum, de nostrorum dierum hominibus compositum, cui nomen est De diversitate temporum, quia in eo diversa collecta videntur. Non enim pleniter omnia, que de proposita materia scribenda erant, collegi, ne verbosior quam debuerim viderer. Et ut propter tuas occupationes sanctissimas fastidium vitarem, brevitati animum in omnibus i dedj. At si emulus quis forte ex adverso emerserit, et livido oculo his inspectis ob invidiam rugam contraxerit, et in hoe me reprehendere temptaverita, quod superflue nova et impudenter inpolito sermone ediderim, eo quod sufficiant libri quos studiosi recipiant, nedum etiam istis imperitis scriptis quasi inutili fasce onerentur, et ea causa libellum repulerit; is sciat / eum tue cognitioni solummodo esse missum, ut tuo iudicio aut aboleatür' aut legendus servetur. Nam spe gratie tue confisus, ab hac intentione mentis mee non facile quisquam retraxerit, quin quicquid sentencia tua probaverit, absque ambiguitate id ali'orum etiam examinatione sit stabiliendum. Et si demum hec obicientur, etiam arguar, quod omnibus cognita scripserim,^ tuo consilio perpendant, me hac responsione uti! nota delectabiliter sepius' audiri, ut solet fieri in cantilenis, quod, veteribus ex assiduitate fastiditis, nove frequentius in dies repetite delectabilius audiuntur. Inter hec noverit tua dignitas, quod etiam ad evitandam ociositatem et desidiam cordis res istas scribendas susceperim; et quia ad opus Dei sive ad alicuius virtutis profectus idoneus non sum, in hoe saltim opusculo miserum animum ab inani curiositate cohiberem. Quod etiam ideo sine nomine auctoris positum est, ut, si displicet, sicut predixi superius, reseces, sive fossa facta humo operiri jubeas; si vero placet, adposito nomine causa exercicii feliciter legas. U'S. Koninklijke Biiliotheek te Hannever, Codex J 12a, fol. 1. iv. 19e. (1021 Juni 5—1024 Juli 13.) Bisschop Burchard van Worms antwoordt op het voorgaande schrijven van den klerk Alpertus. Voor de tijdsbepaling zie No. 175. Burchardus, -sancte Wormaciensis ecclesie provisor humillimus, Alperto, speciali suo, gratie integritatem et plurimam salutem. Literas tuas, quas nomine meo tibi multum incognito misisti, hilariter accepi, quas etiam per dilectionem pariterque tuam peticionem et ipse legi et coram me legere precepi; in quibus studii° ac voluntatis tue devotionem satis superque cognovi. Set has quociens revolvi, tociens per singula pene verba commotus, nostris pueris presentibus super hoe dolui, scilicet quod his temporibus sunt nulli vel vix paucissimi, qui ad studendum inveniantur a) HS. taemptaverit. — b) In het HS. verbeterd uit studui. idonei, vel quibus voluntas sufficiat studendi, cum et hoe negotio unusquisque reficeretur, ac labilis animus a variis tumultuantis seculi commissis interim suspenderetur, necnon cata cautione posteritati sequacium laudabile traderetur exemplum. Omnes autem dilectamento mundanorum illusi et ad deteriora pronissimi, miseris huius seculi vanitatibus inserviunt, et tam delectabiles f animarum epulas exercere aut querere nesciunt ac penitus neglegunt, sicut scriptum est: „Omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt; non est» qui faciat bonum, non est usque ad unum". Igitur studii tui devotio non est inanis apud me, nee videtur vituperanda, set multum laudanda. Nam in dictaminis tui filo, haud segniter tornato, magnas et auctorales causas non ■ titubantibus vestigiis cautissime conservasti. In omni enim expositione auctorali, et in quolibet libro, diversas sex causas queri convenit atque expediri [oportet, sicut in proemio editionis prime ysagogarum Porphyrii Severinus, prudentissimus doctor, Fabio exhortante, "dlcëndo instituit: Primum, inquit, docent, que sit cuiusque operis intentio, secundo que utilitas, tercio qui ordo, quarto si eius, cuius opus esse dicitur, germanus propriusqueb liber est,.quinto, que sit eius inscriptio, sextum est id dicere, ad quam partem philosophie cuiuscumque libri ducatur intentio". Hec omnia in libro tuo caute conservasti, set nominis tui inscriptionem non apposuisti. Quoniam autem meo arbitrio hoe judicandum reliquisti = , ideo U sic judico necnon et jubeo: titulum libro apponas, nomen tuum fiduciabter inscribas, et unicuique legere volenti liber pateat, ac stabilis inconvulsusque meo judicio permaneat. Si quis vero, invidia stimulante, detractionis murmure nos nostraque vituperet, huic respondeo, et confusum his verbis obmutescere facio: „Invidus es nostris, quoniam tu talia nescis". HS. Koninklijke Bibliotheek te Hannover, codex 712a, fol. I. N°. 19f. (c. 1022.) De koster der kerk van Tiel schrijft aart bisschop Adelbold over de mirakelen, die in deze kerk zijn geschied door de voorspraak der H. Walburgis. Over de tijdsbepaling zie: Holder-Egger, M.G. Scr. XV blz. 764 Noot 2. Cum scribere cogitarem quaedam miracula, quibus dominus noster Iesus Christus per merita sanctae Waldburgae ecclesiam suam misericorditer nostris temporibus illustrare dignatus est, tu, presulum spectatissime d Adal- bolde, menti meae occurrebas dignus eo munere, ut tuo nomini scripta* sacrarem, quia numquam quidquam tam commode aut facete e diei vel scribi potest, quin id omnium opinione propria virtute superes. Nota est enim cunctis tua excellens sapientia, summaeque vir virtutis et consilii ubique predicaris. Omnium quoque judicio non solum domi, sed etiam in castris imperialibus prestantissimi et sollertissimi hominis officia exercere com-i^ probaris. Si cui tarnen haec, quae de te dicimus, dubia fortasse videntur, respiciat Traiectum diversisf operibus a te auctam et ornatam ibidemque a) HS. est non. — b) HS. propriisque. — c) In bet HS. verbeterd uit indicasti. — d) HS. spectantissime. — e) HS. fccere. — 0 HS. diver || op het eind van den regel. ■novum monasterium Sancti Martini miro ingenio a te fundatum et ordinatum, et mira celeritate paucis annis pene ad perfectionem perductum, ut haec non videantur aedificando constructa esse, sed quasi optando subito ibi constitisse, sciatque de te nichil omnino assentationis proferri posse. Unde, si quid imperite dilatravi a, sub__ tuam correctionem et defensionem conferre »' decrevi, credens illud tua auctoritate defendi et nobilitari. Sed si adhuc quisquam est, qui tuae amplissimae prudentiae derogare conetur, videat etiam locum nostrum in Tiele, jam divinis rebus florentem et, de quo me locuturum promisib, a superioribus episcopis omnibus solatiis destitutum, a te uno pia consideratione pene ad pristinum statum restitutum. Predia & quoque ab invaspxfbus diu retenta, quae religiosi viri ad cultum Dei illuc tradiderant, restituisti. Ex quibus rebus facile colligitur, quia terrena commoda non « quaeris, sed soli Deo placere studeas. Quod vero scripturum me promisi, ita gestum est. Erat quidam ex Britannia conductus a mercatore in navim suam; hic is veniens ad. Tiele, arreptus est a daemonio; quem nimis~furentêm dum sui •eum verbis compescere conarentur, insiliens in eos, manibus omnes dilaniavit. Postea vero, dum furias eius ferre non possent, comprehenderunt et in corium bovis, quod lingua Britanniorum hudisac d vocatur, inligaverunt. Tum vero in tantum dibachatus e est, ut mirum in modum circa brachia, ubi \or& Lo eum constrinxerant, magnitudine ovorum tumores excrescerent. Post paucos autem dies sui familiares in vecte eum afferentes, attulerunt ad ecclesiam sanctae Waldburgae. Forte ibi custos ipsius monasterii ante portas constiterat; cognoscens autem causam eorum, ut illum in ecclesiam introferrent, jussit; qui miser summo clamore, ne id fieret, prohibere moliebatur. Illi jx tarnen hominem introferentes, posuerunt super gradus, ut jussum est, ante altare. Et vespere jam incipiente decantari, tum vero voce horribili, se ipsum infra corium discerpens, maiore vi miser saevire coepit. Denique ubi ad completorium ventum est, jam saniori mente, ut nobis visum est, quievit et immobilis jacens usque ad horam alterius diei primam sic per-1'. ff SS.: Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (A) No. n. — Eerste cart. van hetzelfde (E) No. 41. — Vidimus van den Utrecktschen officiaal van 1419 in het Rijksarchief in Utrecht (C). — Notarieel afschrift van 1531, aldaar (D\ M°. 18©. 1025 Juli 26. Koning Koenraad II verbiedt om in de gouw Drente ie jagen zonder verlof van den Utrecktschen bisschop, en beveelt den wildban der Utrechtsche kerk te handhaven. In nomine sancte et individue Trinitatis. Chuonradusi divina favente dementia rex. Noverit omnium fidelium nostrorum, tam presentium quam etk futurorum, industria, qualiter nos interventu dilecte conjugis nostre, Gislae' videlicet regine, et Aribonis Mogontinem sedis archiepiscopi, nee minus et voluntati Adalboldi Traiectensis ecclesie antistitis" obtemperantes, exhoc inantea presenti regie auctoritatis precepto interdicimus, ut nullus comitum aliorumve quorumcumque hominum in pago Thrient nominato °, quod est in comitatu Temnonisp, cervos, ursos aut apros, insuper etq bestias, que Teutonice elo et scelo appellantur, venarir absques prelibaté pastoris cathedret permissu presumat. Volumus quoque firmiterque regalis" edicto munificentie precipientes jubemus, ut in eodem pago universisque finibus ejus usque v adjacentes ceteras regiones, prefate Traiectensi ecclesie jus servetur forestense, utpote nobis in nostris. Et ut hec traditionis nostre concessio firmiorem obtineat vigorem veriusque per succedentium curricula w temporum ab omnibus credatur inconvulsiusque in eternum observetur, hanc cartam, inde conscriptam, manu propria roborantes, sigilli nostri impressione jussimus insigniri. Signum domni Chuonradi* regis invictissimi. Vdalricus y cancellarius vice Aribonis * archicancellarii recognovi. Data VII Kal. Augusti, indictione VIII, anno dominice incarnationis0» MXXV, anno autem domni Chuonradi" H regnantis I. Actum Triburie. HSS.: Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (A) No. 7. ^Eerste cart. van hetzelfde (B) No. 42. a) B en C habendam. — b) B corroboravimns. — c) C ac. — d) B archicapellanus. — e) Ontbreekt in B en D. — f) A en D regn. B en C regis. — g) Ontbreekt in B en D. — h) B en C Babenberg. — i) In C en D wordt het zegel vermeld, maar niet beschreven. — j) B Conradus. — k) et ontbreekt in A. — 1) B Gisile. — m) B Magonti(n)e. — n) B antistiti. — o) B Triente vocato. — p) B Temmonis. — q) et ontbreekt in A. — r) In B ontbreekt venari. — s) B sine. — t) B ecclesie. — u) B regelis. — v) B usque ad. — w) A curriculum. — x) Conradi. — y) A Adalricus. — z) A Aionis. — aa) B archiepiscopi. — bb) B Domini. — cc) B Conradi. 22 N°. 181. 1025 Juli 26. Koning Koenraad II schenkt aan de Utrechtsche kerk het graafschap Drente. In nomine sanctae» et individüae Trinitatis. Chonradus0 divina favente dementia rex. Cuncta, quae aut possidemus aut c possidere videmur, ab ipso accepimusd, qui nos et potenter ex nichilo fecit et misericorditer usque ad hoe, quod nunc sumus, perduxit; ipse dator, ipse nutritor, ipse noster est pro vector. Ex acceptis autem aut condempnabimur aut glorificabimur, nam si eis secundum suggestionem inimici ad pompam nostram abutimur, ex eis quasi commissi talenti defraudatores infeliciter condempnabimur; si autem eis ad gloriam et laudem nominis illius, qui dedit, utimur, ex eis ut fideles dispensatores feliciter glorificabimur. Nichil quippe quod prosit habemus, quod ab ipso non acciperemus, qui ideo dat ut recipiat, non ideo recipit ut indigeat e, s-ed ut nos earundem rerum, quas recipit, possessores eternaliter faciat; nam quicquid ei damus non amittimus, sed hinc nobiscum portamus, quod autem retinemus, non hinc nobiscum portamus, sed hic amittimus. Quapropter notum sit omnibus sanctae Dei aecclesiae fidelibus, tam futuris quam et{,praesentibus, quod nos, ob perpetuale remedium antecessorum nostrorum ete nostri ac dilectaeh nostrae' conjugis, Gisilaei videlicet reginae, sanctae Traiectensi aecclesiae, dedicatae sub patrocinio beatissimi Martini archiepiscopi, interventu supradictae conjugis nostrae et Aribonis Mogontinaek sedis archiepiscopi necnon Piligrimi Coloniensis aecclesiae archip_raesulis et Adelboldi ejusdem aecclesiae episcopi, comitatum de Trente' per hanc regalem •» paginam, nostra jussione conscriptam, deinceps habendum n damus et concedimus. Quae donatio ut stabilis et inconvulsa nunc et in perpetuum permaneat, hanc paginam inde conscriptam manu propria corroborantes sigilli nostri impressione jussimus insigniri. Signum domni Chonradi0 regis invictissimi. Vdalricusp cancellarius vice Aribonis archicancellarii recognovi. Data VII Kal. Augusti, indictione VIII, annó dominicae incarnationis millesimo XXV, anno autem domni Chuonradi q secundi regnantis I. Actum Triburiaer. HSS.: Oorspr. fragment in het Rijksarchief in Utrecht, Bissch. ch. No. 82 (A.) — Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom. No. 21 (B). — Twee bijna gelijkluidende vidimussen van den Utrecktschen officiaal van 1419 in het Rijksarchief in Utrecht (C en DJ. — Notarieel afschrift van 1531 November 17, aldaar (EJ. a) De uitgang ae is, volgens aanwijzing van A, in het geheele stuk aangebracht, hoewel de overige HSS. e hebben. — b) C Conradus D Conraerdus. E Chonradus. — c) De gespatieerde woorden zijn in A (het onlangs gevonden fragment van het origineel) bewaard. — d) C en D accipimus. — e) Waarschijnlijk heeft er eerst gestaan: indicat, dat verbeterd werd in: indigeat. — f) Ontbreekt in C en D. — g) D ac. — h) In B is dilectae verbeterd uit dilectissime. C en U dilectissime. — i) C en D conjugis nostre. — j) C en D Gisele. — k) C en D Maguntine — 1) C en D Trenthe. - m) C en D regale. — n) C en D habendam. — o) C Conradi. D Coenraerdi. ÉT Chuonradi. — p) C en D Albricus. — q) C Chonradi. D Conraerdi. — r) In C, D en E wordt het zegel vermeld, maar niet beschreven. 1025 Juli 26. Koning Koenraad II schenkt aan den bisschop van het Oude Trecht het voorrecht, dat de mannen der kerk voor den voogd der kerk zullen terechtstaan; de wastinsigen en de vrijen onder voogdij der kerk zullen dezelfde rechten als die der Keulsche kerk genieten; de nalatenschap van vreemde priesters zal aan de kerk vervallen. In nomine sancte. et individue Trinitatis. Chuonradus» divina favente dementia rex. Noverit industria seu sagacitas omnium fidelium nostrorum, tam presentium quam et futurorum, quia Adalboldus venerabilis vir, Veteris Traiecti ecclesie episcopus, que est constructa in honore sancti Martini confessoris ceterorumque sanctorum, adiit celsitudinem nostram, deprecans, ut concederemus predicte sancte Dei ecclesie ob amorem Dei et sancti Martini, ut nullus servus aut litus prelibate ecclesie coram ullo preside vel judice nostro ad causas audiendas aut freda exigenda coactus veniat, sed coram advocato ipsius ecclesie finiantur. Homines quoque, qui ceram ad predictam ecclesiam solvunt per annos singulos, et ingenui, qui sub mundiburdio et tuitione ipsius ecclesie consistunt, tali lege fruantur, sicuti ° Coloniensi ecclesie ceterisque in regno nostro constitutis concessum est. Insuper etiam predictus honorabilis episcopus Adalboldus deprecatus est nostram regalem clementiam, ut res presbiterorum advenarum, quos Theutisca <= lingua overmerke nominamus, post obitum illorum d relicte nostre ditioni, supranominate ecclesie concederemus. Cuius petitioni per interventum dilecte conjugis nostre, Gisilae e videlicet regine, et Aribonis, Mogontinef sedis archiepiscopi, libenti animo aurem accommodare placuit, et idcirco hoe preceptum jam sepedicte ecclesieTöncëdïmus ob amorem Dei sanctique Martini, et precipiendo jubemus, ut nullus judex pubheus aut aliquis ex judiciaria potestate in suprascriptis e rebus ecclesie Dei aut rectoribus eius aliquam calumniam ° gerere presumat. Et ut a fidelibus nostris verius ac firmius observetur, hoe presens preceptum conscribi jussimus et sigilli nostri impressione muniri, manuque propria, ut infra videtur, signavimus. Signum domni Chuonradi > regis invictissimi. Odalricus j cancellarius vice Aribonis archicancellariik recognovi Data VII Kal. Augusti, indictione VIII, anno dominice incarnationis MXXV, anno domni Chuonradi' secundi regnantis I. Actum Triburie feliciter amen. HSS..- Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (A) No. 15. — Eerste cart van hetzelfde (B) No. 43. n°. 183. 1026 Juni 14. Koning Koenraad II schenkt aan de Utrechtsche kerk een graafschap in Teisterbant. In nomine sancte et individue Trinitatis. Chonradus' divina favente a) B Conradus. — b) B sicut. — c) B Teutisca. — d) B eorum. — e) B Gisile. — f) B Magontine. — g) B subscriptis. — b) B calumpniam. — i) B Conradi. — j) B Vdalricus. — k) B archicappellani. — 1) B Chonradus. C Chuonradus. dementia rex Francorum, Longabardorum a et ad imperium designatus Romanorum. Quoniam non dubitamus, multum proficere peccatricibus nostris animabus, ecclesiasticas res humanis augeri beneficiis et honorificis sublimari dignitatibus, regalem decet personam minimum rennuere °, cum ab aliquo fidelium i suorum pro hac eadem re quidc commonetur aut petitur facere, sed omni intentione commonita ac petita largiter adimplere. Talibus enim saluberrimis intentionibus antecessores nostros semper vidimus invigilare et ad huiuscemodi beneficium facillimed commoneri posse; inde etiam sensimus illos multum temporalitere vigere et, quod est multo melius, inde nunc e.ternaliter /; cum Christo gaudere confidimus. Huius ergo desiderii fomite cordetenus accensi, voluntas constat nobis illorum exemplis eadem ratione eodemque modo sanctorum suffragia promereri, ut, dum nobis eadem subsistit promerendi facultas, similium succedat eventuum, sanctorum interventu1", prosperitas. Ceterum ne nostra voluntas omnino verbis inhereat, sed saltim aliquo modo factis appareat, notum fieri volumus omnibus in Christo fidelibus, presentibus scilicet atque postvenientibus, qualiter nos, interventu ac petitione dilecte. g conjugis nostre, videlicet Gislaeh, necnon familiarium nostrorum Aribonis, archiepiscopi sedis Mogontine ;, et Adelboldi, episcopi Traiectensis ecclesie., comitatum, in Thesterbanü situm, ad Traiectum sancto Martino et eiusdem sedis episcopo suisque successoribus postfuturis, cum omni utilitate que pertinet ad eundem comitatum, perpetualiter habendum tradidimus, ea videlicet ratione, ut nullus posthac in illo comitatu potestatem exerceat aliquamk extra presulis prescripti licentiam, quia totum sibi1 concessimus quicquid utilitatis in illo habuimus. Etra ut firmiora sese inibi haberent jura legalia, bannum statuimus illi dare, quemcumque vellet episcopus ad regendum eligere. Ut hec auctoritas nostra" firma et inconvulsa omni permaneat qvo, hanc paginam, inde conscriptam, propria manu roborantes, sigillo nostro jussimus insigniri. Signum domni Chonradi ° regis invictissimi. Odalricusp cancellarius vice Aribonis archicapellani ci recognovi. Data XVIII Kal. Julii, indictione VIIII, anno dominice incarnationis MXXVI, anno autemr domni Chuonradis secundi regnantis II. Cremone actum est NSS.: Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (A) No. 18. — Eerste cart. van hetzelfde (B) No. 44. — Notarieel afschrift van 1531 November 17 in het Rijksarchief in Utrecht (Cf a) B Longobardorum. — b) B rennere. — c) B quod. — d) Ontbreekt in B. — e) B temporaliter multum. — f) De woorden sanctorum interventu zijn in A met eene hand der 16e eeuw bovengeschreven.— g) B delecte. — h) B Gisle. — i) B Magontine. — j) B Testerbant. — k) B aliquam exerceat. — 1) B sibi totum. — m) A en C Sed. — n) A nostra autoritas. C nostra auctoritas. — o) B Conradi. C Chuonradi. — p) B en C Vdalricus. — q) B en C archicappellani. — r) B vero. — s) B Conradi. — t) Volgens C was het zegel, hoewel beschadigd, in 1531 nog voorhanden. M°. 184 (1026 Juli 21-1044 April 19). De edelvr ouw Berta schenkt, bij haar huwelijk met den klerk Gezo, zich zelve en hare nakomelingschap aan de St. Maartenskerk te Utrecht, en bepaalt de uitkeeringen, door hare nakomelingen te geven. (Vervalscht.) De oorkonde is volgens Pijnacker Hordijk (Bijdr. Vad. Gesch. 4e Reeks. II blz. 12 vlg.) later vervalscht door bijvoeging in het slot van de namen van getuigen, die uit iets lateien tijd dagteekenen en denkelijk ook wel van de poenale formule. De dagteekening van het stuk zou moeten vallen tusschen 1026 Juli 21, zooals de oorkonde zelve opgeeft, en den dood van hertog Gothelo I. op 19 April 1044. Qui se ad tempüs humiliaverit in huius seculi area, exaltabitur salva mercede infra regni celestis palacia. Quapropter ego Berta, cum sim nobilis et ingenua, suggestione et exortatione domni gloriosi episcopi Bennonis, in accipiendo satis valentem clericum, nomine Gezonem, legitime ductum, cum omni hereditate patnmonii r et matrimonii sui, nulla necessitate coacta, humilio et dono caput meum liberum ad altare sancti Martini in Novo monasterió ad Uttret, eo tenore, lege et conditione, ut ego et omnis parentela mea, ex me profutura, persolvamus singulis annis pro censu IIos denarios sponte nostra, sic tarnen ut me vivente nemo filiorum aut filiarum mearum solvat; me autem viam universe carnis ingressa, senior, qui est majoris qtatis filiorum aut filiarum, unus solvat, ceterorum autem nemo, et sic ea lege utantur in evum stabili lege, et sic liberi permaneamus secundum libitum ab omni servitutis nota. Mundebordem vero vel defensorem alibi non requiramus, nisi ad supradicti sancti altare, ad defendendum scilicet, non ad inclinandum, et ab omni servitio permaneamus liberi atque illesi stabili lege. Iterum ne omnimodis sine respectu videatur sancta Dei ecclesia, pro licentia nubendi infra sive extra potestatem dentur VI denarii. Nullum placitum servare, exactorem census nostri nullum, nisi quem ipsi ex cognatione nostra elegerimus. Post obitum cuiusque dentur XII denarii lege continua; et si non suppetit facultas habendi, dentur vel VI, si fieri potest. Si quis hanc ingenuitatis cartam infringere temptaverit vel molitus fuerit, iram Dei omnipotentis et sancte. Dei genitricis Marie. et sancte. Crucis sanctique Martini incurrat et omnium sanctorum, et excommunicatus et anathematizatus sit ex parte Patris et Filii et Spiritus sancti et sancte Crucis et sancte. Marie. et sancti Michaëlis et omnium angelorum et archangelorum et sancti Petri et omnium apostolorum et sanctorum martirum et confessorum et sanctarum virginum et a domno papa Leone et glorioso episcopo pie. memorie. Bennone cum sancte et universalis matris ecclesiis. Actum loco publico Utrect XII Kal. Augusti, sub presentia memorati episcopi et Godefridi ducis, filii Gozelini ducis, et Luzonis advocati et nobilium judicum, Novo monasterió beati Martini asstantibus testibus: Heremannus et frater eius Gerardus, Robertus comes castellaneus, Franco et frater eius Wlfhard, Rothardus de Ambersoi et frater eius Wiricus, Herardus Candidus, Reinzo et Wiwo de Ueno, Franco Rufus, Wlfardus de Alburg, Herardus j de Heiregena, Eppo et frater eius Lanzo de Alburg, Thrutheken de Alburg, a) Er staat Heigen met een teeken boven de i, dat in het HS. voor verschillende verkortingen wordt gebruikt. Gerung de Aspert, Gerondus advocati filius, Vda prepositus, Liuthard custos qcclesie.. Ego Blidger vidi et ex precepto jamfati pontificis et ducis Godefridi et advocati Liuzonis et fratrum nostrorum scripsi et subscripsi, et his asstantibus et audientibus et cum eis pluribus legi atque relegi testimonium r perhibentibus hanc ingenuitatis cartam. Anno ab incarnatione Domini MXXVI, indictione III, luna XVIIII, regnante glorioso imperatore Heinrico, duce Godefrido. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom. No. 45. m°. Isa. (1027.) Bisschop Adelbold wordt als autoriteit aangehaald in een brief van Bern, abt van Reichenau, aan aartsbisschop Aribo van Mainz, waarin het geschil over het aantal Zondagen in den Advent besproken wordt. Jaffé, Biblioiheca. III blz. 368 dateert: 1021 of 1027; daar evenwel bisschop Adelbold, die 27 November 1026 stieif, als overleden vermeld wordt, blijft alleen het jaar 1027 mogelijk. Summae dignitatis apice sublimato Ariboni archiepiscopo, per quem in area Domini bona conservis fideliter amministratur tritici mensura, Bern, i& etsi vile Dei matris mancipium, illud servi boni euge opjat in premium. Hunc morem, tota pene ut fertur observat Gallia ac ipsa civitas Romana, quondam mundi domina, ut per veracissimos relatores, ac praecipue sanctae recordationis Adalboldum |episcopum, qui, scriptis nostris pulsatus, Rome positus hoe requisivit, didicimus \f HS. Codex uit de 12de eeuw, afkomstig ait Nicdermunster te Regensburg, in de Koninklijks Bibliotheek te München, fol. 61. Afgedrukt naar Jaffê, Bibliotheca Rerum Germanicarum. III blz. 365, 368, No. 27. H°. 18«. (1027 — 1054.) Bisschop Bernold verklaart, dat de vrije klerk Adolfy met goedvinden zijner erfgename Wicburga, abdis van Freckenhorst (bij Munster), aan de Utrechtsche kerk geschonken heeft het- goed Goor in het graafschap Twente, terwijl de bisschop hem in precarie heeft gegeven een tiend van 10 Deventersche ponden in Twente en een tiend van 71/(2 pond in Drente. Van 1027 tot 1054 was Bernold bisschop van Utrecht; de bestuursjaren van graaf Godescalc van Twente zijn niet bekend. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Bernoldus, sancte Traiectensis ecclesie presul, notum esse cupio cunctis fidelibus, tam futuris quam modo presentibus, quod quidam ingenuus clericus nomine Adollus, militis officio functus, quandam sui juris hereditatem, quam habuit infra comitatum Godescalci comitis, Tuente nuncupatum, id est Gore \ tradidit sancto Martino cum convenientia heredis sue, Wicburge, abbatisse videlicet de Frikenhurst2, per manum advocati sui Walonis, cum 1) Goor. — 2) Freckenhorst. -omnibus ad eundem locum pertinentibus curtilibus, edificiis, mancipiis, agris, pascuis, silvis, aquis aquarumve decursibus, quesitis et inquirendis, cum omni districtu, quicquid fratres eius Liudolfus et Werinus ibidem in vita sua visi sunt habere in servicio et redditibus, et ipse Adolfus per successionem hactenus in sua potestate tenuit. Postea in benivolentia prestiti ei in beneficium infra Tuente decimam decem librarum Dauentriensium, et infra Thrente decimam ad septem libras et dimidiam. Quod si forte alicui successorum nostrorum he.c precaria displicuerit et concessa prestare neglexerit, ipse prefatus Adolfus de suo, quod dedit, faciat quod velit. Acta sunt he.c juxta Gora in placito supranominati comiris, coram testibus quamplurimis. Et hec traditio ut firma et inconvulsa in futurum permaneat, hanc cartam sigilli nostri impressione roborari jussimus. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom. No. 56. n°. is s. 1Q27 September 24. Bisschop Bernold is tegenwoordig op de synode te Frankfort, waar o.a. 's keizers broeder Gebhard de tonsuur ontvangt. Eodem anno item VIII Kal. Octob. generalis sinodus tam comprovincialium quam et aliorum episcoporum ad praesentiam novi imperatoris Francanavordi conciliatur 1 . Novus vero noster imperator in occidentali parte chori quodam eminentiori solio subthronizatus assedit; cui dexter Biligrimus Agrippinae metropolitanus cum suis suffraganeis Bennone Traiectensi . . . coheserunt . . Uit de Vita (prior) Godehar di episcopi van Wolf her, cap. 31. Afgedrukt naar M.G. Scr. XI bh. 190. M°. 188. 1028. Bisschop Ansfrid wordt vermeld als getuige in eene oorkonde, waarbij aartsbisschop Piligrim van Keulen de stichting der abdij Brauweiler bevestigt. (Onecht.) Over de onechtheid zie: H. Pabst, Die Brauweiler Geschichtsquellen, in: Archiv der Ges. f. alt. deutsche Gesch. XII blz. 114 vlg. Piligrinus Dei gratia Coloniensium archiepiscopus ac plebis Dei famulus. Notum sit universitati pie viventium ' . . . Nomina testium: Ansfridus episcopus de Trajecto 1 Acta sunt haec dominicae incarnationis anno millesimo vigesimo octavo, indictione XI, regnante Conrado imperatore Romanorum augusto. Afgedrukt naar: Acta academiae Theodoro-Palatinae. III bh. 135 No. XXXVI, die het verloren oorspronkelijk stuk gevolgd hebben. 1) Bisschop Ansfrid was echter reeds 3 Mei 1010 gestorven. 1%°. IS». 1028 Feb) 'uari 3. Keizer Koenraad bevestigt het klooster van hei H. Kruis en de H. Maagd (later de St. Paulns-abdij) bij Amersfoort in het bezit van de goederen, door de bisschoppen Ansfrid en Adelbold geschonken. Zie over deze oorkonde: Tenhaeff, Diplomatische studiën over Utrechtsche oorkonden der Xe tot Xlle eeuw. blz. 217 vlg, die de echtheid erkent. In nomine sancte et individue Trinitatis. Conradus divina favente clemencia Romanorum imperator augustus. Ad presentem prosperitatem et ad eternam spem sibi profectum® parat, quisquis ecclesias Dei vel a fondamento locat, vel a perversis t> dirutas redintegrando locupletat. Que copia cum maxime regibus et imperatoribus presto fuisset, ex quo cristiane re!igionic colla subdiderunt, pium et rationabile nobis videtur nil ab hiis deviared, quibus credimus antecessores nostros sibi eternam requiem promeruisse. Unde Dei nostrorumque fidelium universitati tame presentibus quam posteris notum esse volumus, qualiter dilectus noster Bernoldus Traiectensis episcopus cum abbate suo Werinherio de cenobio sancte Crucis et sancte Dei genitricis Marie et beatorum f apostolorum Petri et Pauli eternam g celsitudinem nostram adierunt, humiliter obsecrantes, ut bona eidem cenobio ad usum monachorumii inibi Deo servientium a prioribus episcopis Ansfrido et Adelboldo collata, per nostrum imperiale preceptum eorum usui confirmaremus. Quorum petitioni pium, sicut justum erat, assensum prebentes >, ob interventum et petitionem dilecte coniugis nostre Gisilei imperatricis auguste et Henrici unici filii nostri, Pauvariorum ducis, ea infra scripta bona eorum usui per hoe imperiale preceptum firmissime confïrmamus, precipientes, ut nullus dehinc episcopus eiusdem sedis ullam habeat potestatem quoiibet modo abalienare vel inde milites suos benefacere. Hec sunt ea bona, que ab Ansfrido eidem cenobio sunt collata: atrium k Trihele 1 cum omni eius familia et cum omni districtu, qui ad illud pertinet, et dimidium theolonarii census in Fugthe2, et quinque ecclesias, sitas in locis Hermelo3, Reden4, Santwijch 5, Hamirte 6, Loisden 7; inter villas Heze 8 et Zoysu quatuordecim mansos cum omnibus familiis. Hec autem donatio Adelboldi ad supradictum monasterium, videlicet omnia predia, que sibi' Azala eomitissa dedit: atrium Lienna 10, Winsdesheim u, Haventhe ' ü et juxta Merweda12 jacet unus locus, qui vocatur Zwindrechtwert13, habens in longitudine111 et latitudine decem miliarian et dimidium0, in Mandron 14 et in Soys9 sex mansos et dimidium °, in Twenta atrium Ulst15, tres mansos,. a) Waarschijnlijk te lezen: prospectum, evenals in de oorkonde van keizer Koenraad van 1028 April 19 (M.G. Dipl. IV No. b)~HS. perversas. — c) HS. religione. — d) HS. diviare. — e) HS. tan. — f) Hier volgt in het HS. het onverstaanbare en overbodige: regem; bedoeld zal zijn: regum, daar St. Pieter meermalen rex apostolorum heet. — g) Waarschijnlijk foutief. — h) HS. monochorum. — i) HS. prehebentes. — j) HS. Gisilie. — k) HS. atrum. — 1) Lees: Hamerthe? — m) HS. longitudini. — n) HS. miliarum. — o) HS. demidium. 1) Driel. — 2) Vucht. — 3) Ermelo. — 4) Rheden. — 5) Zandwijk. - 6) Waarschijnlijk Hemert. — 7) Leusden. — 8) Hees bij Soest. — 9) Soest. — 10) Lienden. — 11) Windesheim of Winsem. — 12) De Merwede. — 13) Zwijndrecht. — 14) Mander of Manderen bij Tubbergen? — 15) Wellicht Olst, hoewel niet in Twente. In het (valsche) stuk No 209, van 1050 Juli 26, staat echter: Huift,, waarmede Ulft bij Terborg bedoeld kan zijn. quos comes Theodericus sibi dedit ad satisfactionem, unam ecclesiam Rotta 1, decimaciqnesque Davantria, de suo aratro de Gezze2, de Oesterbeke3, de Eleste4, de Velleppe5, de Seiste6, de Amersfoirde7, et tres mansos, unum in Davantria, secundum in Eleste, tercium in Vellepe. Hec bona, data vel in posterum danda, prefato cenobio denuo connrmamus. s Et ut hec nostre confirmationis auctoritas stabilis et inconvulsa omni tempore perseveret, hanc cartham inde conscriptam» subtusqueb manu propria roboratam, sigilli nostri impressione iussimus insigniri. Signum domni Chonrardi invictissimi Romanorum imperatoris augusti. Dadricus = cancellarius, ad vicem Aribonis archicappellani, recognovit. ; Data III Non. Februarii, indictione XI, anno dominice incarnationis millesimo vicesimo octavo, anno autem domini Chonrardi secundi regnantis IIII, imperii vero I. Actum Traiecto, feliciter amen. HS. Afschrift van 1530, in: Rechterlijke archieven, in het Rijksarchief 'in Utrecht. No. 67, blz. 28 — 29. m°. 1»©. 1031 November 2. Bisschop Meinwerk van Paderborn schenkt bij de wijding van het klooster Abdinkhof daaraan o. a. goederen te Tuil, Haaf ten, Gameren, Heilouw en Nieuwaal in Teisterbant. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Rerum omnium creatorem Deum summum et mcommutabile esse bonum, omnium constat ratione fidelium: Cuius ommpotentiam aliquo indigere, / superfluum est aestimare vel credere. Quomodo vero in libro Salomonis scriptum invenimus, divitiae hominis redemptio animae illius, et ab ipso auctore mundi praeceptum legimus: Date eleemosynam, et omnia munda sunt vobis. Restat ut ex beneficiis ab eo nobis collatis ob redemptionem animarum nostrarum, qualiacunque possumus, in eius servitio expendamus, < pauperibusque eius membris succurrendo de mammona iniquitatis faciamus amicos, qui nos recipiant in habitacula aeternae beatitudinis. Hac igitur ratione ammonitus, ego Megynwercus, utinam episcopus, consilio et auxilio beatae memoriae Henrici imperatoris, pro remedio animae meae et parentum meorum, in suburbio episcopii mei monasterium construxi et in honore omnium sanctorum devotissime consecravi, eiusdemque in dotem ecclesiae ex hereditate parentum meorum sive acquisitione propria, praedia subtus nominata cum omnibus suis pertinentiis solempniter tradidi, delegavi et concessi: Ubydun 8 cum ecclesia, Ghellendorp 8, Rumbeke8, Merebeke8 cum ecclesia, Dotenhusen s, Waltmanninghuson 8, Rime 8, Driburi 8 Goltbeke 8, : Havergo8, Nedere 'J, Balhornon8 cum decima, LessetheJ0 cum decima, Wambeke8, Hoenseleu, Radengheim12 cum ecclesia et decima, Putten13 cum ecclesia et decima, et ecclesiam in Vorthusen u, Testerband cum ecclesiis Buien d 15, HafthiGamberen 17', Hellewe 1S, Nywele 19 cum decimis earum e, Burchnon8 cum decima, et de episcopatu meo item Burchnon cum decima, * a) HS. conscriptam. — b) HS. subiusque. — c) Wellicht te lezen: Odalricus. — d) Blijkbaar schrijffout voor: Tulen. — e) Schaten: eorum. i) De kerk van Rotterdam behoorde aan de abdij. — 2) Gees, bij Oosterhesselen in Drente. — 3) Oosterbeek. — 4) Eist. — 5) Velp. — 6) Zeist. — 7) Amersfoort. — 8) Onbekend. — 9) Neer in Limburg. — 10) Leest bij Veghel? — 11) Hunsel in Limburg. — 12) Redichem. — 13) Putten op de Veluwe. — 14) Voorthuizen. — 15) Tuil. — 16) Haaften. — 17) Gameren. — 18) Hellouw. — 19) Nieuwaal. 23 Andepon 1 cum decima, bonis meis centies restituta et redempta .... Actum in die consecrationis eiusdem monasterii, anno ab incarnatione Domini M trigesimo primo, indictione quarta decima, quarto Non. Novembris. Praesentibus et adjuvantibus authoritate sua episcopis, domno Hunfrido Parthenopolitano Godehardo Hildenesemensi, Sigeberto Mindensi. Hanc "autem traditionem Amelungus comes, summus Maioris ecclesiae advocatus, manu sua suscepit et regiae potestatis bannp in comitatu suo stabilivit. Super hiis praesentium atque futurorum orationem bonis prodesse obsecramus, ut ipse mihi in die judicii mercedem restituat, pro cuius amore haec incepi atque perfeci. A/gedrukt naar: Schalen, Annales Paderbornenses. Part. I bh. 483. W. 1036 October 10. Keizer Koenraad schenkt, in opdracht van den gestorven bezitter, den klerk Waltger. aan de kerk te Werden een landgoed te Etteren in het graafschap van Herman. Zie over deze oorkonde: H. Schubert, Eine Lütticher Schriftprovinz. blz. 95 vlg., waarde echtheid ervan in twijfel getrokken wordt. O. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Chuonradusb divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Noverit omnium fidelium Dei presentium scilicet ac futurorum industria, qualiter quidam clericus nomine Waltgerus quoddam predium suum Eitthera3 dictum, quod tarnen post obitum suum ad fiscum nostrum respicere legali jure videbatur, vivens et volens ad manus nostras ea conditione dimisit, ut ad reliquias sancti confessoris Liudgeri traderemus. Quod gratanter nos accipientes, ob interventum dilectissime. conjugis nostre. Gisle. imperatricis auguste c et amantissime. prolis nostre. Henrici regis, necnon ob fidele servitium Richardi Fuldensis abbatis, prenominatum predium in pago Eittherid, situm in comitatu Erimanm <=, cum omnibus ad idem predium pertinentibus, tam areis quam ediffjciis fj agris, terris cultis et incultis, pratis, paschuis, campis, silvis, venationibus, aquis aquarumve s decursibus, piscationibus, viis et inviis, exitibus et reditibus, mancipiis utriusque » sexus, quesitis et iriquirendis, seu cum omni utilitate, que. scribi aut nominari potest, fideli nostro abbati > Geroldo et ecclesie.1 Werdinensi, cui ipse presidet, in honore scilicet prefati confessoris constructe, per hoe imperiale preceptum in proprium tradidimus et de nostro jure ac dominio in ecclesie. jus atque dominium omnino transfudimus, eo quidem tenore ut pater monasterii suique successores liberam deinceps habeant potestatem tenendi, tradendi, commutandi vel quicquid placuerit ad utilitatem ecclesie. inde faciendi. Et ut hec nostre traditionis auctoritas stabilis et inconvulsa omni tempore perseveret, hanc cartam inde conscriptam subtusque manu propria roboratam sigilli nostri impressione jussimus insigniri. a) Ontbreekt in B. — b) B Chunradus. — c) A auguste of auguste. — d) B Eitteri. — e) B Herimanni. — f) B edifficiis. — g) In A is de r verbeterd uit u of c. — h) q; later in A bijgevoegd. — i) abbati — ecclesie in A op rasuur. i) Onbekend. — 2) De bisschop van Maagdenburg. — 3) Eiteren. Signum domni Chuonradia invictissimi Romanorum imperatoris augusti (M.)b. Purchardusc cancellarius ad vicemd Bardonis archicapellani recognovit. Data VI ld. Oct. indictione HU, anno dominice. incarnationis millesimo XXXVI, anno autem domni Chuonradi * secundi regnantis f XIII, imperante vero VUIL Actum Tullide \ feliciter amen. //SS.; Vermeend oorsfrTuÜ de 12e eeuw in het Staatsarchief te Dusscldorf (A). - Liber privilegiomm motor mon. Werdincnsis uit het midden der 12e eeuw aldaar, fol. 37 (B). Afgedrukt naar M.G. Dipl. C. II. bh. 316 No. 232. H°. 1»8. 1040 Mei 21. Koning Hendrik UI schenkt, naar aanleiding van de begrafenis van zijns vaders ingewand in den Dom, aan de Utrechtsche kerk de goederen Uffelte, Wittelte en Peelo in het graafschap Drente, die Ufo en zijne broeders bezeten, doch volgens rechterlijke uitspraak verloren hebben. In nomine sancte. et individue. e Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Si loca Deo devota terrems rebus augere studuenmus, celestibus bonis nos a Deo remunerandos nullo modo ambigimus; etiam nostre dignitatis ' celsitudinemh credimus stabilius permanere, si sanctarum ecclesiarum honorem toto nisu laborabimus augere; et, si Deo eiusque sanctis divina officia pro vivis et mortuis offerentes, nostro adjuti fuerint i juvamine, omnipotentis Dei auxilio et consilio nos carituros non credimus in nostro regimine. Ouocirca ne talium bonorum omnino expertes videamur, omnium sancte Dei ecclesie fidelium et nostrorum, presentium scilicet et futurorum, universitas cognoscat j eorumque industrie pateat, quod nos, pro eterna Dei gloria atque bone memorie .patris nostri Ch(onradi) k imperatoris anima, sancte Traiectensi ecclesie ad honorem beati Martini confessoris dicate, cuius sedi Bernoldus venerabilis episcopus merito preesse videtur, et in cuius ecclesia ; quasi pro pignore paterna sepelivimus viscera, ut beatus Martinus nobis quasi debitori nostra requirat servicia, omnia predia, scilicet Uphelte 2, Withelte s, Pithelo 4, que Vffo et fratres eius in comitatu Trente ' tenere et possidere' visi fuerunt et postea, pro nefanda temeritate in judicio victi, digne et laudabiliter perdiderunt, cum areis, edificiis, mancipiis, agris cultis et incultis, pratis, pascuis, campis, aquis aquarumque decursibus, molendims, piscationibus, viis, inviis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, et cum omnibus suis pertinentiis et utilitatibus, que umquam «•> inde provemre possunt, nostra preceptali auctoritate concedimus et stabihter donamus. Et ut hoe nostrum donum perpetualiter inconvulsum permaneat, corroborando confirmamus. Preterea ut hec nostra concessio omni tempore inviolata persistat et huius nostre confirmationis nemo violator existat, presentem paginam, inde conscriptam, manu propria roborantes, sigillo nostro jussimus insigniri. a) B Cvnradi. - b) Staat in A onder augusti. - c) B Bvrchardus. - d) B vice. - e) B Chunradi. — f) A regiï. B regn, met daarachter met donkere inkt aangevoegde v. g) B dividue. - h) B celsitudinis dignitatem. - i) B fuerint adjuti. - j) B agnoscat. - k) B Conr. - 1) B Thrente. - m) B unquam. " 1) Tilleda bij Sondershausen. - 2) Uffelte bij Havelte. - 3) Wittelte bij Diever. - 4) Peelo bij Assen. Signum domni Heinrici tercii regis invictissimi. Theodericus cancellarius vice Bardonis archicancellarii a recognovi. Data XII Kal. Junii, anno dominice incarnationis MXL, indictione VIII, anno autem domni Heinrici tercii regis ordinationis XIII, regni I. Actum Traiecto, feliciter amen. HSS.: Tweede cartularium -jan het Liber donationum van den Dom (A) No. 12. — Eerste cart. van hetzelfde (B) No.. 47. M°. 1»3. . 1040 Mei 21. Koning Hendrik III schenkt aan de St. Maartenskerk te Utrecht een goed in de villa Groningen in het graafschap Drente met het rechtsgebied, de munt en den tol, en zulks te'i behoeve der broeders in den Dom dienende, die daaruit jaarlijks zullen ontvangen 30 voeder wijn, terwijl het overschietende hun door den proost zal geministreerd worden. Zie over deze oorkonde: Nederlandsen Archievenblad. XXIV blz. 22 vlg.; Gosses, Bijdr. Vad. Gesch. 4e Reeks. VII blz. 25 vlg.; Oppermann, Gottinger Gelehrte Anzeigen. 1915 blz. 66 vlg. C b. In nomine sancte. et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Cuncta, que. aut possidemus aut possidere videmur, ab ipso c accepimus, qui nos et potenter ex nihilod fecit et misericorditer usque ad hoe, quod nunc e sumus, perduxit; ipse dator, ipse nutritor, ipse noster est provector. Ex acceptis autem 1 aut condempnabimur aut glorificabimur. Nam si eis secundum suggestionem inimici ad pompam nostram abutimur, ex eis quasi commissi talenti defraudatores infeliciter condempnabimur; si autem eis ad gloriam et laudem nominis s illius, qui dedit, utimur, ex eis ut fideles dispensatores feliciter glorificabimur. Nihiln enim quod prosit habemus, quod ab ipso non acciperemus ;, qui ideo dat ut recipiat, non ideo recipit ut indigeat j, sed ut nos earundem k rerum, quas recipit póssessores e.ternaliterm faciat; nam quicquid ei damus non amittimus, sed hinc nobiscum portamus; quod autem retinemus, non hinc nobiscum portamus, sed hic amittimus. Quapropter ne nos videamur abuti bonis, nobis divinitus concessis, omnium Christi nostrique fidelium, tam presentium quam futurorum, univer-. salitati" notum volumus fieri °, qualiter nos sancte. p Traiectensi ecclesie, in honore sancti Martini constructe., pro Deo anime.que patris nostri pie. memorie. Chuonradi q imperatoris remedio, cuius ventris interiora in eadem sepelivimus ecclesia, cui venerabilis Bernoldus episcopali dignitate dinoscitur decenter et utiliter preesse, necnon ob etemum nostri nominis memoriale, tale predium, quale nos r visi fuimus tenere in villa, Gruoninga s nuncupata, in comitatu Thrente 1 sitau, (cum)v areis, edificiis, mancipiis, agris cultis et incuitis, pratis, campis, pascuis, aquis aquarumve w decursibus, piscationibus, viis, inviis, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, cum omni eiusdem a) B archicappellani. — b) Alleen in B. — c) In D met latere hand verbeterd uit eo. — d) B, C en D: nichilo. — e) Ontbreekt in A. — f) In D met latere hand. — g) D laudem et gloriam; nominis met latere hand. — h) C en D nichil. — i) D acceperimus. — j) D heeft: rapit ut indulgeat, met latere hand veranderd in: recipit ut indigeat. — k) B earumdem. — 1) D reciperit. — m) D heeft: carnaliter, later veranderd in: eternaliter. — n) C universitati, in D later veranderd in universalitati. — o) D fieri volumus. — p) B sanctae. — q) B Chvonradi. C Chuonradi. D Conradi. — r) Ontbreekt in B, C en D. — s) B en C Cruoninga. D Groninga, met latere hand op den kant daarbij: Cruoninga. — t) C Trente. — u) C en D situm. — v) Ontbreekt in alle HSS. — w) C aquarumque. comitatus strictione, monetis, theloneis, causis agendis et discutiendis, cum omnibus appenditiis et pertinentiis, que ad presens retineri videntur aut quicquid in posterum ibi Deo adjuvante acquiri potuerit, libera manu donando * concedimus et concedendo stabilimus, eo videlicet tenore, ut supradictum predium perpetualiter respondeat servitio ° et utilitati fratrum ibi Deo c incessabiliter servientium, scilicet ut ex d eiusdem predii utilitate quotannis habeant XXX carradas vini, et quicquid remanserit in usus,ipsorum a preposito fideliter expendature. Verum volumus atque immutabiliter statuimus f, ut ex eisdem profkuis nemo aliquid prius auferre presumat aut in aliquam g partem distribuere audeat, donec illud speciale tributum de carradis vini fratribus persol vatur. Et ne aliqua imperialis vel regalis aut episcopalis persona vel aliquis publicus exactor huius donationis nostre auctoritatem presumat infringere, présentera h paginam inde conscribi manuque propria, ■ ut subtus videtur >, corroborantes, aurea nostrejmagmis buila jussimus insigniri j. i Signum domni Heinricik tertii (M.)1 regis invictissimi. Theodericus cancellarius vice Bardonis archicapellani recognovi1. Data™ XII Kalendas Junii, indictione VIII», anno dominice incarnationis millesimo XL», anno autem domni p Heinrici q regis tercii t ordinationis XIII, regni I 5. Actum Traiecto, feliciter amen. ff SS.: Gelijktijdig afschrift in het Evangeliarium van bisschop Bernold in het AartsbisschoppelijkMuseum te Utrecht (A). — Vermeend oorspr. in het Rijksarchief in Utrecht (B). - Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (C) No. 34. — Eerste cartularium van hetzelfde (DJ No. 49. 11°. 1040 Mei 21. Koning Hendrik III schenkt aan de Utrechtsche kerk de landgoederen Leermens en Eenum in het graafschap van Rodolf tusschen de Eems en de Lauwers, die Uffo en zijne broeders bezeten, doch volgens rechterlijke uitspraak verloren hebben. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Honor nostri regni in hoe debet augendo t florere, si justis ac venerabilibus locis aliquid de nostris bonis" videamur prebere, quia, sicut legitur, si Deo servire regnare est, ergo nos esse regnaturos nullo modo ambigimus, li si ecclesiasticas res augendo honorare studuenmus; Quapropter omnium sancte Dei ecclesie fidelium et nostrorum, tam presentium quam v et futurorum, sagacitas cognoscat, quod nos, pro honoranda Dei gloria atque bone memorie patris nostri Ch(onradi) w imperatoris anima, sancte Traiectensi ecclesie, ad honorem beati Martini confessoris dicate, cuius sedi Bernoldus venerabilis * episcopus digne et laudabiliter preesse videtur, et in cuius ecclesia quasi pro pignore paterna sepelivimus viscera, a) In D met latere hand bijgevoegd. — b) C en D servicio. — c) ibi Deo is in C later bijgeschreven in een open ruimte. — d) Ontbreekt in C. — e) C expandatur. — f) C instatuimus. — g) D aliqua. — h) Ontbreekt in A. — i—i) Ontbreekt in A. — j) Hier eindigt D; het volgende is met . eene hand van de eerste helft der 16e eeuw bijgeschreven, gewis uit C. — k) D Henrici. — 1) Alleen in E. — m) D Datum. — n) C en D octava. — o) B millesimo XLmo. C en D MXL. — p) B domini. — q) D Henrici. — 1) C en D tertii. — s) C en D primo. — t) B vigendo. — u) B herhaalt: locis. — v) quam ontbreekt in A. — w) B Conr. — x) venerabilis ontbreekt in B. ut beatus Martinus a nobis nostra devociusa habeat servicia, he.c predia, videlicet Lethermingeb 1 (et) c Enon, que Vffod et fratres eius in comitatu Rodulfi e tenere et possidere visi fuerunt et postea, pro nefanda temeritate in1' judicio convicti, juste perdiderunt, et quicquid de eodem predio este inter Emesa et Lauelte n, cum areis, edificiis, mancipiis, agris cultis et incultis, <; pratis, pascuis, campis, aquis aquarumque decursibus, molendinis, piscationibus, viis, inviis, quesitis et inquirendis, et cum omnibus suis pertinentiis et utilitatibus, que. umquam ■ provenire possunt, nostra prereptali auctoritate concedimus et stabiliter donamus. Et ut hoe nostrum donum perpetualiter inconvulsum permaneat, corro-1 borando confirmamus i. Preterea ut hec nostra concessio omni tempore inviolata persistat et huius nostre. confirmationis nemo violator existat, presentem paginam, inde conscriptam, manu propria roborantes, sigillo nostro jussimus insigniri. Signum domnik Heinrici tercii regis invictissimi. Theodericus1 cancellarius vice Bardonis archicancellariim recognovi. Data XII Kal. Junii, indictione VIIIn, anno dominice. incarnationis MXL, anno autem domni Heinrici regis tertii ordinationis XIII, regni I. Acta° in loco, qui dicitur Traiectum, feliciter amen. HSS.: Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (A) No. 8. — Eerste cart. van hetzelfde (B) No. 48. rv. tos. 1040 Juni IS. Bisschop Bernold is getuige in de oorkonde, waarbij koning Hendrik III het St. Geertruida-klooster te Nivelles herstelt in het bezit van den burg Nivelles. In nomine sancte et individue Trinitatis. Henricus divina favente dementia rex. Quoniam nulla nostra presumptione sed sola Domini miseratione suscepimus regni gubernacula Hoe ergo decretum, quod a Domino constat esse dispositum et regni principum consilio ita est diffinitum, firmamus per excommunicationem omnium archiepiscoporum et episcoporum presentium, scilicet Benonis Traiectensis episcopi Datum Nonas lunii, indictione VIII, anno dominice incarnationis millesimo quadragesimo, anno autem domni Henrici regis tercii, ordinationis tercio decimo, regni secundo. Actum Stabulai 2, feliciter amen. HS. Notarieele copie van 1352 in het Staatsarchief te Weenen. Afgedrukt naar: Steindorff, Jahrbücher des Deutschen Reichs unter Heinrich IIJ. deelIbh. 525—526. a) B devotius. — b) B Lintherminge. — c) Ontbreekt in A en B. — d) B Uffo. — e) B Rodoln. — f) in ontbreekt in B. — g) est ontbreekt in A. — h) B Emese et Laueke. — i) B unquam. — j) comirmavimus. , — k) domni ontbreekt in B. — 1) B Theodricus. — m) B archicappellani. — n) in B ontbreekt indictione VIII. — o) B Actum. 1) De lezing Letherminge is zeker beter dan die van het eerste cartularium: Lintherminge; want ook de Index bonorum et redituum monasterii Werdihensis, uitg. door Crecelius in 1864 naar een HS., dat waarschijnlijk geschreven is in 1483, heeft op blz. 14: „in Lethermengi." — 2) Stablo. NP. 1»©. 1040 December 7. Bisschop Bernold schenkt aan het kapittel van Deventer de kerk te Zwolle. {Vervalscht.) Over de onechtheid zie Tenhaeff, Diplomatische Studiën, hfdst. III, blz. 184 vlg. In nomine sancte et individue Trinitatis a. Notum esse volumus cunctis sancte Dei ecclesie fidelibus, tam futuris quam modo presentibus, quod ego Bernoldus, Dei solummodo gracia sancte Traiectensis sedis presul indignus, vere confisus in Domino cum transitoriis acquirere perhennis vite gaudia, annuens voluntati ac peticioni Theoderici f Daventriensis prepositi, quandam ecclesiam ad me pertinentem in Swolle in pago Zalland nominato, quam ipse dum viveret habendam a me accepit, pro remedio anime mee trado et transfundo in futurum possidendam fratribus Daventriensis cenobii, eo tenore et condicione, ut quamdiu vivat illam in sua potestate sine alicuius contradicdone retineat et omni anno eisdem fratribus unam libram Daventriensem, sicut ipse rogavit, persolvat, unde illis per totum annum omni die dominico unus tractus, quod teuthonice dicitur een gherichte, tribuatur, exceptis illis tantum diebus dominicis et festis, quibus ex consuetudine fratribus convivium ministratur. Post ipsius vero ex hac luce decessum fratres eiusdem monasterii in suam potestatem eandem ecclesiam recipiant, et in suum stipendialem usum, quomodocunque melius potuerint, vertant, ita ut neque ego neque ullus successorum meorum ex illa amplius quidquid redjbicionis exigat, preter circatum et aWaciqnem. Prepositus vero decimam in villa Wengheloe \ quam prius hTsua manu ' tenuit, supradictis fratribus sua sponte dedit, ut ceteris sollempnibus diebus, quibus novem lecciones leguntur, inde een gherichte* possint habere. Acta sunt hec anno dominice incarnacionis millesimo quadragesimo, indiccione octava, sub die septima Iduum Decembris, publice Daventrie, coram testibus ydoneis, quorum hic nomina subternotantur: Nazeko, Widelo, Odo, Dodo, Tyemo, Erlolf, Robracht, item Robracht, Nuonraet, Egiltet, Avo, Nartbracht. Et ut hec tradicio per succedencium temporum curricula stabilis et a successoribus nostris pro Dei amore et animarum suarum remedio inconvulsa permaneat, hanc presencium literarüm cartam sigilli nostri impressione fecimus roborari c. HS. Afschrift op perkament van het jaar 1353- vervaardigd door den keizerlijken notaris Lubbertus de Rysen. Archief der Oud R. C. Clerezy XXII, 5a. a) Hieraan gaat in dit afschrift vooraf: In Dei nomine amen. Datum per copiam. — b) HS. ghrichte. — c) Daarna volgt in dit afschrift het volgende: Huk autem litere erat appensa quedam bulla plumbea sive sig Hum magnum de plumbo forme rotunde, in quo ab una parte schulpta erat quedam ymago ad modum, episcopi, sedentis in cathedra, pontificalibus induti, habentis in manu dextera baculum pastoralem, in manu vero sinistra ad modum libri. Litere vero ipsum sigillum ab illa parte circumscripte sic legebantur: Sanctus Martinus Archiepiscopus. Ab alia vero parte sculpta erat alia ymago, ad modum episcopi, pontificalibus indttti, in lathedra sedentis, habentis in manu dextera ad modum baculi pastoralis et in manu sinistra ad modum libii. Litere vero ipsum sigillum ibidem circumscripte, sic legebantur: Bernoldus servus servorum Dei. 1) Wengelo of Wegelo bij Deventer. IV. lOS. 1041 Februari 13. Koning Hendrik III schenkt te Utrecht goederen aan het St. Adalbertsstift te Aken. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Si ecclesias . . . Actum Idus Februarii, indictione IX, anno dominice incarnationis millesimo XLI, anno autem domni Heinrici tertii ordinationis eius XIII, regni vero II. Actum Traiecti, feliciter amen. HS. Care. van het St. Adalbertsstift te Aken, No. 7. Afgedrukt naar Lacomblet, UB. I bh. 108, No. 174. 1041 Februari 15. Koning Hendrik III schenkt te Utrecht goederen aan zijne nicht Irmingard. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Omnium fidelium ... Data XV Kal. Martii, indictione VIIII, anno dominicae incarnationis MXLI, anno autem domni Heinrici tercii ordinationis eius XIII, regni vero II. Actum Traiecti, feliciter amen. HS. Oorspr. in liet archief van het stift te Kees. Afgedrukt naar Lacomblet, UB. I bh. 109, No. 175. rv. im>. 1042 December 13. Koning Hendrik III schenkt aan de Utrechtsche kerk het graafschap Agridiogen of Umbalahe. Reeds Stumpf (Die Reichskanzler. II blz. 184), die de lezing van A nog niet kende, noemt de lezing „Octob." van B onmogelijk en wil ze verbeteren in November of December, omdat de kanselier Adelger eerst 8 November 1042 voorkomt. In nomine sancte; et individue. Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Si in amplificandis e.cclesiis temporalia bona regia nostra benivolentia donare studuerimus, pro perituris mansura, pro defe^tibilibus e.terna nobis comparare non dubitarnus. Quapropter omnium Christi nostrique fidelium industria noverit, tam futurorum quam presentium, qualiter nos ob fidele et nobis acceptabildi. * servicium Pennonis a, sancte. Traiectensis e.cclesie. pastoris, et ob remedium j } genitoris nostri, felicis memorie, imperatoris Chuonradi b, et dilecte. conjugis nostre. Chuonihildis <= regine., et ob nostre. utriusque vite. felicitatem, comitatum quendam, Agridiogend sive Umbalahe e dictum, ad sanctum Martinum regali auctoritate donavimus atque tradidimus, ea videlicet ratione, ut prenominatus episcopus ac successores sui de prefato comitatu, quem prius comes It, Eckehardusf obtinuit, liberam dehinc potestatem habeant obtinendi, prestandi vel quicquid illis placuerit inde faciendi, cum omnibus utensilibus, que. inde poterunts provenire. a) B Bernoldi. — b) B Conradi. — c) B Cunehildis. — d) B Agridiocensem. — e) B Umbalaha. — f) B Ecrehardus. — g) B possunt. Et ut hec nostre traditionis auctoritas stabilis et inconvulsa perenniter permaneat, hanc cartam inde conscriptam manu nostra, ut infra videtur, corroborantes, sigilli nostri jussimus impressione signiri »: Signum domni Heinrici tercii regis invictissimi. Adelgerus cancellarius vice Bardonis archicancellarii recognovi. Data Idus Decembris b, indictione X, anno dominice incarnationis MXLII,. anno autem domni Heinrici tercii ordinationis eius XV, regni vero IIII. Actum Northuson, feliciter amen. //SS.: Tweede cartularium van liet Liber donationum van den Dom (A) No. 16. — Eerste cart. van hetzelfde (B) No. 53. N°. SOO. 1046 Mei 22. Koning Hendrik Hl bevestigt de broeders der kerken van St. Maarten en St. Maria in het bezit van al hetgeen in de gouw Lek en Ysel tot het koninklijk domein behoort. In nomine sancte et individue Trinitatis. Henricus c divina favente dementia rex. Nosse cunctos sancte Dei ecclesie nostrique fideles ambimus, karissimum d nobis Traiectensis ecclesie presulem Bernoldum unacum venerabili eiusdem ecclesie preposito Focchone e nostram flagitare regalitatem, quatinus nos f in nomine Domini, ad similitudinem pie memorie imperatoris augusti Henrici c, ad prefatam ecclesiam, in honore sancti Martini confessoris Christi constructam et consecratam, quasdam fisci s regalis proprietates dignaremur confirmare. Quorum obsecrationi pro eterna libentissime obtemperantes remuneratione, totum, quod in pago Lake et Ysla» visum est ad regales pertinere manus, traditum commanentibus in eodem loco fratribus, in duobus scilicet' mönasteriis, uno quidemi in honore sancti Martini dedicato, altero vero sancte Dei genitricis Marie omniumque sanctorum sub honorek consecrato, nostra regali auctoritate confirmamus eo tenore quod m deinceps fratres predictorum monasteriorum eadem predia in perpetuum ad serviendum Deo potestative teneant cum omnibus pertinentiis suis atque possessionibus, cum mancipiis utriusque sexus, agris, edificiis, terris cultis et incultis, aquis aquarumque decursibus, pratis, pascuis sive compascuis, molis, molendinis, piscationibus, silvis, viis et inviis, cunctisque quesitis et inquirendis, hoe precepto perhenni jure in proprium confirmamus". Et ut hec traditio auctoritatis nostre firma ° et inconvulsa permaneat, hanc paginam inde conscriptam manu propria corroborantes, sigilli nostri impressione insigniri jussimus p. Signum domni Heinrici tercii regis invictissimi. Theodericus q cancellarius vice Bardonis archicancellarii recognovi. Data XI Kal. Junii, anno dominice incarnationisr MXLVI, indictione XIIII s, anno autem J domni Henrici" tercii ordinationis eius XVIII, regni vero octavo. Actum Aquisgrani palacio. I/SS.: Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (A) No. 3. — Eerste tart. van hetzelfde (B) Aro. 57. a) B insigniri. — h) B Octob. — c) B Heinricus. — d) B carissimum. — e) B Foccone. — 0 Ontbreekt in B. — g) A visci. — h) B Isla. — i) A silicet. — j) quidem ontbreekt in A. — k) sub honore ontbreekt in B. — 1) B confirniavimus. — m) B quo. — n) B confirmavimus in proprium. — o) B Et hec traditio nostre auctoritatis ut firma. — p) B jussimus insigniri. — q) B Teodricus.— r) B Domini. — s) A XIII. — t) B vero. — u) B Heinrici. Het volgende ontbreekt in A. Oorkondenboek Sticht. I 24 n°. *©i. 1046 Mei 22. Koning Hendrik III schenkt aan de Utrechtsche kerk een graafschap (in Drente?) Zie over deze oorkonde: SteindorfT, Jahrbiicher des deütschen Reicbs unter Heinrich III. blz. 294, — en Gosses, Bijdr. Vad. Gesch. 4e Reeks. VII blz. 41 vlg. In nomine sancte et individue Trinitatis. Henricusfl divina favente dementia rex. Si locis Deo dicatis quicquamb beneficii juxta petitiones Dei servorum ex nostre liberalitatis = munere conferimus, id nobis profuturum liquido credimus, et ad mortalem vitam temporaliter transigendam et ad eternam f feliciter obtinendam. Quapropter notum esse volumus omnibus Christi nostrique fidelibus, tam futuris quam presentibus, qualiter nos pro remedio anime. nostre. parentumque nostrorum, necnon interventu et petitione dilectissime conjugis nostre Agnetis regine, Traiectensi ecclesie, sub honore quipped sancti Martini constructe, atque Bernoldo, eiusdem sedis' venerand o presuli, comitatum, qui post obitum Gozlini <= ducis nostre ditionif in Thrente s visus est subjacere b, regia nostra benivolentia et auctoritate, cum utilitate et integritate \ que ad eundem pertinet comitatum, perpetualiter habendum tradidimus, ea videliceti ratione, ut presul prenominatus, quem etiam nostre servituti satis familiariter k I ^ invigilare agnoscimus.', omnesque successores eius eundem comitatum sic potestative teneant, ut neque comes, neque aliquis major aut minor persona posthac in illo comitatu potestatem exerceat aliquam m extra presulis prenominate sedis licentiam, quoniam" sibi concessimus quicquid utilitatis in illo habuimus. Et ut hec nostre regie concessionis auctoritas stabilis et inconvulsa per succedentium processum© temporum maneat, hanc cartam inde conscriptam manu propria, ut infra poterit videri, corroborantes p, sigilli nostri impressione jussimus insigniri. Signum domni Henrici * tercii regis invictissimi. Theodericus q cancellarius vice Bardonis archicancellariir recognovi. Data XI Kal. Junii, anno dominice incarnationis MXLVI, indictione XIIII, anno autem domni Henrici3 tercii ordinationis eius XVIIIs, regni VIII. Actum Aquisgrani palatio, in Dei nomine feliciter amen. ffSS.: Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (X) No. 4. — Eerste cart. van hetzelfde (B) No. 52. w. «o». 1046 Augustus 23. Koning Hendrik III schenkt aan de Utrechtsche kerk het rechtsgebied met munt en tol te Deventer met een graafschap in Hameland, waarvan de grenzen worden omschreven. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. a) B Heinricus. — b) B quiddam. -— c) B libertatis. — d) Ontbreekt in B. — e) A Bohlini. — f) B dicioni. — g) in Thrente ontbreekt in A. — h) In plaats van est subjacere eene lacune in A. i) B cum omni integritate et utilitate. - j) videlicet ontbreekt in A. — k) B familiter. — 1) B agnovimus. — m) B aliqua. — n) B quia totum. — o) 11 momenta. — p) B roborantes. — q) B Theodncus. — r) archicancellarii ontbreekt in A. — s) Het volgende ontbreekt in A. 1050 Juni 26. Bisschop Bernold bevestigt de abdij van St. Paulus in het bezit der goederen, haar door zijne voorgangers geschonken. (Onecht.) Over de onechtheid zie: Tenhaeff, Diplomatische studiën, hfdst. IV blz. 213 vlg. Het stuk hangt samen met de Nos. 154 en 1S1. In nomine sancte et individue Trinitatis. Notum sit omnibus fideliter et pie viventibus, qualiter ego Bernoldus indignus Traiectensis sedis episcopus in meridiana plaga ejusdem urbis construi feci monasterium in primis in honore Domini nostri Jhesu Christi necnon gloriosissime genitricis eius Marie, sed et beatorum apostolorum Petri et Pauli meique patroni specialis sancti Martini, ea scilicet ratione ut inibi fratribus monachis sub sancti Benedicti regula vivere cupientibus huius vite non desint necessaria. Unde Dei nostrorumque fidelium universitati tam presentibus quam posteris cupimus notum esse omnibus, qualiter ego cum abbate eiusdem loei AüaiDerto uuua uuc, n«on^^ ^ ^ —monachorum ibi Deo servientium a prioribus episcopis, Ansfrido videlicet et Adalboldo collata, per nostrum episcopale preceptum confirmamus, ut nullus successorum meorum ullam habeat potestatem, quolibet modo abalienare vel inde judices suos beneficam Hec sunt ea bona, que ab Ansfrido eidem sunt cenobio collata: atrium 1 hneie ■■ cum um.n crus idiunw cl um.u cinctu et districtu seu jurisdictionc, ut nullus ibi comitum vel advocatorum preter abbatem habeat potestatem, ita ut in omni tempore tenuit et possedit absque ullius contradictione, regali scilicet constipulatione ac manutraditione illi concessimus, et in Fuhte dimidium thelonei atque monete, et foreste in Rumelo et quartam partem silve in Uochenholt»; preter hec tradidit in villis Hese et Soys XIIII mansos cum mancipiis et omnibus appendiciis, acquisitis vel acquirendis, et novale quoddam contiguum Hohurst; addidit etiam has ecclesias: Irmelo cum placito universo, Redhen, Lusdin, Santwich, Hamirthe. Hec est donatio Adalboldf^piscopi ad supradictum cenobium, videlicet omnia predia; que sibi Azela comitissa dedit, atrium Lienna cum omni procinctu et districtu in novalibus, silvis, pratis, aquis aquarumque discursibus, Windeshem, Hamirthe cum omni familia et juxta Merwede locum, qui vocatur Suindrechter werthe cum ecclesia, et aliam in eodem loco vocabulo Rotta, inter Mandron et Süys sex mansos et dimidium et III in Testerbanto, quos comes Thiedericus sibi dedit ad placacionem; in Tuenta atrium Huift ° decimationesque in Daventria et Geclo^ de suo aratro et I mansum, in Osterbeke et Eleste decimationes et I mansum, in Vellepe decimationes et 1 mansum, in Seist et Amersfordo decimationes. Sed et ego contuli eidem loco dimidium mansum in Lusdin et sex areas eidem monasterió adjacentes, et locum quendam supra Renum situm vocabulo Papenthorp -. Hec bona data eidem monasterió denuo sub anathemate confirmamus. a) In No. 154 heet dit: Fugth-houte. - b) In No. 1S1 staat hier: Ulst. Met Huift zal bedoeld zijn: Ulft bij Terborg. — c) Onduidelijk. In No. 1S1 staat: Gezze. 1) Voor de verklaring der plaatsnamen zie de oorkonden No. 154 en 1S1. — 2) Papendorp, buurtschap in de gemeente Oudenrijn. Et ut hec confirmatie- stabilior perseveret, hanc cartam sigilli nostri inpressione jussimus insigniri. Actum est autem hoe publice coram idoneis testibus, id est Rotberto Mimmigardenvursensi3 episcopo et Albrico Osnebruggensi episcopo et Luizone advocato et aliis multis, in basilica sancte Marie sanctique Pauli in Traiecto, ipso die dedicationis ejus, id est: VI Kal. Julii, anno ab incarnatione Domini M°. L, indictione III, regnante Henrico tercio, imperatore secundo anno XII. HS. Vidimus van schepenen van Santbomel z.d. van een vidimus van den gardiaan der Minderbroeders te Utrecht van 1307, in het Rijksarchief in Utrecht. H°. 81©. (1053—1071.) Lijst van inkomsten der abdij te Corvey, o.a. uit „Spana", Assendorp en „Wesderewalde" in de Yselgouw. (Onecht.) Gedurende de jaren 1053—1071 was Saracho, die de lijst zou hebben geredigeerd, inderdaad abt van Corvei; de lijst is echter in de 17de eeuw vervaardigd door Falke. (Zie: Spancken, Das Register Saracho's, ein literarischer Betrug des Geschichtschreibers J. F. Falke, in: Zeitschrift für vaterlandische Geschichte und Alterthumskunde. Dritte Folge. Band I blz. 1 vlg.) In Spana , in pago Isloi, Uuillimar habet XVIII jugera et persolvit quotannis XIII modios siliginis, I paldonem et I ovem. In Aschendorpe 2, in pago Isloi, Bruoder habet XVI jugera et persolvit quotannis XIIII modios siliginis, II oves et I pannum. Diozo habet X jugera et persolvit VIM modios siliginis, I ovem et 1 pannum. In Uuesdereuualde3, in pago Isloi, habitant VII homines, quorum hec sunt nomina: Uuastbert, Omar, Odulf, Ritger, Geruuerc, Dedo et Beio, qui quotannis persolvunt tantum piscium, quantum XIIII siclis emi potest; eorum sex etiam solvunt I pannum, VI ad missam sancti Martini et VI in Pentecoste, et ita XII per totum annum. ■ Gedrukt bij Falke, Codex tradilionum Corbeiensium. Lifsiae et Guelfherbyti 1752, aanhangsel met den titel: „Sarachonis abbatis Corbeiensis registrum," blz. 36 en 37. H°. 811. (1054.) Grafschrift van bisschop Bernold. 1054 is het sterfjaar van den bisschop. Zie over het grafschrift: Nederlandsen Archievenblad. XXIX blz. 32. Hic sunt confossa Bernoldi presulis ossa; Laudet eum glossa, dedit hic quia munera grossa. Prefuit hac sorte: sunt sede vacante suborte Lites distorte pro presule, flente cohorte Venit rex Conrat, ut pacem mox ibi ponat; Datque cohors tota regi de presule vota. Retro dimissa paritura conjuge Gisla Oesterbeec villa prope Bernoldum parit illa, Tune ibi curatum; cui dat rex pontificatum Ob nova portata, quod erat proles sibi nata. a) Te lezen: Mim(m)igardenvurdensi. 1) Van den Bergh, Handboek blz. 186, zegt: „misschien Spaansweerd" (landgoed, voormalige havezate bij Brummen). — 2J Assendorp bij Zwolle. — 3) Onbekend. Vigenus Bernold pastor successit Adelbold. Annis septenis bene rexit bis quoque denis. Holland miliciam junxit ad ecclesiam. Sanctis Baptiste, Petro, Paulo, Lebuino Quatuor ecclesias condidit egregias. f quater attendas, decimo quartoque Kalendas . Augusti, semel M semel L, dum scandit ad arcem. Non mala mors subita, quam precessit bona vita". IIS. Necrologium van het kapittel van St. Pieter te Utrecht, catal. No. 74, bh. 1. W°. 818. (1055 April 13-1057 Juli 28.) Paus Victor II bevestigt het klooster te Elten in zijne rechten, en schenkt het de vrijheid om zelf de abdis te kiezen, onder goedkeuring van den bisschop van Utrecht. 1055 April 13 werd paus Victor II gewijd; hij stierf 1057 Juli 28. Victor episcopus, servus servorum Dei, dilecte in Christo filie Riclinde, abbatisse venerabilis monasterii Domini nostri Ihesu Christi et sancti Viti, quod vocatur Heltena, suisque successoribus abbatissis in perpetuum. Credita nobis ecclesiarum sollicitudine commoniti Cum autem, divina vocacione de hac presenti luce ad Deum migraveris, statuimus de propria congregacione, quam sibi unanimitas prefati monasterii ancillarum Dei concorditer et secundum Deum elegerit, absque cuiusvis hominis contrarietate vel obstaculo, consensu tarnen Traiectensis episcopi, in cuius diocesi posite sunt, fieri abbatissam HS. A/schrift uit het midden der 14de eeuw in het archief van Gelderland. H°. 813. 1056 December 6. Koning Hendrik IV bevestigt de kloosters van St. Bertin en St. Omer in het bezit van goederen, o.a. van 12 hoeven te Deventer. In nomine sancte et individue Trinitatis. Henricus divina favente dementia rex. Si res ecclesiasticas regiae benignitatis affectu sublevare desideramus et ad temporalem nostrae salutis profectum et ad perpetuae felicitatis praemium nobis provenire non dubitamus. Quapropterb omnium Christi nostrique fidelium tam futurorum quam praesentium sollers industria noverit, qualiter nos pro amore nostri spiritualis patris et merito semper dilectissimi videlicet Victoris secundi papae et pro remedio nostri carnalis patris scilicet Henrici III regis, secundi Romanorum a) In Euchell's Hs! Grafschriften in de Utrechtsche kerken, in het Gemeente-archief te Utrecht, 'dat dit grafschrift eveneens bevat, volgen nog deze regels: „Fundata et dotata [est] haec basilica a D. Bernoldo XX Traiect. episcopo [imperanie] Henr. III Conradi filio, ac dedicata ipsis Cal. Maij anno a nato Christo CI3XLIII, cui G. E. M. H. P. P. Scriptum in parvula tabella in domo capitulari, et in lib. minore obituum S. Petri." — b) HS. Quiapropter. 25 Oorkondenboek Sticht. imperatoris augusti, necnon ob interventum nostrae dilectissimae matris Agnetis imperatricis augustae et ob petitionem venerabilis abbatis Bovonis, sancti Bertini et canonicorum sancti Audomari episcopi, tum pro vitae nostrae salute et animae remedio duobus monasteriis, in loco Sithiu dicto constructis, quorum unum est monachorum, alterum est canonicorum sub 5' nomine et veneratione sanctorum Christi confessorum Audomari episcopi et sancti Bertini abbatis omnia quaecunque habere videntur infra regni nostri metas, regia nostra auctoritate confirmamus et corroboramus, vel quicquid visi sunt jure possidere in certis villarum locis jacentium: in Daventra XII mansos Insuper etiam concedimus eisdem fratribus utriusque monasterii, ut libero deinceps arbitrio, firma pace et quiete perfruantur, quicquid a fidelibus Christi supranominatis traditum est sanctis, et quocumque terrarum regni nostri homines illorum pro necessitate sua fuerint transmissi, nusquam teloneo constringantur, nee illud a quoquam persolvere cogantur. Et ut hec regiae nostrae confirmationis sive concessionis auctoritas stabilis et inconvulsa permaneat, hanc cartam inde conscriptam, ut infra videtur, manu propria corroborantes, sigilli nostri jussimus impressione signiri. [Winitherius cancellarius vice [Liutboldi] archicancellarii et archiepiscopi recognovit.] a Data VIII Idus Decembris, anno dominicae incarnationis MLVI, indictione VIM, anno autem domini Henrici III regis, ordinationis eius III, regni I. Actum Coloniae in Dei nomine, feliciter amen. IJS. Cartularium St. Pierre te Sithiu (St. Bertin) uil de 1'de eeuw, fol. 6, in de Bibliothique nationale te Parijs. Afgedrukt naar Stumff Die Reichskanzler. III blz. 436 No. 30S. (1056 — 1062.) Koning Hendrik IV bevestigt de gift van een graaf schap in Teisterbant, door keizer Koenraad II aan de Utrechtsche kerk gedaan. De oorkonde is gegeven door koning Hendrik IV, die in 1056 optrad, blijkbaar tijdens de voogdij van zijne in het stuk genoemde moeder Agnes, dus niet later dan 1062. Op 7 April 1059 en op Pascha (31 Maart) 1062 was de koning te Utrecht: denkelijk is dit charter en de drie volgende op een dezer beide dagen uiigevaardigd. Zij kunnen ook gegeven zijn in 1057, tegelijk met No. 21S. Alle vier stukken worden door Stumpf, Regesten. II blz. 481 geplaatst op den datum van het stuk No. 218, 1057 (April 23); hij wordt hierin gevolgd door Meyer von Knonau, Jahrbücher des Deutschen Reiches unter Heinrich IV. und Heinrich V. Deel I blz. 36 Anm. 23. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Quoniam non dubitamus, multum proficere nostris animabus e.cclesiasticas res humanis augeri beneficiis, regalem decet personam minimum, rennuere, cum ab aliquo fidelium suorum pro hac eadem re quid commonetur aut petitur facere, sed omni intentione commonita ac petita largiter 'j. a) De recognitie-regel ontbreekt in het HS. adimplere. Quocirca omnium Christi nostrique fidelium universitati notum fieri volumus" qualiter Willihelmus, Traiectensis episcopus e.cclesie., que. est constructa in honore sancti Martini, obtulit regalitati nostre. quasdam auctoritates pie. memorie, avi nostri Conradi imperatoris augusti, in quibus continebatur, quod ipse quasdam res juris sui, id est comitatum in Testerbant, f ad Traiectum sancto Martino et eiusdem sedis episcopo suisque successoribus cum omni utilitate, que pertinet ad eundem comitatum, perpetualiter habendum traderet, ea videlicet ratione, ut nullus posthac in illo comitatu potestatem exerceret aliqua(m) extra presulis loei illius licentiam, quia totum sibi concessit quicquid utilitatis in illo habuit; et ut firmiora sese inibi haberent jura legalia, bannum statuit illi dare, quemcumque vellet ad regendum eligere. Ob firmitatem tarnen rei, ut ista verius credantur, firmms recolantur, postulavit nos predictus episcopus, ut huius donationis auctoritatem ad prefatam ecclesiam dignaremur confirmare. Cuius petitionibus nos pro divine. retributionis desiderio et animarum patris nostri Heinrici et avi nostri Conradi imperatorum remedio, necnon ob interventum dilecte matris nostre Agnetis imperatricis auguste, libentissime annuentes, eundem comitatum cum omni utilitate ad prefatam ecclesiam jure perpetuo delegavimus et nostra regali auctoritate in proprium confirmavimus. Et ut hec auctoritas nostra inconvulsa permaneat, manu nostra illam j roboravimus et sigillo nostro insigniri jussimus. NS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom, No. 59. (1056-1062.) Koning Hendrik IV bevestigt de gift van het graafschap Drente, door keizer Koenraad II aan de Utrechtsche kerk gedaan. Voor de dateering zie No. 214. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Nosse cunctos sancte Dei ecclesie. nostrique fideles ambimus, carissimum nobis Traiectensis ecclesie presulem Willihelmum nostram regalitatem flagitare, quatinus nos in nomine Domini ad similitudinem antecessorum nostrorum ad~prefatam ecclesiam, in. honore sancti Martini confessoris Christi constructam et consecratam, fisci regalis propnetates, id est comitatum de Thrente, avi nostri, Conradi videlicet imperatoris, benivolentia eidem ecclesie traditum, dignaremur confirmare. Cuius petitioni et nos pro eterne retributionis desi-i derio et animarum patris nostri Heinrici et avi nostri Conradi imperatoris remedio, necnon interventu dilecte matris nostre Agnetis imperatricis auguste libentissime obtemperantes, antedictum comitatum de Thrente ad prefatam ecclesiam Traiectensem, sancto Martino et sedis illius episcopo smsque successoribus, cum omni utilitate et integritate ad eundem comitatum pertinente, perenm jure in proprium delegavimus et nostra regali auctoritate confirmavimus. Et ut hec auctoritatis nostre confirmatio perpetuum obtineat vigorem, presentem paginam inde conscriptam manu nostra corroborantes, sigilli nostri impressione jussimus insigniri. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom, No. 60. M°. «ltt (1056—1062.) Koning Hendrik IV verbiedt om in de gouw Drente ie jagen zonder verlof van den Utrecktschen bisschop, en beveelt den wildban der Utrechtsche kerk te handhaven. Voor de dateering zie No. 214. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Noverit omnium fidelium nostrorum, tam presentium quam et futurorum, industria, qualiter nos, ob amorem Dei et reverentiam sancti Martini, necnon ob interventum dilecte. matris nostre. Agnetis imperatricis auguste, ■•: fidelis nostri Willihelmi Traiectensis ecclesie pontificis voluntati et precibus libentissime annuentes, sicut per antecessoris nostri felicis memorie. Heinrici secundi imperatoris augusti munificentiam ecclesie Traiectensi, in honore sancti Martini constructe., concessum et stabilitum est, ita et nos ex hoe et in omne tempus regie, auctoritatis precepto interdicimus, ut nullus comitum ' aliorumve quorumcumque hominum in pago, Thrente nominato, cervos, ursos aut apros, insuper bestias, que. Teutonice helo et scelo appellantur, venari absque prelibate. cathedre. pastoris permissu presumat. Volumus quoque firmiterque regalis edicto magnificentie. precipientes jubemus, ut in eodem pago et universis finibus eius adusque adjacentes ceteras regi- n~ ones prefatq ecclesie. Traiectensi jus firmetur forestense, utpote nobis in nostris. Et ut hqc confirmationis nostre auctoritas firmiorem obtineat vigorem, hanc cartam inde conscriptam manu propria corroborantes, sigilli nostri impressione jussimus insigniri. NS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom, No. 58. W. 313 (1056 — 1062.) Koning Hendrik IV bevestigt de gift van het domeingoed en den tol te Muiden, van de visscherij in de Almere en van goederen te Loenen, aan de rivier de Vecht en te Eek, door zijne voorzaten aan de Utrechtsche kerk gedaan. Voor" de dateering zie No. 214. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Si erga loca divinis cultibus consecrata bonam voluntatem habuerimus, id ad eternam beatitudinem nobis profüturum liquido credimus. Quocirca omnium fidelium nostrorum, presentium scilicet ac futurorum, noverit industria, qualiter Willehelmus, Traiectensis ecclesie venerabilis episcopus, que est consecrata in honore sancti Martini, obtulit3 obtutibus a) Hel HS. herhaalt obtulit. — b) HS.: cesseremus, met oude hand veranderd in: censeremus. nostris quasdam auctoritates constitutionis regum antiquorum, in quibus continebatur, quod ipsi ad prefatam ecclesiam quasdam res juris sui in proprium concessissent, id est quicquid in villa Amutha habere videbantur, theloneum etiam juste pertinens ad eandem villam, quod Waldgero jam olim in beneficium concessum fuerat, omnem vero piscationem in Almere, > quam ad suam regalitatem habuerunt pertinentem; insuper etiam terram, quam Atto comes in Lona habuit, quinetiam quicquid in utraque parte fluminis, quod dicitur Feth, habere dinoscebantur, cum omni integritate, terris, silvis, aquis aquarumve decursibus, piscationibus, stagna etiam et lacus, que. ex eodem flumine Feth derivantur; de CQtero terram, quam Atto /r in loco Eki habere videbatur et ad regale jus judiciario more pro sui ipsius ? commissg. fiscaja, erat. Ob firmitatem tarnen rei, ut ista verius credantur, ^ firmius recolanTur, postulavit nos predictus episcopus, ut antecessorum regum morem exequentes, huiuscemodi nostre. auctoritatis preceptum, ob amorem Dei et reverentiam sancti Martini, circa ipsam ecclesiam fieri censeremus • is Cuius petitionibus et nos pro divine retributionis desiderio et patris nostri Heinrici et avi nostri Conradi imperatorum remedio, necnon ob interventum nostre. dilecte. matris Agnetis imperatricis auguste., libentissime acquiescentes, precipimus firmiterque jubemus, ut ab hac die ac deinceps, sicut antecessores nostri reges seu imperatores ecclesiis Dei concesserunt, ita et per nostre regalitatis auctoritatem in omnibus prenominatis rebus prefate. ecclesie sit concessum ac jure perpetuo delegatum. Et ut hec auctoritas firmior sit, manu nostra illam firmavimus et sigillo nostro insigniri jussimus. HS. Eerste cartularium van het 'Liber donationum van den Dom. No. 61. m°. «is. 1057 {April 23). Koning Hendrik IV bevestigt de privilegiën van vroegere koningen, waarbij de Utrechtsche kerk den domeintiend, de voogdij over hare mannen, tolvrijdom te Dorestad, Deventer en Tiel, en immuniteit verkrijgt. Het jaar 1056 kan niet juist zijn, want Hendrik III is gestorven op 5 October 1056. Bovendien bewijzen indictie en regeeringsjaren, dat niet 1056, maar 1057 bedoeld wordt. Op het voetspoor van Stumpf, Regesten. II blz. 532 No. 2533 is het stuk door ons geplaatst op April 23, daar voor Kal. Martii Kal. Maii gelezen zal moeten worden, aangezien de koning blijkens de oorkonde bij Stumpf a. h. w. No. 2540 zich op 25 April te Kaiserswerth bevond, en niet in de maand Februari. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Si erga Joca, divinis cultibus consecrata, bonam voluntatem habuenmus, id ad eternam beatitudinem nobis profuturum liquido credimus. Quocirca omnium fidelium nostrorum, presentium scilicet ac futurorum, noverit industria, qualiter Willelmus, Traiectensis ecclesie venerabilis episcopus, que est constructa in honorem sancti Martini et aliorum sanctorum, obtulit obtutibus nostris quasdam auctoritates constitutionis regum antiquorum, Pippini videlicet et Karoli bone, memorie, imperatoris augusti, necnon Lodowici piissimi ce.saris eiusque equrvoci, Zuentiboldi quoque et Conradi, Ottonis quoque et Heinrici imperatorum, in quibus continebatur, quod ipsi ad prefatam ecclesiam sancti Martini concessissent omnem decimam de mancipiis, f terris, theloneis et 'de negocio vel de omni re, undecumque ad partem regiam censum jus fisci exigere videbatur; et ut homines eiusdem ecclesie. sub mundiburdio et tuitione ipsius ecclesie consisterent, necnon et in ripis Dorestatu, Dauentrie, Tiele, universrsque aliis locis, in ipso episcopatu consistentibus, ut nee bannum nee fredum aut conjectum, quod ab ipsis giscot:, vocatur, contingere aut exactere presumeret Precipientes quoque firmiter juslèrunt, ut nullus judex publicus neque quislibet ex judiciaria potestate aut procuratores reipublice in ecclesias aut loca vel agros seu reliquas possessiones, quas moderno tempore in quibuslibet pagis vel territoriis infra djüonem regni illorum juste et rationabiliter memorata tenet vel possidet H ecclesia, vel ea, que deinceps jure ipsius sancti loei divina pietas voluerit augeri, ad causas audiendas aut freda exigenda, mansiones paratas vel faciendas aut fidejussores tollendos aut homines ipsius ecclesie, tam ingenuos quam et servos, injuste distringendos neque ullas redibitipnes aut illicitas occasiones requirendas, suis futurisque temporibus ingredi audeat vel ea, que supra memorata sunt, penitus exigere presumat; et quicquid de prefatis rebus jus fisci exigere potest integrum eidem ecclesie concesserunt, scilicet ut perpetuo tempore ei ad peragendum Dei servicium augmentum et sublementum fiat. Ob firmitatem tarnen rei, ut ista verius credantur, firmius recolantur, postulavit nos predictus episcopus, ut prenominatorum regum morem exequentes, huiuscemodi nostre auctoritatis preceptum, ob amorem Dei et reverentiam sancti Martini, circa ipsam ecclesiam fieri censeremus. Cuius petitionibus et nos, pro divine retributionis desiderio et remedio patris nostri Heinrici et avi nostri Conradi imperatorum, qui hec eadem preceptis suis confirmaverunt, necnon ob interventum nostre dilecte matris Agnetis imperatricis auguste, libentissime acquiescentes, precipimus firmiterque jubemus, ut ab hac die ac deinceps, sicut in ceteris immunitatibus antecessores nostri vel imperatores ecclesiis Dei concesserunt, ita et nos in omnibus rebus emunitatis sepedicte ecclesie concedimus ac jure perpetuodelegamus. Et ut hec auctoritas firmior sit, manu nostra illam firmavimus et sigillo nostro insigniri jussimus. Signum domni Heinrici quarti regis. Winitherius cancellarius vice Liudboldi archicancellarii et archiepiscopi recognovi. Data VIII Kal. Martii, anno dominice incarnationis MLVI, indictione X,. anno autem domni Heinrici IIII regis ordinationis III, regni I. Actum Werede 1 in Dei nomine feliciter. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom, No. 66: l) Kaiserswerth. M°. 31». ' 1057 October 30. De bisschoppen Dietwin van Luik en Willem van Utrecht bevestigen de overeenkomst, tusschen hunne voorgangers Balderik en Adelbold aangegaan, waarbij de eerste de kerken van St. Odilienberg en Linne, in zijn bisdom gelegen, doch behoorende aan de Utrechtsche kerk, bevrijdt van alle servicium aan den bisschop van Utrecht, terwijl hem vergund wordt op een aan het Domkapittelvan Luik behoor end goedeene kerk „Leinderkirca" te stichten, waaraan de bisschop van Utrecht den daarbij behoorenden tiend schenkt, met voorbehoud van het servicium aan den bisschop van Utrecht. Pie memorie domnus Baldricus episcopus, omnibus modis huius loei honori consulens et utilitati, cum in quodam predio suo, quod ipse fratribus nostris dederat, ecclesia non esset, et episcopus Traiectensis, eo quod in suo episcopatu idem predium jaceat, decimam sibi vendicaret, conditionem subiit huiusmodi. Duas ecclesias, pertinentes ad episcopatum Traiectensem, quarum alteri Berga nomen est, alteri Linna, sitas autem intra huius parrochie terminos, has idem domnus Baldricus emancipavit et liberas reddidit ab omni servitio episcopali, quod deberent vel sibi vel successoribus suis. Quamobrem permissum est ei a predicto episcopo, domno videlicet3 Adelboldo, ecclesiam in illo predio 1 construere, cuius nomen est Leinderkirca, ad quam ab ipso invitatus, eam consecravit, omnemque illam decimam, emancipatam et absolutam ab omni jure, quod vel ipse in ea habere vel successores sui habituri viderentur, ad eandem ecclesiam episcopali auctoritate et perpetua immunitate determinavit, constituto tarnen, ut servicium suum solveretur episcopo. Placuit autem successoribus eorum, domno Dietwino, item Traiectensi pontifici domno Wilhelmo, pie fraternitatis amore in unum coadunatis, conditionem illam renovare et in presente synodo in auribus cleri et populi publice recitare, (et ne t>) res apud successores in dubium et contentionem veniat, scripto firmatam memorie tradere posterorum. Testes: Gerardus, Godbertus, Godezo, Bernerus, Godescalcus, Humbertus archidiaconi. Ex laicis: comes Emmo, Otto, podefridus, Lambertus, Reginardus, Humbertus, Wigmannus, comes Unrüch, Heremannus, Warnerus, ■et quicumque synodo interfuere, tam clerici quam laici. Actum est hoe anno incarnationis Domini MLVII, indictione X. Ego Franco cancellarius recognovi. Data III Kal. Novembris, in ecclesia sancte Marie. NS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom, No. 65. a) HS. vidilicet. — b) Eene opene ruimte in ons HS. 1) Welk goed hier bedoeld wordt, blijkt niet. Misschien is bedoeld De Lind, "waar in 1331 bedijkt werd, doch naar het schijnt //«'dijkt. justitiae censura finiri oportere, doceatur. Huius ergo negocii decisionem per te studiose et impigre volumus adimpleri, et, litteris inditam, nobis quam citius poteris, notificari. Data Romae III Nonas Martias, indictione XIII. HS. Reg. Vatic. lib. II 58. Afgedrukt naar Jaffé, Monumenta Gregoriana. bh. 178 No. 58. (1075-1081 ) Gravin Adelheit, dochter van graaf Everhard en echtgenoote van Hendrik, schenkt aan de St. Maartenskerk te Utrecht en aan bisschop Koenraad het landgoed Orden, en ontvangt het in beneficium terug en daarbij in precarie de hoeven Weurd bij Ewijk en Wadenoien bij Tiel. /Vervalscht.) , ,. _ , , TT . . , . , A ...„„rirm van bisschop Koenraad; daar het 111 deze oorkonde ge- Het laar 1075 is het begin van de regeeung van ^ , = schonken goed Orden later eigendom van het kapittel van St. Marie is geweest, welke kerk in 1081 «esticht is, zoo hebben wij dit jaar als eihdtermijn aangenomen, waarvóór de oorkonde zal zijn opgesteld. Over de bedenkingen tegen de getuigenlijst der oorkonde zie: Pijnacker Hordijk, Bijdr. vad. gesch. 4e Reeks II blz. 20 Noot 7. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Sciant omnes Christifideles, tam futuri quam presentes, quod Adelheit comitissa, comitis Euerhardi filia, ob remedium anime. sue. ac manti su. Heinrici parentumque suorum, per manum Heremanm, quem ab imperatore advocatum acceperat, tradidit ecclesie. beati Martini in Traiecto super altare ipsius atque Conrado episcopo predium suum, Ortinam 1 nommatum, cum omnibus appendiciis, hoe est mancipiis, areis, edificiis, pratis, pascuis, terris cultis et incultis, silvis, venationibus, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, exitibus et reditibus, quesitis et inquirendis, et cum omni utilitate, que inde provenire potent; servientes autem, ad idem predium pertinentes, ibidem in presentia sua fecit jurare sancto Martino fidehtatem et episcopo Conrado, concessa eis lege, qualem habent mehores m tota familia sancti Martini servientes. Post hec statim datis mambus episcopo facta est ipsius atque predictum predium ab eo in beneficium recepit, dans ei XII denarios Tielensis monete, in signum quod idem predium jam non esset suum, sed ecclesie proprium; interposita est autem conditio huiusmodi, ut nulh episcoporum umquam liceat idem predium alicui dare in beneficium. Domnus vero Conradus episcopus comitisse. dedit in precariam duas curtes, Verdam2 scilicet in Batue, juxta Awich3 sitam, et Waticam \ prope Tielam positam, cum omni utilitate, qua ipse antea ibi usus fuerat, et cum domo lapidea; IIII prebendas Traiecti apud sanctum Martinum, sanctum Bonifacium, sanctum Petrum, sanctum Johannem, ita ne subtrahantur ei, sive presens sive absens fuerit; ipsa vero comitissa tres libras denanorum, quas censuales in Ortina solvunt, ad predicta monasteria singulis annis fratribus dari constituit. Cui si quis episcoporum de his, que concessa sunt, aliquid abstulerit, potestatem habeat ipsa recipere sua. I) Onder Ortina wordt gewoonlijk verstaan Orten bij 's Hertogenbosch; doch deze ™rkond« past niet goed in de toestanden aldaar. (Zie Bondam, Ortensche verwikkelingen, blz. n vlg.) Bedoeld is het gehucht Orden bij Apeldoorn, waar de door bisschop Koenraad te Utrecht gestichte St. Mariakerk goederen bezat. — 2) Weurd. — 3) Ewijk. — 4) Wadenoien? His omnibus absque omni contradictione peractis, episcopus banno interdixit, ne quis sive de bonis qcclesie. a comitissa traditis, sive de his, que. comitisse. concesserat, se intromitteret ac violenter in suos usus redigeret. Quicumque vero hoe presumeret, banno suo subjaceret atque omnipotentis Dei et sanctorum omnium contra se iram sentiret. Ut autem omnia firma et inviolata permaneant, interfuere testes idonei: Rogerus de Malsena, Heremannus de Merehem, Theodricus de Herlar et filius eius Poppo, Heimericus de Mera, Gerung de Asspera, Johannes de Impla, Winimarus et frater eius Adelardus, filii Adalardi, Rotgerus de Drutena, Albero de Batenburg, Theodricus de Batenburg, Albertus de Essuic, Theodricus frater eius, Lambertus de Isendra, Werenbertus de Oia, Giselbertus de Medela, Hatbertus de Buxtem, Rodulfus de Batenburg, Willelmus de Flagence, Snellardus de Gamerthe, Hamulgerus de Riswic. J7S. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom Aro. 70. H°. «34. (1076 c. Januari 24.) Bisschop Willem van Utrecht onderschrijft mede de verklaring, waarin het concilie te Worms aan paus Gregorius VII de gehoorzaamheid opzegt. Sigifridus Mogontinus archiepiscopus, Udo Treverensis archiepiscopus, Willehelmus Traiectensis episcopus, Herimannus Metensis episcopus, Hein- 'c ricus Leodiensis episcopus, Ricbertus Verdonensis episcopus, Bibo Tullensis episcopus, Hozemannus Spirensis episcopus, Burchardus Halberstadensis episcopus, Wernherus Strasburgensis episcopus, Burchardus Basiliensis episcopus, Otto Constantiensis episcopus, Adalbero Wirciburgensis episcopus, Rotbertus Babenbergensis episcopus, Otto Ratisppnensis episcopus, Ellinardus u Frisingensis episcopus, Odalricus Eistetensis episcopus, Fridericus Monasteriensis episcopus, Eilbertus Mindensis episcopus, Hezil Hiltinisheimensis episcopus, Benno Oseneburgensis episcopus, Eppo Neapolitanus episcopus, Imadus Paderbrunnensis episcopus, Tiedo Brandaneburgensis episcopus, Burchardus Losannensis episcopus, Bruno Veronensis episcopus Hildebrando fratri. Cum primum ecclesiae gubernaculum invasisses — etsi bene nobis cognitum esset, quam illicitam et nefariam rem contra jus et fas familiari tibi arrogantia praesumpsisses — dissimulanda tarnen dispensatoria quadam taciturnitate tam viciosa introitus tui exordia putavimus; sperantes videlicet tam criminosa principia consequentis re.giminis tui probitate et industria emendanda et aliquatenus oblitteranda. Verum nunc, ut lamentabilis universalis ecclesie status clamat et deplorat, malis initiis tuis peiores actionum decretorumque tuorum progressus infelici tenore et pertinatia respondent. Cum enim dominus et redemptor noster pacis et caritatis bonum quasi singularem fidelibus suis caracterem impresserit — cuius rei testimonia plura extant, quam ut epistolari brevitate comprehendi valeant — tu e contrario, dum profanis studes novitatibus, dum magis amplo quam bono nomine delectaris, dum inaudita elatione distenderis, velut quidam signifer scismatis, omnia membra ecclesiae, quae secundum apostolum quietam et tranquillam vitam ante hec tua tempora agebant, superba crudelitate crudelique superbia lacerasti, flammasque discordiae in Romana ecclesia diris factionibus excitasti, quas per omnes ecclesias Ytaliae, Germaniae, Galliae et Hyspaniae furiali dementia sparsisti. Sublata enim, quantum in te fuit, omni potestate ab episcopis - que eis divinitus per gratiam Spiritus sancti, qui maxime m ordinationibus 7 operatur, collata esse dinoscitur - omnique rerum ecclesiasticarum ammimstracione plebeio furori per te attributa; dum nemo jam ahcui episcopus aut presbiter est, nisi qui hoe indignissima assentatione a fastu tuo emendicavit; omnem apostolicae institutionis vigorem illamque pulchernmam membrorum Christi distributionem, quam doctor gentium totiens commendat et inculcat, miserabili confusione miscuisti. Sicque per hec tua gloriosa decreta, quod sine lacrimis diei non potest, Christi fere nomen pernt. Quis autem illud pro indignitate rei non stupeat, quod novam quandam indebitamque potentiam tibi usurpando arrogas, ut debita universae fraternitati jura destruas? Asseris enim: cuiuscunque nostrum parrochiam aliquod dehetum vel sola fama ad te perveniat, ultra jam non habere quemquam nostrum aliquam potestatem vel ligandi eum vel solvendi praeter te solum aut eum, quem tu specialiter ad hoe delegeris. Que sententia quam omnem insamam excedat, quis in sacris litteris eruditus non videat? Ouia ergo, per hos aliosque praesumptionum tuarum spiritus ecclesiam 1 Dei tam graviter periclitantem immo Tere pessumdatam diutius tolerare, omni malo deterius judicavimus; placuit, ut communi omnium nostrum consilio tibi, quod actenus tacuimus, innotescat: quam ob rem nee modo nossis nee umquam potueris sedi apostolicae praeesse. Tu ipse bonae memoriae H(einrico) imperatori te ipsum corporali sacramento obstrinxisti: quod nunquam, vivente ipso imperatore aut filio eius glorioso domino nostro rege, qui modo summae rerum praeest, papatum aut iDse susciperes aut alium, quantum in te esset, suscipere paterëns absque assensu et laudamento vel patris, dum viveret, et filii, dum et ipse viveret. Atque huius sacramenti sunt hodie testes plerique episcopi, qui $ hoe tune et oculis suis videre et auribus audiere. Illud etiam recordare: quomodo tu ipse, aliquos ex cardinalibus cum ambitio papatus titillaret, ad tollendam emulationem — hac occasione et condicione, ut ipsi hoe idem facerent — sacramento te obligasti, quod nunquam papatum habiturus esses. Utraque hec sacramenta quam sancte : quam caute observaveris, tu ipse videris. Preterea, cum tempore Nicolai papae synodus celebraretur, in qua CXXV episcopi consederant, sub anathemate hoe statutum et decretum est: ut nullus umquam papa fieret, nisi per electionem cardinalium et approbationem populi et per consensum et auctoritatem regis. Atque huius consiln seu decreti tu ipse auctor et persuasor subsj:riptorque fuisti. Qui etiam quasi fetore quodam gravissimi scandali totam ecclesiam replesti de. convictu et cohabitatione alienae mulieris, familiarion quam necesse sit, in qua re verecundia nostra magis quam causa laborat. Quamvis hec generalis querela ubique personuerit: omnia judicia, omnia decreta per h feminas in sede apostolica actitari, denique per feminas totius orbis et ecclesiae jura amministrari. Nam de injuriis et contumeliis episcoporum, quos fornicarios et filios W. 8»». 1080. Koning Hendrik IV schenkt, op verzoek van zijne gemalin Bertha, bisschop Koenraad en hertog Diederik, aan zijn getrouwen ' Sig eb er t het dorp Wadgassen. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia quartus rex. Notum sit omnibus fidelibus tam presentibus quam futuris, qualiter nos interventu dilectissime conjugis nostre Berthe, rogatuque fidelis nostri Cunradi Traiectensis sedis episcopi, et ducis Theoderici ceterorumque fidelium, nostrorum, cuidam nostro fideli nomine Sigeberto villam nomine Wadegozingen', sitam in pago Sargauue et in comitatu eiusdem Sigeberti, cum omnibus appendiciis, hoe est utriusque sexus mancipiis, areis, agns, pratis, edeficiis, pascuis, terris cultis et incultis, aquis aquarumque decursibus, molis, rn^ïendmis, piscationibus, silvis, venationibus, exitibus et reditibus, viis et invns, . quesitis et mquirendis, cum omni utilitate, que ullo modo inde provenire poterit, in proprium tradidimus, ea videlicet ratione, ut idem Sigebertus de predicto predio liberam deinceps habeat potestatem possidendi, tradendi, commutandi, precariandi, vendendi vel quicquid sibi inde placuerit faciendi. Et ut hec nostre traditionis auctoritas stabiüs et inconvulsa omni evo permaneat, hanc cartam inde conscriptam manu propria, ut infra videtur, roborantes, sigilli nostri impressione jussimus insigniri. Signum domni Heinrici quarti regis. Gebehardus episcopus et cancellarius recognovit. Anno dominice incarnationis MLXXX, indictione III. Data anno autem i ordinationis domni Heinrici quarti regis XXVII, regni vero XXVI. Actum Moguntie in Christi nomine feliciter, amen. HS. Afschrift uit de \8dc eeuw, in het Staatsarchief te Coblenz, Kloster Wadgassen. Afgedrukt naar Beyer, Mittelrhein. UB. I bh. 434 No. 377. w. s to (c. 1080.) De scholaster Bernard schrijft aan bisschop Koenraad over de uitlegging, die hij gegeven heeft van een werk van Theodulus. Martène en Durand, t. a. p. dateeren den brief op omstreeks 1080. Dilectissimo :domino suo sacerdoti Traiectensis sedis episcopo Conrado suorum minimus clericorum Bernardus. Gregem, sibi a Domino commissum, sic pascere, ut a summo pastore Christo mereatur audire: Euge, servev bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa constitueris. Lecturus aliquando Theodulum pueris, quibus docendis doctorem docen quam docere aptiorem praefecistis, primum quidem in his, quae extra quaeri solent, dehinc in historiarum fabularumque mysteriis eos coepi rudis rudes erudire, quae cum vellemus nee valeremus, ego quidem satis dicere, illi vero retinere, cupientes ipsi doceri, docere cupientem me rogaverunt, ut quibus et de quibus colloquendo satisfacere non poteram, eis et de his scribendo satisfacerem. His ego cum multas, nee calvas, tum ex rei difficultate, tum ex ingenioli mei tarditate occasiones 'praetenderem, ut excusatus abirem, huic quae vel sola, et si non potuit tarnen sufïicere 1) Wadgassen. Oorkondenboek Sticht. 28 debuit, potissimum innitebar, quod praesunntijmi, non rationi ascriberetur, si quae summi doctores discutere vel non valuerant vel noluerant, ea ego omnium minimus attentarem. Illi nihilominus instare, et licet pueri, non pueriliter tarnen causas causis opponere, meas quidem, quoad poterant et audebant, enervantes, suas autem quibus valebant rationibus robo- •■ rantes. Asserebant enim levius mihi esse semel scribere, quam dicere; sibi vero utilius legere, quam audire, tum quia non valerent tot tantaque simul memoriae mandare, tum quia non auderent me, si aliquid eos subterfugisset, percontando inquietare. Ad hoe illud addebant, quod dicta paucis et his praesentibus ad tempus, scripta vero multis absentibus et praesentibus, et semper prodesse poterant, eo quod voces prolatae esse desisterent, litterae vero non modo manerent, sed et voces fugitivas reducerent, caducas sustentarent. Hanc ad rem comprobandam mihi testem trahebant, meo me jugulantes gladio, qui de eodem idem eis dixeram duobus hisce versiculis: Index est animus rerum vox, littera vocis. Haec docet, haec dicit; haec manet, illa perit. His ergo animo tactus, nee tarnen omnino subactus, coepi mecum tacitus perquirere, perquirens attendere, attendens perpendere quis essem, qui essent, quid esset, qui petebar, qui petebant, quid petebatur, et inveniebam quidem rem multum esse arduam, sed meae professioni non indebitam: illos quoque digna se petere, sed me dare non posse. Rursus igitur coepi negare, rursus illi rogando pulsare, ut, si non propter justitiam, saltem propter eorum importunitatem surgeremus ad peragendum quod petebant. Quid multis moror? non prius cessaverunt, quam me fatuum infatuaverunt, si fatuum est infatuare volentem nee valentem benefacere ad melius provocare. Primum itaque quicquid in librorum principiis moderni et antiqui requirenda censent, proposui et exposui, deinde Theodoli eglogam ad litteram et allegorice et plerisque in locis moraliter explanavi. Novissime vero dictionum quoque naturam pueris pueriliter aperui; quod factum nonnullos peiorem in partem accepturos non dubito, qui utilibus aliorum laboribus inertiae nomen imponunt, laudibusque bonorum livoris nebulam praetendunt, parati omnia destruere, non volentes, immo nescientes quicquam componere. Vobis ergo, pater piissime, religionis assertor, et decus ecclesiae, hunc librum devovi, devotum transmisi, quatenus vestro judicio examinatus, vestraque auctoritate suffultus, laudetur, vigeat, placeat, relegatur, ametur. Vale. Afgedrukt naar Martène et Durand, Amflissima collectio. I kol. 512, met de bijvoeging: Ex ms. Hardenhousano. n°. «41. (1080, vóór Mei 25.) Bisschop Koenraad dankt bisschop Udo van Hildesheim voor diens houding tegenover markgraaf Ecbert van Brunswijk, en verzoekt om bepaling van tijd en plaats voor eene samenkomst. Voor de dateering zie : Meyer von Knonau, Jahrbücher des Deutschen Reichs unter Heinrich IV und Heinrich V, deel III blz. 69 noot, en blz. 278 noot, waardoor de dateering weer eenigszins onzeker wordt. U(doni) venerabili episcopo C(uonradus) Domini gratia, quod est in eadem sancta spe dilectionem cum fidei devotione. "Ex literis tuis jam certior de tua fide, primum de omnibus charitati tuae gratias ago, quia verbis meae legationis satis respondisti pro voto, precipue quod marchio E(cbertus) in sua spe frustrabatur, dum te frustra dando et pollicendo in meam, ut ait, controversiam sollicitare nitebatur. Quod autem, sicut mandasti, omnes vos inquietat ad meam oppressionem et, nisi acquiescatis, suam vobis minatur subtrahere fidelitatem, hinc 3 certe est, quia jam affectavit sibi viam et accessum ad gratiam domini nostri regis et, quod postea domino volente non potest, si in hanc partem concessent, per Saxones, si posset, prius mihi nocere et insidiari festinat. Unde non juste arguens vel penculum ' times a vicinis, si sui causa mihi nocere ahquatenus distulens. Desideratissimamb mutuae vestrae dilectioms salutationem ad presens compellor differre, quia rediens de Fresia hanc tuam legationem suscepi Groningec, in ipso itinere quod cepi Magontiam, ubi principes regni condixerant in festum S. Margarethae. Inde cum primum divina dementia nos reduxerit, et locus et tempus colloqmi nostri in tuo arbitno sit. Tua saltem discretio locum nobis provideat, ubi, sicut dixisti, facie ad faciem ore ad os viva voce secreta cordium tutis deponantur aunbus et hostmm msidias declmare nobis liceat. Ego certe in reformandam fidem operam dabo et hanc minime exigo, quia voluntariam a te non extortam spe.ro. Jam sopitum vestrae dilectionis ignem domini pietas resuscitet in scmtillas, ut fomentis sanctae charitatis alterutrum nutritus quandoque latius surgat in flammas. Vale. Afgedrukt naar Janicke, Urkundenlmch des Hochstifts Hildesheun. I bh. 137 No. .43. W. 84». 1080 Juni 25. Bisschop Koenraad onderschrijft de besluiten der vergadering van koning Hendrik IV en dertig bisschoppen te Brixen, waar paus Gregorius VII afgezet wordt. Anno dominicae incarnationis millesimo octogesimo, mediante serenissimo rege Heinrico d quarto, anno regni eius XXVI e, VII Kalend. Iulii fena quinta, indictione III, cum apud Brixinam Noncam tngmta episcoporum conventus necnon et optimatum exercitus non solum Italiae sed et Germaniae jussu regio congregaretur, Henricus Dei gratia rex subscripsi. Ego Conradus Traiectensis episcopus subscripsi HSS.: Codex 398 (Jus ca». 45) in de Keizerlijke bibliotheek te Weenen (A), Jol. 73. - Codex 283 tn de bibliotheek van het klooster Zwetll (B), bh. 132. - Codex epislolaris in de koninklijke bibliotheek te Hannovcr XI. 671, uit de l6de eeuw (C) fol. 50, waarin uitsluitend de onderteekemngen der bisschoppen zijn bewaard. Afgedrukt naar M.G., Constit. et Acta. I bh. U8 Nd. 70. (1081.) Bisschop Koenraad schrijft aan bisschop Rupert van Bamberg over het door hem gestilde oproer der Bambergers en brengt hem dank voor de zending van een bouwmeester voor den bouw van zijn winterhuis. Voor de dateering zie: Jaffé, a. h. w. blz. I37 Noot I: beide bisschoppen waren in Februari 1081 te zamen in Saksen. R(uperto) dilectissimo confratri et coepiscopo C(onradus) suus, in dilectione quicquid jocundius, in oratione et servitio quicquid devotius. a) HS. huic. - b) HS. desiderantissimam. - c) HS. Groninne. d) A en B: H. C: Henrico.e) A en B: XXIII. Ogerius Hyporegiensis pontifex, cancellarius egregius, simulque Henricus i * - ; Traiectensis episcopus nostram adivere clementiam, 'Anno dominicae incarnationis millesimo nonagesimo, indictione XIII. Actum est apud castrum Rivalte VI Kal. Iulii. In Dei nomine feliciter, amen. «gedrukt naar Bókmer, Acta Imperii selecta f^o) bh. 63 No. 68, die gevolgd heeft de drukken 71 Orsato, Nistoria di Padova (Pad. .678) bl, a55 (4), - Don* dal Orologio ^tasioni ofra Vistria ecclesiastica di Padova (Pad. iSoz) diss. 4 bl, 2, (B), beulen uil het kafitlel-archief. m°. sa*. 1093 Bisschop Koenraad verklaart ongedaan te maken hetgeen zijn voorganger bisschop Willem tegen de beschikkingen van bisschop Bernold heeft gedaan, en geeft de kerk te Zwolle aan het kapittel van Deventer terug. (Onecht.) Thematische Studiën, hfdst. III blz. 184 vlg. Over de onechtheid zie: Tenhaeff, Diplomatiscne oiim o ■ In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Notum sit Christi fidelibus, tam futuris quam praesentibus, quod Bernoldus Traiectensis episcopus, ecclesiam in Swolle, quam ex dono ipsius habuit Theodoricus praepositus, fratribus in Daventna deditea conditione, ut vdem praepositus in vita sua teneret, singulis annis hbram Daventnensium denariorum fratribus inde persolvens, et post ipsius decessum m proprietatem lo et usum fratrum tota vemret. Mortuo autem Bernoldo episcopo ac Theodonco praeposito Wilhelmus episcopus non ita ut antecessor eius Bernoldus ordinaverat, esse permisit, sed eandem ecclesiam Ancelmo Traiectensi praeposito dedit. Ego vero Coenradus Dei gratia episcopus, quod sum, defuncto Ancelmo praeposito, sententiam Bernoldi praesuhs secutus, propter donum, quod fratribus inde prius fecerat et pro remedio animae Wilhelmi episcopi, qui ipse eis abstulerat, fratribus illam cum toto usu in perpetuum possidendam restitui et tradidi praeter circatum et oblationem, quam solvunt episcopo, tam liberam et absolutam, ut neque praepositus eorum neque persona omnino aliqua de illa proprietatem habeat, nisi soh fratres eo tenore ut amplius in anniversario meo memoriam meam faciant communi vigilia et miSSEt ut huius mei traditionis auctoritas stabilis semper et inconvulsa permaneat, hanc cartam scribi et sigilli mei impressione roboran praecepi. Testes: Clerici Godebaldus praepositus sancti Johanms, Netzelo came-■ rarius, Thideboldo decanus, Chicbertus, Popo, Godeschalcus Radolpnus Bibrandus, Hildeghenus, johannes. Laici: Ghisebertus de Holland Volckerus de Tonard, Bernhardus de Buchorst, Arnofus et Riqmnus de Malberane, - Eybertus de Herche, Ludolfus de Zelnaten, Meynso comes de Fresia fcngei bertus, Witzelo, Eyzo, Udetricus, Rothencus, Watzo, Altardus, Engno. Actum est hoe anno dominicae incarnationis millesimo nonagesimo tertio, indictione octava, regnante Henrico quarto imperatore. lfrm,Miusr Afgedrukt naar Dumbar, Hel Kerkelijk en Werelllijk Deventer. I bh. 34* f-* vermeldtnê van herkomst). i) Lees: Coniadus. 1094. Bisschop Koenraad schenkt de kerk te Schoort met vier bijbehoorende kapellen aan het kapittel van St. Jan te Utrecht. .f. In nomine sancte- et individue. Trinitatis et gloriose. semperque virginis genitricis Dei Marie. et beati Johannis babtiste. et precursoris Domini et omnium sanctorum. Notum sit omnibus Christi fidelibus tam futuris quam presentibus, qualiter ego Cuonradus Traiectensis sedis epyscopus pro remedio anime. mee beato Johanni et canonicis eius in Traiecto ecclesiam Scorla 1 cum IIII appendiciis capellis concessi et in perpetuum possidendam tradidi; ut fructus eius ad necessarium vestimentorum usum habeant. De quatuor capellis illis una, Berga 2 scilicet, matri ecclesie vicina est, tres alie Sudrekercha, Bernardeskercha, Aldenkercha ultra aquam Richara 3 site sunt in villa Scorlewalth4. Dimisi autem eis omnino liberam a circatu, a censu et ab omni epyscopali debito quod prius solvebat; tantum ad honorem Dei et synodalis justitie executionem archidiacono suum detur servitium. Et ut hujus mee traditionis auctoritas stabilis semper et inconvulsa permaneat, hanc cartam fieri et sigilli mei impressione roborari precepi. Si quis autem eandem ecclesiam a predictis fratribus umquam alienare vel ex his, que concessi, aliquid diminuere temptaverit, Dei omnipotentis ira maneat super eum, et odio et maledictione dignus non gaudeat neque proficiat in suis operibus. Testes affuerunt idonei, clerici: Godeboldus prepositus. Luitbertus prepositus. Engelbertus prepositus. Lambertus prepositus. Tietbertus. Poppo. Ruodolfus. Laici: Wilelmus advocatus. Gerardus comes de Mogontia. Wichardus comes. Gisebertus et frater eius Albero et multi alii. Actum est hoe anno dominice incarnationis MXCIIII, indictione II, regnante quarto Heinrico imperatore, anno regni eius XXXVIII, imperii X, episcopatus domni Cuonradi XVIII. HS. Oorspr. in het archief van het kapittel van St. Jan in het Rijksarchief in Utrecht. Met opgedrukt zegel in witte was. m°. »a». (1099—1109.) De kloosterling Ellenhard, die zijne prebende m het kapittel ten Dom te Utrecht verlaten heeft, deelt aan zijne gewezen medebroeders de redenen mede, waarom hij den kloosterstaat omhelsd heeft. De dateering is aangenomen, omdat deze brief drie jaren vroeger geschreven is dan de onder de No. 262-268 opgenomen stukken, die tusschen 1102 en 1112 geplaatst moeten worden. Dominis ac fratribus suis universis E(llenhardus), humilis peccator, pacem et salutem in Domino. Audivimus, fratres et domini mei, aliquos ex vobis nostro discessu moveri, eo quod, puerili inconstantia ducti, nostra reliquisse videamur. Et quasi condolentes vanitati nostrae, vultis et optatis, ut redeamus et nostra 1) Schoor]. — 2) Bergen. — 3) De Rekere. — 4) Onbekend. recipiamus. Voluntas quidem vestra in omni bono adimpleatur; sed ut haec perficiatur, mihi profecto non expedit. Cum enim secundum professionem clerici hereditas nostra Dominus et nos deberemusa esse Domini, pro me dico: Nichil de sorte clerici praeter nomen et habitum retinentes, indigne locum inter vos, velut infructuosa arbor, et terram occupavimus; sed et, quod gravius est, vias nestras in omnibus corrupimus, voluptates nostras et delectationes carnis, me miserum, abhominabiliter secuti sumus; et in his omnibus nulla nobis ecclesiasticae censurae succurrit districtio, sed amplius multiplicabatur in dies errons nostri miseranda confusio. De linimentis etiam et fomentis quorundam a quibus perversitas nostra non redarguebatur sed laudabatur, venenum illud in me o-rassabatur, non auferebatur; et tanto exiciabilius nobis inflicta sunt vulnera, quanto quorundam consensu obcecati ipsa nostra non vidimus pencula. Et nunc fratres, vix sero miseriam nostram adtendentes, omnia rehnquere et pauperes pauperem Christum sequi destinavimus; et° ut votum nostrum Dominus impleat, benignissimum omnium largitorem queso orate. Praebendam nostram et locum nostrum, cuius nullum fructum fecimus, aln utilion et meliori, facienti fructus eius, locate. Vellemus quidem inter vos mehons conversacionis cursum arripere; sed in quam difficili loco c res posita nobis foret, non ignorabamus. Ipsi enim scitis, quanta nobis impedimenta occurrerent: primum fragilitas nostra et omnium rerum, quae alhcere et ad perniciem trahere possent, cottidie ante oculos subjectio; dehinc labia imqua et lingua dolosa. ..... Ouod autem vobis nescientibus recessimus, ne tementati imputetis, quia impedimentum nobis fieri timuimus, si animi nostri mtentionem ut erat denudaremus. Ne, queso fratres, fugam et inobed.entiam appellet.s, quod ad Deum confugimus et Deo obedivimus; quia, ut pace vestra dixenm, magis eligimusd quadam quasi imagine inobedient.ae ad caelum conscendere, quam affectata et simulata obedientia ad infernum pröperare. Ne queso, inquam, vera rerum vocabula transmutetis, ne illam propheticam incidatis sententiam: „Ve vobis, qui dicitis tenebras lucem et lucem tenebras, qui malum dicitis bonum et bonum malum." Ne vero juventutis nostrae inconstantiam causemini neque seculan sensu sapient.am interpretemmi stulticam: speramus in eo perseverare, per quem et accepimus mcipere. Kt qu, potest de lapidibus e filios Abrahae suscitare, potens est et f nos ad consummationem boni operis perducere. Concinit enim in aunbus nostris illud organum Spiritus sancti, dulcissimam melodiam, et confortati sumus. Bonum, inquit, opus nobis sit in voluntate, et misericordia Domini ent in perfectione. Kt quis est, fratres, etiam inter sanctos ita virtute praeemmentissimus e, ut incunctanter et inrefragabiliter intelligat, quo fine cursum certamims compleat. Ista securitas non est praesentis corruptionis, sed illius futurae inmortalitatis, cum hoe corruptibile induerit incorruptionem et mortale hoe absorbebitur a gloria. . , Audivimus etiam, fratres, quod fratrem nostrum domnum M(egingoturn) de hac re suspectum habeatis, quasi cupiditate et aviditate rerum et eccle- a) C debemus. - b) Ontbreekt in A en B. - c) Ontbreekt in A en, B. - d) A elegimus. e) In de HSS. volgt hierop: istis. - f) Ontbreekt in C. - g) De tekst van Jaffé heeft praemmenhssimns. Oorkondenboek Sticht. siarum nostrarum ductus, nos ad hoe incitaverit. Credite nobis, non est ita. Cum enim intellexisset intentionem nostram, primum rennuita, contradixit, multa nobis, que nos retraherent, proposuit; sed cum inconcussam propositi nostri firmitudinem percepisset, respectu Dei tactus et monitus, occidere me retinendo noluit, quem salvare vel tacendo potuit; prodere nos noluit, impedire nos noluit b, spiritum in nobis extinguere noluit. Benedictus Deus in omnibus. Fratres karissimi, nolite exacerbare spiritum eius aut quicquam illi imponere; non enim ab homine aut per hominem, sed per revelationem Jesu Christi gratiam istam suscepimus. Valete et orate pro me. HSS.: Codex 398 (Jus can. 45,1 in de Keizerlijke bibliotheek te Weenen (A) fol. 132 vs. — Codex 283 in de bibliotheek van het klooster Zwettl (B) blz. 292. — Codex latinus 4594 in de Koninklijke bibliotheek te München (C) fol. 42, met opschrift: Littere fratris recenter conversi de conversione sua. Afgedrukt naar: Jaffé, Bibliotheca rerum Germanicarum. V blz. 380. w. s«o. 1101 {vóór September 24). Bisschop Burchard schenkt aan de thesaurie der St. Mariakerk te Utrecht de kerk van Erichem. De 9e indictie loopt tot 24 September. In nomine Domini Jhesu Christi et in nomine pie matris eius. (Notum sit)c universis fidelibus, presentibus et futuris, quod ego Burchardus, Dei misericordia Traiectensis episcopus, ecclesiam de Herenkem 1 dedi beate Marie ad custodiam ecclesie novi operis, quam predecessor meus felicis memorie Conrardus episcopus fundaverat. Ut autem commodior sit custodi ipsa ecclesia et per hoe gratior sanctis elemosina mea, dimisi eam a circatu, ab oblatis, ab omni denique reditu liberam, excepto servicio prepositi, quod ipse custos persolvet. Quod ut ratum maneat, jussi per hanc cartulam memorie commendari et eam meo sigillo signari. Actum est hoe anno ab incarnacione Domini MC primo, indiccione nona, sub Henrico imperatore, Henrico filio eius rege, sub testimonio Christi et ecclesie. Qui hoe infringere temptaverit iram summi pontificis incurrat, nee matrem eius propiciam inveniat. HS. Liber pilosits blz. 477 in het archief van St. Maria in het Rijksarchief in Utrecht. rl°. «61. 1101. Bisschop Burchard schenkt aan het kapittel van St. Jan te Utrecht de kerk Thiedradeskerke. Deze dateeringselementen komen niet overeen. Het 45ste jaar van koning Hendrik V loopt tot 5 October 1101, zijn 17e keizersjaar tot 31 Maart van dat jaar, terwijl het 2de bisschopsjaar eerst 30 Mei 1101 ingaat. De beide laatste dateeringselementen zijn dus onvereenigbaar. .f. In nomine sancte et individue Trinitatis et gloriose semperque virginis Marie et beati Johannis Babtiste et precursoris Domini et omnium sanctorum. a) C renuit. — b) A voluit. — c) Ontbreekt in het HS. 1) Erichem in de Betuwe, waar de thesaurie der St. Maria-kerk ook in lateren tijd tienden bezat. — Notum sit omnibus Christianis, tam futuri temporis quam presentis, quod ego Burchardus, Traiectensis sedis episcopus, pro remedio anime. mee. sancto Johanni et canonicis eius dedi ecclesiam Thiedradeskerken *, sitam juxta Duble 2, cum decima et omni utilitate, que ad eam pertinet. Concessi autem eam esse liberam a censu et a circatu; tantum denarii, quos oblationes vocant, inde solvantur, et ad exsecutionem sinodalis justicie preposito suum servitium detur. Et ut istud fïrmum permaneat, hanc kartam fieri precepi et inpressione sigilli mei stabiliri. Si quis hoe irritum facere voluerit, et a fratribus istis hanc ecclesiam alienare voluerit, ira Dei maneat super eum, et anathematizatus omnibus Christianis sit, sicut ethnicus et publicanus. Huius rei testes sunt. Clerici: Rodulfus prepositus, Herimannus prepositus, Othelricus prepositus, Focco prepositus, Lambertus magister, Albertus, Liudhardus, Radolfus, Blidgerus. Laici: Florentius comes de Hollant, Heinricus de Kuc, Herimannus de Merehem, Wichardus comes, Dodo de Furholt, Costetin filius Ionis (sic!), Arnoldus et multi alii. Actum est hoe anno dominice incarnationis MCI, indictione VIIII, regnante IIII Heinrico imperatore, anno regni eius XLV, imperii XVII, episcopatus domni Burchardi anno II. HS. Oorspr. in het archief van St. fan in het Rijksarchief in Utrecht. W. ««« (1102-1112.) De kanunnik ten Dom Meingot5 houdt in het kapittel van den Dom eene rede over het feit, dat vele Utrechtsche kanunniken hunne prebenden veriaten en in een klooster van de Regulieren-orde gaan a. Aartsbisschop Bruno van Trier, die in deze stukken vermeld wordt, is gewijd in 1102. Rodulfus, die ook in enkele van deze stukken genoemd wordt, was Domproost van nol tot 1112. De faciendis et reddendis votis sanctarum scripturarum tradicione didicimus, ut in etate tantum rationabili fiant et cum ex potestate propria voventis et arbitrii libertate prodeant; nemo quidem ad vovendum precepto cogitur, sed tantum post pollicitationem omni genere ad reddendum compellitur. Unde Moyses in Deutronomio: „Cum votum voveris domino Deo tuo, non tardabis reddere, quia requiret illud dominus Deus tuus. Si nolueris polliceri, absque peccato eris. Quod autem semel egressum est de labiis tuis, observabis et facies sicut promisisti domino Deo tuo, et propria voluntate et corde locutus es". Et Psalmista: „Vovete," inquit, „et reddite domino Deo vestro, omnes qui in circuitu eius offertis munera, ternbili et ei, qui aufert spiritum principum, terribili apud reges terre". Terribili et ternbili repetit, ut inculcatus ille magnificus terror auferentis spiritum principum apud reges terre constantem animum ea lege astringat, quam ipse sibi vovendo sanccivit, et eo sponsionis vinculo detineat, quod sibi ipsi pollicendo annexuit. Votorum autem omnium ille finis est, ut quicquid Deo vovemus ad a) Het opschrift van dit jtuk luidt in het handschrift: Oratio Mengoti in convinctu fratrum. 1) Deze kerk lag vermoedelijk bij Heerjansdam (zie: S. Muller Hz., Bronnen voor de Kerkel. rechtspraak in het bisdom Utrecht. II blz. 247). - 2) De Dubbel in de Zuidhollandsche waard. 3) Meingot wordt het eerst als Domproost vermeld in 1118; hij stierf in 1131. salutem aliquo pacto pertineat; alioquin nee vota diei possunt, nisi ad beatitudinem illam, velut ad destinatum finem aliquatenus referri valeant. Cum igitur omnia, que vovemus et facimus, ad mundiciam cordis, qua sola ad visionem Dei, que salus est anime., pertingitur, referre debeamus, ea tarnen in votis est differentia, quod destinato firiï alia propinquiora sunt quam alia, f et illa jure perfectiora creduntur, quibus expedicius et plenius mundiciam cordis assequi valeamus. Hinc provenit, ut si debitum ordinem in votis' observemus, nulla umquam in votis inesse possit contrarietas, in quibus omnibus aliquo modo eiusdem propositi est unitas, si tantum hunc ordinem teneamus, ut de minoribus ad maiora proficiamus, non de maioribus ad inferiora redeamus; christiane. vero anime. proficere, non deficere licet, cum alterum ad penam, alterum pertineat ad gloriam. Cum igitur inferius votum deseritur, et maius assumitur, infideliter asscribitur mendatio et inobedientie., quod pertinet ad consummationem veritatis et obediëntie; nee dicenda est minoris voti destructio, sed potius inferioris per superius integra et absoluta perfectio, sicut vetus lex, que rudibus et inchoantibus fuerat proposita, novi testamenti perfectione non est soluta, sed adimpleta testante Domino in Evangelio: „Non veni legem solvere sed adimplere". Et Paulus in Epistola sua: „Fratres, non arbitror me comprehendisse; sed persequor unum, obliviscens que retro sunt, et ad ea, que ante sunt, extendens meipsum;. sequor ad bravium superne. vocationis". Ubi ergo susceptione perfectioris vite a destinato mundi cordis fine non disceditur, immo propinquius acceditur, non magnopere a ad huiusmodi opus requirendam prelatorum credimus licentiam, que et requisita non debet abnui, et negata non potest nee debet constantis animi intentionem remorari. Unus est vero magister, cuius sententie, nullus prelatorum superordinare presumit, qui omnibus ad perfectionem tendentibus licentiam generaliter annuit dicens: „Si vis esse perfectus, vade et vende omnia que habes et da pauperibus, et veni sequere me". Et alibi: „Nisi quis renuntiaverit omnibus que possidet, non potest meus, id est perfectionis, esse discipulus". Discipulos quoque ad perfectionis sue. imitationem exortans: „Perfecti, inquit, estote, sicut et ego perfectus sum". Unde Jeronimus cuidam sanctum propositum arripere volenti exhortatoriam scribens epistolam, post multa, hac demum usus est sententia: „Cum ad apostolicam, inquit, tendis perfectionem, ut nichil habeas in hoe mundo, et omnia possideas cum Christo, nullam in via Domini estimare debes personam; sed quicquid tibi obstare metuis abicere, perfectoque odio odisse memineris, et si omnes, quos vel reverearis vel diligas, tibi hoe itinere exire volenti in ipso tuo limine ad te remorandum prostratos aspicias, felici contemptu per ipsa eorum colla transeas". Age ergo, si tantopere de non petita licentia ambigitur, non petita licentia suscepti propositi professionem evacuare vel potest, vel non potest. Si non potest evacuare, ratum esse debet, et deserere illud transgressio est. Ad transgressionem autem aliquem suscipere est transgressioni consensum prebere. Si vero non petita licentia propositum evacuare potest, irritum esse debet, quia irrationabiliter factum est, et prioris voti transgressio est dicenda. Transgressores autem voti ad propositum non solum revocari a) HS. mangnopere. commonendo, sed etiam, si opus est, ecclesiastica censura compellendo sanctarum scripturarum sanccit auctoritas. Revocentur ergo et redtre cogantur, qui sine licentia recesserunt a nobis: prepositus N. ad preposituras suas, prebendas et ecclesias \ dominus N. sancti Petri canonicus ad custodiam suam et prebendam, R. eiusdem ecclesie. canonicus ad prebendam suam*, dominus V. sancte Marie. ad prebendam suam3. Et in Leodicensi ecclesia aliisque ecclesiis plurimi, qui omnia sua pro Christo contempnentes et pauperes pauperem Christum sequentes, in tam perfecta et tam hcita rel^entiam requirere vel non opus esse vel etiam sibi non congruere digne judicarent. Ouod ergo de propriarum ecclesiarum desertoribus statutum est, ut alienum clericum nullus sine licentia episcopi suscipere presumat, pie inteligentibus liquido constare credimus de clericis in eiusdem propositi amm.n.stratione permanere volentibus esse dictum, quia ubi nullus spirituahs effectus, nulla perfectioris vite. sanctitas intervenit, non sine carnali et culpabih causa transmigratio talis fieri poterit. Cum igitur dicitur: „Transmigrare non licet determinandum est: „Non licet, nullis existentibus causis ; quia si digna causa intervenit, sine dubio licere confidemus. Quod vero sic determinandum sit, tum supiadicte. rationes et auctoritates cogunt, tum Gelasius papa WTIT ranJtnln rlecretorum suorum ostendit: „Quisquis, inquit, propnq ecclesie. desertor nullis existentibus causis ad alienam transeunaum putavem, reve.cn dorum canonum statuta non effugiet". Ecce Gelasius causam intervenire posse docuit; ipsam autem causam esse perfectioris vite. elect.onem magnus Leo papa in XXVI'° capitulo decretorum suorum expnmit: „Quisquis, inquit, ad perfectioris propositi professionem accessent, redire sine summo peccato non poterit. Quamvis vero inferior vita innocens esse possit, meliorem tarnen electionem deseruisse transgressio est". Magnus Gregorius in libro De cura pastorali: „Amonendi sunt cehbes, ut si temptationum procellas cum difficultate salutis tolerant, conjugii portum petant. Scnptum L,W .«f Melius est nubere auam uri." Sine culpa scilicet ad conjugium veniunt, si tarnen necdum meliora devoverint. Nam quisquis bonum mams subire proposuit, bonum minus illicitum fecit. Scnptum quippe est: „Nemo, mittens manum in aratrum et respiciens retro, aptus est regno Dei. Qui ergo fortiori studio intendit retro respicere convmcitur, si rehctis bonis amplioribus ad minima retorquetur". Augustinus autem conversionem suam latenter fuisse factam et absque divulgatione in libro Confessionum commendat, dicens: „Ouia propter nomen tuum, Domine, quod sanctificasti, per se etiam laudatores" ubique haberet votum et propositum nostrum, jactantie. simile videbatur, si velut de publica professione atque ante oculos omnium ita discederem, ut conversa in factum meum ora cunctorum intuentium esse voluenm, quod quasi appetissem magnus viuen . Sed ut jam omni dubitatione, immo perverse, interpretationi satis bat, ponamus ad perfectionem tendentibus sanctum propositum posse interdici, et omne quod voverint sine consensu presidentium irritum censen. Pro- I) De Domproost Lanzo of zijn (onbekende) opvolger N., die blijkbaar zijn post ver aten a en zonder verlof in een klooster gegaan was. - 2) De thesaurier N. en zekere kanunnik R. van het kapitte van St. Pieter te Utrecht, die hetzelfde gedaan hadden. - 3) Een kanunnik van het kapittel van St. Marie te Utrecht, die V. heette. tolice. perfectionis cum Ananyas et Saphyra accessissent, et de precio agri fraudantes aliquid sibi proprii extra communitatem reservassent, nova et inaudita pena multati sunt, scilicet ad verbum hominis, id est Petri, immo Spiritus sancti in homine., ceciderunt et exspiraverunt. Cum igitur beati Augustini canonicis nichil omnino constet licere proprietatis, quisquis nos et illos eandem habere regulam asserit, profecto nos apostatas et transgressores convincere veile videtur. Quodsi ita est, potius nobis ad illos transeundum quam illis ad nos esset redeundum. Si itaque frater predictus sub eius regule. professione transgressores, ut dicere videntur, deseruit, et penitenti corde cum confirmatione voti regularibus se sociavit, quisquis eum ad transgressionis peccatum redire permittit, sine dubio consentire convincitur, ut canis ad vomitum suum redeat et sus lota rursus in volutabrum luti sui recidat. Vestrum igitur est diligentissime considerare, ne quid tot et tantis auctoritatibus contrarium faciatis, presertim cum in tot Scripturarum locis votorum transgressio da(m)pnetur, adeo ut etiam ea, que quadam animi precipjtatione facta sunt, omnimodis tarnen impleta legantur, sicut de Gabaonitis legitur, qui cum filios Israël circumvenissent, quasi in medio eorum futuri non essent, ut ipsos federatos haberent, filii Israël non consulentes Dominum precipitanter eis juraverunt, qui postea tarnen fraude detectuni juramentum U solvere noluerunt, neque illis licuit. Quod ex hoe colligitur, quod postea, tempore David, cum fames valida tribus annis misset, et David Dominum consuleret, responsum est hoe illi, hoe esse propter Saul, qui quasi vicem filiorum Israël dolens, quod a Gabaonitis circumventi fuissent, Gabaonitarum sanguinem fuderat. Unde ad piaculum tanti sceleris septem de domo Saul illis traditi et patibulis affixi furorem Domini mitigaverunt. Sed et Jepte, cum quicquid sibi post victoriam domum revertenti primum e foribus domus sue. occurreret Domino in holocaustum offerre jurasset, unigenitam filiam primum occurrentem Domino obtulit. Quod autem ego quidem instantius et vehementius hec loquor, aliquem forsitan scandjaüzare potest, suspicantem quod non zelo justitie, sed timore illo faciam, quod bona predicti fratris, que in conversione illius suscepi, per restitutionem eius amittere timeam. Dominus novit intentiones hominum, et juxta Salomonem: „Homo videt in facie, Dominus autem in corde." Si quis ex occasione verborum meorum suspicione scandalizatur, doleo quidem non michi sed illi; nee tarnen tacebo, quia sacras Scripturas michi clamantes audio: „In quantum sine peccato potes vitare scandalum proximi debes. Sed si de veritate est, pro scandalo veritas relinqui non debet." Et Augustinus in libro Confessionum: „Quo michi hoe, inquit, ut putetur et disputetur de animo meo, et blasphemetur bonum nostrum?" Audiant Dominum in Evangelio judicia de occultis et5 ambiguis prohibentem: „Nolite judicare et non judicabimini; nolite condempnare et non condempnabimini." Et Apostolus: „Nolite, inquit, ante tempus judicare, quoadusque veniat Dominus Ihesus, qui illuminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit consilia cordium." Sed ne jam verborum multitudine vos onerare videar, disputationis vel sermonis prolixitatem terminemus hoe uno quod, sicut juxta vocem veritatis: „Qui recipit prophetam aut justum in nomine prophete, vel justi, mercedem prophete, aut justi accipiet"; ita qui recipit apostatam in nomine apostate., id est ut induret illum et apostatare faciat, mercedem apostate. recipiet, quia scriptum est: „Non solum ^qui faciunt huiusmodi, sed etiam qui consentiunt facientibus digni sunt morte." HS. Ex codex (XII s.J in de bibliotheek te menen fol. 130. (1102-1112.) De kanunnik ten Dom Meingot vraagt aan aartsbisschop Bruno van Trier, of het zijn verlangen is, dat Ellenhard, die zijne prebende in het Domkapittel verlaten heeft en in een Triersch klooster van de orde van St. Augustinus opgenomen is, nu hij na driejaren teruggekeerd is, weder onder de Utrechtsche kanunniken opgenomen zal worden. Voor de dateering van dit stuk, zie de opmerking bij No. 262. Domno B(runoni), venerabili Treverensium archiepiscopo M(egingotus) , et, velut J rex concionaturus ad populum, stipatus satellitibus, vexillum et gladium praeferentibus, velut cum insignibus regalibus, sermonem facturus, procedere solebat. Audiebat illum populus seductus, sicutk angelum Dei. Immo vere ipse angelus Sathanae declamabat: ecclesias Dei lupanaria esse reputanda; nichil esse, quod sacerdotum officio in mensa dominica conficeretur, pollutiones, non sacramenta nominanda; ex meritis et sanctitate ministrorum virtutem sacramentis accedere; „cum" — ex verbis sancti Augustini - „Dominus Christus traditorem suum, quem diabolum normnavit, qui ante traditionem Domini nee loculis dominicis fidem potuit exhibere, cum ceteris apostolis ad praedicandum regnum caelorum miserit, ut demonstraret, dona Dei pervenire ad eos, qui cum fide accipiunt, etiamsi talis sit, per quem accipiunt, qualis Judas fuit". Item Augustinus: „Si in percipiendis sacramentis dantis et accipientis mentum est considerandum, sit dantis Dei et accipientis conscientiae meae. Hec enim duo non mihi incerta sunt, bonitas illius et fides mea. Quid te interponis, de quo certum nichil scire possum? Sine me dicere: In Domino confido, nam si in te confido, unde confido, si nichil mali hac nocte fecisti?" Contra has et huiusmodi sententias sacrilegus ille declamans, dehortabatur populum a perceptione sacramenti corporis et sanguinis Domini, prohibens etiam decimas a) Ontbreekt in A en B. - b) C. nostri. - e) Ontbreekt in A en B. - d) ecelesiam constituens ontbreekt in C. — e) A Tanchenistas; B Tancbemistas. — f) Ontbreekt in C. - g) C deinde. h) Ontbreekt in O — i) A sermonicinabatur. — j) C veluti. — k) A quasi. i) Tanchelm. ministris ecclesiae exhiberi. Quod facile volentibus persuasit; quia ea tantum praedicabat, quae vel novitate sui vel magna voluntate populi placitura sciebat. Talibus nequitiae successibus misero homini tanta sceleris audatia accessit, ut etiam se Deum diceret, asserens quia si Christus ideo Deus est, quia Spiritum sanctum habuisset, se non inferius nee dissimilius Deum, quia plenitudinem Spiritus sancti accepisset. In qua praesumptione adeo illusit, ut quidam in eo divinitatem venerarentur; in tantum, ut balnei sui aquam potandam stultissimo populo pro benedictione divideret, velut sacratius et efficatius sacramentum profuturum saluti corporis et animae. Quodam etiam tempore, duma novum genus questus nova adinventione machinaretur, quandam imaginem sanctae Mariae — stupet animus dicere -• in medium multitudinis jussit afferri. Et accedens, manumque imaginis manu b contingens,' sub tipo c illius sanctam Mariam sibi desponsavit, sacramentum et sollempnia illa desponsationis verba, ut vulgo fieri solet, universa sacrilego ore proferens: „En", inquit, „dilectissimi, virginem Mariam mihi desponsavi; vos sponsalia et sumptus ad nuptias exhibete." Et ponens- duos loculos, unum a dextris, alterum d a sinistris imaginis: „Huc", inquit, „offerant viri, illuc offerant mulieres. Viderim nunc, utrius sexus maior circa me et sponsam meam ferveat caritas." Et ecce certatim cum muneribus et oblationibus insanissimus ruit populus. Mulieres inaures suase et monilia jaciebant; et sic non sine inmanissimo sacrilegio infinitam contraxit pecuniam. Sed et faber ferrarius quidam, nomine Manasses — quem cum scelerato homine etiam a vobis detentum audivimus — exemplo nequissimi magistri fraternitatem quandam, quam güda vulgo appellant, instituerat, in qua duodecim viros in figura duodecim apostolorum et unam tantum feminam in figura beatae Mariae constituit; que, ut ferunt, per singulos illorum duodecim circumducebatur et ad injuriam sacrosanctae Virginis nefaria turpitudine, quasi ad confirmationem fraternitatis, singulis miscebatur. Presbyter etiam quidam, Everwacherus1 nomine, a sacerdotali dignitate apostatans, nefandi hominis magisterio adhesit. Qui etiam illum Romam prosecutus, maritima loca — quartam scilicet partem episcopatus nostri2 — Teruwanensi episcopio regni Franciae auctoritate domni papae atterminare conatus est, quem etiam a sanctitate vestra detentum audivimus, et gavisi sumus. Idem presbyter, per omnia Tanchelmi assertor, decimas fratrum ecclesiae sancti Petri invasit, presbiterum ipsorum armata manu ab altari et ecclesia ejecit. Infinita sunt, domine, illorum scelera, quorum plurima pro epistolari brevitate suppressimus. Hoe ad sumtnam dixisse sufficiat: res divinas in tantum venisse contemptum, ut reputetur sanctior, cuicunque fuerit ecclesia despectior. Quia igitur, sancte pater, divina misericordia, ecclesiam suam diutius periclitari non sustinens, illos in manus vestras tradidit, rogamus et obsecramus in Domino, ne qua ratione de manibus vestris elabantur. Qui, si elapsi , a) c de. — b) Ontbreekt in B. — c) C typo. — d) C alium. — e) Ontbreekt in C. i) Met Everwacher wordt waarschijnlijk bedoeld, zooals reeds door Goossens in het Ned. Archieven blad 191S '19, blz. 144 geopperd is, de kanunnik van Oudmunster van dien naam, die in de No's 273 en 278 onder de getuigen voorkomt. — 2) Bedoeld worden de Vier Vlaamsche ambachten en de Zeeuwsche eilanden. Vergelijk hierover: \V. Goossens, Eene poging tot gebiedsvermindering van het bisdom Utrecht in het begin der 12de eeuw, in Ned. Archievenblad 1918—'19, blz. 143. fuerint, denunciamus vobis et sine omni ambiguitate attestamur a, futuram et inrecuperabilem ecclesiae nostrae jacturam et infinitarum perniciem animarum. Vere, domine, gravissimum casum ecclesia nostra sustinebit, si quomodo illos ' evadere ' contigerit, quorum sermo, juxta apostolum, ut cancer serpit, ■ i-: _ • ui j:—norimit Nnnr nnonue ob hoe insnm Antichristus noster, monachum mentitus, exemplo capitis illius, cuius membrum factus est, in angelum lucis se transfiguravit, ut eo secunus illuderet, quo versutius speciem sanctitatis simulatae sumpsisset. Rogamus, domine, ut justa indignatione moveamini adversus detestandos dissipatores ecclesiae. Augustinus ait>: „Ouando vult Deus concitare potestates adversus scismaticos, adversus hereticos, adversus dissipatores ecclesiae, adversus exsufflatores Christi, non mirentur, quia Deus concitat, ut a Sara verberetur Agar. Cognoscat se Agar, ponat cervicem, revertatur ad dominam suam. Ouid mirantur, quia commoventur potestates christianae adversus detestandos dissipatores ecclesiae? Ergo non moverenner ei quomoao reuuwem rationem de imperio suo? Pertinet hoe ad reges christianos, ut temporibus suis placatam velint matrem suam ecclesiam, unde spintuahter nati sunt. Legimus Danielis visiones et gesta prophetica. Tres puen in igne laudaverunt Deum; miratus est rex Nabuchodonosor laudantes Deum pueros et circa eos ignem innocentem. Et cum miratus esset ille, qui statuam suam erexerat et ad eam adorandam omnes coegerat, tarnen laudibus puerorum commotus, ubi vidit maiestatem Dei praesentis in igne, ait: „Et ego ponam decretum omnibus tnbubus et linguis in omni terra: quicunque dixennt blasphemiam in Deum Sydrac e, Mysac et Abdenago, in intentum erunt et domus eorum in perdicionem". Si Nabuchodonosor laudavit et praedicavit et gloriam dedit Deo, ut decretum mitteret per regnum suum, quomodo reges chnstiam non moveantur adversus blasphematores ecclesiae Christi?" Hec Augustinus. Proinde obsecramus in Domino, quatinus sanctitas vestra itaf de his faciat, ut ecclesiae nostrae, jamdiu periclitanti, subveniendo consulatis. HSS..- Codex in de Keizerlijke bibliotheek te Weenen (A) fol. 117^-119. - Codex in het klooster Zwell (B) blz. 257-260. — Codex in de Koninklijke bibliotheek te München (C) fol. 41-42. Afgedrukt naar Jaffé, Bibliotheca rerum Germanicarum. V blz. 296. n°. as*. 1116 {Januari 6-April 15). Bisschop Godebold bevestigt de schenking van den hof vóór den burg (te Utrecht), door bisschop Burchard aan het kapittel van St. Marie te Utrecht gedaan. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. JNotum sit fidelibus Uhnsti, quou uuiimi» cpi^u^o ------ ante castellum cum censu ad se pertinente, scilicet tribus denariis singulis annis, dedit beate. Marie. ad novum opus, interventu Johannis sacerdotis post decani, cui concessit ordinare [reditus] er dofmus] ad elemosinam secundum voluntatem suam. Ille fratribus in anniversario suo tres uncias constituit, quatuor uncias ad lumen altaris ad sanctas Virgines, sedecim denarios inter a) C testamur. — b) Het woord ait is in A met eene andere hand bovengeschreven. — c) A moventur. d) A reddent. - e) A Sydrach; B Sidrae. - f) Ontbreekt in C. - g) Het tusschen [] geplaatste is slecht leesbaar. presbiteros et ceram, duos mansionario, duos serua[nti] a dormitorium; domum ipsam accepit Hezelo de manu fratrum et custodis in capitolio hereditario jure ad hunc censum et reditum, quia ei servierat et domum edifkaverat. Hanc traditionem et elemosinam ego Godeboldus, Dei gratia Traiectensis episcopus, laudavi, [et ut ratum habeatur, presens scriptum sigillo] b meo et auctoritate roboravi. Facta est hec confirmatio anno dominice incarnationis MCXVI, indictione VIIII, sub apostolatu domni Pascalis pape, regnante H[einrico] V anno regni eius XI, imperii V, anno episcopatus [domijni episcopi G[odeboldi] II. Hi testes, qui adfuerunt. Clerici: Herimannus prepositus, Ruodolfus prepositus, Meingodus archid[iaconus], Theodericus capellanus episcopi, Euerhardus, Adelwinus, Thibaldus scolasticus, Otto custos, Elgerus, Franco. Laici: Jalo scultetus, Gislebertus, [Meintetus], [...], Anfridus Knif, Theodericus, G[. . .], [• • •], Herimannus filius Ansfridi, Gerardus frater ipsius, Reinelmus, Walo, Hubertus, [Remijgius, [Rojduolfus, Lutbertus. HS. Oorspr. in het archief van St. Marie in het Rijksarchief in Utrecht. n°. «as. 1116 {vóór September 24). Overeenkomst, waarbij het kapittel van St. Maria te Brugge bevrijd wordt van de onderhoorigheid aan het kapittel van St. Maarten te Utrecht, onder voorbehoud van zekere rechten. Zie over de in deze oorkonde genoemde questie hiervoor No. 232. Wij drukken deze oorkonde af naar het Brugsche origineel van het chirographum. Het Liber donationum heeft blijkbaar het Utrechtsche exemplaar van het chirographum gebruikt, zooals blijkt uit den tekst, die onder de getuigen een aantal Brugsche kanunniken niet vermeldt, evenmin als de mededeeling over de aanstelling der Brugsche .kanunniken. In het Cartularium is het stuk verkeerd gedateerd op 1124. In nomine sancte et individue Trinitatis et beate Dei Genitricis Marie. Notum sit omnibus fidelibus, tam presentibus quam futuris, quia precepto Godebaldi venerabilis episcopi et communi consilio prioratus sui, Lvthardus prepositus ecclesiam, que est in Seselacl, cum suis appendiciis, diu injuste et per subreptionemd a suo capite alienatam, ad proprios usus fratrum requisivit, quam annuente Deo et manifesta e justitia attestante sub testimonio probabilium f personarum in Tornacensi sinodo s pristino honori suo reformari fecit. Ut autem indissolubili pacis vinculo supradicta possessio sancte congregationi beati Martini perpetuo stabiliretur, ecclesia sancte Marie in Brugge, que erat prius in Siselac, matri sue subjecta, communi assensu capituli sancti Martini libertati est assignata et tradita, quam libertatem qualicunque ratione prius confirmaverat apostolica auctoritas. Est autem huius traditionis talis conditio. Siquando canonici eiusdem ecclesie sancte Marie priventur suo preposito, unus ex eis cum assensu suorum confratrum Traiectum veniens in capitulo sancti Martini prepositum sibi dari orabit, quem decanus et fratres communiter successione perpetua, omni respectu episcopi et Maioris prepositi excluso, tamquam super propria a) Het HS. heeft hier een gat. — b) Deze lezing is hersteld volgens een afschrift in het Liber . pilosus van St. Maiie blz. 100. — c) B Sisela. — d) B surreptionem. — e) B manifestata. — f) B probalium. — g) B synodo. 1) Sysseele, dorp ten oosten van Brugge. et speciali possessione sua providebunt et illius electioni tradent. Statutum est etiam in capitulo, ut idem frater Bruggensis, donec expectatione prepositi sui pendebit, communi providentia fratrum procuretur; tradito autem sibi preposito ei tantum adhereat, etiam, si necesse fuerit, sumptum in repatriando sufficientem ab eodem suscipiat. Preterea ad maioris concordie unitatem \ visum est fratribus pium et honestum, ut quandocunque aliquis fratrum illorum huc venerit, more claustrali se habeat, chorum frequentet et obedientiam decano tanquam ceteri servet. Quia igitur sic est umta et incorporata huic ecclesie. illa, quocienscunquea aliquis ex istis vel illis fratribus obient, utriusque obitus utrique congregationi denuncietur, ut tncesimus dies depositionis eius et anniversarius vigilüs, orationibus, psalmis et missis statutis rite celebretur. Ut autem hec-rata et inconvulsa maneant, communi assensu fratrum jussa est hec carta conscribi et sigilli sui impressione firmari, ut si quis conetur eab dissipare, anathemati perpetue dampnationis subjaceat. Tradita est anno incarnationis dominice MCXVIS indictione VIIII d, anno IIe episcopatus Godebaldi. Huius rei testes fuerunt hii: Traiectensis ecclesie Lidbertus decanus, Altetus, Theodericus archidiaconusf, Lvtardus s prepositus, Hugo, Lvzo, Hardbertus, Blidgerus, Gelmarus, Baldricus et ceteri fratres. Rodbertus Tornacensis archidiaconus », Bertulfus Brugensis prepositus, Helias 1 decanus, Litera, Blitro, Balduinusi, Gozelo, Ripertus, Gualbertus, Symon et ceteri Brugenses. Post decessum alicuius canonici sancte Marie prepositus communi assensu fratrum alium canonice constituat. Signum Radulfi sacerdotis et canonici sancte Marie. Signum Sigebodi canonici. Signum Erambaldi canonici. HSS.: Oorspr. in het archief van O. L. Vrouw in het Rijksarchief te Brugge, No. 154 (A). Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom No. 9 (B). van IV. [Vóór 1118?) De kanunnik ten Dom Meingot zendt aan abt Robert F)™/* diens hoeken, die deze hem ter lezing gezonden had, terug, en spreekt zijne bewondering uit over den inhoud daarvan. Meingot wordt het eerst als proost vermeld la II18 (hierna No. 288). Volgens Migne, Patrolog.a Latina. CLXX kol. 705 zou Robert evenwel niet voor 1120 abt van Deutz geworden zijn. Domino et amico Roberto, venerabili abbati Tutiensi, Mengoz, canonicus sancti Martini, salutem in Domino. Libros vestros, sicut mandastis, per praesentem nuntium remisi; quibus perlectis et aliquoties retractatis, gratias retuli. Patri luminum, a quo omne datum optimum et omne donum perfectum, cuius Spiritu cor illuminatum talia in scripturis sacris meditari et vivacis styli lepores depingere potuit, ad a) B quotienscunque. — b) B voluit, met eene hand der 14e eeuw ingeschreven in de opengelaten plaats. - c) B MCXX.... Hierbij is op den kant aangeteekend: „Hic nota de annis Dom.m plures fuisse, sed cartam consumptam.» De tweede X is later bijgevoegd. - d) B II, wat echter later is ingevoegd - e) B voegt in: vero secundo; dit laatste woord is er echter met eene 14e eeuwsche hand bovengeschreven. Op den kant met oude hand: „vero III". - f) B archidyaconus. - g) B Luthardus. h) B archidyaconus. - i) B Helyas. - j) Het verdere ontbreekt in B. 34 Oorkondenboek Sticht. instructionem tam posteritatis quam praesentium. Etsi enim ab aliis eadem tractata videantur, non tarnen eo aut tam convenienti modo, nee ita directe, quia, dum omnia ad finem assumpti laboris et propositi aptissime referuntur, eo ipso nova et miranda videntur, sicut in libro „De victoria verbi Dei," in quo ab initio saeeuli usque ad consummationem, victoria verbi in singulis et in omnibus tam magnifice declaratur, ut, cum alibi sparsim eadem cognoverim, hic vero mihi videar velut ad novi certaminis spectaculum admissus, pro ipsa convenientissima direptione assumptae materiae stupidus spectator et attonitus mirator. Ego in libris vestris, quantos adhuc legi, nihil omnino reprehendere volo aut jure possum, in quibus tot bona invenio, ut in tam pulchro corpore leves maculae non dedeceant, sicut quidam detrectant, quod dicitis angelos de aere factos et illum primum angelum patrem superbiae et mendacii diu adversus Deum mente intumuisse, et sequacibus suis apostaticis spiritibus idem persuasisse, donec tandem a Patre Deo per victoriam verbi' Dei de regno coelorum ejiceretur et de collegio sanctorum angelorum spiritu Dei exsufflaretur, quorum rationes et argumenta referre supersedeo, quia ubi de creaturis disputatur, diversis et aliquando contrariis opinionibus fidelis animus non movetur. Benedictus Deus, quod a fide, qua justus vivit, nunquam exorbitastis, quantum adhuc legi et percipere potui. Creatura creaturae aut sibi, quantum in ipsa est, salus esse non potest; Deus autem salus est et vita omnium. De Deo igitur contraria aut quae non sunt, diffinire perniciosum est; de creaturis vero aliquid ignorare aut diversa opinari, periculum non est. Pater mi, ego de tuis scriptis ita sentio, ut optem te diu vivere, diu studere, diu scribere, quia vita tua, studium tuum, scriptura tua, magnam utilitatem pariunt praesentibus et futuris. Cum opportunum vobis fuerit, reliqua opuscula vestra mihi transmittite. Valete. Afgedrukt naar Migne, Patrologia. CLXX, kol. 701. m°. 388. 1118. Bisschop Godebold schenkt de kerk van Medemblik aan de kerk van St. Maarten, om uit de opbrengst zijn jaargetijde te vieren. In nomine sancte. et individue Trinitatis. Sancte ecclesie rectoribus summopere annitendum est subditorum necessitati subvenire commodis temporalibus, ut possint vacare spiritualibus; corpus enim, dum artatur penuria, haud facile contemplatur celestia. Unde ego Godeboldus, Dei gratia Traiectensis episcopus, fraterne caritati condescendens et pro spe futurorum imposterum consulens, ecclesiam quandam in Occidentali Fresia in villa, que Medenblec vocatur, cum omnibus suis appendiciis et censu, ad cameram episcopalem pertinente, et circatu et oblationibus utilitati fratrum, in ecclesia beati Martini Deo famulantium, _in memoriam mei concessi, ita ut hec omnia per manus eorum ad arbitrium suum disponantur. Data anno dominice incarnationis MCXVIII, indictione XI, anno episcopi Godebaldi IIII et ordinationis eodem. Hanc autem traditionem litteris presentibus firmavimus, sigilli nostri impressione signavimus, presentibus idoneis testibus: Meingodo preposito, harum possessionum solemnem donationem sigilli nostri impressione muniri pecierunt, et nos in advocatum harum possessionum elegerunt. Nos vero, ob remunerationem eterne vite in posterum utihtati predictorum fratrum consulentes, jurejurando firmavimus, quod nulli homines, neque nos neque successores nostri, eam in feodum traderemus, nullas omnino exactiones in homines eorum iaceremus, sed pro remedio anime nostre et omnium successorum eam in defensione et tuitione nostra fideliter haberemus Ut autem hec rata et inconvulsa per succedentia successorum nostrorum tempora permaneant, sigilli nostri impressione signavimus, subterno atis idoneis testibus: Walterus abbas Egmundanus ■ Henricus sancti Pauli in Traiecto, Meingotus Maior in Traiecto prepositus, Hermannus ad sanctum Johannem prepositus. Layci: Theodricus Weneger, Riquinus de Malberga, Godefridus de Rein, Ghiselbertus et alu quamplures. Acta sunt hec Traiecti, anno incarnationis dominice MCXXV, regnante Henrico Romanorum imperatore, anno regni eius XXVII, imperii vero XII, indictione decima, feliciter. HS. Coll. Booth C. 26 ƒ. 130 in het Rijksarchief in Utrecht. W°. »18- 1125 Mei 26. Mathilde, weduwe van keizer Hendrik, schenkt aan de St. Maartenskerk het goed Richterich, om uit de opbrengst verschillende uitdeelingen te doen voor de zielsrust van haren gemaal. In nomine sancte et individue. Trinitatis. Matheldis, Dei gratia Romanorum regina. Que e.cclesns et Deo famulantibus conferuntur, conferentibus ad eternam retributionem proficiunt. Hoe ego Matheldis considerans, tradidi sancto Mart.no proprietatem, que dicitur Richterko \ cum omni utilitate et appendiciis, sicut dominus meus imperator et ego hereditana possessione habuimus, sancto Martino in Traiecto pro remedio anime dilecti domini mei imperatoris Heinrici, cuius viscera ibidem sepulta sunt m tumulo, quo et atavi eius Conradi imperatoris intestina condita sunt, ad perpetuam memonam eorundem imperatorum et mee peccatricis anime. Ea condit.one ut perpetua observantia hec inde exhibeantur: jugiter die ac nocte lumen cere ad idem sepulchrum in medio choro permaneat, ecclesiis canonicorum, scilicet beati Petri, sancti Johannis, sancte Marie, elemosina in anniversano dilecti domim mei imperatoris conferatur secundum arbitnum episcopi et pnorum ecclesie, et quicquid superfuerit habeant canonici sancti Martini duas partes in eodem anniversario, et terciam partem canonici sancti Bonifacii. Ut autem hec traditio nostre auctoritatis rata permaneat, hanc paginam inde conscriptam manu propria roborantes, sigillo nostro insigniri jussimus. Signum domni Heinrici quinti imperatoris invictissimi. Philippus cancellarius, vice Adelberti archicancellarii, recognovi. Data VII Kal. Junii, anno Domini MCXXV, indictione III, anno autem domni Heinrici quinti, regni quidem XXVI, imperii vero XV. Actum est apud Wachoningon2. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom No. 74- a) HS. Egmundus. I) Richterich bij Aken. — 2) Wageningen. n°.- 3io. 1126. Bisschop Godebold geeft, volgens uitspraak van het rijks gerecht, aan het Domkapittel terug het broek, behoorende bij Amerongen, Doorn en Koten, en schenkt het bovendien de tiend, den cyns en het gerecht daarover, benevens aan den Domproost de synodale rechten over dit broek en dat van Werkhoven en Zeist. (Verdacht.) Vergelijk over deze oorkonde Jaffé, Geschichte des Deutschen Reiches unter I.othar dem Sachsen, blz "231 — en Bernhardi, Lothar von Supplinburg, blz. 116, Anm. 38, die de echtheid ervan aanvallen. Daartegenover wordt de onechtheid door Ficker, Beitrage zur Urkundenlehre I blz. 79 en Oppermann. Untersuchungen II. blz. 99 Anm. 2 betwijfeld. — De indictie III komt niet overeen met het jaar 1126, doch loopt van 24 Sept. 1124 tot 23 Sept. 1125. Dit jaar wordt ock inderdaad genoemd in den codex 67 B der Leidsche bibliotheek (vergelijk: Oudste Cartularium, blz. 138 noot 6). Het 12e bisschopsjaar kan zoowel met 1126 als met 1125 overeenkomen. Daar echter de Leidsche codex slechts een afgeleide tekst heeft, hebben wij gemeend toch aan de dateering 1126 te moeten vasthouden. — Deze oorkonde is in ons HS. ingeschreven met eene andere, jongere hand dan de rest. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Que. perperam a potestatibus per negligentiam sive per suggestionem aliquorum geruntur, cogmta veritate in melius commutanda sunt; hoe enim beneplacitum est coram Deo et coram hominibus. Igitur ego Godebaldus, Dei gratia Traiectensis episcopus, paludem \ f pertinentem ad Amerungon2 et Thornens et Goten4, quam semper prepositi quidem Maioris ecclesie. cum fratribus suis possederant, nos autem pro necessitate nostra extraneis vendideramus, cognita veritate et justicia illorum coram domino rege Lothario et principibus regni eius recognovimus et reddidimus; precepto quoque domini regis, dictante justicia et judicio principum, proprietate sua reinvestiti sunt. Nos vero decimam cum censu et justicia de tota supradicta palude illis tradidimus, excepta so[la] decima, que. pertinet ad ecclesiam de Ameru(n)gon, tam in paludibus quam in montibus; sinodalem autem justiciam, tam de. illa palude quam de. nostra pertinente^ scilicet Wercunden5 et Seist(i, adjacenti supradicte paludi ex eadem parte Rheni, preposito Maioris ecclesie perpetua traditione concessimus. Ut autem hec rata permaneant, cartam hanc eis conscripsimus et sigilli nostri impressione consignavimus. Testes huius traditionis fuerunt: episcopus Monasteriensis Theodricus, episcopus Leodicensis Albero, episcopus Uerdenensis [Thi]etmarusa, dux Saxonie gener regis Heinricus, comes Paganus, comes Arnoldus de Lon, comes Gerhardus de Gelre, comes [Ar]b noldus de Cliue, comes Atholfus de Huuele, comes Theodricus de Vpgoge, dominus Gerhardus de Hostade, dominus Godefridus de Malsen et frater eius dominus Hermannus, dominus Riquinus de Maltberge, dominus Godefridus de Rienen, Arnoldus castellanus, • ' Wlfgerus de Amestelle, Werenboldus de Wercunden, Wilhe(l)mus, Hugo et quamplures alii, tam liberi quam servientes QCclesiQ. Data anno dominice incarnationis millesimo CXXVI, indictione III, anno episcopatus domini Godebaldi episcopi XII. Actum Traiecti feliciter. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom No. 88. a) Het tusschen [] geplaatste is met eene jongere hand op den rand geschreven. — b) Het tusschen [] geplaatste is door slijting van het blad onleesbaar geworden. i) Het Langbroek (Over en Neder-langbroek . — 2) Amerongen. — 3) Doorn. — 4) Koten. 5) Werkhoven. — 6) Zeist. v. 33©. 1126 Juli 8. Bisschop Godebold schenkt de. kerk Tiezelineskerke in Zuidholland aan de kerk van St. Pieter te Utrecht. [In nomine sancte et indivi]adue Trinitatis. ■ . ., . Ego [Godebol]dus, Dei mis[ericordia Traiectensis ecclesi]e humihs [minister et episcopus, ecclesiam mei jurijs in Holland, que vocatur Tfezelmeskerka' be[ato Petro in Traiect]o ac fratribus in ec[cles,a beati Petri Deo] sanctoque Petro devotissime servientibus, in perpetuum tradidi, quatenus S eiusdem [ecclesie] fruct[u eorundem] fratrum sublevetur indigentia et continua eorum prece mea apud Deum augeatur memoria. Q[uia igitur fratrum] utilitati eandem ecclesiam assignavi ac libens donavi, fratres idem integram hab[eant] pot[estatem], in quos voluerint usus eam deputare, soll.citi cauta eius dispositione se suosque successores [adjuvare. Ne] vero quispiam irritum hoe facere, ac fratres in huius ecclesie. dono seu [propriet]ate Iedere praesumat, manusenptum hoe sigilli mei inpressione notavi, et rem gestam banni mei [auc]tontate confir[mavi, et] in altare beati Petri reponi precepi; multisque de clero astantibus [et de] populo, [a]d predi[ctam] ecclesiam Deo sanctoque Petro manu mea in perpetuum optuli. . . . . . . ... ~Fac[ta est] autem hec [traditio anno] dominice incarnationis millesimo centesimo [XXVI], indictione IIII, anno regis L[otharii primo], anno vero [episcopatus m]ei XIII, VIII Idus Juli», Traiecti [in Christi] no[m.ne feli]citer. , . . . , .. Sub testimonio cleri et [vjlenjium laicor]um. Presentibus videlicet L[utberto decano Maioris monasterii, Ada]lwino, [Luthardo,] Hartberto, Ottone Conrado [Themone, Alardo; Henri]co decano de [sancto Bonifacio, Wichardo J Blithero Simone, Hezelone. Presentibus etiam laicis: domino G[odefndo de Malsen Theoderico c]omite, Arnoldo prefecto, Wlfgero de Amestelle, [Gerhardo the]loneario, Wilhelmo de Wercunden et [fratre eijus Rothardo. HS. Oorsjr. in het archief vin St. Pieter in het Rijksarchief in Utrecht. (Zeer beschadigd.) W°. 331. (1127) Bisschop Godebald verklaart, dat een geschil tusschen de abten van St. Bavo te Gent en van St. Paulus te Utrecht over een mansus te Driel, ten voordeele van den eerste beslist is. Bisschop Godebald overleed in 1127; de in de oorkonde als getuige voorkomende proost Lvan St. Pieter] Gerard wordt in hetzelfde jaar het eerst vermeld. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Ego Godeboldus, Dei gratia Traiectensis episcopus, notum facio presenti scriptura, tam futuris quam presentibus fidelibus Christi, quod contentionem quandam justicia mediante terminavimus, que. erat inter abbatem Wluericum claustri sancti Bauonis et nostrum sancti Pauli, de manso quodam in Unie , a) Het tusschen [] geplaatste is hersteld naar het cartularium van St. Pieter, fol. 82 vs. vlg. 1) Tiezelineskerke in de Dordtsche waard, verdronken in 1421. - 2) Driel in de Betuwe. quem noster abbas aliquandiu injuste tenuerat. Recognita itaque veritate et justicia sancto Bauoni suam recognovit, injustam possessionem efestucavit. Presentibus clericis et laicis, quorum nomina subscripta sunt, pacem iniit: Meingodus, Luithardus, Gerardus prepositi. Walterus, Johannes, Geuehardus, Arnoldus, Symon, Gerardus clerici. Godefridus, Ricuuinus, Franco,, y Hildegerus, Thiebo, Godezo. HS. Oorspr. in het Rijksarchief te Gent. W°. »33. 1127 October 2. Bisschop Godebold bepaalt de marktplaatsen te Utrecht. (Verdacht.) Over de redenen van verdenking tegen dit stuk, vergelijke men: Oppermann, Untersuchungen. II blz. 98 vlg. In nomine sancte. et individue. Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus [sancti amen] a. Notum sit omnibus Christi fidelibus, tam posteris quam et modernis, qualiter ego Godeboldvs, Dei misericordia Traiectensium episcopus, civitatis nostre. communem dispositurus utilitatem, IIII principalia mercata, que. apud nos singulis annis habentur, rogatu quorundam civium nostrorum dividere volui, ut in Nativitate beate. Marie. et in festo sancti Martini apud novum fossatum mercatores [hospitarentur], et ibidem rerum venalium forum frequentarent; ceteris vero duobus terminis, in Pascha videlicet et festo sancti Johannis, in inferiori parte civitatis, que. Stathe nominatur, convenirent. Huic nostre voluntati maxima pars civitatis et omnes mercatores cum reclamarent, et omnium antecessorum nostrorum et suorum temporibus in vico Stathensi mercata IIII, que. prediximus, quiete mansisse, juste et rationabiliter approbarent, tandem precibus ducis Lóuanie., Godefridi quoque et Hermanni de Chuc, simul et aliorum nostrorum fidelium consilio super hac re adquiescentes, tum etiam quia ibidem huic negocio domus firmiores et constructiores, sed et locus aptior nobis videbatur, hoe concessimus, ut pro arbitrio atque opportunitate n[egociatorum], sicut hucusque habuerunt, sine nostra contradictione, amodo ubicumque voluerint, hospitandi et ne[gocian]di stabilem habeant licentiam. Quod ut [ratum atque inconvulsum] permanere possit in posterum, cartam hanc conscribi, et sigilli nostri impressione corroborari jussimus. Huius rei testimonio testes idonei quamplures interfuerunt. Clerici primum et laici liberi et ministeriales: prepositus Meingotus, prepositus-. Luthardus, prepositus Gerhardus, prepositus Hermannus. Decani: Lutbertus, Otto, Luzo, Wazzo. Clerici: Adhelhardus, Symon. Liberi: dux junior Godefridus, comes Hollandensis Theodericus, comes Traiectensis Theodericus, Godefridus et Hermannus de Chuc, Arnholdus de Grintberga, Hermannus filius Theoderici Ministeriales: Arnoldus castellanus, Alferus scultetus, Gerhardus telonearius, Hermannus, Rothulfus, Arnoldus fratres, Meintetus et Goswinus de'Marsnen, Baldgerus et Saxo, Herbort, Hermannus Albus, Baldwmus Aurifaber, Saxo Parvus, et alii multi, quorum nomina causa breviandi non scripsimus. a) Het tusschen [] geplaatste is onleesbaar en hersteld volgens 'een afschrift in een Copieboek der stad Utrecht, fol. X, in het Gemeente archief van Utrecht, Inv. No. 28. Actum est autem anno dominice. incarnationis MCXXVII, indictione V i, regnante domino Lothario III, anno regni eius III anno vero episcopatus domini Godeboldi XIII. Data Traiecti VI Non. Octobns, feliciter in Christi nomine amen. HS. Oorspr. in het Gemeentearchief 'Jan Utrecht. W°. 3«3. 1128 Juni 13. Bisschop Andreas wordt als getuige vermeld in de oorkoude Jarbij koning Lotharius het kapittel van St. Servaas te Maastricht weder in het bezit stelt van de kerk te Echt. In nomine sancte et individue Trinitatis. Lotharius tercius, Dei gratia Romanorum rex. Notum facimus omnibus fidelibus Christi, presentibus et posteris qual ter ecclesiam de Etha», sitam in pago Maselant in episcopatu Lemens!» comitatu comité Los, transtulerimus de manu dinpientium et contui™us fratribus ecclesie beati Servatii, quae est Traiecti, ad cotidianae refectioms augmentum . ' Pro testimonio autem'rei gestae, testes subscribi fecimus, quorum haec sunt nomina: '*.'". .... Episcopi: ..... Andreas Traiectensis ' Et ut haec nostrae traditionis carta firma [fidem] firmam faciat semper et inconvulsam, prefatam traditionem nostram super hac eam jussimus conscribi et inpressione sigilli nostri insigniri et roboran et subscnptione propnae manus nostrae firmavimus. Signum Lotharii tercii, Dei gratia Romanorum regis invictissimi. Ego Thietmarus regis notarius, [ad] vicem Adelberu archicapellani, recognovi. ^ ^ ^ dominicae incarnationis millesimo CXXVIII, indictione VI, anno vero regni Lotharii regis gloriosissimi III. Actum Aquisgrani in palacio feliciter amen. HS. Oorspr. in de Bibliotheque Nationale te Parijs, No. 9307 der Lalijnsche HSS. Afgedrukt naar Sloet blz. 241, No. 248. M°. 384. (1129—1138) Bisschop Andreas verklaart, dat graaf Gerard van Gelder met medewerking van zijnen zoon Hendrik en met toestemming van zijne vrouw Ermengard, de kapel en de tienden te Ellekom aan de kern Zutphen geschonken heeft. (Verdacht.) Oppermann, Over dit stuk zie Tenhaeff, Diplomatrsche studren, blz. 262, 263, 291-294, enOlP Untersuchungen. II blz. 123. - Voor de dateering van dit stuk zie eveneens Tenhaeö, p Hsche studiën, blz. 307. - Graaf Gerard IV van Gelder wordt volgens TenHaeff 1. c. tusschen 1129 en 114I. Bisschop Andreas is gestorven in 1138. _ Scimus, quia temporalis mentio. preterit, ideo ratum testimonium ïndigentia requirit, quod in hac re notificatur. 1) Hier is de Romeinsche indictie gevolgd. — 2) Echt. Principalis comes Gerhardus, coadunato fiiio suo Heinrico et consentiente legitima sua Ermengarde, subegit capellam, que. est in Ellenchem1, cum omni decimatione sua Sutfeniensi ecclesie. et eandem contradidit in prebendam fratrum ibi degentium, pro redemptione animarum et consolatione tocius sue parentele. Presentia fratrum, que tune aderat, pro collato beneficio devotionem orationis memorandam frequentius instituit, quod posteritas non minus adimplebit, ut sit memoratis heredibus salus et honor vivis, et veniam possit impetrare defunctis. Eodem donativo multi interiuerunt, quorum credimus veritati. Ingenuorum: Adam de Brunchorst, Bernhard de Buchorst et eiusdem qualitatis quamplures; preter copiam ministrorum, quorum nomina hec sunt: Vdo de Sutfene, Pilegrim, Drohtward, Wenzo de Frollehorst, Wenzo de Lestnon, Wibraht de Bocholte, Reinzo de Angerhem, Rodbraht de Aschethe. JJS. Oorspr. in het Gemeentearchief van Zutphen. IV. »«.». 1129 Maart 8. Bisschop Andreas, Godfried en Herman van Kuik zijn getuigen in de oorkonde, waarbij koning Lotharius de burgers van Duisburg bevestigt in het recht van vrije steengroeve in het bosch, dat bij de stad Duisburg lisrt, welk recht de burgers ten overstaan van hertog Walram van Limburg bewezen hebben. C. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Lotharius tertius, Dei gratia Romanorum rex. Notum esse volumus, tam futuris quam presentibus, quod cives regie ville nostre, Duisburch 2 vocate, coram nobis probaverunt et judicio obtinuerunt coram duce Walrauano, magistro foresti eidem ville adjacentis, se debere, eisque libere licere sine omnium contradictione in prefato foresto, cuius fundus ad ipsam villam pertinet, effodere seu frangere tantum de lapidibus quantum indiguerint vel voluerint ad domos et alia usui eorum necessaria in villa eadem et in banno illo edifficanda; rogaveruntque celsitudinem nostram hoe eis permittere et in futurum confirmare Huic vero rei interfuerunt subscripti fideles nostri. Episcopi: .... Andreas Traiectensis . . . . Godefridus et Hermannus de Cuch Signum domni Lotharii a tercii, Romanorum Dei gratia regis invictissimi. Ego Thiethmarus regis notarius [ad] vicem Adelberti archicapellani recognovi. Data VIII Idus Martii, anno dominice incarnationis millesimo CXXVIIII, indictione VII, anno vero domni [Lotharii quo] in regem electus et unctus est quarto. Actum Duisburch feliciter amen. HS. Oorspr. in het Stadsarchief te, Duisburg. Afgedrukt naar Lacomblet, U. B. I blz. 200 en 201, no. 305. a) De tekst van Lacomblet heeft Lotarii. 1) Ellekom. — 2) Duisburg. \ M°. 336. 1129 April 10. Koning Lotharius bevestigt de oorkonde van keizer Otto d.d. 996 December 18, betreffende den twist van Balderik en zijne gemalin Adela met het klooster Elten; waarbij hij met toestemming van den Utrecktschen bisschop, aan de nonnen het recht geeft, om haar eigen abdis te kiezen, het klooster in zijne bezittingen bevestigt, en aan de, in tegenwoordigheid van den Utrecktschen bisschop gewijde, kerk van het klooster jaarlijks twee talenten schenkt, uit zijn cijns te Duisburg. Hoewel in deze oorkonde als jaar van uitvaardiging H34 genoemd wordt, hebben w.j haar toch, op voorbeeld van Bondam, Charterboek blz. 184 noot pp., op II29 geplaatst. Dit wordt bevestigd door de volgende aanteekening, medegedeeld bij: Laeomblet, Urkundenbuch. I blz. 203: „Dyt naebeschreven is die schriefft. die gehouwen is in den vyrkantigen steen, stainde beneden in der gevelen der hallen: Notum sit omnibus Christi fidelibus, quod Wichmannus comes ecclesiam hanc in honore beati Viti martiris edificavit, dilapsam Irmgardis abbatissa felicis memorie reedificavit et novissime diebus istis Lotharius rex (ad) memoriam sui et contectalis sue Richize, donans ei singulis annis duo talenta gravis monete de Tousburch, eam dotavit. Et ut hec traditio stab.lis esset litterarum traditione et sigilli impressione confirmavit. Anno M. C. vicesimo nono. Dedicata est hec ecclesia a Lymaro Mindensi episcopo." - Over de in dit stuk genoemde geschillen vergelijk ook hiervoor de No's 126, 127, 129, 146. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Lotharius divina favente dementia rex. Si loca vel monasteria, a religiosis personis et Deo devotis constructa, nostra regali corroborare potentia conamur, hoe proeul dubio et ad praesentis nostri regni statum et ad aeternae beatitudinis praemium nobis profuturum credimus. Quapropter omnibus in Christo fidelibus nostris, praesentibus scilicet et futuril, notum esse volumus, quomodo temporibus bonae memoriae Ottonis primi imperatoris augusti, antecessoris videlicet nostri, Wichmannus comes pro animae suae remedio parentumque suorum in quodam loco Eltena dicto, monasterium et congregationem sanctimonialium in honorem Domini nostri Jesu Christi et sancti Viti amplifico benignitatis conamine construxit, necnon magnam suae proprietatis partem, cuius nomina infra tenentur, simul et beneficii, quod idem divus imperator ei primum concessit in beneficium, sed postea pro servitute sedula sibi donavit in proprium, ad ipsum licenter contradidit monasterium, suamque ipsius filiam, nomine Ludgardam, ceteris sanctimonialibus praeesse constituit abbatissam. Succedente vero tempore, cum idem comes Wichmannus semet ad vesperam mortis inclinasset, „—„.^„-o^ ^^^^occi^c^t altprn suae Drocreationis filia. nomine Adela, pclllLUSl^uc uaiuiac luih.^oou.^i., 1 > quandam proprietatis jam traditae partem exposcens, dicensque, quod pater eius secundum Saxonicam legem absque eius consensu et licentia nullam potuisset facere traditionem, totam patris sui traditionem perduxit in errorem. Huius itaque seditionis perturbatio usque ad tempus secundi Ottonis perdurabat imperatoris, ipseque eandem seditionis cladem extinguere pro vinbus insudabat, et hoe, quoad' ipse vitam finivit, minime ad unguem perduxit. Exacto autem longo temporis spatio, cum eiusdem monasterii abbatissa praetitulati Wichmanni filia universae carnis iter intraret, aliaque ei senioris nostri Ottonis tertii pro jure succederet, in palatio suo, quoa uicuui Novimago \ suum jussit fieri colloquium, ibique huius controversiae fecit 1) Nijmegen. Oorkondenboek Sticht. 38 finem. Baldericus enim, praedictae Adelae maritus, eiusdem pii imperatoris exhortatione id ipsum monasterium sua propria suaeque conjugis simul et petitione (et) manu in imperiale publice contradidit mondiburdium. Et sicut mos est laicorum, ab eodem semet exivita monasterió et praedio projecta festuca, ea ratione ut idem imperator pius suo imperio et descriptionis r praecepto tale libertatis arbitrium eidem monasterió perpetualiter condonaret, quale ceteras sanctimonialium congregationes, videlicet Assindia Quintelingeborch 2 et Gandersem 3 habere cognosceret. Insuper praedictus Baldericus omnia eiusdem monasterii praedia, quae prior abbatissa, dum vixit, in sua habuit vestitura, ad reliquias sancti Viti, in praesentia sui suorumque quamplurimorum fidelium concessit radicitusque contradidit, quorum nomina hic sunt inscripta: Eltena4, Furnon 5, Voerthusen 6 cum omnibus utilitatibus et ad Eltena juste et rite pertinentibus, Embrica 7 media pars, aeque divisa, Feluida8 pars dimidia, Appelentherna9 pars dimidia, Hervelt10 dimidia pars, Linden11 dimidia pars, Thule 12 pars dimidia, Arnle 13 pars dimidia, Malsum 14 pars dimidia, Brummen15 dimidia pars, Olborch16 pars dimidia, Rode17 pars dimidia, Hannipe18 pars dimidia, Thelden19 dimidia, Triendum 20 dimidia, ecclesiae Putte 21 in loco constructae pars media. Ad haec pertinent quatuor foreste: Steenrewalt22, Müffet23, Wechamerlohn 24, Fledeglo ™. In his quatuor forëstis cervum vel cervam nullus habeat venandi licentiam, nisi verbo et abbatissae consensu. Et si cervus vel cerva de his effugiat forestis, eos in alios sequi sit licentia abbatissae nunciis; et in foresto, in quo Eltena est constructa, quotannis inter cervos et cervas duodecim ferae tribuantur abbatissae. Ut autem huius traditionis donatio firma et inconvulsa permaneat, postenor abbatissa, nomine Ludgarda, praelibatae Adelae maritatae, quatuor curtes, nomine Rynhare26, Helibanbecke27, Lynehusen28, Freckloo29 cum omnibus utensilibus ad ea loca pertinentibus in proprium tradendo recompensavit, quatenus post hoe, sicut praedictum est, pacis et amicitiae pignus eo permaneat tenacius. Hanc igitur eiusdem Balderici traditionem grata et hilan fronte recepit, necnon cum plurimorum fidelium suorum, Willegisi scilicet archiepiscopi, simul et Eggehardi marchionis multorumque fidelium consilio, sicut idem Baldericus donando postulavit, eidem monasterió potestative, sicut et nos modo concedimus, concessit, ac (ut) deinceps, sicut cetera monasteria a) De tekst bij Lacomblet heeft exuit; de lezing exivit vinden wij echter ook in de oorkonde van Otto III, hiervoor No. 146. ■ I) Essen. - 2) Quedlinbnrg: - 3) Gandersheim. - 4) Elten. - 5) Onbekend. - 6) Voorthuizen bij Emmerik. - 7) Emmerik. - 8) Velp? of 't Velde bij Zutphen. - 9) Appelderbroek b,j Putten (Nom Geogr. Neerl. III blz. 22). - 10) Herveld in de Betuwe. - 11) Lienden. - 12) Tuil. 13) Arnhem? Deze plaats wordt althans in de vooroorkonde, hiervoor No. 146, vermeld. — 14) Malsen. — 15) Brummen. — 16) Olbergen of Olburgen bij Steenderen (Nom. Geogr. Neerl. III blz. 206). 17) Raa of Rade bij Steenderen. - 18) Ter Hunnepe of Ter Honnepe bij Deventer. - 19) Delden (bij Vorden) - 20) De buurt Drie onder Ermelo. - 21) Putten op de Veluwe. - 22) Steverewold, voormalig bosch op de Veluwe (v. d. Aa), het bosch bij Staverden? - 23) De Moft, bosch en heide onder Ede en Wageningen. - 24) Het bosch bij Wekerom onder Ede. - 25) Onbekend; deze plaats heet in de vooroorkonde, hiervoor No. .46, Suboirt. - 26) Rinderen. - 27) Onbekend. - 28) Deze plaats heet in de vooroorkonde Luithusen, wat aldaar verklaard wordt als Leut bij Ubbergen. - 29) Onbekend. supranominata, libero perenniter perfruatur arbitrio. Praeter haec quicquid praedii magnus Otto imperator augustus Wichmanno xonuti m proprium Sonavit praecepto: curtis quae dicitur Nerdincklant \ Urck2, Berbnegot », Otumnesa praedia; insuper in Fresonibus quicquid superior abbatissa in quatuor comitatibus, videlicet Hunergo \ Fmelgo ^, Merma6 M.cheta , tributi a munificentia magni Ottonis recepisset. Nos, sicut divae senior memoriae et antecessor noster Otto tertius imperator augustus noslrae descriptionis praecepto ad utilitatem abbatissae et consororum ibidem, iJeo sanctoque Vito famulantium, largimur et concedimus cum omnibus utilitatious in supranominata, sicut et in ista proprietate, areis, aedificns, terris cum et incultis, agris, campis, pascuis, sylvis, venationibus, aquis, aquarumque decursibus, piscationibus, molendinis, ecclesiis, viis et ïnvus, exitibus e reditibus, quaesitis et inquirendis, cunctisque appendicibus, quae diei P0fesun9 Necnon fiscum et telonium de piscatione in pago Salon 8 et m fluvio isla , quod vulgari nomine catertol™ dicunt, et quod secundus Otto imperator eidem monasterió concessit, eodem modo pro aeterna remuneratione et nos contradimus. . . r, ■ Ad haec volumus, nostroque regali praecepto cunctis nostris in unrisio fidelibus firmiter jubemus, ut in eodem monasterió, vel locis ad id pertinentibus nullus dux, comes vel vicecomes, nullus marchio vel quihbet schuldacio, vel' aha judiciaria persona nullum habeat placitum, nee parafredas nee paratas iaciendas, nee aliquod servüe exigatur servitium; preterea^ eiusdem abbatissae servus in cuiuscunque habitet comitatu, altenus comitis non eat ad placitum, sed ad eius solummodo, quemcunque abbatissa sibimet eligere velit advocatum. Ceterum pro animae nostrae expiaculo eidem largiti sumus monasterió, ut posthac perpetualiter, cum eiusdem monasterii abbatissa morbo consumpta moriatur, sanctimoniales inter se unam, quamcunque velint, simul cum consensu Traiectensis episcopi, in cuius positae sunt diocesi, absque mortalium omnium contradictione licenter eligant. Et ut huius monasterii status adversariorum omnium incursione maneat intactus, sicut Wichmannus comes constituit, de eodem monasterió ad limma sancti Petri apostolorum principis Romam argenti libra quotannis deferatur; postremo ipsa videlicet abbatissa cum omnibus rebus suis nostro semper pareat imperio et sub nostro consistat mondiburdio, quatenus ipsam sororesque eius (misericordiam Domini d) pro nobis jugiter exorare melius delectet. Et ut haec concessionis nostrae auctoritas obtineat firmitatem, et a sanctae Dei ecclesiae fidelibus nostrisque melius credatur et dihgentius observetur, hoe praesens praeceptum conscribi et annuli nostri impressione signari jussimus, quod et propria manu subtus firmavimus. a) De vooroorkonde heeft hier Otwines, wat blijkbaar beter is. - b) De tekst bij Lacomblet heeft Finelgo, wat blijkbaar een verkeerde lezing is. - c) De tekst bij Lacomblet heeft: pnusq^ ^ wat geen zin geeft; de lezing preterea vinden wij in de vooroorkonde. — d) Aangevuld ge ij vooroorkonde; vergelijk ook hiervoor: blz. 144 noot e- 0 Nardinclant. - 2) Urk. - 3) Het goed Barbuek of Baarbroek bij Doesburg? (Nom. Geogr. Neerl. III blz. 35)- - 4) Hunsingo! - 5) Fivelgo. - 6) De Marne. - 7) Deze streek heet m de vooroorkonde Midage. - 8) Salland. - 9) De Ysel. - 10) De Katertol verg. No. 129. Quoniam etiam jamdictam beati Viti ecclesiam in beati Blasii natale a Siwardo a 1 Mindenensi b episcopo; praesente et favente Traiectensi episcopo unacum clero suo aliisque quampluribus sanctae ecclesiae fidelibus consecrari mandavimus, ibique in proprios ecclesiae usus de censu nostro, quem Duisborch2 habemus, unoquoque anno duoj^nta probatae monetae donavi-6' mus, juvante et precante pia regina et conjuge nostra Richezac. Datum quarto Idus Aprilis, anno dominicae incarnationis millesimo centesimo trigesimo quarto, anno quinto Lotharii regis tercii d. Actum Gosselarie. Huius rei testes sunt: Adelbertus Maguntinensis archiepiscopus, Norbertus Magdeburgensis archiepiscopus, cum aliis decem episcopis, tres marchiones et alii plerique terrae nobiles. Afgedrukt naar Lacomblet, Urkundenbuch. I blz. 201 No. 306. M°. aas. 1129 {vóór September 13). Bisschop Andreas oorkondl, dat de edelvrouw Alveradis, met toestemming en op verzoek van hare zonen Godefrid en Herman en van de medeeigenaren en tiendheffers, op aandrang van IValter, abt van het St. Maartensklooster te Laon, op den Herigersweerd het klooster Mariënweerd gesticht en met goederen te Renoyersbosch, Paveien, Rietveld, Tricht, Spijk, Enspijk en Beest begiftigd heeft, en bevestigt de stichting en de giften. (Geïnterpoleerd.) Bouman in zijne studie Over de oudste oorkonden voor de abdij Mariënweerd in de Bijdr. voor Vad. gesch. en oudheidk. V reeks dl. VII blz. 274 houdt de vermelding van de schenking der twee hoeven in Renoyersbosch, den tiend van twintig hoeven in Paveien en Rietveld en vier weilanden te Tricht, Spijk, Enspijk en Beesd voor eene uit den tijd na 1224 stammende inlassching in deze overigens echte oorkonde. — Het 4e koningsjaar van Lotharius loopt tot 13 September 1129. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Andreas, gratia Dei sancte Traiectensis ecclesie episcopus. Quia, propiciante Domino, pontificali cathedre licet indigni presidemus, et si omnibus in communi nostre dioecesis fidelibus generalem curam debemus, illis tarnen, qui felici naufragio, abjecta seculari sarcina, de mundi huius fluctuante pelago ad tranquillum et placidum contemplationis portum enataverunt, speciali dilectionis et sollicitudinis necessitudine obligamur, ut et ex nostris eis prodesse et aliorum erga eos liberalitatem approbare et firmare studeamus, quatinus pia vicissitudine de orationibus eorum aliquid imperfectioni nostre subsidium comparemus. Igitur omnibus, tam presentibus quam futuris, notum fieri volumus, quod Alveradis, muiier nobilis, annuentibus, immo petentibus filiis suis Godefrido et Herimanno, locum, qui antea Herigeri Insula nunc autem Insula sancte Marie nuncupatur, consensu etiam et petitione Luthardi, sancte Marie Traiectensis aj De tekst bij Lacomblet heeft: Senmardo. — b) De tekst bij Lacomblet heelt: Mildenensi. — c) De tekst bij Lacomblet heeft: Rebecca. — d) De tekst bij Lacomblet heeft: secundi. 1) Siward was bisschop van Minden van 1120—1140. — 2) Duisburg. prepositi, et Rodolphi de Spike, qui tertiam partem decime prefab loei a predicto preposito in feodo tenuit, nee minus consensu Helye de Inspihe, qui dimidiam partem supradicte insule et tertiam partem decime a prefata Alverade possedit, et Hisboldi de Bisde, qui reliquam partem sepefate insule ab eadem Alverade obtinuit, annuentibus etiam Hermanno Calf et preme- r morato Hisboldo, qui tertiam partem decime prescnpti loei a Heilewiga hanc illam laudante elemosinam, possidebant, Domino et beate Marie et Waltero Laudunensi abbati, summe religionis viro, ad ecclesiam mibi fabricandam per nostras manus libere contradidit, eo quidem tenore, ut cum nobis et domino Laudunensi abbati opportunum visum fuerit, abbas a fratribus in eodem loco sub "regula beati Augustini, secundum tenorem Laudunensis ecclesie debite viventibus, presente Laudunensi abbate, canonice eligatur et a nobis seu successoribus nostris libere consecretur. Abbas vero sancti Martini Laudunensis cenobii, cuius vigilanti sollicitudme sepedicte insule ecclesia primo fundata est, consecrato primo 'abbate, ecclesiam illam ab omni temporalis commodi exactione et obediencia absolvit, excepto quod, si aliquid minus ordinatum ibi invenerit, cooperante presentis loei abbate, fraterna admomtione ordinabit. Preterea vero ecclesiam predictam ab omni, tam nostra quam ministrorum nostrorum exactione absolvimus. Juges autem nobis seu successoribus nostris orationes et filialem obedienciam retinemus. Sepelin quoque in cimiterio prememorate insule defunctos sue congregatie-nis hcebit alium vero nullum, nisi conductu vel licentia suorum parochialium sacerdotum. . • r- m ' nu <=>rr1esia nostre sedis ipsis donabitur. Ad predicta Oleum etiam innrmorum ab ecclesia nuan v quoque beneficia prememorata Alveradis cum filiis suis duos mansos terre in Runeresbusch4, et decimam XX mansorum in Paveia2 et m Rietvelt» Tr-ii'pf-H 4 aliam Spihe °, tertiam Inspihe 6, quartam et quatuor pasturas: unam 1 ruecu , auum v > f > m Bisde7, addidit. Quecunque igitur quorumlibet fidelium collatione prefate ecclesie congesta sunt vel ulterius conferentur, huius nostri decreti mun.mento confirmamus et sigilli nostri impressione, adhibita testium fidelium subscnptione, corroboramus; collata vero conservatoribus joace,. in pervasores, quoad resipuerint, anathematis exterminium promulgamus. ^..^vxttttt Actum Traiecti in generali synodo, anno incarnationis verbi MCXXVIIII, regni domini Lotharii Romanorum regis gloriosissimi IIII, presulatus domim Andree primo, indictione VIL _ _ Signum Memgoti prepositi ecclesie sancti Martini. Signum Henmanni prepositi de sancto Bonefacio. Signum Gerardi de sancto Petro prepositi. Signum Luthardi prepositi de sancta Maria Signum Philippi Daventriensis prepositi. Signum Alelmi prepositi de Tiela. Signum Alwini archidiaconL Signum Lutberti decani. Canonicorum Luzonis, Hertberti, Ottonis. Signum Florentii comitis Hollandie. Signum Gozwini de Falkenberga, I ieder e Traiectensis comitis, Tiederici, Winegen, Rutchen de Merehem, Godefndi de Riene, Richwini de Maltberga. SS. Cartularium van de abdij Mariënweerd in de Koninklijke bibliotheek te Brussel. Afgedrukt naar Sloet, Oorkondenboek. I bh. 243 No. 249. i) Renoyerbosch. - 2) Pawelen, buurt bij Culemborg. - 3) Rietveld. - 4) Tricht. - S) Spijk. 6) Enspijk. — 7) Beesd. j q Data quarta Kalendas Aprilis, anno dominice incarnacionis millesimoa centesimo trigesimo primo, indictione nona, anno vero regni Lotharii Romanorum regis serenissimi sexto. Actum Leodii feliciter a me in nomine Domini amen. Sequunturb nomina testium prescriptorum Lotharii regis Romanorum: Traiectensis (episcopus) NS. Vidimus van deze oorkonde door keizer Maximiliaan I dd. 1500 Mei II in het K.K. HuisHof- en Staatsarchief te Weenen. Afgedrukt naar Stumpf, Die Reidiskanzler. III blz. 108 No. 96. fl°. 331. 1131 (vóór Augustus 23). Bisschop Andreas scheidt, nadat hem de proosdij van Emmerik overgedragen is, de parochianen van Duiven van de kerk te Groessen, mits zij voor het servicium van den bisschop en zijn aartsdiaken jaarlijks 21 denarii oblationes betalen, terivijl zij aan hunne kerk (van Duven) geschonken hebben eene halve hoeve en den tiend van drie hoeven. Op den 23en Augustus 1131 is de Domproost Meingot, die in dit stuk nog onder de getuigen genoemd wordt, overleden. In nomine sancte. et individue. Trinitatis amen. Notum sit omnibus Christi fidelibus, tam futuris quam et presentibus, quod ego Andreas, Dei gratia Traiectensium episcopus, audita et cognita eorum necessitate, tum pro longa et intolerabili itineris difficultate, tum etiam pro negligentiis et contentionibus multis, que. inde sepius proveniebant, sed et pro timore Dei et anime. mee. salute, consilio et interventu sapientium c fidelium meorum, clericorum videlicet et laicorum, cum in manibus meis prepositura Embricensis judicata fuisset, parochianis de Thufen ] concesserim, ut per omnia infra ambitum termini sui et parrochie. sue. omnimodas Christianitatis procurationes in baptismo, synodo et sepultura, Qcclesie. et atrii constructione et aliis quibuscumque justiciis libere et absolute habeant et ab ecclesia de Grosnen 2 ab omni pe.nitus exactione soluti et liberi in posterum permaneant, ea lege eoque tenore, ut, sicut de huiusmodi ecclesiis circumquaque constitutum est, ad servicium episcopi et sui archidiaconi XXI denarios, qui denarii oblationis appellantur, singulis annis persolvant. Ipsi autem eandem ecclesiam suam dimidio^ manso terre. et decima trium mansorum dotaverunt. Quod ut ratum et inconvulsum in futuris generationibus et e.vis permaneat, paginam hanc eis in munimentum inde conscribi et sigilli nostri impressione corroborari et insigniri jussimus. a) De tekst van Stumpf heeft: millessimo. — b) De tekst van Stumpf heeft: sequntur. — c) De tekst heeft: sapientum. i) Duiven. — 2) Groessen. Actum est autem anno dominice incarnationis MCXXXI, indictione VIIII, regnante domno Lothario II, anno regni eius V, anno vero episcopatus domni Andree III. . . ..... Huius rei testimonio testes idonei interfuerunt, clerici et laici, liberi et ministeriales: Memgotus Maioris ecclesie prepositus, Herimannus Partus, Liuzo prepositus, Liuthardus prepositus; Liutbertus decanus, Wichardu decanus" Gerhardus decanus, Wazzo decanus. Arnoldus decanus; Hartbertus canonicus; comes Arnoldus de Cleve, comes Theodericus de Upgoie G selbertus Odiosum-caput, Arnoldus castellanus, Alferus scultetus, Gerhardus telonearius, Egbertus de Amstelle, Ruthulfus Knif, Isbrandus, Wicherus dapifer, Suetgerus camerarius, Geuehardus et aln quamplures. Afgedrukt naar Lacomblet, Urkundenbuch. lilt. 205 No. 3». W°. 333. 1131 (vóór Augustus 23). Bisschop Andreas beslist als scheidsman de geschillen tusschen de kapittelen van den Dom en Oudmunster over het gezamenlijk verrichten van den dienst in de kerk van Oudmunster oj den tweeden Paaschdag, den tweeden Pinksterdag en den tweeden Kerstdag en over het verzuim der vier kapittelen, om den zang m den Dom oP Paschen te beantwoorden. . Voor de dateering van dit stuk, zie de opmerking bij No. 331. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Andreas, Dei gratia Traiectensis episcopus, notum facie presenti scripto presentibus et futuris, qualiter umonem pacis, que inter canonicos ecclesie Maioris beati Martini et confratres eorum canonicos sancti Salvatoris propemodum deformata languebat, ad antiquum decorem in spiritu et virtute Dei nostri reformavi. Dissensio enim gravis propter multas causas , - • • -i • „r-^HJrtas congreeationes ahquandm agebatur. utrobique vensimiles inter prediccas luhöi 0 m — _ » m • ■ *. i;„ a\c^-tA\p malum inarravabat, quod canonici Domus Maxime vero inter aha discordie maium a . . ' . . D f Maioris confratribus sancti Salvatoris in proximis ferns Pasche et Pentecostes et Nativitatis Domini, in legitimis scilicet ipsorum stationibus, ordinem episcopalem comministrare noluerint. Conquerebantur item canonici predicti beati Martini episcopali sedi contemptum fieri usquequaque mto erabi em eo quod cantum, Deo et sedi episcopali debitum, in die Pasche HII rehque congregationes non redderent. Igitur cum ex his querimomis judic ahs determinatio molesta secutura videretur rogavi omnes commune u F suo cederent et meo arbitratu rem totam diffinin consentirent, e tin volun ate eius, qui nutu suo voluntates inclinat universas, petitio mea tam fac'lei" ^ felicem habuit eventum; unanimes enim et uno ore quicquid de pred cüs querimomis statuerem equanimiter laudaverunt. Consilio itaqu= pno^n meorum decrevi, ut predictum ordinem episcopalem, quem canonici sancti Salvatoris sibi diminutum querebantur, canonici sancti Petri ^ Pasche in uno diacono et subdiacono supplerent; m secunda veroiena Pentecosfes canonici sancti Johanms Baptiste item m uno <^ subdiacono commimstrarent; in Nativitate autem Stepham Prothomartins canonici beate Matri, in duobus diaconis fratribus sancti Salvatoris modern Oorkondenboek Sticht. ordine colhUerarent. Et ne contrarius legis infrenarem os bovi trituranti, debet enim qui arat in spe arare, statui, ut VI solidi, qui dantur in rationem meam pro oblationibus de Putta 1 et Ermello2, in tres congregationes predictas deinceps et in omne tempus dividantur hoe modo: in Pascha diacono et subdiacono de sancto Petro ordinem prefatum supplentibus II solidi, in Pentecosten de sancto Johanne diacono et subdiacono eundem ordinem comministrantibus II solidi, in Nativitate Prothomartiris de beata Matre duobus diaconTs'in eodem ordine collaterantibus solidi II. Nee hoe tacendum, quod, sive sit presens episcopus sive non et sive ministrent sive non, non minus predicti denarii predictis temporibus predictis diaconis et subdiaconis vel qui ministrant vel ministraturi erant, a manu prepositi sancti Petri reddentur. Inquisitionem vero vel querimoniam Domus Maioris de contemptu prememorato eterno silentio tacendam firmavimus et caritate mutua hinc inde firmata nulla remordente conscientia corde et ore concordi amplius audiatur in nobis. Ecce quam bonum et quam jocundum habitare fratres in unum! Gesta sunt hec anno dominice. incarnationis MCXXXI, indictione VIIII, episcopatus mei III. Presentibus his prepositis: Meingodo, Heremanno, Lvzone, Liuthardo; decanis: Liudberto, Wichardo, Wazone, Arnoldo, Gerardo. NS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom. No. 85. W. 333 1131 (vóór Augustus 23). Bisschop Andreas herstelt de parochianen van Mij in het bezit van het land, gelegen tusschen den grens van Kamerik en het oude land van Mij, hun door Giselbert ontnomen, en bepaalt, dat dit land den tiend, den cijns en het gerecht betalen zal aan het kapittel van St. Marie te Utrecht. Voor de dateering van dit stuk zie de opmerking bij No 331. In nomine sancte et individue Trinitatis. Notum sit omnibus, tam futuris quam et presentibus Christi fidelibus, quod ego Andreas, Dei providentia Traiectensium episcopus, parrochianis de [Mi]3a terram suam, quondam eis a Giselberto violenter ablatam et postmodufn, audito clamore et querimonia eorum, in presentia mea, astante clero et laico populo, justo judicio eis judicatam et recognitam, tum pro fidelium meorum peticione cum etiam pro illorum servicio et maxime pro gratia Dei, quia justam eorum causam cognovi, libere et absque impedim[ento concesserjim et in perpetuum possidendam ipsis eorumque heredibus donaverim. Terra vero eis judicata et recognita hqc est — et solvet decimam, censum et justiciam ecclesie. beate. Marie. in Traiecto ad prebendam fratrum — quicquid continetur [inter fossatum], quod [est terminus] terre illorum de Kamerka 4, et inter veterem terram illorum de Mi, quam teutonice [sexforlanc 5 appellant]. a) Het tusschen [] geplaatste is door afslijting van het HS. onleesbaar geworden en hersteldnaar het afschrift der oorkonde in het Liber pilosus van St. Marie, blz. 100. i) Putten. — 2) Ermeloo. — 3) Tegenwoordig de gemeente Kamerik-Mijzijde. — 4) Kamerik. — 5) Een „voorling" is eene bekende landmaat in deze streek. Ouod ut ratum et inconvulsum in posterum permaneat, hanc eis inde testamenti paginam in munimen[tum servandam co]nscnbi et sigilli nostri impressione confirmari Fssim^ incarnationis MCXXX% indictione VIIII, Actum est autem anno dominice ïncarnauuni, »^ > . regnante rege Lothario II, anno regni eius VI, anno vero episcopatus domim AndrHuic'confirmationi] hii testes affuerunt: Meingotus prepositus, Luithardus prepSL, Arnoldus decanus de sancta Maria, ^^J^^SSl decanus, Arnoldus castellanus, Alfero scultetus,^Gerardus ^XdeUnS de Amstella, Hermannus de Worthen, Bero de Wesepa, Bei tolt de Lmdis, Godefridus de Amstella Rtjksarchief in utreckt '($ter I/S. Oorspr. in het archief van St. Mai ie in «« -" - confirmavit Actum est autem anno" dominice incarnationis MCXXXIII, indictione • VIIII, regnante Lothario II, anno regni eius VII ee, anno vero episcopatus domini Andree V. Huius confirmationis testes isti sunt": Wazo, Theodericus «, S.mon et Andreas canonici, Gelmarus presbiter, Godefridus et Theodericus «de Bochorsthh, Wicherus, Kamuardus scuuciuc, ^v.»^^^, —, ~ bertusü, Hugo de Fledre * Engelbertus de Umme« Benzelmus ™» de Harsolthe - Alfarth °° et Lifarth pp, Einolt w et Marcuart ~ Albertus, Ascehnus «, et multi alii liberi et ministeriales. tfSK Racer, Overijsselsche gedenkstukken. II bh. 200, naar het {thans verloren) oorsfr. op den huize Twickel (A). - Afschrift in: De oudste bescheiden of andere meer belangrijke stukken over de goederen van Claholtes-klooster, in het Rijksarchief in Ovenjsel (B). w°. SAO. 1132 Mei 29. Bisschop Andreas verklaart, dat de burgers van Staveren de kerk van St. Odulf bevrijd hebben van allen leeken-invloed en haar hare bezittingen vrij hebben teruggegeven; hij sticht er eene abdij. [Verdacht.) Over de verdachtheid van deze oorkonde zie: Oppermann, Untersuchungen. I blz. 212-22, en II blz. 167 vlg. In nomine sancte (et) individue Trinitatis tl. Notum facio ego Andreas, Dei gracia Traiectensis episcopus, omnibus fidelibus, tam futuris quam presentibus, quod cives Staurenses »», divina ™ inspirati misericordia, ecclesiam sancti Odulfi ww dlu SUD laica manu = deten- T„ „ j , nnc, „j, cl B quidquid. — d) B Vullenho. — e) Dit woord ontbreekt a) B Rodolphus - b) B Stenvorde■ - cj t q q _ £ _ ^ _ in B. - f) B XXVII - g) B warschap. £ J _ _» k) B infra portiones C. - 1) tep - »f^ J A]dus A'Lenethe. - ») Ontbreekt " I' ~ T , ~ r \ -a aufax) B Traiectum. - y) Aldus B A traditio. - z) B petitione. - m B. - v) I Islemuten. - w) B qum. x) ^ __ 0ntbreekt in B. _ ee) B septimo. - aa) B conscribi -de. - bb) B *™^_ £ _ ^ _jj)BGisel- ff) B sunt isti. - gg) Aldus l A *** Benselmus. - nn) B Harsolte. — 00) B Assart.bertu* - kk) B Flevre - 1) B Verme. - ; _ ^ _ R ^ nQmine pp) B Leifart. — qq B Rijnolt. — n) ü "ïasiv j , nj,,„i,i — xx) B layca 1v' . . V '. . /-• Stanerenses. — vv) B divmo. — ww) B Oüupm. aa; u "j" Domini amen. — uu) B Staunenses; C btaueiense , , manu; C manu layca. > ,r 11 x. „>> To((„ :„ archidiaconaat Varlar in de diocese Munster. — 3) Oostergo; 1) Vollenhove. - 2) Lette in h* a^ ^ Onbekend. - 5) Wijhe? - 6) Gouw in of misschien een verkeerde lezing voor. usici«= Friesland. — 7) Leeuwte. — 8) Ysselmuden. tam, et quedam bona eiusdem ecclesie, que a predecessoribus nostris' m beneficium laicis a tradita fuerant, labore suo et bonis suis ab omni laica b potestate absolverunt, et eandem ecclesiam a laicisa expeditam et bona ipsius, que laicic habebant, libera et penitus absoluta ad serviciumd Dei restituerunt. Nos vero, bonam voluntatem illorum considerantes, consilio et peticione priorum ecclesie nostre, ad promovendum ibidem Dei servicium, omme jus nostrum cum circatu nostro, cum terra ete censu, et quicquidf habuimus de predicta s ecclesia in decimis maioribus eth minoribus, justiciis, pratis, pascuis, campis, cultis et incultis eidem Staurensi' ecclesie perpetualiter contradidimus, et ad voluntatem et peticionem predictorum civiumi abbatem cum monachis in eadem ecclesiak statuimus et consecravimus, et bona omnia ad ecclesiam illam pertinencia banno nostro eidem ecclesie consignavimus et confirmavimus. Statuimus autem abbati illius ecclesie' camerario nostro, qui in Fresiam iturus est, singulis annis duas hbras Staurensis"1 monete persolvere, unam libram in eundo, aliam in redeundo. Statuimus et hoe, ut ecclesia illan libera sit, et ad abbatem alium nullatenus habeat respectum, et mortuo abbate in ecclesia illa fratres libera ° et canonica electione quemcumque voluerint eligant, et electum episcopo p examinandum et consecrandum representent. Preterea statuimus et predicte ecclesie pro privilegio tradidimus, ut predictus abbas, secundum quod moris est quarundam ecclesiarum, contentus i pröpriis personis, quas in claustro r habet 8, nulli feodum vel de camera vel de rebus ecclesie tribuat, et liber de expeditionis exactione permaneat Et ut supradicta omnia rata et inconvulsa permaneant, hanc kartam1 inde conscribi et sigilli nostri impressione jussimus insigniri. Data autem Traiecti in die sancto 11 Pentecostesv, anno dominice incarnacionis millesimo w CXXXII, indictione X, episcopatus nostri anno IIIIx, presentibus testibus idoneis y, clericis, liberis, ministerialibus. Clerici: Hardbertus z Maioris ecclesie prepositus, Lutbertus aa eiusdem ecclesie decanus, Herimannus prepositus sancti Bonifacii bb, Luzo prepositus sancti Petri, Wibrandus abbas sancti Pauli, Ludolfus cc abbas sancti Laurencii in Palude, Wichardus decanus sancti Bonifacii, Lutbertusaa decanus sancti Petri, Arnoldus decanus sancte Marie. Liberidd: Godefridus de Malsen et frater eius Heremanus ee, Giselbertus ff de Kasnech se. De Staueren hh: Aldger ;i, Richpertusü, Gerbrandus kk, Paio », Wlfhard mm, Reinerus ni1. Ministeriales: Arnoldus castellanus, Alfero scultetus00, AlberoPP filius Giselbertii% Hugorr de Vechten, Lutbertusss mareschalcusWicherus dapifer. Iste sunt capelle, pertinentès ad ecclesiam sancti Odulphi in Staueren, a) B en C laycis. — b) B layca; C laijca. — c) B en C layci. — d) C servicia. — e) Ontbreekt in B. f) B quitquid. — g) A p. — h) B en C aut. — i) B Stauriensi. — })C civium predictorum. — k) B ecclesie. — 1) Ontbreekt in A. — m) B Stauriensis. — n) C illa ecclesia. — o) A en 1! libere. — p) In C volgt het woord: ad. — q) Aldus C ; A en B contentus personis. — r) B claustris. — s) C habent. — t) B en C cartam. — u) sancto ontbreekt in B. — v) B en C Penthecostes. — w) B en C: M. — x) B en C: 4. — y) B en C ydoneis. — z) C Herbertus. — aa) B Lubértus; C Lubbertus. — bb) li ïJontacn.— cc; r> juuuuipnus: ^ j^uaoipnus. — uu; umuirai m — v.-.; ^ , - mannus. -- ff) B en C Ghiselbertus. — gg) B Causnech; C Casnech. — hh) C de Stauron. — ii) B Aldgher; C Alger. — jj) C Ricpertus. — kk) C Bernardus. - 11) B Paye; C Payo. — mm) C Wlfardus. — nn) B en C Reynerus. — 00) B schultetus. — ppj B Alberd. — qq) B Ghisebarti. rr) C Hugho. — ss) B Lubbertus. — tt) B en C marscalcus. Laxnum', Wardelse » Karnewald* Hmddepum * , Gersmer Sandordeb , Eddegghecv, AldekerkeB, Hagekerke -», pekeWekerke ^ Wicle^ , Terlefehe^ Osterse»», KunreRuthne» SillehemMarcnesse , Vrk.i-, Emelwerth^, Midlinge*> Harch« Dcmugnpi-, Songhnum» WeVSS°^W ^, in „t Rifksarckief in Früstan/(Af - **» *■ * cartam van St. Odulf aldaar, ld, i (B). - Afschrift aldaar, bl, 8 (Cf W°. 344 1132 (*«r S^,r 24). Bisschop Andreas schenkt aan Rcmvard Otward Hemelric en Henbert het onbebouwde land Hoevelaken bij het Utjvai a, tiemeiric Hendrik den zoon van Eno, tot „Grawenvene" op voorwaard f^a erfgenamen, cijns,gerecht en tiend ^^^^^^r'^X^ zullen de kerk van Leusden als zullen betalen; de bewoners van het lana hunne parochie-kerk gebruiken, totdat zij eene eigene kerk zullen hebben. De ioe indictie loopt tot 24 September H32- In nomine sancte et individue Trinitatis. , , Sciant fideles, tam futuri quam presentes, quod ego, Det gra a Andrea^ Traiectensis episcopus, terram quandam, que vocatur Hovelaken - ja en m _ v L „ ,a ~a nnstrum tempus inculta et pemtus inuulis juxta Grawenvene-, que usquead nostr P P.^ dicta , fuit, consensu et peticioneHenna, ^ o &t terra cum censu et justicia e* rf^flake ^ in hereditariam proprietaHemelrico etHenberto terram ore atam H P P tem contradidi, ita ut ipsi et filn, et onmi=> . . ,. , imprint hereditane terram illam habeant et . qu ab ipsis predictam terram emerint, nc 4 ;, v ~ ■ ■,i;I1<: t-prre mter Grawenvene20 et inter nvum, possideant. Et est terminus illius terre i u • ^ ■ t r f f^r-0 Pt nrotenditur in longitudine usque ad mediequi confuus est predicte terre, et proieuu ö M . ■ uk »;k„o „pm et possidentibus terram illam statuimus, tatem in Habentibus vero et pu _ ■ • • j r nredicto Henrico et post eum heredi ipsius, singulis annis de singulis mansis, preaiciu F r .ö, ^ . • , i •, „cr nuatuor nummos censuales m die sancti qui beneficium eius habiturus est, quatuui ,. D c' .fnP,.de — c) B Eddeswald; C Edeswald. — d) B en C a) B en C Hindelopnn, - b) B f^f^ ^ le. _ g) B Tfel,erhee. c Terlerhe. Haghekerke. - e) Ipekeldekerke ontbreekt inC. ) J _ _ h) B Oesterse; C Oesterzee. - i) B Silehem; C Sylanem. }J ; 1-1) Deze plaatsen ontbreken in B en C. coveren later Scarl? (vergelijk over deze en de hier volgende I) Laaxum, ztud-oosteijk van Staveren 1 ^ ^ vom. de Gesch. der Kerkel. plaatsnamen: Nom. Geogr. Neerl. IV blz. ito, « _ ^ ^ n ten N..W. rechtspr. II blz. 94 vlg en blz. 588 jlg. yerdronken. _ 4) Hindelopen. - 5) Gaastmeer. - van Molcwerum aan de kust en is ^^&J[^rg. Nom. Geogr Neerl. I olz. 29). - 7) W-ga. 6) Sandfirde, dorp in de gemeente Wymbntee^dee _ „ ^ ^ rf 8) Oudega. - 9) Heeg. -- 10) Yp~°^* g . ^ ^ Hz. het meest waarschijnlijk. - 13) Oosterzee.e«in^'«^^^tó^ir<^t a.p. „iet Rottum in Schoterland, maar vermoedelijk, I4) Kuinre. - 15) Volgens S- Muller H - F en thans door de evenals als Marcnesse een kerkdorp van hete g > B ^ ^ .„ ^ zee verzwolgen. - 16) Mrsschren Ysselham ^ ^ ^ ^ ^ ^^^^ ^ u tegenwoordig geval tot Ovenjsel - 17) Lag waarsch,deze plaats is in 1859-860 op door de zee verzwolgen. - 18) Urk 9 _ M;m^ _ a Harig ^ Gaaster]and. _ last der regeenng om redenen van veil JeK _ Hoeve]aken_ _ 2f)) Qnbekend. 22) Dronrijp. — 23) Schragen bij Franeker. 4; 3; ^ Oorkondenboek Sticht. Martini persolvere, eosque sub eodem Henrico et post eum sub herede ipsius, semel in anno in predicta terra unum placitum observare; omnemque decimam maiorem et minorem eidem HenriccTetTheredi ipsius de terra dia dari statuimus, sed pro minori decima duos nummos, pro pullo eque et pro vitulo unum nummum statuimus persolvendum. 5 Statuimus preterea hominibus, predictam terram inhabitantibus, ut ad tempus apud Loesdene1 baptismum et synodum habeant et sepulturam, donec per se poterunt habere ecclesiam; seorsum autem pro remedio anime nostre statuimus eos liberos permanere ab expedicionis servicio et a qualibet exactione. Et ut hec illis rata permaneant, hanc cartam, sigillo nostro insignitam, eis tradidi. Anno Domini MC tricesimo secundo, indictione decima, presentibus testibus subscriptis. Interfuerunt huic nostre tradicioni: Lubertusa prepositus Maioris ecclesie, <.: t>„<-„: u,,^-~ nronnchic canrtp Manp ar nhi niiam- L.USO prepusnuo sa.ucu i tui, nu^u pn.puon.uo v., ~- -i plures prelati et canonici. HS. Vidimus van dtn elect Jan van Utrecht tut het jaar 1286 in het archief van St. Marie in het Rijks-archief in Utrecht. M°. 348. 1132 (vóór September 24). Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde, waarbij aartsbisschop Bruno van Keulen de voorwaarden bekend maakt van de overeenkomst, gesloten tusschen het kapittel te Xanten en Diederik van Ulft over een allodium te Ulft, dat deze laatste zich als leen had toegeëigend. Voor de dateering zie No. 341. In nomine sancte et individue Trinitatis. Bruno II, sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus. Notum volumus esse ecclesie filiis, tam praesentibus quam futuris, querimoniam fratrum Xanctensis ecclesie de allodio, quod Theodericus de Ulvete sub nomine pheodi sibi addixit, • Habita est autem haec subscriptio anno dominice incarnacionis MCXXXII, indictione X. * Huius rei testes sunt: Andreas episcopus Traiectensis Oorspr. in het parochie-archief te Xanten. Afgedrukt naar Sloet, bh. 257, No. 263. W°. 343. 1133. Lietard, bisschop van Kamerijk, schenkt aan de kapittelen van den Dom en Oudmunster de kerken van Westerloo en Oulo, tegen eene jaarlijksche uitkeering van 2 Antwerpsche solidi door den dienstdoenden priester aan den bisschop van Kamerijk. In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus sancti. a) In 1132 was Hartbertus Domproost; de Domdeken heette toen Lubbertus. 1) Leusden. Ego Lietardus, Dei gratia Cameracensis ecclesie. episcopus humilis, omnibus tam futuris quam presentibus salutem. Si dominus noster precipit, ut odientibus nos bene faciamus, sibi quidem displicere non credimus, si diligentibus nos benefacere studeamus _ Ouapropter ego sub obtentu dilectionis, pro ^ - — me^seu predecessorum seu successorum meorum, atque pro magna gratia domim mei Andre,, venerabilis Traiectensium episcopi, insuper pro mmia carhate et frater dilectione dominorum meorum canonicorum q n/r i- • <- R^mifnrii altaria duo, Westerlo scilicet et errlese sanctorum Martini et Bonilacn, audiid , Oulo2, concessi et in perpetuum * tradidi ipsorum tratrum ~ < — inquam ab omni persona et conditione aha, excepto quod ibi cantaturus ace dos duos AnLpensis monet, solidos in festivitate sancti Luc^ Evan gehste per annos singulos mihi et successoribus meis persolvet measque synodes et successorum meorum et capitula archidiacom et decani statutis cliebus custodiet. ..... . .. „nnfr- • mnm ranssimis dommis meis et pus comra Hanc vero concessionem, quam canbsn . *. . .... t • -n^ ^not-Vipmate et subsiemato canomco testimomo tribus teci, carta mea et sigillo, anatnemaic cl s inconvulse confirmavi. . tr,-uKr,lri; Signum Gerardi eorundem altanum archidiacom. Signum Erleboldi prepositi. Signum Johannis, Theodrici, Alard. Thednci arcludiaconorum £>• a-, j- a ■ pAfkprt; rantor s, Widoms presbiteri, Werenboldi Signum Oilardi decani, Rotberti cantoris, ^ diaconi, Herewardi, Lanberti, Bernardi, Hugoms subdiaconorum, Anselmi, Hugoti acolitorum, Walten, Stephani, Ade pu er)orum \ amen. Actum anno incarnati verbi MCXXXIII, indictione X», presulatus domini Lietardi III. Ego Werenboldus scripsi et recognovi. . ... j„,,„ c ... , — q d onechtheid vergelijke men. Het 5e bisschopsjaar van Andreas eindigt 21 mei 33 fa Oppermann, Untersuchungen. II blz. 122 vlg. Noverint omnes Christi fideles, tam futuri quam presentes, qualiter ego Andreas, Dei gratia Traiectensis episcopus concessenrri Pelegrimo ut omnes suos mortuos de domo sua in Hanhorst* hcenter sepehat in Sutphenne, et hoe feci consensu et voluntate Phihppi, Daventriensis prepositi. Et ut hoe stabile permaneat, has litteras fieri et sigilli mei inpressione roboran fecL ^ ^ viderunt; Godescaicus presbiter, Herimannus de Kuc, Erenboldus viUicus, Vdo, Rothericus, Wilhelmus, Wichero. . TT„ . , ,s y,. letters „er" zijn in het HS. later bovengeschreven, a) HS. imperpetuum. — bj De leirei» „ j , „. , . „ , ,n„„ deze plaatsen vergelijke men: hiervoor blz. I38> No- H3» 0 Westerloo. - 2) Oulo. (Over dej p g I _ ^ ^ ^ b„ noot 2-3.) - 3) De indictie is foutief Daar clerus en populus m de kerk veree B d£ onechtheid van het kan aan dit stuk de dagdateermg 2 Februari e^even woiaen. stuk zie: Tenhaeff, Diplomatische studiën, blz. 20a 3j2. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. ; . , . . • ,,„„,. eene latere hand op den rand ingevoegd: quod membra a) B constatitos. - b) In A m door een p a ^ corrupta. - c) HS. et; Jaffé geeft de emendatie, ut. dj B suorum. ) Quoniam populus catholice. in Christo professionis testimoniis visibilibus instruendus est, ut per exhibitionem visibilium contestari possit testimonia invisibilium nosse oportet omnes, tam futuros quam presentes, modum, ordinem ac veritatem rerum confirmandarum, ne, si, quod absit, ingruerit supersticiosus ërror infidelium, caritatis dona destruantur fidelium. Ego itaque Andreas, Traiectensium Dei gratia episcopus, per presentia scripta notum facio omnibus fidelibus, quod domina Ermengardis, comitissa illustris, heres legitima oppidi Suthfaniensis, in Meinlo ad nos veniens, dixit, se, una cum marito suo Cvnrado, comité de Lucelenburg, et filio suo Heinrico, obtulisse qcclesiam Lochemensem \ cum omni decimatione ceterisque redditibus, sancte. Dei Genetrici Marie. et beato Petro, apostolorum principi, et venerabili virgini Walburgi, in prebendam canonicorum basilice. Suthfaniensis, pro commemoratione omnium in Christo fidelium, vivorum ac defunctorum, nominatim pro salute anime. mariti sui Gerardi, per cuius repromissionem ad hoe inductam se asserebat, et pro redemptione generi sui, videlicet domini Ottonis comitis, patris sui, et matris sue. Judithe., et fratrum suorum, pie. memorie, virorum, episcopi scilicet Theodrici et comitis Heinrici et Gerardi, astante cuncto clero et populo in predicta ecclesia Suthfaniensi ad ferendas cereos in die sancta Purificationis beate. Marie, videntibus quoque et audientibus bone- auctoritatis tam laicis quam clericis, videlicet Heinrico Linthburgensi preposito, Constantino advocato, Walthero de Stapelo, Burchardo de Withe, Herimanno de Mirlare, Arnoldo de Ennethere, Gerlago de Dedingwerthe, Vlrico de Beltram, Pelgrimo de Suthfania, Cvnrado de Wapsne, Wenzone de Lesten, Drothwardo de Horst, Becelino de Ritherlo. Hec, inquam, constans dixit, et rogavit, ut, quod ipsi rationabiliter pia cum devotione fecissent, nos testimonio privilegii nostri et sententia banni nostri confirmare curaremus. Nos igitur factum ipsorum laudantes et juste. peticioni domine. comitisse. assensum inclinantes, hanc paginam conscribi et sigillo nostro denotan in testimonium huius rei geste, precipimus, et omnes, qui hanc piam oblationem infregerint vel infringere attemptaverint, per virtutem banni nostri excommunicamus et anathematizamus ex auctoritate Patris et Filii et Spiritus sancti et omnium sanctorum Dei, ut, nisi resipiscant, cum diabolo crucientur in secula seculorum. Fiat, fiat. Hec autem facta sunt anno ab incarnatione Domini millesimo CXXXIIII, indictione VIII a. HS. Oorspr. in het gemeente-archief van Zutphen. Zegel verloren. W°. 348. 1134 (vóór Juni 4). Keizer Lotharius bevestigt de schenking te Vollenhove en elders,. door Rudolf van Steinvorth aan het Augustijnerklooster te Lette gedaan. Zie de literatuur over deze vroeger algemeen als onecht verworpen, maar na het terugvinden van het origineel als echt erkende oorkonde bij: Wilmans-Philippi, Kaiserurk. der Provinz a) De juiste indictie zou zijn XII. i) Lochem. Westfalen. II blz. 2S8, Bernhardi, Lothar v. Supplinburg. blz. 526 noot 8 en Schum, Kaiserurk, in Abbildungen. Tekst, blz. 126 vlg. — De dateerings-elementen komen niet geheel met elkaar overeen- immers, terwijl de 12e indictie overeenkomt met het incarnatiejaar 1134 en het ie keizersjaar van Lotharius loopt tot 4 «34, eindigt het Se koningsjaar op 13 September H33. Vergelijk nog over de dateering: Wilmans-Philippi t. a. p. en Schum t. a. p. - Over de schenking. varrRudolf van Steinvorth vergelijke men hiervoor No. 339- In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Lotharius Romanorum imperator augustus. Notum fieri volumus omnibus fidelibus Christi, tam presentibus quam futuris, nobilem quendam terre. nostre., Rodulfum scilicet de Stemuorth ob sui parentumque suorum eternam memoriam, quicquid Dei gratia, hereditarioque jure habuit in Letthe i Claholthe * Macchenberge », Vilmerigthorpe * Ruplo* Ohthepe^, Cauerwich \ Elsne8 et in loco mantimo, qui Wllenho ■ dicitur usque ad aquam quam Sethe" vocant, cum omnibus utensilibus, mancipiis, agris cultis et incultis, silvis, aquis, pascuis, fratrum et heredum suorum, Liudolfi videlicet et Vdonis, consensu, ad usus Deo secundum beati Augustini regulam servientium libere tradidisse, in loco pretoria]. Hathemareslo", presidente preside Godescalco, suscipiente advocato Hermanno de Auenstroth nostro imperio justo judicio patne. Quia ergo nostri officii nostreque salutis esse certum habemus, Deo servientes ipsius adjutono promovere, volumus et precipimus, ut nullus in eodem predio mjusta potestate aliquid aut calumpnia presumat exercere, nisi justa commutatione adquisient Advocatus ibi nullus sit, nisi quem ipsi fratres unammiter elegennt et de manu episcopi accipia(n)t; qui si incommodus vel mutilis fuerit, si semel bis vel tercio ammonitus non emendaverit, ahum ehgendi liberam habeant facultatem. Et ut hec traditionis nostre. auctoritas rata et inconvulsa nunc et in posterum permaneat, sigilli nostri impressione roboran jussimus, subscnptis idoneis testibus: Warnerus episcopus Monastenensis, Siwardus episcopus Mindensis, Thiethardus Osenbruchgensis episcopus, Gerhardus cardmahs, Anselmus Hauelbergensis episcopus. Hi autem sunt principes, qui interfuerunt: Ottho comes de Rinecche, Albertus comes de Ballenstat, Fridencus palatinus de Sumerischenburch, Herimannus comes de Caluenlage, Adolfus comes' de Berge, Gerhardus comes de Honstath; cum ce.tens nobihbus: Wichboldo et filio suo Bernardo, Herimanno de Bosenhage cum quatuor filiis suis: Gerhardo, Thietmaro, Theoderico, Heinrico, Herimanno de Lippa cum compluribus aliis, quorum presentia hoe factum est. Signum domini Lotharii tercii (Mi), Dei gratia Romanorum imperatoris aUgUData per manum Norberti archicancellarii et Magdeburgensis archieP1SActum dominice. incarnationis anno MCXXXIIII, indictione XII, regnante 0 Lette, Westfalen, Kr. Windenbrück. - a) Clarholz, Westfalen, Kr. kend. _ 4) Onbekend. - 5) Onbekend. - 6) Bedorven lezing voor Uchthepe; het » Fach^orf Westfalen Kr. Warendorf. - 7) Bedorven lezing voor Gunnewich; vergelijk ook No. 349- - 8 Onbekend - 9) Vollenhove. - to) Gedeelte van het Zwarte Water en het Meppeler diep, de voortzetttng van de Reest. — 11) Onbekend. pio imperatore augusto Lothario, anno regni eius VIII, imperii vero primo. , , . . . HS. Oorspr. in het parochie-archief te Clarhoh. Met opgedrukt zegel van keizer Lotharius (fragment). Afgedrukt naar het facsimile in Kaiserurk. in Abbildungen. VI Tafel S. W°. 34». 1134 (Juni 4-September 13). Bisschop Werner van Munster oorkondt, dat Rudolf van Steinvorth goederen en tienden (o. a. te Vollenhove) heeft geschonken, om daarmede een klooster van de orde van St. Augustinus te stichten; hij voegt zelf daaraan nu schenkingen toe en verleent aan het te stichten klooster de vrije verkiezing van zijn proost en zijn voogd. Het 2e keizersjaar van Lotharius begint 4 Juni 11341 het 9e koningsjaar loopt tot 13 September 1134. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Notum sit omnibus fidelibus Christi, tam presentibus quam futuris, nobilem quendam terre. nostre. Rodulfum de Steinvorth ob sui parentumque suorum eternam memoriam quidam, que Dei gratia hereditarioque jure possederat, in usus ecclesiasticos contulisse, quicquid videlicet habuit in Claholthe1: capellam unam, curtes duas, mansos IV; et Lette2 capellam unam, curtem unam, mansos III; Mackenberchge3 mansos II; Gunnewich4 mansum I; Vilmerigthorpe fi mansos II; Ruplö mansum I; Beien 7 mansum I; Viehtorpe s mansum I; Elsne «mansum I; et in loco maritimo, qui Wullenho 10 dicitur, XXVII portiones, quas warscaph vocant, ut in quocumque horum locorum magis utile visum fuerit canonicus ordo sancti beati Augustini regulam Domino adjuwante instituatur. Cuius fidem ac devotionem ego Wernherus sancte Monasteriensis ecclesie episcopus libenter amplectens decimam unam, quam de ecclesia nostra in beneficio habuisse cognoscitur ipsius arbitrio et communi tam cleri quam ministerialium consensu in id ipsum contuli. Est autem hec decima maion ex parte in parrochia Bikeheim in villa, que dicitur Dunhinchusen 12 XII solidi; Elsnere13 solidi III; Havecheshurst14 III solidi; Lembeche15 I solidus; Hasechesbrucge 1(5 I solidus; Lette 2 IV solidi; Viehttorpe 8 II solidi. Ad maiorem ergo cautelam et incepti sui promotionem placuit etiam predicto viro nobili, ut que ad Dei servitium destinaverat, beati Pauli patrocimo committeret. Venit itaque statuto tempore ad ecclesiam nostram pnncipalem et in presentia nostra et cleri multorumque nobilium et ministerialium omnia, que supra enumeravimus, Deo et beato Paulo libere contradidit. Et quia ;„Crnm est. 'ut loca ad nostram ecclesiam pertinentia promoveamus, quedam de nostris ad supradicta addere curavi: scilicet denarios XII in Claholthe1, II solidos decime in Huthinchusen 17 et silvulam quandam juxta Honbrinke 10 de beneficio comitis Egeberti ipsius rogatu et permissione. Statuimus ergo, ut fratres ibidem Deo servientes liberam super preposito i) Clarholz, Westialen, Kr. Windenbrück. — 2) Lette, Westfalen, Kr. Windenbrück. — 3) Onbekend. — 4) Onbekend. — 5) Onbekend — 6) Onbekend. — 7) Beelen, Westfalen, Kr. Warendorf. — 8) Füchtdorf; Westfalen, Kr. Warendorf — 9) Onbekend, — 10) Vollenhove. — 11) Beckum. — 12) Onbekend. — 13) Onbekend. — 14) Onbekend. — 15) Onbekend. — 16) Onbekend — 17) Onbekend. — 18) Onbekend. suo habeant electionem, episeopus eum mvestiat. St vero quod absit, partes n elecüone fecerint, saniori parü episcopus consentiat Advocatus ibi nu lus sit nisi quem ipsi fratres elegerint. Qui si inutilis vel incommodus fuerit et ' . 4 " . , ■,. „ijAm elio-end hberam habeant facultatem. ammonitus corngi neglexent, aliftm eigene, infrineere vel Si auis autem tam salutisiue. immemor extitent ut hec ininngere vel in mmima parte labefaetare presumpserit perpetuo anathemati, nis. resipuent, SUbjErut hee traditio nostra nune et in posterum firma et inconvulsa üt ut nee na rnnsCribi et sigilli nostri inpress.one signan P™lua^^^^os^ Maioris ecclesie Heinr.eus, Gu3musUemIdem ecclesie deeanus, K*^™0^^^^ de Liesborne, Godesealeus canonicus, Hermannus canonicus, Gerhardus ae L- csuum , canonicus, Liuthgerus canonicus. Hn canonicus et magister SCola n7;fu^t. Herimannus comes de Calvelage, autem sunt nob.les, qui ^erfuenmt Wichboldus de Holthe et filius Berhardus et Herimannus fratres de L.pp*, _ n- npn. eius Bernhardus, Liudolfus frater supramemorati Rodulfi, Franco de Diepen ., , . ., ■ t ;Pfhardo Wernhero, Anselmo. Ft ministe- heim cum tribus fratribus * Barnardus et ThiethmLrus de Dulmene, Hernales: Bernardus cameranus Eternardus ^ ^ mannus de Lare, Ha-twicus et trater eius de Alen, Werencbis de Bur^^omp^ ^ Actum domin.ee incarnat on.s anno ^ g < pio imperatore augusto Lothano, anno r ^ ^ _ Afgedrukt naar Philifpi, Osnabrücker irkundenöucn. 35©. 1134 (Augustus 3). Bisschop Andreas verklaart, dat Fulco vanBerne o / n„„„0 pii verscheidene andere goederen hebben ajen zime vrouw Bescela, Berne en ver^ < & y , ,, ïi^ ■■■,»..>B0r-d die uit zime kanunniken een abt zat gestaan aan den abt van Manenweera, aie u j „„. kiezen voor het aldaar te stichten klooster; tevens schenkt de bisschop vei scheidene voorrechten aan de ^^/^J^ blz. 2-6) De Annales der abdij Berne (Van Heusse, H£■ P ^ > 5 ^ ^ ^ ^ ^ Augusti fundata est eeelesia Bernensis «CXX ^ befald wordt. (Vergel. De dezen stichtingsbrief zijn, tenzij misschien de aa Fremery, Supplement, blz. 4 noot l.) In nomine Domini amen. prrlesie a j • -^^^la De aua vocat ea que non sunt, ecciesie Ego Andreas, misencordia uei, 4" ^ Traiectensis episcopus. ... . ... • hi] reu. ^ j- ^„ïBVimrline sit invigilandum his, qui sibi mcmi ren Ouo studio, quave solhcitudine sa & , ^ j- ^f„r midum Iesum, pietas fidelium novit, que penet> querunt, ut nudi sequerentur nuaum je F t ber. • ,• t „^..„tpc sublimes ad excipiendas tempestates tauei animahum tamquam potestates suun y ^orT,n1ativorum naculo superposuit, quatinus intra tabernaculum purpura <»»te*^^^ tranquilla pace resplendeat et lumen honeste vite [circumquaque diffundatj . , r- 1 .«» woorden zijn door afslijting van het oorspr. onleesbaar geworden en a) De tusschen U geplaatste woorden zui j s r N.-Bra- -1 , , 1 „ i,p, rniet overal betrouwbare) facsimile m het liJdscnniL door ons hersteld met behulp van het (met ov , Fiemery, Supplement. , • , ■ 1 i.„»,-VnTide III blz. 43 en van den druk dij JJe """^ " Fr bantsche geschiedenis, taal- en letteikunde. Ar,u„aA , , HSS der i^e—16e eeuw heeft geraadpleegd, blz. 3 no. 5, die daarvoor nog andeie HSS. uei ij & Oorkondenboek Sticht. Et nos igitur hoe pro p[osse] nostro emulantes, presenti scripto presentibus et posteris edicimus, quod Folkoldus de Berna, vir liber et dives, sed et uxor eius Bescela, inspiratione Dei sane intelligentes, cedros Libani, quas plantavit Dominus, nidum debere passeribus, ad honorem Dei et Theotocos beate, Virginis Marie, abbati Rodberto de Insula eiusdem beate Matris, ipsam f Bernam cum omnibus suis apertinentiis, Masemunde 1 quoque cum omnibus suis attinentiis, necnon Erthepe~2, que est in Tessandria, cum omnibus suis attinentiis, sed et Altfurse 3 cum omnibus suis attinentiis, item etiam Merseberch 4 cum omnibus usibus, quos seculo viventes inibi jure optinuerunt, per manus nostras tradiderunt. Abbas autem prememoratus, ex canonicis suis abbatem idoneum excipiens, superadditis ei conservis et commilitonibus Dei, predicte Berne per manus [nostrjas imposuit, ecclesiamque illam ab omni sua vel successorum suorum obedientia et commodo temporali penitus absolutam, [nostro rejgimini et obedien[tie] substituit, nil juris [aut rejspectus in ecclesia sibi [predicta re]s[ervan]s, preterquam si minus ordinate qui[d] egerint, coadjuvante tune loei presentis abbate, ammonitione fraterna secundum [tenorem] matricis ecclesie corripiat et emendet. Nos item predictam ecclesiam ab omni, tam nostra, quam fidelium nostrorum exactione, liberam ex hoe nunc edicimus et facimus, nichil excipientes preter orationes et obedientiam filialem. Sepulturam etiam et inunctionem infirmorum suorum tantum, sed et ipsum oleum, secundum quod ecclesie de Insula predicta concessimus, concedimus et istis; absque consensu vero aut conductu sacerdotum comprov[inci]alium nullum ex [ipsorum] parochianis exci[pi]ent mortuum vel sepelient. [Et] ne quid contractuum legibus [hec] conscriptio minus dehabeat, tem[pus] ac testes assignavimus et sigilli nostri imp[ressione] firmavimus, multiplicata in omnes benedictione, qui ad predictam ecc[lesiam ea que ju]sta sunt custodi[unt, invasorijbus autem manus anathematis et eterne dampnatioms obtendentes. Et hec [quidem gesta] sunt Unigeniti eterni anno incarnationis millesimo CXXXIIII, indictione XII, anno vero regni Lotharii [IX a, imperii] vero eiusdem anno II, episcopatus autem m[ei] anno VII. Presentibus testibus subscriptis: Hartberto Maioris ecclesie preposito, Lutberto eiusdem ecclesie decano, Herimanno preposito ecclesie sancti Bonifacii, Lutberto eiusdem ecclesie decano, Lutberto decano d[e sancto] Petro. Canonicis: Ottone, Ascelino, Themone, Alardo, Cö[n]rado, Alberone, Crisanto, [B]lithero, Willelmfo]. [Liberis hominibus: Arnoldo juvene comit]e de Cleve, Gerungo de Aspre, Willelmo filio comitis Willelmi. Ministerialibus: E[rem]b[ol]do, Ro[th]erico, Gisel[ber]to, Alfardo sculteto, Arnoldo castellano. HS. Oorspr. in het archief der abdij Berne te Heeswijk. Met opgedrukt zegel van den bisschop in witte was (fragment). a) De Fiemery t. a. p. heeft hier: X; het ioe koningsjaar van Lotharius begint evenwel eerst 13 September 1134- 1) Vermoedelijk in de buurt van Berne (De Fremery, Supplement, blz. 4 noot 4). — 2) Waarschijnlijk Erp. — 3) Altfort. — 4) Maarsbergen. ïl°. 351. 1134 [September 13-24). Bisschop Andreas schenkt aan de abdij Mariënweerd de groote en kleine novale tienden van 45 hoeven in Tuil, die de Domproost Hartbert en anderen gekocht hebben. (Verdacht) Het toe koningsjaar van Lotharius begint I3 September 1,34, de 12e indictie loopt tot 24 September van dat jaar - Over de verdachtheid vergelijke men: Bonman, Over de oudste oorkonden tember van dat jaar k_ y dL ^ 2gQ voor de abdij Mariënweerd, m : liijdr. voor In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Audiant et intelligant fideles in Christo, quoniam ego Andreas, Traiectensis ecclesie, licet indignus, per misencordiam tarnen Eius, qui vocat que non sunt tamquam ea que sunt, antistes, gloriose matri vere mtegmtatis, in eo loco, qui ahquando Insula Heringen, nunc autem Insula sancte Marie nuncupatur, ad refkiendam inopiam spiritu pauperum imbi pie jugiter Christo jhesu et eius beate Matri desudantium, ut idem Deus eiusdem Virginis films mee fragilitatis corruptionem resolidari dignetur, decimam umversam maiorem et minutam nove terre quadraginta V mansorum in Thilk>i donavi quos emerant Harbertus Maioris ecclesie prepositus, Arnolfus castellanus, Alferus scultetus, Hugo, Isbrandus. . . . Ut ergo duret immutabile perpetuo, nee quisquam impius manus in id extendere presumat, super hoe negocio sub anathemate presens testamentum ymaginis nostre signaculo signatum tradidi. Anno MCXXXIIII, indictione XII, anno regni Lotharii X, imperii II, episcopatus autem mei VII. . . Presentibus testibus subscriptis: Hartberto Maioris ecclesie preposito, Lutberto eiusdem ecclesie decano, Herimanno prepos.to ecclesie sancti Bonifatii, Lutberto eiusdem ecclesie decano, Lutberto decano de sancto Petro Canonicis: Ottone, Ascelino, Thimone, Alardo, Conrado, Alberone, Crisanto, Blithero, Wilhelmo. Liberis hominibus: Arnoldo juvene comité de Cleve, Gerungo de Aspre, Willelmo filio comitis Willelmi. Mimstenahbus: Eremboldo, Rothenco, Gisalberto, Alfardo sculteto, Arnoldo castellano. HS. Cartularium van Mariënweerd in de Koninklijke bibliotheek te Brussel. Ajgedrukt naar De Bremery, Cartularium der abdij Mariënweerd. blz. 2 No. 2. W°. 353. 1134 (vóór September 24). Bisschop Andreas schenkt aan het kapittel van Oudmunster eene prebende in dat kapittel, die tot zijne collatie stond en vroeger aan den deken van het kapittel verleend werd, waartegen het kapittel aan den bisschop afstaat de helft van de tienden der kerk van Bodegraven om daarmede den deken, die voortaan persoon van Bodegraven zal zyn, te beleenen, met uitzondering van acht aan het kapittel voorbehouden hoeven. (Verdacht.) , TT ,,, Over de verdachtheid van deze oorkonde vergelijke men: Oppermann, Untersuchungen. II blz. 104 vlg. - De 12e indictie loopt tot 24 September 1134. In nomine Dei mei. . Ego Andreas, Dei misericordia, qui vocat ea que non sunt, ecclesie Traiectensis minister indignus, presenti scripto presentibus et posteris notifico, 1) Tuil. yvj<- v' quod canonici Salvatoris Domini, zelo Eiusdem accensi, nos cum prioribus et ecclesia convenerunt et, ut paucitati eorum consuleremus et consulendo subveniremus, studiose pecierunt. Condescendens ergo vel, ut verius dicam, tam justis eorum peticionibus occurrens, prebendam unam plenam, que m claustro eorum mee singularis erat prestacionis, quaque decani eorum episcopali manu prius solebant investiri, legi eta expresse similitudini aliarum prebendarum subdidi, sic liberam, sic ab omni episcoporum respectu et prestacione amplius absolutam, ut modo prorsus eodem, quo cetere predictorum fratrum prebende, libera electione per manus eorundem contradatur in omne tempus. Predicti quoque fratres mei simili commutacione in alterutro medietatem decimarum omnis generis ecclesie de Bodegrave \ que ad usum ipsorum prius attinuit, a se libere prememorate loco prebende episcopali dicioni substituerunt, hac condicione et condicto interposito, ut decanus, quem ipsi elegerint, absque dilacione et condictione loco predicte prebende predicta decima investiatur in omne tempus. Consilio tarnen priorumb meorum octo hövas in predicta decima tociens dictis fratribus secrevi, quia liberalitatem eorunTnolavimus in Domino, quas in decimis omnis generis ipsorum usibus servire constitui, trium earumdem hovarum superiorem a fossa Wiburg2 incipiens et sic descendens, quoad in mensura c plena octo hove finiantur. Sed etd hoe quoque decrevimus et signamus, ut prememorate ecclesie persona altaris non sit alia, quam que e fratrum electione legitima et dono episcopi decania f fuerit investita. Decano quoque presenti per obediencie contestacionem injungimus, nee minus futuris in comminacione terribilis judicii Dei sub anathematis execracione indissolubili prohibemus, ne predictam decimam vel partem eius aliquam vendant aut in beneficium dent aut invadient aut alio quolibet modo successoribus suis decanis prepediant. Nee hoe ïmmemoratum pretermittimus, quod quociens fratrum prememoratorum decanus obierit, si qualibet causa vel impedimento infra annum post eius obitum electione et dono episcopi alius decanus creatus non fuerit, decima tociens predicta, qua decanus uteretur, si esset anno vel annis vacuis, quantilibet sint, in usum decani futuri a canonicis predictis conservabitur et a manibus eorum facto decano requiretur. Et ut omnia hec inconvulsa maneant, testes adhibuimus subsenptos. Prepositos: Hatbertum Maioris domus, Herimannum domus sancti Salvatoris, Philippum Dauentrie, Luzonem domus beati Petri, Hugonem sancte Marie. Decanos: Lutbertum sancti Martini, Lutbertum sancti Salvatoris, Lutbertum sancti Petri. Canonicos: Ottonem, Conradum, Ascelinunrs, Blitherumh, Hescelonem, Alberonem, Euerhardum et Johannem. Et preterea fere totam ecclesiam. Supremam quoque predictorum clausuram signum nostrum apposuimus et claustris spiritualibus obfirmavimus, anathema Marenatha ex auctoritate Dei facientes omnibus, qui aliquid ex prenotatis imminuere vel rhutare temptaverint. a) HS. ex- — b) HS. herhaalt priorum. — c) HS. immensura. — d) HS. heeft: sed ed et. e) HS. heeft: quamque. — f) HS. dacanta. — g) HS. Ascelmum. — h) HS. Blicherum. i) Bodegraven. — 2) Onbekend. Et hec quidem gesta sunt anno incarnati Unigeniti eterni millesimo .. • ■ inrlir-rinne duodecima, episcopatus mei anno centesimo tncesimo quarto, indiccione uuuucLima, y ? septimo, regnante rege seculorum. HS. Liber catenatas van Oudmunster, fol. 60. M°. »53. 1135 Januari 1. Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde waarbij keizer Lotharius oorkondt, dat oP klacht van bisschop^^f^^Ê door vonnis der vorsten de proosdij van het h^^.^^^Z daarop aanspraak maakte omdat zij aan zijn vader en aan hem door bisschop Lielards voorganger in leen gegeven zou zijn, ^ ontzegd is. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Lotharius divina favente dementia Romanorum imperator augustus -omnibus tam futuris quam praesentibus in perpetuum Huius rei testes assignati sunt: Andreas Traiectensis episcopus ' ' Data anno incarnationis dominicae MCXXXV, Kal. januarhs, indictione XI*. Actum Aquisgrani in Christi b nomine feliciter amen. HS. Oor.fr. in het archief van den Hom van Kamerijk. Afgedrukt naar Bóhmer, Acta imperii selecta, bh. 75 No. c 2. fï°. 354. (1135 vóór Mei 21). Bisschop Andreas scheidt de parochianen van de villa Aalst van hunne moederkerk te Wijk, en geeft hun het recht eene kapel met een eigen priester te hebben^ _ De dateering van dit stuk levert groote moeuijKuc j j &, , tot de j -i7ttt „nPt ontellen bil het vorige getal, om zoodoende toi oe quinto VIII en meent, dat men de V I moe opte ) quinto v indictione dateering „33 te komen. Dit ts zeke^ die in het missale met dezelfde hand geschreven XIII. De Ho landsche vertaling van het stuk de V slechts is „112S in d e vijfte maent der indictie van aiu . !;,„, ,„r " ' S. . . ,• ■ an h„t voorafgaande woord „quinto". Doch het incarnatiejaar 1125 eene foutieve herhaling is van het vooiai^aai „ , , . „u ,,,„rrit Wi .... , . , . Andreas eerst in H28 als zoodanig vermeld worat. wij kan onmogel ik juist zijn, omdat bisschop Andreas e & „,,;ntn aan. , 0 , 1 1' Hns eene schrijffout van den copnst voor tncesimo quinto aan emendeeren daarom «35, - *» -ne J indictie als met het bisschopsjaar van Andreas. nemend, - welk jaar overeenkomt zoowel me n^ ^ ^ Het konings aar wijst op 1125, kan dus met j & , . • .11 wanneer wi nu m plaats van „m" lezen: X, zoodat wij kiy0<=' bruikelijke „in anno episcopatus. Wanneer w j f » w™ir,asiaren overeen . . v „m«.nr.atus nostri VII", dan komen ook de komngsjaien ovc anno resm eius X, anno vero episcopatus > .... Anrlreas od „anno regni , **n- vóór Mei 21, omdat het 7e bisschopsjaar van Andreas op met de dateering 1135. Wij dateeien. voor / t dien datum eindigt. In nomine sancte et individue Trinitatis. Andreas Volumus et sciant posten quique sicut et presentes quod ego Andreas^ Dei misericordia Traiectensium episcopus, considerata illi de Aelste i, ad matrem suam ecclesiam, que dicitur Wyck-, trans aquam, v „ . . , •• vttT — b) De tekst van Böhmer heeft: Christo. a) De juiste indictie zou zijn: Alii. UJ i) Aalst. — 2) Wijk. mentum, procuravimus in ecclesia nostra Sydehem1 et in curte nostra Hesen2 communi consilio omnium procuratorum nostrorum, existentium ibidem,'de ipsis redditoribus decimationum nostrarum * in Brobantia» qui se affirmant ab Adthelboldo, Traiectensium episcopo sacerdotio et ommum j in nnsrram administrationem et presentiam omni successorum eiusdem usque in nostram *umi r synodalico testimomo redditum stabilem annuat.m reddid.sse Hec nos infringere multis modis temptavimus; obstantibus autem credibthbus eorum ■ •• ■ • T„nnpm nroDter prospentatem omnium nostrorum testimonus nequivimus. landem propiet piu F (testimonium) b hec auctoritatibus c nostris ipsis redditonbus, ut sese affirmabant a venerabili episcopo accepisse, contradidimus. Jussimus quoque, ut hec conscriberentur et reservanda in testimonium, tam futuris quam presentibus, ipsis redditoribus darentur. Porro de ipsis definivimus, quatinus quil.bet eorum nominatim cum numero modiorum et denariorum suorum descnberentur singulatim De villa Brobantie Asuen4 Reinzo duo mod.a ordei et duos denarios et quatuor manipulos lini. . Theodericus duo mod.a siliginis et II modia ordei et II modia avene et VI denarios et quatuor manipulos lini. Beneko IIII modia ordei. . . . Edthelgerus de manso sancti Viti III modia ordei, IIII mampulos hm. Item Edthelgerus II modia ordei. Beneko II modia ordei. . Alphardus II modia ordei, I siliginis de terra momalium, II modia ordei de curia prepositi, II modia siliginis, HU modia orde., IIII modia avene. Otbrat III modia ordei. . Otwinus II modia siliginis, II modia avene, IIII mod.a ordei. Ludolphus I modium ordei. Wiggerus III modia ordei, II avene, II siliginis. [Gelbrathd] I modium ordei. / Johannes de Hanevorde II modia siliginis, II modia orde., II mod.a avene. . „ ,. , . Beneko de Luttiken-Asuen ■> II modia sihgmis, II modia ordei. Johannes II modia siliginis, II modia ordei. Hildegardis de Altino 6 I modium ordei. Weszel I modium ordei. Helyas II modia ordei. Ezelin II modia siliginis, II modia ordei, II modia avene. Everwinus III modia ordei, I modium avene. - Hazeko de Dikhusen II modia siliginis, IIII modia ordei. Woltbrath II modia siliginis, IIII modia ordei. Everhart VI modia ordei, III modia avene. a) HS. nra. - b) Dit woord ontbreekt in het HS. - c) HS. auetoritabus. - d) Het tusschen [] geplaatste is slecht leesbaar. i) Zeddam. — 2) Hees. — 6) Elten. Oorkondenboek Sticht. 3) Onbekend. — 4) Azewijn. 5) Klein Azewijn (bij Azewijn). 44 Leinzo de Vetehusen1 I modium siliginis, II modia ordei, I modium avene. Heinricus II modia siliginis, II modia ordei, de curia II modia siliginis, IIII modia ordei, IIII modia avene. Rotcherus II modia siliginis, IIII modia ordei. Thrutbrath II modia siliginis, IIII modia ordei. De Lanren Wezelinus I modium siliginis, IIII modia ordei, I modium avene. Wenbrath III modia ordei. Absalon IIII modia ordei. Waltbrath II modia [ . . . . »]. Reinmar I modium siliginis, III modia ordei. Hec ab ipsis redditoribus in curtem nostram Hesen deferenda esse jubemus post Depositionem sancti Martini duabus ebdomadibus, quandocumque notificatum fuerit eis. HS. Vidimus van den Domproost Otto van het jaar I2II in het Rijksarchief in Gelderland. W°. :ts:t. 1143 October 7. Bisschop Hartbert bevestigt, bij de wijding der abdijkerk te Egmond, de pauselijke privilegiën en verleent aan de abdij tolvrijdom te Utrecht. (Onecht.) Over de onechtheid van deze oorkonde vergelijk: Oppermann, Untersuchungen. I blz. 122 vlg. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Hardbertus, Dei gracia Traiectensis episcopus, dilecto in Christo fratri Ekmundensis cenobii abbati Waltero eiusque successoribus regulariter substituendis, et cunctis fratribus ibidem sub monastica disciplina religiose agentibus vel acturis. Justum arbitramur et officio pontificali omnino congruum, piis peticionibus facilem inclinare auditum et benignum prebere assensum. Notum igitur esse volumus, tam posteris quam presentibus, quod anno ab incarnatione Domini MCXLIII b Nonasc Octobris, dum devotis tue. fraternitatis nrprihus arlrmip^ppntes. annuente Domino, Ekmundensem ecclesiam dedi- caremus, in presentia nostri et venerabihum abbatum Henrici de sancto Paulo, Wilhelmi de monasterió sancti Mauricii Mindensis, pariterque Thimonis prepositi de sancto Bonifatio multorumque clericorum et monachorum, astante glorioso comité Theoderico de Hollant, unacum nobilissima conjuge sua Sophia, et domino Cönrando de Merehe et viris clarissimis Gerhardo de Teilinc, Bereuuoldo eiusdem ecclesie advocato, Arnoldo Spicar, Aluuino castellano de Leithen aliis plurimis utriusque sexus nobilibus et liberis et ministerialibus, tam nostris quam comitis et infinita multitudine plebis, privilegium domini Innocentii IId pape ad eandem ecclesiam destinatum fecimus legi distincte ac aperte, ad intelligendum; in quo videlicet a) Het tusschen [] geplaatste is in het HS. onleesbaar geworden. — b) In het HS. is met eene andere hand hierboven geschreven: millesimo centesimo quadragesimo tercio. — c) HS. N, waarboven met eene andere hand geschreven staat: Nonas. - d) In het HS. is met eene andere hand hierboven geschreven: secundi. I) Het gehucht Vethuizen ligt ten noorden van Azewijn. Supplicatio karissimi in Christo filii Conradi II regis Romanorum illustris, nobis per dilectum filium Conradum ipsius fratrem, vestre ecclesie prepositum, propter hoe ab eodem rege ad Romanam curiam destinatum, continebat, ut privilegia, per Romanorum reges et imperatores suos antecessores ecclesie vestre concessa, necnon privilegium, ab ipso ecclesie vestre predicte concessum, auctoritate apostolica dignaremur confirmare. Cuius privilegii tenor talis est: (Hier volgt de oorkonde van 1145 October 18, gedrukt hiervoor N°. 387). Eapropter nos pro salute ecclesie reverentia et eiusdem regis supplicationis instantia inclinati, considerantes eciam ad ecclesiam vestram dicti regis donationem, qua ipsam regali magnificentia favorabiliter et excellenter !< honoravit, antedictum privilegium, cuius tenor hiis in apostolicis litteris de verbo ad verbum est insertus, et omnia alia privilegia, per Romanorum reges et imperatores ecclesie vestre ad honorem Christi et ecclesie exaltationem concessa, apostolica auctoritate confirmamus, inhibentes sub anathematis vinculo, ne imperialis vel regalis aut episcopalis, clericalis aut laycalis persona aliqua, cuiuscumque status aut condicionis existat, ipsam ecclesiam Traiectensem contra huiusmodi privilegii et nostre confirmacionis tenorem molestare aut in eiusdem prejudicium in premissis quicquam in perpetuum audeat attemptare, decernentes irritum et inane, si quid a quoquam in contrarium fuerit attemptatum. ^ Nulli ergo omnino hominum liceat, hanc nostre confirmationis paginam infringere vel ei ausu temerario contraire; si quis autem hoe attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli Apostolorum eius se noverit incursurum. Datum Rome apud sanctum Petrum V Kal. Aprilis, pontificatus nostri anno I a. HS. Afschrift in het Cartularium te Hannover. D XIV I. Afgedrukt naar Muller, Oudste cartularium van het sticht Utrecht, blz. 230 vlg. W. SOI. 1146 Mei 7. Paus Eugenius III bevestigt de abdij van St. Pieter en St. Paulus te Paderborn in het bezit van hare goederen, o. a. te Renkum en in Teisterbant, van de kerk te Tuil, de kapellen te Nuwaal, Hellou, Haaften en Gameren. Eugenius, servus servorum Dei, dilectis filiis Conrado, abbati monasterii beatorum apostolorum Petri et Pauli, quod in Patherburnensi civitate situm est, In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: . Radengheim 1 cum capella et decima super dimidiam villam, . . . in Thesterbrant curtem cum tota familia, ecclesiam in Duilon 2 cum quatuor a) Achter de oorkonde staat in het cartularium te Hannover, met dezelfde hand, die de oorkonde schreef: ,Hanc confirmationem a domino Eugenio papa tertio ipse dominus Conradus rex, qui privilegium ecclesie nostre de electione episcopi donavit, impetravit et fratrem suum dominum Conradum, ecclesie nostre prepositum, in suis expensis ad Romanam curiam propter hoe destinavit." i) Renkum. — 2) Tuil. capellis, videlicet NiwelenS Hellue 2, Hasten»-» et Gamberem 4 cum dimidia decima ' ' ' ' ■ *■, ' • ' ' '. •' • Data Sutrii per manum Roberti sanctae Romanae ecclesiae presbiteri cardinalis et cancellarii, Non. Maii, indictione VIII* incarnationis dominicae anno MCXLVI, pontificatus vero domini Eugenn III papae anno secundo. Afgedrukt naar Schalen, Annales Paderbornenses. blz. 7°5- H°. »»*. 1147 Het kapittel van St. Pieter te Utrecht geeft in erfpacht aan Do dijn en Balduinus de Skmga en hunne «^^«f^^^^t^ toebehoorenden tiend van Wolf aartsdijk, *^l*"#^.^J^ van het binnen de grenzen van het kapittelsdiendrechtdoor hen ^edyken land op Zuid-Beveland na de eerste drie jaren gelijkelijk met het kapittel zullen verdeelen. In nomine Domini amen. _ . Nos conventus ecclesie beati Petri in Traiecto notum facimus scripto presenti presentibus et futuris, ad quos hec pagina devemet, quod consilio communi panque consensu dedimus omnem decimationem que nostri est juris in Wülfardsdike*, Dodino, Baldwino de Skmga fratribus, fihisque fratrum ipsorum et eorum successoribus a progenie in progenies hac pensione perpetua, ut tam ipsi quam successores eorum singulis annis in ebdomada maion ante Parasceven Pasche marcas octo probati argenti, pondere vero Flandrensi, fratribus nostris in nostro conventu Traiecti persolvant. Quod si prout res sunt hominum, in via morarum quid aut impedimentorum hus, qui nobis argentum ferunt, acciderit tanto tempore, quod inter eundum redeundumque sufficiat, sine dolo sine tergiversatione debitum predictum redintegrabunt; quicquid nunciis ipsorum vel rpsis in via preter sperata contigerit, ipsorum, non nostro debet imputari detnmento. Si vero manms estibus insula predicta tota vel per partes mgurgitata fructum non reddident, hïTqui tune prememorate pensionis erunt debitores, secundum leges earum terrarum, que sub marinis fluctibus retractibusque posite sunt in nostro conventu Traiecti ante tempus predestinatum pensionis satisfacientes respondebunt. De cetero quoque etiam hec predictis duobus fratribus eorumque successoribus hereditarhs indulsimus, ut quicquid ipsi terrarum infra terminos sancti Petri in Suthbevelande 6, suo vel suorum labore vallo cinxermt, hominumque culture subjecerint, post tres primos annos, quos pro labore fossoribus addiximus, ex hiis equa portione nobiscum singulis annis decimas partiantur in hunc modum: in campo decimas nos et ipsi una colligemus, collectas similiter ad propria deferemus, delatas tum demum manipulatim inter nos equis portionibus paftiemur. a) Volgens Sloet, Oorkondenboek. I blz. 282 No. 288 waarschijnlijk te lezen: Haften. - b) De juiste indictie zou zijn: IX. ö Nuwaal. - 2) Hellou. - 3) Haeften. - 4) Gameren. - 5) Wolfaartsdijk. - 6) ZuidBeveland. Et ut hec omnia inconvulsa permaneant, ipsum Dodinum prenominatum, data primum fide, presente venerabili domino nostro Hartberto episcopo Traiectensi, hec omnia jurare perfecimus. Et ut similia sacramenta ab ipsius fratre Baldwino filiisque fratris ipsorum Middelbürgensis abbas Walterus acciperet, ex consilio statuimus, quod et factum est. Gesta sunt autem hec anno Domini MCXLVII, testibus adhibitis, quorum nomina subjecta colligitis: dominus noster Hartbertus episcopus, abbas de sancto Paulo Henricus, abbas de sancto Laurentio Herewoldus, abbas de Middelburg Walterus, abbas de Minden Wilhelmus, prepositus sancte Marie Arnoldus, decanus sancti Petri Johannes. Canonici: Theodericus, Erkenboldus, Andreas. Canonici sancti Martini: Azelinus, Wilhelmus, Engelbertus, Symon; de sancto Bonifacio: Crisantius. Layci: Theodericus de Altena, Witzo Slabbart, Wernerus scultetus, Albertus thelonearius, Ecbertus de Amestelle. HS. Afschrift in het cartularium van St. Pieter in het archief van St. Pieter in het Rijksarchief in Utrecht, fol. 84 vs. 1148. Aanteekeningen over den verkoop van de tienden van Bergen en Schoort door het kapittel van St. Jan te Utrecht aan de buren van Bergen en aan de vijf schep endommen van Schoort, over het tiendgeld, alsmede over een twist daarover, bijgelegd in 1188 door den abt van Egmond en den deken van het kapittel. Anno Domini MCXLVIII ecclesia sancti Johannis in Traiecto comburebatur et pro reparatione ecclesie cum consensu pape. et episcopi Traiectensis vendidit incolis de Berghe1 et quinque scabinatibus in Schoerle2 omnes decimas. In signum veritatis et perpetue. memorie dabunt capittulo predicto loco decimarum denarium decimalem de predictis semjnahbus etc. Acta sunt hec regnante Herberto episcopo et Theodorico comité Hollandie. nono. Item datum est magnum litigium inter capitulum sancti Johannis et burones de Schoerle2 et Berghe'1 de denario decimali, quod anno Domini MCLXXXVIII pacificatum est per abbatem Egmondensem et decanum eiusdem capituli. Item op desen dach sullen die van Bergen betalen heur penninckthienden op S. Martensavont in den Wynter, sculd in een hoechenisse, dat alle die thienden offgecoft sijn a. HS. Afschrift van de ibe eeuw in het Liber rubeus. jol. LXXVI in het archief van de O. R. Clerezy Ho. IOO, in het Rijksarchief in Utrecht. a) Onder dit afschrift staat de volgende verklaring: „Copie presentis scripti sunt ex originalibus conscripte in quodam antiquo missali in Bergensi ecclesia, jacente retro summum altare ibidem, et concordat cum suis originalibus de verbis ad verba, ut protestor manu propria et signo meo consueto, sic signato: Andreas filius Occum de Enigheborch, clericus Traiectensis dijocesis, necnon sacra imperiali auctoritate ordinaria notarius publicus. — Gecollationeert uuyt gelijcke copie, ende naer collatie bevonden accorderende den laetsten Juni] XVc twee ende tachtentich. By my: J. de Schoerle scripsit." i) Bergen. — 2) Schoorl. V. »»•■• 1148 Bisschop Hartbert is getuige bij de verpachting van eene bezitting der abdij van Corvey te Mirdum in Friesland aan Conrad de Orio. In nomine Domini. 4» Wiboldus Dei gratia Corbeiensis abbas. Notum sit omnibus, quod possessionem monasterii nostri, quae est in Merethai, locavimus Conrado de Orio * in pacto pro quatuor marcis probati argenti quas per singulos annos in die festo sancti jacobi apostoli solvet apud Koiforde* in domo, quam nunc habet muiier quedam nomine Sigardis camerario monasterii vel certo nuncio ipsius; quod si solvere neglexen , possessione et pacto postmodum carebit. S. films eius hereditare voluerit, in investitura pro recognitione quatuor marcas abbati dabit. De tota pos sessione illa nihil a nobis vel predecessoribus nostris venditione seu commutatione alienatum est. . . u Actum est apud Anlon3 anno Domini 1148, in presentia domni riart- berti Traiectensis episcopi et multorum anorum. Afgedrukt naar Jaffé, Bibliotheca rerum Germanicarum. I sessione illa nihil a nobis vel predecessoribus nostris venditione seu commutatione alienatum est. . . u Actum est apud Anlon3 anno Domini 1148, in presentia domni riartberti Traiectensis episcopi et multorum aliorum. Afgedrukt naar Jaffé, Bibliotheca rerum Germanicarum. I blz. 222. H°. 3»5. 1148 (vóór April 24). Bisschop Hartbert bevestigt de abdij Mariënweerd in het bezit harer goederen te Renoyerbosch, Deil, Enspijk, Rumpt, Gelhcum, Beesd, Spijk, Tricht, Weurt, Benningen, Paveien, de kapel te Lanxmeer, landen aan beide zijden van de Meer, den tiend, den cijns en het ambacht van gronden in Beneden-Tuil, benevens drie hoeven te dier plaatse, en verleent haar verschillende voorrechten. (Verdacht.) Over de verdachtheid van deze oorkonde vergelijk Bonman: Over de oudste oorkonden voor de abdij Mariënweerd, in Bijdr. voor Vad. Gesch. en Oudheidk. V dl. VII blz. 284 vlg. - Daar d. stuk door de oorkonde van paus Eugenius (hierna No. 396) bevestigd wordt, hebben wij het geplaatst vóór den datum van genoemde oorkonde. Ego Hardbertus, Dei gratia Traiectensis ecclesie humilis minister, dilectissimis filiis Rotberto, abbati de Insula sancte Marie, eiusque fratribus, tam presentibus quam futuris regulariter substituendis, in perpetuum. Quamquam universi nostre ecclesie filii ad nos respectum consolationis in necessitatibus suis debeant habere, decet nos tarnen pauperum Christi vota miseratione paterna amplius promovere atque eorum justas petitiones ac necessarias nostra autoritate confirmare. Nos igitur vestris utihtatibus l consulentes, vestreque quieti nunc et in posterum providentes, ecclesiam in Insula beate Marie in qua divino mancipati estis obsequio, sub beati Martini et nostra protectione suscipimus et presentis scripti privilegio commummus, statuentes, ut quascunqueb possessiones, quecunque bona, eadem ecclesia in presenciarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione ponti- a) Ook mogelijk te lezen Oric (Urk?). - b) De tekst van De Fremery heeft: quasqunque. 1) Mirdum (thans Oude-Mirdum). — 2) Koevurden. — 3) Anloo. ficum, liberalitate regum, largitione principum, sive quorumcunque oblatione fidelium seu aliis justis modis, Deo propicio est possessura, vobis vestrisque successoribus firma permaneant et illibata. In quibus hec propriis dignum duximus exprimenda nominibus: Insulam videlicet cum omnibus suis usibus; tres mansos in Runoieresbusc 1 cum suis usibus et terciam partem decime; et quidquid eadem ecclesia possidet in areis, pascuis, agris, Daile 2, Inspic 3, Rumede 4, Ghellinchem 5, Bisde (i, Spie ', Treiecti 8, Vurdene9, Boninghen10; et in parrochia Paveie11 tres mansos et decimam XX mansorum; capellam quoque Langesmerh 12, cum fundo in quo sita est, liberam, et terras, quas ex utraque parte Laci13 possidet, et in Inferiori Tillo14 universam decimam maiorem et minutam, censum et justiciam XLV mansorum, et ibidem tres mansos cum omnibus suis usibus. Decernimus etiam, ut ordo canonicus, secundum beati Augustini regulam et fratrum Premonstratensium institutionem, in'ipsa ecclesia perpetuis temporibus inviolabiliter conservetur. Nulli quoque fratrum post factam inibi professionem absque abbatis totiusque congregationis permissione ex eodem claustro discedere liceat, discedentem vero absque communium litterarum cautione nullus suscipiat. Eis etiam, qui infirmitatis angustia pressi sub titulo professionis vestre mundo renunciare voluerint, vel etiam qui suis possessionibus ecclesiam vestram dotaverint, si tarnen vinculo non subjaceant anathematis, sepulturam ibidem libere concedimus. Decrevimus ergo ut nulli omnino hominum liceat prefatam ecclesiam temere perturbare aut eius possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere seu quibuslibet fatigare vexationibus, sed omnia integra conserventur eorum pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva nostra canonica justicia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisve persona huius nostre constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire temptaverit, secundo terciove commonita, si non satisfactione congrua emendaverit, potestatis 1.0 honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore Dei et Domini redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districte ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco justa servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatinus et hic fructum bone actionis percipiant et apud districtum judicem premia eterne pacis inveniant. Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCXLVIII, indictione XI, sub testimonio tam prelatorum quam fratrum nostrorum, quorum nomina subscripta habentur: Ascelinus Maioris ecclesie decanus, Theodericus Embrecensis prepositus, Symon Thelensis prepositus, Alardus Aldeselensis prepositus, Arnoldus prepositus "de"sancta Maria, Engelbertus corepiscopus. Canonici: Otto, Willelmus, Joannes, Alardus, Rodulfus. HS. Afschrift in het cartularium van Mariënweerd in de Koninklijke bibliotheek te Brussel. Afgedrukt naar de Fremery, Cartularium der abdij Mariënweerd. blz. 4 No. 5. 1) Renoyerbosch. — 2) Deil. — 3) Enspijk. — 4) Rumpt. — 5) Gellicum. — 6) Beesd. — 7) Spijk. — 8) Tricht. — 9) Weurt. — 10) Beuningen. — 11) Paveien, buurt bij Culenborg. — 12) Lanxmeer, buurt bij Culenborg. — 13) De Meer, eene wetering (vroeger ook de Nieuwe Wetering genoemd), die Z. O. van Culenborg tot aan de Nieuwe brug naar den Hennisdijk loopt.— 14) Beneden-Tuil. ïl° 3»« 1148 April 24. Paus Eugenius. III bevestigt de abdij Mariënweerd in het bezit harer goederen te Mariënweerd, Renoyerbosch, Deil, Enspijk, Rumpt, Gellicum, Beesd, Spijk, Tricht, Weurt, Beuningen, Paveien, de kapel te Lanxmeer, landen aan beide zijden van de Meer, den tiend, den cijns en het ambacht van gronden in Beneden-Tuil, benevens drie hoeven aldaar. ( Verdacht.) Over de verdachtheid van dit stuk vergelijk: Bouman, Over de oudste oorkonden voor de abdij Mariënweerd, in Bijdr. voor Vad. Gesch. en Oudheidk. V dl. VII, blz. 287 vlg. Eugenius episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis Roberto, abbati de Insula sancte Marie, eiusque fratribus, tam presentibus quam futuris, regularem vitam professis, in perpetuum. Religiosis desideriis dignum est, facilem prebere consensum, ut fidelis devotio celerem sortiatur effectum. Quocirca, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus et ecclesiam beate Marie de Insula, in qua divino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti privilegio communimus, statuentes, ut quascunque possessiones, quecunque bona, in presenciarum eadem ecclesia juste et canonice possidet aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis justis modis, Deo propicio poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus hec propriis duximus exprimenda vocabulis: ipsam videlicet Insulam cum omnibus usibus suis; in Ruinoierbusc1 tres mansos cum suis usibus et terciam partem decime; quicquid eadem ecclesia possidet in areis, pascuis, agris, Daile 2, Inspic 3, Rumede 4, Gellinchem 5, Bisde 6, Spie 7, Treiecti8, Vurdene9, Boninghen10; in parrochia Paveie 11 tres mansos et decimam XX mansorum; capellam Langesmere 12 cum fundo in quo sita est; terras quas ex utraque parte LacL13 possidet; totam decimam de Inferiori Tillo, censum et justiciam de XLV mansis et tres mansos ibidem cum omnibus suis usibus. Statuimus etiam, ut ordo canonicus secundum beati Augustini regulam et Premonstratensium fratrum institutionem, in vestra ecclesia perpetuis temporibus inviolabiliter conservetur. Nulli quoque fratrum post factam inibi professionem, absque abbatis totiusque congregationis permissione ex eodem claustro discedere liceat; discedentem absque communium litterarum cautione nullus suscipiat. Sane vestrorum laborum, quos propriis manibus aut sumptibus colitis sive de nutrimentis vestrorum animalium, nullus a vobis decimas exigere presumat. Decrevimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat prefatam ecclesiam temere perturbare, aut eius possessiones auferre vel ablatas retinere, minuere seu quibuslibet vexare molestiis, sed omnia integra conserventur eorum pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolice autoritate et dyocesum episcopi canonica justicia. i) Renoyerbosch. — 2) Deil. — 3) Enspijk. — 4) Rumpt. — 5) Gellicum. — 6) Beesd. 7) Spijk. — 8) Tricht. — 9) Weurt. — 10) Beuningen. — 11) Paveien, buurt bij Culenburg. 12) Lanxmeer, buurt bij Culenburg. — 13) De Meer, wetering, vroeger de Nieuwe Wetering. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisve persona hanc nostre constitutionis paginam sciens contra eam temere venire temptaverit, secundo terciove commonita si non satisfactione congrua emendaverit, potestatis honorisque sui dignitate careat reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et Domini nostri Jesu Christi aliena fiat atque in extremo examine districte ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco justa servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatinus et hic fructum bone actionis percipiant et apud districtum judicem premia eterne pacis inveniant. Amen. Ego Eugenius, catholice ecclesie episcopus subscripsi. Ego Llubaldus, presbyter cardinalis titulo sancte Praxedis, subscripsi. Ego Julius, presbyter cardinalis titulo sancti Marcelli, subcripsi. Ego Bernardus presbyter cardinalis titulo sancti Clementis, subscripsi. Ego Oddo, diaconus cardinalis sancti Gregorii ad velum aureum, subscripsi. Ego Octavianus, diaconus cardinalis sancti Nicholai incarcere Tulliano, subscripsi. Ego Johannes, dyaconus cardinalis sancte Marie nove, subscripsi. Datum apud Claram Vallem per manum Guidonis, sancte Romane ecclesie diaconi cardinalis et cancellarii, VIII kalendas Maii, indictione XI, incarnationis dominice anno MCXLVIII, pontificatus vero domini Eugenii pape III anno IIII. BS. Afschrift in het cartularium van Mariënweerd in de Koninklijke bibliotheek te Brussel. Afgedrukt naar De Fremery, Cartularium der abdij Mariënweerd. bh. 6 No. 6. H°. 39S. (1148—1164.) Anselmus deken en het kapittel ten Dom van Utrecht stellen bij statuut den eed der nieuw benoemde kanunniken vast. Anselmus of Ascelinus wordt als Domdeken vermeld van 1148—1164; Brom, Regesten No. 407 plaatst dit stuk, zonder nadere opgave van redenen, op 1154—1164. Anselmus, Dei miseracione de domo sancti Martini in Traiecto decanus, et eiusdem ecclesie conventus omnibus in Christo pie viventibus salutem in ipso. In nomine Domini. Notum facimus scripto presenti presentibus et futuris, quia necessitate preter leges aliarum ecclesiarum communes ad salutem^nostram communiendam superadditum sit apud nos institutum, ut quociens aliquis investiendus est canonia, primo quedam ecclesie nostre jura juramento confirmet, quod aliena insolencia nos docuit, non nostra presumpcio vel levitas adinvenit: experti enim sumus rerum nostrarum distractionibus necnon erumpnosis corporum nostrorum labonbus, quod abusio paucorum nocuerit,quam pene penitus eciam fundamenta discipline subverterit. Hiis igitur experimentis expergefacti, lassis tandem rebus, Deo opitulante succurrere decrevimus, multiphariis et autenticis sanctorum patrum exemplis informati, propter insolencias succrescentes, quibus obviare decrevimus, hanc legem nobis elegimus et nostris successoribus indubitanter tenendam sanxitnus, ut cum aliquis a nobis eligitur canonicus, antequam investiatur, in consuetudines antiquas et jura canonica coram nobis juret in hec verba: „Ego N. juro per Deum, qui me sanguine suo redemit, et per hec sacrosancta Dei ejwangelia, que manu mea tango, obedienciam decano, episcopo et ecclesie mee fideli- tatem et continuüm servicium pro posse et nosse meo, nisi Deo vocante me ad maiora. Et quod servabo justicias et consuetudines bonas huius conventus, dum particeps eius esse voluero. Nee ullas contenciones adversus conventum vel quemquam fratrum meorum pertinaciter vel contumaciter assumam. Nee ullum negocium claustrale transferam a decano vel conventu present! vel episcopo vel archiepiscopo, nisi in omnibus audiencus predictis justicia mihi negata vel ordine judiciario facta non fuerit. Nee stipendium prebendale perquiram vel accipiam aliud, quam prenommatum est mihi, nisi detur mihi consensu et dono eorum, quorum id juris est. Nee pro canonia quicquam dedi vel dabo, nee aliquis pro me me sciente vel consenciente; et si quis promisit vel dedit, numquam solvam. Sic me Deus adjuvet et omnes sancti eius. TT, ,, HS. Afschrift in het Liber camerae van den Dom fol. LXXV in het Rijksarchief m Utrecht. (1149.) Abt W(ibald) van Corvey bericht aan bisschop Hartbert, dat hij de geestelijken, die aan de door de abdij bezeten kerk van Leeuwarden verbonden waren, heeft afgezet. Wibald werd abt van Corvey in 1146; aangezien bet, zooals hijzelf in dezen brief zegt, byna drie jaar geleden is, dat hij als zoodanig gekozen werd, moet dit stuk gedateerd worden op U49- Reverendo patri suo et domino H(artberto) venerabili sanctae Traiectensis aecclesiae episcopo frater W(ibaldus) Dei gratia id, quod est in aecclesia catholica, exiguas orationes et devotum servitium. Sicut vestrae celsitudini jam antea suggessimus, clericis, qui aecclesiam de Linward1 tenuerunt, et prebendam et beneficium abjudicari fecimus propter tria capitula, quorum singula poterant esse peremptoria. Primo quod donum altaris et curam animarum a vobis suscipere neglexerunt; unde et eadem aecclesia, quae est Corbeiensis aecclesiae possessio, in jus vobis proprietarium adjudicata est, set per gratiam et misericordiam vestram nobis et monasterió nostro omni cum integritate restituta. Secundo quod censum, ex antiquo jure debitum, jam per biennium solvere neglexerunt. Tercio quod, decurso jam nostrae prelationis apud Corbeiam trium fere annorum spacio, neque ad nos venerunt nee debitam nobis reverentiam et honorem exibuerunt. Quae cum ita. sint, misimus ad pedes vestrae sanctitatis Corbeiensis aecclesiae camerarium sub tali discretae moderationis mandato, ut, quoniam personam vobis exiberi, quae curam eiusdem aecclesiae susciperet, precepistis, si favor vester circa aliquam personam inclinatur, eam vobis ex nostra parte, salvo jure nostro et censu aecclesiae, presentare debeat; quae quidem persona, licet sola curam accipiat, tarnen in quarta parte prebendae a nobis ordinabitur. Quod si etiam de tribus reliquis prebendis vestrae discretioni placuerit, ut aliqua persona vobis grata investiatur, etiam in hoe vestrae voluntati libenter obtemperabimus. Si vero nulla de amicis vestris ordinandis vobis voluntas extat, personam, quam ei ex nomine designavimus, vobis presentabit. Ad cumulandum quoque beneficium, quod nobis liberaliter impendistis, et ad promerendum cumulatius nostrae servitutis augmentum, quod bono inchoastis principio, fine optimo terminetis, et nos de amico vobis amicissimum efficiatis. Afgedrukt naar Jaffé, Bibliotheca rerum Germanicarum. I blz. 297. 1) Leeuwarden. Oorkondenboek Sticht. 46 W°. 399. (1150 Mei 23.) Paus Eugenius III bevestigt de door bisschop Hartbert aan abt Walter van Walcheren verleende vergunning, om zijn klooster te verplaatsen. Dit stuk wordt door Jaffé, Regesta Pont. No. 9389 op dezen datum geplaatst. Eugenius episcopus, servus servorum Dei, dilectis nobis Walthero, Walacriensi abbati, eiusque fratribus salutem et apostolicam benedictionem. Sicut injustis petitionibus nullus est tribuendus effectus, ita legitima desiderantium non est deneganda petitio. Ex litteris siquidem venerabilis fratris nostri Har(tberti) episcopi Traiec- j tensis inspeximus, quod vos monasterium vestrum ad alium constitueritis locum transferre, in quo quietius vivere et liberius possitis Domino deservire; cui dispositioni praedictus frater noster assensum praebuit, et ut vobis imposterum hoe liceat perficere, scripto suo laudavit. Nos autem, quorum interest [. . . . a] bene acta firmare, votum vestrum 'C attendentes, licentiam translationis, ab eodem fratre nostro rationabiliter vobis indultam, authoritate sedis apostolicae confirmamus; statuentes, ut nihil tarnen, quod ad nos pertinere dignoscitur, propter mutationem istam nobis aut nostris successoribus imposterum minuatur. Datum Romae apud sanctum Petrum, X Kal. Junii. Afgedrukt naar Van den Bergh, Oorkondenboek voor Holland en Zeeland. I No. 130. n°. 400. (Vóór 1150 November 12.) Hugo van Buren sticht het mannen- en vrouwen-klooster te Weerselo. (Onecht.) Hoewel dit stuk in dezen vorm natuurlijk geene oorkonde heeten kan, waarom wij het dan ook als onecht betitelen, is het toch waarschijnlijk, dat aan dit verhaal van Lindebom en Jungius eene oorkonde ten grondslag ligt. Lindebom zegt zelf: „Ista praescripta excopiata sunt ex quadam magna litera patente et sigillata." — De in dit stuk verhaalde stichting moet plaats gehad hebben voor den dood van bisschop Hartbert (12 November 1150), hoewel die er reeds in genoemd wordt. Vgl. ook hierna No. 409. Miles quidam strenuus Hugo nomine de Buren, villa, quae sita est in Bathua, divina inspirante gratia de coelestis regni perennitate ac de mundi huius instabilitate meditari coepit, quid ageret, quo se verteret. Cum uxore sua satis religiosa habito consilio elegit, abjectus esse in domo Dei, magis quam habitare in tabernaculis peccatorum; egrediens igitur de terra sua et de cognatione sua cum uxore sua cum filiis et filiabus, cum famulis et ancillis, venit in partes remotiores Thuringiae, ibique locum occupavit Apterothe1, in quo Deo servire decrevit. Sequebatur autem eum miles quidam nomine Arnoldus cum conjuge Berthilda et filia Berna et alii multi; ubi cum per biennium mansisset, locus et gens vicina illi displicere coepit, foeminisque praecipue, quae die ac nocte incumbebant Hugoni, ut aptiorem locum ad serviendum Deo quaerere curaret. Ille tandem sociorum sociarumque victus precibus, rediit in Twenthiam 2 ad cognatum suum Hugonem de Goer virum nobilem, Traiectensis ecclesiae advocatum; et re gesta a) De druk bij Van den Bergh heeft hier eene opene plek. i) Apterode in Hessen. — 2) Twente. narrata illum consuluit, in quo loco animam suam potius salvare valeret. Qui gavisus de reditu illius, obtulit ei ecclesiolam quandam in Wersloe i sitam, ut ibi Deo cum suis serviret, ipsumque idem se facturum Deo annuente m voluntate habere dicebat. Ambo igitur dominum Harbertum, piae memonae Traiectensem episcopum, adibant, suppliciter pro ecdesiola praedicta deprecantes; r quorum petitioni acquievit, advocato quicquid juris habebat in ea, in manus domim episcopi reddente, ipsoque fratri Hugoni tradente, suos qui erant in Thuringia, ad locum praedictum cum gaudio Hugo reduxit Ipsi vero sub regimine monachorum, quos ei dominus Hinricus, abbas de sancto Faulo, accommodaverat, vir religiosus, satis honeste ac rehgiose vixerunt, Hugone bonae voluntatis viro omnes, qui ad eum confluxerunt, suscipiente, non multum curante nee interrogante, quid vel quantum ecclesiae conterrent, ut saltem animas eorum salvari gauderet. Ubi cum per decem armos et amplius mansisset Hugo, de victu et vestitu suorum solicitus, latiorem quaerens locum, venit ad comitissam de Benthem, matronam venerabilem ' nomine Gertruidem, flexis genibus eam deprecans, ut paludem quandam, inter villas Baerloe2 et Loen3 sitam, Wytmersch4 dictam, ad colendum ibi Deum et hominibus regnum Dei quaerentibus habitaculum tradere dignaretur, quae de mariti sui Ottonis, PalatinL princjpis gloriosi, morte tristissima pro eius animae remedio, omnem voluntatem fratris Hugoms petentis adimplevit, illeque sine mora paludem ingressus, colere viriliter inchoavit. Sed quia plus est anima quam corpus, sub regimine abbatis degere cupientes, monachum quendam Hildebrandum dictum, priorem de sancto Paulo, in abbatem elegerunt, quem per annum renitentem adjutorio domini episcopi Hermanni tandem acquisierunt; qui ordinatus in Exaltatione sanctae Crucis anno ab incarnatione Domini MCLII, anno autem primo regni domini Fritherici gloriosi Romanorum imperatoris, Werseloe per praedictum Hugonem ductus cum gaudio magno a pauperibus Christi Deo inibi servientibus susceptus esta. Qui deinde, assumpto eodem fratre Hugone, adiit comitissam de Bentheim, nobilem matronam praenominatam, ante nimium laborem culturae huius eertitudinem donationis, ratihabitionis et libertatis habere cupiens de collatione praedictae paludis, congregatis per venerabilem ac nobilem matronam Gertrudem praedictam ministerialibus eius in unum: Reinboldo scilicet ac Lefndo, Razone et Hernesto, et omnibus, qui aliquid beneficii et proprietatis aut juris in palude habebant, pari affectu et consensu omnes simul in manus venerabilis dominae Gertrudis quod in beneficio habuerant devotissime reddiderunt; ipsaque nobilis comitissa paludem Wittmersensem post in manus Friderici,' episcopi Monasteriensis, tradidit, humiliter deprecans, quatenus abbati eiusque gregi manu sua conferre dignaretur. Adolphus etiam de Blankenna vir nobilis, eiusque germana in Borghorst5 abbatissa satis religiosa, Heribertus de Bimolte cum filiis suis, Odo et Hermannus de Frelstorf, et universi, qui aliquid juris in palude habuerant, similiter fecerunt; episcopus vero, de ipsorum devotione multum gavisus, et ad petitionem venerabilis a) Tot hiertoe gaat de door Lindebom medegedeelde tekst; de voortzetting is ontleend aan dien van Jungius. I) Weerselo. - 2) Bakelde bij Bentheim. - 3) L°hne. _ 4) Wietmarschen bij Bentheim, het daar gestichte klooster heet: Marienrode. — 5) Het klooster Borchorst in Westphalen. dominae comitissae, abbati eiusque gregi affectuqsissime cum decima maiori et minori tradidit, curamque spiritualem abbati commisit. His omnibus ita discrete peractis, ut haec magis rata et inconvulsa permaneant, venerabilis antistes Fridericus, episcopus Monasteriensis praenominatus, sub anathemate et damnatione confirmavit, manuque sua abbati f privilegium in hunc modum porrexit. Afgedrukt naar Lindebom, Hisloria .episcoporum Daventriensium. bh. 433—435, — en Jungms, Hist. Benth., Codex dipl. bh. 14. (1151 Maart 18 — 1152/3 Januari 9.) Koning Koenraad verzoekt paus Eugenius HL om Herman, proost van St. Gereon te Keulen, als bisschop van Utrecht te bevestigen. Daar de koning in dezen brief schrijft, dat hij den weerspannigen bevolen had, den isen Maart 1151 voor hem te verschijnen („imperantes eis, quatinus omni occasione postposita, mediante Quadragesima, quae transacta est (i. e. 18 Maart) nostro sese conspectui presentarent") moet het stuk na dezen datum gesteld worden; terwijl Herman den o,en Januari 1152 reeds door paus Eugenius III als bisschop wordt aangesproken (zie hierna No. 404). Dilectissimo patri suo E(ugenio), sanctae Romanae aecclesiae summo pontifici C(onradus), Dei gratia Romanorum rex et semper augustus, filialem per omnia dilectionem et debitam in Domino reverentiam. Vacante Traiectensi episcopatu post discessum piae memoriae Harberti episcopi, misimus ad eandem ecclesiam legatos nostros cum mandatis, motus temerarios, qui in rebus huiusmodi suboriri solent et direptiones rerum aecclesiasticarum fieri auctoritate nostra prohibentes. Mandavimus etiam eiusdem urbis clero, honoratis et populo, ut, depositis partium studiis, sese electioni futurae in spiritu concordiae et humilitatis prepararent, nee tale aliquid animositate certandi committerent, in quo libertas electionis canonicae jus libertatis amittere convinceretur. Verum ipsi libertatem pietatis, a patribus indultam, in velamen maliciae assumentes, dissensionibus et ambitione rem totam perturbare ceperunt et longo tempore tantam potestatis tam in spiritualibus, quam in secularibus rebus magnitudinem absque rectore fluctuare permiserünt. Ceterum ad animum rediens, Maioris ecclesiae prepositus et eiusdem ecclesiae decanus, cum reliquo clero et universis nobilibus, unanimi consensu in domnum Herimannum, ecclesiae sancti Gereonis in Colonia prepositum, virum scilicet integrae vitae et probati testimonii, convenerunt. Set quidam ministeriales eiusdem ecclesiae, tumultu facto, armisque illatis, coegerunt quosdam de eodem clero denominare et quodammodo eligere Frithericum, prepositum sancti Georgii in Colonia, hominem videlicet infra aetatenT et ordines, cuius ignorantia fautores ipsius ad subversionem ecclesiae abuterentur. Nos itaque, de tantae ecclesiae ruina compassione dementi condolentes, iterato misimus eis cum preceptis regalibus legatos, imperantes eis, quatinus omni occasione postposita, mediante Quadragesima, quae transacta est, nostro sese conspectui presentarent, accepturi ex regio more contentionum finem, et urbis suae dominum, qui melioribus suffragiis juvaretur. Venit itaque prefatus Herimannus ad presentiam a nostram cum suis electoribus. Set illi, qui juvenem elegerant, juveniliter agentes, neque venerunt, neque canonicam excusationem seu legitimam transmiserunt, nisi a) In het HS. verbeterd uit: prefatam. | ouod oater predicti F(ritherici) prepositi, comes videlicet A(dolfus) i, absque Testatione c eri e popuü et certis per epistolas mandatis, venit et negotium Verum nos, adhibito episcoporum et principum et dmern postuavu. ■ _ consilio, consideravimus, electores virorum prudentium ac rehgios^m ™ns ' son a canomcis r predicti H(erimanni) prepositi samor *^^vJ^ebaxit omnes institutionibus non discrepante, quibus ex . ecclesiam et in nobiles ac prepotentes eiusdem *™\^J£^*qWi quia in nostra pace legibus honestant et in bello armis defensant ^ ? eretlff| presentia nulla contradictio juxta juris orto^*^JL est ab o cum omnis aecclesia in nostram presentiam esset evocata j episcopis et principibus, nullam nos debere moram, probab ibus de^ inserere, set personam, absque vi et ulla «ala ^chmüone el*a sacns ordinibus aetate congrua inventam, provehere. Proin^ ce do sacerdotii vestri, quam vera in Domino caritate ™*^*>^^Znz . rogamus, ut opus, a nobis laudabiliter mchoatum beneicfcone ,„; ae m vestrae perficere et confirmare non abnuatis, et labentis ecclesiae Traiecten ruinam celeri benedictione fulciatis. nncotiminm nostro, Rogamus preterea sinceritatem vestram pro quodam consanguinenostt , comi e videlicet. Ottone de Ara, quem quidam clericus, nomine jonAa ; per surreptionem a vobis excommunican fecit, quatinus eum a Uod^en episcopo Lolvi faciatis, eo scilicet absolutus, synodahter vocetur, et causa, quae jy ^ eos agitur, canonico judicio decidatur. 4fr»fr*U «a«r AtfiMiN» m** Germanicarum. I blz. 452. H° 4©3. P-etuigen m de oorkonde, waarbij koning wne ö In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Cuonradus, divina favente dementia Romanorum rex secundus. Ad imperialem munificentiam pertinet, bene de «pubhea mereBbbus premia rependere et ceteris, ad famulatum imperii surgentibus, eos^ exemplum aut bonae spei signum collocare • • ■ • Et ui hec • constitutie/ rata et immobilïs per cuncta '^^TS^ ^c,m rnnscrib mandavimus, nostraeque siönu permaneat, presens preceptum conscr 1 intermerunt, subternotan imaginis impresso, testes, qui acuone j _ jussimus: ' U^iminmic Traiprfpncic; eleCtUS God[efridus] et Hermannus fratres de Kuic, • ' Actum in palatio Noviomagi anno 'dominicae^««"j^J^^ tione XIII * XVI Kalendas Junii, regnante domno Cuonrado Romanor secundo, anno regni sui Atv. m ^ulu ' ' Afgedrukt 'naar' Jaffé,'Bibliotheca rerum Germanicarum. I blz. 457- a) De indictie is onjuist; ze moet zijn XIV. 1) De bedoelde persoon is graaf Adolf van Berg. H°. 403. (1151 c. Juli.) Abt W(ibald) van Corvey schrijft aan den Keulschen elect A(rnold) o.a. over de houding, die de Keulsche kerk in den strijd over de bisschopskeuze te Utrecht behoort aan te nemen. Deze datum wordt door ons aangenomen op gezag van Jaffé 1. c. Het stuk moet in elk geval gedateerd worden na 12 November 1150, den sterfdag van bisschop Hartbert en vóór 9 Januari 1152, daar op dezen datum Herman reeds door paus Eugenius III als bisschop wordt aangesproken (zie hieronder No. 404). Reverentissimo patri suo et domino A(rnoldo), sanctae Coloniensis ecclesiae venerabili electo, frater W(ibaldus) Dei gratia id, quod est in aecclesia catholica, exiguas oratipnes et devotum servitium. Quod res vestrae prosperis successibus, Praeterea legati Romanae ecclesiae ad has partes perveniunt, causam Traiectensis electionis terminaturi; et videat aecclesia vestra, cuius vos consilium sequi condecet, qualiter in urbe vestra idem legati in hoe rerum statu suscipiantur et ad eandem litem decidendam, sicut decet Romanam et Coloniensem aecclesiam et vestrae personae honorem, teneantur. Afgedrukt naar Jaffé, Bibliotheca rerum Germanicarum. I blz. 465. M°. 40JL. 1152/3 Januari 9. Paus Eugenius III beveelt de in het bisdom Utrecht gelegen bezittingen van de abdij van Corvey in de bescherming van bisschop Herman aan. Het jaar 1151 komt voor de dateering van dit stuk niet in aanmerking, daar Herman toen nog geen bisschop was, terwijl ook aan 1154 niet gedacht kan worden, omdat paus Eugenius III toen dood was. Officii nos ammonet et hortatur auctoritas, ut fidelium omnium, maxime religiosorum, commodis paterno affectu prospicere et eorum utilitati Domino auctore salubriter providere (debeamus). Quocirca per presentia scripta fraternitati tuae mandamus, quatinus possessiones Corbeiensis aecclesiae, quae in tua diocesi esse noscuntur, videlicet aecclesiam de Linewert1 et predium de Merthen 2, ad Corbeiensium fratrum utilitatem ab illis, qui eas moliuntur auferre, defendas ac manuteneas; quae autem de eisdem possessionibus alienata seu impedita cognoveris, expedire ac recolligere nichilominus elabores. Et sic de caetero super hoe te volumus esse sollicitum, ne Corbeiensis aecclesia in eisdem possessionibus aliqua possit dampna sentire. Data Signiae V Idus Januarii. Afgedrukt naar Jaffé, Bibliotheca rerum Germanicarum. I blz. 487. H°. 405. 1152 {Maart). H(endrik), notaris van het koninklijke hof, bericht aan ■ abt W(ibald) van Corvey o.a., dat koning Frederik, na te Utrecht zijne zaken te hebben afgedaan, over Deventer naar Saksen gegaan is. Jaffé, t. a. p. plaatst dit stuk op 1151. Hiermede is evenwel het itinerarium van Koenraad III in dat jaar niet in overeenstemming. Wel dat van Frederik I in 1152. Vergelijk ook: Otto v. Freising, Gesta Frederici. II 4 blz. 84. Domino suo dilecto W(ibaldo) Corbeiensi abbati H(einricus) regiae curiae notarius servitium servi. 1) Leeuwarden. — 2) Waarschijnlijk Mirdum (zie Nom. Geogr. Neerl. IV blz. 259). Sapientis est De statu et processu domni regis sciatis, quia bene sanus est et, omnibus in Traiecto rite peractis, per Daventriam versus partes Saxoniae procedit . Afgedrukt naar Jaffé, Bibliotheca rerum Germanicarum. I blz. 505. ü°. 406. 1152 (Maart 9 — September 24). Bisschop Herman bevestigt de kerk te B'lijdenstede in het bezit der haar door zijn voorganger geschonken goederen. Het eerste koningsjaar van Frederik I begint op 9 Maart 1152, de 15e indictie loopt tot 24 September van dat jaar. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Herimannus, divina favente clemencia Traiectensium episcopus, notum facio Christi fidelibus, tam futuris quam presentibus, quod beneficia, que predecessor noster Harbertus, felicis memorie episcopus, pro remedio anime sue dedit ecclesie, in honore beate Marie Magdalene in Blidenstat1 constructe, et ego, probabilem eius devocionem imitando, eadem beneficia eidem ecclesie in nomine Christi concessi, ad eiusque pie factum corrobo- randum hanc cartham describi jussi et sigilli mei impressione insigniri. Prelibata eciam beneficia certis nominibus certisque terminis distinguo, ne postmodum de eisdem ulla fiat litigiosa contencio; sunt autem hec: mansus unus in Surebecheh 2 cum domo et mancipiis et decimis omni generis, et pars terre in Mitdelbrinc3, LX particas habens in latitudine, cum decimis suis; preterea XII mansorum decime, in agris jamdicte terre proximis et versus occidentem respicientibus. Ut autem hec rata et inconvulsa in servicio beate Marie Magdalene perpetuo maneant, auctoritate Christi et nostra sanccimus atque precipimus. Ol quis vciu üiiqau auou ca uuiia ou^ii mn-i -j^-" malo ingenio alienare presumpsent, anathema sit. Acta sunt hec anno ab incarnacione Domim ML quinquagesimo secundo, indictione XV, anno Fritherici regis regni primo, primo autem episcopatus nostri anno, coram ydoneis testibus. Clerici hii sunt: Alerdus, magister Walterus, Wolbodo, Arnoldus, Eppo, Hermannus de Gruninghe, Edeuradus. Liberi: Theodericus, Lambertus. Ministrales: Otto castellanus, Vlricus, Coenradus, Werenboldus, Ingelbertus, Meinoldus, Radingus, Alardus, Marcuardus, Reinnerus, Jonathas. HS. Afschrift in het cartularium van Dikninge, fol. ó,vs. in het Rijksarchief in Drente. H°. 409. 1153. Aartsbisschop Arnold II van Keulen bevestigt de uitspraak van zijnen voorganger Arnold I (hiervoor N°. 366J, waarbij deze op grond van een onderzoek, waaraan o.a. bisschop Andreas van Utrecht heeft deelgenomen, verklaart, dat aan de proosten van Bonn en Xanten de voorrang toekomt boven den proost van St. Gereon te Keulen. Vergelijk over deze oorkonde ook: Knipping, Regesten. No. 564. In nomine sancte et individue Trinitatis. I) Blijdenstede bij Ruinerwolde. — 2) Zuurbeke onder Vollenhove. — 3) Onbekend. Arnoldus secundus, Dei misericordia sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus, omnibus successoribus suis et universe ecclesie Dei benedictionem et vitam usque in seculum. Ecclesie status nequaquam in pacis integritate permanere poterit,. . . Ad huius autem rei inspectionem sollertissimi indagatores veritatis adhibiti sunt: Andreas Traiectensis . . . . episcopus , quorum quidam casu ad nos venerant, quidam ad huius negotii expediendam difficultatem accersiti fuerant. Hi vero, auditis utrobique rationibus, secundum ritum et justitiam omnium ecclesiarum adjudicaverunt archidiaconis ubique superiorem locum, illud nimirum attendentes, quod illos ceteris prelatis localiter inferiores esse fas non sit, quos episcopis suis proximum habere gradum spiritualis3 cure sublimitas facit Acta sunt hec in facie tocius ecclesie, anno dominice incarnationis millesimo CLIII, indictione XIII1, presente Gerardo Bunnense preposito et Theobaldo Xantense preposito. HS. Oorspr. in het staatsarchief te Dusseldorp. Afgedrukt naar Günther, Codex diplom. Rhenc-Mosellanus. I hh. 341 No. 157. H°. 408. 1153. Het kapittel van St. Pieter te Utrecht verklaart, dat het den tiend van Zandik, die voor de stichting der kerk aldaar geheel aan het kapittel behoorde, met den priester der kerk gedeeld heeft, zoodat deze daarvan een derde zal genieten; terwijl de helft van het aan het kapittel blijvende gedeelte van den tiend aan Hugo Snottolf geschonken wordt, in ruil voor een stuk land ten westen der kerk, dat door dezen aan het kapittel geschonken wordt. Misschien wijst de hier gebezigde dateering „regnante rege seculorum" er op, dat de troon vacant was. In dat geval zou dit stuk gesteld moeten worden tusschen 15 Februari en 9 Maart 1152. Het incarnatiejaar II53 zou in dat geval foutief zijn. Conventus sancti Petri in Traiecto fidelibus omnibus in Christo pie viventibus salutem. Notum facimus omnibus, ad quos hec pagina devenerit, quod nos decimam de Sandik2, que ante constitutionem illius ecclesie nostri juris tota fuerat, hoe modo cum eiusdem ecclesie presbytero dispensavimus, ut nos partes duas, presbyter vero terciam in sua traduceret. Rursus vero partium nostrarum medietatem Hugoni Snottolfo hoe pacto perpefua lege donavimus, ut ad aream, quam ipse nobis in occidente eiusdem memorate ecclesie perpetua item lege donavit, indifferenter in commune communicato labore communi a) De druk bij Günther heeft: spiritalis. 1) Deze indictie is foutief; de juiste zou zijn I. — 2) Zandik. sumptu deportetur, et postquam in predictam areolam totum una collatum fuerit, ibi equa portione dividatur; de diviso autem quisque dividentium -- <-■ libere, quod sederit, ipsi facere permittatur. Set et hoe, sicut nobis placuit et ille voluntarie consensit, inter nos convenit, ut si vel ipse, quem premisimus Hugo, quid eorum, que dicta sunt, irntum fecerit vel successorum illius 5" aliquis, absque ulla vocatione anathemate dampnetur et decimarum pars, que dono nostro eius erat juris, ad nos revertatur; area quoque, quam, ut dictum est, nobis ille dedit, nostra permaneat. Gesta sunt hec anno Domini MCLIII, regnante rege seculorum. Presentibus hiis testibus: Herimanno episcopo, Hascelino decano Maioris ecclesie, Engelberto preposito, Waltero abbate de Middelbürch, Mannekino, Alardo camerario, Symone de Westmonster. De ministerialibus: Olricus et filius eius Olricus Moge a, Lubbertus Capellanus, Bertoldus Spayart et Lutber de Cimiterio. . . Afschrift in het cartularium van St. Pieter in het archief van St. Pieter in het Rijksarchief m Utrecht, fol. %<^vs. JÜ°. ««►». 1154 (Maart 9 — Juli 12). Bisschop Frederik van Munster en gravin Gertrud van Bentheim schenken het onbebouwde land Witmarsum aan het klooster Weerselo, en stellen den bezitter van den hof Schüttorff tot voogd daarvan aan. Het 3e koningsjaar van keizer Frederik begint 9 Maart 1154; bet ie jaar van paus Anastasius IV loopt tot 12 Juli van dat jaar. — Vergelijk ook No. 400. In nomine sancte et individue Trinitatis. Notum sit omnibus Christi fidelibus, tam futuris quam presentibus, quod ego Fridericus, Dei gratia Monasteriensis episcopus, et venerabilis comitissa Gertrudis de Benthem ad honorem Dei et perpetue virginis Marie dederimus pauperibus Christi, sub regula sancti Benedicti vivere cupientibus, quandam incultam terram et sohtariam, Wittmersch 1 appellatam, omnibus hominibus ^ hactenus inutilem, cum consensu et adstipulatione tam liberorum quam ministerialium, qui aliquid in ea juris ac proprietatis aut beneficii habuerunt; sic tarnen, ut fundus et investitura ecclesie illius, sicut et cura spiritualis ad episcopatum Monasteriensem pertineat. Preterea ego Fridericus, Dei gratia episcopus, omnem decimam illius terre nunc culte vel colende fratribus, ibidem Deo servientibus, pro remedio anime mee libere et absolute contuli et in eternam proprietatem delegavi. Placuit etiam nobis et communi consilio constituimus, ut quicunque per b mortem venerabilis Gertrudis Schuttorpe hereditario jure possederit, predicti loei sit advocatus, sicque posteritas obtineat, ut quicunque possessor fuerit curtis Schuttorpe2 illius loei sit a) HS. Moye; in een oorspr. stuk (hierna No. 416) wordt deze getuige Olricus Moge genoemd, waarom wij dezen naam ook hier emendeeren. — b) Jungius geeft hier als variant uit eene copie uit het Bentheimsche archief: post. i) Wietmarsehen. — 2) Schüttorf bij Bentheim. Oorhondenboek Sticht. 47 advocatus a, qui si forte in remotiori loco manensb fratribus tempore oportuno adesse non potuerit, unum de liberis, non quemc ipse sed quem fratres elegerint, in loco suo substituat, qui fratribus fideliter assistat, et hic alium sub se non habeat, scilicetd ne pauperes Christi aut eorum familia vel mancipia advocatorum graventur exactionibus, constituimus, ut nullus advocatorum aliquod beneficium vel commodum de ipsa advocatia consequatur, nisi quod ei semel in anno cum quinque militibus ab abbate unius noctis hospitium et unum malt avenae e ad pabulum equorum tribuatur, de cetero mercedem a Domino exspectet. Si quid vero super hoe exegerit aut in aliquo ecclesiam leserit, episcopo insinuetur, et nisi resipiscat, si major fecerit advocatus excommunicetur, si vero minor, non solum excommunicetur, sed etiam advocatia privetur et nunquam amplius, nisi fratres petierint, restituatur. Notum etiam fieri volumus, quantum prememorate terre fratribus contulerimus, in longitudine a saxis, que duarum villarum Lone1 et Bakele2 marchias dividunt, usque ad ulteriorem ripam aque, que mere appellatur, in latitudine vero ab amne septentrionali contra australem partem usque ad terram, que venne teutonica lingua nuncupatur, libere et absolute eis tradidimus. Ut igitur hec omnia rata et inconvulsa in evum permaneant, cartam hanc conscribi et sigillo meof insigniri feci, et ne quisquam hec violare presumat, sub anathemate confirmavi. Actum est hoe ab incarnatione Domini anno millesimo centesimo quinquagesimo quarto, indictione secunda, apostolice sedi presidente domino Anastasio papa, apostolatus eius anno primo, et regni gloriosi regis Friderici anno tertio, sub domino Friderico, venerabili Monasteriensi episcopo, coram idoneis testibus, quorum hec nomina sunt: Otto Cappenbergensis, Henricus, Engelbertus, prepositi. Engelbertus vicedominus. Albertus decanus. Udo custos, cum aliis quamplurimis canonicis. Bernardus de Hurstmare et filius eius Wigboldus, Adolf, Haold, Everardus, Harbertus, liberi. Hermannus, Elvericus, Gisilbertus, Reinboldus, Razo, Liefardus, Renuinus, Gozuinus, Hathewardus, ministeriales. Et alii quamplures, tam clerici quam laici. Afgedrukt naar Jungius, Codex dipl. blz. 19 No. VIII. n°. 41©. 115.5 (Maart 9 — September 24). Bisschop Herman van Utrecht geeft den hof Broek, die door keizer Hendrik aan de St. Pieterskerk te Utrecht geschonken, maar haar door zijne voorgangers ontnomen was, terug aan dit kapittel. Het 4e koningsjaar van keizer Frederik begint 9 Maart 1155, de 3e indictie loopt tot 24 September van dat jaar. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. a) Jungius voegt hierachter in: aut. — b) Variant bij Jungius: manentibus. — c) Jungius voegt hierachter in: tum. — d) Jungius voegt hierachter in: sed. — e) Jungius voegt hierachter in: (molt havern). — f) Jungius voegt hierachter in: (sigilli mei impressione). 1) Lohne. — 2) Bakelde. Notum eat universis christiane religionis presentibus et posteris, quod ego Hermannus, ecclesie. Traiectensis minister hümilis, dignatione divine clementie vocatus episcopus, curtim, que nostro vulgari Broch 1 nuncupatur, quam gloriosus imperator Heinricus quartus pro redemptione delictorum suorum beato Petro ad eius ecclesiam, igne consumptam, reficiendum donavit, > a quibusdam meis predecessoribus, magis auctoritate potestatis quam ratione juris, aliis usibus mancipatam, fratribus ecclesie prefati Principis apostolorum, crebris peticionibus et consilio prudenti priorum ecclesie Traiectensis, resignavi, quatenus ipsi fideliter et dispensatione diligenti fructus et usus eiusdem curtis ad utilitatem et honestatem ecclesie convertant. Cartam quoque presentem, sigillo meo signatam, ipsis in testimonium huius rei tradidi, quatenus hoe factum ratum et inviolatum perpetuo permaneat. Et ne quis contra hoe quicquid impie moliatur, anathematis vinculo confirmavi. Acta sunt hec anno millesimo CLV incarnationis Jhesu Christi, indictione III, anno IIII regni regis Fridrici, anno IIII mee consecrationis. Testes quoque adhibui, quorum nomina sunt subscripta: Azelinus decanus Maioris ecclesie, Andreas prepositus sancti Petri, Arnoldus prepositus sancti johannis, Engelbertus chorepiscopus, Rodulfus decanus sancte Marie, magister Walterus, Alardus camerarius et alii plumes. Oorspr. in het archief van het goed Biljoen in het Rijksarchief in Gelderland. tïv) <* 'yYY W. 411. 1155 (na Juni 18). Bisschop Herman bevestigt de parochianen van Lopik in den eigendom van 2 viertelen land te Polsbroek, door hen van Frederik, zoon van heer Gerard van Haastrecht, gekocht, ten einde aldaar eene nieuwe waterleiding naar den Yssel te maken; ook vergunt hij hun, eene sluis te leggen in den Ysseldijk ter verbetering van hunne oude uitwatering. Het eerste keizersjaar van keizer Frederik begint iS Juni i r55- In nomine Domini nostri Jhesu Christi. Ego Herimannus, Dei gracia Traiectensis episcopus, notum facio tam presentibus quam futuris, quomodo tum pro amore Dei tum pro petitione fratrum nostrorum, canonicorum videlicet de sancta Maria, parrochianis de Lobeke 2 subvenerimus et ad conservationem terre eorum novo eos aquarum decursu, quem lingua eorum wetteringa vocant, juverimus. Cum enim i antiquus eorum aqueductus, quem tempore predecessoris nostri domini Conradi episcopi, a dominis de Hauekesdreht, Gerardo videlicet et Friderico filio eius, XV mansis coemerant, minus eis sufficeret et propter nimium terre circuitum aquas tardius effunderet, egerunt cum juniore Friderico, ut duas quartas partes mansi, quas viriele vocant, in Pulsebroch 3 ab ipso emerent, ut per eas aquarum suarum decursum usque in flumen, quod Isle4 vocant, brevius et terre sue utilius dirigerent, et tam veteris quam novi aqueductus aquam tanto cicius quanto brevius in flumen Islam effunderent. Has autem, quas prediximus, duas virtele et omnem justiciam earum ipse nobis Fridericus astantibus fidelibus resignavit, et nos eas nobis resignatas ecclesie beate i) De hof Broek bij Velp 'thans Biljoen genaamd). — 2) Loopik. — 3) Polsbroek. — 4) De IJsel. Marie et parrochianis de Lobeke in proprietatem cum omni justicia perpetuo jure concessimus, ita ut in hac prebitione nostra nemo eis aliquando aliquam injuriam faciat et nullus hos eorum aqueductus a terminis eorum usque flumen Islam preter conjuratos, quos heimrat vocant, obstruere aliquo vallo vel aliquo modo piscationis vel sportulis presumat. Dedimus eis pretereac potestatem in aggere fluminis Isle fodere et construere novum exitum aquarum, quem sluse vocant. Ut autem hec rata et inconvulsa eis permaneant, banno nostro firmavimus et super hoe paginam hanc inpressione sigilli nostri consignavimus. Acta autem sunt hec Traiecti in domo nostra, anno Dominice incarnationis MCLV, imperante Friderico, anno regni eius IIII, imperii I, anno episcopatus nostri V. His de clero testibus: Godefrido Maioris ecclesie preposito, Acelino eiusdem ecclesie decano, Andrea sancti Petri preposito, Baldwino sancte Marie preposito, Engeberto archidiacono, Hermanno sancti Salvatoris decano, Hermanno sancti Petri decano, Conrado sancti Johannis decano, Rodolfo sancte Marie decano, Everardo capellano. His liberis testibus: Alardo de Wisenthurst, Winemaro de Tideham, Teoderico de Altena, Hugone Butero. Ministerialibus testibus: Alberone, Teoderico, Gerardo, Ottone castellano, Wernero sculteto, Giselberto marscalco, Lubberto cappellario, Vlrico, Meinzone. ' Oorspr. in het archief van St. Marie in het Rijksarchief in Utrecht. Met het zegel van bisschop Herman in witte was. W°. If£. 