GESCHIEDENIS DER REGIMENTEN
GRENADIERS EN JAGERS
SAMENGESTELD MET VOORKENNIS VAN DEN COMMANDANT DER BRIGADE GRENADIERS EN JAGERS
MOORMAN's PERIODIEKE PERS N.V.DEN HAAG. 1934















f}r -2><py
GESCHIEDENIS DER REGIMENTEN
GRENADIERS EN JAGERS
SAMENGESTELD MET VOORKENNIS VAN DEN COMMANDANT DER BRIGADE GRENADIERS EN JAGERS
MOORMAN's PERIODIEKE PERS N.V.DEN HAAG. 1934







Voorzijde van het Vaandel
VAN H ET
Regiment Grenadiers
WRTHEItl-ROTTERDAM







„Wedijvert in offervaardigheid en plichtsbetrachting, in taaie volharding, in vastberadenheid, bovenal in geestdrift, in bezieling, waar het geldt de zaak van het Vaderland, opdat eenmaal Uwe kindoren en kindskinderen mot roehtmatigen trots mogen terugzien op hetgeen, waartoe gij door Uw willen en kunnen, door Uwe krijgsmansdeugden in staat zijt geweest.
Houdt in gedachtenis de fiere spreuk die Uwo vaandels siert „Ik zal handhave n", dat in hoopvol en krachtbewust zelfvertrouwen een veelbeteekenende belofte voor de toekomst bevat, voor donkere dagen, waarvan wij allen vurig hopen en wenschen, dat Nederland verschoond blijve, doch welke, mochten zij voor ons komen, U bekwaam, bereid en gereed vindon, Uwe uiterste krachten. Uw leven te geven voor de verdediging van ons zelfstandig volksbestaan, van den Vaderlandschen bodem en zoodoende het „Je Mai ntiend rai" opnieuw de vertolking zij van de dapperheid en den moed van het Nederlandsche leger."
HM. KONINGIN WILHEIMINA
bil de uitreiking der Vaandels op 17 November 1913.







TER INLEIDING.
Sedert de oprichting, bij Koninklijk Besluit van 7 Juli 1829, No. 104, van de Af deeling Grenadiers en de beide Jager-bataillons, thans de Regimenten Grenadiers en Jagers, is meer dan een eeuw verhopen. Derhalve hébben deze onderdeelen van de Koninklijke landmacht gedurende een lange reeks van jaren blijk moeten geven te voldoen aan hetgeenbijhun samenstelling totrichtsnoergold, n.l. te vormen Keurkorpsen van de infanterie en zelfs, zooals Prins Frederik der Nederlanden, onder wiens toezicht de oprichting plaatsvond, het na 25 jaar uitdrukte:
„Steeds als voorbeeld te strekken voor het Nederlandsche leger".
Jndien deze Korpsen hieraan tot dusverre hebben voldaan, ondanks de dikwijls veelbewogen branding waaraan in ons land het leger en de legerinstellingen zijn blootgesteld, houdt zulks geenszins in, dat voor den vervolge geteerd kan worden op hetgeen is bereikt en verkregen. Immers het is uit de krijgsgeschiedenis bekend, hoezeer de goede geest zelfs in een hechte militaire organisatie en van een voorbeeldig korps in korten tijd kan verslappen en daarmede de bruikbaarheid kan worden aangetast. De kenmerkende eigenschappen van een goede krijgsmacht moeten als het ware van dag tot dag tot uiting worden gebracht, aan hun bruikbaarheid worden getoetst, geschraagd en aangewakkerd; hetgeen verkregen is kan slechts in onverdroten inspanning en onverpoosde dienstbaarheid worden behouden.
Goede traditiën en een eervol verleden, hoewel op zich zélf nimmer een waarborg vormende voor blijvende slagvaardigheid, zijn daarbij van een niet te onderschatten beteekenis. Zij zijn van te grooter belang, als de voorbereiding tot het vormen van strijdbare eenheden zich in vredestijd voor een groot gedeelte moet beperken tot cellenbouw, in bureau-arbeid opgezet en uitgevoerd, waarvan dus de hechtheid niet in het vuur kan worden beproefd, de samenhang niet steeds voldoende in gezamenlijk oefenen kan worden gewaarborgd.
Reëele waarde heeft ook daarom hetgeen in overlevering tot den huidigen dag is bewaard en deugdelijk gebleken; immers het is dikwerf ontstaan in zwaren gemeenschappelijken strijd, gelouterd onder moeilijke omstandigheden en geadeld in den loop der tijden en drukt daardoor als het ware een afzonderlijken stempel op een militair korps. Deze en een daaruit voortspruitende hoogstaande korpsgeest zijn het, vooral



waar het geldt bijzondere af deelingen, welke bijdragen tot het ontwikkelen en in stand houden van hetgeen de militaire eer van het korps vereischt en aansporen tot het betrachten van die verhoogde plichtsopvatting, welke een ieder daartoe behoorende dient na te streven.
Maar dan moet ook op het goede van deze traditiën en van het onverzwakt hooghouden van een ongerepten naam kunnen worden gewezen en is het noodig, dat, wat in de geschiedenis ten voorbeeld strekt en tot navolging roept, duidelijk voor oogen sta.
Teneinde zulks te bereiken, was het noodig dat op, voor een ieder, behoorende tot de beide Regimenten, bevattelijke wijze, deze hoofdpunten in hun geschiedenis werden neergeschreven.
De luitenant-kolonel tit. b.d. der Jagers G. H.J. Gijsberti Hodenpijl, bereid de bouwstoffen hiervoor te verzamelen, heeft zich daarbij vooral gehouden aan hetgeen ik hem verzocht: geen droge aaneenschakeling van feiten en gebeurtenissen, maar het naar voren brengen van hetgeen voornamelijk van waarde is in de geschiedenis der Regimenten Grenadiers en Jagers.
Zoo beoogt dan ook de tot stand gekomen arbeid te bieden hetgeen de Commandant van het Veldleger wenschelijk acht waar het geldt aan den troep bekendheid te geven van de geschiedenis van het eigen regiment: het op pakkende wijze in eenvoudigen vorm geschetste beeld van de historische gebeurtenissen, waarbij de korpsen een rol hebben vervuld.
Dat de uitkomsten van dezen arbeid dank zij de daadwerkelijke medewerking van den reserve-kapitein der Grenadiers J. Moorman, in veler handen zullen geraken, kan het beoogde doel slechts ten goede komen.
Dit werkje zal dan ook worden verstrekt aan alle officieren en onderofficieren, behoorende tot de Regimenten Grenadiers en Jagers, terwijl het, voorzien van een toepasselijke inscriptie, als bewijs van waardeering na 4 maanden werkelijken dienst door de Regimentscommandanten zal worden uitgereikt aan de korporaals, de grenadiers en de jagers, die op zeer goede wijze hun dienst verrichten en daarvoor in het bijzonder door hun Compagniescommandant worden voorgedragen.
Moge het aldus in alle opzichten het nut stichten hetwelk ik er van verwacht, dan zal, ik ben ervan overtuigd, daarmede worden bevorderd, dat ook de verdere geschiedenis der beide Regimenten, al moge zij vallen in zware en benarde tijden, met eere kan worden geschreven, omdat zij waardig bleven hun eervolle benaming: GRENA DIERS EN JAGERS.
's-Gravenhage, December 1933.
J. J. G. BARON VAN VOORST TOT VOORST
Kolonel, Adjudant i.b.d. van Hare Majesteit de Koningin, Brigadecommandant.



Eerste Gedeelte
door
G. H. J. GIJSBERTI HODENPIJL.
I. De eerste weermacht van het Koninkrijk der Vereenigde Nederlanden.
De verbanning van Keizer Napoleon in 1814 naar Elba, van zoo ingrijpend belang voor alle Europeesche Staten, maakte het gezamenlijk bespreken van de verder in Europa te nemen maatregelen noodzakelijk. Bij het daartoe te Weenen gehouden congres der groote mogendheden, trad de wenschelijkheid op den voorgrond om het machtige Frankrijk, dat een zoo belangrijke rol in Europa had gespeeld, met op militair gebied voldoend sterke landen te omringen. Frankrijk werd in het Noorden slechts begrensd door de Zuidelijke Nederlanden (België), op zich zelf veel te zwak om aan dat groote rijk weerstand te kunnen bieden. Daarom besloten de groote mogendheden de Zuidelijke Nederlanden met de Noordelijke te vereenigen onder het bestuur van Z. M. Koning Willem I, aldus vormende het Koninkrijk der Vereenigde Nederlanden. Later zullen wij zien dat de samenvoeging tot hoogst ernstige gebeurtenissen zou leiden.
Tot een der eerste regeeringsdaden van den Koning behoorde de oprichting van een behoorlijke weermacht, welke zou bestaan uit de z.g. „staande armée", alleen beroepssoldaten, zoomede de nationale militie en de schutterijen. De verschillende categorieën werden aanvankelijk slechts georganiseerd in zelfstandige bataljons. Staande armee en nationale militie vormden het eigenlijke leger, de schutterijen waren bestemd voor het handhaven der orde en als legerreserve.
Het waren de troepen van den nieuwen Staat der Nederlanden, waarin zoovelen dienden, die eens onder de vanen van het Fransche



Keizerrijk streden, aangevoerd door den ridderlijken Kroonprins, die in 1815 bij Quatre Bras stand hield tegenover Napoleon's maarschalk Ney, den dapperste der dapperen. En na enkele dagen, op den 18en Juni, bewerkten onze jonge bataljons, schouder aan schouder met de Engelsche veteranen van Wellington en gesteund door de Pruisen, bij Waterloo Napoleon's ondergang.
Na deze roemrijke krijgsbedrijven, nog in het jaar 1815, werden de zelfstandige bataljons samengevoegd tot 17 afdeelingen infanterie, bestaande elk uit een bataljon der staande armee en drie bataljons nationale militie. Later in 1841 kregen deze den naam van regimenten. Het nationale leger bestond uit Noord- en ZuidNederlanders; daarenboven had de Staat in 1814 twee Nassausche regimenten, welke echter reeds in 1815 en 1820 werden ontslagen en vier Zwitsersche regimenten, genummerd 29, 30. 31 en 32 en bestaande uit beroeps-soldaten, in zijn dienst genomen.
Zooals ook na andere oorlogen voorkwam — men denke in onze vaderlandsche geschiedenis aan het jaar 1672 — werd na den vrede de weermacht verwaarloosd. Vergrijsde, voor den dienst te velde geheel ongeschikt geworden officieren, werden niet vervangen; de bevordering werd vertraagd; op alles werd bezuinigd en het slot was dat de goede geest van Quatre Bras en Waterloo verloren dreigde te gaan.
Het was Z.K.H. Prins Frederik der Nederlanden, 's Konings. tweede zoon, op 15 Juni 1826 als Commissaris-Generaal van Oorlog opgetreden, die aan de dreigende moedeloosheid een einde wilde maken. Het zou te ver voeren om de door hem getroffen maatregelen aan te geven. Een zijner voorstellen, op 22 November 1827 bij den Koning ingediend, hield in, het leger uit te breiden met. een afdeeling infanterie en een afdeeling Grenadiers en twee Jagerbataljons op te richten.
Be Prins liet er daarbij den nadruk op vallen:
,,dat deze afdeeling Grenadiers als voorbeeld voor de geheele infanterie zou dienen, en dat de verschillende bepalingen ten aanzien dezer afdeeling gemaakt, geen ander doel hadden dan om aan dezelve luister bij te zetten en over het algemeen de ambitie op te wekken".
„De beide Jager-bataljons zoudenniet alleen den naam Jagers dragen en niet alleen door hunne groene uniformen van andere te onderscheiden zijn, maar met der daad geoefende scherpschutters in zich bevatten".
Het zou echter eenigen tijd duren eer aan de voorstellen van den Prins gevolg werd gegeven. Politieke gebeurtenissen gaven er ten slotte den stoot toe.



II. De oprichting van de afdeeling Grenadiers en van twee Jager-bataljons.
Zooals wel te voorzien was, moest de in den Raad der Groote mogendheden vastgestelde vereeniging van Noord- en Zuid-Nederland op den duur tot verwikkelingen leiden. Tusschen de in karakter, taal en godsdienst zoo verschillende bevolkingsgroepen, bestonden te veel punten van wrijving. Tegenstellingen namen geleidelijk ernstiger afmetingen aan. Hierbij speelden ook Fransche invloeden, aansturend op aansluiting der Zuidelijke Nederlanden bij Frankrijk, een voorname rol.
De trouw der Zwitsersche troepen aan hem, in wiens dienst zij stonden, was sommigen een doorn in het oog. Zij zagen in hun aanwezigheid wellicht een beletsel om andere toestanden in het leven te roepen. Ook achtte men het voor het nationaal gevoel kwetsend, dat vreemde troepen den Koning en het grondgebied van den Staat beschermden, en in de zitting van de Tweede Kamer der Staten Generaal in 1828 drongen de leiders der Zuidelijke (Belgische) liberalen er op aan de Zwitsersche troepen af te danken.
De Koning gaf aan dezen drang gehoor en bij Koninklijk Besluit van 31 December 1828 werden de 4 regimenten Zwitsers ontbonden. De officieren konden in hun rang in Nederlandschen dienst overgaan, waarbij zij geheel als „inlanders" werden beschouwd, terwijl dezelfde gunstige bepalingen voor de onderofficieren en minderen werden gemaakt.
Als gevolg van de opheffing der Zwitsersche regimenten werd nu de infanterie gereorganiseerd en bij
KONINKLIJK BESLUIT VAN 7 JULI 1829, No. 104
beval Koning Willem I de oprichting van eene afdeeling Grenadiers en van twee Jager-bataljons. In het Oprichtingsbesluit lezen wij:
,,De afdeeling Grenadiers wordt in het bijzonder bestemd om in Brussel en 's-Gravenhage, en mitsdien onmiddellijk onder Ons oog dienst te doen, en wel zoodanig, dat steeds 2 bataiUons van dezelve in garnizoen zijn daar waar Wij Ons verblijf houden.
Aan de afdeeling Grenadiers, zal bij vereeniging van troef en, steeds de regter-vleugel der zelve worden gegeven.



De meergemelde afdeeling Grenadiers, zal uit een keur van officieren en manschappen worden zamengesteld, de plaatsing bij dezelve, moet dien volgens als eene onderscheiding worden aangemerkt, tot eer verstrekken, en als eene belooning voor goede diensten worden beschouwd.
Geen manschappen beneden 1,727 el zullen bij de afdeeling Grenadiers kunnen worden aangenomen.
Behalve de bevordering aan de daartoe geschikte manschappen toe te kennen, zal in het getal der ontbrekende onderofficieren en korporaals worden voorzien, door overplaatsing van verdienstelijke en zich die onderscheiding bij andere korpsen waardig gemaakt hebbende personen.
De uniform der afdeeling Grenadiers zal nader worden bepaald. Jaarlijks en afwisselend tusschen Brussel en ''s-Gravenhage_ zullen op een nader te bepalen tijdstip en tijd van duur, bij de Afdeeling Grenadiers worden vereenigd, kleine detachementen van alle afdeelingen van het wapen.
Uit deze detachementen zal een instructie-bataillon worden zamengesteld, waarvan het bevel aan den majoor a la suite zal worden opgedragen.
Deze detachementen genoegzaam geoefend zijnde, zullen naar hunne respectieve korpsen terugkeeren, teneinde op die wijze meerdere eenvormigheid in het wapen der infanterie daar te stellen.
De beide bataiüons Jagers, zullen twee afzonderlijk op zich zelf staande korpsen uitmaken, doch om meer eenvormigheid in beide te brengen, zal de oudste der beide bataillonskommandanten meteen het toezigt uitoefenen over het andere bataillon hetwelk niet onmiddellijk onder zijn bevelen staat.
Vooreerst zal één der bataiüons Jagers te Brussel en het ander te 1's-Gravenhage garnizoen houden.
De plaatsing bij de beide Jager-bataillons zal voor den officier en aan welke zulks te beurt valt, worden beschouwd als eene onderscheiding welke op prijs is te stellen.
Voor de onderofficieren, korporaals en jagers zal het mede tot eer verstrekken, tot den dienst bij deze bataiüons te worden toegelaten, mitsdien is ten deze een goed gedrag een der eerste vereischten.
De miliciens bij de Jager-bataiüons in te deelen zullen worden gekozen uit de contingenten dier landstreken, alwaar meer dan in ■andere oorden, de gelegenheid tot jagen bestaat.
De uniform der Jager-bataiüons zal nader worden bepaald.
De afdeeling Grenadiers en de beide Jager bataiüons, zullen onder het bevel van eenen bijzonder daartoe te bestemmen generaal gesteld worden, en Onzen Commissaris Generaal van Oorlog, zal de dienst bij die Korpsen zelve bijzonder gadeslaan."



De afdeeling Grenadiers zou bestaan uit drie bataljons elk van 4 compagnieën, daarvan zou het Ille bataljon den naam van flankbataljon dragen. Uiterlijk was het verschil in de bataljons merkbaar doordat het Ie en He bataljon de berenmuts, het Ille bataljon een schako met vangsnoeren droeg.
De bij de afdeeling Grenadiers en het He bataljon Jagers overgeplaatste officieren begaven zich naar Brussel, alwaar de onderofficieren en manschappen uit de bestaande afdeelingen infanterie aangewezen voor plaatsing bij de Grenadiers en het Jager-bataljon, op 14 Augustus 1829 aankwamen.
Aangezien de Koning dit jaar te 's-Gravenhage verblijf hield, gingen I- en III- Grenadiers respectievelijk 28 September en 10 October derwaarts, alwaar zij, met het in 's-Gravenhage geformeerde Ie bataljon Jagers, de Oranje kazerne betrokken; IIGrenadiers bleef te Brussel en werd met II- Jagers in de Sint Elizabeth Kazerne aan de Berlaimontstraat gelegerd.
Alvorens de bataljons Grenadiers hunne bestemming naar Den Haag volgden, werd de afdeeling in het bezit van het vaandel gesteld. Z. K. H. Prins Frederik, die met het toezicht op de keurkorpsen was belast, stelde dit veldteeken den 22en September 1829 op het Koningsplein te Brussel persoonlijk aan den Kolonel, afdeelingscommandant, ter hand. Bij het ontvangen van het vaandel hernieuwden de officieren den eed van trouw aan Koning en Vaderland, en beloofden zij, zich te allen tijde eensgezind rondom dit zinnebeeld van krijgsmanseer te zullen scharen en het tot den laatsten druppel bloeds te zullen verdedigen. De onderofficieren en soldaten legden gezamenlijk den eed af. De eedsformule werd voorgelezen en daarna compagniesgewijze bevestigd met de woorden: ,,Wij zweren het", waarbij onderofficieren en minderen de rechterhand naar het vaandel uitstrekten.
Z. M. stelde aan het hoofd van de afdeeling Grenadiers Kolonel Jhr. R. A. Klerck, een beproefd aanhanger van het Oranjehuis, die van 1789—1802 in militairen dienst was, het laatst in den rang van kapitein, doch van dat jaar tot 1814 weigerde onder het toenmalige bestuur van ons land en later gedurende de Fransche overheersching te dienen. Tweemaal was Kapitein Klerck te voet van ons land naar Berlijn gegaan, waar toen de vorstelijke familie verblijf hield. Onmiddellijk na terugkeer van Oranje in ons land bood hij zijn diensten aan, welke gaarne werden aanvaard. Spoedig tot hoofdofficier bevorderd, doorliep hij nog enkele rangen toen hij door den Koning aan het hoofd van de afdeeling Grenadiers werd geplaatst.



