PUBLII OVIDII NASONIS EX PONTO LIBER PRIMUS COMMENTARIO EXEGETICO INSTRUCTUS A. SCHOLTE ^ 31 & yyrr PUBLII OVIDlI NASONIS EX PONTO LIBER PRIMUS COMMENTARIO EXEGETICO INSTRUCTUS PUBLII OVIDII NASONIS EX PONTO LIBER PRIMUS COMMENTARIO EXEGETICO INSTRUCTUS SPECIMEN LITTERARIUM INAUGURALE QUOD EX AUCTORITATE RECTORIS MAGNIFICI HUGONIS WILHELMI CONSTANTINI BORDEWIJK IN FACULTATE IURIDICA PROF. ORD. AMPLISSIMI SENATUS ACADEMICI CONSENSU ET NOBILISSIMAE FACULTATIS LITTERARUM ET PHILOSOPHIAE DECRETO PRO GRADU DOCTORIS SUMMISQUE IN LITTERARUM CLASSICARUM DISCIPLINA HONORIBUS ET PRIVILEGIIS IN ACADEMIA GRONINGANA RITE ET LEGITIME CONSEQUENDIS SOLLEMNI FACULTATIS EXAMINI SUBMITTET ANTONI SCHOLTE E PAGO ZUID-SCHARWOUDE DIE XXIMENSIS OCTOBRIS ANNIMCMXXXIII HORA IV AMERSFURTIAE APUD G. J. VAN AMERONGEN ö Co. UXORI PATR1QUE Opusculum academicum publici iuris facturus libenter occasionem adripio ut tibi, clarissime Enk, promotor honoratissime, propalam grati animi sensum testificer. Tu enim non solum proximum hoe biennium 'hortator studii causaque faxque mei' fuisti, sed iam multis ante annis mihi fautor extitisti; tu pro egregia tua doetrina et summa erga me benignitate petenti argumentum mihi suasisti ut in hisce Ovidii Epistulis interpretandis vires periclitarer. Quo in opere perficiendo me consilio et re semper adiuvisti, neque ullam unquam operam graviorem duxisti quam ut lubens susciperes. Quod semper memoria me servaturum esse persuasum tibi habeas. Utinam et vobis, clarissimi Van Wageningen et Heymans, quorum scholis per partem academicorum annorum priorem interfui, vivis gratias agere possem. Vobis autem, clarissimi Groeneboom et Roos, pro institutione accepta nee non et pro summa benevolentia erga me permultum debere grato animo confiteor. Tibi quoque, clarissime Wagenvoort, qui doetrina tua me devinxisti, gratiae haud parvae agendae sunt. Vobis denique, clarissime Van Groningen et doctissime Van Hoorn, persuasum habete me non facile obliturum esse scholas exercitationesque vestras. Quantum auxilii ministri cum bibliothecarum Regiae, Groninganae, Lugdunensis, tum eius bibliothecae quae nomine viri praestantissimi Buma significatur, mihi tulerint, silentio si premerem, ingratus essem. Quare his quoque diligentissimis viris gratias meritas persolvo. CONTINENTUR pag- praefatio IX-XXVII I de titulo IX II quibus rebus Epist. ex P. cum Trist. libris congruant discrepentque quaeritur X XI III iudicia de Epistulis ex Ponto XI—'XXII IV quo tempore Epistulae ex P. iunctim editae sint exponitur XXIII conspectus librorum scriptorumque quibus imprimis usus sum XXIV XXVI sigla codicum XXVII textus 1 20 commentarius 21 178 ad epistulam I 21 ■ 55 II 56—91 I in . ] 92—111 112—121 V ... 122-133 VI ' 134-140 YII 141 — 150 151 — 163 164-171 " X 172-178 index nominum propriorum 179 '180 CORRIGENDA. Pag. XXI linea 20 pro Qae legatur: Quae „ XXIV „ 4 „ 1920 „ 1820 59 „ 8 „ viderit hoe legatur: viderit hec 59 „ 13 a. f. pro Syjeis legatur: oyjfj 62 „ 7 „ P2 „ P 80 „ 11 deleantur verba: cui lectioni favet [Owenius. n 94 „ 6 a. f. pro nostro de corpore E legatur: de nostro corpore pene E 154 „ 18 a. £. pro egisos AP legatur: aegisos A, egisos ft1- 162 „ 4 a. f. pro codice P legatur: codice B. „ 177 9 a. f. deleatur y post fracto PRAEFATIO I DE TITULO. Post Tristium librum Vum editum ingenii vena poetae exulantis nondum defecit: denuo extiterunt scripta querelarum plena, quae inscribuntur Epistularum Ex Ponto libri. De quo titulo, utrum Epp. Ex P. an De P. legendum sit quoniam codices utrumque praebent, et alii viri docti disputaverunt et nuper v.d. E. Martini1). Legimus in fine libri II'^EX PONTO LIBER . II . EXPLICIT (A), initio libri I': Incip. LIB prim' eptarü Ovidii NASONIS DE ponto (/?); sub finem libri IV1: Explicit Lib Ovidii de ponto (/?y); Explicit ovidius de ponto nomine dictus (G). — Licet in pluribus codicibus legatur De Ponto, tarnen Ovidium Ex Ponto scripsisse cum ex ipsius poetae verbis patere '-) tum ex eo manifestum esse putat v.d. Martini, quod alter titulus (de Ponto) ambiguus sit utpote qui 'ja nicht nur vom Pontus her sondern auch über den Pontus bedeuten kann'. Non recte igitur Scaliger ad Propert. IV 24, 19'!) adnotat in II de Ponto Elegia prima' etc. erratque Pontanus, ne alios nominem, inscribens editioni suae Tr. V et De Ponto IV cum comment.4) Lectione tituli quam optime definita altera difficultas oritur quaerentibus quid sibi velit illud vocabulum Pontus. Estne adstipulandum viris doctis cum maris notione vertentibus 'aus dem Pontus' 5), 'vom Schwarzen Meere 6), du Pont 7), 'van de Zwarte Zee' 8), 'uit den Pontus — Zwarte Zee' 9), an cum aliis de terra cogitantibus q.v. Pontus Sinister, P. Laevus, o Evcowfioo Uóvxoo, xd 'Agioxtgo. xov IJóvtov 10) vertendum 'aus Pontus'11), 'vom Schwarzmeeresstrand'12), 'from Pontus'13)? In hac quoque re extricanda partis viri d. E. Martini esse velim, cuius ipsius verba hic adferantur: 'nur ist natürlich unter Pontus nicht das Schwarze Meer selbst, sondern das Land an demselben zu verstehen, ') Einleitung zu Ovid, Brünn 1933, p. 54 sq. - 2) Tr. V 2, I Ecquid, ubi e Ponto nova venit epistala, palles. etc. _ 3) edit. alter. 1600 (in Bibliopolio Commeliniano) p. 254. - Viennae 1706. - 5) I. G. K. Schlüter, Vier Bücher der Briefe aus dem P.. Lips. 1797; H. Wölffel, Briefe aus dem P., Stuttg. 1858; A. Leickert, Progr. Bamberg 1865. — 6) H. Dessau, Geschichte d. röm. Kaiserzeit I p. 534. — 7) P. Thomas, la Littérature latine jusqu'aux Antonins, Brux., 1894, p. 142. — 8) J. J. Hartman, Nieuwe Rotterdammer Courant, Avondblad 7 Sept. 1923: Uit de Gesch. der Lat. letterk. XX kol. 3. — 9) S. Koperberberg, Romeinsche Cultuur (Wereldbibliotheek) 1928, p. 265. — 10) R. Ehwald, Kritische BeitrSge zu Ov. Ep. ex P.r Gotha 1896 p. 60; cf. meam ad P I 4, 31 adnotationem. — ") A. Berg, Briefe aus Pontus, Stuttg.' 1865. - ") E. Martini, Einl. zu Ov. 1933. p. 54. - 13) G. A. Simcox, Hist. of. lat Literat. from Ennius to Boeth 1883, p. 361; R. Ellis, Ovid's Epistles from PontusJ. W. Mackail, Latin Liter. 1909, p. 143; J. Wight Duff, Liter. History of Rome from the Origins to the Close of the Golden Age 1909. p. 581. in welcher Bedeutung Ovid das Wort auch sonst haufig gebraucht' Cf. P I 3, 65; 4, 31; 9, 6. — II QUIBUS REBUS EPISTULAE EX PONTO CUM TRISTIUM LIBRIS CONGRUANT DISCREPENTQUE, QUAERITUR. Epistulas ex Ponto et Tristium carmina inter se argumento consimilia esse ipse Ovidius Bruto amico narrat (P I 1, 17). Quod ut valde miremur non est, cum Tristium elegiae et nostrae epistulae spatio tam exiguo inter se distent, ut quintus illarum liber eodem fere tempore (12 p. Chr.n.) Romam missus sit, quo primae harum epistulae seorsum ad amicos datae sunt. Atqui ambos libellos nonnihil inter se differre exponere cogor. Volventibus enim annis poeta noster rebus suis diffidere coepit animusque eius in dies submissior fiebat; id quod in carminibus quoque ab eo scriptis animadvertere nullo modo nequimus. Nam in Tristium libris poetae magnanimitas compluribus locis invenitur (e.g. Tr. II 115 sqq.; III 10, 6; IV 9); in Epistulis contra haud ita facile eam reperies. Initium P IV 3 certe conferendum est cum Tr. IV 9; at reliquam huius elegiae partem etiamsi non cum v.d. Ellis1) 'a series of quibbling and lame commonplaces' putes, attamen a versibus initialibus valde abhorrere concedas. Denique in Epistulis miseriam suam boni consulens amicos precibus non iam fatigare constituit poeta (P III 7, 10). Forma autem Epistulas et Tristium carmina inter se congruere facile animadvertas, utpote quae utraque in epistularum speciem reducta sint. Sic in Tristibus vox epistula saepius legitur, e.g. Tr. V 2, 1; 4, 1; 7, 1 2). Praeter ipsum ad quem epistula datur reliquam amicorum turbam hic illic adloquitur poeta. Quod tum ex pronominibus vos et tu saepius variatis 3) intelligitur, cum vel maxime apparet e verbis o lector4) in utroque libello adhibitis. Tamen quiddam inest discriminis inter Epistulas et Tristium carmina, quod in illis is, cui epistula mittitur, nomine significatur (P I 1, 17 sq.) sed in his praeter Augustum5) et uxorem6) et Perillam7) neminem nominatim adlocutus est poeta, propterea quod verebatur ne in amicos odium conciperet Augustus. Recte igitur obloquitur Lorentzius8) viro doet. Wölffel9) contendenti Ovidium in Tristium libris amicorum nomina reticuisse, ut desertum ab amicis et ') Ovid's Epistles from P, p. 4. — 2) cf. H. Peter, Der Brief in der röm. Litteratur, p. 186 (Abh. d. Sachs. Ges. d. Wiss. XX 3, 1901); VS. Kroll, Studiën zum Verstandnis der röm. Literat. 1924, p. 218. — 3) Cf. adn. meam ad P I, 1, 19. — 4) Cf. P. III 4, 43; Tr. IV 1, 2. - 5) Cf. Tr. II 27; V 2 b. - ') Cf. Tr. I 6, 3; III 3, 15; IV 3; V 2; 5; 11; 14. — 7) Cf. Tr. III 7, 29. — 8) De Amicor. in Ov. Trist. Personis, p. 1 sq. — 9) in Draef. ad Version. Tr. d. 1835. erga Augustum reverentiae plenum se depingeret. — Ut utriusque operis titulum diversum (de quo cf. P I 1, 17) omittam, aliud quid est, quo distinguantur carmina, eaque res maximi momenti. Tristium libri singuli ratione temporis, quo quodque carmen conscriptum est, servata emissi sunt1), at in Epistularum libris I-III simul editis inveniuntur epistulae, quas quidem ante separatim amicis scripserat poeta, sed 'postmodo (P III 9, 53) conlectas utcumque sine ordine' iunxerat2). Aliquot annis post liber IV in lucem prodiit procul dubio post Ovidii mortem 3). Restat ut iudicia saepius inter se pugnantia virorum doet. de hisce operibus inspiciamus. Profitetur v.d. Fr. Aug. Wolf4): 'Es sind in ihnen (sc. in Epistulis ex Ponto) mehr schone Stücke, als in den Tristibus. Man muss sie mit jenen stückweis verbinden. Etliche darunter sind so schön, dass man kaum etwas schöneres in dieser Gattung hat'. Sequuntur verba v.d. F. Deltour5)-. 'En général, le ton «des Lettres du Pont» est plus naturel que celui des Tristes, et parfois c'est presque un entretien familier'. Contra v.d. R. Ellise) hoe modo agit: 'The subject of these Pontic Epistles is the same as the Tristia, but they are more monotonous ... As a composition, too, they are inferior to the Tristia'. Vir d. C. Lamarre 7): 'L'émotion vraie', inquit, 'y est plus rare (in Ponticis epp. sc.): le poète, qui n'est plus sous le coup de ses premières et plus vives douleurs, recourt aux ressources de son esprit pour en renouveler 1'expression'. Tristia et Pontica carmina una pertica tractans vir d. P. Bergeron 8) contendit: 'On remarque dans ses différents poèmes, les mêmes ressources d'imagination, et la même fécondité d'esprit'. III IUDICIA DE EPISTULIS EX PONTO. Quantum aequalibus ipsisque amicis taedium motum sit ab exule semper eandem cantilenam cantante ex ipsius verbis colligas9). Ecce, adit ille familiares nervosior solito10: confitetur se peccasse, unoque tenore profitetur se inde ab hoe tempore preces et querelas omissurum: talia peccandi iam mihi finis erit.!11) Quod tarnen dictu facilius quam Cf. Teuffel II p. 106; Levy, tab. ann. p. 293. — 2) Cf. B. Dinter, Comm. I p. 4. ■— 3) Burs. Jahr. ber. 31, 1882, p. 158 sq.; H. M. R. Leopold, Exulum Trias, p. 53; H. Peter, 1.1. p. 188. — 4) Vorlesung über die Geschichte der röm. Litterat., herausg. v. J. D. Gürtler, Leipz. 1832, p. 197. — 5) Histoire de la littérat. rom. II Paris, 1889, p. 450. —• 6) 1.1. p, 3. — 7) Histoire de la littérat. latine au temps d'Auguste, III, Paris, 1907, p. 264. — 8) Histoire analytique et critique de la littérat. rom., Bruxelles, 1840, I p. 432. — 9) e.g. P III 9, 1 sqq. Quod sit in his eadem sententia, Brute, libellis, carmina nescio quem carpere nostra refers,/nil nisi me terra fruar ut propiore roga~ re,/et quam sim denso cinctus ab hoste, loqui; 39 sq. cum totiens eadem dicam vix audior ullijverbaque profectu dissimulata carent. — 10) P III 7. — 1!) P III 7, 10. re esse comperit, scripsitque Bruto amico intimo sui expurgandi eausa1): quid, nisi de vitio scribam regionis amarae./utque loco moriar commodiore, precer? Unus Salanus, quod sciam, ingenium eius poeticum etiamtunc laudavit2); ut etiam laude dignum putaverit, vereor. E versu 83) enim facile concludas admirationem illam ortam esse e misericordia. Post iudicia amicorum exposita quanti aestiment aestimaverintque viri docti huius priorisque saeculi verbis ipsorum expressis proponere in animo est. Laudant carmina: E. Gibbon, Decline and Fall of the Roman Empire, 1788, Ch. XVIII p. 248, n. 40 (ed. 1837): 'The nine books of Poetical Epistles, which Ovid composed during the seven first years of his melancholy exile possess, besides the merit of elegance, a doublé value. They exhibit a picture of the human mind under very singular circumstances; and they contain many curious observations, which no Roman, except Ovid, could have an opportunity of making'. G. Bernhardy, Grundriss der röm. Litt.5, Braunschw. 1872, p. 548: Lesbar und traulich aber ohne Schmuck und poetischen Genusz wecken diese Spatlinge der Ovidischen Muse mehrfaches Interesse, sie geben Aufschluss über Gemüth und Studiën des Dichters, belehren durch manches Gestandniss über Vergangenheit und Gegenwart.... Zwar ist der Ton gedrückt und fast farblos, aber geistreiche Stellen sind nicht selten; milde Gesinnung und Offenheit spricht den unbefangenen Leser an, welcher bedenken will dass der Dichter mehr seine wahren Empfindungen darlegt als Kunst oder gar Ruhm gesucht hat'. G. A. Simcox, A History of Latin Literat. from Ennius to Boethius, London, 1883, p. 361: 'for a long time even the second series, taken separately, are ingenious, though the growing disappearance of mythological illustration may be taken as a sign of failing powers'. Ch. H. Keene, introd. editionis Libri I' P. Ov. Nas. Epist. ex P. (1887) p. 7: and wonderful, indeed, is the variety he has imparted to so unpromising a subject'. O. Crusius, in Pauly-Wissowa V (1905) s.v. Elegie, p. 2304: 'Ovids letzte Arbeiten, die Tr. und Epp. ex P. werden meist gar zu niedrig eingeschatzt.... die Dichtungen sind durchaus dem innersten Be- ') P III 9, 37 sq. — 2) P II 5. — 3) 'diceris exiliis indoluisse meis. dürfnis des Verbannten entsprungen ... Nur entschwindet ihm, da nemo est, cuius referatur ad aures, der rechte kritische Maszstab ... Es gibt Abschnitte, die den Vergleich mit Tibull und den Griechen nicht zu scheuen brauchen'. F. Plessis, la poésie latine, Paris, 1909, p. 455: . il était inévitable que le poète encourüt deux reproches: monotonie et absence de dignité. Je crois que le premier de ces reproches n'est pas juste, et que le second est exagéré'. J. Wight Duff, A Literary History of Rome, from the Origins to the Close of the Golden Age, London, 1909, p. 607: 'There can be no doubt that.. . Ovid has sometimes the power to touch the heart... But upon the same kind of suffering and especially upon self, it is imposs;bly illimitably to ring skilful changes in verse without producing satiety. While therefore these nine books of Tr. and Epistulae together are a wonderful monument to Ovid's technical skill, much in them is superfluous. Much however we could not afford to lose. We gain ... from the Pontic Letters important knowledge of Ovid's friends'! A. L. Wheeler, Tristia, Ex Ponto with an English translation, 1924; Introd. p. XXXIII: 'Because of the monotony of their content and tone and the almost constant obtrusion of mere rhetorical trickery they will never be popular, and yet they contain much that is admirable. To those who can be patiënt with Ovid, who like good writing for its own sake, the poems from exile will always make a strong appeal'. 5. G. Owen, in Encyclop. Britann. vol. 16, p. 978: 'They have... the fascination exercised by all confessions: they are a sincere literary expression of the state of mind produced by a unique experience — that of a man, when well advanced in years but still retaining extraordinary sensibility to pleasure and pain, withdrawn from a brilliant social and intellectual position, and cast upon his own resources in a place and among people affording the dreariest contrast to the brightness of his previous life'. P. J. Enk, Latijnsche Letterkunde, Groningen, 1926, p. 182: 'Met tusschenpoozen gelezen, bieden deze bundels menig gedicht, dat treft door echt en diep gevoel. Vooral de brieven aan zijn vrouw gericht leest men met veel genoegen'. H. J. Lulofs, Ovidius in het Getenland, 1928, p. 17: 'De dichter heett hier geographisch een stuk van Europa ontdekt, dat in zijn tijd als een ondoordringbaar gebied der Scythische wereld gold .... Strabo's rijke materiaal ... moge . .. degelijker zijn, Ovidius wint het — en die winst is voor de dikwijls zoo lacuneuze oude geographie lang niet onverschillig — zooals bij aesthetische stof te verwachten is, verre in aanschouwelijkheid: .... Rome zag en begreep, waar hij leefde, met wie en onder welke omstandigheden'. Plura vituperant quam laudant: W. S. Teuffel, Geschichte d. röm. Literat.6 1910. II p. 106 (§ 250. 2): 'Die Wortfülle ist unerschöpflich und auch in Bezug auf Abwechslung das Mögliche getan; nur kann dies nach der Natur des Gegenstandes nicht viel sein. Wiederholungen und Sorglosigkeiten aller Art, in Gedanken, Sprache und Versbau, sind in diesen Erzeugnissen einer gedrückten Stimmung nicht selten'. ' ]. W. Mackail, Latin Literature, London, 1909. p. 143: 'the Tristia and the Letters from Pontus, are a melancholy record of flagging vitality and failing powers. His adulation of the Emperor and the imperial family passes all bounds; it exhausts what would otherwise seem the inexhaustible copiousness of his vocabulary .... those which may be read with the most pleasure are the letters to his wife. ... As hope of recall grew fainter, his work failed more and more; the incorrect language and slovenly versification of some of the Letters from P. are in sad contrast to the Ovid of ten years bef ore'. Fr. W. Levy, in Bursian. Jahrb. 226, 1930, p. 137: '. .. dasz in den Pontusbriefen Ovids Gestaltungsgabe schwindet und er bemüht ist, den immer dünner werdenden dichterischen Strom durch auszerliche Hilfsmittel aufzufüllen'. Omnino damnant: P. Thomas, La littérature latine jusqu'aux Antonins, Bruxelles, 1894, p. 142: '. .. il est resté jusqu'au bout amplificateur, et qui pis est, il n'a pu, même, en pleurant ses malheurs, se tenir de faire de 1'esprit'. C. Lamarre, Histoire de la littérature latine au temps d'Auguste, III Paiis. 1907, p. 264: 'D'abord 1'émotion vraie y est plus rare .... nous iious apercevons trop que 1'intérêt personnel le guide souvent... vainement cherche-t-il a introduire de la variété dans son oeuvre, la nature même de son sujet s'y oppose manifestement les répétitions de pensées et d'expressions, les incorrections et les négligences de toutes sortes deviennent plus fréquentes'. M. Schanz, Geschichte d. röm. Litterat. II. 1,3 München 1911, p. 335: 'Wir arbeiten uns nur mit Mühe durch die fast hundert Elegien durch; nur hie und da packt uns ein einzelnes Stück, wie die eine oder andere Elegie an seine Frau, aber schliesslich kommen wir doch zu der Erkenntnis, dass das Traurige nicht in der ausseren Lage des Dichters zu suchen ist, sondern in seinem Innern, d.h. in seinem erbarmlichen Charakter'. R. Pichon, Histoire de la Littérat. Iatine9, 1924, p. 428: 'une oeuvre froide et fausse'. E. Norden, Röm. Literatur (Einl. i. d. Altertumswissensch., Leipz. 1923, I 4, p. 64: die Epistulae ex Ponto ... , die (von ein paar uns zufallig interessierenden Nummern abgesehen) zu dem Inhaltleersten der ganzen römischen Literatur gehören'. Age nunc eligamus ex Ponticis quid de elegiis suis ipse censuerit poeta. Multifariam, inquit, rerum varietatem ut in Metamorphoseon Fastorumve libris iam non invenies in hisce libellis. Triste est fatum meum (Tr. IV 10, 112 sq.), tristis ipse sum (P III 9, 35 sq.); num aliud quid nisi tristia carmina expectes? (Tr. V 1, 47). Fatum ipsum hosce versus scripto mandavit, ut ita dicam, — non ego (Tr. V 1, 38). Neque umquam aliter erit, dum fortuna erit mihi iniqua! (Tr. V 1, 36) ~ Heu, perpetuum frigus bellique pericula imminentia (P I 2, 27) obstant, quominus bona carmina oriantur! Huc venias modo, ut ipse hiemis torporem experiaris! Nee iam superlationis me insimulabis! Accedit, quod — incredibile dictu — a barbaris cinctus linguam Latinam dedisco (Tr. V 12, 57). Nam libri desunt (Tr. III 13, 37 sq.; V 12, 53 sqq.) et rarissimum colloquium cum navita aliquo Italo (Tr. III 12, 37 sqq.) ut omittam, mecum colloqui cogor, ne Latine loquendi consuetudine prorsus recedam (Tr. V 7, 61 sqq.). Getae isti rigidi (Tr. V 1, 46) non intellegunt sonos Latinos, immo stolida mente rident! (Tr. V 10, 38). Antea ut carmina corrigerem, amicis poëtica arte imbutis recitare solebam (P II 3, 77 sq.), ita ut sua mihi legebant amici (Tr. IV 10, 43 sqq.). At praeteriit illud tempus beatum (P IV 2, 37: Tr. III 14, 39). Num Getas pro criticis habeam, ut barbarismos et vitia, quae in me admiserim (Tr. III 14, 49 sq.), emendanda curem (P I 5, 62; IV 1, 89)? Interdum sane me ipsum barbarum puto (Tr. V 10, 37 sq.) in mediis barbarorum sonis! (Tr. III 14, 47) Quorum sensum discere coactus sum (P III 2, 40); immo, usus sum barbara illa lingua ad carmen condendum (P IV 13, 19 sq.). Re vera factus sum 'poeta Getes' (P IV 13, 18). lam nil gloriam curans (P I 5, 57 sqq.) versificando malorum oblivionem persequor (P I 5, 55; III 9, 56; Tr. V 7, 67), operamque do ut tempus infinitum teram (P I 5, 43 sqq.) miseriamque intolerabilem (P III 9, 2) levem. Saluti quoque quam famae plus provideo! (P III 9, 42. 46) Utilitas igitur me impellit ut versus faciam (P III 9, 56; I 5, 53), quamquam voluntas plane deest. (P IV 2, 29). En, laboro, immo luctor (P I 5, 13 sqq.) carmina componere nee tarnen nescio quam parvi pretii sint versus mei. (Tr. V 12, 35 sq.) Priore quidem exilii tempore omnium pessima delebam (Tr. V 12, 61 sq.); sed nunc ne emendo quidem mediocria (P I 5, 17; III 9, 17 sqq.). Cur faciam? (P I 5, 61) Num ut Getis inhumanissimis morem geram? (P III 9, 31 sq.) — Quibus de causis fit ut ingenium meum evanescens hebescat (P I 5, 3; 5, 7 sq.; II 5, 21 etc.). Probe video omnia vitia operis mei, quorum vel minimum est, quod desideretur varietas (P III 9, 1-8). Neque prorsus amo, quodcumque ex mente mea natum est! (P III 9, 11) Atqui hoe unum constat; versus mei, quamvis sint imperfecti, casti sunt neque quidquam mali efficient (P I 1, 7 sq.). •— Ex iudiciis virorum doctorum supra allatis facile efficias ea maxime a criticis improbari, quae et ipse Ovidius improbanda putavit. De una tarnen re, antequam ad alia transibimus, separatim agendum est: adulationem Caesaris domusque eius dico; de qua vir doet. G. Boissier1), ne alios nominem, acerbissime iudicavit, idque prorsus iniuste! Equidem facere non possum quin mirer post commentationes accurate perscriptas v.d. H. M. R. Leopold2) et K. Scott3) adhuc in libris historiam litterariam continentibus inveniri et alia et haec: his adulation of the Emperor and the imperial family passes all bounds 4) et La, son désir de rentrer a Rome lui dicte de vraies bassesses'6)'! Num mirum est poetam ad desperationem adductum Caesarem, quem suo iure pro unico adiutore habet6), quam plurimis precibus obsecrationibusque fatigare? Accedit quod 'deus ille conspicuus' ab Ovidio non multo magis adoratur quam ab aliis scriptoribus, quibus tarnen exilium horribile deprecari opus non erat7). Quam porro enumerationem dedit v.d. Pichon8) minime ad rem esse duco, utpote quae uno loco artius comprehendat omnia quae ') L'opposition sous les Césars p. 154. — 2) Exulum Trias p. 213 sqq. 3) Emperor Worship in Ovid (Am. Phil. Ass. 61. p. 43 sqq.). - *) J. W. Mackail. Latin Literature, Londen, 1909, p. 143. — 5) R. Pichon, Histoire de la Littérat. latines, 1924, p. 429. — 6) Leopold 1.1. p. 209. — 7) Leopold 1.1. p. 221 sqq. — 8) L.l. p. 430. Ovidius dispersa per octo annos amicis singulis scrlpsit. Reliqua iudicia ut recte aestimemus, nobiscum utique reputemus necesse est ea, quae ipse Ovidius de carminibus suis recte iudicandis dixit1): quod quicumque leget, si quis leget, aestimet ante,/ compositum quo sit tempore quoque loco. Fieri omnino non potuit, quin vir ille urbanus et Romae amantissimus inter barbaros terram gelidam infestamque colentes spe omni salutis abrepta usque ad mortem mentis corporisque cruciatibus vexaretur! At dixerit quis rhetorica superlatione usum esse poetam exilium suum iterum iterumque morti adsimulantem 2). Cui sic respondeo: artem sane rhetoricam adhibuit, at non contra veritatem! Iure enim et merito illud exilium, quo omnibus vitae commodis oblectamentisque, paene dixerim vita ipsa, exutus sit, morti aequat. Idem dicas de querelis illis adsiduis quas habet de acerrimo statu caeli, de locorum asperitate deque eius regionis incolis inhumanis. Quod ad harum querelarum primam adtinet, nemo, ne Wartenbergius3) quidem, mihi persuadere poterit, ut h.1. poetam nimis rhetorice locutum esse eredam. Melius v.d. Owen4) monet: 'The winters following Ovid's arrival may have been exceptionally cold', et affert idem vir d„ ut corroboret sententiam suam, verba scripta 'by the Odessa-correspondent of the Daily News (copied in the Manchester Guardian, Jan. 24, 1889)'. En verba viri praestantissimi H. von Moltke5): 'Ich kann der Ovidischen Klage von den eisigen Ufern der Donau nur beistimmen. Ungewönlich früh trat dies Jahr (1837) die rauhe Jahreszeit ein, und schon anfangs Oktober waren kleine Wasser des Morgens zugefroren'. Omnino igitur recte iudicat v.d. H. J. Lulofs6) de decima elegia libri Tr. III (qua in elegia Ovidius frigus intolerabile depinxit): 'geen teekening kon realistischer zijn'. Tum quaeritur, quam ob causam numquam de loei facie7) queri omittat poeta. At facile respondeas fieri non posse quin vacua ista arva nee f ronde nee arbore tecta 7) taedium moverint illi Sulmonensium agrorum possessori, cui inde a pueritia horti hortorumque cultura oblectamento fuerint8). Locus, inquit, est inamabilis et quo/esse nihil toto tristius orbe potest9). Num fidem negemus poetae illam descriptionem praebenti? Omnia recte se habere concedas necesse erit, si legeris Broekhaus, IV p. 823 s.v. Dobrudscha: 'Nach ihrer landschaftlichen Gliederung ist die Dobrudscha grösztenteils eine wald- und wasserlose ') Tr. III 14, 27 sq. — 2) Cf. adn. ad P I 5, 86. — 3) Quaest. Ovid., diss. Berol. 1884, p. 37. — *) ad Tr. III 10, 47. — 5) Briefe üb. Zust. u. Begebenh. in der Türkei3, p. 157. -«)p.7.-')PI 2, 25. - 8) Cf. Wheeler, introd. p. XXIX. - ») Tr. V 7, 43 sq. Hochflache, die noch um 1880 eine fast unbewohnte Natursteppe bildete'. Fusius de asperrima terra, quae nihil aliud nisi tristia absinthia1) parit, uxorem suam certiorem facit P III 1, 11-30. Multa ex P III 8, 13-16 et P I 3, 49-56 quoque cognosces. Alibi2) maerore oppressus, postquam Italicum ver veri Tomitano opposuit, queritur: quoque loco est vitis, de palmite gemma movetur:/nam procul a Getico litore vitis abest,/quoque loco est arbor, turgescit in arboce ramus: nam procul a Geticis finibus arbor abest. Uvae pomaque desunt3); unda quoque suavi caret ista terra. De aqua autem nocenti4) saepius eum loqui, non est cur miremur. Ipse enim profitetur se vino abstinere5), aqua tantum sitim explere. At legas velim quae de aquae comparatione hodierna scripsit vir d. J. Georgesco in libello cui titulus 'Petit guide de Constantza', p. 52 sq. 'Comme la seule eau bonne et potable est celle du Danube, obtenue par 1'usine Hinog, la municipalité de Constantza a actuellement a 1'étude la possibilité d'augmenter le débit journalier' e.q.s. Nonne de qua re deliberent magistratus hodierni necesse est, eam priscis illis temporibus vix corrigi posse concludamus? Loca ista nihil ullius momenti ferunt; metalla enim aut terra non continet, aut hostes obstant quominus fodiantur 6). Mare autem purpura prorsus caret 7). Accedit quod pecudes velleribus duris tectae sunt, ita ut ne ars quidem lanifica frequenter exerceatur 8). Terrae expositioni sua sponte adnectatur incolarum descriptio. Loco Tr. V 7, 9 sq. postquam rogavit noster: turba Tomitanae quae sit regionis et inter quos habitem mores/discere cura tibi est?, proximis verbis responsum dat satis fervidum: ... vox [era, trux vultus, verissima Martis imago,/non coma, non ulla barba resecta manu,/dextera non segnis [ixo da re vulnera cultrojJ quem iunctum lateri barbarus omnis habet. De ectypa Adamklissiensi duos Getas pugnantes cum milite Romano praebente vide Brockhaus VII p. 291 s.v. Geten9); de arcubus Scythicis sagittisque venenatis et de equis praestantissimis in commentario saepius egi10). Iudicium etiam acerbius de iis barbaris fert Ovidius versibus Tr. V 7, 45-53. Iura enim legesque flocci non faciunt11), iustitiam vero urgent armis. Ritus sanguine polluitur; nempe Iphigenia: sacra inquit suo facio barbariora loco./ritus is est gentis 12). Frustra libros quaereres; quos prorsus non noverunt13). De mulieribus autem haec dicit: . . Palladis uti/arte Tomitanae non didicere nurus;/[emina pro lana Cerealia munera frangit/subpositoque gravem vertice portat aquam14). Semper est armatus cuicumque vita cordi est: semper galea- ') P III 8, 15. — 2) Tr. III 12, 13 sqq. - ») Tr. III 12, 14; III 8, 14. - *) P I 10, 35; II 7, 74; III 1, 17; alibi. - 5) P I 10, 30. - 6) P III 8, 5 sq. — ') P III 8, 7 sq. 8) P III 8,9 sq. — ») Cf. adn. ad P I 2, 78. — '•) Cf. adn. P I 1, 79; 2, 18; 2, 86. ") Tr. V 10, 43. — 12) P III 2, 78 sq. — ") Tr. III 14. 37 sq. — u) P III 8. 9 sqq. tus est pastor; altera manu stivam, altera telum tenet arator rarus1). Nam ex repentinis incursionibus animum accolarum ferocem vel optime cognoscas. Extra moenia nunquam, moenibusque inclusi vix et ne vix quidem periculis liberi sunt incolae2). Recte omnino Wheelerus: 'We are reminded of the tales of colonial America and the warfare of the settlers against the savages'3). Saepius carmina sua in procinctu4) componit poeta, cum hostes, qui more luporum urbem circumeuntes sagittas plurimas fundunt, depellere studet5). lam olim Alexander ferociam innatam Triballorum gentis expertus est; multo post Burebista summa potestate dux ipsis Romanis terrorem nonnunquam iniecit. Tum bellum Pannonicum sit maximo documento, quam ferociter gentes illae indomitae libertatem suam vindicare potuerint. Postea quoque perpetuo barbarorum copiae latrociniis rapinisque terram infestam reddebant, cf. P I 8, 15 sqq.; Tr. V 10, 15 sqq.; Tac. Hist. I 79. Etiam anno 101 p. Chr. n. Traianus virtutem eorum infractam sensit. Marcus Aurelius tandem vim Sarmatarum prorsus fregit anno 176. Hisce rebus perpensis Ovidium iure et merito haec dicere puto: maxima pars hominum nee te pulcherrima curat/Roma nee Ausonii militis arma timet6). Atqui alibi parti incolarum aliquid mansuetudinis rudis non derogat7). —Tomi 8), vel melius Tomis, condita erat a colonis Mileto missis 9); cuius coloniae incolae erant Ovidii temporibus partim barbari partim Graeci10) degeneres. Nam in paucis exstant Graecae vestigia linguae,/haec quoque iam Getico barbara facta sono 11). De urbe Tomis Tomitanisque plura apud B. Piek et R. Regling, Antike Münzen Nordgriechenlands, Berl. 1898, 1910; J. Georgesco, Petit Guide de Constantza, 1928. — 'Dorthin', ut verbis viri d. Harald Fuchs ls) utar, 'hart an die Grenze des Reiches wurde Ovid verbannt, pax est ubi tempore nullo/et coit astrictis barbarus Hister aquis'. Secundum opinionem Romanorum minime alienum est a veritate, quod poeta exilium suum ultimam tellurem et ultimum orbem vocat13), cum vix haereat in margine imperii Romani14). —- Lacrimae assiduae 15) carminaque ipsa lacrimosa 16) cum aequalibus tum maxime posteris causae fuerunt cur poetae infirmum animum exprobrarent. Quin etiam dea Spes dicere fingitur: lacrimis opus est, non sanguine;/saepe per has flecti principis ira solet'1''). At a moribus poetae ') Tr. V 10, 23 sqq. - 2) Tr. V 10, 15 sqq. - 3) Introd. p. XXVIII. - 4) P I 8, 10. — 5) P I 2, 19 sq. — 6) P I 2, 83 sq. — ") P IV 14, 23 sqq. — s) Hodie, pars urbis Constantza, quae Anadolkiöi vocatur. — 9) Tr. III 9, 3 sq. — 10) Tr. V 7, 11 sq. — ") Tr. V 7, 51 sq. — 12) Augustin und der antike Friedensgedanke, 1926, p. 195. —■ 13) P II 7, 66. - w) Tr. II 199 sq. - ls)PI 2, 29. - lfl) Tr. V 1, 35. - ") P I 6, 43 sq. nostri et commodore animo meridiano impetus acres effusique procul dubio minus abhorruerunt quam abhorrent a plerisque criticis! Quidquid id est, constat utique eum, licet corpore invalidior esset, tamen malis exilii condicionibus se, quamvis querentem et lamentantem, quam maxime aptasse. Una tantum res usque ad mortem ei nimia fuit: horrenda caeli iniquitas, qua interdum etiam ei fiducia ingenii sui labefacta est! *) Tum poetae crimini vertunt viri docti, quod leges metricas et sermonis violavit. Nonnumquam a normis dictionis poeticae declinavit noster; concedo. Saepe leges metricas liberius adhibuit quam fortasse debuit; ne hoe quidem nego. At cur viro omnium peritissimo rei metricae, licet ipse dicat: nee numeris nectere verba iuvat, vitio demus, quod aliquoties regulas illas non servavit, curve poetae exulanti aliquanto neglegentius versificanti molesti simus, non video. Quidquid id est, operae pretium videtur summos 'errores' attingere. Inveniuntur haec: 1 P I 1, 19 sed nee e= neque tamen, cuius locutionis iam Dinterus (I p. 9) ullum usquam exemplum se invenisse negat. 2 ne non = firj ov, de quo Graecismo cf. meam ad P I 1, 66 adnotationem, 3 P I 5, 79 Syenae; quamquam dativo q.v. auctoris magis magisque indulget poeta Graecorum exemplo, hoe vel audacissimum putandum est exemplum. 4 P I 3, 83 aevis: de quo numero plurali pro singulari ad~ hibito plura in commentario dedi. 5 imparium iuxtapositionem saepius invenis, e.g. P I 2, 8 durus et aversa . . mente; P I 3, 84 tam procul. . horridiorve. 6 in versu P III 5, 26 eum traherer dictis adnumererque tuis vocabula dictis tuis et ablativi et dativi loco sunt. 7 P III 2, 68 suo . . pede, formam singularem si urgemus, in duos iuvenes non quadrat. 8 -que suo loco motum saepius obvenit; de qua re cf. adn. P I 8, 56. 9 pronomen quisque saepius loco suo motum est, cf. P I 5, 35 cupidus studiorum quisque suorum (adn.). De qua re egit v.d. O. E. Jacobi, De syntaxi in Ov. Tr. et Epp. ex P. observata, diss Rost. 1870, p. 25. 10 de Ovidii vocabulorum inventione cum alii 2) iam fusius disputaverint, pauca tantum afferre satis habeo. Finxit Ovidius et alia substantiva in -tor exitum habentia et vocabulum vaticinator (P I 1, 42). Praeterea moneo de adiectivis praefixo in- instructis, ut in nostro libro inresolutus (P I 2, 22) et inconsumptus (P I 2, 42). In metricis autem haec memoratu dignissima sunt: 1 verbum trisyllabum [— ^ —] in fine pentametri, cf. adn. P I 1, 66. 2 substantiva plurium syllabarum in fine pentametri posita, cf. adn. P I 2, 70. 3 pentametri clausula scelus est (P I 6, 26), de qua cf. Fr. Crusius Röm. Metr. p. 55. 4 ultima pen- ') Cf. v. d. H. ]. Lulofs, Ovidius in het Getenland, p. 16. — 2) A. Dracger, Ovid als Sprachbildner, Aurich, 1888; Ae. Linse, De Ov. vocabulorum 'inventore, diss. Tüb., 1891; E. Bednara, De sermone dactylic. Latinorum quaest., Lips. 1906. tametri syllaba apud Ovidium saepius brevis est, cf. ea, quae ad P I 3, 22 (opê) adnotavi. 5 prior pentametri pars saepius longis tantum syllabis continetur, cf. adn. Pil, 66. 6 hexametri clausulae apud quos (P I 3, 81) et quibus nos (P IV 10, 101) displicent. 7 vocalis o finalis in substantivis quorum genitivus in -önis et -ïnis cadit, nee non et in compluribus verborum formis plerumque corripitur, cf. adn. P I 1, 1 et Pil, 25. De forma confero [—— ] sic iudicat v. cl. Ellis 1): 'probably the harshest instance in the complete works of Ovid'. 8 licet utraque hexametri pars saepissime extremis syllabis consonet2), tamen molesti videntur versus P II 3, 74 culia sit, esse vetus me tibi cogit onus et P III 1, 160 horaque conveniens auspiciumque favens. 9 de P II 3, 49 sqq. cf. Ellis p. 26: 'The two verses forming the protasis of a sentence, which runs on into four other verses: .. this is a constant phenomenon both in the Tristia and Epistles from Pontus, as opposed to the earlier works'. Sunt quibus displicent carmina, quod nulla rerum et formae varietate composita sint. Et ipse poeta sibi conscius est huius 'vitii', quod tamen defendit dicens neque aliter se facere potuisse prae misero exilio suo, neque Epistulas ex Ponto eo consilio scripsisse, ut coniunctas ederet. Qae si tecum reputabis, miraberis profecto quod in opus postmodo coniunctum, quamquam ipse aliter sentit, tantam varietatem induxit! Nam in comparationibus licet semel iterumque easdem formulas repetiverit 3), multa sane versibus insunt, quibus lector delectetur et devinciatur, nihilque impedit quin concludamus ingenium illud, etsi non totum supersit, at certe parvo tantum detrimento affectum esse; quod etiam ex hoe efficias, quod carmen in honorem Augusti scripsit Getica lingua4). Series exemplorum prolixa elegiae primae5) rhetorice exornata licet fortasse sit molesta, in epistula tertia6) eam minime ineptam esse apparebit. Sed cur pluribus verbis opus est? Non video, cur gravius feramus, quod Ovidius variandi studio exemplorum turba, qua se fatigari olim professus est 7), hic illic largiter usus est. Initio elegiae primae satis difficili extricato adsequimur summum carminis culmen, versus 57 sqq. splendidos dico: saepe levant poenas ereptaque lumina reddunt (dei sc.), /cum bene peccati paenituisse ') Ovid s Epistles from Pontus, p. 25. — J) cf. F. Crusius, Röm. Metr. p. 55, § 53. — 3) Prins.. qaam, cf. P I 6, 51 sqq.; II, 11, 7; IV 6, 45—50; 12, 33—38; Ib. 131 — 134; Tr. I 5, 11 — 14; IV, 7, 12 sqq.; quot... tot: P IV 15. 7—10; Tr. IV 10, 107 sq.; V 1, 32 sq.; 2, 23 sqq.; 6, 39—42. Consule v. d. Ellis, p. 21 sq. — *) P IV 13, 29 sqq. Recte v. d. Lulofs p. 15; 'Zijn fijn intellect bleek ook voor het Getisch ontvankelijk... tenslotte dicht hij zelfs in hun (der Geten sc.) eigen taal!' — s) P I 1, 67-74. - «) P I 3. 61-84; - t Rem. Am. 461. vident./paenitet, o! si quid miserorum creditur ulli,/paenitet, et facto torqueor ipse me o. Post secundae elegiae versus 15-28 vero horrore fetos per vocabula similis morti pectora torpor habet exemplum illud aptissimum Niobes sua sponte inducitur, idemque non minus apte continuari altero Tityi exemplo utique concedas. Proximam elegiam (3) arte rhetorica quamvis plenam in pulcherrimis poetae carminibus duco; in qua exemplorum numerus artificiose variatorum consulto auctus est, ut suam ipsius sortem acriorem esse vindicet. Nemo non videt verum amorem in uxorem, qui elucet in quarta elegia, multitudine comparationum in fine adhibitarum prorsus non esse obscuratum; de qua re fusius egi in introductione huius elegiae. Elegia sexta propter versus 27-46 de dea Spe notissimis adnumeranda est. De loco 49-60 elegiae octavae vir d. R. Ellis 1) sic iudicat: 'The most pleasing passage of the whole collection'. Quod iudicium si non totum sequaris, versus illos pulchros esse prorsus non neges. Perpetuo desiderium Romae regionis Tomitanae imaginibus variatur. Imprimis versus 17 sqq. gravitate insignes sunt. In Celsum amicum mortuum scripsit nonam elegiam vere pulchram et dignam quam 'venturi' 2) legant. Sed hic locus non est, ut ex omnibus elegiis pulcherrimum quidque enucleem, quamquam plurima enumerare in promptu est. Hinc illinc locos insignes afferre praestat. Cum viro d. Ellis3) P II 3, 7 sqq. 'a fine passage on friendship, which of all the Pontic Epistles is probably the best known' iudices. De P II 9 Tanaquillus Faber4) 'Haud equidem', inquit, 'scio, sitne aliquid in toto Latio quod elegantius et ingeniosius scriptum ab ullo poeta fuerit'. Noli praeterire illam agnominationem splendidam in elegia P III 1, 7 pace tua, si pax ulla est tua, Pontica tellus, e.q.s., Legas velim porro illam ecphrasin de Oreste et Pylade P III 2, 43-96. In P III 5, 48 sqq. verbis exquisitis docet mentem nunquam exulare etiamsi homo relegatus sit. Alibi 5) autem suaviter depingit quomodo Aegisus urbs recuperata sit. In IV 10 denique poetas aequales enumerat. — Errat ergo vehementer quicumque haec carmina contemnere perseverat; secum reputet velim lector stomachosus id quod ipse poeta de suis elegiis dixerit: 'at ma/a sunt'. [ateor. quis te ma/a sumere cogit? aut quis deceptum ponere sumpta vetat?6) Artis Amatoriae versibus aequanda certe non sunt scripta Tomitana. At sine ulla dubitatione verba viri doet. O. Crusii 7) mea facio: 'Ovid's letzte Arbeiten, die Tristia und Epistulae ex Ponto, werden meist gar zu niedrig eingeschatzt'. — ') p. 16. - 2) P I 9, 44. - 3) p. 10. - 4) Epist. I 71. - P IV 7. - 6) Tr. V 1, 69 sq. — 7) Pauly-Wiss. V 1905, p. 2304. IV. Quo tempore libri I-III in unum corpus coniuncti Romam missi sint quaerenti hoe responsum dari sufficiat. Ex versu 16 epistulae primae, quam aliis epistulis ut prologum adiecit poeta1), indicium haud parvi momenti est eliciendum: libros Tristium iam 'ante' editos esse; quorum quintum non multo post initium anni 12' confectum esse scimus2). Porro eadem ex elegia terminum q.v. 'ante quem' mihi sumo: nam si versum 27 inspicies, facile concedes Augustum vivum adhuc fuisse, cum scripta est haec epistula 3). At quod spatium hoe modo consecutus es, (quod terminatur vere anni 12' et medio anno 14°) contrahere licet, si modo recordaris de illa hieme quarta (v. 27, 28) — h.e. anni 12/13 —, qua epistula altera libri primi conscripta est. Ergo si hoe enuntiatum urgeas, libros I-III ante ver anni 13 Romam esse missos neges. Quod tempus fortasse etiam accuratius definire possemus, si certo sciremus quo tempore triumphus ille Pannonicus habitus sit. Sed hanc difficillimam quaestionem, ab aliis aliter solutam4), missam facere velim in praesenti. Quidquid id est, miror cur vir d. H. Peter5) omissis documentis censeat libros I-III hieme anni 15/16 editos esse. Quartum autem librum utpote qui prologo epilogoque careat, post poetae mortem in lucem prodiisse curantibus amicis recte contendunt Dinterus6) Peterus7) Schanzius8) alii. ') cf. introd. PI 1. — 2) cf. Tr. V 10, 1 Ut sumus in Ponto, ter frigore constitit Hister; Teuffel II p. 106 § 250, 1; Ehw. Levy, tab. ann. p. 293. — 3) ld quod etiam ex P IV 6, 15 sq. efficias. — 4) Triumphum anno 13° tribuunt et alii et Ehwaldus, Krit. Beitr. p. 79: Levyus, in tab. annali p. 293; Schanzius II 1, 332; anno 12° Wissowa, Hermes 58, 1923, 375 sqq.; anno 11° Dessau, G. R. K. I p. 476; O. Marucchi, Notizie degli Scavi, 1921. p. 282 sq. ■— 5) Der Brief in der röm. Litterat., Abh. d. Sachs. Ges. d. Wiss. XX 3 (1901) p. 188. — 6) Comm. I p. 5. — ')L.1. p. 188. - 8) II 1. p. 332. CONSPECTUS LIBRORUM SCRIPTORUMQUE QUIBUS IMPRIMIS USUS SUM. I EDITIONUM: Amar-Lemaire, opera, Paris 1920-24. R. Bentley, cum notis var., London 1820-25. P. Brandt, Fasti, Trist., Ep. ex P., mit knappen Erlaut. versehen 1908. (P 1 2; 3; 10). P. Burman, cum notis var., Amstelod. 1727. Ehwald-Levy, vol. III fase. 1., Lips. 1922 (cf. Ph. Woch. 1924. p. 244 sqq. Magnus). O. Guethling, vol. III, Pragae 1884. Th. Chr.. Harles, Trist. libri V, Ex P. libri IV, Erlangae 1772. N. Heinsius, opera cur. I. Fischer 1758. Ch. H. Keene, Ep. ex P. liber I w. intr. and notes, London 1887 (cf. Burs. Jahresb. 80 p. 113 sq. Ehwald). O. Kom, Epistul. ex P. adp. crit. instr. Lips. 1868. B. Kruytbosch, Bloemlezing uit Ov. Ep. ex P., Leiden 1900 (P I 2 partim; 3; 4; 5; 6; 8; 10). Merkel-Ehwald, vol. III, 1889. G. Némethy, comment. exeg. ad Ov. Ep. ex P., Budap. 1915 (cf. Berl. Phil. Woch. 1920. p. 159 Magnus). , supplementum, 1922 (cf. B. Phil. Woch. 1923. p. 485 Magnus). S. G. Owen, Trist., Ex P„ Halieut., Fragm., Oxon. 1915 (cf. Museum 1918 p. 159 Enk). A. Riese, ed. stereot., Lips. 1871-74. Em. Sincerus, Tr. 1. V. et Ex P. 1. IV, Augspurg 1732. H. N. Veldhuis, Aant. op Ovid. Ep. ex P. 1918 (cf. Museum 1920, p. 91 Werff.). Ph. Th. Verpoorten, Tr. et Ep. ex P. Coburgae 1712. C. H. Weise, opera ed. Tauchnitz, 1887-1902. A. v. IJsendijk, Ovidius Elegiacus3, Groningen 1913 (P I 3; 6). II VERSIONUM: A. Berg, Briefe aus Pontus, Stuttg. 1865. K. Geib, An Rufinus (nach I 3) Jahns Archiv. 1 Bd. 1831, p. 155 sqq. , An Gracinus (nach I 6) Jahns Archiv. 2 Bd. 1833, p. 313 sqq. , An die Gattin (nach I 4) Jahns Archiv. 2 Bd. 1833, p. 318 sqq. P. de Kervillars, Les élégies d'Ovide, Paris, 1756. Ch. Nisard, Les Tristes, les Pontiques etc. 1838. J. G. K. Schlüter, Vier Bücher der Briefe aus dem P. metr. übers. mit erkl. Anm., Lips. 1797. A. L. Wheeler, Trist. Ex P. with an english transl. (Loeb class. Libr.) 1924 (cf. Phil. Woch. 1925. p. 39 sqq. Levy). H. Wölffel, Briefe aus dem Pontus, Stuttg. 1858. III COMMENTATIONUM: K. Alewell, Ueber das rhet. nagddeiyfxa diss. Kil. 1913. E. Bednara, De Sermone dactylicorum latin. quaest., Lips. 1906. Bucht, De usu infinitivi apud Ovid., Upsal. 1875. O. Crusius, in Pauly-Wiss. s.v. 'Elegie' p. 2304. P. H. Damsté, Ad carm. Ov. in exilio composita, Mnemos. 46. 1918. p. 1 sqq. (cf. C Ganzenmüller, Woch. f. KI. Phil. 1919. p. 29 sqq.). B. Dinter, De Ovid. ex P. libris comm. Progr. Grimmae I 1858; II 1865. A. v. Domaszewsky, Die Entwickelung der Prov. Moesia (N. Heidelb. Jahrb. I 1891 p. 190 sqq.). A. Draeger, Ovid als Sprachbildner, Aurich 1888. R. Ehwald, Ad histor. carm. Ovid. recensionemque symbolae, Gothae 1889. , id. II Gothae 1892. .Kritische Beitrage zu Ov. Ep. ex P., Gotha 1896 (cf. Berl. Phil. Woch. 1896, 1164 Magnus). , Bursians Jahr. ber. voll. 31, p. 157 sqq.; 43, p. 125 sqq.; 80, p. 1 sqq.; 109, p. 162 sqq.; 167, p. 59 sqq.; 179, p. 163 sqq. R. Ellis, Ovid's Epistles from Pontus 1895. B. Eschenburg, Wie hat Ovid einzelne Wörter und Wortklassen verwandt? Lübeck 1886. ƒ. Georgesco, Petit guide de Constantza; Bucarest 1928. G. Graeber, Quaestionum Ovid. I, Elberfeldae 1881. , Unters. üb. Ov. Briefe aus der Verbannung, Elberf. 1884. K. Guttmann, Sogenanntes Instrumental. Ab bei Ovid, Dortmund 1890. J. ], Hartman, Uit de geschiedenis der Rom. litteratuur XIX, Nieuwe Rotterd. courant, 16 Juli 1923 avondblad; XX, N.R.C. 7 Sept. 1923 avondbl. 0. Hennig, De P. Ov. N. sodalibus, diss. Vratisl. 1883. 1. Hilberg, Gesetze der Wortstellung im Pentameter des Ov., Lips. 1894. O. E. Jacobi, De syntaxi in Ov. Trist. et Epp. ex P. observata, diss. Rost. 1870. O. Kom, Bemerkungen zur Handschriftenkunde der Ovid. Bücher ex P. Progr. Wesel 1866. , De carm. Ov. ex P. datorum compositione strophica, Rh. Mus. 22, 1867. p. 201 sqq. H. Kraffert, Beitrage z. Kritik u. Erkl. lat. Autoren III Th., Aurich 1883, p. 137. A. Leickert, Sechs Briefe Ovids aus dem P„ Progr. Bamberg 1865. H. M. R. Leopold, Exulum Trias, diss. Rheno Trai. 1904. Fr. Levy, Bursians Jahr. ber. voll. 200, p. 1 sqq.; 226, p. 226 sqq. Ae. Linse, De Ov. vocabulorum inventore, diss. Tübing. 1891. B. Lorentz, De amicorum in Ov. Trist. personis, diss. Lips. 1881. A. Luenenburg, De Ovid. sui imitatore, diss. Regiomont. 1888. H. J. Lulofs, Ovidius in het Getenland, 1928. E. Martini, Einleitung zu Ovid, Brünn, 1933; p. 53-55. O. Marucchi, Notizie degli Scavi 1921, p. 282 sq. R. Meissner, Zu Ovid ex P., Jahrb. f. KI. Phil. 22. p. 80. 1876. R. Metkei, Quaest. Ovid. critic., diss. Hal. 1835. S. G. Owen, Ovid's use of the simile, Class. Rev. July 1931. G. Pansa, Ovidio nel medioevo e nella tradiz. popolare, Solmona 1924. H. Peter, Der Brief in der röm. Litteratur, Abh. der Sachs. Ges. d. Wiss. XX 3 (1901) p. 183 sqq. K. Peters, Anthologie aus den röm. Elegikern II, Gotha 1897. B. Piek, Antike Münzen Nord-Griechenl. I 1898. H. S. Rogers, der Prozess des Cotta Messalinus, Hermes 68. p. 121 sqq., 1933. Kenneth Scott, Emperor Worship in Ovid, Am. Phil. Ass. 61, p. 43 sqq., 1930. Chr. Schoener, Ueber ein Gesetz der Wortst. im Pentameter des Ovid, Erlangen 1896. 0. Schreuders, Observationes in P. Ov. N. Epp. ex P. I-III, diss. Lugd. Batav. 1895 (cf. Berl. Phil. Woch. 1896, 1164. H. Magnus). H. Schulz, Quaest. Ovid., diss Gryphisw. 1883. 1. Vahlen, Ueber die Anfange der Heroiden des Ovid. 1886. G. Wartenberg, Quaest. Ovid., diss. Berol. 1884. , die Abfassungszeit v. Ovids Trist. u. Pontusbriefe, J. ber. des Philol. Ver. zu Berl., 15 (1889) p. 182. I. A. Washietl, De similitudinibus imaginibusque Ovidianis, diss. Vinaob. 1883. A. ƒ?. Wheeler, Topics from the Life of Ovid, Am. Journ. Phil. 46. 1925, p. 1 sqq. F. Wilhelm, Zu Ovid Ex P. I 3, Philol. 81, p. 155 sqq. 1925. A. Zingerle, Ovid u.s. Verhaltn. zu den Vorgangern, Innsbr. 1869-1871. , Festschrift f. Gomperz, Wien, p. 351 sqq., 1902. SIGLA CODICUM.1) A = cod. Hamb. s. IX scrin. 52 F. t= cod. Monac. 384 s. XII. y — cod. Monac. 19476 s. XII. B = cod. Argentor. 1870 igne deletus. E = cod. Etonensis s. XIII. 2) G = cod. Gothanus memb. II 121 s. XIII. g — codd. lectionis vulgatae. X = consensus codicum A/3y. In textu constituendo editione recentissima 3) virorum doet. Ehwaldi et Levyi usus sum. Ii tarnen loei, quibus ab hac recensione recedere malui, paginis textum continentibus subiciuntur adiecta littera L (= Levy). x) cf. Ehw.-Levy, Vol. III fase. 1. p. 172. 