OUD-ZAANSCH MOLENLEVEN







OUD-ZAANSCH MOLENLEVEN
SCHETSEN UIT HET LEVEN DERGENEN WIER BESTAAN EERTIJDS SAMENHING MET DAT DER
ZAANSCHE WINDMOLENS
Met vele bijzonderheden omtrent hou leefwijze, arbeid en gebruiken DOOR
P. BOOMSMA
EX-MOLENMAKER
TWEEDE DRUK
P. OUT N.v.
KOOG AAN DE ZAAN 1932



BIJ DEN TWEEDEN DRUK.
rx * a a „»., A;t hoekie in 1927 uitgegeven door de Vereeniging de Zaansche enkele verhaaltjes en aanvullingen aan het bestaande toe te voegen
LrAWAWï vinrviSe^ saar Jfi
L andt, van den inhoud, te verduidelijken en alzoo de aantrekkelijkheid te verhoogen.
DE UITGEEFSTER.
Najaar 1932.







Zie pagina VII
PUat 1 „ZOO STONDEN DE MOLENS IN HET ZAANSCHE LAND '.



TER INLEIDING.
Hoewel bij vele menschen — zoowel binnen als buiten onze landsgrenzen — nog steeds de gedachte zetelt, dat zij bij een bezoek aan de Zaanstreek daar bijna ontelbare molens zullen aantreffen, kan onze streek op haar vermaardheid als: „het land der molens" geen aanspraak meer doen gelden.
Er resten nog slechts enkele tientallen van de vele honderdtallen windmolens, die weleer een gerechtigde aanleiding waren tot den roep, die overal uitging ten aanzien van „de molens aan de Zaan".
Het zijn echter niet de molens zelve, hun aantal, inrichting enz., ook niet over de invloeden welke hun komen en gaan zouden kunnen verklaren, waarover 't ih het volgende zal gaan, maar het zal betreffen de menschen, die van. door, met en in de molens leefden en werkten.
Enkele grepen uit het leven dier menschen, die geslacht op geslacht, van ouder op kind, hun bestaan hebben gevonden in het werken met, of het bouwen en repareeren van molens, zullen worden weergegeven, althans is het de bedoeling te trachten dit te doen.
Het zal niet zoo heel lang meer duren of het leven en werken dier „oude luldjes zal vergeten zijn en waar de levensomstandigheden dergenen, die thans nog in de weinige, overgebleven molens hun bezigheden verrichten, zoodanig met die hunner voorgangers verschillen, dat zl) niet kunnen strekken om van de tijden van weleer eenig beeld te geven, was het veler wensch, dat omtrent dien ouden tijd niet alle herinneringen teloor zou gaan. Vandaar het pogen om hierbij aan dat verlangen eenigszins te voldoen, misschien dat anderen er zich door aangespoord zullen gevoelen hun oude herinneringen eens op te diepen om ze eveneens ten beste te geven voor het boven aangegeven doel.
De langdurige, veelal zware arbeid, zooals die vroeger in de molens bestond, behoort — zeer zeker gelukkig — tot hét verledene.
Toch kwamen in dat, zoo eentonige, bestaan der arbeiders uit dien tijd soms momenten, die daarin eenige welkome afwisseling brachtén! enkele van die voorvallen worden hierna beschreven, niet omdat een en ander zoo belangrijk is, och neen, het zijn slechts enkele trekjes uit het toenmalige arbeidersleven.
Misschien heeft het verhandelde ook eenige waarde, waar het eenigennate een afspiegeling geeft van de destijds heerschende zeden en gebruiken, en mogelijk wordt er iets in gevonden, dat ten goede kan komen aan de kennis omtrent karakter, deugden en... ondeugden der Zaankanters uit dien tijd.
Menigmaal zal blijken, hoe in die dagen de drinkgewoonte was ingeworteld en waartoe dit kwaad soms leidde.
Echter denke men niet, dat het drinken een eigenschap was bepaaldelijk van de personen, die straks voor het voetlicht zullen worden gebracht; het „borrelen" was een euvel waaraan ook beoefenaren van andere vakken en bedrijven bedenkelijk mank gingen. Juist door dealgemeenheid in toepassing der verkeerde gewoonte, werd er toen het leelijke en verderfelijke niet zóó van ingezien als thans het geval is.
Andere tijden, andere zeden, dit verlieze men niet uit het oog wanneer soms, bij het lezen straks minder „verheven" daden of voorvallen afkeuring of minachting mochten wekken.



De meeste personen, die ln de verhaalde gebeurtenissen een rol vervulden, waren „in hun tijd", knappe, achtenswaardige menschen, die, hoewel dagelijks hun „slokje" gebruikend, slechts onder gegeven omstandigheden wel eens uit den band sprongen, doch overigens geen dronkaards van professie.
Voorgaande uitweiding zou allicht gereede aanleiding bieden tot de gedachte, dat slechts bachanalieën en drinkgelagen ter behandeling zijn uitgekozen. Evenwel is dat niet het geval, slechts wordt er mede beoogd, bij de voorvallen waar de invloed van den alcohol wat sterk op den voorgrond treedt, het maken van verkeerde gevolgtrekkingen te voorkomen.
Als bij alle beschouwingen omtrent het verleden, passé men ook hier de juiste stelregel toe: dat alles gewaardeerd moet worden in overeenstemming met den tijd waarin het geschiedde.
De juiste namen der personen zullen natuurlijk achterwege blijven; hoewel zij allen reeds jaren dood zijn, zou het niet passen hun nagedachtenis hier verder „aan te vullen".
Het gaat niet om hunne persoonlijkheid als zoodanig, doch om de gebruiken — soms misbruiken — eigenaardigheden enz., welke, tijdens hun leven, in zwang waren en in welker toepassing zij hun aandeel hebben gehad.
Ook de namen der molens, waar een en ander zich afspeelde, worden niet genoemd, dit om te verhoeden dat volgens de molennamen naar persoonsnamen zal worden gegist, waaruit wellicht vergissingen zouden voortvloeien.
De namen die genoemd worden zijn dus gefingeerd, niet alzoo de handelingen der personen wier ware naam niets ter zake doet.
Wat verhaald wordt is alles: historisch en zooveel mogelijk „natuurgetrouw" weergegeven.
Om dit natuurgetrouwe, zooveel doenlijk is, te benaderen, zijn gesprekken, spreekwoorden, zegswijzen, benamingen van voorwerpen, vaktermen e.d., in Zaansch dialect gesteld, althans er is naar gestreefd dit te doen.
Waar noodig, zijn verklaringen toegevoegd, wat vermoedelijk niet overbodig zal blijken, vooral ten opzichte van sommige voorwerpen, als gereedschappen enz., en de reeds genoemde vaktermen.
Moge dit „woord vooraf' voldoende duidelijk maken, dat slechts bedoeld is, in het verder volgende, een en ander uit het leven van vorige generaties der Zaankanters te memoreeren en daardoor het voorbije niet geheel onder den sluier der vergetelheid te doen schuil gaan.
Om mogelijke misvatting te voorkomen zij hier ten overvloede nog aan toegevoegd, dat in géén geval gedacht moet worden aan verheerlijking van „den goeien ouwen tijd"; hoewel wat den omgang tusschen „bazen" en „knechts" en die van laatstgenoemden onderling, zeker meer gemoedelijk en veel aangenamer was, dan in dezen tijd valt waar te nemen. Maar, dat als bijkomende omstandigheid. Iedere tijdsperiode heeft zoo „z'n mee en z'n tegen".
Zomer 1927. DE SCHRIJVER.
BIJ DE PLATEN.
Deze illustraties zijn in het boekje opgenomen om diegenen, welke het „oude ras" der Zaansche molenaars en molenmakers niet van nabij gekend hebben, op deze wijze er mede in kennis te brengen.
Daarom zijn deze oude foto's gereproduceerd. Zij geven, in de afgebeelde personen, het type weer der mannen, die in de schetsen handelend optreden.
Maar uitdrukkelijk wordt erop gewezen, dat de molens en de personen, op de platen afgebeeld, in geen enkel opzicht, betrokken zijn geweest bij datgene, wat in de schetsen wordt verhaald.
Van de molens, voorkomende op de foto's, zijn enkele historische bijzonderheden gegeven.



PLAAT I.
„ZOO STONDEN DE MOLENS IN HET ZAANSCHE LAND" Naar een foto van omstreeks 1890.
De molen op den voorgrond is de verfmolen „De Sluiswachter", een z.g. houtmolen, d.w.z. dat bi) verfhout fijn maalde.
De eerste „Sluiswachter" werd — vermoedelijk .— gebouwd in het jaar 1696. Deze verbrandde op den 20en December 1737.
De daarna herbouwde molen is in 1897 gesloopt en was, een reeks van jaren, tot op het laatst van zijn bestaan, eigendom van de firma Storm, van Bentem & Kluyver te Koog aan de Zaan.
De volgende molen is de oliemolen „Het Kaar" of ,,'t Oude Kaar". Voor dezen molen werd, in het jaar 1680, de Windbrief uitgereikt aan Willem Jansz Kaar. De molen werd, waarschijnlijk, in genoemd jaar gebouwd.
Tijdens een hevige bui, op 6 December 1895, brak zijn as, zoodat de molen — zooals de term luidde ■— as en roeden afmaalde. Hij bleef in wezen tot 28 Mei 1917, op welken datum ,,'t Kaar", toen eigendom van den Heer J. Stuurman Dz., te Koog aan de Zaan, verbrandde, door het inslaan van den bliksem. De laatste jaren van zijn bestaan werd de molen gebezigd tot het verwerken van cacaoafval.
Vervolgens vertoont zich de oliemolen „De Quak", thans (1932), nog aanwezig. Het bouwjaar van zijn voorganger, die op den 19en September 1751 verbrandde, is niet met zekerheid bekend. Ook deze molen werd ten slotte gebruikt voor het verwerken van cacaoafval, en wel door den Heer E. Terweij Dz., na wiens overlijden hij, op 21 Januari 1932, in de publieke veiling werd gekocht door diens zoon, voor de luttele som van ƒ 865.—.
De rij van vier wordt afgesloten door den oliemolen ,,'t Huis te Muijden of de Zeef", wiens bouwjaar, waarschijnlijk, 1685 geweest is. Hij stond beoosten „de Knie" — een water, dat aldaar Noord-Zuid loopt. Deze molen is gesloopt in het jaar 1897, terwijl hij toebehoorde aan den Heer Klaas Honig Klz., te Koog aan de Zaan.
De meest links staande molen, ten N. van de sloot, is de oliemolen „De Ka ver". 1) Om dezen molen te bereiken moest men over varen, want zijn „vaste-pad" liep, evenals dat der andere afgebeelde molens, over het Noorder-Valdeurpad.
Zijn bouwjaar is niet met zekerheid bekend. Ook deze molen had, „op het laatst van zijn leven", nog een ramp te verduren. In Februari 1897 trof hem een zelfde lot als ,,'t Kaar" in 1895 beschoren was. Hij werd hersteld, doch reeds in 1898 verkocht en gesloopt. De kooppenningen bedroegen minder dan, kort te voren, voor reparatie was uitgegeven.
De molen behoorde het laatst aan de firma Brat, te Amsterdam.
1) Kaver = zeker soort kever.
PLAAT II.
„HET VOLK VAN EEN VORFMOLEN".
Deze groep personen, gefotografeerd ca. 1898, maakte destijds het personeel uit van den verfmolen „De Uil" te Wormer.
Van links naar rechts: Maarten Groot; Simon Eenhoorn; Klaas Pot; Dirk Husslage (molenmaker) en Jacob Leeuwerink.
De tweede en de derde man van links, dragen „een rokkie", het kleedingstuk waarvan o.a. sprake is in het verhaaltje: „De Skerrème Maar Neer" en wel op blz. 53.
De molen „De Uil" was, volgens de aanteekeningen" van J. W. Groot, oorspronkelijk oliemolen. Hij verbrandde, als verfmolen, op den 24en September 1744.
De molen werd toen herbouwd en verbrandde andermaal op 13 October 1899. Toen werd hij, tijdens een hevig onweder door den bliksem getroffen en ging geheel in vlammen op.
Een zelfde lot trof den papiermolen „De Mol" te Krommenie en den watermolen „De Guit", aan het Watermolenpad te Westzaan, zoodat er toen drie molens gelijktijdig verdwenen.
Laatste eigenaar van „De Uil" (verfhoutmolen) was de Heer Jb. Latenstein, te Zaandijk.



PLAAT DL
„MOLENMAKERS AAN DEN ARBEID". Deze afbeelding doet zien hoe het „verroeden" van een molen in zijn werk ging. Het tafereel speelt zich af bij den verfmolen (houtmolen) „De Valk", te Zaandijk.
De molen wordt voorzien van twee nieuwe, althans andere, roeden. Te oordeelen naar de donkere plekken ta het midden van de roed (afteekening van de „roedwiggen ) welke in het rijn" of „Mijn" (takel) hangt, is men bezig een van het oude tweetal te strijken. Als het met 't werk niet te veel tegenliep, geschiedde zulk een karwei op één dag, d.w.z.. dat de molen, die morgens nog met zijn oude „kruis" stond, s avonds
De Valk" stond nabij den spoorweg en ten O. daarvan, op het land benoorden de Parklaan, en was eigendom van den Heer Jb. Latenstein, te Zaandijk. Op 5 April 1903 maakte het vuur een einde aan zijn bestaan.
Rechts staat de molen „De Witte Veer", wiens „lijf" en kap met hout gedekt waren, fa het iaar 1695 bestond er te Zaandijk een snuifmolen die denzelfden naam droeg, het to tdetonmo. gehjk dat deAfgebeelde molen de voormalige snuifmolen was. Later werd deze molen gebruikt voor 'het malen van stof (halfstof) voorproduct WJ het fabriceeren van papier.
Den l len April 1917. geraakte hij, 's middags, „met de zeilen voor", in brand en ging verloren.
Hij was toen eigendom van de firma Gebrs de Jong te Westzaan.
Links ziet men den oliemolen „Het Jonge Big:-, die bewesten den spoorlijn aan de Sluissloot stond. Hii werd in 1675, als hennepkoeksmolen, te Assendelft gesloopt en „verhuisde naar Zaandijk.
bTk deze molen, wiens laatste eigenaar was de Heer J. Stuurman Dz.. teKoog aan de Zaan verwerft ten slotte cacaoafval en ging in den avond van den 13en November 1923, in vlammen op.
PLAAT IV.
„OLIESLAGERS IN HUN MAALGOED".
Deze groep, opgenomen omstreeks 1870, geeft het personeel van den oliemolen De Ooievaarweer Deze, nog in bedrijf zijnde, molen staat, te Zaandam aan den Kalverrmgdijk.
Zooals valt op te merken, was de slaapmuts - in willekeurigen vorm gebracht - m dien tiid nofh^t meest gedragen hoofddeksel onder de oüeslagers. Slechts één van het zestal gaf blJkW vooTeur9aan9de pet, welke hij, naar de mode van dien tijd - door velen zijner
k°Alf lo'orweïen" (°^vXnlTebruikten de olieslagers oude „buien" (de wollen zakken, waa ntettotkoek te persen meel - of gebroken zaad - zich gedurende die bewerking bevond) Daarloe werd <fe „buul" los getornd en tot lap teruggebracht om dan nog langen tijd
31 VaïhTfkoorS" van den meest rechts staanden man, is duidelijkJezten. dat de zijkanten van de^uul" 1* meest aan slijten onderhevig waren De (met „buulgaren ) herstelde, versleten plaatsen, geven daar, in twee onevenwijdige lijnen, den koekvorm aan.
De namerder personen kunnen, ondanks de nasporingen daartoe gedaan, niet gegeven worden.
Achter de stellinastutten" van „De Ooievaar", zien we een gedeelte van de stelling en het ono^ teiff vTdcn oüemolen „De Wachter", in wiens plaats, in 1891,deoliefabriek verscheen, welke den naam van den molen draagt.
Rechts is heel iatrw. iets waar te nemen van den oliemolen „De Pellekaan" die aan den
In het verschiet, op den voorgrond, het söjfselhuis „De Anjer", aan tKalf, gesloopt in 1906. Daar ter plaatse staat nu de fabriek „De Korenbloem .
Vervolgens de Delmolen „De Groeneboer', aan weg en Zaan, OX Deze mokt, dateerde „an hot ilar 1750 en werd in 1878 vervangen door een stoomnjstpellerij, welke slechts enKeie iaren fef dan nog met onderbreking) tot léV in werking bleef. De gebouwen, nog aanwezig, deden daarna dienst als opslagplaatsen, z.g. pakhuizen.
Ten slotte teekent zich af „Het Rad van Avontuur", eveneens gelegen aan weg en Zaan, ten Z van de Noörderbrug. Deze, in 1648 opgerichtte, oliemolen, is in 1914 gesloopt.



EEN SPOEDIG INGETROKKEN ONTSLAG.
Gerrit was meesterknecht op een pelmolen en uitstekend vakman, hij verstond — in den letterlijken tin — z'n vak in de puntjes. Want bij het fabriceeren van „lange" gort, wist hij de puntjes der korrels te sparen, bij 't parelen — het pellen van ronde- of parelgort — bereikte hij door rijn bijzondere wijze van stellen der pelkuipen, dat de puntjes er spoedig af waren.
Daarom kon Gerrit wel een potje breken bij zijn patroon. Maar, buiten en behalve z'n vakkennis bezat hij nog andere kwaliteiten, waaronder die van goeden aanleg voor den handel, waarop zijn baas, uiteraard, minder gesteld was.
Daardoor kwam het, dat Gerrit zoo af en toe z'n neiging tot verkoopen — inkoppen deed de baas wel — niet kon onderdrukken.
Deze ongeoorloofde praktijken waren den patroon wel bekend — want: ,,'t ontbreekt den schout nooit aan aanbrengers" — en hij had z'n meesterknecht daarover dan ook al eens onderhouden en ontslag in uitzicht gesteld, indien herhaling mocht plaats grijpen.
Na zoo'n reprimande ging 't weer een poosje goed, maar de verlokkingen van den opkooper deden Gerrit weldra weer falen, zoodat 't ten slotte toch te erg werd.
Hoewel noode — want zoo'n „beste pelder" kreeg hij niet zoo gemakkelijk weer — moest de patroon hem ten leste „de zak geven", wel niet „op staande voet", maar met veertien dagen zou het ontslag volgen.
Toen de vastgestelde Zaterdagavond verschenen was, kwam Gerrit naar 't kantoor om z'n paperassen aan den patroon ter hand te stellen, de sleutel van den molen bleef onder berusting bij den middelknecht — de tweede man op een pelmolen — tot tijd en wijle de nieuw benoemde functionnaris die van hem zou overnemen.
Het onderhoud tusschen baas en knecht was niet van langen duur en spoedig na z'n komst stond Gerrit buiten de achterdeur.
Ongetwijfeld had hij zijn plan de campagne reeds rijpelijk overwogen en vastgesteld, want zonder aarzelen belde hij, na de steeg uitgeloopen te zijn, aan de voordeur weer aan.



Het dienstmeisje, dat opendeed, keek wel wat verwonderd, toen zij Gerrit hoorde vragen: , .
Zeg maidje. wi'je d'rs effe teuge de baas zegge, datter n man is voor de"stiek? Maar je moete niet zegge, dat ik 't ben, as ie vraagt wie of tis, den zeg je maar: dat kon ik niet best zien. Hou je maar van de domme, azzik eerst maar weer binne ben. den zei 'k 't lessie zelf wel klaar speule.
Het meisje begreep wel waar Gerrit heen wilde.
„Nou. Gerrit. dat zal 'k doen hoor! Tc Hoop maar dat t je lukke zal. meskien gaat 't wel want meheer is nag zoo kwaad niet".
„Dèèrom net. maid". - zei Gerrit. - „aars zouwik t ok met prebeere. Gaan nou maar gauw heen. want hoe klakker dattet m op zn dak valt.
h°Spoed1g 'was het „maidje" terug en leidde Gerrit binnendoor naar het
DaT'de' patroon z'n pas ontslagen knecht verbaasd aankeek, valt wel te begrijpen, maar hij kreeg geen gelegenheid opheldering te erlangen, want als uit één adem ontvloeide aan Gerrifs mond: „Goeien avend baas. k Hoorde datter bij uwe 'n meesterknechtsstiek óp is. in toe docht k:dat kon welders wet voor main weze: in zoodoende kom 'k nou stollesteere . (solliciteeren).
„Nou", antwoordde de patroon, „je bent de eerste die dr op afkomt, je bent wel goed in'elicht. Je weet mogelijk ook wel waarom k m n vorige meesterknecht de zak gaf?" ... k 1 j-m «,si
Ta deer hew *k wel wet van 'ehoord, maar as uwe t mit mam d rs wil orêbeére den beloof 'k uwe. dat uwe deer mit main gien last van zei nebbe. Wet die vorige 'edeen het. dat begraip 'k best. dat stond uwe met an in deerom durf'k gerust te zegge, deer zei uwe mit main gien last van hebbe
.Zoo. dus jij zal geen goed van me verkoopen? k Moet zegge dat je me wé anstaane. maar ik waarschouw je", en nu hief de patroon dreigend de vinger op. „as 'k *t minste of geringste merk. dat je me goed verdonkeremaand, dan gaan je onverbiddelijk 't pad af, hè je dat goed verstaan? „Of *k", zei Gerrit, „uwe ken d'r gerust van weze .
Nou. geef me dan de hand erop Gerrit. 'k Geloof je man! Wat gepasseerd is zulle we niet meer over reppen, we beginnen weer opnieuw met
m Me? een stevigen handdruk werd de overeenkomst bezegeld en met trillende stem zei Gerrit: „Dank uwe. baas".
Weldra stapte Gerrit. z'n „boekies" weer onder den arm, opgelucht en welgemoed huiswaarts; zijn eigen schranderheid en het nobele karakter van den oatroon hadden hem van een onzekere toekomst gereaV
Va? dien tijd af was er voor helers en opkoopers bij Gerrit mets meer te halen.



ZOUTE WORST.
't Was gewoonte, dat wanneer een molenmakersknecht zijn werk aan 'n molen gereed had: „z'n karrewai plat was." hij 's avonds bij zijn baas ging melden dat hij: „an'ekomme was"; althans in die gevallen, dat: „de dag vol'ekomme" was.
Anders ging hij natuurlijk: „nê de worf" — de werkplaats — waar dan wel iemand was die hem ander werk gaf.
Zoo geviel 't dan, dat Kees, op zekeren, avond den baas kwam verwittigen dat z'n karwei af was.
„Kom maar effe binne Kees," riep de baas, toen hij hoorde wie er bij de deur stond.
Dus stapte Kees naar de tafel, waaraan het gezin zat te avondmalen en dadelijk had onze man zijn zinnen gezet op een heerlijke worst, die hij daar opgedischt zag.
„Gaan effe zitte Kees" — noodde de baas — „lus'je 'n broodje mit 'n kommetje koffie?"
„Dank je baas, 'k hew nét me goesie binne, maar as je nou vrage: wi'je 'n endje van die worst, den bennik je man." „Gien brood, gien worst, dus: wet wi'je?" „Nou, den maar niks."
„Oit 'epraat," — besliste de baas — „maar nou 'n aar praatje. Je moete make, dat je morg'ochend om vier uur an de «*• volgt naam van een molen — benne, wind of stil, deer is 'n karrewaitje an de wentelas."
„Best" — zei Kees — ,,'k zei make dattik 'r ben. Dus 'k kraig gien worst?"
„Deer praate we niet meer over, 'ezaid, blijft 'ezaid."
„Nou, den gaan 'k maar opstappe. Gènevend same, wel-te-ruste."
„Wel-te-ruste Kees," klonk 't uit aller mond.
„Denk er om, viér uur hóór!" riep de baas nog, terwijl Kees bij de buitendeur z'n „holleblokke" aantrok. „Ja, hoor, 'k zei d'r weze!"
't Was al tamelijk ver in den herfst ten tijde dit gevalletje zich afspeelde,



dus zou dc zon Kees niet: „oit z'n bed skaine", den volgenden morgen.
Wekkerklokjes waren toen nog geen alledaagsche dingen en: „voor die iene ochend de klopperwacht nag an te zegge," dat leek Kees toch wel: 'n bietje al te mal." ,
Dus, kwam hij met zichzelven overeen: „k zei dr wel op gaan legge, den zei 'k wel wakker worre as 't raid is. je kenne als te benauwd ok weze.
Maar, Morpheus speelde hem parten; 't was al „dik over zesse . toen Kees 's morgens over de beddeplank stapte. .
„Die weerskoen, nou hewwik 'm toch 'n goeie druk verkocht. Verdorie, wet hewwik nou lillek over-skel-'ehaaid, da's erreger as 'n gat in je kous, pruttelde Kees en maakte zoo gauw mogelijk voort om de deur uit te komen, zoodat hij binnen zeer korten tijd op weg naar zijn karwei was, „z n reeskipbakkie" (gereedschapbak) op den rug en de „stikkezak' aan z n arm.
„In da's nou allemaal nag niks azzik de baas maar niet teuge kom, want dén zei 't rooke." dacht hij en deze gedachte verschafte hem een ingeving waardoor hij in staat zou zijn zich uit den brand te redden als het gevreesde
gebeuren zou- ... . i .
En dat kwam hem maar heel goed van pas, want t duurde niet lang. toen hij. op een bocht van de weg gekomen, in 't verschiet zijn baas zag opdagen.
„Verdikkeme, deer hèje de rape al gaar; 't is of 't spul spreekt. Zouwik 'n steeg inloope in ofwachte of de boi verbai wü draive. Maar, hai het ok z'n ooge niet opsèn reg (rug) zitte, meugelek het ie me wel al ezien.
Veroit. den moet de koegel maar deur de kerk. as ie maar niet mit z n verkeerde bien toe bed oit 'estapt is. den zei 'k't wel rugge, zoo redeneerde de laatkomer en weldra waren de tegenpartijen elkaar genoeg genaderd, dat Kees kon zeggen: „Goeie morrege."
„Goeie mórregel goeie mórregeü Durf jai nag goeie morrege te zegge, stoof de baas op. . . , ...
„Viér uur zou je d'r weze, in nou isset al bai zeuvene m je loope hier nag, of is je karrewai al plat?"
Kees trok een arme-zondaars-gezicht en zei: , „Bedaar nou *rs effe in leet 'k je zegge as dattik n nacht deur ebroent hew. die 'k niet makkelek vergete zei, in dat allienig deur die lamme worst. „Wét worst, die je gusterevend bai main 'ezien hewwe. maar deer hè je
toch niks van 'ehad." ,,..11 j %
„Das 't nou net. Azzik d'r wel n moppie van ehad hadde, den zou K meskien 'n betere nacht 'ehad hewwe."
„Nou, hoe raim je dat te same?" vroeg de baas nieuwsgierig.
„Dat zei 'k je vertelle. , ,, ,
Hoe lang of 'k 'elege had weettik niet, maar opiens zien k me n kanjer van 'n worst an me bèsbordje bange, in mitien zakte ie zóó leeg, dattik
Maïï'nag kwalek haddik me tande d'r in 'ezet of 'k proefde hoe zout of ie was maar, d'r was niks an te doen, 'k móst happe in kauwe teuge wü in dank. ékèkÈÈik



Maar, zóut, zóut, man, 't leek ienbaar zout!" „Nou, in toe?"
„Toe, nou dat ging nét zoolang an, tot ie hillekendal öp was in der niks aars overbleef as 't touwtje deer ie an 'ehonge had.
In 'n poosie later wier 'k wakker in verging 'k van de dorst, dat ken je nê gaan!
Drie, vier keer most 'k er oit om te drinke, in den sleep je zoo in iene maar weer niet.
Toe hew 'k 'm zeker in de ochendstond goed te pakke 'ekrege, in verders 'eslepe as 'n os.
Mócht 't dus weer d'rs beure, dat je worst op tafel hewwe azzik bai geval d'rs binne kom, den weet je d'r alles van."
„Hoe haal je 't zou gauw bai mekaar, gabberd!
„Tai benne ok van je eerste leuge niet 'eborste, maar je sjouwe 't 'r goed of, dat moettik zegge!
In maak nou maar wenigsgauw, dat je an de mole komme, want je benne mit al die grappe 'n mooi slachie op achter 'eraakt."
Waarop beiden, lachend, verder „hunsweegs" gingen.



GESTOORDE NACHTRUST EN WAT ER VAN KWAM.
Evenals de olie- en sommige verfmolens, maalden, bij voldoenden wind.
"eE ffgSmirmShooi. stroo of doppen, diende als nachtleger; wat zakken S (off oude jassen waren het dek. indien dekens ontbrakenLakens en slopen waren in zoon kooi. ongekende weeldeartikelen.
9eKofae molen echter volop werken, dan waren de werklieden zoo ongeveer 1 Vrprontl'tan'een^lïïüg bemande pelmolen bestond uit: ^
^iffe^in1 ^^^^^ molens n^.g^ nïchtknechts. veeltijds „gerecruteerd" uit werklooze seizoen-
arbeiders, als schilders e.d. „ovallen niet altijd een
kondén slagen e?n „middelknechtstiek" te bemachtigen.



„Je moste nou mttien maar gaan ok Jaap. je wete, de adresse moete van 't ketoor 'ehaald worre. . , .
Hier hè'je je kanis (etensketel) in den zou k je rade: gaan effe bai n oliemole an, den ken je deer wel an de weet komme hoe laat of t is.
Is 't den nag te vroeg, dan wacht je deer je tait maar of, in den loop je mitién wel 'n kommetje koffie op", raadde de meesterknecht Jaap aan.
,,'t Is wet lekkers", zei Jaap. „in 't holst van de nacht moet je ovverdan. aien iens taid om effe de pot te vuur te hange".
„Je kenne toch doen wettik je zeg. as je bai ien van de ohemole s anlegge, den kraig je ok vast wel 'n bakkie drinke. dat weet je ókwel.
't Is maar omdat we niet sekuur van de taid benne in t is nag puur zoo n endje vare voor je in de Zaan benne".
Ta. 'k zal me deer oit lete lache. man je kenne toch ommers zoo wel zien dat 't nag midde in de nacht is. Maar. je hoeve over main niet in j'e stinkerd te zitte. ik zei me wel redde hoor!" zei Jaap nog. onderwijl hij de gondel los maakte en van wal stak.
Onderweg, hij had een klein uurtje te roeien, had Jaap gelegenheid genoeg te overdenken wat hem verder te doen stond. _
„Weet je wet". - overlegde hij. — „ik breng me skoit tot de slois in den gaan 'k nê hois, ó zoo". , .
En met die gedachte bezield, roeide Jaap op zn gemak voort en naderde al aardig zijn doel toen eensklaps een paar menschelijke gestalten uit de duisternis opdoemden en aan den slootkant post vatten. Plaats van handeling was nu het Zuidervaldeurspad. De twee personen waren nachtwacht*, die, misschien door het toeval geleid,
dat pad waren opgeloopen. ... T ~ ..<• ,;„
Maar. dat hij met ordebewaarders te doen had. kon Jaap eerst niet zien. want *t was nog altijd „hardstikke-donker".
„Goeie morrege", zei Jaap. „wete jollie nag hoe laat of t zoo.wet is. manne?
Zóó. weet jai gien iens van taid of uur. da's ok raar .luidde het antwoord.
„Da's niet zoo raar as je wel denke, want ons klokkie was staan ebleve in toe was de meesterknecht bang dattèt al laat zou weze in toe most k d'r maar vendeur . , , .. .
Intusschen was de schuit de sluis genaderd en Jaap maakte z n meertouwtje vast.
Het tweetal was mee opgeloopen en nu zag hij „wet voor vlees of ie in de koip had", vandaar dat Jaap zei: „Zóó. da's de wacht zienmk .
„Ta. da s nét de wacht, in dat laikt je wel niet erg an te staan .
Jk Zou niet wete weerom niet", was Jaaps wederwoord, maar hij werd al wat korzelig, omdat hij voelde dat de „wachies t zaakje büjkbaar met vertrouwden. . , ,, , .
„Wet hèje deer in je skoitje?" informeerde de hoofdman van de twee.
„Nou, górt; wet most 'k aars hewwe".
„In weer moetje mit die gort nê toe?"
„Dat gaat jou toch zeker niks an?"
,,'t Gaat me zooveul an, dattik 't wete wil .
„In ik zeg je naggèrès. dat je d'r niks mee noodig hewwe! bitste Jaap.



„Nou, dat laikt me toch 'n bietje verdocht, wet dunkt jóu maat?" De maat vond van wel „twee bietjes" en „dat 't gien zoivere koffie was." „Wet denke jollie den, dattik die gort 'estole hew!" schreeuwde Jaap, opgewonden.
„Leet den je adresse d'rs zien, as je die hewwe isser gien kwaad in de stad.
„Die hewwik niet, in al haddik se den krege jollie ze nag niet in je fleeke. wet denke jollie wel, dattik staan te liege?!
Maar, 'k gaan nou nê hois, want 'k hew met jollie praatjes verders niks te make," aldus Jaap en hij wilde zijn kanis uit den gondel halen en huiswaarts gaan.
„Ja, maar dat gaat zóó niet! Deer loopt bitter onder mit jou, gien adresse, kwansois niet wete hoe laat of 't is.
Maar ik denk, dat jai maar al te best wete hoe laat of 't is in deerom wou je d'r nou zeker wel vendeur.
In nou, kort in goed, wi'je zegge weer die gort nê toe moet, of niet? As je 't niet zegge wille, den zelle we je effe nê de kommesares brenge in den moet die maar wete wet 'r verders mit je gebeure moet; maar zóó kom je niet van ons of, begraip je dat!" t (
Ja. Jaap begreep best dat 't ernst was geworden, maar: „z'n kop gaf t niet op" om toe te geven.
Hij had „a" gezegd, dus zou hij ook „b" zeggen, bovendien begon hij zijn zelfbeheersing te verliezen en daardoor verviel hij van kwaad tot erger, want met een toespraak waarvan het aanloopje ongeveer luidde:
„Smeerlappe, drankbalies, jollie kenne van mam part nê de dut in dat loope en je kommesares d'r bai," was nu juist niet van dien aard om daarmede de inzichten van z'n tegenstanders te zijnen gunste te doen omslaan.
Gevolg was dan ook, dat de oudste der twee wakers over Zaandam's nachtelijken rust, al spoedig commandeerde:
„Vorroit, pak an maat; nê de kommesares!"
Jaap werd beet gepakt en weldra stapte hij tusschen de twee rateldragers zuidwaarts.
Destijds waren te Zaandam eenige mannen aangesteld om 's nachts te surveilleeren. Hun uitrusting bestond uit een sabel en een ratel, laatstgenoemd instrument werd gebruikt om bij brand of ander onheil, alarm te maken.
Overdag oefenden bedoelde menschen een of ander ambacht uit.
Ook was Zaandam toen reeds een commissaris van politie rijk, al was dan ook het aantal aljner agenten (toen dienders genoemd) op de vingers van één hand na te tellen.
Onderweg nam Jaaps opgewondenheid meer en meer toe en een stortvloed van verwijtingen en minder liefelijke benamingen onttoog zijn overkropt gemoed, terwijl hij af en toe dacht: },Zou 'k me losrukke, ze kenne me toch niet houwe, as 'k 't deerop zet."
Maar ondanks z'n woede drong 't toch in hem door, dat hij zijn zaak daarmee niet beter maakte, dus het hij zich meevoeren, maar deed intusschen met z'n mond zijn best, naar hartelust.
Juist toen ons trio de O.Z. Kerk passeerde, liet de torenklok twee slagen hooren.



„Nou weet je mitien hoe laat of 't is." schamperde een van de wachts. Sloea ie maar op je lilleke, blauwe drankkop. gaf Jaap terug. Ëinddijk was het doel van den tocht bereikt en de oudste van z« „geleiders" trok aan de commissarislijke belknop. « „Trek maar wet harder stommerd, be je bang da je m wakker make.
TrTrndfead bleek 't noodig dien raad op te volgen, want op het eerste sein deed zich binnen het huis geenerlei gerucht hooren.
De tweeïe poging had meer resultaat, spoedig werd nu het raampje achter het «zeTn rasrerpaneel van de deur geopend, en vroeg een benauwdè vrouwe-
st«m: „wat er te doen was'. _ r.
stem. „wa kommesares asjeblieft effe roepe?
Wêo waT de . ruffe " en even later verscheen het hoofd van het politiehoofd
achier\rt"zeren lofwerk en weinig vriendelijk, werd van die zijde de vraag
%i6o£até^rl^% chef blijkbaar een uitvoerig relaas geven van hun wedervaren, doch hij was met zijn verhaal nog maar weinig gevorderd toen hem oo barschen toon. bevolen werd: . o .„
?Berg 'm maar op!" en Jaap meende nog te hooren.(dat de commissaris grommend zeide; „dat zullen we morgen wel Roeken .
Het raampje werd met een slag gesloten en Jaap besefte steeds duidelijker.
" VooraTToen^H £ wt^u™ late, in het arrestantenhok bevond va^ weTl! etaolissement hij zooeven de deur grondig had hooren duiten, nadat hem door de wachts „verders veul plezier toegewenscht was.
Taaos tenenwensch aan het adres van het tweetal was natuurlijk overeenkonïtig 5n gemoedsstemming geweest en daarom zullen we die hier maar
"wirefaSo in zijn brein omging gedurende de eindelooze^uren£Jaap in de Waag " doorbracht kan eveneens gevoegelijk onvermeld blijven.
H^waHoor Jaap een ware opluchting toen. kort nadat hij ^ torenklok tien had hooTn slaan, de deur geopend werd en twee A-^"?*^ dTgden mee te gaan naar het stadhuis, ten einde voor den commissaris te
VTeduSe het onderhoud met dezen heer. bleef Jaap in zijneenmaalaangenomen houding volharden, hij wilde geen nadere uitleg geven, „dat gaf
'VenVnïe rTad en niet weinig boos geworden --want J-fcW£ de nachtwachts gescholden dan zijn eigen zaak verdedigd - bulderde de com
bevond zich binnen de muren van het stadss en jLpTachtte maar weer af wat er verder zou geschieden en nam zich voor „om 't nooit op te geve. I



Een uur daarna werd bij andermaal voorgeleid, waarbij bleek dat de delinquent onverzettelijk bleef.
„Als je zoo blijft voortgaan en geen behoorlijken uideg kunt of wilt geven, dan dans je vanmiddag naar Haarlem mannetje. Je hebt nog tot twaalf uur den tijd om er over na te denken, maar dan is het afgeloopen," waarschuwde de commissaris.
Dat was te veel voor Jaaps, tot het uiterste gespannen zenuwen.
In een aanval van woede schold hij den man van het gezag uit voor al wat leelijk was, dreigde met gebalde vuisten en schreeuwde: „Wet zè'je, nê Haarlem! Maar den zei ik eerst 'rs mit jou danse, smakbak!"
De dienders grepen Jaap vast, de commissaris vloog op en ,,'t leek wel of ie oit z'n vel zou springe", zei Jaap later. . i_ i
De man bleef echter in z'n vel, maar, gaf met donderende stem het béyel: „Berg 'm op den vlegel, berg 'm op! Marsch met dien brutalen rakker!"
,,'t Wordt iedere rais slechter, hoe dat nag of zei loope deer hewwik nag gien hoogte van", overwoog Jaap toen men hem in eenzaamheid had achtergelaten.
Ditmaal duurde zijn afzondering evenwel niet lang, al heel spoedig kwamen de dienders hem opnieuw halen en ten derde male betrad Jaap de commissariskamer.
Nu was de commissaris echter niet alleen, want aan diens tafel zag Jaap zijn patroon zitten en hoewel beide heeren schenen te wedijveren om hun gelaat de meest strenge uitdrukking te geven, dacht Jaap dadelijk:
„Zoo, de baas hier, dat louwt!"
Het „louwde" dan ook, inzooverre althans, dat Jaap „op vrije voeten gesteld werd, maar vóór 't zoo ver was had zijn patroon hem geducht onder handen genomen en hem ongemakkelijk „de les 'eleze".
Voorts droeg hij vanuit het stadhuis de wetenschap mee, dat: ,,'r nag n potje voor 'm stónd te koke".
Later bleek de inhoud van dat potje te bestaan uit een vonnis van een zeker aantal guldens boete of een gelijke hoeveelheid dagen hechtenis, wegens beleediging van den commissaris van politie en de nachtwachts.
Van „hechtenis" had Jaap „z'n laif al vol", dus betaalde hij de boete en was achteraf blij dat: ,,'t nag maar zóó of eloope was".
„Maar zoo lang azzik die loi" — de nachtwachts — „nag 'ekend hew, ze benne eerst jare later 'esturrève, hewwik ze d'r altaid op an'ekeke, zóó haddik de potot an-d'r-loi", aldus Jaap wanneer bij deze jeugdherinnering soms de revue liet passeeren.
Dat hij al het leed had kunnen voorkomen wanneer hij 't met de mannen van de veiligheid anders had aangelegd, daar wilde Jaap eigenlijk nog maar weinig van weten, zelfs jaren na 't gebeurde beschouwde hij zich nóg als de verongelijkte partij.



ZOODRÊ DAT GAT WÉÉR VOOR KOMT.
Toen het Zaansche polderland nog door windkracht van het overtollige water ontlast moest worden, gebeurde het meermalen dat, bij grooten regenval en weinig wind, de landerijen in moerassen herschapen werden.
Tal van molens waren dan niet droogvoets te bereiken, want de landpaadjes lagen meestal niet - of maar heel weinig - boven het abnormale ped.
Slechts in enkele gevallen was daarin voorzien door middel van een z.g.
h°Z$L een* pad - eigenlijk een „beun" of gang, bestond uit houten jukken waarop planken, één breed, veelal gezaagd van afgedankte molenroeden ~ was echter van aanleg en onderhoud tamelijk kostbaar, vandaar dat maar op enkele plaatsen een dergelijk radicaal medicijn tegen natte voeten toe-
^WaTduI ^"en kaantje" voor de molenaars, onder eerstgenoemde omstandigheden naar en van den molen te gaan temeer niet. omdat zulks bijna altijd in ..de korte dagen" geviel en de re is in donker moest plaats vinden.
Trof het. dat in zulk 'n ongunstige periode een molen b.v. „vér-ast ot vèr-roed" moest worden, dan waren de luidjes die daarbij de noodde werkzaamheden „beneden", dus op het land hadden te verrichten, niet te benijden.
En toch kwam dat meermalen voor, want t moest met weer en wind en bijkomstige omstandigheden, als boven aangehaald, al bijzonder slecht gesteld wezen als een dergelijk karwei om die redenen niet doorging.
Zoo gebeurde het dan. dat. in boven aangeduiden tijd en onder de omschreven omstandigheden, bovendien nog ten ongunste beïnvloed door onatgebXi regenwee, op zekeren dag een molen ..vér-ast" - van een nieuwe bovenas voorzien — werd. ,
Wel murmereerden de mannen af en toe over het slechte weer. maar de molenmakersbaas gaf geen pardon, integendeel, want hi, voegde de mop-
^.Wèt^ien wéérl 't Regent nag gien ouwe waive met bajenette (bajonetten)



in den zouë we eerst nag 'ers zien, want de meeste zoue je den toch nag wel misvalle.
Vèroit, anpakke maar, hoor!
Zoolang as 't regent hoef je alvast niet in je hande te kwatte". „Nou, da's ok 'n lekkere poep, die baas van jollie!
Je loope hier te plasse in dat natte land, me biene soppèrè imme klompe", liet een der molenaars — die mede in een van de twee kaapstanden (kaapstanders) liep te duwen «** zich ontvallen.
„Jai hewwe wel ders méér natte biene 'ehad, vraier, maar je benne d'r eve goed nag", troostte de baas.
(Hier werd gedoeld op het gezegde, soms gebezigd wanneer men een beschonkene voorbij zag gaan: „hai het natte biene".)
Ondanks het ongunstige weer, schoot het werk toch goed op en was men 's avonds zóó ver gevorderd, dat de molen weer „mit z'n stokke" stond, d.w.z.. dat de roeden en de oude as gestreken waren, de nieuwe as haar bestemming bereikt had en de roeden, zónder het hekwerk, hun oude positie weer innamen.
De timmermansbaas was dan ook nog al tevreden en als blijk daarvan, liet bij, alvorens te vertrekken, een ruime drinkpenning in de hand van den meesterknecht glijden.
„Wel te ruste manne, ik gaan nê hois, as jollie nag wet blijve wille den hew 'k 'ezorgd dat jollie niet op 'n droochie hoeve te zitte" had de baas gezegd.
Onderwijl men buiten de boel wat opruimde, ging de jongen óitraie (uitrijden = jenever halen).
Bij zijn terugkomst waren „de vrienden al gezeten," de stemming was reeds heel wat veranderd, een groote „brit" van afval hout knetterde op den open haard en spoedig was men het leed van den voorbijen dag vergeten.
De niet karig toebedeelde „sliert" verwekte alras 'n „feeststemming", het vuur droogde de doorweekte kleeren en, naarmate de mannen „van buiten" droger werden, nam hun nattigheid „van binnen" toe.
Eerst werden „knotten" verteld, daarna gezongen, terwijl het „heften" (drinken) natuurlijk het hoofdnummer van het programma vormde.
De invloed van den alcohol liet niet lang op zich wachten, waarschijnlijk zullen de minder frissche dampen, welke de natte werkpakken bij de niet geringe warmte van het „britje" afgaven, er toe hebben bijgedragen om bedoeld proces te bevorderen.
De ruimte in de niet heel groote hut had voorts een wél heel groote kwantum tabaksrook te verstuwen, zoodat, alles bijeen genomen, de atmosfeer in het „feestlokaal" al gauw niet erg frisch meer was: „je konne ze wel snaie."
Enkele van de mannen kregen het daardoor ongewoon spoedig te kwaad en begaven zich naar buiten om ,,'n luchie te skeppe."
Maar uit de geluiden die door de open staande deur naar binnen kwamen viel, wanneer 't feestlawaai dat toeliet, wel af te leiden, dat daar buiten heel wat over de tong ging, hoewel er „gien mensch bai de rug op'ehaald wier", want er werd niet of weinig bij gesproken.
De binnen gebleven gezellen kregen in die bedrijven tevens weer wat toevoer



van versche lucht en daardoor opgewekt „konne zollie t nag wel n bietje harde^ ^en hunner evenwel, gezeten op een bank. tegenover de deur, aan den tegenoverstelden wand van de hut. scheen minder volhardingsvermogen te bezitten, dan z'n overige, nog binnen zijnde, maats.
Althans, hij begon zonderlinge vertooningen ten beste tei geven.
Telkens boog hij z'n bovenlijf alsof hij voorover zou vallen, schudde he hoofdTmïewïïg en staarde daarbij onafgebroken naar de deuropenmg. terwijl ha onverstaanbare klanken uitstiet. . . . „
'nezronaewone wijze van doen trok ten slotte de aandacht van een der mannen die9 aTde tifel zaten en deze maakte ook de anderen opmerkzaam,
door te zeggen: , ...
Kaik Klaas d'rs. wet het die n lol in z n ientje.
yv^rvoerje a^elèk oit, 't laikt wel of je zitte te roeie. of zaag ,e mit de trekzaag?" vi „Ik... wou... 'k wou, hakkelde Klaas. ÜNou. wét wou je?" Wou je nag n happie? (n slokje).
'No^aaan'd'r'oi^d'r is toch gien sterreveling die zait dat je niet magge." \ Gaan wel... zoodrê... dat gat... maar wéér... vóór... komt....
^Nou.9^ ^^«ser^iemachtig wet trekt ie 'n bakkes" zei een ^Ji^^A^?A *- OP * warme stoof, 'k 'loof. dat ie overmete wil ok!
"Wét weüSg^d^den^ ^itTMoetfwtje effe op de bien hellepe." biedTéenllermolenaars aan. omdat hij de van Klaas te verwachten verrichtinaen liever buiten, dan in de hut ziet plaats grijpen.
Klaasneèmt van deze woorden geen notitie, voor zijn oogen draait alles m t A 1 Afwacht z'n aelegenheid af. als eerst dat gat maar weer verschijnt 1
Vól? fl maaïs d?e toch ook al niet meer zoo vlug in hun bewegingen wareïhem ter zldkonden staan, ziet hij ongetwijfeld znkans schoon en d^rde^e wdkome ontdekking begeesterd, roept hij plotseling, zonder „heft
°f Deïr bè'ie 't weer!" en meteen richt hij zich op om een aanloop te nemen.
mS? óf Klaas was niet vlug genoeg, waardoor dan 't gat te gauw passee^dTof wKe naald van zVcompas laboreerde aan afwijkingsve^hij^ !fJn\Z't zi de oenomen koers deed hem. na een paar passen, met zn hoofd telen dt me^t n^bijen zijwand van de hut belanden; hij was nog voeten en vamen" van de deur verwijderd. .„ " ÜVs Set kwaad 'erooid. Klaas; op n voet of wetrfwasje der deur heen!
Dat deen 'k nag 'rs over. leet je niet koefleneere deur dat gat van oe deurl" en meer degelijke opmerkingen beloonden, onder luid gelach, de zoo
kwar^r^ reïï min j meer inV-d verkeerende, maag tot volslagen



rebellie en voldeed, onder hevig verzet, den tol die Bacchus in diergelijke gevallen eischt.
Het heele gezelschap ■—■ ook de mannen die nog buiten waren, kwamen op het luide gelach naar binnen — had, zooals men dat pleegt te noemen, „groote lol".
De gevallene werd „overènd" geholpen en zei: „Nou, da's toch aardig op'eroimd, in nou gaan 'k mitien nê hois."
„We moste mitien allegaar maar opbreke," stelde de meesterknecht voor, welk voorstel met algemeene stemmen aangenomen werd.
Enkele minuten later strompelden de mannen, meer naast dan óp het padje, door het drassige land, huiswaarts.
„Isser nag wet over'ebleve," informeerde er een.
„Drank met, maar cente nag wel," antwoordde de kashouder.
„Mooi, den hewwe we voor morrege alvast wet in 't vet."



VAN EEN KOPEREN KOFFIEKETEL OF „KOFFIEPOT".
Dus uwe het niks meer?" zei op 'n avond. Dirk. de meesterknecht van t^^t^^rocn in wiens kantoor hij zich bevond, om orders te
°TS.CDirk. ft geloof dat we alles afgehandeld hebben." „Mooi. den hew ik nag 'n woordje.
M^'is!ndftaUS koffiepot van de mole 6f is. de koperslager het ezaid, dat
fc5rr ^^WW —> —-
^Sou CS^idSSP^'S -e eens. Dirk. Is die potnou heelem^et meer^e repareeren " werpt de patroon tegen, want de man
--fr vt Tvak 'd°rP glen'ïadEr" voor wee, den zei. toch zek« w5 zoo w™ in zöïken ? niet langer want die pot is zoo hk as n
"wlSat de oatroon even had nagedacht, luidde zijn besluit:
Hoor tffi dunkt daa? moesten jullie met mekaar nou maar zelf
* •* ™* h-iemaal «ecn
h7S5^'= alle voorwerpen welke in de hut „ schaftlokaal zou men
'^ÜVdï*» ÜStS» ov« P.a.en. «*. ie heb. «i). « "^.«ÏÏ'tó.t maa. lee, me »o» d'„ effe zegge. «. ik 'r over 'edocht hew."



„Laat dan maar 'ens hooren, maar, bepraten zal je me tóch niet" — waarschuwde de patroon mn waarop Dirk van wal stak:
„Nou, dat zouwik nag maar niet te hard zegge, baas, want dat wai 'n pot koope, voor ónze een te, dat za'je wel niet bele ve. Dat zei 'n bietje rooie 1
Al zatte we nou nag zoo dik in de griffies (geld) den zou d'r nag gien lid amme laif weze, dat déér over docht.
Zóó stane nou de zake.
Uwe doet 't niet, maar wai net eve min, gien prakkezasie over. Dus, d'r komt gien pot!
Maar, nou moet uwe niet denke, dat je óns deer mee hewwe, want 'k zei dèr best 'n mouw an wete te passé.
Wai zelle op s'n taid, net eve goed 'n bakkie koffie hewwe, déér zei 't niet an mekeere."
„Zoo, en op hoe'n manier?" vroeg de patroon min of meer ongerust. „Nou, da's doodienvoudig! We gaane mit skoftaid in teetaid nê hois in we zétte de mole." (De molen stilzetten.) „Dat zal je wel laten!" stoof de baas op.
„Morrege an de dag beginne we d'r mee, in as uwe je overtoige wil, kaik den morg'óchend mit skoftaid maar oit, want den staat de mole, dat wil lik uwe wel op 'n briefie geve.
Denk je soms, datte we, as boeve int rasphois, (gevangenis) te water in te brood zalle gaan zitte?
Dat nooit! zai van Spaijk; in verders wenssik uwe wel te ruste."
Dirk was volmaakt kalm gebleven en stapte „dood-gemoedereerd" de kantoordeur uit.
„Je doet 't niet hoor, dat zou wat moois worden!" riep de patroon hem achterna.
„Uwe ken d'r gerust je korsies op weke!" luidde Dirks bescheid, vóór hij de deur achter zich dicht deed.
Daar zat de patroon met: „zijn gebakken peren." Toegeven, dat kon toch niet al te best en afwachten of z'n knecht woord zou houden was ook gewaagd, trouwens, hij was er wel van overtuigd dat daaromtrent niet viel te twijfelen.
Vandaar, dat hij, na kort.beraad, eveneens de deur uitliep om Dirk, zoo mogelijk, nog terug te roepen.
En, dat lukte, want deze was nog niet vér verwijderd toen hij twee-, driemaal z'n naam hoorde roepen.
„Deer hè'je 't al, dat durf je niet an ouwe," zei hij, binnensmonds terwijl hij op z'n schreden terug keerde.
„Roept uwe me?" zei Dirk onnoozel.
„Ja, kom nog éven binnen, laten we nog 'ens praten."
En opnieuw stonden de „partijen" tegenover elkander.
„Nou, wet het uwe op je hart?"
„Weet je wat ik gedacht heb, Dirk, we moesten 't maar halveeren. Ik betaal een helft van de kosten en jullie met mekaar de andere."
Een glimlach verscheen op Dirks gelaat en zonder zich lang te bedenken, antwoordde hij:
„Da's nou nag 'rs rejaal! (royaal). Déér ken 'k niet bai achterblaive, öf'esproke, dus, dat plait is beslecht.



'k Zei temenste maar hópe. dat me maa s hullie d r ok bai neer kenne leage; maar dat bien zelÜk wel in 't lid zien te kraige.
Dat zal je wel lukken. Dirk." zei de patroon, opgelucht dat de oplossing
^MaS-Trvolgde hij £ „zou je h werkeüjk gedaan hebben? De molen
^Nou^da's ioo vast as 'n daik. In dat begreep uwe maar als te best want aars ha'je niet zoo hallevèrs toe'egeve, vader.
Ons ken óns. in wai kenne mekaar!" llutv- v
Ta wH kénnen mekaar." - herhaalde de patroon en daarbij keek hi, Dirk noö éeiTs extra aan; waardoor deze in 't geheel niet „verlegen werden ^9als om 't den patroon goed op zn gemoed te drukken dat zijdsche kennis, vooral van zijn kant. niets te wenschen het, ~ verklaarde hii, op bevestigenden toon: „~-*r
„Nóu. leet je dat genog weze. om zoo te zegge: van haver tot gort!
„Het uwe nou verders niks meer te vérhak-stikfce?
"Nee* Dirk. nogmaals: wel-te-ruste." ,
Mefeen^Vwel-te-ruste." marcheerde Dirk ten tweede male af. en terwijl hii de steeg uidiep mompelde hij: „assie d'r van nacht maar niet van droomt.
j2?oals g9ezegd,Pde koperslagerswinkel „lag Dirk in zn weg bij het huiwaarts gaan; dus stond h? weldra in de werkplaats van den kopersmid en dischte daar in aeüre in kleure" de even te voren afgespeelde gebeurtenis op.
„V'U Smeneel dat zoon man 'm déér nou an leet kenne." zei de koper-
^He-je^aïtioe^bai de hand? want 'k zei nou mitien maar 'n suffesante neme." aldus Dirk. doelend op den te kiezen ketel
Keus was er genoeg en op aanraden van den man van t vak, nam uuk. dié welke w«d9 aangeprezen: „as 'n goeie, starke; die zaje nietverslarte,
déér staan 'k voor in."
Mooi — zei Dirk — nou benne we weer in espanne. Maag je k^e^ker wel an je hart voele. dat wai d'r gien hallefle voor
b%e;tteftkr £ ^wet ™is worre; dat vindik wel over 't jaar hooX de^rTe £tt maar gerust van neer'; ^f^v***^
„Akoord van Putte, twee jode wete wet 'n brd kost. Ha. ha! - lachte rnA — dat most ie d'rs wete, wet zou ie dén banne.
Vd7iaren S werd de molen, waar Dirk op maalde, gesloopt en een gedeelte van Tt „gaande werk", de inventaris en de gereedschappen had de patroon aan zich zelf gehouden. TMA\ haas
Een en ander moest, voorloopig in een pakhuis, eveneens aan Dn* s baas behoorend. opgeborgen worden en Dirk werd met <* "^J^- te komt hii dan. op een goeden dag, „mit n skoit an de vraenr. «: bestemder Plaats lan eS toevallig is de patroon daar toen juis aanwezig.
Terwijl Dirk z'n schuit vast maakt, komt de patroon op hem toe en verwelkomt hem met een: , .„.,.?"
„Goeien dag. Dirk, ben je daar weer met een partijtje?



„Goeie dag, baas. Ja 'k hew weer 'n vrachie in da's me gallègemeel (galgemaal), bai waize van spreke, want 't is 't lessie.
Nou, iendeels spait 't me niet, want om uwe de waarhaid te zegge, 'k ben nou wel niet zoo erreg antrekkèlek (teergevoelig), maar as je ziene hoe ze nou in de mole hoishouwe, den is dat 'n beroerde ankaik; temenste as je d'r zooveul jare in deur'ebrocht hewwe, zoo as ik."
En, daar de patroon Dirk wat verbaasd-glimlachend aankeek, na deze ontboezeming, zei laatstgenoemde, min of meer verwijtend:
„Ja, deer ken je nou om lache, maar as uwe in main stê sting, den zou je d'r wel aars over prakkezeere.
Ze slane in hengste alles oit mekaar, de haidene benne d'r nou an 't erfdeel; 'k ben zoiver blaid dattik 'r gien boo'skip meer hew."
„Ja, dat is nou eenmaal niet anders. Dirk; zoo gaan ze allemaal, de een na den ander, die niet verbranden vallen in 's sloopers handen. De molens hebben hun tijd gehad."
„Dat ken nou allegaar wel waar weze, maar dat neemt nietèn weg, dat ik .maar wou datte ze 't main taidje nag maar oit'ehouwe hadde, den haddik 't lessie, zoo imme ouwe doentje, ofstampe kenne, déér kom ik maar op neer."
De patroon scheen zich van de inzichten van z'n knecht verder weinig aan te trekken, althans hij liep, zonder iets te zeggen heen en weer en inspecteerde de inhoud van de schuit.
„Heb je nou alles, is er niets vergeten?" informeerde hij.
„Alles wet mee móst is mee'ekomme. Hier het uwe de laist weer 't allegaar op staat. Gaan nou maar kaike in 't pakhois, in as uwe d'r senieighaid in het, den ken je wachte tot dut 'r bai 'esjouwt is, den ken uwe nê gaan of 't klopt.
Maar d'r mekeert niks an, trek je déér nou maar gien harrenas over dn."
Maar, ondanks deze verzekeringen was de patroon blijkbaar nog niet voldaan, want hij kwam nog dichter naar de schuit toe en keek overal tusschen alsof hij iets zocht.
Dén leek 't of „ie anstalte maakte om op te karre," echter ving hij z'n inspectietocht wederom aan, hij trippelde langs de schuit van voor naar achter en retour, maar wat hij zocht schenen zijn onderzoekende blikken niet te kunnen ontdekken.
Dirk was inmiddels gaan lossen en zag wel, „dat de baas vast nag wet op z'n heupe had."
,,'k Zei 'm wel op streek hellepe," dacht hij en even later vraagt hij dus:
„Wet loopt uwe toch te draaie, je laike wel 'n kip die z'n ai niet kwait ken!
„Skórt 'r wet an? Kom d'r den maar mee op de proppe; dat gesteert en geglauw, zonder wet te zegge, deer ken 'k met teuge.
Uwe hoeft voor main van je hart gien smoorpan te make, deer kenne we mekaar te góed voor."
Voor wie mocht denken, dat de door Dirk gebezigde toon en zijn manier van optreden tegen zijn patroon, hier eigenlijk wel wat .Aangedikt" zijn, zij medegedeeld dat beiden ongeveer van gelijke leeftijd waren en Dirk nooit „onder een ander kantoor gemalen had".
De gemeenzaamheid in den omgang, dateerde dus al van den tijd, dat zij beiden nog jong waren en, buitendien, bi) den aanvang is daar reeds op gewezen, was dit een algemeen verschijnsel, ook andere „bazen" en „knechts" «tonden niet veel anders tegenover elkander.



De oatroon toonde zich dan ook niet in 't minst gebelgd oyei: de vrijmoedige opmerCrvarDirk en zelfs met n zekeren schroomvalügheid. zeide hij:
..Ta .... eigenlijk wel." , , ..
Dat docht *k wel. nou, komt uwe maar drs voor n dag.
» * baebe .e«,e d«,.,oe de KMtóe binae. de pankoekspa», die ttouwens van me aigea «a».
dus dat hewwik maar légge'n'elete. is uwe nou tevrede?
m sommige molens werd nog to.: 1 laatst van ^^-^^ gestookt. De ketting waarvan sprake is, wa*d.e uit een raamvor-
Een hangijzer was een van smeednzer vervaard gd voorwerp^ ^na « ^ ^
mig. van hoeksgewijs geplaatste steunsekofe'1PP- -%Xndena^ame^)k hooge beugel pan of pot op te zetten - en maakte met een aaar ^ rf ^ ^
ni^^J^ a^door^lvan^n dubbele Lak. opgekorte ketting ^oTvuurpot of komfoor werd. voor 't zelfde doel eendergehjk instrument gebezigd - Ster zónder hengsel, doch met "n handvat - dat ^^^^^f^^
k°ToendgenoenX w£ - t^em^ ^ ~ 2Ü££S£
gegoeden heel mooi bewerkte randen of J^ïaa én ook de !aar" van een molenhut bzelS ts^^rtr^vih»^ bogen. De benaming
„zaach£'laat zich alzoo zonder veel „omhaal" verklaren, rv Hoor Dirk gegeven opsomming voldeed z'n baas echter nog niet en
wet èr in de mole was" vroeg onnoozelweg:
" "2 S T^t^^L^ .0, berfaneelngea vet-
gewicht'ooit raik 'eweest wazze. an de mole temenste.
"NTÏiel? uwe ïiJS wet op 't oog hewwe. dat main niet te binne
£^an'dS'avond. van dat voorvalletje over die koffl^otT Of fk dat nag wéét 1" - en Dirk bekrachtigde dezen uitroep door z n
weer uwe nê toe wouw.



