J. H. KRITZINGER Die Profesie van Joel N. V. SWETS & ZEITLINGER, AMSTERDAM BOEKHANDEL & UITGEVERS-MIJ 1935. i (7ó l 3S~ZO 3 VRIJE UNIVERSITEIT TE AMSTERDAM DIE PROFES1E VAN JOEL ACADEMISCH PROEFSCHRIFT TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD VAN DOCTOR IN DE HEILIGE GODGELEERDHEID, OP GEZAG VAN DEN RECTOR MAGNIFICUS DR. J WILLE, HOOGLEERAAR IN DE FACULTEIT DER LETTEREN EN WIJSBEGEERTE, IN HET OPENBAAR TE VERDEDIGEN OP VRIJDAG 8 FEBRUARI 1935 TE 3'/, UUR, IN HET GEBOUW VAN DE MAATSCHAPPIJ VOOR DEN WERKENDEN STAND DOOR JOHAN HENDRIK KRITZINGER GEBOREN TE UNIONDALE, KAAPLAND ZUID AFRIKA DRUKKER: L. NEUENDORFF, BONN A. RH., KAISERSTRASSE 42 Aan my vcou, my beste maat in werk en spel VOORWOORD. Die oomblik van die voltooiing van my proefskrif het aangebreek. Veel het ek om voor dankbaar te wees. Aan Hom die Vader van die ligte van wie elke goeie gif en elke volmaakte gawe neerdaal, my nederige en ootmoedige dank. My opregte dank aan my dierbare ouers vir al die jare van onselfsugtige opoffering, waardeur hulle vir my die weg gebaan het om my doel te bereik. My hartlike dank aan al die onderwysers en professore, wat bygedra het tot my wetenskaplike ontwikkeling en geestelike opbouing. 'n Spesiale woord van dank aan Prof. J. du Plessis, onder wie ek my studie in die Hebreeus begin het. Deur sy deeglikheid en helderheid het hy by my 'n besondere belangstelling in hierdie taal gewek. Aan die kweekskool was dit 'n groot voorreg om onder U hooggeleerde Moorrees, du Plessis, Keet en van Rooyen my in die teologie te kon verdiep. Ek dank U Prof. van Rooyen vir wat U bygedra het om my studie in die Ou-Testament te bevorder. Aan U Prof. van Gelderen, my hooggeagte promotor is ek besonder veel verskuldig. Dat U soveel van U kosbare tyd aan my belange opgeoffer het, sal ek nooit vergeet nie. Eers, toe ek weens my dubbele doktorale kursus (amptelike teologie en Ou-Test.) deur die tyd in die nou gedryf is, het U vanself my te hulp gekom deur my ekstra klasse in die BabiloniesAssiriese spykerskrif te gee. Dieselfde tegemoetkoming en belangstelling het U aan die dag gelê toe ek besig was om die onderwerp, wat U vir my proefskrif opgegee het, uit te werk. Ek dank U vir U onmisbare leiding en vir wat ek by U aan metode en deeglikheid geleer het. Behalwe dit alles is ek veel aan U en U familie verskuldig vir U hooggewaardeerde gasvryheid teenoor my en my landgenote. Ook U hooggeleerde Aalders, moet ek bedank vir wat ek geestelik en intellektueel verryk geword is in U lesings. Hooggeleerde Waterink, met dankbaarheid dink ek terug aan die tyd toe ek die voorreg had om onder U 'n volle kursus in die amptelike teologie te volg. U inspirende lesings, U sin vir die werklikheid, U heldere blik, het alles daartoe bygedra om my studie onder U baie aangenaam en vrugbaar te maak. Ontvang my dank, hooggeleerde Hepp vir die genote onderrig, sowel as vir U gasvryheid teenoor ons buitelanders. Die gesellige en leersame aande by U aan huis deurgebring sal nog lank in die herinnering bly. Ook U Dr. Thomson, moet ek hartlik bedank vir U vriendelike belangstelling in my en my gesin, en dat U my die geleentheid gegee het om in U kerk etlike male die diens waar te neem. Ook my vele vriende van die Skotse kerk te Rotterdam dank ek vir al die liefde, wat hulle aan my en my vrou bewys het, toe ek die Engelse preekbeurte aldaar waargeneem het. Veral U, Mnr. Besselaar, 'n spesiale woord van dank. 'n Woord van dank aan ons gesant Dr. van Broekhuizen en sy familie, vir die gasvrye wyse waarop hulle huis vir ons oopstaan. Prof. Burger, U wat onder ons bekend is as die vader van die Afrikaners, U en Mevr. Burger sal in ons gedagtes voortleef. U belangstelling in ons, U meelewing met ons, sal altyd n dankbare herinnering wees. Ook 'n woord van opregte dank aan die bestuur van die N. Z. A. V. vir hulle hulpvaardigheid en belangstelling. Dieselfde geld vir my boekhandelaar Mnr. Swets. My hartlike dank aan Mnr. en Mevr. Völckner en Prof. Fühner en gesin van Bonn vir alles wat hulle gedoen het om ons met die Duitse lewe in aanraking te bring. Deur hulle besondere gasvryheid en opoffering is die paar maande in Bonn 'n uiters aangename en leersame tyd gewees. Tenslotte, aan haar wat my al die tyd so trou bygestaan het en wat helaas deur omstandighede genoodsaak was om voor die tyd na die vaderland terug te keer, my innige dank. INHOUD. Pag. Deel I Inleiding I 1. Die Outeur | 2. Datering van die profesie . . . III 3. Samestelling van die profesie XXII 4. Interpretasie van die eerste twee hoofstukke . XXVIII 5. Inhoud van die boek XXXV Deel II Eksegese 1 Eerste Afdeling, hff. \ i-2-n (Skildering van die ramp wat die land getref het en oproep tot verootmoediging) I Twede Afdeling, hff. 2:17-4: 21 (Voorspelling van ryke seëninge vir Israël en van die ondergang van sy vyande) 74 Bibliografie 129 DEEL I. INLEIDING. i. Die Outeur. Die naam van die skrywer word alleen in die opskrif genoem. Hy is Joël die seun van Pétuel. Verder word niks direks omtrent hom gesê nie. Die naam Joël kom meermale in die Skrif voor (vgl. 1 Sani. 8:2; 1 Kron. 4 : 35; 5 : 4,8,12; 6 : 33,36 ; 7 : 3; 11 : 38; 27 : 20; 2 Kron. 29 : 12; Esr. 10 : 43; Neh. 11:9; ens.) en beteken „Jahwe is God". Immers is 'n samestelling van 1.T (= niiT) en bs*)• Merx 2) wys op die moontlikheid dat dit ook 'n jussief van die hiphil kan wees, „und steht wie PICT'"- Dan het dit die betekenis van: „Möge er beginnen". Die eerste afleiding is m. i. met die oog op die parallelle afleiding van El ia, die betere. In onderskeiding van die ander plekke in die O. T. waar die naam voorkom, word hy hier omskryf as die seun van Pétuel 8). Van sy vader is ons verder niks bekend nie. Dat Joël die seun van Pétuel genoem word, is 'n bewys dat ons nie met 'n simboliese naam te doen het waaronder, volgens Renan 4) bv., Amos sou geskryf het nie. ') Vgl. Orelli: Die zwölf kleinen Prophete n, 1908, p. 43 2) D i e Frophetie des Joel und ihre Ausleger, 1879, p. 78. Vgl. ook Preuss : Die Profetie Joel's 1889, p. 57. 3) Die LXX het BaO-ov^L So ook Peshitto, vgl. Merx p. 78. 4) H i s t o i r e d'1 s r a e 1 II, p. 440 vv. Dit pleit ook teen die sienswyse van Kuenen x). Hy gaan uit van die veronderstelling dat hierdie geskrif die oorgang vorm tot die apokaliptiese literatuur en daarom pseudoniem sou wees. Met die naam Joel wil die skrywer dan te kenne gee dat hy die Elia van Mal. 3 : 23 is, want albei die name het dieselfde betekenis. Die sienswyse van Kuenen het tereg g'n weerklank gevind nie. Nowack 2) sê hieromtrent: „Aber diese Vermutung Kuenens hat wenig Wahrscheinlichkeit für sich, denn a) bleibt dabei das in der Überschrift sich findende unerklart und b) begriffe man nicht, was den Verf. veranlaBt haben könnte, bei Maleachi in zu verandern". Verder, omdat Joël m. i. ouer is as Mal. moet ek die sienswyse van Kuenen heeltemaal vir onmoontlik hou. Uit die geskrif van Joël is dit duidelik dat hy in Juda geleef en gewerk het, vgl. 2 : 1; 4 : 1,16,18—21. Keil3) wys daarop dat die tradisionele verhale omtrent sy afstamming uit Betom (Brj&av al. QepvQctv by P s e u d. E p i f.) of Betomeron in die stam van Ruben, geheel onbewesé is 4). Sommige soos Credner5), Strack 6) en Baumgartner 7) is van oordeel dat Joël tot die stam van Levi behoort het en priester was. Hiervoor voer hulle tekste aan soos 1:9,13; 2:17. Keil8), Volck 9), Orelli10) e. averwerp hierdie konklusie, terwyl Sellin n) opmerk: „Er scheint übrigens nach 1 : 17—20; 2 : 19—26 dem Ackerbau nicht fern ') D e Boeken des Ouden Verbond s, tweede uitgave, tweede deel, p. 353. !) Kleine Prophete n, 1922, p. 85. 3)Die zwölf kleinen Prophete n, 1888, p. 120. *) Vgl. ook Marti: Das Dodekapropheton, 1904, p. 110. ') Der Prophet Joel, 1831, p. 56. 6) E i n 1. i n das Alte T est., 1895, p. 99. ') Buddefestschrift, 1920, p. 10 vv. (Z.A.T.W. Beiheft 34). 8) Historisch-Kritische Inleid., vertaald door Roode 1879, p. 322 nt. 2. 9) Real en cykl opadie — Herzog-Hauck, Neunter Band, 1901, p. 234. ,0) A. w. p. 43. ") Das Zwölfprophetenbuch. 1929, p. 146. gestanden zu haben". Vgl. ook Bleekerx)« „Tot de priesterlijke kringen heeft hij wsl. niet behoord; hij onderscheidt zich daarvan veeleer (l : 9 en 13)". Joel kon dus net so goed 'n landbouer as 'n priester gewees het. Die vraag wanneer hy gelee! het bring ons tot die volgende onderwerp van die Inleiding nl. 2. Die datering van die profesie. Om dit te bepaal is ons so te sê alleen van inwendige getuienisse afhanklik. En hierdie data is met die loop van die tyd so verskillend geïnterpreteer geword dat dit aanleiding gegee het tot die ontstaan van verskillende werke wat meer bepaald die dateringsvraagstuk aangepak het 2). Die stof in verband met hierdie vraagstuk is van sulke afmetinge dat 'n volledige bewerking daarvan die tyd en ruimte van 'n gehele boekdeel opeis. Uit die aard van die saak sal die behandeling van die probleem hier baie beknop wees en hom alleen beperk tot dit wat aktueel en noodsaaklik in hierdie verband is. Die eintlike vraag waarom dit gaan is of Joël voor- of naeksilies is. Terwyl manne soos Credner, Wiener, Ewald, Keil, Jahn, Franz Delitzsch, Hitzig, Valeton, Dillmann, Knieschke, Stocks, Ruprecht, Kirkpatrick, Cameron, Orelli, König, Ridderbos, die voor-eksiliese datering handhaaf, word die na-eksiliese voorgestaan deur Vatke, Oort, Kuenen, Wildeboer, Stade, Merx, Wellhausen, Hilgenfeld, Driver, Marti, Cornill, Nowack, Holzinger, Sellin, Bleeker e. a. 'n Klein minderheid van verklaarders is van oordeel dat die eerste gedeelte van Joël, wat handel oor die sprinkaanplaag vooreksilies is terwyl die twede, die eskatologiese gedeelte, na die ballingskap ontstaan het. Die vernaamste van hulle is Vernes, Rothstein en Ryssel. ') De Kleine Propheten II, 1934, p. 16. a) So b. v. Preuss: Die Profetie Joel's unter besonderer Rücksicht der Zeitfrage, Halle 1889; Kefiner: Das Zeitalter des Propheten Joel, Leipzig 1888; Holzinger: Sprachcharakter und Abfassungszeit des Buches Joel, Z.A.T.W. IX p. 89 vv.; Gray: The Parallel passages in Joel in their hearing on the question of date in TheExp o si tor, 1893, p. 298 vv. ens. ens. Wat die na-eksiliese datering betref, heers daar veel verskil oor die nadere bepaling van die datum. So plaas Cornill dit „nach Nahemia" l)> Duhm „im 4. oder 3. oder 5. Jahrh." 2), Marti ,um 400 v. Chr." 3). Kensketsend vir die onsekerheid van die datering is die volgende wat ek by A. B. Davidson 4) omtrent Kuenen lees: „In his Introduction Kuenen adhered to the opinion of Ewald, and placed the book about the middle of the ninth century. In his „History of the Religion of Israël" he threw JoeK'out of the list of witnesses who might be cited for the eighth century. In the later work „The Prophets of Israël" he dates the prophecy in the beginning of the sixth century, a few years before the exile; while his latest judgment is that the author was contemporary with Maleachi". Wat'die voor-eksiliese datering betref sê Volck tereg: „Die meisten neueren setzen Joel in die ersten 30 Jahre des Joas, zwischen 875 und 845 v. Chr." 5). Die belangrikste afwykende beskouing hier is die van König 6), Stocks 7) en Knieschke 8) wat Joël na die wegvoering van die tienstammeryk plaas en wel onder koning Josia in die 7 e eeu v. K. Wat die vroeë geskiedenis van die datering betref wys Bewer 9) daarop dat die samestellers van die Kanon van oordeel was dat Joël tot die vroeë voor-eksiliese profete behoort het. Joodse verklaarders soos Rashi en Kimchi was van oordeel dat die datum nie vasgestel kon word nie. So ook Calvyn en Pococke. Latere verklaarders kon ook nie tot ooreenstem- ') Einl. in das A. T., 7. Aufl. 1913, p. 189. 5) Die Israël. Proph., 1916, p. 113. ») A. w. p. 113. i) The Prophet Joel in The E x p o s i to r, third series, vol. VII, 1888, p. 198 v. ») A. w. p. 234. Volgens die nuwere jaartelling is dit tussen 836 en 806. Andere soos Karle en Pearson plaas ons profesie reeds in die tyd van Rehabeam, vgl. Kuenen a. w. p. 339. «) Die Messianischen Weissagungen d e s A. T., 1923. p. 205 v. 7) D e r N ö r d 1 i c he in N. K. Z., 1908, p. 748 vv. 8) Die Eschatologie des Buches J o e I, 1912. 9) Int. Crit. Com., 1912, p. 62. ming kom nie l). Toe Credner egter in 1831 die standpunt verdedig het dat Joël tydens die minderjarigheid van koning Joas opgetree het, het sy sienswyse meer en meer veld gewin sodat Oort in 1866 2) skryf: „Over den tijd waarin de profeet Joël is opgetreden schijnen de debatten gesloten te zullen worden. Kuenen en Auberlen zijn het er over eens; Ewald en Keil geven elkander broederlijk de hand; Winer en Movers, Hitzig en Hofmann en vele andere geleerden van de meest uiteenloopende richtingen beamen, evenals de eerstgenoemden, Credner s gevoelen, die Joël in de eerste helft der regeering van Joas-ben- Ahazia, tusschen 878 en 858, plaatst Vatke s vraag of hij niet eerst lang na de Babylonische ballingschap is opgetreden, wordt of ontkennend beantwoord, of stilzwijgond voorbijgegaan". Maar 1866 laat 'n nuwe geluid in die dateringskwessie hoor. In die jaar skrywe Hilgenfeld 3) dat Vatke goed gesien het en dat Joël se profesie tot die tyd onmiddelik voor Esra se koms te Jerusalem 458 v. K. behoort. In sy aangehaalde artikel verdedig Dr. Oort in daardie jaar die sienswyse dat Joël se profesie tuishoort in die dae van koning Zedekia. In 18/9 verskyn te Halle 'n breedopgesette studie van die hand van Merx: Die Prophetie des Joel und ihre Ausleger. Hy bestry die sienswyse van Credner en verdedig die standpunt dat Joël na die opbou van die stadsmure onder Nehemia in 445, moes geskryf het 4). Meer en meer het die sienswyse van die na-eksiliese oorsprong van Joël veldgewin sodat in 1920 in die artikel van Baumgartner 5) die volgende voorkom: „Von all den Fragen, die das Joelbuch uns stellt, ist höchstens über sein Alter eine gewisse Übereinstimmung erzielt . Tesame met nianne van die nuwere tyd soos Orelli, Cameron, Kirkpatrick, Ridderbos, Van Qelderen is ek van oordeel dat'wat later ingebring is teen 'n voor-eksiliese datering (en wel ') Vgl. Kuenen: a. w. p. 339. i) In Godgeleerde Bijdragen, p. 760. 3) in sy Zeitschriftfür Wissensch. T h e o 1., 1886, p. 412. 4) Vgl. a. w. p. 31. ') Buddefestschrift, 1920, p. 10. onder koning Joas tydens sy minderjarigheid) nie genoegsam is om hierdie standpunt prys te gee nie. Hoewel sommige feite in Joël, waarop verklaarders van beide standpunte hulle beroep, ook werklik met 'n voor-eksiliese sowel as 'n na-eksiliese datering stryk 1), is ek van oordeel dat Credner se datering aan die boek as 'n geheel meer reg laat geskied. Die volgende is die feite en argumente wat vir die dateringsvraagstuk aangevoer word. A. Staatkundige toestande: Joël maak nergens in sy geskrif melding van 'n koning nie. Hy roep verskillende lae van die bevolking op tot rou en boetedoening (vgl. 1 : 5,8, 13; 2 : 16,17). Hy spreek die oudstes aan (l : 2), hy rig hom tot die priesters (1 : 13), maar van 'n koning is daar g'n woord nie. Met die eerste oogopslag lyk dit of ons hier met 'n argument vir die na-eksiliese datering te doen het. En as sulks word dit dan ook deur daardie verklaarders aangevoer. Maar dan vra König 2) of by Nahum en Habakuk 'n koning genoem word. Verder sê hy: „Ist der König insbes. an der Fastenversammlung Jer. 36 : 6,9 beteiligt? Und wenn man im B. Joel als einem vorexilischen den König vermiBt, so muB, wenn es nachexilisch sein soll, der Statthalter und der Hohepriester (Hag. 1 :l; 2:3; Mal. 1:8) vermiüt werden". Nog sterker word König se argument wanneer ons Joël tydens die minderjarigheid van Joas plaas toe die land vir hom deur die hoëpriester Jojada regeer geword is. Weens sy minderjarigheid was daar dus nog minder rede om die koning te noem. Ook die hoëpriester word nie genoem nie omdat hy nie die koning is nie. Twedens word gesê „daB nur Alteste als Magistratspersonen genannt werden 1 :2,14; 2: 16" 8). Dat dit nie so is nie, vgl. die eksegese op genoemde tekste. En al sou my uitleg van hierdie tekste foutief wees, dan nog bewys die a m p van oudste niks nie, want die het reeds in voor-eksiliese tye bestaan, vgl. Jes. 3: 14; Jer. 19 : 1; 26 : 17; 1 Kon. 12:6,8,13; 20:7. !) Bv. die nie vermeld van 'tl Koning nie. ') E i n 1 e i t u n g in d a s A. T„ 1893, p. 344 v. 3) Cornill: a. w. p. 189. Derdens, die kleinheid van die land word aangevoer as 'n argument vir die na-eksiliese oorsprong van Joël. So sê Cornill l) bv.: „Also richtet sich der Schreiber augenfallig an die Qemeinde des zweiten Tempels. Dazu stimmt, daB das ganze Volk in dein Tempel sich versammeln soll und kann 1 : 14, 2: 16, und da!3 die auf dem Berge Zion geblasene Posaune in dem ganzen Lande gehort wird 2:1". Duhm wys dan nog verder daarop dat die land so klein is dat deur 'n sprinkaanplaag die nodige middels vir die offerandes ontbreek. Om by die laaste te begin, Duhm verloor uit die oog dat ons hier met 'n besonder sware plaag te doen het (vgl. 1 :2), 'n plaag wat op gelyke voet met die Egiptiese plaag gestel word (2:2), 'n plaag wat meer as een jaar geduur het (2:25) en waarmee gepaard gegaan het 'n ontsettende droogte en hitte sodat die profeet moet uitroep: ,'n vuur het die weivelde van die woestyn verteer en 'n vlam het al die bome van die veld aan die brand gesteek" (1 : 19). Wanneer Joël die hele volk oproep om in die tempel te verskyn (1:14) dan kan dit nog g'n argument vir die kleinheid van die volk wees nie. Immers in Jer. 36:10 word gesê dat Barug in die huis van die Here voor die ore van die hele volk in die boek gelees het. En hierdie hele volk het bestaan uit die inwoners van Jerusalem sowel as „die hele Juda wat uit hulle stede kom" (36:6). Dieselfde geld ook van die argument aan die basuingeklank ontleen. Ridderbos 2) wys daarop dat in die na-eksiliese tyd die land nog altyd veel te groot was om binne die bereik van een basuin te gewees het. Die signaal word van plek tot plek voortgeplant, maar die uitgangspunt van die signale is die basuin op Sion (2:1). Valeton8) beantwoord hierdie argument met die volgende vraag: „Hoe groot is de omvang van hemel en aarde dat de oproeping van Jesaja (hf. 1 :2) om naar het woord van Jahwe te luisteren, ze heeft kunnen bereiken?" Vgl. ook Jes. 58:1. ') E i n 1 e i t u n g, p. 189. *) De Kleine Profeten, Eerste Deel, 1932, p. 139 nt. 1. ') S t u d. (T h e o 1.) VI, 1880, p. 65. Verder is hierdie besware grotendeels daaraan te wyte dat daar me genoeg rekening gehou word met die feit dat ons hier g n prosaies-eksakte beskrywing het nie, maar 'n profeties-dieterhke stuk. & Vierdens word aangevoer dat die profeet van die tienstammeryk nie melding maak nie, inteendeel dat Juda as Israël omskryf word *), Israël dan in die betekenis van die erfdeel van die Here. Maar wanneer ons die beperkte afmetings van die boek Joel in aanmerking neem is dit heeltemal nie bevreemend dat die tienstammeryk nie genoem word nie. M. i. is daar ook g'n gronde waarop ons kan verwag dat Joël die tienstammeryk moes genoem het nie. Dr. A. Kohier2) merk in ïerdie verband op: „Auchjes. 2—5, welcher Abschnitt der vorhiskianischen Zeit zuzuschreiben ist, wird des nördlichen Reiches nicht gedacht". Wat die toepassing van die benaming Israël op Juda betref kan ek alleen saam met Ridderbos sê dat dit wel merkwaardig is. „Toch was het ook vóór de ballingschap niet onbestaanbaar, daar Juda met het Davidsche koningschap de wettige voortzetting der theocratie was" 3. Die feit dat die benaming Israël alleen een keer gebruik word, en die feit dat volgens die verband die naam hier in die spesiale betekenis van Gods volk, Gods erfdeel, voorkom, pleit teen die veronderstelling dat Joel hier eenvoudig die geografies politieke naam van die tienstammeryk op Juda toegepas het en „wir mit der Identifizierung von Juda und Israël doch in die Zeit nach 722 geführt würden" *). B. Godsdienstige toestande: Diegene wat die jongere datum voorstaan is van oordeel dat volgens Joël die lempel „das einzige Heiligtum" b) is (vgl. 1 : \4- 2: 1,16) en ') Vgl. Nowack: a. w. p. 86. ') Lehrbuch der Biblischen Geschichte desAlten T e st a m e n t s, 3. Bd. 1893, p. 182. ») Pag. 125. *) Nowack, p. 86. ') Nowack, p. 84. dus die enigste legitieme woonplek van Jahwe is. Maar dit is teveel uit hierdie tekste afgelei, want ook Jesaja en Miga ken net een huis van die Here in die land, vgl. Jes. 2:2; 18:7; 27 : 13; Mig. 1 : 2; 3 : 12; 4 : 1. Ook in Jeremia word 'n vasdag uitgeskryf en daarvoor moet die hele volk opkom na die huis van die Here in Jerusalem, vgl. Jer. 36 : 5,6,9. Vgl. ook Volck, a. a. p. 235. Ridderbos l) merk in hierdie verband op: „Althans tijdens de voogdijschap van Jojada stond de tempel zeker hoog genoeg in aanzien om het volk hierheen tot een vasten op te roepen". Verder word dan aangevoer dat Joël g'n spesiale sondes noem nie. Immers, as hy vooreksilies is dan is dit te verwagte dat hy teen die afgodsdiens te velde sou trek 2). Driver3) sê: „The book implies a nation united religiously, and free from any of those tendencies either to the unspiritual worship of Jehovah, or to actual heathenism, which call forth the constant rebuke of the pre-exilic prophets". Wanneer dit so is dat Juda vry sou wees van alle paganistiese trekke in hulle godsdiens dan is dit te verklare uit die feit dat na die dood van die goddelose Athalia 'n groot reaksie tengoede plaasgevind het. So lees ons in 2 Kon. 11 : 17 en 18: „En Jojada het die verbond gemaak tussen die Here en die koning en die volk, dat hulle 'n volk van die Here sou wees; ook tussen die koning en die volk. Daarna het die hele volk van die land in die tempel van Baal ingegaan en dit afgebreek; sy altare en sy beelde het hulle kort en klein gebreek, en Mattan, die priester van Baal, voor die altare doodgeslaan. Verder het die priester wagte aangestel oor die Huis van die Here". Onder so'n omkeer tengoede kan ons dan verwag dat Joël, net soos van die ander profete, rede gehad het om weens die uiters sondige toestand van Israël, teen hulle uit te vaar? Dat Joël egter gemeen het dat daar g'n sondige tendense by die volk aanwesig is nie, is 'n misvatting van sy profesie. Hoewel hy nie spesiale sondes ') Pag. 124. ») Vgl. Cornill: a. w. p 189. 3) Driver: Joel and Amos p. 15. noem nie x) wil dit nie sê dat hy daarmee bedoel dat Israël g'n sonde het nie. Waarvan moes hulle hulle dan bekeer met hulle hele hart (2 : 12)? Waarom moes hulle hulle hart skeur en nie hulle klere nie, moes hulle hulle bekeer tot hulle God (2 : 13)? In 'n tyd waarin die uiterlike lewe wel godsdienstig ingerig sou gewees het (vgl. 2 Kon. 12 : 2) kon daar nog veel aan die innerlike gehaper het, soveel gehaper het dat die volk die hoogtediens nie as 'n oortreding aangevoel het nie (vgl. 2 Kon. 12:3) 2). By Joël gaan dit meer om die hart as om die uiterlike. As hulle hulle met hulle hart tot Qod bekeer, dan kom alles in orde. Weliswaar erken hy die waarde van die vas, geween en rouklaag, maar dan alleen as uitingsvorme van wat in die diepte van die hart geskied. So kom ons by die volgende punt: C. Diegeestelike en godsdienstige uitkyk van die 'skrywer: Dit is 'n'misinterpretasie van 2 : 12,13 wanneer manne soos Wellhausen en Nowack meen dat by Joël die klem op die kultus val en nie so seer op die hart nie. Dat Joël in hierdie opsig ook na-eksilies moet wees omdat sy waardering van die kultus verskil van die van die voor-eksiliese profete, gaan nie op nie. Eerstens, Bewer (p. 105) wys daarop dat Joël wel deeglik klem op die innerlike lewe lê. Hy verklaar 2 : 12 met 'n aanhaling uit Driver: „with the entire farce of your moral purpose". tin dan sê hy: „The heart is not only the seat of the emotions, but also of the intellect and the will ... It is ') Dr. August Kohier (a. a. p. 185) sê in hierdie verband: „Durch welche spezielle Sünden ein jeder Einzelne an dieser Schuld partizipiere, konnte er, insbesondere in der mit Joas' Thronbesteigung eingetretenen Periode eines allgemeinen religiös-sittlichen Aufschwungs, der Bezeugung ihres Gewissens anheimstellen, Durch solche Anheimstellung verrath er sich keineswegs als zu den nach-exilischen Propheten gehorig; denn auch diese, und zwar nicht bloB Haggai und Maleachi, sondern auch Sach. 5:1-4, haben wie die meisten der vorexilischen Propheten besondere Vergehungen zu rügen". Vgl. ook König: Ein 1., p. 344 vv. 3) In verband met die nie-vermelding van die bamotdiens wys König (a. w. p. 344 vv.) daarop dat Jes. dit ook nie vermeld nie: „Berührt dieser etwa die Bamoth in seinen Reden, und zwar auch den vorhiskanischen, vgl. 36 :7?" important to note the stress laid on this whole hearted repentance . . Vgl. ook Bleeker (p. 16) se opmerking: „Toch is hij allerminst tevreden met den uitwendigen schijn. Offers, boetedoening, enz. heeft voor hem enkel waarde als de gezindheid des harten daarmee in overeenstemming is". Twedens, wanneer profete soos Amos (5 : 21—23), Hosea (6 : 6), Jesaja (1 : 11 — 14) hulle minder gunstig oor die kultiese handelinge uitlaat, dan is dit soos Driver ') sê: „not, to be sure, on their own account, but because of the unspiritual manner in which they were observed by the people". Waarom Joël onder die priesterregering van Jojada, die volk nie op hierdie manier soos hy dit gedoen het, die regte weg kon aantoon nie, nl. deur hulle daarop te wys dat die kultushandelinge gepaard moet gaan met innerlike hartsveranderinge, is vir my nie duidelik nie. Immers, dis dieselfde les wat alleen op twee verskillende maniere geleer word. Ook klink die woord: „En skeur julle hart en nie julle klere nie" geweldig veel soos Jes. 1 : 13: „Bring nie meer skynheilige offergawes nie". Dat vas as 'n teken van rou vooreksilies is blyk uit Rig. 20 : 26; 2 Sam. 12:16: 1 Kon. 21:7. Dieselfde geld ook van die geween en rouklag, vgl. Rig. 20 : 26; 2 Kon. 22 : 19; Jes. 22 : 12. Derdens, Hölscher2) erken: „BuBund Fasttage, wie sie 2 : 15 voraussetzt, gab es freilich auch vor dem Exil, vgl. Jer. 36 : 9". Vgl. ook l Kon. 21 : 9. „Er is geen reden, waarom ook een profeet daartoe niet zou hebben kunnen oproepen" 3). So gesien, kan ons ook Joël se waardering vir die spysen drankoffer reg beoordeel en daar g'n argument vir 'n late datering uit skep nie. Wat die spysoffer betref, daarvan is in Jes. 1 : 13 sowel as in 1 Kon. 18:36 sprake 4). En Sellin 5) wys daarop dat die drankoffer reeds in Gen. 35 : 14, en in Hos. 9 : 4 voorkom. As onderdeel van die daelikse more- en aandoffer word hulle genoem o. a. in Eks. 29 : 38—42; Num. 28 : 4 8. ') Jo e 1 and Amos, p. 16. 3)Die Profeten, 1914, p. 434. 3) Ridderbos, p. 124. 4) Vgl. König: E i n 1. p. 344 v. 6)Tag. 153. Eindelik, wat die gees en inhoud van die boek betref is vele verklaarders van oordeel dat ons hier 'n oorgangsvorm het van die profesie tot die latere Joodse apokaliptiek. Vgl. o. a. Kuenen, a. w. p. 353. Sellin (p. 148) beskou die boek as „die alteste in sich abgeschlossene jüdische Apokalypse". Maar is dit werklik so? Staan Joel met sy eskatologiese beskouings aan die begin van die profesie of aan die begin van die na-eksiliese apokaliptiek? Wat die eerste deel van die geskrif betref (hff. 1 en 2) is die meerderheid van die verklaarders dit eens dat dit g'n apokalipse is nie. Dit teenoor die sienswyse van Merx ') c. s. dat ons in hierdie hoofstukke ook 'n apokalipse het. Hy meen dat die sprinkane in die eerste hoofstuk toekomstige apokaliptiese sprinkane is wat aan die dag van die Here sal voorafgaan, terwyl die van hoofstuk 2 alleen n beeld is waaronder apokaliptiese leërs van die eindtyd geskilder word' ')• Sellin erken egter reguit dat die skrywer van die eerste twee hoofstukke „tatsachlich noch eben so gut wie Haggai, Sacharja und Maleachi Prophet gewesen ist" 3). Rothstein e. a. beskou hierdie gedeelte dan ook as voor-eksilies terwyl Bleeker *) opmerk dat dit moeilik is om 'n afdoende argument teen hierdie datering in te bring. Die vraag is dus of hoofstukke 3 en 4 „een apocalyptische pericoop" 5) is. By W. H. Obbink °) vind ek die volgende kenmerke van die apokaliptiek: 1) „Voorstellingen die, vergeleken met de wet, allerlei verschuivingen te zien gaven". Sulke verskuiwinge tenopsigte van die wet is in ons Joëlperikoop nie aan te wys nie. 2) „De inhoud der apocalyptische geschriften is doorgaans van dien aard, dat men zich dien nimmer voorstellen kan in den vorm van een rede". Ook dit is nie van toepassing op ons ') Pag. 63—65. а) Vir 'n weerlegging van hierdie sienswyse vgl. die afdeling 1 n t e rpret as ie van die Inleiding. ') Pag. 146. *) Pag. 17. б) Bleeker, p. 16. 6) Daniël, p. 27. profesie nie. Immers as 2 : 19—27 'n rede kan wees, waarom ook nie bv. hf. 3 nie? 3) „In de apocaliptiek .... zijn de vizioenen meestal zeer ingewikkeld; ze geven niet één vast beeld; maar een reeks van beweeglijke beelden; er is dan ook een lange verklaring noodig. De apocalyptiek ... bestaat enkel uit vizioenen en in trance vernomen onthullingen". Sulke visioene, onthullinge en verklaringe ontbreek ten enemale in hierdie perikoop. 4) „De taal is opzettelijk mysterieus". Is dit by Joël die geval? 5) „Zij werkt zelfs met berekeningen van den dag des heils tot op jaar en dag nauwkeurig". Joël daarenteë spreek soos ander profete alleen van daarna; vgl. die eksegese op 3 : 1. 6) „De profeet ziet de afwikkeling der gebeurtenissen op deze wereld, alles is geconcentreerd rondom Israël en het heilige land; Israël als geheel is Gods volk; de twede (apokaliptiek) ziet de gebeurtenissen van den eindtijd als het heelal omvattend. De tegenstelling is niet meer: Israël tegenover de volken, maar: God tegenover de wereld, hemel tegenover aarde ... het paradijs is een plaats boven de sterren". Ook by Joël speel die gebeurtenisse op hierdie wêreld af nl. in die nabyheid van Jerusalem. Die volke word aldaar gestrat weens hulle misdryf teenoor Israël. Ju da en Jerusa1 e m sal vir ewig bewoon bly en God sal op S i o n woon — dus g'n paradys bokant die sterre nie! 7) „De wereldgeschiedenis is hier (in die apok-) onderwerp van ingewikkelde speculaties over verleden, heden en toekomst". By Joël daarenteë het ons eenvoudige skildering van die laaste dinge. Uit een en ander blyk dus hoe ver hff. 3 en 4 te kort skiet om maar enigsins as 'n apokaliptiese perikoop deur te gaan. Alleen so ver is dit apokalipties as wat bv. Jes., Amos, Obj apokalipties is wanneer hulle oor die dag van die fiere spreek, vgl. Jes. 13:6; Amos 5:18; Ob. vs. 15; Sef. 1. 14. Alleen so ver is dit apokalipties as wat bv. Jes. (32. 15, 44.3), Eseg. (39:29) en Sag. (12:10) apokalipties is wanneer hulle óor die uitgiet van die Qees skrywe. So ver is dit apokalipties as wat Eseg. 38, Sag. 12 en Sef. 3 apokalipties is wanneer hulle skrywe oor die ondergang van Israël se vyande en die verheerliking van Juda en Jerusalem. My konklusie is dus dat ook die twede deel van Joël g'n apokalipse is nie, sodat hieraan g'n argument vir die ontstaantyd van die boek ontleen kan word nie. Verder word dan gesê: Joel sei vielmehr von den anderen Propheten seit Amos abhangig, er sammle und fasse zusammen, was bei diesen Propheten zerstreut über den Tag Jahwes vorkommt" *). Maar hierdie argument hou nie steek nie. Immers Sellin (p. 149) wat self van oordeel is dat Joël'n samevatting gee van wat broksgewyse by die ander profete voorkom wys op die volgende: „Die Grundlage des Schemas, daB alle Leiden der Zeit nur der herrlichen Heilszeit vorausgehende Plagen seien, daB alle Stürme des Weltmeeres von Jahwe selbst anbefohlen seien und sich an Jerusalems Mauern brechen würden, daB für Judas Geschichte unverrückbar am Ende das paradiesische Zeitalter stehe, für die Völker aber die Vernichtung, die ist hier . . . nicht geschatfen, sie stammt auch nicht etwa erst von Ezechiel, sondern aus vorprophetischer Zeit (vgl-Amos 5: 18; Jes. 29:5 ff.)". (Vgl. ook die sienswyse van H. Gunkel en H. Gressmann, opgesom deur Bleeker p. 12.) Immers die stof is vir Joël bekend, en dit is juis te verwagte dat hy as eerste skrywende profeet die paar onderwerpe wat hy aanroer so volledig moontlik sou behandel het. Lees ons nou die latere profete dan kan ons met alle reg die gevolgtrekking maak dat wanneer hulle onderwerpe soos die dag van die Here, die uitstorting van die Gees, Gods oordeel oor die nasies aanroer, hulle dit doen met die veronderstelling dat dit bekende onderwerpe by hulle gehoo is. Bleeker2) sê die volgende: „Nu mogen Hs. 3 en 4 een apocaliptisch aanhangsel vormen, door Joël zelf of een ander toegevoegd, één ding is hier bij de schildering van den dag ') Nowack, p. 86. Vgl. ook Driver, p. 19. >) Pag. 18. van Jahwe oorspronkelijk en van groote beteekenis: de voorspelling van de uitstorting van den Geest Gods over allen zonder onderscheid (3:10). Deze verwachting is alleen hier te vinden, al wijzen Jer. 31 :3l—34 en Ez. 11 : 19 in dezelfde richting" 1). Met hierdie woorde gee hy toe dat Joël sonder dat hy van Jer. en Ez. afhanklik is, hierdie gedagte van die geestes-uitstorting as sy eie ontwikkel het. Hy flans dus nie net saam wat andere profete reeds gesê het nie. Nee hy gee die oorspronklike. Daarmee is nie gesê dat die idee van die geestesuitstorting by Joël vir die eerstekeer te voorskyn getree het nie. Nee, net soos die ander eskatologiese elemente voorprofeties is soos Sellin sê, so het ons die idee van die geestesuitstorting reeds deur Moses geuit (vgl. Num. 11 : 29). As Bleeker dit toegee dat Joël op hierdie punt heeltemal oorspronklik is tenopsigte van die ander profete, dan is daar ook g'n rede om dit nie van die res van sy geskrif te erken nie. By die ander profete kom bv. die dag van Jahwe net so sporadies voor as die geestesuitstorting, vgl. Jes. 13:6; Eseg. 30 : 2—3; Ob. v. 15; Sef. 1 : 7,14, 15. So kom ons by ons volgende vraag nl. D. Is Joël literêr afhanklik van die ander profete? By Joël tref ons baie tekste aan wat ons soms woordelik en soms byna woordelik by ander profete terugvind. Vir 'n lys van hierdie tekste verwys ek na Driver: Joel and A m o s, p. 19 vv. en Gray 2): Expositor, 1893, p. 208 vv. Veel is van beide kante hieroor geskryf. Maar die resultaat kan as baie skraal bestempel word. Meer en meer win die mening dan ook veld dat die waarde van argumente aan die literêre athanklikheid ontleen nie op huileself van veel waarde kan wees ') Vgl. ook Sellin, p. 170: „Man darf nicht sagen, daB diese eschatologische Erwartung erst aus Jeremias VerheiBung eines Herzens, das Gott kenne 24:7; 31 :33; 32:29 und Ezechiels Hoffnung auf einen neuen Geist 11:19 herausgewachsen sei". ') „The parallel passages in Joel in their bearing on the question of date". nie. Tereg merk Driver l) in hierdie verband op: „Nothing is more difficult (except under specially favourable circumstances) than from a mere comparison of parallel passages to determine on which side the priority lies . . . The parallels cannot be used f o r determining the date ofjoël; we can only, after having determined his date on independent grounds point to the parallels for the purpose of illustrating (as the case may be) either his dependence upon the other prophets, or their dependence upon him". Bleeker2) laat hier die volgende waarskuwing hoor nadat hy daarop gewys het dat 4: 18 a letterlik by Am. 9: 13 terug te vind is: „Daarom tot afhankelijkheid 't zij bij Amos, 't zij bij Joël te besluiten, is gevaarlijk. Heilsverwachting is zeer oud bij Israël en dat deze een eigen woorden* en beeldenschat bezat, staat vast. Zulke termen staan ter beschikking van ieder die van dien eindtijd gewaagt zonder dat de eene profeet ze van den ander behoeft overgenomen te hebben" 3). Dit is nie my bedoeling om al die tekste waar daar ontleningsmoontlikheid bestaan onder die oë te neem nie. Daarvoor verwys ek (vir die beskouing dat Joël ontleen) na die ïeeds aangehaalde paginas by Driver en Gray, en vir die beskouing dat Joël die oorspronklike is na Valeton 4) en Orelli 5). Orelli sê o. a. dat, Eseg. 30 : 2 sonder twyfel van Joël 1:15; 2:1 vv. afhanklik is. So ook Jer. 25 : 30 van Joël 4 : 13,16, terwyl Jes. 66: 18 Joël 4 : 2 veronderstel. Eseg. 38 : 17; 39:8 sê dat die aldaar genoemde inval van die vyand lang reeds voorspel is; dit kan alleen terugslaan op Joël 4. Amos l : 2 en 9 : 13 is aan Joël 4 : 16 en 4 : 18 respektiewelik ontleen. So ver Orelli. Dit is veral Amos 1 : 2 wat m. i. die sterkste in die rigting wys dat dit eerder aan Joël ontleen is as die teenoorgestelde. Breedvoerig is by enige Amostekste stilgestaan deur ') Introduction, p. 312. J) Pag. 48. ») Holzinger Z.A.T.W. 1889, p. 91 sê: „Ob Joel die übrigen Propheten benützt hat oder ob diese aus ihm entlehnt haben — das Urteil darüber ist auch in den meisten Fallen Geschmackssache". 4) Studiën (Theol.) I, 1875, p. 122. ») A. w. p. 45. Valeton 1). Wat Joël 4:16 betref, merk Sellin op: „Neuerdings ist mehrfach zugunsten der Prioritat der Joelstelle geltend gemacht, daB V. 16a hier fest im Kontexte verankert sei, weil gerade hier das nachiolge, was man am natürlichsten als Wirkung des Biüllens Jahwes erwarte, namlich das Erbeben von Himmel und Erde". Sellin kan hom egter nie met hierdie sienswyse van Budde e. a. verenig nie en is van oordeel dat die „Apokaliptiker" die Amosteks so gewysig het om in sy verband te pas. Maar wanneer ons nou die teks alleen laat spreek en nie meedoen aai> die veronderstellinge van Sellin nie dan moet ons die Joëlteks as die oorspronklike hou. Want soos Van Gelderen 2) sê: „De gelijkluidende woorden komen bij Joël voor in den context, bij Amos heel aan het begin, min of meer als een motto". Ook Valeton 3) wys daarop hoe vas die Joëlteks in die konteks geanker lê. Dit vorm „niet alleen het hoogtepunt maar ook het keerpunt dezer gansche beschrijving" nl. van die dag van die liere. By Amos daarenteen staan die woorde op hulle self sonder noodsaaklike verband met die volgende verse. By hom is uit meer 'n opskrif, die teks, wat aan die hoof van die rede geplaas word, en in die vervolg verder ontwikkel word 4). E. Die taal- en stylargument. Net soos by die vraag omtrent die ontlening, so onseker staan die kwessie ook hier en gebruik elkeen die taal as argument vir sy sienswyse. Tereg merk Merx 5) in hierdie verband op: „Bei dieser Sachlage möchte ich nun darauf aufmerksam machen, daB man aus dem Sprachcharakter unseres Buches kein Kapital für irgend eine Chronologie schlagen kann. Solange derselbe Psalm (2) ') Vgl. aangehaalde artikel. Vgl. ook vir die verhouding tussen Joël en Amos, Credner: a. w. p. 52 vv. *) Amos, p. 16. 3) A. a. p. 126. 4) Vgl. ook die uiteensetting by Van Qelderen, a. w. p. 299 v. waar hy die sienswyse verdedig dat ook Joël 4:18 tenopsigte van Amos 9:13 die oorspronklike is. Vgl. verder die artikel oor Joël in Dict. of the B i b 1 e — Hastings p. 675 nt. ') A. w. p. 3. von tüchtigen Hebraisten für davidisch (Ewald) und für maccabaisch (Hitzig) angesehen werden kann, soll man sich bewuBt bleiben, daB diese sprachlichen Argumente in vielen Fallen ohne wirklich zwingende Kraft sind". Volck *) sê in hieidie verband: „Der sprachliche Charakter des Buches muB auBer Betracht bleiben, da sich aus demselben für die Entstehungszeit des Buches kein sicherer SchluB ziehen laBt". Moe dit ook al mag wees, die taaiargument word darem nog maar altyd aangehaal deur diegene wat 'n na-eksiliese datering voorstaan. Immers dis gemaklik om 'n paar woorde te gaan opspoor wat in meeste gevalle heel toevallig nie by voor-eksiliese profete voorkom nie maar soms net by een na-eksiliese profeet 2). Die man wat die taaiargument baie intensief aangepak het tengunste van 'n na-eksiliese datering is H. Holzingers). Maar ook die resultaat van sy ondersoek as bewys vir die late oorsprong van Joël, is baie power. Van pag. 95 af wys hy op 'n aantal woorde wat s. i. „mit zwingender Notwendigkeit" op 'n na-eksiliese datering van Joël wys. Hulle is nog skaars 'n dosyn. Op p. lil voel Holzinger hom dan geroepe om 'n aantal woorde wat sommige van sy medeverklaarders as na-eksilies opgedien is, onder oëskou te neem en van hierdie etiket te ontdoen. Teenoor Holzinger se resultaat staan die van König *) nl. dat die taal van Joël voor-eksilies is. Op sy beurt weer word Holzinger deur König gekorrigeer, terwyl König 5) die volgende beswaar teen die ondersoek van Holzinger het: „AuBer Betracht blieb das Sprachgut, welches Joel vornehmlich mit der alteren Literatur gemein hat, und auBer Erwagung, daB uns auch in Schriften, welche zweifellos einer ') A. w. p. 235. ') Holzinger (sien volgende noot) erken dan ook op pag. 93: „Und dann kann es doch durch mancherlei Zufalligkeiten in dem einen oder andern Fall sich getroffen haben, daB ein Wort in den alten Urkunden eben nicht zur Verwendung kam, ohne daB daraus geschlossen werden muBte, es sei in der betreffenden Zeit überhaupt nicht gebrauchlich gewesen". ')Sprachcharakter und Abfassungszeit des Buches Joel in Z.A.T.W. 1889, p. 89-131. l) Ein I. p. 345. ") A. w. p. 185. alteren Periode angehören und auf judaische Verfasser zurückgehen,' wie in dem Buche des Amos manche Wörter entgegentreten, welche mehr in jüngeren als in alteren Schriften wiederkehren". Kohier wys dan op sulke woorde soos fpp pntT rnba rjstr rpo nis? ynn (d o r s s 1 e e). Holzinger sê dan ook op p. 128: „Endlich mag bei der Syntax der Verba noch eines'^ erledigt werden, das beweist, daB Joel die klassische Sprache. der alteren Zeit auch in Nebendingen zu handhaben weiB". Sy slotwoorde bevat die bekenning dat „nur an wenigen Punkten etwas Sicheres zu sagen war" (p. 129). Dog ook hierdie weinig sekere is gladnie meer seker soos deur König aangetoon nie. Tenslotte, wat die styl van die profeet betref haal ek kortliks 'n sitaat van Driwer ]) aan (1 n t r o d. p. 312 vv.): „The style of Joel is bright and flowing2); and the contrast which is palpable with Haggai or Malachi is no doubt feit by many as a reason against the view that the prophecy dates from the same general period of the history . . . The Phraseology, viewed as a whole, can hardly be cited as positively favouring the later date" 3). Ons stap dus af van die taaiargument omdat, soos Merx gesê het, daar g'n kapitaal vir een van beide beskouings uit te slaan is nie. F. Die historiesesinspelinge byjoël. Diegene wat die na-eksiliese datering voorstaan beroep hulle op 4 : 2,3 waar o. a. die woorde voorkom : „terwille van my volk en my erfdeel Israël wat hulle onder die nasies verstrooi het, en my land wat hulle verdeel het". Hulle sê dat hierdie woorde op ') Driver dateer na-eksilies. ") So ook Cornill (Ei n 1., p. 190): „Sprache und Stil Joels sind auBerst glatt und flieBend". 