2) cf. S. G. Owen, Trist. Ex P. Halieut. Fragm. Oxonii. Clarend. 1915 p. VII. 3) P. Ovidius Naso, Vol. III fase. 1. edd. R. Ehwald et Fr. W. Levy, Lips. 1922. EX PONTO LIBER PRIMUS i. BRUTO Naso Tomitanae iam non novus incola terrae hoe tibi de Getico litore mittit opus: si vacat, hospitio peregrinos, Brute, libellos excipe, dumque aliquo, quolibet abde loco! 5 publica non audent intra monimenta venire, ne suus hoe illis clauserit auctor iter; at quotiens dixi 'certe nil turpe docetis, ite, patet castis versibus ille locus!' non tarnen accedunt, sed, ut adspicis ipse, latere 10 sub lare privato tutius esse putant. quaeris, ubi hos possis nullo componere laeso? qua steterant Artes, pars vacat illa tibi. quid veniant, novitate roges fortasse sub ipsa: accipe, quodcumque est, dummodo non sit amor. 15 invenies, quamvis non est miserabilis index, non minus hoe illo triste, quod ante dedi; rebus idem, titulo differt, et epistula, cui sit non occultato nomine missa, docet. nee vos hoe vultis, sed nee prohibere potestis, 20 Musaque ad invitos officiosa venit. quidquid id est, adiunge meis! nihil inpedit ortos exule servatis legibus Urbe frui. quod metuas, non est: Antoni scripta leguntur, doctus et in promptu scrinia Brutus habet. 25 nee me nominibus furiosus confero tantis; saeva deos contra non tarnen arma tuli! denique Caesareo, quod non desiderat ipse, non caret e nostris ullus honore liber. si dubitas de me, laudes admitte deorum, 30 et carmen dempto nomine sume meum! adiuvat in bello pacatae ramus olivae: proderit auctorem pacis habere nihil? cum foret Aeneae cervix subiecta parenti, dicitur ipsa viro flamma dedisse viam: 35 fert liber Aeneaden, et non iter omne patebit? 4 loco] modo L. 24 scrinia] carmina L. at patriae pater hic, ipsius ille fuit. ecquis ita est audax, ut limine cogat abire iactantem Pharia tinnula sistra manu? ante deum Matrem cornu tibicen adunco 40 cum canit, exiguae quis stipis aera negat? scimus ab imperio fieri nil tale Dianae: unde tarnen vivat, vaticinator habet. ipsa movent animos superorum numina nostros, turpe nee est tali credulitate capi. 45 en, ego pro sistro Phrygiique foramine buxi gentis Iuleae nomina sancta fero. vaticinor moneoque: locum date sacra ferenti! non mihi, sed magno poscitur ille deo, nee, quia vel merui vel sensi principis iram, 50 a nobis ipsum nolle putate coli. vidi ego linigerae numen violasse fatentem Isidis Isiacos ante sedere focos; alter ob huic similem privatus lumine culpam clamabat media se meruisse via: 55 talia caelestes fieri praeconia gaudent, ut, sua quid valeant numina, teste probent; saepe levant poenas ereptaque lumina reddunt, cum bene peccati paenituisse vident. paenitet, o! si quid miserorum creditur ulli, 60 paenitet, et facto torqueor ipse meo, cumque sit exilium, magis est mihi culpa dolori, estque pati poenam, quam meruisse, minus, ut mihi di faveant, quibus est manifestior ipse, poena potest demi, culpa perennis erit: 65 mors faciet certe, ne sim, cum venerit, exul; ne non peccarim, mors quoque non faciet. non igitur mirum, si mens mea tabida facta de nive manantis more liquescit aquae. estur ut occulta vitiata teredine navis, 70 aequorei scopulos ut cavat unda salis, roditur ut scabra positum rubigine ferrum, conditus ut tineae carpitur ore liber, sic mea perpetuos curarum pectora morsus, fine quibus nullo conficiantur, habent. 75 nee prius hi mentem stimuli quam vita relinquet, quique dolet, citius quam dolor ipse cadet: hoe mihi si superi, quorum sumus omnia, credent, forsitan exigua dignus habebor ope, inque locum Scythico vacuum mutabor ab arcu; 80 plus isto duri si precer oris ero! II. FABIO MAXIMO Maxime, qui tanti mensuram nominis imples et geminas animi nobilitate genus, qui nasci ut posses, quamvis cecidere trecenti, non omnis Fabios abstulit una dies, 5 forsitan, haec a quo mittatur epistula, quaeras, quisque loquar tecum, certior esse velis. ei mihi! quid faciam? vereor, ne nomine lecto 8 durus et aversa cetera mente legas! 11 videris: audebo tibi me scripsisse fateri qui, cum me poena dignum graviore fuisse confiteor, possum vix graviora pati. 15 hostibus in mediis interque pericula versor, tamquam cum patria pax sit adempta mihi, qui, mortis saevo geminent ut vulnere causas, omnia vipereo spicula felle linunt. his eques instructus perterrita moenia lustrat 20 more lupi clausas circumeuntis oves; at semel intentus nervo levis arcus equino vincula semper habens inresoluta manet; tecta rigent fixis veluti vallata sagittis, portaque vix firma submovet arma sera. 25 adde loei faciem nee fronde nee arbore tecti, et quod iners hiemi continuatur hiems: hic me pugnantem cum frigore cumque sagittis cumque meo fato quarta fatigat hiems. fine carent lacrimae, nisi cum stupor obstitit illis, 30 et similis morti pectora torpor habet. felicem Nioben, quamvis tot funera vidit, quae posuit sensum saxea facta malis! vos quoque felices, quarum clamantia fratrem cortice velavit populus ora novo! 35 ille ego sum, lignum qui non admittar in ullum; 23 vallata] velata L. ille ego sum, frustra qui lapis esse velim: ipsa Medusa oculis veniat licet obvia nostris, amittet vires ipsa Medusa suas. vivimus, ut numquam sensu careamus amaro, 40 et gravior longa fit mea poena mora; sic inconsumptum Tityi semperque renascens non perit, ut possit saepe perire, iecur. at, puto, cum requies medicinaque publica curae somnus adest, solitis nox venit orba malis: 45 somnia me terrent veros imitantia casus, et vigilant sensus in mea damna mei. aut ego Sarmaticas videor vitare sagittas aut dare captivas ad fera vincla manus; aut ubi decipior melioris imagine somni, 50 adspicio patriae tecta relicta meae, et modo vobiscum, quos sum veneratus, amici, et modo cum cara coniuge multa loquor; sic ubi percepta est brevis et non vera voluptas, peior ab admonitu fit status iste boni. 55 sive dies igitur caput hoe miserabile cernit, sive pruinosi Noctis aguntur equi, sic mea perpetuis liquefiunt pectora curis, ignibus admotis ut nova cera solet. saepe precor mortem, mortem quoque deprecor idem, 60 ne mea Sarmaticum contegat ossa solum. cum subit, Augusti quae sit dementia, credo mollia naufragiis litora posse dari; cum video, quam sint mea fata tenacia, frangor spesque levis magno victa timore cadit; 65 nee tarnen ulterius quicquam sperove precorve, quam male mutato posse carere loco. aut hoe aut nihil est, pro me temptare modeste gratia quod salvo vestra pudore queat. suscipe, Romanae facundia, Maxime, linguae 70 difficilis causae mite patrocinium! est mala, confiteor, sed te bona fiet agente; lenia pro misera fac modo verba fuga! nescit enim Caesar, quamvis deus omnia norit, ultimus hic qua sit condicione locus; 75 magna tenent illud numen molimina rerum, haec est caelesti pectore cura minor. nee vacat, in qua sint positi regione Tomitae, quaerere — finitimo vix loca nota Getae! — aut quid Sauromatae faciant, quid Iazyges acres 80 cultaque Oresteae Taurica terra deae quaeque aliae gentes, ubi frigore constitit Hister, dura meant celeri terga per amnis equo. maxima pars hominum nee te, pulcherrima, curat, Roma, nee Ausonii militis arma timet; 85 dant illis animos arcus plenaeque pharetrae quamque libet longis cursibus aptus equus, quodque sitim didicere diu tolerare famemque, quodque sequens nullas hostis habebit aquas: ira viri mitis non me misisset in istam, 90 si satis haec illi nota fuisset humus. nee me nee quemquam Romanum gaudet ab hoste meque minus, vitam cui dabat ipse, capi; noluit, ut poterat, minimo me perdere nutu: nil opus est ullis in mea fata Getis; 95 sed neque, cur morerer, quicquam mihi comperit actum, et minus infestus, quam fuit, esse potest. tune quoque nil fecit, nisi quod facere ipse coegi: paene etiam merito parcior ira meo est. di faciant igitur, quorum iustissimus ipse est, 100 alma nihil maius Caesare terra ferat, utque fuit sub eo, sic sit sub Caesare terra perque manus huius tradita gentis eat. at tu tam placido, quam nos quoque sensimus illum, iudice pro lacrimis ora resolve meis; 105 non petito, bene sit, sed uti male tutius utque exilium saevo distet ab hoste meum, quamque dedere mihi praesentia numina vitam, non adimat stricto squalidus ense Getes, denique, si moriar, subeam pacatius arvum, 110 ossa nee a Scythica nostra premantur humo, nee male compositos, ut scilicet exule dignum, Bistonii cineres ungula pulset equi, et ne, si superest aliquis post funera sensus, terreat et manes Sarmatis umbra meos. 115 Caesaris haec animum poterant audita movere, Maxime, movissent si tamen ante tuum; vox, precor, Augustas pro me tua molliat aures, auxilio trepidis quae solet esse reis, adsuetaque tibi doctae dulcedine linguae 120 aequandi superis pectora flecte viri! non tibi Theromedon crudusque rogabitur Atreus, quique suis homines pabula fecit equis, sed piger ad poenas princeps, ad praemia velox, quique dolet, quotiens cogitur, esse ferox, 125 qui vicit semper, victis ut parcere posset, clausit et aeterna civica bella sera, multa metu poenae, poena qui pauca coercet, et iacit invita fulmina rara manu: ergo tam placidas orator missus ad aures, 130 ut propior patriae sit fuga nostra, roga. ille ego sum, qui te colui, quem festa solebat inter convivas mensa videre tuos, ille ego, qui duxi vestros Hymenaeon ad ignes et cecini fausto carmina digna toro, 135 cuius te solitum memini laudare libellos exceptis, domino qui nocuere suo, cui tua nonnumquam miranti scripta legebas, ille ego, de vestra cui data nupta domo est. hanc probat et primo dilectam semper ab aevo 140 est inter comités Marcia censa suas, inque suis habuit matertera Caesaris ante; quarum iudicio siqua probata, proba est. ipsa sua melior fama laudantibus istis Claudia divina non eguisset ope. 145 nos quoque praeteritos sine labe peregimus annos: proxima pars vitae transilienda meae; sed de me ut sileam, coniunx mea sarcina vestra est: non potes hanc salva dissimulare fide. confugit haec ad vos, vestras amplectitur aras — 150 iure venit cultos ad sibi quisque deos — flensque rogat, precibus lenito Caesare vestris busta sui fiant ut propiora viri. III. RUFINO Hanc tibi Naso tuus mittit, Rufine, salutem: qui miser est, ulli si suus esse potest. reddita confusae nuper solacia menti auxilium nostris spemque tulere malis, 5 utque Machaoniis Poeantius artibus heros lenito medicam vulnere sensit opem, sic ego mente iacens et acerbo saucius ictu admonitu coepi fortior esse tuo, et iam deficiens sic ad tua verba revixi, 10 ut solet infuso vena redire mero. non tarnen exhibuit tantas facundia vires, ut mea sint dictis pectora sana tuis; ut multum demas nostrae de gurgite curae, non minus exhausto quod superabit, erit. 15 tempore ducetur longo fortasse cicatrix; horrent admotas vulnera cruda manus. non est in medico semper, relevetur ut aeger: interdum docta plus valet arte malum. cernis, ut e molli sanguis pulmone remissus 20 ad Stygias certo limite ducat aquas; adferat ipse licet sacras Epidaurius herbas, sanabit nulla vulnera cordis ope; tollere nodosam nescit medicina podagram nee formidatis auxiliatur aquis. 25 cura quoque interdum nulla medicabilis arte est aut, ut sit, longa est extenuanda mora. cum bene firmarunt animum praecepta iacentem sumptaque sunt nobis pectoris arma tui, rursus amor patriae ratione valentior omni 30 quod tua fecerunt scripta, retexit opus. sive pium vis hoe, sive hoe muliebre vocari, confiteor misero molle cor esse mihi: non dubia est Ithaci prudentia, sed tarnen optat fumum de patriis posse videre focis. 35 nescio qua natale solum dulcedine cunctos ducit et inmemores non sinit esse sui. quid melius Roma? Scythico quid frigore peius? huc tamen ex ista barbarus urbe fugit; cum bene sit clausae cavea Pandione natae, 40 nititur in silvas illa redire suas; adsuetos tauri saltus, adsueta leones — nee feritas illos inpedit — antra petunt; tu tamen exilii morsus e pectore nostro fomentis speras cedere posse tuis. 45 effice, vos ipsi ne tam mihi sitis amandi, 13 gurgite] pectore L. talibus ut levius sit caruisse malum! at, puto, qua genitus fueram, tellure carenti in tamen humano contigit esse loco: orbis in extremi iaceo desertus harenis, 50 fert ubi perpetuas obruta terra nives; non ager hic pomum, non dulces educat uvas, non salices ripa, robora monte virent; neve fretum laudes terra magis, aequora semper ventorum rabie solibus orba tument: 55 quocumque adspicies, campi cultore carentes vastaque, quae nemo vindicat, arva iacent. hostis adest dextra laevaque a parte timendus vicinoque metu terret utrumque latus: altera Bistonias pars est sensura sarisas, 60 altera Sarmatica spicula missa manu. i nunc et veterum nobis exempla virorum, qui forti casum mente tulere, refer et grave magnanimi robur mirare Rutili non usi reditus condicione dati! 65 Smyrna virum tenuit, non Pontus et hostica tellus; paene minus nullo Smyrna petenda loco est. non doluit patria Cynicus procul esse Sinopeus; legit enim sedes, Attica terra, tuas; arma Neoclides qui Persica contudit armis, 70 Argolica primam sensit in urbe fugam; pulsus Aristides patria Lacedaemona fugit, inter quas dubium, quae prior esset, erat; caede puer facta Patroclus Opunta reliquit, Thessalicamque adiit hospes Achillis humum; 75 exul ab Haemonia Pirenida cessit ad undam, quo duce trabs Colcha sacra cucurrit aqua; liquit Agenorides Sidonia moenia Cadmus, poneret ut muros in meliore loco; venit ad Adrastum Tydeus Calydone fugatus 80 et Teucrum Veneri grata recepit humus. quid referam veteres Romanae gentis, apud quos exulibus tellus ultima Tibur erat? persequar ut cunctos, nulli datus omnibus aevis tam procul a patria est horridiorve locus! 85 quo magis ignoscat sapientia vestra dolenti! quae facit ex dictis, non ita multa, tuis. nee tamen infitior, si possint nostra coire vulnera, praeceptis posse coire tuis; sed vereor, ne me frustra servare labores 90 neu iuver admota perditus aeger ope, nee loquor haec, quia sit maior prudentia nobis, sed sum quam medico notior ipse mihi; ut tamen hoe ita sit, munus tua grande voluntas ad me pervenit consuliturque boni. IV. UXORI lam mihi deterior canis adspergitur aetas, iamque meos vultus ruga senilis arat; iam vigor et quasso languent in corpore vires nee, iuveni lusus qui placuere, iuvant, 5 nee, si me subito videas, agnoscere possis: aetatis facta est tanta ruina meae. confiteor facere hoe annos, sed et altera causa est, anxietas animi continuusque labor; nam mea per longos siquis mala digerat annos, 10 Crede mihi, Pylio Nestore maior ero. cernis, ut in duris — et quid bove firmius? — arvis fortia taurorum corpora frangat opus; quae numquam vacuo solita est cessare novali, fructibus adsiduis lassa senescit humus; 15 occidet, ad circi siquis certamina semper non intermissis cursibus ibit equus; firma sit illa licet, solvetur in aequore navis, quae numquam liquidis sicca carebit aquis; me quoque debilitat series inmensa malorum, 20 ante meum tempus cogit et esse senem. otia corpus alunt, animus quoque pascitur illis, inmodicus contra carpit utrumque labor. adspice, in has partis quod venerit Aesone natus, quam laudem a sera posteritate ferat; 25 at labor illius nostro leviorque minorque est, si modo non verum nomina magna premunt. ille est in Pontum Pelia mittente profectus, qui vix Thessaliae fine timendus erat; Caesaris ira mihi nocuit, quem solis ab ortu 30 solis ad occasus utraque terra tremit. iunctior Haemonia est Ponto quam Roma Sinistro et brevius, quam nos, ille peregit iter. ille habuit comités primos telluris Achivae, at nostram cuncti destituere fugam; 35 nos fragili ligno vastum sulcavimus aequor, quae tulit Aesoniden, densa carina fuit; nee mihi Tiphys erat rector, nee Agenore natus quas fugerem docuit quas sequererque vias; illum tutata est cum Pallade regia Iuno: 40 defendere meum numina nulla caput; illum furtivae iuvere Cupidinis artes, quas a me vellem non didicisset Amor; ille domum rediit; nos his moriemur in arvis, perstiterit laesi si gravis ira dei; 45 durius est igitur nostrum, fidissima coniunx, illo, quod subiit Aesone natus, opus. te quoque, quam iuvenem discedens Urbe reliqui, credibile est nostris insenuisse malis. O! ego — di faciant! — talem te cernere possim, 50 caraque mutatis oscula ferre comis amplectique meis corpus non pingue lacertis et gracile hoe fecit' dicere cura mei' et narrare meos flenti flens ipse labores sperato numquam conloquioque frui 55 turaque Caesaribus cum coniuge Caesare digna, dis veris, memori debita ferre manu! Memnonis hanc utinam, lenito principe, mater quam primum roseo provocet ore diem! V. (COTTAE) MAXIMO Ille tuos quondam non ultimus inter amicos, ut sua verba legas, Maxime, Naso rogat. in quibus ingenium desiste requirere nostrum, nescius exilii ne videare mei: 5 cernis, ut ignavum corrumpant otia corpus, ut capiant vitium, ni moveantur, aquae. et mihi siquis erat ducendi carminis usus, deficit estque minor factus inerte situ. haec quoque, quae legitis, siquid mihi, Maxime, credis, 49 possim] possem L. 10 scribimus invita vixque coacta manu; non libet in talis animum contendere curas, nee venit ad duros Musa vocata Getas. ut tarnen ipse vides, luctor deducere versum, sed non fit fato mollior ille meo. 15 cum relego, scripsisse pudet, quia plurima cerno me quoque, qui feci, iudice digna lini. nee tarnen emendo; labor hic quam scribere maior, mensque pati durum sustinet aegra nihil. scilicet incipiam lima mordacius uti 20 et sub iudicium singula verba vocem! torquet enim fortuna parum, nisi Lixus in Hebrum confluat et frondes Alpibus addat Atho! parcendum est animo miserabile vulnus habenti: subducunt oneri colla perusta boves. 25 at, puto, fructus adest, iustissima causa laborum, et sata cum multo fenore reddit ager; tempus ad hoe nobis, repetas licet omnia, nullum profuit — atque utinam non nocuisset! — opus. cur igitur scribam, miraris: miror et ipse 30 et tecum quaero saepe, quid inde petam. an populus vere sanos negat esse poetas sumque fides huius maxima vocis ego, qui, sterili totiens cum sim deceptus ab arvo, damnosa persto condere semen humo? 35 scilicet est cupidus studiorum quisque suorum, tempus et adsueta ponere in arte iuvat: saucius eiurat pugnam gladiator et idem inmemor antiqui vulneris arma capit; nil sibi cum pelagi dicit fore naufragus undis, 40 et ducit remos, qua modo navit, aqua; sic ego constanter studium non utile servo et repeto, nollem quas coluisse, deas. quid potius faciam? non sum, qui segnia ducam otia: mors nobis tempus habetur iners; 45 nee iuvat in lucem nimio marcescere vino, nee tenet incertas alea blanda manus. cum dedimus somno, quas corpus postulat, horas, quo ponam vigilans tempora longa modo? moris an oblitus patrii contendere discam 50 Sarmaticos arcus et trahar arte loei? hoe auoaue me studium orohibent adsumere vires. mensque magis gracili corpore nostra valet. cum bene quaesieris, quid agam, magis utile nil est artibus his, quae nil utilitatis habent; 55 consequor ex illis casus oblivia nostri: hanc messem satis est si mea reddit humus. gloria vos acuat, vos, ut recitata probentur carmina, Pieriis invigilate choris! quod venit ex facili, satis est componere nobis, 60 et nimis intenti causa laboris abest. cur ego sollicita poliam mea carmina cura? an verear, ne non adprobet illa Getes? forsitan audacter faciam, sed glorior Histrum ingenio nullum maius habere meo; 65 hoe, ubi vivendum est, satis est, si consequor arvo, inter inhumanos esse poeta Getas. quo mihi, diversum fama contendere in orbem? quem fortuna dedit, Roma sit ille locus; hoe mea contenta est infelix Musa theatro: 70 sic merui, magni sic voluere dei. nee reor hinc istuc nostris iter esse libellis, quo boreas pinna deficiente venit. dividimur caelo, quaeque est proeul urbe Quirini, adspicit hirsutos comminus Ursa Getas; 75 per tantum terrae, tot aquas vix credere possum indicium studii transiluisse mei. finge legi, quodque est mirabile, finge placere: auctorem certe res iuvat ista nihil. quid tibi, si calidae, prosit, laudere Syenae, 80 aut ubi Taprobanen Indica tingit aqua? altius ire libet? si te distantia longe Pleiadum laudent signa, quid inde feras? sed neque pervenio scriptis mediocribus istuc, famaque cum domino fugit ab Urbe suo, 85 vosque, quibus perii, tune cum mea fama sepulta est, nunc quoque de nostra morte tacere reor. VI. GRAECINO Ecquid, ut audisti — nam te diversa tenebat terra — meos casus, cor tibi triste fuit? dissimules metuasque licet, Graecine, fateri: si bene te novi, triste fuisse liquet. 5 non cadit in mores feritas inamabilis istos nee minus a studiis dissidet illa tuis. artibus ingenuis, quarum tibi maxima cura est, pectora mollescunt asperitasque fugit; nee quisquam meliore fide complectitur illas, 10 qua sinit officium militiaeque labor. certe ego cum primum potui sentire quid essem, — nam fuit adtoniti mens mea nulla diu — hoe quoque fortunam sensi, quod amicus abesses, qui mihi praesidium grande futurus eras. 15 tecum tune aberant aegrae solacia mentis magnaque pars animi consiliique mei. at nunc, quod superest, fer opem, precor, eminus unam adloquioque iuva pectora nostra tuo, quae, non mendaci si quicquam credis amico, 20 stulta magis dici quam scelerata decet. nee breve nee tutum, peccati quae sit origo, scribere: tractari vulnera nostra timent. qualicumque modo mihi sunt ea facta, rogare desine; non agites, siqua coire velis. 25 quidquid id est, ut non facinus, sic culpa vocanda est: omnis an in magnos culpa deos scelus est? Spes igitur menti poenae, Graecine, levandae non est ex toto nulla relicta meae. haec dea, cum fugerent sceleratas numina terras, 30 in dis invisa sola remansit humo. haec facit, ut vivat fossor quoque compede vinctus liberaque a ferro crura futura putet; haec facit, ut, videat cum terras undique nullas, naufragus in mediis brachia iactet aquis. 35 saepe aliquem sollers medicorum cura reliquit, nee spes huic vena deficiente cadit; carcere dicuntur clausi sperare salutem, atque aliquis pendens in cruce vota facit; haec dea quam muitos laqueo sua colla ligantis 40 non est proposita passa perire nece! me quoque conantem gladio finire dolorem arguit iniecta continuitque manu quid'que 'facis? lacrimis opus est, non sanguine,' dixit saepe per has flecti principis ira solet.' 45 quamvis est igitur meritis indebita nostris, magna tarnen spes est in bonitate dei; qui ne difficilis mihi sit, Graecine, precare confer et in votum tu quoque verba meum, inque Tomitana iaceam tumulatus harena, 50 si te non nobis ista vovere liquet. nam prius incipient turris vitare columbae, antra ferae, pecudes gramina, mergus aquas, quam male se praestet veteri Graecinus amico. non ita sunt fatis omnia versa meis! VII. MESSALINO Littera pro verbis tibi, Messaline, salutem quam legis, a saevis attulit usque Getis. indicat auctorem locus? an nisi nomine lecto haec me Nasonem scribere verba latet? 5 ecquis in extremo positus iacet orbe tuorum, me tamen excepto, qui precor esse tuus? di procul a cunctis, qui te venerantur amantque, huius notitiam gentis habere velint. nos satis est inter glaciem Scythicasque sagittas 10 vivere, si vita est mortis habenda genus; nos premat aut bello tellus aut frigore caelum truxque Getes armis, grandine pugnet hiems; nos habeat regio nee pomo feta nee uvis, et cuius nullum cesset ab hoste latus; 15 cetera sit sospes cultorum turba tuorum, in quibus, ut populo, pars ego parva fui. me miserum, si tu verbis offenderis istis nosque negas ulla parte fuisse tuos! idque sit ut verum, mentito ignoscere debes. 20 nil demit laudi gloria nostra tuae. quis se Caesaribus notus non fingit amicum? da veniam fasso, tu mihi Caesar eras. nee tamen inrumpo, quo non licet ire, satisque est, atria si nobis non patuisse negas, 25 utque tibi fuerit mecum nihil amplius, uno nempe salutaris, quam prius, ore minus, nee tuus est genitor nos infitiatus amicos, hortator studii causaque faxque mei, cui nos et lacrimas, supremum in funere munus, 30 et dedimus medio scripta canenda foro. adde quod est frater, tanto tibi iunctus amore, quantus in Atridis Tyndaridisque fuit: is me nee comitem nee dedignatus amicum est, si tamen haec illi non nocitura putas. 35 si minus, hac quoque me mendacem parte fatebor; clausa mihi potius tota sit ista domus, sed neque claudenda est, et nulla potentia vires praestandi, nequid peccet amicus, habet. et tamen ut cuperem culpam quoque posse negari, 40 sic facinus nemo nescit abesse mihi. quod nisi delicti pars excusabilis esset, parva relegari poena futura fuit; ipse sed hoe vidit, qui pervidet omnia, Caesar, stultitiam dici crimina posse mea, 45 quaque ego permisi, quaque est res passa, pepercit usus et est modice fulminis igne sui. nee vitam nee opes nee ademit posse reverti, si sua per vestras victa sit ira preces. at graviter cecidi! quid enim mirabile, siquis 50 a Iove percussus non leve vulnus habet? ipse suas etiam vires inhiberet Achilles, missa gravis ictus Pelias hasta dabat. iudicium nobis igitur cum vindicis adsit, non est, cur tua me ianua nosse neget. 55 culta quidem, fateor, citra, quam debuit, illa est, sed fuit in fatis hoe quoque, credo, meis. nee tamen officium sensit domus altera nostrum; hic illic vestro sub lare semper eram; quaeque tua est pietas, ut te non excolat ipsum, 60 ius aliquod tecum fratris amicus habet. quid, quod, ut emeritis referenda est gratia semper, sic est fortunae promeruisse tuae? quod si permittis nobis suadere, quid optes, ut des, quam reddas, plura, precare deos! 65 idque facis, quantumque licet meminisse, solebas officii causae pluribus esse sui. quo libet in numero me, Messaline, repone, sim modo pars vestrae non aliena domus, et mala Nasonem, quoniam meruisse videtur, 70 si non ferre doles, at meruisse dole! 44 mea] meam L-; 66 causael causa Lr, suil dari L. VIII. SEVERO A tibi dilecto missam Nasone salutem accipe, pars animae magna, Severe, meae; neve roga, quid agam! si persequar omnia, flebis: summa satis nostri si tibi nota mali! 5 vivimus adsiduis expertes pacis in armis dura pharetrato bella movente Geta; deque tot expulsis sum miles in exule solus: tuta, neque invideo, cetera turba latet; quoque magis nostros venia dignere libellos, 10 haec in procinctu carmina facta leges. stat vetus urbs, ripae vicina binominis Histri, moenibus et positu vix adeunda loei; Caspios Aegisos, de se si credimus ipsis, condidit et proprio nomine dixit opus. 15 hanc ferus Odrysiis inopino Marte peremptis cepit et in regem sustulit arma Getes. ille memor magni generis, virtute quod auget, protinus innumero milite cinctus adest. nee prius abscessit, merita quam caede nocentum 20 at tibi, rex aevo, detur, fortissime nostro, semper honorata sceptra tenere manu, teque, quod et praestat — quid enim tibi plenius optem? Martia cum magno Caesare Roma probet! 25 sed memor, unde abii, queror, o iucunde sodalis, accedant nostris saeva quod arma malis: ut careo vobis, Stygias detrusus in oras, quattuor autumnos Pleias orta facit; nee tu credideris urbanae commoda vitae 30 quaerere Nasonem: quaerit et illa tamen. nam modo vos animo dulces reminiscor amici, nunc mihi cum cara coniuge nata subit, aque domo rursus pulchrae loca vertor ad Urbis, cunctaque mens oculis pervidet illa suis; 35 nunc fora, nunc aedes, nunc marmore tecta theatra, nunc subit aequata porticus omnis humo, gramina nunc campi pulchros spectantis in hortos stagnaque et euripi Virgineusque liquor. at, puto, sic Urbis misero est erepta voluptas, 40 quolibet ut saltem rure frui' liceat! non meus amissos animus desiderat agros ruraque Paeligno conspicienda solo, nee quos piniferis positos in collibus hortos spectat Flaminiae Clodia iuncta viae, 45 quos ego nescio cui eolui, quibus ipse solebam ad sata fontanas, nee pudet, addere aquas; sunt ubi, si vivunt, nostra quoque consita quaedam, sed non et nostra poma legenda manu. pro quibus amissis utinam contingere possit 50 hic saltem profugo glaeba colenda mihi! ipse ego pendentis, liceat modo, rupe capellas, ipse velim baculo pascere nixus oves; ipse ego, ne solitis insistant pectora curis, ducam ruricolas sub iuga curva boves, 55 et discam Getici quae norunt verba iuvenci adsuetas illis adiciamque minas; ipse manu capulum pressi moderatus aratri experiar mota spargere semen humo; nee dubitem longis purgare ligonibus herbas 60 et dare, iam sitiens quas bibat hortus, aquas. unde sed hoe nobis, minimum quos inter et hostem discrimen murus clausaque porta facit? at tibi nascenti, quod toto pectore laetor, nerunt fatales fortia fila deae; 65 te modo campus habet, densa modo porticus umbra; nunc, in quo ponis tempora rara, forum. Umbria nunc revocat, nee non Albana petentem Appia ferventi ducit in arva rota. forsitan hic optes, ut iustam subprimat iram 70 Caesar, et hospitium sit tua villa meum. a! nimium est, quod, amice, petis, moderatius opta et voti quaeso contrahe vela tui! terra velim propior nullique obnoxia bello detur: erit nostris pars bona dempta malis. IX. COTTAE MAXIMO Quae mihi de rapto tua venit epistula Celso, protinus est lacrimis umida facta meis, quodque nefas dictu fieri nee posse putavi, invitis oculis littera lecta tua est. 5 nee quicquam ad nostras pervenit acerbius aures, ut sumus in Ponto, perveniatque, precor. ante meos oculos tamquam praesentis imago haeret, et extinctum vivere fingit amor. saepe refert animus lusus gravitate carentes, 10 seria cum liquida saepe peracta fide. nulla tarnen subeunt mihi tempora densius illis, quae vellem vitae summa fuisse meae, cum domus iijgenti subito mea lapsa ruina concidit in domini procubuitque caput. 15 adfuit ille mihi, cum me pars magna reliquit, Maxime, Fortunae nee fuit ipse comes. illum ego non aliter flentem mea funera vidi, ponendus quam si frater in igne foret. haesit in amplexu consolatusque iacentem est 20 cumque meis lacrimis miscuit usque suas. o! quotiens vitae custos invisus amarae continuit promptas in mea fata manus! o! quotiens dixit 'placabilis ira deorum est; vive nee ignosci tu tibi posse nega! 25 vox tarnen illa fuit celeberrima: respice, quantum debeat auxilium Maximus esse tibi! Maximus incumbet, quaque est pietate, rogabit, ne sit ad extremum Caesaris ira tenax, cumque suis fratris vires adhibebit et omnem, 30 quo levius doleas, experietur opem.' haec mihi verba malae minuerunt taedia vitae; quae tu ne fuerint, Maxime, vana, cave! huc quoque venturum mihi se iurare volebat non nisi te longae ius sibi dante viae. 35 nam tua non alio coluit penetralia ritu, terrarum dominos quam colis ipse deos. crede mihi, muitos habeas cum dignus amicos, non fuit e multis quolibet ille minor, si modo non census nee clarum nomen avorum, 40 sed probitas magnos ingeniumque facit. iure igitur lacrimas Celso libamus adempto, cum fugerem, vivo quas dedit ille mihi: carmina iure damus raros testantia mores, ut tua venturi nomina, Celse, legant. 45 hoe est, quod possum Geticis tibi mittere ab arvis; hoe solum est, istic quod licet esse mei. funera non potui comitare nee ungere corpus aque tuis toto dividor orbe rogis. qui potuit, quem tu pro numine vivus habebas, 50 praestitit officium Maximus omne tibi. ille tibi exequias et magni funus honoris fecit et in gelidos versit amoma sinus, diluit et lacrimis maerens unguenta profusis ossaque vicina condita texit humo. 55 qui quoniam extinctis quae debet, praestat amicis, et nos extinctis adnumerare potest. X. FLACCO Naso suo profugus mittit tibi, Flacce, salutem, mittere rem siquis, qua caret ipse, potest; longus enim curis vitiatum corpus amaris non patitur vires languor habere suas. 5 nee dolor ullus adest, nee febribus uror anhelis, et peragit soliti vena tenoris iter. os hebes est positaeque movent fastidia mensae, et queror, invisi cum venit hora cibi. quod mare, quod tellus, adpone, quod educat aer: 10 nil ibi, quod nobis esuriatur, erit. nectar et ambrosiam, latices epulasque deorum, det mihi formosa gnava Iuventa manu, non tarnen exacuet torpens sapor ille palatum, stabit et in stomacho pondus inerte diu. 15 haec ego non ausim, cum sint verissima, cuivis scribere, delicias ne mala nostra vocet. scilicet is status est, ea rerum forma mearum, deliciis etiam possit ut esse locus! delicias illi precor has contingere, siquis 20 ne mihi sit levior Caesaris ira, timet. is quoque, qui gracili cibus est in corpore, somnus, non alit officio corpus inane suo; sed vigilo vigilantque mei sine fine dolores, quorum materiam dat locus ipse mihi. 25 vix igitur possis visos agnoscere vultus, 46 mei] meum L.; 48 aque] atque L.; 52 versit] vertit L.; 12 gnava] nava L. quoque ierit, quaeras, qui fuit ante color. parvus in exiles sucus mihi pervenit artus, membraque sunt cera pallidiora nova. non haec inmodico contraxi damna Lyaeo: 30 seis, mihi quam solae paene bibantur aquae; non epulis oneror: quarum si tangar amore, est tamen in Geticis copia nulla locis; nee vires adimit Veneris damnosa voluptas: non solet in maestos illa venire toros. 35 unda locusque noeent et causa valentior istis, anxietas animi, quae mihi semper adest; hanc nisi tu pariter simili cum fratre levares, vix mens tristitiae nostra tulisset onus. vos estis fracto tellus non dura phaselo, 40 quamque negant multi, vos mihi fertis opem. ferte, precor, semper, quia semper egebimus illa, Caesaris offensum dum mihi numen erit; qui meritam nobis minuat, non finiat iram, suppliciter vestros quisque rogate deos! I. BRUTO AD Brutum (3. Viro doet. Wölffel (in vers. Epist. ex P. p. 2187) exponenti Brutum nostrum neminem alium fuisse nisi M. lunium Silanum C.f. adstipulati sunt B. Dinter (Comm. II p. 4) et B. Lorentz (De amicorum in Ov. Tristibus personis p. 39 sq.); oblocuti sunt tarnen, idque recte, G. Graeber (Unters. üb. Ov. Briefe aus der Verbannung II p. 5) et G. Wartenberg (Quaest. Ovid. p. 57 sqq.) contendentes hunc poetae sodalem eodem atque illum loco ortum esse, neque fautorem nobilissimum fuisse, cui de consulatu gratulari poeta certe non omisisset; neminem porro libros poetae exulantis in lucem prodere ausurum fuisse, nisi qui nulla amicitia coniunctus esset domui Caesaris. Ex ipsius poetae verbis colligas, sic fere Graeber, Brutum non fuisse eum, quem precibus urgere posset Ovidius, ut iram Augusti lenire conaretur: 'der Freund ist offenbar dazu nicht in der Lage, und diesen Umstand umgeht Ovid fein mit der Bemerkung in v. 13 (IV 6): iam timeo nostram cuiquam mandare salutem'. Haec atque alia prolata sunt ad diluendam Wölffelii coniecturam. Restat ut confiteamur nos prorsus nescire, quis ille Brutus fuerit. Qualis tarnen vir fuerit, aliquatenus elicias ex epistula P IV 6 ad eum missa; ex v. 29 sqq. apparet eum bonum causae patronum fuisse, nee non et iudicem aequum. Fuit in numero sodalium amicissimorum teste Ovidio ipso e.g. IV 6, 41 sq., qui cum libros hos ex Ponto epistularum, tum carmen de 'caelite recenti' divulgavit (IV 6, 17 sq.). Temporis indicia haec sunt: v. 1 iam non novus incola; 16 quod ante dedi (sermo est de Tristium libris). Huc quoque facit, quod et nostra epistula et P III 9 non nisi toto opere perfecto additae sunt, quippe quarum altera prologi, altera epilogi vice fungatur, cf. B. Dinter, De Ov. ex P. libris comm. I 1858, p. 5; Graeber II p. 5; Wartenb. p. 74. W. Port (die Anordnung in Gedichtbüchern augusteischer Zeit, Philol. 81. 1925. p. 457) comparat Hor. C. I 1 —III 30 et Propert. Carm. I 1—I 22. Epistula igitur scripta est anno XIII vertente. 1-12 Brute, hos tres libellos, quibus publicas bibliothecas intrare non licet, in tua bibliotheca ponas, quaeso! 13-20 subsimiles sunt Tristium libris, neque igitur nocebunt cuiquam. 21-28 scripta inimicissimorum suorum impune adhuc legi patitur Augustus, quamvis saepius maledictorum plena sint. 29-36 econtra patrem patriae, qui pacem Romanam condiderit, laudibus effero. 37-48 ut deorum sacerdotes semper excipiuntur benigne, sic me, qui sacra gentis Iuliae feram, ne abegeris. 49-66 cum deos misereat eorum quos paenitere vident, sic mei palam paenitentis misereatur Augustus! 67-76 nam doloribus infinitis excrucior! 77-80 utinam in locum propiorem Romae periculorumque expertem transponar! 1 Naso: codices complures praebent nomen Ovidius Naso. Quamquam nomen Ovidii saepius legitur apud scriptores (e.g. Sen. Controv. 2, 10; 9, 28, 17; Quint. 10, 1, 88. 93. 98.) ipse se appellat poeta semper Nasonem, quod cognomen in nostro libro invenies P I, 3 1; 5, 2; 7, 4. 69; 8, 1. 30; 10, 1. Ex multis aliis locis tantum afferri sufficiat Tr. III 3, 74. — In metrum enim dactylicum forma Ovidius e tribus syllabis brevibus incipiens male quadrat, cf. E. Bednara, De sermone dactylicorum latinorum quaest. 1906. p. 95. Accedit quod inde ab aetate Caesaris amici praenomen omittentes cognomine inter se appellare coeperunt, cf. Cic. de domo 22; ad fam. VII 32, 1 Quod sine praenomine familiariter, ut debebas, ad me epistulam misisti, sqq. •— Sic in hoe libro ad amicum compellandum cognomine utitur: 1, 3 Brute; 2, 1 Maxime; 3, 1 Rufine; 6, 3 Graecine; 7, 1 Messaline; 8, 2 Severe; 9. 44 Celse; 10, 1 Flacce. — Naso [— —-]: semper trochaico metro adhibetur ab Ovidio (Contra formam spondiacam praebet Catullus 112, 1 sq. multus homo es Naso, neque tecum multus homo est qui/ descendit: Naso, multus es et pathicus). — Vix est cur moneam Augusti temporibus etiam atque etiam corripi 5 finalem nominum propriorum, quorum genitivus in -önis vel -ïnis cadit, cf. Tr. IV 10, 3 (Sulmö). De qua re vide Kühner-St. I. 113, 8; Fr. Crusius Röm. Metr. p. 10; S. G. Owen ad Tr. I 1, 87 (append.). — Tomitanae .... terrae: adiectivum derivatum a nomine urbis q.v. Tomis (cf. Zosim. I 34 Tófiio ), quam ipse poeta circumlocutione Tomitanam urbem vocat (P III 4, 2). Incolae huius urbis Tomitae nominantur (P I 2, 77 cf. To/utai C. Inscr. II. 2053 d. 7. Add.; Tojueïrai C. Inscr. II 2059. 2). — iam non novus incola: pro vetus incola. Scripsit enim Ovidius hanc elegiam anno 12/13, cf. introd. huius elegiae. — novus: recens, cf. P IV 9, 132 caelite novo. Augustum dicit, quem alias subsimiliter vocabulis caelite . . recenti significat (P IV 6, 17). Ipse de se dicit novus incola Tr. IV 1, 85, cf. Graecum adiectivum véoo e.g. Aesch. Sept. 740 jzóvoi dófuov véoi nakcuocoi ov/u/uiyeto xaxota. — 2 hoe.. opus: hoe artificium litterarium, cf. P II 5, 65 distat opus nostrum, sed fontibus exit ab isdem; P II 11, 2; P III 4, 5; F I 3 sq.; F II 4; M XV, 871; R.A. 811; A.A. I 29; Tr. I 7, 14; Hor. A.P. 86; Liv. XXI 1; Quint. Inst. IV 1, 34. Eodem sensu scriptores utuntur deminutivo opusculum, e.g. Hor. Epist. I 19, 35 sq. scire velis, mea cur ingratus opuscula lector/laudet ametque domi, etc.; Cic. Parad, prooem. 5 accipies igitur hoe parvum opusculum lucubratum his iam con- tractioribus noctibus, etc. — Quod ad verborum dispositionem attinet cf. P I 3, 1 Hanc. . . salutem; P III 2, 1: Quam .. salutem; P IV 10, 1 Haec..aetas; P IV 12, 2 nominis . . tui. Ex Tristium libris afferre iuvat V 13, 1: Hunc.. libellum. Ex Heroid. 4, 1; 15, 1. — de Getico litore: cf. Tr. V 1, 1 sq.; 13, 1 e Getico. Pluribus verbis expositum est Tr. V 7, 2: latus ubi aequoreis additur Hister aquis; aliis verbis usus est: Tr. III 11, 7 inhospita litora Ponti; Tr. V 4, 1 litore ab Euxino. Adjectivum Geticus, derivatum a Geta (P I 2, 78) saepenumero invenitur apud Ovidium. Conferantur P I 8, 55; 9, 45; 10, 32; II 8, 69; III 2, 40. 46 (adv.); 5, 45; 7, 19; IV 4, 8; 7, 20; 13, 19. 36. Perraro autem invenimus adiectivum Getes: P IV 13, 17 poeta Getes; Sen. Herc. Oet. 1041 sq. Geten/Hebrum (quo loco Leo mavult legere Getae). Vide ad P I 2, 108. — tibi.. mittit: quod initium Ovidius in epistulis saepissime variisque modis usurpat, cf. P I 2, 5; 3, 1; 5, 2; 7, 2; 8, 2; 10, 1; II 6, 7; III 2, 1; 4, 1; 5, 1; IV 6, 1; 9, 1; 13, 1; Tr. V 7, 1; 13, 1. Idem initium praebent Her. 1, 3, 4, 13, 14, 15, 17, 18; cf. Ehwald ad M. IX, 530. 3 sq. si vacat: minus recte v. d. Keene conferens versum 12um vertit 'if you have room'. Vacat enim impersonaliter adhibitum significat: otium est, tempus vacuum est (Forcellini s.v.).Modo absolute ponitur — Iuven. 1, 21 Si vacat et placidi rationem admittitis, edam; F II 723 dum vacat; Am. III 1, 70; nostroque loco, etsi facile e verbis sequentibus infinitivus addi potest — modo cum infinitivo iungitur, cf. Verg. Aen. I 372 sq. O dea, si prima repetens ab origine pergam/et vacet annales nostrorum audire laborum; Tr. II 216 non vacat exiguis rebus adesse Iovi; P I 2, 77 sq. nee vacat../quaerere; P III 3, 1. A scriptoribus quoque orationis pedestris nobis offertur haec locutio: Cassius, ad fam. XII, 13, 2 sed tarnen non maxima me turba puto excludi, quominus tibi vacet me excipere sqq.; Quint. Inst. XI, 1, 50 cui esse diserto vacet; Plin. Ep. III, 18; Ep. IX, 16. Kühner-St. II 1. p. 669 e. Stolz-Schmalz p. 425. —hospitio .. excipe: tria verba composita suppetunt nobis in tali contextu rerum: a hospitio excipere aliquem, cf. praeter locum de quo agimus, Her. 15, 129 excipit hospitio vir me tuus; 16, 127; F. V 391. Excipere absolute positum invenis e.g. F. I, 3 sq. Excipe . ./hoe opus. Cic. ad Fam. XII, 13, 2; Liv. II 14, 8. b hospitio accipere aliquem, cf. Her. 12, 29 Accipit hospitio iuvenes Aeeta Pelasgos; Horat. S. I, 5, 1 sq. Accipere sine ulla adiectione habes infra 14: accipe quodcumque est. c hospitio recipere aliquem, cf. M V, 658 hospitio recipit. Recipere absolute adhibetur e.g. Liv. II 15, 2 non recipi reges. — Hospitium enim significat 1° 'actum excipiendi hospites' (Forcellini), cum publice, tum privatim, quod illustrat Liv. I 45, 2 cum quibus publice privatimque hospitia amicitiasque de industria iunxerat. Vide plura s.v. peregrinos (3). — 2° locum ipsum, ubi hospites accepti deversantur'; cf. P I 8, 70 hospitium sit tua villa meum; Tr. III 12, 53 sq. ut Caesar non hic penetrale domumque/hospitium poenae sed velit esse meae! Liv. II 14, 8; Sil. Ital. III, 626 sq. (Metonymice adhibitum est apud Plautum: Capt. 523 nee confidentiae usquam hospitium est nee devorticulum dolis). Idem argumentum praebet Tr. III, 1, 20 quasque petam sedes hospes in urbe liber, i.e. ubi hospitium possim reperire; nee non Liv. XXI, 63 deversorium hospitale, cf. Germanice: Hospiz; Francogallice: hospice. — peregrinos .. libellos: nostro loco libelli = volumina carminum plena, (vel breviter carmina), cf. Tr. II 1: quid mihi vobiscum est, infelix cara, libelli; III 1, 71 quae doctis patuerunt prima libellis, etc.; B, 25; IV 1, 1; 35; V 1, 65; 9, 3; 14, 1; P IV 12, 25. — Vir d. Owen (ad Tr. II. 1.) monet nos alterius notionis huius vocabuli: 'singulae partes totius operis', cf. Tr. I 11, 1 Littera quaecumque est toto tibi lecta libello sqq.; II, 245; 549. Rarissime vis 'totius operis' inest, Tr. I 7, 33 sq. hos quoque sex versus, in prima fronte libelli/si praeponendos esse putabis, habe; II 545. — peregrinos: quod adiectivum a Sincero hoe modo explicatur: 'die aus einem fremden Lande kommen'. Neque aliter Keenius vertit: 'from abroad', auxilio arcessens Plaut. Men. 340 (peregrina navis), cui loco addi potest e.g. Tr. III 1, 61 (peregrinis columnis). Sed nisi fallor nostro loco tarnen amplior vis huius vocis non est neglegenda. Sicut Ovidius infra 21 sq. libellos suos 'ortos exule' (i.e. liberos exulis) immoderatius vocat, ut per vocem exulis vehementius misericordiam lectoris invocet, (cf. Owen Tr. II introd. p. 44), sic eodem consilio notionem miseriae aeque effusam tribuit voci libellos addens adiectivo peregrinos; quod adiectivum ad ius gentium pertinens apte quadrat in hos liberos mente poëtica creatos, quippe quorum pater, quem ipsum se exulis nomine significare animadvertimus, eodem iure et ipse peregrinus aestimandus sit. Peregrinus iam antiquis temporibus Romae omnis auxilii expers fuit, nisi aut per applicationem ad patronum fidem civis alicuius Romani sequeretur (Cic. de or. I, 177), aut cum cive Romano hospitum privatum iungeret (vide supra ad hospitium). Baron: P-recht u. ius gentium. i. Festschr. f. Ihering 1892; Mommsen St. R. 3. 138. 598; Herzog 1. 1010 sq. Nostro igitur loco pro libellis suis, qui sint peregrini, hospitium privatum (cf. infra 10 sub lare privato) a Bruto petit. — peregrinos [ ]: quam formam in hexametrum optime quadrare, in pentametrum minus convenire statuit Bednara p. 20. Cf. A.A. II, 8 vecta përëgrïnïs Hippodamia rotis. — 4 dumque aliquo (sc. loco abdas), quolibet abde loco: per brachylogiam constructa est sententia; Kühner-St. II 2, p. 560 c. quolibet . . loco: lectionem loco (y) ob versus sequentis sensum praefero lectioni modo (A /?), licet alibi quolibet . . modo scripserit poeta (Tr. V 1, 80). — abde: cf. componere (11). — 5 publica... monimenta: Varro L.L. VI § 49 haec dicit: ab eo (sc. monere) cetera quae scripta ac facta memoriae causa monimenta dicta. (a) Monimenta quae sunt scripta habes e.g. P III 5, 35 sq. nee rara tui monimenta laboris/accipiant nostrae grata futura manus; IV 14, 25; Hor. C. III 30, 1. (b) De monimentis factis, ut sunt statuae, aedificia etc. cf. Hor. C. I 2, 15 sq.: ire deiectum monumenta regis/templaque Vestae; Sil. Ital. VI, 152; Cic. de div. I, 59; Verr. II 1, 129; Tac. Ann. III, 72; IV, 7; Curt IX, 3, 19. Plura exempla contulit Owen ad Tr. II, 419. — Nostro loco monimenta = bibliothecae, cf. A.A. III, 391 quaeque soror coniunxque ducis monimenta pararunt. — publica: opponitur voci privato (10). Eandem oppositionem invenis Tr. III, 1, 79 sq. quoniam statio mihi publica clausa est/privato liceat delituisse loco! ■— non audent... venire: cf. quae adnotavit v.d. Owen ad Tr. III. I. 6570: 'It is not necessarily implied that on his exile all Ovid's works had been excluded from the public libraries, but probably merely that having fallen under the emperor's displeasure, the door is shut upon his books by the courtier librarian'. — De publicis bibliothecis Romae plura habes apud Owen ad Tr. II 420; cf. etiam v. d. C. E. Boyd, Public Libraries and Literary Culture in Ancient Rome, Chicago, 1915. 6 ne . . . clauserit: quam 'notionem metuendi' Dinterus (I 7) et Schreudersius (p. 4) tribuunt verbo regenti non audent, toti contextui subesse contendere malim, cf. Kühner-St. II 2, 254. 3 ('in der Besorgnis dasz.. ). E.g. P I 10, 15 sq. haec ego non ausim . . ./scribere, delicias ne mala nostra vocet; II 9, 10; IV 15, 29 sq.; Her. 9, 35; Am. II 5, 53; Prop. IV 11, 9 sqq.; Cic. Verr. I 46 verbum facere non audebant, ne forte ea res ad Dolabellam pertineret. Ex quo efficias vocem ne bene se habere neque ullam mutationem desiderare. V. d. Ehwald (Symbol. II p. 9) tarnen proposuit nae; quamquam ipse alias (Burs. Jahr. ber. 109, 266) se de hac emendatione dubitare confessus est. Frustra quoque R. Meissner (Jahrb. f. class. Phil. 113. 1876. p. 80.), contendens Dinteri explicationem pronomen sibi desiderare, proposuit: nescius hoe illis clauserat auctor iter. Frustra, dico, nam nostro loco illis idem valet atque sibi, cf. Kühner-St. II 1. p. 601 Anm. 1. — hoe .. clauserit.. iter: cf. Tr. III 6, 16 omne bonae claudent utilitatis iter; F I 272; M VIII 548; XIV 790. — iter: cf. v. 35 et non iter omne patebit? P I 5, 71. -— 7 quotiens: in exclamatione positum, cf. P I 9, 21; Tr. I 3, 51 sqq.; Terent. Hec. 60; Verg. Ecl. III 72. — nil turpe: quod Augusti quidem opinione Ars Amatoria certe fecit. ■— nil: per contractionem; vide plura ad v. 32. — docetis: Tr. I, 1, 112 amare docent; 116 quamvis ipse docebit; et passim. De se ipso docente scripsit poeta e.g. A.A. 1,17 ego sum praeceptor Amoris; II 161 praeceptor amandi; 497; III 812 Naso magister er at; P II 10. 16. — 8 ite: cf. Tr. V 4, 3 tu, cui licet adspice Romam! — castis versibus: nempe casta placent superis (Tib. II 1, 13). — ille locus: haec sunt publica monimenta (5), quod bene animadvertit Burmannus, comparans totam elegiam Tr. III, 1. — Noli ergo cum v. d. Keene vertere: 'the place in the public libraries from which the ars was ejected'. Castis enim versibus licet omni tempore locum obtinere in bibliothecis. — 9 sq. latere/.. tutius esse putant: cf. P II 2, 60 non contrectari tutius esse puto. Infinitivum pro substantivo adhibet in constructione q.v. accusativus cum infinitivo. Subiecti vice fungitur infinitivus: M II, 483 posse loqui eripitur cf. A.A. II, 626. Pro objecto habes ad P I 7, 47 nee vitam nee opes nee ademit posse reverti; M. VI, 444; VIII, 56 sq.; XI, 177; XIV, 100. Pro nomine praedicativo adhibitum vides ad M VII, 13 quod amare vocatur; Nuc. 5. Vide Sj. Wartena, Nux Elegia pg. 29 (diss. Groning. 1928). — latere: cf. Tr. III 1, 80 privato liceat delituisse loco. — sub lare privato: in domo privata. Lar proprie deus agrestis (Tib. I 1, 20) mox etiam ad focum domesticum colitur, cf. Cato R.R. 143. Deum quoque familiarem intellegi loco P I 7, 58 (vestro sub lare) mihi persuasum est. — Inde per metonymiam cum pro foco (Liv. XXVI 25) tum pro ipsa domo accipitur, idque ut nostro loco singulari numero: apud Ovidium e.g. Tr. I, 3, 30 (Capitolia cernens) quae nostro [rustra iuncta fuere lari sqq.; 10, 40 sedibus his profugos constituisse larem; F. I, 478; V, 652; F. VI, 362. Nidus avium intellegitur; F III, 242 avis in ramo tecta laremque parat; cf. Val. Flacc. IV, 44 Fluctus ab undisoni ceu forte crepidine saxi/cum rapit halcyones miserae fetumque laremque. Ex multis aliis exemplis sumere libet: Sall. Cat. 20, 11 illos binas aut amplius domos continuare, nobis larem familiarem nusquam ullum esse? C. I. L. III 4185 Quisquis heris post me dominus laris huius et orti, vicinas mihi carpe rosas, mihi lilia pone sqq; Laber. fr. 110; Cat. 31, 8; Hor. C. I, 12, 43; C. III, 29, 14. parvo sub lare; Epist. I, 7, 58; Mart. XI, epigr. 