„Ja, 't viel me op die koperen ketel niet te zien."
„Dat ontskiet me niks, maar 'k zei uwe oit de droom hellepe, maar den moettik uwe ok eerst wet vrage." „Ga je gang."
„Weet uwe nag hoe lang of dat tenêste-bai 'elede is?
„Nee, dat zou 'k, op geen jaar of wat na kunnen zeggen."
„Den hewwe mekaar niks te ver wai te, want zoo staan ik dèr ok bai. Maar, dat 't al verskaie jare is, dat wete baiegaar ök."
„Jawel, maar wat bedoel je daar eigenlijk mee?" vroeg de patroon, die niet begreep waar Dirk „nê toe wouw," maar wel bevroedde dat hij een aanloopje noodig had, teneinde een sprong te doen om zich te redden uit den hoek waarin de baas dacht hem gedreven te hebben.
„Dat zellik uwe oitlegge, hew maar effe geduld. Ieder kaikt nê z'n voordeel, da's gien mens kwalèk te neme, in dat hewwe wai ok 'edeen mit die pot."
„Ja maar..."
„Leet uwe me nou oitprate, 'k ben zóó an't end.
Zooas de zake dèr bai stinge mit die pot, wasset nag al glad, datte we onze halft zooveel ontzagge as 't maar kón in uwes halft kreeg 't deerom dubbeld in dwars te verantwoorde; dié het in al die taid op z'n vermaak 'ehad, niet zoo'n bietje 1 Kort 'elede, effe vóór dat 'r sprake van was dat de mole 'esloopt zou worre, hewwe we nag teuge mekaar 'ezaid: 't begint mit de baas z'n halft op 't lessie te loope, hij zei weer gauw in de buul moete, üwe bedoel 'k.
Maar nou issèt èr niét an toe 'ekomme, uwe het nou niet te betale, maar d'r valt voor uwe ók niet te errève, want uwes halft was zoo goed as óf, in de aare halft hewwik mee nê hois 'enome, want me maa's zaie ök, voorién man is 't nag wét, maar azze we deele moete den hewwe we allegaar niks.
In zóó legge nou de boeke, nou is 't uwes beurt weer, as uwe d'r soms wet teuge in te legge het," — besloot Dirk.
De patroon, die wel inzag dat hij „an 't achterspeen was" — zooals Dirk dat uitdrukte — keek zijn knecht nog eens schuin aan, gromde iets binnensmonds en verliet met driftige passen het terrein.
Dirk, en z'n maats, die in het pakhuis het tooneeltje hadden kunnen volgen, lachten dat 't daverde.
„Hoe hewwik 'm dat 'eleverd?" vroeg de ouwe rot en hij had natuurlijk een rijke oogst van loftuitingen en bijvalsbetuigingen te garen.
„k Had 't wel 'edocht, dat ie èr de ien of aare taid over beginne zou in deerom was 'k op me skarpst.
In mit al die grappe het me waif nag 'n aardig pronkstukkie an die pot, want hij ken zoo glad as 'n bel.
Ja, dat had ie niet 'edocht, maar 'k was 'm lillik te glad of. Leer Om leer, hai het main ok wel d'rs bai 't laif 'ehad. In nou zelle we de skoit maar leeg make."



EEN LEKKER HARTIGHEID JE.
Wat hier volgt speelde zich af tijdens den bouw van een nieuwe molen. Bij zulk een omvangrijk werk werd natuurlijk een keet gebouwd, waann. behalve afdeelingen voor andere doeleinden, een gedeelte was afgescheiden om aU schaftlokaal — hut — dienst te doen.
Dttkt was van een primitieve stookplaats voorzien en de daarin of daaronder geplaatste vuurpot bood gelegenheid om ..pot te kooke de noodige koffie en thee te bereiden - en zoo af en toe: „as de gelegent-
"d£T:g^ttarwe^ns een groote ploeg molenmakers te pas
' mT'de^ioeg ^bJÜÏ% onder handen had. was ook. zooals gewoonüjk. een „jonkmaatje" ingedeeld.
jonkmaatje, jongmaatje, was de titel van den jeugdigen gezel die de laagste rang: krullenjongen, „krullenmajoor" doorloopen had.
Zooals te doen gebruikelijk was. (is) moest ook hier het jonkmaatje, als jonaste bedelaar, den korf dragen." d.w.z.. hij moest alle voorkomende boodscLppen doên en allerkri minderwaardige werkjes verrichten en daartoe hf»hoorde o.a. het „pot-kooke". ... . .
Tevens werd hij belast met het bakken van de visch - in geval er wat te 5Sn vïel natuurlijk - want Frans, zoo heette onze vrind, had van vischbakken: „goed 't zwaaitje".
Deze uitdrukking: „hij het r t zwaaitje van", ontstond ongetwijfeld in een of andere timmerschuur. nereedschao een z.g. balkje waarin een verstelbaar
waarbij een zekere hoeveelheid sterke drank den inzet vormde. ^°P°reeenn pak ^^^ooésVr^ - een met potlood geschreven lijn _ aZCSelnemers aan de wedde^chap moesten, de zwei achter den rug houdend, trachten ^c=vo^^^



Op zekeren keer dan, had men een visscherman gepraaid en 'n mooi „zoodje" voorn gekocht.
Frans „most dus op z'n ambacht" en tijdens den middagschafttijd liet men zich de heerlijk gebakken visch goed smaken.
Zoo'n „versnaperinkie" was maar lang niet te versmaden.
Onze kok maakte echter zijn portie niet heelemaal op, hij had zijn grootste voorn overgehouden en was bezig die in een stukje papier te wikkelen; wat een van de dischgenooten deed opmerken:
„Wet nou Frans, lus'je niet meer, bewaar je die voor theetaid?
Jai denke zeker: veul proefles, veul smakies."
„Nou, hai het wel 'n vóórproef!e ok 'ehad moe'je maar rekene, want d'r blaift gien kok voor z'n kombois dood. Hai zei z'n meug wel hewwe" — zei weer een ander.
„Dat nou niet," — antwoordde Frans — „maar dat vissie gaat mee nê hois, voor me moeder."
„Wét je gelaik hewwe, maatje, zien jai de paai maar te make mit moeder; zoo lekker is ze niet in den is ze ók 'nag 'rs in d'r knolle, za'je denke."
Meer werd er over het doen en laten van Frans niet gesproken, althans in de hut niet.
Toen men echter weer aan 't werk was, zei één van een tweetal mannen, dat samen bezig was:
„Deer konne we wel "n gebbetje mee hewwe."
„Wéér mee bedoel je?"
„Mit dat vissie van Frans."
„Zoo, wet ha'je deer den mee vóór?"
„We moste 'm nê de smid sture, den is ie 'n heel taidje van honk. Onderhand zoeke we 'n groote kikker, die make we skoon in bakke n'm, in den over theetaid, as ie z'n kanes leeg het, hale we z'n voorn d'r oit in doene we de kikker d'r in," stelde nummer één voor.
„Da's niet kwaad bedocht, dat moste we 'm zien te flikke. Datzel'nwêer weze as memmèlè (de moeder) d'r kloifie in d'r vingers kraigt" — en beiden lachten reeds bij voorbaat.
Frans werd „ovverdan 'estuurd" en toen bij uit't gezicht was werd de jacht aangevangen en al spoedig had men een kolossale „kwak-kwak" vermeesterd.
„Da's zeker 'n aarsvader" (aartsvader). „Wet 'n luntes." „Nou, da's 'n knar, deer gaat Fransies ootje niet op achteroit," en meer goedkeurende opmerkingen werden ten beste gegeven, toen men de vangst toonde.
Weldra was de blaaskaak geslacht, bruingebakken en veilig opgeborgen om later: „z'n bestemming te kunnen volgen."
Met theetijd was Frans weer terug. Toen hij, na z'n laatste broodje naar binnen gewerkt te hebben, z'n „welkom-thoisie" nog even bekeek en daarna z'n ketel sloot, scheen niemand daar notitie van te nemen, alleen werd er stikum geloerd waar Frans z'n kanes deponeerde.
Gedurende het laatste schaft vond een der snoodaards — opsteller van het plan ~ ruimschoots gelegenheid om den inhoud van het papier in den ketel te verwisselen, zonder dat de jongen daar iets van bemerkte.



Mit haflig" — beëindiging van den werktijd 'm ging men al pratende huiswaarts en toen Frans met 'n: „wel te ruste, same" afscheid nam van zn maats, die nog vérder moesten dan hij,was hij zich nog niet bewust wat hem boven *t hoofd hing, want ook onderweg had men zich, natuurlijk, „jakes ehouwe.
Tot „recht verstand van de zaak" zij hier tusschen gevoegd, dat Frans: „mit z'n stiefmoeder leefde."
Zijn „aigen" moeder had hij nauwelijks gekend en zijn vader was spoedig na zijn tweede huwelijk overleden. .111
De jongen had geen prettige jeugd gehad, want de „tweede moeder bleek nu juist geen liefdevolle plaatsvervangster te wezen.
Integendeel, Frans ontving van haar meer „grommen en brommen en soms ook slaag, dan vriendelijke woorden en goede behandeling.
Het door hem verdiende loon strekte tot beider onderhoud, inzooverre het toereikend was althans, Wat vooral in den winter met „kortloon , niet het
geval was. , „ ... ,,
Het ontbrekende moest moeder zelf, met „uit-werken gaan , bijverdienen. Van deze omstandigheden waren zijn maats wel „op de hoogte , vandaar de reeds vermelde woorden van één hunner.
Over deze situatie van het slachtoffer had men eigenlijk mmder gedacht, de „lol" die men den anderen dag zou hebben, was hoofdzaak.
Welgemoed stapte Frans dus z'n woning binnen en opgewekt zei hij: „Goeien avend, moeder 1" . , ....
De vrouw beantwoordde echter dezen groet alweer weinig vriendelijk. „Nou. ze is weer niks op d'r hum, 'k zeiler maar gauw me ketel geve. as ze ziet wet deer in zit. den zei ze wel gauw 'n bietje opkikkere. dacht Frans, weinig vermoedende dat laatst genoemd woord heel na verwant was met het voor moeder bestemde presentje.
„Hiér het uwe me kanes in nou moet uwe d rs effe kaike wet déér voor uwe in zit'" , , ,
,,'t Zei wet weze. as 't voor de heere komt, bromde de vrouw, maar door nieuwsgierigheid geprikkeld, nam zij toch den ketel aan.
Nou dat kon uwe toch wel'rs niet ofvalle. radèrès (raad eens) wet t is, Moeder had inmiddels de ketel al geopend en het van olie doortrokken papier, maakte de oplossing van het gestelde raadsel nogal gemakkelijk.
O 'k zien 't al, 'n gebakke vissie," en de toon waarop dit gezegd werd, gaf Frans aanleiding te vermoeden, dat Moeder niet geheel ongevoelig was was voor zijn cadeautje en daardoor „onthikt" (verblijd) zei hij:
,Uwe raad 't moeder, 'n lekker hartighaidje. De grootste voorn die d r bai was hewwik 'r oit 'epikt, in 'k docht: jai gane mee, voor moeder. Nou, valt uwe dat nou niet mee?" , , „ . . j
Intusschen hield moeder zich onledig met „het hartigheidje van z n windselen te ontdoen en Frans, aan de overzijde van de tafel gezeten, kon niet zien wat er in den ketel geschiedde, want deze lag, met den bodem naar hem toegekeerd, op moeders schoot, zoodat hij van het ontwikkelingsproces dat daarin plaats greep, maar heel weinig bespeuren kon. In z'n opgetogenheid praatte hij dus voort:



kleedkamer verheven waren, om daar hun „verkleederspakkie" met het werkpak te verwisselen.
Na het „verkleeden" stapten de mannen naar de „kerk". De plaats in den molen waar men gedurende de rusttijden resideerde werd n.1. „kerk" genoemd.
Daar ter plaatse waren een paar „zeedwagens" (zware tafels op rollen, welke in gewone omstandigheden dienden om de „meten" (maten) met zaad op te vervoeren) opgesteld en er om heen stonden eenige bankjes waarop, naar mate de sterkte van het gezelschap, planken (kashouten) gelegd werden, zoodat er over gebrek aan zitplaatsen nooit te krakeelen viel.
De „oppas" had inmiddels de koffiepot op tafel gezet en gezorgd dat er een geglommen kooltje in 't pokes was.
Het pokes (een ijzeren of koperen comfoortje met houten handvat) mocht vooral niet ontbreken, want er was geen smakelijker manier van pijpopsteken denkbaar, dan middels een goed doorgeglommen turfkooltje.
Zoodra de mannen gezeten waren, werd de koffie ingeschonken, het eerste kommetje „mit" (met suiker). Soms werd de suiker uit de fooienpot bekostigd, was dit niet het geval, dan bracht men af en toe zelf ,,'n bietje in 'n peperholste" (papieren puntzakje) mee.
Dan werd de brand in de versch gestopte pijpen gejaagd, waarbij het pokes van hand tot hand ging en telkens den roep weerklonk: „tak voor't pokes 1" geuit door dengene die met „het laden van z'n geweer" (stoppen der pijp) gereed was.
Nadat de koffie genoten en men intusschen „wet oit'ezakt was, van de loop", gaf de voorman — meestal de „vasttummerman" van den molen — het sein tot opstaan en begaf ieder zich naar z'n stee om den arbeid te beginnen.
De „vasttummerman" (vaste timmerman) was de molenmaker, die drie, vier of soms meer oliemolens „betummerde". Hij zorgde voor het gewone, dagelijksche onderhoud van den molen en zijn „gaande werk", in hoofdzaak: het „laadgoed". Onder laadgoed valt te verstaan: de zware houten onderdeelen welke zich in de laad of lade bevinden. De laad is de ruimte in het blok waarin de koeken geperst worden. Het laadgoed is, tengevolge van het persen waarbij groote wrijving optreedt, uitermate aan slijtage onderhevig. Daarom moeten de verschillende stukken, waaruit zulk een „gang laadgoed" bestaat, meerdere malen „verstreken" (opgezuiverd en opnieuw in den juisten vorm gebracht) worden.
De vaste timmerman, wiens werk dit was, kwam maar zelden aan molens niet tot zijn rayon behoorende.
Vervolgens werkte men tot den eersten schafttijd, te acht ure, dan werden de eerste broodjes en de tweede pot koffie soldaat gemaakt.
Half negen, soms een kwartiertje later, werd dan op het gezegde: „we zelle 't vankie (de vang) maar weer ophale", de arbeid weer hervat en tot half elf, kwart voor elf voortgezet.
Dan was 't „opstekerstaid" en ieder voorzag zich alsdan weder van plaats in de kerk.
Te voren was er „oit'erede" (drank gehaald) en de flesch of kruik met het „rakkertje" (glaasje zonder voet) stonden al gereed vóór het „kerkvolk" ter plaatse verscheen.
Voor de niet-drank-drinkers, dat waren er toen maar zeer weinigen, was koffie disponibel; pot nommer drie.



lete hale" en gebruikten hun „ofzakkertje" terwijl de anderen met hun „koppiesstik" afrekenden.
Koppiestijd duurde zelden langer dan een kwartier. Op het sein s „we zelle 't leste rukkie doen" of: „we zelle 't lessie opzoeke" rees ieder op om, tot half acht, de bezigheden voort te zetten. j
Op genoemd tijdstip, („waschtijd") kwamen allen naar de „kleedkamer , men reinigde aangezicht en handen in de sloot, het werkpak werd aan de spijker gehangen, het verkleederspakkie aangetrokken en dan was 't„hailig" en marcheerde men gezamenlijk het pad af, zoo omstreeks acht uur.
Maar dan was men nog niet thuis, want, zooals gezegd, 't kwam meermalen voor dat men anderhalf, twee uur moest loopen alvorens de huisdeur bereikt was.
Dus te half tien, tien uur, kon men dan aan tafel plaats nemen om het „warme potje", in den regel een „opgesudderd lessie" — van het middagmaal der overige huisgenooten — te gebruiken, wat niet veel tijd vereischte en dat kwam goed, want van de nachtrust mocht zoo min mogelijk verloren gaan. Uiterlijk vier uur, den anderen morgen, liet de „klopperwacht" zijn houten hamertje alweer daveren op het raam of de houten „weeg" en gromde 's mans stem: ,,'t is taid hóór!"
Hiermede zou het onderwerp „staantijd" beëindigd kunnen zijn, maar er is toch nog wel een en ander over te vertellen en daarom zij het volgende er nog „aangebreid".
Bij sommige gelegenheden kon het wel eens heel vroolijk toegaan, aan zoo'n staantijd hebbende molen. Dan kwam er na opstekerstijd van het werk niet veel meer terecht. t>
Er werd een niet onaanzienlijke hoeveelheid drank „in hois ehaald, flink gedronken en allerlei spelletjes uitgevoerd, terwijl een gebakken vischje, of een portie oliebollen daar niet bij mankeerden. Het bakken van genoemde gerechten geschiedde in de vuisterpan, welke daartoe een flinke hoeveelheid z.g. eetbare (koud-geslagen) raapolie bevatte en het daarin gaar geworden baksel liet zich goed gebruiken.
De vuisterpan diende om het meel, voor de te fabriceeren koeken, te verwarmen en stond op de vuister — een gemetseld fornuis, met trechtervormige vuurplaats.
Een roerijzer, bevestigd aan den roerstok, welke door den molen in beweging wordt gebracht, streek, voortdurend ronddraaiend, over den bodem van de pan om aanbranden van het meel te voorkomen.
De lastig te hanteeren pannen, zij moesten bij het ledigen opgetild en gekanteld worden, wat vergemakkelijkt werd door een contragewicht, zijn later komen te vervallen.
Zij werden vervangen door de z.g. schuifring, een hooge, opstaande rand, welke op de ijzeren vuisterplaat staat en het te verwarmen meel omvat
Wanneer het meel voldoende gewarmd is, wordt de roerstok, door middel van een hefboom opgelicht en de ring, en daarmee tegelijkertijd het meel, naar voren getrokken.
Dat meel valt alsdan door twee „kaartjes" (trechters) in de „buien (wollen zakken) welke, met hun inhoud, in de „haren" gelegd en daarmede omhuld, in de persruimte van de laad geplaatst worden. „
De „buul" wordt later van de, door het persen ontstane, koek „afgestroopt , opnieuw gevuld, enz., enz.
Zulk een afgedankte pan nu, werd met staantijd als vuurpot gebruikt



zijn — worden, volgens de z.g. schootmal, door het roedhout geboord.
Zoodra alle gaten geboord zijn, worden deze, door middel van beitels, op de vereischte grootte en vorm gemaakt.
Deze bewerking der gaten wordt „peperhuizen" genoemd, welke benaming waarschijnlijk haar oorsprong dankt aan het feit, dat zulk een, aan de bovenzijde van den balk, door het bijwerken, tamelijk ruim geworden gat, daarentegen aan den onderkant van het hout voorloopig onbewerkt blijft en dus veel kleiner, en rond is.
Bezag men nu zoo'n in wording verkeerend hekkengat, dan was er, wat den vorm van de dan ontstane ruimte betrof, wel eenige overeenkomst met een omgekeerde peperbus te constateeren.
Bovendien zochten de, bij het uithakken vrijgekomen, houtkruimels, voor het grootste gedeelte, een uitweg naar onderen en vielen daarbij onder uit het gat, zoodat men kon fantaseeren dat de peper uit de bus, of uit het „hoisie", werd geschud.
Daar echter, de reeds genoemde houtkruimels niet allen „uit eigen beweging" den uitgang opzochten, moest het gat, van tijd tot tijd, worden doorgestoken met een lange, smalle beitel, welke naar den aard, den juisten naam: „peperhuisbeitel" draagt.
Stelde men het doorstooten te lang uit, dan vormde zich een vaste prop in het gat, die met de peperhuisbeitel niet meer was weg te werken.
Dan moest het „roedauker" — avegaar, een groote lepelboor — ter hand worden genomen om de prop uit te boren.
Wien dit, in vroeger dagen, overkwam werd beboet; bij „kon d'r óf mit 'n halleve kan", m.a.w.: hij moest zijn onattentie betalen met een halve Liter brandewijn of jenever.
Zulk een vrij gelag werd onder gelach genoten en de schuldige had bovendien nog menige schimpscheut in ontvangst te nemen.
Zoo waren er nog wel meer vergrijpen of misslagen, waar boete op stond, o.a., „deurdeskrap" hakken.
De zware, houten, onderdeelen van molens, als: assen, roeden, spillen, de stijlen en balken enz., werden maar zelden uit bezaagd hout gemaakt.
De dikke boomstammen, waaruit het een of ander moest „groeien", werden met groote, langgesteelde bijlen — „aksen" of „buksen" — bewerkt.
Te voren werd dan de maat van het te maken voorwerp, op den stam aangegeven met ingeritste lijnen of schreven — meestal „skrabben" genoemd.
Wie nu het ongeluk had met zijn bijl over de schreef te komen, dus hakte in het hout, dat gespaard moest blijven, was ook alweer een halve kan verschuldigd omdat hij „deur de skrap hakte".
Vandaar, dat later, toen deze gebruiken al uitgesleten waren, nog wel gezegd werd, wanneer iemand, minder vaardig in het besturen van zijn bijl, over of door de schreef hakte: „da's 'n brandewainshak maatje."
Vloog, onder het slaan, de moker van den steel, dan moest degene, wien dat overkwam, de tegenwoordigheid van' geest bezitten onmiddellijk die steel achter den wegvliegenden moker aan te werpen. Verzuimde hij dat, dan was het: een halve kan boete.



Bij een dergelijk ongeval met een bijl, was „'t dito van 't zelfde.'
Waren er twee mannen aan het „keephakken", bij welke werkzaamheid de bijlen, beurt om beurt, nagenoeg op dezelfde plaats in het hout werden geslagen, dan kwam het wel eens voor. dat daarbij een bijl in het hout vastklemde, waardoor zijn bedienaar hem dan niet tijdig kon opheffen.
Sloeg dan de andere hakker onachtzaam toe, dan beliep bij de kans op de vastgeklemde bijl te hakken. Wanneer dit inderdaad geschiedde, dan kostte dat den man een halve kan.
Keephakken, het hakken van inkeepingen in een balk of stam, werd gedaan, indien de te verwijderen buitenkant van het te bewerken hout tamelijk dik was en had ten doelrde taaie houtvezel te breken, waardoor het verder afhakken daarna, met minder moeite, kon geschieden.
Bij bedoelden arbeid werkten de hakkers „gepaard".
Zij plaatsten zich dusdanig, dat hunne bijlstelen met den te behakken balk een hoek van ongeveer 45" vormden, zoodat uit de inkeepingen, welke door 't hakken ontstonden, driehoekige spaanders vrij kwamen.
Na het aanbrengen van deze inkervingen werden dan „de kloove 'r of 'esloege," gelijk men dit ontbolsteren betitelde.
Behalve genoemde boeten bestonden er ook, voor de betrokkenen minder kostbare, maatregelen om onoplettendheid te straffen.
Liep b.v. een timmerman, bezig zijnde met zagen, van zijn werk weg zonder te voren zijn zaag uit het hout te nemen, dan vond hij in den regel, bij zijn terugkomst, het handvat ervan besmeerd met een of andere weeke stof.
Een beitel, achtergelaten in een onderhanden zijnd werkstuk, onderging dezelfde behandeling, het hecht of heft werd zoo spoedig mogelijk besmeurd.
Een zelfde stuk gereedschap, achteloos, met het scherp over schaafbank of werkstuk neergelegd, zoodat een voorbijganger zich er aan kon bezeren, werd met hamer of moker achteruit geslagen, door welke bewerking ,,'t skarpst 'r mitien wel óf was."
Dergelijke lesjes, waarvan er bier enkele zijn aangehaald, brachten onattente, meestal jeugdige, personen wel in het rechte spoor.
Dat 't aan alle werven niet precies eender toeging, spreekt vanzelf, maar de stelregel: „Wie niet hooren wil, moet maar voelen", werd wel zoowat algemeen toegepast, vooral ten opzichte van de adspiranten in het vak.
Heel veel woorden werden er bij de „opvoeding" niet gebruikt, daarentegen werd er in ruime mate gewerkt met andere „tuchtmiddelen".
Sommige van de oudere maats waren „erg gauw met hun handen," zij mepten er spoedig en ongezouten op los; wat trouwens ook al weer een algemeen verschijnsel was, in dien tijd.
Dat hoorde er zoo bij, een leerjongen was ieders speelbal en had dikwijls heel wat te verduren.
Doch, keeren we, na dit uitstapje, weer terug tot de mannen bij den molenroed.
't Was voor den man in kwestie maar een heel klein kunstje zijn voornemen in uitvoering te brengen, want bij stond dicht bij het midden van den roed, waar deze het dikst is en de gaten in tameÜjk schuine richting door het hout gaan.



In minimaal tijdsbestek slaagde hij er alzoo in een gat te verstoppen en nadat hij eerst nog even met zijn peperhuisbeitel had staan morrelen, méér om de massa vast te stampen dan wel om deze te verwijderen, nam hij zijn auker ter band om het gat weer open te boren.
Dat was het moment waarop zijn maats hadden gewacht. Spoedig stonden ze „op 'n bossie" om hem heen en met luide stemmen werd van den „prutser" de gebruikelijke boete opgevorderd. Deze wilde daar •— „kwansois" — niemendal van weten, wat nog een sterker tumelt uitlokte en weldra was het geruzie van dien aard, dat de oude baas er op af kwam en nieuwsgierig vroeg:
„Wet isser nou an de hand, dat jollie zoo te keer gane?"
„Jan het 'n gat verstopt, zoo as je ziene, in nou het ie gien zinnighaid om over de brug te komme."
„Nou nag mooier" — zei de baas ~ „je wete wet 'r toe staat, je moete betale maatje.
Of je nou hoog of leeg springe, deer kom je zoo niet óf; den moet je maar zoo stom niet weze."
De „stommerd" sputterde tegen, maar de baas, handhaver der traditie, was niet te vermurwen.
Al spoedig klonk 't uit zijn mond: „Kom bier jonge! Deer hè'je de een te van main, haal op 'n halleve kan!
In gauw 'n bietje, want 't is al laat."
En tegen Jan, die het gebeuren, met een strak gelaat, over zich liet komen: „In jai, as je nóu niet betale wille, den zelle we dat wel vinde as de veertiendage ') om benne; da's niks, wet in 'n goed vat is verzuurt niet, as je dat maar wete."
Jan pruttelde wat tegen, maar middelerwijl verscheen de jongen reeds met kruik en glaasje.
„Geef mam maar eerst zeun, ik hew de taid wel" — zei de baas lachend en op vragenden toon vervolgde hij:
„Ik kraig 'r toch zeker ók ientje van, want 'k was 'r bai teugenwoordig."
„Wissenwerachtig baas, je kraige 'r ientje, je hewwe d'r récht op, gien ding vaster as dat!" antwoordde een van de mannen.
„Zóó, dat docht 'k ók, tap in, jonge!
Nou Jan, deer gaat ie hoor! Op je bai-de-handighaid man!
Manne, datte we ze nag lang magge hewwe, luste zal wel gaan."
Toen ieder z'n „pelot" naar binnen geslagen had, trok de baas zich weer in zijn kantoortje terug en de mannen gingen, meesmuilend, „nag effies an 't werk."
„Nou, hoe hew 'k 'm dat 'elappe?" vroeg de slimme stommerd, terwijl hij zegevierend rondkeek.
„Da's wondergoed van stapel 'eloope! As je nou prate van 'n ouwe rot in de val, dan hadde we d'r nou ientje te pakke. Wet haddie z'n draai, hai was zoo blaid as Blik, dat je d'r zoo tusse zatte" — aldus een der maats van Jan.
„Leet 'm maar lache, wie 't lest lacht, lacht 't best. 'k Weet niet of je me begraipe, maar 'k hew 'r moed op dattet 'm deur z'n hoofd gaat, eer 't



zooveer is; in den het ie zellevers die halleve kan nag an z'n bien. Zou ie dén nag goed weze, docht je?"
„Je zegge deer zoo wét, goekoop komt 't zoo óf! Best kans, datie'tvergete is, azze de veertien-dage om benne, in den houwe we ons „louw loene."
„Zoo haddik 'r ok over 'edocht. Assie den niks zait, zegge wai ök niks, want 't ken beter van 'n stad as van 'n dorp," bevestigde Jan.
') Betaaldag. Het loon werd daar, evenals aan de meeste molenmakerswerven, om de twee weken uitgekeerd.
Op „geldjesdag" leverden de knechts, des morgens, hun loonbriefjes in (net „urenbriene ), verpakt in het „büultje" (geldzakje, waarop de naam van den eigenaar, meestal met merkgaren, was aangebracht).
's Avonds kwam het personeel andermaal bij den baas, maar dan om het, meer of minder zware, buultje weer terug te halen. Het gebeurde dan wel eens, dat tusschen den baas en een of meer der manschappen, heftige disputen ontstonden over de al of niet juistheid van het aantal der opgegeven werkuren, of, in vroegeren tijd, dagen en schoften.
Meestal trok de baas daarbij aan 't kortste eind, want de verdachten waren er te voren wel op geprepareerd en de getuigen a decharge mankeerden niet op het appèl.
Aan één werf, naar ik meen de eenige, werd het loon om de maand betaald. Daar had men dus maar 12 „geldjesdagen" per jaar, wat voor huisvrouwen, die niet te best voor hun taak berekend waren, een ramp beteekende.
In 't begin der maand gaven zij „met ruime hand" uit, zoodat er „op 't lest van de maand, gien dolt (duit) meer oit 'rloi beursie te skudde was".
Borgen was daarvan het gevolg en sommigen hunner „raakten tot an d'rloi ooge toe in de skuld". 'n „Goeie maand" (veel overwerk), bracht dan voor korten tijd uitkomst, doch allicht verviel men weer in 't zelfde kwaad. m
In dien tijd bestond ook de gewoonte om coupons van allerlei effecten in de „loonbuultjes te deponeeren, wat voor den gelukkige (?) die daar mee opgeknapt werd, in den regel een schadepost beteekende.
Hij, of moeder de vrouw, kon met die „dingetjes" niet naar een bankinstelling gaan, zoodat de leveranciers — bakker en winkelier — de rol van wisselaar vervulden en daarbij meestal de noodige „voorzichtigheid" in acht namen, d.w.z. de waarde van het aangeboden papier, aan den lagen kant schatten. Protesten bij den baas bleven zonder resultaat „De heb ze ök in'evonge, in ik ken ze ók niet houwe" — luidde dan het bescheid. Gelukkig werd het verzilveren van coupons, op die wijze, later verboden.



EEN EN ANDER UIT HET HOUTZAGERSLEVEN.
Een allegaartje over allerlei toestanden en voorvallen; over werken, eten, „stoomvaren", „hard" malen en drenkelingen.
De algemeene omstandigheden, waarin de tegenwoordige houtzagers verkeeren, verschillen nog al wat met die hunner voorgangers welke, „in den goeden, ouden tijd," de talrijke houtzaagmolens bemanden.
In de eerste plaats zij hier genoemd de werktijd.
Een „houtzagersdag" telde vroeger een respectabel aantal werkuren. Zoo moest, in den zomer, de molen 's morgens ten 5 ure „in de zeilen staan" (maalklaar zijn) en, wind en werk dienende, was het dan 10 uur in den avond, als de zeilen weer achter de klamp werden geslingerd („ingehaald" werden). „We zelle ze maar klampe," was een algemeen bekende term voor: het werk laten rusten; ook wel overdrachtelijk gebezigd en dan in den zin van: we gaan er maar niet verder op in, we zullen 't maar als afgedaan beschouwen.
Wanneer het flink waaide, was er voor de houtzagers van behoorlijke gelegenheid om te eten weinig sprake, want als er geen onverhoopte dingen gebeurden, draaide de molen met schafttijd, middaguur en theetijd maar door.
Zelfs mochten de werklieden niet eens naar huis om te middagmalen, een uurtje „middag" scheen er toen niet af te kunnen.
Tegen het middaguur — wat vroeger of later, naar gelang het molenpersoneel veraf of dicht bij den molen woonde •— ging de kotjongen het land uit — „nê dorrèp", want, hoewel Zaandam reeds sedert vele jaren stad was, spraken alle molenaars nog van naar 't dorp gaan, als er b.v. een boodschap te doen was.
Op den daartoe bestemden tijd dan, ging de jongen „nê dorrèp, om de panne te hale."
Die pannen, van steen met dito deksel, bevatten het houtzagersmiddagmaal en waren met wollen lappen of stukken tapijt omwikkeld om het eten warm te houden en tegen mogelijke aanvaringen te beschermen.
Dit was geen overbodige maatregel, want zoo'n jongen was meestal belast en beladen met een vier- of vijftal dezer pannen en niet alle kotjongens waren even behendig en ook niet altijd even zachtzinnig uitgevallen.



En „in derloi speulsighaid", leefden de jongens ook wel eens wat onvoorzichtig met de hun toevertrouwde last, vooral als eenige van die knapen de reis gelijktijdig maakten.
Zoo'n jongen droeg de pannen aan, door de ooren gehaalde, touwen, wel te verstaan, dat hier de ooren der pannen bedoeld worden.
De aanwassen, aan het hoofd van zoo'n jeugdigen houzager, mochten somtijds voorzien geweest zijn van oorringen en ook overigens veel te verduren gehad hebben — ze waren o.a. uitermate geschikt en bruikbaar bevonden om door ouderen tusschen duim en vinger te worden genomen, en dat wel eens op onmenschelijke wijze — maar er werden toch geen touwen doorgehaald.
Met genoemd vrachtje, moesten de jongens veelal groote afstanden afleggen, dus was het wel zaak het voorwerp waarin het, „metknorrende maag", verbeide „prikkie" zich bevond, zoo goed mogelijk te beveiligen en te maken, dat ,,'t 'n bietje teuge 'n stootje zou kenne."
Bij de meeste molens was wel een hut, waar het onderweg koud geworden eten, kon worden gewarmd en waar de mannen als er wind was, bij beurten, hun „goesie" konden nuttigen.
Ruim 60 jaar geleden werd door eenige vooruitstrevende „houtzaagmolenaarsknechts" een beweging op touw gezet om te bewerken, dat de molens van 12 tot 1 uur stil gezet zouden mogen worden, opdat de werklieden althans hun middagmaal op meer rustige wijze zouden kunnen gebruiken.
Dit loffelijk pogen had alleen tot resultaat, dat de „raddraaiers" ontslag kregen en, nog langen tijd daarna, door de patroons „in de gaten" werden gehouden.
Langzaam aan is dat „eten aan den molen" uitgesleten en verdwenen, in hoofdzaak doordat later aan de werklieden der stoomzagerijen, — welker eigenaars dikwijls ook nog windmolens in bedrijf hielden — wel „middaguur" toegestaan móest worden.
Overigens bleef de lange werktijd, vrij algemeen, gehandhaafd.
Wel werd in de wintermaanden later met werken aangevangen, maar tot 10 uur 's avonds overmalen, was in den regel: „opgelegen pandoer."
Degenen die dan in de winteravonden buiten moesten verkeeren om de balken „aan te slaan" en het gezaagde hout weg te dragen en op te stapelen, waren niét te benijden.
Zij hadden storm, regen en sneeuw te trotseeren en alles wat zij verrichtten, geschiedde in het donker, tenzij ,,'t maantje" als booglamp fungeerde.
De loonen waren, als trouwens in de meeste bedrijven en ambachten, omgekeerd evenredig ten opzichte van den werktijd. Voor overwerk ontving een meesterknecht hoogstens een stooter (121/s cent) per uur en de overige manschappen: middelknecht; ondermiddelknecht; bovenjongen en kotjongen, zagen zich, overeenkomstig hun rang, trapsgewijs naar beneden gaande belooningen toebedeeld.
Alzoo was het geen uitzondering als een hongerige jongen, op een winderigen avond, meer geld besteedde aan: „mikken", „stoeten" of „tumpen" — verschillende grove broodsoorten —• dan hij met overmalen verdiende.
Over 't algemeen hadden de houtzagers niet te klagen over gebrek aan



den kant van de molenvijl, bij de tanden der zaag het ijzer wegvijlen. Dë ouderen brachten daarna de tanden op het gewenschte model en de vereischte scherpte en over dien tandvorm was soms heel wat te doen, want daaromtrent had iedere zager z'n eigen meening, waarbij het in hoofdzaak ging om de „stikkelte" ~ de schuinte van den onderkant der tanden.
Voorts werd het te drogen gelegde hout verstapeld; men werkte aan de balken, die vervaren en vervlot werden en, tegen den winter, maakte men daarvan een „winterlaag".
De winterlaag werd in de „zaaghaven", kort bij den molen, opgebouwd uit laagsgewijs, kruiselings over elkaar opgestapelde balken.
Zoolang de stapel daartoe niet te hoog was, trok men de balken, met slaghaken, uit het water daar op; daarna werden ze, door middel van een in den top van een „mik" (tweepoot) opgehangen jijn (tjijn of touwrake!) opgeheschen.
Op deze manier werden een of méér stapels balken gevormd en aldus zorgde men, dat er bij aanhoudenden vorst een voorraad bij de hand lag.
Bleef zoo'n winterlaag wat lang liggen, dan zakten de onderste balken ervan steeds dieper in de „prut" en ontstonden diepe kuilen in den slappen havenbodem.
Waren later de balken verwijderd, dan bleven die diepten nog tamelijk lang bestaan en vormden dan de z.g. „korrèperkoile", want de karpers kwamen het diepe water opzoeken.
In den loop van den tijd hebben duizendtallen dezer waterbewoners hun uitstapje, naar de winterlaaggaten, met hun leven moeten bekoopen, want het mankeerde op bedoelde plaatsen maar zelden aan visschers en hengelaars.
Met een „mooien wind" had ieder van het zaagmolenpersoneel „z'n handen vol", want dan werd er tusschen onderscheidene meesterknechts als 't ware een wedstrijd gehouden, wie hunner met zijn molen de meeste balken kon zagen, of wie ,,'t langste durfde toppe" — de volle zeilen op de hekken houden.
In die gevallen hadden de molenroeden ,,'n zwere toer te deurstaan" en menig keer stond er, dientengevolge, een molen „mit drie ende," d.w.z. dat een der vier wieken ontbrak.
„Wieken" was hier, in het molenland, ongebruikelijk. Men sprak van roeden en enden. De molen ,,'n end vort lete"; „d'r benne twee ende klaar 'etummerd"; „'t onder- of bovenend en het dwarse end" enz. Wie het woord wieken bezigde, was „bepaald gien gebore Zaankanter."
Dat er met dat „ongesineerde harde male" wel eens „te veul van 'n mole 'evorrège (gevergd) wier," daarvan droegen meerdere exemplaren, en niet enkel houtzaagmolens, de duidelijke kenmerken.
Een zeer sprekend voorbeeld daarvan geven enkele schilderijen waarop de paltrok „De WÜdeboer" is afgebeeld, geheel „gerampuneerd". Omtrent de oorzaak van het ongeval, waarbij deze molen zoo deerlijk werd gehavend, wist men het volgende te verhalen.
Vermoedelijk „stond hij („de Wildeboer") an 'n bestek", een partij hout, volgens, in een bestek aangegeven maten en voorwaarden te leveren, anders zou de baas niet verordineerd hebben, dat er op Oudejaarsavond gemalen



De meesterknecht, die op dat moment om den kant van de luif keek, —' de molen was een paltrok •— zag z'n jongste bediende duikelen en liet zich gezwind langs het afhangende kraantouw afglijden, terwijl hij uit alle macht schreeuwde: „De jonge lait te waterI, de jonge lait te water!"
Heel spoedig was het geheele molenpersoneel op de plaats des onheils present en het kostte weinig moeite om den drenkeling, zij 't panloos, uit het koude water op te pikken en op het droge te brengen.
Daar stond hij nu op de werf te bibberen en te klappertanden, maar blijkbaar „had ie zoo de skrik in z'n lede," dat hij geen geluid kon uitbrengen.
„Hai laikt wel heelegaar suf," zei Gerrit, de meesterknecht, en tegelijkertijd schudde hij den jongen eens flink „deur mekaar".
„Hé! Benne de piere allegaar dóód, bai je!" schreeuwde de man.
Op het hooren van het woord: dood, keerde de jongen tot het leven terug; dadelijk vertoonde zijn gelaat de teekenen van de vreeselijke angst, welke hem overmeesterde en tegelijkertijd begon hij misbaarlijk te huilen.
Onder luid gejammer keek hij zijn meesterknecht aan en, wanhopig snikkend, riep hij dezen met klagelijken stem toe:
„Zouwik... nou... dóód weze.., Gerrit!... Gerrit!... zouwik ... nou... dóód weze!!"
Oogenblikkelijk werden de jammerkreten van den jongen door het schaterlachen van z'n maats overstemd; brulde de jongen van angst, zij brulden van 't lachen.
„Wie het zuks nou ooit op de fiool hoore speule," zei Gerrit, toen spreken hem weer mogelijk was geworden.
En een ander uitte zijn verbazing door te zeggen:
„Déér hewwik gien hoogte van! Deer staat ie nou te ballèke, dat ze 'm in 't dorrèp wel hoore kenne en den issie nag bang, dat ie dood zei weze; zuks hewwik, bai skoppe tien, nag nooit bai'eweund!"
„Nou" — hervatte Gerrit — „datje niet ientje van de leepste benne, dat wiste we allank-al, jonge; maar dat je zóó doedèlèg wazze, dat haddik toch niét 'edocht."
Maar, maak nou maar gauw datje nê hois komme, om droge kleere an te trekke. Kiender maar hard, den wor je mitien warm in den zei je wel voele dat je nag niet dood benne, as je dat soms nag niet 'n wiste. Voroit, maak datje wegkomme, oit vinder van 't zwarte gare!"
De jongen „spankerde" het land uit, spoedig gevolgd door den bovenjongen die, in matiger tempo, „ok 't land oit ging om brood te halen, want van ,,'n warrem prikkie" kwam dien dag „niks meer over 't vuur".
Het „ophalen" van deze waterpartij, doet nog een tweede dito „opborrelen", welke méér „natte broeke in gien visch" ten gevolge had.
't Was op 'n mooie, warme zomerdag, dat een ploeg houtzagers hun theetijd doorbrachten op de, in de schaduw gelegen balkenhelling, want, zooals gezegd, 't was warm en bovendien „blak-stil', dus behoefde men niet „op 'n menuut of wet te kaike".
Zooals dat veelal ging, leidde de verveling al spoedig tot plagen en stoeien en, eveneens zeer gewoon, de kotjongen was daarbij het lijdend voorwerp.



Er werd met hem gerold en gesold, wat niet zoo heel teerhandig toeging, zoodat de jongen reeds menige „knauw te pakke had", toen, door een zijner kwelgeesten, een prachtplan geopperd werd.
Op de helling lag een ronde balk, die bij het opwinden z'n bestemming niet had kunnen bereiken, doordat de wind was gaan „slabakke" en de molen, bijgevolg, het werk had gestaakt.
Het, met algemeene stemmen op een na, aangenomen voorstel luidde: de de jongen op den balk te binden, „in den te water".
De jongen, als tegenstemmer, het krachtige protesten hooren; hij schreeuwde „as 'n mager varrèke" en hij verzette zich, in den letterlijken zin, met hand en tand en met zijn beenen nog bovendien.
Evenwel, zijn actie had weinig succes, weldra werd hij overmeesterd en op den balk vastgesjord.
Onder luid gelach en gejuich werd de, van de kettinghaken bevrijde, balk „mit 'n goed zetje, van de helling 'edouwd," maar, o bitter!
Het gejuich verstomde bijna oogenblikkelijk, om plaats te maken voor uitroepen van schrik en angst. Waarop de mannen niet gerekend hadden, gebeurde. De snel door het water schietende balk rolde een halven slag om, het slachtoffer hunner onbedachtzaamheid verdween en kwam niet weer boven.
Angst geeft vleugelen, maar, schept ook heldenmoed. Gelukkig voor den jongen, werd hier laatstgenoemd verschijnsel bewaarheid en onmiddellijk stapten drie van zijn maats te water.
Half wadend, half zwemmend bereikten zij heel spoedig hun weerloos slachtoffer en, met vereende krachten, werd de balk gekanteld.
Alles had zich in een zeer kort tijdsbestek afgespeeld, zoodat de jongen, weer boven gekomen, dadelijk een vervaarlijke keel opzette en dus blijken gaf, dat zijn longen nog perfect functioneerden.
Dat „grappie" liep dus nog goed af, maar, toen de druipende en droog gebleven deelnemers even later bij elkaar stonden, om, ieder op zijn wijze, hun meening en indruk over het geval te uiten, beaamde men volgaarne wat een hunner zeide, n.1.:
„Zulke gebbètjes zelle we toch maar nooit meer an de hand hale, want d's 'n goeie leer 'eweest om te onthouwe."



BINKEN EN BONKEN.
't Was in den tijd toen de stoommachine nog maar weinig waardeering had kunnen verwerven.
Wel waren er in de Zaanstreek enkele stoomwerktuigen in gebruik, maar erg veel vertrouwen hadden de meesten der, toenmalige, fabrikanten er blijkbaar nog niet op.
Misschien ook waren onderscheidene zaken van te geringen omvang om de- stoomkracht in hun bedrijf van noode te hebben.
Voorts zal er zeker overwogen zijn: „onze voorvaderen is net, in vele gevallen, dóór den wind, vóór den wind gegaan, wij moeten van die nieuwigheid niets hebben en houden ons aan de windmolens."
Hoe het zij, men gaf bier nog langen tijd de voorkeur aan den windkracht toen elders de stoom al lang. min of meer, burgerrecht had verkregen.
Alzoo kon het gebeuren, dat bier nog eenige nieuwe molens gebouwd werden terwijl er toch al enkele fabrieksschoorsteenen verrezen waren die echter, in meer dan één opzicht, weinig in tel waren.
Bij den bouw van een dier molens, boven bedoeld, deed zich het volgende voor.
De bouw, in den nazomer begonnen, had een gunstig verloop gehad, dag aan dag mooi weer, zoodat het werk goed opschoot en de molen reeds „in z'n geraamte" stond.
Toen men zoover gevorderd was sloeg 't weer echter om, eerst eenige onweersbuien en daarna ruw, buiig weer, zoodat de timmerlieden, die boven aan 't werk waren, toen niet meer als eerst konden zeggen: „we zitte hoog in droog." ,
Dikwijls werden zij door hevige regenbuien genoodzaakt omlaag te gaan en de schuilplaats te betrekken.
De bouwheer, de patroon die den molen liet bouwen, was bijna iederen dag bij het werk present.
Tijdens de periode van mooi weer was hij steeds opgewekt en vriendelijk geweest, de molenmakers konden toen „best mit 'm worre" en, zooals zij dat uitdrukten: „toe wazze alle praatjes hum in hai was best op z'n roiker.'



Maar, niet zoodra was het weer omgeslagen of ook het humeur van den patroon scheen geheel veranderd te wezen.
Als de mannen, wanneer zij het daar boven „niet meer harde konne", hem in de hut gezelschap kwamen houden, was meneer maar lang niet in „z'n hum" en deed hij niet anders dan „meutelen" en „pruttelen", over het slechte weer.
Hoewel „hai zeUevers niet oit de hut vandaan te slaan was," stond hem dat schuilen der timmerlieden eerst maar half, en al spoedig heelemaal niet aan.
Dat werd hem wel wat duur, want het loon ging door en de prijs was wel opgegeven, maar het werk was niet aangenomen, zoodat bij, bij elke bui, de berekening maakte wat deze hem wel kostte.
Natuurlijk bemerkten de werklui waar 't roer streek en zij zeiden dan ook onder elkaar:
,,'t Gaat mit ons heerskip ók al mit 't weer op in neer, zoodrê de lucht betrekt ken je dat an z'n gezicht al merreke."
,,'t Zei 'm begroote, datte we allan skoile moete, want dat komt 'm op z'n zak an."
„Ja, deer zit 'm de kneep, dat bolt 'm. Maar al trok ie ök 'n bakkes nag èrès zoolang as ie de leste dagen al 'edeen het, den zei 'm dat toch niet veul geve, want verzoime staat niet in onze boekie".
Was men 't hierover volkomen eens, evenmin werd er getwijfeld de voorspelling uit te spreken; „dat 't wel gauw an zou bakke, as 't gien beter weer wier."
In de weersgesteldheid trad maar geen verandering op en dientengevolge werd de patroon, met den dag, „sikkeneuriger", zoodat het voor beide partijen een opluchting was toen men, op zekeren dag, den molenmakersbaas op het werk zag verschijnen.
De werkgever verheugde er zich reeds op zijn gemoed eens te kunnen luchten en des bazen knechts lachten bij voorbaat in hun vuistje, daar zij voorzagen, dat meheer nu zijn klachten zou indienen en daarmee „bot zou vange".
Want zij kenden hun baas langer „as gustere". „As ie nou teuge de baas beginne wil oit te pakke, den kon ie wel dèrès van 'n kouwe kerremis thois komme" «— luidde de opinie.
Na de gebruikelijke begroeting, tusschen principaal en lasthebber gewisseld, bracht eerstgenoemde het gesprek al spoedig op het slechte weer.
Daarover kon hij den baas echter weinig nieuws vertellen, deze had er zoo pas het minder aangename nog van ondervonden. Toen hij te veld kwam had hij een „beste" bui getroffen — of omgekeerd — in elk geval de man was doornat, ,,'t droop 'm toe z'n broek in z'n jas oit."
Daar scheen de lastgever evenwel weinig oog voor te hebben, hij was te veel vervuld met eigen leed om dat van anderen op te merken en weldra begon hij te klagen over het vele verlet, hetwelk door het ongunstige weer, dagelijks weder keerde.
„Ja, 't loopt de leste dage niet erg mee, maar we hewwe niet te klage, want 't is lang-an-mekaar mooi weer 'eweest" — troostte de baas.



«Niet te klagen zeg'je. maar 't wordt me toch te bar, telkens met dat schuilen, dat kost me 'n heele duit, met zoo n ploeg volk. Daar wou 'k je net 'rs over spreken," was het antwoord.
„In wet had uwe deer over te vertelle?"
„Wel, om 't je maar ronduit te zeggen, in ben niet van plan om al dat verzuim te betalen. , „
Als 't geen werkbaar weer is, dan moeten je mannen maar binken. (Binken, binkhouden = verzuimen.)
„Zoo, zóó. Benne we in dié dage!"
„Ja, 't wordt me te kras, als 't nou 'rs 'n enkele keer was, maar t is gedurig weer an, 't wordt me te duur."
De baas keek het heerschap eens aan en zeide: jt
„Toe 't mooi weer was ging 't je nag al nê je zin loof k. Hè je dr toe wel d'rs over te klage 'ehad, dat ze d'rloi taid verloierde?"
„Nee, toen schoot 't werk prachtig op, dat moet 'k je eerlijk bekennen, luidde het antwoord.
„Deer hoor 'k je. maar nou dat 't effe teuge spaan gaat (tegenloopt) nou zou je de steert 'r voor wille hale. t
Je zouwe enkeld 't zoete wille hewwe, in me volk voor t zure op lete stroope!
Maar, dat gaat niet an; zoo benne we niet 'etrouwd." weerlegde de baas.
„Nou, kort en goed, ik zal nagaan hoeveel tijd je mannen verzuimen en dan zullen we later nog wel 'ns zien; maar als 't te hoog oploopt, dan betaal 'k dat niet," hield de patroon halstarrig vol.
Nauwelijks waren deze woorden gesproken, of ,,'r kwam weer n kaag anzette," een zware stortregen dreef patroon, baas en knechts in de hut te samen.
„Deer is weer dreed an!" merkte een der werklieden op.
„Zoo mooi asset eerst was, zoo lillek isset nou; 't mooitje is van t oitje. in niet zoo effles," zei een ander, daarmee de patroon een steek onder water gevend.
Deze voelde de prik en dadelijk viel hij uit:
„Dat kan dan ook zoo niet blijven doorgaan. Ik heb dat al met den baas besproken, jullie moeten maar binken als 't geen weer is om te werken. Een gemompel en enkele protesten stegen op en aller oogen richtten zich
op den baas. ... ... r . ljs
„Zoo veer wazze we nag niet, om de dóód niet! stool deze op en mj
vervolgde: „ _ ,, ' ' ,. , ,
„Wete jollie wet je doen moste, manne? Pakke jolhe je reeskip (gereedschappen) maar in je bakkie in gaan maar nê de worf. deer hewwik nag werk zat." ,
„Maar zóó heb ik 't niet bedoeld, bracht de patroon daar tegen in.
„Dat zei waar weze, maar zóó bedoel ik 't nou. We gane anstons mit mekaar 't veld oit in den wacht-* veerders maar bericht óf, datte we weer beginne kenne. , ,
Uwe kaikt den zeilevers de lucht maar drs an in as je den denke: nou zei 't wel weer sulle, den stuur je maar 'n boodje. As 'r den volk an de worf is, den kraig je weer 'n ploeg."



„Nee, dat zou wat moois worden; daar kan niks van komen, zóó moet je 't niet opvatten," aldus de patroon.
„Nou, wet wil je den aigelek? Binke, deer komt niks van in, want me volk houdt meer van bonke, begraip je.
Dus wi'je ze houwe, den moet je niet legge te kale-gezichte over derloi verlet, mit slecht weer, want as ze ziene dat je wet voor dèrloi over hewwe, den komt je dat achternê wel te goeie.
Je begraipe toch zeker ök wel, van binke ken derloi skoorstien niet rooke. In, of 't nou regent of dat 't mooi weer is, derloi vollekie thois, lust evegoed wet te bikke.
Dus nou moet je maar kieze of deele; ik weet 'r gien aare mouw an te passé."
„We moeten dan in vredesnaam maar zoo volhouden, in de hoop, dat 't beter weer wordt," gaf de patroon, noodgedwongen, toe.
„Zie zoo, da's beter loid, 'n bietje geduld maar, da's de ienigste remedie, want teuge 't weer ken je niks beginne.
't Is nag nooit slecht weer 'ebleve, moet je maar denke, dus 't zei nou ok wel weer opknappe in den is alles weer vergete.
Maar, leet 'k uwe nou nag 'n goeie raad geve. Asset zuk slecht weer is, kom den niet te veld, den zien je niet datte de manne skoile, in: wet'toog niet 'n ziet, deert 't hart niet,
In nou gane we weer an de slag, want 't is nou net weer 'n droog boitje, manne," besloot de baas en het pleit was beslecht.



OVER- EN OM „SKEPPIES" EN NOG WAT.
Wanneer er vroeger sprake was van, of over ,,'n skeppie", dan wist iedereen, dat daarmede werd bedoeld: een zekere hoeveelheid gort of rijst, welke aan de pelmolens „voor niks" te krijgen was.
Naar gelang de aanvrager bij den gever in de gunst stond, of wel in verhouding tot het aantal hongerige magen dat er mee gevuld moest worden, werd er minder of meer diep geschept in de gortzak, welke de „skeppiesgort" bevatte.
Dat scheppen geschiedde met de z.g. schepnap, een houten of ijzeren nap met handvat, welke tevens bij het afwegen der producten in de pelmolens gebezigd werd. .... , , t.
Op den daartoe vastgestelden dag — „skeppiesdag — kwamen behoettige menschen — „skeppiesklante" — aan de pelmolens, Waar gort of rijst en (of) meel werd uitgereikt. M
Deze molens stonden bekend als: „skeppiesmoles .
De „skeppiesmoles" waren bij voorkeur die pelmolens, welke „an t vaste pad stonde" en dus te voet bereikt konden worden.
Door sommige eigenaars dier molens, de peldersbazen. werden volgbriefjes afgegeven, op afgifte waarvan de gegadigden het verlangde schepje konden ontvangen: anderen hunner waren op „skeppiesdag" zelf aan den molen om toezicht te houden, aan wien en hoeveel er gegeven werd. terwijl weer anderen alles aan hun meesterknechts overlieten.
Gedreven door „inhaalderighaid" en ook wel door armoede er toe genoodzaakt, waren er destijds wel iuidjes die een niet onaanzienlijke voorraad van genoemde levensmiddelen wisten te vergaren, door overal waar zij er voor in de gelegenheid kwamen, hun „zakkie op te houwe".
Het overtollige werd verkocht of geruild tegen andere levensbenoodigdheden, b.v. aan een oliemolen, waar men dan voor wat gort, rijst of meel. ,,'n bietje reepolie" ontving. t „
In die raapolie werden dan van het parelmeel — „as t laie kon , vermengd met grutte- of tarwemeel — pannekoeken of dikkekoek — „fudder of „futter" genoemd — gebakken.



Parelmeel is een bijproduct, hetwelk verkregen wordt bij het „parelen" (fabriceeren van parelgort).
Hoewel ongebuild, bevat dit meel geen deelen der gerstdoppen; het werd vroeger, door de behangers, aangewend als plakmiddel.
„As 't 'r an zat", zoodat er enkele centen beschikbaar waren voor krenten, dan kon van genoemde ingrediënten een smakelijk „vlaggeknoppie" worden bereid; maar, wanneer „de lamp voorover hong" — wat bij de meeste menschen die om een schepje moesten gaan het geval was — dan moest men zich „geneere mit 'n blinde fudder."
Dikkekoek was algemeen bekend als: „vlaggeknop" — knop van een vlaggestok — en omgekeerd werd de dikke ronde schijf waarmede de vlaggestok gekroond was, door de molenaars, dikkekoek genoemd, omdat de vorm van beiden nagenoeg gelijk was.
Behalve de „skeppiesklante" hadden de peldersbazen nog andere afnemers, die echter niet met zoo weinig tevreden waren en evenmin iets betaalden voor wat zij haalden.
Dat waren de z.g. tappers, luidjes wier handelingen geen daglicht konden verdragen, weshalve zij hun practijken des nachts uitoefenden en dan liefst wanneer er geen wind was en de pelders rustig te kooi lagen.
Deze niet betalende klanten voerden in hun schuitje, behalve de noodige zakken, een centerboor mee.
Zagen zij hun kans schoon, dan boorden zij daar, waar de gestorte gort in de kasten opgehoopt lag, een gat in den vloer der molenschuur en tapten naar goeddunken af zooveel zij begeerden.
Het gat werd daarna met een kurken- of houten stop weer gesloten en, indien met overleg te werk was gegaan, n.1. wanneer achter uit de kast was getapt, dan duurde het soms geruimen tijd vóór zulk een ongeoorloofde afname der voorraad ontdekt werd.
Ook in den winter, ijs en weder dienende, vond deze manier om de pelmolens van hun inhoud te ontlasten, menigmaal toepassing.
Maar, „den most 't 'n glad aisie wezen," want de bekende zegswijze met betrekking tot glad ijs ten spijt, was het minder gewaagd de slee over spiegelgladde slooten te schuiven, dan er mee over „roffelig" of besneeuwd ijs te gaan.
In het laatste geval zou er geen spoorzoekersvernuft vereischt geweest zijn om de tappers na- en op te sporen.
De derwijze ontvreemde gort of rijst was en bleef dan ook meestal spoorloos verdwenen.
Van de methode dezer afnemers waren in vele pelmolens, nog jaren later, de toonbare sporen aan te wijzen in de menigvuldige stukjes blik, welke eertijds over de tapgaten gespijkerd werden.
In enkele molens had men tegen deze ongewenschte clientèle maatregelen getroffen door het aanbrengen van dubbele vloeren, voorzien van daar tusschen gelegd plaatijzer.
Voorts werden de pelmolens meermalen uitverkoren tot het plegen van diefstal met inbraak en het uitoefenen van andere „dieverijen en schelmerijen",



zoodat, een en ander in aanmerking genomen, op de uitkomstenrekening van een pelmolen de post: onvoorziene schade, geen uitzondering op den regel geweest zal zijn. |
Oude pelders wisten te vertellen, dat er vroeger vrijbuiters geweest zouden zijn, die zich niet ontzagen zelfs malende pelmolens binnen te vallen.
Deze watergeuzen, want zij verrichtten hun strooptochten per vaartuig, waren, naar het zeggen, inwoners van den lip.
Zij waren weinig geliefd, want zij traden ruw en driest op, waardoor de toenmalige molenaars een gerechtvaardigden vrees voor deze „Ilièpers
koesterden ■ * j
Met „overmacht van volk" drongen zij den molen binnen, de pelders werden overmeesterd en door eenige hunner overrompelaars in bedwang gehouden onderwijl anderen een „vrachie skeep krode". «
Wie zich verzette „wier effe onder bande enome, waardoor verdere lust tot verdediging van „de baas z'n goed" hem weldra verging.
„Mit 'n skoit vol,'' trokken de ruwe gasten dan af, de duisternis in, „den kraaide d'r veerder gien haan nê." ;
Van twee mannen, ook per schuitje uitgetogen om s nachts bij een verlaten pelmolen hun slag te slaan, werd het volgende verteld.
Nadat zij een „slag" (luik) hadden weten open te breken kroop een hunner naar binnen. , . , ,
Hij zou volgens afspraak de deur openen, waarbij z n maat inmiddels naa
post gevat. ,
De inklimmer was evenwel in een kast terecht gekomen waarin een hoop gestort meel lag, welke echter niet tot den wand reikte, zoodat hij daar niets van bemerkte toen hij, bij het binnen stappen, „vasten voet" kreeg op den vloer.
Tot zijn ongeluk lagen er echter op korten afstand van den buitenweeg, eenige planken („kashouten") op den grond waarover bij kwam te struikelen met het gevolg, dat hij „op z'n alderlankst" in het meel viel.
Overènd krabbelen, verder door het meel waden en zich naar de deur spoeden was het eenige wat den man, in de gegeven omstandigheden, te doen stond, en onder vloeken en mopperen voerde hij dan ook achtereenvolgens deze handelingen uit.
Z'n maat stond al „op heete koole", want al die onverwachte geruchten, daar binnen in de schuur, hadden hem verdacht in de ooren geklonken.
Toen de wachtende dan ook de witte arm waarnam, welke bij het openen van de bovendeur naar buiten kwam, vond bij het geraden om de plaat te poetsen. , ,
Hij zette het op een loopen en sprong hals over kop in het schuitje, waarmee hij, zoo snel hij kon, wegroeide.
De achtergeblevene riep den vluchteling na terug te komen, maar deze wist van wanten, hij moest er niets van hebben want, zooals later bleek, hij meende, bij het opengaan van de deur een pelder gezien te hebben.
In zijn angst lette bij zeker minder op het stemgeluid dan op het uiterlijk van zijn kameraad, hoe het zij, hij roeide voort en kwam niet terug, waardoor zij beiden tegen de lamp liepen.



Het land waar de molen op stond, was rondom door water omgeven, ergo was de witte man verloren, hij zat in de val, want hij durfde het blijkbaar niet aan zich door het water te redden.
Dus wachtte hij gelaten zijn lot af en de pelders, die reeds vroeg in den ochtend aan den molen kwamen, waren niet weinig verbaasd over hun onvoorziene vangst.
„D'r wier werk van emaakt" en de twee onfortuinlijke avonturiers moesten ,,'n heele taid bromme."
Maar 't ging eigenlijk over „skeppies", dus komen we daarop terug.
Op zekeren dag dan, was een peldersbaas 's morgens al bij tijds aan zijn molen, want er was een mooie pelwind en 't was skeppiesdag, dus zou hij zelf zijn klanten helpen, daar 't volk genoeg te doen had nu de molen „zoo lekker liep".
Hij, de molen, was „z'n werk goed machtig" en „trok z'n stiene mit gemak," „de iene oitlooper nê de aar kwam benede," dus ging 't den baas naar zijn zin, want, zooals terecht gezegd werd: „as 't moletje draait, is 't baasie gepaaid."
De skeppiesklanten zouden er dus wel bij kunnen varen, de baas was in een goede stemming maar, wanneer dat het geval was, kwam tevens diens lust tot plagen boven.
Z'n medemenschen „er tusschen te nemen", te bedotten en zich ten hunne koste te vermaken, was „z'n lust in z'n leven".
Tot zijn verontschuldiging zij gezegd, dat hij niet de eenige was bij wien deze karaktertrek zich vertoonde.
Het gemoedelijke in den dagelijkschen omgang, de meerdere tijd waarover men bij windstilte beschikte, kortom de gansch andere omstandigheden, waaronder men leefde, waren factoren voor inzichten en levensopvattingen welke, hoewel thans niet meer geldig, daarom toch in aanmerking dienen te komen bij het beoordeelen van de daden dergenen die ze „begingen".
Als nummer één van z'n klanten, meldde zich bij den baas een man die per roeischuitje naar den molen gekomen was.
Op zijn vraag om 'n skeppie, antwoordde de baas met de wedervraag: „Wou jij 'n scheppie hebbe, maar ik ken je niet man. Waar kom je eigenlijk vandaan, 'k heb je nog nooit hier 'ezien."
„Deer het uwe gelaik in, 'k ben hier ok nog nooit 'eweest. 'k Weun op Wessane."
„Zoo, ben jij 'n Weszaander, nou, dat doet 'r minder toe. Maar, je hebt 'n schuitje, je kon me best van dienst weze. Zien je die twee bokken bp 't overland?" „Ikke wel baas."
„Nou, die sikke wou 'k graag hier bij de molen hebben, maar me volk het geen tijd om ze te hale, wil jij dat doen?" „Ikke wel, baas."
„Mooi, dan zal jij een beste schep hebben, hoor."
De man trok af en bevond zich weldra op het tegenover den molen gelegen land, terwijl de baas post vatte voor het schuifraam, hetwelk de plaats innam van de open staande bovendeur.