3) Wanneer Merx (p. 3) in hierdie verband sê: „Aber es ist die flieBende Sprache des Qelehrten, der in der alten Literatur bewandert ist", dan kom hy op ander gronde dan bloot stilistiese tot hierdie konklusie. Stilisties is sy stelling nie verdedigbaar nie, vgl. hierbo sy opmerking oor die verskil tussen Ewald en Hitzig omtrent die datering van Ps. 2. niks minder as die Babiloniese ballingskap kan slaan nie. Selfs manne wat die voor-eksiliese datering voorstaan, soos Keil en Ridderbos, is van oordeel dat die woorde op genoemde ballingskap moet slaan. Hulle meen dan dat Joël hier profeties vooruitsien. Hoewel dit 'n moontlike oplossing is, is daar m. i. niks in die teks wat so'n uitsondering alleen by hierdie verse regvêrdig nie. Immers Keil en Ridderbos neem aan dat waar Joël van die ander volke praat hy op die verlede sinspeel. Om konsekwent te wees neem ek dus aan dat hy ook hier (4 : 2,3) die oog op die verlede het. Dat hy egter op die B. ballingkap sinspeel blyk gladnie uit die verband nie. Vgl. hiervoor die eksegese op 4 : 2,4. Vir die gevolgtrekking uit Joël se sinspeling op Tirus, Sidon en Filistea verwys ek ook na die eksegese op 4 : 2,4. By wat daar gesê word wil ek nog daarop wys dat dit algemeen toegegee word dat in na-eksiliese tye nie aangetoon kan word dat die Filistyne hulle aan hierdie by Joêl genoemde oortredings skuldig gemaak het nie, vgl. Nowack p. 88, König: Einl. p. 344. Verder wys Kohier daarop dat met die val van Jerusalem in 586 die Filistyne en Fenisiërs in vyandskap met Assirië en Babel verkeer het en dus nie meegedoen het nie x). Vgl. ook Int. Crit. Com. p. 54—55. Wat die Qiyp betref sê Nowack (p. 106) tereg: „Dies sind zweifellos die Griechen wie Gen. 10 : 2,4; Jes. 66:19; Ez. 27:13,19; Zch. 9 : 13; Dan. 8 : 21; 10:20; 11:2; 1 Chr. 1 : 5,7. Schon in den Inschriften Sargons II kommt der Name vor". Volgens sommige kom Javan reeds voor in Egiptiese tekste uit die tyd van Ramses II, circa 1250 v. K. Sien Chr. Ene. V, 624a.2)- Volck 3) merk in hierdie verband op: „DaB die Phönizier gegen Ende des 9. Jahrhunderts bereits mit den Griechen in Verkehr standen, ist unleugbar". ') Kohier voer op p. 183 a. w. heelwat literatuur aan om hierdie sienswyse te fundeer. ") Dit teenoor Marti, p. 113. 3) A. a. p. 235. Vir die sinspeling op Edom en Egipte vgl. die eksegese op 4 : 19 en vir die feit dat Assirië en Babel nie genoem word nie, die eksegese op 4 : 2. G. Die plek watjoël in die Kanon inneem. Tereg wys Steuernagel *) e. a. daarop dat die versamelaars van die kanon van oordeel was dat Joël vooreksilies is en hom daarom taamlik aan die begin van die klein profete gestel het. Kohier 2) wys daarop dat hulle Joël nie net voor die naeksiliese profete Haggai, Sagaria en Maleagi gestel het nie, maar ook voor die profete van die Chaldeese periode Habakuk en Sefanja. „Und dieses Bedenken erhalt ein um so schwereres Gewicht, je naher die für Joel angenommene Entstehungszeit der Sammlung des Dodekapropheton herangerückt wird 3). Alles in aanmerking geneem, kom ek dus tot die slotsom dat daar g'n dwingende argumente vir 'n na-eksiliese datering aangevoer kan word nie. Inteendeel, met die oog op die plek van die boek in die kanon, sy verhouding tenopsigte van Amos, die feit dat in die tyd na die ballingskap dergelike oortredinge van die Filistyne soos deur Joël opgenoem, nie aangetoon kan word nie, en die feit dat Assirië en Babilonië nie genoem word, terwyl ander volke wel genoem word, is vir my genoegsame gronde om die voorkeur aan 'n vooreksiliese datering te gee, en wel tydens die minderjarigheid van koning Joas4). Hoofstukke 1 en 2, sowel as 3 en 4 is vooreksilies en daar is g'n gronde om saam met Rothstein e. a. die eenheid van die boek prys te gee nie. !) E i n 1. p. 613. ') A. w. p. 181. 3) A. Kohier: a. w. p. 181. 4) Ek kan my nie verenig met die datering van König nie, nl. onder Josia, omdat hy van die veronderstelling uitgaan dat 4:2 op 'n totale wegvoering van die volk moet slaan. In die eksegese word aangetoon waarom dit m. i. 'n onjuiste interpretasie van die teks is. Verder meen hy, op grond van die benaming Israël, dat hier sprake is van die wegvoering van die ryk van die tien stamme deur Assirië. Qevolglik dateer hy na 722, en wel onder Josia kort .a 608 (vgl. Mess. Wei ss. p. 214). Dit is egter onwaarskynlik dat waar die boek origens uitsluitend van Juda praat, vgl. 4: 1,6,8,17 ens. dit alleen in hierdie teks op die tienstammeryk sal sinspeel. Vgl ook die samehang van 4:1 en 2. Vgl. verder Nowack p. 105. 3- Die samestelling van die profesie van Joel. Vele van die nuwere verklaarders is van oordeel dat ons profesie nie uit een stuk is nie maar 'n samestelling van twee of meer aparte geskrifte. Terwyl sommige van sienswyse is dat die aparte stukke van aparte skrywers wat selfs nie eers tydgenote was nie, afkomstig is, meen andere weer dat Joël self eers die een stuk geskryf het, en na enige tyd 'n twede stuk geskryf het en die twee toe deur verbindende invoegsels aaneengesluit het. Vele egter sien in die profesie 'n natuurlike eenheid, 'n geheel wat van een skrywer en uit dieselfde tyd afkomstig is. Dit is nie my bedoeling om hier weer te gee hoe al die verskillende verklaarders Joël „opgesplitst het nie. Reeds Rothstein het hff. 1 en 2 heeltemaal geskei van hff. 3 en 4 en terwyl hy eersg. voor-eksilies dateer, is hy van mening dat laasg. na-eksilies is. Sy gronde is kortliks die volgende: In die eerste twee hoofstukke is Israël staatkundig nog ongeskonde; al waaroor die volk hom hoef te bekommer is die sprinkaanplaag. In die laaste hoofstukke daarenteë word niks van die sprinkaanplaag gesê nie terwyl die politieke toestande die van na die ballingskap is. Ook sal die styl van die twee gedeeltes verskillend wees. Vir Rothstein se sienswyse vgl. sy vertaling in die Duits van Driver se Inleiding, p. 333 v. Duhm l) en Hölscher 2) is albei die nuwe sienswyse toegedaan dat sekere gedeeltes van hff. 1 en 2 aan die apokaliptikus toegeskryf moet word. So sou al die tekste in hff. 1 en 2 wat oor die dag van die Here handel tot die apokalipse behoort wat gaan van 2 : 18—4 : 21. Hölscher gaan nog verder en skryf die hele twede skildering van die sprinkaanplaag, d. w. s. die geheel van hoofstuk 2 aan die apokaliptikus toe. Wat die sienswyse van Rothstein c. s. betref, die word deur die oorgrote meerderheid van verklaarders nie gedeel nie, sodat ') Prophete n, 1916, p. 398. ') A. w. p. 430—434. Marti x) kan opmerk: „Diese These hat mit Recht keinen Anklang gefunden und ist schon von Nowack mit zutreffenden Gründen widerlegt worden" 2). Marti verdedig die eenheid en wys daarop'dat waar die laaste deel eskatologiese onderwerpe behandel, dit vanselfsprekend is dat die skrywer minder oorspronklike uitdrukkings sal gebruik en hom van die algemene eskatologiese terminologie van sy tyd sal bedien. Verder is dit duidelik dat ons nie kan verwag dat in so'n betreklik korte stuk soos hff. 1 en 2 daar nog naas die sprinkaanplaag, ook van vyandige volke iets moet voorkom nie. Waarom sou die profeet van vyandige dade van volke uit die verlede gaan skryf wanneer hy skryf oor 'n geweldige sprinkaanplaag wat op daardie oomblik almal se aandag in beslag neem? Na die verwydering van die sprinkaanplaag toe die profeet hom met die einddinge besig gehou het, was die aangewese moment daar om ook hierdie kant van Israël se lewe te besien; dit het dan ook gebeur in hff. 3 en 4. Dat in hierdie hoofstukke weer niks van die sprinkaanplaag gesê word nie is ook nie bevreemdend nie. Immers, soos Nowack 3) sê: „Diese GedankenreiheiWar mit 2 : 18—27 zum AbschluB gekommen, wozu also eine abermalige Heranziehung derselben in C. 3,4?" Ook Duhm en Hölscher se splitsings kan nie die goedkeuring van die-meerderheid van verklaarders wegdra nie. Sellin 4) lewer 'n grondige kritiek op hulle beskouing en toon aan dat die eerste twee hoofstukke 'n eenheid is uitgenome die verse wat handel oor of in verband staan met die dag van die Here, 1 : 15; 2:2a. 10a, 11 b, 16. Maar Marti (p. 112), Nowack (p. 85) en Baumgartner (p. 10 vv.) neem ook hierdie verse as 'n integrerende deel in die verband. Daar is g'n gronde om aan te neem dat hulle deur die skrywer van die laaste twee hoofstukke ') A. w. p. lil. ') Nowack verwerp weliswaar die sienswyse dat die een deel voor- en die ander na-eksilies is. Vir hom is albei na-eksilies. Maar ook hy neem aan dat hff. 3 en 4 van 'n jonger hand afkomstig is, en heel moontlik ook die perikoop 1 :15—20. Vgl. a. w. p. 85. s) Die Kleinen Prophete n, 1903, p. 88. 1) Pag. 146. later ingevoeg sou wees nie. Baumgartner (p. 12) merk in hierdie verband op: „Aber ist es wirklich so undenkbar, daB die erregte Phantasie (in der) tatsachlich unerhört stark auftretenden piage (vgl. 1 : 2) . . . ein Anzeichen des jüngsten Tages sah . . . Haben doch auch die alten Propheten mehr als einmal die Schilderung feindlicher Heerscharen ins Geisterhafte gesteigert . . . Jede Streichung ist da ein Fehlbegriff". Verder dien daarop gewys te word dat die tekste 1 : 15; 2 : la, 2b, 10a, 11 b gladnie die indruk maak van latere invoegsels te wees nie. As dit nog miskien die geval met 1 : 15 mag wees dan wys ek daarop dat dit in Eseg. 30 : 2 in 'n dergelike verband voorkom. Terwyl by Joël onmiddellik aan die „Ag die dag" voorafgaan „roep tot die Here", gaan by Esegiël analoog daaraan vooraf „Huil julle". In albei gevalle volg die uitroep „Ag die dag" ewe onverwags. En dis tog onwaarskynlik dat dit in beide gevalle n later invoegsel is. Terwyl Sellin, Marti e. a. die perikoop 1 : 15—20 vir oorspronklik hou, is dit weer die enigste stuk wat Baumgartner en Nowack as 'n later invoegsel beskou. Hulle beskouing is egter grondig weerlê geword deur M. Plath '). Baumgartner beskou hierdie perikoop as van 'n ander hand omdat daarin nie van die sprinkane nie maar van 'n groot droogte sprake is. Tereg wys Plath dan daarop dat ook in vss. 8—14 die sprinkane nie genoem word nie, dat die verse „auch kein Verb anführen, das sich klar auf die Tatigkeit der Heuschrecken bezieht, wie etwa abschalen in 1 : 7, dagegen wiederholt Worte vorkommen, die sich auf eine Dürre beziehen (vgl. v. 10, 12)". So gesien moet Baumgartner dan reeds van vs. 8 af skraap. So nie moet hy aanneem dat hier van die sprinkane sowel as van 'n twede plaag nl. droogte sprake is, „die gewiB tatsachlich öfter zusammen vorkommen" 2). Ook die belofte in 2:19 27 veronderstel die droogte omdat daar vroeë en late reëns beloof word. 'n Verder beswaar van Baumgartner is dat ons hier 'n gebed het, en dat 'n gebed voor die twede oproep tot boetedoening in 2:1 vv. sleg pas, daar die gebed van die priesters ,) joel 1 : 15-20 in Z.A.T.W. 1929, p. 159-160. ') Plath. dan sonder uitwerking op God gebly het. M. i. het ons hier egter met g'n priesterlike gebed te doen nie, vgl. die eksegese op vs. 15. Vs. 19 neem wel die vorm aan van 'n gebed, maar dan is dit 'n noodroep van die profeet tot God en nie die priesterlike gebed op die boetedag nie. So'n noodroep pas m. i. heel goed waar die profeet sy skildering van die eerste stadium van die plaag afsluit. En al sou Joël hier die priesters 'n gebed in die mond lê, is dit tog duidelik dat die priesters nog nie'[die gebed uitspreek het nie. Joël dra aan hulle op wat hulle moet bid op daardie boetedag. Van 'n gebed wat „ganzlich ohne Wirkur.g auf Jahwe" gebly het, kan hier dus nie sprake wees nie. En al sou die priesters die gebed reeds hier uitgespreek het, wat is daar dan so vreemd aan as God nie dadelik antwoord nie? Ook Elia moes tog sewe maal bid. Oor die eenheid en egtheid van hff. 3 en 4 bestaan daar weinig verskil van opinie. Alleen oor hf. 4:4—8 is daar bietjie verskil van mening. Terwyl Marti, Orelli, Nowack, Ridderbos, Bleeker e. a. dit as 'n integrerende deel van die geheel beskou is Sellin ') van oordeel dat dit „ein spaterer prosaischer Eintrag" is. Vgl. teen Sellin se opvatting die eksegese op 4:4. Het dit nou geblyk dat daar g'n genoegsame gronde is om uit hff. 1 en 2 en hff. 3 en 4 gedeeltes as van 'n later hand afkomstig uit te sny nie, so kom ons tot die vraag of daar enige besware is om die geheel van ons profesie as van die hand van Joël afkomstig te beskou. Marti, Orelli, Ridderbos e. a. is van oordeel dat albei gedeeltes deur Joël geskryf is. Ook vir Bleeker (p. 18) bestaan daar g'n beswaar teen hierdie opvatting nie, terwyl Sellin (p. 146) die vraag ooplaat. Hy wys egter op die taalooreenkoms tussen die twee gedeeltes. Tereg kom Cornill 2) dan ook tot die volgende konklusie: „Die Einheitlichkeit des Ganzen ist doch unverkennbar". Maar Nowack (p. 85) is nog van oordeel dat die historiese agtergrond van hff. 3 en 4 anders is as die van 1 en 2 en dus nie tot dieselfde tyd en dieselfde skrywer kan behoort nie. Dit is ') Pag. 146. So ook Int. Crit. Com. p. 130, en Meinhold: E i n f ü h r u n g, p. 282. ') Pag. 190. •n herhaling van die sienswyse van Rothstein, dog alleen met hierdie onderskeid dat volgens Nowack albei gedeeltes na-eksilies is. Maar vgl. wat in verband met die sienswyse van Rothstein hierbo reeds gesê is. Jammer dat Nowack nie aantoon waarin die verskil in „historische Hintergrund" tussen die twee gedeeltes bestaan nie. Vgl. verder die eksegese op p. 92. Ek neem dus aan dat die geheel van die hand van Joël afkomstig is ')• Daarby laat ek die moontlikheid oop dat hy hoofstukke 3 en 4 later uitgewerk het nadat die sprinkaanplaag verwyder was. Immers die sprinkaanplaag was vir die profeet die voorteken van die dag van die Here. En soos Marti opmerk, toe die voorteken verdwyn het, het die idee van die dag van die Here nie ook verdwyn nie, maar die het gebly. Hierdie gedagte is toe deur Joël in hff. 3 en 4 verder uitgewerk geword. Verder moet daarop gewys word dat verklaarders soos Duhm, Sievers en Sellin enkele woorde en sinsnedes as glosse uitsny alleen op metriese gronde Maar tereg maak Marti Orelli, Nowack e. a. nie veel van die argumente aan die metrum ontleen nie, want soos Marti 2) sê: „Bei Joel darf man nicht mit einem genauen überall gleichmaBig durchgeführten Metrum rechnen, seine Zeilen sind von verschiedener Lange und gruppieren sich auch nicht in regelmaBige Strophen". Ook Sellin 3) gee toe dat die „Rhythmus etwas regelloser ist" as by die andere profete. „Als Prosa wird man nur 3:1—5; 4:4—8 bezeichnen dürfen, obwohl auch hier einzelne Verse wie 3 : 3 nicht ganz des Rhythmus entbehren". Vgl. ook die opmerking van Van Gelderen4): „Evenals Budde sta it uitermate sceptisch tegenover alle tekstcritiek, die van metrische overwegingen uitgaat". Sien verdet Int. Crit. Com. p. 68—71. Eindelik roer ek nog die kwessie aan omtrent die slot van ons profesie. ') Immers die boek self ken ook maar een outeur. ') Pag. 117. •) Pag. 150. 4) A. w. p. 12. In 'n artikel: Verfasser und Stelle vom Mi. 4 : 1—4 (J e s. 2 : 2—4) in die Zeitsch rift der Deutschen Morgenland ischen Geseilschaft, 1927, p. 152 — 158 kom Budde tot die gevolgtrekking dat die perikoop in Miga oorspronklik die slot van Joel gewees het. Dit is 'n sienswyse wat Hitzig in 1833 (in Theol. S t u d. u. K r i t. 2. Heft, p. 349 vv.) verkondig het. Hoewel hierdie kwessie nie by die behandeling van die profesie van Joël noodwendig tersprake hoef te kom nie, maar by Miga of Jesaja dien uitgemaak te word, het ek dit tog goed gedink om dit alleen maar te noem. Budde is tesame met Hitzig van oordeel dat Joël nie kon afgesluit het nie „ohne der Wiederherstellung des Friedens (tussen God en die heidene) Erwahnung zu tun". En dit het in Mig. 4:1—4 gebeur. Ook vir Miga is g'n „passender Anschlufi nach rückwarts" te vind nie. Hulle wys verder op ooreenstemming in taal en in ritmiese beweging tussen Joël 4 en genoemde perikoop in Miga. Met die rondskuif van Joël in die kanon het die fout toe gebeur! „Wie oft bei solchen Versetzungen der Schnitt an der falschen Stelle vollzogen wird, Fremdes mitgenommen, Zugehöriges an der früheren Stelle belassen wird so wurde auch hier der letzte SchluB des Buches Joel vergessen". Dat die stuk by Miga tereggekom het is daaraan te wyte dat Joël eens op 'n tyd (waarvan ons nie weet nie) tussen die eerste drie hoofstukke van Miga aan die eenkant en Miga 4—7 aan die anderkant gestaan het. Afgesien van die vele veronderstellinge omtrent die wyse waarop Joël sy slot verloor het en dit by Miga tereg gekom het, bly hierdie sienswyse van Budde onaanneemlik omdat soos Sellin (p. 147) aangetoon het, die perikoop by Miga gladnie as 'n slot vir Joël kan pas nie. Sellin wys daarop dat die volke wat volgens Miga na Jerusalem optrek „noch in voller ungebrochener Kraft sind". Hulle besit nog hulle wapens wat hulle eers in 4:3 tot landbouinstrumente slaan. „Wie ist das möglich, nachdem die Völker doch bei Joël 4: 13 f. mitsamt ihren Waffen, die aus dem Letzten, was sie an Eisen besaBen, geschmiedet waren, im Tale Josaphat vernichtet sind? Und es handelt sich nach jo. 4:2,9 um alle Völker". Sellin wys dan daarop dat -'n slot vir Joël, soos Budde dit verwag, soos Sach. 14j 16 moet klink. 4. Die interpretasie van die eerste twee hoofstukke. Is almal dit eens dat die laaste twee hoofstukke van Joël oor die eindtyd handel, d. w. s. oor toekomstige dinge, en dus voorspelling is, oor die interpretasie van die eerste twee hoofstukke het die menings baie uiteengeloop. Gelukkig het die meeste van die nuwere verklaarders tot ooreenstemming gekom. Die vraag waaroor dit gaan is hoe moet ons die sprinkane in hff. 1 en 2 beskou. Het Joël hier 'n werklike sprinkaanplaag beskryf, of is dit maar alleen 'n beeld vir iets anders. Word in beide hoofstukke dieselfde sprinkaanplaag beskryf of nie. Is die sprinkane gewone sprinkane of is hulle apokaliptiese ongediertes soos die van Op. 9 : 3—11. Ons kry drie hoofopvattings nl. die allegoriese, die apokaliptiese en die realistiese. A. Die Allegoriese. Wat hierdie opvatting betref, merk Ridderbos tereg op dat dit veral onder die ouer verklaarders in swang was. Dit sal dus nie nodig wees om lang daarby stil te staan nie. Van die vernaamste voorstanders hiervan was Efraim die Siriër, Cyrillus van Alexandrië, Hieronymus, Luther, Hugo de Groot, Hengstenberg, Theiner, Havernick, Hilgenfeld '). Hierdie manne is van oordeel dat Joël hoewel hy van sprinkane skryf, diarmee vyandige volke bedoel. So is bv. volgens Hengstenberg *) die vier soorte sprinkane beeldspraak vir die! Assiriërs, Babiloniërs, Perse en Grieke. Joël sou dan die ondergang van genoemde Volke hier voorspel. Hilgenfeld 3) daarenteë laat Joël in hf. 1—2:17 verhaal wat ') Vgl. J. Th. de .Visser in T h e o I. Studiën, V, p. 303. ') Christologie I, 1854, p. 380. 3) In sy Zeitschrift für Wissensch. Theol. 1866 p. 398 v. reeds plaats gevind het. Die vier sprinkaansoorte sou dan slaan op 4 Persiese leërs wat tussen 481 en 458 Palestina geteister het op hulle deurtog na Egypte '). 'n Paar van die vernaamste argumente waarop hierdie persone hulle beroep is korteliks die volgende 2): 1) Meer as eenmaal word die sprinkane 'n nasie genoem (1 :6; 2:2). Hf. 2 skilder hulle dan ook onder die beeld van krygsmanne en helde (2 : 7), terwyl in 2 :3 gesê word dat voor hom 'n vuur verteer en agter hom 'n vlam brand — iets wat nie op 'n sprinkaanleër van toepassing is nie. Hierteen egter geld dat orals waar die sprinkane as 'n krygsgeleër geskilder word die profeet geen twyfel oorlaat dat hy daar 'n beeld gebruik nie, en dus geregtig is om krygsterme en -predikate aan te wend sonder dat daaruit afgelei kan word dat hier van 'n werklike oorlog sprake sou wees. Verder word nergens gekla oor die verlies van menselewens nie maar alleen oor die wynvelde en vrugteboorde wat vernietig is (1 : 7), en op so'n wyse vernietig is dat jy nie aan soldate kan dink nie; bv. soldate sal tog nie die bome afskil nie. As die profeet vyandige volke op die oog het noem hy hulle by die naam, vgl. hf. 4. 2) In 2 : 20 word die vyand omskryf as die N o o r d e r 1 i n g. Die sprinkane, sê hulle, kom Palestina van 'n ander rigting binne. Hier moet dus 'n sinspeling wees op die gewoonlik van die Noorde af binnedringende vyandige volke, vgl. Jes. 14 : 31; Jer. 1 ; 14. Dat hierdie naam nie op vyandige volke kan slaan nie, word in die eksegese op 2 : 20 aangetoon. Vgl. ook wat in verband met hierdie term gesê is op p. XXXII. 3) Diegene wat die allegoriese opvatting voorstaan, beroep hulle gewoonlik op 2; 17 wat hulle as volg vertaal: „dat die nasies nie oor hulle sou heers nie". Die argument verval egter wanneer ons daarop let dat dit uit die verband duidelik is dat hier in die betekenis van spot staan, vgl. Jer. 24:9. Immers in vs. 17 is sprake nie van oorheersing ') Hilgenfeld a. a. p.416. J) Vgl. verder Driver: A m o s a n d J o e I, p. 27. nie, maar van s m a a d h e i d. In vs. 19 word gesê dat die smaadheid van Israël weggeneem sal word deurdat hulle koring, mos en olie sal ontvang, en nie deurdat hulle van 'n vreemde oorheersing verlos sal word nie 1). Die besware teen die gewone allegoriese opvatting word gevoel deur Merx (p. 65). Hy kom dan tot die opvatting wat genoem word, B. Die Apokaliptiese. Behalwe deur Merx word dit o. a. ook nog voorgestaan deur Oort2), Robertson Smith 3) en Matthes 4). Volgens Merx is die sprinkane in hf. 1 wel as sprinkane bedoel, maar dan as toekomstige apokaliptiese ongediertes wat in die eindtyd as voorteken van die dag van die Here sal verskyn. In hf. 2 kom 'n twede voorteken van die dag van die Here aan die orde nl. apokaliptiese vyandige leërs van bonatuurlike wesens. Hulle word onder die beeld van sprinkane geteken 5) Hff. 1 en 2 is dus net so voorspelling as hff. 3 en 4. Soos Matthes (a. a. p. 66) sê: „Joël heeft de dingen in -visioenen aanschouwd". Die persone wat hier aangespreek word is nie die tydgenote van die profeet nie, maar die geslag wat die aanbreek van die dag van die Here sal beleef. Vir hulle beskouing voer hulle dan aan dat in hff. 1 en 2 dit gaan oor die dag van die Here, d. w. s. oor die eindtyd. Verder dat die sprinkane, veral in hf. 2 met bonatuurlike trekke geskilder word, dus apokaliptiese wesens is. Ook beroep hulle hulle op die term Noorderling wat volgens hulle 'n eskatologiese begrip is vir die apokaliptiese vyandige leërs uit die Noorde waarvan o. a. by Esegiël (38: 18) sprake is. Eindelik, ') 'n Enigsins gewysigde opvatting word voorgestaan deur Holzhausen (Die Weiss. des Prop h."J oei) en Scholz (Commentar z. Joel). Volgens hulle lê 'n tweevoudige tema ten grondslag van hff. 1 en 2, nl. die voorstelling van 'n verwoesting deur sprinkane en deur 'n vyandelike leër, waarvan die beskrywinge eindelik inmekaar vloei. Ook teen hierdie opvatting geld bogenoemde besware. s) T h e o 1. Tijdschrift, X, p. 362 v. 3) Encycl. Britannica, art. Joel. *) Theol. Tijdschrift XIX, p. 34, 129. ') Vgl. Merx, p. 66. hulle sê as in hf. 2 ook alleen van sprinkane sprake is, dan het ons in die twee hoofstukke 'n onuithoudbare toutologie l)- Tereg vind hierdie beskouing by die meerderheid van die nuwere verklaarders g'n weerklank nie. Nowack 2) wys daarop dat ons in hf. 1 g'n voorspelling het nie: „In Perff. wird die Verwüstung des Landes beschrieben und mit Rücksicht auf diese Tatsache zum Wehklagen und Fasten aufgefordert". Ook 2:18,19a wys in dieselfde rigting, vgl. die eksegese op 2:18. Die opvatting van Merx is in hierdie opsig in stryd met alle analogie 3). Verder is die vraag aan die oudstes of soiets in hulle dae ooit gebeur het, en die opdrag om daaroor aan die toekomstige geslagte te vertel, sinloos op die standpunt van Merx c. s. Wanneer Merx hierdie besware wil wegredeneer deur te sê dat vir die toekomstige gehoor wat Joel in die gees sien, die dinge reeds daar is en Joël dus in die historiese tyd kan skryf, dan stryk dit nie met 1 : 16 nie waar dit duidelik blyk dat die profeet hom met sy gehoor vereenselwig wanneer hy sê: „Is die spyse nie weg voor o n s oë nie"?4) Immers as dit Joël se bedoeling was om so te skryf soos Merx van oordeel is, dan was dit tog sy plig teenoor sy lesers om hulle 'n aanduiding te gee dat hy hier oor die eindtyd handel. Die beswaar dat as in hf. 2 ook van werklike sprinkane sprake is ons 'n onuithoudbare toutologie sou hê, gaan ook nie op nie. Immers in die eerste hoofstuk word die v e r w o e s t i n g wat die sprinkaanleërs op die land aangerig het, beskryf, vgl. 1 : 7, 10—12, 17—20. In die twede hoofstuk daarenteë word die sprinkane self geteken. Nie die verwoesting maar die verwoester self word hier omskryf, vgl. 2 : 2, 4—11. Terwyl in die eerste hoofstuk geteken word hoe hulle die land verwoes het, sien ons hulle in die twede hoofstuk teen die stad (Jerusalem) opruk. En terwyl in hoofstuk 1 die werkwoorde in die historiese tyd staan, dus iets beskryf wat reeds gebeur het, staan hulle in ■) Merx p. 63. ») Pag. 83. 3) So ook Kuenen: a. w. p. 348. 4) Dat ons hier nie met 'n gebed wat deur Joël die priesters in die mond gelê word te doen het nie, vgl. die eksegese op 1:15. hf. 2 in die imperfektum, sodat hier iets beskryf word wat besig is om plaas ta vind. In alle opsigte dus is hf. 2 'n verdere ontwikkeling op hf. 1. So gesien kan daar nie meer van 'n ondraagjike toutologie sprake wees nie, nieteenstaande albei hoofstukke oor gewone sprinkane handel nie '). Wat die interpretasie van die term Noorderling betref, is dit nie een waarmee ek my kan verenig nie. In sy artikel: Der von Norden in Joel 2 : 20 2) sê Budde die volgende: „So leicht sich jedes Wort in Joel 2:20 liest, so bildet doch der dieses Ver" ses von Alters her eines der schwersten Ratsel, die der Wortlaut der kleinen Propheten uns aufgibt. Es hieBe Zeit und Raum vergeuden, wollte man die zahllosen Versuche der Erklarung oder Verbesserung, die bisher daran gemacht sind, samtlich aufführen und widerlegen". Sommige soos W. R. Smith, Rothstein, e. a. het in hulle wanhoop' die teks geskraap as 'n glos. Maar soos Budde tereg opmerk: „Wenn nur Glossen so aussahen, und wenn nicht mit dieser Streichung gerade das Wesentlichste, die Beseitigung der Plage, hier verloren ginge!" Wat die opvatting betref dat die woord op die apokaliptiese noordvolke sou slaan „who had become a fixed feature of later eschatology" 3) sê Budde die volgende: „Aber nicht einmal für diesen Feind findet sich die kurze Beziehung 'OBJtn gepragt vor, sodaB von nun an jeder gewuBt hatte, was damit gemeint sei... In dem ganzen weiten Bereich des apokalyptischen Schrifttums sucht man vergebens nach der Verwendung dieses Begriffs, und doch soll er dem Uberarbeiter(?) so zu Hand gelegen haben, konnte auch in der Tat von ihm nur dann hier verwendet werden, wenn er sicher war, daB seine Leser ihn verstanden". Sellin 4) gee sy instemming met die sienswyse van Budde. Volgens hom het ons hier eenvoudig met 'n skryffout te doen. Hy herstel dit met 'n sekere benaming vir die sprinkane, vgl. die eksegese op 2 : 20. Budde egter is van oordeel dat die woord eg is. Maar die res van die sin sou korrupt wees. Hy herstel ') Immers in 2: 25 word dieselfde vier soorte van sprinkane genoem as in 1:4. ') O. L. Z. 1919. ») Int. Crit. Com. p. 111. *) Pag. 165. dit dan so dat die noorderling die subjek van die sin word en die betekenis van Noordewind, kry. Hy kry dan ongeveer die volgende sin: „En die Noordewind sal die voetganger van julle wegdrywe". Om hierdie lesing te kry moes Budde m. i. teveel inbreuk op die teks maak. Verder erken hy self: „Für das Adjektivum "O'lfiSt in der Bedeutung „Nordwind" weiB ich keine Belege". M. i. is dit beter om aan die teks te hou soos dit daar staan en aan te neem dat die profeet met hierdie term eenvoudig wou aandui dat die swerm uit die Noorde afkomstig was (vgl. die eksegese op 2 : 20). Credner (p. 29 vv.), Keil (p. 144) e. a. toon dan ook aan dat dit gladnie onmoontlik is nie dat die sprinkane uit 'n Noordelike rigting Juda kon binnegeval het nie. Van die sprinkane sê Keil: „Auch in der syrischen Wüste sind sie zu treffen, aus der leicht Schwarme, ohne über den Libanon fliegen zu müssen, durch einen Nordostwind nachiPalastina getrieben werden könnten". So ook Driver: Joel and Am os, p. 59 en Preuss, p. 67. C. Die Realistiese opvatting. Uit dit alles blyk dat die enig juiste opvatting van die sprinkane die realistiese is. Hulle is niks meer en niks minder as blote sprinkane nie. En wanneer hulle ook al die voorteken van die naderende dag van die Here mag wees, dan bly hulle nog maar gewone sprinkane. Driver ') wys daarop dat baie van die besware teen die realistiese opvatting daaraan te wyte is dat hulle vergeet Joëls descriptions are naturally to be understood as those of a poet, and not as bare prose (hence the hyperbole in 1 : 2 and perhaps in 1:19, and the personification in 1 :6 are readily accounted for); in others the exaggeration is not as great as is represented (for instance, locusts do sometimes ravage a country in successive years, and the effects of a visitalion, confined to a single year are often feit for years afterwards)". En hoewel Driver (p. 28) van mening is dat die beskrywing van 2: 1 —11 „ideal traits" bevat, erken hy: „there is no reason for supposing anything but locusts to be intended by it". ') J o e 1 and A m o s, p. 27. Ridderbos (p. 128) kan hom egter nie heeltemaal met die realistiese opvatting verenig nie. „Wij gaan met deze opvatting voor een belangrijk deel mede, ook voor h. 2, maar meenen toch, dat ze in dezen volstrekten vorm niet te handhaven is". Hy neem dan 'n standpunt in wat hy noem die realisties-idealistiese. Volgens hom is daar 'n onderskeid tussen die Sprinkane van hf. 1 en van hf. 2, hoewel nie 'n „volstrekte scheiding" tussen die twee gemaak moet word nie. In hf. 2 neem die sprinkane eskatologiese trekke aan. Ridderbos erken egter dat hierdie eskatologiese trekke slegs „enkele" is. Hy sê: „Veeleer doet ook de teekening van h. 2, met uitzondering slechts van enkele trekken, denken aan gewone sprinkhanen". Wat is nou hierdie „enkele" trekke waarvan die sprinkane van hf. 2 ontdaan moet word voordat hulle dan werklik dieselfde sprinkane van hf. 1 is? Op p. 129 sê hy: „Inzonderheid in 2 : 10 v. doorbreekt de schildering duidelijk de perken der gewone werkelijkheid en neemt ze eschatologische trekken aan". Dat hier iets bonatuurliks beskryf word, is m. i. onjuis. Uit vs. 11 is dit duidelik dat die genoemde verskynsels in 2 : 10 niks anders is as 'n swaar donderstorm nie '). Ook Nowack neem hier g'n bonatuurlike trekke aan nie; so ook Sellin met uitsondering van 10a- Vgl. die eksegese op 2 : 10,11. 'n Verder argument vir sy sienswyse sien Ridderbos daarin dat „in hoofstuk 2 de sprinkhanenplaag tenslotte met den dag des Heeren samenvalt, wat in hf. l nog niet het geval is". Die teks waarop hier gedoel word is 2 : 11 2). Dat dit egter die juiste interpretasie van die teks is betwyfel ek. Immers volgens 2 : 1 is die dag van die Here nog aan die kom; hy is wel naby maar nog altyd toekomstig. Volgens 3:4 het die dag nog nooit aangebreek nie. Die betekenis van 2:11 is eenvoudig dat God aan die spits van sy leër donder omdat die leer 'n voorteken is van so'n grote en vreeslike dag. Vgl. die eksegese op hierdie vers 3). ') Nowack (p. 97) sê: „Vor dem Heuschreckenzug erbebt die Erde und zwar wie V. 11 nachbringt: weil Jahwe seine Stimme ertönen lieB d. i. donnerte". ') Vgl. Ridderbos, p. 141 . *) Vgl. ook Valeton: Studiën (Theol.) VI (1880), p. 66 nt. 5. Inhoud van die boek. So kom ons dan tot die resultaat dat ons in Joël 'n geskrif het waarin 'n ontsettende sprinkaanplaag gepaard met 'n swaar droogte (1 : 17—20) geskilder word. Dis veral die sprinkaanplaag wat deur sy hewigheid by Joël die idee van die nabyheid van die dag van Jahwe opwek. Die sprinkaanplaag is vir hom 'n voorteken van daardie dag, en daarom kan die dag nie meer veraf wees nie. Beide met die oog op die plaag en met die oog op die nabyheid van genoemde dag word aan die priesters opdrag gegee om die hele volk in die tempel te versamei en 'n vasdag te hou. Dat die dag gehou is word ons nie meegedeel nie. Dit moet ons veronderstel want in 2 : 18 word ons meegedeel dat Qod sy volk verskoon het en hulle die verwydering van die sprinkaanplaag en ander ryke tydelike seëninge beloof het. Na die belofte van die tydelike seëninge gaan die profeet daartoe oor om ook van ryke geestelike seëninge te voorspel, nl. die uitstorting van Gods Gees, ens. Die geestesuitstorting sal voorafgaan aan die koms van die dag van die Here. En terwyl die dag van die Here as 'n verlossing vir Israël van al sy vyande kom, sal dit vir die vyande Gods gerigsdag oor hulle wees. 'n Paar van die hoofsondaars onder die vyande word by die naam genoem. Terwyl God sy gerig oor die onderdrukkers van Israël in die dal Josafat waarheen al die volke opgeroep is, voltrek, sal daar vir Israël op Sion en in Jerusalem (3 : 5) d. w. s. by God (4 : 16) redding wees. Terwyl Edom en Egipte tot 'n woesteny word sal Juda vir ewig bewoon bly en Jerusalem van geslag tot geslag. Die berge sal drup van mos en die heuwels vloei van melk en al die riviertjies van Juda stroom van water; en uit die huis van die Here sal daar 'n fontein uitkom om die dal van die akasias te besproei. DEEL II. EKSEGESE. Die O p s k r i f. 1:1. Die woord van die Here wat tot Joël die seun van Pétuel gekom het. Daar is g'n grond om aan die egtheid van die opskrif te twyfel nie. Aangaande die naam van die profeet en die van sy vader vergelyk die Inleiding. Die formule rpfi "ItTX HUT—DI tref ons ook in TT V ~ •' Hos. 1:1; Mig. 1 :1, Sef. 1:1; I Sam. 15 : 10; Jer. 1 : 2, 4, 11 ens, aan. Waar en wanneer die [-[IIT "O1! tot J°ël gekom het word in die opskrif nie gesê nie. Eerste Afdeling. Hf. 1 : 2—2: 17. Beskrywing van 'n ongehoorde skrinkaanplaag en droogte, en oproep tot 'n openbare boete- en bededag. Vs. 2. Hoor dit, O oudstes, en luister alle inwoners van die land! Het so iets in julle dae of in die dae van julle vaders plaasgevind? 3. Vertel daarvan aan julle kinders, en julle kinders weer aan hulle kinders, en hulle kinders weer aan die volgende geslag. Vs. 2 „Eine feierliche Einführungsformel wie Hos. 5:1, Deut. 32 :1 usw." is die opmerking van Sellin ') in hierdie verband. 'n Angswekkende plaag het die platteland heeltemal ver- ') Pag. 152. wóes. Indrukwekkend is die woord van die profeet wanneer hy veral op die oudstes n' beroep doen om te getuig of dit hulle bekend is dat iets dergeliks al ooit plaasgevind het. Oor die eintlike betekenis van D'OpT In hierdie teks loop die menings uiteen. Beteken die woord hier die oudstes in die sin van die ieiers, d. w. s. het ons hier met die a m p van oudste te doen (vgl. Rig. 8 : 14) of beteken dit eenvoudig die grysaards, die persone met die hoogste leeftyd? Ridderbos ') sê: „De oudsten zijn de plaatselijke overheden2), vgl. Richt. 8:14; ook in den Koningstijd behielden de steden eene belangrijke mate van zelfstandigheid en bleef het instituut der oudsten van groote beteekenis". En dan merk hy in 'n voetnoot op: „Bij de vertaling grijsaards moet het bevreemden, dat de profeet slechts een leeftijd noemt". Nogtans is ek, tesame met die meerderheid van verklaarders 3) van oordeel dat Joël hier grysaards en nie plaaslike owerhede bedoel nie. In die eerste plek is dit nie bevreemdend dat die profeet in hierdie vers slegs een leeftyd noem nie, want uit wat onmiddellik daarop volg 4) blyk dat die profeet 'n beroep doen op die geheue van sy hoorders, en dat dit dus heel natuurlik is dat hy hom spesiaal sal wend tot die grysaards wie se ervaring en geheueinhoud die verste terugreik. Twedens gee Merx en Ridderbos toe dat Joël in 2:16 grysaards bedoel. Hoewel g'n bewys nie is dit tog 'n steun vir ons sienswyse om ook in vs. 2 dieselfde betekenis aan die woord te gee. Derdens, as 1:14 enig gewig in die skaal moet lê, dan is dit tengunste van ons opvatting omdat ons eerder sou verwag, dat wanneer hier sprake was van oudstes in die sin van leiers, dat hulle dan die volk moet versamei en nie dat huileself versamei moet word nie. Dit het Merx ook gevoel toe hy die vers ') Pag. 133. ') So ook Merx p. 29: „In einer solchen Zusammenstellung (Senatus populusque Romanus) sind tPJpT nicht Greisell ... sondern Aldermen, Altermanner, Vorsteher". 3) Hitzig-Steiner, p. 76; Keil, p. 128; Driver, p. 35; Int. Crit. Com., p. 74; Nowack, p. 89; Sellin, p. 152; Bleeker, p. 152. 4) „Het so iets ooit in julle dae of in die dae van julle vaders plaasgevind?" as volg vertaal het: „Verordnet ein heiliges Fasten, ruft einen Gottesdienst aus, versammelt, ihr Aeltesten, alle Landesbewohner in das Haus Jahwes, eueres Gottes." Maar m. i. is dit 'n minder juiste vertaling omdat hier die priesters en nie die oudstes aangespreek word nie. As Joël die vokatief hier bedoel het sou ons na analogie van vs. 2 die konstruksie met die artikel verwag het. En juis in 2:16 waar Merx toegee dat oudstes akkusatief staan daar ontbreek die artikel net soos hier in vs. 14. In 2:16 het ons dieselfde gedagte van oudstes wat versamei moet word. Uit dit alles blyk dat die leiding in die hande van die priesters is—iets wat te verklare is uit die minderjarigheid van koning Joas. Marti ') en Riessler gaan egter so ver om Q^p' in hierdie vers te skraap. Maar voordat Marti dit doen opper hy eers die beswaar teen ons verklaring dat „wenn es Jo. wirklich auf lange Erfahrung der Angeredeten ankame, hatte er nicht noch an die Gesamtheit appellieren dürfen". Hierteenoor merk ek op dat Joël tenvolle geregtig is om naas die grysaards ook aan die hele bevolking sy vraag te stel. Want terwyl eersgenoemde getuienis moet aflê van die ver verlede, kan laasgenoemde dieselfde getuienis aangaande die jongste verlede bevestig. Wanneer Marti E"pï will skraap omdat dit in 2:1 nie naas tHXH *—w" ^2 voorkom nie, dan merk ek op dat daar I V T T '' : ~ vir Joël in 2:1 g'n grond was om so'n onderskeiding weer te maak nie. Tereg merk Baumgartner 2) in hierdie verband op: »E"pïn zu streichen (Marti, Riessler) oder nach Vs. 3 zu ver- setzen (Duhm) wird weder durch das Metrum gefordert noch durch den Sprachgebrauch empfohlen; wo dem „Hört" ein synonymer Imperativ mit Vokativ folgt, hat auch der erste durchgangig einen solchen bei sich; vgl. Dtn. 32 : 1 , Jdc. 5:3; Jes. 1 :2, 10; 33: 13; 49 :1 ; Jer. 6 : 18; 49:3; Hos. 5:1; Mch. 1 :2; Ps. 49:2; Hi. 34 : 2 ; bei vorausgehendem Vokativ Gen. 4:23; Jes. 35 : 9". ') Pag. 116. ') Buddefestschrift 1920. riierdie vraag deur Joë! aan die oudstes en aan al die inwoners van die land *) gestel en waarop hy vanselfsprekend die antwoord nee verwag, is in die eerste plek 'n bewys vir die buitengewone ontsettendheid van die plaag 2) en twedens dat ons hier te doen het met 'n beskrywing van wat in die profeet se dae plaasgevind het en nie met die skildering van 'n toekomstig apokaliptiese plaag soos Merx e. a. beweer nie 3). Ook die opdrag in vs. 3 wys in dieselfde rigting, terwyl in vs. 16 die profeet homself vereenselwig met sy gehoor, en sy gehoor dus nie iets toekomstigs kan wees nie. Die eerste j-|Xï in vs. 2 a sien nie alleen op die volgende vraag in 2 b nie soos Nowack meen nie, maar het betrekking op die hele beskrywing van die sprinkaanplaag *). Immers, die profeet vra gehoor nie net vir sy eerste vraag nie, maar vir sy hele betoog. Die twede fiXT vind sy verklaring in vs. 4 vv. Vs. 3. In hierdie vers volg die opdrag om hierdie buitengewone gebeurde tot aan die verste geslagte mee te deel en die herinnering daaraan tot in lengte van dae lewendig te hou. Die profeet sê nie: „Vertel d i t aan julle kinders" nie, maar: „vertel daaroor, daarvan (rpbtf) aan ju"e kinders". T V T Oor die plaag wat die land getref het en wat hy nou gaan beskryf moet die ouers vertel. Daaroor of daarvan lê meer die nadruk op persoonlike element by die oorvertelling. „Particulars and reflections are to be given about it" 5). ') Die „land" en die „inwoners" waarvan hier sprake is, is Juda en sy bevolking. Vgl. 2:1, 15; 3:5; 4:1,6, 16-20, en word soms ook Israël genoem 2 :27; 4:2, 16. 