1155 (vóór September 24). De Domdeken Asselinus oorkondt, dat hij aan de abdij Mariënweerd drie hoeven, gelegen in Tuil, geschonken heeft, bezwaard met vruchtgebruik voor zijnen broeder Johannes en andere bloedverwanten of den langstlevenden hunner, die verplicht zijn jaarlijks eene recognitie van 5 schellingen aan de abdij uit te keeren. De 3e indictie loopt tot 24 September 1155. In nomine sancte et individue Trinitatis. Notum sit omnibus, tam presentibus quam futuris, quoniam ego Asselinus, divina miseratione decanus in domo sancti Martini in Traiecto, tradidi congregationi fratrum beate Marie in Insula, pro remedio anime mee et ob memoriam mei jugiter in orationibus eorum faciendam, tres mansos mei juris et proprietatis, sitos in loco qui dicitur Tylle 1, ut predicti fratres eos in proprietate sua habeant et in perpetuum possideant, ea conditione media, quatinus frater meus Johannes et filius eius Johannes et duo nepotes mei, Azekinus videlicet et Rodulphus, de predictis mansis omnem fructum, quamdiu vivunt, per singulos annos, sine omni vexatione et exactione alicuius commodi et servicii, indifferenter suscipiant et in die anniversarii mei, pro ? recognitione proprietatis, solidos quinque publice monete communiter predictis fratribus persolvant. Cum vero quispiam eorum obierit, eius portio ad 1) Tuil. Zie over deze drie hoeven de noot van De Fremery bij zijne uitgaaf. superstites transferatur; porro ipsis omnibus defunctis, omnis fructus et proprietas in prefate congregationis potestate consistet. Facta sunt hec anno incarnationis Domini MCLV, indictione III. HS. Afschrift van. een vidimus van abt Hendrik van St. Paulus en den deken Herman van St. Jan in het cartularium van de abdij Mariënweerd in de Koninklijke bibliotheek tc Brussel. Afgedrukt naar De Fremery, Cartularium der abdij Mariënweerd, blz. 8 No. 7. m°. 4is. (1155—1165.) Lijst van de inkomsten en bezittingen der abdij Deutz, o.a. te Tiel en te Renen. Over de dateering vergelijk: Lacomblet t. a. p. blz. 253 vlg. Beatus pastor et patronus noster, sanctus videlicet Heribertus, adhuc vivente Ottone tercio imperatore ipsius ope et consilio animatus et igne divini amoris inflammatus, hanc ut ecclesiam Deo eiusque pie. Matri construeret vovit Heinricus quartus imperator dedit huic ecclesie. pro Heinrico quinto filio suo, quem sanctus Heribertus de magna infirmitate liberatum sanitati restituit > similiter duo talenta in Tiele castro ecclesie. nostre concessit De Rene autem pridem XXXV maldra siliginis et hordei villico solvebantur, unde ille XXX maldra salis rursus solvebat. Sed nunc, ut prius diximus, non nisi XXX solidos pro sale et XXI solidos pro VII porcis a, ad singulos porcos duo pullos deferentes. Villico1 quoque XXIIII solidos solvunt. Cormede. et census solivagorum villici existunt. Redemptiones vero omnium beneficiorum ad abbatem spectant, excepta sexta parte, que. villici est. Afgedrukt naar Lacomblet, Archiv für die Geschichte des Niederrheins. V blz. 267, 269, 276. m°. 4ii 1156 (Maart 9—Juni 18). Keizer Frederik herstelt het kapittel van St. Marie te Utrecht in het bezit van eenige tienden en andere goederen, hun door Egbert (van Amstel), ministeriaal van St. Maarten, wederrechtelijk ontnomen, nadat laatstgenoemde tevoren ten overstaan van bisschop Hartbert het recht des kapittels daarop erkend had, en bepaalt verder de grenzen van de wederzijdsche landen. Het Se koningsjaar van keizer Frederik begint 9 Maart 1156: het ie keizersjaar eindigt 18 Juni van datzelfde jaar. In nomine sancte et individue Trinitatis amen. a) HS. porcos. 1) Nam. de villicus te Rijnwijk. Ego Fridericus, Dei gratia Romanorum imperator augustus, notum facio tam posteris quam presentibus, quomodo contentionem, que. inter fratres nostros canonicos videlicet beate. Marie et Egbertum ministerialem beati Martini fuerat, abciderimus et quomodo eorum querimoniam, que. coram nobis mota est prudenti principum consilio terminaverimus. f Cum enim dicti fratres cum ipsorum advocato, Heinrico videlicet comité de Gelre, coram nobis conquererentur, quod idem Egbertus quorundam novalium, justiciam, censum, decimas, quas coram H[aa]rberto bone. memorie, episcopo eis recognover'at iterum invasisset et ad hoe probandum testes [ijdoneos pro[du]xissent. ipse artatus dispensationi tandem cessit, et ea, de quibus (< fratres conquerebant, tam ecclesie quam advocato et fratribus* coram nobis resignavit. Set nichilominus orta contentione de latitudine terminorum principum consilio et utriusque partis consensu prudentes regionis illius viros, Walterum videlicet de A, Alberonem de A, Heinricum de Lonreslothe, Aloldum Cultel, sacramento constrinximus, ut acceptis induciis sicut scirent " vel sicut perscrutari a veracioribus terre. possent sub attestatione jurisjurandi sui eos veraciter sequestrando discernerent. Idem, ad nos reversi, contestati sunt a BrunteslotheL, fratrum esse omnem decimam nove. terre. usque ad terram Wilhelmi de Uelsen et domum Walteri et ad valium, quod diitf vocant, excepto uno vorlanc, mensurato brevi_jvdrga,__virga undecim pedum. A terra vero Wilhelmi et domo Walteri usque ad Hursteldreheth2 et ad b terminum Wisepe 3 et contra flumen usque ad loca, ubi sunt curvature., quas kju. vocant, ubi vero he non sunt ad mensuram dicti prius vorlanc, decimam fratrum esse contestati sunt. Decimam etiam earum terrarum, que. Retfelt4 vocantur, et justiciam et censum itidem fratrum esse, contestati \ sunt. Ex altera parte fluminis ab amnic siduwinde ad lacum, qui dicitur Ovuermere5, justiciam et censum, et in Curtenvene 6 justiciam et censum et omnem decimam ecclesie. esse, contestati sunt. Hec itaque omnia ecclesie et fratribus auctoritate nostra firmavimus, et ne quis in posterum infringere presumat, hac pagina sigilli nostri impressione i roborata prohibuimus. Cetera vero, que adhuc de ecclesia beate Marie fratribus contradicentibus presumptuose et contumaciter retinet, judicio episcopi discutienda relinquimus. Acta sunt hec Traiecti, anno dominice incarnationis MCLVI, anno regni nostri V, imperii I. Principibus testibus: Arnoldo venerabili Coloniensi archiepiscopo, Heinricod Leodicensi episcopo, Godefrido Traiectensi electo. Comitibus: Heinrico de Gelre, Theodrico de Hollant, Theodrico de Cleue. IIS. 'Oorspr. in het archief van St. Marie in het Rijksarchief in Utrecht. Aanhangend zegel verloren. a) Het tusschen [] geplaatste is door afslijting van het HS. onleesbaar geworden. — b) Het HS. herhaalt: ad. — c) HS. annen. — d) HS. Heirico. i) Onbekend. — 2) Vermoedelijk een water, dat de Horstermeer met de Vecht verbond. — 3) Weesp. — 4) Rietveld, — 5) Overmeer. — 6) Kortenhoef? H° -415. 1156 Juli 31. De elect Godefrid schenkt aan de abdij van St. Marie te Tronchiennes het recht, om in de aan het klooster behoorende kerk te Hidsterloo de mis op te dragen en de dooden te begraven. Godefridus, Dei gratia sanctae Traiectensis ecclesiae electus, dilectis filiis suis Johanni abbati et fratribus ecclesiae beatae Mariae Trunchiniensis, tam futuris quam praesentibus in perpetuum. Apud Hulsterloo1 divina celebrandi ac sepeliendi, ut securas faciam conscientias, licentiam dilectioni vestrae concedo. Datum apud Traiectum, II Calendas Augusti, anno dominicae incarnationis MCLVL Afgedrukt naar De Smet, Corpus chronieorum Flandmac. I bh. 712 No. 14. W°. 416. 1156 (Juli 31—September 24). Bisschop Godefrid geeft aan het kapittel van St. Jan te Utrecht den tiend van de kerk te Callantsoog, die het door Hendrik van Hosterholte wederrechtelijk ontnomen was, terug; hij verbiedt aan de proosten van het kapittel, om dezen tiend voortaan in leen te geven en beveelt hun, in het vervolg de vruchten van den tiend zelf te doen innen en aan de kanunniken uit te deelen. Deze oorkonde moet dateeren van na No. 415, omdat Godefrid zich in laatstgenoemd charter nog elect, in dit stuk evenwel reeds bisschop noemt. De 4e indictie loopt tot 24 September 1156. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Audiant sancte. matris exclesie. filii, intelligant presentes et futuri, quod ego Godefridus, illius vocatione, qui infirma mundi vocat ut confundat fortia, Traiectensis ecclesie. pontifex humillimus, querimoniam fratrum ecclesie. beati Johannis Baptiste sepe ventilatam super decima ecclesie. de Oge 2, a Heinrico de Hosterholte violenter et injuste annis pluribus ipsis ablata, paterno affectu audivi, cyrographum predecessoris mei bone. memorie. Andree. episcopi, quod idem canonici de eadem decima banno ipsius confirmatum habent, perspexi, justiciam ipsorum cognovi, et ne idem Heinricus ipsos ulterius inquietaret, sed eandem decimam prius abjuratam abfusticaret, judicio quesito et judicato justicia dictante, pro ipsius patrocinio Baptiste. et anime. mee. redemptione in Domino plurimum confisus, effeci. Quia igitur negligentia prepositorum eadem decima postmodum ab ipsa beati Precursoris ecclesia abalienari poterit, sub vinculo anathematis confirmavi judicio, ne quisquam prepositorum ipsam in pheodum alicui laico, ne in beneficium alicui clerico tribuat, sed ipse eam teneat, ipse per suos eandem colligat et fratribus suis exinde, sicut bonus dispensator, subsidia provideat. Si vero contra hanc institutionis mee. paginam quisquam prepositorum, quod absit, ire temptaverit et eandem decimam in pheodum aut in beneficium alicui hominum dederit, tam dantem quam accipientem, gladio excommunicationis in perpetuum ferio et a consortio fidelium omnimodis excludo. 1) Hulsterloo. — 2) Callantsoog. Ut autem hec institutio mea firma et inconvulsa permaneat, hanc paginam scribi jussi et sigilli mei nota signari. Acta sunt hec in Dei nomine feliciter. Anno Domini MCLVI, indictione IIII, regni Friderici regis V, imperii II, episcopatus domini Godefridi I, presentibus testibus subscriptis, tam clericis quam laicis, quorum hec sunt C nomina. De Maiori ecclesia: Godefridus prepositus, Azelinus decanus, Alardus, Jo, Jonathas. De ecclesia sancti Salvatoris: Herimannus decanus, Heinricus, Rodolfus. De ecclesia sancti Petri: Herimannus decanus, Alebrandus, Rodolfus. De ecclesia sancte Marie: Rodolfus decanus, Conradus, Paridanus. Laici nobiles et liberi: Tidricus de Rene et frater eius Gerlagus, Tidricus de Arkentel, Walterus de Stapele, Wilhelmus Luscus, Euerdeius Longus, Godescalcus de Martène, Olricus Moge et filius eius Olricus, Isbrandus. Ministeriales: Otto castellanus, Tidricus frater Alberonis, Walterus de A et filii eius Heinricus et Helyas, Fridericus de Veht, Gozuinus, Livdbertus Capellarius, Gerhardus Rulus, Herenboldus de Veht et fratres eius, Herenbertus de Pascua et filii eius, Herenmannus de Aldewic, Arnoldus de Euerickesdorpe, Amezo, Godfridus. Oorspr. in het archief van St. Jan in het Rijksarchief in Utrecht. Met zegel van den bisschop in witte was. NT. Ifl7. (1156—1160 Juli 25.) Bisschop Hendrik van Luik vergunt de abdij Mariënweerd, op haar goed Pisla de mis op te dragen en de gestorven broeders te begraven. Godfried werd tot bisschop gekozen in 1156. Verder moet dit stuk voorafgaan aan No. 429, dd. 1160 Juli 25, daar in deze oorkonde gewag gemaakt wordt van de in dit stuk vermelde schenking. Henricus, gratia Dei Leodiensis episcopus ecclesie, omnibus tam presentibus quam successuris in perpetuum. Quod ex officio divina nobis miseratione injuncto viris religiosis debemus ac libenter impendimus, hoe fratri Roberto venerabili viro, tum pro illo tum -etiam pro reverendo domino et confratre nostro Godefrido, Traiectensi episcopo, concedimus, quod predictus episcopus et predictus Robertus, abbas sancte Marie in Insula, petierunt, ut divina celebrari liceat in quodam predio suo Pisla ', ibique fratres suos sepeliri, salvo videlicet jure sacerdotum. Unde ego orationibus sanctorum confidens, patrociniumque prefati viri fratrumque suorum humiliter querens obsecro, ut pro me matrem misericordie interpellent. Statuo igitur, ut nullus prefati predii terminos ut invasor perturbet, sed juste quesita perpetua pace possideant. Si quis huius nostre pactionis paginam sciens contraire presumpserit, quousque satisfaciat excommunicationi subjaceat. Eidem autem loco, que justa sunt servantibus, sit pax et misericordia amodo et usque in sempiternum. HS. Cartularium der abdij Mariënweerd in de Koninklijke bibliotheek te Brussel. Afgedrukt naar De Fremery, Cartularium der abdij Mariënweerd, blz. II No. 10. 1) Waarschijnlijk de hof te Mill. (Vgl. hierover: De Fremery, Cartularium der abdij Mariënweerd blz. 11.) N°. 118. (1156—1178.) Bisschop Godefrid bericht aan de bewoners van Walcheren en de omliggende eilanden, dat hij de abdij Ten Duynen met al hare bezittingen in zijne bescherming genomen heeft. Godefrid was bisschop van 1156 tot 1178. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti amen. G(odefridus), Dei gratia Traiectensium episcopus, omnibus tam laicis quam sacerdotibus, Walacriam et adjacentes insulas inhabitantibus, salutem et paternam benedictionem. Notum sit universitati vestre., quod abbatem ecclesie sancte. Marie. de IDjmis fratresque eius et bona sub nostra protectione susceperimus, et quicquid mali eis impenditur, hoe in nostram personam agitur. Precipiendo igitur vobis mandamus et mandando precipimus, quatinus tam ipsi quam bona eorum secure et tranquille conversentur inter vos, ne huius precepti transgressores existentes, banni sententia feriamini ac in perpetuum anathematis vinculo obligemini. Precipimus etiam sacerdotibus, ut a divino cessent officio, quamdiu in parrochiis eorum aliquid eis furto seu rapina subtractum fuerit. Oorspr. in het archief van het Seminarie te Brugge. Met aanhangend zegel van den bisschop in •witte was. M°. 11». 1157 {vóór September 24). Bisschop Godefrid beslist een geschil tusschen den abt van St. Truyen en den tempelier Hendrik over de wijding eener kapel op de Nieuwmarkt te Aalburg ten dienste van de Tempelieren aldus, dat volgens pauselijke uitspraak de rechten van den abt van St. Truyen en van de kerk van Aalburg niet verkort zullen mogen worden, en dat de pastoor van de kerk van Aalburg zal zorgen, dat zijne parochianen niet overgaan naar de kapel. De 5e indictie loopt tot 24 September H57-. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Godefridus Traiectensis ecclesie episcopus omnibus fidelibus, presentibus et futuris, in perpetuum. Gavere debet pontificalis discretio dispendia karitatis et ad unitatem redigere mentes subditorum. Pervenit ad nos controversia, que sub specie recti agitabatur in cura diocesis nostre in loco, quod Novum forum nuncupatur, a quodam Heinrico nomine- tenus militie Templi Dei adversus fratrem nostrum Wiricum, mimstrum ecclesie sancti Thrudonis, de quadam concessione, quam prefatus Heinricus de auctoritate domini pape nobis presentavit pro consecrando oratorio ad suorum fratrum commodum et sibi inibi servientium et quia religionis amatores divinis vacare debent officiis, sicut ipsorum testatur pagina, quod indecens sit et periculosum animabus eorum virorum turbis et mulierum frequentationibus se inmiscere. Aliter tarnen fieri audivimus, in tantum quod ecclesia de Alburch, in cuius parrochia hec fiebant, quasi solitaria relicta erat; reclamante prefato fratre nostro abbate, mandatum domini pape de consecratione loei ipsius, juxta quod ipse scripsit, diffinivimus. Et hec est diflmitio sedis apostolice: Jus abbatis et ecclesie non imminuent in decimis, in oblationibus, in visitationibus innrmorum, in Oorkondenboek Sticht. 48 sepulturis, preterea in omni jure prefate. ecclesie.. Quodsi idem Heinricus vel successores eius hanc dimnitionem infringere vel contradicere temptaverint, collato 'sibi beneficio absque retractione judicii eorum careat ecclesia. Caveat proinde persona de Alburch, ne quis parrochianorum suorum a sua ecclesia ad illud transeat oratorium; quod si fecerit excommunicationi subjaceat. Ut autem huius institutionis formula rata et inconvulsa permaneat, sigilli nostri attestatione eam signari fecimus. Acta sunt hec anno incarnationis Domini millesimo centesimo quinquagesimo septimo, indictione V, Rome papa Adriano, imperante Fritherico Romanorum augusto. Sub his testibus: Godefrido preposito Maioris ecclesie., Azelino decano, Jordano preposito sancti Bonifacii, Herimanno decano, Arnoldo preposito sancti Johannis, Conrado decano, Andrea preposito, Herimanno decano. Laicis: Wilhelmo comité, Gerardo sculteto, Waltero de Stappel. Oorspr. in het Rijksarchief te Hasselt. Met opgedrukt zegel van den bisschop in witte was. W. 13© 1157. Het kapittel van St. Pieter te Utrecht draagt den tiend van Warnsveld als een tinsgoed over aan Hugo Pelgrimszoon, op voorwaarde dat hij noch zijne nakomelingen dezen tiend aan een ander\ zullen verkoopen of in leen geven. Prepositus Andreas, Herimannus decanus et totus beati Petri conventus in Traiecto Christi fidelibus salutem in salutari vero. i Notum facimus scripto presenti presentibus, quod pensionem decimarum, que nostri juris est in Warnesfelde 1, dedimus Hugoni, filio Peregrini, tarnen hoe verbo prehabito, ut ille singulis annis in Palmis aut ante XII libras Traiecti donabiles et marcam item ibidem donabilem, in eadem memorata civitate nobis solvat. Ne quis vero, sicut humanum est, hinc vel inde circumveniri queat, hac pensione tenebitur, nisi vel curiaa vel negligentia nostra decimatio predicta fuerit impedita. Solent enim Daventrienses prepositi, quod et aliquando passi sumus, sua voluntate nostram infirmitatem ibidem pregravare, quod si deinceps contigerit lege pactorum nos et Hugonem prenominatum convenimus b sequestrari amplius. Hoe quoque superaddimus, quod si totiens dictus Hugo premortuus fuerit, quisquis ex filiis eius aut ex filiabus, si filii decesserint, hereditario jure beneficium suum suscipiet, idem vel eadem pensionem eadem lege ex dono nostro participabit, et post illum unum vel unam illam nullus successorum suorum quicquam juris in totiens memorata pensione proclamare poterit aut debebit. Unum quoque superaddendum duximus, propter inscrutabile cor humanum, ne quis post patrem huius vel unum ex heredibus suis, sicut pretaxatum est, aliquid sui juris in predictis astruat, eo quod aliquis predecessorum suorum aliquid nobis per concessionem prememoratam donaverit. Testis est nobis, qui estc, tale nichil in conscientia nostra fuisse. Gesta sunt hec anno Domini MCLVII, presentibus testibus, nomina a) Misschien te lezen incuria. — b) HS. conveniae(?) — c) In te voegen „Deus" of iets dergelijks. i) Warnsveld. Spiritus Dei miro et inaestimabili quodammodo in te loquentis et per te scribentis experimentum in me ipso habere desidero. Absit a me, ut ulla dubietas in me sit de te, quia spiritus Dei loquitur in te; sed magis cum admirantibus admiratio, et cum devotis devotio, me ad familiaris experimenti desiderium monet et provocat. In humilitate itaque supplico humilitati tuae, quatenus arcana divinae revelationis de statu meo, praecipue secundum interiorem hominem, mihi in ministerio tuae manifestationis ad doctrinam et cautelam spiritus mei exhibeas. Quod debes quidem ex promisso, quia cum in transitu meo versus Romam irem, haec a tua caritate impetraverim. Spiritus Domini perseveret tecum, amen. Afgedrukt naar Migne, Patrologia. CLXXXXVII kot. 361. M°. 435. (1162 of 1177—1179.) Abdis Hildegard van Bingen antwoordt op het voorgaande schrijven van den Utrechtschen kanunnik H. Over de dateering van dit stuk zie de opmerking bij No. 434. Deus in arbore offensus est propter malitiosa verba serpentis. Tune etiam in pulchra formatione, qua Deus hominem creaverat, bona scientia in homine erubuit propter malam concupiscentiam, quam ille concupierat. Et ideo, quasi in aliena via, Deus illi clamavit: Adam ubi es? ac vestitum dedit ei, sic in se ipso dicens: Per tunicam humanitatis meae te requirere volo! et postea in sancta humanitate sua hominem denuo recreavit, ita ut cum ceciderit, per poenitentiam in humanitate Dei resurgat. Unde tu, homo, velocius surge, ac in tunicam Dei velocius te involve, et a diabolo fuge, et ego in effusione orationis meae, quando anima mea ad Deum aspicit, libenter pro te orabo, et vives. Afgedrukt naar Migne, Patrologia. CLXXXXVII kol. 362. H°. 43«. 1162 (vóór Maart 9). Bisschop Godefrid schenkt de kerk van Ootmarsum aan het klooster te Weerselo en verleent machtiging om dat klooster naar Ootmarsum te verplaatsen. (Vertaling) Het ioe koningsjaar van keizer Frederik loopt tot 9 Maart 1162. In name der heylige en ondeelbare Drie-eenigheyt. Alsoo wy de barmhertigheydt Godts daerdoor versoonen ende op onse zyde bekomen, als wy den heyligen armen in hare nooden en swarigheden de behulpige handt bieden, soo ist, dat ick Godefridus, door Godts genade bisschop van Utrecht, met desen wil te verstaen geven allen geloovigen, hoe dat ick ter eeren Godts en der heyliger Maeght Maria aen Hildebrandum, abt van Weerselo, hebbe gegeven de kereke van Othmarsheim 1, vry ende 1) Ootmarsum. ongebonden aen yemandt anders, met alle haer toebehooren, wooningen, ackers, thienden, eygenhoorigen, kinderen, weyden, meulens, wateren en waterloopen, ende dat tot een remedie voor myne ziele en alle bisschoppen van Utrecht, die voor ons geweest zijn ofte oock na ons komen sullen, tot onderhoudinge van de armen Christi, levende onder ende volgents de regel van sint Benedictus, ende tot verquickinge van onse zielen. Maer alsoo de kercke van Weerselo gelegen is in een nauwe plaets, alsoo dat daer een clooster van reguliere monicken niet kan geordineert en opgerechtet worden, van wegen de nauwigheydt der plaetse, soo hebbe ick vergunt ende macht gegeven aen den abt, om een clooster in Othmarsheim te bouwen, byaldien 't hem sal believen, ende de synige van Weerselo daerhenen te transporteren, alsoo nochtans, dat Weerselo en Othmarsheim met alle haer toebehooren ondeelbaer sullen verblyven tot onderhout van voorseyde vergaderinge. Daerenboven heeft voorseyde abt door mijn tusschenspreken aengenomen en bewilligt, dat daeglix ter eeren van de heylige maeght Maria, aldaer sal misse gedaen worden, tenzy dat sulx de groote noodt kome te verhinderen. Ende sal voor de overledene bisschoppen der kercke van Utrecht by alle missen en vigiliën een bysondere collecte gedaen worden. Ende opdat ditselvige vast, bondigh en onverbreecklick ten allen tyden moge verblyven, soo hebben wy dit onder de bisschoppelyke ban bevestiget. Ende so yemandt sich ondernemen sal, ditselvige te breken, sal schuldigh wesen aen Godt ende syne h(eylige) Moeder. Hebben tot dien eynde dit bewijs, met onse zegel bevestigt, aen voors(eyde) kercke overgegeven. Gedaen in 't jaer na de geboorte onses Salichmakers MCLXII, wesende de negende indictie, als op de apostolycke stoel praesideerde paus Alexander, en regeerde de doorluchtigste keyser Fredericus in 't tiende jaer van syne regeeringe, ende in het seste jaer van de bisschoplicke regeeringe des heeren Godefridi, bisschops tot Utrecht. Voor bequame getuygen, waervan dese hare namen zijn: Godefridus, proost van Thiele, Lambertus, Gorhelmus, Reinerus, bisschoplicke canonicken in Utrecht. Liffardus, Wilhelmus, Theodoricus casteleyn, vrye. Everhardus, Engelbertus, Mezelinus, ministers. Ende in teghenwoordigheijdt van vele andere geloovigen, soo clercquen als leecken, soo vrye als dienaren. Hebben oock daerenboven goetgevonden, dat de goederen, die Herimannus als een beneficium genoten heeft, oock voorseyde vergaderinge gerust sal besitten, gelyck hy deselve beseten heeft tot op den dagh synes doots, alsoo dat die van te vooren aen Herimannus betaelt heeft, nu voortaen sal betalen aen den abt voors(eyd). Ende byaldien yemandt de armen Christi in soodanige goederen sal komen te verkorten, alsoo dat hy aen haer weijgert te betalen hetghene hy schuldigh is, die wordt van ons in den bandt der excommunicatie en des bans geknoopt ende voor soodanigh gehouden a. HS. Afschrift in een folio papieren HS. uit het laatst der IJe of begin der \%e eeuw, voorkomende in bundel No. 4068 van het Rijksarchief in Overijsel. bh. I. a) Hieronder volgt in het HS.: „Locus sigilli. In witten wassche onder de figure van een bisschop met sijn staf." ï%°. 48© (1174) September 8. Bisschop Godefrid oorkondt, dat Wolfram van Barneveld eene hoeve in Oudwijk, die hij van den Domproost in leen had, aan de abdij van St. Marie en St. Steven in Oudwijk verkocht heeft, en dat hij in ruil daarvoor twee hoeven uit zijn eigen bezit bij Amersfoort aan den Dom opgedragen en van hem in leen terug ontvangen heeft. (Verdacht.) Hoewel in dit stuk 1173 als jaar van uitvaardiging genoemd wordt, hebben wij dit stuk, op voorbeeld van Brom 475, geplaatst op 1174, waarmee de meeste andere dateeringselementen overeenkomen. Alleen het opgegeven keizersjaar van keizer Frederik komt niet overeen, daar dit den 18 Juni II74 eindigt. — Over de verdachtheid van deze oorkonde vergelijk: Oppermann, Untersuchungen. II blz. 157 vlg. In nomine sancte. summe et individue Trinitatis. Ego Godefridus Dei gratia Traiectensis episcopus. Pietatis officium est et aequitate consentaneum, ecclesias singulas in thenamentis, que justo titulo et bona fide possident, usquequam munire et (y\j)$ü^\ 1 in testimonio veritatis, ubi necesse est, eis non deesse. Transeat igitur in- }^nOj^ia_uni versorum, Pil et fratres eius Theodricus Reigere et Gerardus Blome. Actumque est hoe, presentibus Alberto, ipsius ecclesie sancti Johannis, preposito, Gerardo decano, fratribus quoque capituli: Helmuino, Henrico de Wercond, Marsilio, Godefrido, Balduino, Jacobo cum ceteris necnon aliis quampluribus, tam clericis quam laycis. Anno Domini MCLXXXVI, Frederico imperante, dilecto filio eius Henrico regnante, Balduino Traiecti presulante feliciter. HS. Oorspr. cyrograafh in hel archief van St. Jan in het Rijksarchief in Utrecht. Met aanhangende zegels van het kapittel van St. Jan en van proost Albert vvn St. Jan in bruine -was. 1°. 519. (1186-1201.) G(odefrid), voogd van Stade, verklaart, op last van aartsbisschop Hartwig van Bremen, dat de burgers van Utrecht voortaan vrij zullen zijn van het hoofdgeld, dat zij gewoon waren daar te betalen. Godefrid, voogd van Stade, wordt als zoodanig vermeld van 1186—1201. G(odefridus), advocatus de Staden, burgensibus de Utrech salutem et dilectionem. Noverit universitas vestra, quod quisque vestratum pro suo capite, apud nos theloneum dare consuevit et ex hoe vobis gravamen incutiebatur. Quapropter ne amplius gravemini, ob intuitum divine justicie et ex precepto domini Harduuici Bremensis archiepiscopi, a predicta exactione vos liberos deinceps absolvimus, quia non sine peccato hoe a vobis exigebant. Ut autem quod prediximus rata permaneant, sigilli nostri impressione confirmavimus et ne umquam possint aboleri, dominum archiepiscopum nostrum et omnes cives Stadenses in testimonium adducimus. Huius rei executores sunt Godefridus, Albertus, Jacobus. HS. Oorspr. in het Gemeente-archief van Utreclit. Met aanhangend zegel van den voogd in witte was. 518. 1188. Bisschop Boudewijn vergunt aan de bewoners van Hoogelande op Walcheren, eene eigene kerk te stichten, waarvan de persoon benoemd zal worden door den persoon der moederkerk WestmUnster. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Baldwinus, Dei gratia Traiectensis episcopus, notum facio omnibus fidelibus Christi tam presentibus quam futuris, quod venerunt (ad) nos parrochiani ecclesie de Westmunstre\ in loco qui dicitur Hogeland2 manentes, et lacrimabili querimonia nobis monstra(runt), quod propter mortales inimicitias et hostiles persecutiones, quas in eo loco haberent, celebrationi divinorum et reliquis officiis, que curatus (ad)ministrat, nullatenus possent interesse. Ipsorum ergo necessitati paterno affectu compatientes, provida dispensatione et virorum prudentium (consilio) hominum petitioni satisfecimus, ut ecclesiam in loco, cui immorantur qui Hogeland dicitur, edificarent, ubi et celebrationem (divin)orum et totius cure spiritualis prestolarentur obsequium, ita tarnen quod matris ecclesie archidiaconi et persone justicia lesionem in nullo pateretur. Tres in matre ecclesia, sicut consuetudo fuit hactenus, essent sacerdotes, quartus capelle in Hogeland, a persona ecclesie institutus, deserviret; decime quoque, quas percipere tres solebant presbiteri, in quatuor partes equales dividerentur, et singuli sua portione contenti persone pensionem debitam, quam prius accipere solebat, redderent absque diminutione; fines etiam parrochie dividerent convenienter, et ea pars, que occidentalis est vie que dicitur Erenboudeswege, cederet in parrochiam capelle. Ut autem hec ordinatio in nullo diminuta, sed circumspecta sit usquequaque, illud etiam addendum decrevimus, ut campanarius, qui capelle in Hogenland subserviret, de singulis metis terre hominum illius parrochie, que seminari solet, unum manipulum pro labore suo perciperet. Facta sunt hec anno dominice incarnationis MCLXXXVIII, episcopatus nostri X. Testibus hiis presentibus: Hildebrando abbate sancti Pauli in Traiecto, Goszelino abbate in Middelburg, Theoderico preposito de Aldensele, Remboldo dekano sancte Marie in Traiecto, Florentio comité Hollandie, Giselberto de Amestelle, Cristantio djuDiïero comitis Hollandie, Theoderico de Vornen et aliis pluribus presentibus et consciis. HS. Oorspr. in het Rijksarchief in Zeeland. Zegel verloren. i) Westmunster, oude parochiekerk van Middelburg afgebroken in 1575. — 2) Hoogelande op Walcheren. compassi sumus, intuitu Dei, pensata etiam vestrae devotionis honestate, et praefati D. instantia et dilectione, de ipso corpore beati Odulphi pretiosum thesaurum dilectioni vestra trafismittentes, hunc enim toti terrae nostrae, ob multiplicia miraculorum insignia, venerabiliter in sacratissimis ecclesiae nostrae enthecis et pretiosissimis gazophilaciis reconditum, non sine magno timore acquisivimus, vobis destinandumT Rogamus itaque charitatem vestram et in Domino commonemus, quatenus eum debita reverentia et solemnitate suscipiatis, et cum summa sollicitudine et devotione custodiatis. Et quia tanti communicamus Patroni divitiis, justum est, ut et fraternis de caetero participemus orationis obsequiis, ut quem communem habemus patronum in terris, 10 interpellatorem et propitiatorem sentiamus in coelis. u < >~ j~J- Afge'drükt naar Daris, Hisfoire des comtes de Looi. II Doe. hist. blz. 5 No. 5. M°. 533. (Vóór 1191 Juni 5.) Bisschop Boudewijn oorkondt, dat hij aan Thetard, Herdrard en Sybold verlof heeft gegeven, om op hunne goederen een klooster van de Cister sienser-or de te stichten en het door monniken uit het klooster Klaarkamp te doen bewonen. Colmjon plaatst dit stuk op 1192. In het Chronicon abbatum Floridi Campi komt echter de volgende aanteekening voor: „Anno restauratae per Christum salutis MCXCI Nonis Junii, sive ipso festo divi Bonifacii sociorumque eius, de licentia reverendissimi domini Balduini XXIX episcopi Traiectensi, inchoata et fundata est structura abbatiae Floridi Campi in possessionibus reverendorum virorum dominorum Thetardi et Herderardi sacerdotum et Siboldi laici fratrum". Daar deze oorkonde zeker geplaatst moet worden voor de eerste steenlegging, hebben wij haar voor 1191 Juni 5 geplaatst. Balduinus, Dei gratia XXIX episcopus Traiectensis, universis sui episcopatus clericis et laicis cum paterna benedictione salutem. Laudabili vitae propositoque venerabili filiorum nostrorum sacerdotum, scilicet Thetardi, Herdrardi, et Syboldi laici, congaudentes, dedimus eis r licentiam, claustrum ordinis Cisterciensis 1 in propriis suis aedificandi possessionibus, ita ut fratres lucrandis animabus aptos de domo Claraecampi 2 ad se assumant, quorum regulariter informentur institutionibus, donec ofncinis ordinatis et dispositis, ordinarium de praedicto domo Claraecampi possint evocare. Ipsorum quoque tam res quam personas sub nostram recipientes L£> protectionem, mandando rogamus et rogando mandamus praepositis, decanis, praesbyteris, ut si quis eos in suis vel rebus vel personis gravaverit et admonitus se non emendaverit, illi, qui fecit injuriam, ternas vacaciones ab altari faciatis. Quas si contumaciter spreverit, excommunicatum publice pronunciate et omnibus arctius eum devitari praecipite, quousque in presentiam vestram veniat congruam satisfactionem exhibiturus. Datum Vollenhoefa .... HS. Afschrift van Gabbema uit het Chronicon abbatum Floridi Campi in de provinciale bibliotheek van Friesland te Leeuwarden. a) De datum ontbreekt. i) Bloemkamp bij Bolsward, later Oldeklooster geheeten. — 2) Klaarkamp in Dantumadeel, Kwartier Oostergo. 1193 (Juni 14). Keizer Hendrik bevestigt het kapittel van St. Marie te Utrecht in het bezit van den tol te Smithuizen hem door bisschop Koenraad geschonken. Volgens Stumpf, Reichskanzler. II No. 4819, móet de dagdatum ongetwijfeld XVIII Kal. Julii en niet Junii zijn en inderdaad zou XVIII Kal. Junii een zeer ongewone omschrijving zijn van Idihus. Maii. — Het keizersjaar is in elk geval foutief, daar dit 14 April 1193 eindigt. In nomine sancte et individue Trinitatis. Henricus sextus divina favente dementia Romanorum imperator et semper augustus. Imperialis magnificencie nostre tytulos crescere credimus et augeri, si ea, que ab antecessoribus nostris, Romani solii rectoribus, ecclesiis collata C ^ti^utcit-'t*. sunt, ne pravorum hominum studiis ecclesiarum u§ibus fiant aliena, divalis tv i f pagine nostre firmitudine decrevimus roboranda. Cdgnoscat igitur tam presens etas fidelium imperii quam successura posteritas, quod nos pro salute anime patris nostri imperatoris Frederici et nostre, interventu etiam dilecti nostri Baldewini Traiectensis episcopi et £0 consideratione devotionis ipsius, questionem, quam de thelonio Smithusen1 habuimus, penitus dimisimus et, ne ipsa questio in recidive contentionis scrupulum processu temporis relabatur, dictum theloneum ecclesie Traiectensi ab antecessoribus nostris indultum et postmodum a quodam Conrado episcopo Traiectensi ecclesie sancte Dei Genitricis, in Traiecto sito, concessum, [<( tam eidem ecclesie Traiectensi quam episcopo et successoribus suis confirmamus et presentis scripti munimine roboramus, statuentes, ut nulli omnino hominum liceat, hanc paginam nostre confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Quod qui facere attempta^erit vel memoratam Traiectensem ecclesiam ifi in theloneo pretaxato, quod ei indulsimus et confirmavimus, Iedere presumpserit, a gratia celsitudinis nostre èxclusus, XXX libras auri pro pena componat, quarum medietatem camere nostret reliquam ^vero injuriam passis .f persolvi jubemus. . f&gL Ad cuius rei certam in posterum evidenciam presentem cartam inde U> j conscribi jussimus et maiestatis nostre sigillo insigniri. Huius rei testes sunt: Johannes Trevirensis archiepiscopus, Hermannus Monasteriensis episcopus, Henricus Wormaciensis episcopus, Hermannus lantgravius Thuringhie, Conradus marchio de Landesborch, Albertus marchio Misnensis, Gerardus comes de Loin, Otto comes de Gelre, Fredericus borg- i/) gravius de Nurinberc, Adolfus comes de Scomberc, Albertus comes de Werningrode, Geuehardus borggravius Medeburgensis, Hermannus comes de Ravinsberc, Henricus de Küic et alii quamplures. Signum domni Henrici sexti Romanorum imperatoris2 invictissimi. Acta sunt hec anno dominice incarnacionis MCXCIII, indictione XI, regnante domno b Henrico sexto Romanorum imperatore gloriosissimo, anno regni eius XXIIII, imperii vero secundo, feliciter amen. Datum Confluencie, XVIII Kalendis Juliic. HS. Afschrift in het Liber pilosus van St. Marie. fol. 61 in het Rijksarchief in Utrecht. a) Hs. imperatorum. — b) HS. herhaalt domno. — c) HS. Junii; vergelijk echter de kopnoot. i) Smithuizen. De hier vermelde tol is later verplaatst naar Emmerik. Nos etiam, saluti anime nostre prospicientes, ne quispiam in posterum humilis vel alta, secularis sive ecclesiastica persona contra hoe pium factum presumat unquam machinari, donationem dilecti filii nostri predicti prepositi auctoritate banni nostri confirmavimus et paginam hanc in testimonium jamdictis fratribus sigilli nostri impressione roborari, testesque, qui interfuerunt, jussimus subnotari. Actum est hoe apud Daventriam, VII Kal. Augusti, anno dominice incarnationis MCXCV, anno episcopatus nostri XVII. Nomina testium: Arnoldus Daventriensis prepositus, qui hoe donum dedit, Symon Embricensis prepoatus, Heinricus de Groninge capellanus noster, Antonius noster notarius, (Otto) frater noster comes de Umneth, Engilbertus de Ramelo, Arnoldus de Epse, Engelbertus de Vorste et ceteri plures. S/S. Oorspr, in hei Gemeente-archief van Deventer (afd. Kapittel). M°. 53*. 1196 Maart 6. Keizer Hendrik beslist de geschillen over het graafschap Veluwe tusschen den bisschop van Utrecht en den hertog van Lotharingen, en wijst het toe aan den bisschop, die het den hertog in leen geeft. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus sextus divina favente dementia Romanorum imperator semper augustus et rex Sicilië. Imperatorie maiestatis nostre debitum expostulat et requirit officium, ut ea, que inter fideles et principes imperii causam et fomitem dant discordie, lima correctionis et diligentie omnimodis enervantes, ad firmam pacis concordiam vigilanti studio ipsos satagamus reducere. Quapropter notum facimus universis imperii nostri fidelibus, presentibus et futuris, quod nos questionem illam, que jamdiu vertebatur inter dilectos consanguineos nostros Baldewinum Traiectensem episcopum et Heinricum ducem Lotharingie super comitatu de Velewe i, in eo videlicet quod ipse episcopus comitatum illum de concessione imperatorum sibi et ecclesie Traiectensi asserebat pertinere, et econtra dux Lotharingie dicebat, quod ipsum comitatum de manu nostra teneret in feodo, ad hunc finem deduximus, quod ipse dux, injuriam suam recognoscens, omne jus, quod in comitatu illo videbatur habere, in manus nostras libere resignavit. Nos itaque predictum comitatum cum omnibus suis pertinentis imperiali dementia predicte ecclesie Traiectensi et dilecto consanguineo nostro Baldwino, eius episcopo, sollempniter contulimus et imperiali auctoritate presenti maiestatis nostre privilegio in perpetuum confirmavimus; ipse vero episcopus eundem comitatum cum pertinentiis suis et omni jure predicto consanguineo nostro Heinrico duci Lotharingie in presentia nostra benigne concessit, sub eo tenore ut idem comitatus ad eius heredem, filium suum vel filiam, libere transeat et integre. Statuimus igitur et imperiali edicto sanxciinus, ut nulla omnino persona l) De Veluwe. N°. 53». (1197 vóór November 5.) Bisschop Diederik vergunt, op verzoek van den deken en het kapittel van St. Pieter te Utrecht, aan Willem en de parochianen van Brigdamme eene nieuwe parochiekerk te stichten, waarvan de persoon door genoemd kapittel benoemd zal worden; tevens maakt hij bepalingen over de tienden en de parochiale rechten van de nieuw te stichten kerk. In een vidimus van bovenstaand stuk, door Domproost Otto in 1205 gegeven, wordt gesproken van „dominus Theodericus bone memorie Traiectensium episcopus". Wanneer dit charter van bisschop Diederik I is, moet het uitgevaardigd zijn te Rome of op reis tusschen Rome en Pavia, in welke laatste plaats bisschop Diederik den sen November 1197 gestorven is. [Theoa]dericus, D[ei] g[ratiab Tr]aiect[ensi[um] episcopus, u[ni]versis in Walachria 1 c manentibus tam clericis quam laycis salutem in Domino. Universitati vestre presentium d litterarum significamus testimonio, quod nos, ad petitioneme familiarium nostrorum Helye d[e]cani et canonicorum beati Petri, indulsimus li[cen]tiamf Wilhelmo e et parrochianis i[n] Brigdamme construendi novam ecclesiam in terminis paTröchie sue, tum ut divinus ibidem cultus [augea]tur, tum etiam1» ut parrochianorum necessitati paterne provideatur. Volumus itaque et diligenter observandum statuimus [ut] predicti decanus et canonici in hac nova ecclesia edificata instituant sacerdotem pro voluntate sua, [et sacerdjos ab ipsis institutus recipiat decimam ab orientali parte usque ad medietatem totius1 decime, quam antiquitus solebant percipere duo sacerdotes, in antiqua communiter ecclesia i celebrantes. Preterea proventus agrorum ecclesie antique et decimam quandam, que sita est juxt[a [Alar]thskintskirke 3k sacerdotes predictarum ecclesiarum equale inter se dividant portione,1. In predicto quoque termino, [q]ui protenditur ab orientali parte usque ad medietatem totiusm decime, quam ut diximus totam habe[bit n]ovus sacerdos, custos n[o]ve ecclesie habebit decimam de centum quinquagintan mensuris. Dedimus etiam licentiam0 parrochianis omnibus, ut quicunque pro voluntate sua in antiqua ecclesia manere voluerit, maneat; qui vero ad novam transire voluerit, transeat. Ad hec baptisterium predicte ecclesie p concessimus et sepulturam. JfS. Vidimus van de prelaten en de geheele Utrechtsche kerk dd. 1245 September 15 in het archief van St. Pieter in het Rijksarchief in Utrecht. (A.) — Afschrift van een vidimus van bisschop Otto dd. 1245 September 22 in het cartularium van St. Pieter. fol. 92 vs. in het Rijksarchief in Utrecht. (£.) a) Het tusschen [] geplaatste is in het HSS. door slijting onleesbaar geworden. — b) B. gracie.— c) B. Wallacria. — d) B. presencium. — e) B. peticionem. — f) B. licenciam. — g) B. Willelmo. — h) B. eciam. — i) B. tocius. — j) B. communiter in antiqua ecclesia. — kj B. Alardeskintskerke. — 1) B. porcione. — m) tocius. — n) B. quadraginte. — o) B. lianciam. — p) B. predicte ecclesie baptisterium. I) Walcheren. — 2) Later Serooskerke. OORKONDENBOEK VAN HET STICHT UTRECHT tot 1301, :': 'jX , . UITGEGEVEN DOOR De. Mr. S. MULLER Fz. f DEEL | indices. UTRECHT, 1925. INDEX VAN PERSOONSNAMEN. A. A, Albero van. Zie: Albero. —, Diederik van. Zie: Diederik. —, Elyas van. Zie: Elias. —, Godfried van. Zie: Godfried. , Hendrik van. Zie: Hendrik. —, Lambert van. Zie: Lambert. —, Werner van. Zie: Werner. —, Wouter van. Zie: Wouter. Aaron, kanunnik van St. Maarten te Zijflich. 426. Abbo, ministeriaal van den bisschop. 253. -—-. 26. --• 46. —, zoon van Tetta. 47. . 69. » • 75- ■ 77- * Abcoude, Hendrik van. Zie: Hendrik. Absalon, meier van het Domkapittel iq den hof te Hees. 346. Achildes. 4. Ada, puer. 315. Adaco, man van Odilrad, vader van Folcher. 74. Adalbald. Zie: Adelbold. Adaldag. 63. , (Adaldagus), notarius. 106. , (Adaldagus), aartsbisschop van Hamburg. 107. Adalgard, zuster van Arnold. 66. Adalgarius. Zie: Adelger. Adalger. Zie: Adelger. Adalgod. 66. Adalgot (Athalgot). 77. Adalhard. Zie: Adelhard. Adalheri (Athalheri). 104. Adalung (Adalungus), abt van het klooster Lorsch. 61. Adalward (Adaluuard). 69. —. (Athaluuard). 77. Oorkondenboek Sticht. 1 Adalward (Athuluuard). 105. Adalwich (Adaluuih), vrouw van Grimbald. 66. Adalwinus. Zie: Adelwin. Adam, van Bronkhorst. 296. —, Deinzo. 338, 339. , scholast. 461. Addo. 68. - Adela, vrouw van Balderik, dochter van graaf Wichman. 141, 143, 152, 297, 298*. Adelbern (Athalbern). 105. (Athelbernus) van Mi. 271. Adelbero, kanselier. 209. (Adalbero), bisschop van Würzburg. 212. Adelbert (Athelbertus), ministeriaal van St. Liborius te Paderborn. 393. (Adelbertus). 5. (Adalbertus). 204. (Athelbertus), kanunnik. 268. (Adalbertus), bisschoppelijk kapellaan. 253. A(delbertus), Domdeken. 242, 243, 247, 256. (Adalbertus), abt. 18. (Adalbertus), abt van St. Paulus te Utrecht. 191. . (Adelbertus), aartsbisschop van Hamburg. 162, 205, 207. - (Adelbertus, Aelbertus, Albertus), kanselier, later aartsbisschop van Mainz en aartskanselier. 254, 255, 259, 278, 279, 281, 282, 286, 289, 291, 295, 296, 300, 316. Adelbold (Athalbald). 77. (Adalbold). 147. ' (Athelboldüs). 22 n I (Othilboldus), bisschop van Utrecht. 47. II (Adalbaldus, Adalboldus, Adelbaldus, Adelboldus, Adthèlboldus), bisschop van Utrecht. 155—174. 176*, 191*. l93, 199. 200, 207, 208, 226, 345. Adelger (Adalgerus). 53. (Adelgerus), kanselier. 185. (Adalgarius), aartsbisschop van Hamburg. 93. Adelhard (Alardus), ministeriaal van den bisschop. 367. (Alardus), kameraar. 369. 371. (Adalhardus). 26. - (Adalhard). 141. (Adalardus). 204. | (Adalardus), vader van Winimar en Adelhard. 212. (Adelardus), zoon van Adelhard en broeder van Winimar. 212. (Athalardus). 308. (Alardus) Aries. 446. I (Alardus) van Gravesdhorp. 397. — (Alardus) Knapen. 439*. - (Alardus) van Megen. 351, 353. (Alardus) van Nijmegen. 427. Adelhard (Alardus) Vicman. 423. - (Alardus) van Wisenhurs, broeder van Winemar. 351, 372. (Adalhardus, Adalhartus) graaf. 139, 145. (Adelardus, Adhelhardus, Alardus), kanunnik ten Dom. 293, 294, 309, 322, 323, 358, 376, 380. - (Adalhardus, Adelardus, Athelardus), kanunnik van Oudmunster. 253, 256, 267. - (Adelhardus, Alerdus), proost van St. Jan. 342, 367. - (Adelardus, Alardus), proost van Oldenzaal. 338, 340, 358. —— (Adelhardus), proost van Oudmunster. 222. - (Alardus), aartsdiaken van Kamerijk. 315. Adelheid (Adelhaida), vrouw van graaf Godschalk van Zutfen. 202. gravin, dochter van graaf Everhard eri vrouw van Hendrik. 211. (Adeleyda), vrcftw van keizer Otto I. 119, 124. Adelhelm (Adelhelmus) van Riede, pastoor. 253. - (Adelhelmus, Alelmus, Athelhelmus, Athellelmus), proost van Tiel. 257, 270, 280', 301, 302, 307. Adeloldus, vrije. 253. Adelous, proost van Goslar. 402. Adelwin (Adelwinus) van Ledene. 257. 1 (Adaluuinus), kanunnik. 256, 264, 293. Adelwini (Athaluini). 77. Adlefus. 15, 17. Ado. 19. Adogoto. 19. Adolf, vrije. 370. — (Adolfus), broeder van den voogd Herman van Deutz. 159. — (Adolphus), van Blankenna. 363. — (Adolfus, Adulfus), graaf van Berg, vader van proost Frederik van St. Georg te Keulen. 319, 334, 353, 365. (Atholfus), graaf van HoveleV 292. (Adolfus), graaf van Saffenberg. 334. — (Adolfus), graaf van Scomberc. 464. — (Adolfus), vrije klerk. 174, 175*. — (Atholfus), kanunnik. 268. — (Adolfus), proost van Rees. 409, 419. Adonus. 63. Adriaan II (Adrianus), paus. 88. IV (Adrianus), paus. 382, 383. Adricharius. 18. Aengelbert. Zie: Engelbert. Aetgidis. Zie: Edgida. Aetrele. 8. Aeutlinde. 8. Agapitus II, paus. 115. Agilmar (Agilmarus). 71. Agilo. 27. Agione. 12, 13. Agnes, vrouw van Floris van Lynden. 462*. —, vrouw van Willem van Lynden. 450. —, vrouw van graaf Hendrik van Gelre. 447. —, vrouw van koning Hendrik III. 186, 187, 188, 189*, 194, 195*, 196, 197, 198, 279. Agridiogen (of Umbalahe), Ékkehard graaf in. Zie: Ekkehard. Aio. 77. Aladram, broeder van graaf Hatto. 117. Alardus. Zie: Adelhard. Alberik (Albericus). 17. - (Albricus). 66. (Albricus), kapellaan van den bisschop van Doornik 277. (Albericus), proost. 207. - (Albericus), bisschop. 71. • (Albricus), bisschop van Osnabrück. 192. I (Albertus, Albricus) bisschop van Utrecht. 41*, 51, 52. II (Albericus, Albricus), bisschop van Utrecht'69, 70, 71. * Albero, ministeriaal van den bisschop, zoon van Gijsbert en broeder van Diederik en Gerard. 310, 312, 337, 338, 339, 342, 344, 347. 372, 376. 384. 391, 448- j van A, ministeriaal van den bisschop. 374. van Amerongen, ministeriaal van den bisschop. 446. van Woerden, ministeriaal van den bisschop. 469. —. 221. « , broeder van Gijsbert. 232. t broeder van Bavenkendis, Gerard en Willekinus. 458. . van Batenburg. 212. —, kanunnik van Oudmunster. 256, 271, 302, 309, 322, 323, 324, 326. , scholast van St. Pieter. 307, 309, 316. — , proost van St. Pieter. 338, 339, 340*, 341. , bisschop van Luik. 286, 292, 334, .353. • , aartsbisschop van Trier. 334. Albert (Albertus) Pil, ministeriaal van St. Jan, broeder van Diederik Reigere en Gerard Blome. 439, 458, 459. . (Albertus), ministeriaal van den bisschop. 309. (Albertus), zoon van Gerard, ministeriaal van den bisschop. 428, 430. (Albertus), broeder van Lambert, ministeriaal van den bisschop- 44 ; (Adalbertus, Albertus), thelonearius, ministeriaal van den bisschop. 342, 347. 35i. 356. (Albero, Albertus) Pavo, ministeriaal van den bisschop. 402, 409, 417, 433. 436, 441. 444- (Albertus) van Spijk, ministeriaal van den bisschop. 417. (Albertus) van Wluinne, ministeriaal van den bisschop. 469. (Albertus). 63. . (Albertus). 311.- (Albertus). 460. —:— (Albertus), graaf van Ballenstedt. 319. (Albertus), van Essuic. 212. Albert (Albertus), van Hyltenburg. 427. (Albertus), van Lenegauwen. 54. (Albertus), markgraaf van Meissen. 464. (Albertus), graaf van Nörvenich. 351. (Albertus), graaf van Werningerode. 464, 467. . (Alpertus), klerk. 162, 163. (Albertus), kanunnik. 235. (Albertus), kanunnik ten Dom. 258. (Albertus), kanunnik ten Dom. 379, 417, 418, 435, 442. (Albertus), deken. 370. (Albertus), # proost van het St. Adelbertsstift te Aken. 160*. (Albertus), van Kuik, proost van St. Jan. 430, 436, 439, 442, 446, 451, 458, 459—, bisschop van Utrecht. Zie: Alberik. (Albertus), presbiter cardinalis en kanselier. 450, 455. Albo, hoorige. 458. Albuin (Albuutnus), aartsbisschop. 244. Alburg, Wlfardus van. Zie: Wolfhard. —, Lanzo van. Zie: Lanzo. , Thrutheken van. Zie: Thrutheken. Albus, Hendrik. Zie: Hendrik. —, Herman. Zie: Herman. —, Willem. Zie: Willem. Albward (Albuuardus). 61. (Albuuard), zoon van Sigiwich. 66. Alceto, ministeriaal van den Dom te Paderborn. 343. Alda. 146*. ' Aldbert, (Aldbertus), vader van Thiatlind. 44. Aldburga. 44, 47. Aldchrafan. 46. Aldfridus. Zie: Altfried. Aldger (Aldgerus). 63. (Aldgerus). 66. (Aldgerus). 75. , (Altgerus), vrije. 253. , burger van Stavoren. 312. Aldgrim, vader van Theodgrim. 63. Aldo, servus. 46. —.—, clericus. 27. Aldolf, servus. 46. Aldrao. 14. Aldraven (Aldrauen), vrije. 253. Aldric, vader van Landric. 66. Alduino. 14. Alebrand (Alebrandus), kanunnik. 326. (Alebrandus), kanunnik van St. Pieter. 376, 380. Alen, Haold van. Zie: Haold. Alexander, scholast, priester. 439. Alexander, abt van Mariënweerd. 451. II, paus. 210, 215. - III, paus. 390, 448, 445, 450. Alfard. Zie: Alfer. Alfarth. Zie: Alfer. Alfen, Herman van. Zie: Herman. Alfer (Alphardus), meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. vader van Ernst, ministeriaal van den bisschop. 469. (Alfardus, Alferus), schout, ministeriaal van den bisschop, vader van Odold, broeder van Jonathas. 294, 305, 307, 308, 310, 312, 316, 322, 323* 326, 338, 339. 342*. (Alfardus). 231. —— (Alfarth). 311. - (Alferdus), broeder van Leferdus. 344. van Wluinne. 469. Alferik (Alfric). 69. (Alfericus, Aluricus), kanunnik van St. Marie. 379, 3,80. Alfger (Alfgerus). 70. Alfgot. 77. Alfher (Alfherus). 69. ■—:— (Alfherus), man van Werinburg, vader van Letherus. 74. Alfheri. 105. Alfrad, vrouw van Liofolf, moeder van Odolf. 74. Alfwich (Alfuuihus). 70. Alger (Algerus). 283, 284. Alitfridus (Alithfredus). Zie: Altfried. Almelo, Everhard van. Zie: Everhard. Almisuthe, Engelfried van. Zie: Engelfried. Alold (Aloldus) Cultel. 374. Alpertus. Zie: Albert. Altena, Diederik van. Zie: Diederik. Altetus, kanunnik. 256, 265, 267, 26È, 342. --, kanunnik van St. Pieter. 309*. Altfried (Alithfridus, Alitfredus). 3, 4. — (Aldfridus). 4. , (Altfridus), bisschop van Hildesheim, 88. Altger. Zie: Aldger. Altmannus, ministeriaal van St. Liborius te Paderborn. 343. Aluold (Aluoldus), proost van St. Gereon te Keulen. 159. Alvaradis. Zie: Alveradis. Alveradis (Alvaradis), vrouw van Hendrik van Kuik. 257*, 300, 301*. Alvezo (Aluezo). 204. Alwich (Aluuih). 66. Alwinus, (Aluuinus), kastelein van Leiden. 346. , kanunnik van St. Marie. 309. — (Athelwinus), aartsdiaken, choorbisschop. 267, 268, 271, 280, 301, 3°7Amalricus. Zie: Amelrik. Amandus, bisschop van Maastricht, i, 28. Ambersoi, Rothardus van. Zie: Rothard. 'tin^J , Wiricus van. Zie: Wiricus. Ambrosius Romarus, schepen van Utrecht. 469. Amelung (Amelungus), graaf, advocaat van den Dom te Paderborn. 178. Amelrik (Amelricus), vrije. 309. • (Amulricus), zoon van Reinerus. van Dolre. 446. ——j—— (Amalricus), deken. 277. (Amulricus), aartsdiaken van Luik.. 387. Amerongen. Albero van. Zie: Albero. —, Gozewijn van. Zie: Gozewijn.. Amersfoort, Diederik van. Zie: Diederik. Atnsen, Ulricus van. Zie: Ulricus. * Amstel, Egbert van. Zie: Egbert. —, Godfried van. Zie: Godfried. , Gijsbert van. Zie: Gijsbert. —, Hendrik van. Zie: Hendrik. —, Wolfger van. Zie: Wolfger. $0. Amezo, ministeriaal van den bisschop. 376. Anastasia, abdis van het nonnenklooster Oeren bij Trier. 14*. Anastasius IV, paus. 370, 391. Anderlecht, Stephanus van. Zie: Stephanus. Andreas van Werkhoven, ministeriaal van den bisschop. 469. , kanunnik. 311. , kanunnik van St. Pieter. 356. . proost van St. Pieter. 371, 372, 378*, 380, 384, 398. , bisschop van Utrecht. 295—341, 368, 375, 391, 408, 449*. Angelbert. Zie: Engelbert. Angerhem, Reinzo van. Zie: Reinzo. Angilbald (Aengilbaldus), zoon van Hidibold. 7*, 8, 29. Anglicus, Willem. Zie: Willem. Anneco. 344. Anno I, aartsbisschop van Keulen. 162. - II, aartsbisschop van Keulen. 203, 205, 207, 20S*, 209, 210. 228. Ansbald (Ansbaldus), zoon van Willibald monnik. 15*, 16*, 19, 20*, 29*. Anselm (Anselmus), 189*. - (Anselmus), broeder van Franco van Diepenheim, van Luthard en van Werner. 321. - (Anselmus), broeder van Rutger van Duira. 348. (Anselmus), acolitus. 315. (Anselmus, Anshelmus), kanunnik. 267, 271. (Anselmus), deken van St. Jan. 338, 339, 341, 342, 351. - (Ancelmus, Anselmus, Anshelmus), proost van St. Jan. 204, 221, 231* 302*. - (Anselmus), proost van St. Stephanus te Mainz. 250. - (Anselmus), proost van Werden. 348. - (Ancelmus, Anselmus), bisschop van Havelberg. 319, 348, 351, 353. Ansfried (Ansfridus), ministeriaal van den bisschop. 253, 256. Ansfried (Ansfridus), ministeriaal van den bisschop. 256. (Ansfridus, Anfridus) Knif, ministeriaal van den bisschop. 258, 264*. (Ansfridus) van Schalkwijk, ministeriaal van den bisschop. 409. (Ansfridus), schout. 221. (Ansfridus), schout van Muiden, ministeriaal van den bisschop. 253. — (Ansfrit). 141. (Anfridus, Ansfredus, Ansfridus), graaf, man van Hilzondis, later bisschop van Utrecht. 77, 124, 135* 136, 138, 140, 141, 147* 148, 149* 150, 152, 153*, 155, 175, 176* 191* 210. (Ansfredus, Anfridus), proost te Utrecht. 200, 202, 204. (Ansfridus), proost van St. Pieter. 256, 257, 258. Ansgisilus, vader van Pippijn. II, 12, 17. Anton (Antonius), bisschoppelijk notarius. 466. Antoninus, keizer. 85. « Ape, Gerard van. Zie: Gerard: Ar. Zie: Arnold. Ara, Otto van. Zie: Otto. Arde, Snelger van. Zie: Snelger. Arensberg, Frederik graaf van. Zie: Frederik. Aries, Adelhard. Zie: Adelhard. Arkel, Johannes van. Zie: Johannes. Arkentel, Diederik van. Zie: Diederik. Arlo, Hendrik van. Zie: Hendrik. Arnesberg, Godfried van. Zie: Godfried. , Herman van. Zie: Herman. Arnhem, Jacob van. Zie: Jacob. Arnofus van Malberge. 231. Arnold (Arnoldus) Mol, hoorige. 459. (Arnoldus), ministeriaal van St. Jan. 439. (Arnulfus), ministeriaal van den bisschop. 253. (Arnoldus), ministeriaal van den bisschop, broeder van Herman en Rudolf. 294, 516. — (Arnoldus), vader van Frederik, ministeriaal van den bisschop. 418. (Arnoldus), ministeriaal van den bisschop. 441. (Arnoldus) van Everikesthorpe, ministeriaal van den bisschop, schoonvader van Johannes van Oudwijk en van Gijsbert. 376, 423, 458, 459. — (Arnoldus) Knif, ministeriaal van den bisschop. 274. (Arnoldus), zoon van Otto van Ruinen. 344. — (Arnoldus, Arnolfus), kastelein, ministeriaal van den bisschop. 267, 284, 288, 292, 293, 294, 305, 307, 308, 310, 312, 322, 323*, 326, 342. — (Arnoldus) van Rodenburg, dapifer van keizer Koenraad III. 351. (Arnoldus). 221. — (Arnoldus). 235. —.—— (Arnulf), broeder van Adalgard. 66. (Arnoldus), broeder van Stemarus. 419. (Arnoldus) van Aspermont, gehuwd met Helena. 336, 450. (Arnoldus) van Ennethere. 466. — (Arnoldus) van Epse. 466. Arnold (Arnulphus), kleinzoon van Tiebald van Foron en Guda. 288. (Arnholdus) van Grintberga. 294. (Arnoldus) Ramp, broeder van Sigerus. 384. (Arnoldus) van Rode, broeder van Gijsbert en Rucherus. 257*, 274, 283, 284, 285, 286. —i (Arnoldus) Scapekin. 458, 459. (Arnoldus) Spicar. 346. (Arnoldus) Spikers. 439. , (Arnoldus) van Wesemale. 467. (Arnoldus) Wilde. 434. (Arnoldus), schepen van Utrecht. 469. — (Arnoldus), ridder, echtgenoot van Berthilda en vader van Berna. 362. (Arnulfus), graaf. 117. * — — (Arnoldus, Arnulfus), graaf van Kleef. 283, 284, 286, 292, 305, 322, 323, 334, 353- * 9 * — (Arnoldus, Arnulphus), graaf van Loon. 292, 327, 334. (Arnulfus), hertog, zoon van Drogo. 18, 22. — (Arnulfus), koning. 92. (Arnoldus), geestelijke, zoon van Godfried van Renen, broeder van bisschop Godfried. 445. , (Arnoldus), kanunnik. 461. (Arnoldus), kanunnik van St. Jan. 294, 302, 341, 367, 379, 434. ——— (Arnoldus), scholast, kanunnik van St. Jan. 437, 441, 446. (Arnoldus), scholast van 't kapittel van St. Maarten te Zijflich. 426. (Arnulphus), supprior van St. Truyen. 457. (Arnoldus), deken van St. Marie, later proost. 305, 306, 307, 308, 309, 310, 312, 326, 338, 339, 340, 341, 344, 347, 351, 356, 358. — (Arnoldus), Domdeken. 396, 398, 400, 408, 414, 417, 418, 428, 430. (Arnoldus), proost van St. Andries te Keulen. 400, 402, 414. (Arnoldus) van Isenburg, proost van Deventer. 433, 434, 435, 446, 453, 465, 466. (Arnoldus), proost van St. Jan, tevens Domproost, broeder van kastelein Otto 371,. 378, 380, 384, 395* 400, 408, 414, 417, 418, 422. I (Arnoldus), aartsbisschop van Keulen. 333, 334, 348. (Arnoldus), elect van Keulen, later als Arnold II aartsbisschop. 366,368, 374. (Ar.), aartsbisschop van Mainz. 386. (Arnoldus), aartsbisschop van Trier. 422*. (Arnoldus), kanselier. 335, 340, 348, 352, 353. Ardicio, diaconus cardinalis S. Theoderici. 383, 449. Ardicius, bisschop van Genève. 392. Arduinus, presbiter. cardinalis tituli S. Crucis in Jerusalem. 449. Aribo, aartsbisschop van Mainz, aartskapellaan. 162, 169*, 170, 171*, 172*, 174, 177Arlo, Hendrik van. Zie: Hendrik. * Arnulf. Zie: Arnold. Arthur (Arturius), dapifer. 397. ' Ascelinus, Ascelmus. Zie: Azelinus. Aschethe, Rodbracht van. Zie: Rodbracht. Oorkondenboek Sticht. 2 Ascolf. 204. . Asgrim. 77. * Asperen, Gerung van. Zie: Gerung. Aspermont, Arnold van. Zie: Arnold. Aswi (Asuui), zoon van Liofans en Wenda. 74. Athalbern. Zie: Adelbern. Athalwini. Zie: Adelwini. ■ Athulward. Zie Adelward. Attala, dochter van de abdis Ermina. 7. $m$t Atto. Zie: Hatto. Audobert (Audobertus), priester. 4, 5, 6. Audoin (Audoinus), priester. 26. Aurifaber, Boudewijn. Zie: Boudewijn. Avenstroth, Herman van. Zie: Herman. Avo. 183. Azala (Azela), gravin. 176, 191. Azekinus, neef van den Domdeken Azelinus. 372. Azelinus (Ascelinus). 311. (Acelinus, Anselmus, Ascelmus, Ascelinus, Asselinus, Hascelinus), kanuiyiik ten Dom, later Domdeken. 322, 323, 324, 326, 338, 339, 341, 342, 356, 358, 360, 369, 371, 372* 376, 378, 379, 380, 384, 392, 410. Azo, ministeriaal van Oudmunster. 338*. . 160. B. Bacelinde. 4. Badagar, vader van Herelaef. 24. Bainingus. 12, 13. Balderik (Baldricus). 26. - (Baldricus). 73*. fcUU * - (Baldric), nepos van Immo. 74. — (Baldricus). 204. - (Baldricus), graaf. J53, 159. ? (Baldericus, Baldricus), man van Adela, dochter van graaf Wichman. 142, 143*, 152, 297*. (Baldricus), kanunnik. 265, 268. ■ (Baldricus), bisschop van Doornik. 276. - (Baldricus), zoon van graaf Nevelung, later bisschop van Luik. 110, m. (Baldaricus, Baldericus, Baldricus, Paldricus) bisschop van Utrecht. 100—133, 109*, 200*, 226. Baldger (Baldgerus), ministeriaal van den bisschop. 294. Baldram (Baldramus), bisschop van Straatsburg. 98*. Balduinus. Zie: Boudewijn. Ballenstat, Albert graaf van. Zie: Albert. Balzo. Zie: Boudewijn. Banager. 69. Bardo, aartskapellaan. 179, 180, 181, 182, 185* 186, 187, 188, 190. Barneveld, Wolfram van. Zie: Wolfram. Basinus, bisschop van Trier. 3, 4, 5, 6, 9. Batenburg, Diederik van. Zie: Diederik. , Rudolf van. Zie: Rudolf. Bava (Baua), vader van Diederik. 208. s>b^#*l Bavenkendis. 458. Bebelina, vrouw van Rauching. 1, 28. Becelinus van Ritherlo. 318. Beio. 192. Beltram, Ulricus van. Zie: Ulricus. Benedicta, dochter van Hilzondis, gravin van Strijen. 137. Benedictus, deken van St. Jan te Luik. 387. " Beneke, meier te Klein-Azewijn, van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. Beneko, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. , meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. Benneke van Walde, ministeriaal van den bisschop, vader van Randolf en Rudolf. 423. Benneco. 344. Benno, man van Betta, vader van Richelm. 74. —, bisschop van OsnabrUck. 212. —, bisschop van Utrecht. Zie: Bernold. Bentheim, Otto graaf van. Zie: Otto. . Benzelmus van Harsolthe. 311. Benzo. 344. Berbert (Berbertus). 316. Berchen, Gijsbert van. Zie: Gijsbert. Berchta. 166. Berenchem, Gozelinus van. Zie: Gozelinus. —, Lutbert van. Zie Lutbert. —, Thomas van. Zie: Thomas. Berenger (Berengarius). 70. - (Berengerus) van Nikastel. 427. Berengozus, abt van St. Maximinus in Trier. 258. —, (Berengozvs) abt van Werden. 282. Berentrothe, Gozewijn van. Zie: Gozewijn. Berethdinda. Zie: Bertilindis. * Berewold (Bereuuoldus), voogd van de kerk te Egmond. 346. Berg, Adolf graaf van. Zie: Adolf. , Konstantijn van den. Zie: Konstantijn. —, Radbod van den. Zie: Radbod. Bergethosienis, graaf. 27. Berhtgot, 104. Beringer. 342. Bern. 68. Berna, dochter van Arnold, ridder, en Berthilda. 362. Bernard (Bernardus) van Dulmene, ministeriaal van den bisschop van Munster. 321. — (Bernardus), kameraar van bisschop Werner van Munster, ministeriaal. 521. Bernard (Bernhardus). 49. — (Bernhard). 75. (Bernhardus) van Bukhorst. 231, 296. (Bernhardus) van Diepenheim. 252. (Bernardus, Bernhardus), zoon van Wichbold van Holthe. 319. (Bernardus), broeder van Frederik van Horst. 459. (Bernardus) van Horstmare, vader van Wigbold. 370. (Berhardus) van Lippe, broeder van Herman. 321. (Bernardus) van Ormete. 441. — (Bernardus), subdiaken. 315. (Bernhardus), kanunnik. 268. (Bernardus), kanunnik te Brugge. 277. (Bernardus), kanunnik. 342. (Bernhardus), kanunnik ten Dom te Paderborn. 343. (Bernardus), scholast. 217. (Bernhardus), bisschop van Paderborn. 343. - (Bernardus), diaconus cardinalis S. Nicholai in carcere Tulliano. 450. . (Bernardus), presbyter cardinalis titulo sancti* Clementis. 360. (Bernardus), Portuensis episcopus et sancte Rufine. 383. Bernarius, bisschop van Parijs. 12, .13. Berne, Fulco van. Zie: Fulco. Berneredus, bisschop van Preneste. 447. Bernerus (Bernherus). 49. (Bernherus), zoon van Gerwala en Welaca. 73. /aartsdiaken van Luik. 199. Bernevor (Berneuor). 70. Bernhardus. Zie: Bernard. Bernherus. Zie: Bernerus. Berno, paltsgraaf. 134. Bernold. 69. , (Bernoldus) priester. 69. 0 (Bernaldus), bisschop van Straatsburg. 67*. (Benno, Beno, Bernoldus, Penno), bisschop van Utrecht. 173—193. 231*, 302*. Bernta, vrouw van keizer Hendrik V. 209. Bero van Wesepe. 307. Bertha (Berta), moeder van Chrardradus en Harbertus. 24. — , edelvrouwe. 173. !_ (Bernta), vrouw van keizer Hendrik IV. 209, 215, 217. Berthilda, vrouw van Arnold, ridder. 362. Bertilindis (Berethdinda), dochter van Wigibald. 15*, 29. Bertlinde. 8. Bertold (Bartoldus), broeder van Gozewijn, ministeriaal van den bisschop. 340. (Bertolfus), van Oldenzaal, ministeriaal van den bisschop'. 351, 353. 394- - (Bertoldus) van Pendrecht, ministeriaal van den bisschop. 418. (Bertolfus) Tris, kameraar. 402. (Bertoldus). 443. Bertold (Bertoldus) van Imecek. 418. (Bertolt) van Linden. 307. (Bertoldus) van Scowenburch. 406, 427. (Bertoldus) Spayart. 369. t (Bertolf), graaf. 168. - (Bertulfus), klerk van het kapittel te Brugge, vader van Gummarus. 276, • — (Bertoldus), kanunnik. 342. — (Bertulfus), proost van St. Marie te Brugge. 265. Bertram (Bertrammus) van Deventer, ministeriaal van den bisschop. 423. (Bertramus) van Dorvelde, broeder van Hartwig, ministeriaal van den bisschop van Munster. 321. Bertulf. Zie: Bertold. Bertwinus (Bertuinus), diaken. 5, 6. Bescela. Zie: Bezela. Betta, vrouw van Benno, moeder van Richelm. 74. Betti. 104. Betto, servus. 46. • 47- Beusichem, Hubert van. Zie: Hubert. Bezela (Bescela), vrouw van Fulco van Berne. 322. , vrouwe. 398. Bezellinus. 204. Bibo, bisschop van Toul. 212. Bibrandus, kanunnik. 231. Biliso, graaf. 159. Bilitrudis, zuster van graaf Gerbert. 2. Bimolte, Heribert van. Zie: Hartbert. Binzo. 160. Birbac, Hendrik van. Zie: Hendrik. Blendumen, abdis. 18. sfl»yj*4i> Blidger, kanunnik ten Dom. 174. - (Blidgerus, Plitgerus), kanunnik ten Dom. 235, 256, 258, 265, 267. - (Blitgerus, Plitherus), proost van Oudmunster te Utrecht. 200, 202, 204, 207. Blither (Blitherus), kanunnik van Oudmunster. 293, 309, 322, 323, 324. — (Bliterus, Blitherus), koster van Oudmunster. 341, 342. Blithrad. 105. Blitro, kanunnik te Brugge. 265. Blittrudis. Zie: Plectrudis. Blome, Gerard. Zie: Gerard. Bobo. 9. Bocholte, Wibraht van. Zie: Wibraht. Bodekinus, hoorige van het St. Adelbertsstift te Aken, man van Meinza. 160. Bohemen, Ulricus hertog van. Zie: Ulricus. Boio. 104. Bokstel (Bucstelle), Harbero van. Zie: Harbero. Bola, man van Wenda, vader van Adaco. 74. Bonifacius, kanunnik. 387. (Bonefacius), kanunnik. 469. Bonifacius (Bonefacius, Bonifatius), bisschop van Utrecht. 33—64, 114. Boninge, Hendrik van. Zie: Hendrik. Bonlant, Werner van. Zie: Werner. Bonn, Koenraad graaf van. Zie: Koenraad. Bonte, Franco. Zie: Franco. * Bosa. 6. Boscelmus. Zie: Gozelinus. Bosenhage, Diederik van. Zie: Diederik. , Gerard van. Zie: Gerard. , Hendrik van. Zie: Hendrik. , Herman van. Zie: Herman. , Thietmar van. Zie: Thietmar. Boso. 26. —. 69. —•77- , diaconus cardinalis S.S. Cosme et Damiani. 383. * Botter, Hugo. Zie: Hugo. Boudewijn (Baldwinus) Aurifaber, ministeriaal van den bisschop. 294. (Baldwinus) van Skinga, broeder van Dodijn. 355, 356. (Balduinus), graaf van Vlaanderen. 79, 80. (Baldewinus), kanunnik. 379. (Balduinus), kanunnik van St. Jan. 458, 459. (Balduinus), kanunnik te Brugge. 265, 277. (Balduinus), proost van Dirha. 138. (Balduinus), proost. 204. (Baldwinus), aartsdiaken van Luik. 387. (Baldwinus), abt van Liesborn. 321. I (Balduinus, Balzo), bisschop van Utrecht. 139, 145. n (Balduuinus, Baldeuuinus, Balduinus, Balduuinus, Baldwinus) van Holland, proost van St. Marie en van Oldenzaal,. later bisschop van Utrecht. 372, 384, 417, 428, 43°*, 435. 446—466. Bovo. 63. , abt van St. Bertin. 194. Breda, Godfried van. Zie: Godfried. ** Brederode, Diederik van. Zie: Diederik. Brino. Zie: Bruno. Bronkhorst, Adam van. Zie: Adam. , Gerard van. Zie: Gerard. Bruenger, kanunnik ten Dom te Paderborn. 343. Bruniggus, kanunnik van St. Jan. 347. Bruningus, scholast. 342. Bruno, christelijke naam van den heiden Eldack. 59*, 60*, 61. (Brino), kanunnik van St. Marie. 433, 434, 437, 441» 453, kapellaan van den bisschop. 415, 446. , aartsdiaken van Luik. 387. —, bisschop van Verona. 212. (Brun), broeder van koning Otto I, aartsbisschop van Keulen, kanselier, in, 112, 113*, 115, 116, 120*, 121*. Bruno II, aartsbisschop van Keulen. 314, 328. , aartsbisschop van Trier. 241, 286. , kanselier. 153. —, kanselier. 278, 279, 281, 282, 283, 284. Brunsteyn van Driele. 448. Bruoder. 192. Bukhorst, Bernard van. Zie: Bernard. , Diederik van. Zie: Diederik. , Godfried van. Zie: Godfried. , Werenbold van. Zie: Werenbold. Bulo. 46. Buodwinus (Buoduuinus). 70. Büthinge, Hartman van. Zie: Hartman. Burchard (Burchardus) van Kestenburg. 427. - (Burchardus) van Withe. 318. (Burchardus), bisschop van Bazel. 212. - (Burchardus, Burgardus), bisschop van Halberstadt. 205, 207, 212, 228. - (Burchardus), bisschop van Lausanne. 212. - (Burchardus, Bürkardus, Burgardus, Bvrchardus) bisschop van Utrecht. 234, 250—258, 263. - (Burchardus, Purchardus), bisschop van Worms, kanselier. 162, 163, 179- Buren, Hugo van. Zie: Hugo. —, Werenchis van. Zie: Werenchis. Burgardus. Zie: Burchard. Butonus. 49. Buxtem, Hartbert van. Zie Hartbert. c. Chaldo, kanselier. 26. Charnmingo, graaf. 18. Chardradus, zoon van Berta en broeder van Hartbert. 24. Chariganto. 13. Chelmoinus. 26. Chicbertus, kanunnik. 231. Childebert III (Childebertus, Hildebertus), koning der Franken. 2* 4* 5, 6, 7 9*, 10, 11, 12, 27. Christiaan (Christianus), consul van Utrecht. 469. (Cristianus), graaf. 159. - (Christianus), monnik van St. Truyen. 457. - (Christianus, Cristianus), elect van Mainz, aartskanselier. 400, 402, 422*, 427. Christophorus, ministeriaal van den bisschop. 138. Chrodoaldus. 18. Chugobertus. Zie: Hugobert. Chyarburgus. 53. D. D., kanunnik van het kapittel van Loon. 462, 463. Dagmar. 104. Dagobert (Dagoberctus), koning der Franken. 36. Dagoinus. 9, 10. Daniël. 419. — , notarius. 78. , kanunnik van St. Pieter. 436. , scholast van St. Pieter. 430, 439. Dedingwerthe, Gerlach van. Zie: Gerlach. Dedo. 192. Defventret, Everhard van. Zie: Everhard. Delden, Ludolf van. Zie Ludolf. , Lutbert van. Zie Lutbert. Dietz, Hendrik graaf van. Zie: Hendrik. Diederik (Theodericus), hoorige. 450. (Theodericus), hoorige. 458. (Theodericus), hoorige. 459. (Theodericus), meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. , (Theodericus), ministeriaal van den bisschop. 264. 1 (Teodericus, Theodericus, Thidricus, Tidricus), ministeriaal van den bisschop, zoon van Gijsbert en broeder van Albero en Diederik. 340, 342, 372, 376. _ (Theodericus), zoon van Maurin, ministeriaal van den bisschop. 418. ; (Theodericus), zoon van Wouter van A, ministeriaal van den bisschop. 458» 459- (Theodericus) van Jutphaas, ministeriaal van den bisschop. 402, 409, 423, 441, 444- , (Theodericus, Theoderik). 27. _ — (Tehodericus). 148. [ (Theodricus), zoon van Bava. 208. . (Ditdericus), 229. . — (Dietricus), vrije. 256. . (Theodericus), vader van Herman. 294. — (Tiedericus), 301. (Theodericus), vrije. 344. (Theodericus), vrije. 367. (Teodericus). 419. '. (Theodericus), schepen van Utrecht. 469. . (Theodericus) |an Driele, schepen van Utrecht. 469. . (Theodericus), consul van Utrecht. 469- J (Theodericus), ridder, met Herman stichter der abdij Oostbroek. 287. (Theodiricus), voogd van de abdij Eehternach. 203, 204. . (Theodericus, Theodricus), voogd van de Utrechtsche kerk. 202, 207. \ (Theodericus),'graaf- I77- . (Diedericus), graaf. 215. • (Theodericus), graaf. 217. Diederik (Theodericus), zoon van graaf Willem. 274. — (Theodericus) graaf van Amerongen. 409. III (Theodericus, Theodricus, Thiedricus), graaf van Holland. 200, 203, 205, 207, 208, 222. IV (Theodricus), graaf van Holland. 203, 205. VI (Dieric, Teodricus, Theodericus, Theodoricus), graaf van Holland. 274, 290, 294, 307, 346, 347, 356, 374. (Theodericus, Theodricus) graaf van Kleef. 374, 401. (Theodricus), graaf van Upgoge. 292, 305. (Terdericus, Theodericus), graaf van Utrecht. 293, 294, 301. (Theodericus, Teodericus) van Altena. 347, 351, 356, 372, 423. (Didericus) van Amersfoort, ridder, vader van Henrica. 272. — (Tidricus) van Arkentel. 376. (Theodricus) van Batenburg. 212. (Theodericus) Teodricus van Bukhorst, broeder van Werenbold. 311, 351, 38o, 397. (Theodericus), zoon van Herman van Bosenhage. 319. (Theodericus) van Brederode. 462. (Theodricus), broeder van Rutger van Duira. 334. (Theodricus), broeder van Albertus van Essuic. 212. (Teodorfcus) Hagalsten. 391. (Theodricus) van Herlar. 212, 257. (Theodericus) van Herlar. 316. (Theodericus) van Hertenvelde. 448. (Theodericus) Knif. 417, 418. (Theodericus) van Lothere. 436. (Theodericus) Ouintus. 418. (Theodericus, Theodricus) Reigere, broeder van Albert Pil en Gerard Blome. 458, 459. (Theodericus, Theodricus, Tidricus) van Renen, kastelein, broeder van bisschop Godfried, vader van Sophie. 376, 379, 390, 394, 398, 419, 423, 445- — (Theodericus) van Turri. 458, 459. (Theodericus) van Uft. 314. — (Theodricus) van Utrecht. 258. (Theodericus) van Voorne. 460. (Theodricus) Weneger. 291. (Theodericus). kanunnik. 256. (Theodericus), kanunnik. 311, 340, 342, 344. (Theodericus), kanunnik van St. Jan. 347, 380. (Theodericus), kanunnik van Oudmunster. 253! 256, 258. (Teodricus, Thiedricus) Freso, kanunnik van St. Pieter. 309, 356. (Theodericus), kanunnik van den Dom te Paderborn. 343. (Theodericus), koster van St. Jan. 436. (Theodericus), bisschoppelijk kapellaan. 264. — van Lyburch, prior van de abdij van St. Suitbert in Werden. 53, 55. (Theodericus, Theodoricus), Domdeken. 433, 435, 437*, 439*, 442, 443, 444, 446, 461, 470. Oorkondenboek Sticht. 3 Diederik (Theodericus), proost. 277. (Theodericus), proost van de H. Apostelen te Keulen. 423. — (Theodericus, Theodoricus), proost van Deventer. 183, 231*, 302*. (Theodericus, Thidericus), proost van Emmerik. 358, 380, 396. • (Theodericus), proost van Hasbania. 457. — (Theodericus), proost van Hoey. 387. (Theodericus), Domproost te Keulen. 340. — (Theodericus), proost van Oldenzaal. 460. (Theodricus), aartsdiaken van Kamerijk. 315. (Theodericus, Theodoricus, Theodricus), aartsdiaken, proost van St. Pieter. 265, 267, 268*, 270*, 274*, 280. — (Theodericus), Domproost, later bisschop van Utrecht. 469, 471. (Theodericus), bisschop van Metz. 124. (Teodericus), bisschop van Minden. 88. — (Theodericus, Theodricus), bisschop van Munster. 269, 285, 292, 318. — (Theodricus, Theodericus), kanselier. 180, 181, 182, 185, 186, 187, 188. Diepenheim, Anselm van. Zie: Anselm. , Bernard van. Zie: Bernard. -, Franco van. Zie: Franco. —, Liefhard van. Zie: Lief hard. ■ , Volpert van. Zie: Volpert. , Werner van. Zie: Werner. Dietwin (Dietwinus), bisschop van Luik, 199, 200. Diezelinus, proost van Ravengiersburg. 250. Difmo. 229. Dikhusen, Hazeko van. Zie: Hazeko. Diozo. 192. Docfa, priester. 17*. Doda. 9. Dodekinus, priester. 308. Dodijn (Dodinus) van Skinga, broeder van Boudewijn. 355, 356. Dodo. 183. (Dudo) van -^Turholt. 235, 257. , kanunnik te Munster. 321. , kanunnik van Oudmunster. 253, 258. . Zie: Ricfrid. Dolre , Amelrik van. Zie: Amelrik. , Reinerus van. Zie: Reinerus. , Hugo van. Zie: Hugo. Dorvelde, Bertram van. Zie: Bertram. , Hartwig van. Zie: Hartwig. Drente, Gozelinus graaf in. Zie: Gozelinus. Driele (Drihle), Brunsteyn van. Zie: Brunsteyn. , Diederik van. Zie: Diederik. Driebergen, Lutbert van. Zie: Lutbert. Droda. Zie: Drogo. Drogo (Droda), oudste zoon van Pippijn den Middelsten. 12, 13, 17, 18. Drohtward van Horst, ministeriaal van den graaf van Gelre. 296, 318. Druogo, bisschop van Minden. 92. Drushard (Drushardus) van Kestenburg. 467. Druten, Rutger van. Zie: Rutger. Dudekinus, deken van St. Servaas te Maastricht. 225, 226. Dudenwert, Hendrik van. Zie: Hendrik. Duira, Anselm van. Zie: Anselm. , Diederik van. Zie: Diederik. —, Rutger van. Zie: Rutger. Dulmene, Bernard van. Zie: Bernard. , Thietmar van. Zie: Thietmar. Dungha, Franco van. Zie: Franco. Duplamonde, Siegfried van. Zie: Siegfried. E. Eadboldus. 25. Eberhard. Zie: Everhard. Ebbo. Zie: Eppo. Ebroin (Ebroinus), graaf, zoon van Oda. 22, 23*. Ebruwin van Holt. 406. Eburgerus. 63. Eburvines. 8. «. Echtelte, Hubert van. Zie: Hubert. Ecke, Gevehard van. Zie: Gevehard. Edeviadus. 367. Edgida (Aetgidis) vrouw van koning Otto I. 106, 116. Edilhardes. 8. Edo, servus. 46. Eathelgerus, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345*. Effuk. 104. Egbald. 66. Egbert, (Ecbertus, Egbertus), broeder van schout Werenbold. 342, 344. , - - (Ecbertus, Egbertus, Eggebertus, Ekbertus, Ekkebertus), van Amstel, ministeriaal van den bisschop, vader van Hendrik. 305, 307, 347, 351, 353. 356, 374*. 402, 413, 4H*, 422, 423. - (Echbertus, Eggebrecht). 310, 316. - (Egebertus), graaf. 320. - (Ecbertus, Eggebertus, Ekbertus), markgraaf van Brunswijk. 216, 219, 223* 224* 228, 229*, 230*. - sacerdos. 397*. - (Egibertus), deken. 221, 222. - (Egibertus), bisschop van Osnabrück. 88. Egeno. 160. Egenoldus. 308. Eggehard (Eggehardus), markgraaf. 298. Eggerhove, Noiel van. Zie: Noiel. Egiboldus. Zie: Odilbald. Egidius, zoon van Willem van Schalkwijk. 459. Egidius, kanunnik van St. Maarten te Zijflich. 426. Egihard (Hegihardus, Heginardus), bisschop van Utrecht. 72. Egilbaldus. 25. Egilbert. Zie: Engelbert. Egilbreht. Zie: Engelbert. Egilbraht. Zie: Engelbert. Egilgarius. 70. Egilhard. 63. Egilbet. 183. Egisgaro. 14. Egisgerus. 66. Egmund. 105. Eichardus. 71. Eilbert (Eilbertus), bisschop van Minden. 212. (Eilbertus), ministeriaal van den Dom te Paderborn. 343. Eilgerus (Elgerus), kanunnik. 256, 264. Eilo. 69. Eilwerdus, monnik van het klooster Ludingakerk. 409. Eingephet. 202. Einolt. 311. Ekkehard (Eckehardus), graaf in het graafschap Agridiogen of Umbalahe. 184. Elburg. Zie: Odburg. Eldack, heidensche naam van den bekeerling Bruno. 59. Elduinus, priester. 8. Elegsuind. 44. Elfward (Elfuuard). 105. Elgerus. Zie: Eilgerus. Elias (Helyas), meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. (Helias) Crapin, ministeriaal van den bisschop. 409. (Elyas, Helias, Helyas, Ilias, Ylias), schout, ministeriaal van den bisschop, zoon van Wouter van A, broeder van Hendrik, Werner en Wouter, vader van Godfried. 376, 384. 396, 398, 402, 417, 423, 430, 433, 435, 436, 441*, 442, 444, 446. - (Helyas) van Enspijk. 301. (Helias), deken van St. Marie te Brugge. 265. (Helyas), deken van St. Pieter. 471. - (Helyas), abt. 159. Elinar, hoorige. 459. EllenSard (Ellenhardus), kloosterling, gewezen kanunnik ten Dom. 232, 241. (Ellinardus), bisschop van Freisingen. 212. Elvericus, ministeriaal van den bisschop van Munster. 370. Embrico, koster van St. Jan. 341. — , bisschop van Würzburg. 334. Emelberga, H. van. Zie: H. Emicho, comes Irsutus. 427. (Emecho), graaf van Deiningen. 400, 402, 406, 427. "** Emmo, graaf. 199. Emo, proost van Oudmunster. Zie Themo. # Engelbert (Engelbertus, Engilbertus, Ingelbertus) van Ramelo, ministeriaal van den bisschop. 367, 390, 397, 415, 418, 436, 460. (Aengelbertus, Angelbertus, Engelbertus, Engilbertus), zoon van Gaotbert. 13, 14*, 15, 16*, 17*, 29*. (Aengelbertus). 15. — (Egelbertus). 66. (Egelbreht). 69. (Egilbraht). 77. — (Engilbertus), broeder van Folcart. 204. (Engelbertus). 231. (Engelbertus) van Umme. 311. (Engelbertus) van Voorst. 466. (Eingelpertus), voogd. 202. (Engelbertus), vicedominus. 370. (Engelbertus, Ingelbertus), kanunnik. 326, 338, 339, 342*. (Engelbertus), kanunnik ten Dom. 356. (Ingelbertus), scholast. 308. . (Engelbertus), proost van Eist. 222, 232, 253, 256. ■— (Eggelbertus), proost te Munster. 321, 370. (Engebertus, Engelbertus),koorbisschop, tevens proost. 358,369,371,372. (Egilbertus), kanselier, bisschop van Freising. 149, 150, 153. Engelbald (Engilbaldus). 26. Engelfried (Engelfridus) van Almisuthe, pastoor. 253. Engilmarus, bisschop van Osnabrück. 92. Engilrad, kind van Landbrath en Wana. 74. Engho. 231. Engilrad. 77. Engris. 141. Ennethere, Arnold van. Zie: Arnold. Eno, vader van Hendrik. 312. , ministeriaal van den bisschop. 316. Ensfried (EnsÉridus) van Muiden, ministeriaal van den bisschop. 258. Enspijk (Inspihe), Elyas van. Zie: Elyas. Eoba, bisschop van Utrecht. 38. Eodfrid. 23. Eppo broeder van Lanzo van Alburg. 173. — (Ebbo), kanunnik van St. Marie. 367, 380, 409, 433, 442. bisschop van Napels. 212. bisschop van Naumburg. 215. Epse, Ardold van. Zie: Arnold. Erambaldus, kanunnik te Brugge. 265, 277. Erchanbald (Erchanbaldus), bisschop van Straatsburg. 129*. Erembert (Erembertus) van Ettenon. 252. (Erembertus), kanunnik van St. Marie. 341. Erenbert (Herenbertus) van Pascua, ministeriaal van den bisschop. 376. (Erenbertus), consul van Utrecht. 469. Erembold (Eremboldus, Herenboldus) van Vechten, ministeriaal van den bisschop. 322, 323, 376. Erenbold (Erenboldus), schout. 315. Erfurt, Lambert graaf van. Zie: Lambert. Erinburg, zuster van Frithesuind. 47. Erkanfried (Erkanfridus), advocaat van bisschop Willebrord. 27. Erkemboldus (Erkenboldus), kanunnik van St. Pieter. 338, 339, 356. Erkinolfus. 75. Erleboldus, proost van. 315. Erlof. 183. Ermengard (Ermengarda), eerst gehuwd met graaf Gerard III van Gelre, daarna met graaf Koenraad van Luxemburg. 296, 318. Ermentrudis (Erminitrudis, Irmentrudis), dochter van Pantinus. 6, 14. (Ermenthrudis), gemalin van graaf Rutbertus. 282. Ermina (Irmina, Ymena), abdis, waarschijnlijk de vrouw van Hugobert en de moeder van Plectrudis, Pippijn's gemalin. 2* 4*, 5* 6* 7, 9*, 10*, 13. Ernst (Hernestus), ministeriaal van Bentheim. 363. —— (Hernestus), zoon van Alfer. 469. (Ernestus), kanunnik ten Dom. 435, 442. (Ernestus, Hernestus), deken van St. Maarten te Zijflich. 426. Erolf. 141. Erulfus. 44. Erpo (Erpho), bisschop van Munster. 222, 229. ' Erpulf. 63. Escethinas, ministeriaal van den Dom te Paderborn. 343. Esic, proost van den Dom te Paderborn. 343. Essuic, Albert van. Zie: Albert. • , Diederik van. Zie: Diederik. Ethberictus, priester. 6. Ettenon, Erembert van. Zie: Erembert. , Wolfert van. Zie: Wolfert. Etto, bisschop van Straatsburg. 40. Eugenius III, paus. 353, 354» 359, 360*, 362, 364, 39L 408. Everadius. Zie: Evraker. Everardus. Zie: Everhard. Everbold (Euerboldus), vrije. 253. Everdeius (Euerdeius) Longus. 376. Everhard (Everhart), meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. (Everardus), broeder van Hendrik, ministeriaal van de abdij te Elten. 439. — (Everardus, Euerhardus), ministeriaal van den Dom te Paderborn. 343, 344- (Euerardus, Euerherdus, Everhardus) van Almelo, ministeriaal van den bisschop. 379, 397, 415- (Everhardus) van Lage, ministeriaal van den bisschop. 379.' (Everardus), broeder van Willem van Thuerdic, ministeriaal van den - bisschop. 409. (Euerhardus). 26, 27*. — (Euerhard). 69. (Everardus), vrije. 370. Everhard (Euerhardus). 424. (Euerhardus), graaf. 112, 113, 121, 122. (Euerhardus), graaf, vader van Adelheit. 211, 228. (Euerhard) Crichelman. 351. (Everardus), monnik van St. Truyen. 457. (Euerhardus), kanunnik. 256, 264, 324. (Euerhardus), kanunnik van St. Pieter. 309. (Everhardus), kanunnik van St. Jan. 342. — (Everardus), kanunnik ten Dom. 380, 381, 384. - (Everardus) van Defventrent, kanunnik van St. Maarten te Zijflich. 426. (Everardus), bisschoppelijk kapellaan. 372. (Evrardus), elect van Regensburg. 402. (Euerhardus), aartsbisschop van Trier. 162. — (Everhardus), aartsbisschop van Trier. 205, 207. (Eberhardus), kanselier. 155. Everikesthorpe, Arnold van. Zie: Arnold. Everwaker (Euerwacrus, Everwackerus), kanunnik van Oudmunster. 253, 256, 262. Everwalus (Euerwalus), vrije. 253. Everwoeker (Euerwocrus) van Fornhe, pastoor. 253. Everwijn (Everwimus), meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. (Eueruuin). 204. Evezo, proost van St. Victor te Keulen. 159. Evichius, presbiter cardinalis tituli S. Cecilie. 449. Evorbald (Euorbaldus), servus. 46. Evraker (Everaclius, Evracer), bisschop van Luik. 123, 124. Eybertus de Hercke. 231. Eyzo. 231. Ezelin, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. F. Falkenberg, Gozewijn van. Zie: Gozewijn. Farobertus, diaconus. 6. Fastraet (Faestraet, Fastrad) Skerebaerd, echtgenoot van Sophie, de dochter van den graaf van Gulik. 289, 290*. Feginward (Feginuuard), man van Liutburn. 66. Firminus, abt van het klooster Quortolodora. 28. Flagence, Willem van. Zie: Willem. Flaming, Hendrik. Zie: Hendrik. Fledre, Hugo van. Zie: Hugo. Floris (Florentius), vrije. 256. - (Florentius) van Lynden, gehuwd met Agnes. 462*. (Florentius) van Voorne. 418, 423. I (Florentius), graaf van Holland. 203. r - II (Florentius, Florencius), graaf van Holland. 235, 257*, 301. - III (Florentius, Florencius, graaf van Holland. 380, 400, 401, 403, 418*, 423, 428, 431, 460. Focco, proost. 235. Focco (Foccho, Focho, Vocco), proost van den Dom van Utrecht. 185, 200, 202, 207. Folbert (Folbertus). 402. Folbert (Folbertus), voogd van bisschop Balderik. 110. Folcard (Folcardus), hoorige. 458. (Folcart), broeder van Engelbert. 202, 204. (Folcardus), monnik van St. Truyen. 308. - (Folcardus), deken. 277. Folcbald (Folcbaldes, Folcbaldus, Volcbaldus). 8, 15, 17. Fólcbrat. 63. Folcharius. 23. Folchbrectus. 23. Folcherus, zoon van Adaco en Odilrad. 74. j Folckerus (Folkerus). 76, 77. Folcobertus. 10. Folcquinus. 221. Folcwich (Folcuuihc), vrouw van Garoberd. 66. Folkarius, graaf. 26. Folkmar (Folchmarus, Folgmarus, Folhtnarus, Popo, Poppo, Volmarus), bisschop van Utrecht, kanselier. 131, 132», 133*, 134*. Folko, aartsbisschop van Reims. 97. Folkoldus. Zie: Fulco. Folkolf. 46. Folkric, servus. 46. Folmarus, kanunnik. 256. Folmar (Folmarus) van Sarewerde. 402. Folobrath. 75. Folpert (Folpertus), abt. 159. Formosus, paus. 93. Fornhe, Everwoker van. Zie: Everwoker. Foro, Gerard van. Zie: Gerard. Foron, Thiebald van. Zie: Thiebald. , Arnold van. Zie: Arnold. Frabertus, vader van Gerard. 417. -, kanunnik van St. Marie. 302, 338, 339, 341. —! , deken. 256, 267, 268, 307. Framundus. 17. Franco, hoorige. 558. Bonte, ministeriaal van den bisschop. 469. Calvus, ministeriaal van den bisschop. 441. , broeder van Wlfhard. 173. • 294. van Diepenheim, broeder van Werner, Lief hard en Anselm. 321, 340. - van Dungha,. ridder. 138. Rufus. 173. (FrstoCho), kanunnik. 256*, 264. , kanunnik van St. Marie. 435. van Herradeskerke, pastoor. 253. Franco, pastoor van Wijk. 326. - (Francho), bisschop van Tongeren. 92. , bisschop van- Worms. 147, 149.. , kanselier van Luik. 199. Fredebert (Fridubertus). 66. (Fredebertus), vrije. 250. Fredebdld (Fretheboldus). 140. (Frethboldus), aartsbisschop, summus capellanus. 96. Frederik (Frethericus), zoon van Arnold, ministeriaal van den bisschop. 418. - (Fredericus), schout, ministeriaal van den bisschop. 340. (Friduric). 25. (Frideric). 69. (Frithuric). 77. — (Fredericus). 204. - I (Fredericus, Fredhericus, Frethericus, Fridericus, Frithericus), koningkeizer. 363—459, 464- (Frethericus) van Haastrecht. 258, 342. — (Fridericus) van Haastrecht, zoon van Gerard. 371*. — (Fridericus) van Horst, broeder van Bernard. 459. — :— (Fredericus) van Koevorden. 344. (Fredericus) van Vechten. 376. —■ (Fredericus), consul van Utrecht. 469. ^imm&$ (Fridericus), graaf van Arensberg. 283, 284. - (Fridericus), paltsgraaf van Sommerschenburg. 319. —— (Fredericus), hertog van Zwaben. 205, 207*, 228. (Fredericus), priester. 439. (Fredericus), kanunnik van St. Jan. 253. - (Frithericus), proost van St. Georg te Keulen, na den dood van bisschop Hartbert, tegenkandidaat van Herman voor 't episcopaat te Utrecht. 364, 365. - (Fretericus), bisschop van Munster. 205, 212, 228. - (Fridericus), bisschop van Munster. 363, 364, 360*, 370. - (Fredericus, Fridericus, Fridurichus), bisschop van Utrecht. 64, 66, 67*, 69, 226. - (Fridericus), kanselier. 204. - (F(ridericus)), aartsbisschop van Hamburg. 254. - (Fredericus), aartsbisschop van Keulen, later ook aartskanselier. 250*, 260, 271, 285, 286. - (Frethuricus, Fridericus, Fritharicus, Frithericus), aartsbisschop van Mainz, aartskanselier. 106, 112, 113*, 120. Frelstorf, Herman van. Zie: Herman. , Odo van. Zie: Odo. Freso, Diederik. Zie: Diederik. -i Herman. Zie: Herman. Freth, Razo van. Zie: Razo. —, Wezelo van. Zie: Wezelo. Frethebold. Zie: Fredebold. Friderdagh. 75. Oorkondenboek Sticht. . 4 Fridugisus. 67. Friesland, Meynso graaf van. Zie: Meinzo. Frigdagus, priester. 70. Fris, Bertold. Zie: Bertold. Frithubodo. 77. Frithesuind, broeder van Erinburg. 47. Fulchanus, bisschop van Luik. 56. Fulco (Folkoldus) van Berne, gehuwd met Bescela. 322. Furholt, Dodo van. Zie: Dodo. Q. G. van Sandert, kastelein van gravin Hilzondis van Strijen. Gaerhardus. Zie: Gerard. Galo. Zie Jalo. Galterus. Zie Wouter. Gamerthe, Snellardus van. Zie: Snellardus. Gaotbert (Gaotbertus), vader van Aengelbert. 13, 16. Gararius. 4. Garburg. 46. Garhard. Zie: Gerard. 46. Garhelm, servus. 46. Gariao. 26. Garibert (Garibertus, Garberictus), priester. 4, 5, 6, 9. Garoberd, man van Folcwihc. 66. Garward (Garwardus) ridder. 154. Gazebertus (Gaucebertus). 5, 9, 10. Gebehard. Zie: Gevehard. Gecelinus. Zie Gozelinus. Gedehard. Zie: Gevehard. Gefried (Ghefridus), bisschop. 71. Gefuerhardus. Zie: Gevehard. Gelasius, paus. 237*, 246*. Gelbrandus, ministeriaal van den bisschop. 274. Gelbrath, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. Gelburg, vrouw van Odwala. 74. Geldolf (Geldulf). 46. — (Geldolfus). 75. — Geldulfus). 419. — (Geldolfus, Geldulfus), kanunnik ten Dom. 379, 418, 436, — (Geldulfus), kapellaan van den graaf van Gelre. 448. Geimarus, priester. 34. kanunnik. 275, 267. Gelnoth, hoorige. 459. Gelo, 66. • 75- r-. 94Gelpertus, priester. 439. Gelpradus, ministeriaal van den bisschop. 253, 258. Gelre, Gerard graaf van. Zie: Gerard. Hendrik graaf van. Zie: Hendrik. Otto graaf van. Zie: Otto. Geraccarus. 66. Geraldus. 18. Gerard (Girardus), ministeriaal van den bisschop. 138. — (Gerardus), ministeriaal van den bisschop, zoon van Ansfried (Knif) en broeder van Herman. 264, 267. — (Gerardus), vader van Albert, ministeriaal van den bisschop. 428, 430. — (Gerhardus), ministeriaal van den bisschop, broeder van den schout Jalo. 271. — (Gerhardus), thelonearius, ministeriaal van den bisschop. 293, 294, 305, 308. — (Gerardus, Gerhardus, Gerhart, Gherardus), schout, ministeriaal van den bisschop, zoon van Gijsbert, broeder van Albero en Diederik. 274, 310, 316, 326, 342, 344, 347, 372, 378, 384, 400, 402. — (Gerhardus) Claptant, broeder van Werner, ministeriaal van den bisschop. 338, 339, 384. — (Gerardus) van Foro, ministeriaal van den bisschop. 441. -Lt*AJ — (Gerardus) van Linschoten, broeder van Jacob en Hendek, ministeriaal van den bisschop. 423. (Gerhardus) Rufus, ministeriaal van den bisschop. 376. ——- (Gerardus) van Voorne, zoon van Willem van Voorne, ministeriaal van den bisschop 430, 469. — (Gerardus), kleinzoon van Willem van Voorne. 425*. —/ (Garhard). 46. (Gerhardus). 51. —— (Gherardus). 53. (Gerhardus). 159. (Gerhardus). 160. (Gerardus), broeder van Herman. 173. (Gerhardus), broeder van Herman. 204. ■ (Gerardus). 283. — (Gerardus), zoon van Frabertus. 417*. — (Gerardus), broeder van Bavenkendis, Albero en Willekinus. 458. — (Gerardus), dispensator domus van den scholast ten Dom Hendrik. 381. — (Gerhardus), voogd van den Dom te Keulen. 159. (Gerhardus), graaf, voogd van St. Marie. 255. — (Gerardus) van Ape. 435. — (Gerardus) Blome, broeder van Albert Pil en Diederik Reigere. 458, 459- (Gerhardus), zoon van Herman van Bosenhage. 319. (Gerhardus) van Bronkhorst. 448. (Gerardus) van Grimberg. 467. — (Gerardus) van Haastrecht, vader van Frederik. 371. — (Gerhardus) van Hochstaden. 292, 319. — (Gerardus) van Meerten, vader van Godschalk. 351, 394, 417. Gerard (Gerardus) Mummo. 441, 448. — (Gerardus) van Oie. 258. (Gerardus), van Puweke. 258. — (Gerardus) Splinter, broeder van Hendrik van Loenersloot, 458, 459. (Gerardus) van Stralen, broeder van Ludolf. 448. . ~- (Gerhardus) van Teilingen. 346. (Gerardus) van Vene. 257. — van Wassenberg. 257. i (Gerardus) van Foro, schepen van Utrecht. 469; (Gerardus) van St. Marie, schepen van Utrecht. 469. (Gerardus) van Mosa, schepen van Utrecht. 469. (Gerardus), graaf van Gelre. 207. III (Gerardus, Gerhardus), graaf van Gelre, vader van Gerard. 285, 286, 292. - (Gerardus, Gerhardus), graaf van Gelre, gehuwd met Ermengard, vader . van Hendrik. 296, 318. (Gerardus), broeder van Ermengard. 318. (Gerardus), zoon van graaf Gerard, later graaf Gerard IV. 285, — (Gerardus), graaf van Gelre, zoon van graaf Hendrik. 423, 430, 440, 447*. (Gerardus), graaf van Loon. 464. _ — (Gerardus), graaf van Mainz. 232. (Gaerhardus), graaf van Villanova. 48. (Gerhardus), hertog. 205, 207, 228. L— (Gerardus), kanunnik. 294. (Gerardus), kanunnik van St. Marie. 380. — (Gerardus, Gerhardus), kanunnik van Oudmunster. 417, 436, 442. (Gerhardus), kanunnik en scholast te Munster. 321. (Gerardus), deken van St. Jan. 274. — (Gerardus, Gerhardus), deken van St. Jan. 436, 439, 442, 444, 446, 45L 458, 459- (Gerhardus), deken van St. Pieter. 305, 306. (Gerardus), proost van Bonn. 368. — (Gerardus, Gerhardus), proost van St. Pieter. 294*, 301, 302. (Gerardus), aartsdiaken van Kamerijk. 315. (Gerardus), aartsdiaken van Luik. 199. (Gerhardus), kardinaal. 319. (Gerardus) diaconus cardinalis Sancti Georgii ad Velum aureum. 391. Gerbaldus (Garebaldus), bisschop van Toul. 12, 13. Gerbernus 70. Gerber. 75. Gerbert (Gerbertus). 66. ■ (Gerbertus). 70. (Gerbertus), zoon van den praefect Reginbert. 114*. (Gerbertus), graaf. 2*. (Gerbertus), kanunnik. 256. Gerbold. 69. —. 141. (Gerboldus) van Winburg. 252. Gerbold (Gerboldus), deken. 342. Gerbodus. 66. . 70. Gerbrand. 104. f- (Gerbrandus), burger van Stavoren. 312. Gerelindis, dochter van Odo. 2*. Gerfried (Gerfridus), ministeriaal van den bisschop. 256, 258. - (Gerfridus), ministeriaal van den bisschop. 264. Gerhardus. Zie: Gerard. Gerharius. 66. Gericus. 66. 277. Gerild, moeder van Werinbald. 66. Gerlach (Gerlacus), ministeriaal van de abdij te Elten. 439. —— (Gerlacus, Gerlagus) van Dedingwerthe. 252, 318. (Gerlagus) van Perke. 417. — (Gerlacus, Gerlagus) van Renen, kastelein, broeder van bisschop Godfried. 376, 398, 409, 419, 423, 430, 433, 436, 442, 443, 445* 446. Germundus. 49. ■.itity, Gero. 70. (Kero), aartsbisschop van Keulen. 131, 132, 133. Gerold (Geroldus). 66. • 147- - (Geroldus), abt van Werden. 178. Gerolf. 105. . 202. —, advocaat van bisschop Willem. 203, 204, 207. (Geruims), graaf. 44. Gerondus, zoon van den voogd Luzo. 174. Geroward (Gerouuardus), zoon van Landward. 66*. Gertruida (Ghertrudis), echtgenoote van Gijsbert, later monnik te Ruinen. 452. (Gertrudis) Schüttorf. 369. - (Gertruidis, Gertrudis), gravin van Bentheim, gemalin van graaf Otto van Bentheim. 363*, 369. - (Gerthrudis, Gertrudis), gemalin van keizer Koenraad III. 351, 352*. Gertrud (Gertrudis), hoorige. 458. Gerung. 204. van Asperen. 174, 212. (Gerumgus, Gerungus) van Asperen. 322, 323, 338, 339, 342. Gerus. 70. Gerwala (Geruuala), man van Welaca, vader van Bernherus. 13. Gerward (Gerwardus), klerk. 61. — (Geruuardus), priester. 70. Gerwere (Geruuere). 192. Gerwi (Geruui), kind van Helpad en Ricgard. 74. Gerwich (Geruuih), zuster van Warbald. 66. Gerwinus. 51. '}*■'#,• Getto. 70. Gevehard (Geuehardus), ministeriaal van den bisschop. 305. (Geuehardus) van Ecke, ministeriaal van den bisschop. 446. (Gevehardus). 311. — (Gebehardus), graaf van Leuchtenberg. 406. (Geuehardns, Guichardus), burggraaf van Maagdenburg. 474, 467. - (Gebehardus), zoon van graaf Godschalk van Zutfen. 202, 252. — (Gebehardus, Geuehardus) kanunnik. 256*. «- (Geuehardus), kanunnik. 294. (Gefuerhardus), kanunnik van St. Marie. 347. (Gebehardus, Gedehardus), kanselier, bisschop. 201*, 216, 217. Giraudus, thesaurier van het kapittel van St. Maarten te Tours. 392. Ghiselbertus. Zie: Gijsbert. Gisebertus. Zie: Gijsbert. Giselbertus. Zie: Gijsbert. Gisilbertus. Zie Gijsbert. Gizela (Gisila, Gisla), vrouw van Koning Koenraad II. 169, 170, 171, 172, 176, 178, 192. Gocelinus. Zie: Gozelinus. Godbertus. Zie: Godebert. * Godebert (Godobrectus). 23. (Godebertus). 70. - (Godbertus), aartsdiaken van Luik. 199. Godebold (Godebaldus, Godeboldus), proost van St. Jan. 231, 232,253, 256,432. Godebold (Godebaldus, Godeboldus, Godeboldvs, Goedebaldus, Goede- boldus), bisschop van Utrecht. 260—295, 339, 399. Godehard (Godehardus). bisschop van Hildesheim. 178. Godezo. 208*. —. 294. , aartsdiaken van Luik. 199. Godfried (Godefrydt), ministeriaal van den bisschop. 316. (Godfridus), ministeriaal van den bisschop. 376. — (Godefridus), zoon van Elias van A. 413, 430. (Godefrit). 141. - (Godefridus). 199. (Godefridus), vrije. 256. - (Godefridus), vrije. 294. — (Godefridus). 316. (Godefridus). 344. (Godefridus). 460. - (Godefridus, Gotefridus, Gotefritus), hertog. 205, 207, 228. (Godefridus) van Amstel. 307. - (Godefridus), van Arnesberge, broeder van Herman. 342, 347, 351. - (Godefridus) van Bukhorst. 311. (Godefridus) van Breda. 380. - (Godefridus) van Kuik, broeder van Herman. 294*, 296, 300, 338, 339, 340, 348, 349, 350, 365, 379, 380, 410. —■ (Godefridus) van Kuik, zoon van Hendrik van Kuik en van Sophia, dochter van den kastelein Diederik. 445. Godfried (Godefridus) van Malsen, broeder van Herman en Hieronimus. 274, 285, 292, 293, 312. - (Godefridus, Goedefridus) van Renen, vader van: Godfried, Hugo, Diederik, Gerlach, Heiwig, Arnold. 252, 268, 288, 291, 292, 301, 342 35», 353, 4i6, 444. (Godefridus) van Wekene. 351. (Godefridus) van Zeist. 398. (Godefridus), graaf van Namen. 334. (Godefridus), prefect van Neurenberg. 351. (Godefridus), hertog van Leuven. 294. - (Godefridus), hertog van Neder-Lotharingen. 155, 173, 174. (Godefridus), scriptor. 397. , kanunnik van St. Jan. 458, 459. (Godefridus), scholast. 430. 446. (Godefridus), proost van Eist. 338. (Godefridus), Domproost). 376, 378, 380, 384, 410. - (Godefridus), proost van St. Pieter. 414, 417, 418, 430, 436, 441, 442, 444, 448, 451, 453- (Godefridus), proost van Tiel. 380, 390, 451. - (Godefridus, Godefridvs, Goedefridus, Gotefredus, Gotfridus, Gottifridus) van Renen, Domproost, later bisschop van Utrecht. 372, 374—446,453. (Godefridus), kanselier. 427. Godin. 69. Godobrectus. Zie: Godebert. Godschalk (Godescalcus), zoon van den ministeriaal Rothard. 394. (Godescalcus), broeder van Herman van Woerden. 402, 459. (Godescalcvs). 283, 284. (Godescalcus). 319. (Godescalcus). 344. (Godescalcus), zoon van Gerard van Meerten. 376, 394, 409, 417. * (Godescalcus), graaf van Twente. 174. (Godescalcus), graaf van Zutfen. 201, 203, 252. (Godescalcus), priester. 315. ————— (Godeschalcus), kanunnik. 231. (Godeschalcus), kanunnik van St. Jan. 396. (Godescalcus), kanunnik te Munster. 321. : (Godescalcus), kameraar. 437, 441, 443, 446. (Godescalcus), deken. 308. (Godescalcus), abt van Berne. 451. - (Godescalcus), proost van St. Servaas te Maastricht. 225, 226. - (Godescalcus), aartsdiaken van Luik. 199. Godwinus (Goduuinus). 105, Goe, Willem van. Zie: Willem. Gokesforde, Iwainus van. Zie: Iwainus. Gomeno. 204. Goor, Hugo van. Zie: Hugo. —, Rudolf van. Zie: Rudolf. , Willem van. Zie: Willem. Goscelinus. Zie: Gozelinus. Gotherus, deken. 277. Govo (Gouo). 141. Gozelinus (Gocelinus). 437- rlr;rffe»f —- van Berenchem. 252. - (Gozlinus), graaf in Drente. 186. — (Gorhelmus), kanunnik van Oudmunster. 390, 394. (Gocelinus), kanunnik ten Dom. 433. fcs* (Gecelinus), deken van Assenede. 387. (Gorcelinus), abt van Middelburg. 460. (Boscelmus, Gecelinus, Gocelinus, Goscelinus, Gozhelmus, Gozuinus), kameraar, later deken van St. Marie, proost van Oudmunster. 387, 397, 415, 418, 422, 428, 430*, 433, 434, 436, 437, 441, 442, 443, 444, 446* 451» 458. Gozelo, markgraaf, broeder van hertog Godfried van Neder-Lotharingen. 155. , hertog. 173. , kanunnik te Brugge. 265, 277. Gozewijn, (Gozwinus), ministeriaal van den bisschop. 309. (Gosuinus), broeder van Bertold. 340. (Gozuinus), ministeriaal van den bisschop van Munster. 370, 376. - (Gozuinus), broeder van Sigèhard, ministeriaal van den bisschop. 436, 441- (Gosuinus, Gosewinus) van Haldolle, ministeriaal van den bisschop. 428, 430. (Goswinus) van Marsnen, ministeriaal van den bisschop. 294. (Gozwinus) de Veteri Valle, ministeriaal van den bisschop. 423. - (Gozwinus), kleinzoon van Albero van Araerongen; 446. (Gozwinus) van Berentrothe. 441. ! (Gozwinus) de Falkenberga. 301, 308. priester. 409. — (Gozuinus, Gozwinus), kanunnik van St. Jan. 347, 380, 396, 418. (Gozuinus), kanunnik ten Dom. 433. Gozhelmus. Zie: Gozelinus. Gozuinus, proost van Oudmunster. Zie: Gozelinus. Gracianus, diaconus cardinalis SS. Cosme et Damiani. 449. Grauceleba. 4. Gravesdhorp, Alard van. Zie: Adelhard. Gregorius, priester van Oostkapelle. 439. , abt van Utrecht. 30, 38, 39*, 51, 53* de Groote, paus. 237, 246, 247, 273. III, paus. 34. VII, paus. 2IO*, 215. Grimbald (Grimbaldus). 25. , man van Adalwih. 66. Grimberg, Gerard van. Zie: Gerard. Grimfried (Grimfridus). 26. Grimherus. 103. Grimoald (Grimoaldus), zoon van Pippijn. 17*. Grimold (Grimoldus). 342. Grimwald (Grimuuald). 105. Grintberga, Arnold van. Zie: Arnold. Groningen, Hendrik van. Zie: Hendrik. —, Herman van. Zie: Herman. —-—, Lifferdus van. Zie: Lifferdus. —, Rudolf van. Zie: Rudolf. Grumbach, Mareward van. Zie: Mareward. Gualbertus, kanunnik te Brugge. 265. . Guda, echtgenoote van Tiebaldus de Foro en grootmoeder van Arnulphus. 288, 289. Guido, presbiter cardinalis titulo Calixti. 391. —, diaconus cardinalis en kanselier van den Paus. 360. Guichardus. Zie: Gevehard. Guillielmus. Zie: Willem. Gummarus, koster ten Dom. 342. Gummarus, klerk van het kapittel van St. Marie te Brugge, zoon'van Bertulfus. 276. Guncelinus, deken van Xanten. 423. Gundebertus. 5. Gundelandus, abt van het klooster te Lorsch. 39. Gundulfus. 4. Guntberechtus. 23. Gurither (Gunterus), zoon van Stemarus. 446. (Gonterus), consul van Utrecht. 469. — (Guntharius), kapellaan van koning Lotharius II. 78. — (Guntherus), bisschop van. 229. (Guntharius), aartsbisschop van Keulen. 80, 89, 92. Guntram (Guntramus), Domdeken van Munster. 321. Guntrannus, koster van St. Truyen. 457. Gutbaldus. 25. Gutha. 47. Gijsbert (Giselbertus), ministeriaal van den bisschop van Munster. 370. — (Ghiselbertus, Ghiiselbertus, Ghyselbertus, Gisübertus, Gislebertus), ministeriaal van den bisschop, broeder van kastelein Otto, vader van Albero, Diederik en Gerard. 253, 256*, 264, 267, 268, 274, 288, 308, 312, 322. 323, 326, 337, 340, 342*, 391, 448. (Gisebertus), broeder van Albero. 232. — (Giselbertus), panetarius. 397. (Giselbertus), stabularius. 384. (Giselbertus) dispensator van den bisschop. 446. — (Giselbertus) schout van Muiden, ministeriaal van den bisschop. 271, 283. — (Giselbertus), maarschalk, ministeriaal van den bisschop. 372. — (Ghiselbertus, Giselbertus) van Amstel, zoon van Egbert van Amstel, ministeriaal van den bisschop. 414, 433, 436, 441, 444, 460. — (Giselbertus) van Berchen, ministeriaal van den bisschop. 271. (Giselbertus). 221. (Ghiselbertus, vrije. 256. — (Ghiselbertus, Giselbertus). 283, 284*, 291. Oorkondenboek Sticht. 5 Gijsbert (Giselbertus). 306. (Giselbertus), vrije. 309. — (Gislebertus). 311. — (Gislebertus). 333. (Ghiselbertus). 342. f *^ — (Giselbertus), zoon van voogd Hugo. 351. (Giselbartus). 380. — (Giselbertus). 418. — (Ghiselbertus), gehuwd met Gertrud, later monnik geworden te Ruinen. 45 2 (Giselbertus), schoonzoon van Arnold van Everikesthorpe. 458, 459. (Kiselbertus), hertog van Lotharingen. 106. - (Giselbertus) Haveze. 396. . igfft (Ghisebertus) van Holland. 231. (Giselbertus) van Kasnech. 312. I (Giselbertus) Magnus, broeder van Lambert. 419. (Giselbertus) van Medela. 212. (Giselbertus), Odiosum-Caput. 305. (Giselbertus), broeder van Arnold de Rode en van Rucherus. 274. (Giselbertus), Gislebertus) van Welle. 257, 258. (Giselbertus) van'Werconde. 433. (Giselbertus) van Werdere. 258. (Giselbertus), monnik te Berne. 381. ■ (Gisebertus) van Wolfgersdike, pastoor. 253. — (Gisalbertus), rector van de St. Servaaskerk te Maastricht. 103. — (Giselbertus), deken van St. Jan. 469*. H. H., van Emelberga. 138. —, priester. 330. —, kanunnik te Utrecht. 388. —, deken van het Domkapittel te Minden. 248. —, aartsbisschop van Bremen. 386. Haarlem, Isbrand van. Zie: Isbrand. Haarsolthe, Benzelmus van. Zie: Benzelmus: Haastrecht, Frederik van. Zie: Frederik. Gerard van. Zie: Gerard. Hadagrim. 66. Hadamarus, abt van abdij Fulda. 114. Haddanus. 53. Hadebert (Hadebertus), subdiaken. 76. Haderik (Hadericus), zoon van Odo. 5. — (Hadericus). 17. Hadogrim. 69. Hagalsten, Diederik. Zie: Diederik. Hagen, Koenraad van. Zie: Koenraad. Haistulfus, aartsbisschop. 64. Haldolte, Gozewijn van. Zie Gozewijn. Hameco, abt te Paderborn. 343. Hamulgerus van Ris wie. 212. Hanevorde, Johannes van. Zie: Johannes. Hanhorst, Pelgrim van. Zie: Pelgrim. Haold (Haoldus) van Men, ministeriaal van den bisschop van Munster. 321. Haold, vrije. 370. Harbernus van Liethen. 347. Harbero van Bucstelle. 257. Harbert. Zie: Hartbert. Hardenberg, Herman graaf van. Zie: Herman. Hardoinus (Carduinus). 12. Harduuicus. Zie: Hartwig. Hardwih. Zie: Hartwig. Hariradus. 26. Harmackarus, bisschop van Utrecht. 51*. Harnodus, ministeriaal van den bisschop. 309. Hartbert (Harbertus), zoon van Berta en broeder van Chardradus. 24. (Heribertus). 70. (Heribreth). 75. 1— (Heribertus). 313. (Harbertus), vrije. 370. Heribertus), stichter van de abdij Deutz. 373*. (Heribertus) van Bimolte. 363. (Hartbertus) van Mocherthe. 252. — (Hardbertus), pastoor te Ulsen in Twente. 309. - (Hardbertus, Hartbertus), kanunnik van St. Jan. 265, 267, 268, 271. - (Hartbertus, Hertbertus), kanunnik ten Dom. 293, 301, 305. - - (Harbertus), deken. 307. - (Heribertus), kanunnik van St. Maarten te Zyflich. 426. - (Harbertus, Hardbertus, Hartbertus, Herbertus), Domproost, later bisschop. 308, 309, 312, 314, 316, 322, 323*, 324, 326, 338, 339, 340, 341*, 342* -364, 367, 374. 391, 414, 432. (Heribertus), aartsbisschop van Keulen, kanselier. 147, 152, 158. Hartger (Hartgerus), ministeriaal van den bisschop. 441. —■ . 202. vÖWiJ' Hartman (Hartmannus) de Büthinge. 427. Hartuuicus. Zie: Hartwig. Hartwig (Hardwih), vrouw van Saxanus. 66. Hartwig (Hartwicus) van Dorvelde, broeder van Bertram, ministeriaal van den bisschop van Munster. 321. (Harduuicus, Hartwicus), aartsbisschop van Bremen. 459, 467. — (Hartwigus), aartsbisschop van Maagdenburg. 229. Harvardus, voogd van St. Adelbertsstift te Aken. 160*. Haszako. Zie: Hazaco. Hatbert (Hatbertus) van Buxtem. 212. Hatharad. 105. Hathe man (Hathemannus) van Lindelo, ministeriaal van den bisschop. 423. Hathewardus, ministeriaal van den bisschop van Munster. 370. Hathumar. 104. Hathumer (Hathumerus). 51. Hatto (Atto). 141. (Atto), graaf. 197*. (Atto), graaf in Niftarlake, broeder van Aladram. 117, 119, 120*, 131*. Haveze, Gijsbert. Zie: Gijsbert. Haystulphus, koning der Longobarden. 55, 56. Hazaco, kanunnik. 256. - (Haszako), kanunnik. 338, 339.. Hazeko van Dikhusen, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. Hebarhard (Hebarhardus), kanselier. 90. HeceLo. Zie: Hezelo. Hedenus, hertog van Thüringen. 8*, 9*, 19*, 30. Hedwig (Hatwyga), dochter van Willem van Voorne. 425. Heggehard (Heggehardus), markgraaf. 143. Hegihard. Zie: Egihard. Heginardus. Zie: Egihard. Heimericus van Mera. 212. Heimo, bisschop van Verdun. 168. Hei regen, Herard van. Zie: Herard. Helegbrath, man van Meginfrid. 66. Helena, gemalin van Arnold van Aspermont. 336. Helisachar. 62. Helithans, kind van Wlfrauan en Odwi. 74. Helmicus, kanunnik van St. Jan. 436. Helmoinus. 18. Helmond, Hezelo van. Zie: Hezelo. Helmuinus, kanunnik van St. Jan. 458, 459. Helmuygus, kanunnik van St. Jan. 419. Helprad, man van Ricgard, vader van Gerwi. 74. Heiten, Hendrik van. Zie: Hendrik. Heiwig (Heilewiga). 301. Heiwig (Heiewig), dochter van Godfried van Renen, zuster van bisschop Godfried. 445. Helyas. Zie: Elyas. Hemelric (Hemelricus). 313. Hemezo, bisschop van Halberstadt. 229. Hemmo. 104. . 202. Hemo. 202. Hendrik (Heinricus), meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 346. (Heinricus), ministeriaal van den bisschop. 417- : (Henricus), broeder van Everhard, ministeriaal van de abdij te Elten. 439. — (Heinricus), kameraar van Groiz. 467. (Heinricus), zoon van Wouter van A., ministeriaal van den bisschop. 351, 376, 418, 423- (Heinricus), Albus, ministeriaal van den bisschop. 398. (Heinricus), zoon van Egbert van Amstel. 423. Hendrik (Henricus) Flaming, ministeriaal van den bisschop. 444. — (Heinricus), broeder van Gerard van Linschoten en van Jacob, ministeriaal van den bisschop. 423. (Heinricus), pincerna de Lutra. 467. — (Heinricus, Henricus) van Pappenheim, maarschalk. 351, 400, 402. (Henricus). 29. (Henricus). 53. (Heinricus), echtgenoot van gravin Adelheit. 211. (Heinricus), vrije. 253, 256. (Heinricus), 235, 257*. —« (Henricus), zoon van Eno. 313*, 314*. (Heinricus), kastelein van Kleef. 348. (Henricus), graaf van Dietz. 400. — (Heinricus), graaf van Gelre. 296. — (Heinricus, Henricus), graaf van Gelre. 342, 348, 35J*, 353, 374*, 400, 401, 410, 423, 440. — (Hanricus, Heinricus, Henricus), graaf van Kuik, gehuwd met Sophia, dochter van den kastelein Diederik. 407, 410*, 412, 413, 415, 420, 422, 433», 442, 445, 447, 461, 464. — (Heinricus), zoon van graaf Koenraad van Luxemburg. 318. (Henricus, Hunricus), graaf van Malsen. 428, 430. — (Heinricus, Henricus), graaf van Zutfen. 254, 255, 318. (Heinricus, Henricus), graaf van Zutfen. 334, 353. (Henricus), markgraaf. 229. (Heinricus), hertog van Lotharingen. 466*. —> (Heinricus), hertog van Saksen, schoonzoon van koning Lotharius. 292. (Heinricus), broeder van koning Otto I. 112, I (Heinricus), koning-keizer. 101, 102, 106, 111, 198. — II (Heinricus, Henricus), koning-keizer. 148—-169, 185*, 196, 280. — III (Heinricus, Henricus), hertog van Beieren, later koning-keizer. 176, 178—192, 193, 195*, 197, 198, 207* 280, 282. IV (Heinricus, Henricus) koning-keizer. 193—254. V (Henricus, Heinricus) koning-keizer. 234—291, 399. — VI (Henricus), koning-keizer. 458, 459. (Henricus) van Abcoude. 459. (Heinricus) van Arlo. 207. — (Heinricus) van Birbac 344, 433. «j^y (Heinricus) van Boninge. 351. (Heinricus), zoon van Herman van Bosenhage. 319. — (Heinricus) van Dudenwert. 441, 448. — (Heinricus) Freso, broeder van Wigerus. 348, 351, 402. (Heinricus) van Hirsceshusan. 334. (Heinricus) van Hoey. 249. — (Heinricus) van Hosterholte. 375*. — (Henricus) van Loenerslöot, broeder van Gerard Splinter. 374, 458, 459- — (Henricus) van Lfida. 416. — (Heinricus) Niger. 417, 418. Hendrik (Henricus) Oculus diaboli, broeder van Koenraad. 419. 1—— (Heinricus) van Over de Vecht. 396. (Henricus) van Stalle. 419. — (Heinricus), cantor. 387. (Heinricus), tempelier. 377*, 378. (Heinricus), kanunnik. 256. -——— (Henricus), kanunnik. 340. (Henricus), kanunnik. 342. (Heinricus), kanunnik. 461. (Heinricus), kanunnik ten Dom. 309, 342. — (Heinricus), kanunnik ten Dom te Paderborn. 343. (Heinricus), kanunnik van Oudmunster. 376, 380. (Henricus) van Heiten, kanunnik van St. Maarten te Zyflich. 426. (Heinricus, Henricus) Twibaut, kanunnik van St. Pieter. 380, 395. — (Henricus) van Werconde, kanunnik van St. Jan. 439, 442, 453, 459. (Henricus) van Zijflich, kanunnik van St. Maarten te Zijflich. 426. (Henricus, Heinricus, Heynricus, scholast ten Dom. 379, 381*, 387, 394, 395, 396, 415, 43i(Henricus), kapellaan. 148. (Heinricus) van Groningen, kapellaan van den bisschop. 466. (Heinricus), notarius. 366. — (Henricus), prior van St. Truyen. 457. (Heinricus), deken. 277. (Henricus), deken van Oudmunster. 293. i— (Heinricus), deken van St. Pieter. 453, 461. (Henricus), deken van St. Truyen. 387. (Henricus), abt van Hersfeld. 310. (Henricus, Hinricus), abt van St. Paulus. 291, 316, 341, 346, 356, 363. (Henricus), abt van het klooster St. Petrus en Paulus te Paderborn. 454. (Henricus), abt van Ruinen. 414, 452. (Henricus), proost. 370. (Heinricus), proost van Limburg. 318. (Heinricus), Domproost van Munster. 321, 340. (Henricus), Albanensis episcopus. 449. — (Heinricus, Henricus), bisschop van Luik. 212, 215, 225, 226. — (Henricus, Heinricus), bisschop van Luik. 374, 376, 386. (Henricus), bisschop van Worms. 464. (Henricus), bisschop van Würzburg. 145. — (Henricus), kanselier. 422. (Heinricus, Henricus), aartsbisschop van Mainz en aartskanselier. 348, 352, 353- Henrica, dochter van Diederik van Amersfoort, vrouw van Hugo Botter. 272. Heppo. 344. Herard (Herardus) Candidus. 173. (Herardus) van Heiregen. 173. Herbort, ministeriaal van den bisschop. 294. Herda, Warinbert van. Zie: Warinbert. Herdinfelde, Ravenger van. Zie: Ravenger. Herdrad, met Thetard en Sybold stichter van het klooster Bloemkamp. 463. Herebrandus, vr ij e. • 2 5 3. Herelaef, zoon van Badagar. 24, 25. Herenbertus. Zie: Erenbert. Herenboldus. Zie: Erenbold. Hererico. 19. Herewardus, subdiaken. 315. Herewicus, kanunnik ten Dom te Paderborn. 343. Herewold (Herewoldus, Euerwoldus), abt van Oostbroek. 356, 395. Herger (Hergerus). 396. Heribald (Heribaldus), geestelijke. 129. Heribert. Zie: Hartbert. Herifried (Herifridus). 70. Herifuso. 23. Herigerus. 27. Herimod. 63. Herlar, Diederik van. Zie: Diederik. , Poppo van. Zie: Poppo. Herlulfus. 43*. Herman (Hermannus, Heriman), ministeriaal van den bisschop, broeder van Arnold en Rudolf. 294, 316. (Hermannus), ministeriaal van den bisschop van Munster. 370. - Hermannus, Herimannus), ministeriaal van den bisschop, 394, 397. —5— (Herimannus), ministeriaal van den bisschop, broeder van Wicherus, dapifer. 271. - (Hermannus), Albus, ministeriaal van den bisschop. 294. (Hermannus) Irregang, ministeriaal van den bisschop. 423. —> (Herimannus), zoon van Ansfried (Knif?) en broeder van Gerard, ministeriaal van den bisschop. 264. (Hermannus) van Lare, ministeriaal van den bisschop van Munster. 321. - (Herenmannus) van Oudwijk, ministeriaal van den bisschop. 376. (Hermannus) van Woerden, broeder van Godschalk. 307, 402, 459. , zoon van Odilgard, 66. — (Heremannus), broeder van Gerard. 173. - (Heremannus). 199. — (Herimannus). 200. (Herimannus). 202. (Heremannus), broeder van Gerard. 204. (Heremannus), broeder van Werenhere. 204. —j (Heremannus). 258, 285. (Hermannus), zoon van Diederik. 294. (Hermannus). 344. (Herimannus). 390*. (Herimannus), burger van Muiden. 283, 284. (Herimannus), consul van Utrecht. 469. - (Hermannus), ridder, stichter met Diederik van de abdij Oostbroek. 287. (Heremannus), voogd van gravin Adelheit. 211. -— (Hermannus), voogd van de abdij Deutz. 159. Herman Erimannus), graaf. 178. (Hermannus), graaf van Hardenberg, voogd van Keizersweerd. 348. (Herimannus), graaf van Calvenlage. 319, 321. - (Hermannus, Herimannus, Hermannus) graaf van Kuik, broeder van Godfried. 294* 296, 300, 315, 338, 339, 340, 348, 349, 350, 365, 379, 380, 381, 382, 410. - (Herimannus), graaf van Nijmegen. 433. (Hermannus), graaf van Ravensberg. 464. (Hermannus), landgraaf van Thüringen. 464, 467. - (Hermannus) van Alfen. 448. (Heremannus), broeder van Godfried van Arnesberg. 351. (Hermannus) van Avenstroth. 319. (Herimannus) van Bosenhage, vader van Gerard, Thietmarus, Diederik, Hendrik. 319. (Hermannus) van Frelstorf. 363. (Hermannus) van Groningen. 367. — (Hermannus) Calf. 301. (Herimannus, Hermannus) van Lippe, broeder van Bernhard van Lippe. 319, 321, 343. J Heremannus, Herimannus, Hermannus) van Malsen, broeder van Godfried, van Malsen en van Hieronimus. 285, 292, 312, 342. (Heremannus, Herimannus) van Merehem. 212, 235. - (Herimannus) van Mirlare. 318. <—-—- (Hermannus) van Polle. 453. ? — (Herimannus) van Wedene. 417*- (Hermannus), Judeus, kanunnik van St. Marie te Keulen. 423. (Hermannus) kanunnik te Munster. 321. 9 (Herimannus), deken van St. Marie. 256. (Herimannus, Hermannus), deken van Oudmunster. 372, 376, 378, 379. 1— (Harmannus, Heremannus, Herimannus, Hermannus), deken van St. Pieter. 372, 376, 378*, 380, 394, 395, 396, 398, 414, 417, 4i8, 430, 436, 442, 444, 446, 451. (Herimannus), proost van St. Gereon te Keulen, daarna bisschop van Utrecht. 363—371, 385, 433. — (Herimannus, Hermannus), proost van St. Jan. 291, 294, 309. (Heremannus, Herimannus, Hermannus), proost van Oudmunster. 235, 253, 256, 257*, 258, 264, 267, 268, 274, 280, 283, 284, 288, 301, 305, 306, 307, 310, 312, 322, 323, 324, 326. (Herimannus), bisschop van Metz. 212. — (Hermannus), bisschop van Munster. 464. (Hermannus), bisschop van Verden. 400, 402. (Heremannus, Hermannus), kanselier. 223, 224, 225, 226, 230. (Herimannus) I, aartsbisschop van Keulen. 92, 98. —i (Herimannus) II, aartsbisschop van Keulen. 207. Hermengarda, vrouw van keizer Lotharius I. 78. Hernestus. Zie: Ernestus. Hermoinda, moeder van Yrmifridus en graaf Nevelung. 117. Herradeskerke, Franco van. Zie: Franco. Herradus. 204. Hertgerus, broeder van Rabertus. 252. . ■> Hescelo. Zie: Hezelo. Hezel. 204. Hezelinus, magister ten Dom. 245. Hezelo (Hescelo), kanunnik van Oudmunster. 293, 324. —. 264. van Helmond. 258. • — van Werkhoven. 418. Hezil, bisschop van Hildesheim. 212. Hieronimus, broeder van Godfried van Malsen en van Herman. 274. Hildebert (Hildibertus). 49. Hildebold (Hildiboldus, vader van Aengilbald. 7. (Hildibaldus). 75. . 141. (Hildebdldus). 396. (Hildeboldus), zoon van den voogd Harvardus van het St. Adelbertsstift te Aken. 160. (Hildebaldus, Hildibaldus), bisschop van Worms, kanselier. 135*, 137, 139. 143, '44, 145, 146. Hildebrand (Hildebrandus), prior van St. Paulus, later eerste abt van Weerselo daarna abt van St. Paulus. 363, 380, 389. 410, 414, 430, 440, 442, 446, 451, 460. (Hildebrandus), kardinaal. 212. ' (Udebrandus), presbiter cardinalis basilicae XII Apostolorum. 383. Hildegard (Hildegardis), hoorige. 458. (Hildegardis), hoorige. 459. — (Hildegardis), meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. Hildegard (Hildegardis), abdis van Bingen. 388, 411, 423, 431. Hildeger (Hildigaerus, Hildigerus). 49, 51. (Hildegerus). 294. (Hildegerus), schout van Rijnwijk. 441. — (Hildegerus), aartsbisschop van Keulen. 56*. Hildeghenus, kanunnik. 231. Hildegrim (Hildigrimus), diaken. 49. (Hildegrimus), bisschop, abt van Werden. 63. Hilderad (Hildirad). 66. Hilderik (Hildiric). 77. (Hildiricus), subdiaken. 77. Hildibald. Zie: Hildebold. Hildibert. Zie: Hildebert. Hildigrim. Zie: Hildegrim. Hildiric. Zie: Hilderik. Hildold. 63. Hildolf (Hildulf), servus. 46. - (Hildolphus), aartsbisschop van Trier. 56. (Hiltolfus), aartsbisschop van Keulen. 215. Hiltolfus. Zie: Hildolf. Oorkondenboek Sticht. g Hilzondis, gravin van Strijen, vrouw van graaf Ansfrid. 137, 138. Himezo. I4r. Hinmarch, Thomas. Zie: Thomas. Hirminmaris, notarius. 67. Hirsceshusan, Hendrik van. Zie: Hendrik. Hisbold (Hisboldus) van Bisde. 301*. Hitherius. 40. Hochstaden, (Honstath), Gerard van. Zie: Gerard: Hoey, Hendrik van. Zie: Hendrik. Hoffo, servus. 46. Hogico. 105. Hohowart. 39. Holt, Ebruwin van. Zie: Ebruwin. Honvorst, Hugo van. Zie: Hugo. Holland, Boudewijn van. Zie: Boudewijn. , Diederik, graaf van. Zie: Diederik. , Floris, graaf van. Zie: Floris. , Gijsbert van: Zie: Gijsbert. , Otto van. Zie: Otto. , Robert van. Zie: Robert. , Simon van. Zie: Simon. ;;-H Holthe, Bernard van. Zie: Bernard. , Wigbold van. Zie: Wigbold. Horst, Bernard van. Zie: Bernard. —, Drohtward van. Zie: Drohtward. , Frederik van. Zie: Frederik. Horstmare (Hurstmare), Bernard van. Zie: Bernard. , Wigbold van. Zie: Wigbold. Hosterholte, Hendrik van. Zie: Hendrik. Hozemannus, bisschop van Spiers. 212. Hraban (Hrabanus), abt van de abdij Fulda. 64. Hravaningus (Hrauaningus). 66. Hravanward (Hrauanuuardus). 66. Hrikfredus. Zie: Rixfried. Hrodbald. 69. Hrodgeld. 104. Hrodger. 77. Hrodhard. 68. Hrotbert (Hrotbertus), abt van St. Germain. 48*. Hruodbald. 75. Hubaldus, Holstiensis episcopus. 383, 449. Hubaldus, presbyter cardinalis S. Crucis Hierusalemensis. 383. Hucbald (Hucbaldus). 100*, 101. Hubert (Hubertus), ministeriaal van den bisschop. 264. — (Hubertus) van Beusichem, ministeriaal van den bisschop. 469. (Hubertus). 204. — (Hubertus) van Echtelte. 446. — (Hubertus) van Utwic. 258. Hubert (Hubertus), archicapellanus. 125. Hugo van Honvorst, ministeriaal van den bisschop. 340, 342. van Vechten, ministeriaal van den bisschop. 310, 312. . 292. —. 321. — • 344, zoon van Pelgrim. 378*. • 439- , consul van Utrecht. 469. , voogd. 268, 338, 339, 342, 344, 351. Botter, gehuwd met Henrica, dochter van Didericus de Amersfordia. ' 272, 372. - van Buren. 362*, 363*. van Dolre, broeder van Reinerus van Dolre. 437, 441, 443, 446. van Fledre. 311. van Goor. 362. van Ysselmonde. 418. van Over de Vecht. 396. , zoon van Godfried van Reenen, broeder van bisschop Godfried. 351, 380, 445*. Snottolf. 368, 369. van Voorne. 257, 258. , subdiaken. 315. , priester. 397. van Papendrecht, pastoor. 253. , kanunnik. 265. , kanunnik. 277. , kanunnik van St. Marie. 396, 469. , scholast. 415. —, kapellaan van den bisschop. 409. , pauselijk notarius. 457. —, proost van St. Marie. 310, 314, 316, 324, 326/340, 344. , kanselier van den bisschop van Doornik. 277. , presbiter cardinalis tituli S. Clementis. 449. Hugobert (Huogobertus), vader van Plectrudis, die de vrouw was van Pippijn. 3, 11, 12, 17. (Chugobertus), bisschop van Luik. 12, 13. Hugotus, acolitus. 315. Humbert (Humbertus). 199. (Humbertus), monnik van St. Truyen. 308. (Humbertus), aartsdiaken van Luik. 199. Hunaldus, graaf van Angiers. 55*. Hunico, priester. 4*, 5, 6, 9, 10*. Hundolf, man van Maga. 74. Hunfried (Hunfridus), bisschop van Maagdenburg. 178. Hunger (Hungarius), priester. 71. - (Hungarius, Hungerus, Ungerius, Ungerus), bisschop van Utrecht. 75*. 78, 79*. Hungrim, man van Liudwih. 66. Huniguhus. 452. Hunlef. 69. Huno, servus. 46. Hunradus, deken. 277. Hyltenburg, Albert van. Zie: Albert. I. Ico, vrije. 253. • Ildebrand. Zie: Hildebrand. Ilias. Zie: Elyas. Ildiradus. 66. Imadus, bisschop van Paderborn. 212. Imecek, Bertold van. Zie: Bertold. Imilinus. 221. Immo, 74*, 75. —• 75- —• 155* —. diaken van Worms. 162, 167. Immuko. 147. Impla, Johannes van. Zie: Johannes. Ingelbert. Zie: Engelbert. Inivamus, presbiter cardinalis tituli S. Stephani in Celiomonte. 449. Innocentius II, paus. 346. Io. Zie: Jo. Irenfridus. Zie: Yrmifridus. Irmentrudis. Zie: Ermentrudis. Irmina. Zie Ermina. Irregang, Herman. Zie: Herman. Irsutus, Emicho comes. Zie: Emicho. Isbodus, vrije. 253. Isbrand (Ysbrandus) ministeriaal van den bisschop. 267, 274, 305, 323, 342, 376. (Isebrandus),- ministeriaal van den bisschop. 417. (Isebrandus) van Lente, ministeriaal van den bisschop. 423. (Isebrandus) van Haarlem. 271, 423. Isenburch, Lodewijk van. Zie: Lodewijk. Isendra, Lambert van. Zie: Lambert. Islemunde. Zie: IJsselmonde. Iwainus van Gokesforde. 433*. J Jacob (Jacobus), kanunnik van St. Jan. 396, 458, 459. Jacobus, diaconus cardinalis S. Marie in Cosmidin. 449. Jacob (Jacobus), broeder van Gerard van Linschoten en van Hendrik, ministeriaal van den bisschop. 423. - (Jacobus) van Odenhoef, ministeriaal van den bisschop. 428, 430. — (Jacobus) van Saterslo, ministeriaal van den bisschop. 351, 353- Jacob (Jacobus). 460. (Jacobus) van Arnhem. 441. (Jacobus) van Varnheim. 441. Jalo (Galo), schout, ministeriaal van den bisschop, broeder van Gerard 253, 256*, 258, 264, 267, 268, 271, 274, 283, 284*. (Galo), vrije. 271. Jo (Yo) van Scoenrewerth, broeder van Rudolf van Scoenrewerth, ministeriaal - van den bisschop. 409. —, vader van Costetin. 235. — van Pendrechtt 260. —, kanunnik ten Dom. 341, 376. Joannes. Zie: Johannes. Johannes, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. - van Hanevorde, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. , ministeriaal van St. Jan. 439. - van Oudwijk, ministeriaal van den bisschop, schoonzoon van Arnold van Everikesthorpe. 441, 458, 459. - van Sallant, ministeriaal van den bisschop. 435, 441. —, schout. 434. —, broeder van den Domdeken Azelinus, vader van Johannes. 372. , zoon van Johannes, den- broeder van Azelinus. 372. (Joannes) van Arkel. 462. - van Impla. 212. , priester van Oostkapelle. 439. , kanunnik. 231. - (Joannes), kanunnik. 294, 324, 338, 339, 342* 358. , deken van St. Pieter. 356. , magister, proost van St. Maarten te Zijflich. 426. (Joannes), abt van St. Pantaleon te Keulen. 138. , abt van Tronchiennes. -, aartsdiaken van Kamerijk. 315. , bisschop van Padua. 388. , aartsbisschop van Trier. 464. , dyaconus cardinalis S. Marie nove. 360. , diaconus cardinalis S. Angeli. 449. —, presbiter cardinalis SS. Johannis et Pauli tituli Parmachie. 449. —, presbiter cardinalis tituli Sancte Anastasie. 449. , presbiter cardinalis titulo Pastoris. 391. , presbiter cardinalis en kanselier. 391. X, paus 98. Jonatas. Zie: Jonathas. Jonathas, (Jonatas) ministeriaal van den bisschop. 268, 271. —, ministeriaal van den bisschop, broeder van den schout Alfer. 338, 339. 367- - kanunnik ten Dom, 376, 380. Jonathus, clericus. 365. Jordanus van Windesheim. 351. —, proost van Oudmunster. 378, 380*, 395, 398, 449. Josef (Josefus, Josephus), bisschop. 12, 13. Judio. 100, IOI. I 'i-''.".^'.' Judeus, Herman. Zie: Judeus. Judith, dochter van Karei den Kalen. 79. Judonus. 49. Julius, presbyter cardinalis titulo S. Marcelli. 360. Jutphaas (Judifax), Diederik van. Zie: Diederik. K. Calf, Herman. Zie: Herman. Calixtus II, paus. 272, 275, 277. Calvenlage, Herman graaf van. Zie: Herman. . Calvus, Franco. Zie: Franco. , Werner. Zie: Werner. Campen, Wouter van. Zie: Wouter. Campfelde, Pelgrim van. Zie: Pelgrim. Candidus, Herard. Zie: Herard. Carduinus. Zie : Hardoinus. Karei .(Karolus, Karulus, Carlus), Martel. 20, 21, 22, 25, 26*, 27, 27*, 30, 37*, 38, 54, 203. (Carlus, Carolus, Karolus) de Groote, koning-keizer. 22, 38, 39', 40, 41, 42, 47, 48, 49, 52, 56, 57*, 58, 59*, 60*, 61, 67*, 95, 102, 107, 198. (Carolus), zoon van Karei de Groote. 59*. - (Karolus), de Kale. 89*, 91. (Karolus), de Eenvoudige. 99. — III (Karolus), koning van Frankrijk. 103. (Carolus), kanunnik. 342. Karloman (Carlomannus, Karlomannus). 26, 35, 37*, 38. Kasnech, Gijsbert van. Zie: Gijsbert. Cato, graaf. 19. Kero. Zie: Gero. Kestenburg, Burchard van. Zie: Burchard. , Drushard van. Zie: Drushard. * Cimiterio, Lutbert van. Zie: Lutbert. Kiselbertus. Zie: Gijsbert. Claptant, Gerard. Zie: Gerard. Kleef, Arnold graaf van. Zie: Arnold. , Diederik graaf van. Zié: Diederik. Clemens. Zie: Willebrord. , , paus. 230. Clodoare. 4. Clotharius, koning der Franken. 33. Clovis (Clodoveus). 27, 28. Clürne, Robert van. Zie: Robert. Knapen, Alard. Zie: Adelhard. •Knif, Ansfried. Zie: Ansfried. , Arnold. Zie: Arnold. Knif, Diederik. Zie: Diederik. —, Rudolf. Zie: Rudolf. 68. Koenraad (Conradus), ministeriaal van de abdij te Elten. 439. - (Coenradus), ministeriaal van den bisschop. 367. (Conradus) Colbo, pincerna van keizer Frederik t 402. (Conradus) Pris, pincerna van keizer Koenraad III. 351. - (Cunradus), broeder van Hendrik Oculus diaboli. 419. Conradus), hertog, zoon van keizer Hendrik IV. 226. I (Chuonradus, Chvonradus, Conradus), koning-keizer. 99*, 102, 107, 198*. - II (Chonradus, Chonradus, Chonrardus, Chuonradus, Conradus, Conrat), koning-keizer. 169—179, 180, 181, 184, 187, 192, 195*, 197, 198, 207, 291. - III (Cunradus, Cönrardi, Cünradus, Conradus, Cuonradus), koningkeizer. 333—365, 433*- (Conradus) van Hagen. 334. (Cönradus) van Merche. 346. (Conradus) van Vierackeren. 342. (Conradus) van Walrestein. 351. (Cvnradus) van Wapone. 318. (Conradus) van Wye. 342. - (Cönradus), graaf van Bonn. 334. - (Cunradus), graaf van Leeuwenstein. 427. - (Cuonradus, Cvnradus), graaf van Luxemburg. 207, 209, 318. (Conradus), markgraaf van Landesborch. 464. (Conradus), priester. 439. (Conradus, Cönradus), kanunnik ten Dom. 293, 309, 322, 323, 324, 326. - (Conradus, Cönradus), kanunnik van St. Marie. 347, 376. (Conradus), prior van Oostbroek. 430. - (Conradus, Cönradus, Cuonradus, Cünradus), deken van St. Jan. 372, 378, 379, 38o, 396, 398, 414, 418. - (Conradus), abt van St. Pieter en St. Paulus te Paderborn. 354. - (Conradus, Cönradus), Domproost. 344, 349, 350, 351, 352*, 353, 354. - (Conradus, Cünradus), proost van Eist, aartsdiaken. 434, 442, 446*, 469*. - (Conradus, Cönradus, Cönrardus, Cunradus), proost van Tiel. 338, 339, 34i, 344, 346, 35i, 353- (Conradus), elect van Hildesheim, kanselier. 467, 470. - (Conradus), bisschop van Osnabrück. 283, 284. - (Coenradus, Chuonradus, Conradus, Cönradus, Cönrardus, Cunradus, Cünradus, Cuonradus), bisschop van Utrecht. 211—234, 255, 267, 270, 275* 285, 302*, 334, 371, 464. - (Cunradus), elect van Worms. 427. - (Conradus), aartsbisschop van Mainz en aartskanselier. 467, 470. Koevorden, Frederik van. Zie: Frederik. Cono, pauselijk legaat. 276*. Konstantijn (Constantinus) van Meiegarde. 205, 206. Konstantijn (Constantinus) van den Berg, voogd van Zutfen. 252, 270, 318, 402, 406, 423. (Constantinus), bisschop van Beauvais. 12, 13. Costetin, zoon van Jo. 235. Kraft, Domproost. 74, 75. Crapin, Elias. Zie: Elias. Crisantus (Crisantus), kanunnik van Oudmunster. 322, 323, 326, 341, 342, 344, 356. Cristantius, dapifer van graaf Floris III van Holland. 460. Cristianus. Zie: Christiaan. Crodebaldus. 13. Crodegertus. 18. Crotelindis, dochter van de abdis Ermina. 7. Kuik, Albert van. Zie: Albert. , Godfried van. Zie: Godfried. , Hendrik van. Zie: Hendrik. , Herman van. Zie: Herman. Cumloaldus. 4. Kunigilde (Chuonihildis), vrouw van koning Hendrik III. 184. Kunigonde (Chungunda, Chunnigunda, Cunegunda, Cünigunda), vrouw van koning Hendrik II. 149, 152, 157* 158. Cüno, abt van Siegburg. 278. Cuno (Cüno), kameraar van keizer Frederik I, 400. - van Malberge. 402. van Mincemberc. 467. L. Lage, Everhard van. Zie: Everhard. Lambert (Lambertus), broeder van Albert, ministeriaal van den bisschop. 441. (Lambertus) van Pezie, ministeriaal van den bisschop. 434, 453. (Lambertus) van A., ministeriaal van den bisschop. 396*. (Lambertus) van A., ministeriaal van den bisschop. 469. (Lambertus).-199. (Lantbertus), broeder van Gijsbert Magnus. 419. —- (Lambertus) van Isendra. 212. (Lambertus), graaf van Erfurt. 467. (Lambertus), subdiaken. 315. (Lambertus*, kanunnik van St. Marie. 267, 341. (Lambertus), kanunnik van St. Marie. 384, 390. (Lambertus, Lanbertus), magister ten Dom. 235, 242, 243, 247, 252, 256*, 258. (Lambertus), scholast. 408. (Lambertus), abt van Egmond. 451. (Lambertus), proost van Deventer. 204, 222. (Lambertus), proost van St. Marie. 232. (Lambertus, Lantbertus), deken van Oudmunster, later wel proost. 380, 394, 398; 414» 417, 418, 428, 430. Lambert (Lambertus), bisschop van Doornik. 276, 277. Lambertus. Zie: Lambert. Landbrath, man van Wana, vader van Engilrad. 74. Landesborch, Koenraad markgraaf van. Zie; Koenraad. Landefridus. Zie: Lanfried. Landgrim. 77. Landikinus,. kanunnik. 256. Landric, zoon van Aldric. 66. Landward (Landuuardus), vader van Geroward. 64. Lanfried (Lantfridus), ministeriaal van den bisschop. 253, 258. -jprs—— (Lantfridus), kanunnik van Oudmunster. 253. (Landfridus, Lanfridus, Lantfridus), kanunnik van Oudmunster. 341,342*. Lantbertus. Zie: Lambert. Lantfridus. Zie:_ Lanfried. Lanzo. 141. —■— van Alburg, broeder van Eppo. 173. , Domproost. 222. Lare, Herman van. Zie: Herman. Laudus, diaconus cardinalis S. Angeli. 391. Laurens (Laurentius), priester. 9, 15, 20. (Laurentius), kanunnik. 342. Laurentinus. Zie: Laurens. • Lebuinus (Lebewinus), kanunnik. 256. (Liafwinus), de Heilige. 100, 101*. Ledradus. 66. Leeuwenstein, Koenraad graaf van. Zie: Koenraad. '»»,,*! * Leferdus, broeder van Arnold. * Lef hard (Lifferdus) van Groningen. 415, 434. (Lifferdus, Letfardus), kanunnik te Deventer, tevens koster. 342, 434, 436, 441- Lefridus, ministeriaal van Bentheim. 363. ^* ' Leiningen, Emicho graaf van. Zie: Emicho. Leinzo van Vetehusen, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 346. Lenegauwen, Albert van. Zie: Albert. ... \ Lente, Isbrand van. Zie: Isbrand. Leo de Groote, paus. 237, 241, 244*, 245*, 246. — III, paus. 52. — IX, paus. 190. Leodoinus, priester. 9. Leotwinus (Leodowinus), bisschop van Trier. 3, 5, 6. Lesten, Wenzo van. Zie: Wenzo. Letfardus. Zie: Lef hard. Letherus, kind van Alfherus en Werinburg. 74. Leutbertus, aartsbisschop van Mainz. 88. Leuven, Godfried hertog van. Zie: Godfried, . Liafgeld. 104. Liafwinus. Zie: Lebuinus. Lidbertus. Zie: Lutbert. Oorkondenboek Sticht. 7 Lidulphus. Zie: Ludolf. Liebertus. Zie: Lutbert. Liedulphus. Zie: Ludolf. Liefard (Liefardus), ministeriaal van den bisschop van Munster. 370. (Lifarth). 3II. (Liffardus), vrije. 390. •— (Litardus, Liefhardus) van Diepenheim, broeder van Franco, Werner, Anselm. 321, 351. Lieferus, ministeriaal van den bisschop. 253. Liemarus (Lyemarus), ministeriaal van de abdij te Elten. 439. - (Lyemarus), aartsbisschop van Bremen en Hamburg. 222*, 223, 229. Lietbertus. Zie: Lutbert. Liethen, Harbernus van. Zie: Harbernus. Lifarth. Zie: Liefard. Liffardus. Zie: Liefard. Lifferdus. Zie: Lef hard. Lifger. 286. Limburg, Walram hertog van. Zie: Walram. Lindelo, Hatheman van. Zie Hatheman. Lindo, bisschop van Sabina, pauselijk legaat. 395. Linschoten, Gerard van. Zie Gerard. i , Hendrik van. Zie: Hendrik. , Jacob van. Zie: Jacob. Liodulfus. Zie: Ludolf. Liofans, man van Wenda, vader van Aswi. 74. Liofolf, man van Alfrad, vader van Odolf. 74. Lippe, Bernard van. Zie: Bernard. —, Herman van. 23e: Herman. Litardus. Zie: Liefard. Liudbertus. Zie: Lutbert. Liudger. Zie: Lutger. Liudhardus. Zie: Luthard. Liudo. 147. Liudrad. 46. Liudrad (Liudradus). 70. Liudric (Liudricus). 70. - 75- Liudulfus. Zie: Ludolf. Liudwar (Liuduuar), zuster van Vulfinus. 66. Liudwih (Liuduuih), vrouw van Hungrim. 66. Liutboldus. Zie: Lutbold. Liutburn, vrouw van Feginward. 66. Liutger. Zie: Lutger. Liuthardus. Zie: Luthard. Liutrauan, broeder van Sibrand. 47. Liutulfus. Zie: Ludolf. Liuzo. Zie: Luzo. Lodewijk (Lodewycus, Ludewicus), pincerna van keizer Frederik. 400, 406. Lodewijk (Hludouuicus, Hludovuicus, Hludovvicus, Lodowicus, Lothowicus, Ludovicus) de Vrome, koning-keizer. 40, 61, 62, 67, 71*, 72, 75, 78, 90*, 95, 98, 102, 107, 198. - (Hludouuicus, Hludovicus, Hludowicus) de Duitscher, koning. 75, 76, 89*, 90*. - IV (Hludovicus, Ludovicus) het Kind, koning. 97, 98, 115, 134. - (Lodowicus), koning van Frankrijk. 277. (Lothewicus), kanunnik van Oudmunster. 380. - (Lodwicus, Ludewicus), kanunnik ten Dom. 437, 443, 446. - (Lodewicus), bisschop van Munster. 409. — (Ludowicus) van Isenburch, kanunnik. 409. Loe, Willem. Zie: Willem. Loenersloot, Hendrik van. Zie: Hendrik. Longus, Everdeius. Zie: Everdeius. Loon, Arnold, graaf van. Zie: Arnold. - , Gerard, graaf van. Zie: Gerard. Lotharingen, Gijsbert hertog van. Zie .Gijsbert. — , Hendrik hertog van. Zie Hendrik. Lotharius, I (Hlotarius, Hlotharius), koning. 71, 72, 73, 78. - II (Hlotharius), koning. 18*, 89. - III (Lotarius, Lutharius), koning-keizer. 292—232, 334. - proost van Deventer. 416. Lothere, Diederik van. Zie: Diederik. Lovenhusen, Wouter van. Zie: Wouter. Lubaldus (Llubaldus), presbyter cardinalis titulo S. Praxedis. 360. Lubbertus. Zie: Lutbert. Lubertus. Zie: Lutbert. Lubrecht. Zie: Lutbert. Lucius III, paus. 454, 455*, 456, 457. Ludbertus. Zie: Lutbert. Ludolf (Ludolphus), meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 315. (Ludolfus), ministeriaal van den bisschop. 441. (Liudulfus). 27. (Liodulfus). 63. (Luidulf), man van Reginlind, vader van Ricger. 73. (Liudolfus), broeder van Werinus. 175. - (Ludolphus), broeder van bisschop Bernhard van Paderborn. 343. (Luidolfus). 396. (Ludolfus), schepen van Utrecht. 469. - (Lidulphus) van Oldenzaal. 340. —■ (Liudolfus), broeder van Rudolf van Steinvorth. 319, 321. —— (Ludulfus), broeder van Gerard van Stralen. 448. (Ludolfus) van Zelnaten. 231. (Ludolfus, Luidolfus, kanunnik van St. Pieter. 342, 396, 417, 436, 442. - (Ludolfus, Ludolphus), abt van Oostbroek. 259, 312, 316. (Ludolfus), Domproost. 221. (Liedulphus, Liudolfus, Luotholfus), proost van St. Jan. 200, 201*, 204, 207. Ludolf (Luodulphus), bisschop van Luik. 422. (Liutulfus), kanselier. 121. • ' - (Ludolphus), aartsbisschop van Maagdenburg. 467. Luidolf. Zie: Ludolf. Luipo. 202, 207. Luitbold. Zie: Lutbold. Luizo. Zie: Luzo. Lullus, priester. 30. Lflda, Hendrik van. Zie: Hendrik. Luodulphus. Zie: Ludolf. Luotholfus. Zie: Ludolf. Lupertus, bisschop van Munster. 88. Lureke, Willem van. Zie: Willem. * Lurenburg, Robert graaf van. Zie: Robert. Luscus, Willem. Zie: Willem. Luso. Zie: Luzo. Lutbert (Liutbertus, Lubbertus. Ludbertus, Lutbertus), ministeriaal van den bisschop. 256, 258, 264, 268, 274. (Lubbertus), kastelein. 252. (Lubrecht), ministeriaal van den bisschop, maarschalk. 274, 310, 312, 316. (Lubbertus, Ludbertus, Lutbertus) van Odijk, ministeriaal van den bisschop. 398, 400, 402, 417, 436. (Lubbertus) van Wedene, ministeriaal van den bisschop. 469'. (Lubertus), van Berenchem. 252. ~" (Lutber) de Cimiterio. 369. „ (Liubertus) van Delden. 343*. (Lubertus) van Thriberghen. 384. ■_ (Lidbertus), kanunnik te Brugge. 277. ! (Lutbertus), kanunnik. 302. - (Ludbertus, Lutbertus), kanunnik van St. Pieter. 302, 396, 413, 436, 442. (Lubertus), kanunnik van St. Maarten te Zijflich. 426. (Livdbertus, Lubbertus), kapellaan. 369, 372, 376. (Luitbertus), aartskapellaan. 90. (Libertus, Lidbertus, Lietbertus, Liudbertus, Liutbertus, Lubbertus, Lubertus, Luibertus, Lutbertus), Domdeken. 265, 268, 270, 274, 280, 293, 294, 301, 302, 305, 306, 307, 308, 309, 310, 312, 316, 322, 323, 324. 338, 339, 340, 341, 342,, 344- (Lutbertus), deken van Oudmunster. 322, 323, 324, 326. (Lutbertus), deken van Deventer. 436. (Lubbertus), deken van Herwarden. 451. , (Liebertüs, Luitbertus), proost van Oldenzaal. 222, 232. , . (Liudbertus, Lubbertus. Lutbertus, Lutbertus), deken van St. Pieter, later proost van dit kapittel. 309, 312, 316, 322, 323, 324, 326, 338, 339- 342, 344, 35i, 353Lutbold (Luitboldus), voogd van bisschop Boudewijn van Utrecht. 145. (Liudboldus, Liutboldus), aartsbisschop van Mainz. 194, 198. Lutgarde (Ludgarda, Lutgarda), dochter van graaf Wichman, abdis van Elten. 127, 141, 143, 297, 298. Lutger (Lutgherus, Lutgerus), ministeriaal van den bisschop. 415*. (Liuthgerus), kanunnik te Munster. 321. (Liudgerus), abt van Wichmond. 49, 50, 51. — (Ludgerus), bisschop van Munster. 51*, 52*. . . ; . — (Liudgerus), bisschop van Utrecht. 73, 75. — (Lutgerus), kanselier. 126. Luthard (Liudhardus, kanunnik. 235. (Litardus, Luthardus), kanunnik ten Dom. 276*, 277, 293. (Liuthardus), koster van den Dom te Utrecht. 174. — (Lietardus, Litardus, Littardus, Liutardus, Liuthardus, Luchardus, Luit* ardus, Luithardus, Lutardus) Luthardus, Lvthardus), proost van St. Marie, later bisschop van Kamerijk. 256*, 257, 264, 265, 268, 271, 274, 280, 288, 294*, 300, 301, 302, 305, 306, 307, 315*. Lutra, Hendrik van. Zie: Hendrik. Luxemburg, Hendrik graaf van. Zie: Hendrik. —, Koenraad graaf van. Zie: Koenraad. Luzo (Luzo). 147. - (Liuzo, Luizo), voogd van den Dom te Utrecht. 173, 174, 192, 200. - (Lvzo), kanunnik ten Dom. 258, 265, 268, 271, 301. —, bisschoppelijk kapellaan.. 268. , deken, later proost van St. Pieter. 288, 294, 302, 305, 306, 310, 312, 314, 316, 324, 326. Lyemarus. Zie: Liemarus. Lynden (Linden), Bertold van. Zie: Bertold. —, Floris van. Zie: Floris. , Willem van. Zie: Willem. M. Machelmus, consul van Utrecht. 469. Machteldis. Zie: Mathilde. Maga, vrouw van Hupdolf. 74. Maginharius, graaf. 27. Magnobertus. 9, 10. Magnus, Gijsbert. Zie: Gijsbert. Mainz, Gerard graaf van. Zie: Gerard. Malberge, Arnofus van. Zie: Arnofus. —, Cuno van. Zie: Cuno. , Otto van. Zie: Otto. , Riquinus van. Zie: Riquinus. Malsen, Godfried van. Zie: Godfried. , Hendrik van. Zie: Hendrik. —, Herman van. Zie: Herman. , Hieronimus van. Zie: Hieronimus. —, Roger van. Zie: Roger., Manasses, aartsbisschop van Reims. 210. Mannekinus. 369. Marcelinus, priester. 51*, 52. Marcrad. 63. . 66. Marcrik (Marcricus). 51. (Marckrik). 104. Mareward (Marcuardus), ministeriaal van den bisschop. 367. — (Marquardus), dapifer van keizer Hendrik VI. 467. . 63. — (Marquardus) van Grumbach. 348, 351, 400, 402, 406. Marcwus (Marcuuus). 66. Marinus, bisschop. 115. Marquardus. Zie: Mareward. Marsilius, kanunnik van St. Jan. 458, 459. Marsnen, Gozewijn van. Zie: Gozewijn. —, Meintetus van. Zie: Meintetus. Martel, Karei. Zie: Karei. Martinus, kanunnik. 268. Mathilde (Mechtildis), vrouw van kastelein Arnold, moeder van Otto. 429. — (Machteldis, Machtilda, Matheldis, Mathildis), vrouw van keizer Hendrik V. 258, 277, 291*, 399. t Matheus (Mattheus), abt van St. Paul. 380, 384, 410*. , presbiter cardinalis tituli S. Marcelli. 449. —, diaconus cardinalis S. Marie. 450. Maurin, vader van Diederik, ministeriaal van den bisschop. 418. Mauritius (Mauricius), prior van St. Paul. 395, 430. . Mechteldis. Zie: Mathilde. Medela, Gijsbert van. Zie: Gijsbert. Meerten, Gerard van. Zie: Gerard. , Godschalk van. Zie: Godschalk. , Wouter van. Zie: Wouter. Megen, Alard van. Zie: Adelhard. Meginbert (Meginbertus). 49. Meginbraht. 77. - Meginfrid. 66. Meginger. 202. Megingotus. Zie: Meingot. ' Meginhard (Meginhardus, Megunthardus), graaf. 98*. Meginlevus. 49. Meginrauan. 66. Meginsuind, vrouw van Richard, moeder van Sigehard. 74. Meginulfus 51. Meginungus. $1. Megunthardus. Zie: Meginhard. Megynwercus. Zie: Meinwerk. Meinard. Zie: Meinhard. Meingot (Megingotus, Meingodus, Meingotus, Mengodius, Mengodus, Mengoz, Mengozus, Meyngotus), kanunnik ten Dom, later aartsdiaken en Domproost. 233, 241, 249, 264, 265, 266, 268*, 270, 274, 280, 283, 284, 288, 291, 294*, 301, 302, 305, 306, 307*. Meinhard (Meinhardus). 66. (Meinardus), graaf van Nijmegen. 402. Meinold (Meinoldus), ministeriaal van den bisschop. 367. Meinricus van Reinre. 252. Meinsa, vrouw van Bodekinus. 160. Meintetus van Marsnen, ministeriaal van den bisschop. 264, 267, 294. Meinwerk (Megynwercus), bisschop van Paderborn. 177. Meinzo, ministeriaal van den bisschop. 372. (Meynso), graaf van Friesland. 231. Meissen, Albert markgraaf van. Zie: Albert. Meiegarde, Konstantijn van. Zie: Konstantijn. Melin, Reinardus van. Zie: Reinardus. Mengod(i)us. Zie: Meingot. Mengozus. Zie: Meingot. Menso van Thrile. 252. Mera, Heimericus van. Zei: Heimericus. Merehem, Herman van. Zie: Herman. —, Koenraad van. Zie: Koenraad. , Rutger van. Zie: Rutger. Merulus, scholast, kanunnik ten Dom. 437, 441. Mezelinus, ministeriaal van den bisschop. 390. Meynso. Zie: Meinzo. Mincembere, Cuno van. Zie: Cuno. Mirlare, Herman van. Zie: Herman. Mocherthe, Hartbert van. Zie: Hartbert. Moge, Ulricus. Zie: Ulricus. Mol, Arnold. Zie: Arnold. Mosa, Gerard van. Zie: Gerard. Mummo, Gerard. Zie: Gerard. N. N., priester uit de diocese Karinthië. 330. Namen, Godfried graaf van. Zie: Godfried. Nanduinus (Nandinus, Nanduionus). 14, 15, 17. Nardgaoto. 14. Nartbracht. 183. Nazeko. 183. Neder-Lotharingen, Godfried hertog van. Zie: Godfried. Netzelo, kameraar. 231. - Nevelung (Neuelungus, Nevelongus), graaf, vader van Balderik en Rodulf, schoonzoon van graaf Rainer. 110, 117. Nicolaas (Nicholaus), ministeriaal van de abdij te Elten. 439. —— (Nicolaus), monnik van St. Truyen. 457. — (Nicolaus), kanunnik te Brugge. 277. — (Nicholaus, Nicolaus), abt van St. Truyen. 451, 455, 457. — (Nicholaus, Nycolaus, Nicolaus, bisschop van Kamerijk. 334, 353, 400. (Nicolaus II, paus. 213. Nicolaas (Nicolaus), paus. 244*, 246. Niger, Hendrik. Zie: Hendrik. Nikastel, Berenger van. Zie: Berenger. Nitger (Nitgerus), broeder van bisschop Balderik. 100. Nodker (Nodkerus, Notgerus, Nothkerus), bisschop van Luik. 135, 154, 159. Noiel van Eggerhove. 446. Norbert (Norbertus), aartsbisschop van Maagdenburg, aartskanselier. 300, 319. Nörvenich, Albert graaf van. Zie: Albert. Nothelm. 58*, 59*. Nuonraet. 183. Nijmegen, Alard van. Zie: Adelhard. —, Herman graaf van. Zie: Herman. , Meinhard graaf van. Zie Meinhard. O. Oadrada, vrouw van Wigibald, moeder van Bertilindis. 15. Oatbald, servus. 46. Obertus. Zie: Otbert. Ocko. 58*, 59. Octavianus, diaconus cardinalis S. Nicholai in carcere Tulliano. 360. Oculus diaboli, Hendrik. Zie: Hendrik. Oda, abdis van St. Gertruida te Nivelles. 327. Oda, vader van graaf Ebroin. 22. Oda. 23. Odaccar. 77. Odalrik (Oudalricus), graaf. 200. (Othelricus), deken te Paderborn. 343. (Othelricus), proost. 235, 256. (Odalricus), bisschop. 212. . (Dadricus, Odalricus, Udalricus, Vdalricus), vice-kanselier, later kanselier. 162, 169, 170, 171, 172, 177. Odbreht. 69. Odburg (Elburg). 96. Oddo. Zie: Otto. Odenhoef, Jacob van. Zie: Jacob. Odibald. Zie: Odilbald. Odilbald (Odilbaldus). 66. (Egiboldus, Odibaldus, Odilbaldus, Odilboldus, Othilboldus, Uodelbaldus, Vodebaldus), bisschop van Utrecht. 88, 90, 91*, 92*, 93, 94, 95. Odilfried (Odilfridus). 15. Odilgard, vader van Heriman. 66. Odilgrep. 75. Odilrad, vrouw van Adaco, moeder van Folcherus. 74. Odiosum-Caput, Gijsbert. Zie: Gijsbert. Odmundus, ministeriaal van den Dom te Paderborn. 343. Odo, vader van Gerelindis en Haderic. 2*, 5. . 26, 27. Odo. 77. 183. van Frelstorf. 363. , Domproost. 155. Odold, zoon van schout Alfer. 342. —. 104. (Odolt). 204. . li ,' ,! f j - (Odoldus, Odulphus), kanunnik van St. Pieter. 309, 380, 394, 395, 418. Odolf, zoon van Liofolf en Alfrad. 74. . . Odulf. 192. Odwala (Oduuala), man van Gelburg. 74. Odwald (Oduuald). 105. Odwi (Oduui), vrouw van Wlfrauan, moeder van Helithans. 74, Odwinus. 342. Odijk, Lutbert van. Zie: Lutbert. Oesterbach van Pademborne, Ogellus. Zie: Ogellus. Ogellus Oesterbach van Pademborne. 57*, 58* 59. Ogerius, bisschop van Hippo regia. 231. Oilardus, deken. 315. Oie, Gerard van. Zie: Gerard. , Stephanus van. Zie: Stephanus, —, Werenbert van. Zie: Werenbert. -" Oldenzaal, Bertold van. Zie: Bertold. , Ludolf van. Zie: Ludolf. Olricus. Zie: Ulricus.. Omar. 192. Onger. 104. Onsbaldus. 8. Onulfus, kanunnik. 302. Oodhelm, zoon van Oodwerc. 49*, 50*, 51. Oodwerc, vader van Oodhelm. 49, 50. Orde, Robert van. Zie: Robert. Ormete, Bernard van. Zie: Bernard. Osbruht, servus. 46. Osger (Osgerus). 63. Oslef, servus. 46. Ostekin. 204. Otbert (Otbertus) 66. - (Obertus), bisschop van Luik. 207. Otbrat, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. Othelricus. Zie: Odalrik. Othrauan, broeder van den priester Sibrand. 47. Otto, kameraar. 274. —, kastelein, ministeriaal van den bisschop. 253, 256. —, kastelein, zoon van kastelein Arnold, broeder van Gijsbert, ministeriaal van den bisschop. 342, 351, 353, 367, 372, 376, 429. van Ruinen, vader van Arnold, ministeriaal van den bisschop. 340, 344*, 415, 453- Oorkondenboek Sticht. 8 Otto. 199. . 229. —, vrije. 256. —. 422. , graaf. 421*. ——, graaf van Bentheim, echtgenoot van Gertruida. 363. —, graaf van Bentheim, graaf van Umneth, broeder van graaf Floris III van Holland. 418, 423, 466(?), 467. . , graaf van Gelre en Zutfen. 461, 464. , graaf van Rheineck. 319. , graaf van Zutfen. 202, 205. , graaf van Zutfen. 251*, 255. (Oddo), hertog. 203, 229. - I, koning-keizer (Oddo). 106*, 107, 108, III, 112*, 113*, 114, 115*, 116*, 117, 118, 119*, 120, 121*, 122*, 123*, 124*, 125*, 126, 134, 141, 198, 208, 297, 299*. II, koning-keizer. 127*, 128*, 129,130*, 131,132*, 133*, 134,297,299,421,422. - III, koning-keizer. 135', 136, 137, 139*, 141, 144*, 145*, 146*, 147, 159, 297, 299, 373- van Ara. 363. van Malberge. 351, 384. van Malberge. 417, 423, 428, 436. - Peior. 202. , kanunnik van St. Jan. 256, 268, 271. —, kanunnik ten Dom. 293, 301, 322, 323, 324, 326, 338, 339, 341, 342, 344, 358. , koster. 264. , kapellaan van den bisschop. 417, 433, 436*, 446. , deken van St. Marie. 268*, 271, 288, 294. , proost van Cappenberg. 370. , bisschop van Bamberg. 317. —, bisschop van Konstanz. 212. , bisschop van Regensburg. 212. - (Oddo), diaconus cardinalis S. Gregorii ad velum aureum. 360. Otward (Otwardus). 313. Otwin. (Otwinus), meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. 143- Oudalricus. Zie: Qdalrik. Oudwijk, Herman van. Zie: Herman. , Johannes van. Zie: Johannes. Over de Vecht, Hugo van. Zie: Hugo. Ovo. 53 (Ouo). 68. Ozelin. 204. P. P., patriarch van Aquilea. 386. Pademborne, Ogellus Oesterbach van. Zie: Ogellus. Paio, burger van Stavoren. 312. Pantinus, vader van Ermentrudis. 5. Papendrecht, Hugo van. Zie: Hugo. Pappenheim, Hendrik van. Zie: Hendrik. Pandanus, kanunnik van St. Marie. 376, 396. Paschalis (Pascalis, Paschalis), paus. 256*, 258, 264. III, tegenpaus. 395, 398. Pascua, Erenbert van. Zie: Erenbert. Paulus, priester. 14. Peior, Otto. Zie: Otto. Pelgrim (Pilegri, Pelegrimus) van Hanhorst, ministeriaal van den graaf van Gelre. 296, 315. (Peregrimus), vader van Hugo. 378. (Peregrimus) van Campfelde. 351, 394. (Pelgrimus) van Zutfen. 318. - (Biligrimus, Piligrimus), aartsbisschop van Keulen, 170, 175*. Penno, bisschop van Utrecht. Zie: Bernold. Peregrimus, Peregrinus. Zie: Pelgrim. Perenhard (Perenhardus). 202/207. Perke, Gerlach van. Zie: Gerlach. Petronella (Petronilla), gemalin van graaf Floris van Holland. 346. Petrus. 283, 284. — , subdiaken, 437, 441. , kanunnik van St. Jan. 341. , bisschop van Tusculum. 449. , diaconus cardinalis S. Eustachii. 383. , presbiter cardinalis tituli S. Susanne. 449. Pezie, Lambert van. Zie: Lambert. Philippus, kapellaan. 280. , deken van het kapittel van St. Maarten te Tours. 437. —, proost van Deventer. 301, 302, 307, 315, 324. kanselier. 278, 286, 288, 289, 291. , kanselier. 400. (Phylippus), Domdeken te Keulen, later aartsbisschop. 402, 409, 412, 414, 418, 422*, 423. Pigrimus, aartskapellaan. 99. Piligrimus. Zie: Pelgrim. Pippijn, hofmeier, 11*, 12*, 13, 17, 18, 20, 21, 22, 25, 26, 27*, 29*, 37*, 38. (Pippinus), koning der Franken. 33, 34, 36*, 37*, 38*, 48, 54*, 55*, 56, 57, .60, 61, 95, 102, 107, 198. Plectrudis (Blitthrudis, Blittrudis), vrouw van Pippijn, dochter van Hugobert. 3, 11, 12*, 13, 17*, 18*, 29. Plitgerus. Zie: Blidgerus. Polle, Herman van. Zie: Herman. Poppo 46. . 141. . 141. , zoon van Wediger. 147, 150. Poppo, voogd van den Domproost Odo. 155. —, zoon van Diederik van Herlar. 212. —. (Popo), kanunnik. 231, 232. —, kanselier. Zie: Folk mar. 108, 125. Poto. 202. Pris, Koenraad. Zie: Koenraad. Pule, Willem graaf van. Zie: Willem. Purchardus. Zie; Burchard. Puveke, Gerard van. Zie: Gerard. (?'**■). ft» Athert?iL . W.trftfty Q Quiltarius (Quitario). 9, 10. Quintus, Diederik. Zie: Diederik. R. R., aartsbisschop van Keulen. 383. Rabertus, broeder van Hertger. 252. Rabodus. Zie: Radbod. Raboth. Zie: Radbod. Radbod (Ratbotus, Ruotboto), zoon van graaf Waldger. 112, 119, 132. (Rabodus) van den Berg. 406. — (Raboth), bisschop van Noyon. 210. (Rabbodus, Radbodo, Radbodus, Ratbod), bisschop van Utrecht. 97,98, 99, 108, 226. (Radbodus, Rathpodus), aartskanselier. 96, 98. Radger. 104. Radinc, Wouter. Zie: Wouter. Radingus, ministeriaal van den bisschop. 367, 397. Radini. 66. Rado. 40, 48*. Radobertus. 9, 10. Radolf (Radulfus). 44, 47. — (Radolfus). 