83; Sen. Med. 20. — P 1 u r a 1 i numero: Prop. IV, 1, 128 in tenues cogeris ipse lares. Wissowa R. K. R. pg. 166 sqq.; Roscher II 1868 sq. — Etiam vox q.e. penates passim praebet sensum domus, cf. F IV, 531 parvos initura penates. 11 quaeris: cf. Sen. Ep. 41, 8 quaeris, quid sit? F I, 75. De sententiis interrogativis particula carentibus cf. Kühner-St. II, 2, p. 501 sq. — componere: abdere, cf. supra 4; Hor. Epist. I, 1, 12 condo et compono quae mox depromere possim; C. IV, 14, 52 te caede gaudentes Sygambri/compositis (h.e. uno loco simul positis et reconditis) venerantur armis; Propert. I, 9, 13 tristes istos compone libellos; ad quem locum vide adnotationem v. d. P. J Enk, Ad Propertii Carmina commentarius crit. (diss. Leid. 1911) p. 32 sq. — nullo .. laeso: Wheelerus vertit 'without injuring anybody'; sed melius E. Sincerus (Augspurg 1732); 'dasz du keinen andern Autorem wegraumen dürffest'. — 12 qua steterant Artes: steterant = steterunt, cf. Rothstein ad Propert. II 8, 9 et Thebae steterant altaque Troia [uit. — Artes: tres libri Artis Amatoriae, qui teste Ovidio (Tr. III 14, 17; Tr. II, 8 (M. Tr.) e bibliothecis publicis privatisque remoti sunt. Ceteris operibus in privatis bibliothecis locum obtinere licet, cf. Tr. III 14, 17 sq. Ex Tr. I 1, 111 sq. intellegimus bibliothecam ipsius poetae excipiendam esse: tres procul obscura latitantes parte videbis — hi, qui quod nemo nescit, amare docent. — Pluralem numerum, ut nostro loco, inveni Tr. II, 345; III, 14, 6; P II, 2, 106; III, 3, 38. 70; Rem. 487. — Titulus huius operis non est Ars Amandi. quod ex primo versu deduci posset, sed codicibus testantibus: Ars Amatoria. Ars, singulari numero posita, legitur Tr. II, 240; 251; 303; 345; V 12, 68; P II 9, 73, 76; 10, 12; 11, 2; Ib. 6. Ars = ratio, praeceptum, cf. A.A. I. 3 sq. Arte citae veloque rates remoque moventur/Arte leves currus: arte regendus Amor; Rem. 9 sq.; Am. II, 18, 19 sq. P. Brandt, De Arte Am. Einl. XXII; Schanz II, 1, p. 302. — pars vacat illa tibi: pars patet tibi; apte Keenius confert Mart. I 4, 3 cum tibi, parve liber, scrinia nostra vacent. Personaliter adhibitum legis: (a) vacare ab = vacuum esse ab, cf. P IV 9, 71; 15, 6. (b) iunctum cum abl. solo: Her. 10, 59; F I, 73; II, 564. Kühner-St. II, I, 373. (c) vacare in -f acc: P III, 3, 36; Am. II, 6, 30. (d) vacare ad: P III, 1, 142. (e) vacare alicui rei = tempus habere aliquid faciendi, operam dare alicui rei: F. III, 6. Kühner II, 1, 340. De impersonali usu vide supra ad v. 3. — 13 quid veniant, novitate roges fortasse sub ipsa: vocem quid h.1. non idem valere atque cur Schreudersius contendit obloquiturque (p. 5) Heinsio et Burmanno ratus hoe loco responsum (causam itineris) quod nunquam non redditur (cf. M II 740 sqq.; V 651 sqq.; VI 449 sq.; etc.) desiderari, si ita interpretaris. — B. Dinter I p. 8 aliam viam iniit quid veniant sic vertens Germanice: 'Was es sei, i.e. was der Inhalt dessen sei, das zu dir kommt', quod quamquam optimum sensum praebet, tarnen verba quid veniant sic intellecta a perspicuitate Ovidiana aliena puto, propterea quod haec vocabula primo obtutu sensu cur veniant accipias (Tr. III 7, 6; 12, 33; F III 606; M. XI 622; Verg. Aen. I 518; cf. Donat. ad Ter. Andr. 234 et Adelph. 404; Kühner-St. II I, p. 279 d; II 2, p. 496). (Quae Dinteri versio melius congrueret cum lectione codd. vuig. qui veniant). Sincerus quoque perperam vertit: 'was sie mit sich bringen', quem quidem sensum restituere voluit v. d. H. Kraffert (Beitr. zur Krit. u. Erkl. lat. Autoren. III Theil. Progr. Aurich 1883. p. 137 sqq.) coniciens quidve ferant. (Cum qua locutione cf. Verg. Aen. II 75). Damsteus (Mnemos. 46. 1918. p. 14), minus longe a ductibus litterarum recedens, quidve vehant ingeniose proposuit. Ego id quoque mecum cogitavi, an emendatione lenissima quid veniat scribendum esset. Quodsi sic scribamus, quaerenti amico: „quid est, quod ad me venit?" apte respondeat poeta v. 14 accipe quodcumque est sqq. vocabulaque quodcumque (14), hoe (16), quidquid id est (21) pronomen quid variis modis repetant. Sed nunc verba quid veniant servanda censeo memor Trist. libri tertii elegiae septimae versus 6, quem iam Heinsius adtulit. Eo loco poeta, ut hic, epistulam suam adloquitur: quicquid aget, cum te scierit venisse, relinquet,/nee mora, quid v enias, quidve requiret, agam. Quo loco non magis respondetur quaerenti quid i.e. cur venias quam nostro loco. Quid venis? igitur est formula quaedam cui respondere non necessarium, et tarnen nostrae elegiae versus 16 docet cur epistula veniat sc. ad narrandum quam miser poeta sit. — novitate ... sub ipsa: quia modo recepisti scripta mea. Sic fere Sincerus: 'so bald sie dir in die Hande kommen werden, und ehe du dich einmahl darinn umgesehen', et Dinter I p. 8 noch unter dem Eindruck (Einfluss der Neuheit)', et Wheeler 'while their novelty is still fresh'. Voci novitatis quamquam saepius notio insoliti, inauditi inest, ut e.g. F III 435; M II 31; IV 284; VII 758; XII 175 sq., neque tamen his locis neque Apul. M XI 11 (.. sollerti repertu etiam ipsa novitate reverendam) adducor ut nostrum quoque locum hoe modo explicem. Nempe iam antea poeta Tristium libros miserat, ut Romae publici iuris fierent. Quid igitur inauditi in nostris libris mittendis accipiendisve? — sub: ad causam aut modum designandum, cf. M V 62 exhalantem sub acerbo vulnere vitam (Haupt); Propert. II 28, 35 magico torti sub carmine rhombi; Cels. V 26, 31 sub frigido sudore moriuntuT. Kühner-St. II 1, p. 570 b; Stolz-Schmalz p. 414. De anastropha praepositionis, cuius structura haec est: substantivum praepositio <— adiectivum, cf. P I 2, 15 hostibus in mediis; 2, 35 lignum qui non admittar in ullum; 5, 27 (t= Ib. 1) tempus ad hoe. De altera forma huius anastrophae cf. adn. P I 2, 82. Vide Owen ad Tr. 19, 11. (Subst.-praepos., cf. infra v. 26). — roges fortasse: de voce fortasse rara in sententiis cum coniunctivo vide Kühner-St. II 1, p. 813; StolzSchmalz p. 481 Al.— 14 accipe, quodcumque est, dummodo non sit amor: cum priore hemistichio cf. Her. IV 3 perlege, quodcumque est! O. Schreuders (p. 6) haec hoe modo explicat: 'argumenti natura ne obstet, quominus libellos accipias', quomodo totum versum iam antea Sincerus vertit Germanice. 'Du magst dir eine Materie vorstellen, von der sie handeln, was du für eine wilt, nur glaube es seye nichts verliebtes darinnen'. dummodo non sit amor: ne haec quoque carmina aeque ac Ars Amatoria, prae- ceptrix illa Amoris, devoveantur, cf. Tr. III 1, 4 nullus in hac charta versus amare docet. — dummodo non: pro dummodo ne, cf. P III 7, 39 dummodo non nobis hoe Caesaris ira negarit; M XIII 151 sq. dummodo quod fratres Telamon Peleusque fuerunt,/Aiacis meritum non sit: Juven. VII 222. Eandem constructionem habet interdum vox dum, cf. Hist. Aug. Geta 2, 8 sit divus, dum non sit vivus. Kühner-St. II, 2. p. 447; Stolz-Schmalz. p. 559. 5. — 15 sq. invenies.. ./non minus hoe illo triste: verbum inveniendi hoe loco construitur cum duobus accusativis; Kühner-St. II, 1, 293 d. Errat egregie Keenius, qui hoe nominativo casu adhibitum esse putat; cf. Terent. Andr. 939 ne istam multimodis tuam inveniri gaudeo; Phorm. 872 Patruos tuos est pater inventus Phanio uxori tuae. — Infinitivus esse admittitur Tr. V 8, 32 invenies nitidum saepius esse diem. — quamvis non est: quamquam modus coniunctivus usurpatur a scriptoribus classicis, tarnen indicativum invenies apud Lucretium (e.g. III, 403 quamvis est circum caesis lacer undique membris/truncus sqq.; 705; IV, 426), nee non apud poetas Augusti aetate florentes, idque saepius apud Ovidium: P I 2, 31 quamvis tot funera vidit; F IV 515; M IX 125; Tr. I 1, 116; IV 10, 113 (111 coniunctivum praebet!); V 9, 25, et passim. — Coniunctivo utitur poeta e.g. P III 7, 5 sq. quamvis/cera sit a vinclis non labefacta meis, cf. O. E. Jacobi, De syntaxi etc. p. 26; Kühner-St. II, 2. p. 443; Roby L. Gr. 1627. -— miserabilis index: tristis inscriptio, titulus (vide infra ad 17). Miserabilis spectat ad libros Tristium. — De adiectivis in -bilis cadentibus, quae a poeta praecipue in quinto hexametri pede ponuntur, cf. Eschenburg (Wie hat Ovid etc.) p. 13; P I 2, 53; 3, 25; 6, 5; 7, 41; 7, 49. — index: quae vox rarius hoe sensu legitur, cf. Cic. de or. II 14, 61 deceptus indicibus librorum, quod sunt fere inscripti de rebus notis et illustribus, de virtute etc.; Suet. Calig. 49 in secretis eius reperti sunt duo libelli diverso titulo, alteri gladius, alteri pugio index eraf; Liv. XXXVIII 56, 6; Gellius praef. § 8 sq. — triste: argumentum horum epistularum idem est ac Tristium, quae ipsa dicunt: III 1,9 inspice quid portem! nil nisi triste videbis; V 1, 3 sqq. hic quoque talis erit, qualis fortuna poetae:/invenies toto carmine dulce nihil;/[lebilis ut noster status est, ita flebile carmen/ materiae scripto conveniente suae. De Ponticis epistulis dicit poeta: pectore concipio nil nisi triste meo (P II, 7, 16); laeta fere laetus cecini, cano tristia tristis,/conveniens operi tempus utrumque suo est (P III, 9, 35 sq.). — illo.. quod ante dedi: libros Tristium singulos edidit inde ab initio anni 9 p. Chr. n. usque ad ver anni 11/12. Vide Schanz II, 1. p. 328 sq. et praefationem. — dedi: v. d. Ciofanus (falso Burmannum nominat Keenius) monet nos metaphorae a mulieribus, quae filios genuerunt, cf. Heroid. 6, 121, sed dedi hoe loco nihil est nisi edidi, scripsi, cf. P IV 6, 18 vestra procul positus carmen in ota dedi; adn. P I 7, 30. Vide Dinterum Comm. I. 9. — 17 sq. rebus idem (est) titulo differt: cf. P III 9, 41 et tarnen haec eadem cum sint, non scripsimus isdem. — rebus: argumento, materia, cf. Tr. II, 434 (apud quos) rebus adest nomen nominibusque pudor; Hor. Epist. I 19, 24 sq. numeros animosque secutus Archilochi, non res; 29 temperat Alcaeus, sed rebus et ordine dispar. — titulo differt: vide supra ad v. 16. Titulus nostrorum libellorum est Libri Epistularum ex Ponto, de quo vide praefationem. — et epistula cui sit/non occultato nomine missa docet: in libris Tristium, cui quaeque epistula inscripta sit, referre de industria supersedit poeta, ne amicitia exulis amicis noceret, cf. P III 6, 39 sq. at tu, cum tali populus sub principe simus/ adloquio profugi credis inesse metum? . . 45 sqq. ipse ego, quod primo scripsi sine nomine vobis./vix excusari posse mihi videorjsed pavor attonito rationis ademerat usum; Tr. I 5, 7 sq.; III 4, 63 sqq. vos quoque pectoribus nostris haeretis, amicijdicere quos cupio nomine quemque suo;/sed timor officium cautus compescit et ipsos/in nostro poni carmine nolle puto; IV 4, 7 sq.; IV 5, 9 sqq.; V, 9, 1. 25 sq. 31 sq. Ira Augusti decrescente minus minusque periculum erat ne amicis nominatim in~ vocatis obesset amicitia poetae. Ex quibus unus, quod sciamus, noluit nomen suum patefieri in epistula ad se missa: P III 6, 1 Naso suo posuit nomen quam paene! — sodali. — Semper poeta amicos roga- bat ut sibi liceret eos nomine appellare in epistulis, cf. P III 6, 57 sq. nisi cum permiserit ipse, cogetur nemo munus habere meum. Naturam ipsam epistulae VIIae libri P II' obstare quominus hic quoque nomen reveletur (9), ipsa res monet. In libro IV0, postea edito, duae epistulae inveniuntur, quae anonymis missae sunt. Sed hic quoque facile intellectu, cur poeta nomina patefacere noluerit: P IV 3, (3 sq.); 16 (1). Schanz II, 1 p. 331. — occultato nomine: e.g. Tr. I 5, 7 positis pro nomine signis; III 4b, 64. — 19 nee vos hoe vultis: nomina vestra nominari, cf. v. 20 Musa .. ad invitos .. . venit. — vos: amici mei. Haec epistula, quam ad Brutum mittit poeta, praefationis vice fungitur trium librorum ad amicos, cf. P III 6, 45 sq. ipse ego, quod primo scripsi sine nomine vobis./vix excusari posse mihi videor; Keene intr. Ia p. 16; O. Korn. Rh. Mus. XII p. 212 sqq. — sed nee prohibere potestis: cf. P IV 1,3 qui seu non prohibes a me tua nomina poni... 5 sive trahis vultus (= prohibes, aegre fers). — Nihilo minus poeta curat, ne amicos offendat, e.g. P III 6, 56 sqq. non ultra quam vis officiosus ero/teque tegam, qui sis; mst cum permiserit ipse,/cogetur nemo munus habere meum; tu modo, quem poteras vel aperte tutus amare./si res est anceps ista, latenter ama! (IV, 2, 4). — Sed nee: neque tarnen (Dinter I p. 9). — 20 Musaque ad invitos officiosa venit: cf. Tr. V. 9, 25 sq. nunc quoque se quamvis est iussa quiescere, quin te/nominet invitum, vix mea Musa tenet. 31 sq. — nee... que: Tr. IV 1, 65 neque insidias capitisque pericula; M II, 231; III, 524; IX, 435; quam constructionem satis raram particulae negativae et affirmativae iam apud Ciceronem invenies: Lael. 104 sed nee illa exstincta sunt alunturque potius . Fin. I 48. — Musa: P 15, 12 nee venit ad duros Musa vocata Getas; 42 (plur.) et repeto, nollem quas coluisse deas; 69 hoe mea contenta est infelix Musa theatro; Tr. IV 10, 56 Thalia mea; V 9, 31; cf. Tr. II, 13 sorores; P II 5, 63. — ad invitos: testante elegia VIa libri P III'; cf. Tr. V 9, 26. — officiosa .. venit: officiosus = fungens officio amicitiae propinquitatisve, cf. Nux 121 sq. omnia cum [aciam, cum praestem sedula cunctis/officium, saxis officiosa petor; Her. 10, 114 flaminaque in lacrimas officiosa meas; Tr. IV 7, 4 cur non tua dextera versus/ quamlibet in paucos officiosa fuit? P III 2, 17 sq. non illis pietas, non officiosa voluntas/defuit; 6, 56 non ultra quam vis officiosus ero; IV 2, 5 sq. orba tarnen numeris cessavit epistula numquam/ire per alternas officiosa vices. Adiectivum formatur a substant. officium, quod v. d. Owen (ad Tr. I 5, 8) his verbis explicat: 'officium (<= opificium) is properly a service done from motives of relationship or friendship', cf. P III 1, 76 (ut illam) non magis officiis quam probitate colas; et passim. Postremo animadvertendum est adiectivum officiosa in secunda parte pentametri nostri nee non plurimorum locorum, quos supra attuli, positum esse idque statim post caesuram. De hoe usu adiectivorum, quae in -osus cadunt, vide G. Ganzenmüller, Die Elegie Nux und ihr Verfasser (Tübingen 1910) p. 33; B. Eschenburg (Wie hat Ovid etc.) p. 25 sq. — 21 sq. quidquid id est: recte Keene: 'These words' inquit 'resume quodcumque est of line 14'. De qua formula cf. P I 6, 25 quidquid id est, ut non facinus, sic culpa vocanda est; Tib. II 3, 33 at tu, quisquis is es; Plaut. Men. 772; Verg. Aen. II 49; Mart. III 1, 1 sq. — adiunge meis: sc. ceteris operibus. 'Est sententia quae praesertim poetae menti obversatur. Recurrit v.v. 4, 21, 29, 47' (Schreuders p. 6). — nihil inpedit ortos/exule... urbe frui: P I 9, 4 istic quod licet esse meum. Locutio impediendi aliquem cum infinitivo satis raro invenitur, e.g. Lucr. III 322 ut nil impediat (sc. nos) dignam dis degere vitam. Alia exempla apud Kühner-St. II 1, 688. — nihil [— cf. infra v. 32. — ortos/exule — liberos exulis. Viro d. Keene non assentior subaudienti libellos, quomodo iam Bentleius haec verba interpretatus esse videtur (vide infra ad servatis legibus 22). Rem eandem subsimilibus verbis exposuit poeta Tr. III 14, 11 sq. saepe per extremas profugus pater exulat oras/Urbe tarnen natis exulis esse licet. — Recte igitur Wheele- rus: 'nothing hinders an exile's offspring from enjoying the city', quemadmodum iam Sincerus: 'Gleich wie das Stadt-recht selten den Kindern eines Exulanten benommen wird, so .etc', cf. Propert. III. 1. 9/10 a me/nata . . . Musa. — exule: immoderatius ad misericordiam movendam positum pro viro relegato. Vide supra ad v. 3 (peregrinos). Aliis locis se ipse relegatum nominat poeta, sicut revera est: Tr. II, 135 relegatus non exul, cf. Tr. V 11,9 fallitur iste tarnen, quo iudice nominor exul,/mollior est culpam poena secuta meam; 21 ipse (Augustus) relegati non exulis utitur in me/nomine; Tr. V, 2, 57 sq.; Tr. I, 7, 8; Ibis 11; P I, 7, 42; IV, 13, 40; 15, 2. Similiter usurpat vocem exulis: P I 1, 65 mors [aciet eer te, ne sim, cum venerit, exul; II, 6, 3; Tr. I 1, 3; 2, 37, 74; IV 1, 3; 3, 49; V 9, 6; 11, 2; nee non vocem exilii: P I 3,43 exilii morsus; 5,4 nescius exilii ne videare mei; II 5, 8; III 1, 38; 3, 23. 39; 7, 34; IV 4, 50; Owen Tr. II intr. p. 44. — llrbe frui: cf. Tr. III 12, 26; IV 8, 28; praeterea inspice P I 8, 39 sq. at puto, sic Urbis misero est erepta voluptas,/quolibet ut saltem rure [rui liceat. — In verbo fruendi, nisi fallor, gravior notio inest desiderii, quam simplex verbum esse denotat; quod habes Tr. III 14, 12 urbe tarnen natis exulis esse licet; P II, 2, 8. —• Opponitur urbe care re e.g. Tr. V 10, 49; cf. v. d. A. C. Clark, ad Cicer. Pro Milone 7, 18. servatis legibus: legibus salvis; hoe dicit mea opinione Ovidius: 'cum nihil obstet per leges quin filii exulis cuiuslibet Romam intrent, age admittas libellos, qui sunt liberi mente poëtica mea creati' (Tr. III 14, 13 sq.). Minus recte Bentleius haec hoe modo explicat: 'non scribendo lasciva; id ne facerem legibus cautum fuit' (qua ex observatione apparet virum doctum voci ortos mente adiunxisse libellos, de quo errore vide supra ad ortos exule). Nihilo magis interpretationem Keenii et Wheeleri: 'if they observe the law' accipio; nego enim sensum condicionalem tribuendum esse hisce vocabulis. — 23 quod metuas, non est: non habes cur metuas, ne hos libellos iussu Augusti removeantur e tua bibliotheca neve ipse pro tua hospitalitate in odium iramque principis incidas. Immo scripta virorum Augusto inimicissimorum locum in bibliothecis adhuc obtinent: cur scripta mea expellantur, quorum auctor delictum multo levius commiserit? Antoni scripta leguntur: quo amicior Octaviano statim post Caesarem interfectum M. Antonius triumvir fuit, eo infestior eidem postea factus est. Nihilo minus scripta eius non modo delenda non curavit princeps, sed etiam permisit ut viri docti ea sibi compararent. Antoni: Antonii. Semper Ovidius utitur genitivo in -i cadente in nominibus propriis; cf. P I 3, 63 et grave magnanimi robur mirare Rutili; Tr. II 441 nee minus Hortensi nee sunt minus improba ServiJcarmina; Bednara p. 29. ■— De scriptis M. Antonii agunt v.d. Schanz I 2 § 173, 3; Teuffel I6 § 209, 3; Schelle, De M. Antoni III viri quae supersunt epp. I (Progr. Frankenberg i. S. 1883); O. E. Schmidt, Der Briefwechsel des M. Tullius Cic. (Leipz. 1893) p. 172. — 24 doctus et in promptu scrinia Brutus habet: scrinia f3, cui lectioni favent Burmannus Keenius Dinterus Owenius Nemethius Wheelerus; carmina A quod Levyus approbat. Quamquam Bruti carminum sermo fit apud Tacitum (Dial. 21: fecerunt enim — Caesar et Brutus sc. — et carmina et in bibliothecas rettulerunt, non melius quam Cicero sed [elicius, quia illos fecisse pauciores sciunt) et Plinius (Epist. V. 3. 5) Brutum in poetarum eroticorum numero habet, tarnen nostro loco post Antonii scripta etiam Bruti opera omnia desiderantur, non solum opera poëtica, scrinia: strictim sunt capsae ligneae in quibus libri servabantur cf. Tr. I 1, 105 sq. cum tarnen in nostrum fueris penetrale receptus/ contigerisque tuam, scrinia curva, domum. Nostro loco scrinia ~ scripta in scriniis inclusa, scripta, cf. Hor. S. I 1, 120 ne me Crispini scrinia lippi conpilasse putes, verbum non amplius addam. Consule Dinterum Comm. I. p. 10. — doctus et: de coniunctione loco mota cf. adn. P I 4, 10. in promptu scrinia... habet: scripta Bruti in promptu sunt, ab omnibus legi possunt. Vide Forcellini s.v. promptus; Dinterum 1.1. p. 20. — doctus ... Brutus: M. Iunius Brutus. Miror cur v. d. Owen (ad Tr. I 5, 57) cogitare potuerit de Bruto quodam poeta erotico: 'an erotic poet. Utrum quia docti epitheto ornatus sit noster Brutus, an quod teste Plinio (Ep. V. 3, 5) M. Brutus poetis eroticis inseratur? Sed tum vox carmina praeferenda fuisset. Immo ipse Ovidius, qui nostro loco modo Antonium modo Brutum nomine inducit, hortatur ut de illo percussore Caesaris cogitemus. Accedit quod etiam Tacitus (Ann. IV 34) hos inimicos Octaviani iunctim nominat: Antonii epistulae, Bruti contiones falsa quidem in Augustum probra, sed multa cum acerbitate habent. — doctus: eruditus. Licet saepius attribuatur poetae (Owen ad Tr. I. 5, 57. II 13), nihil obstat quin id de philosopho dictum putemus. De scriptis Bruti cf. Slevogt, De M. Bruti vita et scriptis. Petersb. 1870; Schanz R. L. 1. 2. 220 sq.; Teuffel G. R. L. R 504; Meyer Fr. Or. R. 323; Drumann-Groebe IV 43 sqq.; P.-Wiss. X col. 974 sq. (Gelzer). — 25 nee me nominibus furiosus confero tantis: furiosus = ut furiosus. (De adiectivo hic pro adverbio posito cf. v. d. O. E. Jacobi, De syntaxi in Ovidii Tristibus et Epistulis ex Ponto observata, p. 17). Hoe enim dicit. nee tamen tantis viris parem me iudico, quod si facerem, essem furiosus (<= stultitia occaecatus, errore captus), cf. P II 1, 11 denique quod certus furor est audere fateri/has ego laetitia, si vetet ipse, fruar. — nominibus .. tantis: viris tanti nominis, viris tantis. Persaepe vocabulum nomen adhibetur ad virum indicandum, cf. P I, 4, 26 si modo non verum nomina magna premunt; III 1, 55 si locus est aliquis tanta 3 inter nomina paruis,/nos quoque conspicuos nostra ruina [acit; Tr. II 441 sq. nee minus Hortensi nee sunt minus improba Servi/carmina: quis dubitet nomina tanta sequi? III 4, 4 vive tibi et longe nomina magna fuge; Lucan. VI 795; Claudian. in Eutrop. I, 60 quis nomina possit tanta sequi? Vide Owen ad Tr. II 441. — confero [—— prima persona indicativi praesentis et futuri, quamquam natura terminatur vocali o-longa, apud poetas dactylicos saepenumero cadit in o-brevem: cf. Ov. P I 2, 43 at pütö cum requies cett.; 7, 56 sed [uit in fatis hoe quoque, crëdö, mêïs. Priscam quoque formam servat Ovidius, cf. P I, 2, 11 videris: aüdëbö tibï me scripsisse fateri; 2, 63 cüm vïdéö; 2, 65 nee tarnen ulterius quicquam spërövë précorve; 5, 17 nee tarnen ëmëndö; labor cett.; 5. 30; 5, 34; 7, 23; passim. Kühner-St. I, 113, 9; F. Crusius R. Metr. p. 10; Bednara p. 21; E. Kieckers, Historische Lateinische Grammatik I Lautlehre § 53, p. 81, § 54, p. 83. 26 saeva deos contra non tarnen arma tuli: Cicero ironice facit ipsum Antonium dicentem haec: ego arma contra consules imperatoresque populi Romani, contra senatum populumque Romanum, contra deos patrios arasque et [ocos, contra patriam tuli (or. Phil. II 29, 72); cf. Tr. II 45 sq. divitiis etiam muitos et honoribus auctos/vidi qui tulerant in caput arma tuum. Idem argumentum habes Tr. I 5, 41 causa mea est melior, qui non contraria fovi/arma (cf. Tr. II 51 sq.); Tr, V, 2, 33 neque enim mea culpa cruenta est; P II 2, 11 sq. — saeva.. arma: cf. P I 8, 26 accedant nostris saeva quod ar ma malis; Verg. Aen. II 295; XII 890. — deos contra: de anastropha praepositionis vide Dinterum p. 11; Hand. Turs. II p. 68; Kühner-St. II. 1. p. 586; Stolz-Schm. p. 415; nee non ad v. 13; cf. P II 1, 51 atque ea te contra nee muri mole nee armis etc.; Verg. Aen. I, 13 Italiam contra Tiberinaque longe/ostia; pass. Cic. Orat. 34; pro Mur. 4. 9. pass.; Lucr. I, 82. pass.; Tac. Ann. III. 1.; Plin. Epist. I. 23, 3. — deos: proeul dubio poeta cogitat de Gigantomachia, quam verbis expressis denotat P II 2, 9 sqq.: non ego concepi, si Pelion Ossa tulisset,/clara mea tangi sidera posse manu,/ nee nos Enceladi dementia castra secuti/in rerum dominos movimus arma deos. Saepissime poetae Augustum deum appellant; praesertim Ovidius; sic nostro in libro P I 1, 29 laudes admitte deorum; 1, 48 magno poscitur ille deo; 1, 63 ut mihi di faveant quibus est manifestior ipse; 1, 77 hoe mihi si superi, quorum sumus omnia, credent etc.; 2, 73 nescit enim Caesar quamvis deus omnia norit; 2, 75; 2, 107; [sed 2, 118 aequandi superis viri;] 4, 44; 4, 55 sq.; 5, 70; 6, 26; 6, 46; 7, 50; 9, 36; 10, 42. Consule H. M. R. Leopold, Exulum Trias p. 213 sqq., qui etiam locos ex ceteris Ovidii operibus nee non ex scriptis aliorum poetarum aetatis imperatoriae quaesitos collegit. De Augusto deo praesenti vide ad v. 63. Divina origo gentis Iuliae tractabitur ad v. 35. Cf. WölffeL Ovid's Klaglieder p. 1976; Boissier, Relig. rom. I 109 sqq. idem: Oppos. s.1. Césars p. 130 sqq.; Sellar, Rom. poets of Aug. age I2; Owen ad Tr. I p. XX ann.; Kenneth Scott, Emperor worship in Ovid (Amer. Phil. Ass. 61. 1930.) p. 43 sqq. -— 27 Caesareo, quod non desiderat ipse: sc. Caesar, cum adiectivum Caesareo pro genitivo object. Caesaris positum sit. Quod iam Dinterum monuisse video (Comm. I p. 12). — Caesareo: Octavianus iure adoptationis cognomen Caesaris adsumpsit, cf. Suet. Aug. 7, 2 Postea Gai Caesaris et deinde Augusti cognomen assumpsit, alterum testamento maioris avunculi, alterum Munatii Planci sententia; C. I. L. IX 2142. C. Julius C.f. Caesar; Dessau G. R. K. I p, 62; P. W. s.v. Caesar. — quod: honorem sibi haberi. — non desiderat ipse: non indiget. Sponte sua Ovidius laudes Caesaris operibus suis inseruit. Quod multo pluris est putandum quam si rogatus fecisset, cf. Dinter p. 12. — 28 non caret e nostris ullus honore liber: nullus liber non praebet locos honorificos in Caesarem: Tr. II 62 et 65, neque aliter hi libri, quos mitto, faciunt. Honores Caesarei inveniuntur e.g. M XV 857 sqq.; Tr. V. 11. 23 sq. Vide versum proximum. — 29 si dubitas de me, laudes admitte deorum: recte Bentleius: 'Si dubitas mea causa hos meos libellos excipere, excipe illos Augusti causa, cuius laudes in illis continentur'. Neque aliter sentit Keenius: 'because they are mine' vertens. Hoe loco vocabulum de est praepositio causalis, cf. M X 49 incessit passu de vulnere tardo. Kühner-St. II. 1. p. 499. s. Prorsus non adstipulor Wheelero vertenti: 'if about me you doubt. — laudes.. deorum: cf. P IV 13, 19 materiam quaeris? laudes de Caesare dixi etc. — deorum: Caesarum; Caesaris eiusque familiae. Vide ad v. 26. — admitte: cf. P II 3, 47 tu quoque magnorum laudes admitte virorum. — 30 carmen ... meum: tria volumina, quorum nostra elegia introductionis vice fungitur. Numerus enim singularis non ad hanc tantum elegiam spectat, cf. Tr. II 207 perdiderint cum me duo crimina carmen et error (h.e. tria volumina Artis Amatoriae); E. Bednara p. 71. Contra plur. pro sing. e.g. P I 2. 134 (ubi vide); cf. P I 5, 13 ( versum pro versus). — dempto nomine: sc. meo. Complures amici nomen Nasonis in epistulis ad se missis legi noluerunt, ne amicitia exulis sibi exsisteret causa odii Augusti, cf. P I 2, 7 sq. vereor ne nomine lecto/durus et aversa cetera mente legas; II 2, 5 sq. (Cotyi regi gratulatur poeta de carminibus pulcherrimis ab eo factis P II 9, 51 sq. Carmina testantur, quae si tua nomina demas./Threicium iuvenem composuisse negem, etc.). — 31 adiuvat in bello pacatae ramus olivae: inde ab antiquissimis temporibus ramum olivae signum ubertatis fertilitatisque habitum esse nemo nescit. Cum autem fertilitas et pax arte inter se cohaereant, ita, ut haec illi auxilio sit, facile intellegitur, cur idem ramus signum sacrum almae pacis (Tib. I. 10. 67) esse potuerit. Ipsa Pax exprimebatur Matronae specie spicas praeferentis, oliva vel lauro et aliquando rosis coronatae. — pacatae = pacalis, paciferae (Forcellini), cf. M. VI, 101 circuit extremas oleis pacalibus oras; Verg. Aen. VII 153 sqq. centum oratores augusta ad moenia regis/ice iubet.ramis velatosPalladis omnes/ donaque fene viro pacemque exposcere Teucris; VIII 116 sqq. pacemne huc fertis an arma?/tum pater Aeneas puppi sic fatus ab alta/paciferaeque manu ramum praetendit olivae sqq. — olivae: oleae, cf. Sj. Wartena, ad Nucem 12. — adiuvat.. ramus: ut h.1. adiutor est ramus oleagineus, sic alibi ipse precatur pacem, Stat. Theb. II 478 ramumque precantis olivae/abiicit. ■—* Multo magis igitur ipse auctor pacis opitulabitur. Est argumentatio a minoribus ad maiora (de qua cf. Quint. Vil, 9). Consule K. Alewell, Ueb. das rhet. naQadeiyfia, diss. Kiel. 1913. P. 31. - 32 auctorem pacis: alludit noster ad Pacem Romanam, quam Augustus composuit congruenter cum praecepto illo Vergiliano (Aen. VI 852 sqq. Tu re ge re imperio populos, Romane, memento;/hae tibi erunt artes, pacisque impone re morem,/paree re subiectis et debellare superbos. Vaticinia ex eventu praebet Vergilius: Aen. VI 793 sqq. Hic vir, hic est tibi quem promitti saepius audis,/Augustus Caesar, Divi genus, aurea condet/saecula qui rursus Latio regnata per arva/Saturno quondam (cf. Ecl. IV); IX 642. Ipse Augustus commemorat Mon. Ancyr. 13: lanum Quirinum, quem claussum esse maiores nostri voluerunt, cum per totum imperium populi Romani terra marique esset parta victoriis pax, cum prius quam nascerer a condita urbe bis omnino clausum fuisse prodatur memoriae, ter me principe senatus claudendum esse censuit, cf. Suet. Aug. 22; P I 2, 126 clausit et aeterna civica bella sera; Veil. II 89, 3. (De notissima Ara Pacis cf. Mon. Ancyr. 12; F. I, 709 sqq. Ipsum nos carmen deduxit Pacis ad aram sqq.; III 882 lanus adorandus cumque hoe Concordia mitis/et Romana Salus araque Pacis erit; Cass. Dio LIV. 25; Gardthausen I. 848 sqq. II 497 sq.). — Praeterea confer: P II, 5, 18 vix hac invenies totum, mihi crede, per orbem,/ quae minus Augusta pace fruatur humus; Hor. Carm. Saec. 57 sqq. lam Fides et Pax et Honor Pudorque/priscus et neglecta redire Virtus/ audet adparetque beata pleno/copia cornu; Wissowa Rel. Kult. Röm. p. 334. ■— auctorem pacis habere: i.e. laudes pacificatoris. habere: secum ferre. Apte confert Dinterus I. p. 12: Cic. Brut. IV 14 sed quid tandem habuit liber iste? — proderit.. nihil: dispositio vocabulorum corroborat eorum vim. De sententia interrogativa particula carente cf. supra v. 11. — proderit: ei, carmini. — nihil ~]: ultima huius vocis syllaba, quae initio longa erat, apud Ovidium producitur; Trist. V 14, 41 morte nihil opus est pro me, sed amore fideque; P. III. 1. 113 morte nihil opus est, nihil lcariotide tela; M. VII 644 in superis opis esse nihil, at in aedibus ingens. Alibi invenitur correpta syllaba, e.g. PI 1, 21 quidquid id est, adiunge meis! nïhïl inpedit or tos; I. 2, 67 aut hoe aut nïhïl est, pro me temptare modeste; IV, 8, 15. Utramque formam praebet P III 1, 113 morte nïhil opus est, nïhïl lcariotide tela. Vide Kühner-St. Ip. 118, 18; Fr. Crusius R. Metr. p. 11; R. Ehwald ad Metam. VII. 644. De forma contracta nil quae orta est ex nïhïl, cf. Stolz-Leumann, p. 107. Formam contractam iuxta solutam positam eodem in versu invenis apud Catullum (17, 21): Talis iste meus stupor: riil videt, nïhïl audit. — 33 Aeneae cervix subiecta parenti: cf. Verg. II, 707 cervici imponere nostrae; 721 sq. haec fatus latos umeros subiectaque colla/veste super fulvique insternor pelle leonis,/succedoque oneri. Eandem rem aliis verbis expressam habes e.g. F I, 527 sq. lam pius Aeneas sacra et, sacra altera, patrem/adferet; IV, 37; F. V 563 sq.; M. XIII, 624 sq.; Tib. II, 5, 19 sq.; Verg. Aen. IV 598. ■— foret [ ^ poetae dactylici hanc formam praeferunt trochaicae formae esset, cf. Am. II 7, 26 Quid nisi ut indicio iuncta repulsa foret; A.A. III 440 Praeceptis Priami si foret usa sui; Bednara p. 41. — cervix: plurali numero adhibitum est hoe vocabulum a Seneca (De ira II 2, 5); qui (meditatus est) sarcinae ingenti cervices supponere; Kühner-St. I. 502. (3. — 34 ipsa.. flamma: ipsa = 'sogar', Kühner-St. II. 1. p. 628 sq. cf. Cic. Lael. 86 a multis ipsa virtus contemnitur. — flamma dedisse viam: cf. Verg. Aen. II, 632 sq. flammaeque recedunt; F IV, 800 innocuum victo (sc. Aeneae) cui dedit ignis i'ter; M. XV 441 flamma tibi ferrumque dabunt iter; Silius I 465. ■— viro ■= ei. Constat haud raro Romanos vir et homo dicere, ubi pronomine demonstrativo uti possint, idque praesertim cum paulo ante ipsum virum nomine indicaverint, cf. P. I 3, 65 Smyrna virum tenuit, non Pontus et hostica tellus. Forcellini s.v. vir; Kühner-St. II, 1, 618 Al; Norden ad Aen. VI. 174. — Huc accedit quod poetae casibus obliquis pronominis is ea id perraro utuntur. Vide Enk ad Gratti Cyneg. 224. Owen ad Tr. III, 4, 27 tabulis adiectis observat casus ei eorum earum eis a poetis non adhiberi. Perperam igitur contendit Dinterus et nostro loco et P I 2, 89 honoris causa positum esse virum (— 'Held'). — 35 iter omne: non solum iter per flammas patebit. Aeneaden: C. Iulius Caesar teste Suet (6.1) iam adulescens professus est se a divina stirpe originem ducere: Amitae meae Iuliae maternum genus ab regibus ortum, paternum cum diis immortalibus coniunctum est. nam ab Anco Marcio sunt Marcii Reges, quo nomine fuit mater; a Venere Iulii, cuius gentis familia est nostra. est ergo in gene re et sanctitas re gum, qui plurimum inter homines pollent, et caerimonia deorum, quorum ipsi in potestate sunt reges. Drumann-Groebe G.R.2 III 108. Populo Romano persuasum erat hanc rem historiae fide comprobari, cf. Liv. I, 3, 2 haud ambigam — quis enim rem tam veterem pro certo adfirmet? — hicine fuerit Ascanius, an maior quam hic, Creusa matre Ilio incolumi natus comesque inde paternae fugae, quem lulum eundem Iulia gens auctorem nominis suae nuncupat. Pluribus locis Vergilius vulgarem traditioneel servat, gentem Iuliam Troiae ortam divina stirpe esse, cf. Aen. 1, 286 nascetur pulchra Troianu$ origine Caesar/imperium Oceano famam qui terminet astris/lulius, a magno demissum nomen lulo (vide Hor. S. II 1, 63); Aen. VI 790 sq.; IX 641 sqq. Quod apud Ovidium quoque saepius invenies, cf. F I 39 sq. Martis erat primus mensis, Venerisque secundus:/haec generis princeps, ipsius ille pater; I 717 Horreat Aeneadas et primus et ultimus orbis; IV 35 sq.; IV 123 sq.; V 563 sq.; Am. II 14, 17 sq. Exemplum ultimum afferre libet Tac. Ann. IV 9 Funus (sc. Germanici) imaginum pompa maxime inlustre [uit, cum origo Iuliae gentis Aeneas omnesque Albanorum reges et conditor urbis Romulus, post Sabina nobilitas, Attus Clausus ceteraeque Claudiorum effigies, longo ordine spectarentur. Vide Kenneth Scott, Emperor Worship in Ovid p. 46 sqq. (Am. Phil. Ass. 61. 1930). — 36 at patriae pater hic, ipsius ille fuit: adnotanti Burmanno: 'quo referas illud ipsius non video; an ad Augustum? ut sit: Augustus fuit pater patriae, ille (Aeneas) pater ipsius (Augusti)?' recte opponit Harlesius hanc explicationem: 'hic, quem meus liber fert, est pater patriae, ille autem Anchises, quem tulit Aeneas, fuit ipsius tantum Aeneae pater'. Si nostrum locum cum Harlesio interpretamur, bene inter se opponuntur Aeneas, qui tantum patrem suum tulit, et liber, qui patriae patrem fert. — patriae pater hic: sc. est; per syllepsin ex [uit. — patriae pater: anno 2° a Chr. n. Augustus a populo in theatro pater patriae consalutatus in senatu quoque per M. Valerium Messallam Corvinum oratorem omnium consensu hoe titulo appellatus est, cf. Mon. Anc. 35 Tertium decimum consulatum cum gerebam, senatus et equester ordo populusque Romanus universus appellavit me patrem patriae idque in vestibulo aedium mearum inscribendum esse atque in curia et in [oro Aug. sub quadrigis, quae mihi ex s.c. positae sunt, decrevii; Suet. Aug. 58; F II 127 sqq. Sancte Pater patriae, tibi plebs, tibi curia nomen/hoe dedit; hoe dedimus nos tibi nomen eques. •— Ovidius hunc titulum saepius refert: F II 637; Tr. II 181; IV, 4, 13; M. XV 860; cf. Hor. Epist. I, 7, 37 Saepe verecundum laudasti, rexque paterque/audisti coram, nee verbo parcius absens; Manil. I, 7 patriae princepsque paterque. Gardthausen I, 1124 sq. II 735 sq.; Heinen, Klio 11. 1911. 169; de quo titulo agunt Mommsen St. R. 23. 779; Liebenam, Fasti Cons. Imp. R. p. 103. — at: particula at in occupatione posita significat gradationem quandam (Dinter Comm. I p. 12). — ipsïus: syllaba paenultima corripitur; Kühner-St. I, 587; Fr. Crusius, R. Metr. p. 8. 4; Bednara p. 22. — De totius sententiae structura cf. F I, 40 haec generis princeps, ipsius ille pater. ■—• 38 iactantem: quatientem, concutientem, oeiovxa; mente addendum sacerdotem Isidis. Notatu dignissimum est (vide Wissowa Rel. Kult. Röm. p. 352) Isidem hoe tempore aliis deabus parem haberi, ut hic et e.g. C.I.L. VI 30975. De Iside vide Cumont Relig. Oriënt.3 p. 115 sqq., imprimis p. 127 sqq. — Pharia tinnula sistra manu: hypallage adiectivi, cf. M VIII, 440 pectora Plexippi, nil tale timentia; A.A. III, 330 Teia Musa senis; F II, 497 [alsaeque patres in crimine caedis; Nux 67 at cum maturas fisso nova cortice rimas nux agit sqq.; F. Bednara, p. 93; Kühner-St. II. 1. 220 sq.; Norden ad Aen. VI 2 (p. 112). — Pharia: Pharus insula in conspectu orae Aegypti sita, de qua Hom. Od. IV 354 sq. vrjooo ënetxa xia san nokvxXvoxcoi êvi novxcoijAlyvmov 71QOJIÓ.QOI&E, v xai av&Qwnwv; Liv. XXIX 11. 7; Preller Gr. Myth. I. p. 638; Röm. M. III 3. 338. ante: in pompa Megalensium e.g., de qua Ovidius audiendus est F IV, 185 ipsa sedens molli comitum cervice feretur/llrbis per medias exululata vias . . (189) quaerere multa libet, sed me sonus aeris acuti/terret et horrendos lotos adunca sono; Min. Felix 22, 8 pelles caedunt, mendicantes vicatim deos (— deam mendicantem) ducunt; Wissowa Rel. Kult. p. 320. — cornu tibicen adunco: tibia Phrygia e buxo erat facta, sed in fine altero in modum cornus curvata. Cornu igitur per synecdochen pro tibia est adhibitum. Quod apparet ex F IV 181 protinus inflexo Berecyntia tibia cornu/flabit sqq.; M III, 533 adunco tibia cornu; IV, 392. Imaginem tibiae Phrygiae invenis apud Baumeister, Denkm. I. p. 557 (n. 594, 596). — tibicen: quem novimus ex inscriptionibus aetatis imperatoriae, cf. C.I.L. XII 1745; praeter tibicinem apud Wissowa 1.1. p. 320 invenies tympanistriam, cymbalistriam, hymnologum primum. ■—• 40 exiguae ... stipis aera: exiguam stipem aeris cf. Sen. Ben. IV 29, 2: quis beneficium dixit quadram panis aut stipem aeris abiecti? De stipe collecta a sacerdotibus Cybeles, quos jxrixQayvoxaa vocat Aristoteles (rhet. III, 2), vide e.g. Lucr. II 627 sqq. aere atque argento sternunt iter omne viarum/largifica stipe ditantes ninguntque rosarum/floribus umbrantes matrem comitumque catervas; Min. Felix 22, 8 (supra citatum); Tert. Apol. 42, 8 non enim sufficimus et hominibus et deis vestris mendicantibus opem [erre; Apul. Met. VIII 24; Apul. Met. VIII 26; Apul. Met. VIII 28 Sed ubi tandem fatigati vel certe suo laniatu satiati pausam carnificae dedere, stipes aereas, immo vero et argenteas multis certatim offerentibus sinu recepere patulo; Cic. De leg. II, 22 praeter Idaeae matris famulos eosque iustis diebus ne quis stipem cogito. Inquirentibus unde hic mos ortus sit falsam ipse Ovidius tradit originem: F IV 350 sqq. Die, inquam, parva cur stipe quaerat opes./contulit aes populus de quo delubra Metellus/fecit, ait. Dandae mos stipis inde manet. Re vera usus stipem cogendi iam priscis temporibus proprius erat cultus Magnae Matris, cf. Wissowa p. 320; Cumont. Relig. oriënt.3 p. 84. — aera: nummos aereos, cf. Hor. A.P. 345 hic meret aera liber Sosiis. — cum canifc araav canendi praebet Ovidius F IV 207 sqq. ardua iamdudum resonat tinnitibus Ide./tutus ut infanti vagiat ore puer (Iuppiter); 213 cymbala pro galeis, pro scutis tympana pulsant:/tibia dat Phrygios, ut dedit ante, modos. — cornu.. canit: cf. Apul. Met. VIII 24 (cornu canens). — 41 sq. scimus ab imperio fieri nil tale Dianae:/unde tarnen vivat vaticinator habet: pentameter a Merkelio damnatus (praef. XXI) omnino recte se habet. Vox enim vaticinatoris quamvis nova et ab Ovidio conformata (vide infra) iam ante alludit ad sollemnia verba vaticinor moneoque. Sic et v. 38 et v. 45 sermo fit de Isiaco sacerdote (Pharia .. . manu — pro sistro); v. 39 et v. 45 (pars altera) loquuntur de sacerdote Cybeles (ante deum matrem cornu tibicen adunco — Phrygiique foramine buxi). — Vocabulum traditum Dianae mirum quantum molestiae paravit interpretibus inde ab Heinsio, neque varia lectio deorum (cod. Serv.) sensum aptum praebet. Quamquam coniectura Madvigii (Adv. crit. II 101) dearum, h.e. Isidis et Cybeles, olim mihi arridebat, nunc cum Schreudersio (p. 10) lectionem Dianae servare cogor. Is vir d. contra Kiesslingium ad Hor. A. P 454 Dianam Pergaeam intellegi contendentem, de magis, dum vagantur per vicos (Tib. I 5, 55; Verg. Aen. IV 609) et praemia colligunt (Prop. II 4, 15), quaestus causa hariolantibus (Cic. de div. I 58, 132) cogitat comparatque iracundam Dianam (Hor. A.P. 454) et Dianae non movenda numina (Hor. Epod. 17, 3) h.e. Hecates imperium. Quod ad singula verba attinet, iuvat afferre haec: ab imperio: ablativo instrumentali corroborato praeposi- tione ab Ovidius libenter utitur, cf. P I 2, 54 peior ab admonitu fit status iste boni; 2, 110 ossa nee a Scythica nostra premantur humo; Tr. II 388, 421, 462; IV 5, 3; Am. II 4, 30; A.A. III 545; F III 321; V 677; vide Owen ad Tr. II 388; Guttmann, Sogen. Instrum. ab bei Ovid. — nil tale: i.e. ut sacerdotes stipem cogant. Neque ulla molestia inest, neque video cur Schreudersius p. 8 Dinterum oppugnans magna cum vi contendat verba nil tale per prolepsin esse posita, ita ut referantur ad sequentem versum (42). — unde tarnen: recte confert Schreudersius (p. 8) Prop. II 4, 20 unde tarnen veniant tot mala caeca via est. — vivat: vitam sustentet. — vaticinator: pro vates. Vocabulum apud Ovidium primum nobis obvium esse demonstrant Draeger (Ovid als Sprachbildner) p. 17; Linse (de P. Ov. Nas. vocabulorum inventore) p. 28. Qui viri docti etiam plures voces ab Ovidio conformatas, quae et ipsae cadunt in -tor, afferunt. Non est igitur cur propter vocem vaticinator non solum pentametrum (42), sed etiam totum distichon spurium habeamus. Merkelius tarnen spurium duxit. — 43 ipsa .. numina: opponitur vocabulis ab imperio. Superorum numina nos adducunt ut, etiamsi iussi non simus, ultro stipem sacerdotibus mendicantibus demus. — superorum numina: cf. Lucr. V 1161 nunc quae causa deum per magnas numina gentis/pervulgarit, etc.; IV 1233 (divina numina). — 44 Recte Dinterus Comm. I p. 14: 'deorum, non sacerdotum veneratio nos adducit ut ultro, diis non iubentibus, in sacerdotes benefici simus, neque ea est superstitio, sed religio. Credulitatem igitur dicit eam, quod sacerdotibus largiendo deos ipsos se colere credebant'. — turpe nee est: positura verborum turpe nee pro nee turpe magnam vim addit vocabulo turpe, cf. I 2, 110 ossa nee a Scythica nostra premantur humo; III 1, 86 clauda nee officii pars erit ulla tui; I. Hilberg (Gesetze der Wortstellung im Pentameter des Ovid) p. 122 sq. multa exempla affert. — credulitate [ . w _ _ ] de formis quinque syllabarum vocabulorum in -tas cadentium secundum pentametri caesuram positis vide B. Eschenburg, Wie hat Ovid etc. p. 22 sq. In nostro libello invenies hanc structuram P I, 2, 2 nobilitate genus; 4, 24 posteritate ferat; 5, 54 utilitatis habent; 6, 8 asperitasque fugit. — capi — irretiri, devinciri, deleniri, cf. Her. IV, 64 me tua [onna capit, capta parente soror; M 1, 70; Nepos Alcib. 9 quem quidem adeo sua cepit humanitate, ut eum nemo in amicitia antecederet; Cic. Pro Cluent. 5, 13 Animum adulescentis, nondum consilio ac ratione firmatum, pellexit iis omnibus rebus quibus aetas illa capi ac deleniri potest; Fam. XI 28. — 45 en ego: cf. P II 3, 25; et passim. Consule Kohier, Archiv. für latein. Lexicogr. VI 43. — 45 pro sistro: vide ad v. 38. — Phrygiique foramine buxi: foramen h.1. = cavum (substantive), cf. Lucret. II 620 et Phrygio stimulat numero cava tibia mentis; neque aliter accipi potest M IV 30 concavaque aera sonant longoque foramine buxus. Recte Wheelerus: 'hollow shaft of Phrygian buxwood', (Altera notio foraminis coniuncta cum tibia, quam legis e.g. apud Horatium A. P 203 (adn. Kiessling-Heinze) tibia . . foramine pauco, nihil attinet ad nostrum locum). — Eschenburgius, (Wie hat Ovid etc.) p. 15 monet Ovidium primum formas quattuor aut quinque syllabarum vocabulorum in -men cadentium in quinto pede hexametri posuisse; cf. P I 2, 75; 4, 15. — Phrygii: cf. F IV, 181 Berecyntia tibia (Sunt enim Berecyntii gens prisca Phrygiae); Lucr. II, 620 et Phrygio stimulat numero cava tibia mentis. — buxi: buxus, palma buxea. Buxum per synecdochen pro opere aliquo tornato ex buxo dicitur, ut pro tibia, praesertim quam in sacris adhibebant tibicines; cf. M IV 30 concavaque aera sonant longoque foramine buxus; XII, 158 longave multifori delectat tibia buxi; XIV, 537 et inflati complevit murmure buxi; Verg. Aen. IX, 619 Tympana vos buxusque vocat Berecyntia Matris/Idaeae; Stat. Theb. II, Tl plurima buxus; Val. Flacc. III, 231 at barbara buxus/si vocet et motis ululantia Dindyma sacris. Pro pectine: F VI 229 non mihi detonso crines depectere buxo/non ungues ferro subsecuisse licet. Juv. XIV 194; Mart. XIV, 25. 2. Nee non pro turbine: Pers. III, 51 buxum torquere flagello; Verg. Aen. VII, 381 stupet inscia supra/impubesque manus, mirata volubile buxum. — M V-IJL __ _£ 46 gentis Iuleae: adiectivum luleus quattuor syllabarum est, cf. P II 5, 49 surgit Iuleo iuvenis cognomine dignus. Littera I vocalis vice fungitur in nomine Iulus [ — - ~ ] (Graece lovloo, Strab. XIV 595), cf. P II 11, 15 namque quod Hermionae Castor fuit Hector Iuli. ■— gentis Iuleae: gentis Iuliae, cf. Liv. I, 3, 2 Ascanius-quem Iulum eundem Iulia gens auctorem nominis sui nuncupat; vide plura ad v. 35. — nomina sancta fero: cf. v. 35 fert liber Aeneaden. —- nomina: pro nomen; cf. Am. I, 3, 26 nomina nostra (= mea); A.A. III 184 sua nomina cera dedit. Alio loco poeta adhibet singularem formam: P I, 2, 1 Maxime, qui tanti mensuram nominis imples; 2, 7 nomine lecto. Utrumque numerum in eodem versu compositum habes Tr. II 434 rebus adest nomen nominibusque pudor. Sed conferatur Bednara p. 75. 47 vaticinor: vates sum vatesque adhortor te, cf. M XV, 174 parcite, vaticinor, cognatas caede nefanda/exturbare animas sqq. —- moneo: hoe quoque est verbum proprium vatis, cf. M XIII, 775 sic frustra vera monentem/spernit sqq.; F I, 499 iamque ratem doctae monitu Carmentis in amnem/egerat; III 261; V 447; VI, 766. — vaticinor moneoque: verba significatione similia inter se coniunguntur, cf. P I 1,7 venerantur amantque; 9, 14 concidit in domini procubuitque caput; Stolz-Schm. p. 669; Kühner-St. II, 2. p. 12. e. — locum date: de plurali numero vide adnot. ad v. 19. Minus recte explicat Bentleius: 'sinite me per urbem incedere'. Sollemnibus verbis repetit poeta id quod iam totiens precatus est (cf. supra v. 4, 14, 21, 30): utinam per te amicosque ceteros mihi liceat bibliothecas vestras intrare! — sacra ferenti: cf. nomina sancta fero (46). Sacra: proprie res sacrae, quae in cista feruntur in pompa sollemni, cf. Tib. I 7, 48 et levis occultis conscia cista sacris; Apul. Met. XI 11. (Eundem terminum technicum habes apud Verg. Georg. II, 475 Musae quarum sacra fero). — 48 ille: sc. locus. magno.. deo; cf. ad v. 26. P I 5, 70 sic merui, magni sic voluere dei; 6, 26 omnis an in magnos culpa deos scelus est? Tr. II 22; V 9, 12; Her. 12, 34; M V 320; IX 555. — mihi..deo: a me . .. a deo. Sunt dativi auctoris, Kühner-St. II. 1. p. 324 d. Poeta ipse se profitetur vatem, cuius mens divino spiritu verba ipsius dei profert. Recte igitur Wheelerus: 'not by me, but by a mighty god that place is claimed'. Contra Scott (Am. Phil. Ass. LXI p. 44): 'This demand is made not for me but for the great god'. Qua constructione poeta saepius utitur, in nostro libello e.g. P I 2, 80 cultaque Oresteae Taurica terra deae; 2, 95 sed neque cur morerer quicquam mihi comperit actum; 2, 121 non tibi Theromedon crudusque rogabitur Atreus; 2, 150 iure venit cultos ad sibi quisque deos; 5, 44; 5, 79; 10, 10; 10, 30. — poscitur: postulatur. Verbis poscendi et postulandi Ovidius nullo discrimine utitur, cf. P I 5, 47 dedimus somno quas corpus postulat horas; F II 791 poscunt sua tempora somnum. — 49 merui.. iram: cf. Tr. II, 29 illa (sc. ira) quidem iusta est, nee me meruisse negabo; PI 7, 69. — sensi principis iram: expertus sum. Verbum sentiendi cum accusativo construitur, cf. P I 3, 70 Argolica primam sensit in urbe fugam; P II 5, 34; Tr. I, 1, 81; III, 3, 84; III, 12, 27; Her. IX 45; F II, 135. Construitur interdum cum duobus accusativis, cf. P I, 6, 13 hoe quoque fortunam sensi quod amicus abesses; Tr. II 229 nunc te prole tua iuvenem Germania sentit. Cum accusativo cum infinitivo: M XIII, 864 sentiet esse mihi tanto pro corpore vires. — principis iram: iram Augusti cardinem Tristium Epistularumque ex Ponto esse iure contendit Kenneth Scott (Am. Phil. Ass. 61. 1930. p. 58). Quam hoe modo descriptam videbis: a iram principis: P I 6. 