GEESTEN UIT HET VERLEDEN







^s^s^a. sap
No. 4 der Dennenberg-Serie
GEESTEN UIT HET VERLEDEN
UIT HET LEVEN VAN EEN HOLLANDSCHEN DETECTIVE
DOOR
IVANS
A. W. BRUNA & ZOON'S UITGEVERS-MU. N.V. — UTRECHT







lvans aan zijn Lezers.
Naar aanleiding van een mijner vorige boeken in deze serie (Het Haviksnest) werd mij de vrienschap* pelijke opmerking gemaakt, dat het zoo jammer is, dat men dit boek niet — zooals bijna al mijn am dere — aan kinderen in handen kan geven.
Daarom moet mij een woord ter opheldering uit de pen.
Ook vroeger heb ik wel eens gezegd, dat ik niet voor kinderen schrijf, maar dat — in het algemeen ge» sproken — het lezen van mijn boeken, naar het mij voorkomt, aan geen enkel kind moreele schade zal berokkenen. Voor eenige mijner boeken scheen mij dit echter voor tegenspraak vatbaar en daarom heb ik in die gevallen ook steeds in een kort voorwoord ouders opgewekt, het boek zeiven te lezen, vóórdat zij het hun kinderen in handen gaven.
Bij het bovengenoemde (No. 2 van de Dennenberg» serie) heb ik dat niet gedaan. Er zijn onderwerpen, waaromtrent juist in den tegenwoordigen tijd, de voorlichting — op straf van te loopen gevaar — vroeg beginnen moet. En in den vorm, waarin dat in het bewuste boek gebeurt, scheen mij voor kinderen geen gevaar te liggen. Veeleer het omgekeerde: een waars schuwing tegen gevaar.



Nu het gebleken is, dat sommigen hier de grens zooveel nauwer trekken dan ikzelf, wil ik d i t boek (No. 4 van de Dennenbergsserie) niet de wereld in* zenden, zonder vooruit te verklaren, dat ook hierin iets voorkomt, hetwelk voor mij, persoonlijk, niet het minste bezwaar zou vormen, het aan kinderen in hans den te geven, maar dat sommige ouders hun miss schien nog onthouden willen.
In verband met de omstandigheid echter, dat — zooals ik zeide — deze boeken niet speciaal voor kinderen bestemd zijn, zou ik dergelijken, te dezen opzichte strenger denkenden ouders in overweging geven, over de geschiktheid ervan voor hunne kin» deren zich eerst een eigen oordeel te vormen.
Uitdrukkelijk voeg ik hieraan nog toe, dat ik hier onder „kinderen" niet versta zéér jonge meisjes en jongens, voor wie dit genre boeken in het geheel niet geschikt is, en die, zonder eenxgen twijfel, nog vallen buiten de behoefte aan ernstige voorlichting.
Ik heb het oog in het bizonder op de „rijpere" jeugd. De vraag, wanneer jeugd rijp is, zal in elk geval wel van het individu afhangen.
'ssGravenhage, October 1931.



INLEIDING
door
Gerard van Panhuis.
Ik ken weinig menschensoorten, die èn verstande* lijk èn geestelijk onaangenamer aandoen dan „op* snijdende" detectives. Detectives dus, die steeds den mond vol hebben over hun eigen zeldzame successen en hun eigen onovertroffen scherpzinnigheid. Zelden gaat deze onaangename eigenschap gepaard met wer* kelijken aanleg voor het beroep, dat zij gekozen heb* ben. Zij is öf een gevolg van de neiging tot groot* spraak, die van een onbeteekenende ondervinding een hoogst gewichtige gebeurtenis maakt, öf zij moet die* nen om een gemis aan succes te maskeeren.
Toch zijn er nog steeds vele menschen, die zich door een dergelijke grootspraak intimideeren laten en ook de wonderlijkste verhalen voor goede munt opnemen. Geen onwaarschijnlijkheid is groot en geen wansmaak is kras genoeg, of zij vinden genade in de oogen van hen, wien het te doen is om opwinding en niet om het ernstig bestudeeren van het zedelijk verval van den misdadiger, door welke studie — dit leert ons de practijk — zoo dikwijls menschelijke eigenschappen van hooge waarde worden wakker ge* roepen: moed, doortastendheid, volharding; maar



niet minder dikwijls medevoelen, medelijden...
Zoo ik behoorde tot de „opsnijders" onder hen, die zich de bestrijding van de misdaad ten doel stel* len zou ik zonder twijfel zwijgen over de gebeurte* nissen, die in de volgende bladzijden beschreven zijn. Want de rol, die ik daarin gespeeld heb, is volstrekt niet die van den wonderdoenden detective. Ik kan zelfs niet, met de hand op het hart, verklaren, dat ik in het geval waarvan ik de bizonderheden thans zal mededeelen, werkelijk succes gehad heb, al heeft de niet altijd onbarmhartige vox populi mij voor wat niettemin bereikt werd, lof toegezwaaid!
Lof is een gemakkelijk te verteren voedsel en, aan* gezien het uitstekend smaakt, eet men er licht te veel van En dan doen zich bij den veelweter wel eens on* aangename, maar vooral gevaarlijke symptomen voor. Het gevaarlijkste onder die allen is ongetwijfeld de neiging tot zelfoverschatting, die door te veel lof gewekt kan worden en die door roekeloos wagen het slagen verhinderen kan. Bij een vroegere gelegen* heid heb ik eens opgemerkt, dat de detective, die nooit durft te wagen, ook nooit — of althans zei* den — winnen zal. Maar voor elk waagstuk moet een goede en afdoende reden bestaan. Is dit niet het geval, waagt men te veel en in het wilde weg, waagt men méér dan de eigen capaciteiten toelaten dat gewaagd wordt, dan staan er dikwijls groote rampen te gebeuren. En tot dit onbedachtzaam wa* gen lokt zelfoverschatting uit.
Als zoo dikwijls in het leven, is het hier de moei* lijkheid, den juisten middenweg te vinden. De mo*



reel hoogstaande, die door onbedachtzaamheid valt, berooft de wereld van een kostbaar iets: zijn eigen macht en invloed ten goede. Was echter het waag* stuk, waaraan hij ten offer viel, hem door den loop der gebeurtenissen tot plicht geworden, dan schenkt hij aan de wereld het verheffende schouw* spel van iemand, die voor zijn plicht sterven kan. En daarmede verdiept en veredelt hij den geest van hen, die zijn offer aanzien en overdenken.
* * *
Ik wil in deze korte inleiding de aandacht van den lezer reeds vestigen op een bizondere omstandigheid.
Zooals men in den aanvang van dit verhaal zien zal, bracht de loop van de gebeurtenissen mij dit* maal in aanraking en tot samenwerken met iemand, die bij velen, die zich op criminalistisch gebied be* wegen, wèl bekend is. Ik bedoel met Mr. Willem Hendriks uit Den Haag, die kort geleden zijn laatste boek geschreven heeft over zijn vriend Geoffrey Gill (G.G.), den in de eerste twee decenniën van onze eeuw zoo terecht beroemden Engelschen Grootmees* ter in de detective*kunst.
Ik wil nu tegenover den lezer open kaart spelen door te verklaren, dat ik een zwakke hoop gekoes* terd heb, dat Mr. Hendriks bereid bevonden zou worden om onze deels gemeenschappelijke ondervin* dingen, die hierachter beschreven worden, gedeelte* lijk ook zelf aan het publiek mede te deelen. Het bleek echter, dat hij daarvoor niet te vinden was. Hij was vriendelijk genoeg te verklaren, dat hij mij volkomen



in staat achtte, die taak zelf te vervullen en dat hij (dit moest ik hem niet kwalijk nemen) zich stellig had voorgenomen, nu hij zijn taak als biograaf van zijn vriend G.G. ten einde had gebracht, het schrijven van dergelijke boeken te staken. Misschien was dit, zijnerzijds, een dwaasheid; maar hijzelf voelde het niet als zoodanig, doch als een kwestie van piëteit tegenover de nagedachtenis van zijn overleden vriend.
Nu hij zich op dit standpunt stelde, kon er van verder aandringen mijnerzijds natuurlijk geen sprake zijn. En zoo besloot ik ook ditmaal weer mijn eigen biograaf te zijn, door een reeks van gebeurtenissen, waaraan ik zelf deelnam, ook zelf te vertellen.
***
Na mijne vorige boeken mag ik den „Dennenberg", het buitengoed, dat ik van Jonkheer Paul van Re* nesse erfde en inrichtte als een tehuis voor vroeger wèlgestelde menschen, die door den wereldoorlog (en later ook door andere economische crisissen) tot den bedelstaf gebracht waren, bij den lezer als be* kend onderstellen. Hoe ik ertoe gekomen was, aan deze mooie bezitting haar nieuwe bestemming te ge* ven en hoe ik den Dennenberg zijn Koningin schonk in de gestalte van mijn vrouw, kan men in mijn vroe* gere boeken lezen, gelijk eveneens door welke om* standigheid ik ertoe kwam, daarnevens actief deel te nemen aan de bestrijding van de misdaad. *)
a) Zie no. J en no, 2 van (Je Dennenberg*serie,



Op dit laatste gebied had ik mij, na eenige jaren, 'n zekeren naam gemaakt. En daaraan was het toe te schrijven, dat ik in de gebeurtenissen betrokken werd, waarvan hierachter de beschrijving volgt.







HOOFDSTUK I.
De advocaat uit Den Haag.
Het was midden in den zomer.
Mijn gasten op den Dennenberg hadden zooeven het middagmaal gebruikt en zaten nu buiten, in groepjes of alleen, al naarmate de luim van het oogenblik hun dit ingaf. Want het was een van de grondbeginselen, waarnaar ik den Dennenberg be* stuurde, dat iedereen zich daar vrij moest voelen om te doen of te laten wat hij of zij wilde.
Mijn vrouw en ik zaten onder den grooten beuken* boom, rechts van het huis. Wij hadden in den laat* sten tijd de gewoonte aangenomen, daar de thee te gebruiken, in gezelschap van Frau Felix, een oudere Duitsche dame, die in haar vaderland wreed door het noodlot getroffen was en voor wie ik gaarne een plaatsje op den Dennenberg had ingeruimd. 1)
Ditmaal waren mijn vrouw en ik echter met ons beiden. Wij hadden Frau Felix namelijk verzocht, op dezen dag in het thee*uurtje elders een plaatsje te zoeken, omdat wij gasten verwachtten.
Op eenigen afstand zagen wij de Duitsche dame
*) Zie no. 3 der Dennenberg*serie: „De Stad van de Mis* daad".



zitten, in druk gesprek met Mevrouw Van Hilt, die reeds eenige jaren op den Dennenberg vertoefde en zich onder mijn gasten zoo'n beetje als de prima int er pares (de eerste onder haars gelijken!) begon te beschouwen. Het deed mij genoegen, dat zij Frau Felix dadelijk bij haar komst in genade had aange* nomen. Ware het omgekeerde het geval geweest, deze laatste zou zich niet zoo spoedig thuis gevoeld hebben, want Mevrouw Van Hilt was sterk, ook in haar antipathieën, en toonde deze evenzeer als haar sympathieën. . .
Op onze theetafel lag een telegram, dat betrekking had op het bezoek, dat wij wachtten. Het was dien ochtend uit Den Haag gekomen en luidde aldus:
„Ingeval vóór 2 uur hedenmiddag geen telegrafisch tegenbericht, bezoek U vanavond 8 uur. Belangrijke zaak. Mr. Willem Hendriks, advocaat, Oude Scheve* ningsche weg No. . ."
Het nummer doet er niet toe!
Toen ik dit telegram geopend en aan mijn vrouw overhandigd had, keken wij elkander eenige oogen* blikken zwijgend aan.
„Zou hij het zijn...?" vroeg zij.
Ik knikte.
Het moet wel haast!" antwoordde ik.
„O Gerard, hoe interessant!" — riep zij met dat eenigszins kinderlijke en toch zoo warm aandoende enthousiasme, dat haar ook als getrouwde vrouw bijgebleven is. „Zouden wij niet telegrafeeren, dat hij zijn vrouw moet meebrengen...?"
„Ken je die dan. . .?" vroeg ik.



„Je bent onuitstaanbaar, Gerardl" antwoordde zij. „Wij beiden kennen haar toch uit zijn boeken over zijn vriend!"
„Dat is waar!" zeide ik: „Maud, jongste dochter van den overleden Lord Stockton, Peer van Enge» land, zooals hij niet verzuimd heeft in elk van die boeken te vermelden. Hij moet geweldig trotsch op z'n vrouw zijnl"
„Daarmede toont hij, dat hij verdiensten weet te waardeeren!"
Zij had met grooten nadruk gesproken en mij daarbij aangekeken, alsof ik in het waardeeren van haar verdiensten sterk te kort schoot, hetgeen toch (ik kan het met een gerust geweten verklaren) niet het geval is.
„Maar is die bekendheid met Mevrouw Hendriks, alleen door de boeken van haar man, nu wel vol* doende om er een invitatie op te baseeren?" infor* meerde ik schuchter.
„ ,Neen!' zegt de conventie! ,Ja!' zeg ik!" antwoordde Ella, zich stoutmoedig stellende tegenover den sleur des levens, zooals zij dat gedaan had van het eerste oogenblik van onze romantische kennismaking af. )
„Mr. Hendriks verwacht heelemaal geen telegram, als wij hem wachten kunnen," zeide ik.
„ Daarom kunnen wij hem toch wel daarmeê ver* rassen", zeide zij, nog steeds vol geestdrift. „Nu de gelegenheid zich eindelijk eens voordoet, wil ik Mevrouw Maud leeren kennen. Toe, laat mij dadelijk een telegram opstellen."
x) Zie no. 2 van de Dennenberg»serie: „Het Haviksnest".



Brigitte, de altijd zuur*kijkende hoofd*huishoud* ster van den Dennenberg, wier kwaliteiten van hart en verstand in omgekeerde evenredigheid staan tot die van haar aangezicht, bracht hoogst*eigenhandig een telegramsformulier (ik heb daarvan altijd een voorraad op mijn schrijftafel liggen) en ik fourneerde mijn zakpotlood.
Daarop begon Ella haar zwaren arbeid.
Het resultaat daarvan las zij mij voor, na de voor* afgaande mededeeling, dat ik natuurlijk onderteeke* nen moest, als hoofd van onze gemeenschap. Hier volgt het door haar ontworpen telegram.
„U is vanavond welkom op Dennenberg. Mijn vrouw en ik rekenen op medekomen Mevrouw. Lo* geerkamer verlangt naar U beiden."
„Ik moet je eerlijk zeggen, dat ik me er eenigs* zins over verwonderen zou, wanneer ik 'n derge* lijk telegram van 'n wild*vreemde kreeg," merkte ik op.
„Hendriks lijkt mij juist een type om dat leuk te vinden," verklaarde mijn vrouw met volledig ver* trouwen in de juistheid van haar inzicht. „Boven* dien: hij is begonnen . . ."
„Hoe bedoel je dat . . .?"
„Hij heeft het eerst aan jou getelegrafeerd, daar* mede bewijzende, dat je voor hem geen wild*vreemde bent. Teeken nu gauw, Gerard! Dan moet een van de tuinknechts naar X om het telegram te verzen* den." X is de kleine stad in de nabijheid van den Dennenberg;
Ik teekende, hoewel niet geheel overtuigd. Maar



in den loop van den middag kwam er een tweede telegram:
„Mr. en Mevrouw Hendriks nemen Uw uitnoodi* ging gaarne aan."
„Echt Hendriks!" zei Ella, alsof zij van den Haag* schen advocaat 'n karakterstudie had gemaakt. „Cor* reet in zijn optreden; en zijn vrouw zal er wel aan gedacht hebben, dat men 'n logeerkamer meestal wat op orde brengen moet, wanneer men logé's ver* wacht."
Zij stond op en begaf zich binnenshuis, teneinde deze taak ter hand te nemen. Ella doet dat altijd persoonlijk voor gasten, met wie zij sympathiseert. Anders laat zij het aan Brigitta over...
Zoo zaten wij dan nu op het thee*uur te wachten op onze interessante gasten. Wij hadden aan niemand verteld, wie zij waren. Hadden wij dit wèl gedaan, dit zou onder de bewoners van den Dennenberg eenige sensatie gewekt hebben, en het was mij uit de boeken van Hendriks zeiven genoegzaam bekend, dat het hem en zijne vrouw onaangenaam is, merk* baar in het midden der belangstelling te staan.
Wat mijzelven betreft, ik wil eerlijk bekennen, dat ik mij verheugde op het bezoek van onze beide inte* ressante gasten. Mr. Hendriks, bekend criminalist, die indertijd met zijn vriend, den Engelschen detec* tive, herhaaldelijk had samengewerkt, was, als biograaf van dien vriend, in ons land populair gewor* den; en hij had er voor gezorgd, dat zijn vrouw in
Geesten uit het Verleden. 2



die populariteit deelde. Immers hij was in zijn boe* ken nooit moe geworden, haar uiterlijke en innerlijke gaven te prijzen en had met waren heldenmoed de conventie getrotseerd, die verlangt, dat men z'n eigen vrouw niet ophemelt. In strijd met wat men van het Hollandsche publiek verwacht zou hebben, was deze naastenlof welwillend opgenomen en Me* vrouw Hendriks deelde in de populariteit van haar man.
Maar behalve de voldoening, die ik gevoelde, doordat ik deze beide mij onbekende — en tóch zoo bekende! — menschen ontmoeten zou, hield mij be* zig de vraag, waaróver Mr. Hendriks met mij zou willen spreken. Ik kon mij niet anders voorstellen, of het moest zijn over de een of andere zaak op cri* minalistisch gebied, over zekere gebeurtenissen, die „een experiment" beloofden, zooals Hendriks' groote vriend G. G. zich placht uit te drukken. Ella was het hierin met mij eens en deze verwachting vermeer* derde nog de spanning, waarin wij het ons aangekon* digde bezoek verwachtten.
De trein moest dien avond vertraging gehad heb* ben, want eerst om kwart*over*acht zagen wij onzen auto, dien wij naar het station gezonden hadden, door de oprij*laan naderen. Hij stopte aan het einde daarvan (zooals ik met Janus, onzen tuinman, die ditmaal chauffeerde, had afgesproken), aan het be* gin dus van het open terrein, waarop het groote huis van den Dennenberg staat. Ella en ik waren den auto tot daarheen tegemoet gegaan en waren onzen gasten bij het uitstappen behulpzaam.



Mr. Hendriks moest nu tusschen de vijftig en zes* tig jaar oud zijn, maar hij zag er jonger uit. Hij had 'n glad*geschoren gezicht en droeg het haar, dat nog weinig vergrijsd was, in het midden gescheiden. Ach* ter de glazen van het lorgnet, dat hij altijd droeg, lagen 'n paar niet bizonder groote, maar levendige oog en, waarvan de uitdrukking 'n beetje spotachtig was, geheel in overeenstemming met de voorstelling, die ik mij — aan de hand van zijn eigen boeken en in overeenstemming met de portretten, die ik wel eens van hem gezien had — daarvan gemaakt had.
Zijn vrouw — „Lady Maud, jongste dochter van den overleden Lord Stockton", om met Hendriks zeiven te spreken — was iets jonger dan hij. Haar slanke gestalte scheen echter die van een jong meis* je. Nog steeds was zij een mooie vrouw, met een fijn besneden, aristocratisch gezicht, dat in hooge mate aantrekkelijk was. Zij sprong uit den auto met de vlugheid van iemand, 'n jaar of dertig jonger dan zij!
„Het is allervriendelijkst van U beiden ons zóó maar te inviteeren" — zeide zij, terwijl wij hartelijke handdrukken wisselden.
„En wij zijn zoo onbescheiden geweest maar da* delijk gebruik daarvan te maken" — vervolgde haar man. „Uw werk heeft ons beiden al lang geïnteres* seerd, zoowel dat hier, op den Dennenberg, als dat andere, dat meer op mijn gebied ligt."
Wij wandelden naar het tafeltje onder den beu* kenboom.



„Uw verpleegden...?" — vroeg Hendriks met een knikje in de richting, waar eenige andere tafeltjes bezet waren.
„Verpleegden hébben wij hier niet!" — antwoord* de Ella snel, nog vóórdat ikzelf antwoord had kun* nen geven. „Wij hebben hier uitsluitend gasten en geen patiënten."
„De vergissing zal niet meer voorkomen, me* vrouw!" — zeide Hendriks met een glimlach om de warmte, waarmede zij gesproken had. „Ik hoop, dat U beiden ons veel over Uw interessant werk hier vertellen zult."
Wij hadden nu plaats genomen en de echt Holland* sche ceremonie volgde: het onderzoek naar het al of niet gebruiken van suiker en melk, het inschenken en — last not least! — het drinken... .
Terwijl deze diverse werkzaamheden vervuld werden, zag ik in de oogen van den Haagschen advo* caat 'n wat ondeugende uitdrukking komen.
„Mogen wij in het gezelschap van dames over za* ken spreken ...?" — vroeg hij, quasi*schuchter.
„Uit Uw boeken heb ik altijd opgemaakt, dat U ge* woon is in ernstige gevallen krijgsraad met Uw vrouw te houden" — antwoordde ik. „Ook ik vind dat 'n verstandige tactiek."
Onze beide gasten lachten nu.
„Wij begrepen dat wel!" — zeide Mevrouw Hen* driks. „Uit Uw boeken, meneer Van Panhuis, spreekt dezelfde verstandige en moderne geest."
„En dus" — concludeerde Mr. Hendriks, „bestaat er geen bezwaar tegen, dat wij op dezen heerlijken



avond hier buiten blijven zitten. Want, nu wij de dames in het vertrouwen zullen nemen, is er geen enkele noodzakelijkheid, ons binnenshuis in werk», studeer* of andere gewichtige kamers terug te trek* ken."
Nadat Mr. Hendriks en ik elk een van mijn feestsi* garen hadden opgestoken (want ik beschouwde het bezoek van het interessante echtpaar inderdaad als een feest), viel Mr. Hendriks aanstonds met de deur in huis.
„Meneer Van Panhuis!" — begon hij. „Het kan U niet verwonderen, dat ik de boeken, waarin U eenige van Uw ondervindingen op criminalistisch gebied be* schreven hebt, met groote belangstelling heb gele* zen. U weet, dat ook ik op dit gebied veel gepubli* ceerd heb en dat ik mijzelven altijd beschouwd heb als een bescheiden discipel van mijn onvergetelijken vriend, den Engelschen detective Geoffrey Gill. Hoe* wel zijn methoden de Uwe niet zijn, heb ik alle res* peet voor het werk, dat U in dit opzicht reeds ver* richt hebt. Het beste bewijs, dat ik U hiervan geven kan is, dat ik U verzoeken kom in een, naar ik ver* wacht, niet gemakkelijke zaak met mij samen te werken."
Deze woorden uit dezen mond waren mij welkom. Maar toch vreesde ik voor één ding. Mr. Hendriks was 'n jaar of twintig — zoo niet méér — ouder dan ik. Hij bezat ontegenzeggelijk 'n veel grootere onder*
vinding, was een specialist in strafzaken, maar 
bezat niet het aangeboren talent van den detective. Met hem samenwerkende, zou ik er nooit in kunnen



toestemmen, mij onvoorwaardelijk onder zijn leiding te stellen.
Dit moest ik hem van den aanvang af duidelijk maken, maar een eenvoudige zaak scheen mij dit niet. Mijn meening hieromtrent bleek echter geheel onjuist: niets was gemakkelijkerl
Toen ik namelijk de vraag stelde, of hij mij voor* uit zou willen mededeelen, wat hij onder samenwer* ken verstond, begon hij te lachen en zijn oogen na* men weer dezelfde ondeugende uitdrukking aan van zooeven.
„U is natuurlijk bang, meneer Van Panhuis, dat U niet vrij in Uw beslissingen en Uw bewegingen zult blijven" — zeide hij. „Dat bewijst mij, dat U den waren detective*aanleg hebt. Mijn vriend Geoffrey Gill deelde steeds en overal de lakens uit, zonder zich aan anderen te storen. Het doet mij genoegen, dat ik dezelfde eigenschap bij U aantref."
Er had een tikje sarcasme in den toon gelegen, waarop deze woorden gesproken waren. Geen on* aangenaam sarcasme echter: eer 'n goedmoedige spot van den ouderen tegenover den jongeren.
„Wat nu Uw vraag betreft" — vervolgde hij, „het volgende: Er is een zaak, die mij sterk interesseert, die een ietwat geheimzinnige zijde heeft en waarvan de oplossing mij gebiedend noodzakelijk schijnt. Ver* moedelijk zal daarvoor een vrij langdurig onderzoek en eenig reizen en trekken noodig zijn. Nu is het mij, met het oog op mijn practijk, onmogelijk mij daaraan te wijden in de mate, die noodig is. Ook ben ik niet zoo jong meer als in de goede dagen, toen ik samen*



werkte met mijn Engelschen vriend en ben physiek niet meer in staat, de vermoeienissen te dragen, die dikwijls bij het volbrengen van zoo'n taak gedragen moeten worden."
Hier zag ik, dat Mevrouw Hendriks, die naast haar man zat, met haar hand even de zijne aanraakte, die op de armleuning van zijn rieten stoel rustte. Het was een gebaar, dat nauwelijks opviel en dat toch zoo welsprekend was: het instinctief beschermende en tevens aanmoedigende gebaar van de vrouw, die voelt en ziet, dat haar man den ouderdom nadert.
„De samenwerking, waarover ik gesproken heb" — ging Mr. Hendriks voort, „zou dus eenvoudig hierin bestaan, dat U het actieve deel van het werk op zich nam, maar dat wij onze plannen samen maakten en dat U, wanneer U actieve hulp noodig mocht hebben, U daarvoor allereerst tot mij wenden zoudt. Het geldt het welzijn en misschien het leven van iemand, met wien ik goed bevriend ben geweest. Daarom kan ik mij niet geheel terugtrekken. Maar dan, meneer Van Panhuis — ik spreek openhartig en daarom klinken mijn woorden misschien wat hard —, U hebt reeds aardige resultaten van Uw werken gezien, maar... U is toch nog een beginneling. Misschien zou mijn ondervinding — de ondervinding van lange jaren — U nu en dan te pas kunnen komen."
Het bleef eenige oogenblikken stil.
Ik kom er graag voor uit, dat de woorden, die Mr. Hendriks zooeven gesproken had, mij 'n klein weinig ontroerd hadden.
Neen! Ik had mij van dezen man tóch 'n verkeerde



voorstelling gemaakt, zooals zoo vaak, wanneer men alleen bouwt op het geschreven woord van iemand, dien men beoordeelen wil.
Deze Haagsche advocaat was veel bescheidener dan ik mij had voorgesteld. Samenwerking op den voet, dien hij mij voorsloeg, zou stellig mogelijk zijn; en onwillekeurig gevoelde ik sympathie voor de wijze, waarop deze zooveel oudere man tegenover mij was opgetreden.
Ik zeide iets in dien geest.
En daarop legde hij mij uit, welke de zaak was, waarin hij mijn medewerking verlangde.
HOOFDSTUK II. Een OudsOfficier van Justitie.
Reeds sedert hun studententijd was Mr. Hendriks bekend geweest met Mr. Willem Hankema, vroeger Officier van Justitie te Leeuwarden, later in dezelfde kwaliteit verplaatst naar Den Haag. In de latere ja* ren hadden zij elkander dikwijls gezien en gespro* ken. De vroegere vriendschap uit hun studententijd was herleefd en de twee mannen spraken gaarne over den ouden tijd.
Nu 'n jaar of drie geleden was Mr. Hankema be* gonnen te sukkelen. Wat hij eigenlijk precies had, wist niemand, maar zijn uiterlijk begon den stempel te dragen van slechte gezondheid en langzamerhand



nam hij de allures aan van iemand, die tobde over de meest onbeteekenende zaken.
Hij had zijn betrekking moeten neêrleggen en was naar het buitenland vertrokken, waar hij korten tijd te Godesberg gewoond had. Maar reeds na enkele maanden had hij zijn woonplaats verlegd naar Keulen.
Mr. Hendriks had hem in den aanvang veel ge* schreven, maar ontving slechts uiterst zelden eenig antwoord. Dientengevolge was de correspondentie op het doode punt geraakt. Hankema's vrouw was reeds vele jaren geleden gestorven. Zijn eenige zoon daarentegen was in Holland gebleven, waar hij in de medicijnen studeerde. Hankema was laat getrouwd: vandaar dat hij 'n betrekkelijk nog zoo jongen zoon had van 23 jaar.
Die zoon ging zijn vader nu en dan te Keulen op* zoeken, maar kwam meestal bedroefd en ontstemd terug, omdat de gedragingen van dien vader steeds zonderlinger werden. Hij sprak daarover echter zei* den en aan Mr. Hendriks, die hem eens op straat ontmoette en hem vroeg, hoe hij z'n vader bij zijn laatste bezoek gevonden had, antwoordde hij, dat het dezen vrij goed ging. Hij gaf dit antwoord echter op een toon, waaruit duidelijk bleek, dat het hem onaangenaam was, wanneer er naar zijn vader geïn* formeerd werd.
Des te meer verbaasde het Mr. Hendriks, toen hij op zekeren avond een bezoek van den jongen Peter Hankema ontving, die hem om raad kwam vragen, in verband met wat hij nu laatstelijk, bij gelegenheid



van een bezoek aan zijn vader, ondervonden had. Naar de verhalen van den jongen Hankema te oor* deelen, werd de gemoedstoestand van dien vader bij den dag verontrustender:
In de eerste plaats was hij vol van allerlei verhalen omtrent menschen, die hem zouden vervolgen; in de tweede plaats verdiepte hij zich geheel in allerlei cou* ranten en stukken, die betrekking hadden op vroeger gevoerde processen, zonder dat hij zeggen wilde, wat hij daarmede eigenlijk beoogde.
Peter had, wat het eerste punt — de vervolgingen — betreft, aan de beweringen van zijn vader niet veel geloof gehecht; hij beschouwde diens mededee* lingen daaromtrent als vruchten van een ziek brein, want, naar hij meende, leed zijn vader in meerdere of mindere mate aan vervolgingswaan. Zeer plotse* ling echter was hij van deze meening teruggekomen en wel tengevolge van feitelijke argumenten, die niet te weêrleggen warenl
Er was n.1. tweemaal een poging aangewend om den ouden man naar het leven te staan. Eens was er, toen hij 's avonds op de Rijnkade wandelde, een re* volverschot op hem gelost. De dader was ontkomen, vóórdat iemand hem gezien of herkend had. De tweede maal had men Hankema bij de voordeur van zijn woning overvallen en met een mes bewerkt. Tot zijn eigen verwondering had hij zich met zijn stok zóó wakker geweerd, dat de aanvaller het hazenpad gekozen had. Hij had dien aanvaller niet herkend. Deze twee onaangename ondervindingen bewezen duidelijk, dat de „vervolging" waarover hij telkens



sprak, niet een fantasiebeeld van een zieke, maar wel degelijk een bestaande werkelijkheid was.
Aan den eenen kant had dit zijn zoon verheugd, aan den anderen kant echter met zorg vervuld, om» dat het onmiskenbaar was, dat zijn vader zich in gevaar bevond. Hij had daarop het besluit genomen, bij dit alles niet werkeloos toe te zien, maar te trach* ten op het spoor te komen van de persoon of de per* sonen, die voor de gepleegde aanvallen verant* woordelijk waren.
Om hem in deze zaak te raadplegen, was hij Mr. Hendriks komen opzoeken, die evenwel — zooals hij mij reeds gezegd had — niet in staat was (en zich ook niet bevoegd achtte) persoonlijk deze aangele* genheid in al haar onderdeelen ter hand te nemen. Voor een groot deel zou het hier detective*werk gelden en hij had er nooit aanspraak op gemaakt, zelf als 'n bekwaam detective te gelden, al had hij zijn vriend Geoffrey Gfill zoo menigmaal in moei* lijke zaken bijgestaan. Hij was iemand, die gezond verstand en veel ondervinding op criminalistisch ge* bied bezat; maar hij was te verstandig om zichzelven voor 'n detective*natuur van beteekenis te houden.
Daarom had hij den jongen Hankema aanbevolen, mij in deze zaak te betrekken. Deze had daarin toe* gestemd. Het was hem echter (waarschijnlijk uit mijn •boeken) bekend, dat ik alleen dan bereid was, een zaak ter hand te nemen, wanneer zij mij werkelijk belang inboezemde. Hijzelf was een wat stil en be* scheiden jongmensch en vreesde, dat zijn overre* dingskracht tekort zou schieten om mij te bewegen,



mijn krachten aan deze taak te wijden. Toen had Mr. Hendriks hem voorgesteld, dat hij zou trachten mij voor de zaak te winnen en daaraan had ik zijn be* zoek te danken.
Men zal gemakkelijk inzien, dat ik het als iets eer* vols aanvoelde, dat deze bekende advocaat, van wien iedereen wist, dat hij de rechterhand van den be* roemden Engelschen detective geweest was, zijn oog voor deze ongetwijfeld belangrijke zaak op mij had laten vallen.
Want dat het geval, dat mij thans in korte woor* den was voorgelegd, belangrijk zijn moest, voelde ik onmiddellijk. Trouwens, er zullen maar weinig men* schen zijn, die dit niet onmiddellijk gevoelen!
Aanstonds werd ik aangetrokken èn door de tra* giek èn door het geheimzinnige, dat deze zaak ken* merkte. Het verwonderde mij echter, dat Peter Han*' kema niet zelf gekomen was om zijn zaak te beplei* ten. Een studeerend jongmensch van 23 jaar — hij stu* deerde in de medicijnen, zooals ik van Mr. Hendriks op mijn vraag vernomen had — is toch gewoonlijk niet zóó weinig zelfstandig, dat hij in een zaak, die zijn naaste familie*belangen raakt, aan een ander over* laat besprekingen te voeren in den zin als Mr. Hen* driks thans met mij gedaan had. Het verhaal had mij nu — om 'n wat stoute beeldspraak te gebruiken — „over twee katrollen" bereikt. En zelfs wanneer zich de meest bekwame jurist daarmeê belast (zooals in dit geval), bij het weêrgeven hebben toch altijd klei* ne wijzigingen plaats of wordt er de een of andere schijnbaar onbeteekenende mededeeling weggelaten.



Ik besloot dus, in elk geval geen beslissing te nemen, vóórdat ik met den jongenman zeiven gesproken had.
Toen ik dit besluit en zijn motieven aan Mr. Hen» driks mededeelde, knikte deze goedkeurend.
„Ik had dit vorzien en — eerlijk gezegd — zou het mij tegengevallen zijn, wanneer U niet verlangd had, eerst met Peter te spreken. Daarom heb ik hem ook aangeraden, met ons meê naar den Dennenberg te komen. Een van de grondbeginselen, waarnaar mijn vriend G. G. placht te handelen was dit, dat de melk nooit beter is dan direct van de koe. In dit geval is Peter de koe."
„Eigenlijk gezegd niet" — antwoordde ik. „Zijn vader is de oerkoe, van wie ook Peter zelf de melk kreeg."
„U komt nu wat al te veel op het gebied van de dierkunde" — merkte Mr. Hendriks op met 't ern* stigste gezicht van de wereld. „Daarop voel ik mij maar weinig thuis!"
„Ik zal er niet dieper op ingaan" — antwoordde ik lachend. „Maar ik wacht nog op de mededeeling, waarom Peter Hankema niet meê is gekomen, niette* genstaande uw melk*theorie."
„Hij zeide mij, dat hij, voor het geval U principi* eele bezwaren hadt, in het geheel niet met U in aan* raking wilde komen: een eenigszins zonderling stand* punt, maar hij was er niet van af te brengen."
„Tenslotte is dat zijn zaak" — antwoordde ik. „Wat mij betreft, ik zal het geval niet ter hand ne* men ter wille van zijn mooie oogen, maar omdat het



mij interesseert en omdat ik het waardeer, dat U, meneer Hendriks, mijn hulp hebt ingeroepen. Nu wij echter zóó ver zijn, lijkt het mij het best, dat ik met U meê naar Den Haag ga, wanneer U en Mevrouw — naar ik hoop eerst over eenige dagen — den Den* nenberg verlaat. Waar studeert de jonge Hankema?" „Te Leiden!"
„Dan kan hij gemakkelijk voor een onderhoud naar Den Haag komen!"
***
Terwijl Mr. Hendriks en ik dit gesprek voerden, dat door onze dames met belangstelling gevolgd werd, maar waaraan zij geen deel namen, had ik aan enkele symptomen opgemerkt, dat de verhouding tus* schen Mevrouw Hendriks en Ella zeer aangenaam beloofde te worden. Wanneer de eerste niet op de tweede lette, zat de tweede de eerste, en wanneer de tweede niet naar de eerste keek, zat de eerste de tweede met blijkbare satisfactie op te nemen. Ik hoop, dat de lezer uit deze cijfer*rebus wijs kan wor* den en begrijpen zal, dat er blijkbaar een wederzijds sche sympathie tusschen die beiden stond geboren te worden.
Toen ik in het gesprek den wensch geuit had, dat onze gasten niet te spoedig den Dennenberg den rug zouden toekeeren, had ik in de oogen van Mevrouw Hendriks 'n stille toestemming gelezen: als oogen applaudisseeren konden, zouden zij geapplaudisseerd hebben! Maar toen ik, even daarna, hetzelfde onder* werp ter sprake bracht, keek Hendriks bedenkelijk.



Hij zat in Den Haag middenin zijn werk en zag geen kans, zoo maar op eens 'n paar dagen uit te breken.
Zijn vrouw gaf toen blijk van haar door hem in zijn boeken zoo vaak geprezen gezond verstand!
„Ik houd niet van conventies en evenmin van Hol* landsche stijfheid" — zeide zij, „en daarom kom ik er rond voor uit, dat ik dolgraag twee of drie dagen in deze heerlijke omgeving en in dit gezelschap" (hier wierp zij een vriendelijken blik op Ella) „zou willen blijven!"
„Echtelijke insubordinatie!" — zeide Hendriks met z'n gewone, droge gezicht. „Is meer voorgekomen, maar zelden in zoo krassen vorm. Ik moet morgen terug, Maud! Dat weet je even goed als ik."
Tot mijn genoegen gaf nu ook mijn vrouw blijken van gezond verstand.
„Wij laten de beide heeren rustig naar Den Haag trekken, Mevrouw!" — zeide zij. „Maar U blijft hier, totdat Uw man U weêr komt afhalen."
„Dat zou wel eens lang kunnen duren" — consta* teerde deze met grooten ernst.
„Geen bezwaar!" — zeide Ella.
„Ik méén het!" — constateerde de advocaat. „Het wègvallen van elke controle op mijn dagelijkschen levensgang..."
„Zou je noodlottig kunnen worden" — aldus vol* eindigde zijn vrouw den door hem begonnen zin. „Wij hebben vandaag Vrijdag: Zondag aanstaanden kom je me terughalen."
„Mag het ook Zaterdag zijn?" — vroeg Hendriks schuchter.



„Zeker!" antwoordde Ella in plaats van zijn vrouw, „mits U dan van Zaterdag op Zondag hier logeeren blijft."
En aldus werd besloten, geheel in overeenstem* ming met den wensch van „de vrouw," die —- wat men ook zeggen moge — de wereld regeert.
***
Mr. Hendriks had den verstandigen raad gegeven over het „raadsel van Keulen" — zooals hij het ge* beuren met den Oud*Officier van Justitie noemde — niet te veel te spreken. Zoolang het onderzoek door ons nog niet actief ter hand genomen was, konden wij niets anders doen dan gissen en onderstellen. En hoemeer men gist en onderstelt, hoe minder neutraal men tegenover zulk een onderzoek komt te staan. Dit was een lievelingsstelling van Hendriks' vriend, den beroemden Geoffrey Gill, geweest, die altijd de leer verkondigd had, dat, bij den aanvang van een onderzoek, de geest een stuk wit papier moet zijn Losse gissingen en onderstellingen noemde hij kras* sen en vlekken daarop.
Aan Hendriks' raad dankten wij een interessanten avond. Wij spraken namelijk bijna voortdurend over zijn overleden vriend, den grooten detective, en over diens vrouw — Mariska, de Hongaarsche pleegdoch* ter der Hendriksen. Ook over zijn zoon, den jongen Willy Gill, die kort geleden zulk een merkwaardig avontuur beleefd had onder de Berlijnsche commu* nisten.1)
*) Zie no. 11 der 2e G.Cserie: „Het Masker".



Zelden of nooit heb ik tegenover menschen, die ik slechts enkele uren geleden voor het eerst ontmoet had, zóó sterk het gevoel gehad, dat ik ze sinds jaren kende! In zeker opzicht was dit trouwens zoo ten? gevolge van de lectuur van Hendriks' boeken. Daar* door had deze kennismaking èn voor mijn vrouw èn voor mij een bizonderen kant, die haar buitengewoon aangenaam maakte.
Toen het donker geworden en de maan opgekomen was, maakten wij nog een wandeling door het groote park. De twee dames liepen vooruit, Hendriks en ik volgden.
Hoewel de Haagsche advocaat zooveel ouder dan ik en zijn vrouw zooveel ouder dan Ella was, heersch* te er spoedig een vertrouwelijkheid tusschen ons, die alleen te verklaren was door gelijkheid van smaak en opvatting, en door 'n zeker gevoel van kameraad* schap, dat dadelijk tusschen ons ontstaan was en dat, mijnerzijds, niet den minsten afbreuk deed aan het respect, waarmede ik tot den ouderen, aan onder* vinding zoo rijken man, opzag. Ook nu spraken wij op den meest vriendschappelijken toon.
„U herinnert mij in menig opzicht aan mijzelven" — zeide Hendriks plotseling, terwijl hij mij even de hand op den schouder legde. „Dat wil zeggen: niet aan mijzelven, zooals ik nu ben, maar aan mijzelven, zooals ik was in den eersten tijd, toen ik met Geof* frey Gill samenwerkte. Maar één grooten voor* sprong hebt U op mij: ik neem aan wat de menschen van mij zeggen, dat ik een goed jurist ben, die spe* ciaal op het punt van misdaad en misdadigers veel
Geesten uit het Verleden.
3



ondervinding heb, maar... 'n detective, in den wa* ren zin van het woord, ben ik nooit geweest. U is dat wel!"
Zooals de lezer weet, had hij even van te voren reeds iets dergelijks gezegd.
„Op Uw gebied hebt U uw sporen verdiend" — zeide ik. „Op het mijne sta ik nog aan den aanvang."
„Wees blij daarom!" — zei hij, met een zucht.
Daarop zweeg hij eenige oogenblikken en vervoig* de toen:
„Ik ben ervan overtuigd, dat U in één voornaam opzicht juist in denzelfden toestand verkeert als ik, toen ik met mijn Engelschen vriend samenwerkte. Ik heb opgemerkt, dat U een lieve en scherpzinnige vrouw hebt. 'n Nooit genoeg te waardeeren bezit, maar... het stelt ons voor moeilijke vraagstukken, in verband met de risico's, die wij loopen."
Merkwaardig! Hier roerde deze man als instinct* matig het onderwerp aan, dat mij in de laatste tijden zoo dikwijls had bezig gehouden en bezorgd ge* maakt.
„Meneer Hendriks!" — zeide ik. „U spreekt daar over iets, dat mij reeds menigen nacht uit den slaap gehouden heeft! .Mogen wij, detectives, eigenlijk trouwen...?"
„Hoor eens, Van Panhuis!" — zeide hij (en het deed mij genoegen, dat hij het „meneer" had wegge* laten), „bij jou vergeleken, ben ik een oude man en je begijpt, dat ik, voorzooverre mijn persoon betreft, die vraag reeds lang heb uitgemaakt. Mijzelven wil ik echter niet als voorbeeld aanhalen: toen ik trouw*



de, wist ik niet dat ik mij later zoo dikwijls aan ge* varen zou bloot stellen; daarom heb ik denzelfden strijd gevoerd, dien jij nu voeren moet. Uit de om* standigheid, dat het huwelijk van mijn dochter Ma* riska met Geoffrey Gill een van de gelukkigste ge* beurtenissen van mijn leven is geweest, zul je kunnen opmaken, tot welk besluit die strijd mij gebracht heeft. En ik heb in dit opzicht zelfs geen gewetens* wroeging gevoeld, toen Geoffrey in de uitoefening van zijn plicht gevallen en mijn dochter weduwe ge* worden was. Zij hééft het geluk gekend... en dat zegt al veel!"
„Ik sta nog middenin den strijd, waarover U spreekt" — zeide ik.
Onze wandeling had ons gebracht tot op de plaats, waar het open park ophield en de zware bosschen, die tot den Dennenberg behooren, begonnen. Daar* binnen, onder het gebladerte, heerschte diepe duis* ternis.
Voor de tweede maal legde Mr. Hendriks mij de hand op den schouder. Met de andere wees hij vóór ons in het donkere bosch.
' „Wanneer op dit oogenblik daar, uit de duisternis, een kreet klinken zou van een mensch in doodsge* vaar, en jij en ik gingen erop af, zonder na te denken, blindelings, geloof je dan, dat jouw vrouw of de mijne ons terug zou houden? Zij zouden ons begrij* pen, misschien zelfs ons willen volgen... Bereikt ons de kreet van een slachtoffer uit het duister van de misdadigerswereld, waarom zouden zij dan anders denken? Mag de militair, de. zeeman niet trouwen...?



Waarom dan de detective niet, wanneer zijn vrouw moed heeft om het gevaar, dat hij trotseert, in een anderen vorm mede te dragen...?"
HOOFDSTUK III. Onverwacht drama.
Met eenige verbazing had ik naar deze ontboeze* ming van Mr. Hendriks geluisterd. Hijzelf heeft zoo dikwijls in zijn boeken erop gewezen, dat hij zoo nuchter van aanleg is. Maar van die nuchterheid was weinig te bespeuren geweest in de woorden, die hij zooeven gesproken had. Zij gaven mij een grooten moreelen steun op een gebied, waarop ik dien zéér noodig had. Hetzelfde, wat Hendriks mij thans ge* zegd had, was mij door Ella vroeger reeds voorge* houden, maar toch was ik, wat deze moeielijk op te lossen vraag betreft, nog steeds aan het twijfelen ge* bleven. De kalme zekerheid, waarmede deze oudere man gesproken had, droeg er meer toe bij om mijn twijfel te doen ophouden dan het voortdurend zelf overdenken van de kwestie.
Toen Hendriks in het donkere bosch wees en sprak van een kreet, die ons daaruit bereiken zou, had ik het — ik constateer dit, omdat het geheel in strijd is met de gewone wijze, waarop ik zulke gezeg* den opvat — een oogenblik koud over mijn rug voe* len loopen, en het zou mij niet verwonderd hebben,



zoo op dat oogenblik inderdaad zulk een kreet weer* klonken had...
Maar zulke melodramatische toevalligheden komen in het werkelijke leven maar zelden voor.
Wèl gebeurde er iets anders van onschuldiger aard.
Uit het bosch klonk namelijk het diepe blaffen van een grooten hond en, op mijn roepen, verscheen een oogenblik later Tiras op den weg, de hond van den hoofd*tuinman op den Dennenberg. Het beest had blijkbaar in het bosch jacht gemaakt op 'n haasje of konijntje, misschien wel op een ree, iets dat ik streng verboden had; maar de overtreding van dit verbod was niet de schuld van het dier zelf, doch van Janus, den tuinman, die aan zijn hond te veel vrijheid liet.
Het was nu evenwel niet het oogenblik dezen daar* over een aanmerking te maken. Vermoedelijk sliep hij al en was Tiras op de een of andere wijze uit zijn gewone nachtverblijf — een groot hok bij de tuin* manswoning — ontsnapt. Zoodra hij op den weg verscheen, riep ik den hond bij mij. „Marschl Naar huis!" — zeide ik, in de richting van de tuinmanswo* ning wijzende, die in de nabijheid lag. En het intelli* gente dier verdween onmiddellijk op een drafje „huis toe".
Hoewel het onze gewoonte was, op den Dennen* berg met de kippen op stok te gaan, zaten wij dien avond met onze Haagsche gasten lang buiten. Onder den grooten beukenboom was het heerlijk zitten en op dezen warmen avond was de koele drank, waar* op Ella ons vergastte, bizonder welkom.



Om half*twaalf ongeveer stond plotseling Janus, de tuinman, voor ons, hetgeen mij uitermate verbaas* de, omdat ik hem reeds lang in z'n bed gewaand had.
„Ik wou U graag even spreken, meneer!" — zei de man.
Hij stond op de bij hem gebruikelijke wijze aan zijn pet te trekken en was blijkbaar verlegen, vermoede* lijk omdat zijn mededeeling alleen voor mij bestemd was en hij niet wist, of hij voor de vreemde gasten spreken kon.
Ik stond daarom, met een kort woord van veront* schuldiging, op en trad met den tuinman ter zijde.
„Tiras is behouden aangekomen, meneer!" — zei* de hij. „En ik heb met verbazing ontdekt, dat hij op dit uur in het bosch geweest is."
„Ik was daarover ook verwonderd" — antwoord* de ik.
„Hebt U op het beest gelet?" — vroeg hij.
„Gelet? ... Hoe bedoel je dat? Natuurlijk heb ik naar 'm gekeken, want anders had ik niet geweten, dat het Tiras was!"
„Ik bedoel, of het U opgevallen is, in welken toe* stand hij verkeerde ...?"
„Was er dan iets bizonders aan hem ...?"
Hier liet Janus zijn stem tot den fluistertoon zak* ken, hoewel dit onnoodig was, omdat wij vèr genoeg van de anderen afstonden.
„Het beest had gevochten" — zei hij. „Blijkbaar heeft men met een mes naar hem gestoken, maar de wond is van geen beteekenis. Aan z'n bek kleefde bloed..."



Plotseling was ik opmerkzaam geworden: wat mij hier gezegd werd, wees op zeer onaangename moge* lijkheden.
„Hij zou dus met een mensch gevochten hebben..?"
„Het heeft er iets van, meneer! En in elk geval voel ik mij verplicht U te waarschuwen."
„Hoe is hij los gekomen ...?"
„Hij heeft zich losgerukt van den ketting. Die was oud en roestig, meneer!"
„Dan had je bijtijds voor 'n nieuwen moeten zör* gen, Janus!"
Ik had deze woorden uitgesproken op een toon, die verre van vriendelijk was. Wie weet, welke verrassin* gen ons nog te wachten stonden!
„Ik begrijp de zaak niet goed" — vervolgde ik. „Tiras is een politie*hond. Hij is erop gedresseerd, zijn man te stellen; maar dat hij zich eerst met de* zen in 'n vechtpartij inlaat, en dan kalm naar ons toe wandelt, zijn komst door luid geblaf aankondigend, om vervolgens rustig naar huis te gaan — dat alles heeft toch al buitengewóón weinig van dressuur!"
„Het is wel mogelijk, dat*i de dressuur kwijt is, meneer!" — meende Janus. „Hij heeft hier op den Dennenberg nooit gelegenheid om zich te oefenen. Het is hier zoo veilig, behalve dan dien eenen keer .."
„Toen meneer Harold Brooms vermoord werd"1)— viel ik hem in de rede, bevreesd dat hij in het vuur der herinnering zijn stem te veel verheffen zou: de herinnering aan die tragische gebeurtenis was mij altijd pijnlijk.
x) Zie No. 2 der Dennenberg»serie: „Het Haviksnest".



„Is dit alles wat je te berichten hebt, Janus?" — vroeg ik vervolgens.
Janus keek mij eenigen tijd veelbeteekenend aan en krabde zich den grijzen krullenbol onder z'n pet.
„Tiras had 'n stuk stof van 'n broek in z'n bek" — zeide hij daarop op luguberen toon.
„Nu wordt het interessant!" — antwoordde ik. „Hier is een middel, waardoor wij wellicht er achter kunnen komen, wie, buiten ons medeweten, in de bosschen van den Dennenberg heeft rondgezwor* ven."
Ik had tot dusverre tegenover Janus op eenigszins gekscherenden toon gesproken, maar in werkelijk* heid was ik in het geheel niet gerust. Die bebloede bek van den hond, waarover Janus gesproken had, kon erop wijzen, dat het dier inderdaad aangevallen en den aangevallene leelijk toegetakeld had. Het was ongetwijfeld plicht, een onderzoek in te stellen naar wat er eigenlijk gebeurd was.
Tegenover de beide dames en Mr. Hendriks kon ik, nu Janus zoo lang met mij gesproken had en blijk* baar verwachtte, dat ik met hem meê zou gaan, moeielijk over de zaak zwijgen, en eigenlijk bestond daarvoor ook geen enkele steekhoudende reden.
Kortelijks deelde ik hun dus mede, wat Janus was komen vertellen.
„Je moet dadelijk onderzoeken, of er niets ern* stigs gebeurd is" — zeide Ella bezorgd. „Het is best mogelijk, dat de een of andere zwerver op onze ter* reinen is gekomen en dat die door den hond is aan* gevallen."