De schuwe bokken keken verschrikt op toen er iemand op hen afkwam; onderzoekend staken zij hun neus in de lucht, maakten rechtsomkeert en zetten er de spat in. ? ,,
Het land was lang en breed, dus zag de man wel in. dat hij met zijn bokkenjacht ,,'n kwaaie dobber" zou hebben, wat de peldersbaas ook voorzien had, toen hij zijn opdracht gaf.
Met een „zoet lijntje", voorzichtig aan, trachtte de man de dieren te lokken en te naderen, maar zij waren voor geen toenadering vatbaar en wisten voortdurend afstand te bewaren en bij den wedstrijd in het hardloopen, die spoedig een aanvang nam, waren zij hun vervolger steeds stukken vóór.
Zelfs baatte het den man niet. dat hij onder 't loopen zijn klompen „uitgooide" en de jacht verder op kousen voortzette.
De baas had groote schik en stond te schudden van 't lachen, zoodat zijn meesterknecht, daardoor opmerkzaam geworden eens kwam kijken wat er aan de hand was.
Toen de baas hem het geval had uitgelegd, zei de knecht:
„Wet ben je weer bezig! As uwe d'rs goed doet isset ók wel botte je wete. Kaik zoo'n kirrel (kerel) nou toch 'rès loope; je magge 't strakkies wel goed mit 'm make." ui»*»
Ten slotte was de man, heel aan 't eind van het land, mistroostig en „bek-öt, bij de pakken neer gaan zitten.
Op dat moment kwam een tweede skeppiesklant den molen binnen en dadelijk rijpte bij den baas een idee om ook dezen man in het geval te betrekken.
Vriendelijk trad hij hem tegemoet met een: „Zoo, Jan, kom je om 'n scheppie, jongen."
„Goeie morrêge, baas. Ja 'k zou graag 'n skeppie hewwe, in, asset ken, 'n goeie ök," — antwoordde Jan. n
„Dat kan gebeuren man, maar je moete d'r wat voor doen.
„Zeg maar wetter beure moet, 'k ben d'r voor klaar, baas. Hè je soms 'n vrachie, dat weg moet?" „
„Nou, dat raadt je niet zoo slecht, maar 't is geen alledaagsch vrachie.
„Uwe maakt me nuwskierig, wet ken dat den wel weze?"
„Gaan maar effe mee na 't raam, dan zal 'k 't je vertellen."
Voor het raam wees de baas op den man, die daar achter in het land zat en zei:
„Daar zit je vrachie. Jan."
„Wet bedoelt uwe nou aigelèk," — vroeg Jan verwonderd. „Die man die daar zit is niet erg zuiver," — en nu wees de baas opzijn voorhoofd.
„Zoo," zei Jan, „in wet wou uwe den?"
„Hij verbeeld 'm, dat ie erg arm is; bij was hier straks in de molen en as ie bij je neerstrijkt dan ben je meestal niet zoo makkelijk van 'm af.
Om 'm kwijt te raken heb 'k 'm beloofd, dat ie 'n beste schep zou krijgen als ie die bokken hier bij den molen brengt en dat lukte.
Maar hij ken daar niet blijven en z'n familie zit mogelijk al in ongerustheid, want hij is soms heele dagen weg zonder dat ze weten waar ie is. Nou



is ie met 'n schuitje, dat lijt daar an 't land. Zien 'm daar in te krijgen en roei 'm na huis."
„Nou. da's ök 'n raar akkefietje, 'k Breng ók liever 'n vrachie gort weg. In weer weunt ie, wéét uwe dat?"
„Ja, hij woont op Z'ndam, op de Heerengracht, 't is wel een heel endje hé."
,,'n Kleine beroerte, da's niet om 't hoekie van de deur, heel nê de Heeregracht!
Deer is de heele voor-de-middèg mee 'emoeit; maar da's nag tot deer an toe, 'k hew de taid want an de weg is ók niks te verdiene. 't Ergste is om 'm mee te kraige.
Zukke loi hewwe somwaile zukke rare prakkezasies, deer he'je gien hoogte van.
„Nou, dat zal wel losloopen. Jan. Hij is erg mak en als 't er toe komen mocht, jij bent sterk genoeg om den man in bedwang te houen" — moedigde de baas aan.
„Déér zittik ok niet over in, 'k zei 'n wel menteneere kenne, maar 't is toch niet lekker, ziet uwe, as je 't mit zukke loi an de stok kraige.
Affain, geef me maar 'n endje touw mee, asset aars niet 'n wil den bind ik z'n hande in biene vast in den leg 'k 'm oppèt boompie." (de bodem van het schuitje).
„Dus je neemt 't an?"
,,'k Zei 't maar aventure, meskien valt 't mee. In aars, as ie z'n gemak niet houwe ken, den zellik 'm wel klain wete te kraige."
„Dat denk 'k ook wel Jan, maar 't zal zoo'n vaart niet loopen," zei de baas, die zich reeds bij voorbaat verkneukelde.
„Ik zal je even overzetten met den gondel, dan redt jij je wel verder."
„Wel bestig, baas. Maar 'k moet eerst nag 'n endje touw hewwe."
Nadat Jan het verlangde verkregen en in z'n zak verstopt had was hij spoedig door den baas overgezet en laatstgenoemde maakte zoo gauw mogelijk, dat hij weer op z'n observatiepost kwam, om daar het verdere verloop der dingen te aanschouwen.
De rustende jager was inmiddels al opgestaan om Jan tegemoet te loopen en alras stonden de mannen tegenover elkaar.
„Kom je me hellepe, om die bokke te pakke? Man, wet hewwik al 'eloope achter die krenge, maar d'r is gien abberensie op om ze te kraige, temenste, allienig niet.
'k Was op lest dóód-óp, in me hart stong me toe me keel an," klaagde de Westzaner.
„Dat willik wel loove, 'k hew je wel zien jakkere. Maar leet nou die bokke, die bokke maar, in gaan mit mam mee" — antwoordde Jan.
„Zouwik den evegoed 'n skeppie kraige, azzik niet mit de bokke ankom?"
„Zonder mekeere hoor, gaan maar mee. Jai kraige 'n skeppie, deer durvik je wel 'n briefie op te geve."
„Nou, op jou óf, vèroit den maar."
„Dat gaat nag zoo slecht niet," — dacht Jan, en bij het schuitje gekomen voegde hij z'n metgezel toe:
„Gaan jai nou maar oppèt achterhoissie zitte, den zei ik wel effètjes roeie."
Dat ging aan en Jan stak van wal, met forsche slagen zette hij koers: richting Zaandam.



„Wéét gane wc nou nê toe, wc moete hier toch an de mole weze" — zei de verwonderde passagier.
„We gane de goeie kant oit, ouwe. hew maar n bietje geduld, den ze je wel zien, dat alles goed ofkomt."
„Zeg den weere we heen gane, denk je dat je mit main doen kenne wet je willeI Wéér gaan je heen? As je 't niet zegge, den haal 'k de rieme oit je fleeke," dreigde de man, meer en meer opgewonden.
„Maak nou gien matskudding buur, blaif jai maar kaüempies zitte, tot je thois benne." ,
„Wét ze'je nou, tottik thois ben? Wou je me nê hois brenge, weer denk je den dattik weun?"
„Dat weet ik wel, hew deer maar gien zorreg over. Hou jai je gemak maar, bep," — antwoordde Jan en roeide rustig voort.
„As je me den mit dólle geweld thois wille brenge, den za'je toch naare kant oit moete, den moet je west-an; want as je soms niet'n wiste, 'k weun op Wessane in déer zelle we zóó niet komme!"
Jan begon toch te twijfelen. Zoo „erg mal" zag z'n passagier er niet uit en daarom wilde hij de proef op de som hebben.
Hij had zelf familie te Westzaan en kende ook wel andere bewoners van dat dorp.
Dus ving hij aan den man te examineeren; „ken je die, in mit wie is dié 'etrouwd," enz.
De vragen werden grif beantwoord, de riemen kwamen in rust en spoedig zat het tweetal gezellig te kouten over allerlei familie-aangelegenheden van wederzijdsche kennissen.
De baas bespeurde weldra, dat zijn toeleg niet ten volle gelukte, want hij zag hoe Jan, na de rustpoos, de kiel wendde en den terugtocht aanvaardde.
Het duurde niet heel lang of de mannen stapten den molen binnen, waar de baas hen lachend ontving.
„Nou, deer het uwe ons baiegaar'aardig bai 't kif 'enome," zei Jan.
,,'t Het toch niet willen butteren, want jullie hadden 't te gauw in de gaten."
„Nou, die kroosdoiker het 'r toch van 'elust, zouwik zegge. Hai het 'eloope, dat z'n tong op z'n vessie hong.
Maar je vlieger ging toch niet heelegaar óp, al wassie al n mooi endje van de grond, da's waar," — stemde Jan toe. t t
„In ikke ken 't onthouwe, dattik hier 'eweest hew om 'n skeppie. Da s 'n goeie leer, voor 'n aare keer. Uwe is me d'r ientje, baas; om'n mens d'r zoo tusse te naaiei" •
Ieder met 'n ferm skeppie, „van bais" (gort en meel) en nog n „verzoetinkie d'r bai" (wat geld) verlieten, even later, de beide slachtoffers, „best tevrede', den molen.
„Alle dagen zoo'n brand," zei Jan, bulten, bij het afscheid nemen. ( „Dat ma'je zegge, onze dag is nag niet slecht, mit al die grappe!"



OVER TRACTATIES, BESTVAT EN WAT SOMMIGE DEELNEMERS AAN DERGELIJKE PRETJES OVERKWAM.
Iemand die in vroeger dagen een nieuw gebouw liet maken, was min of meer verplicht, telkens, wanneer het vorderen der werkzaamheden daartoe gereede aanleiding gaf, in den zak te tasten en den werklieden een fooi of drinkpenning te geven.
Dat begon al bij het in heien van den laatsten paal, als wanneer de bouwheer aan dit gebruik herinnerd werd, door de uitnoodiging van de „haaiers": „of de baas (of meheer) somwaile nag effies komme wil, om de leste paal te zien."
En soms, indien 't een gebouw van „impertansie" gold, werd de laatste paal, geheel versierd, tot voor de deur van den patroon gedragen.
De heele ploeg haaiers was daarbij present om, zoodra de persoon wien 't aanging op den drempel verscheen, een lied aan te heffen en daarna de gebruikelijke heilwenschen uit te spreken.
Naar gelang de fooi méé of tegen viel, had de terugtocht een meer of minder luidruchtig karakter.
De „mooi-gemaakte" paal werd, onder extra gezang: „op'eborrège" (in den grond geheid).
Af en toe commandeerde dan de heibaas: „top, in hou je blok!"
Het heiblok werd dan naar boven geheschen en, nadat een knalpatroon op den kop van den paal was gelegd, liet men op het commando: „Zet!" de trek touwen door de handen schieten waarop, onder luid gejuich, de ontploffing volgde zoodra het blok op de lading neerviel.
Dan volgde, nadat het fundeerhout gelegd was, het leggen van den eersten steen, wat niet zelden met eenige plechtigheid geschiedde en meestal door een jeugdig familielid van den bouwheer werd verricht.
De voornaamste metselaarsbazen bezaten een extra mooi kalkbakje (soms van mahoniehout) en een zilveren troffeltje, welke bij zulke gelegenheden dienst deden.
Hoofdzaak, voor de betrokken werklieden althans, was echter de fooi, die onder den steen werd achtergelaten of aan den voorman op het werk („de kras") werd ter hand gesteld.







Plaat III.
.MOLENMAKERS AAN DEN ARBEID'
Zie pagina VIII.



Vervolgens behoorde de principaal weer: „over de brug te komme" als de eerste of tweede balklaag van het gebouw gesteld was. ^
Daarna moest hij wéér „in de buul" bij het „overénd" zetten van het eerste kapspant, welke gebeurtenis ver in den omtrek waargenomen kon worden omdat, gelijktijdig met het spant, de vlag of de Meiboom omhoog kwam.
Was het gebouw: „onder de pannen", dan werd er „pannenbier" verstrekt of de vervangende fooi uitgekeerd.
En ten slotte, bij de voltooiing, volgde het lang verbeide bestvat. Evenwel gaf met uitsluitend nieuwbouw aanleiding tot een bestvat.
Ook belangrijke herstellingen of verbouwingen werden gevierd en dan wel inzonderheid die, welke aan molens waren uitgevoerd.
Tevens zij hier terloops vermeld, dat eertijds ook andere feestelijkheden, welke tot de bouwerij in geenerlei verband stonden, met den naam: „bestvat werden bestempeld.
Uit het hierna volgende blijkt, als 't ware vanzelf, waar de oorsprong van deze eigenaardige benaming te zoeken en te vinden is.
Zooals gezegd: waar de vele molens meermalen groote reparaties en veranderingen hadden te ondergaan, lag het voor de hand, dat daar de meeste bestvaatjes gegeven en genoten werden.
In den „fleurtijd" van de molens, hebben de molenaars en molenmakers, en ook andere ambachtslui, menig vaatje bestvatbier en wat daarbij behoorde, achter hun knoopen geborgen.
Om nog van het bouwen van een nieuwen molen niet te spreken waren daar: „de zwere karrewaie" aan bestaande molens, b.v. „verassen" (het verwisselen van de oude as voor een nieuwe). Verleggère in verstiene" (versleten legger en loopers van een oliemolen, door nieuwe vervangen. „Hai is weer zweer bestiend," zei men van een molen, diè pas „vèrstiend" was).
Het verdekken: ,,'n nuw dek geve" (de molen van het oude riet ontdoen en van nieuw voorzien, wat dan meestal gepaard ging met „verkruisebanden" — kruisebanden zijn gekruiste schoren welke tusschen de stijlen geplaatst zijn. Door het vele „harde" malen geraakten de meeste molenrompen op den duur uit hun verband, ze werden dan slap.
Waarschijnlijk is dit ook het geval geweest met den pelmolen „De Sint Jacob" te Koog a. d. Zaan, die algemeen bekend stond als: „De Slabbert", wat wel een verbastering geweest zal zijn van „de slappe", „de slappert"
Na het verdekken was een molen dan ook weer: „hecht in stark", zoo: „suffesant as of ie nuw was".
Een nieuwe kap was ook al geen uitzondering en voorts al dergelijke reparaties van ingrijpenden aard, waren werkjes: „deer 'n bestvaatje van 'egeve wier.
Natuurlijk hing het in hoofdzaak af van de royaliteit van den betrokken patroon of er sprake kon wezen van een bestvat of wel van het minderwaardige: bestvaatje.
Zoo kwam het wel voor, dat een groot karwei slechts werd bezegeld met een klein bestvaatje, maar het omgekeerde behoorde evenmin tot de onmogelijkheden.
Bij voorkeur werd zoo'n feestje op Zaterdagavond gegeven, de deelnemers
Zaansch Molenleven



konden dan Zondag uitroezen en 's Maandags weer: „as vars man te werk komme".
Want, een góed bestvat was niet zoo spoedig afgeloopen, er werd aardig wat gegeten en gedronken en de drank: het bestvat-bier was „koppig spul".
En toch was die drank eigenlijk de hoofdzaak en het vat, dat het zoo begeerde vocht inhield: „de spil waar alles om draaide", welke draaierij of beter: draaierigheid, in den regel toenam naarmate de inhoud in het vat verminderde.
Bestvatbier was: „gien bier op z'n laif" — bestond niet alleenlijk uit bier — maar het brouwsel werd z.g. „opgemaakt", d.w.z. vermengd met brandewijn en/of witten wijn.
De „biersteker" (bierbottelaar, -handelaar) zorgde voor de samenstelling en leverde: een vat-best-bier, of: een best-vat-bier, nog anders: een vat bestvatbier, al naar men 't nemen wil.
En góed bestvat — 't feestje dan — kon: ,,'n heel taidje an houwe," want er kwam méér op tafel dan de reeds genoemde keelspoeling.
Men kon er zich bovendien te goed doen aan: warme bollen en ander brood „mit wet 'r óp of 'r tusse", als: worst; ham; vleesch; kaas; liefst dorstwekkende versnaperingen, welke de meeste dischgenooten anders maar zelden „over d'rloi lippe krege".
Voorts was er geen gebrek aan tabak en lange pijpen, want: „de segare wazze toe nag niet zoo plan tak" (overvloedig).
Tusschen de bedrijven van eten en drinken door, „wier d'r 'n moppie 'ezonge, in de klante die 't spul vermake konne deeë 'n voordrachie."
Ook kwamen soms allerlei spelletjes op de proppen, kortom: 't kon op een bestvat heel gezellig, opgewekt en vroolijk toegaan.
De oude luidjes konden er met smaak: „mit kleure in geure" over vertellen.
't Liep echter ook wel eens mis, want niet ieder kon de, niet karig geschonken en gedronken feestdrank verdragen.
Waren er onder de gasten die: ,,'n kwaaie dronk over d'rloi hadde" en dientengevolge ten slotte „narrig wiere", dan werd de feestvreugde wel eens verstoord.
Dan gloorden niet zelden lang verholen gebleven veeten, welke sommige feestelingen ten opzichte van elkaar hadden, opnieuw aan om op te vlammen tot zwaar geruzie, met tot besluit: een vechtpartij, waarbij het aloude: „Als de drank is in den man, dan is de wijsheid in de kan," dikwijls bewaarheid werd.
Na afloop van het bestvat, bij het huiswaarts gaan en de thuiskomst der „bestvatters" speelden zich, uiteraard, wel eens tooneeltjes af waar een „nochter" mensch geen rol in zou kunnen vervullen.
Zoo overkwam, bij een dergelijke gebeurtenis, aan een paar molenmakers het volgende:
Aan een molen was een groot karwei verricht en de eigenaar gaf, als blijk van zijn tevredenheid over den afloop daarvan, op een Zaterdagavond, een bestvaatje aan dien molen.
Het feest slaagde naar wensch, het was al diep in den nacht, toen men over opbreken begon te praten; alles was óp, men had zich niet onbetuigd gelaten, gedachtig aan het gezegde: „de medesaine (medicijnen) werke niet, vóór ze in 't laif benne."



Zóó, als hij daar aan komt loopen, ontdekt Jan echter een betere schuilplaats en wel op de scheepmakerswerf, waar een z.g. werkschuitje — vroeger veel gebezigd door de baggerlieden i— schuin-op-z'n-kant, met den bodem naar de windzijde gekeerd, op het droge stond en, als het ware, den beschutting zoekende noodde tot gebruikmaking van het geboden onderdak.
„Kom mee, Hain, den kroipe we onder die skoit; leet ze den maar opkomme, deer kenne we ze verstouwe, maat."
Hain liet zich meevoeren en weldra zat 't tweetal, goed beschut, in afwachting van de dingen die komen zouden.
Toen: ,,'t 'n bietje laiëlek wier," besloten de andere luidjes om te vertrekken, waarop Hein en Jan geroepen werden, maar Hein wist al niet meer in welke wereld hij was en Jan antwoordde, dat: ,,'t eerst wet handzamer most worre," voor hij zijn droge plekje zou verlaten.
„Nou, ieder z'n meug, jollie blaive, maar wai gane," werd er geroepen.
Alzoo bleven de twee gezellen achter en het duurde niet lang of de slaap en de alcohol deden ook Jan „de dampe an", hij snurkte al spoedig even rustig als Hein.
En ze moeten daar wel uitermate „vast 'eslepe hebbe" want geen van beiden heeft er iets van bemerkt, dat de schuit, misschien tengevolge van een rukwind, neergevallen was.
Gelukkig voor hen, hadden zij de beenen binnen boord, zoodat zij geen letsel opliepen bij het ongeval.
Hein werd het eerst wakker en begreep van de heele situatie niemendal, „hij kon 'r gien touw an vast make.'
Toen hij eens rondkeek, 't was inmiddels dag geworden en er kwam voldoende licht onder de schuit om dat te kunnen waarnemen, zag hij Jan liggen, maar dat scheen hem nog niet de minste opheldering van het geval te geven.
„Hé, Jan, wor d'rs wakker," — zei de oude en schudde meteen „z'n slepie" eens door mekaar.
„Wet isser an de hand?" gromde deze.
„Ja, wét 't is in weere we benne, dat mag Joost wete. Maar, raar isset wel! We legge op de grond, onder 'n skoit die ondersteboven lait in we benne baiëgaar deurnat. We zelle toch niet vèrzope weze?!"
Jan was door deze naieve vraag dadelijk klaar wakker en begon te lachen, dat hun zonderlinge slaapstee er van daverde.
„Moet je deer nou zoo om lache," zei Hein verwijtend.
„Nou, Hain, om je waarhaid te zegge: ik ben nag nooit verzópe 'eweest, maar 'k laik te denke, dat je niet veul meer op te hakke zelle hewwe as je dat wél benne.
Van dat nè-gaande zellet mit ons wel losloope. We zelle maar zien, datte we onder de skoit vandaan komme en den zei je wel zien, op wet vore hoogte ovve we zoowet benne.
Maar, al benne we den niet verzópe, bézope wazze we wel, in jai temenste, ouwe. Je benne vast nag niet heelegaar bekomme, aars ken 'k temenste niet begraipe dat je zóó oit je slof kenne skiete," lachte Jan.



Hein „grummclde" nog wat, maar hij kwam toch tot 't besef: nog in het land der levenden te verkeeren en daarom stelde hij voor:
„We moste maar d'rs prebeere owe we die skoit an ien kant oplichte kenne."
„Da's best Hain, we zelle onze reg 'r onder zette en kaike of ie zooveul raize wil, datte we dat endje deel op z'n kant 'r onder kenne kraige.
Azze we dat wete te lappe, den benne we klaar-'enóg."
En dat wisten ze te lappen en weldra kropen nu de amateurvagebonden onder hun nachtverblijf vandaan.
De scheepmakersbaas — die juist buiten gekomen was om eens na te gaan of de nu bedaarde storm hem ook schade berokkend had — keek op: „as Piet-snot" toen hij zijn logé's gewaar werd en op hen toekomende zei hij:
„Wel sakkerjenne, manne, wet zoeke jollie hier, in dat op Sundagochend ?"
Nou, baas, dat mag 'k laie dat je zegge, want déer wist 'k zellèvèrs eerst ök gien end an," antwoordde Hein.
Het geval was spoedig opgehelderd en de hellingbaas lachte „zn aigen temet 'n ongeluk," zooals men dat pleegt te noemen.
„Dat noem 'k nou naggerès slepe! Die skoit ploft op de grond zonder datte jollie 't merke. ,
Maar me dunkt datte jollie den nou toch wel wete, dat je n best vaatje 'ehad hewwe!" — voegde hij de langslapers toe.
„Ja, dat zal ons niet licht ontgaan, want zuks overkomt je alle dage niet — stemde Jan toe.
„Hoe laat leve we nou aigelèk?' —informeerde Hein, en, als hadden zij die vraag gehoord, begonnen de klok van den O.Z. toren en het stadhuisklokje gelijktijdig hun Zondagmorgenklanken het luchtruim in te zenden.
„Da's hallef écht!" riep de oude, verbaasd en verschrikt.
„Deer hang je recht in, maat, da's hallef acht, in nou wordt't zoo-lenig-an taid, datte we thois komme, zouwik zegge."
„Nee, nee, dat gaat zóó niet! Jollie hewwe nou nachtlozjies bai me ehad in deer hoort 'n kommetje koffie bai, dus eerst effe mee nê binne. Zoo, mit 'n nochtere maag op stap, dat ken gien werk worre, 't is nou toch iemaal laat" — drong de tijdelijke logementhouder aan.
„Dat moet 'r den ok nag maar óf, we zelle maar denke: die oit is, die oit mag," zei Hem toestemmend,
„Déér hoor 'k je, Hainbuur! We moete d'r ons maar bai neer legge, tis nou iemaal niet aars. In dat moete ze thois ok maar doen. Maar 'k zorg, dat 't mit ons nou wel weze zei: hoe eer thois, hoe eer ruzie. Maar nou gane we eerst 'n bakkie hale," — redeneerde Jan.
Dat beiden verder een minder prettigen Zondag hadden, laat zich wel begrijpen en dat Hein later nog menig keer aan zijn drenkelingschap herinnerd werd, zal men zeker ook wel willen gelooven.
*
Het volgende geschiedde eveneens na afloop van een klein bestvaatje, dat aan een molen in het O.Z. veld gegeven was.



De molenmakers die er aan deelgenomen hadden, woonden voor het meerendeel in de Westzijde en dagelijks voeren zij, tijdens bedoeld karwei, per eigen schuitje heen en terug de Zaan over.
Zoo gingen zij dan dien avond —- geen extra feestavond en dus in werktenue ~ de meesten: „vol en zat", het land uit.
Een van de feestgenooten. Piet zullen we hem maar doopen, was ten zeerste onder den invloed van de niet zuinig gebruikte „neurie", ondanks de vele lafenis welke hij tot zich genomen had, was hij nochtans: „laveloos".
Z'n maats sleepten hem mee, zoo goed en zoo kwaad zij konden, want Piet: „had aigelèk gien biene om te staan."
Onder deze omstandigheden kwam men eindelijk, na een tamelijk langdurigen tocht door het land, bij het schuitje aan.
Nu was dat schuitje •— Piet's eigendom — al min of meer overjarig en maakte, zelfs onbevracht, als het een dag óver lag aardig wat water.
Dientengevolge was men verplicht, alvorens den overtocht te aanvaarden: „de pluut oit-te wooze" (hoozen) wat dan ook gewoonlijk geschiedde.
Bij deze gelegenheid scheen niemand daar aan te denken, de eerste man die instapte had dan ook oogenblikkelijk zijn „hutte" (klompen) vol water, maar hij zei er niets van en liet z'n maats ongewaarschuwd aan boord komen.
Algemeen geplas en niet minder algemeen gemopper op den onmaatschappelijken maat, die daarop antwoordde met z'n voldoening aldus uit te spreken:
„Wet wouwe jollie dén? Ik natte biene in jollie niet zeker? Nai (h)oor, gelaike monnike, gelaike kappe, ién natte biene, allegaar natte biene."
Met Piet, wien alles wat er gebeurde zonder „wetenskip" voorbijging, werd weinig omslag gemaakt.
Hij werd opgenomen en op z'n zitvlak op den bodem van het schuitje geplaatst.
Dat koude zitbad bracht hem even tot bezinning. Hij „meutelde" wat en Wilde opstaan, maar z'n kameraden heten geen opstandigheid toe en hielden hem in bedwang.
Een hunner zei, geruststellend: „Hou jai je maar leeg, Piet. We benne zoo- mitien an de overkant in den ben jai thois, dus hou je nou effies mak, buur."
Piet was inmiddels al weer mak, hij liet geen geluid meer hooren, z'n hoofd zakte voorover met de kin op de borst, de armen „slap bai z'n laif neer," scheen het wel of: „z'n levensgeeste 'eweke wazze".
De overtocht duurde maar kort en weldra werd het schuitje vastgelegd, achter het huisje van Piet — die „op" de Zaan woonde.
„Welkom an de Berebait heerel" — zei de man welke nog het meest capabel was en daardoor het eerst op de wal stond. („De Berebijt" was een café-uitspanning aan den Amstel).
Daar, bij dat café, zal de entrée aan het water echter wel in eenigszins betere conditie hebben verkeerd dan met ,,'t achter-errèfle" van Piet het geval was.
In de dagen, dat het hier verhaalde voorviel, werd als huisbrand nog in hoofdzaak turf en hout gebruikt en de gemeentelijke reinigingsdienst verkeerde toentertijd nog in windselen of moest nog geboren worden.
Ieder moest maar zien op welke wijze hij zich van asch en vuil zou ont-



doen, met het gevolg dat het meeste van deze afvalproducten in de Zaan en de slooten belandden.
Piet volgde in deze evenwel een andere methode» Bij hem werd de asch op een hoop geworpen, als dan de winter voorbij was werkte hij die asch onder den grond en bracht hij alzoo zijn erf op: „hooger peil".
Zoo kwam het dan, dat er: „puur zoo'n beitje" asch lag aan den „wallekant" en men had toevallig bij dien aschhoop gemeerd.
De duisternis belette den mannen zich voldoende te oriënteeren, men was aan den wal en dat was hoofdzaak.
Geen hunner scheen er iets van te bemerken, dat zij in de asch liepen te „bazelen" en Piet, geheel buiten Westen, hoewel bij aan den Westwal aangeland was, kon zijn vrienden niet waarschuwen.
Ha was geheel onkundig van wat er verder met hem gebeurde. Hij liet zich uit het schuitje hijschen en op z'n rug in de asch leggen zonder eenig verzet.
Een paar van zijn maats gingen vooruit om aan de voordeur Piet s vrouw te „waarskouwe".
De rest van de ploeg volgde met 't „vrachie".
„Je hoeve niet te vèrskiete, (schrikken) moeder," — werd de vrouw toegevoegd, toen zij, heel natuurlijk, wél schrikte en gillend de deur uit vloog, daar zij meende dat haar man een ongeluk overkomen was.
,,'t Is niks oudje, maak je maar niet van streek. Je man is morrege weer beter."
„Maak niet zoo'n trammelant, mens. Je skreuwe de heele buurt bai mekaar, is dat nou 'n menier van doen om zoo'n kebaal te skoppel 't Is 'm allienig 'n bietje verkeerd 'evalle, assie 'eslepe het, den issie morrege de ouwe knecht." (Verkeerd 'evalle m de drank is hem niet goed bekomen).
Zoo deed elk van de mannen zijn best om de ontstelde vrouw te kak meeren en met succes, weldra begreep zij „weer 't bien zeer was" en, hoewel: „lang niet. op *r roiker", was zij toch dankbaar haar vrees, dat haar man gewond of dood was, niet bewaarheid te zien.
„Gaan nou maar gauw in hois, vrouw, den zelle we Piet ok binne brenge in hellepe 'm te bed. As je den verders je waffel (mond) dicht houwe, den wet gien mens z'n tanden d'r an," werd haar aangeraden.
Alzoo stapte de heele stoet binnen en een der mannen stelde voor:
„We moste 'm, zoo mit hoid in heer, maar rechdeur in de klossebak (bedstee) douwe."
Hevig verzet van de huisvrouw: Zij had nog wel niet gezien wat haar man aankleefde — op z'n rug — en ook was haar nog niet opgevallen, dat de schoenen van sommige dragers ongewoon van kleur waren (de holleblokken van de anderen waren buiten gebleven) wat niet te verwonderen was bij: „zooveul alteraasie" en het sobere schijnsel van ,,'t keersie" op de tafel Maar: „an'ekleed, in den nag wel in z'n werkpak, te bed," dat was te erg.
Bovendien was haar angst en vrees geweken om plaats te maken voor woede, welke geuit moest worden, wat dan ook gebeurde, want de mannen werden uitgescholden „niet zoo effies".
„Hoor's, oudje, deer benne we nou niet voor 'ekomme. As je skelde wille, den moet je dat morrege maar teuge je man doen.



In plaas dat je blaid benne, datte we Piet, heel in geef, binne de staile brenge, maak je deer werachtig nag 'n katjemaai ovve we 'm vermoord hadde!" m wierp een hunner haar tegen, waarop hij zijn maats, die nog altijd met het „hoofd des gezins" in handen stonden te wachten, het commando gaf:
„Vèroit, jonges, 't is nou mooi 'enög zoo, prakkezeer *m maar achter de gerdaine" (bedgordijnen).
En alle protesten en tegenweer van zijn vrouw ten spijt, lag Piet nu in een ommezientje onder de wol.
„Zie, zoo, dat karrewai is plat. Nou is je man morregochend mitien gauw klaar, moeder, hai ken zóó de deur oit in dat zei 'm góed komme èk denk 'k," — werd de niet te benijden, maar wel nijdige, vrouw nog plagend toegevoegd.
„Nou," — zei een ander, „ze kaikt as 'n stier, 'n bakkes of ze de bast van de eek óp het" (of ze de bittere schors van den eikenboom gegeten heeft.)
't Wordt taid, datte we ruitereere, manne, want 'k hew wel in de gate, datte we gien goed meer -doen kenne. Die boi moet eerst wet zakke. Nou, wel-te-ruste Neele-buur, genacht-genacht 1" (ruitereere = retireeren).
Lachend gingen de mannen been en lieten de murmureerende vrouw in haar ellende achter.
Want, dat zij er ellendig aan toe was en nog veel erger dan zij eerst vermoedde, ontdekte Neele-buur toen haar mans kameraden vertrokken waren en zij, met de kaars in de hand, eens inspecteerde: hoe d'r mooie, gevreve (gewreven) matte deer wel onder vandaan 'ekomme zouwe weze."
Wat zij toen ontwaarde, deed haar van spijt en ergernis in weeklagen en huilen uitbarsten 1
Terwijl de vrouw, bijna radeloos, haar bedorven matten telkens opnieuw aanschouwde, nog niet wetende wat daar nog van terecht moest komen, ging de deur open en werd er geroepen: „Zeg, Neel, leet je man maar tot skoftaid legge, hoor!"
Instede daar antwoord op te geven, noodde de vrouw den brenger van de boodschap even binnen te komen, maar, zooals zich laat denken gaf de toon en de wijze waarop die uitnoodiging gedaan werd, den genoodigde gereede aanleiding om maar niet verder te komen dan op den drempel.
„Kaik nou toch zuk leve d'rs an, me matte benne heelegaar bedurreve 1 Jollie hewwe ze vól mit as'ekneterd, beeste.dat jollie deer benne!" •— voer de vrouw uit.
„Nou, deer he'je nou toch gien ongelaik in, waifie. We hewwe lillek in 'ebeersd, da's waar.
In nou dattik dat zien, zouwwik je rade: kaik maar d'rs in je kotje ök, want nou loof 'k sekuur dat Piet ók mit z'n reg in de as 'elege het!"
Wijselijk wachtte de man maar niet af welke uitwerking zijn mededeeling tengevolge zou hebben; hij trok de deur dicht en maakte dat hij weg kwam.
Onderweg hadden Piets kameraden groote „ket" over het geval en als het later weer eens ter sprake kwam werd er nog altijd om gelachen.
Maar Piet was er nooit erg over te spreken, waaruit men afleidde: „dat 'r zeker wel wet 'ezwaaid had" bij zijn ontwaken.



ZONSVERDUISTERING.
De welbekende „Enkhuizer'' (almanak) was vroeger de vraagbaak voor menigeen, welhaast zou gezegd kunnen worden: voor iedereen dergenen die met weer en wind en watergetijden te maken hadden, dus, de molenaars en de schippers.
Bepalen we ons echter tot de molenaars wier wél en wee een der hoofdschotels vormt van hetgeen in deze verhaaltjes wordt opgedischt. De Enkhuizer dan, mankeerde in geen enkelen molen die „bij" nacht maalde.
De oude molenaars waren precies op de hoogte met de schijngestalten en den tijd van op- en ondergang van de maan en in geval van twijfel werd de trouwe Enkhuizer even ter hand genomen: die het je niet in den steek. Hij gaf (geeft) zelfs weervoorspellingen voor een heel jaar vooruit en deze waren (zijn) zoodanig betrouwbaar, dat het boekje daaraan zeker zijn dubbelnaam: „almanak-leugenzak" te danken heeft.
De oude luidjes waren er sterk van overtuigd, dat de maan grooten invloed op de weersgesteldheid uitoefende, vandaar dat zij bij slecht weer al spoedig genegen waren tot de voorspelling: ,,'t maantje zei 't strakkies wel opknappe", of, bij buiig weer: ,,'t zei d'r op-an moete, dat de maan opkomt, die zei ze wel néér houwe" — n.l„ de opkomende buien.
Wanneer men waarnam, dat de maansikkel zich in hellenden stand vertoonde — „hol boven, bol onder" — wat op gezette tijden telkens opnieuw plaats vindt — dan werd dat aangemerkt als een bedenkelijk teeken, dat niet veel goeds voorspelde voor degenen die mooi weer noodig hadden, vooral indien het verschijnsel zich voordeed bij mooi weer, in 't andere geval werd het aanhouden van het ongunstige weer als waarschijnlijk aangenomen.
,,'t Maantje lait op z'n rug, we héwwe de langste taid mooi weer 'ehad, deer ke'je van op-an," of: „he'je 't 'ezien, de maan lag op z'n rug, nou zei 't nag wel niet zoo gauw of'eloope weze mit 't slechte weer."
Eveneens werd als een minder gunstig teeken beschouwd, wanneer een ster — oogenschijnlijk — kameraadschap met de maan scheen te willen sluiten en 't leek of zoo'n ster zich heel dicht bij Luna ophield.
Dan luidde het: „Zien je dat, deer staat 'n verklikker bai de maan,



da's niet zoo mooi. D'r is vast slecht weer op gaal" (op gaal = op komst.)
Dat bedoelde weerprofeeten veelal gelijk kregen, ligt voor de hand, omdat een periode van mooi weer in den regel gevolgd wordt door eenige dagen met minder mooi of slecht weer.
Bovendien geschiedden dergelijke waarnemingen natuurlijkerwijze, de meeste keeren tijdens mooi weer, bij niet- of weinig bewolkten hemel.
Als Manus, verscholen achter een betrokken lucht, „achterover lag", was zulks aan het oog der weerkundigen onttrokken. Ware dit niet zoo geweest, had men door het dichte gordijn heen kunnen zien: „den zou die loibak van 'n maan" in die omstandigheden, vermoedelijk als aankondiger van mooi weer begroet zijn geworden.
Maar, om op de Enkhuizer terug te komen, in vele molens kon men, in een der wandkastjes, een heele stapel oude exemplaren dezer almanak aantreffen.
Zoo gebeurde het wel, dat een molenmaker, aan een molen „te werk" zijnde, in het „middaguur" (schafttijd) die verzamelde lectuur voor den dag haalde om eens te snuffelen in de: „annèkèdotes" (annecdotes) welke daarin, in groote verscheidenheid, te vinden waren.
Meestal werd tot die studie overgegaan als het te koud was om: ,,'n oiltje te knappe" (een tukje te doen).
Maar daar waren er ook wel onder deze soort vaklui die: „niet sleperig van aard wazze" en dezulken brachten hun rusttijd natuurlijk niet slapende door, zelfs in den zomer, met zijn lange werkdagen, hadden zij geen behoefte om: „op tökkie te gaan".
Zulk een weinig-slaap-behoevende-man, bevond zich dan op zeker tijdstip —- in den zomer — in de hut van een pelmolen, waar hij zijn middaguur gedeeltelijk besteedde aan het bestudeeren van een zeer groote voorraad oude almanakken.
Zoo lezende voort, komt hem daarbij onder 't oog: „Gedeeltelijke Zonsverduistering, hier te lande waar te nemen."
„Dat zou morrege weze, asset 'n almanak van düt jaar was," zegt hij binnensmonds.
Daarna kijkt hij op ,,'t kappetores" van welk jaar het boekje is en komt daarbij tot de wetenschap, dat het aangekondigde natuurverschijnsel zestien jaar geleden heeft plaats gevonden.
Hij leest niet verder, denkt eenigen tijd na maar al spoedig verdwijnt de daarmee gepaard gaande gelaatsuitdrukking, om plaats te maken voor een glimlach: hij heeft een „streek" bedacht waarbij de jongen van den molen als lijdend voorwerp zal hebben te fungeeren.
En, dat trof zoo mooi als 't maar kon, de jongen moest dien middag: „an de hoize komme" — bij den patroon de boel opknappen. Onze man had alzoo ruimschoots gelegenheid zijn plan aan de andere molenaars te ontvouwen.
Het voorstel vond een goed onthaal en 't was te voorzien, dat: „bai goed deeg" (als alles naar wensch ging) de uitvoering ervan weinig moeilijkheden zou baren, want de rollen werden te voren verdeeld, alle maatregelen welke aan het welslagen bevorderlijk konden zijn, rijpelijk overwogen en, voor zoover noodig, uitgevoerd.



Er werd een kuip op de stelling geheschen en aan het noorden van den molen geplaatst en aan den anderen kant. boven het: „zoiër gankie brak men een paar planken uit de stelling om die. nadat ze: „spaikerskoon emaakt wazze", weer op hun plaats te leggen.
Zoo was alles weldra in gereedheid, als het nu maar mooi weer mocht wezen, den volgenden dag, want daarvan toch hing verder alles af.
En dat liep mee, boven verwachting zelfs 1 't Was den anderen morgen: ,,'n weertje om 't land-oit-te-raize", prachtige zonneschijn, onbewolkten hemel en: „oit-te-kaik-stü" (d.w.z.: er is geen windje te verwachten).
Zeker zou 't ook den ganschen dag zoo blijven, want: „an de kimme was 'r ök gien voiltje te bekenne."
Met schafttijd werd het gesprek, handig geleid door den ontwerper van het plan, gestuurd in de gewenschte richting en gebracht op de — kwansois — op handen zijnde zonsverduistering.
Om de nieuwsgierigheid van den jongen gaande te maken — hij had in zijn weinige levensjaren nog geen zonsverduistering meegemaakt, althans niet: „deer ie wetig van kon weze" — werd er breedvoerig over het indrukwekkende van het verschijnsel gesproken.
Ieder wist zich bijzonderheden te herinneren van een vorige eclips: „toe was de „hooimaker" heelegaar verdonkerd 'eweest."
„Hoe laat zei 't nou. deuze keer beure, Jan?" vroeg de meesterknecht aan den timmerman. , .. .
„Dat weet 'k niet zoo presies meer. k Loof van zoo om-in-an nanet twaalèf. Geef me maar effe 't allemenak an, den zellik weldèrès kaike. „Dat ken 'k zellèvèrs ók wel. Me vader was gien breeuwer.
Mijn vader was geen breeuwer" beteekent: „Ik geef het werk niet uit mijn handen." Deze zegswijze dateert uit den tijd, dat de scheepsbouw hier nog bloeide en het breeuwen door speciale vaklieden: breeuwen, geschiedde.
Het materiaal, gebezigd tot het dichtbreeuwen der naden, werk genoemd, gaat bij zijn arbeid, den werkman door en uit de hand(en).
Hoe harder hij werkt, hoe meer hij uit handen geeft: vandaar dat de vergelijking in overdrachtelijken zin toegepast kon worden. ■ j„„
Breeuwers werden eertijds met den naam „klauwers" betiteld. Naar men wil. woonden een groot aantal dezer werklieden in de bocht van de O.Z. naar den Hoogendam en ontving dat buurtje daardoor den naam: Klauwershoek.
Dus nam de meesterknecht de almanak: „oit z'n kassie" en bladerde tot hij de gewenschte bladzijde vond, zorgdragende, dat de jongen het jaartal op den omslag niet: „in de smieze" kreeg.
„Je ware d'r niet veer of. Jan!" Ellef uur, zeuvenndartig menoite. (zeven en dertig minuten) da's zeuve menoite over hallef twaalèf. Dat komt mooi oit: azze we 'n bietje laat opstekerstaid houwe, den komt de baas d'r niet veul bal tekort." „
„Da's allegaar goed in wél, maar we moste 't toch maar in de wisse neme — aldus Jan. >■■
„Wet mien je deer aigelèk-'ezaid mee? ... u
„Dat 't met sekuur is om 't an te lete komme op wet die allemenak zait; deer ken je altaid maar niet op dichtvare.



Assie altemet 'n bietje van de wais is, in 't zou vroeger beginne, den zagge we d'r net niks van, da's mam praatje."
„Deer ze'je zoo wet! Maar, da's niks, deer is raad op. As de jonge bai tai's op 't zoiër gankie gaat zitte-oit-te-kaike, den kendie waarskouwe zoodrê assie wet ziet.
Den hewwe wai gien zorg te hewwe. Al gaat ie d'r om hallèf ellèf alvast zitte, dat komp'r niks op-an, hai het toch niks te vèrzoime."
Dit voorstel van den chef vond algemeene instemming; ook de jongen was er mee ingenomen, dat was: ,,'n kollèfie nê z'n hand".
Hij vatte dus, op den afgesproken tijd, post op 't reeds genoemde „gankie".
Gewapend met een boonenzeef (een zeef met groote openingen) welker perkamenten blad met een zak bedekt was, een maatregel, meer bedoeld als beletsel ten opzichte van eventueele waarnemingen der aanstaande gebeurtenissen op de stelling, dan wel strekkende ter bescherming van des jongelings oogen tegen de felle zonnestralen: dit laatste was maar bijzaak.
Het consigne luidde, voor den vorm: „Goed oitkaike!" en gedachtig aan dat wachtwoord, richtte de waarnemer zijn instrument telkenmale naar de hel schitterende zon.
Hij zat daar maar „ors" en dacht: „Da's bier goed diene, lekker in 't sontje, in zoo stil; je voele gien zuchie."
Hij had 't dus echt naar z'n zin, wat z'n maats wel begrepen, want weldra zong de jongen 't hoogste lied uit en, evenals van de wevers gezegd wordt, hij galmde zijn liedjes van begin tot end, zonder één coupletje over te slaan.
Hij had al: „op Neêrlands berrege" gestaan en vandaar het zeegat ingekeken; vervolgens had hij, als: „de skoine tamboer" z'n: „rom-bom, wet maal 'k 'r om" over het wijde veld doen weerklinken om, ten slotte, in de rol van: ,,'n arrème wees", in jammertoon, de klaagzangen van dat meisje: „aa-a-aan ... den ... oe-oever... va-an ... een . .. snel-h'le ... vliet," met onberispelijken nadruk en uithaal, in het tempo van: 'n nêslagshai, bai 'n slap hallèf werrèkie," (een klein windje) meer op te dreunen, dan wel te zingen.
„Nou zei ie 't wel gauw vèrgete weze, want da's 'n moppie om bai in sleep te rake al he'je pas je kouse an'etrokke," — zei de timmerman tegen den man, die bij hem in de kap zat.
„As dat buttere wouw den zou 't nag makkèlèker gaan azze we 'edocht hewwe," — was het antwoord.
„Nou, hew maar errèg, 'k loof vast, dat 't zoo ofkomt."
De man kreeg inderdaad gelijk, de zanger slaagde er niet in den slotzang van het lied te halen, de zon en de stilte hadden hun uitwerking niet gemist, het gezang was verstomd, de jongen was in slaap gesukkeld.
„Hai het 't te pakke, hoor, hai is om zeep," kwam men den mannen in de kap berichten.
„Den wordt 't onze taid, maar stil doen, denk 'r om!" zei Jan.
Twee man: „op d'rloi kousebiene" (op kousen) loopen over de stelling tot boven de plaats waar de plichtvergeten-astronoom-in-den-dop, met z'n rug tegen de deur, rustig zit te slapen.
De planken, waarvan al eerder sprake was, worden onhoorbaar opgenomen



en ter rijde gelegd en onderwijl worden aan den noordkant van den molen een zestal emmers slootwater op de stelling gehaald en in de kuip geledigd.
Binnen enkele minuten zijn mannen en kuip ter bestemder plaatse: de jongen hoort niets.
„Hai sleept as 'n os," — wordt er gefluisterd.
„Ja, maar lete we 'm nou maar sebiet oit de droom hèllèpe, vóór dat ie soms oit z'n aigen wakker wordt, want den was de keert vergeve." (de kaart vergeven = de zaak bederven),
In noü, ién ... twéé ... drié!" — commandeerde Jan, nog altijd „fnisterend" (op fluisterenden toon) waarop de mannen een vervaarlijk geschreeuw aanhieven en tegelijkertijd de inhoud der kuip uitstortten.
De jongen wist niet waar hij het had en schreeuwde, zoo mogelijk, nog harder dan z'n maats.
Hals over kop viel hij van „'t gankie" in ,,'t groentje" (grasveldje) krabbelde overeind en zette het op een loopen; evenwel werd zijn vaart spoedig gestuit door de slechts enkele meters verwijderd zijnde sloot.
En, hoewel: „ie gien droge dreed an z'n laif had," scheen het stilstaande water hem toch niet aan te lokken, dus staakte hij zijn vlucht en keek eens opwaarts naar de stelling, waar zijn snode belagers stonden te proesten en te schateren of ze niet meer tot bedaren zouden komen.
„Nou, he'je 't goed 'ezien, was ie heelegaar donker, of maar 'n bietje?" — werd er geschreeuwd.
„Jollie kenne van mam allegaar verrekke, smeerlappel" schreeuwde het slachtoffer terug.
Na nog wat geplaag en gescheld werd de jongen verder met rust gelaten. Hij hing zijn natte plunje te drogen en zocht z'n fortuin in de kooi, waar hij verbleef tot zijn gedroogde kleeren hem gebracht werden.
Toen werd hem meteen gevraagd wat hij wel gedacht had, bij zijn minder aangenaam ontwaken.
,,'k Docht niet aars asdat de wereld vergong, dat kwam zeker omdatte jollie zoo barrebaars skreeuwde" ~- luidde het antwoord.



WAARZEGGERIJ.
't Was theetijd en de molenaars en een paar molenmakers zaten, in het hutje van zekeren pelmolen, gezellig bij mekaar. Onderwerp der gesprekken: de verschillende vermakelijkheden welke een kermis gewoonlijk biedt; want 't was Zaandamsche kermis.
De een had dit gezien, de ander dat; zoo was de jongen o.a. in ,,'t waarzegsters-spulletje" geweest.
Tot in de fijnste bijzonderheden verhaalde hij wat hem omtrent den toekomst was blootgelegd en daarover had men groote schik.
Hoewel men aan de gedane voorspellingen geen geloof hechtte, werd er toch heel wat geredekaveld over de waarzeggerij in 't algemeen en de onderscheidene methoden welke daarbij toepassing vonden en tenslotte allen naar hetzelfde doel leid(d)en, n.1.: goedgeloovigen en nieuwsgierigen het geld uit de zakken te kloppen.
„Ja, déer is 't maar om te doen: om de doiten. 't Gaat niet om 't velletje, maar om 't gelletje," — bevestigde een van de molenmakers. .
„Maar," — vervolgde hij «— ,,'t is toch op z'n taid wel dères aardig ök. Temenste as je den die loi d'rs goed opneme, wetyore foefies in flauwe kul owe ze d'r bai gebroike om d'r loi klantjes 'n rad voor heulies oogen te draaie.
Had dat ouwe waif gien zwarte kater bai 'r op tafel zitte, want dat hoort 'r nou ienmaal zoo bai."
„Ja, zeker, dat haddik nag vergete te vertelle," — antwoordde de jongen.
„Dat docht 'k wel, zonder zoo'n kat is 't spul niet volmaakt. Maar ik ken 't wel zonder I"
„Jai?" <— klonk het als uit één mond.
„Ja, ik. In 'k ben d'r niks gehaim mee ök. Azze jollie 't leere wüle, den zellék 't wel d'rs voordoen.
't Is een aardighaidje dat niks kost in makkelek te leere. Je kenne d'r in 'n gezelskip mee op de proppe komme in dat je d'r den plezier van beleve, da's vast."
„Nou, den most je maar dadelèk an de slag ök" — luidde de algemeene opinie.



„Allee den maar. Zet de tafel maar mldde in de hut in de bankies d'r omheen. In den moet 'k 'n flinke bak mit water op de tafel hewwe," commandeerde de toekomstschouwer. •
„Zoo, gaat 't niet mit de keert?" — (de kaarten) vroeg de meesterknecht.
„Da s al zoo ófezaagd, dót ken iederien nou wel dunkt me. Maar wet je nou zien zelle, da's wet nuws."
Spoedig was alles in orde, een groote blikken bak gevuld met water stond op de tafel, de nieuwsgierigen zaten in 't rond geschaard, aller aandacht was gespannen en gevestigd op den man die nu zijn kunst ging vertoonen.
Deze had daartoe nog bovendien het inktfleschje van de lessenaar genomen, en daarmee gewapend trad hij op de tafel toe, zeggende:
„Zie zóó, allegaar klaar? Geef den atensie op deuze toer 1 Noü zellik voor ieder van jollie 'n droppeltje ink in 't water lete valle in den moete jollie goed erreg hewwe, wetvore fegure deer oit vort komme.
Ieder moet z'n aigen wollèkie (wolkje) in de gate houwe in vooreerst nag niet nê de aare kaike.
Déer beginne we! Da's nommer ien" — en zoo gaat hij door tot elk der omzittenden zijn toekomst-voorspellend-wollèkie heeft ontvangen. Aandachtig wordt er toegekeken en om de toeschouwers tot algeheele opmerkzaamheid te nopen, wijst de waarzegger hen, stuk voor stuk, op de verschijnselen welke ieders druppeltje vertoont.
„Jouwès doet 't goed, maatje; da's liefhebberai zukke mooie veereasdéér van oit ganel
Dat waist op raize, jai zelle je leve niet in 'n pelmole hoeve te slaite. t
Je rake de waie wereld in, je zelle nag heel wet zien in beleve, deer ke'je van opan," — aldus werd den jongen een hoopvol verschiet geopend. * „Die van jou," — nu was de middelknecht aan de beurt — „nou, die is ök nag niet zoo kwaad, 't Staat 'r mit jou niet zoo slecht voor. Om te beginne: Jai hewwe vast 'n broilèft te goed."
„DaTs waar," — viel de middelknecht lachend uit. „Maar dat wiste we, in jai ök, Je moete verteHe wette we niét wete!"
„Goed, den weer aars om mit de wiele. Je zelle je zin hewwe. Kaik nou allegaar d'rs nê dat ailandje van me maat, zien je wel hoe raar of dót doet," i— zei de waarzegger en stak meteen zijn hand tusschen de voorover gebogen hoofden om de uiteenvloeiende inktdruppels extra aan te wijzen, waarna hij vervolgde:
„Dat voorzaid niet veul goe's (goeds) want dat verspelt: dat 'r wet op til is weere jollie wel dèrès raar van op je neus konne kaike. In as dat ienmaal oit 'ekomme is, wennéer ken 'k niet zoo pèrsies zegge, den loof 'k dat je niet meer zegge zelle, dattik niet vertelle ken wette jollie nag niet 'n wete.
Onthou nou maar goed wet 'k 'ezaid hew, nou gane we weer verder."
De intusschen langzaam omhoog gehaalde hand, daalde daarop bliksemsnel omlaag en plonste met groote kracht in het water, dat naar alle kanten opspatte en der niets vermoedende kijkers, oogen en neuzen vulde, zoodat de mannen verschrikt opsprongen en hun geproest en gelach en allerlei uit-



Om met een, door moedwil bedorven, kap op het hoofd goed gemutst te zijn, dat ging nu eenmaal maar niet: „in iéne"; wat de misdadiger dan ook wel inzag.
Hij besloot zich tijdelijk terug te trekken of te wel: te verdwijnen.
„We moste maar d'r effe 'n koiertje make" (een wandeling doen) stelde hij aan een paar vrienden voor".
„Da's 't beste wel, den ken dat waifvollek onderhand wet bedare. In dat zei beter gaan azze ze jou maar niet ziene. Oit oog, oit hart, moet je maar denke. Strakkies zei de boi wel weer zakke," meenden z'n kameraden.
„Nou, dat loopt den sluuf 1) ófl Wie had dat nou kenne denke; we hewwe d'r toe an de mole zoo'n ket over 'ehad."
„Dat ha'je aars van te vore wel kenne begraipe. Jollie in jeloi werrèkgoed, of die vrouwloi in d'r loi beste spulle; deer is toch zeker wel 'n bietje onderskaid in.
Maar we zelle d'r maar niet over knieze, azze we strakkies. terug komme zelle we d'r wel weer 'n draai an wete te geve." En aldus geschiedde.
1) Sluuf = dun; rank; smal; mager.
Als, b.v., een molen zich opmerkelijk van zijn broederen onderscheidde door gebrek aan omvangrijkheid, dus bezat waarnaar vele vrouwelijke leden van het tegenwoordige „menschdom" haken en verlangen, dan werd van hem niet gezegd: „hij bezit de slanke lijn", doch luidde het: „die mole het 'n sluuf laif", of; ,,'t is 'n sluve mole".
Een mager, min meisje, was: „'n sluuf maidje".
Een dito vrouw: ,,'n sluuf vrouwspersoon", enz.-enz.
Zaansch Molenleven



OP ZIJN NUMMER GEZET.
„Dat is lang gien koppie, meheer," zei Jaap, een molenmakersknecht, tegen den eigenaar van een houtzaagmolen, toen hij diens werf opstapte, terwijl de hagelsteenen van een „Noordewester" (bui) hem in 't gelaat joegen.
„Nee, 't is slecht weer, maar ik kan de molen niet lang missen, dus zie maar dat je zoo gauw mogelijk klaar komt," luidde het weinig bemoedigende antwoord.
„Nou, 't is toch haast gien doen om deer bove te werrèke. Hét uwe al
'n ballek 'ezocht; den kon 'k de meet neme in make eerst 't nuwe las klaar.
Onderhand knapt 't weer meugelèk wet óp."
En al weer werd de man teleurgesteld want hij kreeg tot bescheid:
„Ik heb er zelf geen balk voor, die moet 'k nog zien te krijgen. Maar
daar ben je toch niet dadelijk aan toe. Begin maar met de ouwe boel te
strijken."
Dus zat er voor den timmerman niet anders op dan maar te handelen naar bevind van zaken en die bevinding was nu juist niet zoo rooskleurig.
De molen had n.1.: „z'n middelballèk stikkend 'ekrode", zooals de molenaars gewoon waren te zeggen, wanneer bij het kruien van den molen de middelbalk brak.
Voor minder- of geheel ondeskundigen op het gebied der windmolen-constructie, het volgende ter verklaring:
De middelbalk — ook wel lange spruit geheeten — is de lange balk, welke ongeveer in het midden van de kap, ter weerszijden uitsteekt.
Aan de uiteinden van dien balk zijn bevestigd de, in dubbelschuine richting afhangende dunnere balken welke onder aan den staartbalk verbonden zijn. Deze dunne balken worden lange schoren genoemd ter onderscheiding van het andere paar, nog dunnere balkjes: de korte schoren, welke in V-vorm de verbinding tusschen achterbalk en staartbalk formeeren.
Het gebroken deel van den middelbalk moest dus verwijderd en dooreen nieuw stuk, een z.g. lasch, vervangen worden.
Om dat te kunnen bewerkstelligen moest eerst de lange schoor: „uit de voeten" — op de stelling neergelaten worden. Maar ook dat is alweer gemakkelijker gezegd dan gedaan, want middelbalk en schoor zijn met een: „suffesante spailbout" (spiebout) innig met elkaar vereenigd.



hoore zegge, dat beloof 'k je," fluisterde Jaap tegen den houtzager, waarop beide mannen elkaar meesmuilend aanstootten.
„Dus je durreve d'r niet oit, hé?" — schreeuwde de baas.
„Nee, voor geen wereldsch goed!" — luidde het antwoord van meneer, die, zooals men dat pleegt te zeggen, op dat oogenblik wel: „in 'n tondelbos kon" — d.w.z. dat hij zich héél klein gevoelde, (tondelbos = tondeldoos).
Zelfs toen de lucifers het gebruik van de tondelbos onnoodig gemaakt en bijna geheel verdrongen hadden, bleef dit minder gemakkelijke gebruiksvoorwerp, nog langen tijd, veler voorliefde behouden.
Behalve de boeren, waren het in zonderheid de houtzagers die niet van hun koperen „tontel" konden scheiden, althans was dit met velen hunner het geval.
De pijp op-(aan-)steken met een lucifer scheen hun iets minderwaardigs, vooral uit het oogpunt van smaak <— in letterlijken zin — want hun opinie luidde: „Je kenne mit die stinkende luzevers nooit zoo lekker je paip opsteken, as mit 't tontel. Deur die zwavel (van de eerste roodkop-lucifers) wordt de lekkere smaak heelegaar bedurrèvè as je anpaipe."
Bovendien, en dat was ongetwijfeld van meer gewicht, had de wind „gien vat" op de tondelbos.
„'t Ken zoo hard waaie as 't maar wil, deer hé'je niks gien last van as je mit 'n tontel opsteke, maar den ken je mit die beroerde luzevers niks beginne. In die dinge benne gevarèlèk ök; as je ze niet goed oitmake, den ken d'r best brand van komme.
Deer hé je mit je tonteltje gien zorg voor te hewwe; as je klaar benne gaat 't deksel d'r op, in den dooft 't in iene."
En, ze konden er handig mee omgaan, die luidjes! Als de, meestal tweedeelige, pijp (porceleinen kop — effen blauw of bruin; ook wel wit, met bloemetjes, ringetjes of andere motiefjes — gevat in een krom, hoornen „roer") gestopt was, dan werd het deksel van de cylindervormige, koperen tondelbos genomen, het vuursteentje boven den rand gehouden, een paar slagen met den vuurslag (of vuurstaal; in den regel een schalmvormig, plat stukje staal) en even zoovele vonken-straaltjes deden de uitgegloeide katoen (tondel) opnieuw ontgloeien.
Dan werd de kop der genoemde pijp (ook wel die van den „slaghaak": kalken-centspijp, met rechtop staanden kop en eenigszins gebogen steel — vandaar de vergelijking met den slaghaak; gereedschap door houtzagers en vlotters gebruikt) of van het zwarte „krompie" (zwart steenen pijpje met schuinen kop) in de bos of bos gestoken en weldra getuigden de, met ploffend geluid uitgeblazen, rookwolken hoe de opsteker genoot van z'n „varse paipie."
„Zoo, déér wou 'k je hewwe 1 Die kirrél (kerel) staat deer in doo'sgevaar op dat trappie, in dat is voor jóu. Begraip je dat goed?!"
De patroon geeft door hoofdbeweging, toestemmend antwoord.
„In den begraip je zeker ók wel, dattik van jou gien kompelemente verwacht over werk deer je gien verstand van hewwe. Je moste je skame! As je nou weer zakke wille (naar beneden gaan) den ken je van main je gank gaan, je wete nou hoe nê in hoe ver je kenne.
In asset je soms niet ènstaat, den he'je 't maar te zegge, den gaat Jaap mitien mit me mee!"
„Deer hewwik niks op teuge, baas!" — liet Jaap zich hooren.
Maar Jaap bleef, kreeg een maat tot hulp en het karwei verliep verder zonder incidenten.



