mm
325
SCHRIFT EN SPELLING
VAN HET
HEDENDAAGSCH BALISCH
DOOR
H. J. E. F. SCHWARTZ.
(Vastgesteld bij besluit van den Directeur van Onderwijs en Eeredienst van 24 Februari 1931 No. 70141D).
B
168
' LANDSDRUKKERIJ -J93J - BATAVIA.















<s5ferrr
Jz y/1 / .
SCHRIFT EN SPELLING
VAN HET
HEDENDAAGSCH BALISCH
DOOR
H. J. E. F. SCHWARTZ.
(Vastgesteld bij besluit van den Directeur van Onderwijs en Eeredienst van 24 Februari 1931 No. 7014!D).
LANDSDRUKKERIJ - J 931 - BATAVIA.







Deze spellingregeling is tot stand gekomen in overleg en in overeenstemming met de NagaraBestuurders van Boelèlèng, Tabanan, Badoeng, Gianjar, Kloengkoeng en Karangasem, met Padanda's, Schoolopzieners, Hoofden van de Inlandsche scholen 2e klas, Inlandsche onderwijzers en andere ter tale kundige Baliërs in genoemde landschappen.
SCHWARTZ.







AFDEELING I.
SCHRIFT.
Hoofdstuk I.
Kawi-Balisch schrift (zooals dat gevonden wordt in lontar-handschriften).
Het Kawi-Balische schrift kent de volgende schriftteekens:
1. Yoor medeklinkers (aksara, wiandjana):
Gegantoengan en gegèmpèlan
Naam
Aanteekeningen
uni ha-danti gantoengan De aksara - ook
1/1 ha sastra genoemd-
Ki na „ na-kodjong niet verbonden
^ met een klanktee-
>~TH na-rambat g. na-rambat ken, heet aksara
polos. Zij kan tja-danti g. tja uitgesproken wor-
den met een klank
— — ...... tja-létja of het midden hou-
^ latja dende tusschen
Ti ra-danti tjakra of toonlooze e en
O goewoeng eu (soeara djeg-
«i ka „ g. ka dJe9) of met een
® a- klank {soeara
m da » r da-lindoeng s™doh)-
De aksara gegan-
« da-madoe g.da-madoe
. •> .. , pèlan dienen om
isn ta-danti e ta * a
isi een voorafgaande
aksara te ontklin-
ta-tawa g> ta-tawa keren; de gegan-



Gegan-
Akrf Naam t0gegèmpèn Naam Aanteekeningen lan
ta-latik g. ta-latik toengan wordt on-
^ der en de gegem-
sj sa-danti J of ^ gèmpèlan pèlan onmiddellijk
/ sa achter de te ont-
« sa-sapa rt „ »»• Uinteren ;ata
sapa geschreven. Een
„ sa-saea gantoengan ontklinkerde ak-
& ra sa-saga sara heet wian-
Ho-nfi /1\ g. wa of soe- djana of aksara
0 wa-aa koekemboeng padem, een medeklinker dus in den
la » g- la eigenlijken zin.
<p ma » g. ma 
(') Dezelfde tee-
p-a o- o-n kens worden ge-
s » n g- §a bruikt voor de „half¬
klinkers" soekoe
M ga-gora ^ g. ga-gora kemboeng en nania.
•m ba-danti ^ g. ba
ba-kem- rs g. ba-kembang bang
n nga-danti g. nga
u pa-danti J gèmpèlan
pa
pa-kapal jS » pa-
kapal
■n dja-danti gantoengan
dja
dja-djera —
UJI ja-danti 0) ë- ja of nania
no nja „ ^ 6- nJa



De aksara's worden onderscheiden in aksara danti en aksara wajah, ook moerda genoemd.
De aksara's danti zijn: 20^
m\ nj^ 01 \ v/ \
en hare gegantoengan en gegèmpèlan; de aksara wajah alle overige in bovenstaande tabel voorkomende letters en hare gegantoengan en gegèmpèlan. Door sommigen worden de hieronder te vermelden aksara-soeara ook tot de aksara wajah gerekend.
2. Yoor de h, r en ng als eindmedeklinker van een lettergreep of woord de teekens: ^ (bisah of
wisarga), v (soerang) en (tjetjek), te zamen panganggé-tengenan genoemd. Hiertoe wordt ook gerekend het teeken rj (adeg-adeg, radjeg, pageh
of pager) ter aanduiding, dat de aksara, waarbij het geplaatst is, eindmedeklinker is. & : oeloe-tjandra (soms ook arda-tjandra genoemd); komt in religieuze teksten, in mantra's, in mystieke syllaben e. d. voor en wordt uitgesproken als de tjetjek (ng).
3. Yoor klankteekens niet verbonden aan een onmiddellijk voorafgaanden medeklinker (aksara-soeara): <Sj. : a-kara (ook ha wajah genoemd) — a;
(@jo) : a-kara matedoeng (a-kara dirga) = a;
m : i-kara = i;
in : i-kara dirga = i;
^9 : oe-kara = oe;
'■ oe-kara matedoeng (oe-kara dirga) = oe;