„Het zal niet gemakkelijk zijn zoo middenin den nacht met succes een onderzoek in te stellen" — antwoordde ik. „Maar ik geef je toe, dat wij het al* thans probeeren moeten!"
„Ik ben van de partij!" — zei Mr. Hendriks, op* staande. „Leefde mijn vriend Geoffrey nog, hij zou ongetwijfeld zeggen, dat wij wel eens voor een inte* ressant experiment zouden kunnen staan!"
De beide dames waren, hoewel wij daarop aan* drongen, nog niet bereid naar boven te gaan. Zij wilden onze terugkomst afwachten.
Daar het zulk een buitengewoon mooie, zachte avond was, scheen mij dit zeer begrijpelijk, temeer omdat zij natuurlijk uiterst benieuwd moesten zijn, of wij inderdaad de een of andere ontdekking zou* den doen.
In gewone omstandigheden hadden wij er met ge* rustheid op kunnen vertrouwen, dat Tiras ons op zijn spoor terug leiden zou. Maar het bloed, dat hij geroken en misschien geproefd had, maakte het niet waarschijnlijk, dat zijn speurzin ons ditmaal van veel dienst zou zijn.
Onze vrees in dit opzicht bleek weldra gegrond. Op de plek, waar hij uit het bosch gekomen was, snuffelde hij zoo'n beetje rond, maar vond blijkbaar geen spoor, dat hij volgen kon.
Ik maak hier de opmerking, dat Janus in alle on* schuld een groote fout begaan had. Hij had namelijk bek en neus van het dier zorgvuldig met water gerei* nigd. Dit had ons de gelegenheid benomen om — mocht dit noodig blijken — later te onderzoeken, of



het inderdaad menscftenbloed was geweest, dat Tiras meê naar huis had gebracht. De tuinman, die bij al* les wat hij ondernam eenigszins methodisch was, had het vuile water dadelijk weggegooid en den doek, dien hij gebruikt had, grondig uitgespoeld. Ook in dit opzicht stonden dus de kansen slecht, mocht een nader onderzoek naar het bloed wenschelijk blijken.
Intusschen: het stond gelukkig nog volstrekt niet vast, dat dit noodig zou zijn!
Mr. Hendriks, de tuinman en ik waren alle drie voorzien van een sterke electrische lantaren. Daar* voor had ik gezorgd, wetende, dat wij, naar alle waarschijnlijkheid, het duistere bosch zouden moeten betreden.
Ik heb nog vergeten te zeggen, dat Janus, die in zulke dingen zeer handig is, een verband gelegd had op de wond, die het bovendeel van den voorpoot van Tiras vertoonde. Ook dit was gebeurd, vóórdat hij mij was komen waarschuwen. Hij had daarbij wat karbol gebruikt en het gevolg daarvan kon geen an* der zijn dan dat de reukorganen van den hond in het geheel niet meer in staat waren om het dier een spoor te doen vinden en volgen.
Wat hier geschied was, kon gelden als een typisch staaltje van wat er in dergelijke gevallen bedorven kan worden, doordat een niet*deskundige hand on< oordeelkundig ingrijpt. Verschillende goede kansen om, zoo een nader onderzoek noodig blijken mocht, inderdaad iets te bereiken, waren, met de beste be* doelingen, door den goeden Janus verijdeld!
Intusschen, wij waren hier niet middenin den



nacht naar den rand van het bosch gekomen om ons onmiddellijk te laten afschrikken, nu de taak, die ons wachtte, moeielijk bleek!
Met vrij groote nauwkeurigheid konden wij de plaats bepalen, vanwaar het blaffen van Tiras voor de eerste maal tot ons gekomen was. De omstandig* heid, dat Hendriks en ik het over de richting, waar* uit dat blaffen geklonken had, eens waren, schonk ons op dit punt vrij groote zekerheid. Het is bekend, dat tusschen boomen en heuvels (het terrein in deze bosschen was wat heuvelachtig) 't niet altijd gemak* kelijk is, met zekerheid uit te maken, van welke zijde een verwijderd geluid komt. De een hoort van rechts wat de ander van links meent te hooren. Stemmen echter de waarnemingen van verschillende personen in dit opzicht overeen, dan is het meestal zeker, dat men werkelijk de goede richting gevonden heeft.
Dit hoopte ik ook thans. Om verder de kans groo* ter te maken, dat wij inderdaad de plaats vinden zouden, waar Tiras zijn heldendaad verricht had, gaf ik in overweging, dat wij drieën op één rij het bosch (waar gelukkig weinig onderhout was) betreden zouden, een zoodanige tusschenruimte tusschen ons latende, dat wij die door het licht onzer lantarens op den grond te laten vallen, gemakkelijk onderzoeken konden. Op deze wijze bestreken wij een vrij breede strook van het terrein.
Ik zou er niet aan gedacht hebben, iets dergelijks te ondernemen, zoo ik niet de overtuiging gehad had, dat het blaffen van den hond niet zeer vèr af geklonken had en wij dus waarschijnlijk geen groo*



ten afstand af te leggen zouden hebben. Op deze wij* ze toch over een grooten afstand voortgaande, raaKt men de richting zeer gemakkelijk kwijt, ja is het vrijs wel onmogelijk, de goede richting te houden.
Tiras, in plaats van ons speurend vóór te gaan, liep achter ons aan. Van zijn poot scheen hij niet veel last te hebben, maar hij zag er eenigszins „desolaat" uit. Met het hoofd lusteloos hangende en den staart tusschen de beenen, verschilde hij zeer veel van het vroolijke en krachtige dier, waaraan Janus — en ook ik — zoo gehecht was.
Op een rij dus, het licht onzer lantarens naar alle zijden richtende en gevolgd door den hond, betra* den wij het bosch.
Zooals ik zeide, was er hier weinig onderhout, zoodat wij betrekkelijk gemakkelijk vooruit kwamen.
Ik gebruik hier met opzet het woord „betrekkelijk", omdat het terrein zelf nog al geaccidenteerd was. Er waren kleine hoogten en laagten en hier en daar enkele slingerplanten, zoodat wij moesten oppassen om niet te struikelen.
Wij kwamen dan ook niet dan langzaam vooruit, waarbij de strook van den grond, die wij met onze lantarens bestreken, nauwkeurig onderzocht werd. Mr. Hendriks liep in het midden; links van hem ging Janus en rechts van hem ik. Het licht van mijn lantaren viel dus, behalve op de tusschenruimte tus* schen Hendriks en mij, naar rechts, tot op een af* stand van eenige meters.
Nog slechts enkele minuten waren wij op deze wijze het bosch ingegaan, toen ik op eenigen afstand,



juist waar dat licht nog maar flauwtjes dóórdringen kon, iets donkers op den grond meende te zien lig* gen. Ik gaf het sein om stil te staan en deed eenige stappen in de richting, waar ik dat donkere iets meende te zien. Onmiddellijk hield alle twijfel op: het was een menschelijk lichaam, dat aan den voet van een zwaren beukenboom lag, of liever half daar* tegenaan leunde. Blijkbaar had de man met den rug tegen den stam geleund, terwijl hij een aanval (van Tiras?) afweerde.
Op mijn zacht roepen stonden mijn twee metge* zeilen in een ommezien naast mij.
De hond was plotseling bijna niet meer te houden. Ongetwijfeld had hij het lichaam herkend als dat van zijn gewezen vijand en Janus had de grootste moeite hem ervan af te houden, den aanval te hernieuwen. Het lustelooze dier van zooeven was plotseling ver* anderd in een gevaarlijken bespringer.
Terwijl de tuinman al zijn kracht en opmerkzaam* heid noodig had om den hond in bedwang te houden, onderzochten Hendriks en ik het lichaam. Een paar leelijke wonden in den hals hadden bloedverlies ten gevolge gehad; maar de keel was ongedeerd geble* ven. Tiras had, bij zijn aanval, de keel gemist en daardoor was het leven van den man gespaard geble* ven, hoewel ook het gezicht door een paar forsche beten ontsierd was. De man leefde, dit ontdekten wij spoedig. Maar het bewustzijn had hem verlaten en het was zaak, hem zoo spoedig mogelijk een behoor* lijke verpleging en medische hulp te bezorgen.
Het spreekt vanzelf, dat ik, terwijl wij den gewon*



de onderzochten, slechts weinig acht op Mr. Hen* driks had gegeven. Deze had op den grond een Zweedsch mes vinden liggen, waarmede de wond aan den voorpoot van Tiras waarschijnlijk was toege* bracht. Er kleefde nog eenig bloed aan dit mes. Goede raad was nu duur ...
Terwijl wij met elkander beraadslaagden, viel het licht van mijn lantaren toevallig op het gezicht van Mr. Hendriks en ik ontdekte dientengevolge, met eenigen schrik, dat deze doodsbleek zag. Toch be* hoorde hij stellig niet tot die menschen, die door het gezicht van bloed van streek worden gebracht. Me* nigmaal had hij dit immers reeds bewezen.
Toen hij zag, dat mijn aandacht op zijn ontsteld uiterlijk gevallen was, maakte hij een snelle bewe* ging, als om te verhinderen, dat ik vragen stellen zou. Althans deze beteekenis hechtte ik daaraan.
Daarop klonk zijn stem, rustig en wat droog, als altijd:
„Die hond helpt ons op 't oogenblik niets, integen* deel: hij hindert ons. Ik zou in overweging willen ge* ven, dat zijn baas hem naar huis terugbrengt."
„Dat beest zal óns geen kwaad doen, al is 't een beetje grimmig" — klonk de stem van den tuinman.
Ik had echter onmiddellijk begrepen, welke bedoe* ling Mr. Hendriks met zijn opmerking gehad had.
„Neen, Janus!" — zeide ik. „Tiras hindert ons wel. Je zult goed doen met aan den wensch van me* neer Hendriks gevolg te geven."
Janus scheen uit zijn humeur. Maar aan een zoo direct bevel van mijn kant kon hij geen weêrstand



bieden. Hij verwijderde zich dus, waarbij hij de grootste moeite had het woedende dier meê te krijgen.
Reeds op dit oogenblik viel het mij als iets vreemds op, dat Tiras enkele uren vroeger uit zichzelven bij ons op den weg gekomen was, terwijl hij nu het lichaam van den man, dien hij aangevallen had, zoo noode verliet. Ook had het mij getroffen, dat de man, dien wij hier bewusteloos gevonden hadden, in het geheel niet het uiterlijk van een landlooper had.
In dit laatste opzicht zou de verklaring weldra volgen!
Want, toen Janus verdwenen was, wendde Mr. Hendriks zich tot mij, en ditmaal kon hij de ontroe* ring, die in zijn stem lag, niet verbergen.
„Van Panhuis!" — zeide hij. „Bereid je voor op een verrassing. De man, dien wij hier onder zoo geheim* zinnige omstandigheden gevonden hebben, is voor mij geen vreemde: het is... Peter Hankema, in wiens opdracht ik vandaag met je gesproken heb!"
HOOFDSTUK IV. Nog een verrassing.
Zelden ben ik zóó verbaasd en ontsteld geweest als door deze volkomen onverwachte mededeeling.
Er was natuurlijk op het oogenblik, waarop zij mij gedaan werd, geen tijd en gelegenheid om erover na te denken, hoe en waarom Peter Hankema in de bos*



schen van den Dennenberg had rondgezworven, ter* wijl Mr. Hendriks, die voor zijn belangen opkwam, met mij aan het overleggen was...
Maar dit gevoelde ik dadelijk, dat hier iets zéér bi* zonders gaande was, iets, dat noch Mr. Hendriks noch mij zou loslaten, vóórdat de verklaring ervan gevonden was.
Een oogenblik bleef ik spakeloos.
En ook mijn metgezel, voor wien de verrassing mis* schien nog grooter geweest was dan voor mij, kon nog geen verdere woorden vinden. Toen hij, na eenigen tijd, weer begon te spreken, klonk zijn stem echter zoo rustig als altijd.
„Het komt mij voor" — zeide hij, „dat wij nu on* middellijk hulp moeten halen."
„Natuurlijk!" — zei ik. „Wij moeten terug naar het huis. Ik heb daar een langen ligstoel, waarop wij den gewonde gemakkelijk zullen kunnen transporteeren. Tevens zal ik dan aan den dokter te X telefoneeren."
Hendriks zweeg en scheen na te denken.
„Ik weet niet" — zeide hij, „of het wenschelijk is, aan deze zaak nu reeds veel ruchtbaarheid te geven. Medische hulp is natuurlijk onmiddellijk noodig en de dames kunnen wij in het vertrouwen nemen. Maar laten wij, zoolang wij deze zaak niet rustig besproken en overdacht hebben, zoo mogelijk de bedienden er nog buiten houden..."
„Ik ben het met U eens" — zeide ik. „En, aange* zien alle bedienden waarschijnlijk slapen, zal ons dat niet moeielijk vallen. Janus is vrijgezel en zal, op mijn verzoek, zwijgen. Intusschen, al gelukt het ons nu de



zaak geheim te houden: morgen zal dat niet langer mogelijk zijn!"
„Dan zullen wij de gedragslijn, die wij volgen moe* ten, ook reeds vastgesteld hebben" — zeide Hendriks.
„Ja!" — antwoordde ik. „Het is zéér noodig, dat wij dat spoedig doen. Voor het onheil, door Tiras aangericht, zijn Janus en misschien ook ik aanspra* kelijk."
„Dat staat nog niet zoo vast" — meende Hendriks. „In elk geval, over de juridische aansprakelijkheid zullen wij niet twisten, zoolang Hankema geholpen moet worden."
„Maar" — zeide ik, plotseling een groot bezwaar ontdekkende tegen het door mij geopperde plan; „wij beiden zullen dien langen ruststoel moeten halen: één persoon kan daarmede niet behoorlijk manoeuvree* ren, vooral niet hier onder de boomen. Kunnen wij den gewonde zoo lang alleen laten...?"
„Mij dunkt, dat zal wel even moeten" — antwoord* de Hendriks. „Wij kunnen trouwens binnen zeer kor* ten tijd terug zijn."
„Het is bijna niet denkbaar, dat hij juist in dien tijd bijkomt" — merkte ik op. „Bovendien kunnen wij één van onze lantarens hier laten. Komt hij dan tóch bij, dan zal hij dadelijk begrijpen, dat men hem ge* vonden heeft en dat hij rustig kan wachten, totdat men hem te hulp komt."
„Bovendien zal het licht van de lantaren het ons, bij onze terugkomst, gemakkelijker maken, de plaats terug te vinden" — hernam Hendriks. „Wat het zwaarst is, moet het zwaarst wegen en ik zie geen en*
Geesten uit het Verleden. 4



kele reden, waarom wij den jongenman niet geduren* de een kwartier alleen kunnen laten."
,,'t Zal wel iets langer duren: 20 a 25 minuten" — zeide ik. „Vergeet niet, dat wij, terugkomende, met den lig*stoel belast zijn. Maar... ook dan zie ik er niets bedenkelijks in, dat wij deze plaats even ver* laten!"
Zoo gezegd, zoo gedaan. De lantaren werd achter* gelaten bij den bewusteloozen jongenman en wij gin* gen naar het huis terug, waar wij de beide dames, aan het tafeltje onder den beukenboom, op ons wach* tende vonden.
„Zijn alle gasten en bedienden naar bed?" — was mijn eerste vraag.
Ella antwoordde bevestigend.
„Brigitta ook ...?"
„Ja, ik heb haar maar naar bed laten gaan. De kop* jes en glazen kan ik straks best even naar binnen brengen."
„Dan is alles in orde!"
En nu vertelde ik in korte woorden onze ondervin* dingen gedurende het laatste half uur.
Het spreekt vanzelf, dat de dames aanstonds vol belangstelling waren. Op den Dennenberg waren er altijd geneesmiddelen en verbandstoffen aanwezig, zoodat wij den gewonde voorloopig uitstekend zou* den kunnen verzorgen. Voor alle voorzichtigheid namen wij een kleine voorraad meê, voor 't geval het noodig mocht blijken, reeds in het bosch een voor* loopig verband te leggen.
Het teleföneeren aan den dokter, liet ik, om tijd te



winnen, aan mijn vrouw over. Mevrouw Maud — ge* heel in den geest, zooals ik haar mij uit Hendrik's boeken had voorgesteld — toonde grooten lust om ons op onzen tocht te vergezellen, maar zag ten slotte daarvan toch liever af. De soms ongelukkige eigen* schap, die ik bezit, om onmiddellijk het wisselen van 'n geheimen blik of geheim gebaar bij mijn medemen* schen op te merken, was oorzaak, dat ik begreep, dat Mr. Hendriks daaraan debet was door zoo'n blik en zoo'n gebaar tot zijn vrouw te richten. Vermoedelijk vond hij haar deelnemen aan onze expeditie niet ge* heel in overeenstemming met de regelen der beleefd* heid tegenover de gastvrouw. Ik wist, dat Ella abso* luut niet aan dergelijke conventioneele regelen hecht* te, maar ook, dat Mr. Hendriks in dit opzicht nog wat meer aan den ouderwetschen, vormelijken kant stond, hetgeen, zelfs in de nieuwerwetsche wereld, waarin wij leven, toch nog wel eens aangenaam aan* doet.
Ik liet dus de zaak zooals zij was.
Gelukkig bleek de rieten ligstoel niet zwaar te zijn. Zelfs met eenige zachte kussens daarop, droegen Hendriks en ik hem zonder eenige moeite.
Onder weg vonden wij Janus, die Tiras nu behoor* lijk vastgelegd had en gekomen was om ons bij het vervoer van het lichaam behulpzaam te zijn. Ik had nu meteen gelegenheid hem te zeggen, dat hij nog met niemand over ons nachtelijk avontuur spre* ken mocht, voordat ik hem daartoe verlof gegeven had. Hij beloofde mij dit.
Wij waren nu gekomen op de plaats, waar wij het



pad verlaten hadden om het bosch in te gaan. Van de lantaren, die wij bij den gewonde hadden achter* gelaten, was van hieruit nog niets te zien. Maar dit verwonderde ons niet, want, toen wij zooeven in te* genovergestelde richting gingen, hadden wij dezelfde opmerking gemaakt: de boomstammen onttrokken het lichtschijnsel volkomen aan ons oog.
Opnieuw gingen wij dus het bosch in op dezelfde wijze als de eerste maal. Wij hadden nu echter slechts twee lantarens en moesten ons dus dichter bij elkan* der houden, maar wij waren zeker van onze richting. Na eenige minuten vertraagden wij onwillekeurig den pas.
„Wij moesten, dunkt mij, de lantaren nu reeds zien kunnen" — zeide ik.
„Ongetwijfeld!" — antwoordde Hendriks op z'n droogsten toon. „Dat wij haar niet zien, bewijst dat ze uitgegaan is..."
„Dat kan niet!" — merkte ik snel op, zeker als ik was van het goed functioneeren van mijn lantarens.
„ ... öf dat zij is weggenomen" — voleindigde Hen* driks kalm den zin.
Wij gingen verder, maar bleven weldra opnieuw staan.
„Wij moeten de plaats reeds gepasseerd zijn" — zeide ik en de twee anderen waren het met mij eens...
„Hoe vinden wij haar nu terug?" — vroeg Hen* driks. Janus en ik vroegen het mèt hem, maar kon* den de vraag evenmin beantwoorden.
„Als het toeval ons niet te hulp komt, zal ons dat niet gemakkelijk vallen" — zeide ik.



„Mocht de man in dien tusschentijd bij kennis ge* komen zijn" — merkte Hendriks op (daarbij vermij* dende tegenover Janus den naam „Hankema" uit te spreken), „dan zou hij ons misschien kunnen ant* woorden, wanneer wij roepen."
„Het is te probeeren" — antwoordde ik.
Wij lieten eenige malen een niet al te luid „halo!" hooren. Wij wilden vermijden, dat men ons in het huis hooren zou, en de plaats, waar wij Hankema ver* laten hadden, kon niet vèr zijn: daarom behoefden wij ook niet hard te roepen.
Op ons „halo!" volgde echter geen antwoord.
Een stilte zwaar als lood omgaf ons. Het viel mij op, dat zelfs het ruischen van de bosschen opgehoü* den had bij de volkomen windstilte, die heerschte.
„Ik vind het hier .unheimisch'" — hoorde ik plot* seling de stem van Mr. Hendriks naast mij.
„Ik ben blij, dat ik dan niet alleen sta in mijn gevoe* lens" — antwoordde ik. „Ik vind het hier èrg ,unhei* misch'."
,,'k Weet niet, wat dat vreemde woord beduidt" — liet Janus zich hooren. „Maar 't is hier 'n beroerde boel!"
Er heerschte tusschen ons drieën dus een zeldzame eenstemmigheid, die ons echter geen van drieën in 'n betere stemming bracht!
Er zat niet veel anders op dan terug te keeren.
„Het komt mij voor" — zei Mr. Hendriks, dat deze expeditie er niet toe strekken kan jouw en mijn re* putatie te verhoogen. Wij trekken af — laat ons er rond voor uitkomen — met de kous op den kop."



„Wij zullen elkander niet verraden" — zeide ik lachend: „de een niet voor den ander. Onze reputatie is dus voor de wereld veilig. Maar ik ben bang voor iets anders."
„Waarvoor dan...?"
„Zou de gewonde man niet bijgekomen zijn, terwijl wij wèg waren en dankbaar gebruik gemaakt hebben van mijn lantaren om het bosch aan den achterkant te verlaten...?"
„Het kan natuurlijk, al zou het uiterst toevallig zijn, dat het juist gebeurd was in den korten tijd, dat wij wèg geweest zijn. Bovendien was de man ernstig ge* wond en had nog al wat bloed verloren. Dan loopt men niet zoo gemakkelijk alleen, midden in den nacht, langs ongebaande wegen."
„U slaat den spijker daar op den kop" — zeide ik. „Mocht de man werkelijk weg zijn, dan is hij gehol* pen."
„Door wien...?"
„Dat weet ik niet, maar ik heb al lang vermoed, dat hij niet alleen was ..."
„Hoe is U tot dat vermoeden gekomen?" — vroeg Mr. Hendriks en uit zijn stem klonk 'n zóó onschul* dige verbazing, dat ik onwillekeurig denken moest aan de beschrijvingen in zijn eigen boeken, wanneer zijn Engelsche vriend hem onverwachts voor de een of andere onthulling plaatste. Niet, dat ik mijzelven met dien Engelschen vriend vergeleek, maar het was toch stellig wèl veroorloofd Mr. Willem Hendriks in persona te vergelijken met Mr. Willem Hendriks, zoo* als ik hem uit zijn eigen boeken had leeren kennen.



„Straks zal ik Uw vraag beantwoorden" — zeide ik, „zoodra wij tusschen vier muren zijn."
Op dit oogenblik trók een lichte uitroep van Janus onze aandacht. De tuinman was op korten afstand van ons bezig den grond te onderzoeken.
„Ik geloof, dat ik de plaats hier gevonden heb" — riep hij ons toe. „Als dat zoo is, is de vogel gevlo* gen."
Het viel mij op, hoe schor en zenuwachtig zijn stem klonk.
Mr. Hendriks en ik voegden ons bij hem en wij zagen onmiddellijk, dat Janus er inderdaad in ge« slaagd was, de plaats terug te vinden, waar zooeven het lichaam van den jongen Hankema nog gelegen had. Wij herkenden den stam van den beukenboom en hier en daar zagen wij ook duidelijk de bloedspo* ren. Van de lantaren was niets te zien. Het mes had ik reeds, na de ontdekking van het lichaam, tot mij genomen: het berustte op dit oogenblik veilig in een der laden van mijn schrijftafel, waar ik het, bij het haastige bezoek, dat wij zooeven aan het huis ge* bracht hadden, opgeborgen had.
„Je hebt gelijk, Janus! De vogel is gevlogen..."
„Ja, meneer! Niks aan te döen!"
Opnieuw had die vreemde, schorre toon in zijn stem gelegen.
Er was iets! Wat...?
Ik was er benieuwd naar, of het vermoeden, dat ik begon te koesteren, juist zou blijken!
„Ik stel voor, bij het licht van onze lantaren te trachten het spoor van den indringer te volgen" —



zeide ik. „Het komt mij voor, dat dit gemakkelijk zal zijn, want het is bijna onmogelijk, dat hij onderweg niet nog bloed verloren heeft. De ligstoel zullen wij hier laten: die kan morgen gehaald worden."
„Wij kunnen het in elk geval beproeven" — zeide Mr. Hendriks.
Inderdaad bleek mijn voorspelling uit te komen. Het spoor was gemakkelijk te volgen, maar (zooals ik ook heimelijk had voorzien) niet om de reden, die ik genoemd had. Wèl echter, omdat de man herhaalde* lijk gestruikeld was, omdat hier en daar duidelijk de voetstappen van een tweeden persoon te zien waren en omdat het zelfs op sommige plaatsen den schijn had, alsof die tweede persoon den gewonde over den grond gesleept had. Het spoor was dus breed en goed zichtbaar. Zelfs bij de toch altijd wat gebrekkige ver* lichting door onze lantarens.
Die lantarens werden door Hendriks en mij gedra* gen. Janus volgde, in het donker achter ons aan sjok* kende.
Reeds binnen tien minuten kwamen wij aan den greppel, die hier het bosch van den straatweg scheid* de. Deze greppel was niet diep, maar het scheen toch moeite gekost te hebben, den gewonde erover héén te helpen. Er lagen hier veel gebroken takken...
Aan de overzijde bestudeerde ik, met behulp van mijn lantaren den grond. Er lag hier nog al zand op den harden weg en daarin vielen auto*sporen gemak* kelijk te herkennen.
„Hier is een auto gekeerd" — zeide ik tot Mr. Hendriks. „Daarmeê is de gewonde vermoedelijk



weggereden. De man, die hem geholpen heeft, is niet meêgereden: hij is hier achtergebleven."
„Uw conclusies zijn ook de mijne" — zeide Hen* driks. „Maar het interesseert mij, hoe U te weten is gekomen, dat die tweede man niet meêgereden is."
„Later!" — antwoordde ik lachend. „U moet Uw ongeduld nog even in toom houden, meneer Hen* driks!"
„Geoffrey Gill zou gezegd hebben, dat ik mijn in* quisitieven geest in bedwang moet houden, Van Pan* huis!" — zeide hij met 'n wat sombere stem. „Hij heeft mij in dit opzicht inderdaad zelfbedwang ge* leerd. Ik zal trachten zijn lessen in toepassing te bren* gen."
Het was bij de droge manier, waarop Mr. Hendriks zoo dikwijls sprak, soms niet gemakkelijk uit te ma* ken, of hij de dingen schertsend of in ernst zeide. Toen ik ditmaal het licht van mijn lantaren, als bij toeval, een oogenblik op zijn gezicht deed vallen, zag ik echter aan het tintelen van zijn oogen en den wat spottenden trek om den mond, dat hij allesbehalve in een ernstige stemming verkeerde. Misschien had de ietwat patroniseerende toon, waarop ik hem had toe* gesproken, zijn spotlust opgewekt! Gelukkig scheen er van ergernis geen sprake te zijn!
„Daar staan wij nu, na middernacht, in 't zware beukenwoud" — zeide ik met een aanvechting om in rijmlooze jamben te spreken. „Ik stel dus voor naar huis te gaan, na twaalven wordt het koud."
„Ik wist niet, dat U ook dichter is" — zei Hendriks.



„Te veel dichterlijke aanleg is niet bevorderlijk voor het detective*werk, Van Panhuis!"
„Ik ben het niet met U eens, meneer Hendriks! Maar ik zie ervan af, op dit nachtelijk uur te trach* ten, U tot mijn meening te bekeeren. De hoofdvraag is, of wij het erover eens zijn, dat wij voorloopig niets beters doen kunnen dan naar huis terug te gaan."
„Daarin zijn wij het eens!" — antwoordde hij. „La* ter kunnen wij dan nog uitmaken, of de tijd reeds ge* komen is, de politie in het geval te betrekken."
„Ik geloof niet, dat dit noodig zijn zal" — zei ik. „Ik ben er voor mijzelven nog volstrekt niet van over* tuigd, dat dit een geval voor de politie is."
„Ik evenmin!" — zei Mr. Hendriks tot mijn vreug* de. Want ik gevoelde sterk de wenschelijkheid om althans iets naders te weten omtrent de oorzaken, die tot ons vreemde nachtelijke avontuur geleid hadden, voordat wij beslisten of het noodig was de zaak in handen van de autoriteiten te stellen.
Wij aanvaardden dus den weg naar het huis. Wij konden thans den straatweg volgen, die iets verderop een scherpe bocht naar links maakte- Nog een mi* nuut of tien en, aan onzen linkerhand, lag de oprij* laan van den Dennenberg.
In mijn vroegere boeken heb ik verteld, dat de tuin* manswoning aan het einde van deze oprij*laan lag op de plaats, waar zich het volle uitzicht op het huis van den Dennenberg opende.
„Ik zal de heeren dan maar meteen goeden nacht wenschen" — zei Janus, toen wij de bedoelde woning bereikt hadden.



„Neen, Janus, jé moet nog bij ons blijven en meê naar binnen gaan" — zeide ik, hem tegenhoudende (want hij had reeds een paar stappen in de richting van zijn huisje gedaan). „Wat wij nog te bespreken hebben, gaat ook jou aan, evengoed als ons beiden."
Janus bromde een paar onverstaanbare woorden, maar ging gewillig met ons mede.
De dames waren naar binnen gegaan. Zij zaten, met haarbeiden alleen, in de conversatie*kamer: het was buiten — geheel in overeenstemming met mijn dich* terlijke ontboezeming — wat koel geworden.
Met enkele, korte woorden stelde ik haar op de hoogte van onze bevindingen en daarop gingen zij op ons verzoek haar slaapkamers opzoeken: ik zeide, dat wij over een half uur volgen zouden.
Eenige oogenblikken later zaten wij met ons drieën op mijn werkkamer, aan het einde van de groote gang op de eerste verdieping. Het licht brandde, de gordij* nen waren gesloten.
Ik had plaats genomen achter mijn schrijftafel. Mr. Hendriks zat in een club «fauteuil, Janus op een stoel met hoogen rug, recht overeind, met de handen op de knieën. Zijn pet had hij onder den stoel gelegd ...
„Meneer Hendriks!" — begon ik. „U hebt mij daar* even, in het bosch, de vraag gesteld, hoe ik weten kon, dat de tweede man niet met den auto was meê* gereden. Het oogenblik is nu gekomen om die vraag te beantwoorden: ik wist dat, omdat die tweede man zich in ons gezelschap bevond."
Terwijl Hendriks' oogen grooter en grooter werden, wendde ik mij nu tot den tuinman.



„Wel, Janus!" — zeide ik. „Vind je niet, dat je ons nu eindelijk eens vertellen moet, waarom je vanavond ons voortdurend hebt voorgelogen en wat je eigenlijk met dien verdwenen meneer hebt uit te staan ...?"
HOOFDSTUK V. Janus heeft gejokt.
Het is moeilijk de uitdrukking te beschrijven, die bij deze voor hem geheel onverwachte woorden op het gezicht van mijn ouden, getrouwen tuinman ver* schenen was.
Maar vóórdat ik verhaal, hoe hij op die woorden reageerde, moet ik eerst een korte explicatie geven van de wijze, waarop ik ertoe gekomen was, hem te verdenken bij het geval betrokken geweest te zijn. Eerst later, toen Janus naar zijn woning teruggegaan was, gaf ik die explicatie aan Mr. Hendriks. Maar tot goed verstand van hetgeen volgen zal, wil ik den lezer op dit punt thans reeds inlichten.
Vroeger heb ik reeds de opmerking gemaakt, hoe vreemd het was, dat een hond als Tiras, die zonder twijfel den indringer (dien Hendriks als Peter Hanke* ma herkend had) aangevallen had, dat gevecht uit eigen beweging gestaakt en uit het bosch naar ons toegekomen zou zijn, terwijl wij op den weg stonden.
Hoewel ik aannam, dat de hond zijn dressuur voor een groot gedeelte kwijt was, zou dit zelfs voor een hond, die nooit dressuur gehad had, vreemd, ja on*



verklaarbaar geweest zijn. De eenige wijze, waarop het verklaard kon worden, scheen mij de aanwezig* heid van een tweede persoon, die in de worsteling tus* schen den hond en den man, dien deze aangevallen had, tusschen beiden gekomen moest zijn.
Aan zulk een tusschenkomst was echter voor iemand, dien de hond niet kende, ongetwijfeld levens* gevaar verbonden. Die persoon moest zelfs zeer goed met Tiras bekend zijn: ikzelf zou het nauwelijks ge* waagd hebben. En, buiten mijzelven, was er maar één persoon, die daartoe bekwaam was, namelijk Janus, de tuinman, die met de zorg voor den hond belast en in wiens woning het dier „te huis" was.
Oorspronkelijk had ik mij van dit alles niet zoo dui* delijk rekenschap gegeven, maar het kwam in mijn gedachten naar voren, naarmate de gebeurtenissen zich verder afspeelden.
Janus was het, die — toen wij in het bosch en in de duisternis dwaalden — de plaats gevonden had, waar het verdwenen slachtoffer gelegen had: wees dit niet erop, dat hij met die plaats het meest vertrouwd was van ons drieën...?
Maar dan: er kon geen twijfel aan bestaan, dat Janus het geweest was, die den gewonden man erbij geholpen had, zich gedurende onze korte afwezigheid uit de voeten te maken. Hij moest de nog wankele schreden van dien man geleid hebben tot aan de plaats, waar deze in den auto gestegen was. Vooral in den greppel, die — door enkele regenbuien in de laat* ste dagen — wat vochtig was, had ik zijn voetstappen duidelijk herkend naast die van het slachtoffer. Hij



was immers, toen wij diens spoor volgden, onmiddel* lijk achter ons en niets was gemakkelijker dan het spoor, dat hij toen maakte, met dat iets oudere, dat hij bij het helpen van den gewonde gemaakt had, te vergelijken.
Eén ding scheen mij in den aanvang vreemd, namelijk dat de tuinman, zoo hij de aanwezigheid van Peter Hankema in het bosch van den Dennenberg verbergen wilde, dien avond uit zichzelven tot ons gekomen was om verslag te doen over het uiterlijk van Tiras en de waarschijnlijkheid, dat deze met een mensch gevochten had. Had hij dan niet beter ge* daan, over het geheele geval eenvoudig te zwijgen...?
Weldra viel mij hiervoor echter een plausibele ver* klaring in. De man moest mijn stem gehoord hebben, toen ik, aan den rand van het bosch op den weg staande, den hond riep. Hij wist dus, dat ik in de buurt was en dat ik, naar alle waarschijnlijkheid, den hond onder de oogen had gehad. In dat geval moest hij gelooven, dat noch de bebloede muil van het dier noch de afgescheurde lap, dien het in den mond had, mij ontgaan zou zijn. Janus had altijd 'n diep respect voor mijn opmerkingsgave gehad en ditmaal bewees hij, dat hij mij in dit opzicht overschatte. Want ik had, daar aan den rand van het bosch, noch het een noch het ander gezien. Men houde in het oog, dat de duisternis toen viel en dat ik — zonder veel aan* dacht aan hem te schenken — den hond onmiddel* lijk naar de woning van den tuinman gedirigeerd had. Janus echter kon dit niet weten en het was dus ver* klaarbaar, dat hij mij op die punten ingelicht waande.



Hij had daarom wel bericht moeten brengen, omdat hij anders vreesde, dat hem gevraagd zou worden waarom hij het nfef gebracht had! Hoewel ik nu be* greep, dat hij tegen zijn zin gekomen was, had hij niet durven wegblijven!
Maar, bij dat al, bleef de groote vraag: hoe kende Janus Peter Hankema? Want het was toch moeilijk aan te nemen, dat hij, om een vreemde te helpen, ons allen belogen had. Bovendien rees nu onwillekeurig de gedachte bij mij, of die reiniging van den hond met karbol en het verder onverstandig optreden van den tuinman niet gevolgen geweest waren van zijn begeer* te, dat Tiras ons niet als gids dienen zou.
Maar — nog eens — wat kon de drijfveer zijn, die dezen ouden en beproefden dienaar ertoe gebracht had, zoo zonderling op te treden? Hoezeer de om* standigheden ook verdacht schenen, het was mij on< mogelijk bij den goeden Janus oneerlijkheid of ver* raad te onderstellen!
***
Zooals ik reeds zeide, wat de uitdrukking van het gezicht van den tuinman, toen ik de laatstvermelde woorden gesproken had, niet gemakkelijk te beschrij* ven. Hij was vuurrood geworden en, in zijn nood* toestand, scheen hij troost te zoeken bij zijn pet: hij had deze van den grond onder zijn stoel, opgeraapt en trok daaraan met beide handen, in verschillende richting wel te verstaan, zoodat het lot van dit oude en eerwaardige hoofddeksel mij ernstige bezorgdheid inboezemde.



„Ik heb niet willen liegen" — zeide hij eindelijk met 'n haperende stem.
„Misschien heb je het niet gewild, Janus; maar ge* daan heb je het zeker" — antwoordde ik. „Je moet ons nu vertellen, waarom!"
„Er is tenslotte toch geen ongeluk gebeurd" — zei Janus, zonder op mijn uitnoodiging om nu eindelijk te spreken in te gaan. „Kunnen wij de zaak niet laten, zooals zij nu is ...?"
Hij had zwak en weifelend gesproken en ik schudde nadrukkelijk het hoofd.
„Neen, Janus!" — zei ik. „Wij kunnen de zaak niet laten, zooals zij is, in je eigen belang."
„Waaróm in mijn eigen belang...?"
„Omdat je anders mijn vertrouwen voor goed ver* loren zoudt hebben" — antwoordde ik. „Hoe zou ik je dan in de toekomst kunnen handhaven in je be* trekking, die in menig opzicht 'n post van vertrou* wen is?"
De man schrok nu merkbaar.
„Ik was hier al tuinman in den tijd van Jonkheer van Renesse1)" — zeide hij. „Ik ben aan den Den* nenberg gehecht. „Het zou een ramp voor mij zijn, van hier weg te moeten gaan."
„Dat weet ik, Janus! En daarom zul je niet zoo dom zijn, zoo iets te riskeeren. Komaan, oude vriend, wees openhartig en vertel ons alles! Aan boos opzet van jouw kant kan ik niet gelooven. Maar zorg er dan ook voor, dat je niet door vreesachtigheid den schijn
x) Zie No. 1 van de Dennenberg»Serie: „De Heer van <Jen Dennenberg".



tegen je maakt. Mr. Hendriks kent je niet, zooals ik je ken. Wat moet die wel van je denken, als je geen nauwkeurige ophelderingen geeft, die je gedrag ver* klaren kunnen...?"
Janus was, in sommige opzichten, 'n kind en had nooit aanspraak kunnen maken op bizondere snug* gerheid. Hij deed nog één poging tot tegenweer!
„Wat wéét U dan van mijn gedrag ...?" — vroeg hij en er klonk zoowaar uit zijn stem 'n — zij 't ook schuchtere — uitdaging.
„Ik weet, dat je erbij geweest bent, toen Tiras dien man naar de keel vloog. En ook, dat je den half*be* wusteloozen indringer later hebt helpen ontkomen. Dacht je heusch, dat ik nog altijd geloof, dat de hond alleen door de bosschen zwierf. Jij was bij hem!"
„Hoe weet U dat toch allemaal...?"
„Dat doet er niets toe, als je maar erkent, dat het waar is, Janus! Je verhaal, dat de hond van den ket* ting gebroken was, blijkt nu, van achteren beschouwd, ook al weer heel dom! Als dat waar geweest was, zou er een stuk van den ketting aan z'n halsband moeten zijn blijven hangen. Dat was niet zoo en de band zat 'm stevig om den hals: die was niet gebroken..."
„Tegen U kan niemand op!" — zuchtte Janus en ik had moeite mij goed te houden, onder deze naïeve, bijna eerbiedige bewondering van een uitermate een* voudige opmerking.
„Vertel dus maar!" — zeide ik droogjes.
Het verhaal, dat wij nu te hooren kregen, was heel eenvoudig en bevestigde mij in mijn reeds boven me* degedeelde meening, dat Janus het kruit niet uitge*
Geesten uit het Verleden. 5



vonden had. Maar bovendien leerde het mij iets, dat ik tot dusverre nooit zoo duidelijk had ingezien, hoe* wel ik den tuinman sinds vele jaren kende en altijd beste maatjes met hem geweest was: dat deze man namelijk een echt hazenhart bezat. Hij was doods* benauwd geweest over wat hem gebeurd was en het was zijn overdreven angst, die hem tegenover ons tot draaien en liegen had gebracht.
Dien avond had Janus een avond*wandeling ge* maakt en had daarop Tiras medegenomen, zooals hij meer deed. De hond liep niet aan den ketting; en dit was Janus' eerste zonde, omdat ik hem ernstig ver* boden had op wandelingen in de bosschen het dier los meê te nemen.
Op de plaats, waar wij later uit het bosch op den straatweg waren gekomen, had de tuinman, tot zijn verbazing, een auto vinden staan en de hond was, zonder zich aan zijn roepen te storen, van deze plaats af regelrecht het bosch ingegaan, blijkbaar een spoor volgende.
Wat er toen precies tusschen den indringer en Ti* ras gebeurd was, wist Janus ons niet te vertellen. Het eenige, wat hij zeggen kon, was dit, dat — toen hij den hond haastig gevolgd was — hij weldra op eeni* gen afstand in het bosch het doffe, nijdige knorren van het dier gehoord had. Toen hij zich daarnaar richtte, bereikte hij de plaats, waar Tiras den vreem* deling — vermoedelijk den eigenaar van den auto, die op den weg stond — reeds had aangevallen. Diens lichaam lag op den grond en de hond stond er dwars overhéén.



Met groote moeite was Janus erin geslaagd, hem van het lichaam af te trekken. De gevallen man was er zóó leelijk aan toe, dat de tuinman geloofde, dat hij dood was. Hij nam aan, dat deze gewaande doode een onvoorzichtigheid begaan had, door den op hem aandringenden hond te dreigen of misschien dadelijk met het mes te verwonden. De man had daarbij niet om hulp geroepen, hetgeen bewees, dat hij tot geen prijs zijn tegenwoordigheid verraden wilde. De hond, wiens dressuur reeds oud was, had den aanval toch stellig eerst ondernomen, nadat hij zich door den in= dringer bedreigd zag.
Janus verkeerde in grooten angst, omdat hij meen* de, dat hij nu voor den dood van dezen onbekende verantwoordelijk gesteld zou worden. Hij herinnerde zich mijn streng verbod, met den hond anders dan aan den ketting in de bosschen te gaan. Zijn vreesachtige natuur kwam boven: hem wachtte ongetwijfeld 'n zware straf, misschien wel de gevangenis. Als hij het lichaam maar kon doen verdwijnen...
Toen was de toestand plotseling nog moeilijker voor hem geworden. Hij was erin geslaagd, Tiras weêr onder appèl te krijgen, maar juist toen hem dit gelukt was, had hij, in de verte op den straatweg, onze stem* men gehoord. De hond had toen geblaft en was, op mijn roepen, in ónze richting gekomen.
Zooals ik terecht aangenomen had, nam hij nu aan, dat ik den toestand van Tiras ontdekt had. Hij zou de zaak dus moeielijk meer geheim kunnen houden. Maar... iedereen moest in den waan gebracht wor* den, dat hij niet verantwoordelijk was voor de zaak



en dat de hond er alleen op uitgetrokken was.
Zijn angst had iets bijna ziekelijks.
Hoe hij trachtte ons om den tuin te leiden, heeft de lezer gezien. Het was voor hem een verrassing, dat de aangevallene leefde. Maar met de domme koppigheid, die in sommige streken den boeren eigen is, bleef hij van meening, dat het voor hem het best zou zijn, zoo hij, als dat mogelijk was, den man hielp ontsnappen, waardoor de heele zaak een quasimatuurlijk einde vinden zou.
Toen wij naar het huis waren om verband*midde# len te halen en hij Tiras thuis aan den ketting had gelegd, ging hij snel naar het bosch terug en vond den gewonde gemakkelijk, doordat wij immers een lan* taren bij hem hadden achtergelaten. Hij vond den man bij kennis en zéér verlangend zoo spoedig moge* lijk wèg te komen, omdat hij niet ontdekt wilde wor* den. Janus bood aan, hem bij zijn vlucht te helpen (hetgeen den indringer niet weinig verwonderd zal hebben!). Met beide handen werd dit aanbod aange* nomen. Zonder dat hij er ook maar aan dacht, hoe zonderling het was, dat de man op deze plaats was aangetroffen; en zonder dat hij hem daaromtrent eeni* ge vraag stelde, hielp Janus hem met ontzaglijk veel inspanning en moeite door het bosch heen naar de plaats, waar de auto nog steeds stond. De gewonde had zijn positieven nu weêr voldoende bij elkaar om te chauffeeren. Met een korten groet en een woord van dank was hij weggereden!
En Janus, die aan niets anders scheen te kunnen denken dan aan zijn eigen veiligheid, in verband met



de verantwoordelijkheid voor wat Tiras had aange* richt, voelde zijn vertrek als een verlichting. Met het verdwijnen van den gewonde zou de zaak vanzelf uit zijn: dat meende hij stellig.
Ik heb reeds gezegd, dat hij niet tot de scherpzin* nigsten in den lande behoorde. Maar de onredelijke vrees, waarvan hij bij deze gelegenheid blijk gegeven had, en de achterbaksche manier, waarop hij tegen* over ons gehandeld had en waardoor voor ons de kans om de juiste beweegredenen van Peter Hanke* ma's gedrag onmiddellijk te ontdekken, verloren was gegaan, dit maakte mij bitter boos. Zoo wij niet ge* weten hadden, wie de indringer geweest was, zou Ja* nus het vrij wél onmogelijk gemaakt hebben om* trent het zonderlinge geval iets naders te weten te komen...
Men zal zich er niet over verwonderen, dat ik den tuinman duchtig de waarheid zeide. Uit zijn verhaal was niet gebleken, dat hij wist, wie de man, dien hij op zoo zonderlinge wijze ontmoet en geholpen had, was. Maar stond het wel muurvast, dat hij dit niet wist? Verzweeg hij niet nog méér voor ons?
Het feit alleen, dat deze gedachte bij mij rees, was een bewijs ervan, dat mijn vertrouwen in Janus een ernstigen schok had gekregen.
Mr. Hendriks nam, blijkbaar gevoelend, dat voor mij (die Janus zoo lang kende) de zaak moeilijk be* gon te worden, het woord van mij over, zonder dat ik hem daarom gevraagd had. Maar ik was hem daar* voor hartelijk dankbaar. Want hij, als buitenstaander en bekwaam advocaat, was zonder twijfel beter in



staat, den tuinman te imponeeren en — zoo er nog méér te bekennen viel — tot verdere bekentenissen te brengen dan ik, die dagelijks met Janus in aanra* king kwam.
Maar na korten tijd, gaf ook Mr. Hendriks het op en stuurden wij den zondaar naar huis.
„Ik ben ervan overtuigd, dat hij niets verder weet —"merkte mijn bezoeker op. „Hij is een van die men* schen, die niets met grooter vreeze vreezen dan in een strafzaak gemengd te worden en die in staat zou zijn, 'n strafbaar feit te plegen, alleen om te voorkómen, dat hij voor 'n vermeend strafbaar feit terecht zou staan. Zulke gevallen zijn mij wel meer voorgekomen. Maar dit is zeer sprekend."
„Het valt mij bitter tegen van den man, dien ik al* tijd als 'n nederigen vriend beschouwd en behandeld heb" — zeide ik.
„Als je mijn raad volgt, zul je dat blijven doen, Van Panhuis" — antwoordde Mr. Hendriks. „De man heeft gehandeld als een kip zonder kop, maar hij deed het in ongemotiveerden angst Als*i morgen tot kalmte gekomen is, zal hij zelf niet begrijpen, hoe hij tot zulke dingen is gekomen."
„Ik hoop het!" — zeide ik. „Intusschen staan wij nu voor een vraag, die veel raadselachtiger is dan het optreden van mijn vreesachtigen tuinman. Wat kwam Peter Hankema hier zoeken en hoe is het te verkla* ren, dat hij zich door Janus heeft laten wèg*werken, alsof hij 'n misdadiger is ...?"
„Die vragen kan ik niet oplossen" — antwoordde de advocaat. „Onder de gegeven omstandigheden, nu



ik namens hèm met U ben komen spreken, is mij dat dubbel onaangenaam!"
„Daarvan behoeft U zich persoonlijk niets aan té trekken, meneer Hendriks!" — zeide ik. „Een andere vraag is het, of wij verstandig doen met ons onder* zoek inzake den ouden Mr. Hankema te beginnen, zoolang deze geheimzinnige geschiedenis met zijn zoon niet opgehelderd is!"
„Dat is ook mijn gevoelen!" — verklaarde Mr. Hendriks.
„U ziet natuurlijk even goed in als ik dat doe, dat wij tegenover Peter Hankema, wat het doorgronden van zijn geheim betreft, in een niet ongunstige positie staan" — hernam ik. „Hij weet namelijk niet, dat hij door ons herkend is, tenzij..."
Ik hield plotseling op en sloeg mij voor het voor* hoofd.
„Welnu,, tenzij...?" — vroeg Mr. Hendriks.
„...tenzij Janus hem verteld heeft, dat U en ik bij hem waren, toen hij buiten kennis was."
Wij keken elkander eenige oogenblikken aan en uit onze blikken sprak verbazing over de omstandigheid, dat wij daaraan niet vroeger gedacht hadden.
Ik dacht snel na en het resultaat van dat nadenken bleek uit de volgende woorden, waarmede ik de stilte verbrak, die eenige oogenblikken tusschen ons ge* heerscht had.
„Waarschijnlijk acht ik het intusschen niet, dat de tuinman daarover gesproken zal hebben" — zeide ik. „Hij, die zóózeer vreesde, dat iemand — wie ook — achter het gebeurde komen zou, zal daarover stellig



niet vrijwillig gesproken hebben, ook niet met het slachtoffer zelf. Dat zou hem tot niets dienen en hoogstens blootstellen aan wat hij voor 'n gevaar aanziet."
Hendriks knikte. . „Uw redeneering komt mij juist voor" — zeide hij. „En in elk geval, het zal spoedig genoeg blijken, waar* 'aan wij ons te houden hebben, want ik vermoed dat U het met mij eens zult zijn, dat wij, juist onder de gegeven omstandigheden, zoo spoedig mogelijk con* tact moeten zoeken met Peter Hankema."
Ik kon mij met dit voorstel volkomen vereenigen. Het was voor ons zelfs van belang te trachten vóór dezen zijn woning te Leiden te bereiken om te kunnen constateeren, in welken toestand hij daar zou aankomen, 't Was ook best mogelijk, dat die toe* stand niet zou toelaten, dat hij den langen weg van onzen Oostelijken uithoek des lands naar de acade* mie*stad in één stuk dóór en met groote snelheid af* legde. In dat geval zouden wij, wanneer wij den vol* genden dag met den eersten trein vertrokken, mis* schien te vroeg komen.
Maar ook hier gold de in de meeste gevallen op* gaande waarheid: beter te vroeg dan te laat!
HOOFDSTUK VI. Peter's hospita. Toen Mr. Hendriks en ik het over ons vroegtijdig vertrek in den ochtend van den volgenden dag eens



waren geworden, en ik daarvan Ella in kennis had ge* steld (waarvoor ik haar tot mijn spijt uit haar eersten, diepen slaap wekken moest), liet mijn vrouw mij niet met rust, voordat ik haar volledig op de hoogte van onze bevindingen gesteld had.
Zij was meer geneigd om Janus te beklagen dan om hem te veroordeelen. „De man heeft altijd iets hulpeloos over zich" — zeide zij. „Hij moet door wat hem overkomen is, het hoofd totaal verloren hebben."
„Dat ben ik met je eens" — antwoordde ik. „Maar menschen met een verloren hoofd kunnen geweldig gevaarlijk zijn."
In verdere debatten liet ik mij liever niet in, omdat ik den volgenden dag, wilden wij den eersten trein halen, zeer vroeg zou moeten opstaan en ik nog graag een paar uurtjes slapen wilde.
Mij gelukte dit ook inderdaad.
Maar Ella zeide mij den volgenden morgen, dat de zaak haar den geheelen nacht niet met rust gelaten had en dat zij blij was, dat Mevrouw Hendriks haar gezelschap bleef houden, omdat zij nu een sympathiek gehoor had, wanneer zij haar verschillende stellingen en theorieën ontwikkelen zou. Ik verklaarde daarop, dat ik Mevrouw Maud benijdde om de rol, die Ella haar had toebedeeld, maar dat mijn vertrek, helaas, geen uitstel duldde. Beide dames waren aan het zeer vroege ontbijt aanwezig, een attentie, die zoowel Mr. Hendriks als ik zeer op prijs stelde. De auto bracht ons vervolgens naar den trein.
Janus had order gekregen om den lig-stoel, die in het bosch was achtergebleven, weêr naar het huis te



transporteeren. De electrische lantaren, die wij'bij den bewusteloozen Peter Hankema hadden achterges laten, scheen door dezen, toen hij zijn bewustzijn her* kregen had, medegenomen te zijn: althans zij was nergens meer te vinden!
En Janus wist ons ook niet te vertellen, waar die lantaren gebleven was: hij had die zelf, op zijn moeilijken tocht met den gewonde naar diens auto, gedragen. Maar hij herinnerde zich niet, of de man haar inderdaad in zijn auto meêgenomen had, een be* wijs te meer, hoezeer hij in die nachtelijke uren het hoofd verloren had...
Janus was op dit vroege uur aanwezig, omdat hij gerequireerd was, teneinde onzen auto te chauffeeren. Zonder ongelukken bracht hij ons naar het station te X, hetgeen ik eenigszins als verlichting gevoelde, want het scheen mij toe, dat hij nog verre van beko* men was van de emoties van den vorigen nacht!
***
Omtrent onze reis naar Leiden valt niets bizonders te vermelden. Wij vermeden het beide over de zaak, die ons vóór alle andere zaken bezig hield, te spreken. Wat mijzelven betreft, ik heb het altijd verkeerd ge* vonden veel woorden te verliezen over een vraagstuk, voor welks oplossing men nog niet de minste aanwij* zing heeft: losse onderstellingen veroorzaken dan ve* lerlei verwarring en maken, dat het oordeel over later te ontdekken feiten allicht vertroebeld wordt.
Mr. Hendriks zweeg eveneens over het onderwerp, waarom ook zy'n gedachten (gelijk van zelf spreekt)



draaiden. Later heeft hij mij gezegd, dat hij deze ge* woonte overgenomen had van zijn beroemden Engel* schen vriend, G. G, hetgeen mij de aangename over* tuiging schonk, dat ik, wat mijn opvattingen op dit punt betrof, in goed gezelschap was.
Het was even half-tien, toen onze auto stopte vóór het huis, waarin (zooals Mr. Hendriks mij mededeel* de) de jonge Hankema zijn studentenkamer had. Het was een smal, oud perceel in een van de kleine stra* ten, die van het Rapenburg naar de Breestraat voeren. Beneden was een kleine winkel van photo*artikelen en, op ons bellen, verscheen in de deur van het bo* venhuis een oudere vrouw, die de onmiskenbare tee* kenen droeg van die eerwaardige, vrouwelijke kaste, welke men met den naam van „hospita" vereerd heeft.
Wij informeerden ernaar, of meneer Hankema thuis was, en aanstonds was het aan de uitdrukking van het gezicht dezer hospita te zien, dat die eenvoudige vraag een teêr punt aanroerde.
Zij monsterde ons eerst met onderzoekenden blik, ons daarbij van boven tot onder scherp opnemend.
„U schijnt mij ernstige menschen" — zeide zij met 'n stem, die 'n beetje onvast klonk. „En U is geen van tweeën meer piepjong!"
„Ik dank U voor het compliment" — zei Hendriks, die, ook in ernstige omstandigheden, zijn gevoel voor humor zelden verloor, ,,'k Heb mijzelven in de laat* ste jaren als tamelijk oud beschouwd. Dan is het pret* tig te hooren, dat men niet piepjong meer is!"
„Zijn de heeren goede kennissen van meneer Han*



kema?" — vervolgde deze vrouwelijke wachter op den drempel.
„Ik ben zijn advocaat!" — zei Hendriks droogjes.
Het bezorgde gezicht van de hospita helderde op.
„Dan is U juist de man, die hier noodig is" — zei zij.
„Ook dat is weêr 'n compliment" — merkte Hen* driks op, steeds op denzelfden drogen toon. „Intus* schen weten wij nog altijd niet, of meneer Hankema thuis is."
„Hij is niet thuis, meneer! Maar hij is vanochtend al wel thuis geweest, nadat hij den heelen nacht was uitgebleven."
„Zoo, zoo!" — zei ik lachend. „Wat klapt U uit de school, juffrouw!"
De hospita kreeg een kleur en werd 'n beetje boos.
„Meneer Hankema is 'n fatsoenlijke, deftige jonge* man" — zei ze strak, „die op behoorlijke uren opstaat en naar bed gaat. Wat er vanochtend en vannacht aan de hand geweest is, begrijp ik niet. Maar als U" (hier wendde zij zich in het bizonder tot Hendriks) „zijn advocaat is, doe ik misschien goed, U alles te vertel* len. Ik ben maar 'n eenvoudige weduw*vrouw, en 'n advocaat heeft meer verstand dan ik, al begrijp ik óók niet recht, wat meneer Hankema met 'n advo* caat moet uitvoeren."
„Het zou moeielijk zijn U dat in 'n paar woorden uit te leggen" — antwoordde Hendriks met onver* stoorbaren ernst. „In elk geval toont U zich een ver* standige vrouw, omdat U om raad vraagt, wanneer U iets niet begrijpt."
„Nu dank ik voor het compliment" — zei de hos*



pita, die meêr bij de hand bleek dan ik oorspronke* lijk gedacht had. „Maar ik kan geen advocaten*reke* ningen betalen, meneer!"
„Die worden in dit geval niet geschreven" — ver* zekerde Hendriks.
Zij wierp ons opnieuw een onderzoekenden blik toe.
„Dan is het goed!" — zeide zij toen, blijkbaar vol* daan over deze tweede inspectie. „Komt U binnen!"
Wij werden gelaten in wat onze voorvaderen de „zijkamer" noemden: een wat stoffig, bedompt ver* trek, met 'n vergulde pendule op den schoorsteen* mantel, en verder, in het midden, 'n ronde, mahonie* houten tafel (waarop 'n gehaakt kleed) en — daarom* héén — 'n vijftal stoelen van hetzelfde hout met ron* de leuningen, waarin druiventrossen en «bladeren ge* sneden waren.
Toen wij op uitnoodiging van de hospita hadden plaats genomen, hield zij eerst voor de derde maal met haar scherpe, kleine oogen een inspectie van onze personen.
Daarop begon zij, zonder eenige verdere inleiding, te vertellen.
„Ik ben gister*avond op m'n gewonen tijd naar bed gegaan" — aldus begon zij, „dat wil zeggen om elf uur precies. De klokken speelden buiten. Toen de laatsté van de elf slagen klonk, stapte ik in m'n bed en trok de dekens over m'n hoofd heen. Dat vindt U misschien gek, nu 't zomer is, maar in 't begin van den nacht ontwaak ik bij elk geluid en dan kan ik moeielijk weer inslapen."