3) Daar sprinkaanplae nie iets seldsaams in Palestina is nie moet dit 'n buitengewone sware plaag gewees het. Vandaar dat dit met nagenoeg dieselfde bewoording as die Egiptiese plaag in die tyd van Farao omskryf word. Vgl. Ex. 10:6 „soos jou vaders en die vaders van jou vaders nie gesien het van die dag af dat hulle op die aarde gewees het tot vandag toe nie". En met Joël 2:2 vgl. Ex. 10:14: „vantevore het daar so'n sprinkaanswerm nie gewees nie, en daarna sal soiets nie weer voorkom nie". ») Vgl. Inl. *) So ook Ridderbos p. 133 en Int. Crit. Com. p. 74. ») Int. Crit. Com. p. 76. Vgl. ook Marti p. 117. Sellin l) merk by hierdie vers op: „Die Worte ihren Kindern und deren Kinder sind sachlich überflüssiger Ballast, dessen Streichung das Metrum empfiehlt". Maar 'n argument aan die metrum ontleen kan op hierdie stadium nog nie veel gewig hê nie. Vgl. Inleid. Dat 'n dergelike uitdrukking nie bevreemdend is nie getuig die volgende by Virgilius (Aen. 3, 98) „Et nati natorum, et qui nascentur'ab illis", en by Homerus (11,308): xaï naidwv naiöeg, xoi nev (lExómo&E yévcovxai 2). Vs. 4. Wat die afknyper laat oorbly het, het die treksprinkaan verslind, en wat die treksprinkaan laat oorbly het, het die voetganger verslind; en wat die voet¬ ganger laat oorbly het, het die kaalvreter verslind. In hierdie vers kom die profeet tot die saak self: die radikale verwoesting deur 'n ontsettende sprinkaanplaag aangerig. Dat hier van werklike sprinkane en nie van allegoriese of apokaliptiese insekte sprake is nie, sien Inleiding. Die vertaling van die vier name waarmee die profeet die verwoesters omskrywe gaan gepaard met moeilikhede, omdat (a) daar verskil is omtrent die vraag of die vier benaminge alleen op sprinkane betrekking het en (b) wanneer dit die geval is ons nie met sekerheid die soorte van sprinkane wat bedoel word kan identifieer nie. Wat punt (a) betref, die Statevertaling gee DU weer met rups, die „Authorised Version" met „Palm erworm". rGlN word respektiewelik weergegee met sprinkaan en „locust", pJP met kever en „ca nk erworm" en met kruid worm en * T „Caterpillar". Beide die vertal ings gaan dus van die standpunt uit dat hier behalwe van sprinkane nog van ander insekte ook sprake is. En soos duidelik blyk uit die vertaling van pb" is daar tussen die twee vertalings nie algehele ooreenstemming nie want 'n kewer is tog g'n wurm nie. Ook is die Statevertaling nie konsekwent met sy vertaling van b"Cn n'e want terwyl dit in Joël 1 : 4; 2 : 25; Ps. 78 : 46 ') Pag. 152. ') By Credner p. 100. mét kruidworm vertaal word, word in Jes. 33 : 4; 1 Kon. 8 : 27 en 2 Kron. 6 : 28 dieselfde betekenis as van Pk- daaraan gegee nl. kever. Hierdie onsekerheid tree ook by ouere vertalings aan die lig. Volgens Ludwig Kohier „hat die Septuaginta für die zehn hebraischen Tiernamen (wat ten regte of ten onregte van die sprinkane gebruik word) 13, die Vulgata 10, die Syrische Übersetzung 8 Wiedergaben". *) Vervolgens wys hy daarop dat die vir die Griek en die Latyner g'n insek maar 'n plantesiekte is. Die verband in Joël pleit egter teen so'n opvatting. „Eine Qetreidekrankheit fallt an den beiden Joëlstellen zu stark aus der Reihe" 2). Die ouere verklaarders soos J. D. Michaelis en Eckermann, wat in die vier benaminge vier verskillende soorte insekte sien' doen dit op grond van die ou vertalinge en op etimologiese gronde. Die onsekerheid van eersgenoemde is deur Kohier aangetoon, en wat die etimologie betref, die kan net so goed die opvatting steun dat hier alleen van sprinkane sprake is. Raadpleeg ons nou die verband dan sien ons dat in Joël alleen van sprinkane, en van g'n ander insektes, sprake is. Die beskrywing in 2 : 20 kan alleen op sprinkane slaan: „Ja ek sa! die Noorderling van julle af wegjaag en dit verdrywe na 'n dor en woeste land; sy voorhoede na die Oostelike see en sy agterhoede na die Westelike see toe. En sy stank sal oprys, en 'n s'egte reuk uit hom opgaan; want hy het alte groot dinge gedoen". Hoe hierdie beskrywing ook.op ruspes en kewers van toepassing kan wees, is my nie duidelik nie want die kom nooit in sulke digte dromme voor dat daar sprake kan wees van stank wat sal oprys nie. Dieselfde geld ook van die beskrywing in 2 . 5 „Soos die gedruis van waens huppel hulle oor die bergtoppe, soos die geknetter van 'n vuurvlam wat die kaf verteer, soos 'n' . magtige volk wat vir die geveg opgestel is". As naas die ') Ludwig Kohier: „Die Bezeichnungen der Heuschrecken im Alten Testament" in Zeitschrift des Deutschen Palastina-Vere i n s, Band 49, 1926, p. 328 - 333. ') Ludwig Kohier: a. w. p. 328. sprinkane ook nog van ander insekte sprake was dan is dit redelik om te verwag dat ook van hulle verwydering gewag gemaak moes word. Die afleiding van die vier benaminge steun die wydverbreide opvatting van vandag nl. dat hulle almal op die sprinkaanfamilie betrekking het. So is QfJ heel waarskynlik af te lei van die ww. Q] ?} afsny1). Dit is'n grondbetekeniswat sonder enigbeswaar op sprinkane van toepassing kan wees. Wanneer Ludwig Kohier 2) QfJ met „Raupe" vertaal dan doen hy dit op grond van die LXX, Vulgata en Siriese vertaling. Maar volgens sy eie woorde is hulle onvertroubaar op hierdie punt. Behalwe in Joël, kom hierdie benaming alleen nog voor in Amos 4 : 9 waar gesê word dat dit vyebome en olyfbome verslind. Hoewel in ons teks vooraan genoem word is dit dus nie die mees gebruiklike naam vir sprinkane nie. In Joël 2 : 25 staan dit dan ook laaste in die opsomming. As algemene benaming vir die sprinkane kom m. i. die twede in aanmerking nl. (Assiries: aribu)3). Meeste kommen- v s- tatore stem daarin ooreen dat die woord afgelei is van HUTl = T T veel wees, we mei, en dit word deur König vertaal met „Zugheuschrecke" 4). Marti egter sê: „["DIK das gewöhnliche Wort für Heuschrecke entspricht Assyr. aribu; die Ableitung von viel sein, w i m m e 1 n ist daher sehr un- wahrscheinlich". Maar die blote ooreenkoms tussen rO"lX en aribu is nog g'n bewys dat die een van die ander afgelei moet word nie. Volgens Kohier r') kom 25 maal voor in die Ou Testament, en is dus sonder twyfel die mees gebruiklike ') So Credner, Hitzig, Keil, Driver, Marti, Kohier, König, Sellin. ') a. w. p. 331. 3) So ook Driver p. 36, 85; Int. Crit. Comm. p. 76; Marti p. 118; Sellin p. 152 e. a. *) Wörterbuch p. 26. ') P. 328. naem vir sprinkane, en daarom heelwaarskynlik ook die algemene naam l). s pS" word gewoonlik afgelei van = lek 2). Eduard König 3) bring dit in verband met Ar. walaqa* = h a a s(e i 1 e n) Ook Paul Haupt') wys op die verband met Assiries ilkitu.' r. wa aqa springer. Marti en Kohier betwyfel dan ook die afleiding van en m. i. tereg omdat volgens Nahum 3:16 dit heelwaarskynlik is dat p^i oorspronklik die naam van die spring- of voetgangerstadium was, sodat die grondbetekenis van die Arabiese en Assiriese afleiding beter pas. In Nahum 3 : 16 staan dit: „die p^ vervel en vlieg weg", of soos König vertaal: der Jeleq zog aus und flog davon" 3). In Jer. 51: 27 word die pyi omskryf as s t e k e r i g en het hierdie beskrywing heelwaarskynlik betrekking op die hoornagtige omhulsel wat die vlerke omsluit 3). Wat betref die betekenis van p^ji onderskryf ons dus die sienswyse van König: „Heuschrecke zwischen der 3. und 4. Hautung wo die Flügel noch gehemmt sind" 3). So ook Driver ), arti, Credner, terwyl laasg. daarop wys dat ook Hieronymus m sy verklaring van Nah. 3: 16 hierdie opvatting steun TDTI is afgelei van die ww. "= afvreet, ver¬ nietig ). In Deut. 28: 38 word die vernietigende werk van die sprinkane met die ww. ^11 omskryf, sodat wat die aflei- ') Die opeen na mees gebruiklike term pLp kom maar 9 maal voor Se,.inV£*H,tZig P'77' ^ M29' Dn'Ver P- '"< Crit.Com. p. 76 3) Wörterbuch p. 150. 1907 n Ve«l00.k °f Nahum in »J°urnaI of Biblical Literature" 1907, p. 1-53 (by Int. Crit. Com. p. 76). 5) So ook Credner p. 298, Driver p. 85. 8) Pag. 87: „As stated above, there is some ground for thinking that the p denoted the Iocust in its pupa-stage". 0 Vgl. König: Wörterbuch p. 118. ding betref ^DH sonder enig beswaar op die sprinkaanfamilie van toepassing kan wees. Buite Joël kom ^Dn n°g v00r in 1 Kon. 8 : 37; 2 Kron. 6 : 28; Ps. 78 : 46; Jes. 33 : 4 en altyd saam met ander sprinkaanname. Ludwig Kohier ') is van mening das 'n kewer is. Hiervoor beroep hy hom op die Siriese vertaling, want soos reeds aangetoon beskou die LXX en Vulgata dit as 'n plantesiekte en daarmee kan Kohier hom nie verenig nie. Maar dat aan die Siriese vertaling op hierdie punt soveel waarde geheg kan word is baie twyfelagtig, omdat, soos Kohier self sê: „Die alten Übersetzungen führen, wie so oft in den Realien, nicht viel weiter; sie sind Gelehrtenwerk, das Traditionen vor der Anschauung der Sachen selber den Vorzug gab". Uit Ps. 78 : 46, blyk egter dat 'n sinoniem van PQ1X is omdat die Egiptiese plaag wat in Eks. 10 : 13 alleen met aangedui word, hier in die digterlike parallelisme met albei terme omskryf word. Dat ons hier dus ook met die sprinkaanfamilie te doen het word deur Sellin, Nowack, Marti, Orelli, Driver, Credner e. a. beaam. Die vraag of met hierdie vier benaminge in Joël ontwikkelingsstadia aangedui word, moet teenoor Credner en Wünsche ontkennend beantwoord word. Wel mag hulle vroeër sulke stadia aangedui het soos blyk in die geval van (sien pag. 8), maar dat dit later nie meer die geval is nie word deur die volgende feite bevestig: (a) Uit Ps. 78 : 46 blyk dat en sin- onieme terme is omdat albei betrekking het op die vlieënde sprinkane van Eks. 10: 13. (b) Omdat volgens Lev. 11 : 22 algemene benaming vir die sprinkane is, en volgens Eks. 10: 13 gevleugeld is. Dit is dus 'n verkeerde noodsprong van Credner wanneer hy HS1X uitsluitend toepas op die „junge Brut" en dit alleen omdat die woord in Joël se opsomming (1 : 4) die twede plek gekry het 2). (c) In Joël 2 : 25 is die volgorde van die vier name verskillend van die in 1:4. (d) Driver wys ') Pag. 331 - 332. *) Credner p. 102. daarop dat hier nie van vier onwikkelingsstadia sprake kan wees nie omdat (1) „not more than three stages are distinguishable by an ordinary observer, (2) as swarms of locusts always move onwards, a swarm in one stage of its development could not be said to have devoured what it had left in a previous stage, since it would be upon entirely new ground"'). Ons onderskryf dus die sienswyse van Prof. van Gelderen wanneer hy sê, „Meer en meer heeft de meening veld gewonnen dat de vier namen enkel rhetorisch gebruikt zijn, en dat de opeenhooping van synoniemen slechts dient om het genus der sprinkhanen uit te putten, en de volledigheid aan te duiden van e verwoesting die door de opeenvolgende zwermen is aangericht. Het meest juist schijnt my de meening van Marti die wel in de Joel-teksten de vier namen eenvoudig als synoniemen voor sprinkhaan opvat, doch daarbij de mogelijkheid open laat dat ze oorspronkelijk bepaalde soorten, en ten deele een bepaald ontwikkelingsstadium hebben aangeduid" 2). Dat die sprinkaanplaag oor meer as een jaar gestrek het blyk uit 2:25 waar sprake is van „jare" *). Dat dit nie eine sehr groBe Seltenheit" 4) hoef te wees nie word deur Credner5) en Driver ") uit verskillende historiese beskrywings aangetoon. Vs. 5. Word wakker, julle dronkaards, en ween; en huil al julle wyndrinkers, oor die mos omdat dit van julle mond weggeneem is. 6. Want 'n sterk en ontelbare nasie het opgetrek oor my land; sy tande is leeutande en dit het die slagtande van 'n Ieeuwyfie. 7. Dit het my wingerdstok verwoes en my vyeboom versplinter: dit het dit volkome afgeskil en het [die afval] weggegooi; die lote daarvan het wit geword. ') Driver p. 37. .. A m o s p. 92. Ook Int. Crit. Com.; Ridderbos, Bleeker, A. B. Da\idson, Sellin e. a. sien in die 4 name sinonieme. 3) So ook Driver p. 36, Orelli p. 47, Marti p 118 4) Sellin p. 166. ») Pag. 102, 276. 6) Pag. 84, 87. In hierdie en die volgende verse word op digterlike wyse 'n algemene klag oor die ramp geuit— 'n ramp wat al die lae van die bevolking getref het en dus aanleiding daartoe gee dat die profeet die verskillende groepe afsonderlik oproep om hulleself te beween en te beklaag. Vs. 5. Hier word die dronkaards en wyndrinkers aangespreek. Immers hulle het rede om te ween en te klaag omdat die mos van hulle mond a f g e s n y is (mD)- Hulle moet wakker word d. w. s. uit hulle dronke toestand '). Hulle moet ween en huil! Wat 'n kontras, want dit is juis die drinkplekke wat met vrolike sang weergalm vgl. Jes. 5 : 12; 24 : 9; Ps. 96 : 13. Hulle moet ween oor die verlies van die D^S?- Die woord is 'n afleiding van die ww. DDP = t r a p, vertrap (vgl. Mal. 3 : 21 [Afr. Vert. 4 : 3]) en beteken dus die uitgegetrapte, die uitgeperste sap a). Volgens Credner is dit „der frische, noch nicht in Garung übergegangene Saft" 3). Maar volgens Jes. 49 : 26 het die QiD]? 'n bedwelmende uitwerking 4) en is dus nie alleen ongegiste druiwe- of vrugtesap nie. En daarom sê Marti tereg: ,s* offenbar ein SiiBwein entweder in dem Stadium unmittelbar nach der Kelterung = olvog veog LXX Jes. 49 : 26, oder durch irgend eine Weise der Zubereitung süB erhalten yhvxvc, oïvog, vgl. LXX yAvxaaftóg Jo. 4: 18" '). O rel I i maak >) Vgl Gen. 9:24: „Toe Noag van sy wyn wakker word", en Spr. 23:35 (Afr. Vert. vs. 36). Die LXX het agter IJppn éf oïvov aiixuv (wat deur Duhm as oorspronklik aangeneem word) en aan die einde van die vers die toevoeging évcpQoavvrj xal %aQd (vgl. iHnött? 1:16). Tereg merk Preuss egter op: „Die Zusatze ergeben sich in ihrer phraseologischen Farbe eben als Zusatze". ') Volgens Hooglied 8:2 ook die sap van granate. ») Pag. 106. *) Dat Credner se vertaling van hierdie vers: „und gleïch Obstsaft sollen sie schlürfen ihr Blut (pag. 107) nie opgaan nie het Preuss p. 7. aangetoon. ») Pag. 119. die volgende opmerking by hierdie vers: „Wenn sie kein höheres Gefiihl kennen, soll wenigstens der verlorene Most sie bekümmern, da die hoffnungsreiche bevorstehende Weinlese, nach der ihr Mund schon lüstern war, vernichtet ist". In vs. 6 kry ons 'n beskrywing van die aanrigter van die verwoesting nl. van die sprinkaanswerm. Dit is 'n volk 1). In Spr. 30 : 25,26 word die miere en konyne ook 'n volk genoem. Dit is 'n volk wat opgetrek het iTibv) oor die land. is 'n militêre term gebesigvan'n invallende vyand, 2 Kon. 18:13. Dit is 'n volk sterk (plittf) en sonder getal, m. a. w. dit is onweerstaanbaar. Die predikaat „sonder getal" is nie oordrewe nie soos blyk uit verskillende reisbeskrywings2). Vgl. ook Jes. 46 : 2.3; Ps 105 : 34. Van die invaller word verder gesê dat sy tande I e e u t a n d e is, en dat hy die slangtande van 'n leeuwyfie het. ! " : '• P- v. Maar daar is geen grond om aan so'n tweeledige vokalisasie vas te hou nie 2), sodat ons in Joël sowel'as op die ander plekke vroulik moet vertaal, temeer daar die verband elders eerder hierdie betekenis as die teenoorgestelde steun vgl. Job. 4:11, Jes. 38 : 39. Instede van die massoretiese teks lees Sievers en Marti in navolging van LXX, Symmachus en die Vulgata: X'^5 Ek sien egter g'n grond om M. so te wysig nie 3). Die sterkte van die invaller lê dus eerstens in sy eindelose getalle en twedens in sy vernietigende en verwoestende vreetkapasiteit. Wat hulle met hulle bek verrig in vergelyking met hulle afmetings is net so geweldig as die verskeurende byt van die leeu. „Their mandibles and maxillae are strong, sharp and jagged . . . To strength incredible for so small a creature, they add saw-iike teeth, admirably calculated to eat up all the herbs of the land" — Morier, A Second Journey through P e r s i a, pag. 99 4). By die oorgang tussen vs. 6 en 7 dien daarop gewys te word dat die besitlike voornw. m y in albei verse betrekking op God en nie op die profeet het nie. Hoewel ') Vgl. Preuss p. 9. 2) Vgl. König, Wörterbuch p. 194 : Löwe (Dt. 33: 20) und Löwin (Qn. 49:9 [auch in Hes. 19:2 gemeint])". 3) Vgl. Int. Crit. Com. p. 79: ,M. is preferable". 4) By Int. Crit. Com. p. 78. dit moontlik is dat die profeet in vs. 6 homself bedoel wanneer hy van m y land praat, word dit tog 'n ongewone spreekwyse wanneer hy in vs. 7 van my wingerdstok en my vyeb o o m praat en daarmee dan die hele land bedoel. Nogtans laat Credner, Driver en Keil die m y op die profeet slaan. En met die eerste oogopslag skyn dit of die verband hulle opvatting steun, want in vs. 9 word van die Here in die derde persoon gespreek. So ook in vs. 13: dienaars van my God. Maar dan wys Merx ') op die „unpracise Charakter der Rede in diesem Punkte", en dan sien ons dat in een en dieselfde vers (2 : 1) 2) die Here in die eerste persoon en in die derde persoon ingevoer word. So val die argument aan vs. 9 en 13 ontleen weg, en is dit juister om die m y op Jahwe te betrek. Vgl. ook Lev. 25 : 23; Hos. 9 : 3; Joël 2 : 1 ; 2 : 18. Ridderbos 3) merk in hierdie verband op: „De Heere is hier dus sprekend ingevoerd, en dat Hij klaagt over wat aan zijn land is geschied, maakt de beschrijving van de ramp des te aangrijpender". V. 7 gee nou 'n nader beskrijwing van die vernietigende werksaamheid van die sprinkaan: „dit het my wingerdstok tot verwoesting (Hftüb) gestel en my vyeboom tot versplintering (nSStpb)"- Marti sê: ist unsicher (die woord kom alleen hier voor)4), wahrscheinlich bedeutet es „Zerknickung", vgl. LXX 'eig avyx/Laafiov'. Die beswaar van König 5) dat „Zerknickung ware als Wirkung der Heuschrecken unnatürlich", is m. i. nie voldoende om die vertaling van LXX te verwerp nie, want wat onmiddelik daarop volg: „dit het hom volkome afgeskil en weg- ») Pag. 100. s) „Blaas die basuin op Sion, en blaas alarm op my heilige berg! Laat al die inwoners van die land bewe, want die dag van die Here kom, want hy is naby". ») Pag. 184. 4) Vgl. Hos. 10:7 waar 'n naverwante woord voorkom nl. en wat ons kan vertaal met spaander. ') Wörterbuch p. 416. gegooi", druk juis die gedagte van verskeuring en versplintering uit. Die Arabies Kasafa beteken dan ook breek, afbreek versplinter 1). Die oorgrote meerderheid van verklaarders volg die LXX se vertaling. Verder word gesê dat die sprinkane die vyebome volkome afgeskil het en dat hulle van die afval weggegooi het. Letterlik: „dit het volkome afgeskil en dit het weggegooi". In die eerste lid van die sin word die intensiteit van die handeling uitgedruk deur die infin.-absol.-konstruksie sodat ons die ww. moet' vertaal met byvoeging van volkome. (weggegooi) staan sonder enige agtervoegsel. Volgens Ps. 139:1 is dit grammaties moontlik om die agtervoegsel van ook op Tpbtrn 00r te bring. Wanneer die profeet dan sê dat die vyeboom (en ook die wingerdstok) weggegooi word dan gebruik hy die geheel vir die deel, en bedoel hy dit wat van die bome afgeskil word. Dat daar nie alleen bas afgeskil word nie 2) maar ook blare en miskien selfs ook takkies, is duidelik. Vgl. ook Ps. 29 : 9 waar dieselfde werkwoord in die sin van „ontblader" voorkom 3)- Dit wat weggegooi word sal die oorblyfsels wees van dit wat afgeskil word nl. „die uneBbaren Fragmente von Rinde und Holz, sowie auch kleinere Zweige und junge Aste" *). Daarom vertaal ek: „en het die afval weggegooi". As gevolg van die afskil en weggooi deur die sprinkane het die lote (riTlt?) 5) van die wingerdstok en vyeboom wit geword. word elders in die Skrif alleen van die ranke van die wingerdstok gebesig en dit noop Sellin tot die opmer- >) Vgl. Int. Crit. Com. p.79. «) So die Afrikaanse Vertaling. 3) De Hoop Scheffer (Theologische Studiën — vyfde jaargang p. 573, nt.) gaan weer na die anner uiterste en beweer dat °P b°me toe- gepas uitsluitend „ontbladeren" beteken. Maar dit is in stryd met die slot van die vers, nl. „die lote daarvan het wit geword". *) Marti p. 119. ') is afgelei ven = vleg en beteken dus ranke, spesiaal wingerdranke (Gen. 40:10, 12). king x): „Da DTIttf sonst nur von den Ranken des Weinstocks gebraucht wird und beide Male das Singularsuffix steht, wird man anzunehmen haben, daB chiastisch ba sich auf den Feigenbaum, b/J auf den Weinstock bezieht". So sal die betekenis van 7 b volgens Sellin as volg wees: „die sprinkaan het die vyeboom volkome afgeskil en het die afval weggegooi en die ranke van die wingerdstok het wit geword". Marti daarenteën maak net die teenoorgestelde opmerking 2): „Trotz dem Singularsuffix und trotzdem sonst nur von den Ranken des Weinstocks vorkommt, wird man das Abschalen und Niederlegen (Hinwerfen), sowie das WeiBwerden der Zweige auf Weinstock und Feigenbaum zugleich beziehen müssen". Hoewel Marti geen gronde vir sy beskouing aanvoer nie, is ek van mening dat sy sienswyse die betere is, want die feit dat die ranke wit word is 'n bewys dat hulle ook afgeskil geword is, en die feit dat die vyeboom afgeskil is laat die wit word van die ranke net so goed op hom van toepassing wees. Wanneer Sellin hom beroep op die singularsuffieks dan moet hy eers aantoon dat die een suffieks alleen betrekking het op die vyeboom en die ander op die wingerdstok. Maar in werklikheid wys die laaste suffieks net in die teenoorgestelde rigting, omdat dit te verwagte is dat wanneer dit op die wingerdstok terugslaan dit nie vroulik maar manlik sou wees. Die kort en kragtige styl van Joël, wat alle langdradigheid vermy, in aanmerking genome, sluit ek my by die opvatting van Marti aan as die mees natuurlike. Alleen die wingerdstok en die vyeboom word hier genoem „weil sie die edelsten Kulturgewachse Palastinas waren; in ihnen ruhte das materielle Wohlbefinden und das physische Glück des ganzen Landes" — Wünsche 3). Vs. 8: Weeklaag soos 'n jonkvrou wat oor haar bruidegom met 'n roukleed omgord is. Nadat die profeet die wyndrinkers en dronkaards opgeroep het om te ween en te huil, rig hy hom in hierdie vers tot die hele ') Pag. 152. ') Pag. 119. 3) By J.Th. de Visser in Theol. S t u d. 1887, p. 308. volk: die hele land moet weeklaag! 's'n imperatief vroulik van *) wat "n hapax legomenon is en i. p. v. staan. Volgens Marti, Sellin e. a. het ons hier met 'n Arameïsme (Xbtf) te doen, en dan voer Marti dit aan as 'n bewys vir die late oorsprong van Joël. Maar daarteenoor staan die opmerking van Nowack 2) dat Joël meermale die Hebreeuse vir weeklaag gebruik en „daher [ist] verdachtig". In een van die handskrifte het ons die variant '•'pSK- 3) lnt- Crit. ^om- sê in hierdie verband: „More likely was orig. bSK ace. cog. to (vs.9)". Hy laat dan 9b aan 9a voorafgaan om dit by 8 aan te sluit sodat hy tot die volgende vertaling kom: (vs. 8) „with a sorrow like that of a virgin who is girded with a sackcloth for the husband of her youth (9 b) sorrow the priests, the ministers of Yahweh (9a) for the meal-ottering and the libation are cut off from the temple of Yahweh". Nowack ') gee sy instemming met hierdie manipulasie om die volgende rede: „Das empfiehlt sich auch um deswillen, weil v. 9a sich als Begründung besser an v. 9b.8 anschlieBt, die Gliederung in 9b.8.9 a ist dann dieselbe wie in v.5—7 u. 13f". Ongeveer so, ook Sellin6) en Baumgartner7). Die noodsaaklikheid "om tot so'n wysiging van die konstruksie van die sin oor te gaan, bestaan m. i. nie. Die vraag is nie hoe moes Joël volgens Int. Crit. Com. c. s. sy profesie inmekaar gesit het nie, maar hoe het hy dit geskryf, en kan dit soos dit daar staan, uit sy pen gevloei het. Die laaste vraag sal niemand ontkennend kan beantwoord nie. Dat die gedagtegang soos dit daar staan ondeugdelik sou wees gaan nie op nie, want terwyl Nowack alleen vs. 9a als „Begründung van die gedagtegang wil sien, neem Joël die hele van vs. 9 as sulks, ') Vir die vorm sien Gesenius-Kautsch 27, § 63,1. ») Pag. 90. 3) Vgl. Preuss p. 10. = om te treur" *) Pag. 83. ») Pag. 90. 6) Pag. 152. 0 Buddefestschrift p. 11. en word die oproep tot die volk om te weeklaag soveel aandoenliker. Ja, die konstruksie van Joël is selfs beter as die van Nowack c. s. omdat hy nou nie in vs. 13 in 'n ongemotiveerde herhaling van dieselfde gedagte verval nie. In vs. 5 word die oproep gerig tot die dronkaards wie se geliefde wingerdstok verwoes is. In vs. 8 word die hele lydende volk aangespreek; en in vs. 13 word as klimaks die priesters, die middelaars tussen God en sy volk, opgeroep om hulle voor God te verootmoedig. Verder rus die sienswyse van Int. Crit. Com. c. s. alleen op 'n vermoede nl. dat oorspronklik gewees hetl). Maar dit kon net so goed een of ander vorm van SbX °f gewees het, of ook volgens die variant by De Rossi2). Ook wys Sellin daarop dat die samestelling bsx bnx nie voorkom nie s). Tot wie die profeet die woorde in hierdie verband rig sê hy nie. Sellin meen die land of S i o n word hier aangespreek. Marti is van oordeel dat miskien agter uitgeval het. Sy vermoede sou gesterk word deur die vertaling van LXX: 8qr\vrj(jov itQÖg fié „wenn jtQÖg ui auf ein zu verwischtes VIN zurück zu führen ware" 4). Maar dis meer waarskynlik dat die Griekse lesing sy ontstaan te danke het eenvoudig aan 'n dubbele 'bx na analogie van Jes. 40 : 1 en dat die twede hier verkeerdelik gelees geword is. Of dit kan ook deur n' dubbel- lesing vanontstaan het. Dit is dan ook nie nodig dat die profeet die aangesproke nes elkekeer moet noem nie. Sonder enig beswaar ') Int. Crit. Com. p. 83. ') By Preuss p. 10. *) Pag. 153. Hy skraap eenvoudig as „Triimmer des ursprünglich hinter v. 7 stehenden ^2^", en lees in navolging van LXX (vs. 9) as 'n imperatief. *) Pag. 120. kan ons aanneem dat hy hier die woord tot die hele volk rigl). Die vroulike vorm van die ww. kan 'n aanduiding wees dat dit terugslaan op die tïTlN van vs- 6- Meer aarmeemlik 'yk my egter Ridderbos se verklaring, „dat het volk hier, gelijk meermalen, is gedacht als vrouw of maagd, wat dan tevens aanleiding gaf tot de volgende vergelijking" 2). Die klag van die volk moet so diep en innig wees soos die van die jonkvrou wat rou oor haar bruidegom. 's 'n jongmeisie wat nog nie getroud was nie, vgl. Deut. 22 • 23,28. Vil die Jood egter is die verlowing 'n bindende voorstadium van die huwelik en by oortredings is dieselfde strawwe as by die huwelik toegepas, vgl. Deut. 22 : 22 vv., Eks. 22 : 15 vv. En daarom word die verloofde meisie „die vrou van sy naaste" (Dt. 22 : 24) genoem en haar verloofde „die man van haar jeug" (Joël 1 : 8) 3). Die beswaar van Bleeker (en Nowack in 'n vorige uitgawe) 4) dat hier nie van n verloofde maar van n getroude vrou sprake moet wees omdat sy anders nie kan treur oor 'n man wat sy „gewoonlik niet voor den dag van het huwelijk placht te ontmoeten of zelfs te kennen" hou nie steek met wat ons lees aangaande die liefde van die bruid in Hoogl. 8 nie. In die volgende vier verse word nou nader omskrywe waarom die volk tot so'n rou- en weeklag opgeroep word. Hulle vorm die „Begründung" van vs. 8. Vs. 9. Die spysoffer en drankoffer het verdwyn uit die, huis van die Here, die priesters, die dienaars van die Here treur. I) Die opvatting van Duhm dat die wyndrinkers hier aangespreek word, wjrd algemeen verwerp eerstens omdat hy dan moet veran¬ der na en twedens omdat die verband dit moeilik toelaat dat hier nog langer van wyndrinkers en dronkaards sprake kan wees. >) Pag. 134 nt. So ook Driver p. 40. Vgl. ook Amos 5: 2. ») So ook Int. Crit. Com., Credner, Sellin, Marti, Nowack. 4) Bleeker p. 26. Nowack, in sy jongste uitgawe sê: „Da immer „die Jungfrau" bezeichna, muB |-pTO vom Brauti^am ver" standen werden". 10. Die veld is verwoes, die aarde treur; want die koring is verwoes, die mos het misluk, die olie het verwelk. 11. Dielandbouers staan beskaamd.die wynboere weeklaag, oor die koring en oor die gars want die oes op die land is verlore. 12. Die wingerdstok het misluk, en die vyeboom het verwelk; die granaat, ook die palm en die appelboom, al die bome van die land het verdor; ja beskaamd is die vreugde weg van die mensekinders. Vs. 9. As gevolg van die sprinkaanplaag en ook as gevolg van 'n ernstige droogte (let op weggedroog vs. 10; verdor, verwelk, vs. 12. Vgl. verder 1 : 17,18) is die spysoffer en drankoffer a f g e s n y van die huis van die Here, iets wat deur Joël baie diep gevoel word vgl. vss. 8 en 13. HTOft geskenk, ga we, is die oorspronklike en oudste benaming vir 'n offer in die algemeen, vgl. Gen. 4 : 3—5. Maar veral is dit die terminus technicus vir die meeloffer of gebakoffer wat noodwendig gepaard moes gaan met die TftFl. die daelikse more- en aand- offer: vgl. Eks. 29:38—42; Num. 28 : 4—8; Neh. 10 :34. Volgens Lev. 2 : 1 moet die spysoffer bestaan uit fynmeel olie en wierook. Of dit kan ook uit 'n gebak van fynmeel bestaan nl. ongesuurde koeke met olie gemeng en ongesuurde platkoeke met olie bestryk (Lev. 2 : 4). 'n Gedeelte van die spysoffer is verbrand geword terwyl die orige aan die priester ten goede gekom het. Vgl. Lev. 2:3; Deut. 18 : 1. Dat HTO hier in die meer spesifieke sin van spysoffer gebruik word is taamlik seker weëns sy verbinding met Tjp_3 (drankoffer). Net soos die spysoffer, moes ook die drankoffer wat uit wyn bestaan het, die daelikse more- en aandoffer begelei Eks. 29 : 38—42. „Die vorgeschriebenen Opfer konnten aus Mangel an Früchten und Wein nicht mehr auf die heikömmliche Art dargebracht werden; das war nicht bloB ein VerstoB gegen die Gottheit, sondern geriet auch den ihrem Dienste geweihten Priestern, deren Einkommen dadurch geschmalert war, zum Nachteil. Grund genug für die Priester zur Trauer und Klage" ')• Vir die waarde wat aan die daelikse offer geheg geword is, vgl. Ne. 10 : 33; Dan. ll : 31, Eks. 29 : 42—44. Dat die onderbreking van die offerdiens vir Joël 'n smartlike ondervinding was blyk uit 1:13; 2: 14 2). Die priesters word hier omskrywe as HIPP ITlttf (dien, •••• bedien) is die eintlike term vir die diens en handelinge deur die priester verrig: Deut. 10 : 8; 18 : 5,7; Eks. 28 : 35,43; Eks. 29 : 30; 30 : 20. LXX lees hier ol teiTovQyovvTeg iïvaiaoTriQity. Vele verklaarders meen dat hierdie lesing die betere is omdat hier sprake is van die priesters se diens by die altaar. Sommige mss. het na d-vmaarrjQici) nog Kvqici). Andere weer het alleen KvqiOj) !). Die Vulgata lees: ministri do mini. Daar is g'n rede om van die Massoreliese teks af te wyk nie. Die uitdrukking hier is 'n algemeen gebruiklike bv. Joël 2 :17; Jes. 61 : 6, Ook in Joël 1 : 13 het ons die analoë uitdrukking: En wat die vertalinge betref merk PreuB 4) tereg op dat hulle nie so eenstemming is dat jy genoodsaak word om i.p. v. mrr die J~QT?2 van die LXX te lees nie. Vs. 10. Hier begin'n uitvoerige beskrywing van die verwoesting van die land — die oorsaak van die in vs. 9 beskrewe ramp nl. die stopsit van die offers. fHt? het soms die betekenis van b e b o u d e veld, akkerveld, saadveld vgl. Gen. 37:7; 1 Sam. 14: 14, en soms beteken dit die vrye, onbeboude veld vgl. Gen. 2 : 20. Joël gebruik die woord in albei betekenisse. ') Credner, p. 119. 2) Dat dit g'n argument vir die late datering van Joël is nie vgl. Inl. Tereg merk Orelli (p. 48) in hierdie verband op: „Die Unterbrechung des Opferdienstes war ftir das israelitische Gefühl so viel, als wenn der Tod das zarteste Band zerrissen hatte. Dieser Gottesdienst war ja ein Liebesband zwischen Himmel und Erde". En dan sê Keil verder: „Daher wurde selbst bei der letzten Belagerung Jerusalems durch die Römer der Opferdienst erst eingestellt, als es auf's AuBerste gekommen war, und zwar aus Mangel an Opferern, nicht an Opfermaterial (Joseph. de. b e I I. j u d. VI. 2,1)!. *) Sien Merx p. 82. *) Pag. 13. In vs. 11 is sprake van die o e s op die Hit? (dus beboude grond), in vs. 20 van die diere van die Hit? wat treur omdat 'n vuur die weivelde van die woestyn verteer het (dus vrye onbeboude streke). Int. Crit. Com. en Marti laat JTlt? alhier op die vrye veld in teenstelling met die stad slaan, terwyl die „zum Ackerbau verwendeten kultivierten Teil derselben 1)" is. M. i. is dit beter om albei terme hier as sirionieme vir die beboude streke te beskou 2) aangesien die hele beskrywing sig besig hou met die verwoesting van die gekultiveerde plantegroei: koring, mos, olie, gars, appelbome ens. Die twede gedeelte van die vers gee die grond aan waarom die aarde treur: die koring is verwoes, die mos het misluk en die olie het verwelk 8). Die woordspeling tussen en rrm nbnx en PlttlX. ttVOin en tthTn is opvallend. kan 'n Perf. liiphil wees van yj'y = verdroog 4). Dit kan ook wees 'n metaplastiese liiphil van ttflS = sig skaam (Jes. 1 : 29), tot ska n de word (Rig. 3 : 25; Ps. 22 : 6). By dinge sal dit dus die betekenis van misluk hê. Beide betekenisse van is by Joël moontlik. Hy gebruik die word van die mos, van die wingerdstok, van die koring, van die landbouers, van die vreugde, van die mense. Die betekenis van tot s k a n d e word, of beskaamd staan pas beter by die vreugde en die landbouers, dan verdor. Laasgenoemde betekenis sou egter weer beter pas by die wingerdstok. Maar nou blyk uit vss. 12 en 20 dat Joël vir verdor en verdroog in sy q al-vorm gebruik. Waar ons dus so'n H i p h i 1-vorm aantref ») Marti p. 121. a) Vgl. Gen. 47 : 20,23,24 waar die beide woorde as sinonieme gebruik word. 3) So jubel die aarde weer in vrugbare tye Ps. 65 : 12—14. Vgl. Amos 1 : 2. 4) Vgl.König, Wörterbuch, p. 139; A. B. Davidson, Lexicon, p. 170. Vgl. ook Sag. 10 : 11. is dit heel waarskynlik dat dit van afgelei moet word, omdat hy daarmee 'n ander betekenis as verdroog wil uitdruk ')• Wanneer Joël nou sê: die mos het misluk en die olie het verwelk a), dan bedoel hy daarmee dat die druiwe waarvan die mos gemaak word misluk het en die olywe waarvan die olie gekry word verwelk het. Vs. 11 is 'n voortsetting van die skildering van die treurige toestand. Bauingartner 3), Sellin, Nowack, e. a. vertaal egter 1^21"! en as imperativi om so die parallelisme met vss. 5, 9b te bewaar. Maar tesame met Marti (pag. 121) is ek van oordeel dat „llf. nicht ein neuer Absatz mit neuer Aufforderung zur Klage [ist] . . . Die Lieferanten des auch für den Kultus notwendigen Korns, Weins und Öls sind bestiirzt, weil die Gewachse, aus denen sie diese Produkle ziehen, vernichtet sind". Ook Int. Crit. Com. steun hierdie sienswyse en is van oordeel dat as hier imperativi bedoel is dan sou ons die artikel by D'HSK en verwag het4). '• beteken b e s k a a m d staan in die sin van teleur- gestel wees. Mense staan beskaamd wanneer hulle iets verwag en dit nie kry nie vgl. Jes. 1: 20; 20: 5; 30:5; Job. 6:20 •'). ') Vgl. Int. Grit. Com. p. 84, Marti p. 121, Nowaclc p. 91, Ridderbos p. 132, Bleeker p. 19. Sellin merk hier op (p. 153) „In fallt die Bedeutung von und [#12 geradezu zusammen, vgl. v. 11". Maar vs. 11 lewer g'n bewys dat dit werklik so is nie omdat 'n vss- en 11 nie noodwendig nou die betekenis von en dan weer die betekenis van hoef te hê nie. verwelk word in vs. 12 ook van die vyeboom gebesig. Vgl. ook König: Wörterbuch p. 20. ') a. w. p. 10—12. 4) Dat dit egter nie 'n afdoende bewys is nie blyk daaruit dat ook in vs. 5 waar sonder twyfel die imperatief gebruik word, die artikel ontbreek. 0 Vgl. Driver p. 41. So ook die landbouers in J o ë I. Merx ') meen dat M. korrupt is wanneer dit die wynboere laat weeklaag oor die koring en oor die gars. Hy wys daarop dat LXX i. p. v. xxfj/iaxa lees en konkludeer daaruit, „daB hier nicht Cft-O stand". Hierdie afwyking by LXX is heel waarskynlik te wyte aan dieselfde beswaar wat Merx teen M. het. Wanneer ons egter voor ntSrnbf? 'n pouse aanneem en vandaar tot die einde van vs. 11 die „Begründung" van die teleurstelling van die landbouers sien, dan volg vs. 12 as die „Begründung" van die weeklaag van die wynboere en hoef ans tot g'n tekswysiging oor te gaan nie 2). Vs. 12. beskrywe die toestand van die wingerdstok en die res van die geboomte van die land: behalwe die sprinkaanplaag het 'n geweldige droogte en hitte die land getref, sodat die bome van die land v e r d o r 3). Uit die feit dat die appelboom elders in die Skrif alleen in boeke van jongere datum sou voorkom (Spr. 25 : 11; Hoogl. 2 : 1,3,5; 7 : 9; 8 : 5) kannie afgelei word dat Joël ook uit die tyd moet dateer nie, omdat dit heel toevallig kan wees dat die appelboom nie in vroeëre geskrifte voorkom nie 4). Wat die granaat betref die kom al in 1 Sam. 18:2 voor, terwyl die palm in Eks. 15 : 27 ; Rig. 1 : 16 en Dt. 34 : 3 reeds te vinde is. Uit die verband is dit duidelik dat -QJ hier nie „steigerend" gebruik word nie (want waarom sal die verdorring van die appelboom bv. soiets buitengewoons wees wanneer al die bome van die land verdor) maar verbindend ; ') Pag. 85 nt. So ook Preuss pg. 15 en J. Th. Visser in Theol. Stud. (1887 p. 380 nt.) Laasgenoemde sê: „Evenwel gelukte het my niet eene tekstverbetering te maken. Ook LXX nirj^uxa geeft geen licht '. 5) Vgl. ook Marti p 121. 3) Vgl. ook vss. 17,19 en 20 en by die eksegese van vs. 17 die weerlegging van de Hoop-Scheffer se mening dat hier van g'n droogte sprake sou wees nie. *) Dat nie 'n appel maar 'n appelkoos is trag H. B. Tristam (Natural History of the Bible 1886 p. 334) te bewys. Maar Driver wys daarop dat die korresponderende Arabiese woord tuffah met sekerheid appel beteken. vgl. Job. 24 : 19. Marti is van oordeel dat ITT&ri ',5£^"T)3 uit vs. 20 uit hier in die teks ingedring het omdat dit sonder die konjunksie staan en dus „über die vorhergehende Aufzahlung hinaus greift". Maar dit is duidelik dat die gedagte •• t uitdruk dat g'n boomsoort gespaar gebly is nie, 'n gedagte wat m. i. hier retories en organies heeltemal op sy plek is, nadat die profeet 'n paar van die belangrikste boomsoorte byname genoem het 2) Vir 'n dergelike konstruksie sonder 'n partikel van konjunksie, vgl. 1 : 14: „Versamei die oudstes, alle inwoners van die land". Vgl. die opmerkings aldaar. Tesame met de meerderheid van verklaarders vertaal ek die 15 van die laaste lid van die vers met j a of soos Marti: „mit einem Wort". Die 13 is saamvattend en lei die slotsin in. Dit het egter g'n sin om dit met want te vertaal nie want die verdorring en verdroging van die bome is tog g'n gevolg van die verdwyning van die mense se vreugde nie. Nogtans vertaal Sellin met want, maar dan verskuif hy hierdie sinsnede na v. 13, en wel agter 13a sodat dit dan lui: „Gürtet euch und klagt, ihr Priester, Heult, ihr Diener des Altars, Denn zuschanden geworden ist Freude bei den Menschenkindern" 3). Maar dis 'n ontoelaatbare willekeurige manipulasie met die teks, veral waar die vertaling van 15 met ja heeltemal geregvêrdig is vgl. bv. Jes. 32:13; Ps. 141:8; Jes. 15:1 4). Die resultaat van die ramp word dus deur die profeet daarin saamgevat dat die vreugde beskaam het en verdwyn het. As daar g'n oes is nie, is daar ook g'n blydskap nie, vgl. Jes. 16 : 10; 9 : 2. En die toestand is nog soveel treuriger omdat selfs die daelikse offer nie meer gebring kan word nie. Onder dergelike omstandigehede kan vir die profeet en sy tydgenote van g'n vreugde meer sprake gewees het nie. ') Pag. 121. So ook Int. Crit. Com. p. 84. J) Vgl. Nowuck, Orelli ea. 3) Pag. 154. *) Vgl. ook Kötiig : W ö r t e r b. p. 175. Vs. 13. Omgord julle en klaag, o priesters! Huil dienaars van die altaar! Kom vernag in rouklere dienaars van my God. Want die spysoffer en drankoffer is geweer van die huis van julle God. 14. Heilig 'n vasdag, roep 'n vergadering uit. Versamei die oudstes, alle inwoners van die land in die Huis van die Here julle God, en roep tot die Here. Nadat die profeet hom eers gerig het tot die dronkaards en wyndrinkers (vs. 5), daarna tot die hele volk (vs. 8), wend hy hom nou tot n derde en laaste kategorie nl. die priesters. Hulle, as middelaars tussen God en sy volk, moet hulle diep verootmoedig en moet die inisiatief neem om alle inwoners van die land in die huis van die Here te versamei en 'n vasdag te heilig. Vs. 13. Die verootmoediging moet geskied eerstens deur die aantrek van 'n rougewaad. Die ww. aantrek, om¬ gord staan sonder voorwerp. Uit vs. 8 en uit die samehang is dit duidelik dat die versweë voorwerp pfc? (r o u k 1 e e d, s a k) is. Immers dit handel oor klaag en huil. Vgl. ook Jes. 32:11. As verdere teken van verootmoediging moet hulle klaag ') en huil. HSD klaag is 'n luide geroep van smart, vgl. Mig. 1:8: „Ek wil klaag soos die jakhalse". Oorspronklik het dit egter die betekenis van op die bors slaan vgl. Jes. 32 : 12. Vgl. ook König: Wörterbuch, p. 305. Die boe- ') Driver p. 183 (by Amos 5:16) sê die volgende: „The orientals, especially women, on occasions of grief, are very demonstrative and the wailing is a public ceremony" (Eccl. 12: 15: „and the wailers go about in the streets"). Thomson describes the funeral .of a Moslem sheikh : in a corner of the cemetery was gathered a large company of women in three concentric circles; the onter circle consisted of sober, aged matrons, seated on the ground, who took but little active part in the soiemnities; those constituting the inner circles were young women and girls who „flung their arms and handkerchiefs about in wild frenzy, screamed and wailed like maniacs". tedoening moet dag en nag geskied. In die roukleed moet hulle selfs oornag ')■ Baumgartner 2) merk in hierdie verband op: „DaB man den Sack auch nachts tragt, bedeutet geschlechtliche Enthaltsamkeit, wie sie von einzelnen (1 Reg. 21:7; vgl. Dan. 6:19) und von ganzen Qemeinden (Bittschrift an Bagoas Z. 20; vgl. Jer. 29:6) in Zeiten der Trauer geübt wurde". Vgl. ook L. Kohier, Z. A.T.W. 1914 p. 149. Joël spreek die priesters aan as dienaars van my God. Merx, Marti, Sellin ea. lees egter saam met LXX THÜti omdat soos Merx sê „wegen des so entstehen- den falschen Gegensatzes von „ und MTlbK" Maar m. i. is by die lesing van M. g'n sprake van 'n teenstelling nie. As die profeet in v. 16 van onse God en in vs. 13 en 14 van julle God spreek, is daar hoegenaamd g'n rede om alleen in vs. 13 3) 'n valse teenstelling aan te neem nie. Vss. 13, 14 en 16 bewys dat die profeet niet die verskillende agtervoegsels van g'n teenstelling beoog nie, hulle is 'n retoriese afwisseling. Die lesing van M. word dan ook gesteun deur die Peshitto, Vulgata en Targum. In vs. 13 b word die gedagte van vs. 9 a opnuut beklemtoon nl. dat die spysoffer en drankoffer geweer is uit die huis van God. Hierdie keer moet dit dien as grond vir die verootmoediging en rouklag van die priesters in die besonder. Immers as dit volgens vs. 9 genoegsame rede is tot n volksklag hoeveel te meer nie vir die priesters as sulks nie. Duhm en Int. Crit. Com. is van mening dat hierdie laaste gedeelte van vs. 13 'n doeblet van vs. 9a is en dus nie oorspronklik nie. Maar tereg wys Nowack daarop dat die konstruksie van vs. 13 na analogie van vs. 5 is en dat die wending in vs. 13b dus nie onverwags is nie. ') beteken oornag Oen. 19:2; dit het ook die wyere betekenis van vert oef Jes. 1:21; Jer. 4:14. By Joël is waarskynlik albei betekenisse in die woord verenig. ') A. w. p. 10-12. ') „Dienaars van m y God . . . die huis van julle God . In vs. 14. word die priesters opdrag gegee om die hele volk in die huis van die Here te versamei, 'n vasdag te heilig en tot die Here te roep. DÜTlttHp heilig 'n vaste wil sê: roep 'n heilige vaste uit. ttHp is terminus technicus vir die uitroep van 'n feesdag bv. 2 Kon. 10 : 20. Vir 'n lewendige beskrywing van so'n vasdag vgl. Jon. 3:5—9 1). rHSÜ? vergadering vgl. Jer. 9:1. Hier is dit sinoniem met heilige vl ti : • samekoms (Lev. 23 : 26) omdat dit hier oor 'n godsdienstige samekoms handel. Merx vertaal dan ook: „ruft einen Gottesdienst aus". So ook Bleeker. Vgl. verder LXX: xr/Qv^cns OeQaiteiav. Vgl. ook Am. 5 : 21; Jes. 1 : 13 "'). Die hele land moet deelneem aan die samekoms. Die oudstes word spesiaal genoem weëns hulle waardigheid en verantwoordelikheid as familie- en geslagshoofde. Wellhausen, Marti, Duhm, Sellin e. a. skraap Cpjpf omdat dit uit 2:16 oorgeneem sou wees. Int. Crit. Com. meen dat as ons dit nie skraap nie ons dit met die konjunksie i moet lees. Merx, Bleeker, Nowack e. a. neem Q^pï as vokatief. Hitzig (p. 80) wys daarop dat as Joël hier die vokatief bedoel het hy dit waarskynlik soos in vs. 2 met die artikel sou gekonstrueer het. Hoewel hierdie argument iets sê, mag dit nie oorskat word nie, want in vs. 5 ') Jon. 3:5—9: „En die manne van Ninivé het God geglo en 'n vasdag uitgeroep, en groot en klein het hulle met rougewaad beklee. En toe die berig die koning van Ninivé bereik, het hy opgestaan van sy troon en sy mantel afgehaal en in rougewaad gehuld in die as gaan sit. En hy het in Ninivé laat afkondig en sê: „Op las van die koning en sy groot manne geen mens of dier, beeste of kleinvee, mag aan iets proe nie, hulle mag nie wei of water drink nie; maar mens en dier moet 'n rougewaad om hê, en hulle moet ernstig tot God roep, en elkeen moet hom van sy verkeerde weg bekeer en van die geweld wat aan sy hande kleef. Wie weet of dit God nie weer sal berou nie, sodat Hy Hom kan afwend van die gloed van sy toorn, en ons nie vergaan nie". 