75. — (Radolfus, Radolphus, Ratolfus, Ruodolfus), kanunnik, 231, 232, 235, 256. — (Radulfus), priester en kanunnik van St. Marie te Brugge. 265. Raedbrectus. 23. Ragembaldus, Domproost. 11 li Raginaldus, thesaurier van het kapittel van St. Maarten te Tours. 437. Rainer, graaf, schoonvader van graaf Nevelung. 110. Rainerius, diaconus cardinalis S. Adriani. 450. Ramelo, Engelbert van. Zie: Engelbert. Ramp, Arnold. Zie: Arnold. Ramuardus, schout. 311. Randolf, zoon van Benneke van Walde, ministeriaal van den bisschop. 423. (Randolfus). 439. Raocare. 4. Rataldus. Zie: Rathold. Ratbod. Zie: Radbod. Ratelin. 94. Rathold (Rataldus, Ratholdus), bisschop van Straatsburg. 71*, 90. Rathpodus. Zie: Radbod. Rauching (Rauchingus, Rohing, Rohingus) 1*, 28*, 29. Ravenger (Rauengerus) van Herdingfelde, pastoor. 253. (Rauengerus), proost. 204. » Ravenoldus (Rauenoldus), kanunnik. 268. Ravensberg, Herman graaf van. Zie: Herman. Razo, ministeriaal van Bentheim. 363. ministeriaal van den bisschop van Munster. 370. van Treth, broeder van Wezelo. 258. —, kanunnik, later deken van Oudmunster. 253, 256, 258, 268. Redbald, servus. 46. Redger, servus. 46. Redualdo. 23. Redulf, servus. 46. Refnulf. 46. Regi nardus. 199. Reginbert, zoon van Thiatlind. 44. (Reginbertus), praefect, vader van Gerbert. 114. - (Reginbertus), abt van Eehternach. 203, 204. Reginhard (Reginhardus). 202. (Reginhardus), kapellaan. 159. Reginhelm. 77. • Reginlind, vrouw van Liudulf, moeder van Ricger. 74. Reginold. 69. Reigere, Diederik. Zie: Diederik. Rcignardus, proost. 402. Reimar (Reimarus), kanunnik. 338, 339. (Reimarus), proost van St. Jan. 341. Reinaldus. Zie: Reinoud. Reinardus van Melin. 257. Reinbold (Reinboldus), ministeriaal van Bentheim. 363. — (Reinboldus), ministeriaal van den bisschop van Munster. 370, (Remboldus), kanunnik ten Dom te Paderborn. 343. (Reinboldus, Remboldus), kanunnik, ook kameraar van St. Pieter. 433. 453- (Reimbaldus, Reimboldus, Reinboldus, Remboldus), deken van St Marie, kameraar van den bisschop. 453, 457, 460, 461, 469. Reinelmus, ministeriaal van den bisschop. 264. Reinerus (Reynerus) van Dojre, broeder van Hugo, vader van Americus. 437, 441. 443. 446. , burger van Stavoren, 412. Vurich, kanunnik van St. Pieter. 408, 417, 418. , kanunnik ten Dom, proost van Antwerpen. 390, 394, 417, 418. Reinfried (Reinfridus). 277*. Reinger. 190. Reingerd, servus. 46. Reinher (Reinherus). 66. Reinmar, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 340. Reinnerus, ministeriaal van den bisschop. 367. , consul van Utrecht. 467. Reinoldus. Zie: Reinoud. Reinoud (Reinoldus, Reynoldus), kanunnik. 256, 268. (Reinaldus), kanunnik van St. Walburg te Zutfen. 448. (Reinaldus), aartsbisschop van Keulen. 407*. Reinre, Meinricus van. Zie Meinricus. Reinzo, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. van Angerhem, ministeriaal van den graaf van Gelre. 296. . 202. . 202. van Vene. 173. van Vene. 257. Reizo, kameraar van den bisschop. 408. Remboldus. Zie: Reinbold. Remedius, 12, 13. Remeris, aartsdiaken van Luik. 387. Remfried (Remfridus), kanunnik. 256. Remigius, ministeriaal van den bisschop. 264. . 18. —, (Reyningus), abt van Oostbroek. 399, 430, 451. Remvard (Remvardus). 313. Renen, Arnold van. Zie: Arnold. —, Diederik van. Zie: Diederik. , Gerlach van. Zie: Gerlach. , Godfried van. Zie: Godfried. , Heiwig van. Zie: Heiwig. , Hugo van. Zie: Hugo. Renuinus, ministeriaal van den bisschop van Munster. 370. Retherus, ministeriaal van den Dom te Paderborn. 343. Reyningus. Zie: Remigius. Rheineck, Otto graaf van. Zie: Otto. Ribrat. 141. Ricbald, diaken. 46. Ricbern. 105. Ricbertus, bisschop van Verdun. 212. Ricbraht. 105. Ricbreht. 69. Ricfried (Rkfridus). 63. s (Dodo), graaf, vader van bisschop Balderik van Luik. 109, 117. Ricgard, vrouw van Helprad, moeder van Gerwi. 74. Ricger, kind van Liudulf en Reginlind. 74. Richard (Richardus, Ruchardt), ministeriaal van den bisschop. 271, 274, 316. — man van Meginsuind, vader van Sigihard. 74. Richard (Richardus). 342. (Richardus), abt van Fulda. 178. Richeza, vrouw van keizer Lotharius III. 300'. Richisus, klerk. 19. Richelm, kind van Benno en Betta. 74. Richerus, monnik in de abdij van St. Vaast bij Atrecht. 148. Richolphus, judex Aquensis. 427. Richpertus, burger van Stavoren. 312. Rin. 94. Ripertus, kanunnik te Brugge. 265, 277. Riquard (Riqvardvs), kanunnik. 393. Riquinus. 396. (Richuuinus, Richwinus, Ricuuinus, Riquyn) van Malberge. 231, 268, 288, 291, 292, 294, 301, 316. - van Malberge. 417, 423. (Ricquinus), kanunnik van Oudmunster. 380, 417, 418, 436. Riswic, Hamulgerus van. Zie: Hamulgerus. Ritger. 192. Ritherlo, Becelinus van. Zie: Becelinus. Rixfried (Hrikfredus, Rixfridus), bisschop van Utrecht. 51, 52. Robert (Robertus), kastelein. 173. (Robertus), pincerna. 448. - (Rodbraht) van Aschethe, ministeriaal van den graaf van Gelre. 296. — (Robertus) van Orde, ministeriaal van den bisschop» 446. - (Rotbertes). 8. — (Rotbertus). 15. - (Ruotbertus). 26. • (Rodbertus). 66. (Robracht). 183. - (Rodbertus). 204. , (Rotbertus). 204. (Rodbertus, Rotbertus). 220, 221. - (Robertus). 283. - (Robertus) de Veteri Monte, burger van Keulen. 56. - (Rodbertus), graaf. 221. — (Ruotbertus), graaf. 282. - (Robertus), broeder van graaf Floris III van Holland. 418, 423. — (Rotbertus), graaf van Lurenburg. 351. - (Rubertus) van Clörne. 467. (Rotbertus), cantor. 315. - (Robertus, Rodbertus, Ropertus), aartskapellaan. 106, 108, 115, 116, 121, 126, 128, 130. (Rodbertus), aartsdiaken van Doornik. 265, 277. (Robertus), abt van Deutz. 265. - (Robertus, Rodbertus, Rotbertus), abt van Mariënweerd 322, 357, 359, 376*, 383, 386, 408. (Rotbertus), abt van St. Truyen. 307. - (Rotbertus, Ruopertus, Rupertus), bisschop van Bamberg. 212, 215, 229. Robert (Rotbertus), bisschop van Munster. 192. - (Robertus), presbiter cardinalis en kanselier van den paus. 355. Robracht. Zie: Robert. Rodbertus. Zie: Robert. • Rodbraht. "Zie: Robert. Rode, Arnold van. Zie: Arnold; , Gijsbert van. Zie: Gijsbert. Rodenburg, Arnold van. Zie: Arnold. Rodgar (Rodgarius), graaf. 69*. Rodolfus. Zie: Rudolf. Rodwigus (Roduuigus). 66. Roeland (Rolandus), presbiter cardinalis en kanselier. 383. Roger (Rogerus) van Malsen. 212. Rolandus. Zie: Roeland. Rorik (Roricus) de Noorman. 79. Rotbertus. Zie: Robert. Rotgerus. Zie: Rutger. Rothard, (Rothardus), ministeriaal van den bisschop, vader van Godschalk. 394. (Rodhardus). 66. — (Rothardus) van Ambersoi, broeder van Wiricus. 173. - (Rothardus, Rüthardus) aartsbisschop van Mainz en aartskanselier. 207, 250, 254, 255. Rotheger. Zie: Rutger. Rothericus (Rotgerus) van Deventer, ministeriaal van den bisschop. 423, 435,436. 231. . 315, 322, 323. . 452. Routpertus, graaf. 202. Rubertus. Zie: Robert. Ruchardt. Zie: Richard. Rucherus, broeder van Arnold van Rode en van Gijsbert. 283, 284. Rudericus. 344. Rudolf (Rodulfus). ministeriaal van den bisschop. 264. (Rodulfus, Rothulfus), ministeriaal van den bisschop, broeder van Arnold en Herman. 294, 351. (Rodulfus) van Scoenrewerth, ministeriaal van den bisschop, broeder van Jo van Scoenrewerth. 409. (Rüdolfus), zoon van Benneke van Walde, ministeriaal van den bisschop. 423. (Rüdolphus), kameraar. 406. —M— (Rodolfus. 344. (Rudolfus), vrije. 344. (Rodulphus), neef van den Domdeken Azelinus. 372. (Rudolfus), voogd van Echtelte. 446. ■k» (Rodolphus, Rodulfus), zoon van graaf Nevelung en van de dochter van graaf Rainer. 110, 117. (Rodulfus), graaf. 182. ï-r^-— (Rodalfus) van Batenburg. 212. Rudolf (Rodolfus, Rodulfus, Rudolfus, Rüdolfus) van Goor, voogd van den Dom. 380, 423, 444, 446, 456. — (Rodolfus) van Groningen. 453. (Ruthulfus), Knif. 305. (Rodolphus), van Spijk. 301. — (Rodulfus, Rodulfus) van Steinvorth. 311, 319, 320, 321, 402. — (Rodulphus) van Wildenisse. 458. — (Rodulfus) van Wije. 351. (Ruodolfus), kanunnik. 256. — (Rodulfus) kanunnik van St. Marie. 253. — (Radolfus, Rodulfus, Rodolfus), kanunnik, later koster van St. Marie. 309, 338, 339, 341, 342, 347, 358. — (Rodolfus, Rodulfus, Rudolfus), kanunnik van Oudmunster. 376, 380, 394. — (Rodolfus, Rodulfus, Rudolfus) kanunnik van St. Pieter. 309, 376, 380. — (Rüdolfus), kanunnik van St. Pieter. 417. — (Rodolfus), kanunnik van St. Maarten te Zijflich. 426. — (Rodolfus), scholast van St. Marie. 342. — (Rodolfus), deken van St. Marie. 371, 372, 376, 379, 380, 384, 408. — (Rodolfus, Rodolphus, Rudolphus, Rüdolfus), deken van Oudmunster. 414, 418, 430, 436, 442, 444, 446, 451. — (Rodulfus), abt van St. Truyen. 257. — (Rodolfus, Rodulfus, Ruodolfus), proost van Oldenzaal. 258, 264, 268', 271, 307. (Rudolfus), proost van St. Pieter. 22.2. — (Rodolfus, Rodulfus, Ruodolfus), Domproost. 235, 242, 243, 247, 253, 256, 257*, 258. — (Rodolfus), bisschop van Luik. 451. Rufus, Franco. Zie: Franco. , Gerard, Zie: Gerard. Ruinen, Arnold van. Zie: Arnold. —, Otto van. Zie: Otto. Rumlaus. 17. Ruotbertus. Zie: Robert. Ruotboto. Zie: Radbod. Rutger (Rotcherus), meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 346. — (Rotgerus) van Druten. 212. — (Rotgerus, Rutgerus) van Duira, broeder van Anselm. 334, 348. — (Rutcher) van Merehem. 301. — (Rutgerus) van Wite. 252. — (Rotheger), kanunnik ten Dom te Paderborn. 343. Rüthardus. Zie: Rothard. Ruthericus, ministeriaal van den bisschop. 268. Ruthulfus. Zie: Rudolf. s. Sahsger. Zie: Saxger. Saksen, Hendrik hertog van. Zie: Hendrik. Saleco, graaf. 27. Oorkondenboek Sticht, 9 Salico, 105. Sallant, Johannes van. Zie: Johannes. Salomon, kanselier. 99. Sandert, G. van. Zie: G. Saterslo, Jacob van. Zie: Jacob. Saxani, man van Hardwih. 66. Saxbald. 46. j Saxbrath, servus. 46. Saxger, servus. 46. —-, servus. 46. - (Sahsger). 77. - (Sahsger). 118. Saxini. 66. Saxo, ministeriaal van den bisschop. 294. - Parvus, ministeriaal van den bisschop. 294. Scapekin, Arnold. Zie: Arnold. • Scarewerde, Folmar van. Zie: Folmar. 4 Scoenrewerth, Jo van. Zie: Jo. — , Rudolf van. Zie: Rudolf. Scowenburg, Bertold van. Zie: Bertold. Schalkwijk, Ansfried. Zie: Ansfried. , Egidius. Zie: Egidius. —, Willem. Zie: Willem. Schüttorf, Gertrud. Zie: Gertrud. Seolo. 66. Sergius I, paus. 35*, 36*. Severus, biograaf van St. Maarten van Tours. 247. Seybald (Seybaldus), ministeriaal van de abdij te Elten. 439. Sicboldus, Domdeken. lil. Sibrand (Sibrandus), vrije. 253. , priester. 47. (Sibrandus), kanunnik van Oudmunster. 309. Siburg. 46. Sicco, kanunnik ten Dom. 221. Siegbert (Sigibertus,). 66. — (Sigibertus). 70. (Sigebertus). 217*. — (Sigebertus), bisschop van Minden. 178. Siegfried (Sigefridus), zoon van hertog Otto. 229. - (Sigifridus) van* Duplamonde, pastoor. 253. (Sifridus), proost van Xanten. 423. (Sigefridus, Sigefrigus), aartskanselier, aartsbisschop van Mainz. 204, 205, 207, 208, 209, 212, 215*. Sieghard (Segehardus, Sigehardus), broeder van Gozewijn, ministeriaal van den bisschop. 436, 441. (Sigihard), zoon van Richard en Meginsuind. 74. (Sigehardus), kanselier. 205, 208. Sifridus. Zie: Siegfried. Sigabodus. Zie: Sigebodus. Sigardis. 357. Sigbandus, kanunnik van St. Pieter. 253. Sigebaldus. 283. Sigebertus. Zie: Siegbert. Sigebodus, kanunnik. 268. — (Sigabodus), kanunnik te Brugge. 265, 277. -. (Siegebodus), kapellaan. 280. Sigefridus. Zie: Siegfried. Sigefrigus. Zie: Siegfried. Sigehardus. Zie: Sieghard. Siger (Sigerus), ministeriaal van den bisschop, broeder van Arnold Ramp. 344, 384. . 69. Sigericus, graaf. 19. Sigerius. Zie: Sigerus. Sigerus (Sigerius), kanunnik van Oudmunster. 342, 418, 436, 442. Sigewinus, koster van den Dom te Keulen. 252. , aartsbisschop van Keulen. 222. Sigezo, proost van St. Severin te Keulen. 159. Sigibaldo. 25. Sigibertus. Zie: Siegbert. Sigihardus. Zie: Sieghard. Sigiric. 69. Sigiwih (Sigiuuih), moeder van Albward. 66. Sileph, vrije. 253. Simon (Symon) van Westmunster. 369. —, kanunnik. 311. < - - (Symon), kanunnik ten Dom. 245. (Symon), zoon van den graaf van Holland, kanunnik ten Dom. 309, 340, 34i, 342, 344, 356. - (Symon), kanunnik van Oudmunster. 293, 294*, 309. - (Symon), kanunnik te Brugge. 265. - (Symon) van Hees, proost van Emmerik. 466. - (Symon), proost van Tiel. 358. (Symon), Domproost. 428, 430, 435, 437, 444, 451. Sinath, servus. 46. Siward (Siwardus), proost van het Domkapittel te Minden. 248. - (Siwardus), bisschop van Minden. 300, 319. Skerebaerd, Fastraet. Zie: Fastraet. Skinga, Boudewijn van. Zie: Boudewijn. —, Diederik van. Zie: Diederik. —, Dodijn van. Zie: Dodijn. Slabbaert, Witzo. Zie: Witzo. Snelbrath. 75. Snelger van Arde. 326. Snellardus van Gamerthe. 212. Snottolf, Hugo. Zie: Hugo. Sommerschenburg, Frederik paltsgraaf van. Zie: Frederik. Sophia, vrouw van Godfried van Renen. 416. —, dochter van kastelein Diederik van Renen, vrouw van Hendrik van Kuik. 445. (Zophie, Sophia), dochter van den graaf van Gulik, vrouw van Fastraet Skerebaerd. 289, 290. —, vrouw van graaf Dirk VI van Holland. 346. , abdis van Oudwijk. 395, 423. Spayart, Bertold. Zie: Bertold. Spicar, Arnold. Zie: Arnold. Spikers, Arnold. Zie: Arnold. Spileberg, Tibert van. Zie: Tibert. Splinter, Gerard. Zie: Gerard. Spijk, Albert van. Zie: Albert. , Rudolf van. Zie: Rudolf. , Wicherus van. Zie: Wicherus. Staden, Thidbold van. Zie: Thietbold. - Stalle, Hendrik van. Zie : Hendrik. , Wouter van. Zie: Wouter. Stapele, Willem van. Zie: Willem. — , Wouter van. Zie : Wouter. Steenderen, Willem graaf van. Zie: Willem. Steinvorth, Ludolf van. Zie: Ludolf. — , Rudolf van. Zie: Rudolf. ■—1 , Udo van. Zie: Udo. Stemarus, broeder van Arnold, vader van Gunter. 419, 446. Stephanus, hoorige. 459. —, ministeriaal van den bisschop. 344. — - van Anderlecht. 419. van Oie. 221. , puer. 315. , scholast, kanunnik van Deventer. 437, 441. , kapellaan van den keizer. 384. , bisschop van Metz. 334. III, paus. 35, 55, 56. - VI, paus. 92. Strabo, Willem. Zie: Willem. Stralen, Gerard van. Zie: Gerard. - , Ludolf van. Zie: Ludolf. Suaf. 75. Suetgerus. Zie: Suitger. Suitger (Suethgerus, Suitgerus), kameraar, ministeriaal van den bisschop. 305, 309, 342. (Suidgerus). 70. Suitbert (Zwitbertus), bisschop van Verden. 51* 52, 53*, 54*, 55*. 5<5*, 57*. 58*, 59*, 60*, 61*. Swedo (Suuedo). 70. Sybold, met Thetard en Herdrad stichter van het klooster Bloemkamp. 463. T. ' Tadhild. 66. Tanchelm (Tanchelmus), ketter. 262. Tanco. 283, 284. • Tatbo, servus. 46. Tellingen, Gerard van. Zie: Gerard. Temno, graaf. 169. Tetta, vader (moeder?) van Abbo. 47. Tezelinus, kanunnik. 379. Thancramnus, deken. 277* Thangerus! 63. Thegenhard (Thegenhardus), kanunnik ten Dom te Paderborn. 343, 344. Thegenradus, priester. 439. Themo (Tiemo). 204., —-, kanunnik ten Dom. 293, 322, 323. - (Emo, Temo, Thiemo, Thimo), proost van Oudmunster. 338*, 339*, 341, 342, 346, 351, 353. Theobald (Theobaldus), proost van Xanten. 368. Theodans (Theodansus). 66, 69. Theodard (Theodardus,), zoon van hertog Theotharius. 13. — (Theodardus), bisschop van Utrecht. 51*. Theodbald (Theodbaldus). 25. . 68. Theodebert (Theodebertus), koning der Franken. 33. Theodefridus, priester. 4, 5- Theodelinda (Theodlinda), vrouw van Oodhelm. 50. —, vrouw van graaf Ebroin. 22. Theodericus. Zie: Diederik.' Theoderik! Zie: Diederik. Theodfridus. 4. Theodgarius. 70. Theodgrim, zoon van Aldgrtm. 63*. Theodinus. Zie: Thietwinus. Theodlinda. Zie: Theodelinda. Theodolf. 69. Theodrada, vrouw van hertog Hedenus van Thüringen. 8, 9, 19. Theodulphus, notarius. 98. Theodulus (Theodolus). 217, 218. Theodus. 63. Theophanu, vrouw van keizer Otto II. 131, 132, 133, 134. Theotbald, hertog van Thüringen. 8. Theotharius, hertog, vader van Theodardus. 13. Thetard, met Herdrard en Sybold stichter van het klooster Bloemkamp. 463. Thiadger. 105. Thiadgrim. 104. Thiadoni." 104. Thiadrad. 77. Thiadward (Thiaduuard). 104. Thiatbaldus, priester. 50. Thiatgif. 77. Thiatlind, dochter van Aldbertus. 44. Thiatmund. 105. Thiatric. 77. Thibald. Zie: Thietbald. Thidbert. Zie: Thietbert. Thidbold. Zie: Thietbold. Thidhard. Zie: Thiethard. Thidungus, kanunnik van St. Marie. 380. Thiebo. 294. Thiedoldus. 26. Thietbald (Thietbaldus, Thitbaldus). 2, 30. (Tiebaldus) van Foron, man van Guda en grootvader van Arnulphus. 288. — - (Thibaldus), kanunnik. 469. - (Thibaldus), scholast. 264. Thietbert (Thidbertus), cantor. 277. - (Tietbertus), kanunnik. 232. Thietbold (Thidboldus) van Staden. 441. (Tietboldus), kanunnik. 256, 267. - (Tietboldus), kanunnik ten Dom, 221. - (Thideboldus), deken. 231. Thietger (Thietgerus), schepen van Utrecht. 469. Thiethard (Thidhardus, Thiedardus), kanunnik van St. Jan. 418, 436, 442. - (Thiethardus), bisschop van Osnabruck. 319. Thietmar (Thietmarus) van Dulmene, ministeriaal van den bisschop van Munster. 321. - (Thiethmarus, Thietmarus), koninklijk notarius. 295, 296. (Thietmarus), zoon van Herman van Bosenhage. 319. - (Thietmarus), bisschop. 292. Thietmer, servus. 46. Thietwinus (Theodinus), pauselijk legaat, S. Rufine cardinalis episcopus. 334, 449. Thingolf. 104. Thitbald. Zie: Thietbald. Thitgerus. Zie: Thietgerus. Thitwinus. Zie: Thietwinus. Thomas Hinmarch, hoorige. 458. — vart Berenchem. 446. — kanunnik van St. Walburg te Zutfen. 448. Thrile, Menso van. Zie: Menso. Thrudlaf. 46. Thrutbrath, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 346. Thrutheken van Alburg. 173. Thuerdic, Everhard van. Zie: Everhard. —, Willem van. Zie: Willem. Thüringen, Hedenus hertog van. Zie: Hedenus. , Herman, landgraaf van. Zie: Herman. Thuringus (Turingus), zoon van hertog Hedenus van Thüringen. 9, 19. Tibert (Tibertus), kameraar van keizer Koenraad III. 351. - (Tibertus) van Spileberg. 351. * Tideham, Winemarus van. Zie: Winemarus. Tidico. 344. Tiebo, servus. 46. s&ÉtU Tieden. 202. Tiedericus. Zie: Diederik. Tiedo, bisschop van Brandenburg. 212. Tiemo. Zie: Themo. Tillo, Willem van. Zie: Willem. Tinoch, hoorige. 459. Tolomeus, monnik van St. Truyen. 457- Tonard, Volckerus van. Zie: Volckerus. ■ % Transberictus. Zie: Trasebert. Trasebert (Transberictus, Trasebertus, Trasebrictus). 5, 6, 9. Trasebf ictus. Zie: Trasebert. Troibant, Hendrik. Zie: Hendrik. Turiflgus. Zie: Thuringus. ' Turri, Diederik van. Zie: Diederik. Twente, Godschalk graaf van. Zie: Godschalk. Tijnbomes. 202. U. Uastradus. Zie: Vastradus. Ubaldus, kardinaal bisschop van Ferentino. 391. Uda, Domproost. 174. Udalricus. Zie: Odalrik. Uddo (Vddo). 69. Udetricus. 291. • Udo van Zutfen, ministeriaal van den graaf van Gelre. 296, 315. vl - (Vdo), broeder van Rudolf van Steinvorth. 319. , koster. 370. - (Vdo), bisschop van Osnabrück. 334,353. «X* - aartsbisschop van Trier. 212, 218. (Vdo). 99. Uenó. (Zie: Veno). Uffo (Vffo). 179, 182. Ufo, kanunnik ten Dom te Paderborn. 343. Ulboldus van Wiken. 252. Ulft, Diederik van. Zie: Diederik. Ulricus (Olricus, Vlricus) Moge, vader van Ulricus Moge. 369, 372, 376. (Olricus, Vlricus) Moge, zoon van Ulricus Moge, ministeriaal van den bisschop. 367, 369, 376, 379. , hertog van Bohemen. 400, 402. van Amsene. 252. (Vlricus) van Beltram. 318. Ulricus (Olricus), priester. 441. Ultra Veth. Zie: Over de Vecht. Umfredus van Valkenstein. 406. Umme, Engelbert van. Zie: Engelbert. Umneth, Otto graaf van. Zie: Otto. Unroch (Hunrögus), graaf. 147, 150, 208*. Unrüch, graaf. 199. Uodelbald. Zie: Odilbald. Uota (Uda), tante van koning Otto I. 119, 1: Upgoge, Diederik graaf van. Zie: Diederik. Uscherus (Vscherus) 283, 284. Uto, bisschop van Hildesheim. 229. Utrecht, Diederik van. Zie: Diederik. —-, «Diederik graaf van. Zie: Diederik, Utwic, Hubert van, Zie: Hubert. Uualgerus. Zie: Waldger. Uualthraban. Zie: Walthraban. Uuana. Zie: Wana. Uuarmundus. Zie: Warmundus. Uuastbert. Zie: Wastbert. Uuenda. Zie: Wenda. Uuendüger. Zie: Wendilger. Uerinbraht. Zie: Werinbraht. Uuerinherdus. Zie: Werinherdus. Uuerinhold. Zie: Werinhold. Uuezelo. Zie: Wezelo. Uuiemannus. Zie: Wichman. Uuidergeld. Zie : Widergeld. Uuidhardus. Zie: Widhardus. Uuiger. Zie: Wiger. Uuigger. Zie: Wigger. Uuihherus. Zie: Wigherus. Uuigmannus. Zie: Wichman. Uuibraht. Zie: Wibraht. Uuihbreht. Zie: Wihbreht. Uuilbald. Zie: Wilbald. Uuilger. Zie: Wilger. Uuilligisus. Zie: Willigisus. Uuillimar. Zie: Willimar. Uulfbald. Zie: Wlfbald. Uulfhelm. Zie: Wlfhelm. V. Val. 63. Valger. Zie: Waldger. Valkenstein, Umfredus van. Zie: Umfredus Varnhelm, Jacob van. Zie: Jacob. Vastradus (TJastradus), vrije. 256. Vda. Zie: Uda. Vdalricus. Zie: Udalricus. Vddo. Zie: Uddo. Vdo. Zie: Udo. Vechten, Frederik van. Zie: Frederik. —, Hugo van. Zie : Hugo. Veluwe, Diederik graaf op de. Zie: Diederik. Velzen, Willem van. Zie: Willem. Vene, Gerard van. Zie: Gerard. , Reinzo van. Zie: Reinzo. , Wiwo van. Zie: Wiwo. Verengaotus, broeder van Aengelbert. 14, 16, 17. Veteri Monte, Robertus de. Zie: Robert. Veteri Valle, Gozewyn de. Zie: Gozewijn. Vffo. Zie: Uffo. Vicman, Alard. Zie: Alard. Victor II, paus. 193*. - IV, tegenpaus; 391*. Vierackeren, Koenraad van. Zie: Koenraad. Villigisus. Zie: Willigisus. Virgilius, priester. 14, 23*. Visch (Piscis), Herman. Zie: Herman. Vlaanderen, Boudewijn graaf van. Zie: Boudewijn. Vlboldus. Zie: Ulboldus. Vlricus. Zie: Ulricus. Vocco. Zie: Focco. Vodelbaldus. Zie: Odilbald. Volcbaldus, Zie: Folcbald. Volchelmus, kanunnik ten Dom te Paderborn. 343. Volckerus van Tonard. 231. Volcmundus, kanunnik ten Dom te Paderborn. 343. Volframus. Zie: Wolfram. Volmarus, bisschop van Minden. 229. Volpert (Volpreht) Kind, ministeriaal van den bisschop. 418. - (Volpertus) van Diepenheim. 417. Volpreht. Zie: Volpert. Voorne, Diederik van. Zie: Diederik. —, Floris van. Zie: Floris. , Gerard van. Zie: Gerard. , Hedwig van. Zie; Hedwig. , Hugo van. Zie: Hugo. — , Walo van. Zie: Walo. , Willem van. Zie: Willem. Voorst, Engelbert van. Zie: Engelbert. Vrollehorst, Wenzo van. Zie: Wenzo. Vrowinus, ministeriaal van den Dom te Paderborn. 343. Vscherus. Zie: Uscherus. Oorkondenboek Sticht. 10 Vualdbrehitus. Zie: Waldbreht. Vualo. Zie: Walo. Vualthardus. Zie: Walthardus. Vuarbald. Zie: Warbald. Vuelaca. Zie: Weiaca. Vuenda. Zie: Wenda. Vuendilbertus. Zie: Wendilbertus. Vuerinbald. Zie: Werinbald. Vuerinburg. Zie: Werinburg. Vuerinhild. Zie: Werinhild. Vuibodo. Zie: Wibodo. Vuibrath. Zie: Wibrath. Vuiggerus. Zie: Wiggerus. Vuiggot. Zie: Wiggot. Vuigrada. Zie: Wigrada. Vulfini. Zie: Wlfini. Vuillibald. Zie: Willibald. Vuilligisus. Zie: Willigisus. Vulfbald. Zie: Wlfbald. Vulfbold, servus. 46. Vulgod. 167. Vurich, Reinerus. Zie: Reinerus. W. W., aartsbisschop van Maagdenburg. 386. Walamunt. 23. Walarammus. Zie: Walram. Wachard (Wachardus, Wachart). 2, n. Waldbreht (Vualdbrehitus), zoon van Wihbreht. 68, Walde, Benneke van. Zie: Benneke. , Randolf van. Zie: Randolf. , Rudolf van. Zie: Rudolf. Waldo. 283, 284. Waldric. 63. Walkerus, thesaurier. 277. Walo, ministeriaal van den bisschop. 264. (Vualo). 66. voogd van den vrijen klerk Adolf. 174- broeder van Willem van Voorne. 424. kanunnik ten Dom. 394, 417. Walram (Walarammus, Walramus, Walrauanus), hertog van Limburg. 296, 334. 353Walrauanus. Zie: Walram. Walrestein, Koenraad van. Zie: Koenraad. Waltarius, (Waltharius), diaconus. 4, 5, 6, 9. Waltbrath, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 346. Walterus. Zie: Wouter. Waltger (Uualdgerus, Valger, Vualdgerus, Walcherus, Waldgerus, Waltgerus, Waltkerus), graaf in de gouwen Niftarlake, Lake et Isla en Teisterbant, broeder van graaf Diederik van Holland. 99, 100, 103*, 112, 118, 131, 132, 197. - (Waltgerus), klerk. 178. - (Vualdgerus), notaris. 96. Walthardus. 207. Walthraban (Uualthraban). 77. Waltkerus. Zie: Waltger. Wana (Uuana) vrouw van Landbrath, moeder van Engilrad. Wapone, Koenraad van. Zie: Koenraad. Warbald (Vuarbald), man van Gerwih. 66. Warenbert (Warenbertus), priester. 10. Warinbert (Warinbertus) van Herda. 435. Warinherus, vinitor. 22. Warinlinde. 4. Warmundus (Uuarmundus). 66. Warnerus. Zie: Werner. ■ Wassenberg, Gerard van. Zie: Gerard. Wastbert (Uuastbert). 192. Watzo. Zie: Wazo. Wazo (Watzo). 231. —, kanunnik. 311. (Watzo, Wazzo), deken van St. Jan. 294, 305, 306, 310. Wecelo. Zie: Wezelo. Wedene, Herman van. Zie: Herman. —, Lutbert van. Zie: Lutbert. Wedigerus, vader van Poppo. 147. Wegesaten, Winricus van. Zie: Winricus. Wekene, Godfried van. Zie: Godfried. Welaca (Vuelaca), vrouw van Gerwala, moeder van Bernherus. 73. Welle, Gijsbert van. Zie: Gijsbert. Wenbrath, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 346. Wenda (Uuenda), vrouw van Bola, moeder van Adaco. 74. — (Vuenda), vrouw van Liofans, moeder van Aswi. 74. Wendilbert (Vuendilbertus). 66. Wendilger (Uuendilger). 104. Weneger, Diederik. Zie: Diederik. Wenzo van Lesten, ministeriaal van den graaf van Gelre. 296, 318. — (Wenso), van Vrollehorst. 252, 296. Werconde (Wercunde). Zie: Werkhoven. Werdene, Gijsbert van. Zie: Gijsbert. Werenbert (Werenbertus), van Oie. 212. Werenbold (Werenboldus), ministeriaal van den bisschop. 258, 268, 274. (Werenboldus), broeder van Egbert, schout, ministeriaal van den bisschop. 342, 344, 367. (Werenboldus), vrije. 271. Werenbold (Weremboldus, Werenboldus), broeder van Diederik van Bukhorst. 351, 397. 435?i (Werenboldus), van Werkhoven. 292, 384. — (Werenboldus), diaken. 315. — (Werenboldus), scholast. 342. Werenchis van Buren, ministeriaal van den bisschop van Munster. 321. Werengatus. 15. Werenger. 204. Werenhere. 204. —, broeder van Herman. 204. Werenherus, graaf. 221. Werinbald (Vuerinbald), zoon van Gerild. 66. — (Vuerinbaldus). 70. — (Werinbaldus). 167. Werinbraht (Uuerinbraht). 104. Werinburg (Vuerinburg), vrouw van Alfherus, moeder van Letherus. 74. Werinhard, priester. 63. Werinherdus (Uuerinherdus). 66. Werinherius, abt van het klooster van het H. Kruis en de H. Maagd (later de St. Paulus-abdij). 176. Werinhild (Vuerinhild), vrouw van Meginrauan. 66. Werinhold (Uuerinhold). 69. Werinus, broeder van Liudolf. 175. Werinzo, proost van St. Kunibert te Keulen. 159. Werkhoven, Andreas van. Zie: Andreas. , Gijsbert van. Zie: Gijsbert —, Hecelo van. Zie: Hecelo. —, Hendrik van. Zie: Hendrik. , Werenbold van. Zie: Werenbold. , Willem van. Zie: Willem. Werner (Wernerus), nepos van schout Jalo. 274. - (Warnerus, Wernerus), broeder van Gerard, ministeriaal van den bisschop. 333, 338, 339. 35i, 384—, dapifer van bisschop Godebald. 339. - (Wernerus), schout. 356, 372. - (Wernerus), broeder van schout Elias van A, en van Wouter, ministeriaal van den bisschop. 436, 441. (Wernerus) Calvus, zoon van Franco Calvus, ministeriaal van den bisschop. 441, 469. (Warnerus). 199. (Warnerus). 200. —, schepen van Utrecht. 469. - (Wernherus) van Bonlant. 427. (Wernherus), broeder van Franco van Diepenheim, van Liefhard en van Anselm. 321, 340. (Wernerus), kanunnik ten Dom, proost van Odilienberg. 309. - (Warnerus), aartsdiaken. 341. — (Wernnerus), bisschop van Merseburg. 229. Werner (Warnerus, Wernerus, Wernherus), bisschop van Munster. 319, 320, 334. 340, 353- (Wernherus), bisschop van Straatsburg. 212. Werningerode, Albert graaf van. Zie: Albert. Wescelo. Zie: Wezelo. Wesemale, Arnold van. Zie: Arnold. Wesepe, Bero van. Zie: Bero. Westmunster, Simon van. Zie: Simon. Weszel, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. Wezelinus, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 346. , deken van Oudmunster. 221, 222. - (Wezelo), aartsbisschop van Mainz, aartskanselier. 222, 223, 224, 225, 226. Wezelo (Wecelo), graaf. 180. - van Treth, broeder van Razo. 258. - (Wescelo, Weszelo, Wetzelo), priester. 437, 441, 446. (Uuezelo), kanunnik van St. Marie. 253, 256. —, kanunnik van St. Jan. 458. Wibald (Vuibald), servus. 46. Wibert (Wibertus), scholast van den Dom. 439. Wibodo (Vuibodo). 66. Wibold (Wibaldus, Wiboldus), abt van Corvey. 357, 361, 366*. Wibraht (Uuibraht). 105. * van Bocholte. 296. ✓Wibrandus, abt van St. Paulus te Utrecht. 268, 312. Wibrath (Vuibrath). 75. Wicburga, abdis van Freckenhorst bij Munster. 174. Wichaldus, kanunnik. 267. Wichard (Wichardus), kameraar. 274. — (Wichardus), graaf. 232, 235. — (Wichardus), kanunnik. 256. — (Wichardus), deken van Oudmunster. 252. — (Wichardus, Wighardus, Wychardus), kanunnik, later deken van Oudmunster. 288, 293, 302, 305, 306, 308, 309, 310, 312. Wichbold (Wichboldus) van Holthe, vader van Bernard. 310, 321. Wichbrecht (Uuihbrehthus). 68*. Wicherus. 311. ~ • 344- - (Wycherus), broeder van Herman, dapifer, ministeriaal van den bisschop. 271, 305, 308, 312, 315. van Spijk, ministeriaal van den bisschop. 326. Wichkerus, proost van St. Pieter te Keulen. 159. Wichman (Wigmannus). 199. (Uuicmannus, Uuigmannus, Wichmannus, Wigmannus), graaf. 77> 119> 121, 122, 124*, 125, 126*, 127, 141*, 142, 143, 144, 297*, 299*. —— (Wicmannus), deken van St. Jan'. 256. Wicmannus. Zie: Wichman. Widelo. 183. Widergeld (Uuidergeld), graaf. 124*. Widhardus (Uuidhardus). 70. Widmarus. 37. Wido. 26. , priester. 315. Wigbertus. 15. Wigbold (Wigibaldus), vader van Bertilindis. 15. (Wigboldus), zoon van Bernard van Hurstmare. 370. — (Wigboldus), abt van Ludingakerke. 410. Wiger (Uuiger). 77. (Wigerus), broeder van Hendrik Freso. 351. Wigger (Wiggerus), meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. — (Uuigger). 104. (Vuiggerus), graaf. 41. Wiggot (Vuiggot). 75. Wighard. Zie: Wichard. Wigher (Uuigherus). 104. Wigibaldus. Zie: Wigbold. Wigmannus! Zie: Wichman. Wigrada (Vuigrada), vader van Wlfbald. 4. Wiinno. 202. Wilbald (Uuilbald). 69. Wilde, Arnold. Zie: Arnold. Wildenisse, Rudolf van. Zie: Rudolf. Wilger (Uuilger). 104. Willebrord (Vuillibrordus, Wilbrord, Wilbrordus, Willibrordus), bisschop van Utrecht. 1*, 2*, 3, 4, 5*, 7*, 8, 9, 10*, 11*, 12*, 13*, 14*, 15*, 16, 17*, 18, 19*, 21*, 22*, 24*, 27, 28*, 29*, 30* 35*, 36*, 51*. Willekinus, broeder van Bavenkendis, Albero en Gerard. Willem (Wilelmus, Wilhelmus) van Schalkwijk, vader van Egidius, ministeriaal van den bisschop. 396, 400, 402, 409, 430, 441, 444, 458, 459. — (Willelmus) van Thuerdic, broeder van Everhard, ministeriaal van den bisschop. 409, 444, 446. — (Vilelmus) Unlethege, ministeriaal van den bisschop. 469. — (Guilhelmus, Wilhelmus) van Voorne, vader van Hedwig en broeder van ' Walo, ministeriaal van den bisschop. 424, 425, 430. — (Willelmus), vrije. 256. — (Wilhelmus), vrije. 256. (Wilhelmus). 292. — (Wilhelmus). 315. (Wilhelmus), vrije. 390. (Wilhelmus). 471. (Wilelmus), schepen van Utrecht. 469. — (Willelmus), consul van Utrecht. 469. — (Wilelmus, Wilhelmus, Willelmus), voogd. 232, 256, 257*, 258. (Wilhelmus), graaf, vader van Diederik. 256, 274, 281*. — (Willelmus), graaf, vader van Willem. 322, 323. — (Willelmus), zoon van graaf Willem. 322, 323. Willem (Wilhelmus), graaf. 378. (Wilhelmus), graaf van Goor. 35!, 379. — (Wilhelmus), graaf van Pule. 428, 430. — (Wilhelmus), graaf van Steenderen. 380. — (Wilhelmus, Willelmus), paltsgraaf. 334, 353. (Willelmus) van Alburg. 446. (Willelmus van Flagence. 212. (Wilhelmus) van Goe. 257. — (Willelmus) Loe, consul van Utrecht. 469, (Wilhelmus) van Lureke. 433. — (Wilhelmus, Willelmus) Luscus, graaf. 376, 384, 402, 409, 410, 418, 423, 436, 446. —< (Guilielmus) van Lynden, zoon van Arnold van Aspermont, gehuwd met Agnes. 450. — (Wilhelmus) van Stapelo, broeder van Wouter van Stapelo. 252, 342. (Wilhelmus) Strabo, graaf, vader van Willem. 398, 433. — (Wilhelmus), zoon van Willem Strabo. 398. — (Willelmus) van Tillo. 384. — (Wilhelmus) van Velzen. 374*- — (Wilhelmus) van Werkhoven, broeder van Rothardus. 293. (Wilelmus, Wilhelmus, Willelmus), kanunnik van Oudmunster. 322, 323, 341, 342, 417, 418. — (Wilhelmus, Willelmus), kanunnik ten Dom. 356, 358. — (Wilhelmus), kanunnik van St. Pieter. 433. — (Willelmus), kanunnik van Antwerpen. 387. (Wilhelmus) Albus, kanunnik. 379. (Wilhelmus), kapellaan. 347. — (Guiltielmus) Anglicus, supprior van St. Paulus. 395. — (Wilhelmus), abt van St. Mauritius te Minden. 346, 356. — (Welhelmus, Wilhelmus, Wilielmus, Willehelmus, Willelmus, Willihelmus), bisschop van Utrecht. 195*, 196*, 197, 199, 200, 201, 203, 204, 205*, 207, 209, 210, 212, 231*, 270, 302*. Willibald (Wigibaldus, Willibaldus), vader van Ansbald. 16, 19, 20. (Vuillibald). 70. Willibert (Wilübertus), aartsbisschop van Keulen. 88. Willicus, kanunnik van St. Maarten te Zijflich. 426. Willigisus (Uuilligisus, Villigisus, Vuilligisus, Willegisus), kanselier, aartskapellaan, aartsbisschop van Mainz. 128, 13Ó, 131, 132*, 133*, 135*. 137, 139*, 143, 144, 145". 146, 147, 149, 150, 153, 155, 298. Willimar (Uuillimar). 192. Wilnodus, kanunnik. 394. , kanunnik. 469. Wiltetus. 283, 284. Winburg, Gerbold van. Zie: Gerbold. Windesheim, Jordanus van. Zie: Jordanus. Wineger. 301. Winemarus van Tideham, broeder van Alard van Wisenhurs. 351, 372, kanunnik van Oudmunster. 309. Winethere. 204.. Winibadus. 25. Winico. 202. Winimar (Winimarus), zoon van Adelhard, broeder van Adelhard. 212. Winiramnus. 34. Winitherius, kanselier. 190, 194, 198. Wino, proost te Paderborn. 343. Winricus van Wegesaten. 433. Wintharius (Winetaharius), bisschop. 12, 13. Wio, kanunnik. 256. Wiricus, broeder van Rothardus van Ambersoi. 173. —, abt van St. Truyen. 377. Wiroc. 141. Wisenhurs, Alardus van. Zie: Adelhard. Wite, Rutger van. Zie: Rutger. Withe, Burchard van. Zie: Burchard. Witzelo. 231. Witzo Slabbart. 356. Wiwo van Vene. 173. Wlfbald (Uulfbald). 66. (Vulfbald), zoon van Wigrada. 74. Wlfgerus. Zie: Wolfgerus. Wlfhard. Zie: Wolfhard. Wlfhelm (Uulfhelm). 77. Wlfhere. 141. Wlfini (Vulfini), man van Liudwar. 66. Wlfrauan, man van Odwi, vader van Helithans. 74. Wluericus. Zie: Ulvericus. Wluinne, Albert van. Zie: Albert. , Alfer van. Zie: Alfer. Woerden, Albero van. Zie: Albero. , Godschalk van. Zie: Godschalk. , Herman van. Zie: Herman. Wolbodus, vrije. 253. —• 367- , kanunnik ten Dom. 245. , kapellaan. 347. Wolfelmus, bisschop van Munster. 92 Wolfert (Wolphardus) van Ettenon. 252. s Wolfger (Wlfgerus, Wolfgerus) van Amstel, ministeriaal van den bisschop. 253, 258, 292, 293. Wolfgersdike, Gijsbert van. Zie: Gijsbert. Wolfhard (Wlfhard), broeder van Franco. 173. , burger van Stavoren. 312. - (Wlfardus) van Alburg. 173. Wolfram, hoorige. 459. (Volframus) van Barneveld. 428. Woltbrath, meier van het Domkapittel in den hof te Hees. 345. Wouter (Walterus), ministeriaal van den bisschop, vader van Hendrik. 344, 351, 397- (Walterus), ministeriaal van den bisschop. 428. (Galterus, Walterus) van A, vader van Elyas. 374*, 376, 384, 396, 419. (Walterus, Waltherus), broeder van schout Elias van A en van Werner, ministeriaal van den bisschop. 441, 442. (Walterus) van A, vader van Diederik. 458, 459. (Walterus), pincerna. 397. (Walterus), dapifer. 427. — (Walterus) van Campen. 419. (Walterus) van Lovenhusen. 351. (Walterus) van Meerten. 417. (Walterus) Radinc. 434. (Walterus) van Stalle. 419. - (Galterus, Walterus, Waltherus) van Stapelo. 318, 338, 339, 342, 344, 376, 378, 379, 384, 394, 417- (Walterus), puer. 315. (Walterus), kanunnik. 277. (Walterus), kanunnik. 294. — (Waltherus), kanunnik ten Dom. 245. (Waltherus), kanunnik van St. Jan. 380. — (Walterus, Waltherus), kanunnik van St. Marie. 396, 433, 442. - (Walterus, Wolterus), kanunnik van St. Pieter. 433, 434, 437, 443, 446. (Walterus), notarius. 96. (Galterus, Walterus), scholast van St. Jan. 342, 367, 371, 384, 396,418. (Walterus), kapellaan. 430. (Walterus), deken van Oudmunster, proost van St. Pieter. 461, 462,469*. (Walterus), abt van Egmond. 291, 346. (Walterus), abt van Laon. 301. (Galterus, Walterus), abt van Middelburg. 356*, 362, 369. —— (Walterus), abt van Tronchiennes. 387. (Galterius), Albanensis episcopus. 383. Wije, Koenraad van. Zie: Koenraad. , Rudolf van. Zie: Rudolf. Y. Ymena. Zie: Ermina. Yo. Zie: Jo. Yrmifridus (Irenfridus). 160. (Irenfridus), graaf. 117. Ysbrandus. Zie: Isbrand. Ysselmonde, Hugo van. Zie: Hugo. Z. Zacharias, paus. 34. Zeist, Godfried van. Zie: Godfried. Zelnaten, Ludolf van. Zie: Ludolf. Oorkondenboek Sticht. ü Zhigerus. Zie: Sigefus. Zuendiboldus. Zie: Zwentibold. Zuentibolchus. Zie: Zwentibold. Zuentibolcus. Zie: Zwentibold. Zutfen, Gevehard graaf van. Zie: Gevehard. , Godschalk graaf van. Zie: Godschalk. , Hendrik graaf van. Zie: Hendrik. , Otto graaf van. Zie: Otto. , Udo. van. Zie: Udo. Zwaben, Frederik hertog van. Zie: Frederik. Zwentibold (Zuendiboldus, Zuentibolchus, Zuentibolcus), koning. 94, 96*. 97 102, 107, 137, 198. Zwitbertus. Zie: Suitbert. Zijflich, Hendrik van. Zie: Hendrik. INDEX VAN PLAATSNAMEN. A. A, meer. 332. Aagtekerke. Zie: Beverwijk. Aalburg (Alborch, Alburc, Alburch, Alburg). 257, 307, 377, 378, 445, 451, 455, 457*Aalst (Aelste). 325, 326. Aalten (Aladna). 66. Abcoude (Abecenuualde, Habtewoltck, onjuiste lezing voor Habcewolth). 221, 429. Abecenuualde. Zie: Abcoude. Accasthorp. 47. Achera. 209*. Adrichem (Adrichaim), villa. 22. Aelste. Zie: Aalst. Affrica. Zie: Africa. Africa (Affrica). 260. Afternacensis ecclesia. Zie: Eehternach. Agathenkyrica. Zie: Beverwijk. Agridiogen. 184. Agrippina. Zie: Keulen. Ailo. Zie: Eule. Aiteron. Zie Eiteren. Aiturnon. Zie: Eiteren. Aken (Aquae, Aquisgranum). 39, 61, 62, 71, 73, 80, 90, 146, 160, 185, 186, 190, 205, 214, 225, 226, 254, 255, 279*, 295, 327*, 406*, 420, 465. Akersloot (Axmeriscota, Eckersslote). 45, 430. Aladna. Zie: Aalten. Alarthskintskirke. Zie: Allaardskerke. Alatinge. Zie: Eltinge. Alberge. Zie: Albergen. Albergen (Alberge), bij Tubbergen. 104. Alblas. 207. Alborch. Zie: Aalburg. Alburc. Zie: Aalburg. Alburch. Zie: Aalburg. Alburg. Zie: Aalburg. Alceus. Zie: Alzey. Alcmere. Zie: Alkmaar. Aldekerke. Zie: Oudega. Aldenkercha. 232. Aldenselen. Zie: Oldenzaal. Aldenthorp. Zie: Ouddorp. Aldenthrorpe. Zie: Ouddorp. Alerdeskirka. Zie: Allaardskerke. Alerdeskyrke. Zie: Allaardskerke. Alerdeskyrken. Zie: Allaardskerke. Alfen (Alma), aan den Rijn. 43. Alfen (Alfheim, Alpheimso), bij Breda. 14, 29. Alfheim. Zie: Alfen. Alma. Zie: Alfen. Allaardskerke (Alarthskintskirke, Alerdeskirka, Alerdeskyrke, Alerdeskyrken), later Serooskerke. 439*, 471. Alisnen. Zie: Mijzen. Alkmaar (Alcmere). 203. Almere. Zie: Zuiderzee. Almeri. Zie: Zuiderzee. Alpheimso. Zie: Alfen. Altene. 429. Altensele. Zie: Oldenzaal. Altfort (Altfurse). 322. Altfurse. Zie: Altfort. Altina. Zie: Elten. Altuvich. Zie: Oudwijk. Altwick. Zie: Oudwijk. Altwyca. Zie: Oudwijk. Altwijck. Zie: Oudwijk. Altwyck. Zie: Oudwijk. Aluitlo. 46. Alzey (Alceus). 254. Ambianae. Zie: Amiens. Ameide (Ameyde). 162*. Amerongen (Amerungon). 292*. Amersfoirde. Zie: Amersfoort. Amersfoort (Amersfoirde, Amersfordia, Amersfordum). 177, 191, 428. Amersfordum. Zie: Amersfoort. Amersfordia. Zie: Amersfoort. Amerungon. Zie: Amerongen. Ameyde. Zie: Ameide. Amiens (Ambianae). 48*. Amstel (Amestella). 413. Amuda. Zie: Muiden. Amuson. Zie: Muiden. Amutha. Zie: Muiden. Amuthon. Zie: Muiden. Anagni (Anagnia). 383, 457. Anagnia. Zie: Anagni. Andepon. 178. Anderlecht. 419. Andernach (Andernaken), bij Bonn. 445. Anduerpum. Zie: Antwerpen. Andwerpum. Zie: Antwerpen. Aneschedhe. Zie: Enschede. Angera. Zie: Angeren. Angerem. Zie: Angeren. Angeren (Angera, Angerem). 348, 380*, 465. Angiers. 55*. Anlo (Anloe, Anlon). 339, 340, 357, 415- Anloe. Zie: Anlo. Anlon. Zie: Anlo. Anneschethe. Zie: Enschede. Anreep (Anrep), ten Z.-O. van Assen. 344. Anrep. Zie: Anreep. Antwerpen (Anduerpum, Andwerpum, Antwerpis, Antwerpum). 1, 28, 29*, 387,418. Antwerpum. Zie: Antwerpen. Appelderbroek (Appelentherna, Appelteruika), bij Putten. 142, 298. Appelentherna. Zie: Appelderbroek. Appelteruika. Zie: Appelderbroek. Apterode (Apterothe), in Hessen. 362. Apterothe. Zie: Apterode. Apulea. Zie: Apulie. Apulie (Apulea). 126. Aquae. Zie: Aken. Aquini. 332. Aquisgranum. Zie: Aken. .jisoijlöï Arachem. Zie Archem. Archeim. Zie: Erichem. Archem (Arachem), bij Ommen. 114. Arclo. Zie: Arkel. Arkel (Arclo). 147, 150. Arlo (Arlo), villa. 63. Armistadi. Zie: Arnstadt. Arnen. Zie: Arnhem. Arnestadt. Zie: Arnstadt. Arnhem (Arnle, Arnen). 142, 202*. Arnle. Zie: Arnhem. Arnstadt (Arnestat, Armistadi), aan de Weisse. 8, 30. Ascethe. Zie: Eschede. Aschendorpe. Zie: Assendorp. Asclekervald. Zie: Esselijkerwoude.' Ascmannedilf. Zie: Assendelft. Asnon. 66. Assclon. 110. Assendelft (Ascmannedilf). 203. Assendorp (Aschendorpe). 192. Assenede (Haseneche). 256. Assindia. Zie: Essen. Assnidia. Zie: Essen. Asuen. Zie: Azewijn. Attigny (Attiniacum). 38. Attinghem. 190. Attiniacum. Zie: Attigny. Auansati. Zie: Avezaat. Audensele. Zie: Oldenzaal. Audenzeel. Zie: Oldenzaal. Auesaze. Zie: Avezaat. Auici. Zie: Ewijk. Austrië (Austria). 48, 54. Avezaat (Auansati, Auesaze). 73, 154. Awich. Zie: Ewijk. Axel (Axele). 256, Axele. Zie: Axel. Axemer. 429. Axmeriscota. Zie: Akersloot. Azewijn (Asuen). 345. , Klein (Luttiken Asuen). 345. Azotum. 331. B. Baarle (Baerle). 137. Babenberc. Zie: Bamberg. Babenberch. Zie: Bamberg. Babilonia. Zie: Babiloniënbroek. Babiloniënbroek (Babilonia). 307. Bachevort. Zie: Bavoort. Baclaos. Zie: Bakel. Badelingen (Bedelinga). 7. Baerle. Zie: Baarle. Baerloe: Zie: Bakelde. Bagastaldaburg. 187. Bagolosum. 18. Baidalingus (Baidelingus). 3, 4. Baidelingus. Zie: Baidalingus. Bakel (Baclaos), in de Peel. 24*, 25. Bakelde, (Baerloe), bij Bentheim. 363. Bakelde (Bakele). 370. Bakele. Zie: Bakelde. Bakkum (Batchem), in Kennemerland. 45. Balgoie. Zie: Balgoyen. Balgoyen (Balgoie). 422. Bal hornon. 177. Balkenberg. Zie: Valkenburg. Bamberg (Babenberc, Babenberch). 169, 336. Baningi. Zie: Beuningen. Bante. 46. Barbuogot (Berbnegot). 143, 299. Bassano (Castrum S. Bassani), bij Roncaglia. 329. Batchem. Zie: Bakkum. Bathua. Zie: Betuwe. Batua. Zie: Betuwe. Ba voort (Bachevorth), bij Leusden. 154. Beccanburen. 45. Bechi. Zie: Beek. Beek (Bechi). 117. Beckum (Bikeheim). 320. Bedelinga. Zie: Badelingen. Bedense castrum. Zie: Bidburg. Bedensis pagus. Zie: Bidgouw. Beelen (Beien), in Westfalen. 320. Beesd (Bisde). 301, 358, 359, 408. Beilen (Bele). 340. Beinhem. 45. Beininge. 135. Bele. Zie: Beilen. Beien. Zie: Beelen. Belmont, castellum. 209. Bemmel (Bemmele), bij Nijmegen. 445. Bemmele. Zie: Bemmel. Bendorf (Bethendorp), bij Engers aan den Rijn. 425. Benetfelda. 45. Bentheim (Benthém). 161, 363, 382. Benthem. Zie: Bentheim. Beostan-uuestanne. 46. Berbnegot. Zie: Barbuogot. Berch. Zie: Odilienberg. Beren werde. 448. Berg (Mons), bij Floisdorf. 6*. Berga. Zie: Bergen. Berga. Zie: Odilienberg. Bergen (Berga, Berghe, Bergum). 45, 232, 356*. Berghe. Zie: Bergen. Bergum. Zie: Bergen. Bernardeskercha. 232. Bern (Birni), aan de Maas. 14. Berne (Berna), abdij. 322*, 380*. Besancon (Bisuntium). 391, 392. Bethendorp. Zie: Bendorf. Bethlehem (Nova). Zie: Oostbroek. Bettinum. 7. Betuwe (Baduanus pagus, Batauua, Bathua, Batua, Batue, Batuue, Batuuua, Batuvua, Betua). 26, 27, 61, 77*, 148, 152, 161*, 211, 362. Beuerhem. Zie: Beverwijk. Beuningen (Baningi, Boninghen), bij Denekamp. 104, 358, 359. Beuorhem. Zie: Beverwijk. Beurze (Bursion), havezate te Winterswijk. 122. Beusichem (Bosenchem, Bösenken, Buosinhem). 42, 309, 416, 43 Beverwijk (Agathenkyrica, Beuerhem, Beuorhem). 47*, 203. Bidburg (Bedense castrum), in den Eifel. 19. Bidgouw (Bedensis pagus). II* 12, 24, 29. Biddelmerbroke. Zie: Bijlemerbroek. Bijlemerbroek (Biddelmerbroke), in Amstelland. 382. Bijlmermeer (Bendelmerbruc), in Gooiland bij Weesp. 414. Bikeheim. Zie: Beckum. Bilisten. 288. Biljoen. Zie: Broek. Bingart. Zie: Bingerden. Bingerden (Bingart). 126. Binkhorst (Binkhorst), onder Losser. 106. Birni. Zie: Bern. Bisde. Zie: Beesd. Bisuntium. Zie: Besancon. Blectinghem. 45. Blidenstat. Zie: Blijdenstede. Blijdenstede (Blidenstat), bij Ruinerwolde. 367. Bockholt. Zie: Boechout. Boechout (Bockholt). 256. Bodegraven (Bodegrave, Bodengraven). 208, 324. Bodengraven. Zie: Bodegraven. Bollane. Zie: Bollendorf. Bollendorf (Bollane, Bolluntorf, Bollunvilla). 18*, 20. Bolluntorf. Zie: Bollendorf. Bollunvilla. Zie: Bollendorf. Bolo. Zie: Bouwel. Bomala. Zie: Zaltbommel. Bomele. Zie:. Zaltbommel. Bomelrewert. Zie: Bommelerwaard. Bommelerwaard (Bomelrewert). 161. Boninghen. Zie: Beuningen. Borchorst (Borghorst), klooster in Westfalen. 363. Borculo (Borglo). 122. Borghorst. Zie: Borchorst. Borglo. Zie: Borculo. Bosenchem. Zie: Beusichem. Bösenken. Zie: Beusichem. Bosinkem. Zie: Beusichem. Botervleete. Zie: Buttervliet. Botteskerke. 253*. Boumela. Zie: Zaltbommel. Bourgondie (Burgundia). 48*, 54. Bouwel (Bolo). 138. Bovino (Buuini), in Apulië. 126. Braacanhem. 43. Brabant (Brabantia). 161, 445. Brabantia. Zie: Brabant. Bracola. 70. Brakkinghem. 105. Breclewelt. Zie: Breukeier waard. Breda (Britte). 154. Bredhem. 45. Breukelen (Broclede). 340. Breukelerwaard (Breclewelt, verkeerde lezing voor Broeclewert). 429. Brigdamme. 471. Brittannia. Zie: Engeland. Britte. Zie: Breda. Brixen (Brixina Norica). 219. Brixina Norica. Zie: Brixen. Brobantia. 345*. Broch. Zie: Broek. Broclede. Zie: Breukelen. Broek (Broke, Bruoche), bij Velp, later Biljoen. 214, 371, 442. Broke. Zie: Broek. Brokhem. 45*. Bruchehove. 251. Bruelde. 382. Brugae. Zie: Brugge. Brugge (Brugae). 264, 276, 277*. Brugge (Brugheim), aan de Leine. 106. Brugheim. Zie: Brügge. Brumia. Zie: Prüm. Brummen. 142, 298. Brunteslothe. 374. Bruoche. Zie: Broek. Büchenbach (Buochinebah, Buochinebach), mark. 139, 145. Buien. Zie: Tuil. Bümela. Zie: Zaltbommel. Bunnik (Bunninchem). 43. Bunninchem. Zie: Bunnik. Buochem. 110. Buochinebach. Zie: Büchenbach. Buochinebah. Zie: Büchenbach. Buosinhem. Zie: Beusichem. Bura. Zie: Buren. Burchnon. 177*. Burem. 45. Buren (Bura, Buria, Burion). 39, 118, 148, 190, 362. Burgila. 122. Burgundia. Zie: Bourgondie. Oorkondenboek Sticht. 12 Buria. Zie: Buren. Burion. Zie: Buren. Burlohe. Zie: Buurlo. Buronte. 138. Bursen. Zie: Buurse. Bursion. Zie: Beurze. Burtscheid (Porcetum). 279. Buttervliet (Botervleete). 290. Buuini. Zie: Bovino. Buun. 344. Buurlo (Burlohe). 61. Buurmalsen (Uberanmalsna). 73. Buurse (Bursen), onder Haaksbergen. 465. t c. Cecilia. Zie: Sicilië. Cesarea. 331. Cheües (Cale), sur Marne, nonnenklooster bij Parijs. 15. D. Daarle (Darloe), bij Hellendoorn. 104. Dagaesburge. 23. Daginghem. 105. Dahlum (Tulehem), bij Hildesheim. 108. Daile. Zie: Deil. Dalmersce. 46. Dangaesbroch. Zie: Donsbruggen. Darloe. Zie: Daarle. Dasselaar (Davitslaer). 272. Datmunda. 5. Dauantre. Zie: Deventer. Dauentra. Zie: Deventer. Davantria. Zie: Deventer. Daventra. Zie: Deventer. Daventre. Zje: Deventer. Daventria. Zie: Deventer. Davitslaer. Zie: Dasselaar. Deest (Dheste). 146. Deil (Daile). 358, 359. 4°8. Delden (Dhelden, Thelden). 142, 267*. 270* 298. Demmerik (Denemarc), bij Vinkeveen. 333. Denemarc. Zie: Demmerik. Dennigrip. Zie: Dronrijp. Deonantum. Zie: Dinant. Deosne. Zie: Diesen. Deurne, in de Peel. 24. Deutz (Tuiciense castellum). 152. Devel (Duuelhara). 207. Deventer (Dauantre, Dauentra, Davantria, Daventra, Daventre, Daventria, Deventre, Taventria, Thaventre), passim. Deventre. Zie: Deventer. Devere. Zie: Diever. Dhelden. Zie: Delden. Dheste. Zie: Deest. Didam (Theodon). 66. Diesen (Deosne, Diesne, Diosna), bij Hilvarenbeek. 16*, 17, 30. Diever (Devere). 452. Digena, rivier. 30. Dilbec. Zie: Dilbeek. Dilbeek (Dilbec). 419. Dinant (Deonantum). 136. Diosna. Zie: Diesen. Dipbingheim (Dipingheim), bij Dokkum. 114. Dipingheim. Zie: Dipbingheim. Dockem. Zie: Dokkum. Doerlichterveen (Dorlechtervene, Durlichtervene). 290*. Does, Ter (Thosan), abdij. 453, 461. Doetinchem (Ductinghem). 70. Doeveren (Dubridum), bij Soeren. 61. Dokkum (Dockem). 51, 53. Dommel, (Dudmala, Duthmala, Dutmala), rivier. 7, 15, 16, 20, 29. Donsbruggen (Dangaesbroch). 22. Doorn (Theothorne, Thorhem, Thornen). 42, 70, 292. Dordrecht (Thuredrit), 207*. Dorestad. Zie: Duurstede. Dorestat. Zie: Duurstede. Dorlechtervene. Zie: Doerlichterveen. Dorostadus. Zie: Duurstede. • Dorstadius. Zie: Duurstede. Dorstadus. Zie: Duurstede. Dorsteti. Zie: Duurstede. Dortmund (Drodmannia, Throtmenni, Throtmunni. 131, 151, 157*. Dotenhusen. 177. Drenci, sterkte in Westfalen. 59*. * Drente (Drenthe, Drinta, Threant, Thrente, Thrient, Thriente, Trente), gouw. 63, 112, 118, 153, 168, 169, 170, 175, 179, 180, 186, 195* 196, 382, 448. Drenthe. Zie: Drente. Driburi. 177. Drie (Triendum, Tryendum), buurt onder Ermelo. 142, 298. Driel (Drile, Thriele, Thrile, Trihele). 141, 153, 155, 176, 191, 293, 444. Driene (Thrinon) bij Oldenzaal. 104. Drile. Zie: Driel. Drinta. Zie: Drente. Drodmannia. Zie: Dortmund. Dronrijp (Dennigrip). 313. Drumpt (Thrimnithi). 73. Dubbel (Duble). 207, 235. Duble. Zie: Dubbel. Dubridun. Zie: Doeveren. Ductinghem. Zie: Doetinchem. Duffel (Dublensis pagus), gouw. 22. Duilon. Zie: Tuil. Duisburch. Zie: Duisburg. Duisburg (Duisburch, Düsburch, Dusburg, Düsburg). 284*, 296*, 405*, 406. Duitschland (Germania). 34, 35, 140, 213, 219, 467. Duiven (Thufen, Thuuina). 69, 70, 126, 304. Duider (Tholre, Thulere, Thuleri), bij Ootmarsum. 70, 105, 202. f Dunhinchusen. 320. Durlichtervene. Zie: Doerlichterveen. Durninum. Zie: Deurne. Dusburg. Zie: Duisburg. Düsburg. Zie: Duisburg. Dutmala. Zie: Dommel. Duuelhara. Zie: Devel. Duurstede, Wijk bij (Dorestad, Dorestadus, Dorestat, Dorostadus, Dorstadius, Dorstadus, Dorsteti, Uuik, Wich). 40, 41*, 42, 48, 62, 67, 95, 98, 102, I07, 115, 129, 198, 401. Duynen, Ter, abdij. 377, 387, 446. Dwingeloo (Twingelo). 452. E. Echt (Etha). 295. Echten (Echtene). 452. Echtene. Zie: Echten. Eehternach (Epternacus). 3*, 4*, 6*, 13*. (Epternacum monasterium, Efternacum), abdij. 9, 10, 11*, 12, 18, 21*, 24, 29*, 30, 203*, 204. Eek (Ecke, Eki), in de Betuwe. 120, 131, 188, 197, 421. Ecke. Zie: Eek. Eckersslote. "Zie: Akersloot. Ecmunde. Zie: Egmond. .Eddegghe. Zie: Idzega. Eddingem. 46. Edenwerfa. 114. Edesthorpa. 45. Eelde (Elde). 340. Eem (Hemi), de rivier. 41*. Eemt (Suhtempe). 187. Eepe. Zie: Epe. Eerbeek (Erbeke). 187. Eersel (Eresloch, Heuesloth), in de Meierij van Den Bosch. 16, 29. Eeten, Ter (Teratina), in het land van Heusden. 73. Egmond (Ecmunde, Ekmunda, Ekmundense cenobium), abdij. 346*, 347*. Egypte (Aegyptus). 65. Eitera. Zie: Eiteren. Eiteren (Aiteron, Aiturnon, Eitera, Eiteron, Eitthera), bij IJsselstein. 97, 118, 178*, 190, 282*, 396. Eiteron. Zie: Eiteren. Eitthera. Zie: Eiteren. Eki. Zie: Eek. Elde. Zie: Eelde. Elden (Eltingen). 159. Eleste. Zie: Eist. Elfnum. 44. Elfterheurne (Eluiteri). 103, 105. Elisla. Zie: Elsloo. EUekom (Ellenchem). 296. Ellenchem. Zie: EUekom. Ellenuuih. 66. Ellunhthem. 46. Elsloo (Elisla). 149, 150. Elsne. 319, 320. Elsnere. 320. Eist (Eleste, Eiste, Heliste). 26, 27, 96, 177*, 191, 227. Eiste. Zie: Eist. Elten (Altena, Altina, Altinum, Eltena, Heltena, Heltnon) curtis. 126, 127, 141, 142, 193, 297, 298* 345, 349. — (Altina, Eltena, Eltene) klooster. 124, 125, 298, 438*. Eltena. Zie: Elten. Eltene. Zie: Elten. Eltinge (Alatinge), villa bij Duiven. 69. Eltingen. Zie: Elden. Eluiteri. Zie: Elfterheurne. Embrica. Zie: Emmerik. Embrick. Zie: Emmerik. Embricus. Zie: Emmerik. Emecenkerc. 429. Emeloord (Emelwerth), op Schokland. 313. Emelwerth. Zie: Emeloord. Emesa. 182. Emmen (Emne). 339. Emmerik (Embrica, Embrick, Embricus). 66, 126, 142, 161, 298. , kerk. 443*. Emne. Zie: Emmen. Empe. Zie: Eemt. Engeland (Brittannia). 165. Enon. 182. Enschede (Aneschedhe, Anneschethe). 267, 270. Enspijk (Inspic, Inspihe, Inspijc). 301, 358, 359, 408. Ep. Zie: Epe. Epbaradum. 44. Epe (Eep, Eepe, Ep). 434*. Epternacus. Zie: Eehternach. Erbeke. Zie: Eerbeek. Erenboudeswege. 460. Eresloch. Zie: Eersel. Erfurt (Erpesfort). 132*, 133. Erichem (Archeim, Herenkem). 189, 234. Erle. Zie: Irrel. Ermello. Zie: Ermelo. T7,möl^ /THVm»11rt Wot-moln Trmnln Vrmilnnl IOI T C A I <7fi mi 2ofi Ermkina. 73. Erp (Erthepe). 322. Erpesfort. Zie: Erfurt. Erthepe. Zie: Erp. Eschede (Ascethe). 187. Escherde. Zie: Esserden. Eschwege (Escinevuage). 145. Escinevuage. Zie: Eschwege. Esselijkerwoude (Aselekervald). 203. Essen (Assindia, Assnidia, Essendia). 127, 142, 298. Essendia. Zie: Essen. Esserden (Escherde). 203. Etha. Zie: Echt. Euerekestorpe. 221. Eule of Oele (Ailo), bij Delden. 105. Ewijk (Auici, Awich). 117, 211. F. Fahsi. Zie Vasse. Falkenburc. 384. Fassen. Zie: Vaassen. Feedna. Zie: Vechten. Feht. Zie: Vecht. Fehtu. Zie: Vecht. Feldrike. Zie: Varik. Felison. Zie: Velzen. Felisun. Zie: Velzen. Felua. Zie: Veluwe. Feluida. 298. Fengrima-husonham. 42. Fennepa. Zie: Vennep. Feth. Zie: Vecht. Fethna. Zie: Vechten. Fidiacus. 21. Fiscolo. 110. Fiulgo. Zie: Fivelgo. Fivelga. Zie: Fivelgo. Fivelgo (Fiulga, Fivelga), 126, 143, 299. Flandria. Zie: Vlaanderen. Flardinge. Zie: Vlaardingen. Fledeglo, bosch. 298. Flehite (Flethetti, Flethite), gouw. 41, 77*. Fleodrodum. Zie: Vlierden. Fletene. Zie: Vleuten. Fletharrothe. 105. Flethetti. Zie:'Flehite. Flethite. Zie: Flehite. Flieta. Zie: Vliet. Flothorp. Zie: Vlodrop. Flutene. Zie: Vleuten. Fore. Zie: Veur. Foreburg. Zie: Voorburg. Fornhese. 41. Fornon (Furnon). 126, 142, 298. Forschate. Zie: Voorschoten. Francanavordus. Zie: Frankfort. Francia. Zie: Frankrijk. Franconefurt. Zie: Frankfort. Franconofurd. Zie: Frankfort. Franconofurt. Zie: Frankfort. Franconovürt. Zie Frankfort. Frankonofurt. Zie: Frankfort. Frankfort a/d Main (Francanavordus, Franconefurt, Franconofurd, Franconofurt, Franconovürt, Frankonofurt). 70, 114, 120, 135, 155, 175. Frankrijk (Francia, Frantia, Gallia). 48, 54, 55, 73, 76, 90, 174, 213, 262. Frantia. Zie: Frankrijk. Freckenhorst (Frikenhurst). 174Freckloo. Zie: Reclo. Fresdore. 43. Fresia. Zie: Friesland. Fresia Occidentalis. Zie: Westfriesland. Fresionouuic. 47. Friesland (Fresia, Frisia, Frisonum comitatus). 22, 51, 53*, 89, 135, 219, 223, 229, 254, 285, 312, 331, 334, 382, 403* Frikenhurst. Zie: Freckenhorst. Frisia. Zie: Friesland. Fronakre. Zie: Vroonakker. Frosa. Zie: Frohse. Füchtdorf (Ohthepe, Viehtorpe, Viehttorpe) in Westfalen. 319, 320*. Fuchte. Zie: Vucht. Fugthe. Zie: Vucht. Fugth-houte (Uochenholt). 154, 191. Fulda, abdij. 114*. Fullenho. Zie: Vollenhove. Fulnaho. Zie: Vollenhove. Fumarhara. 70. Furnon. Zie: Fornon. Furs. Zie: Vuursche. O. Gaal (Gala), in 't land van Ravestein. 426*. Gaastmeer (Gersmere). 313. Gaedsberg (Gaedsbergh, Gaedsberh), deel van de gemeente Hattem. 434*. Gaedsbergh. Zie: Gaedsberg. Gaedsberh. Zie: Gaedsberg. Gaimundae. Zie: Saargemünd. Gala. Zie: Gaal. Galana. 42. Galinghem. 44. Gallia. Zie: Frankrijk. Gamberem. Zie: Gameren. Gamberen. Zie: Gameren. Gameren (Gamberem, Gamberen). 177, 355, 455. Gamundiae. Zie: Saargemünd. Gandersem. Zie: Gandersheim. Gandersheim (Gandersem, Gandershem). 127, 142, 298. Gandershem. Zie: Gandersheim. Ganga. 45. Ganipi. Zie: Gennep. Gannita. Zie: Gent. Geclo. 191. Geertruidenberg (mons .... Gertrudis). 137. Gees (Gezze). 177. Geilenhusen. Zie: Gelnhausen. Gellicum (Gellinchem, Ghellinchem, Ghellinghem). 358, 359, 408. Gellinchem. Zie: Gellicum. Gelnhausen (Geilenhusen). 467. Gelre (Gelria). 161. Gelria. Zie: Gelre. Gennep (Ganipi), gouw. 117.. Gent (Gannita), in de Betuwe. 61*, 188. Ger, in Paveien. 326. Germania. Zie: Duitschland. Germepi pagus, gouw a/d IJsel. 43. Gersmere. Zie: Gaastmeer. Geshoron. 309. Gestnipemutha. 43. Getzeuuald. 46. Gewingemad. 431. Gezze. Zie: Gees. Ghellendorp. 177. Ghellinchem. Zie: Gellicum. Ghellinghem. Zie: Gellicum. Giessen (Giscen). 444. Gijselte (Gislo), ten Z.-O. van Ruinen. 344. Gilleyela. Zie: Gilze. Gilze (Gilleyela). 137. Ginnele. 43. Gintasstrip. 44. Giscen. Zie: Giessen. Gisleshem. 47. Gislo. Zie: Gijsélte. Gnisingo. 45. Godekines-hofstat. Zie: Werken. Godolfhem. 45. Golda. Zie: Gouwe. Goltbeke. 177. Gomenecenorde. 447. Goor (Gora, Gore). 162*, 174, 175. Gora. Zie: Goor. Gore. Zie: Goor. Goslar (Goslaria, Gosselaria). 158, 300, 337. Goslaria. Zie: Goslar. Gosselaria. Zie: Goslar. Gouwe (Golda), de rivier de. 337, 444, 448. Graueningus. 25. Grawenvene. 313*. Grese. Zie: Groessen. Groessen (Grese, Grosnen, Gruosna), bij Duiven. 70, 126, 304. Groninge. Zie: Groningen. Groningen (Groninge, Groningi, Gruninga, Gruningen, Gruoninga). 118, 180, 219, 448, 453. Grosnen. Zie: Groessen. Grotere-heuekestegron. 208. Gruninga. Zie: Groningen. Gruningen. Zie: Groningen. Gruoninga. Zie: Groningen. Gruosna. Zie: Groessen. Guastalla (Warstallum). 329. Gunnewich (Cauerwich). 320. H. Haaften (Hafthi). 177. Haar (Hari, Heri), bij Oldenzaal. 105, 106. Haarlem (Haralem). 45. Oorkondenboek Sticht. 13 Haastrecht (Hauekesdreht). 371. Habtewoltck. Zie: Abcoude. Haeften (Haffethen, Hasten). 355, 455. Haemmi. Zie: Kleverham. Haeslaos. Zie: Hezelaar. Haffethen. Zie: Haeften. Hafthi. Zie: Haaften. Hagekerke. Zie: Heeg. Halberstadt. 450. Halreberge. 290. Halten. Zie: Houten. Haltna. Zie: Houten. « Haltnon. Zie Houten. Hamalanda. Zie: Hameland. Hamaland. Zie: Hameland. Hamalant. Zie: Hameland. Hamaritthi. Zie: Ophemert. Hameland (Hamalanda, Hamaland, Hamalant, Hamelant, Hamulande). 77, 119, 122, 124, 125, 187, 189. Hamelant. Zie: Hameland. Hameritte. Zie Hemert. Hamerthe. Zie Hemert. Hamirte. Zie: Hemert. Hamirthe. Zie: Hemert. Hamma. Zie: Kleverham. Hamme. Zie: Kleverham. Hammelburg (Hamulo), aan de Saaie. 19*. Hamulande. Zie: Hameland. Hamulo. Zie: Hammelburg. Hanatce. 43. Hanevorde. 345. Hanhorst. Zie: Horst. Hannipe. Zie: Hunnep. Hapert (Heopurdum), bij Hulsel. 15. Harago. Zie: Hargen. Haragum. Zie: Hargen. Haralem. Zie: Haarlem. Harastallio. Zie: Herstal. Harch. Zie : Harig. Hardingen, (Herthingi) bij Neuenhaus. 105. Hargen (Harago, Haragum) bij Alkmaar. 45, 203. Hari. Zie: Haar. Harig (Harch) in Gaasterland. 313. Haristalium. Zie: Herstal. Hasbo. Zie: Hesepe. Hasechesbrucge. 320. Hasehem. 42. Haseneche. Zie: Assenede. Hasloe. Zie: Hasselo. Hasneda. 387. Hasongon. Zie: Hezingen. Hasselo (Hasloe), bij Oldenzaal. 104. Hasten. Zie: Haeften. Hasungum. Zie: Hesingen. Hathemareslo. 319: Hatteron. Zie: Hetter. Hauekesdreht. Zie: Haastrecht. Havecheshurst. 320. Haventhe. 176. Havergo. 177- Heeg (Hagekerke). 313. Heemskerk (Hemezenkyrica). 203. Heemstede (Hemstede). 208. Heerde (Herghe, onjuiste lezing v. Herdhe). 434*. Heerewaarden (Herewerde). 251. Hees (Hesi) bij Maartensdijk. 70. (Hese, Hesen, Heze). 154, 176, 191, 345, 346. (Hes) bij Ruinen. 452. Heessel (Hesola), in de Tielerwaard. 74. Hegginghem. 47. Heilegelo. Zie: Heilo. Heilo (Heilegelo, Heligelo). 203, 208. Heischoten (Hengescoten, Hengistscoto), bij Woudenberg. 41, 308. Helibanbecke. Zie: Helikanbeli. Heligelo. Zie: Heilo. Helikanbeli (Helibanbecke). 143, 298. Heliste. Zie: Eist. Hellewe. Zie: Hellouw. Hellouua. Zie: Hellouw. Hellouw (Hellewe, Hellouua, Hellue). 73, 177, 355, 455. Hellue. Zie: Hellouw. Helnaer (Helnere), onder Wassenaar. 44. Helnere. Zie: Helnaer. Helspenni. 43. Heltena. Zie: Elten. Heltion. Zie: Hilten. Heltnon. Zie: Elten. Hemert (Hameritte, Hamerthe, Hamirte, Hamirthe). 154*, 176, 191*. Hemezenkyrica. Zie: Heemskerk. Hemi. Zie: Eem. Hemstede. Zie: Heemstede. Henesloth. Zie: Eersel. Hengescoten. Zie: Heischoten. Hengesdic. Zie: Hengstdijk. Hengistscoto. Zie: Heischoten. Hengstdijk (Hengesdic), in Hulsterambacht. 387. Heoa. 70. « Heopurdum. Zie: Hapert. Here. Zie: Hiern. Herenkem. Zie: Erichem. Herewerde. Zie: Heerewaarden. Herghe. Zie: Heerde. Heriberc. Zie: Odiliënberg. Heri(n)geri insula, oude naam van Mariënweerd. 300, 323, 341. Heriuuinna. Zie: Herwijnen. Hermelo. Zie: Ermelo. Hermeshe. 43. Herodna. 70. Herstal (Harastallio, Haristalium, Haristallium). 26, 48, 99. 100. Herte. Zie: Ierte. Herthingi. Zie: Hardingen. Heruelt. Zie: Herveld. Herveld (Heruelt, Hervelt), in de Betuwe. 142, 298. Hervelt. Zie: Herveld. Herwijnen (Heriuuinna). 73. Hes. Zie: Hees. Hese. Zie: Hees. Hesen. Zie: Hees. Hesepe (Hasbo), aan de Vecht. 105. Hesewiger-Sithwinde. 396. Hesi. Zie: Hees. Hesim. Zie: Knijfheze. Hesingen (Hasungum), mark. 50. Heslem. 44. Heslemaholta. 44. Hesola. Zie: Heessel. Hetter (Hatteron). 203. Heuesloth. Zie: Eersel. Heze. Zie: Hees. Hezelaar (Haeslaos), aan de Dommel, gemeente Liempde. 20. Hezingen (Hasongon), bij Ootmarsum. 104. Hiern (Here), oude naam van Waardenburg. 140. Hierusalem. Zie: Jeruzalem. Hyspania. Zie: Spanje. • Hilten (Heltion), bij Neuenhaus. 104. Hindeloopen (Hindelepum). 313. Hindelepum. Zie: Hindeloopen. Hintingoe. 70. Hisla. Zie: IJsel. Hisloi pagus. Zie: IJsel. Hispania. Zie: Spanje. Hlara. Zie: Laar. Hlithum. 47. Hnodi. Zie: Neude. Hocamp. 431. Hocanschot. Zie: Hoccascaute. Hoccascaute (Hocanschot), aan de Dommel. 15, 29. Hoemaerleedè. 290. Hoensele. Zie: Hunsel. Hoey (Hoiensis comitatus), graafschap. 136. (Hoie, Hoium). 136*, 387. Hoest (Hosla), bij Weeze. 126. Hoevelaken (Hoflake, Hovelaken). 313*. Hoflake. Zie: Hoevelaken. Hoge. 309. Hogeland. Zie: Hoogelande. Hoghe Alderberghe. 290*. Hohorst. Zie: Hoogehorst. Hohorsta. Zie: Hoogehorst. Hohurst. Zie: Hoogehorst. Hoie. Zie: Hoey. Hoium. Zie: Hoey. Holanuuehg. 42. Holland (Hollandia). 161*, 193, 208, 293, 382*, 384. Hollandia. Zie: Holland. Holsto. Zie: Olst. Holthuizen (Holthusen). 202. Holthusen. Zie: Holthuizen. Holtland. 44. Holtreca. Zie: Houtrijk. Holtsele, kerk. 44. Hombeek (Honbeke). 138. Honbeke. Zie: Hombeek. Honbrinke. 320. Hoogehorst (Hohorst, Hohorsta, Hohurst). 153, 154**, 191. Hoogelande (Hogeland), op Walcheren. 460*. Horda. Zie: Horte. Horreum. Zie: Oeren. Horscamp. 431. Horsclare. 251. Horst (Hanhorst), bij Deventer. 315. Horst, De, kasteel. 445*. Horstwaard (Horstwerde, Horstwerden), in Kortenhoef. 425, 430*. Horstwerde. Zie: Horstwaard. Horstwerden. Zie: Horstwaard. Horte, De (Horda). 202. Hosla. Zie: Hoest. Hosle. 61. Hosteppinheri. 44. Hostrogowe. Zie: Oostergo. Hostsagnem. 44. Houarathorpa (Houerathorp). 44*. Houerathorp. Zie: Houarathorpa. Hougninke. Zie: Houweningen. Houninge. Zie: Houweningen. Houten (Halten, Haltna, Haltnon). 43, 118, 429. Houtrijk (Holtreca). 207. Houweningen (Hougninke, Houninge). 253*, 410. Hovelaken. Zie: Hoevelaken. Hrara. Zie: Laar. Hrenhem. 77. Hrenheri. Zie: Reenderen. Hreni. Zie: Renen. Hrothaluashem. Zie: Rijnsburg. Huisduinen (Husidina). 45. Huita. 1. Huitteus. Zie: Weisse. Huleri. 49. Huift. Zie: Ulft. Hulislaum. Zie: Hulsel. Hulsel (Hulislaum), in de Meierij van Den Bosch. 15. Hulst. 256. Hulsterloo. 375' Humelle. Zie: Hummelo. Hummelo (Humelle). 66. Hunderen (Hunderi) oud landgoed fe Twello. 122. Hunderi. Zie: Hunderen. Hunergo. Zie: Hunsingo. Hunesca. Zie: Hunsingo. Hunesco. Zie: Hunsingo. Hunne. 187. Hunnepe, Ter (Hannipe, Hunnippe). 142, 298. Hunnippe. Zie: Hunnepe. Hunsel (Hoensele). 177. Hunsetti. 39. Hunsingo (Hunergo, Hunesca, Hunesco). 126, 143, 299. Hursteldreheth. 374. Husidina. Zie: Huisduinen. Husingesgest. 45. Hustingest, deel van de Geest onder Naaldwijk. 44. Huthinchusen. 320. Huuuido. 46. I. Idzega (Eddegghe). 313. Ierte (Herte), hof in de buurschap Lente onder Dalfsen. 114. IJnen (Ine). 140. IJpecolsga (Ipekeldekerke). 313. IJrmilon. Zie: Ermelo. IJsel (Hisla, IJsela, IJsola, Isla, Isle), rivier. 43, 49, 61,' 128, 143, 187* 202, 208, 282, 298, 371* 372* 437, 448. IJsela. Zie: IJsel. IJselgouw (Hisloi pagus, Islegowe, Islo pagus, Isloi pagus). 49, 50, 69, 192*, 224. IJsola. Zie: IJsel. IJsselmuden (Islemuthen). 3II. IJtalia. Zie: Italië. Ilburg. 436. Ine. Zie: IJnen. Ingelheim (Engiienheim, Ingelinheim, Ingilenheim, Inglineheim). 68, 115, 134, 137, 146, 153.' Ingelinheim. Zie: Ingelheim. Inglineheim. Zie: Ingeleheim. Inspic. Zie: Enspijk. Inspihe. Zie: Enspijk. Inspijc. Zie: Enspijk. Insula Sancte Marie. Zie: Mariënweerd. Iodichem. Zie: Odijk. Ipekeldekerke. Zie: IJpecoIsga. Irmelo. Zie: Ermelo. Irrel (Erle). 2, II. Isla. Zie: IJsel. et Lake (gouw). 185, 208, 280. Isle. Zie: IJsel. Islegowe. Zie: IJsel. Islemuthen. Zie: IJsselmuden. Islous. Zie: IJsel, gouw. Israël. 240*, 271. Italia. Zie: Italië. Italië (IJtalia, Italia). 56, 73, 151, 213, 219. J Jeruzalem (Hierusalem, Jherosolima). 64, 347. Jherosolima. Zie: Jeruzalem. Jordaan (Jordanis), rivier. 64. Jordanis. Zie: Jordaan. Juxta Vehit. Zie: Over de Vecht. K, C (uitgesproken als K.) Cabriacus. Zie: Körperich. Cale. Zie: Chelles. Callantsoog (Oge). 375. Calmere. 43. Kalslagen (Kaueslo) bij Leimuiden. 385. Kamerik (Kamerka). 306. Kamerka. Zie: Kamerik. Kamp (Campthorpa). 45. Campanië (Campania). 332. Campthorpa. Zie: Kamp. Carinthia. Zie: Carinthië. Carinthië (Carinthia). 329. Karnewald. 313. Castrum S. Bassani. Zie: Bassano. Castrum Bedense. Zie: Bidburg. Castrum Bintheim. 404. Cauerwich, waarschijnlijk bedorven lezing van Gunnewich. Zie aldaar. Kaueslo. Zie: Kalslagen. Keizersweerd (Werda, Werde, Werede). 198, 205, 208, 348*, 427*. Kempen, De (Kempinea). 161. Kempinea. Zie: Kempen. Kene, water. 439. Kenemare. Zie: Kennemerland. Kennemerland (Kenemare, Kinheim, Kinnehim), gouw. 21, 22, 161. Ketel. Zie: Hargen. Keulen (Colonia, Colonia Agrippina, Agrippinensis urbs). 54, 90, 91, 123, 152, 175, 194, 204, 210, 250, 328, 333*, 335*, 364, 420. (Colonia, Colonia Agrippina), aartsbisdom. 35, 92. Kiericwerue. Zie: Oegstgeest. Kinheim. Zie: Kennemerland. Kinnehim. Zie: Kennemerland. Kiricwerua. Zie: Oegstgeest. Klaarkamp (domus Claraecampi), klooster in Dantumadeel. 463*. Claholthe. Zie: Clarholz. Clara vallis. 360. Clarholz (Claholthe), in Westfalen. 319, 320*. Kleef (Clevia). 348. Kleverham (Haemmi, Hamma, Hamme). 22, 126, 142. Clevia; Zie: Kleef. Clusas. Zie: Sclusas. Klüsserath (Clotariensis mons, Clothariensis). 2, 22. Knijfheze (Hesim), bij 's Heerenberg. 66. Coblenz (Confluencia). 464. Coevorden (Koiforde, Cuforde). 357, 382. Koiforde. Zie: Coevorden. Colombier. 288. Colonia. Zie: Keulen. Agrippina. Zie: Keulen. Confluencia. Zie: Coblenz. Koppelweerd (Coppelwerthe). 382. Coppelwerthe. Zie: Koppelweerd. Corbeia. Zie: Corvey. Körperich (Cabriacus), bij Vianden. 7. Corregio-Verde (Virridi-Corregia), aan de Po. 329. Corscan. 44. Corvey (Corbeia). 361*. Koten (Coten). 292. Crabbendic. Zie: Krabbendijke. Crabbendich. Zie: Krabbendijke. Krabbendijke (Crabbendic, Crabbendich). 453, 461. Cremona. 172. Crempene. Zie: Krimpen. Creucchovilare. Zie: Schankweiler. Krimpen (Crempene). 207. Crucilo. 105. Cuforde. Zie: Coevorden. Kuik (Kuke). 161. Kuinre (Cunre, Kunre). 267, 270, 313, 397. Kuke. Zie: Kuik. Cunre. Zie: Kuinre. Kunre. Zie: Kuinre. Cunulfhem. 45. Curnilo. 110. Curtenvene. 374. L. Laan (Landei, Landiage), in Kennemerland. 45, 46. Laar (Lare), bij Ommen. 452. Laar of Laer (Hlara, Hrara), oude naam van de latere havezate Leefdaal, aan den voet van den Heimenberg bij Renen. 77*. Laaxum (Laxnum), zuidoostelijk van Stavoren. 313. Laca. Zie: Lek. Lacus. Zie: Meer. Lake et Isla, gouw. 185, 208, 280. Lamesloe. Zie: Leemselo. Lammerbruke. 397*. Landei. Zie: Laan. Landiage. Zie: Laan. Langebeka. Zie: Langebeke. Langebeke (Langebeka). 279. Langesmeer. Zie: Lanxmeer. Langesmere. Zie: Lanxmeer. Langesmerh. Zie: Lanxmeer. Langhara, villa. 66. Langongest, deel van de Geest onder Naaldwijk. 44. Lanren. 346. Lanthem. 43. Lanxmeer (Langesmeer, Langesmere, Langesmerh), buurt bij Culemborg. 326, 358, 359. 4o8. Lare. Zie: Laar. Lateraan, Het (Lateranae). 450. Lateranae. Zie: Lateraan. Laude civitas. Zie: Lodi. Lauelte. 182. Oorkondenboek Sticht. 14 Laurisham. Zie: Lorsch. Laxnum. Zie: Laaxum. Lecca. Zie: Lek. >*»$><»" Lechne. 166. Lede. Zie: Lee. , (Leidon), bij Lienden. 146. Lee (Lede), bij Dwingeloo. 452. Leemselo (Lamesloe), bij Oldenzaal. 105. Leest (Lessethe). 177. Leeuwarden (Linewert, Linward). 361, 366. Leeuwte (Leuethe). 311. Legihan. Zie: Leyens. Leiden (Leithen). 346. Leidon. Zie: Lede. Leyens (Legihan), polder bij Zoetermeer. 44. Leyla. 126. Leyre. Zie: Lier. Leimuiden (Liethemuthon). 203. Leindenkyrkó. Zie: Leinderkirca. Leinderkirca (Leindenkyrkó). 199, 200. Leithen. Zie: Leiden. Leithon. 44. Lek (Laca, Lecca, Loccha, Lokkia), rivier. 41*, 42, 43, 257, 282*. Lembeche. 320. Lenna. Zie: Linde. Leodium. Zie: Luik. Leomeriche. Zie: Lijmers. Ler. Zie: Lier. Lerop (Liethorp), in de gemeente Odilienberg. 110. Lessethe. Zie: Leest. Letherminge. 182. Lette (Letthe), 311, 319, 320*. Letthe. Zie: Lette. Leuethe. Zie: Leeuwte. Leusden (Lisidinon, Lisiduna, Loesdene, Loisden, Lousden, Luessden, Lusdin) 41, 70, 154, 176, 191* 314, 316. . Leut (Lynehusen, Luithusen), bij Ubbergen. 143, 298. Leuvenheim (Louenem). 187. Levetlaus. 16. Lidum. 45. Liemerscha. Zie: Lymers. Lienden (Liendna, Lienna, Linden, Lindinia). 126, 142, 176, 191, 298, 336, 462 Liendna. Zie: Lienden. Lienna. Zie: Lienden. Lier, De (Leyre, Ler). 44, 154. Liethemuthon. Zie: Leimuiden. Liethorp. Zie: Lerop. Lievensmunster, St. (Livemunster), te Zierikzee. 154. Ligera. Zie: Loire. Lignia. Zie: Linge. Lijmers (Leomeriche, Liemerscha), gouw. 69, 126. Lynehusen. Zie: Leut. Limben. Zie: Limmen. Limbon. Zie: Limmen. Limmen (Limben, Limbon). 45, 255. Linde (Lenna), rivier. 397. Linden. Zie: Lienden. Lindinia. Zie: Lienden. Linewèrt. Zie: Leeuwarden. Linge (Lignia, Linguini), rivier. 94, 257. Linguini. Zie: Linge. Linne (Linna, Linne), bij Odilienberg. 110, 199, 200. Linward. Zie: Leeuwarden. > Lippinge. Zie: Lips. Lips, Ter (Lippinge), bij Voorschoten. 44. Lisidinon. Zie: Leusden. Lisiduna. Zie: Leusden. Lisse (Litte). 208. Litlongest, deel van de Geest onder Naaldwijk. 44. Litte. Zie: Lisse. Liusna. 45. Livemunster. Zie: Lievensmunster. Lobeke. Zie: Lopik. Loccha. Zie: Lek. Lochem, de kerk te. 318. , de tiend te. 202. Lochere. Zie: Losser. Lodi (Laude civitas). 388. Loen. Zie: Lohne. Loenen (Luona), op de Veluwe. 70. (Lona), aan de Vecht. 120, 131, 197, 421. Loenersloot (Lonoralaca). 43. Loerik (Lorek), bij Houten. 43. Loesdene. Zie: Leusden. Loet, De (Lote), in de Krimpenerwaard. 42. Lohne (Loen, Lone). 363, 370. Loire (Ligera), rivier. 48*. Loisden. Zie: Leusden. Lokkia. Zie: Lek. Lona. Zie: Loenen. Lone. Zie: Lohne. Loningheri. Zie: Lonneker. Lonneker (Loningheri) 104. Lonoralaca. Zie: Loenersloot. Loon (Los). 462. Lopica. Zie: Lopik. Lopik (Lobeke, Lopica). 371, 372, 417*. Loppishem. Zie: Lopsen. Lopsen (Loppishem), bij Leiden. 44. Lorek. Zie: Loerik. Lorsa. Zie: Lorsch. Lorsch (Laurisham, Lorsa), klooster. 39*, 380*. Los. Zie: Loon. Losser (Lochere, Lutheri). 104, 436. Lote. Zie: Loet. Lotharingen (Lotharingia). 54. Lotharmgia. Zie: Lotharingen. Louenem. Zie: Leuvenheim. Lousberg (Luouesberc). 146*. Lousden. Zie: Leusden. Lucelenbwrg. Zie: Luxemburg. Luchere. 342. Luddingem. 46. Ludingakerk (Ludinge-kercke). 409. Ludinge-kercke. Zie: Ludingakerk. Luessden. Zie: Leusden. Luik (Leodium). 136, 156, 209, 288, 289*, 304, 310, 387, 421. Luithusen. Zie: Leut. Luona. Zie: Loenen. Luouesberc. Zie: Lousberg. Lusdin. Zie: Leusden. Lutheri. Zie: Losser. Luttiken Asuen. Zie: Azewijn, Klein. Lux. 44. Luxemburg (Lucelenburg). 318. M. Maagdenburg (Magdeburch, Magedaburg, Magedeburg, Magetheburg). 107, 119*, 121, 122*. Maarschalkerweerd (Mareskalkerwerdth). 382. Maarssen (Marsen, Marsna). 43. Maarssenbroek (Marsebroeck). 430. Maarsseveen (Marsenveen). 430. Maas (Mosa), rivier. 1, 14, 29, 89. Maasgouw (Masus, Mosariorum pagus). 17, 78. Maasland (Masalanda). 44. — (Maselant), in het bisdom Luik. 295. , Neder (Maselant Inferior). 135. Maasniel. Zie: Niel. Maastricht (Traiectum, Treiectum). 48, 103, 136. Macchenberge (Mackenberchge). 319, 320. Mackenberchge. Zie: Macchenberge. Macteshem. 43. Magdeburch. Zie: Maagdenburg. Magedaburg. Zie: Maagdenburg. Magedeburg. Zie: Maagdenburg. Magetheburg. Zie: Maagdenburg. Magoncia. Zie: Mainz. Magontia. Zie: Mainz. Mainz (Magoncia, Magontia, Mogontia, Mogontina, Mogontium, Moguntia). 34, 67, 155, 165, 217, 219, 225, 251, 331, 394, 454*. Maldericke. Zie: Maurik. Malica. Zie: Melik. Malsen (Malsme, Malsum). 142, 298. Malsme. Zie: Malsen. Malsum. Zie: Malsen. Manari. Zie: Mander. Mander (Manari, Manheri), bij Ootmarsum. 49, 50, 104. Manderen (Mandron). 176, 191. Mandron. Zie: Manderen. Manheri. Zie: Mander. Marandi. 44. Marcnesse. 313. Mareskalkerwerdth. Zie: Maarschalkerweerd. Mariënweerd (Insula beate Marie, Insula Sancte Marie, S. Marie de Insula). 300, 323, 341, 357, 359, 372, 376, 383, 386, 408, 410. Marithaim. 26*, 27. Markemunde. 290. Marne (Merime, Merma), rivier. 126, 143, 299. Marre. 424. Marsebroeck. Zie: Maarssenbroek. Marsen. Zie: Maarssen. Marsenveen. Zie: Maarsseveen. Marsna. Zie: Maarssen. Marsum, gouw. 1, 29. Masalanda. Zie: Maasland. M!asamuthon. 44*. Maselant. Zie: Maasland. Masemunde. 322. Masemunster. Zie: Monster. Matholfingus. Zie: Matzen. Mathulfovillare. Zie: Matzen. Matzen (Matholfingus, Mathulfovillare), bij Bitburg. 3. Maurik (Maldericke, Meldrike). 146, 338, 448. Medemblik (Medemelacha, Medemolaca, Medenblec). 47, 135, 266. Medemelacha. Zie: Medemblik. Medemolaca. Zie: Medemblik. Medenblec. Zie: Medemblik. Medua. Zie: Meeuwen. Meer (Meri), ten N. van Kranenburg. 22. Meer, De (Lacus), wetering ten Z.O. van Culemborg. 358, 359. Meeuwen (Medua), in het land van Heusden. 73. Megen (Meginun), aan de Maas. 23. Meginun. Zie: Megen. Meinlo. 318. Mekkelhorst (Mikulunhurst), bij Denekamp. 104. Meldrike. Zie: Maurik. Melik (Melica). 110. Menkenesdreth. Zie: Minkeloos. Meppel (Meppele). 344. Meppele. Zie: Meppel. Merchishem. 43. Mere, Opperste, Overste. 290*. Merebeke. 177. Meretha. Zie: Mirdum. Meri. Zie: Meer. Merime. Zie: Marne. Merma. Zie: Marne. Merthen. Zie: Mirdum. Merweda. Zie: Merwede. Merwede (Merewede, Merweda), rivier. 176, 191, 207*. Methre. 3II. Mi. Zie: Mij. Micheta. Zie: Middag. Midage. Zie: Middag. Middag (Micheta, Midage), westelijk district van Hunsingo. 126, 143. Middelbürch. Zie: Middelburg. Middelburg (Middelbürch). 356, 369. Midlinge. Zie: Mirns. Midreth. Zie: Mijdrecht. Mierbeke. Zie: Westmeerbeek. Mij (Mi). 306*, 430. Mijdrecht (Midreth). 221. Mijten (Misnen). 203. Mikulunhurst.. Zie: Mekkelhorst. Mill (Millen). 408. Millen. Zie: Mill. Millingen (Millingi). 23. Millingi. Zie: Millingen. Mimigardum. Zie: Munster. Mimigernaford. Zie: Munster. Minden. 356. Minkeloos (Menkenesdreth). 207. Minnertsga (Minnersghae). 410. Minnersghae. Zie: Minnertsga. Mirdum (Meretha, Merthen) 357, 366. Mirns (Midlinge). 313. Misnen. Zie: Mijzen. Mitdelbrinc. 367. Mocoroht. 41. Moerwater, Het. 137. Moezel (Mosella), rivier. 14. Moffet. Zie: Moft. Moft, De (Moffet, Mtiffet), bosch onder Ede-Wageningen. 142, 298. Mogontia. Zie: Mainz. Mogontina. Zie: Mainz. Mogontium. Zie: Mainz. Moguntia. Zie: Mainz. Molterheurné (Multeri), bij Lutte. 105*. Monasterium. Zie: Munster. Monhore. Zie: Monra. Monra (Monhore), bij Eckartsberga. 8. Mons. Zie: Berg. ——r- Cabracensis. 14. Clotariensis. Zie: Klüsserath. . . . Gertrudis. Zie: Geertruidenberg. Paginsis. 14. Viennensis. Zie: Vianden. Monster (Masemunster). 154. Mont, castellum. 209. Mosa. Zie: Maas. Mosariorum pagus. Zie: Maasgouw. Mosella. Zie: Moezel. Muda. Zie: Muiden. Müffet. Zie: Moft. Mühlberg (Mulenberge), bij Arnstadt. 8. Muiden (Amuda, Amuson, Amutha, Amuthon, Muda). 46, 97, 116, 120, 131, 132* 197, 421. Mulenberge. Zie: Mühlberg. Mülheim (Mulnaim, Mulneheim). 2, 30. Mulnaim. Zie: Mü^ilheim. Mulneheim. Zie: Mülheim. Multeri. Zie: Molterheurné. Munster (Mimigardum, Mimigernaford, Monasterium). 52, 63, 94. N. Naarden (Naruthi). 97. • Naardingerland (Nardincklant, Nardingerlant, Nerdinclant, Nerdincklant). 125, 143, 299, 438. \>.:m$ Namen (Namuchum). 136. Namuchum. Zie: Namen. Nardincklant. Zie: Naardingerland. Nardingerlant. Zie: Naardingerland. Naruthi. Zie: Naarden. Nasnacheli. 126. Nedere. Zie: Neer. Neer (Nedere). 177. Nerdinclant. Zie: Naardingerland. Nerdincklant. Zie: Naardingerland. Nesse. 46. Nesseshorst. 43. Neude, De (Hnodi, Noda), bij Renen. 77, 401. Neuss (Nusia, Nussia). 348, 407. Neustria. Zie: Neustrië. Neustrië (Neustria). 54. Niel (Nieol). 110. Nieol. Zie: Niel. Nieuwe Wetering. Zie: Wetering. Nieuwmarkt (Novum forum), te Aalburg. 377. Nifterlake (Niftarlaca, Nifterlaca, Nifterlacus pagus), gouw. 25, 46, 68, 132. Nijmegen (Nimaga, Niumaga, Nivmaga, Nouimagium, Növimagium, Noviomag 42, 96*, 116*, 128, 142, 144, 348, 365, 421, 445, 465. Nywele. Zie: Nuwaal. Nimaga. Zie: Nijmegen. Nitro. Zie: Nutterden. Niumaga. Zie: Nijmegen. Nivmaga. Zie: Nijmegen. Ni welen. Zie: Nuwaal. Noda. Zie: Neude. Noetselen (Nosolo), bij Hellendoorn. 106. Noordwijk (Norhtgo, Northgo). 45, 208. Norch (Nurch). 340. Nordhorn (Norhthornon). 105. Norhtgo. Zie: Noordwijk. Norhthornon. Zie: Nordhorn. Norhtuualde. 47. Northanheri. 46. Noithausen (Northuson). 185. Northgo. Zie: Noordwijk. Northtuianti. Zie: Twente, Noord. Northumberland (Northumbranum regnum), koninkrijk. 51. Northumbranum regnum. Zie: Northumberland. Northuson. Zie: Northausen. Nosolo. Zie: Noetselen. Nouimagium. Zie: Nijmegen. Nova Bethlehem. Zie: Oostbroek. Novimagium. Zie: Nijmegen. Noviomagum. Zie: Nijmegen. Novum forum. Zie: Nieuwmarkt. Fossatum. Zie: Wetering. Novus Renus. Zie: Vaartsche Rijn. Nurch. Zie: Norch. Nusia. Zie: Neuss. Nussia. Zie: Neuss. Nutterden (Nitro), aan den Rijn bij Kleef. 22. Nuwaal (Nieuwaal, Niwelen). 177, 355, 455. O. Ocanni. Zie: Oeken. Odelenberghe. Zie: Odilienberg. Odijk (Iodichem, Odinghe). 43, 159. Odilifinberg (Berch, Berga, Heriberc, Odelenberghe), klooster. 77, 110, 199, 200, 227. Odinghe. Zie: Odijk. Odlo. Zie: Oulo. Oegstgeest (Kiericweruc, Kiricwerua, Osgeresgest). 45, 203, 208. Oeken (Ocanni, Okinni), bij Zutfen. 49, 50. Oelbuerch. Zie: Olbergen. Oele. Zie: Eule. Oene (Unen). 434. Oeren (Horreum), klooster bij Trier. 14. Oesbroeke. Zie: Oostbroek. Oestbruch. Zie: Oostbroek. Oesterbeec. Zie: Oosterbeek. Oesterbeke. Zie: Oosterbeek. Oge. Zie: Callantsoog. Ohthepe. Zie: Füchtdorf. Oistbroick. Zie: Oostbroek. Okinni. Zie: Oeken. Olbergen of Olburgen (Oelbuerch, Olborch), bij Steenderen. 142, 298. Olborch. Zie: Olbergen. 5Y Oldenzaal (Aldenselen, Altensele, Audensele, Audenzeel). 53*, ^4*, 190, 385, 386. , kerk te. 339. Oldwyck. Zie: Oudwijk. Olst (Holsto, Ulst). 114, 176. Oltwijck. Zie: Oudwijk. Ommeren (Umeron). 146. Oostbroek (Nova-Bethlehem, Oesbroeke, Oestbruch, Oistbroick, Ostbrüch), klooster. 259, 278*, 287* 289, 290, 308, 399, 447. Oosterbeek (Oesterbeec, Oesterbeke, Ostarbac, Osterbeke). 68, 69, 177, 191, 192. Oostergo (Hostrogowe, Ostergo, Ostergowe, Ostrogowe). 223, 229, 311, 334, 350, 351Oosterzee (Osterse). 313. Oosterzij (Ostarburghem, Osterburghem), bij Laan. 45, 47. Oostkapelle (Ostcapella). 439. Oostveen (Vene). 429*. Ootmarsum (Othmarsheim). 389, 390*. Opburen (Ubburon). 43. Opgooi (Upgoa). 97. Ophemert (Hamaritthi). 74. Orden (Ortina). 211*. Oorkondenboek Sticht. 15 Ortina. Zie: Orden. Osbragttashem. 44. Osgeresgest. Zie: Oegstgeest. Oslem. 45. Ostarbac. Zie: Oosterbeek. Ostarburghem. Zie: Oosterzij. Ostbrüch. Zie: Oostbroek. Ostburon. 44. Ostcapella. Zie: Oostkapelle. Osterbeke. Zie: Oosterbeek. Osterburghem. Zie: Oosterzij. Ostergo. Zie: Oostergo. Ostergowe. Zie: Oostergo. Osterlant. 284. Osterse. Zie: Oosterzee. Ostfrithhem-taglinthos. 44. Ostrogowe. Zie: Oostergo. Osweiler (Oxinvillare) bij Rosport. 3, 4. Othmarsheim. Zie: Ootmarsum. Otterloo (Uttarlo). 70, 435. Otterspoor (Otterspore). 340*. Otterspore. Zie: Otterspoor. Ouddorp (Aldenthorp, Aldenthrorpe). 203, 208. Oudega (Aldekerke). 313. Oudkerkhof (Vetus cymiterium), te Utrecht. 424. Oudwijk (Altuvich, Altwick, Altwijc, Altwyca, Altwijck, Altwyck, Oldwyck, Oltwijck), abdij. 395, 405, 428*, 429, 430*. Oulo (Odlo). 138, 315. Over de Vecht (Juxta Vehit). 429. Overmeer (Ovuermere). 374. Overschie (Sche). 203. Ovuermere. Zie: Overmeer. Oxinvillare. Zie: Osweiler. P. Paderborn (Patherbrunnen, Patherburnensis civitas). 343*, 354Pagus Bedensis. Zie: Bidgouw. Dublensis. Zie: Duffel. . Mosariorum. Zie: Maasgouw. — Nagawi. 115. Renensium. Zie: Ryen. ■ Riporum. Zie: Roergouw. — Saluensis. Zie: Saaiegouw. — Sargauue. Zie: Saargouw. —— Senonicus. 48. Testerbantensis. Zie: Teisterbant. : Texandrensis. Zie: Taxandrië. Pagus Thuringaus. Zie: Thüringen. Trigasinus. Zie: Troyes. Tulpiacensis. Zie: Zülpich. Pahindrecht. Zie: Pendrecht. Papendorp (Papenthorp). 191. Papenthorp. Zie: Papendorp. Parijs (Parisiagus). 48. Parisiagus. Zie: Parijs. Pathem. Zie: Petten. Patherbrunnen. Zie: Paderborn. Patherburnensis civitas. Zie: Paderborn. Paveia. Zie: Paweien. Paveie. Zie: Paweien. Paweien (Paveia, Paveie), buurt bij Culemborg. 301, 326, 358, 359, 408. Peelo (Pithelo). 179. Pendrecht (Pahindrecht). 260. Pesse (Petthe), ten O. van Ruinen. 344. Pethem. Zie: Petten. Petten (Pathem, Pethem). 203, 208. Petthe. Zie: Pesse. , Pillinghem. 44. Pischem. 45. Pisla, waarschijnlijk de hof te Mill. 376, 386. Pistoja (Pistoria). 125. Pistoria. Zie: Pistoja. Pithelo. Zie: Peelo. Podarnem. 43. Poelgeest (Polgest). 45. Polgest. Zie: Poelgeest. Polsbroek (Pulsebroch). 371. Pons Laone super Senam. 392. Porcetum. Zie: Burtscheid. Praast, De (Prast), tegenover Arnhem. 68. ^Prast. Zie: Praast. Provence (Proventia). 48, 54. Proventia. Zie: Provence. Prüm (Prumia, Pruna) rivier. 2, II, 24. (Brumia, Prumia), klooster. 78, 146. Prumia. Zie: Prüm. Pruna. Zie: Prüm. Pulsebroch. Zie: Polsbroek. Putta. Zie: Putten. Putte. Zie: Putten. Putten (Putta, Putte). 142, 177, 298, 306. Platea Suburbana. 398. Q Quadraginta houvae. 221. Quedlinburg (Quidilingaburg, Quidilingeburg, Quindellenborch, Quindenlingenburch, Quintelingeborch, Quitelineburc, QuiÖKngeburg). 116, 119, 120, 127, 130, 142, 229, 298. Quentouuicus (Quentouicus). 40, 67, 98, 129. Quidilingaburg. Zie: Quedlinburg. Quidilingeburg. Zie: Quedlinburg. Quindellenborch. Zie: Quedlinburg. Quindenlingenburch. Zie: Quedlinburg. Quintelingeborch. Zie: Quedlinburg. Quitelineburc. Zie: Quedlinburg. Quitilingeburg. Zie: Quedlinburg. Quortodolora, klooster. 28. R. Raa of Rade (Rathe, Rode), bij Steenderen. 142, 298. Raait. Zie: Raalte. Raalte (Raait). 286. Radengheim. Zie: Renkum. Rande (Ratenen, Rathnon). 187, 202. Randwijk (Rinwich). 159. Rangouue. 145. Ratenen. Zie: Rande. Rathe. Zie: Raa. Rathnon. Zie: Rande. Ratisbona. Zie: Regensburg. Ratispona. Zie: Regensburg. Raueneswade. Zie: Ravenswaay. Ravenswaay (Raueneswade). 338*, 448. Ree. 42. Reclo (Freckloo). 143, 298. Reden. Zie: Rheden. Redhen. Zie: Rheden. Redincghem. Zie: Renkum. Redinchghem. Zie: Renkum. Reenderen (Hrenheri), bij Brummen. 49. Reest (Reeste, Resta, Reste), rivier. 434, 452, 453. Reeste. Zie: Reest. Regensburg (Ratisbona, Ratispona). 224, 225, 230. Reims (Remi), 273, 276. Rekere (Richara), rivier. 232. Remi. Zie: Reims. Remmerden (Rimbrahti), bij Renen. 77. xfu?, Rene. Zie: Renen. Renen (Hreni, Rene, Renim, Riine). 77, 112, 202, 373. Renensium pagus. Zie: Ryen. Renhem. Zie: Renswoude. Renim. Zie: Renen. Renkum (Radengheim, Redincghem, Redinchghem). 126, 142, 177, 354, 455. Renoyerbosch (Ruinoierbusc, Runeresbusch, Runoieresbusc). 301, 358, 359, 408. Renswoude (Renhem). 147. Renus. Zie: Rijn, Replo. 29. Ressen (Rexne). 148*. Resta. Zie: Reest. Reste. Zie: Reest. Retfeld. Zie: Rietveld. Rethen. Zie: Rheden. Rethon. Zie: Rheden. ^Reutum (Riatnon), bij Tubbergen. 104. Rexne. Zie: Ressen. Rheden (Reden, Redhen, Rethen, Rethon). 122, 176, 191, 202. Rhenus. Zie: Rijn. Riatnon. Zie: Reutum. Richara. Zie: Rekere. Richterich (Richterko). 291. Richterko. Zie: Richterich. Riede. 207. Rien. Zie: Ryen. Rietveld (Retfeld; Rietvelt). 301, 374. Rietvelt. Zie: Rietveld. Riine. Zie: Renen. Ryen (Rien, Renensium pagus), gouw. 1, 29, 138. Rijn (Hrenus, Renus, Rhenus), rivier. 14, 22, 37, 41, 44, 57, 77, 92, 120, 124, 131, 161*, 191, 202, 204, 208, 254, 282, 292, 401*, 402*, 424, 440. Rynhare. Zie: Rinderen. Rijnharen. Zie: Rinderen. Rijnmond (Rinesmuthon). 208. Rijnsaterwoude (Rinsaterwald). 203. Rijnsburg (Hrothaluashem, Rinasburg, Rinesburg). 47, 203. Rijnwijk (Rinwic, Rinwich). 440*. Ryswich. Zie: Rijswijk. Rijswijc. Zie: Rijswijk. Rijswijk (Risuuic), in de Neder-Betuwe. 42*. (Ryswich, Riswich, Rijswijc. 189, 338, 448. Riltorpe.. 104. Rimbrahti. Zie: Remmerden. Rime. 177. ♦ ï-s Rinasburg. Zie: Rijnsburg. Rinderen (Rijnharen, Rynhare, Rinhari, Rinharun). 22, 23*, 126, 143, 298. Rinesburg. Zie: Rijnsburg. Rinesmuthon. Zie: Rijnmond. Rinhari. Zie: Rinderen. Rinharun. Zie: Rinderen. Rinsaterwald. Zie: Rijnsaterwoude. Rinwic. Zie: Rijnwijk. . -■.m, Rinwich. Zie: Randwijk. . Zie: Rijnwijk. Riporum pagus. Zie: Roergouw. Rislo. 251. Risuuic. Zie: Rijswijk. Riswich. Zie: Rijswijk. Ritvorth. 279. Rivalte castrum. 231. Rodanburg. Zie: Roomburg. Rode. Zie: Raa. Roden (Rothen). 340. Roderwolde (Roterwolde). 340. Rodomum. 48. Roemen. Zie: Rome. Roer (Rura, Rure), rivier. 63, 78. Roer (Rura), gehucht bij Roermond. 110. Roergouw (Riporum pagus). 63. Rohthem. Zie: Rossum. Roma. Zie: Rome. Rome (Roemen, Roma). 130*, 144, 211, 216, 228, 262, 299, 354, 362, 378, 389. s* Roomburg (Rodanburg), aan den Rijn. 44. Rossum (Rohthem, Rothe, Rothem), bij Ootmarsum. 105, 148, 202. Roterwolde. Zie: Roderwolde. Rothe. Zie: Rossum. - Rothem. Zie: Rossum. Rothen. Zie: Roden. Rothulfuastem. 44. Rotta. Zie: Rotterdam. Rotterdam (Rotta). 177, 191. Rudinhem. 43. Rufinghem. Zie: Ruiven. Rugrum. 43. Ruinen (Runa, Runen). 344*, 414, 434, 452*, 453. Ruinoierbusc. Zie: Renoyerbosch. Ruiven (Rufinghem), onder Pijnacker. 44. Rumbeke. 177. Rumede. Zie: Rumpt. Rummel (Rumelo). 154, 191. Rumelacha. 5. Rumelo» Zie: Rummel. Rumpst (Ruperst), onder Bunnik. 43. Rumpt (Rumede). 358, 359, 408. Runa. Zie: Ruinen. Runen. Zie: Ruinen. Runeresbusch. Zie: Renoyerbosch. Runoieresbusc. Zie: Renoyerbosch. Ruocuon. 122. Ruperst. Zie: Rumpst. Ruplo (Ruplö). 319, 320. Rura. Zie: Roer. Rure. Zie: Roer. Rutherikes-dole. 397. Ruthne. 313. Ruuoerdt. 316. s. Saaie (Sala), rivier. 19. Saaiegouw (Saluensis pagus). 19. Saargemünd (Gaimundae, Gamundiae). 12, 13. Saargouw (Sargauue pagus). 217. Saksen (Sassen, Saxonia). 60, 130, 220, 223, 224, 228*, 229*, 284, 367. Sala. Zie: Saaie. Salahom. Zie: Salland. • Salalant. Zie: Salland. Salland (Salahom, Salalant, Sallandia, Salon, Salus, Solon, Zalland), gouw. 61, 122, 124, 128, 143, 183, 299, 416, 468. Sallandia. Zie: Salland. Salon. Zie: Salland. Saluensis pagus. Zie: Saaiegouw. Salus. Zie: Salland. Samaria. 331. Sandfirde (Santforde), dorp in de gemeente Wymbritseradeel. 313. Sandik. Zie: Zandijk. Santforde. Zie: Sandfirde. Santwich. Zie: Zandwijk. Santwichem. Zie: Zandwijk. Santwych. Zie: Zandwijk. Sargauue pagus. Zie: Saargouw. Sassen. Zie: Saksen. Sauer (Sura) rivier. 3, 6, 9, 10, 11*, 12, 18, 29. Saxonia. Zie Saksen. Scaldeus. Zie: Schelde. Scalistatum. Zie: Schlettstadt. Scamugi. 60. Scata. Zie: Schoot. Schalda. Zie: Schelde. Schankweiler (Creucchovilare) bij Eehternach. 24. Sche. Zie: Overschie. Schelde (Scaldeus, Schalda), rivier. 28, 29. Schermer (Scirmere). 203. ïwtSl Schingen (Scinghnum), bij Franeker. 313. Schlettstadt (Scalistatum). 40. Schlidreht. Zie: Sliedrecht. •.]«•-' Schoerle. Zie: Schoorl. Schoorl (Schoerle, Scorla, Scoronlo). 45, 232, 356*. Schoot (Scata), in Rijnland. 44. Schupildhem. 47. Schüttorf (Schuttorpe), bij Bentheim. 369. Schuttorpe. Zie: Schüttorf. Scinghnum. Zie: Schingen. Scirmere. Zie: Schermer. Sclidreth. Zie: Sliedrecht. Sclusas (Clusas). 40, 67, 98, 129. Scorla. Zie: Schoorl. Scorlewalth. 232. Scoronlo. Zie: Schoorl. Scranaholt. 45. Seflica. Zie: Zijflich. Seist. Zie: Zeist. Seiste. Zie: Zeist. Selewrt. Zie: Selwerd. Selwerd (Selewrt). 414, 452. Sesela. Zie: Sysseele. Sethe, gedeelte van het Zwarte Water en het. Meppelerdiep. 319. Settene. Zie: Zetten. Sicilia. Zie: Sicilië. Sicilië (Cecilia, Sicilia). 466. 467*, 469. Sidram. 122. Siegburg (Sigebergense cenobium). 278. Signia. 366, 456. Sigebergense cenobium. Zie: Siegburg. Sigeldrith. Zie: Zijdelmeer. Sydehem. Zie: Zeddam. Sysseele (Sesela, Sisele). 264*, 276. Sillehem. 313. Silvolden (Suluelda). 70. Simile. 43. Sinceche. Zie: Sinzig. Sindron. Zie: Zenderen. Sinuinum. Zie: Zennewijnen. Sinzig (Sinceche). 279. Sisele. Zie: Sysseele. Sismere. 24. Sithiu. 194. Sliedrecht (Schlidreht, Sclidreth). 207, 253*. Sloten. 203. Smithuizen (Smithusen). 221, 464. Smithusen. Zie: Smithuizen. Soeren (Suornom), op de Veluwe. 61. Soest (Soys, Sous, Süys, Zoys). 154, 176*, 191*. Soys. Zie: Soest. Solen. Zie: Zoelen. Solon. Zie: Salland. Sous. Zie: Soest. Spaansweerd (Spana). 192. Spaarnwoude (Spirnerewald). 203. Spana. Zie: Spaansweerd. Spanje (Hyspania, Hispania). 57*, 213. Spankeren, bij Dieren. 447. Spie. Zie: Spijk. Spiers (Spiratia), bisdom. 35. (Spira). 187, 188, 259. Spihe. Zie: Spijk. Spijk (Spie, Spihe). 301, 358, 359, 408. Spilmeri. 97. Spira. Zie: Spiers. Spiratia. Zie: Spiers. Spirnerewald. Zie: Spaarnwoude. Sprundelheim, kasteel. 137. Sprusdare. 1. Stablo (Stabulae). 182. Stabulae. Zie: Stablo. Stade (Staden). 459, 460. Staden. Zie: Stade. Staneheim. Zie: Steinheim. Stathe. 294. Staueren. Zie: Stavoren. Staverum. Zie: Stavoren. Stavoren (Staueren, Staverum). 216, 312*. / Steckede. Zie: Zwammerdam. Steenderen (Stenhere). 187. Steenrewalt. Zie: Steverewold. Steenwijc. Zie: Steenwijk. Steenwijk (Steenwijc). 343. Steinheim (Staneheim), bij Rosport in Luxemburg. 9. Stene. 46. Stenhere. Zie: Steenderen. Steuerewalt. Zie: Steverewold. Steverewold (Steenrewalt, Steuerewalt), bosch op de Veluwe. 142, 298. Straatsburg (Strazburg). 70, 98. Strazburg. Zie: Straatsburg. Stryen. 137. Stryen, graafschap. 137*. Stroe (Strude), op Wieringen. 46. Strude. Zie: Stroe. Struncwikerbruc. 393. Stutesloe. 104. Suanesdrisch. 337, 448. Suattingabvrim. 45. Subenhara. Zie: Zevenaar. Ctmknndenboik Sticht. 16 Suboirt, bosch. 142. Sudrekercha. 232. Suecsnon. Zie: Zwezereng. Suegon. 43. Suegsna. Zie: Zwezereng. Suesen. Zie: Zwezen. Suestra. Zie: Susteren, Sustersche beek. Suetan. Zie: Zwieten. Suhtempe. Zie: Eemt. Suhthusum. 45. Suhtrem. 45. Suindrechterwerthe. Zie: Zwijndrecht. Suinoverit. 44. Süys. Zie: Soest. Sulen. Zie: Zuilen. Suletheim. II O. Suluelda. Zie: Silvolden. Suolen. Zie: Zoelen. Suornom. Zie: Soeren. Sura. Zie: Sauer. Surebecheh. Zie: Zuurbeke. Susteren (Suestra). 17. (Suestra'monasterium), klooster. 20. Sustersche beek (Suestra fluviolus). 17. Sutfenne. Zie: Zutphen. Suthbevelande. Zie: Zuidbeveland. Suthegoe. 311. Suthrem. 44. Sutphania. Zie: Zutphen. Sutphaniense oppidum. Zie: Zutphen. Sutphene. Zie: Zutphen. Sutphenne. Zie: Zutfen. Sutrium. 355. Svadeburg. Zie: Zwammerdam. Svindrecht. Zie: Zwijndrecht. Swipe. Zie: Zwiep. Swolle. Zie: Zwolle. T. Tadia. 5. Tafalbergon. Zie: Tafelberg. Tafelberg (Tafalbergon), bij Naarden. 97. Taglingi. Zie: Teilingen. Taventria. Zie: Deventer. Taxandrië (Texandrensis pagus, Texandria, Texandrius), gouw. 14, 15, 16*, 20, 29*, 30. • Teilingen (Taglingi). 45. Teisterbant (Testebant, Testerband, Testerbant, Testerbantensis pagus, Testerbantia, Testerbantum, Testervent, Testrebant, Testrebantum, Testre- benti pagus, Thesterbant, Thesterbrant), gouw. 39, 89, 94*, 140, 147, 148, 150, 153, 172, 177, 191. 195, 354, 455Teratina. Zie: Eeten. "^PH§ Terlerehe. 313. Tessel (Texla, Texle, Tlex). 45*, 47*. Testebant. Zie: Teisterbant. Testerband. Zie: Teisterbant. Testerbant. Zie: Teisterbant. « Testerbantensis pagus. Zie: Teisterbant. Testerbantia. Zie: Teisterbant. Testerbantum. Zie: Teisterbant. Testervent. Zie: Teisterbant. Testrebant. Zie: Teisterbant. Testrebantum. Zie: Teisterbant. Testrebenti pagus. Zie: Teisterbant. Texandrensis pagus. Zie: Taxandrië. Texandria. Zie: Taxandrië. Texandrius. Zie: Taxandrië. Texla. Zie: Tessel. Texle. Zie: Tessel. Thaventre. Zie: Deventer. Thelden. Zie: Delden. Them. 166. Theodon. Zie: Didam. Theothorne. Zie: Doorn. Thesta. 61. Thesterbant. Zie: Teisterbant. Thesterbrant. Zie: Teisterbant. Thiedradeskerken. 235. Thiele. Zie: Tiel. Thyle. Zie: Tiel. Thile. Zie: Tiel. Thillum. Zie: Tuil. Tholre. Zie: Duider. Thorhem. Zie: Doorn. Thorn (Thorne). 137, 138. Thorn (Thorne), abdij. 138. Thorne. Zie: Doorn. Thosan. Zie: Does. Threant. Zie: Drente. Thrente. Zie: Drente. Thriele. Zie: Driel. Thrient. Zie: Drente. Thriente. Zie:'Drente. Thrile. Zie: Driel. Thrimnithi. Zie: Drumpt. Thrinon. Zie: Driene. ' Throtmenni. Zie: Dortmund. Throtmunni. Zie: Dortmund. Thufen. Zie: Duiven. Thule. Zie: Tuil. Thulere. Zie: Duider. Thuleri. Zie: Duider. Thuli. Zie: Tuil. Thuredrit. Zie: Dordrecht. Thuringa. Zie: Thüringen. Thuringaus pagus. Zie: Thüringen. Thüringen (Duringia, Thuringa, Thuringaus pagus* Thuringia, Turingia). 30, 54, 223*, 224, 228*, 229, 362, 363. Thuringia. Zie: Thüringen. Thurslac. 384. .n-.'M Thuuina. Zie: Duiven. Tiala. Zie: Tiel. Tiale. Zie: Tiel. Tiel (Thiele, Thyle, Thile, Tiala, Tiela, Tiele, Tyele). 95, 102, 107, 118, 119, 161*, 165*, 166, 167, 198, 211, 251, 373, 427*, 451. Tiele. Zie: Tiel. Tyele. Zie: Tiel. Tielerwaard (Tyelreweert). 161. Tyelreweert. Zie: Tielerwaard. Tiezelineskerk (Tiezelineskerka). 293. Tieaelineskerka. Zie: Tiezelineskerk. Tylle. Zie: Tuil. Tilburg (Tilliburgis). 14. Tilleda (Tullïda). 179. Tilliburgis. Zie: Tilburg. Tillum. Zie: Tuil. Tiuli. Zie: Tuil. Tlex. Zie: Tessel. Tonden (Tunden). 202. Tongeren (Tongoron, Tuncgurum), bij Raalte. 121, 122. (Tungris), bisdom. 35. Tongoron. Zie: Tongeren. Tornas. 126. Traiectum. Zie: Utrecht. Treberum. Zie: Trier. Treiecti. Zie: Tricht. Trenscoten. 221. Trente. Zie: Drente. Treverica urbs. Zie: Trier. Treverum. Zie: Trier. Trevirorum suburbium. Zie: Trier. Tribur (Triburia). 169, 170, 171. Triburia. Zie: Tribur. Tricht (Treiecti, Triiecti). 301, 358, 359, 408. Triendum. Zie: Drie. Trier (Treberum, Treverica urbs, Treverum,Trevirorum suburbiutn). 4, 5, 9, 22, 258. Trifels (Triuels). 427. Trigasinus pagus. Zie: Troyes. Trihele. Zie: Driel. Triiecti. Zie: Tricht. Tiyendum. Zie: Drie. Triuels. Zie: Trifels. Trohse (Trosa), bij Maagdenburg. 117. Troyes (Trigasinus pagus), gouw. 48. Tronchiennes, abdij. 387. Trosa. Zie: Trohse. Trotmenni. Zie: Dortmund. Trudonis. Zie: Truyen. Truyen, St. (S. Trudonis monasterium), abdij. 307, 308, 377, 451, 455,457*. Tueanti, Norht. Zie: Twente, Noord. Tuegloe. Zie: Twekkeloo. Tuenta. Zie: Twente. Tuente. Zie: Twente. Tuiciense castellum. Zie: Deutz. Tuil (Duilon, Thule, Thuli, Tiuli, Tulen, Tulon), in de Tulerwaard. 77, 126, 142, 177, 298, 354, 455. Tulehem. Zie: Dahlum. Tulen. Zie: Tuil. Tuil (Thillum, Tylle, Tillum). 323, 341, 372, 408. , Beneden (Tillum Inferius). 358, 359. Tullida. Zie: Tilleda. Tulon. Zie: Tuil. Tulpiacensis pagus. Zie: Zülpich. Tulpiacum castrum. Zie: Zülpich. Tumone. 28. Tuncgurum. Zie: Tongeren. Tunden. Zie: Tonden. Tungris. Zie: Tongeren. Turingia. Zie: Thüringen. Türnoutervoerde. 161. Turre, buurt aan den Turweg bij Cothen. 43*. Tusiaco. 79. Tuwente. Zie: Twente. Tventa. Zie: Twente. Tvmet. 439. Twekkeloo (Tuegloe), bij Enschede. 104. Twenta. Zie: Twente. Twente (Tuenta, Tuente, Tuwente, Tventa, Twenta, Twenthia, Twinta). 94, 174, I75, I76, 190, 191, 267, 270, 309, 362. —, Noord (Norht Tueanti, Northtuianti). 49, 50. Twenthia. Zie: Twente. Twingelo. Zie: Dwingeloo. Twinta. Zie: Twente. ü. Uabbinghem. 44. Uagarafelda. 45. Ualcanaburg. Zie: Valkenburg. Uaroht. 45. Ubburon. Zie: Opburen. Uberanmalsna. Zie: Buurmalsen. Ubydun. 177. Uelesan. Zie: Velzen. Uennapan. Zie: Vennep. Uffelte (Uphelte). 179. Uilishem. Zie: Wilnis. Uitermeer (Utermeri, Uteromeri), bij Weesp. 46, 97. Uiuuuarflet. 47. Ukele. 140. Ulft (Huift). 191. Ulsen (Ulsnen). 309. Ulsnen. Zie: Ulsen. Ulst. Zie: Olst. Umbalahe. 184. Umeron. Zie: Ommeren. Unen. Zie: Oene. Uochenholt. Zie: Fught-houte. » Upgoa. Zie: Opgooi. Uphelte. Zie: Uffelte. Uphuson. 44. Upuuilcanhem. 43. Uranlo. Zie: Vroonen. Urbs Agrippinensis. Zie: Keulen. Urck. Zie: Urk. Urk (Urck, Vrek, Vrk). 124, 143, 299, 313. Utermeri. Zie: Uitermeer. . Uteromeri. Zie: Uitermeer. Utrecht (Traiectum, Utrect, Uttret), passim. Utrect. Zie: Utrecht. Uttarlo. Zie: Otterloo. Uttret. Zie: Utrecht. Utweg (Vtweg). 396. Uuadahe. Zie: Wadenooyen. Uuaganuuega. Zie: Wageningen. Uualricheshem. Zie: Woudrichem. Uuanbeke. 221. Uuarmelde. Zie: Warmond. Uuatdinchem. Zie: Wadding. Uuazefelde. 66. Uuefrisse. Zie: Wersse. Uuelgasse. Zie: Velgshuis. Uuemminge. 46. Uuerdupa. 70. Uuerinon. 97. Uuerken. Zie; Werkhoven. Uueromeri. Zie: Wormer. Uuesdereuualde. 192. Uuestarhesi. 69. Uuesteppinheri. 44. Uuestarburghem. Zie: Westerzij. Uuesterburghetn. Zie: Westerzij. Uuestsagnem. 44. Uuia. 74. Uuicus. 48. Uuihtmundhem. Zie: Wimmenum. Uuilere. Zie: Wilre. Uuilkenhem. 45. Uuilteburg. Zie: Wiltenburg. Uuiron. Zie: Wielingen. Uuirthom. 44. Uuiutmundhem. Zie: Wimmenum. Uulfarum. Zie: Wolferen. Uuluht. Zie: Volthe. Uurdin. Zie: Woerden. V. Vaartsche Rijn of Nieuwe Rijn (Novus Renus). 429. Vaassen (Fassen). 434. Valdrica. Zie: Varik. Valkenburg. 208*. (Ualcanaburg, Valkenburge), bij Leiden. 44, 382. Valkenburge. Zie: Valkenburg. Vallis S. Petri. 93. Varik (Feldrike, Valdrica, Veldericke). 124*, 146, 160. Vasse (Fahsi), bij Ootmarsum. 104. Vecht (Feht, Fehtu, Feth, Vecht), rivier. 46, 97, 120*, 197*, 421. Vechten (Feedna, Fethna). 25*, 43, 391. Veldericke. Zie: Varik. Velesen. Zie: Velzen. Velewe. Zie: Veluwe. Velgshuis (Uuelgasse), bij Tiel. 73. Velletri. 455. Vellepe. Zie: Velp. Velleppe. Zie: Velp. Velp (Vellepe, Velleppe). 159, 177*, 191. Velsereburg. Zie: Velzen. Velua. Zie: Veluwe. Veluwe (Felua, Velewe, Velua, Velwa), gouw. 70, 122, 215, 466, 468. Velwa. Zie: Veluwe. Velzen (Felison, Felisun, Uelesan, Velesen, Velserebrug). 21, 45, 47, 203, 208. Vene. Zie: Oostveen. Vennep, De (Fennepa, Uennapan), bij Hillegom. 45, 46. Verberie (Virmeria). 37. Verda S. Swiberti. 381, 382. Zie: Werden. Verdam. Zie: Weurd. Vetehusen. Zie^: Vethuizen. Vethuizen (Vetehusen), ten N. van Azewijn. 346. Vetus cymiterium. Zie: Oudkerkhof. Veur (Fore). 44. Vianden (Viennensis mons). 3, 4. Viehtorpe. Zie: Füchtdorf. Viennensis mons. Zie: Vianden. Vilianoua. 48. Vilmerigthorpe. 319, 320. Virda. Zie: Werden. Virmeria. Zie: Verberie. Virri4»-Corregia. Zie: Corregio-Verde. Virteburch. Zie: Würzburg. Vlaanderen (Flandria). 259, 446. Vlaardingen (Flardinge). 203, 208. Vleuten (Fletene, Flutene). 395, 429. Vlierden (Fleodrodum), in de Peel. 24. Vliet (Flieta), rivier. 47*. Vlodrop (Flothorp). 110. Voersterbroec. Zie: Voorsterbroek. Voersterbroek. Zie: Voorsterbroek. Voerthusen. Zie: Voorthuizen. Voerthusun. Zie: Voorthuizen. Voirthusen. Zie: Voorthuizen. Vollenhoef. Zie: Vollenhove. Vollenhove (Fullenho, Fulnaho, Vollenhoef, Volnho, Wllenho, Wullenho). 113 311, 319, 382, 415, 452, 463. Volnho. Zie: Vollenhove. Volthe (Uuluht), bij Oldenzaal. 105*. Voorburg (Foreburg). 44. Voorhout (Voreholte). 208. Voorschoten (Forschate). 44. Voorsterbroek (Voersterbroec, Voersterbroek). 416, 441. Voorthuizen (Voerthusen, Voerthusun, Voirthusen, Vorthusen), bij Emmerik 126, 142, 177, 298. Vorchten (Vorichten). 434. Vorden (Vurdene). 274. Voreholte. Zie: Voorhout. Vorichten. Zie: Vorchten. Vorthusen. Zie: Voorthuizen. Vrek. Zie: Urk. Vrk. Zie: Urk. Vrees. Zie: Vries. Vries (Vrees). 340^. Vronlo. Zie: Vroonen. Vroonakker (Fronakre). 221. Vroonen (Vronlo, Uranlo). 203. Vtweg. Zie: Utweg. Vuada. Zie: Wadenooyen. Vucht (Fugthe, Fuhte). 153, 176, 191. Vuidoc. 41. Vurdene. Zie: Vorden. Vurdene. Zie: Weurt. Vuursche, De (Furs). 221. 1 »«| W. Waal (Wal), rivier. 61, 207. Waalre (Waderlo, Waderloe, Wadradoch), aan de Dommel. 7, 16, 29. Waardenburg. Zie: Hiern. Wachoningon. Zie: Wageningen. Wadding, Ter (Uuatdinchem), bij Leiden. 44. Wadegozingen. Zie: Wadgassen. Wadenooyen (Uuadahe, Vuada, Watica). 73*, 74*, 211. Waderlo. Zie: Waalre. Waderloe. Zie: Waalre. Wadgassen (Wadegozingen). 217. Wadradoch. Zie: Waalre. Wageningen (Uuaganuuega, Wachoningon). 70, 291. Wal. Zie: Waal. Walachria. Zie: Walcheren. Walacria. Zie: Walcheren. Walacriensis insula. Zie: Walcheren. Walahusan. Zie: Wallhausen. Walcheren (Walachria, Walacria, Walacriensis insula). 377, 391, 471. Waldrichem. Zie: Woudrichem. Walehusan. Zie: Wallhausen. Wallhausen (Walahusan, Walehusan), aan de Helme bij Quedlinburg. 113*. Waltmanninghuson. 177. Wambeke.' 177. Wamel. (Wamelo). 155. Wamelo. Zie: Wamel. Warcondia. Zie: Werkhoven. Wardelse. Zie: Warns. Warken (Werken). 202. Warmond (Uuarmelde, Warmunde). 45, 203. Warmunde. Zie: Warmond. Warnesfelde. Zie: Warnsveld. Warnesvelt. Zie: Warnsveld. Warns (Wardelse). 313. Warnsveld (Warnesfelde, Warnesvelt). 274, 378. Warstallum. Zie: Guastalla. Oorkondenboek Sticht. 17 Waterland (Waterlandia). 161. Waterlandia. Zie: Waterland. Watica. Zie: Wadenooyen. Wechamerlohn. Zie: Wicherumlo. Weerselo (Werselo, Werseloe, Wersla, Wersloe). 363*, 389, 390*, 410. Weesp (Wisepe, Wispe). 374, 414. Wegelo (Wengheloe). 183. Weggestapelen (Weicggestapolen). 187. Wehemar. Zie: Weimar. Weicggestapolen. Zie: Weggestapelen. Weilburg (Wilinaburg). 99. Weimar (Wehemar). 223, 229. Weimodum. 28. Weisse (Huitteus, Witheus), rivier. 8, 30. Wengheloe. Zie: Wegelo. Werchinge. Zie: Werkhoven. Wercunden. Zie: Werkhoven. Werda. Zie: Keizersweerd. Werde. Zie: Keizersweerd. Werden (Verda, Virda, Werthina). 53, 54* 55*, 56*, 57, 58* 59*, 60, 61, 63 Werede. Zie: Keizersweerd. Werken. Zie: Warken. ■ (Godekinus-hofstat). 207. Werkendam (Wirkenemunde). 207. Werkhoven (Uuerken, Warcondia, Werchinge, Wercunden). 43, 159, 292, 443 Werselo. Zie: Weerselo. Wersla. Zie: Weerselo. Wersloe. Zie: Weerselo. Wersse of Wierscheveld (Uuefrisse), bij Vreeswijk. 42. Werthina. Zie: Werden. Wesara. Zie: Wezer. Westerfle. Zie: Westervlier. Westergo (Westergówe, Westrogowe). 223, 229, 334, 350, 351. Westergowe. Zie: Westergo. Westerlo. Zie: Westerloo. Westerloo (Westerlo). 138, 315. Westervlier (Westerfle). 187. Westerwalt. Zie: Westerwoud. Westerwolt. Zie: Westerwond. Westerwoud (Westerwalt, Westerwolt). 308, 316. Westerzij (Uuestarburghem, Uuesterburghem), bij Laan. 45, 47. Westfalen (Westphalia). 59. Westflinge. 205. Westfriesland (Fresia Occidentalis, Westfrisia, Westvrisia). 161, 266, 269*. Westfrisia. Zie: Westfriesland. Westmeerbeek (Mierbeke). 138. Westmonster (Westmunstre), oude parochiekerk te Middelburg. 460. Westmunstre. Zie: Westmonster. Westphalia. Zie: Westfalen. Westrogowe. Zie: Westergo. Westvrisia. Zie: Westfriesland. Wetering, Nieuwe (Novum Fossatum). 416. Weurt (Verdam, Vurdene). 211, 358, 359,408. Wevershof. 313. Wezer (Wesara), rivier. 56. Wibernes-sate. 397. Wiburg, gracht. 324. Wich. Zie: Duurstede, Zie: Wijk. Wicherumlo (Wechamerlohn), bosch bij Wekerom onder Ede. 142, 298. Wichmond (Withmundi), bij Zutfen. 49*, 50*. Wicle. Zie: Wijkei. Wie. Zie: Wyhe. Wieringen (Uuiron). 45, 46. Wiesbaden (Wisebadon). 165. Wietmarschen (Wytmersch, Wittmersch), bij Bentheim. 363*, 369. Wyck. Zie: Wijk. Wye. 311. Wyhe (Wie). 122.1^Wijk (Wyck). 325, 326. - (Wich). 159- / Wijk bij Duurstede. Zie: Duurstede. Wijkei (Wicle). 313. Wyneghem (Winlindechun). I. Wytmersch. Zie: Wietmarschen. Wilinaburg. Zie: Weilburg. Wilnis (Uilishem). 43. Wilre (Uuilere), bij Maastricht. 110. Wiltenbur. Zie: Wiltenburg. Wiltenburg (Uuilteburg, Wiltenbur), bij Vechten. 391, 417*. Wimmenum (Uuihtmundem, Uuiutmundhem). 45, 46. Windesheim (Windeshem, Winsdesheim). 176, 191. Winlindechun. Zie: Wyneghem. Winsdesheim. Zie: Windesheim. Wirkenemunde. Zie: Werkendam. Wisepe. Zie; Weesp. Wisebadon. Zie: Wiesbaden. Wispe. Zie; Weesp. Withelte. Zie: Wittelte. Witheus. Zie: Weisse. Withmundi. Zie: Wichmond. Wittelte (Withelte). 179. Wittmersch. Zie: Wietmarschen. Wllenho. Zie: Vollenhove. Woerden (Uurdin). 43. Woggungen. Zie: Wognum. Wijk (Wyck). 325, 326. — (Wich). 159. Wognum (Woggungen). 203. Wolfaartsdijk (Wülfardsdike). 355. Wolferen (Uulfarum), bij Valburg. 148. Wormacia. Zie: Worms. Wormatia. Zie: Worms. Wormer (Uueromeri), water. 46. Wormersbach. 445. Worms (Wormacia), bisdom. 35. Worms (Wormacia, Wormatia). 215, 216, 223, 425. Woudrichem (Uualricheshem, Waldrichem, Woudrinchem). 43, 46*,' 444. Woudrinchem. Zie: Woudrichem. Wülfardsdike. Zie: Wolfaartsdijk. Wullenho. Zie: Vollenhove. Würzburg (Virteburch). 9. Z. Zalland. Zie: Salland. **' Zaltbommel (Bomala, Bomele, Boumela, Btimela), 73, 147, 149, 251. Zandijk (Sandik). 368. Zandwijk (Santwich, Santwichem, Santwych). 167, 176, 191. Zeddam (Sydehem). 345. Zeist (Seist, Seiste). 70, 177, 191, 192. Zenderen (Sindron), bij Almelo. 104. Zennewijnen (Sinuinum). 73. Zetten (Settene). 152.- Zevenaar (Subenhara). 189. Zijdelmeer (Sigeldrith). 208. Zijfllich (Seflica). 426. Zoelen (Sölen, Suolen). 338, 448. Zoys. Zie: Soest. Zuidbeveland (Suthbevelande). 355. Zuiderzee (Almere, Almeri). 46*, 97, 116, 120, 131, 197, 421. Zuilen (Sulen). 412. Zülpich (Tulpiacum castrum. 27, 162. — (Tulpiacensis pagus), gouw. 6. Zutphania. Zie: Zutphen. Zutphen (Sutfenne, Sutphania, Sutphaniense oppidum, Sutphene, Sutphenne, • Zutphania). 161, 201, 202, 206*, 251*, 255*, 269, 315, 447. Zuurbeke (Surebecheh), onder Vollenhove. 367. Zwammerdam (Steckede sive Svadeburg). 402. Zwezen (Suesen), bij Zuilen. 385. Zwezereng (Suecsnon, Suegsna), bij Zuilen. Zwiep (Swipe). 202. Zwieten (Suetan). 43. Zwijndrecht (Suindrechterwerthe, Svindrecht, Zwindrechtwert). 154, 176, 191. Zwindrechtwert. Zie: Zwijndrecht. Zwolle (Swolle). 183, 231, 301, 441. TOEVOEGINGEN EN VERBETERINGEN. Bij blz. VIII en XIII der Inleiding is op te merken, dat behalve de genoemde heeren ook Jhr. Mr. W. A. Beelaerts van Blokland was uitgenoodigd van de Commissie deel uit te maken; deze heeft zich echter, reeds voordat de eerste . aflevering het licht zag, teruggetrokken. Voorts heeft Prof. Dr. O. Oppermann / het plan van de uitgave niet goedgekeurd en daarom zijne medewerking slechts verleend op voorwaarde dat hiervan in de inleiding mededeeling zou worden I gedaan; ook heeft hij zich na de verschijning der eerste aflevering tot den dood van den heer Muller van het geven van adviezen onthouden. Dr. A. C. Boüman, wiens naam als uitgever van het Oorkondenboek naast dien van Dr. Mr. S. Muller Fz. op de omslagen der beide eerste afleveringen vermeld is, werd in het najaar van 1920 benoemd tot hoogleeraar te Stellenbosch en verzocht en verkreeg in verband daarmede tegen I Januari 1921 eervol ontslag als medewerker aan deze uitgave. Tegelijkertijd eindigde de vruchtbare werkzaamheid van den heer Muller als rijksarchivaris in Utrecht. Het lot van de uitgave, waartoe hij den stoot had gegeven, toen hij nog zoowel rijksarchivaris als gemeente-archivaris van Utrecht was, is daardoor eenigen tijd onzeker geweest; eerst op 26 November 1921 volgde, na eene voorloopige uitnoodiging, de definitieve opdracht aan den heer Muller van de leiding der uitgave van het Oorkondenboek. In de plaats van Dr. Bouman was de heer C. D. J. Brandt, toen nog doctorandus, benoemd, zoodat de werkzaamheden nooit geheel onderbroken zijn geweest. Het overlijden van Dr. Mr. S. Muller Fz. op 5 December 1922 en het aan Dr. Brandt met ingang van 1 Januari 1923 op zijn verzoek verleende eervol ontslag maakte eene nieuwe regeling, althans tot afwerking van het eerste deel der uitgave, noodzakelijk. Bij beschikking van 24 Januari 1923, nr. 153 K.W., droeg de Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen den rijksarchivaris in Utrecht op, in samenwerking met Dr. Brandt — op wien in dezen nog eene verplichting rustte — het eerste deel te voltooien op de tot dusver gevolgde wijze, zulks in afwachting van eene definitieve beslissing omtrent de leiding der uitgave voor zoover de volgende deejen aanging. Toen eene nadere uitnoodiging van den Minister, tot den rijksarchivaris Dr. K. Heeringa gericht, om zich ook met de leiding van de uitgave dier volgende deelen te willen belasten (23 Februari 1923, nr. 749 K.W.), door dezen was beantwoord met het verzoek om daarvan te worden verschoond, is de beslissing over de voortzetting van het werk voorloopig aangehouden, bij schrijven van 12 April 1923, nr. 1422 K.W. Eindelijk heeft de Minister, nadat de rijksarchivaris rapport had uitgebracht omtrent de aan de uitgave verbonden moeilijkheden, op 26 Juni 1924, nr. 2882 K.W., dezen medegedeeld, dat hij besloten had „dè uitgave na het verschijnen van het eerste deel voorloopig te staken, eensdeels uit financieele overwegingen, anderdeels om de voor- en tegenstanders van het tot dusver gevolgde systeem gelegenheid te geven hunne opvattingen aan de verkregen resultaten te toetsen." De heeren, welke aan den heer Muller hun steun bij de uitgave hadden verleend, hebben dien zijn opvolger niet willen onthouden, terwijl Dr. Brandt door de praktijk van twee jaren de opvattingen had leeren kennen, waaraan bij de afwerking van het deel, dat tot c. 1200, nauwkeuriger tot 1197, het sterfjaar van bisschop Diederik I, zou loopen, behoorde te worden vastgehouden. Beide bewerkers hopen in de vervulling hunner opdracht niet te zeer te kort te zijn geschoten en de bedoelingen van hem, wiens naam als uitgever alleen op het titelblad mag voorkomen, te hebben begrepen. Aan het slot van de inleiding is de vraag opengelaten, of de indices van plaats- en persoonsnamen aan het einde van elk deel, dan wel aan het einde van het laatste, tot 1301 loopende, deel zouden zijn te plaatsen. In verband met den toestand waarin de uitgave geraakt was, scheen het geraden de indices reeds nu op te nemen. Ook hierbij is getracht aan de wenschen vaff Dr. Muller te voldoen, b.v. door de vermelding van alle bijvormen der namen, en door de namen te schikken naar hun rang naar middeleeuwsche opvatting, niet afdalend, doch opklimmend. Mede hebben de bewerkers er naar gestreefd de personen te identificeren. Zij zijn zich bewust hierin naar het oordeel van sommigen te veel, van anderen te weinig te hebben gedaan. Overigens schijnen de indices geene toelichting te behoeven; de gebruiker zal licht begrijpen, dat een sterretje achter een getal beduidt, dat een naam op eene bladzijde meer dan eenmaal voorkomt. Blz. 2. No. 4. In de kopnoot staat: „No. 14"; lees: „No. 15". „ 12. No. 17. De volgende kopnoot is in te voegen: „Volgens K. Pertz is de passage over Irmina eene interpolatie". „ 18. Noot 1. Hier is bij te voegen: „Menke, Handatlas, Vorbemerkung. 34, vermoedt, dat Bailleu sur Thérain, dep. Oise, arr. Beauvais, bedoeld wordt". „ 21. No. 28. De dateering luidt: „(719—739)"; lees: „(719—739 November 7)". In de kopnoot is te lezen: „739 November 7 is de sterfdag van Willibrord". Daarna is in te voegen: „Volgens BöhmerMüblbacher, 2e druk, No. 41, is dit stuk waarschijnlijk van denzelfden datum als No. 29, dus Mei 12". „ 28. No. 38. Achter het regest is te plaatsen: „(Verdacht)". „ 36. No. 43, regel 1 v. o. Bij „Pippinus rex" behoort de volgende cijfernoot: „Volgens B. M. L. 70, die Sickel, Regesten. 212 p. 5 citeert, bedorven uit: „dux". Blz. 38. No. 45, regel 7 v. o. Bij: „illud" behoort de volgende letternoot: „B illum". „ 39. Noot 2. Hier is bij te voegen: „In het Oorkondenboek van Holland en Zeeland, blz. 4, No. 6, wordt deze plaatsnaam verklaard als: „Heusden". „ 40. Noot 1. Hier is bij te voegen: „Voor verdere litteratuur hierover zie: B. M. L. 199". „ 42 vg. De juistheid van een aantal verklaringen van plaatsnamen is betwist door Jhr. Mr. W. A. Beelaerts van Blokland, Maandblad van het genootschap De Nederlandsche Leeuw. 1921 blz. 1909. „ 47. No. 49. In de HSS.-vermelding staat „C. XI'r; lees: „CXI". „ 49. Noot 3. Er staat: „Zutphen"; lees: „Brummen". „ 62. No. 56. Aan noot b is toe te voegen: „In A staat bij dit woord „veerscat" in eene marginale noot uit de i6e eeuw". „ 66. Noot 10. Achter de woorden „I4e eeuw'* moet het vervolg, dat op blz. 67 staat, gelezen worden: „fol. 75 gaat" enz. „ 67. No. 61. In het regest is na de woorden „der kerk van Straatsburg" in te voegen: „o.a. te Dorestad". „ 68. No. 61, regel 12 v.b. De woorden „sigillo nostro" staan op rasuur. Vergelijk: Sickel, Urkundenlehre. 199, No. 6. „ 69. No. 62, regel 1 v.b. Er staat; „adjacentibus"; lees; adjacentiis". „ „ „ „ 'regel 21 v.b. Er staat: „libenter"; lees: „jubente".. ,, 70. Noot 3. Hier is te lezen: „Wellicht Silven (of Silvolde), dat eene mark met Loenen heeft gevormd, of Silvolde onder Voorst." „ „ Noot 4. Hier is te lezen: „Wellicht Thulermark onder Voorst". „ 71. No. 65. In het regest is na de woorden „der kerk van Straatsburg" in te voegen; „o.a. te Dorestad". „ 74- No. 67, regel 5 v. o. Er staat: „nee sic quid est quod.. . non valeat"; hier is wel te lezen: „nee sic quidem quod... valeat". „ 76. No. 69. Aan de kopnoot is toe te voegen: „Volgens Oppermann, Rheinische Urkundenstudien. I blz. 115 vlg., is dit stuk onder abt Hembel vervalscht". „ 79. No. 72. De dateering luidt: „860"; lees; „860 (na September 24)". De volgende kopnoot is in te voegen: „De ge indictie begint 24 September 860". „ „ No. 73. De dateering luidt: „862"; lees: „(862)". De volgende kopnoot is in te voegen: „De dateering is die der M.G. t.a.p.". „ 88. No. 76. De dateering luidt: „870"; lees: „870 (na Januari 26)". De volgende kopnoot is in te voegen: „Het stuk moet dateeren na de verkiezing van Willibrord tot aartsbisschop van Keulen op 26 Januari 870". Blz. 90. No. 78. In het regest is na de woorden „der kerk van Straatsburg" in te voegen: „o.a. te Dorestad". „ 91. No. 80. In de HSS.-vermelding staat: „origineel"; lees: „oorspr.", „ 94. No. 86. Noot 2 moet zijn: noot a. „ 97. No. 90. De dateering luidt: „900 (voor 1 September)"; lees: „900 (Augustus 13—September 1)". De volgende kopnoot is in te voegen: „De aanteekening is opgesteld na den dood van koning Zwentibold, op 13 Augustus 900, terwijl het stuk zegt, dat de verhaalde gebeurtenissen plaats grepen vóór de wisseling der epacte (1 September)". „ 99. No. 94, regel 10 v.o. Bij „Wilinaburg" behoort eene cijfernoot: „Weilburg". „ 102. Noot h. Er staat: „A lugis"; lees: „A jugis". „ 106. No. 101. De dateering luidt: „936"; lees: „936 (na September 24)". De volgende kopnoot is in te voegen: „De ic* indictie begint 24 September 936". „ „ No. 101, regel 2 v.o. Bij „anno regni eius V" behoort de volgende cijfernoot: „Het aangegeven koningsjaar is foutief; het moet luiden: „I". „ „ Noot 4. Er staat: „Brugge"; lees: „Bruggen". „ 107. No. 102, regel 1 v. b. Er staat': „episcopis"; lees: „(episcopis)". Hierbij behoort de letternoot: „Het woord ontbreekt in den tekst der M. G.". „ „ No. 103. In de kopnoot staat: „99"; lees: „97"- „ 108. No. 104. Bij de litteratuur in dé kopnoot'is nog te voegen: „Muller, Oudste Cartularium, Inleiding, blz. XLVII vlg. — Gosses, Bijdr. Vad. G. 4e R. IX blz. 209 vlg." „ 114. No. 108. De dateering luidt: „945 Maart"; lees: „(945) Maart". In den laatsten regel van het stuk behoort bij „Edenwarfa" de cijfernoot: „Onbekend". „ „ No. 109. Achter het regest is te plaatsen: „(Vervalscht.)" De volgende kopnoot is in te voegen: „Over de vervalsching van dit stuk vergelijke men de M. G. t.a.p.". In de HSS.-vermelding staat: „Oorspr."; lees: „Vermeend oorspr." „ 116. No. 113. Aan de kopnoot is nog toe te voegen: „Terwijl deze het stuk op 1 Juni stelt, met het oog op de plaats van uitvaardiging, houden de M. G. den datum 30 Juni". „ 119. No. 118, regel 7 v.b. Bij „aliquid" behoort de letternoot: „Aldus B; A aliquod". „ „ No. 119. In het regest staat: „aan het klooster"; lees: „het St. Mauritiusklooster". Regel 12 v.o. staat: „Wigmanni"; lees conform den tekst der M. G.: „Vuigmanni". ,, 120. No. 119, regel 1 v. b. Bij de woorden „ad vi(c)em" behoort de letternoot: „Het HS. en ook de M. G. hebben: „ad viem". Blz. 121. No. 121, regel 2 v. o. Bij de woorden „VII Nonas Julii" is de volgende noot te voegen: „Blijkbaar eene schrijffout voor „VI", immers VII Non. Julii zou i Juli zijn". „ 122. Noten 2 en 5. Met Burgila en Borglo zullen zijn bedoeld de Borgelermark benoorden Deventer en de Bergelermark onder Wilp. Noot 3 is te lezen: „Bursenermark onder Terwolde". Noot 4 is te lezen: „Mark Sinderen onder Voorst". Noot 10 is te lezen: „Mark Hunderen onder Twello". „ 123. No. 123. De dateering luidt: „(962—973)"; lees: „(962 Februari 2—973 Mei 7-)" De eerste regel der HSS.-vermelding is te lezen: „HSS. Cartularium van St. Emmeram uit de i2e eeuw in het Rijksarchief te München (A) fol. 60. — Hochwarti Cat. ep. Ratispon. Cod. MS. uit het jaar 1539 aldaar (C) fol. 12. „ „ No. 125. In regel 2 van de kopnoot moet na het woord „oorkonden" volgen: „van denzelfden notarius". ,, 125. No. 126. In regel '3 van de HSS.-opgave is na de woorden „der I7e eeuw" in te voegen: „(C)". „ 126. No. 127. In de HSS.-vermelding moet achter „(C)" volgen: „Alle uit het thans niet meer te vinden transsumpt d.d. 22 April 1480". „ 130. No. 132. De dateering luidt: „975 voor Mei 26"; lees; „975 (vóór Mei 26)". „ 131. No. 134. De volgende kopnoot is in te voegen: Over de No's 134—136 vergelijke men: Sickel, Erlauterungen zu den Dipl. Otto II. in M. I. ö. G. Erganzungsband. II blz. 133 vlg." „ „ No. 134, regel 9 v. o. Bij „[et que]" behoort eene letternoot: „Uit de vooroorkonde hersteld". „ 133. No. 136, regel 4 v. o. Er staat: „Folckmarus"; lees: „Folchmarus". Er staat: „archicancellarii"; lees; „archicappellani". Hierbij behoort de letternoot: „Aldus B in overeenstemming met de lezing van No. 135 en No. 137; A archicancellarii". „ 134. No.' 138. In de .HSS.-vermelding is te lezen; „Afschrift uit het einde der i8e eeuw, voormalige Habelsche Sammlung in het Rijksarchief te München (B)". „ 134. Tusschen No. 138 en No. 139 in te voegen No's 138* en 138**. No. 138* 977 Maart 1. Keizer Otto II bevestigt te Tiel het bisdom Kamerijk in het bezit der immuniteit en verleent het den tol en de munt in de stad Kamerijk." In nomine sancte et individue Trinitatis. Otto divina favente dementia imperator augustus. Cum petitionibus servorum Dei justis et rationabilibus divini cultus amore favemus Data Kal. Martii anno dominice incarnationis DCCCCLXXVII, Oorkondenboek Sticht. 18 indictione IIII, anno vero regni domni Ottonis XVI, imperii X. Actum Tiele. HS. Chartul. Camerac. uit de 13; eeuw in de Cod. lat. 10968 fol. gvs. in de Bibliotheque Nationale te Parijs. Afgedrukt naar Af. G. Dipl. O. ƒ/. bh. 164 No. 146. No. 138** (977) Maart 19. Keizer Otto II bevestigt te Tiel den Dom van Minden in het bezit van den ban, den tol en de overige koninklijke rechten in de stad Minden. De M. G. t. a. p. laten in het midden, of de in de HSS. bedorven plaats van uitvaardiging in Thiele of in Treht geëmendeerd moet worden. In nomine sancte et individüae Trinitatis. Otto divina favente dementia imperator augustus. Notum sit omnium industriae fidelium nostrorum ..... Datum XIIII Kal. Aprilis anno dominicae incarnationis DCCCCLXXVI, indictione III, anno vero regni domni Ottonis XVI, imperii X. Actum Thrieke. HSS. Afschrift uit het midden der lye eeuw in Kindlingers Sammlungen. Bd. 189 bit. 4 No. 5 in het Staatsarchief te Munster (A) — Fragmentarisch afschrift aldaar blz. 58 No. 7 (B) — Culemanns Codex dipl. uit het jaar 1744. Bd. I fol. 17 in het Staatsarchief te Hannover. Afgedrukt naar M. G. Dipl. 0. II bit. 165 No. 147. Blz. 135. No. 140. De kopnoot is te vervangen door de volgende: „Het jaar 985 wordt aangenomen naar M. G. Dipl. O. III blz. 410 N°. 14, omdat het koningsjaar en de indictie op dit jaar wijzen; het wordt dan ook gevonden in een vidimus te Weenen d.d. 15 59 (Stumpf, Acta inedita blz. 335, N°. 328)". Regel 6 v.o. is achter het woord „Ottonis" in te voegen: „(M)". „ 136. Noot 1 luide: „Aldus B; A omnino". „ 140. No. 145. Bij de kopnoot is te voegen: „De Geer, Bijdr. Vad. Gesch. 3e R. IX blz. 59 vlg., noemt dit stuk onecht. Daartegenover Oppermann t. a. p.". „ 146. No. 148, regel 5 v. o. Achter het woord „Ottonis" is in te voegen: (M)". 147. No. 149, regel 7 v.b. Bij het woord „Franconis" behoort de noot: „Franco was bisschop van Worms van 998 tot 999". Regel 14 v.b. staat: „Hunrogi"; lees: „Hunrögi". Regel 2 v.o. staat: „imperantis IIIb"; lees: „imperantis III". Regel 1 v.o. staat: „filici manu"; lees: „feliciter amenb". „ „ In te voegen is: No. 149* 1000 Februari 6. Keizer Otto III schenkt aan de kerk van St. Marie te A ken o. a. den rijkshof Tiel. In nomine sancte et individue Trinitatis. Otto tercius a servus Jesu Christi et Romanorum imperator augustus secundum voluntatem Dei Salvatoris nostrique Liberatoris. Notum sit omnibus fidelibus nostris presentibus atque futuris, a) Aldus B; A: III. qualiter nos, ob Dei 'omnipotentis amorem et ob remedium anime nostre parentumque nostrorum cardinalibus et' canonicis et cunctis fratribus sacrosancte ecclesie Aquisgranensi» in honore sancte Dei genitricis Marie et sancte resurrectionis constructe, ubi nostra sedes ab antecessore nostro, scilicet Karolo famosissimo imperatore augusto, constituta atque ordinata esse dinoscitur, dedimüs quasdam juris nostri b curtes, Tiele et Nerestein dictas — igitur Tiele situm est in comitatu Vnrohi comitis et in pago Testerbant dicto c, ast Nerestein d adjacet in comitatu Amichonis e comitis ac etiam in pago Nahgowif — sitas atque easdem curtes cum omnibus utensilibus, areis, edificiis, utriusque sexus mancipiis, terris cultis et incultis, agris, pratis, campis et vineis» pascuis, silvis, venationibus, aquis, aquarumque decursibus, piscationibus, molendinis, viis et inviis, exitibus seu reditibus, ceterisque omnibus, que adhuc diei aut inveniri possint, suprascripte Aquisgranensi ecclesie ad usum et expensam eorundem canonicorum in proprium tradidimus, eo tenore ut, si aliquis nostrorum successorum, regum seu imperatorum, easdem curtes de jamdicta ecclesia tollere presumpserit, in tremendo judicio ante extremum Judicem nobiscum stet rationem reddendo et ab ipso perpetuum suscipiat anathema. Et ut hec nostra tradicio hrmior sit in perpetuum, hanc paginam manu propria corroborantes sigillare jussimus. Signum domni Ottonis ,(M) cesaris invictissimi ë. Heribertus cancellarius vice Willigisi archiepiscopi recognovit. Data VIII Idus FebruarioS, anno dominice incarnationis M, indictione XIII, anno tercii Ottonis regnantish XVI1 imperii IIII. Actum Radespone 2. HSS.: Liber priv. van St. Marie te Aken uit het einde der 12e eeuw (A) (fol. 53 v. in de Koninklijke bibliotheek te Berlijn. — Copieboek uit de eerste helft der \y eeuw (B) fol. 23 v. in het stadsarchief te Aken. Afgedrukt naar M. G. Dipl. O. III blz. 776 No. 347. Blz. 148. Noten 2 en 3 zijn te lezen: „Inter Uulfarum et Rothem" beteekent; tusschen (de maalschappen) Wolferen en Reet (die aan elkaar grenzen)". 149. No. 153, regel 4 v.b. Er staat: „ingenuos"; lees; „ingenui". Hierbij behoort de letternoot: „HS. ingenuos". Regel 9 v. b. staat: „relicte"; lees: „relictas". Hierbij behoort de letternoot: „HS. relicte/'. „ 150. No. 154, regel 5 v.b. Er staat: „tradimua" ; lees: „tradimus". Regel 14 v. b. staat: „Engelbertus"; lees: „Egilbertus". Hierbij behoort de letternoot: „HS. Engelbertus (zie No. 153)." „ „ Noot a moet vervallen. a) B. sacro ecclesie Aquisgranensis sancte. — b) Ontbreekt in B. — c) A en B. disto. — d) B. Nerenstein. — e) Aldus B; A Eimechonis. — f) B. Nahgowii. — g) Signum — invictissimi volgt in A en B na anathema. — h) Aldus B; A regni. 1) Het koningsjaar is foutief; het moet rijn: XVII. — 2) Regensburg. Blz. 152. No. 160. Achter het regest is te voegen: „(„Onecht".)", en achter de kopnoot: „Over de onechtheid zie: Oppermann, Rheinische Urkundenstudien. I blz. 271 vlg., waar ook nader over dé dateering wordt gehandeld". Regel 23 v.b. Oppermann's tekst heeft: „cum decimis suis et omnibus ad eam pertinentibus". „ 154. No. 163, regel 3 v.b. Er staat: „presemtem": lees: „presentem". Hierbij behoort de letternoot: „HS. presemtem". „ „ Noot 5. Hier is bij te voegen: „Vergelijk hierover echter Tenhaeff t. a. p." „ 157. No. 170. De dateering luidt: „1018 April 12"; lees: 1018 (April 12)". „ 158. No. 172. Achter het regest is te voegen: „(Onecht.)" Hierbij behoort eene kopnoot: „Zie over de onechtheid: Oppermann, Rheinische Urkundenstudien. I blz. 274 vlg." „ 159. No. 172, regel 7 v.o. Achter „Gerhardi Juliensis" is het woord „comitis" in te lasschen. „ 160. No. 173. Achter het regest is te voegen: (Onecht.)". Hierbij behoort eene kopnoot: „Zie over de onechtheid: Oppermann, Rheinische Urkundenstudien. I blz. 366 vlg." Achter de HSS.-vermelding volge: „Voor de HSS. zie Oppermann t. a. p." _ „ No. 174. Bij de litteratuur in de kopnoot is te voegen: „Oppermann, Untersuchungen zur Geschichte von Stadt und Stift Utrecht, Westdeutsche Zeitschrift XXVII. blz. 239, 260 vlg.; dezelfde: Hans. Geschichtsblatter 1911. blz. 181 Anm. 6; Joosting, Historische Avonden. II blz. 489". „ 162. No. 174. In de HSS.-vermelding staat: „Cartularium van Bondam (B). — Liber catenatus van Oudmunster (C)" lees: „Cartularium van Bondam (B) fol. 83. — Liber catenatus van Oudmunster (C) fol. 164". 167. In de plaats der 2« noot is te lezen; „De Doode Linge kan niet bedoeld zijn, omdat deze Zandwijk van Drumpt scheidt; de Linge zelf scheidt slechts een klein stukje van de rest van Zandwijk af, en dus is het onzeker, welke flumen is bedoeld". 168. No. 178. In de HSS. vermelding zijn achter „Codex" in te voegen de woorden: „in de Koninklijke Bibliotheek". 169. No. 179, regel 1 v.o. Bij het woord „Babenberc" behoort de cijfernoot: „Bamberg". „ No. 180, regel 10 v.b. Er staat: „Teutonice"; lees: „Theutonice". Hierbij behoort de letternoot: „B Teutonice". Regel 3 v. o. Bij het woord „recognovi" behoort de letternoot: „B. recogn". Regel 1 v. o. staat „Chuonradi II"; lees: „Chuonradi secundi". Hierbij behoort de letternoot: „B. Chuonradi II". Noot e. Er staat: „Ontbreekt in B en D"; lees; „Ontbreekt in B en C". Blz. 169. Noot g. Er staat: „Ontbreekt in B en D"; lees: „Ontbreekt in B en C". „ „ Noot o. Er staat: „B Triente vocato"; lees: „B Thriente vocato". „ 170. No. 181, regel 3 v.b. Er staat: „Chonradus"; lees: „Chonradus". „ „ No. 181, regel 4 v.o. Er staat: „archicancellarii '; lees; „archicapellani". Hierbij behoort de letternoot: „B, C en D archicancellarii; G. archicallani, llani op rasuur, waar oorspronkelijk archicancellarii schijnt gestaan te hebben". „ 171.. No. 182, regel 11 v.b. Bij het woord „solvunt" behoort de letternoot: „B solüt". Regel 4 v.o. staat: „archicancellarii"; lees: „archicapellani". Hierbij behoort de letternoot: „Aldus B; A archicancellarii". „ „ No. 183. De volgende kopnoot is in te voegen; „Dit stuk is volgens Stenzei, Frank. Kaiserzeit. II blz. 189, onecht; vergelijk echter daartegen: Böhmer, Regesten. No. 1304 en Bresslau, Jahrbücher. I blz. 127 noot 5". 1 „ 173. No. 184. Bij de kopnoot is te voegen: „Vergelijk ook; Oppermann, Untersuchungen. I blz. 121". „ 175. No. 188. De dateering luidt: „1028"; lees: „1028 (voor September 24)". Voor de kopnoot is te voegen; „De ne indictie loopt tot 24 September 1028"; en achter die noot: „Volgens eene andere, eveneens onechte oorkonde van Piligrim d.d. 1028 October 10 zou de bevestiging van de stichting op dien datum hebben plaats gehad. De Fundatio Monasterii Brunwilarensis geeft als dagdatum 8 November. Vergelijk over dit stuk; Oppermann, Westd. Zeitschrift. XXII blz. 184 vlg., en Rheinische Urkundenstudien. I blz. 170 vlg.", „ 177. Noot d. Hier is bij te voegen; „zooals de betere tekst der M. G. heeft". „ 178. No. 191. Achter het regest is te voegen: „(Verdacht)", en achter de kopnoot: „en der M. G. t.a.p. Volgerts Oppermann, Rheinische Urkundenstudien. I blz. 136 vlg. is dit stuk onecht". „ 180. No. 193. Achter het regest is. te voegen: „(Onecht)". „ 183. No. 196, regel 4 v.b. Er staat; „vere" ; vermoedelijk is te lezen: „jure". „. 184. No. 197 en 198. Het is geenszins zeker of hier met de plaats van uitvaardiging inderdaad Utrecht, dan wel Maastricht bedoeld is. Stumpf, Reichskanzler. II No. 2205, 2206, en op zijn voetspoor Meindorff, Jahrbücher unter Heinrich III. I blz. 101, verklaren zich voor het laatste, maar Gisebrecht, Geschichte der deütschen Kaiserzeit. II blz. 352 voor het eerste. „ 189. No. 205. De dateering luidt: „1046 December 25—1056 October 5". Hierbij behoort de kopnoot: „25 December 1046 werd Hendrik III keizer; 5 October 1056 is hij gestorven". „ 191. Noot a. Er staat: „154"; lees: „162". Noot b. Er staat: „181"; lees: „189". De verklaring van den naam Huift moet vervallen. Blz. 193. No. 212. In de HSS.-vermelding staat: „in het archief van Gelderland"; lees: „in het Rijksarchief in Gelderland". „ 196. Noot b moet als noot a overgebracht worden naar blz. 197. „ 197. No. 218. De dateering luidt: „1057 (April 23)"; lees: „(1057 April 23)". „ 199. No. 219. Regel 5 van het regest staat: „Utrecht"; lees: „Luik". „ „ No. 219. Regel 10 v.o. staat: „(et ne)" lees: „(eandemque ne forte)". Vergelijk No. 220. „ 201. No. 223. De dateering luidt: „1059"; lees: „1059 (vóór September 24)". Hierbij behoort de kopnoot: „De I2e indictie loopt tot 24 September 1059". „ 205. No. 227. De dateering luidt: „1064": lees; „1064 (vóór September 24)". Voor de kopnoot is in te voegen: „De I2e indictie loopt tot 24 September 1059". „ 208. No. 228, regel 7 v.b. Er staat: „(firma)"; lees: „(stabilis)", zooals de oorkonden van Hendrik IV gewoonlijk hebben. „ „ No. 229. De dateering luidt: „(1006 Mei 15—1075 December 4); lees: „(1071 —1075 December 4)". Bij de kopnoot is te voegen: „Vergelijk over eene andere dateering, over het aantal uitvaardigingen (4) en over de onechtheid van twee der laatsten: Oppermann, Rheinische Urkundenstudien. I blz. 141 vlg.". „ 209. No. 231. Bij de kopnoot is te voegen: „Vergelijk: Oppermann, Rheinische Urkundenstudien. I blz. 432". „ 211. No. 233. De dateering luidt: „1075—1081"; lees: „1076 April 6—1081". »Vf> ^n ^en 4en regel van het regest staat: „hoeven"; lees: „hoven". In de kopnoot staat: „1075"; lees: »I076". „ 212. No. 234. De volgende kopnoot is in te voegen: „De dateering is die van Jaffé t.a.p." „ 217. No. 239. De dateering luidt: „1080"; lees: „1080 (Juli 17—September 24)" Hierbij behoort de kopnoot: „Het 27e ordinatiejaar van koning Hendrik IV begint 17 Juli 1080; de 3e indictie loopt tot 24 September van dat jaar". „ 221. No. 245. De dateering luidt: „1085"; lees: „1085 (vóór September 24)". Achter het regest is in te voegen: „(Verdacht)". De volgende kopnoot is in te voegen: „De 8e indictie loopt tot 24 September 1085". „ 222. No. 245. De HSS.-vermelding moet luiden: „Schijnbaar oorspr. in het archief van St. Jan in het Rijksarchief in Utrecht. Uithangend zegel verloren". „ „ No. 246. Bij de kopnoot is te voegen: „Vergelijk echter Oppermann, Rheinische Urkundenstudien. I blz. 30, noot 2, die de echtheid verdedigt". „ 223, Noot 1. Er staat: „Weimar"; lees: „Wechmar, Z.O. van Gotha". Blz. 225. No. 251. De dateering luidt: „1087"; lees: „1087 (na October 5)". Aan de kopnoot is toe te voegen: „Het 22e koningsjaar van keizer Hendrik IV begint 5 October 1087". Regel 4 v. o. Bij de woorden: „Godescalco Traiectensi preposito" behoort de cijfernoot: „Proost van St. Servaas te Maastricht". „ „ No. 252. De dateering luidt: „1087"; lees: „1087 (na October 5)". Bij de kopnoot is te voegen: „Stumpf, Reichskanzler, Nachtrag. No. 2886a, die dit stuk voor verdacht houdt". — Voor de dateering zie de opmerking bij No. 251 onder de verbeteringen. „ 226. No. 253. Bij de kopnoot is te voegen: „Joosting, Historische Avonden. II blz. 489 vlg.". „ 230. No. 256. De dateering luidt: „1090 Juni 20"; lees: „1090 Juni 26". ,, 232. No. 258. De dateering luidt: „1094"; lees: „1094 (vóór Maart 31)". Hierbij behoort de kopnoot: „Het ioe keizersjaar van Hendrik IV loopt tot 31 Maart 1094". „ 235. No. 261. Bij de HSS.-vermelding is te voegen: „Met ingedrukt zegel in witte was". „ 250. No. 269. In het regest staat: „Ravengerisburc"; lees; „Ravengiersburg". „ „ No 270. De volgende kopnoot is in te voegen: „Zie over dit stuk: Oppermann, Rheinische Urkundenstudien. I blz. 33". „ 252. No. 273. De dateering luidt: „1105"; lees: „1105 (vóór September 24)." Hierbij behoort de kopnoot: „De 13e indictie loopt tot 24 September 1105)". , „ 253. No. 273. Bij de HSS.-opgave is te voegen: „Met opgedrukt zegelfin witte was". „ 255. No. 277. De dateering luidt: „1108"; lees: „1108 (Januari 5—Mei 30)". Hierbij behoort de kopnoot; „Het 3e koningsjaar van Hendrik V . begint 5 Januari 1108; het 8e bisschopsjaar van Burchard eindigt 30 Mei van dat jaar". „ 256. No. 278. De dateering luidt: „1108"; lees: „1108 (vóór September 24)". Hierbij behoort de kopnoot: „De ie indictie loopt tot 24 September . 1108". Regel 5 v. o. staat: „Lambertus, magister Razo"; lees: „Lambertus magister, Razo". „ 257. No. 279. De HS.-opgave is te lezen: „vermeend oorspr. in het Rijksarchief te Hasselt". „ 258. No. 280, regel 9 v. b. Er staat: „cartam"; lees": „carta". „ 260. Noot 2. Hier is bij te voegen: „Vergelijk voor dezen naam de getuigenrij van No. 261". „ 265. No. 287. De dateering luidt: „(Vóór 1118?): lees: „(Vóór 1116?)" De eerste regel der kopnoot luide: „Meingot wordt het eerst als aartsdiaken vermeld in 1116 (zie hiervoor No. 2S5)". Blz. 266. No. 288. De dateering luidt: „1118"; lees: „1118 (vóór September 24)". Hierbij behoort de kopnoot: „De ne indictie loopt tot 24 September II18". „ 267. No. 289. De dateering luidt: „1118"; lees; „1118 (vóór September 24)". Hierbij behoort de kopnoot: „De ne indictie loopt tot 24 September 1118) ". „ 270. No. 293. De dateering luidt: „1119"; lees; „II19 (vóór September 24)", Bij de kopnoot is te voegen: „De I2e indictie loopt tot 24 September 1119) ". „ 277. No. 301. De HSS.-opgave is te lezen; „Oorspr. cyrograaph in het archief" enz. „ 281. No. 307. Bij de kopnoot is te voegen: „Oppermann, Rheinische Urkundenstudien. I blz. 130 vlg." . „ 286. No. 312. Achter het regest is te voegen: „(verdacht)". Hierbij behoort de kopnoot: Over de redenen tot verdenking zie: „Oppermann, Untersuchungen. II blz. 171 vlg." „ 286, 289, 293. Nos. 313, 315, 321. In de regesten en in de kopnoot van No. 321 staat: „Godebald"; lees; „Godebold". „ 288. No. 313. Achter de HSS.-opgave is te plaatsen: „(B)". „ 290. Noten 8, 9, io, die dezelfde zijn als noten 1, 2, 3, kunnen vervallen. „ 293. Noot 2 is te lezen: „Driel in de Bommelerwaard". „ 294. No. 322. Het stuk begint: „In nomine" enz. Lees: „.f. In nomine" enz. „ 295. No. 322. Bij de HS.-opgave is te voegen: „Met opgedrukt geschonden zegel in witte was". „ 298. Noot 8 is te lezen: „Onbekend". „ 391. No. 437, regel 6 v. o. Er staat: „Terentinus"; lees; FerentinuV'i „ 408. Noot 9 is te lezen: „Weurt". Zie blz. 358, 359. „ 440. Noot 1. Hier is bij te voegen: „Of Randwijk. Zie: Oudheidk. Mededeelingen uit 's Rijks museum van oudheden te Leiden, Nieuwe Reeks. IV blz. CLIII". Index persoonsnamen blz. 17 regel 3 v. o. Er staat: „Lyburch"; lees: „Zyburch". Het getal 55 moet vervallen. s 8# Ik licht toe wat ik toelichten kan; maar ik geloof, dat het veel verkieslijker is spoedig een aanmerkelijk gedeelte der stukken, die ter mijner beschikking zijn, in het licht te geven, dan eene volledige toelichting te willen geven en daardoor, gelijk het gaat, mij gedurig meer in bijzonderheden der historie te verdiepen. Dit laatste is de taak der geleerden; het eerste dunkt mij de mijne, nu ik op zulk een voordeelig standpunt tot die algemeenmaking ben geplaatst. Dit neemt niet weg, dat ik gaarne de inleiding zoo volledig als mogelijk is maak. (Groen van Prinsterer aan Van Assen, 8 Nov. 1834.) VOORRE D-E. I. Geschiedenis. Het was Frans van Mieris, die in 1753 met zijn oorkondenboek van Holland de serie opende van de oorkondenboeken in nieuwen stijl; het liep tot 1436 en deed dus dadelijk een grooten stap vooruit. Ook Schwartzenberg publiceerde in 1768 een oorkondenboek van Friesland en kwam, ijverig voortwerkende, heel tot 1686, terwijl hij zelfs eene combinatie van een oorkondenboek met een plakkaatboek leverde. Maar de geleerden gingen niet voort met zulk eene vaart. Want spoedig begon men veel hoogere eischen te stellen; de volgende oorkondenboeken waren veel geleerder en omslachtiger: Bondam begon in 1783 met een oorkondenboek van Gelderland, dat echter, in een statige foliant, slechts tot 1286 vorderde. In het midden der negentiende eeuw hervatte men het in de vorige eeuw gestaakte werk. Er werden nieuwe, vollediger uitgaven van de oude oorkondenboeken in het licht gegeven: Van den Bergh deed dit voor Holland, Sloet voor Gelderland; Blok c. s. gaven een nieuw voor Groningen. Later volgde voor Holland zelfs een supplement van De Fremery's hand. Al deze nieuwere werken zijn echter aangelegd volgens het oude werkplan van oorkondenboeken, van de oudste tijden tot het jaar 1300; het buitengewoon omvangrijke materiaal voor den lateren tijd durfde, met de hooge eischen van den nieuwen tijd, niemand meer aan. Ondertusschen had niemand nog een oorkondenboek gegeven van het sticht Utrecht, al hadden Kaspar Burman en Pieter van Musschenbroek daaraan gedacht en de zaak zelfs eenigszins voorbereid. Deze leemte in onze historische literatuur heeft mij al sedert lange jaren gehinderd; zij pijnigde mij te meer, omdat ik van meening was, dat het Utrechtsche oorkondenboek, althans voor den oudsten tijd, veel rijker moest zijn dan die der andere provinciën geweest waren, — eene voorspelling, die door de uitkomst ten volle bewaarheid is. Reeds dertig jaren geleden heb ik dan ook de hand aan het werk geslagen, en zelfs met- de uitgaaf van een Programma moedig een begin gemaakt. Het boekje ontwierp een werkplan op grooten voet: ik was jong en hoopte nog veel te kunnen doen. Dus schetste ik het werk, zooals het volgens mijne denkbeelden ondernomen zou moeten worden. Nadat ik de grenzen van het oorkondenboek naar tijd en plaats had gesteld (p. 5—7), zette ik uiteen, dat als voorbereiding noodig was de uitgaaf van regestenlijsten, die het groote werk gemakkelijker zouden maken. Vooral voor de latere eeuwen scheen mij zulks gewenscht; immers daar men voor die tijden noodzakelijk eene keus zou moeten doen uit het volumineuse materiaal, scheen mij dit dan gemakkelijker te zullen zijn, daar het weglaten van oorkonden deelen van ons vaderland reeds afgedrukt zijn, zou dan opnieuw uitgegeven moeten worden. Dus het gebied, waarover het wereldlijke gezag der bisschoppen zich uitstrekte, moet vastgesteld worden, en wel meer precies dan Van den Bergh en Sloet indertijd de grenzen -van het door hen behandelde gebied hebben aangewezen. Ik kan mij niet goed vereenigen met de methode dezer geleerden, om in hoofdzaak de tegenwoordige grenzen van hunne provincie voor hun oorkondenboek over te nemen: zoodoende toch wordt allicht te veel opgenomen of ook te veel weggelaten, dat in het verband van het oorkondenboek toch niet of ook wel behoort. Het teveel zou geen overwegend bezwaar leveren, het tekort echter zeer zeker. Men zou dus de grenzen van elke behandelde periode aan moeten nemen, en dit is juist voor het Sticht in de door ons behandelde periode moeielijk. Voor het Oversticht levert het weinig bezwaar, omdat, voor zoover mij bekend is, de grenzen dezer provincie in den loop der tijden niet veel gewijzigd zijn. Maar des te meer is dit geschied in het Nedersticht, vooral door de usurpaties van Holland. Het is dus nagenoeg ondoenlijk, om de verschillende grenzen van het gewest in elke periode vast te stellen, en daarnaar de opneming der oorkonden te regelen. Ik meen dus, dat het best is, om eene vaste periode te kiezen, en wel die, waarin hef Sticht zijn grootsten omvang heeft gehad: de eerste helft der llde eeuw. Toevallig heeft Jhr. De Geer van Oudegein, die op dit gebied eene autoriteit is, juist van deze periode na grondig onderzoek een kaartje geteekend, dat in zijne Bijdragen tot de geschiedenis en oudheden der provincie Utrecht (1861) is afgedrukt. 'Ik heb .dit kaartje gevolgd, met bijvoeging evenwel van de gouw Teisterbant, die een tijdlang tot het Sticht behoord heeft. De grenzen van deze gouw zijn niet met zekerheid bekend; maar ik meen, dat De Geer daarvoor de oude Lek (Lake) heeft aangenomen: het door deze rivier omgeven gedeelte heb ik dus nog bij het Nedersticht getrokken De oorkonden, betrekking hebbende op plaatsen in dit gebied, zijn nu in ons oorkondenboek afgedrukt, als behoorende tot het Nedersticht. Bovendien gaf ik reeds te kennen, dat ook het Oversticht in het oorkondenboek is opgenomen. Met de Vereeniging voor Overijsselsch regt, die de uitgaaf van een oorkondenboek van Overijssel overwoog, heb ik aanvankelijk de wederzijdsche grenzen overwogen; het resultaat onzer overleggingen is gepubliceerd in mijn verslag over het Utrechtsche rijksarchief in 1897 p. 221 vlg. en op 11 October 1898 door de vereeniging goedgekeurd. Maar daar, sedert ik dit resultaat gepubliceerd heb, niet het geringste van het Overijsselsche oorkondenboek meer vernomen is, heb ik gemeend, zonder bezwaar voor deze oudste periode ook alle Overijsselsche oorkonden te kunnen opnemen. Over de latere perioden kan men altijd nog overleggen. ÈiÉÉ Met Groningen en Drente is het juist andersom gesteld: het oorkondenboek van deze gewesten is niet alleen met groote voortvarendheid voortgezet; maar het is zelfs reeds sedert lange jaren geheel voltooid. De oorkonden van dit gewest zouden dus eigenlijk hier weggelaten moeten worden. Toch heb ik dit» niet gedaan; want het scheen mij ondoelmatig, om de eenheid van het geheel te breken, terwille van de zéér enkele oorkonden uit deze periode, die in het Groningsche oorkondenboek reeds opgenomen zijn. Het oorkondenboek van het Sticht tot 1301 zal dus nu geheel volledig zijn. Ik hoop, dat het niet noodig zal zijn, later een supplement uit te geven, zooals met het oorkondenboek van Holland geschied is en zooals ook allicht voor Gelderland noodig zal worden. III. Regels voor het opnemen van oorkonden. Voor het opmaken der regestenlijsten heb ik reeds bij de uitgaaf van mijn Programma voor het oorkondenboek (p. 10 vlg.) regels gesteld. Maar deze regels konden bij het opmaken der regesten tot 1301 door Dr. Brom niet voetstoots gevolgd worden. Immers ik had toen het oog gehad op de publicatie in regest van alle oorkonden uit de verschillende registers van één bepaald archief, terwijl Dr. Brom van heinde en verre alleen de in het aangenomen kader passende oorkonden had bijeen te brengen. Daarbij strekte zijne taak zich alleen uit óver het duistere tijdperk vóór 1300, dat betrekkelijk maar weinige archivalia heeft nagelaten, zoodat het wenschelijk was, hier bij de keuze van de op te nemen regesten met minder strengheid te werk te gaan, dan later bij het groote oorkondenboek zelf. Andere op de nieuwe taak speciaal toepasselijke regels moesten dus nu worden vastgesteld. Na ^overleg kwamen Dr. Brom en ik nu tot de vaststelling der volgende regels, die bij het verzamelen dezer regesten gevolgd zijn en die thans bij den druk in overleg met Dr. Bouman nog eenigszins gewijzigd zijn. Opgenomen zijn: I. Wat den vorm betreft: 1°. alle eigenlijk gezegde oorkonden (bezegelde oorkonden op perkament), zoowel de onechte als de echte; 2°. tot 1200 ook goederenlijsten, brieven, wetten en andere akten, soms wellicht ook extracten uit necrologiën, gelijktijdige annalen enz. II. Wat den inhoud betreft: 1°. alle akten, uitgevaardigd door of gericht tot den bisschop van Utrecht, zijn vicaris, officiaal of wijbisschop, de prelaten, kapittelen en kloosters van het Sticht, de graven en burggraven van Utrecht, de steden, de parochie- en kloostergeestelijken, alsook de leden der voornaamste geslachten van Over- en Nedersticht; 2°. ook alle akten tot 1200, waarin de sub 1° genoemde personen en plaatsen alleen vermeld worden; fc$Wf? 3°. alle akten tot 1200, waarin een Utrechtsche bisschop als lid eener synode, of wel de stad Utrecht als plaats der handeling vermeld worden. Opgenomen is dan: 1. de inleiding, 2. de naam, en 3. het eschatocol (de Datum- en Actum-regel), maar niet de signum-, de scripsi-, en de recognitie-regels ; 4°. alle akten tot het jaar 1200, waarin een persoon, die later Utrechtsch bisschop geworden is, in eene andere qualiteit vermeld wordt (b.v. de kanselier Poppo-Folcmar), — zulks uitsluitend wegens het belang voor de persoonlijke geschiedenis -van den bisschop. IV. Vaststelling van den tekst der oorkonden. Bij het bewerken van den tekst der oorkonden voor den druk beijverden wij ons, een zuiveren tekst te leveren, zoo mogelijk naar de origineele oorkonde of anders naar goede teksten, met opgaaf van de varianten, die andere, niet van de zooeven genoemde afgeleide, teksten leveren. In het algemeen volgen wij, wanneer wij twee of meer afschriften van ééne oorkonde hebben, het door ons A genoemde handschrift, d. i. het beste, in den regel ook het oudste handschrift. De varianten der andere afschriften worden echter alleen dan in den door ons gedrukten tekst opgenomen, wanneer A eene evident slechte lezing heeft. (Soms, zooals bij het Liber donationum, is door ons niet het oudste afschrift, D I, maar het beste, D II, A genoemd: zie Ned. Archievenblad XXVIII blz. 100; de varianten van D I (B) staan daar dus gewoonlijk onder aan de bladzijden, en slechts eene enkele maal in den tekst.) Wanneer A en B even oud of even goed zijn (wat b.v. het geval is met de beide teksten van eenige oorkonden in het Liber aureus van Echternach), dan volgen wij in het algemeen A, maar geven daarbij zooveel mogelijk in den tekst ook alles, waarin B van A afwijkt (b.v. eene toevoeging, die wij in den regel in eene noot plaatsen met de vermelding „B", doch in deze gevallen — zooals in N°. 24 en 27 — in den tekst opnemen, met vermelding in de noot, dat de toevoeging in A ontbreekt). Vidimussen van eene oorkonde gebruikten wij soms voor de vaststelling van den tekst, ook al bezitten wij oudere afschriften; soms immers is het vidimus gecopieerd naar het origineel, het oudere afschrift niet; bovendien is het vidimus dikwijls geschreven door een persoon van meer gezag (b.v. den officiaal van den bisschop) dan degeen, die het oudere afschrift schreef. Moeielijk toegankelijke teksten, die door goede uitgevers reeds uitgegeven zijn, namen wij bij uitzondering over als Afgedrukt naar (Mon. Germ.J, zonder nadere raadpleging der oorkonden. In den regel vermeldden wij dan ook in noten de door den vroegeren uitgever opgenomen varianten en ' tekstverbeteringen. Enkele zeer evidente verbeteringen van deze vroegere uitgevers hebben wij bij den herdruk wel eens stilzwijgend overgenomen, met de eenvoudige mededeeling: Afgedrukt naar Wiegand enz.; diens tekst wordt dan met zijne eventueele emendaties overgenomen. V. Noten over de vaststelling van den tekst der oorkonden. In noten, door (niet-kapitale) druklètters aangeduid, namen wij de varianten op van de handschriften der oorkonden, die niet afgeleid zijn van het door ons gebruikte handschrift. Ook enkele andere bijzonderheden, die op den tekst van de oorkonde betrekking hebben, werden in deze noten opgenomen. VI. Vaststelling van den datum der oorkonden. Voor de berekening der data werden zoo mogelijk de jaarstijlen, die in de verschillende kanselarijen in gebruik waren, opgespoord. Was het niet mogelijk die te ontdekken, dan werd bij de berekening van den datum aangenomen, dat het jaar met 1 Januari begon. Over de vaststelling van den in het sticht Utrecht gevolgden jaarstijl is te vergelijken mijn Programma van het oorkondenboek p. 12—24 en mijn opstel in de Verslagen en Mededeelingen der Kon. Akademie van Wetenschappen afd. Letterkunde 4e R. dl. VII: De jaarstijlen, in het sticht Utrecht gebruikt vóór het synodaal-besluit van 1310. In de inleiding van Brom's regestenlijst p. X resumeert deze de in dit opstel verkregen resultaten aldus: In het sticht Utrecht werd de Paaschstijl gevolgd: door de stad Utrecht sedert 1234l, door de bisschoppen sedert 1246, door het kapittel van Oudmunster sedert 1248, door St. Pieter sedert 1258, door St. Jan sedert 1263, door de provisoren sedert 1263, door het Domkapittel sedert 1274, door de abdij Oostbroek sedert 1277, door de wijbisschoppen sedert 1285, door de abdij van St. Paulus sedert 1287. Bij de berekening der data worden deze resultaten gevolgd, al is het natuurlijk mogelijk, dat de opgesomde corporaties met het gebruik van den Paaschstijl vroeger begonnen zijn (zooals b.v. het Domkapittel vóór de andere Utrechtsche kapittelen). Voor 1301 zijn geene bewijzen gevonden, dat de Paaschstijl is gevolgd door: den officiaal, de vijf kapittelen, St. Marie en het Duitsche huis. Deze lichamen worden dus allen geacht een anderen stijl (den Nieuwjaarstijl) te hebben gevolgd. Voor alle andere dan de hier genoemde lichamen en personen is trouwens het gebruik van den Nieuwjaarstijl als regel aangenomen. Over de berekening der heiligendagen zie men mijn Programmap. 