Zij zweeg, blijkbaar om ons tijd te laten, deze in* tieme mededeeling behoorlijk te verwerken.
„Ditmaal sliep ik heel spoedig in" — vervolgde zij daarop, „en ik werd niet meer wakker, vóórdat om zeven uur precies mijn wekker afliep!"
„U is 'n vrouw van vaste en solide gewoonten" — zeide ik, om haar in een goede stemming te brengen. Maar ik had buiten den waard gerekend!
„Ik zou de persoon wel eens willen zien, die be* weerde, dat ik insolide was!" — zei ze vinnig en met een uitdagenden blik. Zij herinnerde mij op dat oogenblik levendig aan mijn goede Brigitta, onze huis* houdster op den Dennenberg. Van toen af was zij mij sympathiek!
„Precies om zeven uur liep de wekker af" — her* haalde zij. „Ik wist niet beter, of meneer Hankema was thuis gekomen, nadat ik ingeslapen was. Langer dan tot twaalf uur blijft hij zelden uit. Ik deed dus mijn gewone huislijke bezigheden af en ging om half* negen naar boven om meneer te wekken. Op mijn kloppen kreeg ik geen antwoord. De deur was open en (dat was nog nooit gebeurd!) het bed was niet be* slapen. Ik kan U zeggen: het was, of ik door den grond zonk. Er moest 'n ongeluk gebeurd zijn, dat begreep ik dadelijk."
Hier wierp Mr. Hendriks mij een veelbeteekenen* den blik toe. De conclusie, waartoe de spraakzame vrouw gekomen was, was maar al te juist!
„Terwijl ik nog boven op meneer's kamer stond en mij met ontsteltenis afvroeg, wat dit te beteekenen had, hoorde ik voor de deur het toeteren van een



auto. Er werd gebeld, hoewel meneer anders den sleu* tel altijd bij zich had ...
„Ik dacht daarom, dat het iemand anders was. Maar, toen ik de voordeur opende, bleek het toch me* neer Hankema te zijn. Maar in wat voor 'n toestand! Er waren scheuren in zijn kleêren en bloed op zijn gezicht, waartegen hij een met bloed bevlekten zak* doek drukte. Ik schreeuwde het uit van schrik!
„Wat is er gebeurd?" — vroeg ik. Hij schudde het hoofd en kon blijkbaar niet antwoorden. Daarop ging hij naar boven en gaf mij een teeken, dat ik hem niet volgen moest. De auto, die nog bestoven was, bleef voor de deur staan. Er zat niemand meer in: meneer had blijkbaar zelf gechauffeerd. Ik vond het vreemd, dat hij dien auto zoo staan liet, maar het was mijn zaak niet.
„Een oogenblik later ging ik even uit naar den bak* ker. En toen ik terugkwam, kwam ik meneer Hanke* ma weêr tegen. Hij kwam de trap af, waarbij hij den doek weer tegen het gezicht drukte.
„Maak U maar niet ongerust, juffrouwl" — zeide hij. „Het is niets! Ik ben op mijn gezicht gevallen en ga naar het academisch ziekenhuis om mij te laten verbinden."
„ .Gunst, meneer!' — zei ik. ,Is U onvoorzichtig ge* weest...?"
„Maar voordat die enkele woorden eruit waren, zat*i al in z'n auto en reed weg ..."
Hiermede was het verhaal van de hospita ten ein* de. Alles klopte volmaakt met wat wij wisten. Dat Hankema's hals óók verwond was, had de juffrouw



natuurlijk niet opgemerkt: die was waarschijnlijk door zijn opstaande kraag bedekt geweest!
„U wacht hem nu dus terug ...?" — vroeg ik.
„Natuurlijk, meneer! Zoodra hij verbonden is, zal hij stellig weêr hierheen komen, want hij zal wel te ziek zijn om naar college te gaan. Zijn stem klonk zoo akelig schor: ik vrees, data veel zieker is dan ik eerst dacht."
Er verschenen een paar waterlanders in de oogen van deze goede, medelijdende vrouw...
„Is het dan maar niet het beste, dat wij zijn terugkomst hier afwachten?" — vroeg Mr. Hen* driks mij.
Ik knikte: dit scheen mij het eenige, wat wij op dit oogenblik doen konden!
„U kunt hier gerust blijven zitten, totdat hij komt" — zeide de hospita. „Het is misschien goed, dat oude* re menschen eens met hem praten: misschien kunnen zij hem terughouden op den verkeerden weg, dien hij anders wel eens voor goed zou kunnen inslaan. Dat wègblijven gedurende een heelen nacht... En dat thuis komen in dien toestand ..."
Zij voleindigde den zin niet, maar aan de wijze, waarop zij de schouders ophaalde, was duidelijk te zien, dat zij het geheele geval als een debet*post op de moreele rekening van haar huurder geboekt had!
Haar aanbod, in de zijkamer de terugkomst van Peter Hankema af te wachten, was goed bedoeld, maar scheen ons niet zeer aanlokkelijk. Ik althans had die terugkomst veel liever afgewacht in Peter's kamer. Er hing een geheimzinnig waas over de han*



delingen en bewegingen van dezen student geduren* de de laatste vier*en*twintig uren. En ik heb altijd opgemerkt, dat het van groot nut kan zijn, het gewo* ne verblijf van iemand, die door raadselen omringd is, nauwkeurig te onderzoeken. Zeer dikwijls vindt men dan deze of gene aanwijzing, waarop men kan voortbouwen.
De gelegenheid om op deze wijze een onderzoek in te stellen, kon ons op de meest ongezochte manier ge* boden worden, mits Peter's hospita erin toestemde, dat wij niet in deze bedompte zijkamer, maar in de kamer van den student wachten zouden.
Ik ging daarom verder in op de laatste woorden, die de hospita gesproken had.
„Het zijn inderdaad dingen, waarover men zich ongerust zou kunnen maken. Meneer Hankema is nog jong en hij schijnt dwaasheden te hebben uitgehaald. Weet U misschien onder de studenten hier iemand, met wien hij bizonder bevriend is? Wij kunnen niet zoo héél lang blijven, maar een werkelijk goed en verstandig vriend zou ik, buiten hem om, kunnen waarschuwen."
Ik zag aanstonds aan de uitdrukking van haar ge* zicht, dat mijn voorslag bizonder in haar smaak scheen te vallen.
„Dat is goed bedacht!" — zeide zij. „Waarschuwt U meneer Kochius: dat is 'n best mensch, en, hoewel hij nog jong is, heelemaal niet zoo wild als veel van de anderen."
„Best!" — zei ik. „Kunt U mij zijn adres geven?"
„Hij zal om 'n uur of tien wel hier komen om me*
Geesten uit het Verleden, 6



neer af te halen. Zij gaan altijd samen naar college. Dan kunt U met hem spreken, als meneer dan nog niet terug is."
Dit voorstel was een streep door mijn rekening: ik had n.1., onder voorwendsel aan dezen Kochius te zullen schrijven, tot de hospita het verzoek willen richten, of ik daarvoor niet van Peter's kamer, zijn schrijftafel en schrijfgerij kon gebruik maken, tenein* de ons op deze wijze toegang te verschaffen tot het vertrek, dat wij gaarne zouden willen zien.
Wel had ik nu eenvoudig kunnen voorstellen, ons in dat vertrek te laten wachten; maar ik achtte het beter, dat het verzoek daartoe niet van ons zou uit* gaan. Aangezien Hendriks evenmin aanstalten maak* te om een dergelijk verzoek tot de hospita te richten, onderstelde ik, dat hij het in deze met mij eens was.
Wij waren er dus op voorbereid, dat wij korten tijd zouden moeten wachten; gelukkig echter viel het nog al meê. Na enkele minuten reeds werd er gebeld en de hospita, het hoofd om de deur stekende, vertelde ons, dat meneer Kochius er al was: of wij hem dade* lijk spreken wilden?
Wij antwoordden bevestigend. Ik ging daarbij uit van de gedachte, die men in de Fransche taal aldus uitdrukt: „Dis moi qui tu hantes et je te dirai qui tu es".x) Peter Hankema was. tot op zekere hoogte, een verdacht persoon geworden en het interesseerde mij dus dubbel een intimus van hem te leeren kennen! Met de woorden: „Meneer Hankema is uitgegaan,
i) „Zeg mij met wien gij omgaat en ik zal U zeggen, wie gij zijt."



maar hier zijn twee heeren, die U graag zouden wil* len spreken" — liet dadelijk daarop de hospita den student Kochius binnen.
Deze maakte, zoo op het eerste gezicht, een gun* stigen indruk. Hij was een lange, blonde jongeman met blauwe oogen en krullend haar, 'n sport*type, los in zijn bewegingen. Men kon hem zich beter in 'n giek denken dan — zooals thans — met 'n akten*tasch onder zijn arm. Hij zag er echter dien ochtend niet goed uit: hij was bleek en zijn oogen stonden wat flets.
Over de wijze, waarop hij zoo plotseling in ons ge* zeischap gebracht was, scheen hij niet weinig verwon* derd. Ik zou het, in zijn plaats, ook geweest zijn!
„Meneer Kochius?" — vroeg ik, hem de hand toe* stekend. „Mijn naam is Van Panhuis en dit is Mr. Hendriks, advocaat uit Den Haag!"
De jongeman bleek allerminst verlegen uitgevallen.
„Heel aangenaam!" — zeide hij. „Ik hoop alleen maar, dat de heeren geen al te ernstige onderwerpen te behandelen zullen hebben. M'n hoofd staat er niet naar: ik ben gisteren jarig geweest en wij hebben tot vroeg in den morgen gefuifd. Eigenlijk gezegd" (hier glimlachte hij even) „ben ik niet naar bed geweest."
„Het zal Hankema gespeten hebben, dat*i er niet bij heeft kunnen zijn" — merkte Hendriks op, daar* mede op handige wijze het gesprek brengende op diens afwezigheid.
Maar de jonge man keek hem verbaasd aan.
„Hoe kómt U eraan, dat Hankema er niet bij heeft kunnen zijn?" — vroeg hij. „Hij heeft den heelen



nacht meêgefuifd en wij hebben hem opzettelijk tot in de morgen*uren vast gehouden, omdat hij meestal zoo akelig vroeg naar huis gaat..."
HOOFDSTUK VII. Tragedie.
Mr. Hendriks en ik keken elkander verbaasd, ja ontsteld aan. Wat beteekende deze plotselinge me* dedeeling van Kochius? Zij was geheel in strijd met wat wij zeiven wisten...
Waarom loog deze blonde jongeman...?
Zijn uiterlijk (hoewel, op dit oogenblik zeker niet „bloeiend") maakte toch volstrekt niet den indruk van onoprechtheid; en, zoo de verbazing, die hij bij de opmerking van Mr. Hendriks getoond had, gehui* cheld was geweest, moest hij wel 'n zóó volmaakt acteur zijn als er geen tweede rondliep!
De eenigszins hulpelooze blikken, die Hendriks en ik thans met elkaar wisselden, bewezen duidelijk, in welk een wonderlijke „impasse" wij geraakt waren.
Aangezien Mr. Hendriks zwijgen bleef, nam ik het woord van hem over.
„Ik vrees, meneer Kochius" — zeide ik, „dat onze vriend Hankema niet veel pleizier gehad heeft van zijn lang*blijven. Zijn hospita heeft ons zooeven ver* teld, dat hij eerst tegen half*negen in 'n auto thuis gekomen is. Hij scheen gevallen te zijn: zijn gezicht was bebloed en hij is naar het academisch ziekenhuis



gegaan om zich te laten verbinden. Zeker 'n beetje te veel wijn gedronken...?"
„Daarvan is geen sprake geweest I Peter is, ook zon* der dat*i veel drinkt, 'n verdienstelijk fuifnummer. Dronken heeft niemand van ons hem ooit gezien. Als hij gevallen is, dan moet dat een ongelukkig toeval geweest zijn: met drinken kan het niets te maken hebben gehad."
„En klopt de tijd?"
„Ja!" — antwoordde Kochius, 'n beetje verlegen. „Eerst vanochtend na acht uur namen wij afscheid. U ziet, dat mijn verjaardag niet ten halve gevierd is...!"
„U is 'n vrij man in 'n vrij land" — antwoordde ik, „en aan ons is U zeker geen verantwoording schuldig. Maar toch moet ik U een vraag stellen: Is U er zeker van, dat Hankema den heelen nacht in Uw gezel* schap geweest is?"
Opnieuw verscheen er op zijn gezicht een uitdruk* king van verbazing.
„Natuurlijk ben ik zeker daarvan!" — zeide hij. „Wat bedoelt U met zoo'n zonderlinge vraag?"
„U zult die vraag minder zonderling vinden, wan* neer ik U zeg, dat Mr. Hendriks en ik hem in den loop van den nacht elders gezien hebben."
De toon, waarop ik deze woorden uitsprak, was zeer ernstig geweest, zóó zelfs, dat Kochius er eenigs* zins van ontstelde.
„Dat moet een misverstand zijn!" — zeide hij.
„Natuurlijk!" — zeide ik. „Eén van ons beiden moet zich vergissen."



„Waar hebt U hem gezien...?"
„Dat doet er op dit oogenblik minder toe."
„In elk geval heb ik 'n stuk of tien vrienden, die Peter — evenals ik — den heelen nacht gezien heb* ben."
Dit argument viel des te zwaarder in de schaal, omdat ik den jongen Hankema vroeger nooit gezien en alleen Mr. Hendriks hem in het bosch bij den Den* nenberg herkend had.
Toch kon ik mij moeielijk gewonnen geven.
„En Mr. Hendriks kan mijn woorden bevestigen."
De advocaat knikte.
Kochius scheen nu wat boos te worden.
„Ik begrijp niet goed, wat U ertoe brengt aan mijn verzekering te twijfelen" — zeide hij. „Maar de zaak is gemakkelijk uit te maken. Wij behoeven slechts te wachten, totdat Hankema terugkomt en dan zal hij ons wel nader inlichten. Maar één ding kan ik U verzekeren: U hebt vannacht iemand anders voor hem aangezien!"
„Daarom draait juist het meeningsverschil tusschen ons" — zeide ik. „Mr. Hendriks en ik zullen intus* schen gaarne op zijn terugkomst wachten. Alleen kan ik niet zeggen, dat deze muffe zijkamer het wachten aangenaam maakt."
De laatste woorden had ik gesproken met de den lezer reeds bekende geheime bedoeling. En ditmaal had ik succes!
„U hebt gelijk, meneer Van Panhuis!" — zeide Ko* chius, terwijl hij de deur opende. „Als de heeren zoo vriendelijk willen zijn, nog één verdieping hooger te



klimmen, dan zullen zij mèt mij in Peter's kamer kunnen wachten!"
„Uitmuntend!" — zeide Hendriks en ik genoot in stilte mijn eindelijken triomf.
„Als Hankema nu maar niet te lang wèg blijft" — zeide ik, terwijl wij de trap opgingen: Kochius voor* op, daarop Hendriks en ik achteraan.
„Dan ga ik hem afhalen in het academisch zieken* huis" — zeide de student. „Hij zal met zijn verbonden gezicht toch zeker niet naar collega gaan en ik geef dat dan voor dezen ochtend er ook maar aan."
Wij waren nu boven gekomen en Kochius opende de deur van Hankema's kamér.
Het was een zit*slaapkamer. Er stonden een paar oude clubfauteuils en een kleine schrijftafel, type bu* reau*ministre. Om het bed stond een kamerschut, quasi*Japansch met 'n paar excentrieke vogelfiguren erop. De kamer lag aan de vóórzijde van het huis en zag met twee ramen uit op de smalle straat.
Wij namen plaats, waarbij Kochius de beide club* fauteuils aan Hendriks én mij overliet. Hij scheen nog steeds eenigszins ontstemd, want hij sprak geen woord en wij beiden voelden ons evenmin geroepen de stilte te verbreken, die hier heerschte, in afwach* ting van de komst van den bewoner van deze kamer.
Had ik zooeven, in de zijkamer, een gevoel van be* klemming gehad tengevolge van de bedompte atmos* feer, die daar heerschte, tot mijn eigen verbazing ver* liet dit gevoel mij hier niet, hoewel het hier veel fris* scher en een van de ramen zelfs opgeschoven was. Ik schreef dit beklemmende gevoel toe aan de eenigs*



zins zenuwachtige stemming, waarin ik tengevolge van de jongste gebeurtenissen was komen te verkee* ren, en hechtte daaraan geen beteekenis.
Ik zat zóódanig, dat ik van mijn plaats af het ge* zicht had op het kamerschut, waarachter het bed moest staan. Toevallig viel mijn oog op een gedeelte van het wat versleten tapijt, waarop dit schut rustte en dat — aan de andere zijde — ongeveer correspon* deeren moest met het hoofdeinde van het bed, zoo dit althans — naar algemeen gebruikelijk is — ook hier naar de zijde van de vensters gekeerd was.
Ik zag daar iets, waarop ik eerst nauwelijks lette, maar waaraan mijn blik weldra hangen bleef, terwijl zich in mijn binnenste iets begon te roeren, dat naar een toenemende ontzetting geleek...
Van onder het kamerscherm zag ik een dunne, kronkelende lijn op het tapijt geteekend, die mij (ik heb er geen ander woord voor) fascineerde... Door* dat ik mijn oogen steeds op die lijn gevestigd hield, zag ik, dat hij langzaam, zeer langzaam vooruitschoof. De beide andere heeren konden haar niet waarne* men, omdat zij met den rug naar het scherm gekeerd zaten.
Ongetwijfeld tot hun verbazing, rees ik plotseling met een uitroep van schrik overeind. Ik trad op het kamerschut toe en schoof het op zijde aan den kant, waar ik het hoofd*einde van het bed vermoedde. Toen stond ik sprakeloos en de twee anderen, die onmiddellijk opgerezen waren en nu achter mij ston* den, met wijd*opengesperde oogen starend op wat daar achter het scherm op den grond lag, konden,



evenmin als ik, in het eerst een woord uitbrengen...
Eindelijk keerde ik mij om.
„Moord!" — zeide ik. „Ruwe, beestachtige moord!"
Zij zeiden nog niets, maar bleven staren, voor zich uit op den grond...
* * *
Hij lag, met het gelaat half ter zijde gewend en de armen langs het lichaam gestrekt (ik kon den indruk niet van mij zetten, dat men deze zoo gelegd had!), naast het niet*beslapen bed. Het achterhoofd was hem, met een zwaar voorwerp, ingeslagen en van daaruit nam die donkere, kronkelende lijn een aan* vang, die, onder het scherm dóór kruipende en zich verder op het tapijt af teekenend, mij verraden had, dat er iets vreeslijks gebeurd was. Hij was geheel ge* kleed en — dit viel ons later op — zijn schoenen wa* ren niet gepoetst.
Het gezicht was hetzelfde, dat ik in den gepasseer* den nacht in het bosch van den Dennenheuvel, bij het licht onzer lantarens gezien had. Maar — wat mij onmiddellijk opviel — was dit, dat het gelaat geen verwondingen vertoonde; en later bleek hij ook aan den hals niet gewond!
Dit, in verband met wat Kochius ons gezegd had, zou er dus op wijzen, dat wij — of liever Mr. Hen* driks — zich door een groote gelijkenis had laten mis* leiden, terwijl ook de hospita in hetzelfde geval ver* keerde: zij had immers uitdrukkelijk verklaard, dat zij Hankema gezien had met wonden in het gelaat. Het viel mij nu in, dat zij ook gezegd had, hoe vreemd



zijn stem geklonken had. Dit kon eveneens wijzen op de omstandigheid, dat zij een ander dan Hankema had voorgehad.
Het spreekt vanzelf, dat er, op het oogenblik waar* op wij het lichaam vonden, geen gelegenheid was om ons in gissingen te verdiepen omtrent de ware toe* dracht van de gebeurtenissen, die op deze tragische wijze haar einde gevonden hadden.
Onze eerste plicht moest zijn: het waarschuwen van Politie en Justitie.
Kochius, die geheel uit het veld geslagen was, scheen ons plotseling met eenigszins wantrouwende blikken te beschouwen. De omstandigheid, dat hij ons in dit huis had aangetroffen, waarin zijn vriend ver* moord was, scheen ons in zijn oogen tot verdachte personen te maken. Het kwam mij noodzakelijk voor, hem zoo spoedig mogelijk op dit punt gerust te stel* len.
„Meneer Kochius!" — zeide ik daarom. „Nu wij voor dit treurige en onverwachte geval gesteld zijn, zal het nuttig zijn, dat U precies weet, met wien U te doen hebt: het is namelijk niet uitgesloten, dat Mr. Hendriks en ik in het onderzoek, dat nu ingesteld zal worden, geroepen zullen zijn een zekere rol te spelen. Hebt U den naam van Mr. Hendriks nooit vroeger gehoord? Mr. Willem Hendriks ...?"
„De naam komt méér voor!" — antwoordde de stu* dent, met een mislukte poging om zich luchthartig te toonen (hetgeen hij, omdat hij nog jong was, waar* schijnlijk voor flink hield).
„Hebt U dan nooit een van z'n boeken gelezen...?"



„U bedoelt toch niet de boeken over Geoffrey Gill, den grooten Engelschen detective...?"
„Natuurlijk bedoel ik die. En, hèbt U die gelezen, dan kent U ook Mr. Hendriks!"
„Ik heb er geen oogenblik aan gedacht, dat U die Mr. Hendriks zijn kondt" — zeide Kochius, zich thans tot den advocaat wendende. „Nu eerst begrijp ik, dat Uw tegenwoordigheid bij deze treurige ontdekking voor allen, die met Peter sympathiseerden, een groot geluk kan zijn."
„Ik heb zijn vader zeer goed gekend en ik ben lan* gen tijd met dezen bevriend geweest" — verklaarde de advocaat. „Maar als U bij deze vreeslijke gebeur* tenis van een geluk spreken wilt, dan moet U als zoo* danig zeker aanmerken de aanwezigheid van meneer Van Panhuis. Het schijnt U onbekend te zijn, dat deze, hoewel geen beroepsdetective, zich toch her* haaldelijk en met succes op detective*werk heeft toe* gelegd. En ik kan U wel haast garandeeren, dat hij met ijver en enthousiasme zijn krachten geven zal aan het ophelderen van het geheimzinnige waas, dat over dezen moord ligt."
„Ik beschouw dat als 'n deel van de taak, die ik reeds op mij genomen hèb" — zeide ik. „Mijn werk zou in 't belang van dezen armen jongenman geweest zijn. Weinig heb ik kunnen vermoeden, dat het uit* deiën zou tot een onderzoek naar de omstandigheden, waaronder hij vermoord werd."
Dit gesprek werd gevoerd, terwijl wij wachtten op de autoriteiten, die reeds (met gebruikmaking van de telefoon beneden in den winkel) gewaarschuwd wa*



ren. Het gerucht, dat er in dit huis iets bizonders ge* beurd was, had zich reeds verspreid. Er stonden wat menschen in de straat. De hospita, die door ons met enkele woorden op de hoogte gesteld was van het* geen wij boven gevonden hadden, was bijna van haar stokje gevallen en hing — meer dan zij zat — op een stoel in de kleine keuken, daarbij voortdurend zacht jammerend.
„Moet er niet aan zijn vader getelegrafeerd wor* den?" — vroeg Kochius.
„Ik zal daarvoor zorgen, zoodra de medicus en de autoriteiten er geweest zijn" — antwoordde Hendriks.
Op dit oogenblik werd er gebeld. Een politie*agent, die in de buurt op post gestaan had, verontrust door de geruchten, die onder de omstanders in omloop wa* ren, kwam poolshoogte nemen. Aangezien de hospi* ta te veel van streek was om open te doen, trok Ko* chius aan het touw, dat langs de leuning van de trap liep en waarmede men de deur opende.
„Is er hier iets bizonders gebeurd?" — vroeg de stem van den politieagent, die kalm en waardig klonk en een zonderlinge tegenstelling vormde met ónze stemmen, die alle gejaagd en zenuwachtig waren.
Kochius gaf nu blijk, 'n verstandig jongeling te zijn. Hij had gezien, dat achter den politie*agent eenige mannen stonden, gereed om mèt dezen het huis bin* nen te gaan.
„Doe eerst de deur toe, Agent!" — riep Kochius naar beneden. „U kunt binnen komen, maar niemand anders!"
Zijn stem scheen buiten gehoord te zijn.



„Pas op, Agent I" — riep een stem uit de menigte. „Ze willen je naar binnen lokken, de smeerkanessen!"
Maar de Agent liet zich niet van zijn stuk brengen. Hij ging naar binnen en sloot met eenige moeite de voordeur achter zich, waartegen de buitenstaanders opdrongen.
Daarop kwam hij met zwaren stap de trap op. De oude, houten treden kraakten onder zijn massieve schoenen. Een oogenblik later stond hij in de kamer.
„Goeienmorgen, heeren! Er staan beneden ook 'n paar journalisten. Die hebben 'n fijnen neus en daar* om dacht ik wel, dat er iets bizonders was."
Niettegenstaande den ernst van den toestand, glim* lachte ik om dit compliment aan den speurzin van de journalistiek.
„De autoriteiten zijn reeds opgebeld" — zeide ik. „Er heeft een moord plaats gehad."
De politieagent scheen langer te worden en zijn hoofd dikker.
„Een moord? Een moord?" — zeide hij. „Maar dat gaat maar zóó niet! Waarom hebt U mijn hulp niet gerequireerd? En wie is U eigenlijk...? En U óók, meneer!"
De laatste woorden waren tot Mr. Hendriks gericht geweest.
„Ik ben advocaat in Den Haag" — antwoordde deze droog. „En Uw hulp kan ik niet requireeren, als ik niet weet, waar U te vinden is. Ik kan het werk trouwens best alleen af."
Het eenigszins baasachtige optreden van den poli* tie*agent scheen hem geprikkeld te hebben.



„En waar is die moord gebeurd?" — vroeg de agent zonder verder op Hendriks' woorden in te gaan.
„Boven!" — antwoordde ik. „Alles is daar precies zoo gelaten als wij het gevonden hebben. U kunt er, als U wilt, een kijkje nemen, mits U niets aanraakt..."
„Ik zal aan de deur op wacht gaan staan, zoodat niemand het vertrek binnengaan of verlaten kan" — zeide de agent, met een vertoon van groote zelfge* noegzaamheid. „Hoe minder menschen in zoo'n ka* mer komen, waar 'n misdaad gepleegd is, hoe beter! Daarom zal ik zelf wachten met die te betreden, tot* dat de autoriteiten gearriveerd zijn."
Plotseling hield hij op en zag ons aan met wan* trouwenden blik.
„U zegt, dat U de autoriteiten reeds hebt opgebeld"
— zeide hij langzaam en met nadruk. „Maar ik heb hier nergens een telefoontoestel gezien."
„Er is er ook geen, Agent!" — antwoordde ik.
„Dan kunt U ook niet getelefoneerd hebben" — decreteerde de man, terwijl zijn voorhoofd zich in dreigende rimpels samentrok.
Hier kwam Mr. Hendriks weêr tusschen beiden, die
— ik kende dat uit zijn boeken — ook in moeielijke situaties zijn gevoel voor humor zelden verliest.
Hij nam den agent onder den arm en trok hem wat ter zijde. Daarop hoorde ik hem met 'n somber ge* zicht, terwijl hij met z'n duim loodrecht naar bene* den wees, de woorden uitspreken: „Hieronder, in den winkel..."
„Is daar 'n telefoon?"



Mr. Hendriks knikte en z'n gezicht werd steeds somberder. Hij zeide niets meer.
De agent begreep (en dit was hem niet kwalijk te nemen) niet, wat hij aan dezen man had ...
Hij nam blijkbaar het besluit den waakpost, dien hij zichzelven had toebedeeld, liever te gaan betrekken dan een poging te wagen dezen advocaat uit Den Haag te doorgronden. Daarom begon hij, met zijn zware stappen, de trap naar de tweede verdieping óp te klimmen. Hij had het echter nog niet ver ge* bracht, toen er op straat auto*seinen weêrklonken en er dadelijk daarop gebeld werd.
De agent keerde zich op de trap óm en hief den vinger op.
„De autoriteiten!" — zeide hij.
En daarop bleef hij, halverwege de trap, stokstijf stil staan.
Waarvoor zou het gediend hebben zich, zonder noodzaak, met meer verantwoordelijkheid te belas* ten...?
De menschen, die de verantwoordelijkheid dragen moesten, stonden nu immers op de stoep ...?
HOOFDSTUK VIII. Reconstructie.
Inderdaad waren het de autoriteiten van Politie en Justitie, die zich thans hadden aangemeld: drie in ge* tal.



Zij bleken allen met Mr. Hendriks goed bekend te zijn en toen de politie*agent, van zijn verheven stand* plaats af, de hartelijke begroeting van den Haagschen advocaat door deze „hooge" heeren waarnam, kwam er een glans van tevredenheid op zijn gelaat. Onwil* lekeurig breidde hij de handen uit, als in 'n zegenend gebaar...
Ik genoot de eer aan de heeren te worden voorge* steld, en de nog veel grootere eer — althans wat mijn naam betreft — door hen te worden herkend. Van mijn werk op crimineel gebied waren zij blijkbaar niet onkundig, zooals bleek uit de omstandigheid, dat zij het een gelukkig toeval noemden, mij op deze plaats aan te treffen.
Dit nam echter niet weg, dat èn Hendriks èn ik ons later verantwoorden moesten wegens onze tegen* woordigheid te dezer plaatse. Deze was gemakkelijk genoeg te verklaren, met het oog op de opdracht, die de overledene aan Mr. Hendriks en — door bemid* deling van dezen — ook aan mij verstrekt had. Wij spraken daarover in algemeene termen, zonder op détails in te gaan. De heeren zagen trouwens best in, dat wij dat moeielijk konden doen. En — ook zonder dat wij uitdrukkelijk daarover met elkander overleg gepleegd hadden — schenen Hendriks en ik het er* over eens, dat wij ons tegenover deze heeren beper* ken moesten tot het constateeren van onze ondervin* dingen hier ter plaatse en dat alles wat dien nacht gebeurd was, met al de onderstellingen en vermoe* dens, waartoe dit aanleiding gaf, vooralsnog ons ge* heim moest blijven. Dat echter de politie haar me*



dewerking verleende om den man met het bebloede gezicht, dien wij voor Peter Hankema gehouden had* den en die in zijn auto vertrokken was —, dat de politie medewerkte om dezen man op te sporen, viel geheel in onze lijn...
Behalve wij beiden werd ook de hospita onder* vraagd.
Zij deed hetzelfde verhaal, dat zij óns gedaan had.
Hoewel zij van haar ontsteltenis nu eenigszins be* komen was, waren hare mededeelingen nog verward eh op sommige punten niet geheel duidelijk, zoodat wij (die immers de geschiedenis óók kenden) haar nu en dan op den weg moesten helpen.
Toen zij vertelde, dat zij den man, dien ook zij voor Peter Hankema gehouden had, de trap had zien afda* len en in zijn auto had zien stijgen, vroeg ik verlof, een vraag te mogen stellen.
„Herinnert U zich, hoe de man, die U naar beneden zaagt komen, gekleed was?" — vroeg ik.
„In een licht*grijs pak, meneer!" — antwoordde de juffrouw. „Het zag er smerig en verfomfaaid uit en er zaten zelfs 'n paar scheuren in. Ik dacht, dat dit het gevolg was van den val, dien hij gedaan had."
Ik wist nu genoeg: de man, dien wij kort daarop vermoord gevonden hadden, droeg een donkerblauw pak! De man daarentegen, dien wij in het bosch van den Dennenberg gevonden hadden, droeg een grijs pak! Opnieuw dus een bewijs, dat wij met twee per* sonen te doen hadden gehad en dat een, waarschijn* lijk toevallige, gelijkenis ons parten had gespeeld. Toen de hospita alles verteld had, wat zij wist, en Geesten uit het Verleden. 7



in tranen de kamer had verlaten, wendde Mr. Hen* driks zich tot mij.
„Hoe dénk je je den loop van de gebeurtenissen vanochtend hier in huis?" — vroeg hij.
„Ik geloof, dat die heel eenvoudig is geweest en gemakkelijk te reconstrueeren zal zijn" — ant* woordde ik, „wanneer wij althans het verhaal van Hankema's zenuwachtige hospita als de zuivere waar* heid mogen aannemen."
„Daaraan behoeven wij, dunkt mij, niet te twijfe* len" — merkte Hendriks op. „Zij heeft haar verhaal eerst aan ons beiden en vervolgens aan de heeren hier gedaan. Er viel geen enkele tegenspraak of afwij* king te constateeren: dat is — afgescheiden van haar schijnbaar zéér onschuldige persoonlijkheid — een waarborg voor de waarheid ervan."
„Welnu 1" — hernam ik. „Dan is er maar één recon* structie van de feiten mogelijk. De hospita vindt, he*. den ochtend om half*negen, het bed van Hankema niet beslapen en hemzelven afwezig. Over die afwe* zigheid verwondert zij zich: deze is door de mede* deelingen van meneer Kochius volkomen verklaard. Terwijl zij nog besluiteloos in Hankema's kamer staat, wordt er gebeld. Als zij open maakt, ziet zij een be* stoven auto en daaruit stapt — naar zij meent — Han* kema in 'n deplorabelen toestand en met bebloed ge* laat. Wij weten nu, dat dit Hankema niet was en daardoor is het ook verklaard, dat hij, zonder iets te zeggen, naar boven ging; zijn stem had hem kunnen verraden.
„Ik verzoek de heeren er speciaal nota van te ne*



men, dat deze man regelrecht naar Hankema's kamer is gegaan en het huis dus kende. Vermoedelijk had hij Hankema vroeger bezocht."
De heeren knikten en een van hen maakte een haastige aanteekening.
„De hospita, in de meening, dat haar .meneer' nu thuis is, gaat naar den bakker. Als zij na korten tijd terugkomt, ontmoet zij op de trap den man, dien zij voor Hankema houdt. Ditmaal spreekt deze enkele woorden, quasi om zijn spoedig weêr*weggaan te ver* klaren, maar de stem klinkt de hospita schor en vreemd in de ooren. Hij stapt weêr in zijn auto, zoo* genaamd om naar het academisch ziekenhuis te rij* den, in werkelijkheid om zich zoo spoedig mogelijk in veiligheid te stellen. Want deze man, die voor Hankema werd aangezien, was in werkelijkheid Han* kema's moordenaar! En in den betrekkelijk korten tijd, gedurende welken de hospita naar den bakker is geweest, is er iets zeer belangrijks gebeurd. De werkelijke Hankema is thuis gekomen. Hij heeft de voordeur met zijn huissleutel geopend en is direct naar zijn kamer gegaan. Daar moet hij den indringer, die op hem geleek, gevonden hebben. Wat er toen precies gebeurd is, weten wij niet; maar het resultaat van die gebeurtenissen hebben wij — helaas! — kunnen constateeren!
„Als Mr. Hendriks en ik, kort na het vertrek van den moordenaar, hier komen opdagen, verklaart ons de hospita, volkomen te goeder trouw, dat haar ,me* neer' niet thuis is en worden wij uitgenoodigd te wachten.



„U ziet het: de loop van de gebeurtenissen is lo* gisch en eenvoudig geweest. Voor zooverre ik kan na* gaan, is een andere reconstructie daarvan niet mo« gelijk!"
Hiermede sloot ik mijn lang relaas, waarnaar de aanwezige heeren met groote belangstelling geluisterd hadden.
Ook Kochius was nog steeds aanwezig. Men had ook hem eenige korte vragen gesteld, eigenlijk meer pro forma dan omdat men verwachtte, iets van hem te zullen vernemen, dat licht kon doen vallen op de treurige gebeurtenis, die had plaats gehad. Hij had zich verder op den achtergrond gehouden en men had hem laten blijven, omdat hij niemand hinderde en, als een der beste vrienden van den vermoorden stu* dent, eenig recht had op de hoogte te komen van de omstandigheden, die tot diens gewelddadigen dood geleid hadden.
Toen ik mijn beschouwing ten einde had ge* bracht, trad Kochius plotseling naar voren omdat hij nog iets te zeggen had. Daarop vertelde hij, dat hij, nu juist acht dagen geleden, des avonds Hankema op zijn kamer was komen opzoeken. Juist op het oogen* blik, waarop hij de hand aan den deurknop van zijn kamer geslagen had, werd de deur van binnen ge* opend. Het was reeds tamelijk donker en in de kamer brandde licht. Dientengevolge had hij den jongenman, die naar buiten kwam, als een donkere silhouet tegen het licht gezien, zonder zijn gezicht goed te kunnen onderscheiden, en een oogenblik had hij zich ver* beeld, dat het Hankema zelf was. Maar onmiddellijk



had hij zijn vergissing bemerkt, doordat hij zijn vriend in de kamer achter z'n schrijftafel had zien zitten. Op hetzelfde oogenblik had ook deze hèm bemerkt.
Het was zeer duidelijk geweest, dat Peter Hanke* ma toen wat zenuwachtig was. De man, die uit de kamer gekomen was, trad terzijde om Kochius te la* ten passeeren, en was daarop snel de trappen afge* daald. Hij had de voordeur met een harden smak achter zich dicht getrokken. „Wie was dat?" — had Kochius gevraagd. „Het was iemand, die boeken van mij koopen wil* de en dien ik nooit hoop terug te zien" — had Peter gezegd. De gebeurtenissen van dezen morgen hadden de herinnering aan dit geval bij Kochius plotseling wakker geroepen. Hij meende goed te doen, deze me* dedeeling niet aan de autoriteiten te onthouden.
Dat zij voor dezen en voor ons van het hoogste be* lang waren, behoeft nauwelijks betoog. Maar er was op dit oogenblik tijd noch gelegenheid zich van haar beteekenis ten volle rekenschap te geven.
Want er moest nu gehandeld worden: het apparaat van de politie en speciaal van de recherche moest in beweging gezet worden om den man in den bestoven auto op te sporen. Nadat het eerste onderzoek geëin* digd was, geschiedde dit onmiddellijk. In verband met den bizonderen geestestoestand, waarin — naar al* gemeen bekend was — de vader van den vermoorden man verkeerde, werd afgezien van het voornemen, dezen telegrafisch van den gewelddadigen dood van zijn zoon in kennis te stellen. Men vreesde, dat zijn toch reeds verzwakte geestvermogens den schok niet



weêrstaan zouden. Er moest iemand onmiddellijk op reis naar Keulen, teneinde hem mondeling zoo voor* zichtig mogelijk op de hoogte te brengen. Eerst scheen het mij, dat Mr. Hendriks hiervoor de aangewezen persoon was, omdat hij een academievriend van den ouden heer Hankema en in de latere jaren nog zeer bevriend met dezen geweest was. Het bleek nu ech* ter, dat Mr. Hendriks onmogelijk onmiddellijk op reis kon gaan. Wij schreven Zaterdag. Den volgenden dag moest hij zijn vrouw op den Dennenberg afhalen; maar (en dit was het grootste beletsel) den daarop volgenden Maandag had hij een belangrijk pleidooi in Den Haag, terwijl het waarschijnlijk was (dit wis* ten hij en ik\), dat er te Keulen nog meer te doen zou zijn dan alleen het overbrengen van de droeve tijding aan den vader van het slachtoffer. Deze zou wel da* delijk naar Den Haag vertrekken en het was niet aan* neembaar, dat men hem, juist onder deze omstandig* heden, op reis alleen zou kunnen laten. De man, die naar Keulen vertrekken zou, moest erop rekenen, dat hij gedurende eenigen tijd — minstens 'n dag of drie, vier — in beslag genomen zou worden. Hendriks her* innerde mij eraan, dat hij mij van den aanvang af ge* zegd had, zélf te zeer door zijn zaken in beslag geno* men te zijn, om thans op reis te kunnen gaan. Zoo ik de zaak dus niet aan anderen wilde overlaten, moest ik zelf gaan. Hij zou mij een aanbevelingsschrij* ven aan Mr. Hankema meêgeven, dat mij den toegang tot zijn huis en — naar hij hoopte — ook tot zijn vriendschap openen zou. Overigens zou alles natuur* lijk afhangen van mijn eigen optreden.



Ik wil eerlijk bekennen, dat de taak, die mij aldus — met goedkeuring van de autoriteiten — werd op* gedragen, mij wel de moeilijkste scheen, waarmede ik ooit belast was geweest. Het gold immers niet alléén het overbrengen van een droeve tijding, maar — al* thans voor mijn eigen gevoel — gold het tevens licht te brengen in twee duistere zaken: de hardnekkige en geheimzinnige vervolging van den ouden heer èn den moord, op zijn zoon gepleegd.
Bestond er verband tusschen die beiden...?
Wie zou het thans reeds kunnen uitmaken?
Neen, gemakkelijk zou mijn taak niet zijn en ik zou, bij de vervulling daarvan, wel eens voor groote ver* rassingen gesteld kunnen worden. Maar de omstan* digheden dwongen mij haar te aanvaarden, en ik deed dat zonder tegenzin. Tot op zekere hoogte achtte ik mij gebonden tengevolge van het vertrouwen, dat de jongeman, die zoo ongelukkig aan zijn eind geko* men was, ook in mij gesteld had. Hendriks nam op zich, mijn vrouw den volgenden dag mijn plotseling vertrek naar Keulen en de reden daarvan mede te deelen, wanneer hij Mevrouw Maud op den Dennen* berg ging afhalen. En ikzelf vertrok dienzelfden Za* terdagnamiddag met den trein van twee uur naar Keulen.
Vóórdat ik een begin maak met het verhalen van de wonderlijke avonturen, die mij daar wachtten, moet ik echter eerst nog enkele mededeelingen doen omtrent de resultaten, waartoe de medicus kwam, die het lijk van den vermoorden student aan een nauw* keurig onderzoek onderwierp.



Tegelijk met de heeren van Politie en Justitie was Dr. De Land meêgekomen, iemand, die ook alweer goed bevriend bleek met Mr. Hendriks. Zelden heb ik iemand ontmoet met een zóó uitgebreiden kring van bekenden als deze Haagsche advocaat!
De medicus had het lijk aan een nauwkeurig on* derzoek onderworpen. De dood was eerst kortgele* den _ voor een half uur ongeveer — ingetreden. Dit klopte met de reconstructie, die ik van de gebeurte* nissen gemaakt had. Oorzaak van den dood was een slag op het achterhoofd geweest, aangebracht met een zeer zwaar voorwerp. Deze slag had den schedel ingeslagen en de dood moest onmiddellijk gevolgd zijn. Het bedoelde zware voorwerp, waarmede de doodelijke slag was toegebracht, werd eveneens spoe* dig gevonden. Het was een massiefskoperen kande* laber, die, volgens de verklaring van de hospita, al* tijd op den schoorsteenmantel gestaan had, een oud familiestuk, zooals Peter Hankema haar dikwijls ge* zegd had, waaraan hij zeer gehecht was geweest. Op de vraag, of zij zeker wist, dat de man, dien zij de trap had zien afkomen en voor Hankema gehouden had, dezen kandelaber niet medegenomen had, ant* woordde zij, dat dit zeer zeker niet het geval was ge* weest, want het stuk was veel te groot om onder de kleederen te verbergen en de man, die de trap was afgedaald, had niets in de hand gehad.
De kandelaber werd dan ook teruggevonden onder het bed, waar de moordenaar hem zoo diep mogelijk onder geduwd scheen te hebben, een handelwijze, die wees op de opwinding, waarin hij verkeerd had.Want



een normaal denkend mensch zou zich voorgehouden hebben, dat aan het op deze wijze verbergen van een voorwerp, dat in zijn handen tot een moordtuig was geworden, voor hem niet het minste voordeel ver* bonden kon zijn.
Vóórdat de dokter vertrok, gaf hij verlof het lijk te vervoeren, maar daar zich thans een heel leger menschen voor de voordeur verzameld had, oordeel* den de autoriteiten het raadzamer het thans te laten waar het was.
Het hoofd werd met doeken omwonden en vervol* gens werd het stoffelijk overschot van den vermoor* den jongenman op het bed nedergelegd. Hij lag daar, met een kalmen glimlach om de lippen, een geheel an* dere gelaatsuitdrukking dan men verwacht zou heb* ben bij iemand, die door een daad van geweld om het leven was gekomen.
„Hij gelijkt nu sprekend op zijn vader" — fluister* de Mr. Hendriks mij toe, toen wij, naast het bed staande, op hem neêrzagen; „maar op zijn vader in z'n goeden tijd."
De hospita, die zich meer en meer als een goede, hartelijke vrouw ontpopte, was het met alles, wat wij ondernamen, eens. Zij toonde zelfs een soort van lu* gubere belangstelling toen er sprake van was, dat de begrafenis waarschijnlijk van haar huis uit zou plaats hebben. Met betraande oogen liep zij door haar wo* ning, maar vond blijkbaar in die tranen eenige voldoe* ning! Er zijn, juist onder dergelijke vrouwen, er vele, wier natuur in de uiting van verdriet 'n stil genot vindt, ook omdat zij, door dat verdriet te toonen,



zichzelven tot brave vrouwen stempelen. Dit ge* schiedt geheel onbewust en het verdriet is er niet minder oprecht om...
***
Van den auto kon door de hospita geen nauwkeuri* ge beschrijving gegeven worden. Op Mr. Hendrik's telegrafische aanvrage, naar den Dennenberg gericht, kwam een antwoord, dat eveneens weinig licht in dit opzicht gaf. Janus meende, dat het een groote Ford was, maar een nummer kon hij niet aangeven. Het onderzoek door de politie werd daardoor bemoeilijkt en had dan ook voorloopig geen resultaat.
Met deze mededeeling loop ik eenigszins vooruit op mijn verhaal; maar in dit geval zal dit den samenhang niet schaden. Nu echter keer ik terug tot mijn reis naar Keulen.
HOOFDSTUK IX.
Een bezoek met hindernissen.
De trein, die om twee uur des namiddags uit Den Haag vertrekt, komt tegen acht uur des avonds te Keulen aan.
Zóó plotseling was ik op reis gegaan, dat ik geen bagage had kunnen meenemen. Wat ik noodig had, zou ik te Keulen wel koopen. Het gevolg hiervan was, dat ik, na mijn aankomst, geen tijd behoefde te ver* liezen met het bespreken van een hotel*kamer en het



brengen of laten brengen van mijn bagage daarheen, doch onmiddellijk gereed was om mijn eerste — en, naar het zich liet aanzien, moeilijkste — bezoek aan den ouden heer Hankema te brengen.
Wij waren midden in den zomer, zoodat er nog vol* op daglicht was. Den introductiebrief van Mr. Hen* driks had ik in mijn zak en daarop stond het adres van Mr. Hankema aangegeven. Ik kende Keulen, maar had voor alle zekerheid aan het station een platte* grond gekocht, waarop ik de straat, waarin hij woon* de, onmiddellijk vond.
Ieder, die wel eens in Keulen geweest is, weet, dat de reiziger, uit het station komende, den Dom — het meest indrukwekkende Gothische bouwwerk van Europa — onmiddellijk aan zijn linkerhand heeft.
Aan de andere zijde van dien Dom begint de „Hohe Strasse", een betrekkelijk smalle, maar zeer drukke winkelstraat, waarop verschillende zijstraten uitko* men. In een van die zijstraten woonde Mr. Hankema.
Binnen een kwartier stond ik voor het groote huis, waarin hij zijn appartementen hebben moest.
De straat was zeer smal en zag er somber uit, voor* namelijk door de grauwe, eentonige voorgevels van de groote „huurkazernes", die zij bevatte, en door het feit, dat men hier zoo goed als geen winkels zag, in tegenstelling met andere zij*straten van de „Hohe Strasse".
Het huis, waarvoor ik stond, kon gelden als type van zulk een „kazerne".
Beneden, bij de ingangspoort, trof ik een bord aan, met daarop de namen van de bewoners der verschil*



lende, zich in het huis bevindende, appartementen, onder aangifte van de verdiepingen en de nummers van hun deuren.
Maar den naam van Hankema vond ik daarop niet.
Ik weet niet, of het den lezer wel eens overkomen is, aan den ingang van een „huurkazerne" te staan, op zoek naar een van de bewoners, zonder eenige na* dere aanduiding, waar in het groote huis men hem vinden kan, en zonder dat zich ergens een portier of huisbewaker zien laat om U terecht te helpen.
In Oostenrijk zal U dat zelden gebeuren: de zooge* naamde „Hausmeister" is daar gewoonlijk dadelijk bij de hand. Maar in Duitschland is zoo iemand dikwijls zoek. En dan komt er over den zoekende een hoogst onaangenaam gevoel van hulpeloosheid, omdat hij toch niet het geheele gebouw kan afloopen om aan elke deur te vragen, of de gezochte daar misschien woont.
Dit gevoel van hulpeloosheid bekroop mij, daar be* neden onder de ingangspoort. Er was echter een ron* de bel met 'n grooten, electrischen drukker vóór aan den ingang. Die drukker was het plechtanker van mijn hoop. Maar nadat ik hem driemaal met volhar* ding bewerkt had en driemaal drie minuten had staan wachten, gaf ik den moed op.
Wat nu te doen...?
Tot dusverre was er nog niemand het gebouw uit» of ingegaan. Maar juist op het oogenblik, waarop ik besloot in den zoogenaamden „Hof" (binnenplaats) op ontdekking uit te gaan, hoorde ik sloffen op de steenen trap, die, rechts, naar boven voerde.



Er kwam 'n oude vrouw naar beneden met 'n ver* geelde schort voor, die ruimschoots onder de vlek* ken zat, en met oude, versleten en veel te groote pan* toffels aan de voeten, welker geslof mij de aankomst van dit levende wezen had aangekondigd, het eerste, dat ik in ongeveer tien minuten te zien had gekregen. Deze smerige, oude vrouw begroette ik, in mijn hart, met eenige geestdrift, hetgeen zij stellig niet vermoed zal hebben.
Toen zij beneden onder de poort kwam, sprak ik haar met een beleefden groet aan.
„Woont U hier in het huis?" — vroeg ik daarbij.
„Ja, tot mijn ongeluk!" — antwoordde zij. „Eiken dag die lamme trappen, dat is niet vol te houden."
„Ik kan mij dat voorstellen op Uw leeftijd" — zeide ik op mijn minzaamsten toon. Maar de vlieger ging niet op.
„Ik ben anders zoo oud nog niet!" — zeide zij bits. „Hebt U mij aangesproken, alleen om mij dat te zeg* gen?"
Ik besloot verdere pogingen om de vrouw voor mij te winnen, op te geven...
„Kunt U mij misschien zeggen, waar ik hier in het gebouw Dr. Hankema vinden kan? Hij moet hier er* gens wonen."
De vrouw keek mij aan en er kwam eenige belang* stelling in haar blik.
„Ik weet, wien U bedoelt; maar ik heb nooit gewe* ten, dat*i Doctor was. Doctor waarin...?"
„In de Rechtswetenschap."



„Nu, hier noemen ze hem den gekken Hollander" — zei ze op 'n toon, alsof ik de schuld daarvan was. ,,'t Zal mij benieuwen, of 't U gelukt hem te zien te krijgen."
„Dat zal zeker niet lukken" — antwoordde ik, „als U mij niet zeggen kunt, waar ik zijn moet."
„Hg woont op de vierde verdieping, deur 12" — zei* de zij. „Er staat ,Jahrmann' op de deur: dat is de vrouw, op wier naam hij het huis gehuurd heeft. Ik woon er vlak naast op No. 11: vandaar, dat ik zoo goed op de hoogte ben."
„Ik dank U wel: dan zal ik de opstijging maar be* ginnen!"
,,'k Ben benieuwd, of U 'm zien zult" — aldus luid* den de woorden, waarmeê de weinig*appetijtelijke buurvrouw van den Oud*Officier van Justitie afscheid van mij nam. „De man is menschenschuw. Is U ook Hollander?"
„Ja!"
„Dan is er tenminste 'n klein kansje!"
Zij knikte mij toe en ging de straat op.
Vervolgens begon ik de beklimming van de niet minder dan 82 treden, die ik tot aan de vierde verdie* ping telde. Maar tellen kan men zóó machinaal, dat het denken daarnevens kan voortgaan. En zoo dacht ik aan de moeilijkheden, die voor mij gerezen waren, zoodra ik tot Mr. Hankema wilde dóórdringen. Het was duidelijk, dat hij erop uit was, zich zooveel mo* gelijk verborgen te houden. Waartoe zou het anders gediend hebben, zijn woning op naam van een ander te doen huren, zoodat zijn eigen naam noch aan den



ingang van die woning noch op het bord, beneden in de ingangspoort, te vinden was?
Onwillekeurig moest ik er verder aan denken, dat het voor een Oud*Officier van Justitie toch wel zeer naïef was, te gelooven, dat hem dit werkelijk iets geven zou. Uit het voorbeeld van de vrouw met de smerige schort en de kapotte pantoffels bleek duide* lijk, hoe gemakkelijk zulk een zoogenaamd „geheim" wereldkundig werd. De groote naïveteit van den ge* nomen maatregel getuigde er zonder twijfel van, dat Mr. Hankema er, wat zijn verstand en doorzicht be* treft, niet op vooruit gegaan was, sedert hij in Den Haag aan het tobben was geraakt. Ik gevoelde dit met pijnlijke duidelijkheid en vroeg mij met be* zorgdheid af, hoe hij de tijding, die ik hem brengen kwam, zou opnemen: of deze voor zijn verzwakt ver* stand niet te veel blijken zou...
Ik had de vierde verdieping bereikt; er waren hier drie deuren, op korten afstand van elkander. De meest naar links gelegene droeg het nummer 12, en inderdaad was er met punaises een vuil visite*kaartje op deze deur bevestigd, waarop de naam „Jahrmann" te lezen stond. Het was een onaanzienlijke woning, in het geheel niet in overeenstemming met de maat* schappelijke positie van den bewoner.
Ik drukte op het knopje van de electrische bel.
Het scheen mij op dezen dag beschoren te zijn, veel op knopjes te drukken, maar geen gehoor te krijgen. Want het duurde al even lang als beneden aan den ingang en nog stond ik aan de deur, luisterende of ik daar binnen niet eenig geluid kon opvangen.



Mr. Hendriks had mij verteld, dat Hankema Senior zijn woning te Keulen, om zoo te zeggen, nooit ver* liet. Ik twijfelde er dus niet aan, of hij was aanwezig en het moest opzettelijk zijn, dat hij maar bellen liet en deed alsof hij niets hoorde...
Nu was ik, door alle moeilijkheden om tot dezen man dóór te dringen, reeds eenigszins geprikkeld. Ik werd dat nu nog veel meer en, mijn kalmte verliezen* de (hetgeen voor iemand, die detective*werk doet een groote fout is), hield ik nu met mijn wijsvinger den knop van de bel voortdurend ingedrukt, zoodat het schelle geluid daar binnen zonder ophouden weêr* klonk!
Dit werkte! De deur ging plotseling open en op den drempel verscheen een lange, magere vrouw van 'n jaar of vijftig, in het zwart gekleed en met 'n niet on* knap gezicht, dat op dit oogenblik echter rood was en boos keek.
„Wat is dat voor een onbehoorlijk lawaai?" — vroeg zij scherp.
Ik kreeg reeds berouw over mijn ietwat onrede* lijken drift*aanval (ik had hier immers nog maar ééns gebeld, al had ik vervolgens 'n heele poos staan wachten!).
„Het doet mij leed, dat ik U misschien aan het schrikken heb gemaakt" — zeide ik, mijn hoed be* leefd afnemende. „Het heeft mij echter zóóveel moei* te gekost om tot hier door te dringen, dat ik mij door ongeduld liet overmeesteren."
De vrouw keek aanstonds vriendelijker.
„Wien zoekt U dan...?" — vroeg zij.



„Ik zoek Herrn Doctor Hankema."
Zij keek mij eenige oogenblikken strak aan.
„Dat is iets ongewoons" — zeide zij: „het tweede ongewone, dat vandaag gebeurd is! Behalve meneer's zoon uit Holland is hier nog nooit iemand geweest om meneer te bezoeken."
„Ik wist niet, dat een bezoek aan hem iets zóó bi* zonders is" — antwoordde ik. „En wat is de andere ongewone gebeurtenis, waarover U sprak?"
„Er is 'n uur geleden een telegram voor hem geko* men" — luidde het antwoord. „Ook dat is nog nooit gebeurd zoolang hij hier woont."
Waaróm wist ik niet, maar dit bericht verontrustte mij.
„Ik zou U dankbaar zijn" — zeide ik, „wanneer U zoo spoedig mogelijk aan Dr. Hankema wilde mede* deelen, dat ik uit Holland ben overgekomen, uit* sluitend met de bedoeling, hem een zeer ernstige tijding te brengen. Hier is mijn kaartje en hier is een brief, waaruit meneer zal kunnen zien, wie ik ben."
„Het is de vraag, of hij U zal willen ontvangen" — zeide de vrouw met een bedenkelijk gezicht. „Meneer leeft zéér teruggetrokken en ziet nooit iemand."
„Mij moet hij ontvangen" — antwoordde ik. „Hij* zelf zal dat erkennen, zoodra hij den brief gelezen heeft."
„Ik zal Uw boodschap overbrengen" — zeide zij. „Maar ik heb opdracht, nooit iemand in de woning te laten, zonder zijn toestemming. Daarom moet ik U verzoeken, hier buiten te blijven wachten."
„Niets aan te doen, als het de regel van het huis is!"
Geesten uit het Verleden. 3



— zeide ik met een licht schouderophalen.
En daarop sloot de deur zich opnieuw en stond ik op het portaal van de vierde verdieping wederom te ooievaren!
Maar ditmaal duurde het wachten niet lang. Plotse* ling hoorde ik binnen het luide slaan van een deur en daarop den angstkreet van een vrouw. De voordeur vloog open en de vrouw, die ik voor Frau Jahrmann hield, stond opnieuw op den drempel. Zij zag doods* bleek en trilde over haar geheele lichaam. ■ „Er is een ongeluk gebeurd, meneer! Herr Hankema ligt buiten kennis op den grond. Misschien is. hij wel dood!"
Zij vertoonde symptomen, die erop wezen, dat zij op het punt stond in luidruchtig gesnik en tranen uit te barsten. Dat moest in elk geval voorkómen wor* den...
Daarom trad ik nu plotseling geheel anders op. „U moet zorgen, dat U Uw zenuwen de baas blijft!" — zeide ik op gedecideerden toon. „Het zou tot niets dienen en de zaak maar erger maken, wanneer U de een of andere hysterische huilbui kreeg."
Zij schrok blijkbaar tengevolge van de verandering in de wijze, waarop ik haar toegesproken had; en dit was — eerlijk gezegd — ook de bedoeling. Iemand, die op het punt is, tengevolge van den een of anderen schrik, de heerschappij over zijn zenuwen kwijt te raken, kan men die soms hergeven door hem een èn* deren schrik op het lijf te jagen, die met den eersten in geen verband staat. Het is mij onbekend, of de hee* ren medici deze meening onderschrijven, maar bij



mijn detective*werk heb ik haar dikwijls bevestigd gezien.
De vrouw hield op met het schokkend*ademhalen, dat op een nabijzijnde uitbarsting wees, en zag mij met groote, ontstelde oogen aan.
„U is toch zeker Fraulein Jahrmann...?" — vroeg ik op denzelfden toon.
Haar antwoord had, niettegenstaande de tragische omstandigheden, waaronder het gegeven werd, iets komisch, misschien juist omdat het met die omstan* digheden zoo weinig in overstemming was.
„Geen Fraulein, geen Fraulein" — fluisterde zij. „Frau Jahrmann. Ik ben weduwe!"
„Welnu dan, Frau Jahrmann!" — hernam ik. „Het zal U weinig moeite kosten Uw zelfbeheersching te bewaren, als U zich maar met eenige energie inzet tegen den ongemotiveerden angst, die zich van U heeft meester gemaakt. Is U nooit in Uw leven flauw gevallen? — Eenige malen? — Welnu; tóch staat U op dit oogenblik gezond en wèl op Uw beenen. Pre* cies zoo Zal het met Herr Hankema gaan. Maar hoe meer spektakel U maakt, des te langer zal het duren, vóórdat hij weêr bijkomt."
„Zou hij niet dood zijn...?" — vroeg zij angstig.
Ik moet erkennen, dat dit gezegde mij even van mijn stuk bracht. De mogelijkheid voor de tweede maal op dezen dag voor een lugubere verrassing ge* steld te worden, zag ik plotseling als een schrikbeeld vóór mij. Maar ik onderdrukte deze gedachte snel.
„Men sterft zoo plotseling niet!" — zeide ik met een zekerheid, alsof ik er mij niet van bewust was,



hiermede iets te zeggen, waarvan het tegendeel da* gelijks bewezen werd. „Komaan, Frau Jahrmann! Me* neer Hankema heeft hulp noodig en zoo lang wij hier aan de deur staan, onthouden wij hem die."
Ik nam haar den brief en mijn kaartje, dat zij nog steeds in de hand hield, weêr af, trad binnen en zeide toen kort*af:
„Breng mij nu bij hem, dan kunnen wij zien, wat wij voor hem doen kunnen. En opnieuw moet ik U op het hart drukken, kalm te blijven! Met een koel hoofd en 'n vlugge hand zult U hem nuttiger kunnen zijn dan door U zenuwachtig aan te stellen."
Ik trok de deur achter mij dicht en — eerlijk gezegd tot mijn eigen verbazing — onderwierp zij zich, zon* der meer, aan mijn leiding en ging mij door het kleine „Vorzimmer" x) vóór naar een deur, die recht tegen* over de voordeur lag.
Zij had de hand reeds aan den deurknop, toen zij zich plotseling omdraaide.
„U zult zich wel verwonderen over den toestand, waarin U dit vertrek aantreft" — zeide zij. „U moet bedenken, dat de „Herr Doctor" een wat zonderling mensch is."
„Ik zal mij over niets verwonderen" — zeide ik. En toen opende zij de deur.
Niettegenstaande de stoute bewering, dat ik mij over niets verwonderen zou, kon ik, toen ik een blik in de kamer geworpen had, een kreet van verwonde* ring nauwelijks onderdrukken!
De kamer had twee ramen, waarvoor dikke, don*
*) = houten vestibule.



kere en zeer versleten gordijnen getrokken waren. Het electrische licht — een groote ballon*lamp hing midden in de kamer — was ontstoken en bovendien brandde er een lamp op dè groote schrijftafel. Het vertrek was daardoor helder verlicht, misschien nog helderder dan overdag. Deze verlichting stelde mij in staat, mij dadelijk rekenschap te geven van de onbe* schrijflijke verwarring, die er heerschte.
Overal, waarheen ik den blik wendde, lagen boe* ken en papieren, maar niet ordelijk naast of öp elkan* der, doch in de grootst denkbare wanorde, tot in de verste hoeken toe. De boeken — geopend of gesloten — lagen schots en scheef door elkander, daartus* schen couranten of uitknipsels van couranten, be* schreven vellen papier en kleinere blaadjes, blijkbaar gescheurd uit notitieboekjes. De vloer was daarmede geheel bedekt, zoodat, wilde men de schrijftafel berei* ken, men zich letterlijk een weg door den chaos moest banen. Het had er den schijn van, alsof de bewoner van deze kamer jaren lang nooit een boek of een papier had opgeborgen, maar alles, wat hij van dien aard in handen had gehad, eenvoudig ergens in de kamer neergegooid had, zonder eenige orde of regel* maat. Op sommige plaatsen vormden de boeken en papieren een dikke laag, op andere waren zij dun ge* zaaid! Het was een papieren chaos, zooals ik er vóór of na dien tijd nooit een gezien heb.
En temidden daarvan viel mijn blik voor het eerst op de persoon van Mr. Hankema, Oud*Officier van Justitie 1



HOOFDSTUK X. Hankema Senior.
Hij had blijkbaar vóór zijn schrijftafel gezeten, maar was, toen hij buiten kennis raakte, van zijn stoel gezakt, zoodat hij midden tusschen de boeken en pa* pieren lag, het hoofd nog geleund op de zitting van den stoel. De gelijkenis tusschen hem en zijn zoon, aan wiens doodsbed ik dien ochtend gestaan had, was treffend.
Het kostte eenige moeite, mij een weg te banen tot waar hij lag.
Eenmaal bij hem staande, zag ik, dat hij nog eenige kleur op de wangen had en ik overtuigde mij ervan, dat de pols klopte, hoewel zeer zwak en onregelma* tig. Het was duidelijk, dat hij een flauwte had, maar zij scheen mij weinig bedenkelijk.
Terwijl ik mijn blik over de schrijftafel dwalen liet, waarop althans éénige orde heerschte, trok een ge* opend telegram mijn aandacht, dat, toen het bewust* zijn hem verliet, vlak vóór hem moest hebben gele* gen.
Kon de inhoud van dat telegram met zijn flauwte samenhangen...?
Ik bedacht mij niet lang en nam, mij voorover bui* gende, kennis van dien inhoud. Ik las:
„Uw zoon heden te Leiden vermoord."
Geen onderteekening!
Ik had het wel kunnen uitschreeuwen van verba* zing en verontwaardiging.