De Commandanten der bataljons waren: Luitenant-Kolonel E. E. J. Mathon, Commandant van het Ie, Majoor J. Ph. Anthing, Commandant van het He en
Majoor J. Th. Serraris, Commandant van het Ille
of flankbataljon.
De drie bataljonscommandanten hadden gediend onder Napoleon en met diens leger den bekenden tocht naar Rusland medegemaakt, Majoor Anthing had ook in Nederlandsch-Indië gediend en zich op Java onderscheiden.
Wat de Jagers betreft, was de eerste Commandant van I-Jagers Luitenant-Kolonel W. H. Baron van Heerdt tot Eversberg. Deze had van 1800—1808 in den vreemde gediend en geruimen tijd met de vorstelijke familie in het buitenland vertoefd.
De Commandant van II-Jagers, Luitenant-Kolonel Jhr. J. N. Everts, was groot gebracht in de Napoleontische School, had onder de adelaars gevochten in Oostenrijk, Pruisen en Spanje, waar hij zich zeer had onderscheiden, en was daarbij twee keer gewond. .
Zoowel de Grenadiers als de Jagers bestonden uit Noord- en Zuid-Nederlanders, maar ook Zwitsers. Deze verschillende talen sprekende personen werden gecommandeerd in de Nederlandsche taal, welke wat de militaire uitdrukkingen betreft, echter zoo doortrokken was met vreemde woorden, dat het niet moeilijk viel de commando's en bevelen te begrijpen.
In Den Haag en te Brussel hield men zich ijverig bezig met het kleeden en uitrusten der manschappen, het inrichten der kazernes, oprichten van bibliotheken, kortom met alles wat voor het inwendig beheer der korpsen noodig was.
In Den Haag betrokken de Grenadiers en Jagers als gezegd de Oranje-kazerne waarin onze regimenten verblijf gehouden hebben tot deze, in geheel ons land bekende kazerne op 6 Maart 191» door een noodlottigen brand is vernield.
De verdienstelijke kapelmeester F. Dunkler richtte een geheel nieuw muziekkorps op.
De oefeningen bestonden uit zeer ingewikkelde formatie-veranderingen en handgrepen, terwijl de dienst voornamelijk bestond uit gesloten exercitiën, veel wachtdienst, inspecties en onderhoud van wapenen en ledergoed. Te Brussel was geen schiet- en oeleningsterrein. De Commandant van het bataljon Jagers slaagde er echter in de hand te leggen op een terrein nabij de Schaerbeeksche poort, dat voor / 115.— per jaar werd gehuurd.
Generaal-Majoor A. Schuurman, die tot Inspecteur der keur-



korpsen was benoemd, trad den Hen Februari 1830 als zoodanig in functie.
Zooals men uit het oprichtingsbesluit weet, was bepaald, dat bij de afdeeling Grenadiers een instructie-bataljon zou worden opgericht. In verband hiermede bepaalde de Koning, dat genoemd bataljon den 15e Mei d.a.v. zou worden opgericht. Als Commandant trad op Majoor der Grenadiers A. G. van Bronkhorst, die vroeger bij de keizerlijke garde had gediend en wegens zijn heldhaftig optreden in den slag bij Waterloo de Militaire Willemsorde had verkregen.
Intusschen had de geoefendheid een zoodanig peil bereikt dat de Inspecteur de bataljons aan den Koning kon voorstellen. Op 29 Juli 1830 had in de Maliebaan over de aanwezige bataljons een wapenschouwing plaats, bij welke gelegenheid de Koning Zijn tevredenheid betuigde over de houding der troepen.



III. Het oproer te Brussel1).
(Zie de schets op blz. 20).
Het is hier niet de plaats om de aanleiding tot den Belgischen opstand te behandelen. Zij, die er meer van willen weten, worden verwezen naar het werk van Luitenant-Generaal de Bas: ,,Prins Frederik en zijn tijd".
Bij de beoordeeling van verschillende daden moet men verder in aanmerking nemen, dat zeer vele ambtenaren van Zuid-Nederlandschen stam zich door Fransch-gezindheid lieten leiden. Voorts zij men indachtig, dat toen geen wet op den Staat van oorlog en beleg bestond, zoodat alle militaire bijstand door de burgerautoriteiten moest worden gevraagd. Bij deze laatsten ontbrak het in die dagen echter veelal aan initiatief en aan durf om in moeilijke omstandigheden een besluit te nemen en de verantwoordehjkheid daarvan te dragen. Daarbij kwam, dat de Militaire Bevelhebber van de provincie door ziekte met kon ingrijpen en de Plaatselijke Commandant, die in zijn naam optrad, Zuid-Nederlander was. Met het oog op critiek mag dit met uit 't oog worden verloren. , Het moet derhalve geen verwondering wekken, dat van net i) De voornaamste der voor de samenstelling der Hoofdstukken III—VII geraadpleegde bronnen zijn: Geschiedkundige herdenking aan het vijf-en-twintig jarig bestaan der Bataiüons Grenadiers en Jagers, door
Ardüeïvan wijlen £k. H. Prins Fre- (Krijgsgeschiedkundig archief derik der Nederlanden van den Gen. btat)
Stukken uit de Staatssecretarie (Ka- (Rijksarchief Den Haag) binet der Koningin) ..
Stukken uit het Geheim Kabinet der «»• Koningin
j££Z£Z GrS van Prinsterer (Huisarchief H. M. de Koningin)
I deel 1808—1833 _ _. „...
Kanselarij der Nederlandsche Ridder- (Dep. van Financien)
Stemboeken der Officieren der Gre- (Rijksarchief Den Haag)
nadiers en Jagers ..
Stamboeken der afdeeling Grenadiers 0 faStamboeken der Jager-bataljons ,a-



oogenblik, dat men wist, dat het in de Brusselsche bevolking, ontevreden om verschillende redenen, gistte, geen uitgebreide voorzorgen werden genomen.
Ook meende het Gemeentebestuur van Brussel de feestelijkheden ter eere van 's Konings verjaardag op den 24sten Augustus niet te moeten laten doorgaan. Maar wel gaf het toesteniming den volgenden dag de opera la Muette de Portici, waarin oproerige en vrij heidlievende liederen voorkomen, op te voeren. Evenwel werden de geruchten van hetgeen er broeide in den loop van 25 Augustus meer verontrustend en in den namiddag gaf de Plaatselijke Commandant bevel tot het gereedhouden van 2 piketten, één van Grenadiers onder Luitenant de Schepper, en een van Jagers onder Luitenant Baron van Boecop, ieder 24 man sterk.
Toen na de opera-opvoering de zeer opgewonden menigte den schouwburg verliet, trok deze, aangegroeid met allerlei op verzet beluste elementen, van het Muntplein naar de Magdalenastraat, alwaar men wapenwinkels plunderde en op verschillende plaatsen brand stichtte.
Het Grenadierpiket volgde met de politie deze menigte, maar kreeg geen aanwijzingen van de politie; het was bovendien veel te zwak om te kunnen ingrijpen. Dank zij het energiek optreden van den commandant wist het intusschen de menigte in bedwang te houden, terwijl het piket Jagers, toen de Grenadiers zich bij een der brandpunten opstelden, op last van den plaatselijke commandant bleef patrouilleeren.
Archief Dep. van Oorlog (de z.g. in- (Rijksarchief Den Haag)
ventaris Van Thielen) Het Vaandel, 6e jaargang . (Bibliotheek Dep. van Defensie)
Van Es, Het historisch Museum van (Bibliotheek van het Kon. Nehet Korps Rijdende Artillerie derlandsch genootschap voor
geslacht en wapenkunde te Den Haag)
C. C. de Gelder. De sterke bezetting (Militaire Spectator 1931) van Brussel in 1830.
Door den brand van de Oranje-kazerne, 6 Maart 1919, zijn de oude archieven van de afdeeling Grenadiers en de beide Jager-bataljons verloren gegaan. Het is daardoor niet mogelijk aan de hand der officieele brieven en rapporten zich een meer volledig beeld te vormen van het optreden der Grenadiers en Jagers tijdens het uitbreken van het verzet te Brussel, bij de pogingen om die stad te vermeesteren en gedurende den Tiendaagschen veldtocht.
Men is aangewezen op de boeken, uitgegeven bij de herdenking der verschillende jubilea der genoemde korpsen, enkele familiepapieren, couranten en een aantal historische werken, welke het tijdvak 1830—1831 behandelen. Gelukkig zijn intusschen verschillende archieven voor onderzoek opengesteld, zoodat bij de samenstelling van dit geschiedkundig overzicht, daarvan een dankbaar gebruik is gemaakt.



Later op den avond werden opnieuw piketten Grenadiers en Tager? ieder 50 man sterk, onder Kapiteins Demanij en de RenetxSr de Markt gezonden; deze joegen daar de: ^tt oalS met de bajonet uiteen. Vervolgens stelden zij zich op bij het paleis des Konings om dit te beschermen. Des nachts werd penant von RömeI met 30 Grenadiers naar de kazerne de Annonaadein irLeuvenstSat gezonden teneinde de wapens der schutten], welke aS ware^ opgelegd tegen de P^^J^met roerige volk te beveiligen. Dit detachement later versterkt met 24 Seï had een sterken aandrang te verduren en vuurde op de stormlóopende menigte, die vruchteloos haar pogingen herhaald^ tlrwTil^ïgroot aantal lieden trachtte door een kleme achterpoort hermagSiiï binnen te dringen. Hier stond de +brave sergeant Houdshakker, die hen met zijn mannen zoo onthaalde dat zij aftrokken Detachementen Jagers onder Luitenants Capiaumont t^ Damman^ dk opdracht hadden de huizen van den commissans vin poïüfen den procureur des Konings te bewaken, verdreven ™v Haar de plunderaars, waarvan enkelen vielen.
Den volsendSi dag, 26 Augustus, betrokken de Grenadiers het Park &r beveiliging der paleizen. Het Jager-bataljon trok ïfar £ Markt waar het post vatte; vandaar ging het naar het p?dnvanMd^
waren overgegaan. Onverwijld maakte Overste E^^.™1™*' r^r e^r twee-gelederen vuur en het bezetten van het plein Op ïast^van Generaal van Bylandt verheten de Jagers intusschen Hit nlein en voegden zich bij de Grenadiers. ^SiSstaÏÏfde versterking was aangekomen, waren-ie troepen nu tot afwachten en lijdzaamheid verphcht. ^er^^SS had nl op den 26sten een overeenkomst aangegaan met de tijdelijke reuring waarbij hij zijn woord gaf, dat de troepen geen) gebruik
SBsSSSSSBfiaaM
dorens de nacht van den 27sten Augustus inviel, was de stad toiTst ikomen. Intusschen poogde <kï n«gte met^aUeriei mmdelen den trouw der troepen ^^3^^ tevergeefs, de jonge soldaten toonden zich standvastig.







DE KAZERNEERING DER GRENADIERS EN JAGERS TE 's-GRAVENHAGE.
Boven: De Oranjekazerne der Grenadiers en Jagers. Deze kazerne werd in 1919 door brand verwoest.
Onder: Het Barakkenkamp te Waalsdorp, waarin de Grenadiers en Jagers thans zijn gelegerd.







De tijding van den opstand was nu ook in de Noordelijke provinciën bekend geworden. Het was maar al te waar, men had zich laten verrassen door gebeurtenissen, waarop men reeds lang had moeten zijn voorbereid.
Den 26sten, 's avonds laat, kwamen bij Prins Frederik twee rapporten binnen, op dien dag ten 4.30 uur en 11 uur in den morgen door Generaal-Majoor Aberson opgesteld. Deze rapporten werden dadelijk aan den Koning, die op het Loo verblijf hield, doorgezonden. Prins Frederik zorgde dat dadelijk versterkingen naar Brussel werden gezonden uit Antwerpen, Mechelen, Gent en Breda; deze versterkingen zouden zich te Vilvoorde vereenigen.
Den 28sten Augustus ging Generaal van Bylandt echter met het voorloopig bestuur een overeenkomst aan om de in aantocht zijnde versterkingen niet binnen Brussel toe te laten. Onder de aangewezen versterkingen behoorden ook de andere Grenadierbataljons.
Geheel onverwacht kreeg, als gevolg van de maatregelen genomen door Prins Frederik, Kolonel Jhr. Klerck in den avond van den 28sten Augustus last, dienzelfden nacht onder de bevelen van Generaal-majoor Schuurman (zie bijlage IV) met het Ie en Ille bataljon zijner afdeeling, benevens het instructie-bataljon, naar Antwerpen te vertrekken, nadat deze onderdeden van scherpe patronen en voor drie dagen van brood waren voorzien. Onder zeer ongunstig weer ving de marsch om 1 uur 's nachts aan en kwam men te Rotterdam, waar de troepen op particuliere schepen werden geembarqueerd, welke door het stoomjacht des Konings en 4 andere stoombooten werden gesleept. Zeer vermoeid kwam de troep te Antwerpen aan, bivakkeerde op de binnenplaats van een kazerne om den 30sten 's morgens onder een drukkende hitte naar Vilvoorde te marcheeren. 's Avonds laat aldaar aangekomen, werd de troep door den Kroonprins en Prins Frederik begroet.
Intusschen hadden de Prinsen doen weten, dat zij zich niet zouden storen aan de door Generaal van Bylandt gesloten overeenkomst, en de Schaerbeeksche poort zouden binnenrukken. Deputaties welke de Prinsen bezochten, deden ten slotte vooral door het betoog, dat de schending der overeenkomst bij de onderste lagen der bevolking een hoogst opgewonden stemming zou verwekken, den Kroonprins besluiten zonder militaire macht, doch onder de hoede van de burgerwacht in de stad te trekken. De Kroonprins, die van geen gevaren wilde weten, wenschte, steunende op zijn populariteit, in ieder geval de hoofden der opstandige beweging te spreken en hun grieven aan te hooren.



Den lsten September kwam de Kroonprins te paard tegen 1 uur 's middags aan de Laekenbrug en reed door een weinig goeds m den zin hebbende, gedeeltelijk gewapende^ menigte naar het stedhuis. Het volk begon op te dringen. Door de burgerwacht W geen maatregelen genomen om den Prins naar zijn paleis Te geleiden. Het bleek dat de menigte hem wilde dwingen op het staEs te blijven om hem als gijzelaar te houden. Op raad van Generaal de Constant Rebecque reed daarop de Pnns, die een uitmuntend paard had, weg. Overal waren verspernngen opgeworpen, maar de Prins, gevolgd door zijn staf, sprong. d^tot groote verbazing en woede van het gepeupel, dat met steenen begon te werpen* overheen en kwam tegen half vijf aan zijn paleis
DTtroepenVdie wisten aan welke gevaren hun Kroonprins bloot stona en op zijn last niet te voorschijn hadden mogen komen, zagen rSd^alzend naar zijn komst uit Men hoorde hetoproeng geschreeuw in de benedenstad en het werd steeds later. Daar fag eer!^hildwacht enkele ruiters naderen; een met een witte nluim versierde steek werd zichtbaar. ^u„nri P Tongens, dat is onze Prins, hij is 'tl" De troepen liepen te hoop en ontvingen den beminden Vorstenzoon met stormachtig gejuich. De Prins die zeer aangedaan was door die warme ontvangst steeg af omarmde den Overste der Grenadiers Anthing uitroepende.
Su? Anthing, bonjour mon cher ami," schudde vele officieren en Sieren de hand en begroette bijzonder hartelijk den Overste derTgers Everts die, zooals men het toen uitdrukte, ten gevolge van dïïtigues in den oorlog en van de blessures, in de escarmou. cS?s en Sntres met den vijand, en in de batailles ontvangen ,
^oefïeKroonprins daar stond tusschen de beide begroete bataljonscommandanten, omringd .door zijn getrouwen mttehq ziin vreugde zich te midden der zijnen te bevinden. Hij wist net S mldSn va^ zijn Grenadiers en Jagers was hij veilig, niemand zou het wagen een hand naar hem uit te steken.
Tot den 3en September bleef de Kroonprins te Brussel, met oe hoofden defoproerige beweging besprekingen voedde Daarna verliet nii Brussel gevolgd door het garnizoen, waarbij de Jagers if^^eTyoSaierf. Te Vilvoorde
Grenadierbataljons opgewacht, waarna een bivak werd betmkkem Terwiil de Prins van Oranje zich naar Den Haag had begeven oiri dïï wensch derZuid-Nederlanders tot een administratieve SeiSgTan Noord- en Zuid-Nederland aan den Koning voor te arageTvoerde Prins Frederik, die het bevel over de te Vdvoorde



gelegerde troepen voerde, een achterwaartsche beweging uit. De Grenadiers kwamen den 7en September te Mechelen, het instructiebataljon te Eppeghem, het Jager-bataljon bleef te Vilvoorde. Inmiddels kregen de korpsen versterking door het indeelen der met groot verlof zijnde miliciens, die bij het depót onder de wapenen waren gekomen en nu bij hun korpsen werden gevoegd.
De Regeering, afgaande op aanzoeken uit Brussel*) en adressen van regeeringspersonen om met kracht een eind te maken aan de anarchie in de Zuidelijke hoofdstad, besloot, in verband met het algemeen verspreid gerucht, dat de Zuidelijken een aanval op het Jager-bataljon te Vilvoorde voorbereidden, de krijgsmacht Brussel te laten naderen en bezetten.
*) Volgens de „briefwisseling van Groen van Prinsterer", waren te Brussel eenige duizenden Borains (inwoners van de Borinage, het Henegouwsche industriegebied) aangekomen, om de stad te verdedigen en onze troepen en hun bevelhebbers buiten gevecht te stellen.



IV. De strijd om Brussel.
(Zie de schetsen op blz. 21 en 34).
Den 19den September 1830 begon de algemeene voorwaartsche beweging der troepen, den 21sten September kwamen de Grenadiers en het bataljon Jagers in de vlakte bij Dieghem, Noord-Oost van Brussel, samen. Aan Prins Frederik was de algemeene leiding, aan Luitenant-Generaal Trip de militaire uitvoering dezer operatie
opgedragen. . . „ ,
k Prins Frederik vaardigde een proclamatie uit, welke o.a. be-
hClS^ de troepen op verzoek der meest welgezinde burgers Brussel zouden binnenrukken, dat zij rust en orde zoudm brengen, terwijl een edelmoedige vergetelheid de begane misslagen zoude bedekken . Deze proclamatie is echter door verzuim of opzet niet verspreid. Verder werd voorgeschreven, dat de troepen zouden worden gekazerneerd, de posten, door de burgerwachten bezet, aan de troepen zouden worden overgegeven en eindelijk, dat alle tegenstand door kracht van wapenen moest worden overwonnen. Ve vredelievende toon dezer proclamatie, de in omloop zijnde geruchten dat de burgers verzocht hadden om de troepen in de stad te laten komen, had dezen in den waan gebracht, dat zij met open armen zouden worden ontvangen en wel verre van aan tegenstand te denken, verlangden zij met ongeduld naar goede kwartieren
Volgens de genomen beschikkingen voor den 23sten September moest de bezetting van Brussel met 4 colonnes geschieden. De rechtercolonne onder Generaal-Majoor de Favauge door de; Willemspoort, de middencolonne onder Generaal-Majoor Schuurman door de Schaerbeeksche poort, de Imkercolonne onder GeneraaJMaioor Post door de Leuvensche poort, terwijl Kolonel van Balveren met een vierde colonne een schijnbeweging zou uitvoeren tegen de Vlaamsche poort.
De middencolonne, samengesteld uit de afdeeling Grenadiers, de 10e afdeeling, een bataljon der 9e en 11e afdeeling ^te"e; 2 escadrons dragonders en de rijdende batterijen No. 1 en 2mo-st na de stad te zijn binnengerukt, zich meester maken van de Koningsstraat en van het Park en zich langs den Boulevard de 1 Ob-