44 . . flecti principis ira solet; Tr. IV 10, 98; V 11, 8. b iram Caesaris: P I 4, 29 Caesaris ira mihi nocuit; 9, 28; 10, 20; II 2, 19; 5, 11; III 9, 27; Tr. I 3, 85; II, 123; III 11, 17 sq., 72; 13, 11. c iram dei: P I 4, 44 perstiterit laesi si gravis ira dei; 9, 23; II 7, 55; 8, 76; Tr. I 5, 84; 10, 42; III 2, 28; V 12, 14. d iram numinis: P II 1, 47 cur ego posse negem minui mihi numinis iram; Tr. I, 5, 44; III, 6, 23; IV, 8, 50; V, 4, 17. e iram Iovis: Tr. I 5, 78 illum Neptuni, me Iovis ira premit. f iram viri mitis: P I 2, 89 ira viri mitis non me misisset in istam. Iram Augusti aliis verbis expressam habebis in nostro libro: P I, 2, 118 aequandi superis pectora [lecte viri; 149 lenito Caesare; 8, 69 sq. iustam supprimat iram/Caesar; 10, 42 Caesaris offensum dum mihi numen erit. Exempla ex aliis poetae operibus affert Kenneth Scott p. 58. — 50 ipsum nolle putate coli: recte Bentleius: 'Quamvis inquit in me Augustus sit iratus, non recusat tarnen a nobis coli nostro carmine'. — coli = adorari. Dei coluntur cf. P I 5, 42 et repeto nollem quas coluisse deas; II 1, 9 sq.; 2, 124 sq.; 8, 60 sqq.; M VIII 724; Cic. Nat. Deor. I 42; Hor. C. I, 34, 1. — Amici nobiles quoque coluntur; vide ad P I 2, 131. — 51 sq. vidi ego: his verbis poetae utuntur saepius, ut iis quae modo dixerunt maiorem vim attribuant, cf. Tr. V 8, 11 vidi ego, naufragium qui risit, in aequore mergi; F V, 301; R.A. 101; Am. II 12, 35; III 4, 13; Tib. I 4, 33; Prop. IV, 5, 61. — linigerae numen .. /Isidis: cf. Am. II, 2, 25 nee tu, linigeram fieri quid possit ad Isim,/quaesieris nee tu curva theatra time! A.A. I, 77 nee fuge linigerae Memphitica templa iuvencae. Lauta dicitur Isis F 1, 454. Eodem attributo praediti sunt sacerdotes Isidis: M. I, 746 nunc dea linigera colitur celeberrima turba; luv. VI, 533; Mart. XII 29; Apul. Met. XI 10; Apul. Met. XI 23; Herod. II, 37 so'&fjxa óè (pogéovai oi iqéeo hvérjv /uovvrjv. Linum candidum castitatis indicium praebet, cf. Tib. I 3, 30 Delia lino tecta; Plut. de Isid. 3; Erman, Aegypten I, 401, 594. — numen violasse: sc. se. Per numen Isidis iurasse nee fidem servasse, cf. Iuv. XIII 91 sqq. Hic putat esse deos, et peierat, atque ita secum:/Decernat, quodcumque volet de corpore nostro/Isis, et irato feriat mea lumina sistro/dum modo vel caecus teneam, quos abnego, nummos. — Isidis Isiacos ante sedere focos: recte Bentleius: 'sedere ante altaria Isidis, ei sacrificaturum posteaquam post paenitentiam dea placata illi veniam dedit'. — ante sedere focos: praepositio saepius seiungitur a substantivo, de quo usu v.d. O. E. Jacobi, De syntaxi etc. p. 21 sq. et alia exempla affert et haec: P I 1, 53 (ob huic similem . . qulpam); 3, 48 (in tarnen humano loco); 6, 30. Complura vocabula inseruntur e.g. P I 2, 150 ad sibi quisque deos; 3, 49 orbis in extremi iaceo desertus harena; 9, 14 concidit in domini procubuitque caput. — Isidis Isiacos: repetitione frequenter utitur poeta. Vide infra v. 76; M X 293 sq. — sedere: sc. humi more supplicantium, cf. Am. II 13, 17 saepe tibi sedit certis operata diebus; A.A. III, 635; Tib. I, 3, 29. — Isiacos.. focos: crebra mentio fit de fano Isidis quod tune Romae erat. Praeter nostrum locum cf. Am. II 2, 25 linigeram [ieri quid possit ad Isim; A.A. I, 77; III 464. Est nihil aliud nisi privatum sacellum, cf. Wissowa Rel. Kult. R. p. 352. Ubi situm fuerit nescimus, Owen ad Tr. II 289 sqq.; F. Cumont, religions orient.3 p. 132 sq. — focos: plur. pro sing. (Bednara p. 56) = aram, cf. Tr. IV 2, 14 (et quae sine crimine castos) perpetuae servant vicginitate focos; plurali sensu adhibetur e.g. M IV 753 Dis tribus ille focos totidem de caespite pon.it/laevum Mercurio, dextrum tibi bellica virgo,/ara Iovis media est. (Vocabuli propriam significationem praebet Ovidius F VI 301 at focus a flammis et quod fovet omnia dictus). 53 alter: sc. Isiacus sacerdos auctore Bentleio, cf. Pers. 5, 186 cum sistro lusca sacerdos. — ob huic similem .. culpam: de praepositione ob satis antiqua vide Ehwald ad M. XII 91. Praepositionem ob iuxta vocem propter habes Ib. 579 sq. propter opes magnas ut perdidit hospes alumnum,/perdet ob exiguas te tuus hospes opes; Kühner-St. II, 1, 532. 8. — ob huic similem.. culpam: de dispositione verborum cf. adn. PI 1. 51 sq. ante sedere focos. — privatus lumine: oculis captus, obcaecatus, cf. Iuv. XIII 93 sq. Isis et irato feriat mea lumina sistro,/ dummodo vel caecus teneam, quos abnego nummos; Pers. 5, 186 cum sistro lusca sacerdos; Anthol. Pal. XI 115 fir] y.maodarji zrjv laiv... ei zio zvcpXova jioieï deoa. Vide plura ad v. 57. — 54 clamabat: iterum iterumque clamabat. Imperfectum actionis iteratae. •— media .. via: in media via. — 55 praeconia: publicationes, divulgationes laudatorias, cf. P III 1, 45 hanc cave degeneres, ut sint praeconia nostra/vera: vide, Famae quod tuearis opus; IV, 8, 45 carmina vestrarum peragunt praeconia laudum/ neve sit auctorum fama caduca, cavent; Tr. II, 65; IV 9, 19; V 1, 9; Am. III 12, 9; Her. XVII 207. Vide Bednara p. 63. — 56 sua quid valeant numina: cf. R. Herzog, Die Wunderheilungen von Epidauros (Philol. Suppl. XXII, III 1931) p. 127:éo, eldvva/iiv etye, ziov zöv"Acpaiazov iaaazo; teste probent: cf. Tr. I 6, 17 sqq. ergo quam misero, tam vero teste probarisjhic aliquod pondus si modo testis habet./Nec probitate tua prior est aut Hectoris uxor etc.; P I 2, 142 quarum iudicio si qua probata, proba est; II 3, 8; M III, 249; Her. XVII, 115. ■— teste: pro testibus. — 57 ereptaque: per que duae sententiaa saepius inter se coniunguntur ita ut vis posterioris sententiae deducatur ex prioris argumento. Kühner-St. II, 2. p. 13. 4 ('und daher'). Cf. P I 10, 23 sed vigilo vigilantque mei sine fine dolores. — ereptaque lumina reddunt: cf. Dittenb. 1169 v. 8 sqq."EQjucov ©aoioo. zovzov zvcplóv èóvza iaaazo, /ueza óè xovzo za ïazoa ovx anayovza ó ■deóa viv ènórjae zvcpXóv avêio. acpixófxevov d'avzöv xal nahv ëyxa&evdovza vyirj xazéozaoe; Apul. Met. VIII 25 at te, inquit, cadaver surdum et mutum delirumque praeconem, omnipotens et omniparens dea Syria et sanctus Sabadius et Bellona et Mater Idaea et cum suo Adone Venus domina caecum reddant. — De deis sceleratos obcaecantibus cf. Weinreich, Antike Heilungswunder 86, 1. — 58 cum bene peccati paenituisse vident: cf. Dittenb. 1169 in fine: vareQov dè nolla xaftixeievoao tóv fteóv vyirja êyévexo. — paenituisse: pro paenitere [ — •— — •— ], cf. P I 3, 46 sit caruisse malum; I 7, 62 est fortunae promeruisse. Vide Bednara p. 92; B. Eschenburg, Wie hat Ovid etc. p. 29. — bene: fuse, largiter, cf. P I 5, 53. — 59 sq. paenitet... /paenitet: de huiusmodi anaphora cf. Quint. IX 3, 29 similis geminationis post aliquam interiectionem repetitio est, sed paulo tarnen vehementior. Ehwaldus ad Her. XIV 47 et alia exempla affert et M VI 280 sq. pascere, crudelis, nostro, Latona, dolore,/ pascere. — miserorum .. ulli: miserorum .. cuiquam. Sic adiectivum nullus substantivo sensu usurpat Ovidius, cf. P I 3. 83 nulli datus omnibus aevis/tam procul a patria est horridiorve locus. Bednara p. 114 sq., qui tarnen nostrum locum omisit. — si quid .. creditur ulli: cf. infra v. 77 hoe mihi si superi quorum sumus omnia, credent; P I 5, 9; 6, 19; A.A. I, 387; Ter. Andr. 497 Credon tibi hoe nunc? — paenitet et.. torqueor: eandem verborum impersonalis et personalis copulationem habes e.g. Tr. V 7, 57 et pudet et fateor. — 61 cumque sit exilium: sc. dolori, ex sequenti parte versus. — exilium: vide ad v. 22 (adnot.). — 62 estque.. minus: ex priore versu dolori subaudiendum esse putat v. d. Keene. Equidem sequi malim Wheelerum vertentem 'and it is a smaller thing to suffer the punishment than to have deserved it'. <— pati poenam: cf. M I, 243 dent ocius omnes,/quas meruere pati, sic stat sententia, poenas; P IV 6, 26 passuros poenam crederet esse duos. ■— meruisse (poenam): cf. Tr. I 1, 68 quas meruit, poenas iam dedit illud opus; V 5, 63 poenam fateor meruisse; M V 552. Hic tarnen indicio poenam linguaque videri/commeruisse potest. Argumento eodem subsimilibus verbis expresso utitur poeta Tr. V 10, 10 mollior est culpam poena secuta meum, cf. P I 7, 70. — 63 ut mihi di faveant: licet di mihi faveant, cf. P I 3, 13. 93; 7, 19. 25. 59. — quibus est manifestior ipse: recte Bentleius sententiam hisce verbis exponit: 'in quibus diis ipse Augustus magis adparet, quia a nobis videtur . De deo Augusto vide supra v. 26 (adn.). lam antea poeta (Tr. II 54) praesentem conspicuumque deum appellavit Augustum, cf. Hor. C. III 5, 2 praesens divus habebitur/Augustus; P I, 2, 107 quamque dedere mihi praesentia numina vitam sqq. Vocabula manifestus, praesens, conspicuus deus nihil aliud significant nisi öeöv ènupavrj. Quamquam e.g. Tr. III 2, 27 poeta deum appellat Augustum: di, quos experior nimium constanter iniquos/participes irae quos deus unus habet sqq., tarnen seiungit illum deum imum conspicuum a diis caelestibus cf. Tr. IV 4, 20 quorum hic adspicitur, creditur ille (Iuppiter) deus. Postea Augustus inter deos et ipse deus caelestis fiet: A.A. I 203 sqq. Marsque pater Caesarque pater, date numen eunti!/Nam deus (et quae sine crimine castos) perpetuae servant virginitate focos; plurali sensu adhibetur e.g. M IV 753 Dis tribus ille [ocos totidem de caespite ponit/laevum Mercurio, dextrum tibi bellica vit go,/ara lovis media est. (Vocabuli propriam significationem praebet Ovidius F VI 301 at focus a [lammis et quod fovet omnia dictus). 53 alter: sc. Isiacus sacerdos auctore Bentleio, cf. Pers. 5, 186 cum sistro lusca sacerdos. — ob huic similem.. culpam: de praepositione ob satis antiqua vide Ehwald ad M. XII 91. Praepositionem ob iuxta vocem propter habes Ib. 579 sq. propter opes magnas ut perdidit hospes alumnum,/perdet ob exiguas te tuus hospes opes; Kühner-St. II, 1, 532. 8. — ob huic similem.. culpam: de dispositione verborum cf. adn. PI 1. 51 sq. ante sedere focos. — privatus lumine: oculis captus, obcaecatus, cf. Iuv. XIII 93 sq. Isis et irato feriat mea lumina sistro,/ dummodo vel caecus teneam, quos abnego nummos; Pers. 5, 186 cum sistro lusca sacerdos; Anthol. Pal. XI 115 fxrj xazaQaarji zrjv 'T.aiv... /urjó' ei na zvcpXova jtoieï ^eóo. Vide plura ad v. 57. — 54 clamabat: iterum iterumque clamabat. Imperfectum actionis iteratae. — media .. via: in media via. ■— 55 praeconia: publicationes, divulgationes laudatorias, cf. P III 1, 45 hanc cave degeneres, ut sint praeconia nostra/vera: vide, Famae quod tuearis opus; IV, 8, 45 carmina vestrarum peragunt praeconia laudum/ neve sit auctorum fama caduca, cavent; Tr. II, 65; IV 9, 19; V 1,9; Am. III 12, 9; Her. XVII 207. Vide Bednara p. 63. — 56 sua quid valeant numina: cf. R. Herzog, Die Wunderheilungen von Epidauros (Philol. Suppl. XXII, III 1931) p. \27:öe öiazeivójuevov xai xcbi ^coaxrjgi rmióe xaxa rads £covvvfievov, xovxov fib xrjode xfja fd)Qr\a olxrjtooa jiolsv' da d'av xovxcov xcöv egycov xwv èvxéXlo/uai le'mrjxai, exjiE/LiTiE èx xfja /diQrjo. . . 10. töv öt vEcoxaxov avxcöv HxvOrjv êjiasXeaavxa xaxafiEÏvai èv xrji 132. Ministros publicos, quibus cura securitatis publicae urbis Athenarum delata erat, xo^óxaa barbaros fuisse notum est. 2x\'r&ai vocabantur, plerique re vera Scythae natione erant, cf. Aristoph. Acharn. 54; Lys. 451. Thesm. 1026. — Ovidius saepius mentionem facit arcus sagittaeque Scytharum, Sarmatarum, Getarum, cf. P I 2, 85 dant illis animos arcus plenaeque pharetrae; 5, 49 sq.; 7, 9 sq.; 8, 6; III 8, 19; IV 9, 78; Tr. III 10, 55; IV 1, 77. — mutabor: transferar, cf. Tr. V 2, 73 sq. Hinc ego dum muter, vel me Zanclaea Charybdis/ devoret etc.; Cic. Balb. 13, 31 ne quis invitus civitate mutetur, neve in civitate maneat invitus. — inque locum: non audet poeta orare ut sibi liceat in patriam redire; tutiorem propioremque sibi optat relegationis locum. Quam rationem iterum et saepius expressam in eius epistulis invenies, e.g. P I 2, 105 sq. non petito bene sit, sed uti male tutius utque/exilium saevo distet ab hoste meum; 130 ut propior patriae sit fuga nostra, roga; 8, 73 sq. terra velim propior nullique obnoxia bello/ detur; II 2, 112; 8, 72; III 1, 3 sq.; 29 sq. 85, 151; 9, 28. 38; Tr. II 185; 201; 577; III 5, 54; 6, 24; 8, 22. 42; IV 4, 51. Solito plus petit Ovidius Tr. I 1, 34 sedibus in patriis det mihi posse mori! — Non est igitur, cur mireris unum et alterum poetae vitio dedisse, quod decies, immo centies eandem cantilenam repetiverit. Ipse sibi conscius est huius vitii, sed tarnen alio et meliore modo cogitationes suas epistulis mandare prorsus non potest prae taedio loei relegationis, desiderioque soli patrii, cf. P III, 1, 89 sqq. III 7, 1 sqq.; III 9, 1 sqq.; IV 15, 29; Tr. V 1, 35. - 80 plus., si precer: cf. Tr. III 8, 17 si precer hoe, etc. Varie construitur verbum precandi: a cum accusativo e.g. P I 2, 59 precor mortem (Stat. Theb. IX 757 mortem sociosque hostesque precantur). KühnerSt. II, 1. p. 301. b cum infinitivo: P I 7, 6 qui precor esse tuus; 2, 65 sq. nee tarnen ulterius quicquam sperove precotve,/quam male mutato posse carere loco; Her. 5, 158; et tua, quod superest temporis, esse precor; Kühner-St. II, 1, p. 675. c cum accusativo c. infin: P I 10, 19 delicias illi precor has contingere; Her. 18, 82 et nunquam placidas esse precarer aquas; Kühner-St. II 1, p. 693 d. d cum coniunctivo: P I 2, 117 vox, precor, augustas pro me tua molliat aures; F IV 247 sq.; Kühner-St. II 2. p. 229 e ad imperativum positum est e.g. Tr. V 2, 53 paree, precor, minimamque tuo de fulmine partem/deme; Kühner-St. II 1, 200 b; II 2, 163. 4 b.— duri.. oris ero: impudens (facie et vultu) ero, cf. M V 451 duri puer oris et audax ('von frechem, durch Scham unerweichtem Gesichte' Haupt-Ehwald); A.A. III 587; Terent. Eun. 806 os durum; (838 vide amabo, si non, quom aspicias, os impudens/videturl); Cic. Quinct. 24; Sen. de const. sap. 17 duritia oris; Lucil. XI 27 ubi vide F. Marx. Minime mihi persuadet Dinterus (I 19) hanc locutionem repetitam esse 'ab eo genere equorum quos nos eosdem dicimus hartmaulig' (cf. Am. II 9, 23 sq.). Nam omnes loei supra allati sensu contumaciae prorsus carent. — duri si precer oris: de quo hyperbato vide KühnerSt. II 2, 618. 3a; cf. Hor. S. II 3, 211 Aiax cum immeritos occidit desipit agnos; Nemesian. Ecl. II 61 vocalem longos quae ducit aedona cantus. ero: indicativus futuri pro coniunctivo in apodosi positus certiorem reddit effectum; Stolz-Schm. p. 474. 3b; Owen ad Tr. II 33; Dinter I p. 19; cf. P I 4, 9 sq. nam mea per longos si quis mala digerat annos,/ crede mihi, Pylio Nestore maior ero; 8, 4 si persequar omnia, flebis; II 6, 4; 9, 123; Tr. II 333 sq.; III 8, 16; V 8, 31; Am. II 3, 12; Her. IV 92; VIII 48. — II. FABIO MAXIMO Maximo A /3; Ad Maximum G. Intelligitur Paullus Fabius Maximus, ad quem etiam datae sunt P III 3 et 8, cf. G. Graeber I p. X sq. De quo nobilissimo amico Augusti et fautore Ovidii cf. Prosop. Imp. Rom. II p. 48 sq.; Graeb. I XI sqq.; Lorentz p. 28 sqq.; H. Dessau Röm. Kais. I p. 104 sq. — Ex epistulis apparet eum fuisse causarum patronum peritissimum cf. 69 sqq.; 117 sqq. — Non multo ante Augusti obitum mortuus est, de qua re Tacitus (Ann. I 5) rumorem peculiarem commemorat. P IV 6, 9 sqq. ipse poeta se causam mortis Fabii existimat; quod quomodo explicandum sit, cognitum non habemus, neque fieri potest ut unquam cognoscatur, cum prorsus nihil sciamus de ipsa causa relegationis Ovidii. De Marcia uxore Fabii plura habes in adn. v. 140. — Ex v. 28 efficias, quo tempore epistula scripta sit. Nempe procul dubio illa hiems quarta est adscribenda anno XII, cf. H. Schulz, Quaest. Ov. p. 24; G. Wartenberg, Quaest. Ov. p. 69 sq. — V. d. Schulz bene contendit epistulam nostram, 'qua epistula poeta, ne ille nomine posito irascatur, petit', ante elegiam III 3 esse scriptam, neque ergo cum Graebero (I p. VIII) 'ultimam totius operis' putandam esse. V. d. C. H. Weise (in editione Tauchnitiana) versum 69 initium novae elegiae esse sibi sumpsit ex auctoritate complurium codd. (fï g); sed iam Scaliger teste Dan. Heinsio unam pro duabus epistulis legere maluit, id quod recte approbavit Sincerus apud quem legimus die Connexion und der gantze Innhalt zeiget, dasz sie zu der vorhergehenden gehore'. 1-14 Maxime, qui nobilissima gente ortus es, quocumque animo epistulam hanc accipies, te certiorem facere velim de miserrimo meo statu. 15-28 in regione tristi adspectu et hostium plena frigore prope intolerabili vexor. 29-42 utinam altera Niobe sororve Phaëthontis fieri possem! Sed — heu! — ut alter Tityus iecur comedendum vulturi praebeo. 43-58 noctes diesque curis acerrimis vexor. 59-69 mortem, quamvis exoptatam, tarnen deprecor, ne usque in Sarmatica teilure manere cogar. 70-90 te rogo et obsecro ut delenias mentem iratam Augusti, qui me huc non relegasset, si regionem hanc satis cognosset. 91-114 auctor sis. Maxime, ut me ex hoe pessimo exilio in locum meliorem migrare sinat, utque ossa mea, si non in solo natali, at in terra pacata quiescant. 115-130 cum dementi et miti principe, non cum crudeli aliquo rege tibi res erit. 131-152 uxori quoque meae, quam e tua domo duxi, consulas quaeso! 1 Maxime: cognomen pro praenomiine, cf. P I 1. 1 (adnot.). Quod cognomen gentis Fabiae sibi comparavit primus Q. Fabius Rullianus, de quo Livius IX 46, 14 sq. Aliud integer populus fautor et cultor bonorum, aliud [orensis [actio tenebat, donec Q. Fabius et P. Decius censores facti et Fabius simul concordiae causa simul ne humillimorum in manu comitia essent, omnem [orensem turbam excretam in quattuor tribus coniecit, urbanasque eas appellavit. Adeoque eam rem acceptam gratis animis ferunt ut Maximi cognomen, quod tot victoriis non pepererat, hac ordinum temperatione pareret. —■ qui tanti mensuram nominis imples: qui nominis tui magnitudinem aequas. Recte Dinterus: Maximus vocaris, maximus es. Eandem agnominationem praebent e.g. F 1. 603 sq. Magne, tuum nomen rerum est mensura tuarum./sed qui te vicit, nomine maior erat; P IV 13, 2 qui quod es, id vere, Care, vocaris. Staturae nominisque brevitates inter se componuntur Her. XV 33 sq. Sum brevis, at nomen, quod terras inpleat omnes,/est mihi; mensuram nominis ipsa fero. — tanti.. nominis: F I 605 sq. nee gradus est ultra Fabios cognominis ullus./Illa domus meritis Maxima dicta suis. — imples: verbum eodem sensu adhibetur M. VIII 738 sq. mensuraque roboris ulnas/quinque ter implebat. ■— 2 et geminas... genus: 'nobilitati generis addis nobilitatem morum; et genere et animo nobilis es'.Geminare est, ut Thesauri linguae Latinae verbis utamur, largiter augere aliquid ut in duplum fere crescat, cf. Metamorph. XII 221 ebrietas geminata libidine regnat; nostrae elegiae v. 7 (Ehwald-Levy); Tibull. II. 3. 39. — genus: nobilitatem generis. Fabii enim originem gentis suae ab Hercule trahebant, cf. F. II 237 ut tarnen Herculeae superessent semina gentis,/credibile est ipsos consuluisse deos; P III 3. 99 sq. conveniens animo genus est tibi; nobile namque/pectus et Herculeae simplicitatis habes. — animi nobilitate: cf. M. VII 44 nobilitas animo; F II 225 sq. quo ruitis generosa domus? male creditis hosti!/simplex nobilitas, perfida tela cave! P II 3, 2 nee sinis ingenium nobilitate premi. ~ nobilitate genus: de substantivis in ~as cadentibus, quae saepius hunc locum pentametri obtinent, vide ad P I 1. 44. Eandem pentametri clausulam habes Tr. IV 4, 2. — animi: morum, cf. P III 2, 103 adde quod est animus semper tibi mitis et altae/indicium mores nobilitatis habent; Tr. III 6, 7; Her. 7. 5; Am. II 8, 19. Vide Owenium ad Tr. II 357. — 3 sq. qui e.q.s.: una est praeter hanc epistulam, qua appellationi eius cui epistula inscripta est tertio versu quasi in parenthesi aliquid novi adiungatur per enuntiatum relativum: P IV 1, 3-6 (Dinter I p. 21). — qui nasci ut posses: similia narrat Ovidius de Fabio Cunctatore F II 241 sq. scilicet ut posses olim tu, Maxime, nasci,/cui res cunctando restituenda [oret. — quamvis cecidere trecenti: bello Etrusco, quod contra Veientes, Aequos, Volscos gesserunt Romani. Intellegit poeta pugnam ad Cremeram factam anno 477, de qua fusius agit F II 193-244, cf. Florum I, 12; Liv. II 50, 11; C.I.L. I 12. 322. De Fabiis inter exempla patriae amoris receptis cf. K. Alewell, Ueber das rhet. naQadeLyfia 1913 Kiel. p. 64. — quamvis: vide ad P I. 1. 15. — trecenti: cf. F II 203 fama refert Fabios exisse trecentos. Accuratius F II 196 tercentum Fabii, ter ccciclcrc duo; Liv. II 50, 11 trecentos sex perisse satis convenit. ■—' non omnis Fabios 1— non omnem gentem Fabiam, F II 237 sqq. ut tarnen Herculeae superessent semina gentis,/credibile est ipsos consuluisse deos./Nam puer impubes et adhuc non utilis armis/unus de Fabia gente relictus eraf; Liv. II 50. 11. Fabii caesi sunt ad unum omnes, .. . . unum prope puberem aetate relictum (sc. domi). -— abstulit una dies: a. d. XV Kal. Aug., cf. Tac. Hist. II 91 XV Kalendas Augustas edixisset, antiquitus infausto die Cremerensi Alliensique cladibus; Liv. VI. 1; C.I.L. I2 p. 248; 322; Plut. Camill. 19. Minus recte igitur poeta in componendis libris Fastorum (II 193 sqq.) totam hanc fabulam Idibus Februariis tribuit. Mommsenus (Chronol. 1858. p. 85) probabiliter contendit poetam diem quo Fabii Roma profecti sunt (ld. Febr.) putavisse diem quo ad Cremeram ceciderunt (a.d. XV Kal. Aug.). De qua re consule etiam Frazer Fast. Vol. II p. 322 sq. Eandem versus clausulam invenies e.g. F II 236 (perdtdit una dies); Am. I 15, 24 (cum dabit una dies). — una dies: substantivum dies saepius feminino genere adhibetur cf. P I. 4, 57; A.A. I 428; Am. III 10, 47; F II 195; 235; Lucret. V 95 (una dies dabit exitio). — 5 forsitan.. quaeras: P III 5, 1 Quam legis, unde tibi mittatur epistula, quaeris? IV 5, 11 sq. Si quis, qui sitis et unde requiret,/nomina decepta quaelibet aure /eraf. — forsitan: cum coniunctivo cf. P I 5, 63; 8, 69; de indic. cf. adn. Pil, 78. -— mittatur: cf. adnot. PI 1, 1. 6 quisque loquar tecum: 'et quis sim, qui tecum loquar , cf. Tr. III 12, 34 quid veniat quaeram, quisve quibusve locis. — quisque: per copulam -que saepius existunt formae vocabulorum, quae per se spectatae vim diversam habent; Kühner-St. II 2. 14. A. 2; P I 2, 81; 86 sqq., 107, et passim. — certior esse velis: Tr. I 3, 20 nee poterat fati certior esse mei; cf. Cic. Att. II 19. 5 certi sumus perisse omnia; Geil. 18, 10, 5. — 7 ei mihi!: initio versus ponitur ab Ovidio, cf. Leo, Seneca I p. 68; Birt: Gött. gelehrt. Anz. 1882. p. 861; Eschenburg p. 2. E.g. P II 2. 5 ei mihi, si lecto vultus tibi nomine non est, cett. — ei mihi! quid faciam?: cf. Ter. Ad. 789 ei mihi, quid faciam? quid clamem aut querar? — nomine lecto: cf. adn. Pil, 30. — nomine: cf. Bednara p. 75. 8 durus: inmitis, cf. Her. VII 31 Paree, Venus, nurui, durumque amplectere fratrem/frater Amorl P III 1, 165 sq. sint utinam mites solito tibi more tuasque,/non duris lacrimas vultibus adspiciant; Cic. Verr. V 46 quis f uit tam ducus et ferreus? — aversa.. mente: aversus, invitus, cf. Verg. II 170 ..aversa deae mens. Duas formas impares (durus — aversa mente) inter se coniungi recte statuit Dinterus I p. 21 sq. — 11 sq. videris: audebo tibi me scripsisse fateri/. ........... 4 : viderit audebo tibi me scripsisse fateri A y viderit hoe si quis tibi me scripsisse fateri/ audebo propriis ingemuisse malis /? viderit audebo tibi me scripsisse fateri/ atque modum pene notificare mee. /?2 Lectio cod. /3 intellegi prorsus non potest: 'audebo malis propriis ingemuisse, si quis viderit me haec tibi scripsisse fateri', cf. Ehwaldum Krit. Beitr. p. 11 sq. Nee non probabiliora afferre manum alteram (/?2) apparet: verbum enim notificandi a sermone classico abhorret (Ehw.). Contra codici A sanus sensus inest, si cum Heinsio pro viderit legimus videris. Quaerentes quid versus proximus (12 Lévy •= 10 Owen) continuerit, nihil aliud excidisse quam nomen ipsum poetae monet Dinterus (p. 22) hoe modo rationans: inde a versu 5 poetam dubitare nomen suum pronuntiare; dicere tandem: videris; audebo sqq., quod tarnen dicere omisisset nisi nomen statim adiecisset. (Levyus in numerandis versibus post versum 8 (durus et aversa ..) sic pergit: 11 (videris . .); 12 ; 13 (qui cum me ..) cett. Owenius contra haec praebet: 8 (durus et aversa); 9 (videris..); 10 ; 11 (qui cum me..) cett. Unde fit ut ultimus versus in editione Levyi 152, in Oweniana 150 notetur. -— videris: nihil ad me; tua res est. De hoe futuro exacto secunda et tertia persona adhibito cf. Kühner-St. II 1. p. 143, 3; Stolz-Schm. p. 488. P IV 1, 15 viderit; ad summam, dixi, licet ipse queratur! Tr. V 2, 43, alibi. Apte confert Heinsius Matth. 27, 4 ov oyieio cum vetere interpretatione latina: tu videris. — videris [ — — — 1: ultima syllaba corripitur. Contra P I 8, 29 nee tu crediderls. Consule Owenium ad Tr. II 323; Bednaram p. 36: Fr. Crusium p. 12. — 13 poena dignum graviore: de dementia Augusti erga poetam vide ad v. 92. — 14 possum vix graviora pati: vix possum graviora pati, cf. quae disputavit v. d. O. E. Jacobi de collocatione verborum in libro, qui inscribitur De syntaxi in Ovidii Tristibus et Epistulis ex Ponto observata (Lyccae, 1870), p. 21-25. — vix graviora pati: cf. Verg. Aen. I 199 o passi graviora, dabit deus his quoque finem; Hor. C. I 7.30 O fortes peioraque passi/mecum saepe viri.nunc vino pellite curas; Senec. Octav. 652 graviora tuli. Dabit hic nostris/finem curis vel morte dies; Tr. V 11, 7 per/er et obduva; multo graviora tulisti; P III 7, 13 Haec quoque Naso feres: etenim peiora tulisti; Odyss. XX 18 xétlaêi èrj xgaSirj' xac xvvisqov a'A/o nox' exArjo. 15 hostibus in mediis: cf. P II 8, 69 Geticis si cingar ab armis; Tr. III 10. 4 sq. me sciat in media vivere barbarie./Sauromatae cingunt [era gens, Bessique Getaeque; 11, 13 belligeris a gentibus undique saeptus; V 2, 32 saevo cinctus ab hoste locus; 2. 69 quam quod finitimo cinctus premor undique Marte; IV 10, 111; V 2, 69. — De anastropha praepositionis in cf. adnot. ad P I 1, 13. — interque pericula: poeta utitur non solum formis in -culum exitum habentibus; periculum, vincula, cf. infra v. 22, sed etiam antiquioribus: pericli cf. Am. II 13, 3; vinclis cf. A.A. III 272; Bednara p. 25; Kieckers, Historische Latein. Grammatik I Teil: Lautlehre § 49, p. 73/4. —- 16 tamquam: sc. si, cf. Liv. 41. 24, 3 Ac primum omnium, tamquam non hic nobiscum fuisset, sed aut ex curia populi Romani veniret, aut regum arcanis interesset, omnia scit et nuntiat, quae occulta facta sunt; Cic. Fam. XII 9, 1 Tamquam enim clausa sit Asia, sic nihil perfertur ad nos. ~ pax sit adempta mihi: cf. Tr. II 202 ne sit cum patria pax quoque adempta mihi (Ubi Owenius cum Heinsio et Hilbergio (p. 10) dempta legere mavult). — pax: cf. P I 8, 5 (adn.) vivimus adsiduis expertes pacis in armis; II 5, 17 sq. vix hac invenies totum, mihi crede, per orbem./quae minus Augusta pace fruatur humus; II 2, 96 terraque pacis inops undaque vincta gelu; III 1, 7; III 3, 25; IV 14, 61 sq.; Tr. V 2, 71 pax tarnen interdum est, pacis [iducia numquam; Flor. IV 12, 20 (S. Rossbach II. 29. 20) tanta barbaria est, ut nee intelligant pacem (de Sarmatis). Non igitur sine causa Mars in hisce regionibus colitur, cf. P IV 14, 14 proxima Marticolis quam loca Naso Getis; Tr. V 3, 22. — 17 qui: antecedunt voces hostibus in mediis et interque pericula arte inter se coniunctae. Quarum ad priorem tantum pronomen relativum spectat; Dinterus I p. 24. — mortis .. geminent ut.. causas: recte Bentleius: 'ut duplici causa et via letum adferant, ferro scilicet et veneno', cf. P IV 7, 12 et telum causas mortis habere duas. — saevo .. vulnere: singularem numerum pro plurali adhibet, cf. Bednara p. 78. Contra pluralem pro singulari habes A.A. III 745 sq. Ille sinu dominae morientia corpora maesto/sustinet et lacrimis vulnera saeva lavat. — spicula felle linunt: cf. A.A. II 520 spicula felle madent. — 18 vipereo .. felle: viperino .. felle. Quod adiectivum etiam apud Vergilium leges, Aen. VII 351 vipeream inspirans animam; Bednara p. 109. Fel anguium venenatum esse antiqui putabant. Ex Odyss. I 260 sq. apparet Ulixem more barbaro sagittas veneno imbuisse sibique (pdQfiaxov avdgocpóvov comparavisse. Ceterum barbaras tantum gentes telis venenatis usas esse constat, apparetque ex multis locis Ovidianis: P III 1, 26 tinctaque mortifera tabe sagitta madet; P IV 7, 11 sq.; 7, 36: 9, 83; Tr. III 10, 64; IV 1, 77; 1, 84; V 7, 16. Fortasse huc pertinet Tr. V 10, 22 noxia tela (Nemethius). Vergilius quoque hunc usum commemorat, e.g. Aen. IX 773 ungere tela manu ferrumque armare veneno (cf. Quintil. VIII 6, 12); X 140; XII 857 sqq. — Per metaphoram adhibentur verba haec: P III 3, 105 ergo alii noceant miseris optentque timeri/tinctaque mordaci spicula felle gerant. Consule Owenium ad Tr. II 565. linunt: [ — —] pro solito oblinunt [— -- —], cuius verbi formam aliam metro aptam invenies Her. XI 2 oblitus a dominae caede libellus erit. Cf. P I 5, 15 quia plurima cerno/me quoque qui feci iudice digna lini. — Bednara p. 114. — omnia .. spicula: cf. P I 3. 60; Damsteo (Mnemos. 46. 1918. p. 16) non assentior conicienti pro omnia esse legendum omnes (ex Tr. V 7, 15 sq.; P IV 13, 34). Cur frigidissima sit lectio codicum, non intellego (cf. Ganzenmullerus Wochenschr. f. Klass. Phil. 1919. p. 29 sqq.). — 19 eques: egregios equites fuisse Sarmatas Getas alios qui illas regiones incolebant, praeter locos complures Ovidianos, ut sunt Tr. IV 1, 78; V 7, 13 sq., vel maxime docet Tac. Hist. I 79 eo audentius Rhoxolani Sarmatica gens, priore hieme caesis duabus cohortibus, magna spe Moesiam inruperant, ad novem milia equitum ex ferocia et successu praedae magis quam pugnae intenta. Alam Sarmatarum stipendia meritam esse in Britannia notum est. ■— his (sc. spiculis) eques instructus: conferre libet quae Lucianus de Persis Scythisque commemorat: Hermot. 33 aXX' ov IIéqocu ye ovtco noiovaiv ovdè 2xv&a>v öaoi Totjózai, alla tiqcótov fxb> aviol xivoófievoi acp ïnncov (ba tö noAv xo^ivovaiv x.r.ê. perterrita moenia: prosopopoeia, cf. Verg. Aen. VI 52 sq. neque enim ante dehiscent/attonitae magna ora domus (Keene). — lustrat: lustrando ambit, cf. Tr. IV 1, 78 hostis /saevus anhelanti moenia lustrat equo. 20 more lupi clausas circumeuntis oves: raptores terribiles urbem circumequitantes comparantur cum lupis ovile clausum hinc illinc inhiantibus; qua similitudine poeta alio loco utitur in raptoribus bonorum suorum describendis: Tr. I 6. 9 sq. utque rapax stimulante fame cupidusque cruoris/incustoditum captat ovile lupus, cf. Verg. Aen. IX 59 sqq. ac veluti pleno lupus insidiatus ovili/cum fremit ad caulas ventos perpessus et imbres/nocte super media; tuti sub matribus agni/ balatum exercent; ille asper et improbus ira/saevit in absentes; collecta fatigat edendi/ex longo rabies et siccae sanguine fauces:/haud aliter Rutulo muros et castra tuenti/ignescunt irae. Barbarum ex improviso hominibus in agris supervenientem cum lupo comparat noster Tr. IV 1, 79 sqq. utque rapax pecudem, quae se non texit ovilijper sata, per silvas [ertque trahitque lupus,/sic, si quem nondum portarum saepe receptum/barbarus in campis repperit hostis, habet. — De lupo in similitudine adhibito cf. Owen ad Tr. I 6. 9; Washietl, De similit. p. 169 sq. — Postremo iuvat aliquot locos enumerare, ubi sermo fit de lupo terrorem inicienti agnis incustoditis: M V 626 sq.; VI 527; Tr. III 11. 11 sqq. Uiad. XVI 352 sq. — clausas: inclusas, cf. P III 6, 42 aut solito clausos urere in aere viros; I 3, 39; 6, 37; Her. XIV 3. — 21 at semel intentus: particula at, cuius vis deminuta est, priora ad praecedentia adnectit. Owenius legere mavult et. — semel intentus: semel cum participio aliquotiens apud Ovidium invenies: M V 155 pollutosque semel multo Bellona penates/sanguine perfundit; Tr. I 1. 85. Vox semel idem valet Tr. V 6, 11 quem semel excepit, numquam Podalirius aegro/promissam medicae non tulit artis opem; Hor. Ep. I 18.71 et semel emissum volat inrevocabile verbum. Suo iure Schreuders p. 15 coniecturam Merkelii at simul. . canet = „simul atque insonuerit arcus" repudiat. — nervo .. equino: cf. Varro L.L. VII 80 apud Accium: reciproca tendens nervo equino concita tela; Verg. Aen. IX 622 non tulit Ascanius nervoque obversus equino/contendit telum; ad quem locum Vergilianum Conington adnotat 'of horsehair or of the hide or intestines of the horse', quarum explicationum priori favere Wheelerum video vertentem 'the light bow once bent with its horsehair string', sed vertere debuerat 'with the horse-g u t string', cf. Page ad Verg. IX. 622. — arcus: cf. adn. ad P I. 1. 79. — 22 vincula.. inresoluta: inresolutus Anglice 'unrelaxed'; multa adiectiva praefixo in- instructa ab Ovidio formata esse statuit Linse: De Ovidio vocab. inventore p. 50. Conferatur etiam Owen ad Tr. I 5, 28. Hoe libro unum exemplum habes: P I 2, 41 (inconsumptum). Adiectivum de quo agimus iterum legitur apud Boethium, De Consol. Phil. III metr. II 4 stringatque ligans irresoluto/singula nexu. — semper habens . . manet: diaieleï êxcov (Dinterus p. 24). Quae vocabulorum compositio magna vi de perpetuis periculis monet. ■— habens: gerens, cf. Tr. IV 1, 84 telo virus habente perit; P IV 6, 34 verba velut tinctum singula virus habent. — 23 tecta rigent: horrent. — fixis.. sagittis: cf. Tr. V 7, 19 dextera non segnis fixo dare vulnera cultro; Her. XV 362 figitur in iusso nostra sagitta loco; Verg. Aen. V 518. — veluti vallata sagittis: vallata = lect. codd. dett., quam sequuntur viri d. Sincerus Harles Bentley Guethling Merkel Keene Schreuders (p. 16) Brandt Némethy Shuckburgh (in edit. Heroid. 1920. p. 126 ad Her. IV 159); velata A; probaverunt viri d. Korn Riese Ehw.-Levy Owen Ganzenmüller (Woch. f. KI. Phil. 1919. p. 29 sqq.) Wheeler. Lectioni velata qui favet, frustra locum Verg. Georg. III 383 (et pecudum [ulvis velatur corpora saetis) confert. Nam corpus pellibus velari recte dicimus, sed quomodo sagittae velum esse possunt? Infeliciter Ganzenmuellerus quoque 1.1. velata servare studet contendens vocabula veluti velata naQrj/rjtixwa iuxta posita esse secundum Ovidianum morem. At ipsa prosodia impedimento est quominus de parechesi cogitemus (vëluti vëlata). Equidem praefero cum Merkelio (praefat. XXV cf. Her. IV 159 avus radiis frontem vallatus acutis, 'his brow adorned by a coronet of pointed rays' Shuckburgh) et Schreudersio (cf. Ib. 73 radiis circumdata solis imago; F I 385 radiis Hyperiona cinctum) alteram lectionem veluti vallata — quasi vallis cincta. Qua adiectione sensus rigendi optime explicatur nee non et corroboratur; qua ipsa re coniectura Damstei celata cf. Tr. V 6, 37 (Mnemos. 46. 1918. p. 16) minus placet: sententia enim horrendi potius quam celandi vim postulare videtur; ceterum quod v.d. per coniecturam studet consequi, id ipsa lectio tradita velata satis praebet, quam si retinuisset, alliterationem quoque servasset. — 24 portaque: fortasse singularis pro plurali, cf. P I. 8. 61 sq. unde sed hoe nobis, minimum quos inter et hostem/discrimen murus clausaque porta facit? Tr. IV 1, 69; Tr. III 14, 42. Pluralis enim invenitur e.g. Tr. V 10, 21 saepe intra muros clausis venientia portis, cett. — submovet: arcet, cf. Tr. III 14, 41 sc. custodia muri/submovet infestos clausaque porta Getas. — vix; coniungendum cum verbo submovet. Recte Wheelerus vertit: 'and the gate scarce repels attack'. Aliter sensit Dinterus explicans haec hoe modo: 'Portae sera vix tam firma est, i.e. porta vix tam firme obserata sive clausa est ut arma summoveat' {<= Keenius). — arma = hostes armatos, cf. Liv. XLI 12, 9 Ligures, reliquiae caedis in montes refugerunt passim, populantique campestris agros consuli nulla usquam apparuerunt arma. Fortasse minus recte Keenius Wheelerusque, alter 'attacks', alter 'attack' vertens. 25 sq. adde loei faciem../et quod cett.: tota sententia (quod..) obiecti vice fungitur post substantivum casu quarto adhibitum, cf. Dinterum p. 25 sq. P III 1, 25 adde metus et quod murus pulsatur ab hoste. De constructione poëtica adde . . quod, quam semel invenies in sermone pedestri (Cic. Fam. X 31, 4 adde huc quod perferri litterae nulla condicione potuerunt), cf. Kühner-St. II 2, 273 c; Stolz-Schm. p. 539. § 299. E.g. P I. 7, 31 adde quod est frater, cett.: P II 9, 47. — loei faciem: loei aspectum (alia vis (= pulchritudinem) iisdem vocabulis inest M. III 414 procubuit faciemque loei fontemque secutus), cf. P III 1, 20 et in terra est altera forma maris. — loei: Tr. V 7, 43 sq. sive locum specto, locus est inamabilis et quo/esse nihil toto tristius orbe potest. — nee fronde nee arbore: estne vertendum cum v. d. Wolffel (in versione Germanica anni 1857) 'Ach, und die Miene des Gau's den Baume nicht schmücken noch B u s c h w e r k', an cum Sincero (1732) 'Weder Laub noch Baum'? cf. Tr. III 10, 75 nudos sine fronde sine arbore campos; P IV 10, 31 hic agri infrondes; Curt. V 4, 4 silvestres esse calles vix singulis pervios: omnia contegi frondibus im~ plexosque arborum ramos silvas committere; V 4, 13 imminentque colles, ipsi quoque frondibus laeti; Cic. Cael. 18. 42. Inspice etiam P III 1, 19; Tr. III 12, 15 sqq.; M VIII 779. Tutius videtur Sincerum sequi, cum frons non possit significare frutices. — Haud ab re est Brockhaus IV p. 823 s.v. Dobrudscha: 'Nach ihrer landschaftlichen Gliederung ist die D. grösztenteils eine wald- und wasserlose Hochflache, die noch um 1880 eine fast unbewohnte Natursteppe bildete, heute fast in ihrer ganzen Ausdehnung bebautes Ackerland'. - tecti: plerique codd.; laeti Vatic., quam lectionem Heinsius et Merkelius approbant. Schreudersius autem lectionem tecti recte defendens 'hic', inquit, non fertilitatis et amoenitatis expertem sed planum et aequum locum esse dicit Ovidius' (p. 17). — iners.. hiems: otiosa; in qua nihil fit, crescit; cf. Hor. C. IV 7, 12 bruma recurrit iners; P I, 5, 8 deficit estque minor factus inerte situ; 5, 44 otia: mors nobis tempus habetur iners. — hiems/ ..hiems 28/: tautologia in fine versuum, cf. P I 3, 86-88 (tuis); III 3, 80-82 (meis); IV 2, 36-38; IV 8, 48-50. Sedlmayer: Wiener Stud. vol. 2. p. 293. — hiemi continuatur hiems: proxime haeret, cf. P IV 15, 16 domus Augusto continuata foro; Liv. II 54, 2 paci externae confestim continuatur discordia domi; Tac. Germ. 45 (s. fin.). — Vis sententiae aliter alibi exprimitur e.g. P III 1. H sqq. tu neque ver sentis cinctum florente corona,/tu neque messorum corpora nuda vides,/ nee tibi pampineas autumnus porrigit uvas,/cuncta sed inmodicum tempora frigus habent; Sen. de Prov. 4, 14 perpetua iUos hiemps, triste caelum premit; ad Helv. 7, 1. — 27 sq. cum frigore cumque sagittis/cumque meo fato: quorum sub- stantivorum priora per chiasmum referuntur ad versus 15-26. — frigore: alibi quoque frigus una cum hoste vocatur e.g. P I 7, 11 nos premat aut bello tellus aut frigore caelum/truxque Getes armis, grandine pugnet hiems; III 1, 2. Fatum, ut nostro loco, adiungitur e.g. P IV 12, 33 sqq. sed prius huic desint et bellum et frigora terrae./invisus nobis quae duo Pontus habet./et tepidus boreas et sit praefrigidus austerjet possit fatum mollius esse meum, cett. De frigore vide ad P . 3 37 ^ fatigat: vexat. — quarta.. hiems: h.e. hiems anni 12/13 p. Chr. n. Vere enim anni 9 p. Chr. n. Ovidius ad Pontum pervenit. Talem descriptionem temporis habes Tr. V 10. 1: ter frigore ï.e. ter hieme. — , 29 sq. fine carent lacrimae: Tr. I 9, 37 sq. is status, haec rerom nunc est fortuna mearum,/debeat ut lacrimis nullus adesse modus; IV. 1 95 sqq. saepe etiam lacrimae me sunt scribente profusae./umidaque est fletu littera facta meo/corque vetusta meum, tamquam nova, vulnera novit,/inque sinum maestae, labitur imber aquae; V 1, 35 sq. — fine carent: cf. adnot. P I 1, 74. — stupor: torpor; alienatio quaedam sensuum, Anglice 'insensibility', cf. Tr. I 11, 11 seu stupor huic studio sive est insania nomen; Boeth. de Cons. II (pros.) . . sed te, ut video, stupor oppressit. Cumque me non modo tacitum, sed elinguem prorsus, mutumque vidisset, admovit pectori meo leniter manum, et nihil, inquit, periculi est: lethargum patitur, communem illusarum mentium morbum. Sui paulisper oblitus est. . .. —• torpor: torpedo, vagxcooio, stupor ex defectu sensuum, cf. M I 548 torpor gravis illigat membra. Sic infra P I 10, 13 torpens . . palatum; Tr. V 12, 22 torpet ingenium. — similis morti: qui mortis aspectum praebet. De voce similis cum dativo coniuncta cf. Stolz-Schm. 377; Kühner-St. II. 1. 449. sq. — pectora .. habet: tenet, cf. F II 754 et gelidum pectora frigus habet; Her. XII 170 nee tener al miserae pectora somnus habet. — 31 sq. felicem Nioben . ./quae: de qua exclamatione rhetorica consule Kühner-St. II. 1. 272. 5. Est usitatum initium versus, quod apud Ovidium invenias e.g. P II 2, 93 felices quibus o! licuit spectare triumphos; Her. XVIII, 111 felices illas, sua quas praesentia nosse/crimina vera iubet, falsa time re vetat. — Saepius nominativus adhibetur, cf. Kühner-St. II. 1. 274 A 6; e.g. P II 8, 57 felices Mi, qui non simulacra, sed ipsos/quique deum coram corpora vera vident! Tr. V 1, 30; Am. II 5. 9; 10, 29. — Nioben: primum de Nioba, Tantali filia, legimus in Iliade XXIV 602-617. Ovidius tractat fabulam Niobes: M VI 146-312; cf. Roscher III 372 sqq.; Altenburg: Niobe bei Ovid. (Phil. 64. 1905. 284 sqq.). — quamvis... vidit: cf. adn. P I. 1. 15. — tot funera: tot caedes. Ipsa Niobe dicit: M. VI 285 post tot quoque funera vinco, cf. Verg. Aen. VII 42 dicam acies actosque animis in funera reges. tot: cf. M VI 301 sq. orba resedit/exanimes inter natos natasque virumque. Ovidius loquitur de quattuordecim liberis, cf. M VI 182 sq. huc natas adice septem/et totidem iuvenes. Sed alii alium numerum praebent: Homerus II. XXIV 603 sq. rrji 7tep SwSexa ratSsa èvl jj.sy clamantia fratrem/.... ora: cf. M. II 353 sqq. dumque ea mirantur, conplectitur inguina cortex,/perque gradus uterum pectusque umerosque manusque/ambit, et exstabant tantum ora vocantia matrem; 363 iamque vale — cortex in verba novissima venit. cf. Verg. Aen. IV 674 morientem nomine clamat. — fratrem: Phaëthonta, cuius historiam praebet Ovidius M I 747-11 332. Breviter Cic. de Off. III 94 Sol Phaëthonti filio .. facturum se esse dixit, quidquid optasset; optavit ut in currum patris tolleretur; sublatus est; atque is antequam constitit, ictu [ulminis deflagravit. — cortice velavit populus.. novo: Heliades in populos nigras electrum exsudantes mutatas esse narrant Ovidius (nostro loco) et Vergilius Aen. X 189 sqq. namque [erunt luctu Cycnum Phaëthontis amati,/populeas inter frondis umbramque sororum/dum canit cett. Alibi Vergilius in alnos eas conversas esse dicit: Ecl. VI, 63 tum Phaethontiades musco circumdat amarae/corticis, atque solo proceras erigit alnos, cf. Apollon. Rhod. XIV 604. Dubii haeremus legentes totam fabulam M II 340-366 (nostrum laceratur in arbore corpus 362); M X 91 non nemus Heliadum; Tr. III 4, 29 nee natum in flamma vidisset, in arbore natas cett. — cortice.. novo: minus recte, si quid video, Wheelerus vertit 'with new bark'. Adiectivum enim novus saepius aliquid inusitati inauditi incredibile significat, e.g. P III 6, 48 cesserat omne novis consiliumque malis; Liv. IV 33, 1 nova erumpit acies inaudita ante id tempus invisitataque; Aesch. Pers. 665 ajiQoadóxrjtoi xal vêoi Aóyoi. 35 sq. ille ego sum: Owenius ad Tr. II 533 distinguit duas locutiones: a ille ego sum: 'I am the man' cf. P I. 2, 131 ille ego sum qui te colui; Tr. IV 5, 12; M IV 226; F III 505; Ibis 245. b ille ego: 'I the well-known (man)': cf. Tr. V 7, 55 Ille ego Romanus vates — ignoscite Musae —/Sarmatico cogor plurima more loqui; Tr. IV. 10. 1; M I 757; Am. II 1, 1; III 8, 23. Neminem fugit huc non pertinere versus 133 et 138, ubi ex antecedenti versu 131° sum supplendum est. — ille ego: saepissime ab Ovidio et aliis poetis vocabulum ego coniungitur cum prima versus voce, cf. P I 6, 11 certe ego cum primum potui sentire, quid essem, cett. Vide Eschenburg p. 4; Wartena ad Nuc. 1. — sum lignum: collocatio vocabulorum similiter desinentium saepius fit, e.g. Tr. V 6, 35 elige nostrorum minimum minimumque malorum; Tr. IV 5, 9. Plura exempla praebet Owenius ad Tr. II 9. Vide Dinterum I p. 28. — admittar: mihi non permittitur, ut ullum lignum fiam. Suo iure Dinterus I p. 28 negat hoe loco verbum admittendi simpliciter esse positum pro verbo mutandi. — lignum/.. lapis: per chiasmum referuntur ad priora: saxea facta (32) — cortice (34). Quae figura rhetorica ultro faciliorem reddit transitum ad Medusam. — 37 sq. Medusa: de qua Phorcyos et Cetus filia, cf. M. IV 769 sqq.; Apollod. II 4, 2; Odyss. XI 632; Preller-Robert 192 sq.; Roscher I 1695 sqq. ipsa Medusa ipsa Medusa: de hac anaphora egi ad PI 1, 65 sq. ■ licet: cf. Owen ad Tr. II 307 sq. a antecedit coniunctivum: cf. P II 2, 23 sed licet arma feras: III 1, 77; 3, 75; IV 1, 15; 10, 28. M VIII 394. b sequitur coniunctivum: cf. P I 3, 21 adferat ipse licet sacras Epidaurius herbas,* 4, 17; 5, 27; 6, 3. Omnes locos Ovidia~ nos collegit Owenius. nostris: meis. Sic saepius variat poeta numerum pluralem singulari, cf. 39 sq. vivimus, ut numquam sensu careamus amaro,/et gravior longa fit mea poena mora. — amittet vires: 'quia frustra conabitur me in lapidem mutare'. — vires... suas: M V 195 vitioque animi non viribus, inquit./Gorgoneis torpetis; 216 tuaeque/ Saxificos vultus, quaecumque ea, tolle, Medusae; Ibis 553. — 39 vivimus ut: hanc ob rem vita suppetit, ut. . Quam coniunctionem finalem esse censeo aeque ac v. 42 non perit, ut possit saepe perire, iecur. Vim consecutivam tribuit versui 39° Wheelerus vertens: 'My life is such that I never lose the bitterness of sensation'. Sed iam P. de Kervillars (Les élégies d Ovide, Paris 1756): Je ne vis plus que pour sentir toute 1'amertume d'une vie malheureuse'. — 40 gravior mora: cf. Tr. IV 6, 26 .. crevit et aucta mora est; 6, 38 quae mala sunt longa multiplicata die! — longa .. mora: cf. F V 144 viribus annosae [acta caduca morae. P I 3, 25 sq. cura quoque interdum nulla medicabilis arte est/aut, ut sit, longa est extenuanda mora. — 41 sq. Tityi../.. iecur: de Tityo, Terrae filio, qui Latonae vim afferre voluerat et transfixus telis Apollinis Dianaeque in Tartaro poenas dabat cf. Odyss. XI 576 sqq.; Apollon. Rhod. I 759 sqq.; Hygin. fab. 55; Ovid. M. IV 456; X 43; Am. III 12, 25; Tib. I 3, 73 sqq.; Prop. III 3, 66; Senec. Agam. 15 sqq.; Verg. Aen. VI 595 sqq.; Preller-Robert 234 sq.; Gruppe Myth. Lit. 626. — Similitudines a dis petitas praebet praeter hanc Ovidius P IV 8, 75 sqq.; 14, 57 sqq.; Tr. III 14, 13 sq.; A.A. III 106; Her. XVII 181 sq. Vide Washietl p. 179. — inconsumptum ... semperque renascens: cf. Verg. Aen. VI 600 nee fibris requies datur ulla renatis; Ibis 194 hic inconsumpto viscere pascet aves. ■— inconsumptum: adiectivum ab Ovidio fictum, cf. adn. P I 2, 22. Iterum legitur: Ibis 194 (vide supra). — non perit, ut possit saepe perire: ut finalem vim habet, cf. adn. v. 39. Vocabulum sic (41) idem valet atque non aliter (eandem vim praebet locus P IV 16, 49 sq.). — perit.. perire: est traductio, cf. Tr. I 4, 28 si modo qui periit, non periisse potest. Et saepius. •— 43 sq. at puto: quae verba hic interpellantis sunt: 'at, dieet aliquis . .'; saepius ironiae inserviunt, cf. P I 3, 47 at puto qua genitus fueram, teilure carenti/in tarnen humano contigit esse loco; 5, 25; 8, 39. — De hac occupatione ironica consule Kühner-St. II 2. § 163, 8a; Ehwald ad M II 566. — puto: o finalis corripitur cf. adn. Pil, 25. — requies medicinaque publica curae/somnus: quies et requies sunt vocabula propria artis medicinae: cf. Celsus III 2 (p. 76. 18 D) omnium optima sunt quies et abstinentia; Her. IV 90 haec (sc. requies) reparat vires- — medicinaque publica curae/somnus: cf. P III 3, 7 publica me requies curarum somnus habebat; M X 368 sq.; XI 623 sq. Somne, quies rerum, placidissime, Somne, deorum,/pax animi, quem cura fugit, e.q.s. Somnus si non venit, nox vocatur curarum nutrix (M VIII 81). Aliquoties curarum medicina non exstat, cf. P I 3, 25 sq. cura quoque interdum nulla medicabilis arte est/aut ut sit, longa est extenuenda mora. — medicina: vocabula medicina et requies saepius inter se coniunguntur, cf. Tr. IV 10, 118 tu (sc. Musa) curae requies, tu medicina venis; V 1, 33 tot mala pertulimus; quorum medicina quiesque etc. — publica: communis, cf. P III 3, 7. publica me requies curarum somnus habebat; Hor. C. II 8, 7 iuvenumque prodis/publica cura. — curae: curarum, ut P III 3, 7 requies curarum somnus. Numerus singularis adhibetur iterum Tr. IV 10, 118 tu curae requies. solitis.. malis: malis quae me interdiu vexare solent. — 45 somnia .. veros imitantia casus: cf. M. XI 626 Somnia, quae veras aequent imitamine formas; XI 64 hunc lcelon superi, mortale Phobetora vulgus/nominat; ne neglexeris Odyss. XX 83 sqq. — me terrent: vide M XI 64 (verbatim modo attuli); Lucian. Ver. Hist. II 33: èv apiatspat 8è ta to5 "Xtcvoo j3aaiXsta. Odtoo yap 8yj ap^si Trap' aotola aaipaTtaa Suo xai uttap^ooa 7is7toiy]jasvoa, Tapa£tcova te töv MaTatoyévooa xai nXootoxXéa tov <ï>avTaa£a>voa. <— Si verbum terrendi urgemus, pertinet terrent tantum ad somnia peiora versuum 47 sq., quibus opponitur me~ lioris imago somni (50-53), brevem voluptatem afferens. Quo iucundiore somnio mulcetur poeta, eo terribiliores res verae sunt expergiscenti. — 46 vigilant sensus: cf. supra v. 39 vivimus, ut numquam sensu careamus amaro; PI 10. 