Het was immers ons doel geweest, te vermijden, dat door deze plotselinge tijding aan den ouden man een misschien noodlottige schok zou worden toegebracht. Juist om daartegen te waken had ik mijn reis naar Keulen ondernomen. En nu bleek het, dat iemand an* ders zich niet ontzien had, hem het treurige nieuws in den droogst mogelijken vorm telegrafisch mede te deelen.
Aanstonds rees bij mij het vermoeden, dat dit be* richt van een geheimen vijand, misschien wel van den moordenaar zeiven afkomstig was, en in dat geval zou het verzenden van dit telegram erop kunnen wijzen, dat men den vader in den zoon had willen treffen. Wie echter had dit telegrafische bericht verzon* den...?
Het kwam uit Emmerik en was in het Duitsch ge* steld. Tegen drie uur in den namiddag was het daar afgegeven. Zoo het den moordenaar gelukt was over de grens te ontkomen, zou deze tijd vrijwel kloppen met het uur, waarop hij uit Leiden vertrokken was.
Ik besloot onmiddellijk tot een onderzoek, wie dit ongelukstelegram te Emmerik had afgegeven. Maar vóór alle andere dingen, moest ik nu aan den be* wusteloozen man zeiven mijn aandacht wijden.
Frau Jahrmann had zich thans van den eersten schrik hersteld.
„Ik zal onmiddellijk een geneesheer laten komen" — zeide deze, terwijl zij zich omkeerde om de kamer te verlaten.
„Dat zou, op dit oogenblik, nog niet verstandig zijn" — antwoordde ik. „Doctor Hankema is flauw



gevallen, tengevolge van een treurige tijding, die men hem, zonder eenige voorbereiding, gezonden heeft. U kunt U zelf daarvan overtuigen!" — En ik reikte haar het telegram toe.
Zij ontstelde bij het lezen daarvan.
„Zijn zoon vermoord...? Die vriendelijke jonge* man, die hem soms bezoeken kwam...?" — vroeg zij, mij met angstige oogen aanziende.
„Dezelfde!" — antwoordde ik. ,.Ik ben opzettelijk hierheen gekomen om doctor Hankema langzaam Op het bericht voor te bereiden. Nu is iemand anders mij vóór geweest en heeft daarbij niet de minste re* kening gehouden met den schok, die een plotseling bericht hem geven zou."
„Schande!" — zeide Frau Jahrmann. Haar oogen bliksemden daarbij: het was duidelijk, dat zij onder haar stemmig uiterlijk een licht ontvlambare natuur verborg.
„Ik ben het met U eens: het is méér dan schande* lijk — antwoordde ik. „Nu wij echter weten, waar* door deze flauwte veroorzaakt is, zou ik willen voor* stellen, nog geen dokter te hulp te roepen. Wij bei* den zullen hem heel gemakkelijk kunnen bijbrengen; en ik moest mij al zéér vergissen, wanneer wij daar* mede niet in zijn eigen geest handelen zouden. U weet waarschijnlijk nog beter dan ik, dat hij er niet van houdt, vreemden in zijn zaken te mengen."
„Dat is waar, meneer" — zeide Frau Jahrmann. „Hij leefde van de wereld afgezonderd, werkelijk als een kluizenaar."
„Laten wij dan in dit opzicht zijn wil eerbiedigen"



— zeide ik. „Voorloopig heeft niemand iets te maken met hetgeen hier gebeurd is."
„Maar hoe moeten wij hem helpen...?"
„Bezorgt U mij maar spoedig 'n paar doeken, wat frisch water en misschien 'n beetje cognac of kirsch* wasser. Dan zullen wij hem wel spoedig weêr in het leven terugroepen. Ik houd hier intusschen de wacht, Mocht hij vóór Uw terugkeer bijkomen, dan zal ik hem inlichten omtrent den toestand, waarin wij hem gevonden hebben."
Het was wèl een bewijs van het groote vertrouwen, dat deze vrouw in mij was gaan stellen gedurende den korten tijd, welken wij samen hadden doorge* bracht, dat zij mij thans met den bewusteloozen man alleen liet, zonder er een oogenblik aan te denken, dat mijn bedoelingen wel eens niet zuiver hadden kunnen zijn. Ik heb altijd ondervonden, dat gedeci* deerd spreken en snel handelen, vooral op zwakkere naturen, een grooten invloed oefenen.
Toen Frau Jahrmann de kamer verlaten had, nam ik mijn omgeving eens wat nauwkeuriger op en vestigde mijn aandacht in het bizonder op de boeken en papieren, die de schrijftafel bedekten.
Mr. Hankema was blijkbaar bezig geweest met het verzamelen van bizondere gegevens omtrent vroeger gevoerde processen. Hij had daaromtrent uitvoerige notities gemaakt, die echter niet alle voor mij begrij* pelijk waren, en waarvan ik doel en beteekenis eigen* lijk in het geheel niet begreep. Midden in dit werk, was hij door deze flauwte overvallen.
Frau Jahrmann vertelde, na haar terugkomst, dat



zij hem het telegram ongeveer om half*vier had bin* nengebracht. Hij was toen in zijn werk verdiept ge* weest. Maar toen hij opkeek en ontdekte, wat de vrouw hem brengen kwam, was hij heftig geschrok* ken. Dit was, volgens Frau Jahrmann, te verklaren uit het feit, dat hij, zoolang hij hier woonde, nog nooit een telegram ontvangen had. Hij had haar ver* zocht, het telegram naast hem op de schrijftafel te leggen en had het niet in haar tegenwoordigheid ge* opend.
Frau Jahrmann had hem niet teruggezien, vóórdat zij met mij het vertrek was binnengetreden.
Ik vroeg haar nog, of het haar in het geheel niet op* gevallen was, dat Hankema geen avondmaal gebruikt had. Zij antwoordde daarop, dat hij dit dikwijls niet deed, wanneer hij in zijn werk verdiept was, en dat hij voor zulke gevallen altijd wat brood en kaas in de kast op zijn kamer staan had, waarvan hij dan, vóór* dat hij slapen ging, een kleinigheid at.
'Op mijn vraag, hoe het toch kwam, dat het vertrek zoo vol lag met een boeken* en papieren*chaos, ant* woordde zij, dat — zoolang zij zich herinneren kon — meneer nog nooit eem'g boek of document, dat hij ge* bruikt had weêr had opgeborgen. Hij gooide elk boek en elk papier, dat hij gebruikt had, eenvoudig op den grond, zonder zelfs acht erop te geven, waar het terecht kwam. Hoe hij daarbij ooit iets terug kon vinden, wanneer dat noodig was, begreep Frau Jahr* mann niet. Het was haar streng verboden de boeken en papieren te ordenen of zelfs maar aan te raken. Maar soms, wanneer zijzelve om de een of andere



reden het vertrek betreden moest, kón zij niet an* ders, of zij moest zich met de voeten een pad door den warboel banen. Dan placht hij te lachen en te zeggen: „Ik ben 'n lastpost niet waar? Maar U moet mij maar stil laten begaan, want anders word ik nóg lastiger!"
Zoover zij zich wist te herinneren, was de kamer nog nooit opgeruimd. Op mijn vraag hoe zij in iets dergelijks eigenlijk berusten kon, antwoordde zij, dat zij groote verplichtingen aan Mr. Hankema had en dat het nooit in haar op zou komen zich te verzetten tegen wat hij wenschte of deed. Zij had groot mede* lijden met hem gekregen.
Het spreekt vanzelf, dat zij mij dit alles niet dade* lijk vertelde, toen zij weêr in de kamer verscheen met doeken, water en kirschwasser. Later heb ik dit alles van haar gehoord, maar tot recht verstand van de situatie is het gewenscht, het den lezer reeds hier mede te deelen.
Geholpen door Frau Jahrmann gelukte het mij wel* dra, Mr. Hankema tot het bewustzijn terug te roepen. Aanvankelijk bleef hij echter halfsversuft vóór zich uit staren en, hoewel hij niet bewusteloos meer was, hadden zijn hersens toch klaarblijkelijk hun normale functie nog niet hernomen.
Met eenige moeite hadden wij hem weêr op zijn stoel gekregen; en daar zat hij nu, het hoofd op de borst gezakt, de oogen strak starend naar den grond en de armen slap neêrhangende over de armleunin* gen: een beeld van den mensch, uit wien alle energie en levensmoed geweken is.
Ik moet erkennen, dat zijn aanblik mij thans diep



ontroerde; en deze ontroering nam nog toe, toen ik waarnam, dat hem langzaam een paar tranen langs de wangen vloeiden. Het was duidelijk, dat de herin* nering bij hem wederkeerde en daarmede... het groote verdriet om het verlies van zijn zoon.
Toen, opeens, vond er een verandering bij hem plaats.
Zelden heb ik iemand zóó snel zien overgaan uit een toestand van volkomen apathie tot een staat van opgewondenheid, die misschien nog pijnlijker aan* deed.
Zijn blik was gevallen op de schrijftafel vóór hem.
Zooals ik gezegd heb, had ik het daarop liggende telegram aan Frau Jahrmann laten lezen. Daarop had ik het weêr op zijn plaats terug gelegd.
De man zat plotseling recht overeind en sloeg met zijn vlakke hand op de tafel.
„Het telegram!" — zeide hij met een stem zóó luid, dat ik, in aanmerking genomen zijn apathischen toe* stand van zooeven, ervan schrikte. „Het telegram! Wie heeft het gewaagd, dit telegram te lezen ...?"
Waaróm hij deze vraag als een woeste bedreiging uitstiet, zal hijzelf wel evenmin begrepen hebben als ik het begreep. Vermoedelijk werd dit veroorzaakt, doordat hij nog niet geheel normaal van hoofd was. Ik begreep echter, dat — wilde ik op den man eenig overwicht krijgen — ik niet aarzelen mocht, van den aanvang af met groote autoriteit op te treden.
„Ik heb dat telegram gelezen!" — zeide ik rustig, terwijl ik hem vast in de oogen keek.



„UI" — klonk het op smalenden toon terug. „En wie is U? Hoe komt U hier ...?" Zich daarop plotse* ling tot Frau Jahrmann wendende, vervolgde hij op* gewonden en over zijn woorden vallende:
„Wat beteekent dit? Waarom hebt U een vreemde binnen gelaten, hoewel ik 't U verboden heb? Ben ik nergens meer veilig ...? Ik begrijp het al: U hebt zich door mijn vijanden laten omkoopen! Zelfs U kan ik niet meer vertrouwen. De kamer uit! Dadelijk! U is ontslagen: ik heb U niet meer noodig. Schijnhei* lige spionnen kan ik niet gebruiken..."
Frau Jahrmann was, onder dezen woordenvloed, onbeweeglijk blijven staan. Haar bleek gezicht had zich eenigszins gekleurd, maar overigens liet zij de heftige verwijten kalm over zich héén gaan.
„Het zal werkelijk beter zijn, als U ons alleen laat!"
— zeide ik, mij tot haar keerende.
Plotseling sloeg de stemming van den ouden man om.
„Niet weggaan! Hier blijven!" — jammerde hij. „Waarom wilt U mij met dezen onbekenden kerel al* leen laten...?"
De vrouw bleef staan, waar zij stond.
„En zult U mij nu eindelijk zeggen, wie U is...?"
— vroeg Mr. Hankema, terwijl hij mij van het hoofd tot de voeten opnam.
„Ik ben een landgenoot, die gekomen was om U voorzichtig meê te deelen, wat dit telegram U plot* seling en zonder voorbereiding op 'n barbaarsch*korte manier heeft bericht" — antwoordde ik. „Misschien zult U inzien, dat er niet de minste reden bestaat mij



te wantrouwen, wanneer U dezen brief gelezen heeft."
Ik legde het schrijven van Mr. Hendriks vóór hem op de schrijftafel.
„Van wien...?" — vroeg hij. „Ik kèn die hand.
„Van Mr. Hendriks uit Den Haag."
„Hendriks...? Hendriks is 'n nobele vent, ik ken hem sinds vele jaren. Een van de weinige menschen, die ik vertrouw. Ként U hem...?"
„Leest U den brief maar!"
Met bevende hand brak hij dezen open en, terwijl hij las, werd zijn gezicht kalmer. Hij keek mij eenige oogenblikken strak aan.
„Is het waar, wat Hendriks schrijft, dat ik ook U vertrouwen kan? Van Panhuis heet U, niet waar? Neen! Die naam komt niet onder die andere voor."
Ik begreep niet goed, wat hij hiermede bedoelde. Maar niettemin haastte ik mij hem te verzekeren, dat ik uitsluitend in zijn belang gekomen was en dat ik hem in deze moeielijke dagen misschien zou kunnen bijstaan.
Hij bleef mij strak aankijken.
„U moet in het oog houden" — vervolgde hij —, dat ik door onbekenden vervolgd word. Ik tracht te ontdekken door wie, maar het is mij nog niet gelukt. Maar... maar... ik vrees, dat de haat, die mij het leven verbittert, nu ook mijn zoon getroffen heeft. Wie zou iets hebben kunnen verwijten aan mijn ar* men, goeden jongen? Men heeft geweten, dat ik hem met heel m'n ziel lief had. En daarom..."
Hij eindigde met een gebaar, dat dreigend en wan*



hopig tegelijk was. En toen kwam de reactie op de opwinding van zooeven. Hij sloeg zich de handen voor het gezicht en schreide bitter, met groote tra* nen, zooals 'n kind schreit bij wat het voor verdriet houdt. Het was een treurig gezicht, dat mij tot diep in de ziel pakte. En ik zag, dat ook Frau Jahrmann de tranen over de wangen liepen.
Gelijk ik vroeger gezegd heb, was het de eerste maal, dat ik den Oud*Of f icier van Justitie ontmoette. Hij was indertijd in ons land een zeer bekende per* soonlijkheid geweest, die herhaaldelijk in sensationee* le strafprocessen op den voorgrond was getreden. Hij had toen den naam gehad van een man van onkreuk* bare eerlijkheid, maar onverbiddelijke strengheid: een krachtige persoonlijkheid, die men met grooten eerbied, hoewel misschien niet met groote genegen* heid beschouwde.
Wat was er in enkele jaren van dezen man overge* bleven!
Al hield men rekening met de ontzettende tijding, die hij zooeven ontvangen had, het was onmogelijk thans in hem iets anders te zien dan een nauw toe* rekenbaar zonderling. En het was niet de slag, die hem zooeven getroffen had, die hem daartoe ge* maakt had. De geestelijke debacle was lang vóór dien tijd ingetreden: daarvan hadden de mededeelingen van zijn zoon het bewijs geleverd!
Gegeven, dat hij — zooals uit die mededeelingen mede gebleken was — inderdaad aan vervolging bloot stond, stelde men zich onwillekeurig de vraag, of deze verandering ten kwade (die men bijna met den



naam van degeneratie had kunnen bestempelen) uit louter vrees voortsproot. Aan den anderen kant stond echter vast, dat hij ook in Holland — vóórdat er van eenige vervolging sprake kon zijn — reeds aan het tobben was geraakt. Waarover en waaróm...?
Ik kón nauwelijks aannemen, dat een man als hij, met een sterken wil en een energiek karakter, zonder bizondere oorzaken in betrekkelijk korten tijd moreel zóó achteruit gegaan was!
Zooals hij daar nu vóór mij zat, in deze omgeving, die meer op een voddenwinkel dan op een studeer* kamer geleek, zelf slecht gekleed, met vlekken op zijn versleten jasje, en snikkende als een kind, stuitte het mij bijna tegen de borst, dat er in de wijze, waarop hij zijn verdriet droeg, geen spoor van werkelijke mannelijkheid meer te vinden was: het was het ver* driet van een zwakkeling, van een moreel geruï* neerde!
En toch had hij zooeven bewezen, toen zijn geest opflikkerde in een wel ongemotiveerd, maar — in zijn omstandigheden — toch begrijpelijk wantrouwen, dat er nog eenige „fut" in hem zat...
Het kwam erop aan die fut te bewaren en te ver* sterken.
Maar ik geloofde niet, dat dit een taak was, die door den medicus kon worden vervuld: deze toch zou de oorzaak van het kwaad niet kunnen wegnemen. Die oorzaak immers lag — hiervan was ik thans wel overtuigd — niet in de een of andere innerlijke afwij* king in hoofd of lichaam, maar in de boosheid van



andere menschen. En daarom was het zoo diep tra* gisch, dezen vroeger zoo sterken man gebroken te zien!
Er rees in mij een stille woede tegen hen, die ver* antwoordelijk waren voor zijn ongeluk. En ik voelde, dat, door wat ik nu gezien had, zyn zaak tot de my'ne geworden was, dat zij thans meer voor mij beteeken* de dan een interessant onderzoek en een bevrediging van den mij ingeboren speurzin!
Het groote medelijden, dat ik met dezen ongeluk* kigen man gevoelde, had aan de taak, die ik op mij genomen had, op eenmaal een bizondere wijding gegeven.
HOOFDSTUK XI. Tragisch gesprek.
Op een wenk van mij had Frau Jahrmann thans de kamer verlaten. Zooals ik reeds gezegd heb, scheen deze er zich geheel mede verzoend te hebben, dat ik de lakens uitdeelde. Zij was er nu getuige van ge* weest, dat ik het goed meende met Herr Hankema en dientengevolge stelde zij vertrouwen in mij.
Voordat ik den lezer op de hoogte stel van het merkwaardige gesprek, dat ik vervolgens met den Oud*Officier van Justitie voerde, moet ik nog een verzuim herstellen. Ik heb n.1. nog niets gezegd om* trent het uiterlijk van Mr. Hankema dan alleen, dat zijn zoon sterk op hem geleken had.
Geesten uit het Verleden. 9



De kalmte, die het gezicht van den ouden man zoo aantrekkelijk had gemaakt gedurende de oogenblik* ken, waarin hij buiten kennis geweest was, was ver* dwenen, zoodra hij tot bewustzijn was teruggekeerd, om plaats te maken voor een uitdrukking van ge* jaagdheid, die pijnlijk aandeed.
Ook toen hij zich eindelijk bedwongen had en de plotselinge huilbui ten einde was, bleef de gejaagde uitdrukking op zijn zeer beweeglijk gelaat achter. On* der het hooge voorhoofd waren grijze wenkbrauwen steeds in beweging, doordat hij ze telkens hoog op* trok om ze dan hun gewonen stand te doen her* nemen. Daardoor vertoonden zich op het voorhoofd telkens weêr rimpels, die een volgend oogenblik ver* dwenen waren.
Hij droeg baard noch snor en de scherpe, maar zeer regelmatige trekken, maakten den indruk, dat hij ouder was dan inderdaad het geval kon zijn. Daartoe werkte ook meê de omstandigheid, dat hij geheel wit van haar was. Van het verlies van zijn haardos was echter geen sprake. Deze man moest ongeveer even oud zijn als Mr. Hendriks, wiens studie*genoot hij ge* weest was. Hij moest dus ongeveer 55 jaar tellen, maar men gaf hem er stellig 65, zoo niet meer.
Hij was middelmatig van lengte en zeer snel in zijn bewegingen, hetgeen paste bij zijn donkere oogen, die voortdurend rondzwierven, als vreesde hij de gehei* me aanwezigheid van een vijand. De snelheid van zijn bewegingen maakte den indruk, alsof hij telkens van iets schrok! Aldus was, naar het uiterlijk, de man, die zich nu



in zóóverre hersteld had, dat hij weêr tot het voeren van een geregeld gesprek in staat bleek. Ik had geen enkele poging gedaan, hem in zijn aanval van wan* hoop te storen: er zijn geen grooter lastposten dan zelf*opgeworpen troosters van menschen, die de speelbal van hun zenuwen geworden zijn. En wan* neer zoo'n trooster bovendien een betrekkelijk vreem* de is, bereiken zijn welgemeende pogingen meestal juist het omgekeerde van wat beoogd werd. Gedu* rende de heftige huilbui van dezen gebroken man had ik mij dus stil ter zijde gehouden en niet gesproken.
Toen hij gekalmeerd was, hoorde ik hem nog her* haaldelijk zuchten op een half*snikkende, bevende manier, die erop wees, welk een groote gemoedsbe* weging hij doorstaan had. Ik wachtte af, totdat hij spreken zou. Want ik wilde niet riskeeren zelf iets te zeggen, dat misschien een nieuwe uitbarsting veroor* zaken zou.
„U moet mij verontschuldigen" — begon hij einde* lijk met haperende stem. „U zult begrijpen, dat de emotie te veel voor mij geweest is. Ik ben niet meet de krachtige, energieke man van vroeger."
„De tijding, die U gebracht is, zou in staat zijn den krachtigsten en energieksten man te breken" — ant* woordde ik. „Ik begrijp uw groote gemoedsbeweging en respecteer uw verdriet."
Plotseling hief hij het hoofd op.
„Ik dank U voor Uw sympathie" — zeide hij. „Me* delijden verlang ik anders niet: ik ben niet gewoon mijn zorgen en mijn leed met anderen te deelen."
„Misschien is dat wel Uw ongeluk" — zeide ik.



„Men kan een groot leed niet altijd alleen verwerken. Wie geen sympathie bij zijn mede*menschen zoekt, moet zich niet erover beklagen, wanneer deze niet begrijpen, dat hij behoefte aan sympathie heeft!"
Hij keek mij aan met een zonderlingen blik, waar* uit ik de stille vraag las, of ik dan geen sympathie met hem voelde. Ik begreep, dat het oogenblik geko* men was om klaren wijn te schenken.
„Hoewel U niet gewoon is, Uw zorgen en leed met anderen te deelen" — vervolgde ik, daarbij zijn eigen woorden gebruikende, „zult U anderen toch moeielijk kunnen beletten daarin ongevraagd deel te nemen. Dat doe ik en, omdat ik het doe, ben ik hierheen ge* komen."
,,/fc heb U dat niet gevraagd" — antwoordde hij op een toon, die niet veel ingenomenheid met mijn be* zoek verried. „U is hierheen gekomen, zonder mij daarover vooruit te raadplegen. Het kan U dus niet bevreemden, dat Uw bezoek niet welkom is."
„U kunt voor Uzelven althans de verdienste op* eischen, dat U openhartig is" — zeide ik, intusschen zeer goed inziende, dat deze onvriendelijke woorden het gevolg waren van de zenuwziekte, waaraan deze man zonder twijfel lijdende was. Ik wist, dat men zulke patiënten dikwijls tot betere inzichten brengen kan, door plotseling en onverwachts aan hun onrede* lijke eischen te voldoen. Eerst dan voelen zij het on* redelijke daarvan en verlangen zij den vroegeren toe* stand weêr terug.
„Voor die openhartigheid ben ik U dankbaar" — vervolgde ik. „Ik begrijp nu, dat het voor U een ver*



lossing zijn zal, wanneer ik U van mijn tegenwoordig* heid bevrijd. De wensch U goeden avond!"
Door boeken en papieren heen, baande ik mij een weg naar de deur, hetgeen niet zoo heel gemakkelijk was, omdat men daarbij om niet te vallen, met z'n voeten, kunststukken moest uitvoeren, die zelfs een getraind acrobaat eenige moeielijkheid verschaft zou* den hebben.
Onmiddellijk was hij achter mij en legde mij de hand op den schouder.
„Zóó was het niet bedoeld!" — zeide hij. „U zult toch niet vertrekken willen, zonder mij méér mede te deelen omtrent de wijze, waarop mijn arme jongen om het léven is gekomen...?"
Ik draaide mij om en hield zijn oogen vast met de mijne.
„Hóór eens, meneer Hankema!" — zeide ik (en het deed mij oprecht leed, zoo hard te moeten zijn, ten* einde — wat absoluut noodzakelijk was, wilde ik in mijn taak slagen — mijn geestelijke suprematie te ves* tigen over dezen verwarden geest). „Ik zal openhar* tig tegenover U zijn. Op verzoek van Mr. Hendriks ben ik tot U gekomen, juist om U omtrent die treu* rige geschiedenis nader in te lichten en om U, zoo noodig, in Uw moeilijkheden bij te staan. Het heeft mij moeite genoeg gekost, tot U dóór te dringen, maar dat wil ik U niet aanrekenen, omdat het ver* moedelijk voor ieder ander even moeilijk geweest zou zijn. Maar Uw zeer cathegorische uitspraak, dat mijn bezoek U niet welkom is, treft mij persoonlijk en ik ben nooit gewend geweest, mijn gezelschap en mijn



diensten aan iemand op te dringen. Ik dring ze ook aan U niet op, en daarom keer ik terug naar Holland. Omtrent dag en uur van de begrafenis en alles, wat verder met den plotselingen dood van Uw zoon in verband staat, zult U, zoo noodig, telegrafisch be* richt ontvangen. Ik kan U de geruststelling schen* ken, dat voor alles behoorlijk gezorgd wordt. De ar* me jongen heeft gelukkig betere vrienden dan zijn vader blijkt geweest te zijn."
Ik voelde, dat mijn woorden wreed waren, maar... zachte chirurgijns . . .; men weet de restl
Mr. Hankema was zeer bleek geworden, zoodat ik een oogenblik werkelijk vreesde, dat hij opnieuw in onmacht vallen zou. In plaats daarvan pakte hij mij echter bij beide schouders en schudde mij krachtig heen*en*weêr. In mijn hart begroette ik dit met vreug* de, omdat het een teeken was van terugkeerende energie.
„Mensch! Wees niet zoo onredelijk!' — zeide nu, daarmede, gelijk dikwijls bij menschen met 'n zoo wankele geestestoestand voorkomt, de eigen fout in de schoenen van de tegenpartij schuivend. „Wat heb ik gedaan of gezegd, dat U mij op deze wijze moet toe* spreken? Als het werkelijk Uw doel is, mij in te lich* ten en te helpen, zult U daarmeê niet veel bereiken!"
„Wat U nu zegt, klinkt al anders" — antwoordde ik. „Ik maak daaruit op, dat U wèl eenigen prijs stelt op uitvoeriger berichten."
„Maar dat kan toch niet anders!" — riep hij uit op een toon, alsof ik geweigerd had hem in te lichten. „Ik ben U dankbaar voor Uw bereidwilligheid en ik



verzoek U Uw mededeelingen niet langer uit te stel* len. Gaat U toch zitten!"
De laatste woorden had hij uitgesproken op den toon van den wellevenden gastheer, die zijn gast uit* noodigt plaats te nemen.
Maar opeens bracht hij de hand aan het hoofd en zijn oogen zwierven door de chaotische kamer, waar* in, behalve zijn eigen, geen enkele stoel stond!
Er verscheen een lachje op zijn gezicht, dat echter zóó droevig was, dat het mij door de ziel sneed. En daarop stond hij een oogenblik rond te kijken, als iemand, wiens aandacht voor het eerst getrokken werd door den onzeglijken rommel, die om ons heen te zien was.
„Wat zult U wel van mij denken?" — zeide hij zacht en met haperende stem. „U moet maar in het oog houden, dat ik hier nooit bezoek ontvang... ik zie bijna geen menschen meer... Hebt U even geduld: ik zal een stoel laten komen!"
Het had er iets van, alsof mijn ruwe toespraak hem plotseling tot het besef gebracht had van de treurige omgeving, waarin hij leefde, en van den scheidsmuur, dien hij tusschen zich en normaal*denkende men* schen had opgetrokken. Het had iets pijnlijks, de ver* legenheid van dezen ouden man aan te zien.
„Ik kan mij best behelpen!" — antwoordde ik daar* om. En, op de schrijftafel toetredende, schoof ik eenige daarop liggende boeken ter zijde en ging op het blad ervan zitten, met de beenen bengelend in de lucht.
„Ziezoo!" — zeide ik. „U ziet, ik geneer mij niet!



Als U nu in Uw studeerstoel zitten gaat, kunnen wij op ons gemak met elkander praten."
Hij deed wat ik gezegd had, maar mompelde toch nog: „Ik had liever gehad, dat U mij nog een stoel had laten brengen. Ik voel, dat ik U niet ontvang, zoo* als het behoort, vooral nu U de geheele reis van Den Haag hierheen in mijn belang ondernomen hebt."
Ik antwoordde hierop niet meer, maar nam toch met bevrediging ter kennis, dat, ook blijkens zijn laat* ste woorden, zijn gedachten meer en meer in nor* male banen terugkeerden en hij de verhouding van zichzelven tot zijn omgeving weêr met meer verstand begon te beoordeelen...
Wij zaten nu dus schuin tegenover elkander: hij recht voor zijn schrijftafel; en ik links van hem, op het blad van die tafel, met het gezicht naar hem toe*
gekeerd. .
En in die houding zittende, deelde ik hem eindelijk de nadere berichten omtrent den dood van zijn zoon mede.
Ik zweeg daarbij echter over alles, wat zich te voren op den Dennenberg had afgespeeld. Het kwam mij onnoodig voor hierover te berichten, omdat ik mij geen oogenblik de illusie maakte, dat deze eens zoo scherpzinnige man mij behulpzaam zou kunnen zijn bij het zoeken naar den samenhang tusschen wat daar en wat te Leiden geschied was. Bovendien vreesde ik, dat Mr. Hankema, in zijn tegenwoordigen overspan* nen toestand, de gebeurtenissen niet zou kunnen overzien, zoo ik hem ook den aanvang van de ver* wikkelingen, zooals wij dien op den Dennenberg had*



den medegemaakt, mededeelde. Ten slotte scheen het mij het verstandigst omtrent de gebeurtenissen al* daar niemand meer in het vertrouwen te nemen, op* dat elke mogelijkheid uitgesloten zou zijn, dat de man, dien wij voor den moordenaar hielden, ontdek* ken zou, dat zijn gelaatstrekken aan Mr. Hendriks en, indirect, ook mij bekend waren. Dat deze onbe* kende vijand reeds wist, dat hij en ik ons voor de zaak interesseerden, scheen mij niet onwaarschijnlijk, gegeven zijn aanwezigheid op de terreinen van den Dennenberg.
Ik rekende vast op één omstandigheid, die ons — naar ik meende — een sleutel in handen geven zou ter oplossing van het geheim, waarnaar wij zochten. Dit was de gelijkenis, die bestaan moest tusschen den moordenaar en zijn slachtoffer. Drie menschen had* den deze gelijkenis kunnen constateeren en wel zoo stellig, dat zij zich in meerdere of mindere mate er* door om den tuin hadden laten leiden. Daartegenover stonden echter feiten, waarmede men rekening dien* de te houden.
Ten eerste, dat Mr. Hendriks het gezicht van den man, dien wij in het bosch op den Dennenberg be* wusteloos hadden aangetroffen, alleen bij het licht van onze lantarens gezien had.
Ten tweede, dat dit gezicht toen bloedende won* den vertoonde, tengevolge van dén aanval van den grooten politiebond.
Ten derde, dat deze wonden natuurlijk nog niet genezen waren, toen Peter Hankema's hospita den man, dien zij voor haar „meneer" hield, de trap naar



zijn kamer had zien opgaan en later weêr afdalen. Bovendien had deze toen een doek tegen zijn gezicht gedrukt, waardoor zij dit onmogelijk nauwkeurig had kunnen zien. De algemeene indruk was echter van dien aard geweest, dat zij geen oogenblik eraan ge* twijfeld had, met iemand anders dan met Peter Han* kema te doen te hebben.
Het bewijs, dat wij met twee verschillende perso* nen te doen hadden gehad, was onwederlegbaar ge* leverd. Maar eveneens stond het vast, dat — al mocht dan het gezicht van een hunner niet duidelijk te zien zijn geweest — er toch een zekere gelijkenis tusschen die beiden bestaan moest. Peter Hankema had spre* kend op zijn vader geleken. Daaruit volgde dus, dat ook die andere, onbekende vijand op den ouden Mr. Hankema moest gelijken. Op deze omstandigheid bouwde ik de verwachting, dat de laatste, wanneer ik sterk op de gelijkenis drukte, daaruit misschien de een of andere gevolgtrekking maken zou, die ons op het gewenschte spoor zou helpen.
Ik légde dan ook in mijn verhaal sterk den nadruk op de genoemde gelijkenis.
Hoewel nu de oude man aan mijn lippen hing, mij herhaaldelijk door uitroepen van verbazing en af* schuw onderbrak en het verhaal medeleefde op een wijze, die werkelijk ontroerend was, scheen die won* derlijke gelijkenis — behalve dan als een omstandig* heid, waardoor het plegen van de misdaad gemakkelijk ker was gemaakt — hem in het geheel niets te zeggen.
„Ik heb geen mannelijke verwanten meer" — zeide hij. „Geen zoons, geen broêrs, geen neven! Die gelij*



kenis moet dus toevallig geweest zijn. Een fatale om* standigheid, die in de eerste plaats oorzaak geweest is, dat het zoo ver is kunnen komenl"
De man was blijkbaar volkomen oprecht. Hij ver* keerde nog steeds in een staat van overspanning, die — indien hij niet oprecht ware geweest — hem zon* der twijfel, bij het verhoor, dat ik hem daarop (zon* der dat hij het scheen te bemerken) ondergaan liet, tot tegenspraak met zichzelven zou gebracht hebben.
Het feit alleen reeds, dat ik hèm, den gewezen Of* ficier van Justitie, aldus uitvragen kon en dat hij ar* geloos op al mijn vragen antwoordde, bewees, dat zijn vroegere scherpzinnigheid voor een groot deel verdwenen was, hetgeen ook in overeenstemming was met de mededeelingen, die Peter Hankema aan Mr. Hendriks gedaan had.
Onder anderen vroeg ik hem, of hij ook geen vrou* welijke verwanten meer had en vernam toen, dat hij één zuster had gehad, maar dat deze reeds jaren gele* den kinderloos gestorven was. Ook in die richting vielen dus geene ontdekkingen te doen. De gedachte was n.1. bij mij opgekomen, of het misschien een vrouw/ geweest was, die wij gewond in het bosch had* den aangetroffen, een vrouw in mannenkleêren, die zich later ook tegenover de hospita van Peter als man had voorgedaan. Dit zou een verklaring geweest zijn voor den angst, dien de gewonde getoond had om zoo spoedig mogelijk van den Dennenberg te ver* dwijnen, want, had men haar daar de noodige des* kundige hulp geboden, dan zou natuurlijk gebleken zijn, dat zij een vrouw was...



De verklaring van Mr. Hankema schakelde deze mogelijkheid echter uit. Trouwens, ook een man zou, in de gegeven omstandigheden, zich zoo spoedig mo* gelijk in veiligheid hebben willen stellen!
Het viel mij meê, dat de oude man, hoewel in hooge mate zenuwachtig, tengevolge van wat ik hem nu verteld had, geen symptomen meer vertoonde, die wezen op een spoedigen nieuwen aanval van wan* hoop, als hij er zooeven een doorstaan had. Hij scheen zich nu toch meer in bedwang te hebben. Zelfs kon hij, na eenigen tijd, weêr geregeld en zonder merkbare inspanning spreken.
„U hebt zich daarjuist" — zeide ik eindelijk, „uit* gelaten in dezen zin, dat de moordenaar van Uw zoon, door'hem, U hadt willen treffen. Wat hebt U daarmede eigenlijk bedoeld . . . ?"
Ik zag onmiddellijk, dat deze vraag hem weêr van zijn stuk bracht. De schuwe blik in zijn oogen, die bij het laatste deel van ons gesprek, vrijwel verdwenen was, keerde plotseling terug.
„Dat hangt samen met allerlei andere dingen" — zeide hij, terwijl de zenuwachtige wijze, waarop hij telkens de wenkbrauwen optrok, bewees, dat de vroe* gere angst terugkeerde.
Opeens vatte hij mijn hand en zag mij aan met een blik, waarin — ik kan het niet anders uitdrukken — een hartstochtelijk smeekende uitdrukking lag. Zóó lang en strak had hij mij, met zijn anders zoo dikwijls rondzwervende oogen, nog niet aangekeken, behalve op het hoogtepunt van mijn verhaal. Ik zag nu ook



plotseling, welke goede, vertrouwenwekkende oogen hij eigenlijk had.
„Kan ik U werkelijk vertrouwen...?" — vroeg hij met grooten nadruk.
Ik beantwoordde zijn blik met een hartelijken handdruk.
„Ik zou toch wel een onbeschrijflijk monster moe* ten zijn, wanneer ik U, in Uw omstandigheden, trachtte te bedriegen" — zeide ik. „Vanganscherhar* te bied ik U mijn hulp aan. En — het is vreemd, maar waar — ik voel duidelijk, dat ik U helpen kan."
HOOFDSTUK XII.
Confidenties.
Het had er allen schijn van, alsof het wantrouwen van Mr. Hankema nu inderdaad geweken was. Er kwam een uitdrukking van verlichting op zijn gezicht.
„Ik heb inderdaad hulp noodig, hulp van een be* trouwbaar man, die meer moed heeft dan ik!" — zei* de hij; en de laatste woorden hadden onbeschrijflijk bitter geklonken. „Maar" (hier keerde de oude ze* nuwachtigheid weêr een oogenblik terug) „zoo iemand moet begrijpen, dat hij niet met een zenuw* patiënt te doen heeft, maar met 'n volkomen nor* maal mensch, die echter moe en afgetobd is door alles wat hij ondervonden heeft."
Wil ik eerlijk zijn, dan moet ik bekennen, dat ik niet anders doen kon dan aannemen, dat het voort*



durende tobben (waarover dan ook!) en nu de onver* wachte slag, die hem was toegebracht, hem toch mooi op weg gebracht hadden om zenuwpatiënt te wors den. Eén blik in zijn werkkamer was eigenlijk reeds voldoende om dit te bewijzen!
Maar ik hoedde mij wél, deze gedachten uit te spre* ken. Trouwens, ik was ervan overtuigd, dat hij zijn ziekelijke neiging om zich te verstoppen en om pas* sief te tobben, verliezen zou, zoodra hij op tachtvolle manier tot werken gebracht kon worden, tot werken in zijn eigen belang en in zijn eigen zaak.
„Ik weet, dat U redenen hebt om U ongerust te maken en ik weet óók, dat men reeds getracht heeft, U direct te treffen" — zeide ik. „Daarbij komt nu dit geval van Uw zoon. Redenen genoeg om niet aan waanvoorstellingen bij U te gelooven, maar om aan te nemen, dat wij tegenover onomstootelijke, waarge* nomen feiten staan. Dit is het standpunt, waarvan ik uitga. En, daarvan uitgaande, bied ik U mijn mede* werking. Maar, onder één conditie: wij werken sas men en U bepaalt zich niet tot toezien, terwijl ik het werk doe .. ."
„Maar mijn veiligheid..."
„Uw veiligheid loopt even goed gevaar, wanneer U hier tusschen vier muren zit, in gezelschap van een oude vrouw, al is die U nog zoo toegewijd. Met de gedachte aan dat gevaar moet U zich vertrouwd ma* ken, door het onder de oogen te zien en niet door het karakterloos te ontwijken. Op die wijze zal de strijdt bare man weer in U ontwaken. En dat, meneer Han* kema, is noodig, zéér noodig!"



„In den laatsten tijd ben ik oud en moe geworden" — zeide hij met een zucht.
„Dat verbeeldt U zich alleen maar!" — antwoord* de ik. „Wanneer wij samen aan het werk gaan, zal Uw natuurlijke begeerte om den moordenaar van Uw zoon ter verantwoording te roepen, U gezond* heid en kracht teruggeven. Geloof mij, het ongeluk, dat U thans getroffen heeft, zal van U 'n ander mensch maken, wanneer U het moedig en actief het hoofd biedt."
Hij bleef zwijgen, maar in zijn oogen verscheen een glans, die ik daarin nog niet gezien had.
„En nu, meneer Hankema" — vervolgde ik, „zult U mij duidelijk uiteen moeten zetten, welke de on* dervindingen geweest zijn, die U in de laatste jaren moreel zoo zwaar getroffen hebben. Zal het moge* lijk voor mij zijn U te helpen, dan verlang ik open* hartigheid..."
„Het is vreemd" — antwoordde hij, terwijl hij met neêrgeslagen oogen in zijn stoel terugleunde. „U ver* langt een vertrouwen, dat ik zelfs aan mijn armen jongen niet geschonken heb! En — wat nog vreem* der is — ik gevoel neiging om U dat vertrouwen te schenken, zonder eigenlijk nog precies te weten, wie U is. Mijn vriend Hendriks heeft mij niet veel anders geschreven dan dat ik U vertrouwen kan en dat U op criminalistisch gebied een zekeren naam hebt. Maar..."
„Maar U zoudt toch graag iets méér van mij weten, niet waar? Ik vind dat 'n zeer billijk verlangen en zal U wat uitvoeriger inlichten."



Kortelijks stelde ik hem op de hoogte van mijn levensomstandigheden en van de redenen, die er mij toe gebracht hadden hem mijn diensten aan te bie* den. Hij luisterde met aandacht toe en ik had den indruk, dat hij daarbij méér geleek op den Officier van Justitie van vroeger dan op eenig ander oogen* blik gedurende ons samenzijn.
Toen ik uitgesproken had, sprak hij ook meer ge* decideerd dan tot dusverre.
„Ik ben mijn vriend Hendriks dankbaar, dat hij mij met U in aanraking heeft gebracht" — zeide hij: „Het is waarschijnlijk een fout van mij geweest, dat ik niet veel vroeger deskundige hulp heb ingeroe* pen. Maar ik kon er niet toe besluiten iemand in mijn vertrouwen te nemen. Soms heb ik voor mijn ver* stand gevreesd en ook dat maakt mij afkeerig van de hulp van anderen."
Hij zweeg even en vervolgde toen:
„Nog één ding, meneer Van Panhuis! Ik ben niet onvermogend en, als het noodig zijn mocht geld uit te geven, behoeft U zich niet te geneeren. Ook Uw eigen diensten kan ik behoorlijk beloonen."
„Ook ik verkeer in de gelukkige omstandigheid, dat ik niet onvermogend ben" — zeide ik. „U be* hoeft zich dus het hoofd niet te breken over de noodzakelijkheid van een hoog aan mij uit te betalen honorarium. Ik zal U mettertijd eenvoudig mijn on* kosten declareeren en daarmede dit gedeelte van de zaak als afgeloopen beschouwen. Ik ben gewoon de* tective*werk uitsluitend te doen, wanneer ik het inte* ressant vind en het hart mij daartoe drijft. Hiermede,



meneer Hankema, zullen wij — als U het goed vindt — van dit onderwerp afstappen. U zult mij verplich* ten door het verder niet aan te roeren."
„Zooals U wilt!" — antwoordde hij op een toon, die klonk alsof hij niet voldaan was: vermoedelijk had hij mij een hoog honorarium willen toezeggen, maar durfde dit niet goed, na mijn afwijzende woor* den.
„En nu wacht ik op Uw mededeelingen" — zeide ik. „Vertelt U mij alles zoo duidelijk en zoo kort mo* gelijk!"
***
Ik geef het verhaal, dat ik nu te hooren kreeg, zoo* veel mogelijk weêr in de woorden van Mr. Hankema zeiven. In den aanvang sprak hij wat koel en afgeme* ten, waarbij hij zichzelven geheel in de hand had. Maar later wond hij zich nu en dan op en liep dan gevaar weêr in den vroegeren toestand van hyper* zenuwachtigheid te vervallen, waarin ik hem bij den aanvang van mijn bezoek gezien had. "Een enkel woord mijnerzijds bracht hem dan echter spoedig weêr in het rechte spoor.
„Het is nu een jaar of vijf geleden" — begon hij, „dat de beproevingen voor mij begonnen zijn. U weet, dat ik toen Officier van Justitie bij de Recht* bank in Den Haag was. Die betrekking is gevaarlijk: in moreel opzicht gevaarlijk, bedoel ik. Zij behoort geen ander doel te hebben dan het zoeken naar de waarheid in crimineele zaken, en — zoo men daartoe de termen aanwezig acht — het indienen van een Geesten uit het Verleden. 10



aanklacht, die tengevolge heeft, dat de verdachte per* soon vrijgesproken of veroordeeld wordt. Het gevaar bestaat daarin, dat men de vrijspraak als een per* soonlijke nederlaag en de veroordeeling als een per* soonlijken triomf gevoelt.
„Zoo, althans, is het mij gegaan. Nu weet ik, dat dit een ontzettende fout geweest is, een fout, die ik mij nooit vergeven hèb en nooit vergeven zal, een fout, die iemand — zij het ook zonder dat hij zich daarvan bewust is — tot een ongeluk voor zijn mede* menschen maakt en die ..."
„U overdrijft rijkelijk" — viel ik hem rustig in de rede.
Hij keek mij zwijgend aan. De vloed van woorden, die dreigde los te komen, was door mijn opmerking tot staan gebracht!
„In elk geval" — vervolgde hij weêr veel kalmer, „ik dacht daarover toen nog anders. Ik hield mijn beroep voor een mooi beroep, dat een groote rol speelde bij het verdedigen van de maatschappelijke orde. Ik had de illusie, dat ik een oprechten strijd tegen de misdaad voerde ..."
„Dat déédt U ook!" — zeide ik, steeds even kalm.
Opnieuw zweeg hij en keek mij aan.
„In elk geval, ik meende dat" — vervolgde hij, nu weêr rustig verhalend. „Totdat het geval zich voor* deed, dat iemand, die op mijn requisitoir veroor* deeld was, na een jaar in de gevangenis te hebben gezeten, onschuldig bleek. Dit gaf mij een grooten moreelen schok, maar ik toonde dat niet naar bui* ten, omdat ik de waardigheid van mijn beroep had



op te houden! Sommige persorganen deden mij, naar aanleiding van deze gebeurtenis, heftige verwijten. De „klassenjustitie" en het „klasse*vooroordeel" werden erbij gehaald . . . Zelfs waren er menschen, die mij beschuldigden van een opzettelijke verkeerde voorstelling van de feiten.
„Dergelijke uitlatingen griefden mij diep, al wist ik, dat zij geheel onverdiend waren. Toch brachten zij mij tot nadenken."
Hij zweeg opnieuw en werd zichtbaar zenuwach* tig.
„Hoe meer ik nadacht" — vervolgde hij, „des te meer kwam ik tot de overtuiging, dat er een grond van waarheid in die beschuldigingen lag. Geen boos opzet had bij mij voorgezeten, maar... was ik wel altijd objectief geweest . . . ? Had ik mijn eigen per* soon, mijn ijdelheid, mijn zucht om gelijk te krijgen en anderen de dingen te laten zien, zooals ik ze zag, wel altijd voldoende uitgesloten bij de beschuldigin* gen, die ik formuleerde tegen menschen, die ik voor misdadigers hield, maar die toch mijn mede*men« schen waren...? Ik herinnerde mij gevallen, waarin ik met hartstocht veroordeeling door den Rechter verlangd had, terwijl deze niet van de schuld van den beschuldigde overtuigd scheen en waarin het mij gelukt was, hem die overtuiging wèl bij te brengen. Had ik dat niet gevoeld als een persoonlijken triomf, als een glorierijke overwinning op een bekwaam ver* dediger...? Hoe bekwamer, hoe handiger, hoe wel* sprekender die verdediger, hoe grooter mijn triomf!
„Over deze dingen liep ik veel na te denken. Zij



maakten mij ongerust en ontevreden met mijzelven. Had ik inderdaad mijn ambt gedurende al die jaren verkeerd opgevat? Had ik — want daarop kwam het neer! — lichtvaardig gespeeld met het leven en het geluk van anderen...?"
Mr. Hankema hield even op. Hij ademde moeilijk en ik zag weer die zenuwachtige trekkingen met zijn wenkbrauwen. Daarom zeide ik op den meest nuch* teren toon: „U overdrijft alweer niet weinig, meneer Hankema!"
Hij schudde het hoofd, hoewel hij — zooals telkens wanneer ik zulk een korte opmerking maakte — weer kalmer werd.
„Dat heb ik mij óók voorgehouden" — zeide hij, „maar ik bleef voor mijzelven ervan overtuigd, dat ik niet overdreef. Ik liet afschriften maken van oude processtukken; ik zocht oude courantenberichten op; ik verdiepte mij in de studie van zaken, die lang berecht waren. En — helaas! — in vele gevallen be* gon ik thans te twijfelen, thans, nu het te laat was. Ik zag, ik voelde, dat de fatale zekerheid, waarmede ik was opgetreden, toen de beschuldigden voor den Rechter stonden, niet voldoende gemotiveerd, ja dat deze een misdaad geweest was!"
„Het was ook in die gevallen Uw eerlijke overtui* ging, dat er schuld bestond" — zeide ik.
„Ook een eerlijke overtuiging kan meer op indruk* ken dan op afdoende feiten gebouwd zijn. Meer en meer zag ik mijn misdadige lichtzinnigheid in het verleden, waarachter stonden mijn ijdelheid en mijn zucht naar roem, mijn begeerte om naam te maken.



Ik begon dat verleden met een bitter gevoel van te* genzin, soms met afschuw te beschouwen; in de toe* komst zag ik niets dan ellende, want hoe kon ik mijn werkwijze, ja mijn heele karakter veranderen...?
„Het begon mij op te vallen, dat de menschen mij vreemd aankeken. Soms ving ik 'n paar woorden op: hoe was ik zoo inééns aan het tobben geraakt? Waar* door waren mijn energie en mijn scherpzinnigheid plotseling zoo opvallend afgenomen...?
„En toen stelde ik mijzelven de vraag: ben ik in staat mijn betrekking verder waar te nemen, zooals het gebruik dat nu eenmaal verlangt? En in mijn bin* nenste klonk het: „Neen! Neen! Dit ambt, dat mij tot verwoester van 't geluk van zooveel menschen gemaakt heeft, is niet eervol, niet verheven: het haalt het booze in mijn ziel naar boven en het begraaft wat er goeds in mijn ziel leeft."
Hij had zich weer tot groote opwinding opge* zweept en hijgde als na een groote inspanning.
„U maakt het mij heel duidelijk, meneer Hankema, dat U met groote volharding bezig is geweest, Uzel* ven naar den kelder te werken" — zeide ik op een toon, die niet het minste medelijden verried (want medelijden, in zoo'n geval, wekt maar al te dikwijls de ziekelijke neiging om zichzelven te beklagen weêr op). „Het is bijna niet te gelooven, dat U, die met recht overal gerespecteerd werdt, Uzelven op zóó'n manier hebt kunnen weggooien. Want dat hebt U ge* daan. En daarvoor bestaat geen verontschuldiging!"
Hij zag mij nu aan met verbazing en wellicht met eenige verontwaardiging. Aan den strengen toon,



waarop ik gesproken had, was hij niet gewend en deze verbaasde hem!
„Begrijpt U dan niet, wat er bij mij omging?" — vroeg hij.
„Ik begrijp dat zeer goed, maar ik kan het niet goedkeuren" — antwoordde ik. „Intusschen, daar* over behoeven wij nu niet verder te spreken. Alleen stel ik er prijs op, nu reeds te verklaren, dat de be* schuldigingen, die U tegen Uzelven inbrengt, mij er niet toe zullen brengen U 'n haar minder achting toe te dragen! En gaat U nu voort: ik luister met belang* stelling."
Tot recht verstand moet ik hier even aanteekenen, dat, hoewel deze woorden oprecht gemeend waren, ik toch niet zoo geheel onbewogen tegenover zijn ge* moedsbezwaren stond als ik het had laten voorko* men. Ik ben altijd van meening geweest, dat het ambt van Openbaar aanklager een der minst begeerens* waardige in onze samenleving is en dat de bekleeder daarvan gevaar loopt om öf veel te streng öf veel te zachtmoedig te zijn. Komt echter de zachtheid van het gemoed in strijd met de strengheid, die het ver* stand voorschrijft, dan ontstaat de mogelijkheid van allerlei pijnlijke innerlijke conflicten. Mr. Hankema was hiervan een levend voorbeeld. Maar ik zorgde er natuurlijk voor, dat hij niets gewaar werd van mijn opvatting op dit punt. Hoewel nog eenigszins verbaasd over den toon, dien ik had aan* genomen, vervolgde hij zijn verhaal.
„Voor mijzelven had ik reeds het besluit genomen, mijn ambt vrijwillig neêr te leggen, toen er iets ge*



beurde, dat de uitvoering van dit besluit verhaastte. Ik ontving een anoniem schrijven, het eerste van een heele reeks, die ik sedert ontvangen heb en die ik alle bewaard heb."
Hij strekte een hand uit naar een lade, rechts van zich in de schrijftafel, maar ik hield hem met een snelle beweging terug.
„Is het noodig, dat U mij die brieven alle toont?" — vroeg ik, vreezende, dat het herlezen daarvan weêr overmatige gemoedsbeweging en zenuwachtig* heid bij hem veroorzaken zou. „Het schijnt mij beter, dat U Uw verhaal, zonder onderbrekingen, vervolgt. Is het wenschelijk, dan kan ik ze later nog altijd lezen."
„Den inhoud van den eersten kan ik U ook zóó wel meêdeelen" — antwoordde hij. „Ik zal dien niet licht vergeten. Hij was op grof papier met verdraaid schrift geschreven en in een gewone, witte enveloppe gesloten, die niets omtrent zijn herkomst verried. De brief was geadresseerd aan mijn huisadres en in Duitschland gepost. De inhoud was kort en luidde letterlijk aldus: „Aan den Officier van Justitie, Mr. J. Hankema, 's Gravenhage, wordt medegedeeld, dat hij de bewerker is van het ongeluk van vele onschuldi* gen, buiten en behalve den ongelukkigen man, die vrijgelaten werd, nadat hij eerst een jaar in de ge* vangenis had doorgebracht. Al zijn slachtoffers zul* len zich in de toekomst, zoodra zij vrij zijn, vereeni* gen, om wraak te nemen voor wat hun is aangedaan. Dit is geen ijdele bedreiging. Waakzaamheid zal hem niet baten." Het briefje was niet onderteekend.



„Na alles wat ik reeds had doorgemaakt, gaf dit briefje mij opnieuw een geestelijken schok. Ik moest en zou ontdekken, wie daarvan de schrijver was!"
Even hield hij op en ik zag, dat hij met zijn ge* moedsbeweging worstelde. Maar ditmaal — een groote vooruitgang! — bleef hij haar de baas en ver* toonde hij het normale beeld van een bejaarden man, die met een groot verdriet te kampen heeft.
„Het bleef niet bij dit eerste briefje" — ging hij voort. „Uit verschillende deelen van het land kreeg ik, met korte tusschenruimten, dergelijke anonieme bedreigingen, telkens in andere enveloppen en op an* der papier. Het maakte den indruk, alsof verschillen* de personen zich reeds vereenigd hadden om wraak op mij te nemen."
„De toekomst, waarover het eerste briefje sprak, was dus 'n zeer nabije toekomst" — merkte ik op. „Is het niet vreemd, dat plotseling zoovele van Uw on* schuldige slachtoffers vrijgekomen zouden zijn...?"
„Dat is waar!" — zeide hij. „Daaraan heb ik nooit gedacht!"
„Een bewijs, dat Mr. Hankema in die dagen niet zichzelf was" — antwoordde ik.
HOOFDSTUK XIII.
Verdere confidenties.
Uit het vervolg van Mr. Hankema's verhaal bleek, dat de vervolging met anonieme briefjes weldra een



omvang had aangenomen, die den man tot wanhoop bracht. Hij legde inderdaad zijn betrekking neêr en vertrok naar Duitschland, waar hij zich te Godes* berg, in een kleine villa, vestigde. Frau Jahrmann be* stuurde voor hem de huishouding.
Deze Frau Jahrmann was een weduwe uit de bur* gerklasse, wier dochter indertijd „in betrekking" naar Holland gegaan was, en toen eenigen tijd, als twee* de meisje, in dienst was getreden bij goede vrienden van Mr. Hankema. Dit meisje was na eenigen tijd zwaar ziek geworden, hetgeen de familie, bij weike zij diende, in moeilijkheden bracht, omdat zij gaarne een goede verpleging betalen wilde, maar finantieel daartoe niet in staat was. De Officier van Justitie, die vast ééns in de week bij de bedoelde familie eten kwam, had het meisje gemist en daarop vernomen, wat er aan de hand was. En deze man, die zoo streng en onverbiddelijk was, had het geheele geval zóó zie* lig gevonden, dat hij onmiddellijk bereid bleek, fi* nantieel te helpen.
Het werd een langdurige geschiedenis en ook de beste hulp mocht niet baten. Men liet de moeder overkomen en deze vond haar dochter nog levend. Maar het meisje stierf een uur nadat het haar moe* der had teruggezien. Het werd in Den Haag be* graven.
Voor vrijwel alle kosten was Mr. Hankema opge* komen en Frau Jahrmann was voor de onbaatzuch* tige wijze, waarop hij, uit medelijden en goedhartig* heid, hulp had verleend, vol dankbaarheid jegens hem.