„Zóó HEWWIK 'EDEEN F* en
EEN EN ANDER OVER DE VERFMOLENS.
De oude meesterknecht van een der verfmolens bezat, behoudens andere persoonlijke eigenschappen o.a. de minder aardige maar toch wel eigenaardige „liefhebberij" om ieder, die in of bij zijn molen kwam, met de kleuren van zijn „gemaal" te besmetten, nog liever, geheel te besmeuren.
Rood voerde in zijn molen den boventoon, want bedoelde molen was een z.g. „houtmolen", dus ingericht tot het fijnmalen van verfhout, vroeger een belangrijke tak der Zaansche industrie, welke thans geheel verdwenen is. Daarom zullen er wellicht lezers zijn, die er wel iets naders over zullen willen vernemen, dezulken vinden dan hun verlangen eenigermate bevredigd, zoodra dit verhaaltje ten einde is.
Dirk dan was ,,'n ouwe, overgewinterde", hij schepte er vermaak m bezoekers en voorbijgangers te „kleuren" en wanneer hij iemand: ,,'n goeie veeg-an 'egeve hadde, den haddie groote spikkel" (pleizier).
Dat niet ieder daar van gediend was en zelfs dat hij meer dan eens een afrossing had ontvangen van minder goed geluimde kleurlingen, schrikte den ouden man niet af, hij kon 't eenvoudig niet laten.
Zoo gebeurde het, dat in de zomervacantie een dochtertje van zijn patroon met eenige vriendinnetjes bij Dirk aan den molen kwam, om de „boel eens te bezichtigen.
't Was zeker wel een door vader daartoe uitgezochte dag, want het was heel mooi weer, geen wind, zoodat de molen niet maalde en de kinderen zouden dus van stof geen hinder hebben.
Zoo was vermoedelijk thuis geredeneerd, maar 't zou anders uit komen, daar zou Dirk wel voor zorgen.
Hij leidde zijn bezoeksters overal rond en gaf uideg omtrent alles wat de belangstellende meisjes wilden weten.
Slotnummer van het bij zulke bezoeken af te werken program was in den regel: „stap óp en laat je wegen!" en dat was ook hier het geval.
„Dirk, wil je ons even wegen?" — klonk de vraag, toen het clubje nabij



de buitendeur de kolossale evenaar met de groote weegschalen gewaar werd.
„Zeker, juffies, 'k ze'je hellepe," — zei Dirk, bereidwillig.
Kort te voren had hij daar, met zijn maats, eenige groote vaten verfhout bijgevuld en afgewogen, bij welke bezigheid: „om 't eve wel d'rs 'n bietje emód (gemorst) wier."
Om en bij de weegschalen was de vloer dus verre van proper en deze omstandigheid wekte bij Dirk de aloude lust tot „kleuren".
Zijn plan was spoedig vastgesteld en de gedachte aan de uitwerking ervan en bovendien: „zooveul vliege in ién klap," dat deed hem reeds bij voorbaat genieten en lachen.
„Waarom lach je zoo, Dirk?" informeerde het dochtertje van zijn baas.
„Och, da's zoo maar d'rs, da's niks, me kind. Stappe jollie nou maar op skaal in die 'n beurt 'ehad het, die moet déer, an dié kant gaan staan want aars stane jollie me in de licht, weet je."
Zoo werden de meisjes naar de plaats geloosd, waar Dirk ze hebben wilde, daar waar de vloer: „op z'n möddigste was."
Toen alle kinderen „de evenaar gepasseerd" waren en zij, op het hun aangewezen plekje, met jeugdige uitbundigheid over eikaars meerdere of mindere „gewichtigheid" stonden te „ginnegappen", maakte Dirk van de geboden gelegenheid gebruik om zijn slag te slaan.
Snel greep hij een stuk plank, plaatste het vóór zich, met één eind op den vloer, zette daarna zijn voet er op en drukte af, of beter, néér.
Een hevige slag, gegil, een bijna ondoorzichtige stofwolk, verwarde vlucht der ontstelde slachtoffertjes, schaterlachen van Dirk; dit alles speelde zich af: „temet nag gauwer as dat je mit je ooge knippe kenne," — gelijk Dirk aan zijn, op het tumult toegeschoten, maats verklaarde.
„Deer kon je toch weldèrès lillek de pot mee verteerd hewwe! Kaike die kindere d'r nou 'rs oitziene," — zei een der maats, toen de mannen, buiten staande, de meisjes in aftocht zagen.
„D'rloi witte kouse ken je niet meer bekenne, in zoo zellèt mit d'rloi kleere ök wel weze. Dat nóem 'k wet! Hoe kraig je dat nou weer in je harsès?" — voegde een ander zijn meesterknecht, afkeurend toe.
„Is dét nou zoo erg, 't is droge waar! Die in 'n vorfmole komt moet 't merk mee hewwe. De wastobbe isser goed voor," — lachte Dirk.
„Nou, maar déér ze'je méér van hoore, as de baas morrège komt linden ken nik 'm gien ongelaik geve, want 't is over 't zéérdoen heen !" — (meer dan erg) werd Dirk voorspeld.
Den anderen morgen verscheen de patroon in den dan in volle werking zijnden molen, wiens vloer nu niet minder bestoven was dan den vorigen dag.
Dat meheer niet erg vriendelijk was, valt te begrijpen en dat hij „rechtdeur" op Dirk „óf-stoof" en tegen hem geducht „óp-stoof" al even zeer.
Dat echter zijn opstuiven over de gisteren opgejaagde stof een nieuwe stofopstuiving zou veroorzaken, kon de man niet bevroeden, evenwel zou hij spoedig tot die ervaring komen.
Want, toen hij op boozen toon, Dirk toeschreeuwde: „Maar hoe heb je dat toch eigenlijk gedaan ?! De kinderen wisten daar geen uitleg van te geven" —



greep deze oogcnblikkelijk een stuk plank van de builkist en herhaalde, vlak naast den niets vermoedenden patroon, zijn gisteren uitgevoerde handeling.
Toen de plank, met niet minder goed gevolg, zijn dienst had bewezen — baas en knecht bevonden zich in een dichten stofwolk — riep Dirk, triomfantelijk: „Zóó hewwik 'edeen, as uwe dat nou joist wete wou!"
Dat verbeterde de stemming'van meneer natuurlijk niet! Opnieuw barstte hij uit. Een stortvloed van verwijtingen en dreigementen omgolfde Dirk's hoofd.
De overweging, dat de man zulk een respectabel aantal dienstjaren in rekening kon brengen, voorkwam zijn ontslag.
Nog boozer dan bij zijn komst en nadat een andere knecht, zoo goed mogelijk, zijn kleeren had afgeborsteld, verliet de patroon den molen, zonder zijn meesterknecht verder met een blik verwaardigd te hebben.
„He'je deer nou wél-an? Nou zai-die toch zellèvers: hoe hé je dat edeen in toe 'k 'm vóórdeen hoe 't gaan was. wier ie nag kwaaier. Op zoo'n menier zou je op lest niet meer. wete hoe-je je houwe moete!" — klaagde Dirk tegen z'n maats. ,
Deze hadden, uiteraard, veel pret over het geval en Dirk lachte hartelijk
mee, want hij was zich niet bewust: „dafie deer nou zooveul an misdeen hadde'.
* * *
En nu een en ander over de verfmolens, waarvan er geen enkele, in zooverre het de houtmolens betreft, is overgebleven. De eenige stoomfabriek, waarin de verfhoutmalerij vele jaren werd uitgeoefend is mede buiten werking gesteld, zoodat er geen gelegenheid meer bestaat waar iemand, die er belang in mocht stellen, door eigen aanschouwing iets naders omtrent dit bedrijf zou kunnen vernemen.
Dat het malen van verfhout inderdaad een belangrijk onderdeel der Zaansche industrie is geweest valt wel na te gaan uit het groóte aantal der daartoe gebezigde windmolens. „
Als we de namen der molens welke als verfmolens: „te boek staan optellen, dan krijgen we als eindcijfer omstreeks: veertig. (Zie noot op bk. 107)
De meeste hunner zijn houtmolens geweest, enkelen waren ingericht voor gemengd bedrijf, d.w.z. tot het malen Van verfhout en voorts allerlei grondstoffen, meerendeels afkomstig uit het delfstoffenrijk.
Tot de verfmolens werden ook gerekend: de krijt- en loodwitmolens, doch het volgende betreft dan de verfhoutmalerij.
De grondstof voor dit bedrijf bestond uit het verfhout, een der hardhoutsoorten, in hoofdzaak aangevoerd uit Brazilië en daarom ook wel Braziliëhout geheeten.
Naar de drie hoofdkleuren waarin dit hout voorkomt, wordt het onderscheiden als: Roodhout, Blauwhout en Geelhout: elk dezer soorten is weer in talrijke ondersoorten verdeeld en in veel gevallen genoemd naar de plaats van herkomst.
Naast verfhout zij ook Zeephout genoemd. Deze houtsoort — komende van den Zeepboom, welke op de Antillen en in Zuid-Amerika groeit — werd eveneens fijn gemalen.



EEN NATTE BROEK EN GEEN VISCH.
Twee Zaansche molenmakers, werkzaam aan een molen elders, buiten de Zaanstreek, bevonden zich op een avond in de gelagkamer van den dorpsherberg, welke nagenoeg geheel gevuld was met vroolijk gestemde dorpelingen.
't Was in dien tijd niet geheel gevaarloos als vreemdeling in zulk gezelschap te belanden want: „de pik op vreemden", een verschijnsel dat "vrij algemeen in de meeste dorpen voorkwam, was toen nog niet geheel verdwenen, daar althans niet.
Echter, in dit geval brachten de vreemde eenden aanvankelijk weinig beroering in de bijt, men het hen ongemoeid en dat was al veel gewonnen, in deze omstandigheden.
Hierdoor gerust gesteld ondernamen zij al spoedig pogingen om zich van de heerschende gezindheid verder op de hoogte te stellen en alzoo staken zij hun voelhorens uit, waarbij hun alras bleek, dat zij hier met gemoedelijke menschen te doen hadden waarvan geen gevaren te duchten waren
Het duurde dan ook niet lang of de beide vrienden vormden het middelpunt van een kring begeerige luisteraars die met welgevallen de door de vreemde snoeshanen opgedischte grappen en grollen aanhoorden.
Telkens klonk een uitbundig gelach op en allengs werden meer stoelen bijgeschoven om en bij de groote ronde tafel, wier kleinere collega's ten slotte geheel verlaten stonden.
Een van het tweetal scheen een onuitputtelijken voorraad moppen te zijner beschikking te hebben en meerdere malen verklaarden de luisteraars, dat zij: „nag nooit zukke lol had hadden, as van-evend."
Toen de grappenmaker, ter afwisseling, op handige wijze allerlei kunstjes en goocheltoertjes uitvoerde, steeg de verbazing van zijn dankbaar publiek ten top, enkelen sloegen dat werk met open mond gaande en soms klonk de van verwondering getuigende vraag: „Maar hoe heb-ie dat nou deen?"
„Zóó vraag je 'n boer de kunst óf; maar hier komt 't er maar op-an dat je goed oit je kloisgate kaike, want 't is niks as gauwighaid mit de hande," — luidde het bescheid.
„Maar aUa," — riep de goochelaar, ,,'k wil toch alles ök niet vóór me houwe!



„Hai maft nag as 'n marrcmot" — zei Dirk, „Maar z'n goeie leve zei nou gauw oit weze, want azze we verkleed benne zelle we 'm wakker make, den ken ie mee 't land oit; temenste as ie d'r zinnighaid in het, die ouwe plakker."
Een molenaar, die bij windstilte, noodeloos aan den molen bleef, zonder daar iets te kunnen uitrichten of verdienen, werd „plakker" genoemd.
Van een molen die, hoewel er geen teekenen vielen waar te nemen waaruit het optreden van wind kon worden voorzien, soms vele uren „in de zeilen" bleef staan, werd gezegd „Hai staat te plakke".
De waseh- en verkleedpartij duurde, onder de gegeven omstandigheden, uiteraard niet lang.
„Zie zoo, dat knapt weer aardig op. Nou ben je weer n aar mens —" zei Dirk, behaaglijk met de schouders „schurkend" — toen de droge kleeren hem hun weldadigen invloed deden ondergaan.
„Dat wel, maar as je d'r aars 'rs effe over prakkezeere, den hewwe we toch 'n mooi nessie oit'ehaald.
Den is Kees 'r toch beter achter 'eweest. 't Zei mam benuwe wet ie op te hakke het, azze we 'm zoo mitien vertelle wette we deur 'emaakt hewwe" — antwoordde Arie.
„We gane nè 'm toe, kom maar óp."
Met groot geweld stapten zij op Kees toe* terwijl Dirk schreeuwde:
„Heel Ouwe sleepzakl Zou je nou maar d'rs op de bien komme! D'r is al 'n slap-ballèf-werrekie, maar jai weete van gien toete of bleze!"
„Hé, wet zé'je me deer? Wet is 'r nou aigelèk an de hand?" vroeg Kees, terwijl hij, slaapdronken, z'n oogen uitwreef.
Ongeloovig en verbaasd keek hij zijn maats aan, want hoewel de snotlamp — waarvan de pit sedert enkele uren niet was uitgehaald — bijna lichtloos boven hen hing, was deze lichtbron toch nog van voldoende sterkte om Kees in staat te stellen het feit waar te nemen, dat zijn wekkers: „in d'r loi verkleederspakkie" voor hem stonden.
„Wet klesse jollie nou aigelèk? As 'r 'n windje 'ekomme was dan zou 'k 't wel 'emmorreke hewwe, zóó vast sleep 'k niet.
Dat is me temenste nag nooit over 'ekomme. In, wet het dat in, datte jollie al verkleed benne zonder dat je mam 'eroepe hewwe?" — vroeg Kees, die inmiddels z'n slaapstee had verlaten en op zijn ondergeschikten afkwam, en hen onderzoekend op en neer keek.
„Nou, as je dat nou zoo graag wete wille, den zelle we je dat rs netjes vertelle" — zei Dirk en hij verhaalde hun heele wedervaren, waarbij Arie voor de noodige aanvullingen zorgde, inzonderheid wat betrof het: heen — en wedervaren! Tijdens het verhaal zei Kees niet veel, hij lachte of trok een bedenkelijk gezicht, al naar mate de medegedeelde gebeurtenissen daartoe aanleiding gaven. Voorts gebaarde hij met hoofd en handen en bracht daarmee zijn begrijpen en meeleven tot uiting.
Mimiek was den meesten olieslagers eigen. Deze kunst om, zonder te spreken, elkaar hunne bedoelingen verstaanbaar te maken leerden zij, ongemerkt, van Jongs af.
Het geraas in een snel-malende, in vol bedrijf zijnde oliemolen was inderdaad: oOrverdoovend, zoodat, gelijk reeds eerder werd medegedeeld, vele olieslagers „haidoof" werden. Begon het te spannen — 't zij bij aanleggende wind of een naderende bui — „as ie



(de molen) spaakte" en: „'t meel oit de pan vloog", dan werd er geen woord gesproken. De blokmaalder had slechts een teeken te geven om zijn maats, die hem in zulke oogenblikken letterlijk „naar de oogen keken", naar de stelling te doen „vliegen", teneinde aldaar de noodige maatregelen te treffen.
(„Spaken" treedt op zoodra de wentel -as zóó snel draait, dat heien en stampers niet meer „néér komen", d.w.z.: niet op de beitels of in de potten vallen, doordat de spaken elkaar in zeer snel tempo opvolgen. Men hoort daarbij een donderende roffel; wentelas en stampwerktuigen werken als een reusachtige ratel en: „brokken maken" is veelal het gevolg. Een^ wolk van stof daalt neer en maakt alles in den molen onzichtbaar: „den gaat 't 'r bai 't heer deur!"
Het meel vliegt uit de pan, d.w.z.: het roerijzer, hetwelk al draaiende het aanbranden van het meel voorkomt, krijgt zooveel „gank" dat het propeller-allures aanneemt en het meel omhoog werpt, over den ring heen, zoodat het, vér weg, rond stuift. De welwillende, geduldige lezer zal opgemerkt hebben, dat deze beschrijving van het spaken gesteld is in den tegenwoordigen tijd, maar tevens zal hij begrijpen, dat zulk een gebeuren tot den verleden tijd behoort, want de weinige oliemolens, die nog in werking zijn, verwerken geen zaad meer en „voeren niet zooveel mogelijk zeildoek tot het laatste oogenblik toe.")
Het spreekt van zelf, dat bedoelde wijze van uitdrukking toepassing vond ten opzichte van allerlei andere werkzaamheden.
Het was dan ook inderdaad de moeite waard om dat „stomme-ambacht-spel" in den oliemolen gade te slaan.
Alzoo stoorde Kees de vertellers niet, door onnoodige vragen, hij maakte slechts enkele op- of aanmerkingen.
Doch toen alles hem, van haver tot gort, bekend was zeide de oude nachtblokmaalder:
„Om nou aigelèk me hart recht-oit te spreke: jollie hewwe je verdiende loon!
Zoo zien je nou maar: gestole goed gedait niet en jollie hewwe nou ondervonde, dat 't kwaad z'n aigen straft."
„Nou, nou! Déér hoor 'k van op! Je laike wel 'n blikke domenè. Is dat soms omdatte we mit leege hande an'ekomme benne? Want je wazze toch aars ok niet vies om 'n prikkie mee te vorrèkè as 'k wet in hois 'ehaald had" — antwoordde Dirk, gebelgd.
Kees lachte en kon niet ontkennen, maar zei, met overtuiging:
,,'t Is waar Dirk, maar je zelle me toch toegeve moete, dat't aigelèk niet bai recht-oit is, om 'n aar z'n boel weg te kaike. Die mense, die je den van de hoig lichte, dat benne net zoo goed vroeters op de wereld azze wai."
„Zóó bekeke, hé je gelaik. Zoo veer hew 'k nooit 'edocht in jai zeker ok niet. 'n Mens is nooit te oud om te leere. Dat zien 'k nou an jou ók.
„We zelle dut raisie den maar voor 't leste houwe, in deer zelle we lank heugenskip van hewwe; wet jai, Arie."
Arie gaf Dirk groot gelijk, hij had er trouwens méér dan genoeg van. Hij zou zich aan dergelijke ondernemingen niet meer wagen, dat viel wel op te maken uit zijn antwoord.
„Ja" — bevestigde Kees — „jollie benne d'r bekaaid of 'ekomme. Baiegaar 'n nat pak, Arie z'n nuwe klomp verspeuld, in de b aas lait r ok nag n loodje bai, want z'n bule benne nè de kelder. Maar, die zei d'r gien hartzeer van hewwe, want hai zei 't nooit an de weet komme.
Wet 't oog niet 'n ziet, deert 't hart niet, zelle we maar denke."
„In nou laik ik te denke, datte we lank genog 'ebabbeld hewwe, in dat



't nou lenigan taid wordt om 't land oit tc gaan" — meende Dirk, waarin Kees toestemde door te zeggen:
„Dat moste we den maar doen. 't Is toch oit-te-kaik" (het is niet te verwachten dat er gauw wind zal komen).
„Beredder jai den 't vuur maar in, onderhand dat je je verkleede, zelle wai ze klampe, in de mole bezorge" — stelde Dirk voor en alzoo geschiedde.
Het vuur beredderen = de vuren in de vuisten na zien. In het onderhavige geval: turven toevoegen en, de schuiven, waarmee de luchttoevoer geregeld wordt, zoodanig stellen, dat het vuur niet door-brandt doch ook niet uitdooft, zoodat de opkomende dagploeg verder naar bevind van zaken kan handelen. Zé (de zeilen) klampen = de zeilen „weghalen", oprollen — ineen draaien — en achter -de slingerklampen „opbergen".
De molen bezorgen — alles wat daarvoor op en boven de stelling in aanmerking komt vast maken, met name: een rechttouw of- ketting „in de roed leggen" d.w.z. vast maken aan een der oogbouten welke, al naar den vorm der molen, in zes of achttal aanwezig zijn, op de hoeken (in de stijlen). Voorts keertouwen of -kettingen waarmee de staart wordt vastgezet nazien en, zoo noodig, beter bevestigen. De trekvang aanhalen, d.i. het touw, verbonden aan den vangbalk, hetwelk over schijven naar beneden afhangt, aantrekken en vastmaken aan den Staartbalk. Hierdoor wordt de vang, de houten remband, nog steviger om het wiel geklemd, omdat het eigen gewicht der vangbalk op deze wijze, door het gespannen touw, aanzienlijk wordt verhoogd.
De pal „ui-doen". De pal is een stuk hout, voorzien van eenige kammen (tanden) en staat ter zijde van het boven wiel (links, gerekend ten opzichte van de staart). Het voorwerp rust op een zwaren balk (het voeghout) en is daaraan verbonden met een scharnier. Door middel van een touw kan men de pal, vanaf de stelling „uit-halen". Wanneer de molen gaat malen wordt dat touw vastgemaakt en de pal buiten werking gesteld. Verlaat men den molen, dan wordt „'t pal in'edeen": het touw wordt gevierd en het apparaat — waardoor de molen tegen links-om-draaien wordt behoed — welks tanden in die van het bovenwiel grijpen, komt in den gewenschten stand. En, ten overvloede, daarin gehouden door een ander touw, bevestigd aan het boveneind der pal, dat, over schijven loopend, en met een gewicht bezwaard, het terugspringen onmogelijk maakt. Ten slotte behoort tot het „bezorgen": het sluiten van deuren en luiken. Alzoo komt er „heel wat kijken" als de molenaars hun molen gaan verlaten en hebben degenen, die weer „beginnen" moeten, heel wat te verrichten vóór de molen weer draait. Maar, ook dat behoort, voor meer dan 99 procent, tot het verleden. Kees en zijn maats stonden dan eindelijk buiten den molen en toen eerstgenoemde de deur dicht deed en de sleutel in het slot stak, zei hij:
„Déér zelle de dagmaalders ok raar van opkaike, want dat benne ze van Kees niet ewent. „Da's nag maar zelde 'ebeurt, datte ze de mole vast vonde."
„Zeg dat wel, ouwe plakker. Maar as je berouw hewwe, gaan den gerust weer nè binne 1
Maar wai gane op hois óf, leet je dat genóg weze. Waar of niet, Arie?" — liet Dirk zich hooran.
„Nou, deer ken je van-op-an 1 We hewwe den toch op alle meniere nag 'n vroegersie, al hadde we ok 'edocht datte we nou lekker an de gebakke eerdappeltjes mit pere zouwe zitte" — lachte Arie, zuur zoet.
Zóó ging het drietal „nè 't dorp." Dirk en Arie, behalve hun kanis, ook elk hun natte plunje meedragend: een flinke bundel, verpakt in een handdoek: het „vervalletje" waar moeder de vrouw voor „opstroopte".



TWEEËRLEI ONTHAAL.
Het was den geheelen dag al buiig weer geweest, maar tegen den avond begon het eerst recht „mienings te worre".
De N.W. wind wakkerde allengs aan, de gevaarlijke rukwinden namen daarmee toe in kracht en af en toe striemde de regen in stralen neer.
De molen, een paltrok, waar Kees meesterknecht op was, had dien dag: „z'n best 'edeen, in heel wet hout 'ebroke", d.w.z.: veel balken gezaagd.
Hij draaide er lustig op los — „vier in de middelst" = de vier zeilen half gezwicht — en soms, als er een „kaag" voorbij stormde, brachten zijn roeden een luid gegons teweeg (men noemde dat geluid: „gnuiven").
Maar op den molen kon men dat geluid niet waarnemen. Daar werd het overstemd door het geraas, veroorzaakt door het groote aantal zagen, geplaatst in de doldriftig op-en-neer gaande zaagramen, die, hoewel gelijk in spoed, toch schenen te wedijveren om hun taak: de hun voorgelegde prooi te verslinden, in den kortst mogelijken tijd te volbrengen.
De krabbelaars wipten en schoven, als door „zenuwen" geplaagde vingers, over de krabbelraderen en 't leek wel of zij door die gejaagde, haastige bewegingen niet bij machte waren telkens en telkens maar weer, met hun klauw achter een tand te grijpen. Dat dit echter maar schijn was, werd wel bewezen door het onverlet en onverpoosd schokken der zaagsleeën, welke, mede door het ijverig bezig zijn dier krabbelaars, oogenschijnlijk langzaam vooruitkropen; doch de stapels gezaagd hout en de vermeerderde voorraad in de zaagselschuur — productie en afval daarvan — op dien winderigen dag opgetast, waren de onweersprekelijke bewijzen voor de waarheid van het spreekwoord: „Schijn bedriegt".
Het was dan ook geen zeldzaamheid dat één molen 70 a 80 balken „stuk maakte", op zoo'n wind-dag en in sommige gevallen werd nog wel een hooger aantal bereikt.
Dat de houtzagers dan „poot-an" moesten spelen en dat een „dag" méér uren telde dan een half etmaal, valt licht te begrijpen. Zoo ging het dan ook toe op den molen van Kees. Men kwam op zulk



'n dag niet „om 'n kaikie", al moest er dan ook terdege uitgekeken worden, niet alleen naar de lucht, maar ook op en bij het werk.
Kees had jtdst „om de luif" gekeken, maar de stortbui die neerplaste, dreef hem terug naar veiliger plaats, bij de zaagramen.
,,'t Is nag lank niet kouser, ze laike nag wel meer mans te worre!" — schreeuwde hij tegen z'n maats, (ze: de buien)
Even later deed hij weer een poging om, boven het lawaai uit, mede te deelen:
„As 't anstons 'n bietje laielèk wordt, zellik nag wet ballèkè zoeke, voor dat 't heelegaar donker is!"
En dat was noodig ook, want het aantal balken in het slootje, om de ronde-werf van den molen, begon danig te verminderen. Juist was er weer een „aangeslagen" en werd met snelle rukken „op-ewonne" (opgeheschen) en het duurde maar heel kort of het, zooeven nog door golfjes overspoelde, slachtoffer hing „op hoogte", z'n verder lot af te wachten.^
Vóór de klok tien had — want er moest „overgemalen" worden tot tien uur, zooals destijds algemeen gebruikelijk was — zou er nog menig balkje ,,'eknut" moeten worden, dus vroeg de voorraad om aanvulling.
Toen dus de grootste kracht van de bui voorbij en de regen verminderd was, schreeuwde Kees:
,,'t Is nou effies handsaam. Ziene jolüe 't nou effe te redde, den gaan ik nè de have!"
Aldus geschiedde en weldra stond Kees op een vlot balken, waarvan eenige exemplaren uitgekozen en naar den molen moesten worden gevaren.
Doch pas was de man daar aan den slag of er kwam alweer een geweldige bui aanjagen. De stormachtige windstooten waren van dien aard, dat 't Kees moeite kostte „op de bien te blaive", doch, gesteund door zijn slaghaak gelukte het hem ,,'t plat onder te houe".
Maar -zijn pet, — minder standvastig — liet zich door den wind meevoeren èn scheen de ongewone luchtreis heel pleizierig te vinden. Het ontrouwe hoofddeksel zweefde in snelle vaart weg en maakte, met groote vlugheid, allerlei dwaze toeren; over welke uitbundigheid de eigenaar van de „ouwe lakensche" maar matig te spreken was.
Diens haren, vrij lang — want toen was „polleka" de heerschende mode ten opzichte van mannenhoofden — werden wild gestoord in hun statige rust, waarin zij tijdens mooi weer of binnenshuis plachten te verkeeren»
Kees pruttelde geducht, verwenschte wind en pet en trachtte de lange lokken, die hem als een blinddoek voor de oogen hingen, terug te brengen ter plaatse waar zij behoorden.
Alzoo schoot zijn eigenlijke werk niet veel op en dus besloot bij, zij het met wapperende haren, voortgang te maken.
Driftig stoot hij de slaghaak tusschen de balken om ze los te wringen, maar op 't zelfde moment verneemt hij achter zich — bovenwinds — een vervaarlijk gekraak en achterom kijkend ziet hij, tot zijn groote ontsteltenis, dat van dien kant een halve molenroed op hem toe komt vliegen.
Onverwijld springt hij van het vlot, op den wal en maakt zich uit de



voeten, precies op tijd want nauwelijks heeft de man de balken verlaten of de „rara avis" strijkt er met een geweldigen smak op neer.
Deze slag was voor Kees het sein, dat het gevaar geweken en hij den dans ontsprongen was. Hij maakte halt en keert en liep terug naar de plek, waar het neergeplofte gevaarte nu, half in 't water en anderdeels op de balken lag.
„Nou" mompelde de danig ontstelde man — „dat was meer geluk as waishaid. Azzik dat zaakie op me 'ekrege had, den zou 'k 'r niet veul van nè verteld hewwe."
Daarna ging hij naar den molen, die, na nog even met „drie enden" gemalen te hebben, door den vang tot stilstand was gebracht.
Het geluid van het bedrijvige gedoe van molen en bedienaren, in de uitoefening van hun arbeid, was daar geheel verstomd en werd vervangen door het geklos van klompen en verward geschreeuw.
„Lete we nou eerst kaike hoe ovvet mit Kees of'eloope is," ~ schreeuwde de middelknecht, geheel van streek door het ongewoon gebeuren.
„Hier is Kees, levendig in wel. Ik ben me pet kwait 'eraakt, maar aars deert me niks, as dattik afgloizig 'eskrokke ben" ~ schreeuwde Kees terug, terwijl hij een van de staarttrappen beklom.
Op den molen gekomen vertelde hij zijn wedervaren en zijn maats verheugden zich over den gelukkigen afloop ervan.
Zooals het in den regel gaat bij ongelukken en ongevallen, werd alles breedvoerig besproken en ieder heeft dan zijn eigen inzichten; de waaroms en daaroms, analoge gevallen die even goede of slechter gevolgen hadden, komen alras op de proppen. Kees maakte daar een einde aan door te zeggen:
„We beginne nou weer zoo'n bietje op dreef te komme, lete we nou 'rs gaan kaike hoe 't 'r bove in de mole baistaat.
Jonge, geef me 'n lanteern, den Zei ik déér hoogte gaan neme.
Kaike jollie maar d'rs boite rond, maar denk 'r om op stelling, want die ken wél stikkend weze."
Het onderzoek, zoowel binnen als buiten, leverde geen ongunstig resultaat op, behalve de roed was er niets gebroken.
„Dat is den maar wonderbest of'ekomme" — meende de meesterknecht en niet ten onrechte.
„Azze jollie nou onderhand de boel wet bereddere, den gaan ik nè de baas om 'm te vertelle hoe de zake stane in orders te hale voor morrège.
Wachte jollie me maar óf, want 'k kom weer an de mole", — luidden zijn bevelen, waarna Kees ,,'t pad óf" ging.
De patroon woonde niet ver-af en weldra stond de ongeluksbode op de stoep van het patroonshuis en haalde de bel over. De heer des buizes opende zelf de deur en het licht der, in de gang brandende, lamp bescheen Kees, die, hoewel wat van dan schrik bekomen, toch nog een ongewoon, bleek gezicht vertoonde. Hij nam het eerst het woord met een:
„Goeien evénd baas" — en liet er op volgen: „Ik hew slecht nuws!"
„Dat is je an te zien, man! Kom binnen. Wat is 'r gebeurd?" — luidde het vragend antwoord.



Kees volgde den patroon naar diens kantoor en toen beiden daar gezeten waren, bracht de meesterknecht verslag uit betreffende het gebeurde.
De baas luisterde met veel belangstelling, het af en toe zijn verbazing en verwondering blijken en toen Kees aan het eind van zijn verhaal was gekomen, kwam zijn patroon met uitgestoken hand naar hem toe en terwijl de mannen krachtig eikaars hand drukten, zeide eerstgenoemde:
„Nou, Kees van harte gefeliciteerd, man! Daar ben je, op een haar na, den dood ondoopen! Wat is dat gelukkig afgeloopen. Daar zullen we een glaasie wijn op nemen, jongen; dat zal je meteen wat opknappen!"
Men klonk en nam nog een glaasje, omdat1 het „loopen op één been" een -lastige manier van voortbewegen werd gevonden; Kees kreeg een sigaar, de baas stak de brand in zijn Gouwenaar en men praatte nog wat gezellig voort.
„Ik docht straks — aldus de patroon — wat is Kees al vroeg op z'n wintersch, want ik ben niet van je gewend dat je om dezen tijd je bontemuts al voor den dag haalt," — en lachend, wees hij naar de muts die naast Kees, op den vloer lag.
„Ja, dat mag uwe zegge. Goed dat 'k die in de hut hadde hange, want aars haddik imme herehoedje bai uwe an 'ekomme" — en hij lachte bij de gedachte aan zoo'n vertooning, want in die dagen blootshoofds langs den weg gaan, beteekende niet veel minder dan: „voor schandaal loopen".
Nadat er was afgesproken, dat Kees een mannetje van het molenpersoneel naar den timmerman zou sturen, met de boodschap, dat deze er voor te zorgen had den volgenden dag volk te zenden om het in de as achter gebleven stuk roed te verwijderen, vertrok de meesterknecht en ging dampend molenwaarts.
Niet ver van den molen komt hem iemand tegemoet loopen, waarin hij alras Jan herkent, den meesterknecht van een anderen, verderop in hetzelfde land staanden molen, eigendom van denzelfden patroon.
„Wéér moet dat nè toe? 't Is toch nag gien hailig?" riep Kees zijn collega toe, toen deze op een paar passen genaderd was.
Zonder te antwoorden op het tweede gedeelte der vraag, deelde Jan mede j
„Deer jai vandaan komme, in mit dezelfde booskip! Ik hew ök 'n roed öf'emale, da's toch ök 'n merakel, twee roede op ién evend!
Deer zei ie (de baas) niet van opfrissche!"
„Nou Jan, zeg datte! In dat nét nou dat 't zoo kazeweel drok is. Ja man, ongelukke benne kwaaie kanze!"
Toen kwam het gesprek al spoedig op het geval van Kees en hoe hij bij den baas gevaren was.
„Ik laik te denke, dat jai d'r niet zooveul slechter ondervandaan zelle komme. De baas is nagal skappelek in zukke dinge, dat zien je an mam" — moedigde Kees zijn kameraad aan, want deze „zat 'r wel 'n bietje over in."
„Ja, deer ken jai nou makkelèk over prate, want jai stinge d'r heel wet aars voor. Bai main het gien mensch nood 'ehad, dat moet je niet vergete.
Ik ken niks aars vertelle, as dat de roed 'r of is, in dat 'r gien aare skade is.
Maar 'k zorg, dat ie main wel aars te woord zei staan, in toch ken ik r
Zaansch Molenleven



net zoo min wet an doen as jai; want we wete allegaar, dat alles wet niet stark genog is op slot in-end breke moet."
„Weet je wet" — gaf Kees te raad — „zet maar 'n arremoedig bakkes in . hou je maar of je merakel verbouwereerd benne. 't Zou me niks ontskiete of je kraige den ök nag 'n skrikdrankie, mit 'n segaar."
,,'k Zei 't perbere" (probeeren) zei Jan en zette zijn reis voort. Hoewel hij niet hard liep was de tocht gauw teneinde en schroomvallig haalde hij de bel over, zoodat deze ternauwernood klingelde.
Maar de dienstmaagd was blijkbaar niet doof, want zij kwam gezwind op het geluid af en opende de deur.
Jan wenschte „goeien evend" en vroeg of de baas te spreken zou wezen, stapte binnen, op verzoek van de gedienstige, die meteen wegliep om den bezoeker aan te dienen.
Enkele oogenblikken en daar kwam de patroon aangestapt. Hij zag zijn meesterknecht daar staan met een gezicht dat hem weinig goeds voorspelde, zoodat Jan niet eens gelegenheid kreeg om den patroon goeden avond toe te wenschen, want deze zeide, onder het voortloopen.
„Wat blikskater. Jan, wat heb jij voor 'n Jobstijding? De kop van de as er af? Je lijkt nog wel meer ontdaan dan Kees; zeg op man, wat is er gebeurd?"
„Dat hewwik 'r niet slecht of'esjouwd" — dacht Jan en hij antwoordde, op luchtiger toon dan zijn plan aanvankelijk inhield:
„Nou baas, zóó erg is 't nou niet-oor, al isset den ók erg genög. Ik hew ök 'n roed omleeg in al isset deer bai 'ebleve, 'k ben d'r merakel van 'eskrokke. Mogelèk ók Wel deurdat 'k dadelèk docht: da's toch wet te zegge voor de baas, twee roede op ién evend. 't Is of het spul spreekt, 'n ongeluk komt nooit allien!"
„Zeg dat wel Jan! Maar 'k moet toch zeggen dat 't meevalt, want je had zoo'n bedrukt gezicht, dat 'k me dadelijk voorstelde nog slechter tijding te zullen vernemen.
Gelukkig geen persoonlijke ongevallen. De rest zal 'm wel weer verdeelen, Janl Hout en spijkers zijn d'r genoeg op de wereld" luidde het, opgewekt gesproken antwoord.
„Nou, ik ben blaid dat uwe d'r zoo over prakkezeert, maar ik was 'r heelegaar deur van me appèrèpo of'eraakt, dat ken 'k uwe wel zegge. De skrik, ziet uwe, dat zei 't wel weze, wet me zoo beroerd maakte."
„Dat zal wel zoo wezen Jan. Kom, gaan maar even mee" <— noodde de patroon.
„Nou" — dacht Jan — „dat slag rolt maar best oit. 't Gaat de goeie kant heen" — en hij volgde, zonder iets te zeggen, den baas die zijn schreden kantoorwaarts richtte.
Hetzelfde tooneeltje van straks werd herhaald. Jan kreeg het medicijn, volgens hetzelfde recept als de vorige patiënt, toegediend en de „geneesheer" verklaarde:
„Dat is goed om de schrik uit je leden te jagen, Jan. Op je gezondheid, dat je morgen weer de ouwe mag wezen 1"



„Dat mag 'k laic, baas. Azzik nou van nacht goed slepe ken, den zei 't wel weer sulle, houwwik 'r voor" — antwoordde deze, stak de hem aangeboden sigaar aan en vertrok, nadat hij beloofd had de eensluidende orders welke zijn voorganger had ontvangen, te zullen uitvoeren.
„Honderd pond lichter" keerde Jan naar den molen terug.
Op het padje ontmoette hij Kees met diens maats en men maakte zich vroolijk over den goeden afloop.
„Da's me wéenigs mee 'evalle! De baas ken goed teuge z'n verhes! schreeuwde Jan, want de wind was nog niet bedaard, waarop Kees terug riep:
„Dat hewwik je toch van te vore al 'ezaid!"
Maar, niet ieder is het gegeven schade en tegenspoed met gelatenheid te dragen en bekijkt de gevolgen van zijn tegenslagen zoo optimistisch als bovenbedoelde patroon.
Dat ondervond de meesterknecht van een andere houtzaagmolen, wien in een gelijk geval, hetwelk zijn patroon toch slechts de helft van de kosten berokkende, welke diens collega-lotgenoot kalm accepteerde, — in dubbel bedrag — een gansch ander onthaal te beurt viel.
Déze patroon zat ook op zekeren avond rustig in zijn gezellige huiskamer waarin de kachel, goed verzorgd, een aangename temperatuur onderhield.
Buiten was het minder gezellig, want er woedde een storm uit het N.W. en de meegevoerde regenbuien kletsten het water, met korte tusschenpoozen, lang niet spaarzaam neer. Doch, daar had meneer geen hinder van, misschien drong het geluid van den storm niet eens in de kamer door en hij dacht niet aan de gevaren waaraan zijn personeel en zijn molen bloot stonden.
Daar klonk opeens de huisbel in de gang en even daarna kwam de dienstbode mededeelen, dat Klaas, de meesterknecht, meneer wenschte te spreken.
Meneer sprong verbaasd en wat ontsteld op en begaf zich naar de voordeur, waar Klaas — druip nat — op de mat, stond te wachten. Zonder daar notitie van te nemen, zelfs geen begroetingswoord afwachtend of uitsprekend, viel de patroon „met de deur in huis", zou men kunnen zeggen, maar dat is in dit geval minder juist want, hoewel buiten de kamer getreden bleef hij binnenshuis. Op luiden toon riep hij dan:
„Wat voert jou hierheen Klaas? Toch geen ongelukken?"
„Nou, 'n ongeluk. Zoo as je 't noeme wille. Wél in niet. We hewwe n roed of'emale, maar d'r is gien mensch bai 'edeerd in skade het ie niet 'emaakt. Hai lait op de worf, vlak an de kant van de sloot" ~ vertelde Klaas, zich van geen kwaad bewust.
„Wat zeg je" — stoof de patroon op — „een roed afgemalen!? En dat vertel je of dat maar zoo hoort! 't Is een schandaal! Zeker maar raak gemalen, te beroerd om uit te kijken! Dat denkt maar: de baas is goed voor de brokken!
Maar ik ben van jou onverschilligheid niet gediend, begrijp je dat! Is dat 'n manier van doen, je moest je schamen!! Zóó maar 'n roed af te malen! Je hebt de zak, versta je! Je hebt de zak, ja je hebt de zak; me deur uit,



oogenblikkelijk!! Ik kan geen onverschillig volk gebruiken, de deur uit, gauw!!" — schreeuwde de verbolgen man, door opwinding geheel buiten stuur geraakt.
Zijn huisgenooten snelden op het misbaar toe en trachtten hem te kalmeeren, maar hij was, zooals Klaas later zeide: „over z'n zenuwe heen" en bulderde, dat 't 'n aard had.
Doch Klaas liet zich zoo maar niet uit 't veld slaan, of, wat in dit geval juister is, 't veld uitjagen. Hij was in 't geheel niet onverschillig, integendeel. Hij kwam steeds ijverig en nauwgezet zijn plichten na en was dus wel „in z'n Wiek 'eskote" door de zeer onheusche bejegening. „Bai main begon 't ök te kooke, maar ik wist me aigen in bedwang te houwe, in toe zai 'k: „Wet, praat uwe van skame!? Uwe moch je wel skame! Zoo teuge me oit te vare omdat die roed 'ebroke is! Deer ken ik toch niks an doen. We wiste niet beter of de roede wazze baiegaar nag goed in déér reken je op" — aldus bracht Klaas, naar hij later vertelde, zijn verdediging te berde.
De patroon was niet tot rede te brengen en schreeuwde;
„Dan had je maar bij tijds moeten zwichten, onverschillige bonk! Maar je hebt de zak, ik heb genoeg van jou!!"
„OnverskiHige bonk, zait uwe nou, maar je wéte niet wet je zegge! Hew 'k niet altaid me best 'edeen in zoo hard meugelèk 'eskroid om d'r oit te hale wet 'r in zat?" «* wierp Klaas tegen.
„Had dan gezwicht en niet gemalen als een razende!" — bleef de baas volhouden.
„We maalde gien iens zoo hard in we hadden niks gien zeildoek vóór. Die roed is vast bar slecht 'eweest, maar dat zei morrege wel oitkomme.
Uwe begraipt zeker wel, dat 'k me maar niet as 'n dief't pad-of leet jage, dat zei wet skele! Maar 'k weet goed raad, leet de tummermansbaas oitmake of 't main skuld is of niet. As die zait, dattik mit die roed 'evroke hew, den ken uwe me gerust de zak geve. In as uwe d'r op staat, dat 'k eve goed gaan, nou ik ben niet bang of 'k hew zóó weer 'n aare baas.
Maar deer gaat 't nou niet om, eerst moete we hering of koit van die roed hewwe."
„Goed" antwoordde de patroon, al wat bezadigder, want tegen de door Klaas gebruikte argumenten kon bij niet veel inbrengen — „goed, maar ingeval de roed niet slecht was krijg je Zaterdag je laatste geld."
„Of'esproke. Maar ik denk, dat uwe wel mit me op'eskeept zei blaive, want de roed zei deur z'n deugd niet 'evalle weze" m* voorspelde de meesterknecht, groette en trok af.
Zoodra des anderen daags het morgenlicht zulks toeliet gingen Klaas en z'n maats het breukeinde van de omlaag-gekomen halve roed bekijken. Het bleek, dat van de dikke balk alleen de „pit" nog gaaf was, de rest was bijna geheel rot. Het gezond gebleven hart, met een doorsnede van omstreeks 4 duim (10 cM.), had het zieke lichaam lang in stand gehouden maar moest ten slotte ook voor de overmacht wijken.
„Nou" — oordeelde Klaas, terwijl hij het hout, of wat daarvan overgebleven was, betastte — „nou, hai ia zoo gaar as butter, deer het de tummerman



niet veul an te keure, want dat ken 'n kind wel begraipe, dat zoo'n roed 't niet houwe kon. , .„
't Is alliendig maar te verwondere, dat ie r niet veul eer ot ekomme is I
Zijn maats waren het volkomen eens met het oordeel van den chef en de molenmakersbaas die, daartoe uitgenoodigd, met z'n volk mee kwam, kon zonder gewetensbezwaren den patroon verwittigen, dat de roed totaal öp was. En, ten slotte, toen meneer later aan den molen kwam, moest hij hetzelfde constateeren en bood hij Klaas zijn excuus aan.
„Je moet maar vergeven en vergeten, Klaas, 't Kwam zeker, doordat je bericht me zoo koud op m'n dak viel" aldus trachtte bij zijn onbesuisd optreden goed te praten.
„Ja. dat zei wel zoo weze" — antwoordde Klaas. „Uwe zat deer mak in murf bai de kachel in den wil 'k wel geloove, dat uwe docht dat 'r gien kwaad in de stad was, maar dat kwamme wal hier wel aars an de weet In deerom zei uwe nou zeker ök wel begraipe kenne, dat 't main ök koud op m'n dak viel, dattik zóó oit'emaakt wier. Ik hoop niet, dat t me naggerès overkomt, maar as 't weer beurt, dattik 'n roed verspeul, den zei uwe toch zeker niet weer zoo banne as gusterevend, want dat lait me nóg groen. Dat wou 'k uwe den toch nag effe zegge."
Hiermede was het conflikt uit de wereld, in zooverre, dat Klaas wel vergeven had, maar toch niet kon vergeten.



ALTIJD PRIJS!
„We konne onze geluk wel d'rs prebeere in de tömbela, nou we deer, zoo mitien toch verbai komme" — opperde Klaas, één van het drietal molenmakers, dat, op een Zaterdagavond, al tamelijk laat van karwei naar huis ging.
Men bevond zich, op dat moment, nog ten Zuiden van de Hanepadsluis en de afstand, vandaar naar de „tömbela", was niet zoo heel gering, dus kon over het voorstel nog wat geredekaveld worden.
„Nou, deer hewwik niks teuge. 'k Ben d'r in gien heele taid 'eweest, in 'k hoorde van de week nag zegge, dat de loterai d'r mooi vóór sting. Hai loopt op 't lessie, in d'r moete nag heel wet mooie praize in zitte" — luidde het antwoord van maat Willem.
„Gaan je ök mee, Arie?" — aldus inviteerde Klaas, op vrij luiden toon, nummer drie van 't gezelschap; want Arie was wat doof, vooral wanneer hij zich on- of afzijdig wilde houden en ook indien hij meende, dat 't op zijn portemonnaie zou aankomen — dan vooral — werd zijn gehoor, plotseling, merkbaar minder.
Behalve slechte gehoororganen, een reeds lang bestaand gebrek, ondervond Arie, sedert eenigen tijd, een nieuw gevolg van het klimmen zijner jaren, zijn oogen begonnen hem „te bedriegen".
Maar, bovenal ging een andere, aangeboren kwaal: de man was bovenmatig zuinig, eigenlijk gierig van aard en het was deze karaktertrek die hem bij zijn kameraden weinig bemind deed zijn.
Vandaar, dat men maar zelden /een geboden gelegenheid liet voorbij gaan, om Arie zijn minder mooie eigenschap tot zijn schade en schande, duidelijk te doen beseffen.
Desniettegenstaande bleef Arie hardleersch, ja, voelde hij zich grootelijksch verongelijkt, met het gevolg, dat ook zijn stugge natuur er niét op verbeterde.
Alzoo valt het licht te begrijpen, dat de uitnoodiging tot het doen van een extra uitgaaf hem niet aangenaam in de ooren klonk en dat hij — hoewel Klaas niet „efnisterd" had — oudergewoonte vroeg: „Wet ze'je?"
„Of je mee gane, 'n dubbeltje segare koope, in de tömbela!" *é tetterde Willem, nog wat luider dan Klaas het gedaan had, vlak bij des dooven oor.



„Dèt zouwwik niet denke, 'k Rook temet nooit gien segare, in nê 'k wel 'ehoord hew, die ze déér verkoope benne niet als te best."
„Nou, as je ze van de viér neme, dan valt 't allank niet öf, dat ken ik je wel vertelle" — lichtte Klaas in.
„Ze benne toch vast niet beter, as die me buman (buurman) altaid hét, in die benne van de zés. Lest, op 'n Zundag, liet ie me nag'rs opsteke, in 'k moet zegge: ze benne proimjé" — pochte Arie.
„Ja, dat zal wel! Owe die proimjé benne, maar, je moete ze boite rooke. Merk: trek je doodl" — schamperde Willem.
„leder z'n meug, zei de boer, in hai vrat vaige. Koop jai ze den maar van de zés, Arie. Maar, as je d'r mee loope te geure, blaif Je main maar 'n bietje oit de voetel" gaf Klaas te kennen.
„Ik zég niet, dat 'k ze koope zei. Segare rooke, da's main te grevélig (te duur, te onvoordeelig). Mit 'n ons tebak, van zeuve cente ken je heel wet langer doen, in voor 'n dubbeltje hé'je den te-neeste-bai, afiref ons" — rekende Arie voor.
„Gelaik hé'je, Arie. Je kenne je cente niet zoiniger vertére as deur n paipesteel, da's oud nuws. Maar wai zelle 't 'r den toch maar d'rs van neme; wai hale anstons vier segare. In as 't aventuur ons den assesteere wil, datte we d'r mit 'n praisie oitkomme, den moet je deer ók maar niet over mökke, ouwe!" — luidde Willems antwoord.
Klaas wilde zijn poging, om Arie te verleiden, toch ook nog niet geheel opgeven, vandaar dat hij zeide:
,,'t Ken aars van de week wel 'n dubbeltje laie, want we hewwe puur wet ov'er-ure 'maakt. In, je moete niet vergete, datte we 'n mooie kans hewwe, want d'r zitte nag beste praisies in. Nag verschaie portemenées, deer benne d'r bai mit vaif gouwe tientjes d'r in!"
„O, zoo" — vulde Willem aan. — „As je d'r deer ientje van an de haak wiste te slaan, nou, Ariebuur, den kon je toch zeker effies je fesoen (fatsoen) houwe!" , ,
En Klaas moedigde dan weer aan: „Nou, nou, maatje, wet zou je den n ket hewwe, astin azze wai den 'n vlot ballèke trokke."
„Een vlot balken", was destijds de benaming voor een doosje lucifers, de, uiteraard bij groote hoeveelheden te winnen, minste prijs der tombola.
„Azzik 't deen, den zou 'k wel luzevers hewwe. De hóoge praize benne voor de gelukgatjes" — bromde Arie.
„Deer ken gien mens van te vore wet van zegge. In, je wete ók wel: as t aventuur je assesteert, den gaat de wage as gesmeerd. ....
Je kenne net zoo goed 'rs fertoinelèk weze, as 'n aar. Maar k wil dr niet verder op anhouwe, want aars moch je nag denke, datte wai d'r op loere om wet van je los te haaie, as je zoo'n dikke portemeja wonne" — en zich van Arie tot Klaas wendend, vervolgde Willem:
„Hai doet 't vast niet. Hai zou gien rustig sterfbed hewwe, as ie van evend 't hooi zóó over de balk gooide! Zóó maar 'n dubbeltje segare koope, nou, dat gaat 'm an z'n ziel."
„Wet vertelt ie deer. Klaas?" — vroeg de doove.



„Ja, ja, dat hè je zeker niet edocht van Gerrit; die het 'n fain puntje an zn tong mense! Zoo'n kieskauwer!"
Gerrit, daardoor wat korzelig geworden, bleef het antwoord niet schuldig en voerde aan:
„Dat het mit kieskauwe niks te makel Ik zeg maar, dat je stom benne as je niet 't beste neme as je dat voor dezelfde cente kenne kraige. Da's in alle dinge zoo in deer valt de eel niet boite. Déer kom 'k op neer, as je soms niet'n wiste."
„Nou neemt Gerrit z'n stokpeerdje weer tusse z'n biene. Azze we nou niet oppasse, den neemt ie anstons heelegaar de spat opl Maar gelaik hé'je, Gerrit, deer gaat niks van of" — zei een van z'n maats en het er op volgen;
„Ik weet 't goed 'emaakt, Gerrit. Jai weune dichte bai Jaap, gaan jai van evend den d'rs bai 'm hoore of ie 'n mooi zoodje in z'n kaar het. In het ie niet wet jou anstaat, nou, den wachte we 'n dag of wet. Da's den 't ienigst wet 'r op zit."
„Nou, da's mam goed. Leet 't den maar an main over, den zei ik wel zorge dat 't goed komt" — beloofde Gerrit.
„Zoo, dus den ben ik mitien inkooper 'erolle" — lachte de blokmaalder.
„Ja man, je legge d'r glad oit. Maar jai magge kokkere; as de iene hand de aare wast den worre ze baiegaar skoon, moet je maar denke" — luidde de opinie van den nachtblokmaalder.
„Déer hoor 'k je, Maarte. In je moete niet vergete: d'r blaift gien kok voor z'n kombois dood. Dus da's nag gien kwaaie stiek, die jai overhouwe 1" — plaagde een der timmerlieden.
„As je me d'r aars skeel om ankaike, den wil ik 'r niet op an staan, want 't was heelegaar me plan niet om jou op zai te dringe" — zei Gerrit, zich tot den blokmaalder wendend.
„Nou kraigt ie al berouw! Maar gaan jai je gank maar hoor, jai benne de post best betrouwd, dat hewwik wel 'emorreke."
't Was intusschen tijd geworden om de werkzaamheden weer voort te zetten en dus toog men aan den arbeid.
Er werd dien dag nog menigmaal gesproken over de aal en toen men 's avonds huiswaarts ging was er nog iemand, die bij zijn afscheidsgroet aan Gerrit, niet kon nalaten te zeggen:
„Vergeet je booskip niet, hoor je; aars zei 't morrege je beste beurt niet wezel"
„Leg jai je hoofd maar gerust neer, je sture toch zeker gien kind om 'n booskip! Wel te ruste, droom maar niet van de eel" — antwoordde Gerrit en hij ging rechtstreeks naar den visscherman, waar hij boven verwachting slaagde.
Een flink zoodje, „mooi an de meet" en niet duur. Gerrit ging opgewekt naar huis. De leverancier, die toch de andere ochtend om tien uur in de buurt, van den molen moest wezen, zou dan meteen de aal bezorgen.
En zoo gebeurde het dan dat, alles naar wensch geslaagd zijnde, den volgenden dag, omstreeks kwart voor twaalf, het vischgerecnt, nadat het eerst gekookt was in een ijzeren pot, in een steenen pan stond te stoven.



boven het gat van de vuisterplaat. Gerrit had niets dan lof en goedkeuring ontvangen over z'n „koopie" en het etensuur werd door de betrokkenen met ongeduld verbeid.
De blokmaalder keek nog eens in de pan, knikte goedkeurend en zei, tegen een zijner maats, die reikhalzend zijn nieuwsgierigheid trachtte te bevredigen:
„Ze benne op munster 1 Azze ze zoo nag wet stane te suddere, den worre ze d'r niet slechter op. We kenne d'r gerust bai van daan loope, ze zelle d'r niet oitkroipe, maat. We gaane nag maar wet doen. De katte zitte wel te vigeleere maar ze kenne d'r niet van snoepe, want dat zwere deksel zelle ze niet van de pan krabbe."
Toen de beide mannen zich verwijderd hadden, stond de aalpan onbeheerd, er was niemand aanwezig, beneden in den molen. De katten hadden dus vrij spel en het tweetal zat dan ook al spoedig op de vuister, maar, alsof zij zich hun onmacht bewust waren, zij waagden geen aanval op de pan.
De muizenverdelgers vatten post en schenen reeds tevreden met de geur van het pruttelende gerecht, welke toch hun begeerte gaande maakte: althans zij begonnen weldra te geeuwen, dat 't 'n aard had. Maar verder bepaalde zich hun onbezige bezigheid tot het ijverig belikken van reukorgaan en voetzolen, afgewisseld met geduldig staren in de richting van de pan, die de heerlijkheden bevatte, waarvan zij mettertijd dót deel zouden ontvangen, hetwelk voor menschelijk gebruik ongeschikt was.
Beneden, in den molen, heerschte dus rust en vrede. Op de eerste verdieping — de wentelas-zolder — waren twee timmerlieden aan den arbeid, terwijl de andere twee zich onledig hielden met het repareeren van de stelling en dus zich buiten bevonden.
Daar, buiten, was het op dat oogenblik minder vredig. Zoo juist was n.1. de jongen van de molenmakerswerf verschenen met bericht van den baas, aan Gerrit — een der twee, die op de stelling aan 't werk waren — dat deze zich onverwijld naar een andere molen moest begeven om daar het een en ander dat gebroken was, te herstellen.
Dat viel Gerrit lang niet mee! „Da's ök wet te vertelle" »— mopperde hij. ,,'t Is of 't spul spreekt, net nóu, datte we die eel hewwe! 't Lot valt wél weer op Jonas."
„Je moete dadelèk heen gaan, het de baas 'ezaid" — riep de jongen nogmaals.
„Dadelèk, da's in iene! De baas ken wel zoo véul zegge, maar 'k zei den toch eerst maar middèg houwe; of 'k dat nou bier doen of déer, dat blaift 't zelfde, want 't moet toch beure."
„Nou, dat moet jai wete, maar ik hew 't je ezaid" — aldus de verkapte waarschuwing van den jongen, die meteen riep:
„Eet smakelèk! Ik gaan mitien maar weer, want aars vindik meskien de hond in de pot!"
De jongen kreeg geen antwoord, want de twee maats waren druk aan 't delibereeren. Dirk was naar de andere kant van den molen gegaan en kwam terug met de mededeeling:
„Die mole (waar Gerrit heen moest) staat, mit de zaile in. Ik zou dus maar



ofmake, want die mense d'r loi cente stane ök!" Het was n.1. een oliemolen en, zooals men weet, ontving het personeel, ingeval de molen brak, gedurende den tijd der herstelling, geen loon.
„Weet je wet 't beste is:" — zei Dirk, vragenderwijs, en voegde er meteen z'n opinie aan toe. — „Dat je je reeskip inpakke in je verkleede, in dèn je goesie opmake. 't Is nou temet nag kwart, je kenne al 'n heel end op streek weze, azze wai om leeg komme".
„Ja, — stemde Gerrit toe — dat zellik maar doen. Maar 't is 'n lillèke orvalder! Deer hè je je nou zou veul van voor 'esteld, in nou ken je nag skrokke, 'k noem 't wet" en zoo pruttelend verliet hij zijn maat, die hem nog nariep:
„Pas maar op dat je gien graat in je keel kraige! In denk 'r om, dat je niet te diep in de pan skeppe, want wai luste ök wel wet!"
Gerrit wenschte zijn maat in den toestand van iemand, die wél een graat in z'n keel heeft, en deed dit op vrij luiden toon, zoodat het de aandacht trok van het tweetal op den wentelas-zolder en van die zijde gevraagd werd:
„Wet ben jai op stang, Gerrit. Wet is 'r an de hand, dat je Dirk, zöó maar, gebrek an asem gunne?"
De gedupeerde vertelde, wat de oorzaak van zijn verbolgenheid was en werd diep beklaagd, doch hij gunde zich geen tijd tot luisteren; ging naar de schuur waar hij van kleeren verwisselde, zijn gereedschap in den bak pakte en toen ten slotte het werkpak, daar boven op gevlijd, met een touwtje vastgesjord was, mompelde hij:
„Ziezoo, da's zóóveer. Nou zelle we d'rs kaike hoe 't 'r bai staat mit de eel" — en bij begaf zich weer naar den molen waar hij bij zijn aankomst alles vond gelijk boven beschreven is.
De vooruit-eter nam het deksel van zijn kanis, voorzag zich van een vork en stapte naar de vuister om zijn portie uit de pan te visschen. Zoodra hij daartoe de pan geopend had, kwamen de katten in actie. Met rechtopstaande, trillende staart traden zij toe en genoegelijk snorrend streken zij met hun kop langs Gerrits arm.
Maar de man verkeerde geenszins in een stemming om die strijkages vriendelijk te beantwoorden, integendeel! Barsch Honk dan ook uit zijn mond:
„Vort, arremoedzaaiers 1 Da's gien spek voor jollies bek!
Vort, gaan op je aigen tafel!" — en met één armzwaai werden de dieren van de vuister gevaagd.
Nu was Gerrit onbeperkt heer en meester en hij maakte zich die gelegenheid ten nutte!
Hij pikte de dikste mooten uit en deze vormden al spoedig een aardig hoopje op het kanisdeksel. Het goed loonende visscherijbedrijf scheen Gerrit nog al te bevallen en het leek of bij van plan was de beoefening ervan nog wat voort te zetten, maar wreed werd hij daarin gestoord, toen plotseling van den wentelas-zolder geroepen werd:
„Hè, hè! Zou 't zoo temet toe kenne, lillèke skrok! Je hewwe nou je porsie wel, meer as dik te pakke, ouwe eelskollever! Je gooie maar weer wet van die dikke moote in de pan, hoor je! Docht je soms dat jou eel



gien steerte hadde?! Steerténde leet ie maar voor ons over, hê je van je leve zuk meer baieweund?!" Gerrit wachtte het heele relaas der verwijtingen niét af en liep weg met z'n buit. Hij was zoo geschrokken, dat hij in de alteratie „vergat" de bevelen uit te voeren; gelukkig was bij nog genoeg bij z'n „pozetieve" om er aan te denken, dat de pan niet geopend mocht blijven staan.
Maar bij was de schrik weer gauw te boven en zat tevreden te smullen; eerst ging de aal naar binnen waarna de broodjes volgden. Van het hoofdgerecht viel dan ook niets meer te bespeuren, toen de tafelgenooten, de een na den ander plaats namen. Eén der twee timmerlieden, die Gerrit vanaf den wentelas-zolder bespied en becritiseerd hadden, was de laatste, die zich aan den disch schaarde, hij was even in de schuur geweest, en toen deze goed en wel gezeten was, nam Gerrit het woord en zeide:
„Nou mense, eet ze lekker in dat ken 'k gerust zegge, want ze bénne lekker! 't Het main best 'esmaakt, ze benne zoo zoet as 'n neut in je kenne ze wel zoige. Je kenne ze mit gièn zés hande oit je laif houwe, da's zoo waar, azzik hier zit. Ja, we benne nou ók in 't tidje van de taid, voor 'n goed eeltje."
„Hoor nou zoo'n gannef 'rs an! — stoof de laatst aangekomene op — „Azzé we d'r gien stokkie voor'estoke hadde, den haddie de pan leeg'emaakt, mense! Maar, hij het teffens z'n slag evegoed nag 'esloege, want hij het 'r de dikste oit'ezocht in niet zoo zoinig ök. Gien steerténdje het ie 'enome, die inhalige vreet-op. De bór zeidie d'r van kraige!"
Gerrit lachte schamper en bracht ter zijner verdediging in:
„Ik hew toch guster nog 'ezaid, dat je stom benne as je 't slechste neme as je voor 't zelfde geld 't goeie kenne kraige!"
„Ja, dat hé'je net, maar met te denke, dat je dat gien iens vergete zouwe weze as 't 'r op an kwam mit je maas te deele. Azzet op 'n deele gaat, den denk jai: eerst ik, den jai niét in den ik weer. Maar, we zelle je in 't vervolg in de gate houwe, vraier," — kreeg hij van de vorige spreker ten antwoord.
„Nou manne, bedaar maar, lete we onze meeltje niet bederrève mit harrewarre" — kalmeerde de blokmaalder, die onderwijl de voorraad verdeeld en ieder z'n portie gegeven had.
Weldra zat het gezelschap, al consumeerende, van het gerecht te genieten, er werd niet veel bij gesproken, alleen hoorde men, nu door den een en dan door den ander goedkeurend zeggen: „Ze benne poik." „Jonge, jonge, wet benne ze lekker 1" „De kok het eer van z'n werk," enz.
De smulpartij beet Gerrit de keel af, hij kón er niet over zwijgen en zei zoetsappig:
„Azzik dat nou zoo ankaik, den loof 'k vast datte jollie méér voor je hoofd hewwe as ik 'ehad hew. Maar, dat gun 'k jollie van harte, deervan niet! Maar datte jollie ieder 'n mootje te veul hewwe, da's vast! In da's niet zoo arg, want je kenne d'r nou nag ofkomme. Weet je wet, jollie geve Gerrit ieder ién mootje, 't hoeve de dunste niet te weze." Niemand antwoordde, zoodat Gerrit opnieuw aandrong:
„Wét is nou ién mootje? Voor jollie toch zeker maar 'n bietje, in voor



main 'n heele vervulling. Nou, wie is de eerste? As 'r ién skeep over de breg is vollege de aare ók wel."
„Weet je wet jai kenne?" — vroeg een van z'n maats.
„Nou, zeg'res op. Dirk" — noodde Gerrit, die wel begreep, dat het antwoord niet veel goeds voor hem zou te hooren geven.
„As jai effies geduld hewwe, den ken je anstons mit de katte vechte om 't leste graatje, dat ken jai, slokop!" — en de spreker wees meteen naar de katten die juist, blazend, elkaar zoo'n stukje lekkernij betwistten. Algemeen gelach, waardoor Gerrit zich echter niet uit 't veld liet slaan. Gemaakt beleedigd, verweet hij zijn dischgenooten dan ook, terwijl hij opstond:
,,'t Is méér as bar! Deer zitte ze nou allegaar op te hakke over die lekkere eel' in gien mensie die d'r zoo eêl is om Gerrit 'n brokkie te gunne. Ze benne glad vergete, dat hai d'r mee op de proppe 'ekomme is om zoo'n meeltje op te disse, leet staan, datte ze je beloone voor je booskip! Wét zeg 'k! Ze skelde je nag oit op de koop toe, dat hé je nou voor je goedoen! Ondankbare harreke, dat benne jollie. Nou weet je voorst in 't achterst!"
„In nou begraip je zeker, dat 't je taid begint te worre, want as je nou niet make dat je weg komme, den zet 'k je de leege eelspan over je kop, den ken je d'r de lucht nag van mee drege. Den hé je onderweeg ók nag 'n snuffle" 3m riep de blokmaalder, lachend.
Maar Gerrit was intusschen verdwenen. Hij was de schuur ingeloopen om zijn gereedschap te halen.
Van die gelegenheid maakte zijn maat, die te voren in de schuur was geweest, gebruik om te zeggen:
„Hai dreegt 'r toch wel wet van mee, al isset den de lucht niet, deer hew ik voor 'ezorgd!"
„Wet bedoel je deermee?" — werd er nieuwsgierig gevraagd.
„Stil, deer komt ie al an. 'k Zei 't zoo mitien wel vertelle."
Inderdaad, daar verscheen Gerrit, met de gereedschapsbak op den rug. gereed om te vertrekken.
„Nou gendag manne, datte jollie beter worre magge. Ik hoop, dat 'k an jollie winne zei, azzik weer terug kom; tot weerziens, hoor! Skraive hoeft niet!" —' riep hij lachend en zwenkte naar de buitendeur.
„Dag gnappe man! As jai den maar niet als te gauw terug komme, want den zouwe we heelegaar bedurreve worre 1
Goeie rais hoor, in veul plezier op je tocht" — werd hem achterna gegeven.
Nauwelijks had Gerrit de onderdeur dicht gedaan en het daarop sluitende schuifraam gesloten, of de verteller nam het woord om mede te deelen, wat hij zooeven had moeten verzwijgen.
Ben uitbundig gelach bewees* dat Gerrit niet veel goeds te wachten stond en toen de verhaler dan ook ten slotte vragend zeide:
„Nou, hoe is dié? Zou ie d'r nag tusse zitte, as dat buttere wil?" — was men het er roerend over eens, dat de straf dan niet uit zou blijven.
„'t Is alliendig maar jammer, datte we dat met baiweune kenne!" *— vond de blokmaalder en deze klacht werd door de anderen ook uitgesproken,
Zaansch Molenleven



maar. daar was nu eenmaal niets aan te doen. Men kon zich slechts vroolijk maken over wat er gebeuren kón, maar zekerheid had men in dat opzicht niet.
„We zelle 't beste d'r maar van hope, maar hoe 't ofloopt, deer zelle we wel nooit wet van an de weet komme, want Gerrit zei d'r later niks van oidete, zoo gaar is ie ök wel" <— meende Dirk.
We verlaten nu het vroolijk gestemde gezelschap en volgen den man, die, onkundig van wat er achter zijn rug geschiedde en nog geschieden zóu, goedsmoeds op weg was naar den molen, waar men hem met ongeduld wachtte.
Hij had al een heel stuk van dien weg afgelegd, toen Jaap, de visscherman, hem inhaalde en op zij schoot, terwijl hij, met lachende tronie, zeide:
„Zoó Gerritbuur, zoo hoop scoops nè 'n aar karrewai?"
„Hè, was jai deer Japik? Ja man, wai benne maar nooit verzekerd, voor dat de dag om is, In den ök nag gien iens, want ze bale je 's nachs ók genog keere toe je bed oit, as 'r 'n mole stikkend is. Nerreges 'nblaivende plaas, zoo staat 't 'r mit ons bai, maar 't is je vak, wet zei je d'r an doen. 't Is nou iemaal niet aars" — redeneerde de aangesprokene.
„Zeg dat wel 1 In dat kwam je nou astin slecht van pas, mit die eel... Hoe wazze ze?" — informeerde de leverancier, plotseling.
„Nou Jaap, niet om je te praize, maar ze wazze bóve de keur, man! Da's zoiver waar, zeldzaam lekker wazze ze. 't Noost me nag, dattik zoo 'ejacht was, want 'k had 'r veul meer smaak van kenne hewwe" — en Gerrit vertelde verder, onder welke omstandigheden hij het maal tot zich had moeten nemen.
„Nou... dat is den toch zeker nag al los 'eloope, buur. Je hewwe temenste de dunste niet 'enome, zooveul weet ik 'r den wél van, al ben 'k 'r niet bai 'eweest" — antwoordde Jaap, nu hardop lachend.
„Wét zeg jai deer? Hoé weet jai dat, je benne toch niet an de mole 'eweest, nè dat ik al weg was?" «*• vroeg Gerrit, niet weinig verwonderd.
„Dat niet, maar toch weet 'k 't, da's gnap hè!" — lachte Jaap.
„Deer moet je me meer van vertelle, want deer weet 'k gien end an" i— drong Gerrit aan.
„Ja, da's nou voor jou 'n vraag, in voor mam 'n weet, want wete doen 'k 't, dat hoor je, in durf nou maar d'rs te zegge dat 'k lieg!" — luidde het antwoord.
„Liege, da's nou 't woord niet, maar hoe kom je d'r an?"... — Er volgde geen antwoord. Eensklaps bleef Gerrit staan en keek z'n buurman, die eveneens halt had gemaakt, strak in de oogen en stelde, op verbaasden toon, de vraag:
„Je benne toch niet mit 'n helm gebore?!" (= „helderziend").
Jaap barstte uit in een schaterend lachen, sloeg met de handen op z'n dijen en wist er uit te brengen:
„Lete we 't deer maar op houwe, Gerritbuur! Dat hè je nooit ewete hè? Maar ik ben d'r, 'k moet hier op 't padje weze. Verder goeie rais, hoor! Prakkezeer d'r nag maar d'rs over, meskien ken 'k je later wel d'rs van dienst weze, as je d'rs wet wete wille."