2) Verder word in Deut. 16:8 die samekoms op die sewende dag van die fees van die ongesuurde brode 'n rro genoem. So ook die vergadering op die agste dag van die fees van die hutte. kom 'n vokatief sonder artikel voor hoewel nie 'n vokatief van COpT n'e- Ook Wünsche l) lees hier g'n vokatief nie omdat hy van oordeel is dat alleen die priesters die reg het om die volk tot boete en gebed in die tempel op te roep. Maar dit skyn tog of die gewone owerheid ook die reg daartoe gehad het, vgl. Esra 8:21 (uitroep van 'n vasdag). Vgl. ook Esr. 10:7,8,9. Nogtans is 'n akkusatief-lesing van D^pT m. i. die betere, eerstens, omdat die argument van Hitzig en Wünsche nie van alle waarde ontbloot is nie en twedens, omdat Joël 2 : 16 ook in die rigting wys. Immers in 2:16 word nie aan die QiJpT die bevel gegee om die volk te versamei nie, maar val hulle onder die kategorie wat versamei moet word. Die uitweg egter dat hier in 1 : 14 nie van bejaardes maar van die amp of instelling 2) van oudstes sprake is, terwyl in 2 : 16 die omgekeerde die geval is, is alleen 'n noodsprong wat nie geregvêrdig kan word nie. Daar is dus g'n rede om aan te neem dat vs. 14 tot iemand anders as die priesters gerig is nie 3). Die skraping van CJpT omdat die „oudstes" reeds by die volgende „alle inwoners van die land", inbegrepe is, berus op 'n misvatting van die styl van die profeet. In vs. 12 het ons 'n dergelike konstruksie. Volgens bogenoemde maatstaf sou dan ook die laaste sinsnede van 2 :22 geskrap moet word, omdat die vyeboom en die wingerdstok reeds by „die bome" ingesluit is. Nadat die priesters die hele volk in die huis van die Here versamei het, moet hulle roep tot die Here. Tereg merk Keil4) in hierdie verband op: „Aber mit der Trauer und Klage wird das Unglück nicht gehoben, sondern nur durch BuBe und Flehen zum Herrn, der alles Unheil wenden kann "• psn beteken skree, ro.ep (Jes. 15 : 5, Rig. 12 : 2); met die byvoeging miT"bX beteken dit dus 'n ernstige gebed tot die Here. LXX ') Pag. 122. 8) Vgl. Eseg. 8:1; Jes. 3 :14. 3) So ook Marti p. 127. ') Pag. 132. voeg nog 'exxEvwg agteraan, miskien na analogie van Jon. 3 :8. Vs. 15: Ag, die dag! Want naby is die dag van die Here, en hy sal kom as 'n verwoesting van die Almagtige. 16: Is die spyse nie weg voor ons oë nie? Blydskap en gejuig weg uit die huis van onse God? 17: Die graankorrels het weggekrimp onder die kluite, die voorraadkamers is verwoes, die graanskure afgebreek, want die koring het verdor. 18: Hoe sug die vee! Die troppe beeste is onrustig, want daar is geen weiveld vir hulle nie; ook die troppe kleinvee moet ly. Die eerste vraag wat ons hier moet beantwoord is die aangaande die egtheid van vss. 15—20. Baumgartner M en Nowack (p. 92—93) betwyfel hulle egtheid. Eersgenoemde kom tot die slotsom: „hier aber, wo erst zur Klage aufgefordert wird, ist sie (vss. 15—20) ganz und gar nicht am Platze . . . Nichts verbietet 2 : 1 direkt auf 1 : 14 folgen zu lassen". Andere soos Int. Crit. Com. en Bleeker meen dat alleen vs. 15 'n latere toevoeging is. Sellin (p. 154) weer is van oordeel dat alleen die twede gedeelte van vs. 15 oneg is. Vir die weerlegging van hierdie konklusies en vir die bewys van die egtheid van hierdie perikoop in sy geheel en van vs. 15 in die besonder, verwys ek na die Inleiding van hierdie werk. Alleen wil ek hier nog opmerk dat die argumente van Baumgartner m. i. afdoende weerlê is deur M. Plath ZATW. 1929 p. 159—160. Die volgende vraag is of ons in hierdie perikoop met 'n gebed of met 'n profetiese beskrywing van die toestande te doen het. Marti 2) wat die egtheid van die hele perikoop handhaaf, is van mening dat ons hier met 'n gebed te doen het — 'n gebed wat die profeet aan die priesters voorskryf om te bid. So ook Sellin, Bleeker en Merx. Int. Crit. Com. is egter onseker hoewel hy meer oorhei na die opvatting van Marti c. s. Vir hulle opvatting word dan o. a. daarop gewys dat die Peshitto teen die einde van vs. 13 aanvul, en die perikoop dus ') A. w., p. 17. a) Pag. 123. ook as 'n gebed beskou het. M. i. is dit egter beter om saam met Credner, Hitzig, Keil, Driver en Orelli aan te neem dat ons in vss. 15—18 met g'n gebed te doen het nie 1). Ook wys Int. Crit. Com. daarop dat ons hier geensins 'n komplete gebed sou hê nie en dat vss. 16—18 gladnie soos 'n gebed klink nie. Beskou ons die hele perikoop as 'n gebed dan stuit ons eerstens op die moeilikheid dat teenoor die meerv. ons in die ander verse, in vs. 19 die enkv. ek gebruik word. As die geheel 'n gebed is wat in die mond van die volk of die priesters gelê word, dan kan ons die enkv. in vs. 19 nie rym nie. Marti probeer die moeilikheid oorkom deur hom op Merx te beroep waar laasg. sê dat die priesters hier in die eerste persoon enkv. praat net soos die koor van die Griekse tragedie 2). Die swakheid van hierdie noodsprong ist nie te ontken nie. Waarom sal alleen vs. 19 geborduur wees op 'n stramiem gelyk aan die van die Griekse koor, terwyl al die ander verse van 'n dergelike patroon gevrywaar gebly het. Marti voel die swakheid van sy argument en laat daarom terstond daarop volg: „wenn nicht am Ende besser entsprechend ^31$ und vs- 16 geradezu K"lp3 herzustellen ist "). Sellin 4) verklaar dan ook reguit: Das ist keinesfalls ursprünglich, da die Ge- meinde in vs. 16 und 18 mit wir spricht; man wird mit Duhm !K"I|T zu lesen haben". Sulke noodspronge is egter oorbodig wanneer vss. 19 en 20 'n gebed van die profeet self bevat, en die vorige verse sy oproep tot rou boete en gebed opnuut ') Ridderbos (p. 136 nt.) is van oordeel dat net die „Ag die dag!" van vs. 15 tot die gebed behoort, en dat 15b—18 g'n gebed is nie. Maar as die profeet die priesters iets op die lippe wou lê, dan was hier eerder iets in die rigting van 2:17 te verwagte. Verder bied Eseg. 30: 2 g'n steun aan Ridderbos se opvatting nie, omdat die verhouding van Di'b nn tot tenminste net so onseker is as wat dit hier in Joël tot !p£?Vl (vs. 14) is. ') Pag. 107. 3) Pag. 125. 4) Pag. 156. fundeer veral deur die ramp te sien as voorbode van die Él*1 mn1- So verval tegelykertyd die beswaar van Sellin teen die egtheid van vs". 15b: „und andererseits ist Vs. 15b kein Gebet, was er doch nach vs. 14 sein miiBte".. Ongelukkig word deur Sellin die gronde waarom vs. 16 v. v. 'n gebed moet wees, nie aangegee nie. Die ww. (v. 14) vereis dit nie vgl. Ps. 22 :6; 107 : 6; Jon. 1 : 5,6. Vs. 15. In die Inleiding het ons-tot die slotsom gekom dat daar g'n genoegsame gronde is nie om saam met vele van die nuwere verklaarders die tekste wat handel oor die HUT DT1 „auf den Erweiterer der Joëlschrift zu einer Apokalypse zurückzuführen" (Sellin). Hierdie vers is 'n profeties woord van 'n siener: die ramp wat die land getref het is niks anders nie as die voorloper van die dag van die Here waarvan die verskrikkinge nog soveel groter sal wees. (Vgl. 2 : 30,31). Israël moet besef dat dit wel deeglik rede het om te gehoorsaam aan die profeet se oproep tot verootmoediging en gebed. Dl'*?'rHi< ag die dag of wee die dag, is Tn uitroep van smart. Vgl. Jes. 13:6: „Huil julle want die dag van die Here is naby"; Eseg. 30:2: „Huil julle! Ag, die dag! Want naby is die dag van die Here". In die twede deel van die vers kom dan uit dat die profeet met ag die dag op die oog het die [-[liT DT waarvan die huidige rampe die voorloper is'. Keil is egter van oordeel dat die HHS nie slaan op die H1IT Q-p nie maar op die dag van die sprinkaanramp en droogte, d. w. s. die EtS MHS is 'n voorloper van die dag van die Here. Dit is m. i. 'n minder juiste opvatting, omdat ook volgens Eseg. 30 : 2 die „ag die dag" sonder twyfel op die dag van die Here.slaan. Dan word verder van die dag van die Here gesê dat dit sal kom „as 'n oorweldiging van die Almagtige". Marti vertaal hier enigsins anders. „Er ist wie Qewalt, die vom Gewaltigen kommt". Hoewel daar grammaties niks teen die vertaling van Marti in te bring is nie, gee ek egter aan die ander vertaling die voorkeur omdat die 2 'n >v e r i t a t i s is want soos blyk uit Jes. 13 : 6 vergeleke met Jes. 13 : 13 is die HUT QT nie bloot gelyk aan 'n oorweldiging van die Almagtige nie, maar is dit 'n oorweldiging van die Almagtige '). wat eerstens voorkom as 'n adj. by bs God die Almagtige) Gen. 17 : 1; 28 : 3 ens. en twedens alleen, as 'n naam van God Num. 24 : 4,16; Eseg. 1 : 24; Joël 1 : 15 ens. is heel waarskynlik saam met yan -ntf oorweldig, verwoes '-') " T af te lei. So ook Driver 3), Bathgen *), Wellhausen, Dillmann e. a. Marti egter verwerp hierdie afleiding sonder om gronde aan te gee en merk dan op: „Es wird dem ein alter semi- tischer Gottesname zu Grunde liegen". Dit is 'n blote gissing. Nöldeke 5) en Hoffmann °) bring dit in verband met demoon, terwyl Zimmern 7) verwantskap sien met die Assy- riese Sadu wat 'n benaming vir die Babiloniese gode is (Vgl. Marti p. 123). M. i; kan daar egter g'n beswaar van gewig ingebring word teen 'n afleiding van Til# n>e- En soos Driver (p.82) tereg opmerk: „Whatever hoWever, be the etymology of the title, it is true that the choice of it seems to be sometimes prompted by the thought of the power of God, whether in the way of blessing and defence (Gen. XVII.1; Job XXI.5; Ps. XCI.1) or in the way of Authority, punishment, or trail (Job V. 11, VI. 4, VIII. 3, XXI. 20, XXVII. 2). ') Tereg merk Driver (p 45) in hierdie verband op: „The coming visitation will be what a devaslation proceeding from the Almighty might be expected to be, it will realize what the term implies, it will be a veritable „overpowering from the Over-powererl" *) Vgl. König: Wörterbuch, p. 485; ook Joël 1 : 10; Jes. 15 : 1; 23:1,14; 33: 1; Mig. 2:4; Ps. 17:9. а) Pag. 81: In 'n ekstra noot op 1 :15 bespreek Driver die kwessie breedvoerig. *) B ei t r a ge zur Semitischen Religi onsges chichte, 1888 p 192 vv. en 291 vv. ')Zeitschr. der Deutsch. Morgen I. Gesellschaft 1886 p. 735 vv. б) Phönizische Inschriften p. 53. Ó Die Keilinschriften und das Alte Test. von Eb. Schrader, Dritte Auflage — neu bearbeitet von H. Zimmern und H. Winckler, 1902, p. 358. Die ,-nrr ar sal dus 'n dag wees van oorweldiging deur die Almagtige. Dit is 'n dag van oordeel en gerig oor alle bose en gode-weerspannige magte '). 'n dag waarop God Hom openbaar as die Almagtige regeerder van die heelal deurdat Hy die bose en die sondige vernietig en die geregtigheid en waarheid tot oorwinning voer. Vgl. Joël 3 : 9—16; Jes. 2 : 12 — 21; Jes. 13:6 vv; Sef. 1:14 vv; Eseg. 34: 12. Elke gerig is 'n voorloper van, of 'n moment in daardie HUT DV wat eers aan die einde van hierdie bedeling in al sy volheid sal kom. Vs. 16. In hierdie en die volgende verse volg opnuut 'n beskrywing van die nood van die volk. Die benarde toestand van die land en die nog treuriger toestand van die Godshuis moet vir die volk 'n bewys wees van die nabyheid van die dag van die Here (vs. 15). ^3 voor ons oë, beklemtoon die hulpeloosheid van die mense teenoor die ramp. Voor hulle oë, sonder dat hulle die minste daaraan kan doen verdwyn die spyse. Dat dit die betekenis van hierdie en dergelike uitdrukkings is blyk o. a. ook uit Jes. 1 : 7: „vreemdes verteer julle landerye in julle t e e n w o o r d ig h e i d", vgl. ook Dt. 28:31, Ps.23:5. Omdat die spyse weg is en g'n spysoffer en drankoffer gebring kan word nie is die blydskap en gejuig weg uit die Godshuis! weg, omdat die priesters treur (vs. 9), omdat daar g'n eerstelinge met vrolikheid gebring kan word nie (Deut. 26: 1,2, 10, 11), omdat die vrolike fees van die weke en ander feeste wat in verband met die insameling van die oes gevier geword is (Deut. ') Die benaming pas hier mooi by die aktiwiteit van God teen die bose en valse: En dit is dan ook moontlik dat die benaming juis sy ontstaan aan hierdie werksaamheid van Qod te danke het, maar dat hierdie spesiale nuanse van betekenis wat aan die ww. eie is nl. oorweld i g in die sin van vernietig, verwoes, verloor het en, van die Godheid gebruik, alleen die betekenis van Almagtige het. 'n Twede moontlikheid word deur Driver aangegee nl. dat van die begin af alleen die betekenis van oorweldig gehad het sonder die nuanse van vernietiging, dat in die tyd die benaming op God toegepas is, en dat dit daarna die nuanse van verniteig, verwoes gekry het, vgl. Driver p. 81—82. 16 : 10—15), verval het. Van die opdrag in Deut. 12:7: „En daar moet julle voor die aangesig van die Here julle God eet en vrolik wees, julle en jul huisgesinne", kon onder dergelike omstandighede niks tereg kom nie. Nee, die musiekinstrumente is opgeberg, die gesang het weggesterf (Amos 5:22) en die dans (Rig. 21 : 19 vv) was uit. Vs. 17 beklemtoon die algehele broodsgebrek. Marti maak attent op die buitengewoon moeilike begin van die vers omdat onder die eerste vier woorde, drie 'anat, leyófieva is. M. lees die erste gedeelte van die vers: DITf©"!?)? Hin fflTlB itfSg wat gewoonlik vertaal word mit „die graankorrels het weggekrimp onder hulle kluite". word dan in verband gebring met 'n Arabiese ww. übisa wat beteken inkrimp, opdroog1). Andere weer bv. die Statevertaling, en Authorized Version volg hier die Vulgata, Ibn Ezra en Kimchi en lei dit af van die Aramese verrot. Hoewel graankorrels tot 'n sekere mate verrot deurdat hulle na 'n tyd onder die droë grond te gewees het skimmel word, is dit m. i. beter om met wegkrimp te vertaal want by die beskrywing van so'n droogte is dit meer waarskynlik dat die skrywer se gedagtes met die verdrogingsproses en nie soseer met die verrottingsproses besig was nie. Ook is die afleiding van übisa foneties beter 2). rilT"© word afgelei van die wortel "Hg verdeel, verstrooi, af te s k e i :!), en word dan in verband gebring met die Sieriese f e r d a wat beteken pit of k o r r e 1 en die Aramese KT"© gruis 4). DrTÏIB^ word in navolging van Ibn Ezra en David Kimchi in verband gebring met die ww. )T]^ wegveeg, wegspoel (in laasg. betekenis van 'n stroom gebesig bv. Rigters 5:21. So ook in ') So Ed. König: Wörterbuch, p. 312, Driver p. 45, Orelli p. 49, Keil p. 134, e. a. a) Vgl. Driver p. 45 nt. 2. 3) Vgl. Ed. König: Wörterbuch, p. 372. Vgl. Sellin p. 155. Arabies en Assiries). Volgens König ') beteken die woord „F o r t r e i s s u n g" en staan hier vir dit wat weggeveeg word nl. die kluite 2). Verder wys Keil daarop dat die Arabiese gurf die betekenis van gleba terrae het, en ons dus ook van hierdie rigting gesteun word wanneer ons met kluite vertaal. Hoewel hierdie verklaring gedruk word deur die beswaar dat die Arabiese migraftun en die Aramese magrafta nie dit wat weggeveeg of weggeskeur, of afgekap 3) word beteken nie, maar die instrument waarmee dit gedoen word nl. besem, skop 4), en al sou die Arabiese gurf nie die betekenis van gleba terrae hê nie '), dan bly ek nogtans bogenoemde verklaring handhaaf as die betere omdat dit beter in die verband pas as wanneer ons bv. saam met Driver sou vertaal, „the grains shrivel under their shovels (or hoes)". Immers dit is 'n bekende feit dat droogte en hitte kluitvorming veroorsaak wanneer die grond omgeploeg word. Driver erken, dan ook openlik dat, „the last word (nl. „shovels") especially is not satisfactory". Andere soos Merx, Marti en Sellin is van oordeel dat oorspronklik hier iets anders gestaan het. Vir Marti 6) is dit die drie aiutt; XsyöiiEva wat die teks verdag laat voorkom, terwyl Sellin 7) beswaar maak teen die traditionele vertaling omdat dit nie in die verband sou pas nie. Immers volgens Sellin is die verdorring van die graankorrels iets wat reeds tot die verlede behoort want op die oomblik staan die profeet in die oestyd. ') Wörterbuch, p. 207. 3) Ook A. B. Davidson en Gesenius vertaal die word met kluite. Vgl. Davidson Lexicon p. CXLII. Ibn Ezra en Dawid Kimchi heg dieselfde betekenis aan die word. ') „Wenn indessen wegreiBen, wegschaffen, im Neuarabischen auch hacken, umhacken bedeutet, so ist S c h o 11 e, womit seit Aben Esra und Kimchi das Wort gewöhnlich erklart wird, nicht rein aus der Luft gegriffen". — Hitzig-Steiner p. 80. l) Vgl. Int. Crit. Com. p. 90. ') Volgens Lane, Ar ab. Lexicon p. 411 beteken dit „the water worn bank of a stream". Vgl. Driver p. 46. 6) Pag. 124. ') Pag. 155. „Gegen diese Not ware ein Bettag um Regen zur Zeit des Frühund Spatregens angebracht gewesen, nicht jetzt, wo wir nach Vss. 2—12 doch schon im Beginne der Ernte stehen". Met hierdie beswaar van Sellin kan ek my nie verenig nie. Immers, ook hy is van oordeel dat tesame met die sprinkaanplaag 'n groot droogte die land getref het ')• Waar Joël nou besig is om die gevolge van die sprinkaanplaag en die gelyktydige droogte aan te toon, en waar hy juis daarop uit is om die hew i g h e i d van die ramp te skilder om so sy volk daarvan te oortuig dat dit 'n teken is van die nabyheid van die HIPP DY1 (vs. 15), kan ons hom dit dan kwalik neem wanneer hy aantoon dat die droogte reeds van die saaityd duur, dat daardeur die oes alreeds tot mislukking gedoem was nog voordat die sprinkane hulle vernielende werk kon verrig? Waarom 'n profeet by die oproep tot 'n bededag in die oestyd, ook nie mag wys op wat reeds in die saaityd gebeur het nie, is vir my nie duidelik nie. Om te sê dat as die droogte reeds van af die saaityd geduur het, dan sou hulle toe al 'n bededag gehou het, en nie nou eers nie, hou ook nie steek nie, want 'n bededag in die oestyd hoef nie 'n bededag in die saaityd uit te sluit nie. Maar juis wanneer so'n bededag in die saaityd om een of ander rede nie gehou is nie, het die profeet nou soveel te meer rede om 'n bededag saam te roep en terug te wys op wat reeds enige maande gelede gebeur het. Qee ons eenmaal die massoretiese teks prys dan beland ons in 'n gaos van die mees uiteenlopende en wildste gissinge. Reeds die LXX vertaal als volg: èoxtQtrjoav öa^idAeig 'enl raïg cpÜTvctig dvrwv, terwyl die Vulgata die volgende daarvan maak: „computruerunt jumenta in stercore suo'. Die LXX het waarskynlik tot sy vertaling gekom deur die onbekende nms te 'ees as = k o e i e, wat op sy beurt tot ver¬ dere verminking van die teks aanleiding gegee het *). Merx wat die kwessie breedvoerig bespreek 3), hou hom aan die ver- ') Pag. 154. ') Vgl. Bleeker p. 29. a) Pag. 100 vv. taling van LXX en probeer so die oorspronklike teks terug te vind. Hy kom dan tot die vertaling: „Es stampfen die Rinder über ihren Krippen".1^ Die Hebreeuse teks word dan as volg deur hom herstel DfTrVHK rtin miS HPB ' ). Maar hoe ver- sigtig Merx ook al die saak aangepak het, is sy resultaat nie baie oortuigend>ie." ,rHoe*hy rinn met „über" kan vertaal, en hoe*Q|"pftÖ,'lOfi tot DTTIK vervorm geword is, is moeilik te begrype. Ook word van die v r o I i k e spring en nie van die ongeduldige stamp van die diere gebruik nie bv. Jer. 50:11; Mal. 3:20 en oxiqtciv Luk. 1:41; 6:23. Verder pas gladnie in hierdie verband ,nie omdat eers in die volgende vers van die beeste en van al die diere sprake is. Dieselfde beswaar word gevoel deur Valeton 2) en deur J. Th. de Visser, derwyl laasgenoemde daaromtrent sê 3): „my komt ze in verband met de genoemde bezwaren beslissend ter verwerping van Merx' conjectuur voor". En dan gee hy 'n konjektuur op grond waarvan hy tot die volgende vertaling kom: „de kribben zijn gebroken onder hare deksels". Ook Marti is van oordeel: „eine Bemerkung über die Rinder ist hier nicht am Platze, da von ihnen Vs. 18 nochmals die Rede ist". Hy herstel dan die teks as volg [?nma] Ü'T© ^31 n DlTHhirbj? en vertaal: „enttauscht stehen die Maultiere bei ihren Krippen". Hierdie sin verskuif hy dan na die begin van vs. 18 wat hy op sy beurt weer vertaal met: „was sollen wir in sie legen"? Maar by hierdie konjektuur van Marti is dit onmoontlik om in te sien hoe tot nnn en DrVnflK tot DTnDUD geword het. Sellin kan dit nie met Merx of Marti vind nie en maak die volgende konjektuur omnD-o □nnrfnmö my en vertaal — : - : t s - t : s • dit: „Es klirren die Maultiere mit ihren Ketten unter sich in ') Pag. 86 en 106. a) St u d. 1880 p. 59, 60. ») T h e o 1. S t u d. 1887 p. 308 nt. 2. ihren Stallen" l). Hierop laat hy dan direk die laaste sinsnede van die vers volg nl. „Weil zuschanden geworden das Korn", en die eerste sinsnede van vs. 18 nl. „was sollen wir in sie legen?" Hierop volg dan die res van vs. 17. By Sellin kom die muildiere dus weer te vroeg en is die „unter sich" baie onnatuurlik. So 'n konjektuur wat dan nog bodien op die volgorde van die teks so geweldig inbreuk moet maak, kan ons goedkeuring nie wegdra nie. Int. Crit. Com. is van mening dat die oplossing van die moeilikheid reeds in die teks gegee is. Hy gaan uit van die veronderstelling dat die teks soos dit daar staan korrupt is. En dan sê hy: „an old scribe or editor had noticed it also, and had put directly after it the correct text, perhaps from a better ms. mn HIT® is followed by the correct reading niXft 1D1P13 10^3- Vs. 17a must therefore not be corrected but omitted, vs. 17b contains the correction". Vir so ver ek weet het niemand hom hierin nagevolg nie, want dis baie moeilik om in te sien hoe die woorde in vs. 17b kon gedegradeer het tot die in vs. 17a. Die kort oorsig van die vernaamste pogings tot herstel van die teks spreek terselfder tyd 'n oordeel uit oor die bereikte resultaat — 'n oordeel wat nie alte gunstig is nie: die subjektiwiteit en willekeurigheid wat aan die dag gelê word behoef g'n kommentaar nie. Dat die vrugteloosheid van 'n dergelike poging deur 'n man soos Nowack 2) gevoel word, bewys die feit dat hy g'n konjektuur, g'n vertaling en dus ook g'n oplossing van die moeilikheid probeer gee het nie, terwyl Bleeker in hierdie verband opmerk: „Wij hielden ons, teneinde raad, aan de gangbare overzetting". Die volgende sinsnede van vers 17 omskryf die gevolge van die verdroging van die koring nl. die vooraadkamers is verwoes, die graanskure afgebreek. Omdat die landbouer gesien het dat daar niks van die oes tereg kom nie bekommer hy hom nie oor die instandhou van sy bergplekke en skure nie, met die resultaat dat hulle verwoes en vervalle is. nll^N 's berg- ') Pag. 155-156. 3) Pag. 91. ') Pag. 93. plekke. In l Kron. 27:27, 28 kom dit vooras 'n bergpiek vir wyn en olie, in 2 Kron. 32:27, vir geld en ander kosbaarhede, in Neh. 13: 12 vir koring ens. nilJÖÜ word deur LXX vertaal met Ar/voi. Merx is van oordeel dat hjvoi alleen parskuipe beteken waarvan die Hebreuse ekwivalent is. Laasg. is dan volgens Merx die goeie lesing 1). Hierop moet dan volgens hom nog n uitspraak oor die mislukking van die druiwe en olywe volg, sodat die sin oorspronklik ongeveer as volg gelui het: „Die Vorratskammern sind zerstört, die Kelterpressen eingerissen, denn das Getreide ist hin, Trauben und Oliven verloren". Tereg word egter deur Marti2) daarop gewys dat Ayvoi nie alleen die betekenis van pa rskuipe het nie, maar ook van t rogge bv. Gen 30:38,41. Die eenvoudigste en beste verklaring is m. i. om die eerste ft as dittografie te beskou. Ons hou dan oor (vgl. Hag. 2; 19) wat beteken skuur3). Hierdie betekenis stem ook mooi ooreen met die van die parallel gebruikte rnïfkV- t Vs. 18 beskryf die lyding van die diere. HDHD HrUfcOTlö t •• ; t : Iv word deur baie verklaarders nie met hoe sug die vee vertaal nie, maar word in navolging van LXX gelees njp!"Q nriJJ no wat sal ons daarin 1 ê 4). Dog tereg wys Marti daarop dat wanneer die suffieks op die voorraadskamers en skure slaan, of, volgens die gewysigde teks, op die kribbe (vs. 17), die tussensinnetjie: „want die koring het verdor" „uriangenehin Suffix und Nomen trennt und nach demselben die Frage sehr schwach klingt". Maar ook die vryheid waarmee Marti e. a. die volgorde van die verskillende onderdele van vs. 17 moet wysig om aan hierdie beswaar tegemoet te ') Pag. 105. ') Pag. 124. 3) So Marti p. 124, Orelli p. 49, Int. Crit. Com. p. 90, A. B. Davidson p. 134. Eersg. wys daarop dat die betekenis van nruü „wenn nicht durch Hag. 2 :19, so doch durch das Neuhebr. sicher gestellt ist". *) Marti p. 124. kom kan my goedkeuring nie wegdra nie. Ek hou dus aan die oorgelewerde teks en die gangbare vertaling. Vir my gevoel, word hier aan die diere g'n „sonderbare" l) predikaat toegeskryf nie, veral waar die beskrywing vloei uit n' digterlike pen soos die van Joel. Vgl. ook Jer. 14:6 „hulle oë versmag omdat daar g'n gras is nie". Na sy opmerking oor die vee in die algemeen noem hy spesiaal die beeste en die kleinvee: „Die troppe beeste is verwar of onrustig a). Hulle weet nie waarheen nie weëns die water- en voedselgebrek. Ook die troppe kleinvee wat met nog minder as die beeste kan deurkom, ly swaar onder die droogte. Omdat DÜX die betekenis van boet het (vgl. Hos. - T 14:1, Jes. 24:6) en eintlik alleen op mense van toepassing is, is Merx, Wellhausen, Marti, Nowack, e. a. van ordeel dat dit „sehr wenig hierher paBt" 3). In navolging van LXX wat met fl(pavia%"ï]aav vertaal, lees hulle dan en vertaal „sie sind verwüstet, sie sind in trostlosem Zustan de. Maar m. i. is dit onnodig om hier tekskorrupsie aan te neem, omdat dit te verwagte is dat 'n digterlik-aangelegde persoon soos Joël n' dergelike term op diere sou toepas. So'n toepassing is ook gladnie so ongerymd as wat voorgegee word nie, want volgens Rom. 8:19—22 ly ook die diere as gevolg van die skutd van die mens. Vgl. verder Gen. 6:7, Eks. 12:22 l). •) Marti p. 124. ') Vir die betekenis van "p3 vgl. Eks. 14:3; Est. 3:15. LXX lees hier êxAavaav ween d. w. s. 133 vir 1333 en word deur Merx T T gevolg. i) Marti p. 125. *) Sellin (p. 126) beskou die slotsin wat oor die kleinvee handel as van 'n later hand afkomstig. Vir hierdie aanname gee hy egter g'n gronde aan nie. Alleen kom hy in vs. 19, uit metriese oorwegings, tot die slotsom dat aan die begin van genoemde vers iets uitgeval het en voeg dan tesame met Duhm vooraan waardeur hy tot die vertaling kom: „Das Kleinvieh ruft zu dir, Jahwe". Maar'n argument aan die metriek ontleen is op die huidige stadium vir my nog nie oortuigend nie. Vgl. Inleid. Vs. 19. Tot U, O Here roep ek, want 'n vuur het die weilande van die woestyn verteer, en 'n vlam het al die bome van die veld aan die brand gesteek. 20. Selfs die diere van die veld smag na U; want die waterstrome het opgedioog, en 'n vuur het die weivelde van die woestyn verteer. Die treurige toestand van die land en diere gryp die profeet so aan dat hy onwillekeurig in 'n klaagbede uitbars en as mondstuk van die redelose natuur tot God roep. Vs. 19. Omtrent die kwessie van die eerste persoon enkv. wat hier gebruik word verwys ek na p. 32 van hierdie werk. Uit vs. 12 is dit duidelik in watter sin die vuur en die vlam hier verklaar moet word nl. as 'n groot hitte waardeur die ontstaan van plaaslike brande natuurlik nie uitgeslote hoef te wees nie. Vgl. ook die beeldspraak in 2:2. Vs. 20. Nie alleen die tamme diere nie (vs. 18), maar ook die wilde diere kry dit swaar. Die profeet sien hulle as smagt e n d e (« na God 1). Die wwt. kom alleen hier en nog tweemaal in Ps. 42 : 2 voor. In Arabies en Etiopies het dit die betekenis van opgaan. Die vertaling skree van die Peshitto en latere oorsettings is 'n verdere uitbreiding van die oorspronküke betekenis 2). Omdat die ww. in die enkv. staan lees Marti, Sellin en Nowack die selfstnw. ook enkelvoudig nl. fifcrQ, hoewel Marti daarop wys: „Der sing. fem. Jl^ri nach dem plural subj. ist möglich vgl. Ges.-Kautzsch 27 § 145 K" 3). Ek hou dus aan die Massoretiese teks. Duhm is van oordeel dat die wildediere nie na God smag nie, maar na water, en daarom skraap hy Maar Sellin wys op die inkonsekwensie by Duhm wat g'n beswaar daarin sien om die vee in vs. 19 tot God te laat roep nie 4). ') Vgl. Hos. 2:20, waar sprake is van 'n verbond tussen God en die diere. ') Vgl. König: Wörterbuch p. 347. •) Pag. 125. 4) Sellin p. 156. Die laaste sinsnede van vs. 20 is 'n woordelike herhaling van 'n sinsnede wat in vs. 19 voorkom, nl. ,'n vuur het die weivelde van die woestyn verteer". Dit is dan ook aanleiding gewees dat die egtheid van hierdie sinsnede in vs. 20 in twyfel getrek is deur Marti, Int. Crit. Com. en Sievers, terwyl Nowack en Duhm op die raoontlikheid wys dat vs. 19 b oorspronklik agter vs. 20 gestaan het. Sellin, Ridderbos, Bleeker, Orelli, Keil e. a. hou egter aan die oorgelewerde teks. Laasgenoemde merk tereg op dat deur die herhaling in vs. 20b die profeet sy rede retories afrond ')• Hoofstuk 2. Nadat die profeet in hoofstuk 1 die ontsettende gevolge van die sprinkaanplaag gepaard met 'n sware droogte, geskilder het, gaan hy in die eerste gedeelte van hierdie hoofstuk daartoe oor om 'n beskrywing van die sprinkane self en van hulle optrede te gee. Dit lyk .my baie aanneemlik om saam met Marti, Sellin, Ridderbos, Bleeker e. a. aan te neem dat Hf. 1 die verwoestende werksaamhede van die sprinkaanleër op die platteland beskryf, terwyl in Hf. 2 die profeet die genoemde leër die stad sien benader. Immers in die eerste hfst. is daar alleen sprake van die koringlande, die wyngaarde, die woestyne wat deur die sprinkane en droogte geteister word. Landbouers, skape, beeste en wilde gedierte word beklaag. In hfst. 2 daarenteë word van die sprinkane gesê dat hulle soos krygsmanne op die muur klim (vs. 7), dat hulle die stad oorval en deur die vensters die huise binnedring (vs. 9). Wat op die platteland reeds gebeur het is nou besig om in die stad te geskied. Vandaar die imperfekta in hierdie hfst. en g'n perfekta soos in die vorige nie. Die nood wat in die tussentyd groter en groter geword het deurdat ook die stad getref word, word met forse pennestreke deur die profeet geskilder. Die verwoesting wat besig is om hom voor die oë van die profeet te voltrek, noodsaak hom om, nog meer as in die eerste hoofstuk, daarin die voorbode van die ') Pag. 135. dag van die Here te sien. En omdat hy die sprinkane en hulle optrede in hierdie lig sien is hy vir 'n enkele maal geneig om onwillekeurig sy pen te doop in die ink van profeties-digterlike hiperbolisme waardeur sy beskrywing van die plaag vir 'n enkele oomblik bokant die teenwoordige en die werklike skyn uit te gaan. Maar desnieteenstaande het ons nog altyd te doen met werklike sprinkane. Sien Inleiding. Na die skildering herhaal die profeet sy ernstige en dringende oproep tot boete en verootmoediging *)• Want hoewel die voorbode van die dag van die Here reeds daar is, is daar tog nog hoop, „want wie weet of Hy nie sal omdraai en dit Hom sal berou nie, sodat hy 'n seën sal agterlaat" (vs. 14). Vs. 1: Blaas die basuin op Sion en blaas alarm op my heilige berg! Laat al die inwoners van die land bewe, want die dag van die Here kom, want hy is naby — 2a: 'n Dag van duisternis en donkerheid, 'n dag van wolke en wolkenag. Die basuingeskal het die bevolking na die tempel geroep, Lev. 25 : 9; Ps. 81 : 4; Joël 2:15. Maar hier word dit in die eerste instansie geblaas as alarmsignaal omdat gevaar dreig. Gewoonlik word dit in tyd van oorlogsgevaar geblaas (Hos. 5:8; Amos. 3 : 6). Omdat die profeet die sprinkane as 'n vyandige leër sien, veroorloof hy hom hierdie beeld aan die oorlog ontleen '). Uit 2 : 15 blyk dat die profeet hier die priesters aanspreek. „Maak alarm op my heilige berg; d. w. s. van die hoogte van ') Vgl. hf. 1 : 14. ') Driver (p. 144, op Amos 2:2) sê in verband met die basuin die volgende: „The S h o p h a r was the curved hom of a cow or a ram, to be carefully distinguished from the long straight metal hatzötzerah or trumpet with expanding mouth. The shop har was principally. . .. used for secular purposes, chiefly to give signals in war (Jud. 3:27; 2Sam. 2: 28; 10:1 etc.). Or to raise an alarm, sometimes also to announce or accompany an important public event, such as an accession (1 K. 1 :34,39) or other joyous occasion (2Sam. 6 :15); as a sacred instrument it is raen- tioned rarely, and mostly in later writers (Ps. LXXX 1 : 4)". Vgl. ook Lev. 25 : 9. die tempelberg ') moet die alarmtekens 2) gegee word sodat die volk hulle kan voorberei vir die gevaar wat op hande is. In sulke gevalle het die voorbereiding bestaan in die optrek van die bevolking na die versterkte stede vgl. Jer. 4 : 5. Maar omdat die gevaar in hierdie geval van so'n spesiale karakter is, is daar alleen een vesting waar veiligheid gesoek kan word, nl. in Gods huis vgl. 2: 16,17. En daarom het die basuingeklank in die twede plek ten doel om die bevolking tot 'n godsdienstige samekoms op te roep (2 : 15.) Die alarmsignale moet van punt tot punt voortgeplant word sodat al die inwoners van die land sal bewe (vgl. Amos 3:6; Eks 19:16). En die gevaar waarop die basuingeskal attent moet maak is nie in die eerste instansie die sprinkaanplaag nie, maar die nabyheid van die dag van die Here, „want die dag van die Here kom, want hy is naby". Sellin, in navolging van Duhm, skraap die sinsnede wat handel oor die dag van die Here. Hulle behou egter die XS van vs. l T en neem „'n talryke en magtige volk", as subj. daarvan, sodat Sellin tot die vertaling kom: „Erbeben sollen alle Bewohner des Landes, denn es kommt ein groBes und zahlreiches Volk". Int. Crit. Com. wat ook die rtirP D"P ~ gedeeltes as van 'n later hand afkomstig, uitsny, maak egter die volgende opmerking oor Duhm (en dus ook Sellin) st manipulasie met die teks: . . . „attractive but arbitrary" 3), terwyl Nowack oor die uitsny van die miT DT -teks tereg sê; „Aber die Qründe sind nicht überzeugend" 4). Vgl. verder die Inleiding waar hierdie kwessie bespreek is. kan grammaties 'n Kal perfektum of 'n Kal T partisipium akt. wees. Keil, Orelli, Nowack en Ridderbos beskou dit as 'n Kal perfektum, terwyl Int. Crit. Com. meen dat dit as ') Op Sion (2: 1,15) d. w. s. op die tempelberg. „Zion heiBt der heilige Berg wie Ps. 2: 6, weil auf dem zu ihm gehörigen Gipfel Morija der Herr in seinem Heiligtume thronte'' — Keil p. 135. ') J7T1 (Hiphil) Hard skree (Hos. 5:8), alarmsignale gee met trompette Num. 10 : 9; 2Kron. 13 : 12; vgl. König, Wfirterb u c h p. 437. 3) Pag. 101, 4) Pag. 94. partisipium bedoel word omdat die niiT DV n°g aanstaande is. Aan die betekenis van die sin maak dit egter g'n onderskeid hoe ons dit hier opvat nie, omdat ook die Kal. perf. se betekenis bepaal word deur wat onmiddellik daarop volg „want hy is naby". Terwyl die sprinkaanplaag reeds iets van die teenswoordige is word hier in hf. 2 net soos in 1:15 die dag van die Here nog as in die toekoms, hoewel dan in die n a b y e toekoms, gesien. Dit teenoor Merx *) se bewering dat Joël onduidelik is en ons nie kan uitmaak of die dag saam val met die sprinkaanplaag dan of laasg. alleen maar 'n voorloper van die mi-P DV is nie- Vs. 2. Marti, Sellin, Ridderbos, Bleeker e. a. neem vs. 2aa as subjek van ^ (vs. 1) sodat Ridderbos 2) tot die vol- I i gende vertaling kom: „want nabij is de dag van duisternis en donkerheid, de dag van wolken" ens. Inderdaad hoort vs. 2aa dan ook by 1 omdat die vervolg weer met iets anders nl. sprinkane te doen het. 'n Betere versindeling sou dus wees om vs. 2 te laat aanvang by: „soos die möreskemering". Saam met von Orelli, Int. Crit. Com. en Nowack is ek geneig om ''S as 'n I T selfstandige sin te neem en vs. 2aa as 'n bysin wat die nilT DV nader omskrywe. Sodoende word dit enigsins begryplik waarom die Massorete die eerste vers agter afgesluit het. Die betekenis en inhoud egter, bly in albei gevalle dieselfde. Die HUT DV word omskrywe as 'n dag van duisternis en donkerheid, 'n dag van wolke en wolkenag. 'n Dergelike skildering van hierdie deurlugtige dag tref ons aan in Arnos 5 : 18,20; Eseg. 34 : 12; en veral in Sef. 1 : 14 vv.3). In verband met die duisternis en donkerheid van die dag merk Orelli op: „Auch davon hat die Dunkelheit, welche ein nahender Heuschreckenschwarm erzeugte, ein unheimliches Vorspiel gegeben; vgl. Ex. ') Pag. 10. ') Pag. 137. s) Vgl. die eksegese op 1 : 15. 10 : 15" *). Vier sinonieme word hier opeengehoop om die donkerheid van die dag te beklemtoon 2). Die laaste is 'n afleiding van die ww. wat beteken drup, bv. die hemel drup dou Deut. 33 : 28. is dit wat laat drup d. w. s. die v t : wolke „und diese ist zugleich dunkeles Gewölk oder Wolkendunkel Eks. 20 : 21 etc." 3). Vgl. ook Deut. 4:11. Dat die profeet die duisternis en donkerheid letterlik bedoel blyk uit 2 : 10 en 3 : 4. In die twede gedeelte van die vers laat die profeet dan duidelik word waarom die j-jllT QV naby moet wees: immers die voorteken is reeds daar nl. die aanstormende sprinkaanleërs. In vs. 2 b—11 volg nou 'n lewendige beskrywing van die sprinkaanleërs as aankondiger van die dag van die Here. In Hf. l het die profeet hom besiggehou met wat die sprinkaane reeds gedoen het. Hier egter staan hy tussen hulle en ondervind hulle ') Pag. 50. OokDriver deel hierdie sienswyse; „No doubt the image is suggested by the fact that a flight of locusts, as it approaches, presents the appearance of a black cloud, which as it passes, obscures the sun, and even sometimes darkens the whole sky". Pag. 48. !) Duisternis is altyd sinnebeeldig vir ongeluk, straf ens. Die skadu deur die sprinkaanswerm gewerp laat die profeet onwillekeurig aan ongeluk, straf en oordeel dink, aan 'n dag waarop God Sy straf en oordeel oor die bose sal voltrek. Hierdie straf en oordeel sal net soos die sprinkaanswerm van God uitgaan en sal die wereld tref. Alleen die wat die Here aanroep sal gered word (2:32), net soos Israël van die sprinkaanplaag verlos en gered sal word wanneer hulle hulle verootmoedig en tot God roep (2 : 12,20). Hierdie eindgerig word deur die profeet genoem die mrr ar. Die vraag of by die tyd toe Joël geskryf het, daar by die volk reeds so'n begrip as die ar besig was om te ontwikkel en dat Joël hierdie begrip in sy skrif opgeneem het en dit verder ontwikkel het, is moeilik om uit te maak. Dit is egter seker dat as een van die skrywende profete as „skepper" van hierdie begrip in aanmerking moet kom, dan is daar niemand beter as Joël nie, want op 'n heel natuurlike wyse kon deur die sprinkaanplaag die idee van n algemene gerigsdag by die profeet opgewek word. s) König: Wörterbuch p. 350. vernielende aksie so te sê aan eie lyf. Immers hy sien hulle om en in die stad alles oorweldig. Daarom is sy beskrywing so lewendig, daarom is hy so oortuig van die nabyheid van die dag van die Here. Die sprinkane word geteken as 'n vyandige volk wat die land binneval. Dat Joël hier iets anders as werklike sprinkane op die oog het kannie bewys word nie 2). Vs. 2 b. Soos die daeraad is 'n talryke en sterke volk oor die berge uitgesprei, wie se gelyke van oudsher nie gewees het nie en na hom ook nie sal wees tot in die jare van die verste geslagte nie. Sommige van die ouere verklaarders s) betrek fcr® ""HITS :t - - : D'HnrT'bl? °P die voorafgaande sodat dit 'n predikaat van die 'TV mpp D"P word. word dan met skemering vertaal. Die oorgrote meerderheid van die nuwere verklaarders egter laat hier 'n nuwe sin aanvang, en m. i. tereg, omdat soos Nowack 4) opmerk: „Die öfter versuchte Verbindung von mit dem Vorhergehenden ist unmöglich, weil sinnlos". Want dit kan moeilik van 'n dag van duisternis en donkerheid gesê word dat dit as die daeraad oor die berge uitgesprei is. En tereg wys Ridderbos 5) daarop dat dit anders nie duidelik sou wees hoe die woorde „'n talryke en sterke volk" met die voorafgaande verbind moet wotd nie. Hieruit volg dan dat die punt agter vs. 1 moet verval. Hoffmann c) en Duhm ') vokaliseer en vertaal dan soos donkerheid, soos swart- ') Vgl. ook 1:6: „want 'n sterk en ontelbare n a s i e het opgetrek oor my land". ') Sommige meen die sprinkane hier is nie meer natuurlike sprinkane nie, maar apokaliptiese gediertes soos dié van Openbaring. Andere meen Joël beskryf hier invalle van vyandige volke, bv. van die apokaliptiese Noordvolke van Es. 38, of van ander vyandige volke. Vir 'n weerlegging van hierdie opvattings sien die Inleiding. ») Ewald, J. Th. Visser (T h e o 1. S t u d., 1887, p. 310) e. a. *) Pag. 96. 