Het was het denkbeeld van de dame, bij wie het meisje gediend had, geweest, om — toen Hankema tobbend, moê en eenzaam — naar Duitschland trek* ken wilde, aan Frau Jahrmann te Keulen te schrijven. Zij had haar medegedeeld, dat Hankema eigenlijk ziek was en goede verzorging noodig had, en haar verder gevraagd, of zij niet iemand aanbevelen kon om zijn huishouden te doen.
Wat zij gehoopt had, gebeurde: Frau Jahrmann was onmiddellijk bereid, zichzelve met die taak te belasten. Voor den man, die haar en haar dochter vroeger een goede genius geweest was, wilde zij alles doen wat in haar vermogen was om hem in het vreemde land een aangenaam tehuis te bezorgen.
Zoo was zij, als huishoudster, mede naar Godes* berg getogen.
Ik laat thans Mr. Hankema weer zeiven aan het woord, omdat uit de rest van zijn verhaal zijn toenmalige gemoedstoestand weêr zoo duide* lijk bleek.
„Aan Frau Jahrmann heb ik waarlijk veel te dan* ken" — zeide hij. „Maar, zooals in dergelijke gevallen wel meer gebeurt, zij wilde zich te veel inlaten met mijn persoonlijke leefwijze en gewoonten.
„Ik had mijn geheele juridische bibliotheek mede* genomen en bovendien — zooveel mogelijk — de af* schriften van vonnissen en andere stukken, betrek* king hebbende op verschillende belangrijke proces* sen, waarin ik als Openbaar aanklager was opgetre* den. Ik begon ze weder dóór te werken, om mijn vroegere conclusies te controleeren en mijn eigen



werk te bezien uit een ander oogpunt dan vroeger, een oogpunt, dat meer menschelijk en minder ambte* lijk was."
Mr. Hankema maakte hier een wanhopig gebaar, dat mij toonde, hoezeer hij ook nu nog — trots zijn grootere kalmte — beheerscht werd door de vrees, dat hij onschuldigen ongelukkig gemaakt had...
„U weet niet, meneer Van Panhuis" — vervolgde hij, „en U kunt ook niet weten, wat het beteekent, door een voortdurend zelfverwijt gekweld te worden. Ik wilde goed maken, ik zwoegde om goed te ma* ken, wat ik misdreven mocht hebben. Dat was de gedachte, die mij geheel in beslag nam. Al het andere was onbelangrijk. Klein, peuter*achtig werk, de zoo* genaamde plichten van fatsoen en conventie stootten mij af. Alleen het innerlijke telt. Wat beteekent het uiterlijke ...? Niets, minder dan niets!
„O, ik weet zéér goed, dat de meeste menschen mij niet begrijpen zullen, U óók niet, meneer Van Pan* huis! Ik begon mijn uiterlijk te verwaarloozen. Het telkens opruimen van boeken en papieren werd mij een marteling. Waarom niet werken, zooals 't mij het gemakkelijkst was. Tegenover wien behoefde ik de conventie van netheid en orde te handhaven?
„Stond ik niet alleen? . . . Leefde ik niet uitsluitend voor mijzelven en voor de taak, die ik mij gesteld had . . . ?"
Hij hield een oogenblik op, alsof hij mij de gelegen* heid geven wilde op zijn vragen te antwoorden. Ver* moedelijk had hij instinctmatig het gevoel, dat hij steun noodig had en dat zoo'n steun, zoo'n aanmoedi*



ging in zulk een antwoord liggen kon. Maar ik wacht* te mij wel, hem in zijn ziekelijke zienswijze te ver* sterken.
„Zooeven, toen ik U geen stoel kon aanbieden" — ging hij voort, „bekroop mij een oogenblik een gevoel van schaamte. Maar die schaamte was valsch. Wat hebt U, wat heeft iemand te maken met de manier, waarop ik leven en werken wil?... Wat afgedaan was, ging tegen den grond... Frau Jahrmann protes* teerde in den beginne. Zij wilde opruimen, mij aan orde wennen! Vroeger, toen ik nog in functie was, moest men op zulke punten conventioneel zijn. Nu ben ik vrij ook daarin te doen en te laten wat ik wil. Aan Frau Jahrmann heb ik ééns en voor altijd aan het verstand gebracht, dat zij haar handen van al mijn boeken en papieren afhouden moet en dat het haar niet aangaat, wat ik daarmeê doen wil: of ik ze conventioneel elk in één vakje leggen wil dan wel ze om mij heen laten liggen..., liggen zooals nu ...!" Hij maakte een wijd gebaar met zijn rechter*arm, als om mij den hem omgevenden chaos met trots te too* nen. Opgewonden als hij weêr geworden was, maakte hij op dit oogenblik den indruk van iemand, die de heerschappij over zichzelven geheel verloren heeft.
„Wien heb ik nog, naar de regelen van de conven* tie, te ontzien? Ik ben alleen! Wie schrijft mij de wet voor...?"
Hij was nu zóó opgewonden geworden, dat hij uit zijn stoel overeind rees, daarbij steunende op den rand van zijn schrijftafel.
Toen zeide ik plotseling, rustig maar gedecideerd:



„Er is nog zoo iets als zèlf*respect, meneer Hanke* mal"
Hij staarde mij aan met den blik van een man, die, in zijn zelf*concentratie het oog gesloten heeft voor de stem van de buitenwereld, maar tot wien deze on* verwachts doordringt. Aanstonds begreep ik, dat ik den aanval moest voortzetten en ik deed dat op 'n misschien zeer ruwe wijze, omdat deze mij de eenige scheen, die iets kon uitwerken.
„Men heeft het recht, het wezen, dat bij verkiezing in 'n zwijnenstal woont, zelf voor 'n zwijn te hou* den" — zeide ik. „En de man, die zulk een keuze ge* troffen heeft, mist het recht, zichzelven voor méér dan een zwijn aan te zien!"
Het laaide gevaarlijk öp in zijn oogen...
„Als ik verkies op die manier gelukkig te zijn, is dat mijn zaak" — zeide hij kort*af.
„Ja, U is wél gelukkig!" — zeide ik. „Als 'n vrees* achtig dier kruipt U wèg in 'n smerig hol, omdat U verkiest op die manier gelukkig te zijn..."
Het bleef opnieuw gedurende eenige oogenblikken stil. Hij was in zijn stoel teruggezonken, maar nog steeds vlamde het in de blikken, die hij op mij wierp.
„Het spijt mij, dat ik op deze manier tot U spreken moet op hetzelfde oogenblik bijna, waarop U den dood van Uw zoon vernomen hebt" — aldus ging ik voort. „Maar U dwingt mij daartoe, en weet wel: ik ben bereid 'n redelijk mensch te helpen, maar 'n mensch, dat noch zichzelven noch anderen respec* teert, noem ik niet redelijk. En zoo iemand help ik niet." i iL >



Ik sprong van de schrijftafel af, waarop ik gedu* rende ons geheele gesprek was blijven zitten. En — eenigszins tot mijn ontsteltenis — was dit het sein tot een plotselinge inéénstorting van de opgewonden en zelfs krijgslustige stemming, waarin de arme man langzamerhand weêr was komen te verkeeren. Hij schrompelde als het ware inéén en uit zijn plotseling verbleekt gezicht (zooeven was het nog rood van kwaadheid geweest) keken mij een paar moede oogen aan, waaruit het vuur van zooeven geheel verdwenen was.
„U zult mij toch niet weêr alleen laten?" — klonk het op klagenden toon. „U hebt gezegd, dat U mij helpen kunt en wilt..
Het was diep*tragisch, deze plotselinge verande* ring! Een duidelijker bewijs, hoezeer deze man gees* telijk ziek was, was moeilijk te leveren geweest. Ik had innig met hem te doen en toch — dit gevoelde ik duidelijk — mocht ik tegenover hem mij niet week toonen en vooral niet in den beklagenden toon ver* * vallen.
„Ik ben daartoe nog altijd bereid" — zeide ik op niet al te vriendelijken toon, „maar alleen, als U de noodige medewerking toont, door Uzelven meer in toom te houden en U uiterlijk weêr te herscheppen in een gewoon mensch, ook wat Uw omgeving betreft."
„Maar ik ben toch vrij om..."
„U is vrij om te doen, wat U wilt; maar ik ben vrij om te beslissen, onder welke voorwaarden ik U hel* pen wil."
Hij zat stil vóór zich te kijken.



Eindelijk hoorde ik, dat hij eenige malen diep •zuchtte.
„Ik zal doen, wat U zegt" — zeide hij daarop.
En deze plotselinge, algeheele overgave was eigen* lijk nog tragischer dan de vroegere tegenstand, dien hij geboden had.
***
Het duurde eenigen tijd, voordat hij zich zóó ver hersteld had, dat hij met zijn verhaal kon voortgaan. Hij deed dat, van nu af, met 'n toonlooze stem en met een volkomen gemis aan de soms koortsachtige opwinding, die hij vroeger getoond had. Het viel moeilijk uit te maken, of dit het gevolg was van zelf* beheersching dan wel, of die opwinding plaats ge* maakt had voor een gedruktheid, die thans uit zijn wijze van spreken bleek.
Het slot van zijn verhaal kwam hierop neer:
Gedurende korten tijd had hij rustig op zijn kleine villa bij Godesberg gewoond. Hij had Frau Jahrmann geheel naar zijn hand gezet, zoodat deze eiken tegen* stand tegen zijn zonderlinge levenswijze had opgege* ven. De goede vrouw had moreel niet genoeg gezag over hem om hem ertoe te brengen, wat meer acht te geven op de uiterlijke vormen van het leven, waar* buiten zelfs een eenzame zich niet plaatsen kan zon* der nadeel voor zichzelven.
Eenmaal had zijn zoon hem te Godesberg bezocht en deze was niet weinig ontsteld geweest over den toestand, waarin hij zijn vader vond. Eerst was hij geneigd geweest Frau Jahrmann daarvan een verwijt



te maken, maar de omgang met zijn vader had hem weldra doen inzien, dat deze vrouw voor een onmo* gelijke taak stond. Zelfs had hij geleerd haar te be* wonderen wegens de wijze, waarop zij deed wat zij doen kón.
Dit alles kon ik opmaken uit de mededeelingen van Mr. Hankema. Het spreekt vanzelf, dat hij ze in een geheel anderen vorm gaf dan ik dat hier doe; want de gezichtshoek, waaruit hij de zaken bekeek, was na* tuurlijk een andere dan waaruit ik ze beschouwde. Maar ik geef hier de gebeurtenissen, zooals zij — ook blijkens latere berichten — werkelijk hadden plaats gehad, en niet zooals de overspannen geest van den gewezen Officier van Justitie die gezien en op* gevat had.
Peter Hankema was er niet in geslaagd, zijn vader in het rechte spoor terug te leiden. Zijn pogingen daartoe hadden tot niets anders dan tot conflicten ge* leid en hij had ze moeten opgeven. Zooals vanzelf sprak bezat hij over zijn eigen vader (die bovendien in Holland een invloedrijk man geweest was) niet het noodige gezag, waarvoor alléén deze, in den gemoeds* toestand, waarin hij verkeerde, gebukt zou hebben.
Kort na zijn vertrek naar Godesberg, was er weêr een anonieme brief gekomen, die begon met te con* stateeren, dat Mr. Hankema kon verhuizen zooveel hij wilde, ook naar andere landen, maar dat hij aan de gerechte wraak niet ontkomen zou.
Er had zich in dienzelfden tijd in den tuin van de villa nu en dan de gestalte van een man vertoond. Frau Jahrmann had, buiten hem om, de politie ge*



waarschuwt! en deze had den indringer eveneens waargenomen, maar was er niet in geslaagd hem in te rekenen. Zij had den raad gegeven, indien de be* woner van deze villa zich inderdaad over zulke din* gen van streek maakte, dat hij naar een stad verhui* zen zou. Deze betrekkelijk eenzame plaats buiten lag voor menschen, die het op zijn veiligheid toelegden, als 't ware openl
Mr. Hankema, hoewel eerst zeer boos, dat de poli* tie in de zaak gemengd was, volgde reeds na enkele maanden dezen raad niettemin op. Hij was toen te Keulen gaan wonen, waar hij Frau Jahrmann — op zijn kosten natuurlijk — de woning liet huren, waar ik hem thans gevonden had. Toen hadden — kort na elkander — de beide aanslagen op hem plaats gehad, die zijn zoon aanleiding gegeven hadden, Mr. Hen* driks over de zaak te spreken, waardoor ook ik daar* in betrokken raakte.
Sedert was hij niet meer te bewegen geweest uit te gaan. Steeds verdiept in wat hij thans zijn „studie" noemde, d. w. z. in het voortdurend napluizen van vroegere strafprocessen, waardoor hij — naar hij be* weerde — stellig de personen vinden zou, die hij ver* ongelijkt had, raakte hij, geestelijk en moreel gespro* ken, meer en meer op het hellende vlak. Frau Jahr* mann, in haar groote dankbaarheid voor wat deze man in zijn goeden tijd voor haar dochter en haarzel* ve gedaan had, bleef hem trouw terzijde staan, maar vermocht niet hem uit zijn voortdurenden tobbenden arbeid los te maken of hem te bewegen, zich en zijn omgeving zóódanig te verzorgen, dat men hem al*
Geesten uit het Verleden. 11



thans weer als een normaal mensch beschouwen kon. Mijn komst moest in dit opzicht voor haar een ver* ademing geweest zijn. Want zij had reeds opgemerkt — wat, tot mijn genoegen en ook tot mijn verwonde* ring, ook mijzelven gebleken was —, dat ik een in* vloed ten goede op hem uitoefende.
* * *
Hiermede heb ik den toestand uitvoerig genoeg be* schreven om den lezer op de hoogte te stellen van de bizonderheden daarvan en van de moeilijkheden, die zich voor mij opdeden.
Eén ding stond voor mij vast.
Men had dezen man tot op dit oogenblik geheel verkeerd behandeld. In alle opzichten, ook in de on* redelijkste dingen (men denke aan zijn manie om zijn kamer in een rommelzolder te herscheppen!), had men hem zijn gang laten gaan. Er was nooit iemand geweest, die, na eenige vergeefsche pogingen, ernstig getracht had, de oude energie weêr bij hem wakker te roepen. Frau Jahrmann en Peter Hankema, die in dit opzicht nog het meeste gedaan hadden, hadden hun pogingen veel te spoedig opgegeven; en dit was hun niet kwalijk te nemen, omdat zij het noodige moreele overwicht over hem misten.
Wat mij betreft, ik zag duidelijk in, dat er maar één middel was om hem blijvend uit zijn ziekelijken toestand naar het normale leven terug te voeren en wel door hem aan het werk te zetten, niet aan het napluizen van het verleden, maar aan het vormen van



de toekomst — voorzooverre dat ons, menschen, ge* geven is!
Daarom had ik (zooals de lezer zich herinneren zal) reeds gezinspeeld op zijn plicht om mede te wer* ken tot het ophelderen van de vraag, hoe en waarom zijn zoon gestorven en hoe diens moordenaar te straffen was. Alleen in iets, dat hem persoonlijk aan* ging, zou hij, in zijn tegenwoordigen toestand, belang kunnen stellen. Het treurig einde van zijn zoon had hem niet alleen als vader diep getroffen, maar hijzelf had onmiddellijk verband gelegd daartusschen en tusschen de vervolging, waaraan hijzelf bloot stond. Als iets in staat zou zijn, zijn belangstelling op te wekken, dan zou het 't onderzoek moeten zijn, dat thans ondernomen moest worden.
Voorloopig echter moest ik de proef nemen, in hoeverre mijn invloed over hem thans reeds in staat was, hem tot iets te brengen, waartegen hij zich tot dusverre verzet had.
Toen zijn verhaal ten einde was, keek hij mij vra* gend aan, alsof hij nu van mij een wijze les ver* wachtte.
„Meneer Hankema!" — zeide ik. „Uw verhaal heeft mij buitengewoon geïnteresseerd en ik herhaal mijn belofte, dat ik bereid ben U bij te staan, zoowel wat betreft het oplossen van het geheim, dat den dood van Uw zoon omgeeft, als van dat, waaronder Uzelf gebukt gaat. Maar, zooals ik zeide, U moet me* dewerken, actief medewerken. Anders bereiken wij niets!"



„Maar ik kan toch niet uitgaan...? Het is vol* doende bewezen, dat men op mij loert."
„U kunt zéér goed uitgaan!" — antwoordde ik. „Dat kan ik U, zonder veel moeite, mogelijk maken. Maar ik sta erop, dat er eerst iets anders gebeurt."
„Wat moet er dan gebeuren...?"
Ik keek op mijn horloge.
„Het is nu half*elf" — zeide ik. „Wij blijven öp tot twaalf uur. Er ligt dus nog anderhalf uur vóór ons om nuttig te besteden. In dien tijd zullen U en ik — en misschien kan Frau Jahrmann ons daarbij helpen — beginnen met het opruimen van den rommel hier in Uw kamer. Ik zal hier dikwijls met U moeten con* fereeren en ik weiger absoluut dat te doen in een om* geving als deze!"
„Maar..."
„Het is een vraag van kiezen of deelen, meneer Hankema!" — zeide ik: „een voorwaarde, die ik stel. Anders komt er van onze samenwerking niets..."
HOOFDSTUK XIV. Aan het werk!
Met spanning wachtte ik af, welke uitwerking mijn woorden zouden hebben. Het was eenerzijds moge* lijk, dat zij den verzwakten geest van Hankema on* middellijk zouden doen buigen, maar — anderzijds — was het niet uitgesloten, dat ik te vèr gegaan was en mijn invloed overschat had. In het eerste geval zou bewezen zijn, dat ik voldoende overwicht bezat om



bij ons gemeenschappelijk werk de leiding te nemen, zonder telkens met denkbeeldige bezwaren lastig gevallen te Worden; in het tweede geval zou er niet veel verloren zijn, doch zou ik in de toekomst voor* zichtiger moeten optreden.
De lezer wane niet, dat het voorbarig was, uit een proef op 'n zoo weinig*beteekenend punt dergelijke vérgaande conclusies te trekken. De meerdere of mindere belangrijkheid van het terrein, waarop de proef genomen werd, had met de deugdelijkheid daarvan niets uit te staan. Het kwam uitsluitend aan op het gewicht, dat Hankema zelf aan het punt in kwestie hechtte. En nu stond het wel muurvast, dat zijn „methode van werken" (zooals hij het links en rechts smijten met boeken en papieren door zijn kamer eenige malen genoemd had) hem na aan het hart lag, getuige o.a. het feit, dat noch Frau Jahrmann noch Peter erin geslaagd was, hem daarvan terug te brengen.
Zou mij dit gelukken tengevolge van "de gedeci* deerde houding, die ik had aangenomen...?
De oude man zat zeker eenige minuten strak vóór zich te kijken. Het scheen bijna, alsof hij mijn tegen* woordigheid vergeten had. Als er nog een bewijs noodig geweest was, hoe zwaar in zijn ziekelijk brein het offer, dat ik van hem verlangd had, woog, zou dit gebleken zijn uit de uitdrukking van zijn ge* zicht...
„Wij zouden in een andere kamer kunnen gaan zit* ten, wanneer U met mij wenscht te confereeren" —zeide hij eindelijk.



Maar ik was onvermurwbaar. Zoolang U in deze onwaardige omgeving leeit en daarin behagen schept, werk ik niet met U samen — hield ik vol. En toen zwichtte hij plotseling. Dan moet het" — zeide hij.
Het feit alleen reeds, dat hij deze in zijn oogen be* langrijke beslissing genomen had, en dat wel zonder lang te weifelen, bewees mij, dat zijn geestkracht nog niet geheel verdwenen was. Zij zou weêr opgekweekt en versterkt kunnen worden...
Dan gaan we maar dadelijk aan den gang! — zeïde ik en begon boeken en papieren, die op den grond lagen, op de planken, die tegen den wand aangebracht en sinds maanden en maanden aan hun be* stemming onttrokken waren, op te stapelen.
Zacht wat, meneer Van Panhuis, zacht wat! U legt alles door elkaar!" - riep Hankema, eenigszins
^Hoewel de omstandigheden werkelijk niet tot vroo* lijkheid stemden, kreeg ik toch een aanvechting tot lachen. Dezelfde man, dien ik aangetroffen had in het midden van een onbeschrijflijken chaos van boe* ken en papieren en die zich daarin zóó aangenaam voelde, dat hij van geen verandering wilde weten, maakte er nu aanmerking op, dat op de planken zijn boeken niet dadelijk naar volgorde gerangschikt
werdenl .v. Het rangschikken komt later wel! — zeide uc. Als eerst de vloer maar vrij is en wij weer n paar 'stoelen in de kamer hebben. Wij kunnen nu best Frau



Jahrmann roepen. Waarom zou die niet meêhelpen?"
Ik drukte op een electrischen belknop, die zich naast de deur bevond. Inderdaad verscheen dadelijk daarop de huishoudster. En enkele oogenblikken later waren wij met ons drieën (want Mr. Hankema stak nu zelf ook de handen uit de mouw) druk in de weer om alles wat niet op den vloer thuis behoorde, op de planken te leggen, in afwachting van den dag, waarop de boeken en papieren in behoorlijke volg* orde gerangschikt zouden worden. Het was tenmin* ste een begin 1
En nu, terwijl wij druk met dit werk bezig waren en Frau Jahrmann maar niet genoeg woorden vinden kon om aan haar verwondering en blijdschap uit* drukking te geven, trof mij plotseling, meer nog dan vroeger, het tragikomische van den toestand!
Hier was een vader, die zich nauwelijks hersteld had van een flauwte, veroorzaakt door het plotselin* ge bericht van den gewelddadigen dood van zijn zoon, en die zich thans afsloofde om zijn boekenkast in orde te brengen!
Die situatie was zóó vreemd, dat ik haar nauwe* hjks voor mogelijk zou hebben gehouden, wanneer n ander mij die beschreven had. Zij was uitsluitend ontstaan uit de eischen van het oogenblik en iemand, die daarin het bewijs van liefdeloosheid en onver* schilligheid van de zijde van Mr. Hankema zou ver* moeden, ware geheel bezijde de waarheid geweest!
Toen de klok in de gang twaalf uur sloeg, staakten wij het werk. De vloer was nu bijna geheel vrij, maar het oude tapijt zag grijs van de stof en overal lagen



papiersnippers. Frau Jahrmann beloofde, dat zij de kamer den volgenden dag een goede beurt zou geven, zooals Hollandsche huismoeders dat uitdrukken.
„Maar meneer Hankema zal dan zoo lang naar een van de andere kamers verhuizen moeten" — zeide zij op een toon, waaruit men hoorde, dat zij een hevige oppositie vreesde. Die wilde ik in elk geval verhmde* ren en daarom nam ik snel het woord.
U begrijpt wel, dat meneer Hankema in de eer* stè' dagen veel te doen zal hebben" — zeide ik. „U zult vermoedelijk korten tijd alleen in huis zijn, Frau Jahrmann!" „Maar ..." — begon Hankema opnieuw.^ "Laten wij vanavond niet langer praten" — viel ik hem in de rede. „Wij hebben alle drie onze nacht* rust wèl verdiend. Ik ga 'n hotel opzoeken en U bei* den zult, hoop ik, al lang in bed liggen, vóórdat ik n kamer bemachtigd heb."
Wij kunnen U best hier houden!" — meende de huishoudster. „Wij hebben nog 'n vrije kamer met een bed, waar meneer Peter sliep, wanneer hij hier
WIk protesteerde: die kamer thans te gebruiken scheen mij een gebrek aan piëteit! ■
Maar, tot mijn verwondering, drong Mr. Hanke* ma er sterk op aan, dat ik blijven zou. Hij werd zelfs onstuimig in dien aandrang en ik kon de gedachte niet van mij afzetten, dat hij bang was om met Frau Jahrmann alleen in huis te blijven. Niet omdat hij deze niet vertrouwde, maar omdat hij, in de laatste uren, plotseling geleerd had op mijn oordeel te ver*



trouwen en naar mijn aanwijzingen te handelen. Zulk een omslag in een geest, onevenwichtig als de zijne, is een vaak waargenomen verschijnsel.
„Bovendien" — zeide hij. „Vóórdat wij slapen gaan, is er nog zooveel te bespreken..."
„Neen!" — antwoordde ik. „Te bespreken valt er vanavond niets meer. Morgen zullen wij verder zien en onze plannen maken. Nu gaan wij werkelijk sla* pen, want wij hebben onze nachtrust méér dan noo* dig, willen wij dan flink van lijf en leden, en helder van hoofd zijn. Zet alle zorgen nu op zij, meneer Hankema! Ik weet wel, dat Uw groot verdriet blijft, maar het bewustzijn, dat wij nu samen zijn om de verklaring van al het nu nog onverklaarde te vinden, moet U toch eenige satisfactie geven."
„En U blijft vannacht dus hier...?" — vroeg hij, zonder op mijn opmerking nader in te gaan.
Ik begreep, dat ik de plicht tegenover den levende in dit geval zwaarder moest laten wegen dan de pië* teit tegenover den doode. Daarom antwoordde ik be* vestigend.
De huishoudster had in zeer korten tijd de voor mij bestemde kamer tot mijn ontvangst gereed. En daarop namen wij afscheid voor den nacht.
Twintig minuten later lag ik te bed.
***
Hoewel ik vermoeid was, sliep ik dien nacht wei* nig. Er was een gedachte, die mij telkens deed ont* waken en dan eenigen tijd wakker hield.
Er was een onderwerp, waarop ik het nog niet wen*



schelijk gevonden had tegenover den ouden heer Hankema te zinspelen en waaraan deze, tot mijn ver* bazing, in het geheel niet scheen te denken. Dit was n.1. de begrafenis van zijn zoon.
Het spreekt vanzelf, dat in Nederland iedereen meende, dat de vader voor die begrafenis zou overkomen, ja men kon niet anders verwachten dan dat hij nog dezen avond of anders den volgenden ochtend de reis aanvaarden zou. Vóór mijn vertrek had ook Mr. Hendriks zich nog in dezen geest uitge* laten. Noch deze noch iemand anders kon vermoe* den, in welken toestand ik den ouden heer aantreffen zou.
Na wat ik dien avond ondervonden had, was ik tot de slotsom gekomen, dat — tenzij hij daarop onver* biddelijk staan mocht — zijn overkomst niet ge* wenscht was, en dat wel om verschillende redenen. Ik geef ze hier uitdrukkelijk, omdat men mij anders ook thans weêr gebrek aan piëteit zou kunnen ver* wijten.
Ten eerste scheen het mij ongewenscht, Mr. Han* kema, den vroeger in Den Haag zoo geachten Offi* cier van Justitie, in zijn tegenwoordigen geestestoe* stand met zijn Nederlandsche vrienden in aanraking te brengen. Ik had alle hoop, dat die geestestoestand van voorbijgaanden aard zou zijn en in dat geval was het in alle opzichten beter, dat, wanneer hij eens naar Nederland terugkeeren wilde, niemand daar weten zou, hoe vèr hij op het hellende vlak geweest was. Men weet, dat, wanneer zoo iets bekend wordt, er allerlei vooroordeelen ontstaan en groeien, die



voor den persoon, wien ze gelden, hoogst onaange* naam zijn en hem zelfs het leven verbitteren kunnen. Dit was wel de hoofdreden, waarom ik er de voor* keur aan geven zou, Mr. Hankema niet naar Neder* land te laten vertrekken.
In de tweede plaats, stond het vast, dat de Ex*Offi* cier van Justitie inderdaad aan een hardnekkige ver* volging bloot stond en dat deze de eigenlijke oorzaak van zijn tegenwoordigen toestand geworden was. In* dien het waarheid was, dat de vijand, die hem ver* volgde, hèm in zijn zoon had willen treffen, bewees dit, dat die vervolging hardnekkiger dan ooit was. En het verleden had reeds geleerd, dat men zich niet ontzag, hem op de openbare straat aan te vallen. Hij leefde in een soort van belegeringstoestand, zoodat het voor onbekenden hoogst moeilijk was tot hem dóór te dringen. Ik had dit zelf, tot op zekere hoogte, ondervonden, al had ik in dit opzicht geluk gehad.
Toen ik hem zooeven beloofd had, ervoor te zullen zorgen, dat hij zich zonder gevaar op straat vertoo* nen kon, had ik aan een vermomming gedacht. Maar het stuitte mij veel meer tegen de borst, hem in een vermomming te steken, wanneer hij op weg ging om zijn zoon te begraven, dan hem vèr van die begrafe* nis te houden.
Ten slotte waren er (zooals de lezer later zien zal) redenen, die het wenschelijk maakten, het onderzoek spoedig ter hand te nemen. Onmogelijk kon ik den ouden heer alleen laten reizen en zijn bezoek aan Holland zou een vertraging veroorzaakt hebben, die het onderzoek zeer bemoeilijken kon.



Om al deze redenen was ik tot het besluit geko* men, dat de lezer kent. Maar dat was gebeurd met 'n zwaar hart. En — alsof het tobben van Mr. Hankema aanstekelijk was! — lag ik nu te tobben over deze zaak, in plaats van spoedig in te slapen en de rust te nemen, die ik toch zeker verdiend had.
Midden in den nacht hoorde ik plotseling zachte voetstappen in het „Vorzimmer", waarop ook mijn kamer uitkwam. Ik verbeeldde mij zelfs, dat zij een oogenblik voor mijn deur stil hielden en toen, nauw hoorbaar, verder gingen.
De gebeurtenissen van de laatste dagen hadden mij wantrouwend gemaakt. Waarschijnlijk was ik ook meer zenuwachtig dan gewoonlijk, wat ik mijzelven niet kwalijk nemen kon!
Ik stond op, schoot snel mijn kleêren aan en open* de voorzichtig mijn deur. Alles was dood*stil in huis. Ik had vóór het naar bed gaan gezien, dat Hankema zelf de voordeur van de woning met een metalen grendel (waarschijnlijk op zijn eigen aanwijzing aan* gebracht) gesloten en bovendien den sleutel in het slot omgedraaid had. Bij het flauwe licht, dat een kleine electrische lamp verspreidde, kon ik zien, dat de grendel niet teruggeschoven en de deur dus nog stevig gesloten was. De voetstappen, die ik gehoord had, moesten dus öf van Frau Jahrmann öf van Han* kema afkomstig zijn.
Schuin tegenover mij lag de kamer, waarin de schrijftafel stond en wij in de late avond*uren zoo ijverig aan het werk geweest waren. Toen ik in die richting keek, meende ik te zien, dat de deur op een



kier stond en dat door dien kier licht naar buiten viel. Heel zeker wist ik, dat, toen wij de kamer ver* lieten, Frau Jahrmann het licht had uitgeknipt.
Er waren te groote belangen betrokken bij alles, wat zich in mijn omgeving afspeelde, om de kans te verwaarloozen iets méér te weten te komen, door van elke gelegenheid, die mij daartoe geboden werd, gebruik te maken. De conventie veroordeelt het om, wanneer men bij iemand logeert, 's nachts in zijn huis den spion te spelen. In mijn geval echter was dat plicht en ik aarzelde geen oogenblik een indis* cretie te begaan, zooals anderen het misschien noe* men zouden.
Ik besloot, zoo mogelijk, een blik in die verlichte kamer te werpen.
Aangezien het elk oogenblik mogelijk was, dat de deur van binnenhaf geopend zou worden, stak in het vóórportaal niet dwars over, maar sloop ik, mij aan den muur houdende, óm de open ruimte héén, totdat ik aan de bewuste deur kwam.
Ik naderde deze van den kant, waar zich de kier bevond en dus het licht naar buiten viel. Op eenigen afstand bleef ik staan, trad een weinig van den wand terug en kon toen in de kamer zien, zonder te veel gevaar te loopen van binnenuit ontdekt te worden.
Het geluk diende mij in zóóverre, dat in het kleine deel van de kamer, dat aldus zichtbaar voor mij werd, de schrijftafel stond en daarvóór zat, in pija* ma, de heer des huizes zelf.
Aanstonds zag ik, dat ik voor ontdekking niet be* vreesd behoefde te zijn. Mr. Hankema zat, met het



hoofd diep voorover gebogen, te turen op iets, dat op de schrijftafel lag, en scheen zóó verdiept in de beschouwing daarvan, dat hij voor niets anders oog of oor had. Op een gegeven oogenblik nam hij dat voorwerp op en nu zag ik, dat het een portret was. Hij drukte daarop een kus, een sentimenteel en romantisch gebaar, dat stellig den spotlust zou op» gewekt hebben van de niet*sentimenteele en niet* romantische jeugd van tegenwoordig. Maar toch geloof ik, dat zelfs de meest nuchtere jeugdige spot* ter ernstig geworden zou zijn, wanneer hij het ge* zicht van den ouden man daarbij had kunnen zien.
Ik kon mij niet goed voorstellen, dat dit het portret van zijn zoon was: èn uit de oogen van den ouden man èn uit den onderdrukten hartstocht van zijn gebarenspel spraken gevoelens, die stellig niet van „vaderlijke" genegenheid getuigden. Ik was ervan overtuigd, dat het een vrouwenportret was, dat hem aldus boeide. Niet onmogelijk was het, dat hij het portret van zijn lang overleden vrouw voor den dag had gehaald, om voor het verlies van zijn zoon troost te zoeken in de herinnering aan haar.
Het is bekend, dat, wanneer groote rampen den mensch treffen, hij zich dikwijls wendt naar een zonniger verleden om daaruit sterkte te putten. De herinnering aan een groot geluk behoudt voor sommige naturen haar opbeurende kracht, ook lang nadat het verloren is!
Het toeval leverde mij dadelijk daarop het bewijs, dat ik blijkbaar juist geoordeeld had.
Door het eenzelvige leven, dat Hankema in de



laatste jaien geleid had, had hij een gewoonte aan* genomen, die bij eenzamen dikwijls wordt aange» getroffen: hij dacht soms hardtop. Niet, dat hij alleenspraken hield, als in ouderwetsche tooneel* stukken; maar gedurende mijn lang gesprek met hem, had ik reeds opgemerkt, dat hij nu en dan voor zich uit prevelde, zich blijkbaar wegens mijn tegen» woordigheid den dwang opleggende om niet luider te spreken.
Nu was hij alleen! Althans hij meende, dat hij alleen was 
Plotseling bereikte mij zijn stem.
„Elise, waarom heb ik je moeten verliezen?" — hoorde ik hem zacht, maar duidelijk zeggen ....
Er kwam een schuldig gevoel over mij, een gevoel, dat menig fatsoenlijk man, bij het speuren naar de geheime vijanden der maatschappij, soms overvallen moet: de overtuiging, dat hij het gemoedsleven van eerbare menschen op onbeschaamde wijze be* spiedt.
Ik had, als 'n roover, in hinderlaag gelegen om 'n stukje van het innerlijke leven van dezen armen, ouden man te stelen.
Ik wilde niet langer luisteren.
Beschaamd sloop ik naar mijn kamer terug en toen ik weêr te bed lag, wilde de slaap nog steeds niet komen.
Het was, of mij de zwakke stem van Hankema nog steeds in de ooren klonk: „Elise, waarom heb ik je moeten verliezen?"
Banale woorden, zoo men wil; maar die, door den



toon, waarop ze gesproken waren, elke banaliteit verloren hadden.
Het was, of ik ze telkens opnieuw hoorde.
En eindelijk, terwijl deze woorden mij nog in de ooren klonken, sliep ik in.
HOOFDSTUK XV. De uitgangspunten.
Reeds den vorigen avond was mij gebleken, dat Frau Jahrmann uitstekend voor mij gezorgd had. Ik had haar gezegd, dat ik in de noodzakelijkheid ge» weest was, zeer onverwachts uit Holland te ver» trekken, zoodat ik zelfs niet de gelegenheid gehad had, de noodige toiletartikelen mede te nemen. Hoe zij het, bij alle emotie van dien avond, had aange» legd, weet ik niet; maar ik had alles wat ik noodig had den vorigen avond op de waschtafel gevonden, zoodat ik, met een dankbaar gemoed, mij had kunnen ontdoen van het stof van de reis, dat ik ge» durende dien emotie»vollen avond met mij was blij» ven ronddragen. Bovendien had de huishoudster, zonder dat ik daarom gevraagd had, den vorigen avond een groote ommelette voor mij klaar gemaakt, die ik onder de bedrijven opgegeten had 
Om acht uur was ik wakker en öp, en om half» negen werd er op mijn deur geklopt.
Het bleek de huishoudster te zijn, die mij mijn ontbijt brengen kwam: 'n paar versche broodjes, 'n



stukje boter en 'n enorme kan met de traditioneele Duitsche koffie, die men hier twee, soms zelfs drie» maal per dag in slappen vorm en ongelimiteerde hoeveelheden pleegt te genieten.
Op mijn vraag, of Mr. Hankema en ik niet samen ontbijten zouden, vernam ik, dat deze zijn ontbijt altijd op zijn werkkamer gebruikte, en ik kreeg een visioen van den ouden man, troonende op zijn stoel boven 'n zee van papier, alleen, tobbende, onge» lukkig, en zijn maaltijd naar binnen slikkende als 'n onaangename, maar nu eenmaal noodzakelijke taak.
Ik zelf gebruikte mijn ontbijt, hoe eenvoudig het ook was, met groote smaak. Want, behalve dan die ommelette den vorigen avond, had ik sedert den vorigen middag te Leiden, vlak vóór mijn vertrek, niet meer gegeten.
Nadat ik mijn eetlust gestild had, mij voorbe» houdende de rest van wat ik te kort gekomen was tegen het middaguur in te halen, begaf ik mij naar de werkkamer van mijn gastheer. Ik klopte aan en van binnen klonk een zwak „herein!"
„U kunt Hollandsch spreken!" — zei ik, terwijl ik binnentrad en den ouden heer de hand reikte.
Hij zag er beter uit dan ik verwacht had en hij wenschte mij goeden morgen op een toon, die niet onvriendelijk was.
Maar dadelijk daarop begon hij te mopperen 
„Frau Jahrmann wil met alle geweld, dat ik nu al voor den heelen dag uit mijn kamer ga" — zeide hij.
„En zij heeft groot gelijk, meneer Hankema! Zij
Geesten uit het Verleden. 12



kan dan met alle kracht aan het werk gaan om dit stofnest weêr bewoonbaar te maken. Dat zal geen geringe arbeid zijn, want ook de boeken en papieren zal zij moeten reinigen. Dan kunt U ze later ordenen, zonder Uw handen al te vuil te maken!"
Ik had op opgewekten toon gesproken, maar ik gevoelde mij vérre van opgewekt. Immers, ik moest nu het onderwerp van de begrafenis ter sprake brengen en hij maakte mij dit niet gemakkelijk, door* dat hijzelf daarover nog steeds niet begonnen was en ook geen aanstalten scheen te maken om dit te doen.
„Waar moet ik nu héén ?" — vroeg hij, met
een hulpeloos gebaar.
„Er is voor U en mij genoeg te doen" — antwoord* de ik. „Bovendien moeten wij immers op reis ?"
De oogen van den man werden groot en rond.
„Op reis ?" — herhaalde hij. En het was zeer
duidelijk, dat zijn verassing niet gehuicheld was! De gedachte, dat hij de begrafenis van zijn zoon diende bij te wonen en dat er voor hem stellig nog meer te doen zou zijn, in verband met het opruimen van diens boeken, brieven en van alles, wat deze mocht hebben nagelaten —, deze gedachte scheen nog niet bij hem te zijn opgekomen! Een nieuw bewijs dus van den halven droomtoestand, waarin zijn een* zelvig leven en de voortdurende vrees voor eigen veiligheid hem gebracht hadden.
„De begrafenis van Uw zoon..."
Hij maakte een snel gebaar om mij het zwijgen op te leggen.



Daarop steunde hij weêr, zooals hij den vorigen avond zoo dikwijls gedaan had, met de ellebogen op zijn schrijftafel en liet het hoofd in beide handen rusten.
Het bleef vrij lang stil en ik hoorde hem zwaar adem halen.
„Vreemd!" — zeide hij daarop. „Ik heb daaraan
heelemaal niet gedacht. En toch ik hield zooveel
van m'n jongen!"
De zelf*concentratie had bij dezen man inderdaad een ongekende hoogte bereikt!
„Voelt U zich in staat om te reizen ?" — vroeg
ik.
„Het zal wel moeten!" — antwoordde hij op een toon, die onnatuurlijk onverschillig klonk en waaruit in het geheel niet de begeerte van den vader sprak om zijn zoon den laatsten aardschen dienst te bewijzen.
„Tenzij U er lichamelijk niet toe in staat is" — zeide ik.
„Ik voel mij heel, heel moe!" — hernam hij. „En dan, het steeds dreigende gevaar "
„Dat behoeft U niet te vreezen" — zeide ik, om* dat ik zijn ziekelijken angst niet vermeerderen mocht. „Maar als U zoo moe is "
„Ik ben moe, dood*moe!" — herhaalde hij, en de oogen, waarmede hij mij aankeek, stonden inder* daad dood*vermoeid.
Ook liepen er weêr een paar tranen langs zijn wangen, maar deze schenen mij veeleer veroorzaakt te worden door medelijden met zichzelven dan door



verdriet over de onmacht, die hij — hiervan was ik overtuigd — zichzelven suggereerde.
Maar ik moest, hoewel met tegenzin, van deze stemming profiteeren. Vroeger heb ik den lezer uit* gelegd waaróm.
„Misschien is het dan beter, dat U zich niet aan de vermoeienissen en de gemoedsbeweging bloot stelt, die een reis naar Leiden U veroorzaken zou" — zeide ik.
Het deed mij bijna pijnlijk aan, de verlichting te zien, die zich bij mijn woorden op zijn gezicht af* teekende. Op dat oogenblik had ik moeite te blijven bedenken, dat ik tegenover een zieke stond: ik voel* de voor hem een verachting, die ik nauwelijks ver* bergen kon.
„Maar er zijn maatregelen te nemen, er zijn dingen af te handelen..." — zeide hij weifelend.
„Dat is het minste" — antwoordde ik. „Wanneer U mij machtigt aan Mr. Hendriks te telegrafeeren, dat U buiten staat is te komen, zal hij stellig alles wat noodig is voor U willen in orde maken. Ik weet, dat hij in alle opzichten tot Uw dienst is."
„Ja dan... ja dan..."
Hij zeide niet veel meer.
En ik deed dat evenmin. Want, hoewel ik deze be* slissing zijnerzijds zelf begeerd en misschien uitge* lokt had, kon ik, nu hij deze zoo spoedig en ge* makkelijk genomen had, hem dit moeilijk vergeven.
Zwijgend schoof ik een stoel naar een kleine tafel, die in een der hoeken bij het venster stond (Frau Jahrmann, die aan alles scheen te denken, had weêr



voor de aanwezigheid van enkele meubels gezorgd), scheurde een blaadje uit mijn notitieboekje en schreef daarop het volgende ontwerp voor een tele* gram aan Mr. Hendriks:
„Hankema niet tot reizen in staat. Machtigt U „alle maatregelen nemen voor begrafenis en na* „latenschap. Ik blijf voorloopig hier, waar hulp „noodig. Mijn adres bij Hankema."
Daaronder mijn naam. Het telegram moest gericht worden naar den Dennenberg, waar heden (Zon* dag) Mr. Hendriks immers zijn zou.
Ik legde dit ontwerp aan den ouden man voor. Hij bleef er lang op staren, maar ik had den indruk, dat de beteekenis ervan nauwelijks tot hem dóór* drong. Toch reikte hij het mij, na eenige minuten, weder toe.
„Zoo is het goed!" — zeide hij.
En onmiddellijk daarop was Frau Jahrmann erme* de onder weg naar het dichtst bijzijnde telegraaf* kantoor.
Hankema, hoewel hij zwijgen bleef, scheen opge* lucht.
***
Het oogenblik was nu gekomen om tot ernstiger arbeid over te gaan dan het op planken stapelen van boeken.
Frau Jahrmann had ons, vóórdat zij uitging, zeer ten ongenoegen van Mr. Hankema, naar een andere kamer gedirigeerd. Mij verheugde dit uitermate, want de muffige, stoffige atmosfeer van de werk*



kamer had mij half ziek gemaakt. Lucht en licht moesten hier binnen gelaten worden: er moesten weer orde en reinheid heerschen! Onwillekeurig trok ik een parallel tusschen dit verwaarloosde vertrek en den even verwaarloosden geest van den man, die zich hier zoo lang had opgesloten. Ook daarin moesten frissche lucht en licht gelaten worden, ook deze moest gezuiverd worden van alle onreinheid, die zijn voortdurende zelf*concentratie daarin had achtergelaten.
De kamer, waarin wij thans zaten, was een klein, maar luchtig en vooral licht vertrek, dat door de huishoudster als naaikamer gebruikt was, maar dat, met de practische snelheid, die haar in alle huis» houdelijke bezigheden kenmerkte, door haar in min* der dan geen tijd tot een zitkamertje was omge* tooverd.
Wij zaten in 'n paar ouderwetsche leunstoelen aan een kleine, langwerpige tafel.
„Meneer Hankema!" — begon ik. „De tijd is nu eindelijk gekomen om te handelen, om stevig aan te pakken het werk, dat onze handen te doen vinden."
Hij maakte een afwerend gebaar.
„U zult mede moeten, of U wilt of niet!" — zeide ik. „Van achterblijven is voor U geen sprake meer. Uw onmannelijke apathie heeft nu lang genoeg ge* duurd!"
„U drukt zich kras uit!" — zeide hij en er kwam kleur op zijn gezicht.
„Kras, maar niet te kras" — antwoordde ik. „U zult zich uit Uw verderfelijke zelf*concentratie moe*



ten los maken en weêr besluiten moeten om Uw leven te leven en niet te ondergaan. Dat heb ik U gisteren al in andere woorden gezegd. Maar vandaag is het oogenblik voor U gekomen om daarmede een aanvang te maken." „Als ik het maar kan "
„Zeker, het is gemakkelijker en veiliger Uw tijd te besteden aan het nutteloos napluizen van oude dossiers! Maar daarmede is het nu uit, en voorgoed uit! U zult wel zoo vriendelijk willen zijn met aan* dacht te luisteren naar wat ik U nu zeggen zal. Het is van het hoogste belang — in de eerste plaats voor U. Begrijpt U dat goed ?"
Hij knikte, maar zeide niets.
„Welnu dan" — vervolgde ik. „Uw en mijn doel moet nu vóór alles zijn de ontmaskering van hem of hen, die Uw zoon vermoord en U vervolgd hebben. Daarvoor hebben wij tot dusverre twee uit* gangspunten. Ten eerste: het telegram, dat U den dood van Uw zoon meldde; ten tweede: de anonie* me briefjes, die U in den loop van de tijden gezon* den zijn en die U, zooals U mij gezegd hebt, alle be* waard hebt."
Er was nog een derde punt van uitgang, dat ik echter tegenover Mr. Hankema niet noemde en dat ik ook tegenover den lezer voorloopig niet met zoo* veel woorden noemen zal. Trouwens, vermoedelijk zal het opmerkzaam lezen van wat vooraf is gegaan, dezen met dit derde punt reeds vertrouwd gemaakt hebben....
Ik kon zien, dat de man, die tegenover mij aan de



tafel zat, inderdaad met aandacht mijn redeneering scheen te volgen. Maar ik was er niet zeker van, of dit werkelijkheid dan wel schijn was. Daarom vroeg ik, mij zeiven onderbrekend, met 'n harde stem:
„U kunt mij toch volgen ?"
„Natuurlijk!" — antwoordde hij op geïrriteerden toon. „Wat U gezegd hebt, is zoo eenvoudig moge» lijk! Denkt U dan werkelijk, dat ik — na mijn loop» baan —niet in staat ben, zulke weinig gecompliceer» de redeneeringen te volgen? Ik heb in dit opzicht voor heel wat heetere vuren gestaan, meneer Van Panhuis!"
Deze woorden, maar vooral de toon, waarop zij gesproken waren, stemden mij tot dankbaarheid. Zij bewezen niet alleen, dat het respect voor zichzelven bij hem terugkeerde, maar ook, dat het respect van anderen weêr waarde voor hem begon te krijgen. Als ik nu zijn belangstellende aandacht maar blijvend zou kunnen vasthouden!
„Daaraan twijfel ik geen oogenblik, meneer Hankema 1" — zeide ik. „En ik twijfel er evenmin aan, dat wat ik verder zeggen zal, Uw instemming zal kunnen verwerven. Mag ik verder gaan ?"
„Natuurlijk!" — zeide hij.
„Onze twee uitgangspunten eischen — elk voor zich — een geheel andere behandeling, willen wij ver» der komen" — aldus vervolgde ik. „Laten we eerst het tweede bespreken, omdat dit, wat de verdere behandeling betreft, het eenvoudigst is. Wij kunnen alles wat daaruit te leeren valt, binnenkamers ont»



dekken en ook binnenkamers tot de daaruit te trekken conclusies komen."
„Ik zal U die briefjes dan moeten voorleggen" — zeide hij.
„Natuurlijk, meneer Hankema. Maar ik kan niet onderstellen, dat U ze zelf vroeger niet met zorg be* studeerd hebt."
„In den beginne wel, later niet meer" — antwoord* de hij.
„Waaróm niet....?"
„Het werd mij te pijnlijk. Ik legde elk nieuw brief* je eenvoudig bij de andere en trachtte het zoo gauw mogelijk te vergeten."
„Dat was niets anders dan struisvogelpolitiek!" — zeide ik. „En zie nu, waartoe deze U gebracht heeft! U hebt de briefjes niet vergeten. Integendeel, zij hebben U tot zulk een graad van wanhoop gebracht, dat U, zonder werkelijke noodzakelijkheid, naar het buitenland gevlucht is om ze te ontloopen. En dat is U óók niet gelukt. Wanneer U, in plaats van oude dossiers, die briefjes bestudeerd hadt, zou dat ver* moedelijk meer nut voor U gehad hebben."
„Het is mogelijk!" — zeide hij.
„Het is zeker!" — antwoordde ik. „En het is 'n wonderlijk verschijnsel, dat U, die zoo scherpzinnig waart in het opsporen van hen, die tegenover anderen te*kort*gekomen waren, zich zoo hulpeloos getoond hebt, nu het gold er achter te komen, wie tegenover Uzelven gezondigd heeft. Wil ik U zeggen, hoe dat te verklaren is? Uit het feit, dat die briefjes U pijn deden, U kwetsten, Uw geweten



wakker schudden. U was feang voor ze en daarom sloot U ze zoo spoedig mogelijk weg. De struisvogel, meneer Hankema I"
„U neemt geen blad voor den mond" — zeide hij.
„Dat doe ik zeker niet, omdat het goed voor U is, de waarheid omtrent Uzelven te hooren!"
Ik zeide hem deze harde dingen opzettelijk, om zijn energie op te wekken. En opnieuw merkte ik met genoegen op, dat hij eenige moeite had, zich niet gebelgd te toonen. Hij bedwong zich evenwel (wederom een vooruitgang!).
„Ga voort!" — zeide hij.
„Het is dus afgesproken" — vervolgde ik, „dat U mij van ochtend die anonieme briefjes laat zien" (Dit was nog in het geheel niet afgesproken, maar ik deed, alsof dit wèl het geval was). „Wij zullen ze dan samen bekijken en daaruit onze gevolgtrekkingen maken. Over die zaak behoeven wij dus op dit oogenblik niet verder te spreken.
„Maar nu, wat ons eerste punt van uitgang betreft: het telegram uit Emmerik. Het zal noodig zijn. dat wij daarheen gaan om uit te vinden, wie het daar heeft aangeboden. Aan dit onderzoek hecht ik 'n buitengewoon gewicht."
„Ik zie alleen niet in, waarom wij dat samen moe* ten instellen" — zeide Mr. Hankema. „Eén persoon is daartoe toch voldoende."
„Best! Doet U het dan maar alleen!" — luidde mijn antwoord.
Dat was de bedoeling niet geweest!
„Ik ?" — vroeg hij met naïeve verbazing.



„Natuurlijk 17" — antwoordde ik. „Ik ben Uw voogd niet en evenmin sta ik in Uw dienst. Ik heb U — ik weet niet hoeveel maal al — mijn hulp vrij* willig aangeboden. Maar, als U dat zóó opvat, dat U rustig thuis blijft zitten en mij het werk en de ver* antwoordelijkheid daarvoor op de schouders laadt, dan moet ik U zeggen, dat Uw opvatting de mijne niet is. U zult er eindelijk ernstig toe moeten beslui* ten zélf te handelen. Anders handel ik ook niet!"
Tot mijn genoegen werd hij nu een oogenblik ernstig boos.
„U spreekt op 'n manier, die niet te pas komt" — zeide hij op dien eigenaardig*korten toon, dien hij aannam, zoodra iemands woorden hem sterk prikkel* den. „U gedraagt zich wèl als mijn voogd en ik duld geen voogdij!"
Hier hadden wij woorden, die herinnerden aan den Hankema, zooals hij vroeger geweest moest zijn.
„Des te beter!" — zeide ik „Want dan gaat U zeker meê naar Emmerik. Als U dat niet deedt, zou ik immers, zonder eenige controle, den voogd over U spelen kunnen en zelfstandig kunnen beslissen, wat er nu verder gebeuren moet."
De lezer zal begrijpen, dat — in den grond — zijn gezelschap op deze korte reis mij veeleer onaange* naam dan aangenaam was; maar het was mij erom te doen, hem naar buiten te lokken, onder de men* schen, in het volle leven, in de volle bedrijvigheid van het leven. Vroeger heb ik reeds gezegd, dat dit mij het eenige middel scheen om weêr een normaal mensch van hem te maken.



Mijn laatste woorden schenen indruk op hem ge* maakt te hebben, misschien wel omdat zij in over* eenstemming waren met het wantrouwen, dat hij in later tijden jegens zijn medemenschen was gaan voelen en dat zulk een overdreven omvang had aan* genomen. 111/'
„Er zit toch wel iets waars in wat U daar gezegd hebt" — zeide hij na eenig zwijgen. „U vergeet ech* ter, dat er immers groot gevaar voor mij aan verbon* den is, mij op straat te vertoonen."
„Dat vergeet ik in het geheel niet" — antwoordde ik wat ongeduldig. „Maar dat gevaar behoeft U niet terug te houden, omdat het gemakkelijk af te wen* den is. Ook ik heb redenen, waarom ik niet herkend wil worden en ik zal dus op onze reis een vermom* ming aanleggen. Wanneer U hetzelfde doet, zult U op straat even veilig zijn als ieder ander."
HOOFDSTUK XVI.
Het actieve werk begint.
Voor alle andere dingen wil ik den lezer de redenen verklaren, die er ook mij toe brachten een vermomming te begeeren. Men weet, dat het tame* lijk lang geduurd had, vóórdat ik, bij het verrichten van detective*werk, daartoe had kunnen beslui* ten.1) Ik achtte dit thans bepaald noodzakelijk. De
*) Zie No. 3 v. d. Dennenberg'Serie: „De Stad van de Mis» daad."



man, die op de terreinen van den Dennenberg door Tiras besprongen was en die later te Leiden was op» gedoken, had, voor zoover ik wist, mij nog nooit ge* zien. Dat moest zoo blijven, want ik moest metter* tijd met hem in aanraking kunnen komen (zoo het mij gelukte hem op te sporen), zonder dat hij wist, wie ik was.
Nu had ik sterk den indruk, dat Mr. Hankema gelijk had, wanneer hij zeide, dat men hem op straat bespiedde. De op hem gepleegde aanslagen hadden het trouwens bewezen. Het spreekt vanzelf, dat niet te allen tijde het huis, waarin hij woonde, door één of meer spionnen in het oog gehouden werd; zelfs vermoedde ik, dat dit alleen nu en dan geschiedde door den geheimen vijand, die ons reeds zooveel te doen had gegeven.
Nu — zooals ik vermoedde — het dien vijand ge» lukt was, de waakzaamheid van de Hollandsche politie te bedriegen en hij zich weder in Duitschland, waarschijnlijk in onze buurt, bevond, was het vol* strekt niet onwaarschijnlijk, dat hij den ouden heer Hankema opnieuw in het oog hield. Daarom was het beter, ook dezen niet te laten uitgaan dan in een ver* momming. Bij hém diende deze om zich vrijelijk op straat te kunnen bewegen, bij mij om later — in mijn werkelijke gestalte — niet herkend te worden en tevens om thans niet in die werkelijke gestalte ge* zien te worden, komende uit het huis, waarin Mr. Hankema zijn woning had.
Ik vond het echter niet noodig, al deze overwe* gingen aan mijn gastheer mede te deelen. Hij vroeg



daarnaar trouwens niet en — al vond hij het eerst „geen aangename gedachte" — tot mijn genoegen verzette hij zich tegen het aanleggen van een ver» momming met veel minder energie dan ik verwacht had.
Ik schreef op, wat ik noodig had om onze gedaan» te»verwisseling te bewerkstelligen. Frau Jahrmann werd erop uitgestuurd om al het daarvoor noodige te koopen. Zij zou daar, waar het noodig mocht zijn, als reden voor haar inkoopen opgeven, dat zij die dingen kocht voor de voorstelling van een lief» hebberij»tooneel. In sommige gevallen was het onver* mijdelijk, dat zij zulk een reden opgaf; want dat zij valsche snorren en een valschen baard voor zich* zelve begeerde, zou zelfs de minst*intelligente tooneelkapper niet aangenomen hebben! En tot een tooneelkapper zou zij zich voor de ingrediënten, die zij noodig had, moeten wenden.
Gedurende den tijd, dien zij voor deze niet ge? makkelijke boodschappen noodig had, begonnen Mr. Hankema en ik het onderzoek naar de anonieme briefjes. Samen waren het er 27 en ik kon mij — bij de lezing — best voorstellen, dat iemand, die voort* durend met dergelijke bedreigingen vervolgd werd, wanneer hij zenuwachtig van aanleg en wat oneven* wichtig van geest was, gevaar liep in een toestand te geraken, die — zooals bij den Ex*Officier van Justitie het geval was — den indruk van vervolgings* waanzin maakte.
Thans kwam het echter minder aan op den inhoud dan wel op het uiterlijk der brieven.