24—31, en den door mij samengestelden kalender ald. p. 33—41 met het glossarium van Hollandsche namen voor middeleeuwsche dagen ald. p. 41—43. VII. Beoordeeling van de echtheid der oorkonden. Wanneer de tekst eener oorkonde door vroegere onderzoekingen reeds evident als onecht gesignaleerd was, namen wij ze op als Onecht, zonder bewijs maar met verwijzing naar het vroeger geleverde betoog. Ook de rechtvaardiging van onzen twijfel aan de echtheid van sommige door ons opgenomen oorkonden, die wij dan eenvoudig Verdacht noemden, hebben wij na eenige aarzeling besloten weg te laten. Wij besloten in zulke gevallen alleen kortelijk te verwijzen naar de plaatsen, waar de gronden van dien twijfel door anderen ontwikkeld waren, of wij gaven de redenen onzer verderfking zeer kort in eene noot op. Zelfs in deze gevallen meenden wij toch de gebruikers meer te verplichten door hun de afleveringen van ons oorkondenboek geregeld en vrij spoedig te doen toekomen, dan door hun onze (toch in elk geval slechts voorloopige) diplomatische overwegingen voor te leggen, hetgeen telkens belangrijk oponthoud zou veroorzaken; speciale diplomatische onderzoekingen schenen ons meer te liggen op den weg van de gebruikers van ons oorkondenboek dan op den onzen. De commissie van geleerden, die ik mij voor deze onderneming heb toegevoegd, heeft deze besluiten goedgekeurd; op dezen voet is dus ons werk ondernomen. i) Deze oudste datum is niet door mij gevonden, maar later door prof. Oppermann (Westd. Zeitschr. XXVII p. 259/60, XXVIII p. 210 vlg.). VIÏI. De regesten der oorkonden. Aan het hoofd van elke oorkonde werd een kort regest geplaatst met den berekenden datum. IX. Vermelding van de voor de uitgaaf gebruikte handschriften en boeken. Het handschrift, waarnaar eene oorkonde gedrukt was, werd steeds onder den tekst vermeld. Ook andere gebruikte handschriften (waarvan de varianten in de sub V bedoelde noten opgenomen zijn) zijn onder den tekst vermeld. Geven wij niet aan: Oorspr., dan ontbreekt het oorspronkelijke stuken bestaat er alleen een afschrift van. Wanneer wij eene oorkonde hebben overgenomen uit eene vroegere uitgaaf, dan vermelden wij onder de oorkonde de handschriften, waaruit deze vroegere uitgaaf geput heeft, en de daaraan ontleende varianten. Worden varianten soms echter niet mede door ons overgenomen (zooals bij verkort overgenomene oorkonden wel voorkomt), dan vervalt de vermelding der handschriften, waaruit geene varianten overgenomen zijn. X. Vermelding van de literatuur over de afgedrukte oorkonden. De titels van de boeken, die over de uitgegeven oorkonden handelen, nemen wij slechts bij groote uitzondering op. Wordt de oorkonde geciteerd in een historisch verband, dan is de vermelding van dit citaat in ons oorkondenboek uitgesloten; wordt zij echter behandeld in een diplomatiek verband, dan schijnt de verwijzing naar dit boek in ons oorkondenboek gewenscht, vooral wanneer het uitvoerig en speciaal over de oorkonde handelt. XI. Noten ter verklaring van den inhoud der oorkonde. De noten, die den inhoud der gedrukte oorkonde verklaren en toelichten, worden door arabische cijfers aangeduid. Met het opnemen dezer noten zijn wij echter zeer spaarzaam geweest: slechts de voor het recht begrip der teksten hoognoodige noten hebben wij opgenomen. De talrijke en omvangrijke opmerkingen van deze soort, die vroeger in onze oorkondenboeken opgenomen werden — men denke aan werken als Bondam's Charterboek van Gelderland, waarin de toelichtingen vaak veel meer plaats beslaan dan de stukken zeiven — bemoeilijken toch het gebruik dezer werken meer dan ze die vergemakkelijken. Ook zijn ze in oorkondenboeken o. i. eigenlijk misplaatst. Immers wel zijn de bewerkers verplicht, den gebruikers zoo zuiver mogelijke teksten in handen te geven; maar zij behoeven hun niet mét die teksten ook de door hen ingestelde onderzoekingen in den vorm van beknopte opstellen voor te leggen. Lange geleerde noten nemen wij dus in geen geval op; ook treden wij niet in debat. Verklaringen van plaatsnamen, voor zoover het mogelijk is die terecht te brengen, en ook toelichtingen met een enkel woord van de namen der in den tekst genoemde personen nemen wij echter, voorzoover dit noodig is, op. Verwijzingen naar de soms in de teksten opgenomen Bijbelplaatsen nemen wij, als onnoodig, mede niet op. Ook verklaringen van den inhoud der oorkonden worden niet opgenomen. XII. Toelichtende artikeltjes in het Archievenblad of aan het einde van elk deel van het oorkondenboek. Zeer enkele malen, als wij bepaald noodige en evidente tekstverbeteringen voorstellen of als wij een debat over de opneming van eene oorkonde of over de onechtheid of dateering daarvan niet kunnen vermijden, dan geven wij eene afzonderlijke korte toelichting onzer meening in het Archievenblad, — welke toelichting wij we/licht later achter elk deel van het oorkondenboek zullen herdrukken. In eene noot onder den tekst der oorkonde verwijzen wij daarnaar. XIII. Het afdrukken van den tekst der oorkonden. De tekst van de oorkonden wordt niet, zooals tot nog toe gewoon is geweest, gedrukt in ééne doorloopende massa. De aan het begin der oorkonden voorkomende adressen en de dateering aan het slot (protocol en eschatocol) worden in afzonderlijke alinea's gedrukt. < Ook het corpus der oorkonde zelve wordt niet altijd in één doorloopend geheel gedrukt. De eigenlijke wilsverklaring van den uitvaardiger, de kern der oorkonde, zal meestal eene afzonderlijke alinea beslaan en alzoo gescheiden worden van de inleidende beschouwingen, ook van de poenale en andere formules ter bekrachtiging der oorkonde. (Ook is het gewenscht, de uitvoerige motiveering van de overwegingen, die tot het uitvaardigen eener oorkonde geleid hebben, zooals die somtijds in plechtige Oorkonden voorkomt, van den eigenlijken inhoud te scheiden door eene nieuwe alinea.) Ter wille van de overzichtelijkheid wonden ook nieuwe alinea's begonnen, waar daartoe bijzondere aanleiding bestaat. Zoo zal het gewenscht zijn, tractaten, keuren en statuten, privilegie-brieven en dergelijke stukken te verdeden in artikelen (die dikwijls met Item beginnen); deze artikelen worden telkens met nieuwe alinea's gedrukt en genummerd. Ook wanneer de oorkonde zich niet tot dergelijke voor de hand liggende splitsingen leent, is het soms toch gemakkelijk, den tekst door het gebruik eener nieuwe alinea te splitsen. Zoo is het overzichtelijk, om in schepenbrieven niet alleen den datum in eene afzonderlijke alinea te plaatsen, maar ook de lange lijst van schout en schepenen in het begin. (In dergelijke' akten loopt de zin wel door „wij A. B. C. enz. schepenen oorkonden, dat voor ons kwam in den gerechte enz."; maar toch heeft men hier te doen met twee afzonderlijke stukken, zooals blijkt uit de omstandigheid, dat in de minuut-registers van schepenen de acten steeds beginnen met de woorden: „dat voor ons kwam in den gerechte" enz.; de omvangrijke lijst van schout en schepenen werd dus blijkbaar uit het formulierboek van de griffie in de net-uitvaardiging bijgevoegd.) Goederenlijsten worden gedrukt in verschillende afdeelingen, als het vaststaat, dat dergelijke lijsten bestaan uit stukken uit verschillende tijden (zooals b.v. het geval is bij de lijsten van Werden); zij worden niet gesplitst gedrukt, wanneer niet blijkt, hoe de verschillende deelen afzonderlijk gedateerd moeten worden (zooals b.v. het geval is met de goederenlijst van den Dom). Verkortingen in den tekst zijn door ons opgelost op de wijze, zooals deze verkorte syllabes elders in de oorkonde onverkort geschreven zijn. Worden de onverkorte syllabes in dezelfde oorkonde op verschillende wijze geschreven, dan is men natuurlijk bij de oplossing daarvan elders vrij. Ista omnia, ut superius intimavi, ad memorata loca sanctorum a die presenti per presentem paginam testamenti nostri tradimus atque transfundimus perpetualiter in Dei nomine possidendum. Haec sunt quae huic testamento meo annectere volui. Si quae liturae vel caraxaturae adiectionis factae sunt, ego feci fierique iussi, dum michi mea sepius recensetur voluntas. Nam si quis contra hoe meum testamentum venire temptaverit aut aliquid irrumpere voluerit, sit anathema maranatha, indissolubili vinculo in aeternum dampnatus, et sit lepra percussus Naaman Siri, et insuper inferat fisco auri libram unam, argenti pondo duo, et nichilominus presens testamentum firma stabilitate permaneat. Actum Treberi \, die et regno suprascripto. Ego Huncio in Christi nomine presbiter, rogante et iubente domina mea Irmina abbatissa, hoe testamentum perscripsi, et ipsa subter manu propria una cum testibus firmavit. Ego Irmina hoe testamentum meum relegi. Basinus episcopus. Ego Leotwinus episcopus. Ego Theodefridus. Gundebertus. Bertwinus. Adelbertus. Trasebrictus. Garibertus. Gazebertus. Audobertus. Waltharius. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 25. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXI'II blz. 50. H°. 8. (698 September 3—700 April 12.) Haderic, zoon van Odo, schenkt aan bisschop Willibrord al zijne goederen, gelègen te „Rumelacha", „Datmunda" en „Tadia". Voor de dateering zie No. 5. Anno V [sc. Childeberti] Hadericus filius Odonis dedit ei [sc. sancto Willibrordo] in villa Rumelacha et in Datmunda et in Tadia 2 cum hominibus ad se pertinentibus omnia sua patrimonia. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 31 vs. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 55. H°. 9. (699) Juli 1. Abdis Ermina bevestigt het door bisschop Willibrord beheerde klooster Eehternach in zijne bezittingen, en schenkt het bovendien de villa Berg in de gouw Zülpich. Domino sancto et in Christo patri Willibrordo episcopo Ermina abbatissa donatrix. Quicquid unusquisque homo de rebus suis propriis ad loca sanctorum 1) Trier. — 2) Weiland M.G. Scr. XXIII blz. 55 houdt Rumelacha voor Rumlingen bij Esch. Halbedel, Frankische Studiën blz. 23 Noot 20 zegt echter, dat men hier „Riuiniacha", „Clutharada" (de „mons Clotariensis" uit No. 6 en 30) en „Cabriaca" („Cabriaco" uit No. 10) zal moeten lezen; de drie plaatsen zouden dan zijn: Rievenich, Klüsserath en Köwerich. De laatste plaats is echter Körperich: zie No. 10 aant. 2. aut servorum Dei spontanea voluntate condonaverit, hoe sibi credit mercedis premium recipere in futuro. Idcirco dono ad monasterium vestrum, in villa Epternaco constructo super fluvio Sura, quod ego a novo de fundo proprio aedificavi, vel ad illa loca sanctorum, que sunt in honore sanctae Trinitatis et sanctorum Petri et Pauli apostolorum ceterorumque sanctorum constructa, donatumque esse volo a die presenti, hoe est/quantumcumque in ministeria ipsorum sanctorum locorum condonavi, vel in quelibet presidia dedi tam auro, quam argento, gemmis, vestimentis, altarium velis, cortinis, utensilia tam aerea quam ferrea seu et ligna operis, quantumcumque in ipsa loca sanctorum vel in praedicto monasterio ponere iussi, aut inantea Christo presule addere potuero. Volo ut hoe ex nostra munificentia in Dei nomine proficiat perpetualiter in augmentis. Similiter dono vobis a die presenti ad ipsum monasterium vestrum Epternacense villam cuius vocabulum est Montis 1, sitam in pago Tulpiacensi, quem de dulcissima consobrina mea Erminitrude filia Pantini dato pretio comparavi, hoe est: tam domibus, quam aedificiis, mansis, casis, mancipiis, campis, silvis, pratis, pascuis, adiacentiis, aquis aquarumque decursibus, omnia et ex omnibus ad integrum, vel quantumcumque in memorata villa Montis tempore presenti possidere videor, seu et peculii promiscuo utriusque generis nationum vobis, vel ad sepefatum monasterium vestrum a Epternacense a die presenti, ut superius dixi, de potestate mea in iure et dominatione vestra vestrique monasterii per presentem paginam donationis meae manu mea firmata trado atque transfundo, perpetualiter in Dei nomine possidendum, ea ratione ut quicquid ex hoe tam vos, quam fratres ipsius monasterii elegeritis, faciendi, habendi. tenendi, commutandi liberam et firmissimam in omnibus Christo propitio habeatis potestatem, et nullius ex hoe calumpniam habere pertimescatis. Nam si quis contra hanc cartam donationis, quam ego spontanea voluntate fieri decrevi, temptare conaverit aut aliquid repetere voluerit, inprimitus iram Dei omnipotentis incurrat, et inferat fisco auri libras tres, argenti pondo VIII, et hoe quod repetit nullatenus valeat evendicare. Facta est haec cartula donationis sub die Kal. Iulias anno V regni domini nostri Childeberti regis. Ego Huncio in Christi nomine presbiter, rogante et iubente Ermina abbatissa, hanc cartulam donationis perscripsi, et ipsa subter manu propria una cum testibus firmavit. Ego Irmina hoe testamentum a me factum relegi. Basinus episcopus. Leodowinus episcopus. Waltharius diaconus. Bertuinus diaconus. Farobertus diaconus. Ethberictus presbiter. Garberictus. Transberictus. Bosa. Audobertus. HS. Lib. aureus ie Gotha. fol. 27. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 51, vergeleken met een afschrift van den codex door frof. Offermann. a) HS. heeft: nostrum. 1) Berg vor Floisdorf. !\°. fO. (703 September 3-705 April 12.) Abdis Ermina en hare dochters Attala en Crotelindis schenken aan bisschop Willibrord haar erfdeel te Körperich en Badelingen. Voor de dateering zie No. 5. Anno X Childeberti Ymena1 Deo sacrata et Attala atque Crotelindis, filiae ipsius, dederunt viro Dei [sc. sancto Willibrordo] portionem suam in villa Cabriaco2 et in villa Bedelinga3, quae eis a parentibus suis pervenit. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 32. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 55. M°. 11. (703 of 4) October 1. Aengilbald, zoon van Hildibold, schenkt aan bisschop Willibrord een landgoed met onderhoorigheden, gelegen te Waalre aan de Dommel. Domino vere sancto et apostolico patri Willibrordo episcopo Aengilbaldus, filius Hildiboldi quondam, donator, salutem in Domino. Dum quisque in presenti seculo conversare videtur, cogitare necesse est, qualiter animam suam de peccato et paena aeterna liberare debeat. Idcirco ego Aengilbaldus pro salute animae meae vel requie sempiterna trado tibi Willibrordo episcopo terram in loco vel villa nuncupante Waderlo 4 super fluvium Dutmala5, cum omnibus que ibidem hereditario iure vel laboratu legitime possidere visus sum, totum a die presenti tibi trado atque in tuam potestatem transfundo, id est: tam terras aratorias, cum campis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, mobilibus et imobilibus, et silvam ad eundem locum pertinentem, et VIII casatas cum hominibus et mancipiis et cum omni peculio suo. Haec omnia a die presenti tibi dono, donatumque perhennis temporibus esse volo, ut habeas, teneas atque possideas, tuisque ad habendum derelinquas, et quicquid exinde facere volueris, liberam ac firmissimam in omnibus habeas potestatem. Si quis vero, quod futurum esse non credo, heredum vel proheredum meorum vel quelibet opposita persona contra hanc donationis cartulam venire temptaverit et eam infringere conaverit, primitus iram Dei omnipotentis incurrat et sanctorum angelorum, et a liminibus aecclesiae alienetur, partemque habeat cum Juda et ultione Ananiae et Saphirae, vel lepra Giezi percutiatur, insuper inferat fisci iuribus auri libram unam, argenti pondo X, nee sic quod repetit evindicare valeat, sed firma et immobilis haec donatio perhennis temporibus permaneat, stipulatione subnixa. Actum publice in loco Bettinum6 coram testibus, anno X regni domini nostri Childeberti gloriosissimi regis, sub die Kalendas Octobris. Ego Aengilbaldus hanc cartulam relegi et confirmavi. i) „Ymena" zal slechts een andere schrijfwijze zijn voor „Ermina", door Theodericus in de Vita Irminae ook gespeld „Irmina" en „Yrmina" (M.G. Scr. XXIII blz. 48). — 2) Körperich, tusschen Vianden, Schankweiler en Bollendorf. Vgl. Fabricius, Erlauterungen zum geschichtlichen AÜas der Rheinprovinz. V 2 blz. 83 No. 3. De abt van Eehternach had hier later nog het collatierecht. — 3) Badelingen, reeds vermeld onder No. 7 als Baidalingo. — 4) Waalre. - 5) De Dommel. — 6) Onbekend. rendum, ut cum ipse beatus Willibrordus de hac luce migraverit, ipsi fratres quem ex semet ipsis elegerint sibi constituant abbatem, ea ratione ut heredibus nostris in omnibus fidelis appareat, et ibidem secundum ordinem sanctum degat; et sub nostro mundiburdio vel defensione persistant. Et si quis Deum timens tam de parte nostra quam et de reliquis hominibus de suis rebus ad ipsum monasterium condonare et confirmare deliberaverint, vel quicquid ibidem, Deo inspirante, de collatis bonis obvenerit, Deo propitio, eis proficiat in augmentis. Si quis vero, quod minime credimus esse futurum, si fuerit ullus de heredibus aut propinquis nostris, seu quaelibet extranea aut opposita persona, que contra hanc nostram confirmationem, quam nos pro divino intuitu vel animae nostrae remedio fieri aut firmare rogavimus, venire voluerit aut infringere, et ista carta ei ostensa fuerit ad relegendum, et se ex hoe compescere noluerit, inprimitus irae Dei omnipotentis incurrat offensam, et a liminibus sanctorum efficiatur extraneus, et insuper inferat partibus eiusdem loei et fratribus tune tempore ibidem servientibus, aut cui litem intulerit, tantum et aliud tantum, quantum res ipsae eo tempore emelioratae valuerint, et insuper inferat cum socio fisco auri libras X, argenti pondo XX coactus exsolvat; et quod repetit evindicare non valeat, sed presens confirmatio ad instar testamenti cum stipulatione adnixa omni tempore firma stabilitate capiat firmitatem. Actum Gamundias1 publice sub die III Idus Maias, anno XII regni domni nostri Childeberti gloriosi regis. Pippinus et Plectrudis. Droda2. Chugobertus3. Gerbaldus4. Bernarius5. Constantinus6. Josefus episcopi. Wintharius. Agione. Remedius. Bainingus iussus a Pippino et Plectrude scripsi. Hardoino. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. y>vs. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII bh. 54. m°. 1». (706) Mei 13. Pippijn en zijne gemalin Plectrudis schenken aan het klooster Eehternach, dat zij aan bisschop Willibrord en zijne monniken als verblijfplaats hebben aangewezen, de helft van de plaats Eehternach, en nemen het klooster onder hunne en hunner erfgenamen bescherming. Ego in Dei nomine illuster vir Pippinus, filius Ansgisili quondam, necnon et illustris matrona mea Plectrudis, filia Huogoberti quondam, cogitantes casum humanae fragilitatis, qualiter peccata nostra possimus abluére et, donante Domino, ad aeterna gaudia pervenire. Idcirco ob honorem domini nostri Ihesu Christi donamus donatumque in perpetuum esse volumus ad monasterium nostrum, quod est in honore sanctae Trinitatis et apostolorum Petri et Pauli et sancti Iohannis Baptistae in loco cognomento Epternaco, in pago Bedensi super fluvio Sura, in re pro- i) Saargemünd. — 2) Droge-, de oudste zoon van Pippijn. — 3) Bisschop van Luik. — 4) Bisschop van Toul. — 5) Bisschop van Parijs. — 6) Bisschop van Beauvais. prietatis nostrae edifïcatum, ubi decrevimus et constituimus virum strenuum et Dei cultorem apostolicum, domnum Willibrordum episcopum una cum turma monachorum sub sua gubernatione vita sancta et regulari degere et conversari, hoe est: illam medietatem de ipso Epternaco, quam Theotharius quondam dux ibidem tenuit et postea filius suus Theodardus quondam nobis tradidit, praeter illam rem quam Ermina1 in ipso Epternaco tenuit, quantumcumque in ipsa medietate nostra in ipso Epternaco a die presenti nostra videtur esse possessio vel dominatio, cum terris, cum domibus, aedificiis, acolabus, mancipiis, litis, silvis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, mobilibus et immobilibus, farinariis, pecoribus utriusque sexus, quantum in ipsa medietate in ipso Epternaco presenti tempore possidemus cum omni integritate, de iure et dominatione nostra in iure et dominatione predicti monasterii vel rectoribus suis seu successoribus et omni congregationi ibidem consistenti tradimus atque delegamus perpetualiter in Dei nomine ad possidendum, ut ibidem omni tempore pro mercede nostra proficiat in augmentis; ea ratione ut ipsum monasterium in nostra vel heredum nostrorum dominatione vel defensione inantea semper permaneat. Et illud nobis placuit inserendum, si fuerit ullus de heredibus vel propinquis nostris seu quaelibet ulla extranea aut opposita persona, quae contra hanc donationem, quam nos plena et integra devotione pro animae nostrae remedio fieri et affirmare rogavimus, venire aut agere temptaverit, et ipsa carta ei ad relegendum ostensa fuerit, et se ex hoe compescere noluerit, primitus iram Dei incurrat et a liminibus sanctorum efficiatur extraneus, et inferat partibus ipsius monasterii vel cui litem intulerit tantum et aliud tantum, quantum res ipse eo tempore emelioratae valuerint, et inferat una cum socio fisco auri libras X, argenti pondo XX coactus exsolvat et quod repetit evindicare non valeat, sed presens donatio ad instar testamenti cum stipulatione adnixa omni tempore firma stabilitate capiat firmitatem. Actum Gaimundas2 publice sub die III Idus Maias, anno XII regni domini nostri Childeberti gloriosissimi regis. Pippinus et coniunx eius Plectrudis. Drogo. Chuchobertus episcopus. Garebaldus episcopus. Bernarius episcopus. Constantinus episcopus3. Iosephus. Winetaharius episcopus. Chariganto. Agione. Crodebaldus. Carduinus. Remedius. Bainingus. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 2gvs. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII bh. 53. H°. 18. (709) Mei 21. Aengelbert, zoon van Gaotbert, geeft aan bisschop Willibrord elf hofsteden te Alphen in de gouw Taxandrië en eene hofstede te Bern in de gouw Teisterbant. In Christi nomine. Domino sanctissimo et dilectissimo patri Willibrordo episcopo Aengelbertus, filius Gaotberti quondam, donator. Dum leges et jura sinunt, et convenientia Francorum est, ut de facultatibus suis quisque quod facere voluerit Iiberam habeat potestatem, et i) Zie N°. 7 noot I. — 2) Saargemünd. — 3) Zie over de bisschoppen de noten bij No. 16. necesse est, ut quisque pro incerto huius vitae exitu de rebus suis aliquid ad Dei partem committat, ut per hoe indulgentiam facinorum suorum percipiat, idcirco ego Engelbertus pro remedio animae meae seu retributione aeterna aliquid tibi, domne pater et pontifex Willibrorde, de rebus meis donare decrevi. Quod et ita feci. Hoe est: in pago Texandriae in loco nuncupante Alfheim l, quod michi ex paterno iure legitime provenit, hoe est: casatas XI cum sala et curticle meo, quod ad praesens habere visus sum, cum mancipiis et omni peculio eorum. Hec omnia tibi a die presenti trado atque transfundo cum omni integritate vel adiacentiis eórum, hoe est: casis, curticlis, silvis, terris, pratis, pascuis et aratoria terra, aquis aquarumque decursibus, mobili et immobili, egressu vel ingressu, et watrischafo. Hec omnia tibi do, donatumque esse perhennis temporibus volo; hoe habeas, teneas, possideas, tuisque ad possidendum relinquas, et quicquid exinde facere volueris liberam et firmissimam in omnibus habeas potestatem. Si quis vero, quod futurum esse non credo, ego ipse a insuper inferat tibi una cum cogente fisco auri libras quinque, argenti pondo X coactus exsolvat, et nee sic quod repetit evindicare valeat, sed firma et immobilis haec nostra donatio permaneat, adstipulatione subnixa. Actum publice Tilliburgis2, XII Kal. Iunias, anno XV Childeberti gloriosissimi regis. Et do tibi in pago Testerventi super Mosam, loco Bimi:i, casatam unam cum omni peculio. Ego Virgilius presbiter seripsi. Aengelbertus. Verengaoto frater eius. Paulus presbiter. Aldrao. Alduino. Nardgaoto. Egisgaro. Nanduiono. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 33 vs. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII bh. 57. IV. 1». (709 September 3—711 April 12.) Bisschop IVillibrord en Anastasia, abdis van het klooster Oeren bij Trier, ruilen met elkander twee wijngaarden. Voor de dateering zie No. 5- Eodem anno, XVI Childeberti regis, sanctus Willibrordus et domna Anastasia, abbatissa puellarum in Horreo 4, fecerunt inter se commutacionem vinearum. Et dedit domnus Willibrordus domnae Anastasiae vineae petituras duas in monte Paginse5 super flumen Rheni cum vinitore et omni peculio suo, quae sibi illustris faemina dederat Irmentrudis« filia Pantini quondam, et recepit ab ea alias petituras duas in monte Cabracense7 super flumen Mosellae cum vinitore et omni peculio-suo. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 35. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII bh. 58. a) Een gedeelte van den tekst is weggelaten, en vervangen door: „et cetera sicut in superioribus cartis continetur usque." 1) Alphen bij Breda. — 2) Tilburg. — 3) Bern, aan de Maas bij Heusden. — 4) Het nonnenklooster Oeren bij Trier. — 5) Onbekend. — 6) In No. 9 wordt deze genoemd de nicht van Ermina. — 7) Onbekend. IV. »©. (710) Juli 29. Bertilindis, dochter van Wigibald, schenkt aan bisschop Willibrord hetgeen hare moeder Oadrada haar heeft nagelaten te „Hoccascaute" aan de Dommel, te Hulsel en te Hapert in de gouw Taxandrië. In Christi nomine. Domino sanctissimo et venerabili patri Willibrordo episcopo Bertilindis filia Wigibaldi, consecrata Deo, donatrix. Quisquis ad Dei partes vel ad loca sanctorum aliquid de rebus suis dare vel delegare voluerit, hoe solempni scriptura firmetur, ut pro temporum serie fides rata atque probata celebretur. Quod et faciendum aestimans, et considerans huius vitae incertum fragilemque statum, aliquid tibi de rebus meis, domne pater et pontifex, pro remedio animae meae seu orationum /d tuarum inmarcescibili fructu donandum decrevi. • Quod et ita feci; dans tibi in pago Texandrensi, loco Hoccascaute1 super fluvio Dudmala, quod michi mater mea Oadrada hereditario iure legitime reliquit, hoe est: casatas V cum sala et curticle meo, quod ad presens habere visa sum, cum mancipiis V et uxoribus et infantibus eorum. /r Haec omnia tibi a die presenti pro mercedis meae augmento dono, ac de mea in tuam transfundo potestatem, cum omni peculiari eorum, hoe, est: casis, curticlis, silvis, terris, pratis, pascuis et aratoria terra, aquis aquarumque decursibus, farinariis, mobili et immobili, cum ingressu et egressu, et watriscafo, et vassalos VI cum tribus puellis. Et silvam in loco Hulislaum2, et 7~ quicquid michi ibidem legitime provenit. Et in alio loco dicto Heopurdum 3 terras et silvas, et quicquid ex matre mea ibi possidere visa sum. Hoe tibi do, donatumque esse perhennis temporibus volo. Si quis vero, quod futurum esse non credo a. Actum publice loco Cale4, IV Kal. Augusti, anno XVI regni domini £.*" nostri Childeberti gloriosissimi regis. Cum testibus: Ansbaldo. Folcbaldo. Aengelberto-. Rotberto. Adlefo. Werengato. Nanduino. Wigberto. Ego Laurentius presbiter, rogante Bertilinde illustri femina atque Deo consecrata virgine, scripsi et subscripsi. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 34 vs. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz."$y. IV. 81. (712) Juni 1. Ansbald, zoon van Willibald, schenkt aan bisschop Willibrord goederen te Diesen en „Leyetlaus" aan de Dommel in de gouw Taxandrië. Het tweede regeeringsjaar van Dagobert III loopt van 14 April 712 tot 14 April 713. (Verg. Levison, Nenes Archiv. XXXV blz. 38 en 47 vlg.) In Christi nomine. Domino sanctissimo et beatissimo patri Willibrordo Ansbaldus servorum Dei famulus. a) Een gedeelte van den tekst is weggelaten, en vervangen door: „ut supra." 1) Volgens Van der Aa, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden (die echter waarschijnlijk alleen de lezing van Migne e. a., Bobanscot, heeft gekend) Baschot of Baarschot bij Diesen, in de Meierij van 's Hertogenbosch. — 2) Hulsel in de meierij van 's Hertogenbpsch. — 3) Hapert bij Hulsel. — 4) Chelles sur Marne, een nonnenklooster bij Parijs. Dum quisque in presenti seculo conversari videtur, cogitare debet, quatenus anime suae consolationem pro elemosina sanctorum locorum vel orationum subsidio hic adquirere possit, dicente Domino: Date elemosinam, et ecce omnia munda sunt vobis, et iterum: Sicut aqua extinguit ignem, ita elemosina extinguit peccatum. Quapropter ego Ansbaldus, filius Willibaldi quondam, dono pro remedio animae meae et pro retributione aeternae salutis seu orationum tuarum tibi, domno patri ac pontifici, aliquid de rebus meis propriis: in pago Texandriae loco Diesne \ casatas VI cum sala et curticle meo, cum VI mancipiis et infantibus eorum. Hos tibi cum omni peculiare suo, cum omni integritate trado, casis, curtilibus, campis, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus et aratoria terra, mobili vel immobili, cum egressu vel ingressu vel watrischafo. Item do tibi in pago Texandriae loco Levetlaus2 super fluvio Dutmala, casatas VII cum sala et curticle meo, cum VIII mancipiis et uxoribus et infantibus eorum, cum casis, curticlis, campis, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus et aratoria terra, mobili et immobili ingressu et egressu. Si quis vero a. Actum publice Waderloe3, Kal. Iunii, anno II Dagoberti regis. Ego Ansbaldus monachus hanc cartam a me factam relegi et propria manu subscripsi. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 36. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 58. 1%°. Sft. (713) Maart 1. Aengelbert schenkt aan bisschop Willibrord goederen te Eersel in Taxandrië en te Diesen. Voor de dateering zie No. 31. In Christi nomine. Domino sanctissimo et dilectissimo patri Willibrordo episcopo Aengelbertus, filius Gaotberti quondam4, donator. Dum leges et iura sinunt, et convenientia Francorum est, ut de facultatibus suis quisque quod facere voluerit liberam habeat potestatem, et necesse est, ut quisque pro incerto vitae huius exitu de rebus suis ad Dei partem aliquid committat, ut per hoe indulgentiam facinorum percipiat, idcirco ego Aengelbertus cum consilio et licentia fratris mei Verengaoti, pro remedio animae meae seu retributione aeterna aliquid tibi, dómne pater et pontifex, de rebus meis aliquid tibi donandum decrevi. Quod et ita feci; hoe est: in pago Texandriae loco Eresloch5, quod michi ex paterno iure legitime provenit, hoe est: casatas tres cum sala et curticle meo, quod ad presens habere visus sum, tria mancipia cum uxoribus et infantibus. Et in loco Deosne6 casatam unam et mancipium cum uxore et a) Een gedeelte van den tekst is weggelaten, en vervangen door: „ut supra." 1) Diesen bij Hilvarenbeek, in het volgende nummer „Deosne" genaamd. — 2) Wellicht is dit „Levetlaus" een corrupte vorm, en identiek met het „Haeslaos" uit No. 26. — 3) Waalre. — 4) Dezelfde schenker als in No. 18. — 5) Eersel in de meierij van Den Bosch. — 6) Diesen, in het vorige nummer „Diesne" genaamd. infantibus. Haec omnia tibi a die presenti trado atque transfundo, cum omni peculiari et integritate et adiacentiis eorum, hoe est: casis, curticlis, silvis, terris, pratis, pascuis et aratoria terra, aquis aquarumque decursibus, mobili et immobili, egressu et ingressu, et vatriscafo. Haec omnia tibi do, donatumque esse perhennis temporibus volo. Si quis vero, quod futurum esse non credo a. Actum publice loco Deosne *j Kal. Martii, anno II regni domini nostri Dagoberti regis gloriosissimi. Ego Angelbertus hanc cartam a me factam relegi et propria manu firmavi, coram testibus: Verengaoto fratre meo. Volcbaldo. Framundo. Rumlao. lo Adlefo. Nandino. Ego Docfa presbiter, rogante illustri viro Aengilberto, hanc cartam scripsi et subscripsi. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 35 vs. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 58. M°. 33. (714) Maart 2. Pippijn en zijne gemalin Plectrudis (Blittrudis) schenken aan bisschop Willibrord de kerk en het klooster te Sus ter en in de Maasgouw met de aan het klooster geschonken hofstede, en verleenen aan de broeders van het klooster de vrije abtskeus. Het vierde jaar van Dagobert loopt van 14 April 714 tot 14 April 715. (Verg. Levison, Neues Archiv. 35 blz. 38.) Doch daar Pippijn reeds op 16 Dec. 714 overleed, moet het jaar zijn: 714. Het „anno III1" uit de datum-opgave moet dus bedorven zijn uit III. (Verg. Levison, Neues Archiv. 35 blz. 47 vlg.) Ego in Dei nomine illuster vir Pippinus dux, filius Ansgisili quondam, et illustris matrona mea Blittrudis, filia Huogoberti, intuitu timoris Dei et [pro°] animae meae remedio cogitantes, ut oratorium ac cellulam in honore Salvatoris et sanctorum Petri et Pauli vel ceterorum apostolorum et reliquorumc sanctorum, [et? b] mansionile Suestra 2, situm in pago Mosariorum super fluviolo Suestra, quod Blittrudis dato pretio ab Alberico et Haderico3. Actum publice Hamulo castello, anno quo supra [sc. I] Chilperici regis, XIV Kal. Maias. Cato comes. Sigericus comes. Ego illuster vir Hedenus dux hanc donationem fieri volui et subscripsi cum Theodrada coniuge mea. Ado nutricius Hedeni et Turingus filius Hedeni. Adogoto. Hererico. Ego Richisus clericus rogatus scripsi et subscripsi. . •fJt HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 38. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 60. (717 of 718) October 24. De monnik Ansbald, zoon van Wigibald, schenkt aan bisschop Willibrord goederen te Hezelaar aan de Dommel in de gouw Taxandrië5. Clotharius IV kwam aan de regeering tusschen Maart en einde 717. (Verg. Levison, Neues Archiv. 35 blz. 38.) In Christi nomine. Dilectissimo et sanctissimo patri Willibrordo pontifici, Ansbaldus monachus, filius Wigibaldi quondam, donator. a) B ab. — b) B inde communis. — c) B se. — d) B apud loca sancta firmavit. — e) B stabilis. — f) B subter snbscribimus. — g) B subscriberent. — h) B bedinse. — i) Een gedeelte van den tekst is weggelaten, en vervangen door: „et reliqua ut supra." 1) Bidburg in den Eifel. — 2) Dezelfde schenker als in No. A — 3) Hammelburg aan de Saaie. — 4) De ouders heetten, volgens de aanteekening van Weiland, Gozbertus en Geila. — 5) Verg. No. 21. Leges et iura sinunt, et convenientia secularium personarum est, ut de rebus suis propriis unusquisque quod facere volueiSttftiberam habeat potestatem, et hoe solempni scriptura pro temporum serie"firmetur. Quod cum ita est, ego Ansbaldus, perpensans-in mente mea fragilitatem. presentis vitae, cogitavi aliquid de rebus meis tibjyipro remedio animae meae seu orationum tuarum lucro dare ac delegare. Quod et ita facio. Hoe est quod tibi dono in loco Haeslaos 1 in pago Texajidriae super fluvio Dudmala, totum ad integrum quod michi genitor meus Wiglbaldus quondam hereditario iure dereliquit, vel quicquid ego ibidem iuste laborare visus sum, hoe est: casis, curticlis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, cum watriscapo et aratoria terra, mobili cum immobili, cum manentibus ibidem aspicientibus, X servientes, hafergarias, hochofinnas, cum ingressu et egressu, cum omnibus adiacentiis a die presenti tibi ad integrum dono, donatumque perhennis temporibus esse volo. Hoe habeas, teneas, possideas atque defendas, tuisque ad possidendum derelinquas, vel quicquid exinde facere volueris, liberam potestatem habeas. Si quis vero, quod futurum esse non credo a. Actum publice ,in monasterio Suestra2, anno I Clotharii regis, die VIIII Kal. Novembris. Ego Laurentius indignus presbiter, rogante Ansbaldo Dei servo, scripsi. HS. Lib. aureus ie Gotha. fol. 39 vs. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII bh. 61. (718) Februari 23. De hofmeier Karei (Martel) schenkt aan de kerk van St. Petrus en St. Paulus (te Eehternach) zijn erfgoed in de villa Bollendorf. Voor het jaar zie No. 26. [Anno primo regni domini nostri Clotharii regis b.] In Dei nomine. Karolus pro Dei intuitu vel aeterna retributione etc pro animae meaed remedio [vel abluendis peccatis suis b] donoe ad aecclesiasf sancti Petri et sancti Pauli cum sociis eorum villam, que vocatur Bollunvilla sive Bolluntorf e3, quantumcumque michi ibidem obvenit de genitore meo Pippino, quod contra allodiones meos recepi, totum ad integrum dono atque transfundob, terris, silvis, campis, pratis, mancipiis, aecclesiis, aquis aquarumque decursibus, mobilibus et immobilibus, totum ad integrum quantumcumque michi ibidem obvenit; in ea> ratione ut ab hac die ipsa aecclesia habeat, teneat, possideat, vel quicquid inde facere voluerit liberam et firmissimam. in omnibus habeat potestatem. Aci si ego ipse aut ullus de heredibus vel proheredibus meis vel quelibet opposita personak" contra hanc donationem vel testamentum, [quod ego spontanea voluntate fieri rogavib], venire temptaverit vel emutare a) Een gedeelte van den tekst is weggelaten, en vervangen door: „ut supra". — b) Het tusschen haken geplaatste staat in B, ontbreekt in A. — c) Ontbreekt in B. — d) B sue. — e) B donat. — f) B ecclesiam. — g) B Bollunthorp. — h) A: transfundo, „fundo" door bovengeschreven „trado" vervangen. B: dono et transtrado. — i) In B volgt: vero. —- j) B et. — k) In A en B volgt: que. 1) Hezelaar, gemeente Liempde. Wellicht is „Haeslaos" identiek met „Levetlaus" uit No. 21. — 2) Susteren. ■— 3) Bollendorf aan de Sauer. et infantibus et portione silvae; et in villa nostra Rinhari casatos IV cum uxore et infantibus cum terris et peculiari eorum, et porciones de silva; et in villa nostra Millingi1 basilicam domnae nostrae Mariae cum omni integritate, quam ibidem ordinavimus, ad eundem sanctum Petrum subrogari volumus et decrevimus, et servum nostrum Folcharium, ibidem servientem cum uxore et infantibus, Eodfrid cum uxore et infantibus et terris; et in loco Meginun 2 Walamunt cum uxore et infantibus, cum terris, duas hobinnas i et in villa Dagaesburge;i Oda cum uxore et infantibus et peculiari suo. Haéc omnia cum integritate, id est tam casis quam curticlis, campis, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus, re mobili et immobili, re exquisita et inexquisita vel reliqua oportunitate ibidem aspiciente, ad supradictum locum sanctum dono donatumque esse perhennis temporibus volo, pro orationum lucro vel missarum sollempniis celebrandis perpetualiter pro me et pro meis; et ipse locus sanctus et custodes eius hoe habeant, teneant et possideant ac defendant, et quicquid exinde facere voluerint liberam ac firmissimam in omnibus potestatem habeant. Si quis vero, quod futurum esse non credo a auri li bras X, argenti pondo XX unacum sociob fisco exsolvat. Actum publice Rinharos, anno I regni domni nostri Theoderici gloriosissimi regis. Ego Ebroinus hoe testamentum a me factum relegi et propria manu firmavi. Ego Virgilius indignus presbiter, rogante Ebroino comité, in Dei nomine scripsi et subscripsi. Guntberechtus. Folchbrectus. Godobrectus. Raedbrectus. Redualdo. Herifuso. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 41. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 62. ü°. 3». (721 Februari 13—722 Februari 12.) Graaf Ebroin schenkt aan de kerk te Rindern tien hoorigen in die plaats met hun bezit. Dezelfde dateering als van het vorige stuk. Eodem anno I Theoderici regis idem Ebroinus comes ad prefatam aecclesiam Rinharun dedit et alios casatos X per alterius testamenti paginam, in eadem villa cum uxoribus et infantibus eorum cum omni integritate et peculiari eorum tam casis quam curticlis, campis, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus, in ea ratione qua supra; quam 4 et ipse relegit et propria manu firmavit cum testibus, et Laurentius Virgilius scripsit et subcripsit. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 42. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 63. a) Een gedeelte van den tekst is weggelaten, en vervangen door: „et reliqua ut supra; post maledictionem et excommunicationem". — b) Zoo M. G.; HS. sacratissimo. 1) Millingen. — 2) Megen aan de Maas. — 3) Waarschijnlijk is Dagaesburch = Dangaesbroch. — 4) „quam" zal slaan op een uitdrukking als bv. „paginam testamenti." 1%°. 33. (721 Februari 13 — 722 Februari 12.) Berta en haar zoon Chardradus en Harbertus schenken aan het door Willibrord bestuurde klooster Eehternach goederen te Schankweiler aan de Prüm. De schrijver van het Chron. Ept., Theodericus, zegt bij de mededeeling van dit stuk in zijne kroniek: „Item eodem anno" (sc. anno I Theoderici regis), vandaar onze dateering. Ego Berta Deo sacrata et filius meus Chardradus et Harbertus donamus pro animae nostrae remedio vel salute ad basilicam sanctae Mariae et sanctorum Petri et Pauli apostolorum vel caeterorum sanctorum, quae aedificata esta in monasterio Epternaco, ubi domnus et in Christo pater Willibrordus episcopus abbas esse videtur, vel monachis ibidem Deo servientibus, donatumque in perpetuum esse volumus et promptissima voluntate confirmamus, hoe est quod vocatur Creucchovilare 1 in pago Bedensi super fluvio Prumia, tam casis quam curticlis, domibus, aedificiis, mancipiis, mobili et immobili, campis, pratis, pascuis, silvis, cultis et incultis, omnia et ex omnibus, quantum in ipsa villa visi sumus habuisse, vobis tradimus atque transfundimus a die presente ad monasterium vestrum, ut semper vobis permaneant. Si quis vero....b, auri libras III, argenti pondo VIII coactus exsolvat. Actum publice in villa Sismere 2. HS. Lib. aureus Ie Gotha. fol. 42. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 63. m°. 34. (721) December 12. Herelaef, zoon van Badagar, schenkt aan de kerk van St. Petrus, St. Paulus en St. Lambert ie Bakel, onder bestuur van bisschop Willibrord, goederen te Bakel, Vlierden en Deurne. Voor de dateering zie No. 31. In Christi nomine. Oportet Christianos viam veritatis eligere, per quam Creatori suo digne mereantur servire, ut oblatio elemosinarum ad salutem, et devotio proveniat ad mercedem. Idcirco ego Herelaef, filius Badagar quondam, donator, aliquid de rebus meis ad loca sanctorum pro remedio anime meae seu retributione aeterna dare disposui, hoe est ad basilicam sanctorum apostolorum Petri et Pauli et sancti Landoberti episcopi et martiris, quam nuper construximus in loco Baclaos 3, ubi nunc domnus pater et pontifex Willebrordus preesse videtur. Hoe est quod dono in ipsa Baclaos: tres casatos, unacum sala et curticle meo, cum omni re adposita, quam. ibidem legitime ex materno iure habere visus sum. Insuper dono in loco Fleodrodum 4 casatum I, et in Durninum 0 casatum I, cum omni integritate et peculiare eorum, tam casis quam curticlis, campis, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus, rem mobilem a) Zoo M.G.; HS. qui aedificati sunt. — b) Een gedeelte van den tekst is weggelaten, en vervangen door: „ut supra, et post excommunicationem." i) Schankweiler ,bij Eehternach. — 2) Wellicht Simmern in den Hundsrück. — 3) Bakel in de Peel, provincie Noord-Brabant. — 4) Vlierden, aldaar. — 5) Deume, aldaar. et immobilem, cum reliqua oportunitate ibidem aspiciente, ad supradictum locum dono, donatumque esse perhennis temporibus volo. Si quis vero Actum publice loco Baclaos \ anno I Theoderici regis, die XII mensis Decembris. Ego Herelaef hanc donationis cartam relegi et subscripsi. Winibadus. Sigibaldo. Eadboldus. Gutbaldus. Egilbaldus. Grimbaldus. Theodbaldus. HS. Lib. aureus te Gotha. fol. 40 vs. Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII blz. 62. M°. 35. (723) Januari 1. De hofmeier Karei (Martel) schenkt aan het klooster in den burg Trecht het castrum Trecht en de villa Vechten. Voor de dateering zie No. 31. Ego in Dei nomine illuster vir Karolus, major •> domus, filius Pippini quondam, cogitans casum humane fragilitatis, qualiter peccata possim abluere et donante Deo ad aeterna gaudia pervenire. Idcirco donamus a die presenti per hanc paginam testamenti et donatum in perpetuo esse volumus, hoe est ad monasterium, quod est infra muros Traiecto castro situm constructum, ubi apostolicus vir domnus et in Christo pater noster Vuillibrordus archiepiscopus sub sancte. conversationis cenobitali ordine custos preesse videtur, omnem rem fisci ditionibus quicquid in ipso Trajecto castro, tam infra muros quam etc a foris, cum omnibus adjacentiis vel appenditiis, cum illo pascue Graueningo2 vel • quicquid ibidem d fiscus ad presens esse videtur, omnia et ex omnibus, totum et ad integrum, cum omni re quesita et inquisita. Et similiter villam vel castrum nuncupante Fethna, sitam in pago Nifterlaco, cum omni mero et soliditate sua, omnes adjecentias vel appendities e, tam ad ipsam villam Fethnam f castro vel etiam ad jamdictum Trajectum castrum, ut diximus, aspiceree vel pertinere videtur, quantumcumque ad 3-t> partem fisci vel ad nostram presens esse videtur, cum omni integritate eorum, quicquid dici aut1» nominari potest, hoe est una cum mansis, terris, casis, domibus, edificiis, accolabus, litis, mancipiis, campis, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus, greges cum pastoribus utriusque generis sexus, mobilibus et inmobilibus '<, totum et ad integrum, ut diximus, a die "Vs*" presenti ad ipsum monasterium vel ad ipsam casam Dei tradimus atque delegamusi perpetualiter in Dei nomine ad possidendum, ita ut ibidem omni tempore pro nostra mercede proficiat in augmentis. Et quicquid exinde patres antejamdicti monasterii vel rectores pro eorum obportunitate k facere decreverint1, liberam et firmissimam in omnibus habeant potestatem. a) Een gedeelte van den tekst is weggelaten, en vervangen door: „ut supra." — b) A majorum. — c) et ontbreekt in B. — d) B ibi. — e) B adjacentias vel appendicias. — f) B Fithnam. — g) B asspicere. — h) B vel. — i) B immobilibus. — j) B deligamus. — k) B oportunitate. — 1) In A niet geheel duidelijk, wellicht: accreuerint. B decreverint. i) Bakel. — 2) Graveninge, wellicht de oudp ridderhofstede Grawert, Grauwaard of Grouwaard, nabij de Hooge weide ten W. van Utrecht gelegen. (De Geer, Het oude Trecht. blz. 50.) Oorkondenboek Sticht. 4 Si quis vero, quod futurum esse non credimus, si nos ipse aut a aliquis de heredibus vel proheredibus seu quislibet ulla opposita aut extranea persona, qui contra hanc donationem, quam nos pro divino intuitu et anime. nostre remedio ad instar testamenti fieri et adfirmare b decrevimus, venire aut agere vel eam infringere conaverit, inprimis iram Dei cejestis incurrat et a liminibus sanctorum vel consortio Christianorum efficiatur extraneus, et insuper inferat unacum socio fisco auri libras V, argenti pondera X coactus exsolvat; et quod repetit evindicare non valeat, sed presens donatio, ad instar testamenti a me facta, omni tempore firma et stabilis permaneat cum stipulatione subnixa. Actum Harastallio q1 villa publice in ipsa die Kal. Januar.d, anno secundo regnante glorioso domno Thiedrico e rege. Signum illustrisf viri Karoli majoris s domus, qui hanc donationem fieri et adfirmari h rogavit. Signum Carlomanni filii ipsius >. Signum Gariaonis. Signum Odonis. Signum Baldrici. Signum Abbonis. Signum Engilbaldi. Signum Adalhardi. Signum Thiedoldi nepotis ipsius h Signum Bosonis. Signum Widonis. Signum Grimfridi k. Ego Ruotbertus 1 subscripsi. Hariradus subscripsi. Audoinus presbiter subscripsi. Chelmoinus subscripsi. Chaldo cancellarius, rogatus a Karolo supradicto, scripsi et subscripsi. NSS.: Cartul. Radbod. No. \; afschriften in den codex uit de Cottoniaansche bibliotheek, genummerd Tiberius C. XI in het British Museum (A) en in het eerste cartttlarium van het Liber donationum in het archief der Oud^R. C. Clerezy te Utrecht (B). ^lm^ ( w. 36. (726) Juni 9. De hofmeier Karei (Martel) "schenkt aan de kerk van St. Salvator en St. Maria te Marithaime in de Betuwe de villa Eist en de andere goederen van Everhard in deze gouw, ten behoeve van bisschop Willibrord. Voor de dateering zie No. 31. i'Hïv 3» Ego in Dei nomine inluster ™ vir Karolus, major» domus, filius Pippini quondam, cogitans casum humane fragilitatis, qualiter peccata abluere possim et donante Deo ad eterna gaudia pervenire. Idcirco trado a die presenti per hanc paginam testamenti pro remedio0 anime mee donatumque in perpetuum esse volo in loco nuncupante Marithaime, ubi castrum fuit, ad basilicam,. que est constructa in honore Salvatoris domini nostri Jesu p Christi et beate Marie genitricis Dei, sed et beatorum apostolorum Petri et Pauli omniumque apostolorum, sanctique Johannis Baptiste. vel ceterorum sanctorum noscitur esse aedificata, que est sita in pago Batuvua q, villa juris nostri, nuncupante Helister, in ipso loco Marithhaime s, quantumcumque ibi habuit vel possedit Euerhardus, dum ipse infidelis regi apparuit et in regis Francorum infidelitate foris patria ad infideles se sociavit. Et propter hoe omnes res suas 1 in fisco regali fuerupt • a) B vel. — b) B affinnare. - c) B Arastallio. — d) B Ianarii. — e) B Theodiico. — f) A inlustri. — g) A Caroli majorum. — h) B affirmari. — i) B Karlomanni filii eius. — j) B ejus. — k) B Grimfridi. — 1) B Rotdbertus. — m) B illuster. — n) In A is major veranderd uit majorum. — o) B redemptione. — p) A Ihn. B Ihesu. — q) B Batua. — r) B Eliste. — s) B Marithaime. — t) B sue. l) Herstal. redacte., quas gloriosus rex Hildebertus genitori nostro Pippino de suo fisco et ex largitatis sue. munere concessit, mihique genitor meus Pippinus iure hereditario in proprietatem concessit. Supranominatam villam Heliste., quod alio nomine Marithhaim vocatur, quicquid supradictus Euerhardus ibi possedit, unacum mansis, terris, casis, domibus, silvis, campis, mancipiis utriusque sexus, pratis, pascuis, aquis aquarumve0 decursibus, mobilibus et inmobilibusc, totum et ad integrum, he.c omnia tradimus ad prefatam e.cclesiam, et quicquid Euerhardus habuit in Batuuuad vel possedit, ea ratione ut domnus Vuillibrordus episcopus prefatas res in jus et in dominium suum recipiat suorumque successorum in Dei nomine ad possidendum, ita ut ibidem omni tempore proficiat in augmentum pro remedio anime. mee. Si quis vero, quod futurum esse non credo, contra hanc tradicionise cartam aliquam injustam interpellationem facere voluerit, inprimitus f iram Dei omnipotentis incurrat et a liminibus sanctae Dei eeclesie. efficiatur extraneus, et sit anathematizatus sitque maledictus eadem maledictione, que descendit super Dathan et Abiron, quos terra vivos absorbuit. Et quod repetit evindicare non valeat, sed presens traditio, ad instar testamenti a nobis facta, omni tempore firma et stabilis permaneat stipulatione subnixa. Actum Tulpiaco 1 castro publico mense Junio e VIIII die, anno VI regnante glorioso rege Francorum Theodorico h. Signum Karoli illustris vin, qui hanc traditionem fecit et affirmare rogavit. Signum Saleconis comitis. Signum Folkariii comitis. Signum Bergethosienis comitis. Signum Maginharii comitis. Signum Liudulfij. Signum Odonis. Signum Agilonis. Signum Herigeri comitis. Signum Erkanfridik, qui advocatus fuit episcopi et hanc traditionem manu propria1 cum domino suo recepit. Aldo clericus, jussus a domino meo Karolo, scripsi et subscripsi hanc testamenti cartam. In Dei nomine feliciter amen. I/SS.: Cartul. Radbod. No. 2; afschriften in den codex uit de Cotloniaansche bibliotheek, genummerd Tiberius C. XI in het British Museum (A) en in het eerste cartularium van het Liber donationum in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht (B). M « IV. 3K., (726) October 20. Rauching (Rohing) en zijne vrouw Bebelina schenken aan bisschop Willibrord de kerk van St. Petrus en St. Paulus te Antwerpen met hare bezittingen, die zij verkregen hebben van Firminus, abt van het klooster „Quortolodora", door ruiling voor het „locellum Tumme", en verder het hun toebehoorende derde deel van den tol te Antwerpen 2. Voor de dateering zie No. 31. Credimus mercedis lucra conquirere, si aliquid de rebus nostris pro peccatis nostris redimendis sacerdotibus Dei conferimus. • a) B Marithaim. — b) B aquarumque. — c) B immobilibus. — d) B Batua. — e) B traditionis. f) B inprimis. - g) B Julio. — h) B Theodrico. — i) B Folcarii. — j) B Liudolfi. — k) B Erkenfridi comitis. — 1) B sua. 1) Zülpich. — 2) In het Chronicon Epternacense volgen na deze oorkonde de woorden: „Hic adtendat lector, quod sub Clodoveo rege facta est haec donatio, postea vero sub hoe Theoderico facta est huius cartae confirmatio." Inderdaad vindt men in de kroniek, Lib. aureus te Gotha, fol. 31 vs. (M.G. Scr. XXIII Igitur ego in Dei nomine Rauchingus et coniunx mea Bebelina donamus apostolico domino et patri nostro Willibrordo episcopo donatumque in perpetuum esse volumus, hoe est: aecclesiam, quae constructa est infra castrum Antwerpis super fluvium Schaldae, quam domnus Amandus pontifex in honore sancti Petri et Pauli apostolorum principum vel caeterorum sanctorum construxit; et nos pro ipsa aecclesia vel quicquid ibidem aspicere videtur venerabili viro Firmino abbati de monasterio Quortolodora 1, locellum nostrum nuncupatum Tumme2 in concambio dedimus. Et nos postea a die presenti iam dictam aecclesiam unacum terris, domibus, aedificiis, acolabus, mancipiis, mansis, silvis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, adiacentiis, appendiciis ibidem aspicientibus, farinariis, gregibus cum pastoribus, mobilibus et immobilibus, re adquisita et inexquisita, totum et ad integrum, quicquid^ dici vel nominari potest tam de dote quam de comparato vel de qualibet re ad nos noscitur pervenisse, nos a die presenti supraseripto domno Wilbrordo episcopo donamus atque tradimus. Et illud teloneum, quod ad partem nostram ibidem venerat, hoe est: illam terciam partem, ad integrum ei concessimus atque donamus in ea ratione, ut ibi thus vel luminaria debeant esse procurata et presbiteri, qui ibidem serviunt, pro peccatis nostris Domini misericordiam debeant exorare, et ut ipse suprascriptus domnus Willibrordus ipsam aecclesiam vel quicquid ibidem aspicere videtur seu ipsum theloneum habeat, teneat atque possideat, dandi, commutandi vel quicquid exinde facere voluerit liberam et firmissimam in omnibus habeat potestatem. Si quis vero a et inferat fisco auri libras II, argenti pondo V. Actum est hoe Weimodo3 regia villa, cum fecit October dies XX, regnante Theoderico rege anno VI. HS. Lib. aureus ie Gotha. fol. 43. / Afgedrukt naar M.G. Scr. XXIII bh. 63. M°. 38. (726 October 20—727 Februari 12.) Bisschop Willibrord schenkt aan het klooster Eehternach alle goederen, die de vrije Franken hem hebben gegeven. De echtheid van dit stuk, het zoogenaamde testament van Willibrord, is vaak betwijfeld; het is het laatst verdedigd door A. Poncelet, Le Testament de Saint Willibrord (Analecta Bollandiana. tom. 25, 1906, blz. 163 vlg.). Voor de dateering zie No. 31. De in het regest vermelde schenking moet echter geschied zijn na de in No. 37 vermelde, waarom het stuk door ons na het vorige geplaatst is. In Christi nomine. Oportet christianos viam veritatis agnoscere, per a) Een gedeelte van den tekst is weggelaten, en vervangen door: „ut supra." blz. 55) de volgende mededeeling: „Anno igitur tercio Clodovei, qui est annus 694 incarnationis Domini, indictione VII, Rohingus, vir illustris magnarum opum, legitima testamenti confirmatione delegavit sancto Willibrordo aecclesiam in Antwerpo castello, sito super fluvium Schalda in pago Renensium, cum appendiciis villis, et terciam partem thelonei eiusdem castelli, quod nunc est marca regni." De schrijver van het Chron. Ept., Theodericus, zegt echter later (M.G. Scr. XXIII blz. 63), dat hij de schenkingsakte van Rohing nog niet gezien had, toen hij er over sprak: „Testamentum, quod fecit Rohingus de aecclesia in Antwerpo castello et de theloneo, sicut prediximus, quia necdum illud invenimus cum mentionem de eo fecimus" etc; maar hij lascht het stuk later in. Daar het stuk echter geen bevestiging, maar kennelijk een oorspronkelijke schenkingsoorkonde is, zoo zijn de woorden van Theodericus blijkbaar slechts een andere omschrijving van dezelfde schenking van Rohingus. Wij hechten dan ook aan het regest van Theodericus over een schenking in 694 niet genoeg waarde, om het als een afzonderlijk nummer in het oorkondenboek op te nemen. — 1) Onbekend. — 2) Onbekend. — 3) Onbekend. f¥°. 40. (751 Dec. 13—754 Juni 6.) Koning Pippijn bevestigt de St. Maartenskerk (in de wijk Trecht) in het bezit van immuniteit voor al hare goederen. Zie over de verheffing van Pippijn tot koning: Tangl, Die Epoche Pippins, Neues Archiv. 39 blz. 259 vlg. en: Sepp, Wann wurde Pippin Konig, Hist. Jahrb. d. Görresges. 38 blz. 535. De uitdrukking „Traiectensis episcopus" (hoewel deze niet in de eerste plaats; deze titel wordt aan Bonifatius ook gegeven: M.G. Epistolae III No. 109) en het vermelden van eene kerk te Utrecht onder Chlothachar (I) doen Hauck, Kirchengesch. I blz. 401 Noot 4 twijfelen aan de echtheid van dit stuk, dat door Rettberg, Kirchengesch. II blz. 527 voor onecht was verklaard. Tangl neemt het echter op het voetspoor van Sickel op onder de echte diplomata (M.G. Dipl. Karol. I No. 5). De echtheid is waarschijnlijk gemaakt door Gosses, Bijdr. Vad. Gesch. 4e R. IX blz. 213 vlg. Pippinus rex Francorum. Notum sit omnibus agentibus nostris, tam presentibus quam et futuris. Principalis quidem clementie, cunctorum decet accommodare aurem benignam, precipue que per compendium animarum a precedentibus regibus parentibus nostris ad loca aecclesiarum probamus esse indulta devota debemus mente perpendere, et congrua beneficia, ut mereamur ad mercedem participis, non negare, sed robustissimo jure nostris oraculis confirmare. Igitur apostolicus vir et in Christo pater * Bonifaciusb, Traiectensis episcopus, clementiae regni nostri suggessit, eo quod antecessores nostri vel parentes Clotharius quondam rex et Theodebertus quondam per eorum auctoritates, eorum manu superscriptas, de villis ecclesie sancti Martini, quod ad presens possidebat vel quod a Deo timentibus hominibus ibidem inantea delegabant, integra inmunitatj concessissent, ut nullus judex publicus ad causas audiendum vel freda exigendum, nee mansiones aut paratas faciendum, nee fidejussores tollendum, nee homines ipsius ecclesie de qualibet causa distringendum, nee ulla redibitione requirendum ingredere non debeant. Unde et ipsa preceptione jamdicti principes seu et confirmatione illorum regum vel eorum manibus roboratas = antedictus pontifex Bonifacius nobis ostendit relegendas. et ipsum beneficium circa eandem aecclesiam sancti Martini, sicut a supradictis principibus fuit indultum, moderno tempore asserit esse conservatum,/sed pro affirmantis studio petiit celsitudinem nostram, ut hoe denuo circa eandem supramemoratam ecclesiam sancti Martini nostra debuerit auctoritas generaliter confirmare. Cujus peticionem e pro reverentia ipsius, ut mereamur ad mercedem sociare ' plenissimam, voluntati visi e fuimus prestitisse vel in omnibus confirmare, cognoscite. Precipientes ergo jubemus, ut sicut constat ab antedictis principibus de villis prefate ecclesie domni Martini integra inmunitateb absque introitu judicum fuit concessum, ita et inantea auxiliante Domino inspecte priorum principum auctoritates omnimodis conserventur, et neque vos neque juniores successoresque vestri nee ullus quislibet de judiciaria potestate in villas antedicte ecclesie, quas* moderno tempore ubicumque in regno nostro noscuntur vel inantea a Deo timentibus hominibus ibidem fuerint conlatej aut conlaturek, tam de ingeniis quam de servientibus vel de qualibet natione hominum, in predictis ipsius aecclesie villis commanentibus, quod legitime ad a) A patri. — b) B voegt in: urbis. — c) roboratas ontbreekt in B. — d) ecclesiam ontbreekt in B. — e) B petitionem. — f) B sociari. — g) Zoo in B. A nisi. — h) B immunitate. — i) B que. — j) B collate. — k) B collature. Oorkondenboek Sticht. 5 ipsum episcopatum vel ad ipsam ecclesiam sancti Martini legitimo redibent * mitio a, nee ad causas audiendum nee fidejussores tollendum nee mansiones aut paratas faciendum nee homines ipsius ecclesie de qualibet causa distringendum nee ulla redibitione requirendum ibidem ingredere non presumatis; sed sicut ipsa beneficia ab jamdictis principibus ad supranominatam ecclesiam D fuit indultum et usque nunc conservatum, ita et deinceps conservetur. Qualiscumque superfluusc hanc nostram auctoritatem generaliter confirmatam in Dei nomine perhennem muniat inconvulsam, et quicquid exinde fiscus noster poterat sperare, illuminaribus aecclesie in perpetuum proficiat in augmentis. Et ut hec auctoritas tam presentibus quam et futuris temporibus Deo adjutore possit constare, subter eam manu propria decrevimus roborare. Signum gloriosi Pippini regis Francorum. Winiramnus d jussus e recognovi. I/SS..' Cartul. Radbod. No. 4; afschriften in den codex uit de Cottoniaansche bibliotheek, genummerd Tiberius ■ C. XI in het British Museum {A) en in het eerste cartularium van het Liber donaiionum in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht (B). W. «. 751 November 4. Paus Zacharias wijst aan bisschop Bonifatius en diens opvolgers Mainz tot zetel aan, waaronder o.a. „Trectis" behoort. (Onecht.) Volgens Tangl (Neues Archiv. 40 blz. 7S5 vlg.) is dit stuk omstreeks dertig jaar later, vermoedelijk door den presbyter Lullus, opgesteld naar een gelijkluidend stuk voor Keulen van October 745. Zacharias f papa Bonifatio episcopo sanctae ecclesiae Mogontiae et per eum eidem venerabili s ecclesiae perpetuam salutem. Qualiter dominus Deus noster propitiatus sit et laboribus sanctissime fraternitatis tuae cooperator extiterit, per singula edicere longum est, tam ut haec, quae obicimush, confirmemus, quae ex parte» te narrante prospeximus. Igitur, dum in GermaniaA provincia tua, fraternai sanctitas ad praedicandum fuisset directa a sanctae recordationis praedecessore nostro, domnok Gregorio papa, et post inchoatum opus et aliqua ex parte spiritaliter aedificatum Roma reversus ab eo episcopus ordinatus et illic ad praedrcandum denuo remissus es et elaborasti Deo praevio nunc usque per annos XXV in eadem praedicatione, ex quo episcopatum suscepisti. Sed et in1 provincia Francorum nostra vice concilium m habuistin; et iuxta canonum instituta, Deo eis annuente, omnes flexi sunt oboedire. Et dum in his piis operibus occupata esset tua sancta fraternitas, nunc usque cathedralem sedem sibi minime vindicavit. At ubi vero ° Deus praedicationem tuam auxit^ obtinere p tibi cathedralem eclesiam vel successoribus tuis confirmare debemus, iuxta eorundem filiorum Francorum petitionem. Et idcirco auctoritate beati Petri apostoli sancimus, ut supra dicta eclesia Mogontina nunc atque q etiam a) B inicio. — b) B ecclesiarum. — c) A lascht hier in: per, B super. — d) B Wineramnus. — e) jussus ontbreekt in B. — f) C mist Zacharias — salutem. — g) A en C hebben hier: et per eum in eadem venerabile. — h) C obiicünur. — i) In A ontbreekt de rest van dezen brief, daar het volgende blad is uitgesneden. — j) Ontbreekt in C. — k) C donno. — 1) Ontbreekt in C. — m) C concilia. — n) In B door andere hand op den rand bijgevoegd; ontbreekt in C. — o) In B doorgehaald. — p) In B volgt ut. — q) C supra dictam ecclesiam maguntinam atque. perpetuis temporibus tibi et successoribus tuis metropolis sit confirmata, habens etiam sub se has V civitates — id est Tungris, Coloniam, Wormaciam a, Spiratiam et Trectis ° — et omnes Germaniae gentes, quas tua fraternitas per suam predicationem Christi lumen cognoscere fecit. His a nobis definitis, huius nostrae <= confirmationis paginam in tua eclesia perpetuis temporibus pro sui confirmatione conservandam esse mandamus. Bene valete. Data pridie Nonas Novembris imperante domno piissimo augusto Constantino a Deo coronatod magno imperatore anno tricesimo secundo, post consulatum e eius anno undecimo, indictione quinta. J/SS.: Codex latinus 8112 te München, fol. 53 vs. (A), codex te Karlsruhe, gemerkt Rastatt 22 (B), en codex te Parijs 3859 A. (C). Afgedrukt naar M.G. Ef. III blz. 373. n°. 4*. (752—753.) Bonifatius verzoekt paus Stephanus III, recht te spreken tusschen hem en den bisschop van Keulen, over het recht op het bisdom Utrecht. Over de dateering van dit stuk zie: Gosses, Bijdr. Vad. Gesch. 4e R. IX blz. 246 vlg. Venerando ac diligendo f domino apostolatus s privilegio predito Stephano papae Bonifatius, exiguus legatus vel missus Germanicus catholicae et apostolicae Romanae ecclesiae, optabilem in Christo caritatis salutem. Nam tempore Sergii apostolicae sedis pontifjcis venit ad limina sanctorum apostolorum presbiter quidam mirae abstinentiae et sanctitatis, generis Saxonum, nomine Wilbrordh et alio nomine Clemens vocatus, quem praefatus papa episcopum ordinavit et ad praedicandam > paganam gentem Fresorumi transmisit in littoribusk oceani' occidui. Qui per L annos praedicans, praefatam gentem Fresorum j maxima ex parte convertit ••a.d fidem Christi, fana et dilubra m destruxit et aecclesias" construxit, et sedem episcopalem'et0 aecclesiam p in honore sancti Salvatoris constituens in loco et castello, quod dicitur Traiectum. Et in illa sede et ecclesia sancti Salvatoris, quam construxit, praedicans usque ad debilem senectutem permansit. Et sibi corepiscopum q ad ministerium implendum substituit; et finitis longevae vitae diebus, in pace migravit ad Dominum. Princeps autem Francorum Carlmannus "■ commendavit mihi sedem illam ad constituendum et ordinandum episcopum, quod et fecil. Nunc autem Colonensis s episcopus illam sedem praefati episcopi Clementis a Sergio papa ordinati sibi usurpat et ad se a) C varmatiam. — b) B en C verbeterd in traiectis. — c) Ontbreekt in C. — d) a—coronato ontbreekt in C. — e) B imperii op de plaats van een uitgewischt woord. C pater (pr). Jaffé schreef: post consulatum (pc). —- f) A duligendo. — g) C apostulatus. — h) B wilbrod; D willebrodus. — i) B en D praedicandum. — j) D fresonum. — k) A litoribus. — 1) C ociani. — m) B en D verbeterd in delubra. — n) C exclesias; et — construxit ontbreekt in D. — o) B voegt bij: in. — p) C exclesia. q) D coepiscopum. — j) D karlomannus. — s) B verbeterd in coloniensis. 1) Willibald, vita S. Bonifatii (ed. Levison blz. 47) zegt, dat B. den koorbisschop Eoba de bisschopswaardigheid in urbe Trehct heeft opgedragen. Deze Eoba komt als presbyter voor in de brieven van Bonifatius (M.G. Ep. III blz. 285 en 286) ook genaamd Eaba en Eobo. (Verg. Gosses t. a. p. blz. 249.) pertinere dicit propter fundametlta cuiusdam destructae a paganis ecclesiolae a, quam Wilbrordus derutam usque ad solumD in castello Traiecto repperit, et eam proprio labore a fundamento construxit et in honore sancti Martinic consecravit. Et refert, quodd ab antiquo rege Francorum Dagoberctoe castellum Traiectum cum destructa ecclesia ad Colonensemf parrochiam s donatum in ea conditione fuisset, ut episcopus Colonensis h gentem Fresorum > ad fidem Christi converteret et eorum praedicator esset. Quod et ipse non fecit; non praedicaviti, non convertit Fresos ad fidem Christi; sed pagana permansit gens Fresorum', usque quod venerandus pontifex Romanae sedis Sergius supradictum servum Dei Wilbrordum episcopum ad praedicandum supradictae genti transmisit; qui illam gentem, ut praefatus sum, ad fidem Christi convertit. Et modo vult Colonensis k episcopus sedem supradicti praedicatoris Wilbrordi sibi contrahere, ut non sit episcopalis sedis ', subiecta Romano pontifici, praedicans gentem Fresorum >. Cui respondebam, ut credidi: quodm maius et fortiusn fieri debeat praeceptum apostolicae sedis et ordinatio Sergii papae et legatio venerandi praedicatoris Wilbrordi, ut et fiat sedis1 episcopalis, subiecta Romano pontifici, praedicans gentem Fresorum> — quia magna pars illorum adhuc pagana est — quam destructae ecclesiolae fundamenta deruta ° et a paganis conculcata et per neglegentiam episcoporum derelicta. Sed ipse non consentit. Sed modo paternitatis vestrae iudicio p mihi intimare q dignemini. Et si hoe iustum sit responsum et vobis placeat, quod illi Colonensir episcopo reddidi, vestra auctoritate roborate, ut praeceptum Sergii papae et sedis1 illa stabilis permaneat. Sic enim potestis nos, si vobis placet, adiuvare, si de scrinio aecclesiae vestrae exemplare iubetis et mihi transmittere, quicquids praefato episcopo Wilbrordo ordinato sanctus Sergius1 praeciperet et conscriberet; ut ex auctoritate sanctitatis vestrae contradicentes convincere et superare valeam. Si autem aliter iustius sanctitatiu vestrae videatur, consilium paternitatis vestrae insinuare mihi dignemini, ut sequar. ffSS.: Codex latmus 8112 te München, fol. 66 (Af, codex te Karlsruhe (Rastatt 22) fol. 50 vs. (B), codex: Keistri. Bibl. te Weenenno. 751, fol. 60 vs. (C) en codex Montis Pessulanus H. 3 fol. \%%(D). Afgedrukt naar M.G. Ef. fff. blz. 395. /l m°. 43. 753 Mei 23. Koning Pippijn bevestigt de St. Maartenskerk in de wijk Trecht in het bezit van den tiend van alle domeingoederen aldaar v. (Verdacht.) Over de verdachtheid van een zinsnede der oorkonde zie: Nederlandsen Archievenblad. 28 blz. 98. Pippinus rex Francorum, vir inlusterw. a) A ecclesiola; C exclesiolae. — b) A en C solain, B verbeterd in solum. — c) A martyni. — d) D quia. — e) D dagoberto. — f) B verbeterd in coloniensem. — g) D patocchiam. — h) A colonenses, in B verbeterd in coloniensis. — i) D fresonum. — j) C praeiudicavit. — k) B verbeterd in coloniensis. — 1) B verbeterd in sedes; D sedes. — m) B quia. — n) A porcius; D fortuis. — o) B verbeterd in diruta. — p) B verbeterd in iudicium. — q) D indicare. — r) B verbeterd in coloniensi. — s) C en D quidquid. — t) A en C sergus. — u) A en C sanctitatis, in B verbeterd in sanctitati. — v) De oorkonde komt in alle cartulariën nogmaals voor onder No. 5; wij geven dus ook de varianten van dezen tekst (als A s en B 5.) — w) B illuster. Ook A 5 en B 5. Si peticionibus a sacerdotum in omnibus non negamus, Dominum exinde retributorem habere confidimus. Ideoque venerabilis vir Bonefaciusb archiepiscopus nobis expeciitc, ut confirmationem de rebusd aecclesie. suae sancti Martini, quae est constructa in vico, qui dicitur Treiecto e, super fluvium Reno, eo f quod Pippinus donavit sancto Martino seu Carlus e vel Carlomannus h, ideoque et quod Pippinus rex Francorum ad ipsa' casai Dei concessit vel ad illo episcopatuk, ut omnem decimam de terra1 seu de mancipiis™ aut de toloneon vel de negotio0 aut undecumque ad p partibus q fisci census sperarer videbatur, sicut diximus omnia decimas partem, ad ipsa casa' Dei sancti Martini, quem" domnus Bonefacius v archiepiscopus custosw preesse videturx, concessimus vel confirmamus, in luminaribus seu in stipendiis monachorum vel canonicorum, qui ibidem gentiles ad christianitatem convertunt et Domini misericordia ipsos conversos, quem y habentz, doceant juxta quod alii Christiani eorum christianitatem conservant et in eorum perceptiones continere videntur. Que aa antecessores nostri sepedicti Pippinus et Carlus bb vel Karlomannus ad ipsa casa w Dei per eorum instrumentadd condonaverunt juste et rationabiliter, nos per nostram confirmationem etee gratantef' animo concessimus vel confirmamus cognosciter ee. Et ut hec auctoritas confirmationis nostrae firmior habeatur et per tempora melius conservetur, manus nostre signaculis subter eam decrevimus roborare. Signum Pippini gloriosi regis hh. Widmarus » jussus ij recognovi et subscripsikk. Datum quod fecit mense Maio die XXIII, anno secundo regni 11 ipsius gloriosi regis. Actum Virmeria 1 palaciomm publico in Dei nomine feliciter. //SS.: Carlul. Radbod. No. 3 « 5; afschriften in den codex uit de Cottoniaansche bibliotheek, ge. nummerd Tibcrius C. XI in het British Museum (A) en in het eerste cartularium van het Liber donationum in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht (B). j^j £• a) B petitionibus. Ook B 5. — b) B Bonifacius. Ook B 5. — c) B expetiit. Ook B 5. — d) B rerum. — e) B Trajecto. Ook A 5 en B 5. — f) A 5 en B 5: et. — g) B Karolus. OokBs.— h) B Karlomannus. Eene oude hand voegde in B op den kant bij: renovare veUcmus. B 5 Karlomannus. Met oude hand daarboven: renovare vellemus. — i) ipsa ontbreekt in B; A 5 én B 5: ipsam. — j) B casam. Ook A 5 en B 5. — k) B illum episcopatum. Ook A 5 en B 5. — 1) A 5 en B 5: terris. — m) A 3 mancipia. — n) B theloneo. — A 5: toloneis. — B 5: theloneis. — o) A 5 en B 5: negotiis. — p) A 5 en B 5: a. — q) B partis, later veranderd in partes. — r) A 3 en B 3 yperare. — s) B 5 decimam. t) B ipsam casam. Ook A 5 en B 5. — u) A 5 en B 5: in qua. - v) B Bonifacius. Ook A 5 en B 5. — w) A 5: custodem. B 5: domnum Bonifacium archiepiscopum custodem. — x) videtur ontbreekt in A 5 en B 5. In B 5 is het echter met 16e eeuwsche hand bovengeschreven. — y) B quos. Ook A 5 en B 5. — :)Bj lascht in: conversos. aa) A 5 en B 5 quod. — bb) B Karlus. A 5: Karlus. B 5: Karolus. — cc) B ipsam casam. Ook A 5 en B 5. — dd) A 5 en B 5: strumenta. — ee) A 5 en B 5: ei. — ff,) A 5 en B 5: gratanti.— gg) A 5 en B 5 cognoscite. In B 5 met 16e eeuwsche hand bovengeschreven: cognoscetur. — hh) A 5 en B 5 lasschen in Francorum. — ii) A 5 en B 5: Vuidmarus. — jj) jussus ontbreekt in B. — kk) et subscripsi ontbreekt in A 5 en B 5. In B 5 is het echter met 16e eeuwsche hand ingevoegd. — 11) regni ontbreekt in A 5 en B, doch is in B 5 met 16e eeuwsche hand ingevoegd. — mm)Bpalatio. Ook A 5. 1) Verberie. N°. 44. 753 Juni. Bisschop Eoba van Utrecht onderteekent als getuige mede eene oorkonde, waarbij koning Pippijn voor aartsbisschop Bonifatius het privilege bevestigt, door paus Zacharias 4 November 751 aan het klooster Fulda verleend. (Onecht.) Vervaardigd begin der 9de Eeuw. Zie Tangl, Die Fuldaer Privilegienfrage (Mitth. des Inst. f. oesterr. G. F. XX blz. 193 vlg.). Pippinus rex Francorum vir inluster Bonifatio archiepiscopo et legato Germanico ab apostolica sede directo 8 Signum (M.) Pippini gloriosissimi regis. t Signum Bonifatii archiepiscopi. f Signum Eoban episcopi. Data mense Iuniob anno IIc regni nostri d. Actum Attiniaco 1 palatio publico e. In Dei nomine feliciter amen. ff SS.: Oorspr. begin der <)de eeuw in het Staatsarchief te Marburg (A). — Afschrift der Ilde eeuwte Marburg(B). — Afschrift cod. Eberhardi midden 12de eeuw I fol. 74 te Marburg (C). Afgedrukt naar M.G. Difl. Karol. I blz. 44. N°. 4&. 769 Maart 1. Koning Karei (de Groote) bevestigt de St. Maartenskerk in de wijk Trecht in het bezit van den tiend van alle domeingoederen aldaar. Carolusf gratia Dei e rex Francorum, vir illuster. Si peticionibus sacerdotum in omnibus non negamus, Dominum exinde retributorem habere confidimus. Ideoque venerabilis vir Gregorius episcopus2 confirmationem bone memorie domni genitoris nostri Pippini quondam regis de rebus ecclesie sue sancti Martini, que est constructa in vico Traiecto super fluvium Hreni n, nobis protulit relegendam de rebus, quod > antecessores nostri, Pippinus. anterior seu Carolus j vel Karlomannus, itemque et prefatus etiamk genitor noster ad ipsam casam Dei concesserunt vel ad illud episcopatum, ut omnem decimam de terris seu de mancipiis aut de toloneis1 vel de negotiis aut undecumque ad partes fisci census sperare m videbatur, sicut diximus omnem decimam partem, ad ipsam casam Dei sancti Martini condonaverunt vel confirmaverunt, ut in luminariis seu stipendiis monachorum atque canonicorum, qui ibidem gentiles ad christianitatem convertunturn et Domini misericordia ipsos conversos, quos habent, doceant juxta quod alii ° Christiani eorum a) C dilecto. — b) C iulio. — c) A op rasuur met andere hand en inkt, i. pl. v. nono.— d)Cregni domni Pippini regis Francorum. — e) C palatio publico concilio. — f) B Karolus. — g) B Dei gratia. — h) B Reni. — i) B quas. — j) B Karolus. — k) etiam ontbreekt in B. — 1) B theloneis. — m) B spectare. — n) B convertunt. — o) alii ontbreekt in B. i) Attigny. — 2) Er is geen voldoende reden om met Rettberg, Kirchengesch. II 533 het stuk voor valsch te verklaren, wegens de aan Gregorius verleende titels „episcopus" en „pontifex." Abt Gregorius wordt ook elders wel eens „episcopus" genoemd; zie de „Lijsten der Utrechtsche prelaten vóór 1300, bewerkt door Mr. C. Pijnacker Hordijk", blz. 13. christianitatem conservant. Unde et prefatus Gregorius nobis petiita, ut ipsam confirmationem renovare deberemus, quod etb libenti animo visi fuimus etc fecisse. Propteread per hanc preceptionem nostram decernimus atque jubemus, ut quicquid antecessores nostri sepedicti ad ipsam casam Dei per eorum instrumentae condonaverunt juste et rationabiliter, per nostram denuo confirmationem absque alicujus contradictionisf memoratus pontifex Gregorius ad ipsam casam Dei habeat indultum atque concessum. Et ut hec auctoritas confirmationis nostre firmior habeatur vel per tempora melius conservetur, manus nostre signaculis subter eam decrevimus roborare. Signum Caroli e gloriosissimi regis. Data Kal. Martii anno primo regni nostri '\ Actum Aquis 1 palatio publico >. NSS.: Cartul. Radbod. No. 6; afschriften in den codex uit de Colloniaansche bibliotheek, genummerd Tiberius C. XI in het British Museum (A) en in het eerste carlularium van het Liber donationum in het archief der Oud R. C. Clcrczy te Utrecht(B). / M°. 46. 772 Augustus 25. Hohowart geeft een hoeve land en een hoorige in de villa „Hunsetti" en in de villa Buren in de gouw Teisterbant, aan het klooster te Lorsch. Ego in Dei nomine Hohowart dono ad sanctum Nazarium martyrem, qui requiescit in corpore in monasterió Laurisham, ubi venerabilis Gundelandus abba praeesse videtur, in pago Testrebenti in villa Hunsetti2 et in villa Buria mansum unum et servum unum cum pecculiari suo, stipulatione subnixa. Actum in monasterió Laurisham3, die VIII Kalendas Septembris, anno quarto Karoli regis. HS.: Algemeen Rijksarchief te München, No. 3797, Mainz Erzstifl Lit. No. 19 (Codex Laureshamensis) fol. 224. N°. 49. (775) December. Koning Karei de Groote verleent aan de lieden der Merk van Straatsburg op verzoek van bisschop Etto tolvrijheid door het geheele rijk, behalve te Quentowic, Dorestat en „Sclusas". (Onecht.) Vervaardigd (met den datum) door Grandidier, volgens Bloch (Zeitschr. f. d. Gesch. d. Oberrheins N. F. 12 blz. 484 vlg.). De oorkonde is gedrukt door Grandidier, Hist. de 1'église de Strasbourg. II (1778) blz. 116 No. 68; hij beweerde het stuk ontleend te hebben aan het „tabularium episcoporum in palatio Argentinense". Carolus gratia Dei rex Francorum ac Langobardorum ac patricius a) B expetiit. — b) et ontbreekt in B. — c) et ontbreekt in B. — d) B preterea. — e) in is later voorgevoegd. In B is met oude hand veranderd: testamenta. — f) B contradictionibus. — g) B Karoli. — h) anno primo regni nostri ontbreekt in B. — i) Het formulier van dit stuk komt grootendeels overeen met dat van No. 43, van koning Pippijn, dd. 753 Mei 23. 1) Aken. — 2) Wellicht Honswijk? — 3) Lorsch. Romanorum, omnibus episcopis, abbatibus, ducibus, comitibus, domesticis, vicariis, centenariis vel omnibus missis nostris discurrentibus vel quibuslibet judiciaria potestate praeditis. Summa cura et sollicitudo debet esse regum, ad ea, quae pro oportunitate ecclesiarum Dei fuerint postulata, sollerter perspicere et congrua vel oportuna eis beneficia non denegare, sed ea, quae pro Dei sunt intuitu ad effectum in Dei nomine mancipare. Igitur cognoscat magnitudo seu utilitas vestra, qualiter veniens vir venerabilis Etto Strazburgensis episcopus clementiam regni nostri supplicavit, ut ubicumque per civitates vel vicos, castella aut trajectus vel portus homines memorate ecclesie, que est constructa in honore sanctae Dei genitricis semperque virginis Mariae, navigio aut terreno, id est cum carris et sau mariis, negotiandi gratia irent vel redirent, nullum teloneum quisquam reipublice administrator ab eis exigat. Propterea per hoe nostrae auctoritatis praeceptum decrevimus, quod perpetualiter mansurum esse jubemus, ut nullus vestrum de rebus, quas navigio aut terreno, id est cum carris et saumariis per regna Deo propitio nostra homines ejusdem Strazburgensis ecclesiae negotiandi gratia duxerint, ubicumque accessum habuerint, per civitates vel vicos, castella aut trajectus vel portus, excepto Quentouuico 1, Dorestato2 atque Sclusas3, nullum teloneum aut ripaticum aut portaticum aut pontaticum aut salutaticum aut cespitaticum aut rotaticum aut cenaticum, aut pastionem aut laudaticum aut trabaticum aut pulveraticum aut ullum occursum vel ullum censum aut ullam reddibitionem accipere vel exactare audeat aut hominibus, qui eadem mercimonia praevident, ullam inquietudinem aut impedimentum facere praesumat. Sed liceat eis per hanc nostram auctoritatem cum navibus et ceteris vehiculis absque ullius contrarietate vel impedimento per^j^riversum Deo propitio regnum nostrum, ubicumque eis necesse fuerit, hbere et secure ire et redire. Et si aliquas moras in quoIibet loco fecerint aut mercati fuerint vel vendiderint, nihil ab eis prorsus, ut dictum est, telonei exigatur. Et ut haec auctoritas firmior habeatur vel per tempora melius conservetur, manu propria subter eam decrevimus roborare vel de anulo nostro jussimus sigillare. Signum Caroli gloriosissimi regis. v^'v Rado ad vicem Hitherii recognovit. Data in mense Decembri anno VIII et II regni nostri. Actum Scalistati4 villa palatio publico. In Dei nomine feliciter amen. HS. ontbreekt. A/gedrukt naar Wiegand, Urkb. d. Stadt Sirassburg. I bh. 10 No. 15. ƒ") 1) Wiegand zocht Quentowic in Wicquinghem, een dorp aan de Canche in Picardië. Vanderkindei e (Bulletin de la commission royale d'Histoire de 1'Ac. de Belgique. deel 75 blz. 1 vlg.) deelt echter de meening van Longnon, Desjardins en Chevalier, dat Étaples, aan den mond van de Canche, de gezochte plaats is; vgl. Fengler in Hans. Geschichtsbl. 1907 blz. 91 vlg. — 2) Dorestad. — 3) Bedoeld wordt de naam Clusas, die ook genoemd wordt in het stuk van 831 Juni 6 van Lodewijk den Vromen (No. 61). Volgens Schafer (Sitzungsber. der Kön. Preuss. Ak. der W. Mei 1905 blz. 578—582) was Clusas een Alpenpas, die toegang gaf tot Italië, waarschijnlijk de Mont Cenis. Volgens Vanderkindere was het de Alpengrens van het Frankische rijk, in tegenstelling met de zeegrens Quentowic-Duurstede. — 4) Schlettstadt. W°. 48. 777 8. Koning Karei (de Groote) schenkt aan de St. Maartenskerk in het Oude Trecht de villa Leusden en vier bosschen aan de Eem, en aan de kerk Upkirika boven Dorestad honderd roeden (pertica) grond om de kerk, het ripaticum op de Lek en een eiland tusschen Rijn en Lek. Zie over' dit stuk: Nederlandsen Archievenblad; 28 blz. 99. Carolus », gratia Dei t> rex Francorum et Longabardorum i ac patricius Romanorum. Si enim ex his, que. divina pietas nobis affluenterd largire e dignata est, locis venerabilibus concedimus, hoe nobis ad aeternam beatitudinem proeul dubio* pertinere confidimus. - Igitur compertum sit omnium fidelium nostrorum magnitudini, qualiter donamus ad basilicam sancti Martini, que. est constructa Traiecto Veteri subtusf Dorestatog1, ubi venerabilis vir Albricus presbiter atque electus rector preesse videtur, hoe est villa nostra nuncupante Lisiduna2 in pago, qui vocatur Flethite3 super alveum Hemi4, cum omni integritate vel adjacentiis seu appendiciis suis, id est tam terris, mansis, domibus, aedificiis, mancipiis, silvis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, mobilibus et inmobilibus h, omnia et ex omnibus, quantumcumque Vuiggerus comes ibidem per nostrum beneficium tenuit; etiam et forestes illas, quarum' vocabula sunt Hengistscoto j5, Fornhese6, Mocoroht ', Vuidoc8, que sunt de ambas partes k Hemi. Similiter donamus ad ecclesiam sancti Martini, que est super Dorestad constructa et appellatur ' Vpkirika ™ 9, de omnique parte centum perticas de terra, ut omni tempore predicta basilica spacium terre centum perticas habere debeat, et cum ripaticum illum super Lokkia10, et insulam illam prope ipsam aecclesiam ad partem orientalem inter Hrenum n u et Lokkiam. Hec vero omnia tradimus a die presente ° ad prefata sancta loca perpetualiter ad possidendum. Ideo hanc preceptionem auctoritatis nostre conscribere p jussimus, ut ab hac die tam memoratus Albricus presbiter sive sui successores, qui fuerint rectores ejusdem sancti loei, predicta loca ad opus jamdicte ecclesie habeant, teneant, regant, gubernent q atque disponant, et quicquid exinde ad profectum ipsius sancti loei facere elegerint, liberum perfruantur arbitrium r. Et nullus quislibet de judiciaria potestate aut qualibet persona predicto Albrico presbitero neque successoribus suis de jamdictis rebus inquietare aut contra rationis ordinem vel calumpniam generare quoque a) B Karolus. — b) B Dei gratia. — c) B Longobardorum. — d) affluenter ontbreekt in B. — e) B largiri. — f) B subter. — g) B Dorestado. — h) B immobilibus. — i) A quorum. — j) B Hengestscoto. — k) B de ambabus partibus. — 1) B vocatur. — m) B Ubkirica. — n) B Kenum. — o) B presenti. — p) B scribere. — q) B gubeinent, regant. — r) Met oude hand in B veranderd: libero a ibi trio. 1) Duurstede. — 2) Leusden. — 3) De gouw ten westen van de gouw Veluwe. — 4) De Eem. — 5) Henschoten bij Woudenberg. — 6) Vernheeze of Overheeze onder Amersfoort. — 7) Onbekend. — 8) Misschien de oude maalschap Wedene nabij Hoogland. — 9) Verg. de goederenlijst der St. Maartenskerk (No. 49). Volgens Gosses, Historische Avonden, 3de bundel, blz. 39 vlg. zou de Upkirika zijn de „bovenkerk" in Dorestad, in tegenstelling tot de „benedenkerk" in het oude Trecht. — 10) De Lek. — 11) De Rijn. Oorkondenboek Sticht 5 tempore nona presumat, sed per nostrum largitatis preceptum predictas basilicas D jure valeantc obtinere ürmissimum d. Et ut hec auctoritas firmior habeatur vel diuturnis temporibus conservetur, manu propria subter eam decrevimus roborare vel de anulo nostro jussimus sigillare. Signum Karoli gloriosissimi regis. Data VIe Idus Junii, anno VIIII ejusdem gloriosi regis. Actum Niumagaf 1 palacio publico in Dei nomine feliciter. JISS.: Cartul. Radbod. No. J; afschriften inden codex uit de Cottoniaansche bibliotheek, genummerd Tiberius CXI in het British Museum (A) en in het eerste cartularium van het Liber donalionum in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht (B). ïl°. *e. (777—866, met latere bijvoegsels.) Lijst van de goederen en hoorigen der St. Maartenskerk te Trecht. Over de tijdsbepaling zie Cart. Sticht. Inl. blz. XVI—XXVI. Vergelijk echter Oppermann, Untersuchungen zur Nordniederlandischen Geschichte des 10. bis 13. Jahrhunderts. I hfdst. VII j 1. commemoratio de" rebus sancti martini traiectensis ecclesie, que jam olim ibidem a fidelibus tradite sunt. In Dorstado 2 ecclesia que vocatur Vp-chirica s, cum omnibus apendiciis h, terris, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, piscationibus; omnia hec cum insula, que jacet juxta ecclesiam sancti Martini circumquaque inter Renum et Loccham, et insulam quoque juxta Buosinhem >3, que propior i ville Risuuic k4, hec omnia sancti Martini. De vico etiam supranominato decima pars sancti Martini in omnibus rebus. Et inter Holanuuehg 15 et Fengrima-husonham m 6, sive quod vulgo dicitur Ree n"', terra illa sancti Martini. In villa Risuuic 4 aecclesie cum terris ad eandem ° pertinentibus et tres mansa alia p. In Lote8 ecclesias tres cum terris ad easdem pertinentibus et VII alia mansa q, excepta regali decima. Et in Hasehem9 tertiar pars tociuss ville et super1 mansum u I, quam v Hagabard dedit. Villa Thorhem 10 cum ecclesia et omni integritate sancti Martini. Villa Galana 11 similiter. In villa Uuefrisse 12 mansum w I. a) non is in B uitgekrabd. — b) Met oude hand in B veranderd in: predicta basilica.— c) Met oude hand in B veranderd in: valeat. — d) B firmissimo. — e) B VIL — f) B Numaga. — g) B Ubkirica. — h) B appendiciis. — i) In B met oude hand veranderd in Buosinkhem. — j) Zoo in B. A proprior. — k) B Risuuich. — 1) B Holanuuegh. — m) B Fregrima-husenhem. — n) Zoo in B. A Vee. — o) In B met latere hand veranderd in easdêm. — p) B mansi alii. — q) B alii mansi. — r) B tercia. — s) B totius. — t) In B met oude hand veranderd in insuper. — u) B mansus. — v) B quem. — w) B mansus. — l) Nijmegen. — 2) Duurstede. Over Upchirica zie Noot 9 hiervoor, bij No. 48. — 3) Beusichem. — 4) Rijswijk in de Neder-Betuwe. — 5) De Holle Weg bij Wageningen? — 6) Onbekend. — 7) Onbekend. — 8) De Loet i. d. Krimpenerwaard, met de kerken: Ouderkerk, Lekkerkerk en Krimpen (De Geer). — 9) Haastrecht, door verwisseling van den uitgang „hem" in „trecht"? — 10) Doorn. — 11) Onbekend. — 12) Werse of Wierscheveld bij Vreeswijk. ' "f«f In Turre 1 mansa a tres. In villa Ubburon 2 mansum *> I. In Gestnipemutha3 I virge simul jacent. In villa Similec 4 mansum d L • In villa Halma5 quicquid Herlulfus ibi habuit et ecclesiam cum quinque mansis. In Lanthem 6 I juxta fluvium Laca f. In supradicta villa Turre 1 mansum I, quem Herlulfus dedit. In Helspenni 6 7 MI et dimidium mansum. In Lorek h 8 III mansiones. In Rugrum 9 totum sancti Martini >. In Ruperst10 similiter. In Uuerken 11 due ecclesie cum terris, ad easdem pertinentibus, et octo mansa alia. üla&f In villa Iodichem 12 tèrcia pars ville. In Fresdore 13 ecclesiam cum MI mansis. Bunninchem 14 totum sancti Martini. Feedna j15 similiter. Nesseshorst16 similiter. Suegon k 17 similiter. In Rudinhem 18 MI partes i tocius m ville. Suegsna ? 19 similiter. Marsna 20 similiter. In Lonoralaca °21 due partes tocius p ville sancti Martini. In Merchishem 22 similiter MI partes tocius q ville. In pago Germepi23 tam terris quam etiam pascuis seu piscationibus vel de omnibus rebus V pars sancti Martini, sicut etiam Isla aqua currit, in silvis et in pascuis seu piscationibus, V pars sancti Martini r. In Uurdins24 totum sancti Martini. In Potarnem 25 V mansa. In Uualricheshem 26 V pars ville. In Hermeshe 27 MI pars. Villa Ginnele 28 propria sancti Martini: In Calmere29 IM partes tocius1 ville. In Alfna 30 due partes ville. In Braacanhem u 31 similiter. In Uilishem 32 VII mansa v. In Macteshem w 33 mansa * II. In Upuuilcanhem y34 tres mansaz. In Suetan35 similiter. In Hanatce 36 similiter. a) B mansi. — b) B mansus. — c) B similiter (?) -r- d) B mansus. — e) B habuit ibi. f) B juxta fluvium Laca I. — g) B Helpinni. — h) B Lorech. —l i) B sancti Martini totum. — j) B Feetna. k) In B met oude hand veranderd in Suegsnon. — 1) B IHIa pars. — m) B totius. — n) B Suesna. — o) B Lonaralaca. — p) B totius. — q) B totius. — r) De zin sicut etiam — sancti Martini ontbreekt in B. — s) B Uurdan. — t) B totius. — u) B Bracanhem. — v) B mansi. — w) B Marcishem. x) B II mansi. — y) B Ubuuilkanhem. — z) B III mansi. — aa) B Hanesce. i) Buurt aan den Turweg bij Coth/n. — 2) Opburen bij Ysselstein. — 3) Onbekend. 4) Onbekend. — 5) Houten. — 6) Onbekend: — 7) Onbekend. — 8) Loerik bij Houten. — 9) Vermoedelijk Ruigenhoek onder Maartensdijk. — 10) Rumpst onder Bunnik. — 11) Werkhoven. 12) Odijk. 13) Onbekend. — 14) Bunnik. — 15) Vechten. — 16) Wellicht Nederhorst. — 17) Misschien Suegsnon, Zwezereng. — 18) Onbekend. — 19) Zwezereng bij Zuilen. — 20) Maarssen. — 21) Loenersloot. 22) Misschien de Marsch bij Vechten. — 23) Een gouw a. d. Ysel. — 24) Woerden. — 25) Poederoyen? (B. V. G. 3de R. III blz. 292.) — 26) Woudrichem. — 27) Harmeien? — 28) Onbekend. — 29) Onbekend. — 30) Alfen. — 31) Onbekend. — 32) Wilnis. — 33) Onbekend. — 34) Misschien het meertje de Wilk, waaruit de Rotte stroomt. — 35) Zwieten. — 36) Onbekend. In Uuestsagnem 1 totum absque II mansis a. In Liusna 2 V. In Uuarmelde 3 III. In Osgeresgest D 4 II. In Polgest5 II. In Husingesgest6 III. In Oslem 7 II. . In Uuilkenhem8 cum omnibus apendiciis c sancti Martini; similiter in Burem d9 cum omnibus apendiciis e, et in Taglingi fl° similiter totum sancti Martini. In Brokhem s 11 II. In Limbon 12 ecclesiam h cum mansis X. In Norhtgo 13 VII. In Lethem 14 totum et ad integrum sancti Martini cum silvis et omnibus adjacentiis. Similiter Axmeriscota13 totum sancti Martini. In Haralem 16 III. In Uelesan»17 II. In Suattingabvrim 18 X. In Scranaholt19 X. In Uennapan j20 totum sancti Martini. In Tlex21 II. In Bredhem22 III. In Batchem23 II. In Landei2i III. In Beinhem25 VI. In Uuesterburghem86 V. In Osterburghem k 27 II. In Brokhem28 I. In Cunulfhem 29 III. In Godolfhem 30 II. In Pischem 31 I. In Ganga32 VII. In Gnisingo33 totum sancti Martini. In Uuiutmundhem 34 V. In Husidina 35 III. In Lidum 36 II. In Uagarafelda 37 II. In Edesthorpa l38 III. In Pathem m 39 ft In Suhthusum n 40 totum sancti Martini. In Haragum ° 41III. In Suhtrem p 43II. In Blectinghem43II. In Scoronlo44 II1I. In Bergum 45 V. In Benetfelda 46 II. In Campthorpa471. In Beccanburen q 481. In Uranlo49 I. In Texle21 tertiar pars sancti Martini; in Uuiron 50 due partes tocius s terre sancti Martini, cum ecclesiis utriusque terre; et in Uaroht151 similiter. decima quoque navium, que illuc procellarum impetu feruntur, ac inventionis ad sanctum Martinum pertinet, quia u teloneum v non habetur w. De teloneis x quoque et y de negotio z aut undecumque ad partem regiam a) Zoo in B. A mansa. — b) B Osgeresgeist. — c) B appendiciis. — d) Inburem. — e) B appendiciis. — f) B Thaglingi. — g) B Broghem. — h) B ecclesia. — i) B Uelsan. — j) B Uennapen. — k) B Hosterburghem. — 1) B Edestorpa. — m) B Fadhem. — n) B Suthusum. — o) B Hagarum. — p) B Suthrem. — q) B Becchenburen. — r) B tercia. — s) B totius. — t) B Uarotb. — u) B lascht in: ibi. — v) B theloneum. — w) B est. — x) B theloneis. — y) B aut. — z) B negocio. i) Westzaan? — 2) Lisse? — 3) Warmond. — 4) Oegstgeest. — 5) Poelgeest. — 6) Onbekend. — 7) Onbekend. — 8) Onbekend. — 9) Onbekend. — 10) Teilingen. — 11) Broek, maar welk? — 12) Limmen in Kennemerland. — 13) Noordwijk. — 14) Onbekend. — 15) Akersloot. — 16) Haarlem.— 17) Velzen. — 18) Onbekend. — 19) Onbekend. — 20) De Vennep bij Hillegom. — 21) Tessel. — 22) Onbekend. — 23) Bakkum in Kennemerland. — 24) Laan in Kennemerland. — 25) Beinhem bij Doesburg? — 26) Westerzij bij Laan. — 27) Oosterzij aldaar. — 28) Broek, maar welk? — 29) Onbekend. — 30) Onbekend. — 31) Onbekend. — 32) Het eiland Ganc of Gankchaland. — 33) Onbekend. —. 34) Wimmenum bij Alkmaar. — 35) Huisduinen. — 36) Onbekend. — 37) Onbekend. — 38) Onbekend. — 39) Petten. — 40) Onbekend. — 41) Hargen bij Alkmaar. — 42) Onbekend. — 43) Onbekend. — 44) Schoort. — 45) Bergen. — 46) Bentveld bij Haarlem? — 47) Kamp. — 48) Onbekend. — 49) Vroonen in Geestmerambacht. — 50) Wieringen. — 51) Onbekend. jus fisci censum exigere debet, omnis decima sancti Martini est; similiter et de tributo, quod huslotho a vocatur. In Uueromeri b 1 omnis piscatio et in Uteromeri2 laxatio retium c, quod tragal dicitur, omnis et dimidium piscationis ad sanctum Martinum pertinet. In Dalmersce d 3 tota piscatio sancti Martini. In Getzeuuald4 in flumine Fennepae 5 omnis piscatio sancti Martini'. In Amuthon e6 septem were ad piscandum. In Almere7 regalis decima census, qui vocatur cogsculd b. Jn Nesse 8 villa cum omni piscatione. f Decima etiam in Almeri » de sagenis sancti Martini est; sed modo ille /alie partes novem proprie sunt sancti Martini. Sed et alia piscatio in flumine Feht j 9 tota sancti Martini, cum omnibus stangnis k ibi adjacentibus; omnesque aque in Niftarlaca 110 cum omni piscatione sancti Martini. De Uuiron in Aluitlo11 mansum dominicatum cum terra salaricia sancti Martini, cum servis in eadem villa commanéntibus m, quorum hec sunt nomina: Folkric, Hoffo n, Redbald °, Saxger, Thietmer p, Redger, Redulf, Sinath, Reingerd i, Saxbrahtr, Aldo, Ricbald' diaconus, Vuibald, Tiebo, Huno, Vulfbold», Aldolf, Geldulf, Hildulf, Oatbald, Garhelm t, Betto, Saxger, Euorbald «, Oslef v, Osbruht w( Tatto, Edo; quicquid isti habuerunt nunc computatum est in XII mansa, quorum x Poppo I habet. In Northanheri y 12 VI. In Luddingem13 et in Stene *14 VI. In Huuuido15 III. In Eddingem aa 16 sunt mansa bb regis III, et quod superest totum sancti Martini, quod fiunt mansa cc XXXII. In loco, qui vocatur dd Beostan-uuestanne 11, XXV mansa ee. In Strude18 sexaginta et XII mansa, quae ff fuerunt Dei, sanctorum Martini, Bonifacii, Vuillibrordi, Liudgeri, Landberti et domni regis in Bante 19 Abbo, Aldchrafan ge, Thrudlaf, Liudrad, Garhard, Siburg, Refnulf, Bulo, Folkolfbh, Garburg, 'Saxbald » et frater ejus, qui Thangburgam habuit: isti sunt sancti Martini cum terra, quam habuerunt. In Uuihtmundhemï0 XIII mansa ü. In Ellunhthem kk 21 II mansa ". In Uuemminge 22 V mansa mm. In Landiage23 III mansa™. a) B husloto. — b) B Weremere. — c) B rethium. — d) B Darmersce. — e) B Uennapa. — f) Deze volzin staat in B achter de volgende. — g) B Amuson. — h) B cogscult. — i) B Almere. — j) B Feth. — k) B stagnis. — 1) B Nifterlaca. — m) B manentibus. — n) B Offo. — o) B Radberth. — p) B Thiemar. — q) B Reimger. — r) B Saxbrath. s) B Wlfbald. — t) B Gerhelm. — u) B Everbald. — v) B Ostlef. — w) Osburg. — x) A mansa, .quarum. B mansos, quorum. — y) B Nothanheri. — z) B Strene. — aa) B Heldengem. — bb) B mansi. — cc) B. mansi. — dd) Zoo in B. A vocant. — ee) B mansi. — ff) B mansi, qui. — gg) B Alchrafan. — hh) B Folcolf. — ii) B Saxburg. — jj) B mansi. — kk) B Ellunthem. — 11) mansa ontbreekt in B. — mm) B mansi. — nn) B mansi. — i) De Wormer. — 2) De Uitermeer bij Weesp. — 3) Onbekend. — 4) Onbekend. — 5) De Vennep. — 6) Muiden. — 7) De Zuiderzee. — 8) Nes, maar waar? — 9) De Vecht. — 10) De gouw Nifterlake langs de Vecht. — 11) Onbekend. — 12) Noorden? — 13) Onbekend. — 14) Onbekend.— 15) Onbekend. — 16) Onbekend. — 17) Onbekend. — 18) Stroe op Wieringen. — 19) Onbekend. — 20) Wimmenum. — 21) Onbekend. — 22) Onbekend. — 23) Laan in Kennemerland. In Uuestarburghem a MI mansa b. In Ostarburghem c 1II. In Beuerhem 2 VIM mansa d. In Hlithum e 3 III mansa (. In Hrothaluasheme, quod modo dicitur Rirtasburg"4, mansa' XIII sancti Martini. Et s de hereditate Radulfi et Aldburge, quos ipsi tradiderunt sancto Martino, et mansa k jacent binorthan Flieta5; sidilia 1 autem, que ofstedi m dicuntur, bisuthan Flieta n 6, in quibus etiam supranominati manserunt. In Beuorhem 1 tradidit Gutha ecclesiam necdum consecratam in jus et dominium sancti Martini, ea videlicet ratione, ut post consecrationem ejusdem ecclesie decime darentur ad supranominatam ° aecclesiam de villis, his nominibus p vocitatis: Beuerhem, Gisleshem q 7, Hegginghemr 8, Schupildhem s 9. Preterea sunt mancipia, que jure debentur propria fore almi Martini juxta Felisun110: Tetta et filius ejus Abbo filieque ejus III, Betto etiam et soror ejus, necnon et Frithesuind et soror ejus Erinburg cum illorum infantibus. In Tlex ecclesie omnes sancti Martini, et tocius u terre, que ad regem pertinebat, tertia v pars sancti Martini, exceptis aliis terris, quas Christifideles tradiderunt ob sui amorem. Que omnia inconvulsa permanserunt usque ad tempora bone memoriae Othilboldiw episcopi, cujus etiam temporibus erat x quidam presbiter nomine Sibrand y, qui jussu supranominatiz episcopi regebat omnes ecclesias in eadem insula Texlae, cujus fratres his nominibus erant nominati: Othrauan aa et Liutrauan. In Norhtuualde bb 11 regalis decima, sicut in aliis locis; et insuper Accasthorp cc 12 totum sancti Martini. In Medemolaca dd 13 regalis decima, et insuper sicut continentur aque, que vocantur Uiuuuarfletee 14, totum sancti Martini; necnon etiam Fresionouuic 15 totum sancti Martini, in terris, silvis, pascuis, aquis et piscationibus. I/SS.: Cartul. Radbod. No 23; afschriften in den codex uit de Cottoniaansche bibliotheek, genummerd Tiberius CXI in het British Museum (A) en in het eerste cartularium van het Liber donationum in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht (B). H /"l m°. «o. 779 Maart 27. Koning Karei [de Groote) bevestigt de tolvrijheid o.a. te Duurstede, door zijn vader Pippijn aan de abdij van St. Germain verleend. (C) Carolus, gratia Dei rex Francorum et Langobardorum atque patricius Romanorum, omnibus episcopis, abbatibus, comitibus seo iunioribus vestris. a) B Westerburghem. — b) B mansi. — c) B Hostarbu'rghem. — d) B mansi. — e) B Litum. — f) B mansi. — g) B Roteluashem. — h) B Rinesburg. — i) B mansi. — j) B sunt. — k) B mansi. — 1) B sedilia. — m) B hofstedi. — n) B bisusanflieta. — o) B supradictam. — p) B nominatis. — q) B Gilesbem. — r) B Egginghem. — s) B Scupildhem. — t) B Feilsun. — u) B totius. — v) B tercia. — w) B othilbaldi. — x) B fuit. — y) B Sibrant. — z) B supradicti. — aa) B Otravan. — bb) B Nortwalde. — cc) B Accastorp. — dd) B Medemelake. — ee) B Uiuwarflit. i) Zie blz. 45 noot 26 en 27. — 2) Beverwijk. — 3) Onbekend. — 4) Rijnsburg. — 5) Benoorden Igitur cognuscat magnitudo seo utilitas vestra, qualiter venerabilis vir Hrotbertus, abba de basilica sancti Uincenti vel domni Germani, ubi ipse preciosus corpore requiescit, dementia regnia nostri suggessit et preceptionem domni et genitoris nostri bone memoriae Pippini quondam regis, nobis ostendit b relegendam, ubi reperimus insertum, qualiter propter nomen Domini et eius meritis conpellentibus, beneficium prestetisse; cognuscite ut annis singolis, ubicumque in regno nostro negociantes ipsius sancti loei pergere vellent, sicut ipse Hrotbertus abbac mercare videtur, tam ad luminaria conparanda vel pro reliqua necessitate discurrentes, tam ultra Ligere, quam et cetera Ligere vel in Burgundia, etiam et in Proventia vel in Frantia, quam et in Austria, ubicumque in regna, Christo propitio, nostra pergere vellent, nullo toloneo, nee de saumas, nee de carrigine, neque de navigio, neque de qualibet redebutione, exinde ad parte fisci nostri missi sui discurrentes dissolvere non debeant. Propterea per presentem praeceptum decernimus, quod perpetualiter mansurum esse iubemus, ut per ullos portos neque per civitates, tam in Rodomo, quam et in Uuicus, neque in Ambianis, neque in Treiecto 1, neque in Dorostade d, neque per omnes portos ad sancta Mascentia, neque aliybi, neque in Parisiago, neque in Ambianis, neque in Burgundia, in pago Trigasino, neque in Senonico, per omnes ci[vit]at[es] similiter ubicumque in regna, Christo propitio, nostra aut pagos vel territuriis, teloneus exigetur, nee de navale, nee de carrale, neque de saumas, neque de trava evectione, nee rotatico, nee pontatico, nee pulveratico, nee salutatico, nee cispitatico, nee nulla redebutione, quod fiscus noster exind'e poterat sperare, nee vos nee iuniores aut successoresque vestri eisdem non requiratis nee exactetis, sed omnia et in omnibus hoe, propter nomen Domini ipse abba vel successores sui, aut memorata ecclesia sancti Uincenti vel domni Germani, habeant indultum, vel ad luminaribus ipsius sancti loei proficiat in augmentis. Adiungimus etiam teloneum illum, quem Gaerhardus comis de Villanoua curte sancti Germani visus fuit recipisse, ut deinceps pars <= sancti Germani ipso telloneo, cum omni integritate, in nostra aelimosina ad luminaribus ipsius ecclesiae recipere debeant, absque alicuius contrariaetate; quam vero auctoritatg perpetuisque temporibus valetura manu nostra propria decrevimus roborare. Signum (M) Caroli gloriosissimi regis. (C) Optatus, ad vicem Radoni, recognovi et. Optatus ad vicem Radoni ordinantis recognovi et subscripsi f. Data sexto kalendas Aprilis anno undecimo et quinto regni nostri. Actum Haristalio2 palatio publico. HS. Oorspr. in de Archives Nationale: te Parijs. Gedrukt naar kei facsimile bij Kopp, Schrifttafeln 12. a) HS. regniiii. — b) HS. ostendedit. — c) HS. abbt. — d) De eerste o is later bijgevoegd. e) Verbeterd uit pras. — f) De oplossing der tironiscbe noten, waarin deze regel is geschreven, is gegeven door Sicke), BeitrSge zur Diplomatik VII, WienerSitzungsberichte 93 (1879) blz. 687, 693 Noot 2. 1) Niet Utrecht, maar Maastricht. (Zie: M.G. Dipl. Karol. I. Namen-Register.) — 2) Herstal. n°. as. 799 9. Oodhelm, zoon, z>aw Oodwerc, draagt aan de relieken van den Verlosser te Wichmond op eene hoeve te Oeken in de IJselgouw, en twee hoeven te Mander en te Hesingen in Noord-Twente, onder voorbehoud van levenslang vruchtgebruik voor zich en zijne vrouw Theodlinda. »Dum unusquisque in presenti seculo conversatur, cogitare debet et perpendere, qualiter sibi vitam adquirat et remunerationem sempiternam post mortem. Idcircoa ego Oodhelmusb, filius quondamc Oodwercid, pro remedio anime mee et pro eterna retributione, tradidi parteme hereditatis meef, que mihis iure hereditario legibus contigit, id est, tres hovas" in tribus locis, quorum nomina locorum hec sunt: hova una in Okinni in pago Isloi; altera in Manheri», illa i selihova in pago Norht Tueantik; tertia in Hasungum 1 in eodem pago. Hoe, quod modo denominavi, tradidi ad reliquias sancti Salvatoris, que 1 in Withmundis constitute suntet in manus Liudgeri presbiteri traditumque in perpetuum esse volo et nullis umquam temporibus ulteriuse inmutari, sed ad perpetuos usus eiusdem eclesie m custodes hec omnia possideant, cum n integritate inlibata, tantum ut diebus vite nostre, ego et coniux mea dilecta ° Theodlinda, res istas p in benefitio q eiusdem eclesiem sub usufructifero habere valeamus, id est, ut per singulos annos solidum unum ad luminaria eclesiem in natale Domini donare debeamus; post nostrum vero discessum de hac vita in dominationem supradictee eclesiem res ipse meliorate perveniantr cum omni integritate. Eiusdem eclesiem legitimi procuratoress, ad utilitatem eius quicquid exinde facere voluerint, liberam et firmissimam ab omnibus habeant potestatem. 1 Si quis vero, quod futurum esse non credo, ego ipse, quod absit, aut aliquis de heredibus vel proheredibus meis contra hanc traditionem venire temtaverit aut eam infrangere voluerit, instigatus a diabulo, inprimitus u iram Dei celestis incurrat et a sanctorum angelorum sotietate separetur et ab ingressu omnium eclesiarum alienus existat, donec se emendat a presumptione nefanda, et insuper in dominicum auri libras duas, argenti pondus x, coactus exsolvat, et sic quidem quod repetit evindicare non valeat, sed firma et inmotabilis hec traditio in sempiternum permaneat, stipulatione subnixa l. Acta est autem publice in loco ipso qui dicitur Withmundiv, anno xxxi regni relegiosissimi regis Carliw, xsub die v Idus Iunius. Notavi diem, tempus, locum, quo hec scripta sunt*. a—a) B: Notnm sit cunctis Christi ftdelibus, qualiter. — b) B Odhelmus. — c) B cuiusdam. — d) B Odwerci. — e) Ontbreekt in B. — f) B hereditatem meam. — g) B michi. — h) B mansus. — i) B Manhere. — j) B una. — k) B Northtuente. — 1-1) Ontbreekt in B. — m) B ecclesie. — n) In B volgt: omni. — o) B dilecta mea. — p) B istas res. — q) B beneficii. — r) Boven den regel volgt in B: et. — s) B leg. proc. eiusd. ecclesie. — t—t) Ontbreekt in B. — u) A inprimintus; de tweede n is door eene latere hand doorgehaald. — v) B Widmundi. — w) B Karoli. — x—x) Ontbreekt in B. i) De mark Hesingen. Ego Thiatbaldus« humilis presbiter, rogatus scripsi et subscripsi. Sig. Oodhelmib, qui hanc traditionis cartam fieri rogavit et propria manu firmavit. Sig. Hildigeri. Sig.« Meginulfi. Sig. c Liudgeri d. Sig. <= Meginungi e. Sig. c Gerwini. Sig. c Marcrici f. Sig. e Hathumeri e. Sig. c Gerhardi. L/SS.: Cartularium Werthinense in de Univ. Uil. te Leiden, fol. 2 filius ejus Vualdbrehitus j ad perficiendum legitime contradiderunt, quicquid in Ostarbac k 2 et in Prast a isdem Uuihbreht 1 videbatur possidere, omnique quod sub lege Francorum in eorum erat dóminio, cum mancipiis, curtilibus, aedificiis, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, et cum omni- a) B habere. — b) B lascht in: Deus. — c) B vocati. — d) B Rothard. — e) B Thitbald. — f) B Beren. — g) B Niftarlake. — h) B Uuibrathti. — i) Aldus B; A heeft: hac. — j) B Uualbeitus. — k) B Osterbac. — 1) B Uuibrath. i) Ingelheim. — 2) Oosterbeek. —. 3) De Praast tegenover Arnhem. bus adjacentibus, que ne congesta fastidium legend generarent, quia in •diversis sunt speciebus, in presenti traditione * numerare vitavimus. Hanc vero traditionem stabilem fieri volumus omnibusque presentibus ac futuris notam esse desideramus. Si vero aliquis ex nobis, quod absit, qui hujus traditionis t> peregimus sanctionem, seu quolibet <= apposita persona eam perversa d ordine cessare « temptaverit, inprimls, nisi se meliore sententia correxerit, sciat se apud Deum districtum inire judicium, insuper fisco multatus auri libras III, argenti V coactus, et nee sic quod injuste conaverit valeat evindicare, sed firma et inmobilis f hec traditio semper e permaneat stipulatione subnixa. Acta est autem haec traditio publice in villa Ostarbac i> VII Kal. Januarii, anno incarnationis Domini nostri Jesu Christi DCCCXXXIIII, indictione XII, regni etiam gloriosissimi imperatoris augusti • Hludouuici j anno XXI, coram testibus infra notatis. Signum Theodans. Signum Odbreht K Signum Egilbreht '. Signum Banager. Signum Uuilbald. Signum Hrodbald ™. Signum Ricbreht •>. Signum Frideric. Signum Hunlef. Signum Sigiric °. Signum Bernold. Signum Godin. Signum Gerbold p. Signum Reginold. Signum Adaluuard q. Signum Alfric. Item Saxonum: Theodolf r, Euerhard, Abbo, Alfheri s, Eilo, Hadogrim, Siger, Boso, Vddo l, Uuerinhold u. Ego Bernoldus indignus presbiter libenter Friderico episcopo scripsi et subscripsi. ff SS.: Cariul. Radbod, N° 22; afschriften in het British Museum (A) en in het archief der Oud R. C. Clerety te Utrecht (B). H°. 63. 838 Maart 23. Graaf Rodgar schenkt aan de St. Maartenskerk te Trecht verschillende goederen in de gouw Leomeriche en elders, en ontvangt andere goederen der kerk te Groessen en elders levenslang in gebruik tegen betaling van cijns. In nomine sancte et individue Trinitatis. Albricus, divina favente gratia Traiectensis ecclesie episcopus, dilecto in Christo Rodgario comiti. Dum et omnibus non habetur incognitum, sed pluribus manifestum, qualiter tu Rodgarius * res tuas proprias donasti ad ecclesiam sancti Martini, que est infra muros jamdicte civitatis constructa, hoe est in pago Leomeriche w 1 in villa, que dicitur Thuuina * 2 ecclesiam dedicatam cum curte, terra salaricia et mansum I cum mancipiis supermanentibus, et in alia villa Alatinge3 curtem dominicatam cum casa vel quicquid ibidem visus fuisti habere, et in Uuestarhesi y4 mansum I cum mancipiis, et in pago Islo in a) in presenti traditione ontbreekt in B. — b) B voegt in: quam. — c) B qualibet. — d) B perverso. — e) B cassare. — f) B immobilis. — g) semper ontbreekt in B. — h) B~Hosterbac. — i) B augusti imperatoris. — j) B Lothouuici. — k) B Otbrath. — 1) B Egilbreth. — m) B Radbold. — n) B Ricbreth. — o) B Sigeiïc. — p) B Gelbold. — q) B Adeluuard. — r) B Theodold. — s) B Alferi. — t) B Yddo. — u) B Werinbold. — v) B Rotgarius. — w) B Leomerike. — x) B Thuuine. — y) B Uuesterhesi. i) De Lijmers. — 2) Duiven. — 3) De hof Eltinge bij Duiven. 4) Denkelijk bij Hees. villa Ductinghem 1 ecclesiam dedicatam cum mancipiis seu quicquid ilüc a habuisti, et in pago Felua in villa Luona D 2 et in villa Suluelda c 3 et in villa Uuaganuuega d 4 et in villa Uuerdupa5 quicquid in illis locis habuisti, et in pago Hintingoe6 in villa Herodna7 ecclesiam dedicatam et curtem dominicatam cum terra salaricia vel quicquid ad ipsam curtem pertinet cum hominibus desuper commanentibus, et in Uttarlo e 8 mansum I cum homine desuper commanente, et in Bracola9 et Thulere fl° quicquid ibidem visuseras habere cum hominibus commanentibus, hec omnia tradidisti, tam terris, edificiis, mancipiis, silvis, campis e, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, totum et ad integrum, mobile et inmobile h, vel quicquid in supradictis habuisti, ad ecclesiam prefati sancti 1 confessoris, ita ut ibi proficiant in augmentum perpetualiter in Dei nomine possidendum. Unde postea tua fuit peticio i et nostra decrevit voluntas, ut aliquas res sancti Martini in his locis, hoe est in villa Gruosna11 ecclesiam dedicatam et curtem dominicatam et terram salariciam k vel quicquid ad nostrum opus ibidem 1 habuimus, seu totum quod habuimus in villa Fumarhara12, et in villa Heoa13 aecclesiam dedicatam et terram ad ipsam ecclesiamm pertinentem et in ipsa villa homines II Vuerinbaldum et Theodgarium cum familia eorum, et in villa Seist14 familias n VI cum terris et edificiis earum,. et in Lisidinon15 familiam I cum edificiis et terris illius °, et in Hesi 16 familiam I cum edificiis et terris ipsius, et in Theothorne 17 dimidium mansum, tibi ad beneficium prestare debuissemus, quod ita et fecimus, ea vero ratione, ut nullum prejudicium sine diminutione aliqua exinde nobis ecclesieque nostre generare debeat, nisi tantum fructuario ordine tibi liceat excolere et censum persolvas annis singulis p solidum I X Kal. Aprilis, et quandoquidem Deus voluerit tuum de hac luce discessum, res suprascripta q ad nostram ecclesiam r cum omni emelioratu valeant reverti. Et ut hec prestaria omni tempore stabilis firmaque permaneat, stipulatione est adnixa. Acta est autem publice in villa Thuuina18 sub die X Kal. Aprilis, anno XXV Hludouuici s gU5riosissimi imperatoris, in Dei nomine feliciter amen. In Dei nomine ego Albricus episcopus firmavi. Signum Frigdagi presbiteri. Signum Sigiberti. Signum Herifridi. Signum Geruuardi presbiteri. Signum Egilgarii l. Signum Alfuuihi. Signum Godeberti. Signum Heriberti. Signum Geri. Signum Liudrici. Signum Alfgeri. Signum Gerbodi. Signum Buoduuini. Signum Berengarii. Signum Suidgeri u. Signum Gerberni. Signum Geronis. Signum Berneuoris. Signum Gettonis. Signum Vuillibaldi. Signum Liudradi. Signum Uuidhardi v. Signum Suuedonis ». Signum Gerberti. a) A illuc. — b) B Lona. — c) B Suluenda. — d) B Wagenuuega. — e) B Uttallo. — f) B Thullere. — g) B campis, silvis. — h) B immobile. — i) sancti ontbreekt in B. — j) B petitio. — k) B salaciam. — 1) B ibi. — m) A ecclesie. — n) Zoo in B. A. familia. — o) B ipsius. — p) B singulis annis. — q) B supradicte. — r) B ecclesiam nostram. — s) B Lothouuici. — t) B Edelgarii. — u) B Suitgeri. — v) B Uuildradi. — w) B Suedonis. i) Doetinchem aan den Ouden Ysel. — 2) Loenen op de Veluwe. — 3) De buurschap Silvolden. bij Terborg. — 4) Wageningen. — 5) Onbekend. — 6) Onbekend. — 7) Onbekend. — 8) Otterloo. — 9) Onbekend. — 10) Duider bij Ootmarsum. — 11) Groessen bij Duiven. — 12) Onbekend. ■— 13) Onbekend. — 14) Zeist.— 15) Leusden. — 16) Hees bij Maartensdijk,— 17) Doorn. —18) Duiven. Ego in Dei nomine Hungarius indignus » presbiter hanc prestariam scripsi et subscripsi. I/SS.: Cartul. Radbod. N" 20/ afschriften in het British Museum (A) en in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht (B). n°. e*. 838 April 30. Bisschop Alberic is tegenwoordig op eene vergadering van bisschoppen te Aken. Hoe autem factum est anno incarnationis Dominicae DCCCXXXVIII indictione II et anno imperii praefati domini Hludovici piissimi imperatoris XXV . . . pridie quoque Kalendarum Majarum Aquisgrani. Huic judicio et redditioni interfuere subter inserti viri: Albericus episcopus, Ghefridus episcopus, item Albericus episcopus. Afgedrukt naar Hartzheim, Conc. Germ. II blz. 131-132. N°. 65. 840 Juli 29. Keizer Lotharius I bevestigt op verzoek van bisschop Rathold van Straatsburg de door Lodewijk den Vromen aan de lieden der kerk van Straatsburg verleende tolvrijheid. (Onecht.) Vervaardigd door Grandidier, volgens Bloch, Zeitschr. f. d. Gesch. des Oberrheins. N. F. XII blz. 488. In nomine Domini nostri Jesu Christi Dei aeterni, Hlotarius divina ordinante providentia Imperator augustus. \ Si sacerdotum ac servorum Dei justis petitionibus acquiescimus, hoe nobis sane ad aeternam beatitudinem provenire confidimus. Notum igitur esse volumus omnibus fidelibus nostris, praesentibus scilicet et futuris, quia vir venerabilis Ratholdus Strazburgensis ecclesie vocatus episcopus, adiens serenitatem culminis nostri obtulit obtutibus nostris quandam praeceptionis auctoritatem domni et genitoris nostri Ludovici piissimi augusti, in qua continebatur, quod idem Domnus et genitor noster Ludovicus pro cemolumento ecclesiae concessisset, ut ubicumque per civitates, vel vicos, castella etc. [et reliqua ut in diplomate Ludovici PU anni 831-1, superius num. 104 pag. CXCV memorato]. Eichardus ad vicem Agilmari recognovi. Data MI. Kal. Augusti anno Christo propitio, imperii domni Hlotharii Pii Imperatoris XXI, indictione III. Actum Strazburg civitate. In Dei nomine feliciter, amen. Overgeleverd bij Grandidier: Histoire de leglise et des èvêques-princes de Strasbourg, depuis la fondation de l'évêché jusqu'd nos jours. (2 deelen, 1776 en 1778J 77 bis. 212 No. 114, tinaar een nu verloren afschrift uit het Straatsburger- bisseh. archief" fox .apographo Archivi episcopalis Argentinensis") a) indignus ontbreekt in B. I) Bedoeld wordt het hiervoor onder No. 61 afgedrukte stuk. K°. ee. 845 Maart 21. Keizer Lotharius I bevestigt de St. Maartenskerk in het Oude Trecht in het bezit van immuniteit voor al hare goederen. In nomine Domini nostri Jesu Christi aeterni. Hlothariusa divina ordinante providentia b imperator augustus. Cum peticionibusc sacerdotum Dei justis et rationabilibus divini cultus amore favemus, superna gratia muniri non diffidimus. [Nov]erit d interea industria seu utilitas omnium fidel[ium nostrorum, t]am e presentium quam et futurorum, quia Hegiha[rdus, V]eteris f Treiecti s aecclesie vocatus episcopus, que est constructa in honore sancti Martini confessoris et aliorum sanctorum, obtulit obtutibus nostris auctoritatem immunitatis domni et genitoris nostri bone memoriae Hludovvici h piissimi augusti, in qua erat insertum, quod non solum idem domnus et genitor noster, verum etiam predecessores ejus, reges videlicet Francorum, eidem ecclesie, cui ipse Heginardus1 autore j Deo preest, sub tuitione et defensione eorum cum omnibus sibi subjectis et rebus vel hominibus, ad se pertinentibus vel aspicientibus k, consistere fecerant, et eorum immunitatum autoritatibus1 actenus m ab inquietudine judiciarie potestatis eadem munita atque defensa fuisset ecclesia; sed pro rei firmitate postulavit nobis n predictus vocatus0 episcopus, ut paternum seu predecessorum nostrorum regum morem sequentes, hujusmodi nostrae immunitatis preceptum erga ipsam ecclesiam immunitatis atque tuitionis gratia, ob amorem Dei et reverentiam ipsius sancti loei, circa ipsam ecclesiam fieri censeremus p. Cujus peticioni °. libenter adsensumr prebuimus et hoe nostre auctoritatis preceptum fieri decrevimus, per quod decernimus atque jubemus, ut nullus judex publicus [neque quislibet exx] judiciaria potestate aut ullus ex fidelibus nostris in ecclesias aut loca vels agros seu reliquas possessiones, quas moderno tempore in quibuslibet pagis aut territoriis infra dicionem* imperii nostri juste et rationabiliter memorata tenet vel possidet ecclesia, vel ea, que. deinceps jure ipsius sancti u loei voluerit divina pietas v augeri, ad causas audiendas aut freda exigenda aut mansiones vel paratas faciendas vel fidejussores tollendos aut homines ipsius ecclesiae tam ingenuos quam et servos, super terram ipsius commanentes, injuste distringendos, neque ullas redibitiönes aut inlicitas w occasiones requirendas, nostris et futuris temporibus ingredi audeat vel ea, que supra memorata sunt, penitus exigere presumat; sed liceat memorato presuli suisque successoribus, res predicte aecclesie cum omnibus sibi subjectis sub tuicionis x at[que in]munitatis y nostre defensione quieto ordine possidere et [nostro fideliter pjarere z imperio, atque pro incolomitateaa nostra^ conjugis ac prolis seu [etiam] ejusbb imperii, a Deo nobis conlaticc et a) B Lotharius. — b) B dementia. — c) B petitionibus. — d) B diffidimus. Noverit. — e) B fidelium nostrorum tam. — f) B Egihardus Veteris. — g) B Traiecti. — h) B LodouuicL — i) B Egihardus. — j) B auctore. — k) B asspicientibus. — 1) B auctoritatibus. — m) B hactenus. — n) B a nobis. — o) vocatus ontbreekt in B. — p) Aldus B; A heeft: senseremus. — q) B petitioni. — r) B assensum. — s) B aut. — t) B ditionem. — u) sancti ontbreekt in B. — v) B sancta ecclesia. — w) B illicitas. — x) B tuitionis. — y) B atque immunitatis. — z) B nostro fideliter parere. — aa) B incolumitate. — bb) B etiam ejus. — cc) B collati. l) Ingevoegd naar de bevestigingsoorkonde No. 68. ejus Reginlind a cum uno infante nomine Ricger, Vuigrada o cum uno infante nomine Vulfbald, Helprad et uxor ejus Ricgard cum uno infante nomine Geruui, Landbrath et uxor ejus Uuana cum uno infante nomine Engilrad, Oduuala et uxor ejus Gelburgc, Alfherid et uxor ejus Vuerinburg e cum uno infante f Letheri, Bola et uxor ejus Uuenda cum uno infante, Adaco et uxor ejus Odilrad s cum uno infante nomine Folcheri, Benno et uxor ejus Betta cum uno infante nomine Richelm, Hundolf et uxor ejus Maga, Liofolfh et uxor ejus Alfrad et filius suus > Odolf, Liofansj et uxor ejus Vuenda cum uno infante nomine' Asuui, Richard et uxor ejus Meginsuindk cum uno infante nomine Sigihard Wlfrauan m et uxor ejus Oduui cum uno infante nomine Helithans; traditumque in perpetuum esse vult, ut memorata ecclesiam11 usum de fructuario perpetualiter augeatur. Ea vero ratione ut a me vel successoribus meis, rectoribus videlicet ecclesie Traiectensis, res, pertinentes ad supramemoratam ecclesiam Traiectensem, illi in precariam concederentur, quod et fecimus: hoe est Hesola \ Hamaritthi 0 2 atque Uuia:ï cum integritate et quicquid ad ea loca pertinere videtur, ut firmiter quamdiu vixerit et sine ulla mutabilitate permaneant, et ut ipse omni anno III Idus Novembris X solidos in precariam persolvat, postque ejus discessum supramemorate res in Hesola atque Hamaritthi p et in Uuia ecclesie in Uuadahe q subjecte sint, et ut propinqui ejus easdem res accipiant et regant, unus post unum, ego si ei superstes exstitero r et post me s Kraft, si tune temporis vixerit, post illum Immo, et .post Immonem nepos ejus Baldric, si tonsuram clericatus et gradum accipere voluerit; et ut omni anno, quisquis nostrum tune rector jamdictarum ecclesiarum exstiterit, ad Traiectensem ecclesiam D modia ordei fabe L, frisgingas XXV persolvat, et semel in anno episcopum Traiectensem recipiat et caballum ei donet valentem XX solidos, scutum cum lancea valentes solidos V u, si ostilitatis v incursio hoe fieri non prohibuerit, et ut jamdicti propinqui ejus cum rebus prescriptis ecclesias ornent, aedificia restaurent et clericos in Uuadahe wf qui canonicas horas ibi frequentent, pia sollicitudine procurent, ut sui suorumque parentum ' fratrum et sororum fusis ad Deum precibus memores existant. Si quis vero, quod futurum esse non credo, si ego ipse, quod absit, aut ullus de successoribus meis, qui contra hanc prestariam venire aut eam frangere voluerit, sciat se divina ultione feriendum, nisi se meliore sensu et sententia correxerit, et nee sicx quid__e§t quod injuste repetit evindicare non valeat, sed presens prestaria ista firma et stabilis omni tempore permaneat stipulatione subnixa. Acta est ac data haec prestaria publice in villa Uuadahe y II Idus Augusti, anno incarnationis Domini nostri Jesu Christiz DCCCL, indictione a) B Regenlend. — b) B Wigrad. — c) B Gerburg. — d) B Alfri. — e) B Uuerenburg. — f) B lascht in: nomine. — g) B Qdelrad. — h) B Liefold. — i) B ejus. — j) B Liefans. — k) B Meinsuind. — 1) B Sigehard. — m) B Wlfrauen. — n) B ecclesia. — o) B Hamarithi. — p) B Hamaritha. — q) In B later veranderd in: Uuadake. — r) B exlitero. — s) me ontbreekt in B. — t) B hordei. — u) B valentem V sol. — v) B hostilitatis. — w) In B later veranderd in: Uuadake. — x) B si. — y) In B later veranderd in: Uuadake. — z) nostri Jesu Christi ontbreekt in B. i) Heessel in de Tielerwaard. — 2) Ophemert. — 3) (= Uina?) Misschien Opijnen (v. d. Bergh. blz. 203). XIII, regni" etiam domni Hlotharii t> imperatoris anno VIM, coram testibus infra notatis. Signum Liudgeri episcopi, qui hanc prestariam scribere jussit. Signum Kraft <\ Signum Friderdagh °\ Signum Liudric. Signum Gerber. Signum Odilfridi e. Signum Vuiggot f. Signum Aldgeri e. Signum Gelonis. Signum Immonis. Signum Folobrath ». Signum Geldolfi. Signum Erkinolfi >. Item j nomina laicorum: Signum Heribreth k. Signum Friduric § Signum Hildibaldi m. Signum Reginolfi n. Signum Immonis. Signum Suaf. Signum Odilgrep. Signum Radolfi. Signum Abbonis. Signum Vuibrath. Signum Hruodbald °. Signum Snelbrath. Signum Bernhard. //SS.: Cariul. Radbod. N° 21; afschriften in het British Museum (A) en in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht (B). 1° «8. • 854 Mei 18. Koning Lodewijk (de Duitscher) bevestigt de St. Maartenskerk in het Oude Trecht in hei bezit van immuniteit voor al hare goederen. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Hludouuicus p, divina favente dementia rex. Cum peticionibus q sacerdotum Dei justis et rationabilibus divini cultus amore favemus, superna nos gratia munirir non diffidimus. Noverit interea industria seu utilitas omnium fidelium nostrorum, tam presentium quam et futurorum, qualiter ■ Hungerus, Veteris Traiecti ecclesie. episcopus, que. est constructa in honore sancti Martini confessoris et aliorum sanctorum, obtulit obtutibus nostris' autoritatefn 1 inmunitatisu domni et genitoris nostri bone. memorie. Hludovuiciv piissimi augusti, in qua erat insertum, quod non solum idem domnus et genitor noster, verum etiam predecessores ejus, reges videlicet Francorum, ejdem aecclesie., cui ipse Hungerus auctore Deo preest, sub tuitione et defensione eorum cum omnibus sibi subjectis et rebus vel hominibus, ad se pertinentibus vel aspicientibus consistere fecerant, et eorum inmunitatum x auctoritatibus actenus y ab inquietudine judiciarie potestatis eadem munita atque defensa fuisset ecclesia; sed ^pro rei firmitate postulavitz nobis predictus episcopus, ut paternum seif predecessorum nostrorum regum morem sequentes, hujuscemodi nostre inmunitatis » preceptum erga ipsam aecclesiam inmunitatis » atque tuitionis gratia, ob amorem Dei et reverentiam ipsius sancti" loei, circa ipsam aecclesiam fieri censeremus. Cujus peticioni bb libenter assensum prebuimus et hoe nostre auctoritatis preceptum fieri decrevimus, per quod precipimus atque jubemus, ut nullus judex publicus neque quislibet ex judic(i)aria<=c potestate aut nullus ex fidelibus nostris in ecclesias aut loca vel agros seu reliquas possessiones, quas moderno tempore in quibuslibet pagis vel territoriis infra dicionemdd regni nostri juste et rationabiliter memorata tenet vel possidet a) B regno. — b) B Lotharii. — c) B Craft. — d) B Friderdac. — e) B Odelfridi. — f) B Uuidgod. — g) B Aldger. — h) B Folobrat. — i) B Erkennolfi. — j) Item ontbreekt in B. — k) B Herebreth. — 1) B Frederic. — m) B Hildeboldi. — n) B Reginoldi. — o) B Thrudbold. — p) B Lodowicus. — q) B petitionibus. — r) B muniri gratia. — s) B quia. — t) B auctoritatem. — u) B immunitatis. — v) B Lodowici. — w) B asspicientibus. — x) B immunitatum. — y) B hactenus. — z) B lascht hier in: a. — aa) sancti ontbreekt in B. — bb) B petitioni. — cc) B judiciaria. — dd) B ditionem. ecclesia, vel*3 ea, que deinceps jure ipsius sancti loei voluerit divina pietas augeri, ad causas audiendas aut freda exigenda aut mansiones vel paratas faciendas vel fidejussores tollendos aut homines ipsius aecclesie, tam ingenuos quam et servos, super terram ipsius commanentes, injuste distringendos, neque ullas redibitiones aut inlicitasb occasiones requirendas, nostris et futuris temporibus ingredi audeat, vel ea que supra c memorata sunt penitus exigere presumat; sed liceat memorato presuli suisque successoribus res predicte ecclesie cum omnibus sibi subjectis sub tuitionis atque inmunitatis d nostre defensione quieto ordine possidere et nostro fideliter parere imperio, atque pro incolomitate e nostra, conjugis ac prolis, seu etiam tocius f regni, a Deo nobis conlatie et ejus clementissima miseratione per inmensum con4 servandi, unacum clero et populo sibi subjecto Domini inmensamh misericordiam 1 exorare. Et quicquid de prefatis rebus aecclesie jus fisci exigere poterat, integrum eidem concessimus ecclesie, scilicet uti perpetuo tempore ei ad peragendum Dei servicium augmentum et supplementum fiat. Hanc itaque auctoritatem ut pleniorem in Dei nomine optineatk vigorem et a fidelibus sanctae Dei aecclesie et nostris diligentius conservetur, manu propria subter firmavimus et anuli nostri impressione signari jussimus Signum domni Hludouuici m piissimi regis. Hadebertus subdiaconus n ad vicem Radleici recognovi. Data XV Kal. Junii, anno XXI domni et serenissimi regis Hludouuici ° in Orientali Francia regnante, indictione II. Actum Franconofurd 1 palatio p regio. In Dei nomine feliciter amen. I/SS.: Carlul. Radbod. N° 9/ afschriften in het British Museum (A) en in het archief der Oud R. C. Cleressy te Utrecht (B). m°. ee. 855 November 7/10. Folckerus schenkt aan het klooster te Werdén verschillende goederen, waaronder eenige in de gouw Flethetti. Zie over dit stuk: R. Schröder, Die Heimat der lex Chamavorum (Monatsschrift für die Geschichte Westdeutschlands. VI blz. 492 vlg.); volgens Kötzschke, Die Urbare der Abtei Werden a. d. Ruhr. blz. 9, is het geïnterpoleerd. In nomine Domini Dei eterni et Saluatoris nostri Iesu Christi. Ego Folckerus, incertum unicuique huius miserabilis vite finem et horam pertimescens variosque ac omnimodis sinistros instantis temporis eventus considerans, et Saluatoris dicti recordans, quod dicit: Si vis perfectus esse, vade et vende omnia que habes et da pauperibus, et veni sequere me, omnem huius vite delectationem, quantum humana fragilitas sinit, pro Dei omnipotentis amore pro nihilo ducens, in coenobio Uuerdinensi, ad beati confessoris Christi q memoriam, monachicam elegi ducere vitam. Quapropter, quia unicuique necessarium est, ut quamdiu in hoe seculo vivere licet, de temporalibus rebus sibi eterne beatitudinis premia adquirere r studeat, ego quasdam proprietatis meae res s, que mihi iure hereditario in a) B et. — b) B illicitas. — c) B superius. — d) immunitatis. — e) B incolumitate. — f) B totius. — g) B collati. — h) B immensam. — i) B clementiam. — j) B lascht in: in. — k) B obtineat. — 1) B fecimus. — m) B Lodouuici. —n) subdiaconus ontbreekt in B.-— o) B Lothouuici. — p) B palacio. — q) B heeft na Christi: Liutgeri. -— r) B acquirere. — s) B mee res. 1) Frankfort aan de Main. pago Hamulande 1, in comitatu Uuigmanni, nee non et in Batuue=» 2 in comitatu Ansfridi, cum edificiis ° omnibus et cunctis adiacentibus, silvarum et aquarum et pascuarum c commodis, cultam et incultam terram cum mancipiis utriusque sexus, coram testibus et nobilium virorum presentia, secundum legem Ripuariam et Salicam 8 necnon secundum ewa Fresonum 3, de iure et potestate mea, in ius et proprietatem predicti monasterii, in quo et laicalem habitum et secularem conversationem Domino miserante dimisi, pro remedio anime. mee. et parentum meorum, perpetuo possidendas tradidi, et secundum predictas leges vestituram feci. In pago, que. dicitur Flethettid. In villa Hrarae4 mansos f dominicales duos. Frithuric s I unum. Athalgoth dimidium. Alfgot I unum et illam comprehensionem, quam possidet Frithubodo ». In villa Hreni j5 mansum I unum. Meginbraht k dimidium. Asgrim dimidium. Aio et Thiatgif I unum et dimidium. Athaluini1 I unum. In villa, que. dicitur Rimbrahti6 Boso, duas partes unius mansi. In villa Tiuli m7, Reginhelm n similiter. Athalbald0 similiter. Landgrim p similiter. In Hnodi q8 quicquic r illic habeo. In silva Hrenhem 9 pastus porcorum XXX triginta. Hec s igitur traditio facta est coram pluribus et idoneis testibus' in pago, cui vocabulum ést Flethetti, in villa, que vocatur Hlara4, sub die septima« Idus Novembris. Et in pago vocato Batue v in villa, que vocatur Hlecil o, sub die II1I Idus Novembrisw anno ab incarnatione Domini nostri Iesu Christi DCCCLV, indictione III, regnante domno nostro Hludouuico * imperatore iuniore augusto anno XV y. Ego Hildiricus subdiaconus huius traditionis cartam rogatus scripsi et subscripsi. Hec sunt nomina testium, qui hanc traditionem secundum legem Ripuariorum fieri viderunt et audierunt. Signum Folkeri, qui hanc traditionem coram testibus subterius nominatis manu propria perfecit et roboravit. Nomina testium, qui in orientali ripa Hreni * fluminis constituti esse noscuntur. Signum Hildiric. Signum Odo. Signum Hrodger". Signum Engilradbb. Signum Odaccar. Signum Thiatric. Signum Uulfhelm. Signum Athaluuard «. Signum Uualthraban Signum Thiadrad ee. Signum Abbo. Signum Egilbraht f'. Signum Uuiger. Signum Sahsger. ■ffSS.: Oorspr. Staatsarchief Dusscldorf Hs. A. 88 fol. i vlg. (A). Lib. friv. maior in het Staatsarchief te Dusscldorf fol. 38a , quesitis et inquirendis, ad hoe <= quitquid prenominatus comes in comitatu Nerdinclantd beneficii, nos vero predii ad eam diem habuimus, et e quitquid eidem f in comitatu Hamelant e rerum fuit aut prediorum" ad fiscum pertinencium. Horum omnium usum et possessionem liberam collegio monasterii prenominati contulimus, concessimus et' constituimus, ut abbatissa eius monasterii liberam deinceps habeat potestatem possidendi, disponendii et quitquid sibi ad libitumk fuerit, dummodo in usus • monasterii et sororum sit, inde faciendi. Et ut hoe nostre auctoritatispreceptum firmum et stabile permaneat, hanc cartam conscribi et annuli impressione n nostri signari jussimus, quam et propria manu» subtus firmavimus. Signum domni Ottonis magni et invifetissimi imperatoris augusti. Poppo cancellarius, advicemp Hubertiq archicapellani. Data tercio Kalendas * Iulii, anno dominice incarnacionis nongentesimo * sexagesimo octavo, indictione undecima, anno autem regni domni Ottonis tricesimo tercio, imperatoriit vero septimo. Actum Pistorie"1 in nomine Domini nostriv Jesu Christiu. NSS.: Notarieel vidimus van 1472 April 18, in het Rijksarchief in Utrecht (A). — Procesakten van het stift Ellen van het jaar 1480 fol. 32, in het Staatsarchief te Dusseldorf (B). — Vidimus van den notaris Franz Schuier uit het einde der lyde eeuw, aldaar. — B en C zijn gevolgd naar de M.G. Dipl. O. I. blz. 491 No. 358/ daar is echter A niet gebruikt. ïl°. 1*». 970 Augustus 3. Keizer Otto I bevestigt de giften te Lienden en elders door graaf Wichman aan het klooster te Elten gedaan. In nomine sancte et individue Trinitatis. Otto divina favente clemencia (Romanorum) imperator. Notum esse volumus, quod pro anime sue remedio Wichmannus comes in Domino fidelis, nostre imperiali maiestati supplicavit, (ut quasdam sue hereditatis res)w per nostri precepti paginam ad ecclesiam, in honorem Salvatoris et sancti Viti martiris consecratam, in monte, qui dicitur Altina2, constructam, et sanctimonialibus in eodem loco (Deo)w devote famulantibus, concedere atque donare dignaremur. Cuius peticioni, propter divinum amorem assensum prebentes ad ecclesiam Salvatoris et sancti Viti martiris, in predicto monte Altinensi constructam, et sanctimonialibus, in eodem loco a) Ontbreekt in A. — b) A redditibus. — c) B en C ac. — d; B Nerdincklant. C Nerdincklandt. — e) In C. Ontbreekt in A en B. — f) A, B en C idem. — g) B Hammelant. C Hamelandt. — h) B en C hebben vóór ad: aut. — i) Ontbreekt in A. — j) B en C dispensandi. — k) A, B en C sibi collibitum. — 1) A, B en C res. — m) B en C auctoritatis nostre. — n) B en C nostri impressione. — o) B manus. — p) A advivicem. B en C vice. — q) B en C Huperti. — r) B en C Kal. — s) B en C noningentesimo. — t) B en C imperii. — u—u) Ontbreekt in A. — v) Ontbreekt in C. — w) Ontbreekt in A, B en C. — x) B en C praebemus. 1) Pistoja. — 2) Elterberg. Deo famulantibus, ipsam hereditatem, quam Wichmannus comes ipsis donavit, per paginam ^ostri precepti concedimus atque donamus, id est curtem Heltnon *, et Fornona 2, et Voirthusenb 3, et Embrick4, et Hamma ®, et Liemerschac 6, et Rijnharen7, et Redincghem d &t et Bingarte9, et Gresef 10, et Hoslas u, Thuuina1»12, Liendna» 13, Leyla14, Tornas i15, Thuli16, Nasnachelik l7, et quecumque in hiis quatuor comitatibus, scilicet Hunesca1 18, Fivelgam 19, Merimen *°, Midage21, predictus comes Wichmannus habere videbatur sive a nobis illi datum fuisset, et omnia, que predictis videntur pertinere curtibus, cum ecclesiis, edificiis, mancipiis, terris cultis et incultis, agris, campis, pascuis, pratis, silvis, aquis aquarumque0 decursibus, molendinis molendinorumque locis, piscacionibus, venacionibus, quesitis etinquirendis, viis et inviis, exitibus etredditibus, mobilibus et immobilibus^ rebus pmnibusque pertinenciis et adjacenciis, que diei vel nominari possunt, jure legitimeque pertinentibus, ut jam prediximus, ad prefatam ecclesiam Salvatoris et sancti Viti martiris, in predicto monte Altinensi edificatam, et sanctimonialibus in eodem loco Deo devotissime famulantibus, quatenus melius illas delectet omni tempore pro nobis atque stabilitate regni nostri misericordiam Domini attencius exorare. Et ut hec auctoritas concessionis nostre atque donacionis firmior habeatur et per futura tempora a cunctis fidelibus sancte Dei ecclesie nostrisque, presentibus et futuris, verius credatur atque diligencius conservetur, manu propria subscripta eam firmavimus et annuli nostri impressione signari iussimus. Signum domni Ottonis magni et invictissimi imperatoris augusti. LutgerusP cancellarius, ad vicem Roperti archiepiscopi et capellaniq recognovi et subscripsi. Data tercio nonas Augusti anno dominice incarnacionis noningentesimo septuagesimo, indictione tercia decima, anno regni serenissimi regis Ottonis tricesimo quinto, imperii vero sui nono. Actum in Apulear ad civitatem, que dicitur Buuini22 s, in nomine Domini nostri Iesu Christi, amen. NSS.: Procesakten van het stift Elten van het jaar 1480 fol. 32VS., in het Staatsarchief te Dusseldorf (A). — Vidimus van den notaris Franz Schuier uit het eind der Ijde eeuw, aldaar (B). — Vidimus van den notaris Johann Schetter uit het begin der ijde eeuw, aldaar (C). Afgedrukt naar M.G. Dipl. O. I. blz. 540 No. 397. a) C Haltren et Fernoe. — b) B Forthusen. C Vorthuysen. — c) C Lyemersche. — d) B Redingen. C Redichem. — e) B en C Ringart. — f) B Grest. — g) B Hofla. C Horna. — h) A, B en C Thumna. — i) B Liendla. C Liendle. — j) C Torves of Torres. — k) B Nasnageli. C Nestnachelt. — 1) A en B Hernesta. C Hernessa. — m) A en B Famelga. C Fomelga. — n) A en B Merimemirme. C Mer motverine. — o) Zoo in B. A en C aquarum. — p) Zoo in C. A en B Lugerus. — q) A, B en C episcopi archicapellani. — r) C Apulia. — s) A en B Bunii. C Beut met afkortingsteeken. 1) Elten: (zie No. 129). — 2) Onbekend. — 3) Voorthuizen bij Emmerik. — 4) Emmerik. — S) Kleverham. — 6) De Lymers. — 7) Rinderen. — 8) Renkum. — 9) Bingerden. — 10) Groesen. — 11) Volgens Fabricius, Gesch. Atlas der Rheinprovinz. Erlauterungen V, 275: Hoest bij Weeze. — 12) Duiven. — 13) Lienden. — 14) Wellicht de heerlijkheid Lede bij Lienden? — 15) Onbekend. — 16) Tuil. — 17) Onbekend. — 18) Hunsingo. — 19) Fivelgo. — 20) Merime corrupt voor Mernne, de Marne, streek ten noorden van het Reitdiep. — 21) Middag, later het W. district van Hunsingo. — 22) Bovino. N°. 188. (973.) Keizer Otto II benoemt te Utrecht Erwic tot abt van Cornelimunster, neemt het klooster onder zijne bescherming en verleent het de vrije abtskeuze. Voor de dateering zie: Von Sickel, Erlauterungen zu den Diplomen Otto II, Mitth. des Inst. f. Oesterr. Geschichtsforschung. II. Erganzungsband (1888) blz. 107 en 128. C. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Otto divina providente dementia imperator augustus. Data anno incarnationis dominicae DCCCCLXXIIII, indictione I, anno regni domn(i) Ottonis XIII, imperii VI. Actum Traiecto, in Domino feliciter amen. HS. Oorspr. in het Staatsarchief te Dusscldorf. Afgedrukt naar M.G. Dipl. O. II. ilz. 81 Ho. 68. H°. ISO. 973 Deeember 14. Keizer Otto II neemt, op verzoek van graaf Wichman en zijne dochter Lutgarde, het klooster te Elten onder zijne bescherming, en verleent het de vrije keuze der abdis, de immuniteit en den tol van de vischvangst in de gouw Salland en in den IJsel, de Katentol genoemd. In nomine sancte et individue Trinitatis. Otto divina favente clemencia imperator augustus. Si locis Deo » dicatis nostre imperialis maiestatis benivolenciam impenderimus, hoe nobis ad eternam remuneracionem premia capescenda profuturum b fore liquide credimus. Quapropter omnium fidelium nostrorum, tam presencium quam futurorum, cognoscat industria, qualiter Wichmannus comes cum eius filia Lutgarda, venerabili abbatisse ecclesie scilicet in honorem sancti Viti martiris Christi constructe in loco, qui dicitur Heltnon, quedam pii genitoris nostri in nostram attulere presenciam scripta, in quibus continebatur, quomodo predictam ecclesiam ex eius benivola concessione construxisset et suo predio ad id, quod eius gracia de suo sibi concessisset,/precatusque est mansuetudinem nostram, ut eidem ecclesie scripto nostro confirmaremus, eamque sub mondibordii nostri defensionem susciperemus. Nos vero ob amorem Dei et remedium anime pii genitoris nostri ceterorumque antecessorum nostrorum, necnon et pro nostre mercedis aucmento, paternos mores sequentes et benignitate eius consencientes, ita fieri decrevimus. Suscepimus eam in eo tenore sub mondibordio nostro, quo eciam cetera monesteria, Quindellenborch \ Essendia 2 videlicet et Ganderschem 3, ut Dei ancille inibi servientes, cum consensu et conveniencia Traiectensis ecclesie episcopi, eligendi inter se abbatissam potestatem habeant concessimus. Ad hoe ergo jubemus, ut nullus judex publicus, vel quislibet ex judiciaria potestate in ecclesias aut a) HS. aut Deo. — b) HS. per futurum. I) Quedlinburg. — 2) Essen. — 3) Gandersheim. loca vel agros seu reliquas possessiones jamdicte ecclesie, quas nunc infra dicionem regni nostri legibus possideat, vel que deinceps in jura eius divina clemencia voluerit augeri, ad causas judiciario more audiendas, vel freda exigenda, mansiones vel paratas faciendas, aut fidejussores tollendos a, aut homines ipsius ecclesie contra racionem distringendos, nee ullas redibiciones vel inusitatas occasiones requirendas, ullo usquam tempore ingredi audeat, aut ea, que supra memorata sunt, penitus exigere presumat, nisi advocatus, quem abbatissa eligerit ad utilitatem eius et consororum, ibi Deo sancto Vitoque martiri Christi fidelium. Quidquid vero fiscus noster exinde sperare potuerit aut theolonei de piscacione in pago Solon et in fluvii Ysola, quod vulgari nomine cathendol dicitur, totum nos, pro eterna remuneracione predicte ecclesie, ad stipendia sanctimonialium in ea Deo sanctoque Vito serviencium donamus concessimus et largiti sumus. Et ipsa abbatissa cum omnibus rebus suis nostro fideliter pareat imperio et sub nostri consistat mondibordio et defencione, quatenus ipsam sororesque eiusdem loei pro nobis melius exorare delectet. Et ut hec b nostre concessionis auctoritas pleniorem in Dei nomine optineat firmitatem et a sancta Dei ecclesia fidelibus nostrisque melius credatur diligencius observetur, hoe presens preceptum conscribi et annuli nostri inpressione sigillari jussimus, quam et propria manu subtus firmavimus. Signum domni Ottonis imperatoris augusti. Willigisus cancellarius, ad vicem Roberti archicapellani, recognovi. Datum decimonono Kalendas Ianuarii anno dominice incarnacionis noningentesimo septuagesimo tercio, indictione secunda, anno vero regni domini Ottonis tercio decimo, imperii vero duodecimo. Actum Nouimagio. HS. Cartularium van Deventer, HS. B.P.L. JzA te Leiden, fol. 27—27 vs.; het stuk is opgenomen in een notarieel vidimus van het kapittel van Elten dd. 1473 April 14. ïl°. 130. 974 April 2. Keizer Otto II verklaart, dat de patriarch Vitalis van Grado zekeren Audoenus als afgevaardigde tot hem naar Utrecht gezonden heeft, om een privilege van zijn vader Otto I dd. 967 te doen bevestigen. Volgens het naamregister der Mon. Germ. Dipl. II wordt met Traiectum Utrecht bedoeld. In nomine sancte et individue Trinitatis. Otto divina (favente >c dementia imperator augustus. Dignum est ut celsitudo imperialis quantum ceteris honoris et potestatis fastigio antecellitd, tantume erga omnes pietatis sue munus impendere satagat. Igitur omnium fidelium sancte Dei ecclesie nostrorumque <", presentium scilicet et futurorum, comperiat magnitudo, qualiter venerabilis Vitalis patriarcha Gradensis ad (locum) Traiectum nomine e mandans honorifice invisere nostram presen- a) HS. tollendas. — b) HS. hec ut. — c) Ontbreekt in het HS. — d) HS. doorstreept antecellit; daarvoor antellit. — e) HS. tanto. — f) HS. nostrique. — g) HS. a Traiectu noie. tiam » (deprepatus) per nuncium suum nomine Audoenum (est nostram clementiam genitoris nostri preceptum affirmasse ) Data quartisb nonis Aprilis, (luna sexta), indictione secunda, anno ab incarnatione DCCCCLXXIIII, imperii vero . . . c HS. Codex Trivisanus uit het begin der 16de eeuw, fol. 83 in het Staatsarchief te Venetië. \ Afgedrukt naar M.G. Difl. O. tl. blz. 86—88 Ho. 71. n°. ïsi. 974 April 10. Keizer Otto II bevestigt op verzoek van bisschop Erchanbald van Straatsburg de door zijne voorgangers aan de lieden der kerk van Straatsburg verleende tolvrijheid, behalve te Duurstede en elders. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Otto divina favente dementia imperator augustus. Notum igitur esse volumus omnibus fidelibus nostris, praesentibus scilicet et futuris, quia vir venerabilis Erchanbaldus Argentinensis ecclesiae episcopus, adiens culminis nostri serenitatem, ob'tulit obtutibus nostris quam plurimas praeceptionum auctoritates imperatorum etiam ac regum, pia concessione suae ecclesiae collatas, in quibus continebatur, quod idem antecessores nostri pro emolumento animarum suarum d statuque regnorum eidem Argentinensi ecclesiae concessissent, ut ubicunque per civitates etd vicos vel castella aut traiectus aut portus, excepto 'Quentouico, Dorestato atque kW Clusas * homines memoratae ecclesiae navigio aut terreno, id est cum carris e et saumariis, negotiandi gratia irent et redirent, nullum telonium quisquam rei publicae administrator ab eis exigeret. Pro firmitatis namque studio petiit idem Erchanbaldus venerabilis episcopus, ut imperatorum ac regum, antecessorttm videlicet nostrorum, auctoritatibus hanc nostram superadderemus auctoritatem. Cuius' petitioni libentissime annuimus et hoe nostrae auctoritatis praeceptum fieri jussimus, per quod omnibus comitibus, vicariis, centenariis vel omnibus rem publicam administrantibus seu cunctis fidelibus nostris praecipimus, ut nullus vestrum de rebus, quas navigio aut terreno, id est cum carris e et saumariis, per regna Deo propitio nostra homines eiusdem Argentinensis ecclesiae negotiandi causa duxerint, ubicimque accessum habuerint, nullum telonium aut ripaticum aut pontaticum aut salutaticumf aut cespitaticum aut rotatioum aut cenaticum aut pastionem aut laudaticum aut trabaticum aut pulveraticum aut ullum occursum vel ullum censum aut ullam redhibitionem accipere vel exactare audeat aut hominibus qui eadem mercimonia praevident, ullam inquietudinem aut impedimentum facere praesumat, sed liceat eis per hanc nostram auctoritatem cum navibus et caeteris vehiculis absque ullius contrarietate vel impedimento per univer- a) HS. prederantiam. — b) Volgt inliet HS. op het doorgehaalde quarta. — c) Het slot ontbreekt. — d) Ontbreekt in A. — e) Zoo in B. A curris. — f) Ontbreekt in A; aangevuld uit het voorbeeld der oorkonde. 1) Zie over de namen dezer drie plaatsen de oorkonde hiervoor No. 47. Oorkondenboek Sticht. 17 sum imperium nostrum, ubicunque eis necesse fuerit, libere et secure3 ire et redire; et si aliquas moras in quolibet loco fecerint aut mercati fuerint vel vendiderint, nihil ab eis prorsus ut dictum est telonei exigatur. Et ut haec confirmationis nostraeb auctoritas inviolabilem et inconvulsam obtineat firmitatem, hanc chartam inscribi jussimus et sigilli nostri impressione signatam manu propria subtus firmavimus. Signum domni Ottonis (M) magni imperatoris augusti. Willigisus cancellarius vice Rodberti archicapellani subscripsi. Datac IIII ld. Apr. anno dominicae incarnationis DCCCCLXXIIU, indictione II, anno regni domni Ottonis XIII, imperii autem VI. Actum Quidilingeburg, in Domino feliciter amen. HSS.: Afschrift uit de 16de eeuw (Fase. G No. 376J in het Bezirks-archw te Straatsburg (A). — Grandidier in Würdtwein Nova Subs. 3, 410 No. III, onvolledig uit eene insertie in de vroeger in het bisschoppelijke archief te Zabern aanwezige oorspronkelijke akte van Karei IV dd. 1356 (B). Afgedrukt naar M.G. Dipl. O. II. blz. 89 No. 73. H°. 13*. 975, vóór Mei 26. Keizer Otto II schenkt aan 'de Utrechtsche kerk den bisschopstol te Deventer. Het is niet zeker, dat eene oorkonde van dezen inhoud en dezen datum bestaan heeft. Het 14de jaar van het koningschap van Otto II loopt van 974 Mei 26 tot 975 Mei 25. Dessen bisscops tolle hefft een keyser van Roemen, genoempt Otto, een geboeren hertoch van Sassen, gegeven om Gades wille den bisscop ende der kereken van Utrecht, ende is geschiet in den jair ons Heren negenhundert vijff ende tsoeventich, int XIIII jair dat hy konynck van Roemen wass, ende int VIII jair als hy keyser van Roemen wass, als men vynden sall mit meer andere copien in een olt copienjioick, wesende gescreven in francyn groet formaet, gescreven mit groeten graven Italiaenschen litteren, in holten breden gebonden, dat eirtides aen een keete gelegen hefft bynnen Utrecht in den Doemcapitellhuyse, ende mit zekere monyeren bynnen Deventer gekoemen is. HS. Perkament, begin 16de eeuw, genaamd het boek „Van onser Stadt tollen", in het stadsarchief te Deventer. W. 133. (975) Januari 25. Bisschop Poppo (Folcmar) wordt voor de eerste maal als kanselier vermeld in eene oorkonde van keizer Otto II, waarbij hij de kerk van Mainz in hare bezittingen bevestigt. Door de M.G. op 975 geplaatst Dit jaar is, met deze datum, het dertiende koningsjaar van Otto en het zevende keizersjaar. C. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Otto divina preordinante dispositione imperator augustus. a) A securiter. — b) Zoo B. confirm. nostrae ontbreekt in A. — c) Zoo B. A datae. Cum nostrae condignum serenitati videatur honestis quorumcumque petitionibus benigniter obtemperare, Signum domni Ottonis (M.) magni imperatoris augusti. Folgmarus cancellarius vice Uuilligisi archicappellani notavi. Data VIII Kal. Feb. anno incarnationis dominicae DCCCCLXXIIII, indictione II, anno regni domni Ottonis XIII, imperii VII. Actum Trotmenni K NS. Oorspr. in het Rijksarchief te München. Afgedrukt naar M.G. Dipl. O. II. bh. 109 No. 95. N°. 