DE GRENADIERS EN JAGERS 23/24 SEPTEMBER 1830 TE BRUSSEL.
■■■■■■ Verdedigingslijn der Nederlandsche troepen 23/24 September 1830. • ■ • • • Verdedigingslijn der tegenpartij.
a. Koninklijk Paleis. e. Kazerne St. Elizabeth
b. Paleis van den Prins van Oranje f. Hotel de Belle Vue
c. Paleis der Staten Generaal g. Café de 1'Amitié
d. Kazerne des Annociades b. Parkschouwburg



servatoire in verbinding stellen met de linkercolonne, bestaande uit het He bataljon Jagers, het Instructie-bataljon, één bataljon der 5e afdeeling, 2 afdeelingen kurassiers en een rijdende batterij, welke, oprukkend langs den Boulevard van Leuven, zich moest meester maken van de Namensche poort om vandaar naar het Park en het Koningsplein door te dringen.
De middencolonne, welke wij hier eerst zullen volgen, stelde zjcn evenals de andere ten 6 uur 's morgens in beweging. Vooral bij de Grenadiers, waarvan het He bataljon gedwongen was geweest het optreden en de baldadigheden van het volk met het geweer bij den voet aan te zien, heerschte groote geestdrift. Deze uitte zich door een luid gejuich, toen het Ille bataljon onder Overste Serraris als voorhoede aanmarcheerde. Twee compagnieën beveiligden m verspreide orde den marsch; de andere, waarbij een peloton dragonders en een sectie rijdende artillerie, volgden tot ondersteuning. Daarna kwam het He bataljon der 9e afdeeling, gevolgd door IIen I- Grenadiers onder Kolonel Jhr. Klerck, waarachter de overige
troepen volgden.
In de grootste stilte marcheerde men voorwaarts, zondereenigen tegenstand te ontmoeten. De bataljons rukten door de dorpen Evere en Schaerbeek, waarvan bewoners de troepen toejuichten. Men verzekerde, dat geen tegenstand zou worden ondervonden. Op een paar honderd passen van het hek der Schaerbeeksche poort werd echter eensklaps van achter een barnkade uit den Plantentuin (Jardin Botanique) en uit de huizen het vuur geopend op enkele officieren, die vooruit gereden waren en op de tirailleurs der voorhoede. , , ... ,
Generaal-Majoor Schuurman, belast met het toezicht op de keurkorpsen, werd gewond, evenals Luitenant-Generaal de constant Rebecque. , _ ,c
In tegenstelling van hetgeen verwacht was, hadden de verzetslieden de stad in geduchten staat van tegenweer gebracht, honderden barricades waren opgericht; de Belgen beschikten over 8300 man en 6 kanonnen, voorts nam de bevolking aan den strijd deel. De straten waardoor de troepen moesten gaan waren verschanst, de huizen van schietgaten voorzien, de zijmuren daarin doorbroken, zoodat zij gemeenschap hadden. De toegang tot de Schaerbeeksche poort, waarvan het hek was gesloten, was door een dwarswal versperd, waarvoor een diepe droge gracht, voorzien van fnesche ruiters, was gegraven. , .....
Het was omtrent 8 uur 's morgens, toen het gevecht bij die poort begon. Nadat de sectie rijdende artillerie onder Luitenant SODEN-



kamp de versperring vernield had en eenige pioniers (sappeurs), een bres in den muur van de droge gracht ter zijde van de poort hadden geslagen, rukte kapitein Hardij, wiens portret in de historische verzameling aanwezig is, met zijn compagnie 1—III in den looppas vooruit, ruimde de versperring en de friesche ruiters op, vermeesterde de vlag welke op 't hek geplaatst was, en trok de stad binnen. Deze vlag is ook in de historische verzameling aanwezig. Dadelijk sloeg Kapitein Hardij links af, en trok over het Oranjeplein, door de Onze lieve vrouw ter Sneeuwstraat en andere straten, links van de Koningsstraat gelegen, naar het Park, gevolgd door Luitenant-Kolonel Serraris, met de andere compagnieën van zijn bataljon. Niettegenstaande Kolonel Klerck zijn hoofdofficieren verzocht had af te stijgen, om niet het mikpunt der verdekt opgestelde vijandelijke schutters te worden, bleef Overste Serraris, gezeten op zijn schimmel1), den aanval leiden.
Het bataljon der 9e afdeeling, dat op het flankbataljon der Grenadiers volgde, raakte door het hevig vuur in verwarring. De dappere overste Anthing stijgt af, trekt zijn degen, stelt zich aan het hoofd van het He bataljon Grenadiers, dat hij even toespreekt èn voorwaarts gaat het in gesloten colonne, op korten afstand gevolgd door I- Grenadiers, door de Koningsstraat de stad in.
In deze straat waren twee barrikades opgeworpen, doch zoodra de wakkere rijdende artillerie er eenige schoten op had afgegeven, stoven de Grenadiers vooruit. Het hevig vuur uit de huizen, de keldergaten en dakvensters, bracht onzen Grenadiers zware verliezen toe, welke werden vergroot door het werpen van meubels, steenen, dakpannen en kokend water uit de bovenste verdiepingen.
Bij de Leuvensche straat is er een oogenblik weifeling, maar Overste Anthing beklimt de barrikade en roept: „vooruit Grenadiers, voorwaarts, wij moeten het Park in". Niets kan hen nu weerhouden. Zonder te vuren stormen zij vooruit. De huizen waaruit geschoten wordt, worden opengebroken en met menig tegenstander wordt afgerekend. Het Park wordt bereikt, maar de afdeeling moest dien stormaanval duur bekoopen, vooral 1—II, die aan het hoofd ging, leed zware verhezen.
Kapitein Perot stort doodehjk gewond neer, twee flinke grenadiers springen toe, nemen hun kapitein op en brengen hem in veiligheid. Eenige dagen later sterft hij aan zijn zware verwonding.
*) Een photo van het schilderij in het bezit van Jhr. Mr. Th. E. Serraris, Burgemeester van Ginneken, voorstellende den aanval van het flankbataljon der afdeeling Grenadiers op de Schaerbeeksche poort, bevindt zich in het museum.



Kapitein Akersloot van Houten krijgt een schot in het linkerbeen, de luitenants Daelman, de Schepper en Lebrun worden buiten gevecht gesteld. Van het flankbataljon zijn Kapitein Hardij en Luitenant Brade gewond, terwijl een honderdtal onderofficieren en minderen buiten gevecht zijn gesteld.
Een bewijs van bijzondere plichtsbetrachting gaf de doodelijk gekwetste sergeant-majoor Frima, die stervende het zakje met de compagniesgelden aan zijn kapitein overgaf, en na dit gedaan te hebben, den laatsten adem uitblies.
Adjudant-onderofficier Cox, wiens aanstelling tot officier reeds was geteekend, viel met verbrijzelde knieschijf neer en toen hij poogde in een open deur een schuilplaats te vinden, werd hij door de opstandelingen, die zich in dat huis bevonden, afgemaakt.
Nadat Kolonel Klerck, aan het hoofd van I- Grenadiers de stad was binnengetrokken, kreeg hij van Prins Frederik last, het Park en de paleizen te bezetten. Twee compagnieën van het flankbataljon bezetten de paleizen van den Koning en van Prins Frederik, een compagnie van het Ie bataljon werd in het gebouw van de Staten-Generaal geplaatst, aan de vier hoeken van het Park werden sterke detachementen uitgezet, terwijl de overige troepen in de middenlanen als reserve waren opgesteld. Het was 10 uur in den morgen toen het Park bereikt was.
Wenden wij ons nu naar de colonne Post. De Jagers van het He bataljon hadden de voorhoede met de le compagnie aan 't hoofd, waarbij Luitenants Capiaumont en Damman, dan kwamen de andere compagnieën onder Luitenant-Kolonel Jhr. Everts, gevolgd door Majoor van Bronkhorst met het Instructiebataljon. Het Jager-bataljon, dat al spoedig in het vuur kwam, trok de Leuvensche poort binnen en breidde zich deels uit naar de zijde van de Schaerbeeksche poort om verbinding te krijgen met de middencolonne, deels naar de Namensche poort.
Het Instructie-bataljon, dat de Jagers was gevolgd, kreeg ter hoogte van het Observatorium een hevig vuur uit de huizen, waardoor het gevoelige verliezen leed. Het marcheerde nu over de boulevards, langs het Paleis van den Prins van Oranje naar de Namensche poort. .
De Jagers poogden door de Namensche straat naar het Koningsplein door te dringen, maar werden in hun poging verhinderd door een welgericht vuur uit de huizen, zoomede door het schroot tut de kanonnen, door de tegenpartij op het Koningsplein opgesteld. De Jagers Baumann en Kerckhofs lieten hierbij het leven, evenals twee subsistenten. Overste Everts schreef van een dezer,



Sebastiaan, aan Generaal Schuurman, belast met het toezicht op de keurkorpsen, „dat hij als de moedigste aan het hoofd der kolonne sneuvelde." De in de Namensche straat opgeworpen barricade werd door onze artillerie onder vuur genomen. Het Instructie-bataljon ging daarna tot den aanval over, nam de barricade en zuiverde alle huizen in die straat van vijanden, waarbij vele gevangenen werden gemaakt. De Jagers vermeesterden daarna de huizen in de Groene straat.
Hoewel de Namensche straat, zoowel als de Groene straat (Rue Verte) in onze handen waren, kon men niet verder doordringen dan tot hun vereenigingspunt, aangezien de Coudenbergstraat, waarin deze straten samenkwamen, door de kanonnen op het Koningsplein wérd bestreken.
Om zich verder in de stad uit te breiden, moest het Koningsplein worden genomen. De toegang van het Park er heen bestond uit een open ruimte tusschen het Hotel Belle Vue en het Café de 1'Amitié, twee stevige gebouwen, voorzien van schietgaten. Zij dienden tot beveiliging van een sterke barricade, welke beide gebouwen verbond en met kanonnen was bewapend. De verdedigers, die bedekt uit de huizen rondom het Park, hun moorddadig en welgericht vuur op de nagenoeg onbedekt staande troepen richtten, brachten aan deze groote verliezen toe. Men besloot die huizen te nemen; verschillende werden bezet, maar de geringe middelen waarover men beschikken kon, beletten verdere uitbreiding, temeer daar de opstandelingen een aanval op het Park beproefden.
De sectie rijdende artillerie van Luitenant Sodenkamp was onder de orders van Majoor Krahmer de Bichin in de Koningsstraat op 150 passen van het Hotel Belle Vue opgesteld, maar leed zoodanig door het vuur uit de nabij zijnde huizen, dat weldra nagenoeg alle bedieningsmanschappen buiten gevecht waren gesteld. De dappere Majoor Krahmer, die zelf de stukken bediende, viel hier doodelijk getroffen neder.
Toen wegens gebrek aan munitie het vuur dezer sectie verflauwde en de stukken met de laatste schoten geladen waren, kwam de tegenpartij, denkende dat alle munitie verschoten was, van achter de barricade te voorschijn, teneinde de kanonnen te nemen. Nu liet Luitenant Sodenkamp zijn stukken losbranden, zijn z.g. blikkendoos-kartets-vuur deed de aanvallers met achterlating van hun gevallenen in allerijl de vlucht nemen; waarop de sectiecommandant met zijn 5 overgebleven kanonniers achter het hek terugtrok. Twee compagnieën Grenadiers, bij de kanonnen geplaatst, wezen alle pogingen deze te nemen, af.



Het vallen van den avond maakte een einde aan het vuren; de troepen, met uitzondering van sterke wachten, betrokken de Paleizen, waar zij konden rusten en de wapens in orde brengen.
Gedurende den nacht maakten de stilte en de onachtzaamheid van de Belgische schildwachten het mogelijk de twee bovengenoemde stukken geschut te halen. Kapitein van Hoeij Schilthouwer van Ostée, Luitenant-Adjudant van Citters en eenige beproefde Grenadiers waren daarbij de artillerie behulpzaam.
De hartelijke samenwerking en het deelen der gevaren tijdens de straatgevechten te Brussel heeft tusschen de Grenadiers en de Rijdende artillerie een band van hechte kameraadschap doen ontstaan, welke niet is verbroken en tot den huidigen dag is gebleven.
In den vroegen morgen van den 24sten September gaf het luiden der klokken het sein tot vernieuwing van den strijd. De troepen namen de stellingen van den vorigen dag in en weldra nam het vuur uit de huizen en kelders een aanvang. Aangezien onze troepen geen versterking ontvingen, moesten zij zich tot de verdediging van het Park bepalen. De tegenpartij, welker sterkte van uur tot uur aangroeide, ging tot den aanval over en deed verschillende pogingen om het Park en vooral om de Paleizen te bemachtigen. Doch hun voornemens werden verijdeld.
Aan onze zijde werd kapitein Schmitz aan beide beenen gewond, le Luitenant van Slingelandt kreeg een verwonding aan het linkerbeen, dat later moest worden afgezet. Sergeant Houdshakker, die zich bij het uitbreken van het verzet zoo kranig had gedragen, het hier het leven, evenals fourier Loutz van het Ie bataljon Grenadiers. De adspirant-officier, korporaal Habbema werd gewond.
Op dezen dag gaf de grenadier Gugger, een Zwitser, een bewijs van groote onverschrokkenheid. Een vijandelijke vlag was des nachts op het hek van het Park geplaatst. Hij verzocht den Kolonel die te mogen wegnemen en nadat dit was toegestaan, ging hij alleen vooruit, en kwam, niettegenstaande de kogels hem om de oóren floten, terug met de vlag, welke in de historische verzameling is geplaatst. Voor deze daad is Gugger later beloond met de Militaire Willemsorde.
Toen het tegen den middag sterk begon te regenen, kwamen onze troepen in een hoogst nadeelige positie; vele geweren weigerden, het kruit werd nat. Kapitein Sandberg werd, terwijl hrj met zijn compagnie een tirailleurhnie vormde, door een schot in den buik getroffen. Dadelijk opgenomen en op een stoel weggedragen, overleed hij den 2en October in het hospitaal te Mechelen aan de



gevolgen. Korporaal Baghaus viel door een geweerkogel in den hals en een kartetskogel in de lenden. Korporaal van Empelen kreeg een schot in den linkervoet, aan welke verwonding hij den 22en December in Den Haag stierf, en korporaal van Alfen der Grenadiers ontving een schot in de borst, waaraan hij den 16en November te Delft overleed.
Den 26sten September kregen de onderofficieren, die tot officier waren benoemd, hun aanstelling, welke den 14en September door den Koning was geteekend. Zij moesten nu hun korps verlaten om hun nieuwe bestemming te volgen.
De strijd werd op dezen dag als gewoonhjkhervat;de tegenpartij, geen kans ziende de troepen uit de Paleizen te verdrijven, trachtte nu haar doel te bereiken door die gebouwen in brand te steken. Na het doorbreken van de muren der belendende gebouwen, staken zij het Paleis des Konings en het gebouw der Staten Generaal in brand. Men trachtte het vuur te blusschen, maar dit bleek niet mogelijk, waarop een 50-tal Grenadiers onder Kapitein van Hoeij Schilthouwer van Ostée en 2e Luitenant-Kwartiermeester Hardenberg het kostbaarste redden en overbrachten naar het Paleis van den Prins van Oranje. Dit reddingswerk, dat den geheelen nacht aanhield, was zeer gevaarlijk, daar het onder het aanhoudend vuur der opstandelingen plaats vond; vele Grenadiers werden daardoor gekwetst. Dien dag kreeg de le Luitenant van Suchtelen bij de verdediging van het Koninklijk Paleis een verwonding aan het hoofd.
De toestand der troepen werd steeds ongunstiger door de sterke vermeerdering der tegenpartij. Het verzet, aanvankelijk uitgaande van een oproerig gedeelte der bevolking, ondervond de leidingen den steun van de meer ontwikkelden en ging over in een volksbeweging. De geestdrift nam hand over hand toe, terwijl onze troepenmacht veel te gering was om eenig succes te hebben. Uit alle huizen rondom het Park werden onze troepen onder vuur genomen. Het even buiten de stad gelegen huis, waarin het hoofdkwartier gevestigd was, werd ieder oogenblik door kogels getroffen.
Des avonds kreeg Majoor van Bronkhorst bevel aan de uitgangen van de Namenschestraat en van de Groene straat (Rue Verte) barricades op te werpen, maar door den brand van de Paleizen kon deze order niet worden uitgevoerd. Tegen 11 uur 's avonds werd zij ingetrokken.
Allen bereidden zich voor tot het hernieuwen van den strijd op den volgenden dag, toen het bevel van Prins Frederik in den nacht van den 26sten op den 27sten September werd ontvangen



om nog ten 3 ure 's morgens de stad in de grootste stilte te verlaten. Alle posten werden behoedzaam ingetrokken en op het bepaalde uur marcheerden de troepen de Leuvensche poort uit.
Had Prins Frederik de stad niet verder kunnen bezetten? De onderwerping had wel in zijn handen gelegen zoo hij alle beschikbare middelen, in het bijzonder de artillerie, daartoe had willen gebruiken. Afgescheiden van de lastgevingen des Konings, welke hem niet machtigden om Brussel tegen eiken, ook den duursten prijs te winnen, deinsde de Prins terug voor de vernieling van een bloeiende stad, en wilde hij niet medewerken om aldus den troons zijns vaders te handhaven.
Zeer groot waren onze verliezen. Van de Grenadiers 2 kapiteins doodelijk gewond, 3 kapiteins en 6 luitenants gekwetst, gesneuveld 5 onderofficieren en 28 man, gekwetst 10 onderofficieren en 175 man, gevangen of vermist 3 onderofficieren en 56 man. Totaal 11 officieren en 277 onderofficieren en manschappen.
Bij het He bataljon Jagers waren 2 officieren gewond, gesneuveld 10 onderofficieren en manschappen, 53 gewond, 10 gevangen of vermist.
Het Instructie-bataljon had 1 officier en 7 man gesneuveld, 2 officieren, 15 onderofficieren en minderen gekwetst, 12 gevangen of vermist; onder de gesneuvelden bevonden zich vele ZuidNederlanders.
Men zal zich afvragen waar de gesneuvelden begraven zrjn. Zij vonden hun graf buiten de Schaerbeeksche poort en in het Park, terwijl ook velen aanvankelijk in de ijskelders van het Koninklijk Paleis zijn neergelegd.
Volgens een schatting van 29 September zijn ± 200 burgers gedood en een duizendtal gewond. Zij die het leven heten zijn op de Place St. Michel, nu Plein der Martelaren, begraven.
Na het verlaten van de stad berichtte Kolonel Klerck aan den Opperbevelhebber, dat niet enkelen maar allen hadden gewedijverd in het betoonen van moed, ijver en volharding. De Pnns, die den Kolonel zeer welwillend ontving, kon niet genoeg uitweiden over den lof dien het korps in zoo ruime mate verdiend had; allen hadden een onbezweken trouw en groote plichtsbetrachting in dien strijd betoond.



V. De beweging tot afscheiding van België.
De eerste oorlogsonderhandelingen van de Grenadiers en Jagers waren eervol ten einde gebracht. De bataljons werden te Dieghem gelegerd, waar allen een noodzakehjke rust werd geschonken. Lang zou deze niet duren; nadat de Grenadiers reeds den 29sten September naar Waelhem en het Instructie-bataljon naar Mechelen waren vertrokken, kwamen het Ie en het Ille bataljon Grenadiers den lsten October en het He bataljon den 3enOctober naar Antwerpen.
Al spoedig bleek dat de beweging tot afscheiding zich overal in België al verder voortplantte, dat het een nationale zaak was geworden, zoodat op het grootste deel der officieren van ZuidNederlandsche afkomst niet meer gerekend kon worden, en zij plannen koesterden, evenals de onderofficieren en manschappen, hun vaandels te verlaten.
Het Jager-bataljon kwam na opvolgend te Sas van Campenhout, Boom en Turnhout gelegerd te hebben, den 25sten October, door het vertrek van Zuid-Nederlanders aanmerkelijk gedund, te Antwerpen, waar het — grootendeels uit Zuid-Nederlanders bestaande — niet in den Citadel werd toegelaten, doch in het arsenaal werd gelegerd.
In een brief van Luitenant-Kolonel Jhr. Everts aan GeneraalMajoor Schuurman, belast met het toezicht over de keurkorpsen, bericht deze: „dat in eene nacht de sergeant-majoor Damaztère met 4 sergeanten en 2 korporaals en 68 jagers deserteerden met medeneming hunner bewapening".
In een ander schrijven meldt deze hoofdofficier dat genoemde sergeant-majoor een brief aan zijn kapitein had achtergelaten, mededeelende: „dat hij door hem nooit was bedrogen geworden en hem daarom niet wilde bedriegen en alzoo het geld onder zijn berusting ter hand stelde, zich echter verpligt achtte zijn vaderland bij te staan gelijk zijne geheele familie".
Op de meeste officieren van Belgische afkomst kon de Overste niet meer rekenen en hij meldde dan ook dat de soldaten, door de burgers opgezet, het voornemen hadden nadat wij genoegzaam verzwakt zouden zijn, de officieren op te lichten en naar Brussel over te brengen.