Hoewel zij uit verschillende plaatsen in Neder* land en ook uit Duitsche plaatsen in de buurt van de Nederlandsche grens kwamen, werd ik in mijn vroeger reeds geuit vermoeden versterkt, dat zij van één persoon afkomstig waren.
Het is niet onmogelijk — hoewel moeielijk — zijn handschrift dermate te veranderen bij het schrijven van één enkelen brief, dat men daaruit het gewone handschrift niet of nauwelijks herkennen kan. Maar wanneer men er naar streeft, telkens weer een ander verdraaid handschrift voor den dag te brengen, ver* valt men onvermijdelijk in herhalingen.
Toch had men deze vervalschingen met overleg vervaardigd. Terecht had men ingezien, dat men het aantal van de z.g. onschuldig veroordeelden niet overdrijven mochtl En de brieven vervielen dan ook in 4 verschillende typen wat het handschrift betreft. De oppervlakkige beschouwer zou tot de con* clusie gekomen zijn, dat er 4 verschillende brief* schrijvers waren. Maar bij nauwkeurige beschouwing en wanneer men éénig begrip van graphologie had, kon men in die 4 typen gemeenschappelijke ken* teekenen terugvinden, die wezen op het feit, dat ze van één persoon stamden.
Ik legde precies uit, op welke gronden ik tot deze slotsom kwam, toonde Mr. Hankema de overeen* komende eigenaardigheden in de verschillende schriftsoorten en slaagde er werkelijk in, zijn belang* stelling te wekken. Met een soort van kinderlijk enthousiasme begon hij nu zelf te zoeken naar de punten van' overeenkomst tusschen de handschrif*



ten, die van verschillende personen afkomstig heet» ten te zijn; en weldra verkeerde hij in een half* komische verbazing over de omstandigheid, dat hij vroeger niets van deze vrij primitieve misleiding ontdekt had. De reden daarvan lag natuurlijk in zijn abnormalen toestand; maar dit kon ik hem moeielijk zeggenl
Tegen den tijd, waarop de huishoudster terug kwam, was Mr. Hankema geheel overtuigd van wat ik reeds lang begrepen had: dat er namelijk geen sprake was van een soort van samenzwering, die ge» smeed was tusschen verschillende menschen, die zich door den Ex»Officier van Justitie verongelijkt achtten; maar dat hij te doen had met één vijand, die getracht had hem angst aan te jagen door een dergelijke samenzwering te fingeeren. De wijze, waarop hij zich thans gedroeg, verschilde veel van zijn gedragingen vóór dien tijd. Het was, alsof die schriftvergelijking voor hem een verfrisschend geestelijk bad geweest was. En, nadat hij zich zoo lang blind gestaard had op de oude papieren, waar» door hij vermoedelijk tóch niet tot eenig bruikbaar resultaat zou zijn gekomen, was het psychologisch zeer goed te verklaren, dat hij het als 'n soort van triomf beschouwde, nu hij tot een bepaalde ont» dekking was gekomen.
Daarbij kwam, dat het wel een verlichting voor hem zijn moest, nu hij zich losgemaakt had van den waan, dat velen tegen hem samenspanden.
Tengevolge van deze gelukkige omstandigheden scheen hij plotseling een ander mensch. Zelfs lag er



iets stuitends in, dat hij de tragedie, die zich met zijn zoon had afgespeeld, in deze oogenblikken geheel scheen te vergeten in de vroolijk*opgewonden stem* ming, waarin hij langzamerhand geraakt was.
Een gevolg van deze stemming was het ook, dat hij nu met veel meer animo inging op mijn voorstel, dat wij, naar het uiterlijk, een verandering zouden ondergaan, waardoor wij voor oogen, die ons wel* licht zouden bespieden, onkenbaar zouden zijn.
Het kwam mij niet noodig voor, dat wij ook in onze kleeding groote veranderingen zouden aan* brengen. Onze heeren*kleeding is nu eenmaal niet van dien aard, dat zij iets oorspronkelijks heeft en gemakkelijk herkend kan worden. Voor alle voor* zichtigheid trok Hankema een zomerpak aan, dat hij sedert den vorigen zomer niet gedragen had, maar dat door de goede zorgen van Frau Jahrmann keurig onderhouden bleek.
Wat mijzelven betreft, er bestond niet de minste reden, waarom ik van costuum verwisselen zou. Ik had trouwens maar één costuum bij de hand: dat* gene, waarmede ik op reis was gegaan! Om een nieuw te koopen had ik het huis moeten verlaten en dat wilde ik juist niet, althans niet in mijn gewone gedaante 
Ons beider gelaat echter vertoonde weldra 'n an* der aspect dan tot dusverre! Een grijze snor en een paar grijze bakkebaardjes waren de eenvoudige middelen, waarmede Hankema in een wat grimmig uitziend, oud heertje gemetamorfoseerd werd, ter* wijl een puntbaard en een snor, donkerbruin en
Geesten uit het Verleden. 13



dichtgeplant, mij maakten tot een eenigszins kunste* naarsachtig type, zooals men zich kunstenaars uit vroeger tijd meestal voorstelt. Gelukkig zijn wij tegenwoordig zoo ver gekomen, dat de artiest niet meer noodzakelijkerwijze in z'n uiterlijk „artiesterig" behoeft te zijn!
Wij waren nu gereed om ons aan de buitenwereld te vertoonen, zonder dat wij ons daardoor aan ge* varen bloot stelden. In den vroegen namiddag ging er een trein naar Emmerik en wij waren oyereenge* komen, dat wij dien nemen zouden, teneinde ver* volgens te trachten in deze grensstad iets te weten te komen omtrent den verzender van het bewuste telegram.
Snel, vóórdat wij vertrokken, gebruikten wij nog een lichten maaltijd. Frau Jahrmann had er alweêr voor gezorgd, dat deze juist op tijd gereed was en precies zóó was uitgevallen, als wij dat gewenscht zouden hebben: licht en smakelijk!
Maar vóórdat wij het huis verlieten, geschiedde er nog iets, dat ik niet met stilzwijgen voorbij mag gaan.
Men herinnert zich, dat wij, nadat Mr. Henkema uit zijn werkkamer verjaagd was, in een klein ver* trek hadden gezeten, dat door de huishoudster tot een soort van zitkamer was ingericht. Daar ook had* den wij de anonieme brieven bestudeerd, die Hanke* ma was gaan halen uit de schrijftafel, die temidden van de schoonmaak*drukte in zijn studeerkamer was blijven staan. Hij had de brieven daarop bij zich gestoken, maar begon nu te twijfelen, of het niet beter



was, ze weêr op hun oude plaats in zijn schrijftafel te deponeeren. Het waren, zonder twijfel, gewichtige stukken, die stellig door den Rechter ingezien moes» ten worden. Ze mede te nemen, kon zijn gevaar» lijken kant hebben. Hier, in de schrijftafel, onder de hoede van de altijd waakzame Frau Jahrmann, zou» den zij veiliger zijn dan wanneer Hankema ze bij zich droeg.
Wij betraden dus de studeerkamer, waar mijn gastheer dienzelfden ochtend nog eenigen tijd geze» ten had, teneinde het paketje brieven op te bergen.
Hankema was gewoon dit in de rechterlade van zijn bureau te bewaren. Hij opende deze ook nu om het erin te leggen. Nu stond ik op dat oogenblik achter hem, zoodat ik over zijn schouder in de lade kon kijken. Het was maar één oogenblik. En in dat korte oogenblik deed ik een ontdekking. Ik zag namelijk in de lade het portret liggen van een vrouw en aanstonds rees het vermoeden bij mij, dat dit zijn overleden echtgenoote zijn moest, dezelfde om wier verlies hij in den afgeloopen nacht eenzaam getreurd had. Gedurende het korte oogenblik, waarin ik mijn observaties maken kon, nam ik het gelaat van die vrouw duidelijk in mij op. Ik had Mevrouw Hankema niet gekend, maar ik wist dat zij een schoonheid geweest moest zijn.
Dit stemde overeen met wat ik van het bewuste portret te zien kreeg: een mooi, regelmatig gezicht, onder een ouderwetsch kapsel, waarin donker, dicht haar, in vlechten gestrengeld, tot een soort van pyra» mide was opgestapeld. Ook de kleeding was ouder*



wetsch, zooals trouwens niet meer dan natuurlijk was. Ik heb immers reeds gezegd, dat Mevrouw Hankema sinds vele jaren gestorven was...
Dit oude portret had dien nacht de herinnering aan zijn vervlogen geluk bij den ouden man opgewekt. Op dit oogenblik voelde ik met dezen een innig me» delijden en er kwam weder een gevoel van schaamte over mij, dat ik, zonder het eigenlijk te bedoelen, getuige geweest was van een uiting van zijn ge* moedsleven, die voor geen buitenstaander bestemd was.
Zooals ik zeide, duurde het maar zeer kort, dat ik de beschreven, door den ouderdom vergeelde foto» grafie onder mijn oogen had. Mr. Hankema sloot de lade, na het paketje brieven in het achterste deel daarvan gedeponeerd te hebben, en wendde zich tot mij, zonder dat hij bemerkt had, dat ik zoo onbe» scheiden geweest was een blik erin te werpen.
„Ik ben nu gereed om met U mede te gaan" — zeide hij. „Ik ben blij, dat ik nu voor mijn armen jongen iets zal kunnen doen!"
Deze woorden wezen op een grooten moreelen vooruitgang. Zij vormden een merkwaardige tegen» stelling met het slappe „ik ben zoo moe!", de klacht, die hij dien ochtend geuit had, toen zijn even» tueel vertrek naar Leiden ter sprake kwam. Het is waar, de reis naar Emmerik was minder vèr, maar deze omstandigheid kon onmogelijk verklaren de verandering ten goede, die er over de persoon van Hankema gekomen was.
Het was, zooals ik verwacht had: het bewustzijn



te zullen en te kunnen „aanpakken" alleen reeds, had zijn moreel aanzienlijk verbeterd en hem uit zijn stemming van apathisch*zelfbeklag gehaald. Mis* schien zou het mij niet gelukken te beletten, dat hij nu en dan weêr in die stemming terug viel, maar in elk geval was er al veel gewonnen, nu hij als 'n nor* maal mensch de begeerte gevoelde om in deze zaak, die immers in de eerste plaats zijn eigen zaak was, handelend op te treden.
Wij namen nu afscheid van Frau Jahrmann. Zij was wat bedroefd en zenuwachtig, hetgeen verklaar* baar was, omdat zij er niet meer aan gewoon was, den man, dien zij zoo trouw verzorgd had, het huis te zien verlaten! Sinds dien tweeden en laatsten aanslag, die op hem gepleegd was, gebeurde dit thans voor het eerst. Geen wonder, dat deze vrouw, die hem zoo trouw was toegedaan, zich wat ongerust maakte. Zij beloofde ons bij het afscheid, dat zij het huis niet verlaten en de deur voor niemand openen zou....
Daarop lieten wij haar alleen.
***
Toen wij in onze vermommingen buiten traden, dat wil zeggen, toen wij, dóór de ingangspoort, dé straat bereikten, bleef ik een oogenblik staan en liet mijn oogen naar links en naar rechts de straat af* dwalen, om daarna — snel, maar met scherpen blik — de vensters aan den overkant op te nemen.
Er was niets bizonders te zien, hoewel op dit oogenblik het verkeer nog al druk was, veel drukker



dan toen ik den vorigen avond de ingangspoort was binnengetreden. Het was thans trouwens niet later dan één uur (eigenlijk moest ik „13 uur" zeggen, maar ik wil den lezer een aftreksommetje be* sparen !) en in deze kleine zijstraten was het verkeer dan uit den aard der zaak drukker dan in de avond* uren.
Wij sloegen rechtsom, den weg op naar de „Hohe Strasse", waar zich, den geheelen dag dóór, in beide richtingen een menschenstroom beweegt. Hier was het niet meer mogelijk op de enkele individuën in die menschenstroomen te letten. Trouwens, ik acht* te het uitgesloten, dat Mr. Hankema in zijn nieuwe gestalte herkend zou worden, ook al liepen er do* zijnen samenzweerders op hem te loeren (wat niet waarschijnlijk was!).
Wat mijzelven betreft, ik waagde, naar ik meende, niets: want wie zou mij hier in mijn vermomming herkend hebben, waar ook mijn gewone uiterlijk vrijwel onbekend was?
Alles liep dan ook, zonder eenig oponthoud, van stapel. Met onze kaartjes in den zak stonden wij tien minuten vóórdat de trein uit de Rijnstreek het station zou binnen loopen, op het perron 2 b, waar de treinen naar Holland stil houden. Er stonden ver* scheidene menschen te wachten en daaronder, zoo* als meestal, verscheidene Hollanders.
Wij leefden midden in den zomer en menig land* genoot, die zijn vacantie wat vroeg gekregen had, keerde reeds — met of zonder familie — naar de Hollandsche zomersche vlagen terug. Omineus dreig*



den halfvergeten parapluies en regenjassen....
Onder de menschen, die op den trein wachtten, zag ik plotseling een bekend gezicht. Het was de Politiecommissaris Dunbar uit de kleine stad X, vlak bij den Dennenberg, die mij zeer goed bekend was en met wien ik menigmaal had samengewerkt. Hij was een aangenaam en scherpzinnig man, die ook voor de lezers van mijn vorige boeken geen onbekende is. Het was mij bekend, dat hij met zomer*verlof was uit geweest en waarschijnlijk was „de koek nu op" en was hij op de terugreis naar X.
Ik besloot de deugdelijkheid van mijn vermom* mmg eens op hem te beproeven. Hij stond vlak bij ons, geleund op de ballustrade. waarachter een van de trappen naar beneden voert, langs welke men den grooten tunnel bereikt, die dwars onder het station doorloopt.
Terwijl ik Mr. Hankema een wenk gaf op zijn plaats te blijven staan, trad ik op Commissaris Dun* bar toe.
„Ik zie U aan voor 'n Hollander, meneer!" — zeide ik, hem beleefd groetende. „Kunt U mij misschien zeggen, of de Hollandsche trein van 2.15 over Kleef of over Emmerik gaat ?"
De aangesprokene keek mij eenige oogenblikken onderzoekend aan, waarbij zijn oogen over mijn heele persoon héén gleden. Toen zeide hij, met 'n sarcastisch lachje:
„U vraagt toch zeker naar den bekenden weg, me* neer Van Panhuis?"
Ik moet bekennen, dat dit antwoord voor mij ge*



heel onverwachts kwam. 't Was een slag voor 
mijn ijdelheid! En in zooverre was het misschien een uitstekend geneesmiddel.
„De vermomming schijnt niet veel zaaks, Commis* saris!" — zeide ik, toen ik van mijn verbazing beko* men was.
„O, zeker well" — zeide deze lachend. „De ver* momming is zoo kwaad niet, maar "
Hij bracht zijn hand aan mijn horlogeketting en trok zachtjes aan het kleine medaljon, dat daaraan hing: een herinnering aan mijn moeder!
„Dat medaljon heb ik nooit anders gezien dan aan den ketting van meneer Van Panhuis" — zeide hij.
„Dank U, Commissaris!"
De man had mij een goede les gegeven, waarvan ik ook practisch profiteeren kon, door medaljon en ketting straks in een van mijn zakken te doen ver* dwijnen. Het zou zeer verkeerd zijn later, wanneer ik mijn gewone gestalte weer had aangenomen, door dit eigenaardige ouderwetsche médaljon te demon* streeren, dat de heer Van Panhuis kort geleden met 'n snor en 'n puntbaard had rond geloopen!
„Op expeditie....?" — vroeg de Commissaris. _ antwoordde ik. „Mettertijd vertel ik U alles daarvan!"
„Houd mij aanbevolen! Daar komt de trein. Goede
reis!"
Zeer nederig gestemd steeg ik, mèt Mr. Hankema, in een tweede*klas*coupé.



HOOFDSTUK XVII. Emmerik.
Emmerik is 'n niet heel mooie stad. Vooral bij regen zien de straten er buitengewoon somber uit. Het aan den Rijn grenzende deel heeft hier en daar wel iets, dat treft: 'n aardig doorkijkje op den bree* den stroom, of 'n bizonder oud gebouwtje, dat 'n beetje uit den gewonen, eentonigen en zeer oneste* tischen bouwtrant valt. Wanneer men, met ernstige zorgen in het hoofd en op 'n regenachtigen middag, deze stad bezoekt, valt het moeielijk zich erin te denken, dat de wereld mooi is 
Onze eerste gang — misschien zou het wel onze eenige blijven! — was naar het Telegraafkantoor, waar wij den Directeur te spreken vroegen.
Men zal zich wellicht uit vroegere boeken her* inneren, dat, wanneer ik op reis ga om te trachten in de een of andere crimineele zaak helderheid te verkrijgen, ik gewoon ben een legitimatie van de politie te X mede te nemen, waaruit blijkt, dat ik, zij het dan niet officieel, toch officieus met de Neder* landsche autoriteiten in voortdurende verbinding sta. Bij mijn vertrek van den Dennenberg was ik aan deze gewoonte getrouw gebleven. Hoewel ik toen nog niet wist, dat mijn reis zich tot Duitschland zou uitstrekken, had ik het niet uitgesloten geacht, dat zulk een legitimatie mij in Leiden of Den Haag van nut zou kunnen zijn. Zij kon nu uitstekend dienst doen hier, te Emmerik.



Het kostte eenige moeite, tot den Directeur dóór te dringen. Ik nam hem dat niet kwalijk, want hij werd natuurlijk — gelijk vele zijner collega's elders — dagelijks lastig gevallen door vele menschen, die in onbeduidende zaken tot hem kwamen.
De boodschap, die ik aan den functioneerenden bode mede gaf, n.1. dat ik voor dit gesprek speciaal uit Holland was gekomen (hetgeen eigenlijk niet met de waarheid in overeenstemming was), had succes, hetgeen voor de zóóveelste maal aantoonde, dat op dit verdorven ondermaandsche 'n leugentje om bestwil wel eens meer succes heeft dan de waar* heid!
De directeur was een korte, dikke man met 'n grijzen baard, 'n bijna kaal hoofd en 'n gouden bril, door welken hij ons met wantrouwende blikken opnam.
„U wenscht ?" — vroeg hij op een toon, die
niet van de vriendelijkste was.
„Ik zou gaarne eenige inlichtingen ontvangen om* trent een zaak, die van hoogst vertrouwelijken aard is. Daarom is het misschien het verstandigst, wan* neer ik mij vóór alle andere dingen legitimeer. Ik stelde den Directeur daarop de bovenbedoelde legi* timatie*papieren ter hand.
„Van Panhuis Van Panhuis " — zeide
deze, terwijl hij al zijn aandacht op de genoemde papieren vestigde. „Dat is vreemd, zeer vreemd!"
Ik informeerde ernaar, wat eigenlijk zoo vreemd was, maar kwam toen niet anders te hooren dan dat hij dien naam meer gehoord had. Dit was natuurlijk



hoogst interessant, maar waarom het zoo „vreemd" was, kon ik niet inzien.
„De naam komt méér voor" — zeide ik „al wordt hij niet altijd hetzelfde geschreven. Maar waarom U in een zoo gewonen naam iets vreemds vindt, be* grijp ik niet goed."
Terwijl ik sprak, zag ik, dat de Directeur op een electrischen schelleknop drukte, die op de schrijf* tafel was aangebracht. Hij schreef eenige woorden op een klein papier, stak dit in een enveloppe en sloot deze vervolgens. Onmiddellijk daarop ver* scheen er een man in uniform, dien ik voor 'n brievenbesteller hield. Dezen werd de zooeven ge* schreven brief overhandigd en de Directeur zeide daarbij enkele woorden, die ik niet verstond.
Vervolgens wendde hij zich weder tot mij.
„De vreemdheid van het geval zal U spoedig blijken" — zeide hij op een toon, die mij dadelijk deed opkijken, en met een wat spotachtige uit* drukking op zijn gezicht. „In afwachting daarvan kunt U mij wel vast vertellen, wat er aan de hand is."
Zoo kort mogelijk vertelde ik hem daarop de ge* schiedenis van het aan Mr. Hankema gezonden tele* gram en ik voegde daaraan de opmerking toe, dat de persoon, die dit telegram had opgegeven, ongetwij* feld in eenige betrekking tot de.gepleegde misdaad stond. Het was daarom van het hoogste belang voor ons, wat van die persoon te weten te komen. Om daaromtrent ingelicht te worden, waren Mr. Hanke* ma en ik naar Emmerik gekomen.



„Ik meen uit dit verhaal te kunnen opmaken, dat U te Keulen woont" — zeide de Directeur, zich tot Hankema wendende. „U is toch in het bezit van de voor een buitenlander, die zich in Duitschland ge* vestigd heeft, noodige papieren?"
„Natuurlijk!" — antwoordde de oude heer.
„Dan is het goed!" — hernam de Directeur. „Ik geloof, dat daar juist iemand aankomt, die in de papieren van de heeren buitengewoon belang zal stellen."
Terwijl hij sprak, was er op de deur geklopt en op zijn „binnen!" verscheen er.... een Inspecteur van Politie!
Ik kan niet anders zeggen dan dat mij dit ten hoogste verbaasde. Ook Mr. Hankema keek niet weinig verwonderd.
„Neemt U plaats!" — zeide de Directeur en de Inspecteur voldeed aan deze uitnoodiging. Hij was een man van 'n jaar of veertig, met 'n grof, maar niet onaangenaam gezicht en geweldig zware wenk* brauwen, die, wanneer men hem en profil zag, als harige luifels boven zijn oogkassen uitstaken.
„Deze beide heeren zouden gaarne weten, wie gisterenmiddag het telegram omtrent dien moord heeft opgegeven" — zeide de Directeur. „Volgens be* lofte heb ik U gewaarschuwd, nu er naar dat telegram geïnformeerd is. Het schijnt een interessant geval te zijn, Inspecteur!"
„Er bestaat geen bezwaar, den naam van den af* zender van het telegram te noemen" — zei de In* specteur. „Het was een zekere meneer Van Panhuis,



die met de Nederlandsche politie in relatie staat. Hij was op weg naar Keulen."
Hankema en ik waren met stomheid geslagen.
De stem van den Directeur, die met groote zelf* genoegzaamheid constateerde, dat ik nu eerst be* grijpen kon, hoe vreemd het geval was, irriteerde mij op bijna onredelijke wijze. En toen hij daarop, tot den Inspecteur gewend, vervolgde: „Deze meneer zégt, dat*i óók Van Panhuis heet en óók met de Nederlandsche politie in verbinding staat" — voelde ik, dat ik boos werd.
Maar gelukkig hield ik mij in bedwang en bleef uiterlijk kalm.
„' t Is 'n merkwaardige geschiedenis!" — zei nu ook de Inspecteur met zijn grove stem. „En wie is die andere meneer?"
„Ik ben de vader van den student, dien men te Leiden vermoord heeft" — zeide Mr. Hankema, die, nu wij moeielijkheden ondervonden, meer en meer scheen op te leven.
„En die meneer, die zich voor mij heeft uitgegeven, is vermoedelijk de moordenaar geweest" — merkte ik op.
***
De positie, waarin wij ons thans bevonden, was niet zoo onschuldig als men denken zou en kon mis* schien aanleiding worden tot een vertraging in de werkzaamheden, die vóór ons lagen, welke zeer on* gewenscht was.
In den grond lag er iets komisch in. Want de



blikken, die de Inspecteur op ons wierp, spraken van onverholen wantrouwen.
„Ik wil U wel zeggen" — zeide hij, „dat het be» doelde telegram met mijn medeweten verzonden werd. Juist waren wij uit Holland gewaarschuwd tegen den voortvluchtigen moordenaar, die waar* schijnlijk trachten zou over de grens te komen. Het telegram, dat de heer Van Panhuis wenschte te ver* zenden, zou — dit voorzagen wij! — een onderzoek van de zijde van dien moordenaar kunnen uit* lokken."
Plotseling wendde hij zich tot Mr. Hankema.
„Hebt U legitimatie*papieren?" — vroeg hij.
Zonder iets te antwoorden reikte de Ex*Officier van Justitie hem deze toe. Het was een bewijs van herlevende schranderheid, dat hij ze bij zich ge* stoken had.
De Inspecteur bekeek ze nauwkeurig.
„Kent U dezen meneer al lang?" — vroeg hij ver* volgens, op mij wijzende.
„Sinds gisteren."
„Hoe weet U dan, dat hij de persoon is, voor wien hij zich uitgeeft ?"
„Hij bracht een introductie*schrijven meê van een van mijn beste vrienden."
De Inspecteur haalde de schouders op.
„Zoo 'n schrijven laat zich gemakkelijk fabri* eeeren!" — zeide hij. „U hadt dezen meneer dus vóór gisteren nog nooit gezien ?"
„Neen!"
„Dan is U wel bizonder goed van vertrouwen ge*



weest. Bedriegen niet alle teekenen, dan is deze me* neer 'n gevaarlijk mensch!"
„Deze meneer" had zich intusschen rekenschap ge* geven van den allerzonderlingsten toestand, waarin hij geraakt was.
Het begon erop te lijken, dat de Inspecteur — en schijnbaar ook de Directeur — hèm voor den moordenaar hield. Zij meenden dat het de werkelijke Van Panhuis was, die hier gisteren in 'n auto was aangekomen en het bewuste telegram had verzon* den. Het ergste was nog, dat de woorden van den Inspecteur het geestelijk evenwicht van Mr. Hanke* ma weêr verstoren konden. Nauwelijks had ik —het is den lezer bekend met hoeveel moeite — dezen zóó ver gekregen, dat hij vertrouwen in mij stelde, of daar kwam deze Duitsche politie*man roet in het eten gooien en verweet den ouden man, dat hij te goed van vertrouwen geweest was. Hoe zou de uitwerking daarvan op diens onevenwichtigen geest zijn ?
En bij dat alles kwam nu nog de omstandigheid, dat ik vermomd was! De kerel, die gisteren het tele* gram had opgegeven, was vermoedelijk zónder ver* momming geweest; en mocht — wat bijna onver* mijdelijk was, wanneer men mij hier vast hield — myn vermomming ontdekt worden, dan zou dit tegen mij en vóór hem getuigen 
Het was niet te ontkennen, dat ik leelijk was vastgeloopen!
En ik gevoelde, dat het eenige middel om mij uit deze moeielijkheid spoedig te bevrijden, hierin ge* legen was, dat ik met kalmte en groote zekerheid



bleef optreden. In mijn hart moest ik bekennen, dat onze tegenstander in dit geval van groote schrander* heid, of liever van zeldzame sluwheid, had blijk ge* geven. Op dit oogenblik was hij zonder twijfel aan
de winnende hand, maar ik was niet van plan
hem in die gunstige positie te laten!
„Ik ben eenigszins verbaasd over de ontvangst, die mij hier te beurt valt" — zeide ik, langzaam en met grooten nadruk sprekende. „De heeren moeten later maar zelf weten, hoe zij zich daarover verant* woorden zullen en over het feit, dat zij zich gisteren door den moordenaar een rad voor de oogen hebben laten draaien."
„Vergist U zich niet 'n dag?" — spotte hier de Inspecteur. „Vandaag probeert die man dat, naar ik geloof. Maar wij laten ons zoo gemakkelijk niet beet nemen."
„Ik wil niet voorgeven, dat ik U niet begrijp" — antwoordde ik, steeds met denzelfden nadruk sprekende. „Ik begrijp zelfs, dat U in 'n moeielijk parket zit "
„Wij ?" — vroeg de Inspecteur hier en lachte
luidruchtig.
„Ja, UI" antwoordde ik. „Hoe heeft die zooge* naamde meneer Van Panhuis zich gisteren eigenlijk bij U gelegitimeerd ?"
„Onder anderen door een schrijver van de politie uit X" — antwoordde de Inspecteur.
„Dat paste keurig in zijn rol" — zeide ik. „Dat schrijven moet hijzelf gefabriceerd hebben. Hoe luidde de onderteékening?"



„Dunbar!" — antwoordde de Inspecteur. „Duide* lijk geschreven, met groote letters!"
Ik haalde mijn papieren te voorschijn en liet hem de werkelijke handteekening van Commissaris Dun* bar zien: eigenlijk niet veel meer dan 'n staande en 'n liggende streep.
„Duidelijk, vindt U niet?" — vroeg ik daarbij.
De man haalde opnieuw de schouders op.
„Wie zegt mij, welke van de beide handteekeningen de ware is ?"
Nu had ik plotseling een ingeving en ik verwonder* de mij erover (zooals dat meestal in dergelijke ge* vallen gebeurt), dat ik niet véél vroeger op die ge* dachte gekomen was.
„Vraagt U het hemzelven" — zei ik. ,,'n Uur of wat geleden heb ik Commissaris Dunbar nog aan het station te Keulen gesproken. Hij zal nu juist te X zijn aangekomen en zal — daarvan ben ik zoo goed als zeker — zijn bureau nog eerder bezoeken dan zijn huis. U kunt toch telefonisch met X spreken....?"
De Commissaris knikte.
„Prachtig!" — zei ik. „U kunt hem vragen, of het al dan niet waar is: ten eerste, dat hij mij op het perron gesproken heeft; ten tweede, dat ik vermomd was met puntbaard en snor, zooals U mij op het oogenblik ziet; ten derde, dat ik 'n klein, ouder* wetsch medaljon bij me had, dat ik — naar aanlei* ding van een opmerking van zijn kant — nu in mijn broekzak draag (hier is het. Inspecteur!); ten vierde, dat zijn — Dunbar's — handteekening uit- twee kromme halen bestaat en volkomen onleesbaar is. En
Geesten uit het Verleden. 14



wanneer U dan op die vier vragen antwoord gekregen zult hebben, zal het U wel niet langer mogelijk zijn te ontkennen, dat U vandaag op 't punt geweest is, 'n ontzaglijken blunder te maken en dat U er gisteren inderdaad een gemaakt hebt!"
Ik had met toenemende zekerheid gesproken, want ik begreep, dat ik thans inderdaad den uitweg uit den onaangenamen toestand, waarin ik mij be* vond, ontdekt had.
Den Inspecteur scheen een voorgevoel te bekruipen van mijn aanstaanden triomf. Zijn gezicht was steeds langer geworden en een oogenblik vertoonde hij zelfs neiging om, wat dat telefoneeren betrof, terug te krabbelen. Toen ik hem echter met de noodige energie verklaarde, dat oponthoud de fataalste ge* volgen hebben kon en dat ik hem eventueel daarvoor verantwoordelijk stellen zou, luisterde hij naar rede.
En zie! Het geluk diende mij in buitengewone mate, omdat het bleek, dat Commissaris Dunbar juist het Politie*bureau te X binnen gestapt was, toen hij werd opgebeld.
De inlichtingen, die hij gaf, vielen natuurlijk ge» heel in mijn voordeel uit en nu was het de beurt van den voortvarenden Inspecteur om een toontje lager te zingen. Inmiddels had ik ontdekt, dat hij den naam van Lederer voerde en, in den grond, geen onge* schikte kerel was. Dit bleek ook, toen hij ons het resultaat van het telefonische gesprek kwam mede* deelen.
,,'t Spijt me voor mijzelven, maar niet voor U, heeren!" — zei hij. „Ik moet U mijn verontschuldi*



gingen aanbieden, vooral aan U, meneer Van Pan* huis! Die vent van gisteren "
Hij maakte een dreigend gebaar.
„Dien vent van gisteren zullen wij wel vangen, Inspecteur!" — zeide ik, terwijl ik hem de hand toe* stak.
Hij schudde die hartelijk en, van dat oogenblik af, waren wij goede vrienden.
* * *
Het uiterlijk van den man, dien men hier te Emme* rik voor mij had aangezien, klopte met het uiterlijk van den moordenaar, in zooverre als het eenige over* eenkomst vertoonde met dat van Peter Hankema. Ook was zijn gezicht wat geschonden, hetgeen hij toegeschreven had aan een val. De eenige afwijking was, dat mijn alter ego een snor gedragen had. Dit had echter niets verwonderlijks, omdat hij alle oor* zaak gehad had zich, althans zoolang hij op Holland* schen bodem was, onherkenbaar te maken. Of hij thans ook in Duitschland aldus vermomd rondliep, wisten wij natuurlijk niet; maar het was in elk geval iets waard, dat wij op deze mogelijkheid waren voor* bereid.
Wat onze eigen vermomming betreft, de mede* deelingen van Inspecteur Harden hadden deze thans voor ons tegenover de politie te Emmerik ongevaar* lijk gemaakt. En men aanvaardde onmiddellijk onze verklaring, dat wij haar hadden aangelegd ten einde elk gevaar te vermijden om nu of later door den moordenaar herkend te worden.



Over de vervolging, waaraan Mr. Hankema had bloot gestaan, gelijk over het feit, dat de moordenaar mij Waarschijnlijk nog nooit gezien had, konden wij dus het zwijgen bewaren, hetgeen mij genoegen deed, omdat mededeelingen daaromtrent het geval tegen* over de heeren van de politie maar weêr meer inge* wikkeld zou hebben gemaakt. En deze Emmeriksche heeren stonden eigenlijk buiten de zaak.
Toch moesten wij in één opzicht op hun hulp een beroep doen. Anders zou ik tegenover den Inspec* teur ook niet van samenwerken hebben kunnen spreken. Wij moesten namelijk trachten, het spoor van den man, die op 'n zoo stoutmoedige wijze ge* tracht had ons in moeielijkheden te brengen, terug te vinden. En daartoe hadden wij de hulp van de Emmeriksche politie noodig. De Inspecteur was nu trouwens „fel" erop, den man, die hem zoo handig misleid had, ter verantwoording te roepen. Gekwets* te ijdelheid was voor hem een sterke aansporing zijn beste krachten daartoe in te spannen.
Ik gaf als mijn meening te kennen, dat de man, dien wij zochten, in zóóverre de waarheid gesproken had, dat hij inderdaad op weg naar Keulen was. Hij had dit te Emmerik natuurlijk verteld, omdat men — zoo men zich daar eens naar „Van Panhuis" informee* ren mocht — waarschijnlijk vernemen zou, dat deze naar Keulen was vertrokken. De twee berichten zou* den dan met elkander in overeenstemming zijn en er zou geen achterdocht gewekt worden. Hoe hijzèlf weten kon, dat ik op reis naar Keulen gegaan was, bleef mij voorloopig nog een raadsel.



Dat hij zelf inderdaad daarheen gereisd was, scheen mij, alles in aanmerking genomen, hóógst waarschijnlijk. Want ik was er meer en meer van overtuigd geraakt, dat deze man als 't ware bezeten was door een idéé fixe: de vervolging, met alle middelen, van den ouden heer Hankema. Was hij inderdaad het slachtoffer van een rechterlijke dwa* ling, waarvoor hij den Ex*Officier van Justitie ver* antwoordelijk stelde . . . .?
Hoe zouden wij het uitmaken, waar wij zelfs zijn naam niet kenden .. . . ? En Hankema's napluizerijen hadden hem niets geleerd omtrent een gevangene, die ontslagen zou zijn ongeveer op den tijd, waarop de vervolging begonnen was.
HOOFDSTUK XVIII. Men komt hier niet binnen!
Wij verlieten Emmerik tegen den avond.
De politie aldaar had het apparaat, waardoor de gezochte opgespoord kon worden in beweging ge* bracht. Ons bezoek alléén zou dat waarschijnlijk niet hebben uitgericht, maar aangezien de Nederlandsche politie zich officieel over deze zaak met de Duitsche politie verstaan had, kon zij nu met energie ter hand genomen worden. Ik was ervan overtuigd, dat, ter* wijl wij op onze terugreis naar Keulen waren, tele* graaf en telefoon reeds in werking waren om erach*



ter te komen, waar de man van den auto te vinden was.
Het spreekt van zelf, dat ik tegenover Mr. Hanke* ma niet gesproken had over mijn aan zekerheid grenzend vermoeden, dat de man, dien wij zochten, zich inderdaad te Keulen bevond. Ik wilde hem niet nog angstiger maken dan hij reeds was en had daar? om over mijn vermoeden met den Inspecteur ge* sproken op een oogenblik, waarop de Postdirecteur druk met Hankema sprak. Wel is waar wist de laat* ste, even goed als ik, dat zijn vervolger hem in zijn woonplaats nog wel niet met rust laten zou, maar het was niet noodig dit tegenover hem nog eens te Onderstreepen!
De houding van den ouden heer was, toen wij in een overigens leêge spoorwegcoupé tegenover elkan* der zaten, eenigszins zonderling. Hij wierp schuwe blikken op mij, maar, telkens wanneer die de mijne ontmoetten, keek hij met schijnbaar groote belang* stelling het portier uit.
„Hebt U iets op het hart, meneer Hankema?" — vroeg ik eindelijk, daarmede de lange stilte ver* brekend, die tusschen ons geheerscht had.
Hij haalde de schouders op en zweeg.
„U kunt vrij*uit spreken" — vervolgde ik. „Het is beter, dat er tusschen ons beiden geen geheimen bestaan."
Nu antwoordde hij op een toon, waaruit dezelfde schuwheid sprak, die in zijn blikken lag.
„Er is geen sprake van geheimen" — zeide hij. „Maar .... maar .... ik ben er niet zeker van, of ik



van nu af op U mag blijven rekenen. Daareven . . ."
Hij hield op en slikte een paar maal zenuw* achtig.
„Waarom zoudt U, in vredesnaam, niet meer op mij rekenen kunnen . . . ?" — vroeg ik verbaasd. „Hoe kómt U op die gedachte, juist nu wij flink aan het werk zijn gegaan?"
„U hebt toch ook wel gemerkt, dat het wantrou* wen, dat die Inspecteur U in het begin toonde, niet. .. niet . . . geheel zonder uitwerking ..."
Op eens begreep ik wat er aan de hand was.
De man was — zooals ik gevreesd had — aan mijn goede trouw gaan twijfelen, toen er een tweede „Van Panhuis" ter sprake kwaml Later had hij natuurlijk het ongegronde van dien twijfel ingezien. En nu, met het schuldbewustzijn van een kleinen jongen, wilde hij tegenover mij zijn zonde bekennen!
Deze bekentenis — naïef, op het kinderlijke af! — moest hem natuurlijk bespaard blijven!
Ik lachte en knikte hem met 'n knipoogje toe.
„Niets heb ik gemerkt!" —- zeide ik daarbij. „Ver* beeldt U zich misschien, dat ik de uitwerking van die bespottelijke geschiedenis te Emmerik in dien zin vreesde, dat zij Uw vertrouwen in mij geschokt zou hebben . . . ? Hoor eens, meneer Hankema, ik heb te veel vertrouwen in het gezond verstand van een gewezen Officier van Justitie om iets dergelijks aan te nemen!"
„Maar toch ..."
„Verliest U toch geen woorden over zoo'n dwaas* heid" — viel ik hem in de rede. „Wij zijn geen van



beiden kinderen. Ik althans dénk er niet aan, U als zoodanig te beschouwen!"
Deze woorden gaven hem zijn zelfvertrouwen terug.
„Dat zou ook wel 'n beetje dwaas zijn!" — con stateerde hij, blijkbaar met eenige zelfvoldaanheid. „Natuurlijk!"
De arme kerel scheen niet te begrijpen, dat zijn woorden mij opnieuw bewezen hadden, dat ik hem — wat oordeel en verstand betreft — nog steeds niet voor volwaardig houden kon.
***
Wij vonden de woning van Mr. Hankema, bij onze terugkomst te Keulen, in staat van verdediging. Dat wil zeggen, nadat wij gebeld hadden, vroeg eerst een angstige vrouwenstem, aan de andere zijde van de deur, die tot het „Vorzimmer" leidde, wie er gebeld had.
„Van Panhuis!" — kondigde ik aan. De deur was niet massief genoeg om luid gesproken woorden on verstaanbaar te maken.
Wij hoorden nu de deur aan de binnenzijde ont* grendelen en Frau Jahrmann keek met 'n verschrikt gezicht naar buiten.
Het had er een oogenblik iets van, alsof zij de deur voor onzen neus weêr sluiten wilde. Op dat oogen* blik dacht zij waarschijnlijk niet aan de vermomming die wij droegen. Haar weifeling duurde echter slechts kort. Vermoedelijk was het haar weêr ingevallen, dat wij er anders uitzagen dan gewoonlijk . . .



Een oogenblik later stonden wij naast haar in het „Vorzimmer". Zij sloot en grendelde de deur met zorg en zeide daarop:
„Het is noodig heel voorzichtig te zijn. Men heeft getracht naar binnen te komen ..."
Mr. Hankema was zeer bleek geworden.
„Wie . . . ?" — vroeg hij met 'n stem, waaruit zijn onderdrukte angst sprak.
„Ik weet het niet. . . 'n Man!" — antwoordde zij.
„Heb ik U niet gezegd, dat ..." — aldus barstte de ander plotseling uit op den onbeheerschten toon, dien ik vroeger eenige malen van hem gehoord had. Maar ik maakte aan die uitbarsting onmiddellijk een einde, door hem in de rede te vallen, even ruw en luid als hij zelf uitgevallen was.
„Het geeft niets, of U zoo schreeuwt!" — zeide ik. „Frau Jahrmann heeft goed gedaan, door dien kerel buiten de deur te houden. Ik weet niet, wat U aan* leiding geeft tot zoo'n uitval, meneer Hankema, maar die is allerminst op zijn plaats."
„Ik heb aan Frau Jahrmann gezegd, dat zij nooit iemand van de deur moet laten gaan, zonder naar zijn naam te vragen" — zeide hij, nu wat gekalmeerd.
Ik haalde de schouders op.
„Alsof iemand, die met kwade bedoelingen hier komt, haar zijn naam aan haar neus zal hangen!" — zeide ik, den ruwen toon behoudende, omdat deze hem scheen te imponeeren. „U is hoogst onredelijk, meneer Hankema! Maar" (hier liet ik den ruwen toon varen) „zij en ik weten gelukkig, dat U het niet zoo bedoelt."



„Laat zij dan vertellen, wat er gebeurd isl" — zei hij, zich nu klaarblijkelijk over zichzelven 'n beetje schamend.
„Zou dat niet het best in Uw werkkamer kunnen gebeuren?" — vroeg ik. „En daarna zal Frau Jahr* mann er misschien wel voor willen zorgen, dat wij wat te eten krijgen. Ik rammel, meneer Hankema! En U . . . ?"
„Ik óók!" — antwoordde hij en .. . glimlachte. Het was blijkbaar de schrik geweest — een schrik, die met den toestand van zijn zenuwen samenhing —, die hem tot die plotselinge uitbarsting gebracht had.
De werkkamer zag er nu héél wat netter uit dan toen wij vertrokken waren. Ook de atmosfeer, die er heerschte, was aanzienlijk beter geworden. Het ver» trek was nu goed gelucht en de stof, die alles bedekt had, was verdwenen. Zelfs de boeken, die in nette stapeltjes op de planken lagen, schenen stofvrij ge* maakt te zijn.
„U hebt niet stil gezeten, Frau Jahrmann!" — zeide ik.
Zij antwoordde niet, maar ging regelrecht op de schrijftafel toe.
„Er is een telegram voor U gekomen" — zeide zij en overhandigde mij het formulier, dat zij van de schrijftafel nam en dat ik onmiddellijk open brak.
Het kwam van Mr. Hendriks. Ik las het volgende:
„Laat Hankema zich over niets verontrusten. Ik regel alles. Groeten en beterschap voor mijn ouden vriend."
Ik stelde dit telegram aan den ouden man ter hand,



die het las met een gezicht, waarop ingehouden ont* roering te lezen stond.
„U hebt goede vrienden, meneer Hankema!" — zeide ik. „Eigenlijk betere dan U verdient!"
Hij keek mij aan en ik zag, dat er tranen in zijn oogen stonden.
„Misschien hebt U gelijk!" — zeide hij en wendde zich af naar het venster.
***
Frau Jahrmann deed verslag van wat er sedert ons vertrek naar Emmerik geschied was. Mr. Hanke* ma had nu achter zijn schrijftafel plaats genomen en de huishoudster en ik zaten in twee eenvoudige, houten leunstoelen, met kussens op de zittingen. Deze en nog enkele andere bruikbare stoelen waren gedurende onze afwezigheid in de werkkamer neêra gezet. En er bekroop mij een gevoel van satisfactie, wanneer ik dacht aan den staat, waarin ik dit ver* trek den vorigen avond had aangetroffen en dezen vergeleek met den aanblik, dien het thans bood. Ook de bewoner van het vertrek zag er thans anders uit dan het eenigszins vervuilde en in«zichzelf*terugge* trokken wezen, dat ik bij mijn komst had aange* troffen. Zijn blik was vrijer, zijn bewegingen waren meer beheerscht en hoewel er (was het wonder?) een droevigspeinzende uitdrukking in de oogen en op het gelaat lag, was zijn uiterlijk thans dat van een redelijk denkend man. Ook had hij wat meer zorg besteed aan zijn kleeding, hetgeen in dergelijke



ziektetoestanden een onmiskenbaar teeken van een wending ten goede is.
Zonder iets te zeggen, luisterde hij naar de mede* deelingen van Frau Jahrmann. Ik was ervan over* tuigd, dat hij deze nog den vorigen dag met angst en misschien met kinderlijk weeklagen begroet zou hebben. Thans bleef hij tamelijk rustig, hoewel'hij bleeker en bleeker werd en zenuwachtig met de handen langs de armleuningen van zijn studeerstoel wreef.
Het verhaal, dat de huishoudster ons deed, was niet lang en evenmin ingewikkeld. Kort na ons ver* trek was er aan de deur gebeld. Frau Jahrmann, bij wie de voorzichtigheid door de omstandigheden, waarin zij leefde, een tweede natuur geworden was, had — evenals zij dat bij ons gedaan had —, vóórdat zij de deur opende, gevraagd, wie er geklopt had.
„Maakt U maar open" — had het van buiten ge* klonken. „Wat wenscht U . . . ?"
„Ik heb een boodschap voor Doctor Hankema."
De man, die buiten stond, had Duitsch gesproken, maar zijn stem was aan de huishoudster onbekend. Zoolang Mr. Hankema daar woonde, was er nog nooit een boodschap voor hem bezorgd.
Zij wist, hoezeer hij het indringen van vreemden vreesde, en dientengevolge was zij nu dubbel behoed* zaam. De schuwe stemming, waarin de heer des huizes verkeerde, had zich langzamerhand ook aan haar medegedeeld en, vooral nu zij alleen was, kon



zij er niet aan denken, een vreemde in het huis te laten.
„Doctor Hankema is uitgegaan" — riep zij terug.
Buiten meende zij een zacht lachen te hooren. De man, die aan de deur stond, had daarop blijkbaar zijn mond gebracht aan de plaats, waar de beide helf= ten van de (dubbele) huisdeur elkander ontmoetten. Dit maakte, dat hij minder luid behoefde te spreken om binnen verstaan te worden. Althans de woorden, die hij zeide, had Frau Jahrmann duidelijk gehoord.
„Het is niet waar, wat U zegt." — Deze woorden had zij opgevangen; en daarop, na een korte pauze: „U kunt mij niet bedriegen! Doctor Hankema is niet uitgegaan: de uitgangspoort van dit huis is, van den vroegen morgen af, in het oog gehouden. Hij is daar* door niet naar buiten gekomen en een andere uitgang is er niet. U liegt dus, dat is duidelijk!"
Welk een geluk, dat ik den inval gehad had, den ouden heer niet in zijn gewone gestalte op straat te laten komen en ook mijzelven te vermommen. Het bleek nu immers dat, hoewel het ons, bij het verlaten van het huis, niet gelukt was iemand te ontdekken, dien wij voor een spion konden houden, er toch con* tröle was uitgeoefend op hen, die in* en uitgingen. Men had Mr. Hankema, in den vorm van het nijdige, oud*achtige heertje met de bakkebaarden, niet her* kend en ons stil laten trekken. De omstandigheid echter, dat men het huis, waarin hij woonde, dien dag aldus in het oog had gehouden om er zeker van te zijn, dat hij daarbinnen gebleven was, bewees, naar ik de zaken inzag, dat men dien dag iets bi*



zonders ondernemen wilde. De poging om binnen de woning te komen, waarvan Frau Jahrmann ons thans vertelde, was daarvan een nieuw bewijs.
De huishoudster verhaalde verder, dat zij op de woorden van den man, die toegang begeerde, niet geantwoord had. Na eenigen tijd was deze, op de* zelfde wijze, opnieuw begonnen te spreken. Hij had gezegd, dat hij niet weg zou gaan, vóórdat er ge* opend werd.
„Desnoods zal ik schandaal maken door op Uw voordeur te bonzen, waardoor de aandacht van andere bewoners van dit huis getrokken zal worden" — had hij gezegd. „Het zal Doctor Hankema niet aangenaam zijn, wanneer de aandacht aldus op hèm en zijn woning gevestigd wordt!"
De huishoudster, die 'n lang niet onverstandige vrouw was — al had zij, door haar dankbaarheid ge» dreven, zich ertoe laten brengen, zich in veel te groo* te mate aan de nukken en ziekelijke invallen van Hankema te onderwerpen —, had gevoeld, dat deze bedreiging „humbug" was. De uitvoering daarvan zou den would*be indringer veel meer last bezorgd hebben dan hij begeerde en bovendien de mogelijk* heid in het leven hebben geroepen, dat hij met de politie in aanraking kwam, iets dat hij stellig niet wenschte te riskeeren.
Zij had daarom nu wèl geantwoord.
„Zoodra U begint te bonzen, telefoneer ik naar de politie" — had zij gezegd en daarop had zij den man hooren vloeken.
Dit gaf haar den moed, nog méér te zeggen.



„Als U nu niet onmiddellijk, weggaat, bel ik de politie op, ook zonder dat U bonst" — had zij aan haar vorige woorden nog toegevoegd.
,,'t Is goed" — had hij gezegd. „De doctor zal U niet dankbaar zijn voor de manier, waarop U mij be* handeld hebt. Zegt U hem, dat ik vanavond terug kom. En als ik dan niet binnen gelaten word ..."
Het was niet moeielijk zich het heftige gebaar voor te stellen, waarmede hij den niet ten einde gesproken zin besloot . . .
Frau Jahrmann had hem daarop nog gevraagd, of zij den doctor niet zeggen kon, wie hij was, waarop hij geantwoord had met de voor haar raadselachtige woorden: „Doet U hem de groeten maar van zijn zoon!"
Aangezien de huishoudster wist, dat Mr. Hanke* ma maar één zoon had gehad en dat deze den vorigen dag vermoord was, had zij in deze woorden een lage, gemeene spotternij gezien en zich zelfs de vraag gesteld, of het niet de moordenaar van dien zoon zijn kon, die daar vóór de deur stond . . .
Ook ik stelde mij, in alle stilte, die vraag.
De huishoudster besloot haar verhaal met de me* dedeeling, dat zij — na deze laatste, schandelijke woorden — den man, die een zwaren stap had, naar de trap had hooren gaan om de afdaling te beginnen. Zij had in beraad gestaan, of zij de politie niet tóch onmiddellijk opbellen zou, maar had het tenslotte verstandiger gevonden, onze terugkomst af te wach* ten.
In alle opzichten had zij als 'n voorzichtige en ver*



standige vrouw gehandeld; en ik zeide haar dit. Blijk* baar hoorde zij mijn woorden van lof met genoegen. Maar haar oogen hingen aan den ouden Hankema met een smeekende uitdrukking, alsof zij ook van dezen een bewijs van goedkeuring verwachtte.
De oude heer had het echter nu veel te druk met zichzelven om aan anderen te denken!
Het verhaal van Frau Jahrmann had hem weer wat zenuwachtiger gemaakt, hoewel lang niet in die mate als den vorigen dag na zoo'n verhaal het geval ge* weest zou zijn.
„De politie!" — zeide hij. „Ja! Dat is nu het ver* standigst! De politie!"
Hij stak de hand reeds uit naar den horen van de telefoon, maar ik hield deze tegen.
„Nog niet, meneer Hankema, nog nietl" — zeide ik. „De man zou immers dezen avond terugkomen? Laat ons dat eerst afwachten!"
„Waarom?" — vroeg hij. En toen volgden de volgende woorden, die — uit zyn mond — bijna ko* misch klonken: „Er moet nu gehandeld worden, me* neer Van Panhuis! Wij hebben nu lang genoeg ge* praat!"
„Ik ben het met U eens" — antwoordde ik, zonder van mijn innerlijke vroolijkheid blijk te geven. „Maar tusschen voortvarendheid en onbesuisdheid bestaat eenig verschil! Al te groote energie schaadt soms evenzeer als al te groote traagheid!"
„Maar de politie zou hem zoo prachtig kunnen knippen!" — zeide hij met een zucht.
„Vooreerst weet U nog niet, of het werkelijk de



gezochte is!" — antwoordde ik. „En, ten tweede, zou* den wij kostbare ontdekkingen kunnen misloopen, als hij te vroeg geknipt werd."
Ik dacht hierbij aan het derde uitgangspunt voor ons onderzoek, dat ik, met opzet, den lezer nog niet met zooveel woorden genoemd heb en evenmin aan Mr. Hankema had medegedeeld. „Maar ik wensch ..." Hier viel ik hem in de rede. „U hebt mij plechtig beloofd, dat — hoewel U actief deel aan het onderzoek neemt — de leiding bij mij zou blijven" — zeide ik, ofschoon hij iets der* gelijks nooit met zooveel woorden had toegezegd. „Daarom moet nu gebeuren wat ik wensch. Ik acht het niet alleen wenschelijk, maar zelfs strikt nood* zakelijk, dat wij niets verder ondernemen, vóórdat de man, die Frau Jahrmann vanmiddag zoo handig heeft afgepoeierd, zich vanavond weêr heeft aange* meld."
„Als hij komt!" — zeide Hankema.
„Natuurlijk!" — aldus beantwoordde ik deze eenigszins onnoozele opmerking. „Als hij niet komt kunnen wij — althans vanavond — niets omtrent hem ontdekken. Maar..."
Op dit oogenblik klonk de electrische schel van de voordeur. Wij keken elkander aan en in den blik van ons alle drie lag de vraag: „Nu reeds ...?"
„Gaat U zien wie daar is" — zeide ik tot de huis* houdster. „Maar . . . niemand binnen laten!"
Terwijl zij weg was, zaten Hankema en ik zwij* gend tegenover elkaar: hij met een hooge kleur
Geesten uit het Verleden. 15



van opwinding en ik... nu ja, ik eveneens!
Frau Jahrmann keerde spoedig terug.
Zij hield een telegram in de hand, dat zij mij ter hand stelde. Het bleek afkomstig van de politie te
Emmerik. .
„Een automobiel onbeheerd te Keulen*Nippesx) gevonden. Op kussens sporen van bloed. Onderzoek wordt voortgezet."
Ik gaf het telegram ter lezing aan Hankema.
„Daar zit men niet stil!" — zeide hij.
„Ik hoop, dat men ook daar niet onbesuisd zal zijn" —- antwoordde ik. „Eén onhandigheid kan juist nu veel bederven!"
HOOFDSTUK XIX. *W
Zooals te verwachten was, had Mr. Hankema zich tenslotte bij mijn zienswijze neêrgelegd. Nu er be* richt van de politie was, stemde hij er ook gemakke* lijker in toe, dat onderzijds aan de politie geene verdere berichten gegeven zouden worden: blijkbaar was men daar mans genoeg om ook zónder onze aan* wijzingen tot resultaten te komen.
In afwachting van het bezoek van den man, dien wij — daar wij zijn naam nog steeds niet kenden — met een eenvoudig „hij" of „hem" plachten aan te
i) = een voorstad van Keulen.



duiden, gebruikten wij het avond*eten, waarvoor Frau Jahrmann weêr op de voor haar kenmerkende wijze uitstekend gezorgd had. Geestelijk mocht Mr. Hankema in de lange periode van wat ik zijn balling* schap zou willen noemen, te kort gekomen zijn: wat zijn maag betreft was dit zeker niet het geval ge* weest! De tafel was trouwens zoo ongeveer het eeni* ge terrein, waarop de huishoudster van haar toe* wijding aan zijn belangen dagelijks kon doen blijken. Op elk ander gebied versmaadde hij haar hulp; en of hij die op dit gebied inderdaad op prijs had ge* steld, stond nog te bezienl
Op mijn voorstel had noch de Ex*Officier van Justitie noch ikzelf de vermomming, waarin wij dien dag naar Emmerik gereisd waren, afgelegd. De mo* gelijkheid, dat wij straks „hem" ontmoeten zouden, had mij tot dit voorstel doen besluiten, dat onmiddel* lijk aangenomen werd. Ik had daarmede nog een bi* zondere bedoeling, die den lezer door den loop van de gebeurtenissen duidelijk zal worden. Deze klopte geheel met de beweegredenen, die mij tot het mas* keeren van mijn werkelijk uiterlijk gebracht hadden en die ik den lezer vroeger heb uitgelegd.
Onze maaltijd was een der vreemdste, die ik ooit heb medegemaakt.
Hankema en ik zaten zwijgend tegenover elkander en Frau Jahrmann, die later eten zou, bediende ons.
Mijn overbuur at, hoewel hij diep in gedachten verzonken was, onmatig veel. Ik geloof niet, dat hij zich daarvan bewust was en waarschijnlijk had men hem even goed hooi te eten kunnen geven als de



werkelijk delicate spijzen, die hem werden voorge* zet.
Wat mij betreft, ik at veel minder, maar ik deed het met het bewustzijn, dat wat ik at zeer smakelijk was. Ik hoop niet, dat de lezer mij daarom voor een „gourmand" houden zal. Van nature ben ik matig en op den Dennenberg eten wij eenvoudig. Maar, wanneer het eens 'n enkelen keer voorkomt, dan laat ik mij 'n meer weelderigen maaltijd kostelijk smaken. Naar ik meen, verschil ik daarin niet van de meeste mijner medemenschen en — het is misschien heel erg! — ik schaam mij er niet voor. Eigenaardig is daarbij, dat zorgen en onaangename gedachten door zoo'n smakelijken maaltijd meestal verdreven wor* den. Wijn brengt mij zelden in 'n zorgelooze stem* ming: ik heb wat men noemt 'n „ernstigen" dronk. Maar daar ik slechts zelden wijn drink, loopt mijn stemming ook maar zelden gevaar al te ernstig te worden bij maaltijden, waarbij men nu eenmaal niet al te ernstig zijn mag!
Frau Jahrmann merkte best, dat Mr. Hankema haar keuken*prestaties in het geheel niet en dat ik ze hooglijk waardeerde. Ik daarentegen merkte best, dat zij hartgrondig wenschte, dat het andersom had mogen zijn! De goede vrouw had zich nu eenmaal met hart en ziel gewijd aan de verzorging van een meester, die van haar zorgen te zijnen behoeve niet veel begreep . . .
Het zal negen uur geweest zijn, toen onze maaltijd ten einde was. De oude heer Hankema wist waar* schijnlijk zelf niet, hoe geweldig hij had gegeten en



— bij allen ernst en zelfs somberheid van den toe* stand — vormde dit een komisch element, te* meer omdat de man zeer zorgelijk was blijven kijken en blijkbaar op spelden zat, in verband met het be* zoek, dat wij verwachtten.
Alles daaromtrent had ik uitvoerig met hem afge* sproken. Hij speelde daarin trouwens een passieve rol, want ik durfde het nog niet aan, hem actief te laten ingrijpen. Hoe onze afspraak luidde, ook in ver* band met later te nemen maatregelen, behoef ik den lezer hier niet mede te deelen, omdat het voldoende blijken zal uit den loop van de gebeurtenissen.
Precies om kwart over negen werd er op de elec* trische schel gedrukt. Onmiddellijk — volgens af* spraak — begaf de oude heer Hankema zich naar zijn studeerkamer, terwijl Frau Jahrmann, niet zonder eehig rillen en beven, naar de voordeur ging.
„Wie is daar?" — riep zij, de deur nog gesloten latende.
Het antwoord was voor mij, die achter de huis* houdster stond, duidelijk te verstaan. Het klonk vreemd gedempt, waarschijnlijk omdat de man zijn mond weer tegen de scheiding tusschen de twee helften van de dubbele deur gedrukt had
„Ik heb een boodschap voor doctor Hankema" 
klonk het. „Van middag was ik hier óók al!"
„Ik zal open maken" — zeide Frau Jahrmann.
Zij schoof den grendel op zij en draaide den sleutel in het slot om. Toen opende zij de deur plotseling en wel zóó wijd, dat de man, die gebeld had, mij on* middellijk kon zien staan.



„Doctor Hankema is nog steeds uit" — zeide zij. „Hij zal waarschijnlijk niet thuis komen." „Is hij op reis?" „Ik weet het niet precies."
„Wie is die meneer, die daar in het .Vorzimmer' staat... ?"
„Bedoelt U mij, meneer?" — vroeg ik, een stap nader komend.
„Ja zeker!" — antwoordde hij. Ik begon te lachen.
„Ik wil aannemen, dat U 'n goede opvoeding hebt genoten" — zeide ik, „maar blijkbaar tracht U dat zorgvuldig te verbergen. Wat hebt U ermede te maken, wie ik ben . .. ?"
Er kwam geen antwoord: de man was klaar blijke* lijk een weinig verrast door den autoritairen toon, waarop ik gesproken had.
„Maar blijft U daar niet in de deur staan" — ver» volgde ik. „Komt U binnen! Meneer Hankema heeft mij verzocht gedurende zijn afwezigheid hier de wo* ning te betrekken. Misschien kan ik Uw boodschap overbrengen, zoodra hij beter is."
„Is hij dan ziek?"
„Ja, meneer! De huishoudster hier heeft last daar* over zoo min mogelijk te spreken. Maar, wanneer U een boodschap voor hem hebt, is het beter, dat ik het U maar zeg."
„Die boodschap is voor hem persoonlijk bestemd."
„Dan zal het overbrengen zoo gemakkelijk niet zijn" — antwoordde ik. „Hij wordt buitenshuis ver* pleegd en niemand wordt bij hem toegelaten."



De man was nu naar binnen gekomen en stond tegenover mij in het voorportaal. Het licht scheen vól op zijn gezicht.
Aanstonds vielen mij een paar nog niet genezen wonden op, die dit gezicht ontsierden en met pleister aaneengehecht waren. Dit maakte natuurlijk, dat de gelaatstrekken niet gemakkelijk te herkennen waren maar de gelijkenis, die ik verwacht had, was toch wel te ontdekken. Het was inderdaad de man, dien wij zochten! Men houde echter in het oog, dat ik Peter Hankema nooit levend gezien had; mij trof dan ook vooral, dat deze man eenigszins op den ouden heer Hankema geleek. De vorm van de oogkassen en de oogen zeiven waren echter anders; en toch kwamen ook deze mij niet geheel onbekend voor
Ik had evenwel geen tijd om mijn geheugen te raad* plegen, want het gesprek met dezen man, dien ik op n jaar of dertig schatte, werd nu inderdaad interes* sant.
„Waar wordt Doctor Hankema verpleegd?" — vroeg hij.
„Wij hebben hem moeten beloven, dit aan nie* mand mede te deelen" — antwoordde ik. „U weet misschien, dat hij zéér teruggetrokken leeft en hij wenscht niemand bij zich te zien."
„Hoe is die ziekte zoo opeens gekomen?" — vroe« de onbekende.
„Hij heeft een droevig bericht ontvangen, dat hem sterk heeft aangegrepen" — antwoordde ik. „Het ge* volg is geweest, dat hij een lange flauwte gekregen heeft en sedert physiek totaal gebroken is."