131. 975 Juni 6. Keizer Otto II schenkt aan de Utrechtsche kerk zijn domeingoed en den tol te Muiden, de visscherij in de Almere, goederen te Loenen aan de rivier de Vecht en te Eek, en het muntrecht te Utrecht. In nomine sancte et individue Trinitatis. Otto divina preveniente dementia imperator augustus. Noverit omnium fidelium nostrorum, presentium necnon et futurorum, sollertia, quod nos interventionibus dilectissime conjugis nostre Theophanu atque Keronis archiepiscopi2, necnon pro remedio anime nostre atque pro regni nostri statu, quasdam res juris nostri ad ecclesiam sancti Martini, que est constructa in loco, Thret vocato, ubi epiicopus Baldricus preesse dinoscitur, in proprium concessimus. Id est: quidquid in villa Amuda habere videbamur, theloneum quoque ad eandem villam juste pertinens, quod Waldgero 3 jam olim in beneficium concessum habuimus, ad prelibatam ecclesiam perpetualiter donavimus. Omnem vero piscationem, quam in Almere ad nostram regalitatem habuimus pertinentem, jure perenni illuc relaxavimus. Insuper etiam terram, quam Atto comes4 in Lona habuit, firmiter illuc delegamus. Quin etiam quicquid in utraque parte fluminis habere dinoscimur, quod dicitur Feth, cum omni integritate transfundimus, terris, silvis, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, et stagna et lacus, que ex 'eodem flumine derivantur. De cetero terram, quam Hatto in loco Eki5 habere videbatur [et que] ad nostrum regale jus judiciario more pro sui ipsius commissu fiscata erat, ad sepedictam ecclesiam tradidimus, que etiam sita est super ripam fluminis Reni. Prelibato quippe episcopo licentiam in prescripto loco, Tret nominato, monetam faciendi concedimus. Et ut nullus comes neque alia quelibet persona judiciaria potestatem habeat theloneum vel aliud quodlibet debitum sive quesitum ex ipsa moneta exigendi, nostre serenitatis regia auctoritate3 omnino interdicimus. Quicquid autem inde exigendum erit, ad integrum episcopo predicte urbis et ecclesie eidem potestative in posterum habendumb concessimus. a) HS.: nostre auctoritatis regia serenitate. — b) HS. habendi. i) Dortmund. — 2) Gero, aartsbisschop van Keulen, 969-975 Juni 29. — 3) Zie over graaf Waldger No. 94 Noot I. — 4) Zie over graaf Hatto No. 114 Noot 1. — 5) Eek. Et ut hec nostre concessionis auctoritas fïrmius veriusque a fidelibus nostris in Dei nomine credatur, manu propria nostra subtus eam firmavimus; anuloque nostro sigillari jussimus. Signum domni Ottonis imperatoris augusti. Folmarus cancellarius ad vicem Willegisi archicappellani recognovi. Data VIII Idus Junii anno Domini DCCCCLXXV, indictione III, anno vero regni Ottonis XIIII, imperii VII. Actum Erpesfort K HS. Eerste cartularium van het Liber donationum in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht No. 32. M°. 135. 975 Juni 6. Keizer Otto II schenkt aan de Utrechtsche kerk al wat zü, nog niet bezat in de villa Muiden, benevens den tol aldaar. In den datumregel zal gelezen moeten worden: anno vero regni .. XIIII, imperii VII, evenals in het voorgaande stuk. In nomine summi Dei. Otto omnipotentis Dei dementia instimulante * imperator augustus. Dinoscant omnes fideles nostri, presentes scilicet et futuri, qualiter nos ob nostre anime remedium debitorumque nostrorum, necnon et nostre dilecte conjugist Theophanu interventu atque venerabilis episcopi Geronis, ad sanctum Martinum Traiectensem que ecclesiam in proprium damus in pago Nifterlaca c in comitatu Ruotbotonis ° Villam, Amuda 2 vocatam, quantum ejus prius ad prefatam non pertinebat ecclesiam, cum omnibus ad hec pertinentibus, cum curtilibus, edificiis, mancipiis, pratis, pascuis, silvis, aquis, piscatiotiibus, mobilibus et immobilibus, taleque theloneum, quale prius Valgere comes3 in eodem f exigebat loco, et ut ejusdem Traiectensis ecclesie episcopus potestatem habeat, utrum illud teloneum totum velit in Traiectum sumere, vel tdtom in Amuda, vel partem ejus in Traiecto ets partem in Amuda. Quod scripto confirmari jussimus, per quod precipimus, quatmus ita ut datum habemus perpetualiter permaneat; et ut verius credatur, manu nostra illud firmavimush et anulo nostro sigillari jussimus. Signum domni Ottonis magni imperatoris augusti'. Folmarus i cancellarius vicek Willigisi archicappellani notavi. Data VIII1 Idus Junii, anno dominice incarnationis™ DCCCCLXXV, indictione III, anno vero" regni domni Ottonis XV, imperii VIII. Actum Erpesfort. HSS.: Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (A) No 17. — Eerste cart. van hetzelfde (B) No. 31. a) instimulantis. — b) B dilecte conjugis nostre. — c) B Nifterlake. — d) B Ruofbodonis. — e) B Walger. — f) B in eodem comes. — g) et ontbreekt in B. — h) A firmamus. — i) augusti ontbreekt in A. — j) A Falmarus. — k) B ad vicem. — 1) A VII. — m) incarnationis erboven, met eene hand der 16de eeuw. B Domini. — n) vero ontbreekt in B. 1) Erfurt. — 2) Muiden. — 3) Zie over graaf Waldger No. 94 Noot I. H8°. 141. 985 Juli 7. Koning Otto III schenkt aan bisschop Nodker van Luik de nog niet door het bisdom bezeten rechten en inkomsten in het graafschap Hoey, die graaf Ansfrid bezat en thans heeft afgestaan. C. In nomine sanctae et individüae Trinitatis». Ottob divina favente dementia rex. Cunctis fidelibus nostris, presentibus scilicet atque c futuris, per scripti huius pretitulationem manifestari <* volumus, quia adiit celsitudinem nostram venerabilis et fidelitatis nostrae in omnibus exequutor Nodkerus Tungrensiumf vel Leodicensium s episcopus1, ut ei vel successoribus suis, sanctae ^Mariae sanctoque Lamberto deservituris, coniitatum Hoiensem, quod in nostra ditione hactenus erat, quodque Ansfridus" comes illustris vir, qui illum ad presens tenebat, pro Dei honore et predictorum sanctorum veneratione ipsiusque episcopi amore reddiderat, perpetuo habendum concedefemus. 'Et quia quod reliquum erat regiae ditionis, in moneta scilicet et teloneo, reliquisque redditibus, munificentia regum vel imperatorum, predecessorum 'nostrorum, ecclesie sancte Marie Leodio vel Hoio posite jam cesserat, et dilectissima mater nostra Theophana imperatrix fiendum petebat, ratum duximus eius subservire peticioni. Igitur super id, quod ab antecessoribus nostris regibus vel imperatoribus ecclesie jamdicte Tungrensi ' vel Leodicensii concessum fuerat, scilicet in vicis Traiecto2, Hoio3, Namuchok4, Deonanto5 vel in monasteriis, castellis, cortibus et villis, iam ad servitium eiusdem episcopi acquisitis vel de cetero acquirendis, id est ut nullus comes vel sub comité agens, vel judex aut ex judiciaria potestate, exceptis eis, qui ab episcopo suffecti fuerint, in loca supradicta residere audeat, vel ad causas audiendas, aut freda, aut tributa, aut bannos, aut telonea, aut redditum de statione navium, aut aliquod omnino districtum exigendum, aut mansiones vel paratas faciendas, aut fidejussores tollendos, aut ullas redibitiones aut illicitas occasiones inquirendas, sicut continebatur in preceptis regiis vel imperialibus, munificentia vel immunitatis intüitu supra denominatis ecclesiis jam olim concessis. Super hec, inquam, omnia i, que dicta sunt, queque ab antecessoribus nostris ecclesie sancte Marie sanctique Lamberti concessa sunt, concedimus eidem venerabih Nothkero m episcopo, et post eum n omnibus eius successoribus, quod reliquum Hoiensis comitatus in nostra ditione superfueratr infra eundem vicum vel extra, ut ° tam idem • episcopus quam et reliqui per succedentia tempora episcopi cuicumque fidelium suorum et nostrorum militum vel amicorum dari illum censuerint p, liberam habeant facultatem, salva tarnen si ita episcopo visum fuerit in dando nostra reverentia vel propter debitum nobis ab omnibus a) A en B sanctae etc. — b) A en B Ottho. — c) B et. — d) B manifestum. — e) B Notkerus. — f) A Trungrensium. — g) B Leodiensium. — h) B Auflridus. — i) B Tunngrensi. — j) B Leodiensi. — k) B Mamucho. — 1) A omnino. — ra) B Notkero. — n) A et per eum. Bet cum. — o) Ontbreekt in B.— p) B censuerunt. I) Nodker, bisschop van Luik van 972—1008. — 2) Maastricht. — 3) Hoey. — 4) Namen. — 5) Dinant. dimidium census theojonariia et monetaeb, et foreste in Rumeloc \ et quartam partem silve in Fugth-houted 2. Praeter hec tradidi inter villas Hese 3 et Sous e 4 XIIII mansos f cum predio Hohorst s predicto, cum mancipiis et omnibus appendiciis", id est: silvis, pratis, pascuis1, molendinis', aquis aquarumque! decursibus, acquisitis etk acquirendis, quod1 dedit quidam *>' Garwardusm miles S. Martino5; et novale quoddam de monte Hohorst usque in Bachevorth"6. Addidi etiam has ° ecclesias: Ermelo p7, Masemunster8, Livemunster 9, Leyre 10, Svindrecht q n, Hamerthe'12, Lousden •13. Actum est hoe publice coram idoneis testibus in basilica S.1 Marie sanctique Martini in Hohorst, ipso die dedicationis eius, id est: XIIIIu *o Kalendasv Decembris, anno ab incarnatione Domini MVIW, indictione IIIIx, regnante Henrico II y imperii sui anno Vz. HSS.: Cetl. v. Buchell in archief van Hardenbrock C. fol. 3, met de bijvoeging: „Ex registro abbatiae 1. Pauli Tr." (A). — Rijksarchief in Utrecht, Inv. HSS. 274 bundel C. fol. 3 (B). Kon. Bibl. 75. B. 14, fol. 87 (C). 11°. 1«3. 1007 Juni 4. Koning Hendrik II bevestigt de door bisschop Notker van Luik aan de abdij te Thorn gedane schenking o. a. van de kerk te Avezaat. C. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Heinricus, divina favente dementia rex. Nobis profuturum et ad vitam presemtem transiendam et ad futuram 'r feliciter obtinendam credimus et scimus, si secundum fidelium nostrorum ■ justas petitiones, aecclesiasticas facultates et aumentaverimus et aumentatas regalis precepti munimine tuendas esse firmaverimus. ^j»;Cij Quapropter notum esse volumus omnibus nostris fidelibus, tam futuris quam presentibus, quod per intercessionem venerabilis viri Notkeri, Tun- Ur grensis seu Leodicensis aecclesie episcopi, Tornensi monasterió, eiusdem episcopi episcopatui subjecto, mercatum eiusdem loei, teloneum et districtum comcessimus. Insuper aecclesias de Britte14 et Hameritte15 et Auesaze16, quas isdem episcopus in amplificationem facultatis aecclesiastice et exaggerationem remunerationis superne eidem monasterió concessit, per interventum JX a) Zoo B en C. A theloniarü. — b) B en C monete. — c) B Reumelo. C Ermelo. — d) B Fuchthoute. C Fughoute. — e) B Soys. C Zoyst. — f) C mensos. — g) C Hohorsto. — h) B appendentiis. C appendenciis. — i) Ontbreekt in C. — j) que ontbreekt in C. — k) C vel. — 1) C quos. — m) B Gerardus. C Gerbardus. — n) B Bachevort. C Stuthenborch. — o) B his. — p) B en C hebben hier bovendien: cum placito universo, Gruoninga, Dokkinga. — q) B Swindrecht. C Swindregth. — r) B Hamerte. — s) B en C Loy'sden. — t) B sanctae. C beatae. — u) B decimo quarto. C quatuordecimo. — v) A Kal. C Calendas. — w) C millesimo sexto. — x) B en C quarta. — y) B en C secundo. — z) B quinto. C V° anno. In C staat hierna nog het volgende: „Haec sunt pertinentia ad servicium advocati in Ermelo: ter in anno placitum tenere debet, semel cum annona, bis cum herba, ad singula servicia septem amforas vini, tres modios cervisiae, II maldaria seliginis, VIII denariorum panes frumentarii, II frisking, VI maldaria annonae in pabulum equorum." 1) Volgens v. d. Bergh, Handboek, blz. 217: Rummel bij Vucht. — 2) Blijkbaar een dorp bij Vucht. — 3) Hees bij Soest. — 4) Soest. — 5) Klaarblijkelijk wordt hier gedoeld op de schenking van 828 Febr. 7, hiervoor No. 59. — 6) Oud kasteel Bavoort bij Leusden. — 7) Ermelo. — 8) Monster. — 9) De St. Lievensmunster te Zieriksee. — io)* De Lier. — 11) Zwijndrecht. — 12) Hemert. — 13) Leusden. — 14) Breda? — 15) Hemert. — 16) Avezaat. lil eiusdem venerabilis episcopi, ad pertinentiam dicti monasterii auctoritate nostri consensus assignavimus. Huius precepti auctoritatem, ut in nomine ipsius, qui nobis precipiendi concessit potestatem. pleniorem obtineat vigorem et a fidelibus sancte Dei ecclesie ac nostris diligentius conservetur, more antecessorum nostrorum et manu propria firmavimus et sigilli nostri inpressione signari jussimus. Signum domni Heinrici (M.) regis invictissimi. Eberhardus cancellarius, vice Uuilligisi archicapellani, recognovi. Data II Nonas Iunii, indictione V, anno domjnicae incarnationis MVII, anno vero domni Heinrici secundi regnantis V. Actum Mogontiae, feliciter amen. HS. Oorspr. in het rijksarchief in Limburg. n°. i6i. 1007 Novembef&i.. Bisschop Ansfrid onderschrijft de besluiten der tweede synode te Frankfort, die het door koning Hendrik II gestichte bisdom Bamberg bevestigt. C. Anno dominicae incarnationis MVII, indictione V, Kal. Nov., regnante piissimo ac serenissimo Heinrico secundo, anno regni sui VI, pro statu et augmento sanctae matris aecclesiae in loco Frankonofurt dicto v magna synodus habita est et celebrata^ . . . Ansfridus Traiectensis episcopus interfui et subscripsi. f. HS. Origineel protokol in het rijksarchief te München. Afgedrukt naar M.G. Dipl. H. II. blz. 170—171 No. 143. N°. 165. (1012—1023). Domproost Odo, door Immo gevangen genomen, ontvangt van hem tot genoegdoening twee hoeven in de villa Wamel, en draagt die over aan de twee kapittelen van Utrecht. Voor de dateering zie: Pijnacker Hordijk, De castellani van Utrecht (Bijdr. Vad. Gesch. 4de R. II) blz. 14 noot I. Domproost Odo komt het eerst voor in 1012/13, en 1023 is het sterfjaar van den in de aanteekening genoemden hertog Godfried I van Neder-Lotharingen. Odo prepositus tempore Adelboldi venerabilis episcopi captus est ab Immone, pestilente et profano; ob hoe idem Immo, ab episcopo sepe vocatus, eidem preposito pro satisfactione tradidit II mansos in villa Wamelo. Unde statim prepositus per manus advocati sui Popponis eosdem mansos tradidit fratribus duarum congregationum in Traiecto, secundum condictum ejusdem Immonis, in Thrile coram presentia supradicti presulis atque ducis Godefridi ejusque fratris, scilicet marchionis Gozelonis, omniumque nobilium et ingenuorum in circuitu commanentium, ea conditione, ut, si idem Immo vel aliquis coheredum ejus fratribus supradictis persolveret XX libras Thielenses, hoe sunt XL marce, et VII equos totidemque scuta et totidem lanceas cum totidem tunicis, in ejus jus sepedictum predium redire posset. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum, in het archief der Oud R. C. Clerezy te Utrecht, No. 46. IV. l«tt. 1012 April 15. Bisschop Adelbold wordt genoemd als getuige in de oorkonde, waarbij keizer Hendrik II het klooster van St. Jan te Florennes in zijne bescherming neemt. (Onecht.) Over de onechtheid zie M.G. Dipl. III blz. 493—'94. Ina nomine sanctae et individüae Trinitatis. Henricus divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Quoniam apud plerosque abundante iniquitate corruit aequitas in plateis, ita ut sub nomine advocationis praedas agant de ecclesiisb Dei et, quas defendere debuerant, violenter opprimant, veterumque auctoritasc et testata antiquitas atque signata juris conscriptiod parum apud eos valeat, expedifr eclesiae Dei nostra nos auctoritatec subvenire a. Hec sunt autem ingenuorume testium nomina: Adelboldus Ultraiectensisf episcopus. Data XVII Kal. e Maii anno dominicae h incarnationis MXII, indictione X, concurrente II, epacta XXV, anno autem Henrici imperatoris undecimo. Actum Leodii»1, feliciter i amen h. HSS.: Recueil des tilircs et documens concemans la fondation de Pabbaye de Florenne uit het jaar 1708, fol. 1 in de bibliotheek van hel klooster Maredsous (A). — Fisen, Hist. Leod. ed. I, 275, onvolledig e tabulario Florincnsi (B). Afgedrukt naar M.G. Dipl. H. II. blz. 665 No. 517. IV. 169. (1013 April 24.) Bisschop Adelbold wordt genoemd als een der bisschoppen, op wier verzoek koning Hendrik II eene schenking van goederen doei aan den Dom te Paderborn. Voor den datum zie: Stumpf, Reg. 1582. C. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Heinricus divina f[avente] clem[en]tia rex. [Tribunal anime] dilatamus, si aecclesias Christi cum sibi subjectis ampliamus. Qua de re fidelium Dei universi[ta]ti p[a]te[a]t, quod hac intfencione intjerventu Adalbaldi Traiectensis (episcopi). . . HS. Fragment van het oorspronkelijke charter in het staatsarchief te Munster. ' Afgedrukt naar M.G. Dipl. H. II. blz. 314 No. 265. De aanvullingen zijn gemaakt naar de oorkonde van 1016 Jan. 14 (M.G. Dipl. H. II. blz 438 No. 343), waarin Hendrik II deze schenking vernieuwt. a) In—subvenire ontbreekt in B. — b) A eccliiis. — c) A author. — d) A conscristio verbeterd uit conscristpie. — e) A ingenorum. — f) A Ultraeiectensis. — g) Ontbreekt in B. — h) Ontbreekt in A. — i) B Leodici. — j) A foeliciter. 1) Luik. IV. 168. 1016 Januari 10. Bisschop Adelbold wordt genoemd als een der bisschoppen, op wier verzoek keizer Hendrik II eene schenking van goederen aan het bisdom Paderborn vernieuwt. In nomine sanctae et individue Trinitatis. Heinricus divina favente clemencia Romanorum imperator augustus. Ecclesias Christi ampliare servorumque eius necessitatibus pie ac clementer subvenire imperialis promocionis ordo deposcit. Proinde fidelium Christi noverit industria. qualiter divino instinctu ammoniti et interventu dilectissime conjugis nostre Cünigunde imperatricis auguste, in id ipsum fraterna caritate collaborantibus Adelbaklo Traiectensi (episcopo) . . ■. Data IIII ld. a Jan. indictione XIII, anno dominice incarnacionis MXVI, anno vero domini Heinrici secundi regnantis XIIII, imperii autem II. Actum Drodmannia *. feliciter amen. HS. Rescripta privilegiorum Paderbumensis ecclesiae uil het midden der 14de eeuw, bis. 32, in het staatsarchief te Miinster. + Afgedrukt naar M.G. Dipl. H. II. blz. 437 No. 342. IV. 1016 Januari 14. Bisschop Adelbold wordt genoemd als een der bisschoppen, op wier verzoek keizer Hendrik II eene schenking van goederen jtan het bisdom Paderborn vernieuwt. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Heinricus divina favente clemencia Romanorum imperator augustus. Tribunal anime dilatamus, si ecclesias Christi cum sibi subjectis ampliamus. Quir~ae re fidehum Dei universitati pateat, quod hac intencione interventu dilectissime contectalis nostre Cünigunde imperatricis auguste necnon et Adalbaldi Traiectensis (episcopi) Data XIX Kal. Febr. indictione XIII, anno dominice incarnacionis MXVI, anno vero domini Heinrici secundi regnantis XIIII, imperii autem secundo. Actum Drodmannie l. HS. Rescripta privilegiorum Paderbumensis ecclesiae uit het midden der 14de eeuw, blz. 45, in het staatsarchief te Munster. Afgedrukt naar M.G. Dipl. H. II. bis. 438 No. 343. IV. 1ÏO. 1018 April 12. Bisschop Adelbold wordt genoemd als een der bisschoppen, op wier verzoek keizer Hendrik II eenige goederen schenkt aan de kerk van Paderborn. De herleiding van den datum I ld. Apr. tot 12 April is gevolgd naar de M.G., die verwijzen naar Grotefend, Zeitrechnung. I blz. 168. C. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Heinricus divina favente -dementia Romanorum imperator augustus. a) HS. yd. 1) Dortmund. Dux Brabantie est liber feodalis ecclesie Traiectensis, et tenet in feodum civitatem lapideam in Tyele 1 cum prediis, familiis, mancipiis, silvis, aquis, piscationibus, pascuis, pratis et salictum, juxta predictam civitatem Tyele a situm, et omnibus, ad civitatem pertinentibus eandem, item totam Kempineam °2 usque Türnoutervoerde c 3 cum mancipiis, prediis, silvis, campis; officiumque eius est, quod vocatur et est Dapifer episcopi Traiectensis. Item comes Gelrie est eciam liber feodalis ecclesie Traiectensis, et tenet in feodum comitatum Zutphanie4 cum multis prediis, mancipiis, pratis, silvis, aquis d aquarumque e decursibus et justiciis, item Embricamf5 cum suis attinenciis pro parte media, et alia pars est episcopi Traiectensis, item in pago Batua magnam partem cum mansis, terris, casis, domibus, mancipiis utriusque sexus et justiciis, item Tyelrewert6 et Bomelrewert e7 cum multis mancipiis, mansis, terris>, casis, domibus, campis, pratis, aquis aquarumque decursibus et justicia; et dicti comitis officium est, quod vocatur et est Veriator episcopi Traiectensis. Item comes Hollandie est liber feodalis ecclesie1 Traiectensis, et tenet in feodum comitatum Hollandie et terram Kenemarei8 cum terris, mansis, silvis, campis, pratis, pascuis, mancipiis, aquis aquarumque decursibus et justicia, exceptis dictarum terrarum decimis, et terra* Waterlandie'9 et Westfrisie 10, que totaliter pertinent™ ad episcopum Traiectensem et ecclesiam; et dictus comes Hollandie vocatur et est Marscalcus» episcopi Traiectensis. Item comes Clivensis est liber feodalis ecclesie ° Traiectensis p, et tenet in teodum in pago mtua q in supenon «■ parte supra Renum magnam partem terrarum et mansorum cum casis, domibus, mancipiis, campis, pratis, pascuis, et ex alio latere Reni s et in aliis quibusdam locis terras, casos, mansos et domos1, silvas, campos, item . Woudrincherri u11 cum agris etfcampis, cum aquis aquarumque decursibus et justiciis; qui vocatur et est Camerarius episcopi Traiectensis ». Item comes de Benthem est liber feodalis ecclesie Traiectensis », et tenet in feodum borchgraviatumw Traiectensem cum pluribus* mansis, terris, insulis, campis, mancipiis, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus et justicia in pluribus locis civitatis et dyocesis Traiectensis; qui vocatur et est Janitor episcopi Traiectensis *, Item dominus de Kukey12 est liber feodalis ecclesie Traiectensis v, et tenet in feodum multas terras, insulas et decimas, cum casis, domibus a) Zoo B, C en D. A: Tyle. — b) B Kempiniam. — c) Zoo in D. A-. Turoutervorde. B Tornoutvoerde. C Turnoutervorde. — d) Ontbreekt in C. — e) B aquarumve. — f) B Emricam. — g) C Boemelrewert. — h) C terra. — i) Zoo B en D. A en C: episcopi. — j) B Kennemare. C Kenemarie. — k) D terram. — 1) Zoo B, C en D. A: Waterlande. — m) C pertinet. — n) C maresealcus. o) Zoo B, C en D. A: episcopi. — p) Ontbreekt in C. — q) Zoo B, C en D. A: Bathua. — r) B superior?. — s) Zoo B en C. A: et ex alia latere Reni. D: ex alia parte Reni latere. — t) C mansos, casas, domos. — u) B, C en D "Woudrichem. — v) Ontbreekt in C. — w) Zoo in D. C burgraviatum. A borcgraviatum. — xj C plurimis. — y) C Cuke. i) Tiel. — 2) De Kempen. — 3) Blijkbaar een plaats bij Turnhout. — 4) Zutfen. — 5) Emmerik. — 6) De Tielerwaand. — 7) De Bommelerwaard. — 8) Kennemerland. — 9) Waterland. — 10) Westfriesland. — 11) Woudrichem. — 12) Kuik. Oorkondenboek Sticht. 21 eta silvis, campis, pratis b, pascuis, aquis aquarumque decursibus et justicia in diversis locis dyocesis Traiectensis; qui vocatur et est Pincerna episcopi Traiectensis c. Item dominus de Gore»1 eS(- ]jDer feodalis ecclesie Traiectensis, et tenet in feodum castrum Gore et terram dictam Ameyde2 cum multis terris, s" mansis, casis, domibus, silvis, campis, mancipiis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, mobilibus et immobilibus, ete omnibus, ad dictos districtusf de Gore et Ameyde e pertinentibus; qui vocatur et est Signifer episcopi Traiectensis. Prenominati omnes feodales ecclesie in generali synodoh episcopi tenen- '° tur et debent personaliter interesse, qui feodum suum a me receperunt et1 omagiumj etk fidelitatem prestiterunt coram domino Henrico II, Romanorum imperatore invictissimo augusto; presentibus Aribone archiepiscopo et archicappellano, Annone Coloniensi, Euerhardo' Treuerensi, Adelberto Hammelburgensim archiepiscopis, Udalrico n vicecancellario et pluribus aliis episcopis, /r comitibus et regni fidelibus. Actum in Tulpiaco castro anno Domini MXXI, IIII Non. Januarii feliciter amen. HSS.; Cartularium in het Staatsarchief te Hannover D. XIVl, No. 2 (A). — Cartularium van Bondam (B). — Liber catenatus van Oudmunster (C). — Utrechtsch cartularium te Leiden, codex 67 B (p). IV. 195. (1021 Juni 5—1024 Juli 13.) De klerk Alpertus uit het bisdom Utrecht schrijft aan bisschop Burchard van Worms, en zendt hem de twee boeken van zijn werk, getiteld: De diversitate temporum. Over de tijdsbepaling van dezen brief zie de uitgave van De diversitate tempurum door Pijnacker Hordijk, Inleiding blz. XXIII—XXIV. Frater Immo3 causa amoris ad me venit; tua sancta studia, venerande presul Burcharde, fidem, sanctitatem et honestatem morum retulit, et quanta Lo auctoritate construeres et regeres ecclesiam tibi a Deo commissam, ostendit. Eius relationibus, fateor, admodum non solum congaudebam, sed etiam condigna admiratione, gratigs Deo toto corde rependens, exultabam. Cumque adhuc de tua bonitate pluriora scire desiderarem, quanta meditatione in sanctis scripturis, labore jejuniorum et vigiliarum et in ceteris Christi w operibus esses occupatus, exposuit. Denique quanto amplius tui mentionejn apud nos egerat °, tanto gratiorem nobis diem et jocundiorem effecerat. Et quia in tam laudabili vita agnitus es, quamquam et ante plurimis et prestantibus viris referentibus multa preclara et illustria de te sint audita, secundum dicta Salvatoris nostri, unici filii Dei: „Non potestp civitas abscondi superu montem posita, neque lucerna supra candelabrum missa"; tarnen interior a) Ontbreekt in B. — b) C lascht in: et. — c) Ontbreekt in C. — d) B Goire. — e) Zoo B, C en D. A: in. — f) B en D districtos. — g) et A ontbreekt in D. — h) D lascht in: et. — i) Bac.— j) B, C en D homagium. — k) C en D ac. — 1) B Conrado. C en D Everardo. — m) B Hammels burgensi — n) Zoo B, C en D. A: Verdalrico. — o) In het HS. verbeterd uit egerit. — p) In het HS. verbeterd uit pote. i) Goor. — 2) Ameide. — 3) Over dezen broeder van Alpertas zie: Pijnacker Hordijk, 1. c. Inleiding blz. XXVII. Noverit omnium Christi nostrique fidelium sollers industria, tam presentium quam et futurorum, qualiter nos ob Dei ommpotentis amorem nostrique patris dilectissimi, Chuonradi3 videlicet imperatoris augusti, necnon interventum ac petitionem nostre dilecte. contectalis regine. Agnetis, jugeque Bernoldi Traiectensis ecclesie., in honorem sancti Martini constructe., venerabilis r episcopi servicium fideliter nobis persepe adhibitum, talem proprietatem eidem supradicte. ecclesie, qualem visi sumus marm sub potestativa b tenere in loco, Thauentred dicto> in moneta, theloneisd, placitis, cum omni regali districtu ommque utilitatis commoditate, que. ullo modo inde potent provemre, et cum comitatu, in Hamalanda <=2 sito, termmo eiusdem comitatus hic subtus notatof: de Rathnong3 ad Hunne*, de Hunne ad Weicggestapolen h et inde ad Westerfle6, de Westerfle ad Bagastaldaburg i ', de Bagastaldaburg.i ad StenherekS per silvam, et m alia parte Islq9 de Louenem i ]" usque ad Erbeke " de Erbeke ad Suhtempe m ^, et item ex aha parte Isle. ad Ascethe n 13, in proprium tradidimus et stabilivimus, eo scilicet » tenore, ut nullus judex aut exacter, major velp minor persona, ullam potestatem habeat inde aliquid exigendi absque licenciaq episcopi, sed ut predictus presul ejusque successores de his supradictis regiis doms liberam dehinc potestatem habeat obtinendi, commutandi, precarjandi vel quicquid sibi placuent ad usum prenominate. ecclesie. inde taciendi. Et ut hec reo-ie. nostre. donationis auctoritas stabilis et inconvulsa per succedentium momenta temporum maneat, hanc paginam inde conscriptam manu propria corroborantes, ut-infra potent videri, sigilli nostri jussimus impressione insigniri1". Signum domni Heinrici tercii regis invictissimi. Theodericus s cancellarius vice Bardonis archicancellarii recognovi. Data X Kal. Septembris, anno dominice. incarnationis Millesimo XLVI, indictione XIIII, anno autem domni Heinrici tercii ordinationis eius XVIII, regni vero VUL Actum Spire t in Dei nomine feliciter amen t. J3TSS.: Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (A) No. 22. — Eerste cart. van Hetzelfde (B) No. 51. , v. «os. 1046 Augustus 23. Koning Hendrik III schenkt aan den bisschop van het Oude Trecht het voorrecht, dat de mannen der kerk voor den voogd der kerk zullen terechtstaan; de wastinsigen en de vrijen onder voogdij der kerk zullen dezelfde rechten als die der Keulsche kerk genieten; de nalatenschappenvan vreemde priesters zullen aan de kerk vervallen. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. a) B Conradi. - b) B potestate. — c) B Dauentre. - d) B teloneis. - e) B Amelande. f) B denotato. - g) A derbatnon. — h) B Weggestapolon. — i) B Agastaldaburg. - j) A Bagastadburg. B Agastaldaburg. - k) B Stenere. - 1) A Louene. - m) B Suthempe. - n) B Ascete. o) A silicet. - p) B aut. — q) B licentia. - r) B signari. - s) B Teodricus. - t-t) Ontbreekt m B. 1) Deventer. - 2) Hameland. - 3) Rande onder Diepenveen. - 4) Het erf De Hunne onder Olst - 5) De hofstede Weagestapelen bij Bathmen. - 6) De havezate Westervlier onder Diepenheim. 7) Onbekend. - 8) Steenderen. - 9) De Ysel. - 10) De buurschap Leuvenheim bij Brummen. 11) Eerbeek..— 12) Eempt of Empe bij Zutphen. — 13) Eschede bij Gorsel. Noverit industria seu sagacitas omnium fidelium nostrorum, tam presentium quam et futurorum, quia Bernoldus venerabilis vir, Veteris Traiecti ecclesie episcopus, que. est constructa in honore sancti Martini confessoris CQterorumque sanctorum, adiit celsitudinem nostram, deprecans ut concederemus more antecessorum nostrorum, scilicet regum vel imperatorum, predicte. f sancte. ecclesie Dei ob amorem Dei et sancti Martini, ut nullus servus aut litus prelibate, ecclesie. coram ullo preside vel judice nostro ad causas audiendas aut freda exigenda coactus veniat, sed coram advocato ipsius e.cclesie. finiantur. Homines quoque, qui ceram ad predictam ecclesiam solvunt per annos singulos, et ingenui, qui sub mundiburdio et tuitione ipsius ecclesie consistunt, tali lege fruantur, sicut Coloniensi ecclesie ce.terisque in regno nostro constitutis concessum est. Insuper etiam predictus honorabilis episcopus deprecatus est nostram regalem clementiam, ut res presbiterorum advenarum, quos Teutisca lingua overmerke nominamus, post obitum illorum relicte. nostre. ditioni, supranominate ecclesie. concederemus. Cuius i1 petitioni per interventum dilecte conjugis nostre, Agnetis videlicet regine, ■ libenti animo aurem accommodare placuit, et idcirco hoe preceptum jam sepedicte ecclesie concedimus ob amorem Dei sanctique Martini et precipiendo jubemus, ut nullus judex publicus aut aliquis ex judiciaria potestate in rebus ecclesie Dei supradictis et in aliis bonis, a nobis vel antecessoribus nostris eidem ecclesie concessis aut rectoribus eius, aliqua(m) calumpniam gerere presumat. Et ut a fidelibus nostris verius et firmius observetur, hoe presens preceptum conscribi jussimus et sigilli nostri impressione manuque propria, ut infra videtur, signavimus. Signum domni Heinrici tercii regis invictissimi. Teodricus cancellarius vice Bardonis archicancellarii recognovi. Actuma X Kal. Septembris, anno Domini MXLVI, indictione XIIII, anno autem domni tercii Heinrici ordinationis eius XVIII, regni vero VIII. Actum Spire. HS. Eersle cartularium van het. Liber donationum van den Dom A'o. 50. !V\ «04. {Na 1046 Augustus 28.) Lijst van inkomsten van het klooster te Lorsch uit de goederen der kerk te Gent, o.a. te Eek, Rijswijk en Erichem. De lijst is door Sloet geplaatst na het stuk van 1046 Aug. 28, waarin koning Hendrik III ai het recht, dat hij op de hoorigen in den hof te Gent heeft, aan het klooster te Lorsch schenkt. Proventus camerarii de ecclesia Gannita annuatim solvendi. In Ecke 1 solvuntur XX denarii et unus caseus. a) Wellicht te lezen: Datum, i) Eek bij Maurik. In Riswich 1 V solidi, id est quatuor unciae et unus denarius. De Archeim 2 tres solidi. HS. Algemeen Rijksarchief te München, No. 3797: Mams Erzstift Lil. No. 19 (Codex Laureshamensis) fol. 226. H3. «os. (1047-1056.) Keizer Hendrik schenkt aan zijn getrouwen Anselm ten goed in de villa Zevenaar in de gouw Hameland. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Heinricus divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Omnium Christi nostrique fidelium, tam futurorum quam presentmm, sollers noverit industria, qualiter nos, ob interventum et dilectionem contectalis nostre Agnetis imperatricis, cuidam fideli nostro, Anselmo nomine, jugis servicii illius memores, tale predium, quale nos habuimus in villa, que. dicitur Subenhara 3, in pago Hamaland in comitatu Wecelonis comitis situm, cum omnibus suis pertinentiis, hoe est utriusque sexus mancipiis, areis, U e.dificiis, terris cultis et incultis, pratis, pascuis, compascuis, silvis, venationibus, molis, molendinis, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, viis, invns, exitibus et reditibus, cum banno et omni jure et utilitate, que nos habuimus, queque ullo modo scribi aut nominari potest, in proprium tradimus, ea videlicet ratione, ut prenominatus Anselmus de prefato predio liberam dehinc potestatem habeat tenendi, vendendi, commutandi vel quicquid sibi placuent inde faciendi. Et ut hec nostre traditionis auctoritas omni evo stabilis et inconvulsa permaneat, hanc cartam, inde conscriptam, manu propria roborantes, sigilli nostri impressione jussimus insigniri. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom No. 55. m°. s©« 1049 Juli 11. Keizer Hendrik schenkt aan bisschop Bernold het voorrecht, om eene weekmarkt en eene jaarmarkt te hebben te Oldenzaal. C a. In nomine sancte et individue Trinitatis. Henricus b divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Nqverint quique sancte ecclesie nostrique fideles, tam futuri quam presentes, quia nos ecclesiasticas res ob remedium anime nostre desiderantes augendo dilatare, per interventum thori nostri ac regni c consortis Agnetis imperatricis d auguste, necnon ob devotum famulatum nostri fidelis et dilecti Traiectensis ecclesie episcopi Bernoldi, collaudavimus atque concessimus eidem episcopo et successoribus suis jus et potestatem habendi mercati rerum venalium per totum annum omni ebdomada in V feria, scilicet in loco, a) Ontbreekt in B. — b) 1! Heinrici. —■ c) B nostri thori et regni. — cl, imperatricis ontbreekt in A. 1) Rijswijk in de Neder Betuwe. — 2) Erichem bij Buren. — 3) Zevenaar. Audensele3 nominato, in pago Tuwenteb sito. Ad hoe prefati episcopi petitionibus secundum voluntatem ipsius satisfacientes, quotannis XI Kal. Novembris in eodem loco nundinas haberi permisimus in dedicatione ecclesie., in honore sancti Plechelmi confessoris consecrate, precipientes quidem, ut duobus diebus ante dedicationem incipiant et post dedicationem duobus permaneant. Et ut he.c nostre imperialis auctoritatis concessio firma et inconvulsa et presenti et futuro permaneat evo, hoe preceptum, inde nostro jussu scriptum c, manu propria corroborantes, sigilli nostri impressione jussimus insigniri. Signum domni Henrici d tercii regis invictissimi, secundi Romanorum imperatoris augusti. e Winitherius cancellarius vice Bardonis archicancellarii recognovi e. Data t V Idus Julii, anno dominice incarnationis millesimo XLVIIII, indictione II, anno domni Henrici tercii regis, imperatoris secundi, ordinationis ejus XXI, regni quidem XI, imperii autem f III, in nomine Domini. Actum Aquisgrani palacio, feliciter amen. ff SS.: Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (A) No. I. — Eerste cart. van hetzelfde (li) No. 54. ; Ï1°.-2©S. 1049 October 19. Bisschop Bernold neemt deel aan eene synode te Mainz, waar o.a. de simonie en het huwelijk van priesters veroordeeld worden. Leo episcopus servus servorum Dei omnibus sanctae ecclesiae filiis tam praesentibus quam futuris. Gratias agentes Deo et Domino nostro Iesu Christo Benno Traiectensis episcopus Data XIV Kalendas Novembris per manus Petri diaconi, bibliothecarii et cancellarii sanctae apostolicae sedis, anno domini Leonis noni papae primo, indictione tertia. HS. Codex Cotton. Claudius C. VI in liet British Museum te Londen fol. 164. Afgedrukt naar Monum. Germ. Comtitutiones et Acta. I blz. 97 No. 51. r*° sos. (1050—1100.) Lijst van inkomsten der abdij te Werden uit landerijen in het sticht Utrecht. De dateering is van Kötzschke, Die Urbare der'Abtei Werden a. d. Ruhr. blz. 119. De offitio Reingeri. In Eiteron 1 V siclos I plenum mansum XIIII hofstedi. In Burion 2 VI den. In Attinghem 3 XVI den. HS. Oorspr. in het Staatsarchief te Dusscldorf. HS. A 89 fol. 17. Afgedrukt naar Kötzschke, a.h.w. bh. 119. a) E Aldensele. — b) B Tuente. — c) B conscriptum. — d) B Heinrici. — e—e Ontbreekt in B. — f) Ontbreekt in B. 1) Etteren. — 2) Huren. — 3) Volgens Kötzschke ligt dit aan de Vecht; deze meening vindt steun in de vermelding van: Attingohem juxta amnem Fehta, in Ludger's Vita S. Gregorii C. I. N°. 33©. 1058 Juni 25. De bisschoppen Dietwin van Luik en Willem van Utrecht bevestigen de overeenkomst, tusschen hunne voorgangers Balderik en Adelbold aangegaan, waarbij de eerste de kerken van St. Odilienberg en Linne, in zijn bisdom gelegen, doch behoorende aan de Utrechtsche kerk, bevrijdt van alle servicium aan den bisschop van Utrecht, terwijl hem vergund wordt op een aan het Domkapittel van Luik behoorend goed eene kerk „Leindenkyrkó" te stichten, waaraan de bisschop van Utrecht den daarbij behoorenden tiend schenkt, met voorbehoud van het servicium aan den bisschop van Utrecht. Pie memorie domnus Baldricus episcopus, omnibus modis sui loei honori consulens et utilitati, cum in quodam predio suo, quod ipse fratribus suis, scilicet congregationi sancti Lamberti, dederat, ecclesia non esset, et episcopus Traiectensis, eo quod in suo episcopatu idem predium jaceat, decimam sibi vendicaret, conditionem subiit huiusmodi. Duas ecclesias, pertinentes ad episcopatum Traiectensem, quarum alteri Berga nomen est, alteri Linna, sitas autem intra sue parochie terminos, has idem domnus Baldricus emancipavit et liberas reddidit ab omni servitio episcopali, quod deberent vel sibi vel successoribus suis. Quamobrem permissum est ei a predicto episcopo, domno videlicet Adelboldo, ecclesiam in illo predio construere, cuius nomen est Leindenkyrkó, ad quam ab ipso invitatus, eam consecravit, omnemque illam decimam, emancipatam et absolutam ab omni jure, quod vel ipse in ea habere vel successores sui habituri viderentur, ad eandem ecclesiam episcopali auctoritate et perpetua immunitate determinavit, constituto tarnen, ut servitium suum solveretur episcopo. Placuit autem successoribus illorum, venerabili quidem episcopo Leodicensi Dietvvino, item Traiectensi pontifici domno Wilhelmo, pie fraternitatis gratia in unum coadunatis, conditionemillam renovare et in synodo Leodicensi in auribus cleri et populi publice recitare, eandemque ne forte res apud successores in dubium et contentionem veniat, scripto firmatam memorie tradere posterorum. Testes: Vocco, Blitgerus, Ansfridus, Liedulphus prepositi. Comes Thiedricus, Liuzo advocatus, Oudalricus comes, Herimannus, Warnerus et alii quamplures. Actum est hoe anno dominice incarnationis MLVIII, indictione XI. Datum VII Kalendas Julii in domo sancti Martini, ipsa die dedicationis templi in conspectu cleri et populi. HS. Liber charlarum int de iy eeuw in het Rijksarchief te Luik No. iS, fol. 75. Afgedrukt naar Cartulaire de l'êglise Saint-Lambert de Liége. I blz. 33 No. 23. M°. 331. 1059 April 7. Koning Hendrik IV bevestigt te Utrecht de abdij Deutz in het bezit van de door zijn vader geschonken jaarrente van vier pond zilver uit de rijkshoven Dortmund en Tiel. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Omnibus Christi nostrique fidelibus tam futuris quam presentibus notum esse volumus Signum domni Henrici quarti regis. Gebehardus cancellarius vice Luitbaldi archicapellani recognovi. Data est VII Idus Aprilis, anno dominice. incarnationis MLVIIII, indic- f tione XII, anno autem ordinationis domni Henrici quarti regis V, regni vero III. Actum apud Traiectum, in Dei nomine feliciter amen. Afgedrukt naar Lacomblet, U.B. I blz. 125 W. 194, # gtf* W * Ftmtgittts van Gelenius. 8l. 1°. 8» 8. 1059 April 7. Koning Hendrik IV doet te Utrecht eene schenking van goederen aan de kerk te Paderborn. In nomine (sancte et individue) Trinitatis. Heinricus divina favente (clemencia rex). Noverint omnes Christi nostrique (fideles) Signum domni Heinrici quarti regis. (Gedehardus cancellarius vice * Luitboldi archicappellani recognovi.) Data est VII Idus Aprilisb; anno dominicae incarnationis MLVIIII; indictione XII; anno autem ordinationis domni Heinrici (IIII regis V; regni vero III). Actum apud (Traiectum). In Dei nomine feliciter, amen. HS. Oorspr. in het archief te Paderborn No. 64. Het tusschen () geplaatste is aangevuld naar een afschrift der oorkonde in het HS. I 119 uit de ló^e eeuw' in de Mliotkeek van den Dom van Trier. Afgedrukt naar Wilmans, Die Kaiscr-Urkunden der Provinz Westfalen. II blz. 266 No. 205. v. s*:* 1059. Bisschop Willem verklaart, dat de geschillen 'tusschen zijne voorgangers en de heer en van Zutfen aldus zijn bijgelegd, dat hij aan graaf Godschalk, zijne vrouw Adelheid en hunne zonen Gebehard en Otto heeft overgedragen den tiend van Lochem en dien over de siellanden in het geheele bisdom. Daartegen heeft de bisschop ontvangen 20 mancipia en 10 mansen te Duider en elders; terwijl hij aan de kerk te Zutfen heeft overgedragen de tienden van de waarden en aanwassen in den Rijn en den ban over hare goederen. (Onecht.) Over de onechtheid zie: Tenhaeff, Diplomatische Studiën, hfdst. V, blz. 249 vlg. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Wilhelmus, magna misericordia Dei episcopus, notum facio, tam futuris quam presentibus, contentionem quandam diu habitam inter predecessores nostros et dominos Sutphaniensis oppidi, de quibusdam decimis, quas suas proprias dixerunt, ita diffmitam esse. Comiti Godescalco et uxori ' ■■? a) HS. vices. — b) De naam van de maand schijnt later te zijn ingevoegd. Oorkondenboek Sticht. 26 sue Adelhaide. et eorum filiis Gebehardo et Ottone, venientibus Traiectum ad nostram vocationem in plena sinodo, decimam Lochemensem eis recognovimus, et decimam terre eorum, que siellandprum 1 dicitur, in omni episcopatu Traiectensi, sive hec sit in pratis vel insulis vel paludibus cultis vel colendis, ad usum canonicorum in Sutphania per bannum nostrum eis confirmatam > ex dominantium peticione. Ad recompensationema autem beato Martino et nobis ipsi retribuerunt XX mancipia et X mansos, unum in Tholre2 cuiusdam hominis, scilicet Tijnbomes, ÏI Tieden in Holthusen;!, III Megingeri in Tunden4, HU Hemmonis in Horda5, V Hemonis in Ratenen6, VI in eadem villa Winiconis, VII in Werken7 Reinzonis, VIII Wiinnonis in Swipe8, VIIII in Rothe9 Reinzonis, X in Rethen10. Nos quoque ad honorem Dei et beati Petri apostoli et sancte Walburgis ecclesie in Sutfenne jure perpetuo tenendam concedimus decimam insularum a Riine11 usque Arnen12 et ab Arnen usque Dauentriam. insularum dico, que etsi sint, nondum arantur, et earum, que ex alluvione Reni et Isle adhuc congeri debent, sive in medio fluminis sint, sive ripam tangant. Eidem quoque ecclesie bannum concedimus super omnia bona sua mobilia et immobilia, ita ut prepositus vel eius vicarius potestatem habeat vocandi et excommunicandi malefactores suos et reconciliandi, si ecclesie sue satisfecerint. Huius compositionis nostre quoque donationis violatores excommunicavimus ex auctoritate Patris et Filii et Spiritus sancti et omnium sanctorum Dei et nostra, clero et populo in plena sinodo audiente et respondente, amen. In rei geste testimonium hanc cedulam sigillari fecimus, subscriptis testibus, quorum unus de nostris est prepositus Focho, Plitherus, Anfredus, advocatus Theodricus, Herimannus, Gerolf, Luipo, Eingephet, Folcart. Testes de parte comitis: Herimannus, Eingelpertus advocatus, Perenhardus, Reginhardus, Peior Otto, Routpertus comes, Poto, Hartger. Anno ab incarnatione Domini MLVIIII, indictione XII, quinto anno regni Heinrici regis hec facta sunt. HS. Vermeend oorspr. in het archief der stad Zutfen. H° 334. (1062 — 1065.) Koning Hendrik IV schenkt aan de Keulsche kerk den tol te Esserden (bij Rees) in de gouw Hetter 13. Deze oorkonde schijnt te behooren in de dagen van het groote aanzien van aartsbisschop Anno van Keulen als voogd van koning Hendrik IV. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Notum esse volumus omnibus Christi nostrique fidelibus, tam futuris a) HS. recompensationem. • t I) Zie hierover: Nederlandsch Archievenblad, XXIX blz. 40. — 2) Duider, buurschap onder Oldenzaal. — 3) Holthuizen, buurschap onder Haaksbergen. — 4) Tonden, buurschap bij Zutfen op den Veluwezoom. — 5) De Horte, nu nog een buitenplaats onder Dalfsen (van der Aa). — 6) Rande, buurschari onder Diepenveen (Rathnon in No. 202). — 7) Warken, buurschap bij Zutfen. — 8) Zwiep, buurschap bij Lochem. — 9) Rossum, buurschap onder Oldenzaal. — 10) Reden. — 11) Renen. — 12) Arnhem. — 13) De gouw Hetter (Hettero) wordt ook in eene andere oorkonde van Hendrik IV genoemd: Lacomblet, Urkb. d. Niederrheins. I blz. 134. quam presentibus, qualiter nos pro devoto servicio fidelis nostri Annonis Coloniensis archiepiscopi eidem Coloniensi Qcclesie., in honore sancti Petri principis apostolorum constitute., quoddam theloneum in villa, que dicitur Escherde, in pago Hatteron et in comitatu Godescalci comitis sita, consensu et collaudatione ducis Oddonis, ad cuius jus idem theloneum ante pertinebat, donavimus, ea videlicet ratione ut predictus Anno archiepiscopus suique successores liberam potestatem amodo habeant de prefato teloneo tenendi, dandi, commutandi -vel ad alium locum transferendi, seu etiam quicquid eis placuerit ad utilitatem dumtaxat inde faciendi. Et ut hac regalis nostre traditionis auctoritas nunc et per omne evum stabilis et inconvulsa permaneat, hanc cartam inde conscriptam, ut subtus cernitur, signantes et corroborantes, ut verius et certius habeatur, sigilli nostri impressione jussimus insigniri. NS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom, No. 62. 1063 December 28. Bisschop Willem erkent het recht van den abt van Eehternach op de helft van verschillende kerken in Holland, door Karei (Martel) aan St. Willibrord geschonken en door graaf Diederik III van Holland en zijne zonen in bezit genomen. In nomine sancte. et individue. Trinitatis he.c carta consignata et in sinodo confirmata, banno episcopali corroborata. Quam si quis sancto Willibrordo infringere voluerit, episcopi Traiectensis est banno confirmare, armis, quibus potest, defendere, ad communem utilitatem sancti Martini sanctique Willibrordi quibuscumque modis potest retinere. Notum sit omnibus in Christo fidelibus, tam presentibus quam futuris, qualiter ego Wilhelmus, sancte Traiectensis ecclesie. licet indigne vocatus episcopus, per manus advocati mei Gerolfi, Reginberto, venerabili sancte. Afternacensis exclesie. abbati, eiusque advocato Theodrico in sancta synodo recognovi mediam partem e.cclesiarum earum, que infra nominate. sunt, quarum matres, videlicet he.: Flardinge1, Kiericwerue 2, Velsereburg3, Heilegelo 4, Pethem 5, aliquando a Karolo et orthodoxis patribus aliis beato Willibrordo, patrono nostro ac prime, sedis nostre. archiepiscopo, ad eandem ecclesiam Afternacensem tradite. fuerant, sed a Theodrico comité ac filio ejus Theodrico fratreque eius Florentio invase. atque propter continuam bellorum seditionem, omni episcopali jure neglecto, in potestatem episcopi synodali auctoritate redacte- fuerant, cum capellis infra nominatis: Harago Sche7, Rinesburg8, Warmunde9, Liethemuthon19 Rinsaterwaldn, Asclekeruald12, Agathenkyrica13, Hemezenkyrica u, Ascmannedilf15, Spirnereuuald «\ Sloten17, Ecmunde18, Alcmere19, Scirmere 20, Alisnen21, Woggungen Aldenthorp23, Vronlo -\ que. neque in termino earum, que. modo matres sunt, quippe ubi neque consecratio neque terminatio ulla erat, neque ipse. I) Vlaardingen. — 2) Oude naam van Oegstgeest. — 3) Velsen. — 4) Heilo. — 5) Petten. — 6) Hargen (later Ketel) bij -Sefaéeri. — 7) Schie, nu Overschie. — 8) Rijnsburg. — 9) Warmond. — ■ ol l.eimuiden. - if) Riinsaterwoude. — 12I Esseliikerwoude. — 13) Aagtekerke, later Beverwijk. — 14) Heemskerk. — 15) Assendelft. — 16) Spaamwoude. — 17) Sloten. - 18) Egmond. — 19) Alkmaar. — 20) Schermer. — 21) Lees: Misnen (nu Mijzen) bij Avenhorn. (Zie: Oppermann, Untersuchungen. blz. 83.) — 22) Wognum. — 23) Ouddorp bij Alkmaar. — 24) Vroonen bij St. Pancras, later verwoest. consecratq erant, atque ideo omnis decima secundum constituta canonum in manibus episcopi erat. Ea scilicet conditione, ut idem venerabilis abbas omnesque eius successores jid_ eandem ecclesiam Afternacensem medietatem habeant earundem ecclesiarum omnium, liberam ab omni servitio episcopali, neque circaturam neque oblationes episcopo neque servicium preposito v neque ad edificandas sive consecrandas vel ad terminandas easdem ecclesias ullum supplementum prebeant, neque ad synodum coacti veniant; ipsi ministros locare, qui suam partem colligant, ipsi presbiteros ponere, qui acL-easdem ecclesias serviant, similem cum episcopo potestatem habeant; ipsi in omni utilitate, que de eisdem ecclesiis provenire potest, sive in redemptione i.a earum, sive in acquisitione decimarum, sive in compositione illati dampni, excepto episcopali banno, in omnibus mediam partem accipiant; si quid vero culpa presbiterorum neglectum fuerit, nullum inde dampnum incurrant. Et ut hec nostra conventio inconvulsa permaneat, ad petitionem utriusque advocati in sancta synodo bannum fecimus, paginam istam transscribi jussimus et ipsi subscripsimus. Signum Wilhelmi Traiectensis episcopi. Signum Gerolfi eius advocati. Signum Reginberti Efternacensis abbatis. Signum Theodrici eius advocati. Hi sunt testes: Ansfridus prepositus. Blidgerus prepositus. Lambertus prepositus. Liudolfus prepositus. Balduinus prepositus. Anselmus prepositus. Engilbertus et frater eius Folcardus. Rotbertus. Heremannus et frater eius Werenhere. Rodbertus. Herradus. Baldricus. Ascolf. Gomeno. Adalardus. Tiemo. Heremannus et frater eius Gerhardus. Gerung. Hubertus. Rauengerus prepositus. Bezellinus. Fredericus. Adalbertus. Aluezo. Hezel. Ozelin. Werenger. Odolt. Winethere. Werenhere. Ostekin. Eueruuin. Ne quis autem hanc paginam falsam putet, eam sigillo nostro utrinque signavimus. Postremum vero ad maiorem successorum fidem regali etiam auctoritate confirmari postulavimus. Si quis eam irritam facerea , iram omnipotentis Dei, sanctorumque patrum nostrorum, Martini, Willibrordi, omniumque simul sanctorum incurrat, et quod temptaverit numquam efficiat. Fridericus cancellarius vice Sigefridi archicancellarii recognovi. Data V Kal. Januarii, anno dominice incarnationis MLXIII, indictione II, anno autem ordinationis domni Heinrici quarti regis VIM, regni vero VII. Actum Colonie. In Dei nomine, feliciter amen. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom, No. 63. 1064 April 30. Koning Hendrik IV schenkt het graafschap ten westen van het Vlie en langs de boorden van den Rijn, benevens de abdij van Egmond aan de Utrechtsche kerk. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Patrum nostrorum orthodoxorum exempla secuti, qui rebus suis ecclesias Dei edificaverunt, edificatas non minus rebus ad fiscum regium pertinentibus a) Hier eindigi de bladzijde van het HS. quam propriis hereditatibus honoraverunt, pensantes quoque benignum remuneratorem Deum, preciosaque commertia a, dum temporalibus mereamur e.terna7 terrenis cdestia, caducis in eternum mansura; equum et honestum duximus, primitias adolescentie nostre huiuscemodi studiis inmjare, ut vita longevior sit in tempore et tempora jocondiora in tranquilla pace. Unde notum esse volumus omnibus Christi nostrique fidelibus, tam futuris quam presentibus, qualiter nos ob remedium anime. nostre. et pie. memorie, patris nostri Heinrici imperatoris augusti, interventu quoque et consdio fidelium nostrorum, scilicet Annonis Coloniensis archiepiscopi, Euerhardi Treuerensis archiepiscopi, Adelberti Hammaburgensis archiepiscopi, Burcbardi Haluerstedensis episcopi, Freterici Mimegartewrjtensis *> episcopi, Gotefndi, Frederici, Gerhardi ducum, necnon et ob fidele servicium Welhelmi Traiectensis episcopi, comitatum omnem in Westflinge et circa horas Reni, quem Theodricus comes habuit, cum omnibus, ad bannum regium pertinentibus, universisque ad eundem comitatum respicientibus, hoe est abbatia Ekmunde, utriusque sexus mancipiis, areis, edificiis, agris, pratis, pascuis, terris cultis et incultis, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, exitibus et reditibus, viis et inviis, quesitis et inquirendis, marcatis, monetis, theloneis, forestis, eidem sancte. Dei ecclesie Traiectensi in proprium tradidimus, et in eternum, omnium contradictione remota, possidendum concessimus. Et ut hec nostra traditio stabilis et inconvulsa omni permaneat evo, hanc cartam inde conscribi, manuque propria corroborantes, sigilli nostri impressione jussimus insigniri. Signum domni Heinrici quarti regis. Sigehardus cancellarius vice Sigefridi archicancellarii recognovi. Data II Kal. Mai, anno dominice incarnationis MLX11II, indictione II, anno autem ordinationis Heinrici quarti regis VIIII, regni vero VIII. Actum Werede L. In Dei nomine, feliciter amen. ~' HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom, No. 64. n°. as*. 1064. Bisschop Willem verklaart, dat graaf Otto van Zutfen, in tegenwoordigheid van keizer en rijksvorsten, de voogdij over de hoeven en hoorigen der Zutfensche kerk aan Constantijn van Meiegarde heeft opgedragen en voor zichzelf en voor den wettigen erfgenaam der stad Zutfen de voogdij over de hoven en de wastinsigen voorbehouden heeft, terwijl hij van den keizer het recht heeft verkregen, dat vrijen zich en hun goed ongehinderd aan de Zutfensche kerk mogen schenken. {Onecht.) Over de onechtheid zie: Tenhaeff, Diplom. Studiën, hfdst. V, blz. 249 vlgg. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Ego Wilhelmus, misericordia Dei Traiectensium episcopus, notum facio universis Christianis, qualiter comes Otto, veniens ad curiam domini imperatoris Heinrici Aquisgrani celebratam, et stans coram domino imperatore, convocatis principibus in testimonium rei gerende, domino Constantino de a) Er staat: commentia, met latere hand veranderd in: commertia. — b) Met eene hand der 14e eeuw daarboven: i. e. Monasteriensis. 1) Katserswerth. Meiegarde, quem bone. fidei virum et in omnibus actibus suis legitimum experientia commendabat, advocatiam dedit super mansos originariorum ecclesie. Sutphaniensis et super ipsos originarios, quoniam ipsemet in propria persona propter diversa negotia in diversis terris et diversis temporibus per eum expedienda necessitati predicte. ecclesie. semper preesse non poterat. Curtes autem ecclesie. et cereales omnes, quoniam de libera genealogia processerunt, ut in hoe ipsos pre aliis honoraretjn manu sua tenebat, ita ut ipsemet et post eum heres legitimus oppidi Sutphaniensis per successionem in perpetuum advocatus eorum maneret, nee hoe umquam mutaretur. Dominum vero Constantinum tali conditione advocatum fecit, ut nee ipsemet nee aliquis heres eius ulli umquam hominum, libero vel servo, advocatiam illam infeodaret vel infeodare posset. Jura quoque advocatie ei in hunc modum detérnunavit, ut non nisi ter in anno in curiam domini prepositi veniens originarios convocaret et de dampnis ecclesie. ipsos conveniret, ut per eum eme"ndatio et status ecclesie, communicato utique consilio domini prepositi, in melius disponeretur, et tune singuli singulos denarios singulis vicibus ei in servitium offerrent, nee tune vel in posterum amplius quicquam ab eis exigere presumeret, ut, secundum quod preposito videretur, habundantius canonicis suis servire valerent, quorum obsequio, penitus aliis impedimentis abcisis, eos mancipatos esse decrevit. Si autem preter predicta tria tempora, aliqua necessitate emergente, a preposito vel eius vicario invitaretur, devote et affectuose veniret, et consilio et auxilio pro posse suo assistere ei studeret, numquam, nisi vocatus, nee occasione alicuius lucri se ingereret. De commutatione viri sive femine duos solidos vel pellem capri, ad rei confirmande, testimonium, recipere deberet. Si autem ipse vel aliquis heres eius vel minimum prenominatorum articulorum transgredi convinceretur,-sine judicio advqcatia rediret in manum eius, qui tune heres esset oppidi Sutphaniensis. Dicebat enim comes, et hoe dicendo ita observari statuit, tanquam vir spiritu bono plenus, eaque ipse et predecessores eius ex proprietate sua pro redemptione animarum suarum emancipassent et Deum eiusque vicarios possessores fecissent, neque advocati neque alicuius laicorum manibus esse distrahenda vel aliquo gravamine moïestanda, sed tantummodo cum omni fructu suo debere habere respectum ad prepositum et per prepositi dispositionem ad fratres, quorum [u]sui deputata fuissent. Obtinuit quoque a domino imperatore predictus comes illustris, ut quicunque de libero genere prenominate. ecclesie. Sutphaniensi se vel possessiones « suas, mobiles sive immobiles, dare vellet, licenter et sine contradictione comitis, in cuius jurisdictione maneret, hoe faceret, censu siquidem regio non imminuto, si tarnen censum solveret. Dominus igitur imperator hanc concessionem suam et comes, quoniam ecclesia sua de spiritualibus b ad nos respiciebat, omnia et singula statuta sua predeterminata nos scripto commendare et confirmare pia cum devotione rogavit. JustQ itaque eorum peticioni consentientes, quod dominus imperator concessit, quod comes advocato suo donando et prohibendo determinavit, quodque sibi et heredibus suis retinuit, hoe nos, ex auctoritate Domini nostri Iesu Christi et beatorum apostolorum Petri et Pauli et sancti Martini et omnium sanctorum Dei, per banni nostri efficatiam et per potestatem a Deo a) HS. possessessione?. — b) HS. spitalibus. nobis traditam confirmavimus, scripto commendari fecimus et illud sigillo nostro denotari curavimus, ut quicunque contra prescripta verba vel fecerint vel facere attemptaverint, cum sathana et angelis eius eternaliter condempnentur, nisi resipiscentes ecclesie Dei et fratribus satisfecerint. Amen. Huius autem rei testes affuerunt Herimannus archiepiscopus Coloniensis, Obertus episcopus Leodicensis, dux Heinricus de Arlo, Cuonradus comes de Lucelenburg, Fredericus dux Suevie, Rothardus archiepiscopus Mogujitmus, Gerardus comes de Gelre, prepositus Fogho, Plitherus, Albericus, Luottholfus, advocatus Theodericus, Gerolf, Luipo, Perenhardus, Vualthardus. Anno' millesimo LXIIII incarnationis Domini, indictione II, anno imperatoris Heinrici X, hec descriptie facta est. HS. Vermeend oorspr. in hel archief der stad Zutfen. m°. 1064 Mei 2. Koning Hendrik IV geeft aan de Utrechtsche kerk de goederen terug, haar door graaf Diederik III van Holland en zijne zonen ontnomen, en bevestigt de immuniteit van de goederen der twee Utrechtsche kapittelen tusschen de Ysel en de Lek. (Onecht.) De onechtheid van dit stuk is aangetoond door Oppermann, Westd. Zeitschr. XXVIII blz. 233 vlg.; vergelijTnog Gosses, De vorming van het graafschap Holland, blz. 21 vlg. en Oppermann, Untersuclmngen zur Nordniederl. Gesch. des 10. bis 13. Jahrh. I blz. 1S6 vlg. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Notum esse volumus omnibus in Christo fidelibus, tam futuris quam presentibus, qualiter nos ea dona, que injuste ablata fuerant sancte Dei ecclesie Traiectensi a Theodrico comité eiusque filiis a tempore Heinrici i . secundi et Adelboldi eiusdem sedis episcopi, pro quibus et idem imperator Heinricus et avus noster Conradus et pater noster pie memorie Heinricus plurimum laboraverunt, multa bella fecerunt, nos quoque nostrique fideles multum laboris impendimus, notum inquam esse volumus, qualiter ea ob remedium anime nostre et pii patris nostri Heinrici aliorumque antecessorum i* nostrorum, interventu quoque et consilio principum nostrorum Annonis Coloniensis archiepiscopi, Sigefridi Moguntini, Adalberti Bremensis, Euerhardi Treuerensis, Burchardi Halberstatensis, Fretherici, Godefridi, Gerhardi ducum aliorumque fidelium nostrorum, necnon ob fidele servicium Willelmi, eiusdem sedis episcopi, reddimus et restituimus et regali auctoritate eidem sancte ecclesie confirmamus. Sunt autem hec: in loco, qui dicitur Crempene \ IIII mansi; de fine fluminis Alblas- usque Merewede3, inde usque Menkenesdreth4 dimidietatem totius terre cum omni districtu; item de Riede5 juxta Merewede usque Sclidreth6; item juxta Merewede in Thuredrit \ inde in Duble s, inde in Duuelhara 9, inde in Wal 10, inde iterum in Merewede usque i Thuredrith cum capella noviter constructa, de Thuredrith ad orientem usque Godekines-hofstat11, quod est juxta Wirkenemunde r-; in Holtreca13 VII mansi, I) Krimpen. —- 2) De Alblas. — 3) De Merwede (waaronder destijds ook de Noord behoorde). — 4) Waarschijnlijk Minkeloos, bij Hoornaar. — 5) Voormalige heerlijkheid aan de Merwede, bij Werkendam. — 6) Sliedrecht. — 7) Dordrecht. — 8) De rivier de Dubbel. — 9) De livier de Devel- " 10) De Waal. — II) Volgens Van der Aa de oude naam van het gehucht De Werken, bij Werkendam.— 12) Waarschijnlijk later Werkendam geheeten. — 13) Misschien Houtrijk bij Spaarndam. in Ualkenburg 1 XVI curtilia cum terra ad ea pertinenti, ibidem III mansi; silva quedam propria inter Balkenberg2 et Grotere-heuekestegron3 usque Litte 4, in cedendis lignis et venatione et pascuis et omni utilitate; in Hemstede 5 mansus I; ecclesia in Flardinge0 cum capellis; Kiricwerua7 cum capellis; Voreholte8 et Northgo9 cum capellis; Velesen10 cum capellis; Heligelo 11 cum capellis; Pethem 12; Aldenthrorpe 13 cum capellis; ad hoe comitatus omnis in Holland cum omnibus ad bannum regalem pertinentibus; preterea beneficium, quod comes Unroch ab a episcopo Adelboldo tenuit, ab eo [loco, qui b] dicitur Sigeldrith 14, usque in Rinesmuthon I5, inde sursum ab occidentali parte Reni usque in Bodengrauen16, post Unroch Godezo, post Godezonem Theodricus Baue filius, quem Theodricus comes expulit et vi sancto Martino abstulit. Precipimus etiam, ne quis comes aut aliqua sub comité persona [juxta] Islam et Lake, in locis ad duo monasteria pertinentibus, ullam [potestatem] habeat, sed propria fratrum sint ad duo monasteria servientium, [sicut continetur] in immunitatibus Ottonis primi, qui ea primus sancto Martino [tradidit], aliorumque antecessorum nostrorum. Et ut he.c nostre. confirmationis auctoritas [firma c] et inconvulsa permaneat,. hanc paginam inde conscriptam manu propria [corrobjorantes, sigilli nostri impressione insigniri jussimus. Signum domni Heinrici quarti regis. Sigehardus cancellarius vice Sigefrigi archicancellarii recognovi. Data VI Non. Mai, anno dominice. incarnationis MLXIIII, indictione II, anno autem ordinationis domni Heinrici quarti regis VIIII, regni vero VIII. Actum Werede 17 in Dei nomine-feliciter amen. HS. Eerste cartularium van liet Liber donationum van den Dom No. 87. H°. 33». (1066 Mei 15—1075 December 4.) Anno II, aartsbisschop van Keulen, sticht de abdij Siegburg en geeft daaraan o. a. „Achera", dat hij in ruil ontvangen heeft van den bisschop van Utrecht. De terminus a quo is de oorkonde van paus Alexauder II (Lacomblet, U. B. I blz. 134 No. 206), waarvan in de corroboratio gewag gemaakt wordt. Aattsbisschop Anno II is gestorven 4 December 1075. — Zie over dit stuk: Oppermann, Westd. Zeitschr. XXI blz. 59 vlg. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Anno secundus, divina dispensante dementia Coloniensis ecclesie. archiepiscopus. Noverit omnium Christi fidelium tam futurorum quam presentium pietas Sunt autem haec loca, que. per manus advocatorum eidem cenobio legavimus et ministris Christi ibidem degentibus in victum vestitumque con- a) Ons HS. ad, met latere hand veranderd in: ab. — b) De tusschen [] geplaatste woorden zijn uitgewischt en met latere hand hersteld. — c) Dit woord, in ons HS. onleesbaar geworden, is daar met latere hand veranderd in: rata. 1) Valkenburg bij Katwijk. — 2) Lees: Valkenburg? — 3) Onbekend. — 4) Lisse ? — 5) Heem. stede. — 6) Vlaardingen. — 7) Oegstgeest. — 8) Voorhout. — 9) Noordwijk. — 10) Velsen. — 11) Heilo. — 12) Petten. — 13) Ouddorp. — 14) Waarschijnlijk aan het Zijdelmeer bij Uithoorn. — 15) Waarschijnlijk de Rijnmond. — 16) Bodegraven. Over de plaatsen, vermeld in noot 14—16 (het graafschap van Unroch) vgl. Gosses, Vorming v. h. graafsch. Holland, blz. 22 vlg. — 17) Kaiserswerth. tulimus Achera], quod ab episcopo Traiectensi per concam- bium sumpsimus; item Achera, quod Conradus comes beneficii jure tenue-rat,- donec sponte reddidit Si quis huius nostri decreti et apostolica pagina corroborati violator, quod non optamus, extiterit, abhominationem Dei et sanctae Mariae et sanctorum, in quorum honore locus consecratus est, nisi cito resipuent, incurrat, et cum his, quorum ignis non extinguitur et quorum vermis non montur, portionem accipiat. HS. 3 Oorspr. in het Staatsarchief te Düsseldorf. Afgedrukt naar: Oppermann, Westd. Zeitschr. XXI bh. 115, »6 en IlS. 10 N°. 33©. 1071 Mei 11 Bisschop Willem wordt genoemd als een der genen, op wier verzoek koning Hendrik IV aan de kerk van St. Maria en St. Lambert te Link de kasteden Mons en Beaumont schenkt. C. In nomine sancte (et individue Trinitatis.) Heinricus Dei favente dementia rex. Si ecclesiis Dei deferamus honorem easque ab oppressiombus suis liberare curemus, certam habemus fidem ex hiis rebus stabilitatem regno nobisque salutem provenire tam in hac vita quam etiam futura. Unde vulgatum et publicum esse volumus in toto regno nostro, quod fecimus ad honorem Dei sancteque Dei genitricis Marie sanctique Lamberti ecclesie Leodiensis. Cum enim castella Mont et Belmont episcopatum illum diu multumque sepe vexassent interventu scilicet pie conjugis nostre Bernte, archiepiscopi Coloniensis Annonis, episcopi Traiectensis Wilhelmi, ut eadem castella daremus sancte Marie sanctoque Lamberto ob perpetuam tranquillitatem et pacem. Quod libenter annuimus, Signum domni Henrici regis invictissimi. Adelbero cancellarius vice Sigefridi archicancellarii recognovit. Data V Idus Maii, anno dominice incarnationis MLXXI, indictione IX, . . t.: V\7JJ : Vlf A ,-.*--.nf» anno autem ordinationis domni Heinrici quaru avü, legnivero av. r^iur» Leodii ~, feliciter amen. HS. Liber ehart. uit de 13de eeuw in het Staatsarchief te Luik, No. 8, fol. 70 VS. Afgedrukt naar Bormans et Schoolmeesters, Cartulaire de Vfglise Saint-Lambert de Liège. I bh. 37 No. 25. N°. 331. 1074 September 27. Bisschop Ansfrid wordt als getuige genoemd m eene oorkonde, waarin aartsbisschop Anno II van Keiden eenige goederen tusschen de kerk te Neuss en den Dom te Keulen verdeelt. (Onecht.) Over de onechtheid van dit stuk zie: Lau, a.h.w. Einleitung, blz. 179* vlg. In nomine sancte. et individue. Trinitatis, amen a. a) Alleen in C. 1) Volgens Lacomblet, aant. 2 op blz. 132, heeft Achera gelegen aan de Agger, «elke uitmondt in de Sieg. — 2) Luik. ' 27 Oorkondenboek Sticht. Anno secundus, benignitatis Dei munere sancte. Coloniensis ecclesie. archiepiscopus, omnibus e.terne. spei innitentibus, tam futuris quam presentibus. Quoniam diminute. sunt veritates a filiis hominum. Testes quoque predictorum procuravimus adhiberi, quorum nomina sunt hec: Anfridus 1 episcopus de Traiecto Acta sunt hec Colonie, dominice incarnationis anno millesimo septuagesimo quarto a, indictione duodecimab, quinto c Calendas Octobris, in die Dedicationis Maioris ecclesie nostre d Coloniensis, presidente Romane ecclesie Gregorio papa septimo e, pontificatus sui anno primo, regnantef gloriosissimo rege Henrico, huius nominis s quarto h, anni regni sui 'l decimo octavo, anno episcopatus nostri vigesimo. HSS.: Afschrift in de Collectanea van Redinghoven Bd. XV S. 139- (AJ. — Afschrift in de kroniek van Johannes Tnrck uit Kleef (f 1625), HS D. No. 110 fol. 16a (BJ. — Afschrift uit de 18de eeuw, in de frocesacten Kurköln ca. Neuss van 1729 (C). Afgedrukt naar Lau, Quellen zur Rechts- und VVirtschaftsgeschichte der rheinischen Stadtc, Kurkölnische Stiidte. I Neuss, blz. 35. N°. 838. 1075 Maart 5. Paus Gregorius VII schrijft aan Manasses, aartsbisschop van Reims, over den twist tusschen bisschop Willem van Utrecht en bisschop Raboth van Noyon over de kerk van Brugge, en bedreigt den laatste met schorsing in de bisschoppelijke waardigheid. Gregorius episcopus, servus servorum Dei, Manasse Remensi archiepiscopo salutem et apostolicam benedictionem. Confratris nostri, Traiectensis episcopi Wilielmi, querelam de Brugensi ecclesia in Noviomensi episcopio sita, litteris ipsius expositam accepimus, quam, et ante dominum et praedecessorem nostrum papam Alexandrum depositam, necdum competenti termino contigit definiri. Astruit autem episcopus Traiectensis, eamdem ecclesiam, traditione antiqua sedi suae delegatam, ducentis ferme annis absolute et quiete ad usus stipendiarios canonicorum Traiectensium retentam; donec Raboth Noviomensis episcopus absque ullo canonico judicio sibi eam subripuit et, ut affirmant legati, quod gravius est et omnino illicitum, alteri cuidam clerico vendidit. Quapropter suffraganeum tuum Noviomensem episcopum per te conveniendum esse censuimus et de tanta perversitate, si ita esse constiterit, severius increpandum ac subinde admonendum, immo etiam compellendum: ut, canonum statuta sequendo, ecclesiam Traiectensem (in ea) j, quae tanto tempore possedit, (sublata)k sua expoliatione, sine mora reinducat; ac postea, si quid habet, quod jure conqueratur, synodali judicio disceptare contendat. Quod si hic auctoritati nostrae vel monitis tuis obtemperare neglexerit, tamdiu episcopali privetur officio, quoad usque, causas ecclesiasticas non potentiae magnitudine, sed a) C: MLXXIIII. - b) C: XII. — c) C quarto. — d) C nostre ecclesie. — e) C VII. — f) Ontbreekt in C. — g) C eius nomine. — h) C: IIII. — i) C eindigt: anni regni sui X. — j) De woorden „in ea" zijn door Jaffé ingevoegd. — k) Het woord sublata schijnt volgens Jaffé te zijn uitgevallen. t) In het jaar 1074 was Willem bisschop van Utrecht. Ansfrid was bisschop van 995—IOIO. meretricum et cetera id genus indignissime appellas, nulla querimonia sufïicit. Quia ergo introitus tuus tantis perjuriis est iniciatus, et ecclesia Dei tam gravi tempestate per abusionem novitatum tuarum periclitatur, et vitam conversationemque tuam tam multiplici infamia dehonestasti, obedientiam, quam tibi nullam promisimus, nee de cetero ullam servaturos esse renuntiamus; et quia nemo nostrum, ut publice declamabas, tibi actenus fuit episcopus, tu quoque nulli nostrum amodo eris apostolicus. NS. Codex 398 (Jus can. 45J in de Keizerlijke Bibliotheek te Weenen, fol. 72. Afgedrukt naar Jaffé, Bibliolheca rerum Germanicarum V blz. 103. IV. 335. 1076 April 21. Bisschop Willem is getuige in eene oorkonde, waarbij koning Hendrik IV de voogdij over Walhorn, Lontzen en Manderfeld verleent aan het Mariastift te Aken. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. Antecessorum nostrorum regum seu imperatorum exemplis didicimus, quantum honoris vel utilitatis regibus contulerit vel negaverit honor et status ecclesiarum, ab eisdem regibus servatus et adauctus, neglectus vel imminutus. Ut enim de bonis sumamus exempla . presentibus . . . Willelmo Traiectensi episcop(o) Anno dominice incarnationis millesimo LXXVI, XI Kal. Maii. Data anno ordinationis domni Heinrici quarti regis XXII, regni vero XX. Actum Aquisgrani in nomine Domini nostri Iesu Christi amen. HS. Jongste cartularium van het Marienstift te Aken, fol. 96. Afgedrukt naar Lacomblet, U.B. I blz. 146 No. 227. IV. 83G. 1076 Mei 23. Koning Hendrik IV schenkt aan de kerk van St. Piet er te Utrecht het landgoed Broek in de gouw Veluwe in het graaf schap van Diederik. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Heinricus, divina favente dementia rex. Libere et perfecte regem regnare est, Illum, per quem reges regnant, Christum, in sanctis suis honorare. Inter quos caeli ianitorem, integre. fidei confessorem, regni vel imperii defensorem, apostolorum principem, beatum Petrum apostolum, in reparanda Traiectensi aecclesia sua placando honorare necessarium duximus, quam incendio consumptam nostris peccatis imputando ingemuimus. Unde in reparationem eiusdem aecclesiae praedium quoddam, nomine Bruoche , cum universis appenditiis, hoe est utriusque sexus mancipiis, areis, aedificiis, pratis, pascuis, terris cultis et incultis, viis et inviis, silvis, venationibus, aquis aquarumque decursibus, molis, molendinis, piscationibus, 1) Bruoche is het tegenwoordige landgoed Biljoen bij Velp. Zie: Bijdragen voor vaderlandschegeschiedenis en oudheidkunde. Nieuwe reeks VI blz. 336 vlg. exitibus et reditibus, quaesitis et inquirendis, ac cum omni utilitate, que. vel excogitari, nominari vel scribi poterit, sancto Petro in praefata aecclesia combusta' firmando tradidimus, tradendo firmavimus, summonentibus ac rogantibus Bertha, et regni et tori socia, Sigefrido Mogontino, Hiltolfo Coloniensi archiepiscopis, Ruoperto Babenbergensi, Ebbone Nuinburgensi r episcopis, Traiectensi vero episcopo Cuonrado eo obmxius quo rectius caeteris succinente; cuius praedii situs est in pago Velue m comitatu Diederici. Dedimus autem ea lege, ut eadem aecclesia sancti Petri perenmter absque omni contradictione obtineat, et interdicimus, ne alicuius violentia inde auferat vel alio transponat. Cuius firmae traditionis testem cartam praesentem scribi mssimus. Quam, ut infra videri potest, propria manu corroboratam et sigilli nostri impressione insignitam, omnis generationis, tam future quam praesentis, notitiae reliquimus. Signum domni Heinrici quarti regis invictissimi. Adalbero cancellarius, vice Sigefridi archicancellarii, recognovi. Anno dominicae incarnationis millesimo. LXXVI, indictione XV, X Kalendas Iunii data, anno autem ordinationis domni Heinrici quarti regis XVmi, regni vero XXI. Actum Wormatie. Feliciter in nomine Domini Ihesu, amen. HS. Oorspr. in liet Rijksarchief in Gelderland. NP. 1076 October 28. Paus Gregorius VII antwoordt bisschop Hendrik van Luik op zijn vraag, of bisschop Willem van Utrecht eene kerkelijke uitvaart zal mogen hebben. Gregorius episcopus, servus servorum Dei, Heinrico Leodiensi episcopo salutem et apostolicam benedictionem. Ouod de causa Willelmi Traiectensis episcopi nos consuluisti, prudentia tua non tam a nobis quam a communi sanctorum patrum sententia ïndubitanter expressum addiscere et intelligere potest. Quorum statuta servantes aut defendentes, si quando judicium de negociis ecclesiasticis fecimus vel facimus, non nova aut nostra proferimus, sed ab eis per Spiritum sanctum prolata sequimur et exercemus. Vide ergo et diligenter attende, quid eorum auctoritas in eos decreverit, qui ad subvertendas sacras regulas, ad scindendam unitatem corporis Christi, quod est ecclesia, scismaticis atque hereticis ! calliditatibus armati, ultro contra patres insurgunt aut scienter cum excommunicatis communicant. Et non solum super hoe, de quö fratermtas tua quesivit, sed super omnibus, qui in eadem causa tenentur, eorum, quorum vestigia Deo auctore perpendamus, pro nobis responsa suscipe. Quodsi m illo scismate, quod, contra sanctam et apostolicam ecclesiam praesumptum, ï 1 contra ultimum quemlibet ecclesiae ministrum fieri nullatenus debuisset, ipse aut quicumque sua sponte subscripsit et, regi excommunicato scienter communicans, sine poenitentia et satisfactione discessit vel discesserit, ab illa sanctorum patrum sententia discrepare non possumus: videlicet quibus vivis non communicavimus, nee mortuis communicare audemus. Sin vero invitus subscripsit et regi excommunicato juxta prohibitionem sanctorum canonum t non communicavit, apostolica auctoritate eum absolvimus et, ut orationes, sacrificium et elemosinae pro eo Domino offerantur, non solum annuimus sed et valde desideramus. De cetero rogamus diiectionem tuam, ut sine intermissione orationem ad Deum facias et in id ipsum fratres, quos possis, ac subditos invites atque commoneas, quatenus per misericordiam suam S ecclesiam diu et valde laborantem respiciat et quain inter tot et tantorum turbinum fluctus miserabiliter afflictam et pene conquassatam videt, ne penitus demergatur, eripiat et ad litus tranquillitatis pro sua pietate reducat. Data Rome, V Kalendas Novembris, indictione XV. NS. Keg. Va/ie. lib. IV, 6. Afgedrukt naar Brom, Buil. Traj. No. 10. V. 33». 1077 October 30. Koning Hendrik IV schenkt aan de Utrechtsche kerk het graafschap Staveren. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Henricus3 divina favente dementia rex. Lex est et jus gentiumb, inimicos regis aperte deprehensos aperte communem <: totius regni persecutionem pati, ut, sicut perjurii infamia sunt exleges, ita bonorum suorum omnium fiant exheredesd, insuper tam ipsi quam possessiones ipsorum e regali sententie, puniendi subjaceant; justum l est enim, ut summa nequitia deprehensi summa f vindicta multentur et regni dominum insequentes regni persecutionem patiantur. Hec sententia principum nostrorum judicio super Eggebertum quondam marchionem datah est, ut quod in nos exercere non timuit in se recipiat, videlicet ut in regno partem non habeat, qui nos integro regno privare laborabat. Unde de bonis, justo judicio sibi ablatis, beato Martino, speciali Traiectensis ecclesie. patrono, cui fidelis noster Cuonradus pontifex i presidet, comitatum i quendam de Stauero in proprium tradendo firmavimus, firmando tradidimus, ea ratione ut idem Cuonradus1- episcopus eundem comitatum possideat suisque successoribus possidendum custodiat. Cujus traditionis testem cartam presentem scribi jussimus, quam, ut infra videtur, nostra manu corroboratam et sigilli nostri impressione insignitam 1 omnibus seculis relinquimus m. Signum domni Henricin quarti regis invictissimi. Gebehardus cancellarius recognovi. Anno dominice incarnationis MLXXVII, indictione I. Data III Kal. Novembris o, anno autem ordinationis domni Henrici" quarti regis p XXIIII, regni XXII. Actum Wormatieq in Christi nomine r feliciter amen. HSS.: Tweede cart. van het Liber donationum van den Dom (A) No. 2. — Eerste cart. van hetzelfde (B) No. 67. a) B Heinricus. — b) In plaats van lex est et jus gentium eene lacune in A. — c) A communi. — d) In plaats van omnium fiant exheredes eene lacune in A. — e) B eorum. — f) In plaats van summa eene lacune in A. — g) B Ekbertum. — h) B dicta. — i) B Conradus episcopus. — j) B comitum. — k) B Conradus. — 1) In plaats van de woorden testem cartam tot hiertoe is er in A eene lacune. — m) B reliquimus.— n) B Heinrici.— o) In plaats van Data III eene lacune in A; na Novembris staat in A: data. — p) B domni Heinrici ordinationis. — q) B Wrmatie. — r) In plaats van in Christi nomine eene lacune in A. Sinistra fama hoe anno a partibus illis veniens multum me exacerbavit; referens: vestros a fide et dilectione, sub qua vos in Saxoniam a dimiserant, defecisse et contra dignitatem vestram conspirasse. Unde mihi duplex nata est tristicia, tum quia debitab caritate vestro honori non parum timebam, tum quia communi omnium miseriae condolebam; quia omne nefas irrupit s in hoe evum et a traditione domini vix aliquem revocat respectus fidei vel sacramenti. Sed alius rumor dolorem meum mutavit in gaudium; quia audivi, quicquid turbationis fuerat, sedatum esse et omnia ad honorem vestrum cessisse. Novit autem Dominus, quod, si vobis ita vicinus essem, uti Wirzeburgensis c episcopus1, vel in illa vel in alia causa vestra nullus , o vobis affuisset paratius, nemo fidelius vel devotius opem tulisset quam ego. Quia vero nimis remotus sum, quod solum absensd valeo, bonae meae voluntatis munus offero. Sed sive in curia sive alibi, ubi praesens esse potero, pro honore vestro modis omnibus, acsi frater carnalis essem, laborabo. Gratias autem uberrimas refero bonitati vestrae, quia per vos hiemaleme domum talem habeo, ut in terra nostra talem se habere nullus dicat omnino. Si fieri posset, ut vestris humeris mihi eam attulissetis, non maiores inde vobis gratias haberemf quam modo, nee ad reddendum, quibuscunque modis vobis placuerit, paratior essem quam modo. Pro communi clerico s nostro vestram rogo clementiam, ut ei bonus " sitis in omnibus; et si fratres eius tam diuturnam eius egre ferunt absentiam, auctoritatem vestram illis opponite; et ne inde aliquid molestiaeh paciatur, mea causa providete. Artificem etiam vestrae pietati commendo; quia mihi fideliter et utiliter servivit, utpote bonus christianus. Et ut eum adjuvetis, rogo enixius, et gratiam vestram per me obtineat plenius. HSS.: Codex 398 (Jus can. 45) in de Keizerlijke bibliotheek te Weenen (A), fol. 90. — Codex 283 in de bibliotheek van het klooster Zwettl (B), blz. 190. — Codex 611 (Jus can. 130) in de. Keizerlijke bibliotheek te Weenen (C), fol. 45 vs. Afgedrukt naar Jaffé, Bibliotheca rerum Germanicarum V. blz. 136, No. 65. M°. «441. 1081 October 29. Bisschop Koenraad schenkt aan de St. Maartenskerk een hem toebehoorend grondstuk, waarvan Rotbertus en zijne opvolgers, die het in erfelijk bezit hebben, jaarlijks op St. Maartensdag 3 onzen Utrechtsch geld als cijns zullen betalen voor het jaargetijde van den bisschop. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Ego Conradus, Traiectensis episcopus, ob spem futurorum et anime. mee. respectum, terram mei juris2 sancto Martino dedi et fratribus; sed quoniam eadem terra noviter parum utilis per Rotbertum accrevit, ejus a) C Saxonia. — b) debita — tum quia ontbreekt in A. — c) B Wirzburgensis. — d) Zoo in C. A en B ad praesens. — e) A en B hyemalem. — f) Zoo in C. A en B: referrem. — g) A: concilio. — h) Zoo in C. A en B: moleste. i) Bisschop Adalbero van Würzburg, in 1085 door Hendrik IV afgezet. — 2) Waar dit goed gelegen was, blijkt niet: het necrologium van den Dom en de 'rekeningen der Kleine kamer geven geen licht. expensQ aliquid providirnus et labori. Constituimus enim, ut eandem terram Rodbertus in sua vita et post eum obtineant quos voluerit successores, nullamque redemptionem, requisitionem, servicium et exactionem, nisi trium unciarum Traiectensis monete persolvant censum, sitque singulis annis idem census in festo sancti Martini nostrum memoriale et remedium peccatncis' anime.. Itaque ne quis hoe infringere temptavent, sigilli nostri impressione istud manuscriptum confirmavimus, ita ut fratres eandem senpturam in hbro vite. retineant, et ipsi successores hoe manuscripto, si necesse est, tueantur se in testimonium, quoniam, si quid per oppressionem extorquebitur ab eis, tune eorum arbitrio relinquimus eundem censum reportan ad episcopum. ' Facta est' igitur'hec traditio anno dominice. incarnationis indictione IIII, anno Heinrici quarti regis XXV, episcopatus autem Conradi VI IIII Kal. Novembris, Traiecti in Christi nomine feliciter, sub auctoritate cleri et populi. Presentibus: preposito Luidolfo et Egiberto decano, et Siccone et Tietboldo, Wezelino decano cetensque fratribus, et comité, Rodberto, Werenhero comité, Stephano de Oge, Giselberto, Arnoldo, Ansfrido sculteto, Athelboldo, Alberone, Folcquino, Imilino. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom, No. 72. M°. 1085. Bisschop Koenraad verklaart van het kapittel van St. Jan te Utrecht den tol te Smithuizen en eenig land ontvangen, en daartegen aan het kapittel de kerk te Vroonakker en eenige landen aan de Vuursche, te Mijdrecht enz., met de tienden en de kerkelijke en wereldlijke rechten geschonken te hebben. Over deze oorkonde zie: Oppermann, in: Westd. Zeitschr. XXVIII blz. 235 vlg. - en Nederlandsch Archievenblad, XXIX blz. 41. In nomine Patri(s) et Fili(i) et Spiritus sancti. Cognoscant fideles tam futuri quam presentes, quod Anselmus prepositus et reliqui fratres ecclesie beati Johannis Baptiste. in Traiecto constitute michi w Cuonrado eiusdem loei episcopo. theloneum in Smithusen \ duos quoque mansos cum quinque mancipiis, silvam etiam, quam forest vulgo nuncupant. in loco Uuanbeke 2 nominato, cum omnibus appendiciis dederunt. Pro ïstis autem dedi eis ecclesiam in Fronakre;! cum tribus appenditiis capellis, liberam a circatu, a censu, a denariis quos oblationes vocant, et terram palustrem * in Euerekestorpe 4 tante latitudinis superius quante erat terra eorum infenus, in longitudine pertingentem usque ad Trenscoten ■> et Furs 6, prout secundum positionem locorum saltus hos habuerit oppositos. Aliam quoque, quam vulgari nomine vocanfQuadraginta houvas ~, terram palustrem in Midreth dedi eis huius discrete longitudinis, ut ex uno latere ipsi et habitatores de j,, Abecenuualde9 palustrem illam terram ex equo dividant et ad se invicem nullo intervallo collimitent. Ex altero vero latere predicte terre palustris idem sit terminus, qui fuerit terminus episcopatus et comitatus et item sicut a superiori latere nullo intervallo usque ad terminum comitatus ipsi fratres i) Smithuizen. - 2) Onbekend. - 3) Vroonakker. - 4) Onbekend. - 5) Waarschijnlijk een bosch ter plaatse van de voormalige heerlijkheid Schoot bij Nieuwkoop. — 6) De Vuursche. 7) Onbekend. — 8) Mijdrecht. — 9) Abcoude. terram illam possideant. Has vero terras tali pacto dedi eis, ut, si quando inhabitentur, decime et placita et omnis e.cclesiastica et laicalis justicia ad eos solummodo pertineat. Huius quoque rei testes subscripsimus: Lanzonem maiorem domus sancti Martini prepositum Traiecti, Adelhardum prepositum sancti Salvatoris ibidem, Rudolfum prepositum sancti Petri in Traiecto,- Liebertum prepositum in Audensele a, Ecgebertum decanum, Lambertum, Engelbertum prepositum, Wezelinum decanum, Theodericum comitem Hollandie. Et ut inconvulsus contractus iste permaneat, sub anathemate firmavimus et sigilli nostri inpressione signavimus et cartam hanc testem futuram sub predictis presentibus testibus dedimus, anno dominice incarnationis MLXXXV indictione VIII, anno presulatus mei octavo, regnante Heinrico imperatore quarto. HS. Schijnbaar oorsjr. in het Rijksarchief in Utrecht. 3416. (1085 Mei.) Bisschop Koenraad wordt als tegenwoordig op de synode te Mainz vermeld in de oorkonde, waarbij keizer Hendrik IV de abdij te Essen in het bezit van eenige goederen bevestigt. Voor de dateering zie: Lacomblet t. a. p.; Stumpf, Die Reichskanzler. II blz. 239, No. 2867 twijfelt aan de echtheid van het stuk. In nomine sancte; et individüae Trinitatis. Ego Heinricus, divina favente dementia imperator augustus. Notum esse jubemus omnium fidelium nostrorum universitati .... Facta sunt hec in sancta Magontiensi sinodo, coram his testibus et banno suo he.c confirmantibus, tribus scilicet sedis apostolice. nunciis cardinalibus, necnon et reverendis archiepiscopis et episcopis: Wezelino Magontiense, Sigewino Coloniense, Liemaro Bremense, Erpone Monasteriense, Conrado Traiectense. Ut quicumque hqc infringere presumpserit ante oculos Dei anathema sit. Signum domni Heinrici imperatoris invictissimi. HS. Oorspr. in het Staatsarchief te Düsseldorf. Afgedrukt naar Lacomblet, U. B. I blz. 152, No. 235. 1°. «4* 1085 December 28. Bisschop Koenraad wordt genoemd als een der bisschoppen, die het verzoek van aartsbisschop Liemar van Hamburg hebben ondersteund, in de oorkonde, waarbij keizer Hendrik IVaan den aartsbisschop de abdij Vreeden schenkt en hem in het bezit der abdij Elten bevestigt. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Heinricus, divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Notum esse volumus et presentibus et omnium seculorum populis, qualiter fidelis noster Lyemarus, sanctae Hammaburgensis aecclesiae venerabilis archiepiscopus, petitionem faciens nostre celsitudinis serenitatem adiit . . . a) HS. Andensele. Quam cum prefatus venerabilis archiepiscopus Lyemarus aecclesie. sue. concedi et perpetuo jure contradi summissis precibus postularet . . nunc in hac petitione fidelissimos nostros . . . Chuonradum Traiectensem .. . episcopos . . - adjutores sibi adibuit '. Data est autem V Kalendas Januarii, anno incarnatione Domni millesimo f LXXXV, indictione VIII, domni autem Heinrici anno regni XXXII, imperii II. Actum Wormaciae, feliciter amen. HS. Oorspr. in het Staatsarchief te Hannover. Afgedrukt naar Hamburgisches Urkundenbuch. I bh. no, No. II6. rH°. 848. 1086 Februari 7. Keizer Hendrik IV schenkt aan de Utrechtsche kerk het graafschap Oostergo en Westergo in Friesland. In nomine sancte et individue. Trinitatis. Heinricus divina favente dementia tercius Romanorum imperator augustus. Universis Dei nostrique fidelibus, tam futuris quam presentibus, notum esse volumus, qualiter nos Ekberto marchioni rebellionem, quam ipse adhuc puer cum ceteris Saxonibus adversum nos exercuerat, cum ad requirendam gratiam nostram humiliatus fuisset, respectu Qtatis eius et consanguinitatis, /ma nos rontine-ebat. indulsimus, sua sibi misericorditer restituentes et aha superaddere meditantes. Qui . denuo non ratione, non aliqua inductus vel justa vel probabili causa, sed solo superbie. spiritu elatus, contra pietatem, justiciam, fidem et facta nobis sacramenta fidelitatis, non solum honorem, sed et vitam nostram impugnare conatus est, adeo ut recon(ci)liatos nobis Saxones et Turingos quoscumque potuit adversus nos concitaret et erecto vexillo Saxoniam * et Turingiam, nobis quam oDtmere juraverat, prohiDeret. Ob eiusmodi culpam illius comprovinciales, tam Saxones quam Turingi, cum ce.teris principibus nostris coram nobis ex jure gentium inde sententiam proferentes, ipsum, sicut manifestum hostem regni et imperii Romani, persequendum censuerunt, predia vero eius et que a nobis habuerat beneficia imperiali nostre ditioni ac potestati adjudicaverunt. Ex eisdem beneficiis K beato Martino ad ecclesiam Traiectensem, tum pro remedio anime nostre, tum ob fidele servicium dilecti nostri Conradi, eiusdem sedis episcopi, quendam comitatum Fresie, nomine Ostrogowe et Westrogowe, cum omni jure et utilitate, quam Eggebertus in hoe comitatu habuit, in proprium tradidimus, cuius nostre donationis auctoritas ut in perpetuum stabilis et 3 • inconvulsa permaneat, hanc cartam inde conscribi, quam, sicut infra apparet, manu nostra roborantes, sigilli nostri impressione jussimus insigniri. Signum domni Heinrici tercii Romanorum b imperatoris augusti. Heremannus cancellarius vice Wezelonis archicancellarii recognovi. Data VII ld. Februarii, anno. ab incarnatione Domini MLXXXVI,-: indictione VIIII, anno autem domni Heinrici imperatoris regni quidem XXXI, imperii vero II. Actum in villa Thuringe, que dicitur Wehemar \ presente a) HS. Saxogiam. — b) HS. Romonorum. i) Weimar. domni Heinrici imperatoris exercitu, mox ut in Eggebertum fuerat judicium pronunciatum. In Christi nomine, feliciter amen. HS. Eerste carïidariuin van het Liber donationum van den Dom, No. 68. N°. 34». 1086 April 3. Keizer Hendrik IV schenkt aan de Utrechtsche kerk het graafschap Islegowe (Salland?). In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Heinricus divina favente dementia Romanorum tercius imperator augustus. Universis Dei nostrique fidelibus, tam futuris quam presentibus, notum esse volumus, qualiter nos marchionem Ekbertum post priorem rebellionem, quam ipse adhuc puer cum ceteris Saxonibus in nos exercuerat, gratiam nostram requirentem, data venia ad nos benigne recepimus, receptum omnino sicut filium amplexi sumus, magis videlicet etati eius et consanguinitati condescendentes quam impietatis facta pensantes. Deinde cum universa Turingia et Saxonia nobis reconciliata obedire cepisset, ecce de improviso adoptivus ille noster filius Ekbertus, quasi ex ipso dilectionis nostre. sinu prosiliens, arma corripuit, pietate, fide, legibus et sacramentis suis promiscue violatis, Saxones et Turingos quoscumque potuit in societatem furoris ac sceleris attrahens, absque omni justa vel probabili causa non solum exinanire dignitatem nostram, sed et vitam erecto vexillo moliebatur extinguere. Ob huiusmodi culpam comprovinciales eius Saxones et Turingi, presentibus nobis ac principibus nostris, in ipsum judiciario ordine quesitam sententiam proferentes, eum sicut manifestum inimicum imperii nostri persequendum censuerunt, predia vero et que. a nobis tenuerat beneficia, nostre. ditioni ex jure gentium et consensu omnium, qui aderant, adjudicaverunt. Ex eisdem bonis nos comitatum quendam nomine Islegowe cum omni jure et utilitate, quam Ekbertus exinde habuerat, tum pro remedio anime. nostre. tum ob fidele servicium dilecti nostri Conradi Traiectensis episcopi, beato Martino ad ecclesiam Traiectensem in proprium tradidimus. Cuius donationis auctoritas ut in perpetuum stabilis et inconvulsa permaneat, hanc cartam inde conscribi, quam, sicut infra apparet, manu propria roborantes, impressione sigilli nostri jussimus insigniri. Signum domni Heinrici tercii Romanorum imperatoris augusti. Heremannus cancellarius vice Wezelonis archicancellarii recognovit. Data III Non. Aprilis, anno Domini MLXXXVI, indictione VIIII, anno autem domni Heinrici regni quidem XXXI, imperii vero III. Actum Ratisbone, in Christi nomine, feliciter amen. NS. Eerste cartularium van liet Liber donationum van den Dom, No. 71. H°. 35» 1086 April 29. Bisschop Koenraad wordt genoemd onder de rijksvorsten, door wie te Mainz de oorspronkelijke grenzen van het bisdom Praag erkend en bevestigd zijn. In nomine sancte et individue Trinitatis. Henricus divina favente dementia Romanorum tercius imperator augustus. Regio nomini et imperatorie dignitati congruere novimus, ut ecclesiarum Dei utilitatibus ubique opitulantes, dampna vel injurias earum quacumque necesse fuerit propulsemus. ' Oui (Bragensis episcopus) cum Mogontine coram legatis apostolice. sedis, presenübus nobis ac plerisque regni nostri obtimatibus eandem querimomam archicancellarii recognovit r Datum III Kalendas Maii, anno ab incarnatione Domini MLXXXVl, indictione VIII, anno autem domini Heinrici regni quidem XXXII, imperii vero III. Actum Ratispone, in Christi nomine feliciter amen. HS. Afschrift uit de 12de eeuw in het Rijksarchief te München. Afgedrukt naar Stumpf, Die Reichskanzler. III 79 M>- 76- H°. 35*. 1087. Bisschop Koenraad is getuige in eene oorkonde, waarbij keizer Hendrik IV eenige voorrechten verleent aan de St. Servaaskerk te Maastricht. (Vervalscht.) r. , , , - i -i.vei-celiike men Bresslau, l- rkundenlehre, I blz. 453 Over de vervalsching van deze oorkonde vergwy«"= > aanm. 2, en Meyer v. Knonau, Jahrbücher. IV, blz. 159 aanm- 3- In nomine sancte et individue Trinitatis et victoriosissime Crucis, et sancte Dei genitricis Marie, Heinricus Dei gratia Romanorum imperator / augustus, omnibus sancte. Dei ecclesie. filiis, tam posteris quam presentibus, gratiam Dei perpetuamque pacem. Ouoniam regibus Acta sunt hec Rquisgrani palatio, anno dominice incarnationis millesimo LXXXVII, indictione X, regnante Heinrico imperatore, Cunrado filio ipsius 1 duce, anno regni eius XXXII, imperii MI, Heinrico episcopo Leodiensi, Godescalco Traiectensi preposito, Dudekino decano. Hi affuerunt testes: Conradus Traiectensis episcopus. f Signum domni Heinrici quarti regis et imperatoris. HS. Oorspr. in het Rijksarchief in Limburg, met een geschonden zegel in witte was. Gedrukt bij: Huillard—Brêholles, Hist. Frid. II. IV \ bh. 412. ü°. 353. 1087. Bisschop Koenraad is getuige in eene oorkonde, waarbij keizer Hendrik IV een geschil beslist over de kerk te Echt, tusschen Gerard van Wassenberg en de kerk van St. Servaas te Maastricht. Zie over deze oorkonde: Sloet. Oorkondenboek. I blz. I92 en: Meyer v. Knonau, Jahrbücher. IV blz. 159 aanm. 3 en blz. 160 aanm. 4. a) In het HS. Mecedonis. 29 Oorkondenboek Sticht. In nomine sancte et individue Trinitatis et victoriosissime Crucis et sancte Dei genitricis Marie et perpetue Virginis. Henricus, Romanorum imperator augustus, omnibus ecclesie Dei filiis ac fidelibus eiusdem Dei gratiam pacemque perpetuam. Quoniam nostrum est Signum domini Henrici quarti regis et imperatoris. Hermannus cancellarius, vice Wezelonis archicancellarii, recognovi. Acta sunt hec Aquisgrani palatio, anno dominice incarnationis MLXXXVII, indictione decima, regnante Henrico imperatore, Conrado filio eius duce, anno regni eius trecesimo secundo, imperii quarto, Henrico episcopo Leodiensi, Godescalco Traiectensi preposito, Dudekino decano. Hu affuerunt testes: . . . . . Cunradusa Traiectensis episcopus . . . HS.: Cartularium van St. Servaas (uit de XlVde eeuw) te Maastricht fol. 4tfs. in het Staatsarchief in (Belgisch) Limburg. Afgedrukt naar: Comfte rendu (1867) des séances de la commission royale d'histoirc. IX %e serie, blz. 14. n°. 35». 1088 October 29. Bisschop Koenraad bevestigt een oud voorrecht van het Domkapittel, inhoudende dat de proosten der kapittelen in de stad en het bisdom Utrecht moeten gekozen worden uit de kanunniken van het Domkapittel, — dat de kanunniken der drie Utrechtsche kapittelen op de hooge feesten van den Dom den zang aldaar versterken moeten, — dat de Domdeken het generaal kapittel beroepen mag enz., — en strekt deze verplichtingen ook uit tot het door hem gestichte kapittel van St. Marie. (Onecht.) Over de onechtheid zie: Moll, Kerkgeschiedenis. II i blz. 309; Muller, Cartularium Sticht. Inleiding blz. LI vlg.; Tenhaeff, Diplomatische Studiën, hfdst. II blz. 95 vlg. « In nomine sancte et individue Trinitatis et sancti Martini Confessoris gloriosi patroni mei. Ego Conradus, sancte Traiectensis ecclesie humilis episcopus, notum esse volo posteritati universe, quod a venerabilibus viris in Christo dilectis preposito, decano et capitulo Maioris ecclesie Traiectensis predicte vocatus veni ad capitulum, ut b privilegia ipsorum et statuta, ab antecessoribus meis episcopis concessa ipsis c, edita, perscrutarer. Visis igitur et examinatis pluribus eorum privilegiis et statutis, a predecessoribus meis eis concessis et editis d, videlicet a dominis Frederico et Radbodo e, Baldrico et Adeboldo f, ecclesie ipsorum a Danis destructe reparatore et fundatore glorioso, ets pluribus aliis episcopis antecessoribus meis, inter cetera repperi statutum sub hiis verbis: „Ne ea, que sancti patres et antiquitas veneranda Spiritusancto „inspirante statuerunt, a memoria posteritatis elabantur, decet et convenit „scripturarum memorüs h perhejirpnare et nota facere tam presentibus quam a) De druk in de Compte rendu heeft: Conrarus. — b) Aldus B; A heeft: et. — c) B ipsis concessa. — d) B concessis et editis eis. — e) B Raboldo. — f) B Adelboldo. — g) Aldus 1!: et ontbreekt in A. — h) B testimoniis. futuris Sciant igitur universi, quod in fundacione prima Maioris ecclesie "Traiectensis certus numerus est statutus canonicorum, videlicet XL cum "preposito et decano; processu vero temporis, multipl.catis fidelium popul.s ' pluribusque ecclesiis collegiatis ex inspiracione divina de consensu Maioris "ecclesie predicte fundatis et constructis, tam in civitate Traiectensi quam* "dyocesi Traiectensi, deinde per episcopos ac Maiorem ecclesiam, earum fundatores, decretum exstitit et statutum, ut omnes ecclesie predicte matnci ecclesie, videlicet. Major, predicte, perpetuis temporibus sint subjecte, et in memoriale subjectionis, cum preposituram earundem aliquam vacare contigerit b, capitulum, ad quod eiusdem cqllatio pertinet, unum de canonicis Idicte Majons ecclesie in prepositum eligat et nullum aliunde assumat, cum archidiacom esse non debeant nisi tantummodo m ecclesia cathedrah. Item „cum episcopus preposituram Tyelensem, thesaurariam, fokstnam chonepiscopatum et quedam alia officia, scilicet de Kist et de Odelenberghe * prepositure nuncupata, que eciam daustrales obediencied appellantur, sue colla^nTTeservaverit, nulli- eciam f conferre nisi canomco Maioris ecclesie g poterit aut debebit. Ecclesiam vero sancti Salvatoris, que cum Maion.simul est fundata et dotata ipsique"mnexa fratermtate speciah, suam preposituram „conferre cuicumque voluerit est consueta. Decretum est eciam et statutum, quod de singulis ecclesiis tnum congregacionum civitatis in sollempnitatibus 1 Pasche, Pentecostes, Nativitatis Domini, sancti Martini gloriosi Traiectensis patroni et in aliis omnibus matricis ecclesie predicte legitimis stacionibus „intererunt et cum dyacoms subdyaconis commimstrent et cantum episcopali „sedi debitum reddant. Item statutum est, ut cum decano Maion expedire videbitur et necessitas requirat, quod episcopum archidyaconos et ecclesias, tam civitatis quam dyocesis Traiectensis pro tempore existentes, ad capitulum vocare poterit et vocati vemre tenebuntur. Item abbates de civitate "et dyocesih ad omnes staciones erunt in civitate, et non stabunt inter "canonicos aut in stallo canonicorum, sed in alio loco, induti albis et cappis' "sericis; et episcopum, quocumque iturus est in choro vel ecclesia, duo „ducent. Hec igitur, que sancti patres et veneranda antiquitas tam lauda„biliter statuerunt et tenen decreverunt, nulla postentas cuiuscunque con„dicionis infringat, sed perpetuis temporibus observet; et qui aliqua ex eis „mfringeret anathema sit, amen." Quibus visis, idem prepositus, decanus et capitulum humiliter supplicaverunt, ut privilegia hmusmodi et statuta dignarer confirmare; quapropter eorum humilibus precibus mclmatus considerans eciam, apud Deum peccatrici anime mee profuturum, si honorem ecclesie, et maxime cu. presum, ampliarem, premissis pnvilegns et statutis addo de gracia speciali et statutoi, ut ecclesia graciosissime Virgmis Marie, per me noviter dotata et fundata, eciam per me et ipsam ecclesiam Maioren in omnibus, tam conferendo preposituram suam urn de canonicis Maior ecclesie quam in suis stacionibus comministrando, ut premittitur, ipsi matn i ecclesie sit subjecta. Premissa omnia et singula privilegia et statuta, racionabiliter edita a venerabilibus viris meis predecessoribus episcopis, jam cum a) B scilicet. - b) Aldus B; A heeft: contingent. - c) B Edelenbevghe. ~ d) B obedi"ee) Beide HSS. hebben: nullam. _ f) B eam. - g) Aldus B; ecclesie ontbreekt m A. h) tS aiocesis. — i) Aldus 15; A heeft: cadis. — j) B statuo. Christo viventibus, duxi confirmanda in Dei nomine et presentibus confirmo, precipiens omnibus posteris sub anathematis vinculo inviolabiliter observare. Acta sunt hec in capitulo Maioris ecclesie, presentibus domino meo Henrico IIII imperatore, ac venerabilibus viris a Annone b Coloniensi, Euerhardoc Treuerensi archiepiscopis, Burgardod Haluerstadensi, Frederico i Monasteriensi episcopis, Godefrito e, Frederico, Gerardo ducibus et pluribus aliis regni et episcopatus fidelibus, anno dominice incarnacionis MLXXXVIII, anno autem domini Henrici regni XXXIII, imperii vero V, mei vero XIII, IIII Kal. Novembris f. HSS.: Cartularium in het Staatsarchief te Hannover, D. XIVI No. 3 (A). — Codex 67 B in de Universiteitsbibliotheek te Leiden (B). W . «5-4. 1089 Februari 1. Keizer Hendrik schenkt aan de Utrechtsche kerk op nieuw het graafschap Westergo en Oostergo in Friesland, dat hij vroeger aan markgraaf Egbert teruggegeven had. In nomine sancte et individue Trinitatis. Henricus e, divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Regum vel imperatorum persona sicut inter homines est altissima, ita ad deponendum vel judicandum hominibus est periculosissirna. Quod considerantes sancti patres, regum vel imperatorum persecutores, sicut Dei ordinationi resistentes, irremediabilih pene decreverunt subjacere; altitudini' reatus comparantes altitudinem vindicte, vix et non nisi multum penitentibus relinquentes spem venie in futuro, quam negant in presenti seculo. Quorum sententiam Eggebertusi, quondam marchio, non timuit, dum in nostram et depositionem et mortem consilium et auxilium Saxonibus et aliis nos persequentibus dedit, non recordatus, quod noster miles, marchio et consanguineus, et quod maius est noster juratus fuit. Nos autem consanguinitatis memores simulque puericie eius parcentes, nullam vindicte yicem eik rependimus, sed penitentem statim recepimus et omnia sua, que lege perdiderat, ex gratia sibi reliquimus, et ne denuo in nos peccaret credidimus. Ille vero hac de spe nos ejecit, quia mox, ut Saxoniam de Roma revertentes intravimus, eundem marchionem, quem prediximus, tanto crudeliorem quanto occultiorem inimicum invenimus. Qui enim nobis venientibus cum exercitu verbis padfïcis amicumse1 mentitus fuit; recedente a nobis exercitu, sicut in terra pacificata, manentibus statim inimicus indicio Jude apparuit, dum nos nil mali timentes imparatos occidere voluit. Quod ubi compertum habuimus, quod faciendum erat fecimus, videlicet nos cum nostris, Saxoniam relinquentes ad alia regna nostra transivimus, velociterque collecto exercitu copioso Saxoniam intraturi prius Dunngiam m intravimus, ubi congregati principes Saxonie et Duringie" et aliorum regnorum in loco, a) B viris. — b) B Anno. — c) B Everardo. — d) B Burchardo. — e) B Godefrido. — f) In B (fol. Lil) volgt hierachter nog eene verkorte „Confirmacio precedentis privilegii per Calixtum papam" d.d. II2I October 30, die hierna voluit afgedrukt is onder N° 299. — g) B Heinricus. — h) B inremediabili. — i) B altitudinem. — j) B Ekbertus. — k) ei ontbreekt in A. — 1) se ontbreekt in B. — m) De woorden van Saxoniam relinquentes tot hiertoe ontbreken in A; er is slechts eene kleine opene ruimte gelaten, en in margine is geschreven: Nota quod deest. — n) B Thuringie. qui dicitur Wehemar », Eggebertit» predicti, quondam marchionis, omnia bona nostre potestati adjudicaverunt, dicentes regni vastatorem et in regno regnantis domini sui persecutorem regni bonis recte pnvan debere, ipsumque a regni fidelibus c persequendum fore. Quorum justo judicio confirmationem astipulantes, bona eius in nostram potestatem accepimus, de quibus comitatum quendam in Fresia, qui vocatur Westergowe et Ostergowe d sancto Martino ad ecclesiam Christi eiusque nomini in Traiecto dicatam, sub confirmatione cyrographi nostri firmando tradidimus, tradendo firmavimus, pro amore Domini l,«r«,e eiusque dilecti confessoris Martini, et pro petitione ac servitio ƒ dilectissimi ac fidelissimi nostri Chuonradi k, eiusdem ecclesie episcopi. Dolens ergo Eggebertus», idem quondam marchio, se pnvatum comitatu tanto penitentia ductus, per principes nostros nobis mandavit multuinque supphcavit, ut eundem comitatum sibi redderemus tali tenore, ut numquam eum nobis mfidelem sentiremus et per eum regni principes dispersos in unitatem cogeremus. Ouod ita verum sperantes, comitatum, quem prediximus, sancto Martino dedisse, invito episcopo Chuonrado reddimus Eggeberto «, cui in Saxoma vel in Duringia commisimus omnia nobis servanda, ut mtrantibus vel exeuntibus nobis cuncta forent prospera. At ille, statim ut de j Saxonia exivimus, ad antiquam perfidiam revertitur, omnia nobis imped.menta machinatur. Iterum ergo in Saxoniam reversi fuimus k, ubi collecti principes Eggebertumi fugientem, nee pro justicia nee pro misencordia sat.sfacere volentem, prescripto juditio dampnaverunt. Nam Sigefndus, Ottonis quondam ducis filius, Eggebertumi, ut publicum regni hostem et domini sui imperatoris inimicum, persequendum judicavit; Heinricus autem marchio suique equales marchji aliisque bonis suis privari debere Eggebertum m eundem judicaverunt, sibique ablata nostre potestati assignaverunt, presentibus ibi, videlicet Ouitelineburc", regni principibus assensumque prebentibus : Hartwigo ° Mageburdesi p, Liemaro Hammaburgensi q archiepiscopis, Erphone Monastenensi, Gunthero r Numburgensi Volmaro Mindensi, Hemezone Halberstedensi t, Utone Hildenesheimensi «, Wernnero * Merseburgensi episcopis, Ruoperto ™ Babenbergensi episcopo; laicis: Difmone, Ditderico *, Ottone ceterisque fidelibus nostris, diversarum digmtatum nomina sortientibus. Sed nos adhuc expectantes, castella eiusdem Eggebertir obsedimus, magis respectu eum ad nos ' recolligendi quam de nobis repellendi. Ille vero apposuit miquitatem super iniquitatem, ausus contra nos levare gladium et""erecto vexillo nos. impugnando, quod Deus permisit, in nos et bb nostros commisit, qui etiam episcopum et alios clericos trucidavit, quod jam non tantummodo«bonis suis, sed etiam vitadd privari meruit. Unde auferentes ei omnia bona sua sine spe recuperandi, comitatum, quem Eggeberto ee juste ablatum sancto •) A Wnemar. - b) B Ekgeberti. — c) B finibus. - d) B Westrogowe et 0*J*^ e) Met latere hand daarboven: Ihesu; evenzoo in B. — f) Bservicio. — g) B Conradi. — h) B e'_ i) B Conrado reddidimus Ekberto. — j) de ontbreekt in A. — k) B sumus. — 1) B Ek er m) 1! Ekgebertum. — n) B Quitilineburg. — o) B Hardwigo. — p) A Mageburgensi. — q) e a hand in B veranderd: Hammaburgensi. — r) B Guntero. — s) A Nuinburgensi. — t) A Habers'e ensl' u) B Hildinesheimensi. - v) B Wernhero. - w) B Roberto. - x) B Diemone, U.edenco. y) B Ekgeberti. - z) 15 ad nos eum. - aa) De woorden na Ille vero tot hiertoe ontbreken m A^ er is eene halve regel opengelaten. - bb) B voegt hier bij: in. - cc) tantummodo ontbreekt in A. dd) In plaats van etiam vita eene lacune in A. — ee) B Ekberto. Martino Traiectensi dedimus, sancto Martino postea injuste a ablatum Eggeberto0 reddidimus, nunc et in eternum Eggeberto <= justissime ablatum sanctoqued Martino Traiectensi redditum, Chuonrado e Traiectensi episcopo suisque successoribus episcopis perpetualiter tradidimus, ea ratione ut nullus successorum nostrorum regum vel imperatorum nee nostra ipsissima persona, etiam si velimusf, nullo modo Traiectensi ecclesie. umquam e auferre possimus. Cuius rei testem cartam hanc " scribi jussimus, quam, ut infra videtur, manu propria roboratam l nostrique sigilli impressione 1 insignitam, omnium seculorum noticie. reliquimus. Signum domni Heinrici tercii Romanorum imperatoris augusti. Heremannus cancellarius, vice archicancellarii, recognovi. Data est autem Kal. Februarii, anno dominice incarnationis MLXXXVIIII, indictione XII, anno ordinationis domni Heinrici XXXV, imperii quidem VI. Actum Ratispone, in Dei nomine feliciter amen. HSS.: Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (A) No. 6. — Eerste cartularium van hetzelfde (B) No. 69. n°. 355. (1090.) De bisschop van Utrecht wordt door paus Urbanus II aangeroepen, om voor hem op de synode te Rome, te honden 6 Januari 1091, te getuigen tegen den tegenpaus Clemens III. Over de dateering zie: Jaffé, a. h. w. blz. 158, Noot I. Clamo Traiectensem k 1 dubiis in rebus acutum; Strennuus in multis, fit ad hoe studiosus agendum. NS. Codex 398 (ius can. 45^ in de ]{of-bibliotheek te Weenen fol. t. Afgedrukt naar Jaffé, Bibliotheca rerum Germanicarum V No. 79, bh. 159. IV. «•»«. 1090 Juni 20. De. bisschop van Utrecht wordt genoemd onder hen, op wier verzoek keizer Hendrik de bezittingen en voorrechten van den Dom te Padua bevestigt. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Henrici Dei gratia invictissimi imperatoris argumentum pietatis ad decus et comodum ecclesiae Pataviensis et1 civitatis. Quoniam imperialis celsitudo Quocirca - omnibus tam praesentibus quam futuris notum, certum atque raturrT fieri voluimus, quod Clemens piissimus Romanae sedis apostolicae1") et a) A juste. — b) Ontbreekt in A. B: Ekberto. — c) B Ekberto. — d) A sancto. — e) B Conrado. — f) In plaats van si velimus eene lacune in A. — g) In plaats van umquam eene lacune in A. h) B hanc cartam. — i) B corroboratam. — j) Al het volgende ontbreekt in A. — k) HS. Treiectensem- — 1) Ontbreekt in B. — m) De uitgaaf van Böhmer heeft: apostolicus. i) NI. de bisschop van Utrecht Koenraad. Damus ex auctoritate Veteris Testamenti, ubi scriptura magis sequitur moralitatem quam misterium, eos, qui ita aliis subesse debent, ut etiam vota~~eorum ex presidentium pendeant arbitrio, nullius voti sponsione ligari, si postquam presidentes cognoverint, statim contradixerint; si vero post primam cognitionem non statim contradixerint et sustinuerint, ipsam moram taciturnitatis et sustmentie. obtinere vim consensus et licentie et ipso jure permanere rata quecumque fuerint vovendo promissa. In libro Numeri, capite LXV: „Iste est sermo, quem precepit Dominus: Si quis virorum votum Domino voverit, aut se constrinxerit juramento, non faciet irritum verbum suum, sed omne quod voverit implebit. Muiier si quippiam voverit et se constrinxerit juramento, que est in domo patris sui et in etate puellari adhuc, si cognoverit pater votum, quod pollicita est, et juramentum, quo obligavit animam suam, et tacuerit, voti rea erit; quicquid pollicita est et juravit opere complebit. Sin autem statim ut audierit contradixerit pater, et vota et juramenta eius irrita erunt, nee obnoxia tenebitur sponsioni, eo h quod contradixerit pater. Si maritum habuerit, et voverit aliquid, et semel verbum, de ore eius egrediens, animam illius obligaverit juramento, quo die audierit vir et non contradixerit, voti rea erit, reddet quidcumque promiserat. Sin autem audiens statim contradixerit et irritas fecerit pollicitationes eius verbaque, quibus obstrinxerat animam suam, propicius erit ei Deus. Vidua lf> et repudiata quicquid voverint reddent. Uxor in domo viri cum se voto constrinxerit et juramento, si audierit vir et tacuerit nee contradixerit sponsioni, reddet quicquid promiserat. Sin autem extemplo contradixerit, non tenebitur sponsionis rea, quia maritus contradixit, et Dominus ei propicius erit. Si voverit et iuramento se constrinxerit, ut per jejunium vel ceterarum rerum abstinentiam affligat animam suam, in arbitrio viri erit, ut faciat sive non faciat. Quodsi audierïs vir tacuerit et in alteram diem distulerit sententiam, quicquid voverat atque promiserat reddet, quia statim ut audivit tacuit." Si igitur eorum, quorum vota ex aliena pendent potestate, per dilationem contradictionis in alteram diem, firmari potest sponsio, nimirum fratris huius, de quo agitur, votum trium annorum taciturnitas firmare potuit. Quia cum primum rescitum esset ab episcopo et fratribus de conversione fratris, si displicuit, cur statim non re vocatus est? Cur non contradictum est? Quin potius tacitum est, non tantum die aut mense. aut anno uno vel duobus, sed potius tribus. In quo spacio frater predictus litteras primum de conversione et professione sua fratribus misit; deinde duobus annis transactis ipsemet subsequens et in conventum fratrum veniens, cum episcopum non invenisset, fratrum licentiam requisivit et accepit, vitam, quam tanto tempore expertus fuerat, probavit, laudavit ad idem propositum ], non solum exemplo sed etiam verbo plures incitavit. Quid ergo? Certe secularis lex habet, ut proprietas anno et die possessa sine contradictione rata permaneat; et melius eam possessor jure possit retinere, quam alius jure auferre. Fratrem istum, tribus annis in voto et professione sua sine contradictione stabilitum, patri Augustino, cuius regulam professus est, auferetis? Videte ne, si injuriam suam sanctus ille i) De woorden „ad idem propositum" staan in margine. Domino suo proclamaverit, horrendum illud iudicium districtissimi judicis incidatis. Sed sunt quidam, qui adhuc fratris errori defensionem parant, asserentes non licere quemquam etiam ad perfectius votum a prebenda et ecclesia sua sine consensu ecclesie. et presidentis discedere, quia in conjugatis nönr iicet, nisi ex consensu, ad perfectum continentie, votum ad mvicem divortium facere. O animalem et carnalem intelligentiam! „Animalis homo, juxta Apostolum, non percipit ea, que Dei sunt neque vero id potest". Profecto hoe spirituale, de quo agimus, et illud carnale de conjugatis ea simihtudine conveniunt, qua simihtudine congruunt caro et spiritus. Tantum vero inter hoe et illud interest, quantum inter carnem et spiritum. In conjugio enim, preter fidem et sacramentum Christi et ecclesie., carnahs mest conmixtio, in qua non jam duo sed una efficitur caro. Ad servitium autem Dei nemo rationabiliter accedere potest divisus, sed potius torus; sicut in una et eadem persona hominis, cum se ad Deum convertent, non dimidius accedere et dimidius remanere debet, scilicet ut vel corpore in servitio Dei appareat et mente in seculo resideat, vel spiritu quidem servitium Dei cupiat, corpus autem non observiat, sed potius totum se et corpus et animam divino mancipare debet obsequio. Ita in conjugio, cum non sint duo sed potius una caro, in conversione non potest esse divisio, nisi velut in eiusdem persone unitatem facta est carnis copulatio. Preterea cum conjugium in tribus supradictis consistat, scilicet fide, sacramento, commixtione carnis, quantum ad tercium pertinet, conjugati ea lege et eo federe conveniunt, ut debitum carnis sibi invicem reddere debeant, cuius rei ammimstratio non localem pati potest divisionem. Nos vero, qui non carnaliter sed spiritual liter unum sumus, non locjliter, Spiritu sancto in unitatem corporis Ecclesie. compaginamur; nee interest, quantum simus temporum vel locorum intervallis distincti, qui in unitatem fidei Spiritu sancto sumus uniti, cui quanto quis perfectius ubicumque coheret et servit, tanto pulcrius et tenatius membrum in corpore ecclesie. constituitur. Sed obicitur: Si libertas ea transmigrandi ad perfectiorem vitam pervagetur, minores et imperfectiores ecclesie. ex crebra desertione in solitudinem redigentur. Respondemus: Utinam cessent omnia imperfecta, ut omnia fiant perfecta, sicut in imperfectione cottidie mundi adhuc positi optamus adventum perfectionis Dei regni, cum orantes dicimus: Adveniat regnum tuum, fiat ^ voluntas tua sicut in celo ét in terra. Verum ex his tam frivolis illorum assertionibus satis constare credimus, quod non justicie veritatem, sed suam sibi proponunt voluntatem, ad quam confirmandam ea, que possunt, argumenta convehunt et scrutantur ex Scripturis verbula, voluntati sue. quantulumcumque consona, sed juxta Psahniste. vocem: „Defecerunt scrutantes scrutinio", et circa veritatem nequaquam eorum versatur inquisitio. Illud vero, quod nostram et regularium canonicorum professionem eandem esse dicunt, quam sit a veritate remotum, illud declarat, quod ex regule. nostre. institutis nos quidem licite et propriis et ecclesie rebus utimur; illis vero denegantur propria. Omnia jubentur esse communia, quorum regula ex eo loco Actuum Apostolorum tracta est, ubi legitur: „Multitudinis credentium erat cor unum et anima una, nee quisquam dicebat aliquid suum proprium, sed erant illis omnia communia." Ad quam professionem apos- fratri vestro, qui se finxit habitu et nomine esse aliquem in magna professione, et non est, subveniri: ut videlicet receptus a vobis corrigatur a atque emendetur, at professiob aut veri monachi aut veri canonici et id totum, quod inconsulte inceperat, non alicui sanctitati, sed stultae deputetur temeritati. Sufficiat etiam illi, de quo nobis sermo est, ut, in gratia Dei et vestri susceptus, habeat victum et vestitum. His contentus sit, nullic se praeferat, dignitates terrenas non querat; sed in humilitate jacens, Deo et vobis gratiarum actiones pro impensis beneficiis incessabiliter agat. Huic d vero animae sanitati nulla sit inter vos partium dissensio, cum domnus vester episcopus litteras, sibi ab archiepiscopo Treverensi allatas, vobis praesenta- o verit, in quibus, ut frater ille recipiatur, voluntatem et peticionem suam sio-naverit. Procul ergo a vobis sit omnis contradictionis dissonantia, ut mater ecclesia, cuius membra estis, nutriat et custodiat vos in omni rerum concordia; ut tandem, dilecti Deo filii, summae hereditatis suae participes ascribi mereamini. Valete. HSS.: Codex 398 (Jus can. 45J in de Keizerlijke bibliotheek te Weenen (A) fol. 128. — Codex 283 in de bibliotheek van het klooster Zwettl (B) blz. 281. — Codex latinus 4594 in de Koninklijke bibliotheek te München (C) fol. 44. — Codex latinus 14506 ibidem (D), „sine lemmate" {Jaffé). Afgedrukt naar Jaffé, Bibliotheca rerum Germanicarum. V blz. 371. (1102 — 1112.) Het Domkapittel van Minden geeft aan dat van Utrecht advies over de wederopneming van den kanunnik Ellenhard. Voor de dateering van dit stuk, zie de opmerking bij No. 262. Sanctae Traiectensis ecclesiae dominis ac fratribus S(iwardus) qualiscunque Mindensis ecclesiae praepositus \ H. decanus ceterique fratres, que nunquam excidit, caritatem et, que semper invigilat, orationem. Quia de requirendo consilio vestras ad nos litteras direxistis et in vestri negocii qualitate nostrum assensum requisistis, videmini non solum a nobis >° rescriptum postulare, verum quantum de nobis speretis, ostendere. Nos igitur ad utrumque paratos et promptos scitote; quia in omnibus et benefacere et serviree vobis et ad inquisitam a vobis sententiam provide studemus vobis respondere. Videtur nobis, non ad nostri judicii arbitrium, immo secundum decreta patrum, fratrem illum, de quo litterae vestrae nos consu- ■> luerunt, a vobis non debere recipi, quippe cum ex multis causis hoe possit comprobari. Non enim nobis videtur revocandus, qui stnctions( vitae propositum est sortitus; verum quia licentia accepta a fratribus suis hoe fecit, firmius, quod fecerat, fuit. Deinde autem quia triennio, non revocatus ab episcopo suo, in hac vita, quam elegerat, duravit, ibique ad titulum illius v> ecclesiae promotus, in sacris ordinibus Deo militavit, nee vitae illi vel ecclesiae subduci debet aut poterit. Valete. HSS.: Codex 398 (Jus can. 45) in de Keizerlijke bibliotheek te Weenen (A) fol. 128. — Codex 283111 de bibliotheek van het klooster Zwettl (B) blz. 282. — Codex latinus 4594 in de Koninklijke bibliotheek te München (C) fol. 44. — Codex latinus 14506 ibidem {£>), „sine lemmate" (Jaffé). Af-edrukt naar Jaffé, Bibliotheca rerum Germanicarum. V blz. 372. a) D a nobis corripiatur. — b) A en B ad professionem; C at professio. — c) D nemini. d) C Hinc. — e) A servi. — f) L> districtioris. I) Later (1121—1140) bisschop van Minden. (1102-1112) Metngot, kanunnik ten Dom van Utrecht, zendt aan zijnen vriend Hendrik van Hoey, na de terugkomst van zijnen medekanunnik Ellenhard, die voor drie jaren het kapittel verlaten had om zich in de orde van St. Augustinus te begeven^ een bundel met afschriften van alles, wat over diens zaak geschreven is. Voor de dateering van dit stuk zie de opmerking bij No. 262. Heinrico « Hoiensi, amico suo, Megingotusb Traiectensis plenae dilectionis affectum. • „v-f,- c11T1t Apostolus dicit: „Necesse est, ut hereses veniant, ut, qui probati sunt manifesti fiant." Quod de quodam juvene canomco nostro «Geneer _ ecclesia nostra contigit, qui, seculo omnibusque proprns «nuntianS' ^°"S vitae proposito sub regula beati Augustini voto et professione se obligavrt sed post triennium, temptatiombus fractus, miserabihter ad dimissa resimt Quem, ita quidem apostatice redeuntem, sperabam nimirum, quod om cautela fraterno consilio et salubri ammonitione exaperemus, si quo mou leniter et familiariter emendari atque revocari potuisset; et si minusfomenta commonitionis et consilii proficerent, austenori ecclesiastici vigons correptione coherceretur. Egrotabat enim frater gravissime, et velut quadam frenesi sensum eius evertente, ipsam egritudmem suam sanitatem reputabat. Sed pro nefas, dum infirmo c curationis antidotum offerre debuissemus quidam nostrum miserando homini mortis poculum propinaverunt, fau ores facti atque defensores perversae voluntatis illius, sacras quoqued scr.pturas adultenna atque heretica interpretatione in patrocimum illius abhominabil er contorquentes. Unde factum est, ut omnem e fere simplicions turbae tam clericorum quam laicorum multitudinem in sententiam suam pene f traduxissent Ouibus dum a fidelibus atque catholicis rationabiliter atque canonice e obviaretur, non modica orta est conflictatio. Placuitque pnonbus nostm comprovincialibus ecclesiis super hoe negotio senbere et rescnptis; ilkrum litem terminare. Sed et in curiam imperatoris» quae Spire habita e*, quaestionem detulerunt; ubi ab omnibus ex diversis provinciis et ecclesis litteratis catholicis sententia illorum cum irnsione dampnata est et sacns scripturis evidenter contraria demonstrata. Visum est igitur michi, omnia de hac quaestione senpta et resenpta n unum libellih corpusculumi redlgere, ad eternum monimentumJ «"°P~^. veritatis et dampnatae falsitatis. Tibi ergo, amice hoe opus conflamm^est navi, bibliothecae tuae in memoriam nostri inserendumk. In quo dum sanc Leodicensis ecclesiae resenptum perspexens, exultans videre potens p et sanctam ecclesiae tuae in sacris scripturis i intelhgentiam, que, inter a) A, B en C: H. - b) D Megingozus. - c) D infirmanti - d) C ^^-^^2f) Ontbreekt in D. — g) D eatholiee. - h) C libellum. - 1) Ontbreekt m C. -j) C ™an k) C inferendum. — 1) C in scripturis sanctis. 1) Ellenhard. — 2) Hendrik V. Oorkondenboek Sticht. 32 huius regni ecclesias velut gemma praelucens, viget plena ecclesiasticae auctoritatis gravitate. //SS: Codex 398 {Jus can. 45) in de Keizerlijke bibliotheek te Weenen (A) fol. I2&vs. — Codex 283 in de bibliotheek van het klooster Zwettl(B) blz. 278. — Codex latinus 4594 in de Koninklijke bibliotheek te München (C) fol. 42. — Codex latinus 14506 ibidem (Z>) fol. 68. Afgedrukt naar Jaffé, Bibliotheca rerum Germanicarum. V blz. 366. 1103. Bisschop Burchard wordt genoemd als getuige bij het ruilen van goederen tusschen Anselm, proost van St. Stephanus te Mainz, en Diezelinus, proost van „Ravengerisburc." In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Notum esse cupimus omnibus in Christo fidelibus, qualiter ego Anselmus, prepositus apud sanctum Stephanum de Mogontia, et Diezelinus, prepositus de Ravengerisburc 1, ex consulto vicissim cambivimus bona ecclesiarum nostrarum propter utilitatem ipsarum et competentiam locorum Placuit omnibus sigillo domini Rüthardi, Moguntine sedis archiepiscopi, presens scriptum sigillari, in presentia domini Heinrici imperatoris et aliorum principum, quorum nomina inferius in hac karta i ' notavimus: '. ] . Bürkardus Traiectensis episcopus • Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCIII, indictione XI. Afgedrukt naar Beyer, Mittelrhein. Urkundenbuch. / blz. 466 No. 407. 1°. «*©. 1103 December 4. Bisschop Burchard wordt genoemd als intervenient in eene oorkonde van aartsbisschop Frederik van Keulen, waarbij deze de tolvrijheid der kooplieden van Luik en Hoey bij hun handel te Keulen en bij hun doortocht naar Dortmund en Saksen bevestigt. In nomine sancte et individue trinitatis, ratns et liln et bpintus sancti. Fredericus divina favente gratia Coloniensis archiepiscopus. Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus, consilio et instinctu nostrorum, qui ibi aderant c[o]mprovincialium episcoporum, videlicet . Burchardi Traiectensis episcopi Anno dominice incarnationis 1103, indictione XI, Henrico Romanorum [imperatore] augusto imperante, Frederico archiepiscopo. Data II Nonas Decembris. Actum Colonie, feliciter in nomine Domini. Afgedrukt naar Höhlbaum, Nansisches Urkundenbuch. //I blz. 386 en 388, No. 601. n°. a«i. 1104 Juni 5. Keizer Hendrik bevestigt, op verzoek van aartsbisschop Bruno van Trier, het tarief van den Rijntol, te Koblenz geheven van schepen uit verschillende plaatsen, waaronder Utrecht, Deventer, Bommel, Heerwaarden en Tiel. In nomine sanctae et individue. Trinitatis. Heinricus divina favente dementia tercius Romanorum imperator augustus. Notum sit omnibus, tam futuris quam presentibus, Christi fidelibus, . . . Huius autem thelonei summa he.c est: 1) Ravengiersburg in de Kr. Simmom. De Bóumela1 debent dare unum caseum et 2 denariatas vini. De Herewerde 2 debent dare unum bonum salmonem. De Thiele 3 et de omnibus locis compertinentibus venientes debent dare de unaquaque navi unum bonum salmonem pro honore et 2 denariatas vim. De Traiecto4 venientes, a Pascha usque ad autumnum, debent dare unum bonum salmonem, inde usque in Pascha 120 aUecia et duas denariatas vini. De Taventrias venientes, ab intrante Quadragesima usque in Pascha, debent dare de singulis navibus 120 aljecia, inde usque in autumnum 20 anguillas et 2 denariatas vini " Signum domni Heinrici tercii Romanorum imperatoris invictissimi. Data Nonas Junii, anno ab incarnatione Domini 1104, indictione 12, regnante Heinrico tercio Romanorum imperatore augusto, anno regni eius 50, imperii autem 19 *. Actum Moguntie. in Dei nomine feliciter amen. HS. Oorspr. in het stadsarchief te Trier. Afgedrukt naar Höhlbaum, Hansisches Urkundenbuch. I blz. 3 en blz. 4 No. 5. 1105 Bisschop Burchard wijdt de door graaf Otto van Zutphen herbouwde St. Pieter- en St. Walburg-kerk te Zutphen, en bevestigt hare privilegiën. (Onecht.) > „ Over de onechtheid van deze oorkonde vergelijke men: Tenhaeff, Diplomatische studiën. Hfdst. V blz. 249—294. In nomine sancte et individue Trinitatis. Quoniam temporum successione ea, que a principibus statuuntur, plerumque a memoria hominum labuntur, nisi scnptorum mommentis reserventur, idcirco per presentia scripta notum sit omnibus, tam presentibus quam futuris, quod ego Burgardus, misericordia Dei Traiectentium episcopus, peticione illustris comitis domini Ottonis invitatus, Sutphamam veni ad consecrandam ecclesiam beati Petri Apostoli et sancte Walburgis, quam predictus comes; spiritu sancto plenus, a fundamento post incendium reformaverat. Cumque ad recognoscendam dotem ecclesie privilegia inspiceremus, invenimus quedam ex eis, tum ex antiquitate temporis tinearum morsibus corrosa, tum ex vicinitate flammarum incendn contracta. Quo viso comes, cum clericis suis canonicis communicato consilio, rogavit propter habundantem cautelam privilegia illa renovari a nobis. Nos igitur, juste peticiom domini comitis obtemperantes, ipso cum filiis suis legitimis et umverso clero ac populo utriusque sexus, quorum nomina ex parte subscnpta habentur, inter consecrandum astante, pacem et bannum omnibus bonis predicte ecclesie fecimus et confirmavimus in hec verba: Doti ecclesie beati Petri Apostoli et sancte Walburgis in Sutphama, nominatim IIII curtibus principalibus, quarum una est in Sutphene, secunda Bruchehove tercia Horsclare, quarta Rislo, cum omnibus appendiciis suis, agns cultis et incultis, servis et ancillis, mancipiis, necnon et omnibus mansis ad eandem "IrTrTeze dateeringselementen komen onderling niet overeen. Immers het 50e koningsjaar van keizer Hendrik loopt van 5 Oct. ,io5-5 Oct. 1106, terwijl het 19e keizersjaar den 3cen Maart U03 eindigt. De indictie daarentegen komt overeen met het jaar 1104. ~~7) Bommel. - 2) Heerewaarden. - 3) Tiéi - 4) Utrecht. - 5) Deventer. ecclesiam pertinentibus, in usum prepositi et fratrum quacumque donacione contraditis, quorum nomina in rescripto habentur, et universis. nunc in eorum possessione existentibus, vel postmodum superaccrescentibus, pacem veram ac firmam Dei omnipotentis Patris et Filii et Spiritus sancti facimus Cl |J1 CUpilllUS. 1J1.11V.1I^1U u tin uiu, ...«...^w. ~- omnibus bonis in idem jus oblatis, quos X mansos comes Godescalcus, ob remedium ac salutem anime filii sui Gebehardi et omnium consanguineorum suorum, precedentium et succedentium, libere cum omni jure, quo ipse tenebat, in usum singularem canonicorum magna cum devotione donavit, sola advocatia in manu sua propria et heredum suorum legitimorum huius oppidi retenta, ita ut nee ipse nee aliquis eius successor eam infeodare alicui posset. Sicut ergo ipse, cum daret, decrevit, et presens comes Otto laudat et fieri postulat, sic et nos confirmamus et pacem eis, predictis scilicet X mansis et omnibus in idem oblatis, jus et prenominate advocacie, ut nullus eam infeodare audeat vel possit, per virtutem banni nostri facimus et precipimus. Omnes autem, qui contra hanc comitis constitucionem et nostram confirmacionem fecerint vel facere attemptaverint, et qui manum in aliquod predictorum bonorum huius sancte et consecrate ecclesie miserit violenter, vel rapinam, vel exactionem, vel peticionem aliquam, vel qualemcunque lesionem, vel gravamen in eis fecerit, omnes, inquam, tales excommunicamus et anathematizamus, ex auctoritate Patris et Filii et Spiritus sancti et beatorum apostolorum Petri et Pauli et omnium sanctorum Dei, per banni nostri efficaciam et per potestatem a Deo nobis traditam, ut cum Sathana et angelis eius in perpetuam demergantur dampnacionem, nisi resipiscentes ecclesie Dei et fratribus satisfecerint. Ad huius autem rei testimonium confirmandum, cedulam hanc, sigilli nostri inpressione djmjrtatamc:3} conscribi jussimus, assistentibus bone auctoritatis hominibus: Sigewino, videlicet custode Maioris ecclesie in Colonia, Wichardo, decano sancti Salvatoris in Traiecto, magistro Lamperto, Constantino advocato, Lubberto castellano, Wilhelmo de Stapelo, Rutgero de Wite, Arnoldo de Strazburg, Raberto et fratre eius Hertgero, Luberto et Gozelino de Berenchem, Godefrido de Rienen, Bernhardo de Dipenhem, Hartberto de Mocherthe, Wolphardo et Eremberto de Ettenon, Meinrico de Reinre, Ulrico de Amsene, Gerlaco de Dedingwerthe, Mensone de Thrile, Wensone de Urollehorst, Vlboldo de Wiken, Gerboldo de Winburg et aliis pluribus. Hec autem facta sunt anno millesimo CV ab incarnacione Domini, indictione XIII, anno autem imperatoris Henrici quarti LI. HS. Perkamenten rol met het opschrift: Privilegia ecclesie Zulphaniensis, in het Gemeente-archief van Zutphen. H°. 1105. Bisschop Burchard beslist een geschil tusschen de kerken van Sliedrecht en Houweningen over de vraag, of de kerk Botteskerke te Houweningen al dan niet eene dochterkerk is van Sliedrecht. fDeviare a tramite justitie, Deo contrarium est; justitiam sequi rectum facere judicium Deo constat acceptissimum esse. a) HS. denotam. IV. «96. 1107 December 28. Bisschop Burchard bezegelt als getuige eene oorkonde van koning Hendrik, waarbij deze op verzoek van graaf Otto van Zutphen en van diens zoon toestaat, dat iedere vrije zichzelf of zijne goederen -aan de kerk te Zutphen zal mogen schenken, niettegenstaande de tegenspraak van den rechter. (Onecht.) Over de onechtheid van deze oorkonde, vergelijke men: Tenhaeff, in: Diplomatische studiën Hfdst. V, blz. 249—294. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus, Dei gratia quintus Romanorum rex. Notum sit, tam futuris quam presentibus omnibus, quod pro peticione domini Ottonis, comitis de Sutfenne et filii eius Heinrici, qui imperio sepius magnificum exhibuerunt obsequium, ecclesie eorum in Sutfenne dedi beneficium in perpetuum, jure hereditario permansurum, ut quicunque liber vel libera se vel possessiones mobiles vel immobiles illi ecclesie dare voluennt, licenter, regia freti auctoritate, hoe faciant, nee sit alicuius momenti contradictio judicis, in cuius terra manent; censu tarnen regio ei, cuius feodum est, non subtracto, siquidem censum prius solvit illa possessio S. Burchardi Traiectensis episcopi Signum domini Heinrici quinti regis Romanorum invictissimi (M). Ego Albertus cancellarius, vice Rothardi archicancellarii, recognovi. Anno ab incarnatione Domini MCVIII, indictione I, anno domini Heinrici ■quinti regis Romanorum II. Data Aquisgrani V Kal. Januarii in Christo. HS. Vermeend oorsfr. in het Gemeente-archief van Zutphen. m°. «99. 1108. Bisschop. Burchard schenkt de kerk van Limmen aan het altaar (kapittel) van St. Maria te Utrecht, door zijnen voorganger bisschop Koenraad gesticht. In nomine sancte et individue Trinitatis et in honore sancte et gloriose semperque virginis Dei genitricis Mariae. Notum sit omnibus Christi fidelibus, tam futuri temporis quam presentis, quod ego Burchardus, Dei gratia Traiectensis ecclesiae episcopus, tradidi aecclesiam Limben1 cum omnibus appenditiis eius ad altare beate Marie per manus comitis Gerhardi, eiusdem aecclesiae advocati, liberam a circatu et ab omni jure episcopali, sperans sancte Dei genitricis patrocinium cum episcopo Chuonrado meo predecessore, eiusdem loei fundatore, me habiturum. Tradidi autem hanc eandem ecclesiam in [fratrum perjpetuam * [potestatem, ut] secundum [eorum disposijtionem habeant inde perpetuam consolationem. Et ut huius traditionis mee auctoritas stabilis semper et inconvulsa permaneat, hanc eandem banno meo confirmavi et hac carta sigilli mei impressione signata corroboravi. a) Het tusschen ["] geplaatste is slecht leesbaar. I) Limmen bij Alkmaar. Si quis autem hanc traditionem violare temptaverit, anathema sit. Et hi idonei testes affuerunt: Ruodolfus, Herimannus, Godeboldus,. Odalricus, Liuthardus prepositi. Adalbertus, Frabertus, Wicmannus, Herimannus decani. Lambertus magister. Altetus, Plitgerus, Adaluuinus, Hazaco, Ruodolfus, Euerhardus, Landikinus, Heinricus, Ratolfus, Tietboldus, Eilgerus/J Uuezelo, Francho, Gebehardus, Folmarus canonici. Florentius, Otto, Heinricus, Dietricus, Willelmus, Uastradus, Wilhelmus liberi. Jalo, Ansfridus, Gerfridus, Ansfridus, Liutbertus, Gisilbertus ser[vi]entes. Acta est publice hec traditio anno dominice incarnationis [MCVIII], indictione I, sacrosancte Romane ecclesie venerabili pap[a Pascale presijdente, regnante quinto Heinrico anno regni eius III, episcopatus domni Burchardi VUL HS. Oorspr. in het archief van St. Maria in het Rijksarchief in Utrecht. W. 398. HOS.. Bisschop Burchard schenkt aan het kapittel van St. Salvator vier kerken in de Vier Vlaamsche ambachten. In nomine sancte et individue Trinitatis et in honore omnium sanctorum. Cum opera misericordie, impensa minimis Christi, Christum reficiant, speramus etiam eum in illis honorari, qui, quolibet et humili loco teneantur apud homines, apud Deum probantur meritis excelsi. Ego ergo Burchardus, Dei misericordia episcopus, contuli sanctis ad ecclesiam sancti Salvatoris, que Vetus dicitur, ecclesiam de Bockholt1 et ecclesiam de Haseneche * 2 et ecclesiam in Axele 3 et cappellam Hulst4, cum omnibus appendiciis earum, decimis maioribus et minutis, cultis et incultis, acquisitis et acquirendis, in perpetuum; volens et constituens, ut quod pro meis necessitatibus de thesauris ecclesie mutuum accepi, prius ad plenum restauretur, postea vero pertineat ad tectumb refkiendum et ad luminaria, ut per merita sanctorum mea tecta sint peccata et ipsi impetrent lucernam pedibus meis in die tenebrarum et caliginis. Dimisi etiam ipsas ecclesias liberas a circatu et ab omni episcopali servicio, nisi forte sit opus in patria visitacione et presencia episcopi. Quod ut ratum maneret et stabile, fideles testes in tradicione adhibui, cartha et sigillo precepi confirmari. Actum publice anno ab incarnacione Domini millesimo CVIII, indictione prima, sub regno Henrici quinti, sub sacerdocio Paschalis pape, Burchardo in Traiecto presulatum agente, sub presencia et testimonio istorum. Clerici: ^ Ansfridus, Luthardus, Engelbertus, prepositi. Lambertus, magister Razo, Adelardus, Gerbertus, Euerwacrus, Albero, Theodericus, Wio, Wichardus, Remfridus, Lebewinus, Reynoldus, Theodericus, Otto, Franco, Geuehardus, hii canonici. Layci vero: Wilhelmus advocatus, Wilhelmus comes, Godefridus, Ghiselbertus, et hii liberi. Otto, Jalo, Ghiselbertus. HS. Liber catenatus van Oudmunster, fol. I (58), in het Rijksarchief in Utrecht. .) Lees: Hasenede. — b) In het HS. verbeterd uit', rectum. 1) Boechout. — 2) Assenede. — 3) Axel. — 4) Hulst. n°. ««». (1108) Juni 26. Bisschop Burchard geeft de kerk te Aalburg terug aan den abt van St. Truyen, aan wien zij behoorde. (Vsr dacht.) Het jaar wordt medegedeeld door abt Rodulf in de Gesta abbatum Trudonensium, hb. IX, c. 2, M G Scr X blz 281 — Over de echtheid van deze oorkonde zie: Blok, Bijdr. voor Vaderl. Geschiedenis en Oudheidkunde 5e reeks, V, blz. 22 en O. Oppermann, Untersuchungen. I blz. 200 vlg. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Eo-o Burchardus, Traiectensium episcopus, ecclesiam de Alburc, que est sancti Trudonis, in qua michi aliquid episcopalis juris esse videbatur, per dominorum suorum negligentiam et advocati mei Willelmi bannum, advocato suo Florencio comiti de Hollant et abbati eiusdem loei sancti Trudonis Rodulfo absolutam ab omni culpa et proclamatione liberam restitui, exfestucavi, et ipsum Willelmum advocatum meum bannum, quem de ea se accepisse dicebat, exfestucare feci. Actum est hoe in urbe Traiectensi VI Kal. Juin, presentibus prepositis Rodulfo, Herimanno, Ansfrido, Liutardo, Adelhelmo; principibus Florentio comité a de Hollant, Gerardo de Wassenberge, Hugone de Vorne, Adelwino de Ledene cum filiis suis, Dudone de Furneholt, Reinardo de Mehn, Harberone de Bucstelle, Theoderico de Herlar, Gisleberto de Welle, Gerardo de Vene, Reinzone de Vene, Willelmo de Goe et aliis multis. HS. Vermeend oorspr. in het Alg. Rijksarchief te Brussel. H°. «80. 1108 Augustus 9. Bisschop Burchard verdeelt een landgoed tusschen Lek en Linge, waarover de kapittelen van St. Maarten en St. Bonifatius langen tijd met Arnold van Rode en Hendrik van Kuik en hunne erfgenamen in geschil zijn geweest, en schenkt aan de beide kapittelen den cijns, de tiend en het gerecht aldaar met het recht om er eene kerk te stichten. In nomine sancte et individue Trinitatis et in honore sancti Salvatoris, sancti Martini et omnium sanctorum. Cum discordie seminatores prophetica Deus asseratur attestatione detestari, multo magis ab eodem pacis auctore credendum est concordie emulatores approbari. Ego igitur Burchardus, Dei misericordia episcopus, quia de' predio, quod inter Leccam et Ligmam flumina situm est, non minimas litium flammas, diutissime ad meum tempus usque deductas, inter duas congregationes sancti Martini et sancti Bomfacu et inter Arnoldum de Rothe et Heinricum de Kuch ipsorumque coheredes invaluisse consideravi, ut illas extinguerem, meorum fidelium, tam clericorum quam laicorum, quanto ullum sanius inveniri potuit, inii consilium. Facta itaque eiusdem divisione predii sub huius probata conditione consiln, postquam ■ quid his duabus ecclesiis et Arnoldo de Rothe et Aluaradi vidue Heinrici de Kuch jam mortui determinatum est, deberet contingere, ego cum earundem ecclesiarum, Rodolfo scilicet sancti Martini, Heremanno vero sancti Bonifacn prepositis, per manum Willelmi legitimi mei advocati, idemque Arnoldus et eadem Aluaradis cum ipsorum, ut dictum est, coheredibus, quicquid nobis cum eis ipsisque nobiscum disconyenerat invicem exfestucavimus, facta inter nos a) HS. comiti. 33 Oorkondenboek Sticht. Lutberto decano, Heremanno preposito, Alwino archidiacono, Alteto, Blidgero, Gelmaro, Hardberto, Fraberto decanis, Lamberto, Anselmo, Tietboldo, Wichaldo, Athelardo, Jalone sculteto, Giselberto, Isbrando, Gerardo, Meinteto, Arnoldo castellano. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom. No. 79h°. 38». 1118 Bisschop Godebold schenkt aan de St. Pieterskerk te Utrecht de kerken te Delden en te Enschede in Twente, de eerste aan het kapittel, de tweede aan den proost, terwijl de proost aan den bisschop schenkt het „swechus" bij Kuinre en eenige hem door bisschop Koenraad geschonken hoeven •■ j i-ii -a „u „„rVnnrle dd. IH9 (hierna No. 2QÏ), dat onmiddellijk volgt Bi zim excerpt uit de gelijkluidende oorkonoe uu. y y -yjj, \ 1 : u . u- a„ ,f„»^r,ikte stuk, merkt Buchell op: „Deese brieven waren beyde op het excerpt van het hieronder atgeüruiue siu*, r • , . i. . . ... , „_ j„ hrieven sedruckt, dairinne eenen geheelen bisschop stort besegeit met groote witte segelen, op ae oneven Êv , & . ,, , , . . , „en staff, in de lincker een boeck hebbende; daer om blootshooft uuytgemaect, in de rechternant een sum, . , , _ . „ _ i„.;;„coV(p letteren: Godebaldus Dei era Traiectensis eps, ut a me stonden dese woorden met grove laujnscne leueicu. ^ & alio loco expressum." . .. ..,» De oorspronkelijken van beide gelijkluidende, alleen in dateering en getuigenr.j afwijkende oorkonden dd. m8 en .119 waren dus ten tijde van Buchell nog in het kapittelarchief aanwezig. In nomine sancte et individue Trinitatis amen. [N]otum sit omnibus fidelibus tam futuris quam presentibus, qualiter ego Godeboldus, per misericordiam Dei sancte Traiectensis sedis episcopus, consulens anime mee, credens me etiam in resurrectione partem habiturum cum electis Dei, meritis et intercessione beati Petri Apostoli, duas ecclesias, que sunt in Twenta, Dhelden1 videlicet et Aneschedhe 2, ad ecclesiam eiusdem Principis Apostolorum in Traiecto firma traditione ex nostra epischopali auctoritate perpetualiter concessi scriptoque confirm'avi, hoe autem pro" petitione et servitio fidelis nostri Theoderici prepositi, precipue sicut supra diximus, pro remuneratione eterne vite, statuimus, ut unam earum, que maioris utilitatis est, Dhelden videlicet, pro voluntate sua predicta fraternitas suis usibus absque ulla contradictione vel respectu prepositi hbere constituat. Alteram ipse prepositus ad servitium suum et ad supplementum prebende fratrum, ubi opus fuerit, disponat. Ipse autem predictus prepositus, cuius petitioni et fideli servitio super hns omnibus, sicut dictum est, obtemperavimus, domum quandam aptam pascuis, que vulgari nomine swechus dicitur, juxta Cunre3, nostre potestati tradidit cum quibusdam mansis, qui dicebantur eiusdem ecclesie fuisse, quos predecessor noster Cünradus pie memorie episcopus suo servitio quacunque occasione in partibus illis apposuit. . . Ut igitur huius concessionis pia solhcitudo et pie sollicitudims rata confirmatio in omnium fidelium posteritatem digna habeatur memoria, hanc cartam sigilli nostri impressione insignire precepimus, quatinus a successoribus nostris rata et inconvulsa permaneant, que pro animabus predecessorum nostrorum et nostro remedio statuimus atque concessimus illi beato apostolo, cui a Domino collata est potestas atque Dnnc^atus ligandi et solvendi. Huic nostre constitutioni plures ydonei testes interfuerunt, tam laici i) Delden. — 2) Enschede. — 3) Kuinre. quam clerici. Prepositus Maioris ecclesie Mengodus, decanus Luibertus, prepositus eiusdem ecclesie Theodericus, Rodolfus prepositus, Frabertus decanus, Otto decanus, Luzo capellanus, Sigebodo. Laici: Hugo advocatus, Riquinus de Malberge, Godefridus de Rene. Ministeriales: Gisilbertus, Jalo, Lubbertus, Jonatas, Weremboldus, Ruthericus. Data anno incarnationis MCXVIII, indictione XI, regnante Henrico V Romanorum imperatore augusto, anno episcopatus domini Godeboldi V, feliciter amen. HS. Afschrift in het Cartularium van St. Pieter uit de \\de eeuw. fol. 81 vs. w°. »»©. 1118 {na September 24). Bisschop Godebold schenkt zijne prebende in het Domkapittel aan den Domdeken. Notum sit fidelibus sancte. ecclesie. et huic congregationi, Deo et beato Martino devote., quia placuit domno ac venerabili episcopo Godebaldo* misericorditer cotidianam sollicitudinem decani Maioris ecclesie attendere, cuius volens laborem aliqua temporal! consolatione relevare, juxta commune consilium prioratus sui, prebendam suam in eadem ecclesia ei perpetuo locavit. Decrevit siquidem hoe beneficium prebendalis stipendii per singulas successiones, tam presulum quam decanorum, ita firmare, ut post discessum unius sine omni contradictione alterius in eandem sedem succedentis decanus prescriptum beneficium stabiliter obtineat. Quodsi etiam is, qui in episcopum eligendus erit, non fuerit ibidem canonicus, quod fieri potest, nichilominus tarnen decanus prebendam illius, qui obiit, scilicet beneficium suum, firmiter tenebit, donec" ille fiat canonicus, qui episcopus successit, cui iterum substituetur decanus, quasi heres prebendalis et lege perpetua vicarius. Dispositum est preterea ordinabiliter ab eodem episcopo G(odebaldo) unanimi assensu prioratus et eorum, qui presentes aderant, quatinus ipse decanus prefate ecclesie generalem sinodum ad honorem Dei et eruditionem Christiane religionis observet ad dexteram abbatis sancti Pauli synodaliter indutus. Ut autem stabiles sint et inconvulse huiusmodi traditiones, sigilli eiusdem episcopi presenti cere impresso firmate sunt. Facte sunt autem he traditiones anno dominice incarnationis MCXVIII, indictione XII, quarto vero ordinationis anno G(odebaldi) pie recordationis 1 episcopi, coram idoneis testibus: Meingodo Maioris ecclesie preposito, Wibrando sancti Pauli abbate, Heremanno sancti Bonifacii preposito, Theodrico sancti Petri preposito, Rodolfo preposito, Lutardo preposito, Athelwino archidiacono, Razone sancti Bonifacii decano, Ottone sancte Marie decano, Alteto, Luzone, Martino, Bernhardo, Hartberto, Reinoldo, Athelberto, Baldrico, Rauenoldo, Atholfo, Ottone. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom. No. 76. 1) Het praedicaat „pie recordationis" bewijst o. i. niet, dat deze acte eerst na den dood van bisschop Godebold opgeteekend is; het is zeer goed mogelijk, dat, zooals vaak voorkomt, deze betuiging van eerbied aan den gestorven bisschop eerst door den copiïst van het Liber donationum in den tekst is ingelascht. m°. 