23 vigilantque mei sine [ine dolores; Lucr. IV 755 cum somnus membra profudit, mens animi vigilat. — in mea damna: de praepositione in consecutiva vide Stolz-Schm. p. 412. E.g. Am. III 11, 22 et periuratos in mea damna deos; Her. I 96; V, 58; cf. Rem. Am. 69 curae damnosae. — 47 videor: sc. mihi. Utramque constructionem praebet Plautus Merc. 227 sqq. velut ego nocte hac quae praeteriit proxuma/in somnis egi satis et [ui homo exercitus./Mercari visus mihi sum [ormosam capram .. 232 sq. posterius quam mercatus [ueram visu sum/in custodelam simiae concredere, cf. M VII 649 sqq. egredior qualesque in imagine somni/ visus eram vidisse viros ex ordine tales/adspicio noscoque; Plaut. Curc. 260 sq.; Prop. III 3, 1. Locutio Graeca praebet dativum cf. Arist. Vesp. 31 sq. s'So£é [ioi 7tepi rcpwtov orcvov èv rijt IIuwl/èxxXYjotdCsiv izpófiaza oofxaOr^sva. — Sarmaticas.. sagittas: cf. Ibis 637 sq. denique Sarmaticas inter Geticasque sagittas,/his precor et vivas et moriare locis. Nostro libro hoe adiectivum derivatum a Sarmatae (de quo substantivo vide ad v. 79) saepius invenitur: P I 2, 60 ne mea Sarmaticum contegat ossa solum; 3, 60; 5, 50. De adiectivo Sarmatis infra (v. P I 2. 114.). - De arcu sagittisque barbarorum vide ad P. I 1, 79; 2, 18. — 48 dare captivas ad fera vincla manus: quam locutionem manus dandi, hoe loco proprio sensu adhibitam, saepius translate invenies usurpatam = concedere, victum se fateri: F III 688 evictas precibus vix dedit illa manus; Am. I 2, 20 porrigimus victas ad tua iura manus; Tr. I 3, 88; A.A. I 462; Her. IV 14; XVII 260; Verg. Aen. XI 568; Lucr. II 1041; Caes. BG. V 31, alii. — vincla: de hac forma cf. adn. P I 2, 15. — Somnia sua consimilia esse casuum cotidiani terroris modo dixit poeta (v. 45); quos casus describit e.g. Tr. V 10, 21 sq. ( — vs 47) saepe intra muros clausis venientia portis/per medias legimus noxia tela vias; supra v. 17 sq.; Tr. IV 1, 83 sq. (= v. 48) aut sequitur captus coniectaque vincula collo/accipit aut telo virus habente perit. — 49 decipior melioris imagine somni: cf. M XIII 216 deceptus imagine somni. Quem versus finem imagine somni saepius invenias, e.g. F III 27; M VII 649; IX 686. Vertit Wheelerus 'when I am beguiled by the semblance of a happier dream'; sed malim somni hic putare genitivum vocis somnus et cum v. d. Keene vertere: 'by the visions of more peaceful sleep'; cf. Verg. Aen. I 353 ipsa sed in somnis inhumati venit imago (Forbiger). — Quamquam invenies apud Plinium (N.H. XX cap. 13, 51 § 143) locutionem imaginari aliquid per somnium, tarnen nostro loco vocem somni ex somnii esse contractam prorsus non accipio. Huc facit, quod Bednara (p. 28) de voce somnium nullam mentionem reddit confirmatque Ovidium non nisi semel (P III 2, 57 sacrifici genus est) in appellativis genitivo in -i exeunte uti. — melioris: imago iucundior opponitur somniis terribilioribus v. 45. — 51 sq. vobiscum.. amici: per apostropham, cf. P I 8, 31; Tr. III 4, 63. — quos sum veneratus: quos colui. (cf. v. 131), cf. P I 7, 7 qui te venerantur amantque; II 2, 1 ille domus vestrae primis venerator ab annis; Plin. Ep. VI 17. 5 omnes qui aliquid in studiis faciunt venerari studeo. — coniuge: de tertia uxore Ovidii vide infra adn. v. 138 sqq. — patriae tecta ../.. amici/... coniuge: saepius a poeta coniunguntur Roma, amici, coniunx e.g. P I 8, 31 sqq. nam modo vos animo dulces reminiscor amici, nunc mihi cum cara coniuge nata subit/aque domo rursus pulchrae loca vertor ad Urbis cett.; Tr. III 2, 21 sq. Roma domusque subit desideriumque locorum,/quidquid et amissa restat in Urbe mei; III 4, 57 sqq. ante oculos errant domus urbsque et forma locorum/ acceduntque suis singula facta locis./Coniugis ante oculos sicut praesentis imago .. ./63 vos quoque pectoribus nostris haeretis amici; Tr. III 8, 9 sq.; 11,15 sq.; IV 6, 45. — et modo.. ./et modo: pro et modo .. modo; vide Dinterum I p. 30. — 53 percepta est... voluptas: cf. P IV 9, 37 sq. quaeque mihi sola capitur nunc mente voluptas,/tune oculis etiam percipienda foret; II 1, 60 gaudia percipiens; M IV, 745; XIV 700; Her. XIX 65; Cic. Fam. XIV. 1; Fin. I, 11; II 26, 83; II 30, 98. Contra Cic. Fam. XIV. 1 (fin.) acerbissimos dolores miseriasque percepit. — 54 peior ab admonitu fit status iste boni: acerbitates quibus nunc afficior, peiores fiunt eo quod somnio admoneor temporum meliorum, quae praeterierunt. — ab admonitu: pro admonitu, cf. adn. P I 1, 41. Saepius ablativo solo utitur cf. P I 3, 8 admonitu coepi [ortior esse tuo; II 4, 18 non semel admonitu facta litura tuo est; II 11, 14; IV 12, 26; Tr. III 6, 30; V 3, 32. Vir d. Guttmann Instrument, ab bei Ovid p. 15 putat nostro loco vim quandam temporalem inesse: 'nach der Erinnerung an das Glück der gegenwartige Zustand nur um so bitterer'. Quae tarnen opinio innititur loco Propertiano per coniecturam restituto I 13, 24: sensit ab Oetaeis gaudia prima rogis. — status iste: status malus. Iniuria Keenius adnotat: 'that condition you know of. Vocabulum status iterum legitur P I 10, 17 Scilicet is status est, ea rerum forma mearum. ■— Totam vim versus reperies apud Dante Comm. Infern. V 121 sqq. nessun maggior dolore/che ricordarsi del tempo felice/nella miseria. — 55 igitur: versus 55-58 praebent conclusionem nee non summam malorum omnium, quae questus est poeta inde a v. 15. -— caput hoe: me, cf. Plaut. Pseudol. 727 si quidem hoe vivet caput = ego; Mil. 326 vae capiti tuo; Capt. 230 pro tuo care capite. — miserabile: de adiectivis cadentibus in -bilis vide adn. P I 1, 15. — dies.. cernit: recte Dinterus I p. 31 hanc non esse prosopopoeiam ut Noctis (56) contendit conferens v. 131 sq. quem festa solebat inter convivas mensa videre tuos. — 56 = sive nox venit. — pruinosi Noctis .. equi: adiectivum pruinosus applicatur alibi ad noctem ipsam e.g. Am. II 19, 22 longa pruinosa frigora nocte pati; fr. VII (Owen III) ex Phaenomenis 3: clara pruinosae iussit dare lumina nocti. — Noctis.. equi: de dea (F I 455) Nocte b i g i s vecta conferre licet Tib. II 1, 87 nox iungit equos; Verg. Aen. V 721; quadrigas ei tribuit Lygd. (III) 4, 17 lam nox aetherium nigris emensa quadrigis/mundum, cett.; cf. Aesch. Choeph. 660 sq. vvxzöo agju èjidyerailaxoieivóv; fr. 69 N2 fxekav'mnov... vvxxóo afiolyóv; Eur. Ion. 1150 sq.; Hymn. Orph. 2; Theocr. II 166 sq. Aurora quoque curru vehitur, e.g. Am. I 8, 3 sq. nigri non illa parentem/Memnonis in roseis sobria vidit equis; et Lucifer e.g. Am. I 6, 35 lamque pruinosos molitur Lucifer axes; de Hesperó vide F II 314 Hesperos et fusco roscidus ibat equo. De Solis curru cf. A.A. I 330 ver sis Phoebus adisset equis; Eur. Orest. 1001 sqq. — De Lunae equis vide Hymn. Homer. XXXII 8 sqq.; dïa 2elr/vrj/£cv£a/uêvr] nmXova sQiav/evao, alyhjevraojèooviuévcoo nounigma iXdarji xaUagtyaa ïnnovo. 57 mea .. pectora: cf. adn. Pil, 73. — perpetuis.. • curis: cf. adn. Pil, 73, et P I 10, 3 sq. longus enim curis vitiatum corpus amaris/non patitur vires languor habere suas. — perpetuis — et interdiu (cf. 55) et noctu (cf. 56).— liquefiunt = liquescunt (quae est lectio codd. vuig.), cf. adn. P I 1. 68. — 58 ignibus admotis ut nova cera solet: cf. Lucr. VI 515 sq. quasi igni/cera super calido tabescens multa liquescat; M III 487 sq.; X 284 sq. Daedalus monet A.A. II 60 impatiens cera caloris erit (Theocr. II 28; Verg. Ecl. VIII 80.). Washietl. 1.1. p. 172 sq. locum nostrum, quem p. 85 addere seriei similitudinum omisit, separatum tractat. De hac similitudine aliisque cf. Owen (Class. Rev. July 1931 Ovid's use of the simile); 'The simile is complete, but concisely expressed without elaboration of detail', cf. P II 7, 43; IV 2, 17; 14, 13. — 59 saepe precor: Ovidius saepe vocabulum precor trochaeo antecedente initio versus ponit, cf. P I 10, 41 ferte precor semper quia semper egebimus illa. Eschenburg p. 7; vide etiam adn. v. 117. — precor mortem: cf. P I 1, 80 (adn.). — mortem quoque deprecor: per chiasmum adiunctum prioribus vocabulis, cf. F II 103 mortem non deprecor inquit. — idem: cf. Ib. Tl audiet hoe Pontus, faciet quoque forsitan idem,/terra sit ut propior cett.; M XIII 798; Hor. C. II 10, 22 sq.; Owen ad Tr. II 449. — 60 Sarmaticum.. solum: Sarmatia. Intelligitur pars Europae inde a Vistula flumine ad orientem versa, quae apud Ptolemaeum geogr. 3, 5 2a.Qfj.aTia ëvEvga>7ir]t vocatur (Opponitur Geogr. 5, 9 SaQfiaxia êv 'Aoiai). De adiectivo Sarmaticum conferre licet adn. v. 47. Sarmatae tractabuntur ad v. 79. — contegat ossa solum: cf. Her. XV 274 aut hic Taenaria contegar exul humo; III 103 per tarnen ossa viri subito male tecta sepulcro; Cic. De legibus II. 22. 57 in iis quos humus iniecta contexerat, cf. v. 109 sqq. — 61 subit: vnéQyEtai, cf. Tr. III 8, 38 qui sim qui fuerimque subit; M II 755 (Nostro libro verbum subeundi personaliter quoque adhibitum legitui* P I 8, 32 nunc mihi cum cara coniuge nata subit... 36 nunc subit aequata porticus omnis humo; 9, 11 nulla tarnen subeunt mihi tempora densius illis). Subaudiendum est aut: me, cf. F II 753 .. quotiens pugnantis imago me subit; aut mihi, cf. locos supra verbatim allatos P I 8, 32; 9, 11. Praeterea Tr. III 3, 14 et subit adfecto nunc mihi, quidquid abest; aut: mentem (animum), cf. Verg. Aen. X 824 et mentem patriae subiit pietatis imago. — Augusti: Zefiaozov, cf. C.I.G. 2629 KaiaaQoa êeov Zefiaarov. Quo titulo honorifico Octavianus appellatus est a.d. XVII Kal. Febr., 27 a. Chr. cf. Mon. Ancyr. 34 Quo pro merito meo senatus consulto Augustus appellatus sum; Suet. Aug. 7, 2; Dio Cass. 53, 16, 8; C.I.L. I2 231; Mommsen St. R. II3 771 sqq.; Ruggiero Dizion. epigr. I 924 sqq. De cognomine Augusti vide Ov. F I 609 sqq. sancta vocant augusta patres: augusta vocantur/templa sacerdotum rite dicata manu. Huius et augurium dependet origine verbi,/et quodcumque sua Iuppiter auget ope./Augeat imperium nostri ducis, augeat annos./etc., cf. K. Scott, The indentification of Augustus with Romulus-Quirinus (Tr.Am. Phil. Ass. LVI (1925) 82-105); F. Muller: Mededeel. Kon. Akad. v. Wetensch. Afd. Letterk., 63 A N° 11 (1927). De adiectivo Augustus cf. adn. P I 2, 117 Augustas ad aures. — dementia: cf. Tr. V 4, 19 sit quanta dei dementia; IV 4, 53; 8, 39; P II 2. 121; III 6, 7. De dementia sescenti loei alii afferri possunt, ex quibus aliquot enumerare sufficiat. Plura invenies, si adnot. v. 125 inspicies. Mon. Ancyr. 34. 20 clupeusque aureus in curia Iulia positus, quem mihi senatum populumque Romanum dare virtutis clementiae iustitiae pietatis caussa testatum est per eius clupei inscriptionem, cf. Suet. Aug. Cap. 17, 21, 51; Vellei. II 86; cf. H. M. R. Leopold, Exulum trias p. 209 sqq.; K. Alewell (Ueb. das rhet. JiagadEiy/xa diss. Kil. 1913) p. 71 praebet locos Val. Max. V 1; Sen. de benef. III 27, 1 sqq. De dementia Augusti erga Ovidium ipsum cf. infra adn. v. 91 sq. — 62 naufragiis = naugrafis, vel potius naufrago mihi, cf. Tr. I 5, 36 naufragio meo. Owenius confert Tr. I 5, 43 nostris pro casibus. Addere poterat P I 2, 72 pro misera .. fuga (<= pro me exule misero); IV 14, 47 molliter a vobis mea sors excepta Tomitae. — Saepius naufragii notio invenitur in Tristiis et Epistulis ex Ponto (eiusque concitati fulmine Augusti dei), cf. K. Scott, Emperor Worship in Ovid p. 57, cf. P II 2, 128 . . timeo naufragus omne fretum; 3, 25 sqq. en ego non paucis quondam munitus amicis./dum flavit velis aura secunda meis./ut [era nimboso tumuerunt aequora ventojin mediis lacera nave relinquor aquis; 57 sqq.; 6, 9 sqq.; 7, 8; 9, 9; III 2, 5 sq.; IV 3, 5; 29 sq.; 4, 8; 8, 27 sq.; 14, 21 sq.; Tr. I 5, 57 sqq.; III 11, 61 sqq.; IV 5, 5; V, 9, 17 sqq.; 11, 13 sq.; cf. adn. P I 10. 39. — mollia .. litora: cf. P I 10, 39 (tellus non dura). — 63 cum video: cf. cum subit (61). Tr. I 3, 1 cum subit.. . ,/3 cum repeto. — tenacia: cf. P IV 6, 7 perstat enim Fortuna tenax votisque malignum/opponit nostris insidiosa pedem; I. 9, 28 ne sit ad extremum Caesaris ira tenax. lam supra questus est de suo fato obstinato, P I 2. 27 sq. hic me pugnantem cum [rigore cumque sagittis cumque meo fato quarta ƒatigat hiems. — frangor: P I 4, 11 cernis ut in duris — et quid bove firmius? — arvis fortia taurorum corpora frangat opus; Tr. III 14, 33 ingenium fregere meum mala; F 1. 301 sq.; Senec. Thyest. 199 sq. novi ego ingenium viri/indocile: flecti non potest — frangi potest; Nep. Dion. 7; Cic. Fin. II 29. 95. — 64 spesque levis: cf. spero (65). De dea Spe vide adn. P I 6, 27 sq. — magno victa timore: cf. Tr. IV 3, 12 cur iacet ambiguo spes mea mixta metu? — spes... cadit: sc. irrita, ad irritum, cf. P I 6, 36 nee spes huic vena deficiente cadit; Tr. II 148 spes mihi, respicio cum mea facta, cadit; Her. VI 36; Her. IX 42; Her. XV 169; Liv. II 6, 1; II 31, 5; cf. P. J. Enk ad Grattii Cyneget. 262 (cum sera cadit prudentia damno). Contra Verg. Aen. II 162 sq. Omnis spes Danaum et coepti fiducia belli/Palladis auxiliis semper stetit. — 65 sperove precorve: -ve -ve apud poetas saepius invenies, M XI 493 iubeatve vetetve; XIII 238; F V 110; Tr. III 12, 34; Verg. Aen. IX 211; O. E. Jacobi, De syntaxi etc. p. 21; Kühner-St. II 2. 111,9. — precor: cf. adn. P I 1, 80. — 66 posse carere loco: sc. me. De verbo carendi cf. Cicer. Phil. I. 6 patriae liberatores urbe carebant; Pro Milone 7. 18 caruit foro postea Pompeius. — male mutato .. loco: Heinsius mutando proponens locum hisce verbis explicat 'qui mutetur cum alio loco quantumvis malo'. Harlesio fere idem adnotanti 'h.e. loco, licet male mutatus sit, modo sit tutior', adstipulantur et Dinterus I p. 31 et Schreudersius p. 19, quos viros doctos sequuntur H. N. Veldhuis (Aanteek. op Ovid. Epist. ex Ponto p. 6) et A. L. Wheeler, alter vertens 'al wordt de plaats ook veranderd tot mijn nadeel', alter 'yet I neither hope nor pray for anything further than the power even by a wretched change to be rid of this place'. Contra tarnen v. d. H. Magnus (Berl. Phil. Woch. 1896. 1165) praebet haec: 'Mein bescheidener Wunsch ist nichts als der, fortzukommen von dem Orte, den ich zu meinem Unsegen eingetauscht habe (gegen Rom.)', cf. Ehw. Burs. Jahr. ber. 109 p. 243 'die Örtlichkeit, an die Ovid zu seinem Unglück gekommen ist'; Némethy 'in calamitatem meam mutato'; a quorum virorum doctorum partibus stare me libenter profiteor. Nam neque P I 2, 105 (male tutius) neque Tr. III 6, 24 (mutatoque minor sit mea poena loco) satis valent ad priorem explicationem corroborandam, quam obscuriorem puto quam quae vere Ovidiana sit. — Inutilis est coniectura v. d. I. Gilbert (Ovid. quaest. crit. et exeg. Meissen 1896): male me tuto posse carere loco, cum locus emendatïonem non desideret. Quid quod v. d. H. Kraffert (Beitr. zur Krit. u. Erkl. lat. Autoren III Th. Progr. Aurich 1883 p. 137 sqq.) proposuit: male tutaio? De qua coniectura consule Ehwald, Burs. Jahr. ber. 31. p. 192: 'Ovid kennt aber tutatus nur im activen Sinn'. — 67 sq. aut hoe aut nihil est: cf. Cic. Tusc. I 14 cum igitur dicis: 'miser M. Crassus', aut hoe dicis: 'miser est Crassus', aut nihil dicis omnino; Jacopo Sannazaro de Cesare Borgia (Carm. poetar. Italor. vol. VIII p. 444 aut nihil aut Caesar vult dici Borgia, quidni?/Cum simul et Caesar possit et esse nihil. — De vocabulis aut.. aut contraria inter se iuxtaponentibus cf. Kühner-St. II 2, 104. 7 (Confer Hor. Sat. II 7, 117: Terent. Heaut. 420 sq.). — temptare modeste: ne optaveris ut mihi liceat Romam redire, sed ut in locum propiorem patriae releger, cf. 105 non petito bene sit, sed uti male tutius utque/exilium saevo distet ab hoste meum. Et passim, cf. adn. Pil, 79. — gratia .. vestra: gratia tua amicorumque ceterorum, cf. adn. P I 1, 19; P II 2, 49 nunc tua pro lassis nitatur gratia rebus,/principis aeterni quam tibi praestat amor. — salvo .. pudore: erga Caesarem. — 69 sq. suscipe.. patrocinium: cf. P II 2, 45 mandatique mei legatus suscipe causam. — Romanae facundia, Maxime, linguae: cf. P II 3, 75 tuus ille pater, Latiae facundia linguae; Tr. II 273; M XIII 137; XV 212. — Vox facundia appositio nominis Maxime est. De eodem Fabio dicit Horatius C. IV 1, 13 namque et nobilis et decens/et pro sollicitis non tacitus reis. — 70 difficilis causae: cf. M XIII 190 difficilem tenui sub iniquo iudice causam. Contra Tr. III 11, 21 in causa facili cuivis licet esse disertum. — mite patrocinium: moderatum, lene patrocinium, cf. 67, 72. — patrocinium: pentameter vocabulo iambico olaudi solet, cf. Fr. Crusius Röm. Metr. p. 55. Ovidium ab hac lege metrica, quam in prioribus carminibus componendis semper observaverat, in scriptis Tomitanis discessisse iam ad P I 1, 66 exposui afferens formas verbales, quae ex tribus syllabis constant. Infra (P I 6, 26) clausulam monosyllabam inveniemus. Nostro loco vocabulum plurium syllabarum pentametrum claudit, id quod saepius in versibus Ep. ex Ponto, Tristium, Ibidis fit. Per tabellas exponere huius legis prolationem iuvat. Inveniuntur formae I substantivorum in -ium cadentium: adulterium: Tr. II 212; II 430; II 514; auxilium: P IV 6, 14; IV 15, 26; imperium: P II 2, 72; P IV 13, 28; Tr. II 232; ingenium: P II 5, 26; P IV 13, 46; P IV 14, 18; obsequium: Tr. V 6 (7), 30; officium: P IV 5, 24; patrocinium: nostro loco P 1. 2. 70. 2 substantivorum aliter desinentium: amicitia: P IV 3, 12; IV 13, 44; Tr. IV 5, 24; articulus: P II 3, 18; barbaria: Tr. III 9, 2; III 10, 4; exequiae: Tr. III 5, 40; historia: Tr. II 416; Ib. 520; posteritas: Tr. IV 10, 2; utilitas: P IV 9, 48. 3 no minum propriorum: Alcinous: P II 9, 42; IV 2, 10; Anticyra: P IV 3, 54; Ausonia: Tr. I 3, 6; Berecyntiades: Ib. 508; Cyaneae: Tr. I 10, 34; Dalmatia: P II 2, 78; Danubius: P IV 9, 80; Ericthonius: P II 9, 20; Tr. II 294; Italia: Tr. I 4, 20; Oechalia: P IV 8, 62. 4 unius a d i e ctivi pronominalis: alterius: P IV 6, 6. De hac re cf. R. Ellis, Ovid's Ep. from P. p. 24 sq. —■ 71 est mala, confiteor, sed te bona fiet agente: cf. Tr. I 1, 26 causa patrocinio non bona maior erit: I 9, 46 quaelibet eloquio fit bona causa tuo; Cic. S. Rosc. 15, 42 quod Erucio accidebat in mala nugatoriaque accusatione, idem mihi usu venit in causa optima. — te.. agente: orante, defendente, cf. A.A. III 532 facundus causam saepe clientis agat. ~ 72 lenia.. fac modo verba: modo leniter defende me; modo ne immoderate causam meam agas, cf. v. 70; Dinterus I p. 32. Cf. P II 2, 63 sic igitur, quasi me nullus deceperit error,/verba fac, ut vita quam dedit ille fruar; F VI 120 ad duram verbis mollibus usus er at. — pro misera .. fuga: pro me exule misero. Abstractum pro concreto positum, cf. P I 4, 34 at nostram cuncti destituere fugam: II 2, 68 detque solum miserae mite, precare, fugae; Tac. Hist. I 2 plenum exiliis mare (pro exulibus). Non recte igitur v. doet. P. Brandt confert versum 130 (P. Ov. Nas. Fasti, Trist. Ex P. für den Schulgebrauch ausgew. 1908 Leipz.), ubi vide adn. meam. — 73 nescit enim Caesar: versus 73-104 blanditiis erga Caesarem explet poeta, sed apte huic quoque excursui malae condicionis suae notionem inserit. De nomine Caesar cf. adn. Pil, Tl. — quamvis.. norit: cf. adn. PI 1, 15. ■— deus: cf. adn. Pil, 26. — omnia: cf. P IV 9, 126 sq. nil illi toto quod fit in orbe latet./Tu eer te seis haec, superis adscite, videsque/Caesar, cett. ■— 74 ultimus hic.. locus: cf. P II 7, 66 ultima me tellus, ultimus orbis habet; Tr. IV 4, 83 haec igitur regio, magni paene ultima mundi; et passim. Aliter quoque alibi: Tr. II 199 sq. vixque/haeret in imperii margine terra tui. — 75 magna ... molimina rerum: cf. Tac. Ann. I 11 regendi cuncta onus; M. XV 578 magna quidem rerum molimina vidit in illis. Idem valet atque moles, cf. M. XV 1 Quaeritur interea, quis tantae pondera molis/sustineat tantoque queat succedere regi. Praeterea consule Tr. II 221; Hor. Epist. II 1, 1 cum tot sustineas et tanta negotia solus/ etc. — illud numen: cf. adn. P I 1, 26. Numen Augusti legitur e.g. P I 10, 42; II 2, 28; II 2, 111; II 8, 38; III 1, 163; IV 15, 24; Tr. II 14; II 108, 142; III 6, 23; V 11, 20; consule Sj. Wartena ad Nuc. 147. — tenent: detinent, cf. P II 5, 63 tu quoque Pieridum studio studiose teneris; IV 2, 41; F 1, 697; Tr. V 12, 9. — 76 caelesti pectore: quam pro pectore caelesti, i.e. quam quae pectus caeleste afficiat (Dinter I p. 33), cf. 98 paene etiam merito parcior ira meo est (= quam pro merito meo); Dinterus (I p. 33) audiendus est. — minor: Tr. II 213 sq. fas ergo est aliqua caelestia pectora falli/et sunt notitia multa minora tua. Nee non conferri potest P III 1, 139 si quid aget maius, differ tua coepta. — 77 nee vacat: de verbo hoe impersonaliter adhibito cf. adn. PI 1,3; Tr. II 215 sq. utque deos caelumque simul sublime tuenti/non vacat exiguis rebus adesse lovi. — Tomitae: Tomitani, cf. P IV 9, 97; 14, 15; 14, 23; 14, 47; Tofüxai cf. adn. P I 1, 1. —• 78 finitimo.. Getae: dativus singularis pro plurali, cf. adnot. P I 2. 84. Altera forma Getes tractabitur P I 2. 108; cf. P I 1.2 (adn.). — finitimo: cf. P II 7, 68 Pontica [initimo terra sub hoste iacet; Tr. V 2, 69. — loca: recte Dinterus I p. 33 monet de hoe appositionis genere, quo regio pro ipsis incolis ponitur. Tale quid invenies versibus proximis ubi enumerantur: Sauromatae .. lazyges .. ïaurica terra .. gentes. ■— Getae: quae gens Thracia IV° saeculo a. Chr. n. ex septentrionali parte Haemi montis in Histri ripam pulsi sunt. lam Philippi V' temporibus Daci appellari coepti sunt quod nomen alterum illud nomen Getarum paulatim ex historia expulit. (E monumento triumphali quod adhuc exstat Adamklissi, haud proeul a Constantza, ectypa, duos Getas pugnantes cum milite Romano praebens, transportata est in museum nationale Bukaresti. Cuius imaginem affert Brockhaus 7. p. 291 s.v. Geten) 79 Sauromatae: ZavQOfxaxai metri causa [— ^ — —] pro Sarmatae (Mon. Ancyr. Graece 31 2aQfj.aimv ) [— — —] usurpatur. Bednara p. 99. Sic saepius apud Ovidium, e.g. P II 2, 95 at mihi Sauromatae pro Caesaris ore videndi; III 2, 37 hic quoque Sauromatae iam vos novere Getaeque; Tr. II 198; III 3, 6; 10, 5; 12, 30; IV 1, 94; V 1, 74. (Owenius ad Tr. II 198 adnotat multum interesse inter Sauromatas et Sarmatas, quamquam nomina subsimilia sunt. Sauromatae enim habitabant prope paludem Maeotida et flumen Tanain; Sarmatae contra in Scytharum a se profligatorum regnis inter Borysthenem et Histrum vagabantur, cf. Rostovtzeff, Iranians and Greeks in South-Russia p. 113 sqq.). — Iazyges: 'Iótvyeo [ ^ ^ — ] metri causa Ovidius nominativo plurali formam Graecam tribuit, cf. A.A. I 409 Differ opus! tune tristis hiems, tune Pliades instant; Bednara p. 47. Quae gens Sarmatica (cf. Tac. Ann. II 29 e Sarmatis Iazygibus) primum inter Hypanim et Borysthenem habitabant, deinde migrantes (Meravdarai) ad Histrum perruperunt testibus Strabone VII 4, 17; Tac. Ann. II 29, cf. Minns, Scythians and Greeks p. 120; Mommsen R.G. V 197, 206, 209-216. — (Adhuc regioni Ungaricae ad Tisiam flumen sitae nomen Iazygia est: Iazygien-Groszkumanien-Szolnok, de qua regione consule Brockhaus s.v.) — 80 Taurica terra: dicitur pro Tauris incolis. Apte conferri potest F V 89 Arcades hunc Ladonque rapax et Maenalus ingens rite colunt. — cultaque.. terra: cum cura custodita; cui praesidet dea Orestea, cf. Liv. XXIV 38, 8 Vos, Ceres mater ac Proserpina, precor, ceteri superi infernique di, qui hanc urbem, hos sacratos lacus lucosque colitis cett.; Verg. Ecl. III 60 sq. Ab Iove principium, Musae; Iovis omnia plena;/ ille colit terras, illi mea carmina curae; Aen. I 16. Recte Wheelerus vertit: 'and the Tauric land watched over by Orestes' goddess'. —Oresteae.. deae: Dianae Tauricae, cf. M XV 488 sq. vallis Aricinae densis latet abdita silvis/sacraque Oresteae gemitu questuque Dianae/ impedit; XIV 331. Orestea dicitur, quod rapta est imago eius ab Oreste. Quam fabulam narrat poeta P III 2, 4 sqq.; Tr. IV 4, 69 sqq. — Vehementer errare videtur Bentleius haec adnotans: 'Tauricam Chersonnesum intellegit ubi lphigenia, Agamemnonis filia, Orestis soror, colebatur, cui et naufragos immolabant et quoscumque Graecos illue delatos'. — deae: dativus auctoris; vide adn. PI 1. 48. Iterum legitur participium culta coniunctum cum dativo auctoris P II 3, 73 sq. quod cum vestra domus teneris mihi semper ab annis/culta sit, esse vetus me tibi cogit onus. — 81 quaeque: cf. adn. P I 2. 6. Sensus est: et quid faciant aliae gentes quae meant etc. (Keenius). — aliae gentes: ut sunt Getae, Bastarnae, Alani etc. cf. Tr. II 203 ne timeam gentes, quas non bene submovet Hister. — Sen. de Prov. IV 14 Germanos dico et quicquid circa Histrum vagarum gentium occursat. ~ ubi frigore constitit Hister: hieme ostia Histri congelantur propter caeli statum quem vocamus continentalem, quamquam eorum latitudo geographica 45° est. — constitit: gelu concrevit, cf. T V 10, 1 ter f rigor e constitit Hister; Senec. Phaedr. 59 et (fera) quae stanti ludit in Histro. De fluminibus congelatis cf. Hor. C. I 9, 3 sq. geluque/flumina constiterint acuto. Nee non pars Ponti Euxini gelu consistit, cf. Tr. III 10, 37 vidimus ingentem glacie consistere pontum; P IV 7, 7. Hister: Ister, Ioxqoo (cf. Herodot. II 33.), quod nomen Thraciae originis praecipue inferiori parti fluminis datur. Contra flumen superius Danuvius vocatur nomine Celtico; vide ad P I 8, 11. - 82 dura .. terga per amnis: per duratam superficiem amnis. — dura: congelata, cf. Tr. III 10, 29 sq. caeruleos ventis latices durantibus Hister/congelat; III 12. 28 quaeque lacu durae non fodiantur aquae; P IV 10, 36; 9, 85; Sen. de Prov. IV 14 ..super durata glacie stagna persultant). — terga: cf. Iliad. II 159 evgéa vcöza ■DaXaaarja; Lucan. V 565 sq. niger inficit horror/terga maris; Senec. Herc. fur. 535 terga rigentia sqq.; Claudian. de B. Get. 338 (de Rheno et Histro) Ambo habiles remis, ambo glacialia secti/terga rotis. — terga per amnis: anastropha praepositionis sequente genitivo, cf. P I 8, 33 aque domo rursus pulchrae loca vertor ad Urbis. Tr. I 10, 15; F III 733; vide etiam adn. Pil. 13; Owen ad Tr. I 9. 11. — meant: apud poetas nee non apud scriptores pedestres qui post Augustum floruerunt. E.g. M XV 71 qua sidera lege mearent; Tac. Ann. IV 5 triremes huc illue meant. — celeri.. equo: cf. Tr. III 10, 31 sq. quaque rates ierant, pedibus nunc itur et undas/ frigore concretas ungula pulsat equi, cett.; 10, 53 sq. aequato siccis aquilonibus Histro/invehitur celeri barbarus hostis equo; Senec. Herc. fur. 542 stat pontus ... ■/navem nunc facilis, nunc equitem pati. — 83 sq. maxima pars hominum: idem valet atque P II 1, 45 maxima pars horum. Intellegit homines tune temporis Pontum accolentes. — nee te, pulcherrima, curat,/Roma: Roma per apostropham posita est, cf. 3. 68 Attica terra, 8. 21; cf. E. Hampel, De apostrophae apud Romanos poetas usu, Jena, 1908, p. 41. — Ausonii militis: singularis pro plurali, cf. P I 8, 18 protinus innumero milite cinctus adest; Tr. I 10, 4; IV 1, 21; IV 2, 51; Verg. Aen. II 7. et passim. Similiter nonnumquam eques pedes remex cett. singulari numero ponuntur. — Ausonii: Italici, Romani. Apud poetas Alexandrinos et Latinos passim invenimus adiectivum Ausonius (— Avoóvioo derivatum ab Avooveo cf. Strab. V 3, 6. p. 232) nee non et Ausonia (== Avoov'ia cf. Apollon. Rhod. IV 660; Apollod. 1. 9. 24) cf. Tr. I 3, 5 sq. cum me discedere Caesar/ finibus extremae iusserat Ausoniae; II 575; V 5, 40. — 85 dant illis animos: conferre iuvat Tac. Hist. I 79 namque mirum dictu, ut sit omnis Sarmatarum virtus velut-extra ipsos. nihil ad pedestrem pugnam tam ignavum: ubi per turmas advenere, vix ulla acies obstiterit. Eandem locutionem invenias M V 46 sq. bellica Pallas adest et protegit aegide fratrem/datque animos; XII 242 vina dabant animos. — arcus plcnacque pharetrae: cf. P IV 9, 78 (arcu fisos); adn. P I 1, 79. — pharetrae: cf. P I 8, 6 dura pharetrato bella moverite Geta; III 8, 19. - 86 quamque libet: de -que vide adn. P I 2. 6. Hoe loco per copulam -que tmesis exsistit. Tmesin adhibet poeta saepius, e.g. P III 4, 6 quale tarnen cumque est; Tr. II 78 delicias legit qui tibi cumque meas; M XII 497. — cursibus aptus equus: apte conferri potest Arrian. Cyneg. 23. 2, 3 acp' wtjrtöv twv Exodrawv xai 'IXXoptvuov Suóxooatv' outoi yap èXaóvsafrat fièv Ta 7tpwTa ouv. ay afroi, aXXa xav Ttavu xaraippov^astaa ISwv 7rapaj3dXXovcaa "jutou ©saaaXdn vj SixsXwi 7j IIsXo7tovv7)auoi' Sta7tovoó[j,svoi Sè £7ti 7tav avté^ooaiv. xai róts av l'Sota töv |Jièv u>xöv èxsïvov ikrcov %ai (lé-cav %ai ao^apóv a7EayopeóovTa, töv Ss Xstttöv xai ipwpaXéov 7tpójTa jisv 7tapa[i£tj3ovTa, eitstta a7roXsi7rovra, ïkbvzo. èXaóvovta tö {l-Tjptov. Equi Rhesi regis Thracii dsietv 3'avéjj.otaiv ó|ioïoi (II. X 436) sunt; Plin. N. H VIII. 42, 162. — 87 sq. quodque. ,/quodque: epanalepsis. — -que: cf. adn. P I 2, 6. Tribus substantivis (arcus, pharetrae, equus), quae subiecti vice funguntur, adnectuntur duae sententiae (quodque .. quodque) et ipsae subiectae verbo dant, cf. P I 2, 25 sq. adde loei faciem nee [ronde nee arbore tecti./et quod iners hiemi continuatur hiems (Alterum obiectum substantivum alterum sententia est.) 89-98 Dinterum (I p. 33 sq.) de hisce versibus bene agentem audias: 'Hoe dicit: Augustus noluit me morte multare; atqui si hinc non alio deducor, mori me necesse est; ergo cum noverit quanto in mortis periculo verser, alio me relegabit. Nam et ex quo hic sum, nihil commisi cur morte multandus sim et tam mitis est Augustus, ut, quamquam lenius merito me punivit, tarnen iam possit aliquid ex poena remittere'. 89 ira viri mitis = vir iratus, cf. P II 1, 47 sq. cur ego posse negem minui mihi numinis iram,/cum videam mitis hostibus esse deos? II 2, 109 mite, sed iratum merito mihi, numen adora; Tr. IV 8, 38; V 2, 38; Vil. 20; V 8, 25; 11, 19 sq. Wheelero vertenti: 'the wrath of a merciful man' non adstipulor praeferens articulum definitum indefinito. — in istam: sc. humum. Per figuram dnö xoivob, Ehwaldum ad M XII 154. E.g. Tr. III 6, 37 sq. alium quo longius absim/quaere: suburbana est mihi terra locus; M II 294 sq. — istam: cum contemptu dictum: tam tristem; (id quod fortasse Wheelerus vult vertens: 'to such a land'); cf. Catull. 17, 21 iste meus stupor, cf. Leumann-Hofmann Lat. Gramm. p. 477. Perperam igitur Keenius explicat: 'to that country which you have heard described (in the preceeding lines)'. — 90 satis nota: cf. supra v. 73 nescit enim Caesar quamvis deus omnia norit,/ultimus hic qua sit condicione locus. — 91 nee me nee quemquam Romanum gaudet ab hoste: hexameter a quattuor spondeis incipit, de quo usu cf. Ehwald ad Her. XIV 107 (p. 27 Progr. Goth. 1900). E nostro libro afferantur loei 2, 125; 3 133, 41; 6, 19; 7, 63; 10, 39. — 91 sq. nee .. nee .. que: cf. adn. P I 1, 19 sq. — vitam cui dabat ipse: cf. adn. P I 2, 61; P I 2, 107 quamque dedere mihi praesentia numina vitam, cett.; I 7, 47 nee vitam nee opes nee ademit posse reverti; P II 2, 64; Tr. I 1, 20; 2, 61; II 125; IV 8, 40; V 2, 55; 4, 23; 10, 51; 11, 15. Etiam cf. Tr. V 9, 11 Caesaris est primum munus, quod ducimus auras. — 93 ut poterat: at /?y, cui lectioni favet Owenius. — minimo me perdere nutu. cf. Suet. Cal. 92 quid, inquit, nisi uno meo nutu iugulari utrumque vestrum statim posse? Liv. XXXIV 62 (in fine) unus Scipio vel notitia rei, vel auctoritate, finire nutu discrepationem potuisset; Cic. Fam. XI 22, 2 nutus tuus potest hominem . ... in civitate retinere. — Nutus dei manifesti (P I 1, 63) conferatur cum ipsius Iovis nutu: Verg. Aen. IX 106: adnuit et totum nutu tremefecit Olympum. — 94 nil: cf. adn. P I 1, 32. — in mea fata: cf. P I 9, 22 continuit promptas in mea fata manus; Tr. V 2, 30 strictas in mea fata manus; M VII 346 quis vos in fata parentis/armat; A.A. III 672. Vide adn. P I 2, 46. — 96 et minus.... potest: recte Keenius vertit et explicat: 'and he may be less rigorous than he has been i.e. he may not only remit the penalty of death, but mitigate the sentence of exile', quae magis placent quam ea quae legimus apud Wheelerum: 'and 'tis possible that he is less incensed against me than he was'. — 97 tune: cum relegatus sum. — tune quoque nil fecit nisi: ne tune quidem aliud quidquam fecit nisi id quod . ..; vel: turn quoque id tantum fecit quod .. Vide adn. Pil, 66. Nostro loco quoque adhibetur, ne locutio sollemnis nil nisi mutetur; cf. Dinterum lp. 16. — eoegi: per carmen et errorem sc. (cf. Tr. II 207). — 98 pareior: minor. Pareus interdum apud poetas et pedestres idem valet atque parvus, modieus, cf. Verg. Georg. III 403 aut (lac coagulatum) parco sale contingunt hiemique reponunt. Eandem rem praebet Celsus II 24 (init.): quae .. contacta sale modico sunt. — merito .. meo: quam pro merito meo; vide adn. P I 2, 76. — 99 di faciant: cf. P IV 4, 47 di faciant, aliquo subeat tibi tempore nostrum/nomen; Tr. IV 7, 9; 13, 17; Rem. Am. 785; Am. II, 10, 30; Her. II, 66; XIII 96; XIX 39. Vocabula di faciant ab Ovidio saepius initio versus posita esse observavit Eschenburgius p. 5. Alium locum occupant e.g. P I 4, 48; III 1, 137; IV 9, 3; Ib. 351. -— faciant: praesentis optativum adhibet, quoniam voti se compotem fieri putat. Contra imperfecto utitur e.g. Tr. V 4, 13 di facerent utinam, talis status esset in Ulo,/ut non tristitiae causa dolenda foret; I 1, 58 di facerent, possem nunc meus esse liberl — iustissimus: cf. P III 6, 23 sqq. principe nee nostro deus est moderatior ullus:/iustitia vires temperat ille suasi/nuper eam Caesar facto de marmore templo/iam pridem posuit mentis in aede suae (Fasti Praenest. C.I.L. 12 p. 306 signum Iustitiae augustae; C.I.L. IX 5890 Iustitiae augustae, cf. Wissowa Rel. Kult. R. p. 333). Mon. Ancyr. 34, 20 clupeusque aureus in curia lulia positus, quem mihi senatum populumque Romanum dare virtutis clementiae iustitiae pietatis caussa testatum est per eius clupei inscriptionem. — 100 alma... terra ferat: gignat, Cic. De leg. II c. 27. § 67 quae autem terra fruges ferre et ut mater cibos suppeditare possit, eam ne quis nobis minuat neve vivus neve mortuus; Liv. I 46, 3 haec aetas oratorem prope perfectum tulit; tulit et Romana regia sceleris tragici exemplum ut, .. etc. (faciant) .. ferat: cf. Plaut. Amph. 981 sq.: haec curata sint/fac sis. — nihil maius Caesare: recte Nemethius (in supplem.) affert: Hor. C. IV 2, 37 sqq. (Caesarem) quo nihil maius meliusve terris/fata donavere bonique divi/nec dabunt, quam redeant in aurum/tempora priscum; Epist. II 1. 16 sq. — De nomine Caesar cf. adn. Pil, 27. — 101 utque fuit sub eo, sic sit sub Caesare terra: A utque diu sub eo sic sit publice saroterra; /3 utque diu sub eo sic sit sub cesare terra; /32 atque diu sub eo sit publica sarcina terra. In dispositione textus sequens lectionem codicis /? Keenius tarnen defendit manum alteram huius codicis (/32), quod iure damnat Ehwaldus (Krit. Beitr. p. 31.) contendens vocabula sub eo et sarcina inter se quod ad sensum attinet non concordare. (Quod iam animadvertit Zinzerlingius p. 134). Idem Ehwaldus coniecit: utque fuit, monens /? re vera eandem lectionem praebere atque A, neque ergo opus esse manu altera (/82). Locum si hoe modo constituis, non est cur eum cum Heinsio mirifice turbatum putes (qui et ipse coniecit: utque diu subsint huic publica pondera rerum). Minus placet coniectura Kornii (in editione anni 1868) quam acceperunt Nemethius (in commentario exegetico anni 1915) et Damsteus (Mnemos. 46, 1918, p. 16/17) utque diu salvo sic sit sub Caesare terra (cf. Ganzenmüll. Woch. f. Klass. Phil. 1919. p. 27 sqq.), cum, licet Damsteus aliter sentiat, in versu a Kornio correcto particula sic vice sua non iam bene fungatur. Nemethius (in suplemento commentariorum ad Ovidii Am. Trist. et Ep. ex Ponto anni 1922, p. 10) utque diu salvo sua s. s. C. t. coniecit. Sed haec coniectura, quoniam longius distat a lectione tradita, minus etiam veri similis quam Kornii. Ob eandem causam neque Riesii probo inventum utque diu salvo v i g e at s. C. t. neque Schreudersii tres coniecturas: utque 6 diu cu pi o, s. s. C. t.; utque diu summo s. s. C. t.; utque diu Iove sub s. s. C. t. neque v. d. Ellis emendationem: sit publica Caesare terra. — utque.. sic: cf. P. III. 3. 71 utque hoe, sic utinam defendere cetera possem! * * sub .. sub: de voce sub in eodem versu iterata cf. M VIII 740 silva sub hac, silva quantum [uit herba sub omni. De toto hoe versu cf. Schreudersium, p. 20 sq. — 102 perque manus huius tradita gentis eat: nihil Augustum maluisse constat quam suis gentilibus principatum, quamvis iure non obtinendum, tradere ita ut postera gens Iulia in sempiternum heres imperii foret: vide Scott (Am. Phil. Ass. 61. p. 60). E.g. M. XV 834 sqq. exemploque suo mores reget inque futuri/temporis aetatem venturorumque nepotum/prospiciens prolem sancta de coniuge natam/ferre simul nomenque suum curasque iubebit; Tr. III 1, 57 sqq.; IV 2, 10; Eleg. in Maec. II 29 sq.; Consol. 243 sqq. — 103 sq. at tu: post longum excursum (75-102) ad Maximum redit poeta, cf. P III 6, 39 sq. at tu, cum tali populus sub principe simusl/ adloquio profugi credis inesse metum? — tam placido. ./iudice: tam comi, leni, affabili iudice, cf. P I 2, 129 ergo tam placidas orator missus ad aures; II 2, 117; Tr. IV 5. 20. — sensimus illum: non recte Burmannus correxit: quamquam nos laesimus illum, sentire potius in malam partem pro gravem crudelem experiri sumendum esse putans. Quod veritati repugnare ex pluribus locis allatis ad P I 1. 49 apparet, nee non et e.g. Veil. II 107 Hodie vidi deos: nee [eliciorem ullum vitae meae aut optavi aut sensi diem. — pro lacrimis.. meis: pro me lacrimante (117 pro me), cf. Verg. Aen. II 145 His lacrimis vitam damus et miserescimus ultro. — ora resolve: cf. F I 255 presserat ora deus; tune sic ego nostra resolvi; M. II 282; XIII 226; Verg. Georg. IV 452; Aen. III 457. Eodem modo verbum solvendi adhibetur, e.g. M I 181 talibus inde modis ora indignantia solvit; VII 190; IX 428; XV 73. — 105 non petito: ne petito, cf. Her. XVI 164 sed tu non ideo cuncta licere puta. Una tantum res negatur (Begriffsnegation), non tota sententia: petito non ut bene mihi sit, sed ut sim tutior, etiamsi male mihi sit. Kühner-St. II 1, 203; Stolz-Schm. p. 483. — bene sit sed uti male tutius utque: constructio verbi petendi duplex (cum solo coniunctivo et ut cum coniunct.) non abhorret a grammatica; vir d. Owen cum Chr. Daumio non petito ut bene sqq. in textu posuit, quod non prorsus spernendum, cum X petis ut habeant. ■— sed uti male tutius: sc. sit; hoe dicit poeta: 'ut sim tutior, etiamsi male mihi sit', cf. Tr. V 2, 77 sq. neque enim miser esse recuso/sed precor ut possim tutius esse miser. Fere idem precatur Tr. II 201 sq. unde precor supplex ut nos in tuta releges,/ne sit cum patria pax quoque adempta mihi. — non petito [— — — —]: o-finalis imperativi, quae olim longa erat, fortasse inde a Propertio (si IV 5, 77 caeditö legendum, pro quo tarnen Livineius caedite coniecit) hic illic corripitur, cf. apud Ov. Tr. IV 3, T2. estö, et apud Martial. 3, 4 respondetö. De tota re vide Kieckers, Histor. Latein. Grammatik II p. 229, et L. Mueller, De re metrica (1861) p. 337 sq. — 106 exilium ... meum: locum exilii mei, cf. F VI 666 exilium quodam tempore Tibur eraf; Verg. Aen. III 4; Tac. Hist. I 2; IV 44; Ann. XIII 55; Curt. VI 4; Cic. Lig. 33; Vatin. 22; Kühner-St. II. 1. p. 81. A 5. — distet ab hoste: cf. adn. PI 1, 79. — 107 quamque: cf. adn. P I 2, 6. — praesentia numina: cf. adn. P I 1, 63 (manifestior); 2, 75 (numen). — vitam: cf. adn. P I 2, 91. — 108 non adimat: non pro ne, cf. Lat.Gramm. v. Leumann-Hofmann, Synt. p. 5694; Kühner-St. II 1, 192. 2. Afferre iuvat e.g. P I 4, 42 quas a me vellem non didicisset Amor; 6, 24 (non agites). — adimat.. Getes: cf. P I 2, 94 nil opus est ullis in mea fata Getis; de voce Getes (rérrja) = Geta cf. praeterea P I 5, 62; 7, 12; II 1, 66. Adiectivi vice fungitur P IV 13, 18 carmina quae faciam paene poeta Getes. — squalidus: cf. P I 5, 74 adspicit hirsutos comminus ursa Getas; IV 2, 2 venit ab intonsis usque, Severe, Getis. — 109 sqq. denique: per quod vocabulum adducitur ultima pars petitionis, quae et ipsa ex quattuor partibus constat: ex uno coniunctivo positivo (subeam), tribus autem negativis, quorum prior et alter per nee superiori alligantur (cf. M XIII 139; Kühner-St. II 1, 193 sq.; Stolz-Schm. p. 478), tertius per et ne adiungitur. — subeam pacatius arvum: cf. P III 9, 28 ossaque pacata nostra tegantur humo. lam supra idem precatus est: 60 ne mea Sarmaticum contegat ossa solum; Tr. III 3, 70. — subeam.. arvum: cf. Hom. II. VI 410 sq. è/uol dé xe xégdtov eïrjjoev atpafiaozovarji %&óva dv/uevai. — nee a Scythica ... humo: ne Scythica A /}; Riesius: ossaque ne legere vult, quia 'a molestum' sit (Praefat.). Cui adstipulatur Guttmannus p. 12. (Instr. ab bei Ovid). Quamquam alibi praepositionem ab omittit poeta (e.g. P III 9, 28 ossaque pacata nostra tegantur humo; Tr. V 44 sive tegatur humo; Her. XV 274; Am. II 16, 15), omnino non abhorret ab usu Ovidiano, cf. P I 5, 33 deceptus ab arvo. Consulendus etiam Schreudersius p. 21 sq. premantur: urgeantur. Vertit Wheelerus Keenium sequens: 'my bones be not crushed down by Scythian soil'; cf. Tr. V 3, 39 ossa bipenniferi sic sint male pressa Lycurgi; Am. II 16, 15 solliciti iaceant terraque premantur iniqua; III 8, 36; Senec. Phaedr. 1279 sq. istam (Phaedram) terra defossam premat,/gravisque tellus impio capiti incubet. Ps. Quintil. Deel. 10, 2 (ed. Lehnert) experta non totum mori hominem, illud quod nee [lammis uritur nee cineribus extinguitur nee urnis sepulcrisque satis premitur, expectat. Cippo suo inscribi cupit poeta: Nasonis molliter ossa cubent (Tr. III 3, 76.). Saepius in lapidibus sepulcralibus inveniuntur litterae S.T.T.L., cf. C.I.L. II 3453; Tib. II 4, 49 sq. placideque quiescas./terraque securae sit super ossa levis. Contra Dessau I.L. Sel. 8190 sit ei terra gravis; Tib. I 4, 60 quisquis es, infelix urgeat ossa lapis. — 111 sq. nee male compositos ../.. cineres: nee male conditos, humatos cineres, cf. F III 547 compositusque cinis; M. IV 157 componi tumulo non invideatis eodem; Hor. Sat. I 9, 28; C.I.L. X 5469. — male compositos: cf. Her. III 103 per tarnen ossa viri subito male tecta sepulcro. — exule: relegato, cf. adn. P I 1, 22. — Bistonii.. equi: Thracii. . equi. Bistones, Thraciae gens ferocitate et crudelitate notissima, haud proeul a monte Rhodope habitabant. De eorum rege Diomede vide adn. P I 2, 122. Adiectivum Bistonii iterum legitur e.g. P I 3, 59 altera Bistonias pars est sensura sarisas; IV 5, 35. Alterum adjectivum habes P II 9, 54 Bistonis ingenio terra superba tuo est. ■— ungula.. equi: cf. Ennius apud Macrob. VI, 1 totam quatit ungula terram; Tr. III 10, 32 ungula pulsat equi; M VI 221; Verg. Aen. VIII 596. pulset: verbum proprium de equis solum ungulis verberantibus, cf. Tr. III 10, 32 ungula pulsat equi; M VI 486 sq. equique/pulsabant pedibus spatium declivis Olympi; Verg. Aen. XI 659 sq. — Tale quid precatur Propertius III 16, 25 sq. di faciant mea ne terra locet ossa [requenti/qua facit adsiduo tramite vulgus iter. — 113 si superest aliquis post funera sensus: cf. P II 2, 100 si quid habet sensus umbra diserta; Tr. IV 10, 85 sq. si tarnen extinctis aliquid nisi nomina restant/et gracilis structos effugit umbra rogos cett.; Am. III 9, 59 sq. Non est neglegendus locus Tristium III 3, 61 sqq. nam si morte carens vacua volat altus in aura/spiritus et Samii sunt rata dicta senis./inter Sarmaticas Romana vagabitur umbras/perque feros manes hospita semper erit. Vulgo credebant Antiqui animum hominis mortui in ipsa propinquitate sepulcri versari, cf. Plat. Phaed. 81 C sq. "0 St] xai s'xooaa rj zoiclózi] Papóvstat ze xai IXxstat rcaXtv sta zbv ópatöv tóttov, v xal yvvatxetma diaxel/uevoa; Epict. Diss. III 24, 5; P I 10, 15 sq. (delicias). ■— 32 cor: haec forma singularis raro ab Ovidio adhiberi videtur, cf. P I 6, 2 cor tibi triste [uit. Saepius plurali numero pro singulari utitur, cf. Tr. III 2, 16 [allebat curas aegraque corda labor (de se ipso); Ib. 168. - 33 Ithaci = Ithacensis, Ulixis, cf. Verg. Aen. II 104 hoe Ithacus velit et magno mercentur Atridae; II 128, III 629. Nostro loco forma Ulixis [ — ] metro non convenit. At bene quadrat in VI° pede, cf. A.A. II 123 non formosus erat, sed erat facundus Ulixes, cf. Bednara p. 96; vide etiam adn. v. 21. — Tali modo se comparat cum Ulixe Tr. I. 5, 57-84. Est exemplum commune, cf. Epict. Diss. III 24, 13; 18, 20. — Ithaci prudentia: cf. Cic. De leg. II 1, 3: sed hoe ipso in loco .. me scito esse natum. Quare inest nescio quid et latet in animo ac sensu meo, quo me plus hic locus [ortasse delectet: siquidem etiam ille sapientissimus vir, Ithacam ut videret, immortalitatem scribitur repudiasse. Dinterus optime (II p. 24) nostrum locum tractans 'Ovidius' inquit 'etsi nihil addit de immortalitate Ulixi a Calypso promissa, tarnen non minus quam Cicero hoe demonstrare vult Ulixis exemplo, non stultum esse duci patriae amore, quippe quem modo dixerit (v. 29.) in se „omni ratione valentiorem" esse. Ergo postquam v. 32. confessus est sibi „molle cor esse", Ulixis, de cuius prudentia nemo dubitat, exemplo allato diluit stultitiae crimen, in quod facile incurrere possit, qui vel a Rufino timeat ne sibi muliebris animus exprobretur (v. 31.)'. 34 fumum de patriis posse videre focis: in mentem veniunt versus Homerici Od. I 57 sq. avxag 'OdvooEvollê/uevoo xal xcmvöv anodgaiioxovxa vorjoailfjo yalrja, ftavéeiv l/udottai; cf. Lucian. Patriae encom. 11 xal ó xfja naxgidoo avz&i xanvóo la/ujiQÓzsgoo ocf&rjoexai tov nao alloia tivqóo; Stob. III 39, 20; Dio Chrys. Or. 13, 4 (F. Wilhelm p. 160). — patriis .. focis: patriae focis. Refertur enim adiectivum patrius nonnunquam ad patriam, cf. P I 5, 49 moris an oblitus patrii contendere discam. Cum nostro loco conferatur Tr. V 11, 18 nil nisi me patriis iussit abesse focis, cf. Owenium ad Tr. II 111. — 35 dulcedine: cf. Hom. Od. IX 27 sq. ov xi iydt ye/f/o yairjo dvva/j,ai ylvxEQÓixtQov 'allo idéo&ai; 34 sqq.; Lucian. patriae encom. 1; Stob. III 39, 21; Dio Chrys. or. 44, 1; Cic. leg. II 2, 5 (F. Wilhelm). — dulcedine cunctos: vox dulcedine eundem locum hexametri obtinet P III 5, 13 dulcedine perdant; M I 709; V 308; XI 170. — cunctos: captos Vatic. duo, Heinsius. •— 36 ducit: adducit, attrahit. — 37 quid melius Roma? Scythico quid frigore peius?: opponitur Roma regionibus Scythiae frigidis, cf. Tr. I 3, 61 sq. denique 'quid propero? Scythia est, quo mittimur', inquam;/'Roma relinquenda est; Tr. IV 6, 45. 47. De frigore Scythico poeta semper et ubique queri perseverat (P I 2, 24; 79 sq.; IV 7, 7 sqq.; 9, 85 sq.; 10, 33 sq.; Tr. III 10, 17 sqq.; 37 sq.; 71 sqq.;) consule H.M.R. Leopold, Exul. Trias pa 99 sqq. nee non et H. v. Moltke, Briefe üb. Zust. u. Begebenh. in der TürkeiS p. 157 'Ich kann der OvidischenKlage von den eisigen Ufern der Donau nur beistimmen. Ungewöhnlich früh trat dies Jahr (1837) die rauhe Jahreszeit ein, und schon anfangs Oktober waren kleine Wasser des Morgens zugefroren'. — 38 huc: in Scythiam (quae vocabula elicienda sunt ex prioribus Scythico . . frigore). Dintero contendenti adverbium huc non esse acci- piendum deixuxwo, ut sit huc ubi sum, adstipulor. Recte ergo interpretatur Sincerus: 'er eilt hieher, nach Scythien in sein Vaterland, als wann er auf der Flucht ware'. — barbarus: generali sensu pro Scytha quivis. — fugit: celeri cursu proficiscitur. Vide adn. Sinceri, supra allatam. —• 39 Pandione natae: cf. M. VI 634 Pandione nata; de Philomela consule P.W. I 467 s.v. aëdon; Roscher II 569 sqq. s.v. Itys; I 83 sqq. s.v. aëdon; III 1503 s.v. Pandareos; Owen ad Tr. II 389. — clausae cavea: inclusae cavea, cf. adn. P I. 2, 20. — 41 adsuetos.. adsueta: cf. A.A. II 345 nil adsuetudine maius. — 42 — nee feritas illos inpedit —: tali parenthesi utitur e.g. P I 8, 8 tuta — neque invideo — cetera turba latet; Tr. I 1, 1; P III 2, 47. Vide adn. ad P I. 4, 11; 6, 1 sq.; 8, 23; Dinterum II p. 27. — feritas: sc. ipsorum taurorum leonumque, cf. Tr. IV 6, 5 sq. Tempore Poenorum compescitur ira leonum,/nee feritas animo, quae fuit ante, manet; F IV 103. Suo iure Dinterus p. 26 improbat explicationem viri docti J. G. K. Schlüter (in versione cui titulus: 'vier Bücher der Briefe aus dem Pontus' 1797): 'feritas locorum' (cf. P II 2, 112). — illos: utrosque. — 43 exilii: relegationis, cf. adnot. ad P I 1. 22. Substantiva, quae in -ius vel -ium cadunt, antiquitus habebant genitivum contractum qui i littera terminabatur, sed inde a Vergilio (Aen. III 702 fluvii) et Propertio (I. 6. 34 imperii, III. 3. 22 ingenii) apud poetas (sed non apud omnes) iuxta genitivum contractum etiam genitivus in -ii cadens invenitur; e.g. P. I 5, 4 nescius exilii; 6, 16 consiliique; 7, 28 studii; 7. 66 officii. Vide de tota hac re v. d. Kieckers, Historische Latein. Gramm. II Teil, Formenlehre, p. 8 et 9. Conf. etiam adn. ad P I 2. 49 et ad P I 1. 