Het was opvallend, dat deze man, die mij aan 'n soort van verhoor onderwierp, in het geheel niet vroeg, wélk bericht hij dan ontvangen had! Wel vroeg hij iets anders.
„Wanneer is hij van dit huis uit vervoerd . . . ?"
Deze vraag, of liever het antwoord daarop, zou ons op hoogst gevaarlijk terrein gebracht heb* ben. Daarom besloot ik, nu eindelijk eens boos te worden!
„Hoor eens, waarde heer!" — zeide ik. „U schijnt U geroepen te voelen, hier zoo'n beetje Rechter van Instructie te spelen. Ik vind, dat ik U nu voldoende heb ingelicht. U kunt wel aan het vragen blijven! Mijn geduld is nu teneinde. Geef mij nu Uw bood* schap maar ..." „Nog één vraag!" — zeide hij. „Wordt hij in Neder* land verpleegd?"
„Neen!" — zeide ik kort*af.
Ik doorzag den man, althans gedeeltelijk. Hij wilde erachter komen, of Mr. Hankema misschien naar Hol* land vertrokken was voor de begrafenis van zijn zoon. Natuurlijk kon hij niet weten, dat hij daarvan, mede door mijn toedoen, had afgezien. Het was dus te be* grijpen, dat hij dit aannam. De zekerheid, waarmede hij tegenover de huishoudster had volgehouden, dat de oude heer wél thuis was, steunde natuurlijk op het feit, dat hij of zijn spionnen dezen niet hadden zien uitgaan. Mocht hij er werkelijk toe gebracht worden, aan te nemen, dat Mr. Hankema afwezig was, dan lag het voor de hand, dat hij hem in Hol* land waande.



De man was echter te geslepen, zich in dien zin uit te laten.
„Ik vertrouw U niet!" — zeide hij plotseling ruw.
„Laten wij elkander dan de hand reiken" — zeide ik quasi*beleefd, „want ik vertrouw U waarschijnlijk nog minder dan f7 mij vertrouwt!"
Eenige oogenblikken stond hij zwijgend voor zich uit te staren.
Ik heb nog niet gezegd, dat ons gesprek in het Duitsch gevoerd werd. Wij spraken die taal beiden zonder accent en vloeiend. Ik wist trouwens niet, of zij al dan niet zijn moedertaal was; en ik koesterde de hoop, dat hij mij voor een Duitscher zou houden.
In elk geval was het duidelijk te zien, dat hij niet goed wist, wat nu zijn volgende stap moest zijn. Hij wierp een blik in het rond en zeide toen schamper:
„Ik zou wel eens willen weten, achter welke van die deuren doctor Hankema zich schuil houdt . . .
Deze gedachtengang. van zijn kant, hadden wij voorzien. Daarom had de heer des huizes zijn ver* momming nog niet afgelegd: hij moest desnoods voor iemand anders kunnen doorgaan.
Ik haalde de schouders op en keek den bezoeker lachend in het gezicht.
„Wilt U zich soms overtuigen . . . ?" — vroeg ik met spottenden nadruk. „U kunt gerust door de heele woning 'n kijkje nemen, als U dat gelukkig maakt."
Maar hij schudde het hoofd, eigenlijk gezegd tot mijn verlichting, want aan het „vertoonen" van den



ouden heer was toch altijd het risico van herkenning verbonden.
„Onnoodigl" — zeide hij. „Ik denk wat ik denk ..."
Ik begreep, dat, zoo hij inderdaad aan Mr. Hanke* ma's hier*zijn was blijven gelooven, hij het doel waarmede hij gekomen was, in mijn tegenwoordig* heid toch niet zou kunnen bereiken. Dat doel . . . ? Ik dacht aan de misdaad, die deze man te Leiden gepleegd had, en vreesde het ergste wat betreft de bedoelingen, waarmede hij nu rondliep.
„En Uw boodschap . . . ?" — vroeg ik.
„Die zal ik later doen, zoodra doctor Hankema weêr bereikbaar is."
De laatste woorden had hij op 'n zóó spottenden toon gesproken, dat het niet twijfelachtig zijn kon, of hij had zijn overtuiging, dat de heer des huizes zich wèl in de woning bevond, niet prijs gegeven.
Toch bleef hij nog eenige oogenblikken, als weife* lend, stil staan.
„Wenscht U nog iets . . . ?" — vroeg ik.
Het had er een oogenblik den schijn van, alsof hij wilde glimlachen, maar zijn geschonden gelaat maak* te dit blijkbaar te pijnlijk voor hem.
„Ik wensch verschillende dingen" — zeide hij, „maar niet alle wenschen zijn te bevredigen. Zoo, bij* voorbeeld, zou ik Uw naam gaarne willen weten."
„En ik de UweF'
„Zoowel Uw wensch als de mijne lijkt mij niet te vervullen" — spotte hij. „Ik vermoed, dat wij geen van beiden onzen waren naam zouden opgeven ... "



Het was niet te ontkennen, dat deze man onbe* schaamd was tot het stoutmoedige toel
„U zoudt gelijk kunnen hebben" — zeide ik, mijner* zijds den toon van lichte scherts bewarende. „Hebt U nog meer wenschen . .. ?"
„Ik zou wenschen te weten, wanneer — naar Uw lezing van het geval — doctor Hankema naar het ziekenhuis getransporteerd is. Zooeven heb ik dat ook reeds gevraagd, maar U kreegt toen plotseling een aanval van verontwaardiging: juist te rechter tijd!"
Deze man was niet alleen sluw: hij bezat ook de gave om anderen te doorzien! Een oogenblik vloog mij de gedachte door het hoofd, of ik hem nu maar niet dadelijk zou trachten te overweldigen. Ik had zoo iets meer bij de hand gehad en zag wel kans om te slagen, ook al zou hij gewapend blijken. Maar dan offerde ik de mogelijkheid op om — door hem — tot nog andere ontdekkingen te komen, die mij als een flauw vermoeden reeds voor den geest stonden ...
Ik moest hem nog vrij in zijn bewegingen laten, öf ik moest de zaak, die ik thans in handen had en die mij in zoo hooge mate interesseerde, halverwege in den steek laten. Dat lag allerminst in mijn karakter.
„Welzoo!" — antwoordde ik op 's mans laatste woorden. „Erkent U zelf óók, dat ik juist te rechter tijd boos werd? Uw optreden was er ook naar. Ik kan er niet tegen, wanneer mij op den toon, dien U goed vondt aan te nemen, reeksen vragen gesteld worden door menschen, die daartoe niet het minste recht hebben."



„Zoo! Is het dat... ?" — zeide hij sarcastisch. „In* tusschen hebt U mijn vraag ook nu nog niet beant* woord ..."
„Ik beantwoord geen enkele van Uw vragen meer!"
„Dat is ook het gemakkelijkst voor U, en voor mij is het 't gemakkelijkst er maar geen meer te stellen. Ik dank U voor Uw vriendelijke ontvangst en heb de eer U en de dame beleefd te groeten."
„De dame" was Frau Jahrmann, die met een bleek gezicht en wijd geopende oogen op eenigen afstand gestaan en ons gesprek aangehoord had.
„Hij" wandelde nu met 'n zwaren, nonchalanten stap naar de voordeur, die ik — om aan de beleefd* heid niet te kort te doen — voor hem open hield en achter hem sloot.
Ik had geen oogenblik de illusie, dat ik erin ge* slaagd was, hem te overtuigen. Trouwens, daarop had ik ook nauwelijks durven rekenen: van mijn kant had ik, om aan de moeielijkheden te ontkomen, het er wel wat al te dik op moeten leggen, zooals men 't pleegt uit te drukken. Zonder twijfel verliet hij de woning in de overtuiging, die hij reeds bij zijn komst had medegebracht, n.1. dat Mr. Hankema zich wel degelijk hier bevond. En in dat geval moest hij zich ook ervan bewust zijn, dat ik al het mogelijke gedaan had om hem in dit opzicht te misleiden. Dit had na* tuurlijk zijn argwaan opgewekt en hij was dus ges waarschuwd.
Men zou de vraag kunnen stellen, of de tactiek, die ik gevolgd had, wel juist geweest was: een



gewaarschuwde vijand is immers dubbel gevaarlijk!
Inderdaad zou men mij het mislukken van mijn plannen hebben kunnen verwijten, zoo mijn tactiek erop gericht ware geweest, hem voor ons te winnen en gerust te stellen. Trouwens, dan zou ik daartoe wel 'n héél zonderlingen weg gekozen hebben! Mijn doel was echter een geheel ander geweest: hem binnen te laten, teneinde zijn gezicht en zijn heele persoon goed te kunnen opnemen; hem vervolgens weêr naar buiten te loozen, zonder dat er ongelukken gebeurd waren; en ten slotte . ..
Wat ten slotte mijn doel was, zal men gemakkelijk kunnen opmaken uit wat nu volgt.
Aanstonds kwam Frau Jahrmann aanloopen met een zwart colbertsjasje van Mr. Hankema, waaruit zij dien dag wolken van stof en vele vlekken ver* wijderd had, zoodat het weêr presentabel was ge* worden. De Ex*Officier van Justitie zelf, die uit zijn kamer te voorschijn gekomen was, zoodra hij de deur had hooren sluiten, zette mij een eveneens vrij pre* sentabelen hoed van zichzelven op het hoofd en ik* zelf verwijderde snel de harige, „artistiekerige" ver* sierselen van mijn gelaat. In 'n halve minuut was de metamorfose geschied en, zonder een oogenblik te verliezen (hoewel de heer des huizes eenige woorden hooren liet, die 'n beklag schenen te zijn over het feit, dat ik hem zoo lang in spanning liet), was ik de voordeur uit en op de trap.
Zonder gerucht te maken, maar zoo snel mogelijk daalde ik de trap af. Toen ik op de eerste verdieping arriveerde, zag ik — over de ballustrade kijkend —



„hem" de afdaling van de eerste verdieping naar den beganen grond beginnen. Hij haastte zich niet, ik daarentegen des te meer. Het gevolg hiervan was, dat ik hem juist bij de ingangspoort inhaalde. Op* zettelijk bleef ik, onder het licht van de naastbijzijn* de lantarnen zóódanig staan, dat hij mij in het gezicht moest zien. Hij gaf daarbij niet het minste teeken, dat hij mij herkende, en ik begon mijn nachtelijke expeditie met het niet onaangename bewustzijn, dat ik, althans op het eerste punt, succes had gehad. Ik had mij thans aan „zijn" schreden gehecht. Ik nam mij voor, hem niet meer „los te laten", voordat ik wist, hoe en waar ik hem kon terugvinden. En ik be* loofde mij van deze vervolging belangrijke resulta* ten.
HOOFDSTUK XX. Zwerftochten.
„Hij" sloeg rechts*om, wandelde daarop links*om de „Hohe Strasse" in en verliet deze naar rechts, om langs een paar hellende straten naar de Rijnkade af te dalen. Het was een heerlijke zomeravond, maar op de kade zelve was het niet druk meer. Daarentegen zaten de betrekkelijk weinige biertuinen, die hier, met het gezicht op den Rijn, gelegen zijn, stamp*vol.
Zeer op zijn gemak slenterde „hij" stroom*op* waarts in de richting van de brug bij de „Heumarkt" en zelfs nog iets verder. Op den hoek van een stille



straat bleef hij staan en keek scherp rond in alle richtingen. Ik stond achter een grooten vrachtauto verborgen, dien men hier bij de aanlegplaats van een der groote Rijn*vrachtbootendiensten voor den nacht had laten staan. Ik kon zien, zonder zelf gezien te worden.
Na korten tijd gewacht te hebben, liet „hij" een zacht, maar zeer doordringend gefluit hooren. Bijna onmiddellijk dook er naast hem een gestalte op en ik kon bij het heldere maanlicht zien, dat de beide mannen een gesprek voerden. „Hij" gesticuleerde nogal daarbij, de later gekomene stond echter onbe* weeglijk, als 'n mindere, die de orders van zijn meerdere in ontvangst neemt.
Lang duurde het gesprek niet: „hij" vervolgde zijn weg en de ander begon in de richting van de binnen* stad te loopen. Het was niet moeielijk zóódanig te manoeuvreeren, dat ik dien ander onder een lantaren ontmoette, zoodat ik het gezicht van den man dui* delijk kon opnemen. Op mij lette deze blijkbaar in het geheel niet. Het zou van belang kunnen zijn, ook de gangen van dezen man na te gaan. Maar ik kon mijzelven niet in tweeën deelen, een wensch, dien door eiken defectieve nu en dan gekoesterd, maar (gelukkig!) nooit verwezenlijkt wordt.
Van het meeste belang scheen het mij intusschen, het spoor van „hem" niet kwijt te raken en dus den man, die met „hem" gesproken had, stil te laten gaan. Na eenigen tweestrijd gaf ik uitvoering aan dit besluit, mij troostende met de gedachte, dat ik den laatste stellig herkennen zou, wanneer hij mij



later weder onder de oogen mocht komen Intusschen was de man, dien ik „schaduwde", ver* der gewandeld. Onze weg langs de kade was tevens die, welke de zoogenaamde „Rheinufer*Bahn" volgt, d.w.z. de electrische tram van Keulen naar Bonn. Op een gegeven punt van de kade maken de rails van deze „Bahn" plotseling een groote bocht naar rechts, de kade verlatend en verder een breeden straatweg volgend, die onder zware boomen eerst naar het Westen en vervolgens — evenwijdig met den Rijn — naar het Zuiden voert.
Langs dezen weg staan hier en daar kleine land* huizen.
Zooals ik gezegd heb, was het een prachtige avond. Hier, onder de boomen, heerschte — niettegenstaan» de het licht van de op geregelde afstanden ont* stoken electrische lantarens — op sommige plaatsen een diepe duisternis, hetgeen de vervolging voor mij gemakkelijker maakte. Immers, het was nu vrij wel uitgesloten, dat hij, omkijkende, mij te zien zou krijgen.
Plotseling bleef hij staan voor een van de land* huizen, waarover ik gesproken heb. Ik kon den om* trek daarvan flauw onderscheiden en meende op te merken, dat het wat grooter van omvang was dan de andere. In den voorgevel waren een paar verlichte vensters en, iets meer naar rechts, stond een ouder* wetsch koepeltje, dat men eer in ons land (aan de Vecht bijvoorbeeld) dan in Duitschland verwacht zou hebben.
In dezen koepel nu zag ik — maar zeer vaag van



omtrekken — een vrouwelijke gestalte zitten. Zij was bezig met een handwerk en de lamp, die op de tafel stond, was zóó gesteld, dat het licht op haar handen viel en het gezicht in het donker bleef. Zelfs op den vrij grooten afstand, waarop ik stond, kon ik, zonder veel moeite, zien, dat zij kleine, beweeglijke handen had. Deze behoorden echter ongetwijfeld aan een wat oudere vrouw! De verwachting, die in de laatste oogenblikken bij mij gewekt was, dat ik waarschijn» lijk een klein liefdesavontuur van „hem" op het spoor was, was dus niet met de werkelijkheid in overeenstemming. Ware dit wèl het geval geweest, het zou mij een niet geringe teleurstelling bezorgd hebben. Ik hoopte namelijk — en ik meende daar* voor eenigen grond te hebben — iets geheel anders . . .
Zooals ik zeide, was „hij" blijven stilstaan en nu sloeg hij de hand aan het hek, dat tot den vóór het huis gelegen tuin toegang gaf. Het hek piepte op zijn scharnieren en op dat oogenblik keek de dame in den koepel van haar werk op, zonder twijfel opmerkzaam geworden door dat piepende geluid.
Nog steeds kon ik haar gezicht niet onderscheiden, maar haar gestalte was groot en slank. In de wijze, waarop zij het hoofd droeg, lag iets fiers, iets ko* ninklijks bijna.
Vlak buiten het hek, achter een dikken boomstam, was ik zóódanig gaan staan, dat ik — bij het licht, dat uit de vensters viel — vrij nauwkeurig zien kon, wat er in den tuin gebeurde. Ja zelfs, bij de heerschen*
Geesten uit het Verleden. 16



de stilte, kon ik nu en dan, wanneer er luid gespro* ken werd, een woord opvangenl
Zoo hoorde ik duidelijk de eerste woorden, die „hem" verwelkomden.
„Dus eindelijk terug! Dat heeft lang geduurd."
Er volgden eenige onverstaanbare mededeelingen van zijn kant en toen plotseling haar stem, luid en verschrikt:
„Wat hèb je daar in je gezicht .. . ?"
Opnieuw half*gemurmelde explicaties van zijn kant.
Wat mij bij het vernemen van deze woorden het meest verraste, was de omstandigheid, dat zij in het Hollandsch gesproken waren. Kan men verrast zijn door iets, dat men half*en*half verwacht... ? Onge* twijfeld, wanneer de overtuiging, dat de verwachting met de werkelijkheid in overeenstemming is, plotse* ling óver ons komt door een onvoorzien woord of een onvoorziene gebeurtenis.
De twee menschen daar in den tuin, hadden thans beiden plaats genomen in den koepel, waarover ik gesproken heb. Een oogenblik later kwam er uit het huis een dienstbode met een flesch Rijnwijn en twee glazen. Ik maakte daaruit op, dat men zich van den koepel uit met het huis in verbinding stellen kon. In* derdaad bleek mij later, dat er hier een klein toestel van het huistelefoon*net stond.
Aan de lamp, die zooeven de handen van de vrouw verlicht had, werd niets veranderd, zoodat hun bei* der gezicht zich thans in het donker bevond. En nu zij daar zoo dicht naast elkander zaten, spraken zij



beiden met gedempte stem, zoodat mij — althans in den aanvang — geen verstaanbare woorden meer bereikten. Eéns echter werd, van haar kant, dat onderdrukte spreken onderbroken door een paar zinnen, die zij forsch en blijkbaar verontwaardigd uitsprak.
„Wat je zegt is schandelijk!" — hoorde ik duide* lijk. ;,Je begrijpt niets van den toestand! Alles is myn schuld geweest..."
Hierop volgde een langgerekt en ongeduldig „sst!" van „hem", waarmede hij klaarblijkelijk protesteerde tegen den luiden toon, waarop de vrouw gesproken had.
Nog ééns, ongeveer tien minuten later, volgde er een dergelijke uitbarsting van haar zijde.
„Je bent slecht, slecht, slecht!" — hoorde ik duide* lijk, het driemaal herhaalde woord telkens luider. En daarop niets meer dan 'n onderdrukt en verward stemgeruisch.
Ik begon mij af te vragen, welk nut mijn verdere aanwezigheid achter den dikken boomstam, waar* over ik heb gesproken, hebben kon... Enkele uit* latingen had ik opgevangen, die klopten met de théorie, die ik mij reeds spoedig gevormd had. En, wat mij nog ontbrak, datgene waarop ik eigenlijk wachtte, zou ik even goed morgen kunnen te weten komen . . .
Maar dit zou weêr eenig tijdverlies beteekenen. Want, als het juist was wat ik begon te onderstellen, zou de ontdekking, die ik hoopte te doen, het in* winnen van zekere inlichtingen noodzakelijk maken.



En, hoe eer die er waren, hoe beter!
Daarom besloot ik voorloopig nog geduld te oefenen.
Ik wachtte dus . . . wachtte . . . wachtte ...
In de verte sloegen de torens van de stad half* twaalf. Ook van den overkant van den Rijn klonken klokslagen . . .
„Het wordt laat" — hoorde ik de vrouw, die sinds langen tijd niet met stemverheffing gesproken had, verklaren. „Je blijft dus voorloopig hier . . . ?"
Het antwoord ging weêr voor mij verloren.
Maar het scheen bevestigend geweest te zijn, want, onmiddellijk daarop stond de vrouw op, draaide de lamp uit en trad, gevolgd door „hem", op de helder verlichte vensters van het benedenhuis toe. Hij volg* de langzaam en zij bleef op hem staan wachten, op eenigen afstand van de deur, op een plaats waar het volle licht uit een der benedenvensters op haar ge* zicht viel.
Ik heb goede oogen en een sterk geheugen voor ge* zichten . . .
Het gezicht van deze vrouw herkende ik, hoewel ik het vroeger jonger en haarzelve in ouderwetsche kleederdracht gezien had.
Ook de oogkassen ... de oogen ...
Ik kon niet langer twijfelen . . .
Mijn hier*blijven was — voor dezen nacht althans — overbodig geworden! Ik zag de twee in het huis verdwijnen en aanvaardde met snellen stap den weg naar het centrum van de stad.
Drie kwartier later betrad ik het telegraafbureau



in het gebouw van het HoofcUpostkantoor in de „Martinessergasse".
En langs de telegraafdraden flitste de volgende woorden, aan Mr. Hendriks in Den Haag gericht:
„Sein onmiddellijk voornaam overleden vrouw van Hankema."
* **
Het was over half«één in den nacht, toen ik voor de woning van Mr. Hankema stond. Nauwelijks had ik gebeld, of de deur werd geopend door Frau Jahr* mann. Zij zag er opgewonden uit en was blijkbaar zeer zenuwachtig.
„De doctor slaapt" — waren haar eerste woorden. „Hoewel hij wakker had willen blijven tot Uw terug» komst, was hij maar vast naar bed gegaan en is toen, tot mijn verrassing, heel spoedig ingeslapen."
„Geen wonder, na den dag, dien hij achter den rug heeft! Hij is zoo iets niet meer gewoon."
„Wilt U hebben, dat ik hem. nog wakker maak . . . ?"
„Dat zou tot niets dienen, Frau Jahrmann! Ik ben zelfs blij, dat hij mij geen vragen meer stellen kan. Ik zou hem toch niet hebben kunnen antwoorden."
Zij keek mij even recht in de oogen.
„En als ik U een vraag stelde . . . ?"
Ik zag het aankomen ....
Maar ontwijken kon ik het niet.
„Het hangt er natuurlijk van af, wat U mij vragen zoudt" — antwoordde ik.
„Dan wil ik de proef nemen, Herr von Panhuis!"



— Zij zweeg even en keek mij toen weer strak aan.
„Wie is die man met de pleisters op zijn gezicht, die vanavond hier geweest is?"
„Die vraag kan ik niet beantwoorden" — zeide ik. „Dat te weten te komen is juist het doel, waarmede ik hier ben."
Toen legde zij haar hand op mijn arm.
„Hebt U de gelijkenis gezien . . . ?" — vroeg zij met een stem, waaraan zij vergeefs trachtte eenige vastheid te geven.
„Ja!" — zeide ik.
„Zoudt U het onderzoek wel voortzetten?" — vroeg zij opnieuw, ditmaal sprekend op bijna fluister renden toon. „Zal het hem" (hier knikte zij in de richting van Hankema's slaapkamer) „geen ongeluk brengen . . . ?"
„Geluk of ongeluk — ik weet het niet!" — ant» woordde ik. „Maar dit weet ik wel, dat mij nu geen andere keuze meer gelaten is dan het onderzoek dóór te zetten!"
Men zal misschien verbaasd erover zijn, dat ik zoo openhartig sprak met deze huishoudster, een ondergeschikte, in dienst van Mr. Hankema. Toch had dit niets vreemds. Deze vrouw had een toe» wijding getoond zóó groot, dat ik in haar niet uit» sluitend die ondergeschikte zien kon. Hankema had aan haar ontzaglijk veel te danken, al besefte hij dat nog niet ten volle. Hoewel zij, in haar bescheiden rol, hem niet van zijn ziekelijke eigenaardigheden had kunnen af helpen, had zij toch, in haar eenvoud, veel schadelijks van hem afgewend. Met onuitputtelijk



geduld had zij over hem gewaakt en zichzelve had zij daarbij opgeofferd. Want het was mij in den kor* ten tijd, gedurende welken ik met hem samen ge* weest was, voldoende duidelijk geworden, wat zij alles in dienst van dezen ouden, zenuwzwakken man had moeten dóórmaken. Zeker, zij had verplichtin* gen tegenover hem om wat hij voor haar dochter ge» daan had. Maar honderdvoudig had zij hem dat terugbetaald door het offer van haar vrijheid, ja van haar geheele persoonlijkheid. Zijzelve scheen zich daarvan geen rekenschap te geven: het is het ken* merk van een trouwe natuur, dat zij gebrachte offers niet betreurt en zelfs niet telt. Zij brengt ze onbe» wust, ómdat zij trouw is.
Zóó vatte ik de verhouding op tusschen deze ondergeschikte en haar meester. Dat ik haar daarom mijn vertrouwen, voor zooverre ik dat thans nog aan iemand schenken mocht, waardig keurde, zal — bij nader inzicht — niemand verwonderen.
Na mijn laatste woorden stelde zij geen verdere vragen meer.
Alleen zeide zij een oogenblik later, toen wij elkan* der goedennacht wenschten, nog deze enkele woor* den: „Denkt U eraan, dat hij al zoovéél heeft moeten dóórmaken . . . ?"
Ik knikte haar zwijgend toe.
Wat had ik moeten antwoorden, waar ikzelf nog in het duister rondtastte omtrent de beteekenis, die de ontdekkingen, waarvoor ik thans stond, voor Mr. Hankema zouden hebben . . . ?
***



Ik deed dien nacht geen oog toe. Hoewel ik mij telkens vóórhield, dat ik rust zoeken moest, omdat ik den volgenden dag, naar alle waarschijnlijkheid, voor zeer moeielijke vraagstukken zou worden ge* steld, kon ik die rust niet vinden. Men zal zich her* inneren, dat ik ook den vorigen nacht niet al te veel geslapen had. Het gebrek aan slaap zou zich wel eens kunnen wreken...
Dat ik niet de macht over mijzelven had om mij tot rust te dnnngen, bewees (ik was daarvoor in het geheel niet blind), dat er aan mijn geschiktheid voor detective*werk nog steeds wel wat ontbrak.
Vroeg in den morgen, toen ik nog altijd wakker lag, den toestand steeds overdenkende, werd de deur van mijn kamer heel zachtjes geopend. Mr. Hankema keek naar binnen. Hij was in pijamas . . .
Ik gevoelde maar weinig lust om, na dezen slape* loozen nacht, onmiddellijk door den ouden man met vragen overstelpt te worden, en dat te minder, om* dat ik de geheime hoop gehad had, in den morgen nog wel té zullen insluimeren.
Ik hield mij dus slapende . . .
Maar Ik had buiten den waard gerekend of liever buiten de kenmerkende eigenschap, die zoovele zenuwzwakken vertoonen: een vrijwel onbeperkt egoïsme 1
Een gewoon mensch zou, wetende hoe voort* durend ik den vorigen dag in touw was geweest, er niet aan gedacht hebben, mij in den slaap te storen. Deze oude heer echter sloot de deur achter zich en



begon in de kamer wat rond te stommelen, blijkbaar in de hoop, dat ik ontwaken zou.
Ik deed, alsof ik dóórsliep ...
Toen gooide hij het over een anderen boeg en kreeg een paar, niet al te luide, hoestaanvallen.
Ook dit hielp niet.
Daarop besloot hij tot meer directe maatregelen.
„Meneer Van Panhuis, meneer Van Panhuis!" — klonk het vlak naast mijn bed. „Slaapt U nog, me* neer Van Panhuis?"
En een hand legde zich op mijn schouder.
Ik begreep nu, dat er aan het Noodlot geen ont* komen was! Daarom speelde ik (naar ik hoop niet onverdienstelijk!) de rol van een ontwakend mans* persoon van bijna dertig jaren.
Toen ik — quasi voor het eerst — de tegenwoor* digheid van Hankema bemerkte, deed ik natuurlijk hoogst verwonderd.
„Is er iets .. . ?" — vroeg ik en ging recht*op in mijn bed zitten.
„Ik kan het niet langer uithouden" — antwoordde hij. ,,'n Kwartier geleden ben ik al wakker geworden en nu maak ik mij aanhoudend dóór zenuwachtig over de vraag, hoe Uw tocht gisteravond afgeloopen is. Hebt U iets naders omtrent ,hem' ontdekt...?"
„Neen!" — loog ik dapper. „Niets bizonders! In de buurt van de Rijnkade is hij verdwenen en ik heb hem niet meer teruggezien."
Wat ik gezegd had, was de letterlijke waarheid! Maar het maakte den ouden heer niet wijzer en dat was ook de bedoeling geweest!



„U hadt beter gedaan, de politie toch maar in den arm te nemen" — zeide hij, met een gezicht, waarop groote teleurstelling te lezen stond. „De officieele detectives hebben van dergelijke dingen beter slag dan 'n dilettant. Nu blijft het gevaar voor mij onver* minderd voortbestaan."
„Voorloopig loopt U alleen gevaar in Uw lichte pijamas kou te vatten" — zeide ik, want ik was uit mijn humeur, ,,'s Ochtends is het tamelijk koel. U deedt beter gauw weêr onder de dekens te kruipen."
Ik draaide hem — niet heel beleefd! — mijn rug toe en trok het laken over mijn hoofd . . .
En — merkwaardig genoeg — ditmaal sliep ik dadelijk in!
Toen ik twee uur later gewekt werd, doordat er op de deur geklopt werd, was Mr. Hankema verdwenen!
Maar buiten klonk de stem van Frau Jahrmann.
„Een telegram voor U!"
De goede Hendriks was er vroeg bij geweest!
In een oogenblik was ik mijn bed uit en nam het telegram aan door een kier van de deur ...
Twee woorden slechts:
„Jacoba" en de onderteekening: „Hendriks".
Ik ging even zitten op den rand van mijn bed.
En dacht aan het derde uitgangspunt voor ons onderzoek: het vrouwenportret, dat ik in de lade van Mr. Hankema's schrijftafel gezien had ...



hoofdstuk xxi. „zü".
De eigenaardige gemoedstoestand, waarin — trots onloochenbaren vooruitgang in dit opzicht — Mr. Hankema nog steeds verkeerde, vond sinds korten tijd uitdrukking in zijn telkens wisselende stem* mingen.
Zoo gedrukt en angstig hij zich getoond had, toen hij mij in den vroegen morgen in mijn slaapkamer was komen opzoeken, zoo opgewonden, ja over* moedig, gedroeg hij zich aan het ontbijt.
Wij zaten tegenover elkander in de kleine kamer, die Frau Jahrmann, gelijk men zich herinneren zal, als woon* en eetkamer had ingericht, toen de „groote schoonmaak" in de studeerkamer begonnen was. Zij had mij gezegd, dat Hankema vroeger zelden ontbeet en het middag* zoowel als het avondmaal in de werk* kamer tusschen zijn boeken en papieren gebruikte. Waarschijnlijk had hij bij zulke gelegenheden meer stof dan spijzen naar binnen gekregen! Nu leefde hij — wat het gebruik van de maaltijden betreft — als 'n normaal mensch; en hij had deze verandering ge* accepteerd zonder er veel van te zeggen.
De plotselinge omslag, die er in zijn stemming gekomen was, bleek mij het eerst, toen ik de op* merking maakte, dat ik dien ochtend het een en an* der buitenshuis te doen had en dat hij dus van de gelegenheid profiteeren kon om zijn bibliotheek op orde te brengen. Dit laatste bracht ik ter sprake, in*



gevolge een samenzwering, gesmeed tusschen Frau Jahrmann en mij. De goede huishoudster vreesde namelijk, dat, zoo de boeken niet spoedig behoorlijk op de planken gerangschikt werden, de oude chaos, langzaam maar zeker, opnieuw ontstaan zou.
Tot mijn verbazing viel het antwoord geheel anders uit dan ik verwacht had.
„Met die boeken heeft het zoo'n haast niet, me* neer Van Panhuis" — zeide hij. „Sedert Uw komst heb ik mij telkens voorgehouden, dat mijn snuffelen in al die vroegere proces*stukken, waarbij ik de boeken vooral noodig had, nu wel 'n beetje over* bodig is geworden: wij hebben immers nu een levend mensch leeren kennen, die met booze plannen tegen mij rondloopt. Maar ik heb mijzelven nog iets anders voorgehouden, namelijk dat ik een laffe kerel ge* weest ben. Bang om uit te gaan! U zult 'n mooi denk* beeld van me gekregen hebben . . .
„Nu!" — zeide ik glimlachend. „Ik wil U wel zeggen, dat U in deze dagen niet den indruk op mij gemaakt hebt van 'n moedig man. Maar, U van vroeger bij reputatie kennende, verwachtte ik wel, dat er een ommekeer komen zou!"
„Die ommekeer is er!" — zeide hij opgewonden. „Ik laat mij niet langer opsluiten!" (N.B. Niemand had hem ooit opgesloten: hij was zelf vrijwillig in z'n doosje gekropen en had het hermetisch gesloten gehouden!) „Sinds ik gisteren weêr in de vrije lucht geweest ben, houd ik het hierbinnen niet meer uit. Ik laat mij niet meer tegenhouden: ik wil de vrije lucht weêr in ... "



Hier hadden wij inderdaad met 'n onverwachten ommekeer te doen! En die kwam op 'n zeer onge* schikt tijdstip, want juist nu achtte ik het volstrekt niet zonder gevaar, dat hij zich op straat liet zien.
„Als ik U was, zou ik daarmede nog korten tijd wachten" — zeide ik. „Weldra zal alle gevaar ge* weken zijn ..."
„Hoe kunt U dat met 'n zoo groote zekerheid be* weren?" — vroeg hij. „U hebt mij zelf moeten be* kennen, dat U gisteravond ,zijn' spoor verloren hebt! Wie weet, hoe lang het nog duren zal, vóórdat U of 'n ander — ik denk veeléér een ander! — erin slaagt het weêr terug te vinden. U kunt onmogelijk van mij verlangen, dat ik mij al dien tijd laat opslui* ten!"
En dit zeide dezelfde man, die zich maanden en maanden lang vrijwillig zélf had opgesloten! Die drang naar vrijheid, naar beweging was stellig een bewijs, dat hij meer normaal begon te voelen en te denken. Maar — nog eens! — deze onmiskenbare ver* betering had zich op geen ongeschikter oogenblik kunnen manifesteeren . . .
„Ik heb alle hoop, dat Uw wachten niet lang zal behoeven te duren" — zeide ik. „Ik weet nu, hoe de man eruit ziet en ook zijn geschonden gezicht maakt het niet moeielijk hem op te sporen. Vertrouwt U dus maar op mij! En blijft U vandaag nog rustig thuis: dan vermijdt U elk gevaar!"
Plotseling bruischte hij op.
„Ik heb U immers gezegd, dat ik niet langer voor laf gelden wil!" — zei hij driftig. „De periode, waar*



in ik 'n haas gelijk was, ligt nu achter mij, en . . .
„En nu wilt U de hond zijn, die den haas jaagt!" — viel ik hem in de rede. „Maar U verliest uit het oog, dat wij stellig niet met 'n haas te doen hebben."
Hij kalmeerde opvallend snel en begon daarop te lachen.
„Ik maakte mij daar wel wat héél warm over 'n betrekkelijk nietige zaak" — zeide hij. „Neemt U mij mijn heftigheid maar niet kwalijk. Gaat U gerust uit. Ik zal uw raad opvolgen en vandaag thuis blijven."
Een nieuwe ommekeer dus!
Ik verwonderde mij over de snelheid, waarmede deze ontstaan was, nog meer echter over de om» standigheid, dat hij in het geheel niet gevraagd had, wat ik eigenlijk doen ging. Blijkbaar was hij zóózeer vervuld geweest van zijn voornemen, er — na al die maanden — weer eens alleen op uit te gaan, dat hij al het andere daarom vergat: een typisch verschijnsel bij de geestesgesteldheid, die hij vertoonde, en die dikwijls de onmogelijkheid in het leven roept om zich op méér dan één zaak tegelijk te concentreeren.
Daar ik geheel opging in het voornemen, dat ik voor dezen ochtend had opgevat, dacht ik over zijn plotseling toegeven verder niet na. Ik verheugde mij erin, dat ik hem er ten slotte tóch had kunnen over* reden thuis te blijven en nam afscheid met de be* lofte, tegen het middagmaal thuis te zijn.
***
Toen ik aan de ingangspoort van het huis kwam.



bleef ik, zooals men dat wel meer onwillekeurig doet, alvorens de straat op te gaan, even staan, naar links en rechts de straat afkijkende.
Rechts, schuin tegenover mij, was de winkel van een zadelmaker. Een steenen trap van vier of vijf treden voerde naar de deur en, op dien trap gezeten, was een werkman naar het scheen ingedommeld.
Op dit oogenblik voer er een auto voorbij, die, doordat de chauffeur geweldig met zijn „toeter" werkte, veel en onnoodig leven maakte. De bedoel* de werkman schrok wakker en lichtte het hoofd op, zoodat ik hem in het gezicht kon zien.
Nu begreep ik plotseling, waarom die man in slaap gevallen was en dat het een wèlverdiende rust was, die hij genoot! Ik herkende in hem namelijk denzelf* den man, met wien, den vorigen avond, „hij" een oogenblik op de Rijnkade gesproken had . . .
Deze man had hier waarschijnlijk nachtwake ge* houden, in opdracht van onzen waakzamen vijand. Ik verwonderde mij er alleen over, dat ik hem dien nacht, bij mijn thuiskomst, in het geheel niet ontdekt had. Trouwens, ik was toen tamelijk vermoeid ge* weest en deze stille waker had zich waarschijnlijk ergens in een portiek schuil gehouden. Zijn aan* wezigheid bewees mij de onverflauwde waakzaam* heid van de tegenpartij, door wie hij natuurlijk be* taald werd.
Met des te grootere voldoening dacht ik aan de belofte, die Hankema mij gegeven had om binnens* huis te blijven. Zooals ik vermoed had, zou het niet ongevaarlijk voor hem geweest zijn om thans de straat



te betreden. Nu kon ik met een gerust hart mijns weegs gaan.
Ik nam op de Rijnkade, niet ver van het station van de „Rheinufer*Bahn" een taxi en liet mij rijden tot op de plaats, waar de rails rechtsaf bogen in de vroeger vermelde laan met zware boomen. Daar rekende ik met den chauffeur af en ging de rest van den weg te voet.
De lezer zal begrepen hebben, dat ik op weg was naar het landhuisje, waarin ik „hem" had zien ver* dwijnen.
Het was niet uitgesloten, dat ik „hem" hier nog aantreffen zou, maar voor het oogenblik was dit van minder belang, omdat ik niet kwam om hèm, maar om de oude dame, met wie hij den vorigen avond in den koepel zoo lang gesproken had te ont* moeten. Trouwens, ik vermoedde, dat hij wel reeds vertrokken zou zijn, om den waker vóór het huis, waarin Mr. Hankema woonde, af te lossen. Want ieder kon gemakkelijk inzien, dat deze man, na zijn lange nachtwake, rust noodig zou hebben. Wat ik zooeven gezien had, was daarvan het beste bewijs.
Toen ik het hek van den tuin opende en achter mij weêr sloot, viel het mij in, dat ik verzuimd had, mij — aan de hand van een adresboek — ervan te over* tuigen, wie er eigenlijk in dit huis woonde. Wat die oude dame betrof, omtrent haar identiteit had ik enkele aanwijzingen; maar het ware verstandig ge* weest, mij er vooruit van te overtuigen, of zij alleen woonde dan wel of ik nog meerdere huisgenooten zou aantreffen. En, hoewel ik met de bedoelde oude



dame een allerbelangrijkst en voor haar waarschijn* lijk hoogst onaangenaam gesprek zou moeten voeren, was haar naam mij nog onbekend. , Het was thans half*tien, een niet zeer gebruikelijk uur voor bezoekers. Mijn bezoek gold echter een niet alledaagsche zaak, die geen uitstel lijden kon, om* dat alles wat haar geregelden loop tegenhield on* verwachte gevolgen hebben kon. Instinctmatig ge* voelde ik, dat snel werken geboden was!
Ik trad dus op de voordeur toe en drukte op den knop van de electrische bel. De huishouding werd hier blijkbaar op practischen en geregelden voet ge* voerd, want zeer spoedig werd ik open gedaan. Lang wachten na het bellen wijst dikwijls op een slecht geregeld huishouden.
Aan het keurige dienstmeisje, dat mij open deed (het was dezelfde Hebe, die den vorigen avond den Rijnwijn naar den koepel gebracht had), stelde ik de vraag of „die Gnadige" mij even zou kunnen ontvan* gen. Ik voegde daaraan toe, dat het uur van mijn be* zoek wat ongebruikelijk was, maar dat zijzelve later zou toegeven, dat dit niet zonder reden was.
Het dienstmeisje vroeg daarop mijn naam. Ik gaf haar mijn visitekaartje en krabbelde aan de keer* zijde de mededeeling, dat ik Hollander was en haar in een zeer dringende zaak spreken moest.
Het dienstmeisje verdween, maar verscheen reeds weêr na enkele oogenblikken. Ik werd in een achter* kamer gelaten, die met openslaande deuren op den tuin uitkwam. Er was hier gedekt voor het ontbijt en een snelle blik op de ontbijttafel leerde mij, dat
Geesten uit het Verleden. 17



iemand hier reeds ontbeten had, terwijl een ander couvert nog ongebruikt was. Hieruit concludeerde ik, dat „hij", na den nacht hier doorgebracht te hebben, reeds weder vertrokken was.
Ik werd verzocht in de kleine serre, die aan de ont* bijtkamer grensde, plaats te nemen en toen ik daar* aan voldaan had, liet het dienstmeisje mij alleen.
Snel nam ik mijn omgeving in mij op. De bewoon* ster van dit huis scheen niet onvermogend te zijn. De meubelen en alle kleine sieraden, die in kamer en serre waren aangebracht, waren van de allerbeste kwaliteit en het geheel sprak van smaak en zelfs van kunstzin. De vrouw, die ik straks ontmoeten zou, behoorde stellig tot de betere klassen van de maat* schappij. Gegeven wat ik van haar meende te weten, verwonderde mij dit een weinig, maar het verhoogde mijn begeerte om tot een openhartige uitspraak met haar te komen en tevens mijn hoop, dat zij — zoodra zij den toestand begreep — mij hare mede* werking zou toezeggen.
Lang den tijd om de omgeving te observeeren had ik echter niet.
Uit de achterdeur van het huis, die op korten at* stand van de serre lag, was de vrouw des huizes te voorschijn gekomen in een eenvoudig ochtendge* waad. Zij moest öm en bij de vijftig zijn, maar zag er jonger uit. Het regelmatige gezicht en de donkere oogen vertoonden dat niet*te*definieeren iets, dat op een groot doorstaan verdriet wijst. De donkere haren, waar zilveren strepen doorhéén liepen, lagen in een dichten wrong om het hoofd. Zij was in dit opzicht



niet met de mode meêgegaan en dit zou — haar ge* heele persoon in aanmerking genomen — ook niet bij haar gepast hebben. Toen haar nog altijd slanke en hoog*opgerichte gestalte mij naderde, kon ik geen oogenblik meer twijfelen: dit was — ouder en ernsti* ger — dezelfde vrouw, wier jeugd*portret ik in de schrijftafel van Hankema gezien had..
Ik was opgestaan, toen zij door den tuin kwam en de serre betrad.
Zij groette mij met een lichte hoofdbuiging en noo* digde mij uit, mijn plaats te hernemen.
„Het spijt mij, dat ik op een zoo ongewoon uur..." aldus begon ik, maar zij viel mij met een diepe, so* nore stem in de rede.
„Verontschuldigingen zijn niet noodig" — zeide zij. „Ik zie U voor een ernstig man aan, die mij niet zal komen lastig vallen zonder oorzaak. Ook is Uw naam mij niet onbekend."
Dit laatste was voor mij een groote verrassing.
Zij zag dit en glimlachte even.
„Ik ben langen tijd zeer bevriend geweest met Me* vrouw Felix, die vroeger te K. woonde. *) Zij schrijft mij nu en dan nog van den Dennenberg. Ik weet, wat U voor haar gedaan hebt en ik heb daarvoor een des te grootere waardeering, omdat er tusschen héér lot en het mijne enkele punten van overeenstemming be* staan."
Ik herinnerde mij, dat Mevrouw Felix mij wel eens gesproken had van een Hollandsche vriendin, die zij
x) Zie No. 3 v/d Dennenberg»Serie: „De Stad van de misdaad".



te Keulen had. En de naam van die vriendin viel mij nu ook in: Mevrouw Helman!
Een gelukkig toeval bespaarde mij aldus de beken» tenis, dat ik naar haar gevraagd had, zelfs zonder dat ik haar familie»naam kende.
„Mevrouw Helman!" — zeide ik. „Dat klopt! En Uw voornaam is Elise!"
Zij knikte.
„Zoo is het!" — zeide zij. En zonder dat zij het wist, bevestigde zij mij daardoor in het vermoeden, dat mij gebracht had tot het op mij nemen van de zware taak, die ik thans te vervullen had.
„Mevrouw!" — begon ik. „Ik heb U iets zeer ern* stigs mede te deelen. Lang zou ik U kunnen ver» moeien met U voor te bereiden op wat ik te vertel» len heb. Maar U maakt op mij den indruk van een kordate vrouw, die de werkelijkheid graag spoedig onder de oogen ziet, ook al is die moeielijk te dragen."
Haar gezicht stond nu zéér ernstig.
„Dikwijls heb ik de wreedste werkelijkheid onder de oogen moeten zien!" — zeide zij. „Het Noodlot heeft mij nooit gespaard en, na Uw woorden van zoo» even, vrees ik, dat het mij ook thans niet sparen zal. Maar U kunt ronduit spreken. Ik ben op alles voorbe» reid..."
Waarschijnlijk dacht zij bij het uitspreken van deze woorden aan „hem"! Zij vreesde vermoedelijk, dat „hij" zich op de een of andere wijze misdragen had. Blijkens de woorden, die zij den vorigen avond ge» sproken had, wist zij immers, dat „hij" slecht was!



„In de eerste plaats moet ik U mededeelen, dat ik Uw naam — Elise — onlangs heb hooren uitspreken door een man, die een groot verdriet te dragen had en die, in zijn groote verslagenheid, als 't ware om U riep!"
„Om mij...?"
Zij keek mij aan met groote, ontstelde oogen.
„Ja, Mevrouw! Om U. En nu verzoek ik U nog* maals kalm te blijven bij alles wat U hooren zult. De man, dien ik op het oog heb, is Mr. Willem Han* kema, die jaren lang Officier van Justitie in Den Haag geweest is."
Zij was doodsbleek geworden. Maar zij zeide niets en bewoog zich zelfs niet.
Ik stond op en trad de ontbijtkamer binnen om daar een glas water in te schenken, dat ik haar bracht. Zij schoof het echter op zij...
„U hebt hem dus om ,Elise' hooren roepen" — zeide zij met een toonlooze stem. „Hoe weet U, dat hij mij bedoelde...?"
„Omdat hij Uw portret daarbij in de hand hield" — antwoordde ik.
Plotseling vlamde zij op.
„Dan hebt U hem bespied!" — zeide zij heftig. „Te* genover vreemden zou hij dat nooit vrijwillig gedaan hebben!"
„Inderdaad weet hij tot op dezen oogenblik niet, dat ik hem gehoord heb" — antwoordde ik rustig. „Het gebeurde eerst in den nacht van eergisteren op gis» teren. Hij was in zijn ellende opgestaan en had Uw portret uit zijn schrijftafel gehaald."



Langen tijd sprak zij geen woord. „Waar woont Mr. Hankema nu?" — vroeg zij ein* delijk. „Te Keulen!" „Wat...!?"
Zij maakte een heftige beweging, zoodat het glas water, dat vóór haar op de serre*tafel stond, omviel en de inhoud over de tafel en den vloer stroomde. Zij lette niet daarop ...
„Hij woont dus te Keulen en ik heb daarvan niets geweten!" — zeide zij, zich meer tot zichzelve dan tot mij richtende.
Terwijl wij spraken had ik haar nauwkeurig gade* geslagen. Hoewel zij heftig bewogen was, had zij zich* zelve nog in bedwang. Inderdaad een vrouw van zeld* zame geestkracht! Maar dan was het ook beter, haar niet te martelen met vage gezegden. Voor een sterke natuur is de zekerheid van ongeluk beter dan de span* ning der onzekerheid.
Daarom besloot ik, haar het ergste spoedig te ver* tellen.
„Uw zoon weet het des te beter" — zeide ik.
HOOFDSTUK XXII.
„Haar" beslissing.
Het spreekt vanzelf, dat ik deze woorden nooit — althans nu nog niet — uitgesproken zou hebben, wan* neer ik niet volkomen overtuigd geraakt was van de



goede trouw van deze vrouw. Sedert ik haar den vo* rigen avond voor het eerst, in gezelschap van „hem", gezien had, was — kon het anders — de vraag bij mij' gerezen, of zij medeplichtig zijn kon aan de gepleegde misdaden. Toen reeds had de wijze, waarop zij haar bezoeker voor de voeten wierp, dat hij „slecht" was, mij ertoe gebracht die medeplichtigheid te betwijfe* len. Haar houding thans, nu ik haar gezegd had, dat Mr. Hankema te Keulen woonde, was van dien aard, dat elke twijfel bij mij verdween. Dit was geen com* mediespel, dit was het plotseling ontstellen van een karaktervolle vrouw en tevens de droevige erkenning van het „te laat" bij het plotseling onthullen van de waarheid.
Na de laatste woorden, die ik gesproken had, ver* wachtte ik, dat zij in heftige verontwaardiging tegen* over mij zou uitbarsten en mij in elk geval ter verant* woording roepen zou, hoe en waar ik met dien zoon in aanraking was gekomen en — vooral — op welke wijze ik weten kon, dat „hij" haar zoon was.
Maar zij reageerde op mijn woorden geheel anders dan ik gedacht had. Wèl werd zij, zoo mogelijk, nog bleeker dan zij reeds was, wèl klemden zich haar han* den krampachtig om de armleuningen van den groo* ten serre*stoel, waarop zij gezeten was, wèl kwamen haar hartstochtelijke woorden op de lippen. Maar deze hadden geen betrekking op mij. Zij had op dat oogenblik maar één gedachte, die alle andere over* heerschte en aan die gedachte gaf zij uiting met een stem, die trilde van opwinding.
„Als dat waar is... als dat waar is..." —



zeide zij, „verkeert Hankema in doodsgevaar..."
Het was de veiligheid van dezen ouden man, die haar boven alles ging en de vrees daarvoor verdrong bij haar elke andere overweging.
„Mevrouw!" — zeide ik kalm. „Op dat punt kan ik U geruststellen. Wat U daar gezegd hebt is, naar ik reden heb om aan te nemen, inderdaad in overeen* stemming met de waarheid. Maar er zijn maatregelen genomen, die de veiligheid van Mr. Hankema voor* loopig waarborgen. Ik weet, dat die sinds eenigen tijd gevaar loopt, maar er zijn menschen, die over hem waken. Maak ü dus niet bezorgd over hem!"
Zij zuchtte, alsof haar een steen van het hart ge* wenteld was. Een zucht van grenzenlooze verlichting.
„Maar..." — zeide zij toen, „ .. .wat zal er gebeu* ren met... met... hem ...?"
Zelfs op dit oogenblik trof het mij als merkwaar* dig, dat zij niet sprak over haar zoon en evenmin diens naam noemde. Zij had op dezelfde neutrale ma* nier over dezen gesproken, als Hankema en ik ge* woon waren dat te doen!
„Wat er met hèm gebeuren zal...?" — herhaalde ik. „U en ik, Mevrouw, zullen ernaar streven hem te doen afzien van de plannen, waarmede hij rondloopt, of anders hem de uitvoering daarvan onmogelijk te maken. Maar tegen de gevolgen van zijn eigen daden kan ik hem niet beschermen."
„Bedoelt U, dat hij nu reeds ...?"
Ik begreep wat zij bedoelde, al sprak zij de vraag niet ten einde.
„Ja, Mevrouw!" — zeide ik. „Er zijn reeds dingen



gebeurd, waarvoor hij ter verantwoording zal worden geroepen."
Zij antwoordde niet, maar liet het hoofd op de borst zakken en zat onbeweeglijk, als 'n steenen beeld.
Heel zacht hoorde ik haar prevelen: „Is het dan nóg niet genoeg? ... Is het nooit genoeg...?"
Opeens hief zij het hoofd op en zag mij strak aan.
„Wat heeft U ertoe gebracht naar Keulen te ko* men?" — vroeg zij.
Ik vertelde haar, hoe Mr. Hendriks een beroep op mij gedaan had ten behoeve van zijn ouden vriend.
„Ik ben op zijn verzoek ingegaan" — eindigde ik, „en daarom naar Keulen gekomen."
„Dus ... het doel van Uw reis was het, Mr. Hanke* ma te helpen ...?" — vroeg zij. „En U hèbt hem reeds geholpen...?"
„Zooveel in mijn vermogen lag" — antwoordde ik.
Over de gedragingen van „hem" en den moord op Peter Hankema had ik het stilzwijgen nog bewaard. Het was er mij nu alleen om te doen, haar vertrouwen te winnen.
„U wilt ons ook vérder helpen...?"
„Natuurlijk, Mevrouw! Zou ik anders tot U geko* men zijn...?"
Het was mij opgevallen, dat zij bij het stellen van haar laatste vraag gesproken had over „ons". Daar* mede kon zij alleen Mr. Hankema en zichzelve bedoe* len. Zonder zich daarvan rekenschap te geven, had zij daarmede bevestigd, wat ik eerst vermoed had en thans wist.



„Ik ben U dankbaar" — zeide zij, mij plotseling haar hand toestekende. En toen vervolgde zij zacht, maar zeer gedecideerd:
„U hebt recht van mij te vernemen, wat ik nooit aan iemand verteld heb! Want U moet klaar zien in de zaak, waarin U zich — naar ik hoop tot heil van ons allen — gemengd hebt. Meneer Van Panhuis! U hebt mij gezegd, dat Hankema in den nood om mij geroepen heeft. Nu dat zoo is, moet ik hem helpen: ik mag en wil hem niet teleurstellen. En, nu ik weet dat hij niet ver van hier is, verzoek ik U mij dadelijk naar hem toe te brengen. Het vele, dat ik U te zeggen heb, zult U later vernemen. Het meest spoed*eischen* de moet vóórgaan."
Zooals ik zeide, had zij zeer gedecideerd gespro* ken.
Maar — in volle oprechtheid — meende ik, dat haar bezoek aan Mr. Hankema niet zóó spoedeischend was. Niet, dat ik erop gebrand was, thans reeds haar verhaal te hooren: ik begreep, dat dit op wat er op dit oogenblik gebeuren moest, weinig of geen invloed oefenen zou. Maar wèl moest zij, wanneer zij Hanke* ma terugzag, op de hoogte zijn van. wat „hij" gedaan had. Ik was de aangewezen persoon om haar dit met de noodige behoedzaamheid mede te deelen. Want Hankema zelf kende de identiteit van „hem" nog niet.
„Inderdaad moet het meest spoed*eischende voor* gaan" — antwoordde ik. „Maar nog méér spoed» eischend dan Uw gang naar Hankema's woning is het, dat ik U mededeel, wat ik van Uw zoon weet. Dat



moet U weten, voordat ik aan Uw verzoek voldoe en U naar Hankema breng. Hij weet alles wat ik U ver* tellen zal, maar hij weet niet, dat „hij" Uw zoon is."
„Hij weet zelfs niet, dat ik 'n zoon hèb" — ant* woordde zij. En deze woorden schonken mij verlich* ting, omdat zij den ouden man van een schuld ont* lastten. Maar... nog slechts van één...
Zij zag in, dat het werkelijk wenschelijk was, dat mijn mededeelingen vooraf gingen aan het bezoek, zoodat zij erin toestemde dit uit te stellen, totdat ik haar op de hoogte zou hebben gebracht van wat zij weten moest.
Had ik ook maar kunnen vermoeden, welke gevol* gen dit uitstel hebben zou, ik zou de eerste geweest zijn om te onf raden, wat ik thans had aangeraden. Maar het is ons, armen menschen, niet gegeven alles te voorzien...
***
Het moeilijkste deel van mijn taak was nu geko* men. In den loop van het gesprek was het meer en meer gebleken, dat Mevrouw Helman onbekend was met het onheil, dat haar zoon reeds had aangericht. Slechts ééns had zij iets gezegd, dat erop wees, dat zij dezen tot alles in staat achtte.
Dat was geweest, toen zij, op mijn mededeeling, dat „hij" bekend was met het verblijf van Mr. Han* kema, gezegd had dat deze dan in levensgevaar ver* keerde.
Hieraan knoopte ik vast om mijn verhaal te begin* nen. En ik vond daarbij gelegenheid, haar geleidelijk



voor te bereiden op de voor haar ontzettende dingen, die zij te hooren zou krijgen. Zooeven had zij ge* vraagd, of het noodlot haar nog niet genoeg getroffen had: zij zou thans tot de wetenschap komen, dat zij toen nog niet wist, hoe zwaar zij opnieuw getroffen was.
Zoo voorzichtig mogelijk vertelde ik haar, wat er te Leiden en later te Keulen gebeurd was. Ik vond het onnoodig te zeggen, dat „hij" zich vooruit op den Dennenberg vertoond en hoe hij daar die verwon* ding aan zijn gezicht opgeloopen had. Dit toch hing niet dan indirect samen met de latere, veel ernstiger gebeurtenissen; en ik zelf verkeerde trouwens nog altijd in onwetendheid, wat betreft de reden, waarom hij daarheen gekomen was.
Terwijl ik verhaalde, hoe Mr. Hankema zelf, nog na den moord op Peter, te Keulen voortdurend be* dreigd werd, zag ik, dat Mevrouw Helman meer en meer onrustig werd. Bij het bericht van Peter's dood (dat voor haar geheel nieuw was, hetgeen verklaard werd doordat zij zelden meer Hollandsche couranten las), was zij bewegingloos blijven zitten, zooals ik dat reeds vroeger bij haar waargenomen had, wanneer zij diep ontroerd was. Maar nu de gevaren, die Mr. Han* kema liep, weêr ter sprake waren gekomen, toonde zij verschillende teekenen van ongedurigheid. Vooral de bewegingen van haar handen werden heftig en zenuwachtig. Maar nog steeds bleef zij zwijgen, ook toen ik aan het einde van mijn berichten gekomen was.
Ik was er mij van bewust, dat ik haar zoo ongeveer



het ergste verteld had, wat men aan een moeder kan mededeelen; de bloedschuld, die op haar zoon rustte, moest deze vrouw nog dubbel zwaar schijnen, met het oog op de persoon van zijn slachtoffer en van den man, dien hij nog steeds dreigde tot zijn slacht*
offer te maken. * *
* * *
Het zwijgen tusschen ons duurde langen tijd. Ik be* greep, dat er in het binnenste van deze zwaar*be* proefde vrouw een ontzettende strijd gestreden werd, en ik wilde mij niet daarin mengen. Het liefst zou ik haar eenigen tijd alleen met haar gedachten gelaten hebben, teneinde dien strijd met zichzelve uit te vechten. Maar ik vreesde, dat ik haar, door mijn opstaan en weggaan, méér storen zou dan door mijn blijven. Bovendien koesterde ik eenige vrees voor wat zij doen zou, zoo ik haar alleen liet.
Zij was ongetwijfeld een vrouw met groote energie en groote vitaliteit. Maar in een zóó ontzettenden toestand als waarin ik begreep, dat zij zich thans be* vond, grepen juist moedige en energieke vrouwen dik* wijls naar uiterste middelen ...
Zijzelve was het, die aan mijn aarzelen een einde maakte.
„Meneer Van Panhuis!" — zeide zij. „Ik moet dit alles overdenken en ik moet daarbij alleen zijn..."
Ik aarzelde nóg en aan de uitdrukking van mijn ge* zicht moet zij de reden daarvan geraden hebben.
Zij trachtte te glimlachen en legde, over de smalle tafel héén reikende, haar hand op de mijne.
„Hoewel U nog niet alles weten kunt van wat zich



onder Uw oogen afspeelt" — zeide zij, „zullen Uw vermoedens toch véél aanvullen van wat U nog onbe* kend is gebleven. Op één punt wil ik U nu reeds ze* kerheid geven: ik bén geen vrouw, die — wanneer zij voor 'n zware plicht of voor schijnbaar onoverko* melijk ongeluk staat — een oplossing zoekt in de vlucht! Ik hoop, dat U begrijpt, wat ik daarmeê zeg* gen wil."
Ik had het inderdaad begrepen ...
Haar plichtsgevoel, haar energie verzette zich tegen een oplossing, die anderen soms het wapen in de hand drukt om het tegen zichzelf te keeren.
„Over een uur hoop ik terug te zijn" — zeide ik, „tenzij U mocht verlangen, dat ik langer wègblijf."
„Niet noodig en niet wenschelijk" — antwoordde zij. „Zoodra ik voor mijzelve tot klaarheid gekomen ben, moeten wij handelen. En dat mag niet te lang worden uitgesteld."
Ik antwoordde niet meer, maar groette haar en ver* liet de serre, om door den tuin naar het hek en den straatweg te wandelen.
Linkssom slaande bereikte ik weldra de Rijnkade. Ik was met opzet hierheen gekomen, omdat er een paar banken stonden met het uitzicht op den bree* den stroom.
Men was hier in de buitenwijken van Keulen en het verkeer op dit morgenuur was niet groot. Ik vond dan ook een der beide banken onbezet. Op de andere zat een werkman te slapen, dien ik voor een der vele werkeloozen aanzag, waarvan het aantal in Duitsch* land dagelijks groeit.