De overloopers, die in Belgischen dienst traden, droegen voorloopig hun Hollandsche uniformen, met dit onderscheid dat de infanteristen hun witte kraag verwisselden met een roode.
Het verblijf te Antwerpen, welke stad de afscheiding zeer gezind was, waardoor de dienst bijzonder vermoeiend werd (verscheidene nachten werd op de Place de Meir gebivakkeerd), had een slechten invloed op de Grenadiers van Belgische herkomst. Inwoners maakten hiervan gebruik om de tot hiertoe aan eer en plicht trouw gebleven Zuid-Nederlanders tot desertie te verleiden. Deze nam dan ook meer en meer toe, bracht bij de Noord-Nederlanders ontmoediging teweeg en schokte het onderling vertrouwen.
De Regeering, die nog niet voldoende inzag, dat diep gewortelde oorzaken het verzet hadden doen uitbreken, besloot daarom tot een schifting der Noord- en Zuid-Nederlandsche militairen, waarbij zij zich voorstelde afzonderlijke Zuid-Nederlandsche bataljons te formeeren. Hiervan kwam evenwel niets. De officieren van ZuidNederlandschen stam vroegen hun ontslag, en de onderofficieren en minderen verkozen met onbepaald verlof of met paspoort naar hun woonplaatsen terug te keeren. Nadat wapens en kleeding waren ingeleverd, vertrokken die militairen, nog denzelfden dag, en het pleit voor den goeden geest bij de Grenadiers, dat vele manschappen, die op bovenomschreven wijze hun afdeeling verlieten en te Antwerpen bleven, hun gewezen officieren met achting behandelden. Den 26sten October vertrok de afdeeling Grenadiers naar Noord-Brabant.
Bij het He bataljon Jagers waren van de officieren overgebleven: de bataljonscommandant met zijn adjudant, den kwartiermeester, 1 kapitein en 3 luitenants.
Slaan wij onze blikken naar Den Haag, alwaar het Ie bataljon Jagers lag, want ook bij dat korps dienden vele Zuid-Nederlanders. Bij hen begon onrust te heerschen, zij scheidden zich in groepen af; de Hollander hield den Belg in 't oog, het vertrouwen was weg. De spanning steeg, ook van dit korps wenschten de Zuid-Nederlanders te vertrekken.
Het was op een avond aan het einde der maand October, dat de officieren van Belgische afkomst gewaarschuwd werden, zich gereed te maken, om in den nacht naar Antwerpen te vertrekken. Na het avondappèl werd den soldaten uit de Zuidelijke Nederlanden, dezelfde last gegeven. Men had het nachtelijk uur van vertrek gekozen om de vertrekkende miütairen te vrijwaren tegen beleedigingen en mishandelingen, want groot was de opgewondenheid van het volk, vooral te Rotterdam. Aldaar kwamen zij per trek-



schuit aan; zij gingen daarom onverwijld op de schepen over die hen naar hun bestenuning brachten. Te Antwerpen werd hun in uitzicht gesteld deel uit te maken van een Belgisch leger.
Tengevolge van deze afscheiding verheten, ook bij de Grenadiers, verschillende Zuid-Nederlandsche officieren in den loop van November de Afdeeling, o.a. Luitenant-Kolonel Serraris, maar deze werd den 30en December 1830 weder in actieven dienst bij de Grenadiers geplaatst. Belg door geboorte, gaf hij door trouw te blij ven aan den eed aan zijn Koning, zoowel zijn familierelaties als een vermoedelijk schitterende toekomst prijs. De voorloopige Belgische regeering stelde hem in uitzicht belast te worden met het bevel over een brigade in den rang van Generaal, maar deze voorstellen sloeg hij af. De Koning beloonde zijn trouw door hem in 1842 in den Nederlandschen adelstand op te nemen. Ook zijn schoonbroeder, Overste Mathon weigerde gehoor te geven aan de Belgische aanbiedingen.
Het He bataljon Jagers, dat, zooals reeds is medegedeeld, door desertie en vertrek met verlof zeer verzwakt was, werd aangevuld door manschappen van het Instructie-bataljon, dat opgeheven werd, door een compagnie op oorlogssterkte van het Jager-bataljon uit Den Haag, welke den 8sten November naar Breda vertrok en bovendien door vrijwilligers voor onbepaalden tijd. Laatstgenoemden meldden zich in zoo groote getale, dat de DirecteurGeneraal van Oorlog reeds den 2den October voorstelde een Ille Jager-bataljon op te richten en de 3 bataljons tot een afdeeling te vereenigen. Dit voornemen is echter niet tot uitvoering gekomen.
Teneinde den uiteraard gedrukten geest wat op te beuren, hield Prins Frederik een wapenschouwing over de troepen nabij Breda op de Galdersche heide om bij die gelegenheid de door den Koning voor de krijgsverrichtingen in Brussel toegekende belooningen uit te reiken. Onder de dapperen die bij deze gelegenheid hun onderscheidingen ontvingen, behoorden Luitenant-Kolonel Anthing en Majoor van Bronkhorst, wien de Militaire Willemsorde 3e klasse werd verleend.
Kolonel Jhr. Klerck, Luitenant-Kolonels Mathon en Serraris, chirurgijn-majoor Snabilie, Kapitein-adjudant van Hoey Schilthouwer van Ostee, le Luitenants-adjudanten Verschoor en van ClTTERS, 2e Luitenant-kwartiermeester Hardenberg, kapiteins Heijermans, Schmitz en van Winsheijm, le Luitenants de Schepper, de. Pruyssenaere, Tuckerman, van Slingelandt, van Suchtelen, Wittert en Daelman, 2e Luitenant Brade, sergeanten Waleson, Baghaus, Wenzel en van Laar, korporaals Habbema, Lienhardt en Roos en Grenadiers Gugger



en Daendler ontvingen allen de Militaire Willemsorde 4e klasse.
Bij het He bataljon Jagers werden de belooningen geschonken aan Luitenant-Kolonel Jhr. Everts, Kapitein Goëtz, le Luitenant Stael van Holstein, adjudant-onderofficier Nantzing, sergeantmajoor Poulus, sergeanten Chapitre, Mourik, Ingenhoven en Cocange, Korporaals Schreiber, Soüillé en Wampach en Jagers Bernauer en Jenny, die allen het ridderkruis 4e klasse ontvingen.
Later, bij besluit van den 29en Juli 1831, werden nog kapitein George en le Luitenants Sirtema van Grovestins en von Römer en, bij besluit van den 3en Februari 1832, officier van gezondheid Seegers tot ridders der Militaire Willemsorde 4e klasse benoemd en le Luitenant Akersloot van Houten eervol vermeld, ter zake van hun verrichtingen binnen Brussel.
De Belgen begonnen inmiddels zeer uitdagend op te treden, waarbij zij dikwijls door een deel der grensbevolking werden geholpen, zoodat de Gouverneur van Noord-Brabant zich genoodzaakt zag den 17en November een zeer scherpe waarschuwing tot de bewoners van zijn provincie te richten. In den nacht van den 20sten November werden van Belgische zijde strooptochten uit Eschen naar Rozendaal en Nispen ondernomen. Teneinde daar een einde aan te maken werd met twee colonnes opgerukt naar Nispen en Eschen; aan dezen tocht namen zoowel de afdeeling Grenadiers als het He Jager-bataljon deel. Rozendaal en Nispen bleken onbezet, maarte Eschen stuitte de colonne onder Generaal-Majoor Post, waarbij als voorhoede de Jagerswareningedeeld, opden vijand. Onvervaard gingen de Jagers tot den aanval over, waarbij sergeant-majoor Kievits sneuvelde en Luitenant-Kolonel Jhr. Everts aan den schouder werd gewond. De Jagers namen echter het dorp met geveld geweer.
Met een enkel woord is gewezen op de desertie, welke in het leger had plaats gevonden, gevolgd door het vertrek der Zuid-Nederlandsche militairen met onbepaald verlof of paspoort. De sterkte der korpsen was daardoor zoodanig verzwakt, dat deze slechts geraamten vormden. Van de 18 afdeelingen infanterie waren 11 samengesteld uit Zuid-Nederlanders, terwijl in de overige velen van dien stam dienden. De veiligheid, ja het behoud van Noord-Nederland stond op het spel. Een nieuw Noord-Nederlandsch leger moest worden gevormd.
De Koning richtte nu tot zijn volk een oproep: „te Wapen". Groot was de geestdrift. Vrijwillige korpsen werden opgericht met 's Konings toestemming en talrijke vrijwilligers meldden zich om dienst te doen bij verschillende onderdeelen van het Leger, in het bijzonder bij de jagers en de lanciers.



VI. De Tiendaagsche Veldtocht.
(Zie het kaartje op blz. 34.)
Ten einde den vrede in Europa te waarborgen, besloten de Groote Mogendheden, die Noord-en Zuid-Nederland hadden samengevoegd, de Belgische kwestie in vriendschappelijke samenkomsten in overweging te nemen en middelen te beramen tot het herstel van de rust in de Zuidelijke provinciën. Den 4en November kwamen daartoe de gevolmachtigden der Groote Mogendheden te Londen bijeen.
Terwijl men aan de Theems beraadslaagde, werd deze tijd in ons land nuttig besteed, want er moest een nieuw leger worden gevormd, in staat het eigen land te beschermen. Bij Koninklijk Besluit van 12 December 1830 werd een tijdelijke reorganisatie van het wapen der infanterie vastgesteld, waarin ook de Grenadiers en Jagers werden betrokken. De afdeeling Grenadiers zou bestaan uit 2 bataljons ieder van 4 compagnieën en een depót van twee compagnieën. De Jager-bataljons zouden ieder bestaan uit 4 compagnieën en een depótcompagnie. Den 23sten December werd de nieuwe organisatie ten uitvoer gelegd. Onze troepen waren in dien tijd voor het grootste deel in kantonnementen in Brabant gelegerd; voorts werd om beurten een kamp bij Rijen betrokken, waar de verschillende wapens in verband met elkaar oefenden.
De conferentie te Londen had ten slotte de voorwaarden der Groote Mogendheden voor den vrede tusschen de beide Nederlandsche gewesten, de z.g. 18 artikelen, opgesteld. Daarbij bleek echter, dat de Noord-Nederlandsche belangen grootendeels ten offer waren gebracht aan de Belgische eischen.
Toen nu Prins Leopold van Saxen Coburg, die door de Belgen tot Koning gekozen was, bij zijn intrede de belofte deed België het duurzaam bezit van Limburg, alzoo een deel van ons gebied, te zullen verzekeren, achtte de Koning zich gerechtigd zijn strijdkrachten in de schaal te werpen. Alvorens zijn korpsen zouden oprukken wilde de Koning de troepen zien; bij Rijen vond den 23sten Juli 1831 een groote wapenschouwing plaats. Maar wie zou het leger aanvoeren? Het leger riep om den Prins van Oranje, den held van Quatre Bras en Waterloo.
s



Den 29sten Juli 1831 bekleedde de Koning zijn oudsten zoon met het oppercommando over de krijgsmacht, terwijl Prins Frederik den Kroonprins in het waarnemen van het bevel en van alles, wat in het belang van 's Konings dienst en van den Staat zijn kon, behulpzaam zou wezen. De Kroonprins vertrok onverwijld naar Breda, waar hij zijn hoofdkwartier vestigde.
KAART VOOR DEN TIENDAAGSCHEN VELDTOCHT IN 1831



Door een goede verkenning, diep in België gereden door een officierspatrouille van het 10e Regiment lanciers, werd vastgesteld, dat de twee in België gevormde legers gescheiden waren gelegerd.
Het doel der operatiën van ons leger was nu de strategische doorbreking van de Belgische Maas- en Scheldelegers, door tusschen beide door te dringen en het stadje Diest te bezetten. Daarna moest ieder leger afzonderlijk worden verslagen, waarna over Leuven de weg naar Brussel open lag.
In drie colonnes trokken onze troepen België binnen. Bij de eerste colonne, uit de Ie Divisie infanterie bestaande, waren zoowel de afdeeling Grenadiers als de beide Jager-bataljons ingedeeld. In verband daarmede zullen wij den Tiendaagschen Veldtocht hier niet in zijn geheel beschouwen, doch alleen de bewegingen volgen van de bovenaangegeven colonne, welke op den rechtervleugel optrad.
De Ie Divisie onder Luitenant-Generaal J. Baron van Geen was als volgt ingedeeld: 1e brigade
onder Generaal-Majoor A. Schuurman: de compagnie Groninger flankeurs (de studenten), het Ie bataljon der 2de afdeeling Noord-Hollandsche schutterij, het Ie bataljon der 1ste afdeeling Zuid-Hollandsche schutterij;
het Ie bataljon Jagers;
de afdeeling Grenadiers;
2e brigade
onder Generaal-Majoor D. O. de Favauge: de Jagers van van Dam,
het He bataljon der le afdeeling Geldersche schutterij,
het Ie en He bataljon der 2e afdeeling Zuid-Hollandsche schutterij;
het He bataljon Jagers
het Ie en Ille bataljon der 3e afdeeling infanterie benevens de batterij veld-artillerie no. 6a, de 5e afdeeling infanterie.
De Ie Divisie, welke 9753 hoofden telde, brak den 2en Augustus vroegtijdig uit de kantonnementen op en vereenigde zich op de vlakte voor Chaam. Toen nagenoeg alle troepen waren samengetrokken, nam de Prins van Oranje vergezeld door Prins Frederik hen nog voor de laatste maal, eer de vijandelijkheden zouden beginnen, in oogenschouw. Na afloop dezer inspectie, waarbij de beide Prinsen hartelijk werden toegejuicht, marcheerde de divisie onder beveiliging van een voorhoede en flankdekkingen in één



colonne naar Baarle-Nassau en Baarle-Hertog, welke plaatsen reeds door de Belgen waren ontruimd.
Het hoofdkwartier der divisie bleef o.a. met het Ie bataljon Grenadiers te Baarle-Nassau. Sterke detachementen werden ter beveiliging uitgezonden en wel van de le brigade het Ie bataljon Jagers en het He bataljon Grenadiers naar Baarle-Brug. De 2e Brigade zond het He bataljon Jagers naar Sondereijghen.
Bij een verkenning door Majoor van den Generalen Staf Roloff met de compagnie van het Ie bataljon Jagers en een detachenwait lanciers gedaan in de richting van Hoogstraaten, werden de Belgische voorposten verdreven en enkele gevangenen gemaakt.
De voorhoede van het He bataljon Jagers werd op korten afstand voor het dorp Sondereijghen, dat door ruim 400 vijanden was bezet, hevig beschoten. .
le Luitenant von Padtberg, die met een peloton vnjwiilige J agers voor onbepaalden tijd, nagenoeg allen jongelieden van goeden huize op eigen kosten gekleed en met bussen gewapend, de spits vormde, liet onmiddellijk verspreiden en het vuur openen. Voorwaarts gaande kregen deze vrijwilligers weldra verhezen; van Hees van der Tempel kreeg een schramschot aan den buik, bleef echter doorschieten; d'Harvant legt met zijn 3de schot een Belg neer, gaat vooruit, maar wordt nu zelf in de linkerhand getroffen* Phaff wordt in de dij gewond, houdt stand, maar door een schot in den arm, moet hij den strijd opgeven; Geselschap blijft nadat verzamelen geblazen is doorvuren, tot ook hij getroffen neervalt. . _
Dan rukt versterking aan, eerst de le en 2e compagnie Jagers, die zich dadelijk verspreiden; de andere compagnieën volgen als reserve Voor dezen onstuimigen aanval onzer Jagers moet de vijand het dorp ontruimen. Gebrek aan cavalerie en artillerie beletten een krachtdadige vervolging.
Den 3den Augustus sloeg de voorhoede der divisie den weg in naar Merxplas, welke plaats ontruimd was. De geheele divisie marcheerde naar Vosselaer, hoorde onderweg kanonvuur en kreeg door een verkenning bericht dat Turnhout onbezet was.
De divisie nam nu stelling dwars over den straatweg tusschen Beerse en Vosselaer, front naar Oostmalle. Daar het dien dag zeer warm was, besloot Generaal van Geen in die stelling te bivakkeeren. Men moet wel bedenken dat in dien tijd noch draagbaar tentmaterieel noch keukenwagens waren ingedeeld.
Den 4en Augustus bleef de 2e Brigade, teneinde het Scheldeleger in den waan te laten, dat een aanval op Antwerpen beoogd werd,



te Vosselaer en Beerse; zij zond patrouilles naar Oostmalle en Lille, die echter van den vijand niets bemerkten. Daar het stortregende had het bivak veel te lijden.
De le Brigade was 's morgens ten 4 uur naar Turnhout gemarcheerd en bezette deze plaats en de omstreken.
Den 5en Augustus rukte de le Brigade met een halve batterij rijdende artillerie des morgens ten 5 uur over Casterlé naar Gheel, waar zij legerde en zich door voorposten beveiligde. De 2e Brigade die een uur later vertrok marcheerde over Vosselaer naar Casterlé en bezette dit dorp.
De 6e Augustus was rustdag, maar tegen het vallen van den avond kwam ook de 2e Brigade te Gheel en legerde zich links van den weg naar Diest.
Den 7en Augustus ging de le Brigade ten 1 uur s nachts op marsch en bezette onder hevigen regen, doch zonder den minsten tegenstand, het stadje Diest. Door het bezetten van deze plaats was de strategische doorbreking voltooid. De voorhoede bezette Selck, de Grenadiers en de artillerie werden in Diest gelegerd, de overige troepen tusschen Schaffen en Webbecom. Ten 5 uur 's morgens volgde de 2e Brigade insgelijks naar Diest, detacheerde een bataljon naar Sichem en een ander naar Scherpenheuvel.
In den vroegen morgen van den 8sten Augustus ten 3 uur marcheerde de le Brigade over Haelen en Herk naar Kermpt, nam vervolgens stelling op de hoogte van Herckenrode en betrok een bivak, dat tot den lOden Augustus bezet bleef.
De 2e Brigade bleef te Diest en onderhield het verband met de le Brigade.
Inmiddels werd het Maasleger door de twee andere colonnes bij Hasselt op 7 en 8 Augustus aangegrepen en zoodanig verslagen, dat het tot een ordeloozen aftocht naar Tongeren werd genoodzaakt.
Den lOen Augustus werd de geheele Ie Divisie weder in de omstreken van Diest samengetrokken, de Grenadiers kwamen te Molenbeeck en Weersbeeck. Later op den dag rukte de voorhoede, bestaande uit het Ie bataljon Jagers met een peloton lanciers en een sectie rijdende artillerie, door Diest naar Beeckevoort, op den weg naar Leuven. Onder bewaking van veldwachten werd daar stelling genomen, toen in den namiddag de commandant van dat Jager-bataljon van de uiterste voorposten bericht kreeg, dat een vijandelijke colonne sterk naar schatting 600 man, en blijkbaar de voorhoede vormend van een Belgisch Korps dat te Aerschot stond, naderde, le Luitenant B. J. Wagner, die een veldwacht



commandeerde en den vijand het eerst gemeld had, opende onverwijld een levendig vuur op de aanrukkende Belgen, waardoor hij de lanciers, die terug moesten trekken, dekte. In den looppas kwam de le compagnie Jagers ter ondersteuning van de veldwacht aan en vormde dadelijk een tirailleurlinie, welke weldra het vuur opende.
De Belgen bleven voorwaarts gaan, doch het goed gericht vuur van de sectie rijdende artillerie, welke in galop was opgereden, bracht zooveel verwarring bij de aanvallers teweeg dat deze gedwongen werden terug te gaan. Bij dit gevecht verloren de Jagers 16 man aan gekwetsten.
Het liep de terugtrekkende Belgische colonne niet mee, want toen zij langs het dorp Molenbeeck aftrok, werd zij, nu door de voorposten van het flankbataljon der Grenadiers, waaraan de Groninger flankeurcompagnie gedurende den veldtocht was toegevoegd, onder Overste Serraris zoodanig beschoten, dat zij haar terugtocht zoo snel mogelijk moest voortzetten.
Omtrent den zoo juist genoemden le Luitenant Wagner vinden wij in het rapport van den divisiecommandant, LuitenantGeneraal van Geen, van den 15en Augustus 1831 opgeteekend: „Heeft in het gevecht te Beeckevoort met het meeste beleid de lanciers gesoutineerd en na eene doelmatige stelling genomen te hebben, hield hij den aanrukkenden vijand staande".
In een ander rapport van den 16en September van dit jaar worden, als hebbende zich in dat gevecht bijzonder onderscheiden, de Jagers de Vries en Hellewig, beiden van het Ie Jager-bataljon, genoemd. Eerstgenoemde ,,in de dije ligt gewond zijnde bleef echter tot het laatste toe in het gevecht en was alleen voorop in de tirailleurlinie, naderhand is hij naar het hospitaal moeten worden gebracht". Hellewig kreeg een schramschot in de zijde, en bleef zich dapper gedragende in het vuur. Na het gevecht verzocht hij den officier van gezondheid om bij zijn compagnie te mogen blijven, hetgeen werd toegestaan, waarna hij den veldtocht bij de compagnie verder mede maakte. De Bataljonscommandant prijst korporaal Kerkenaar, die gewond in de tirailleurlinie bleef, Jager Andrea, die door zijn voorbeeld de manschappen aanvuurde, benevens de Jagers Visser en Veenstra.
Den Hen Augustus trok de geheele divisie te Beeckevoort samen. Vandaar marcheerde zij in 3 colonnes naar St. Joris Winge N.O. van Lubbeek, de voorhoede kwam aan de Drie Haringen. Hier bleef men tot den volgenden dag, toen de divisie zich des morgens te half drie in de grootste stilte verzamelde en met de



2e Brigade aan het hoofd in één colonne naar Leuven op marsen ging, met het He bataljon Jagers als voorhoede.
Van dit bataljon, had de 2e compagnie de z.g. voorwacht. Van deze compagnie, welke verspreid vooruit ging, stuitte 2e Luitenant von Leschen, die de tirailleurs links van den weg aanvoerde, op een ■vijandelijke post, terwijl het overige deel der compagnie bij het kasteeltje de Wies tegenstand ontmoette. Aan beide zijden ontstond een hevig tirailleurgevecht, maar een plotseling opkomende dikke mist belette verder door te dringen, zoodat de colonne moest halt houden. Toen de mist optrok werd de vijand teruggedreven, terwijl gelijktijdig het dorp Lubbeek door de 3e en 4e compagnie van het Ie bataljon Jagers, de 4e flankcompagnie der Grenadiers en de Groningsche studenten werd genomen.
Bij dezen aanval hebben zich bijzonder onderscheiden Luitenants von Leschen en de Jagers Andrea en Goosjens. Sergeant Keulkenbeck werd zwaar gekwetst.
Men kwam nu aan de vlakte, alwaar 3 Belgische bataljons werden waargenomen. Deze trokken echter voor het vuur der in stelling gekomen rijdende artillerie spoedig met groot verhes terug.
De marsch naar Leuven werd voortgezet. De le Brigade bezette de hoogte voor de stad gelegen, terwijl de 2e den Pellenberg overtrok en over de vlakte oprukte om den haastig terugtrekkenden vijand té vervolgen en zoo mogelijk af te snijden. Groot was evenwel de verwondering van den divisiecommandant toen hij bemerkte, dat de voorwaartsche beweging gestaakt werd. Een door hem afgezonden adjudant kwam spoedig terug met de mededeeling, dat op last van den Kroonprins het vuren moest ophouden en de troepen in de op dat oogenblik ingenomen stellingen zouden verblijven.
Weldra kreeg de divisiecommandant bericht, dat alle vijandelijkheden vooreerst moesten ophouden en alleen langzamerhand voortrukkende een meer voorwaartsche positie mocht worden ingenomen. De 2e Brigade bezette de Looberg.
Wat was de oorzaak' dat de operatie werd onderbroken, nu het Scheldeleger was ingesloten? De vertegenwoordigers van Frankrijk en Engeland hadden den Kroonprins door een parlementair medegedeeld, dat het hun wensch was, dat de vijandelijkheden zouden ophouden; zij deden tevens weten, dat een Fransch leger, om aan dat verlangen kracht bij te zetten, reeds tot Wavre was vooruit gerukt.
De Prins liet echter antwoorden, dat de troepen eerst de hun voor dien dag aangewezen standplaatsen moesten innemen, dat



Leuven moest worden overgegeven en dat men zekerheid moest hebben, dat een Fransen leger werkelijk in aantocht was.
Dit kon de parlementair echter niet toezeggen. De Ille Divisie met den Kroonprins aan het hoofd rukte daarom verder. Nu kwam de Engelsche Gezant zelf den Prins bezweren de stad met te beschieten, maar een wapenstilstand te sluiten. De Prins eischte als eerste voorwaarde de ontruiming en overgave van Leuven. Vervulling van deze voorwaarde werd door den Engelschen gezant toegezegd en weldra meldde zich een Belgisch officier om de voorwaarden te hooren. , ,A , rw.»**
Deze werden geschreven met den sabeltasch van Overste Nepveu ter ondersteuning en luidden:
art. 1. .... . ,
De stad Leuven zal morgen 13 Augustus op den middag door de Belgische troepen ontruimd en overgegeven worden aan den Pnns van Oranje.
art. 2. ,3 11.*
De éoorten der stad zullen morgen voor den middag door de wachten der Belgen aan de wachten der HoUandsche troepen worden overgegeven.
^De vijandelijkheden zullen van dit oogenblik af tot morgen 13 Augustus 12 uur des middags geschorst worden.
Opeens donderde evenwel het geschut van de wallen van Leuven en werden velen door dezen plotselingen en ontoelaatb^^puJ" overval getroffen. Den Sergeant der Jagers Jeltes werdl een_ been afgeschoten. Met moeite kon men onze troepen, wien in afwachting, Slreenkomstig de ontvangen bevelen, de noodige rust was gege-
"SnderdfJÏÏÜÏÏb door dit vuur doodelijk getroffen werden bevond zich de Jager Westerman. Te Amsterdam woonde de Swje en uitgever Westerman die dne zonen ha^ Twee waren gereed om gehoor te geven aan den roep des Konings, doen TarSden omdat nun vader hen op zijn ouden dag noodig had. STvïdïlS gaan met de woorden „gij, of ik jongens".^ traden m dienst een bij de Noord-Hollandsche Schutten] de ander bij het SeTbatalion Tagers. De derde zoon zou den be aarden vadennzijn ^SZ^^en. De Jager^sneuvelde, zijn laatsten zoon opdroeg de plaats van zrjn gevallen broeoer in te nemen.



Gedurende den tiendaagschen veldtocht, welke met de overgave van Leuven beëindigd was, had het Ie bataljon Jagers 4 man gesneuveld, 1 officier en 22 man gekwetst, bovendien 5 man vermist, bij het Ile bataljon waren 4 man gesneuveld, 19 gekwetst en 1 vermist, de afdeeling Grenadiers had 1 gewonde.
Den 13en Augustus brachten onze troepen in en om Leuven door waarop ingevolge een schikking met den Koning van Frankrijk, den 14en de terugmarsch naar de Nederlandsche grenzen werd aanvaard. Onze divisiën werden daarbij in den beginne als t ware op den voet gevolgd door een Fransch leger sterk 50.000 man.
Met groote voldoening konden onze troepen op de operatiën terugzien. Het operatieplan van den Prins van Oranje was glansrijk gelukt, de weg naar Brussel lag open. De Franschen zwaaiden onze legeraanvoering en troepen allen lof toe.
Den 15en Augustus werd de geheele Ie Divisie te Diest samengetrokken- haar onderdeden bereikten den 19den den vaderlandschen bodem, waarna de troepen in kantonnementen werden vereenigd. Daarbij kwamen de Grenadiers te Ginneken en omstreken. Ook de Jagers betrokken kantonnementen in Noord-Brabant.
Den 30sten Augustus werd de geheele Ie Divisie te Gilzen vereenigd voor een wapenschouwing door den Konmg, de Koningin en de leden van het vorstelijk huis. Verschillende belooningen, mede op grond van de verrichtingen te Brussel, werden toegekend: adjudanten-onderofficier A. van Zuijdema en W. Bosma en founer C. I. Lagerweij ontvingen de Militaire Willemsorde 4e klasse. Ditzelfde kruis kregen eenigen tijd later kapitein van Ghestelles de Kock, le Luitenants Graaf van Limburg Stirum, Baron Schimmelpenninck van der Oije en Grenadier Balderdijk.
Bij de Jagerbataljons werden de beide bataljonscommandanten, Luitenant-Kolonels Baron van Heerdt tot Eversberg en Jhr Everts bevorderd tot Ridder 3e klasse, terwijl bij het Ie bataljon le Luitenant Wagner, 2e Luitenants Völcker en van Bijlandt, sergeant Smit, fourier Zeehof en de Jagers de Vries Hellewig en Tegeli tot Ridder 4e klasse in de Militaire Willemsorde werden benoemd. , Bij het He bataljon werden als Ridder in die orde benoemd kapitein Wortman, 2e luitenant von Leschen, sergeanten-majoor Goetze en Roeby, sergeanten Jeltes en de Hazebomme, Korporaal Wusten, de Jagers van Hees v. d. Tempel, d Harvant, v. d. Hucht, Phaff en van Reede van Oudtshoorn.



VII. Na den Tiendaagschen Veldtocht.
Na den Tiendaagschen Veldtocht heeft ons leger, behoudens de bezetting en de roemrijke verdediging van de Citadel van Antwerpen, geen ontmoetingen met den vijand gehad. Aan allen, die ter verdediging van den Vaderlandschen bodem, de wapens gedragen hadden, schonk Z.M. de Koning, als herinnering, het Metalen Kruis, vervaardigd van op de Belgen veroverde kanonnen.
De Grenadiers bleven afwisselend in kantonnementen, daarbij jaarlijks een maand in het kamp bij Rijen doorbrengende.
Het was in bovengenoemd Kamp dat de afdeeling Grenadiers in het begin van 1833, twee vorstenzonen in haar gelederen mocht zien, die volgens de begeerte des Konings bij haar hun opleiding zouden ontvangen. Prins Willem, de latere Koning Willem III, deed dienst bij de le compagnie van het Ie Bataljon, welke later Koningscompagnie genoemd werd, en toen tijdelijk werd gecommandeerd door le Luitenant Staats. Prins Alexander werd ingedeeld bij de le compagnie van het He bataljon. Beide prinsen verrichtten de verschillende diensten, ook die van compagniesen bataljonscommandant en eenige jaren later voerden zij bij oefeningen ook wel de afdeeling aan. Zij vatten een bijzondere genegenheid voor het Korps en gaven later dikwijls met woord en daad daarvan het bewijs.
Tijdens dit Noord-Brabantsch verblijf wist de Kapelmeester F. Dunkler Sr. zijn muziekkorps tot een hoogen trap van kunst op te voeren. Dat hij ook een goed soldaat was, blijkt uit een schrijven van Luitenant-Generaal Jhr. R. A. Klerck, dat als volgt luidt:
,,De ondergeteekende Luitenant-Generaal, voormalig Kolonel en Commandant van de afdeeling Grenadiers verklaart, dat toen gemeld Korps zich gedurende de dagen van 26 tot 29 September 1830 in Brussel bevond1), het korps muzikanten op zijn last aan de Schaerbeeksche poort van gemelde stad is achtergebleven.
Dat de kapelmeester Dunkler gedurende gemelde dagen geheel alleen het toezigt over gemelde muzikanten heeft gehouden en de afdeeling (die langs andere wegen gemelde stad had verlaten) met al de muzikanten
') In de data is een vergissing ingeslopen.



heeft geresoigneerd, zonder dat er iemand gedeserteerd was of eenig muziekinstrument mankeerde.
Dat het alzoo aan de bijzondere zorg en surveillance van gemelden Heer Dunkler is toe te schrijven, er staande die tijd, geene verliezen hebben -plaats gehad".
Het is tijdens het verblijf in Noord-Brabant dat, omstreeks 1832, de bekende Grenadiersmarsch „Turf in den ransel" ontstond.
Den len December 1835 kwam de afdeeling Grenadiers weer in Den Haag in garnizoen.
Inmiddels hadden de vertegenwoordigers van de Groote Mogendheden niet stil gezeten en ten slotte een verdrag van scheiding vastgesteld. De Belgische Regeering, overmoedig geworden, scheen niet alleen dit voorstel te willen afwijzen, doch zelfs een inval in NoordNederland op 't oog te hebben. Dit veroorzaakte het nemen van allerlei tegenmaatregelen. In Noord-Brabant werd een troepenmacht saamgetrokken onder bevel van den Hertog van Saxen Weimar, waarbij de afdeeling Grenadiers was ingedeeld, welke met het Ie bataljon Jagers en de 8e afdeeling infanterie de le brigade vormde onder den Erfprins van Oranje, onzen lateren Koning Willem III.
Twee lichtingen werden opgeroepen. Toen ten slotte den 19en April 1839 de Belgische regeering het verdrag teekende, ging men tot ontbinding van het leger te velde over en keerde de afdeeling Grenadiers den 15en Juni van laatstgenoemd jaar weer in de residentie terug. Voorloopig bleven de Jagers in Noord-Brabant, het Ie bataljon te Tilburg, het He bataljon te Breda. Spoedig kreeg het Ie bataljon den last naar Den Haag terug te keeren, waar het den 30sten Augustus 1839 binnenrukte.
De Jagerbataljons hebben met elkaar, van 1841 af, jaarlijks van garnizoen verwisseld.



VIII. In vrcdesdicnst.
Toen de Prins van Oranje als Koning Willem II den troon had bestegen, benoemde hij zijn oudsten zoon tot Luitenant-Generaal der Infanterie. Den 7en December d.a.v. nam Z.K.H. per dagorder afscheid van zijn Brigade, waarbij de Kroonprins, zich tot de Grenadiers richtend, zich aldus uitdrukte:
,,In zonderheid tot de afdeeling Grenadiers mijne gedachten wendende, zoo kan ik niet vergeten, dat ik in Uwe gelederen de ware beginselen der militaire deugden héb leer en kennen en hoogschatten; het is met groot leedwezen, dat ik U vaarwel zeg, maar ik hoof en vertrouw, dat daar, waar ik U moge terugvinden, gij allen nog dezelfde zult zijn gebleven."
Bij de Jager-bataljons had een verandering plaats; zij werden bij besluit van 8 September 1840 tot ééne afdeeling vereenigd. De naam afdeeling werd gewijzigd en bij besluit van 6 Maart 1841 veranderd in Regiment, zoodat toen een Regiment Grenadiers en een Regiment Jagers aanwezig waren. Een vaandel is echter noch aan de nieuwe afdeeling, noch aan het Regiment Jagers uitgereikt; vermoedelijk is dit niet geschied in verband met plannen tot wijziging der organisatie, welke 15 October 1843 tot stand kwam en waarbij de beide regimenten tot één, het Regiment Grenadiers en Jagers werden vereenigd, waarvan de Jagers het Ille en IVe bataljon zouden uitmaken.
Deze reorganisatie zou met garnizoensverandering gepaard gaan, doch de verplaatsing liet nog eenigen tijd op zich wachten, omdat de kazerne te Delft, waar een der bataljons van het nieuw geformeerde regiment in garnizoen zou komen, nog niet gereed was. Eén Jagerbataljon bleef voorloopig te Breda, om den lsten Juli 1844 die stad voor goed vaarwel te zeggen. Beurtelings zou een bataljon van het regiment in de Prinsenstad in garnizoen komen.
Herhaaldelijk en bij voortduring heeft het Regiment Grenadiers en Jagers in den loop der tijden de hooge belangstelling en waardeering van den Koning en de Koningin en van de leden van het Koninklijk Huis mogen ondervinden.
Nadat Koning Willem II was ontslapen, gaf Koning Willem ni



tijdens zijn Regeering meermalen blijk van zijn gehechtheid aan het korps, in welks gelederen hij zijn militaire loopbaan begon-
n<Den lÓen April 1849 hield de Koning een groote wapenschouwing over de Schutterij en het garnizoen te 's-Gravenhage, waarvoor het IVe bataljon uit Delft was overgekomen. Zijne Majesteit sprak bij die gelegenheid de verzamelde troepen toe. Over zijn Vader
Spre|S^ar*r|W op zijn ridderlijke borst, bij zoovele schitterende bewijzen het Metalen Kruis, herinneringsteeken van weinige, maar roemrijke dagen zijns levens. Ik wensch dit kruis gehecht te zien aan het vaandel van dat regiment, in welks gelederen Ik met mijn onvergetelijken Broeder Prins Alexander mijn militaire loopbaan heb begonnen".
Op verzoek des Konings hechtte zijn broeder Prins Hendrik het kruis aan het vaandel van het Regiment Grenadiers en Jagers.
Kort daarop, den 16en April vond weer een indrukwekkende plechtigheid plaats. . . 
Des morgens verzamelde het officierskorps van het regiment met het vaandel, een compagnie Grenadiers en een compagnie Tagers voor het buitenverblijf Boschlust waar de Koningin-Weduwe verblijf hield. Hare Majesteit hechtte in aller tegenwoordigheid aan het Haar toegereikte vaandel een lauwerkrans, onder herinnering aan de toegenegenheid, welke wijlen Haar gemaal aan dat regiment toedroeg, waarvan getuigden de woorden door Z.M. uitgesproken bij een wapenschouwing na het eindigen van den tiendaagschen veldtocht:
,,Mijn Grenadiers zijn dapper en goed".
Deze lauwerkrans wordt nog in het historisch museum der Regimenten bewaard.
In dat jaar werden namens Koning Willem III door GeneraalMajoor Jhr. Klerck aan het He, He en IVe bataljon, bataljonsvlaggen uitgereikt. Ook het Ie bataljon ontving een bataljonsvlag en wel uit handen van Generaal-Majoor Jhr. van Spengler. In de vlag, welke aan het He bataljon werd gegeven, prijken de woorden „Prins Alexander der Nederlanden" als herinnering aan den diensttijd van dien vorstenzoon bij dat onderdeel.



In den regeeringstijd van Koning Willem III valt het begin van de opleving onzer weermacht uit de periode van gedruktheid en gelaten dienstvervulling, welke gedurende tientallen van jaren op den Tiendaagschen Veldtocht en den half-gemobiliseerden toestand 1831—1839 volgde en zijn oorzaak grootendeels vond in eischen van bezuiniging, welke zich veel te scherp op de weermacht richtten, voorts in gebrek aan belangstelling en waardeering uit breede lagen van het volk en ten slotte in gemis aan krachtige leiding en organiseerend vermogen. Een en ander oefende een verlammenden invloed op organisatie, oefening, opleiding en oorlogsvoorbereiding uit. Aan gelegenheid om haar doelstelling tot uiting te brengen ontbrak het der weermacht trouwens gedurende langen tijd.
Slechts van enkele min of meer ernstige gebeurtenissen, verband houdende met hun bestaansreden en taak, valt in de geschiedenis der Grenadiers en der Jagers in dit tijdperk gewag te maken. Het zijn de ongeregeldheden te Rotterdam in 1868 en' de mobilisatie van 1870.
In 1868 werden op 1 November het Ie en He bataljon Grenadiers onverwacht op Rotterdam gedirigeerd wegens het aldaar voorkomen van woelingen en ongeregeldheden, waarvan het karakter zich aanvankelijk ernstig liet aanzien. Het flink en bezadigd optreden van de Grenadiers miste echter zijn heilzamen indruk op de bevolking niet, zoodat het He bataljon reeds 10 November naar de Residentie kon terugkeeren; evenwel bleef het Ie bataljon tot 1 Mei van het volgende jaar te Rotterdam.
Ook hetgeen in het buitenland voorviel liet niet na zijn weerslag hier te doen gevoelen. Terwijl reeds in 1859, tijdens den oorlog tusschen Frankrijk en Oostenrijk-Hongarije, rekening werd gehouden met een mogelijke mobilisatie onzerzijds, werd deze bij het uitbreken van den Fransch-Duitschen oorlog in 1870 noodzakelijk.
In Juli 1870 riep onze Regeering 5 lichtingen onder de wapenen en trof zij maatregelen tot het mobiliseeren der schutterijen. Het „mobiele- of observatieleger" werd gevormd onder het Opperbevel van den Prins van Oranje. Daarbij maakte het Regiment Grenadiers en Jagers deel uit van de Ie Brigade der Ie Divisie. Deze mobilisatietoestand heeft echter niet lang geduurd. Reeds half September, toen de veldtocht in Frankrijk ten voordeele van de Duitschers was beslist, werd tot het terugbrengen op den vredesvoet overgegaan; 30 September werd de Kroonprins eervol ontheven van het Opperbevel.
De aan den dag getreden gebreken in de bewapening, de orga-



nisatie, de leiding en het gehalte, zoomede het te kort aan sterkte waren oorzaak tot verschillende verbeteringen en uitbreidingen, welke evenals het invoeren van den persoonlijken dienstplicht in 1898, evenwel slechts langzaam hun beslag kregen. Na herhaalde perioden van moedeloosheid, ingegeven door een valsch gevoel van machteloosheid tegenover buitenlandsche strijdkrachten, en van aarzeling tegenover den te overwinnen politieken tegenstand, vond de weermachtsversterking en verbetering eerst hare bekroning bij de militiewet 1912 en de groote legeruitbreidingin 1913. Het naderende groote conflict in Europa wierp reeds zijn schaduw vooruit; dit leidde er toe dat het verzet van sommige politieke partijen tegen legeruitbreiding en weermachtsverbetering door een krachitg beleid kon worden overwonnen.
Intusschen valt deze verbetering onzer levende strijdkrachten grootendeels in de regeeringsperiode van H. M. de Koningin.
Het jaar 1876 bracht in het bijzonder een onderscheiding voor het muziekkorps, dat zich onder de leiding van haar kapiteindirecteur F. Dunkler jr. als een der beste militaire muziekkorpsen van de verschillende Europeesche legers had doen kennen. Den 3en Augustus 1876 verkreeg het muziekkorps den titel van: „Koninklijke Militaire Kapel".
Na het overlijden des Konings toonde de Koningin-Regentes herhaaldelijk Hare belangstelling voor het Regiment Grenadiers en Jagers. Den 19en April 1892 bezocht Hare Majesteit met Hare dochter de Oranje-kazerne om de Prinses kennis te doen maken met het korps, waarbij wijlen Haar Vader had gediend, en dat Hij zulks een goed hart toedroeg.
Aan de bij het Regiment Grenadiers en Jagers op initiatief van eerste-luitenant Baron d'Ablaing van Giessenburg aangelegde verzameling van uniformen en uitrustingsstukken, welke een getrouw beeld geeft van de geschiedenis der Grenadiers en Jagers en thans in het uitgebreide historische museum der Grenadiers en Jagers te Waalsdorp is ondergebracht, schonk de Koningin-Regentes bovendien als blijk van genegenheid de uniformen van Kolonel der Grenadiers en Kolonel der Jagers door Z.M. Koning Willem III gedragen.
In 1893 besloot het legerbestuur de vaandels en standaarden, waarvan de meeste in den dienst waren verbruikt, te vernieuwen. Den 21sten September 1893 overhandigde onze jeugdige Vorstin aan de Korpscommandanten de nieuwe veldteekens. Alvorens het vaandel aan den Commandant van het Regiment Grenadiers en Jagers ter hand te stellen hechtte Zij eigenhandig het Metalen



Kruis van wijlen Koning Willem II, dat het oude vaandel sierde, aan het nieuwe.
Toen daarop de Kolonel Hare Majesteit naderde om dit nieuwe symbool van trouw in ontvangst te nemen, stelde Zij het hem ter hand, zeggende:
,,Ik stel hit op hoogen prijs het nieuwe vaandel persoonlijk aan U te mogen uitreiken, en uit daarbij mijn beste wenschen voor het Regiment Grenadiers en Jagers."
Teneinde de traditiën bij de korpsen levendig te houden aan de wapenfeiten, waaraan verschillende hunner hadden deelgenomen, werd een commissie benoemd die de wapenfeiten zou nagaan, waarbij de regimenten sedert hun oprichting betrokken waren. Als gevolg hiervan deed deze commissie het voorstel, het vaandel van het Regiment Grenadiers en Jagers te voorzien van het opschrift:
,,TIENDAAGSCHE VELDTOCHT 1831"
en wel om de volgende redenen:
,,de wijze waarop in het bijzonder de bataljons Jagers zich in verschillende gevechten tijdens dien veldtocht, als 2 Augustus bij Sondereijghen, 10 Augustus bij Beeckevoort, 12 Augustus voor Leuven bij Lubbeek hsbben onderscheiden." (Zie de kaart van den tiendaagschen veldtocht)
Hare Majesteit de Koningin-Regentes keurde dit voorstel goed. Den 2en November 1896 kon het Regiment het vaandel, versierd met deze onderscheiding, in het Malieveld in ontvangst nemen.
Ook tijdans het eerste gedeelte van de regeering van Hare Majesteit de Koningin greep een ernstige gebeurtenis plaats, welke het optreden van de weermacht binnenslands noodzakelijk maakte. De spoorwegstaking, welke in Februari 1903 ten tweede male uitbrak en het verkeer en de voedselvoorziening des volks geheel dreigde lam te leggen, vereischte onverwijld militaire maatregelen. De Regeering riep twee lichtingen buitengewoon in werkelijken dienst en belastte verschillende legeronderdeelen met de bewaking en beveiliging van de voornaamste spoorwegen.
De Grenadiers en Jagers bewaakten de baanvakken brj en tusschen de stations 's-Gravenhage, Leiden, Delft en Rotterdam. Het doel werd volkomen bereikt, de orde werd gehandhaafd en de voedselvoorziening van de bevolking was, ook dank zij de goede geest, welke bij de onder de wapenen geroepen dienstplichtigen tot uiting kwam, verzekerd.



Staan wij nog met een enkel woord stil bij de verschillende reorganisaties der weermacht waarvan hiervoor reeds in hét kort sprake was.
Van deze reorganisaties zijn die van 1881, 1904 en 1913 wel de belangrijkste. „In Februari 1881 werden de Grenadier-bataljons door het oprichten vaneen Ille bataljon weder opde sterkte gebracht van 3 bataljons als tot December 1830 het geval was geweest. Het nieuwe bataljon ontving van den Koning een bataljonsvlag, welke door Generaal-Majoor Queijsen in Zijn naam werd overhandigd. Dit Ille bataljon werd 23 jaar later, in Februari 1904, afgestaan als IVe bataljon aan het 10e Regiment infanterie, een van de 4 nieuwe regimenten infanterie.
In Maart 1913 werd het leger opnieuw uitgebreid, thans in belangrijke mate.
Aan alle infanterie-regimenten werden twee bataljons toegevoegd, waarbij tevens formatie in twee regimenten plaats vond, welke weer tot brigades werden vereenigd. Als uitvloeisel hiervan ontstond de Brigade Grenadiers en Jagers, bestaande uit het Regiment Grenadiers en het Regiment Jagers, elk van 3 bataljons. De invloed van deze organisatie-verbetering en legeruitbreiding is zoo groot geweest, dat aan Duitsche zijde ons een veel grootere sterkte is toegedacht dan in werkelijkheid het geval was. Ook dit werkte er toe mede dat de voorbehoedende taak van onze weermacht in 1914 tot haar recht kwam.
Aan de nieuw op te richten regimenten heeft op den dag, waarop werd herdacht dat 100 jaren geleden de Fransche overheersching ophield en ons land zijn onafhankelijkheid terugkreeg, den 17en November 1913, H.M. de Koningin in persoon de nieuwe vaandels uitgereikt, voor het front der in het Malieveld saamgetrokken troepen.
Aan het vaandel van het Regiment Grenadiers werd het Metalen Kruis, hetwelk dat van het Regiment Grenadiers en Jagers sierde, bevestigd.
Bij deze gelegenheid sprak de Koningin de troepen als volgt toe: „Het is mij een voorrecht u de vaandels uit te reiken op dezen heugelijken dag, waarop Nederland een eeuw geleden zijne zelfstandigheid herkreeg.
Dankbaar gedenk ik de eervolle wijze, waarop zich de Nederlandsche krijgsmacht twee jaren later heeft onderscheiden toen het Vaderland opnieuw bedreigd werd, en waarop in 1831 en 1832 de eer der wapenen van ons leger andermaal werd hoog gehouden. De historie geeft ons
4



meermalen het beeld van een worstelend, doch ten slotte zegevierend Vaderland, dat zijne onafhankelijkheid naast God te danken heeft aan den gewapenden vuist van zijne dapperen ter zee en te land. Maar het is onze dure plicht onze aandacht te bepalen tot het heden, tot de toekomst.
Wedijvert in offervaardigheid en plichtsbetrachting, in taaie volharding, in vastberadenheid, bovenal in geestdrift, in bezieling, waar het geldt de zaak van het Vaderland, opdat eenmaal uwe kinderen en kindskinderen met rechtmatigen trots mogen terugzien of hetgeen, waartoe gij door uw willen en kunnen, door uwe krijgsmansdeugden in staat zijt geweest.
Houdt in gedachtenis de fiere spreuk die uwe vaandels siert ,,Ik zal handhaven", dat in hoopvol en krachtbewust zelfvertrouwen een veelbeteekenende belofte voor de toekomst bevat, voor donkere dagen, waarvan wij allen vurig hopen en wenschen, dat Nederland verschoond blijve, doch welke, mochten zij voor ons komen, u bekwaam, bereid en gereed vinden, uwe uiterste krachten, uw leven te geven voor de verdediging van ons zelfstandig volksbestaan, van den vaderlandschen bodem en zoodoende het ,,Je Maintiendrai" opnieuw de vertolking zij van de dapferheid en den moed van het Nederlandsche leger".



Tweede Gedeelte
door
J. J. G. BARON VAN VOORST TOT VOORST.
IX. De mobilisatiejaren 1914—1918.
De woorden door onze Vorstin gesproken, maakten een diepen indruk. Was Haar beroep op bezieling, vomarding, plichtsvervulling en vastberadenheid niet een waarschuwing voor komende donkere dagen? Een wereldoorlog dreigde uit te breken.
Reeds op 26 en 27 Juli 1914 werden in ons land de eerste strategische voorzorgsmaatregelen ingeleid ter beveiliging van belangrijke punten in het grensgebied en aan de kust met de voorhanden troepen.
Donderdag 30 Juli in den namiddag, werd door het legerbestuur de „voorloppige waarschuwing" uitgegeven en kwamen de grensen kustwachten onder de wapenen; den volgenden dag ten 13.30 teekende de Koningin het besluit tot mobilisatie van militie en landweer, dus voor opkomst in werkehjken dienst van 15 lichtingen tegelijk.
De le Augustus 1914 was de le mobilisatiedag.
Rustig en vastberaden kwamen 185.000 dienstplichtigen en reservisten — die uit hun werk en famihekring waren geroepen — onder de wapenen.
De mobilisatie bleek uitmuntend voorbereid en slaagde volkomen. Zij was ook op het juiste oogenblik bevolen, want toen de wederzijdsche strijdkrachten oprukten en onze grenzen naderden en de oorlogsvaartuigen van de ons omringende groote mogendheden voor onze kusten kruisten, stonden de Nederlandsche troepen op oorlogsvoet gereed om met geweld elke grensoverschrijding, landing of aanval te keeren.
Aan de Duitsche legerkorpsen, welke in een dagenlang durende, voor de troepen en treinen uiterst inspannende manoeuvre in een boog om onze provincie Limburg marcheerden, waren strenge



bevelen gegeven onze neutraliteit ten volle en onder alle omstandigheden te ontzien en tegen iedere, zelfs toevallige grensoverschrijding te waken.
Hoewel verplaatsing ook van de Grenadiers en Jagers per spoor naar Noord-Brabant was voorbereid, bleek de uitvoering overbodig en bleven beide regimenten gedurende de 4 oorlogsjaren grootendeels in en om Den Haag gelegerd. Aan hen was in het bijzonder de bewaking en verdediging in eersten aanleg van het belangrijke gedeelte van de kust toevertrouwd, van nabij Wassenaar tot den Hoek van Holland, waartoe verschillende bataljons reeds in den avond van den len Augustus en de overige in den morgen van den 2en Augustus op volledige oorlogssterkte, ook wat de paarden en voertuigen betreft, marschvaardig de vereischte opstellingen hadden ingenomen, en kort daarna wachten, posten en patrouilles nacht en dag in de weer waren.
's Gravenzande, Hoek van Holland, Loosduinen, Monster, Naaldwijk Poeldijk, Rijswijk, Scheveningen en Wassenaar vormden, met 'de buitenwijken van Den Haag, de voornaamste kantonnementen. . _
Het Ille bataljon Grenadiers volgde zijn bestemming naar Den Briel en Hellevoetsluis, om in Maart 1916 weder naar Den Haag terug te keeren en zijn plaats in het Regiment Grenadiers, tot zoolang bezet door het 31e Landweerbataljon, weder in te nemen.
Het He bataljon Grenadiers werd 10 October 1914 bmnen 4 uur gedirigeerd naar Vhssingen met het oog op het ontwapenen en interneeren van tienduizenden Belgische mihtairen, die na den val van Antwerpen in Zeeuwsch Vlaanderen over de Nederlandsche grens waren getrokken.
Het zeer sterke depot der Brigade Grenadiers en Jagers was aanvankelijk in de Oranjekazerne gelegerd. Verbhjf voor werkzaamheden in de SteUing Naarden en op het West-front der Stelling van Amsterdam, verder voor het handhaven van rust en orde te Amsterdam en aan de Hembrug en ten slotte voor oefening m Harskamp en elders, vond herhaaldehjk bataljonsgewijze plaats.
De landweer-grenadierbataljons 3 en 32 en de landweer-jager bataljons 36 en 47, gevormd uit de oudere lichtingen der Brigade Grenadiers en Jagers, bezetten eenige forten en stellinggedeelten der Nieuwe HoUandsche Waterlinie, waar zij, vooral in de eerste mobilisatie-maanden, met buitengewone inspanning onze inundatiestellingen in verderen staat van verdediging brachten.
Welke waren de uitkomsten van de jarenlang durende mobilisatie?



Op den voorgrond zij gesteld, dat het Nederlandsche leger in 1914, dank zij de goede voorbereiding en het tijdig uitgegeven mobilisatiebevel, het eerste was, hetwelk op voet van oorlog was gebracht. Maar reeds vóór de mobilisatie ging van onze oorlogsvoorbereiding een onmiskenbare invloed uit. Uit de na den oorlog beschikbaar gekomen gegevens toch blijkt, dat het o.m. aan de sedert 1905 plaats gehad hebbende oorlogsvoorbereidingen en verbeteringen van de weermacht te danken is geweest, dat ons land reeds dadelijk buiten den oorlog bleef. De reeds aangehaalde bevelen van het Duitsche Opperbevel vormen daarvoor een bewijs.
Tijdens den verderen duur der mobilisatie was het niet anders, want onverpoosd werd gearbeid aan uitbreiding van het leger en versterking der bewapening. De vroeger vrijgestelde en vrijgelote mannen van de onder de wapenen zijnde lichtingen werden jaarklasse na jaarklasse als zgn. landstorm-lichtingen in werkehjken dienst geroepen en geoefend; de jonge lichtingen 1915 en volgende werden, nagenoeg volledig, vervroegd ingelijfd en opgeleid. Onderwijl werden de oudere lichtingen geleidelijk als algemeene reserve met onbepaald verlof gezonden en was een zgn. tweede^ mobilisatie van allen vastgesteld, waardoor meer dan verdubbeling van de oorlogssterkte van Augustus 1914 werd verkregen en in October 1918 ten slotte de oorlogssterkte 450.000 man bedroeg.
De Grenadiers en Jagers ontvingen, evenals de andere korpsen, de telkenmale in de depots afgerichte nieuwe lichtingen en zonden de oudere, welke dikwijls 3 tot 4 jaren hadden gediend, met verlof. Aan de kust werden inmiddels gebetonneerde en andere schuilplaatsen en gevechtsopstellingen ingericht en de slagen in de duinen verbeterd; alarm- en bezettingsoefeningen vonden, tot zelfs in brigade- en divisieverband, herhaaldelijk plaats.
H. M. de Koningin, die in alles wat de weermacht betreft, zooveel belang stelt, bezocht herhaaldelijk de kwartieren der Grenadiers en Jagers, volgde onvermoeid de oefeningen, zelfs in het guurste jaargetijde en bij nacht, en woonde vele malen avondlessen bij, tot ontwikkeling der gemobiliseerden gegeven.
Het zou te ver voeren den zwaren mobüisatiedienst, waarbij jaar op jaar al oefenende, doch feitelijk in afwachting en met het geweer bij den voet, de wereldbrand moest worden gevolgd, te beschrijven. Maar toch is de weermacht ten slotte reddend opgetreden.
Herinnerd zij aan hetgeen H. Af. de Koningin in Hare Proclamatie aan het Nederlandsche Volk van 20 November 1918 verklaarde: ,,De oorlog spoedt teneinde; onze onafhankelijkheid is bewaard. Ik



breng mijn hartelijken dank aan de mannen van leger en vloot, die onvermoeid de wacht betrokken en hun krachten en tijd hebben ten offer gebracht".
En de Opperbevelhebber van Land- en Zeemacht tijdens den geheelen mobilisatietijd, Generaal C. J. Snijders, schreef hierover in het Gedenkboek van Harer Majesteits Regeering 1898—1923:
„De wacht betrokken":
„Met waken en afwachten heeft onze krijgsmacht het beleid der Regeering tot zijn recht gebracht. Zij heeft den vrede voor ons bewaard, vernieling en verwoesting van ons land afgewend en ons volk voor dood, gevangenschap en grenzenlooze verliezen behoed".
Niet zonder reden is dan ook te Scheveningen op den strandweg, den 20en September 1921 een eerezuil opgericht als" gedenkteeken voor de gemobiliseerde weermacht 1914—1918.
De steenen schildwacht, die, het geweer bij den voet, op den uitkijk staat, is daarbij als het ware het symbool van de wakkere infanterie, van de flinke Grenadiers en Jagers, die gedurende de lange mobilisatiejaren bij nacht en ontij op post stonden aan grens of kust.
Maar ook op ander gebied heeft de weermacht een behoedende taak volbracht en heeft zij haar preventieve werking doen gevoelen.
Nadat reeds in April 1918 compagnieën Grenadiers en Jagers gewapenden bijstand hadden verleend bij ongeregeldheden, welke te Rotterdam en 's-Gravenhage voorkwamen, nam, mede door de vele ontberingen in ons land tijdens den grooten oorlog geleden, de spanning aan het einde daarvan hand over hand toe. De dreigende ineenstorting van het Duitsche Rijk bracht enkele volksleiders in den waan dat het ook hier wel mogelijk zou zijn „te grijpen naar de staatsmacht". Zij predikten revolutie en bedreigden na het opperbevel ook het Vorstenhuis. En dat op het cogenblik, 14 November, waarop begonnen werd de lichtingen naar huis te zenden en de regeering zich van troepen ontblootte.
Nochtans! Er ging een schok door ons Volk, dat zich in zijn overgroote meerderheid schaarde om Oranje, de Vorstin, teneinde Haar te beveiligen, Haar troon te schragen. Vrijwilligers, bestaande uit de nauwelijks gedemobiliseerden en groot-verlofgangers van alle lichtingen stroomden 15 en 16, 17 en 18 November toe om weder hun korpsen te versterken. Hun aantal was bij de Brigade Grenadiers en Jagers zoo groot, dat afzonderlijke onderdeden daarbij moesten worden opgericht. Reeds op 17 November waren de beide



Regimenten aldus met niet minder dan 1000 man versterkt. Die van andere korpsen werden in verbanden van den vrijwilligen landstorm ondergebracht. .
De aanstokers der revolutie-beweging hadden zich vergist. Er was nog de weermacht, welke zich tot het steunen van het wettig gezag zoo noodig zou laten gelden. Detachementen Grenadiers en Jagers bezetten reeds 13 November verschillende belangrijke gebouwen in de Residentie, evenals het Koninklijk Paleis.
En het was naar Haar, die gedurende den geheelen zwaren mobilisatietijd niet had opgehouden bezieling te geven aan alles wat tot behoud onzer onafhankelijkheid en vrijheid kon medewerken, dat de trouw, de aanhankelijkheid van het kerndeel van het Nederlandsche Volk, ging.
Breede lagen der bevolking wilden de Koningin een bewijs van hunne verknochtheid geven en Haar openlijk hulde bewijzen.
Maar er was meer!
De ware grootheid van den veldheer is, dat hij te velde vermoeienis en ontberingen met zijn soldaten weet te deelen, hen vermag op te beuren, aan te sporen, te bezielen, hen weet voor te gaan door nood en door dood. Was het niet aldus, dat de Koningin — volgens de Grondwet hebbende het oppergezag over zee- en landmacht — naar de mate van het mogelijke voorging tijdens den toestand van oorlogsgevaar en van afwachting te velde van Augustus 1914 tot November 1918?
Daar was, wij merkten het reeds op, in dien tijd welhaast geen belangrijke oefening, zij het bij dag of bij nacht en in het bijzonder bij de Grenadiers en Jagers, of de Koningin was aanwezig, ongemak en vermoeienis trotseerende. Naar het lot, tot van den jongsten dienstpüchtige, naar zijn wel en wee in kamp of alarmkwartier, naar de bevordering van zijn ontspanning en ontwikkeling, gingen Haar medeleven en belangstelling uit.
Dit nu is ten volle begrepen door de vele duizenden soldaten, die naar de Residentie snelden in de ure des gevaars. Het is deze voorbeeldige en machtige aansporing, uitgaande in moeilijke omstandigheden van een Oranje, welke ook in nieuwe benarde tijden aan de waarde der weermacht van Nederland een zeer bijzonderen stempel Zeil verleen.cn.
Hoe zouden echter dien 18den November 1918, den dag van de groote huldiging der Koningin, Haar Grenadiers en Jagers van hun dankbaarheid en trouw op de wijze, hun eigen, kunnen blijk geven?
Het antwoord op die vraag werd gegeven door de 3e compagnie van het Ie bataljon Grenadiers.



Als de compagniescommandant, Kapitein W. Baron van Ittersum, in den voormiddag van den 18den November op de soldatenkamer komt, doet een aantal Grenadiers het voorstel het rijtuig van de Koninklijke Familie af te spannen en het te trekken langs de huldebrengende vereenigingen en de tallooze militairen die zich op het Malieveld zouden scharen. Daartoe werd toestemming verkregen.
En toen het uur van huldiging en dankbaarheid was geslagen en om één uur in den namiddag het Koninklijk rijtuig de Boschbrug opreed, stond daar die compagnie Grenadiers. In een oogwenk werden met behulp van den koetsier en de palfreniers de paarden afgespannen en onder het gejuich van duizenden soldaten, allen vrijwilligers en velen Grenadier of Jager, werden hun Vorstin en Haar dochter in een zegetocht, waarvan de weerga in onze geschiedenis niet is te vinden, langs en door de opstuwende en jubelende menigte geleid.
Groot was de indruk dezer betooging, welke een nieuw bewijs vormde, dat Nederland en Oranje één zijn.
Reeds den volgenden dag konden verschillende veiligheidsmaatregelen worden verminderd; 22 November kwamen alle buitengewone maatregelen te vervallen.
De mobilisatie was teneinde.