Deer hew 'k gien hoogte van" - gromde Gerrit en ging mopperend verder. Zijn voorhoofd betrok en voordoopende - overpeinsde hij het vreemde van het geval, waarvoor hij geen verklaring wist te vinden. Zóó „kortte hij zijn pad in", doch na korten tijd vernam hij het geluid van beklompte kindervoeten die achter hem aanstapten en hem weldra op de hielen bleven volgen. De man schonk daar aanvankelijk weinig aandacht aan. maar keek toch eens achterom en zag, dat zijn volgeling, een telg van Jaap. hem met een lachend gezicht tegenblikte. Datwasnunietzoonbjzonderheid. maar Gerrit leek 't toch verdacht te vinden, want hij zei, niet.heel vriendelijk: „Wet moet jai. deer achter me. 'k hew liever twee gekke vóór me as ién achter me. Zou je maar ofzakke wille!"
-De jongen bleef staan en daar hoorde Gerrit hem opeens, met heldere stem, verkondigen:
Deze kleine tummerman,
Nam de dikste moote oit de pan.
Woedend keerde Gerrit zich om en schold, met verstokt keelgeluid:
„Kwaaie snotaap, het je vaar je dat in'estoke! Moet jai ouwe mense de hande an houwe! Wacht effe. den zei 'k je bailichte!
De iongen. hoewel waarschijnlijk niet lichtschuw, maakte zich uit de voeten om op eerbiedigen afstand weer front te maken. Gerrit dreigde met zijn vuist en uitte eenige minder welluidende verwenschingen, waarop de jongen reageerde door te roepen: „Dikke moot!... dikke moot!... lillèke dikke moot II,*, Je kenne me toch niet kraige!"
Daar was Gerrit ook wel van overtuigd en dus koos hij de wijste partij door z'n weg te vervolgen. Zijn stemming was er intusschen niet beter op geworden, hij gromde en bromde en „keek as 'n bullebak . In verbeten woede verwenschte hij de aal. met de leverancier en diens nakomelingschap er bij.
As 'k dat vooroit 'ewete hadde. den zou 'k 'r wel zalig voor op epast hewwe om 'n kik te geve over die lammenadège eel. Om zoo te zegge, breekt me dat nou toch wel op: as 't hondje de worst. - mompelde hij spijtig.
Ondanks die wederwaardigheden naderde onze vriend het padje, dat naar den molen leidde, toen hij andermaal op onaangename wijze in aanraking kwam met zijn jeugdige medemenschen. want daar ontmoette hij een troep spelende jongens, waarvan er een. die achtervolgd werd. niet onzacht tegen
^KaA^je kloisgate, lammert! Je zouwe 'n mens van de sokke loope, mit je wildèghaid !" — snauwde Gerrit. ... . . 1*1
De ionaen bleef 'n beetje beteuterd staan en keek de onvriendelijke man na, maar scheen tevens iets aan hem te ontdekken dat zijn aandacht waard was. Want spoedig stelde hij zich in beweging en volgde het kielzog van dengeen, waarmee hij zooeven in aanvaring geweest was.
Zijn blik hield hij gericht op den gereedschapbak en dicht genoeg genaderd zijnde om zijn doelwit nauwkeurig in het oog te kunnen vatten, nep hij op een juichtoon: „Ha!.... jonges!... jonges. kom 'rs gauw hierl
De kornuiten kwamen aangehold en hun seingever wees lachend op den gereedschapbak.



Nu steeg een algemeen hoongelach en geschreeuw op, zoodat Gerrit er van opschrok, andermaal z'n reis onderbrak en zeer boos vroeg:
„Wet moet dat bedoie, loeders?! Toig van Laban, wille jollie wel d'rs weenigs gauw make dat je wegkommei"
Doch de jongens, instede te vluchten, sprongen als in vreugdedans om hem heen en, al huppelend, begon een van de plaaggeesten te declameeren: „Deuze kleine tummerman Nam de dikste moote oit de pan."
Nu ging Gerrit een licht op! Woest rukte hij het draagtouw van den gereedschapbak van zijn schouder en plantte dit trogvormige voorwerp, met een smak op straat.
De man zag er zeker vreeswekkend uit, toen hij dreigend, meer bulderde dan schreeuwde:
„Azze jollie nou niet sebiet oproode in je bakkes dicht houwe, den zellik je op je ribbekast komme, apetoig!"
De jongens kozen het hazenpad, maar buiten het bereik van hun bedreiger begonnen zij opnieuw te juichen en te hoonen.
„Da's me t tochie wél, zuks hewwik nag nooit ondervonde" — zuchtte Gerrit, nijdig; haalde zijn zakmes te voorschijn en stak dit tusschen het zijschot van den bak en het daarop gespijkerde plankje. Eén krak, en het etiket dat zijn wandaad vermeldde lag aan Gerrits voeten.
„Dattik déer nou niet op'ekomme ben! Wet stom, wet stom! Ik kon me aige wel voor me kop slaan!" — gromde hij, onderwijl het dunne, beukenhouten plankje (z.g. spreisel) met welbehagen tot gruizels breekend.
„Wet zouwe ze lache, de smakkers, azze ze nou 'rs konne zien hoe 'k hier sting in azze ze d'rs wiste wet 'k deur 'emaakt hew. Maar asset van main of hangt, den zelle ze d'r nooit wet van an de weet komme! Deer zelle ze nochter van blaive, of 't most weze, dat Jaap of die z'n zeuntje of deuze gallègeaze 't verbabbele, dén ben *k toch nag bokkie. Maar afain, gien ellende voor de taid. Zie zoo, nou zelle we d'rs kaike, ovve we 't leste rukkie zonder meleur kenne hale" — pruttelde de gedupeerde. Met een zwaai hief hij zijn bak op, deed deze z'n oude plaats weer innemen en met dezen last belast, welke hem nog nooit zooveel last had bezorgd, toog Gerrit wederom op weg, en overdacht:
„Gelukkig, dat dat plakaatje d'r nag óf is, voor 'k 'r mee an de mole was, aars ha'je deer ók 't leve nag weer gaande 'ehad in 't ken zóó wel toe, dunkt me."
Gerrits wedervaren bleef niet onder den dekmantel; later werd hij er nog wel eens mee geplaagd en dan lachte hij maar mee, zonder zkh boos te maken.



EEN ONPARTIJDIGE JURY.
„Wet maak jai deer voor ekstrèmente?" (= instrumenten).
Deze vraag stelde een molenmakersbaas aan zijn jongste bediende — de krullenjongen <— toen bij, op zekeren morgen, pas na den aanvang van den werktijd, zijn ronde maakte door de timmerschuur.
„Worrèvels, baas" — luidde het schuchter uitgesproken antwoord, want uit de vraag en nog meer uit den toon waarop deze uitgesproken was, leidde de jongen af, dat het product zijner handen niet erg in den smaak scheen te vallen.
„Zoo, moete dat worrèvels verbeelde? Den mag je 't 'r wel ópskraive, want aars zei gien mens ze deer voor houwe.
Die dinge laike net zoo veul op worrèvels as je peet d'r boerehoed op 'n kommetje soep! Haal jai maar 'n goeie oit de bak, in leg die bai je neer, den hè'je deer 'n skèroentje (model) an.
Ze moete veul gnapper worre, zoo kenne ze de deur niet oit. Je zouwe je ooge oit je kop skame, as die lorre an de moles kwamme".
Nadat de baas den oudsten knecht medegedeeld had, dat hij na negen uur „van hois gong", verliet hij, grommend, de werkplaats.
„Nou, nou. Hai het vannochend z'n bokkeproik weer óp. Zeker 'n slechte nacht 'ehad, meugelèk van de nachtmerrie 'erede" — aldus uitte Gerrit, een jongere knecht, zijn gevoelen ten opzichte van het humeur van den baas. En vóór iemand antwoorden kon voer bij voort:
„Wet haddie teuge jou allegaar te grummele, zeun? 't Leek deer, bai jou in de hoek, wel niet erg te sloite?"
„Hai zai, datte me worrèvels niet'n deuge, ze benne niet gnappies'ènog" — antwoordde de jongen.
„Ja, da's z'n lillèke kant, die ochendziekte. Die deer mee behept is zoekt altaid 'n skurftpaal, deer ie 'm op ken vreke. 't Is lastig, maar over skoftaid is 't hoofd wel weer in de mus" <m redeneerde de oudste knecht en scheen zich van 't geval verder niets aan te trekken.
Maar Gerrit had er geen vrede mee, mopperend ging ook hij aan 't werk; doch weldra luchtte hij zijn gemoed, door zijn maat toe te voegen: „Dat mag



wet an, maar mit al die grappe: die d'r teuge an loopt is den toch maar bokkie, in die ken den z'n bokkems maar voor lief neme. 't Was 't beste, datte zukke led voor skoftaid maar niet over de vloer kwamme, want ze vergalle de ochend van alleman die in d'r loi vaarwater komme."
En daar hij van zijn ouden maat geen antwoord kreeg, stapte de spreker naar den jongen toe, om eens hoogte te nemen in hoeverre het gestreken vonnis over diens wervels, al dan niet rechtvaardig was. Na een korte inspectie van den voorraad, luidde het oordeel: „Nou, om je de waarheid te zegge, gnap is aars. Maar zoo erg as de baas 't maakte, da's veuls te kras. Hé'je alderès eêr worrèvels 'emaakt, knecht?"
„Dut benne me eerste, want 'k most eerst de wichiesbak vol make" — antwoordde de, uit het veld geslagen jongen.
Wichiesbak = de bak die als bergplaats dient voor de hek- of hekkenwiggen — kleine wiggen, waarmee de heklatten worden vastgewigd in de molenroed. Het vervaardigen van dit en ander „kleingoed", als: wervels en kikkers, was het aangewezen werk voor hem die, als beginneling, „op 'n molenmakersworf", den rang van „krullenmajoor" bekleedde. (Kikkers, zijn de kleine, eikenhouten klampjes waaraan de vestelingen — lussen — der molenzeilen vastgemaakt worden. Niet te verwarren met de gelijknamige voorwerpen, die op vaartuigen dienen om er diverse touwen aan te bevestigen, welke echter door de molenmakers en molenaars, meer in overeenstemming met hunne vormen, „Heften" genoemd worden).
„Nou, dat valt den allank niet óf. Hé'je heelegaar gien mössies weg 'emoffeld, voor dat je deuze op de bank 'elege hewwe?" informeerde Gerrit.
„Nai hoor, gien ientje, gerust niet" — klonk het, overtuigend.
„Zoo, den hé'je je goed 'ehouwe, maatje, 't Is aars heelegaar gien wonder as je in de beginne d'rs 'n asmannetje make. Je kenne deuze best nag wet opgnappe, ze benne 'n bietje hakkelèg oit 'estoke. Dat komt omdat de eg (= vouw: snede) van je baitel te lang is. Die zellik rond slaipe, voor je, in den zei 't wel beter gaan, zeun. Azzik je d'r den 'n stik-of-wet vóór 'edeen hew, den zei 't je wel beter van de band gaan, want je benne snukker genog, deer lait 't niet an. Kom maar mee, nê de slaipstien."
Móssie; mosveugeltje: aschmannetje, is een timmermansterm voor: bedorven werkstuk, „'t Is heelegaar in 't mos" = 't is geheel fout.
„'t b een bedorven houtje", gezegd van een verwend kind, vond waarschijnlijk eveneens zijn oorsprong in een timmerschuur.
Terwijl de beitel „verslepen" werd, zei Gerrit, plotseling: „Deer skiet me wet in de zin, maatje 1 As dat lukt, den zei de baas d'r gien end an wete!"
„Zoo, wet bedoelt uwe deer mee?" vroeg de jongen, nieuwsgierig.
„Dat zellik je vertelle. Je moete 'n zoodje van die worrèvels an 'n touwtje raige, in ze den ophange ant raamkozain, voor ant pad. Deer zitte nag van die doünpies in, van 'n spionnetje, in deer hang je ze maar an op. Maar, je moete oppasse, datte ze je binne niet ziene, want den was 't mooitje d'r óf.
Neem maar 'n lank touwtje, den hange de worrèvels benede de onderdrumpel, in den hewwe ze binne d'r niks van in de gate. Zie, zoo. Je baitel is klaar, nou zellik 'm anwedde, in onderhand doen jai wettik je 'ezait hew." (anwedde = wetten).
De jongen wist de opdracht, ongezien, te volbrengen; keerde in de schuur terug en verklaarde, opgetogen:



„Ze hange, in gien mens het me 'ezien!"
„Mooie dinge. Wacht nou maar óf, wet 'r verder beure zei" — zei Gerrit. Met de scherpe, nu voor het het doel geschikte beitel, knapte bij eenige werwels op en zag vervolgens toe, hoe de jongen, met goed gevolg 't zelfde deed.
„Goed zoo, knecht! Gaan zoo deur, den maak jai midderhaast worrèvels deer gien iene worrèvel teuge-op ken worrèvèle" — zei Gerrit, goedkeurend lachend.
„Maar wet het dat nou aigelèk in, dattik die worrèvels deer ophange most?" — informeerde de jongen, die van Gerrits toeleg niets begreep.
„Nou, jai benne niet nuwskierèg, maar je wille toch graag alles wete, begraip 'k. Wacht dat nou maar óf, den zei je wel zien wet deer van oitlekt."
Daarna vatte de man zijn eigen werk weer op, doch werd daarin weldra gestoord door den ouden knecht, die — hoewel een eenzelvig man — 't zeker niet langer kon „verkroppe", dat hij niet goed vatte „wet 'r gaande was" en daarom vroeg:
„Wet haddie jollie deer toch allegaar te vèrhakstikke, jai mit de jonge?"
Gerrit verstrekte de gewenschte inlichtingen, en, opdat de jongen daar „onwetig" van zou blijven, werd het beoogde doel slechts fluisterend medegedeeld.
„De dinder, hoe hé'je dót 'eprakkezeerd, maat?" 't Zei me benuwe wet déér oitbrede zal!" — zei de oude, en lachte bij voorbaat.
Alzoo was er nu een drietal nieuwsgierigen, dat met ongeduld den loop der dingen verbeidde. Twee ervan, de oudsten, wisten dat er nog wel minstens drie uren „mee heen zoue gaan" vóór de ontknooping kon plaats vinden, doch de jongen „stond op heete kole" en keek telkens schichtig op als hij eenig ongewoon geluid, buiten de schuur, waarnam.
't Werd schafttijd en nog altijd was er niets bijzonders voorgevallen. Doch toen de „skoftstikke" (broodjes) binnen waren en de oude knecht reeds af en toe zijn „reep" (ook „knol": ouderwetsch horloge) raadpleegde of't weer „taid van anvalle wier", kwam er verandering in den toestand.
Tot goed begrip diene. dat het huis van den baas gelegen was aan een pad en de huiskamer zich voor bevond. De timmerschuur stond, op korten afstand, achter het huis. Een raam in die schuur verleende uitzicht op de breede steeg, naast het huis, en verder dwars over het pad waarvan, uiteraard, niet meer zichtbaar was dan de breedte der steeg toeliet.
Eenige kinderen, schoolwaarts gaande, hadden voor de steeg halt gehouden. De wervels — als „corpus delict!" onder het raam tentoongesteld — hadden hun aandacht getrokken.
„Deer zelle we 't hewwe" mm zei Gerrit, en wees op de, door het schuurraam zichtbare, scholieren.
„Kaik déer: deer hangt 'n heel bossie worrèvels, wet zou dat nou moete?" hoorde men een van de jongens zeggen.
Er ontstond een levendig debat over deze vraag en nieuw aangekomenen mengden zich in de luidruchtig gevoerde disputen, doch men scheen niet tot een bevredigende oplossing te kunnen geraken. Blijkbaar begon dit één der disputanten te „verdrieten", althans hij ging vlak voor het kamerraam staan



en schreeuwde: „Buman, benne die worrèvels te koop?! Hoeveel koste ze?!"
Ons driemanschap verkneukelde zich; de oude knecht stootte Gerrit in de ribben en riep, luid-lachend '■
„Da's nou toch 'n liefhebberai, zoo as dat buttert!"
En de jongen, ook uit den droom geholpen, danste van pret en riep verheugd:
„Nou begraip 'k wet uwe deermee in je skild voerde. Wet zei de baas raar zitte te kaike!"
„Dat zeidie net, maatje. Zoo mitien zeidie wel toe de deur oitbarste. In as nou z'n ochendziekte nag niet oit-'eziekt is, den zorg 'k, datte die jonges hlaid magge weze, azze ze d'r mit 'n grauw in 'n snauw of komme" •— meende Gerrit.
En, inderdaad, alras kwam de baas naar buiten. Zijn door een glimlach opgevroolijkt gelaat, bewees, dat de man zijn goede stemming herkregen had. Vriendelijk trad hij dan ook de kinderen tegemoet en op hun vragen, die tentoongestelde wervels betreffende, antwoordde hij:
„Gane jollie maar gauw nê skool, jonges, in leere jollie je lessie maar goed, hoor. Die worrèvels benne wel te koop, maar deerom honge ze hier niet. Wet dat te bedoie had, deer begraipe jollie toch niks van."
De niet gekozen Jury-leden begrepen er dan ook niets van en trokken onvoldaan af. Zij hadden onwetend, den baas het lesje gegeven, dat Gerrit hem toebedacht had.
De baas begaf zich naar de schuur en legde de wervels, bij den jongen, op de bank neer, terwijl bij zeide:
„Deer, zeun. De schooljonges konne zien, dat 't worrèvels wazze, in deer willik me bai neer legge. Maar je moete ze toch opgnappe, want ze hewwe d'r niet bai 'ezaid, dat 't móóie worrèvels wazze. Knoop dót in je oore."
„Benne deuze beter, baas?" —vroeg de jongen en wees triomfantelijk op zijn verbeterd arbeidsproduct.
„Dat begint al aardig bai te komme. Het Gerrit je somtais op streek 'ehoüepe?"
„Ja, baas. Hai het me baitel ók verslepe."
„Zóo, den begraip 'k ök wie me die poes 'ebakke het. Want deer hé jai wel 'a handje in 'ehad, Gerrit" — aldus wendde de baas zich tot zijn knecht.
„Je rade 't in iene! Je magge niet weer 't eerste rade, want op die menier isser gien aardigheid an" —• glunderde Gerrit.
„Nou, we zelle 't maar voor gezien houwe" — zei de patroon en ging lachend de werkplaats uit, nagekeken door zijn personeel, dat, ten zijnen kosten, een genoegelijk „skofttaidje" beleefd had.































Dc held van dit verhaal, die we Jaap zullen noemen, was echter een ongetrouwde „jongen"; ware hij niet nog in zijn „vrijgezelstijd" geweest, waarschijnlijk zou hij dan, in overigens dezelfde omstandigheden, minder „onbekookt" gehandeld hebben. Want, dat hij het bij zekere gelegenheid minder verstandig aanlegde, zal uit het volgende blijken.
't Was 's avonds laat stil geworden, althans er was geen „pelwind meer, dus waren de manschappen van den pelmolen waarop Jaap werkte, allen ter kooi gegaan en bevonden zich in rustigen rust, uitgenomen de meesterknecht, — „een man op jaren" — die, mogelijk ten gevolge van zijn hoogen leeftijd, wat „zweertillend" was en „over alle wissewassies in de rats zat".
Dien avond hield de vrees, dat hij niet op tijd wakker zou worden hem uit den slaap.
Er stond n.1. een partij gort gereed, waar de jongen den volgenden morgen tijdig mee „ovverdan" moest.
De noodige „adressen" had Jaap dan van 't kantoor te halen, dus versliepen zij zich, dan zou de baas dat onvermijdelijk „an de weet komme" en „den ha' je de poppe an 't danse".
Toch kon de man den strijd tegen den slaap op den duur niet volhouden, ook hij „zakte of".
Evenwel werd hij plotseling met schrik wakker en natuurlijk kon hij niet nagaan hoelang z'n tókkie 'eduurd" had; wel zag hij dat 't nog pikdonker was, maar 't was „in 't korst van de dage", dus gaf de duisternis hem niet de minste zekerheid ten aanzien van de tijdsbepaling.
Daarom besloot hij de trap maar af te dalen om het klokje in de hut te gaan raadplegen.
Zoo gedacht, zoo gedaan. Even de snotlamp aangestoken en al rasch stond bij voor het uurwerk.
Maar, o wee! De klok stond stil, de loodjes waren niet opgehaald en de wijzers gaven aan: elf uur.
„Da's lillèker", mompelde de man, en meteen begaf hij zich weer naar den schuurzolder om z'n maats te wekken.
„Komme jollie d'r oit, hoe laat of 't is weettik niet, want 't klokkie is staan 'ebleve, maar 't is vast al laat!"
Algemeene verrijzenis en opschudding in de kooien.
„Wet hè je nou weer an de hand," zegt een van z'n slaapdronken maats.
„Och, man, dat kén ommers niet, we legge pas in de kooi, dat ken 'k wel amme laif voele", gromt een ander.
„Nou, deer wete jollie net zoo min wet van as ik, maar we moste d'ers langer 'eslepe hewwe azze we wel denke; voor alle sekuretait moste we maar lade gaan".
Verdere protesten baatten niet, de oude zette door, dus ging de een na dep ander mopperend en „pruttelend" naar beneden.
„Haal jai maar effe de gondel oit 't skoitenhois, Jaap, den zelle we onderhand licht make in de mole".
Jaap heeft weldra het vaartuig voor „'t gankie" gehaald en weinige minuten later is „het vrachie skeep".
7



„Nbu, isset gien knaap, hét ie gien lekkere, dikke rug?"
Maar instede op deze vraag een goedkeurend antwoord te ontvangen, zag hij moeders gelaat een uitdrukking van stomme verbazing aannemen, daarna onheilspellend betrekken, welke voorboden weldra door een uitbarsting gevolgd werden en voor hij wist wat er aan de handwas, hoorde Frans zijn moeder krijschen:
„Wét, deugeniet, smeerlap I Durf jai me zóó de hande an te houwe!"
Gelijktijdig met dezen uitroep had de vrouw het wildbraad, oorzaak van haar verbolgenheid, aan een van diens achterpooten gevat, uit den ketel getrokken en met kracht in de richting van haar onthutsten zoon geslingerd.
Richting en afstand waren blijkbaar goed geschat, want het projectiel trof doel, Frans had er een glimmend — vette wang van.
De jongen had nog even gelegenheid om naar het op den grond gevallen gedrocht te kijken — dat 't niet z'n „vissie" kon wezen had hij inmiddels wel begrepen — en zag daar, tot zijn grooten schrik, het gebraden lijk van een boerennachtegaal. De wijd uitgespreide achterpooten heten daaromtrent geen twijfel.
Hoe dat mogelijk kon zijn, Frans kreeg geen tijd daarover na te denken, want moeder kwam al op hem afstormen en de zich in haar hand bevindende kanes, beschreef dreigende kringen in de lucht.
Jammerend betuigde Frans zijn onschuld, doch dat baatte hem niets,'want moeder was: „méér as razend".
„Lillèkè slampamper dat je deer benne, dat zellik je leere, dat za'je an de weet komme 1"
De stortvloed van scheldwoorden ging vergezeld van een daaraan evenredige regen van slagen met den ketel, zoodat Frans niet wist: „weer of ie 't zoeke most"'
Moeder had echter niet te zoeken, noch naar woorden, noch naar aanrakingspunten waarop haar strijdwapen kon nederdalen — de kamer was niet groot — en zij sloeg er onbarmhartig op los, zoodat Frans blij was zich door den vlucht te kunnen onttrekken aan haar verwoede uit-en aanvallen.
Hij bevond dat z'n hoofd heel wat van zijn regelmatigen vorm had ingeboet en dat schouders en armen in een niet veel beteren staat verkeerden, om van de pijn nog maar te zwijgen.
Omdat met moeder, onder deze omstandigheden, „toch gien hois was te houwe," besloot hij maar naar een, in de buurt wonende kennis te gaan.
Daar werd hem, nadat „ie wet toe z'n zelve 'ekomme was," een avondmaal verstrekt en eerst laat keerde bij naar huis terug.
Angstvallig onderzocht hij of de deur te openen zou zijn, gelukkig, dat ging; moeder had hem dus niet buitengesloten.
Zonder gerucht te maken, want „moeder lag al," zocht hij zijn „kazemat" op, voor dezen avond dreigden geen gevaren meer.
Den volgenden morgen, door de klopperwacht gewekt, maakte hij maar gauw voort om weg te komen, zonder „koppie koffie" ging hij op stap, met de gedeukte ketel aan z'n arm.
Op zijn afscheidsgroet had moeder „gien asem terug'egeve," zoodat hij al overdacht wat hem bij zijn thuiskomst weer beschoren zou zijn, want „dat die boi



den nag wel niet oit'eraast zou weze," daarvan was hij maar al te zeer overtuigd.
Wat hem eerst niet opgevallen was, ontdekte hij toen „zn kanes wet ofzakte" en hij deze weer omhoog schoof.
Wet is ie licht, d'r laikt wel niks in te zitte, mompelde hij. Verschrikt bleef hij staan om een onderzoek in te stellen, waarbi, hem bleek dat er wél „wet in zat", echter niet. zooals gewoonlijk, een voorraad „broodjes voor de heele dag"; niets, dan het bekende vette papier, waarin het hem noodlottig geworden „lekkere hartigheidje .
.Nou dat ok nag! Die lamstrale! Ze hewwe wet oitehaald om me zoo te trakteere; maar. wacht maar!" — zei de jongen bij zichzelf.
Onder het uiten van verwenschingen en dreigementen, ten aanzien der vermoedelijke daders. ..smakte" hij het versmade „welkom thoisie m den onderdijk en vervolgde daarna zijn weg.
In een staat van hevige opgewondenheid kwam hij op het wer*. Zoodra hij de hut binnentrad en z'n daar reeds aanwezige maats het gehavende gelaat van Frans zagen, klonken de. op verwonderden toon geuite vragen: „Nou zeun, wét isser mit jou ebeurd f „Wie het jou zoo an'ehaald?" • „Bè'je gusterevend an 't vechte 'eweest? Deer wete jollie alles van. 't is jollies skuld, smakkers! schreeuwde Frans en een reeks van verwenschingen ontvloeide zijn mond. onderwijl hij. naar moeders voorbeeld, zijn ketel zwaaide en bovenal poogde, de onder zijn verdenking staande personen zoovéél en zoo raak mogelijk te treften.
Heel lang. duurde deze strafoefening echter niet. want spoedig had men den aanvaller in bedwang en een paar van de oudere mannen namen hem mee naar buiten, om te trachten hem „tot bedare te brenge. Daar barstte Frans in tranen uit."
„Goed zoo. maatje! HoÜ jai maar skoon oit. dat geeft lichtenskip (verlichting van smart, opluchting) zei een van z'n troosters.
Toen hij „wet 'ekalmeerd" was, vertelde Frans wat hij tengevolge van de grap had moeten verduren. „.,.,,.
„Maar zóó isset niet bedoeld 'ewees, zeun. 't Was maar n mallighaidje, maar jai benne d'r slecht onder vandaan 'ekomme.
Deerom moete we zien owe we dat niet kenne plooie mit ,e moeder in dat zei wel buttere, deer moete we algaar maar wet toe bijdrege, wet ze je jai Jan.
„Ja" — zei Jan — „deer zei 'n spaan in de wins moete.
Ter verklaring van bovenstaande zegswijs het volgende: , ,„.„,_,,
De vóór- en achterzijden van een molenroed zijn. voor een groot gedeelte afgeschu nd oveVeentemst'g den stand van het hekwerk. Deze -afhalingen" worden ondemheidelijk
steeds voor 't grijpen en werden dan ook tot genoemd doel gebezigd.
I«Toverdrachte&en zin werd de vakterm: -d'r moet 'n spaan m * wel toe¬
gepast ten aanzien van zaken, personen, enz., die wankel .tonden en steun behoefden.



En dat Frans het zonder steuntje niet zou kunnen stellen, daarover waren al z'n maats 't wel met elkaar eens, toen zij met den stand van zaken geheel op de hoogte gebracht waren.
In de eerste plaats stelde men hem in staat om te kunnen „foederezeere — het noodige brood „mit wet 'r óp" in te slaan — en voorts, men deed: „botje bai bótje", kwam een bedrag bijeen, waarmee de man die Frans 's avonds zou vergezellen, moest trachten moeder in 'n beteren luim te brengen,
Toen 't zoover was, mocht genoemde poging inderdaad gelukken.
Hoewel de vrouw vóór de spijtbetuigingen eerst maar weinig erkentelijkheid toonde en opnieuw een scheldpartij tegen Frans begon, wist de afgezant haar „mit 'n zoet laintje" van dat voornemen af te brengen en toen hij „z'n buultje (geldzakje) toe z'n zak oit haalde in 'n aardig stoivertje op tafel draaide, toe spaikerde ze in iens heelegaar bai."
„Deer moete jollie nou 'n Zundag same maar 'n goed meeltje (maal) van neme, mit 'n bótje of 'n eeltje; da's den zooveul as skadevergoedering. voor die kikker, weet je.
Maar, nou dattik hier toch ienkeer ben, nou wouwik je nag wet zégge, oudje, in deer moet je nou niet kwaad om worre, want 'k zeg 't je oiten
goeie. , i M •
Kaik 'res hier, je moste 't mit Frans wet aars anlegge zie je, leet k je rade, om je aigen bestwil, net zoo goed as voor hum.
Gusterevend, nou, dat je toe heelegaar gien rede hadde om kwaad te worre, dat zellik niet zegge, maar as je effe nê edocht hadde, den ha'je toch wel kenne begraipe, dat die jonge dat zeilevers niet 'edeen had. ^
Maar, zonder dat je maar ien oogenblikkie twaifele, haai je d'r maar óp, je hadde 'm wel doodslaan kenne.
Hai komt nou al zoo nêstenbai toe z'n jare, deer moet je rekenskip mee houwe, oudje.
Mit 'n jaar of wet ken ie réjaal (royaal) voor jollie baiegaar de kost verdiene, denk déér om,
As je 't al te veul van aijere (eieren) make, den kon ie je midderhaast wel d'rs allienig zitte lete."
Na deze wijze raadgevingen nam de pleitbezorger afscheid en vertrok.
„Nou" — vroeg hij den volgenden ochtend aan Frans — „hoe isset verders 'egaan?"
„Bést, ze was om'ekeerd as'n blad an 'n boom. De heele evend was ze den toch zóó op 'r roiker, azzik 'r haast nog nooit 'ezien hew. In weet je weer 'k nag 't méést over op me raap ben?" „Nou?"
„Dat je d'r zoo'n goeie pen op 'r neus 'ezet hewwe, meugelèk dattik déér deur wel beter leve mit *r kraig."
„Nou, da's te hope, maatje! In den zou die dooie kikker, op slot in end, toch nag heel wet in je voordeel oit'ewerkt hewwe."



EEN HARD STIK IN DE MAAG.
Tegen den avond — ..teuge hailig" — waren twee mannen de timmerschuur, van zekere molenmakerswerf binnengestapt, hun „karrewai was plat 'ekomme.
Nadat zij hunne gereedschapbakken een plaatsje hadden gegeven keken zij eens door de achtterramen, die uitzicht verleenden: „op de worf. wat men daar aan de hand had. want binnen was: „gien volk te bekenne.
Eigenlijk was er bij hun komst wél iemand in de schuur, maar die man bevond zich in een andere afdeeling dan waar zij stonden „oit te kaike en daardoor werden zij hem niet gewaar. ... . . ,. ,
Zoo" — zei een van het tweetal — „dr lait n roed op deworfm deer benne ze al 'n aardig endje mee op zoie" (op zuiden, al ver gevorderd).
„Nou, hai is klaar. Die zei d'r morrege wel in moete, dat valt op n gansie maat. Want we zelle wel mee moete; rien je wel wet'n bietje volk of ranis.
Deer kon je wel d'rs gelaik in hewwe; maar zien je die eke (eiken) stam deer legge? Deer moet zeker 'n bovenspü uit groeie, zouwik zoo denke.
Azze we déér an vervalle benne we ok niet zónder, maar k loof t met, want mit zoo'n klain ploegie.as ze deer benne. zelle ze gerust niet te verroede gaan.
Zoo stonden beiden nog te „dillebereere" toen de baas binnen kwam en na de gebruikelijke begroeting, zeide deze: „Zoo, benne jollie an'ekomme, dat treft mooi! „Ta. dat doch te we wel. Zeker verroede morrège? „Ja, die roed moet 'r morrege in." Deer hadde we 't nét over mit mekaar, in k zei nag: goed datte we net ankomme. want mit dat ploegie zelle ze wel te licht staan om te verroede
„Nou" — zd de baas — „datte we te veul volk hebbe zelle, dat loot 'k ok niet. maar, dat zal 'm wel verdeele. 4 . 4Jk.
k Zat meer mit dat spfl in m' maag en deerom ben k blaid datte jollie kwamme. De stam hewwe we al op'ehaald (uit het water, op de werf gehaald , zoo as je ziene. want 'r is haast bai. In nou zatök zonder volk. want k kon d'r gien iéntje lichte (van z'n karwei halen) in die roed het ok al lang 'enög eduurt van mooite. ök al deur te wainig volk.



Maar, nou stane wc weer 'n veld bove wind ') nou kenne jollie d'r morgochend an beginne.
De meetlat — lat waarop de maten waren aangegeven — van dat spil lait deer op 't rak, (rek) lete we die effe meeneme, den zei 'k jeloi Zegge hoe 'k docht hew, datte we 't beste dat hout bewerke kenne,"
Wég, was de illusie en met lange gezichten volgden de mannen den baas, om aanwijzing in loco te ontvangen.
Toen zij even later in de schuur terug gekeerd waren en hun gereedschappen uit de bakken in de kisten oppakten (want niemand liet toen z'n spullen zwerven) mopperden zij braaf over het „ofvaldertje", dat zij, inplaats van mee te gaan om te verroeden, ,,an die eke stam te bonke moste."
Zij hadden zich al verheugd op het voordeeltje, aan een dergelijk werkje verbonden, n.1. wat extra loon en ,,'n vrai gelaggie" (vrij borreltje).
Klaar gekomen, wenschten zij hun maats wel te rusten en vertrokken.
Nauwelijks hadden zij de deur achter zich dicht gehaald, toen uit een aanbouw van de schuur de man te voorschijn kwam, waarvan boven reeds sprake was.
Die persoon was de destijds welbekende en later nog veel genoemde „Heintje de rijmer" — Hendrik Schouten — een zonderling, die bij voorkeur in molens en werkplaatsen verbleef en zijne, daar opgedane bevindingen meestal weergaf in korte of lange rijmen, welke hij met krijt of potlood op deuren of schotten schreef.
Gedurende het weergegeven voorvalletje had hij zich achterafgehouden, maar niettemin alles gevolgd en blijkbaar inmiddels reeds overwogen hóe en waar hij zijn „afdrukken van indrukken" dienaangaande, zou samenstellen en publiceerea, om daarna met stillen trom te vertrekken.
Want ook de mannen die buiten werkten en spoedig, na hun maats, eveneens door genoemde deur de schuur wilden verlaten omdat: ,,'t hailig was," hadden van „Haintjes" persoon niets gezien, maar dat hij er geweest was zagen zij op de deur waar: „ie z'n merk achter'elete had, want dat kon je an z'n skrift wel zien."
Lachend bleven zij staan om de volgende ontboezeming van den rijmer te lezen: Kijk, zeggen de mannen, dat gaat goed I Wij gaan morgen mee met deze 'roed. Maar de baas, die zal ze pakken, Ze moeten aan een spil te hakken. En zagen, met een groote zaag. Dat is 'n hard stik in de maag.
') „Een veld boven wind staan" is een molenaarsterm en wordt overdrachtelijk gebezigd in den zin van: min of meer gewaarborgd zijn.
Onder „velden" verstaat men de vlakken van het molenlichaam; een achtkanten molen heeft alzoo acht velden.
Zoo spreekt men b.v. van een veld-riet, een veld-stelling enz.
Een veld boven- of uit den wind staan komt meestal voor bij storm. Zijn alle zeilen en acht „houten" (zwichtborden) gezwicht, maar „loopt" de molen desondanks nog te hard, dan gaat men „zwichten mit de steert," d.w.z., men draait, door kruien het „kruis" zooveel als noodig is, van den wind af.
Een molen die „zonder zaile (op bloote biene) in écht hou te óf maalt" en bovendien nog een veld uit den wind staat, „die ken je niet veul make, as 'r soms onverwachts 'n rukkie (stormvlaag) komt".



Uit den inhoud van 't „versie" viel wel op te maken, dat Hendrik gehoord had, hoe 't reeds vertrokken tweetal „niet zoo zoinig hadde staan pruttele in sacheraine. datte ze morrege niet mee mogge, te verroede.
De mannen hadden natuurlijk „groote ket," dat Heintje hun maats zoo aardig, „in 'tsontje" (in 't zonnetje) had gezet. „
Den volgenden morgen kregen de teleurgestelden nog „heel wet te vmtouwe.
Dat begon al toen men met mekaar op de schaafbank gezeten was, tegenover de bewuste deur, waar men gewoonlijk plaats nam om af te wachten dit de baas het sein gaf om „de vaiandelaikhede te beginne: - (het werk aanvangen). Meestal geschiedde dit met de woorden: .. t is tijd manne of. we hebbe d'r weer recht op." ,, _„ .
Vóór hij die woorden sprak, vooral „as t zoo wet op slag wasd raadpleegde hij onophoudelijk zijn „knol" of „raap" (ouderwetsch horloge, dat den knolvorm zeer nabij kwam.) , ,
Onderwijl men touwwerk, gereedschappen en het houtwerk voor de roed in de skouw" laadde en de roed van de werf te water werkte, werd nog menige "gekscherende opmerking gemaakt, (skouw = schouw, schuit welke
V%ZttÉE£[<ïL de roed achter de schuit V*^?+* een klein hoera'tje op ter eere van de achterbüjvenden die inmiddels, met een groote trekzaag bezig waren de boomstam „te kroine" (kruinen, de z.g. waterénden van een balk afzagen). .... jm u
Nou, dat het Haintje maar goed bekeke. 'tis van: zaag je niet den he ie niet," wordt onder 't wegvaren nog geroepen. . ^tnamr
' En een der oudsten van het ploegje. gezeten op een balie (bp) m« zong, op de maat van het tempo waarin de zaag heen en weer werd gehaald. In ik hew leere zége, bai Joost de tummerman. Die het me leere zége, zoo goed als hai maar kan, Maer, as de zaag den stomp is. o wee, wét stoift dén t meel ) Dat gaat deur Je keelgat heen, in dat gaat deur Je keel. Denk 'r maar om, jai, ouwe cUüdaister: veugeltjes die zoo vroeg zinge, benne meestentaid voor de poes!" schreeuwde een van de zagers terug.
fijn poeder öUuilft. en dat'de »ger hiervan een tamelijk portie in neus en keel krijgt, is licht
ÏCfJ^SA woord keel «epasseer^was^d herQ°aasie aan de lippen gebracht en de inhoud door de keel gespoeld. „Den wier ie achter over'esloege."



DE VERKEERDE MAN RAAK.
Met hun drieën een ouden man, een jongmaatje en een krullenjongen, waren zij in de schuur <— een molenmakerswerkplaats — aan den arbeid, of, juister, dat had zoo behooren te wezen.
Dat 't met 't werk niet erg vlotte, kon geweten worden aan het jongmaatje, een plaagziek jongmensen die tevens aan geregeld „deurwerreke" een broertje dood had.
Zoo af en toe moest hij zijn plaaglust eens koelen, meestal moest de krullenjongen 't dan ontgelden die „heel wet te laie had van die knoeibast."
Nu was echter de oude Klaas het mikpunt en wel in den rechten zin van het woord.
Eerst had de slungel getracht Klaas „op stok te make" door allerlei sarrende opmerkingen en schimpscheuten, maar de man had daarop maar weinig antwoord gegeven.
Daarom koos hij een andere methode om Klaas „kwaad te kraige," want daar was het om te doen.
Als Klaas „goed opsternaat wier," dan kon bij „bar beginne op te speule," waarin z'n kwelgeest dan veel pleizier had.
Toen hij met woorden z'n doel niet kon bereiken, gooide hij Klaas met kleine houtjes, die hij daartoe bijeen gezocht had.
Zoolang die stukjes hout slechts minder „edele" deelen van Klaas' lichaam raakten bleef het slachtoffer betrekkelijk kalm, hij reageerde met enkele scheldwoorden en verwenschingen.
Maar ten slotte trof een „mit gank 'egooid klossie" een van's mans ooren „in 't kwam kaseweel an," want het bloed vloeide uit de wond.
„Nouisset an 'n end, lammeling, traitervarreke, valse Judas! Blaif nou 'rs staan as je durreve, den zellik je op je zielement komme!" schreeuwde Klaas, woedend, en met een stuk hout in de hand liep hij, zoo vlug zijn stramme beenen dat toelieten, op zijn belager af.
Deze bleef echter niét staan, want hij begreep, dat ,,'t pal nou wel an was" en dat Klaas hem, zonder genade, zou afranselen indien hij hem „benarre" kon.



In 'n oogwenk was hij de deur uit gevlucht, zoodat Klaas, onbevredigd, naar zijn „hoekie" — zijn plaatsje — moest wederkeeren.
„Te bloede puur, Klaas. Da's lillik an 'ekomme. zei de krullenjongen, terwijl hij met medelijden het gewonde oor beschouwde.
Ja, dat loof 'k ok zeun. Wet 'n gemeene smakker is dat toch. die knul. Maar'nou issie d'r oit. in weé z'n gebiente assie weer bmne durft te komme! Héwwe. zei-die. al slaan *k z'n poote stikkend, 't kemme niks schele. tMoet nou maar d'rs oit weze. mit die smeerige gloiper."
„Willik 'n bietje water hak Klaas, den kè'je dat bloed wet ofwasse.
, Da's bestig, maatje. Haal de drinkerspot maar effies vol."
Weldra was de jongen terug met de „stiene. twee-oorde-pot, van zoo wet aarf mengele" (3 Liter) geheel gevuld.
„Hè'je 'm nag 'ezien, boite?" vroeg Klaas. Nai, 'kdenk dattie in de loos — houtloods — 'ekrope is.
"Dat kon wel d'rs weze, nou. leet ie van main part zitte tot ie zwart ziet.
Klaas wiesch, met zijü nat gemaakten zakdoek, de wond af en het bloed van zijn wang en zei: . * .„
Zie zoo zoo ken 'twel weer. As strakkies t bloede wet opdaard, den zelÜk 't wel 'n brokkie van 'n tèbaksbrief op plakke, den geneest t weer gauw genog, zelle we maar hope."
De napieren tabakszakken werden destijds „tebaksbrieven" genoemd. De winkelzakjes van den kruidenier heetten: „booskippebrieve" ook wel „kroezen ; de puntzakjes dier soort, waren algemeen bekend als „peperhoisies". ...
Een stukje „tabaksbrief" werd veelvuldig gebezigd als pleister en aangeprezen als bloedstelpend en geneeskrachtig bij uitnemendheid. u.u-i..
Naast spinneweb. ook een probaat middel om „bloede te stremme , nam de tabaksbnef. althans bij kleine wonden, onder de toenmalige „verbandmiddelen een voorname plaats in.
„Weet je wettik onderhand bedocht hew?" zei Klaas opééns.
"HaiU zei toch weer binne komme moete. want hai zei ók wel begraipe, dat 't aars spaak loopt, as de baas soms teuge hailig nag komt, in aars loopt ie d'r morrege toch teuge an. ... , , . 
Assie de heele middèg niks oit 'evoerd het, den zei de baas m zonder mekeere (mankeeren) vrage: wet hè 'je 'n bietje 'edeen. hoe komt dat rooi
Dus om de heele middèg in de loos te blaive. dat zei ie gerust niet andurreve."
„Déer hè'je gelaik in," beaamde de jongen. 
Jn deerom zei ie strakkies wel mit 'n skainhaiüg bakkes m de deur komme in'zeoae: „zoo haddik 't niet 'emient Klaas. Morgochend kraig je n mussie van me, leet 't den weer ofeloope weze." 't Is ovvik 't al hoor, („mussie was anderhalf maatje sterken drank).
„Maar, deer zei ie me nou niet mee paaie. om de dood nietl
„Wet wou je den Klaas?" , ,
Dat zellik je zegge. Kaik. ik gaan hier. an t klaine bankie bai de deur staan, dat ken best want *k hew toch klain werk. Den issie in iene mam, zoodrê assie de deur opdoet.



Want 'k neem die pot mit water onder me beraik, in die kraigt ie in z'n snoet; as dat lukt, den zelle we maar kamp rekene. Hoe dunkt je dat, maatje?"
„Nou, as dat buttere wil, den lach 'k me 'n ongeluk 1"
„Maar den moet jai ók oitkaike of je 'm vérbai 't raam ziene gaan, as je den waarskouwe, komt 't gebak wel gaar."
„Best, Klaas, 'k Zei 't raam in de gate houwe, maar je zelle gauw weze moete, want assie d'r grint van het den issie al lank weg, eer je 'm rake kenne."
„Leet dat maar an main over, zeun. 'k Ben wel meer mit dat water voor de dokter 'eweest, leet je dat genog weze. As jai taiëlaik (tijdig) waarschouwe den staan 'kje borg dat ie d'r an geloove moet, dus kalk maar goed oit.
Nou gane we an 't werk, den hoort ie weer leve in de skuur, meugelék dat ie den zooveul te eerder ópperdan komt."
Zoo gezegd, zoo gedaan, ieder betrok zijn post en hervatte zijn werk.
Klaas stond aan het kleine schaafbankje, vlak bij de z.g. „sluitzij" (tegenstelling van „hangzij") van de deur, zoodat hij, wanneer de deur — die naar binnen draaide — open ging, dadelijk gelegenheid had om „de volle laag" te geven.
De tijd verstreek, maar de vluchteling liet op zich wachten, waarover de samenzweerders al méér dan eens hun verwondering hadden uitgesproken.
Op den duur begon het wachten den jongen te vervelen, waarom hij voorstelde:
„Zouwik maar d'rs effles kaike gaan weer of ie zit? Hai ken wel in sleep 'evalle weze deer in de loos, je hoore of ziene niks."
„Hew maar geduld, maatje. As je nê 'm toe gonge den zou je alles bederrève, want goekoop loopt ie den achter jou an in den zou jai 't eerst bij de deur weze in den zou ommers alles in de gort loope. Wacht maar stikum of in hou maar stadig 'n oogie op 't raam."
Weer verliep een geruimen tijd zonder dat de toestand iets veranderde, welke omstandigheid ten slotte aan de waakzaamheid van den waarnemer wel wat af breuk deed en waardoor het raam soms ,,'n heel poosie" onbespied bleef.
Eensklaps zag de jongen „nag net 'n skim" van iemand die het raam passeerde.
„Temenste, zoo docht ie," want hij had juist weer niet opgelet. Hij ,,verskrok 'r van", maar „hij was nag genog bai de pinke" om op gedempten toon te zeggen^
„Deer komt ie an. Klaas" en metéén richtte hij zijn blikken op de deur, vol verwachting omtrent wat er nu zou gaan gebeuren. En hij zou niet teleur gesteld worden, want 'r was inderdaad „vollek an de deur".
Klaas had de pot gegrepen, het stortbad het niets te wenschen over, het was onverwijld toegediend nog vóór de deur nauwelijks half geopend was.
Maar de woordenvloed, welke Klaas voornemens was op zijn daad te doen volgen, werd oogenblikkelijk gestuit.
Hij kon niet meer uitbrengen dan: „Deer blissem ..."
De rest bleef onuitgesproken, Klaas stond, met een ontdaan gezicht en starende oogen, sprakeloos van schrik.
Want in plaats van de kwelgeest zag hij daar zijn baas, die niet minder
Zaansch Molenleven



geschrokken, blazend en snuivend als een bruinvisch, terug deinsde en bijna achterover sloeg.
Het onverwachte bad had dan ook het onbedoelde doel uitnemend goed geraakt, de baas dróop.
De „grooste gus" had zijn gelaat getroffen en dientengevolge had de man „het hoofd in den nek geworpen," door welke forsch uitgevoerde beweging de hooge hoed — 's mans dagelijksche hoofdbedekking — naar lager sferen daalde en daar onder den voet van het achteruit geplaatste been van zijn, naar evenwichtsherstel strevenden, eigenaar geraakte.
Ondanks, meer waarschijnlijk, dank zij hij het lijdend voorwerp vormde, was de baas de eerste die z'n spraakvermogen weer ter beschikking kreeg en eenmaal zoo ver gevorderd zijnde, schreeuwde hij, op niet zeer vriendelijken toon:
„Wet juksem in bonsem Klaas, bè'je nou mal of dronkel? Wet hè je nou an de hand!?"
Gelijktijdig stapte hij naar binnen en plaatste zich vlak voor zijn onthuste knecht, die meewarig zijn hoofd schudde en antwoordde:
„Wet spait me dót. Je kenne toch wel nê gaan, dat 'tde verkeerde man raak 'eweest is; 'twas niet op jou 'emunt, dat kè'je toch zóó welbegraipe."
En nu vertelde Klaas wat eigenlijk aan het noodlottig toeval was vooraf gegaan.
Zoo, is dat 'taiëre (eieren) ete. Jonge, haal die lammert drs hier! riep de baas, toen Klaas zijn hart had uitgestort.
De jongen, die zich in 'nhoek verscholen had om z'n lachbui uit te vieren, wist „z'n bakkes weer 'n bietje in de plooi te zette" en begaf zich naar buiten om den misdadiger te roepen en voor zijn rechter te leiden.
„Nou, dat zei d'r an zitte, z'n hoed is ok heelegaar na de haaie," mompelde „de bode," toen hij de in elkaar getrapte cylinder zag liggen.
De onmiddellijke veroorzaker van alles wat zich dien middag in en bij de timmerschuur afspeelde, had niet veel zin om zijn schuilplaats te verlaten, maar daar was nu eenmaal niets aan te doen, hij „zou de dans toch niet kenne ontspringe, dus, vèroit den maar."
Hoewel schoorvoetend, hij ging naar de schuur en al spoedig ontwaarde ook hij de vertrapte „kachelpaip" van den baas.
Hij raapte het hoofddeksel op, zoodat hij „met den hoed in de hand . wel niet „door het gansche land," maar toch bij den baas kwam.
Aléer laatstgenoemde nog een woord had kunnen zeggen, werd hem den hoed aangeboden, met de woorden:
„Hiér het uwe je hoed, baas. Uwe mog 'rs verkouwe worre, zoo in je bloote..." — hier bleef de schavuit steken, want dat deed de, toch al zoo boordevolle, emmer overloopen.
In de „alterasie" had de baas z'n hoed nog niet gemist en dat hij hem nu in zulk 'n miserabelen staat terug zag, voerde zijn spijt en ergenis ten top.
Hij rukte zijn „ouwe-getrouwe" uit des jongelings hand en barstte uit:
„Jou beroerdeling — déér — déér — déér-hét-uwe-jé-hoéd!" op ieder woord nadruk leggend waarbij tevens, in gelijk tempo, met den nu toch ten doode



opgeschreven hoed, rake meppen op de kinnebakken van den, zonder verhoor, veroordeelden misdadiger werden uitgedeeld.
Op die liefkoozingen minder gesteld, vluchtte de jongen alras naar „z'n plaasie" — aan de schaafbank.
De baas was echter spoedig bij hem en zette zijn strafpredikatie, hoewel minder luidruchtig, weer voort:
„Loederslag, wou jai me nag in 'tootje neme op de koop toe! 'tls mit jou allan wet, maar wees nou 'ewaarskouwt, dat dut de leste keer 'eweest is.
As jai je knepe niet inhouwe kenne, den moet je maar vort. Hè'je dat verstaan! Je, gaane de laan oit, hoor je, snotaapI
In nou, an je werk; je hewwe de heele middèg zoo goed as niks 'edeen.
Zien maar, dat je je skade inhale, in 'k zei je nêgaan of je 't doene; déer kê'je „Saime" op zegge!"
(Saime = Sijmem. Je kont 'rSijmen op zeggen: Je kunt er op rekenen: — staat op maken.)
En grommend, de door véélvormigheid, vormloos geworden hoed onder den arm, verliet de baas de werkplaats.
.„Nou, nou beppie, dat hè'je niet van hoore zegge 'ehad," zei Klaas, zoodra de baas om den hoek verdwenen was. „Hè'je nou leergeld 'egeve?"
,,'t Is toch 'n mooie kemedie (komédie) 'eweest, deer ken je niks teuge inlegge," antwoordde het jongmaatje, lachend.
„Ja, in jai komme d'r nag 't beste onder vandaan, da's erg genog, deugeniet!
ik hew 'n stikkend oor, de baas deurnat in z'n daagse hoed rampü, in jai enkeld 'n oitbrander in 'n klap of wet op je snoet mit die ouwe vaifkóp."
(Onder de vele bijnamen, welke de hooge hoed gedurende zijn langdurig bestaan heeft mogen verwerven behoort ook de, vroeger bij voorkeur gebruikte spotnaam: vijfkop — vflf-kops-maat.)
„Dus jai dochte, dat diè niet ankwamme. Reken d'r op, dat 'tzeer deen assie mit de kant van z'n dak teuge me kop anhengste. 'k Voel 't nóu nag."
„Nou, da's maar blikskaters goed ok, zags dat je d'r wet van hewwe," zei Klaas, blijkbaar verheugd.
„Maar." vervolgde hij, „nou, achterof, nou de heele kemedie óf'espeuld is, want 't was 'n kemedie, déer hè'je gelaik in, nou moettik toch wel lache of 'k wil of niet.
As je dat gezicht van 'm 'ezien hadde, toe-die die gulp water over z'n kop in over z'n baaitje kreeg! Dat zei me nooit vergetel
In toe, dat jai mit z'n hoed ankwamme, nou, dat deen de deur dicht 1 Want 'k loof vast, as z'n hoed 't loodje d'r niet bai 'elege hadde, den zou 't nag wel 'esuksendeerd hewwe, maar zoodrê ie die in 't vezier kreeg, wier ie hels.
Da's middégie 'eweest om te onthouwe."