39i. (1118 — 1127) Lijst van voorrechten, door bisschop Godebold aan den proost van Westfriesland verleend. Waarschijnlijk staat deze opsomming van de rechten der proosdij in West-Fnesland in verband met de schenking van de kerk van Medemblik aan den Dom (zie No. 288); vandaar, dat we het in of na 1118 plaatsen. Bisschop Godebold is gestorven 1127; klaarblijkelijk is deze lijst eerst opgeteekend na 1127, omdat bisschop Godebold vermeld wordt met het praedicaat „pie memorie. Hec sunt jura archidyaconatus prepositure Westvrisie in ecclesia TrsiGctGn si 1. In 'primis Godeboldus quondam, pie memorie episcopus Traiectensis, dedit ecclesie Traiectensi et preposito Westvrisie et ad opus ipsius prepositure, et ad onera ipsius sustinenda junsdiccionem spintualem liberam j et absolutam, perpetuis temporibus exercendam per terram Westfnsiae \ 2. Item hoe dedit dictus episcopus ecclesie beati Martini, ad huiusmodi prepositure Westfrisie opus sub ea forma, quod decanus et capitulum ehgere pro tempore deberent prepositum ibidem, et eidem curam ipsius prepositure conferre, cum omnibus juribus episcopalibus exercendis m prepositura eadem, absque alia confirmacione episcopali. 3 Item quod prepositus Westvrisie, existens pro tempore, posset clericos et laycos ibidem corrigere, modis de jure debitis et consuetis. a Tt-„™ n„rsA nn«Pt in qenrennio bis b exercere sua synodalia, mulctas et penas suscipere et absolvere delinquentes. 5 Item dictus dominus episcopus contuht et concessit preposito, inibi pro tempore existenti, potestatem secum ducendi quohbet septenmo, dum sibi placeret et sibi visum foret expedire, ad eandem preposituram episconum unum catholicum ad ea, que sunt ordinis et consecracionis exercenda, et eundem reducere, et emolumenta, exinae pruvwiicuu*. tuu, cuucm cpiav-u^ sic ducto percipienda. 6. Item quod hec omnia et singula per dictam preposituram sint observata a tempore, cuius memoria non habetur, pacifice et quiete. HS. Liber camerae van den Dom fol. 8vs. m°. (1118-1127.) Bisschop Diederik van Munster geeft aan Constantijn van den Berge de voogdij over de kerk van Zutphen terug, hetwelk ook bisschop Willem van Utrecht met zijn ban bevestigt. Van 1118 tot 1127 was Diederik II bisschop van Munster. Over de interpolaties van deze overigens echte oorkonde, vergelijke men: Tenhaeff, Diplomatische studiën. Hfdst. V blz. 284 vlg. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Theodericus, Dei gratia Mimigardeugrdensis (episcopus) et oppidi Sutphaniensis heres legitimus, notum facio omnibus, tam futuris quam presentibus, quod in curia domini prepositi in Sutphenne me residente ad judicium a) HS. Westrisia. — b) In het HS. na bis: sua. Procedente vero tempore, intercedentibus amicis Constantini pro ipso, advocatiam ei reddidi de omnibus capitulis que pater meus determinaverat, Singula ergo capitula, et si hic posita non sint, sicut pater meus determinavit, et episcopus Traiectensis Wilhelmus eius peticione banno confirmavit, sic et nos banno nostro confirmamus IIS. Perkamenten rol in het Gemeente-archief van Zutphen, met het opschrift: Privilegia ecclesie Zutphaniensis. W. 1119. Bisschop Godebold schenkt aan de St. Pieterskerk te Utrecht de kerken te Delden en te Enschede in Twente, de eerste aan het kapittel, de andere aan den proost, terwijl de proost aan den bisschop schenkt het „swechus" bij Kuinre en eenige hem door bisschop Koenraad geschonken hoeven. Zie over dit stuk de opmerking bij No. 289. In nomine sancte et individue Trinitatis. Notum sit omnibus fidelibus, tam futuris quam presentibus, qualiter ego Godeboldus, per misericordiam Dei sancte Traiectensis sedis episcopus, consulens anime mee, credens me etiam in resurrectione partem habiturum cum electis Dei meritis atque intercessione beati Petri Apostoli, duas ecclesias, que sunt in Tuenta, Thelden 1 videlicet et Anneschethe2, ad ecclesiam eiusdem Principis Apostolorum in Traiecto firma traditione ex nostra episcopali auctoritate perpetualiter concessi scriptoque confirmavi. Hoe autem pro peticione et servicio fidelis nostri Theodrici prepositi, precipue, sicut supra diximus, pro remuneratione eterne vite, statuimus, ut una earum, que maioris utilitatis est, Thelden videlicet, pro voluntate sua predicta fraternitas suis usibus absque ulla contradictione vel respectu prepositi libere constituat; alteram ipse prepositus ad servicium suum, et ad supplementum prebende fratrum, ubi opus fuerit, disponat. Ipse autem predictus prepositus, cuius peticioni et fideli servicio super his omnibus, sicut dictum, obtemperavimus,, domum quandam aptam pascuis, que vulgari nomine suechus dicitur, juxta Kuinre3, nostre potestati tradidit, cum quibusdam mansis, qui dicebantur eiusdem ecclesie fuisse, quos predecessor noster Cuonradus, pie memorie episcopus, suo servicio quacunque occasione in partibus illis apposuit. Ut igitur [huius] concessionis pia sollicitudo et pie sollicitudinis rata connrmatio in omnium fidelium posteritatem digna habeatur memoria, hanc cartam sigilli nostri inpressione insigniri precepimus, quatinus a successoribus nostris rata et inconvulsa permaneant, que pro animabus predecessorum nostrorum et nostro remedio statuimus atque concessimus, illi beato apostolo, cui a Domino collata est potestas atque erincipatus jigandi et solvendi. Huic nostre constitutioni plures idonei testes interfuerunt, tam laici quam clerici. Maior prepositus Mengodus, Lutbertus decanus, prepositus Herimannus sancti Bonifacii, prepositus Theodricus sancti Petri, prepositus Athelhel- I) Delden. — 2) Enschedé. — 3) Kuinre. mus Tielensis, prepositus Rodulfus Aldeselensis, prepositus Luthardus, Athelwinus archidiaconus, Otto decanus de sancta Maria. Canonici: Luzo de sancto Martino, Hardbertus, Otto de sancto Johanne, Albero, Anshelmus. Liberi: Athelbernus de Mi, Isbrandus de Harlem, Galo, Werenboldus. Ministeriales ecclesie.: Jonathas, Richardus, Gerhardus frater Jalonis sculteti, Giselbertus de Berchen, Wicherus dapifer, Herimannus frater ipsius, Giselbertus de Muthen. Data anno dominice. incarnationis millesimo CXVIIII, indictione XII, regnante Heinrico V Romanorum imperatore augusto, anno episcopatus domini Godeboldi V, feliciter amen feliciter. HS. Oorspr. in het archief van St. Pieter in het Rijksarchief in Utrecht. (1119 Februari—Maart.) Bisschop Godebold schrijft aan aartsbisschop Frederik van Keulen over de wederrechtelijke bezetting van den Luikschen bisschopszetel door den aartsdiaken Alexander en eischt diens strenge bestraffing. De brief moet geschreven zijn kort na de keuze van Alexander tot bisschop van Luik, waarop het schrijven ongetwijfeld betrekking heeft. Daar de afzender bisschop was van een ander suffragaanbisdom van Keulen, kan slechts bisschop Godebold van Utrecht bedoeld zijn. Domno et patri suo F(rederico) Coloniensium archiepiscopo G(odeboldus) Dei gratia, quod est viriliter agere et confortari in Domino. De Leodicensis e.cclesie, sororis nostre., nefaria invasione et execrabili oppressione fama quidem prius, sed nuper litteris vestris certius cognovimus; ad cuius consolationem, sicut monuistis, quia praesentiam nostram tam celeriter exibere nequivimus, sententie, nostre. litteras sanctitati vestre. destinavimus. Videtur nobis hoe facinus quidem omnibus ecclesiis dolendum, maxime autem matri nostre. cunctisque filiabus ipsius lamentandum, tum quia in filia incestus hic contigit, tum quia in provincia hac malum hoe accidit, ubi primum et maxime hoe tempore pro vendicanda ecclesie. libertate decertatum est, et jam bone. spei fructus sperari potuit. Sed o. insidiosa antiqui hostis circumventio! In tanti certaminis agone jam circa boni cursus consummationem repentino casu totius e.cclesie. faciem nequissimus hostis tanta ignominia offudit, ut sororem nostram intrusus hostis macularet, immo, quod sceleratius est, filius matrem opprimeret. Meministis historie, veteris, quomodo filii Jacob pro Dina sorore oppressa Sichem filium Emor Evei habitatoresque urbis illius, licet in legem eorum transire volentes et jam circumcisos tarnen sevientes, ob stuprum sororis necaverunt, eo quod fedam rem operatus est in Israël et violata filia Jacob rem illicitam perpetrasset. Simili quoque forma pro sororis nostre. oppressione justo animadversionis zelo succensi adulterum illum, licet ecclesiasticam emendationem pollicentem, de cubiculo sponsae Christi eicite; in copula, quam pervasit, nullatenus permaneat, nulla in hoe danda est venia, nulla dispensatio admittenda, penitus extinguatur hoe malum, cum totius inde nasciture. cladis exemplo. Reducta autem sponsa Christi in domum patris sui et cubiculum genetricis sue. ordinate in eam caritatem, ut libera electione nobili et libero maritata conjugio vere libera per filium liberata vere liberos in libertatem spiritus procreare possit, In hac sententia vero quicquid in honorem Dei ordinare potestis nostre parvitatis habetis assensum et indeficiens pro viribus auxilium. Valete et in hac sororis nostre causa sancti Spiritus adsit vobis gratia. HS. Afschrift in een codex in de Pruisische Staatsbibliotheek uit de We en 12e eeuw. Ace. Ms. 1914. 58. Ms. lat. fol. 786. Afgedrukt naar Neues Archiv XLIH. bh. 237. n°. «?>.». 1119 Mei 24. Diederik van Amersfoort geeft goederen te Dasselaar in leen aan zijne dochter Henrica, gehuwd met Hugo de Botter. (Verdacht.) Een geschreven leenbrief schijnt in 1119 verdacht, ook de naam Henrica. Het stuk wordt in genealogieën der 17e eeuw dikwijls vermeld, en is wellicht met genealogische bedoelingen vervaardigd. Nos Didericus de Amersfordia miles notum facimus universis has litteras inspecturis, quod bona de Davitslaer 1 cum omnibus suis pertinentiis in feudum concessimus- dominae Henricae, filiae nostrae etc, et hoe sub pacto Zutphaniensi. Et pro filia fecit nobis juramentum fidelitatis Hugo Butyri2 miies, maritus praedictae filiae, et sic ille quoque factus est noster homo. In quorum testimonium appendendum duximus nostrum sigillum. Datum anno dominicae incarnationis MC decimo nono, pridie octavae Pentecostes. HS. Coll. Hoencoof (Coll. 1887 I). IV fol. 122, in het Rijksarchief in Utrecht. W°. 39«. 1119 October 30. Paus Calixtus II neemt genoegen met de verontschuldigingen van bisschop Godebold voor zijne afwezigheid op de synode te Reims, en schenkt hem en zijnen opvolgers het recht om een myter te dragen. Calixtus episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri G(odeboldo), Traiectensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Nos quidem personam tuam interesse concilio sperabamus; ceterum, sicut ex fratrum tuorum, quos ad nos misisti, assertione cognovimus, in itinere adeo impeditus es, ut ad nos sine graviore periculo minime potuens pervenire. Propter quod absentie tue paterne dilectionis intuitu parcimus, confidentes quod in Dei et ecclesie tue. servicio deinceps secundum facultatem tuam perseverare fideliter debeas. Porro prepositos illos, qui a te nostra vice invitati ad concilium se minime presentaverunt, discretioni tue committimus, quatinus canonicam de eis justitiam exequaris; quod enim auctore Deo inde a te factum fuerit, hoe ratum habebimus. Preterea pro commisse tibi ecclesie reverentia et nostre diutine ad invicem dilectionis i) Dasselaar bij Putten op de Veluwe. - 2) Hugo Botter (lat. Butyrus) vermeld als derde zoon van Tan III van Arkel (t 1102) (in: De vita et rebus gestis dominorum de Arkel, ed. Matthaeus, Analecta. 4°. V); de Ann. Egmundani (blz. 42) en de Holl. Beka (Analecta. 4°. UI blz. 94) noemen hem in 1143 (1. 1146—1150 vlg. Oppermann in Westd. Zeitschr. XXVII p. 210). affectu, episcopalem mitram tibi tuisque successoribus deferendam concedimus. Datum Remis III Kal. Novembris, indictione XIII. - HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom No. 78. H°. »»». (e. 1120.) Het Domkapittel van Keulen schrijft aan het Domkapittel van Utrecht, in antwoord op een verzoek om mededeeling van de daar van kracht zijnde gebruiken, betreffende de verhouding der kanunniken tot den bisschop en andere aangelegenheden. De inhoud van het stuk geeft geene aanleiding tot het noemen van een bepaalden datum; alleen het feit, dat het tussehen stukken van omstreeks 1120 geplaatst is, doet vermoeden, dat het uit dien tijd is. Dominis et fratribus sancte. Traiectensis ecclesie., tam maioribus quam minoribus, Coloniensis ecclesia salutem et fraterne kantatis » integntatem. Non ambigimus causas, unde nos consuluistis, vestre sanctitatis prudentiam nosse sapienter examinare; sed vestre humilitatis discretie per cantatem voluit nostre b devotionis consilium <= expenn. Itaque quod nobis secundum antiqua nostre consuetudinis instituta congruum videtur dilectioni vestre breviter respondemus. 1. Quod decanus vel aliquis canonicus episcopo de aliquo claustrah negocio habeat respondere, nisi in capitulo confratrum d suorum judicio, remotis omnibus laicis nisi communi consensu advocatis, non concedimus. 2. Ut prepositura, decania vel aliqua claustrahs obedientia pro beneficio habeatur vel beneficium nominetur, ecclesie nostre consuetudo non patitur. 3. Si quis serviens claustralis, cuiuscumque sit conditionis, aliquid fonsfecerit, si levis causa fuerit, a domino suo, a quo educatus est, corrigatur; sin autem causa gravior extiterit, a decano eiusdem ecclesie fratrum consilio et judicio claustraliter puniatur. 4. Quod si in ipsam e domini episcopi personam deliquerit et inde ab episcopo interpellatus fuerit, pro debita reverentia non ex justicia episcopo presentetur, ita tarnen ut ipso presente sicut absente a domino suo omnis justitie ordo exequatur f. Hec omnia usu antiquitatis instituta antiquitus habemus et pro privilegio tenemus; et in hac e consuetudine invaluimus, attendentes sanctissimos patres, qui cum Christo viventes nobis in suis scriptis loquuntur". Augustinus ad Casulanum presbiterum: „Mos; populi Dei et instituta maiorum pro lege tenenda sunt, et sicut prevaricatores legum divinarum, ita contemptores consuetudinum ecclesiasticarum cohercendi sunt." Primus et magnus Gregorius Maurentio magistro de clericis Firmanis scribens dicit: „Privilegia eorum quolibet modo non calcentuH, sed omnia, que usus antiquitatis eis statuit, intemerata serventur in omnibus." Item ex epistola Pii pape ad eosdem: „Petistis per Ilariumk cartularium nostrum a beate memorie pre- a) B caritatis. — b) Aldus B; A vestre. — c) B consilium devocionis. — d) B cum fratrum. e) B ipsius. - f) B tractetur. - g) Ontbreekt in B. — h) B locuntur. - i) B Mons. - j) C calcantur. k) C Hylarium. 35 Unrkondenboek Sticht. decessore nostro, ut omnis vobis retro temporum consuetudines servarentur, quas hactinus vetustas longa servavit; et nos quidem juxta senem relationis vestre. consuetudinem laudamus, que tarnen contra fidem ml usurpare dinoscitur." Sed hec hactenus. De ce.tero autem monemus prudentiam vestram, ut si que. aha inter vos fuerint exorta, pie et fraterne magistra caritate terminentur, et sicut beatus Augustinus ait: „Ubi controversie, malum oritur, ibi moriatur." //SS.: Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom (A) No. 80. — Afschrift of perkament in het Rijksarchief in Utrecht (B). 1121. Bisschop Godebold schenkt de kerk van Warnsveld met de kapel te Vorden aan het kapittel van St. Pieter te Utrecht. In nomine sancte et individue Trinitatis. Notum sit omnibus * fidelibus Dei, presentibus et posteris, quod ego Godeboldus, Dei gratia Traiectensis b episcopus, concessi fratribus ecclesie beati Petri Traiectensis c ecclesiam de Warnesvelt cum capella appendente, que dicitur Vurdenera, ins. Laicim liberi: bertus decanus, ueraraus ucunw, „t,w~*~~~ Theodericus comes Hol[landensis] » Wilhelmus ° comes et Theodericus filius eius, Godefridus de Malsen et frater eius Hierommus, Arnoldus de Rodhe et frater eius Gisilbertus p. Ministeriales Jalo scultetus, Gisilbertus' et filius eius Gerardus, Lutbertüs, Weremboldus, Richardus », Gelbrandus Lutbertus,Wernerus nepos sculteti, Arnoldus Knif,Ysbrandus« Otto camerarius. HSS ■ Coll. v. Buchell in het archief van Hardenbroek Cfol. 66 (A). Afschrift in het cartularium van St. Pieter uit de 14e eeuw, fol. 74 **• (Bf-Afschrift in hetzelfde cartularium fol. 82 vs. (C). a) Ontbreekt in B en C. — b) B Traiectensium. - e) B en C in Traiecto. d) B Wrdene. — eï B redditus. — f) B servicio. - g) B karta. — h) B millesimo centesimo. - 1) B quinto H imperatore; C: H. quinto. — j) B en C Godeboldo. k) B en C Herimannus. - 1) B Luithardus. - ml B Layci n) B Hollandensis. — o) B WiHelmus. - p) B Ghiselbertus. - q) B en C Ecclesiastici - r) B Ghiselbertus. - s) B Rikhardus. - t) B en C Gelpradus. u) B Isbrandus. - 1) Yorden. 1121 October 30. Paus Calixtus II bevestigt het privilegie van bisschop Koenraad dd. 1088 October 29 over de keuze van de proosten der vier andere kapittelen uit het Domkapittel, het versterken van den zang in den Dom door de vier andere kapittelen, enz. (Onecht.) Over de onechtheid van dit stuk, zie: S. Muller Fz. in: Het oudste cartulanum van het Sticht Utrecht, Inleiding blz. XLVII-LXIX. - Deze oorkonde is in verkorten vorm te vmden m den t .. , , ,, , R f„i TTI (vergelijk: Oudste cartulanum, blz. 230 noot 6), codex der Leidsche bibliotheek, 67 ü, tol. u.rr (.vcigcij j , , , ,.„„£,_„;„ m-ecedentis privilegn per Calixtum papam . „Calixtus waar wi het volgende lezen: „Conhrmacio pieceucuu» v s r r r episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Godebaldo episcopo et dilectis filiis preposito decano et capitulo ecclesie Traiectensis salutem et apostolicam benedictionem. Sigmficastis nobis, etc Nulli ergo, etc. tfatum Remis III Kal. Novembris, pontificatus nostri anno tercio. Vergelijk hierover ook de noot bij no. 253- Calixtus episcopus » servus servorum Dei, venerabili fratri Godebaldo episcopo et dilectis filiis, preposito, decano et capitulo ecclesie Traiectensis salutem et apostolicam benedictionem. Significastis nobis, quod Conrardus, pie memorie episcopus Traiectensis, ad capitulum vocatus, ut videlicet privilegia ecclesie. vestre., ab antecessoribus i suis, dicte ecclesie episcopis, edita, visisque per ipsum episcopum eisdem et invento statutum esse, quod omnes collegiale ecclesie civitatis et diocesis eidem matrici ecclesie Maiori Traiectensi subjecte essent per fundatores earundem, et in subjectionis memoriam, cum ipsarum prepos.ture vacarent, unum de canonicis ipsius matricis ecclesie in prepositum sue ecclesie eligere deberent et nullum aliunde, cum archidiaconi nulli esse debeant, preterquam in ecclesia cathedrali. Item quod tenentur eidem ecclesie matrici in suis stationibus legitimis in diacoms et subdiacoms comministrare. Item quod episcopi Traiectenses, pro tempore existentes, prepositi, decam et capitula civitatis et diocesis Traiectensis, dum utihtas vel necessitas ecclesie et diocesis requiret, per decanum Maioris ecclesie vocati, vemre tenebuntur. Idem episcopus privilegia et statuta omnia, laudabiliter et rite per suos antecessores edita, auctoritate ordinaria confirmavit, et eisdem pnvilegiis et statutis addendo statuit, quod ecclesia beate Marie. Virgims glonose in Traiecto, per ipsum nqviter tune fundata et dotata, per ipsum et Maiorem ecclesiam predictam in omnibus, tam in conferendo preposituram suam, cum vacaret, uni de canonicis Maioris ecclesie, quam in commmistrando eidem in diaconis et subdiaconis in suis stationibus ac in omnibus, ut in pnvilegiis et statutis premittitur, sit subjecta. Que privilegia et statuta supphcastis humiliter per sedem apostolicam confirman. Eapropter pro eiusdem honorifice reverentia et nostre diutine ad invicem dilectionis affectu, vestris justis supplicationibus inclinati, confirmationem huiusmodi et statuta ipsius Conrardi episcopi, et omnia et singula privilegia et statuta suorum antecessorum, per ipsum confirmata, eidem ecclesie concessa, rata esse volumus et firma, ac eadem de omnipotentis Dei misericordia et beatorum Apostolorum eius Petri et Pauli auctoritate confisi confirmamus, decernentes auctoritate apostolica irritum et inane, si quid a quoquam in contrarium ullo unquam tempore fuerit attemptatum. Nulli ergo omnino hominum liceat, hanc nostre confirmationis paginam a) Ontbreekt in B. infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoe attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli Apostolorum eius se noverit incursurum. Datum Remis a III Kal. Novembris, pontificatus nostri anno tertio. HSS.: Afschrift uit de 16e eeuw op papier in het archief van St. Marie. 482 fol. 23, in het Rijksarchief in Utrecht (A). — Verkort afschrift in den codex der Leidsche bibliotheek (67 B) fol. Lil (B). W°. 300. 1122. Bisschop Godebold is getuige in de oorkonde, waarbij keizer Hendrik de kerken van St. Servaas en van St. Marie te Maastricht herstelt in haar recht, om elk een banmolen te hebben. In nomine sancte et individue Trinitatis. Notum facimus omnibus, tam posteris quam presentibus, quod ego Henricus, Romanorum imperator augustus, audita querimonia fratrum ecclesiarum sancti Servatii et sancte Marie, que sunt Traiecti, de duobis molendinis ad prebendam eorum pertinentibus, que sola ex antiquo usu et imperiali banno brasium molere debent, in integrum usum illis restituerim, .... Acta sunt autem hec anno dominice incarnationis MCXXII, indictione quinta decima, regnante quarto Henrico imperatore Romanorum augusto. Huius confirmationis testes hii sunt: Godeboldus Traiectensis episcopus • • Afgedrukt naar Comple rendu des séances de la Commission royale d'Histoire ybne serie, tome IX bh. 16. !%'°. SOfl. 1122. Lambert, bisschop van Doornik, verkondigt het besluit der synode van Doornik, waarbij Reinfrid veroordeeld wordt, de kerk van Sysseele, die eenige klerken van het kapittel van St. Marie te Brugge aan het kapittel van St. Maarten te Utrecht ontweldigd hebben, terug te geven. Zie over de in deze oorkonde behandelde zaak hiervoor No. 232 en No. 2S6. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Ego Lambertus, Tornacensis ac Noviomensis ecclesie. Dei gratia episcopus, notum facio cunctis fidelibus Christi, tam presentibus quam futuris, Traiectensem ecclesiam diu spoliatam fuisse a sua legitima possessione, que est in Sisele »), et appendiciis eius, per violentiam quorundam Bruggensium clericorum, Bertulfi scilicet et Gummari filii eius, et per muitos annos non potuisse consequi justitiam suam, licet tam Radbodum quam Baldricum, predecessores meos, sepe super huiusmodi injuria interpellaverit. Novissime vero in diebus nostris frater Litardus, supradicte ecclesie canonicus, ad capitulum Brugis pro huiusmodi negocio communi consilio venit, qui Reinfridum, huius injurie heredem, ad audientiam domini Cononis, Romane ecclesie legati, invitavit. Quod cum factum, esset, postea idem frater Litardus me Parisius convenit, et in audientia domini Cononis legati et mei ac totius sacri conventus causam suam seriatim exposuit. Ubi percepta veritate exposite cause, ipse dominus legatus presens mihi a) Aldus B; A. Rome. 1) Sysseele, dorp ten oosten van Brugge. presenti proclamatorem cum causa sua sub certo die, scilicet termino Tornacensis 'synodi. commendavit, ubi et Reinfridus invasor et Litardus proclamator representarentur, ut discussa utriusque causa synodali jure cuncta terminarentur. Cum ergo ventum esset ad synodum, m facie totius Tornacensis ecclesie acclamante justitia, cognita ibidem veritate, Reinfridus judicio canomco compulsus est, recognoscere et reddere quod diu violenter tam ipse quam predecessores sui in usus suos contraxerant, et emendare in facie ecclesie. quod sub anathemate tanta temeritate possederant. _ Huius tam manifeste et comprobate ventatis ego testis et assertor sub anathemate interdico, ne quis presumat ecclesiam Traiectensem in predicta possessione tamdiu afflictam ulterius contra jus mquietare. Ego vero timore Dei et fraterna caritate ammonitus, hanc legem preposito sancte Marie m Brugis et concanonicis suis de capitulo sancti Martini in Traiecto jure perpetuo concessi, ut unum de canonicis sancte Marie in Brugis vel quemlibet almm idoneum responsalem habeant, et per eum synodalia jura vel quecumque canonica justitia exigit, tamquam per legitimam personam peragant. Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCXXI1, indictione qumta decima, regnante Lodowico rege Francie, Lamberto Noviomis pontificante, Calixto papa universalem ecclesiam sub Christo regente. Hec sunt nomina testium, qui huic actiom mterfuere. Signum Rodberti archidiaconi. Signum Gotheri decani. Signum Walken thesaurarn. Signum Theoderici prepositi. Signum Thidberti cantoris. Signum Heinrici decani. Signum Lidberti. Signum Gerici. Signum Walten. Signum Hugoms. Signum Albnci capellani. Signum Bernardi. Signum Nicolai. Signum Thancramni decani. Signum Amalrici decani. Signum Hunradi decani. Signum F olcardi ■ decani. Signum Sigabodi. Signum Erambaldi. Signum Gozelonis. Signum Balduini. Signum Riperti. Ego Hugo cancellarius interfui ac a subsignavi. HSS..- Oorspr. in het archief van O. L. Vrouw in het Rijksarchief te Brugge (A). - Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom (B) No. 81. n°. soa. 1122 Maart 14. Koningin Machteldis schenkt aan de St. Laurens-abdij te 'Oostbroek het Oostbroek en het daaraan grenzende veen. Vergelijk over de in dit stuk vermelde schenking ook hierna No. 313. - De dateeringselementen der oorkonde zijn niet in orde; het 12e annus imperii begint toch op 15 April 1122, terwijl ne 23e annus regni begint op 6 Januari 1128. Ook wanneer het annus ordinationis bedoeld is _ wa op zich zelf niet onwaarschijnlijk is - dan is de zaak niet in orde, want dit jaar emdigt op 5 Januari 1122. In nomine sancte et individue Trinitatis. Machteldis Dei gratiab Romanorum regina. ,. Cum omni homini precipiatur, ut Deum timeat, precipue tarnen regan sublimitati competit, ut regi omnium regumc cum timore serviat, quia cui multum committitur multum abd eo exigitur. Hac consideratione nos in futurum nobis providentes ac amicos nobis comparare volentes, quie nos a) B et. - b) Dei gratia ontbreekt in B. - c) In B volgt na regum: Deum. - dj B eb. e) B que. recipiant in eterna tabernacula, novelle- monasterió, quod in honore sancte Deia Genitricis Marie sanctique Laurencii Martyris in loco, qui dicitur Oistbroickb, a quibusdam militibus conversisc inchoatum est, regalis clemencie munificentia aliquid supplementum apponere decrevimus. Totam igitur paludem illam Oistbroickb et terram adjacentem, que vulgari sermone appellatur vene cum censu, decimis et justiciis in perpetuam possessionem predicto cenobio contradimus elemosinam domini imperatoris et nostram, quam sancta Dei Genitrix Virgo gloriosa, cum preciosissimo et dilecto sibi martyre Laurencio in die judicii representet Christo domino judicaturo, ut eorum intercessione ad dexteram d inter benedictos Dei Patris / collocari mereamur. Ut autem hec tradicio rata et inconvulsa permaneat, cartam hanc inde conscribi et sigillo nostro insigniri jussimus. Philippus cancellarius, vice Aelberti e archicancellarii, recognovi. Data secundof Ydus Marcii, anno dominice incarnationis millesimo s centesimo vicesimo secundoh, indictione XV1, anno autem domini Henrici quinti, regni quidem eius XXIII, imperii vero XII. Actum est Traiecti, in Dei nomine feliciter amen. HSS.: Afschrift van een vidimus van 1346 in het cartularium van de abdij Oostbroek uit het begin der 16e eeuw. Coll. Booth. C 25 fol. I VS. (A). — Afschrift in het Liber Yrsutus. II fol. 293*1—294 in het archief van den Dom in het Rijksarchief in Utrecht (B). W. 303. 1122 Maart 29. Bisschop Godebold is getuige in eene oorkonde van keizer Hendrik, waarin deze aan de abdij Siegburg het metaal of geld schenkt, dat in den bodem van hare bezittingen gevonden wordt. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Heinricus, divina favente dementia quartus Romanorum imperator. Si anime. nostre. pericula humana fragilitate undique accumulata . . . Notum igitur sit omnibus tam presentibus quam futuris Christi fidelibus, qualiter nos • abbati Cünoni eiusque successoribus et monachis, qui in cenobio Sigebergensi militant ei sola dictante karitate concedimus et presentis carte. testimonio confirmamus, ut si quid metalli vel pecunie. in ullo possessionum ipsorum fundo sive loco tellus quejentibus exposuerit ex his, que. avaro sinu multa nobis abscondit, juris ipsorum sit Hanc autem nostram concessionem sua confirmaverunt presentia . . . Godeboldus Traiectensis episcopus Signum Heinrici quarti Romanorum imperatoris invictissimi. Bruno cancellarius recognovi, vice archicancellarii. a) Ontbreekt in B. — b) B Oestbroeck. — c) Aldus B; A conversi. — d) B dextram. — e) B Alberti. — f) B: 11°. — g) B: M°. — h) B: XXII0. — i) B: V. De indictie XV is juist. Data Aquisgrani, anno dominice incarnationis MCXXII, indictione XV, IIII Kal. Aprilis.0 Oorspr. in het Staatsarchief te Dusseldorp. H°. 304. 1122 April 26. Bisschop Godebold wordt genoemd onder de vorsten, op wier raad keizer Hendrik de gift van acht hoeven te Sinzig, door zijne grootmoeder Agnes aan het klooster Burtscheid gedaan, bevestigt. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus, divina favente dementia quartus Romanorum imperator augustus. Notum esse volumus omnibus Christi nostrique fidelibus, tam futuris quam presentibus, quod de octo mansis et aliquibus mancipiis in loco, Sinceche 1 dicto, que avia nostra Agnes, Deo dicata, tradidit ecclesie sancti Johannis in Porceto ad usus monachorum legitima possessione Hec autem sunt nomina principum, quorum consilio et judicio hec sunt discussa et terminata, que subnotari fecimus Godeboldus Traiectensis episcopus. Signum domni Heinrici imperatoris Romanorum quarti invictissimi. Bruno cancellarius recognovi, vice Adelberti archicancellarii. Anno dominice incarnationis MCXXII, indictione XV, VII Kal. Man, Aquisgrani. j Afgedrukt naar Günther, Codex diplomaticus Rheno-Mosellanus. I bh. 194, No. 95. H°. »05. 1122 Mei 20. Bisschop Godebold vergunt aan abt Gilbert van Eename eene kaper- te bouwen tusschen Ritvorth en Langebeke, op eene plaats, aan genoemden abt door graaf Karei van Vlaanderen geschonken; hij schenkt aan den abt de tienden aldaar met het recht van begraven, en vergunt hem, zoo het getal inwoners zich uitbreidt, den pastoor te benoemen. In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus sancti. Ego Godeboldus, Dei gratia Traiectensium episcopus, cunctis fidelibus. Cum semper pium sit, justis petitionibus annuere, procul dubio impium esse non dubitatur, si religiosis pie petentibus non annuatur, presertim cum pro laude Dei amplificanda, ad quod omnibus per omnia summopere studendum est, aliquid petatur. Eapropter tua, karissime fili Gilliberte, Ehamensis abbas, vota suscipientes, tum pro petitione nobilis Flandrensium comitis Karoli, tum pro reverentia tui, consilio et assensu personarum nostrarum, gratanter annuimus tibi quod petisti. Igitur in loco solitario, quem prefatus comes tue contradidit ecclesie, qui situs est inter adjacentes partes, que vulgo Ritvorth et Langebeka 1) Sinzig. - 2) Met deze kapel is bedoeld de kerk van Cluysen, die op de uiterste grens van de diocese Utrecht in Vlaanderen lag, zooals blijkt uit eene marginale noot in het cartulanum. (Vergel. Analectes p. servir a 1'hist. eccl. de la Belgique. t. II blz. 16.) dicuntur, in termino nostre diocesis, in honore beatissime Dei Genitricis Marie oratorium ibi construendum concedimus. Ad quod, ob salutem anime mee et predecessorum meorum, usui fratrum inibi Deo famulantium donamus quicquid decimationis aliquomodo deinceps provenire debebit de eo, quod infra prescriptum ambitum ecclesia tua hodie habere dinoscitur per sepefatum comitem, sive in posterum per ipsum aut successores suos habitura est. Illudque' misericorditer adjungimus, ut propter remotionem sedis nostre pro dedicanda ecclesia aut qualibet alia sacramentorum causa, liceat tibi tuisque successoribus, a quovis catholico episcopo expetere subventionem, ita sane ut nostre ecclesie debita servetur obedientia. Sepulturam quoque infra memoratum terminum degentibus et ceteris fidelibus nostre diocesis sine 'impedimento adjacentis parochie canonice expedientibus assignamus. Si vero numerus incolarum sepedicti loei eousque excreverit, ut parochialem presbyterum habere debeat, ille per te substituatur, ita tarnen ut a nobis seu a ministris nostris curam suscipiat. Ergo eidem loco, quem cum omnibus sibi pertinentibus sub pontmeah tutela suscepimus, cunctis justa servantibus sit pax et salus eterna; ïnvasoribus vero eiusdem anathematis, quoad resipuerint, exterminium. Hanc vero nostre traditionis paginam, ut firma et inconvulsa permaneat, testamentali astipulatione corroboramus. Signum Meingoti prepositi, Herimanni prepositi, Theodonci prepositi, Littardi prepositi, Alwini archidiaconi, Alelmi prepositi, Luberti decani, Philippi, Siegebodi capellanorum. _ Actum est hoe Traiecti XIII Kalendas Junii, anno Verbi incarnati ML XXII, pontificatus vero domni Godelbaldi VIII, indictione XV. HS. Cartulaire d'Eename, No. S9A fol. 77 vlg. in het Rijksarchief te Brussel. Afgedrukt naar Analectes jour servir d l'histoire ecclésiastique de la Belgique. II bh. 16-18. n°. 30©. 1122 Mei 26. Keizer Hendrik bevestigt de kerken van St. Maarten en St. Maria in 'het bezit van de gouw Ysel en Lek, bepaaldelijk ook van den cijns en het gerecht aldaar, en schenkt haar het graafschap aldaar, dat graaf Willem door zijn opstand verbeurd heeft. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus » Deib gratia Romanorum imperator augustus. Que a predecessoribus nostris pie memorie imperatoribus sive regibus sanctis ecclesiis Dei c collata sunt et postea inminutad sive neglecta compenmus, decet regalem justiciam ea supplere et restaurare ob spem eterne remunerationis, et hoe acceptabile credimus coram Deo et hominibus. Quia igitur ex antiquis primum ecclesiatum munimentis, deinde renovantibus e et confirmantibus hoe ipsum paginis et sigillis suis pie memorie imperatore augusto Heinrico { secundo et avo nostro Heinrico' tercio, totum, quod in pago est Isla et Lacke e, cognovimus regali munificentia traditum a) B Henricus. - b) C divina favente. - c) B Dei ecclesiis. - d) C imrninuta. - e) A ronovantibus. — f) B Henrico. — g) C Lake. duobus monasteriis in Traiecto, uni in honore sancti Martini, alteri in honore sancte Dei Genitricis Marie omniumque sanctorum ded.cato, placuit nobis eandem piorum regum traditionem [regali auctoritate] * confirmare " hoe addentes, ut quod a Wilhelmo = comité d eiusque predecessoribus, a quibus e [violenter usurpatum est, amodo supradictis ecclesiis'] stabili et perpetua r nostre regalitatis % traditione inconvulsum permaneat; scilicet ut, sicut terra et homines [et census]" ad predictas ecclesias attment, ita omnis jus icia ad prepositos earundem ecclesiarum et villicos eorum pertineat, et nullus ibi comes vel advocatus preter1 prepositos sit, sed omnis justicia ad il os pertineat, sive in furtis sive in aggeribus sive in bellij navibus, que. vulgo silinc vocantur, vel quibuscumque aliis negocns ad seculaire placitum pertinentibus. Notum quoque sit omnibus regni fidelibus, quod idem Wilhelmus comes in presentia nostra in ipsa civitate Traiectensi' contra nos bello et armis manum levavit, et ob hoe judicio principum et hberorum hom num eundem comitatum prepositis earundem- ecclesiarum, favente et assistente eis jure ex antiquis regum traditionibus, inconvulsa auctoritate confirmavimus. Ut autem hec traditio nostre auctoritatis rata permaneat, hanc paginam inde conscriptam manu propria roborantes sigillo nostro insigniri jussimus. Signum domni Heinrici quarti" imperatoris invictissimi. Bruno cancellarius vice Adelberti archicancellarii recognovi Data VII Kal. Junii, anno dominice ° incarnationis MCXXII, indictione XV, anno autem domni Heinrici quinti, regni quidem eiusP XXIII ^ mipern vero XII. Actum est Traiecti in Dei nomine r feliciter amen. HSS.- Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (A) No. 27. - Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom (B) No. 5. - Eerste cartularium van het IJber donationum van den Dom (C) No. 75- w°. 30 s. 1122 Mei 27. Keizer Hendrik herstelt de abdij te Werden in het bezit van een goed in de villa Eiteren, gelegen tusschen den Rtjn, de Lek en de IJsel, dat haar door zijnen grootvader geschonken en door graaf Rutbert en ziine vrouw Ermenthrude ontnomen was. (Onecht.) " „ , . u -a a 1 verwliike men Bendel, Die alteren Urkunden der deutschen Over de onechtheid van deze oorkonde veigeiijKe mc , r- a- x. v -a „...ML-tiner abtei Werden a. d. Ruhr, blz. 71. Wibel, Lm Herrscher für die ehemalige Benediktmer auici .,.,„, . c >.„„„ m Kritik der alteren Kaiserurkunden für das kloster Werden, m Archiv für ürkundenforschung. 111 (1910), blz. 87 aanm. 3. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus, divma lavente dementia quartus Romanorum imperator augustus. Justiciam cuique facere cum omnium sit generaliter, nostri solummodo est principaliter, quoniam ad hoe imperiali celsitudine ceteris videmur pre(e)minere n^rtaTïbus, ut judicium et justiciam faciamus omnibus injunam patientibus. Unde fidelium nostrorum, tam presentium quam futurorum, nolumus ~~li)~Drtusschen [] geplaatste woorden zijn in C ingevoegd; B lascht op deze plaats in: regali nostra auctoritate, terwijl A de woorden niet heeft. - b) Hier eindigt B. - c) C W.Uehno. - d) A heeft hier eene open plek. - e) C aUquibus. - f) De tusschen [] geplaatste woorden staan in L A heeft hier eene open plek. - g) C regalitatis nostre. - h) C voegt hier in: et census^ ^efteene open plek. - i) A ppter. - j) C quod. - k) C Willelmus. _ 1) C Traiecti. - m) C predic arum. n) C quinti. - o) C Domini. - p) Ontbreekt in C. - q) C: XXII. - r) C nomine Domini. Het annus regni is foutief; het 23e koningsjaar van keizer Hendrik begint 6 Januari 1128. Was het annus ordinationis bedoeld, dan was de zaak toch niet in orde, want dit jaar eindigt op 5 Januari 1122. 36 Oorkondenboek Sticht. latere dilectionem, qualiter fidelis noster Berengozvs, Werthinensis ecclesie abbas, nostram imperialem adivit celsitudinem, postulans videlicet, quatinus allodium, quod ab avo nostro Heinrico, pie memorie augusto, pro remedio anime sue parentumque suorum, in villa, que dicitur Eitera1, sancte Marie fuerat contraditum, sed per violentiam comitis Rütberti et uxoris sue f Ermenthrudis jamdiu injuste constat ablatum, eidem monasterió per justiciam restitueremus et restitutum nostra imper(i)ali auctoritate confirmaremus. Cuius rationabili ac juste peticioni, pro divino respectu parentumque nostrorum ac nostri remedio, assensum prebentes, prefatum allodium, quod respicit ad villam, que dicitur Eitera, quod situm est inter hos fluvios, Renum et Leccam, Leccam et Islam, cum agris, pascuis, silvis, aquis aquarumque decursibus, quesitis et inquirendis, terris cultis et incultis et cum omnibus appendiciis, sancte Marie sanctoque Livdgero, justo fidelium nostrorum judicio, ratione ea reddimus atque firmamus, ut nulla persona, ecclesiastica sive mundana, prefatum allodium eidem ecclesie ultra quoquomodo alienare presumat, sed pro remedio anime nostre parentumque nostrorum inibi semper ratum et inconvulsum permaneat. Et ut hec nostre restitutionis digna confirmatio nullo umquam cassari possit ingenio, kartam hanc inde conscriptam manu propria firmamus et sigilli nostri impressione insigniri jussimus. Signum domni Heinrici (M) quarti Romanorum imperatoris augusti. Bruno cancellarius, ad vicem domni Adelberti archicancellarii, recognovi. Data VI Kalendas Junii, anno dominice incarnationis MCXXII, indictione XV, anno autem regni domni Heinrici XXIII, imperii vero XII. Actum Traiecti, in Dei nomine feliciter amen. HS. Vermeend oorspr. in het Provinciaal archief te Dusseldorp. Afgedrukt naar Bendel, Die alteren ■ Urkunden der deutschen Herrscher für die ehemalige Benediktinerabtei Werden a. d. Ruhr, bh. 70 Ho. 20. H°. 308. 1122 Juni 2. Keizer Hendrik bevestigt de voorrechten, door bisschop Godebold aan de burgers en inwoners van Utrecht en Muiden gegeven. C. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia quartus Romanorum imperator augustus. Dum fidelium nostrorum utilitati benigne consulimus, digneque eorum peticioni acquiescimus, antecessorum nostrorum regum sive imperatorum morem exsequimur, et tanto maiorem futurorum nobis nostrisque succes- V, soribus "benivolentiam spe remunerationis captamus. Notum sit igitur omnibus, tam futuris quam presentibus, quod non solum Traiectensibus ac Mudensibus, sed etiam omnibus, qui in illorum ambitu continentur, jus et consuetudinem ac privilegium, ab episcopo Godebaldo concessum, cognoscimus, et sub huius condicionis titulo confirmamus, ut V unanimes nostre insistant fidelitati, nostreque dignitati ac corone detrahentes et adversantes pro possibilitate opprimere studeant, infideles humiliando sed fideles corroborando. Nolumus autem fideles nostros sacramentum latere, quod in huius carte donatione nobis inviolabiliter se conservare Tïaiectenses ac Mudenses conjuraverunt. Est vero hic modus sacramenti, 1) Eiteren bij Ysselstein. scilicet ut nominatim Traiectensem episcopatum omni exclusa occasione contra omnes mortales in nostra fidelitate nobis retineant. Ut autem huius nostre condicionis sive confirmatioms auctoritas stabilis et inconvulsa permaneat, hanc inde cartam, propria manu corroboratam, scribi et sigilli nostri impressione jussimus insigniri. Huic nostre. confirmationi idoneos adhibuimus testes: Godebaldum Traiectensem episcopum, Conradum Osnabrugensem episcopum, Mengozum sancti Martini prepositum, Herimannum prepositum, Fridencum comitem de Arensberch, Arnoldum comitem de Cleve, Arnoldum de Rod et fratrem eius Ruchervm, Giselbertum, Galonem scultetum. Mudenses quoque :Giselbertus eodem tempore villicus factus, Waldo, Sigebaldus, Herimannus, Wiltetus Jerosolimitani: Godescalcvs, Vscherus, Algerus, Petrus, Tanco, Gerardus, Robertus Omnes etiam, qui Traiectensem civitatem munire debent vallo, ab omnimodo theloneo liberos esse concedimus, quandocunque eandem civitatem causa mercandi adierint. _ . Signum Heinrici quarti Romanorum imperatoris (M) invictissimi. Bruno cancellarius recognovi, vice archicancellarii. . Data apud Inferius Traiectum, anno dominice. incarnationis M C XXII, indictione XIII, IIII Nonas Junii, anno dommi Heinrici quarti, regni eius XXIII1, imperii vero XII. , , , . r . , ~ . r ■ j .,„.. TTtrecht Met geschonden opgedrukt zegel van den keizer I/S. Oorspr. in het Gemeente arc/uej van Utrecm. t, j& ^ in witte was. W°. 30». 1122 Juni 2. Keizer Hendrik bevestigt, ten gevolge der klachten van eenige voorname burgers van Utrecht over het heffen van den tol aldaar, het door bisschop Godebold verleende privilegie, en stelt de tolrechten vast, die door vreemden te Utrecht van verschillende waren voldaan moeten worden; zij, die te Utrecht handel komen drijven, zoowel als hunne goederen, zullen staan onder het rechtsgebied van de stedelijke schepenen. (Onecht.) Over de onechtheid van dit stuk, zie Oppermann, Untersuchungen zur Geschichte von Stadt una Stift Utrecht. West-Deutsche Ztschr. XXVII, blz. 202-203. C. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia quartus Romanorum imperator augustus. Dum fidelium nostrorum utilitati benigne consuhmus, digneque eorum peticioni acquiescimus, antecessorum nostrorum, regum sive imperatorum, morem exsequimur, et tanto maiorem futurorum nobis nostnsque successoribus benivolentiam spe remunerationis captamus. Notum sit igitur omnibus, tam futuris quam presentibus, quod non solum Traiectensibus sed etiam omnibus, qui in illorum ambitu continentur, ljusj et consuetudinem ac privilegium, ab episcopo Godebaldo concessum, cognoscimus et sub huius condicionis titulo confirmamus, ut unanimes nostre msistant fidelitati, nostreque dignitati ac corone detrahentes et adversantes.pro possibilitate opprimere studeant, infideles humiliando sed fideles corroborando. a) Het tusschen haakjes geplaatste is slecht leesbaar. h ~1) De indictie is verkeerd: de juiste indictie zou zijn XV. Ook het annus regni is niet juist: vergelijk daarover hiervoor blz. 281 noot I. Venientes autem ad presentiam nostram devoti ac fideles nostri Giselbertus, Galo scultetus et Arnoldus castellanus et honestiores Traiectensium cives, ' conquesti sunt nobis de violenta injuria, quam in theloneo Traiecti constituto sustinuerunt, dicentes quod contra antiquam et ratione subnixam consuetudinem a mercatoribus, civitatem illam frequentantibus, graves cotidie r fierent exactiones. Habito igitur tractatu cum pruden[tior]ibus, super antiqua consuetudine et justa solvendi thelonei ratione, intellex[imus], quid super eiusdem thelonei rationabili exactione celsitudinis nostre. auctoritas definire deberet. Decrevimus enim circa hoe et in perpetuum precepimus antique institutionis et observantie, modum, qui talis est: 1. Qui desuper Dusburg [venerijnt annonam afferentes, dent octo denarios; sed octavus eis reddatur; de pl[ecte] duos et unum pro modio. Qui autem a locis, infra Dusburg constitutis, venerint, dent septem denarios, et septimus eis reddatur; de plecte duos et unum pro modio. 2. Vinum afferentes de quolibet vase sedecim denarios dent; sextus S decimus [eis reddatur]. Si decem vasa vel plura habuerint, unius vasis theloneum remittatur eis, quod vulgo vullewin dicitur. Si pauciora quam decem, nichil condonetur eis. 3. Si all[ecia] ut deferant emerint, si maius est theloneum piscis quam vini, pro pisce theloneum solvant. 4. Fresones sal afferentes unum fo£_salis et unum denarium solvant. [Fresojnes de Osterlant venientes viginti quatuor denarios dent, ita ut quatuor eis reddantur. 5. De Saxonia venientes decem et septem dent denarios; septimus decimus eis reddatur. 6. Es venale afferentes fertonem de quolibet last solvant. 7. Dani cum mercandi causa introierint civitatem, de capite suo singuli; qui magistri d[ic]untur navium, quatuor denarios dent. Nortmannos ab omnimodo theloneo liberos esse cognoscimus. 8. Quicumque infra termmum huius trielonei venerit, et ae noc convieius fuerit, quod justum theloneum dolose detulerit, tria talenta Tielensis monete solvat. 9. Quicumque mercandi causa civitatem intraverint, tam ipsi quam bona eorum sub iudicio illorum maneant, qui publice juraverunt justam judicn dare sentenciam, i[d esjt scaDinorum. Ut autem huius nostre confirmationis auctoritas stabilis et inconvulsa permaneat, hanc inde cartam, propria manu corroboratam, scribi et sigilli nostri impressione jussimus insigniri. Huic nostre confirmationi idoneos adhibuimus testes: Godebaldum Traiectensem episcopum, Conradum Osnabrucgensem episcopum, Mengodium sancti Martini prepositum, Hermannum prepositum, Fridericum comitem de Arnesberch, Arnoldvm comitem de Cleve, Arnoldvm de Rod et fratrem eius Rucherum, Giselbertum, Galonem scultetum, Waldonem, Sigebaldum, Hermannum, Wiltetum, Godescalcum, Vscherum, Algerum, Petrum, Tanconem. Signum Heinrici quarti Romanorum imperatoris invictissimi. Bruno cancellarius recognovi, vice archicancellarii. Indictione XIII, IIII Non. Junii. Data in palacio imperatoris in Traiecto, quod vulgo Lofen dicitur, anno incarnationis dominice MCXXII, anno domini Heinrici quarti, regni eius XAlii \ ïmp" — L ~ r.:-r TTt^*rht Me HS. Vermeend oorspr. in den keizer in witte was. as AAui , ii"^'— het Gemeente-archief van Utrecht. Met geschonden opgedrukt zegel van \%°. 31© (1122 September-^ Mei 23.) Keizer Hendrik bevestigt de gift van het graafschap van Friesland (Oostergo en Westergo), door zijnen vader aan de Utrechtsche kerk gedaan. ^ yan ber De in deze oorkonde genoemde kanselier 1 niUppus was a g H22 tot 26 Mei H25. Keizer Hendrik stierf 23 Me. 1.25. In nomine sancte et individue Trinitatis. Heinricus divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Notum sit omnibus Christi fidelibus, tam futuris quarr'P-enti^quod ego Heinricus quartus ■ Romanorum imperator augustus donum quo pa* meus tum pro remedio anime sue tum pro amore et servicio fehcis memor e Cón adi, episcopi Traiectensis, nutricii mei, dederat beato Martino ^Traiecto de comitafu Fresie, renovavi, renovando confirmavi et iterum dedi fideü meo Godebaldo, supradicte. ecclesie episcopo, ut amphus libere et sme omm contradictione possideant tam ipse quam successores eius, ea videlicet ratione ut nullus succLorum nostrorum regum vel imperatorum nostrorum n • • • 0*;qm qï velimus, nullo modo Traiectensi ecclesie nostra ïpsissima persona, etiam si veumuo, UmqC^t:e^C cartam conscribi jussimus, quam, ut infra videtui, manu propria corroboratam nostrique sigilli impressione insignitam, omnium SeCU"oÏ — Set audierunt, hi sunt: Theodricus episcopus Mon^ensis, episcopus Uercellensis, comes Gerardus, Godefridus de Malsne, Heremannus Irater erna, o-.cpu.um» ^ *~ nus Piscis, Arnoldus de Rothe et alii quamplures testes idonei. Signum domni Heinrici quarti b Romanorum imperatoris augusti. Philippus cancellarius, vice archicancellarii, recognovi • , ■ 1 , r ■/,..- J«,tationum van den Dom No. 77. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum. N°. 311. (1122 September 23.) Bisschop Godebold wordt genoemd als getuige bij het concordaat van Worms. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Heinricus Dei gratia Romanorum imperator augustus . . • • • ' 'Hec omnia acta sunt consensu' et' consilio principum, quorum nomina subscripta sunt ; ' " '. '. '. Gfodeboldus] Traiectensis [ Ego Fridericus Coloniensis archiepiscopus et arcni«uiw:«~ — Afgedrukt naar Mon. Germ. Legum sectio IV, torn. I blz. 159. a) HS. quintus. - b) HS. tercii, waarboven door eene jongere hand quinti geschreven is. ~) Over de foutieve indictie en het foutieve koningsjaar vergelijke men hiervoor blz. 283 noot . W°. 31». 1123 Augustus 2. Keizer Hendrik ontslaat de bewoners van Deventer van het betalen voor doop en begrafenis en van het betalen van huisgeld aan het kapittel, waaraan hij ter vergoeding de kerk van Raait e schenkt. C. In nomine sancte et individue Trinitatis, ego Henricus divina favente dementia quartus Romanorum imperator augustus. • Notum habeant omnes, tam presentes quam futuri, quod Daventrensibus pro devotissima fidelitate sua, quam nobis exhibuerunt, emptionem baptismatis et sepulturarum, quam hactenus contra leges divinas et humanas exhibuerunt, consilio et judicio episcoporum et principum, catholicam fidem tejnentium, prorsus remisimus; ac ne ulterius apud illos puerorum baptisma mortuorumque sepultura conducatur, consensu Godebaldi, Traiectensis ecclesie. episcopi, districtione imperiali interdiximus. Preterea, ut ipsos eorumque posteros ad exequendam fidelitatem amplius animatos corroboremus, denarios domorum eisdem Daventrensibus remisimus, ecclesiam que, nomine Raait 1 que. Lifgero abjudicata fuit, loco eorundem denariorum preposito et confratribus substituimus. Ut autem huius nostre concessionis decretum ratum et inconvulsum remaneat, hanc inde cartam conscribi jussimus nostrique sigilli auctoritate insignivimus. Huius rei testes sunt: Fredericus Coloniensis archiepiscopus, Bruno Treverensis archiepiscopus, Albero Leodiensis episcopus, comes Gerardus de Gelra, comes Arnulfus de Cliva, Arnulfusa de Rotha, Stephanus Oyensis. Signum Henrici quarti Romanorum imperatoris invictissimi. Philippus cancellarius recognovi, vice Adelberti Mogontini archicancellarii. Data Traiecti anno incarnationis dominice MCXXIII, indictione XIII 2, IIII Non. Augusti. HS. Oorspr. in het archief van de Oud R. C. Clerezy in het Rijksarchief te Zwolle, 283 No. 5. N°. 313. 1125 {Januari 6 — September 24). Bisschop Godebald bevestigt de schenking van het veen Oostbroek aan de abdij van St. Maria en St. Laurens door de edelen Herman en Diederik en anderen. Het 27e annus ordinationis (dat hier met annus regni ongetwijfeld bedoeld is) begint 6 Januari 1125; de 3e indictie loopt tot 24 September 1125. De bevreemdende tegenstrijdigheid, dat in No. 302 gesproken wordt van eene schenking van het veen Oostbroek door keizerin Mechteldis, terwijl in deze oorkonde de edelen Herman en Diederik, enz. onder goedkeuring van bisschop Godebold als zoodanig vermeld worden, geeft toch geen reden tot verdenking tegen een van deze twee stukken. Immers de oorkonde van keizer Frederik I dd. 1165 (Stumpf 4055) vermeldt beide schenkingen naast elkaar. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Goedebaldusb divina a) HS. heeft Arnulfuls; de 1 kan evenwel ook de doortrekking zijn van een op den volgenden regel geplaatste h. — b) B Godebaldus. 1) Raalte. — 2) De indictie is foutief; de juiste indictie is I. propiciante misericordia dicte Traiectensis ecclesie episcopus, cunctis fidelibus post huius vite laborem celestium gaudiorum remunerationem. Notum vobis fieri volumus, quod quidam milites Hermannus et Theodericus et alii quamplures, virtute Spiritus sancti accensi, cingulo mihtari abrenunciantes et in melius vitam suam commutantes * quendam locum sohtarium in palude, que Oistbroick b antiquitus vocabatur, elegerunt ibique ecclesiam in honore sancte Marie Dei genitricis et beati = Laurencii construxerunt Et nos quidem bone intentionid eorum per Dei graciam dantes, ac remedio e anime nostre in posterum pie consulentes f, eandem paludem Oistbroick dictam cum terra adjacente, videlicet vene, cum propnetate, cum censu, decimis maioribus et minoribus % ac" omnibus aliis sibi pertinentibus, cultis et incultis, justiciis, acquisitis et acquirendis, pratis, pascuis, campis silvis, mobilibus et immobilibus, libere ac legitime eidem ecclesie tradidimus. Insuper riishhsitioni rerum suarum in futurum providentes atque m omnibus sane consulere optantes, petitioni5 eorum secundum tenorem canonum satisfacere volumus i, hoe incommutabiliter statuentes, ut abbas libere ab eis et* canonice elegatur' et non ascendens m aliunde per ostium Jhesu Christi, qui ordinandus est, ingrediatur nullo omnino negante vel contradicente. Et quia plerumque n solet impediri presencia seu voluntas episcopi hbertatem electionis, precavendo statuimus, ut aifóemc v.F,3wPw elegat ° abbatem secundum regulam suam personam idoneam p, non consencientem viciis, et electum representet domino episcopo conseerandum. Sit etiam q persona talis, quod ipse conventus, in presencia domini episcopi interrogatus, sub obediencia confirmare valeat secundum Deum, pro humana intelligencia magis idoneum inter se nequaquam invenire se potuisse. Et quia multa cenobia invenimus» peiorata ab hominibus beneficiatjs, consensu abbatis atque rogatu fratrum firmiter1 sub casu prelatioms sue precipimus, ne abbas de rebus ecclesie sed neque de camera sua nullum feudum dare presumat, omnino habeat causam" in obsequio suo conversos et fratres eiusdem ecclesie et competentes persona P^ '«w, F^ t"~ consuetudine monastica, et pro facultate rerum ecclesie habeat seorsum, unde caritatis officium et hospitalitatis graciam exhibeat necessitatem pacientibus, unde ecclesie sue negocia et fratrum circumquaque procuret. Hns autem omnibus supradictis hoe pro timore Dei necessario asscribimus, quia hec eadem ecclesia nostra- pauper adhuc et tenella est, quatinus qui ad eam pertinent, cuiuscumque conditionis w sint, quantum in nobis *precipientes in se ipsis et bonis suis quiete pacis perfruantur, nulla ab eis peticio ex potestate episcopali, nulla expeditio 7 exigatur, serviant libere domino suo abbati et ecclesie cui servicii sui debitores sunt. Et ut hec omnia omnino rata permaneant per succedencia successorum nostrorum tempora, hanc cartam sigilli nostri impressione signavimus. subter a) B emutantes. — b) B Oestbroeck. — c) B sancti. — d) B intencioni. — e) B remedium. f) B consulantes. - g) B herhaalt: et minoribus. - h) Ontbreekt in B. - i) B peticione. - ]) Ontbreekt in B. -k) Aldus B; A el, later veranderd in vel, — 1) Aldus B; A eligatur. m) B ascendes. n) B plerisque. - o) Aldus B; A eligat. — p) B ydoneam. - q) B eciam. - r) B ydoneum. s) Aldus B; A videmus. - t) In B staat na firmiter: et. - u) B tum. - v) B hec eadem nostra ecclesia. — w) B condicionis. — x) In B staat na nobis: est. — y) B expedicio. consignatis idoneis a testibus: Philippus cancellarius, Meyngotusb ad sanctum Martinum, Hermannus prepositus ad sanctum Johannem, Litardus prepositus, Otto decanus, Luso c decanus, Wychardus decanus, Ryquynd de Malberga, Goedefridus e de Rein f, Arnoldus castellanus, Ghyselbertus 8. . Qui autem huic nostre pie h ordinationi' ausu temerario contradicendo f obviare ullo modo presumpserit, sciat se anathematis vinculo irremediabiliter innodatum et a regno Dei alienum. Anno dominice incarnationis millesimo centesimo vicesimo quinto J, anno regni domini Henrici regis vicesimok septimo, anno episcopatus nostri duodecimo', indictione tercia, feliciter data. HSS ■ Afschrift van een vidimus van 25 Juli 1346 in het cartularium van de abdij Oostbroek uit 'het begin der 16e eeuw, Coll. Boolh C. 25 fol. I (Af - Afschrift in het Liber Yrsutus. IJ fol. 294 vs., in het archief van den Dom in het Rijksarchief in Utrecht. m°. 3i4. 1125 Maart 31. Bisschop Godebold is getuige in de oorkonde, waarbij keizer Hendrik eene schenking van de praedia Colombier en Bilisten, door de executeurs van Tiebaldus de Foron aan de abdij van St. Jacob te Luik gedaan, bevestigt. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Henricus divina favente dementia quintus Romanorum imperator augustus. Dignum esse judicamus et ad vitam praesentem transigendam et ad futuram feliciter obtinendam, • Quapropter omnibus divini nostrique nominis amatoribus tam futuris quam presentibus perspicuum esse volumus, quia Tiebaldus de Foron vir ingenuus, ad extrema veniens, mandaverit conjugi suae fïdelissimae Gudae scilicet et Arnulpho nepoti suo, ut apud sanctum Jacobum in insula Leodii corpus suum sepelirent, duo praedia Colombier videlicet et Bilisten ecclesiae beati apostoli pro redemptione animae suae traderent Ego igitur Henricus, gratia Dei Romanorum imperator augustus . . . . . . praedictas traditiones, ut scriptae sunt, inspexi et approbavi signo sigilloque meo contra omnem in perpetuum controversiam communivi, astantibus, videntibus et ipsum approbantibus multis summisque regni mei primoribus, quorum nomina ad ipsa corroboranda infra subscripta sunt . . . . Godeboldus episcopus Ultraiectensis. Anno dominicae incarnationis MCXXV, indictione tertia, anno autem imperii dompni Henrici Romanorum imperatoris augusti XV \ Actum Leodii feliciter in nomine Domini, pridie Kalendas Aprilis. HS. Oorspr. in het archief van St. Jacob in het Rijksarchief te Luik. Afgedrukt naar Ernst, Histoire du Limbourg. bh. 125 No. XXXVIII. a) B ydoneis. — b) SS Meyngams ot Meyngaius. — e; x> mzo. — u; v w » fridus. — f) B Reni. — g) Ontbreekt in B. — h) B pie nostre. — i) B ordinacioni. — j) B MCXXV. — k) B XXVII. — 1) B XII. I) Het annus imperii is iouuei; net 15e kcu.ci»j«.« — 0 ^ 1 1125 Maart 31 Bisschop Godebald is getuige m de oorkonde, waarbij keizer Hendrik de gift van een allodium te Eira benevens van een ander allodium, Witkam genaamd, door Guda, weduwe [van Tiebald de Foron), aan de abdij van St. Jacob te Luik gedaan, bevestigt. j- TVin't-atis Heinricus divina favente dementia In nomine sancte et individue irmitatis. neunu.ua quartus Romanorum imperator augustus. r a.rmtum coram Deo et hominibus esse Justum esse judicamus et acceptum cuicuu ^ credimus " ' Quapropter noverïnt'omnes Christi fideles, tam qui futuri sunt, quam qui 5 presentes viderunt, quod Guda muiier nobilis et vidua honorab.lis secundum voluntatem Dei, privata fructu ventris sui, degit sibi successorem e h redum suarum heredem beatum Jacobum fratrem Domim, cuius ecclesia sita est in insula Leodii. j:f;rt„ie Ego igitur Henricus . supradicte trad tion s testamentum, ut ratum maneat et inconvulsum, sigm sigilhque mei ast.pulatione confirmavi, ac tot tantorumque virorum test.mon.o comprobatum est, quorum nomina subscripta sunt: Godeboldus episcopus Ultraiectensis. Anno dominice incarnaüonis MCXXV, indictione III, anno autem imperii domini Henrici Romanorum imperatoris XV. Actum Leodii feliciter in nomine Domini, pndie Kal. Aprilis. Signum domim Henrici quarti Romanorum imperatoris augusti (M) invictissimi. . . ., •■ Ego Philippus cancellarius, vice Alberti Moguntim archicancellarii, recognovi. HS. Oorspr. in het archief -oan St. Jacob, in het Rijksarchief te Luik. !%°. aie. (1125 vóór Mei 23.) Fastraet Skerebaerd en zijne vrouw Sofhie schenken eenige landerijen aan de abdij te Oostbroek, onder bevestiging van graaf Diederik van Holland. (Onecht.) Aangezien in dit stuk gesproken wordt over de in No. 317 opgenomen bevestiging door graat Diederik VI van Holland, hebben wij gemeend dit stuk op denzelfden datum te moeten plaatsen als die bevestiging en het daaraan vooraf te laten gaan. _ Voor het hier bedoelde terrein ver gelijke men ook Bijdr. en Meded. van het Hist. Gen. dl. XXX, blz. 208 noot 4, waar Pnnaeke. Hordijk eene limietscheiding uit het jaar 1290 aanhaalt. Ic q Faestraet Skerebaerd * ende mijn wijf Zophie hebben ghewandelt onsen leven ende sijn ghevallen in en beter b wairbi dat wi ghegheven hebben in aelmosse c den cloistred van Oesbroeke e al dat leecht binnen a) B Skerekaerd. - b) B boter. - c) B almosne. - d) B doestere. - e) B Oestbrouke. - 0 B keght. ~~ö Aan dit stuk gaat in beide teksten vooraf het volgende: „Dat hebbe ic vetsteen van luden van der Niewervaert; die soude ic wel doen spreken, hadde yeghes (B. icsi te doene, dat si honflen haren vader segghen, dat si enen brief zaghen, aldus sprekende van ouden tiden." ^ Oorkondenboek Sticht. desen palen, dat es van der Opperster mere 1 ten Hoghen Alderberghe 2, van den Hoghen Alderberghe up Dorlechten- a venne 3, van der Dorlechten-venne op Hoemaerleede4 toten Botervleeteb 5. Ende omme die meere zekerhede hebben wi ghebeden den grave Diericc, dat hietd gheconfirméerte hevetf, etc.6. //SS.: Register E. L. 24 fol. 4.2VS. in het Algemeen Rijksarchief te 's Gravenhage (A). — Leenregister E. L. 6. Cas C. 1316—1337 in het Algemeen Rijksarchief te 's Gravenhage (B). W°. 319. 1125 {vóór Mei 23). Graaf Diederik VI van Holland bevestigt de schenking van goederen, die de edelman Fastraet Scherebard en zijne vrouw Sophia, dochter van den graaf van Gulik, bij hunne intrede in de abdij Oostbroek aan deze stichting gedaan hebben. (Onecht.) Over de onechtheid van deze oorkonde vergelijke men: Oppermann, Untersuchungen, II blz. 142 vlg. — Over de getuigenlijst, de dateering en de plaatsnamen zie: Pijnacker Hordijk, Twaalf onuitgegeven oorkonden uit de 12e eeuw, in Bijdr. en Meded. van het Hist. Gen. dl. XXX blz. 207 root 8 en blz. 208 noot 4. Vergelijk over dit stuk ook No. 316 en de aanteekening aldaar. — Keizer Hendrik is den 23en Mei II25 gestorven. In nomine sancte et individue Trinitatis. Nos Theodricus comes Hollandie notum facimus successure posteritati, quod quidam nobiles Fastrad Scherebard et uxor eius Sophia, filia videlicet comitis de Gulike, virtute sancti Spiritus accensi, seculo abrenunciantes et in melius vitam commutantes, quendam locum, quis Nova Bethleem vel Oestbruch est nuncupatus, sub regulari disciplina mutato habitu, ad conversandum elegerunt, et possessiones suas seu predia, in terminis subternotatis jacentia, a Markemunde7 usque Overste Mere 8, ab Overste Mereh usque Halreberge 9, (a Halreberge) usque Durlichtervene 10, cum capella in proprio fundo in predictis terminis sita \ cum villis, censu, litonibus '\ decimis tam maioribus quam minoribus, justiciis, pratis, pascuis, campis cultis et incultis, silvis, piscariis, tractibus aquarum, mobilibus et immobilibus, acquisitis et acquirendis, quas k libere possederunt, eidem ecclesie, in honore sancte Marie Dei genitricis et sancti Laurencii preciosi martyris Christi fundatein perpetuum possidendas tradiderunt. Ad huius igitur facti testimonium corroborandum Ludolphus, eiusdem loei abbas primus, cum conventu fratrum suorum, et predictus Fastradus propinquus noster et speciali dilectione familiaris, a) A der 'echten. — b) A Boterbleete. — c) li Diedric. — d) hijt. — e) B gheconfermert. — f) B heft. — g) HS. in. — h) HS. Overste Overmere. — i) HS. sitam. — j) HS. liconibus. — k) HS. quia. — 1) HS. fundatam. i) Vermoedelijk een der drie plassen bij den Bijloop jonder Rijsbergen. — 2) Onbekend. — 3) Doerlicht of Deurlecht was een goed tusschen Gastel en Roozendaal; op de grens van deze beide plaatsen loopt nog het Deurlegtsvaartje. — 4) Onbekend. — 5) De Buttervliet, een gedeelte van het latere Hollandsch diep ten noorden van Willemstad—Niervaart. — 6) Achter deze akte staat in beide teksten nog het volgende: „Binnen desen palen soude legghen Gastele ende Barlebosch ende die Monekehof te Louvendonch, etc. Ende oec es luden te ghedinken, die noch leven, dat die here van Striene dede ontsegghen die moneke, ommedat si siin goet bezaten, ende dat si horen pais jeghen hem maecten omme CC |f-, mids bede van den here van Breda ende van anderen vreenden, diet verbaden den heivan Striene." De hierin genoemde plaatsen Gastele, Barlebosch en die Monekehof zijn: Gastel, Oudenbosch en Munnekhof, een gehucht en goed ten oosten van Terheyden; Louvendonch is ons niet bekend. — f) Onbekend. — 8) Vermoedelijk een der drie plassen bij den Bijloop onder Rijsbergen. — 9) Onbekend. — 10) Doerlicht of Deurlecht was een goed tusschen Gastel en Roozendaal; op de grens van deze beide plaatsen loopt nog het Deurlegtsvaartje. M°. 338. 1129 (vóór September 13). Bisschop Andreas bevestigt de gift van zijnen voorganger Koenraad, waarbij deze, het voorbeeld volgende van bisschop Bernold, de kerk van Zwolle aan het kapittel van Deventer geschonken heeft. In het vidimus volgt aan het einde de uitvoerige beschrijving van het aan de oorkonde gehechte zegel van bisschop Andreas. — Over de dateering van het stuk, zie de opmerking bij no. 327.— Vergelijk over deze oorkonde ook: Tenhaeff, Diplom, studiën, hfdst. III, blz. 184 vlg. In nomine sancte et individue Trinitatis. Notum sit omnibus Christi fidelibus, tam futuris quam presentibus, quod Bernoldus Traiectensis episcopus ecclesiam in Swolle, quam ex dono ipsius habuit Theodericus prepositus, fratribus in Dauentria dedit, ea condicione ut idem prepositus in vita sua teneret, singulis annis libram Daventriensium denariorum fratribus inde persolvens, et post ipsius decessum in potestatem et usum fratrum tota veniret. Mortuo autem Bernoldo episcopo et Theoderico preposito, Wilhelmus episcopus [non ita, ut antecessor eius Bernoldus ordinaverat, esse permisit sed eandem ecclesiam Anshelmo Traiectensi preposito dedit. Conradus vero episcopus, defuncto Anshelmo preposito, sentenciam Bernoldi presulis secutus, propter donum, quod fratribus prius inde fecerat, et pro remedio anime Wilhelmi episcopi, quia ipse eis abstulerat, fratribus illam cum toto usu possidendam restituit et tradidit, preter circatum et oblacionem, que episcopalis est juris, tam liberam et absolutam, ut neque prepositus eorum neque persona omnino aliqua de illa potestatem haberet, nisi soli fratres. Ego autem Andreas, ab episcopo Conrado quartus eiusdem sedis Dei misericordia episcopus, donum episcopi Conradi confirmavi, et quicquid de ecclesia illa pro servicio prepositi Daventriensis solvebatur, ipso Philippo predicte Daventriensis ecclesie preposito volente et petente et nobiscum donante, ob memoriam mei et remedium anime mee, fratrum usui in perpetuum possidendum contradidi et legittima tradicione roboravi, ita ut nullus ammodo episcopus vel prepositus id, quod ecclesie mee prioribus presentibus et consulentibus ratum et stabile esse statuimus, infringere presumat vel mutare. Quod ut ratum et inconvulsum permaneat, hanc cartam scribi jussimus et sigilli nostri inpressione signavimus. Data Traiecti anno dominice incarnacionis millesimo centesimo vicesimo nono, indictione septima, anno regni Lotharii tercii quarto, episcopi Andree primo. Testes: Prepositi Meingodus, Gerhardus, Luchardus, Athelhelmus. Decani: Lubbertus, Wighardus, Luzo. Clerici: Albero, Lutbertus, Lutbertus, Arnoldus, Frabertus, Onulfus. HS. Notarieel vidi??ius dd. 1364 Maart 17, in het Gemeente-archief van Deventer. W°. 33». 1131. Bisschop Andreas maakt bepalingen over de investituur der prebenden, met name in den Oudmunster. (Verdacht) Over de verdachtheid van deze oorkonde vergelijke men: Oppermann, Untersuchungen. II blz. 104 vlg. In nomine Domini amen. Ego Andreas, Dei gracia Traiectensis ecclesie episcopus, pro captu studioso et diligenter examinans, quia omne, quod ex fide non est, peccatum est cum quodam cauto et utiliter pro posse meo in statu ecclesie, cum própria industria cum consultu priorum meorum nee minus cleri totius con- c. ...c , sensu pertractassern" Spiritu sancto id suggerente, de mvestitura * prebenda- rum que aliquatenus ab institutione canonum videbantur discrepare, sermo haberi cepit, visumque est mihi et omnibus eius temporis prionbus quod modus investiture prebendarum, qui eo tempore in usu publico agebatur, aliquid dubii et questionis haberet. Quapropter in commune cedit omnibus, ritum veterem novo salubnter immutare et omnimodam condicionem que sub caritatis nomine palliata fallebat, deinceps et in omne tempus excludere. Ego ergo, annuentibus et ad ipsum consulentibus omnibus prepositis et canonicis, precedentia sanctorum decreta renovans et in futurum precavens, omnem symoniam a manu, quapropter evidentiam sui ecclesia manifestius judicare posset, sub anathemate immutabihter exclusi. Adhuc quoque et sub eodem anathemate de canonicis sancti Salvatoris firmavi, ut secundum hoe, quod in choro superiores sunt hu, qui prius habuerunt prebendas dimidias, aliis monentibus et ah.s quolibet modo decedentibus, integras prebendas absque condicione absolute gratis recipiant. Et ne qua recto vestigio pestis antiqua subrepat, hoe quoque statuimus, ne quis suam vivens aut moriens mtegram prebendam ad opus fratris cuiusquam in choro infenus stantis reddat, ne sic vel ullo alio modo preposteretur in participac.one integre prebende, qui in choro superior est. . Eumdem prorsus nee aliqua parte dissimilem modum et ordinem sanximus canonicis sancti Petri, qui cum rehquis' stipendns vinum necdum receperint, et ut breviter omnia, que de canonicis sancti Salvatoris posita vel exclusa sunt, de hoe quoque supplemento vim sub eodem anathemate ponimus vel excludimus. . . ..„VVVT Gesta sunt hec anno dominice incarnacionis MCXXXI etc. d. HS. Afschrift op perkament in het Liber presentiarum uit de i4e eeuw m het archief van Oudmunster in het Rijksarchief in Utrecht, fol. 32 vs. fl°. 33©. 1131 Maart 29 Bisschop [Andreas) is getuige in de oorkonde, waarbij koning Lotharius 'het klooster van St. Maria en St. Maarten te Beuron in zijne bescherming neemt, onder medebevestiging van den aanwezigen paus Innocentius II. (Verdacht) . Stumpf, Reichskanzler. II No. 3*5* en Re.chskanzler. III bl, ,o8 No. 96 beschouwt d.t stuk als verdacht. In nomine sancte et individue Trinitatis. Lotharius Dei gracia tercius Romanorum rex. Sicut irracionabilia presentibus negari debet assensus a) HS investiturio. - b) HS. temporibus. - c) HS. reliquiis. - d) Onder het afschrift staat geschreven: Hoe statutum Andree episcopi confirmatum est per Alexandrum papam. que interfïuit, habeant, tum timore Dei cum eciam propter eorum servicium, consensu Terderici (sic) comitis, qui eandem ecclesiam tenebat, concesserim eis, ut in villa sua capellam habeant, in qua omnem procurationem ecclesiasticam libere et absque contradictione habeant. videlicet in baptismo et in sepultura ceterisque omnibus necessariis, preter hoe, quod matrem ecclesiam, S cum opus fuerit, sicut ante fecerunt, edificent cum aliis, et atrium sepiant, synodum eciam debitam in matre ecclesia observent, proprium et cotidianum presbiterum de suo sumptu sibi acquirant, quem, eductu persone matris ecclesie, prepositus Tylensis ibidem constituat, ad cuius capellani usum Franco, persona de Wyck, de prebenda sua sacerdotali coram nobis dimisit ('O in Aelste septem jugera terre et duo curtiha. Quot in eis eorumque successoribus nunc et in posterum ratum et [injconvulsum permaneat, paginam hanc eis, de sigilli nostri impressione firmatam, dedimus. Actum est hoe anno dominice incarnationis millesimo cente(simo) vigesimo quinto V, indictione XIII, regnante Lothario III, anno regni eius, in anno vero episcopatus nostri VII. HS. Afschrift in het missak van de kerk van Wijk fol. 289, in de bibliotheek van het seminarie ie Warmond. w°. 355. 1135 (Mei 21—September 24). Bisschop Andreas oorkondt, dat Snelger van Arde aan de abdij Mariënweerd geschonken heeft drie morgen land, waarop de kapel van Lanxmeer gesticht is, en negen morgen land in de Geer te Paveien. Het Se bisschopsjaar van Andreas begint 21 Mei H35;de 13e indictie loopt tot 24 September 1135. In nomine Domini. Ego Andreas, Dei gratia Traiectensis episcopus, notum facio presenti scripto presentibus et futuris, quod Snelger de Arde tres jugeres, in quibus Ifi fundata est capella de Langesmeer', ecclesie beate Matris de Insula, nobis presentibus, dedit; nosque eidem ecclesie eosdem jugeres, ab omni termino circumjacentium ecclesiarum ab omni exactione liberos, banno nostro deinceps et in omni tempore sancimus. Preterea novem jugeres in Paveia 2, in loco, qui Ger 3 dicitur, eidem ecclesie predicte tradidit. Presentibus prepositis: Hartberto, Hermanno, Luzone, Hugone. Decanis: Lutberto ecclesie sancti Salvatoris, Arnoldo, Lutberto. Canonicis: Anselmo, Ottone, Conrado, Alberone, Alebrando, Crisanto, Engelberto. Laicis: sculteto Alfrido, Arnoldo castellano, comité Gerardo filio Giselberti, Wichero de Spie. Gesta sunt autem hec anno dominice incarnationis MCXXXV, anno episcopatus mei VIII, indictione XIII. Et ne quis predicto dato manus inferat, spirituali gladio et banno nostro impressione predicta firmamus. HS. Cartularium van Mariënweerd in de Koninklijke bibliotheek te Brussel. Afgedrukt naar Stoet, blz. 265 Ho. 270, met de tekstverbeteringen, door De Fremery in zijne uitgave van het cartularium van de abdij Mariënweerd opgegeven. 2) Paveien, buurt m°. :«.»« 1136 (± Maart 22) Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde, waarbij keizer Lotharius de St. Gertrudiskerk te Nivelles in het bezit stelt van alles wat haar door gift zijner voorgangers geschonken is, en ook de verdeeling van de bezittingen der kerk in drieën bevestigt. Omstreeks Patehen (22 Maart) werd te Aken een hofdag gehouden; vergelijk ook de opmerking Si}- 3f - Bernhardi, ^LtT^i^^».m-bh-108 noot 2 zonder meer de echthe,d aan' In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Ego Lotharius, Dei miseratione Romanorum imperator augustus, satis faciens petitioni Odae abbatissae, insuper obmxo rogatui. ; ' Et ut'no'verint omnes' praeceptum hoe nostra auctoritate firmatum, jussimus imprimi nostrae maiestatis signum, . . . Testes: Andreas episcopus Traiectensis ' Datum' anno' incarnationis dominicae MCXXXVI, indictione XIV, anno vero regni regis Lotharii decimo a, imperii tertio. Actum Aquisgrani in Christi nomine feliciter amen. Afgedrukt naar Miratus, Donat. Belg. blz. 116 caf. LVI1. 1136 (+ Maart 22). Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde, waarbij keizer Lotharius de door den edelman Walt er den Duits cher aan de abdij van St. Jacob te Luik gedane vermaking van zijne bezittingen m Hadegnn en UrchticK benevens de door Walters erfgenaam Hendrik gedane schenking van 30 „stapï' in „Emgrandenrode bevestigt. •S , , , . r j w„m- maar het feit, dat Lotharius zegt: „cum Pascha Het stuk heeft geen maand- of dagdatum ^ p S. ^ ^ Aauiserani celebrarem", geeft ons aanleiding , ,. , , j0-r-n 4 ° , s i:„u„rt, blz noot 16 houdt dit stuk voor verdacht; daaien- dateeren. — Bernhardi, Lothar von Supplmbmg. du. syq- . „,ji ... , t%.th«« III blz. ioS noot 2 onvoorwaardelijk de echtheid aan. tegen neemt Schultze, Die Urkunden Lotnars in, _ J In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Lotharius Dei gratia tertius Romanorum imperator augustus. Ouia justitiam et pacem diligimus Ego igitur Lotharius, gratia Dei tertius Romanorum imperator augustus, cum Pascha Aquisgrani celebrarem, honorifice postulatus ab Arnulpho, comité de Los, et fratribus eiusdem, ecclesiae sancti Jacobi praedictas traditiones, ut scriptae sunt, inspexi et approbavi, signo sig.lloque meo contra omnem in perpetuum controversiam communivi, astantibus videntibus et id ipsum approbantibus multis summisque regni mei primoribus, quorum nomina ad ipsas corroborandas infra senpta sunt: . . Andreas episcopus Ultraiectensis • • • • ' Anno dominicae incarnationis' MCXXXVI, indictione XIV, anno autem imperii domini Lotharii tertii Romanorum imperatoris augusti tertio. Actum Aquisgrani feliciter in nomine Domim. HS. Oorspr. in het arehief van de abdij St. Jacob in het Rijksarchief te Link Afgedrukt naar Ernst, Histoire du Limbourg. VI blz. I3I en 132 No. XLIH. a) Het juiste koningsjaar zou zijn: undecimo. H°. 358. (1136 vóór Juni 4.) Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde, waarbij aartsbisschop Bruno II van Keulen eenen koop van het kapittel van St. Gereon te Keulen bevestigt. Voor de dateering vergelijke men: Knipping t. a. p. . . Andreas Traiectensis episcopus. Acta anno incarnationis dominice millesimo centesimo tricesimo [sexto], indictione decima quarta, regnante Luthario Romanorum imperatore tertio, anno regni eius undecimo. HSS. Afschrift in een kopijboek in het kerkarchief van St. Gereon te Keulen R. B.fol. 66a {A). 15e eeuwsch afschrift te Dusscldorf. fol. 106 {B'j. Gedrukt bij: Joerres, Urkundenbuch von S. Gereon. blz. 13 No. 8. Afgedrukt naar Knipping, Regesten. No. 318 {die het begin der oorkonde echter niet mededeelt). W. 35». 1136 {na September 24). Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde, waarbij aartsbisschop Bruno II van Keulen aan het St. Cassius-kapittel te Bonn eene hoeve land in Muffendorf schenkt, terwijl hij eenige (den 6™ December 1110 door zijnen voorganger Frederik geschonken) wijnbergen bij Bonn van het kapittel terugontvangt. De 14e indictie begint 24 September 1136. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Bruno II, Dei gratia sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus. Actum Colonie in ecclesia beati Petri, anno dominice incarnationis MCXXXVI, indictione XIIII, anno pontificatus nostri IIII, in presentia et generali conventu tam episcoporum quam abbatum et multarum venerabilium personarum, quarum nomina sunt hec: . . . Andreas Traiectensis episcopus NS. Oorspr. in het Rijksarchief te Dusscldorf. Afgedrukt naar Günther, Cod. dipl. Rheno-Mosell. I blz. 221 en 222 No. 110. n°. 3«o. 1136 (October). Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde, waarbij keizer Lotharius het kapittel van St. Johannes den Dooper te Monza in zijne bescherming neemt. De dateering is die van Stumpf, Reichskanzler. II No. 3336. Cartam sigilli nostri impressione insigniri jussimus sub testimonio fidelium nostrorum principum, qui presentes erant et preterea episcoporum plurimorum Traiectensis . . Datum anno incarnationis dominice 1136, indictione 13-, anno vero regni regis Lotharii 11, imperii 4. ....... Actum apud castrum sancti Bassani i in Christi nomine feliciter amen. Gedrukt bij: Zucchi, Glorie di Mama. blz. IOC , , 7- t ,i „,„« Sn*iblinburp blz. 6q7 noot 21, die liet begin der oorkonde Afgedrukt naar Bernhardi, Lotkar von Supfimoura. 3/ ecliter niet mededeelt. W°. 361. 1136 October 3. Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde, waarbij keizer Lotharius de door zijne voorgangers met de stad Venetië gesloten verdragen vernieuwt. In nomine sancte et individue Trinitatis. Lotarius divina favente dementia tertius Romanorum imperator augustus. Quoniam stabilem ' Ouod ut verius' credatur- diligentiusque observetur ab omnibus, sigilli nostri impressione hanc paginam manu propria corroborantes, jussimus insigniri sub testimonio: Episcoporum vero: Traiectensis Andree, ' Data anno incarnationis dominice. MCXXXVI, indictione XIII b V Nonas Octobris, anno vero regni regis Lotharii XIS impeni quarto. Actum in Virridi Corregia2 prope Warstallum 5, in Christi nomine feliciter. IJS. Liber blancus uit de 13e eeuw, fol. Tf>b in het K. K. Huis- Hof en Staatsarchief te Weenen. Afgedrukt naar Stumjf, Reiehskanzler. III blz. 117 HO. ÏOI. (Vóór 1137.) Zekere priester N. uit de diocese Carinthië schrijft aan de priesters dezer diocese over de niet slechts aan bisschoppen, maar ook aan priesters toekomende rechtsmacht, en haalt ten bewijze van hunne macht aan het strafgericht, dat in zijnen tijd aan een rijken koopman uit Mainz na diens dood voltrokken is, omdat hij de boete, die de Domdeken van Utrecht aldaar hem had opgelegd, omdat hij op een feestdag oproer gemaakt had, niet had voldaan. De codex Udalrici, waarnaar Jaffé dit stuk heeft afgedrukt, is geschreven in 1125. Door latere afschrijvers zijn er stukken tot ll37 aan toegevoegd; tot deze stukken behoort ook deze brief. Daar wij evenwel niet zeker weten, of ook het oorspronkelijke van dit stuk tusschen 1125 en 1137 geschreven is, al is het waarschijnlijk, hebben wij gemeend het te moeten plaatsen op den eenigen datum, waarover wij zekerheid hebben, dus vóór 1137. Dilectissimis in Christo fratribus et consacerdotibus per Carinthiam a) De juiste indictie is XIV. - b) De juiste indictie is XV. - c) Het juiste koningsjaar is XII, daar het Iie koningsjaar loopt tot 13 September 1136. 1) Bassano bij Roncaglia. - 2) Corregio-Verde aan de Po. - 3) Guastalla. 42 Oorkondenboek Sticht. dispersis N., colore, consacerdos non officio, germanae caritatis viscera ex toto corde et animo. Forsan aliqui vestrum stomachantur in me, quasi typo superbiae vobis praesumpserim scribere, cum praesertim plerisque vestrum ignotus sim et facie. Quibus primum, ut litteratus seculi et ydiota Dei, comicum illud respondebo: Homo sum, humani a me nichil aiienum puto. Sed quia spiritalibus scribo, in .spiritu Dei jam fiducialius dico: quia, si indivisus immo quia indivisus est Christus, omnes nos unius capitis menbra, omnes sub uno patre fratres sumus. Itaque aut fratrem me estimate et non aiienum, aut consequenter dicam, quia mediator noster gratis mortuus est, si non fecit ; utraque unum. Exordiar igitur, non elatione sed ex medullata caritate. Frater H., cum ad visendam patriam parentesque in has partes devenisset et post aliquanto ad nos redisset, requisitus a me, ut fit more humani ingenii, primo de sospitate familiarium meorum, dehinc etiam de temperie et ubertate anni, omnia laeta retulit; sed, quasi se scorpius percussisset, unum in fine subintulit, quod cor meum altius momordit. Aiebat enim, surculum diaboli nescio de cuius plantario in terra hac surrexisse et jam ut cancer latius serpere, scilicet: quod potestatem solvendi soli sortiti sint episcopi, et ab hac sacerdotes existant alieni. (J malum onginaie, o racux petudu, o i-umciaiumu caFm wiuun, u ... non audiendus sibilus serpentis! Ecce serpens ille, qui stanti adhuc homini in paradiso suggessit ut caderet, post lapsum per gratiam resuscitatis insibilat, ut iterum cadant sponte. Evomite ergo venenum diaboli, si qui bibistis ignari. Sed tumorem huius vulneris prius quasi fomentis quibusdam argu- mentancio conaounur muiuic cl wu^. pu^uwuiiuuj, t"""' Queso primum, fratres, cuius vicarii, cuius cooperatores estis? Si Christi, immo quia vere Christi et Dei — quia Christus est Deus, de Deo autem scriptum est: quia Dominus mortificat et vivificat — ergo et vobis, ut puto, hanc potestatem contulit, quos secum cooperarios in vineam, messores in messem introduxit. Hoe illud est jus ligandi et solvendi, hae claves regni caelorum, quas specialiter Petro Salvator credidit. Si ideo soli Petro, quia soli Petro, potestatem hanc contulit, ergone jacobum, Johannem, Andream et ipsum Paulum mancos et inutiles reddidit, quibus quasi devotis messoribus falcem e manibus excussit? Ubi est ergo, quod pluribus discipulis post resurrectionem suam apparens insufflavit et dixit eis: Accipite Spiritum: sanctum; quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta sunt? Ubi est etiam, quod iterum dicit: Messis quidem multa; rogate dominum messis, ut mittat operarios in messem suam? Si igitur in hereditaria apostolorum successione soli remittendi potestatem habent episcopi, vere operarii admodum pauci et nequaquam sufficientes ad messem Domini, contradicente scriptura: Dinumerabo eos et super harenam . .. Quos ergo super harenam multiplicatos dinumerat, nisi quos superiori versu amicos Dei nimis honoratos nimisque confortatos in principatu suo appellat? Scio, quia aliqui vestrum, parrochianam curam gerentes in plebe, necesse habent: subjectos in verbo Domini jugiter commonere, et delinquentes ab ecclesia nonnunquam expellere et ad correctionem aliorum communione privare; ne per paucas oves morbidas totus grex contaminetur. In quo ergo hec facitis, si potestatem in Spiritu sancto non accepistis? Si autem ut vestris fortasse utar verbis, nos sacerdotes jus tantum lio-andi habemus, cum potestas solvendi penes episcopo* sit incunctanter dico- quia si ita est, miserabiliores sumus omnibus hominibus, qui, cum regulis et scorpiombus, cum lupis et leonibus Iedere possumus, curand, vero . i ,o Arl'mir auod deterius est, dico: quia ïnmundi v potestatem non habemus. Adnuc, quuu uCL ^ spiritus mortificare quidem possunt, sed vivificandi potestatem sortiti non sunt. Quare ergo et nos ad similitudinem daemonum fratribus nostris plagas . i • „iamll<; mm scnotum sit: Nohte nen socn facimus, quibus meden non valemus, cum scnpium s • o i v «,t;om fidples in ipso mortis articulo spe bona sacerdemoniorum? Inamter etiam ndeies m ïpsu r -for. j . f ,^ „m;csinnH acceota, soluti de corpore exeant. Inamter dotes convocant, ut, remissione accept, r . etiam ipsi episcopi sacerdotibus plerumque peccata sua confitentur et indulgentiam ab eis supervacue expetunt, qui remittendi gratiam, ut d.citis, non ^"TLTrogo etiam: si aliqui ex vobis baptizent - si autem et vos, quod tarnen dubium non est, more catholico baptizatis - perspicuum est quia his qui per vos in confessione Trinitatis baptizantur, non solum hereditana, que ex originali radice descenderunt, sed etiam smgulorum pnvata peccata relaxatis et sanctae matri ecclesiae de veter, massa recentes filios regene~ ■ , o j f^forT1 nrhorem radicitus exstirpandam sutiicitis, ratis. Quid ergo? qui ad totam arooieni F unum eius ramusculum praecidere non valetis . c • • „ ^kic.,,™ „Yppilentiam veneramur episcopalem; nee tarnen Scimus, immo vobiscum exceiienuaui r . r .' . . c ■ •, , „0 ^„nri sunt Ouia er^o visus pnncipahorem ideo inferioribus derogamus, quoa suul. ^ » v v •i t. v „Ktm0t nnditus forsan corpon necessanus non est: locum in sensibus nostris obtinet, auauus r , ■ •,• • ■„ t^ropctantioris g onae arenangeh sunt, numquiu In caelesti quoque mihcia quia praestanuun ö s , in ministerio suo angeli viluerunt? Ipsi etiam episcopi numqu.d gradu suo depositi aut in aliquo minorati sunt? Et metropohtani pnmates patriarchae, ipse etiam apostolicus, specialem inter eos reverentiam acceperunt? Sed ut revertamur in anteriora, Philippus ille unus ex septem diacombus, qui Samariam convertit, qui eunuchum Candacis regmae baptizavit, qui mox in spiritu raptus et inventus in Azoto est, et pertransiens praedicavit cunctis civitatibus, donec Cesaream veniret. Rem etiam narro mirabilem et stupendam, nostris tarnen temporibus gestam Moguntiae erat quidam negociator praed.ves, qui, cum negoc.andi causa in Fresiam usque Traiectum venisset, festo quodam die sedicionem commovit, et ab decano cleri illius ad satisfactionem revocatus, bannum eius parvi estimans discessit et quas. rem non magnam oblivioni tradidit; cum non post multum tempus mortuus est et in saxeo sarcophago sepultus est. Post muitos autem annos uxor, cum et ipsa ad exitum prop.nquaret petnt a filiis suis, ut in sepulcro vin sui sepelm debuisset. Qui, sicut adjurat. erant, sarcophagum aperientes, aquis illud ferventibus spumantibusque superficietenus plenum, corpusque integrum repererunt. Juvenes vero deprehenso hoe excommunicationis indicio, et mirantes, quia vir rehg.osus erat, ceperunt omnia loca, ubi ipse negotiar. solebat, circmre, cum ecce Traiectum venientes rem cognoverunt. Et pro patre satisfacientes atque commumonem impetrantes, reversi sunt; anertoque tumulo, nichil praeter ossa et cmeresa mvene- a) De tekst bij Jaffé heeft: cines. runt. Ecce iste episcopus non fuit, et tarnen corpus et animam hominis, in eterno judicio constituti, tam potenter quam mirabiliter absolvit. Resipiscite, fratres, et honorem vestrum nolite deicere, et pretium dominici sanguinis in vobis nolite exinanire. Hec, fratres, colTiria oculis vestris inungite, ut honorem vestrum, qui est in Domino, humiliter in gratiarum actione agnoscatis et, de virtute in virtutem euntes, Deum deorum in aeterna Syon feliciter videatis. Valete! Afgedrukt naar Jaffé, Bibliotheca rerum Germanicarum. V blz. 453 A'o. 26S. W°. 363. 1137 September 22. Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde, waarbij keizer Lotharius, op verzoek van abt Wibald van Stablo, alle privilegiën dezer abdij bevestigt, en haar in zijne bescherming neemt. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Lotharius Dei gratia Romanorum imperator augustus Wibaldo Stabulensi abbati suisque successoribus in perpetuum. Testes etiam, qui adfuerunt subterannotari fecimus: . . Andreas Traiectensis episcopus Data anno dominicae incarnationis millesimo centesimo trigesimo septimo, indictione prima, decimo Kalendas Octobris, anno vero regni regis Lotharii tredecimo, imperii quinto. Actum Aquini in Campania, in Christi nomine feliciter amen. HS. OorsprTui het Staatsarchief te Dusscldorf. Afgedrukt naar Martène et Durand, Amfl. Coll. II kol. 98, 99, 101 en 102. 361. 1137 September 22. Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde, waarbij keizer Lotharius de rechten en bezittingen der abdij van Monte Cassino in zijne bescherming neemt. Ad Romani imperii Gedrukt bij Contelori, Mem. della terra di Cesi. blz. 82. Afgedrukt naar Brom, Regesten. No. 361 (die echter alleen het begin mededeelt). H°. 365. 1138. Bisschop Andreas vergunt aan zijne getrouwen, die bij de A wonen, eene kerk te bouwen en om daarin, met goedkeuring van den proost van Oudmunster, godsdienstoefening te houden, terwijl ook de bewoners van het nieuw ingedijkte land Demmerik daar hunne parochiekerk zullen hebben. Notum sit fidelibus Christi tam p[rese]ntibus qu[am et futuris, qualiter ego Andr]eas, Dei gratia Traiectensis episcopus, petitione et obtentu fidelium nostrorum juxta lacum, qui vocat[ur] A, circama[n]entiu[m] concessi e.dificare ecclesiam nfovam] , ut divinum officium, quod remotius incommode querebat[ur], in vicino comod[ius] [conjsensu et voluntate prepositi Veteris monasterii domos eorum a . . . . et omnimoda exactione et reclamatione persone eius in posterum . . . . et ut incole novq terre., que. appellatur Uenemarc', et qui post . . . nq.a et Werneri et Gisleberti accreverint, stabilem et inconvu[lsam] et habeant parrochiam. Ad cuius rei confirmationem hanc cartam concessi. Actum est hoe anno dominice incarnationis mill. CXXXVIII, indfictione D]. HS. Oorspr. (aan beide zijden en van onderen afgesneden), in het Museum Meerman-Westreenen, geplakt op den band van codex 17 folio. H°. 366. 1138 {Maart 13-September 24.) Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde, waarbij aartsbisschop Arnold van Keulen, volgens uitspraak van verschillende bisschoppen, waaronder ook Andreas, eene verklaring geeft over den voorrang der proosten van Xanten en Bonn boven dien van St. Gereon te Keulen. „ . . xr i i.„„;„, t- Maart HT.S- de Ie indictie loopt tot 24 September Het eerste koningsjaar van Koenraad begint Ij Maart ii^o, ue ie muicuc iuut t t van dat jaar. In nomine sancte et individue Trinitatis. Arnoldus divina favente dementia Coloniensis archiepiscopus. Aliter pax ecclesie stare non potest, .... ad hanc causam accivimus et dominum Andream Traiectensem episcopum. . . • ■ Et ut inconcussum judicium permaneat, présentera paginam sigillo nostro signare et testes eius rei subternotare curavimus, quorum hec nomina sunt: Andreas Traiectensis episcopus • Acta sunt Colonie anno dominice incarnationis MCXXXVIII, indictione I, re°-nante Cunrado secundo, anno regni eius I. Afgedrukt naar Günther, Codex diplom. Rheno-Mosellanus. I bh. 249-251 No. 122. N°. 36*. 1138 April 8. Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde, waarbij koning Koenraad eenige voorrechten verleent aan den abt van het klooster Burtscheid bij Aken. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Cünradus divina favente dementia Romanorum rex secundus. Quia bonum et acceptum est coram Salvatore nostro Deo consulere ' Affuerunt huic' nostre traditiom Andreas Traiectensis eP1SData VI Idus Aprilis, anno dominice. incarnationis MCXXXVIII, indictione I, regnante Cunrado Romanorum rege secundo, anno vero regni eius I. Actum Colonie. feliciter amen. Afgedrukt naar Lacomblet U. B. I bh. 216 No. 326. ^^De^dictie kan ook II zijn, al naar gelang deze oorkonde vóór of na 24 September gesteld moet worden. .Ij Demmerik bij Vinkeveen. ïl°. S68. 1138 April 9. Koning Koenraad geeft het graafschap Oostergo en Westergo aan de Utrechtsche kerk terug. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Conradus largiente dementia rex Romanorum II. Scimus et vere credimus, quia qui copiosus est in misericordia, per quem et reges regnant, propter hoe suos constituit rectores in huius peregrinationis et seculi via, ut bene se regentes et alios postmodum secum regnent in patria; quod nobis utique juste et misericorditer eventurum speramus, si unicuique a suam justiciam pro viribus nostris conservemus. In ipsam itaque justiciam pro Dei amore fideliter intendentes, notum esse volumus, quam futuris tam presentibus, cunctis Christi nostrique fidelibus, qualiter comitatum quendam Fresie., nomine Hostrogowe1 et Westrogowe 2, beato Martino ad qcclesiam Traiectensem monitu et petitione venerabilis et fidelis nostri Andree., eius sedis episcopi, juste resignavimus, quem injuste eidem exclesie. ablatum pro certo comperimus. Dederat sane predictum comitatum Traiectensi ecclesie. dive. recordationis Heinricus tercius imperator augustus, tum pro remedio anime. sue., tum propter amorem et servicium venerabilis viri et fidelis sui Conradi, eiusdem sedis episcopi. Cuius donum filius eius Heinricus bone. memorie, quintus, quartus vero imperator augustus, iterando renovavit et renovando auctoritate et privilegio suo confirmavit. Nunc igitur quia aliquandiu sub predecessore nostro Lothario imperatore predicta ecclesia suo jure et predicto comitatu caruit, ulterius eam suo jure carere nolumus, sed secundum monitionem fidelium nostrorum in debitum statum reddendo ei comitatum, eam reformamus secundum hoe, quod in privilegiis qcclesie. veritatem invenimus. Ut igitur antique. donationis et nostre. resignationis auctoritas immobilis et inconvulsa per succedentia tempora permaneat, huius attestationis paginam conscribi et sigilli nostri impressione insigniri jussimus. Testes quoque subnotari precepimus, quorum nomina he.c sunt: Thitwinus sancte. Rufine. cardinalis episcopus et apostolice. sedis legatus, Arnoldus Coloniensis archiepiscopus, Albero Treuirensis archiepiscopus, Embrico Wizeburgensis episcopus, Albero Leodiensis episcopus, Warnerus Monasteriensis ' episcopus, Vdo Osenbruggensis episcopus, Stephanus Metensis, Nicholaus Cameracensis episcopus, Walarammus dux, Willelmus comes Palatinus, Godefridus comes Namucensis, Heinricus comes de Suthfene, Arnoldus comes de Cliuo, Adolfus comes de Saphenberch, Adolfus comes de Monte, Conradus comes de Bonna, Arnoldus comes de Lon, Conradus de Hagen, Heinricus de Hirsceshusan, Theodricus et frater eius Rötgerus de Duira, et alii quamplures. Data V Idus Aprilis, indictione I, anno dominice. incarnationis MCXXXVIII, a) Hierop volgt in het HS. het doorgehaalde woord: secundum. i) Oost ergo. — 2) Westergo. regnante Conrado rege Romanorum II, primo anno regni eius. Actum Colonie. in Christo feliciter amen. Signum Conradi Romanorum regis II. ... Ego Arnoldus cancellarius recognovi et recensui vice archicancellarii Maguntini. HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom. No. 84. H°. 36». 1138 April 10. Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde, waarbij koning Koenraad aan het Mariastift te Aken het goed Walhorn teruggeeft en het in het bezit van de voogdijen over dit goed en de plaatsen Lontzen en Manderfeld bevestigt. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Cunradus divina favente dementia Romanorum rex secundus. Quoniam divina ordinatio Romani regni ' Ut autem hoe inviolabiliter per omnem successionem temporum observetur hanc cartam, inde conscriptam et nostra manu corroboratam, impressione sigilli nostri signari jussimus, necnon et testes annotan, sub quorum presentia hec acta et firmata sunt, fecimus. Quorum nomina he.c sunt: Andreas Traiectensis episcopus ' Data IIII Idus Aprilis, indictione 1, anno dominice. incarnationis millesimo CXXXVIII, regnante Cunrado Romanorum rege II, anno I regni eius. Actum Colonie in Christo feliciter amen. Afgedrukt naar Lacomblet, U. B. I bh. 217 en 218 Ho. 327. 1138 April 11. Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde, waarbij koning Koenraad de privilegiën van de abdij Stablo, in het bijzonder de oorkonde van keizer Lotharius bevestigt, en de abdij in zijne bescherming neemt. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Conradus divina favente dementia Romanorum rex. Cum omnium Dei ecclesiarum paci ac quieti et utihtatibus Testes quoque, qui adfuerunt subter annotari fecimus, quorum nomina sunt haec: Andreas Traiectensis episcopus Anno dominicae incarnationis MCXXXVIII, indictione prima. Datum Coloniae tertio Idus Aprilis. Afgedrukt naar Martène et Durand, Amfl. coll. Id kol. 103 en 105. IV. 3*1. 1138 April 29. Arnold van Aspermont en zijne vrouw Helena schenken aan den Dom van Utrecht drie morgens land te Lienden. (Onecht.) Over de onechtheid van deze oorkonde zie: Von Lynden in De Navorscher. 1893 blz. 225 vlg. Nos Andreas, episcopus Traiectensis, notum fieri volumus, quod Arnoldus Aspermontius miles, et Helena uxor eius dederint ecclesiae cathedrali Traiectensi, quae fundata est in honorem sancti Martini, tria jugera terrae, sita in praefati domini dominio Lindinia. Hoe autem factum est anno Domini MCXXXVIII, III Kal. Maii. Afgedrukt naar Butiens, Annales gènéalogiques de la maison de Lynden. Preuves. bh. 4 (No. 25729), in de Koninklijke bibliotheek te Brussel. IV. 3«S. 1138 (Mei 22/23). Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde, waarbij koning Koenraad de voorrechten der abdij van St. Blasius in het Schwarzwald bevestigt. De dagdatum is gevolgd naar Stumpf, Reichskanzler. II No. 3378. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Cunradus divina favente dementia rex Romanorum III. Quantum sollicitudo catholicorum regum atque imperatorum quieti invigilaverit monachorum Huius quoque rei testes annotari praecepimus, quorum nomina haec sunt: . . . Andreas Traiectensis episcopus Datum apud Babenberchl, anno dominicae incarnationis MCXXXVIII, indictione I, regnante Cuonrado rege Romanorum III, anno vero regni eius I. Actum in Christo feliciter amen. Afgedrukt naar Herrgott, Genealogia diplomatica. II bh. 158. IV. 3S3. 1139 Januari 5. Bisschop Andreas is getuige in de oorkonde, waarbij koning Koenraad aan Vicelin het klooster Segeberg en de kerk te OudLubeck schenkt, terwijl hij aan beide stichtingen zekere bezittingen en voorrechten verleent. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Cunradus divina favente clemencia tercius Romanorum rex. Quia regni nostri amministracionem Dei gubernacione dispensari cupimus, Hanc igitur nostram tradicionem et constitucionem, ne ab ullo successorum nostrorum, regum vel imperatorum, aut eciam aliarum personarum ecclesiasticarum seu secularium presumpcione divelli valeant aut irritari, privilegii huius conscripcione et sigilli nostri impressione cum regali banno communivimus, et testes, in quorum presencia actum est, asscribi jussimus. I) Bamberg. Quae nomina sunt hec: . . . Andreas Traiectensis episcopus • • • Anno mcarnacionis dominice MCXXXVIIII, indictione II, anno vero regni eius I, Nonis Januarii. Actum Goslarie. feliciter amen. Afgedrukt naar Lappenberg, Namburgisches Urkundenbuch. bh. I44 No. H°. 394. 1139 (vóór Maart 13). Bisschop Andreas schenkt aan het kapittel van Oudmunster alle novale tienden langs de Gouwe met den cijns en het gerecht. ( Verdacht.) TT hl ' Over de verdachtheid van deze oorkonde vergelijke men: Oppermann, Untersucnungen. 104 vlg. — Het eerste koningsjaar van koning Koenraad loopt tot 13 Maart II39- In nomine Domini Jesu. Ego Andreas, Dei gracia minister ecclesie Traiectensis, jugi memoria retinens, que sit in Deum multiplicacio cedrorum, in ramis, quorum Christi passeres nidum ponunt, utile duxi me et mea exhibere hiis, qui a communi hominum conversacione subvolando sortem suam benignum Jesum dicunt et faciunt. Quapropter canonicis sancti Salvatoris in Traiecto generis * omnis decimas nove culture juxta Goldam 1 cum censu et justicia seculari contradidi, superiorem earum terminum inchoans sine intervallo post Alberonis filii Ghiselberti beneficium, inferiorem vero terminum dimmens m Suanesdrisch2; addidi quoque ipsis canonicis predictis intra memoratos terminos mansos quinque possessionis hereditarie, post triginta mansos episcopi nulla medietate proximos. Hecque donativa omnia lege tah prememoratis fratribus assignavi et dedi, ut ipsi per dispensatores fideles quidquid exinde fructuum provenerit annis singulis colligant et, sive sit illud plus minusve, ad cottidianas refectiones in communi loco communiter accipiant; inferioris et superioris, junioris et provectioris in participacione huius stipendn nulla sit differencia; sed qui cum aliis in communi refectionis loco hac misencordia coüti_ quacumque (causa b) omiserit, nullam partem extra predictam coüsionem accipiet, exceptis per omnia tantum hiis, qui manifeste sunt infirmi vel minuti, quibus hac causa absentibus, si Traiecti sunt, partem suam ceteris coütentibus partem dispensari precipimus. De cetero cum justum sit, ut unumquemque opera sua consequantur, hoe quoque predictis mjungimus, ut quociens convenit et racio temporis sinit, mei et prepositi Themonis, dum vixerimus, et post, ubi rebus humanis excesserimus, in missis suis oracione speciali sed et in canone meminerint; semper quippe gracia Dei preeunte et subsequente ipse plurimum ad hoe commodum eorum laboravit, ego autem perfeci in Domino. a) HS. gener'is (dus genereris). - b) Dit woord, dat in het HS. ontbreekt, wordt door ons ingelascht op grond van de dictaat-gelijkheid met No. 375. 1) De Gouwe. — 2) Onbekend. Oorkondenboek Sticht. 43 Et ne quis huic dono vel distinctionibus predictis obvias manus iniciat, anathema Maranatha facimus omnibus, qui faciunt aut facientibus consenciunt, aut presentes loco suo non defendunt. Gesta sunt autem hec anno unigeniti. Dei incarnati millesimo centesimo tricesimo nono, indictione II, anno episcopatus mei duodecimo, anno vero primo regni Cunradi. Presentibus hiis testibus. Prepositis: Herberto a sancti Martini, Themone sancti Salvatoris, Alberone sancti Petri, Cónrado Thüensi, Alardo Aldenselensi, Godefrido Helstedensi. Decanis: Lutberto sancti Martini, Lutberto sancti Petri, Anselmo sancti Johannis, Arnoldo beate Matris. Canonicis: Reimaro, jóhanne, Haszakone, Erkemboldo, Ottone, Ascelmo, Ingelberto, Fraberto, Rodulfo, et cleró Traiectensi propemodum universo. Liberis: Hugone advocato, Godefrido comité, Hermanno fratre eius, Adam Deinzone, Gerumgo, Waltero de Stapele. Ministerialibus: Alfero, Jonatha fratre eius, Alberone et fratribus eius, Wernero et Gerhardo fratre suo. HS. Liber catenatus van Oudmunster, fol. ^Qjvs. 1139 (vóór Maart 13). Bisschop Andreas schenkt aan het kapittel van Oudmunster de tienden en den cijns der nieuw ontgonnene gronden tusschen Maurik, Ravenswaay, Rijswijk en Zoelen, en bestemt de opbrengst daarvan voor uitdeelingen bij de dagelijksche maaltijden der kanunniken. (Verdacht.) Over de verdachtheid van deze oorkonde vergelijke men: Oppermann, Untersuchungen. II blz. 104 vlg. — Voor de dateering vergelijk de opmerking bij No. 374. In nomine Domini. Andreas ecclesie Traiectensis superhabundanti gracia Dei humilis minister. Apud me signatum habens, calicem aque pro Christo datum non penre, statui prodesse ministris eius pro posse meo de hiis, que pertinent ad racionem meam in episcopatu meo. Omnis ergo generis decimas et censu(m) novalium, que interjacent Meldrike 1 ab oriente et Raueneswade 2 ab occidente, Rijswich3 a septemtrione etb Solen4 a meridie, omnium, inquam, illorum novalium decimas et censum canonicis sancti Salvatoris in Traiecto pro remedio anime mee contradidi. Excepcionem autem in hoe donativo feci aliquam, sic videlicet, quod consensu fratrum et nostro prepositus eorum Themo decimam trium mansorum extremorum versus Raueneswade ministro suo Azoni impheodavit, eo quod ipse juris sui aliquid in predicto novali esse proclamaret, hacque composicione media idem Azo consentaneus huic tradicioni simul et testis absque rebellione fuit, hecque donativa lege tali prememoratis fratribus assignavi et dedi, ut ipsi per dispensatores fideles quidquid exinde fructuum provenerit annis singulis colligant (et)c, sive sit illud plus (minusve) d, ad cotidianas refectiones in communi loco communiter a) HS. Hert'berto (dus Herterberto). — b) Het HS. voegt hier in: a. — c) De tusschen () geplaatste woorden ontbreken in het HS. en worden door ons ingevoegd op grond van de dictaatgelijkheid met No. 374. — d) Hier is in het HS. een ruimte opengelaten, vergelijk overigens noot c. i) Maurik. — 2) Ravenswaay. — 3) Rijswijk. — 4) Zoelen. accipiant; inferioris et superioris, junioris et provectioris in participacione huius stipendii nulla sit differencia; sed et qui eum aln.s m communi refec nuius nnarumaue causa omisent, nullam partem tionis loco hac misericordia couti quacumque cau^ _ , r tioms .uou _ ^rriniet except s per omnia tantum hus, qui extra Dredictam coüsionema accipiet, ex^cpi. v . ^ extra preuieui auibus hac causa absentibus, si Traiecti man feste sunt innrmi vel minuu, quiuuo mamteste sunt ini rnütentibus parem dispensan precipimus. De rJ;0P"Z t " uStgi opera sua conseo—, hoe cetero cum justum s, quociens convenit et racio temporis quoque predictis canonicis «mus, *J ^ humams sinit, mei et prepositi Themoms dum ™m P meminennt; ™*p= Def ^tSL^ -P-P— - - Lt ne quis nuic uonu , . f j facientibus consenciunt anathema Maranatha facimus omnibus, qui m aut presentes loco suo non centesimo Gesta sunt autem hec armeuni em duodecimo, anno tricesimo nono, indictione secunaa, auuu F F vero primo regni Conrardi «cundi Martini, Themone Presentibus hus testibus P P- s ^ ^ Decams; Lut. sancti Salvatoris .^J^^*^, Anselmo sancti Johannis, Arnoldo berto sancti Martin,, Lutber £ ^ Haszakone, Erkenboldo, Ottone, beate Matris. Canonicis: Reimaro, joiJdunc, , ue iVictL113- cu* Pnrliilfo et clero I raiectensi propemodum Ascelmo, Ingelberto Fraber^v^f Godefrido comité, Herimanno fratre umverso Libens: Hugonde Stapele. Mimstenalibus: eius, Adam Demzone, GerumgoW ^ q b Alfero, Jonatha fratre eius, Alberone et u au frarrp eillS. //.?. Z»*»1 catenatus van Oudmunster, fol. S&v- 1139 (tfddr Maar/ 13). Bisschop Andreas schenkt aan de kerk van i j ■ t-u u„ „itboMMP die de priesters van Anlo, Bellen, vries, Oldenzaal de jaarhjksche uitkeering, aie r .. . ' Norch Roden, Roderwolde en Eelde verschuldigd zijn, m ruil voor een, ZveUE^nmen, die bisschop Godebold aan de kerk van Oldenzaal geschonken heeft. Voor de dateering zie de opmerking bij No. 374- In nomine sancte et individue Trinitatis. AnHreas Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus, qualiter ego And rea*. Dei gracia Traiectensis episcopus, dedi ecclesie Oldeplensi ad opusTrat,um debitam altariorum, quod singulis anms presbyter, subsenptarum ecclesiarum in festo sancti Jacobi in Anloe i solvunt, pro concambio c ™™2s e»l Emne^, quem predecessor meus bonemem^J^J^*^^ scopus pro remedio anime Wernen dapilen sui predicte ecciesic M Herhardo, vergelijk echter den naam in no. 374- — c) HS- contabio. a) HS. conversionem. — b) rib. neiu*>""i fe J i) Anlo. — 2) Emmen. Volens igitur omne ratum esse, quod ipse pie fecit et ipsius saluti nostreque proficere, prefatum mansum, quem de curte nostra. Emne acceperat, denariis prenominatis consilio fidelium meorum commutatum ab ecclesia redemi curtique restitui. Hee sunt ecclesie, solventes hos denarios: Anloe solvita octo untias, Bele 1 octo untias, Vrees 2 quatuor untias, Nurch 3 duos solidos, Rothen1 duos solidos, Roterwolde5 duos solidos, Elde6 duos solidos. Ut autem hec nostra tradicio fratribus Oldensajensibus eorumque successoribus nunc et in posterum stabilis et inconvulsa permaneat, cartam hanc sigilli nostri impressione corroboratam in munimentum eis tradidimus. Acta sunt hec anno dominice incarnacionis millesimo centesimo tricesimo nono, indictione quartab, anno primo regni Conradi secundi, episcopatus nostri undecimo. Huius rei testes isti sunt: Hartbertus Maioris prepositus, Albero prepositus sancti Petri, Adelardus prepositus, Hugo prepositus sancte Marie, Lutbertus decanus sancti Martini, Arnoldus decanus. Canonici: Simon, Teodricus, Henricus. Liberi: comes Godefridus et frater suus Harmannus, Franco de Deepnaham, Wernerus frater suus. Ministeriales : Hugo de Honvorst, Fredericus scultetus, Otto de Runa, Bartoldus et Gosuinus frater suus, Lidulphus de Oldenzeel et alii multi. HS. Afschrift in het RegistrXim bon. Steenwick, fol. 37 blz. 85 in het archief der Ned. Herv. gemeente te Steenwijk. W°. 3ÏS. 1139 (vóór Maart 13). Bisschop Andreas wijst een tiend bij Br enkelen en Otterspoor, die Diederik, zoon van Giselbert, zich had toegeëigend, voor 2/3 toe aan het kapittel van St. Pieter te Utrecht, terwijl het beheer daarover aan den proost ontzegd wordt. Het eerste koningsjaar van koning Koenraad eindigt 13 Maart 1139. In nomine sancte. et individue Trinitatis. Ego Andreas Traiectensis sedis per Dei misericordiam episcopus, notum facio presenti scripto cunctis fidelibus, presentibus et futuris, qualiter decimam quandam ecclesie. beati Petri in Traiecto apud villam, que. Broclede 7 dicitur, et apud Otterspore s, quam Theodericus Gisleberti filius totam apud Otterspore et dimidiam apud Broclede sibi injuste addicere attemptaverat, unde muite, super ipsum a preposito Alberone, qui eandem decimam ad usus fratrum habebat disponere, et ab ipsis fratribus beati Petri fiebant querimonie. tam apud nos quam apud principes regni, que. tandem compositione consilii in nostra et nuntiorum regis Conradi presentia, quorum hqc sunt nomina: Warnerus episcopus Monasteriensis, Arnoldus cancellarius, Heinricus prepositus Monasteriensis, Theodericus Coloniensis prepositus, sic sunt consopite. ac terminate., ut de tota decima, quam apud utramque villam predictam sibi injuste addixerat atque invaserat, due. partes [e.cclec]sie. in per- a) HS.: solvi. — b) De indictie is onjuist; het juiste getal is „secunda". — c) Het tusschen [] geplaatste is door afslijting van het oorspr. onleesbaar geworden. i) Beilen. — 2) Vries. — 3) Norch. — 4) Roden. — 5) Roderwolde. — 6) Eelde. — 7) Breukelen. — 8) Otterspoor, buurt in de gemeente Breukelen-Nyenrode. petua quiete manerent, tercia pars, que. ecclesiam contingebat, ipsi concederetur, has inquam duas jamdictas partes singulari utilitati fratrum prefate. ecclesie. assignavi et in perpetuum concessi, ita ut eandem decimam predicta fraternitas libere et sine respectu prepositi sui m quos voluerit usus deputet ac disponat, sollicita eius fructu se suosque successores sublevare. Hanc autem concessionem vel constitutionem fecimus pro petitione hdehs „ostri Alberonis, eiusdem ecclesie. prepositi, et rogatu ceterorum meorum fidelium, maxime vero ut ea constitutione et ipsorum fratrum sublevetur indigent a et singulis annis diligenti in meo anniversano perpetua ipsorum prece apud Deum mea augeatur et specialis sit memoria; utque res gesta rata in omfne] futurum [permaneat], sigm nostri impressione hanc cartam LsLiri curavi et banni nostri auctoritate eandem constitutionem confirmavi. Ac a (sunt) - he.c anno dominice. incarnationis, MCXXXVIIII, indictione II, anno regni Conradi II, episcopatus Andree XI, [test]ibus his, quorum hec sunt nomina: Hartbertus Maioris ecclesie. prepositus, Lietbertus eiusdem ecclesie. i decanus, Otto, Ascelinus, Jo * Simon; Thiemo sancti Salvatoris prepositus, Bliterus custos, Lanfridus, Cnsantius, Wilelmus; Reimarus, Johannis prepositus, Anselmus decanus; Petrus, Embrico custos, Arnoldus- Arnoldus decanus sancte. Marie, Radulfus custos, Frabertus, Lambertus, Erembertus; Conradus prepositus Thielensis, Warnerus archidiaconus; j Henricus abbas de sancto Paulo. ^ ^ ^ ^ ^ ^ HS. Oorspr. m het archief van St. netel J opgedrukt zegel van den bisschop in witte was. N°. 3*8. e (1139 Maart 13-Juni 23.) Bisschop Andreas schenkt aan de abdij Mariënweerd den grooten en kleinen tiend, den cijns en het gerecht van vijf en veertig hoeven nieuw land. in Juli, waarvan Giselbertus den cijns van twee hoeven (nam. vier penningen) in leen heeft. (Verdacht.) Over de verdachtheid van dit stuk vergelijke men: Bonman Over de oudste oorkonden vooi de , . , v . Gesch. en Oudheidk. V dl. 7, blz. 285 vlg. — Hoevvei abdij Mariënweerd, m Bijdr. voor Vad. Uescn. 3 s ' '. o •• „ i^Jrtie en komngsjaar beiden op 1130. Ook het bisscnops- dit stuk gedateerd is op 1138, wijzen indictie en s j f oy s . .. «et tweede koningsjaar van koning Koenraad begint jaar van Andreas kan wijzen op II39- Het . _ . ,s, . .... J .., v \ j„j„,5 nn den 2SSten Juni van dat jaar overleden is. Vergelijk 13 Maart 1139, terwijl bisschop Andieas op oen 3 j j hiervoor ook: Pijnacker Hordijk, De castellani van Utrecht, blz. 6 noot 2. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Audiant et intelligant fideles in Christo quoniam ego Andreas, iraiec- 1 • i;«,t ;r,Hio-nii« ner misericordiam tarnen Eius, qui vocat que tensis ecclesie, licet indignus, per uu= n ~ ennf antistes, glonose matri vere integritatis in non sunt tamquam ea que sunt, antistc , s a eo loco, qui aliquando Insula Henngen, nunc autem Insula sancte Mane nuncupatur, ad reficiendam inopiam spiritu pauperum, imbi pie jutter Christo Jesu et eius beate Matri desudantium ut idem Deus eiusdem Virgims filÏu mee fragilitatis corruptionem resolidari dignetur, decimam universam maiorem et minutam, censum et justiciam nove terre XLVque mansorum m Tillo2 donavi, quos emerant Hartbertus, Maioris ecclesie prepositus, a) Dit woord ontbreekt in het HS. 1) Vergelijk over dezen naam: hiervoor blz. 260 noot 2. - 2) Tuil. Arnolfus castellanus, Alferus scultetus, Hugo, Isbrandus. Ex hiis autem supradictis XLVque mansis censum tantum duorum mansorum, id est IIII denarios, habet Ghiselbertus in beneficio. Ut ergo duret immutabile perpetuo, nee quisquam impius manus injdj extendere presumat, super hoe negocio sub anathemate presens testamentum ymagTnis nostre signaculo signatum tradidi. Anno dominice incarnationis MCXXXVIII, indictione II, anno secundo regni Conradi secundi, episcopatus mei XI. & Presentibus testibus subscriptis: Hartberto Maioris ecclesie preposito, Lutberto eiusdem ecclesie decano, Themone preposito ecclesie sancti Salvatoris, Lutberto decano de sancto Petro, Anselmo decano de sancto Johanne. Canonicis: Ottone, Ascelino, Symone, Ingelberto, Lantfrido, Blithero, Crisanto, Willelmo, Bernardo, Johanne, Rodulfo. Liberis hominibus: Heinrico comité de Gelre, Gedefrido de Arnesberge, Herimanno de Malsne, Godefrido de Rine, Hugone advocato, Willelmo et Waltero fratre eius, Gerungo de Aspere, Fretherico de Havekesdrecht. Ministerialibus: Alfero sculteto, Odoldo filio eius, Ottone castellano, Giselberto fratre eius, Alberone, Gerardo, Thidrico filiis' Giselberti, Alberto theloneario, Giselberto, Suitgero. LIS. Afschrift in het cartularium van Mariënweerd in de Koninklijke bibliotheek te Brussel. N°. SS». (1139 na Juni 23—1150.) Bisschop Hartbert schenkt de kerk van „Luchere" aan het kapittel van St. Lebuinus te. Deventer ten gebruike van dcTi kostêv Bisschop Andreas overleed den 23sten Juni 1139. Zijn opvolger Hartbert was bisschop tot 1150. Notum sit omnibus in Christo pie vivere volentibus, tam futuris quam praesentibus, qualiter ego Harbertus, Dei misericordia Traiectensis episcopus, dedi ecclesiam in Luchere1 sancto Lebuino' in Daventria, ut ad usum custodis, vivente Martino, persolvat custodi in festivitate sancti Thomae II libras ad oleum emendum; dum soluta fuerit a manu Martini, tota serviat custodi ad ceram et ad oleum emendum. Quod ut ratum et inconvulsum permaneat, hanc cartam conscribi et sigilli mei impressione signari jussi. Quae tum rationabiliter statuta si quis infringere voluerit, maledictioni tam divinae ultionis quam humani oris subjaceat. Testes, in quorum praesentia gesta sunt haec, hi sunt: Adelhardus praepositus de sancto Joanne, magister Walterus, Everhardus de sancto foanne, magister Bruningus, Theodericus, magister Rodolfus de sancta Maria, Gummarus custos de sancto Martino episcopo, et Henricus, Sigenus, Gerbóldus decanus, Werenboldus scholasticus, Bertoldus, Henricus, Altetus, Karolus, Luidolfus, Engelbertus, Joannes, Landfridus, Laurentius, Lefhardus, Werenboldus villicus et Ecbertus frater eius, Conradus de Wye et filii eius, Conradus de Vierackeren, Grimoldus, Odwinus, Richardus, Beringerus. Afgedrukt naar Lindebom, Historia episcoporum Daventriensium. bh. 69. ij Volgens Versl. en Meded. van Overijsselsch Regt en Gesch. XVII blz. 17 vlg, niet Lochteren bij Rijsse'n, maar een thans vergeten plaatsje tusschen Hellendoorn en Holten. IV. 38©. (c 1140) Proost Esic van Busdorf verklaart, dat Liubert van Delden een mansus met eene jaarlijksehe opbrengst van 3 solidi van hem ontvangen heeft, op voorwaarde dat Liubertus zich zelf en zijne goederen aan den Dom van Paderborn heeft opgedragen. . , j „„ nadere dateer ng van dit stuk zie: Wilmans, Addita- Over de moeilijkheden, verbonden aan eene naaeie uaice s menta zum Westf. U.B. bh. 36 noot 2. Ego E(sic), Dei gratia in Patherbrunnen Hierosohmitane ecclesie prepositus, nolens latere tam presentes quam futuros, quomodo Liubertus de Thelden se eidem subjugaverit ecclesie, has scribi precepi htterulas. Venit predictus Liubertus monitu patris sui cum quibusdam amicis suis, obnixe orans sibi bona prememorate ecclesie, videlicet mansum, quoque anno valentem tres solidos illius monete in qua manet, sub tali.condicione concedi, quod ipse se cum agris suis et eorum appendentns scilice utihtat silvarum, aquarum, subjugaret, et quod ipse et pater suus bono, tam a me prestito quam hereditario, dum viveret, fungerentur, et postmodum inde prebende fratrum predicte ecclesie meliorarentur. Quod factum, quia honestum et utile futurum ecclesie cure meae commisse sperabam, presentibus canonicis eiusdem ecclesie, videlicet decano Theodenco, Volchelme, Bernhardo Rothe- gero, Thegenhardo, Heinrico, Volcmundo, Remboldo, Herewico, Ufone et ministris, scilicet Rethero, Odmundo, Alcetone, Bruengero, Escethmo Eilberto, Vrowino, Everhardo et duobus fratribus ministris sancti Liborn, Altmanno, Athelberto, nullo contradicente, predicti Lmberti peticionem sub predicta condicione IIII Kalendas Aprilis explevi. Bernhardus vero, episcopus nostre , • 1 r t * ™ ™„„,Him pt multis beneplacitum nolens esse irritum, ecclesie, hoe factum tam sancitum et muiu^ p in sancto die Ascensionis Domini in Patherbrunnen, presentibus multis nominatis viris, videlicet abbate eiusdem civitatis Hamecone et preposito matricis ecclesie Winone et decano Othelrico et omnibus canonicis utriusque ecclesie et duobus liberis viris, scilicet Ludolpho fratre suo, Hermanno de Lippia, et ministris utriusque ecclesie et aliis quamplunbus clericis et laicis banno sancti Petri et suo confirmavit, ut coram tantis viris in ecclesia sanccitum nemo auderet neque posset infringere. Et si quis infringeret, nisi se corngeret et ecclesie pro injuna illata satisfaceret, vivus et mortuus locum dampnacionis subiret Afgedrukt naar Wilmans, Additamenta zum Westfahsehen U.B. bh. 36 No. 36. IV. 381. 1141 (vóór Maart 13). Bisschop Hartbert schenkt, op verzoek van den ministeriaal Otto, die de kerk van Steenwijk in leen had, deze kerk en andere hem behoorende goederen te en bij Ruinen, Meppd, Anreep, Resse en Bunne, aan het klooster te Ruinen. Het 3e koningsjaar van koning Koenraad eindigt 13 Maart 1141. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Harbertus, Dei gracia Traiectensis episcopus, notum facio cunctis Christi fidelibus tam futuris quam presentibus, quod ecclesiam de Steenwijc cum omnimodis decimis suis pro remedio anime mee, rogatu Ottonis ministerialis beati Martini et nostri, qui eam prius in beneficium tenebat, ecclesie beate Marie (ina) Runa1 dedi, ea racione ut inibi fratribus monachis, sub sancti Benedicti regula fideliter vivere cupientibus, dies liceat ducere commodius huic vite concessos. Dedi autem eam liberam et penitus absolutam ab omnibus, que prius ad episcopale jus pertinebant in ea, scilicet a circatu et censu et a falconibus, quos eadem ecclesia aliquando persolverat. Contuli eciam eidem ecclesie orante ipso Ottone et vicinis suis terram quandam palustrem ipsorum propriam, que est inter Runa et Meppele J, cum decimis omnigeneris. et utilitate üniversa. Sed et duas domos in ipsa predicta villa Runa idem prememoratus Otto eidem premisso cenobio per manum meam tradidit necnon et terram, que dicitur Gislo :!, cum pratis et agris suis cultis sive colendis et universi generis decimis. Sed et decimas in Anrep4 per manum meam tociens dicte ecclesie consignari rogavit, et dedit duas eciam domos, unam in Petthe5 cum mancipiis suis, alteram vero in Buun6 cum manicipiis item suis et servitiis attinentibus. Et ut hec omnia inconvulsa permaneant, cartam hanc inscribi feci et sigilli mei impressione signavi testibus presentibus subnotatis. Acta sunt hec anno ab incarnacione Domini millesimo centesimo qua- dragesimo primo, indictione IIII, anno regni Cünradi II tercio, secundo autem episcopatus domini Herberti. Testes hii sunt: Thimo, Cunradus, Luttbertus, Hugo prepositi. Liut- bertus, Arnoldus, decani. Otto, Crisantus, Theodericus, Symon canonici. Hugo, Walterus, Rudolfus, Godefridus, Theodericus liberi. Albero, Gherardus,. Egbertus, Werenboldus, Euerardus, Stephanus, Sigerus, Walterus et pre- dictus Otto laici. Wicherus, Hermannus, Benzo, Rodolfus, Tidico, Rudericus, Benneco, Alferdus et frater eius Leferdus, Wazo, Godescalcus, Fredericus de Cuuor(de), Arnoldus, supradicti Ottonis heres et filius, Anneco, Heppo et alii multi. BS. Afschrift in het cartularium van Dikttinge fol. J, in het rijksarchief in Drente. W°. 383. (1142—1148.) Domproost Koenraad stelt de uitkeeringen te Zeddam en elders vast, die door de verschillende meiers jaarlijks in den hof van het Domkapittel te Hese afgeleverd moeten worden. Koemand wordt het eerst als Domproost vermeld in 1142, terwijl hij in II48 of 1149 bisschop van Passau geworden is. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Conradus, servorum Christi minister humilis et sancte Traiectensis ecclesie Dei gratia prepositus Maioris. Pro ipsius sancte ecclesie et confratrum nostrorum, in eadem Christo Domino nocte dieque ministrantium, laboravimus utilitate. Ob providentiam, ne aliquando defectum in nostris canonicis stipendiis pateremur vel detri- a) Dit woord ontbreekt in het HS. 1) Ruinen — 2) Meppel. — 3) Gijselte, ten Z.-O. van Ruinen. — 4) Anreep, ten Z.-O. van Assen. — 5) Pesse ten O. van Ruinen. — 6) Bunne ten N.-W van Vries of Buinen ten O. van Borger. recitatum est, qualiter vir illustris, prefatus comes Theodericus, Jherosohmam proficiscens, tam vice sua quam etiam Petronille. comitisse. matris sue, monasterium Ekmundense beato Petro, apostolorum pnncipi, devotioms mtmtu proprietario jure optulerit atque contradiderit, et dominus papa susceptum cum omnibus pertinentiis suis privilegii sui auctoritate commumerit. Nos itaque, reverentissimi patris summe sedis apostol.ce. presulis rectissimis ut dignum est, devote insistentes vestigiis, quod ille digne ac laudabihter apostolica statuit auctoritate vel decrevit, pro impensa nobis divinitus gracia, pontificahs ' dignitaris jure, quo possumus et debemus confirmamus; ut scilicet quascumque possessiones, quecumque bona, tam in ecclesiis quam in decimis terris, vineis, aquis, silvis, pratis, pascuis, mancipiis aut aliis quibuscumque, idem monasterium juste in presentiarum possidet aut in futurum concessione pont.ficum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium aut aliis justis modis Deo propicio poterit adipisci, firma vobis in perpetuum et illibata permaneant. Nee ulli hominum omnino liceat prefato monasterió temerano ausu aliquam violentiam irrogare, ut aut eius possessiones auferat vel ablatas retineat s.ve minuat, sed omnia integra conserventur eorum quorum sustentationi collata sunt usibus omnimodis profutura. Premissis vero omnibus, terram eadem die dedicatioms a comité comitissaque sub testimonio Christi et nostri omniumque illorum, quorum nomina supra memoravimus, ac totius ecclesie. sollempm donatione contrachtam, id est sextum mansum allodii sui, quod est situm in loco, qui dicitur Golda , inserimus, quam nimirum protinus interpositione banni nostri eidem ecclesie jure perpetuo possidendam confirmavimus. Preterea concessimus fratribus cenobii Ekmundensis, ut sint m omnibus, que vel emunt vel etiam vehunt, edificiis monasterii vel suis usibus necessana, in civitate nostra seu'cunctis locis nostre ditiom subjectis, a teloneana exactione omnino liberi et tranquilla vita Deo famulantum nulla mportunitate aut inquietudine debeat amodo perturbari. Si qua ergo ecclesiastica vel secularis persona, hec sciens, aliquid eorum temerare presumpserit, post secundam vel tertiam commomtionem, nisi perperam commissam satisfactione correxerit, sententiam divine ammadversionis incurrat et, a corpore matris ecclesie segregata, eterne dampnationi subjaceat. Sit autem pax et gracia domini nostri Jesu Christi cunctis eidem loco sua jura servantibus, quatinus et hic fructum bone actionis et in futuro premia percipiant eterne retributionis. Amen. Bene valete. His autem testibus astantibus coram episcopo confirmata est hec carta. Prepositi: Conradus de Teilen, Arnoldus de sancta Maria. Canonici: Gefuehardus, Rödolfus, Conradus de sancta Maria. Gozuinus, Theodericus, Bruniggus de sancto Johanne. Wilhelmus, Wolbodo capgellanus. Laici: Theodericus de Altenaa, Godefridus de Harnesberg, Harbernus de Liethen, Albero, Gerhardus frater eius, Ekbertus de Amestenle, Adalbertus tejoneareus et quos supra memoramus. Acta sunt hec indictione VI b. HS. Vermeend oorspr. in het Algemeen Rijksarchief te Gravenhage. Zegel verloren. a) In het HS. staat boven dit woord een i geschreven. — b) De juiste indictie zou zijn: VII. i) Gouda. N°. 384. 1145 (na Maart 13). Bisschop Hartbert is met Godefrid en Herman van Kuik getuige in de oorkonde, waarbij koning Koenraad aan de kooplieden van Keizersweerd tolvrijdom verleent te Angeren, Nijmegen, Utrecht en Neus. Het 8ste koningsjaar van koning Koenraad begint 13 Maart 1145. C. In nomine sancte; et individue. Trinitatis. Cunradus, divina favente dementia Romanorum rex secundus. Justitie diffinitio est, constantem ac perpetuam habere voluntatem tribuendi unicuique, "quod sibi jure competit. Quam virtutem, cum omne hominum genus cólere semper et exercere habeat, precipue tarnen regie dignitati convenit talem animi habitum immutabiliter induere. Eapropter omnium tam futurorum quam presentium noverit industria, qualiter nos petitione fidelis nostri Anselmi, venerabilis Werdensis prepositi, homines et mercatores nostros de Werde omnesque ad ecclesiam sancti Svvicberti pertinentes sub nostre defensionis patrocinio cum omnibus rebus 10 suis mobilibus videlicet et immobilibus suscepimus. Et consuetudines sive jura a predecessoribus nostris regibus et imperatoribus ex antiquo ipsis collata regia nostra auctoritate illis renovantes atque confirmantes ab a omni thelonei exactione liberos et absolutos eosdem per presentis precepti paginam lege in perpetuum valitura effecimus. !X Decernimus ergo et regia auctoritate precipimus, ut nee in Angera nee in Noviomago2, sive in Traiecto3, aut in Nussia4, sive in quibuslibet aliis locis, ubicunque ipsi negociandi causa venerint, aliquod theloneum ab eis exigatur vel aliqua injuria aut molestia illis inferatur; sed eadem consuetudine eodemque libertatis jure sine alicuius contradictione fruantur, quo homines ' r nostri Aquenses per universum regnum nostrum fruuntur. Si quïs vero, quod absit, huius precepti nostri statutum infringere temptaverit, centum libras auri purissimi comporfat, dimidietatem camere nostre et reliquam partem predictis hominibus. Ut autem hec verius credantur et inconcussa omni deinceps tempore serventur, hanc inde cartam scribi et sigilli nostri impressione insigniri jussimus manuque propria corroborantes. Idoneos testes subternotari fecimus, quorum nomina sunt hec: Arnoldus Coloniensis archiepiscopus, Hartbertus Traiectensis episcopus, Anselmus Hauelburgensis episcopus, Heinricus comes de Gelra, Godefridus de Cuich et } frater eius comes Hermannus, comes Hermannus de Hardenberg eiusdem loei advocatus, Marquardus de Grumbac, Rutgerus de Duria et frater eius Anselmus, Heinricus Freso, Heinricus castellanus de CJeuia. Signum domni Cunradi Romanorum regis secundi. Ego Arnoldus cancellarius, vice Heinrici Moguntini archiepiscopi et archicancellarii, recognovi. Anno dominice incarnationis MCXLV, indictione VIII, regnante Cunrado Romanorum rege, anno vero regni eius VIII. Data est apud Werde feliciter amen. Afgedrukt naar Lacomblet, Urkundenbuch. IV bh. 772 No. 622. a) De tekst bij Lacomblet heeft: ob. 1) Angeren. — 2) Nijmegen. — 3) Utrecht. — 4) Neuss. M°. 385. 1145 (October) Bisschop Hartbert, Godefrid en Herman van Knik zijn getuigen in de oorkonde, waarbij koning Koenraad de abdij St. Gislain in zijne bescherming neemt en de vrije keuze van den abt toestaat , , * , . , „„t, rpne vervalschte redactie (Stumpf, Reichskanzler. II No. 3502). Van deze oorkonde bestaat ook eene vervaia^n v r ki, Sr Stumof t. a. p. en Bernhardi. Konrad III. blz. 434 Vergelijk daarover: Böhmer t. a. p. blz. SI, Stumpi a. p noot 13. - De dateering October is gevolgd naar Stumpf. C. In nomine sancte et individue. Trinitatis. Cunradus, divina favente dementia Romanorum rex secundus. Equitas justicie. et regni auctoritas nos ammonent ' Ut autem hec ab omnibus credantur et inconvulsa serventur, hanc inde cartam scribi et sigilli nostri impressione insigniri jussimus manuque propria corroborantes, idoneos testes subnotan fecimus: Hartbertus Traiectensis episcopus Godefridus de Cuich et frater eius Herimannus, Anno dominice. incarnationis MCXLV, indictione VIII, regnante Cunrado Romanorum rege secundo, anno vero regni eius VII. Data est apud Altinam K In Christo feliciter amen. Vermeend oorspr. te Brussel. Afgedrukt naar Böhmer, Acta imperii selecta, blz. 80 No. 87. ï!°. 1145 (October). Bisschop Hartbert en Domproost Koenraad zijn getuigen in de oorkonde, waarbij koning Koenraad de voorrechten van de kerk en de stad Kamerijk bevestigt. Hoewel de opgave van de indictie er op wijst, dat dit stuk gedateerd moet worden voor 24 December 1145 (daar het blijkt, dat de keizerlijke kanselarij destijds de indictie romana volgde), wordt het door Stumpf, Reichskanzler. II No. 35°6 g<=P^ in October, blijkbaar met het oog op 's konings verblijf te Utrecht. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Cuonradus divina favente dementia Romanorum rex secundus. Praedecessorum debet privilegia conservare, qui sua vult a decessonbus instituta servari ' Huius rd testes sunt: Hartbertus Traiectensis episcopus, . Conradus frater noster praepositus Traiectensis, Anno dominicae incarnationis MCXLV, indictione VIII, regnante Cuonrado Romanorum rege secundo, anno vero regni eius VIII. Data est in Inferiore Traiecto, feliciter amen. Afgedrukt naar Böhmer, Acta imperii selecta, blz. 81 en 82 No. 88. 1) Elten. fl°. 389. 1145 (October). Bisschop Hartbert, Domproost Koenraad, Herman van Kuik en zijn broeder Godefrid zijn getuigen in de oorkonde, waarbij koning Koenraad de St. Remigiuskerk te Reims in het bezit van hare goederen te Marsne bevestigt. Over de dateering zie de opmerking bij no. 386. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Conradus divina favente dementia Romanorum rex secundus. Ne damnosa in posterum, quod actum est, deleret oblivio, scripto memoriali commisimus, qualiter Et ut haec verius credantur et omni deinceps tempore inconvulsa serventur, hanc inde chartam scribi et sigilli nostri impressione insigniri jussimus, manuque propria, ut infra videtur, corroborantes, idoneos testes subternotari fecimus. Quorum nomina sunt haec: Hartbertus Traiectensis episcopus, . . Cunradus frater noster Traiectensis praepositus, Hermannus comes de Cuick et frater eius comes Godefridus, Anno dominicae incarnationis MCXLV, indictione octava, regnante Cunrado Romanorum rege II, anno vero regni eius octavo. Data est apud Ulterius Traiectum in Christo feliciter amen. Oorspr. volgens Stumpf, Reichskanzler. II No. 3505 in de Koninklijke bibliotheek te Brussel. Afgedrukt naar Sloet, Oorkondenboek. I blz. 277 No. 284. H°. 388. 1145 October 18. Koning Koenraad bevestigt volgens rechterlijke uitspraak de Utrechtsche kerk in het bezit van het graafschap Oostergo en Wester go. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Conradus divina favente dementia Romanorum rex secundus. Si e.cclesias Dei amplificamus et earum jura regali auctoritate tuemur et firmamus, antecessorum nostrorum, piorum regum vel imperatorum, exempla imitamur, et hoe nobis ad regni nostri celsitudinem et precipue ad anime nostre salutem profuturum non ambigimus. Eapropter tam futurorum quam presentium Christi nostrique regni fidelium noverit industria, quod nobis, apud Traiectensem civitatem considentibus et de pace ac de statu regni tractantibus, fidelis noster Hardbertus, eiusdem loei venerabilis episcopus, ante presentiam nostram venit et instrumenta privilegiorum avi nostri Heinrici tercii et avunculi nostri Heinrici quarti imperatorum nobis presentavit, in quibus continebatur, qualiter ipsi, prefati scilicet imperatores, comitatum Ostrogowe1 et Westrogowe2 cum omnibus appendiciis suis beato Martino et ecclesie Traiectensi contulerint. Rogavit itaque excellentiam nostram idem venerabilis episcopus, unacum clero, beneficiatis et universa eiusdem ecclesie familia, quatinus, juxta privilegiorum tenorem et imperatorum donationem, predictum comitatum ei et ecclesie sue lege in perpetuum valitura confirmaremus. Et quoniam benivolentia regalis nulli in justicia i: Oostergo. — 2) Westergo. sua deesse debet et nos sine judiciario ordine nichil huiusmodi facere consuevimus, perlectis privilegiis, quid super hac re nobis esset faciendum judicio principum a comité Heinrico de Gelre sententiam exquisivimus. Ille vero, communicato tam principum quam aliorum plurium nobilmm consilio, judicavit quod nos jure possemus et deberemus antiqua privilegia renovare et s pristinas imperatorum donationes nostro pnvilegio corroborare. Eundem igitur comitatum, Ostrogowe scilicet et Westergowe, quem predicti imperatores beato Martino et ecclesie Traiectensi tradidisse ac concessisse noscuntur nos quoque dictante judicio, interventu etiam dilecte. conjugis nostre. Gerthrudis reginq et petitione fidelis nostri Hardberti, eiusdem loei venerabilis episcopi, aliorumque fidelium nostrorum, beato Martino et ecclesie. Traiectensi perpetualiter possidendum sanctientes, per presentis pnvilegu paginam ob spem future retributionis confirmamus. Et ne alicui mortalium nunc vel in posterum facultas aut occasio contradicendi valeat subonri, omnem, que aliquo modo moven posset, calump- IS niam edicto regali submovemus, statuentes, ne aliqua umquam persona, magna sive parva, imperatorum donationem et nostram confirmationem aliquo ingenio infringere presumat, sed ecclesia Traiectensis libere ac sine omni contradictione prefatum comitatum cum omnibus suis pertinentiis omni deinceps tempore possideat. . . , Si quis vero, quod absit, huius nostre confirmatioms edictum infringere temptaverit, mille libras auri purissimi componat, quarum partem dimidiam fisco nostro, reliqua vero predicte Traiectensi ecclesie persolvat. Ut autem hec ab omnibus credantur et inconvulsa omni deinceps tempore conserventur, hanc inde cartam scribi et aurea bulla nostra insigniri jussimus, manuque propria, ut infra videtur, corroborantes, idoneos testes, qui presentes aderant, subternotari fecimus, quorum nomina hec sunt: Anselmus Hauelbergensis episcopus, Conradus frater noster et eiusdem ecclesie prepositus, Temo prepositus sancti Salvatoris, Conradus Tielensis prepositus, Arnoldus prepositus sancte Marie, Liudbertus sancti Petri prepositus, Anselmus decanus sancti Johannis, Symon cameranus, Heinricus comes de Gelra, Godefridus de Arnesberg et frater eius comes Heremannus, Teodricus de Altena, Adelbertus comes de Nouenich « Godefridus prefectus Nurenbergensis, Rotbertus comes de Lurenburg, Godefridus de Rinen et filius eius Hugo, Giselbertus filius Hugonis advocati, Gerardus de Marten, Alardus de Megene, Jordanus de Windesheim, Godefridus de Wekene, Peregrinus de Campfelde, Litardus de Difenhem, Alardus de Wisenhurs et frater eius Winemarus, Teodricus de Bokeshorst et frater eius Werenboldus, Wilhelmus comes Gorensis, Rodulfus de Wia, Otto de Malberg, Euerhard Crichelman, Heinricus de Papenheim marescalcus noster, Heinricus Freso et frater eius Wigerus, Heinricus de Boninge, Arnoldus de Rodenburg dapifer noster, Conradus Pris pincerna, Tibertus camerarius, Walterus de Louenhusen, Marquardus de Grumbath, Conradus de Walrestein, Tibertus de Spileberg, Otto prefectus Traiectensis, Albertus thelonearius, Rodulfus, Wernerus, Walterus et filius eius Heinricus, Ekkebertus de Amestele, Bertolfus de Aldenselon, Jacob de Saterslo. a) Met latere hand in ons HS. veranderd in: „Noruenich". Signum domni Cönradi Romanorum regis II. Ego Arnoldus cancellarius vice Heinrici Moguntini archiepiscopi et archicancellarii recognovi. Anno dominice. incarnationis MCXLV, indictione VIII, XV Kal. Novembris, regnante Conrado Romanorum rege II, anno vero regni eius VIII. Data est apud Traiectum, in Christo filiciter amen. ■ HS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom. No. 86. IV. 1145 October 18. Koning Koenraad schenkt aan de kapittelen van den Dom en Oudmunster het uitsluitend recht, om bij vacature eenen nieuwen bisschop te kiezen. (Onecht) Over de onechtheid van deze oorkonde vergelijk: Muller, Oudste cartularium van het sticht Utrecht. Inleiding blz. LVIII vlg, en Tenhaeff, Diplomatische studiën, blz. 91 vlg. Vergelijk ook Joosting, Ned. Archievenblad. 1913 - 14 blz. 166, — Gosses, Museum. 1915 blz. 343 vlg. — en Oppermann, Untersuchungen. II blz. 152 vlg. In nomine sancte et individue Trinitatis. Conradus divina favente clemencia Romanorum rex secundus. Si ecclesias Dei amplificamus et earum jura regali auctoritate tuemur et confirmamus, antecessorum nostrorum piorum regum vel imperatorum exempla imitamur, et hoe nobis ad regni nostri celsitudinem et precipue ad anime nostre salutem profuturum non ambigimus. Eapropter tam futurorum quam presentium Christi nostrique regni fidelium noverit industria, quod nobis, apud Traiectum civitatem considentibus et de pace ac de statu regni tractantibus, fidelis noster Hardbertus eiusdem loei venerabilis episcopus, Conradus frater noster prepositus, decanus et capitulum Maioris ecclesie dicte civitatis ad nostram presentiam venerunt, nostre celsitudini supplicantes, ut, sicut antecessores nostri pii Romanorum reges et imperatores ipsam ecclesiam Traiectensem multis honoribus et privilegiis dotaverunt, sic nostra regalis excellencia, ipsorum vestigia imitando, dicte ecclesie aliquam honoris prerogativam concedere dignaremur. Nos itaque considerantes, quod regalem decet excellentiam, illos honorari debere prerogativa ampliori, quorum devocionem continuis obsequus experimur, attendentes eciam, nos et antecessores nostros reges et imperatores in dicta ecclesia a fundacione eius inter canonicos primum locum obtinere, nostramque prebendam in eadem duo deserviunt sacerdotes, pro nostra salute et regni tranquillitate ac pace Dominum exorantes, dicti Hardberti venerabilis episcopi fidele servicium, ac dilectorum nobis decani et capituli grata obsequia et devocionem frequentem, qua nostram regalem excellentiam ac dilectam conjugem nostram Gertrudim reginam per aliquod tempus in ipsa civitate commorantem plurimum honorarunt, et propter hoe volentes eandem ecclesiam Maiorern Traiectensem honoris prerogativa specialis sublimare, ob remedium anime nostre et animarum domini Henrici IIII avi nostri, cuius viscera in ipsa ecclesia pro pignore sunt sepulta, et Henrici III avunculi nostri imperatoris, necnon ob interventum dilecte conjugis nostre G. regine predicte ac Conradi fratris nostri karissimi, eiusdem ecclesie prepositi, jus eligendi et instituendi episcopum in ipsa ecclesia, quod ad reges Romanorum et imperatores pertinere dinos- citur et ab antecessoribus nostris regibus et imperatoribus.usque ad nostra tempora est devolutum et deductum, antedictis preposito, decano et capitulo ecclesie Traiectensis ac dilectis nobis preposito, decano et capitulo ecclesie sancti Bonifacii eiusdem loei, eidem Maiori ecclesie ab earum fundac.one speciali fraternitate, ut nobis innotuit, conjunctis m donacionem perpetuam f regali magnificentia concedimus et in donum et damus potestatem nostram omnimodam, a nullo successorum nostrorum m perpetuum infringendam, ut cum episcopatum predictum vacare contigent, ndem prepositi decani et capitula Maioris et sancti Salvatoris Traiectensium antedict, et nulli aln msi suarum ecclesiarum concanonici, episcopum alium ehgend. plenanam M> m^Pu~nostra donacio, donum et privilegium, regia magnificentia voluntarie et liberaliter concessa, eisdem perpetua sint et rata et credantur ab omnibus et inconvulsa omni deinceps tempore conserventur, hanc inde ... • ■ ™,ir,rnnria ut infra videtur, corroborantes, ydoneos i cartam scribi jussimus, manu propria, ui hui ^ j a cnht-prnotan fecimus, quorum nomina sunt testes, qui presentes aderant, subtemen , m hec: Ancelmus Hauelburgensis episcopus, Albero Leodiensis episcopus Wernerus Monasteriensis episcopus, Nycolaus Cameracensis episcopu; Udo Osenburgensis episcopus, Walramus dux, Wilhelmus comes PaJ^tinus —-r—& f r Arnnlrlus comes de Cleuo, Adulfus comes de - Henricus comes de Zutphene, Arnoiaus cumc tt • a r»irp fonradus frater noster prepositus Iraiec- Monte, Henricus comes de Gelre, uonrauua r r . ' • D^nifofü Conradus lyelensis prepositus, tensis, Emo prepositus sancti Boniiacn, ^ j r r r , ■ r> . • -f,^. rodefridus de Renen, Alardus de Megene, Lutbertus sancti Petri prepositus, (jodeiriuus u ' ~ r • f • T,^hprtns de Aemstel, Bertoldus de Aldenzel, Otto prefectus Traiectensis, Egbertus uc ^ ^ Jacobus de Zaterslo. Signum domini Conradi Romanorum regis 111. T, . • • _ Henrici Moeuntini archiepiscopi et arcni- Ego Arnoldus cancellarius vice nennu & f r cancellarii recognovi. . vy , XT jor_ . , • • :c Mrxr V ndiccione VIII, XV Kal. Novem- Anno dominice incarnacionis MtALv, > j o -,,vr, rpp-e II anno vero regni eius Vlll. bns, regnante Conrado Romanorum rege u, t> Data apud Traiectum, in Christo feliciter amen. HS. Afschrift in het cartularium te Hannover. D XI I. 4ft«fr** «aar Muller, Oudste cartularium van het sticht Utrecht. Ob. 23. vlg. .V'. «»<». 1146 dW 28. Paus Eugemus III bevestigt de oorkonde van koning Koenraad dd. 1145 October 18, waarbij deze aan de kaPütelen van den Dom en Oudmunster het uitsluitend recht geeft, om bij vacature eenen meuwen bisschop te kiezen. (Onecht.) . ,. Over de onechtheid van deze oorkonde zie: Mnller, Oudste cartulanum van he sticht Utrecht. Inleiding blz. LXI vlg. en Tenhaeff, Diplomatische studiën, blz. 9i vlg. Vergelijk ook Toosting, Ned. Archievenblad. 10,13-H blz. 166, - Gosses, Museum. i9i5 blz. 343 vlg.- en Oppermann, Untersuchungen. II blz. 152 vlg. - Hoewel dit stuk gedateerd is op 1145 (het eerste pontifikaatsjaar van Eugenius III liep van ,5 Febr. ii4s-is Febr. 1,46), hebben wn het toch op 1146 geplaatst, omdat het in ieder geval eerst uitgevaardigd kan zijn na de valsche oorkonde van koning Koenraad, No. 3S9. Vergelijk hierover Muller, t. a. p. blz. LXVII. Eugenius episcopus servus servorum Dei dilectis filiis decano et capitulo ecclesie Traiectensis salutem et apostolicam benediccionem. 45 Oorkondenboek Sticht. quorum subscripta perspicietis: Azelinus decanus Maioris ecclesie, Herimannus decanus sancti Bonifacii, Cunradus decanus sancti Johannis, Rodolfus decanus sancte Marie, Henricus magister scolarum, Albertus, Geldolfus, Wilhelmus Albusa, Arnoldus, Baldewinus, Alfericus, Tezelinus. Laici: Walterus de Stapele, Wilhelmus comes de Gore, Theodricus frater domini episcopi. Ministeriales: Everhardus de Lage, Olricus Mogeb, Everhardus de Almelo. Et hoe notandum, quod sub hiis ipsis testibus idem Hugo, tactis sacrosanctis reliquiis juravit, de prenominata decimatione nulla sua vel suorum necessitate vel utilitate nulli quicquam vendere vel locare vel in beneficium dare vel alio quolibet modo fratribus nostris impendere vel alienare. HS. Afschrift in de collectie Van Buchell in het archief van Hardenbroek C. fol. 75, of een ingelascht blaadje papier, laaarop boven den tekst met Buchell's hand geschreven staat: „Ex originali sed cancellato, litera pulcra maiuscula in pergameno. fl°. 131. 1157 Juni 3. Bisschop Godefrid, Godefrid van Kuik en zijn broeder Herman zijn getuigen in de oorkonde, waarbij keizer Frederik de voorrechten der kerk van St. Marie te Antwerpen bevestigt. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Fridericus, divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Quandocunque in his, • Ut autem haec donatio et confirmatio saepedictae ecclesiae sanctae Mariae omni tempore rata et inconvulsa permaneat, praesentem inde paginam conscribi et sigilli nostri impressione insigniri jussimus, adhibitis idoneis testibus, quorum nomina haec sunt: Godefridus Traiectensis episcopus, . . Godefridus de Kuch et frater eius Hermannus, Datum in Noviomagensi palatio, III Nonas Junii, anno dominicae incarnationis millesimo centesimo quinquagesimo septimo, indictione quinta, regnante Friderico Romanorum imperatore, anno regni eius sexto, imperii vero secundo. Actum in Christo feliciter amen. Afgedrukt naar Miraeus, Opera diplomatica. I blz. 184. (1157—1164.) Bisschop Godefrid bevestigt de uitspraak der algemeene synode over de geschillen tusschen het klooster te Lorsch en de parochianen van Angeren over het onderhoud der kerk. De in dit stuk onder de getuigen genoemde graaf Floris III van Holland is in 1157 aan de regeering gekomen. In 1164 wordt de Domproost Arnold voor het eerst vermeld, terwijl ook de Domdeken Anselm in dat jaar overleed. Inc nomine sanctae et individüae Trinitatis. Ego Godefridus, Dei gratia ecclesiae Traiectensis episcopus, omnibus a) Albus is in het HS. bovengeschreven. — b) HS. Moie; zie echter blz. 369 noot a. — c) Aan dit stuk gaat in het HS. het volgende vooraf: „Sub eodem tempore vetus ac frequens altercatio inter fratres Laureshamenses et cives in Angeren super ecclesia ibidem sita sinodali decreto apud Traiectum hoe modo conquievit". fidelibus notum facio, presentibus et postmodum futuris, quod legatus abbatis de Lorsa l, cum pulsaretur coram nobis pro aedificiis ecclesiae in Angerem 2 restaurandis, hoe tarnen judicio totius synodi generalis obtinuit, quod parrochiani in Angeren ecclesiam preter sanctuarium in tecto et in caeteris aedificiis restaurare eique luminaria jure providere debeant. Quia igitur nostrum est justa judicia confirmare, injusta vero studiose propulsare, abbatem de Lorsa et ecclesiam suam ab hac impetitione absolvimus, et ne quispiam illam amplius super huiuscemodi inquietare presumat, auctoritate nostra omnimodo prohibemus. Ad confirmandam vero huius rei veritatem presentem scedulam, impressione nostri sigilli corroboratam, conscribi jussimus. Nomina quoque illorum, qui presentes aderant, subnotavimus, ut eorum testimonio, quod juste factum est, ratum et inconvulsum in posterurn habeatur. Haec sunt nomina testium: Godefridus Maioris ecclesie prepositus, Azelinus decanus, Jordanus prepositus sancti Bonifacii, Andreas prepositus sancti Petri, Theodericus prepositus Embricensis, Godefridus prepositus Tielensis, Arnoldus prepositus sancti Johannis. Decani: Lambertus, Herimannus, Cuonradus, Ruodolfus. Canonici: Alardus, Everardus, Jonathas sancti Martini, Heinricus, Rudolfus, Lothewicus, Ricquinus sancti Bonifacii, Alebrandus, Heinricus, Rudolfus, Odoldus sancti Petri, Waltherus, Gozwinus, Theodericus sancti Johannis, Thidungus, Aluricus, Gerardus, Ebbo sanctae Mariae. Abbates: Mattheus sancti Pauli, Hildebrandus de Werslo. Laici: Florentius comes de Holland, Godefridus et frater eius Herimannus de Kiuc, Godefridus de Breda, Willehelmus comes de Stenre, Rudolfus advocatus, Hugo de Riene, Theodericus de Buchorst. HS. Chronicon Laureshamense in de Koninklijke bibliotheek te München. Afgedrukt naar Mon. Germ. Scriptores. XXI blz. 449. H°. 