u : pa-rere of pa-marépa = re; J : gèm-
pèlan pa-rere (pa-marépa);
u : pa-rere dirga of pa-marépa dirga == reu;-
j: gèmpèlan pa-rere dirga (pa-marépa
dirga);
^ : nga-lele = le;- fj: gantoengan la mapepet;
nn : nga-lele dirga = leu;- '■ gantoengan
la mapepet matedoeng;
: é-kara = é of è;
jpJ : dja-djera = (ai) = é of è;
^ : o-kara = o;
rp : o-kara matedoeng (o-kara wredi) = o.
Yoor de toonlooze e bestaat geen afzonderlijk lette rteeken; daarvoor wordt de s*\ gebezigd verbon-
den met de pepet, dus 03.
4. Yoor klankteekens verbonden aan een onmiddellijk voorafgaanden medeklinker (panganggéof sandangan-soeara):
.0 : tedoeng, ook taroeng genoemd = a;
.0. : oeloe = i;
: oeloe sari of soetjika = 1;
: soekoe = oe;
1 _
: soekoe iloet = oe;
"S



: tjakra of goewoeng matjelek (tjakra maré-
pa) = re;
n : taling = é of è;
^ : taling marépa = (ai) = é of è;
taling-tedoeng (taling-taroeng, ook: tedoeng-
taling) = o;
.f. : pepet = de toonlooze e;
t> : pepet matedoeng = eu (de z. g. lange pepet);
: soekoe kemboeng = oea;
Ö arda-soeara.
: nania = ia;
5. Yoor cijfers (angka):
rt\ ^ ^
6. Yoor leesteekens (tjiri pepaosan):
JVL of of : pepanten of panti;
\ : tjarik (siki);
\\ : tjarik kalih;
^ 0 \\ : tjiri pangawiting kidoeng of pasalinan;
n| : pamada;
(3i ° ul : pangawiting kekawin of pasalinan;
i : tjarik pamoengkah kroena;
nieuw.
„ : tjiri idem (pateh);
7. De Kawi-Balische schrijfwijze kent vele aksara antjeng. Dit zijn klankteekens of medeklinkers verbonden met klankteekens, welke gebruikt wor-



den als afkortingen, voornamelijk in verband met de wichelarij. Alle hier te vermelden is ondoenlijk (zie hoofdstuk II, 4).
Hoofdstuk II.
Schrift voor het hedendaagsch Balisch.
1. Yoor het schrijven van het hedendaagsch Balisch wordt uitsluitend gebruik gemaakt van de aksara danti en hare gegantoengan en gegèmpèlan.
Als gèmpèlan van de aj wordt alleen gebezigd het teeken .
2. De bi-sah, soerang, tjakra en tjetjek, zoomede de adeg adeg worden evenzoo gebezigd.
3. Van de aksara,-soeara wordt geen gebruik gemaakt; van de klankteekens (panganggé-soeara) alleen de pepet, oeloe, soekoe, taling en taling-tedoeng en de soekoe kemboeng en nania (als „halfklinkers": ar dasoeara).
De tedoeng in de taling-tedoeng kan aan alle letters, waarbij het behoort, vastgeschreven worden, behalve aan de b, ng, dj en nj.
Voorbeelden.
4. De cijferteekens en de meest gebruikelijke aksara antjeng worden desgewenscht in gebruik gehouden. Deze aksara antjeng zijn:



éka-wara: ru \\
CT
doewi-wara:
tri-wara:
tjatoer-wara: ra\ rui \ rn ■ejivi
(J
pantja-wara: ^
sad-wara:
sapta-wara: yi^«|a>1@-ji((3U)^im^u^ra\'nji^ asta-wara: ra \ n\ n\ w\ ru\ m\ jqo\ r \\
u r ju ^ <~
sanga-wara: &ci^ jn^
dasa-wara: 10^ qi^
7 is\\rr>\
: srana; : mantra; m \ : ngaran; ^ : pala; : panglong; ist\ y : tanggal.
5 Getallen en de sastra antjeng worden altijd tusschen twee tjariks geschreven.
^ rï ^ \ 'ry* \ \ ra ^ ^ qi ^ \ n ^
\y\ \£\
6. De aksara wajah en aksara soeara kunnen op de van ouds gebruikelijke wijze gabezigd worden in namen van Goden en voorname personen, en desgewenscht om Kawi-woorden, die het burgerrecht nog niet verkregen hebben, te schrijven of in te leiden.
7. Voor het moderne Balisch worden de volgende voor het meerendeel reeds in gebruik zijnde leesteekens gebezigd.