5) Pag. 139. nt. I. ') ZATW III, p. 111. 7) Die zwölf Prophete n, 1910. h e i d. Volgens Hoffmann wat 'nnüS 'aat terugslaan op die voorafgaande word die dag van duisterheid en donkerheid vergeleke met donkerheid — 'n flou en swak beeld! Duhm laat dit slaan op wat volg, begin dus hier met 'n nuwe sin en laat die profeet die sprinkaanswerm vergelyk met s w a r t s e 1 wat oor die berge uitgesprei is. So ook Sellin. Maar sodoende sou die profeet hom skuldig maak aan 'n ongewone en onsuiwere beeld. Vandaar die juiste opmerking van Nowack: „was sollte diese Vergleichung des Tages der Finsternis mit der Dunkelheit oder der Heuschrecken mit dem auf den Bergen liegenden RuB, wo hatte der Prophet solche Beobachtungen machen können?" 1). Saam met die meeste verklaarders hou ek dus aan die massoretiese vokalisasie en vertaal met daeraad. Dan kry ons 'n suiwerder vergelyking nl. „soos die daeraad [uitgesprei is oor die berge] is 'n sterke en talryke volk uitgesprei oor die berge". Ook is dit moontlik om in die eerste instansie as attri- • . T buut van te beskou en nie as predikaat van nie en dan XS (vs. 1) as voortwerkend te dink by D^l D"l DJ? 2)- Die inhoud en betekenis bly nagenoeg in albei gevalle dieselfde. Waarom die profeet die sprinkaanleër met die daeraed vergelyk is omdat dit net so uitgesprei is soos die daeraad s). Ook kan die gedeeltelike sonsverduistering deur so'n swerm veroorsaak, die profeet aan die möreskemering laat dink, terwyl 'n derde faktor kan wees, soos Driver opmerk: „the glimmering brightness produced by the reflection-of the sun's rays from the wings of the locusts, which the prophet compares poetically to the early dawn as it first appears upon the mountains" 4). ') Pag. 96. J) So bv. Keil p. 136. 3) Vgl. Lud. Kohier: Die Morgenröte im Alten Testament. ZATW. 1926, p. 56—59. 4) Credner (p. 274) haal die volgende beskrywing aan: „Wir konnten, den Tag vor der Ankunft der Heuschrecken, auf ihre Annaherung aus einem gelben Widerschein am Himmel schlieBen, welcher sich von ihren gelben Flügeln herschrieb. Sobald dieser Schein sich zeigte, zweifelte niemand, daB ein ungeheurer Heuschreckenzug vorhanden sein müsse". In hierdie vers word tenslotte van die sprinkaanleër gesê dat dit van oudsher sy gelyke nie gehad het nie en in die toekoms ook nie sal hê nie '). Dat dit nie letterlik opgeneem moet word nie, en dat dit 'n gebruiklike uitdrukking was om die vreeslikheid van so'n plaag aan te dui, blyk daaruit dat dieselfde van die Egiptiese springkaanplaag gesê word 2). Tegelykertyd stel Joël hierdie plaag dus op dieselfde lyn as die Egiptiese. Vs. 3. Voor hom uit verteer 3) 'n vuur en agter hom brand 3) 'n vlam; voor hom lyk die land soos die tuin van Eden en agter hom is dit 'n woeste wildernis; ook is 3) daar niemand wat aan hom ontkom nie. Die vernielende werksaamheid van die sprinkaanleër word deur die profeet vergelyk met die verwoestinge deur vuur aangerig. Dit kom hom voor asof die sprinkane met 'n vuur omring is. Keil *) laat die vuur en vlam terugslaan op die hitte en droogte van 1 : 19, en dan is „diese Gluthitze hier zu verzehrenden Feuerflammen gesteigert". Maar uit die twede lid van die vers 8) blyk dat die profeet hier uitsluitend die aksie van die sprinkane op die oog het. Anders sou nie die sprinkane nie, maar die geweldige hitte en brande te vrese wees, terwyl tog die hele hoot'stuk die vreeslikheid van die „talryke en sterke ') Die Massoretiese vokalisasie waardeur die ww. j u s s i e f gedui word is saam met Steiner (p. 82) miskien te verklare uit „die bei diesem Hiphil sorist seltene scriptio defect". Ek vokaliseer dus ') Eks. 10:14b — „vantevore het daar so 'n sprinkaanplaag nie gewees nie, en daarna sal soiets nie weer voorkom nie". a) Uit die verband blyk dat die perfek en die imperfek hier die teenswoordige omskrywe, die profeet hou die beide tye nie streng uitmekaar nie. Word die tye angstig beklemtoon dan kry ons 'n onuithoudbare sin. Om as 'n partisipium te punktueer (v. Orelli) help ook nie omdat T : T or.s dan nog met die perfektum in die moeilikheid sit. t : T 4) Pag. 136. ») „Voor hom lyk die land soos die tuin van Eden, en agter hom is dit 'n wo ^te wildernis". Tereg merk Bleeker in hierdie verband op (p. 31). „Er kan hiër -qeilijk aan een werkelijken veldbrand zijn gedacht; ging die vooraf, dan blee er voor de sprinkhanen niets te verteren over". So ook Sellin, Nowack, v. Orelli e. a. volk" skilder. Die vergelyking van die verwoesting deur die sprinkane aangerig met vuur, is dan ook heeltemal natuurlik soos blyk uit verskillende reisbeskrywinge 1). Verder word deur Merx 2) gesê dat wanneer Joël die land by die tuin van Eden vergelyk, hy vir hierdie beeld sonder eenige twyfel van Eseg. s) afhanklik is. Maar by Joël vind die proses in 'n omgekeerde rigting plaas. En hoe Nowack van Eseg. 36:35 kan sê: „die einzige Stelle im A. T. neben der unsrigen, welche den Qarten Eden erwahnt" is vir my met die oog op Gen. 2:8; 3 : 23, 24; Jes. 51 : 3 nie duidelik nie. Waarom Joël uit Eseg. en nie direk uit Gen. 2:9 sy beeld kon betrek het nie, word nie deur Merx c. s. aangetoon nie. Dan gaan Joël voort om te sê dat daar niemand is wat aan hom ontkom nie. ^ kan hier net soos en ■mnx TT; T alleen terugslaan op 2~\ }■)$ (vs. 2). Sommige van die ouere verklaarders egter, soos Keil (p. 137), laat ^ terugslaan op pX,H d. w. s. op die volk van die land en nie op die sprinkane nie, omdat soos Keil sê : überall auf das Subjekt zurück- geht, dem Entronnenes zuteil wird 2 Sam. 15:14; Jud. 21 : 17; Esr. 9:13". En so kom Keil dan tot die vertaling: „Und auch Entronnenes ist ihm (d. w. s. die land) nicht geblieben". Wanneer Keil uit hierdie drie tekste aflei dat ^ altyd hierdie spesiale betekenis in hierdie verband moet hê, dan is dit m. i. baie ge- ') Vgl. Credner p. 227, Driver p. 49. Int. Crit. Com. siteer die volgende (p. 96): „Wherever they come, the ground seems burned, as it were with fire". „I have myself observed that the places where they have browsed were as scorched as if the fire had passed there". „They covered a square mile so completely that it appeared at a little distance to have been burned and strewn over with brown ashes". Driver sê op p. 49: „Palestine was invaded by Iocusts 1865; from June 13 to 15 they poured into Nazareth: „the trees", an eye-witness wrote. „are as bairen as in England in winter, but it looks as if the country had been bu.ned by fire (Eccl. Gazette 1865 p. 55)". ') Pag. 65. 3) Eseg. 36:35: „Hierdie land wat verwoes was, het geword soos die tuin van Eden". waagd. Hier in ons Joël-teks pleit die hele verband teen die opvatting van Keil daar al die suffiekse van die derde pers. manlik enkv. voor en na °P die sprinkane slaan. Dit sou baie gedwonge wees om alleen vir ■£} 'n uitsondering te maak. „Der Sinn kann nur sein, daB es keine Entronnenen gibt, d. h. daB keiner dervon ihnen verursachten Vernichtung entgehen kann" '). is meesal 'n tegniese term vir die wat aan die T " • groot oordeel ontkom het en vir die ontkoming self. Vir eersg. betekenis vgl. J"es. 4:2; Rig. 21 : 17; vir die twede betekenis vgl. Ob. 17; Jer. 25: 35; 2 Kron. 12 : 17 2). Hier, net soos in 2 Sam. 15:14 en Esr. 9:13 het dit nie hierdie spesiale betekenis nie, maar beteken eenvoudig: die wat ontkom het aan een of ander gevaar. Aan die sprinkane kan dus niemand ontkom nie 3). Vs. 4. Sy voorkomste is soos die van perde en net soos ryperde so hardloop hulle. Daar is 'n merkwaardige ooreenkoms tussen die kop van 'n perd en die van 'n sprinkaan 4). Vgl. ook die Duitse benaming Heupferd en Openb. 9:7. Ook in die beweging van die sprinkane sien die profeet 'n verdere ooreenkoms. ') Nowack p. 96. ') Vgl. ook König : Wörterbuch p. 364, en Davidson : L e x ic o n p. 626. •) Int. Crit. Com. siteer die volgende (p. 97): „Desölation and famine mark their progress, all the expectation of the husbandman vanishes; his fields which the rising sun beheld covered with luxuriance are before evening a desert". „Where these destructive swarms alight, not a leaf is left upon the trees, a blade of grass in the pastures, n- r an ear of com in the field. Nothing escapes them, from the leaves of the forest to the herbs on the plain". *) By Driver (p. 50) staan die volgende: „Theodoret says: „If you observe attentively the head of a locust you will find it exceedingly like a head of a horse'", and an Arabic poet writes, „they have the thigh of a camel, the legs of an ostrich, the wings of an eagle, the breast of a lion, a tail like a viper; and the appearance of a horse adorns them about the head and mouth". wörd deur LXX met Inneig, deur Vuig. met e q u i t e s vertaalVgl. ook Gen. 50:9; Eks. 14:9; 1 Sam. 13:5; Jer. 4:29" Maar dit het ook die betekenis van p e r d, r y p e r d bv. 1 Sam. 8:11; Jes. 28 : 28; Eseg. 27 : 14. Met die oog op die parallelisme vertaal ek saam met Keil, Int. Crit. Comm., Nowack, Sellin e. a. met r y p e r d. In Job 39 : 20 word die spring van die perd vergelyk met die van die sprinkaan, terwyl Joël weer die snelle en sekere optrek van die sprinkaanswerm by die hardloop van ryperde vergelyk. Hierdie en die volgende vergelykinge is 'n duidelike bewys dat die profeet hier iets anders as 'n werklike invallende leër beskryf, anders sou die vergelykinge sinloos gewees het. Tenslotte verdien nog 'n opmerking die aantal imperfekvorme op p — wat in vs. 4 'n aanvang neem en deurgaan tot in vs. 9. Omtrent hulle merk Int. Crit. Com. p. 98 op: „They are used purposely to bring out the whole weight and power of the attack, they deepen the impression of terror and awe". Vs. 5. Soos die gedruis van krygswaens huppel hulle oor die bergtoppe, soos die geknetter van 'n vuurvlam wat die stoppels verteer, soos 'n sterke volk wat vir die geveg opgestel is. In die oor van die profeet klink die geruis van die aanstormende sprinkaanleër soos die gedruis van oorlogswaens en soos die geknetter van stoppels l) wat deur die vuur verteer word. Die vergelyking met die geknetter van vuur sien op die voetgangers en die vretende sprinkanes), terwyl die vergelyking met die gedruis van oorlogswaens veral van toepassing is op die vlieënde sprinkane3) ') Vir die betekenis stoppels vgl. Eks. 5 : 12; Job. 41 : 20 Jes. 5 : 24; Jes. 33 : 11. «) Driver (p. 50-51) siteer die volgende: „The sound of their feeding, when in swarms, is as the rushing of flames driven by ihe wind" (Newman). „Within a hundred paces, I heard the rushing noise occasioned by the flight of so many millions of insects. When I was in the midst of them, it was as loud as the dashing of waters occasioned by the millwheel". 3) „While passing over our heads their sound was as of a great cataract". Driver p. 51. soos blyk uit: „oor die bergtoppe". Vgl. ook Opb. 9 : 9 ')• Vs. 6. Vir hom bewe die volke, alle gesigte gloei [van angs]. In hierdie vers teken die profeet die indruk wat die sprinkaanleër op die v|o 1 k e 2) maak. Hieruit blyk weer hoe groot die afmetinge van die ramp moes gewees het; ook die bure van Juda bewe *). Die skildering word dan verder versterk deur die byvoeging dat alle gesigte gloei, 'n Dergelike uitdrukking kom ook voor in Nah. 2 : 10 en is 'n gebruiklike uitdrukking vir die aan-die-dag-lê van tekens van angs. Wat die eksakte betekenis van die woorde is, is egter moeilik uit te maak. Credner, Wünsche, Hitzig, Keil, Orelli vertaal: „alle aangesigte verbleek", terwyl die LXX, Vulgata, Authorised Version en Driver dit weergee met: „alle aangesigte versamei duisternis („gather darkness")". Die nuwere verklaarders soos Marti, Nowack, Sellin, Ridderbos en Bleeker vertaal: „alle gesigte gloei" of „alle gesigte word rooi". Die vertaling van Driver c. s. kan my goedkeuring nie wegdra nie omdat dit *1Ï"|XS met = pot vereenselwig T T sonder om van die X hier sowel as in Nah. 2:11 rekenskap te gee. Dit is opmerklik dat juis wanneer die woord in hierdie ') „En die gedruis van hulle vlerke was soos die gedruis van baie strydwaens met perde, wat opruk na die oorlog". Deurdat die profeet hier van die volke praat beskou Int. Crit. Com. die vers as behorende tot die uitsprake oor die dag van die Here, en dus afkomstig van 'n later hand. Maar dit is juis te verwagte dat so'n groot sprinkaanplaag ook die bure van Juda angs ingeboesem het. Dat die profeet onder volke Juda se heidense bure bedoel het volg nie noodwendig uit die teks nie. Credner p. 179 wys daarop dat: „Der Plural steht öfter von den einzelnen Stammen der Hebraer, 5 Mos. 32: 8; 33 : 3,19. So steht auch Hos. 10 : 14 von den Stammen des Reiches Ephraim. Dit is dus onnodig om die egtheid van die vers te verdedig deur in navolging van Ehrlich deur ffPö=«ng e w a n d e te vervang nie. Vgl. ook Hitzig-Steiner p. 84. s) bn Is 'n baie sterk uitdrukking en word meesal gebruik van 'n vrou in barensnood bv. Jes. 13 : 8; Mig. 4 :9. verband gebruik word ('n verband waarin die betekenis p o t gladnie pas nie) dit met X voorkom, terwyl by andere geleenthede dit nie die geval is nie, vgl. Num. 11:8; Rig. 6 : 19. 1 Sam. 2 : 14. Dit is beter om genoemde woord saam met Hitzig, Keil, Orelli, Davidson, Sellin en König af te lei van die ww. -|XB verfraai, verheerlik, vgl. Ps. 149 : 4; Jes. 55 : 5; 60 : 7. Die selfs. nw. sal dan beteken die heerlikheid, „die glanzende Röte des Gesichts" ')• Of ons nou sal vertaal: „alle aangesigte gloei" 2) dan wel „alle aangesigte verbleek 3) hang af van die betekenis wat ons aan ^3p gee- Diegene wat eersg. vertaling voorstaan 4) gee aan p3p die betekenis van „zusammen ziehe n", z u sam men n e h m e n". Maar of die saam trek van die gelaatskleur 'n verhoging dan wel 'n verdwyning daarvan bedoel word verskillend uitgelê. Keil p. 138 meen dat die Piel opgeneem moet word „als Steigerungsform von PP in der Bed. in sich zusammen oder einziehen, indem bei Schreck und Angst das Blut sich aus dem Gesichte . . . zurück zieht". Dit is 'n moontlike betekenis wanneer ons in aanmerking neem dat Joël PP en |rpK sinoniem gebruik, vgl. 2 : 16: „Versamei (PpX) die volk . . . vergader OpSp) die oudstes". En uit die verband blyk dat die uitdrukking in vs. 10: „die sterre v e r s a m e I (F|DK) hulle glans" beteken dat die sterre hulle glans intrek. Daarom vertaal Keil e. a. alle gesigte trek hulle glans in, d. w. s. v e rbleek. Nogtans kan ek my nie met hierdie vertaling verenig nie (a) omdat ook die Piel van |T^p nie soos Keil beweer „in sich zusammen- oder einziehen" beteken nie, maar eenvoudig ver- ') König: Wörterbuch p. 356. 2) „Vlammende gesigte", Jes. 13:8. 3) „En is alle aangesigte in bleekheid verander", Jer. 30:6. l) Marti, Sellin, Ridderbos e. a. sa mei, vgl. Deut. 30 : 3 1), (b) omdat die algemene betekenis van F]DK wat deur Joël sinoniem met PP gebruik word, nie terug trek (vs. 10) is nie, maar v e r s a m e 1 2). Ek gee dus voorkeur aan die betekenis: versamei kleur en vertaal : „alle aangesigte gloei" l). Vs. 7. Soos helde hardloop hulle, soos krygsmanne klim hulle op die muur, en hulle gaan elkeen sy koers; hulle verander nie van pad nie. Die sprinkaanleër het die stad genader en die profeet skilder sy aanval met verdere beelde aan die oorlog ontleen: hulle optrede is soos die van 'n welgeordende leër. Hulle hardloop d. w. s. loop storm (vgl. Job. 15 : 26; Ps. 18 : 30) soos helde. Nie eers' die stadsmuur 3) kan hulle weerhou nie. En by dit alles lê hulle 'n merkwaardige orde aan die dag: elkeen het sy eie weg wat hy gaan en verander nie van pad nie. Die ww. ï^r. beteken leen, uitleen, in pand neem of verpand Deut. 15 : 6; 24 : 10. Letterlik staan daar dus: „hulle leen nie hulle pad uit nie". ') Vgl. ook Ed. König: Wörterbuch p. 398. *) Dat 5"jDK a"een „einziehen", „wegziehen" beteken (Marti, Sellin) is vir my nie duidelik nie want in Joël 1:14, 2:16 kan dit niks anders as versamel beteken nie, en is die terugtrek van vs. 10 'n spesiale nuansering. 3) Int. Crit. Com. (p. 102) en Sievers skraap HElPf „because of the T metre and of the context in which the climbing of the wall is premature cf. v. 9". Maar in vs. 7 word hulle ordelikheid en onweerstaanbaarheid geskilder: selfs die stadsmuur kan hulle nie weerhou of hulle orde verstoor nie. In vs. 9 daarenteen word geskilder hoe die stad hulpeloos in hulle mag is, wat hulle alles in die stad doen ens. Nie meer hulle ordelikheid en hulle onweerstaanbarheid nie, maar die lotgevalle van die stad word hier geskilder. Uit metriese oorwegings laat Sellin (p. 159) mon oP inT voig en lees die daarop volgende ww. as mbr- T T So kom hy tot die vertaling: „Wie Helden laufen sie die Mauer an, wie Kriegsmanner besteigen sie sie". Vgl. die opmerking oor argumente aan die metrum ontleen in die Inleiding. Marti, Nowack, Sellin e. a. meen egter dat hierdie betekenis van die ww. nie goed pas nie; — „a forced'metaphor" sê Driver. Maar omdat g'n ander betekenis van die woord bekend is nie, is die enigste ander uitweg om te raai. Keil (p. 138) gee sonder enig verklaring die betekenis van „verflechten" daaraan. Dit is egter 'n blote vermoede. Driver (p. 52) gee aan die Hand om die fa in n te verander waardeur ons dan 'n gelykluidende woord as in Mig. 7:3 kry. Maar dit help nie veel nie daar irQJP alleen hier voorkom en die betekenis daarvan heeltemal onseker is. Driver merk self en hierdie verband op: „which occurs in Mie. 7:3, and which though the root is not otherwise known, may p e r h a p s mean twist together, intertwin e". Marti, en Sellin volg weer Wellh. en verander ^ in 1 en £ in j-|, dus ■prnjT s'e krümmen, verwirren. Saam met Wünsche (p. 169), Preuss (p.25), Orelli (p.50) handhaaf ek die oorgelewerde teks as die eenvoudigste en beste oplossing van die moeilikheid. Daar is dus g'n verwarring onder die geledere van die sprinkane nie, die een hinder nie die ander in hulle snelle voortgang nie. In Spr. 30: 27 staan dit: „Die sprinkane het g'n koning nie, en tog trek die hele swerm in goeie orde". Vs. 8. En die een druk nie die ander nie, elkeen gaan sy eie pad; tussen wapens deur val hulle sonder om af te breek. Die gedagte wat in die twede helfte van die vorige vers op die voorgrond gebring is nl. die ordelikheid van die sprinkaanleër word hier verder beklemtoon '). Ja hulle ordelikheid en sterkte ') Die orde in so 'n sprinkaanleër is deur baie opgemerk geword, Driver siteer die volgende: „They seemed to be impelled by one common instinct, and moved in one body, which had the appearance of being organised by a leader". „The roads were covered with them, all marching in regular lines, like armies of soldiers, with their heads infront, and all the opposition of man to resist their progress was in vain". Int. Crit. Com. (p. 100) siteer die volgende: „Though they drifted before the wind there was no confusion in their ranks They sailed in unbroken lines, sometimes straight, sometimes wavy". is so groot dat hulle met g'n wapens gekeer kan word nie. Oor die juiste vertaling van hierdie laaste gedeelte van die sin loop die menings egter uiteen. Waarom Driver (p. 52) dit as 'n „doubtful paraphrase" beskou wanneer ons aan die betekenis van aktiewe doelbewuste v a 1 gee, is vir my met die oog op Gen. 24:64; 2 Kon. 5:21; 7:4, nie duidelik nie. Saam met Steiner, Marti, Nowack e. a. neem ek val in die sin van huileself werp. is 'n voorsetsel wat verwant is met die Arabiese ba3da a g t e r ') en het verskillende betekenisse soos blyk uit wat Credner (p. 181) van Qesenius sê: „G. in seinem Thesaurus p. 221 hat es ganz aufgegeben die verschiedenen Bedeutungen, welche 1^3 hat, von einer Grund- bedeutung abzuleiten, und sucht nur die verschiedenen Bedeutungen des Wortes im Hebraischen durch Analoge in den Dialekten zu begründen". Dat -[£>2 ook die betekenis deur kan hê, blyk uit Gen. 26 :8; 2 Sam. 6 :16; Joël 2:9. En in 2 Kon. 1 :2 word in hierdie betekenis juis in verband met die ww. gebesig 2). staan hier kollektief net soos in 2 Kron. 32 :5. Die meenings loop egter uiteen oor die vraag watter soort wapen daarmee bedoel word. Keil sê: ist nicht GeschoB, t e- 1 u m , m i s s i 1 e (Ges. u. A.), sondern die ausgestreckte vorgehaltene Waffe (Hitzig), und das Wort wird nur vom Schwerte ') Vgl. König: Wörterbuch p. 43; Qes.-Buhl p. 104. a) Sellin verander in *TO deur die hand van (2 Sam. 2: 20). So ook waarskynlik LXX (vgl. Merx p. 88). Hierdeur kry Sellin 'n lesing wat nie goed in die verband pa» nie, want deur wat volg: „en hulle bly in gelid" word juis gesê dat die wapens g'n effek op hulle het nie. So word Sellin dan genoodsaak om die S7 te verskuif en dit voor die eerste predikaat te stel, waardeur hy dan die volgende vertaling kry: „Und durch Qeschosse fallen sie nicht". Dit is egter 'n willekeurige behandeling van die teks wat my goedkeuring nie kan wegdra nie, veral daar die oorgelewerde teks goed vertaalbaar is. (2 Chron. 23:10; Neh. 4:11), und von Verteidigungswaffen gebraucht (2 Chr. 32:5)". Nowack vertaal dit met „Lanzen", Sellin en Marti weer met „GeschoB". Orelli laat dit „GeschoB" sowel as „vorgestreckte Waffe" beteken. Met die oog op 2 Kron. 11:11 waar Q1 wapens gebruik word terwyl in die paral- Iele teks 2 Kron. 23:10 staan, en met die oog op die uiteenlopende vertalings van die woord waaruit dit blyk dat die verband ook nie een spesiale betekenis steun nie, is ons geregtig om dit met die algemene term wapen te vertaal ')• Tussen die wapens deur storm hulle sonder om af te breek d. w. s. sonder dat daar 'n breuk of skeur in hulle geledere ontstaan 2). Hoewel in die sin van afsny, afbreek (Jes. 38:12; Jer. 51:13; Job 27:8) elders nie in hierdie absolute sin voorkom nie, is daar g'n rede waarom dit hier nie sonder 'n voorwerp kan staan nie, veral waar die verband, so te sê, om hierdie betekenis roep. So ook Hitzig p. 85, Marti p. 128, Nowack p. 97, König: Wörterbuch p. 45, Bleekerp. 21. Keil en Orelli vertaal r e f 1 e k s i e f, resp.: sich zerschneiden, sich verwunden. Dat elders in hierdie re- fleksiewe sin voorkom toon hulle nie aan nie. Verder het reeds Credner (p. 183) daarop gewys dat by so 'n opvatting as die van Keil en Orelli Joël hom aan 'n growwe oordrywing sou ') So ook Driver p. 52, Orelli p. 51, Bleeker p. 32. Die beswaar van Richter (Erlauterungen p. 62) en Duhm dat 'n mens nie op sprinkane skiet nie, hou nie steek nie, want die wapens waarvan hier sprake is, is stokke, takke, klippe, doeke, slote, vure ens. ') ln hierdie verband siteer Driver p. 89 die volgende: „We accordingly went forth to meet them, hoping to stop their progress, or at least to turn aside their line of march ... On they came like a disciplined army. We dug trenches and kindled fires, and beat and burnt to death heaps upon heaps, but the effort was utterly useless. They charged up the moutain-side and climbed over rocks, walls, ditches and hedges, those behind coming up and passing over the masses already killed". „When they approached our garden all the farm-servants were employed to keep them off, but to no avail; though our men broke their ranks for a moment, no sooner had they passed the men, then they closed again and marched forward through ditches and hedges as before". skuldig maak, want „daB die Heuschrecken unverwundbar sind, ist eine Fiktion". Gratz 1) lees WJKPhulle kwets hulle, terwyl Int. Crit. Com. (p. 103) daarvan maak „they are not : T~ stopped". Sellin (p. 159) lees weer „s i e dringen I T • • e i n" en laat dit by die volgende vers aansluit sodat die sin lees: „sie dringen ein in die Stadt". Teen al drie pogings geld die beswaar dat hulle nie ontkom aan die brandmerk van willekeurigheid nie. Twedens, die oorgelewerde teks vereis g'n konjektuur nie, daar dit op sigself goed vertaalbaar is. Die beswaar van Sellin teen die lesing „sie brechen ab, namlich ihren geordneten Vormarsch" is dat dit g'n regte sin gee nie. Maar waarom dit volgens hom g'n regte sin gee nie toon hy nie aan nie. Ook die vertaling van Merx (p. 89): „Und nehmen keine Beute" wat volgens Jer. 6 : 13; Ps. 10 : 3 leksikaal moontlik is, pas heeltemal nie in die verband nie daar dit nie na vore of na agter aansluit nie, en is in stryd met die vernielende aktiwiteit van die sprinkane. V. 9. Hulle oorval die stad, hulle hardloop op die muur, hulle klim in die huise, hulle kom deur die vensters in soos 'n dief. Hier word geskilder hoe die stad 2) volkome in die mag van die sprinkaanleër is. pptT wat saamhang met p1$ been beteken hardloop, sig stort op, oorval, vgl. Jes. 33 : 4 3). Saam met Duhm beskou Int. Crit. Com.(p. 103)^353 as 'n later T — — gloss omdat, „the comparison is not appropriate here". Maar die sprinkane kom soos 'n dief nie omdat hulle so ongemerk kom nie, maar omdat hulle deur die vensters kom. „Das Fen- ') By Sellin p. 159. ") Uit .4:1 en 17 blyk dit dat Joël met die stad Jerusalem bedoel. Ook die artikel wys daarop dat 'n bepaalde stad bedoel is. 3) Vgl. König: Wörterbuch p. 527. Int. Crit. Com. (p. 103) vertaal: „They rush upon the city''. Ster ist die Tür des Diebes" '). Deur die gate van die traliewerk van die vensters kan die sprinkane die huise binnedring (want die Oosterse venster het g'n glas nie, vgl. Credner p. 183) sodat die huise „vol" word, vgl. Ex. 10 : 6 2). Vs. 10. Voor hom bewe die aarde en skud die hemel; die son en die maan word swart, en die sterre trek hulle glans in. 11. En die Here verhef sy stem voor sy leermag, want geweldig groot is sy leër, ja magtig die uitvoerder van sy woord. Want die dag van die Here is groot en uitermate vreeslik, en wie kan dit verdra. Uit hierdie twee verse blyk dat die inval van die sprinkaanleër in die stad gepaard gegaan het met angswekkende natuurverskynsels. in teenstelling met "P3SÖ (vs. 6) dui aan dat TT; TT. die naluurverskynsels nie deur die sprinkane veroorsaak word nie, maar hulle voorafgaan 3). Uit die volgende vers word dan duidelik waaraan die in vers 10 beskrewe natuurverskynsels te danke is : „die Here verhef sy stem voor sy leërmag", d. w. s. l) Sellin p. 157. Reeds het ek daarop gewys dat Sellin in die vorige vers die >6 verskuif en die ww. verander. Resultaat daarvan is dat hy vs. 9 dan as volg moet vertaal: „Sie dringen ein in die Stadt. Sie überkrabbeln die Mauer, rennen in die Hauser, sie steigen hinauf durch die Fenster, kommen wie ein Dieb". Vgl. my opmerking op p. 59 nt. 2. ■') Driver (p.89) siteer die volgende: „They entered the inmost recesses of the houses, were found in every corner, stuck to our clothes, and infested our food". Nowack (p. 97) merk die volgende op: „Bei der groBen Heuschreckenplage 1865 sahen manche Bewohner von Nazareth sich gezwungen, vor den Heuschrecken aus ihren Hausern zu fliehen". 3) Alleen hierom sou dit al moeilik val om die verduistering van son, maan en sterre toe te skryf aan die vlieënde sprinkaanswerm bv. Sellin p. 160. Maar wanneer die profeet dan sou sê dat die sprinkaanswerm die aarde laat bewe en die hemel laat skud, dan sou hy hom aan 'n growe oordrywing skuldig maak. Daarom beskou Sellin die sinsnede: „voor hom beef die aarde en sidder die hemel" as oneg, Hitzig, Driver, Int. Crit. Com., Marti, Nowack e. a. sien almal die verskynsels as voorafgaande aan die sprinkaanswerm. Vgl. ook Ges.-Buhl p. 642. 'n onweer *) gaan aan die sprinkaanswerm vooraf. Daardeur word die son en die maan swart en die sterre verloor hulle glans. Dat dit met 'n aardhewing gepaard gegaan het hoef nie uit die bewe van die aarde en hemel afgelei te word nie: soiets word ook gesê in verband met 'n swaar onweer, vgl. Ps. 29 : 8; 77 : 18. Vgl. ook Hitzig p. 86. Volgens hierdie opvatting bly die sprinkane gewone sprinkane; die verskynsels wat hulle vergesel is g'n buitengewone duisternis en aardbewings nie maar eenvoudig onweer 2). Daar is dus g'n rede om saam met Keil (p. 139) tot die volgende konklusie te kom nie: „DaB die Worte etwas unendlich GröBeres aussagen als eine Verfinsterung der Himmelslichter durch Gewitterwolken, das ersieht man teils aus den Weissagungen von dem Zorngerichte des Herrn über die ganze Erde oder über die Weltmacht (Jes. 13 : 10; Eseg. 32 : 7), vor welchem das Weltgebaude erschrickt und die Natur sich in Trauer kleidet, teils aus der Aufnahme dieses Zuges in die Schilderung des Weltgerichtes Math. 24 : 29, Mare. 13 : 24". Teenoor hierdie sienswyse van Keil merk Nowack (p. 95) tereg op: „Wenn in den Weissagungen vom Zorngerichte Jahwes auch ganz ahnliche Züge sich finden, so folgt daraus doch keineswegs, daB die Worte auch hier unendlich GröBeres als eine Verfinsterung der Himmelslichter durch Gewitterwolken aussagen müssen, vielmehr werden deutlich auch hier der erst noch bevorstehende Tag Jahwes und die Heuschreckenplage samt dem sie begleitenden Erdbeben(l) und Gewitter von einander geschieden. Letztere empfangt freilich dadurch eine besondere Bedeutung, daB sie ein Zeichen des kommenden Tages Jahwes ist, vgl. Jes. 13 : 10,13; Ez. 32 : 7" 3). ') Vir ^3p |ri3 as donder vgl. Eks. 9:23. Vgl. verder Ps. 18:13 vv., 29 = 3; 1 Sam. 12:18. •) Ook Sellin neem nie hier bonatuurlike verskynsels aan nie. Maar omdat hy onder die bp }nj (vs. 10) nie donder verstaan nie, maar „donnerahnliche Gerausche beim Herannahen der Heuschreckenschwarme" weet hy cgter g'n raad met die beef en sidder van hemel en aarde nie en moet dit din skraap as oneg. ') Net soos in Joël word in Eseg. 32:7 gesê dat die son, maan en sterre deur wolke verduister word. Net soos die sprinkaanplaag kan die daarmee gepaard gaande swaar onweerjvir die profeet 'n voorteken van die naderende koms van die dag van die Here wees. Dat hy egter iets „U nendlich GröBeres" skilder as 'n swaar sprinkaanplaag gepaard met 'n swaar donderstorm, kannie aangetoon word nie. Verder tel teen die opvatting van Keil, Driver, Ridderbos e. a. dat dit aanleiding daartoe gee om die sprinkaanplaag met die dag van die Here te laat saamval, sodat Ridderbos (p. 141) kan sê: „Thans ziet de profeet niet enkel de naderende sprinkhanen meer: hun komst tegen Jeruzalem valt voor zijn geestesblik samen met den grooten dag des Heeren". Maar dit is in stryd met 2 : 1 waar gesê word dat die dag n a b y is, en met 2 : 13 waaruit duidelik blyk dat die dag nog nie aangebreek het nie. Vs. 11. Omdat die donder vir die profeet die stem van die Here is, en omdat die verskyning van die sprinkane gepaard gaan met so'n onweer daarom kan dit nie anders of die sprinkaanplaag moet op hom die indruk maak van 'n leër van Jahwe, 'n leër wat deur God self gelei en beveel word. En so word die sprinkaanswerm vir Joël 'n magtige uitvoerder van die woord van Jahwe, dit het 'n goddelike taak om te vervul, dit moet die nabyheid van die |-|1!T DV aankondig. Die drie sinnetjies teen die end wat elkeen met 13 aanvang, is gekoördineer; hulle gee die rede aan waarom Jahwe aan die spits van sy leër is nl. omdat dit so'n besonder groot en magtige leër is, en omdat dit die voorteken is van so'n ontsettende dag wat niemand sal kan verdra, of deurstaan nie '). Vir laasg. vgl. Jer. 10 : 10; Mal. 3 : 2,23. In vss. 12—17 volg nou 'n oproep tot die volk om, al is dit op die laaste nog, hulle tot God te bekeer „want miskien sal dit Hom berou, sodat Hy 'n seën sal agterlaat". ') Sellin (p. 160) skraap die laaste deel van die vers wat handel oor die dag van die Here as van die hand van die „Apokalyptiker" afkomstig. Ook l^n 'OBb word deur hom willekeurig as 'n „überflüssige Glosse" bestempel en geskraap. Int. Crit. Com. (p. 104) skryf die geheel van vss. 10 en 11 aan 'n later hand toe. Vs. 12. Maar selfs nou nog spreek die Here, bekeer julle tot My met julle hele hart, en met vas en geween en rouklag. 13. En skeur julle hart en nie julle klere nie en bekeer julle tot die Here julle God; want Hy is genadig en barmhartig, lankmoedig en groot van goedertierenheid, en een wat berou het oor die onheil. 14. Wie weet of Hy nie sal omdraai en dit hom sal berou nie sodat hy 'n seën sal agterlaat — 'n spysoffer en 'n drankoffer vir die Here julle God. Vs. 12, 13 en 14 word deur Sellin beskou as nie op hulle plek nie. Teenoor Duhm en Hölscher verdedig hy hulle oorspronklikheid, maar hy sê: „Es nimmt eine VerheiBung vorweg, die doch erst auf die Klage des Volkes hin erfolgen kann, und setzt in v. 13 bereits den BuBtag voraus". Volgens Sellin sou 2 : 12—14 oorspronklik op 1 : 20 gevolg het. Wat die belofte is wat eers op die klag van die volk kon gevolg het is vir my nie duidelik nie. Hier word nog niks beloof nie, hier word alleen nog maar gesê: „wie weet of Hy nie sal omdraai en dit Hom sal berou nie". Hierdie woorde moet dien om die volk hoop te gee om deur middel van 'n algemene boetedag versoening met God te verkry. Omdat daar nog hoop is (vgl. vs. 12) omdat 'n algemene boetedoening nog uitkoms kan bring, daarom moet hulle so'n vasdag heilig, daarom moet die priesters roep en ween: „O Here spaar U volk". M. i. pas die „VerheiBung" dus beter voor as na die dag van verootmoediging. Dat volgens vs. 13 die dag van verootmoediging plaasgevind het is onjuis, vgl. vs. 12. Dit teken alleen die gees waarin die volk tot God moet nader wanneer hulle gaan vas, ween en rouklaag. In vs. 12 kry die oproep tot bekering 'n besondere beklemtoning deurdat Jahwe hier in die eerste persoon spreek. Die nood is geweldig hoog, die dag van oordeel baie naby, maar nog is daar hoop om gered te word mits hulle 'n waaragtige bekering ondergaan. nnjTDJI word deur die oorgrote meerderheid van verklaarders met: maar ook nou nog vertaal. En tereg word deur Sellin hier opgemerk (p. 161): „Das 1 • • • erklart sich als Adversativpartikel zu einem in Gedanken zu erganzen- den Vordersatz: zwar seid ihr so in Not geraten, daB Rettung unmöglich zu sein scheint, aber — vgl. Amos. 4 : 6; Jes. 31 : 2 . Ridderbos (p. 142) wyk egter af van die algemene beskouing en vertaal na analogie van Gen. 44 : 10 met „Welaan dan, spreekt de Heere". So kom die ] nie tot sy reg nie, en daarby pleit die verband vir 'n teënstellende betekenis daarvan. Ook Richter x) maak beswaar teen die algemene vertaling van „maar ook nou nog". Volgens hom is die n o g willekeurig, en die enigste juiste vertaling is: „und auch jetzt". „Nicht erst im Hinblick auf jenen groBen Tag, sondern auch jetzt schon ïm Hinblick auf die gegenwartige Heuschreckenplage sollen sie sich zum Herin bekehren". Maar dat Joël wat die sprinkaanplaag in hierdie hoofstuk so nou verbonde sien met die dag van die Here, wat die verskriklikheid van die plaag juis daarin sien dat dit 'n' voorteken is van die uitermate vreeslike dag wat niemand sal kan verdra nie (vs. 11) dat hy so al op eens die gedagte aan hierdie dag opsy kon skuif en uitsluitend met die oog op die sprinkaanplaag tot 'n boete en bekering kon oproep, lyk my baie onwaarskynlik. Laat Joël dan, soos Richter beweer, homself daarvan bewus gewees het dat die koms van die dag van die Here nie deur 'n bede en vasdag geweer kon word me, dan nog het Joël in verband met die nabye koms van hierdie dag, die reg gehad om die volk tot 'n boetedoening op te roep nie'om die dag uit te stel nie, maar om hulle met God te versoen sodat die dag vir hulle nie 'n dag van oordeel sal wees nie (vgl. 2 : 32). Israël moet tot God terugkeer 2). Die volk het dus afgedwaal. Met sy hele hart moet hy hom bekeer. Onder die hart word nie alleen die emosies begryp nie, maar ook die ïntellek en die wil 3). Hieruit blyk dus hoe diep die bekering deur Joel opgevat word. Een of ander besondere sonde word me deur i) Erlauterungen .... P- 64. ij vgl. Amos 4:6; Hos. 14:2; Jes. 10:21. a) Vgl. Gen. 6:5; Spr. 6:25; Hos. 7 : 11. die profeet genoem nie l). Sy hoorders het wel geweet wat die tekortkomings is waarvan hulle hulle moes bekeer. Die bekering moes hom na buite sowel as na binne openbaar. Na buite moes dit in vas, geween en rouklaag geuit word. Dat hierdie opmerking 'n bewys is van hoe ver Joël van die vooreksiliese profete staan 2) is nie juis nie. Dat vas as teken van rou vooreksilies is blyk uit Rig. 20 : 26; 2 Sam. 12 : 16; 1 Kon. 21 : 27. Dieselfde geld ook van die geween en rouklag bv. Rig. 20 : 26, 2 Kon. 22 : 19; Jes. 22 : 12. Vgl. verder die Inleiding. Vs. 13. Wat hier volg bewys net die teenoorgestelde van die sienswyse van Marti c. s. „En skeur julle hart en nie julle klere 8) nie". Dit is die taal van Ps. 51 : 19; „Die offers van God is 'n gebroke gees; 'n gebroke en verslae hart sal U, o God, nie verag nie". Vgl. ook Sag. 7:12; Jer. 4:4. So word die vas, geween en rouklag maar net die uiterlike tekens van 'n waaragtige innerlike verandering. Op hulleself het hulle ook vir Joël g'n waarde nie. Vgl. verder Jes. 58 : 3—12. Om die volk aan te moedig tot boetedoening, om hulle moed en hoop te gee haal Joël 'n bekende Torawoord aan: „want Hy is genadig en barmhartig ens". Vgl. Eks. 34 : 6 4). Joël wys sy bedrukte landgenote op die eienskappe van God. Hy is 'n God wat genadig is, 'n God wat die sonde vergeef en nie na verdienste straf nie. Hy is barmhartig d. w. s. Hy het medelye met sy skepsels. Hy is lankmoedig, dus 'n God wat baie geduld het met die sondige mens. Hy is groot van goedertierenheid d. w. s. Hy skenk allerlei gunste en is dus 'n ') In 'n tyd toe die hoëpriester aan die bewind van sake was is dit goed denkbaar dat die volk hom nie bewus aan een of ander spesiale sonde skuldig gemaak het nie, omdat dit van owerheidsweë heengegaan is. Wel is moontlik dat 'n algemene koudheid en slapte geheers het, en dat die vroomheid maar uiterlik was. Vgl. die Inleiding. j) So Marti p. 129; Nowack p. 98; Sellin p. 161. ») Die skeur van die klere was die uitdrukking van 'n buitengewone emosie, bv. van droefheid of van angs, vgl. Gen. 37:29, 34; Lev. 13:45 Jer. 36:24; Rig. 11 : 35. 4) Vgl. verder Eks. 32 : 14; 2 Sam. 24 : 16; Jon. 4 : 2. liefdevolle God. Eindelik, Hy is 'n God wat berou kry oor die onheil. 01*13 's h'er 'n PartisiP'um (Niphal) en g n perfek nie ') omdat hier 'van Gods eienskappe sprake is. Gods berou oor die onheil staan hier gekoördineer aan die ander genoemde eienskappe en is g'n gevolg daarvan nie. Dit berou Hom oor die kwaad wat Hy oor die mens bring, maar soos Dnver (p. 55) tereg opmerk: „The implicit condition of Jehovahs repentance is, of course, the prior repentance of the individual or nation concerned, and their unreserved abandonment of their evil way: see Jer. XVIII. 5-12; Jon. 111. 10". Vgl. verder Jer. 26:3,13,19. Die beswaar dat hierdie opvatting „eine sachliche Unrichtigkeit in sich" insluit (Preuss p. 30) omdat dit dan nie duidelik sou wees waarom God die onheil werklik stuur me wanneer dit Hom „von Haus aus" berou, verval aldus; immers God berou nadat die mens berou. Maar so'n beswaar is ook daar aan te wyte dat hier nie genoeg rekening met die antropomorfisme gehou word nie. Terwyl in Num. 23 : 19 gesê word: God is gn mensekind dat dit Hom sou berou nie, vind ons dat „wat in deze drie plaatsen 2) (en ook elders, bv. Gen. 6 : 6) van Jahwe oezegd wordt, behoort tot de sterkste anthropomorphismen, die die Heilige Schrift ten opzichte van God gebruikt. Calvijn zegt hier- Niet dat er eenige verandering van affect in God plaats had maar (de profeet spreekt zoo) omdat God plotseling en buiten hoop de straf, die reeds op handen was, opschort . . Het berouw van den heiligen God is boven dat van den zondigen mensch absoluut verheven 3). . , . Vs 14. Omdat God 'n God is soos in vs. 13 omskryf is daar nog hoop op redding wanneer Israël hom bekeer. Van die redding is hy egter nie absoluut seker nie, maar dit is moonthk Letterlik staan daar: „Wie weet, Hy sal terugkeer ) en hy sal 'Fsöos Hitzig p. 87, Preuss p. 29 beweer. ') Joël 2:13; Amos 7:3; Eks. 32 . 