23. — morsus: cf. adn. Pil, 73. — 44 fomentis: remediis, mitigationibus, consolationibus, cf. P II 3, 94; IV 11, 4 (fovisti etc.). Proprie fomenta sunt applicationes rerum calidarum et frigidarum ad corporis partem laesam, cf. Cels. Med. II 27; Suet. Aug. 81 quia calida fomenta non proderant frigidis curari coactus auctore Antonio Musa. — 45 amandi: gerundivum (nee non gerundium) saepius in VI0 pede hexametri positum esse monet Eschenburgius p. 19; cf. P I 3, 57 hostis adest dextra laevaque a parte timendus. — effice, vos ipsi ne tam mihi sitis amandi: a singulari numero poeta transit ad pluralem, cf. P I 5, 9 haec quoque quae legitis, si quid mihi Maxime, credis, etc. Nam non solum Rufinum suum, sed etiam alios amicos compellat, cf. 85 et adn. P I. 1, 19. Recte Wheelerus vertit: 'See to it that you and yours be not yourselves so dear to me'. — 46 caruisse = carere. Saepius infinitivus perfecti invenitur, cf. A.A. III 432 tenuisse decet; A.A. III 455 discite timuisse. Plura exem- pla praebet Bednara p. 92. — ut: partic. consecutiva. — 47 at puto: cf. adn. P I 2, 43. — puto: cf. adn. Pil, 25. — qua genitus fueram tellure: cf. Cic. De leg. II 2, 5 dulcis autem non multo secus est ea, quae genuit (sc. patria) quam illa quae excepit; Lucian. patr. encom. 10. — 48 in tarnen humano: poetae aetatis Augusteae saepius praepositionem a casu seiungunt vocabulo interposito: e.g. Her. III 103 per tarnen ossa viri subito male tecta sepulcro: M XI 578; V 612; II 524; cf. Ehwaldum ad M. II 80; meam adn. Pil, 52. — Cum nostro versu compara P III 1, 4 in minus hostili iussus abesse loco. — humano .. loco: loco ab hominibus habitato. Assentior ergo Sincero et Wheelero, quorum alter vertit 'so ware ich doch noch unter Menschen', alter 'in a place where men dweil'. — 49 orbis in extremi.. harenis: cf. adn. P I 2, 74 ultimus .. locus. •— De collocatione verborum cf. adn. Pil, 52. — harenis: singularem numerum invenies e.g. P I 6, 49 inque Tomitana iaceam tumulatus harena. — iaceo: maerore confectus hic commoror, cf. P IV 7, 3 adspicis en praesens, quali iaceamus in arvo. De verbo iacendi cf. adn. P I 7, 5. - 50 perpetuas ♦.. nives: pluralis numerus adhibetur e.g. Am. I 9, 12 congestas . .nives; contra singulari numero utitur poeta e.g. P I 1, 68 (ubi vide). Bednara p. 69. <— perpetuas: cf. Tr. III 10, 13 sqq. nix iacet et iactam ne sol pluviaeque resolvant/indurat boreas perpetuamque facit./ergo ubi delicuit nondum prior altera venit/et solet in multis bima manere locis. — 51 non ager hic pomum, non dulces educat uvas: cf. P I 7, 13 nos habeat regio nee porno feta nee uvis; Tr. III 10, 71 et 73 non hic pampinea daleis latet uva sub umbra/../poma negat regio; P III 1, 13; 8, 13 sq. Pro uvas legitur herbas in codd. B.G. —• educat: nutrit, cf. P I 10, 9 quod mare, quod tellus, adpone, quod educat aer; M VIII 830; XV 97; Catull. 62, 50. Nonium (ed. Mercier, p. 422, ed. Lindsay, p. 682) al e re est victu temporali vitam sustentare, e d u c a r e autem ad satietatem perpetuam educere. — 52 non salices ripa, robora monte virent: post dispositionem symmetricam versus prioris (non .. non . .), aequabilitas huius versus mire rumpitur omissa particula non ante robora. <— salices ... robora: cf. P I 2, 25 nee fronde nee arbore tecti (et adn.). — De omissa praepositione in cf. O. E. Jacobi, De syntaxi etc. p. 14. — 53 aequora semper.. tument: vocabulum aequor(a) idem valet atque mare, sive superficiem tranquillam, placidam habet (Tac. Ann. II 23), — de quo sensu proprio cf. Cic. Acad. II apud Non. ed. Mercier p. 65, ed. Lindsay, p. 91: quid tam planum videtur quam mare? e quo etiam aequor illud poetae vocant —, sive tumidum, fervidum est (Hor. C. I 9, 10). - 54 ventorum rabie: cf. Hor. C. I 3, 14 ... nee rabiem Noti; Verg. Aen. V. 802 rabiem tantam caelique marisque. — solibus orba: luce solis orbata. Tempestates, si poetae fidem tribuamus, perpetuo aliae aliis succedunt, ita ut nunquam fere caelum serenum reddatur. De solibus = luce, radiis solis, cf. M I 435; VI 63; XIII 793. Rem per se perspicuam emendatione facile carere posse apparet. Tarnen Nemethius Supplem. ad Trist. Ep. ex P. p. 11 portubus pro solibus proposuit, conferens Tr. IV 4, 55 sqq.; III 2, 11 sq.; III 12, 38. — 55 quocumque adspicias campi cultore carentes: aspicias g, cf. Owenium ad Tr. I p. 104; Keenium; Ehw. Krit. Beitr. p. 70. aspicies /3y, cf. Merkelium Levyum Wheelerum. Coniunctivum legere malim cum supplendum sit si adsis, cf. Tr. I 3, 21 quocumque adspiceres. .sonabant; Her. IV 133; M VII 75; F VI 181. — cultore carentes: qui non coluntur, cf. Wartena, Nux p. 46. — Tr. V 10, 23 est igitur rarus, rus qui co/ere audeat, isque/hac arat infelix, hac tenet ar ma manu. — 56 vindicat: fty Levyus; vindicet g Keenius. Recte Levyus, cum indicativus maiorem habeat vim. — vindicat: sc. sibi, cf. Cic. Arch. 8 Homerum Colophonii civem dicunt esse suum, Chii suum vindicant. — 57 sq. hostis adest: cf. adn. P I 2, 15. Laudandi sunt etiam Tr. IV 10, 111; V 2, 69. — dextra: forma brevior a poetis dactylicis in casibus obliquis adhibetur, cf. A.A. I 694 pensa quid in dextra, qua cadet Hec~ tor, habes? III 319. Nominativus cum breviore tum longiore forma ponitur: A.A. II 145, II 78, 81. Consulendus est Bednara p. 25. — timendus: de gerundivo in fine hexametri adhibito vide adn. P I 3, 45. — 59 Bistonias: cf. adn. P I 2, 112. — sarisas: /?, sarissas ?. H. Magnus restituit hanc formam M XII 466, 479. De nostro loco breviter egit Ehwaldus, Krit. Beitr. zu Ovids Epist. ex P. p. 41. — Sarisa erat hasta longa, quam et alii gerebant et Macedones; conferatur de hoe telorum genere Aelian. Tactic. c. 14. — 60 Sarmatica: de hoe adiect. egi ad P I 2, 47. — spicula: cf. adn. P I 2, 18. — 61 sq. i nunc: est notissima locutio ironiae plena,qua utentes Romani aut (ut nostro loco) utrumque imperativum per copulam et coniungunt, e.g. Her. III 26; XVII 57; A.A. II 222, aut omittunt et, cf. Her. IV 127 i nunc sic meriti lectum reverere parentis; IX 105; Am. I 7, 29; 35; A.A. I 322; II 635. Consule Heinsium ad Her. IV 127, Am. II 3, 1; F. V 621; Orell. ad Hor. Ep. 16, 17; Forbigerum ad Verg. Aen. VII 425; Dinterum II p. 30 sqq. -— veterum.. virorum: cf. 81 quid referam veteres Romanae gentis. Coniectura Heinsiana reorum pro virorum opus esse non videtur. — exempla: Tac. Ann. IV 43 tune tractatae Massilium preces, probatumque P. Rutilii exemplum etc.; Ann. III 66 . . Mamercus antiqua exempla iaciens, L. Cottam a Scipione Africano, Servium Galbam a Catone Censorio, P. Rutilium a M. Scauro accusatos. Apud Ovidium e.g. Ib. 251 neve sine exemplis aevi cruciere prioris; Rem. Am. 461; Tr. I 5, 31. — exempla virorum/qui forti casum mente tulere: cf. Sen. Suas. 7, 14 exempla eorum, qui fortiter perierunt; Sen. de const. Sap. 18, 5 eorum exempla, quorum laudamus patientiam. Plura apud K. Alewell, Ueber das rhet. Tiagddeiy/ua p. 94. — casum: calamitatem, e.g. P I 5, 55 consequor ex illis casus oblivia nostri. — refer: memora, cf. v. 81; Cons. ad Liv. 363 sq. i nunc et. ,/refer; F I 492 quos .. longa referre mora est. Plura habes ad v. 81. — Sequitur proximis versibus (63-80) refutatio novem exemplorum veterum exulum, quae Rufinum in epistula consolatoria contulisse manifestum est. Hoe dicit poeta: 'omnes quos enumeravisti exules, in exiliis longe amoenioribus quam ego commorati sunt. Exempla ergo ista similia non sunt'. Quorum paradigmatum primum est exemplum q.v. domesticum (cf. K. Alewell 1.1. p. 33). Reliquis externis praemissum est ab Ovidio, non quod Rutilius unus ex maioribus Rufini esset (quae Dinteri suspicio II p. 34 neque viro doet. Wilhelm arridet 1.1. p. 155, et mihi displicet), sed quia omnium exemplorum a Rufino allatorum hoe Rutilii paradigma, quamvis usitatum, vel ineptissimum neque ullius auctoritatis erat. Id quod poeta per quattuor versus (63-66) ironice exposuit, cf. adn. s.v. magnanimi. — Sequuntur exempla externa, Graeca omnia, praeter unum barbarum (Cadmus v. 77 sq.). Quorum duo anonyma sunt (Cynicus .. Sinopeus v. 67 sq.; exul.. quo duce 75 sq.) et alterum patronimicum pro nomine ipso praebet (Neoclides v. 69 sq.). Cui exemplorum seriei adiungit poeta veteres Romanorum exules anonymos, eosque uno paradigmate comprehensos per figuram q.v. praeteritio (de qua vide adn. 81). — 63 Rutili: de P. Rutilio Rufo vide P.W. s.v. 34. 1276. 9. — De genitivo contracto cf. adn. P I 1, 23 (Antoni). — magnanimi: de quo adiectivo comparato cum vocabulis fieya^rcoQ (Od. 9. 500) et /Mydêv/ioo (II. 4, 467) cf. Archiv. f. latein. Lexicogr. XII p. 210. Hoe notissimum epitheton Aeneae (Aen. I 259 sq.) et heroum (Georg. IV 475 sq.), quod ipsi quoque Iovi tribuitur Aen. XII 143 sq., consulto nisi fallor ab Ovidio datur Rutilio, ut ironia maior existat, quae subest etiam verbis grave . . robur. Ceterum usque ad satietatem scriptores extollunt magnanimitatem Rutilii: Veil. II 13, 2. P. Rutilium virum non saeculi sui sed omnis aevi optimum, interrogatum lege repetundarum maximo cum gemitu civitatis damnaverant sc. equites; Plut. Mar. 28; Min. Fel. Oct. V 12. (Mendose Ehw. Levy: magnamini). — robur: sc. animi, pcctoris, cf. Tr. V 13, 19 sq. neque enim mutabile robur/credere me [as est pectoris esse tui; V 2, 7. — 64 non usi reditus condicione dati: post Sullae victoriam concessum est ei, ut rediret in patriam, sed quamvis nullo impeditus obstaculo maluit manere in exilio, quam fateri per reditum suum se aliquid contra leges patriae commisisse, cf. Sen. Epist. 24, 4 alter reditum suum Sullae negavit cui nihil tune negabatur; de prov. III 7. — 65 sq. Smyrna .. Smyrna: epanalepsis ironiae plena. Praeter locos supra (63) allatos inspiciendi sunt Oros. V 17 extr.: Smyrnam commigrans litterarum studiis intentus consenuit; Cic. Brut. 85 sq.; de re p. 1. 13. Fortasse Smyrnae historiam Romanam Graece composuit, de quo opere cf. Athen. IV p. 168 E. — Smyrna: Zmirna /?. Dessau (Röm. Kais. II 2, p. 582 sq.:) 'Den Ruhm die schönste der Stadte Asiens zu sein behauptete Smyrna unumstritten'. — virum: pro eum, cf. adn. P I 1, 34. — hostica tellus: contra urbes Asiae Rutilium sibi adsciscere certabant, cf. Val. Max. II 10, 5 exulare aliquis hoe loco an triumphare iustius dixerit? — Culmen ironiae attigit poeta v. 66: paene minus nullo Smyrna petenda loco est: paene magis ullo loco petenda est; omnibus fere locis Smyrna praeferenda est. 67 Cynicus .. Sinopeus: Diogenes <5 xvmv; quod nomen minus aptum metro dactylico [ ■— — ] ut evitaret, poeta circumlocutione usus est. Eodem modo alium philosophum, Pythagoram dico, significat Tr. III 3, 62 Samii.. dicta senis; F III 153. Etiam cf. adn. v. 21. — Sinopeus: Sinopensis, incola Sinopae urbis, quae hodie Sinub vocatur; Diog. Laert. VI 20 Aioyévtjo 'Ixeoiov zQant'Q'ixov Zivaonevo. De Diogene Cynico inspicias velim Diog. Laert. VI 20 sqq. — non doluit patria.. proeul esse: saepius accusativus subiecti Graeco more omittitur, cf. P I 5, 77 (finge legi. .. [inge place re); 7, 70 si non ferre doles, at meruisse dole; Tr. III 12, 49 quae non vidisse dolebo; passim. De qua re consule v. d. O. E. Jacobi, De syntaxi etc. p. 30; Bucht, De usu infin. ap. Ovid., Upsal. 1875. p. 19. — 68 legit: elegit, e.g. Verg. Aen. XI 632 legitque virum vir. — sedes, Attica terra, tuas: cf. Diog. Laert. VI 21 yevófxevoo ós 'Aêrjvrioiv Avtic&evsi naqe^als. Postea modo Corinthi, modo Athenis habitavit. Corinthi mortuus est: Diog. Laert. VI. 79. — De apostropha metro apta cf. adn. P I 2, 69. — sedes. .tuas: singularem numerum invenies P IV 14, 59; A.A. III 436. - 69 Neoclides: patronymicum pro nomine proprio Themistocles, cf. adn. P I 3, 21. Nep. Them. 1: Themistocles, Neocli [ilius, Atheniensis; Plut. Them. 1. (De documentis vitae cf. Pros. Att. I 6669). — 70 primam.. fugam: anno 471 ostracismo Athenis pulsus primo se contulit Argos, deinde Corcyram et in Epirum, postremo in Asiam, cf. Nep. II 8; Plut. Them. 23. — Argolica.. in urbe: Argis, quae urbs antiquis temporibus notatu dignissima fuit. — sensit: cf. adn. P I. 1, 49 et 2, 103. — 71 Aristides: anno 482 patria pulsus est, cf. Plut. Arist. 8, 1; Them. 11,1. Testimonia vitae habes Pros. Att. I 1695. — Lacedaemona: errat Ovidius Spartam Aristidem relegatum esse contendens. Nam re vera Aeginam se contulit, id quod e.g. efficitur ex Herodot. VIII 79, Plut. Arist. 8, 2. De qua re cf. K. J. Beloch, Gr. Gesch. II 2, 143; Judeich in lexic. P.W. II 881. — Terminationem Graecam [ — — - -- ~ ] Pro Latina [Lacedaemonem ~ - — - — ] usurpat, cf. infra v. 73 Opunta; 75 Pirenida. — 72 quae prior esset: utra praeferenda esset. — inter quas: i.e. inter patriam (Athenas) et Lacedaemonem. Quae hoe modo accipienda esse Sincero concedo. Ad v. 71 tantum pentameter noster spectat, neque est cur fides tribuatur Bentleio sic explicanti: 'quae esset clarior, patriane an sedes ubi exulabant, sc. Neoclides et Aristides. — 73 caede .. facta: Patroclus, Menoetii filius (Tr. V 4, 25), Clitonymum filium Amphidamantis, cum talis luderent, necavit, cf. Hom. II. XXIII 85 sqq.; F II 39 sq. — Opunta: Opuntem, cf. adn. v. 71. — 74 Thessalicamque.. humum: i.e. Phthiam. — adiit [ — w ]; de terminatione -it producta cf. P 1. 4, 43 (rediit); 46 (subiit); Bednara p. 35; Fr. Crusius R. Metr. p. 11; Owen ad Tr. III 14, 36. — 75 sq. exul. ./quo duce: Iasone; de hac periphrasi cf. adn. P I 2, 122; F I 491 et idem (sc. passus) Pagasaeus lason; Am. I 15, 22 Aesonio... duci; Tr. II 439. De casibus Iasonis cum Medea in Graeciam reversi cf. Roscher II 63 sqq.; Vürtheim, Mnemos. 30, 1902, 54 sqq.; Gruppe Myth. Lit. 414 sqq.; Jessen R.E. 2, 743 sqq. — Haemoma: Aluovia cf. Strabo IX 443. E.g. P I 4, 31 iunctior Haemonia est Ponto quam Roma Sinistro; A.A. I, 6; 682; II 99; 136; F V 831; M XI 229 Pirenida.. ad undam: Corinthiam ad undam. Erat enim Pirene fons Acrocorinthi, ubi Bellerophon Pegasum domuisse dicitur, cf Plin. IV, 4; Pind. Ol. XIII 60 sqq.; Stat. Silv. I 4, 26. — Pirenida: de terminatione Graeca vide adn. v. 71. — 76 trabs .. sacra: sacra dicitur Argo utpote quae Minerva adiutnee facta sit, e.g. Tr. III 9, 7 nam rate quae cura pugnacis facta Minervae, e.q.s. — trabs: quam notissimam synecdochen invenias e.g. Verg. Aen. III 191; Horat. C. I 1, 13; Pers. V 141; Sen. Agam. 120. — Colcha.. aqua: intelligitur ea pars Ponti Euxini, quae Colchos alluit, cf. P III 1,1. aequor Iasonio pulsatum remige primum. Ablativus alibi quoque invenitur Tr. V 6, 36 (audet) Graia Capharea currere puppis aqua; Her. XVIII 6. Coniectura ergo Heinsii Colchas .. aquas opus non est. — cucurrit: navigavit, e.g. Verg. Aen. V 862 currit itev tutum non setius aequore classis; Hor. Sat. I 1, 30; Ep. I 11, 27; Hom. II. I 483 fj d' è'&sev xard xvfia duuiQrjaoovaa xéhvêov; apte conferantur Hom. Od. IV 707 sqq. . . ovdé ti fxiv xpecb/vr/wv (bxvnÓQCOv èm^aivé/uev, aï ft' dXóa binoilavÓQaai yiyvovxai; Cat. 64, 9 ipsa levi fecit volitantem flamine currum (intell. Argo). — Verbum currendi (= navigandi) saepius construitur cum accusativo obiecti: Verg. Aen. III 191 (adn. Forbigeri); Tib. IV, 1, 72. Absolute ponitur e.g. A.A. II 431 nam modo Threicio Borea, modo currimus Euro. —> 77 Agenorides: de Cadmo Agenoris filio cf. M. III 1 sqq.; Nonnos Dion. I 138 sqq. Apoll. Rhod. Arg. III 1186). Eodem patronymico denotantur Phineus cf. Val. Fl. Arg. IV 582; Apoll. Rh. Arg. II 178, et Perseus M IV 771. — Graeca terminatione utitur Ovidius saepius, e.g. A.A. I 743 Actorides; II 736; Am. III 8, 53; Bednara p. 43. Fabulam tractant Roscher II 825 sqq.; Gruppe Myth. Lit. 537 sq.; C. Robert, Gr. Heidens. II. 1. 100 sqq. — Sidonia moenia: urbem Sidoniam vel Tyriam. Et alios et Ovidium in fabula Cadmi tractanda Sidonis et Tyri nominibus saepius promiscue uti constat, cf. H. Heuvel, Stat. Theb. I 5 (diss. Groning. 1932). E.g. M. IV 571 Cadmus ait: fuerat turn cum Sidone profectus, etc.; F I 489 passus idem Tyriis qui quondam pulsus ab oris/Cadmus in Aonia constitit exul humo. lam Euripides Cadmum modo Sidonium (Phrix. fr. 816 N2, Crusius in lex. Myth. Rosch. II 833) modo Tyrium vocat (Phoen. 639); unoque versu utrumque attributum complectitur Seneca Oed. 712 sq. Castalium nemus/umbram Sidonio praebuit hospiti/lavitque Dirce Tyrios colonos. Apte conferas Didonis reginae epitheton Sidoniae, quamquam et ipsa Dido Tyria erat. — Sidonia: [ —- ] cf_ Zidd)vioo (Eur. Bacch. 171), M III 129; etiam altera forma Graeca Zidóvioo (Odyss. IV 84) invenitur apud Latinos e.g. Tr. IV 2, 27 hic qui Sidonio fulget sublimis in ostro; Her. IX 101. De qua varietate metiendi consule v. d. Bednara p. 19; cf. adn. P I 1, 3 (peregrinos). — 78 muros: sc. Thebarum. — in meliore loco: cf. P IV 15, 22 remque tuam ponas in meliore loco. —- 79 Tydeus: hunc una cum Cadmo et Iasone (ut nostro loco) commemorat poeta F I 489 sqq.: passus idem est Tyriis qui quondam pulsus ab oris/Cadmus in Aonia constitit exul humo:/passus idem Tydeus et idem Pagasaeus Iason. De Tydeo cf. Iliad. IV 375 sqq.; Soph. Oed. Col. 1315; Eurip. Phoen. 133 sqq., 419; Pausan. X 10, 3; Roscher V 1388 sqq. — Calydone fugatus: cf. Stat. Theb. I 401 sqq. ecce autem antiquam fato Calydona relinquens/Olenius Tydeus — fraterni sanguinis illum/conscius horror agit. — Calydone: ex urbe Aetoliae, cf. Strab. X 2, 3 sqq.; Plin. N.H. IV, 6; Iliad. II 640; IX 530 sq.; XIII 217. ad Adrastum: cf. Iliad. XIV 119 sqq. 'AÖQrjoToio d' ëyrjfie ftvya- tq&v, vals dè dcöfxaj acpveLov (hózoio, aha dé oi fjoav agovoai x.t.ê. Eurip. Phoen. 408 sqq.; Soph. ine. fab. fr. 731, 3 sq. Consule v. d. H. Heuvel ad Stat. Theb. I 401 (diss. Groningana 1932). — 80 Teucrum: filium Telamonis, cf. Hor. C. I 7, 21 ... Teucer salamina patremque/cum fugeret, tarnen uda Lyaeo/tempo ra populea fertur vinxisse corona,/sic tristes adfatus amicos: etc.; Cic. Tusc. V 37, 108; Verg. Aen. I 619 sqq.; Strabo 682; Pausan. I 28, 11; Gruppe Myth. Lit. 622 sq. — Veneri grata.. humus: Cyprus, cf. Hor. C I 30, 1 sq. O Venus regina Cnidi Paphique,/sperne dilectam Cypron etc. — 81 quid referam veteres: cf. Cons. ad Liv. 441 prisca quid huc repeto? Tr. II 433. De qua praeteritionis figura cf. Muson. Ruf. (Hense rell. Lips. 1905 p. 49. 9 sq.) xal tl deï ra nakaia lkye.iv; Sen. Suas. II 2 quid Lycurgum, quid interritos omni periculo, quos memoria saccavit, viros referam? Sen. Cons. ad Polyb. 14, 4 quid tibi referam Scipionem? 15, 1 quid referam duorum Lucullorum diremptam morte concordiam? quid Pompeios? Plura exempla praebet K. Alewell, Ueb. das rhet. jiagddeiyfia 1913. p. 92. — veteres: cf. 61 (veterum. . virorum); praetermittit ergo eos Romanos quorum Rufinus consolandi causa mentionem fecit, quippe quorum nemo longius quam Tibur exulatum ierit. — apud quos: versus clausula satis frigida, quippe quae constet e praepositione bisyllaba et pronomine monosyllabo, cf. Tr. II 433; P IV 9, 101; consule Bursian. Jahresber. 109. 1901. p. 235 (Ehw.). ■— 82 Tibur: (Tivoli) XVII milia passuum distat ab urbe Roma, cf. Strabo V 238 êv öipei <5' etal xoia êv' Pcó/urji Tifïovod re. xai Ilgaivearoa xai Tovoxlov. Cogitat poeta fortasse de collegio tibicinarum quod anno 311 (testibus Livio IX 30, 5 Ovidio F VI 665) sua sponte ex urbe exiit Tiburque concessit. De qua re audiendus est Wissowa R.K.R. p. 254. ,— ultima tellus: suo iure Dinterus II 35 sq. monet ne Ovidio temere credamus, cf. Liv. XXVI 3, 12 Cn. Fulvius exulatum Tarquinios abiit, id ei iustum exilium esse scivit plebs; ... quod oppidum quinquaginta fere milibus passuum abest ab urbe. Alia quoque exempla praebet Livius oppidorum longius quam Tibur a Roma distantium, quae antiquissimis temporibus ius habuerunt exilii. I 41, 6 (Suessiam Pometiam); II 2, 10 (Lavinum). — Consulto poeta deflectit a veritate, ut misericordiam moveat conferendo antiquum illud exilium, quamvis proximum urbi, cum Tomis, quos saepius iure suo 'ultimam terram' vocat. — 83 persequar: enumerem, cf. P I 8, 3 . . si persequar omnia, flebis; Tr. II 407; M VIII 535; XII 590; Krebs-Schmalz. Antibarb. II 376; Nagelsb. Stilist. § 108; Owen ad Tr. II 263. — cunctos: sc. exules. — nulli = nemini, cf. Tr. II 194; 276; adn. P I 1, 59 (ulli). — omnibus aevis: omni tempore. De plurali numero cf. Kühner-Stegm. I p. 500 Anm. 1. E.g. M. II 649; Plin. N.H. XIV 2; Arnob. II 30. ~ 84 tam procul a patria horridiorve locus: imparia attribuuntur substantivo locus, cf. P I 2, 8 durus et aversa cetera merite legas; III 1, 27. De vocabulo procul alteram partem primi dactyli explente confert F. Wilhelm (p. 166) P II 10, 27 (nee procul); III 1, 27 (quod procul); Tib. I 6, 39 (tum procul); Prop. III 21, 10 (tam procul). — horridiorve locus: de comparativo saepius adhibito ad alteram partem pentametri explendam cf. Eschenburgium p. 28. E.g. P I 10, 28 membraque sunt cera pallidiora nova. — Operae pretium videtur afferre viri docti R. Ellis (Ovid's Ep. fr. Pontus p. 25) iudicium de disticho 83 sq. '..is crowded with faults: the separation of datus from est in different lines, the extraordinary plural aevis, the awkward combination of tam procul with horridiorve, quite justify the unfavourable criticisms which the work drew from Ovid's detractors in the Capital'. — 85 sq. quo magis ignoscat sapientia vestra dolenti!/quae facit ex dictis, non ita multa, tuis: de hoe disticho a Bentleio et Kornio damnato (Rh. Mus. XXII 1867. p. 212 sqq.), quod, si cum Ehwaldo (Krit. Beitr. p. 53) interpungis post dolenti et codd. lectionem quae servas (qui coniecit T. Faber Epist. I 67. p. 328), sensum sanum praebet, fusius egerunt Dinterus II p. 36 sq. et Schreudersius p. 22 sqq. In lectione tradita defendenda me complura ab his viris doctis prolata retractare nemo rerum Ovidianarum peritus non videbit. — quo magis ignoscat: idem fere eodem modo expressum habes P III 4, 43 sq. quo magis, o lector, debes ignoscere siquid/erratum est illic praeteritumve mihi. — vestra .. tuis: de numerorum variatione saepius ab Ovidio adhibita cf. P I 5, 9 (quem locum Schreudersius recte adfert ad Kornii scrupulum adimendum) et supra v. 45. — dolenti: substantivi loco est, id quod idem Schreudersius contra Dinterum 'dolenti (sc. mihi) qui faciam' proponentem defendit. Validiora tarnen exempla adferre debuerat vir doctus, quod censeam; attulit enim Tib. I 8, 73 (dolentes); II 3, 73; Prop. IV 9, 7; Lydia 42, quibus locis participia numero plurali adhibita sunt. Efficaciora ergo sunt e.g. Cic. Or. X 33 nihil difficile amanti puto; de Div. I 30, 63 iacet corpus dormientis. — facit: cf. P II 6, 15 idque facis faciasque precor; F II 375; III 515; Cic. Fam. XIV 3, 3 ego tarnen faciam quae praecipis. Suo iure igitur Schreudersius sequi non vult Dinterum tribuentem (II p. 37) verbo [aciendi vim pro[iciendi, quod iam Sincerus proposuerat. ■— Vir d. Fr. Wilhelm 1.1. p. 166 ut dispositionem verborum v. 86 illustret, adfert Am. III 11, 42 non facit ad mores tam bona forma malos; A.A. III 540; Tr. I 10, 44; III 14, 2. -— non ita multa: cf. P III 2, 46 qui Getica longe non ita distat humo; perperam haec vocabula vertit Keenius (servans qui): who does not fully act in accordance with your maxims'. -— ex dictis .. tuis: secundum dicta tua. Apte Ehwaldus 1.1. confert Cic. Tusc. V 2, 5 unus dies bene et ex praeceptis tuis actus. Non recte Schreudersius haec vocabula, pro genitivo partitivo posita, cum verbis non ita multa coniungenda esse putat. — dictis: praeceptis (v. 88) philosophiae, cf. Tr. III 3, 62 (Owen). — tuis: consonant clausulae versuum 86 et 88, cf. P III 3, 80 et 82 (meis). — His rebus singulis perpensis Ehwaldo 1.1. distichon nostrum explicanti: 'Ovid . . erwidert dem Freunde, dasz er — das Subjekt zu facit ist aus dolenti zu entnehmen — vielfach nicht imstande sei, nach seinen Worten (cf. v. 9. 12) zu handeln' adstipulandum esse puto. Ehwaldo adsenserunt viri docti H. Magnus (Berl. Phil. Woch. 1896. p. 1164) et S. G. Owen, ex quibus hic in apparatu critico edit. suae (1915) adnotat: 'ea, quae amicus tuus, qui dolet, facit secundum dicta tua, non ita multa sunt'. Recte Wheelerus quoque vertit: 'what he does that is in accord with your words, is not much'. — Restat ut coniecturam Damstei (Mnem. 46. 1918. p. 17) commemorem. Qui vir d. proponens dolenti, quod locum sic explicat: 'quo horridiora haec loca sunt, eo magis pro sapientia tua mihi ignosces ultro dolenti, quod ex praeceptis tuis non ita multa facio'. At lectio tradita sana prorsus obstat quo minus emendationem quantulamcumque inseramus. — 87 sq. nee tarnen: cf. P I 5, 17; 7, 23, 57; II 2, 115; III 8, 5; IV 2, 15; 8, 43. — coire: cicatricem ducere. Verbum proprium medicinae, cf. Cels. Med. II 10 arteria incisa neque coit neque sanescit; Plin. N.H. XI 39 (93) 227 (cutis) ubicumque per se ac sine carne est, vulnerata non coit. — Apud Ovidium rursus invenies verbum, e.g. P I 6, 24 non agites si qua coire velis; Tr. IV 4, 41 neve retractando nondum coeuntia rumpe, vulnera; Tr. V 2, 9; cf. Prop. IV 24, 18. — possintposse: F. Wilhelm p. 156 confert Cic. Fam. V 16, 1 ..quae levare dolorem tuum posset, si minus sanare potuisset. — 88 praeceptis.. tuis: cf. adn. P I 3, 27. — 89 sq. ne.. ./neu: pro ne .. ./ne non sive ne ../utque. cf. adn. P I. 1. 65 sq. — admota.. ope: cf. adn. P I 3, 6. — ope: cf. adn. P I 3, 22. — perditus aeger: mortifere aegrotans, cf. P II 2, 47 .. certe iam [rigidus aeger; III 4, 8 ad medicam dubius con[ugit aeger opem. ■—• 91 loquor.. nobis: numeri variantur; id quod saepius fit, e.g. v. 4 nostris . . 7 ego . . 8 coepi 12 mea 13 nostrae; v. 28 nobis . . 32 mihi. — 92 sum quam medico notior ipse mihi: apte F. Wilhelm p. 163 confert Tacit. Ann. VI 46 •. solitusque eludere medicorum artes atque eos qui post tricesimum aetatis annum ad internoscenda corpori suo utilia vel noxia alieni consilii indigerent. — 93 ut tarnen hoe ita sit: licet res ita se habeat, tarnen bene fecisti quod me consolationibus tuis sanare conatus es. De ut concessivo cf. adn. P I 1, 63. — munus.. grande: muneris grandis loco, tamquam magnum munus. — tua .. voluntas/ad me pervenit: tua benevolentia erga me, cf. Ter. Phorm. 29 voluntas vostra si ad poetam accesserit. — 94 consuliturque boni: huic coniecturae Bersmannianae recte favent editores; consiliumque ded.it B; consiliüque boni G; consuluitque boni /? (bene /82). — Consulere boni aliquid: Anglice 'to take in good part'. Recte Dinterus II 39 'sic explicandum videtur: ita iudicare de re (per se aut nullius aut dubii pretii) ut idem pretium ei tribuas ac si sit bona'; cf. P III 8, 24 tu tarnen haec, quaeso, consule missa boni; Tr. IV 1, 106; Sen. de Prov. 2, 4. De quo genitivo pretii cf. Kühner-St. II 1, p. 457 N° 3. - IV. UXORI Nullam inscriptionem praebet A; se et Iasonem comparat ad uxorem /?; ad uxorem G. De uxore tertia Ovidii fusius egi ad P I 2, 138. Ad eandem data est P III 1, ut carmina Tristium omittam. — E pluribus versibus (5 sqq.; 47 sq.) effici potest epistulam non prioribus exilii annis esse conscriptam. De qua re conferatur G. Wartenberg p. 74 (Quaest. Ovid. diss. Berol. 1884). — Vir d. F. Deltour, Histoire de la littérat. rom. II Paris 1889, p. 450: 'La quatrième épïtre', inquit, 'du premier livre, adressée a sa femme, contient, avec 1'expression d'une affection touchante, une comparaison ridiculement prolongée entre son sort et celui de Jason'. Cuius iudicii verba ultima non accipio. Cur tandem miremur, quod auctori 'Medeae' tragoediae Argonauticis maxime imbuto permulta sponte sua affluxerunt, quae — primo quidem obtutu — sorti eius subsimilia esse nemo neget? Labor emendandi si poetam non deterruisset (P I 5, 17), fortasse hic locus contractione non caruisset. Fortasse, dico; at vide, quam bene oppositionis partes singulae novi aliquid offerentes concinnitati inserviant: a Pelias b Roma c Iason multis stipatus comitibus. d Argo, densa carina. e Gubernator omnium peritissimus. £ Iasoni faverunt Iuno Pallas Cupido. e Domum rediit Iason. Augustus Thessalia Poeta ab omnibus relictus. Fragile poetae navigium. Nulla mentio fit de gubernatore. Poetae nullus deus adest. Ovidium in exilio moriturum esse verisimile est. 1-6 senio immaturo afficior; 7-10 id quod malis innumeris, non sola aetate fit. 11-22 tribus exemplis allatis efficit poeta corpus et mentem immodico labore pereunda esse, sicut revera pereunt. 23-46 sors mea, si cum sorte Iasonis clarissimi illius herois confers, multo gravior est. 47 sq. tu quoque — certo scio — summis cruciata doloribus consenuisti. 49-58 utinam brevi videam te, tecumque Caesaribus gratias referam! 1 lam mihi deterior canis adspergitur aetas: cf. Tr. IV 10, 93 sq. iam mihi canities pulsis melioribus annis/venerat antiquas miscueratque comas; IV 8, 1 sqq. Iam mea cycneas imitantur tempora plumas./inficit et nigras alba senecta comas;/iam subeunt anni fragiles et inertior aetas; IV 8, 34 parte premor vitae deteriore meae; P IV 12, 30; Stat. Silv. I 2, 165; Prop. III 5, 24; Lygd. 5, 15. — canis: canis capillis, cf. M III 516 .. ille movens albentia tempora canis; VIII 9; Tib. I. 10, 43; Cic. Senect. 18. — deterior.. aetas: cf. adn. v. 6 (aetatis .. ruina). — 2 ruga senilis arat: hemistichium subsimile invenias F V 58 . . ruga senilis er at. — ruga: nostro loco pro plurali accipienda est, cf. Tr. III 7, 34 rugaque in antiqua fronte senilis erit; M III 276. Pluralis legitur e.g. A.A. II. 118; Horat. Epod. 8. 3/4 rugis vetus/frontem senectus exaret. Alibi quoque canities cum rugis coniungitur, e.g. M VII 288 sqq.; Hor. C. II 14, 3; IV 13, 11 sq.; Epod. 8, 3/4; Tib. II 2, 19; Prop. II 14, 8. — senilis: cf. Tr. III 7, 34 (supra allatum); M XIV 96 (rugis anilibus). — arat: sulcat (M. III 276); cf. A.A. II 118 et venient rugae, quae tibi corpus arent; M XIV 96; Verg. Aen. VII 417. .— 3 languent in corpore vires: cf. Tr. III 8, 24 heu mihi, perpetuis corpora languor habet; 31 nee viribus adlevor ullis; IV 6, 41 nam neque sunt vires. Consule adn. P I 5, 51. — vigor: vis animi, animus fortis. Recte Wheelerus vertit: 'energy'. — 4 lusus: ioca, cf. P I 9, 9 saepe refert animus lusus gravitate carentes (adn.); Tr. I 8, 31; II 223 (Owen). — Totum hunc versum Anglice vertere Wheelerus nescio qua re supersedit. — subito: necopinans. — 5 agnoscere possis: iam Ciofanes confert P I 10, 25 vix igitur possis visos agnoscere vultus. — 6 aetatis .. ruina: vitae .. excidium, lapsus. Hoe dicit: prae doloribus et miseria iam peiore corporis statu sum quam pro aetate mea; id quod infra repetitur (19 sq.): me quoque debilitat series inmensa malorum/ante meum tempus cogit et esse senem. — 7 sq. sed et altera causa est:/anxietas animi: cf. PI 10, 35 unda locusque nocent et causa valentior istis,/anxietas animi; Tr. III 8, 26 sive mei causa est in regione mali; V 13, 3. A Martiale enumerante condiciones vitae beatae additur X 47, 5 mens quieta; cf. Sen. De prov. III § 10 mentem anxiam. — labor: angor, cruciatus, cf. Her. IX 5 .. seriesque inmensa laborum; Verg. Aen. I, 460; passim. — 9 per longos si quis mala digerat annos: cf. M. XII 21 atque novem volucres in belli digerit annos. — digerat: disponat ita ut singulis annis suum malum sit, cf. F VI 83; Verg. Aen. III 446. — annos: M VII 448 sq. si titulos annosque tuos numerare velimus,/facta premant annos. — mala: e.g. Tr. I 5, 47 tot mala sum passus quot in aethere sidera lucent, cett. — 10 crede mihi: quod versus initium saepius ab Ovidio adhibitum esse docet Eschenburgius p. 4. Cf. P I 9, 37; II 6, 33; 7, 23; III 1, 61; 8 6, 21; IV 12, 47. (Quae forma poëtica [— — ~ —] a Cicerone evitatur in oratione soluta, cf. Tusc. I 31, 75; qua re hoe commentemur, mihi crede; Finib. VI, 2, 34; Divin. II 16). — si.. digeratero: cf. adn. P I 1, 80. — ero [ — —]: cf. adn. P I 1, 80. — Pylio Nestore: quam Nestor grandaevus rex Pyli, de quo Homerus II. I 250 sqq. tcöi d' rjdr] dvo fih> yeveal [xeqÓticov avifgdtmuv / èyëiaê', oi ol ngoo&ev a/ua igacpev fjdk yévovxoI èv IIvlcoi fjyaêêrji, fiera öè xoaóxoioiv avaaaev. Proverbii locum obtinet (ut Sibylla Cumana), e.g. P II 8, 41 sq. sic pater in Pylios, Cumaeos mater in annos/vivant, et possis films esse diu! Tr. V 5, 62; Sen. Troad. 212; Apocol. 4, 14; Epist. 77, 20; Stat. Silv. I 3, 110; III 4, 104; Mart. II 64, 3; Juv. X 244; XII 128. — De sua aetate ipse Nestor apud Ovidium M. XII 188 dicit haec: vixi/annos bis centum; nunc tertia vivitur aetas. Sed quomodo haec falsa interpretatio versuum Iliadis I 250 sqq. (vide supra) exsistere potuerit, exponunt KornEhwald ad locum Met. — De vera aetate Nestoris audiendus est Van Leeuwen ad Iliad. I 250: 'sexagenarius fere est Nestor, qui, iuvenis admodum cum rex esset factus, imperavit patris aequalibus, dein horum filiis imperavit, iamque horum filiis imperat'. — 11 sqq. adicit quattuor exempla, ut probet perpetuum laborem esse perniciosum; quorum exemplorum nonnulla iam antea dedit (Tr. IV 8. Vide adn. v. 15 et 18). — 11 cernis ut: cf. P I 5, 5 cernis ut ignavum corrumpant otia corpus. — in duris ... arvis: recte Keenius monet adiectivum durus usitatum esse in rebus agrariis, cf. M III 584; Hor. C. IV 4, 57; Sat. I 1, 23; I 7 29. — et quid bove firmius? —: de parenthesi egi ad P I 3, 42; cf. Tr. I 2, 91 . . — quid hic fado? —; I 2, 81 ... — quis crede re p osset7 — firmius: validius; stricto sensu adhibitum, cf. 17 firma sit illa licet, etc.; Veil. II 84, 2 remiges firmissimi. — 12 fortia taurorum corpora: notissima circumlocutio, cf. Verg. Aen. I 192 sq. .. septem ingentia victor/corpora fundat humi; II 18; Georg. III 369; Liv. XXIX 21, 6; Tac. Ann. IV 72. — frangat: cf. adn. P I 2, 63. Afferre libet etiam Verg. Aen. II 13 (fracti bello); II 170; XII 1; Hor. Sat. 11,5; Prop. II 7, 19. - 13 novali: cf. Varr. L.L. V § 39 ager restibilis qui restituitur ac reseritur quotquot annis; contra qui intermittitur a novando novalis ager; R.R. I 29, 1; Fest. 174a. 16.; Prob. in Georg. I 47; Isid. XV. 13, 12; Forbiger ad Verg. Georg. I. 46. — cessare: incultum manere, cf. Tr. III 10, 70 cessat iners rigido terra relicta situ; F IV 617; Manil. I 74; Verg. Georg. 1. 70; Plin. N.H. XVIII 23. — vacuo.. cessare novali: Anglice 'to lie idle with unoccupied fallow ground' (Keene); vocabula TiXsovaotix&o disposita sunt. — 14 fructibus adsiduis: fructibus sine intermissione agro expressis, cf. Plin.XV 21 Sorborum genus assiduum proventu (= semper ubertim proveniens,auctore Forcellinio).De fructibus pro frugibus apte conferas locum Cic. Senect. § 24: possum nominare ex agro Sabino rusticos Romanos ... quibus absentibus nunquam fere ulla in agro maiora opera fiunt, non serendis, non percipiendis, non condendis [ructibus. (De vi translata vocis fructus cf. adn. P I 5. 25.) — lassa: defessa ex labore gravi et adsiduo. Eadem translatio adiectivi huius inest loco Plin. VI epist. 21. Neque enim quasi lassa et effeta natura, ut nihil iam laudabile pariat. — senescit: sterilis fit. -— 15 sq. occidet: frangetur (cadet: Tr. IV 8, 19). De equo circensi senescente cf. Hor. Epist. 11,8 sq. — circi: ex carminibus eius apparet poetam libenter ludis circensibus interfuisse; Tr. IV 3, 83 sq.; IV 8, 19 sq.; 9, 29; V 9, 29; 14, 23; Her. I 72; Am. II 9, 20; III 1, 26. De circis vide S.G. Owen ad Tr. II 283; Richter Topogr. p. 212; 174 sqq.; Dessau Gesch. Röm. Kais. Ip. 122 sq. — certamina semper: cf. adn. P I 1, 45 (foramine buxi). — 7 firma: cf. supra v. 11. — licet: praecedente coniunctivo, cf. adn. P I 2, 37. — 18 liquidis sicca carebit aquis: subducta erit, cf. Tr. IV 8, 17 sq. in cava ducuntur quassae navalia puppes,/ne temere in mediis dissoluantur aquis. •— 19 series inmensa malorum: varia lectio: laborum G ?, cf. P II 7, 45 pectora quam mea sunt serie caecata malorum; Tr. IV 4, 38 si tanti series sit tibi nota mali; Anonym. apud Suid.: óq/uci'&öv xaxcöv; Her. 9. 5 .. series inmensa laborum. —- 20 ante meum tempus cogit et esse senem: coniunctio et quinto loco versus posita est. Saepius secundum locum obtinet, cf. P I 1, 24 (doctus et); 9, 53; tertium locum P IV 9, 131; quartum locum Tr. V 7, 24; cf. O. E. Jacobi, De syntaxi etc. p. 22; M. Haupt Opusc. I 125; S. G. Owen ad Tr. I 10, 2. — senem: refertur ad senescit (14). — 21 otia corpus alunt: cf. Germanum illud de ferias agentibus proverbium: 'Arbeit macht das Leben süss, Faulheit starkt die Glieder'. — otia: quies intermissis laboribus, cf. adn. P I 5, 5. — Saepius plurali numero adhibetur, e.g. Tr. I 1, 42; IV 8, 7 sq.; 10, 39. — 22 carpit: consumit, debilitat, cf. adn. P I. 1. 72. Auson. Idyll. IV 10; studium puerile [atiscit./laeta nisi austeris varientur festa profestis. — 23 Aesone natus: cf. v. 46; Iason, quem infra (36) Aesoniden vocat poeta. De Iasone cf. adn. P I. 3, 75 sq. -— 24 a sera posteritate: cf. P IV 8, 48 notitiam serae posteritatis habet; P II 6, 35; Her. XV 374; P I 9, 44: ut tua venturi nomina, Celse, legant. — a: omittit A; de vocabulo posteritate statim post caesuram posito cf. adn. P I 1, 44. — ferat: sibi comparet; e.g. Her. XV 374; Hor. A.P. 343. — De verbo ferendi in fine pentametri posito cf. Owenium ad Tr. II 358. ~ 25-46: cf. Tr. I 5, 57-84; inter hos duos locos qualis similitudo sit, singulos versus explicans monuit Dinterus II 41. — 26 si modo non: cf. P I 9, 39 si modo non census nee clarum nomen avorum, cett. (Tr. III 14, 21 sq.; IV 4, 49 sq.; ubi si non — nisi). — nomina magna: sc. heroum; cf. P I 1, 25; Tr. III 4, 4 longe nomina magna fuge. — premunt: vim faciunt, celant, cf. P II 3, 2 nee sinis ingenium nobilitate premi; III 1, 116; M VII 449. Consule Dinterum I p. 20 sq. — verum: veritatem, veram de meo labore opinionem, cf. Dinterum II p. 42 (in fine). Recte Keenius et Wheelerus: 'the truth'. Quae significatio corroboratur loco Tr. I 5, 79 sq.: adde, quod illius pars maxima ficta laborum,/ponitur in nostris fabula nulla malis. Minus in promptu esse alteram Dinteri explicationem puto: 'verum meum laborem', cui explicationi Ehwaldus favet. Voci verum sua vis non est reddita a Lemairio (Parisiis, 1822) explicanti totum locum hoe modo: 'si modo, inquit, gesta alicuius clari viri non praeponantur factis hominis vilis et abiecti, quasi dicat, si modo non voluerit aliquis labores Iasonis meis praeponere, propterea quod maioris est auctoritatis quam ego'. Nihilo magis accipienda est Sinceri opinio: sc. nomen: 'der grosse Nahme berühmter Leute verdunckelt offt den wahren Ruhm geringer Personen'. Sed prorsus non agitur de gloria! — 27 ille est.. profectus: cf. Tr. I 5, 59 ille brevi spatio multis erravit in annis. — Pelia mittente: cf. Enn. Medea exs. 7 Colchis, imperio regis Peliae. . (Ribb. fr. trag. p. 49); Eurip. Med. 5. — 28 fine: 'usque ad finem, intra fines Thessaliae' (Thesaur. linguae Latinae). — 29 sq. solis ab ortu/solis ad occasus: ablativus vocabulorum ortus occasusque semper singulari, accusativus plurali numero adhibetur ab Ovidio, cf. M II 190; V 445; XIV 386; Ibid. 11; Haupt-Ehwald ad M I 779; Bednara p. 79. — utraque terra tremit: terra et ad orientem et ad occasum vergens timet, cf. M I 338; XV 829. — quem.. tremit: cf. Verg. Aen. VIII 296 te Stygii tremuere lacus, cett. — tremit: timet G ï . — 31 iunctior Haemonia est Ponto quam Roma Sinistro: sit Histro A/3y; sinistro Burm.; Sinistro Ehwaldus (Krit. Beitr. p. 60). — 31 sq. del. Heins.; Korn (Strophica p. 205); def. Schreudersius p. 25. — Ponto . . Sinistro: cf. Ehw. 1.1.: '.. da dies, oder Laevus Pontus (IV 9, 119) hier = 6 Evcóvv/uoo TIóvzoo oder za 'Agiatega tov Tlóvxov die officielle Bezeichnung der Griechenstadte ist, deren fX7]XQÓnoho Tomis war, cf. IV 9, 104, s. B. Piek, Die antiken Münzen Nordgrie- chenlands I p. 68 sq.' — Eundem sensum praebent loei P II 2, 2; Tr. 1, 2, 83; 8, 39; IV 1, 60; 8, 42; 10, 97, nee non locus Tr. II 197 hactenus Euxini pars est Romana Sinistri,/proxima Bastarnae Sauromataeque tenent (Owen). — iunctior .. Ponto: magis contermina, vicinior Ponto, cf. P IV 5, 10 non est Augusto iunctior ulla foto; I 8, 44. Locos Ovidianos congestos invenias apud Ganzenmuellerum ('die Elegie Nux', Tubingae 1910); cf. Owen ad Tr. II 284; Sj. Wartena ad Nuc. 1 (dissert. Groning. 1928. p. 25); Kühner-Stegm. II l2. p. 317. 6a. Propria vi adhibetur vox iunctus: P I 7, 31 . . tanto tibi iunctus amore. — Haemonia: cf. adn. P I 3, 75. — 31 sq. cf. Tr. I 5, 59 sqq. ille brevi spatio multis erravit in annis/ inter Dulichias Iliacasque domos:/nos freta sideribus totis distantia mensos/'detulit in Geticos Sarmaticosque sinus. — 33 ille habuit comités primos telluris Achivae: cf. Tr. I. 5, 63 ille habuit fidam manum sociosque fideles. — primos: primores, viros primarios; Eurip. Med. 5: avdgwv agiarêcov; Theocr. XIII 16 sqq.; Enn. Med. 5; Catull. 64, 4; Verg. Ecl. IV 35; enumerantur Argonautae apud Apoll. Rhod. I 23 sqq.; Valer. Flacc. I 352 sqq.; Apollod. I 19. 16, 7 sqq.; Hygin. fab. 14; cf. Roscherum I 507 sqq.; Robert, Gr. Heldensage III. 1. 773 sqq.; Jessen, Proleg. in Catal. Argon. (Diss. Berol. 1889). — 34 nostram.. fugam: me exsulantem, in exsilium euntem; cf. adn. P I 2, 72. Etiam inspiciendus est locus Tr. 15, 64 me profugum comités deseruere mei. — cuncti: quae vox in maius elata est a poeta, ut misericordiam moveret. Propriam enim vim vocis cuncti veritati repugnare cum ex aliis locis tum vel maxime apparet collato loco Tr. III 5, 5, ubi sub ipsis verbis cunctique metu fugere ruinam subauditur praeter te, te tarnen excepto. Nam v. 7 sic pergit ausus es igne Iovis percussum tangere corpus, et 9. sq. idque recens praestas nee longo cognitus usu,/ quod veterum misero vix duo tresve mihi. Alibi quoque nonnullos amicos fidem servasse commemorat, cf. P I 9, 15 adfuit ille mihi cum me pars magna reliquit; II 3, 29 sq.; II 7, 81 sq.; IV 6, 40 sqq.; Tr. I 3, 15 sq.; 5, 33 sq.; V 4, 33 sqq.; 9, 15 sqq. Qui tandem amici fideles manserint quaerenti haec sufficiant: sunt proeul dubio Brutus (P I. 1), cf. P IV 6, 22 sq.; et Celsus, cf. P I. 9, 15 sqq.; Tr. I. 5, 1 sqq. Ex numero fautorum, qui in nostro libro nominantur, afferre iuvat Cottam (P I 5 et 9), cf. Tr. IV. 5, 1 sqq.; L. Pomponium Flaccum cf. P I 10, 37 sqq.; fratremque huius C. Pomponium Graecinum (P I. 6) cf. P II 6, 35. De aliis sodalibus fautoribusque — Albinovanum, Atticum, Carum dico — cf. G. Graeber, Quaest. Ov. I (1881); H. Schulz, Quaest. Ov. (1883); O. Hennig, de Ovid. sodalibus (1883); B. Lorentz, de amic. in Ov. Tr. (1881); S. G. Owen, Tr. I intr. p. XXVII sqq.; H. M. R. Leopold, Exulum trias (1904) p. 195 sqq.; A. L. Wheeler, p. XIV. — 35 fragili ligno: fragili nave. Per synecdochen voce trabs quoque uti poetam vidimus P I 3, 76, cf. Iuven. XII 57 sq. i nunc et ventis animam committe, dolato/confisus ligno, digitis a motte remotus / quattuor aut septem, si sit latissima taeda; Stat. Silv. III 2, 80. — fragili: cf. Hor. C. I 3, 10 sq. .. qui fragilem truci/conmisit pelago ratem/primus; C. III 2, 28; Sen. Medea 302. — sulcavimus aequor: cf. Verg. Aen. V 158 .. et longa sulcant va da salsa carina; Aen. X 197. Conferre velim etiam Tr. I 2,-76 latum mutandis mercibus aequor aro; 10, 48 seinde re Bistonias altera puppis aquas; III 10, 48 nee poterit rigidas [indere remus aquas. — 36 quae tulit Aesoniden, densa carina fuit: esoniden sa carina A; saccarina y; sacra carina /3 (sacra in rasura); firma carina G g. Scaliger haplographiae den in cod. A admonens textum Aesoniden densa reconstruxit (Keenius, Owenius, Merkelius, Kornius, Wheelerus, Eh~ waldus, Levyus). — Sacra carina receperunt Bersman; Burman; Nemethy; lectioni G g firma favent Damsteius et Ganzenmüllerus. — Primo statuendum est lectionem cod. /3 sacra nihil valere hoe loco, quippe quae — quamvis repetita ex P I 3, 76 — in rasura posita sit neque iustam oppositionem reddat; deinde deliberans, utra reliqua lectio praevaleat, equidem Ehwaldo (Krit. Beitr. p. 26) emendationem Scaligeri approbanti adstipulari velim. Nam neque Damsteio (Mnemos. 46. 1918. p. 18 sq.) concedo vocem densus — repletus virorum esse -—■ recte enim affert Ehwaldus et alios locos parallelos et Lucan. II 449 (densus agger), III 491 (densus murus) ubi densus proeul dubio = firmus —; neque Ganzenmuellerus (Wochenschr. f. Klass. Philol. 1919 p. 29-33) locum Her. II 46 afferens mihi persuadet ut lectionem perspicuam codicis A postponam lectioni deteriorum. — Syllabarum similium iuxtapositio Aesoniden densa si cui molesta sit, legito mecum v. 44 huius epistulae: perstiterit laesi si gravis ira dei. — Aesoniden: Aioovldrjv Hesiod. Theog. 993 (Pind. Pyth. IV 217). — 37 Tiphys: Argus navis gubernator, cf. A.A. I 6 Tiphys in Haemonia puppi magister erat; Tr. IV 3, 77; Her. VI 48; Verg. Ecl. IV 34 sq.; Apoll. Rhod. I 105; 111; Apollod. 19, 16. 23; Pausan. IX 92; Hygin. f. 14. Roscher V 974 sqq.; Robert. Griech. Heidens. III 1, 773 sq. — rector: magister, gubernator (cf. A.A. I 6; Aen. I 115). Plenius apud Cic. de Div. I c. 14 rectores navium (cf. Liv. XXIX 25, 7 magister navis). Verbum regendi saepius adhibetur sensu gubernandi navem, cf. F II 101 dubiam rege, navita, puppem! (F I 504); Tr. 14, 12; Prop. II 21, 26; Verg. Aen. X 218. — Agenore natus: Phineus, Agenoris filius, cf. Apoll. Rhod. II 178 Mvfia d' èjidy.uov ólxov 'AyrjvoQtÖrjo ê%e Qiveto; M VII 3 sq.; Prop. III 5, 41; Hygin. I 19; Apollod. I 9, 21. 23. Consule Roscherum III 2357; Robert, Gr. Heldensage III. 1. 810 sqq. De altero Agenorida iam supra (P I 3, 77) legimus. — 38 fugerem .. sequerer: cf. Her. XIV 105 eadem sequerisque fugisque; M IV 461; XI 695 (ubi vide adn. Ehwaldi). — quas sequererque vias: quasque s.v.; de coniunctione -que suo loco mota cf. P I 4, 54 sperato numquam conloquioque [rui; 8, 56. — 39 regia Iuno: in mentem venit versus Verg. Aen. I 443 sq. effodere loco signum, quod regia Iuno/monstrarat, caput acris equi. ■— cum Pallade .. Iuno: in Argo nave dirigenda per rupes quae Symplegadae vocantur Apollonius (IV 768 sqq.) Heram succurrisse Argonautis (cf. Odyss. XII 72), secundo tarnen libro (v. 598) Palladem conservatricem navis fuisse narrat. Valerius autem Flaccus utramque deam inducit, cf. Argon. IV 637 sqq. Cf. Robert, Gr. Heldensage III 1, p. 830. n. 4. — Etiam libro tertio (v. 7 sqq.) Apollonius Heram una cum Pallade, ut Eros Medeam incendat amore Iasonis, efficere commemorat. <— 41 sq. furtivae .. artes: recte vertit Sincerus: 'intrigues'. — Cupidinis: Medea amore incensa effecit ut Iason rebus peractis in Graeciam rediret, cf. Apollon. III 7 sqq. — CupidinisAmor: cf. Brandt ad Am. I 1, 3. — a me.. non didicisset Amor: se ipsum praeceptorem amoris vocat poeta, e.g. A.A. 1, 17. Vide adn. P I 1, 7. — non didicisset: non pro ne, cf. P I 2. 108 (adnot.). —- 43 rediit: cf. adn. P I 3, 74. — nos his moriemur in arvis: cf. Tr. III 3, 37 ignotis igitur moriemur in oris. Verbum moriemur eodem versus loco pc.situm est apud Verg. Aen. IV 659 ... moriemur inultae/sed moriamurl ait. — 44 perstiterit laesi si gravis ira dei: cf. Tr. I 5, 84 ni fuerit laesi mollior ira dei. — ira dei: cf. adn. Pil, 49. De deo Augusto cf. adn. P I 1, 26. — perstiterit: ad extremum sit tenax (P I 9, 28), cf. P IV 6,7 perstat enim Fortuna tenax, cett. — laesi.. dei: de crimine 'laesae maiestatis' cf. Owenium ad Tr. III 6, 23. — De si longius provecta in versu cf. P II 1, 64 sufficiet nostris si modo vita malis. — 46 subiit: cf. adn. P I 3, 74. — Aesone natus: cf. supra v. 23. — opus: onus B, cf. Ehwald, Kritische Beitrage zu Ovids Epistulae ex Ponto, p. 53. — 47 quam.. reliqui: sc. ut res meas tuereris, cf. Tr. I 3, 88; 101 sq.; 6, 5 sqq.; V 14, 15. Maritum absentem contra Ibin defendit, cf. Tr. I 6, 7; Ibis 11 sqq. Consule Merkelium, Prolusio ad Ibin p. 396 sqq.; Leopoldum, Exulum Trias p. 141 sqq.; Owenium Tr. II p. 41 sq. (introd.). — 48 insenuisse: h.1. anum factam esse. Legitur verbum etiam apud Horatium, Ep. II 2, 82 sq.: insenuitqué/libris et curis, cf. v. 14 senescit. Haud ab re confert Schreudersius locum Her. I 115 sq.: eer te ego quae fueram te discedente puella,/protinus ut venias facta videbor anus. — De infinitivo quinque syllabarum in -uisse cadente in altera parte pentametri posito cf. Eschenburgium p. 29 sq. Pil, 58. — 49 o! ego: de hiatu post interiectionem o saepius admisso cf. Kühner-St. Ip. 139 e; e.g. M XIV 832 o et de Latia, o et de gente Sabina; Her. I 5; cum nostro loco apte conferas Hor. A.P. 301 tonsori Licino conmiserit. O ego laevos, cett. — di faciant: cf. adn. P I 2, 99. — possim: cum Heinsio lectionem possem post faciant reiciendam esse puto. Versu quoque 58° legitur coniunctivus praesentis provocet. — talem: vel talem; dolore confectam. — 50 mutatis.. comis: genis Heinsius, cui adstipulatur Guethlingius. Recte tarnen Schreudersius p. 28 defendit lectionem comis: 'capiti tuo cano', cf. Prop. II 18, 18 cum sene non puduit talem dormire puellam,/et canae totiens oscula [erre comae. — mutatis: quarum color permutatus est, Tib. I 8, 43 ... coma tum mutatur, cett.; Verg. Ecl. IV 44 sq. Keenius affert locum Calpurn. II 36 sq.: ut niger albae/terga maritus ovis nascenti mutet in agna ('how a black ram mated with a white ewe changes the fleece of a lamb at its birth' ut Keene in editione Calpurnii vertit). — 51 meis .. lacertis: meis brachiis, cf. Am. I 13, 5 hunc iuvat in teneris dominae iacuisse lacertis; A.A. I 231. — 52 gracile: macie confectum, cf. PI 10, 22 gracili.. in corpore; Suet. Nero 51 •. ventre proiecto, gracillimis cruribus, cett. — cura mei: e.g. P II 7, 4 et si, quidquid agis, sit tibi cura mei; II 10, 8; III 1, 48; Tr. V 2, 34. ~ 53 flenti: sc. tibi. — flenti flens: de paronomasia; cf. Verg. Aen. IV 83 absens absentem. — labores: cf. v. 8 .. continuusque labor. — narrare ... labores: cf. Verg. Aen. II 548 sq. .. tristia facta/.... nar~ rare memento. — 54 conloquioque frui: de copula ~que loco mota cf. P I 8, 56: adsuetas illis adiciamque minas; III 6, 48; 9, 18. Plura exempla invenias apud Dinterum II p. 43 et Owenium ad Tr. II 531. — 55 tura: P III 1, 162 tura fer ad magnos vinaque pura deos./e quibus ante omnis Augustam numen adora,/progeniemque piam participemque tori; P II 9, 28; Her. XIV 26; Med. fac. 94; M VII 589; Tr. I 2, 103. Consule Kenneth Scott, Emperor Worship in Ovid (Am. Phil. Ass. 61. 