43». (1157—1169.) Jordanus, proost van Oudmunster, draagt aan de abdij Berne als een tinsgoed over eene hoeve in het gebied van Berne. Jordanus wordt het eerst als proost vermeld in H57, terwijl zijn opvolger Lambertus in 1169 in oorkonden voorkomt. Jordanus, Dei gratia prepositus ecclesie beati Bonifacii in Traiecto, cl(ericisa), [ad ministra b]tionem eiusdem prepositure pertinentibus, salutem in Domino. Notum sit [universis et singulis, quod nos] mansum unum, in territorio de Berne, quem resignavit nobis [Giselbartus], concessimus cenobio fratrum de Berne, sub eodem censu et eodem jur[e, quo Giselbjartus eundem a a) De tusschen () geplaatste letters ontbreken in den druk in het Archief v. h. Aartsbisdom Utrecht. — b) De tusschen [] geplaatste woorden zijn overgenomen uit het Archief v. h. Aartsbisdom Utrecht. 1) Het klooster Lorsch. — 2) Angeren in de Betuwe. nobis habuerat. Volumus ergo et monemjus, ut nufjlus omnino fratres predicti cenobii in predicta possessione [sua molestet] aut omnino aliquid ab eis exigat contra Hb[erta]tem et justitiam Huic concessioni nostre interfuerunt testes. [Canonici ecclesie] beati Martini tres, videlicet: dominus Everardus, magister H [et] . . . ngus; unus canonicus ecclesie beati Bonifacii, videlicet: magister [Henricus; et unus laycus,] nomine Gerardus, dispensator domus magistri Henrici; et filius eius clericus, nomine .... mo. Investituram huius concessionis nostre recepit a manu nostra quidam frater prememorati cenobii, nomine Giselbertus, e parte abbatis sui et tocius capituli. Valete [in] Domino semper. Oorspr. in het archief der abdij Berne is niet te vinden. Afgedrukt naar Archief van het Aartsbisdom Utrecht. XVII bh. 180. m°. 434. 1158 April 22. Bisschop Godefrid en Herman van Kuik zijn getuigen in de oorkonde, waarbij keizer Frederik de door zijne voorgangers aan de kloosters van het aartsbisdom Hamburg geschonken privilegiën bevestigt. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Fridericus, divina favente dementia Romanorum imperator et semper augustus. Qui mundiali potestate prediti, Ut etiam hiis omnibus inposterum maior fides adhibeatur, personas ad testificandum idoneas subscribi jussimus, quarum nomina hec sunt: . . . Gotfridus Traiectensis episcopus, H. comes de Cuke . Data in Verda sancti Swiberti, X Kalendas Maii, indictione VI, anno dominicae incarnationis MCLVIII, regnante domno Friderico Romanorum imperatore augusto, anno regni eius VII, imperii vero III. Afgedrukt naar Laffenberg, Hamburgisches Urkundenbuch. bh. 193—195 No. CCXI. W. 435. 1158 April 22. Bisschop Godefrid en Herman van Kuik zijn getuigen in de oorkonde, waarbij keizer Frederik de rechten der kerk van Hamburg bevestigt. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. Fridericus divina favente dementia Romanorum imperator et semper augustus. Cum regiae dignitatis, Et ut hec imperialis nostrae concessionis ac confirmationis auctoritas stabilis et inconvulsa omni evo permaneat, hanc cartam inde conscribi, corroborantes sigilli nostri impressione, jussimus insigniri, addita subscriptione testium principum, tam clericorum quam laicorum, quorum nomina hec sunt: Got(fridus) Traiectensis episcopus, Her(imannus) comes de Cuke, Data in Verda sancti Swiberti, X Kalendas Maii, indictione VI, anno dominicae incarnationis MCLVIII, regnante domno Friderico Romanorum imperatore augusto, anno regni eius VI a, imperii vero III. Afgedrukt naar Lappenberg, Namburgisches Urkundenbuch. bh. 195 en 196 No. CCXII. N°. 436. 1159 Juni 28. Paus Adriaan IV neemt de Utrechtsche kerk in zijne bescherming en bevestigt haar in het bezit harer goederen en voorrechten. Adrianus episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Guilelmob Traiectensi episcopo eiusque successoribus, canonice substituendis in perpetuum. Cum ex injuncto nobis a Deo apostolatus officio, quo cunctis Dei fidelibus, auctore Domino, praeminemusc, singulorum paci et tranquillitati debeamus intendere, presertim pro. illorum quiete nos oportet esse solicitos, qui pastorali dignitate sunt prediti et ad officium pontificale promoti; nisi enim nos, eorum utilitatibus intendentes, ipsorum dignitates et jura, in quantum Deo permittente possumus, integra conservemus et auctoritate apostolica eos ab iniquorum incursibus defendamus, de illorum salute non vere i poterunt esse soliciti, qui sibi ad regendum sunt Domino disponente commissi. Huius itaque considerationis intuitu, venerabilis in Christo frater episcope d, provocati, tuis justis postulationibus gratum impertimur assensum et prefatam ecclesiam Traiectensem, cui Deo auctore preesse dignosceris, injuncti nobis a Deo apostolatus officii debitum prosequentes, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et presentis scripti privilegio e communimus. Statuentes, ut quascunque possessiones, quecunque bona eadem ecclesia impresentiarum juste et canonice possidet aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis justis modis, prestante Domino, poterit adipisci, firma tibi tuisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: comitatum Frisiae, castrum Cufordefl et terram de Drenthem, novam decimam in Hollandia, curtem Valkenburge2, grutem in Traiecto, et Mareskalkerwerdth 3 et Coppelwerthe s * castrum Benthem 5, Bruelde 6, Volnho h 7, Biddelmerbroke 8, ecclesias beati Martini, sitas in Hqrlandia, quae ad tuum jus pertinere noscuntur. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat prefatam ecclesiam temere perturbare aut eius possessiones auferre vel ablatas retinere, minuere seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum, a) Het koningsjaar is foutief; het juiste zou zijn VII. — b) Lees: Godefrido. — c) HS. praemuiemus. — d) HS. episcopo. — e) HS. privilegia. — f) HS. Euforde; Van Mieris, Charterboek. I blz. 107 heeft hiervoor: Enforde. — g) HS. Coppelwetke; Van Mieris, t.a.p. leest: Coppelwetse. — h) HS. Bruel de Volnho. 1) Coevoiden. — 2) Valkenburg bij Leiden. — 3) Maarschalkerweerd. — 4) Koppelweerd. — 5) Bentheim. — 6) Onbekend. — 7) Vollenhove. — 8) Bijlemerbroek in Amstelland. pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva in omnibus apostolicae sedis auctoritate. Si qua igitur in futurum ecclesiastica secularisve persona hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire temptaverit, secundo tertiove commonita, nisi presumptionem suam congrua satisfactione correxerit Kx> ui| (1167-1173 December 26.) Bisschop Godefrid is getuige in de oorkonde, /o waarbij aartsbisschop Philips van Keulen een twist over den hof Huppelo, tusschen proost Adolf van Rees en zijne verwanten beslist. In 1167 is Philips tot aartsbisschop van Keulen gekozen; de onder de getuigen genoemde bisschop Lodewijk van Munster is overleden op 26 December 1173. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Philippus Dei gratia sancte. Coloniensis ecclesie. archiepiscopus. Notum sit omnium caritati fidelium, tam futurorum quam presentium, qualiter domnus Adolfus Ressensis ecclesie venerabilis prepositus . . . • Testes aderant f Godefridus Traiectensis episcopus, Lodewicus Monasteriensis episcopus Afgedrukt naar Lacomblet, Urkundenbuch. I bh. 313 No. 447. m°. 45«. 1168 (vóór Maart 9). Bisschop Godefrid bevestigt de keuze van broeder Wigbold tot abt van het klooster Ludingakerk; hij bevrijdt het klooster van alle belasting en schenkt er aan de helft der kerk van Minnertsga. Het 16e koningsjaar van keizer Frederik, dat hier (zie noot a) ongetwijfeld bedoeld wordt, loopt tot 9 Maart 1168. In a nomine sanctae et individüae Trinitatis. Godefridus Dei misericordia Traiectensis ecclesiae humilis minister. Notum esse volumus universis Christi fidelibus, praesentibus atque futuris, qualiter frater Eilwerdus de Ludinge-kercke cum quibusdam Ludingmannorum, a nobis petierint, ut concederemus magistrum ei atque fratribus suis regulanbus, qui verbo et exemplo ipsos praecedere posset et secundum regulam beati Augustini regere nosset. Cuius justae atque rationabili libenter annuentes peti- jtjtioni, ad eandem ecclesiam divertimus, et audita omnium fratrum vota, consentientium in id ipsum unanimi concordia, concessimus eis libertatem ehgendi spiritualem patrem, quemcumque voluissent. Ex consilio igitur Mathaei abbatis a) In het HS. gaat hieraan vooraf het volgende: Anno Domini MCLXVIII, temporibus Alexandri papae tertii et Frederici primi imperatoris, anno suo XVI, de consensu venerabilis domini Godefridi vigesimi octavi episcopi Traiectensis electus est, et per eundem episcopum confirmatus Wigboldus natione Friso, primus abbas monasterii ordinis Canonicorum regularium in Ludingekercke, quod diploma eiusdem episcopi Godfridi ostendit his verbis: 52 Oorkondenboek Sticht. sancti Pauli in Traiecto et Hildebrandi abbatis in Wersla1, ceterorumque virorum religiosorum, qui nobiscum una aderant, universi consenserunt in personam fratris Wigboldi etc. Et infra: proinde astantibus illis, qui advocati dicebantur ecclesiae, et nonnulli ex parentela Ludigmannorum, qui presentes fuerant, sicut jampridem fecerant, ita nobis intuentibus, memoratam ecclesiam "> a propria possessione Deo libera donatione emancipabant. Quod factum statim banno nostro firmavimus,- et ne quisquam fratribus ausu temerario quicquam injuriae vel molestiae inferret, tam abbati, quam subditis sive ministris suis, atque successoribus, cunctisque rebus suis habitis vel habendis etc. Et infra: ecclesiam etiam ipsius ab omnibus tributis vel debitis liberam dimisimus, sed et dimidium beneficium et utilitatem ecclesiae in Minnersghae '2, sibi suisque successoribus, salvo tarnen jure nostro, tribuimus etc. HS. Handschrift No. 346 der kroniek van Worj> van Thabor in de frovinciale bibliotheek te Leeuwarden. H°. 41.58. 1168 (April 11— September 24). Bisschop Godefrid bevestigt de abdij Mariënweerd in het bezit van goederen te Houweningen, haar door Hendrik van Kuik afgestaan. Blijkens No. 463 valt 11 April 1169 in het 13e jaar van bisschop Godefrid. Daarom plaatsen we deze oorkonde, waar eveneens het 13e bisschopsjaar genoemd wordt na 11 April 1168. De ie indictie loopt tot 24 September van dit jaar. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Godefridus, Dei gratia Traiectensis vocatus episcopus, notum esse volumus omnibus fidelibus Christi in perpetuum, quod in synodo nostra, I » quam primam habuimus in Traiecto in ecclesia sancti Martini, Henricus miles quidam de familia de Kuyc magnam satis querimoniam movit coram omnibus super injuria, que facta est ei in villa, que Houninge 3 dicitur, a villanis de patrimonio, quod eum hereditario jure contingebat. Nos vero, considerantes nostrum esse exaudire clamantes ad nos, audita serie totius \ cause, sententiam a comité Hollandie quesivimus, in cuius terra et potestate hec gesta sunt; qui post perscrutationem totius cause dixit Henrico factam injuriam et nos illi debere facere justitiam, cui annuerunt omnes tam ecclesiastice quam seculares persone, inter quos erant Godefridus summus prepositus, Ascelinus decanus, Mattheus abbas, Henricus comes Ghelrie, Godefridus et ': Hermannus frater eius comités de Kuc, Wilhelmus Luscus comes et alii quam plures. Nos vero, dictante justicia, Henricum reinvestiri precepimus et omnes, qui ei injuriam irrogaverant, banno obligavimus. Aliquantulo vero tempore elapso, cum predictum Henricum videremus emulari carismata meliora et sancte conversionis portum petiisse et se et omnia sua ecclesie lo sancte Marie in Insula mancipasse, ipsi ecclesie supradictum allodium cum ceteris bonis, que largitione comitis vel aliorum fidelium ibidem accreverint, confirmavimus. Et ne aliquis temerario ausu hoe irritum facere in posterum presumat, presentem pagellam sigilli nostri bulla roboravimus et banno confirmamus. Qui vero infringere temptaverit id, quod a nobis hic gestum est, iram t) Weerselo. — 2) Minnertsga. — 3) Houweningen in de Z.-Hollandsche Waard, in 1421 verdronken. Dei et omnium sanctorum incurrat, quousque condignam satisfactionem super temeritate sua fecerit. . Data MCLXVIII, indictione I, anno episcopatus nostri XIII, regnante Frederico imperatore. HS. Cartularium van de abdij Mariënweerd in de Koninklijke bibliotheek te Brussel. Afgedrukt naar Oorkondenboek van Holland en Zeeland. II Nalezing No. I. N° 415». (1168-1178.) Bisschop Godefrid betuigt aan de abdis Hildegard zijn eerbied en genegenheid en verzoekt om haar gebed. Over de dateering van dezen brief en den volgenden vergelijke men: Séjourné, Les correspondants de Sainte Hildegarde a Utrecht, in Ned. Archief v. Kerkgeschiedenis. 1920 blz. H4- Godefridus, divina favente gratia Traiectensium episcopus, umcae suae, f speciali suae, singulari suae Hildegardi, magistrae sororum de s(ancto) Roberto, salutem ab eo qui mandat salutem in Jacob. Soror charissima, ex quo primo te coepi in Christi charitate diligere, nunquam memoria tua, super mei et favum dulcis, in animo meo po-tuit excidere. Cogit enim me in tuam dilectionem virtus Dei, quae habitat m n te, quae operatur per te, quae familiarem prae caeteris illi sponso reddit te, qui aeternaliter. salvat omnes sperantes in se. Et quoniam charitas diffusa est in corde tuo rogo te in charitate, qua in omnes abundas, ut in omni diligentia, omni conamine studeas Deum pro me exorare, quatenus in hoe saeculo oneribus peccatorum meorum merear alleviari. Dominus te illuc perducat, ubi est felix aeternitas, et aeterna felicitas, jucunda tranquillitas, - sine fine jucunditas. Ut sitiens fontem, sic tua scripta desidero. Afgedrukt naar Migne, Patrologia latina. CLXXXXVII col. 176. n°. .tuo. (1168-1178.) De abdis Hildegard antwoordt aan bisschop Godefrid en vermaant hem, overeenkomstig de plichten zijner hooge waardigheid te leven. Over de dateering vergelijke men de aanteekening bij het vorige stuk. O tu persona Deo sumpta et vocata es, quatenus secundum ipsum opereris, eum imitando quoniam Deus omnia aedificat, regit et ungit. Omnipotens enim Deus per verbum suum mundum creavit, quem etiam regit, et u> omnia in aqua sanctificat, peccata hominum abluendo. Deus namque omnes creaturas creavit, et eas gubernavit, et hominem cum illis perfudit, quemadmodum faber vasa sua per ignem elegantia facit. Sed deinde praejdUis dies in obscuram noctem per inobedientiam in casu Adae se declinavit, et ob noc homines in peccatis et in oblivione, quasi Deus non esset, vixerunt. lunc IA Deus omnem terram per aquas diluvii de criminalibus peccatis hominum inundavit, et sic sancti et lex et prophetae surrexerunt. Novissime autem Filius Dei venit, quem non decebat, ut in vacuo tempore adesset, m quo nullam justitiam inveniret, sicut etiam homo creatus non est, antequam omnis creatura eum ostendebat. Sed et Films Dei venit, ut totum munduni per obedientiam, per chrisma baptismatis, et per poenitentiam redimeret. Nunc tu, o'pastor provide, ne puerili tempore, quod Dominum nescit, sis; sed esto in tempore justorum et sanctorum, et in ostensione prophetarum, in operibus tuis justitiam apprehendens, sicut et Deus omnia praevidit, antequam illa operaretur, et secundum ipsum populum tuum rege. Tu etiam populo adjutorium in vice Christi praebe, ne sis sicut tuba, quae sonat et non !>' operatur. Sed esto bonus odor virtutum, ut in aeternum vivas. Et die: Exaltabo te, Deus; meus rex, et benedicam nomini tuo in saeculum, et in saeculum saeculi. Nam quando intelligis, quia in episcopali cathedra es, in omnibus viis tuis Deum lauda, in bonis operibus eum exalta, et praecepta eius sine taedio iterando rumina, per fidem eum osculare, et in bonis operibus eum amplectere, in bona conversatione Deum tuum ipsum ostende, et in judiciis suis eum ut justum regem magnifica, ita ut populum tuum recte regas, et cum misericordia ungas, et noxiale crimen post te non trahas, scilicet ut munus pro justitia accipias; et sic invoca nomen ipsius, ut in omnibus his timorem ad_ ipsum habeas, quoniam rex est, et hoe omnibus diebus vitae tuae facias, quousque in hoe saeculo vivis, quatenus postea in infinito saeculo in aeternum vivas. Afgedrukt naar Migne, Patrologia latina. CLXXXXVII col. 176. IV. 4Uftl. (1169.) Bisschop Godefrid verklaart, dat de graaf van Gelre, in opdracht van aartsbisschop Philips van Keulen, uitspraak heeft gedaan tusschen hem en den graaf van Holland in hun geschil over de vrije mannen van den bisschop; en beklaagt zich, dat de Hollandsche graaf, hoewel hij zich bij de uitspraak heeft neergelegd, toch niet heeft opgehouden hem overlast aan te doen. Wij plaatsen dit stuk, op het voorbeeld van Knipping, in hetzelfde jaar als het volgende, omdat ook in dit charter sprake is van eene bemoeienis van aartsbisschop Philips van Keulen, terwijl in het volgende stuk staat, dat genoemde aartsbisschop nog andere zaken heeft beslecht, wat zeer goed op dit geval toepasselijk zijn kan. In nomine sancte et individue Trinitatis amen. Ego Godefridus, Dei gracia Traiectensis episcopus, notum facio universis, tam futuris quam presentibus, quod Philippus, Coloniensis ecclesie venerabilis yo antistes, egre ferens controversiam, que fuit inter nos et comitem Hollandie de liberis episcopii hominibus, cum muitos, spe reformande pacis et amicicie inter nos, dies servasset et non perfecisset, tandem nobis Sulen 1 diem indixit, quo et venimus. Primum itaque multa industria, advocato consilio comitis Gelrensis et Cleuensis et comitis Traiectensis Hanrici de Cüik etpt aliorum nobilium et ministerialium, desudavit amice nos componere; sed cum res hac via non procederet, urgente molestia et indignatione, in communi dixit, cum de re proposita inter nos amicabili aliqua compositione diffinire non posset, finem imponere rei vellet per justiciam [quama] sentencia a) Het tusschen [ ] geplaatste is tengevolge van eene vouw in het HS. onleesbaar geworden. - I i) Zuilen. dictaret, quod comes gratis auribus audivit [et sen]tentiam fieri petivit Quesitum itaque est in sentencia a comité Gelrensi, si li[ber aliquis], servicio obligatus [imperator!*], se et bona sua, pro quibus ex debito servire tenetur imperio, conjugio vel juramento alienare possit ab imperio, quod ^ predictus comes Gelrie asseruit in sentencia, nequaquam fieri posse. Huic vero sentencie assenserunt ipse comes Hollandie, comes Cleuensisjgj comes Traiectensis Henricus de Cüik et alii quamplures, tam nobiles quam ministeriales. Insuper comes Hollandie, quasi leviter et absque molestia ferens sentenciam, domino Coloniense et aliis nobis audientibus, dixit, quod non multum de liberis hiis attenderet, cum per sentenciam eos amisisset; ; sepe tarnen postea gravem nobis in eis intulit injuriam, quod nobis m eum magis et magis auxit molestiam. HS. Oorspr. in bisschoppelijk archief No. 411 in het Rijksarchief in Utrecht. Zonder zegel. M°. 468. (1169.) Bisschop Godefrid oorkondt, dat hij door de bemoeiingen van aartsbisschop Philips van Keulen met Egbert van Amstel, die in den rijksban gevallen was, verzoend is, en wel op voorwaarde, dat Egbert de goederen, die hij zich wederrechtelijk als leenen had toegeëigend en nu teruggegeven heeft, als dienst goed van het schoutambt (van Amstel) heeft terugontvangen, en dat hij verder afstand heeft gedaan van het Bijlmerbroek en den halven tiend van Weesp, die hij zich eveneens wederrechtelijk had toegeëigend. Brom plaatst dit stuk Op IÏ72, in verband met het door hem in dat jaar geplaatste No. 461, waar eveneens gehandeld wordt over eene bemoeiing van aartsbisschop Philips van Keulen met de zaken van het Utrechtsche bisdom. Wij plaatsen het echter met Knipping No. 930 op 1169, omdat de in dit stuk onder de getuigen genoemde proost Arnold van St. Andries te Keulen op het eind van 1169 nog aartsbisschop van Trier is geworden; aartsbisschop Philips bevond zich in 1169 in deze streken. In nomine sancte et in[divi]adue Trinit[atis amen. Notum facio tam futuris] quam presentibus, quod ego Godefridus Dei gratia Traiectensis h[umi]lis [antistes], l[eg]itime certantibus coronam incor- I ruptübil b]legi, me exponere periculis et certamen forte ïnire pro defensione [ c] ecclesie, cui [preejsse et prodesse pro viribus ex officio, divinitus mihi injuncto, debeo. Unde'accidit, ut non solum [no]bilium [ b] cumquaque degentium, verum etiam ipsorum ministerialium sancti Martini, offensam sepius incurrerim, et gravissimos inpetus perpessus fuerim. Inter que incommoda unum erat non minimum, quod Eggebertus de Amestella ecclesie sancti Martini et mihi intolerabiles i[nju]ri[a]s intulit, omne servicium, quod ipsa ecclesia de jure debuit habere in Amestella1 et in aliis j[u]st[i]cns in circuitu, per violentiam sibi v[in]dicando et usurpando. Pro quo prius ipsum, ordine judiciario evocatum, tandem i[u]ste inbannivimus; postea tot et tantas a) Het tusschen [] geplaatste is onleesbaar en hersteld naar een afschrift in HS. 325, fol. 4 m hel Rijksarchief in Utrecht. - b) Het hier tusschen [] geplaatste is ook in HS. 3^5 fol. 4 open gelaten. - c) Van den Bergh, Oorkondenboek van Holland en Zeeland. I blz. 98 No. 155 leest hier: sancte. 1) Amstel. querimonias [a]d audientiam domini imperatoris super eodem de[ a], [ut tan]dem judicio [imperialis cjurie idem Eggebertus proscriptus et reus imperatorie maiestatis fuerit. [Tandem] dominus Philippus, Coloniensis ecclesie metropolitanus, tam pro hiis quam pro aliis inimiciciis mediatorem se inter me et adversarios meos jussu domini imperatoris interposuit; consilio cuius idem Eggebertus eodem prorsus modo mecum reconciliatus est, quo cum predecessore meo, bone memorie Harberto episcopo, aliquando compositus fuerat. Omnibus siquidem, que in toto illo confinio jure feodali prius sib[i vin]dicaverat, cum jurame[n]to abrenunciavit et ea in manus meas libere resignavit, que in officium villicationis a me recepit cum tali determinatione, ut post mortem ipsius unus tantum filiorum, Giselbertus videlicet, eiusdem villicationis officium de manu episcopali jure consueto requisitum obtineret, ita tarnen si fidelis in eiusdem officii am[min]istratio[n]e et sancti Martini servicio perseverafret]. Paludem vero, que dicitur Bendelmerbruc 1 cum omnibus sibi attinentibus, et [m]e[di]etatem decim[e] in W[i]s[p]e2, quam sibi in[ju]ste usurpaverat, jure perpetuo ad usum sancte Traiectensis ecclesie penitus resignavit. Huius autem reconcilia[tio]nis composit[io ut] omni temp[ore] posteritat[is b] et inviolabilis permaneat, [ c] annexione roborato, geste rei seriem digessimus, testibus qui aderant subternotatis, quorum nomina hec sunt: Arno[ldus] summus prepositus, Arnoldus summus decanus, Arnoldus prepositus sancti Andree in Colonia, Lambertus prepositus sancti Salvatoris, Godefridus prepositus sancti P[e]tr[i], Hildebrandus abbas sancti Pauli, Rodolfus decanus sancti Salvatoris, Hermannus decanus sancti Petri, Conradus decanus sancti Johannis. HS. Oorspr. in het bisschoppelijk archief No. 413, in het Rijksarchief in Utrecht. Zegel verloren. 463. 1169 April 11. Bisschop Godefrid verklaart, dat Hendrik, abt van het klooster te Ruinen, het land Selwerd, dat de ministeriaal der Utrechtsche kerk Lutgher in leen had, met zijne toestemming van dezen heeft gekocht en dat hij den vrijen eigendom van dit goed thans aan dien abt geschonken heeft. Dit stuk wordt in het Oorkondenboek van Groningen en Drente. I blz. 25 No. 35 ten onrechte geplaatst op 1170; immers het 18e koningsjaar van keizer Frederik loopt van 9 Maart 1169 tot 9 Maart 1170, terwijl wij van het gebruik van den Paaschstijl door bisschop Godefrid geene bewijzen gevonden hebben. Bovendien komt in het Paaschjaar 1169, dat van 20 April 1169 tot 4 April H70 loopt, geen II April voor. — Verg. over dit stuk ook Oppermann, Untersuchungen. II blz. 149 vlg. In nomine sancte et individue Trinitatis amen. Godefridus, Dei gracia humilis sancte Traiectensis ecclesie minister, universis catholice professionis fidelibus tam posteris quam modernis. Notum esse cupimus, quod Henricus d, Runensis 3 cenobii pater venerabilis, ad amplificacionem sancte domus Dei, cui prefuit, terram Selewrt4, a) Van den Bergh t. a. p. leest hier: detulerim. — b) Van den Bergh t. a. p. leest hier: [is . . . eat]. — c) Van den Bergh t. a. p. leest hier: hoe cirographo sigilli nostri. — d) Hier volgen in het PIS. twee onleesbare letters, die waarschijnlijk doorgeslagen zijn. i) Het Bijlmermeer in Gooiland bij Weesp, in 1627 drooggelegd. — 2) Weesp. — 3) Ruinen. ■— 4) Selwerd. quam quidam Lutgherus, ministerialis sancti Martini et noster, de sancto Martino et nobis tenuit, racionabili convencione et stabili commutacione ab eodem Lutgero nostra voluntate in id ipsum consenciente precio LX marcarum argenti omni contradictione remota comparavit, quam Lutgerus ad opus ipsius abbatis et ecclesie nostre potestati resignatam reddidit. Nos > vero, scientes salubre ac fructuosum esse commercium pro eternis temporaha pro incorruptilibus caduca commutare, ob remedium anime nostre parentumque nostrorum spem recompensacionis eterne eandem terram et quidquit nostri juris in ea fuit, prenommato - abbati ad usum ecclesie et fratrum suorum libera donacione ex toto tradidimus et propterea sue successorumque suorum potestati perpetuo jure possidendam subdidimus, ea videlicet condicione ut in eodem claustro pro anima nostra parentumque nostrorum, patris scilicet'nostri et matris nostre et aliorum, tam m missarum sollempnns quam vigiliis et aliarum oracionum devocionibus commemoracio omni evo agatur. Et ut hec tam racionabilis commercii commutacio et nostre donacioms concessio per succedencium temporum diuturna secula rata et inconvulsa permaneat, hanc cartulam inde conscriptam veritatis nota corroborantes sigilli nostri impressione jussimus insigniri. Ac si quis in posterum, quod Deus avertat, spiritu erroris inductus, immo seductus, huius tradicioms libertatem impugnare aut irritare vel aliquam prefate ecclesie molestiam ingerere temerario_ molitus fuerit, gravi anathematis sentencie subjaceat et quod temptaverit effectu careat. Acta sunt autem hec publice coram ydoneis testibus, quorum nomina subternotata habentur. Clerici: Bolcelinus camerarius Maioris ecclesie in Traiecto, magister Henricus, magister Hugo, Bruno capellanus. Laici: Henricus de Cue, Lifferdus de Gruninghen, Otto de Runen, Euerherdus de Almelo, Ingelbertus de Ramlo et alii quamplures. Signum domini Godefridi Traiectensis episcopi. Datum Volnho III Idus Aprilis, anno dominice incarnacionis MCLXIX, regnante domino glorioso Frederico, invictissimo Romano imperatore, anno regni eius XVIII, anno autem episcopi domini Godefridi Traiectensis episcopi XIII. Actum autem in Anlo. HS. Afschrift van een vidimus van den elect Otto dd. 1244 in het cartularium van Dukninge in het Rijksarchief in Drente. 1169 (April 11—September 24.) Bisschop Godefrid schenkt, op verzoek van den proost Lotharius, aan de kanunniken van St. Marie en St. Lebuinus te Deventer den novalen tiend in de gouw Salland, voor zoover die tusschen den dijk van de Nieuwe Wetering en het Voorsterbroek gelegen is ..... , . . .. Aoril 1169 nog valt in het 13e jaar van den bisschop hebben Daar bliikens het vorige JNo. II Api"- v & J J we dit stnk geplaatst na 11 April. De 2e indictie loopt tot 24 September van genoemd jaar. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Godefridus, licet indignus, Dei patientia Traiectensis episcopus notum facio universis Christi fidelibus, tam futuris quam praesentibus, quod ex rationabili dispensatione temporalium, sperans meae ecclesiae beatitudinis a) HS. prenominati. consequi pretium, cum magna devotione dedi et testimonio mei chirographi perpetuo possidendum fruendum fratribus Daventriensibus, canonicis videlicet beate Marie ac sancti Lebuini, omnem decimam novam in pago Zalland1 nuncupato, quecunque scilicet inter aggerem Novi Fossati et inter palustria loca, vulgo Voersterbroek 2 vocata, proveniri poterit, ita integre et libere ut nullus deinceps succesbrum meorum episcopus, aut prepositus vel eius aliqua persona, mamom in. eandem decimam mittat aut quidquam juris in ea exigat vel habeat, nisi soli fratres quotidiani, qui presentes in propriis personis in predicta ecclesia quotidie ministrant, seu egritudine vexantur, vel in legatione sui episcopi seu prepositi vel etiam pro communi fratrum negocio exierunt, ipsi omnem fructum huius denunc, ut melius possunt, in usus proprios convertant et memoriam mei atque parentum meorum in orationibus suis agant, necnon pro anima prepositi Lotharii, cuius interventu hoe a me fratres consequtjiti sunt, domi jugiter includant. Si quis vero huius tam pie devotionis ac libere donationis mee institutionem immutare aut fratribus jamdictis infringere auserit et e contrario molitus fuerit, anathema sit, deleatur de libro viventium et cum justis non scribatur. Datum anno dominice incarnationis millesimo centesimo sexagesimo nono, indictione secunda, regnante Frederico secundo Romanorum imperatore anno regni eius decimo nonoa, presulatus vero mei anno quarto decimo. In Dei nomine feliciter. NS. Afschrift in het archief van de O. R. Clerezy 283 No. \e in het Rijksarchief in Overijssel. n°. j<».v 1169 (vóór Juni 18). Bisschop Godefrid koopt 20 bunders land, behoorende tot den hof te Beusichem van het kapittel van St. Jan te Utrecht, van de boeren, die ze in erftins bezaten, en schenkt die aan het kapittel, onder bepaling, dat 1/3 van de opbrengst telkens op de jaargetijden van zijnen vader Godefrid van Rene, van zijne moeder Sophie en van hemzelf aan de kanunniken uitgekeerd zal worden. Het 14e jaar van keizer Frederik loopt tot 18 Juni 1169. In nomine Salvatoris Domini nostri Jesu Christi. Notum sit fidelibus, quod ego Godefridus, Dei munere Traiectensis ecclesie, humilis episcopus, dispersa congregans et congregata ad honorem Dei et ipsius ecclesie reservans, XX jugera, in Bósenken jacentia et ad ipsam curtim sancti Johannis, que ibidem est, pertinentia, a rusticis, qui ea parvo censu jure hereditario possederant, redemi precio comparavi et ipsa canonicis ecclesie beati Precursoris, ad quos eadem curtis spectat, pro gloria perpetue remunerationis et spe vite incorruptibilis, tradidi. Verum ne posteri ignoranter desidia torpescant, vinculo anathematis confirmavi, quatinus tercia pars huius terre fructus in anniversario dilecti patris mei Godefridi de Rene, tercia in anniversario venerabilis matris mee Sophie, tercia vero pars post discessum meum in anniversario meo fratribus detur, vigilie et missa mortuorum, tam pro ipsis quam pro me, cantentur, campane compulsentur a) Het koningsjaar is foutief; het juiste zou zijn XVIII. 1) Salland. — 2) Voorst is eene buurtschap in Salland. et in utrorumque anniversario et meo casulis meis, stola, fanone et alba, divina celebrentur. Ut autem hec mea traditio rata et inconvulsa permaneat, hanc paginam scribi feci et sigilli mei impressione signan. V,7TTTT . ,. . Acta sunt hec anno dominice. incarnationis MCLXVIIII, indictione I, anno regni domni Fritherici XVII imperii vero XIIII, anno episcopatus mei XIII, in Dei nomine feliciter. Presentibus testibus, tam clericis quam laicis, quorum hec sunt nomina: Arnoldus Maioris ecclesie prepositus, Arnoldus eiusdem ecclesie decanus, cum canonicis suis Reinero, Alberto, Walone. Lambertus sancti Salvatoris prepositus, Rudolfus decanus, cum canonicis suis Gerardo, Riquino, Wilhelmo, Godefridus sancti Petri prepositus, Hermannus decanus, cum canonicis suis Rüdolfo Reinero, Ludolfo. Laici nobiles: Volpertus de Dipenhem, Walterus de Stapele, Gerlagus de Perke, Otto et Riquinus de Maldberge, Gerardus, Godescalcus, Walterus de Merten. Ministeriales: Hehas et fratres eius, Lutbertus de Odeke, Albertus de Spik, Albero Pau, Otto capellarius, Isebrandus, Heinricus. . . „ , . , • jr cv rc„„ »"» het Rijksarchief in utrecht. Met aanhangend zegel HS. Oorspr. m het archief van St. fan in nei ' i óf aan perkamenten strook in witte was. 1169 (vóór September 24). Proost Boudewijn van St. Marie te Utrecht schenkt aan de kanunniken van dit kapittel den grooten en kleinen tiend en het gerecht van Wiltenburg, die Herman van Wedene, en eenen grooten en kleinen tiend van Lopik, die Gerard Frabertuszoon van hem tn leen hadden en nu aan hem opgedragen hebben. De 2e indictie loopt tot 24 September 1169. In nomine Domini. Ego Balduuinus Dei misericordia in ecclesia beate Marie prepositus. Notum facio omnibus Christi fidelibus, presentibus et postmodum futuris, qualiter decima in Wiltenburg1, quam Herimannus de Wedene, decima quoque in Tópica2, quam Gerardus domni Fraberti fijfus a me et ab antecessoribus meis sub jure pheodi tenuerant, usibus fratrum accreverit, in ecclesia beate Marie famulantium. Predicti vero vin, non vocati sed propne voluntatis arbitrio ad nos venientes, Herimannus prefatam decimam in Uuilteburg 1 maiorem et minorem et secularem justiciam, decimam quoque in quibusdam circa Uuilteburg adjacentibus locis, Gerardus vero in Lopica decem mansorum decimam maiorem et minorem, omnia absque ulla exceptione, que uterque suis in locis a nobis feodah jure possederat, nobis libere reddiderunt et absque spe repetendi plemssime resignaverunt. Quo facto, super huius resignationis firmitate et stabihtate Theodericus Knifb pro Herimanno et Heinricus Niger c pro Gerardo a nobis interrogati, judicaverunt a) De indictie is onjuist; zij moet zijn II. Eveneens het koningsjaar, dat moet zijn XVIII b) Knif staat in het HS. met dezelfde hand boven Theodericus geschreven. - c) Niger met dezelfde hand boven Heinricus geschreven. 1) Wiltenburg. — 2) Lopik. Oorkondenboek Sticht. 5:; omnibus, qui tune aderant, in id ipsum consentientibus, amborum beneficia nobis tam libera et tam expedita esse, ut de eis pro voluntate nostra possemus ordinare et cuicumque vellemus pro beneplacito nostro libere conferre. Adtendens igitur bonorum exempla virorum antecessorum meorum et aliorum illustrium virorum, rogatu etiam dilecti fratris mei comitis Florentii, prenominata bona, sicut superius determinata sunt, fratribus meis canonicis beate, Marie. perpetuo jure possidenda, domino meo episcopo Godefrido consentiente, concessi et contradidi, ut ipsi ex eis varios stipendiorum suorum defectus suppleant, abhinc et deinceps liberam habentes potestatem, ut predictas decimas cum omni utilitate ad eos quos voluerint ■ usus suos suorumque successorum libere statuant et convertant. Ad corroborandam itaque nostre. donationis veritatem presentem scedulam feci conscribi et sigillo nostro signari. Et ne temporum varietate et personarum mutatione aliquis in posterum, qui nominandus erit in ecclesia beate. Marie. prepositus, rem gestam valeat destruere, nomina illorum, qui viderunt et audierunt, jussi subnotari. Acta sunt hec anno incarnationis Domini MCLXVIIII, indictione II, tempore domini Godefridi, venerabilis Traiectensium episcopi, anno episcopatus sui XIII, sub testimonio tam laicorum quam clericorum, quorum nomina he.c sunt: Arnoldus Maioris ecclesie. prepositus, Arnoldus in eadem ecclesia ö decanus, Reinerus prepositus de Anduuerpia, Albertus, Geldolfus canonici. Lambertus sancti Bonifacii prepositus, Rodolfus in eadem (ecclesia) a decanus, Sigerus, Ricquinus, Wilhelmus, Gozuinus camerariusb. Godefridus sancti Petri prepositus, Herimannus eiusdem ecclesie decanus, Odoldus, Reinerus, Luitbertus canonici. Cuonradus sancti Johannis decanus, Gozuuinus, Walterus magister b, Thidhardus, canonici. Laici: Florentius comes Hollandie, et fratres eius Robertus et Otto, Florentius de Uuorne, Wilhelmus Luscus b, Hugo de Islemunde, Theodricus quintus b, Engilbertus, Giselbertus, Heinricus de A., Theodricus Knifb, Heinricus Nigerb, Hecelo de Uuercundia, Frethericus filius Arnoldi, Bertoldus de Paindreht, Maurin et filius Theodricus, Volpreht Kind b, Bertoldus de Imecek. HS. Oorspr. in het archief van St. Marie in het Rijksarchief in Utrecht. Met opgedrukt zegel van proost Boudewijn in witte was (zeer beschadigd). M°. 4©9. X>3 (1169—1173 December 26.) Bisschop Godefrid is getuige in de oorkonde van aartsbisschop Philips van Keulen, waarbij deze een twist over den aan de kerk te Rees geschonken hof Huppelo beslist, en oorkondt, dat de ministeriaal Sigebodo zijne allodiën te Vissel, Varnheim, Bruck en Brugendrege aan de genoemde kerk verkocht heeft. De onder de verdere getuigen van dit stuk voorkomende Lodewicus Monasteriensis episcopus wordt als zoodanig vermeld van 1169—26 December 1173. In nomine sancte et individue Trinitatis. a) Dit woord ontbreekt in het HS. — b) Dit woord is in het HS. met dezelfde hand bovengeschreven. Philippus, Dei gratia sancte. Coloniensis ecclesie archiepiscopus. Notum sit omnium caritati fidelium, tam futurorum quam presentium, qualiter domnus Adolfus, Ressensis ecclesie venerabilis prepositus, . . . ' Testes aderant: Godefridus Traiectensis episcopus, ' Afgedrukt naar Lacomblet, Urkundenbuch. I blz. 313 No. 447- M°. ••«*». 1170. Bisschop Godefrid en zijne broeders, de Utrechtsche kastelein Diederik en Gerlach, schenken voor hun zielenheil aan de abdij van Foreest, hun landgoed tusschen Anderlecht en Dilbeek (bij Brussel) op voorwaarde dat zij het binnen twee jaren voor 40 mark zullen mogen terugkoopen. In nomine Domini. Ego Godefridus, Dei gratia (Traiectensis episcopus notum facio tam) presentibus quam futuris, quia tam ego quam fratres mei Theodericus cas(tellanus et Gerlagus)1 (allodium nostrum 4 in Ander) lecht2 et Dilbec3, Forestensi ecclesie pro salute nostra (in die beate virginisT Gerthrudis, quod est anno Domim MCLXXI ad II annos ' " ' XD* marcas persolverimus, allodium nostrum libere ad nos (revertet) . . in festo prefate virginis Gerthrudis redimere h(cebit) alienis, et a nobismet ipsis redimatur, omnem fructu(m) ... (Ut autem) hoe ratum et inconvulsum permaneat, presentem paginam i(nsignin) . . . jussimus. . Huius rei testes sunt: Walterus de A, Daniël Giselbertus Magnus et frater suus Lantbertus, Walterus de Campen . . . . Henricus et Walterus de Stalle, Stemarus et Arnoldus frater (suus), . . . et frater suus Teodericus, Stephanus de Anderlecht et filn eius Geldulfus, Henricus Oculus diaboli et frater suus Cunradus, Hein .... Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCLXX. In Dei nomine (amen). HS. Oorspr. in het archief van de abdij van Foreest (zeer geschonden). IK0. 4MÏ». 1171 Juni 24. Bisschop Godefrid is getuige in de oorkonde, waarbij keizer Frederik de abdij Springiersbach in al hare goederen en rechten bevestigt. In nomine sancte et individue Trinitatis. Fridericus divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Dilbeek. — 2) . , ... __o_ 1 i. a^t. or ar.n aan aezeime anan 001c znne tieuucu ic nuutiicmi en IJ in net jaar noy scuuuu. j Anderlecht. — 3) Dilbeek. Imperatoris maiestatis a Deo nobis creditum est officium, Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCLXXI, indictione IIII, regnante domino Friderico Romanorum imperatore glorioso, anno regni eius XVIIII, imperii vero XVIII a, feliciter amen. Data Colonie. VIII Kal. Julii. Afgedrukt naar Beyer, Mittelrhein. Urkundenbuch. II blz. 39 No. 4a. M°. 4*©. 1171 September 4. Bisschop Godefrid is getuige in de oorkonde, waarbij keizer Frederik het Domkapittel van Metz in zijne bescherming neemt en den nieuwgekozen bisschop Frederik bevestigt in het bezit van den burg Saarbrücken. In nomine sancte et individue Trinitatis. Fredericus divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Ad hoe divina ordinante dementia Huius rei testes sunt: Godefridus Traiectensis episcopus Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCLXXI, indictione IIII, regnante domno Frederico Romanorum imperatore gloriosissimo, anno regni eius XX, imperii vero XVIIIb. Datum Aquisgrani, II Nonas Septembris, feliciter amen. NS. Oorspr. in het districtsarchief van Lotharingen (Fonds B) te Metz. Afgedrukt naar Stumpf Reichskanzler. III blz. 688 No. 489. n°. 431. 1171 September 29. Bisschop Godefrid en Hendrik van Kuik zijn getuigen in de oorkonde van keizer Frederik, waarbij deze verklaart, dat bisschop Rudolf van Luik het dorp Herstal, hem door hertog Godefrid van Lotharingen verkocht, aan de kerk van St. Lambert te Luik heeft geschonken. C. In nomine sancte [et individue Trinitatis c]. Fredericus d, divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Quecumque instituta vel conventiones Huius rei testes sunt: Godefridus Traiectensis episcopus Heinricus de Cuke Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCLXXI, indictione IIII, a) Het koningsjaar is onjuist; dit moet zijn XX. Eveneens het keizersjaar; dit moet zijn XVII. — b) Het keizersjaar is onjuist; het moet zijn XVII. — c) Deze woorden ontbreken in het Cartulaire de St. Lambert. — d) HS. heeft: Heinricus, door eene jongere hand verbeterd in: Fredericus. regnante domino Friderico Romanorum imperatore gloriosissimo, anno regni eius XX, imperio vero XVIIIa- Datum Leodii III Kalendas Octobris, feliciter amen. Afgedrukt naar Cartulaire de Saint-Lambert de Liège, par Bormans et Schoolmeesters. I blz. 89 en 90 No. LUI. M°. 493. 1171 October 12. Keizer Frederik bevestigt bisschop Godefrid in het bezit der door keizer Otto II geschonken goederen, namelijk: het domeingoed en den tol te Muiden, de visscherij in de Almere, goederen te Loenen, langs de Vecht en te Eek, en het muntrecht te Utrecht. In nomine sancte et individue Trinitatis. Fredericus Dei gratia Romanorum imperator augustus. Si ecclesias Dei amplificamus et earum jura regali auctoritate tuemur et firmamus, antecessorum nostrorum, piorum regum vel imperatorum, exempla sequentes, hoe nobis et ad regni nostri prosperitatem et precipue ad anime nostre salutem profuturum non ambigimus. Eapropter tam futurorum quam presentium noverit industria, quod nobis, apud Novimagium considentibus et de pace atque de statu regni tractantibus b, fidelis noster Godefridus, Traiectensis ecclesie venerabilis episcopus, ante presentiam nostram venit, et instrumenta privilegiorum bone memorie Ottonis secundi nobis presentavit, in quibus continebatur, quod ipse, pro remedio anime sue ac suorum parentum, quasdam res juris sui ad prefatam ecclesiam sancti Martini in proprium tradiderit, videlicet quicquid ipse in villa Muda 1 habuerat; theloneum quoque, ad eandem villam juste pertinens, eidem ecclesie perpetualiter donaverit; et insuper addidit omnem piscationem, que in Almere2 ad suam regalitatem pertinebat, et terram, quam Otto comes in Lona3 habuit, et preterea quicquid in utraque parte fluminis, quod dicitur Vecht, habebat cum omni integritate sibi delegavent, scilicet cum terris, silvis, aquis aquarumque decursibus, piscationibus, stagnis et lacubus, ex eodem flumine derivantibus; terram quoque, quam Otto in loco, Eki4 vocato, possederat sed pro commissis ipsius ad regale jus judiciano ordine fiscata erat, sepememorate ecclesie libere donaverit; et episcopo monetam in Traiecto faciendi potestatem concesserit, et quod omnino regali auctoritate interdixent, ne aliquis comes seu alia quelibet persona judiciaria potestatem haberet, theloneum vel aliud quodlibet debitum sive quesitum ex ipsa moneta exigendi, sed ipse episcopus ex integro hec omnia potestative possideret. Idem itaque presul Godefridus regalitatem nostram suppliciter efflagitavit, ut huius regie donationis munificentiam majestatis nostre auctoritate confirmare et privilegii nostri attestatione renovare et stabilire vellemus. Cuius petitiom, a) De indietie is onjuist; zij moet zijn V. Eveneens het keizersjaar; dit moet zijn XVII. b) HS. tarctantibus. i) Muiden. - 2) De Almere. - 3) Loenen. - 4) Eek (en Wiel) in de Betuwe. interventu dilecti ac fidelis nostri Arnoldi Treuerensis metropolitani aliorumque fidelium nostrorum et precipue spe superne remunerationis, annuentes, presentis pagine sigilli nostri impressione insignite testamento id confirmavimus et perpetua stabilitate observandum, sicut prescriptum est ab Ottone donatum, decrevimus. Acta sunt hec coram (testibusa) idoneis: domno Phylippo Coloniensi metropolitano et domno Cristiano Mogontino et domno Arnoldo Treuerensi, Luodufpho Leodiensi episcopo, Boscelmo camerario, Ottone, Egberto de Amestel at aliis quampluribus. Signum domni Frederici Romanorum imperatoris invictissimi. Ego Henricus cancellarius vice Christiani Moguntini archiepiscopi et archicancellarii recognovi. Anno dominice incarnationis MCLXXI, indictione IIII, regnante domno Frederico Romanorum imperatore invictissimo, anno regni eius XX, imperii vero XVIIIK Datum Aquisgrani IIII Idus Octobris filiciter amen. HS. Tweede cartularium van het Liber donationum van den Dom No. 19. H°. 49». 1172 (Juni 18—September 24). Bisschop Godefrid schenkt de voogdij over de landen van het kapittel van St. Jan te Utrecht te Balgoyen, die Hendrik van Kuik, graaf van Utrecht, zich wederrechtelijk had toegeëigend, doch thans vrijwillig aan den bisschop heeft afgestaan, aan proost Arnold van genoemd kapittel. Het 18e keizersjaar van Frederik begint 18 Juni II72; de 5e indictie loopt tot 24 September van dat jaar. In nomine sancte. et individue. Trinitatis, eterne. lucis vere lucentis. Lucidum et perspicuum eat universis fidelibus, clericis, laicis, tam posteris quam presentibus, quod ego Godefridus, voluntate Dei Traiectensium antistes, advocatiam de prediis ecclesie. sancti Johannis pertinentibus, que sunt in pago, qui Balgoie nuncupatur, quam Heinricus de Cuk, comes Traiectensis, diu sibi magis arbitrio voluntatis quam aliquo titulo juris usurpaverat, divina pietate tandem inspirante resipiens, gratuita voluntate mihi resignavit emancipatam, judicio dictante, secundum beneplacitum meum, Arnoldo preposito et suis successoribus ecclesie pretaxate donando restitui et restituendo libere donavi. Ita ut de cetero nullus advocatus aliquod jus, vel exactionis judiciarie vel postulationis violente, in his prediis vel mancipiis habeat, sed solus prepositus, cuius interest providere bonis ecclesie, juxta rationem sue dispensationis prudenter et fideliter in timore Domini regat et custodiat. Acta sunt hec in conspectu venerabilis domini Coloniensis archiepiscopi Phylippi, anno MCLXXII incarnationis Domini, anno XXII regnic, XVIII a) Het HS. heeft op de plaats van dit woord eene opene plek. — b) De indictie is onjuist; zij moet zijn V. Eveneens het keizersjaar; het moet zijn XVII. — c) Het koningsjaar is onjuist; het moet zijn XXI. imperii gloriosi imperatoris Fritherici, indictione V, episcopatus mei anno XVII. . . , ' Hanc quoque paginam feci conscribi et anathematis vinculo confirmavi, ut inconvulsa et inconcussa toto tempore permaneat, amen. Huius rei testes sunt, quorum nomina infrascnpta habentur: dominus Coloniensis archiepiscopus Phylippus, prepositus Santensis Sifridus, Santensis decanus Guncelinus, prepositus sanctorum Apostolorum Theodericus Hermannus Judeus beate. Marie. in Colonia canonicus. Liberi: comes Gelrensis Heinricus, filius eius Gerardus, comes Hollandensis Florentius, fratres eius Robertus, Otto, advocatus Rudolfus, Theodericus castellanus, frater eius Gerlagus, comes Luscus Wilhelmus, Constantinus de Monte, Riqmnus de Maldberge, Otto junior de Maldberge, Theodericus de Altena, Florentius de Uornen, Isebrandus de Harlem, 'Alardus Uicman. Ministeriales: Ekbertus de Amestelle, filius eius Heinricus, Heinricus de A, Yhas, films eius Godefridus, Rothericus de Dauentria, Bertrammus de Dauentria, Hathe-. mannus de Lindelo, Benneke de Walde, duo filu eius Randolfus, Rudolfus, Gerardus de Lindescote, fratres eius Jacobus, Heinricus, Gozwmus de Ueten Ualle, Isebrandus de Lente, Arnoldus de Euenkesthorpe, Hermannus Irregang, Theodericus de Judifas. . rr nr . „ „ . , , ■ r c/ %,« in het Rijksarchief m Utrecht. Met zesrel van bisschop HS. Oorspr. in het archief van St. fan in nei j a Godefrid in bruine tuas (omschrift beschadigd). M°. 494. {Vóór 1173.) Sophie, abdis van Oudwijk, vraagt aan de abdis Hildegard om raad, of zij zich als kluizenares zal laten insluiten. De dateering van dit stuk is onzeker, omdat het niet vast staat, wanneer Sophie abd1S van Oudwijk geweest is. Vergelijk daarover: Séjourné, Les correspondants de Sainte-Hildegarde a Utrecht, in het Nederlandsch archief voor kerkgeschiedenis. 1921 blz. 161. Eene opvolgster met name wordt echter genoemd in een charter van vóór 1x73; daarom hebben wij dezen brief ook op dezen datum geplaatst, hoewel het waarschijnlijk is, dat zij geruimen tijd voor 1165 geschreven is (verg. Séjourné t. a. p.). Beatae memoriae H(ildegardi) de s(ancto) Ruperto, S(ophia) solo nomine abbatisse in Altuvich Traiectensis ecclesiae, introire chorum Lumine luminum illuminatum. . ... , Quia nullus hominum valet mundanis concupiscentns renuntiare et ad supernam patriam omni intentione anhelare, nis, ei desursurn datum fuerit Christi juvamine, ideo religioni vestrae intimare cupio, quid, Deo instigante et Spiritus sui gratia cooperante, concepenm in animo meo. Dominus noster, qui non vult aliquam de ovibus suis esse erroneam, sed sicut bonus pastor cupit omnes revocare ad salutis aeternae viam, inspiravit cordi meo, ut puto, quatenus onus regiminis, quod graviter porto, derehnquam et me solitudini alicuius cellulae includam. muius iu^u- ^^u. - , posse et consummare in Domini nostri est potestate. Ergo quoniam scio, vos apud Deum esse tanti meriti, quod ex Spiritus sancti revelatione cognoscere valeatis, quid expediat homini facere; propterea humihbus precibus exoro pietatem vestram, quatenus pro me Dominum vehtis consulere, si sibi placita sit conversatio mea, ne me posthac sententia illa Gregonana denotet, quae dixit: „Melius fuerat eis viam veritatis non cognovisse, quam post cognitionem ab ea deterius decidisse." De caetero valeatis in Domino, et ea, quae postulavi, pietas vestra non renuat mihi per praesentem portitorem scriptis designare, et quidquid gratiae Dei per Spiritum suum sanctum vobis de his placuerit revelare. Afgedrukt naar Migne, Patrologia lat. CLXXXXVII col. 321. n°. is». (Vóór 1173.) De abdis Hildegard vermaant Sophie, abdis van Oudwijk, dringend om op haren post te blijven. Over de dateering van dit stuk vergelijk de opmerking bij No. 474. In vera visione mysteriorum Dei haec verba audi: „O filia de latere viri orta, et figura in aedificatione Dei. formata, quare tabescis, ita quod mens tua in vicissitudine nubium volat a, quas tempestas circumducit, sic quod interdum ut lux lucet et interdum obscuratur." Sic est mens tua per strepitum morum illorum, qui non fulgent ante Deum. Sed tu dicis: „Volo requiescere et locum requirere, ubi cor meum nidum habeat, ita ut et anima mea ibi requiescat." O filia, non est utile apud Deum, ut onus tuum abjicias et ovile Dei relinquas, cum illud lumen habes, per quod illi luceas, ita ut ad pascua illud educas. Nunc autem te ipsa coerce, ne mens tua fïagret per hanc dulcedinem, quae valde tibi nocet in vicissitudine singularis vitae. Tu vero vive, quia gratia Dei te vult. Cave igitur, ne te ab ipsa abstrahas in vagatione mentis tuae. Deus adjuvet te, ut in pura scientia vigiles. Afgedrukt naar Migne, Patrologia lat. CLXXXXVII col. 322. m°. i?<». (1173 Juli 25.) Lijst van de goederen, door Willem, stichter van de kerk (van de abdij Oudwijk), bij de inwijding de kerk geschonken. De Annales Egmundani vermelden op 1173= »Ab eisdem (d. w. z. de bisschoppen, die den Dom hadden gewijd) dedicata est ecclesia sanctae Mariae et sancti Stephani in Olthwich VIII Kal. Augusti." Vergelijk ook: Matthaeus, Fundationes. blz. 429. Daar er nu in dit stuk sprake is van goederen, die geschonken zijn bij de wijding der kerk van Oudwijk, hebben wij gemeend, het stuk op den datum der wijding te moeten plaatsen. § 1. Wilhelmus, fundator et edificator huius ecclesie, in die dedicationis eiusdem ecclesie obtulit mansum unum, cuius situs est prope Marre 1 versus Rhenum, constituitque quatenus de eodem manso in vigilia et in die dedicationis ipsius templi sororibus laute ministretur et in anniversario ipsius Wilhelmi similiter inde serviatur. § 2. Contulit etiam idem Guilhelmus huic loco aream unam et domum in Veteri cymiterio2, que solvit 6 uncias, constituitque, ut de duabus unciis in anniversario fratris sui Walonis, et de 2 in anniversario domini Euerhardi sororibus serviatur; reliquas duas ecclesie beati Martini dedit. a) De druk bij Migne heeft: votat. i) Onbekend. — 2) Oudkerkhof te Utrecht. § 3 Idem pie memorie; Guilhelmus cum filia sua Hatwyga, que. se momalem in hoe loco fecit, XL talenta dedit, de quibus terras in Horstwerde > emit et quatuor jurnalia juxta claustrum et 6 jugera in Altwyca*, que (a) Gerardo nepote pro 6 ' marcis in vadimonio habuit, ita duntaxat: si Gerardus sex marcas dedent, agros suos ipse recipiat et eisdem 6 marcis aha com- PareÏ/l AfThrift in collectie HSS. 318[fol. 109 in het Rijksarchief in Utrecht. m°. (1173) December 3. Keizer Frederik bevestigt het kapittel van St. Marie te Utrecht in het bezit van zijne goederen, met name die te Bendorf Weiland in Neues Archtv. XIII blz. 6z plaatst dit stuk op „73, omdat de kerzer ztch den 29en November van dat jaar te Worms bevond. (Stumpf, Reiehskanzler. II No. 4151.) Fredericus, Dei gratia Romanorum imperator et semper augustus, omnibus imperii fidelibus, ad quos presens pagina pervenent, gratiam suam et omne bonum. . ... Ad imperatorie quidem dignitatis offitmm pert.net, omnia ecclesiarum bona conservare et ab imquorum importunitatibus imperiali auctoritate defensare. Specialiter tarnen illarum defensioni conven.t intendere, quarum f,™oc cnrnns et stipendiorum fructus canonica societate orationum cottidie participes sumus et sujyci percipimus. ^ . . , . , . , Cum igitur ecclesie beate Marie in Traiecto ex canonica fratermtate ad rerum suarum conservationem debeamus adesse, volumus, ut debemus, res eius et jura in sua libertate imperiali auctoritate conservare. Audientes itaque o-ravem et necessariam querimoniam canonicorum predicte ecclesie, eo quod in villa Bethendorp* intollerabiles rerum suarum invasiones sustineant, imperiali auctoritate prohibemus, ne aliqua omnino persona, humihs aut alta, secularis aut ecclesiastica, canonicis sancte Marie in predicte ville bonis dampnum aut gravamen de cetero inferre presumat. Nulli enim penitus persone ius aliquod advocatie in bonis predictis recognoscimus; sed nos èa in nostro spetialiter patrocinio et tuicione tenemus et in eadem volumus libertate conservari. . Datum apud Wormatiam, III Nonas Decembris HS. Vidimus van den Domproost en officiaal Aoldd. ^Februari ^van <™^™"J koning Rudolfdd. 1286 Augustus 21, in het archief van St. Marie in het Rijksarchief in Ut, echt. M°. 41*8. 1174 Ernst deken en het kapittel van St. Maarten te Zvjflich bepalen, op verzoek van 'bisschop Godefrid, dat de achterstallige tins van eene hoeve te Gaal aan de abdij Berne wordt kwijtgescholden, maar dat zij voortaan jaarlijks eenen tins van vijf schellingen betalen zal. In nomine sancte et individue Trinitatis. I) Horstwaard in de tegenwoordige gemeente Kortenhoef. - 2) Oudwijk bij Utrecht. X) Bendorf bij Engers aan den Rijn. 54 Oorkondenboek Sticht. Ego Ernestus, Dei misericordia decanus in ecclesia beati Martini, que est in Seflica1, totumque eiusdem ecclesie capitulum, omnibus in perpetuum. In notitiam presentium et futurorum (eat), quia pro veteri censu mansi, quem in Gala2 Dei dono possidemus, inter nos et ecclesiam Bernensem controversia multis annis habita est, que tandem annuente Domino hoe modo terminata est. Moti igitur respectu divine pietatis ac flexi petitione Godefridi, Traiectensium venerabilis episcopi, veterem censum ecclesie prefate remisimus, statuentes quod annis singulis in festivitate beati Petri ad Cathedram solidi quinque monete, in territorio, in quo Gala sita est, publice nobis solverentur; quibus solutis, ab omni alio jure, quo censores nostri reliqui nobis obligati sunt, fratres liberi et absoluti invenientur. Ne quis autem statutum hoe nostrum aliquando revocaret in irritum, presens scriptum, sigilli nostri impressione munitum, jamdicte ecclesie judicavimus esse tribuendum, subscriptis nominibus eorum, qui presentes fuerunt ubi hec agerentur, et ne quid desit ad munimen et securitatem posterorum. Facta sunt hec anno incarnationis Domini MCLXXIIII, imperante invictissimo imperatore Frederico, administrante preposituram liberalibus studiis imbuto magistro Johanne, presentibus canonicis: Hernesto decano, Rodolfo, Heriberto, Henrico de Sefleca, Henrico de Heiten, magistro Arnoldo, Egidio, Everardo de Defventrent, Luberto Herzons, Aaron, Willico. Afgedrukt naar De Fremery, Supplement van het Oorkondenboek van Holland en Zeeland, bh. 8 No. 14. M°. 4*». (1174) Augustus 2. Keizer Frederik oorkondt, dat de burgers van Utrecht, volgens uitspraak van de schepenen van Tiel, behalve van overzeesche goederen, aldaar geen tol schuldig zijn, behoudens een penning voor het gebruik van maat en gewicht, en dat, nu de tol van Tiel naar Keizersweerd verlegd is, genoemde burgers daar denzelfden vrijdom zullen genieten. De dateering van dit stuk is niet in orde. Het jaar 1184 is in ieder geval onjuist, omdat het met geen van de andere dateeringselementen in overeenstemming te brengen is. Bovendien wordt als eerste getuige de elect Koenraad van Worms genoemd, die sedert 1180 altijd als bisschop voorkomt. "Wij plaatsen het met Stumpf, Reichskanzler. II No. 4168 op 1174, wat overeenkomt met de indictie en het koningsjaar van keizer Frederik, evenals met het itinerarium van den keizer. Het aangegeven keizersjaar komt daarentegen met deze dateering niet overeen, daar het 21e keizersjaar van 18 Juni 1175—1176 loopt. C. In nomine sancte. et individue Trinitatis. Fridericus divina favente clemencia Romanorum imperator augustus. 1) Zijflich tusschen Nijmegen en Kleef. — 2) Gaal in het land van Ravestein, prov. N.-Brabant. Nostri juris et misericordie est, ut ex injuncto nobis a Deo supereminente dominationis officio injuriis gravatos liberemus et unicuique deputata iura in suo statu inviolabiliter conservemus. ' Noverit itaque tam presens etas quam futurorum posteritas, quod cives Traiectenses, ad nostre maiestatis presentiam venientes Thile * nullum pro quo gravabantur, theloneum se debere asseruerunt. Nos autem, ad huius rei veritatem cognoscendam, scabinis nostris Thyle pro veritatis exquisitione ipsos transmisimus, quorum judicio et juramento prestito Traiectenses optinuerunt, se nullum apud Thile debere theloneum msi de extranea regione et transmarinis partibus, quod vulgo over Wilde haf, navigando vemrent. Preter hoe autem, quocunque alio tempore Thile venientes mensura modn et^hame et pondere trutine indiguennt, de quolibet horum denanum unum perserxrent.tdoneum de Thi]e> consilio curie nostre, apud Werdam 2 transtulimus, sicut unicuique jus suum conservare tenemur, sic et Iraiectensibus antiquam consuetudinem et justiciam conservatam esse decermmus, eapropter justiciam, quam apud Thile quondam Traiectenses habuerunt, apud Werdam, vel si forte in posterum a Werda m alium locum theloneum translatum fuerit, imperiali auctoritate, perpetualiter eis confirmamus, ab omni theloneo, tam apud Werdam quam apud Thile, ipsos absolventes, excepto marino theloneo, quod vulgo dicitur syelhol. Ad huius autem rei confirmationem presentem inde paginam conscribi et sygillo nostro insigniri precepimus, statuentes et reverende maiestatis nostre edicto distnete precipientes, ut quicunque huic nostro statuto obviare presumpserit et aliquatenus infringere attemptavent, decem hbras auri purissimi, dimidiam partem imperiali fisco, reliquam vero sustinentibus injuriam pro satisfactione, componat. Huius rei testes sunt: Cunradus Wormaciensis electus, Emicho comes de Lymnge, Emicho comes Irsutus, Cunradus comes de Lewenstein, Bertholdus de Schowenburg, Albertus de Hyltenburg, Hartmannus de Büthmg[e] * Wern-: herus de Bonlant, Walterus dapifer, Berengerus de Nikastel, Burchardus de Kestenbvrg, Richolphus judex Aquensis, Alardus de Nvmege et aln quam plures. . Signum domni Friderici Romanorum imperatoris invictissimi. Ego Godefridus cancellarius vice Moguntim Cristiam archiepiscopi et archicancellarii recognovi. (M) . . „,,.rITIT . .. . ,rrT Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCLXXXIIII, indictione VII, regnante domno Friderico, Romanorum imperatore gloriosissimo, anno regni eius vicesimo III, imperio vero XXI. Datum apud castrum Triuels, HU Nonas Augusti, feliciter amen. HS. Oorspr. in het Gemeentearchief van Utrecht. Met opgedrukt zegel van den keizer m witte was. a) Het HS. heeft hier een gat. i) Tiel. — 2) Keizersweerd. M°. 484. (1175—1179.) Abdis Hildegard van Bingen antwoordt aan Mr. H. van Utrecht op zijn voorgaanden brief, en vermaant hem, naar Gods wil te leven. Over de dateering van dit stuk, vergelijk de opmerking bij het vorige No. Mysticum spiramen et vox Sapientiae sonat: Deus aeternus est, in semetipso hoe consilium habuit, quod magnum opus facere voluit, ita quod omma miracula sua in illo per rationalitatem sonarent. Et in hoe antiquo consilio valde delectabatur, et opus suum plurima aedificia boni aedificari debuit, et sic Deus hominem fecit. Homo autem imago Dei est, in qua Deus S aureum spiraculum misit, quod in se duas vias in scientia boni et mali habet, altera coelum sustinet, altera malum ostendit. Illa coelum sustinet, itaa quod Deus virtutem potentiae suae perfecit in aureo spiraculo hominis fulgentibus operibus; ista autem tangit statum nigredinis primi incipientis mali, quod contra pugnare voluit. Et in his duabus viis quinque sensus hominis i cum sapientia, scientia, intellectu et voluntate, ad magnum honorem computati sunt, sicut etiam ordines angelorum ad laudem Dei positi sunt, qui in conspectu eius assistunt. Nunc autem, o serve Dei! in meliore via parvae fenestellae in splendido lumine in te apparent, ita quod exoptando bonum desideras; in altera vero via in nigro turbine occupatus es. Sed tu, o miles! cum clara militia surge et turbinem hunc vince, quoniam gratia Dei te tangit et monet, sicut etiam in scientia secreti tui intelligere potes. Sic declina a malo et fac bonum, et Deus te requiret et in te quiescet. Afgedrukt naar Migne, Patrologia lat. CLXXXXVII col. 347. M°. 485. 1176 (Maart 9 — Juni 18). Bisschop Godefrid doet als scheidsrechter uitspraak in het geschil tusschen het kapittel van St. Jan te Utrecht en Iwainus de Gokesforde over den hof te Beusichem, die eertijds door het kapittel gekocht en door de bemoeiing van den proost Godebold van St. Jan in het bezit van genoemd kapittel gebracht was. Het 25e koningsjaar van keizer Frederik loopt van 9 Maart 1176—9 Maart 1177; zijn 21e keizersjaar loopt tot 18 Juni 1176. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Notum eat^ . tam pi esentibus quam futuris, quod dominus Godeboldus \ ecclesie sancti johannis Baptiste in Traiecto prepositus nomine et memoria dignus, ut curtis, que sita est in Bosinkem2 cum suis appendiciis ecclesie sancti Johannis contraderetur, eiusdem ecclesie expensa justo emptionis titulo comparata, pia humanitate laboravit et optabili studio effectui mancipavit. Hanc curtem jamdicta ecclesia sancti Johannis justo titulo et qïïieta possessione usque ad tempora beate memorie domini Harberti, Traiectensis episcopi, a) De druk bij Migne heeft ista. Vergelijk hierover: Séjourné, Les correspondants de Ste. Hildegarde, in het Ned. archief voor Kerkgeschiedenis. 1920 blz. 153 noot 2. 1) Godebold wordt als proost van St. Jan vermeld van 1093—1108. — 2) Beusichem. cum usufructu plenissime obtinuit et prescriptione temporis, lege taxati, sine omni interruptione possedit. Regnante autem Conrado, rege Romanorum, emerserunt quidam, qui querimoniam super curte prefata, prefati in conspectu re^ïT Conradi. presente domino Harberto episcopo, deposuerunt, quq, quia nullo titulo et jure subnixa fuit, ordine judiciario decisa, cessavit. Postmodum 5 in conspectu regis Frederici, antequam imperatoris nomine gauderet, presidente Traiectensi ecclesie. Herimanno episcopo, eadem querimonia repujlulavit, sed ea facilitate, qua mota est, consopita evanuit. Tandem venerabili domino Godefrido," Traiectensi episcopo, Iwainus de Gokeslorde cum sua laterah, preteritis molestiis novas adiciens, querimoniam super pretaxata curte, rationabiliter extinctam et ordine judiciario sepms cassatam, non sine mjuria retractavit. Sed dominus Traiectensis, sicut dominus, sicut pms ecclesie. advocatus, accito illustri comité Henrico de Chuic, mediatorem se interposuit, verbum querimonie. media karitate in suo consilio cum utriusque partis consensu suscepit. Consuluit igitur pro bono pacis, ut capitulum sancti lohannis predicto Iwaino X libras conferret, tah pacto ne querimonia tam 'injuriosa in posterum ullo modo repullularet. Idem quoque Iwainus fidejussores dedit dominum Heinricum comitem de Chuic, Henmannum comitem de Novimaeio. quod super bonis superiusdictis conventum sancti Johannis nee ipsernec aliquis ex linea uxoris sue, amodo rnolestare attemptaret. Nichilominus venerabilis antistes Godefridus sententiam excommunicatioms in eos, si qui predictam ecclesiam in bonis totiens memoratis gravare presumpsent, promulgavit. Et ut hec rata sint et omni tempore inconvulsa, precepit liberalissimus pontifex Godefridus hanc paginam conscribi et suo sigillo consignari. Acta sunt hec anno incarnationis dominice MCLXXVI, indictione IX, regni Frederici XXV, imperii XXI, episcopatus domini Godefridi XXI. Testes sunt, quorum nomina infra subscripta sunt: Theodericus decanus Maioris ecclesie, Gocelinus prepositus sancti Salvatoris, Arnoldus prepositus Daventrie. Canonici: De sancto Martino: Gocelinus et Gozuinus; De sancto Petro: Wilhelmus et Walterus et Reinboldus; De sancta Maria: Eppo, Walterus, Bruno. Laici nobiles: Heinricus de Chuic, Gerlagus castellanus, Wilhelmus Strabo, Wilhelmus de Luréke, Heinricus de Berebache, Winricus de Wegesaten. Ministeriales: Helias, Giselbertus de Amestelle, Giselbertus de Wercunde, Albero Pauo, Otto capellanus. HS. Oorspr. in het archief van St. Jan in het Rijksarchief in Utrecht. Met aanhangend zegel van bisschap Godefrid in bruine was. w. 1176 (na Maart 9). Bisschop Godefrid geeft aan de St. Maartensmannen eene hoeve, hun door de monniken van Ruinen afgenomen, terug, en schenkt dezen tot schadevergoeding den grooten en den kleinen tiend van vijf hoeven bij de Reest. Dit stuk wordt in het Oorkondenboek voor Groningen en Drente ten onrechte geplaatst op: tusschen 9 Maart 1177 en 24 April U?8. Immers het 25e koningsjaar van keizer Frederik loopt van 9 Maart 1176-9 Maart II77, terwijl ook het 21e jaar van bisschop Godfried overeenkomt met 1176. In nomine sancte et individue Trinitatis, amen. Oorkondenboek Sticht. 55 Ego Godefridus Dei gracia Traiectensis episcopus. Quoniam propter dolos et insidias presentis temporis ecclesia Dei in persecutione est et ad usum et ministerium eius nichil tam caute et firmiter constituere possumus, nisi sint, qui infringere moliantur, scripta nostra sigilli nostri auctoritate munita ad reprimendas huiusmodi injurias in J testimonium geste rei et suffragium veritatis tradere solemus. Inde est quod presenti scripto sigilli nostri impressione roborato noticiam3 omnium tam futurorum quam presencium transmittimus, quod nos a cenobio quodamb episcopatus nostri, quod Runen1 dicitur, mansum quendam, quem homines sancti Martini per querimoniam juste repetebant et monachi injuste ■ possidebant, recepimus et eisdem hominibus sancti Martini restituimus. Verum quia abbas et fratres sui quandam pro hoe facto molestiam pretendebant, ad placandam illam intuitu Dei et spe salutis nostre pro restauracione illius mansi decimam eis maiorem et minorem de V domibus juxta amnem Reste 2 sitis et nichil amplius concessimus. Quod qui infregerit anathema sit. Facta sunt hec anno MCLXXVI, anno regni Frederici imperatoris XXV, episcopatus vero nostri XXI. Testes: Gocelinus ecclesie sancti Salvatoris prepositus, Arnoldus Daventriensis prepositus, Cunradus Elstensis prepositus, Lifferdus Daventrie canonicus, Bruno sancte Marie in Traiecto canonicus, Wolterus sancti Petri, Arnoldus sancti Johannis. Laici: Lifferdus de Grüningis, Lambertus de Pezie, Johannes schuitelus. Walterus Radinc, Arnoldus Wilde. HS. Afschrift in het Cartularium van Dikninge fol. 3 in het Rijksarchief in Drente. m°. 489. 1176. Bisschop Godefrid scheidt Heer de, Gaedsberg en Vorchten van de kerk te Epe, waartoe Vaassen en Oene blijven behooren. De dateeringselementen komen onderling niet overeen. Het 26e koningsjaar van keizer Frederik begint eerst 9 Maart 1177. De 8e indictie daarentegen loopt tot 24 Sept. 1175. In nomine Domini amen. Ego Goedefridus, Dei misericordia episcopus Traiectensis, notum facio universis et singulis, futuris et praesentibus, quod, exemplo praedecessorum meorum edocti et ab auctoritate nobis concessa freti, consilio ecclesiae nostrae, propter numerositatem et multitudinem populi, convenientis ad synodum in ecclesia Eep3, illos de Herghe4 et illos de Gaedsbergh5 et illos de Vorichten6 ab ea divisimus, ita ut prima die synodi quam devote et religiose in ecclesia de Herghe et in Gaedsberh custodiant et observant, et a sepeliendo cimiterii, ab aedificatione ecclesiae in Ep, et ab omni jure synodali, quo ipsis de Epe fuerint, absolvimus et liberos fecimus. Omnibus autem, qui ad capellam de Fassen 7 et ad capellam de Unen8 assignati sunt, firmiter praecipimus, ut illis duobus diebus ad synodum in ecclesia de Eepe, tanquam in matrici a) HS. noticia. — b) HS. quondam. i) Ruinen. — 2) De Reest. — 3) Epe. — 4} Lees: Herdhe, d. i. Heerde. — 5) De Gaedsberg, deel van de gem. Hattem. — 6) Vorchten. — 7) Vaassen. — 8) Oene. ecclesie, in omni synodali subjecti sinta jure, ibique sepes cimiterii et aedificationes ecclesiae procurent. Haec autem statuimus annoDomini millesimo centesimo septuagesimo sexto ab incarnatione Domini, anno episcopatus nostri vicesimo primo, anno domini nostri imperatoris Fredrici, anno (regni) eius vicesimo sexto, indictione octava. Praesentibus testes ?affuerunt: Maior decanus in Traiecto Theodoricus, Arnoldus praepositus Daventriensis, praepositus sancti Petri in Traiecto, .bi de Brunkhorst, Warinbertus de Herda, Werenboldus_de Buchorst, Rotgerus de Daventria, Helias de Aa, Johannes Sallant et alii quamplures boni testimonii domini. HS. Afschrift Ut het Privilegieboek der stad Hat tem. Idz. 7. W°. 488- 1176. Boudewijn, proost der kerk van St. Marie te Utrecht, schenkt aan het kapittel de grove en smalle tienden van Otterlo, hem door Gerard van Afe, die ze in leen had, opgedragen, voor het vieren van het jaargetijde van den kanunnik Franco. De dateeringselementen komen onderling niet overeen. De 9e indictie eindigt 24 September 1176, het 26e koningsjaar van keizer Frederik begint eerst 9 Maart 1177, terwijl het 22e bisschopsjaar op 1177—1178 wijst. In nomine Domini. Ego Baldewinus, Dei gratia in ecclesia beate. Marie prepositus, notum facio omnibus Christi fidelibus, presentibus et postmodum futuris, quod omnem decimam maiorem et minorem in Otterlo, quam Gerardus de Ape, deposita omni .pheodalis juris justicia, mihi liberam recognovit et propria manu et voluntate resignavit, rogatu amicorum meorum et divine retributionis intuitu, ecclesie beate Marie in Traiecto tradidi ad usus fratrum in ea Deo et beate Marie devote famulantium. Statui quoque, ut huius nominate decime fructus, quicunque exinde provenire poterunt, sive in agris sive in domibus, de cunctis animalibus, que deciman solent, in anniversario fratris nostri domni Franconis sacerdotis equa portione inter fratres dividantur et singulis annis eius memoria eo devotius ab unoquoque fratre agatur annua, quo ipse omnium rerum suarum, absque ulla exceptione, ecclesiam et fratres suos fecit heredes. Volo etiam, quoniam hanc eandem decimam, a laicali manu aliquandiu occupatam, liberam feci et fratribus, quos debita amplector dilectione, donavi, ut, cum Dei ordinatione tempus et dies nostri obitus advenerit, nichilominus sit inter fratres memorialis et debitis exequiis sine oblivione sollempnis. Ut autem hec rata et firma permaneant, in huius actionis testimonium presentem scedulam conscriptam meo proprio sigillo feci signari et episcopali banno muniri, ne aliqua in posterum fraudulenta persona, vel aliquis successorum meorum presumat destruere et divine ultionis offensam incurrere. Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCLXXVI, indictione VIIII, tempore domni Fretherici imperatoris, regni vel imperii anno XXVI, presulatus domni Godefridi anno XXII, sub testimonio clericorum et laicorum, quorum nomina subscripta suntc: Symon Maioris ecclesie prepositus, Theodericus eiusdem ecclesie decanus, cum canonicis suis Alberto, Ernesto, a) HS. sunt. — b) HS. heeft hier een onbegrijpelijk teeken, gevolgd door de letters: en lis. — c) De hier volgende getuigenlijst is met een andere hand geschreven dan de rest van het stuk. Geldolfo; Gocelinus sancti Bonifacii prepositus, Rodolfus decanus, cum canonicis suis Riquino, Sigero, Gerhardo; Godefridus sancti Petri prepositus, Herimannus decanus, cum suis canonicis Ludolfo, Ludberto, Daniele; Albertus sancti Johannis prepositus, Gerhardus decanus, cum canonicis suis Theoderico custode, Thiethardo, Helmico. Laici: Gerlagus de Renen, Wilhelmus comes, f Otto de Malberge. Ministeriales: Elias scoltetus et frater Wernerus, Gozuinus et frater eius Segehardus, Ludbertus de Odeke, Albero Pauo a, Giselbertus de Amestelle, Otto caDjelJarius. HS. Oorspr. in het archief van St. Marie in liet Rijksarchief in Utrecht. Met zegel van proost Boudewijn in witte -uas. \ : 48». 1176 {vóór September 24.) Bisschop Godefrid verbetert de inkomsten van den klokluider te Deventer, waartoe hij de tienden van Ilburg in het kerspel Losser aan de kerk van Deventer schenkt. De ge indictie loopt tot 24 September 1176. In nomine sanctae et inviduae Trinitatis. Ego Godefridus, Dei gratia Traiectensis episcopus, in Domino fui confisus, fa ut si quid ad gloriam ac laudem Eius ordinarem in temporalibus, mercedem inde copiosam percepturus forem divinitus: hac itaque non solum ego fiducia in desiderium raptus, sed etiam probabilium virorum hortatu inflammatus, quibus indecens ac probrosum videbatur, quod cjurrpanarius Daventriensis ecclesiae in veste attrita sive sordida circa sanctum alTaTe^ninistraret, inopiae ipsius f succurrere et in ea parte opprobrium ecclesiae amputare curavi. Igitur decimas, quae de territorio, Ilburg nuncupato, quod est intra parochiam Luchere1, provenire poterunt, ecclesiae Daventnensi perpetuo possidendas exhibui-eo voto talique instituto, ut campanarius jamdictae b ecclesiae easdem decimas integre in sua stipendia accipiat, et ad decorem domus secundum ministran- l'7 tem c vinum in sacramentis habendum de suis redditibus provideat. Ut ergo haec fideles Christi legere ac scire valeant, praesentis instrumenti copiam fieri jussi, et ut deinceps in omni posteritate conserventur sub anathemate roboravi. Data Daventriae anno ab incarnatione Domini MCLXXVI, indictione[l IX, in conspectu testium, quorum nomina haec sunt: Lutbertus decanus, Lefhardus custos, Engelbertus de Ramela, Otto capellarius, Rothericus de Daventria, Theodericus de Lothere, etc. Afgedrukt naar Lindebom, Historia episcopatus Daventriensis. blz. 70. H°. 49©. (1176—1178 Mei 27.) Bisschop Godefrid geeft aan de kapittelen van Oudmunster en den Dom het 1/3 van een aan deze kapittelen behoorend landgoed over de Ysel, dat hij zich toegeëigend had, terug. Zoowel de Domdeken Diederik als proost Gocelinus van Oudmunster worden het eerst als zoodanig vermeld in 1176. Bisschop Godefrid is 27 Mei 1178 gestorven. In nomine Domini. a) Dit woord is in het HS. bovengeschreven door dezelfde hand, die de rest van de getuigenlijst schreef. — b) De tekst bij Lindebom heeft: cumdictae. — c) De tekst bij Lindebom heeft: ministrantes. — d) De tekst bij Lindebom heeft: indicta. i) Losser. Ego Godefridus, Dei gratia Traiectensis episcopus. Ne aliquis de successoribus nostris ex injuriis nostris injuriandi rapiat occasionem et exemplo (sive) imitacione malefacti nostri nobiscum pereat, decrevimus et nostre et sue providere saluti. Inde est quod presenti scripto notum facimus, tam futuris quam presen- r tibus, quod terra quedam est ultra Yselam sanctorum Martini et Bonifacii, cuius terciam partem in usus nostros converteramus; sed quia terra illa sub banno stabilita fuit predictorum sanctorum ecclesiis, constitit nobis hoe absque periculo anime nostre stare non posse; et ne pro hoe facto offensam Dei incurremus et predictarum ecclesiarum oraciones tute retinere possemus, U> predictam terciam terre partem isdem ecclesiis resignavimus. Et hec ne facti nostri devocio injusto alicuius molimine infringi possit, scripto nostro a sigilli nostri auctoritate roborato confirmavimus, Si quis vero tam racionabili facto ad versari presumpserit, omnipotentis Dei et omnium sanctorum suorum offensam incurrat, et anathemate eorundem et nostro dampnatus, eternis ghehenne suppliciis intereat. Testes hii: Theodericus summus decanus et Embricensis prepositus, Gocelinus sancti Salvatoris prepositus et ecclesie beate Marie decanus, Lüdewicus, magister Merulus, canonici sancti Martini, Walterus canonicus sancti Petri, Brino canonicus sancte Marie; magister Stephanus canonicus fo sancti Lebuini in Dauantria, magister Arnoldus canonicus sancti Johannis, Wescelo sacerdos, Petrus subdyaconus. Layci: Godescalcus camerarius, Reynerus Dolre, Hugo frater suus, Gocelinus. HS. Liber catenatus van Oudmunster, fol. 61. W°. 4»! (1176—1181.) Het kapittel van St. Maarten te Tours dankt het Domkapittel te Utrecht voor het bericht, dat het jaarlijks op 10 Juli het jaargetijde der overleden broeders van het Toursche kapittel zal vieren op even plechtige wijze, als dit voor den bisschop geschiedt, en meldt, dat het hetzelfde op denzelfden dag zal doen voor de overleden broeders van het Utrechtsche kapittel op even plechtige wijze, als dit voor zijnen deken geschiedt. De Domproost Simon komt voor n74—Il8l> de Domdeken Diederik 1176—1203. Philippus, deken van het kapittel van Tours, wordt vermeld 1176—1190. (Gallia christiana. XIV col. I77-) De deken Philippus en de thesaurier R. worden te zamen genoemd in eene bul van paus Lucius III van 1184. (1. c. XIV Instr. col. 86.) De thesaurier Raginaldus wordt in de lijst bij Mabille (La pancarte noire, in: Mém. de la soc. archeol. de Touraine. XVII blz. 348—355) eerst in 1185 vermeld, doch zijn voorganger Gaufridus komt het laatst in II76 voor. Dominis et fratribus suis deditissimis S(imoni) preposito, Th(eoderico) decano totique capitulo beati Martini Traiectensis Ph(ilippus) decanus, U" R(aginaldus) thesaurarius totumque capitulum beati Martini Turonensis salutem et gratissimum, tam dilectionis quam orationum, certamen- Quam bonum sit et quam jocundum, quod charitas consiliavit fraternitati consortium, soli noverunt, quos docuit experimentum. Hoe siquidem consortium ab antiquo inter ecclesiam nostram et vestram < perpetuo esse sanxitum et a bone memorie predecessoribus, tam nostris a) HS. nostri. quam vestris, devotissime celebratum, certi sumus et ad idem propensius observandum devotissimi. Porro compertum habemus, quia quod caritas edificat antiquitas non demolitur sed provehit et solidat, hinc nichilominus reali argumento fidem fecistis evidentiorem. Etenim, sicut ex scriptorum vestrorum et ex venerabilium confratrum nostrorum et vestrorum, limina gloriosissimi confessoris visitantium, relatu accepimus, vos ductu charitatis, que semper ubi est profuit, liberius et liberalius procedendo, de novo pie statuistis, quod de cetero pro universis fratribus nostris defunctis VI Idus Julii anniversarii obsequium adeo solemne in perpetuum celebrabitis, sicut et pro episcopo vestro. In quo benignitatis vestre multitudinem non modicum admirantes et extollentes, hoe beneficium, tanto magis gratum quanto minus speratum, acceptari Deo inde et vobis gratias referimus devotissimas. Et nos ergo versa vice in capituli nostri universitate unanimiter statuimus, quod similiter de cetero in perpetuum pro universis Traiectensis ecclesie beati Martini fratribus defunctis in eodem die anniversarium celebrabimus adeo solemne, sicut et pro decano nostro. Quod ut perpetuo inviolabiliter observetur, pro caritatis stipendio singulis canonicis, qui eidem obsequio interfuerint, erogando, redditus ad hoe sufficientes instituimus. Nee vos latere volumus, quod nos, in huiusmodi dispositionis tam honesto proposito a vobis anticipati, quasi zelo movemur, utpote quod dudum conceperamus in affectu, licet tardiores fuerimus in effectu, valere. Amen IJS. Additamenta van het Liber donationum van den Dom No. 5. (1176—1186.) Het kapittel van St. Jan te Utrecht en de abdij te Elten bepalen, dat beide partijen beurtelings den persoon van Naar ding er land zullen aanstellen. De onder de getuigen genoemde Gerard, deken van St. Jan, wordt als zoodanig vermeld van 1176—1186. Sloet plaatst deze oorkonde op 1186, omdat hierin verscheidene getuigen voorkomen, die we ook vinden iR,de Nos. 515 en 516 dd. 1186, eveneens voor St. Jan. In nomine sancte. et individue Trinitatis amen. Antique et approbate consuetudinis est, decisiones litium mandari custodie litterarum, ne lites decise apud presentes, illis decedentibus, apud posteros renascantur. Inde est, quod nos prepositus et capitulum beati Johannis in Traiecto et nos ecclesia de Eltene ad posterorum noticiam presenti scripto transmittere curavimus questionem, que super institutione persone in ecclesia de Nardingelant diu inter nos vertebatur, tali transactione sopitam esse, decedente videlicet persona, quam nunc temporis ipsa ecclesia de Eltene instituit,. aliam instituet prepositus beati Johannis. Itemque post decessum illius aliam instituere personam ad ecclesiam de Eltene pertinebit, et deinceps sic nunc ista nunc ille succesive personam instituet in prefata ecclesia. Ut autem hec transactio rata et inconcussa maneat, presentem super hoe paginam utraque ecclesia conscribi et proprii utraque sigilli fecit auctoritate corroborari. 1) Dit stuk is geschreven met dezelfde 16e eeuwsche hand als en onmiddellijk onder No. 439. Testes vero huius rei sunt: Albertus prepositus sancti Johannis, Theodericus decanus sancti Martini, Gerardus decanus sancti Johannis, Helmuygvs, Henricus, canonici eiusdem ecclesie., magister Wibertus in ecclesia sancti Martini, magister Daniël in ecclesia sancti Petri, canonici; Fredericus, Thegenradus, Conradus, magister Alexander, Gelpertus, presbyteri. Laici quoque, r ministeriales eclesie de Eltene: Lyemarus, Conradus, Everardus et frater eius Henricus, persona prefate eclesie de Nardingelant, Gerlacus, Nicholaus, Seybaldus. Ministeriales etiam ecclesie sancti Johannis: Arnoldus, Johannes, Albertus Pil et alii, tam clerici quam laici, quamplures. HS. Oorspr. cyrograaph in het archief van St. Jan in het Rijksarchief in Utrecht. Met aanhangende zegels van het kapittel van St. Jan en van de abdij te Elten in bruine was. (1176—1203.) De Domdeken Diederik en de Utrechtsche kerk oorkonden, op welke wijze een geschil tusschen de kerk van Oostkapelle en hare dochterkerk Allaardskerke over de grenzen der parochies is beslist. De domdeken Diederik wordt als zoodanig vermeld van 1176—1203. In nomine sancte et individue Trinitatis. Th(eodericus), Dei gratia Maior in Traiecto decanus, ceterique priores et universa Traiectensis ecclesia, omnibus ad quos hec scripta pervenerint salutem in perpetuum. Memorie posterorum transmittimus, controversiam, que inter matrem ecclesiam Ostcapellam 1 et filiam Alerdeskirkam2 vertebatur, in hac forma / ? diffinitam esse. Sacerdotes matricis ecclesie, Johannes et Gregorius, adhibitis sibi quinque parrochianis suis, juraverunt, parrochie sue attinere omnes habitantes versus aquilonem intra fossam defluentem ab aqua, que dicitur Tvmet3. Hec fossa interfluit domum Alardi Knapen et domum Arnoldi Spikers, contingens viam, que porrigitur juxta cimiterium Alerdeskirke versus orientem. Le Eadem via protenditur ad aliam aquam, que vocatur Kene3 et profluit versus aquilonem usque ad aggerem. Per hos enim terminos jamdictas ecclesias limitatas esse constat. Prenotatis vero parrochianis, videlicet Hugoni, Randolfo et Alardo Knapen, aliis etiam, manentibus inter aquam, que dicitur E et viam prescriptam, que, ut dictum est, cimiterium Alerdeskyrken e W vicino contingit, cum de jure matrici ecclesie attineant, de gratia sacerdotum concessum est aput minorem ecclesiam Alerdeskyrke sacramenta percipere. Ceterum si quis parrochianorum, qui pretaxati sunt, nuptias celebrare vel mortuum funerare debuerit, sacerdos minoris ecclesie sacerdotibus matricis ecclesie id denuntiare procurabit, quorum alter, ad filiam accedens, officium io celebrabit et oblationum proventus integraliter obtinebit. Si vocati postulaverint, ut presbiter minoris ecclesie officium celebret, ipse obtemperanter celebrabit et oblationes cum eis ex equo parcietur. Si neuter eorum venerit, cum utrique vel alteri denuntiatum fuerit, sepedictus presbiter minoris ecclesie officio completo oblationes sibi totas vendicabit. Porro si in dubium venerit, i ' an denuntiatum sit, custos matricis ecclesie, quem vulgo campanarium dicunt, jurabit sacerdotes non esse vocatos, et ipsi oblationes ex integro sortientur. i) Oostkapelle. — 2) Allaardskerke, later Serooskerke. — 3) Onbekend. m°. .mm». 1178 {Maart 9 — Mei 27). Bisschop Godefrid geeft aan het kapittel van St. Pieter te Utrecht de vrije beschikking over den hof Broek, dien hij tot nu toe, volgens de beschikking van den schenker, keizer Hendrik, onder zijn beheer gehad en waarvan hij de opbrengst aan genoemd kapittel uitgekeerd had. Het 27e koningsjaar van keizer Frederik begint 9 Maart 1178. Eisschop Godefrid is den 27en Mei 1178 overleden. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Noverit presens etas et futura posteritas, quia ego Godefridus, Dei permissione Traiectensis episcopus, predium ecclesie. beati Petri, quod Broke 1 dicitur, in nostre dispositionis cura longo tempore tenuimus, ut fructus inde provenientes ad usum eiusdem ecclesie converteremus, tum < reparando diruta, tum ornando minus culta, secundum quod ab imperatore Heinrico felicis memorie, qui eandem curtem ecclesie predicte dedit, definitum est. Quod licet diligenter ac fideliter impleremus, fratres eiusdem ecclesie nobis sepe supplicaverunt, quatinus curtem illam ipsorum potestati ac providentie relinqueremus, ut, sicut consuetudo habuerat et ratio exigebat, ipsi de bonis suis libere dispensarent. Horum autem peticionibus sepe pulsati, anime nostre habundantiori cautela prospeximus, tandem relinquentes predium illud dispositioni eorum cum omni rerum integritate et omni eo jure, quod ante habuerat. Fluius rei testem cartam hanC scribi jussimus nostroque sigillo insignavimus ad noticiam posteritatis, sub anathemate interdicentes, ne quis dispositionem eorumdem fratrum in eodem predio infirmare presumat Illud etiam recognoscimus nostrisque successoribus precise denunciamus, nos nichil juris in eodem predio habere aut umquam habuisse. Gesta sunt autem hec anno incarnationis dominice, millesimo centesimo septuagesimo octavo, indictione XI, regni Fretherici XXVII, imperii autem eius XXIII, episcopatus domni Godefridi XXIII. Testibus his presentibus: Hildebrando abbate sancti Pauli. Prepositis: Gozelino sancti Salvatoris, Godefrido sancti Petri, Alberto sancti Johannis, Conrado de Eist. Decanis: Theoderico Maioris ecclesie, Rüdolfo sancti Salvatoris, Hermanno sancti Petri, Gerhardo sancti Johannis. Canonicis: Alberto, Ernesto, Gerbardo, Sigero, Lutberto, Ludolfo, Thiedardo, Heinrico, Eppone, Walthero. Laicis nobilibus: Heinrico de Kuc, Gerlaco castellano. Ministerialibus: Helya de A et fratre eius Walthero. HS. Oorspr. in het archief van Biljoen in het Rijksarchief in Gelderland. Met aanhangend zegel van den bisschop in witte was. m°. 4l9ï. 1178 {Maart 9-Mei 27). Bisschop Godefrid schenkt aan de St. Maartenskerk te Emmerik, ter beëindiging van de tusschen hen bestaande geschillen, het Bertoltsland te Werkhoven, om daaruit de begiftiging der parochiekerk te voldoen, de prebenden der kapittelheer en te vermeerderen en 's bisschops jaargetijde te vieren. Voor de dateering vergelijke men de opmerking bij No. 496. In nomine sancte et individue Trinitatis. 1) Later Biljoen bij Velp. Zie de schenkingsoorkonde No. 236. Quoniam error humane oblivionis viam solet obstruere veritatis, et fraudulente contradictionis obstaculo christiane religionis frequenter perturbatur pia devotio, ego Godefridus, Dei gratia Traiectensis episcopus, volens diebus meis consulere et munimen operis mei ad universam secuture posteritatis successionem transmittere, presenti instrumento curavi commendare, " qua intentione, qua conditione cum ecclesia Embricense convenerim de quibusdam querelis, quas michi proposuerat. Querelam quidem diligenter audivi, de quibus in parte me teneri in animo meo censui, in parte excusationem veram pretendere potui. Tandem vero non potuit diuturna in nobis esse dissonantia, cum precesserit semper vera dilectio et unanimis concordia, et fratres prenominate. Embricensis ecclesie, quicquid juste et injuste querele adversus me moverant, plene et libere. deposuerunt, ut jam inter me et eos nulla superesset conquerendi materia. Ego autem, saluti anime mee providens et benevolentie fratrum respondens, terram, que vocatur Bertoldi, in Warcondia \ quam scilicet in ' * manu mea longo tempore liberam habueram, eidem Embricensi contuli ecclesie, ut stabilis permaneret dotis collatio, quam ad civilem ecclesiam Embricenses fratres fecerant, et ipsi de proventu terre illius augerent prebendas suas, prout Dominus daret benignitatem et terra fructum, et in die obitus mei anniversario memoriam mei in missis et orationibus haberent et deinceps V Embricensis ecclesia pro mea et omnium Traiectensium episcoporum salute oraret in perpetuum per huius ammonitionem elemosine. Ut ergo inconvulsa permaneat hec donatio, presens inde instrumentum conscribi feci et insigniri, sigilli mei appositione bannoque episcopali confirmavi, ut quicunque hoe mee devotionis opus infregerit, dampnatus ante tribunal summi Judicis eterno suplicio deputetur, sintque participes orationum et elemosinarum quicumque studebunt conservare. Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCLXXVIII, anno regni Friderici imperatoris XXVII, imperii eius et episcopatus mei XXIII. Huius donationis testes sunt: Theodericus Summus decanus, Gozelinus prepositus sancti Salvatoris, Lodwicus canonicus sancti Martini, Walterus canonicus sancti Petri, Gerlacus castellanus, Godescalcus camerarius, Hugo de Dolre, Reinerus frater suus et multi alii clerici et laici. Oorspr. in het Staatsarchief te Ditsseldorp, met aanhangend zegel. H°. 4»8. 1178 April 9. Bisschop Godefrid geeft de tienden van Driel, Giessen en Woudrichem en een stuk land langs de Gouwe, die hij zich toegeëigend had, aan het kapittel van St. Salvalor terug. Daar in deze oorkonde Paschen als de dag der handeling genoemd wordt, hebben wij het stuk op dien datum geplaatst. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Godefridus, Dei gracia Traiectensium episcopus, notum facio tam i) Werkhoven. posteris quam presentibus, quod decimas in Thriler, in Giscen2, et in Waldrichem3, ecclesie sancti Salvatoris attinentes, de quibus non juste michi suggestum fuerat ipsas esse novas decimas, vel quaslibet alias decimas, que ad illam ecclesiam pertinent, ecclesie resignavi; preterea terram quandam juxta Goldam, eidem ecclesie attinentem, quam [in usus meos aliquamdiu attraxeram, ei liberam dimisi, et in sancto die Pasche coram altari positus ecclesie sua recognovi ac in eorundem bonorum possessione ex auctoritate michi concessa eam sub anathemate confirmavi. Acta sunt hec anno incarnacionis Christi millesimo centesimo septuagesimo octavo, indictione undecima, regnante imperatore Frederico, anno regni eius vicesimo sexto a, imperii et episcopatus mei vicesimo tercio, presente clero et populo. Prepositis: Symone Maioris ecclesie, Goscelinob sancti Salvatoris, Godefrido sancti Petri, Alberto sancti Johannis. Decanis: Theoderico Maioris ecclesie, Rodolpho sancti Salvatoris, Hermanno sancti Petri, Gerardo sancti Johannis. Testibus autem laycis: Wilhelmo de Scalcwijc, Helya sculteto, Ghiselberto de Amestelle, Henrico Flami(n)go, Theoderico de Judefaes, Alberone Pauone, Wilhelmo de Thyuerdic et quampluribus aliis. HS. Liber catenatus van Oudmunster, fol. 62. n°. 4»». (1178 April 9.) Bisschop Godefrid maakt bepalingen over zijn nalatenschap en draagt het kasteel Horst op aan het bisdom, op voorwaarde dat zijn broeder Gerlach en diens nakomelingen het slot van den bisschop in leen zullen houden. (Verdacht.) Het in dit stuk genoemde jaar 1188 is niet juist, daar bisschop Godefrid reeds den 27en Mei 1178 overleed. De andere dateeringselementen wijzen dan ook allen op 1178. Daar de bevestiging der schenking door den bisschop plaats had gehad ter gelegenheid van het Paaschfeest, hebben wij het geplaatst op 9 April, den datum van Paschen, 1178. — Over de verdenkingen tegen dit stuk vergelijke men: Muller, Het testament van bisschop Godefrid, in Ned. Archievenblad XXX blz. 42 vlg. In nomine sancte et individue Trinitatis. Cum celestes thesauri omnino securi sint et alieni a suspicione ammissionis et periculi, ego Godefridus, ecclesie Traiectensis per divinam gratiam humilis episcopus, aliquid volens cum paupercula in Domini gazofHacium mittere, [terrestriac] pro celestibus, humana pro divinis inpendere non dubitavi. Horst4 itaque predium, scilicet patrimonii mei, pro anima mea et animabus omnium parentum meorum, Deo et beato Martino legitima et stabili donatione contuli per manum liberi advocati ecclesie [Rodulfid] de Gore, sub testimonio cleri et populi, certam spem habens multiplicate. retributionis a Summo Opifice de facto et facti devotione. a) Het koningsjaar is foutief; het juiste zou zijn XXVII. — b) HS. Boscelino. — c) Het woord is in het HS. onleesbaar geworden. — d) Het HS. heeft hier een gat. 1) Driel. — 2) Giessen. — 3) Woudrichem. — 4) Het kasteel Horst bij Renen. Ut autem omnis occasio amputetur contradictioni, pagine presenti curavi commendare, qualiter Horst michi soli [ Pater meus Godefridus de Renen preparaverat Horst, locum castro edificando et jam quibusdam fossatis et edificiis levibus munierat. Sedit igitur in eminentiori [parte] loei illius, ubi nunc turris est lapidea, et, vocatis hbens suis, distribuit eis [bona sua], assignans possessiones suas de Brabantia4 tribus filiis suis: Theoderico, Gerlaco et Arnoldo clerico, reliquas autem omnes Hugoni fratri meo, et michi Godefrido, et soron mee Helewigi. Data est hec soror mea nuptui, et pro parte [sua a] accepit Bemmele 2 juxta Novimagium 3 et Wormersbach 4 supra Andernaken 5; unde michi et fratri meo Hugoni tota Horstia cessit. Hugo autem frater meus pro parte mea dedit mich. Alborch^, et sic Horstia tota cessit ei. Postea tarnen totum castrum destructum pro werra Traiectensium ? desolatumque et sine habitatore longo tempore fuit. Unde dolens frater meus Hugo in partem eius iterum me recepit, ut castrum meo auxilio et meo et suo sumptu resurgeret. Cum vero in nobis fraterna concordia et unanimis consensus esset, concessit michi idem frater meus Hugo, ut occuparem de loco edificiis meis quantumcumque vellem, ut et fundus, et edificia mea propria essent. Ego, habita optione, totum fere locum occupavi, partem unam fratri relinquens, m qua hgneam domum posuit, quam ei dederam. Procedente tempore frater meus Hugo prenominatus de mundo migravit, et uxor eius castrum et predium peent nomine dotis nullam tarnen prolem habens de marito. Facta est compositio inter me et eam, et ipsa, acceptis a me C marcis, quicquid juris in castro et predio habuit, michi libere vendidit et dimisit. Totum ergo castrum et predium, sicut libere habui, Deo et beato Martino, de cuius bonis ab uxore fratris mei ipsa redemi «, ut jam dictum est, et totam munitionem, sicut edificavi, libere dedi pro mea et parentum meorum salute. Ita ut frater meus Gerlacus in beneficium retineat et tota mee cognationis et sue successi[ve], et numquam a cognatione mea alienetur; sed beneficium habeat qui in ea proximior erit. At si Gerlacus sine legitima prole deeësserit, succedat ei Godefridus, cognatus meus 9, vel quicunque de fratribus suis, filiis scilicet Sophie neptis mee et Heinrici de Küc, pnmogenitus tune erit; et sic posteritas tota feodum conservet. Domus autem et turris et capella et porta totumque castrum infenus et superius cedant ad servicium Traiectensis episcopi, quotienscunque et quandocunque volet et indigebit, eo tarnen [ a] excluso a turn, qui feodum tenebit. Quodsi ille, qui beneficium habebit, videbitur episcopo non esse sufficiens ad custodiam castri, suos custodes episcopus habeat cum custodibus illius, qui tune feodum habebit. [ •] ipsi, beneficiato scilicet, nulla fiat violentia, nulla injuria; verumtamen episcopus pro oportunitate utilitateque et voluntate sua habeat ibi habitationem suam liberam. a) Het HS. heeft hier een gat. i) Brabant. - 2) Bemmel bij Nijmegen. - 3) Nijmegen. - 4) Wormersbach. - 5) Andernach (bij Bonn). - 6) Aalburg. - 7) Blijkbaar de Geldersche oorlog van 1163: Beka blz. 53 vlg. — 8) Verwijzing naar de bovengenoemde 100 mark, die Hugo's weduwe dus blijkbaar ontvangen had uit de goederen van het Sticht. - 9) Godefrid van Kuik, de oudste zoon van Hendrik van Kuik en Sophia, dochter van 's bisschops broeder Diederik. Ad testimonium et confirmationem facti huius Trinitatem sanctam et Matrem Virginem et beatum Martinum cum omnibus sanctis Dei invocavi. Et eum, quicunque donationem istam et conditionem infregerit aut infringere attemptaverit, auctoritate Dei et sanctorum eius vinculo anathematis innodavi et suplicio eterno deputatum ante horrendum et districtum tribunal Judicis summi segregavi dampnandum. Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCLXXXVIII, indictione XI, anno regni imperatoris Frederici XXVII, imperii eius et episcopatus mei XXIII. Huius autem donationis quoddam feceram inchoativum in ipso castro Horst, posito vexillo sancti Martini super turrim tribus continue diebus et tribus noctibus. Presentibus et idoneis testibus: advocato videlicet sancti Martini prenominato Rodulfo de Gore, Gocelino preposito (sancti) Salvatoris, Arnoldo preposito Daventrie, Conrado preposito de Eist, Lodwico canonico, Waltero canonico sancti Petri, Brunone capellano, Arnoldo canonico sancti Johannis, magistro Godefrido, Wescelone sacerdote. Liberi vero, qui tune aderant, fuerunt hii: Willelmus Luscus comes, Gerlacus frater meus, Rudolfus advocatus de Echtelte, Hubertus de Echtelte, Willelmus de Alborch, Noiel de Eggerhoue, Thomas de Berenchem. Ministeriales: Helias de A, Albero de Amerungen et Gozwinus nepos suus, Alardus Aries, Willelmus de Dwerdeike, Reinerus de Dolre et Hugo-frater suus, Reinerus et Amelricus filius suus, Giselbertus dispensator meus, Otto capellarius, Godescalcus camerarius, Stemarus et Gunterus filius suus, Robertus de Orde, Geuehardus de Ecke. becunde vero donationis, que ad perfectionem prime spectat, quam scilicet ego feci in die Resurrectionis Domini super altare beati Martini, quo debui ordine, qua solempnitate, testes affuerunt: Hildebrandus abbas sancti Pauli, Theodericus Maior decanus, Gocelinus prepositus sancti Salvatoris, Albertus prepositus sancti Johannis, Conradus prepositus Elstensis, Rodolfus decanus sancti Salvatoris, Hermannus decanus sancti Petri, Gerardus decanus sancti Johannis et universus Traiectensis conventus, sicut convenerat ad missam celebrandam; nobilesque et ignobiles laici, quotquot convenerant ad sanctam sancte Resurrectionis sollempnitatem. HS. Oorspr. in het bisschoppelijk archief No. 149 in het Rijksarchief in Utrecht. Zegels ontbreken. n°. soo. (1178—1190.) Bisschop Boudewijn deelt aan de geestelijken van zijne diocese mede, dat de keizer en diens zoon de monniken der abdij Ter Duinen hebben vrijgesteld van alle tol en schatting, voor zoover het aangevoerde koopwaren betreft, die voor hun eigen gebruik bestemd zijn. Bisschop Boudewijn is bisschop geworden in 1178. Daar hier in dit stuk sprake is van een privilegie van keizer Frederik, moet het gedateerd worden vóór den dood van genoemden keizer in 1190. B(alduinus), Dei gratia Traiectensis episcopus, omnibus prepositis, decanis et presbiteris, in diocesi sua constitutis, salutem in Domino. Universitati vestre notum esse volumus, fratres de Dunisjn Flandria a domno imperatore et filio eius ab omni theloneo vel tributo esse absolutos. quotiens illos aliqua ad usus proprios pertinentia per terram suam vel per aquam transferre contigerit. Nos etiam, pietatis intuitu illis prodesse cupientes, omnibus, qui nostre juridjtionis esse noscuntur, in virtute obediëntie precipiendo mandamus, ut de quocumque memorati fratres conquesti fuerint, r qui eos in hac parte molestare presumpserit, pro excommunicato habeatur, nee quisquam illo presente divina audeat celebrare, nisi resipiscens sepedictis fratribus congruam satisfactionem exhibeat. Oorspr. in het archief van het Seminarie te Brugge. Met aanhangend geschonden zegel van den bisschop in witte was. W. 501. 1179. Hendrik, wettig erfgenaam van de stad Zutphen, schenkt, met toestemming van zijnen zoon Gerard, aan de abdij van St. Marie en St. Laurens te Oostbroek een eiland bij „ Gomecenorde" met de visscherij om het eiland op beide oevers, en verbindt deze schenking aan den hof te Spankeren, die aan genoemde abdij behoort. (Verdacht.) De dateeringselementen komen niet met elkaar overeen. Indictie en epacia wijzen beide op 1179, daarentegen wijzen konings- en keizersjaar op 9 Maart, respectievelijk 18 Juni, 11S0-1181. De cyclus lunaris die bij 1179 behoort is II niet XVIII, — Over de verdachtheid van deze oorkonde, vergelijke men Oppermann, Untersuchungen. II blz. 146 vlg. In nomine sancte et individue Trinitatis. Quoniam ea, que proborum virorum consultu a principibus geruntur, / plerumque tum temporis successione a thesauro memorie relegantur, tumque corrosivo invidorhm dente, quasi bachantium aprorum ictibus, in exterminium precipitantur, nisi scriptorum monimentis reserventur, idcirco opere pretium est, ne bonarum rerum oblitteratio surrepat, ut posteritati hominum veritatis vestigia scripturarum testimonio imprimantur. Ego Henricus, divina gratia legitimus heres Sutphaniensis oppidi, notum facio omnibus Christi fidelibus summa cum devotione, triginta libras Traiectensis vel Daventriensis monete me spopondisse dare sancte Marie perpetue Virgini, matri Jesu, et sancto Laurentio in Ostbrüch, quorum ibidem memoria jugiter fit in memoriam mei omniumque fidelium defunctorum, necnon parentum meorum et precipue ad salutem anime conjugis mee Agnes, que nuper obierat, michi multum dilecte. Verum quia'obnubilantur crimina, cum ex justo fit elemosina, et quia( refulget ante Dominum, quod manus capit spiritu pauperum' cepi meditari, ut affectus mee affectuose sponsionis manciparetur effectui operis. Igitur ad restaurationem triginta librarum a me promissarum, consensu et approbatione filii mei Gerardi, quia hec promissio principaliter pro anima matris eius Agnes, prefate uxoris mee, facta fuit, insulam quandam, juxta Gomecenorde 1 sitam, sancte Marie matri et filio Domino Sabaoth et sancto Laurentio in predicto claustro in allodium et proprietatem, absque ulla servitii conditione, quia liberam eam habui, erogavi. Insuper piscaturam, hinc et ; inde circa eandem insulam in utraque parte litoris, prenominato cenobio, quia asilum omnium transeuntium esse multi ex liquido cognoverunt, pio cum effectu filii mei Gerardi prefati, contradidi. Horum siquidem utilitatem, scilicet insule et piscature, cuidam curti in Spankeren2, que ad supradictum i) Onbekend. — 2) Spankeren bij Dieren. claustrum pertinet, sopita omnium contradictione, per astipulationem justicie efficaciter assignavi. Ad huius igitur rei testimonium roborandum presentium litterarum apices sigilli mei impressione muniri jussi et nomina testium subinduci: Godefridus prepositus sancti Petri in Traiecto, Geldulfus capellanus comitis eiusdem, Reinaldus canonicus in Sutphenne, Thomas canonicus eiusdem ecclesie, Hermannus de Alfen, Gerhardus de Brunchorst, Brunsteyn de Driele, Gerardus Mummo, Henricus de Dodenwerde, Gerardus de Stralen et Ludulfus frater eius, Theodericus de Hertenvelde, Robertus pincerna. Acta sunt hec anno incarnationis dominice MCLXXVIIII, indictione XII, epacta XI, ciclo lunari XVIII, regnante Friderico, anno regni eius XXVIIII, imperii vero XXVI, feliciter. HS. Vidimus van bisschop Hendrik dd. 13 Mei 1262 in het Rijksarchief in Gelderland. I%°. 508. 1179 Juni 27. Paus Alexander III bevestigt het kapittel van Oudmunster in al zijne bezittingen, en bekrachtigt tevens de bepalingen van bisschop Andreas over de successie in de volle prebenden. Alexander efpiscopus servus servorum Dei dila]ectis filiis canonicis ecclesie sancti Salvatoris in Trai[ecto] eorumque successoribus canonice sub[stituen]dis in perpetuum. In eo loco [sumus et] of[ficio l]icet imfmeriti] p[rovidente Domino] c[on]s[tituti], ut [circa] universum corpus eccl[esie aciem] nostre considerationis d[ebea]m[us] extendere [et omni] ecclesiahrum quieti pa]st[orali] sollicitudine pro[v]idere. Eapropter [dilecti in Domino] fil[ii, vestris justis postulacion]ibus clementer ! annuimüs et prefatam [ecc]lesiam, in qua divino estis obsequio mancip[ati, s]ub [beati] Petri et [nostra prote]ctione suscipimus et presentis scripti privileg[io] comm[unimus], statu[entes], ut quascumque possessiones, que[cum]que bon[a] eadem ecclesia inpresentiarum juste et canonice possidet [aut] in f[uturum] concessione pontificum, [largi]cione regum [vel] principum, j > oblacione fidelium seu] aliis justis modis prestante Domino poterit [adhi]pisci, firma nobis vestrisque successoribus [e]t illibata permanea[nt.] In quibus hec propriis duximus [exprimenda vocabulis]: te[rram quam habetis ultra JYsglam 1], bona in Gruningen 2, bona inJDrinta 3, [aream domus] juxt[a turrim sancti Mart]ini, decimas in Beren[we]rde 4, deci[mas] novalium et census, que [in]ter[jacet Meldrike 5, ab oriente et Rauenswade G ab occidente, Rijswijc 7 a septentrione et] Suol[en 8 a meridie, decimas] nove [culture juxta Goldam 9 cum cen]su [et justicia secujlari et mansos [quinque], quorum ter[minus] s[uperior est sine intervallo post Aljberonis filii Giselberti beneficium, [inferior] vero in Swanesdrisch 10 post triginta man[sos episcopi], qu[e v]obis contulit a) Het tusschen [ ] geplaatste is in het HS. onleesbaar en hersteld volgens een afschrift in het Liber catenatus van Oudmunster, fol. 61. I) IJsel. — 2) Groningen. — 3) Drente. — 4) Onbekend. — 7) Rijswijk. — 8) Zoelen. — 9) Gouwe. — 10) Onbekend. 5) Maurik. — 6) Ravenswaay. — bone memorie [Andreas episcopus et suo privilegio firmavit. Pretejrea de plena prebenda, sicut idem bone memorie Andreas episcopus ad excludendam omnem svmoniam sub anathe[mate] statuit, Ut morientib[us vel aliquo quolibet modo decedentibus eis], qui integras habent prebendas, is, [qui ijnter semiplenas habentes in choro superior fu[erit], ab[sque] omni [contr]a- r dictione et convencion[e integram recipiat, et pro supplemento] huiusmodi nichil a quoquam detur [vel] accipiatur. Adhuc eciam, ne aliquo modo pes[tis anti]qua latenti vestigio sub[re]pat, [prohibemus, ne quis vivens vel] mori[ens] integram prebendam ad opus [fra]tris sui alicuius, illorum quat[tuor semipjlenas [pre]bendas habentium, inferius [inter eos in choro stantis, resignet, ne] vel sic vel'alio quolibet modo [prejposteretur in supplemento prebende, qui in choro superior invenitur. Insuper quecu[mque bona sive possessiones, Jorda]nus quondam vester [pre]positus contra assensum [ca]pituli vestri alienavit vel inutiliter comm[uta]vit, in irritum revocamus et [n]ullam [f]irm[itatem habere] c[ensemus. Decerni]mus ergo, ut nulli omnino [homijnum liceat prefatam ecclesiam temere [pertur]bare aut eius possessio[n]es aufferre vel ablatas] ret[inere], minuere seu quibuslibet vexationi[bu]s fatigare, sed omnia integra et illib[ata se]rventur eorum, pro quorum [gujbernatione ac sust[entacione conce]ssa sunt, usibus omnimodis pro[fu]tura, salva sedis apostolice auctoritate [et] Udyocesani episcopi canonica justifcia]. Si [qua igitur in futurum ecclesiastica] secularisve persona hanc nostre constitutionis paginam s[cien]s [contra eam te]mere venire temptaverit, [secundo terciove commonita, nisi reatum suum] digna satisf[ac]tion[e] correxerit, [potes]tatis hon[orisque] sui d[ignitate careat, reamque se] d[ivino j]ud[icio existere de perpetrata iniquitate cognoscat et a] sacratissimo corpore ac [sanguine Domini et Dei redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat atque] in extremo examin[e districte ultio[ni subjaceat. C]unctis [autem] eidem loco [sua jura] servantibus sit pax D[omini] nostri Jesu [Christi, quatinus] et hic [frucjtum bone actionis percipiant et apud districtum judicem prem[ia] ^ eterne pacis inveniant. Amen. Ego Alexander [cathol]ice ecclesie episcopus subscripsi. Ego Hubaldus [Hosjtiensis episcopus subscripsi. [Ego Theodinus Portuensis et sancte Ruphine episcopus subscripsi. Ego Petrus Tusculanus episcopus subscripsi. Ego Henricus Albanensis episcopus subscripsi.] Ego Berneredus Pre[nestinus l episcopus subscripsi.] Ego Johannes presbiter cardinalis sanctorum [J]oh[annis et Pauli tituli Pamjachii subscripsi. [Ego Johannes presbiter cardinalis tituli sancte Anastasie subscripsi. Ego Petrus presbiter cardinalis tituli sancte Susanne subscipsi.] Ego [Iniuamus presbiter cardinalis tituli sancti Stephani in Celio montej subscripsi. Ego [Euichius presbitercardinalis tituli sancte Cecilie subscripsi.] Ego Hugo [presbiter cardinalis tituli sancti Clementis subscripsi]. Ego Arduinus presbiter cardinalis [tituli sancte Crucis in Jerusalem subscipsi]. Ego [Matheus] presbiter cardinalis tituli sancti Marcelli subscripsi]. Ego Jacobus diaconus cardinalis sancte Marie in Cosmidin subscripsi. Ego [Ardicio diaconus cardinalis] sancti i s' [Theodori subscripsi]. Ego [Laborans diaconus cardinalis sanctje Marie in Porticu [subscripsi. Ego Gracianus diaconus cardinalis sanctorum Cosme et Damiani subscripsi. Ego Johannes diaconus cardinalis sancti Angeli sub- Oorkondenboek Sticht. 57 scripsi]. Eg[o Rainerius diaconus cardinalis sancti Adriani subscripsi]. Ego [Matheus sancte Marie] Nove subscripsi. E[go Bernardus diaconus cardinalis sancti Ni]cholai in carcere Tulliano subscripsi. Datum La[teranis per] manum Alberti, sancte R[omane ecclesie presbitericardinalis et cancellarii,[ V Kal. Julii, indictione XII incar]nationis dominice a[nno MCLXXVIIII pontifi]catus [vero domini Alexand]ri pape III anno eius XX. NS. Oorspr. in het archief van Oudmunster in het Rijksarchief in Utrecht. (Zeer beschadigd.) Met aanhangend looden zegel van den Paus. n°. soa. 1180 Mei 26. Willem van Lynden en zijne vrouw Agnes bevestigen de schenking van drie bunders land, door zijnen vader Arnold aan de Utrechtsche kerk gedaan. [Verdacht.) Over de verdachtheid van dit stuk vergelijke men: Oppermann, Untersuchungen. II blz. 102 noot 9. Nos Guilielmus de Lindmia- miles, et Agnes uxor eius omnibus hominibus atque fidelibus salutem. Notum vobis fieri volumus et omnibus, tam futuris quam praesentibus, nos concessisse et confirmasse, et per praesentes concedimus et confirmamus donationem trium jugerum terrae, quae pater meus Arnoldus piae recordationis dederat ecclesiae Traiectensi, volentes insuper, ut ea libere et quiete et honorifice teneat. Data est haec concessio seu confirmatio anno ab incarnatione Domini MCLXXX, sub Balduino eiusdem ecclesiae episcopo VII Kalendas Junii. Afgedrukt naar Butkens, Annales gènialogiques de la maison de Lynden, Preuves. blz. 5. W°. .»©■. 1180 Augustus 18. Bisschop Boudewijn is getuige in de oorkonde, waarbij keizer Frederik eene overeenkomst tusschen aartsbisschop Philips van Keulen en de burgers van die stad bevestigt. C. In nomine sancte et individue Trinitatis. Fridericus, divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Quoniam humana labilis est memoria, et turbe, rerum non sufficit, Huius rei testes sunt: Baldeuuinus Traiectensis episcopus, Acta sunt hec anno dominice. incarnationis MCLXXX, indictione XIII, regnante domno Friderico Romanorum imperatore invictissimo, anno regni eius XX nono, imperii vero XXVII a. Datum in territorio Halverstatensi XV Kal. Septembris, feliciter amen. Afgedrukt naar Lacomblet, Urkundenbuch. I blz. 335 No. 475. a) Het keizersjaar is foutief; het juiste zou zijn XXVI. Pi°, soa. 1181 (Maart 9 — April 1). Bisschop Boudewijn schenkt, door de tusschenkomst van bisschop Rudolf van Luik en van Godefrid. proost van Tiel, de kerk te Aalburg met al hare inkomsten aan de abdij van St. Truyen, op voorwaarde dat de abdij er eenen pastoor zal benoemen en de bisschoppelijke, archidiaconale en decanale rechten betalen en geen inbreuk op de synodale rechten maken zal. Het 3oe koningsjaar van keizer Frederik begint van 9 Maart 1.81; de onder de getn.gen genoemde Herman deken van St. Pieter is 1 April 1181 gestorven. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Ego Balduwinus, Dei gratia Traiectensis episcopus, notum facio tam posteris quam presentibus Christi fidelibus, quod veniente ad nos Nicholao, venerabili abbate ecclesie sancti Trudonis, inspecta eius devotione et considerata laudabili ipsius intentione, quacum cir^a ecclesiam suam promovendam f j pio studio lajjprare^ cognovïmus, inducti etiam peticione venerabilis fratris nostri et amici karissimi Rödvffi Leodiensis episcopi et prosequente favore fratris nostri Godefridi Tyelensis prepositi, ipsi abbati et fratribus eiusdem monasterii eorumque successoribus ecclesiam de Alburg, que ex jure fundi antiqua et inconcussa possessione eorum est, liberam in perpetuum episcopali auctoritate concessimus usibus eorum in supplementum cottidiam stipendii, quod ex violentiis vastatorum frequenter imminutum est modis omnibus profuturam. Oblationes igitur altaris cum omni jure parrochyali, et ipse personatus predicte ecclesie cum decimatione tam minore quam maiore cum omnibus pertinentiis suis, et substitutiones vicariorum in capellis, sicut ' consuetudo hactenus fuit, ad disponendum et fruendum in cottidianam sustentationem fratrum monasterii firma et perpetua stabilitate eorum erunt, salvo eo, quod sacerdotem idoneum, qui parrodryjdia jura et sacerdotalia exequatur, procurabunt, et qbsonjaL.episcopalia archydiaeonalia et decanalia, prout ipsa debet ecclesia, suo tempore solvent, et in synodalibus nichil amplius, quam quod sortis eorum est, usurpabunt. Et ne in ambiguum vel in irritum hec revocari possint, predictas concessiones presenti pagina conscribi et paginam ipsam adversus omnem calumpniam nostra imagine fecimus communiri. Huius autem rei testes sunt: Symon Maioris ecclesie prepositus, Gozelinus sancti Salvatoris prepositus, Albertus sancti Johannis prepositus, Godefridus sancti Petri prepositus, Hildebrandus abb[as sancti Paa]uli in Traiecto, Lambertus abbas de Egmundia, Reyningus b abbas de Ostbruc, Alexander abbas de Insula, Godescalcus abbas de Be[rnaa], Rodulfus decanus sancti Salvatoris, Herimannus decanus sancti Petri, Gerardus decanus sancti Johannis, Lubbertus decanus de Herwarden et quamplures alii, tam clerici quam laici. Acta sunt hec anno ab incarnatione Domini MCLXXXI, indictione XIIII, regni Frederici XXX, imperii vero eius XXVI, episcopatus autem domini Balduwini III. Quicunque hec infringere temptaverit, anathema sit. HS. Oorspr. in het Staatsarchief te Hasselt. Met aanhangend zegel van bisschop Boudeivijn in roode was. a) Het HS. heeft hier een gat. — b) Deze abt heet anders altijd Remigius. 1181 {vóór Juni 11). Hendrik, abt van het klooster van St. Marie te Ruinen, maakt eene lijst op van de bezittingen van dit klooster, waarin het door bisschop Boudewijn bevestigd is. De onder de getuigen genoemde proost Godefrid van St. Pieter overleed II Juni 1181. — Het praedicaat bone memorie, dat hier aan bisschop Boudewijn gegeven wordt, is — zooals vaker voorkomt — te beschouwen als een eerbiedsbetuiging van den copiïst der oorkonde. In nomine sancte et individue a Trinitatis amen. Religiosis filiis ecclesiarum, tum sub moriachatu tum sub clericatu veneranda professione philosophantibus, per maxime jocundum et notivum nosse, quantum proficui in commissis sibi cenobiis precedentes prelati satis laboribus conquisierunt, ut singulorum illorum memoria pro inpensis utilitatibus C apud posteros in suis locis pollens glorifice in evum permaneat. Ea de causa ego Henricus, divina misericordia abbas ecclesie sancte Marie de Runenl, insinuo omnibus tam presentibus quam futuris nostri cenobii filiis, quantis terrarum prediis" preter multiplicem in aliis speciebus substanciam, cooperante michi fide precipua et eleganti industria, universo conventu meo meis temporibus non meis meritis, immo favore beate Dei genitricis Marie, idem cenobium, eidem Sacre Virgini attitulatum, amplificari sive locupletari feliciter (contigerit). In quo negocio, elongata prorsus a nostris precordiis mundane laudis ambicione prophana, laudabili in augendo censu et decore domus Dei, predia itaque vel a fidelibus donata vel honesto > commercio et impensa cenobiali a nobis conquisita, pontificali quoque banno assignata perhenniter confirmata, speciatim infra inserendo propalamus. In Devere '2 Huniguhus predium, octoginta marcis argenti comparatum. In Lede 3 Baldinghus, LX marcis. In Selewrt4 predium CX et VII mercis argenti coemptum. In Volnho 5 domus, empta XX en VII libris monete Daventriensis. In Hes (' duas domos, quarum una LXII est mercis argenti, altera LX libris Grunensium nummorum conquisita est. Secus amnem, qui Resta' dicitur, duas domos (quarum) una sex libris Daventriensis monete empta est et (altera) undecim mercis argenti comparata est. In ipsa villa nostra, scilicet in Runa 8, XI marcas argenti et XXX et VIII libras Grunensis monete pro agris conparandis persolvimus. Ghiselbertus, apud nos monachus factus, cum consensu uxoris sue Ghertrudis, vivus et sanus, secundum morem Threntensem publice in conventu populi dedit et confirmavit ecclesie nostre, quidquid in villa Echtene 9 habuit. Rothericus dedit domum unam in Lare 10. Emimus etiam domum in Twingelo11 cum decima eiusdem domus et utilitate omnis generis. a) HS. induedue. l) Ruinen. — 2) Diever. — 3) Lee, bij Dwingeloo. — 4) Selwerd. — 5) Vollenhove. — 6) Hees, bij Ruinen. — 7) De Reest. — 8) Ruinen. — 9) Echten. — 10) Laar bij Ommen. — 11) Dwingeloo. Anno ab incarnacione Domini MCLXXXI hanc cartam feci conscribi et domino Baldewino bone memorie Traiectensi episcopo cjptuli, eo tempore quando a sanctimoniales ecclesie nostre in Gruninga in cathedra sancti Petri consecravit. Ipso eciam die inter missarum sollempnia excommunicavit et anathematizavit omnes, qui domos vel predia aut res aliquas ecclesie beate Marie vel monachorum vel sanctimonialium, in villa, que vulgo b Runa dicitur, sub regula beati Benedicti Deo serviencium, auferrent vel ahenarent. Presentibus hiis: Arnoldo sancti Lebuini in Daventria, Godefrido sancti Petri in Traiecto prepositis, Remboldo camerario sancti Petri, Brunone sancte Marie in Traiecto canonicis; Lamberto de Peisge, Rodolfo de Grumnge, Ottone de Rune, Hermanno de Polle ministerialibus et aliis quampluribus. Dominus eciam Godefridus, felicis memorie Traiectensis ecclesie episcopus, non parvo ante tempore decimam quandam ecclesie nostre juxta amnem, que Reeste dicitur, contulit et excommunicatum denunciavit omnem hominem, qui domos supradictas vel predia aliqua aut bona quelibet Runensis ecclesie auferre vel alienare presumpserit. HS. Afschrift in het cartularium van Dikninge, fol. 10 in het Rijksarchief in Drente. H°. 5©S. (Na 1181.) Hendrik, deken van St. Pieter te Utrecht, en Reimbold, deken van St. Marie aldaar, oorkonden, dat het kapittel van Oudmunster den geheelen tiend te Krabbendijke tegen eene jaarlijksche pacht aan de abdij Ter Does verkocht heeft. Brom plaatst dit stuk ten onrechte op II751 immers in WOrdt no° de v°°rganger van den hier genoemden deken Hendrik, Herman, vermeld. Pijnacker Hordijk, Prélatenlijst. blz. 94 wenscht dit stuk te plaatsen na 1185, doch zonder bewijs te leveren. Cum aliqua ob pacis custodiam inter pacis filios salubriter statuuntur, perhenni memorie, tenaciter sunt inserenda; nam si ceca oblivione illa contigerit aboleri, litigandi periculum posteris suscitabunt. Hac ergo consideratione prehabita, ego Heinricus, decanus ecclesie sancti Petri in Traiecto, et ego Reimboldus, decanus ecclesie sancte Marie in Traiecto et episcopalis curie camerarius, sere posteritati presenti pagina duximus intimandum, quod, nobis presentibus atque mediantibus, canonici sancti Salvatoris in Traiecto, de totius capituli sui voluntano consensu, decimam totius terre Crabbendich 1 monachis de Thosan2 in pactum perpetuum stabiliter concesserunt. Porro prefati monachi decem solidos Coloniensis monete, Traiecti _dativeJam dictis canonicis annuatim pro camone, quamdiu terram coluerunt, sol vere tenebuntur. Quod ut posteris^certitudo innotescat, sigillis nostris fecimus confirman. HS. Oorspr. in het archief van het Seminarie te Brugge. Met geschonden zegel van den deken Reimbold van St. Marie. Het zegel van den deken Hendrik van St. Pieter is verloren. a) HS. qn. — b) HS. wlgo. i) Krabbendijke. — 2) Ter Does. M°. 508. 1182 Mei 21. Bisschop Boudewijn neemt deel aan het rijksgericht, waarin de „communitas" van Kamerijk wordt opgeheven en die stad onder de rechtsmacht van den bisschop wordt gesteld. In nomine sanctae et individüae Trinitatis. F(ridericus) divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Quia labilis est humana memoria Testes quoque huius rei placuit annotari. Sunt autem hii: . Baldewinus Traiectensis episcopus Acta sunt haec anno dominicae incarnationis MCLXXXII, indictione XV, regnante Frederico Romanorum imperatore gloriosissimo, anno regni eius XXXI, imperii vero XXVIII a. Datum Magoncie in solempni curia, XII Kal. Junii. Afgedrukt naar Böhmer, Acta imperii selecta, bh. 133 No. 141. Tn°. soo) 1182 Mei 27. Bisschop Boudewijn is aanwezig op den hofdag, waar keizer Frederik de voorrechten van de stad Spiers bevestigt, In nomine sanctae et individüae Trinitatis, amen. Fredericus, divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Maiestas imperialis exigit et authoritas. Huius rei testes sunt: , . Baldewinus Traiectensis episcopus Acta sunt haec anno incarnationis dominicae MCLXXXII, indictione XV, regnante domino Frederico Romanorum imperatore gloriosissimo, anno regni eius XXXI, imperii vero XXVIII a. Datum Moguntiae in solenni curia, VI Calendas Junii, feliciter amen. Afgedrukt naar Bondam, Charterboek, bh. 233 No. 63. IV. 510. 1183 Februari 27. Paus Lucius III bevestigt aan het klooster van St. Peter en Paulus te Paderborn den eigendom van de kerk van Renkum met eene kapel en den halven tiend, waarvoor het aan den bisschop van Utrecht jaarlijks de elf en halve denarie zal moeten betalen, van een hof in Teisterbant, en van de kerk van Tuil met vier kapellen en den halven tiend. Hoewel in deze oorkonde 1182 als jaar van uitvaardiging genoemd wordt, moet zij toch, gezien den in de pauselijke kanselarij gebruikten Boodschapstijl, op 1183 geplaatst worden, wat ook overeen komt met het 2e pausjaar van Lucius III, dat van 1 September 1182 tot 1183 loopt. Lucius episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis Henrico, abbati a) Het hier genoemde keizersjaar is foutief: het juiste zou zijn XXVII. ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostre. confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoe attentare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Datum Signie II Kal. Julii. Oorspr. in het Staatsarchief te Hasselt. Met looden bul. m°. si». 1183 (vóór September 24). Rudolf (van Gore1), voogd van Utrecht, is getuige in de oorkonde, waarbij bisschop Herman van Munster uitspraak doet in een geschil tusschen het Domkapittel en de burgers van Munster over de immuniteit van dit kapittel. De ie indictie loopt tot 24 September 1183. In nomine sancte. et individue. Trinitatis. Que. in tempore nascuntur Acta sunt hec anno verbi incarnati MCLXXXI1I, indictione I, presidente domno Lucio papa, regnante gloriosissimo Romanorum imperatore Frederico. Presentibus honestis viris, tam clericis quam laicis, quorum nomina infrascripta continentur: Laici nobiles: Rodolfus, Traiectensis advocatus Oorspr. in het Staatsarchief te Munster. Zegel van den bisschop verloren. Afgedrukt naar Erhard, Westfiilisches Urkundenbuch. II blz. 166 No. 132. n°. 51». 1183 November 10. Paus Lucius III bevestigt de abdij van St. Truyen in hare bezittingen, o. a. de kerk Aalburg, haar geschonken door bisschop Boudewijn. Lucius episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis abbati sancti Trudonis eiusque fratribus, tam presentibus quam futuris, regularem vitam professis, in perpetuum. Religiosam vitam eligentibus, apostolicum convenit adesse presidium, ne forte cuiuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito revocet aut robur, quod absit, sacre religionis infringat. Ea propter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus i) Aldus heet de Utrechtsche voogd in het testament van bisschop Godefrid van 1178. In quibus hec propriis duximus exprimenda vocabulis: ecclesiam de Alburg1, quam vestro monasterió'venerabilis frater noster'Balduwinus, Traiectensis episcopus,, pia vobisque largitione concessit, sicut in ipsius scripto autentico continetur, et „ mins rescriptum de verbo ad verbum duximus vos eam canonice possidetis, cuius icsLnumm annotandum a: ' Datum Anagnie" per manum 'Hugonis, sancte Romane ecclesie notarii IIII Idus Novembris, indictione secunda, incarnationis dominice anno MCLXXXIII, pontificatus vero domini Lucn pape III anno 111. Afgedrukt naar Piot, Carlulaire de Vabbaye de Saint-Trond. blz. 144 No. 106. 514. 1184 (vóór September 24). Abt Nicolaas van St. Truyen schenkt aan Reinbold, kameraar van bisschop Boudewijn, ter belooning van de diensten, door hem aan de abdij bewezen, een jaargeld van 2 mark uit de goederen der kerk van Aalburg. De 2e indictie loopt tot 24 September 1184. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Nicolaus, Dei gracia abbas sancti Trudonis. Notum fieri volumus tam presentibus quam futuris, quod cum dilectus clericus noster Reimbaldus, camerarius venerabilis episcopi Traiectensis ecclesie Balduini, in promovendis negotiis monasterii nostri apud eundem episcopum officiosa seduhtate ministrasset et ad communem utilitatem fratrum nostrorum promovendam utilis cooperator extitisset, devotionem eius aliquo beneficio remunerandam decrevimus, ne ingrati videremur. Nos itaque, consilio fratrum nostrorum communi et in presentia ipsorum, tale beneficium ei concessimus, quod de bonis nostris ecclesie de Alburch, „„,„ ev mnwK;nnP nrerlirri enisroüi ad supplementa stipendiorum nostro¬ rum liberam habemus, ipse duas marcas annuatim habere, et eas a preposito de Alburch, quib bonis nostris ibi provideret, in lesto sancti Andree, sine mora et diminutione, receperit. Quodsi nobis decedentibus eum supervivere contingeret, id a successore nostro susciperet^ et ei fidelitatis debito teneretur obligatus. Hoe quoque in dubium venire nolumus, quod eo decedente, nullus habet jus requiren di beneficium illud, quod ei speciali favore concessum est. Acta sunt hec apud sanctum Trudonem in domo abbatis, anno ab incarnatione Domini MCLXXXIIII, indictione secunda, testibus Henrico pnore, Theoderico preposito Hasbanie, Guntranno custode, Arnulpho suppnon, et L fratribus conventus: Tolomeo, Nicolao, Everardo, Christiano, et aliis conventus nostri fratribus consociis presentibus. Afgedrukt naar Piot, Cartulaire de Vabbaye de St. Trond. bh. 146 No. 107. a) Hier volgt de oorkonde van bisschop Boudewijn, hiervoor No. 505. — b) De tekst bij Piot heeft: quiqui. — c) De tekst bij Piot heeft: susceperet. I) Aalburg. Oorkondenboek Sticht. 58 m°. si». 1190 Hendrik, graaf van Kuik, is getuige in de oorkonde, waarbij graaf Otto van Gelre aan Zutfen stadsrecht schenkt. (Verdacht.) Over de redenen, die deze oorkonde verdacht maken, vergelijke men: Oppermann, Untersuchungen. II blz. 115 vlg. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Otto, comes Gelrie et Sutphanie, in perpetuum. Omnia facta mortalium temporalem sequuntur motum et peVeuntibus hominibus ipsorum simul facta intereunt Hii omnes mecum prestiterunt juramentum: Henricus de Kuk,........ 1 'Acta'sunt hec anno dominice incarnationis MC nonagesimo regnante gloriosissimo imperatore Henrico, Traiectensi cathedre presidente Baldewino venerabili episcopo. f HS. Oorspr. in het Gemeente-arcliief van Zutphen. Met aanhangend secreetzegel van gr J Gerard van Gelre in witte was. W. 55SO. 1190. Het kapittel van Oudniunster te Utrecht geeft den geheelen tiend van Krabbendijke in pacht aan de abdij ter Does. In nomine sancte et individue Trinitatis. Ego Walterus, decanus ecclesie sancti Salvatoris in Traiecto, et totus eiusdem ecclesie conventus. Noticie tam presentium quam futurorum presenti pagina significare dignum düximus, qualiter in pactum annuum et stabilem cum monachis de Thosan convenerimus. Decimam siquidem tocius terre Crabbendic in pactum eis stabiliter concessimus, eo videlicet tenore ut annuatim post festum beati Laurentii decem solidos Coloniensis monete TraiectiJatrvejmntio nostro de cetero persolvant. Ad excludendas vero fantasias ommmode cavillationis, ex communi deliberatione interseruimus, quod prefatam pensionem annuatim nobis persolvere tenebuntur, quamdiu terram coluennt vel tantum ex ea utilitatis perceperint, quod prefatum canonem persolvendi facultas eis SUPPSed ne oblivio, noverca memorie, longi temporis curriculo huic sincero facto nostro inposterum derogare valeat, présentera paginam sigüli nostri inpressione et testium subscriptione corroborare curavimus. Nomina testium: Theodericus Summus decanus, Heinricus decanus sancti Petri, Reimboldus decanus beate Marie et episcopalis curie camerarius. Canonici: Heinricus, Arnoldus, magister Adam. Actum anno Domini MCXC, episcopatum tenente Baldewino. HS. Oorsfr. cyrograaph in het archief van het Seminarie te Brugge. Met aanhangend zegel van den deken van Oudmunster. 531. 1190 Mei 26. Floris, heer van Linden, schenkt het patronaatsrecht van de kerk te Lienden met al zijn toebehooren aan de abdij van St. Paulus te Utrecht. (Verdacht) Over de verdachtheid van dit stuk vergelijke men: Oppermann, Untersuchungen. II blz. 102 noot 9. Universis prsesentia visuris Florentius dominus de Linden, miles, salutem, et (cognoscere a) veritatem. Quae geruntur in tempore, ne cum lapsu temporis evanescant, scripturae solent testimonio perhennari. Cumque ea, quae piis locis et ecclesiis legantur, jn haereditatem perpetuam cornputentur, nos ob amorem Dei et gloriosae Virginis suae Matris, propter spem aeternae retributionis et pro salute Agnetis, uxoris nostrse, ac pro animabus parentum nostrorum jus patronatus ecclesiarum de Linden, quod ad nos spectat, similiter et ipsas ecclesias, nostre. collationi vacantes, cum omnibus attinentiis suis domui sancti Pauli in Traiecto pure et simpliciter propter Deum tradidimus. Et his praesentibus protestamur, quod nos praedictum jus patronatus et ipsas ecclesias eidem contulimus perhenniter obtinendas, rogantes loei diocesanum et archidiaconum, ut ipsi praedictam nostram collationem in prejnissis ratam habeant et confirment. In cuius rei testimonium Joannes dominus de Arckel et TheodoriCus de Brederode, milites, [ a] rogati a praefato domino Florentio de Linden et Agnete, sigilla nostra praesentibus apponi fecimus in testimonium praemissorum. Datum anno Domini MCXC, mense Maio, dominica post Ascensionem. Afgedrukt naar Butkens, Annales gênêalogiques de la maison de Lynden, Preuves. blz. 5. M°. 533. (1190—1200) of (1208—1217). Het kapittel van Oudmunster te Utrecht zendt aan het kapittel van de kerk te Loon, op het bericht, dat deze kerk met tal van reliquiën verbrand is, eenige reliquiën van St. Odulf. Door Daris wordt dit stuk geplaatst: „peu après 1'an 1180". Een deken W(alterus) van Oudmunster is bekend van 1190—1200; een deken W(ilhelmus) van 1208—1217. W. Dei gratia decanus, totusque ecclesiae sancti Salvatoris et beati Bonifacii in Traiecto conventus, venerabilibus dominis decano et patribus ecclesiae de Los, tam praesentibus quam futuris, in perpetuum. Quae ad ampliandum cultum domus Domini proficiuntb, quae ad dilatandum charitatis officium invitant, fovere et promo vere invicem debemus et in omnes. Inde est, quod cum dilectus noster D.1, petitionis vestrae fidelis executor, incendium ecclesiae vestrae nobis aperuisset et damnum reliquiarum vestrarum, maximeque Patroni vestri2 exposuisset, miseriis vestris vehementer aj De druk bij Butkens heeft hier eene opene ruimte. — b) De druk bij Daris heeft: per ficiunt. i) Blijkbaar de door het kapittel van Loon uitgezonden bode. — 2) Blijkens het slot van den brief was de kerk van Loon aan St. Odulf gewijd. m°. 535. 1194 April 19. Keizer Hendrik verleent aan de burgers van Keizersweerd in verschillende plaatsen, waaronder Utrecht, dezelfde vrijheid van tol als de burgers van Aken door het geheele rijk genieten. In nomine sancte et individue Trinitatis. Henricus sextus divina favente dementia Romanorum imperator et semper augustus. Justitie diffinitio est, constantem ac perpetuam habere voluntatem tribuendi unicuique Decernimus itaque et imperiali auctoritate et edicto districte precipimus, ut a prememoratis hominibusa nee in Angera 1 nee in Novigjagio 2 sive in Traiecto aut in Nussia3 sive in quibuslibet aliis locis ubicunque ipsi negociandi causa venerint, aliquod telonium ab eis exigatur vel aliqua injuria aut molestia inferatur, sed eadem consuetudine eodemque libertatis jure sine alicuius contradictione fruantur, quo homines nostri Aquenses per universum imperium nostrum fruuntur . , • Signum domni Henrici sexti Romanorum imperatoris invictissimi. Acta sunt hec regnante domno Henrico sexto Romanorum imperatore gloriosissimo, anno regni eius XXIIIb, imperii autem IV, anno dominice incarnationis MCXCIIII, indictione duodecima. Datum Aquis, tertio decimo Kalendas Maii. Afgedrukt naar Lacomblet, Urkundenbuch. IV blz. 772 noot. 11°. 536. 1195 juli 26. Bisschop Boudewijn bevestigt de schenking van den tiend te Buurse, door proost Arnold van Deventer aan zijn kapittel gedaan. In nomine sancte et individue Trinitatis. Balduinus, Dei gratia Traiectensis episcopus, omnibus in Christo fidelibus salutem. Cum caduca et labilis sit hominum memoria, prudenter agunt, qui eam stare et vigere faciunt bonorum operum actione et elemosinarum largitione. Considerans itaque dilectus filius noster Arnoldus, Daventriensis prepositus, mortalium memoriam perire cum sonitu, nisi quorum per jugem ad Deum orationem et elemosinarum largitionem ad impetrandam requiem sempiternam salutifera sit recordatio, dilectis fratribus nostris, Daventriensis ecclesie canonicis, in piam sui memoriam et anime sue salutem, decimam in Bursen 4 consensu nostro et per manum nostram libere contradidit perpetuo possidendam. a) n.1. de burgers van Keizersweerd. — b) Het koningsjaar is foutief; het juiste zou zijn XXV. i) Angeren. — 2) Nijmegen. — 3) Neuss. — 4) Buurse, onder Haaksbergen. Oorkondenboek Sticht. 59 in posterum hanc nostram ordinationem et confirmationem aliquatenus infringere audeat vel perturbare; quodsi quis attemptaverit, centum libras auri pro pena componat, dimidium camere nostre et reliquum passis injuriam. Ad cuius rei certam in perpetuum evidentiam presentem paginam inde conscribi jussimus et maiestatis nostre sigillo aureo communiri. Huius rei testes sunt: Ludolphus Magdeburgensis ecclesie archiepiscopus, Hartwicus Bremensis archiepiscopus, Hermannus lafltgrayjusJThuringie, Otto comes de Bentheim, comes Lambertus de Erfordia, Guiehardus hurgravius. de Magdeburg, comes Albertus de Wernningerode, Rubertus de Clürne, Cuno de Mincemberc, Marquardus d»pifcr, Drushardus de Kesteneburc, Heinricus camerarius de Groiz, Heinricus pincerna. de Lutra, Gerardus de Grimberc, Arnoldus de Wisemal et alii quamplures. Signum domni Heinrici sexti Romanorum imperatoris invictissimi et regis Sicilië. Ego Conradus Hildenshemensis electus, imperialis aule cancellarius, vice Conradi Maguntine sedis archiepiscopi et totius Germanie archicancellarii, recognovi. Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCXCVI, indictione XIIII, regnante domno Heinrico sexto Romanorum imperatore gloriosissimo, anno regni eius XXV a, imperii vero quinto et regni Sicilië secundo. Datum apud Geilenhusen II Non. Martii b. NS. Eerste cartularium van het Liber donationum van den Dom. No. 33. m°. &*s. (1187—1188.) De bisschop van Utrecht en de graaf van Gelder sluiten eene overeenkomst ter beëindiging van verschillende geschillen. Wij plaatsen dit stuk in navolging van Bondam, Charterboek, blz. 213 op 1196; zie Quedam .Narratio. C. 9 en 10; Knipping, Regesten No. 1501. Forma compositionis inter episcopum Traiectensem et comitem Gelrensem hec est. § f. Remisso rancore de omnibus dampnis et injuriis, invicem illatis, recipientes se in osculo pacis, compromiserunt, quod uterque ipsorum debet eligere duodecim fideles suos, quos voluerit; et illi XXIIII jurabunt tactis reliquiis, quod secundum rei veritatem et conscientias suas bona fide component de omnibus questionibus, que inter ipsos vertuntur, in quibus concordare potuerint; in quibus autem concordare non potuerint, servabitur hec forma. § 2. Si episcopus moverit questionem comiti de aliquibus bonis vel hominibus seu juridicione, theloneo seu aliis redditibus, in quibus dicat comitem sibi facere injuriam, comes vel dimittet ea episcopo libera, vel propria manu jurabit in sanctis reliquiis, se justam in illis habere possessionem. § 3. Episcopus, qui per advocatum ecclesie Traiectensis possessiones ecclesie sue servare deberet, pro bono pacis et plenius elucidanda veritate, pro advocato producet tres priores ecclesie Traiectensis, qui jurabunt tactis a) Het koningsjaar is foutief; het juiste zou zijn XXVII. — b) Dit stuk is met eene hand van het begin der l6e eeuw in ons HS. geschreven; daaronder op den kant: „Ista littera est sub aureo sigillo imperatoris in ecclesia Traiectensi." Op den kant: „coll," sacrosanctis ewangeliis, ecclesiam Traiectensem et episcopum juste possidere illa, que comes impetit, vel episcopus ea comiti libera dimiftet. :A § 4. Uno tarnen articulo excepto, videlicet de terra Sallaadie 1, in qua, si comes dixerit se habere comititam cum maiori districtióne, quam episcopus ei recognoverit, episcopus propria manu taCtis^sacrosanctis ewangeliis i jurabit, quale jus in terra illa juste possideat ecclesia sua, et ilIiuS'juris quieta in perpetuum gaudebit possessione. § 5. De mihisterialibus ecclesie, quos habet episcopus in possessione, condictum est, quodsi quemquam eorum dicat comes esse suum ministerialem, nee episcopus, nee priores pro illo jurabunt, sed unusquisque pro se junfoit LO cum duobus süis cjojnminisjerjalibus; comes vero propria manu ministeriales suos optinebit. § 6. De ruminga in Velwa2 hoe expressum est: quodsi homines ecclesie Traiectensis conquerantur sibi injuriam fieri, episcopus nominabit simul et semel, ubi homitli(bus) suis injuria fiat; et comes juramento suo certifieabit / episcopum, ubi juste accipiat satisfactionem occupatione wütbanni sui; extunc qui voluerint manere infra wiltbannum acquirant sibi benivolentiam comitëlï qui autem recedere voluerint, liberi maneant a tali exactione, que solet fieri super illos, qui manent infra wiltbannum. § 7. Preter hec compromissum est, quod judices episcopi non citabunt 2X7 ad hemal in terram episcopi homines, manentes in terra comitis; nee versa vice judices comitis citare debent homines, manentes in terra episcopi, sed tam isti quam illi ibi convenientur et ibidem juri stabunt, ubi deliquerint. §"-8. Insuper nullus de terra episcopi occasione accipiendi yadii vel alterius rei causa spoliare debet aliquem in terra comitis, nee e converso; l/> nisi prius ille, qui spoliari intenditur, conventus et in causam tractus sit coram suo domino vel eius judice, in cuius juridicione manserit; quodsi quisquam aliter facere presumpserit, dominus, de cuius terra spóliavit, spoliantem contra spoliatum et eius dominum non manutenebit nee defendet3. HS. Cartularium van Bondam. Afgedrukt naar het Oudste cartularium van het Sticht Utrecht, blz. 186 Ho. 2. n°. sa». 1196 (na April 30). Het kapittel van St. Marie te Utrecht en de burgers van die stad sluiten eene overeenkomst in het geschil over een door de kanunniken gebouwd huis aan de gracht bij de Borchbrug (Maartensbrug) en óver den grond van dat huis tot aan het St. Marieënkerkhof, tusschen den Steenweg en de daartegenover aan de zuidzijde liggende huizen, aldus, dat de opbrengst van het huis en van de gebouwen op genoemden grond voor de helft zal toekomen aan de stad en voor de andere helft aan het kapittel, terwijl beide partijen ook gelijkelijk in de kosten van het onderhoud zullen bijdragen. Deze oorkonde is klaarblijkelijk uitgevaardigd in de tijd van verwarring, die op den dood van bisschop Boudewijn, den 3oen April 1196 volgde, en wel zeer kort daarna, daar een van de twee personen, die na hem tot bisschop gekozen werden, Diederik, in dit stuk nog als Domproost voorkomt. Vergelijk ook Oppermann, Untersuchungen. II blz. 68. In nomine sancte et individue Trinitatis amen. 1) Salland. — 2) De Veluwe. — 3) Dit stuk is op het laatste oorspronkelijk aanwezige blad van den codex geschreven met eene latere hand dan het boek zelf, maar toch nog van de 13e eeuw. I Questio, que fait inter canonicos sancte Marie et cives Traiectenses de domo, que est juxta pontem urbanum 1 supra fossatum, quam edificaverunt canonici, et de terra, que est ab eadem domo usque ad cimiterium sancte Marie inter viam lapideam 2 et domos, oppositas a parte meridionali3, consilio priorum Traiectensis ecclesie,, videlicet Walteri prepositi sancti Petri, et Conradi r prepositi de Eist et archidiaconi, Giselberti decani sancti Johannis, terminata est in hunc modum. Omnis proventus predicte domus et edificiorum, que sunt in prefata terra, medietas erit canonicorum, et medietas eivium. * Ad edificia paranda vel reparanda canonici et cives ex equo facientexpensas. Si quis vero canonicis vel civibus contra ordinationem istam nocere temptaverit, dampna et expensas, quocumque modo emergentes. canonici et cives equaliter sustinebunt. Transactio ista firmata est per promissionem, data fide firmatam a decano et canonicis, ministerialibus sancti Martini et civibus, in presentia cleri Traiectensis et coram predictis ofdinatoribus huius compóaitionis, Qui ordinatores promiserunt, quod si vel canonici vel cives ab hac compositione recedere vellent, ipsi ordinationem suam servare volentibus assistere deberent. Acta sunt anno dominice incarnationis MCXCVI, coram testibus his: L Theoderico Maiore preposito, Waltero sancti Petri preposito, Conrado de Eist preposito, Giselberto sancti Johannis decano, Reinboldo sancte Marie decano. Canonicis: Wilnodo, Geldulfo, Bonefacio, Hugone, Thibaldo. Ministerialibus: Alfero et Alberto de Wluinne, Andrea de Werconde, Lamberto de A, Gerardo de Vorne, Wernero Caluo, Francone Bonte, Lubberto^ de Wedene, Alberone de Worden, Huberto de Büsinchem, Vilelmo Unlethege, Hernesto filio Alferi. Scabinis: Gerardo de Foro, Gerardo de Mosa, Ambrosio Romaro, Gerardo de sancta Maria, Wernero, Theoderico de Drihle, Thitgero, Wilelmo, Theoderico, Ludolfo, Arnoldo. Consulibus civitatis: Machelmo, Frederico, Theoderico, Göntero, Erenberto, Willelmo, Christiano, Reinnero, % Theoderico, Herimanno, Willelmo Loe, Hugone. HS. Oorspr. in het Gemeente-archief van Utrecht. Met zeer geschonden zegel van het kapittel van St. Marie in witte was; het zegel van de stad is verloren. M°. 53©. (\Vè6)' Mei 15. Keizer Hendrik bepaalt, dat de Domdeken voortaan de twee priesters zal benoemen, die de keizerlijke prebende in den Dom zullen bedienen. Over de moeilijkheden, aan de dateering van dit stuk verbonden, zie: Maller, Oudste Cartularium. blz. 249 noot 1,. en Stumpf, Reichskanzler. II No. 4992. Henricus, divina favente clemencia Romanorum imperator et semper augustus et rex Cedfe, dilectis fidelibus suis preposito decano totique capitulo sancti Martini Maioris ecclesie Traiectensis, graciam suam et omne bonum. 1) De Borchbrug, tegenwoordig de Maartensbrug. — 2) De Steenweg. — 3) Het bedoelde stuk grond is de later als Omloop van St. Marie bekend«itinsheerlijkheid. Quoniam antiquissimis retroactis temporibus Romanorum reges et imperatores, antecessores nostri, vestram sunt experti devocionem, eo quod communi eleccione et canonica regem Romanorum seu imperatorem pro tempore existentem et eorum successores in canonicum ecclesie vestre et in fratrem elegistis, faciendo prebendam ipsius debite officiari per duos sacerdotes, a rege seu imperatore instituendos, qui pro regibus imperatoribus et tranquillitate pacis regni Dominum incessanter exorarent; proinde nostra imperiali excellencia vestram ecclesiam protectione tuebimur speciali. Verum quia nostre excellencie innotuit, quod mortuis- sacerdotibus predictisy regibus et imperatoribus interdum in remotis agentibus, neglectum est huiusmodi in vestra ecclesia instituere sacerdotes; et cum de hiis, que ad Deum sunt, maior a nobis diligeneia requiritur, nolentes per huiusmodi negligenciam ecclesiam vestram debitis in hac parte privari obsequiis, regia auctoritate statuimus, ut stipendium prebende nobis assignate per manum Theoderici, decani ipsius Maioris ecclesie, eiusque successorum in perpetuum duobus sacerdotibus conferatur, qui illud deservire et ut praemittitur pró nostra salute imperiique tranquillitate ydonei existant, Dominum exorare. Et ut hec rata- maneant et inconvulsa perpetuo teneantur, sigilli nostri impressione hanc cartam jussimus insigniri. Datum anno nostri regni XI, indictionea VI, mensis Maii die XV, in Christi nomine amen. HS. Afschrift in het cartularium te Leiden. Ho. 3. Afgedrukt naar Wstinc, Liber camcrae van den Dom, in het archief van den Dom in het Rijksarchief in Utrecht. M°. A31. 1196 Mei 28. Bisschop Boudewijn is getuige in de oorkonde, waarbij keizer Hendrik de stad Coesfeld vrij maakt van het gezag, dat de voogd van Varlar over haar wil uitoefenen. (Onecht.) Over de onechtheid van deze oorkonde vergelijke men: Wilmans, Die Kaiserurkunden Westfalens. II 353, No. 254 aanm. Bisschop Boudewijn, die in dit stuk onder de getuigen voorkomt, was reeds 30 April 1196 overleden. — Wij plaatsen het stuk op 1196, omdat dit jaar en met het itinerarium van den keizer en met de I4e indictie veel beter overeenkomt dan het jaar 1197. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Ego H. VI Dei gratia Romanorum imperator et felix semper augustus. Semper quidem grata existere nostra beneficia volumus Testes sunt hii: . . . . . Baldewinus Traiectensis episcopus, Datum per manus Conradi cancellarii aput Mogonciam, V Kal. Junii, anno dominice incarnationis MCXCVII, indictione XIIII. HS. Oorspr. in het archief te Coesfeld. Afgedrukt naar Wilmans, Die Kaiscr-Urkundcn der Provinz Westfalen. II bit. 353 Ho. 254. a) Stumpf, Reichskanzler. II No. 4992 wil hier lezen: imperii.