14. ») Van Gelderen: Amos p. 201. u„,.QuQ M gekoördineer met 'n twede werkwoord kan wel die beteke¬ nis van we e r hê vgl. Gen. 26:18; 30 : 31; 1 Sam. 3:5 Hier egter ,s ek te same met die meeste verklaarders van oordeel dat dit die meer ag mene betekenis van terugkeer, omdraa, het. So ook LXX en Vuig. berou hê 1). Miskien sal Jahwe wat aan die spits van sy leër sy stem verhef, nie verder voortgaan op hierdie ingeslane weg van straf en oordeel nie, maar berou hê oor wat reeds gebeur het, en dan i. p. v. verder te straf 'n seën agterlaat. In verband met die w i e w e e t (m i s k i e n) merk Hieronymus op 2): n e fors i tan desperarent scelerum suorum magnitudine, aut magnitudo clementiae faceret négligé n t e s". Ridderbos sê: „Dit misschien zet de deur als op een kier open". In Amos 5 : 15 het ons 'n dergelike mi s k'i e n 3)- Die grootste seën wat Jahwe kan agterlaat, is vir die vrome gemoed van die profeet die veldgewas, sodat die spysoffer en drankoffer weer gebring kan word, en die erediens sy gereëlde gang kan gaan. Die staking hiervan was vir die profeet7een van die swaarste teenslae vgl. 1 : 9,13. Daarom sal-die herstelling daarvan'een van die heerlikste resultate van die verwagte uitredding wees. Nadat die profeet in vss. 12—14 meer in die algemeen opgewek het tot bekering gaan hy in die volgende drie verse daar- ') In 2 Sam. 12 : 22 kom dieselfde idioom voor en in Jon. 3: 9 dieselfde sin. s) By Keil p. 140. ') Wat Van Gelderen (Amos p. 128) in verband met 5:15 sê is ook hier van toepassing en kan ook hier lig op die verklaring werp: „Exegeten van zoo verschillend standpunt als Calvijn en Marti zijn het erover eens, dat geen twijfel uitdrukt, geen onzekerheid, of degenen die het kwade haten en het goede liefhebben wel waarlijk genade zullen vinden. Hoe dat dan wel te verklaren is. Volgens Marti hieruit dat de pro¬ feet niet zeker weet, of de conditie wel zal worden vervuld. En volgens Calvijn hieruit, dat ook degenen die wel tot God willen terugkeeren, toch menigmaal zoo traag zijn. Met zyn misschien wil Amos de tragen tot ijver aansporen. Beide motiveeringen sluiten elkaar niet uit. Die van Marti is meer causaal, die van Calvijn meer finaal, en ze hebben beide haar recht. Van's menschen zijde bezien is het inderdaad onzeker, of de vermaning gehoor zal vinden. En in het misschien ligt voor tragen de aansporing: „Haast u om uws levens wil". toe oor om net soos in 1 : 13,14 aan te spoor tot die hou van 'n bede- en boetedag. Vs. 15. Blaas die basuin op Sion, heilig 'n vasdag roep 'n vergadering saam. 16. Versame! die volk, heilig die gemeente, vergader die oudstes, versamei die kinders en die suiglinge! Laat die bruidegom uit sy kamer uitgaan en die bruid uit haar slaapvertrek. 17. Laat die priesters die dienaars van die Here, tussen die voorportaal en die altaar ween en sê: O Here spaar U volk en gee U erfdeel nie oor aan die smaadheid dat die nasies met hulle spot nie; waarom sou hulle onder die volke sê: Waar is hulle God? Vs. 15. Die basuingeskal moet hier dien om die bevolking in die tempel bymekaar te roep, net soos ons kerkklokke. Vgl. verder vir die blaas van die basuin die eksegese op 2:1. Vir die res van die sin vgl. die eksegese op 1 : 14 waar dieselfde woorde voorkom. Dat die profeet die woord spesiaal tot die priesters rig blyk uit IttHp as ook uit 1:14 waar dieselfde opdrag aan die priesters gegee is. Vs. 16. Dieselfde gedagte van 1 : 14 word hier herhaal nl. die versameling van die hele volk. Niemand mag ontbreek nie. Dit beklemtoon die profeet deur die verskillende groepe van die volk, wat miskien nog rede gehad het om weg te bly, byname te noemden hulle teenwoordigheid op te eis. Die oues hoe swak^ook al, moet kom; die kinders alhoewel hulle nog nie verstaan nie, ja selfs die suiglinge '), moet almal daar wees; nie eers die bruid en die bruidegom, hoe vreemd dit ook al mag,wees oirTby hulle_'n stemming van rou en boete te ver- ') Vgl. Ps. 8: 3 waaruit blyk dat die opmerking van Sellin nl. dat die suiglinge „übertreibende Zutat" is, nie steek hou nie. Baumgartner (B u d d e f e s t s c h r i f t p. 14) merk in hierdie verband op: „Auf möglichste Vollzahligkeit hat man beim BuBtag tatsachtich groBen Wert gelegt, Jon. 3:5, II Chron. 20 : 13, II Mak. 3:19; Judith 4 : 10, Bittschrift an Bagoas Z. 15". Vgl. ook Jon. 3:7 waar selfs die diere moet vas en rou. wag, mag ontbreek nie ')• Alma! is skuldig voor God, almal moet hulle kom verootmoedig. Die bevolking word hier genoem d. w. s. volk, b u rge ry, en 2) gemeente (godsdienstige vergadering), vgl. Num. 16 : 3; 20: 4. Dt. 23 : 2 \ ƒ 1 t* /-ïi/-» , r „ J!» ..^11. — £ J' ^ .. J _ .1 «-<« J ^ n J , vu uic ncingmg van uic vum ui uie gemeente vgl. cks. iy : IU,14; Jos. 3:5; 7 : 13. Vs. 17. In hierdie vers volg enige opdragte aan die priesters in verband met die verrigtinge in die tempel. Eerstens word hulle meegedeel waar hulle moet staan wanneer hulle vir die volk by God pleit, nl. tussen die voorportaal en die altaar. Die voorportaal was aan die oostekant van die tempel vgl. 1 Kon. 6 : 3. Die altaar is die groot brandofferaltaar wat voor die voorportaal was d. w. s. in die binneste voorhof 1 Kon. 6 : 36; Eseg. 8:16. Uit laasg. teks blyk dus dat die plek wat deur Joel hier aangedui word die ruimte is voor die deur van die Heilige, en dat die gewone manier van aanbidding was met die gesig na die Heilige toe gekeer. Twedens word aan die priesters die gebed wat hulle moet bid voorgehou: God moet Sy volk Israël spaar — Israël wat tog Sy erfdeel is vgl. Dt. 4 : 20; 9 : 26. „Altyd weer treft dat onuitroeibaar besef by Israël het volk des Heeren te zijn. Dat moge egoistisch verengd zijn, nationalistisch vertroebeld, maar het is er; het dringt tot de hoogste gehoorzaamheid, stelt in staat om te dulden en in het lijden vol te houden" s). In hierdie geval dien dit as 'n pleitgrond by God om Israël nie aan die smaadheid oor te gee nie d. w. s. om Israël nie tot 'n skande voor die oë van die nasies te maak nie, sodat die nasies met hulle sal spot nie, vgl. Eseg. 22 : 4; 36 : 30. Hoewel die meer algemene betekenis van 15 regeer oor is, moet saam met Sellin 4) erken word: „Dennoch wird man die Möglichkeit nicht leugnen können, daB 3 hier im Sinne ') Vir 'n bruid en bruidegom is selfs ten tye van oorlog 'n uitsondering gemaak, vgl. Dt. 24:5. ') Vgl. Holzinger ZATW 1889, p. 105 vv. ') Bleeker p. 34. 4) Pag. 162. von contra zu verstehen ist", wanneer btTfc in sy twede betekenis staan nl. „ein Sprichwort oder Spottlied vortragen" (König). Wanneer ons op die verband let dan blyk dit dat daar nergens sprake is van die heerskappy van vreemdes oor Israël nie; daar is alleen sprake van smaad en spot vgï. vss. 19—27. Vs.' 19 sê uitdruklik dat wanneer Israël koring, mos en olie ontvang en hulle versadig sal wees, hulle nie meer 'n voorwerp van smaad onder die nasies sal wees nie. Vir hierdie betekenis van ple't °°k dat ^it ^'er Para'lel gebru'k word met nsrin- Verder word hierdie vertaling gesteun deur Jer. 24.9 ) en Eseg. 18 : 2,3 2). 3 bWfo beteken in hierdie verband dus: „as honende spreekwoord te gebruik". So ook Driver, Marti, Orelli, Int. Crit. Com., Nowack e. a.; vgl. veral Merx p. 12 nt: l ) en Keil p. 141—142. Die spot van die volke sal veral hierop neerkom dat hulle sal sê: Israël het g'n God nie, waar is hulle God? Israël se God is magteloos want Israël het nie eers voedsel en drank om sy erediens voort te sit nie. God se eie eer kom so op die spel hoewel die profeet dit nie in soveel woorde sê nie. Vir n dergelike motief om Jahwe te beweeg om vir sy volk op te tree vgl. Num. 14:15; Dt. 32 : 37; Ps. 79 : 10; 115 : 2; 42 : 4,11; Mig. 7 : 10. ') btrftbl nsnrf? »tot 'n smaad en 'n spreekwoord". ») In Eseg. 18 : 2 is die ww. gekonstrueer met en vs. 3 weer met n. In albei gevalle beteken dit nie regeer nie maar 'n spreekwoord spreek, en in albei gevalle kan die voorsetsel met o o r vertaal word. 3) Merx sien in die gebruik van HDT1 sonder *n bewys vir die late oorsprong van Joel. Deur Steiner p. 88, Preuss p. 32 e. a. word egter daarop gewys dat Merx hom vergis wanneer hy meen dat in 1 Sam. 24 : 11 die subj. uitgeval het want in hierdie teks moet die DITl as DnS gelees word d. w. s. die derde pers. word in die eerste pers. verander; so ook LXX. Sodoende verval Merx se konklusie aangaande die ouderdom van genoemde konstruksie. Tenslotte moet ek nog in verband met vss. 15—17 daarop wys dat Hitzig, Int. Crit. Com. e. a. hulle nie kan verenig met die idee van 'n breuk tussen vs. 17 en 18 nie. Immers, volgens die algemene opvatting x) word veronderstel dat die boetedag waartoe die profeet opgeroep het (tot en met vs. 17), gehou is, maar dat die profeet daarvan g'n beskrywing gee nie. In vs. 18 gaan hy dadelik voort om die resultaat van die boetedag wat gehou is, te beskryf. Hitzig kan hom nie met so'n veronderstelling verenig nie, en laat vs. 17 vertel hoe die boetedag self plaasgevind het. Die werkwoorde wat ons as jussief opvat word deur hom met die praesens weergegee. Maar sy gronde vir hierdie opvatting hou nie steek nie. Dat die Priesters wat volgens vs. 15 direk aangespreek word hier in die derde persoon genoem word, vind sy verklaring daarin dat ons reeds teen die einde van vs. 16 'n oorgang van die imperatief tot die jussief het. Volgens die vorm van die ww. moes Hitzig reeds in vs. 16 b die verhaal van die boetedag laat aanvang — iets wat volgens die verband buite die kwessie is. Ook merk Nowack (p. 99) in hierdie verband tereg op: „Tatsachlich hat der Prophet die Priester schon bei jener Anrede V. 15 im Sinn, er erwahnt sie erst V. 17, weil hier die Hauptsache erwahnt wird: ihre Fürbitte für das Volk". Waarom die profeet in vs. 17 die imperat.vorm gebruik en nie die historiese soos in vs. 18 nie, is op die standpunt van Hitzig nie duidelik nie. Ook Int. Crit. Com. p. 107 deel vir 'n groot mate die besware van Hitzig. Hy voel egter die gebreke van laasgenoemde se oplossing wanneer hy sê: „But clearly it would be preferable to point the various tenses as narrative tenses in the past, which can be done without changing a single consonant". Hy laat dan die verhaal van hoe die boetedag gehou is, met vs. 15 begin, en nie met vs. 17 nie, „for it speaks only of what the priests and not at all of what the people did". Hierteen egter geld dat dit moeilik is om te begryp dat wanneer die profeet orals die perfek gebruik hy in vs. 17 skielik 'n imperfek gebruik. Int. Crit. Com. voel die beswaar wanneer hy sê: ') So Keil, Marti, Orelli, Nowack, Sellin, Ridderbos, Bleeker e. a. „It is not difficult to assume that the editor changed 132 to in conformity with his interpretation of vs. 15—17". Alleen deur konsonantwysiging kan die moeilikheid dus opgelos word. Dit tel teen hierdie opvatting veral omdat die mss. so'n verandering nie steun nie. Ook is dit onwaarskynlik dat wanneer Joël verhaal, hy dit in so'n Staccato vorm sou gedoen het J). Hierdie opvatting het dan ook, vir so ver my bekend, g'n navolging gevind nie. Twede Afdeling. HoofStuk 2 : 18—4 : 21 • In hierdie twede deel van die profesie volg die genadige beloftes van God. Nie alleen sal die sware sprinkaanplaag weggeneem word nie, sodat daar weer oorvloed van koring, mos en olie sal wees nie (2 : 19—27) maar aan Israël sal ook ryke geestelike seëninge in die toekoms tebeurt val: so sal Gods gees op alle vlees uitgestort word. Israël se vyande sal vernietig word en Israël sal as God's volk „vir ewig bly en Jerusalem van geslag tot geslag' (lift. 3 en 4). Vir Israël sal die dag van die Here g'n dag van verskrikking meer wees nie, maar 'n dag van „ontkoming", 'n dag van oorwinning oor sy vyande. Vs. 18. Toe het die Here geywer vir sy volk en sy land verskoon. 19. En die Here het geantwoord en vir sy volk gesê: Kyk ek stuur vir julle koring en mos en olie, sodat julle daarvan versadig word en ek stel julle nie meer tot smaadheid onder die heidene nie. Die moeilike vraag in vs. 18 is die aangaande die tyd waarin die werkwoorde staan. Is die Massoretiese vokalisasie juis wanneer hulle hier imperfekte met waw-konsekutief lees? ') Vgl. Budde O.L. Z. 1919, Kol. 105. O. a. sê hy: „Wenn der Prophet den Erfolg seiner Mahnung ausdrücklich berichten wollte, hatte er wohl den kürzesten und einfachsten Ausdruck gewahlt". Merx is van oordeel dat die werkwoorde (wat op huileself impërfekta is) nie met ï-konsek. maar met ^-kopul. gepunktueer moet word. Dat hier dan van 'n suiwere toekomstige tyd sprake sou wees word deur hom verwerp. Die vorme wat so ontstaan lees hy as jussiva in aansluiting aan vs. 17. Dieselfde doen hy ook met vs. 19. liierdeur beland hy egter in die eienaardige omstandigheid dat ons van hier tot aan die einde van Joël met 'n gebed van die priesters te doen sou hê x). Die onnatuurlikheid van hierdie opvatting is oorsaak gewees dat alle latere verklaarders dit van die hand gewys het. Ons kan volstaan met Marti se kort en kragtige opmerking in hierdie verband (p. 131): „Das Buch hatte bei dieser Fassung keinen SchluB, es fehlte ja die Antwort auf die im Gebete 2:17 bis 4 : 21 ausgesprochenen Wiinsche und der Leser bliebe in seinem Zweifel zwischen Himinel und Erde hangen (Steiner, Nowack). AuBerdem ist es doch eine harte Zumutung, annehmen zu sollen, das vor BuBe und Trauer zerknirschte Volk habe gewagt, Jahwe die Antwort, die man von ihrn wünschte, zu diktieren". Dat daar egter g'n besware hoef te wees teen die aanneem van die feit dat die boetedag wel gehou geword is en dat die res van Joël dit veronderstel, word deur Karl Budde in sy artikel: „DerUmschwung in J o ë 1" 2) aangetoon. Hy wys op Jes. 7 as 'n analoë geval. Daar word van vers 3 af beskryf hoe die Here aan Jesaja opdrag gee dat hy en sy seun vir Agas tegemoet moet gaan en hom op 'n sekere plek moet ontmoet, en dat hulle dan Gods boodskap aan hom moet gee. Tot aan die einde van vs. 9 word die boodskap beskrywe wat Jes. aan Agas op die bestemde plek moet gaan gee. Maar dan volg onverwags in vs. 10: „En die Here het verder met Agas gespreek en gesê . . . .". Hier is dus net so'n gaping as in l) Merx vertaal dan as volg (p. 91): vs. 17 „Schone Jahwe, dein Volk, gib dein Erbe nicht der Schande preis, daB Heiden über sie spotten, warum soll man unter den Vólkern sagen: Wo ist ihr Gott. Vs. 18. Und möge Jahwe für sein Land eifern und seines Volkes schonen. Vs. 19. Möge Jahwe anheben und zu seinem Volke sprechen: Ich werde euch Kom, Most und Ö1 senden . . *) O.L. Z 1919, Kol. 104—110. Joël. Die uitvoering van wat aan Jesaja opgedra is moet eenvoudig tussen die reëls gelees word; vers 10 veronderstel dit as vanselfsprekend. In hierdie verband merk Budde dan op. „Es ist eben prophetische Art, die Erzahlung auf das knappste denkbare MaB zu beschranken, und der Hauptsache nach nur als Prophet zu reden". So verval die vernaamste beswaar teen n vertaling in die verlede tyd, en is daar g'n regvêrdiging vir die Statevertaling, „Authorised Version" en Ridderbos wanneer hulle op hierdie grond die imperfekta met waw-konsek. as toekomstig vertaal nie. Maar wanneer Budde (en ook Sellin) die naat. verlê tussen vs. 18 en 19 en alleen in vs. 18 die voorbeeld van Merx volg nl. om die werkwoorde as jussiva te lees, dan kan ek saam met Marti, Nowack, Baumgartner e. a. nie daarmee instem nie. Wanneer Budde uit Jes. 7 : 10 wil aflei dat die verhalende gedeelte by Joël ook eers met die woorde: „En die Here het geantwoord en vir Sy volk gesê"2) begin, dan laat hy Jes. te veel bewys. Immers by Jes. is daar g'n aanleiding gewees om nog iets omtrent die gesindheid van Jahwe teenoor Agas te sê nie. Qod is voor sowel as na vs. 10 Agas reeds goedgesind. By Joël is dit anders. Tot en met vs. 17 tree God straffend op en Israël moet hom verootmoedig om God tot genade te beweeg. 1) Maar behalwe dat dit bevreemdend sou wees dat die hou van die boetedag nie verhaal word nie, voer Ridderbos (p. 61) ook nog 'n ander beswaar teen die vertaling in die verlede tyd aan, nl. as die boetedag werklik reeds gehou geword is, sou jy eerder 'n verhaal van wat God ge'daan het (opheffing van die sprinkaanplaag ens.) verwag. M. i. is dit g'n beswaar nie. Immers by ons vertaling word wel vertel van wat Qod gedaan het: God het ge yw er vir sy land, en God het sy volk verskoon, en God het gespreek. En omdat Gods belofte van die tydelike tot die geestelike oorslaan word hierdie gesproke woord van God so veel te meer belangrik, en het die profeet m. i. die gewig 0p die regte plek laat val, wanneer hy ons vertel, nie hoedat die sprinkane later weggedryf geword is nie, hoedat die reën geval het nie, maar wat God aan sy volk as gevolg van hulle verootmoediging beloof het aan tydelike en veral aan geestelike seëninge. Verder wys Jos. 7, Rig. 20; 2 Kon. 19; 2Kron. 20 daarop dat Gods antwoord direk op so'n verootmoediging gevolg het. En dit sou juis vreemd wees wanneer die profeet hierdie antwoord nie vermeld het nie. ») Jes. 7 : 10: „En die Here het verder met Agas gespreek en gese . Die verootmoediging vind dan plaas. Daarop volg vs. 18 om te sê dat die verootmoediging uitwerking by God gehad het, dat God tot ontferming beweeg gewold is, en dat God as gevolg van dit alles, die daarop volgende woorde van troos en blye beloftes tot Israël gespreek het. So gesien is ons opvatting van vs. 18 heeltemal op sy plek. By die opvatting van Budde en Sellin egter word hierdie vers 'n matte herhaling. Baumgartner *) merk nog in hierdie verband op: „DaB Jahwe überhaupt antwortet, bietet noch keine sichere Gewahr für günstigen Ausfall der Antwort . . . sie konnte auch ablehnend sein (Jes. 16 : 12; Jer. 14 : 10; 15 : 1) oder mindestens erst eine Bedingung stellen (Jos. 7 : 10). Darum ist das erlösende ur>d btilTl an die Spitze genommen". - Vs. 18: In Eks. 20 : 5 word gesê dat God 'n jaloerse God is en dat Hy dit nie sal duld dat Israël Hom voor ander gode buig nie; vgl. ook Num. 25 : 11. Wanneer Sy volk nou ly en wanneer die heidene met Israël spot en die mag van Israël se God in twyfel trek dan ontwaak God's jaloesie tengunste van Sy volk, vgl. Jes. 37 : 32; Jes. 9:6; Sag. 1 : 14; Eseg. 39 : 25 ens 2). Vs 19 bevat God's antwoord aanSy volk, 'n antwoord wat heel waarskynlik op die dag van verootmoediging deurdie profeet ontvang is, en aan die volk verkondig is 3). Vgl. p. 76 einde van noot 1. Ek ') Buddefestschrift p. 16. ») Wanneer Marti p. 131 opmerk dat hierdie opvatting van die ywer van Jahwe ons in die tyd van die baliingskap plaas, „wo Jahwes Eifer nicht mehr wie früher ein Grund der Furcht sondern der Hoffnung war", dan is dit op die standpunt van Marti nie te rym met Num. 25:11 wat tot die Priester codex behoort (vgl. Artikel Numbers in Hastings se Dict. of the Bibel 1905, vol. 111 p. 567) en wat die ywer van Jahwe in dieselfde lig as E k s o d u s sien. 2 Kon. 19:31; Jes. 9:6; 37 : 2 bewys dan ook die ongeldigheid van Marti se bewering, daar Jahwe se ywer hier as heilwerkend vir Israël aan die dag tree. 3) Wellhausen is egter van oordeel dat God nie deur die profeet tot die volk spreek nie, maar direk tot die volk, en nie deur woord of ingewing nie maar deur die daad, deur die opheffing van die sprinkaanplaag, vgl. vs. 21—23. Wellhausen se opvatting word deur Budde weerlê (O.LZ. 1919, Kol. 104—110) O. a. sê hy-, „Seine Antwort durch Worte aber ist deutlich in den Versen 19 und 20 und es ist nicht erlaubt, deren Inhalt / kan my nie met die sienswyse van Sellin verenig nie wanner hy 1f1K DnjDtin as 'n glos beskou nie. Dat Israël se smaad alleen daarin bestaan het dat dit nie meer die daelikse offers kon bring nie, is 'n te grote beperking van die betekenis van vs. 17. Immers ook die feit dat hulle verhonger is aanleiding gewees tot spot (vgl. 1 : 5,18; 2 : 26,27) sodat hierdie woorde heeltemaal op hulle plek is. In 2 : 26,27 word gesê dat God homself sal laat geld en Israël sal weet dat Jahwe sy God is, deurdat Jahwe produkte sal gee, sodat hulle oorvloedig sal eet en versadig sal word. As gevolg hiervan sal Israël in ewigheid nie meer beskaamd staan nie. So sal die heidene nie meer die honende vraag van vs. 17 kan herhaal nie: Waar is hulle God? Terwyl vs. 19 die resultaat van die uitreddingsproses beskryf nl. die gee van koring, mos en olie tol versadiging toe, sodat Israël se smaad weggeneem word, gaan die volgende verse daartoe oor om die verskillende momente van die proses te beskryf. Vs. 20. En die Noorderling sal ek van julle wegjaag en dit wegdrywe na 'n dor en woeste land; sy voorhoede na die Oostelike see en sy agterhoede nadieWestelike see toe. En sy stank sal oprys, en sy slegte reuk sal opgaan, want hy het alte groot dinge gedaan. Uit die verband is dit duidelik dat ons hier met die verdelging van die sprinkane te doen het. Die lol wat die Noorderling tref is die lot tvan die sprinkaanswerm l) en nie van een of ander vyandelike leër of apokaliptiese volk uit die Noorde nie. So word die sprinkaanswerm na 'n d o r en w o e s t e land verdryf. In die see sal hy omkom, vgl. Eks. 10 : 19 2). Ook die feit zu überspringen und sofort bei Vs. 21—23 vor Anker zu gehen . En vir die feit dat Jahwe deur die profeet spreek wys hy op Jes. 7:10 waar dit staan: „En die Here het verder met Agas gespreek en gesê". Sonder twyfel spreek die Here hier deur Jesaja (vgl. 7 :3). In ons Joëlteks het ons 'n analoë geval. ') So ook die meeste nuwere verklaarders. ') „Daarop laat die Here die wind omslaan in 'n baie sterke westewind; die het die sprinkane opgetel en hulle in die Skelfsee gedryf"— Eks. 10 : 19. dat in die beloofde herstel die nadruk op die produkte van die aardbodem val, bevestig hierdie sienswyse. Nogtans het ij-jean tot allerlei gfèsinge aanleiding gegee omdat die sprin- kane in die algemeen nie van die Noorde maar van die Ooste en Suidooste Palestina binnegekom het 1). Selfs is die vers in sy geheel an 'n glos deur W. R. Smith, Rothstein en Hölscher geskraap geword. Sellin (p. 165) weer is van oordeel dat alleen 13IBÜP! nie oorspronklik is nie. Hy skryi dit toe aan 'n skryffout en herstel dit met wat 'n ander benaming vir die sprinkane sou wees. Die oorgrote meerderheid van verklaarders is dit eens dat •01B2É 'n adj. masc. is van = Noorde 2). Laasg. weer is volgens König, Davidson e. a. in verband te bring met die ww. = verberg. Dat die profeet hierdie term vir die sprin- kaanswerm gebruik is miskien daaraan te wyte dat weëns besondere omstandighede (windrigting bv.) daardie swerm die land van die Noorde af binnegekom het. En al het hulle die land van die Ooste ingeval kon hulle met 'n omweg getrek het en Jerusalem van die Noorde genader het sodat die benaming Noorderling sy ontstaan te danke het aan die rigting van die swerm ten opsigte van Jerusalem, veral waar hf. 2 hulle stormloop op die stad beskryf. Vgl. verder in verband met hierdie kwessie die noot in die Inl. onderafdeling Interpretasie. ') Tereg merk Budde hier op (Der von Norden injöël 2: 20, O.L.Z. 1919): „So leicht sich jedes Wort in Jo. 2 : 20 liest, so bildet doch der dieses Verses von Alters her eines der schwersten Ratsel, die der Wortlaut der kleinen Propheten uns aufgibt. Es hieBe Zeit und Raum vergeuden, wollte man die zahllosen Versuche der Erklarung oder Verbesserung, die bisher daran gemacht sind, samtlich auftühren und widerlegen". Vir die sienswyse van Budde vgl. die Inleiding (Interpretasie). ') Hitzig (p. 89) se vertaling van met t i f o o n en sy beroep op tekste soos Hand. 27 : 14 en Eks. 14: 2 is gladnie oortuigend nie, en het vir sover my bekend g'n navolging gevind nie. Van die sprinkaanleër word dan gesê dat sy voorste punt in die Oostelike see d. i. die Dode See (vgl. Eseg. 47: 18, Sag. 14:8) en sy agterste gedeelte in die Westelike See d. i. die Middellandse See (vgl. Dt. 11 : 24; 34 : 2; Sag. 14:8) tereg sal kom. In die woestyn ten Suide en Suidooste van Juda sal die hoofmassa van die sprinkane omkom, waarskynlik aan voedselgebrek. Dat FpQ agterhoede 'n Arameïsme is en „sich sonst nur noch in Chron. und bei Qoh. findet" (Sellin p. 116) kannie as 'n bewys teen die vroeë datering van Joel aangevoer word nie daar dit heel toevallig kan wees dat dit in vroeëre geskrifte ontbreek net soos dit ook in ander later geskrifte volgens Sellin ontbreek. Die toutologie by die volgende twee sinsnedes en irinx byrn is rede genoeg vir Driver, Wellhausen, : t t - — s Marti en Nowack om een van beide as 'n glos te skraap. Wellhausen skraap die twede weens die onhoudbare jussief, maar soos Nowack sê (p. 101) is dit moeilik om in te sien dat 'n glossator die meer bekende uitdrukking 0 deur die min¬ der bekende 2) sou vervang het. Die omgekeerde is dus eerder te verwagte en daarom skraap Driver c. s. die eerste. Maar tesame met Sellin (p. 166) is ek van oordeel dat die toutologie g'n genoegsame grond is om een van die sinsnedes te skraap nie; „es handelt sich einfach um den Parallelismus membrorum". Ook Int. Crit. Com. (p. 119) is van oordeel dat ons hier nie met g'n glos te doen het nie. Hy neem egter aan dat bym korrupt is en herstel dit met (Eseg. 8 : 11). In Eseg. word die woord in verband met die aangename reuk van die wierook gebruik. Of dit ook in verband met stank gebruik kan word is heeltemal onbekend, vgl. König, Wörter- ') Vgl. Jes. 34 : 3; Amos 4 : 10. ') Die woord is 'n &na£ Xsyofievov waarvan die betekenis uit die parallel gebruikte af te lei is. LXX figojfiog. Vgl ook König: Wörterbuch p. 385; „Aram. = Stinkendes'1. b u c h p. 355. Dat die twee verskillende tye waarin die werkwoorde staan, nie 'n beswaar teen die egtheid van een van hulle hoef te wees nie, is duidelik wanneer ons in aanmerking neem dat Joël dit nie met sy tye alte nougeset neem nie. Ook is g'n jussief nie, maar 'n apokopate vorm van die werk¬ woord *) gekonstrueer met 1-kopul. Wanneer ons nou die van rbv nie as konjunktief maar as konsekutief lees, dan is ons geregtig om saam met Sellin albei werkwoorde as toekomstig te vertaal. In die laaste sinsnede van die vers word die rede van die ondergang van die sprinkaanleër aangegee: „want hy het alte groot dinge gedoen". Die egtheid van hierdie sinnetjie word o. a. deur Marti en Bleeker in twyfel getrek omdat in die volgende vers dieselfde van Jahwe gesê word en dit dus nie die betekenis van oormoedig handel kan hê nie. Maar tereg word die egtheid daarvan gehandhaaf deur Keil, Driver, Orelli, Nowack, Ridderbos e. a., want wanneer dit van God gebesig word het dit die goeie betekenis, maar van 'n skepsel gebruik het dit die ongunstige kleur2) vgl. Klaagt. 1 :9; Dan. 8:4; Ps. 55:13; Jer. 48 : 26, 42; Sef. 2 : 8. Weliswaar is die sprinkane vroeër die leër van Jahwe genoem (2:11). Dit was so lank God teen Juda getoorn het. Maar nou dat God vir sy volk ywer is hulle alleen 'n verderflike mag teen Sy volk. Daar is dus geen rede om saam met Sellin (p. 166) in om te vorm en dit so op God te laat slaan nie. Vs. 21. Wees nie bevrees nie, o aarde, juig en wees bly, want die Here doen groot dinge! 22. Wees nie bevrees nie diere van die veld, want die weivelde van die woestyn spruit uit, want die bome dra hulle vrugte, die vyeboom en die wingerdstok lewer hulle drag. 23. En julle, kinders van Sion, juig en wees bly in die Here julle God, want Hy gee julle die leraar van ge- ') Vgl. Davidson a. w. p. 467; Ges-Buhl p. 583. ') Vgl. Driver p. 60. regtigheid, en laat op julle neerdaal die reen, die vroeë reëns en die laat reëns soos vroeër. Die land, diere, en mense word hier opgeroep om vrolik te wees want die nood is verby. In teenstelling met die vorige verse word Jahwe hier in die derde persoon ingevoer en staan die werkwoorde in n historiese vorm. Een en ander is oorsaak gewees dat Sellin wat die egtheid van hierdie verse handhaaf 0 die volgorde verander. Op vs. 20 laat hy vss. 25—27 volg en daarna as slot, vs. 21—24. Ook Nowack is van mening dat die verse nie op hulle plek is nie, terwyl Budde 2) hulle toeskryi aan 'n tydgenoot van Joël. Ook Int. Crit. Com. wysig die volgorde na hartelus. Sy willekeurigheid en gekunsteldheid is egter so in die ooglopend dat vir so ver my bekend, sy oplossing g'n navolging gevind het nie. Maar selfs is dit onnodig om die volgorde om te keer soos Sellin dit doen. Marti (p. 132) laat die verse staan soos hulle is en wys daarop dat die perff. in vss. 21, 22,23 nie as p e r f f. p r ophetica te verstaan is nie, maar as werklike verlede tye. Soos die profeet by die beskrywing van die nood (1 :2—2:17) in etappe verdergaan, so ook in die beskryving van die antwoord van Jahwe. „Gott redete nicht nur im Moment der höchsten Not, V. 18—20, er redete auch spater noch durch die Tat und zugleich durch den Mund des Propheten". Die woorde van vs. 21—23 slaan dus terug op die reeds geskonke seëninge •) P. 163. Hy kom op teen Duhm se sienswyse wat die hele perikoop 2:18—27 as oneg beskou. „Es ist ein vollstandiger Fehlgriff gewesen wenn Duhm diesen ganzen Abschnitt als einen „p.osaischen ' dem Ërganzer hat zuweisen wollen; sein Rhythmus ist zwar nicht der leichte der beiden^Plagendichtungen, wohl aber genau derselbe wie in den beiden Gebeten und dem ersten Orakel; die Heilsankündigung entspricht genau der vorgegangenen Plagenschilderung, und ohne diesen AbschluB ware die ganze Schrift Joëls ein klaglicher Torso, denn eine Heuschrekkenplage an sich ware gewifi nicht dichterischer Verewigung wert befunden" Vgl. ook Int. Crit. Com. p. 113 „Style and Phraseology are, however so distinctly those of Joël that the \erses cannot be regarded as a later insertion. ') Vir sy argumente en vir die teenargumente vgl. die eksegese op vs. 23. „und erst was von V. 24 an folgt, ganz besonders Kap. 3 f. reden von Zukünftigem, sind wirkliche Weissagung". En so gesien kan ons die volgorde van die oorgelewerde teks bly handhaaf. Alleen het ek die beswaar teen Marti se opvatting dat die inhoud van vs. 21—23 beter pas by die antwoord van Jahwe nadat die volk boete gedoen hat. Na alles wat van die lyding van die d i e r e in die voorafgaande gesê is (1 : 18, 20)]en van die verwoesting van die p 1 a n t e g r o e i en die w e i v e 1 d e (1 : 12, 18, 19) is dit tog te verwagte dat in die belofte van herstel, ook van die diere en plantegroei iets gesê sal word. Ek is daarom meer geneig om saam met Keil, Driver, Orelli, Baumgartner Ridderbos, Bleeker e. a. die verlede tyd as perff. prophet i c a te verklaar. Dat die profeet die uitkoms as reeds aanwesig beskryf, is alleen omdat hy dit wat op hande is, in die gees as reeds aanwesig beskou '). Baumgartner 2) wys daarop dat by 'n profeet so'n verandering van die tyd nie vreemd is nie, „denn in der Kühnheit seines die Zukunft vorausnehmenden Geistes liebt es der Prophet, oft mitten aus der Not der Qegenwart heraus mit einem hymnischen Liede [Haller: Das J u d e n t u m, 1914, p. 209] zu jenem Freudenfest aufzurufen, das einst, nach geschehener Rettung stattfinden wird, vgl. Jes. 12:5; 44 : 23; 49 : 13; 54 :1 ; 66 : 10; Zeph. 3:14; Sach. 2:14; 9:9; Ps. 97 : 12. Vs. 21. Die aarde d. w. s. die land, wat volgens 1 :10 as gevolg van die rampe ge treur het, word opgeroep om te juig en bly te wees, want die Here doen groot dinge. Vs. 22. Om saam met Duhm, Nowack, Baumgartner, Budde, en Sellin vs. 22 b te verskuiwe na die slot van vs. 21 sodat dit as „Begründung" van vs. 21 geld is m. i. nie nodig nie. Hulle doen dit omdat die diere van die veld 3) oor die algemeen g'n vrugte eet nie, en omdat wanneer daar sprake is van die vyeboom en wingerdstok, dit sekerlik niks meer te make ') Vgl. Ridderbos p. 148. A. a. p. 16. is 'n ou vorm van m fr en word deur digters en redenaars - T V T gebruik, Dt. 32: 13; Ps.8:8; 50: 11; Hos. 10: 14; Jes. 56:9 ens. Vgl. ook König: Wörterbuch p. 459. het met die blydskap van die diere nie. Maar dit mag alles waar wees, dog die vraag waarom dit gaan nl. of die volgorde van die verse van Joël afkomstig kan wees, is weer iets anders. Al sou volgens die meerderheid van verklaarders Joël se „Begründung" onjuis wees, dan wil dit nog nie sê dat die „Begründung" nie van Joël kan wees nie. Dit is 'n ongelukkige misvatting van die styl van die profeet wanneer ons uit sy digterlike pen so'n strenge en koue logika verwag. Psigologies is hierdie konstruksie van Joël verklaarbaar waar hy van die diere oorgaan tot die mense (vs. 23) en sy gedagtes sy pen vooruitloop sodat hy nog in die verband van die diere al van die vyeboom en wingerdstok begin spreek. Marti (p. 133) sien dit enigsins anders: „Vom Grünen der Wiesen ist der Prophet von selbst zu den Baumen des Feldes geführt und man hat nicht darüber zu spintisieren, wie deren Friichte den Tieren zu Qute kommen". Ek hou my dus aan die volgorde van die oorgelewerde teks. Vs. 23. Nadat die profeet in vs. 21 die aarde en in vs. 22 die diere aangespreek het, rig hy hom in vs. 23 tot die kinders vanSion d. w. s. tot almal wat God in die tempel op Sion dien; vgl. Ps. 87 en Marti p. 133. Hulle moet juig en bly wees want God gee hulle Plj£ri6 rnïtëHVlX- Oor wat met hierdie uitdrukking bedoel word loop die menings baie uiteen. HTto word met vroeë reën vertaal deur Ibn Esra, Kimchi, Ewald, Wünsche, Hitzig, Credner, Wellhausen, Driver, Ridderbos en Bleeker, terwyl die Targum, Vulgata, Hengstenberg, Delitzsch, Keil, Merx, Orelli, Nowack, Sellin en Budde dit met leraar weergee. In navolging van LXX wat dit met pQWfiaTa vertaal lees Oort, Duhm, Int. Crit. Com., Riessler en Marti 'pffèH = s p y s e. Ook die Peshitto vertaal met spyse. Teen laasg. vertaling pleit eerstens dat die oorgrote meerderheid van mss. asook alle ou verklaarders M. steun. Twedens wys Nowack en Sellin daarop dat hier nog nie van voedsel sprake kan wees nie. „Weil jede Erwahnung der Nahrung höchst unglücklich V. 24 vorgreifen würde und erst nach der groBen Vorbedingung, also nach V. 23 b auftreten könnte" (Sellin p. 167). Ook die opvatting dat dit v r'o e ë reën beteken is m. i. onjuis. Hoewel volgens Ps. 84:7 ') en Joël 2 : 23 b dit skyn of mift die betekenis kan hê van v r o e ë reën is die eintlike woord vir v r o e ë reën [-["li1 vgl. Deut. 11 : 14; Jer. 5 : 24; Hos. 6:3. Twedens, as !*Tïfó 'n die eerste gedeelte van die vers dieselfde betekenis as in die twede deel het, dan is dit nie in te sien waarom die een met die artikel en die ander daarsonder gekonstrueer is. Derdens, waarom alleen die JTTlft tot HpISC gegee word en nie ook die is nie duidelik nie i t t : | ; - vgl. Nowack p. 102. Vierdens die begrip np12£ agter l^mft 'tt ; vroeë r e ë n, is baie ongewoon; wat eintlik daarmee bedoel word is nie duidelik nie, soos blyk uit die verskillende maniere waarop dit vertaal geword is: vroeë reën tot geregtigheit, tot regvaardiging, naar behore, volgens geregtigheid, in regte maat, rykelik, tot voorspoed, ens. Dat ff pilt 'n morele begrip is (vgl. Keil p. 147, Int. Crit. Com. p. 120) wat nie rykelik of o o r v 1 o ed i g kan beteken nie het Merx (p. 72) aangetoon. Vyfdens, volgens hierdie betekenis van HTlft IS daar eers sprake van die vroeë reën, dan van reën in die algemeen dan weer van vroeë reën en late reën — dus 'n hinderlike toutologie. Sesdens, dit is baie onwaarskynlik dat Joël in die twede deel van die vers die vroeë reën met fnitt aangedui het. Die ft is waarskynlik 'n skryffout ontstaan deur dittografie van die slotD In 34 Mss. lees dan ook |-pïp 2). ') In hierdie verband sê Marti (p. 133): „Auch an der einzigen Stelle, wo sonst noch als Frühregen vorkommen soll (Ps. 84:7) ist diese Bedeutung sehr fraglich (vgl. die LXX) und überhaupt der Text sehr zweifelhaft. S. Duhm K. H. C. zu Ps. 84 :7". 2) Vgl. Nowack p. 102. Eindelik, die algemene betekenis van fTYto is leraar vgl. Job 36 : 22, Jes. 30 : 20. Dit alles is aanleiding daartoe gewees dat bv. Nowack sy vroeëre standpunt laat vaar het en nie meer met vroeë reën maar met leraar vertaal ')• Driver se beswaar teen hierdie vertaling nl. „the context, which from v_ 22— v. 26 speaks solely oi the gifts of the earth, is much opposed to this explanation" kannie opweeg teen die besware teen sy vertaling mit vroeë reën nie. Die beswaar kan alleen nog enig gewig hê wanneer met die leraar bedoel word die voorloper van die Messias (bv. Merx p. 73) of die totaliteit van die leraars van Israël die Messias inkluis, (Keil p. 148). So op gevat sou hierdie sin baie onverwags kom en staan dit buite sy plek daar die eintlike geestlike seëninge eers in Hf. 3 verkondig word. Ook wys die verband daarop dat die gee van die leraar ongeveer in dieselfde tyd geskied as die gee van al die ander tydelike seëninge, d. w. s. in die tyd van Joël, vgl. Ridderbos p. 149, Keil p. 148. Die moelikheid los hom egter op wanneer ons saam met Orelli (p. 53), Klostermann (by Sellin p. 167), Hofmann 2), Nowack (p. 102), Budde 8) aanneem dat onder die leraar van geregtigheid Joël homself bedoel. Orelli wys dan daarop dat die sleutel van hierdie teks te vinde is in 1 Kon. 8 : 26. 2 Kron. 6 :27 „wonach der Erhörung des Gebets um Regen erst eine göttliche Belehrung (min) über den ëuten Weg vorau^ gehen muB. Siehe bes. auch Jes. 30 : 20—23; vgl. Hos. 10: 12 . Die gee van die leraar is dus noodsaaklike vereiste vir die gee van die tydelike seëninge. Tereg merk Budde (a. a. kol. 109) dan ook op: „Sobald man erkennt, welche entscheidende Rolle dem Propheten selbst in dem Verlauf der Dinge zukommt, wird die schlichte Auffassung als der Lehrer zur Gerechtigkeit, d. h. der getreue Eckart seiner Brüder und die Deutung auf ïhn, den Propheten, wie sie von Orelli neuerdings vertreten hat, wieder zu Ehren kommen müssen". •) Vgl. Nowack p. 102. «) Weissagung und Erfüllungp. 