Ik nam dus op de leêge bank plaats. Het gezicht op Deutz, aan den overkant van den Rijn, op de rivier zelve en op de groote Rijnbruggen kon mij ditmaal niet afleiden: ik was vast besloten om den toestand, zooals die nu ontstaan was, rijpelijk te overdenken, teneinde alles wat ik wist en vermoedde in zijn on* derlingen samenhang te beschouwen en daaruit tot het besluit te komen, wat mij thans te doen stond. Door Mevrouw Helman met Mr. Hankema in aanra* king te brengen, deed ik een stap, die voor beiden diepgaande gevolgen kon hebben. Ik zou daarmede — zooals ik de zaken nu zag — diep ingrijpen in hun particuliere leven.
Een luid geeuwen bracht mij ertoe een blik te wer* pen in de richting van de bank, waarop de werkman zat.
Deze was ontwaakt, rekte zich uit en keek toen eerst stroomafwaarts en vervolgens in mijne richting.
Ik herkende dat gezicht!
In een oogwenk stond ik vóór hem.
„Goeienmorgen!" — zeide ik.
Hij keek mij, met slaperige oogen, 'n beetje wezen* loos aan.
„Ik kèn U niet" — zeide hij.
„Natuurlijk kennen wij elkander, vriend!" — ant* woordde ik. „Wij hebben elkaar eerst hier op de kade ontmoet: dat was gisteravond. En toen nóg eens, van* ochtend, toen je op het trapje vóór dien zadelma* kerswinkel zoo heerlijk gemaft hebt. Ik zie met ge* noegen, dat je eindelijk afgelost bent."
De slaperigheid was bij dezen man als door een



tooverslag verdwenen; zijn oogen waren grooter en grooter geworden en bereikten een onnatuurlijken omvang, toen ik gemoedelijk naast hem op de bank ging zitten.
„De paden, die je bewandelt, mijn vriend, zijn niet ongevaarlijk" — vervolgde ik. „Ben je al lang met meneer Helman bekend?"
„Wat gaat U dat aan...?" — vroeg hij, met een schijn van öplevenden moed.
„Niets, heelemaal niets!" — zeide ik. „En het ant* woord op de vraag, die ik je gesteld heb, interesseert mij ook maar weinig. Meneer Helman zelf is je zeker op je post komen aflossen...?"
Hij gaf op deze vraag geen rechtstreeksch ant* woord, maar beperkte zich tot den uitroep: „U is goed op de hoogte!"
Het indirecte antwoord, dat in dezen uitroep gele* gen had, was voor mij voldoende.
„Dat zal wel uitkomen" — zei ik. „Je hebt geen werk, hè? En zoo ben je ertoe gekomen, op deze vreemde manier wat te verdienen. Dat is, op zich* zelf, zoo erg niet. Maar nu ik je zeg, dat je er leelijk zoudt kunnen inloopen, wanneer je dien ouden me* neer ooit lastig mocht vallen, vertrouw ik erop, dat je zult ophouden voor spion te spelen."
„Is U... Is U van de politie ...?" —vroeg hij, alles* behalve op z'n gemak.
„Dat gaat jou nu eens niet aan!" — antwoordde ik.
Daarop nam ik 'n biljet van 100 mark uit mijn por* tefeuille.
„Zie eens!" — zeide ik. „Daarmeê kun je den eer*



sten tijd dóórkomen. Het is niet mijn doel, je van je verdiensten te berooven, dat zie je! 't Is er mij alleen om te doen, je op het hart te drukken: bemoei je niet langer met dien ouden heer en laat meneer Helman loopen. Je zoudt er anders wel eens leèlijk kunnen invliegen!"
De man nam, met grenzenlooze verbazing in zijn blik, het geld aan.
„En wat moet ik daarvoor doen...?" — vroeg hij.
„Niets!" — antwoordde ik. „Ik verlang alleen, dat je meer op jezelven passen zult en minder op dien ouden heer. Verder zal ik misschien je getuigenis wel eens noodig hebben. Daarom moet ik weten, wie je bent."
Hij gaf mij zijn naam en adres, maar deze doen hier niet ter zake.
Toen ik, kort daarop, weder tegenover mevrouw Helman in de serre stond, rees zij langzaam overeind. Het viel mij op, dat er nu een rustige, vastbesloten uitdrukking op haar gezicht lag.
„Meneer Van Panhuis!" — zeide zij. „Als U er geen bezwaar tegen hebt, zullen wij nu vertrekken naar de plaats, waar ik Mr. Hankema vinden zal. Mijn nadenken heeft mij in mijn besluit bevestigd: ik moet komen, nu hij mij noodig heeft."
„En Uw zoon...?"
Zij bleef langen tijd zwijgen en toen zeide zij, bijna fluisterend:
„God helpe mijn zoon! Steeds heb ik het goede ge* wild en ook nu. Ik kan niet anders!"
Geesten uit het Verleden.
18



HOOFDSTUK XXIII. Catastrophe.
Er werd per telefoon een taxi besteld, die binnen weinige minuten voor de deur stond. Zoowel Me* vrouw Helman als ik waren voor den tocht gereed. Wij stegen onmiddellijk in en vertrokken, nadat ik den chauffeur de noodige aanwijzingen gegeven had.
Er was nog één punt, waarop ik — tengevolge van het zonderlinge gesprek, dat ik zooeven met den werkloozen arbeider gehad had — de aandacht van mijn tochtgenoote vestigen moest. Het was immers vrij wel zeker, dat het huis, waarin Mr. Hankema zijn woning had, op dit oogenblik door „hem" in het oog werd gehouden. Ik moest de moeder waarschuwen, dat zij, naar alle waarschijnlijkheid, haar zoon als hin* derpaal op haar weg vinden zou.
Zij nam deze mededeeling zeer kalm op.
„Hij zal mij niet kunnen tegenhouden" — zeide zij. „Bovendien — niettegenstaande de gewelddaden, die hij gepleegd heeft —: ik ben in het geheel niet bang voor hem. Misschien ben ik het eenige wezen op de wereld, dat nog eenigen invloed op hem heeft. Er is een tijd geweest, toen hij van mij hield en voor mij door 't vuur gegaan zou zijn. Die tijd is voorbij, door mijn eigen schuld ... Ik heb, zonder het te willen, veel slechte eigenschappen bij hem wakker geroepen. Ik* zelf ben daarvan óók het slachtoffer geworden, maar ik heb enkele malen bemerkt, dat er nog iets van de



vroegere genegenheid voor mij, bij hem is blijven hangen..."
Ik vreesde, dat zij te optimistisch oordeelde, maar ik zeide haar dit natuurlijk niet.
Wij reden langs de Rijnkade tot aan de brug bij de Heumarkt, sloegen daarop links»om, de stad in, en bereikten aldus de „Hohe Strasse". Hier liet ik den chauffeur stoppen, want ik was met Mevrouw Hel* man overeengekomen, dat wij niet zouden dóórrijden tot de ingangspoort van het huis, waarin Hankema woonde. Het was wenschelijk, dat wij met zekerheid zouden weten, of en door wien het huis bewaakt werd. Was het inderdaad „hij", die den werkloozen arbeider had afgelost, dan wilde zij hem op de plaats zelve ter verantwoording roepen.
Eerlijk gezegd begreep ik niet goed, waartoe dit dienen moest. Volgens mijn inzien zou het beter ge» weest zijn, zoo wij, als 't ware bij verrassing, vóórge» reden en naar boven gegaan waren, waardoor wij — als hij ons herkende — toch een voorsprong op den spion (wie dat dan ook op dat oogenblik zijn mocht) zouden gehad hebben. Maar ik kende de verhouding tusschen Mevrouw Helman en haar zoon te weinig dan dat ik haar beletten mocht, dezen ter verant* woording te roepen, mocht zij hem bij zijn spionnen» werk betrappen. Ik schikte mij dus naar haar beter oordeel en stemde erin toe, niet tot vóór het bewuste huis dóór te rijden.
Wij stapten uit in de zijstraat van de „Hohe Stras» se", waarin dit huis stond. Wij hadden nu alleen maar de „Hohe Strasse" dwars over te steken en dan nog



'n minuut of wat in dezelfde richting dóór te wande* len.
Zoo geschiedde dan ook.
Toen wij het huis naderden, begonnen wij ijverig rond te zien naar den spion, dien wij meenden hier te zullen aantreffen. Ik had aan Mevrouw Helman me* degedeeld, dat Mr. Hankema mij plechtig beloofd had, dien ochtend niet alleen uit te gaan (hoewel hij daarin eerst ^ooyeel lust getoond had), en dat wij overeengekomen waren, dat ik tegen het middag* eten terug zou zijn.
Het was nu nog vóór twaalf uur. Wij zouden hem dus boven aantreffen.
Hoewel zij zich volkomen in bedwang had, zag ik toch, dat mijn begeleidster zeer zenuwachtig was. Het waren opnieuw haar snelle handbewegingen, die mij dit verrieden. Toen wij vóór het huis stonden en op* nieuw scherp rond keken,-konden wij nog altijd nie* mand ontdekken, van wien men onderstellen kon, dat hij dit in het oog hield. Ware „hij" hier in de buurt geweest en had hij zijn moeder gezien, dan zou er eenige kans geweest zijn, dat hij — uit nieuwsgierig* heid of waarom dan ook — voor den dag gekomen was. Maar noch van hem noch van eenigen anderen spion viel een spoor te ontdekken.
Dit was in strijd met wat ik verwacht had. Maar — tenslotte — van veel beteekenis was het nier! Voor mijzelven had ik weinig verwacht van een onderhoud tusschen „hem" en zijn moeder, dat waarschijnlijk op straat gevoerd zou zijn. Hoogstens voorzag ik daar* door moeilijkheden, al had ik er mij niet tegen



willen verzetten, zooals ik boven medegedeeld heb.
Nu het dan ook bleek, dat dit onderhoud niet zou plaats hebben, was dit voor mij in zeker opzicht een verlichting. Ook voor Mevrouw Helman moest het een verlichting zijn, dat zij haar zoon hier niet aange» troffen had. Zijn afwezigheid kon wijzen op een min* der intensieve vervolging van den man, wien zij hulp kwam brengen.
Toch was de omstandigheid, dat wij „hem" niet za» gen nog niet het onomstootelijk bewijs, dat hij er niet was. Hij kon zich ergens in de tegenoverliggende huizen schuil houden, hoewel ik dat niet waarschijn* lijk achtte. Misschien ook hield hij zich binnenshuis ergens schuil op de trappen of portalen...
In elk geval, het oogenblik was nu gekomen, waar* op wij de beklimming van de 82 treden moesten be* ginnen.
Ik schatte Mevrouw Helman (ik meen dit reeds ge* zegd te hebben) op öm en bij de 50 jaar. Op dien leef* tijd 82 treden achteréén te stijgen, is voor menigeen 'n vermoeiende geschiedenis. Maar — hoewel het on* der de bestaande omstandigheden moeilijk aan te nemen was, dat haar hart niet sneller kloppen zou dan gewoonlijk —, zij ging met vluggen en veerkrach* tigen pas naar boven, schijnbaar geheel onbewust van de physieke inspanning, die haar dit toch kosten moest.
Met eenige schaamte erken ik, dat ik, die zooveel jonger was, moeite had haar bij te houden.
„Hier is het!" — zeide ik, toen wij eindelijk voor de deur van Hankema's woning stonden. Zij steunde,



met een bleek gezicht, tegen de ballustrade van het trappenhuis, maar gaf mij een teeken, dat ik bellen zou.
Ik drukte dus op den knop van de electrische schel. Bijna dadelijk daarop hoorde ik binnen de stem van Frau Jahrmann. „Wie is daar ...?"
„Ik ben het. Van Panhuis!" — antwoordde ik. „Eindelijk!"
De binnen*grendel werd verschoven en de sleutel omgedraaid.
Mevrouw Helman en ik betraden de voorkamer...
„Wie is dat...?" — vroeg de huishoudster.
„Een bezoekster voor doctor Hankema" — ant* woordde ik. „Is hij in zijn werkkamer...?"
Eerst thans viel mij het zenuwachtige, betraande gezicht van de brave vrouw op.
„Hij is niet hier..." — zeide zij.
Ik zag, dat Mevrouw Helman steun tegen den wand zocht. Een van de stoelen, die in het „Vorzimmer" stonden, schoof ik snel naar haar toe en deed haar daarop plaats nemen. Zij zat onbeweeglijk...
Daarop wendde ik mij opnieuw tot de huishoudster.
„Is doctor Hankema dan uitgegaan?" — vroeg ik. „Hij had mij toch beloofd dat niet te doen."
„Willens en wetens heeft hij zijn belofte geschon* den" — zeide zij. „Hij dwong mij, hem te laten gaan. Ik kon niet tegen hem öp: hij heeft mij geslagen..."
Ik begreep, wat er gebeurd was. Met de taaiheid, waarmede een patiënt als hij soms aan de verwezen* lijking van één bepaald voornemen hangen blijft, had



hij vastgehouden aan zijn plan om dezen morgen uit te gaan. De belofte, die hij mij gegeven had om thuis te blijven, diende alleen om mij uit de deur te krijgen. Hij zou zichzelven waarschijnlijk zeer slim vinden, dat hij mij aldus had „wèggewerkt". En toen was hij zelfs gewelddadig opgetreden tegenover de goede Frau Jahrmann, die hem nog wilde tegenhouden.
Als lood viel het mij op het hart, dat er nu ook een verklaring gevonden was voor het niet»aantreffen van „hem" in de buurt van Hankema's woning. „Hij" was den ouden heer gevolgd ... op straat... Wat zou er gebeuren...? Wat was er misschien reeds ge» beurd...?
Gedachten als de mijne moesten ook wel bij Me» vrouw Helman rijzen. Haar bleek gezicht stond nog steeds strak als een masker. Maar eindelijk bewogen zich haar lippen.
„De politie moet gewaarschuwd worden" — zeide zij. Deze arme vrouw, die dien ochtend een hel door» leefde, had dus opnieuw een beslissing genomen, en opnieuw tegen haar misdadigen zoon...
„Hoe lang is het geleden, sedert meneer Hankema vertrokken is?" — vroeg ik, mij tot de huishoudster wendende.
„Een uur!" — zeide zij.
Ik sloeg mij voor het vóórhoofd!
„En ik, die mij verbeeldde dat er tijd genoeg was!" — riep ik uit. „Als wij vertrokken waren op het oogenblik, waarop U daartoe het sein gaaft, Me» vrouw, zouden wij vermoedelijk op tijd gekomen zijn."



„U kondt niet weten, dat Hankema zijn belofte zou breken..."
Het stemde mij dankbaar, dat zij mij over mijn ge* brek aan dóórzicht geen verwijten maakte. Ik zelf oordeelde echter strenger over mijn te*kort*koming: den weinig evenwichtigen toestand van Hankema kennende, had zijn plotseling toegeven mij dien och* tend een waarschuwing moeten zijn!
Intusschen, het hielp niets mij nu met zelfverwijt te kwellen.
Mevrouw Helman was van meening, dat de politie gewaarschuwd moest worden. Ongetwijfeld zou daar* door de kans om Hankema heelshuids terug te vin* den vermeerderen; maar — aan den anderen kant — zou daardoor de vóórgeschiedenis van alles, wat wij nu dóórmaakten, hoogst waarschijnlijk publiek eigen* dom worden. Wat was beter voor den ouden man en... voor de oude dame, die nog steeds onbeweeg* lijk en met een strak gezicht op haar stoel was blijven zitten.
Met een enkel woord maakte ik haar deelgenoote van de overwegingen, die ik zooeven gehouden had. Wij spraken Holland sch, zoodat Frau Jahrmann ons niet verstaan kon.
Mevrouw Helman luisterde toe, zonder een spier te vertrekken. Toen zeide zij, opnieuw op dien zacht* fluisterenden toon, waarop zij reeds vroeger gespro* ken had: „Hankema's veiligheid, zijn leven gaat boven alles. Het oordeel en de vooroordeelen van onze we* reld, die zich van conventie voedt, zullen mij vooral treffen. Maar mij deren de slagen niet. Als Hanke*



ma maar gered wordt, wat komt al het andere er dan op aan...?"
Ik voelde, dat tegenover deze vrouw geen banale woorden pasten.
Daarom zeide ik niets anders meer dan: „Ik zal aan de politie telefoneeren, Mevrouw!"
* * *
Er was in deze woning één telefoonstoestel, dat zich in het „Vorzimmer" bevond. Mr. Hankema zelf, ge* durende het kluizenaarsleven, dat hij hier geleid had, had nooit van de telefoon gebruik gemaakt en op zijn schrijftafel bevond zich dan ook geen toestel. Het toe* stel in het „Vorzimmer" was daar achtergelaten door den vorigen bewoner en op verzoek van Frau Jahr* mann overgenomen. Want zij deed alles, wat op het eten en het huishouden betrekking had, per telefoon af, omdat zijzelve haar meester zoo min mogelijk al* leen in huis wilde laten.
Het telefoonboek lag op een klein tafeltje, naast het toestel. Het was misschien wel het eenige boek in huis, dat nooit kennisgemaakt had met den vloer van Mr. Hankema's studeerkamer.
Terwijl ik in dit boek het nummer van het Hoofd* bureau van Politie opzocht, klonk plotseling de elec* trische schel van de voordeur; en het was stellig een bewijs van den gespannen toestand, waarin wij ver* keerden, dat wij alle drie hevig daarvan schrikten.
Dit was echter maar voor 'n oogenblik!
Zou het Mr. Hankema zijn, die terugkwam...?
Natuurlijk, wie had het anders künnen zijn...?



„Het is beter, dat U meneer Hankema in zijn werk* kamer wacht" — zeide ik snel, mij tot Mevrouw Hel* man wendende. „Zoo hij U plotseling en zonder eeni* ge voorbereiding te zien kreeg, zou dat een verkeer* de uitwerking op hem kunnen hebben. Gaat U dus hier binnen, Mevrouw!"
Ik opende voor haar de deur, die naar de werkka* mer voerde, en, begrijpende, dat mijn opmerking juist was geweest, stond zij snel op en betrad het vertrek, waarin Hankema zoo lang een vrijwillige gevangene geweest was. Op dat oogenblik kon ik de gedachte niet onderdrukken, welk een geluk het was, dat het er hier nu weder uitzag als in een normale werkkamer. Zoo hier nog de chaos geheerscht had, dien ik er had aangetroffen, zou dat voor deze vrouw, wie het lot van den bewoner zoo na aan het hart lag, een geestelijke schok geweest zijn.
Ik was mèt haar binnen getreden en had de deur op een kier laten staan. Zoodoende hoorde ik de stem van Frau Jahrmann, die — zooals het in deze woning, die, om zoo te zeggen, in staat van beleg verkeerde, meer en meer gebruikelijk was geworden — in het „Vorzimmer" luidkeels informeerde, wie daareven ge* beid had. Ook hoorde ik het antwoord van buiten:
„Ik ben het! Hankema!"
Zonder eenigen twijfel was het de stem van den ouden man geweest, die deze woorden sprak. Ik ge* voelde mij dientengevolge heel wat geruster dan een oogenblik te voren.
Ik stond nu naast den studeerstoel van den heer des huizes, waarop ik Mevrouw Helman, die nu sid*



derde van ingehouden aandoening, even had doen neêrzitten. Het was duidelijk te hooren, hoe de gren* del op zij geschoven en daarop de sleutel omgedraaid werd. Het volgende oogenblik klonk de stem van Mr. Hankema, forscher en opgewekter dan ik die tot dus* verre gehoord had.
„Welzoo, Frau Jahrmann!" — riep hij. „U ziet, dat ik behouden teruggekeerd ben. Ik begrijp nu zelf niet meer, waarom ik mij zoo lang binnen boord gehouden heb!"
„Ik ben blij, dat U er weêr is!" — hoorde ik Frau Jahrmann zeggen.
„En Van Panhuis zal staan te kijken!" — lachte Hankema. „Van dien heb ik mij keurig los gemaakt. Eerlijk gezegd begon hij wel 'n beetje arrogant te worden. Ik sta niet onder zijn voogdij, evenmin als onder die van iemand anders!"
De waarheid, dat luistervinken dikwijls niets goeds van zichzelven hooren, werd aldus voor de zóóveelste maal bevestigd. Intusschen, al had ik boos willen wor* den, er zou mij daartoe geen gelegenheid gelaten zijn.,
Want op dit oogenblik werden wij beiden opge* schrikt door een gillenden angstkreet van de huis* houdster.
Ik vloög naar de deur van de werkkamer en open* de die.
Mr. Hankema was eenige stappen naar binnen ge* komen en stond met zijn rug naar de voordeur ge* keerd.
Deze stond nog open en op den drempel was een gestalte verschenen, met een slappen, breedgeranden



hoed op het hoofd, en, daaronder, een geschonden gelaat.
„Eindelijk!" — klonk een schorre mannenstem. „Jij, die mijn moeder en mij verlaten hebt, zult sterven als 'n hond in z'n hok! Daar!" — Hij had den arm opge* heven en er klonk een revolverschot.
De moordenaar had mij niet gezien: anders zou hij misschien niet zoo dadelijk geschoten hebben.
Hankema was neêrgevallen. En zijn aanvaller trad met 'n paar lange passen op hem toe. Hij stond nu met zijn rug naar de werkkamer en scheen nog eens te willen schieten op den man, die hulpeloos vóór hem op den grond lag. Reeds hief ik mijn revolver op om te beletten, dat hij opnieuw schieten zou, toen een vrouwengestalte mij op zij duwde en zich, van achte* ren naderende, op hem wierp. Het was Mevrouw Hel* man, die bij het hooren van het schot opgevlogen en te hulp gesneld was.
Juist op het oogenblik, waarop de moordenaar op* nieuw schieten wilde, sloeg zij diens rechterarm om* hoog, zoodat de kogel uit den browning zich boven in den houten wand boorde.
Met een woedenden uitroep keerde de man, die ge* schoten had, zich om en, zonder er ook maar op te letten, wie het geweest was, die hem den arm om* hoog had geslagen, loste hij atbouUportant een twee* de revolverschot op de vrouw, die achter hem stond.
Ook deze zakte langzaam inéén ...
Eerst op dat oogenblik herkende hij haar.
En toen — ik denk niet gaarne aan deze dingen te* rug — toen kwam er een vreeslijke, een ontzettende



verandering op zijn gezicht. In zijn oogen lag een uit* drukking, de meest tragische, die men in mensche* lijke oogen zien kan: de uitdrukking van een verlo* ren ziel!
Met één sprong stond ik naast hem, maar... te laat!
Bliksemsnel had hij zich den browning tegen het hoofd gezet en ten derden male afgedrukt...
En nu kwamen er van alle zijden menschen uit de aangrenzende woningen aanloopen.
Het „Vorzimmer" liep vol...
Een politieagent liet zich zien...
Het doek, na een groot treurspel, was gevallen!
HOOFDSTUK XXIV. Kaleidoskoop.
Dien avond stierf „hij" in het ziekenhuis. Hij was nog bij kennis geweest en ik had zijn bekentenis nog kunnen aanhooren.
De verwonding van Mevrouw Helman bleek niet ernstig. Weldra was zij in staat zich weêr zonder be* zwaar te bewegen, hoewel zij schouder en boven*arm lang in een verband moest dragen.
Bij Hankema had de kogel de rechter long geraakt. Zijn toestand was bedenkelijk en men oordeelde zijn transport naar een ziekenhuis niet gewenscht. Diens tengevolge werd hij in zijn woning verpleegd en Me*



vrouw Helman, zoodra zijzelve genoegzaam hersteld was, week niet van zijn ziekbed.
Langzamerhand herstelde hij en —mirabile dictu! — mèt zijn lichamelijke beterschap ging zijn geeste* lijke beterschap hand aan hand. Daarvoor bestond echter een reden, die eigenlijk niemand anders be* greep dan ik. Want voor ieder ander was het een raadsel, wie Mevrouw Helman eigenlijk was, de vrouw, die hem het leven had gered. Hoe oneindig zwaar het offer geweest was, dat zij daartoe gebracht had, wist ook alweer ik alléén...
En toen ik gehoord had, wat de moordenaar, die tot zelfmoordenaar geworden was, bekend had en wat de beide anderen te vertellen hadden (Mevrouw Helman hield haar belofte en was tegenover mij vol* komen openhartig), — toen zag ik, als in een kalei* doskoop, verschillende beelden aan mij voorbij trek* ken — het oudste meer dan dertig jaar geleden, het jongste uit den tijd, waarin wij leven.
Ik wil trachten die beelden voor den lezer te beschrijven.
***
Dertig jaren geleden! Een jonge Hollander, Willem Hankema, komt naar Bonn. Hij heeft zooeven zijn rechtskundige studiën in Holland geëindigd. Deze jonge dokter in de Rechtswetenschappen, die zich speciaal op de bestudeering van het strafrecht toeleg* gen wil, heeft het voornemen gedurende één of twee semesters het onderwijs te volgen van een beroemden Professor aan de Universiteit van Bonn.



Daar leert hij een meisje kennen, Elise Helman, de dochter van een Hollander, die lid is van een Duit* sche Bankiersfirma te Keulen en een prachtige villa te Godesberg bezit. Het is tusschen die twee liefde op het eerste gezicht. Elise is een meisje, dat door haar moeder (die onlangs gestorven is) wat ouder* wetsch is opgevoed. Haar opvattingen op menig ge* bied zijn eenigszins conventioneel. Maar haar liefde (zij heeft nooit „geflirt", nooit met mannen ge» speeld) doet haar alle conventie met voeten treden. Willem Hankema, jong en doodelijk verliefd, wat zwak van karakter, heeft geen kracht aan de verlok* king weêrstand te bieden. Zij zijn verloofd. Hij moet naar Holland terug. Een maand daarna zal hij terug* komen om bruiloft te vieren. Op den avond vóór zijn vertrek geeft zij zich aan hem.
***
Eén week later! Elise, die pas zoo zielsgelukkig ge* weest is, zit op haar meisjeskamer in de groote villa te Godesberg. Haar bleek gezicht schijnt een strak masker! Ik, Gerard van Panhuis, zal jaren later die* zelfde strakke uitdrukking op haar gezicht zien.
Dien ochtend is haar vader gevangen genomen. Hij heeft meermalen wissels vervalscht; is gebleken een geslepen oplichter te zijn.
De kracht, die latent in Elise's karakter lag, is ont* waakt. Maar de conventie, haar ingeprent door haar overleden moeder, leeft óók in haar en... zij houdt van Willem Hankema: eerlijk, onbaatzuchtig ...



Het huwelijk tusschen haar en Willem is onmoge* lijk geworden!
Zij — de dochter van een falsaris — zou hem, in de schitterende carrière, die hem nu wacht, een blok aan het been worden. Trouwden zij, hij zou haar later vervloeken...
Met onmenschelijke inspanning, niettegenstaande haar ziel en haar lichaam protesteeren, schrijft zij hem den afscheidsbrief.
Den volgenden morgen ontvangt zij het bericht, dat haar vader in de gevangenis zelfmoord gepleegd heeft.
Zij verdwijnt spoorloos uit Godesberg. En als Wil* lem Hankema, die onmiddellijk uit Holland vertrok* ken is, aankomt, weet niemand hem te zeggen, waar* heen zij gegaan is.
„Geen wonder" — hoort hij zeggen. „Na wat er ge* beurd is, kan zij geen eerlijk mensch meer in het ge* zicht zien."
Hij vloekt...
En besluit haar nooit op te geven...
***
Een maand is verloopen. Elise heeft, met wat van haars vaders vermogen overgebleven is, nu alle schade vergoed is, een schuilplaats gezocht in een klein plaatsje in Thüringen. Daar woont zij — stil en ver* geten. Zij heeft altijd aanleg voor litterair werk ge* had en daaraan wijdt zij zich thans. Zij schrijft onder pseudoniem.
Maar zij heeft juist een ontdekking gedaan, die voor andere vrouwen een blijde ontdekking is, maar



die haar heeft doen ontstellen! Met het gezicht in de handen verborgen zit zij voor de tafel... denkt... Wat moet zij doen ...?
Met een taaie wilskracht, zonder aarzelen en zon* der zélf beklag, stelt zij vóórop: Willem mag hieron* der niet lijden. Voor hèm en zijn carrière zou het een onherstelbare slag zijn. En mijn schuld is even groot, misschien grooter dan de zijne. Daarom... zij zal zich niet tot hem wenden. Zij zal zelf zorgen, zelf lijden alles ook voor hèm, hoewel hij het nooit weten zal...
En zoo brengt deze vrouw aan den man, dien zij lief heeft en dien zij, naar zij meent, nooit zal weêr* zien, het offer van zichzelve en haar kind.
Haar besluit geeft haar kracht. Zij is sterker en op* gewekter dan zij had durven hopen. Na maanden schenkt zij het leven aan een jongen. „Willem" noemt zij hem en hij is het evenbeeld van zijn vader...
„Willem Helman".
In haar omgeving gelooft men, dat zij een jonge weduwe is en dat haar man Helman heeft geheeten.
***
Er is een jaar voorbijgegaan...
Willem Hankema is er eindelijk in geslaagd haar in haar schuilplaats op te sporen. Zij krijgt een brief van hem: hij wil haar afscheidsbrief niet ernstig ne* men. Nu, na een jaar, is zij nog de eenige vrouw, die voor hem bestaat: hij kondigt zijn komst aan. Maar zij, meer dan ooit in den waan, dat hij zichzelven vernederen en zijn carrière breken zal door héar te trouwen, grijpt naar de leugen. Zij schrijft hem, dat
Geesten uit het Verleden. 19



zij hun verhouding als een verliefdheid onder kinde* ren beschouwt en — in haar angst, dat hij haar en haar kind werkelijk tot zich zou nemen — deelt zij hem mede, dat zij sinds korten tijd getrouwd is...
Dwaas, stijfhoofdig, onverstandig is dat alles, maar zij begrijpt dat niet. Zij doet het immers... om hèm...
Van dit oogenblik af beschouwt Hankema hun ver* houding als geëindigd... voor goed. Hij heeft haar verloren. En hij lijdt, zooals zij lijdt. Maar zij weten het niet van elkander!
En Elise, die in haar ballingschap Hoüandsche cou* ranten is blijven lezen, vindt daarin, wanneer er eeni* ge jaren verloopen zijn, het bericht van Hankema's huwelijk.
Dus ... hij heeft alles vergeten!
Een oogenblik voelt zij zich bijna verontwaardigd. Maar... heeft zij het zelf niet zoo gewild ...? Zij berust.
***
Nu zijn er vele jaren voorbijgegaan.
Elise — ongetrouwd — heeft haar jeugd achter den rug. Hankema heeft zij nooit vergeten. Maar zij houdt vast aan den waan, dat zij hem door haar offer ge* lukkig heeft gemaakt. Zij heeft hem — naar zij meent — gedwongen tot het geluk, dat hij verdient.
Willem — haar zoon — is volwassen.
Hij is opgegroeid tot een krachtigen jongen man, maar hij veroorzaakt haar vele zorgen, want hij heeft een slechte inborst. Voorzooverre hij van iemand



houden kan, houdt hij van zijn moeder. Maar, sinds deze hem — althans gedeeltelijk — in het ver* trouwen heeft genomen, is de verhouding slecht ge* worden. Hij haat zijn onbekenden vader, onbekend, omdat Elise hem diens naam niet gezegd heeft. Zij kent zijn heftig en haatdragend karakter: zij durft hem dien naam niet noemen. Want — hoezeer zij ook volgehouden heeft, dat hèm geen schuld treft, dat alles haar vrije wil is geweest —, hij beschouwt dien vader als de man, die zijn moeder ongelukkig gemaakt en in den steek gelaten heeft; zijn moeder en hèm! Vooral hèm: zijn eigen grieven wegen hem het zwaarst.
Dan — door een toeval: een niet afgesloten lade — ontdekt hij den naam, die hem niet gezegd is.
Willem Helman, die op school nooit heeft willen deugen, is sinds lang in slecht gezelschap geraakt. Bij zijn moeder laat hij zich alleen nog maar zien, als hij geld noodig heeft. Hij speelt veel en... hij speelt valsch. Het karakter van zijn misdadigen grootvader schijnt in hem herleefd te zijn. Maar van deze dingen is zijn moeder onkundig.
***
Mr. Willem Hankema's huwelijk is niet gelukkig geweest. Zijn vrouw is vroeg gestorven; zijn zoon is thans volwassen. Zijn eerste liefde heeft hij nooit kunnen vergeten en, nu hij ouder wordt, keeren zijn gedachten telkens terug naar vervlogen dagen ...
Het kost Willem Helman niet veel moeite te ont* dekken, wie Mr. Hankema is en waar hij woont. Het
19*



haatdragende karakter van den jongenman dringt hem meer en meer den weg op naar wat hij gerechte wraak noemt. Zijn moeder wil hem daarin niet steu* nen. Hij beschouwt dit als laf en bekrompen. En sinds hij weet, dat Mr. Hankema een zoon heeft, haat hij dezen halfbroer misschien nog méér dan zijn vader. Want die halfbroer heeft de plaats ingenomen, die hèm toekomt. Dat deze daarvan niets weet of zelfs vermoedt, doet niets ter zake: alleen zijn bestaan reeds is, tegenover Willem Helman, een misdaad ...
Meer en meer neemt Willem's bittere stemming toe...
Intusschen heeft Elise Helman besloten haar schuil* hoek te verlaten. Er zijn nu zóóvele jaren sedert den dood van haar vader verloopen, dat diens misdaad vrywel vergeten is. De naam Helman zegt niemand meer iets. En mócht men haar ooit nog lastig willen vallen: juist te Keulen, vanwaar zij vluchtte, zal nie* mand haar vermoeden.
Zij vestigt zich te Keulen in een landhuisje in de onmiddellijke nabijheid van de stad.
Haar zoon ziet zij zelden meer. Zij verlangt ook niet meer hem te zien. Want nooit verzuimt hij, som* bere bedreigingen uit te spreken tegen zijn vader en zijn halfbroêr. Elise weet nu, dat hij ontdekt heeft, wie en wat zijn vader is!
Zij weet óók, dat diens vrouw lang gestorven is. Maar zij vreest het doode verleden ... Waarom zich* zelve en het door haar gepleegde bedrog aan Hanke* ma te openbaren, waar deze haar immers, na al dien tijd, lang vergeten heeft...?



Toch is het verleden niet dood, ook bij héar niet... ***
En dan leest zij in een Nederlandsche courant (zij leest nog nu en dan Hollandsche bladen en heeft ook haar zoon Hollandsen geleerd, zoodat zij met hem al* tijd die taal spreekt) de treurige geschiedenis van den onschuldig veroordeelde, wiens bestraffing Mr. Han* kema als Officier van Justitie geëischt heeft. Ook haar zoon, die haar komt bezoeken, leest beschou* wingen daarover.
In het hoofd van dien zoon, die méér en méér toe* geeft aan zijn blinde gevoelens van haat, rijpt nu een plan...
Mr. Hankema moet gemarteld worden, zooals hij (althans zoo ziet deze jongeman wat in het verleden gebeurd is) Willem zeiven en diens moeder gemar* teld heeft.
Het spel met de anonieme brieven begint.
Willem Helman blijkt een meester in de kunst, al gelukte het hem niet mij (Van Panhuis) te misleiden. Die brieven, die van verschillende personen heetten te komen, kwamen van hèm. Zij legden den Officier van Justitie geestelijk op de pijnbank. De jonge mis* dadiger volgt gretig de nu en dan in de courant ver* schijnende berichten over diens langzaam „aftake* len", zooals hij het smalend noemt.
Mr. Hankema legt zijn betrekking neêr. Hij ver* trekt naar Godesberg, de plaats, waar hij met Elise gelukkig is geweest: een terugkeer van den ouden, ge*



plaagden man naar het verleden, een vlucht van zijn verzwakten geest in de herinnering!
Geen flauw begrip heeft hij ervan, dat zijn jeugd* liefde in de nabijheid is. Deze weet evenmin, dat hij te Godesberg woont: het Hollandsche blad, dat zij gelezen heeft, vermeldde alleen zijn vertrek naar het buitenland en ... waarom zou zij naar hem zoeken...? Beiden zijn zij nu oud... Alles wat er tusschen hen was, behoort tot het verleden, kan nooit herleven...
En thans eerst, tegenover deze onbetwistbare waar* heid, begint — eigenlijk voor het eerst — de vraag bij haar te rijzen, of zij tegenover hem goed gehandeld heeft...? Of zij haar geheele leven niet opgeofferd heeft aan een waan...? En, tevens bekruipt haar een gevoel van angst, misschien van berouw, tegenover haar zoon...
Maar, ten slotte, hij, de man dien zij liefhad, is im* mers gelukkig geweest in carrière en huisgezin...? Waarom maakt zij zich dan verwijten ...?
Zij weet niet, dat het woeste haatgevoel van haar zoon dezen er reeds toe gebracht heeft, Hankema op te sporen, eerst te Godesberg, later te Keulen. Die zoon verzwijgt dat tegenover zijn moeder, uit vrees dat deze zijn plannen verijdelen zal.
Want hij hééft nu plannen; en hij bereidt ze zorg* vuldig voor.
***
Willem Helman, die zich zoo langen tijd inge* werkt heeft in wat hij als zijn rechtmatige grieven beschouwt en wiens haat tegen vader en halfbroêr



dusdanig is gestegen, dat hij op dit punt nauwelijks toerekenbaar meer is, besluit zich eindelijk recht te verschaffen ... Wat hij recht noemt, wel te verstaan.
Op Mr. Hankema doet hij tweemaal een mislukten aanslag. Hij weet te ontkomen, maar het gevolg is, dat de man, dien hij vervolgt, zich bijna niet meer op straat vertoont. Bij tusschenpoozen laat hij diens woning bespieden of bespiedt haar zélf. Maar hij heeft geen succes ...
Zijn geduld raakt uitgeput...
Waarom niet, vóórdat hij zelf valt, hem in zijn zoon — zijn wettigen zoon zegt hij, met een „sneer", bij zichzelven — te treffen ...?
Zijn abnormaal misdadigersbrein grijpt naar abnor* male, wreedaardige middelen.
Hij vertrekt met een auto naar Leiden. Vooruit heeft hij zich (zijn connecties onder spelers en an* dere misdadige menschen maken hem dit gemakke* lijk) valsche papieren, passen, rijbewijzen, legitima* ties, enz. laten geven, waarop hij later zelf den naam invullen kan. Dit voor 't geval hij een valschen naam gebruiken moet.
Ook neemt hij eenige dingen meê, die dienen kun* nen voor 'n vermomming.
Zonder bezwaar komt hij over de Hollandsche grens.
Te Leiden bespiedt hij gedurende enkele dagen Pe* ter's komen en gaan. De omstandigheid, dat hijzelf de gelijkenis tusschen hen beiden opmerkt, maakt zijn stemming nóg meer bitter en opgewonden. Maar in zijn handelingen blijft hij hoogst bedachtzaam.



Hij gaat zelfs zoover, dat hij de woning van „den vijand" wil opnemen. Zoodra het ernst wordt, kan hem dit goede diensten bewijzen. Daarom bezoekt hij Peter Hankema. Hij doet zich daarbij voor als iemand, die oude boeken opkoopt. Maar Peter, die geen oude boeken te verkoopen wenscht, ontslaat zich spoedig van zijn gezelschap.
Toch is het Peter opgevallen, hoe zijn bezoeker de kamer heeft rondgekeken, hoe hij hèm, den bewoner, met bijna vijandigen blik heeft opgenomen en hoe — dit laatste gevoelt hij vaag — hij dat gezicht meer ge* zien heeft. Maar... hij kan het niet dadelijk thuis ■■ brengen: een gewoon verschijnsel, wanneer iemand 'n ander ontmoet, die op hem gelijkt...
Vóórdat de bezoeker de kamer verlaat, zegt hij een paar woorden, die Peter niet begrijpt, maar die hem onaangenaam stemmen: „Misschien ziet U mij nog wel eens terug. Ik ben benieuwd, of U dan begrijpen zult, wie ik ben..."
Die woorden hebben Peter — waaróm weet hijzelf niet — zenuwachtig gemaakt. Als zijn vriend Kochius hem dan, in zijn onschuld, zegt, dat hij den bezoeker, wien hij tegen het lijf is geloopen, eerst voor hèm (Peter) gehouden heeft, stemt dit hem nóg onaange* namer.
***
Van nu af volgt Willem Helman Peter als een schaduw.
Zoo volgt hij hem óók bij zijn bezoek aan Mr. Hen* driks.
Dit vindt plaats op een regenachtigen, donkeren



avond bij een temperatuur „als 'n stoomketel", zoo* als de volksmond zegt.
Als Peter in het huis van Mr. Hendriks verdwijnt, wacht Willem Helman even, loopt dan brutaalweg het hek in, langs den zijwand van het huis en ziet — aan de achterzijde — een verlichte serre, waarvan de deuren open staan.
Hij sluipt nader, drukt zich in het daar groeiende, nu druipende struikgewas. Hier is hij volkomen veilig en — uit de serre — bereiken hem stemmen.
Peter Hankema zet zijn zaak uitéén voor den Haag* schen advocaat. Willem Helman hoort elk woord: over Mr. Hankema te Keulen, over den Dennenberg, over mij (Van Panhuis) en over mijn betrekking tot de politie te X.
Peter is lang vertrokken, als hij den tuin ongezien verlaat.
Willem Helman voelt op dit oogenblik in zich de opwinding van den hartstochtelijken speler. In zijn ziek brein treedt de gedachte aan moord tijdelijk op den achtergrond. Spel en tegenspel, de ééne zet be* antwoorden met den anderen: zoo ziet hij op dit oogenblik het lugubere spel, dat gespeeld wordt...
Wie is die nleneer Gerard van Panhuis...?
De „Dennenberg", bij X! 'n Landgoed! 'n Eenzame streek!
Hij moet dien meneer, die naar Keulen gaan zal, leeren kennen — althans uiterlijk ...
Meer en meer dwalen zijn gedachten af van het afschuwelijke voornemen, waarmede hij naar Leiden en Den Haag gekomen is. Hij heeft gehoord, dat Mr.



Hendriks naar den Dennenberg vertrekken zal. Waar* om zou hijzelf dat ook niet doen...?
En dan trachten dien Van Panhuis te zien?
Later, als hij hem in Keulen zien mocht, zal hij dan gewaarschuwd zijn ...
Willem Helman is zóózeer bezeten door booze ge* dachten, dat hij van de eene in de andere valt.
Het eind is, dat hij — zonder vast plan — met den auto naar den Dennenberg rijdt op denzelfden dag, waarop Mr. Hendriks daarheen is vertrokken. Maar hij moet voorzichtig zijn: zien en hooren zonder ge* zien en gehoord te worden. Zooals hij dat bij Mr. Hendriks op den Scheveningschen weg gedaan heeft. Daarom zal hij de terreinen aan den achterkant be* treden, en, evenals toen, op zijn geluk vertrouwen.
Hoe dit vertrouwen beschaamd werd, weet de lezer.
En ook, hoe — tot zijn eigen verbazing — hij, de vreemde indringer, door den tuinman in staat gesteld werd te ontkomen ...
***
Hij voelt zijn nederlaag, zijn vlucht als een smaad: niets heeft hij gezien, niets gehoord dan alleen dien ellendigen hond, dien hij met zijn groot Zweedsch mes gewond heeft, toen het dier hem aanvloog. En dan dien onnoozelen tuinman.
Verder niemand, niets ...
In zijn teleurstelling en woede komt hij terug op zijn oorspronkelijke gedachte: afrekenen met den man, die, naar hij het ziet, zyn plaats heeft ingenomen . . .
Van wat hij onder „afrekenen" verstaat, geeft hij



zichzelven geen rekenschap. Hij is verzwakt door bloedverlies, voelt zich dood*öp; maar taai houdt hij vast aan zijn voornemen...
Zijn wonden doen hem nauwelijks pijn.
Het bloeden heeft opgehouden. De halswonden zijn verborgen onder zijn jas. Als hij zijn zakdoek tegen het gezicht drukt, kan hij ze ook daar bedek* ken. Men kan hem bést voor Peter Hankema hou* den...
Zijn gewone sluwheid wijst hem den weg. En zijn auto raast door den nacht...
***
Als dien ochtend Peter Hankema, die, tegen zijn ge* woonte, lang „gefuifd" heeft, thuis komt (juist als zijn hospita naar den bakker is) valt het hem op, dat er een auto voor de deur staat.
Boven, op zijn kamer, vindt hij 'n jongenman met een gewond gezicht.
„Wie is U ...?" — En, plotseling boos: „Ik verkoop immers geen boeken!"
De man rijst langzaam overeind.
„Ik ben je half*broêr" — zegt hij tot Peter's grenzenlooze verbazing. „Jouw vader is ook mijn vader..."
„Je bent gek!" — zegt Peter en ... gaat op den rand van zijn bed zitten.
„Gelóóf je dat...?' — vraagt de ander.
Nu kijkt Peter hem strak aan en er komt een uit* drukking van ontsteltenis in de oogen van den jonge* ren man. Dat gewonde gezicht... Hij ziet plotseling



de gelijkenis... Hij weet, waarom dat gezicht hem vroeger bekend voorkwam ...
„Gelóóf je dat...?" — herhaalt Willem Helman, terwijl hij zijn gezicht naar voren brengt.
„Ga heen! Ik geloof je nietl" — antwoordt Peter.
Én nu pakt den ander een blinde, onzinnige woede. Hij draait zich plotseling om en grijpt den zwaren, koperen kandelaber, die op den schoorsteenmantel staat. Met één sprong staat hij naast Peter. Reuzen* kracht schijnt plotseling in zijn verzwakt lichaam te varen en met. een doffen smak suist de kandelaber neêr op het hoofd van zijn broêr...
De daad van een krankzinnige ...?
Misschien! En opnieuw wijst zijn sluwheid hem den weg...
Hij schuift het scherm om het bed en den kandela* ber daaronder. Peter ligt daarvóór op den grond... dood, dat weet hij!
Daarop verlaat hij de kamer, ontmoet op de trap de hospita, rijdt weg in de auto, laat zich werkelijk ver* binden in het academisch ziekenhuis ...
Dan wèg, in razende vaart over Holland's wegen naar de grens.
En de arme Peter heeft zelfs niet geweten, waarom deze man hem haatte.
Onder weg stopt hij 'n oogenblik. Daarna zit er in den auto 'n man met een lange, blonde snor! In een stad niet ver van de grens stopt hij opnieuw... Hij heeft nu honger, moet iets eten. In 'n hotel



neemt hij voor 'n uurtje een kamer. Hij is daar alleen en moet zijn papieren voor de grens in orde maken: namen schrijven op de valsche formulieren. Daarbij heeft hij een goeden inval: hij vult ze in op mijn naam: „Gerard van Panhuis". Toen hij het gesprek tusschen Mr. Hendriks en Peter Hankema afluisterde, heeft hij den naam van Commissaris Dunbar hooren noemen, met wien ik eenige malen samengewerkt heb. Dit brengt hem op de gedachte een legitimatie*brief op mijn naam te schrijven en met den naam van Dun* bar te onderteekenen.
Er zal 'n vervolging plaats hebben... daaraan twij* feit hij niet... Misschien is de politie reeds inge* licht! Gelukt het hem deze zand in de oogen te strooien, dan zal later Gerard van Panhuis er last ge* noeg van kunnen hebben. Misschien houdt men dien aan de grens op: winst voor hèm, Willem Helman!
Het geluk blijft hem dienen. Hij komt over de grens; te Emmerik draait hij den heeren van post en politie een rad voor de oogen.
En toch begaat hij daar de groote domheid, waar* door zoovele misdadigers zich verraden. Hij telegra* feert naar Mr. Hankema.
'n Boosaardig, wreed telegram.
Ingegeven door — laat ons het nu zonder omwe* gen uitspreken — zijn dóór*en*dóór zieken geest.
***
En nu vangt de vervolging van Mr. Hankema weder aan. Willem Helman heeft besloten er nu een eind aan te maken. Maar... Mr. Hankema is niet alleen



meer met de goedige, maar ietwat hulpelooze Frau Jahrmann...
Tegenover zijn moeder uit hij duistere bedreigin* gen tegen den man, dien zij heeft lief gehad. Zij staat daartegenover machteloos, want zij weet niet, waar Hankema te vinden is.
Maar als zij door mij, Van Panhuis, wordt inge* licht en zij hoort (wat zij nooit aangenomen heeft), dat Hankema haar niet vergeten heeft, dat hij in zijn ellende aan haar gedacht, naar haar verlangd heeft... dan werpt zij alle bedenkingen van zich af —, om hem te redden.
Zouden de geesten uit het verleden te verzoenen zijn...?
Besluit.
In enkele dagen had zich aldus het drama afge* speeld, waarvan Mr. Hendriks voorspeld had, dat het waarschijnlijk veel werk en veel heensemweêr trek* ken kosten zou.
Helaas was ik er niet in geslaagd, een bevredigende oplossing te bereiken.
De zelfmoord van Willem Helman was — van een professioneel standpunt beschouwd — voor mij een nederlaag.
Maar niettemin — hoe tragisch ook — was deze zelfmoord er oorzaak van, dat verder ongeluk voor* komen werd.
Want er was nu geen strafzaak meer, die voor den



Rechter gebracht moest worden; de schuldige had recht gedaan aan zichzelven.
Maar ... was hij schuldig?
Was hij toerekenbaar?
Ik ben er nog steeds van overtuigd, dat in de laat* ste maanden van zijn leven zijn verstand beneveld was. Ongetwijfeld was hij onbetrouwbaar, sluw en wreed van nature; waarschijnlijk was hij — ik wees daarop reeds vroeger — erfelijk belast. Het weinig konsekwente in zijn latere handelingen, het voortdu* rend wisselen van gedragslijn, het bijna ongemoti* veerde van sommige daden (denk bijvoorbeeld aan zijn geheim bezoek op den Dennenberg) — dit alles gevoegd bij de sluwheid, die juist voor krankzinnigen zoo karakteristiek is en plotseling door domheid afg ewisseld kan worden, ten slotte de wijze, waarop hij aan zijn einde is gekomen, al deze dingen hebben mij doen aannemen, dat hij stellig — althans gedeeltelijk — niet toerekenbaar was.
Aan hem terugdenkende en aan de omstandighe* den, waaronder hij geboren werd, kan ik een groot gevoel van medelijden niet onderdrukken.
Tusschen het echtpaar Hendriks en ons is een har* telijke verhouding blijven bestaan. Onlangs hebben wij eenige dagen bij hen in Den Haag gelogeerd en ook kennis gemaakt met hun pleegdochter en haar zoon. Maar dit valt buiten het kader van wat ik hier te zeggen heb.
***
Ik heb boven reeds medegedeeld, dat Mevrouw



Helman een trouwe verpleegster was voor Mr. Han* kema, gedurende zijn lange ziekte.
Toen hij hersteld was, ging ik hem te Keulen be* zoeken.
Nauwelijks kon ik gelooven, dat dit dezelfde man was, dien ik gekend had als een onevenwichtigen, eenigszins zwakzinnigen ouden heer. Niettegenstaan* de zijn ziekte was hij jong geworden!
De oplossing van dit raadsel kwam spoedig.
Toen ik des avonds Mevrouw Helman in haar wo* ning opzocht, begroette deze mij met een hartelijk* heid, die mij werkelijk ontroerde.
Nadat wij eenigen tijd hadden zitten praten over verschillende onderwerpen, zeide zij plotseling:
„Meneer Van Panhuis! Ik heb U een mededeeling te "doen. Ook meneer Hankema had U kunnen zeg* gen, wat ik U nu zeggen zal, maar ik heb hem ge* vraagd, het aan mij over te laten. Ik weet niet, hoe U oordeelt over mij en mijn verleden. Ikzelf vind, dat ik tegenover Mr. Hankema schromelijk te*kort geschoten ben. Ik heb mij door vooroordeelen laten verleiden en daardoor zijn leven tot één grooten strijd gemaakt. En ook heb ik hem zijn zoon ontroofd. Had ik dat niet gedaan, alles zou anders geloopen zijn. Ik heb een zware schuld op mij geladen, al dacht ik goed te doen ... Nooit heb ik begrepen, dat er voor hem — buiten mij — geen waar geluk meer bestond. En toch, ik had het moeten begrijpen: voor mij zou er immers ook nooit geluk bestaan hebben buiten hèm... „Nu zijn wij oude menschen. Maar wij hebben be*



sloten, ons geluk niet voor de tweede maal weg te gooien. Begrijpt U mij?"
„Ik begrijp U volkomen, Mevrouw!" — zeide ik.
En ik reikte haar zwijgend de hand, want ik had niet den moed, haar in conventioneele woorden geluk te wenschen.
***
Aan Frau Jahrmann deed Hankema het aanbod, bij hem en zijn vrouw als huishoudster in dienst te blijven.
Maar Frau Jahrmann kon hiertoe niet besluiten.
Mijn aanbod, als tweede huishoudster op den Den* nenberg óp te treden, nam zij wèl aan. De oude Bri* gitta had reeds lang hulp noodig en ... zij heeft Frau Jahrmann in genade aangenomen, al vergeeft zij haar moeilijk, dat haar wieg niet op Neêrland's bodem stond.
Er is zoo goed als niemand, die de vóórgeschiede* nis van het huwelijk van Hankema kent.
Oprecht leed doet het mij, dat ik dit boek schijn* baar zoo prozaïsch moet eindigen: 'n huwelijk tus* schen oude menschen!
Ik denk echter aan de bekende woorden van den Dichter, dat voor hem, die dat wil, poëzie overal te vinden is.
Welnu, ik wil die hier vinden.
En ik zie, dat zij er is ...
EINDE.



INHOUD.
Hoofdstuk Blz-
Ivans aan zijne lezers . • 5
Inleiding door Gerard van Panhuis . . 7
I. De advocaat uit Den Haag .... 13
II. Een OudsOfficier van Justitie ... 24
III. Onverwacht drama 36
IV. Nog een verrassing 47 V. Janus heeft gejokt 60
VI. Peter's hospita 72
VII. Tragedie °*
VIII. Reconstructie »j>
IX. Een bezoek met hindernissen . . . lüb
X. Hankema Senior 11°
XI. Tragisch gesprek 
XII. Confidenties }JJ
XIII. Verdere confidenties 
XIV. Aan het werk! J°J
XV. De uitgangspunten 
XVI. Het actieve werk begint . . • • "»
XVII. Emmerik . . . • • • • ■ J*/J
XVIII. Men komt hier niet binnen!. . . • j"«
XIX. „Hij" 
XX. Zwerftochten "251
XXI. „Zij OR9
XXII. „Haar" beslissing 
XXIII. Catastrophe 
XXIV. Kaleidoskoop . . • • • Besluit 



ï V A N ^ OORSPRONKELIJKE 1 V L~ ° DETECTIVE-ROMANS
Verhalen uit het leven van GEOFFREY GILL, Detective
1 De Man uit Frankrijk, 4e druk. 2 Het Spook van Voröshegy, 4e druk. 4 De man op den achtergrond. 6 Aan den Rand van het Bosch, 2e druk. 7 De Schaduw, 2e druk. 8 Het Spinneweb, 2e druk. 9 De Ijskoningin, 2e druk. 10 De Dubbelganger. 11 De Eerste Schreden. 12 De Donkere Poort.
Prijs ingenaaid f 1.50. Gebonden f 2.25.
May Serie
1 Het Verloren Kruis. 2 De Gebroken Brug. 3. Jakhallen. 5 Onze Groote Onbekende. 6 Het Geheim van den Koepel (No. 1 van de 2e G. G. Serie en No. 6 van de May Serie).
2e G. G. Serie
2 Geheime Dienst. 3 De Boschgeest. 4 De Dissonant. 5 De Dwerg van Stockton Court. 6 Zijne Excellentie. 7 Het Zwijgen van Signora Giacomini. 8 Het Brockenspook. 9 Mystificaties. 10 Het Landhuis van Mevrouw Kortland. 11 Het Masker. 12 Lichten op de kust.
Dennenberg Serie
1 De Heer van den Dennenberg. 2 Het Haviksnest. 3 De Stad van de Misdaad. 4 Geesten uit het verleden.
Prijs ingenaaid f 1.25. Gebonden f 1.90.
Verkrijgbaar in den Boekhandel en Stationsboekhandel.
A. W. BRUNA & ZOON's UITGEVERS MIJ. N.V. UTRECHT



EDGAR WALLACEt
De Raadselachtige Man. De Valschc Gravin. De Engel der Verschrikking. Het Politieraadsel De Vrijbuiter. De Groote Verklikker. De Vliegende Brigade. De Dubbelgangster. Roode Azen. De Revolverheld. Stella's Dilemma. De Duivel van Tidal Bas in.
Prijs ingenaaid f 1.25 Gebonden f 1.90
De ingenaaide zoowel als de gebonden ex. zijn voorzien van een fraai driekleurendruk stofomslag.
Verkrijgbaar in alle Boekhandéls en Stationsboekhandels.
A. W. BRUNA & ZOON's UITGEVERS MIJ. N.V. UTRECHT