X. Na de mobilisatie.
Na de mobilisatie trad aanvankelijk een tijdperk van sterken achteruitgang in, hetwelk herinnert aan dat na den gemobiliseerden toestand van 1830—1839.
Het gelukte evenwel tenslotte en tot dusverre, dank zij het herleven van den nationalen zin, aan de pogingen tot eenzijdige ontwapening en van daarheen leidende maatregelen van bezuiniging het hoofd te bieden. Nochtans kan de weermacht thans slechts met de uiterste inspanning van allen, die daarvan deel uitmaken, haar militaire waarde en innerlijke kracht handhaven.
Wat de Grenadiers en Jagers betreft, ook daar verdween het bataljonsverband en werden de Koningscompagnie, de Vaandelcompagnieën en de overige compagnieën vervangen door enkele zgn. schoolcompagnieën, later tirailleur-, mitrailleur- en speciahstencompagnieën genoemd. Door de samenvoeging met een derde regiment, aanvankeüjk het 15e, later het 4e Regiment infanterie ging de naam der Brigade tijdelijk schuil in dien van Ie Infanteriebrigade. Dit is echter bij de jongste legerhervorming van 1 April 1933 hersteld, zoodat het Regiment Grenadiers, het Regiment Jagers en het 4e Regiment infanterie thans de Brigade Grenadiers en Jagers en daarmede de Ie Infanteriebrigade vórmen.
De uitbreiding van de bewapening met zware en lichte mitrailleurs en met draagbare mortieren, de verbetering en uitbreiding van de seinmiddelen en de telefoonuitrusting, van het pioniergereedschap, van de handgranaten en van de vervoermiddelen zijn aan de slagvaardigheid der infanterie na de mobilisatie in vele opzichten ten goede gekomen. De dienst bij het hoofdwapen heeft daardoor aanmerkelijk aan belangrijkheid gewonnen. De korte eerste oefentijd van vijf en een halve maand moet ten volle worden benut; geen oogenblik mag verloren gaan aan diensten, welke nog in de oprichtingsjaren der Grenadiers en Jagers er veelal op berekend waren den tijd door te brengen. Maar daarnaast zijn de kenmerkende eigenschappen van een goeden troep: marschvaardigheid, discipline, saamhoorigheid, onverminderd in waarde gebleven. In



het bijzonder bij de Regimenten Grenadiers en Jagers wordt aan het aankweeken van deze eigenschappen, aan flink en kordaat en stram optreden, zoowel ieder voor zich als van den troep als geheel, groote waarde gehecht.
Daartoe is geen langdurige opleiding op het kazerneplein noodzakelijk.
Trouwens de oude Oranjekazerne, waarin zooveel wat met de traditie der Grenadiers en Jagers verband houdt zich heeft afgespeeld, is niet meer.
Een donkere bladzijde in de geschiedenis onzer Regimenten moet dan ook nog worden opgeslagen, het is die waar de gebeurtenis van 6 Maart 1919 op staat beschreven.
Dien dag werd plotseling, des avonds ten half zeven, brand in de Oranjekazerne ontdekt en wel op de zolders. Niettegenstaande alle in het werk gestelde pogingen tot behoud, was des nachts ten twee uur het geheele gebouw in vlammen opgegaan. Van de kazerne, welke in 1829 huisvesting had verleend aan de Grenadiers en Jagers en waarvan de eerste steen was gelegd door den lateren Koning Willem II (zie de steenen plaat met inschrift in het Kamp), bleven slechts de muren over. Merkwaardig genoeg werd het borstbeeld van den Vorst, die 90 jaren tevoren de oprichting der Grenadier- en Jagerformaties beval, door het vuur gespaard. Het vond een waardige plaats in het nieuwe kazernement.
Sedert Maart 1919 is nl. het barakkenkamp te Waalsdorp, nadat het reeds tijdens de mobilisatie door eenige bataljons was bezet, de verblijfplaats onzer Grenadiers en Jagers. Wel is waar bevordert de nabijheid der schiet- en oefeningsterreinen de opleidmgsyoorwaarden, doch de legering aldaar blijft vooral des winters een tijdelijk karakter dragen. Nadeel aan de waarde der beide Korpsen heeft dat verblijf echter niet berokkend.
Tien jaren later werd dankbaar de gelegenheid aangegrepen om dit te toonen en te bewijzen, dat de Grenadiers en Jagers nog wat goede geest en militair gehalte betreft als keurkorpsen konden worden aangemerkt.
Den 8en Tuli 1929 — de 7e Tuli was een Zondag — stonden de
• -1 _ J„ „~ V.«+ MnlimraM
reKlHieilieil lil uiuc vou yaxciva*. -—— —•
De voering van het 100-jang jubileum vona piaats. ure nei geheele land waren honderden naar Den Haag gekomen om de plechtigheden bij te wonen. Het aantal was zoo groot, dat een Regiment bestaande uit oud-Grenadiers en een Regiment bestaande uit oudJagers werden gevormd en tegenover de Brigade opgesteld.
Hare Majesteit, vergezeld van Haar Gemaal en onze Prinses,



nam de beide regimenten en de korpsen gevormd door de oudgedienden in oogenschouw.
Toen de vierhoekige opstelling was ingenomen, hield de Koningin de volgende toespraak:
„In dit plechtig uur ben ik in uw midden gekomen, teneinde u aüen geluk te wenschen met den honderdsten geboortedag van de regimenten Grenadiers en Jagers.
Met erkentelijkheid gedenk ik uwe diensten aan het Vaderland bewezen en de plichtsbetrachting, die u steeds en onder alle omstandigheden kenmerkte, ook toen, dank zij uwe paraatheid en die van geheel onze weermacht, de onheilen van den ons omringenden wereldoorlog ons gespaard zijn gebleven en Nederland zich dientengevolge heeft kunnen blijven wijden aan de vredelievende ontwikkeling van zijn volksbestaan.
Met voldoening zie ik terug op uw verleden, dat doorweven is met schoone tradities en dat hechte en persoonlijke banden vlocht tusschen u en mijn stamhuis. Een eeuw reeds hebt gij gediend onder de oogen van uw vorsten; ik ben de genegenheid en de kameraadschappelijke gevoelens niet vergeten, welke mijn onvergetelijke Vader, die eenmaal in uwe gelederen diende, u toedroeg.
Op dat verleden en op die tradities is het mijn wensch voort te bouwen Mogen zij in u allen blijven voortleven; en zou onverhoopt, ondanks der volkeren naarstig streven naar een duurzamen vrede, te eeniger tijd, onder omstandigheden, welke thans niet te voorzien zijn, een beroep moeten worden gedaan op uw offervaardigheid, dan vertrouw ik, dat gij de eer van uw vaandel als altijd hoog zult houden, als wakkere Grenadiers en Jagers betaamt.
Leve het Vaderland, Leve de regimenten Grenadiers en Jagers."



XI. Ten Besluite.
Na de Koninklijke woorden, als slot van de honderdjarige geschiedenis van de Grenadiers en Jagers aangehaald, pas een ernstig besluit voor de toekomst.
Welhaast 105 jaren zijn voorbijgegaan sedert de oprichting der Grenadier- en Jagerbataljons.
Wat al veranderingen in dat tijdsverloop op het gebied van organisatie, van bewapening, van kleeding, van uitrusting en van encadreering.
In plaats van een vredessterkte, nagenoeg overeenkomende met die op oorlogsvoet, een zwakke vredeskern van schooleenheden met een, tot in alle details uitgewerkte, overgang naar een sterke oorlogsformatie van niet minder dan 4 regimenten van 12 bataljons.
Inplaats van het voorlaadgeweer No. 3 en de jagerbus van 1837, verdragende repeteerwapens, lichte en zware mitrailleurs, snelvurende mortieren.
Ter vervanging van berenmuts en jager-schako, van donkerblauwen en donkergroenen wapenrok, de stalen helm en het veldkleurige grijs-groen.
Ter aanvulling van teekens, gegeven met arm, sabel of klewang, thans bovendien pistoolseinen van velerlei kleur en samenstelling, seindoeken, optische seinlampen. De brave ordonnans te voet, belast met het op het gevechtsveld overbrengen van berichten en bevelen, heeft nog niets aan waarde ingeboet, doch telefoonverbindingen, snel gelegd met medegevoerden kabel, telefoontoestellen en draagbare centrales beperken evenals rijwielordonnansen en motorrijders, zijn gebruik.
Instede van sterke permanente kaders, in jarenlangen dienst gehard en vergrijsd, een zwakke kern met een uitgebreid korps reserve-officieren en tallooze dienstpüchtige onderofficieren.
Een peloton Grenadiers, een Jagerpatrouille van 1829 en een Grenadiersectie, een Jagermitrailleurgroep onzer dagen, zij verschillen grondig en in velerlei opzicht. Voor allen echter zijn de beteekenis en het doel van het Jager-zijn en het Grenadier-heeten



onwrikbaar dezelfde gebleven binnen de algemeene doelstelling der Nederlandsche weermacht.
Is derhalve veel in den loop der tijden verouderd, gewijzigd, vervangen, vernieuwd en verbeterd, wat niet is veranderd en niet mag veranderen dat is de aloude Grenadier- en Jagergeest.
Wat dan ook geschieden moge in een naaste of een verdere toekomst, overeenkomstig het in hen gestelde Koninklijk vertrouwen staan met hooggehouden vaandels de beide Keurkorpsen in het verband der Brigade Grenadiers en Jagers gereed om, evenals voor meer dan een eeuw en in de mobilisatiejaren, op te trekken waarheen zij zullen worden geroepen, wanneer ooit opnieuw de vrijheid en de zelfstandigheid van Nederland in gevaar mochten komen.
Zij dit ons besluit en onze gelofte!



BIJLAGE I.
EERETAFEL.
A. Bij de gevechten te Brussel gesneuveld of tengevolge van aldaar bekomen verwondingen overleden.
Korpl. Gren. S. van Alfen Jager E. Kerckhofs
Grenadier A. Andrist Fourier Gren. A. F. Loutz
,, L. de Baets Grenadier J. Mesmer
Jager R. Baumann „ P. J. Monseur
Grenadier P. J. van Bellegem „ A. Nieuwland
,, H. Bosmans ,, J. B. Niset
„ M. van Branden ,, G. Otten
Fourier Gren. W. P. J. Chapelle Kapt. Gren. L. N. Perot
Grenadier J. Claessen Jager A. Rotman
,, L. de Clercq Grenadier G. Russenberger
Adj. Onderoff. Gren. P. A. Cox Kapt. Gren. R. Sandberg
Grenadier J. A. Dutried Grenadier C. Schorteldoek
Korpl. Gren. A. Duvignez „ A. Smit
,, ,, W. G. van Empelen Korpl. Gren. J. Sprecher
Grenadier B. Faas Jager F. J. Trommelt
Vice-korpl. Jag. F. Freudioer Grenadier F. T. Tromp
Serg.-maj.Gren. J. R. Frima „ J. U. Tschanz
Korpl. Gren. C. F. Ghesquieere Jager P. Verbeek
Grenadier E. B. Herman Grenadier J. Vrielink
Sergeant Gren. J. Hoüdshakker Leussenkamp
Grenadier A. van den Hurk „ J. B. de Waele
„ P. J. Jacobs Korpl. Gren. F Weber
„ G. Jagers Grenadier J. J. Willon
C. 'tJan „ T. B. Wissink
B. In den Tiendaagschen Veldtocht gesneuveld of tengevolge van daarbij bekomen verwondingen overleden.
Jager D. Blom Jager I. Ledeboer
M. Bongers „ H. J. Schrepfer
„ P. Burger „ J. C. Westerman
J. G. Eberts „ ]. Zephat
Serg.-maj. Jagers S. Kievits



BIJLAGE II.
De vaandels der Regimenten Grenadiers en Jagers en de Bataljonsvlaggen.
(Zie de afbeelding).
Het vaandel, hetwelk den 22sten September 1829 Z.K. H. Prins Frederik der Nederlanden aan den Afdeelingscommandant, Kolonel Jhr. R. A. Klerck te Brussel overhandigde, was — behoudens de vermelding van veldtochten — gelijk aan onze tegenwoordige vaandels met dit verschil dat het opschrift luidde: „Afdeeling Grenadiers," en dat wapen, gekroond naamcijfer en opschrift op het doek waren geschilderd. Dit vaandel werd ter onderscheiding van de bataljonsvaandels, hoofdvaandel genoemd en vormde tevens het vaandel van het Ie bataljon.
Toen den 15den October 1843 de beide Regimenten Grenadiers en Jagers samengevoegd waren tot één Regiment, werd het vaandel van het Regiment Grenadiers dat van het nieuw gevormde Regiment.
Het is te begrijpen dat de verterende invloed van den tijd had ingewerkt op de vaandel- en standaarddoeken, waarom het legerbestuur besloot deze te vernieuwen. Bij deze vernieuwing zat de Napoleontische gedachte voor dat de adelaar — bij ons de stok met den leeuw — niet zou worden vervangen, maar opdat het vaandel er steeds netjes zou uitzien, moest het doek na verloop van tijd worden vernieuwd. Zonder bijzondere plechtigheid is het nieuwe doek in 1846 aan den stok bevestigd, terwijl het opschrift luidde: „Regiment Grenadiers en Jagers".
Ben lOen April 1849 heeft Z.M. Koning Willem III door zijn broeder Prins Hendrik der Nederlanden, het Metalen Kruis, eens door Z.M. Koning Willem II gedragen, aan den vaandelstok onder den eikenkrans doen bevestigen.
Eenige dagen later, den 16en April van dat jaar, hechtte H.M. de KoninginWeduwe een lauwerkrans aan het vaandel.
Daar de tijd de beschilderde doeken opnieuw zeer had doen lijden, kregen de regimenten nieuwe vaandels en standaarden, welke den 21 sten September 1893 door H.M. de Koningin werden overhandigd aan de Korpscommandanten.
Bij deze vernieuwing is met de Napoleontische gedachte, dat aan de vaandelstok een nieuw doek zou worden aangebracht, gebroken en werden geheel nieuwe stokken met de daarbij behoorende doeken uitgereikt. De oude vaandelstokken met de overblijfselen der doeken zijn daarop naar Amsterdam overgebracht en geplaatst in het Rijksmuseum.
Evenwel heeft sedert Maart 1913 de oude vaandelstok — door Prins Frederik te Brussel overhandigd — een plaats gekregen in het historisch museum, nadat te voren de krans, door de Koningin-Weduwe (Anna Paulowna) geschonken, er aan was gehecht.
Om de traditie bij de korpsen hoog te houden en de herinnering aan de wapenfeiten, waaraan de verschillende troependeelen hadden deelgenomen, levendig te doen blijven, werd door een commissie nagegaan aan welke wapenfeiten de Regimenten van ons leger sedert hun oprichting hadden deelgenomen.



Als gevolg hiervan is het vaandel van het Regiment Grenadiers en Jagers voorzien van het opschrift „Tiendaagsche Veldtocht 1831" en wel om de volgende redenen: „de wijze waarop in het bijzonder de bataljons Jagers zich bij verschillende gevechten tijdens dien veldtocht als den 2den Augustus bij Sondereijghen. 10 Augustus bij Beeckevoort en 12 Augustus voor Leuven bü Lubbeek hebben onderscheiden". .
Den 2en November 1896 kon het Regiment het vaandel versierd met dit opschrift in het Malieveld in ontvangst nemen. ,
Toen als gevolg van de inwerkingtreding van de legerwet van den Minister Colijn op 1 April 1913 nieuwe Regimenten Infanterie werden opgericht, werd het Regiment Grenadiers en Jagers met twee bataljons uitgebreid en tot 2 regimenten gevormd, het Regiment Grenadiers en het Regiment Tagers, tezamen de Brigade Grenadiers en Jagers.
Beide Regimenten ontvingen hun vaandel, dat van de Grenadiers versierd met het Metalen Kruis, den 17en November 1913 — den dag waarop 100 jaren geleden ons land verlost werd van de Fransche overheersching — uit handen van H. M. de Koningin.
Bij deze vernieuwing zijn de verschillende ornamenten, die het doek versieren, alsmede de opschriften daarop geborduurd. Het zijn deze vaandels, waarvan een afbeelding in dit boekwerk is opgenomen. De afbeelding van het vaandel van het Regiment Grenadiers is gekozen, omdat dit is versierd
met het Metalen Kruis, gedragen door wijlen Koning Willem 11. 
Als een bijzonderheid geldt voorts, dat in de franje, welke het doek omzoomt, bij deze twee vaandels op bepaalde afstanden gouden torsades zijn aangebracht, terwijl mede in afwijking van de vaandels en standaarden der overige regimenten de rand van de vaandels der Regimenten Grenadiers en Tagers bestaat uit goud galon. • m„-_w TTT
Wat de bataljonsvlaggen betreft, deze zijn door Koning Willem III aan het Regiment Grenadiers en Jagers geschonken De stok^ versdnlt geheel met dit waaraan het vaandel is bevestigd; rust op die van het vaandel de Nederlandsche gewapende Leeuw, de stokken der fanions, zooals de bataljonsvlaggen genoemd zijn, zijn voorzien van een versierde lanspunt. Op he? roodedoek is aan beide zijden een zilveren gekroonde ^ geborduurd teWijl in de hoeken zilveren granaten of hoorns zijn aangebracht, naar gelang deze vlaggen behooren tot de Grenadier- of Jagerbataljons.
Het fanion vanhet He bataljon Grenadiers is voorzien van een geborduurd opschrift in zilver „Prins Alexander der Nederlanden" als hennnenng aan dien v?oegontelapen Prins, die bij dat troependeel zijn müitau-eopleidrng ontvrng Op den SefMei en op 1 Juni 1849 zfln deze vlaggen namens; den Koning door Luitenant-Generaal Klerck aan het Ile, Ille en Wete^onm^reikt terwijl het Ie bataljon de vlag ontvrng uit handen van Generaal-
^ffintba^
Willemt III ; het Ille bataljon Jagers ontving in 1913 bij de weder-opnchting
66Vanaf ti$g££j£ÏÏS£todie van het Ie en Ile bataljon Grenadiers op het Regimentsbureel der Grenadiers, die van het Ile bataljon Jagers in het HltorisTmuseum; die van het Ille bataljon Jagers op het Regiments-
^baÏÏjoSggen van het Ille bataljon Grenadiers en het Ie bataljon Jagers zijn bij den kazernebrand in 1919 verloren gegaan.