255. ») A. artikel kol. 109. uat joel, op grond van bogenoemde tekste, geregverdig is om so oor homself te skrywe, sonder om hom aan selfverhoging skuldig te maak, is duidelik. Immers net soos die ander profete tot die volk kom as van God gestuur, so het Joël ook reg, om homself as 'n goddelike gesant wat die volk die weg tot die saligheid moet wys, te beskou, sonder dat hy van selfverhoging betig hoef te word, vgl. Jes. 6: 7,8 ; Jer. 1:5; Mig. 3:8. So gesien verval die hoofbeswaar van Budde teen die egtheid van vss. 21 —23 nl. dat hulle nie as „Selbstlob" van die profeet afkomstig kan wees nie maar „von einem dankbaren Zeugen der Erfüllung des VerheiBenen". Ook Sellin wat in 'n vorige uitgawe, net soos Orelli, van mening was dat hier sprake is van 'n toekomstige profeet, gee hierdie sienswyse prys ')• Hy is van mening dat die leraar waarvan hier sprake is, 'n tydgenoot van die profeet Joël gewees het. Onder die leraar verstaan hy egter nie Joël self nie (soos Orelli) maar die sprinkaanplaag. Tot hierdie opvatting kom hy, deur in navolging van Ehrlich, as ris te lees en dit dan op die sprinkaanplaag te laat slaan. So kry hy dan die vertaling: „Denn er hat euch ein Zeichen gegeben, das Gerechtigkeit lehrt". Die verband pleit egter teen so'n lesing. Immers die sprinkaanswerm is Gods roede waarmee Hy Israël slaan. Die aanwesigheid daarvan is 'n saak van groot smart en droefheid vir die volk vgl. hf. 1:6—11; 2:12 -14. In 2 : 20 word egter aan die volk verseker dat die sprinkaanswerm weggejaag en weggedrywe sal word, sy stank sal oprys en 'n slegte reuk uit hom opgaan. Omdat die plaag verwyder word moet die volk juig en vrolik wees (p. 2 : 21) — nie omdat God dit gegee het nie! Wanneer Sellin in hierdie teks die sprinkaanplaag voorstel as iets waaroor die kinders van Sion moet juig en bly wees in die Here hulle God (2 : 23), dan is so'n voorstelling in stryd met die res van die profesie van Joël. Dat 1 Kon. 8 : 36 leer dat die droogte die leraar, tot geregtigheid is, is nie met sekerheid aan te toon nie. Uit Jes. 30 : 20—23 is dit egter duidelik dat dergelyke natuurrampe aanleiding gee tot die optree van ') Sellin p. 168. ieraars wat die volk die weg wys opdat daar weer reën kan kom 1). Vgl. die optrede van Joël as gevolg van die sprinkaanplaag. Sellin se opvatting is dus nie alte oortuigend nie. In die teks word dan verder reën (Dttfa) beloof en dit word gedifferensieer in v r o e ë reën en late reën. Onder eersg. word bedoel die herfsreëns wat in die saaityd val (Okt. tot Nov.) terwyl laasg. die somerreëns is wat nodig is vir die rypword van die oes (Maart tot April), vgl. Orelli p. 53, Int. Crit. Com. p. 16, Marti p. 134. Agter die 1 a t e reën staan dan Van die ouere verklaarders soos Wünsche, Delitzsch en Hitzig vertaal dit met in die eerste maand. Hoewel hierdie betekenis kan hê (vgl. Gen. 8 : 13; Eks. 12 : 18; Num. 9 : 5; Eseg. 29 : 17; 30 : 20) is dit 'n betekenis wat alleen in tydopgawes voorkom vgl. Marti p. 134; Ridderbos p. 145 nt. Ook wys Driver (p. 62) daarop dat „the addition destroys the balance of the two clauses besides being otiose (since everyone would know at what period of the year the Jatter rain" might be expected)". Ewald, Keil e. a. wat hulle aan M. hou vertaal egter met z u e r s t. Volgens hulle staan dit dan in teenstelling met die d a a r n a in 3 : 1. Maar daar die jUftCO t2 : 23> s0 ver van (3 . i) staan is dit baie onwaarskynlik dat die profeet die een in teenstelling tot die ander gesien het. Dit is m. i. beter om saam met Merx (p. 71), Marti (p. 136), Orelli (p. 53), Nowack (p. 102), Sellin (p. 168), Ridderbos (p. 145) in navolging van LXX en Peshitto te vertaal met soos vroeër en rtJiüKis (nïfóftnas Jes 1; 2Ó)te lees- vs'- Lev-9:15- T • T T • T : Vs. 24. Dan sal die dorsvloere vol koring wees, en die perskuipe van mos en olie oorloop. ') Jes. 30 : 20 „Die Here gee julle wel brood van benoudheid en water van bedruktheid, maar jou leraars sal hulle nie langer verberg nie - maar jou oë sal jou leraars sien". Vs. 25. En ek sal julle vergoed die jare wat die treksprinkaan, die voetganger, die kaalvreter en die afknyper verslind het — my groot leërmag wat Ek teen julle gestuur het. 26. Dan sal julle oorvloedig eet en versadig wees en die naam van die Here julle God prys wat wonderbaar met julle gehandel het en my volk sal in ewigheid nie beskaamd staan nie. 27. En julle sal weet dat Ek onder Israël is en dat Ek die Here julle God is, en niemand anders nie; en my volk sal in ewigheid nie beskaamd staan nie. In hierdie verse verlaat die profeet die Perff. Proph. om die gewone imperfek te gebruik. Van die loflied (vss. 21—23) slaan hy oor in gewone profesie en beloof oorvloed van lewensmiddele, terwyl die slotverse 'n beskrywing gee van die uitwerking van hierdie seëninge op die geestelike lewe van Israël: hulle sal God loof ; as die enige Heer; hulle sal weet dat God met hulle is en dat hulle in ewigheid nie beskaamd sal staan nie. Vs. 24. Marti, Sellin, Ridderbos e. a. verbind hierdie vers met vss. 21—23 en sien eers in vs. 25 'n wending in die gedagtegang. Maar tereg merk Nowack (p. 102) op: „V. 24 fallt wieder in den Ton von 19,20 zurück, wir haben wie dort wieder Perff. consec. Demnach ist v. 24 nicht noch mit 21—23 zu verbinden, sondern mit v. 20". Daar sal 'n oorvloed van koring, mos en olie x) wees — net die teenoorgestelde van 1 : 10—12! Vs. 25. Vir die volgorde van die sprinkaanname vgl. die eksegese op 1 : 4. Die meervoud jare wys daarop dat die sprinkaanplaag oor meer as een jaar gestrek het; vgl. ook Driver p. 63, Marti p. 134, Orelli p. 54. Nowack (p. 90) meen dat as die profeet hier letterlik meer jare bedoel dan kan hy nie in 1:4 gesê het nie: wat die een swerm oorgelaat het, het die ander opgeëet. Maar dat die profeet met ') Dat die olywe vroeër getrap is net soos druiwe blyk o. a. ook uit Mig. 6:15. Driver merk in hierdie verband op (p. 62): „Olives are now crushed by a large circular stone revolving in a kind of mortar". die woorde bedoel het dat wat die een swerm in die eerste jaar oorgelaat het het die ander swerm in die volgende jaar opgeëet, is nie noodwendig nie. M. i. sê hy eenvoudig dat na so'n sprinkaanswerm oor die land gegaan het, het daar niks oorgebly nie. Nowack self is die beskouing toegedaan dat hier sprake is net van een sprinkaanswerm. Die beskrywing is dus geldig vir elke afsonderlike sprinkaanswerm en sluit 'n besoek van 'n twede swerm in die volgende jaar nie uit nie. Sellin (p. 166 nt.) wat Nowack se sienswyse toegedaan is erken dan ook dat so'n meerjarige sprinkaanplaag nie onmoontlik is nie. Wanneer Joël hier duidelik van jare praat, en wanneer soiets nie onmoontlik is nie, ja gladnie so'n uitsondering is as wat Sellin voorgee nie (vgl. Credner p. 102, 276; Driver p. 84, 87) dan sien ek nie die noodsaaklikheid om saam met Sellin, Baumgartner en Bleeker Q^PI te verander in Plljtëfi dubbel of saam met Int. Crit. Com. (p. 120) in OTtttfn ryke prod u k t e nie. Vs. 26. Die resultaat van die rykdom van seëninge na die ramp van die sprinkaanplaag, sal wees dat Israël hulle God sal prys wat hulle wonderbaarlik genadig gewees het. Die slot van die vers: „en my volk sal in ewigheid nie beskaamd staan nie , word aan die einde van vs. 27 herhaal. Wellhausen, Marti, Nowack, Sellin en Bleeker is van oordeel dat die woorde deur 'n skryffout uit die volgende vers hier ingesluip het. Dat die woorde in vs. 26 nie pas nie kan niemand beweer nie. Daarom is ek van oordeel dat ons in vs. 27 net soos in 1 : 20 'n herhaling het wat moet dien tot retoriese afronding. Vgl. ook Keil p. 149. Omdat God Israël so wonderbaarlik uitgered het, kan hulle verseker wees dat hulle ook in die toekoms nie teleurgestel sal wees wanneer hulle op God vertrou nie. Vs. 27. Israël sal nou weet, sal daarvan verseker wees, dat God onder hulle woon en dat Hy vir hulle die enigste God is en niemand anders nie 1). ') Vgl. Eks. 20: 2: „Ek is die Here jou God"; 1 Kon. 8 : 60: „dat die Here Qod is en niemand meer nie". Dit gaan dus nie om van vs. 27 somar klakkeloos te se: „Der Prophet lehnt sich hier an Ez. 39 : 28 und Jes. 45 : 5f. an" (Sellin p. 166). Hoofstuk 3. (Afr. Vert. 2 : 28—32) 1). Nadardie profeet in die vorige verse Israël gewys het op die rykdom van seëninge wat hulle wag, veral op tydelik gebied, gaan hy in hierdie hoofstuk daartoe oor om ook van ryke g e e s t e 1 i k e seëninge te voorspel, nl. die uitstorting van Gods Gees „op alle vlees", en dit sal, tesame met ander verskynsels, die koms van die dag van die Here voorafgaan; dit sal dien as voorbereiding vir die dag van die Here. Nowack, Sellin, Bleeker e. a. is van mening dat Joël sy profesie in 2 : 27 afgesluit het en dat hff. 3 en 4 op die rekening van die „Apokalyptiker" moet kom. Vir hom was, volgens Sellin, ook hff. 1 en 2 v o o r s p e 11 i n g. Hy gaan dus hier voort om die oorspronklike Joëlskrif aan te vul en uit te brei sodat die geheel in verband tot die dag van die Here te staan kom. Marti, König, Ridderbos e. a. daarenteen, neem m. i. tereg g'n breuk hier aan nie, en sien die geheel as van Joël afkomstig. Vir die bespreking van hierdie kwessie vgl. die Inleiding, afdeling Samestelling. Vs. 1 (A. V. 2 :28). En daarna sal ek my Gees uitgiet op alle vlees, en julle seuns en julle dogters sal profeteer, julle ou mense sal drome droom en julle jongelinge gesigte sien. 2 (A. V. 2 : 29). En ook op die diensknegte en diensmaagde sal ek in die dae my Gees uitgiet. Israël het gehoor gegee aan diefoproep van die profeet nl. om hulle te verootmoedig en te bekeer; God het geantwoord dat Hy die plaag wegneem en dat Hy hulle rykelik gaan vergoed vir die jare wat hulle gebrek gely het. Die sprinkaanplaag met die daarmee gepaard gaande rampe het die profeet as 'n voorteken van die dag van die Here gesien. Die sprinkaanplaag is nou weg, maar soos Marti tereg opmerk „der Gedanke an den >) In verband met die hoofstukindeling van M. maak Sellin (p. 169) die volgende opmerking: „Die Kapiteleinteilung ist hier eine bemerkenswert unsichere gewesen. Erst seit einem hebraischen Bibeldruck des Jahres 1618 lieB man mit 3,1 ein neues Kapitel beginnen, wahrend die altere Kapiteleinteilung beim Joëlbuche nur drei Kapitel kannte (vgl. LXX). Siehe Nestle Z.A.W. 1904, S. 122 ff. Tag Jahwes ist geblieben". Immers met die verdwyn van die voorteken van die dag van die Here wil dit nog nie sê dat die koms van die HIT DT ook van die toneel verdwyn nie. Nee dit kom gewis. En juis omdat die sprinkaanplaag verdwyn het gaan die profeet se gedagtes hulle veral by die HUT DV bepaal. In die eerste twee hoofstukke het dit gegaan oor die sprinkaanplaag as aanwesige voorteken van die dag van die Here; in die laaste twee hoofstukke kom die |-|irp DV self meer op die voorgrond ')• Aan sy koms wat reeds deur die sprinkaanplaag voorafgegaan is, sal nog ander tekens voorafgaan, vgl. 3 : 4. Die tyd van die verskyning van hierdie tekens word deur die profeet omskryf met daarna. Met die "p-'HnX die profeet eenvoudig die verre toe- koms aandui. Die uitstorting van Qods Gees sal wel eers na die in 2 : 18—27 beskrewe tydelike seëninge plaasvind omdat die tydelike seëninge reeds met die verwydering van die sprinkaanplaag 'n aanvang geneem het, d. w. s. nog in die dae van die profeet self, terwyl die uitstorting van Gods Gees iets van die toekoms is. Maar die gedagte dat hierdie tydelike seëninge 'n aanduiding sal wees van die tyd waarin Gods Gees uitgegiet sal word, lê m. i. nie in die daarna opgesluit nie. Petrus het dan ook tereg hierdie woorde opgevat as in die laaste dae (Hand. 2:17). Dit is ook die sienswyse van Marti p. 135, Int. Crit. Com. p. 102, Nowack p. 103 en J. Beek p. 2312). Wanneer Bleeker (p. 39—40) by die bepaling van die tyd wat met die daarna bedoel word, sê; „naar het tegenwoordig verband onmiddelijk of althans spoedig nadat de in 2 : 24 — 27 beloofde zegeningen zullen zijn ontvangen", dan is ') So gesien verval die beswaar van Nowack (p. 103) teen die eenheid van hff. 1 en 2 aan die eenkant en hff. 3 en 4 aan die anderkant, nl.: „nirgend wird auf die Heuschreckenplage, die in C. 1.2 im Mittelpunkt steht, Rücksicht genommen". Juis omdat die profeet, na die bekering van Israël, die mrr nr nie meer as 'n verskrikking vir Israël sien nie, maar as 'n dag van verlossing en verheerliking, sou dit ongerymd wees om van Gods strafmiddel (die sprinkane) opnuut te gaan praat. ') Erk larung der Propheten Micha und Joël — Beek, herausgegeben von Lindemeyer, Gütersloh 1898. — VÖ — dit 'n interpretasie waarvoor hy g'n gronde kan aanvoer nie, en verval die geldigheid van sy opmerking dat die werklikheid nie aan hierdie voorspelling beantwoord het nie '). Volgens my opvatting is daar ook g'n ruimte vir die sienswyse van Keil (p. 150) nie nl. dat die uitstorting van die Gees, net soos die tydelike seëninge, 'n resultaat is van die leraar tot geregtigheid. Ek neem aan dat Joël homself met genoemde leraar bedoel. Dat hy egter die geestesuitstorting in die verre toekoms as 'n gevolg van sy optrede onder Israël sien, staan nie in sy profesie nie- In die toekoms dus sal God sy Gees uitgiet Keil 2) o. a. wys daarop dat hierdie belofte nie veronderstel dat die mededeling van Gods Gees geheel-en-al by die bondsvolk voor die tyd ontbreek het nie; „der Geist Gottes war ja das einzige innerliche Band zwischen dem Herrn und seinem Volke; aber sie beschrankte sich auf die Wenigen, die Gott als Propheten mit der Gabe "seines Geistes ausrüstete. Diese Beschrankung soll in der Zukunft aufhören." Die wens wat Moses in Num. 1 1 :29 3) uitgespreek het sal vervul word; daar sal 'n uitstorting van die Gees wees, sodat nie alleen enkele indiwidue dit in 'n ryker mate as van te vore sal ontvang nie, maar sodat ook alle v 1 e e s dit deelagtig sal word. Uit een en ander is dit dan ook duidelik dat hier onder die ni!T nVl te verstaan is „das Prinzip nicht des physisch-kreatürlichen Lebens, sondern des geistlichen oder des ethischen und religiösen Lebens der Menschheit, der im A. B. die Propheten als Geist der Wahrheit erfüllte, daher auch Joël seine Wirkungen in dieser Form beschreibt" *). Van die tyd van Joël af is daar nou dikwels sprake van geestesuitstorting vgl. Jes. 32:15; Jes. ') Reeds Rudolf Anger (Vorlesungen über die Messianische Idee — herausgegeben von Krenkel, 1873, p. 33) is die sienswyse wat ons by Bleeker aantref toegedaan. a) P. 150. 8) „Ag, as die hele volk van die Here maar profete was, dat die Here sy Gees oor hulle mag gee". *) Keil p. 150. 44:3; Sag. 12 : 10; Eseg. 11 : 19; 39 : 29 x). Wanneer Merx en meeste van die nuwere verklaarders van die onderstelling uitgaan dat Joël van die ander profete ontleen het, en wanneer Merx (p. 22) hom dan nog boonop beskuldig von 'n onnoukeurige ontlening dan spreek hierdie beskuldiging 'n oordeel uit oor sy veronderstelling: Immers as Joël van Eseg. 39 : 29 verskil in die volgorde van die gebeurtenisse 2) dan is dit tog 'n aanduiding dat hy nie uit Eseg. put nie, maar dat Esegiel net so goed uit hom kon geput het. Tesame met Valeton 3) is ek van oordeel dat „de fout van Merx is dat hy hier spreekt van op elkander volgende nommers van een programma, terwijl ons eenvoudig twee gelijtijdige zaken voor oogen worden gesteld. Merx zal toch ook niet beweren dat het profeteeren der zonen en dochteren voorafgaan zal aan het droo- men der ouden en dit weer aan de uitstorting des geestes over dienstknechten en dienstmaagden". En waar die uitsprake oor die uitstorting van die Qees by die ander profete kort en sporadies voorkom, daar is dit redelik om aan te neem dat hulle van die veronderstelling uitgegaan het dat dit 'n bekende onderwerp by hulle gehoor is, 'n onderwerp deur die profeet Joël reeds breedvoerig behandel 4). Vgl. verder die Inleiding, afdeling Datering. Wanneer Joël nou sê dat Gods Gees op alle vlees uitgestort sal word, dan bedoel hy met die "lfcD'bS nie mens en T T T dier soos hierdie uitdrukking in Gen. 6: 17,19; Lev. 17: 14 beteken nie en soos Credner op grond van Jes. 11 dit ook by Joël opvat nie; dan bedoel hy daarmee ook nie alle mense soos ') Vgl. Orelli p. 54. ') By Eseg. sou volgens Merx eers Qog vernietig word en daarna sal die uitstorting van die Gees plaasvind, terwyl by Joël die omgekeerde die geval is. So sou ook Sag. (12 : 9,10) van Joël verskil (Merx p. 23). *) Studiën VI, p. 248. ') Aan die anderkant het König tenvolle reg wanneer hy van hierdie profesie van Joël sê: „Diese VerheiBung steht allerdings beim Rückblick auf die vorhergehende Heilsgeschichte nicht völlig zusammenhanglos da. Denn auch nach der Erlösung Israels aus Agypten erfaBte Gottes Geist siebzig Alteste und rief Mose aus: „O, daB doch das ganze Volk weissagte und Jahwe seinen Geist über sie gabe. Num. 11 : 29" — Mess. Weiss. p. 216. dit volgens Ridderbos l) ook in Jes. 40:5; 49:26; 66:23 beteken nie, maar dan bedoel hy alleen die volk van Israël soos blyk uit die nadere omskrywiug van as j u 11 e seuns, j u 11 e dogters, j u 11 e ou mense, die diensknegte, die diensmaagde. Maar van vremdelinge en heidene is hier g'n sprake nie 2). Cheyne en Sellin is egter van oordeel dat „aiif falschem Verstandnis der Verkürzung von bK'lfcP HO be- • • T • • ruht" 3). Vir hierdie sienswyse voer Sellin dan Eseg. 39:29 aan. Daar is egter g'n grond om aan te neem dat nie oorspronklik is nie, en dat Eseg. 39:29 die enige juiste uitdrukking in hierdie verband moet wees nie. Q'n handskrif steun die sienswyse van Cheyne en Sellin nie. Wanneer die profeet nou sê dat die seuns en dogters sal profeteer, dat die ou mense sal drome droom en dat die jongelinge gesigte sal sien, dan wil hy daarmee nie sê dat die werking van die Gees by elke verskillende leeftyd anders sal wees nie, maar dan dui hy eenvoudig die rykdom van die werking van die Gees daarmee aan, asook die uitgestrektheid daarvan nl. oor al die lede van die bondsvolk. Ek kan my dus nie met die sienswyse van Credner (p. 225), Hitzig (p. 93), Orelli (p. 54) en König (p.217, M e ss. We i ss.) verenig nie nl. dat die profeet hier bedoel dat by elke ouderdom die gepaste werking van die Gees alleen dit sal wees soos deur hom neergeskryf, sodat ou mense drome sal droom omdat dit die beste by hulle pas daar hulle „In schlafahnlichem Zustande dahinleben" 4). Nee, Joël se indeling is alleen retories. So ook Keil p. 151, Nowack p. 104, Marti p. 136, Bleeker p. 41, Ridderbos p. 153. Int. Crit. Com. (p. 122) wys daarop dat as ons die woorde van Joël prosaies letterlik wil verklaar dan moet ons onsself die ') Pag. 152. Ridderbos sê: „Toch is de uitdrukking „alle vleesch" zóó algemeen dat die profeet wel hierbij de Heidenen zal heben ingesloten". ») So ook Merx p. 76, Keil p. 151, Driver p. 64, Marti p. 136, Orelli p. 54, Int. Crit. Com. p. 123, Nowack p. 103, Sellin p. 170, Bleeker p. 40. «) Sellin p. 170. *) König: Mess. We is s, p. 217. vraag stel waar bly die ou vrouens dan, en waarom word die jongmans dan tweemaal genoem want hulle val tog ook onder die seuns waarvan die ouderdom nie bepaal is nie. En Driver (p. 65) vestig die aandag daarop dat ons hier 'n parallele geval het as in Jes. 11 :12. Wanneer ons laasg. teks letterlik verklaar sal alleen die m a n s van Israël en die vrouens van J u d a uit die ballingskap terugkeer. Sonder onderskeid van geslag, sonder onderskeid van ouderdom, sonder onderskeid in stand (vs. 2), sal Gods volk die ga we van die Gees ontvang, en sal die volk openbaringsorgane word. Die openbaring sal in al sy volheid plaasvind nl. in profesie, in drome en in die sien van gesigte. „Hierbij is het .profeteeren' de meest algemeene uitdrukking voor de profetische uiting; terwyl droomen en gezichten vormen zijn waaronder de Godsopenbaring door den profeet wordt ontvangen vgl. Num. 12:6" '). Wanneer Nowack (p. 104) en Sellin (p. 170) K3J met „Zungen reden" weergee, dan gee hulle willekeurig 'n ongewone betekenis aan 'n bekende woord; vgl. Ges.-Buhl p. 472, König: W ö r t'e r b u c h p. 259. Die hele volk sal profete wees d. w- s. hulle sal Gods wil vanself ken. Soos Jer. 31 : 33 sê: „Maar dit is die verbond wat ek na die dae met die huis van Israël sal maak, spreek die Here: Ek gee my wet in hulle binnenste en skrywe dit op hulle hart"iVgl. ook Jes. 44:3—5. Dat Gods volk hierdie werking van die Gees „als eine unheimliche über den Menschen kommende sinnverwirrende Macht" ondervind 2) is 'n opvatting wat op g'n eerlike eksegese gegrond is nie, maar 'n willekeurige interpretasie waf voortspruit uit 'n gehuldigde teorie aangaande die oorsprong en ewolusie van die profesie. Wanneer Haller vir sy sienswyse dat die uitstorting van die Gees g'n saak van vreugde maar veelmeer 'n gésel van God is, soos die sprinkane, hom beroep op vs. 5 waar daar sprake is van 'n plek van redding, dan wys dit alleen hoe hy deur sy teorie verblind is. Immers dit is tog duidelik dat die redding nie sal wees van die Geestesuitstorting nielvs. 1, maar van die ver- ') Ridderbos p. 152. ') So Nowack p. 104 en ook Haller (Auswahl A.T. 21. Lief. p.210). skrikkinge van die PlllT DV (vs- 4)- Die (jeestesuitsiorung veeleer conditio sine qua non vir die redding. Dit is ook die leer van die res van die Skrif. Juis deur die ontvang van die Gees sal daar geregtigheid, vrede, en rus wees (Jes. 32: 15 vv.) en sal hulle verseker wees dat hulle aan God behoort (Jes. 44 : 3—5). Vgl. verder König: Mess. Weiss. p. 218 noot. Vs. 2. As hoogtepunt van die algemeenheid van die geestesuitstorting sal selfs die diensknegte en diensmaagde dit deelagtig word, d. w. s. die laagste stand van die samelewing sal ook in die seëninge deel. Die diensknegte en -maagde is dieselfde as die slawe en slavinne want hulle was die eiendom van hulle meesters. Weens skuld kon 'n Israeliet in so n toestand van slawerny geraak, vgl. Neh. 5 : 5 '). Die LXX lees hier „my diensknegte en diensmaagde". En so word die woorde deur Petrus in Hand. 2:11 gesiteer. Heel waarskynlik het die lesing van die LXX sy ontstaan aan dogmatiese oorwegings te danke, vgl. Marti p. 136; Keil p. 151; Merx p. 92. Petrus sien in die gebeurtenisse van sy tyd n vervulling van die profesie van jóël. Vs. 3. (A. V. 2 : 30) En ek sal wondertekens aan die hemel en op die aarde gee: bloed en vuur en rookpilare. 4. (A. V. 2:31) Die son sal verander word in duistern's en die maan in bloed voordat die grote en deurlugtige dag van die Here kom. Nie alleen in die geesteswêreld maar ook in die fisiese wêreld sal buitengewone verskynsels plaasvind — wondertekens in die sin van voortekens, vgl. Jes. 20 : 3; Sag. 3 : 8. Bloed en vuur en rookpilare het betrekking op moord en brand d. w. s. op oorlog vgl. Eseg. 38 : 22. Vgl. ook Mt. 24 : 6 waar uitdruklik ') Daar is g'n genoegsame gronde om saam met Sellin (p. 170) hierdie vers as 'n „erweiternde Glosse" te beskou nie. Eerder sou ons uit Joodse standpunt, die weglating van hierdie vers verwag het. Vgl. Keil p. 151 vir die Joodse standpunt tenopsigte van die slawe. Sprake is van oorloë. Vir die rook vgl. Rig. 20:38,40. Öp die aarde sal oorlog dus die voorteken wees. Vs. 4 beskryf die voortekens in die hemel: sonsverduistering en 'n maan rooi soos bloed. Driver x) is van oordeel dat ons by die hier omskrewe natuurverskynsels nie alleen aan sonsverduistering moet dink nie, maar ook aan „unusual obscurations of sun or moon through atmospheric disturbances, for instance sand-stormes, cyclones, flight of locusts etc". Bleeker (p. 41) wys daarop dat dergelike verskynsels deur die as van vulkaniese uitbarstings teweeggebring word. Veral so laat die verandering van die maan in bloed sig verklaar. Vgl. verder die eksegese op 2:10. Al hierdie buitengewone gebeurtenisse en verskynsels sal maar voorlopers wees van die grootste gebeurtenis van almal nl. die koms van die grote en deurlugtige dag van die Here. Vgl. ook Amos 8:8 ~); Jes. 13 : 10; 34 : 4; Eseg. 32 : 7; Mat. 24 : 29. Vs. 5. (A. V. 2: 32) En elkeen wat die Naam van die Here aanroep, sal gered word; want op die berg Sion en in Jerusalem sal daar ontkoming wees soos die Here gesê het; en onder die vrygeraaktes [is hulle] wat die Here roep. Die dag van die Here sal vir vele 'n dag van verskrikking, 'n dag van verderf wees, vgl. die lot van die heidene in hf. 4. Hierdie gedagte lê reeds in vs. 5 opgestuit. Maar daar sal ook gereddes wees. Wie hulle is, is die vraag wat in hierdie vers beantwoord word. En die antwoord is: elkeen wat die naam van die Here aanroep. Net soos in vs. 1 waar daar sprake is van alle vlees, gaan die profeet ook hier vir 'n oomblik ') Pag. 66. Driver haal in hierdie verband die volgende beskrywing aan: „A dreadful whirhvind occurred here [in Allahabad] on June 2, 1838. The whole sky was bloodred, not with clouds, for there was not a cloud to be seen. Overhead moved immense masses of dust; but below there was not a breath of wind. Shortly after, the wind rose, carrying with it sand and dust. It soon became extremely dark, although the sun was still up— Asiaticjournal Nov. 1838 p. 155. s) Vgl. Van Gelderen op Amos 8:9 (p. 239). bokant die partikularisme uit *). om dan daarna, in die volgende sinsnede die inhoud van sy woorde nader te omgrens met die opmerking dat daar op die berg Sion en in Jerusalem redding sal wees. Die profeet dink hier dus aan Israël; so ook Bleeker p. 42, Driver p. 66. Vgl. ook 4: 1,2. Maar omdat die profeet as voorwaarde tot redding stel die aanroep van God en nie die besit van Israelitiese bloed nie, kan ons saam met Driver (p. 66) konkludeer: „implicitly others besides Israël are included in the expression". So ook Keil p. 154. Voorwaarde dus om Gods gerig te deurstaan is die aanroep van Gods naam. Uit die verband kan ons aflei dat deur die uitstorting van Gods Gees, die volk daartoe gebring sal word om Gods naam aan te roep. En tereg merk Bleeker a) in hierdie verband op: „Den naam van Jahwe aanroepen wil zeggen, Hem belijden, vereeren, huldigen, ook in den eeredienst Gen. 12:8; Jes. 12:4; Jes. 44:5". So ook Keil p. 153. Dit gaan dus nie om soos Nowack 3) van die stelling uit te gaan nie: „Jerusalem wird von ihm [nl. die oordeel] nicht betroffen en dan te konkludeer „deshal b werden allein die hier woh- nenden gerettet". Die ware gang van sake is eerder die omgekeerde. Die aanbidder van God is die besoeker van Sion en Jerusalem. Sion en Jerusalem is by uitstek die oord waar die aanbidder met God verkeer. „Sion en Jerusalem" druk dieselfde gedagte van die vorige sinsnede uit nl. dat waar God aangeroep word daar sal redding wees. Vgl. Keil p. 153, Int. Crit. Com. p. 124. het eerstens die abstrakte betekenis T * * • van redding, o n t k o m i n g, en twedens die kollektiewe betekenis van ontsnaptes4). Vir laasg. betekenis vgl. Jes. 4:2. Vgl. ook die eksegese op 2:3. „Soos die Here gesê het" wil sê dat die profeet homself op 'n vorige openbaring beroep. Hierdie Godswoord is volgens Keil (p. 154), Orelli (p. 55), Int. Crit. Com. (p. 125), Driver ') In hierdie sin neem Paulus hierdie woorde op, Rom. 10:13. ») Pag. 42. 3) Pag. 104. *) Vgl. König: Wörterbuch p. 364; Ges.-Buhl p. 637. (p. 67), te vinde in Ob. vs. 17. Hitzig (p. 89) weet nie of Joëlhier sinspeel op 'n vorige woord van h o m s e 1 f. nie dan of hy hom op 'n ander profeet beroep nie. Marti (p. 136) is van ordeel dat Joel hier g'n bepaalde uitspraak in gedagte het nie want Jerusalem ist haufig die Rettung verheiBen". Dit is dus duidelik dat eers op ander gronde uitgemaak moet word wie ouer is, Joël of Obadja. Is Obadja ouer dan is dit heelwaarskynlik dat Joël hom siteer. So nie, dan moet ons die verklaring van Hitzig of Marti aanvaar. Oor die vertaling en die betekenis van die laaste vier woorde van die vers loop die menings uiteen. Oort, Procksch e. a. vertaal op grond van LXX 2) as volg: „wie Jahwe verkündet hat durch die Freudenboten, welche Jahwe beruft'Ven lees dan vg1- Jes- 40 : 9- Maar tere2 word deur Sellin (p. 171) en Bleeker (p. 43) daarop gewys dat Hand. 2:39 die lesing van M. veronderstel. Verder staan die betekenis van D'H'Ht? vrygemaaktes, gereddes vas, sodat daar g'n genoegsame gronde is om LXX hier te volg nie. Sellin probeer die teks op 'n ander wyse herstel. Hy meen dat „op die berg Sion" en „in Jerusalem" nie oorspronklik langs mekaar gestaan het nie omdat een van die twee 'n onnodige herhaling is. Hy plaas dan voor en kry so die vol- • • T • gende vertaling: „denn auf dem Berge Zion wird Gerettetes sein, und in Jerusalem Entronnene, die Jahwe herbeiruft". So verander, kry ons wel 'n mooi sin, maar aan die beskuldiging van willekeurigheid ontkom dit nie: dit berus alleen op gissing 3). Vgl. ook Bleeker p. 43. ') Vgl. Sellin p. 171. ') Vgl. Merx p. 92. 3) Dieselfde geld van Richter se poging om die teks te herstel (Erlauterungen p. 66). Hy kom tot die volgende vertaling: „Denn auf dem Berge Zion und in Jerusalem wird es eine Rettung geben für Fromme, die den Namen Jahwes angerufen haben". Hitzig, Wellhausen, Hilgenfeld, die Afrikaanse Vertaling e. a. beskou DH'HtëD as parallel tot cbtëhTD- So kom die as "die F1 ü c h t i g e n" as „die einzeln, an verschiedenen Orten Entrinnenden" x) te staan tenoor die geslote skare van gereddes in Jerusalem. Die ITHFl van die vorige lid word dan by die slotsin veronderstel. Die besware teen hierdie opvatting word kortliks -deur Marti (p. 137) as volg opgesom: „Doch diese Erganzung über den Zwischensatz 11 'X 1^X3 hinweg ist jedenfalls hart, die Parallelisierung von „in Jerusalem" und „bei den Entronnenen" gezwungen, und die Aussage „bei den Entronnenen "ist Rettung" enthalt eine Tautologie". Tesame met die meerderheid van verklaarders is ek van oordeel dat ons D'H'HtP as parallel tot PPfin moet beskou en dan vertaal: „onder die vrygeraaktes is hulle wat die Here roep", of soos Ridderbos vertaal: „en tot de behoudenen zal behooren hij, dien de Heere zal roepen" 2). Nou rys die vraag wie bedoel die profeet met die D'H'Htt?Ridderbos 3) is van oordeel dat die profeet hier g'n nuwe kategorie van gereddes bedoel nie, maar eenvoudig sê dat die gereddes waarvan in die eerste lid van die vers sprake is, diegene sal wees wat deur Jahwe na Sion geroep sal word. Dit hang saam met sy opvatting aangaande d"ie algemeenheid van die beloftes en seëninge nl. vir alle mense en nie net vir die Jode nie- Maar reeds is daarop gewys dat hoewel Joël in sekere gedeeltes die grense van die partikularisme oorskry, dit uit die verband tog duidelik is dat hy nog altyd die oog op sy eie volk het, vgl. die eksegese op die eerste deel vau vs. 5. Op *) Hitzig-Steiner p.94. En dan verduidelik hy dit as volg: „d. h. es sind darunter die Judaer zu verstehen, welche unter den Heiden zerstreut leben und welche nunmehr, indem Jahwe sie, die Einzelnen, ruft, gesammelt werden, um an dem den B.wohnern Jerusalems verheiBenen Heile mit Teil zu nehmen". ') Pag. 151. 3) Pag. 154. So ook Int. Crit. Com. p. 125. die standpunt van Ridderbos verval Joël in 'n ongemotiveerde herhaling van die omskrywing van die gereddes; soos Ridderbos tereg opmerk: „Het slot geeft nogmaals aan wie tot de ontkomenen zal behooren". Vgl. ook Keil p. 154. Maar wanneer ek saam met Keil, Driver, Marti, Orelli, Nowack, König e. a. aanneem dat die profeet hier nog van 'n twede groep spreek wat ook gered sal word dan is daar 'n natuurlike ontwikkeling in die gedagtegang van die profeet. Soos König (p. 122) in hierdie verband sê: „In 5b/ï aber ist auch noch an solche gedacht, bei denen dies der Fall war, deren Herbeikommen nur infolge eines besonderen Eingreifens der Gottheit in die Völkergeschicke geschehen konnte". M. i. bedoel die profeet hier die Jode in die diaspora *). Volgens die verband is dit onwaarskynlik dat hy hier die heidene op die oog had soos Keil en Orelli van mening is. Ook die voortsetting in hf. 4 wys daarop dat die profeet in hierdie vers aan die Jode in die diaspora gedink het. Tenslotte dien hier nog vermeld te word dat Petrus op Pinksterdag hierdie vyf verse van Joël siteer het (Hand. 2:17—21) en verklaar het dat wat daar besig was om plaas te vind, niks anders was as die vervulling van hierdie profesie nie. Hoofstuk 4. Nadat in hf. 3 gewys is op die redding van die Jahwe-vereerders by die koms van-die dag van die Here, gaan die profeet in hierdie hoofstuk daartoe oor om die tragiese lotgevalle van die heidense volke op daardie dag te beskryvve, om dan as slot, nog 'n keer die verheerliking van Gods volk te beklemtoon. Vs. 1. Want kyk, in die dae en in die tyd wanneer Ek Juda en Jerusalem van skuldbeslag onthef, 2. sal L!k al die nasies vergader en hulle na die dal van Josafat laat aftrek, om daar met hulle 'n strafgerig te hou terwille van my volk en my erfdeel Israël wat hulle onder die nasies verstrooi het en my land wat hulle verdeel het. •) So ook Driver p. 67, Marti p. 137, König: Mess. Weiss. p. 221, Bleeker p. 43. 3. En oor my volk het hulle die lot gewerp, en 'n jong seun weggegee vir 'n hoer, en n klein meisie verkoop vir wyn en dit gedrink. Die **3 van vs. 1 verbind hierdie hoofstuk nou aan die voorafgaande. In die laaste vers van hf. 3 word gesê dat daar redding op Sion en in Jerusalem sal wees, en nou word met die 13 aangedui waaraan die redding verder te danke sal wees nl. aan die goddelike strafgerig oor Israël se vyande ')• Die tydstip waarop hierdie lot Israël se vyande sal tref word omskrywe met: „in die dae en in die tyd wanneer ek Juda en Jerusalem van skuldbeslag onthef" 2). En uit die verband blyk dat hierdie ontheffing saamval met die dag van die Here, vgl. 3 : 4,5; 4. 14—18. Keil 3) merk in hierdie verband op: „Wenn der Tag des Herrn kommt, wird Rettung nur auf Zion sein für die, welche den Namen des Herrn anrufen, denn alsdann werden alle Heidenvölker,.welche Feindschaft gegen das Erbteil Jahwes geübt haben, im Thale Josaphat gerichtet werden". Vgl. ook Nowack p. 105. Oor die eintlike betekenis van ÏW is heelwat ge- skryf4)- Dit ëaan hier veral 00r die vraa® omtrent die afleiding van rnnü- LXX, Hier., Targ., Pesh., Preuschen, Int. Crit. Com., Nowack, Baumann en Van Gelderen lei dit af van Andere verklaarders soos Ewald, Kuenen, Dillmann, Duhm, Marti, Dietrich, Kohier, König en Sellin lei dit af van 5). Die beswaar ') So ook Driver p. 68, Marti p. 137. 2) vgl. Jer. 35:15; 50: 4,29 waar ons dieselfde tydsbepaling vind. i) Breedvoerig is die kwessie bespreek geword deur Preuschen Z.A.T.W. 1895, E. L. Dietrich Z.A.T.W. Beiheft 40 [GieBen 1925], E. Baumann Z A.T.W. 1929 p 17-44 en C. van Qelderen Am os p. 301. 0 Duhm [Hiob p. 205 (in K. H. C. 1907)] sê verband met Job 42:10: D1IZ/ ist gewiB richtig von Ewald nach Analogie von: ein Geschrei schreien, einen Hader hadern, aufgefaBt in dem Sinne: die Wer.dung jedemandes wenden; denn wenn keine andere, so ist diese Stelle vor- exilisch Van hierdie verklaarders teen 'n afleiding van J-Qtp is dat die betekenis het van gevange wegvoer (vgl. König': Wörterbuch p. 477) en dat rVDtt? gebruik word waar daar g'n sprake kan wees van gevange wegvoer] nie, bv. Job. 2 :;10. Vgl. ook Int. Crit. Com. p.|130. Van Gelderen is met Baumann en ander verklaarders dit eens dat grammaties 'n afleiding van |-Qtt7 die voorkeur verdien: „Men kan nw wel afleiden van een wortel mediae i n f i rm a e. Maar de afleiding van een wortel tertiae infirmae ligt veel meer voor de hand, ook wijl afwisselt met • • • Zuiver etymologisch beschouwd komt aan fDttf de voorkeur toe" ')• En Baumann sê in hierdie verband van Preuschen wat ook die afleiding van rOW voorstaan: „Er hat die Grammatik, die vertrauenswertesten alten Übersetzungen und die vorherrschende Tradition für sich". Ook Int. Crit. Com. (p. 130) is van oordeel dat „while not impossible, it is not so likely that came from Vele verklaarders wat die afleiding van rïÜtttf voorstaan neem aan dat in fTOttf die grondbetekenis verbleek het: then became a general phrase in prophetic usage for restoring the fortunes of somebody" 2). Om so'n veronderstelling aan te neem is m. i. nie nodig nie want die veronderstelling is 'n gevolg van die opvatting dat die primêre betekenis van rottf dieselfde is as rb: = in ballingskap wegvoer. En inderdaad word die twee woorde soms parallel gebruik (vgl. Jer. 13 : 17—19; 20 : 4,6; Jes. 20 : 4) „sind aber deshalb noch nicht identisch" 3). Van Gelderen (p. 302) onderskryf die sienswyse van Baumann en sê: „Het begrip van ballingschap is in deze uitdrukking nooit primair, en zelfs niet secundair, maar tertiair . . . Het primaire van de ,s dus volgens Baumann zuiver geestelijk, religieus, juridisch: eene ongunstige rechtsverhouding tot Jahwe, ongenade bij Hem tengevolge van zondeschuld, geestelijke gevangenschap onder zondeschuld. ') A m o s p. 302. !) Int. Crit. Com. p. 130. 3) Baumann a. a. p. 91. Maar dit geestelijke, dit primaire heeft zijn correlaat in allerlei uitwendig onheil; dat is het secundaire. En als we bij de verskillende teksten nagaan, waarin dit onheil bestaat, vinden we in vele gevallen de historische ballingschap van Israel-Juda; maar dit is dan tertiair. De ballingschap is quantitatief gesubordineerd aan het uitwendige onheil. En het uitwendige onheil is qualitatief gesubordineerd aan de ongenade bij Jahve ten gevolge van zondeschuld. Als Jahve nu van deze zondeschuld vrijspreekt, en daarmee de gijzeling, de „Schuldhaft" opheft (JTCK? DltT) dan verlost hij ook van allerhel' onheil, dat het correlaat er van was ... Maar ballingschap, deportatie, waardoor HStt? eene parallel wordt van of eigenlik van het hiqtil pjbjn is TT T 8 • altoos iets bijkomstigs, dat niet behoort tot het begrip als zoodanig." Dit is m. i. die mees bevredigende oplossing van die n"Qt£7 31^7-kwessie en daarom vertaal ek in navolging van Van Gelderen: „van skuldbeslag onthef". V. 2. In die d a 1 v a n J o s a f a t sal God die finale gerig met alle volke hou. Alleen hier en in vs. 12 word in die Skrif gespreek van 'n dal met hierdie naam. Tesame met die meeste verklaarders is ek van oordeel dat Joël hier nie aan n' spesiale dal met dié naam gedink het nie, maar dat hy dit simbolies bedoel het want Josafat beteken die He re r i g. In vs. 14 noem hy dit weer die dal van beslissing. Een en ander in aanmerking geneem is dit onwaarskynlik dat Joël hier op die oog gehad het, soos Driver meen, die dal waar koning Josafat 'n groot oorwinning oor die Moabiete, Ammoniete ens. behaal het (2 Kron. 20: 20—28) ')• Immers nergens word hierdie dal so genoem nie; eerder is dit genoem HD-QH (2 Kron. 20:26), vgl. Marti p. 137. Uit 3:16 T T ; - I v blyk dit dat Joël die dal Josafat in die nabyheid van Jerusalem gedink het, terwyl dit nie die geval is met die dal waar Josafat sy oorwinning behaal het nie. Ook latere skrywers sien die >) „No doubt there was an actual valley so named after the king, though where it was is quite uncertain". — Driver p. 68. dal van beslissing in die nabyheid van Jerusalem, vgl. Sag. 12: 1—9; Dan. 11 : 45. Orelli is van mening dat Joël nie die dal van 2 Kron. 20 bedoel nie. Maar hy is nie geneig om aan te neem dat die profeet alleen simbolies spreek nie. Hy vermoed dan dat in die nabyheid van Jerusalem 'n dal gewees het wat ter ere van Josafat na hom genoem geword is. Aan die tradisie wat die Kidrondal as die dal van Josafat beskou, heg hy weinig waarde: „Diese Tradition ist jedoch erst seit Eusebius nachzuweisen". Int. Crit. Com. (p. 128) is selfs van oordeel dat „the Kidron valley (2 Sam. 15:23; 2 Kon. 23:4—6) which bears the name valley of Jehosaphat now and did so in the time of Eusebius received it on the basis of our passage rather than on any other ground". Meinhold x) is van oordeel dat Joël die „als Qehinnom bekannte Tal" bedoel, vgl. Jer. 7:32; Jos. 15:8. Waar Gehinnom gelê het is egter net so onseker. Verder, beteken in die meeste gevalle 'n nou kloof, terwyl d a 1 ruimer is 2). Ek hou dus aan die simboliese opvatting. En soos Driver (p. 69) sê: „Happily, nothing turns here upon the identification of the spot meant, the symbolism of the name being alone significant". God sal in die dal Josafat 'n regsaak voer met al die volke, „met hen in het gericht treden, d. i. met hen een proces aangaan, vgl. Hos. 4:1; 12:3; Mie. 6 : 1 vv.3). Vgl. ook Jer. 25 : 31; Eseg. 38 : 22; en Jes. 66 : 16. Die volkere is skuldig weens hulle optrede teenoor Israël. Immers Israël is Gods ei fdeel en daarom is 'n vergryp teen Israël 'n vergryp teen die Allerhoogste. Uit wat volg is dit duidelik waarin die vergryp teen Israël bestaan het: hulle het Gods volk onder die nasies verstrooi, en het Gods land onder huileself verdeel. Vele van die moderne verklaarders sien in hierdie woorde n sinspeling op die Babiloniese ballingskap. Joël moes dus na die ballingskap geleef het. Saam met Credner, Orelli, Kirkpatrick e. a. is ek van ')Einführung p. 282. ') Vgl. Driver p. 69; Int. Crit. Com. p. 128. ') Ridderbos p. 158; so ook Driver p. 69. oordeel dat dit nie die juiste opvatting van die teks is nie ')• Immers by hierdie opvatting kom ons voor die onverklaarbare feit te staan dat Joël ander volke by name noem, maar die name van die grootste sondaars teen Israël verswyg nl. Assirië en Babiion 2). Int. Crit. Com. (p. 129) wat ook aanneem dat in vs. 2 b, 3 op die gebeurtenisse van 586 v. K. gesinspeel word, erken openlik dat die opvatting nie met vs. 2 a te ryme is nie. Hy sê: „It will be observed that the writer gives as the reason for the judgement on all nations only their treatment of Israël. Now not all nations had acted in the described manner toward Israël. Assyria had done so in 722 B. C., Babylonia in 586 B. C., but not the other nations". Weens die verkeerde interpretasie van 2 b, 3 waardeur dit alleen op die Babiloniese ballingskap sou slaan, is Int. Crit. Com. genoodsaak om vss. 2b,3 as van 'n later hand afkomstig te beskou. Kirkpatrick 3) wys daarop dat dit uit die verband duidelik is dat die verspreiding waarvan hier sprake is, op die slawehandel slaan (vgl. vss. 3,6,7) en nie op 'n totale wegvoering in ballingskap nie. Uit vs. 6 is dit duidelik dat Joël nog altyd net van Juda spreek en nie van die tienstammeryk nie. Soek ons nou na 'n spesiale gebeurtenis in die geskiedenis van Juda waarop vss. 2 en 3 kan slaan dan vind ons dit in die tyd van koning Joram, 2 Kron. 21 : 10. Toe het die Filistyne en die Arabiere „teen Juda opgetrek en dit verower en al die goed weggevoer wat in die huis van die koning was, selfs ook sy kinders en sy vroue (vs. 17)". Credner 4) sê in hierdie verband: „Damals aber, unter Joram, rissen sich die Edomiter von Juda los (2 Könige 8,20 — 2 Chron. 21,8), das ') Ridderbos (p. 125) meen Joël het wel die B. ballingskap op die oog maar hy sien dit vooruit (profeties). So bly hy sy standpunt handhaaf nl. dat Joël vooreksilies is. 2) Vgl. Kohier a. w. p. 182: Das Unheil, unter dessen Folgen Juda zur Zeit des Propheten litt, war nicht von einem einzelnen Volke wie Assur oder Babel verhangt worden, sondern von einer Vielheit von Vólkern. Unter diesen zeichnen sich besonders die Phönizier und Philistaer durch habgierige und schonungslose Feindseligkeit aus". Vgl. ook Volck: a. a. p. 235. 3) By Gray: The Expositor, 1893, p. 210. *) Pag. 235. zu Juda im engeren Sinne gehorige Libna fiel ab (2 Könige 8,22 — 2 Chron. 21,10); die Araber und Philister fielen in das Reich und plünderten seine Hauptstadt (vgl. v. 5 und 2 Chron. 21,16f.). Und da der König gegen diese Feinde zu schwach war, so endigten diese Einfalle nicht ohne Qebietsverringerung des Reiches Juda, der Prophet konnte also von dieser Zeit recht sagen, die Feinde hatten sich das Reich Juda, dessen Qebiet von ihnen auf allen Seiten geschmalert wurde, getheilt". Dat vs. 2 b egter op 'n spesiale gebeurtenis hoef te sien is nie noodwendig nie. Dit kan net so goed betrekking hê op 'n langdurige reeks van vergrype teen Gods volk ') soos o. a. later ook Amos oor gekla het, vgl. Amos 1 : 6,9. Hierdie twee tekste in Am os weerlê ook die argument dat die uitdrukking in vs. 2b te sterk is om op iets anders as die ballingskap te slaan, want hier word in verband met die handel in Israelitiese slawe gesê dat die Filistyne en Tirus ,,'n ganse bevolking in ballingskap weggevoer het om dit aan Edom uit te lewer" 2). Vs. 3. Dit was die algemene gebruik dat die oorwonne vyand geplunder word en die krygsgevangenes as slawe verkoop word, vgl. Gen. 14:11; 34:28; Num. 21:29; Deut. 20:14; Rig. 5 : 30. Vgl. ook Credner p. 235. Vir die verdeling van die krygsgevangenes bywyse van die lot, vgl. Nah. 3:10; Ob. 11. Vir Juda is dit 'n groot smaad dat 'n Israeliet vir so'n prys as hier vermeld, verkoop geword is3) nl. 'n jongseun vir 'n hoer4) en 'n klein meisie vir wyn. En dan staan agter wyn: ') So verval dan ook die beswaar nl. dat in 2 Kron. 21 alleen van Filistyne en Arabiere en nie van Filistyne en Fenisiërs sprake is, vgl. Driver: Introd. p. 311. Dog vgl. ook ter verdediging van die sienswyse dat hier op bogenoemde plek in Kron. gesinspeel word; Valeton: Studiën, 1895, p. 141. Vgl. verder Amos 1 :6,9 waar gesê word dat die Filistyne sowel as die Fenisiërs hulle aan Israël vergryp het. *) Vgl. Valeton : S t u d i e n (T h e o 1.) 1875, p. 141. ') Vgl. ook Deut. 28:68. *) Daar is g'n noodsaaklikheid om saam met Merx, Oort, en Valeton vir voedsel i. p. v. v i r'n hoer, te lees nie. Peshitto en Targum verklaar dit tereg: „as loon vir 'n hoer". So ook LXX, vgl. Marti p. 138. en hulle het gedrink. Nowack (p. 106) in navolging van Schwally, beskou dit uit metriese oorwegings, as 'n glos. M. i. is daar g'n genoegsame gronde om tot 'n skraping oor te gaan nie; ook Sellin hou dit vir oorspronklik. Die sinsnede versterk nog meer die afskuwelikheid van die handelswyse van die heidene. Vs. 4. En ook, wat [het] julle my [gedoen], o Tirus en Sidon en al die landstreke van Filistea? Het julle my iets vergelde, my iets terugbetaal? Baie gou sal ek julle dade op julle hoof laat neerkom. 5. Want julle het my silwer en goud geneem en my kostelike skatte na julle paleise gebring. 6. Verder het julle die kinders van Juda en die kinders van Jerusalem aan die kinders van Griekeland verkoop, om hulle ver van hulle grondgebied te verwyder. 7. Kyk ek sal hulle laat opstaan uit die plek waarheen julle hulle verkoop het en julle dade op julle hoof laat neerkom. 8. En ek sal julle seuns en julle dogters aan die kinders van Juda verkoop, en dié sal hulle verkoop aan die Sabeërs, 'n verafgeleë volk; want die Here het dit gespreek. Tereg wys Ridderbos ') daarop dat ons in vss. 4—8 'n tussengedagte het waardeur die beskrywing van die groot gerigsdag (vs. 2) onderbreek word. In vs. 2 gaan dit oor al die volke terwyl hier 'n paar by name genoem word. Dit is egter g'n genoegsame grond om saam met Sellin (p. 172) en Int. Crit. Com. p. 130 die verse as 'n „Nachtrag" te beskou nie. Hoewel 'n tussengedagte sluit dit goed by vss. 2b, 3 aan, want dit is veral die Filistyne wat hulle aan die aldaar genoemde misdade skuldig gemaak het, vgl. 2 Kron. 21 : 16 vv. Hierdie verse is dus 'n nadere aanduiding van dit waarop -die profeet in die vorige verse gesinspeel het. Hulle egtheid word dan ook gehandhaaf deur die meeste van die nuwere verklaarders o. a. ') Pag. 158. deur Marti, Orelli, Nowack, Ridderbos, Bleeker. Wanneer Sellin (p. 172) egter opmerk dat die skrywer van 4:8 uit die oog verloor het dat die gerig om en by Jerusalem sou afspeel, dan is dit moeilik om in te sien dat 'n interpolator hom aan so n flagrante inkonsekwensie as wat Sellin voorgee skuldig sou gemaak het. So'n inkonsekwensie is m. i. hier nie aan te toon nie. Immers die straf in 4:8 uitgespreek sluit nie dié waarvan in die res van die hoofstuk sprake is uit nie; dit kan n moment vorm in die groot strafgerig oor die volke. Vs. 4. Dil slaan nie alleen op DP,X nie maar op die hele sin wat volg; so Marti p. 138, Ridderbos p. 156. Sodoende word Tirus en Sidon hier ingevoer nie asof wat vooraf gesê is niks met hulle te doen het nie en dat hulle alleen aan 'n spesiale sonde teenoor Israël sou skuldig wees nl. die koop en die verkoop van Israelitiese slawe ])- Nee, daar staan nie : En ook Tirus en Sidon het misdryf teenoor Israël nie. Tirus en Sidon is wel deeglik by die alle volke van vs. 2 inbegrepe, wat Israël verstrooi het en sy land verdeel het. Ja, Tirus en Sidon word hier spesiaal genoem omdat hulle die hoofskuldiges onder al die volke is a). Veral vir hulle sal daar g'n genade wees nie. Vgl. Amos 1 : 6,9 waar gesê word dat hulle gestraf sal word „omdat hulle 'n ganse bevolking in ballingskap weggevoer het om dit aan Edom uit te lewer". Die vraag DflK'IO word deur Sellin vertaal met: „was V ~ T wollt ihr von mir?" deur Marti: „Was wollt ihr mir tun?" deur Driver: „What would you do to me?" deur Bleeker: „wat wilt gij van mij?" deur Ridderbos: „wat hebt gij mij gedaan?" deur Keil: „was woliet ihr mir?". Die betekenis is egter duidelik uit ') Dit teenoor Ridderbos (p. 159) wat meen dat Tirus, Sidon e. a. hier genoem word weëns 'n spesiale misdryf teenoor Israël. •) Marti (p. 138) sê van DJH »Es fügt nicht zu anderen Vólkern neue hinzu, sondern steigert den Gedanken: „u n d a u c h gibts bei dem Gericht keine Ausnahme und keine Möglichkeit zu entrinnen für einzelne Volker, speziell nicht für Phönizier und Philister". Vgl. ook Nowack (p. 106): ,.An wen der Prophet bei diesen Freveltaten (van 4:3) gedacht hat, sagt V. . Phönizier und Philister". vs. 4b waar die vraag nader uiteengesit word: „Het julle my iets vergelde, my iets terugbetaal?" Ek vertaal dit dus: „Wat het julle my gedoen?" Die d i s t r i k t e (let. s i r k e 1 s) van Filistea bedoel die gehele Filistynse gebied wat uit vyf klein staatjies bestaan het vgl. Jos. 13:3; 1 Sam. 6 : 5. Saam met Ridderbos *) is ek van oordeel dat die volgende twee vrae nie disjunktief opgevat moet word nie, want daar is niks wat daartoe aanleiding gee om aan te neem dat die profeet hier 'n teenstelling wil uitdruk nie. Die partikel QS hoef op homself nie daartoe aanleiding te gee nie want dit kom ook by sinonieme vrae voor, vgl. Gen. 37 : 8. Verder wys Ridderbos daarop dat as dit die profeet se bedoeling was om, soos vele verklaarders meen, die volgende teenstelling uit te druk: „het julle my iets vergelde, of doen julle uit julleself my iets aan?", dan is in die twede lid die hoofbegrip uit julleself juis nie uitgedruk nie, want dit lê nie in die ww. s) opgesluit nie. God wat Homself met Israël vereenselwig wil dus deur hierdie vraag sê dat al sou die volke as verontskuldiging vir hulle handelswyse aanvoer dat hulle dit as 'n vergelding doen, dan nog is hulle skuldig voor God. Daarom volg die antwoord: „Baie gou 3) sal ek julle dade op julle hoof laat neerkom". D. w. s. hulle sal vergeld word vir wat hulle gedoen het. Vir die idioom: op die hoof neerkom, vgl. 1 Sam. 25 : 39; Rig. 9 : 57; Ps. 7 : 17; Ob. vs. 15. Vs. 5. Hier word die dade van Tirus, Sidon en Filistea nader omskiyf. God vereenselwig hom met Israël en praat dan van m y silwer en goud en kostelike skatte wat hulle na hulle paleise geneem het. So gesien is hier nie alleen sprake van die ') Pag. 159. a) Vir in die sin van vergeld vgl. Deut. 32 :6; 2 Sam. 19:37. 2) Die gebruik van naas wat albei die begrip snelheid I i : uitdruk regvêrdig die vertaling „baie gou"; vgl. Jes. 5:26. 4) Van Gelderen (Am o s p. 224) merk in verband met die betekenis van op: »ln het Assyrisch (êkallu) is „paleis" de gewone, en silwer en goud en skatte van die tempel nie, maar van die goud van Israël „denn alles Geld Judas gehört Jahwe" ')• Sellin wys egter daarop das oorwegend van die skatte van die heiligdom gebruik word, vgl. Hos. 9:6; 2 Kron. 36: 19; Es. 24:21; sodat hier waarskynlik o. a. ook op tempelroof gesinspeel word. Soos reeds gesê hoef die beskuldiginge teen hierdie volke nie op een bepaalde gebeurtenis te sien nie (vgl. Marti p. 139). Hulle kan o. a. ook slaan op 2 Kron. 21 : 16 en 2 Kron. 28 : 18. Vgl. Keil p. 160. Vs. 6. Volgens Amos 1 : 6,9 is die groot misdaad van die Fenisiërs nie dat hulle soos die Filistyne die Israelitiese dorpe oorval het en die mense weggevoer het nie, maar dat hulle die slawe opgekoop het om daarmee te spekuleer, vgl. Van Gelderen: Amos p. 21. Direk was hulle dus nie so erg skuldig aan die verdeling van Gods land as aan die verstrooiing van sy erfdeel onder die nasies nie. Vir die slawehandel van die Fenisiërs vgl. verder Eseg. 27 : 13. Deur die Filistyne en Fenisiërs is die Israeliete aan die Grieke verkoop geword. Van die Qij-p sê Nowack (p. 106) tereg: „Dies sind zweifellos die Grie- chen wie Gen. 10 : 2,4; Jes. 66 : 19; Ez. 27 : 13,19; Zch. 9 : 13; Dan. 8 : 21; 10 : 20; 11:2; 1 Chr. 1 : 5,7. Schon in den Inschriften Sargons II kommt der Name vor". J a v a n kom volgens sommige reeds voor in Egiptiese tekste uit die tyd van Ramses II, circa 1250 v. K. 2). Wanneer die volke die Israeliete aan die Grieke verkoop het „om hulle ver van hulle grondgebied te verwyder", dan staan dit miskien in verband met die verdeling van die land waarvan in vs. 2 sprake is: wanneer die Israeliete ver van hulle grondgebied verwyder is en nie maklik terug kan keer nie, dan kan „tempel" de min gewone betekenis — in het Hebreeuwsch juist omgekeerd". Hier in Joel vertaal ek egter met p a 1 e i s e omdat dit onwaarskynlik is dat waar die invallers op winsbejag uit was (vgl. die slawehandel) hulle hulle skatte in die tempels sou gaan opberg. Ook van Gelderen meen dat dit moontlik is dat hier paleise bedoel is (mondelinge meedeling). ') Sellin p. 172. Vgl. ook my land vs. 2. a) Sien Chr. E n c. V 625, a. genoemde volke daardie grondgebied rustig besit. Maar dis twyfelagtig of die profeet met hierdie konstruksie dit so bedoel het. Immers dis meer waarskynlik dat die slawehandel en buit hoofsaak was en die verdeling van die land bysaak. Int. Crit. Com. (p. 132) merk in hierdie verband op: „The Hebr. often expresses the result by a purpose clause, as if it had been designed, cf. e. g. Jer. 27 : 10". Vs. 7. Die vergelding sal begin deurdat God die gevange Jode sal laat opstaan (d. i. hulle sal laat verset teen hulle oorheersers, vgl. Jes. 13 : 17) daar waar hulle is. Dit sal geskied natuurlik met die bedoeling dat hulle die slawerny van hulle sal afskud en weer na hulle land sal terugkeer, vgl. Nowack p. 106. Volgens vs. 4 sal dit baie gou gebeur. En dit alles geskied volgens die 1 e x t a 1 i o n i s. Vs. 8. Die vergelding sal selfs so ver deurgevoer word dat Israël sal optree as handelaars in slawe uit hierdie volke. God sal hulle in die hande van Israël gee x), en Israël as Gods instrument van vergelding sal hulle aan n verafgeleë volk (vgl. vs. 6), die Sabeërs, verkoop. Die Sabeërs is in die O. T. 'n bekende handelsvolk vgl. Es. 27 : 22 v.; 38 : 13; Jer. 6 : 20, Job. 6:19; Ps. 72:10. Hulle het in Arabië gewoon: „The ancient geographers speak of Sabaens in the S. W. of Arabia; and recently discovered inscriptions and other monuments shew that they were no mere trading tribe, but a people inhabiting walled cities, possessing temples and other buildings, and enjoying a settled civilization" 2). Merx en Nowack lees in navolging van LXX resp. en 'n die gevange n- s k a p. Dit doen hulle omdat pTTl *12 wanneer dit in apposi- sie tot „Sabeërs" staan, nie met 'n voorsetsel gekonstrueer sou wees nie. Daarby kom nog dat die voorsetsel van 'n ander is as van Dit bring Sellin (p. 172) dartoe om as 'n verklarende glos te beskou. Marti (p. 139) vertaal dit: „sie verkaufen sie den Sabaern zu Handen eines weit entfernten Vol- ') Let.: verkoop. ») Dnver p. 72. kes". Hy vul dus die teks aan en maak die Sabeërs tot tussen¬ handelaars. So ook Orelli p. 56. Maar die verwisseling van voorsetsel is nog g'n bewys dat ons hier nie met 'n omskrywing van die Sabeërs te doen het nie. En hierdie twede voorstel is miskien aanleiding daartoe gewees dat die verwagte artikel by agterweë gebly het ')• Ek vertaal dus: aan die Sabeërs, 'n verafgeleë volk. Vgl. ook Driver p. 72; Ridderbos p. 156; Bleeker p. 23. In vs. 9—16b keer die profeet terug tot die gedagte van vs. 2 nl. die strafgerig oor al die volke in die dal Josafat. Tirus, Sidon en Filistea sal as hoofskuldiges spesiaal gestraf word deur self as slawe verkoop te word (vss. 4—8). Maar by dit alles sal hulle tesame met al die volke 'n gemeenskaplike Godsoordeel ondergaan. Die beskrywing van hierdie Godsoordeel word in die volgende verse voltooi. Vs. 9. Roep dit uit onder die nasies: Heilig 'n oorlog! Wek die helde op, laat al die krygsmanne naderkom [en] optrek. Die heraute van God ontvang opdrag om onder die nasies uit te roep dat hulle 'n oorlog moet heilig 2). Dit is 'n uitdaging van die Here dat hulle die stryd teen Hom moet aanbind en kom op dieselfde neer as wat in vs. 2 gesê word, nl. dat die Here die volke in die dal Josafat sal saambring (vgl. vs. 12). Wie God se heraute is word nie gesê nie. Ook is hier van toepassing wat Van Gelderen in verband met Amos 3:9 opmerk5): „Met Marti en Harper beschouw ik het als eene oratorische aanspraak, door den profeet gericht tot boden, omtrent wier identiteit hy geene bepaalde gedachte heeft. Het zijn denkbeeldige boden (Budde)". „Heilig 'n oorlog" is sinoniem met berei 'n heilige oorlog voor. Die voorbereiding of heiliging van 'n oorlog sien op die ') Deurdat die profeet die voorsetsel herhaal, verswak die gevoel van apposisie en laat hy onwillekeurig die artikel val. ') Die nsT het betrekking op wat volg, vgl. Keil p. 161, Marti p. 140, Orelli p. 56. 8) Pag. 64. Vgl. ook Ob. vs. 1 waar daar sprake is van een boodskapper. wydingsakte en offers wat in verband daarmee geskied, vgl. 1 Sam. 7:8 v. 1). Verder moet die volke hulle helde opwek. Met die oog op vs. 7 waar dieselfde werkwoord gebruik word is dit onnodig om saam met Klostermann en Sellin a) die werkwoord te verander in IJVHrt: „Alarmiert". Dan word gesê dat die krygsmanne moet naderkom en opruk. Sellin skraap omdal dit 'n glos op sou wees. M. i. is dit nie nodig nie omdat retories op sy plek is. Dit word dan ook deur die oorgrote meerderheid van verklaarders gehandhaaf. Vs. 10. Smee van julle pikke swaarde en van julle snoeimesse spiese; laat die swakke sê: Ek is 'n held. Wat hier van die volke verwag word is net die teennoorgestelde van wat by die aanbreek van die vrederyk sal gebeur, vgl. Jes. 2 : 4; Mi. 4 : 3. Hulle moet hulle tenvolle bewapen „for you will need all the weapons you can procure" 3). Selfs die swakkelinge moet meedoen want dit gaan hier om 'n beslissende stryd! Oor die eintlike betekenis van DTlS heers nog groot onsekerheid. König 4) vertaal die met „H a c k e sonder om enige nadere verklaring te gee; die Afrikaanse Vertaling gee dit weer met p i k, Bleeker (p. 23) en die State Vert. met spade, terwyl die oorgroote meerderheid van verklaarders dit met ploegskaar vertaal. By gebrek aan sekerheid en met die oog op 1 Sam. 13 : 20 waar QifiX onderskei word van twee instrumente waarvan een waarskynlik 'n ploegskaar is omdat albei afgelei is van die ww. wat °- a- die betekenis van ploeg het, volg ek die Afrikaanse vertaling. Vgl. verder Jes. 2 : 4; Mig. 4 : 3. Vgl. ook Ges.-Buhl p. 77. ') Vgl. Ridderbos p. 161 nt„ Bleeker p. 46, Schwally: Semitische Kriegsaltertümer pp. 1, 47. ') Pag. 175. 3) Int. Crit. Com. p. 135. ') Wörterbuch p. 31. Vs. 11. Waak op en kom aan alle nasies rondom; laai hulle hulle versamei. Laat u helde, Here, daarheen aftrek! Hierdie vers vang aan met 'n woord waarvan die betekenis onbekend is nl. Of daar werklik so'n woord bestaan dan of dit aan 'n skryffout te wyte is, is nog nie uitgemaak nie. Die LXX, Targum en Peshitto, vertaal dit met: „versamei julle". Dit is egter 'n gissing en is baie onwaarskynlik daar „versamei julle" kort daarop volg. Saam met die oorgrote meerderheid van verklaarders lees ek : waak op L). n Ander moeilikheid in hierdie teks is een in verband met tÉ3p3- Dit is 'n derde persoon meervoud niphal perfektum 2). En omdat dit hier sleg inpas volgens Nowack en Int. Crit. Com. beskou hulle dit as 'n glos. Meeste verklaarders neem 'n skryffout aan en herstel dit met die imperatief. Maar Ridderbos (p. 162 nt. 2) wys daarop dat so'n oorgang van die twede tot die derde persoon iets is wat by die profete meer voorkom, vgl. vs. 9b en 10b. By vs. 9b wys ook Keil (p. 162) op die veelvuldigheid van hierdie oorgang en haal as voorbeelde aan Jes. 41 : 1; 34:1. Ek vertaal dus in navolging van Ridderbos soos dit daar staan. Die slot van die vers is 'n gebed van die profeet nl. dat die Here sy helde daarheen, d. w. s. na die plek waar die nasies hulle versamei, moet laat aftrek. Omdat die gebed van die profeet onverwags kom meen Marti, Duhm, Nowack e. a. dat ons hier 'n glos het van 'n later hand afkomstig. Wanneer Marti 8) meen dat so'n onderbreking deur Joël self „zu hart is omdat eers in die volgende vers sy verklaring vind, dan T T is dit onjuis omdat reeds in vs. 2 duidelik gesê is waarheen God die nasies sal laat aftrek. En dat nn3H g'n Hebreeus maar ') Driver herstel dit met l^in = „hasten". So ook die Afr. Vert. 2) Dit in teenstelling met Hitzig p. 98, Keil p. 162, en Hilgenfeld p. 423, wat dit as 'n imperatief beskou. Immers die imperatief niphal is llQpTl. vgl. Gen. 49 : 2. Vgl. ook König: Wörterbuch p. 398, David- son: Lexicon p. 560. ») Pag. 140. Aramees is en dus heenwys op 'n glos, is nie seker nie. Immers volgens König ') is dit 'n hiphil imperatief van flnj wat ook ou-Hebreeus kan wees. Bleeker (p. 47) gee dan ook toe dat die woorde in die verband oorspronklik kan wees 2). Ook Int. Crit. Com. (p. 139) is nie geneig om hier 'n glos aan te neem nie. Ewald, Wünsche e. a. is met die oog op Rig. 5:13 en Mig. 4: 13, van oordeel dat met die helde die Judeërs bedoel word. Die nuwere verklaarders is dit egter oor die algemeen eens dat ons hier 'n sinspeling het op bonatuurlike wesens. So word die engele in Ps. 103 : 20 genoem „kragtige helde wat sy woord volbring". In Sag. 14:5 is daar sprake van die „heiliges" wat God sal vergesel op die gerigsdag. Ook vind ons in Joël self nie die minste aanduiding dat hier van die Judeërs sprake is nie. Hf. 4 : 13 wys eerder in die teenoorgestelde rigting, want as Sion hier bedoel was dan sou ons volgens Mig. 4 : 13 verwag het dat Sion hier by name genoem word. Vs. 12. Die nasies moet hulle klaarmaak en optrek na die dal van Josafat; want daar sal Ek sit om gerig te hou oor al die nasies rondom. Tereg merk Sellin (p. 176) in verband met hierdie vers op: „Hier ist die Rede unbemerkt aus der der Herolde in die Jahwes übergegangen". Die vers is 'n gedeeltelike herhaling van die vorige vers en van vs. 2. In teenstelling met vs. 2 waar God meer as aanklaer voorgestel word, word hy hier geteken as regter sittende op sy gerigstoel. Vs. 13. Steek die sekel in, want die oes is ryp! Kom trap, want die parskuip is vol, die kuipe loop oor! Want hulle boosheid is groot. ')Wörterbuch p. 274. 2) LXX lees hier: ó nQavg ëaica fiaxrjTr^. Sellin (p. 176) volg die lesing en vertaal: „der Milde sei ein Held", en verbind dan met die voorafgaande. Hy beskou hierdie woorde as 'n late glos. Waarom hy die voorkeur aan LXX se lesing ook as glos gee, is omdat hy dieselfde beswaar as Marti, Duhm en Nowack teen M. het. Nou spreek Jahwe sy helde toe: hulle word opdrag gegee om sy oordeel oor die volke te volbring. Eers word hulle geteken as maaiers l) en dan as druiwetrappers. Vir die beeld van die oes vgl. Jes. 17:5; vir die van die druiwetrap Jes. 63 : 1—3; Jer. 25 : 30; albei kom tesame voor in Op. 14 : 14—20. 'n Se kei word volgens Marti (p. 141) vandag nog T " deur die Arabiere mangal genoem. Origens kom dit in die Ou-Testament nlle^ \ nog in Jer. 50 : 16 voor. Wat betref die beeld van die druiweparsery is Marti van oordeel dat u't 2 : 24 „hier falschlich eingetragen" is omdat wanneer die kuipe reeds oorloop dit g'n rede kan wees om die trappers op te roep om te kom trap nie. So ook Nowack p. 106. Ook Ridderbos 2) voel hier 'n moeilikheid. Hy neem egter g'n glos aan nie maar los die moeilikheid op deur in hierdie geval J"I3 parskuip en k u i p 3) as sinonieme te beskou — iets waartoe hy miskien volgens Jes. 5 ; 2; 16 : 10 geregtig is. M. i. is hier egter g'n beswaar nie. Die feit dat die kuipe reeds oorloop weëns die volheid van die parskuip is'n bewys dat die trappers nie langer moet wig omdat hulle nog meer druiwe in die parskuip wil hê nie, maar dat die pa.skuip reeds so oorvol is dat die druiwe se eie gewig die kuipe al laat oorloop. Ek handhaaf dus die oorgelewerde teks in die algemene betekenis van Sp1- S° ook Orelli, Sellin, Bleeker e. e. In die volgende sinsnede verlaat die profeet die beeldspraak en sê in direkte woorde waarom die nasies ryp is vir die oor- ') Die sienswyse vun Hitzig (p. 99) gevolg deur Int. Crit. Com. (p. 139) nl. dat hier alleen van die druiweoes sprake sou wees en van g'n koringoes waarin die sekel gesteek moet word nie, is 'n oorwonne standpunt, wat g'n verder weerlegging vereis nie. 2) Pag. 162 nt. 3. 3) D. w. s. die bak wat die wyn wat uit die parskuip kom opvang, vgl. Ridderbos p. 162, Nowack p. 108. deel, waarom die oordeel dadelik voltrek moet word: want hulle boosheid is groot '). Vs. 14. Menigtes, menigtes in die dal van beslissing, want naby is die dag van die Here, in die dal van beslissing! Hier tree die profeet weer self sprekend op z). In sy geestesoor hoor die profeet die gedruis van die vergaderde volke. Hy is verbaas oor hulle getalle, vandaar die herhaling van die m en i g t e s 3). Die dal Josafat waar die menigtes versamei is (vss. 2 en 12) word hier omskrywe as die dal van beslissing omdat hier oor hulle lot die groot beslissing sal val. Vir 'n dergelike betekenis van 'pin vg'- Jes- 10 : 22- Sommige soos Credner (p. 254), Merx (p. 97) en Orelli (p. 57) is van oordeel dat die ander betekenis van ÏPHn n'- do rssl ee hier beter pas (vgl. Jes. 28 : 27; Amos 1 : 3). Volgens hulle het ons hier nog 'n voortsetting van die beeld aan die oes ontleen. Maar tereg merk Driver 4) van hierdie betekenis op: „But there is nothing to suggest that sense here; nor does v. 12 (in which the figure of the wine-press f o 11 o w s that of the harvest) at all lead up to it". Die slotsin van die vers gee die oorsaak aan waarom al die menigtes in die dal van beslissing byeen is: „want naby is die dag van die Here". Ja, so naby dat Jahwe reeds sy helde opgeroep het om die oordeel te voltrek (vs. 13). En dan volg nog agteraan: „in die dal van beslissing", d. w. s. die werking van die dag van die Here sal in genoemde dal sy hoogtepunt ') Dit is baie willekeurig van Int. Crit. Com. (p. 146) wanneer hy op grond van hierdie oorgang van die figuurlike na die letterlike die teks gaan verander om die oorgang te vermy. Hy maak daaruit die volgende: „Empty the vats! for their overflowing is great". Sy handelswyse het, vir so ver my bekend, g'n navolging gevind nie. ') In vs.. 14—16 word van die Here in die derde persoon gespreek. ») jion beteken in die eerste plek geraas, gedruis. As sulks kry dit dan ook die betekenis van ' n menigte, vgl. Ges.-Buhl p. 182. 4) Pag. 75. bereik. Sellin1) kan hom egter nie verenig met die oorgeleverde teks nie 2). Hysê: „V. b in der jetzigen Qestalt enthalt einen Nonsens; der Zeitbegriff n a h e kann nicht mit dem Ortsbegriff i m I a 1 e der Entscheidung von Hause aus verbunden sein". In navolging van Rudolph verander hy 31^ in 21$ K r i e g en vertaal: „Denn Krieg ist der Tag Jahwes im Tal der Entscheidung". Maar tesame met die oorgrote meerderheid van verklaarders voel ek in die konstruksie van M. g'n moeilikheid nie. Twedens, Sellin se oplossing is 'n blote vermoede. Derdens, die konstruksie van Sellin is vir my gevoel g'n verbetering op die van M. nie. Vs. 15. Die son en maan word duister, die sterre trek hulle glans in. In 3 : 4 word gesê dat die son en maan verduister sal word voordat die grote dag aanbreek. Die profeet sien in vs. 15 hierdie voortekens as aanwesig 3). En nou dat hulle daar is breek die dag van die Here aan, soos blyk uit die volgende vers 4). Vs. 16. En die Here brul uit Sion, en uit Jerusalem verhef Hy sy stem, sodat hemel en aarde beef. Duisternis en donkerheid lê oor die aardbodem (vs. 15). Die natuur is in ooreenstemming met wat gaan gebeur. Dit wag. Dan breek Gods gerig los. Van uit Sion en Jerusalem, die setel ') Pag. 176. ') Bleeker (p. 47) meen dat ons hier met 'n toevoegsel te doen net. ') Die werkwoorde staan in die perfektum. 1) Weliswaar sien die profeet die gebeurtenisse van vss. 15 en 16 dig bymekaar lê, maar dar is g'n gronde om saam met Ridderbos (p. 163) aan te neem dat die profeet hier die son- en maanverduistering as onderdeel van die dag van die Here self aansien nie. Ridderbos se opvatting sluit nie mooi by 3:4 aan nie, terwyl in vs. 14 die dag nog as naby omskryf word Ook los sy veronderstelling nie veel van sy moeilikheid op nie nl. dat anders „de dag d. H. enkel bestaat in het in vs. 16 genoemde doen hooren van de Goddelijke stem en het daardoor veroorzaakte beven van hemel en aarde" (p. 163 nt. 2). Want of Ridderbos die verdu.ster.ng van die hemelliggame met die gebeurtenisse in vs. 16 vermeld laat saamval of nie, die son- en maansverduistering bly maar 'n bykomstigheid: oor wa eintlik op daardie dag gebeur laat die profeet die sluier val, nl. oor hoe Jahwe sy oordele oor die menigtes in die dal voltrek. van Jahwe, laat Hy sy magtige stem hoor in die rol van die donder. Sy donderstem klink soos die gebrul van die leeu *). Ook in Job 37 : 4 waar die donder as Gods stem beskou word, word gesê dat God brul. Vgl. verder vir die donder as Gods stem Ps. 29 : 1 vv. Gods stem is so geweldig dat hemel en aarde beef. Dat die profeet met hierdie woorde 'n aardbewing bedoel (vgl. Sellin p. 176) is nie noodsaaklik om aan te neem nie. Immers in Ps. 29 : 8 word gesê dat die stem van die Here die woestyn laat bewe. Ook in Ps. 46 : 7 word die beef van die aarde parallel met die stem van Jahwe genoem. So ook in Ps. 77 : 18 waar dit staan: „U rollende donder het weerklink; bliksems het die wêreld verlig; die aarde het gesidder en gebewe". Keil (p. 164) en Marti (p. 141) neem dan ook g'n aardbewing aan nie. Miskien is dit die beste om net soos in 2 : 10, ook hier aan te neem dat die profeet met die beef van hemel en aarde hom van figuurlike taal bedien, of daarmee bedoel die trillinge wat gepaard gaan met 'n swaar donderslag (vgl. bv. die rammel van vensterrame). Wanneer die profeet egter tot die hoofsaak self kom nl. hoe Jahwe die volke in die dal straf, dan laat hy die sluier val. Vir sy leser is dit genoeg om te weet dat God self die oordeel aangevang het. Of Gods oordele hulle alleen in die vorm van 'n swaar onweer oor die volke sal voltrek is moeilik om uit te maak. Wel wys Ridderbos daarop dat in Jes. 30 : 31 Gods stem verskrikkend op Assur inwerk. Maar m. i. is die onweer alleen maar die inleiding en is die eintlike voltrekkers van Gods oordeele «die helde van die Here" waarvan in vs. 11 sprake is; vgl. die eksegese op vs. 11. Maar aan die anderkant bied ons teks g'n gronde om saam met Marti (p. 141) aan te neem dat die onweer waarvan hier sprake is alleen 'n beeld is waaronder die verskyning van Jahwe en sy leër geteken word nie. In teenstelling met Jes. 28 : 2 ontbreek die vergelykingspartikel 3 in ') Vir HXtT as d'e bru' van 'n leeu VS'- Am os 3:8; Hos. 11:10. - T Vgl. ook in verband met ons teks Hos. 13: 7,8; Jes. 31:4. ons Joëlteks daar Joël 'n werklike onweer bedoel x)Vs. 16 b. Maar die Here sal 'n toevlug wees vir sy volk en 'n vesting vir die kinder s van Israël. 17. Dan sal julle weet dat Ek die Here julle God is wat woon op Sion my heilige berg; dan sal Jerusalem n heiligdom wees waar g'n vreemdes meer deur sal trek nie. In hierdie en die volgende verse word die lot van Gods volk op daardie groot gerigsdag geteken; vir hulle sal by God veiligheid wees. Die God wat die oordeel oor die heidene voltrek, die God sal hulle vrywaar teen daardie oordele. Vgl. ook Jes. 4 : 6. Die terme nDPIft en ïltftt kom veral in die Psalme veel voor, Vgl. Ps. 14 : 6; 27 : ï; 31 : 5; 43 : 2; 46 : 2. Deurdat God sy volk so beskerm sal hulle weet, sal hulle ervaar, dat die Here hulle God is. Die ervaring sal gesterk word deurdat God op Sion woon en dus in die midde van Israël is, vgl. 2 : 27; God sal nie toelaat dat Jerusalem deur vreemdes meer ontheilig sal word nie: die stad sal, as Gods woonplek, 'n heiligdom wees. Vgl. Jes. 52 : 1; Sag. 9:8; 14 : 21. Vs. 18- En op die dag sal die berge drup van mos en die heuwels vloei van melk en al die riviertjies van Juda stroom van water; en uit die huis van die Here sal daar 'n fontein uitkom om die dal van die akasias te besproei. 19. Egipte sal 'n woesteny word, en Edom 'n woeste wildernis wees weens die geweld die kinders van Juda aangedaan, in wie se land hulle onskuldige bloed vergiet het. 20. Maar Juda sal vir ewig bewoon bly en Jerusalem van geslag tot geslag. i) Die eerste gedeelte van vs. 16 kom ook letterlik voor in Amos 1-2. Dit is egter heel waarskynlik:dat die Joëlteks die oorspronklike is; vgl. die Inleiding waar die kwessie in verband met die datering van Joel ter sprake gebring is. 21. En Ek sal hulle bloed onskuldig verklaar, wat Ek [tevore] nie onskuldig verklaar het nie; en die Here sal op Sion bly woon. Hierdie verse skilder die tydperk van seën wat daar vir Israël sal aanbreek in teenstelling met die verwoesting van Egipte en Edom. Vs. 18. „Op die dag" wil sê in die heilstyd wat na die gerig oor die heidene vir Israël aanbreek, vgl. vs. 17. Op die dag sal die berghellings ryke druiweoeste lewer, die heuwels sal bedek wees met koeie en droogte sal 'n ongekende iets wees l)Vgl. vir 'n dergelike voorspelling van ryke tydelyke seëninge Amos 9:13; Hos. 2 : 20—22. Dan word verder gesê dat uit die huis van die Here 'n fontein sal uitgaan d. w. s. „daar zal een bron ontspringen, en uit die bron zal een stroom voortkomen" 2). Van 'n dergelike stroom is daar ook sprake in Eseg. 47 : 1 — 12 en Sag. 14:8. In Eseg. vloei dit na die Ooste in die see in (vs. 1 en 8), in Sag. word dit verdeel sodat een deel in die Oostelike see en die ander in die Westelike see teregkom. Hier in Joël word gesê dat die stroom die dal van die akasias besproei. Oor die vraag waar die dal van akasias geleë was loop die menings uiteen. Wünsche en Merx 3) is van oordeel dat ons hier met 'n dal in die omgewing van Sittim (Num. 25 : l ens.) te doen het. Maar of dit Joël se bedoeling is, is twyfelagtig omdat Sittim in die vlaktes van Moab gelê het en die stroom dan die Jordaan of die Dooie See moes gekruis het, vgl. Credner p. 257, Sellin p. 177, Ridderbos p. 165 nt. 2. Credner, Hitzig en Ridderbos meen dat Joël die Kedrondal op die oog het. Maar nergens in die ') Agter Qlft vul Sellin (p. 175) nog D,sn aan in navolging van Lev. 14:5,50 en vertaal: „Und alle Bache Judas werden flieBen von lebendigem Wasser". Die verband hier is egter heeltemaal verskillend van die in Lev. 14:5,50 en vereis dus nie so'n aanvulling nie. Buitendien lê die gedagte van lewendige d. w. s. var s, of vloeiende water reeds in die sin soos dit daar staan, opgesluit. ') Ridderbos p. 165. •) Pag. 75. Skrif word die Kedrondal by hierdie naam genoem nie. Merx l) merk in hierdie verband op: „Das }Y"Hp bn3 2 Sam. 15 : 23 u. a. ist doch kein unbekanntes Ding; warum hatte Joël dies Thai nicht genannt, wenn er es doch gemeint hatte?" Wellhausen 2) en Nowack (p. 108) dink aan 'n dal suidwes van Jerusalem, met name Wadi es Sant. Maar Ridderbos wys daarop dat die dal eers ten weste van Betlehem begin en dus te ver van Jerusalem lê. Immers dit is ook te verwagte dat die stroom Ooswaarts na die Soutsee sal vloei, vgl. Sellin p. 177. Ook Marti (p. 141) wys op die onwaarskynlikheid daarvan dat Joël hierdie dal sou bedoel het. Sellin s) is van oordeel dat ons hier met tekskorrupsie te doen het. Volgens hom is die oorspronklike lesing 4) sodat die naam daarvan Demonedal is. Daar is egter g'n gronde om die aanneem van tekskorrupsie Ie regvêrdig nie. „Die dal van die akasias" is 'n benaming wat in sy verband uitstekend pas5). Twedens, Sellin se oplossing berus op 'n dubbele vermoede, waarvoor g'n bewyse aangevoer kan word nie; eerstens nl. dat die tradisionele vokalisasie van die betrokke word in Gen. 14 : 3,10 nie opgaan nie en ons dit moet verander na „laagte van die Demone", twedens, dat ons in ons teks 'n korrupsie het wat so herstel moet word dat dit in ooreenstemming met die nuwe lesing van Gen. 14:3,10 lui: „dal van die demone". Derdens, teen die beskouing dat hier die Demonedal wat „zweifellos das Tal des Toten Meeres be- ') Pag. 75. ') By Driver p. 77. •) Pag. 177. i) Hy is van oordeel dat in Gen. 14:3 dieselfde woord tot Q^Tt£^H „verdorben ist". Maar vgl. König: Wörterbuch p. 459. ») Immers dit gaan hier oor die toekomstige vrugbaarheid var. Juda. Die droë berge en heuwels sal drup van mos en vloei van melk, alle riviertjies sal weer water hê, selfs die dorre dal waar alleen akasias groei, sal weer besproei word. deutet" 1), bedoel sou wees, pleit dat dit, net soos die Wadi es Sant, so ver van Jerusalem af lê. Tesame met Keil (p. 165), Driver (p. 79), Marti (p. 148) is ek van oordeel dat Joël net soos in die geval van die dal Josafat g'n bepaalde geografiese naam bedoel nie, maar die benaming gekies het „um ein recht dürres Thai zu bezeichnen" *). Marti wys dan verder daarop dat hierdie beskrywing van toepassing is op die voortsetting van die Kedrondal „das sich durch die Wiiste Juda hindurch südostwarts in das Tote Meer hinabzieht". Omtrent hierdie stroom sê Keil2) die volgende: „Die dieses Thai bewassernde Quelle, die aus dem Hause Jahwes hervorgeht, und das lebendige Wasser, das nach Zach. 14 :8 von Jerusalem ausgeht, sind natürlich nicht irdische Quellwasser, die immer flieBen . . . sondern geistliches Lebenswasser (Joh. 4 : 10; 14 : 7,38), und zwar, wie die Vergleichung von Ez. 47 : 7—12 mit Apok. 22 : 1,2 lehrt, der Strom des Lebenswassers, klar wie ein Krystall, der in dem neuen, von Gott auf die Erde herabgefahrenen Jerusalem (Apok. 21 : 10) vom Stuhle Gottes und des Lammes ausgeht, und an dessen beiden Seiten das Holz des Lebens wachst, welches zwölfmal des Jahres, alle Monden, seine Früchte tragt und dessen Blatter zur Gesundheit der Heiden dienen". Vs. 19. In teenstelling met hierdie ryke seëninge wat Gods volk wag, sal Egipte en Edom deur die vloek van verwoesting getref word weens hulle geweldadige optrede teen die kinders van Juda, „in wie se land hulle onskuldige bloed vergiet het"3). Die suffieks in het betrekking op die kinders van Juda, en daar is g'n genoegsame gronde om dit saam met Marti, Nowack, Ridderbos e. a. op Edom en Egipte te laat slaan nie, vgl. ') Sellin. s) Keil p. 165. 3) Marti (p. 142), en ook Sellin (p. 178), beskou die laaste sinsnede as 'n glos omdat die verbinding met die voorafgaande los sou wees. Maar tereg merk Nowack in hierdie verband op (p. 109) „Zwingend sind diese Gründe nicht". Immers ook Joël kan verantwoordelik wees vir 'n losse konstruksie. Maar volgens my vertaling is dit duidelik dat die relatiewe sin gladnie so los agteraan hang nie. Credner p. 259, Int. Crit. Com. p. 143. Die „onskuldige bloed" wys daarop dat hierdie heidense volke g'n billike gronde had waarom hulle so teen die Israeliete opgetree het nie. Op watter spesiale gebeurtenisse deur die profeet hier gesinspeel word is nie met sekerkeid uit te maak nie. Diegene wat die na-eksiliese datering van Joël voorstaan wys op die gehate optrede van Edom by die ondergang van Jerusalem (Klaag. 4:21 vv.). Maar as die profeet op die eksiliese en na-eksiliese gebeurtenisse sinspeel dan is dit moeilik om in te sien dat hy Edom en Egipte in een adem noem, want tydens en na die ballingskap het Egipte hom nie aan iets dergelike skuldig gemaak nie. Inteendeel Egipte se grense staan op vir die Judese vlugtelinge, vgl. Jer. 41, 42, 43 1). Voor die ballingskap egter was albei ewe goed Juda se vyande. Wat Egipte betref sinspeel die profeet miskien op die mishandel en vermoor van Judeërs toe Sisak Juda binnegeval het (2 Kron. 12 : 4) en teen Jerusalem opgetrek het tydens die regering van Rehabeam, vgl. 1 Kron. 14 : 25 vv.; 2 Kron. 12 : 2 vv. En wat Edom betref, die was van die tyd van Dawid af 'n onderdeel van die ryk van Israël, vgl. 2 Sam. 8 : 14. Maar onder die swakke regering van Joram het die Edomiete afvallig van Juda geword en hulle onafhanklikheid teruggewin, 2 Kon. 8 : 20—22; 2 Kron. 21 : 8—10. Dat hulle by so'n opstand die Israeliete aangeval het en vermoor het, is nie 'n te gewaagde veronderstelling nie. Verder wys Ridderbos (p. 165) daarop dat Edom meermale 'n vyandige houding teenoor die Israeliete aangeneem het, vgl bv. Amos 1 : 11; Ob. vs. 10. Vs. 20 bring opnuut die teenstelling tussen die lot van Juda en die van sy vyande na vore: Juda se voortbestaan is tot in die ewigheid verseker. Letterlik staan daar dat Juda en Jerusalem vir ewig sal woon b©n) en dit is soos Keil (p. 166) sê, „poëtisch für bewohnt sein, indern Land und Stadt personifiziert sind, wie Jes. 13 20". So ook Driver p. 78 en Marti p. 142. >) Vgl. Bleeker p. 49. Vs. 21. Die meeste verklaarders is van oordeel dat die eerste gedeelte van die vers 'n glos is. Marti (p. 142) voer as argument vir hierdie sienswyse aan die onverwagte optree van Jahwe in die eerste persoon terwyl origens hier van Jahwe in die derde persoon gespreek word. Maar daar is reeds op gewys dat so'n oorgang by die profete in die algemeen en by joël in die besonder nie bevreemdend is nie, vgl. vss. 9 en 12, vss. 16 en 17. Vgl. ook die opmerking op p. 15. Die vertaling van hierdie sinsnede lewer egter moeilikheid op. In ons teks het ons 'n piel vorm nj33 x)- Die piel kom elders altyd met 'n akkusatief van die persoon voor en het die betekenis verskoon, onskuldig verklaar, onskuldighou, vgl. Ps. 19 : 13; Job. 9 : 28; 10:14; Eks. 20 : 7 a). Hier egter het dit g'n persoon as akkusatiei nie, maar D*! sodat die vertaling hier moet lui „Ek sal die bloed onskuldig verklaar wat Ek nie onskuldig verklaar het nie". Wellhausen, Marti, Int. Crit. Com., Hilgenfeld, Nowack, Sellin, Bleeker e. a. verander beide male die werkwoord in navolging van LXX in en vertaal dan: „En Ek sal die bloed wreek wat Ek tot hiertoe nie gewreek het nie". Vgl. Sellin p. 175. Die Peshitto 8) en Ridderbos (p. 157) lees alleen in die eerste geval sodat Ridderbos die volgende vertaling kry: ,En Ik zal hun bloed wreken, lk zal niet ongestraft laten". Merx, Keil, Driver en Orelli laat die teks soos dit is. Alleen vertaal Merx (p. 99) enigsins vreemd: „Ich erklare ihr Blut für unantastbar, das ich (zuvor) nicht für unantastbar erklart habe". Tereg sê Marti (p. 143) in hierdie verband dat „Merx für TPDJ einen nicht nachweisbaren Sinn postuliert". Vgl. ook No• !•• • wack p. 109, Hitzig-Steiner p. 102. Ook die vertaling van Cred- ') Die vormkan ook'n Niphal wees vgl. Davidson: Lexicon p.561. Uit die verband is dit egter duidelik dat ons in ons teks met die Piel te doen het, daar die passiewe sin van die Niphal hier glad nie pas nie. a) Vgl. ook König: Wörterbuch p. 286; Ges.-Buhl p. 514. 3) Vgl. Marti p. 143; Int. Crit. Com. p. 144. rter en Keil gee aan 'n vreemde betekenis wanneer hulle vertaal: „Und sühnen werd ich ihr Blut, das ich nicht gesühnt habe" x). So opgevat kry die werkwoord die betekenis van bloedskuld uitdelg (vgl. Keil p. 165), 'n betekenis wat vreemd is aan die werkwoord, vgl. Nowack p. 109. In navolging van Driver (p. 48) en die Afr. Vert. laat ek die betekenis van nW tot sy volle reg kom deur te vertaal: „Ek sal hulle bloed onskuldig verklaar wat Ek tevore nie onskuldig verklaar het nie". M. i. is die akkusatief in Plaas van die T gebruiklike persoonsakkusatief g'n genoegsame grond om van die gewone betekenis van die werkwoord af te wyk nie. Tereg sê Ridderbos (p. 157 nt.) „Wil men den overgeleverden tekst behouden dan is o. i. de beste vertaling: en Ik zal onschuldig verklaren hun bloed dat Ik niet onschuldig verklaard had, d. w. z. door de vijanden, die hun bloed vergoten, te straffen, zal Ik toonen dat dit bloed in mijne oogen onschuldig was; wat Ik tot dusver — zoolang Ik de straf uitstelde — niet gedaan had". Die profesie van Joël sluit dan af met 'n herhaling van wat in vs. 17 gesê is nl. dat die Here op Sion sal bly woon. Immers Gods teenwoordigheid is die waarborg vir die voorspoedige voortbestaan van Sy volk. ') Keil p. 165. BIBLIOGRAFIE. Aalders, G. Ch., 1) Die Goddelijke Openbaring in de eerste drie hoofdstukken van Genesis, Kampen 1932. 2) De Profeten des Ouden Verbonds, Kampen 1919. Anger, Rudolf, Vorlesungen über die messianische Idee — herausgegeb. von M. Krenkel 1873. Bauer, L., Die Heuschreckenplage in Palastina, Zeitschrift des Deut- schen Palastina-Vereins, Bd. 49, Leipzig 1926, p. 168—171. Baumann, E., nav sur- Eine exegetische Untersuchung, Z. A. T. W. 1929, P. 17-44. Beek, J. T., Die Propheten Micha und Joel erklart, herausgeben von Lindenmeyei, 1898. Bewer, J. A., Commentary on Joel in International Critical Commentary under the editorship of Driver, Plumber and Briggs, Edinburgh 1912. Bleek, F., Ueber das Zeitalter von Sacharja, Kap. 9—14. Theolo¬ gische Studiën und Kritiken, Jahrgang 1852, zweites Heft. Bleeker, L. H. K., De Kleine Profeten, Den Haag 1934. Budde, K., 1) Der von Norden in Joel 2 : 20, O. L. Z. 22. Jahrgang, 1919. 2) Der Umschwung in Joel 2, O.L.Z. 22. Jahrgang, 1919. 3) Verfasser und Stelle von Mi. 4 :1—4 (/es. 2 : 2—4), Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft, N. F., Bd. 6, Leipzig 1927, pag. 152—158 Cameron, G., Artikel foei, Dictionary of the Bible, Band II, Edinburgh' 1899. Credner, K. Der Prophet Joel übersetzt und erklart, Halle 1831. Cornill, C. H., Einleitung in das Alte Testament, siebente neubearbeitete Auflage, Tübingen 1913. Davidson, A. B., The Prophet foei — The Expositor, third series, vol. VII, London 1888. Davidson, B.. Analyfical Hebrew and Chaldee Lexicon, London (Sonder jaart.). Dillmann, A., Handbuch der alttestamentlichen Theologie, herausgegeb. von Kittel, Leipzig 1895. Dietrich, E. L„ HDW 2VD- Die endzeitliche Wiederherstellung bei den Propheten. 1925 (Beiheft zu Z. A. T. W. 40), GieBen. 1) The Books of Joel and Amos. The Cambridge Bibel for Schools and Colleges, Cambridge 1897. 2) An introduction to the Literature of the Old Testament, Ninth Edition, Edinburgh 1913. Geschichte des Altertums, Zweiter Band, Fünfte Auflage, Leipzig 3878. 1) Das Buch Hiob, Tübingen 1916. 2) Israels Propheten, Tübingen 1916. Die Propheten des Alten Bunaes erklart, Vol. I, Göttingen 1840. Verklaring van den Profeet Amos, Kampen 1933. Hebraisches und Aramaisches Handwörterbuch über das Alte Testament, Fünfzehnte Auflage, bearbeitet von F. Buhl, Leipzig 1909. Der einheitliche Charakier der Prophetie Joels, Breslau, 1873. The Parallel passages in Joel in their bearing on the question of date, The Expositor, Fourth series, vol. III, I .nnHnn 189.8. na^. 208. Handbuch der Historisch-kritischen Einleitung in das Alte Testament, Zweyter Theil, Zweyte Abtheilung. Er¬ langen 1844. Hengstenberg, E. W., Christologie des Alten Testaments, Erster Band, zweite Ausgabe. Berlin 1854. Das ludentum im Persischen Zeitalter, Zeitschrift fur Wissenschaftliche Theologie, herausgegeb. von Hilgenfeld, Neunter Jahrgang, Halle 1886, P. 398—448. Die Zwölf kleinen Propheten erklart, Vierte Auflage, besorgt von H. Steiner, Leipzig 1881. Weissagung und Erfüllung im Alten und im Neuen Testamente, Erste Halfte, Nördlingen 1841. Die Propheten. Untersuchungen zur Religionsgeschichte Israels. Leipzig 1914. Sprachcharakter und Abfassungszeit des Buches Joel, 7ATW 1889 n. 89—131. u.ii. ..... i r s~> n De Hoop—Scheffer, J., Is Joel een Apocalypticus van 't jaar 400 voor C.. Th. T. 19de Jaargang, Leiden 1885, p. 571—595. 1) Handboek der Historisch-Kritiscfie Inleiding in de boeken van het Oude Testament, vertaald door P. J. de Roode, Utrecht 1879. 2) Biblischer Kommentar über die