1930. p. 63 sq.). — Caesaribus: Augusto et Tiberio (cf. P I 7, 21). — cum coniuge: Livia Drusilla. Ut Augustus cum Iove, ita Livia cum Iunone aequatur, cf. Consol. 380; F I 649 sq. — Etiam inspicias P II 2, 69; III 1, 161 sqq. Riewald, De imperat. Roman, cum certis dis comparatione et aequatione (diss. Hal. 1912); K. Scott: Emperorworship in Ovid. p. 64 sq. (Am. Phil. Ass. 61, 1930). — 56 dis veris: cf. adn. Pil, 26. — memori.. manu: grata manu. De hypallage adiectivi memori pro (ipse) memor cf. Forbigerum ad Verg. Aen. 14.— memori: est aut grato animo retinentis aliquid, ut nostro loco et e.g. Cic. Fam. I 9, 10 ..ut officium meum memoremque in bene meritos animum fidemque fratris mei praestarem; (saepius adiectiva memor et gratus iuxta ponuntur e.g. Terent. Ad. 251 memorem me dices esse et gratum; Cic. Fam. XIII 25 .. memor et gratus fuit) aut irata mente recordantis iniuriae acceptae: Verg. Aen. 14.. saevae memorem lunonis ob iram. — Proprio recordantis sensu leguntur vocabula loco P III 4, 18: est aliquid memori visa notare manu. — 57 sq. Memnonis ... mater: Aurora, cf. F IV 714 Memnonis in roseis lutea mater equis; Am. III 9, 1 Memnona si mater, mater ploravit Achillem, cett.; Preller Gr. M. I 440 sqq.; Roscher s.v. Eos I 1252 sqq. — Memnonis: de Memnone, Aurorae filio cf. Preller-Robert, Gr. Myth. I p. 442 sq.; Roscher II 2653 sqq. Ipse Ovidius de Memnone agit M XIII 576 sqq. ■— hanc. ./♦. diem: de feminino genere cf. adn. P I 2, 3. — lenito principe: cf. adn. P I 2, 151. — utinam../.. provocet: cf. Tr. III 5, 55 sq. hos utinam nitidi Solis praenuntius ortus/adferat admisso Lucifer albus equo! Am. II 11, 55 sq.; Tibull. I 3, 93 sq. hoe precor, hunc illum nobis Aurora nitentem/Luciferum roseis candida portet equis. — quam primum: Am. II 11, 55 sq. haec mihi quam primum caelo nitidissimus alto/Lucifer admisso tempora portet equo. — roseo .. ore: color roseus Aurorae maxime proprius est, cf. A.A. III 84 nee Cephalus roseae praeda pudenda deae; F IV 714 Memnonis in roseis lutea mater equis (Verg. Aen. VII 26); Hom. Od. II 1 fj^oo d rjQiyeveia (pdvrj Qododa.xrvA.oo 'Hóo x.z.ê. — provocet ore diem: idem hemistichium legitur F I 456 quod tepidum vigili provocet ore diem, cf. Tib. I 9, 62 dum rota Luciferi provocet orta diem. Variam igitur lectionem provehat utique reiciendam esse puto. — V. (COTTAE) MAXIMO Maximo A/?; ad Maximum G. lam Riesius suo iure hanc elegiam Cottae adsignavit, cf. Graeberum Quaest. Ovid. I p. X sq. Contra Fabio et alii tribuerunt et v. d. J. J. Hartman (Uit de Geschied, d. Rom. Litterat. XIX col. 3, Nieuwe Rotterd. Courant, avondbl. 16 Juli 1923). At lege, quae Graeberus de hac re scripsit: 'Cottam enim ... poeta arta semper amicitia complexus est familiariterque in his epistulis alloquitur; at cum scribebat ad Fabium Maximum, virum et aetate maiorem et magna apud imperatorem auctoritate florentem, sermone utebatur multo summissiore. In hunc nequaquam cadunt quae de illo aptissima sunt verba quae leguntur ex P I 5 init.: Ille tuos quondam non ultimus inter amicos ... et in fine eiusdem epistulae: ... vos . • nunc quoque de nostra morte tacere reor'. — Intellegitur M. Valerius Maximus, filius minor M. Valerii Messallae Corvini, cui, postquam adoptatus est ab Aurelio Cotta avunculo suo, nomen fuit M. Aurelius Cotta Maximus. Post mortem Messalini fratris maioris (de quo vide introd. eleg. VII) illius agnomen in locum Maximi adsumpsit et M. Aurelius Cotta Messalinus appellatus est, cf. G. Graeber, Quaest. Ovid. I p. XIX sq.; B. Lorentz, de Amicorum in Ov. Trist. personis p. 3 sqq.; O. Hennig, de Ov. poet. sodalibus p. 30. — Ad eundem scriptae sunt P. I 9; II 3; II 8; III 2; III 5, in quibus epistulis aut Maximi nomine significatur ab Ovidio (cf. infra v. 2; 9, 16; II 3, 1), aut Cotta vocatur (e.g. P III 2, 1; IV 16, 41; cf. Tac. Ann. VI 7), aut Maximus Cotta (e.g. P II 8, 2; III 5, 6 cf. Tac. Ann. IV 20). Anno VIII p. Chr. n. Cotta Ovidium in Ilva insula in cohorte amicorum habuit tune temporis cum poeta de relegatione sua certior factus est (P II 3, 83). — De moribus Cottae, quamquam alius alia tradit (Ovidius eum laudibus effert nee non et Iuvenalis 5, 107; 7, 95; Tacitus contra Ann. IV 20, VI 5, VI 7 et Persius II 72 et Plin. N.H. X § 52 graviter eum vituperant), nobis utique statuendum est eum imperatori fuisse fidelissimum. De hoe patrono Ovidii, quem et ipsum Pieridum lumen praesidiumque fori (P IV 16, 42) et praeterea bonum oratorem (P III 5, 7 sqq.) fuisse apparet, nuper scripsit v. d. R. S. Rogers, der Prozess des Cotta Messalinus, Hermes 68. 1933. p. 121 sqq. Conferatur quoque Prosop. Imp. Rom. s.v. Aurelius 1236. -— Quo tempore nostra epistula scripta sit, pro certo dici posse nego. — 1-10 ingenium meum, quod antea admirari solebas, frustra requiras, quippe quod penitus deleatur inertia. 11-14 nihilo minus operam do ut versus, quamvis mediocres sint, exsistant. 15-24 nee tarnen qui versus nimis ingrati sunt stiloque meo indigniores delere lubet. Cur enim hoe opus supervacaneum suscipiam? 25-56 quamquam versus mihi valde nocuerunt, tarnen, ut suam quisque indolem sequitur, sic et ego otium ingratum perosus versus faciendi cupiditati indulgeo. Unde, cum nihil aliud facere me iuvet, hoe saltem lueri referam, ut per aliquantum temporis meorum obliviscar malorum. 57-64 numquid periculum est ne quis arbiter Geticus improbet mea carmina? 65-86 utinam modo poeta sim inter feros incolas huius inhumanae regionis! Quid enim prodesset, si gloriam meam in terras longinquas extendere conarer? Sed licet cupiam, longius — heu! — abest exilii locus a patria, quam ut fama carminum meorum mediocrium illue pervenire possit! 1 Ille: cf. P II 2, 1 sqq. Ille domus vestrae primis venerator ab annis cett. — non ultimus inter amicos: de nostro Cotta cf. P I 7, 31 sqq. adde quod est frater, tanto tibi iunctus amore,/quantus in Atridis Tyndaridisque [uit:/is me nee comitem nee dedignatus amicum est, cett.; 7, 60; adn. P I 4, 34. — non ultimus: cf. Hor. Epist. I 17, 35 non ultima laus. — 2 Naso [— — ]: cf. adn. PI 1, 1. — 3 in quibus ingenium desiste requirere nostrum: saepius poeta queritur ingenium suum, olim motum a Corinna (Tr. IV 10, 59 sq.), sibi iam non respondere ut ante, cf. P IV 2, 15. Inspicias e.g. P II 5, 21 sqq.; 9, 7; III 4, 11; IV 2, 20. 25 sq.; 8, 66 sq.; 13, 13 sq. 17 sq.; Tr. I 1, 35 sqq.; III 14, 29 sq.; IV 1, 105 sq.; V 1, 69 sq.; 12, 21 sq. Consule v. d. Leopold, Exulum Trias p. 247 sqq. Ironiae plena sunt verba Tr. VI, 27 sq. non haec ingenio, non haec componimus arte:/materia est propriis ingeniosa malis. De ingenio eius non sunt neglegendi loei Senec. Contr. II 10, 8 habebat ille comptum et decens et amabile ingenium; Senec. N.Q. III 27, 13 poetarum ingeniosissimus . . nisi tantum impetum ingenii et materiae ad pueriles ineptias reduxisset; Quint. X 1, 88, 93, 98. Consule Teuffel G.R.L. II p. 95. - 4 exilii: relegationis, cf. adn. P I 1, 22. — De forma genitivi in ~ii finem habente cf. adn. P I 3, 43. — 5 cernis ut: cf. P I 4, 11. — otia: h.1. desidia perpetua quam inviti patimur. (Non est confundenda vox otium loco P I 4, 21 = quies laboribus intermissa, ita ut perpetuo labore non frangamur). — 6 ut capiant vitium.. aquae: /3; ut capeant vitio A, qua lectione fretus Merkelius legit: ut careant vitio, si; cf. Ehwald. Krit. Beitr. p. 53; Nemeth. Supplem. p. 28. — capiant vitium: vitientur, cf. Plin. N.H. III §21 stagnantis pigrasque merito damnant (sc. medici), utiliores quae profluunt existumantes — cursu enim percussuque ipso extenuari atque proficere. — capiant: cf. Cic. Catil. 12 .. ne quid detrimenti caperet. — De hoe loco communi cf. Sen. Contr. I 8, 6 interdum continuatus labor firmiores facit: saepe quod corroboraverat, desidia consumpsit. Praeterea consule adn. P I 1, 71 sq. — 7 ducendi carminis: versus faciendi. Ducere et deducere verba texendi (M. IV, 34) propria sunt, cf. v. 13; Hor. Epist. II 1, 225 tenui deducta poëmata filo; Prop. I 16, 41. Saepius apud Ovidium, e.g.: Tr. I 1, 39; 11, 18 (carmina ducebam); III 14, 32; V 12, 3; 63. — 8 inerte: deside, cf. Sen. Prov. IV 6 tranquillitas iners; P I 5, 44 mors nobis tempus habetur iners (cf. Am. I 5, 1 ignavos obicis annos); infra v. 43 sq.: segnia . ./otia. Vide plura ad P I 2, 26 (iners . • hiems). Cuius adiectivi ablativus in ë cadens etiam invenitur P I 10, 14 stabit et in stomacho pondus inerte diu; cf. Lactant. Inst. VI 18, 30. Contra formam, quae vocali i terminatur, habes e.g. M II 772; VII 544; XV 148 (Bednara p. 31). Ablativum in é (pro i) exitum habentem iterum legis P IV 6, 46 (Euxino de mare); 14, 35 (sollerte ... Ulixe). ■— situ: otio, cf. Tr. III 10, 70 cessat iners rigido terra relicta situ; Am. II 3, 14; A.A. II 443. — 9 si quid mihi Maxime credis: cf. adn. Pil, 59. — legitis.. credis: de numeris saepius variatis cf. P I 1, 19; 3, 45; 3, 85 sq.; infra v. 55, 71, alibi. — 10 invita vixque coacta manu: pro coacta Heinsius (vix) perarata vel properata, Riesius subacta, Damsteus sequente coniecerunt (Mnem. 46. 1918. p. 19). Recte tarnen Dinterus I p. 22: 'haec scribimus invita manu i.e. inviti, et vix coacta i.e. eaque sunt quae aegre in numeros cogantur'. Cf. Schreuders p. 28; Bednara p. 93 (Tr. IV 9, 8 induet infelix arma coacta dolor); Ganzenmuellerus, Wochenschr. f. Klass. Phil. 1919 p. 29 sqq. — invita manu: cf. P IV 1,14 et vix invita facta litura manu est. — 11 curas: 'thought or pains devoted to literary work, especially poetry' (Owen ad Tr. II 1); P III 4, 77; IV 2, 50. — 12 nee venit ad duros Musa vocata Getas: contra Tr. IV 1, 19 sqq. me quoque Musa levat Ponti loca iussa petentem:/sola comes nostrae perstitit illa fugae, cett.; 87 sq. — vocata: Tr. I 2, 109 non casu! vos (sc. divi) sed sub condicione vocati cett. — duros ... Getas: saevos .. Getas; e.g. P III 2, 102 cum tangant duros talia facta Getas? — 13 luctor: nitor, cf. Her. XVI 161 vix tenui risum, quem dum com~ pescere luctor, cett. — deducere versum: cf. adn. v. 7. — versum: sing. pro plur, cf. adn. P I 1, 30 (carmen). — 14 fit fato mollior ille meo: quam est meum fatum. Duplex alliteratio inest. — 15 cum relego: Hor. Epist. I 2, 1 sq. Troiani belli scriptorem. Maxime Lolli./dum tu declamas Romae, Praeneste relegi. — 16 me quoque, qui feci, iudice: de voce quoque cf. adn. P I 6, 31. — digna lini: digna quae linantur. — lini: oblini, cf. adn. P I 2, 18. — 17 nee tarnen emendo: cf. P III 9, 17 sqq. saepe aliquod verbum cupiens mutare reliquijiudicium vires destituuntque manum; Tr. I 7, 40. — labor hic quam scribere maior: P III 9, 19 sq. saepe piget — .../corrigere et longi ferre laboris onus. — 18 pati.. sustinet.. nihil: cf. Tr. III 14, 32 ducere me tristi sustinuisse manu; IV 1, 87; 4, 14; V 12, 16. ■— 19 scilicet incipiam: occupatio ironiae serviens. — mordacius: adverbium pro adiectivo mordaciore, cf. A.A. I 506 mordaci pumice. — lima: translatio linguis hodiernis quoque nota: Tr. I 6, 19; 1, 7. 30; P II 4, 17; Hor. A.P. 291; Veil. Patere. II 9; Stat. Silv. IV 7, 26 Thebais multa cruciata lima. — 21 sq. torquet enim fortuna parum, nisi Lixus in Hebrum/confluat et frondes Alpibus addat Atho: licus m2y = G (cus in ras.) ■= Lycus; Nilus Heins; Lissus Merkel; Lixus Ehwald, Krit. Beitr. p. 41, quem sequuntur Owenius Keenius Wheelerus Levyus Nemethius (Supplem. p. 11). Hanc Ehwaldi coniecturam Nemethius 1.1. hisce verbis approbat: 'ut enim v. 22 montes inter se longe distantes . . coniunguntur ita etiam v. 21 fluvii longe inter se distantes commemorari debent*. De Lixo flumine Mauretaniae cf. Plin. N.H. V 4; XXXII 15. — Quod adynaton ironiae plenum haec sibi vult: 'non satis, puto, excrucior, nisi quod fieri non potest, id perficere studeo, nisi ultro supervacuo labore me vexo'. De figura adynati cf. adn. P I 6, 51. — Atho: A/3 (= mons Athos), cf. Liv. XLIV 11, 13 Atho mons; Ehw. Krit. Beitr. p. 41. —< 23 vulnus: sc. mentis; e.g. P II 2, 57, et passim. — 24 colla perusta: trita armamento, cf. Rem. Am. 235 adspicis ut prensos urant iuga prima iuvencos; Am. 12, 14; Her. IV 21 sq.; Hor. Epod. 4, 3; Prop. IV 3, 23. — subducunt: detrahere conantur, cf. Iuvenal. I 15 et nos ergo manum ferulae subduximus; Sen. Ep. VII § 6. 25 at puto: cf. adn. P I 2, 43. — puto [ ~ ~ ]: cf. adn. P I 1, 25. — fructus: commodum, utilitas, lucrum, cf. messis (v. 56); P IV 10, 68 hunc fructum praesens attulit hora mihi. — Vocabulum saepius pro litterarum effectu, eventu ponitur: cf. Iul. Ruf. de fig. sent. 19 p. 43 H. apud Tullium: litterarum radices amarae, fructus dulces; 4, 71 (13, 2, 71) ut mites peterent per acerba profectus, capturi dulcem fructum radicis amarae; Hieron. ep. 125, 12; 107, 1; Diom. 1, 310. 3 K.; Cato Monost. 40; Priscian. prae-exerc. p. 432. 12 K.; Cic. pro Planc. 38. — iustissima causa: cf. Caes. B.G. IV 16 multis de causis Caesar statuit sibi Rhenum esse transeundum, quarum illa fuit iustissima. — 26 sata ... ager: recte Pontanus hanc allegoriam explicat: 'sicut ager fertilis, si eum colas, semen creditum multiplicatum reddit, ita ingenium bonum, si cura meditatio studium accesserint, longe evadet fecundius'. Cf. P III 1, 81 redditur illa (gratia sc.) quidem grandi cum fenore nobis; IV 12, 18; Am. II 513; Tib. II 6, 22 semina, quae magno fenore reddat ager; Sen. Phaedr. 455; Cic. Senect. 51. Wartena 'Nux' p. 29 (v. 6) diss. Groning. 1928. — sata: est vocabulum poeticum, quod tarnen invenitur apud Plin. N.H. XVI 39; Kühner-Stegm. I p. 514. — 27 tempus ad hoe: de anastrophe praepositionis cf. adn. PI 1, 13. — repetas licet: cf. adn. P I 2, 37. — omnia: sc. opera mea. — 28 atque utinam: atque vim addit voto sequenti, cf. P IV 7, 13; 9, 51; 11, 21; 15, 21; Owen ad Tr. II 557; Kühner-St. II 2, 21. — non nocuisset: pro ne nocuisset, cf. adn. P I 2, 108. Cogitat de Arte Amatoria, cf. adn. P I 1, 12. — opus: artificium litterarium, cf. adn. P I 1, 2. ~ 29 sq. cur igitur scribam, miraris: miror et ipse/et tecum quaero saepe, quid inde petam: cf. Tr. IV 1, 93 saepe tarnen dixi: cui nunc haec cura laborat?/an mea Sauromatae scripta Getaeque legent? Etiam v. 63. — tecum: aeque ac tu, cf. Hor. Ep. II 1, 86 sq. iam Saliare Numae carmen qui laudat et illud,/quod mecum ignorat, solus volt scire videri. — petam: feram (82), consequar (55); cf. Tr. V 8, 30 cum poenae venia plura roganda petam. — 31 an populus vere sanos negat esse poetas: de insania poetae êvêéov (cf. deia /uavia) cf. Platon. Ion. 5; Crit. 54 d; Phaedr. 244 sq.; Hor. C. III 4, 6; Sat. II 7, 117 aut insanit homo aut versus facit. Apud nostrum cf. P III 4, 93; IV 2, 25; Tr. 1. 11, 11; II 15; IV 1, 37; Cic. Tusc. I 26, 64. — populus: vulgus, homines, cf. Hor. Sat. I 1, 66 .. populus me sibilat, at mihi plaudo, cett. — 32 sumque fides huius maxima vocis ego: argumentum maximum. Nonnunquam enim vox fides dicitur id quod fidem facit, cf. M. XV 861 siqua fides rebus tarnen est addenda probatis. — vocis: dicti, sententiae, cf. Plin. N.H. XVIII 6 temerarium videatur unam vocem antiquorum posuisse: nihil minus expedire quam agrum optime colere. — ego [ — ^- ]: adn. P I 3, 22. — 33 qui sterili totiens cum sim deceptus ab arvo: eandem translationem habes supra v. 26 (ager), et infra v. 56 (humus). — deceptus: Am. III 10, 34 irrita decepti vota colentis erant; A.A. I 401 non semper credenda Ceres fallacibus arvis; 450 sic dominum sterilis saepe fefellit ager; F IV 645; Horat. C. III. 1, 30 fundusque mendax, cett. M. I 272; V 480; VIII 291 sqq. — ab arvo: cf. P III 5, 4 laesus ab ingenio Naso poeta suo; IV 14, 18; Ib. 584 et laesus lingua Battus ab ipse sua; StolzSchm. p. 383. Anm. 6 (Guttmann: Instrum. ab bei Ovid p. 19 sq.). — 34 persto condere: pergo, persevero, e.g. Tac. Ann. IV 38 perstititque posthac secretis etiam sermonibus aspernari talem sui cultum. Absolute adhibetur verbum perstandi e.g. P I 4, 44. <— 35 cupidus studiorum quisque suorum: cf. Cic. Fin. V 2, 5 suo enim unusquisque studio maxime ducitur; Prop. III 9, 20; Verg. Ecl. II 65; Hom. Od. XIV 228; Pind. Pyth. 10, 91. Otto 'Sprichw.' s.v. homo 9; P II 5, 60. — studium: saepius dicitur de amore et opera quae in litteras disciplinas alia inpenditur, cf. Tr. I 11, 11; IV 8. 8; 10, 30. passim; Terent. Andr. 55 sqq. quod plerique omnes faciunt adulescentuli,/ut animum ad aliquod studium adiungant, aut equos/alere aut canes ad venandum aut ad philosophos, etc. — quisque suorum: pronomen quisque saepius apud Ovidium praecedit vocabula, quibus postponendum erat; de qua re cf. O. E. Jacobi, De syntaxi etc. p. 25 (P II 3, 17 quisque suos amat; 5, 60; Tr. III 4, 26. Suum locum obtinet e.g. P I 2, 150 (sibi quisque). —- 36 tempus .. 4 ponere in: cf. v. 48 quo ponam vigilans tempora longa modo? I 8, 66 in quo ponis tempora rara, forum; P II 9, 50; Cic. de Or. III 5, 17. — iuvat: cf. Hor. C. 1. 1. 4 sunt quos curriculo pulverem Olympicum/collegisse iuvat... Ceteroqui cum versibus sequentibus totum Horatii carmen primum conferas. — 37 et idem: et tarnen. — eiurat pugnam: recte Nemethius explicat: 'valedicit pugnae, nunquam se rediturum iurans'; cf. fragmentum Plauti incertae fabulae: eieravit militiam (Paulus 77 Lindsay, p. 68: eiuratio significat id quod desideretur non posse praestari) Lindsay, Plaut. com. II fragm. v. 128. — 39 nil sibi cum pelagi dicit fore naufragus undis: cf. P II 2, 128 .. timeo naufragus omne freturn; Hor. C. I 1, 15 sqq. — uil sibi.. fore: cf. Tr. III 13, 11 quid tibi cum Ponto. —■ 40 ducit remos ■= remigat, cf. M. I 294 et ducit remos ubi nuper ararat. — qua modo navit aqua: Tr. V 7, 35 sq. quaeque modo Euboicis lacerata est fluctibus, audet/Graia Capharea currere puppis aqua; cf. P I 6, 34. — 41 studium non utile: cf. Tr. IV 10, 21 studium quid inutile temptas? Infra v. 53 sq. magis utile nil est/artibus his, quae nil utilitatis habent. — servo: teneo, retineo. Eadem aliis verbis exprimit poeta: Tr. IV 10, 30 et studium nobis, quod fuit ante, manet. — (Lectionem carpo, quae nullam habet auctoritatem, probant et alii et Sincerus, sensu reprehendo: 'ich schmale immerfort wider die Poesie, und kan sie doch nicht lassen' ed. 1732.) — 42 et repeto, nollem quas coluisse deas: Tr. II 3 cur modo damnatas repeto, mea crimina, Musas? III 7, 9; V 7, 32 sq.; 7, 64. — repeto: Tr. II 3; II 495; V 7, 64 et studii repeto signa sinistra mei. — coluisse: cf. Apul. flor. 20 p. 41, 6 . . Apuleius vester haec omnia novemque Musas pari studio colit. De infinitivo perf. pro praesenti cf. Ehw. ad M. I, 176. -— deas: Musas; e.g. P IV 12, 28 cum te Pieriae perdocuere deae. — nollem: cf. Tr. IV 1, 27 sq. non equidem vellem, quoniam nocitura fuerunt,/Pieridum sacris inposuisse manum. 43 quid potius faciam: cf. Tr. V 7, 41 quid potius faciam desertis solus in oris. — 44 nobis: dativus auctoris, cf. adn. Pil, 48. •— segnia. ./otia: cf. adn. v. 8 (inerte situ). — mors nobis tempus habetur iners: apte confert Sincerus Sen. Ep. 82, 3 otium sine litteris mors est et vivi hominis sepultura. Etiam cf. Minuc. Fel. Oct. 37, 8 Absque enim notitia dei, quae potest esse solida felicitas, cum mors sit? — tempus.. iners: cf. supra v. 8; adn. P I 2, 26. — 45 in lucem: ad mane (Hor. Sat. I 13, 17 sq.). — nimio.. vino: cf. PI 10, 29 inmodico .. Lyaeo; IV 2, 41 nam quia nee vinum nee me tenet alea fallax. — marcescere vino: cf. Columell. 425 bracchia iactantes vetulo marcentia vino. — 46 tenet incertas alea blanda manus: de quo lusu cf. Tr. II 471 sqq. sunt aliis scriptae, quibus alea luditur, artes/— hoe est ad nostros non leve crimen avos — etc. — tenet: occupat; P IV 2, 41 (vide adn. v. 45); Cic. Att. 111,3 summum me eorum (librorum) studium tenet. — alea blanda: corruptrix, cf. Mart. IV. 14, 7 dum blanda vagus alea December. — incertas .. manus: trementes manus, cf. Wheelerus: 'my shaking hands'. Perperam editio ad usum Delph.: 'manus ignaras victoriae aut iacturae'. -— 47 cum dedimus somno, quas corpus postulat horas: cf. adn. P I 2, 43. — 48 quo ponam .. tempora longa: Tr. IV 1, 38 sqq.; 10, 113 sic tarnen absumo decipioque diem; V 1, 33 sq.; 1, 59; 7, 40. —■ 49 moris patrii: 'disciplinae Romanae' (Bentl.). De adiectivo patrius quod nonnunquam ad patriam refertur cf. adn. P I 3, 34. Recte ergo Sincerus: 'die Gewohnheit des Vaterlandes'. •— 50 Sarmaticos: cf. adn. P I 2, 60. — arcus: cf. adn. Pil, 79. — trahar: attrahar, adducar, cf. Tr. II 325 sq. utque trahunt oculos radiantia lumina solis,/traxissent animum sic tua facta meum! A.A. III 421; M VIII 224. — 51 hoe.. studium: sc. iaculandi. vires: cf. adn. P I 4, 3; Tr. I 5, 72 invalidae vires ingenuaeque mihi; IV 10, 37; cf. Wheelerum, Introduet. XXIX. - 53 sq. cum bene quaesieris: cf. P I 1. 58 (adn. bene: largiter, fuse). -— quid agam: quid facere debeam; refertur locutio ad v. 43: quid potius faciam? (Alia vis inest loco Tr. III 7, 6 quidve, requiret, agam; cf. P I 8, 3 sq.). — magis utile nil est/artibus his quae nil utilitatis habent: cf. adn. v. 41. Est paradoxon. Wartena ad Nuc. 127 affert complura exempla, ex quibus haec sufficiant: Tr. III 9, 24; IV 1, 36; V 8, 18 et tantum constans in levitate sua est. — utilitatis: de positione huius vocabuli in pentametro cf. adn. P I 1, 44. — 55 consequor: cf. v. 65. Tr. V 7, 68. — casus.. nostri: calamitatis.. meae, cf. P I 3, 62. — consequor.. nostri: numeri variantur ut saepius, e.g. P I 3, 87 sq. nee tarnen infitior si possint nostra coire/ vulnera, praeceptis posse coire tuis; cf. v. 9 et v. 71. — oblivia: oblivionem, cf. Tr. V 7, 67 carminibus quaero miserarum oblivia rerum. De voce oblivia poetico more plurali numero posita cf. Kühner-St. I p. 511; Norden ad Verg. Aen. VI 715; Merrill ad Lucr. III 828. — 56 hanc messem.. reddit humus: cf. v. 25 sq. (adn.). I.e. 'ut mala mea obliviscar . Inspicias Tr. V 7, 68 praemia si studio consequor ista, sat est. — . 57 gloria vos acuat: nempe honos alit artes (Tusc. I 2, 4); cf. Tr. V 12, 37 sqq.; V 1, 75; I 1, 53. — vos: tu, Maxime et alii poetae, cf. adnotationem ad v. 58. — recitata . ./carmina: lecta (cf. P I 2, 137 adn.) carmina; cf. Sen. Epist. VII § 9 non est quod te gloria publicandi ingenii producat in medium, ut recitare istis velis; Martial. II 20, 1 carmina Paulus emit, recitat sua carmina Paulus; Mart. IV 4, 1. De recitationibus cf. Senec. Controv. IV praef. 2: primus enim omnium Romanorum (Pollio sc.) advocatis hominibus scripta sua recitavit (Hor. Sat. I 4, 73 sqq.; Tac. Dial. 3 sqq.), W. C-. Summers, The Silver Age of Latin Literature, London, 1920, p. 3-5 (The Recitations). — probentur: cf. 62 an verear ne non adprobet illa Getes? P I 2, 142 quarum iudicio si qua probata proba est (vide adn.). — 58 invigilate: diligenter incumbite; Tr. 1. 5, 43; invigiles igitur nostris pro casibus oro; F IV 530; (quin etiam F IV 109 carmen vigilatum.) Cottam Maximum et ipsum poetam fuisse apparet et e nostro loco et e.g. ex P III 5, 39; IV 16, 42. — 59 ex facili: facile, cf. Am. II 2, 55; A.A. I 356; III 579. Sic ex difficili difficulter, non facile, cf. Tr. V 14, 42. Cuius locutionis Graecae exempla praebet Ehwaldus ad M. IV, 62; cf. Hand. Tursell. II 653 sqq. Praeterea vide adn. P I 6, 28 (ex toto). — 60 nimis intenti causa laboris abest: cf. P III 9, 35 sq. da veniam scriptis quorum non gloria nobis/causa sed utilitas officiumque [uit. — causa laboris abest: alteram pentametri partem saepius a vocabulo causa incipere monent Zingerle (Ovid und seine Vorganger, p. 20) et Eschenburgius (Wie hat Ovid etc. p. 20 sqq.); cf. P I 7, 28 studii causaque faxque mei; II 2, 54; IV 1,6; 2, 14; 5, 46; 9, 40; 13, 42. — 9 EX PONTO 61 sollicita .. cura: cf. Tr. IV 1, 93 saepe tarnen dixi: 'cui nunc haec cura laborat?' — 62 adprobet: cf. supra v. 57 (adn.). — an verear ne non adprobct illa Getes?: Tr. IV 1, 94 an mea Sauromatae scripta Getaeque legent?; IV 10, 113. — Praeterea nemo fere Latine loqui poterat; e.g. Tr. V 7, 51 sqq.; P III 9, 31 sq. — Getes: Geta, cf. adn. P I 2, 108. ~ 63 forsitan... faciam: coniunctivus h.1. adhibetur, cf. adn. P I 2, 5; de indicativo cf. adn. Pil, 78. <— Histrum: regionem Histri. 66 inhumanos .. Getas: cf. P IV 13, 21 sq. coepique poetae/inter inhumanos nomen habere Getas; Tr. V 1, 73 sq. — 67 quo mihi: sc. prosit, cf. 79 quid tibi si calidae, prosit, laudere Syenae. ■— diversum... in orbem: hoe loco sc. Romam, cf. Tr. IV 2, 69 atque proeul Latio diversum missus in orbem; P I 6, 1 sq. nam te diversa tenebat/terra; M XV 23. — fama: famae causa. Hoe dicit: 'quid prosit mihi id agere ut fama mea Romam perveniat?' — 68 Roma sit ille locus: 'Ille locus Scythiae, quem fortuna mihi adsignavit, habeatur mihi pro Roma, quasi dicat: sufficit mihi, si in Scythia tantum fama mea sit non vulgaris' (Merula). — 69 hoe mea contenta est infelix Musa theatro: cf. Tr. V 7, 28 Musa nee in plausus ambitiosa mea est. •— hoe .. theatro: his .. lectoribus, auditoribusve incultis. — De theatro voce sic adhibita (pro auditorio) cf. Am. II 1, 4 non estis teneris apta theatra modis; Quint. Inst. I 2, 9 optimus quisque praeceptor maiore se theatro dignum putat; Cic. De Orat. III 50, 195; Tusc. I 44, 106; Sen. Epist. VII. 11. Consule Ehwaldum ad M. XI 22. — (De vocis scena translatione conferatur: P III 1, 59; audiendus est Owenius ad Tr. I 9, 48). Quid dicam de Sinceri adnotatione: 'Dann diese Verse wurden von den Theatris abgesungen (1732)? - 70 magni.. dei: cf. adn. P I 1, 48. — sic voluere: Hor. C. I 12, 31 sq. et minax quod sic voluere, ponto/unda recumbit. 71 hinc: Tomis. — istuc: Romam, cf. infra v. 83; P II 2, 97; Tr. IV 9, 10. Huc pertinent istic = Romae, e.g. P I 9, 46; II 10, 51 sq.; Tr. III 3, 25; 10, 1; 12, 17; istinc = Roma cf. P IV 10, 35. — iter: cf. P I 1, 6 ne suus hoe illis clauserit auctor iter. — reor... nostris: de variatione numerorum cf. adn. v. 9 et 55. — 72 quo boreas pinna deficiente venit: idem narratur de noto, e.g. P II 1, 2 languida quo [essi vix venit aura noti; IV 10, 44. — Ipse boreas ventorum fortissimus (Hom. Od. 19, 201 avsfioo fiéyaa ; 14, 253, Hiad. 5, 525) iter perlongum perficere vix potest. De borea alato (aquilo: 'Adlerwind' Roscher) cf. Tr. III 10, 45; M VI 702 sqq.; Val. Place. Argon. I 578. Quamquam apud Homerum ventos pinnas habentes nondum invenies (Voss Myth. Br. I 67), saepius tarnen penniger boreas depingitur in vasis Atticis, cf. Furtwangler, Arch. Ztg. 40, 339. Ut boreas, ita alii quoque venti pinnati finguntur e.g. notus P II 1, 2; IV 10, 43 sq.; M I 264; Roscher I 807 sq. •— 73 dividimur: Sincerus intellegit 'Rom und ich'; melius fortasse subaudias tu (vel vos) et ego' ex adverbio praecedenti istuc (<= ad tuum, vestrum domicilium). — caelo: 'by the heavens' space' (Wheeler), cf. Tr. I 5, 61 sq. nos freta sideribus totis distantia mensos/detulit in Geticos Caesaris ira sinus, ubi legenda tarnen adnotatio Owenii qui hos Tristium versus vertit: 'separated by entire constellations, i.e. wholly visible at one place and not seen at the other'. — quaeque: cf. P I 2, 6 (quisque). ~ urbe Quirini: cf. Tr. I 3, 33 urbs .. Quirini; 8, 37; F I 69. — Quirini: Romuli, cf. F II 475 sq. at tertia (lux sc.) dicta Quirino/qui tenet hoe nomen, Romulus ante [uit. — 74 adspicit hirsutos comminus ursa Getas: cf. Tr. III 4, 47 Sq. proxima sideribus tellus Erymanthidos ursae/me tenet, cett.; IV 9, 18. — hirsutos.. Getas: cf. P III 5, 6; Tr. V 10, 32; Am. III 10, 7. cf. P IV 2, 2 (ab intonsis . . Getis). — ursa: Ursa maior, cf. Tr. 14, 1; 11, 15; III 4, 47; 11, 8; V 3, 7. Fabulam Callistus venatricis Arcadis in stellam mutatae praebet Ovidius M. II 401-530, F II 158 sqq.; Roscher s.v. Arktos I 554 sq. — comminus: cf. Owen ad Tr. I 5, 61 'Ovid seems to have looked upon Tomi as far north of Rome, whereas really the stars visibly at Tomi would be very nearly the same as those at Rome, since the latitude of Rome is 41° 53' N., that of Tomi about 43° 46' N. cp. (T) III 10, 3'. - 75 per tantum terrae etc.: tarnen alibi contraria dicit: Tr. IV 9, 17 sqq. quod Scythicis habitem longe submotus in oris/. ./nostra per inmensas ibunt praeconia gentes,/quodque querar notum, qua patet orbis erit. — 76 indicium studii: specimen studii, cf. Cic. orat. p. red. in sen. 4, 8 . . hoe specimen virtutis, hoe indicium animi, hoe lumen eonsulatus sui fore putavit, cett. - transiluisse: cf. Tr. I 10, 21 saltus ab hac contra brevis est Tempyra petenti. — 77 finge legi.. finge placere: accusativus subiecti omittitur saepius post verba sentiendi et declarandi, dummodo facile perspiciatur quid omittatur; Kühner-St. II 1, 700. Cf. P IV 1, 5; 3, 19; Am. III 14, 37; M VI 356. Plura exempla invenies apud Owenium (Tr. II 346); O. E. Jacobi, De syntaxi etc. p. 29 sq. — finge: fac. De qua concessionis figura cf. Ehwaldum ad Her. XIV 63 (finge viros meruisse mori: quid fecimus ipsae?) Cur tamen vir doet. praeter Cic. Acad. Prior. II 36, 117 (finge aliquem nunc fieri sapientem) alterum quoque locum Ciceronianum afferat (Pro Rosc. Am. § 54), nullus video. — quodque est mirabile: et quod mirum profecto esset. — 79 calidae... Syenae: Riesius; calide .. syene /?; cf. Ehw. Krit. Beitr, p. 53. — Syenae: (Zvrjvr] ró «ara oqoo, Strack Dynastie der Ptol. 1897. Nr 140. 55) hodie Assuan, in fine meridionali Aegypti Romanae, cf. Plin. N.H. V 59 dicionis Aegyptiae esse incipit a fine Aethiopiae Syene; Tac. Ann. II 61; Strab. 817; C.I.L. III 6025; Herod. II 28. De dativo agentis Syenae cf. P I 1, 48 (adn.). <— calidae: quoniam sub circulo solstitiali sita est. — 80 Taprobanen: quae insula (Ptol. geogr. VII 4, 1 TajiQopavrj) hodie Ceylon vocatur; cf. Strab. 691; Plin. N.H. VI 81; Eratosth. fr. 233, 236 (Berger, Die geogr. Fragm. des Eratosth.); Rhode, Gr. Roman 256 sq.; Kiepert, Lehrb. der alten Geogr. 1878, p. 41 sq. Tarnen Wheelerus dubitanter in adn.; 'perhaps Ceylon'. — Indica.. aqua: mare Indicum. — tingit: Bodl. (pingit A/3G; cingit Heins. cum Moret. cod.), cf. M IV 21 .. qua tinguitur India Gange; cf. Bursian. Jahr. 109 (1901) p. 284 Ehw. — aqua [— ]: ultima pentametri syllaba corripitur, cf. adn. P I 3, 22. — 82 signa: sidus, cf. Tr. IV 9, 18 siccaque sint oculis proxima signa meis; F V 113; M XIII 618. — Pleiadum: de Pleiadibus filiabus Atlantis (Hesiod. Oper. 383; Ov. F III 105) et Pleiones (F V 83 sq.; Apollod. III 10, 1), quas nominatim proferunt Aratus Phaen. 262 sqq.; Apollod. 1.1.; Ov. F IV 172 sqq.; alii, cf. Roscher III 2549 sqq. lam Homerus Pleiadum nomine utitur II. I 8, 486 et Odyss. V 272. A Romanis saepius Vergiliae vocantur, cf. Plaut. Amph. 275. -— Numerum singularem habebis P I 8, 28 (Pleias); M I, 670 (Plias) cf. Kühner-St. I p. 502. — feras: consequaris. De verbo ferendi in fine versus posito cf. P I 4, 24 (adn.). — 83 scriptis mediocribus: cf. Horat. II. 3. 372 mediocribus esse poetis/ non homines, non di, non concessere columnae (Keene). — istuc: cf. adn. v. 71. — 84 famaque cum domino fugit ab Urbe suo: facile intellegitur locutiones fama fugit et fama sepulta est (v. 85) prorsus idem valere: 'Romae iam nemo me, ut ante, laudibus extollit; iamque nihil mihi prosit famae causa (v. 67) Romam contendere, ut illic scilicet famam denuo recuperem'. Coniecturam ergo Damstei (Mnem. 46. 1918. p. 20) Musaque pro famaque supervacuam habeo, cf. Ganzenmuellerum, Woch. f. KI. Phil. 1919, p. 29 sqq. — cum domino: cum poeta, cf. adn. P I 2, 136. — 85 vosque: tu ceterique amici. —• quibus: recte Wheelerus vertit: 'in whose eyes'; cf. P III 5, 33 sq., namque ego, qui perii iam pridem. Maxime, vobis, ingenio nitor non periisse meo. — perii: e.g. Tr. III 3, 53 sq. cum patriam amisi,/tunc me periisse putato;/et prior et gravior mors [uit illa mihi. — tune cum mea fama sepulta est: i.e. tune cum relegatus sum. Vide ad v. 84. — 86 de nostra morte: de mea relegatione. Saepius de relegatione sua tamquam de morte loquitur poeta, cf. P I 7, 9 sq. nos satis est inter glaciem Scythicasque sagittas/vivere, si vita est mortis habenda genus; 8, 27 ..Stygias detrusus in oras; 9, 17 ..mea funera; 9, 56 et nos extinctis adnumerare potest; II 3, 3; 3, 42; III 4, 75; IV 16, 1 sqq.; Tr. I 1, 27; 1, 118; 3, 22; 4, 28; III 2, 23; 3, 53 sqq.; IV 5, 22; et saepius. Apte Keenius comparat locum Shakesp. Romeo and Juliet III 3 and say'st thou yet that exile is not death? Contra mors ipsa ab Horatio exilii nomine designatur C. II 3, 25 sqq... omnium/versatur, urna serius ocius/sors exitura et nos in aeternum/exilium inpositura cymbae. •— Huc quoque pertinet locus Tr. III 10, 1 si quis adhuc istic meminit Nasonis adempti (sc. morte = relegatione cf. adn. P I 9, 41). ■— VI. GRAECINO Grecino A; Ad Grecinum /3G. C. Pomponius Graecinus fuit amicus satis intimus Ovidii inde a prima iuventute (Am. II 10, 1), cuius solacio poeta libenter usus est, cf. P I 10, 37 sqq. Ad eundem scriptae sunt praeter nostram elegiae P II 6 et IV 9, ex quibus epistulis apparet eum fuisse hominem artibus ingenuis imbutum (I 6, 7), qui militiae laboribus functus sit (v. 10), et consul suffectus fuerit anno XVI p. Chr. n„ cf. IV 9, 5. De eius muneribus et vita cf. G. Graeber I p. XXIV; Prosop. Imp. Rom. III p. 76 sq. Frater fuit L. Pomponii Flacci, de quo vide P I 10 (introd.). — Prioribus exilii annis adscribenda est epistula, quod et ex prioribus versibus colligi potest — recte enim censet Graeberus I p. XXIII poetam primum hac elegia adiisse Graecinum — et ex imagine crudorum vulnerum, de quo temporis indicio vide P I 3 introd. Conferatur etiam G. Wartenberg p. 83 sq. — 1-10 pro tua indole mitissima et humanitate fieri non potest ut non dolueris casu meo! Quod forte peregrinabaris neque me solacio adiuvare poteras tune cum ira Caesaris me patria pepulit, pro mala fortuna habui. 11-20 adhuc velim consoleris me, quem stultiorem quam scelestiorem iure tuo dicas. 21-26 quidnam peccaverim exscribere longum est atque periculosum. Illud igitur ne rogaveris quaeso! 27-46 Spes, neminem quamvis malis obstrictum unquam relinquens, me quoque perpetuo adiuvat, impellitque ut ex imo pectore sperem fore ut princeps mihi ignoscat. 47-54 tu, amice, vota tua precibus meis adiunge! 1 sq. Ecquid: num, cf. P II 9, 75 ecquid praeterea peccarim quaerere noli; III 5, 37; Propert. I 11, 1; Cic. ad Fam. VII 16, 3. De aliis significationibus vocis ecquid fuse egit Owenius ad Tr. II 251. — diversa../terra: cf. adn. P I 5, 67. — — nam te diversa tenebat/terra —: cf. v. 12 — nam [uit adtoniti mens mea nulla diu —; Ib. 9; P II 9, 6; III 2, 40. De huiusmodi parenthesi vide adn. P I 3, 42. — cor: quod vocabulum a nostro poeta rarius singulari numero adhibetur, cf. P I 3, 32 (adn.). — 3 dissimules metuasque licet: de verbo licet praecedente coniunctivo cf. adn. P I 2, 37. — metuas: dubites, prae timore Augusti scilicet. — 4 liquet: alibi quoque opponitur verbo dissimulandi, cf. Tr. I 1, 61 sq. ut titulo careas ipso noscere colore:/dissimulare velis, te liquet esse meum. — triste fuisse: sc. cor; refertur locutio ad v. 2 triste [uit. — 5 non cadit in mores feritas inamabilis istos: non convenit in mores f. i. i., cf. Her. XVIII 68 forma nisi in veras non cadit illa deas. ■— mores feritas: cf. P II 9,47 adde quod ingenuas didicisse fideliter artes/ emollit mores nee sinit esse feros; Cic. Suil. 27, 75 non inquam cadit in hos mores, non in hunc pudorem, non in hanc vitam, non in hunc homi~ nem ista suspicio; Verg. Ecl. IX 17; Plin. N.H. XXXV 10, 36. •— inamabilis: de adiectivis in -bilis cadentibus quae in altera parte hexametri locum obtinent cf. adn. P I 1, 15. — 6 studiis: artibus ingenuis (7) quibus imbutus es, cf. Cic. Fin. V 18, 48 qui ingenuis studiis atque artibus delectantur nonne videmus eos nee valetudinis nee rei familiaris habere rationem, etc. — 7 artibus ingenuis: artibus liberalibus, humanioribus, cf. Cic. Or. III 6, 21 omnem doctrinam harum ingenuarum et humanarum artium uno quodam societatis vinculo contineri; conferantur Ovidiani quoque loei P II 9, 47; Am. III 8, 1; A.A. II 121. ~ 9 nee quisquam meliore fide: meliore mente, animo, voluntate quam tu. — 10 qua sinit; quatenus, cf. P I 7, 45 quaque ego permisi, quaque est res passa, pepercit; II 4, 34; M II 105; IX 456, 510; A.A. I 285. — officium.. militiaeque labor: 'duty and the toil of a soldier's life.' (Wheeler). Eadem vocabula reperiuntur loco F I, 302 officiumve fori militiaeve labor. — militaeque labor: vox labor aptissimus est muneri militari, cf. Caes. B.G. VII 41, 2 .. cum crebro integri defessis succederent, nostrosque adsiduo labore de[atigarent; Tib. I 1, 3 quem labor adsiduus vicino terreat hoste; Hor. Sat. 11,5 miles .. multo iam fractus membra labore; Tac. Ann. XIII 6 militiae ad labores. —■ 11 sentire quid essem: 'to be sensible of my position' (Keene). — 12 — nam fuit.. diu —: de hac parenthesi cf. supra ad v. 1 sq. — fuit.. mens mea nulla: af uit, torpuit, cf. M. XI 684 nulla est Alcyone, nulla est, ait, occidit una/cum Ceyce suo; XI 579. Consulendus est Ehwaldus ad M. XI 562. — adtoniti mens mea: adtonito .. mea, codd. attonito .. mihi, Keenius alii. Recte correxit textum Ehwaldus, quem videas Krit. Beitr. p. 46. De genitivo dependente a pronomine possessivo cf. Tr. II 89 vitamque meam moresque probabas/illo quem dederas, praetereuntis equo; Am. 18, 108 ut mea defunctae molliter ossa cubent; Her. V 45; Hor. Sat. I 4, 22 sq.; Kühner-St. II 1, 245. 4. — adtoniti: ê/upQoviijzov, cf. Tr. I 5, 4; V 4, 37; Verg. Aen. III 172 (Servius). Aptissima ergo vox irae Augusti fulgurantis, cf. P 12, 128 (adn. P I 7, 50). — Cum totius versus vi conferantur Tr. 13, 11; 4, 3. -— 13 hoe quoque: hoe accusativus est (non ablat., ut Keenius vult.). — Eortunam: sc. malam (cod. Medic. praebet; hoe. . [ortunae, cui lectioni favent Heinsius Sincerus Merkelius). — 14 praesidium: tutela (M XII 612), cf. P IV 16, 42 Pieridum lumen praesidiumque fori; Hor. C. I 1,2 o et praesidium et dulce decus meum; II 1, 13; Sall. Jug. 19; Cic. divin. in Q. Caec. 1. — 15 aegrae solacia mentis: cf. P I 3, 3 (adn.). — mentis aegrae: a Keenio afferuntur verba Shakespearii Macbeth Act. V. sc. 3: Canst thou not minister to a mi n d diseased?— 16 animi (3: virtutis . animae Vatic.Quamquam Heinsius ut lectionem animae defendat muitos locos affert, tarnen sensus vitae abhorret a contextu nostro. — 17 precor: cf. adn. Pil, 80. — 18 adloquioque .. tuo: solacio (15), cf. Tr. I 5, 4 ausus es adloquio sustinuisse tuo; 8, 18; IV 5, 3; P III 6, 40. De hoe sensu verbi adloquendi (— Jiagafiv&eïo&ai) cf. Varro L.L. VI 57 hinc adlocutum mulieres ire aiunt, cum eunt ad aliquam locutum consolandi causa. ■— 19 si quicquam credis amico: cf. adn. PI 1, 59. Eadem verba inveniuntur Tr. III 4, 3. — 20 stulta.. scelerata: cf. Tr. I 2, 100 stultaque mens nobis non scelerata fuit. De stultitia sua saepius queritur poeta, e.g. P I 7, 44; II 2, 17 (non sapiens); 6, 5; Tr. III 6, 35. — 21 nee breve nee tutum est: cf. Tr. III 6, 27. — peccati quae sit origo: vide adn. PI 1, 66 (peccarim). — 22 tractari vulnera nostra timent: cf. P I 3, 16 horrent admotas vulnera cruda manus; II 2, 59 sq. (contrectari). — 23 ea: sc. vulnera. — qualicumque modo ... sunt facta: sint codd. Ehwaldus (Krit. Beitr. p. 69 sq.) monuit verba qualicumque .. facta non esse sententiam interrogativam, quae dependeat e sequentibus: rogare desine. Recte ergo Wheelerus vertit: 'However I came by those wounds, cease to ask about them'. Cf. Hor. Sat. II 1, 50 quisquis erit vitae, scribam color. — 24 non agites: ne agitaveris, cf. adn. P I 2, 108. — coire: cf. P I 3, 87 (adn.). — 25 ut non facinus sic culpa: cf. P I 7, 39 et tarnen ut cuperem culpam quoque posse negari,/sic facinus nemo nescit abesse mihi; II 2, 15; Tr. I 2, 98. (ubi consulas adn. Nemethii); Tr. I 3, 37; III 1, 51; 6, 25; IV 1, 24; 4, 37; 4, 43; V 2, 17; 2, 33; 4, 17; 8, 23; 11, 17; Cic. pro Mare. 13 et si aliqua culpa tenemur erroris humani, scelere certe liberati sumus. — facinus: scelus, cf. P I 7, 39; Tr. I 2, 98; IV 4, 44; F I 249; Her. X 6; XV 213. Alibi simili in contextu utitur poeta voce scelus: Tr. V 4, 18 conscius in culpa non scelus esse sua. — vocanda: genus refertur ad propiorem vocem culpa, cf. Owenium ad Tr. II 315. De gerundivo in fine hexametri posito cf. adn. P I 3, 45. — ut.. sic: per quam correlationem saepius denotatur oppositio sententiarum, cf. P I 7, 39; 7, 61; II 9, 55; III 1. 63; 2, 19; Tr. I 9, 57; M. III 188; IV 131; Kühner-St. II 2, 451. 2; Owen ad Tr. II 423. •— 26 omnis.. culpa: cf. Tr. II 107. — in magnos .. deos: cf. adn. P I 1, 48. — scelus est: de hac rara pentametri clausula monosyllaba consulendus est F. Crusius (Röm. Metr. p. 55): 'Einsilbiges Wort am Versschlusz ist ganz selten'; (in adnot:) 'nur es und est stehen zuweilen am Schlusz des Pentameters meist nach einem Wort. das auf Vokal endigt*. —■ 27 sq. Spes igitur . ./non est ex toto nulla relicta: cf. Tr. III 5, 53 sq. Spes igitur superest facturum ut molliat ipse/mutati poenam condicione loei; Tr. III 5, 43 denique non possum nullam sperare salutem; (Verg. Aen. II 354; Stat. Theb. XI 259; Cic. Fam. V 13, 3; Veil. II 5, 3) Th. Birt. Elpides (1881 Marburg) p. 121 affert Theocr. IV 41 èbiióeo èv tcooïoiv, avéXniozoi öè êavóvzeo. Praeterea consulendus est K. Flower Smith Tibull. p. 482. — Spem omnem nunquam amisit idcirco quod edictum relegationem continens per se inmutabile non erat, cf. Owen Intr. (Tr. II) p. 46. — levandae: cf. adn. P I 3, 45; (supra v. 25). — ex toto: omnino, cf. è£ ïaov; P. IV 8, 72 nee tarnen ex toto deserere illa potes; Cels. De Med. V 28, 26 scabies in aliis quidem ex toto desinit, in aliis veto certo tempore anni revertitur. Consule praeterea adn. meam P I 5, 59. — 29 sq. haec dea.. sola remansit: de Spe aetate ferrea in terra remanente cf. Theogn. 1135 'EXjiIo sv dvdgcónoio fxovvrj deóo êo&Xr] ëieoziv. De qua dea consule Roscherum: IV 1295 sqq.; s.v. Elpis I 1242. — haec: repetitur versibus 31 et 33 :&iava(poQa,(\\iam figuram Kornius (Rhein. Mus. 22, p. 204) putat ab Ovidio e Tibulli elegiis esse sumptam, cf. Tib. II, 6, 20-27. — cum fugerent sceleratas numina terras: Theognis post versum supra allatum sic pergit: 1136 sqq. aXXoi d'Ovkvfjjióvd ixjigoXmóvzeo ë/3av. / anjczo fih> Tt'unia, fieyaXr] &eóa, mtyezo d' avógcöv I aaxpgoavvT]' xagneo z', d> (piXe, yrjv ëXuiov. Cf. Hesiod. Oper. 199 aêavdzmv fieza i akosi /xezaljv zija Xifxvr\o xal xov ëvq'uiov sc. AvoLrtnov ÈQyov.) mentionem faciunt. De eo stagno legimus apud v.d. Platner, A Topographical Dictionary of Ancient Rome, Oxford, 1929, p. 496: an artificial pool of considerable size, constructed by Agrippa by the side of his Thermae, with which and the Horti it formed one whole. This stagnum was fed by the aqua Virgo and was probably con- nected with the Tiber by the Euripus. It was almost certainly on the west side of the thermae, north of the present Corso Vittorio Emanuele, and between the Via di Monterone and the Via dei Sediari'. De e u r i p o legimus apud Frontinum, De aq. II, 84; Senec. Ep. 83, 5, Strabon. (loco supra citato). Platner de eo haec habet (p. 204): 'a water channel through which water from the aqua Virgo appears to have flowed into the Stagnum of the thermae'. Virgineus liquor est aqua Virgo, quem aquaeductum Agrippa anno 19 a. Chr. n. perfecit, (cf. Frontin. De aquis I. 4, 10, 18, 22; II 70, 84); vid. Dessau, Gesch. R. Kais. I, p. 321. Ovidius aquam Virginem commemorat etiam Tr. III 12, 22 Virgine tingit aqua, F. I 464 Virginea ... aqua. Quonam loco aqua Virgo fuerit, his verbis exponit v.d. Platner, Topograph. Dict. p. 28; 'The springs were situated at the eighth mile of the via Collatina, i.e. two miles to the left of the eight mile of the via Praenestina, in agro Lucullano and produced 2504 quinariae or 103,916 cubic metres in 24 hours ... It ran almost entirely underground, by a conduit'which is stiH in use, until it reached the Horti Lucullani on the Pincian, below which it had a settling tank, added after the time of Frontinus' (I, 22). Cf. etiam Jordan, Top. I p. 471, sq. — Virgineus: cf. Front. De aq. I 10 Virgo appellata est quod quaerentibus aquam militibus virguncula venas quasdam monstravit, quas secuti qui foderant, ingentem aquae modum inv ener lint. Aedicula fonti adposita hanc originem pictura ostendit. (Alii aliter de hoe nomine censent, cf. Plin. N.H. XXXI 42; Cassiod. Var. 7, 6). Cf. Dessau LI.; Richter, Topogr. v. Rom. p. 240. J. G. Frazer, Fasti of Ovid. vol. II p. 185 sq., confert C.I.L. I2 p. 316. — liquor: cf. Propert. III 2, 12 Marcius. . liquor. — 39 sq. at puto: cf. P I 2, 43 (adn.). — puto [ — ]: cf. P I 1, 25. — rure frui: cf. adn. Pil, 22. — liceat: de trisyllabo verbo in fine pentametri posito cf. adn. P I 1, 65 sq. <— 41 desiderat: cf. Tr. V 4, 27 nee patriam magis ille desiderat.. quam etc. — 42 ruraque Paeligno conspicienda solo: cf. Tr. IV 8, 9 rara paterna; Am. II 16, 1 pars me Sulmo tenet Paeligni tertia ruris; III 15, 3 quos ego composui Paeligni ruris alumnus; cf. Owenium ad Tr. II 113. — Paeligno.. solo: teste Plinio N.H. III 106 (Pelignorum Corfinienses Superaequani Sulmonenses) tertia tantum pars soli Paeligni intelligitur, cf. Am. II 16, 1 (supra verba attuli). — Conamina Giov. Pansae (Ovidio nel medioevo e nella tradiz. popolare, Solmona 1924. cap. 9) rura Ovidii Sulmonensia definiendi recte a v.d. Levy (Bursian. Jahresber. 56. 1930 p. 149) improbantur. — conspicienda: conspectu digna, cf. Tr. II 114 unde sit in neutrum conspiciendus eques; F II 310. — 43 hortos: cf. Tr. I 11, 37 non haec in nostris ut quondam scribimus hortis; IV 8, 27 quos habui vacuos secede re in hortos (Giov. Pansa 1.1. cap. 9). — De quibus hortis Micyllus haec scribit: 'fortassis autem hortos aliquos intelligit poeta quos cum uxore acceperit quam ex Phaliscis duxerat (Am. III 13, 1 cum mihi pomiferis coniunx foret orta Faliscis). Neque enim ita longe haec loca inter se distant'. Sed tarnen tantum spatii absunt horti ab urbe Falisca ut prorsus nihil sit cur huic suspicioni fides quantulacumque tribuatur. — 44 spectat: cf. adn. v. 37. — iuncta: cf. adn. P I 4, 31. — Flaminiae.. viae: de qua via consule P.W. VI 2493 sqq. Suet. Aug. 30; Dio 53, 22; Gardthausen I 987 sqq.; II 601 sqq. — Clodia: sc. via (cf. infra 68 Appia sc. via); de qua via Huelsenius (P.W. IV 63 sq.) cum alia memorabilia tum haec memorat: 'bei Ponte Molle schieden sich die Flaminia, welche rechts im Tiberthal, und die verbundene Clodia und Cassia, welche links über die Höhen lief'; Frazer, Fasti vol. III p. 409 confert C.I.L. I2 p. 316. — 45 quos ego nescio cui colui: cf. P II 7, 69 tempus in agrorum cultu consumere dulce est. Hortorum culturae poeta inde a pueritia semper operam navavit, cf. Wheelerum introd. p. XXIX (Trist., ex Ponto). 46 fontanas.. aquas: cf. F V 435 fontana .. unda. De Sulmone aquoso saepius sermocinatur poeta, e.g. Am. III 15, 11 (Sulmonis aquosi); F IV 81; IV 685; Tr. IV 10, 3 Sulmo .. gelidis uberrimus undis; Am. II 1, 1; II 16, 2; cf. Sil. Ital. VIII 509 coniungitur acer/ Pelignus gelidoque rapit Sulmone cohortes. — nee pudet: de parenthesi ct. adn. v. 8. — addere aquas: cf. v. 60 et dare, iam sitiens quas bibat hortus, aquas. — 47 sq. nostra quoque consita quaedam.. poma manu: cf. Verg. Ecl. IX 50 carpent tua poma nepotes; Liv. X 24, 5 Fabius quam arborem consevisset, sub ea legere alium fructum indignum esse dicere. legenda: Matth. 25, 24 ojiov ovx ëaneigaa. ■— poma: fructus, cf. F II 235 ficus densissima pomis; Augustin. Confess. II 4 er at pirus in vicinia pomis onusta. —■ Versus 49-60 v.d. R. Ellis (Ovid's Ep. fr. Pontus p. 16) laudat: 'the most pleasing passage of the whole collection'. — amissis: cf. v. 41 amissos . . agros. — 49 utinam contingere possit: A; posset /3yG. Praestat lectionem cod. A, quippe quae indicet fieri posse re vera ut optata eveniant. Spem omnem amisisset poeta, si posset scripsisset, cf. Kühner-St. II 1 182 4; 184, 5. — 50 glaeba: cf. Tibull. I 1, 43 parva seges satis est. — 51 pendentis .. rupe capelias: capellas pascentes in rupibus declivibus, cf. Verg. Ecl. I 77 dumosa pendere procul de rupe videbo (vos capellae!); Rem. Am. 179 ecce petunt rupes praeruptaque saxa capellae; Martial. XIII 100 pendentem summa capream de rupe videbis. 