JVI of of : panten of panti (beginteeken van
een brief, verhaal, hoofdstuk, artikel, alinea);
^ ; tjarik (siki) (komma of kommapunt) ;
^ : tjarik kalih (punt);
: of ; ; tjarik pamoengkah kroena (dubbele punt);
„ ; tjiri idem of pateh (teeken voor
hetzelfde):
(....) : tjiri koeroeng (haakjes);
..panjambat of loewir baos
(aanhalingsteeken);
? ; tjiri pitakèn (vraagteeken);
! : „ pakon, pakaoek, pangalok saloewirnja (uitroepteeken).
AFDEELING II.
SPELLING MET BAL1SCHE LETTERS.
Inleidende opmerking. 1. In het onderstaande is de schrijfwijze van verscheidene woorden, in het bijzonder van die, waarin klinkers samenkomen en van afgeleide woorden, niet bindend vooigeschreven; er zijn eenige mogelijkheden opengelaten in verband met dialectverschillen.
Waar voor het Balisch nog geen standaard-dialect is aangewezen, kan nog niet een der schrijfwijzen als standaard worden beschouwd.
2. De formuleering van onderstaande regels is alleen



berekend op het gebruik door Baliërs en is daarom zoo eenvoudig mogelijk gehouden. Zaken, die voor Baliërs als van zelf sprekend zijn, zooals de uitspraak, zijn niet b esproken.
3. De onderstaande regels gelden in hun vollen omvang alleen voor hedendaagsch Balisch proza. In poëzie behoudt men natuurlijk de vrijheid, indien de regelen van de dichtkunst dat eischen, woorden te verlengen of te verkorten en dus af te wijken van deze spelregels.
Hoofdstuk i.
Klinkers aan het begin van een woord.
"Woorden beginnende met een klinker worden met een Ji geschreven als aksara polos of verbonden met de desbetreffende klankteekens (panganggé-soeara).
Voorbeelden.
o o
Medeklinkers aan het einde van een woord.
1. Woorden, die eindigen op een medeklinker zonder dat daar een ander woord aan verbonden behoort te worden, worden geschreven met de betrokken aksara voorzien van een adeg-acleg.
Hoofdstuk II.



Voorbeelden.
ukkio|\ mmjisij^ uiior«ia|\ ^unoo|^
o n -r ■r o entup MI«oi JSI^
2. Woorden, die eindigen op een li, een r of een r<g worden altijd geschreven met een bi-sah, soerang of tjetjek.
Voorbeelden.
niuj^
v v v v v
VUJSII^ O TUI ^ JSI) 0JI ^ U «U ^ 1 KO 115D ^
■01^50^ icio^ ^ nnifi (now)^rnisTjUi
(rn isti iaji ) \\
^ U N
Hoofdstuk III.
Medeklinkers in verbinding met klankteekens (panganggé-soeara).
1. Medeklinkers gevolgd door den klinker a worden geschreven met de desbetreffende aksara polos (zie „Aanteekeningen", afdeeling I, hoofdstuk I, 1. en aan het slot dezer afdeeling onder 2).
Voorbeelden.
uniio^
2. Medeklinkers gevolgd door de toonlooze e of door den klinker i, oe, e, è of o worden geschreven met de desbetreffende aksara polos en panganggé-soeara
c"\ °\ j\ i \ i ^
V oorbeelden.
UUAÏJ\ ui&\ iciruö|^



00000000 O O yuwh uiin\ ©ïmasiiU nasi^
^ V V.
#j kj \ «t rsm \ ru rum qi jci \ ui rsn \\
J r i r i sr / * ry
^SQI^9SI^ ^rujaj^ ^m^nusüj^
1 m ^ ito\rj ren i rvn ^ wi'jnn^ e ioi^ ruo^
«Tg?^
De toonlooze e wordt derhalve altijd uitgedrukt met het teeken nooit door den volgenden medeklinker als gegantoengan of gegèmpèlan te schrijven.
V oorbeelden.
^ ^ ^ ^ O O O ^ O r\
asiieji^ istiss#^ ouwiasik ssïiciajiK mwssiU
«3S1 ^
en niet ^ ^
De soekoe kemboeng en nania worden gebruikt om de gecombineerde klanken oea en ia, onmiddellijk volgende op een medeklinker, uit te drukken, en zijn dan te beschouwen als halfklinkers (arda-soeara). De soekoe kemboeng en nania kunnen verbonden worden met alle medeklinkers behalve enkele r in het midden van een woord (zie beneden onder 5). Wel kan de nania verbonden worden aan een verbinding van een medeklinker met r (geschreven met tjakra).
Voorbeelden.
■tst\ 0\ gsm oir?|\ Ejm ru\ «ats-si*
ctctcj/CJ Va ] a] a
TTOlj9Sl|SSHO|UTI|^