EEN LEUGENTJE OM BESTWIL.
Het te verhalen voorval vond, ongeveer 50 a 60 jaar geleden, plaats aan een oliemolen die „staantijd" had.
Alvorens het eigenlijke verhaaltje omtrent het toen gebeurde te geven, gaat hier een meer uitvoerige beschrijving vooraf, waarin een en ander is weergegeven over de destijds heerschende gebruiken, werktijden e.d., waaruit dan tevens valt na te gaan wat men onder „staantijd", en wat daarmee samenhing, te verstaan heeft.
Over de beteekenis van het woord zelf behoeft niet veel gezegd, omdat het uit zichzelf te verklaren is, n.1.: de tijdsperiode A elk jaar weeraan ■— dat de molen stilstaat om de noodige herstellingen te ondergaan: „staantijd te houden", zooals de term luidt.
Dat het staantijd-houden van tegenwoordig, aan de nog in bedrijf zijnde oliemolens, vergeleken bij vroeger, toen de molens nog in hun „fleur" waren, weinig „om 't lijf" heeft behoeft geen nader betoog.
Eertijds werd die jaarlijksche reparatietijd anders geheeten en werd toen meestal: Meitimmeren genoemd.
Door oudere molenaars en molenmakers werd deze benaming dan ook nog steeds gebruikt.
„We stane te Maitummere", zeiden zij wanneer het staantijd was, ook, al viel die timmertijd soms in Juli of Augustus.
Meitimmeren zal oorspronkelijk wel de geijkte term geweest zijn. Zoo kunnen we in het Gedenkboek van het Olieslagerscontract vinden, en wel in het daarin opgenomen bezwaarschrift, bij zekere gelegenheid door eigenaars en gaandehouders van oliemolens in de Zaanstreek opgesteld, een: „Calculatie van een Dubbelde Olymoolen" waarin o.m. genoteerd is: „voor bier aan 't volk in 't Meytimmeren, 22 gulden."
Daaruit blijkt dus, dat de werklieden vroeger vrij bier hadden wanneer het staantijd was. Dit gebruik bleef aan enkele molens nog lang gehandhaafd. Later werd koffie en (of) thee verschaft, maar de vele vrije gelagjes („gelachies") gedurende den staantijd toebedeeld, zullen vermoedelijk beschouwd kunnen worden als een vergoeding voor het niet langer verstrekte: „vrij bier". Naar



ouden van dagen vertelden, was de biersoort, met staantijd geschonken, van zeer geringe kwaliteit, z.g. „hooiersbier". Voor de genoemde 22 gulden zal men dus wel een „aardig vaatje vol" gehad hebben.
Het bierschenken aan de molens, wanneer er ongewoon veel „volk" werkte, valt waarschijnlijk te verklaren uit het feit, dat bij de meeste molens, vooral gedurende warme zomermaanden, maar weinig, en dan veelal nog zeer slecht, drinkwater voorhanden was.
Opmerkelijk is wel, dat alleen ten opzichte der oliemolens sprake is van staantijd.
Van andere molens die hun jaarlijksche reparatiekuur ondergingen zeide men: „we stane te tummere" en de oude luidjes bezigden dan nog het oude: Maitummere".
De benaming: Meitimmeren zal wel ontstaan zijn in den tijd toen het aantal molens nog niet zoo héél groot was en het, met name voor de oliemolens, noodig was, — na een jaar van bijna onafgebroken, dag en nacht werken dat „de boel d'rs nê'ekeke wier."
. Waarschijnlijk in verband met den oliehandel en tevens omdat dan de koeien „in 't land waren" en dus geen koeken meer gebruikten, zal de Meimaand de aangewezen tijd voor het herstellen der oliemolens geweest zijn.
Er werd wel verteld, dat, heel vroeger, de oliemolens gedurende de zomermaanden buiten bedrijf werden gesteld en de werklieden zich dan maar van andere werkzaamheden moesten voorzien.
Toen later de molens bij honderden geteld konden worden was het uiteraard onmogelijk dat zij, ondanks de eveneens bij honderdtallen in functie zijnde molenmakers, allen in Mei bediend konden worden en moesten patroons en molenmakersbazen soms meermalen „schikken en plooien" om ongewenschte „strubbelingen" te voorkomen.
De lastige exemplaren onder de patroons, zij die er op stonden dat hun „haantje koning kraaide," bezorgden den timmermansbazen menigmaal heel wat hoofdbreken, want die heeren namen bovendien geen genoegen met: „aareve man in 'n peerdekop", d.w.z. te weinig timmerlieden, naar verhouding van de te verrichten werkzaamheden.
En nu volge dan een en ander, meer in bijzonderheden, over den „staantijd".
Op den daartoe vastgestelden dag, bij voorkeur Vrijdag, werd de molen stilgezet. De Zaterdag werd dan benut voor „molenvegen", welke bezigheid ook wel, spottender wijs, „hoogtijd houden" of „bruiloft houden" genoemd werd.
Dan werd de molen, van boven tot onder, zooveel mogelijk, van stof en roet gezuiverd, opdat de timmerlieden „de boel gnappies (knap) zoue vinde".
Aan sommige molens was de opbrengst der verkochte „molenstof" een vervalletje voor de molenaars, bij anderen moest de stof op den langen duur —- „bai 'n skeppie te gelaik" — weer worden „weggemalen".
Met staantijd bleef er in den molen nagenoeg „gien stukkie op z'n plaas". Alles werd uit elkaar genomen en hersteld of vernieuwd, ook buiten werd niets overgeslagen.
Terwijl de vaklieden aldus bezig waren, lieten de molenaars zich ook niet onbetuigd, zij sleepten alles wat daartoe in aanmerking kon komen naar



buiten, op de kraangang. Daar werd dan geschraapt, geschrobd en geboend: „bai dood in leve of."
Alle uitneembare ramen, e.d. werden schoongemaakt, het onderachtkant — het met planken dichtgemaakte gedeelte van het „lijf." boven de stelling — de staart, voor zoover men „beraken" kon, dat alles werd „zonder vorf 'eskilderd", n.1. met water geboend, na welk schoonmaakproces, de korsten stof en smeer verwijderd zijnde, alles het aanzien verkreeg of 't weer opnieuw geschilderd was.
Naar gelang 't een „zwére" of een „lichte staantaid" was — veel of weinig reparaties of vernieuwingen moesten gebeuren — verhield zich het aantal werklieden van verschillende vakken, welke aan het werk te pas kwamen.
Meermalen was het zeer bedrijvig in en bij zoo'n stilstaanden oliemolen, want er kon dan een talrijke ploeg werklui aanwezig zijn.
Ten eerste, een vijf- of zestal olieslagers. Voorts konden er gelijktijdig zijn: vier, vijf of meer molenmakers; een metselaar met z'n opperman; een smid; twee steenhouwers — „stienhakkers" —; een rietdekker met zijn helper — „de binnennaaier" —; en, indien het „schilderjaar" was — om de vier jaar werd alles geschilderd — minstens twee schilders, dus zoo, „alles en alles", 'n twintig man.
Sommige dagen werd dit aantal nog verhoogd doordat de turfschipper aan den wal lag en een ploeg van het turfdragersgilde, meestal onder luid gebabbel, af en aan liep om het turfhok te vullen.
Of wel, er was een Zaanschuit met zaad gearriveerd, welks inhoud, door de niet minder luidruchtige, korendragers, ofte wel „zeedsjouwers", naar den schuurzolder werd getransporteerd.
Bij het samenvallen van al die werkzaamheden kon er dan gedurende de schafttijden, als al die vogels van diverse pluimage bij elkaar zaten, uitermate gezellig gekout worden, maar, 't kon ook gebeuren, "wanneer zich verschil van meening opdeed, dat 't 'r een „oordeelsch" leven werd, wantdewederzijdsche argumenten werden dan juist niet op fluisterenden toon uitgezonden.
Hoe de werk- en rusttijden destijds verdeeld waren zal men uit het volgende kunnen nagaan.
De werkdag van 5 uur 's morgens tot 8 uur 's avonds was, toendertijd, voor de vaklui nog algemeene gang en bleef ook nog, betrekkelijk langen tijd na dien, gehandhaafd.
Eerst later is van dien langen arbeidsdag, in langzaam tempo, bij een halt uurtje tegelijk, telkenmale wat afgeknabbeld.
Als men daarbij in aanmerking neemt, dat een timmerman of ander vakman, soms afstanden van twee uren te loopen had, om van zijn huis naar den molen en omgekeerd te gaan, dan valt daar wel uit af te leiden, dat er voor die menschen in den zomer, van huiselijk geluk weinig sprake kon zijn en is 't licht te begrijpen en te vergeven, dat men op z'n werk wel eens 'n „verzetje" zocht, bij welke gelegenheden het „mijn en dijn" ten opzichte van den werktijd somtijds minder enghartig werd nageleefd.
Hierbij moge tevens in 't geding komen, dat de olieslagers, wat hun levensomstandigheden aangaat, er nog slechter aan toe waren.



Zij toch hadden doorloopende werkdagen van 16 uren. bij voldoenden wind zonder eenige rustpoos; het eten werd dan maar „bai paaiementen . tusschen het werk door, naar binnen geslikt.
Dus valt 't niet te verwonderen, dat die menschen wanneer t staantijd was en dus hun eentoonig bestaan voor twee of meer weken onderbroken werd, maar weinig aanvechting konden gevoelen om zich dan af te slooven enzij er op „aasden", dat er een of ander „ketje" op touw zou worden gezet waarbij zij dan eens „pluut" (plezier) konden hebben. Onder de molenmakers ontbraken de volleerde „gangmakers op dat gebied
te eenen male niet! , , „
Dat gilde" telde verscheidene „broeders die ., t spul wel vermake konne . Echter bepalen we ons tot het onderwerp. Zooals gezegd, de werktijd ving te vijf uur aan, evenwel met dien verstande, dat de werf (molenmakerswerkplaats) daarbij als „punt van uitgang" werd aangemerkt.
Men zorgde omstreeks 5 uur bij de werf te zijn. onverschillig hoever de molen waar men „te werk was", ook verwijderd mocht wezen.
Wie de werf niet moest passeeren hield daarmede natuurlijk rekening ten opzichte van z'n vertrek van huis uit. ,
Dus. zooals dat genoemd werd. „men liep s óches in de baas z n taid . Schilders en metselaars moesten altijd, alvorens naar hun karwei te gaan. „bai de baas an. om d'r loi neus te lete zien." .... .
Aan den molen gekomen vond men daar een van de olieslagers reeds present en die had dan „de koffie al broin". m.a.w. er was dan een pot
koffie gereed. . , , . . , ,.
De olieslagers hadden n.1. gedurende den staantijd, bij beurten de „oppas . De man wiens „beurt 't was", moest zorgen, dat de koffie op tijd klaar was en 's avonds blijven tot de vaklui vertrokken, om daarna de molen te sluiten.
Want niet alle olieslagers kwamen dan „zoo vroeg te veld , soms bleven er enkelen meerdere dagen absent, wat meestal het geval was. wanneer hun staantijd in den hooitijd viel. ,
Dan gingen de jonge krachten bij de boeren hooien, het verdiende loon moest dan veelal met de maats die aan den molen bleven, gedeeld worden, want... niet alle patroons keerden het z.g. „staantijdsgeld uit.
Staantijdsgeld was een geringe vergoeding wegens loonderving. Zooals bekend is, dé olieslagers „werkten per last", werden betaald naar gelang er
zaad verwerkt was. . 
„Zoodrê de baai hing, stinge de cente'. Bij windstilte en aan sommige molens ook tijdens staantijd. werd er niet verdiend en moest men loon in voorschot vragen, „geld op slop neme" werd dat genoemd. Wanneer er dan later ,,'n goeie veertiendage" kwam - het loon werd om de twee weken uitbetaald — er veel wind geweest was, werd het „sloppie geheel ot gedeeltelijk, al naar mate het bedrag klein of groot was, ingehouden. Alweer een uitweiding, waardoor we van den man met de kofnepot at-
^Watneer de bedoelde vaklui dan des morgens aan den molen kwamen, begaven zij zich eerst naar de schuur, waar een of meer koekenkasten tot







Z/ie pagina vu
PlMt " „HET VOLK VAN EEN VORFMOLEN".



Het glaasje ging rond, allen dronken uit 't zelfde kelkje, intusschen werden de pijpen gestopt, en opgestoken, want, zoo werd er wei bij het drinken van ,,'t spatje" opgemerkt: „bai 'n geeseling past 'n brandmerk".
Gedurende het dan volgende gekeuvel had de „eerste" (het eerste borreltje) tijd om ,,'n plaasie te zoeke".
De echte liefhebbers van ,,'n spaantje" of „taaidinkie", hadden evenwel in den regel geen geduld om de uitwerking van genoemd proces ten volle af te wachten en alras luidde dan het voorstel van een hunner: „zouë we nag nietèrès zoinig weze" (nog eens intappen).
Wie maar ,,'n hallefie" (een half maatje) gekocht had kon bij de tweede „schenking" natuurlijk toekijken, maar de meesten hadden wel ,,'n mud" (een maatje) doen inklaren en er waren er ook wier morgenslokje nooit minder dan ,,'n mussie" (anderhalf maatje) bedroeg.
Laatst genoemden overlegden dan tegen den tijd, dat men weer aan t werk moest: „we moste 't lessie maar oittappe".
Na een samenzijn van twintig minuten, 'n half uurtje, ging men dan andermaal aan 'f werk, maar, 't wist ook wel te gebeuren, wanneer 't gezellig toeging, dat de tijd ongemerkt verstreek — Gezelligheid Kent Geen Tijd m en het klokje twaalf uur aanwees, zonder dat er aan het verloopen der wijzers aandacht geschonken was.
Want 't kwam wel voor, dat er een of ander spelletje ter hand werd genomen, b.v. de „schacherzak" of „skaggerzak", een zak waarin een aantal van cijfers of streepjes voorziene houtjes. Iedere deelnemer aan het spel ontving eenige van die houtjes, door ruilen (schacheren) moest men dan een te voren overeengekomen eindcijfer, of beter nog: „allegaar gelaikers" zien te verkrijgen; zoo'n spelletje kon soms heel lang aanhouden. In de meeste gevallen werd er bij bepaald, dat een of meer verliezers een zeker bedrag moesten betalen, welk geld dan in jenever werd omgezet. Als er ten tweede male uitgereden was, kwam er voor den middag van werken „niet veul meer over 't vuur."
Maar 't was niet alle dagen „appelepap". Bij gewone gang van zaken werd er van elf tot twaalf uur „nag 'n zetje 'edeen".
Ten twaalf uur opnieuw verzamelen in de kerk om de „middagbroodjes" te verorberen, waarbij pot koffie nummer vier ontzield werd.
Wie met zijn maaltijd gereed was vertrok dan, meestentijds naar den schuurzolder of een ander „rustig plekkie", om „*n tökkie te doen".
Half twee, andermaal appèl om de „vaiandelèkhede" (de werkzaamheden) te hervatten en te gaan werken tot vier uur, de klok van theetijd.
Aan de meeste molens werd echter, ook met theetijd, koffie gepresenteerd, welke onder het genot van een pijpje tabak en een praatje, naar de magen verhuisde.
Half vijf, kwart voor vijf — bij die gelegenheid werd ook wel eens „over skel 'ehaaid" — wederom aan den arbeid tot zes uur, als wanneer 't „koppiestaid" was en het „koppiesstik" (het laatste brood) begeleid van de noodige koffie, naar binnen werd gewerkt.
De liefhebbers van ,,'n spatje" aten dan echter niet. Zij hadden „nag wet



De groote, meestal gietijzeren, pot waarin het koffiewater gekookt werd, hing aan een ketting boven het, in 't „pantje", aangelegde turfvuur.
Zoodra het water kookte werd er de koffie, benevens een flinke dosis koffiestroop, aan toegevoegd, waarna het brouwsel nog even boven t vuur bleef om „nag 'n bietje deur te koke". j
Indertijd bestond een koffiekleursel, bekend onder den naam „Roem . gebeurde het nu, dat de kofflearoma door die der koffiestroop werd overtroffen, dan werd er onder het drinken van het blauwachtige, wrangbittere vocht, wel eens schamper opgemerkt: „Nou, nou, die is hoog in roem, deer ken je wel pandoer op speule". ft „
En in geval de spoeling wat „aan de slappe kant , wat te „dun was uitgevallen, dan was 't alweer niet goed, want dan zeide men weer : „ze hinkt (hangt) an de meet" of: „je kenne de mole's er deur zien male . (bij het inschenken dan).
Maar, om op de feestdag terug te komen, wellicht zullen oningewijde lezers zich afvragen: hoe kwamen de lui aan het geld voor „de neurie (drank) en de genoemde visch en oliebollen.
De loonen der vaklieden waren laag en met staantijd zullen de, toch niet rijke, olieslagers zeker wel terdege „op de need 'ekrabt hewwe".
" Inderdaad, de feestelingen konden zelf maar weinig contanten op t tapijt brengen, maar er waren middelen om zich de noodige „middelen" te verschaffen.
Dat ging volgenderwijs in zijn werk. Af en toe werden de „bazen , als daar waren: de molenmaker; de smid; de schilder; de metselaar; de rietdekker en voorts ieder die er voor in „de grasie (gratie) viel"; „drès an d'r loi bien 'estoote" of ze „niet 'rs over de brug zouë komme".
Naar verhouding van de „verdiensten", welke zij aan het werk behaalden, schoven die bazen dan af. Op die manier kwam het geld bijeen en was het mogelijk: „tussebaie d'rs 'n aardigheidje" te hebben. Men denke daarom niet, dat: „het alle dagen Zondag was en kermis in de week', want dan zou het werk natuurlijk nooit klaar gekomen zijn.
Er werden, in die dagen, meermalen in zeer korten tijd, werken tot stand gebracht en karweien verricht, en dat met primitieve werktuigen en gereedschappen, waarover men thans — bij het verhalen ervan «f verbaasd zou zijn en den verhaler als opsnijder of leugenaar beschouwen.
Het is ook in deze. waar wel eens over het luieren, drinken en pijpjesrooken der toenmalige werklieden overdreven verhalen worden opgedischt; velen hebben de klok hooren luiden, enz.
En, hier vóór is daar reeds op gewezen, en dat zij hier herhaald, men houde steeds voor oogen, dat de werktijd destijds dubbel zoo lang was, waarbij het uithoudingsvermogen der menschen zeker niet grooter was dan tegenwoordig.
Tevens waren de algemeene omstandigheden toen geheel anders, patroons en bazen wisten wel zoo'n beetje hoe 't toe ging, ze „keke niet zoo krap en ze konden wel verdragen „dat de zon eens in het water scheen, ook al, omdat hun „volk", als 't noodig was, van „anpakke wist".
Wanneer de staantijd van langdurigen aard was en de olieslagers ten slotte niets meer te doen hadden, gingen zij op een mooien dag wel eens: „mit



mekaar an de koier" (uit wandelen). Het doel van den tocht was dan aiet „om 't hoekie van de deur". Men stapte welgemoed naar Beverwijk (de Waik); Haarlem; Amsterdam, Purmerend of andere plaatsen waar iets bezienswaardigs tot bezoek noodde, b.v. de eerste sluisbouw te IJmuiden.
Zoo'n reisje werd, heen en terug, te voet afgelegd. „We gane koierend heen en loopende terug," of omgekeerd, werd bij bespreking der plannen voorgesteld en aangenomen.
En, op een andere manier zou 't trouwens moeilijk gekund hebben, wegens het chronische geldgebrek.
De onvermijdelijke kosten, in hoofdzaak de post: „keelspoeling" — brood werd van huis meegenomen j— werden bestreden uit de fooienpot.
Thans zou men zulk een tochtje meer als inspanning dan als uitspanning beschouwen.
Toen ter tijd zag men tegen een dergelijke wandeling niet op, en, buitendien, langs den weg, dien men ging, waren menigvuldige „uitspanningen" aan te treffen waar na de inspanning weer wat ontspanning kon worden gezocht.
Meestal keerde men dan ook in vroolijke stemming huiswaarts en al waren sommigen van de wandelaars wel ,,'n bietje loof," dat ging wel weer over.
Het werk te IJmuiden, nu vijftig jaar geleden voltooid, *) trok destijds de belangstelling van vele Zaankanters; menigeen kon over den sluisbouw enz., en over de daaraan verbonden wandeling, aardig wat vertellen.
Zoo was er o.a. op zekeren dag een ploegje molenmakers heen getogen. Nadat het werk bezichtigd was, werd de terugtocht aanvaard, waarbij hun weg door verschillende gemeenten liep. In een van die plaatsjes werd in een herberg „aangelegd" en zeker vrij lang gepleisterd, want toen men de inrichting verliet, waren de meesten der tochtgenooten flink boven hun bier.
Een hunner, een vrijgezel, had blijkbaar „z'n wijsheid in de kan" achtergelaten en tevens z'n zelfbeheersching verloren, althans, bij het ontmoeten van ,,'n gnap vrouwspersoon" vergat hij zich in die mate, dat hij — haar als goede buit beschouwende — de „juffer" in zijn armen sloot en „zoende dat 't klapte."
Maar, dat brak hem op, als het hondje de worst 1 Het vroolijke gezelschap had nog niet eens de dorpsgrens overschreden, toen de veldwachter hun reeds op de hielen was en uit diens mededeeling bleek, dat de zoenlustige de vrouw van den burgemeester van het dorp met zijn lief koozingen had vereerd.
Procesverbaal was natuurlijk het gevolg van de, wel niet onnatuurlijke, maar, ongeoorloofde daad en den pleger van het misdrijf — die. zooals te begrijpen is, gedurende het verdere van den tocht, als mikpunt der lachlust en spotzucht van z'n maats, veel te verduren had — was voor de rest van den uitdag: „de bot vergald".
Later kreeg hij gelegenheid om, in een zesdaagsche afzondering van de wereldsche verlokkingen, zijn euveldaad rijpelijk te overdenken. Klaarblijkelijk is de schrik hem toen zoodanig „in de leden gevaren," dat hij meteen een afschrik van de vrouwen heeft gekregen, want hij is altijd „vrijgezel" gebleven.
l) N.1. bij het verschijnen van den eersten druk van dit boekje in 1927.



Ten slotte zij nog vermeld, en nu weer ten aanzien van staantijd, dat het werk op den laatsten staantijdsdag: „klaartummere" werd geheeten.
Het in werking stellen van de, „klaargetummerde", molen, noemde men: „inbreken".
Werd, op het einde van den staantijd, naar den stand van het werk gevraagd, dan luidde het antwoord, b.v.: „We kenne overmorrège inbreke".
Inbreken, zal m.i., verband houden met de omstandigheid, dat vóór den staantijd het zaad meestal geheel werd „opgemalen" en tijdens de periode van stilstand een nieuwe voorraad zaad op den, in „kassen" verdeelde, schuurzolder was gestort.
Bij het opnieuw aanvangen der werkzaamheden moest men dus de versche partij aanbreken, wat geschiedde door opscheppen of aftappen van het zaad, waarbij in de zaadkassen „inhammen" en kuilen of gaten ontstonden, wat aanleiding heeft kunnen geven om, ten opzichte van den voorraad, te spreken van „inbreken" in plaats van aanbreken. Bij het lossen van vaartuigen komt deze term eveneens voor en vrijwel in dezelfde beteekenis. Het opnemen van de eerste zakken, of het eerste scheppen in stortgoederen, wordt ook „inbreken" genoemd.
* *
En nu, na deze wel zeer lange uitweiding, welke men maar beschouwe als inwijding — want nadere verklaringen zijn daardoor in het volgende niet meer noodig — komen we dan eindelijk tot het voorval, waaromtrent hierboven slechts de titel genoemd is.
Zoo gebeurde het dan, op zekeren dag, aan een oliemolen die staantijd had, dat men met opstekerstijd heel genoegelijk, in de kerk bij elkaar zat. Twee „ploegen" vermaakten zich met kaartspelen, terwijl de niet-spelers tijdens het spel toekeken, om, zoodra „de leste slag 'evalle was", deel te nemen aan het, bij kaartspel onvermijdelijk schijnende: „napraten".
't Was onder die bedrijven al aardig laat geworden, want de wijzers van het molenklokje vormden reeds een „haakschen hoek", kwart voor twaalf; maar 't kon wel „wet laie", want 't was „staddag", dus dreigde er geen gevaar voor overrompeling.
„Stad-dag" was de dag waarop de patroons naar de Beurs te Amsterdam — nê stad" — gingen, wat driemaal per week het geval was (en nog is) n.1.: Maandag, Woensdag en Vrijdag.
De overige werkdagen der week werden „bazendagen" genoemd, omdat de patroon dan meestal zijn molens kwam bezoeken.
Alzoo, men waande zich dus veilig, de baas zou niet komen.
't Is dus alleszins begrijpelijk hoe verwonderd en verschrikt de mannen opkeken, toen plotseling, boven hun geharrewar uit — er was juist een pandoertje beëindigd — de stem van den patroon weerklonk en, uit den aard der zaak, op een niet heel liefelijken toon.
„Willem, kom dadelijk mee!" had de baas geroepen en zijn gelaatsuitdrukking voorspelde daarbij: Storm.



Het gezelschap was natuurlijkerwijs „heelegaar in de war", men wist niet hoe te handelen. Sommigen, geheel uit 't veld geslagen, zaten elkaar als wezenloos, aan te staren, anderen wilden stikum wegsluipen; maar Willem, de blokmaalder, behield zijn kalmte en zei bedaard: „Blaive jollie maar zitte, in speul maar deur of 'r niks 'ebeurt is."
En tot den patroon, die hem inmiddels opnieuw had uitgenoodigd om mee te gaan: „Ja, meheer, 'k kom al".
Toen het tweetal zich verwijderd had, naar ,,'t end van de skuur", bleek de ambitie voor verder spelen vrijwel verdwenen, men had 't veel te druk om — fluisterend — te bespreken hoe dat wel zou „ofkomme".
Dat ,,'t rooke zou", daar in de schuur, daarover waren allen het eens.
„Maar" werd er tevens opgemerkt — „Wullem is ok niet van gustere, meugèlèk weet ie 'm d'r wel oit te redde, want hewwe jollie niet op'emorreke, dat ie 'm niks van streek maakte."
En de man die deze opmerking maakte had gelijk, want Willem redde er zich inderdaad uit en wel zóó volkomen, dat hij ten slotte nog een pluimpje van den patroon in ontvangst mocht nemen als belooning voor zijn, in alle opzichten, beleidvol optreden.
Eerst nog weer even een tusschenvoeging omtrent; ,,'t end van de skuur". 't Was n.L gewoonte, als de patroon aan den molen kwam en dan altijd wel iets te bespreken had met den blokmaalder, dat hij zich dan met dien man, naar het einde van de molenschuur begaf, teneinde ongestoort te kunnen spreken.
Een „gaande" oliemolen, waarin het een oorverdoovend lawaai kon (kan) wezen — vandaar dat menige olieslager z.g. „haaidoof" werd — was nu Juist niet de aangewezen plaats tot het voeren van een geregeld gesprek.
Hoe Willem het klaar speelde om ,,'t bien weer in 't lid te zette", zal uit het volgende blijken.
De patroon speelde vreeselijk op en verweet Willem, dat hij al weinig beter was dan de anderen. Hij — Willem — had er toch voor te zorgen, dat de tijd goed besteed werd en m plaats deze plicht waar te nemen, had de patroon nu kunnen constateeren, dat hij het doodbedaard aan kon zien, hoe een groote ploeg volk daar, misschien van half elf af en zeker tot twaalf uur, zat te kletsen en den tijd te dooden, terwijl het werk bleef liggen. Dat was een schandaal, kortom, 't leek er verdacht veel naar, dat het eind van 't liedje zou wezen: dat Willem op staande voet ontslagen zou worden.
Toen 't zoo ver gekomen was zei Willem: „Mag ik nou ök'rs wet zegge?''
't Werd hem toegestaan zich te verklaren en te verdedigen, wat volgender wijze geschiedde.
„Den moet 'k uwe eerst zegge" — ving de blokmaalder zijn pleidooi aan — „dat uwe de plank glad mis benne, as uwe denkt datte we deer nou zatte van hallef elf óf. ,
'k Zei niet zegge dat 't vroeger nooit 'rs 'ebeurt is, in deerom hew k dat van 't jaar d'rs aars an'elege.
We gane nou om hallef twaalf zitte in deermee isser mitien gien kans, dat de opstekerstaid langer duurt as 'n hallef uurtje. In datte ze zitte te kaarte, het ók z'n rede."



„Zoo, en waarom is dat dan?" informeerde de patroon, wiens stemming intusschen reeds heel wat verbeterde.
„Dat zei 'k uwe uitlegge. Kaik 'rrès hier. As 'r zoo'n heele ploeg volk bai mekaar zit, wordt 'r soms heel wet ofebabbeld in je kraige mooi in lillek te hoore, maar lilllèk 't meest, dat ken uwe wel begraipe. Dén wordt de ien bai de rug op'ehaald in dén kraigt 'n aar weer 'n beurt in deer hew 'k 'n groote hekel an, in 'k denk van uwe ök wel".
De patroon knikte bevestigend.
„Ja, deer he'jen't al, dat docht 'k wel. Nou, in deerom prebeer 'k altaid maar om op de ien of aare meniér, die praatjes van de baan te houwe in zoodoende ware ze nou vandaag an 't kaarte, op 'n aare keer doene we weer wet aars.
Dus, nou ziet uwe toch wel, dat je wel 'n bietje haastig 'eweest benne om zóó teuge me te keer te gaan.
We magge toch zeker wel 'n hallef uurtje opstekerstaid houwe, da's overal zoo, in dat weet uwe net zoo goed as ik."
Niet alleen was de baas door deze verklaring bevredigd, maar, zooals reeds gezegd, nog bovendien prees hij Willem's inzicht en overleg, te dezer zake.
Nadat de zaak, waarvoor hij zoo onverwacht aan den molen was gekomen, besproken was, ging de patroon weer heen, maar alvorens te vertrekken, stapte hij eerst naar de kerk om daar de verbaasde mannen, heel vriendelijk, „eet smakelijk, mannen" toe te wenschen.
„Dank uwe, meneer, vans gelaike", antwoordde men in koor en dat was hartelijk gemeend, want ieder was opgetogen dat het geval blijkbaar zulk een onverwacht, gunstige wending genomen had.
In plaats van de gevreesde uitbrander een vriendelijk afscheid, dat was „den toch wel 'n bietje, in wel twee bietjes, oit de gis".
Maar Willem vertelde weldra hoe de vork aan den steel zat en oogstte daarbij ten tweede male, en nu in nog veel grootere mate, de lauweren voor zijn betoonde „teugenwoordighaid van geest."
„Nou, Wullem, jai benne 'n gladde vraier, dat he'je d'r gnappies of-'ebrocht. Hoe is 't in de wereld meugelèk om zóó je aigen te blaive, as je d'r zoo voor stane as jai dene."
„Nou, maatje, die jou ovverdan stuurt, die stuurt gien kind om 'n booskip, jai hoeve gien briefle mee te hewwe, dat zal wet skele."
In allerlei toonaarden werd Willem den lof der „onthikte" mannen toegezongen, waaraan hij echter spoedig een einde maakte door te zeggen:
„Maar, nou begraipe jollie zeker wel, dat 't voortaan zoo blaift; om hallef twaallef opstekerstaid, mien 'k.
Want deer benne we nag niet óf, geloof dót maar niet, déér ken 'k me baas te goéd voor.
Hai zei nag wel d'rs 'n spion oitsture, om nê te gaan of 't waar is weetik 'ezaid hew; dus oppasse is de booskip, want je verrader sleept niet, lete we déér om denke.
As ie mork, dat 'k 'm voor 'eloge hew, nou, den ken je wel denke dat 'k me maalpakkie wel oprolle ken."



Deze zienswijze vond algemeene instemming en dienovereenkomstig werd dan ook vervolgens gehandeld.
Ongeveer een week later, zag Willem, toen hij zoo tegen elf uur eens stond uit te kijken, op de kraangang, een roeischuitje dat den molen naderde, maar 't was hem niet mogelijk uit te maken wie de roeier was, zelfs toen het vaartuig al dicht bij was, zag hij „niks gien kennis" aan den man.
„Da's niet plois", dacht Willem en hij spoedde zich naar binnen om de timmerlieden aan te sporen zooveel mogelijk „leve te make", met hakken en zagen en kloppen.
Daarop ging hij weer naar buiten en nü kon hij den man in het schuitje, dat ondertusschen den molen gepasseerd was, „ók an z'n voorkant zien," waarbij hij ontwaardde, dat die roeier er heel vreemd uitzag.
Hij was geheel onkenbaar gemaakt met een mom- of bombakkes, waaraan een groote baard was gehecht, voorts droeg hij een pruik en een jas, zeker uit Napoleon's tijd.
Verder ontdekte Willem, dat met het schuitje tevens een vrachtje werd vervoerd hetwelk 't daglicht niet kon verdragen, althans er lag iets op den bodem, maar wat dat was kon hij niet zien want een stuk oud tapijt onttrok het aan zijn nieuwsgierige blikken.
„Goeie dag, ouwel Wet hew jai deer voor 'n vrachie?" — riep Willem den schipper na.
Deze gaf echter geen antwoord en roeide plechtstatig voort.
„Lillèke veugeleskrik, ken je gien asem geve of ben je alstemet doofstom?"
Geen antwoord. „Nou" — zei Willem toen de andere mannen bij hem op de gang stonden, om de zonderling toegetakelde gondelier na te staren — „wet hew 'k jeloi 'ezaid 1 Da's 'r ientje die d'r op oit 'estuurd is om bier d'rs effe te glauwe, in dat 'r onder dat kleed ok nag ientje lait, deer durrèf 'k me kop wel om te verwedde."
Niemand twijfelde aan de uitgesproken vermoedens en daarom nam men zich voor het attentiesein in den top te laten, wat een goede maatregel bleek te wezen.
Want, een paar dagen vóór de molen „klaar zou komen zag men het vaartuigje, door dezelfde geheimzinnige beweegkracht voortbewogen, andermaal opdagen en op den bodem was ook weer, door hetzelfde kleed bedekt, het verborgen vrachtje te bespeuren. Terwijl het spionage-vaartuig voorbij voer, was in den molen alles in volle actie; er Werd gehamerd en gehakt „dattet 'n lieve lust was".
Willem had weer post gevat op de kraangang en wenschte den vermomden roeier: „goeie dag".
Maar ook ditmaal bleef de groet onbeantwoord, de toegesprokene roeide onverstoord verder, hij scheen niets te hooren.
Dat was toch wat al te kras! Dus besloot Willem van wal te steken, met woorden wel te verstaan, want het ontbreken van een schuitje noodzaakte hem óp den wal te blijven.
„Da's nou de tweede keer. maar wacht je voor de derde, lillèke, ouwe, weg'ejaagde turk!



Ken je gien asem geve, azze je goeie dag zegge! Wet bedoidt dat?!
Wees nou 'ewaarskouwt, want we zelle make datte we 'n skoitje an de wal kraige, in as je den weer hier langès komme, den zelle we jou 'rs effe an boord klampe, hóór je!
In den zelle we mitien je grim en je beerd van je bakkes trekke in d'rs kaike wet voor heer of je onder die lekkere proik hewwe zitte, nê 'emaakte landlooper! (heer is haar)
In den zelle we dat kleedje ok 'rs effetjes optille, om 'rs te kaike wet je deer wel onder op'eskole houwe, dat is zeker ok niet veul bezonders, aars hoefde je deer geen skoilevinkie mee te speule.
Maak nou maar gauw dat je vort komme, aars kraig je nou nag 'n stien teuge je op'edirkte kop, want 'k ben toch wel benuwd of 'r nag loid in je zit, stikumme gloiper!" (loid is geluid)
„Zie zoo" — zei Willem — „nou hew 'k die vent 'rs effies uit'ebanne, maar 't zei eve goed de leste keer wel 'eweest hewwe datte we 'm ziene, want de staantaid is temet of'eloope in den zei de baas wel weer op 'n aare menier hier komme.
Want, dat ie zeilevers onder dat kleed lait, nou, da's zoo vast as ik Wulleffi hiet!"
Willem had inderdaad gelijk gehad, het schuitje met z'n zonderlinge bemanning kwam niet weer.
Ook ten opzichte van de lading had hij niet misgekeken, maar daaromtrent kreeg hij eerst vele jaren later zekerheid, als wanneer de dan stokoude huisknecht van den, inmiddels overleden, patroon, hem vertelde dat hij — „toe in toe, je wete nag wel Wullem" — de roeier was geweest en „meheer" onder het kleed had gelegen om, ongezien, „d'rès effies hoogte te neme."
,,'k Mog 'r mit gien mens over prate, maar nou is meheer toch dood in 't is nou al zoo lang 'elede, nou ken 'k 't je wel vertelle," had de oude man tegen Willem gezegd, toen zij samen zoo 'rs praatten over „koetjes en kallefies".
Zaansch Molenleven



„DE SKERREME MAAR NEER! ".
Gerrit was al op ver gevorderden leeftijd en daarom ging bij niet meer op karwei, hij bleef geregeld „op stal", zooals hij het noemde.
Wanneer hij dan zijn maats, met hun gereedschapbakken, naar de karweien zag vertrekken kwam er wel eens een weemoedige gedachte in hem op, welke hij dan soms uitte tegenover den jongen, die alsdan meest zijn eenige toeverlaat was.
„Zollie gane maar weer op karrewai, in ik blaif nou altaid an de worf. 't Is met veul meer as je zoo oud worre; deer staan je nou, om zoo te zegge, op je doodstak
Je moste maar effe 'n bietje voor me hale maatje, dat verzet de zinne."
En dan ging de jongen er op uit om in het dichtst bij zijnde winkeltje — bijna alle winkeliers verkochten toen jenever — het verlangde opwekkende middel voor den ouden man te halen.
Gerrit had altijd een „staif spaantje" gebruikt en zelfs het klimmen van zijn jarental had daarin geen verandering kunnen brengen. Vroeger was hij, ondanks z'n drinken, een goed vakman geweest, die heel wat werk kon opknappen.
Nu had hij „niet veul meer om bai te zette," een natuurlijk gevolg van zijn ouderdom, maar bovendien was hij, door het veelvuldig gebruik van alcohol, „ok wel 'n bietje trildèrig".
Dit gebrek trachtte hij dagelijks te overwinnen door het innemen van wat hij als medicijn tegen die kwaal beschouwde, maar wat in werkelijkheid de verwekker er van was geweest, n.1.: zijn „slokkie".
Wat hij dus verrichtte was van weinig beteekenis, hij werkte zoowat naar luste, hij „peuzelde maar zoo'n bietje" gelijk men dat noemde.
En, omdat bij voor goed „an de worf sting", had hij in de schuur een vaste plaats uitgekozen — ,,'n plekkie nê z'n zin" — op het zuiden, waar hij, vooral gedurende de koude jaargetijden, „lekker in 't zonnetje stong" en dan „bai taiè, echt stong te kweele". „
In den zomer werd 't hem daar echter „wel d'rs 'n bietje broin genog,' maar, door middel van zonneschermen, samengesteld uit rolstokken met daaraan



•bevestigd, oud behanglinnen, was hij dan in staat de, al te warme, zonnestralen den toegang te beletten. Hij had dus: de „spulltjes op z'n loopies."
Nog zij vermeld, dat Gerrit er niet „vies van was" de Maandag aan den Zondag vast te knoopen, m.a.w., bij behoorde tot het gilde der „Maandaghouders."
Mogelijk had hij in zijn jonge jaren „veul van de plaas" — buiten de streek, in de steden — gewerkt en stamde deze, minder goede, gewoonte, welke hier overigens niet inheemsch was, bij Gerrit nog uit dien tijd. ])
Veel gelegenheid om deze lust bot te vieren werd hem trouwens niet verleend, maar zoo af en toe — de vos verliest wel zijn haren maar niet zijn streken — kreeg Gerrit zelfs op zijn ouden dag nog wel eens een jeugdbevlieging; dan kon hij er niet toe komen om op Maandag al weer aan 't werk te gaan.
Hij liep dan van het eene „hailige hoisie" naar het andere „kapelletje" en omgekeerd, om 's avonds, met „dik-vet-de-last", huiswaarts te strompelen.
Zoo gebeurde het dan ook eens op een goeden, of kwaden, Maandag, dat Gerrit 's morgens met op het appèl verscheen.
„Gerrit het zeker nag weer d'rs 'n kuur 'ekrege. Die moet nag 'rès Maandaghouwe. Dat laikt 'r wel nooit oit te gaan," had de baas gezegd.
Toen zijn maats, die aan de werf werkten, om twaalf uur „te middègge" gingen, was Gerrit nog altijd afwezig.
„Deer komt vandaag weer niks van, mit die ouwe skoinmarsjeerder" ■— zeiden zij onder het naar huis loopen tegen elkaar.
Tegen één uur werd de krullenjongen, die zich weer naar de werkplaats begaf, staande gehouden door een der huurlieden van „de worf" — n.1. iemand die nabij de timmerschuur woonde — en werd hem door dezen gezegd:
„Je magge wel d'rs kaike gaan, zeun. Ouwe Gerrit is strakkies, mit 'n beste poep-an (dronken) verbai 'egaan.
We hewwe 'm nag nê 'ekeke, hai is 't land in 'egaan. 't Is toch 'n merakel mit die ouwe."
,,'k Zei rechtdeur heengaan buman," zei de jongen en „op 'n draffie" spoedde hij zich heen.
't Was, dien Maandag — midden in den zomer — „smoorheet", de zon schoot haar brandende stralen door het onbewolkte luchtruim en er was „gien zuchie te bekenne."
„Wet moet die ouwe papper nou in dat heete land zoeke. Assie maarniet in z'n dronke kop 'ehaald het om te gaan zwumme, den zei 't slecht oit'epakt weze, want hai zei wel net zwumme as 'n bakstien," redeneerde de jongen, zoo „loopende vort."
Weldra bereikte bij het landpoortje en hij had weinig speurzin aan den dag te leggen om Gerrit te kunnen ontdekken.
Nauwelijks had hij het land betreden, of daar zag hij den man al liggen en niet in de sloot, zooals hij „hallevèrs" gevreesd had maar „mak in murref" op het land, naast het voetpadje, dat naar een, verder staanden, molen leidde.
Spoedig was hij nu ter plaatse waar Gerrit ,,'m 'estreke had" en wat hij
') Zie, voor een ander over Maandag, op blz. 54.



toen zag deed de jongen in een schaterlach uitbarsten. Daar lag de oude man op z'n rug, in de blakerende zon, en hij snurkte als een os.
Dat was echter niets buitengewoons voor iemand met benevelde hersenen en het was dan ook niet daarom, dat de jongen zoo uitbundig moest lachen.
Oorzaak van diens lachbui was Gerrits hoofdkussen, want ook dat ontbrak den slaper niet
Zijn hoofd lag n.1. op, of beter gezegd, in een, niet lang geleden daar door een welwillende koe gedeponeerde massa; te voren gras, maar, door de scheikundige bewejrking in haar lichaam, tot een zelfstandigheid van andere samenstelling geworden.
Waar bedoelde stof, vooral in verschen toestand, weinig stabiel pleegt te zijn, was 's, mans hoofd er, tot over de ooren, in weggezakt en, zooals te begrijpen is, waren laatstgenoemde lichaamsdeelen op den duur „ten boorde toe" gevuld, of, gelijk de jongen zei: „z'n oore benne ok streeks-vol."
„Dat noem 'k toch wet," aldus uitte zich de toeschouwer, toen hij zijn lachlust ten slotte wat onder de knie gekregen had.
Daarop bukte hij zich en schudde Gerrit eens danig heen en weer, terwijl hij hem toevoegde:
„Hè, ouwe lap, moet je déér legge; je laike wel 'n varrèke! Kom maar gauw overènd, den zei 'k je over de sloot 'n bietje ofboezele."
Doch, gauw opstaan, dat was beter gezegd dan gedaan. Gerrit bad zelfs geen besef omtrent de plaats waar hij zich bevond, maar opstaan, dat kwam hem heelemaal niet in z'n gedachten. Hij knipperde wat met z'n oogleden, mompelde een paar onverstaanbare woorden en daarmede was de eerste periode van ontwaken voorbij.
„Maar, dat ken toch zóó niet, vóroit (vooruit) kom overénd Gerrit! Je legge deer in de zon te bakke! Man 't zweet loopt je bai je gezicht neer, voel jé dat gien iens?"
Voor woorden bleek Gerrit echter niet vatbaar te wezen, zoodat de jongen er andermaal toe over moest gaan hem door schudden en trekken tot opstaan te nopen.
„Wet... moet... dat toch, wet... isset" — sputterde de onwillige.
„Dat je mee moete, je kenne hier toch de heele middèg niet in de zon legge te brede! Strakkies ken je wel 'n zonnesteek kraige."
Eindelijk begon de beschonkene „wet tot z'n pozetieve te komme" en bemerkte bij de hitte van de zonnestralen.
Hij streek eens met de hand over z'n gezicht en stamelde:
„Ja... 't zontje... nou... hé... wet... steekt ie."
„Zoo, voel je dat nou toch ök?"
„Ja ..., ben... jai 't maatje?"
„Ja, ik ben 't, maar kom nou opperdan."
Maar daaromtrent had Gerrit nog altijd geen benul, nog slechts drong tot hem door, dat het heel heet moest zijn, vandaar dat hij daar, zij 't instinktmatig, op reageerde door te zeggen:
„Doen jai... den ... de... skerrème... maar effe... neer... zeun..., den zei... 't wel... opknappe."



„Hè'je nou ooit van z'n leve! Nou denkt ie, dat ie in de skuur is! Nou, ouwe, hier kenne de skerrème niet neer; maar nou isset an 'n end, in mee zél je!" — hield de jongen aan en daarop stelde hij „alle tornemente in 't werk" om den dronkenman op de beenen te helpen, wat, na vele vergeefsche pogingen, mocht gelukken.
Daar stond Gerrit dan eindelijk, maar hij „stong te stalrame op z'n biene'r en hij blies en zuchtte van inspanning.
Hij keek eens om zich heen en scheen er geen begrip van te hebben hoe hij daar eigenlijk was verzeild geraakt.
Toen de jongen hem den indruk, welke zijn moede hoofd had achtergelaten, aanwees, zei de oude, spijtig:
,,'t Moet je toch maar teugeloope in de wereld, nou is dat land zóó groot, in nou most 'k net op düt plekkie me dirkstraike. Is dat niet kazeweel, zeun?
Maar, afain, d'r zatte gien spelde in dat kusse, dus bezeerd hew 'k me niet. Me oore laike ók wel vol te zitte, deerom kon 'k je zeker zoo slecht verstaan. Wet hew 'k nou 'n rare skees 'erede, zuks is me nag nooit over 'ekomme" — en de nog half in den roes verkeerende man, moest er zelf om lachen, dat hij er van schudde.
Je ziene d'r aars smakelijk oit, ouwe sappeur! Wet je kop van achtere wel laikt, dat ken 'k aigelèk niet zegge, maar d'r is gien heertje meer ,te zien, in je nek zit ök heelegaar vol, 't poilt tusse de kraag van je rokkie oit!" (rokkie = een buis, een soort mouwvest met overslag en twee rijen knoopen, en aan weerszijden voorzien van zakken. Het was meestal uit pilow, soms uit Engelsch leer, gemaakt.)
„Je hewwe nou niet allienig ,,'n stuk in je kraag," deer is nou nag wet bai 'ekomme ök."
„Dat ma'je zegge maatje, je kenne wet beleve."
„Ja, maar 't is toch nag beter mit je of'eloope azzik 'edocht had."
„Me dunkt, dat 't aars zoo wel toe ken," meende Gerrit.
„Weet je weer 'k bang voor was? Dat je ware gaan zwumme, omdat 't zoo heet is, weet je."
„Be'je mal jonge, zwumme! Nou, deer hè'je nooit over te prakkezeere, dattik dat doen zei," luidde het antwoord en als of hij er niet „over uit" kon, dat de jongen zoo iets van hem had kunnen denken, zd de oude man — en uit den toon waarop hij het aanvangswoord van zijn ontboezeming uitte, sprak als 't ware zijn verachting voor de zwemkunst — „Zwumme!, dat hew 'k van me leve nag nooit 'edeen! 't Water is voor de vissies in de eende, onthou dat van mijn, zeun."
„Maar je zelle nou toch mee moete nè de kant van de sloot aSrs zien 'k gien kans om je wet op te knappe, want zóó ken je niet voor de mense komme, as je dót maar begraipe.
Je hewwe nou zoo lang op je reg 'dege, gaan nou maar d'rs voorover legge, mit je kop over de sloot.
Dus, aarsom, as Kees Joor danst, vöroit, we gane."
Gerrit „most 'r an geloove," hij werd zoo goed mogelijk gereinigd en daardoor frischte hij meteen wat op.



Toen de waschpartij geëindigd was, ging het tweetal, „arrempiedeur", 't land uit, echter, bij de timmerschuur gekomen, zei Gerrit:
„Werrèke zei niet veul bedoie, 'k gaan maar nê hois; 't is toch 'n waterskip vandaag (een waterschip, een lek vaartuig, dat veel water maakt).
„Doen dat nou niet Gerrit," raadde de jongen hem.
„Gaan mee, den ken je nag mooi wet oitzakke, in de krulle; den ben je teuge hailig heelegaar weer op'eknapt. Kom maar, ouwe Lu!"
Maar Gerrit was niet te raden, hij zette de pas er in, zoo goed hij kon, en ging 't pad af.
,,'k Wi'je groete zeun. Zeg maar, dat Gerrit morrège weer komt, maar nou gaan 'k nê me oudje."
„Asset maar waar is!" i— riep de jongen hem na.
Een en ander over Maandag.
De eerste der zes werkdagen stond, over het algemeen, niet in een „besten reuk". Als na den rustdag de arbeid weer een begin nam, hoorde men wel eens de verzuchting slaken: „Hé, hé, da's weer 'n heele deun om in de kniere (scharnieren) te komme", d.w.z.: 't Valt na zoo'n rustpoos niet mee het werk weer op te vatten, daar moet je lichaam weer aan wennen (in hoofdzaak de gewrichten: door de oude luidjes „scharnieren", eigenlijk „kniere", genoemd).
Op het einde van dezen dag kon men meermalen hooren zeggen: „Zie zoo, de kop is 'r alvast weer óf"; of: „De Maandag om, de halve week om"; weer anders: „De martelaar is temenste weer vèrbai". Iedere werkdag had n.1. een aparte betiteling, zoo was Maandag: de Martelaar; Dinsdag: de Worstelaar; Woensdag: de Middelaar; Donderdag: de Tuimelaar; Vrijdag: de Opschieter; Zaterdag: de Verlosser.
De molenaars (de olieslagers, die per last werkten, in 't bijzonder) waren meestal niet erg te spreken wanneer het 's Maandags hard woei. Zij waren n.1. van meening, dat dit een slecht voorteeken was voor de overige dagen, vandaar het gezegde:
's Maandags mit vlait (vlijt), Da's de heele week schalt (schijt).
En ook:
's Maandags zwichte, Deer moet je voor hichte.
M.a. w.: Zoo'n goed begin: zooveel wind, dat men zeil moest minderen, dat moest men bezuren!



EEN OUDE ROT IN DEN VAL.
Over botten en straffen.
Eenige molenmakers waren, bulten op de werf, bezig een nieuwe molenroed te maken.
't Was zoo tegen half twaalf, dus het gewone borreltje was reeds genoten; evenwel waren er enkelen in de ploeg, die er graag nog eentje gelust zouden hebben.
Het praten over hun begeerte wekte ook de „trek" van de anderen op, zoodat weldra de wensch naar méér op aller lippen lag.
Maar..., die wensch in vervulling te doen gaan, dat was nu juist het probleem.
Aan bedoelde werf gold n.1., als ongeschreven wet, dat er's morgens maar één keer drank mocht worden gehaald en men wist, dat de baas niet duldde, dat van deze gewoonte werd afgeweken.
Niet, dat er nooit eens gesmokkeld werd als de baas niet thuis was; „as 'r gien dak op 't hois was," zeiden de oude lui, in dergeüjke gevallen.
Echter, dien dag was hij wel thuis. Men zag hem zitten in zijn kantoortje, dus was er geen kans de begeerde dronk, langs „rechtmatigen weg", te verkrijgen.
Nood maakt vindingrijk, dat zou ook hier blijken, want plots zei een van de mannen:
„'k Weet wet!"
„Wét weet jai?"
,,'k Weet raad om an 'n slokkie te komme, in nag wel zóó, dat de baas zeilevers kommendeert dat 'r 'ehaald moet worre."
„Nou, jai benne 'n bolleboos, zeg den maar gauw wet je oit'ebroed hewwe." ï
,,'t Is aigelaik niks gien bezonders. 'k Zei 'n gat verstoppe, dat kost me 'n halleve kan, in die betale we mit mekaar".
„Gaat 't deur?" — aldus de voorsteller.
„Ja, ja, gauw den maar!" riep men hem toe,
De volgende toelichting diene om duidelijk te maken wat de man eigenlijk bedoelde, waarbij dan tevens van de gelegenheid gebruik wordt gemaakt om nog enkele andere eigenaardige gebruiken mede te deelen.
De hekkengaten — de gaten waar de hekkens, of heklatten, in opgesloten



eetlust. De zware, grootendeeb in de buitenlucht uitgeoefende, werkzaamheden waren oorzaak, dat velen hunner „aardig wet verstouwe konne"; Zoodat van iemand, geen houtzager zijnde, die „ok z'n porsie wel èn kon," wel gezegd werd: „hij (vr)eet as 'n houtzager".
Er waren onder de „houtbonken" — scheldnaam voor houtzagers — dan ook klanten die geducht konden schransen, al moet gezegd, dat bi) andere categorieën eveneens veelvraten werden aangetroffen, waarover ook menig staaltje verteld zou kunnen worden. Maar 't gaat nu over de houtzagers en de gezonde eetlust waarover velen hunner, in de oudere generatie dan, konden beschikken.
Vooral op „loielak", als de warme bollen op tafel kwamen, konden bedoelde personen: ,,'m 'n handje verkoope" en een appetijt toonen, welke haast aan het ongelooflijke grenst.
Zoo wordt van een hunner verteld, dat hij het heeft weten klaar te spelen, op een zekeren „loielakochend"' achttien van die — niet zoo heel kleine «— warme bollen te verorberen.
Deze prestatie bezorgde den veel-eter den bijnaam van „bol-achtien" en deze behield hij levenslang.
Van een ander, die „ók niet om 'n kaikie kwam, as 'r wet te snibbereere viel", werd verteld, dat bij er niet tegen opzag meer dan een molenpan „middageten" — en dat was geen beetje 1 — naar binnen te vorken.
Deze man kwam eens thuis om „te middègge", terwijl zijn vrouw nog bezig was het eten te stampen.
De hoeveelheid in bewerking zijnde stamppot bestond uit: 5 kop aardappelen met een witte kool en was bestemd voor het heele gezin, wat den man zeker wel wat weinig toeleek, want bij vroeg aan moeder: „Is dat prikkie voor main?"
Toen moeder de vrouw antwoordde: „Wet mekeert jou nou, da's voor ons allegaar "; gromde vader: „Den isset temet gien moeite om 'r an te beginne, want 'k hew goeie doei."
„Den haal je je skoorsvel maar wet an" ~ luidde het antwoord.
De „ouwerwisse" houtzagers hadden n.1. de „anwenst" (gewoonte) steeds een schootsvel te dragen. Zij legden dat zelfs bij het naar huis gaan niet af, of 't moest zijn om dan het vuile voorschoot door een schoon, van nieuw zeildoek vervaardigd, te verwisselen.
Het loon, waaromtrent zooeven werd gerept, werd aangevuld door de „slacht", of waar geen vleesch werd gegeven, door „slachtgeld." Voorts hadden de houtzagers recht op een „garing" en vrij zaagsel.
De slacht, in den regel een zeker kwantum varkensvleesch — dat in de kuip onder de pekel werd gezet .— werd in November verstrekt. Vandaar, waarschijnlijk, dat de windstilte welke in de mistige Slachtmaand veelmaal voorkomt, eertijds betiteld werd met „varkensstilte", een periode waarin de molens niet konden malen en dus een welkome gelegenheid om met de varkens, die als wintervoorraad moesten dienen, af te rekenen.
Bij het inwinnen van inlichtingen, ten opzichte van loon en voordeelen welke aan een vacante betrekking verbonden waren, werd dan ook nooit vergeten te informeeren: „hoeveul slacht of slachtgeld de stiek gaf."



Een „garing" was een hoeveelheid afvalhout, hoe meer er dus gemalen werd —- „hoe meer hout 'r 'ebroke wier" ~ des te spoediger was de garing „vol" en kon het hout te gelde gemaakt worden.
Met die garingen werd door sommigen wel eens „gesmousjast"; er ging dan hout bij, dat er feitelijk niet in hoorde, en daarover bestond tusschen patroon en knechts, meestentijds, nog al eenig verschil van opvatting.
De zaagsel diende thuis, in de vuurpot, als brandstof.
Men maakte er z.g. stoomvuren van, wat volgenderwijs geschiedde. In het midden van den vuurpot werd een rond stuk hout, ook wel een bierkruik of iets dergelijks, geplaatst en voorts één of meer, dunnere, ronde stokken, welke straalsgewijs, met het eene einde onder tegen de „keuning" — het reeds genoemde middenstuk .— en met het andere op den kant van den pot werden gelegd. Daarna werd er zaagsel in den pot gedaan welke men tegelijkertijd zoo vast mogelijk aanstampte, waarmee men doorging tot tenslotte de brandstof, heuvelvormig, ver boven den rand van den pot was opgehoopt.
Zoodra de vereischte hoeveelheid zaagsel, volgens de regelen van de kunst, voldoende samengepakt was, werden de hulpstukken voorzichtig weggenomen en het vuurgat, met de lucht- en rookkanalen, waren meteen voor het gebruik gereed.
De massa werd vervolgens in het midden aangestoken en bleek er soms weinig „trek" in te zijn, dan werd de blaaspijp aan den mond gezet en, door een van de luchtgaten, de ontbrekende „mor" in het vuurgat geblazen.
Zulk een zaagselvuur „hield 'n heele taid vóór", brandde verscheidene uren en gloeide dan nog geruimen tijd na.
Een schep dier gloeiende „gloed" in een blikken stoof verwarmde, in vele gezinnen, de voeten van groote en kleine huisgenooten.
Waar men over een „kuil" te beschikken had, zat het gezin 's avonds om den haard, met de voeten op de warme vuurplaat. De kuil was een uitgespaarde ruimte in het metselwerk, waar de vuurplaat op rustte, deze bevatte dan het vuur, waarmee de plaat verwarmd werd. Genoemde wijze van stoken werd niet uitsluitend in de huizen der houtzagers toegepast, ook door anderen werden de stoomvuren niet versmaad en de gekregen of gekochte zaagsel verbruikte men daar op dezelfde manier.
De behoeftigen mochten toentertijd bij de molens, zoo af en toe wel een zak zaagsel en een „kippie standershout" halen.
Een kippie was een bijeen gebonden bundeltje „snippels" of „fluters" «— dun afvalhout van de gezaagde balken — ook wel strandershout genoemd.
Een „stookie" van een „lattepik" of „lattepikker" — lattenzaagmolen — dat in waarde maar heel gering was, heette: „ooievaarsnest".
Over het werk aan de zaagmolens nog het volgende.
Wanneer het „stil" was — windstilte heerschte — had de houtzager daarom nog geen gebrek aan werk.
Stompe zagen „die om de vail vroege", waren altijd wel voorradig en als er dan een man of drie, vier, stonden „te raspe", dan was er geen gebrek aan geraas, al maalde de molen niet.
De, nog niet bekwame, jongeren mochten dan „koile" of „oitdiepe" met



moest worden, want dat was een der aanleidende oorzaken van de groote schade die gemaakt werd.
„Azze we den niet thois kenne weze, moete we toch wete dat 't Ouwejaarsevend is, in den zelle we maar wet in hois hale," hebben de luidjes, waarschijnlijk, onder elkaar gezegd.
Hoe 't zij, de krabbelaars werden „of'ehaald" en men toog naar de hut waar men de meer aangename kant van het leven eerder kon aantreffen dan „deer op die kouwe, tochtige mole'.
Het zal wel niet de bedoeling geweest zijn, maar toch kwam 't ervan, dat de molen „heelegaar in 't vergeetboek raakte."
De wind wakkerde inmiddels meer en meer aan, en de molen, van z'n werk ontlast, „nam de spat op." Als de krabbelaars, waardoor mede de voortbeweging der zaagsleeën wordt bewerkstelligd, buiten dienst worden gesteld, houdt het zaagproces op. De molen maalt dan wel en de zaagramen dansen even goed op en neer, maar doen geen werk.
„De Wildeboer" werd aldus al wilder en wilder en de mannen die zijn doldriftigheid zouden hebben kunnen kalmeeren, zaten gezellig bij mekaar en zongen zeker 't hoogste lied uit, want anders hadden ze het gegons, van de snel ronddraaiende roeden, moeten hooren.
Plotseling werd de feestvreugde door een vervaarlijk gekraak verstoord en buiten gekomen zagen de mannen, tot hun ontsteltenis, wat er gebeurd was.
De molen had „z'n aigen 'ezwicht", een der roeden was gebroken; hij stond „mit drie ende".
Maar, wat erger was, de „Wildeboer" was van z'n plaats gestapt, hij stond, sterk achterover hellend, halverwege over den ringmuur been. De pen van de „keuning", waardoor de paltrok op z'n ring wordt gehouden, was, door het geweldige schokken, en schudden van den molen, afgebroken, waardoor 't kon gebeuren, dat de „Boer", al had „ie den ok gien vinger(h)oedje vol'ehad", op Oudejaarsavond, danig aan de zwier raakte.
Of het betrokken personeel op Nieuwjaarsmorgen naar den baas ging om de gebruikelijke heilwensch aan te bieden, meldt het verhaal niet.1)
') In dien tijd, en trouwens nog lang daarna, begaven de werklieden, bijna zonder uitzondering — dus niet alleen de houtzagers — zich op Nieuwjaarsmorgen naar den baas om hem de gebruikelijke wenschen aan te bieden en den zijnen in ontvangst te nemen.
Men bleef dan een poos bijeen, praatte wat over de dingen die daar, in de gegeven omstandigheden, aanleiding toe gaven, dus meestal over het werk, e.d.
Intusschen werd er iets gebruikt, in de meeste gevallen koffie met koek en een sigaar, doch het-was geen uitzondering indien het jaar werd ingezet met een „stevigen dronk".
De jongens, werkzaam op diverse molens, gingen „wenschen" bij de onderscheidene „bazen", n.1.: de molenmaker; de smid; de schilder; enz., en ontvingen daar één of meer dubbeltjes, al naar gelang „hun" molen den betrokkene voordeelen afwierp.
Had hij een groot aantal molens in onderhoud, dan was het voor zoo'n baas een drukte van belang. De jongens kwamen soms in troepen aanmarcheeren en sommige dier knapen, die reeds hun fooitje ontvangen hadden, probeerden wel eens of zij nogmaals in aanmerking konden komen.
Zij gaven dan maar een andere molennaam op en dan gelukte hun toeleg een enkele maal, tot schade van de(n) rechthebbende(n). Dat bleek dan als de ware vertegenwoordiger zich presenteerde, want de baas raadpleegde steeds zijn lijst met molennamen, waarop hij de reeds gepasseerde molens „ankalkte".
Als dan toevallig de onwaardige afgezant nog, of weer, aanwezig was, had men „de poppe
Zaansch Molenleven



Evenwel is 't niet zoo heel gewaagd om te veronderstellen, dat de mannen dat wél hebben aangedurfd en daarbij, onder het opdisschen van 't een of andere „könkelèfoesie", nog bovendien de verdrukte onschuld hebben gespeeld.
Dergelijke rampspoedige gebeurtenissen kwamen, uiteraard, alleen te voren bij buiig weer en storm.
Behalve de groote ongevallen, hadden dan echter allerlei ongelukken van geringeren aard plaats.
Dat ondervond b.v. een kotjongen die, op een stormachtigen dag, de „panne 'ehaald had". Wat daarmede bedoeld wordt weet men reeds, omdat er al eerder over gewaagd is.
De jongen kwam met zijn pannen „te veld" en dat ging maar prachtig, want hij had op het landpadje „voor 't windje" — den wind in den rug m en wel derwijze, dat „ie z'n aigen, bai taie, bai ja in bai nê op debienkon houwe, want 'r stond 'n aardig kachie".
Zoo voortgestuwd, bereikte hij weldra ,,'t draaitje" ~ een smal draaibruggetje met één leuning.
„Nou dat lamme bruchie nag, was 'k deer alvast maar goed in wel over", zuchtte de jongen.
Tot overmaat van ramp bevond ,,'t leninkie" — de leuning ~ zich in dit geval aan den verkeerden kant, want de wind was Oost en bij het aanbrengen van een énkele leuning hield men meer rekening met de westelijke winden; aldus belette zulk een beveiliging wel, dat men bij storm uit laatstgenoemde richting te water zou geraken, omdat men dan tegen het hekwerk gedrukt werd, maar nu het „oiten ooste waaide" overwoog de jongen, dat de kans om in „de plompert terecht te komme", voor hem, heel groot was.
Was hij wat „snukkerder" geweest, dan had bij z'n'„vrachie" in tweeën over de sloot geëxpedieerd, waarbij hij dan „ien hand vrai 'ehad zou hebbe, om 'm an de lening vast te houwe."
Maar zooals aanstonds wel zal blijken, 't was een jongmensch waar „niet veul bai zat".
Dus wachtte hij ,,'n- slap vlachie of" en van die gelegenheid meende hij te kunnen proflteeren om de overtocht te volbrengen.
„Nou mit 'n gankie, den zellik 't wel lappe" •— dacht hij en stapte meteen op de draai, om in looppas naar den overkant te gaan.
Maar, o, wee! Nauwelijks halverwege gekomen doet een rukwind hem even „toltèren" ~ door de zware bevrachting van zijn bovenlichaam was hij toch al wat onevenwichtig — een rauwe angstkreet en daar ging onze fourier, „mit z'n panne inklois, bezaie droog, koppie onder".
an 't danse", want in den regel volgde dan wel een vechtpartijtje.
Geen wonder, dat menigeen zich verheugde als de Nieuwjaarsdag („zoo'n rommeligen dag") achter den rug was.
Want ook overigens was het, op dien eersten dag des jaars „erg bewegelijk" op straat, vooral vanwege de velen wier bewegingen (bij het loopen, zoowel als bij hun standhouden, wanneer zij kennissen ontmoetten die veelal in denzelfden staat verkeerden) ongewoon afweke van de normale.
Die „ouwerwisse Nuwejaarsdage", zijn ook al niet terug te wenschen!