BIJLAGE III.
Het Oranje-Huis en de Grenadiers en Jagers.
1827. 22 November — Prins Frederik der Nederlanden dient als Commissaris-Generaal van Oorlog bij zijnen Vader Z.M. Koning Willem I een memorie in, waarin Z. K. H. voorstelt eene afdeeling Grenadiers en 2 Jager-bataillons op te richten.
1829. 7 Juli — Z. M. Koning Willem I teekent het oprichtingsbesluit van de beide bovengenoemde korpsen, waarbij bepaald wordt dat steeds 2 bataiüons Grenadiers in 's Konings residentie aanwezig moeten zijn, en de afdeeling onder zijn oog moet dienen. Met het bijzonder toezicht op deze „keurkorpsen" wordt Z. K. H. Prins Frederik belast.
1829. 22 September — Z. K. H. Prins Frederik overhandigt den afdeelingscommandant der Grenadiers Jhr. R. A. Klerck te Brussel het afdeelingsvaandel.
1830. 1 September — Z. K. H. de Kroonprins (later Koning Willem II) uit bij de woelingen te Brussel zijn vreugde, te midden van zijn Grenadiers en Jagers te zijn.
1833. — De beide zonen van Z. K. H. den Kroonprins, de Erfprins (later Koning Willem III) en Prins Alexander beginnen hun militaire loopbaan bij de le compagnie van het Ie, en de le compagnie van het He bataljon Grenadiers, in het Kamp bij Rijen.
1849. 10 April — In het bijzijn van Koning Willem III en de Koninklijke Familie bevestigt Prins Hendrik der Nederlanden (broeder van Z. M.) aan het vaandel van het Regiment Grenadiers en Jagers het Metalen Kruis dat door wijlen zijn Vader gedragen was.
1849. 16 April — H. M. de Koningin-Weduwe (de Weduwe van Koning Willem II) hecht een krans aan het vaandel.
1849. — Namens Z. M. den Koning worden door den Luitenant-Generaal Jhr. R. A. Klerck aan het He, Ille en IVe bataljon en door GeneraalMajoor van Spengler aan het Ie bataljon van het Regiment Grenadiers en Jagers bataljonsvlaggen uitgereikt.
1853. 3 September — De Koning benoemt den Kroonprins tot Eerste Luitenant a la suite vau het Ie bataljon Grenadiers.
1861. — Koning Willem III benoemt zijn zoon, Z.K.H. Prins Alexander, tot Tweede Luitenant a la suite der Jagers.
1876. 3 Augustus — Z. M. verleent aan het muziekkorps der Grenadiers en Jagers den titel „Koninklijke Militaire Kapel".
1881. 30 Juli — Namens Z.M. overhandigt Generaal-Majoor Queijsen aan het nieuw opgericht Ille bataljon Grenadiers een bataljonsvlag.
1890. — H. M. de Koningin-Regentes schenkt de uniformen van Kolonel der Grenadiers en Kolonel der Jagers, door wijlen Z.M. Koning Willem III gedragen, aan de historische verzameling van het Regiment.
1892. 19 April — H. K. H. Prinses Wilhelmina bezoekt met Hare Moeder de Oranje-kazerne.
5



1893. 21 September — H. M. de Koningin overhandigt het nieuwe vaandel aan het Regiment Grenadiers en Jagers.
1904. 7 Juli — H. M. de Koningin-Moeder schenkt aan het Regiment Grenadiers en Jagers twee schelleboomen.
1913. 17 November — De Regimenten Grenadiers en Jagers ontvangen hun vaandels uit handen van H. M. de Koningin.
1914—1918 — H. M. de Koningin bezoekt tijdens de mobilisatie verscheidene malen de kwartieren der Regimenten Grenadiers en Jagers en volgt herhaaldelijk de bij de Brigade Grenadiers en Jagers gehouden oefeningen.
1928. 10 Mei — H. K. H. Prinses Jüliana legt de eerste steen van het Historisch Museum der Grenadiers en Jagers in het Barakkenkamp te Waalsdorp.
1929. 8 Juli — H. M. de Koningin, vergezeld van Z. K. H. Prins Hendrik en H. K. H. Prinses Juliana, houdt een wapenschouwing over de 100 jaar bestaande Regimenten Grenadiers en Jagers.
H. M. de Koningin, Z. K. H. Prins Hendrik en H. K. H. Prinses Juliana bij de Galavoorstelling ter herdenking van het 100-jarig bestaan der Grenadiers en Jagers. 1929. 9 Juü — Z. K. H. Prins Hendrik opent het Historisch Museum te Waalsdorp.



BIJLAGE IV
Vermeldenswaardige bijzonderheden uit Offïcieele Verbalen, Rapporten en Voordrachten.
A.
Verbalen van Oorlog, 28 Augustus 1830.
(Rijksarchief Den Haag).
Mar schor der voor Staf, Ie en Ille bataljon en Instructie-bataljon Grenadiers naar Antwerpen, Augustus 1830.
Departement van Oorlog. 28 Augustus 1830.
Aan den Heer Generaal-Majoor belast met het toezigt over de Korpsen Grenadiers en Jagers.
Ik informeer U mijnheer de Generaal dat ik op heden aan den Heer Generaal-Majoor Provinciale Kommandant van Zuid-Holland de vereischte bevelen doe geworden om zonder uitstel en met den meest mogelijken spoed uit de residentie 's Hage naar Antwerpen te doen vertrekken:
le. de Staf met het Ie en Ille bataljon van de afdeeling Grenadiers;
2e. het Instructie-bataljon, zullende die troepen van Rotterdam met stoombooten naar hunne bestemming vervoerd worden en zijn de Heer Roetgen, Directeur der Nederl. Stoomboot Mij. te Rotterdam door mij nitgenoodigd zoodanige transportmiddelen beschikbaar te stellen.
Het bevel over de drie evengenoemde bataljons wordt aan U. H. E. G. opgedragen en ik gelast U. H. E. G. derhalve dit commando dadelijk te aanvaarden en aan het hoofd der gedachte troepen den marsch naar Antwerpen op de zoo even voorgeschreven wijze zoo spoedig doenlijk aan te nemen.
De manschappen moeten hunne voorraad van scherpe patronen alsmede de eenmans-keteltjes op den marsch medenemen, zullende daarentegen de nachtlegers hier gelaten worden.
Van de Grenadiers zal alhier het noodig getal officieren en onderofficieren en korporaals worden achtergelaten om de miliciens die eerstdaags tot de najaarsoefeningen staan op te komen over te nemen en vervolgens op nader daartoe te geven bevelen naar den Staf te geleiden.
Onder mèdedeeling dezer order noodig ik U. H. E. G. oogenblikkelijk uit alle zoodanige bevelen aan Uw onderhebbende troepen te geven als door U zullen worden noodig geacht en verder alle voorzorgen aan te wenden, die men gewoon is te nemen om in tijd van oorlog, de veiligheid op marsch te verzekeren en steeds gevat en bedacht te zijn op de mogelijkheid dat de troepen weerstand zullen ontmoeten.



B.
Archief van Prins Frederik der Nederlanden.
(Krijgsgeschiedkundig archief van den Generalen Staf te 's-Gravenhage.)
Vervolg van Voorstellen tot verleenen van de Militaire Willemsorde op grond van de gevechten te Brussel in 1830.
Vertrouwelijk No. 8. Princenhage, 18 Dec. 1830.
Ingevolge de aan mij verleende toestemming, tijdens ik de eer had in de afgeloopen week Uwe Koninkhjke Hoogheid te spreken, heb ik de eer hiernevens een tweede voordragt in te zenden van die officieren en verdere militairen der Afdeeling Grenadiers die door hun moedig gedrag zoowel bij het ontstaan der onlusten als later bij de gevegten vóór en in Brussel door mij tot militaire belooningen worden voorgedragen, en die voorzeker reeds op de eerste staat zouden zijn gebragt indien hunne Compagniecommandanten niet door bekomen wonden verhinderd waren geweest mij met hun moedig gedrag bekend te maken, dat nu is geschied na de uitgifte der eere-
Ik vleij mij dat deze braven zich spoedig zullen verheugen met der vereering als ridder van de Militaire Willemsorde en beveel hun allen in de bijzondere welwillendheid van Uwe Koninkhjke Hoogheid.
De Kolonel, Kommandant der Afdeeling Grenadiers (w.g.) KLERCK.
Aan
z. K. H. den Heer Admiraal en Kolonel-Generaal
George von römer van Grovestins van zuijdema
bosma
van den Berg
Lagerweij
Brixis
Kapitein
le Luitenant
id. Onderad j. Sergeant
id. Fourier Korporaal.



Voorstel van Luitenant-Kolonel Everts der Jagers.
De Luit. Adj. De Lange van Betouw
De 2e Luit. Benier
De le Luit. van Boecop.
De Kolonel prijst hun gedrag, maar vermeldt geen enkel wapenfeit. Voorstel van Luitenant-Kolonel Anthing, Ie bataljon Grenadiers.
De Eerste Luitenant von Romer id. van Grovestins
Deze twee officieren zijn ook in de voorstellen van den Kolonel Klerck begrepen.
De eerste heeft met 25 man en een detachement Jagers de,, Annonciade" verdedigd van 25 Augustus 's avonds tot den namiddag van den volgenden dag, en de tweede heeft met een detachement van 36 man een aanval van meer dan 200 rebellen afgeslagen.
Het Instructie-bataljon geeft 28 September 1830 op: 1 Officier (de Luitenant Wittert), 31 onderofficieren en minderen.
C.
Archief van Prins Frederik der Nederlanden.
(Krijgsgeschiedkundig archief van den Generalen Staf te 's-Gravenhage.)
Voorstellen tot het verleenen van de Militaire Willemsorde wegens betoonde dapperheid tijdens den Tiendaagschen Veldtocht 1831.
Bij het gevecht te Beeckevoort hebben zich bijzonder onderscheiden, de Jagers de Vries en Hellewig beiden van 1—I-Jagers.
Eerstgenoemde in de dije licht gewond zijnde, bleef echter tot het laatste toe in het gevecht en was alleen voorop in de tirailleurlinie, naderhand is bij echter naar het hospitaal moeten worden gebracht.
Hellewig had een schramschot in de zijde bekomen waarmede hij insgelijks in het vuur is gebleven en zich braaf heeft gedragen. Na het gevecht verzocht hij aan den officier van gezondheid met zijn wond bij de compagnie te mogen blijven, hetgeen hem werd toegestaan, waarna hij dan ook de rest van den veldtocht met de compagnie heeft medegemaakt. Van der Hucht, Jager — was bijzonder braaf tirailleur op 2 Augustus. Phaff, Jager — Idem. Van Reede van Oudtshoorn, Jager — Idem.



Voordracht van den Kolonel, Commandant van het Ie bataljon Jagers, opgemaakt* te Chaam den 26en October 1831.
Snoeck, Adriaan, 2e Luitenant — is niettegenstaande geblesseerd zijnde voor Beeckevoort steeds in het vuur gebleven.
Van Eeckeren, Jan Hendrik, Adj. onderofficier — heeft zich bij iedere gelegenheid die zich opdeed, onverschrokken gedragen en een buitengewonen ijver betoond.
Belkcum, Martinus, Sergeant le kl. — door zijn goed gedrag dat hij ten alle tijden voor den vijand, maar bijzonder te Beeckevoort gehouden heeft.
Keülkenbeck, Johan Frederik, Sergeant 3e Comp. — werd zwaar gekwetst op het oogenblik dat hij zich voorbeeldig gedroeg.
von Lenken, Ferdinand Alexander, Sergeant 4e Comp. — heeft zich
voorbeeldig gedragen bij de attaque op het dorpje Lubbeek.
Kerkenaar, Philippüs, Korpl. le Comp. — ofschoon voor Beeckevoort gewond zijnde, heeft hij echter de tirailleurlinie niet verlaten.
Visser, Bernardus Martin, Vrijw. Jager le Comp. — is te Beeckevoort, waar hij zich zeer goed gedragen heeft, gewond.
Andrea, Gajus, Vrijw. Jager le Comp. — heeft bij de attaque van Beeckevoort zich zeer goed gedragen en de manschappen door zijn voorbeeld aangevuurd.
Goosjens, Frederik, Vrijw. Jager 3e Comp. — heeft zich bij de attaque van het dorpje Lubbeek bijzonder onderscheiden.
Veenstra, Sjoerd, Vrijw. Jager le Comp. — heeft zich bij Beeckevoort goed gedragen en is aldaar zwaar geblesseerd.
Rapport van Luitenant-Generaal van Geen, geschreven te Diest 15 Augustus 1831.
Ie bataljon Jagers.
Majoor Wagener — heeft in het gevecht te Beeckevoort op den 10 dezer met het grootste beleid de tirailleurs gedirigeerd, zich blootstellende aan een sterk geweervuur, om de jonge soldaten te leiden, te onderrichten en aan te moedigen. In de affaire op den 12en heeft hij de reserve met moed en beleid geleid.
le Luitenant Wagner — heeft in het hierboven genoemde gevecht met het meeste beleid de lanciers gesoutineerd en na eene doelmatige stelling genomen te hebben hield hij de aanrukkende vijand staande.
He bataljon Jagers.
Jeltes, Sergeant — heeft zich bijzonder braaf bij de tirailleurs gedragen. Later is door een kanonskogel zijn been afgeschoten.
Schroeders, Sergeant — heeft zich bijzonder braaf bij de tirailleurs gedragen.
Muller, Korporaal — idem. Wusten, id. — idem. Kluitman, Jager — idem. van Dam id. — idem.



De Salis, Sergeant—was in het gevecht te Sondereijghen op den 2en Augustus zeer braai en steeds aan het hoofd der tirailleurs. Kist, Sergeant — idem. Roebv, Serg.-maj. — idem. De Hazebomme, Sergeant — idem.
Van Hees van der Tempel, Jager — is geblesseerd en heeft het gelid niet willen verlaten. Was bijzonder braaf tirailleur op 2 Augustus. d'Harvant, Jager — zwaar geblesseerd geworden.



BIJLAGE V.
Naamlijst van de Commandanten van de Afdeeling Grenadiers, van het Regiment Grenadiers, der Jagerbataljons, van de Afdeeling Jagers, van het Regiment Jagers, van het Regiment Grenadiers en Jagers en der Brigade Grenadiers en Jagers.
Afdeeling Grenadiers.
Kolonel Jhr. R. A. Klerck 1829—1838 Luit. Kolonel Buitengew.
Adj. van Z.M. den Koning Jhr. J. N. Everts 1838—1841
Luit. Kolonel J. T. van Spengler 1841
Regiment Grenadiers.
Luit. Kolonel Jhr. J. T. v. Spengler 1841—1842
Kolonel J. H. Voet 1842—1843
Ie Bataljon Jagers.
Luit. Kolonel (Kolonel) W. H. Baron van Heerdt
tot Eversberg 1829—1835
Luit. Kolonel G. van Buseck 1835—1836
id. J. H. Voet 1836—1838
id. K. A. Goetz 1838—1840
He Bataljon Jagers.
Luit. Kolonel (Kolonel) Jhr. J. N. Everts 1829—1838
Luit. Kolonel D. G. Herr 1838—1840
id. G. J. J. Rochell 1840—1841
Afdeeling Jagen.
Luit. Kolonel K. A. Goëtz 1840—1841
Regiment Jagers.
Kolonel K. A. Goëtz 1841—1843
Regiment Grenadiers en Jagers.
Kolonel J. H. Voet 1843—1845
id. Buitengew. Adj. v. Z.M.
den Koning Jhr. J. T. van Spengler 1845—1848
id. id. H. F. C. Duijcker 1848—1852
id id. M. Baron van Geen 1852—1855
id. id. J. Scheltus 1855—1857



Kolonel, Buitengew. Adj. v.
Z M den Koning J. E. van Hoeij Schilthouwer 1857—1862
id. — W. J. H. Ravens 1862—1867
id., Adj. in B.D. van Z.M.
den Koning N. Mac Leod 1867—1870
id. W. F. Le Maitre 1870—1873
id., Adj. in B.D. van Z.M.
den Koning S. L. J. Queijsen 1873—1878
id. id E. J. van Bel 1878—1881
id id. Jhr. A. R. J. Klerck 1881—1885
id — B. J. Baron Mulert 1885—1887
id! — A. W. Greve 1887—1890
id., Adj.inBJD. van Z.M.
den Koning J. H. Verschoor 1890—1891
id — J. A. K. H. W. Vogel 1891—1893
id. — Jhr. H. Laman Trip 1893—1898
id. , Adj. in B.D. van
H.M. de Koningin J. L. de Bock 1898—1900
id — T. W. J. Buus 1900—1902
id. — Jhr. L. F. A. v. d. Goes 1902—1904
id., Adj. in B.D. van H.M.
de Koningin J. J. G. Baron van Voorst
tot Voorst 1904—1908
id id. F. Tonnet 1908—1910
id. id. R. Froger 1910—1911
id id. Ph. W. Weber 1911—1913



De Brigade- en Regimentscommandanten der Grenadiers en jagers sedert de oprichting van de „Brigade Grenadiers en Jagers" (1 April 1913) x).
brigade commandanten v. h. commandanten v. h.
commandanten regiment grenadiers regiment jagers
(Kolonels) (Luitenant-Kolonels) (Luitenant-Kolonels)
Ph W. Weber, L. J. H. Habbema, I Jhr. L. M. A. von Schmid
Adj. in B.D. v. H.M. de 1 Apr. 1913—1 Nov. 1913 van 1 Apr. 1913
Koningin (K. B. dd. 15 Ft*>. '9*3)
1 Apr. 1913—1 Nov. 1913 
' L. J. H. Habbema, Jhr. C. L. van Suchtelen Idem,
1 Nov. 1913—1 Mei 1917. van de Haare, tot 23 Juni 1915
Adj. v. Z. K. H. den Prins
der Nederl., belast m. h. bevel J. h. F. Graaf Du Monceau over het Regiment Grenadiers Adj. v. H. M. de Koningin, 18 Dec. 1913—1 Mei 1917 belast m. ft. bevel over het (Was als Majoor sedert 1 Regiment Jagers
Nov. 1913 waarnemend van 23 Juni 1915
C-R. Gr.) 
h F C Baron van Omphal ~ H. W. L. hofdijk, idem,
Mulert 1 Mei 1917—16 Mrt. 1918 tot 1 Mrt. 1918
1 ■ KféT" 1917—1 Mei 1919 H. C. J. ter Beek W. L. F. C. Ridder van
van 16 Mrt. 1918 Rappard
van 1 Mrt. 1918
i h. A. Mijsberg, idem, - . , idem, 1 Mei 1919—1 Nov. 1921 Adj. in B. D. v. H. M. de Adj. in B. D. v. H. M. de Koningin Koningin (K. B. dd. 3i Aug. 1930) (K. B. dd. 17 Sept. 1919) tot 1 Aug. 1920 w. s. a. a. h. m. van Rijswijk de Jong van 1 Aug. 1920
w L F. C. Ridder van Idem, >dem
Rappard, tot 1 Febr. 1922 Adj. in B. D. v. H. M. de
Koningin
1 Nov. 1921—1 Feb. 1922 , . 
ïj—r 1 ter Beek ' i. H. Borel, idem,
AdjHin è3b!l H^M.'de 1 Febr! 1922-1 Juni 1924 tot 16 Sept 1922
Koninein P. H. A. de Ridder J. C. Wagner
1 Febr. 1922-1 Qct. 1924 van 1 Juni 1924 van 16 Sept. 1922
Ad] in BHDBvKH'M. de tot 1 Novl 1925 tot lJWeï 1926
Koninein J. P. J. Verberne H. K. Hardenberg
(k B d!??9 Apr. 19**) van 1 Nov. 1925 van 1 Mei 1926
1 Qct. 1924—1 Qct. 1926 . . 
j. C. Wagner, idem, ,i<j5*n' 1097
1 Oct. 1926-1 Mei 1928 tot 1 Oct. 1927 tot 1 °.ct.l927
W FROGER W. G. van riOOGENHUIJZfc.
van 1 Oct. 1927 van 1 Qct. 1927
F. J. Quanjer, "* idem, 'dein,
1 Mei 1928—1 Nov.1928 , 
Jhr. e. W. van Holthe, „ idem, n"ïm' m M de
1 Nov. 1928—1 Mei 1930 Adj. in B.D. v. H.M. de Adj. in B:D:V:H-M- ae Koningin _ Aomngin
(K.B. dd. >7 Juni i9'9) (K. B dd 2} Jaml 19'9)
tot 1 Nov. 1929 tot 1 Mei 1930
Jhr. C J. van Adrichem
boooaert,
van 1 Nov. 1929 
1~msHi9D30^?EMer'l932 tot ! Mei'1932 2 Mei^a^Mei 1932
J-J'°rvrTVO°MT lDMeDiE19B3R2AUW' ^li SST'
Adj. in B. D. v. H. M. ie
Koningin (K. B. dd. 25 Aug. 1933)
2 Mei 1932 — ——
enU^'rtW



INHOUD
Blz.
Inleiding 5
EERSTE GEDEELTE door G. H. J. Gijsberti Hodenpijl 7 Hoofdstuk I. De eerste weermacht van het Koninkrijk
der Vereenigde Nederlanden 7
,, II. De oprichting van de afdeeling Grenadiers en van twee Jager-bataljons . . 9
„ III. Het oproer te Brussel 14
„ IV. De strijd om Brussel 20
„ V. De beweging tot afscheiding van België 29
VI. De Tiendaagsche Veldtocht 33
,, VII. Na den Tiendaagschen Veldtocht ... 42
„ VIII. In vredesdienst 44
TWEEDE GEDEELTE door J. J. G. Baron van Voorst
tot Voorst 51
Hoofdstuk IX. De mobilisatiejaren 1914—1918 51
X. Na de mobilisatie 57
XI. Ten besluite 60
Bijlage I. Eeretafel van de gesneuvelden 62
,, II. De Vaandels der Regimenten Grenadiers
en Jagers en de Bataljonsvlaggen ... 63
,, III. Het Oranje-Huis en de Grenadiers en
Jagers 65
,, IV. Vermeldenswaardige bijzonderheden uit officieele verbalen, rapporten en voordrachten 67
» V. Naamlijst van de Commandanten ... 72