4. Wanneer op een soekoe kemboeng en nania een andere klinker dan a zoude volgen, dan wordt geschreven de aksara wa, ja of ha en de vorige letter voorzien van respectievelijk een soekoe of een oeloe (zie hoofdstuk V, 2).
Voorbeelden.
thutl 5sf) (ogjgt|)\ tuuti (ruuï)^ icjuh
/ t i \ J 3 3 3
o , o 1st 1/8 ( 1st u ) ^
b b -V "V V
11 {Tin Tl 'W Ti (""n Tt cj$>\
ru^uu [vwrju)\ rpuTisoij (rpuoj)^
O ^ C\ O O O o , o O v
«uuiinj (wi ujiu )\ ruunu (ruum)^
inuï u& (USJ)^
u UI suj (u vj w|) ^ Sw (»J w)^ no uj (rvo w ) ^
K\ 1uu «| ( 1 wusl| ) ^
EIU*! UT5 »S| (OU^tAO EJI WJ Uin oj (SI «UI ^ UO
jsf| ) ^ utt ^ urn «u| ( ut ^ wn w|) ^
5. De klanken-combinaties rwa en rja in het midden en het einde van een woord worden altijd geschreven met soerang en aksara ica of ja, dus niet roea, ria, met aksara ra en soekoe kemboeng o? nania (zie hoofdstuk IV, 3).
' Voorbeelden.
jsïiuissij^ #Jiu^ uu\
Kil UJ ^ «U UJI ^ U W\



6. De klanken-combinaties ngia en ngoea worden altijd geschreven met de aksara nga en nania of soekoe kemboeng.
Voorbeelden.
suitrn oirp
ru m») \\
d l
In woorden beginnende met j of w, eindigende met ng en bestaande uit een herhaling van dezelfde lettergreep, treden echter geen halfklinkers op. Daarom schrijft men daarin tweemaal de tjetjek;-
b. V. tAJI lAl^ uo ^
7. De r en l gevolgd door een toonlooze e worden steeds geschreven met de aksara's ra en la met de pepet, dus niet als y en r^.
Voorbeelden.
^ n a o A o Ti ^ ïiewh n aj sa K n^sa^
-.<* A -r -r o A ^
ruaw|^ trucje njnarrp ru «ji ^
8. Wanneer aan een woord, eindigende op een bisah, een achtervoegsel, beginnende met een klinker, gehecht wordt, wordt de bisah vervangen door deaksara Jia, die dan als klinkerdraagster dient van het achtervoegsel (zie afdeeling III, 6).
Voorbeelden.
O A
uien uTieflumx u*ejmui\Lmejitnusi \ ouiqiuti
/ r / ^ i 1 A / v /
sérj^ UÏ©iu® ^
O A O
UTIO o ^ Uï£JUTI^UïEJ|^UTI^UTI|'P'Lai3?pil_ni|'DlUlll»Sl\ UUOUTII^
ru <n sf \\
Ö 1
In woorden beginnende met j of w, eindigende met ng en bestaande uit een herhaling van dezelfde lettergreep, treden echter geen halfklinkers op. Daarom schrijft men daarin tweemaal de tjetjek;
b. v. wi uu ^
De r en l gevolgd door een toonlooze e worden steeds geschreven met de aksara's ra en la met de pepet, dus niet als u en
Voorbeelden.
^^V^OA O A ^
o n ^ yroi fu K n wusm n o sa ^
A ^ Cl A ^
ru€Ji^|^ rur?^ russir)-^ ru #ji ^
Wanneer aan een woord, eindigende op een bisah, een achtervoegsel, beginnende met een klinker, gehecht wordt, wordt de bisah vervangen door deaksara 7^a, die dan als klinkerdraagster dient van het achtervoegsel (zie afdeeling III, 6).
Voorbeelden.
O A
UTöl?\\ UT» <EA UH \ UiaOLniNUTQlUTiaQN ÖUQ Uïl
/ r / / 1 ^ / va