Was het bij 't naar den molen gaan al wat regenachtig geweest, gedurende het verdere van den avond was het weer er niet beter op geworden en tegen den tijd, dat het pretje eindigde kon er van getuigd worden: dat 't echt hondenweer was, storm en regen: „niet zoo zoinig."
Er werd dan ook krijgsraad gehouden over de vraag of men al of niet zou vertrekken.
Men besloot om de reis maar te ondernemen, want men was het er over eens, dat de huisgenooten anders in groote ongerustheid zouden geraken.
Een van de mannen, nog in vrij goeden staat verkeerende — de anderen hadden méér dan genoeg door hun keelen laten vloeien — stelde voor: „Ik zei voorop gaan, in den gane we achter mekaar an in houwe mekaar vast, want 't is hard-stikke-donker, in d'r kon d'r aars best ientje te water rake mit die harde wind."
Dat werd goedgevonden en dus: daar ging de ploeg „an 'n sliert, zigzaggend in de richting van ,,'t dorrep", nu eens öp en dan weer naast het padje; soms, met groote compasafwijking, door een der greppels, welke door den geweldigen regen, op slootjes geleken, en dan weer retour naar het padje.
Af en toe stond het gezelschap stil, tegengehouden door een hevige stormvlaag, de mannen snakten dan: „nê d'r loi asem zuk boos in boos weer asset was".
De oudste van de ploeg, die tevens: „afgerazend stikkend" (stukkend, dronken) was, werd al spoedig strijdensmoede.
,,'k Wou, dattik maar an de mole 'ebleve was, dat is gien menier van doen, je kenne mit skik niet op je biene staan" — murmereerde hij.
„Leg nou niet te jerrèméjeere, Hain. Anstons benne we in de hoize" (tusschen de huizen) „in den hewwe 'n óppertje" (beschutting) schreeuwde een makker den ouden man in 't oor.
Even later kwam Hem te vallen en geheel tevreden mompelde hij: „Leet me maar legge, 'k ben veer 'enög, hoor."
Maar waar overigens aller devies luidde: „Mit mekaar oit, mit mekaar thois," werd de oude, tegen wil en dank, weer op de been geholpen en de tocht vervolgd.
Eindelijk bereikte men het landpoortje en alzoo kon nu het „vaste pad" betreden worden, waarmee: ,,'t kwaaiste 'elede was."
Aan het eind van het pad, vlak bij evengenoemd poortje, bevond zich destijds een scheepmakerij, welke door een hek van bet pad gescheiden werd.
Aan dat hek klampte Hein zich vast, om op de been te kunnen^ blijven, want zóó dat de expeditie het poortje gepasseerd was, kwam er weer ,,'n kaag" aangestormd, welke zich liet vergezellen door een allerhevigste gietbui.
Ieder zocht een goed heenkomen achter de huisjes of in de stegen. Hein bleef echter waar hij was en dacht misschien: ,,'t komt 'n dood peerd op gien steek an."
Hij was toch al „dwars deurnat", want bij zijn valpartij was hij in een plas terecht gekomen.
Een zijner maats, Jan, had er echter geen vrede mee, dat Hein daar zoo: „moerziel allienig" achterbleef, dus zocht hij den eenling op, van plan hem in een steeg: „in 't louwersie te brenge."



roepen wel bewezen, dat er inderdaad iets gebeurd was waar zij niet op verdacht geweest waren.
„Nou, wet hew 'k jeloi 'ezaid? Zien je wel dat 't oit komt, in gauw ök.
Bai main kraig je waar voor je geld, dat is wet aars as mit die loi van de kèrremis, of weere ze aars hois magge houwe.
Zóó hewwik jeloi 'ewaarskoud, in opslag he'je de gebeurtenis d'r achteran. Wet wi'je nag meer?!" riep de „looze gast" zegevierend uit.
De anderen moesten erkennen, dat, hoewel ze ook op deze wijze beetgenomen waren, niettemin aan het in vervulling gaan der voorspelling niet te twijfelen viel, daar kon niemand iets tegen in brengen.
„Da's 'n aardig grappie ommèrès op 'n broilèft of in 'n aar groot gezelskip oit te hale," — vond de meesterknecht.
„Dat hew 'k ök in-iene 'edocht," — beaamde de middelknecht, die zooals we reeds hebben kunnen opmerken, binnen kort ter bruiloft zou gaan.
Als dan ook later op bedoeld feest de gebruikelijke voordrachten en andere vermakelijkheden aan de orde zijn gekomen, zit onze vriend te popelen van ongeduld, want hij heeft zich voorgenomen om als waarzegger op te treden en daarbij de beproefde methode van den timmerman te volgen.
Eindelijk wordt hem de gelegenheid geboden zijn kunst ten beste te geven. Met de noodige omhaal van woorden treft hij de voorloopige maatregelen en hij noodt de liefhebbers plaats te nemen om de tafel, waarop een groote bak met water als middelstuk prijkt.
Het ontbreekt niet aan belangstelling en vooral de dames blijken belust het onbekende ontsluierd te zien.
„Nou, weet je wet: lete we mit 't vrouwvollèk beginne, die benne nouw ienmaal nuwskierig van aard," — stelt de doorgronder der geheimnissen voor.
Onder protest tegen deze openhartige beschouwing aangaande de haar wel meermalen toegedicht(t)e eigenschap, namen de vrouwen om de tafel plaats.
Weldra kon nu: ,,'t spul 'n aanvang nemen." Dicht opeengedrongen zaten de aanstaande slachtoffers, de hoofden over den bak met water gebogen, om de welbekende „wollekies" en wat daaromtrent gezegd zou worden, waar te nemen en te volgen.
De man bleek: „z'n post wel betrouwd te weze." De omzittenden hadden groote pret, want voor ieder har er wist bij een „aardighaidje" te verzinnen en de omstanders hadden daarbij niet minder pleizier.
Zéker van zijn succes achtte hij, na eenigen tijd, het moment gekomen om de vreugde haar hoogtepunt te doen bereiken.
Daar daalde zijn groote hand in het water neer, maar: o, wee! De gevolgen dier handeling waren hier van gansch anderen aard dan destijds in de hut.
Wel werd er gelachen, maar niet door alle bruiloftsgasten! Inzonderheid de getroffenen, wier „jakkies" en kappekant dropen van het opgespatte water, waren meerendeels grootelijks ontstemd.
De veroorzaker van deze dissonant trachtte wel de hoofden weer in de muts te krijgen, maar dat gelukte niet zoo dadelijk.



Is het bij mooi weer al niet: „zoo'n lekker klussie" om zulk een vastgeroesten bout, van onder-op, uit den middelbalk te drijven, bij stormvlagen en hagelbuien was het voor onzen maat een levensgevaarlijk werkje.
Om bedoeld karweitje te kunnen verrichten moest de man op een laddertje staan, hetwelk op een daartoe neergelegde plank geplaatst was.
Nogmaals een tusschenvoeglng om een en ander te verduidelijken.
Ter hoogte van den z.g. kapzolder — de bovenste zolder in een molen — bevindt zich een deurtje: ..de teerdeur". Op iedere kapzolder ligt een dikke, breede plank: „de teerdeel.'' Deze teerdeel wordt (o.a. bij werk als het onderhavige) in het gat van de teerdeur gelegd, half binnen, half bulten. Het binnenblijvende eind der plank wordt onder een daartoe bestemden klamp geschoven en daar, door middel van een wig, vastgemaakt.
Voorts is de teerdeel het aangewezen steigermateriaal voor den schilder: „as de mole heelegaar 'evorfd wordt."
Dan neemt „de kladder" op de uitgelegde plank plaats en laat de kap telkenmale: ,.'n bietje kroie".
Op die manier komt al het te verven houtwerk van de kap, enz., onder zijn bereik en wat daarbij onbereikbaar blijft voor de korte kwast, wordt met den z.g. langkwast onder handen genomen. Voor die gevallen wordt de steel der verfkwast in het gaatje van een langstok gestoken en verder met touw vastgebonden.
Langstokken van diverse maten vullen alzoo aan wat de schilder aan arm-lengte te kort mocht schieten. g
Aangezien het de schilder is die daar boven het meest: „ter deure uit en in gaat' en meergenoemde plank door hem het veelvuldigst wordt gebruikt, zou het meer eigenschappelijk geacht kunnen worden wanneer die deur en die plank onderscheidenlijk schilder- of verf deur en -deel zouden heeten.
Hieromtrent diene weer de volgende toelichting.
Eertijds waren de molens, evenals alle andere houten gebouwen, waaronder ook de woonhuizen, van onder tot boven, geheel geteerd.
Wanneer men bij oude molens en huizen, de dikke verflaag weg neemt, dan komt daar, waar thans de speurigste kleuren (aan en onder een molenkap b.v.) het bouwwerk een aangenaam en vroolijk aanzien geven, de oude teer nog dikwerf te voorschijn.
Eerst in later tijd werd de doodsche eenheidskleur door de meer „levendige" tinten bedekt.
De man stond dus op het laddertje en had soms moeite om zich daar staande te houden en verder kwam hij tot de ontdekking, dat gezegde bout: „ongemien" (ongemeen — ongewoon) vast zat.
Omstreeks tien uur was hij aan den molen gekomen en 't was: „zoo mirum, zoo marum" (ongeveer) twaalf uur geworden, maar die verwenschte bout „wist nag van toete of van bleze" de vele toegediende mokerslagen hadden niet de minste uitwerking gehad.
,,A1 skoot ie nou maar 'n iésie (ietsje — een weinig je) den za'je temenste dat je wonne" — klaagde Jaap tegen den houtzager die op den zolder: „bai de werke was, om dut of dat 'rs an te geve of te hale."
„We gane nou eerst maar middège (eten) buur, strakkies zelle we wel wéér zien" — troostte deze.
In niet heel opgewekte stemming ging Jaap naar beneden om z'n „stikkezak" op te zoeken en daarmee naar de hut te tijgen.
Nog had bij; „z'n biene niet op de vloer," of de patroon, die hem opwachtte, gromde hem tegemoet:
„Hoe lang moet dat wel duren voor die bout er uit is? Man, ik heb je toch gezegd, dat ik de molen niet kan missen en dat je vóórt moest maken."



„Da's ók 'n mooi kompclemcntl (compliment) Wet ken ik deer an doen. Denkt uwe soms dattik deer voor me plezier staan, maar zoo'n bietje de wereld in de rondte te kaike? As uwe d'r aare raad op weet, den moet je maar zegge hoe 't den móet. Ik staan deer aigelèk méér as gevaarlek, weet uwe dat wel?" — wierp Jaap op niet malschen toon tegen.
Meneer bromde nog wat en vertrok, maar was over den middag al weer gauw present.
— De „houtzagersbazen" van weleer vertoefden, bijna zonder uitzondering, het grootste gedeelte van den dag aan hun molens en enkelen, later, ook bij de fabriek.
De meesten hunner zochten zelf de te zagen balken uit en waar dit door het personeel geschiedde, hield de patroon toch nog wel een oogje in het zeil. —
Jaap was toen alweer op zijn post, bij stond op het laddertje en sloeg wat hij kon, maar de bout „verhikte noch verschrikte".
„Da's munnèkewerk, dat kreng zit zoo vast as Haarlem, deer kennik gerust mee oitskaie want 't is onbegonne werk" —• verklaarde Jaap aan den houtzager.
„Wil ik 'rs prebeere, Jaap? Lete we beurt om beurt, want dat vanondereop-slaan deer wor je gauw loof van" — bood de man aan terwijl hij een paar stappen naar buiten had gedaan en zich daarbij krampachtig vasthield aan den middelbalk.
„Da's te zegge, as je durrevel Want azzik goed kaik, den staan je nou al te trille op je biene.
Je moste maar gauw make dat je binne de staile komme" — waarschuwde Jaap en hij pakte meteen den bevenden man bij den arm en duwde hem naar binnen.
„Ja, dat valt deer niet mee, hél Je kraige ze deer oit de eerste hand!
„Dat komt zeker deur die harde wind, want aars hewwik nooit gien last, al ben 'k nag zoo hoog."
„'t Kómt weer 't deur komt, maar jai blaive maar binne-mikke, want dat zou verkeerd oitpakke mit jou.
Nou zellik nag ien keer 'n zetje doen in assie den nag niet skiet, den leet Tc 't 'r bai zitte. Dén moet 'r maar 'n jain (takel) in de roed en den zelle we de middelballek anpikke in den zaag 'k 'm óf. Den straike we hutje mit mutje; 'k zien 't aars niet 'emaakt. We zelle den 't lessie wel oitvechte op stelling."
Jaap hervatte dus nogmaals zijn pogingen. De houtzager volgt, vanuit de teerdeur, den blijkbaar vergeefschen arbeid van den timmerman, waarbij tevens zijn blikken onwillekeurig over den wijden omtrek, daar beneden
dwalen. ijl Als het molenpadje in zijn gezichtsveld verschijnt ziet hij daar, al dicht
bij den molen, den timmermansbaas naderen. „Deer komt je baas an, Jaap!" — schreeuwt hij.
,,'k Hew 'm allang al in de gate 'ehad. Dat knapt mooi Op, want k zei mitien om 'n maat vrage" — zegt Jaap, die z'n moker naar binnen brengt,



van plan om verder te handelen volgens zijn reeds geuitte voornemen.
Intusschen wordt zijn baas door den patroon begroet met klachten over het niet vlotten van het werk en het brutale optreden van zijn knecht.
Hoewel die ontvangst hem niet erg „stiegt" (niet aanstaat) laat de man daar niets van blijken.
Hij stelt voor: „Lete we effe nê de kap gaan, den zelle we d rs kaike wet de raad houdt." (onderzoeken wat er aan te doen is)
„Daar hoef ik toch niet bij te wezen, dat moeten jullie maar uitmaken, je 'weet nu eenmaal, dat 't me lang niet naar den zin gaat" — antwoordt de patroon. ,
„Deerom most je joist meegaan, den weet je mitien wetter verders beure zei, in den ken je zegge of je dat( anstaat."
„Nou, enfin, vooruit dan maar."
Weldra bevinden de beide bazen zich op den kapzolder en zegt de timmerbaas: ,
„Ziezóó, da's zóóveer 1 In nou zelle we d rs verders kaike wette ze boite te verteüe hewwe." ,
Jaap was bezig het laddertje te verzetten en vast te binden, maar had toch het bazen tweetal wel „in de piere".
Hij talmde dus maar wat daar buiten, in afwachting hoe: „dat spui n end zou neme," want hij vermoedde wel. dat meneer: „zn boekje ope 'edeen" zou hebben en dat de baas hem. Jaap, zeker niet zou „ófvalle (partij kiezen tégen hem). ,
„Wees maar voorzichtig," waarschuwt meneer, „ t waait hard, dus hou je maar goed vast, als je dan juist naar buiten wilt gaan."
„Dat zei wel losloope, 't is niet de éérste keer van me leve dattik mit harde wind op 'n teerdeel loop, dus deer he'je gien pain in je boik over te hewwe»
Kom maar mee, 'k zei je wel vast houwe, den isser gien kwaad in stad voor je".
„Wat bedoel je?" — vraagt de patroon, met verbazing.
„Nou, je gane toch mee nê boite, aars zou 't maar hallef werk weze.
"dt je-" , | «. ...
„Ik mee op die plank?! Man, voor gien tién molens! Als jij er naar toe wilt gaan, ga je gang, maar ik moet er niks van hebben."
„Je gane mee, wissen wenigs! Praatjes verkoope over n aar, in zeilei te bang om 't gat oit te kaike, da's gien mannewerk.
Vèroit, nou moet je niet de steert 'r voor hale! Geef me maar n hand, den gane we," — en tegelijkertijd pakte de timmermansbaas „ t heerskip bij den mouw en trok hem naar het deurgat.
Meneer voelde daar echter niets voor en meende, na zich losgerukt te hebben, de trap af te kunnen dalen om veiliger oord op te zoeken.
Maar z'n tegenstander was hem vóór en trad hem in den weg, t Werd een groot tumult en Jaap kwam „'rs kaike wet 'r an 't handje was.
„Nou. nöu. dat gaat rt bai 't heer (haar) deur. Deer zei je baas niet van opfrisse! As je 't mit die van main an de stok kraige, den heje t niet van



Fijngemalen of -gewreven Zeephout doet daaraan toegevoegd water schuimen en wordt als waschmiddel gebezigd.
Het gemalen verfhout, beter: het aftreksel ervan, werd gebruikt om de linnen-, katoenen- en wollen stoffen te verven, maar is thans geheel verdrongen door de langs chemischen weg bereide „kleurmiddelen" — om nu eens niet van -stoffen te spreken, in dit zoo „stofrijke" opstel.
„Oudtijds" werd het verfhout verwerkt in de tuchthuizen, de gevangenen moesten het dan door middel van raspen.„klein maken"; vandaar de naam: „rasphuis" voor tuchthuis.
Later had de bewerking plaats met, door paarden gedreven werktuigen. De paardemolens, ook wel rosmolens genoemd, deden eveneens dienst tot het malen van graan, het pellen van boekweit, het olieslaan, diamantslijpen, enz. enz.
Ookin de Zaanstreek heeft zulk een verfhoutmolen met „paardekracht" bestaan. We lezen daaromtrent in het bekende molenboekje van Buijs en wel in de toegevoegde aanteekeningen van den heer G. J. Honig, voorafgegaan door andere bijzonderheden over de verfhoutmolens, welke hier tevens worden aangehaald: In Boekenoogen: Zaansche Volkstaal blz. 733, lezen wij:
„Parseleinmolen. De beteekenis blijkt niet met zekerheid. Misschien is bedoeld een molen die grondstoffen voor de porcelein maalt, een schilpmolen (Bron:) Jan Popz dootgevallen van de Parselijnmolen, die dou (doe, toen ?) afgebrocke werd, (Journaal Caescoper, 22 Mei 1669).
De schrijver vroeg den Heer H. of hij wellicht de beteekenis van dezen molen kende, wat toen niet het geval was.
Hij — Dr. Boekenoogen — opperde toen nog een andere veronderstelling, n.1. dat door de gewone verwisseling van klinker en medeklinker eigenlijk bedoeld is: Prasélijmolen = Brasilie-molen, dat dan de benaming zou geweest zijn voor een verfmolen, .die het braziliehout vermaalde.
Bij later onderzoek bleek den Heer H., dat deze beteekenis de juiste is.
Deze molen heeft gestaan te Zaandijk, omtrent den Beeldentuin aan weg en Zaan, volgens het Kaartboek van de Westzijde van de Zaan Ao. 1635.
Het erf van den gesloopten molen werd 27 April 1670 verkocht, er werd een servituut op gelegd, dat er nooit weder een molen op mocht gebouwd worden.
Deze molen was ongetwijfeld dezelfde waarover de Amsterdamsche Historlschrijver Jan Wagenaar spreekt in het Bde stok blz. 251, waar bi) zegt: Het opregten van een Raspmolen op den Zaandijk tegenover 't Kalf, gaf sedert aanleiding dat Burgemeesteren van 's Lands Staten octrooi verzochten om in hun tuchthuis met uitsluiting van alle anderen in Holland en Westfriesland, verwhout te mogen raspen, hetgeen zij 11 Mei 1602 met zekere uitzondering verwierven.
En dan in een noot betreffende de paardemolen: 1588, 16 Nov., verzocht Dr. Albert De Veer aan de Staten van Holland en Westfriesland octrooi voor: sijne inventie van met een paerdt te breecke Brasiliehout ende anders.
Of nu de in 1669 te Zaandijk afgebroken „Parselijnmolen" (Brasiliemolen) een paarde- dan wel een windmolen is geweest, blijft door de aangehaalde aanteekeningen onopgehelderd, maar in elk geval komt er wel door vast te staan dat het vermalen van verfhout hier eeuwen lang is beoefend.
Tevens blijkt er uit, dat, zooals ook dikwijls ten opzichte van andere bedrijven valt op te merken, de stedelijke regeering in deze opkomende industrie der omliggende dorpen een gevaar zag, hetwelk zij met alle middelen trachtte te keeren. 1)
1) Zie over dit onderwerp het artikel „Een langdurige strijd" in het „Zaanlandsch Jaarboek 1932".



Op den duur konden echter al die maatregelen van tegenweer niet baten, ook het raspen van verfhout moest ten slotte plaats maken voor een betere methode: het vermalen met windmolens, waarbij tevens het product zeker veel gewonnen zal hebben aan kwaliteit.
De eerste verfmolens zullen ongetwijfeld primitief van inrichting zijn geweest, zoodat zij allen handenarbeid nog niet konden vervangen.
Zelfs nadat de windkracht in dit bedrijf reeds vele tientallen jaren toepassing had gevonden, waren er nog de z.g. „hakkers" of „kappers" dagelijks bezig met bijlen of hakmessen, de groote stukken verfhout tot spaanders te hakken.
Deze spaanders werden dan verder tot poeder vermalen onder de z.g. kantsteenen — zware hardsteenen „loopers" — welke, paarsgewijze; op een „legger" rond-rollen.
Vermoedelijk is als eerste verbetering de kapperij in gebruik gekomen. Een kapperij was samengesteld uit een zeer sterke, houten kuip voorzien van een tand-ring. Een, door de wentelas in beweging gebrachte, palstok deed die kuip langzaam en regelmatig draaien in horizontale richting.
Drie of vier, in stampers gevatte messen verfijnden dan de spaanders, alvorens deze de bewerking der kantsteenen ondergingen.
Dergelijke kapperijen werden ook gebruikt in papier- en snuifmolens. Met de komst dezer toestellen was den kappers evenwel het werk nog niet uit handen genomen.
Dit geschiedde eerst toen de snijbanken hun werk overnamen. De met een groot aantal messen bezette, snel wentelende schijf van genoemd werktuig, sneed het harde hout op meer volkomen wijze tot kleine spaanders en vezels.
Het sorteeren van het maalproduct, dat eerst wel door middel van handzeven (of -zeeften) zal hebben plaats gevonden, werd uitgevoerd met „buien (=* builen). I
Laatstgenoemd werktuig bestaat uit een kist of kast waarin een met zijden-, koper- of ijzergaas omspannen, prismavormig, geraamte, aan een as of spil bevestigd, (algemeen haspel genoemd) ronddraait.
De draagvlakken, tevens de draaipunten der haspelspil verschillen iets in hoogte, waardoor de haspel een gering hellende ligging verkrijgt.
Door middel van een z.g. „schoen", welke regelmatig bewogen wordt, en boven op de builkist staat, wordt het „maalgoed", aan het hoog gelegen eind, in de buil gestort. Tijdens het omwentelen wordt het dan tegelijkertijd naar het andere eind gevoerd, waar het „grof" of „steert" buiten de builkist valt om hermalen te worden, het fijn wordt door het gaas gedreven en valt neer in de kist.
Behalve met kantsteenen werd het verfhout later ook gemalen met: „platte steenen." , ,
„Platte stien" is een Zaansche benaming voor maalsteen. „ n btel platte stiene" is elders bekend als: een koppel maalsteenen.
Van deze maalinrichting — oorspronkelijk alleen gebezigd voor het vermalen van graan tot meel — zijn de steenen horizontaal geplaatst.
Een er van, in den regel de bovenste, draait, min of meer wrijvend, over of tegen den vastliggenden steen.



Deze maaier van verfhoutmalen gaf een vezelachtig product, dat niet gebuild werd.
Het met kantsteenen gemalen hout werd in, meestal zeer groote, vaten verzonden, de andere soort verpakte men in baalzakken.
Om te voorkomen, dat ongewenschte kleurvermenging optrad, had elk paar steenen een aparte buil, een en ander was in den regel met schotwerk omtimmerd.
Naar de kleur van het hout hetwelk er in gemalen werd, droegen die afgescheiden ruimten de wijdsche namen: blauwkamer, roodkamer of geelkamer.
In zoo'n verfmolen was dus heel wat „gaande-werk". Om daaromtrent eenig denkbeeld te geven diene, dat b.v. de molen „De Reizenaar", bijgenaamd „Smous", welke 24 Februari 1824 verbrandde en te Zaandam, in het land achter het Zonnewijzerspad 1) stond, bevatte: vijf paar kantsteenen, een stel „platte" steenen en een kapperij. Deze molen was echter in zijn soort wel een van de grootsten, zoo niet de gróótste.
Tot besluit zij nog vermeld, dat de meeste verfmolens eertijds zoowel bij nacht als overdag draaiden.
De werklieden sliepen echter thuis, want er waren in deze molens geen kooien, zooals in de pelmolens.
Meerdere verfmolens zijn eerder „tabakstampers" (snuifmolens) geweest. Met sommige molens werd het verfhout- en snuifmalen tegelijkertijd uitgeoefend.
Meermalen blijkt deze combinatie van bedrijven uit de omschrijving van zulk een molen, b.v., wanneer hij in veiling werd gebracht, waarvan het dan luidde:
een „veriv- en toebacksmoole", of; een „tabaksstamper ende verwmoolen".
Molens met dubbelbedrijf waren indertijd vrij talrijk.
Zoo zijn er ook geweest: chocolaad-blauwselmolens; pel-oliemolens (vermoedelijk had in deze molens de bewerking van het zaad „koud" plaats. D.w.z., dat het niet verwarmd werd, want de turfrook pastte niet erg bij het andere product: de „gepelde garst" (later beter bekend als gort).
Verder waren er: poeier- {pruikenpoeder) snuifmolens en poeier-mosterdmolens; mosterd-snuifmolens; veerzager-tabakstampers; pet-korenmolens; eken- en grenezagers (molens waarmee, gelijktijdig eiken- en grenenhout werd gezaagd).
1) Noot van 1932. Deze padnaam is vervallen. Het pad, dat toegang verleende tot de, later daarachter aangelegde, Reigerstraat heeft zijn ouden naam verloren. Het is met genoemde straat „saamgesmolten", dus kent men daar nu: als één geheel, de Reigerstraat.
Eertijds — hetgeen bleek «ut de gegevens verstrekt door den heer S. Lootsma — stond dit pad bekend als: het Baanpad.



EEN ONFORTUINLIJK TRANSPORT.
Kees cn Jan, twee molenmakers, waren op karwei aan een houtzaagmolen voor wien het „schilderjaar" was en zoodoende viel er, vooral buiten, heel wat te timmeren. È ,
Maar ook de schilders hadden daar: ,,'n heele streek te doen , zoo teen met 't ander bedroeg de opnieuw te groenen oppervlakte, verscheidene vierkanten meters. „
Dus stond er, uit dien hoofde, een kolossale „balie mit groen in den molen. Die „groenbalie" bad al dadelijk Kees: „de keel óf-*ebete" en telkens als bij die groote voorraad verf passeerde kon hij niet nalaten er begeerig naar te kijken.
„Azzik deer nou 'rs 'n potje vol van thois hadde, den kon k me vóórweeg (voorgevel van zijn huis) 'n lekker streekie geve, want die vraagt 'r om, hai is zoo kaal as 'n lois," — had hij al tegen zijn maat gezegd.
Deze verschilde daaromtrent van meening met Kees, want hij wist maar al te goed, dat de begeerige huiseigenaar bestin staat was om verf te koopen en dat de man zeer hebzuchtig van aard was.
Daarom had hij hem dan ook toegevoegd: „Ja, deer zou je wel achterheen wille. Maar dat leet je maar oit je laif, hoor jel
Azze die vorrèvers 't morreke, den zou meugelèk de verkeerde man nag verdocht worre.
As jai vorrève wille, den kóóp je maar vorf. Die hoize nê wil houwe, weet van te vore dat ie ze te onderhouwe het.
In den gaat 't niet an om deer 'n aar voor te bestele. Nou weet je mitien maar hoe ik deer over denk." tt
„Stele," — bromde Kees — „noem jai dat stele, zoo'n bietje vorf meeneme.
„Assèt om 'n bietje ging, den kon je wel vrage of je 't hewwe mogge, in den zouwe ze je dat niet waigere.
Maar jai benne mit zoo'n klain bietje niet met 'ehollèpe; maar je moete t zellèvèrs maar wete.
Jai noeme dat gien stele, dat weet 'k wel. Zeg den van main part: koope zonder betale.



We wete nou iemaal dat jai niet houwe van alles wet koperig is," ■— zei Jan, met een plagerig lachje.
Van iemand die, b.v. graag z'n portie van niet door hem betaalde consumptie oplustte, maar, wanneer hij uit eigen portemonnaie moest bijdragen, zijn begeerte wist te onderdrukken, werd wel gezegd: „hai lust van alles, maar 't moet niet ko(o)perig smake." Als hij maar niet zelf moet koopen en betalen.
Op dat punt verstonden Jan en Kees elkaar dus niet al te best; maar: „dat was Kees 'n zorg 1"
Hij had nu eenmaal: „z'n zinne d'r op-'ezet, om z'n hart 'rès op te hale an die groenbalie," dus wachtte hij met ongeduld de gelegenheid, waarbij hem dat zou mogen gelukken.
Een niet te kleine pot had hij al meegenomen en verstopt, 't kwam er nu maar op aan, deze ongezien te vullen en thuis te krijgen.
Op een goeden dag was Fortuna hem gunstig gezind; aanhoudende regen had den schilders genoopt, over den middag naar den winkel (hun werkplaats) te gaan.
De houtzagers waren ook „bai tai's 't veld oit'egaan", Kees en Jan bleven dus samen achter, zij hadden in den molen werk in overvloed, al regende het nog een week.
Kees lachte in zijn vuistje, eindelijk was de lang verbeide gelegenheid gekomen en hij besloot dan ook er van te profiteeren.
Weldra zocht hij zijn pot op en met welbehagen schepte hij er de zoo lang begeerde verf in.
Jan, die „d'r wel zoo'n bietje grint van had", wat z'n maat in zijn schild voerde toen hij zeide even naar beneden te moeten, kwam ook de trap af om eens te kijken hoe 't daar bij de groenbalie toeging en toen hij Kees ijverig bezig zag zei hij: „Zoo, moet nou de slag beure, ke'je 't niet langer verknoerte?"
„Weer bemoei je je mee, dat benne toch main zake" — gromde Kees, verstoord.
„Nou, zóó isset nou aigelaik ók. Maar 'k zou je toch rade, doen die pot nou niet als-te vol, want den kon je d'r onderweg wel dèrès last mee kraige."
„Leet main nou maar koolhakke, ik weet best hoe 'k dat varrèkè wasse moet. 'k Zei gerust wel zorrège dat 't goed öfkomt" — aldus Kees, die inmiddels z'n „goffie ging".
„Zail jai den je eigen massie (mastje) maar overboord, je benne 'ewaarskouwd," — antwoordde Jan en het z'n maat „maddère".
Deze ging z'n gang, hij was: „in z'n góedgare". Hij schepte zijn pot zoo vol: „assie maar hallèvers durrèfde" en dus: té vol; pakte het heele geval in een „spaikerpampier", bevestigde een touw aan de pot-ooren, verborg z'n schat en ging weer aan 't werk.
„Spaikerpampier" was dik, grauw papier, waarin spijkers verpakt werden.
Kees was de-koning-te-rijk. Hij had: „den nou toch maar een ors potje vol, vast wel genög om z'n vóórweeg 'n echt opgnappertje te geve," redeneerde hij bij zichzelf en de te verwachten glans van zijn huisje tooverde een glans van vergenoegen op zijn anders meestal „iezegrimmig" gelaat.



Tegen acht uur kwamen de mannen omlaag om te vertrekken.
,,'k Zei me potje nou mitien maar meeneme ök" — zei Kees en kwam weldra met een zegevierend gezicht er mee aangestapt.
„Zoo, noem jai dat 'n potje, 't ken aars wel voor 'n pót deur. In wou je deer nou maar zoo ope-in-bloot mee op hois óf" — merkte Jan wrevelig op.
„Nou, weerom niet, deer hè'jai toch gien verantwoording voor?"
„Je berge 'm maar op, onder je jas, dat hew ik je te vertelle! We moete nag verskaie mole's vèrbai, eer datte we an de weg benne. As deer soms nag vollèk is, den begraip je toch dat-se in iéne in de gate hewwe wet jai meesjouwe.
'k Docht, dat je snukker genog wazze om déér om te denkei" „Ja, da's wéér ök," — stemde Kees toe. „Assie maar niet skeef gaat onderweeg, want 'k zou d'r niet graag wet van modde" (morsen).
„Hè'je 'm den zóó vol 'edeen, inhalige skrok. Je hewwe zeker 'edocht: 't is ien meeneme.
Weet je wet, jai loope maar vóór, den zei ik wel 'n oogie in 't zail houwe of Je altèmet modde."
Dat ging aan. De schilder in spe — z'n materiaal zorgvuldig verborgen onder zijn jas — stapte voorop, maar niet: „als een haan van'n stooter."
Zijn houding vertoonde meer overeenkomst met die van iemand welke de traditioneele stok heeft doorgeslikt, hij durfde geenerlei overbodige beweging uit te voeren, angstvallig en voorzichtig verzette hij zijn beenen.
En toch werd daardoor het schudden van zijn last niet in voldoende mate voorkomen.
Nog nauwelijks hadden de mannen de molenwerf verlaten, of het beschermende papier was reeds verzadigd en liet verder de verf ongemoeid passeeren.
Vrij regelmatig vielen de druppels uit Kees z'n jas en tikten op het padje neer.
„Deer hè'je 't leve al gaande," — dacht Jan en inwendig lachend telde hij: „ién... twéé... drie...", enz.
,,'t Gaat goed hè!" — zei Kees, zonder om te kijken. ,,'t Gaat prachtig!" — luidde het antwoord.
„Hai most 't 'rs wete! Nou, azze we zoowet bai 't landpoortje benne zellik 'm wel waarskouwe, in den zei ie d'r niet van opfrisse. Den ken ie 't heele padje terug-loope om die vorfdroppels weg te make in ik leet 'm vroete, die draak," ~ dacht Jan en wreef de handen, uit nog niet op andere wijze te uiten leedvermaak.
Zonder veel te praten liep het tweetal regelmatig voort en even regelmatig vielen de druppels, maar, bovendien bemerkte Jan, dat langs de broekspijp van zijn maat een breede, groene straal langzaam maar zeker omlaag kwam kruipen.
Toen kon Jan z'n lang ingehouden lach niet langer bedwingen en plotseling barstte hij uit.
Die lach werd Kees noodlottig, want daardoor keek bij achterom en ontsnapte aan zijn aandacht wat daar, op korten afstand vóór hem, op het padje lag.
Wie wel eens landpaadjes heeft moeten bewandelen, weet bij ondervinding,



dat koeien de onhebbelijke gewoonte bezitten, deze voor menschelijke voetgangers bestemde verhoogingen voor andere, minder nette doeleinden te gebruiken.
Zoo'n bewijs van der koeien onwelgevoegelijkheid nu, lag daar, op geen twee treden afstand, voor Kees z'n voeten toen hij zijn hoofd omwendde en vroeg:
„Wéér lach jai nou op-iens..." — maar „om" bleef achterwege want des vragers voet geraakte op dat moment in het zooeven aangeduide onwelvoegelijkheidsbewijs en maakte dientengevolge een „sulk". Kees ging «neer" en belandde met zijn zitvlak daar, waar zijn voet begonnen was te „sullen".
En alweer, wien zoo'n ongeval wel eens overkomen is, of wie bijwoonde dat het een ander overkwam, weet, dat men daarbij „strijk en zet", zonder mankeer en, precies in of op de massa komt te zitten, wier „glibberigheid" oorzaak was dat, ongewenscht en onverwacht, de wandeling onderbroken werd.
Het verging Kees al weinig beter 1 Hij zat op het padje, met de overzij getuimelde verfpot naast zich, de inhoud er van grootendeels op den grond, maar anderdeels over zijn broek en jas.
Door schrik en ontsteltenis overmeesterd, keek hij verslagen naar zijn leeggeloopen verfpot en zijn toegetakelde broek.
Jan wist zich niet te bergen van 't lachen. Hij draaide en boog z'n bovenlijf in alle richtingen en sloeg met de handen op zijn dijen, terwijl hem de tranen langs de wangen rolden.
„Oh!... Oh!... kèrèl, wet hè'je 'm dót prachtig wete draaie 1 As je nou je aigen d'rs zagge, zoo as ik je zien" — gierde hij.
„Je zelle d'r in blaive, jai mit je gelach 1" — barstte Kees los.
Hij wenschte alle koeien en Jan erbij, naar dikwijls genoemde, maar overigens onbekende oorden en hoe meer hij raasde, hoe luider Jan's lachen klonk.
Moeizaam zette de pechvogel zich weer op de beenen en dan liep de verf bij straaltjes uit zijn jas.
„Nou, ze zegge wel dèrès: zóó komme de snoepers te pas — maar zoo isset nou mit jou öf-'ekomme, Keesbuurl
Allemachtig, wet zien je d'r oit, da's 'n mèrakel! Net zoo as je van je hois 'edocht hadde: van vorènè in op zai lichtgroen, in van achtère 'n metaalkleurtje," — lachte Jan opnieuw.
„Van main porsie zat je tot over je kroin in zoo'n metaalkleurtje! — schreeuwde Kees, nijdig.
„Nou, hou je maar zoet, 'k zei je wel hellepe om die vorfboel op te roime," suste Jan.
„Want,"— zoo vervolgde hij, „deer mag gien merrèkie van overblaive. Ik "gaan 't padje weer terug om de droppels weg te werrèke, onderhand ken jai hier 't zaakie an kant make."
„Wet zè'je nou, droppels op 't padje?"
„Ja! Net op slag dat je 'm deer streke docht 'k: nou zellik Kees maar zegge wetter an 't handje is.



Je hewwe, net as Klain Doimpie, je pad 'emorcèke, moet je wete en nou was me plan eweest om je dat te zegge in den nê hois te gaan, omdat 'k je van te vore nag 'ewaarskouwd hadde: doen die pot nou niet te vól.
Maar, nou dat je zóó 't lid op neus 'ekrege hewwe, zellik maar genade gebroike, in je effe baispringe" legde Jan uit.
,,'t Is wet te zegge! Me broek, da's ók wel erg, maar kaik me jas 'rs, die is mitien nê de haaie. In dat hè'jai wel an zien komme, maar je lete dat maar stilletjes begaan! Da's, bai dut in dat, 'n gemeene streek, smeerlap 1" —' stoof Kees woedend op.
„Nou slaat me toch 't onweer in de arremoedl Wou je nou nag ruzie zoeke op de koop toe?!
Toe 'k je waarskouwde wou je niet hoore, jai wiste wel hoe je dat varréke wasse moste! Nou ken je skrape, want wasse zei niet veul geve. Die niet hoore wil, moet maar voele!
Wet doen je vorf te stele, deer is alles deur 'ekomme! Jai kenne van mam, net zoo as je wille, rond of vierkant, over Essendelf nê Nauwernê rolle, begraip je dat?!
Wou je 't nou mam op me mouw smere, dat je deur je aigen skuld 'n ongelukkie hewwe?" ■— verweet Jan.
,,'n Ongelukkie, zeg jai maar 'n ongelukkie, je moste d'r zeilevers maar d'rs zoo bai staan" — zei Kees op treurigen toon en bekeek nogmaals z'n bedorven plunje.
„Nou, lete we maar beginne, jai hiér, den zei ik 't padje opgnappe" — stelde Jan voor, want hij voelde toch medelijden opkomen.
Alzoo waren zij beiden spoedig ijverig bezig om de nu doelloos gekaapte verf, spoorloos te doen verdwijnen en daarmee gereed gekomen, zei Jan: „Nou hewwe mit al die viere in vaive nag 'n mooi latersie (latertje). Maar 'k loof toch niet dat jai morrege weer mit 'n pot mit vorf ovverdan gane, al zou je d'r ók voor in de okazie komme!"
„Deer hew 'k voor 't eerst me laif vol van," — bromde Kees.
„Dat zouwik ók zegge, azzik je zoo dèrres óp in neer kaik. Goed dat 't zoo onder al die bedraive deur, zoowet donker 'eworre is. Nou zelle de mense an de weg je temenste niet anhouwe om te vrage wet 'r mit je 'ebeurd is. Man, man, wet zién je d'r oit!"
De volgende dagen keek Kees naar de groenbalie, als een rat naar de klem waarin hij een poot verspeelde.
Zaansch Molenleven



Deerom zellik nou 'n kunsie vertoone, dat makkelèk te leere is. Kastelain breng me d'rs effe 'n trechter, as je wille."
De waard, die ook stond te kijken, spoedde zich naar zijn buffet en weldra overhandigde hij het gevraagde voorwerp.
„Mooi zoo, let nou goed op!" ■— waarschuwde de vertooner.
Daarop stak hij de trechterbuis tusschen den band van zijn broek, nam een cent uit zijn portemonnaie, boog het hoofd achterover, legde het geldstukje op den punt zijner neus, knikte snel z'n hoofd naar voren en de toer was verricht: de cent lag in de trechter.
„Nou, da's toch gien hekse zouwwik zegge. Wie wil dat nou'rs prebeere ? Weet je wet, 'n rondje d'r bovel
De eerste die de cent niet in de trechter weet te mikke, moet *t heele gezelskip trakteere," — luidde het voorstel van den goochelaar.
Onder luid gejoel en gelach werd dit voorstel aangenomen, maar, wie zou nu het eerst de proef nemen?
„Leet de baas zelf zeggen wie d'r mee beginnen zei en den verders 't rondjenom," — opperde een jong gezel, eigenaar van een ongewoon grooten neus.
„Da's niet kwaad bedocht. Maar, denk 'r om, wie 't verliest mag niet kwaad worre, den zou de aardighaid 'r öf weze, dat zeg 'k op de voorgrond" i— waarschuwde de „baas".
„Ben je mooi mal, zukke flauwbekken benne we niet, pik 'r maar ien uit, hoor !** — riep een der grootste mannen en hierdoor gerust gesteld zei de toegesprokene:
„Zóó mag 'k 't hoore! Den moste we maar beginne mit die jonge vent, al wasset allien maar om z'n neus.
Jonge, wet he'jai 'n pracht van 'n gevel, da's 'n lust om te zien m 'k hew 'r den ók de heele evend al mit liefhebberai nê ekeke."
Algemeen hoera en gelach.
„Nou, Gert, ast van je skeg of hangt den lap-ie 't wel," — lachte de waard.
„Dat docht 'k ök zoo. Kirrèl, wet 'n pracht van 'n neus is dat, deer ken je mee vóór de krame om. He'je d'r al dr's 'n bod op 'ehad" — informeerde de oolijke timmerman.
. ,,'n Bod op had? Neen 'k," l— antwoordde Gert lachend.
„He'je den nag nooit 'ehoord van 't neuzemezeum, in Amsterdam?" „Neen 'k," ■— zei Gert, min of meer verbaasd.
„Den zei 'k je deer d'rs effe wet van vertelle. De loi van dat mezeum geve goeie praize voor allerlaie soort van neuze, in de leveransie beurd eerst na de dood van de verkooper."
„In betalen ze op voren?" •— vroeg Gert nieuwsgierig.
„Da's nag al glad, aars krege ze gien neusie."
„Nou, ze kenne die van mijn koopen, hoor!"
„Da's je gehouwel Honderd gulde biedik je dadelèk!"
„Dat zei wel, hè'je d'r den ók wet mee uitstaan?" — lachte Gert.
„Ja, ik skarrel zoo tussebaie wel d'rs 'n neusie voor d'rloi op, want 'k kom nag al d'rs hier in deer, weet je.
Het gien mens van jollie allegaar van die neuzekraam 'ehoord ? D'r benne d'r toch zat onder jeloi die veul in Amsterdam komme!" gooide de neuzenkoopman uit.



En daarop kreeg hij steun, velen hadden er wel van hooren spreken en wisten voorbeelden bij de vleet.
„Nou hoor je 't vrind 1 Dus, 'k blaif 'r bai, honderd gulde."
De niet te snuggere Gert had er wel ooren naar en toen de waard hem aanmoedigend toeknikte en zei:
„Dat ken je best anveerden, Gert, die honderd pop is mooi meenomen," — was Gert voor de zaak gewonnen.
„Top," •— zei hij, „maar ze krijgen m'n neus niet voor 'k dood ben!"
„Dat is boite kaif, dus 'k ken je opschraive hè?"
„Ik betaal je zoo mitien, maar nou moet 'k de kastelain al wéér lastig valle," — lachte de neuzenkooper.
„Wet was 'r van je dienst?" m vroeg de waard.
„Ja, 'k wou pepier in ink in pen van je hewwe, want van zoo'n koopie moet 'n kontrakkie op'emaakt worre, da's altaid sekuur, weet je. Gert moet 'r z'n hand onder zette in den nag 'n paar man, as getuige."
,,'k Zè'je helpen vader," — en weg was de waard.
Gert werd middelerwijl van alle zijden geluk gewenscht met zijn fortuintje.
„Da's voor jou nag maar 'n goeien evend Gert," — zei de waard toen hij het schrijfgerei overhandigde en allen waren 't daarmee eens, wat zij luidruchtig te kennen gaven.
De kooper-contractant zette een gewichtig gezicht, doopte de pen in de inkt en wendde zich opnieuw tot den herbergier:
„Ik ben wel lastig, kastelain! Nou wou 'k je weer vrage of je nag vuur anhebbe, bai geval."
„Zeker, m'n fernuis brandt as 'n lier," ~ luidde het antwoord.
„Mooi, wi'je den dut dinkie effe gloeiend make in 't den hier brenge?" — vroeg de neuzenliefhebber en reikte den waard een ijzeren voorwerpje toe, dat hij uit een zijner vestzakjes had opgediept.
„Mit alle soorten van genoegen!" — aldus de gedienstige hospes.
„Wet móet je déér mee?" - informeerde Gert, doelend op gloeiend te maken ijzer.
,, Wel, da's om je neus te merreke. Hoe zouwwik aars me recht op jouw snaveltje kenne lete gelde, as me pepiere d'rs onder 't peerd z'n boik zouwwe rake ?"
Algemeen gelach en Gert keek leelijk op zijn nog ongeschonden neus!
„As dat ök moet, den zienk d'r maar van óf!" ~ wierp de verkooper, teleurgesteld tegen.
„Zoo as je wille, eve goeie vrinde, maatje. As je je later nag bedenke mochte, den ken je altaid nag bai me terecht, hoor!" antwoordde de kooper.
Toen deze niet tot stand gekomen handelszaak genoegzaam besproken en bedronken was, herinnerde men zich de trechter proef.
„Alloo, Gert, nou an de slag mit de trechter, man," — werd er geroepen.
Maar Gert, wat achterdochtig geworden, wilde daar maar zoo direct niet aan en zei:
„Jawel, maar den moet ie 't eerst nag 'rs voordoen, 'k heb het strak niet goed zien."
„Dat ken gebeure vrind! Den kom 'k vlak bai je zitte, ken je op je dooie gemak kaike hoe 't gaat," — stemde de vertooner toe.



En alzoo geschiedde. De molenmaker herhaalde het kunstje, nu in langzaam tempo en stelde daarna trechter en geldstukje aan Gert ter hand met de vraag: „Weet je 't nou goed?"
,,'k Heb 't nou goed zien, hoor. Deer is niks an, dat he'k wel bekeken!" — snoefde Gert.
„Nou, mense, atensie voor Gert!" — verzocht de voorwerker.
Gert trok z'n vest omhoog, stelde de trechter ter plaatse waar deze behoorde, Uet zijn hoofd achterover zinken en besteedde verder zijn aandacht aan de cent die daar, op de punt van z'n grooten neus, gereed lag om de reis naar den trechter te aanvaarden.
Dat was het moment hetwelk de molenmaker met ongeduld had afgewacht, nu was de tijd van handelen daar.
Bliksemsnel greep hij een glas, half gevuld met bier en ledigde dit in de trechter 1
Gert gaf een luiden schreeuw en sprong verschrikt op. De cent rolde over de tafel, de trechter viel op den grond en het bier droop den beetgenomene uit de broekspijpen.
„Je verliest 't, Gert! 't Is 'r méér as bezaie!" — riep de meester zijn leerling toe, terwijl hij naar de cent wees, welke aan den anderen kant op de tafel lag; maar zelfs geen glimlach verried daarbij het inwendig genoegen dat de goed geslaagde grap hem verschafte.
De overige leden van 't gezelschap stonden te schateren en te brullen, dat de herbergkamer er van rinkelde.
Gert keek eerst wel wat zuinig, instinktmatig wreef hij zijn natten buik en keek naar de plasjes welke zich naast zijn voeten vormden.
„Dat haddik toch niet docht!" — betuigde hij spijtig, maar overigens kwamen geen verwijtende woorden over zijn lippen.
Hij koos, in zijn omstandigheden, de wijste partij, gelijk men dat pleegt te noemen en lachte maar mee al vertoonde zijn gezicht dan ook veel trekken overeenstemmende met dat van den welbekenden boer, met z'n kiespijn.
De pret laaide hoog op, vooral toen het door Gert verloren rondje aanrukte. '
Natuurlijk was er voor dit spelletje geen tweede liefhebber te vinden, maar de snaaksche timmerman had wel meer in zijn ransel, zoodat de herberg tot sluitingstijd gevuld bleef en de waard 't leste en 't beste lachte, want er was dien avond een aardig duitje in z'n laadje gekomen.
„Jij bent 'n gladde sinjeur, sakkerjennig wat ken jij 't spul gaande houwen!" ~ lachte hij toen hij den grappenmaker bij het afscheid nemen, goedkeurend op den schouder klopte.
„Jij kent gerust nag 'rs weer kommen, hoor!" — voegde hij er aan toe.
„Nou, dat wordt me alle dage niet 'ezaid, in de regel ziene ze liever onze hiele als onze toone. Van dat is 'n tummerman niet van de gelukkigste," — antwoordde de geprezene, meesmuilend.
,,'t Het 'm bij jou toch nag niet tot tering zet. Sleep 'r maar goed op in droom 'r niet van!" — besloot de kastelein, die meteen z'n deur en tevens een goeden avond afsloot.



VREES VOOR SPOKEN.
De spookgeschiedenissen en spokerijen vinden in onze streek weinig geloof meer, tenminste indien men de algemeene opinie welke daaromtrent valt te beluisteren voor goeden munt mag aannemen.
Of daarom een handig in elkaar gezette spokerij den ondernemer hier geenerlei kans van slagen zou bieden, zou eerst kunnen blijken wanneer iemand een geschikt plan in zijn hoofd kreeg en tot uitvoering wist te brengen.
Hoe 't zij, sinds jaren is het hier vrijwel spookloos; blijkbaar zijn echter in andere deelen van ons land wél plaatsen waar dergelijke verschijningen nog tot de verschijnselen behooren.
Eertijds was onze streek echter evenmin spookvrij en menigeen passeerde in donkere avonden en vooral 's nachts, met angst en vreeze de plaatsen, waar het optreden van spoken niet tot de onmogelijkheden werd gerekend.
De soms ijselijke verhalen, welke bij voorkeur in de winteravonden verteld werden, maakten op menig ontvankelijk kindergemoed diepen indruk en... wat men in z'n jeugd door betrouwbaar geachte personen als geloofwaardig heeft hooren aanprijzen en als zoodanig in zich heeft opgenomen, raakt men in den regel niet zoo spoedig weer kwijt.
Het vele praten en vertellen over spoken, maakte voor velen de bestaansmogelijkheid ervan aannemelijk en het daaraan en daarover denken tooverde ten slotte de ontastbare verschijningen voor oogen aan degenen, wier overspannen verbeeldingskracht daar vatbaar voor was.
Alzoo waren er destijds heel wat menschen, niet alleen kleine, die in de vaste overtuiging verkeerden, dat spoken hier en daar „huis-hielden".
Tot de zoodanigen behoorde ook Dirk, jongen op een pelmolen. Ook hij was het slachtoffer van de toenmalige opvattingen welke ouderen omtrent de verhalen der vele spookgeschiedenissen huldigden.
En, hij had het goed te pakken, hij was, in donker alleen zijnde — zooals men dat wel uitdrukt — zoo bang als een wezel; hoewel de spreekwoordelijke schuwheid van dit diertje, zijnerzijds, zeker geen verband houdt met vrees voor spoken.
Het gebeurde dan, op een donkeren, stormachtigen avond, dat de molen



waar Dirk op werkte, defect raakte en de jongen het land uit moest om molenmakers te halen die gedurende den nacht het gebroken „gaande-werk" weer moesten herstellen.
Op zijn reis van den molen naar 't dorp, had Dirk in het donkere land en bij 't gebouw dat hij daar moest passeeren, niets verdachts ontdekt.
Want dat zwarte, sombere pakhuis waar de wind zulke vreemde geluiden kon veroorzaken als hij daar onder, langs de vloeren en om de penanten gnuifde en in de hoeken en spleten in zijn vaart gestuit, terug kaatste, daarop had Dirk 't niet begrepen ,,'t was deer vast niet plois'Y
Op den terugweg had hij gezelschap en dus: moed, waardoor hij aan mogelijk dreigende gevaren zelfs niet dacht.
Eenmaal weer in den molen dacht hij: „Ziezoo, da's weer goed óf-'eloOpe, nou zellik wel te kooi kenne."
Maar, 't liep anders uit, want toen de molenmakers eens hadden nagegaan wat er alzoo te doen was, waren zij tot de conclusie gekomen, dat met het herstellen der gemaakte schade: „de heele nacht 'emoeid zou weze" en, „dat kon maar niet „op 'n droochie" geschieden.
Daarom zou Dirk andermaal het land uit moeten om ,,'n kiepertje" (drank) te halen.
Wel sputterde hij tegen : „'t is al zoo laat, de winkelier zal-wel-al legge" en allerlei andere bezwaren, maar niets hielp, hij moest „oitraie".
„Gaan jai d'r maar gerust op-öf, bep, in mocht ie al te-koes weze, (in bed lipgen) den maak je maar gewag tot ie voor 't front komt. Deer hè'je gien bien in te zien (dat is niet zoo erg).
Assie je 'ehollèpe het, kroipt ie weer achter de gèrdaine in wai moete hier de heele nacht werrèke: déér mag toch zeker wel wet bai-öp". (daar mogen we wel een extraatje bij hebben).
Met looden schoenen, eigenlijk klompen, begaf Dirk zich dus op weg. Het weer was er intusschen niet beter op geworden, het stormde nu compleet en het straalde van den regen en donker... „je konne mit goed fesoen (fatsoen), gien hand voor je ooge zien."
„Van main porsie zatte ze an 't aare endje van de wereld, die loi mit 'rloi slokkie hale. Nou wazzik nag wel zoo blaid, dattik weer goed in wel binne-mikke was in nou ken 'k wéér dat donkere land oit in weer terug," — murmureerde de jongen voor zich heen.
Hoe dichter hij het gevreesde pakhuis naderde, hoe trager z'n gang werd en eindelijk, „genéve" het gebouw gekomen, zette bij de spat er in en liep, zonder om te zien, op een draf het land uit. De winkelier was: „nag bai de werrèke"; de kruik werd spoedig gevuld en Dirk kon retour.
Weldra bevond hij zich opnieuw nabij het pakhuis, nu had hij het dien avond al drie maal voorbij geloopen zonder dat hem iets overkomen was en: „drie keer is skeepsrecht, dus den zei 't nóu ók wel goed gaan" — redeneerde de jongen.
Dus maar moedig voorwaarts, 't was toch: „ök aigelèk wel 'n bietje kinderachtig om zoo bang te wezel"
Zoo, zichzelf moed insprekend, was hij bijna het pakhuis voorbij gestapt,



nog een paar passen slechts, toen eensklaps een groote, witte gedaante om den hoek te voorschijn kwam en zonderlinge bewegingen maakte en niet minder zonderlinge geluiden voortbracht.
Wat dat voor een wezen kon zijn. Dirk dacht er niet aan zich daarvan te overtuigen!
Hij gaf een luiden schreeuw, maakte een zijsprong en zette 'top 'n loopen, zonder een blik achterwaarts te werpen liep hij wat hij loopen kon en bereikte, overigens ongedeerd, de molendeur, welke hij: „mit 't zelfde gankie", dicht trok.
Hijgend en blazend stond hij daar zijn van ontzetting vertrokken gezicht van angstzweet en regenwater te zuiveren, toen juist een van de molenmakers, met een brandende lamp in de hand, langs hem kwam, den jongen verwonderd aanstaarde en hem vroeg:
„Wet isset mit jou, Dirk? Je laike de dood-van-pierelala wel in je trille as 'n lammère-steertje!"
„Mit main niks," — antwoordde de jongen, klappertandend.
„Maak dat je grootje wais, je benne heelekendal over-stuur, dat zien ik wel. Wet isser 'ebeurd, bè'je vèrskote?" (geschrikt).
„Nai, 'k denk dattik 'n snirsie van de koors hew," «* loog Dirk.
„Da's maar 'n konkelèfoesie, maatje! Je benne wondergauw weerom, je hewwe zóó hard 'eloope dat je d'r van stane te haige as 'n dampig peerd. Je benne toch soms niet bang in donkers, dat je zoo 'eloope hewwe, of de duvel achter je zat?" ■
„Nai, hoorl 't Is mit main gerust niks. Hier hè'je de kroik in ik gaan te kooi," — zei Dirk en ging ,,'t hooger-op zoeken."
Toen de heele ploeg den anderen morgen, met schafttijd, in de hut zat, vroeg de timmerman, waarvan zoo even reeds sprake was, aan Dirk: „Is de koors weer öp'-'edaard, maatje?" — door welke vraag het geval natuurlijk in breede bespreking kwam.
Daardoor kwam aan 't licht, dat Dirk z'n maats wel wisten: „dat ie wet bangelèk, in doo'sbenauwd voor spoke was."
„Ben je mal, jonge! Dat moet je van je zette; spoke bestane hier niet meer! In vaivèntwintig benne de kolle in weerwolleve hier allegaar verzópe, in toe benne de spoke ók mitien op-'ekrast, die hadde zeker ók 'n hekel an natte biene!" — lachte de andere molenmaker. (Hier werd gedoeld op de overstrooming van 1825.)
„Je kenne zegge wet je wille, maar net toe 'k bai de hoek van 'tpakhois was, kwam deer 'n groot, wit ding op me óf in dat maakte den toch zoo'n raar geloid! 't Leek wel 'n groote kop te hewwe en die ging óp in neer. Dat hewwik toch zeker zelf 'ezien, hoe kenne jollie déér nou zoo teugestraie!" i— hield Dirk vol.
„Da's allienig je bange geest 'eweest, in aars niks. Je hewwe net zoolang over die spoke loope te prakkezeere, dat je d'r ientje zagge. 't Is vergloeid as 't aars ken, want leet 'k je nou naggerès zegge, dat 'r gien spoke bestane!" — weerlegde de timmerman, andermaal.
„In ik ze'je van wél, want ik hew 't zelf ondervonde! Datte jollie 't nooit



'ezien hewwe ken wél waar weze, maar ik hew 't nou voor me aigen ooge 'ezien.
Ik gaan temenste niet weer in donkers vèrbai dat pakhois, mit gien stok! 'k Moet 'r niks meer van hewwe, je zouwe je doodskrikke!" — betoogde de jongen.
Algemeen gelach en daarna allerlei opmerkingen en raadgevingen, maar Dirk was niet van z'n stuk te brengen.
,,'k Hew 't nou zelf 'ezien in deermee, öf-'eloope!" — besliste hij.
,,'k Loof datte we wel oit kenne skaie, 't is de Mooriaan 'eskuurd, al wette we zegge.
't Zit 'm zóó vast in z'n kop, dat je 't 'r mit gien harreme (dommekracht) oit zelle trekke! Maar onnoozel isset toch wél, zoo'n groote jonge al!" — zei de timmerman en keek Dirk meewarig aan.
Weldra praatte men over wat anders, de spookhistorie was van de baan, althans voorloopig en wél tot de meesterknecht het raampje uitkeek en toen, met de handen op z'n knieën slaande uitriep:
„Deer hè'je Dirk z'n spook! Deer loopt 't spook!"
Allen sprongen op keken in de aangewezen richting het raampje uit en daar ontwaardden zij in het land een groot, wit paard, dat rustig liep te eten.
„Nou Dirk," — sprak de meesterknecht — „nou isset 't raa'sel mitien op'elost! Dat peerd is bepaald gusterevend laat nag in 't land 'ebrocht, want 'k hew 't nag niet eerder 'ezien.
Maar nou zei je toch zeker wel anneme wille, dat 't die knol 'eweest is die jou de doo'stoipe (doodstuipen) op je laif 'ejaagt het!"
De jongen keek of hij zijn oogen niet vertrouwde, maar moest toch toegeven : „dat 't wel 'n écht peerd was" en ten slotte was hij er ook wel van overtuigd, dat z'n spook er een geweest was: „van vlees in bloed".
„Wè'ja, jonge," — zei de timmerman — „dat peerd het 'efniest (geniest) toe ie de hoek om kwam, da's 't hoopie-al!
As je toe, inplaas van hard-an-de-bien te gaan, eerst 'rs 'ekeke hadde, den ha'je in-iene 'ezien weer je mee te doen hadde. Geloof je nou wettik je strakkies 'ezaid hew, over die spoke?"
„'k Zien nou wel, dattik me gusterévend bang 'emaakt hew voor niks. Maar ovve d'r deerom gien spoke benne, dat weet 'k nag zoo krek niet," m antwoordde Dirk.
„As je eerst maar beginne te twaifele maatje, da's al veul 'ewonne; want den raak je die mallighaid achternê wel heelegaar kwait" — luidde het goedkeurend bescheid van den molenmaker.



EEN ZELDZAME VERGISSING.
„Hoe laat léve we aigelèk?" aldus de vraag van Jan aan zijn maat Kees, twee molenmakers die, tegen den avond van een snikheeten dag, aan 't werk waren op den krukzolder van een houtzaagmolen — bovenkruier.
De aangesprokene raadpleegde even zijn horloge en antwoordde:
,,'t Is effies óver hallèf zeuve, 't is dus nag om 'n uurtje te doen."
„Mooi," — zei Jan — „want je worre op-lest toch wel 'n bietje gaar. Zoo heet asset vandaag is, hewwè van de zeumer nag gien dag 'ehad, zouwwik wel zegge.
Afain, 't skeelt toch al weer 'n hallèf uur. Da's 'r nou óf in dat zei d'r wel niet weer ópkomme ók. 't Is ok mooi genog tot hallèf acht, in raik worre, doene we toch niet, mit al dat lange werrèke" — filosofeerde hij.
„Dat mag 'k laie, dat je zegge! Wie,'t langst leeft, hét toch alles, zelle we maar denke," <— stemde Kees toe.
In den tijd toen het hier vertelde voorviel, was, enkele dagen te voren, de werktijd dezer molenmakers met een half uur bekort en de beëindiging van den dagtaak gesteld op half acht in plaats van acht uur.
Na het uiten van hun zienswijze, gingen de mannen dus met hun, daardoor niet onderbroken arbeid voort. Zij hadden een: ..echt vet karrewaitje" onderhanden, want ze waren bezig aan: „de krek" (de kruk-as.)
Aan en bij zoo'n kruk-as ■— welke de zaagramen óp en néér doet gaan — kon men meestal, als de molen, sedert de vorige reparatie-periode, een jaar gedraaid had, menig pondje „verloopen smeer" wegkrabben alvorens „de krek" en diens toebehooren ontbolsterd waren.
Het was op zoo'n krukzolder dan ook een waar „klieterboeltje", vooral bij warm weer.
De oude smeer, door de afgesleten deelen der kruk-metalen donkergroen gekleurd, gaf bovendien een geurtje af, dat geen enkele fabrikant van der menschen-reukorganen-streelende artikelen aan zijn fabrikaat zou kunnen meegeven, zonder zijn afnemers — die op dat gebied toch heel wat kunnen verdragen — „bai tulten" te zullen verliezen.