52 baculo.. nixus: ut pastor, cf. M. VIII 218 aut pastor baculo stivave innixus arator; XIV 655 innitens baculo; Silius It. XIII 355. — 53 insistant: cf. Plin. N.H. XXVIII 1.1,2 potius curae rerum quam copiae institimus (Keene). — 54 ruricolas.. boves: adiectivum ruricola saepius invenitur, e.g. F I 384 lanigerumque pecus ruricolaeque boves; M V 479. Substantivi vice fungitur (= bos) e.g. M XV 124 sq. qui potuit curvi dempto modo pondere aratri/ruricolam mactare suum etc. — sub iuga curva: /3; panda ff (Am. I 13, 16; Her. VI 10). — 56 adsuetas illis adiciamque minas: de loco inusitato copulae -que cf. adn. P I 4, 54. — minas: verba minacia bubulci (cf. Iuven. III 237 sq. stantis convicia mandrae/eripient somnum Druso vitulisque mari~ nis). Verbum minare (teste Paulo ex Fest. ed. Lindsay, p. 23 in Agasones: Agasones equos agentes idest minantes) interdum idem valere videtur atque adhortari ad progrediendum; cf. Apul. Met. III 28 Asinos et equum sarcinis onerant et domo iam vacua minantes baculis exigunt; VIII 30 me refertum sarcinis planis gladiis minantes. — 57 capulum .. aratri: stivam (M VIII 218 .. stivave innixus arator). — pressi.. aratri: vi mea arantis altius terrae impressi, cf. Lucan. VI 383 mox Leiegum dextra pressum descendit aratrum (Burmannus); Verg. Georg. I 45 depresso incipiat iam tum mihi taurus aratro/ingemere (Forbiger). Recte ergo Wheelerus vertit: 'the handle of the 11 down-pressed plough'. Iterum legitur vocabulum pressus loco Tr. III 10, 68 nee quisquam presso vomere sulcat humum. Lectionem igitur codd. Aj8y prensi (— prehensi) reiciendam esse puto. — 59 longis.. ligonibus: ligonibus quorum capuli longi sunt. — purgare.. herbas: eruncare (Col. II. 11, 5) inutiles herbas. Quod verbum sensu adimendi, amovendi saepius invenitur, e.g. M XIII 951 sq. .. ego lustror ab illis,/et purgante nefas noviens mihi carmine dicto etc.; Plin. N.H. XXXIV 8 extr. purgatis vitiis (aeris) excoctisque; Suet. Vesp. 8 extr. (Ager ipse quoque purgatur, e.g. Catull. 64, 39 non humilis curvis purgatur vinea rastris). — herbas: sc. inutiles, steriles, cf. Verg. Georg. I 69 officiant laetis ne frugibus herbae (Forbiger); Plin. N.H. XVIII 30, 72 sunt qui accendant in arvo et stipulas magno Virgilii praeconio. Summa autem eius ratio ut herbarum semen exurant. —- 60 dare.. aquas: cf. adn. v. 46. — quas bibat hortus: de verbo bibendi adhibito de horto, agro etc. cf. Her. XV 150 grata prius lacrimas conbibit herba meas; Verg. Ecl. III 111 sat prata biberunt. — sitiens ... hortus: cf. F IV 940 tosta sitit tellus; Verg. Ecl. VII 57 aref ager; vitio moriens sitit aëris herba. Passim. — 61 sq. unde sed hoe nobis: sc. contingere possit, cf. v. 49 pro quibus amissis utinam contingere possit, etc. — minimum.. discrimen: cf. Verg. Aen. III 685 Leti discrimine parvo. — murus clausaque porta: cf. adn. P I 2, 24. — 63 sq. at tibi nascenti. ,/nerunt f atales fortia fila deae: cf. Tr. V 3, 14 nubila nascenti seu mihi Parca fuit; V 3, 25 sq. scilicet hanc legem nentes fatalia Parcae/stamina bis genito bis cecinere tibi. In talibus versibus dilucet propria vis Parcae (= *Paricae, cf. Wissowa R.K.R. p. 264), deae natalis. Conferatur etiam locus Tr. IV 1, 63 sq. hic quoque cognosco natalis stamina nostri,/stamina de nigro veile re facta mihi. — nerunt.. fila: praeter locos supra allatos cf. Tr. V 10, 46; Tib. I 7, 1; Senec. Apocol. 4. — 65 campus: sc. Martius, i.e. exercitationes in C. Martio. •— porticus: cf. adn. v. 36. — 66 forum: proprie officium fori (F I 302), cf. Tr. III 12, 18 cedunt verbosi garrula bella fori. — in quo ponis tempora rara: cf. adn. P I 5, 36. - 67 Umbria.. revocat: Nemethium sequor conicientem Umbriam fortasse patriam Severi esse. — Albana: praedia tua Albana. Romani nobiles aetate imperatoria villas in regione Albana habebant. — petentem: Merkelius cum codice /3 potentem legit. Ei adstipulatur Nemethius sic explicans: 'divitem atque nobilem'. Sed Severi divitiae hic nihil ad rem. — 68 Appia sc. via: de 'regina viarum' cf. P.W. II 238 sqq. (Huelsen). — ferventi.. rota: veloci curru, cf. Hor. C. I 1, 15 fervidis .. rotis; Verg. Aen. XI 195 [renaque ferventisque rotas; Georg. III 107 . . volat vi fervidus axis; Sil. II 199. — 69 forsitan.. optes: saepius aliena vota tangit, e.g. P I 7, 63 sq. quod si permittis nobis suadere, quid optes,/ut des, quam reddas, plura, precare deos! II 6, 17 sq.; IV 6, 21 sq.; 9, 51 sq. cf. Schreuders p. 35. De coniunctivo cf. adn. P I 2, 5. — hic: hoe loco, i.e. in villa Albana (70). — subprimat iram: opprimat iram, cf. Liv. II 35, 2 ibi ira est suppressa. —* 70 hospitium: cf. adn. P I 1, 3 (hospitio). — 71 a! nimium est quod amice petis: cf. Tr. V 12, 3 difficile est quod amice mones. — moderatius opta: modestius (cf. P I 2, 67) opta (P I 1, 80 plus isto duri si precer oris erol), cf. M I 510 moderatius, oro,/ curre [ugamque inhibe; A.A. II 353; Stat. Theb. X 423 moderatius, oro, ducite. — 72 voti.. contrahe vela tui: tempera voto tuo. Quae locutio rei nauticae propria saepius translata adhibetur, cf. praeter locum nostrum Tr. III 4, 32 propositique, precor, contrahe vela tui! Hor. C. II 10, 23; Cic. ad Att. I 16, 2; (Propert. III 9, 30 subtrahis); Arist. Ran. 1220: vcpèa&ai fioi doxeï; Xenoph. Anab. III 2, 3; Plat. Apol. 24A. Contra maiorem operam dare, magis eniti laborare studere simili modo dicitur: A.A. II 725 velis maioribus usus; Cic. de Or. II 44, 187 vela do; Tusc. IV 5, 9 panderem vela orationis; Plin. Epist. VI 33, 10 dedimus vela indignationi, dedimus irae. — 73 sq. terra velim propior nullique obnoxia bello/detur: cf. adn. P I 1, 79 et P I 2, 152 (propiora). — erit: Merkelius et Keenius cum codice A erat legunt, sed erit recte interpretatur Nemethius (Supplem. p. 13); si mihi terra dabitur nullis bellis obnoxia, nostris malis pars bona dempta erit. —> bona pars: magna pars (utrumque praebet Ter. Eun. 123 nam hic quoque bonam magnamque partem ad te adtulit), cf. Am. II 5, 16 nutibus in vestris pars bona vocis erat; Hor. Sat. I 1, 61; A.P. 297, Pers. Sat. II 5. Contra Tr. II 186 pars erit ex poena parva levata mea. —■ IX. COTTAE MAXIMO Maximo /?; Ad maximum G? Ad celsum B. C ott a e Maximo tribuendam esse elegiam recte censet Riesius, cf. G. Graeber I p. X sq.; XIX sqq.; B. Lorentz, De Amicorum in Ov. Trist. personis (diss. Lips. 1881) p. 7; O. Hennig, De P. Ov. Nas. poetae sodalibus (diss. Vratisl. 1883) p. 15. (Merkelius tarnen eam F a b i o Maximo adsignavit, cf. Prolus. ad Ibin p. 392. Qua de re vide meam introd. ad P I 5). — De quo 'principe' (P II 3, 31) inter amicos Ovidii cf. introd. Epist. P I 5. — Epistulam posterioribus exilii annis adscribit Levyus p. 294 (tab. ann.). — lam v.d. G. Wartenberg de versibus 5 sq. iudicat (p. 75): 'ita loquitur ut eum iam diu Tomis habitare neque semel domo epistolas accepisse statuendum sit'. — De nostra epistula vir d. H. Peter, Der Brief in der röm. Litteratur, Abh. d. Sachs. Ges. d. Wissensch. 1901, XX 3. p. 187 sic iudicat: Da die E p i s t e 1 n nicht Nachrichten übermittelten, sondern Betrachtungen und Empfindungen zum Ausdruck brachten, so lag bei der Einformigkeit des Lebens am P. und dem Fehlen jeder Anregung die Gefahr der Eintönigkeit nahe. Bei Individualisierung des Briefes nach dem Empfanger hatte sie der Dichter bis zu einem gewissen Grade vermeiden können, und wo er jene versucht hat (z.B. in I 9. II 3 u. 10), ist es ihm auch gelungen'. 1-6 summo dolore me affecisti, cum me certiorem fecisti de morte Celsi amici carissimi. 7-10 semper ob oculos mihi ille versatur et iocans et seria agens mecum. 11-20 is solus mihi Romae adfuit tune temporis, cum Augustus me relegavit. 21-24 consolari me conatus est, et ne mortem mihi consciscerem prohibuit. 25-34 usque contendebat te operam daturum ut mihi ignosceret Augustus. 35-44 dignissimus igitur est qui a me defleatur et carmine laudetur, ita ut serae quoque posteritati notus sit. 45-56 utinam Maximus mihi exulanti aeque consulat ac tibi, Celse, vita defuncto! 1 de rapto Celso: morte abrepto, cf. P IV 11,5 atque utinam rapti iactura laesus amici/sensisses ultra, quod quererere, nihil! Plin. N.H. VII 8 .. Agrippa quinquagesimo uno raptus anno; Propert. III 7, 59 quo rapitis miseros primae lanuginis annos; IV 11, 62; Verg. Georg. IV 456; 504 (cf. v. 41 Celso .. adempto). — Celso: de Albinovano Celso Tiberii comité et scriba, ad quem Horatius epistulam I 8 dedit, cf. Pauly-Wiss. s.v. Albinovanus 4. — Eidem missas esse epp. Tr. I 5; III 6 statuit Graeberus (Quaest. Ov. 1881 p. XXI). — 2 lacrimis.. meis: cf. Tr. I 3, 80 miscuit haec lacrimis tristia verba meis; III 5, 14; P IV 11, 10. —• 3 nefas: sc. est. Wheelerus recte vertit: 'and though 't is an impious thing to say'. — littera.. tua: cf. adn. P I 7, 1. — 6 ut: ex quo tempore, cf. adn. P I 8, 27; Cic. Att. I 15, 2 ut Brundusio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae. — perveniatque: et ne perveniat; e vocabulis nee quicquam ad perveniat supplendum ne quicquam. — in Ponto: in terra Ponto Euxino adiacente, cf. praefationem. •— 7 sq. ante meos oculos. ./haeret: cf. Tr. III 8, 35 sq. haeret et ante oculos etc.; III 4, 59; P II 4, 7 (vide infra); Minuc. Fel. Oct. I. 1 inhaesit, cf. Verg. Aen. IV 4. (De oculis mentis cf. adn. P I 8, 34). — tamquam praesentis imago: cf. Tr. III 4, 59 coniugis ante oculos sicut praesentis imago; IV 3, 19; Min. Fel. Oct. 1 (contemplatio). — et extinctum vivere fingit amor: ad haec verba totum locum Minucii, quem bis iam perstrinxi, afferre velim: Oct. 1, 1 tanta dulcedo et adfectio hominis inhaesit ut ipse quodammodo mihi viderer in praeterita redire, non ea quae iam transacta et decursa sunt recordatione revocare: ita eius contemplatio quantum subtracta est oculis, tantum pectori meo ac paene intimis sensibus implicata est. —- 9 sq. refert: meminit, cf. Tr. V 4, 39 verba solet vultumque tuum gemitumque referte; M XV 450; R.A. 299. — lusus: iocos, cf. adn. P I 4, 4. ■— seria: cf. P II 4, 9 seria multa mihi tecum conlata recordor. — lusus. ./seria: cf. P IV 3, 13 sq. ille ego qui primus tua seria nosse solebam/et tibi iucundis primus adesse iocis. II 10, 41 sq.; Tr. I 8, 31 sq. quid nisi tot lusus et tot mea seria nosses./tot nossem lusus seriaque ipse tua? Hor. Sat. I 1, 27 sed tarnen amoto quaeramus seria ludo; Epist. I 7, 59; Sall. Jug. 96, 2 ioca atque seria cum humillumis agere; Cic. Fin. II 26.; Min. Fel. Octav. I 3 utpote cum et ipse tanto nostri semper amore flagraverit, ut et in ludicris et seriis pari mecum voluntate concineret eadem veile vel nolle (De locutione ioca seria agere cum aliquo cf. Otto Sprichw. p. 176). — cum liquida .. fide: liquido (adverb.) (P III 3, 49 ...et liquido iuratus dicere possis), pura et certa fide (Am. I 3, 6 accipe qui pura norit amare fide). Verpoortenius confert locum Plaut. Most. 751 tam liquidust quam liquida esse tempestas solet (ubi adnotationem Lorenzii inspicere operae pretium est); cf. Catull. 63, 46 (liquidaque mente). Sic transferuntur adiectiva serenus (Tr. I. 1, 39) et nubilus (M V 512), ut alia omittam. — 11 densius: crebrius, cf. Cic. Or. II 7 apud alios densius apud alios fortasse rarius. — nulla tarnen subeunt mihi tempora densius illis: cf. Min. Fel. Octav. I. 5 .. cum per universam convictus nostri et familiaritatis aetatem mea cogitatio volveretur, in illo praecipue sermone eius mentis meae resedit intentio, quo .. etc. — subeunt: cf. adn. P. I 2, 60. ~ 12 quae vellem vitae summa fuisse meae: cf. Tr. V 4, 31 sq. saepe etiam maerens tempus reminiscitur illud,/quod non pvaeventum morte fuisse dolet; V 11, 11 sq. priusque/venisset mallem funeris hora mihi. — vitae summa: cf. P II 5, 74 . . ad vitae tempora summa tuae. — 13 domus., lapsa ruina: P III 2, 11 cumque dedit paries venturae signa ruinae; Tr. I 9, 19; II 83 sqq.; II 121 sq. (Owen); III 5, 5. domus.. lapsa: cf. Ib. 511 lapsuramque domum subeas ut sanguis Aleuae; Iuven. III 7 lapsus tectorum. — 14 in domini procubuitque caput: de praepositionis loco cf. adn. P I 1, 52. — concidit.. procubuitque: cf. adn. PI 1, 47 (vaticino r moneoque). — 15 adfuit ille mihi: nempe 'amicus certus in re incerta cernitur' (Enn. ap. Cic. Lael. 17. 64); cf. Tr. I 5, 3 sq. attonitum qui me, memini, carissime, primus/ausus es adloquio sustinuisse tuo. — cum me pars magna reliquit: virum divitem felicemque cum afflictus est rebus adversis a plerisque amicis deseri, variis locis modisque dicit poeta, e.g. Tr. I 5, 25 sqq.; 9, 5 sq. donec eris sospes, muitos numerabis amicos:/ tempora si fuerint nubila, solus eris; P II 3, 23 diligitur nemo, nisi cui Fortuna secunda est;/quae simul intonuit, proxima quaeque fugat; P IV 3, 5 sqq. dum mea puppis er at valida fundata carina,/qui mecum velles currere, primus eras;/nunc, quia contraxit vultum Fortuna, recedis,/ auxilio postquam seis opus esse tuo;/dissimulas etiam nee me vis nosse videri,/quisque sit audito nomine Naso, rogas! — Quam cogitationem et apud alios invenies et apud Min. Fel. Oct. 37, 9 quamlibet sis multo comitatu stipatus, ad periculum tarnen solus eris. — 16 Fortunae nee fuit ipse comes: neque Bonam Fortunam a me discedentem secutus est, cf. P II 3, 55 sq. scilicet indignum, iuvenis carissime, ducis/te fieri comitem stantis in orbe deae; II 3, 23; Tr. I 5, 34 cetera Fortunae non mea turba [uit. De dea Fortuna cf. Wissowa R.K.R. 256 sqq. Tr. I 9, 13 sq.; Petron. Sat. 80, 9. — nee., ipse: non is quoque. -— 17 mea funera: meam relegationem, cf. Tr. I 7, 38 sed quasi de domini funere rapta sui; 3, 22; 3, 89; Ib. 16. Cic. Phil. I 2, 5 insepultam sepulturam; consule adn. P I 5, 86 (morte). •— Recte lectionem variam vulnera cod. p reiecit Ehwaldus, Krit. Beitr. p. 37 conferens loca supra data (s.v. mea funera). — 19 haesit in amplexu: cf. Tr. V 5, 15 brachiaque accepi presso pen- dentia collo. — consolatusque: Tr. I 5, 4 ausus es adloquio sustinuisse tuo. — iacentem: sc. me, cf. adn. P I 7, 5. — 20 cumque meis lacrimis miscuit usque suas: cf. Tr. III 4, 39 sq. nostra tuas vidi lacrimas super ora cadentes,/tempore quas uno fidaque verba bibi; 5, 13. -— usque: e.g. P III 1, 30; M VI 555; A.A. I 454; Tr. I 3, 8; II 145 (Owen); Her. I, 83. — 21 quotiens: in exclamatione positum, cf. adn. P I 1, 7. — vitae custos: cf. Tr. I 5, 5 qui mihi consilium vivendi mite dedisti/cum foret in misero pectore mortis amor; 5, 10 perpetuusque animae debitor huius ero. — De suicidio saepius tentato cf. adn. P I 6, 41. — 22 promptas in mea fata manus: cf. Tr. I 5, 6 (verba supra attuli). — in mea fata: cf. adn. P I 2, 94. — 23 placabilis ira deorum: ira Augusti familiaeque eius, cf. adn. P I 1, 26 et 49. — Eadem verba inveniuntur M. X 399: ira deum sive est, sacris placabilis ira. — 24 vive: ne mortem tibi consciveris, cf. adn. P I 6, 31. — tu tibi: de huiusmodi iuxtapositione pronominum cf. Sj. Wartena Nux p. 89 afferentem et alios locos et P II 8, 27 (te tibi); A.A. II 247; M. II 141. — 25 vox... celeberrima: saepissime repetita, creberrima, cf. A.A. II 705 sponte sua sine te celeberrima verba loquentur; Suet. Tib. 52. Noli cum Bersmanno explicare 'praecipue memorabilis'. Sententia Burmanni, quam sequor, a viro d. H. Magnus (Berl. Phil. Woch. 1920 p. 156) repetitur approbante Nemethio (Supplem. p. 13). — 27 quaque est pietate: cf. P I 7, 59 quaeque tua est pietas. — quaque: cf. adn. P I 2, 6. — 28 ne sit ad extremum Caesaris ira tenax: P II 5, 11 optastique brevem salvi mihi Caesaris iram; Tr. III 1, 57, —- tenax: cf. adn. P I 2, 63 (fata tenacia); P IV 6, 7 perstat enim Fortuna tenax votisque malignum/opponit nostris insidiosa pedem. — Caesaris ira: cf. adn. P I 1, 49. — 29 fratris: intelligitur M. Valerius Corvinus Messalla Messalinus, ad quem scriptae sunt epistulae I 7 et II 2. — 31 taedia vitae: M X 482 atque inter mortisque metus et taedia vitae; 625; Ib. 584; Tr. IV 10, 116. — 33 volebat: (Burm., Keen., Merk., Levy) quam lectionem aptiorem sententiae praefero lectioni cod. /3 solebat (Sinc., Owen, Wheeler). — huc: Tomos. •— 34 non nisi te .. ius .. dante viae: nullo nisi te facultatem dante visendi me. — ius: facultatem, cf. P IV 9, 36 mitia ius Urbis si modo fata darent. — 35 sq. nam tua non alio coluit penetralia ritu/terrarum dominos quam colis ipse deos: cf. infra v. 49 quem tu pro numine vivus habebas. ■— coluit: cf. adn. P I 2, 131. — non alio.. ritu/.. quam: cf. supra v. 17 sq. non aliter../. . quam. Quam pro atque in sententiis negativis praesertim adhibetur auctoribus Kühner-St. II 2, 459. c, e.g. Liv. I 49, 5 . . unde nihil aliud quam praedam sperare posset. — terrarum dominos.. deos: (Hor. C. I 1, 6 terrarum dominos evehit ad deos) cf. P II 2, 12 in rerum dominos movimus arma deos. — colis.. deos: cf. adn. P I 2, 150 (cultos ad sibi quisque deos). — 37 crede mihi: cf. adn. P I 4, 10. — 39 sq. si modo non: P I 4, 26 si modo non verum nomina magna premunt. — non census nee clarum nomen avorum/sed probitas magnos ingeniumque facit: cf. Minuc. Fel. Oct. 37, 10 nobilitate generosus es? Parentes tuos laudas? Omnes tarnen pari sorte nascimur, sola virtute distinguimur; 37, 11 nos igitur qui moribus et pudore censemur; Apul. De deo Socr. 23. (De gente sua Ovidius haec praebet Am. I 3, 7 sq. si me non veterum commendant magna parentum/nomina, si nostri sanguinis auctor eques etc.). — census: divitiae, opes, cf. F I 218 sq. dat census honores, census amicitias; pauper ubique iacet; Manil. I 12 et cupit aetherios per carmina pandere census. — probitas: P III 1, 93 sq. nota tua est probitas testataque tempus in omne:/sit virtus etiam non probitate minor; Tr. V 5, 45. Idem fere legitur apud Iuvenal. VIII 19 sq. Tota licet veteres exornent undique cerae/atria, nobilitas sola est atque unica virtus; Senec. Epist. 44, 5 non facit nobilem atrium plenum fumosis imaginibus, nemo in nostram gloriam vixit nee quod ante nos [uit, nostrum est; animus facit nobilem (cf. Am. I 8, 65 sq.). Quam cogitationem iam apud Platonem invenies: Theaet. p. 174 E sq. — ingeniumque: fuit Celsus et ipse poeta de quo vide etiam Hor. Ep. I 3, 15 sqq. — 41 Celso.. adempto: sc. morte, cf. Tr. III 10, 1 si quis adhuc istic meminit Nasonis adempti (se relegatum intellegit!); Hor. C. II 9, 9 sq. tu semper urges flebilibus modis/Mysten ademptum etc.; Ter. Andr. 697 .. hanc nisi mors mi adimet nemo; cf. v. 1 (de rapto.. Celso). — 42 quas dedit: sc. lacrimas, cf. P I 7, 29 cui nos et lacrimas . /et dedimus medio scripta canenda foro (adn.). — 43 carmina.. testantia: cf. P IV 2, 7 carmina sola tibi memorem testantia curam/non data sunt; III 8, 1 quae tibi, quaerebam, memorem testantia curam/dona Tomitanus mittere posset ager; M. XIV 307. — damus: cf. adn. P I. 7. 30. — carmina: de plurali numero pro singulari cf. adn. P I 2, 134. -— raros .. mores: cf. Tr. V 5, 43 edidit haec mores illis heroisin aequos,/quis erat Eetion Icariusque pater. — tua .. nomina: tuum . . nomen, cf. P III 6, 52 ponat ut in chartis nomina cara suis; IV 1,3.- 44 venturi: sera posteritas (P I 4, 24); veniens aetas (F VI 639); Hom. II. II 119 roïo êooojuévoioi jiv&éo&m. — Quod participium futurum adiectivi vice fungitur e.g. M. XV 835 sq. inque futuri/temporis aetatem venturorumque nepotum/prospiciens prolem etc. Substantivi locum obtinet: n e u t r. s i n g. Verg. Aen. VI 66 vates praescia venturi; n e u t r. p 1 u r. Lucan. VI 590 sq. O decus Haemonidum, populis quae pandere fata,/quaeque suo ventura potes devertere cursu; m a s c. p 1 u r. apud Ovidium non nisi hoe loco. De hoe participio cf. KühnerSt. II 1, 760 c. — ut.. venturi.. legant: saepius profitetur poeta posteriores suorum carminum numquam immemores fore; e.g. P IV 3, 3 sq.; 7, 53 sq.; II 6, 33 sq.; III 2, 30 et 35 sq.; 12, 4; Tr. I 6, 35 sq.; III 7, 50 sqq.; IV 9, 20 et 25 sq.; V 14, 5 sq. et 13 sq. cf. Leopoldum .Exulum Trias' p. 245 sqq. — Schanz. II. 1. p. 371 sq. — 45 possum: possim A ?. Lectionem cod. fï restituit Ehwaldus Krit. Beitr. p. 54. Sic versu quoque proximo (46) indicativo utitur poeta (licet). — 46 istic quod licet esse, mei: de adverbio istic (h.1. = Romae) cf. P I 5, 71 (adn.). — quod: Ehwaldus (Krit. Beitr. p. 54) ut accusativum cum infinitivo defendat post licet confert Val. Cat., Dir. 103 gaudia semper enim tua me meminisse licebit. Addi potest Cic. Verr. V 154 non licet me isto tanto bono uti, aliaque exempla inveniuntur apud Kühner-St. II. 1. p. 679, c. Facio igitur cum Schreudersio (p. 41 sq.) reicienti coniecturam Siesbyei quoi, quamvis approbatam a Madvigio (Advers. II 102). — licet: liquet, Heins., Sincer., Merkel, Korn. Sententiae vis tarnen (cf. P I 1, 21 nil inpedit ortos/exule servatis legibus Urbe [rui) postulat lectionem traditam licet. Iure Schreudersius affert verba Madvigii (1.1.): 'non quaeritur quid certum sit Ovidii esse, sed quid solum Ovidii Romae esse possit, cum ipsi ibi esse non liceat'. — hoe... mei: haec est sola pars mei, cf. P III 5, 42 nescio quid certe sentit abesse sui; Tr. III 2, 22 quidquid et amissa restat in Urbe mei. Cui Nemethii emendationi favere cogor; is enim sic vertit hunc locum: 'haec est sola pars mei cui licet Romae esse', adicitque cum alia tum haec (Supplem. p. 14): „Carmen suum partem sui (interdum etiam, ut Tr. III 14, 8, corpus suum et Tr. I 7, 20 viscera sua) nominat ut iam M XV 875 sq. parte tarnen meliore mei super alta perennis/astra [erar. Meum eo magis corruptum videtur quia Ovidius non potuit de se dicere: 'Haec est sola possessio mea cui Romae licet esse'; erat enim relegatus, non exul, bona sua non omisit, habuit Romae domum et hortos." (Perperam utique Wheelerus vertit: 'this is the only thing there that I may have for mine own', cum meum referatur ad hoe). — 47 funera: de plurali pro sing., cf. P I 2, 113 . . si superest aliquis post funera sensus. — non potui comitare: n.p. comitari, sequi (Prop. II 13, 27). — Cuius verbi forma activa utitur noster saepius, e.g. P II 3, 43 Pirithoum Theseus Stygias comitavit ad undas; M XIII 55 (comitavit); M VIII 692 (comitate); XIV 259 (comitant). Sic passiva vis verbo inest Tr. III 7, 47 ingenio tarnen ipse meo comitorque fruorque. Participium comitatus cum vi passiva passim inveniri apud scriptores sermonis vincti solutique vix est cur moneam. Ex Ovidii scriptis haec exempla sufficiant: M II 441 ecce suo comitata choro Dictynna per altum/Maenalon ingrediens etc.; IX 687; Am. I 6, 33. Consule KühnerSt. I p. 902. — ungere corpus: cf. Her. X 122 nee positos artus unguet amica manus; F IV 853 arsurosque artus unxit; Hom. Iliad. XXIV 582. dficoido d'èxxaMoao lovoai xéksx' dfupi x' aisïyjcu; Bion. I 70 qcüve dé viv ZvQioiaiv aldcpaoi, óalve juvQoiaiv; cf. v. 53 unguenta (adn.). — comitare • ♦ ungere: sententiae inest figura q.v. voteqov jiqóxeoov ; priusquam enim pompa funebris fit, p o 11 i c t o r (Plaut. Poen. 63) lavat et ungit corpus, cf. Becker, Gallus III p. 489 sqq. — De tali actionum inversione monet Van Wageningen ad Pers. Sat. III 104: compositus lecto crassisque lutatus amomis. — ungere: h.1. adiuvare in unctione. — 48 aque: Reg.; Merkel, Owen; cf. P I. 8, 33 aque domo rursus pulchrae loca vertor ad Urbis (adn.). Levyus: atque. •— rogis: sepulcro. Recte ergo Wheelerus vertit: 'from thy tomb'. De plurali numero pro sing. cf. P I 2, 15 (busta). — 49 qui potuit, quem tu pro nuxnine vivus habebas./praestitit.. Maximus .. tibi: duae sententiae relativae incipientes a pronominibus relativis, si antecedant apodosin, dovvderoi sint necesse est; cf. Stolz-Schm. § 296 (p. 537). — pro numine: cf. P I 2, 150 iure venit cultos ad sibi quisque deos (adn.). Inspice etiam adn. v. 35. — vivus: dum vivebas. — 50 praestitit officium... tibi: officium sc. supremum, cf. Tac. Ann. V 2 af Tiberius, quod supremis in matrem officiis defuisset, etc.; Petron. Sat. 112, 5 .. detraxere node pendentem supremoque mandaverunt officio. Locutio praestandi officium invenitur e.g. Hirt. B.G. VIII 50, 3 . . ut iis gratias ageret quod frequentiam atque officium suum Antonio praestitissent; Cic. ad Att. IX 8. B 2. — 51 exequias et magni funus honoris: Hor. Sat. II 5, 105 sq. funus/ egregie factum laudet vicinia. Descripsit funus eiusmodi Propertius II 13, 18 sqq. — et: vim explicativam habet. — 52 in gelidos.. sinus: morte frigidos, cf. M IV 247 sq. ille quidem gelidos radiorum viribus artus,/si queat in vivum temptat revocare calo~ rem; Prop. II 13, 29 in gelidis . • labellis. Morti ipsi Horatius adiectivum gelidus tribuit C. II 8, 11 sq. .. gelidaque divosjmorte carentis. — versit: = fudit; versit est perfectum verbi vergere, de quo confer Prob. cath. 38, 24 sq., Cl. Sacerd. 2. no. 167 (Charisius 245. 15 et Diomedes 369. 13 perfecti formam verxi esse dicunt). Apud ipsos scriptores Latinos non legitur. Ver si est coniectura Heinsii quam cum plerisque editoribus lectioni traditae vertit (XG) praefero, cum non eredam vertendi verbum vim fundendi habere posse. Levyus codicum lectionem vertit defendit collato uno tantum versu Met. IV 506 vertit furiale venenum/ pectus in amborum, ubi viri docti Magnus et Lafaye lectionem traditam vertit servant spreta coniectura vergit, quam post Graevium et Gronovium Bentleius proposuit quamque Ehwaldus in editione sua critica Metamorphoseon anni 1915 in textu posuit. In hoe igitur solo Metamorphoseon loco parum auxilii. Verba tarnen vergendi et invergendi saepius f u n d e n d i sensu adhibentur, cf. Lucret. V 1009 sq. ipsi sibi saepe venenum/vergebant. Stat. Theb. VI. 211 spumantesque mero paterae verguntur, M. VII. 246 tum super invergens tepidi carchesia lactis; Verg. Aen. VI. 244 [rontique invergit vina sacerdos, Val. Flacc. II. 610 tum pelago vina invergens dux talibus infit, Plaut. Curc. 108 invergere in me liquores tuos. Quid sibi velit praesens vergit pro tradito vertit a Gronovio (Observ. 2. 7. 262) propositum, equidem vix video. — amoma: suffimentum e fructibus amomi compositum; cf. Tr. III 3. 69 sq. atque ea cum foliis et amomi pulvere misce,/inque suburbano condita pone solo; Pers. Sat. III 104 compositus lecto crassisque lutatus amomis; Lygdam. II 23; Tib. I 3, 7. Prorsus nescimus quae herba intellegatur a scriptoribus antiquis, cf. Lenz Botan. d. a. Gr. u. Röm. 323, 678; P.W. I 1873 sq. (Wagler). — 53 diluit et lacrimis .. unguenta profusis: cf. F III 561 mixta . . lacrimis unguenta. De et loco moto cf. adn. P I 4, 20. — dilui£: madefecit, cf. Val. Flacc. III 556 artus et pectora sudor/diluerat; Geil. N.A. XVIII 11 sanguine diluitur tellus. ■—■ unguenta: cf. adn. v. 47. — 54 ossaque vicina condita texit humo: vicina .. humo = in suburbano Romae, cf. Tr. III 3, 70 inque suburbano condita pone solo; Verg. Aen. III 68 sq. animamque sepulcro/condimus; Cic. Leg. II 22. — texit humo: cf. P I 2, 60 ne mea Sarmaticum contegat ossa solum; Her. III 103. - 55 quae debet: iusta (F III 560), cf. Prop. III 7, 9 et mater non iusta piae da re debita terrae. — extinctis .. praestat amicis: cf. P II 3, 41 cerne quid Aeacides post mortem praestet amico. — 56 et nos extinctis adnumerare potest: nos quoque inter mortuos numerare potest. Sic de se quoque dicit haec: P IV 16, 4 sq. et mihi nomen/tum quoque, cum vivis adnumerarer, eraf. — De eadem versus clausula cf. Nux 92 et plenos [ructus adnumerare potest (ubi consulas adn. Sj. Wartena). — et nos: nos quoque, cf. Kühner-St. II 2, 8 sq.; Stolz-Schm. p. 495. — extinctis: de relegatione a poeta morti adsimulata cf. adn. P I 5, 86. •— X. FLACCO Flacco /3; Ad flaccum G. L. Pomponius Flaccus fuit frater minor C. Pomponii Graecini, de quo egi in introd. eleg. VI. Munere quodam militari functus est in Moesia (P IV 9, 75 et 119), antequam consul designatus (P IV 9, 58) orationem habuit in senatu, de qua Tac. Ann. II 32. Consul fuit anno XVII p. Chr. n. (Tac. Ann. II 41; C.I.L. I p. 475). Paulo post consulatum a Tiberio legatus pro praetore iterum in Moesiam missus est ad Rhescuporidem coercendum (Tac. Ann. II 66; Veil. II 129). Postea legatus Augusti pro praetore Syriae (Tac. Ann. VI 27; los. Ant. 18. 6, 2 sq.;) mortuus est (Tac. Ann. VI 27). De quo fautore Ovidii cf. G. Graeber I p. XXV; Prosop. Imp. Rom. III p. 76. E versibus 3 sq. (longus . ./languor) et 25 sq. (cf. P I 4, 5 sq.) recte colligit G. Wartenberg p. 75 epistulam posterioribus annis exilii esse adscribendam. Conferatur quoque Levyi tab. annalis p. 294. — 1-6 doloribus vexatus tibi salutem do. 7-28 ne inscius sis quid agam, scito me nullum cibum libenter sumere, et insomnia usque laborare. 29-36 dolore et loei asperitate pereo. 37-40 tua amicitia si non uterer, miserrimus essem! 41-44 proinde, ne me destitueris, quaeso! 1 sq. Naso suo profugus mittit tibi, Flacce, salutem,/mittere rem si quis, qua caret ipse, potest: cf. Tr. V 13, 1 sq. hanc tuus e Getico mittit tibi Naso salutem/mittere si quisquam quo caret ipse potest. — Naso [— w]t cf. P I 1, 1 (adn.). — suo: cf. P I 3, 2 (adn.). — mittit: cf. P I 1, 1 (adn.). — salutem: cf. P I 3, 1 hanc tibi Naso tuus mittit, Rufine, salutem (adn. meam). — salutem/.. rem: est agnominatio vocis salutem, quae Batave significat et '(heil)groet' et 'heil'. Tali agnominatione utitur poeta e.g. Tr. III 3, 87 sq. accipe supremo dictum mihi forsitan orejquod tibi qui mittit, non habet ipse, vale! P III 1,7 pace tua, si pax ulla est tua, Pontica tellus; IV 12, 43 sq. .. peream, nisi dicere vix est —/si modo qui periit, ille perire potest. — qua caret ipse: Tr. III 3, 88. (verba supra allata sunt). — 3 sq. longus enim curis vitiatum corpus amaris/non patitur vires languor habere suas: cf. Tr. III 8, 24 sq. heu mihi perpetuus corpora languor habet:/seu vitiant artus aegrae contagia mentis etc.; 8, 33 sq.; IV 6, 43; A.A. II 318. — vitiatum: cf. P I 5, 6 ut capiant vitium. — curis: cf. adn. Pil, 73; 2, 57. — vires: cf. P I 4, 3 languent in corpore vires (adn.). — 5 dolor: sc. corporis, a Cicerone ita definitus: Tusc. II 15 dolor est motus asper in corpore, alienus a sensibus. Contra animi cruciatum intellegit poeta v. 23 . . vigilantque mei sine [ine dolores, cf. Cic. Tusc. III 25 dolor animi pungit. — febribus .. anhelis; f. quae me spirandi difficultate afficiunt, cf. M XI 347 . . cursu festinus anhelo/advolat armenti custos Phoceus Anetor; Verg. Georg. III 497 sq. .. et quatit aegros/tussis anhela sues; Pers. Sat. III 88 sq. — febribus uror: de voce febris cf. Varro ap. Non. 1. 225 appellamus a calendo calorem, a [ervore febrim; Kühner-St. I p. 96 A 1. Consule quoque Celsum Med. III 3 febres aliae ab horrore incipiunt, aliae a fcigore, aliae a ca/ore; III 7, 2 ardens extorret. — 6 et peragit soliti vena tenoris iter: de vena (,quae ultra modum micare et salire solet febricitantibus', Bentl.) cf. adn. P I. 3, 10 (= pulsus venarum). — peragit.. iter: de his quoque vocabulis consule adn. P I 3, 10 (redire). —■ 7 os hebes est: os hebet, torpet (cf. 13 torpens ... palatum), cibi cupiditate non stimulatur, cibi suavitatem non sentit. Quod adiectivum imprimis dicitur de sensibus tardis ad percipiendum, e.g. A.A. III 799 infelix, cui torpet hebes locus ille, puellast, etc.; Plin. N.H. VIII 16 puer sensu hebes. —- positae .. mensae: (= positi.. cibi) appositae . . mensae, cf. v. 9 (adpone); M XII 211 positisque ex ordine mensis; Am. I 4, 7 posito quod candida vino/Atracis ambiguos traxit in ar ma viros; II 5, 14; A.A. I 565; passim. — movent fastidia: cf. Hor. Sat. II 4, 78 sq. magna movent stomacho fastidia seu puer unctis/tractavit calicem manibus etc.; Quint. II 4, 29 necesse vero iis, cum eadem iudiciis pluribus dicunt, aut [astidium moveant veluti frigidi et repositi cibi etc. Id quod poeta alibi aliter commemorat, e.g. Tr. III 8, 28 .. nee iuvat ora cibus. — De verbo movendi conferre iuvat Cic. ad Att. VI 3, 7 in quo tarnen ille mihi risum magis quam stomachum movere solet. — 9 adpone: Plin. Paneg. II 14, 2 appositas dapes; cf. supra v. 7. De imperativo pro sententia hypothetica (= si adpones) cf. Hor. Sat. II 7, 73 sq. .. tolle periclum:/iam vaga prosiliet frenis natura remotis; Pers. 4, 52; 6, 58; Propert. II 8, 4; Cic. Verr. II 57. Kühner-St. II 2. 165 b. — educat: cf. adn. P I 3, 51. — quod mare, quod tellus.. quod educat aer: quod enuntiatum tripartitum aliquoties invenitur e.g. M. VIII 830 nee mora, quod pontus quod terra quod educat aer/poscit; Sen. Controv. (Kiessling) X praef. 9.. «quidquid avium volitat», quidquid piscium natat, quidquid [erarum discurrit nostris sepelitur ventribus. Praeterea conferatur cum nostro loco Sen. de Prov. III 6 felicior esset (Fabricius) si in ventrem suum longinqui litoris pisces et peregrina aucupia congereret, si conchylis superi atque inferi maris pigritiam stomachi nausiantis erigeret, si ingenti pomorum strue cingeret primae formae feras, etc.; Petron. Sat. 119, 33-38. — 10 quod nobis esuriatur: de dativo auctoris cf. adn. Pil, 48. — 11 nectar et ambrosiam: cf. Hom. Odyss. V, 93. — latices epulasque: potum cibumque, cf. Sall. Iug. 76 vino et epulis onerati; Liv. XXXIII 45 vino et epulis confecti; M VIII 571 protinus adpositas nudae vestigia nymphae/instruxere epulis mensas dapibusque remotis/in gemma posuere merum. De voce epularum cf. infra v. 31 (non epulis oneror). — latices: quae vox saepius ab Ovidio adhibetur, e.g. de vino M XIII 653; de aqua P III 1, 17; IV 10, 59; M IV 353; V 636; de olea M VIII 274. — 12 det: si (vel ut) det, cf. Hor. Ep. I 1, 28 non possis oculo quantum contendere Lynceus:/non tarnen idcirco contemnas lippus inungi; Kühner-St. II 2. 165 sq. — Iuventa: Iuventas, de qua dea (= Hebe) vide Liv. XXI 62, 9 Romae quoque et lectisternium Iuventati et supplicatio ad aedem Herculis nominatim, deinde universo populo circa omnia pulvinaria indicta, etc. Wissowa R.K.R. p. 136. Formam Iuventa declinationis primae, quam primus quod sciamus Catullus adhibuit (61, 235), apud Ovidium iterum invenimus M. VII 240 sq. ,. statuitque ar as e caespite binas/dexteriore Hecates, ast laeva parte luventae. Zingerle, Zu spat-lat. Dichtern I p. 76 sq. — gnava /?2: (nava f3) prompta, diligens, cf. Tr. V 3, 37 sic tibi cum Bacchis satyrorum gnava iuventus/ adsit etc.; Cic. pro lege Man. 7, 18 homines gnavi et industrii. ■— 13 torpens .. palatum: hebes p., cf. v. 7. — torpens: cf. adn. P I 2, 30. — exacuet: eriget (cf. Sen. De prov. III 6 si pigritiam stomachi nausiantis erigeret). — 14 stabit et in stomacho pondus inerte diu: cibi in stomacho marcenti non concoquuntur (Suet. Cal. 58 marcente adhuc stomacho pridiani cibi onere). Poeta ergo cruciatur ajzsyiaio (Dittenb. 1170, 4) vel dyspepsia (Cato R.R. 127). — inerte: de ablativo cf. P I 5, 8 (adn.). Perperam a Merula cum vocabulo pondus coniunctum ('cibus gravis et crudus'), id quod iam improbavit Micyllus. — 15 cuivis: rmi xvyóvxu ■— ausim: de quo optativo aoristi cf. Am. II 4, 1; 16, 21; Rem. 700; M VI 561; Tr. I 2, 41; Kühner-St. I 789 a. — 16 delicias: fastidium, 'Verzartelung' Dinter I 7; 'mere daintiness' Wheeler; cf. etiam Iuven. Sat. 6. 260 quarum/delicias et panniculus bombycinus urit, ubi Weidnerus delicias vertit 'Empfindlichkeit'. — ne: sc. veritus ne, cf. adn. P I 1, 6. — 17 scilicet: ironice dictum, cf. Kühner-St. II 1, 807, 1. — is status est, ea rerum forma mearum: cf. Tr. I 9, 37 is status, haec rerum nunc est fortuna mearum; Oros. II 5 v iet is et victoribus par forma; cf. P I. 2, 54 (status iste). —■ 19 sq. delicias illi precor has contingere, si quis/ne mihi sit levior Caesaris ira, timet: tale quid iam Prometheus ironice exclamat (Aesch. Prom. Desm. 972 sq.): yhAw; %hda>vxao d>de xovo è/uova syó /ë%&Qovo ïdoi- fM. — precor: de acc. c. inf. qui a precor pendet cf. adn. P I 2, 59. — Caesaris ira: cf. adn. Pil, 49. — 21 is quoque: vel is, cf. adn. P. I 6, 31. -— gracili..in corpore: gracili.. corpori, cf. Kühner-St. II 1. 564 sq. Recte Wheelerus: 'to a slender frame'. — gracili: macie confecto (inani v. 22), cf. adn. P I 4, 52. — somnus: cf. P I 2, 43 sq. (adn.). ■— 22 corpus inane: c. acri macie confectum, cf. Tr. III 8, 27 sq. ut tetigi Pontum, vexant insomnia, vixque/ossa tegit macies, etc. (Alibi vocabula corpus inane valent idem atque c. inanime, mortuum, e.g. Her. XV (Sapph.) 116 portet ad exstructos corpus inane rogos; Am. III 9, 6; Cic. De leg. II 18.). — 23 vigilo vigilantque: Kühner-St. II 2, p. 13, 4: 'Satze knüpft que haufig in der Weise an, dasz es einem aus dem vorhergehenden sich ergebenden Gedanken eine Folge anschlieszt. . Sall. Iug. 9, 3 Iugurtham beneficiis vincere aggressus est statimque eum adoptavit ('und daher'). — vigilant.. dolores: cf. P I 2, 46 et vigilant sensus (adn.); M. III 396 et tenuant vigiles corpus miserabile curae; Aeschyl. Agamemn. 336 êyQTjyogöo tb jirj/ua rcöv bholóxaw yévon' av (Keenius). — sine fine: cf. adn. P I 1, 74 (fine .. nullo). ■— sine fine dolores: de praepositione sine crebro in quarta thesi hexametri posita cf. B. Eschenburg: Wie hat Ovid etc. p. 8 sqq.; e.g. P II 7, 49 sine labe peracta est; 8, 63 sine [ine cavete; III 6, 45 sine nomine vobis; 9, 53 sine ordine iunxi; IV 3, 1 sine nomine crimen; 8, 53 sine carmine nosset. — dolores: sc. animi, cf. adn. v. 5. — 24 quorum materiam dat locus ipse mihi: cf. infra v. 35 unda locusque nocent; P II 5, 15 sq. quoque magis moveare malis, doctissime, nostris/credibile est fieri condicione loei; Tr. III 8, 26 sive mei causa est in regione mali, cf. P I 2, 25 sq. adde loei faciem nee fronde nee arbore tecti/et quod iners hiemi continuatur hiems (adn.). -— 25 vix igitur possis visos agnoscere vultus: cf. M IV 131 utque locum et visa cognoscit in arbore formam. Recte Wheelerus Anglice vertit visos 'should you see them'; cf. P I 4, 5 nee si me subito videas, agnoscere possis. — 26 quoque ierit, quaeras, qui fuit ante, color: sc. color vultus: (de colore totius corporis cf. v. 28.) Tr. IV 6, 42 nee qui color esse solebat; cf. M. IV 134 oraque buxo/pallidiora gerens; XI 417 sq. — ierit: abierit, cf. M. III 397 sq. .. et in aera sucus/abit. — 27 parvus.. sucus: exigua vis, parvus vigor; Wheelerus 'but little vigour'; 'marrow' Keenius; minus recte P. Brandt, Ov. Nas. Fast. Trist. etc. 1908 'Blut'. De voce sucus metaphorice adhibita cf. Cic. ad Att. IV 16, 10: Amisimus, mi Pomponi, omnem non modo sucum ac sanguinem, sed etiam colorem et speciem pristinam civitatis. Proprie quid sibi velit vocabulum sucus docet Donatus (ad Ter. Eun. 318): sucus est humor in corpore quo abundant bene valentes, cf. M III 397 adducitque cutem macies, et in aera sucus/corporis omnis abit; Verg. Buc. 3. 6 et sucus pecori et lac subducitur agnis ('and the life-juice is stolen from the flock and the milk from the lambs', Page); Carm. Priap. (Buech.) 32, 7 (puella) quae suco caret usque putris pumex; Ter. Eun. 318 corpus solidum et suci plenum. Bene v.d. Page ad Buc. 3. 6: 'sucus is used constantly of that natural juice in plants or animals which gives them a healthy vigorous appearance and in the absence of which they dry up and wither away'. — 28 membraque sunt cera pallidiora nova: cf. Tr. III 8, 29 quique per autumnum percussis [rigore primo/est color in [oliis, quae nova laesit hiems,/is mea membra tenet; F VI 149 sq.; A.A. III 703 sqq.; M. IV 134. - 29 contraxi: excepi, cf. Tr. IV 8, 49 nam quamquam vitio pars est contracta malorum etc.; M. II 660. — inmodico .. Lyaeo/.. epulis (31): cf. Sen. Prov. III 3 cruditatibus ebrietatibusque et ceteris quae necant per voluptatem. — Lyaeo: Baccho (A.A. I 565), vino. Per metonymiam deus, qui suos cultores curis quamvis amaris liberat (A.A. I 238), pro vino ipso ponitur, cf. Am. II 11, 49 illic adposito narrabis multa Lyaeo (ubi consule P. Brandt, qui et alia confert et Anacreont. II (13) 9 sq. Avaiov.. xogeofhio). ■— inmodico: nimio, cf. P I 5, 45 nee iuvat in lucem nimio marcescere vino. Propertius monuit II 33, 33 vino forma perit, vino consumitur aetas. —- 30 quam solae paene bibantur aquae: cf. P. IV 2, 41 nam quia nee vinum nee me tenet alea fallax. — quam .. paene: cf. P III 6, 1 .. posuit nomen quam paene! Tr. IV 5, 10; Nemethius in Supplem. p. 30. — mihi: de dativo auctoris, cf. adn. Pil, 48. — 31 non epulis oneror: cruditate non afficior, cf. adn. v. 29. De voce epularum (= ciborum) cf. v. 11 (adn.); Sall. Iug. 76 vino et epulis onerati. — quarum si tangar amore: cupiditate, desiderio, cf. Verg. Aen. I 171; II 10; VI 314. — Cic. Off. I 5, 1 forma honesti.. si eerneretur, mirabiles amores excitaret sapientiae. — 33 Veneris damnosa voluptas: cf. Plaut. Bacch. 117 quid tibi commercist cum dis damnosissumis? (sc. Amore Voluptate Venere etc. v. 115). Confer Vitalis distich. de libidine et vino (Poetae Lat. min. ed. Baehrens, vol. IV 149. 3. 4): ut Venus enervat vires: sic copia Bacchi/ et temptat gressus debilitatque pedes. —• 34 in maestos.. toros: cf. Martial. X 47, 10 non tristis torus. — 35 unda: saepius queritur de aqua suavitate carente, cf. P II 7, 74 aequoreo bibitur cum sale mixta palus; III 1, 17 nee tibi sunt fontes, laticis nisi paene marini./qui potus dubium sistat alatne sitim; IV 10, 61 sq.; Tr. III 3, 7; 8, 23. — Operae pretium est conferre libellum cui titulus „Petit Guide de Constantza" par J. Georgesco 1928. p. 52 sq. 'avant la guerre mondiale ... la municipalité de Constantza pour ses besoins d'eau potable était alimentée de deux sources: 1 du puits de Caragea-Dermen a 7 K.M. et 2 du Danube par 1'usine Hinog prés Cernavoda, c'est a dire a une distance de 60 K.M. de C. Comme la seule eau bonne et potable est celle du Danube, obtenue par 1'usine Hinog, la municipalité de C. a actuellement a 1 etude la possibilité d'augmenter le débit journalier de 4500 M3 a 11000 M3.' — locus: cf. adn. v. 24 et P I 2, 26. — causa valentior istis: Tr. I 8, 29 quid nisi convictu causisque valentibus essem/temporis et longi iunctus amore tibi? M V 174; cf. P I 3, 29 (adn.). De voce causa cf. P I 4, 7 .. sed et altera causa est; Tr. III 8, 32 et numquam queruli causa doloris abest. istis: illis y. — 36 anxietas animi: cf. P I 4, 8 anxietas animi continuusque labor (adn.). — 37 simili cum fratre: cum fratre voluntate moribusque tui simili, unanimo cum fratre, cf. Cic. Cluent. 16, 46 C. et L. Fabricii fratres gemini fuerunt ex municipio Aletrinate, homines inter se cum [orma turn moribus similes, municipum autem suorum dissimillimi! Verr. V 12, 30. Wheelerus vertens 'you and like you your brother' vocabulum simili vertere neglexit. — fratre: intelligitur Pomponius Graecinus, ad quem scripsit Ovidius P 1, 6; (IV 9, 58 et 69). — 39 vos estis fracto tellus non dura phaselo: vos (Flacce et Graecine) mihi naufrago molle litus datis cf. P I 2, 62 mollia naufragiis litora posse dari. — Eodem modo poeta vocabulo portus (= perfugium) utitur Her. I 110 tu citius venias, portus et ara tuis! Cic. Tusc. I 49 (portum et perfugium). — tellus non dura: t. non crudelis. — phaselo: navi, (Tr. I 5, 17 si tarnen haec navis vento ferretur amico/ ignoraretur forsitan ista fides). De quo genere navigiorum cf. Serv. ad Georg. IV 289; Acron. ad Hor. C. III 2, 29. — fracto y'. fragili Barb. Heins. Sed ut et alibi et P I 4, 35 (adn.) adiectivum [ragilis sensui aptum est (cf. etiam Hor. C. III 2, 28 fragilemve mecum solvat phaselon), sic nostri loei sententia postulat lectionem cod. y fracto. Saepius enim poeta fortunam suam naufragio adsimulat, cf. adn. P I 2, 62 (Tr. I 5, 17; 6, 8; 9, 42). — 40 quamque: cf. adn. P I 2, 6. —- ferte precor: cf. adn. P I 2, 59. •—• 42 Caesaris offensum .. numen: F I 482 o[[enso . . deo; P I 4, 44 perstiterit laesi si gravis ira dei. —numen: adn. P I 1, 49 (iram numinis). — 43 minuat: mitiorem exsilii locum mihi adsignans, cf. adn. Pil, 79 sq. — non finiat: pro ne finiat; in locutionibus inter se oppositis, cf. Kühner-St. II 1, 191 sq. E.g. Verg. Aen. XII 78 sq. non Teucros agat in Rutulos . . nostro dirimamus sanguine bellum. — 44 quisque rogate: uterque vestrum rogato; de pronomine quisque plurali numero iuncto cf. O. E. Jacobi, De syntaxi in Ov. Trist. et epp. ex P. observata, diss. Rost. 1870. p. 6 (e.g. Tr. V 3, 48 quisque rogate; P II 10, 18 quisque sequamur iter). — deos: Augustum, Tiberium, Germanicum. Sic iam Sincerus (1732): Die kayserliche Printzen, bey denen Flaccus und Graecinus in Gnaden stunden'. — INDEX NOMINUM PROPRIORUM. Achiva tellus 4,33 Achilles 3,74 Adrastus 3,79 Aegisos 8,13 Aeneades 1.35 Aesone natus 4,23 Aesonides 4,36 Agenore natus (Phineus) . . . 4,37 Agenorides (Cadmus) .... 3,77 Albana 8,67 Alpes 5,22 Amor 4,22 Antonius, M. III vir 1,23 Appia (via) 8,68 Argolica urbs 3,70 Aristides 3,71 Artes (Amatoriae) 1,12 Atho 5,22 Atia (Augusti matertera) . . . 2,141 Atreus 2,121 Atridae 7,32 Attica terra 3,68 Aurora (Memnonis mater) . . 4,57 Augustus 2,61 Ausonius miles 2,84 Bistonius equus 2,112 Boreas 5,72 Brutus, amicus Ovidii . . . . 1,3 Brutus, M. Junius 1,24 Cadmus 3,77 Caesar 2,73 Caesareus honor 1,27 Calydon 3,79 Campus (Martius) 8,65 Caspios (Aegisos) 8,13 Celsus 9,1 Claudia (Quinta) 2,144 Clodia (via) 8,44 Colcha aqua 3,76 Cotta (M. Aurelius Cotta Maxi- mus) intr. 5 Cotys (Rhoemetalcis filius) . . 8,16 Cupido 4,41 Cynicus Sinopeus (Diogenes) . 3,67 Cyprus (Veneri grata humus) . . 3,80 Diana 1,41; 2,80 Diogenes (Cynicus Sinopeus) . . 3,67 Diomedes (Bistonum rex) . . . 2,122 Epidaurius (Aesculapius) . . . 3,21 Fabii 2,4 Fabius (Paullus Fabius Maxi- rnus) intr. 2 Flaccus (L. Pomponius) . . . intr. 10 Flaminia via 8,44 Fortuna (dea) 9,16 Geta 1,78 Getes 2,103 Geticum litus 1,2 Graecinus (C. Pomponius) . . . intr. 6 Haemonia 3,75 Hebrus 5,21 Heliades (sorores Phaëthontis) . 2,35 Hister 2,81 Hymenaeus 2,133 Iason 3,75 Iazyges 2,80 Isiacus 1,52 Isis 1,52 Ithacus 3,33 Iulea gens 1,46 Iuno 4,39 Iuppiter 7,50 Iuventa 10,12 tacedaemon 3,71 Lixus 5,21 Lyaeus 10,29 Machaoniae artes 3,5 Marcia (Fabii Maximi uxor) . . 2,140 Mars 8,15 Martia Roma 8,24 Mater Deum 1,39 Maximus (M. Aurelius Cotta) . intr. 5 Maximus (Paullus Fabius) . . . intr. 2 Medusa 2,37 Memnon 4,57 Messalinus (M. Valerius Corvi- nus) intr. 7 Messalla (M. Valerius Messalla Corvinus) 7,2 7 Musa 1,20 Naso, P. Ovidius 1,1 Neoclides 3,69 Nestor 4,10 Niobe 2,31 Nox (dea) 2,56 Odrysii (= Odrysae) .... 8,15 Opus 3,73 Orestea dea (Diana) 2,80 Paelignum solum 8,42 Pallas 4,39 Pandione nata (Philomela) . . . 3,39 Patroclus 3,73 Pelias 4,27 Pelias hasta 7,52 Persica arma 3,69 Phaëthon (frater Heliadum) . . 2,33 Pharia manus 1,38 Philoctetes (Poeantius heros) . . 3,5 Phrygium buxum 1,45 Pierii chori 5,58 Pirenis unda 3,75 Pleiades 5,82 Poeantius heros (Philoctetes) . . 3,5 Pontus 3,65 Pontus Sinister 4,31 Pylius Nestor 4,20 Quirinus 5,73 Rhoemetalces (rex) 8,16 Roma 2,84 Romanus 2,69 Rufinus, amicus Ovidii .... intr. 3 Rutilius Rufus (P.) 3,63 Sarmatica sagitta 2,47 Sarmatis umbra 2,114 Sauromatae 2,79 Scythicus arcus 1,79 Severus (Aulus Caecina) . . . intr. 8 Severus (Corn.) intr.-8 Sidonia moenia 3,77 Sinopeus (Cynicus) 3,67 Smyrna 3,65 Spes (dea) 6,27 Stygiae aquae 3,20 T aprobane 5,80 Taurica terra 2,80 Teucer 3,80 Thebae (muros) 3,78 Theromedon 2,121 Thessalia 4,28 Thessalica humus 3,74 Tibur 3,82 Tiphys 4,37 Tityus 2,41 Tomitae 2,77 Tomitana terra 1,1 Tydeus 3,79 Tyndaridae 7,32 Urbs (Roma) 1,22 Umbria 8,67 Venus 3,80 Virgineus liquor (Aqua Virgo) . 8,38 THESES. i. Iniuria v. cl. J. J. Hartman contendit Ovidium omnino non esse relegatum (cf. Nieuwe Rotterd. Courant 16 Juli 1923 Avondblad; N. R. C. 7 Sept. 1923 Avondblad.) II. Lygdamo scribenti versum 5,18 cum cecid.it fato consul uterque pari Ovidii verba (Tr. IV. 10. 6) obversata esse puto. III. Apud Ciceronem in C. Verrem act. II 1. IV. 3. 6 non furtis nocentium sed furtis innocentium legendum censeo. IV. In oratione Ciceronis Pro Caelio 2. 5 initium huius paragraphi sic edidit v.d. A. Klotz: nam quod est obiectum municipibus esse adulescentem non probatum suis, nemini umquam praesenti ~f" praestutiani maiotes honoves habuevunt iudices quam absenti M. Caelio. Pro corrupta voce 'praestutiani' legendum est cum Grutero Praetuttiani. V. In oratione Pro Caelio 3.6: ab his fontibus profluxi ad hominum famam non recte v.d. A. Klotz ultima tria verba delevit. VI. In oratione Pro Caelio 22. 54 sic edidit v.d. A. Klotz: quod per ignotos actum si comperisset, dolevet, id a suis servis temptatum esse neglegeret? Legendum est pro suis servis (TV): suis cum codice Parisino 7794 et esse cum Pluygersio delendum. VIL In oratione Pro Caelio 32. 77 iniuria textum sic constituit v.d. A. Klotz: conservate igituv vei publicae iudices civem «studiosum» 'bonatum artium, bonavum pavtium, bonovum vivorum. Nihil enim deest. VIII. Versus Horatii Carminum libri II, 16, 21 —24 cum Lehrsio, Kieszlingio, Heinzio delendi sunt. IX. Iniuria viri docti }. Woltjer et R. H. Woltjer (Serta Romana, edit. quarta, 1909, edit. quint. 1921) scribunt de Propertii versu 1 libri III: 'met sacra schijnen hier de Man es bedoeld te zijn'. X. Moretum a Vergilio scriptum est. XI. Iniuria v. d. A. Ernout in editione sua Plauti (vol. I 1932) Amphitruonis versum 968 sic edidit: Blepharonem, «q»ui re divina facta mecum pvandeat assumpta coniectura virorum doctorum Loewe et Goetz qui pro codicum lectione ut. XII. In Eurip. Suppl. 573 zijn de woorden iméqovo aMovo nóvova goed overgeleverd. XIII. Wanneer men Eurip. Suppl. 1090 atheteert, is het onnoodig om met Murray ook de verzen 1089 en 1091 als corrupt te beschouwen. XIV. De overgeleverde tekst Plato Sympos. 208 c xal xwv avdgó>- jicov si è&éheio sla xrjv (piXon/uiav (ïlhpai, ïïav/uaCoio av ifjo aloyiaa tisqi, a êycb eiQïjxa si /urj swosca, behoeft niet met U. von WilamowitzMoellendorf te worden gewijzigd (cf. Platon II: Beilagen und Textkritiek p. 360 sq.) XV. De verklaring van U. von Wilamowitz-Moellendorf van jiaqev&v/j.eïo'&cu 'es sich weiter zu Herzen nehmen , naar aanleiding van Marcus Antonin. Ela savióv V 5 (Griech. Lesebuch II Halbband p. 316; Erlauterungen p. 196) is te verwerpen. XVI. Het Harmodius-lied (Athen. XV 695 A) is geen bewijs voor de juistheid der volkstraditie, welke in Hipparchus den tyranregent zag (cf. Beloch Gr. Gesch. I2. p. 294 sq.) XVII. Het is wenschelijk, dat voor de B-leerlingen het onderwijs in het Grieksch in klasse V en VI gehandhaafd wordt.