"Wanneer dit wenschelijk lijkt voor de duidelijkheid, kan men de bisah echter ook behouden, en dus bisah èn aksara ha schrijven; b. v. ru <p w \
ter onderscheiding van ru^un (ru^u)^ = wito en ^ ssïi ^ut^ ^ o ^ on isï| ^
9. Wanneer op een woord eindigende op een bisah een ander woord vastgeschreven moet worden, beginnende met een klinker, blijft de bisah behouden.
Voorbeelden.
uti £ji ut jsl sslj^ £? ki <j ut ^ kj ^ \ utsi^utiïoi^
10. Wanneer aan een woord eindigende op een soerang gehecht wordt een achtervoegsel beginnende met een klinker, wordt in de plaats van de soerang de aksara ra geschreven.
Voorbeelden.
niQiN — nnenraiA o > o I "
ICIUT^ — journ\ JOUT/IJS^ iciuryi3s|^ KIUTÏI^
11 Wanneer een woord eindigende op een
voorzien wordt van een achtervoegsel beginnende met een klinker, wordt in de plaats van de tjetjek de aksara nga geschreven.
Voorbeelden.
niri\ — nn-ini
gsu — K#nasi]\ ««naak ssnn^
0 O \ CJ l O
soi tra \ — sa: <sr n \
1 l l \ I V l



Hoofdstuk IV.
Medeklinkers in verbinding met medeklinkers.
1. Wanneer twee medeklinkers bij elkaar komen, wordt de tweede als gegantoengan of gegèmpèlan geschreven.
Voorbeelden.
o -n o n o o
9S«3S1\ 03Q\ M»S1\ U ICl 9S1 \ UI #JI £J| \ UI 9511 V! \ IR
m^ U00 1 ^
9SIA>I^ «19
2. Wanneer drie medeklinkers bij elkaar komen, waarvan de laatste een ander is dan r, w of j, dan wordt na den eersten medeklinker een adegadeg geschreven. Ook kan de tweede lettergreep tot twee lettergrepen verlengd worden.
Yoobeelden.
o
tnisihnn 'isirairun m©i|jsi\ «ui eji j <? \
(OJ > Tb ' (rij i ojj'
r\ /=* ri
niöhmN ooru\ « B «j \ kiej j \
j 1 jr-b ' n <-u '
•rj ^ u «ji an
3. Een r gevolgd onmiddellijk door een anderen medeklinker wordt altijd geschreven met een soerang, zonder verdubbeling van den tweeden medeklinker (zie hoofdstuk III, 5j.
V oorbeelden, vvv vvv vo
95fl ej! ^ 1ciea ^ ui 951 <ej| ^ 9qi95) 9611 laj 95» 1sï1 9sji ^
cv o v o v
asn tsm \ o isn \ QiiCi\\
A t ^ i ^
4 Verdubbeling van medeklinkers komt niet voor binnen hetzelfde woord, behalve het achtervoegsel né of nja in de beteekenis van bezittelijk voornaam-



woord van den 3en persoon gevoegd aan een woord eindigende op een klinker of den medeklinker n.
Voorbeelden.
rna\ ma » > no"
De nasaal onmiddellijk voorafgaande aan de aksara's tja en dju wordt altijd geschreven met een nja, niet met een na.
Voorbeelden.
uro\ isurox
' .U) * l ^ ^ & (
Waaneer een woord eindigt op een n en het volgende met een aksara tja ol dja begint, wordt echter nooit een nja geschreven.
V oorbeelden.
O O Oï
O. U JQ UT) \ nrU9QKl\
jdi < e* ' / ni-üi
De tjakra matjelek wordt niet meer gebruikt, zooals boven reeds gezegd. Men schrijft dus in overeen-



stemming met de uitspraak den voorgaanden medeklinker met een tjakra of soerang en de pepet-
Yoorbeelden.
( O ISt W 5Q1 ^ ( 8QA 1STIO *UM Yk
u u ^ uy
f ,<*■< . -r o o , -e^v. o o.
Qj "o!l (OISU)^U^U(U^IUI)^
8. De nasaal ng onmiddellijk voorafgaande aan een anderen medeklinker wordt altijd geschreven met de tjetjek (zie beneden onder 13).
Voorbeelden.
*\ -n O"* ^ *\ *\ O"*
"cioi^ ifl 1 icï \ te* 1st ^ isu 1st ^ 'fSt
^ O"* O"* ^ \ y ^ ^
kh\ sq1 ra \ 8sï 9s1i \ kj5q1\ l/ul l/ji \ uu\\
' Q > <-J ' ru ft > * »
*\ ^ -n ox ov ^
u# m \ ut o sun ra \ ui ru \ ci#ji\ ru w \ wnn\ w \ l \ \ > ^ ^
5tutu j ^
ut ra \ u ra \ ini o ra \ o ra rui \ 01 ra 9 \ zo ra ral \
ffo \ ê r 1 J è 1 y t /\ (;
nm isr 1 \ unu\ aci rara) \ *sro ral \ ut ra\ ri
vu ^ ™ v ^ v
rx\ mo\ nnw \\
N i x u 1
Daarentegen schrijft men in woorden, waarin de halfklinkers gevolgd door a hoorbaar zijn, volgens hoofdstuk III, 6. soekoe kemboeng en nania.
Voorbeelden.
rurjss^
5. De h voorafgaande aan een anderen medeklinker wordt altijd geschreven met de bisah.



Voorbeelden.
O <j'öl KI ^ 001 (j
10. Wanneer aan een woord eindigende op een medeklinker, behalve r en ng, een ander woord verbonden wordt met denzelfden medeklinker beginnende, wordt de medeklinker dubbel geschreven, de tweede als gegantoengan of gegèmpèlan. Het gebruik van de tengenan madjalan vervalt dus.
Voorbeelden.
11. Wanneer aan een woord eindigende op eensoerang of tjetjek een ander woord vastgeschreven wordt, beginnende met r of ng, dan blijft de soerang of tjetjek behouden.
Voorbeelden.
12. Wanneer aan een woord eindigende op een medeklinker, behalve de r en ng, vastgeschreven moet worden een ander woord beginnende met een r dan wordt deze r met eeD tjakra geschreven.
Voorbeelden.



13. In het begin van een woord kunnen ook twee medeklinkers onmiddellijk op elkaar volgen, n.1. wanneer de tweede een r, l, w of j is, of de eerste de nasaal van den tweeden medeklinker.
Voorbeelden.
O n o o n
ooiru|^ sinp ritsus»^
o ^ n k j* r\
n^ui^ kjn1^ sqnoa asnk ma oK
OH\ EIBVi
m tsi ' in "
Hoofdstuk V.
Klinkers in verbinding met klinkers.
1. De opeenvolging van twee zelfde klinkers in een woord wordt geschreven in overeenstemming met de uitspraak.
Voorbeelden.
mum«5|^nui i/j^ mui uiiciunsij (uiio togsij)^
1SU UI ^ «TB UI nu \ «Jl UHSlK U UHI «Jip\
0 o} o o>. o o-» , o ov o o n o o r\ UI UTI (UI Wl ) ^ 1STI UI ( 1SI UJI ) ^ UI UI #JI ( UI W| ^
V. V. .
«] ui ruui (kuu)\ nui fnu)\ ru ui
1 { / én a a k a an j j1 jr a a
(rua W 1 a in
■rjX)'](h\ ^to^uti oj^
^ un ^ un tsxj ^ ^ un ^ un ^ ^ m ^ un oj (m. otn o|) ^



2. Bij samenkomst van twee verschillende klinkers in een woord worden zij geschreven in overeenstemming met de uitspraak.
Ia en oea kunnen worden geschreven met de nania en soekoe kemboeng (zie hoofdstuk III, 3, 4, ■5 en 6).
Daarnaast is de schrijfwijze met invoeging van de medeklinkers h, w of j mogelijk, in overeenstemming met de uitspraak.
Bij andere klinkercombinaties kan de tweede klinker alleen geschreven worden met een h, w of j (zie hoofdstuk III, 4).
Voorbeelden.
■OJ Wij Wl Ajj) ^ tAJu|) ^ ■CT(lSTU)^
( 9SI Ol)
A r o
(UUTHS*|) \ (©iutiïu|)^
ruui sul \ un m (un u)
V A A
ISTl^UTD^ U*] UTOK| (u^OOJSl| ) \
o c\ o u o r\ . o Os , o UIUloK TUi VJl\ (^UT39l)\ Cl
O
^ un urn ^ un ^
iruuiï (ïucTJn runuu (runuW
A A A 1 A 1
r\ O V / V. v O
<1 ru un rai (^ru.ui jsiI )^ <jïum (^ruun)^ ^©iui (au)^ (•juxuy)} ^u^<-mKÏj (^u'jun
^geouin'®j\



3. Wanneer aan een woord eindigende op een klinker verbonden moet worden een woord beginnende met een klinker, dan moet deze laatste klinker altijd met een li geschreven worden.
Voorbeelden.
•T O r\ O O
uuruiun tAi\ aminrno \ rumurirojci \ uijout
r i « uj i v
ru^ m ^ ism un
Hoofdstuk VI.
Verdubbelde en samengestelde woorden.
Verdubbelde of samengestelde woorden worden geschreven als twee afzonderlijke woorden.
Voorbeelden.
•r -r o ° o o ©H9»o ism^ uiiiooicio,^ air.CTn'oT,^
•r o o c
nnriïioh « tsii dq ui \ eji ut u isi \ a ut ui tfui \\ Pi l1 w ^ (J ^ ^ *
Aanteekeningen.
1. Bij reduplicatie van de eerste lettergreep wordt de klinker geschreven in overeenstemming met de uitspraak.
Voorbeelden.
^ v -f v
«j EJi \ — aji wdi \ «ui «ji ©i w fi Oi f nj ' jj o «
istl tui sst | \ — 1st 1st tui 5sf! \ "&% tsti fu ss?! \\
i i i v r
^ ist i n oj ^ i n seüj ^ ^ ism ^ nol ^



*1 ssoeo — o i jsni'EO^\ nst^nsn
o ff OO* /"OOI
ajisiN — suwioy,
dl ' C"li ' dl "
2. In drielettergrepige stamwoorden, waarvan de derde lettergreep van achteren niet als klank heeft i, oe, é en o, wordt die lettergreep als aksara polos geschreven (zie hoofdstuk III, 1).
Voorbeelden.
a o a o
jjnn\ »nin\ nmn*uh ssiMnnjru \ nru * Hl ^ l miun\ khjqsi^ Kiio«uru^ o o rCn «sn \ onruu b°~i
AFDEELING III.
SPELLING MET LATIJNSCHE LETTERS.
1. De spelling met Latijnsche letters is geheel in overeenstemming met die met Balische letters met inachtname van de onderstaande regels.
2. De aksara polos wordt altijd geschreven met een a; de taling met een è of è naar gelang van de uitspraak; de pepet met een cngeteekende e:
u aci \ : pada; jsi o m \ : nagara; o r?runsij\ : madjalan;
fjiEnrj^\\ :mémé: :bèbèk;
: kèras;
:kema; asiiici :kedis; üuw|\ : pepes.
3. Klinkers aan het begin van een woord worden geschreven niet met de li, maar met klinkerteekens of klinkercombinaties:
: idep; uj » : oendoek; ^r_m ran^ : oka.
In drielettergrepige stamwoorden, waarvan de derde lettergreep van achteren niet als klank heeft i, oe, é en o, wordt die lettergreep als aksara polos geschreven (zie hoofdstuk III, 1).
Voorbeelden.



4. Waar in het Balische schrift de nania of soekoe kemboeng (arda-soeara) wordt geschreven, wordt in het Latijnsche schrift ia of oea gebruikt:
^|^j\ :siap: «Jusjjp :satia; : sangiang;
jci 10 \ : dadoea; m \ : satoea.
Ci CT
5 Waar in het Balische schrift de bisah wordt gebezigd, wordt in het Latijnsche schrift de li geschreven :
tsrosi^ :tanah; : bisah; m : tjahtjah.
6. De li tusschen twee klinkers in een woord, dat van een op een bisah eindigend stamwoord afgeleid is, wordt altijd geschreven, anders alleen als zij werkelijk hoorbaar is (zie afdeeling II, hoofdstuk III, 8)1
utiea : amah; :amaha; ctshjthqK
: ngamahin; n0iri^ : ngamahang;
uiiem :oemah; uj&iouthn :oemahé; ciqiui«)\
é I / ' i \
: ngoemahin;
<ru ^ : loeh; ru ^ un ^ : loehé; ^ rai ^ : kèh ; ^ k» ^ urn ^ : kèhé;
suiuthsu^ : sahasa; nuniAji^ :rahajoe; rsTiuV^ :teher; (isïiui^ rtehing; :ahi; in het Bali-
aga dialect);
O OI .. O C ... O 0> ,■ r*
uïiut»^ : nng; isn um ^ : tang; :piiDg; (in Oost-
Bali naast: ihing, tihing, pihing);
rui ui \ :loeoe; suuj\ : soeoeng; j©uti\ :noeoer; (in
ér Ar ér
Oost-Bali naast: loehoe, soehoeng, noehoer).



7. Verdubbeling van medeklinkers komt niet voor binnen hetzelfde woord, behalve het achtervoegsel né of nja in de beteekenis van bezittelijk voornaamwoord van den 3en persoon gevoegd aan een woord eindigende op een klinker of een n:
adi: adinné; adinnja;- njama: njamanné; njamannja;mémé: mèmènné; mèmènnja;- djaran: djaranné;. djarannja;- kamben: kambenné; kambennja.
8. De nasaal onmiddellijk voorafgaande aan de tj en dj wordt altijd geschreven met een n:
u r-n\ : pandjang; urna\ : pandjak; urn\
» & \ -w
: pantjing; jsji irvp\ : kantja.
9. Wanneer een woord eindigt op een n en het volgende met een tj of dj begint, dan wordt ook nooit een nj geschreven:
■reiuKiut»\ "■ bapan tjai; : ambèn
\ I Tu/Jl
tjanging.
10. De met las, belas (welas) samengestelde telwoorden worden aaneengeschreven, niet de samenstellingen met likoer, behalve selikoer: solas (sawelas), roras (rolas, kalihwelas), teloelas (tigawelas, tigabelas), patbelas, limolas (limalas), nembelas, pitoelas, [plekoetoes], sijangolas (sangolas, songolas).
11. De voorzetsels ka, di en ri en de eenlettergrepige woorden i en ui worden niet met andere woorden verbonden:
ka peken, ka djaba, ka poenggawané, ka Djawa; di paon, di djoemahan, di sema, di Bali;
ri adjeng, ri kala, ri sedek;
I Darta, Ni Darti; I Goesti, I Déwa, dané I Goestir Ida I Goesti, Ida I Déwa Agoeng;



i bapa, i anak, i tjening, 1 toean, i satroe, i belog; i bodjog, i matjan;
i pidan, i boesan, i poean.
12. Verdubbelde of samengestelde woorden worden geschreven als twee afzonderlijke woorden, de verdubbelde steeds verbonden met een verbindingsstreepje, de samengestelde of aaneengeschreven öf door een verbindingsstreepje vereenigd:
siki-siki; mangas-mingis; boewah-boewalian; sadinadina; sasida-sidajan (sasida-sidaan);
kretamasa; kretabasa; tripoeroesa; djeboeg-aroem; lingga-tangan; doewi-lingga; mémé-bapa; asta-doesta.
13. Bij het verdeelen van de woorden in lettergrepen wordt de uitspraak gevolgd.
Men houde daarbij het volgende in het oog.
a. Een medeklinker in het lichaam van een woord wordt tot de volgende lettergreep gerekend:
ma-ta; oe-ma-hé; sa-ga-ra-né; ta-toe-li-san; Dgoema-hin; moe-poe-tang; si-noe-rat; toe-moe-roen; madja-lan; pi-toe-toer; pa-di-nge-hang; pa-ngame-san; maka-pa-joe-ban.
b. Van twee samentreffende medeklinkers in een woord behoort de eerste tot de voorgaande, de tweede tot de volgende lettergreep, tenzij de tweede medeklinker een r, l, w of j is, in welk geval deze met den eersten verbonden blijft:
ten-das; pan-djang; sam-poen; tar-pa-na; koel-koel; pra-da; pra-bot; soe-dra ; pa-trem; kla-pa; plo-sor; ke-ploeg; nja-plok; ge-bwag; krekwak; ke-bjar; kebjak.



c. Twee medeklinkers in het begin van een woord, waarvan de eerste de nasaal is van den tweeden, blijven met elkaar verbonden:
ngga-wé (nga-wé); ndje-mak (nje-mak); ndi-ngeh fni-ngeh); mbak-ta (mak-ta).
d. Bij samenkomst van drie medeklinkers in een woord wordt de eerste tot de voorgaande en de twee andere tot de volgende lettergreep gerekend: man-tra: pa-tjing-krem; gem-blong; nèm-blès; krengswang; ge-dem-bwang; krengsjang; grem-bjang.
Opmerking. Oe, tj, ng, dj, nj worden als één letterteeken beschouwd.



SCHRIFT EN SPELLING VAN HET HEDENDAAGSCH BALISCH.
INHOUD.
Blz.
Afdeeling I. Schrift 5
Hoofdstuk I. Kawi-Balisch schrift 5
Hoofdstuk II. Schrift voor het hedendaagsch
Balisch 10
Afdeeling II. Spelling met Balische letters 12
Hoofdstuk I. Klinkers aan het begin van een
woord 13
Hoofdstuk II. Medeklinkers aan het einde van
een woord 13
Hoofdstuk III. Medeklinkers in verbinding met
klankteekens 14
Hoofdstuk IV. Medeklinkers in verbinding met
medeklinkers 19
Hoofdstuk V. Klinkers in verbinding met klinkers 23
Hoofdstuk VI. Verdubbelde en samengestelde
woorden 25
Aanteekeningen 25
AfdeeliDg III. Spelling met Latijnsche letters 2&