De molensmeer werd (wordt) bereid uit varkensreuzel en was vroeger algemeen bekend onder den naam: „geslagen reuzel" en wel omdat dit vet inderdaad geslagen en daardoor tot het gebruik geschikt gemaakt werd.
Geldt van de stokvisch, dat ze door beuken goed wordt, hetzelfde is van de, voor molensmeer bestemde reuzel te zeggen, welke, door middel van knuppels ot ijzeren staven, zoolang en zoodanig moet worden geslagen tot de vliezen, inzooverre die niet tevoren verwijderd kunnen worden, geheel verfijnd zijn. De geheele massa moet ten slotte worden: „ien kloit vet" waarin evenwel geen kluitjes meer aanwezig mogen zijn,
In de molens wordt deze smeer bewaard in een van een deksel voorziene kist of bak, welke meestal aan een touw wordt opgehangen, om alzoo het ongewenschte bezoek van ratten en muizen te verhinderen.
Dat het werken: „an de krekke" de vrouwen of moeders der betrokken molenmakers menig „vet-pakkie" in de waschtobbe bracht, valt allicht te begrijpen, want: „al ontzagge de mannen d'rloi kleere zooveul azze ze maar immer konne, in al dochte ze deerbai, datte ze 't 'r puur gnappies of-'esjouwt hadde: as d'rloi pakkie op-'ekookt wier, den kwam 'r al gauw 'n aardig roompie smurrie op !t kookende water."
En vóór moeder de vrouw: „zoo'n broek in rokkie, baiëgaar staif in glimmend van de smeer, mit zin, op 'r droge-rakkie zag hange om oit te droipe", was er heel wat mee gebeurd.
Maar in den regel troostte zij zich met de gedachte: „skoone kleere verdiene gien geld."
Echter, door die vetgeschiedenis zijn we geheel van ons tweetal, daar: op ,,'t krekzolder", waar ,,'t zoo vet as spek" was — vandaar zeker de zijwaartsche „oitglissing" naar den slager en de Waschvrouw — maar bovendien 't was er ook tamelijk warm, want daarover klaagde Jan.
Hij ging dan ook even: ,,'n luchie skeppe" in het openstaande „krekdeurtje", de deur van het „krekkegat", welke opening dient om er, in voorkomende gevallen, van verwisseling der oude krukas voor een nieuwe of bij reparatie welke vervoer naar de smederij noodig maakt, de „krek" uit en in te hijschen.
„Hier voel je 'n lekker zuchie, maar je kenne d'r aars van öp-an dat 't bretaal heet is!
As je over 't veld kaike, den tintelt 't van de hitte. De masselaars (metselaars) hewwe 't 'r zeker maar bai lete zitte, ze konne 't bepaald niet langer uithouwe; 'k hoor ze temenste niet meer. Nou, die zelle ók 'n taaie sneed 'ehad hewwe, van middèg, deer op die staiger, net in 't louwtje in in 't sontje," — zoo vertelde Jan, terwijl hij wat frissche lucht hapte.
Nabij den molen werd n.1. een nieuw steenen gebouw gemaakt, maar vanuit zijn observatiepost kon Jan dat bouwwerk niet zien, vandaar dat hij slechts bij veronderstelling over de metselaars sprak.
Zijn maat vond dat; „die mense skoon gelaik hadde, dat ze de neeld maar in 't spek 'estoke hadde (opgehouden hadden met werken).
„Bai heulie te kaike (bij hen vergeleken) hadde zollie (de beide maats)'t nag zoo kwaad niet."



„Gien zon, in je hewwe deer bove in de mole om 't eve nag we! 'n bietje trekking."
Zoo licverderlee verstreek de tijd en toen Kees weer op „z'n klokkie" keek, zei hij: „We gane zakke, want 't is al op-slag-van-hallèf-acht, zoo'n uurtje is tocb gauwer om as je denkei"
„Zeg dót, maar 't is toch net of je 't merreke kenne, dat hallèf uur korter werrèke. Zoo is 't temenste mit main," — luidde Jan's antwoord.
„Nou, dat is ók wel zoo. In 'n hallèf uurtje eer thois. dat smaakt ók wel, asstin asset beursweer is, den is 't maar lang niet onaardig."
„Beursweer" = mooi weer om 'i avonds te beurzen (buurten). Met een klubje buren gezellig kouten in de open lucht
„Je benne niet kwaad, deer slaat net de Wessai I" — zei Jan, toen hij de torenklok van de Westzijder Kerk „half-slag" hoorde slaan, terwijl hij bezig was het krekdeurtje te sluiten.
Het „niet kwaad" zijn van Kees beschouwe men niet in verband met diens persoonlijke stemming. Jan bedoelde, dat het horloge van z'n maat vrijwel gelijk liep met het torenuurwerk.
Enkele minuten later stapten de mannen al keuvelend, van de molenwerf op den weg — de molen stond n.1. aan weg en Zaan ~ waarbij het toeval wilde, dat zij: „krek derloi baas teuge z'n laif liepe."
De baas bleef staan, wenschte: „goeien evend" en vroeg verwonderd:
„Tot hóe laat werrèke jollie?!"
„Nóu, tot hallèf acht, hoe vraag je dót nou, zoo op-iens?" — luidde het om antwoord vragende antwoord.
„Wét ze'je me nou, tot hallèf acht! Maar 't is nóu aars hallèf nége, as je 't soms niet 'n wiste!" — lichtte de verbaasde baas zijn niet minder verbaasde knechts in.
„Hallèf nége?!" — klonk 't ongeloovig uit beider mond.
Maar de tegelijkertijd voor den dag gehaalde horloges van den baas en Kees. bewezen dat de baas 't inderdaad bij 't rechte eind had, iets waaraan de twee maats niet zoo dadelijk end wisten.
Jan begon te lachen en voegde z'n maat toe:
„Den he'jai maar hest (liefst) twee keer bril-'ekeke! 't Wordt zoo zachies-an taid, dat jai 'n bril koope maatje! Nou willèk mieters-goed geloove datte we die masselaars niet meer hoorde, ze wazze vort omdat 't hailig was!"
„Deer slaat me toch 'n blind ezel in!" (Daar begrijp ik niets van) aldus Kees, en zich tot den baas wendend vervolgde hij:
„In nou moet je wete, datte we nag wel zoo teuge mekaar op'ehakt hewwe. dat 't zoo zoetelèk was, zoo'n hallèf uurtje vroeger thois te weze!"
„Nou, dat komt oit!" 't Is an Jollie wélbesteedl" — lachte de baas.
„Dat ma'je zegge!" <— viel Jan in. „Maar 'k ben toch blaid, dat je ons net in de arm liepe, want nou weet je mitien datte we 'n uur óver hewwe. In aars zou 't wel zweer 'ezete hewwe om je dót in je geloof te prate. Zoo hewwe we toch nag weer 'n gelukkie bai onze ongeluk I"



„Déér he'jai weer gelaik in. Azze jollie nou maar niet vergete om 't te skraive, want dat kon d'r wel dèrès bai inskiete, as je zoo mit de taid van de wais rakel" — lachte de baas.
„Leg deer je hoofd maar gerust van neer, deer zei niks an mekeere, hoor je. Ze zegge den: skraive doet blaive, maar mit ons isset nou: blaive doet skraive, dat ze'je wel zien op onze briefies, reken déér op!" — antwoordde Kees met overtuiging, wat door Jan onderstreept werd met: „Leet je dót genög weze!"
Uiteraard kwam een dusdanig misvatten op het gebied van den tijd slechts zelden voor. Daarentegen was er, ook onder de molenmakers, wel méér dan één gezel tot het gilde der laatkomers te rekenen. „Zoute Worst" geeft een voorbeeld hoe één dier gasten zich wist te redden toen hij, veel te laat opgestaan, daarna zijn baas ontmoette, terwijl hij zich op weg naar zijn werk bevond.
Een ander, wien hetzelfde overkwam, maakte er niet zooveel omslag bij. De baas vroeg in dat geval: „Wet weenigt, Piet, wat ben je laat! Hoe komt dat zoo?" Piet liep dóór en onderwijl luidde zijn antwoord:
„Ja, azzik je dat allegaar vertelle zou, den wordt 't nag veul later, eer k te werk ben. In deer 'k weet, dat je d'r de poist an hewwe azze we te laat komme, ken 'k me niet begraipe dat je me nou ophouwe wille. Goeie, morrege!"
Daar had de baas, op dat moment: „niet van terug".



OP ROOF UIT. Avontuur van twee olieslagers in een gammele schuit.
„Dat zei weer 'n vet nachie worre, Dirk! Hai begint al weer te slebakke, we zelle de leste twee stampers ok wel gauw moete skorte" — aldus luidde de uiting van Kees, den nachtblokmaalder, in de late avonduren van een wind-armen dag.
Dirk, de steenknecht, inspecteerde juist zijn meelbak en zijn antwoord hield ook al niet veel bemoediging in, want hij zeide:
„Bai deuze voortgang zelle we gauw oit-ten-haie weze. Ik hew nag zoowet arèf skepel in den ben 'k oitverkocht.
't Is de leste dage niks waard mit de wind."
„Deer hé je skoon gelaik in, Dirk. 't Is overdag ök 'n bietje. D'r staat van vandaag maar drie-in-ien an 't bordje" — zei Kees, waarop zijn maat antwoordde:
„Ja, dat *hew 'k al 'ezien. Maar je moete maar denke: drie-in-ien, da's tien, den hé je temenste nag wet te télle. al geeft 't niet veul in je zak."
Dat drie plus een in de oliemolens tot tien kon uitdijen zal menigeen wel wat onwaar«rhljnHjk voorkomen. Toch was dat inderdaad wil zoo. Men rekende daarbij aldus: Eén zak = 3 schepel dus 3 zak = 9 schepel, en alzoo was drie zak en één schepel te samen 10 schepels.
De vermalen schepels werden „aangeschreven" en herleid tot zakken en deze tot lasten.
Al spoedig was Dirk genoodzaakt het laatste tweetal der zes stampers „op te halen", te schorten (= buiten werking stellen).
„Hai het z'n boik al dik an de haie. Maar 'k zei toch èrrès effe kaike of 'r nag wet an te doen is. Arie, kaik jai effe nè me meel !" — riep Dirk en begaf zich naar de stelling om na te gaan of de molen nog tot wat meer spoed was te brengen, door hem wat te kruien.
Arie kwam juist uit de schuur, waar hij het, ten koste van véél te véél tijd, klaar gekomen „worreple" koeken (= 13 stuks) in een der kasten had gedeponeerd.
De voorslaghei danste té langdurig op zijn beitel en stond zelfs telkenmale even in rust nadat hij zijn zwaar: bong .. bong .. bong .. er.. de .. b o n g .. had opgedreund, in de dubbele beteekenis van dat woord.



Het was een eentonige, slaapverwekkende dreun en bovendien dreunde het geluid zwaar na, in den overigens stillen molen.
Want Kees, wiens meelbak inmiddels was leeg geraakt, had „z'n haitje op 'ehonge" en er waren geen potten meer uit te halen.
Potten uithalen = het meel der fijngestampte voorslagkoeken uit de stamperpotten scheppen. Dit meel wordt daarna gezeefd waarbij het in de naslag-meelbak terecht komt, om ten slotte verwerkt te worden tot naslagkoeken.
„Ziezoo, ik ben skoon skip. Dat gaat 'r bai langes deuze veertien dage! Dat zei 'n zoineg paaitje weze" — voorspelde Kees en vervolgde:
,,'t Zei wel gauw heelegaar bered weze, want je hoore niks op stelling. Dirk ken 't ök al niet aars make as 't is. Je kenne de wind nou iemaal niet dwinge."
„ We kenne ze wel klampe in nè hois gaan, want d'r zei wel niks meer van komme" — meende Arie.
„Nè hois! Da's altaid nag vroeg 'enög. Je kenne nooit wete, jonge, hai ken strakkies wel weer 'n bietje wakkere."
Dirk kwam onverrichter zake terug en deelde mede:
,,'t Is zoo mit ien of 'eloope. 't Luchie is dik in donker in 't wordt mistig ök. Je kenne op de sloot wel skraive'' (geen rimpeltje op het water).
„Je hoore gien haitje meer, wai benne zeker de ienigste die nag draaie. Zeker omdatte we 'm langes de sloot hewwe."
„Dat zei wel, Dirk. 't Is aars 'n merakel zoo lang as ie draaie ken op de nachtlucht. Dat hew 'k nag op gien iene mole zoo beleefd" -— zei Kees, met overtuiging.
„Nou,'' — liet Arie zich hooren — „die nachtlucht deer hew 'k aars ök 'n bietje mee amme pet. Deer ken je gien skootje (brood) op te borg kraige." En, zich tot Dirk wendend vroeg hij:
„Moet 'r nag meel in de pan?"
„Nai, dat ken je wel lete, Arie. Hai begint al te snikke, dat hoor je ök wel. Hai ken de hai niet meer trekke" — luidde het antwoord.
Weldra begon het boven in den molen te knirren en te knarren: het geluid, veroorzaakt door de wrijving der kammen van de bijna onzichtbaar bewegende wielen. Dit geluid, voorbode van het afbreken van den „levensdraad" van den molen, werd, heel juist, snikken genoemd.
Het intreden van dezen toestand was natuurlijk ook buiten aan den molen waar te nemen. Het draaien der roeden verlangzaamde al meer en meer, werd door korten stilstand onderbroken, dan weer even „oplevend" om ten slotte „hortend en stootend" te eindigen. Wanneer de molenaars dit gebeuren bij een of anderen molen opmerkten, dan luidde hun conclusie: „Hai staat te snikke."
De onderhavige molen begon dus ook deze voorteekenen van spoedigen stilstand aan te kondigen en Arie haalde, noodgedwongen, de kneppel maar öp. De kneppel = de schortkneppel, een hefboom welke om een pen draaibaar is. Als heien en stampers in werking zijn hangen de kneppels, in loodrechten stand, er naast. Bij het schorten wordt de kneppel, door middel van een over 'n schijf loopend touw, opgetrokken. De hefboom grijpt dan onder een uit stamper of hei stekende nok (neut geheeten) en schort alzoo den gang dezer, op-en-neer bewogen, tamelijk zware, houten werktuigen.



Nog even bleef het „organisme" van den molen in werking, om daarna geheel tot stilstand te komen.
„Nou, vrinde, 't is gedaan mit bessie!" — zei Dirk, plechtig en voegde er aan toe:
„Deer stane we nou; vrieze we dood, den vrieze we dood! In nou ken je mit je' ziel onder je arm loope te wachte of 'r weer 'n zuchie komme zei, maar, 't zei wel nietes weze."
„Zeg dat wel, Dirk. Ik zou temenste niet wete wette we oitpakke moete, want mit al die stilte is alles al op'egnapt.
'k Loof niet dat 'r ién stikkende buul in de heele mole is. In deerom, 'k weet niet ovve jollie d'r wet op teuge hewwe, maar ik gaan 'n oiltje knappe" m» redeneerde Kees, voegde de daad bij't woord; zocht wat zakken, plaatste een bank bij de vuister en maakte het Zich met die hulpmiddelen zoo gemakkelijk mogelijk.
De vuister — een gemetselde vuurplaats, een soort fornuis, waarin met turf wordt gestookt. Op de daardoor verwarmde ijzeren plaat wordt het te persen meel op de vereischte temperatuur gebracht.
„Zie zóo, 'k hew *n plaasie as 'n prins. In dat rust ók, want je worre van dat gesjaggel nag loover, as dat je je geregelde werk hewwe. Zoo'n tókkie doet je ouwe ribbekast goed. Azze jollie nou maar 'n bietje je gemak houwe, den zél ik 't wel lappe. Maar aars zei d'r van slepe niet veul in 't boekie komme" <— praatte Kees, gereed om „de rais an te neme".
„Pruttel maar niet, je zelle van ons gien last hewwe. Ik zei eerst nag ers boite kaike en den gaan 'k ók maar neer.
In jai, Arie? Hé je nag wet in je kanis, dat je oppeuzele kenne? Ik ben d'r al deur heen, 'k hew goeie doei 'ehad.
Maar mit al die grappe hew 'k hou 'n gat in skepel" — redekavelde Dirk, zonder Arie gelegenheid te laten de gestelde vraag te beantwoorden. Doch deze viel z'n maat in de rede en zei:
„Nou, zóóveer ben 'k nag niet, maar 'k hew toch 't leste paar in de bak. As 'k 'r nag twee oit ken make, zei 't wél weze."
„Zoo, dus den stane we d'r eigelèk baiegaar zoowet in top voor!" — concludeerde Dirk.
Een gat in 't schepel, beteekende: gebrek aan zaad hebben. Van een molen, die wegens dat gebrek tot rust was gedoemd, werd gezegd: „hal het 'n gat int skepel". Overdrachtelijk was dit gezegde ook van toepassing ten opzichte van personen, die hun geld kwijt geraakt waren, b.v. een patroon die het niet had kunnen bolwerken.
„Het leste paar in de bak" beteekende, letterlijk: dat er nog ongeveer een hoeveelheid meel in den meelbak voorradig was. Juist groot genoeg voor het fabriceeren van twee koeken, dus maar heel weinig.
Figuurlijk werd deze uitdrukking ook wel gebezigd ten aanzien van een zieke, die men voor ongeneeslijk hield en ook van zaken, die er niet florisant voorstonden, enz.
„In top er voor staan", ook weer een molenaarsterm, in de beteekenis van: er slecht voor staan: Afgeleid van: door een bui overvallen te worden terwijl de molen met volle zeilen — in top — maalt.
Dat de beide, nog jonge gezellen hun „pelot" reeds opgemaakt hadden terwijl zij er nog niet aan toe waren huiswaarts te gaan, was niets buiten-



gewoons. Ze waren hongerig, evenals velen hunner vakgenooten, want de lage loonen veroorloofden niet dat moeder de vrouw de maaltijden tot een „vetpot" kon maken.
De magen bleven meestal graag en dit euvel openbaarde zich, uiteraard, nog méér tijdens windstilte, als verveling de overhand kreeg, dan wanneer een „vluggen wind" de noodige afleiding bezorgde, in het „bestoken" werk.
Alzoo was het dus geen wonder, dat Dirk zeide:
„Ik begraip 't niet, maar 'k ben zoo hongerig as 'n wollèf. 'k Zou nou ök best wet luste."
„Nou, as je me dat vrage, den ik ök. Maar 'k zei me leste broodjes toch nag maar 'n bietje beware" — vond, Arie.
„Wet je gelaik hewwe" — zei Dirk en ging meteen naar buiten waar Arie al spoedig hem gezelschap ging houden.
,,'t Is niks koud, al is het puur mistig" — opende Dirk het gesprek.
„Ja, lekker zacht weer, maar 't is ok piep-in-blak, je voele gien zuchie" — was het antwoord, (piep-in-blak = volkomen windstil).
Geruimen tijd bleef de stilte onberoerd, Dirk scheen verzonken in nadenken, wat Arie ten slotte deed vragen:
„Weer staan jai zoo over te maimere?"
„Nou, om je de waarheid te zegge, ik prakkezeer over me leege kanis. In nou ben 'k an 't overlegge ovve we deer niks an doen kenne in make datte we wet te snibbereere kraige. Déer docht 'k over, want me maag begint te jeuke. 't Is net zoo as 't op de tebakskroeze van 't ouwe Londe staat: „Honger maakt smalle penze", in deerom moet 't nag maar d'rs beure" ■— antwoordde Dirk.
't Ouwe Londen = de tabakskerverij en -winket „Het Wapen van Londen", der firma Köhne, te Zaandam, op. wier zakken het wapen voorkomt, waarvan het bekende randschrift luidt: „Honi Soit Qui Maly Pense", hetwelk Dirk, en anderen vóór en na hem, in vrije vertaling, als boven staand, in onze moedertaal overzette(n).
„Wét moet 'r nagèrès beure?" — vroeg Arie, nieuwsgierig.
„Ja, dat weet jai nag zoo niet, hé, je benne nag niet zoo lank op deuze mole. Maar je wete toch wél, dat 'r effe benoorde de mole 'n boogerd is in datte d'r an de spoordaik eerdappele genog stane" — hield Dirk Arie voor. En toen deze van zijn bekendheid te dien opzichte had blijk gegeven, ging Dirk voort:
„Nou den, azze die eerdappeltjes raip benne, in dat benne ze nou, den haal 'k deer wel d'rs 'n meeltje van.
In uit die boogerd kaik 'k den 'n bietje stoofpere weg, want die lust 'k slordig, weet je!
Handappele in pere hew 'k 'r ök wel 'ejat, maar die zelle d'r nou wel öf weze. Van 't jaar ben ik 'r nag niet op oit 'eweest want je moete 'n skoitje hewwe om bai die boogerd te komme, in dat he'je altaid niet bai de werrèke."
Arie begreep de zaak en bracht in 't midden:
„In weet je den nóu 'n skoitje te legge?"
„Ja, effe verderop, ant 't land lait 'r toch ientje, dat hew 'k je niet te vertelle dunkt me" — was Dirk's bescheid.
Zaansch Molenleven



„Nou, jai den maar! Die pluut lait hallèf zink en 'k hew nag nooit'ezien dat 'r ientje mee 'evare het.
In deer zei je nou bai nacht mee van wal steke! Man, je benne mal. Den maar gién pere!
Lete we 'n zoodje wortele neme, die stane d'r ök zat an 't spoor. Azze we d'r loopend komme kenne, den gaan 'k mee, maar aars: an mam laif gien onkoste!" «* betoogde Arie.
„Den blaif je maar hier, want ik moet gien wortele. Nou zeg ik: in main laif gien gallègè-penne, zoo staat 't nou!" •— zei Dirk, kortaf.
„Maar nou naggerès wet. Weer moete we die eerdappele in doope? Hé jai soms vet?" — informeerde Arie.
„Nou wou 'k je toch waizer hewwe, Arie. Moet 'k jou nou nag vertelle datte we reepolie in de mole hewwe, in maar zét, in beste ök. Azze de piepers 'ekookt benne, den an plakkies snaie in den bakke in de reepolie, da's 'n kossie, maatje" tig lichtte Dirk in.
„Ja, da's waar ók; stom dat 'k deer niet op'ekomme ben. Dat doet me moeder ök, azze de eerdappele slecht benne," — gaf Arie toe.
„Zoo, dat docht 'k. Want da's niet van vandaag of gustère. D'r zelle al heel wet eerdappeltjes in de reepolie óp'esnudderd weze, want arremoed leert hoishouwe.
Azze d'r gien cente voor vet overskiete kenne, den komt de oliekroik, bij menigien, op de proppe.
Maar, om me aigen in de rede te valle, zouwe we nou maar niet gaan? 't Is zoo mirem zoo marem als over twalevè. Hoe eer 'egaan, hoe eer 'edaan. Azze we hier blaive klesse, den zei de pot niet te vuur komme" — wijsgeerde Dirk en bij liet er op volgen:
„Ik gaan stikum nè stelling in zei zachies de vang neer legge, we zelle 't wisse maar voor 't onwisse neme, want Kees zei wel slepe. In den gooi 'k mitien de stellinghaak in 't groentje."
„Da's te zegge! Wou je den tóch mit die ouwebakke skoit nè de boogerd?'' vroeg Arie en gaf blijk, dat hij met dit plan nog niet verzoend was.
„Gien ding vaster, as dat. 'k Hew nou iemaal me zin op pere 'ezet, dus 'k gaan ze hale. As jai niet mee durrèvè, den gaan 'k alliendig, deer is 't heele praatje mee oit" — besliste Dirk en ging den molen binnen om begin van uitvoering aan zijn plan te geven.
Arie volgde en nu hoorden zij, dat Kees: ,,'t al vergete had."
„Nou, nou! Hai het 'm goed te pakke. Hoor 'm 'rs op spaiker zage! Deer is de koud óf" ■— fluisterde Arie.
„Je hoeve gerust niet te mistere. As Kees zóó onder zail is, den ken je mit 'm an de sjouw gaan, zonder dat ie wakker wordt. Je zouwe wel zegge, den weet ie van gien toete of bleze! Maar leet 'r nou gien tochie komme, want dén is ie in iene bai de werrèkè.
Da's 'n wonder, 't is of de wind 'm den op z'n bakkes bleest. Dat hew 'k al meer as iens bai'eweund, mit die ouwe" •— vertelde Dirk.
Toen Dirk, even later, weer beneden kwam, stond Arie bij de deur gereed tot vertrek, een paar opgerolde voorslagbuien onder zijn arm.



„Zie zoo, da's zooveer. Hé jai bule, mooi zoo. Den zei ik 'n emmer mee neme, om strakkies 't skoitje oit te wooze," — en, terwijl hij dit zeide, greep Dirk een bij de deur hangende, groen geverfde, houten emmer, waarop met witte letters, de naam van den molen, en tevens het wijknommer prijkte. Het was n.1. een der twee brandemmers, welke, behalve andere hulpmiddelen „ter voorkoming en wering van brand", in eiken oliemolen aanwezig behoorden te zijn; zulks naar voorschrift van het Olieslagerscontract, (Onderlinge verzekering tegen brand en brandschade).
„Kees ken 't wel allien óf, hai sleept as 'n os. Maar as ie soms wakker wier, den zellie toch raar opkaike, datte wai d'r van deur benne.
Maar, hai zei wel déur-kurrèkè in, teffes, we gane niet zooveer van hois, we zelle niet zoo erg lank wegblaive. 't Is onderhand best mistig 'eworre. Nou, zooveuls te beter, den zelle ze ons niet zien azze we bezig benne.
Neem jai nou de stellinghaak, in den gane we op stap, mit onze goeie gedrag" — babbelde Dirk en lachte bij het uitspreken van de laatste woorden.
Spoedig bereikten de avonturiers het reeds genoemde schuitje. Het lag half in het water en half op den drassigen landkant en, inzoover dit mogelijk was, zink.
„Leet de haak hier maar legge, dat zaakie zelle we wel opknappe azze we mit de eerdappele terug benne" — oordeelde Dirk, terwijl de emmer bij het schuitje plaatste.
Arie moest er echter meer van weten. Hij bekeek het vaartuig van nabij, betastte het en openbaarde de meening:
,,'t Is wel donker, maar je kenne evegoed nag wel zien, dat die skoit lillek rampu is.
Dat ken wet worre, azze we déer mee an de vaar gane. Hai is zoo rottig as'n mispel; 't zei main ontskiete owe we 'm nag leeg kenne kraige."
„Dat komme we strakkies wel an de weet, gien ellende voor de taid, maatje" — vond Dirk en commandeerde: „Vor-oit, we gane verder! Eerst eerdappele hale, dat kenne we met droge biene redde."
Na een korte wandeling arriveerde ons tweetal op het uitgekozen operatieterrein en nam de aanval op de aardappelen een aanvang.
„Wét denk je van andaivie, Dirk? D'r stane hier mooie stroike. Lus je die soms liever, as wortele?" — vroeg Arie, terwijl hij even ijverig als z'n maat, bezig was het aardrijk te beklauwen gelijk een mol, die, bovengronds gekomen haastig arbeidt om zoo gezwind mogelijk weer te verdwijnen.
En feitelijk was er dan ook veel overeenkomst in de positie van die twee gravers en zoo'n buiten zijn „sfeer" geraakte mol.
Het was voor eerstgenoemden evenzeer zaak zoo spoedig mogelijk verwijderd te zijn van het gebied waar zij allerminst thuis hoorden en gevaar van ontdekking hen bedreigde.
Dirk besefte dat maar al te goed en gaf daarvan blijk door zijn mededader, op met te luiden toon, toe te voegen:
„Niet klesse! Ofmake, in azze we 't zoodje hewwe, den de breg over, 't ken met te gauw.
Mit die pere hewwe we ons niet zoo te haaste, maar hier is 't niet kouser!"



„Nou, nou! Wet wor jai nou op iens bang. As 't 'n bietje wil, den kom je nag mit 'n broekie vol an de mole" ■— lachte Arie.
„Lach as je begrave worre" — gromde Dirk, maar liet er waarschuwend op volgen:
„As je wet hoore, leet je den dadelijk plat-neer-valle. Azze we tusse dat loof legge, zelle ze knap weze as ze ons ziene. Want mit mistig weer wil 't wel d'rs beure, dat 'r zoo'n spoorkirrel de lain langes gaat om de saine nè te kaike, weet je. In, deerom, opskiete!"
„We benne d'r al, de buul is vol. Hé je 'n touwtje, den kenne we 'm kroppe" i— klonk het geruststellend van Arie's lippen.
Weldra werd de terugtocht aanvaard. Arie, met de gevulde buul op zijn schouder, vormde de voorhoede. Dirk, af en toe schuw omkijkend, dekte de aftocht.
Maar er gebeurde niets, onverhinderd bereikten de roovers het schuitje, dat bij de voortzetting der expeditie zou moeten dienen.
„Nou zei de butter geld gelde! Assie niet raize wil, den zelle we ons an de pere niet verslabberèzére" j— zei Dirk, terwijl hij met de emmer naar den slootkant stapte.
„As jai 'm nou mit de stellinghaak, zooveul as je kenne, van achtere in de hoogte trekke, den zei ik pompe" — stelde hij voor.
„Best" — stemde Arie toe, en handelde volgens de overeenkomst, waarna Dirk — „as 'n. razende" — zich aan den arbeid zette.
't Leek wel of er een klein stoomgemaaltje in werking was gesteld! Het water golfde, bruischend en spattend, over boord en onder het onafgebroken hozen door, moedigde de schepper zijn maat aan:
„Hou vast, Arie! Hou, wet je hewwe! Trek op, toe maar! We winne, bai is al 'n paar doim bove! Hou je goed! We lappe 't wel! Hai raist, hai raist!"
En even later klonk het zegevierend:
„Leet nou maar los, want nou draift ie al op z'n aigen!"
„Dat haddik al in de lamp, me haak lait al in 't land. Maar dat hé jai niet iens 'ezien. Zóó he'je 'emierikt of ie opperdan kwam.
Leet ik nou 't lessie d'r maar oitpompe, den ken jai 'n bietje oitbleze, want je zelle 't end wel in je bek hewwe. Voor zük wooze, as je dene!" en er was bewondering te bespeuren in die uiting van Arie.
„Hé!... Hé!" — hijgde Dirk. — „Dat was werrèke! Maar, hoe is ie? 'k Hew toch me zin hé, want nou zien je, datte we d'r makkelèk mee heen in terug zelle komme.
We zelle 'm nou eerst van 't land ofdouwe, in as jai den wooze wille, den ken je van main je hart ophale."
Zoo gezegd, zoo gedaan. Het schuitje, dat daar zoo langen tijd had gelegen als een gestorven amphibie, bevond zich binnen weinige oogenblikken weer geheel in zijn element.
Dirk hield het met de stellinghaak tegen den walkant en Arie, die op dat drassige schor stond, hoosde „bai dood in leve óf".
„Lam dat 'r gien roeidoffie in is, nou moet je alsmaar van binne né



boite skeppe in aars kon je deer mit je knieë op zitte" — klaagde Arie.
„Je kenne d'r nou wel instappe, zooveul water is 'r niet meer in. Je kenne 't best bediepe, op je nuwe hutte, den ken je oit de kosp wooze. 't Is nou op 'n oor nè 'evild" — suste Dirk.
Arie, niet tevreden gesteld, murmereerde:
„Jai prate van bediepe, maar 'k hew nou aars al 'n paar natte klissers. 'k Had me nuwe klompe nag wel an'etrokke, omdatte me moleklompe lik benne; maar 't het niet veul 'egeve.
Jai hale wet oit met je pere. Ze magge den gien eente koste, maar ik zou miene, datte we ze allank al betaald hewwe, in nou hange ze nag mak in murf an de boom!
Den ken je beter eerdappele rode, da's temenste droog werk.
Dirk antwoordde niet en wachtte maar af, dat z'n maat klaar zou zijn. Dat duurde niet zoo héél lang, zoodat het roofschip eindelijk zeewaardig, klaar lag. Het had bijna een half uur geduurd om het in dien staat te brengen. De aardappelen zouden de reis meemaken, want het werd gevaarlijk geacht dat hoofdbestanddeel van het te wachten maal, achter te laten.
't Was immers niet onmogelijk, dat, nu de wind uitbleef, volk van andere molens zou passeeren en de buit ontdekken, wat allicht een nasleep zou kunnen hebben. „ ,
De wollen zak met inhoud had een plaatsje gekregen op den „neus van t schuitje, want behalve de roeidoft ontbrak ook het „achter-hpisie".
Ter plaatse waar dat getimmerte zich eertijds bevonden had, stond nu Dirk, die van wal stak terwijl Arie, gewapend met de emmer, midscheeps had post gevat, gereed om het binnengekomen water naar buiten te werken.
„Nou, Arie! Deer gane we den, jonge!
Berend Botje ging oit vare, Mit z'n skoitje nè Zoid-Lare." declameerde Dirk, opgewekt; de stellinghaak hanteerende als vaarboom en stuurriem, stuwde hij het vaartuig in de gewenschte richting.
„Ja" — luidde het antwoord — „maar die kwam nooit weerom, as je dat maar niet vergete!
In hoe of 't mit ons afloope zei, dat weet 'k nag zoo krek niet, want die pluut likt dat 't 'n merakel is.
't Is maar goed, datte we niet vér hoeve" — pruttelde Arie, al scheppende.
„As je déér over in zitte, den most je eerst je testement maar 'emaakt hewwe, maar je zelle, slacht main wet, niet veul nè lete, azze we soms nè de haaie gane" — meende Dirk en lachend ploeterde hij maar door. 't Water van de vaarstok liep hem al langs de armen.
De kleine afstand werd zonder ongevallen afgelegd en na de landing aan de „boogerd" trokken de varensgezellen hun vaartuig op het schor, waarna de verkenningstocht op het, van vruchtboomen wél voorziene, eilandje, begon.
Dirk wist den weg, want, zooals we reeds vernamen, hij kwam daar niet voor de eerste maal.
Onder 't voortloopen zei hij:
,,'t Hand-goed isser allegaar al óf, dat hew 'k al in 't vezkr 'ehad, bai de



mole vandaan, 't Is wel zoo as 'k 'ezaid hew. Maar stoofpere benne d'r nag zat. Hó maar effe! Hiero, dut boompie, dat benne lekkere.
Deer hew 'k al meer 'n kooksel van 'ehad. In wet je goed bevalt, deer moet je bai blaive.
Denk maar om je kop, Arie. 'k Zei effe skudde, mit de baak."
Alras hoorden de „afnemers" het doffe geluid, hetwelk op den grond vallende peren te weeg brengen.
Men grabbelde de oogst bij elkaar en het bleek, dat die ruimschoots voldoende was om de buul te vullen.
„Nou, da's 'n goed zetje, zoo in ién rukkie" — zei Arie, goedkeurend.
„Ja, zeun! Ze wazze d'r net an toe, zoo as je ziene. 'k Hew zeker 'n hondeneus 'ehad'' — antwoordde Dirk, met voldoening, en ging voort:
„Nou kenne ze niet zegge, datte de rotte bai ons dood voor de kast legge, dat zei wet skelel
We benne voor vannacht onder dak, dubbeld in dwars, want we zelle 't oit 'n zoete niet opkenne.
Maar da's niks, den hewwe we nag 'n riempie onder 't zail voor 'n aare zoinige nacht.
In nou gane we ófzakke, in den zelle we d'rs kaike wet onze skoit te vertellen het" — redeneerde Dirk, steeds meer „op z'n raap". (In 't goede humeur.)
„Dat kon wel d'rs niet meevalle, want hai leek 'r onder 't vare niet beter op te worre.
Je hewwe zelf ok wel 'emorrèke, dat 'k 't maar amper an bai kon houwe, mit wooze" — luidde Arie's, minder opwekkend inzicht te dier zake.
En het bleek, dat hij niet geheel ten onrechte niet optimistisch gestemd was, want toen de twee trawanten weer vóór den boeg hunner schuit stonden, kon de oudste slechts bevestigen wat de jongste zeide, n.1.
„Hai lait al weer dél, in dat in zoo'n klain taidje! Dat ken wet worre 1"
Maar dat begon Dirk toch te vervelen, vandaar dat hij minder vriendelijk uitviel:
„Wét ben jai toch 'n nare jankerl Dat loopt nou maar te jerremèjere in te maitere, deer komt gien end an.
Was den niet mee 'egaan, as je voor zoo'n bietje zoo allemachtèg in de rats zittel"
„Nou, we zelle zegge dat 't 'n oitje is, ben je nou tevrede! Baiegaar al 'n paar natte biene, in nou ken je maar weer van vore of an beginne, om die zinker leeg te kraige. Noem jai dat den maar 'n koppie!" — wierp Arie tegen.
„Nou moet 't ofbreke mit dat gelammeteerl As je je bakkes niet houwe, den gaan 'k slöb deur sloot, rechtdeur nè de mole in 'k leet jou, mit de heele mikmak, hier zitte!" stoof Dirk driftig op.
„Ik zien je al gaan! Deer zei je den zeker eerst nog wel d'rs over slepe wille" — plaagde Arie.
„Docht je altemet dat 'k niet zwumme kon?! Nou, beppie, as 'n eend, leet je dat genog weze!" — riep Dirk, nog boozer.



„Nou, ik ok, maar as 'n bakstien. Dus den weet je dat alvast, as 'r strakkies wet beure zou.
Maar lete we nou gien mot zoeke, want deer koope we niks voor.
Lete we maar weer beginne om die lammenadige skoit bove water te kraige. We gane onze gankie maar weer, net as strakkies" *- kalmeerde Arie.
Dirk bromde nog wat na en zoo dreef dat buitje voorbij en na onverpoosd scheppen dreef het schuitje ten slotte ook weer. ^
De lading werd scheep genomen, d.w.z. op den „neus gedeponeerd en de bootslieden hernamen hunne plaatsen en werkzaamheden, elk in gelijke functie als op de heenreis.
Maar Arie moest al spoedig nog harder werken dan te voren en spoorde daarom z'n maat aan tot vlugger boomen. ... ,
„Je hewwe me niks te vertelle. Ik voel 't hier teuge me linkerbien anspoite I 't Is hier achterin gien zoivere koffie.
't Zit 'm in die kimneed. 'k Doen al zoo hard as k maar ken, maar je hewwe in die prut temet gien steun om te douwe. Pompe maar, Arie!
Pompe of verzoipe, is 'r nou 'eblezel Je laike wel achteroit te boere. want me klompe gane al heelegaar onder" — zoo praatte Dirk en boomde ondertusschen of hij deel nam aan een wedstrijd.
„Moete we... nag ver... ? Want... 'k wor... zoo loof... as n hond ... in "'k... zweet as *n andreger... 'k Loof... nooit... datte we... 't lappe... Ik gaan... allegaande ... meer... achteroit!..." — hijgde de hoozer.
„We zelle nag best an land komme, al is 't den niet op de plek weer t skoitje legge moet. ,
Woos maar wet je kenne! Woos je niet, den hé je nietl t Is nag om n klain endje te doen; nag 'n dertig voet, hou 'k 'r voor" — sprak Dirk, bemoedigend. , , ,
Maar «auwelijks had hij dit gezegd of hij voelde de bodem lichtelijk schokken, onder zijn voeten en toon en tempo van Dirks mededeeling omtrent dit gebeuren, wezen er op dat de toestand kritiek begon te worden.
„Nou wordt 't moize! De boom leet los in 't gulpt 'r in! Wooze, Arie, wooze!!" — klonk het gejaagd.
Doch dit laatste bevel kon Arie niet uitvoeren en evenmin kreeg hij gelegenheid tot het uiten van nieuwe verwijten.
Het schuitje maakte, plotseling, heftige bewegingen, het water evenzoo en de beide schippers niet minder.
Want op hetzelfde moment spartelden zij in het hun, tot bodemlooze badkuip geworden, vaartuig!
Arie vertelde later: „Me biene skote onder me laif oit in kklapte achterover, 'k Skoof omleeg in 'k was iniens koppie onder, 'k Had gien taid om te skreeuwe; maar wet 'k allegaar docht in dat oogeblikkie, deer ken k nég niet bai." . ,
Dirk was: „in de prut 'ezakt" en bleef hangen op de kromhoutjes, zoodat hij het hoofd boven water kon houden.
De bodem van het schuitje, nog bevestigd aan den voorsteven, rustte met zijn achtereind in de modder. Zóó was de situatie toen Arie, houvast



gekregen hebbende aan de uitstekende „krommertjes", zich wat naar boven wist te hijschen en met zijn hoofd boven water gekomen angstig begon te schreeuwen: „Help 1!... Help!!", want nu had hij daartoe tijd en gelegenheid. Maar Dirk, minder door schrik overmand, gebood onmiddellijk: „Hou je kakement op mekaar, stommerik!" — en verklarend Het hij er op volgen:
„Jai mit je geballèk, je zouwe make dat 't volk van de moles d'r op of kwam. In we kenne onze boontjes best zelf doppe, zit déér maar niet over in I"
Vóór Arie kon antwoorden, werd Dirks vermoeden reeds bewaarheid, want daar klonk het uit de verte:
„Wet is 'r an de hand! ?... Zit 'r ien in de nood! ?"
„Hou je jakes, hoor je! Deer hé je 't nou al, dat komt deur jou geblerrèk. Azze ze niks meer hoore, den blaive ze wel weer ze benne, want ze wete toch niet weer ze heen loope moete, mit die mist.
Nag weer n gelukkie bai 'n ongelukkie, dat de mist nag dikker 'eworre is" — aldus gaf Dirk zijn meening ten beste en worstelde zich inmiddels omhoog, Arie aansporende hetzelfde te doen. Toen de schipbreukelingen het zoo ver gebracht hadden, dat zij, met de voeten steunend op denhellenden schuitbodem, op de „inhoutjes" zaten, zei Dirk:
„Ze skreeuwe maar niet meer, meugelijk denke ze, dat de ien ofde aar oit 'n mallighaidje de boel op stutte het wille zette. Maar, 'n aar praatje. Hoe is 't of'ekomme met onze bule? 'k Zou wel zegge ze benne vertrokke, maar jai zitte korter bai de neus. Kaik jai 'rs effe om."
„D'r is niks meer te goed, docht je den, dat die 'r nou nag legge zouwe! Dat ken je an je hart voele!" — kreeg Dirk tot bescheid.
„Dat is toch wet te zegge! Nou dat ók nag. Deer hé je je nou zóó voor oit'esloofd. In, om 'r nè te gaan grutte, da's ok maar zoo wet, want wie weet hoe 'n rare doik ovve ze 'emaakt hewwe. D'r zit niks aars op, as datte we make, datte we weer op droog komme.
Jonge, jonge, wet komme we déer slecht onder vandaan. We benne zoo gelukkig as 'n hond, die op z'n verjaardag verzópe wordt!"
Arie begon weer te mopperen en Dirk verwijtingen te doen, over zijn roekeloosheid en zijn „deurdraiverai".
„Begin je weer! Nou hé je pas je kop bove water in de repe benne alweer gaar ók, in nou zai je nag wel dat je gien ruzie woue make! Je hewwe niet hillekendal ongelaik, deervan niet, maar al gaan je nou nag zoo te keer, deer verhelp je niks mee. Ze zegge welderès: we zitte in 't skoitje in 't noodlot voert ons mee. Maar onze skoitje gaat niet veerder in wai moete d'r oit. In deerom zalle we anstalte make om d'r oit vandaan te komme" — redeneerde Dirk.
„Ja, maar ik ken niet zwumme" — zei Arie, kleintjes.
„Da's niks erg, want we kenne wel loopende an de kant komme. Meskien dat je wel tot je nek toe d'r in gane, maar passies ben je d'r nag dieper onder 'eweest, dus van dat nè gaande ben je d'r al deur heen. Maar, weer is de emmer bedaard? Die moet weer an de mole komme, aars zou 't spaak loope."
Daar kon Arie inlichtingen over geven.







PlMt IV ~T ,r,„r . Zfc Pafltaa Vm.
„OLIESLAGERS IN HUN MAALGOED".



„Die is mee'egaan toe 'k omleeg gong. Hai zei niet zoo veer weg legge." Dirk's pogingen om het verloren voorwerp aan den haak te pikken werden spoedig met goeden uitslag bekroond.
Toen was er niets meer dat den pechvogels weerhield van vertrek van het wrak, zoodat Dirk buiten boord stapte. Het bleek daarbij, dat de gesteldheid van den slootbodem zou toelaten den afstand tusschen het vertrekpunt en den wal. wadend af te leggen, want Dirk verdween niet verder dan tot de oksels in het water toen hij, vlak bij Arie staande, deze toevoegde: „Die me lief het, volgt me! Kom 'r maar oit en den pak je de haak maar vast, den hewwe we steun an mekaar.
Ik zei de emmer wel meeneme. Maar je moete opskiete want k ken hier niét staan blaive, den zou 'k gauw staande kenne drinkel"
Arie sputterde nog wat tegen, doch toen zijn maat zich begon te verwijderen en daarbij waarschuwend liet hooren:
„Je moet rottere of soldate. As jai liever hier blaive, main best. Maar ik ben niet van plan nag langer hier te staan weke!" — koos ook hij het ruime sop. d.w.z.: hij liet zich voorzichtig over boord zakken en, daar hij kleiner was dan zijn voorganger, reikte het water hem bijna tot de kin toen hij angstig zeide: „Steek gauw de haak toe, want 'k gaan temet heelegaar onder!" „Hou maar vast in zeg maar niks want aars hé je kans dat je ngullepie binne kraige!" — raadde Dirk aan.
Men wist zich overeind te houden bij het moeilijk voorwaarts gaan en naarmate de wandelaars vorderden kwam er een grooter gedeelte van hun lichamen boven water.
„Nou is 't kwaaiste gauw 'elede, 'k ken 't land temet al rake. Dat valt nag gien iens óf hè?" — uitte zich de „voorrijder".
„Nai, maar 't is aars bar, zoo as die prut zoigt'' — luidde het antwoord van Arie. Ternauwernood had hij deze klacht uitgesproken, toen hij verschrikt riep: „Ho! Wacht effe, me holleblok blaift zitte! Da's ök wet!" „Die hut zei wel voor de kikkers weze, want je zelle 'm niet meer vinde; of je moete d'r nè doike wille. Maar dat za'je wel oit je laif lete reken 'k, want doike in de prut, da's gien baantje" — lichtte Dirk
Arie „groezelde" wat met z'n been op de plaats waar hij dacht zijn ™otaP te kunnen vinden, doch daar het verlies van zoo'n voorwerp, in dergelijke omstandigheden eerst bemerkt wordt als de klomplooze voet een stap verwijderd is van het verlorene, was zijn zoeken vruchteloos en dientengevolge klaagde hij: „Haddik nou me moleklompe maar an'ehouwe. Wet noost me dat, pas nuwe! Dat moet 'r nou ok nag baikomme! In je verdiene teugenwoordig 't zout in de pap niet, je hewwe zoo in iene maar gien aare.'
„Ja, da's erg genog" stemde Dirk toe. Hij dacht even na en zei toen: „Maar, weet je wet 'k 'edocht hew? Jai hale 'n paar nuwe en die zei ik betale. Al ken 't den niet in iens, den kraig je bai paiemente de cente terug. Want as je't goed bekaike den isset toch eigelèk mam skuld, deer gaat niksvan öf.
„Nou, Dirk as je dat wille, assiebheft. Want weet je, me moeder zei evegoed wel banne over dat natte prutgóed, in as 'k den nag zegge most, dat 't nag 'n paar nuwe klompe ok zou koste, den was ze heelegaar niet te houwe" — zei Arie, opgelucht.



„Den hé j deer niet over in de piepzak te zitte, bep. Maar, lete we make, datte we op land komme. Want, 'k weet niet hoe jai d'r mee stane, maar ik wor zoo koud as 'n botje."
Zonder veel moeite werd dan de walkant bereikt en weldra was ons tweetal, der wateren onttogen, op weg naar den molen.
,,'t Is net of 'r ientje mit 'n houte bien achter me an-stampt" — zei Dirk, onder 't voordoopen, doelend op het verschijnsel, dat van elke twee passen door Arie gemaakt, er maar één hoorbaar was. En lachend liet hij er op volgen: ,,'t Hinkende vool komt achteranl"
„Dat za'jai niet van hoore zegge hewwe, dat 'k nou op ién licht hai!" — gaf Arie snedig ten antwoord.
Arie bedoelde daarmee: „Dat zal je ondervinden", omdat Dirk op zich genomen had de nieuwe klompen te betalen.
••Op ien licht haien", daarmee gaf de hinkende Arie de overeenkomst aan, welke de stamp van zijn zware klomp — een maal per twee passen — vertoonde met de hei van een oliemolen, die in den regel tweemaal wordt opgelicht wanneer de wentel-as één maal omdraait. In sommige gevallen — afhankelijk van het vet- of oliegehalte van de verwerkte grondstoffen — werd wel eens een spaak (licht) uit de genoemde as genomen, (n.1. in het „voorslag") zoodat dan de hei „op één licht ging".
Met deze maatregel werd beoogd: de koeken niet te snel samen te persen en alzoo te bereiken, dat olie of vet beter kon ontwijken.
„Dat goed (de grondstof) sloit gauw, dat magge we wel op ién licht haie" — luidde het oordeel, wanneer bleek, dat de samenpersing een té snel verloop had.
„Ja, deer hè'je gelaik in. Maar nou 'rs wet aars! 't Zei mam ontskieteof Kees nou onderhand oit-'etökt zei weze.
Van jou geskreeuw het ie niks 'emorreke, want aars haddie d'r wel op óf'ekomme, want hai was 't dichtste in de buurt."
„We zelle 't nou gauw genog an de weet komme" — meende Arie, want de molen kwam nu al uit den mist „opdoemen".
„Weet je wet 'k edocht hew?" vroeg Dirk, toen de molen bereikt en de kraangang bestegen was.
„Wét mien je?" — luidde Arie's wedervraag.
„Datte we onze maalpak maar oit trekke op 't watergankie, den kenne we dat strakkies wet oitspoele. In den neme we 'n emmer water mee nè 't end, deer kenne we den onze maalgoed oit doen in ons wasse.
't Is wel 'n koue stiek, maar 't zei toch beure moete" en dat moest Arie toestemmen.
„Watergankie" =s een beun of steigertje, aan de sloot, zoo genoemd omdat men daarvan gebruik maakte bij het scheppen van water, hetwelk bij het verwerken der grondstoffen gebruikt werd.
„Maalgoed": de onderkleeren, ter onderscheiding van het „maalpak"1): debovenkleeding der olieslagers, in den molen. Bij het naar huis gaan werd „onder- en bovengoed" uitgetrokken en door „verkleedersgoed" vervangen. Voor berging van deze garderobe waren eenige kleerkastjes bestemd, welke zich meestal bevonden „an 't end": het eind der molenschuur.
De lotgenooten handelden overeenkomstig Dirk's voorstel en toen zij in hun ondergoed, bibberend door den molen schreden, wist Kees, op zijn prinsenplaatsje, nog van den Prins geen kwaad,
') In het onderschrift der afbeelding van de ploeg olieslagers staat abusievelijk: Maalgoed. D.m.z.: Maalpak,



„Hai zait, dat ie docht, dat je d'r over loope te maimerè, of je ién of twee dubbeltjes segare zelle koope!" — luidde het antwoord.
„Den laik jai slechter van gehoor te weze, as ikke; want 'k versting best, wet Wullem deer van me zaide!
Maar, dat ben 'k wel ewend. Jollie doene nooit aars, as op main skokkére, omdattik waarde op me verdiende cente stel" — klonk Arie's verwijt.
„Leet 'm maar in z'e aigen sop gaar kooke. Ik ben niet van sins om, op 't lest van de week, nag mit dwarshout te gooie" — raadde Klaas zijn maat Willem aan en deze was zoo verstandig Arie verder met rust te laten. (Met dwars hout gooien, wil zooveel zeggen als: bekvechten, elkander onaangename dingen naar het hoofd te werpen).
Over de verlokkingen der tombola werd niet meer gesproken, doch, na korten tijd, vertoonden dezen zich achter het goed verlichte winkelraam en voorts aan de wanden en op de daartegen bevestigde planken. Een overvloed van vele en velerlei voorwerpen wachtte daar op het oogenblik, dat een gelukkige greep, den een of ander het recht zou geven om één of méér hunner mee naar huis te dragen.
De oudere lezer(es) zal zich, ongetwijfeld, de bedoelde sigarenzaak, aan den Zuiddijk, wel herinneren. Daar ging je wat om! Vooral op Zaterdagavond was' 't er verbazend druk. Dan was het aantal dergenen die naar Fortuna's gunsten dongen meermalen zóó groot, dat de winkel hen niet kon bevatten, zoodat zij een dichten drom vormden, voor het raam en de deur dier winkel. Hoopvol gestemd, gluurden de gegadigden naar binnen en als het toeval 't dan wilde, dat een van de, „ande beurt" zijnde, klanten 'n „hóoge prais" ten deel viel, werden de halzen nog meer gerekt en, met de begeerte om „ök 'n beurt te kraige", steeg tevens het geroezemoes der stemmen óp, binnen, zoowel als buiten.
Dan ontstond er groot gedrang: die buiten stonden wilden naar binnen en zij die den winkel wilden verlaten, konden er niet uit.
Naar verluidde, kwam het dan soms voor, dat de achterdeur moest dienen als veiligheidsklep, waar het tevéél aan klanten dan door geloosd werd
Zóó druk was het echter, op dien bewusten Zaterdagavond niet. Wél „sting 'r puur zoo'n zoodje vollek" in den winkel, doch buiten was het ruim.
Alzoo had ons trio ruimschoots gelegenheid om, rustig, de etalage in oogenschouw te nemen.
En, deze bleek nog „alles behalve leeg" te zijn. Gouden en zilveren horloges, klokken en andere voorwerpen, „te kust en te keur", te veel om op te noemen, benevens een collectie portemonnaie's met geld, bedragen vanaf één gulden tot vijf gouden tientjes bevattende, waren daar uitgestald en wekten, telkens opnieuw, de gokzucht der Zaankanters, want, het waren niet uitsluitend Zaandammers die daar hun geluk beproefden.
De drie gezellen besteedden niet veel tijd aan het bewonderen van al dat moois, spoedig stapten zij den winkel binnen.
Alle drie? zal men zich, na het voorafgaande afvragen.
Ja, alle drie. 't Was Arie in den bol geslagen, want plotseling had hij gezegd: „Leet ik 't den ók maar d'rs wage. Dat iéne dubbeltje, deer zellik ók niet arrèmer van worre,"
„Nou, móet je nou nag boone! Nóu leet ie ons toch zeker effies in onze hempie staan, niet?" — had Willem heel verbaasd, gezegd.



„Ja, nou loof 'k, dat de wereld op z'n end begint te loope; as dat goed óf komt, den kén je méér wondere verwachtel
Maar afain Arie, da's tot déer an toel Wie weet of 'r niet zoon porsie van vaif geeltjes op jou het legge te wachte. Nou, 't is je van harte 'egund 'oorl" — luidde de ontboezeming van Klaas.
„As je déer op neer komme, nou, den wens ik je gien gulde minder, Arie 1 In nou, nê binne. Je wete nooit hoe 'n koe 'n haas vangt 1" — aldus Willem, waarop Arie, binnensmonds grommend, zijn maats^ was gevolgd tot voor de toonbank, waar hij commandeerde: „Geef main 'n dubbeltje van de vier.
„Alle drie?" — vroeg de winkelier.
„Ja, alle drie vant zelfde" — stemde Klaas toe.
Arie mocht éérst trekken en toen hij zijn hand in het, met in-vieren gevouwen papiertjes gevulde houten tonnetje stak, gaf Klaas hem den raad:
„Diep graipe, Arie! Denk 'r om, de zweerste zelle wel nê ondère 'ezakt weze!" ,
De winkelier glimlachte even, en vroeg, omdat Klaas nog al luid gesproken had: „Is ie doof?"
„Ja, in ók niette best van gezicht" — antwoordde Klaas.
Arie had in die bedrijven „z'n lot in eigen hand" of, juister, hij was met de bevende vingers van zijn beide handen, bezig het getrokken lootje te ontvouwen, wat hem niet gelukte, zeker vanwege de „alterasie". Klaas had 't in de gaten en bood aan:
„Wil ik 't effe doen, oud? Je stane deer te maddère, mit dat pepiertje dat je d'r naar van worre" — en tot den winkelier: „Ik zei zoo mitien wel effe trekke, 'k zei eerst hum effe hellepe."
Dat werd goedgevonden, ook door Arie, want deze knikte toestemmend en zei: „
„Da's goed Klaas, want aars moet 'k me bril ók nag opzette.
„Ja, dat docht 'k wel. We gane maar 'n bietje nê ach tere, want we stane bier de mense in de weeg. In geef nou maar op, je briefie, den zellik je hellepe. Dat zal die smid ök, maar die had gien aizer in gien kole."
„Maak nou maar wet óf, jai mit je gebabbel" — drong Arie, ongeduldig aan.
„Nou, nou, niet zoo driftig: hange het gien haast 1 Want 't zelle wel luzevers weze, je hewwe niet diep genog 'egrepe, dat hew ik wel in de lamp 'ehad" — plaagde Klaas, terwijl hij het papiertje, tergend langzaam, opende om daarna, met verbaasd gelaat Arie aan te staren, zoodat deze, niet minder verbaasd en hoogst nieuwsgierig, in gejaagd tempo de vraag stelde:
„Nou, wét hewwik?"
Klaas bracht zijn mond bij Arie's oor en fluisterde: ,,'n Klok!"
„Hé. wet ze'je?" luidde de van ongeloof, maar toch ook van opkomende vreugde getuigende vraag.
,,'n Klok, klok nommer zes!" — hoorde Arie nu zeggen en dat klonk hem als klokkespel in 't oor!
„Nou, hoe lapt ie 'm dat!" — zoo wendde Klaas zich tot Willem, die, z'n taak reeds verricht zijnde en nieuwsgierig naar Arie's lootje, zich bij zijn maats bad gevoegd.



Nou, da's kras! Voor de eerste keer lote, in den zóó'n prais! Zoo zien je maar, Arie: je geluk lait op 'n klein plaasie, net zoo goed as je ongeluk, in zoo is 't met main, want ik hew wassies. Maar, afain-de-leers (laars), da's toch nag weer effies méér as houte luzevers. Maar, deerom moet je niet denke, dattik jeloers op je ben, dat zai verre! Ik flllèsèteer je, Arie, in 'k hoop dat je lang riffenu (revenu) van die klok magge hewwe!" — en Willem schudde Arie's hand, wat Klaas vervolgens ook deed.
Arie was in de wolken en keek met opgetogen gezicht naar het papieren doosje, met blauwkoppige stearinestokjes. dat Willem hem liet zien en hij vroeg, min of meer meewarig: „Zoo, is dat jou praisie, 'n doosie wassies?"
„Ja, dat he'jai d'r beter wete óf tesjouwe" — gaf Klaas, in Willems plaats, ten antwoord, waarop bij liet volgen:
„Maar, nou zei ik 'rs make dattik ande bak kom in den zellek 'rs kaike, ovvik jóu niet óftroeve ken, ouwe!"
Zijn genius was Klaas niet ongunstig gestemd, want het opgevischte papiertje droeg het opschrift: „Houten pijp".
Zoo'n zélfde prijs was hem al eens eerder toegevallen, dus wist de gelukkige wat hem te doen stond, n.1. keus te maken uit een groote doos, gevuld met houten tabakspijpen.
Terwijl Klaas in die pijpen „an 't grasdoine" was, zei Arie, op een toon, waaruit duidelijk zijn meerderwaardigheidsgevoel van hóoger-prijswinnaar viel te onderkennen:
„Nou, Klaas, da's toch ók nag 'n aardèg praisie."
„Ik ben d'r den ók best mee op me raap! 'n Kindèrèhand is gauw 'evuld, zoo denk ik maar, astin azzik nê jou kaik. We kenne niet allegaar hooge praize trekke, den zou bier 't zaakie gauw over de biene weze" — redeneerde de pijpentrekker en de andere klanten, alsmede de eigenaar van de zaak, gaven hem gelijk.
In de volle zekerheid van het hem ten deel gevallen geluk, maakte Arie niet veel haast met het overhandigen van het bewijs, hetwelk hij daarvan in zijn bezit had, zoodat de man achter de toonbank hem tot de orde moest roepen, met de vraag:
„Hé, ouwe baas, waar blijf je met je lootje?!"
Met een triomfantelijk gebaar, „draaide" Arie het gevraagde op de toonbank en zijn stemgeluid verkondigde vreugde, toen hij, tegelijkertijd, zeide: „Asjeblieft!"
Minder luidruchtig, doch niettemin goed verstaanbaar, luidde het: „Asjeblieft" — van den winkelier, terwijl hij Arie „'n vlot ballèkè" aanbood.
Arie's oogen vergrootten zich dermate, dat het er op leek of zij buiten hunne kassen wilden treden en weinig welluidend klonk daarbij zijn korte, doch veelzeggende vraag: „He?!"
Dadelijk kreeg hij van den reeds glimlachenden directeur der onderneming ten antwoord: „Ja, lucifers! Kijk maar hier!" en ter overtuiging werd den teleurgestelde het papiertje voor gehouden.
Arie nam niet de moeite om het opschrift te controleeren, integendeel! Men hoorde, dat de zoo pas ontvangen „prijs" kraakte in zijn, met een



driftig gebaar dichtgeknepen hand. Een oogwenk, en... het vermorzelde doosje snorde door de ruimte en trof Klaas in diens lachende tronie.
„Déér skobbejak. van main part wazze ze gloeiend!" — bulderde het slachtoffer, en. weg was Arie. ...
De achtergeblevenen hadden groote schik en lachten, dat t daverde m den winkel. f
„We zelle maar niet prebeere om 'm in te hale, want hij het m staan as 'n roover" — (hij is erg boos) meende Klaas.
„Dót kenne we wel oit onze laif lete, want d'r is voort éérst gien land mit 'm te bezaile. Je kenne d'r van verzekerd weze, datte we de aóre week niet veul aórs van 'm zelle hoore, as gromme en bromme.
Maar je hadde dat goed bedocht, Klaas, in 't slag rolde wénigs mooi oit, dat moet 'k je nê geve" — luidde Willem's oordeel. En wat zijn voorspelling betreft: deze kwam maar al te zeer uit! Arie keek „as 'n stier", toen hij 's Maandags te werk kwam en 's avonds, bij het gezamenlijk passeeren van de „tömbela", beterde het er niet op als z'n maats dan „in de lach skote". Gelukkig, voor Arie, was ,,'t karrewai plat" vóór de week óm was, zoodat hij met ten tweede male voor de verlokkingen van de „tömbela" behoefde te bezwijken. Wat trouwens niet gebeurd zou zijn, want toen en later had hij „geen goed woord over" voor die inrichting en de kwaliteit van de daar verkochte sigaren. Maar, zoo waren er méér, al was hun oordeel op anderen grond gebaseerd, dan het zijne.



BESTRAFTE INHALIGHEID.
,,Ik zou eerdaags wel d'rs 'n vissie luste" — zei Gerrit, een molenmaker die met drie maats en het molenpersoneel, met „theetijd" koffie zat te drinken in een oliemolen, die staantijd had. Deze ontboezeming maakte ook de belustheid der andere manschappen gaande en met algemeene stemmen werd het besluit genomen om, zoo mogelijk reeds den volgenden dag, de begeerde versnapering aan te schaffen en te nuttigen.
Men zou botje bij botje leggen om de koopsom bijeen te brengen, want de fooien pot bevatte de noodige specie niet.
Dat was dus in orde, maar er was nog niet bepaald welke vischsoort dé voorkeur zou hebben, dus vroeg de blokmaalder, die als inkooper en kok zou optreden.
„Déér benne we nou mee klaar, maar nou komt meskien 't argste nag an. Veul hoofdè, veul zinnel Wet zei 't weze, bakvis?"
„Bakvis, die hewwik thois lest nag 'ehad, 't most nou 'rs wet aars weze" —1 vond de man van het initiatief.
„Nou, zeg jai den d'rs wet tik opskafte moet."
„As ik 't voor 't zegge hew, den houw ik 't deuze keer op 'n eeltje. Maar 't moete gien klinkstouwtjes weze, want den he'je niet veul aars as vel in bien. Da's goed om 'r de katte op te t rak teer e" — antwoordde Gerrit.
„Wet zé'je me van zoo'n lekkerbek! Die smulpaap het z'n bekkie op dikke eel 'ezet. Nou, 'k moet zegge da's lank niet van 't slechst! Maar wét denke jollie deer van?" — informeerde de keukenmeester.
De overige deelnemers, waarvan sommigen reeds hun tong langs de lippen lieten spelen bij het vooruitzicht van het deelhebberschap, konden zich andermaal met Gerrits voorstel vereenigen.
„Best" — zei de dubbele functionaris — „den zelle we morgochend oitkaike nè Jaap, die komt hier wel, langes, as ie z'n voike 'elicht het."
„Da's te zegge; den moet ie nag maar belége eel bai 'm hewwe. Die varse moet jé niet hewwe, want die is, de halft van de taid, gronderèg. In, gronderège vis,deer moet ik gien bakkie vol van hewwe" — bracht Gerrit in 't midden.
„Nou, nou I" mm werd er geroepen — en iemand antwoordde daarop: