EN* LEGENDEN
DE ZUIDERZEE



















Het kerkhof tusschen Urk en Schokland.



SAGEN EN LEGENDEN ROND DE ZUIDERZEE
DOOR
S. FRANKE
MET ILLUSTRATIES VAN A. J. VAN T HOFF
ZUTPHEN - W. J. THIEME 6 GIE - MCMXXXII



Hiervan zijn gedrukt 15 genummerde exemplaren op Oud-Hollandsch papier.



OP DE ZUIDERZEE.
O Zuiderzee, ik hou van jou, je bent zoo echt bescheiden,
heel veel pretenties heb je niet; juist daarom mag 'k je lijden.
Je ligt zoo'n klare zomerdag daar maar zoo stil te droomen
en weet wel dat de groote lui naar jou niet kijken komen.
Een trotsche stoomer zag je nooit;
die wil van jou niet weten; en vroeger, van die gouden eeuw,
dat is al lang vergeten.
Nu speel je maar wat met je dijk en kabbelt, babbelt zoetjes;
en somtijds zet je Marken blank en klotst om groene boetjes.
Je weet wel dat je golven bij een echte baar niet halen
en dat de haai en wallevisch naar jou basin niet talen.
Maar ik heb menig gulden uur dicht aan je voet gezeten
te luist'ren naar je goed geruisch en zal het nooit vergeten.



Mijn Zuiderzee, ik heb je lief en voor je gaat verdwijnen
nog eerst dit lied je toegedicht; een ieder mint de zijnen.
'K HEB STIL GELUISTERD.
Ik zwierf weer langs je dijken en hoorde naar je lied
naar 't kabb'len van je golven bij 't ruischen van je riet.
Ik zag, door vele eeuwen Stavoren bloeiend staan
en trotsche rijke koggen haar haven binnen gaan.
En eenmaal' op een middag zag ik je zeemeermin.
Haar blauwe oogen lokten mij mee, haar diepten in.
En in de groene zalen van 't schemerig paleis
heeft zij een lied gezongen, een oude, oude wijs ....
En ik heb stil geluisterd in 't grijze ver verleên
en ging, verrijkt en beter na vele uren heen.



VOORREDE.
HET heeft een eigenaardige bekoring in de oude wonderlijke dingen van vervlogen tijden onder te duiken. Te luisteren naar het lied dat vele eeuwen her werd gezongen en de verhalen over te vertellen, die bijna vergeten zijn, maar die nog hier en daar in verloren hoekjes leven en die wachten op een genegen oor om naar hun wonderlijke vreemde klanken te luisteren.
Klanken, die al sedert lang verdrongen zijn door het geraas en gestamp van onze machines en door het getoeter en geschetter van de langs de wegen suizende auto's.
Het geeft een eigenaardige bekoring de gouden poort van het sagen en legendenrijk zich te zien ontsluiten en een oogenblik te verwijlen in de tijd toen de menschen nog kinderen waren.
Want dat is het ontroerende in die vreemde kleurige fantastische verhalen, dat ze ons het kind in de mensch voor oogen tooveren. Het kind met zijn grootopen vraagoogen, het kind dat niet begrijpt en naar de waarheid zoekt op zijn eigen onbeholpen manier, dwalend, mistastend, op wonderlijke wegen dolend, en dat wegzweeft op de vleugels van zijn onbegrensde fantasie.
Het kind ook met zijn onbegrepen angsten, ja zijn angsten vooral, voor al het vreemde en onbekende wat het om zich heen ziet, het wonderlijke en het



onbegrijpbare waardoor het zich omringd weet. Het kind met zijn zelf gevonden verklaringen voor de niet te vatten dingen. Het kind met zijn zielsangsten, maar ook met zijn klare vreugden en zijn zuivere verheugingen.
Tot dat kind in de mensch voeren ons deze wonderlijke verhalen terug. Niet alleen tot het kind in de mensch van voor eeuwen her, maar ook tot dat in de moderne mensch. Want de dingen en de toestanden mogen dan al veranderd zijn, het wezen van de dingen en dus van de mensch is zich gelijk gebleven. We weten meer, we begrijpen meer, we kunnen veel berekenen en verklaren, onderzoeken en beredeneeren, maar de omvang van hetgeen we niet weten is niet kleiner geworden.
Het zijn andere dingen waar we naar raden en gissen, en waar onze fantasie op de wonderlijkste manier omheen-goudenvlindert. Maar we zijn in de grond toch maar dezelfde kinderen gebleven; we staan voor het onbegrepene met onze ziel vervuld van een angstige eerbiedigheid of een eerbiedige angst. En graag omkleeden we het ongewetene, dat wat niet te vatten is, met kleurige poëzie of maken we er iets afschrikwekkends van.
Het opsporen en oververtellen van deze Zuiderverhalen had zijn bijzondere aantrekkelijkheid, doordat de Zuiderzee weldra tot het verleden zal behooren. Datgene wat nu nog het bijzondere en typeerende van de Zuiderzeeplaatsjes is, wat ze in het bijzonder tot Zuiderzeestadjes stempelt, de reuk van het verleden, het vergane, de bijna uitgewischte herinnering aan vroegere glans en grootheid, aan bloei en rijkdom, aan opkomst en aan verval, zal eerlang tot het verleden



behooren. De zeesteden zullen landstadjes worden en het eigenaardige er aan zal met het nieuwe verwaaien.
De zee die eeuwenlang om hun havens deinde, aan hun dijken knabbelde, tegen hun kaden kabbelde zal in land veranderen. Ook de bevolking zal een ander karakter krijgen. De bijzondere kleederdrachten, de zeden en gewoonten die in menig opzicht zoo afwijken zullen hoogstwaarschijnlijk bij zoo gewijzigde omstandigheden eveneens anders worden. Het zal zich alles aanpassen bij de vernieuwde omgeving. En de oude verhalen, die nog hier en daar in verscholen hoekjes leven, die nog niemand gevonden heeft om ze op papier te zetten, het zou toch jammer zijn wanneer die met het verdwijnen van de Zuiderzee en met het veranderen van het karakter van haar dorpen en steden en van de bevolking, voor altijd zouden verloren gaan.
Er zullen andere menschen komen die andere verhoudingen scheppen. Het andere zal in de plaats komen, voor wat eeuwen lang zoo was en het oude zal vertreden worden onder de voeten van het aanstormende andere.
Dit alles is misschien noodig en goed maar het zou toch te betreuren zijn als ook de oude verhalen ten offer hadden moeten vallen aan het opstuwende nieuwe. Die oude fantastische verhalen die hier en daar nog leven in het grijze hoofd van een stoere oude verweerde visscher of van een bonkige bruin-gebrande schippér. Verhalen ook die onverbrekelijk vast zitten aan een bepaalde plaats, een plaat, een havenhoofd, een sluis of een eiland.
Zoodra die plaat die plaat niet meer is en het eiland geen eiland meer, waar blijft dan de legende?
De oude menschen die hem kennen sterven uit en



de nieuw-gekomenen leven in een geheel andere ge dachtenwereld.
Voor de sage is in de nieuwe omgeving geen plaats meer.
Om al deze dingen had dit werk zijn bijzondere bekoring.
Ik mag deze inleiding niet beëindigen zonder mijn medehelpers 'een hartelijk woord van dank te brengen.
Zonder hun gewaardeerde medewerking, zonder de toegewijde hulp vooral van enkelen onder hen zou het mij niet mogelijk geweest zijn het publiek dit werk, zooals dit nu tenslotte geworden is (niet volledige ik ben het mij bewust maar ik heb er naar gestreefd) aan te bieden.
De sage in het Friesch, door de heer S. van der Burg welwillend afgestaan, meende ik, voor wat de hoofdzaken betreft, ten gerieve van de lezers die geen Friesch lezen, ook in het Hollandsch te moeten geven. Beide heeren, schrijver en vertaler ook mijn oprechte dank.
Wat de litteratuur betreft, in het rijke werk van de Friesche schrijver Waling Dijkstra „Uit Frieslands Volksleven" heb ik veel gevonden.
En hiermee bied ik deze „Sagen en legenden rond de Zuiderzee" het publiek aan en hoop dat ze een gunstig onthaal mogen vinden.
DE SCHRIJVER.



OUD ZUIDERZEERIJMPJE.
De burgemeester van Wieringen at liever spek dan spieringen. Zijn vrouw, dat was een groote gek at liever spieringen dan spek.
Uit Buiten van Mej. C J. Welcker.
FRANKE, ZuiderzMlegenden. I



VAN EEN ZEILTJE ENZ.
ER zijn altijd menschen geweest op Wieringen, die meenden dat het niet van de zee komen moest, 't Was waar dat de zee visch leverde en vooral bij Wieringer, wier, maar, zeiden de oude Wieringers
,,Van een zeiltje komt een dwijltje, Van een kalfje komt een koe."
Die oude Wieringers verwachtten dus meer van het land dan van het water.
Toch konden ze zich niet geheel en al losmaken van die woelige rakker rond hun eiland.
Dat bleek b.v. wanneer ze ziek werden.
Zeewater kon soms heilzaam werken.
Daar had je b.v. klierachtigheid.
Er was geen beter middel daartegen dan een glas vloedwater.
Prosit.



DE KAPEL AAN DEN OEVER TE WIERINGEN.
EENS is het gebeurd dat een Engelsen schip in nood verkeerde op de kust van Wieringen. De zee stond hol en de storm bulderde over de wateren. Hij zwiepte de golven voor zich uit en joeg het schuim in witte flarden over de dijf In dit noodweer strandde een Engelsche schoener, en zeker zouden schip en bemanning verloren gegaan zijn indien niet de dappere Wieringer zeerobben hun leven gewaagd hadden om dat van de schipbreukelingen te redden.
Met bovenmenschelijke moeite slaagden die van Wieringen er in de bemanning van het vreemde schip in hun booten naar de wal te brengen.
Ja zelfs gelukte het hun, toen de storm eenigszins luwde het schip de haven binnen te loodsen en zoodoende voor vernietiging te behoeden.
En de kapitein van het Engelsche schip, die een godvruchtig man was zocht zijn dankbaarheid op de een of andere manier te toonen.
Hem dacht, hij kon niet beter doen dan een kapel op het Zuiderzeeeiland te stichten, zoodoende de eer van zijn redding gevende aan Hem Wie het toekwam
En zoo gebeurde.
Hij opende zijn beurs en stelde een bedrag beschikbaar voldoende om een kapel te bouwen.
De kerk werd gezet aan den Oever en staat daar heden ten dage als een zichtbaar teeken van de dankbaarheid van de Engelsche zeeman, die naast God zijn redding te danken had aan het flinke optreden der dappere Wieringer zeelieden.



DE SAMMELTJES OP WIERINGEN.
Udenkt misschien dat de verhalen over aardmannetjes en zoo maar looze sprookjes zijn? Zoo maar van die vertelseltjes om de kinderen eens gezellig te laten griezelen? Ja, maar toch....
Op Wieringen waren ze toch maar inheemsen, de aardmannetjes.
De oude menschen daar zullen u een beetje achterdochtig aankijken als ge er over begint.
Aardmannetjes, zullen ze zeggen, nee, die zijn hier op Wieringen niet. Dat is maar bijgeloof. Daar doen we niet aan.
Nee, maar toch onder elkaar spreken de oude
menschen er wel anders over. Aardmannetjes, kabouters, kobolden, nee, dat niet, maar bij Stroe, in de kuil, daar wonen toch de aardmannetjes.
Hoe die er uitzien?
Ja, dat weet eigenlijk niemand.
Sammeltjes laten zich niet zien.
Maar dat ze er zijn is vast.
Dat weten de oude menschen wel.
Aan de heerd, 's avonds, werd er nog wel over gepraat, in hun jonge tijd. Grootvader en grootmoeder wisten er veel van te verhalen.
Die koperen konkelpot b.v. die eens van de boer op Stroe gestolen is.... wie zouden dat anders gedaan kunnen hebben dan de Sammeltjes.



Waren ze niet verzot op koper; struunden ze niet het heele eiland af om een koperen ketel of melkteil te vinden. En sleepten ze alles niet naar hun kuil te Stroe?
Ja, ja, knikte grootje dan, de Sammeltjes stelen alles wat los en vast is en de kinderen zaten heerlijk te griezelen bij de veilige warme heerd onder het aanhooren van de geheimzinnige verhalen over de daden van die diefachtige Sammeltjes.
Dit alles weten de menschen die nu oud zijn nog wel maar ze praten er tegen vreemden niet graag over. Ze willen niet doorgaan voor bijgeloovig.
De jongeren verloochenen geheel en al de Sammeltjeskuil.
Niets van aan, zeggen ze.
Padden, nu ja, die hebben we op Wieringen, dat is een feit, die kun je zien hè, maar Sammeltjes....



HET KERKHOF TUSSCHEN URK EN SCHOKLAND.
TUSSCHEN Urk en Schokland ligt een kerkhof. Diep onder de golven bedolven liggen er de grijze grafsteenen en bedekken er de lang geleden gestorvenen.
Het is zaak voor de visschers hier op te passen. Gooi er de netten niet uit want inplaats van visch komen er steenen in. Stukgescheurd haalt de visscher het net binnen boord. Het is een straf voor vroegere begane zonden. Niets wordt vergeten. Alles moet zijn beloop hebben. Zoo is het ook met de Nagele gegaan. Nu is er een kerkhof, diep onder het zeeoppervlak, ja, maar vroeger was het anders.
Toen bloeide daar een dorp, misschien wel een stad. Zijn er niet de ruinen van over? Gebeurt het niet, bij laag water, dat er brokstukken van muren te zien komen en hoeken van torenfondamenten en is er niet de kruisvorm van een kerk te onderkennen?
Worden er geen grafzerken opgevischt? Ja, zeker, dat alles is zoo.
Menig visscher heeft hét gezien en schuw heeft ie er met z'n zoon of z'n knecht over gesproken.
Zie, daar is de Nagele, het kerkhof. Vroeger was er een stad, nu golft er de zee. Laten we maken, dat we
■



wegkomen. Het is niet goed hier te visschen. De netten loopen maar vast en als we ze ophalen scheuren ze stuk.
Schuw wenden ze het roer en zeilen heen: weg van de Nagele.
De Nagele is een duistere plaats.
De Nagele brengt geen geluk.
En als de jongen later, wanneer de schipper een gemoedelijke bui heeft vraagt, wat er dan eigenlijk met die Nagele is dan kan het gebeuren dat het vertelsel los komt.
En zeker zal de jongen rillen als ie hoort van die vechtende mannen, heel lang geleden, in die herberg op Emelerwaard.
Er was gedronken, natuurlijk, veel gedronken en toen waren er ruwe booze woorden geweest. De heete woede grolde tegen de bruinbesmookte zoldering. De messen vlogen uit de schede en de twee razende mannen gingen elkaar te lijf.
't Was verschrikkelijk te zien, die vechtende robuste mannen.
De messen flikkerden in hun roode ruigbehaarde handen en moordlust brandde in hun oogen.
Vast hadden ze elkaar omstrengeld en de punt van hun mes zocht de trefplaats.
Maar toen kwam de pastoor binnen.
De zieleherder die gewaarschuwd was dat het niet goed ging in de herberg.
Subiet had de eerwaarde vader zijn soutane aangeschoten en was naar de herberg gesneld om de vechtenden te scheiden en erger te voorkomen.
Waarschuwend hief de priester de lange, witte handen omhoog en dringend manend klonk zijn klare stem boven het vechtrumoer uit.



Geen moord en doodslag om Godswil, geen moord en doodslag. Laat af van het mes. Zonde is het, zonde. De mensch mag niet moorden.
Maar de goede vader kon niet uitspreken.
Een der vechtenden, door het dolle heen omdat men tusschenbeide komen dorst, vloog op de priester af en doorboorde hem met het vlijmscherpe mes het hart.
De pastoor zonk ter aarde, maar voor hij de geest gaf, riep hij met groote stem dat de Nagele zou vergaan. Dat de zee deze onzalige plaats verzwelgen zou en dat de visschers die er zouden komen visschen hun netten aan de steenen zouden stukscheuren.
Toen stierf de pastoor.
En de voorzegging is uitgekomen. De straf is op de zonde gevolgd.
Het water kwam en heeft de Nagele verwoest zooals het al zooveel vernietigd heeft.
Sinds eeuwen bruisen er de golven en soms bij heel laag tij kan men de resten muur nog onder water zien.
Ook is het gebeurd dat verdwaalde visschers een doopvont in hun net ophaalden .... of een zerk ....
Ja, de Nagele is een duistere plaats.



VREEMDE GESCHIEDENISSEN VAN URK.
„Ure is sulc een soeten dal, hij die er is die blift er al."
ZOO zong de oude kroniekschrijver en hij zal wel gelijk gehad hebben. Anders had ie het niet gezongen. Urk blijkt wel een streepje voor gehad te hebben.
Alle land er omheen is weggeslagen. De vraatzuchtige zee heeft alles verzwolgen. Schokland heeft ie zoo geteisterd dat er niets meer overbleef dan een smal streepje land, waar wel is waar heksen om de motketel dansten maar waar de menschen toch niet langer konden blijven wonen.
Urk echter bleef in wezen.
Zeker, wat de zee er af kon knabbelen deed ie. Heele stukken zijn bij geweldige watervloeden verdronken om nooit weer te verrijzen. Dorpen zijn verdronken. De Urkers kunnen de plaatsen wijzen waar de kerken en de huizen gestaan hebben in overoude tijden. Diep onder de woelige golven ligt een heel kerkhof bedolven. De visschers weten het en mijden het. Het gebeurt soms, wanneer ze de netten uitwerpen dat ze geen visch vangen maar een zerk. Dan halen ze het grijs verleden in hun netten binnen boord en staren er naar met sidderende eerbied.
Wie weet wie onder deze steen begraven lag en wanneer ie heeft geleefd.



Is het de schipper misschien die het domineetje op een verlaten zandplaat midden in zee zette om zich met zijn schatten te verrijken? Het domineetje dat om der geloofswille naar Urk uitwijken wilde om daar veiligheid te zoeken maar dat door de hebzuchtige Urker schipper wreedelijk aan de golven prijsgegeven werd. En dat nu nog, in stormruwe nachten op Urk spoken komt?
De visschers weten het niet en schuw laten ze de zerk weer in het schuimende water zinken en zoeken een andere vischplaats.
Ja, de zee heeft veel van Urk weggeslagen maar de kern is toch blijven bestaan.
Daaruit ziet men duidelijk dat Urk een gezegend land is.
Om dit wegslaan te voorkomen is het op een rots gebouwd.
Ja het mag u vreemd in de ooren klinken dat er midden in de Zuiderzee rotsen zouden zijn.
Het is waar dat de geologen er nooit iets van hebben kunnen ontdekken maar dat neemt niet weg dat het rotsvaste vertrouwen in de rots er toch maar is.
Urk is gebouwd op een rots en daarom slaat het niet weg.
Zóó hoog kan het water niet komen dat Urk, de berg dan wel te verstaan, onderloopt.
Dat zou ook een groot wonder wezen zeggen de oude heden op Urk want de berg is honderd meter hoog.
Ja meneer, honderd meter, al uw topografische waarnemingen en uw fijnste meetinstrumenten ten spijt. Het is trouwens zonneklaar te bewijzen. Luister maar.
De toren van Enkhuizen is honderd meter hoog.



Nooit van gehoord?
Nu, op Urk weet men het dan wel. Honderd meter meet de toren te Enkhuizen.
Welnu, als men op de berg staat te Urk en men zoekt de toren van Enkhuizen dan ziet men slechts de spits aan de horizont.
Wat daaruit volgt?
Dat Urk op de zelfde hoogte ligt als de torenspits van Enkhuizen.
Dus honderd meter hoog.
Was dat niet het geval dan zou men een veel grooter stuk van die toren moeten kunnen zien niet waar? O, zoo.
Ziet ge nu wel dat Urk een gezegend eiland is? Er zijn natuurlijk verschillende dingen waar zonder men het stellen moet. De ooievaar b.v.:
Die schijnt er niet te willen komen. Dat zou dan ook een leelijk ongerief kunnen worden voor de aanstaande moeders. Maar ook daarin is voorzien.
Ver in zee ligt de Onkele-Bonkele-steen, ook wel Kommelmoersteen genaamd en daar groeien de Urker kindertjes aan.
Men is dus in 't geheel niet gedupeerd door het wegblijven van de ooievaar; de aanstaande moedertjes worden toch geholpen.
Had de kroniekschrijver geen gelijk met te zingen van „het Soeten dal"?
Ook de zon schijnt het zijne er toe bij te dragen Urk tot een gezegend land te maken.
Ja, want waar elders heeft men ooit gehoord, dat de zon de beleefdheid heeft vijf minuten voor twaalf 's middags pal stil te blijven staan tot twaalf uur toe,



om de Urker schippers gelegenheid te geven zon te schieten?
Nergens immers.
Maar er zijn heel oude menschen op Urk die het beweren en dus zal het wel zoo zijn. Er zijn ook kollen op Urk.
Dat is niet zoo heel bijzonder zult ge zeggen. Want die zijn er ook op de andere Zuiderzeeeilanden. Maar er is verschil.
Men kan op Urk precies te weten komen hoeveel heksen er zijn.
Er bestaat een middel om ze te tellen.
Maar dan moet men een paardenkop hebben.
Dat is niet zoo eenvoudig want een paard is een zeer zeldzaam dier op Urk.
Bot en spiering komt er meer voor.
Men moet er expres voor naar Enkhuizen maar heeft men die paardenkop eenmaal dan is men ook door het ergste heen. Dan heeft men de ooren slechts vol met grauwe erwten te stoppen, propvol, zoodat er geen erwtje meer bij kan en de paardenkop vervolgens op een eenzame plek dicht aan zee te begraven. Maar men moet er op letten dat de puntjes van de ruige ooren boven de aarde blijven uitsteken. Wanneer dat per ongeluk niet het geval is werkt het middel niet.
Maar als men met al die dingen rekening gehouden heeft dan behoeft men op een donkere stormnacht slechts bij de paardenkop te gaan zitten en kalmpjes af te wachten.
Precies klokslag twaalf 's nachts, komen de kollen op hun bezemstelen aangesuisd. Ge kunt ze op uw gemak tellen. Dat is dus al zeer gemakkelijk, is het niet?



Precies klokslag twaalf.







Soms ook komt de duivel op Urk. Ja meneer, Joost zelf.
Hij woont eigenlijk in de Lemmer maar hij is niet erg hokvast.
Hij trekt weg en weer heen en hij doet natuurlijk ook zijn uiterste best de Urkers in zijn helsche macht te krijgen.
Dat gaat niet zoo gemakkelijk, maar soms gebeurt het toch.
In ieder geval probeert ie het.
Hij heeft natuurlijk zijn eigen manier van reizen.
Speciaal wanneer ie naar Urk komt.
O, nee, niet in een wolk van zwaveldamp zooals ie veelal gewoon is te doen, maar in een wind.
Natuurlijk, dan ruik je hem immers niet.
Wanneer het vliegend weer is en stikdonker natuurlijk, zoodat niemand hem zien kan kruipt ie in een wind en suist de donkere Zuiderzee over naar het eiland en ziet zijn slag te slaan.
Meestal moet ie onverrichter zake weer naar huis maar een enkele keer heeft ie succes.
Op elke andere plaats zou dat voor de betrokkene funest zijn. Nietwaar, van de duivel bezeten ... Hoe komt men daar af.
Geen nood. Op Urk weet men raad.
Want niet alleen woont Sinjeur Joost te De Lemmer, al weet niemand dan ook precies waar, ook woont daar de duivelbanster, en iedere oude Urker weet precies het steegje te vinden waar ze huist.
Ze reist niet zoo fantastisch als Joost dat doet wanneer ze naar het eiland komt. Ze is veel te zwaar voor een wind.
Maar ook dat weten de Urkers.
Ze halen haar dus met de botter af.



En dan "komt alles weer in orde.
Zij drijft de duivel eenvoudig uit en al dat misbaar van Joost, van die wind en zoo in die stormnacht, is maar een loos alarm geweest.
Hij heeft het moeten afleggen tegen de Urkers.
Men wordt op Urk soms gewaarschuwd wanneer er ijselijke gebeurtenissen op til zijn.
Ja, men heeft er de „Veurbereidige".
Er zijn oude menschen die precies weten te vertellen wanneer er een sterfgeval zal zijn of een ongeluk op zee.
De groote ramp b.v. in 1868, toen zooveel brave dappere visschers het leven hebben moeten laten en toen het geheele eiland deswege in rouw gedompeld werd was het de dorniné die alles vooruit had zien aankomen.
Hij had een „gezicht" tijdens de kerkdienst en wist daardoor met groote zekerheid welke menschen in het vervolg niet meer onder zijn gehoor zouden zijn.
En een heel oude Urker heeft vóór die groote ramp een zwarte donkere wolk boven de kerk zien hangen als een voorteeken van de verschrikkelijke gebeurtenis die komende was.
Dat is „de Veurbereidige".
Ook is het waar dat de golven die tegen de Urker zeewering bonken de kreten en het angstgeschrei overbrengen van de zeelui die in nood verkeeren.
Om u daarvan te overtuigen hebt ge maar bij vliegend weer 's nachts het eiland rond te loopen, de berg aan uw eene hand, de zee aan de andere en ge zult het hooren.
Vreeselijk klinkt het.
Duidehjkhoort ge hulpgeroep, biddenen vloeken soms. En weet ge dat het eerste ansjovisnet van Urk komt?



Neen, niet waar? Maar toch is het zoo.
Op een oude mangelplank staat het met fraai gesneden letters te lezen:
„Niet de eerste vlet,
maar wel het eerste net
is door mij in zee gezet. 1890."
Het was een Urker die deze woorden in een mangelplank sneed, dezelfde die op de gedachte kwam dat de spieringnetten niet zoo heel veel veranderd behoefden te worden om er ansjovis mee te vangen.
Nu denkt u misschien dat hij de eenige dichter was op Urk.
De eenige uitvinder wellicht wel, maar als poëet stond ie niet alleen.
Daarvan leggen de aardige slaap- spring- en aftelliedjes getuigenis af.
Daar hebt u b.v. het verschijnen van de hannekemaaiers op Urk.
Dacht u dat zooiets geen gebeurtenis was?
Ge weet dat de Urkers visschers zijn niet waar, en geen boeren.
Maar er is een lapje grond waar wat gras op groeit en dat gras moet afgemaaid worden.
Welnu, dat doen de hannekemaaiers.
Die komen uit Gelderland en Overijsel, vroeger zooals genoeg bekend is uit het Munstersche met hun zeis en knapzak op de rug de boeren hun diensten aanbieden.
Ook op Urk verschijnen ze wanneer het gras rijp is om te maaien.
Welnu, niet alleen dat die hannekemaaiers sedert onheugelijke tijden het gras afmaaiden te Urk, ze
FRANKE. Zuidtntelegcnden.
2



gaven ook stof tot dichterlijke ontboezemingen.
Luister maar hoe leutig de Urkers van die poepen zingen kunnen:
„Jurie aan de sluis
het hooi is thuis; het hek is van de dam of. Hoe zelle die poepen hieten?
Looze, looze schiete. Dat gaat voor en dat gaat na en dat is voor een jaartje. Scheepjes zeilen ons voorbij en daarop vaart je vaartje."
Ziet ge, dat wordt de heele kleine Urkertjes voorgezongen wanneer ze pas van de Onkele-Bonkele-steen komen en in hun wiegje liggen te spartelen.
Ook zingt het jonge moedertje wel:
„Hore Sunane, m'n jongetje
het vel is van je tongetje.
'k Hen et al teuge de lapper ezegd
dat ie er een velletje overlegd."
Of ook wel:
„Hoor, hoor, Spikkerdeboor Spikkerdeboor en het hamertje, kloppen we in m'n kamertje, daar mag Jawek den in woenen en bij z'n mimme op een koppie koemen."
Dichterlijke oude wijfjes waren er ook. Ontevreden, oude wijfjes, al hadden ze dan ook een dichterlijke aar. Of is het geen uiting van ontevredenheid zoo maar te zingen:
„O Heertje in je koninkrik, wat diel je je gaven ongelik.
De eene geef je land en zand en d'ander geef je 'n zweerende hand."



Maar ja, zoo'n zweerende duim kan ook zoo verschrikkelijk kloppen hè. Op Kerstavond zingt men dit:
„Karsavetje, karsavetje
me mimme kookt reestebrij een haring en een spirikien
en 't startje is voor mij."
En hierop springen de meisjes in de bocht:
„Jan, jan, ginder komt je mirnme an
as ze bakt den bakt ze brood
as ze sturft den is ze dood.
Den zelle we er begrave
after op et karkhof.
Daar legt een mooie blaauwe stien
al wie er op trapt die trapt op Marijtjes.
Wat et Marijtjes in heur hand?
Een mooi mooi boekien.
Wat stot er in te lezen?
Mijn vader en mijn moeder
mijn zuster en mijn broeder,
een kop thee voor je geld
een kop thee voor je geld."
En zoo tellen de kleuters af:
I> 2, 3, 4, 5, 6, 7, Nanne van de wacht die kwam me tegen al op een houten bruggetje. Toen viel ze op er ruggetje. Haar ruggetje wou niet sturen,
toen ging ze naar de buren.
De buren waren niet thuis
toen ging ze naar de sluis.
De sluis die was gesloten
toen ging ze naar de poorten.
De poorten waren op slot.
Toen ging ze naar de poppen.



De poppen wouwen haar slaan Toen ging ze naar de maan. De maan die was zoo glad toen viel ze op haar gat."
En zoo dansen ze:
„Wie zit er in de gouwen ketel, wie kan naaien, wie kan breien, wie kan gouwen poppetjes maken? Neen! !
Dan zei ik naar de diender loopen, diender zal je kop af stroopen, diender zei je kop afslaan deer ken je miej naar heus toe gaan.



HET DOMINEETJE VAN URK.
ER is een tijd geweest dat het zeer woelig was in de wereld. De een sloeg de ander dood of het zoo niets was en de twisten over de godsdienst waren niet van de lucht.
In dien tijd nu, het was de tijd van de Hugenooten, gebeurde het dat een dominee uit verre landen het plan opvatte naar het afgelegen Urk te vluchten.
Wanneer ie er in slagen kon, dacht ie, dat stukje grond te bereiken zou hij veilig zijn.
Hij stak dus zijn bezit bij zich en dat was niet weinig en verliet het land waar het leven voor hem onhoudbaar geworden was.
Na lang omzwerven in dorpen en steden gelukte het hem eindelijk in een havenplaats een Urker schipper te vinden die zich bereid verklaarde hem tegen een behoorlijke belooning naar Urk te brengen.
De dominee scheepte zich dus in en keek goed toe dat zijn koffers en kisten en vooral zijn geldkist ongeschonden aan boord kwamen.
Pas toen het schip de havenhoofden gepasseerd was en in volle zee alle zeilen bijzette voelde de dominee zich gerustgesteld.
Eindelijk zou hij dan toch ontkomen aan de vervolgingen van zijn kwellers.
Met een tevreden gezicht zette de geestelijke zich voor op de plecht en luisterde naar het eeuwige hed van de zee.



En hij bouwde plannen voor de toekomst.
Daar op Urk zou hij zich ongestoord aan de studie van de goddelijke dingen kunnen wijden, zonder bevreesd te zijn dat men hem telkens weer verjagen zou en met de dood zelfs zou bedreigen.
Met zijn kist vol geld zou ie veel goeds doen nam ie zich voor want hij had vernomen dat de heden van Urk arm waren en behoeftig.
Misschien zou ie zelfs een kerk voor het geld kunnen bouwen; wie weet wat er al niet voor hem te doen zou zijn wanneer ie eenmaal op Urk was.
Zóó peinsde de geestelijke op de voorplecht en een aangenaam gevoel van rust doorstroomde hem.
Was het niet heerlijk, na al die wederwaardigheden eindelijk het eind van de zwerftochten nabij te zijW? Na al de uitgestane angsten eindelijk rust en zekerheid te vinden.
Maar de Urker schipper had de kist met geld gezien.
Het zachte glanzen van het gele goud had zijn hart slecht gemaakt. Het zuivere rinken en tinken er van had in zijn ooren geklonken en de begeerte was in hem opgestaan. De hebzucht sloeg zijn scherpe klauwen in zijn ziel en siste hem heesch toe dat het in zijn macht lag om al die rijkdommen te bezitten. Heet fluisterde het in hem dat nu zijn tijd gekomen was. Er was een kist vol goud aan boord. Hij had er slechts de hand naar uit te strekken en het was het zijne.
Zijn vingers omknelden de helmstok en een heete rilling voer hem door de leden.
Daar voor op de plecht zat de geestelijke in tevreden mijmering.
Het was slechts noodig zich van hem te ontdoen. Dat was alles.
Er waren manieren genoeg daartoe.



Het water was zoo wijd, niemand zag wat hier gebeurde.
Niemand zou het ooit oververtellen indien hij de geestelijke hier over boord zette.
En hij kon het doen want was ie niet veel grooter en sterker dan die bleeke tengere man met zijn lange slanke handen?
Maar het was een mensch en men mocht niet dooden.
Ach wat, hij doodde niet. Hij zou hem alleen maar afzetten ergens.
Op een drooge plaat.
Maar de dominee zou sterven als de vloed kwam.
Maakte de schipper de vloed? Kon hij het helpen dat eb en vloed elkander afwisselden?
Zóó streed de schipper dagen en nachten met de hebzucht die zijn scherpe klauwen in zijn ziel geslagen had en tenlaatste bezweek hij.
Op een nacht, de zee stond hol en de wind bulderde uit de stormhoek, volvoerde hij het helsche plan.
Met zijn sterke ruigbehaarde armen worstelde hij de geestelijke buiten boord en zette de man, die bad om mededoogen en gilde van angst op een drooge zandplaat.
Hij schroefde zijn hart toe en zonder verder naar de dominee om te zien wendde hij het roer en zeilde weg, de donkere nacht in, de vloed, die opkwam, tegemoet....
Het angstgeschrei van de verlatene werd hopeloos verscheurd door de bulderende storm ....
Later smoorde de vloed het....
Niemand had gezien wat er op het wijde water van de Zuiderzee gebeurd was. Niemand kon de Urker schipper aanklagen.



De faam was niet vooruit gevlogen om de wandaad uit te bazuinen. En aan het geld was niet te zien vanwaar het gekomen was, noch hoe het was verkregen.
Maar verborgen kunnen zulke vreeselijke dingen niet blijven.
Al is er geen menschenoog die ze gezien heeft, de misdaden brengen zich zelf uit, vroeger of later. Zoo is het ook hier gegaan.
Eeuwen zijn sinds dien verloopen en men weet niet eens meer hoe de Urker schipper heette die de wandaad bedreef.
En op welke zandplaat de dominee werd afgezet . . . men weet het niet.
Een eenzame, verlaten plaat, zeker, zeker, maar waar....
De zee golft en bruist er over en zingt zijn eeuwig üed en bedekt de plaats waar het ijselijke eenmaal gebeurde....
Maar geheim houden kon de zee het toch niet.
Want soms, in stormruwe nachten, wanneer de wind uit de stormhoek buldert, wanneer het vliegend weer is en de zandplaaten diep onder de woedende golven bedolven liggen, een hevige branding alleen duidt hun plaats aan, komt het domineetje naar Urk om er te spoken.
Met zijn zwarte kleeren aan en zijn driekante steek op, het witte bef voor en de bijbel onder de arm komt ie uit het schuim van de golven opgedoken en bezoekt het eiland en klaagt zijn nood over zijn wreede dood.
Wild zwaait ie met de armen en klagelijk schreit zijn stem en hoe harder het stormt hoe angstiger ook khnkt zijn gehuil.
Verscheidene oude menschen op Urk hebben de verschijning van het spokende domineetje gezien.



In donkere nachten, bij vliegend weer waarde hij over het eiland rond.
Hij komt op uit de witschuimende golven en bezoekt het eiland en spookt er zoo lang het donker is.
Wie zijn leven lief heeft ga hem uit de weg.
Maar bij 't eerste morgengrauwen moet ie weer naar zijn plaat terug.
Ja, de vreeselijke dingen kunnen niet verborgen blijven al heeft dan ook geen mensch ze gezien.



DE URKER STRANDJUTTERS.
VAN ouds her staan de Urkers bekend als stoute zeelui. Bovendien als onverschrokken zeeroovers en ook als onverbeterlijke strandjutters.
Dat was niet alleen bekend daar beneden, op de zondige aarde, maar ook hier boven in de hemel. Hetwelk het volgende vertelsel u leeren kan. 't Is waar dat overoude verhalen hetzelfde vertellen van die van Texel en Terschelling en misschien nog wel van andere strandbewoners ook.
Dit zegt echter alleen dat er nog meer onverbeterlijke strandjutters waren behalve die van Urk.
Het doet aan de waarheid van dit vertelsel niets af.
Op een keer dan gebeurde het dat Petrus zich noodig even verwijderen moest.
Hij had al een poosje van het eene been op het andere staan dribbelen maar op het laatst kon hij het niet langer uithouden.
Hij moest even naar achteren.
Gelukkig zag ie Paulus in de buurt die juist bezig was brieven aan de Corinthiërs of zoo wat te schrijven.
Paulus, riep Petrus, Paulus, los me eens even af.
Maar Paulus was zoo verdiept in zijn werk dat ie niet hoorde wat er om hem heen gebeurde.
Toen rammelde Petrus hard met zijn sleutels en door dat storende geluid keek Paulus even op.
AN ouds her staan de Urkers bekend als stoute zeelui.
Bovendien als onverschrokken zeeroovers en



Petrus maakte van deze gelegenheid gebruik en vroeg dus of Paulus hem even aflossen wou. Hij moest noodig even weg.
Nu, wanneer het niet lang duurde had Paulus er niets tegen.
Geef mij de sleutels dan maar, antwoordde Paulus een beetje afwezig en meteen zat ie al weer te schrijven.
Ja, zei Petrus, geef me de sleutels dan maar, dat is alles goed en wel, maar je moet goed opletten.
Natuurlijk bromde Paulus, maak nu maar voort.
Hoor es, sprak Petrus ernstig, je mag binnen laten wie je wil, na behoorlijk onderzoek natuurlijk, maar hou de Urkers buiten de poort. Er mag beslist geen Urker in de hemel, denk er vooral om.
Goed, bromde Paulus, ga nu maar.
Petrus ging dus naar achteren en Paulus stak de sleutels bij zich en ging door met schrijven.
Maar, zooals het meer gaat, men kan geen twee dingen tegelijk goed doen.
De brieven van Paulus werden uitstekend, dat kan men heden ten dage nog nalezen, maar met de wacht aan de hemelpoort liep het verkeerd.
Want onder de binnenkomers hadden een paar Urkers kans gezien er door te slippen.
Toen Petrus terug kwam merkte ie direct aan de algemeene stemming in de hemel dat het mis was.
Er waren Urkers binnen, wis en waarachtig.
Petrus gaf Paulus een geducht standje.
Hij had hem nog wel zoo gewaarschuwd.
Maar Paulus wist er raad op.
Zijn er toch Urkers door gekomen? vroeg ie. Wel Petrus, dat is niets hoor; wacht maar even.
Moeilijkheden zijn er om overwonnen te worden, nietwaar.



Hm, 't zou wat, bromde Petrus. Hoe krijg ik de kerels er weer uit?
Zóó, sprak Paulus en terwijl ie zijn handen bij wijze van spreekhoren aan zijn mond hield, schreeuwden ie zoo luid ie maar kon:
„Schip op strand! Schip op strand!"
En niet zoodra had ie dat geroepen, of de binnengeslopen Urkers holden de inmiddels wagenwijd opengezette hemelpoort uit.
Zie zoo, zei Paulus, die zijn we kwijt en Petrus gooide met een smak de poort dicht en schoof de grendels er secuur voor.
Hetzelfde wordt ook van andere plaatsen verhaald.



SCHOKLAND.
Udenkt wellicht dat Schokland enkel maar zoo'n klein smal streepje land is dat daar ergens in de Zuiderzee ligt. Ja, ja, dat lijkt ook zoo, maar het is nog iets anders ook.
Het is namelijk de plaats van samenkomst van alle mogelijke heksen, spoken en toovenaars die in en om de Zuiderzee huizen.
U hoorde b.v. nog nooit van de Motketel?
Ja, maar de Motketel bestaat toch en hij wordt op Schokland gestookt.
Op een van de punten van dat lage eilandje komen de heksen op stormachtige nachten bijeen en stoken er onder de Motketel haar helsche vuur.
Ze laten het lustig branden en als het heet bobbelt en pruttelt in de ketel dansen ze er haar spookachtige heksendansen omheen.
Op zulke stormnachten kun je daar vinden de heksen van Urk, van Marken, van Wieringen heel en ook die uit Molkwerum.
Maar vooral de heksen van Schokland zelf zijn het die er haar bezemdansen uitvoeren.
Er zijn verscheidene schippers die ze gezien hebben wanneer ze dicht langs het eiland zeilden in ruwe nachten wanneer de bleeke maan achter woeste wolkenflarden schuilkroop.
De schokkers ook weten er van mee te praten.



Wanneer de Motketel gestookt werd was het niet raadzaam, dicht daar in de buurt te komen.
In zulke nachten kwamen de Schokkers niet buiten maar schoven een stoel voor de deur en gingen dicht bij elkaar zitten bij de heerd.
Maar zelfs in de beslotenheid van hun huis waren ze niet veilig want is het niet eens voorgekomen dat een oude vrouw bij zoo'n gelegenheid ineens een Marker tegenover zich aan de heerd zitten zag?
Niemand had ooit gezien hoe ie er kwam.
De man deed geen kwaad, daarvan niet en hij sprak ook geen woord maar hij zat er toch maar. Te zwijgen.
Goed, maar zijn geheimzinnige tegenwoordigheid was ijsehjk genoeg.
Even plotseling en geheimzinnig als ie gekomen was verdween ie weer om even later om de Motketel te dansen natuurlijk.
Ja, wat anders?
O ja, er gebeurden in vroeger dagen wonderlijke dingen op Schokland.
Of is het soms niet wonderbaarlijk wanneer er 's nachts een groot schip boven het eiland laveert.
Nee, niet er langs, in de Zuiderzee, maar er boven, in de lucht.
En toch is dat daar volgens ooggetuigen gebeurd.
Een compleet koopvaardijschip was het, met witte zeilen. Het kruiste eenige malen over het langgerekte eilandje, en men kon de wind door het want hooren fluiten. Zelfs de stuur kon men aan het roer zien staan en de kapitein ijsbeerde over dek.
Het schip had alle zeilen bij. Die bolden in de woeste wind die boven het eiland de wolken uit elkaar joeg.
Zilverwit glansden die zeilen in het bleeke licht van de maan die angstig door de wolkenspleeten gluurde.



Een compleet koopvaardijschip was het.







Ja, oude vrouwen hebben het spookschip gezien op een nacht toen het er weer bar toeging op de punt.
Toen de heksen van alle Zuiderzee eilanden bij elkaar om de Motketel dansten en allerlei vreeselijke dingen in haar schild voerden.
Op zulk een nacht is ook het volgende gebeurd.
Een fiksche jonge Schokker was naar de meid geweest!
Uit vrijen.
Tot laat in de nacht had ie bij zijn schoone vertoefd maar aan al het zoete komt een einde.
Er kwam een tijd dat ie afscheid nemen moest.
Noode het het meisje hem gaan.
Denk toch vooral om, waarschuwde ze. Het is een vreeselijke nacht. Hoor de wind eens huilen en hoe buldert de zee.
Maar de jonge man stelde zijn liefste gerust.
Heb maar geen zorg. Ik kom er wel door. De wind kan ik wel tegen en de zee is buiten het eiland.
Ja maar, de punt, antwoordde het meisje en haar stem trilde van angst.
Ik kom er wel door was al wat de vrijer antwoordde. Voor de laatste maal nam ie zijn meisje in de arrnen, drukte haar zoo stijf tegen zich aan dat ze bijrfa*knapte en klappend zoende n ie r op de beide blozende wangen
En nou genacht Lijsje, zei ie.
Genacht Berend, antwoordde ze, klapte de deur van de hut dicht en ging naar kooi om te droomen van dingen die hier niet verraden mogen worden.
Maar Berend stond buiten in de barre nacht. De storm gierde over het lage eiland en de jonge man had moeite om op de beenen te blijven. De verraderlijke wind schoot met zulke rukken uit dat ie er zich met alle kracht tegenin zetten moest.
Welnu, dat deed Berend dan ook.
FRANKE. Zoiderudcgcadea.



Hij haalde de muts diep over de ooren en de oogen en stapte met zijn stevige zeemansbeenen tegen de ruwe storm in.
De zee donderde donker en onheilspellend. Hij beukte de kust en schuimende vlokken lilden over de pallissaden. Groote wolkenflarden zeilden door de spookachtig verlichte hemel.
Berend stapte flink door. De wind kon ie wel tegen in komen en de zee, daar had ie gelijk in daar straks, de zee was buiten het eiland.
Van die twee had ie dus niet veel last maar Lijsje had er straks al op gezinspeeld: „denk om de punt."
Ja, en daar moest ie nu juist heen. In die kontreie woonde n ie.
Als ze er maar niet waren, het was er juist een nacht voor.
Scherp tuurde Berend voor zich uit of ie ze wellicht ook dansen zag.
Hij wist dat ze in zulke nachten soms de Motketel stookten.
Dikwijls had ie er de afgrijselijkste verhalen over gehoord.
Maar nee, er was niets te zien dit keer. Scherp keek ie voor zich uit, doch er werd blijkbaar niet gedanst.
Toch was het zaak op je hoede te wezen. Al waren ze er nu niet, ze konden komen. Wie zei hem, dat ze niet plotseling met hun afschuwelijke streken zouden beginnen, juist op het oogenblik dat ie op de punt aankwam en het dus te laat was om terug te hollen? Wie verzekerde hem dat ze niet plotseling zouden verschijnen op hun bezemstelen om als razende furies om hem heen te suizen?
Nee, hij moest oppassen.
Maar er viel niets voor.



Bijna was ie thuis en het eenige waar ie tot nu toe mee te maken gehad had was de woedende storm die hem moeite genoeg gaf, en het bulderen van de nabije zee die hem geen kwaad deed zoolang ie aan de vaste wal bleef.
Maar wat was dat? Dat akelige gemiauw? Waar kwam dat vandaan?
Berend was ras besloten.
Met één greep had ie zijn mes uit de schee en slingerde dat blindelings tusschen de troep afgrijselijk krollende katten.
Een vreeselijke schreeuw en daarna een akelig kreunen en steunen.
Van de krollende katten was geen spoor meer te bekennen.
Niet dat Berend daar lang naar zocht.
Hij zette het op een loopen zoo hard ie maar kon en geheel buiten adem kwam ie eenige minuten later het huis binnen gevallen.
Uitgeput en geheel in de war viel ie op een stoel bij de heerd neer en bracht daar in een soort van bezwijming het verdere deel van de nacht door.
Jaren verliepen.
De vryer van Lijsje was al lang de man van het aardige vrijstertje geworden en vier blonde kinderen speelden op het erf van de stoere visscherman.
Het gebeurde met de katten was zoo goed als vergeten.
Maar op een keer moest Berend in Harderwijk wezen en Het zich daar in een zeemanslogement wat eten geven.
De waardin bracht het hem maar als Berend zijn brood wil snijden, zit ie ineens stom van schrik en verbazing.
De waardin ziet hoe Berend verschiet en vraagt: Ken je dat mes, Berend?



Berend die een beetje tot zichzelf gekomen is antwoord bibberend: ja, dat is mijn mes, vrouw.
Juist, zei de vrouw, en van dat mes heb ik een lidteeken in mijn voet, weet je dat wel Berend?
Nee, daar wist Berend niets van.
Ik wil je een ding raden Berend, zeide de waardin, en in haar oogen glinsterde een onheilspellende uitdrukking, ik wil je een ding raden Berend I gooi nooit meer je mes tusschen een koppel krollende katten. Je kunt nooit weten wat daaruit voortkomt, 't Is deze keer nog goed met je afgeloopen, maar als ik je had kunnen krijgen die nacht, nou, dan was je er niet goed afgekomen. Dan had het je je leven gekost.
Berend betaalde haastig zijn verteering, stak zijn mes in zijn zak en verüet, zonder te hebben gegeten, het zeemanslogement te Harderwijk.
Berend begreep heel goed met een van de heksen van de Motketel te doen te hebben.
Die hadden zich die nacht natuurlijk voor de aardigheid eens in katten veranderd.
Nu wist ie meteen dat het wel echt waar was dat de kollen van wijd en zijd naar Schokland kwamen.
Als zelfs Harderwijk niet te ver was.
't Ja, zulke dingen gebeurden vroeger op het lange, lage eiland dat vóór Kampen ligt.
Ook waren er eens twee schippers die het niet al te best met elkaar konden vinden.
Wanneer ze aan de wal waren ging het wel, want dan zagen ze elkander niet.
De ouwe schipper bedronk zich zoodra ie land zag en wanneer ie zijn roes uitgeslapen had goed en wel moest ie weer naar boord.
En de zoon ging naar een roodwangig visschersmeisje en dat hield hem zoo lang in haar ronde mollige



armen gevangen dat ie zich meestal haasten moest nog op tijd aan boord te zijn.
Maar dan begon het lieve leven.
Zoodra waren ze niet bijeen in de kleine ruimte die de nauwe botter hen bood of de vloeken waren niet van de lucht.
Dan hadden ze ruzie van het eerste uur dat ze bij elkander waren tot aan het vastmeeren van de botter bij het binnen brengen van de vangst.
Ze scholden elkaar uit dat de stukken er af vlogen.
Maar ze werden er voor bezocht.
Want eens op een nacht, toen het St. Elmsvuur brandde, de vlammetjes flakkerden onheilspellend op de punt van de mast en van de boegspriet klauterde met zwaar geplas en geplons een vreeselijk gedierte aan boord.
Als een reusachtige kwal lei het zich om het achterschip en haalde dit langzaam maar zeker naar de diepte.
Vreeselijk schrokken de schipper en zijn zoon en dadelijk luwde de ruzie die ze juist bezig waren met vreeselijke scheldwoorden uit te vechten.
En in eens flitste het door beider bewustzijn, „Dat is de straf voor onze eeuwige ruzie."
Ze meenden dat het uur van hun ondergang gekomen was en onder de indruk daarvan stond het berouw op in hun borst.
Over het vele leed dat ze elkander aangedaan hadden.
Met tranen in de oogen omhelsden ze elkaar en dachten „als we het leven nog maar eens over mochten doen, dan . . . ."
En zie, op dit oprechte berouw week het gedierte . . .
De schipper en zijn zoon hebben elkaar niet meer uitgescholden maar leefden voortaan met elkaar in vrede.



DE VURIGE MAN VAN DE GEUTE.
DE Geute is een van de mondingen van de IJsel en daar is het niet pluis. Ja, daar gebeuren soms wonderlijke dingen. Tenminste wanneer men er met de kuul gaat visschen. Dat ondervond eens een visscher die zich niet aan kuilverbod gestoord had.
Hij had een goede vangst daarvan niet maar er overkwam hem iets om van te griezelen.
Hij lag dan 's nachts in de Geute, aan de kant van de wal.
Hij en zijn knecht lagen reeds lang te kooi en sliepen de slaap des rechtvaardigen.
Maar ze hadden de kuul gebruikt en dat zou hen duur te staan komen.
Want op een gegeven oogenblik wordt de knecht wakker en denkt „wat hoor ik toch voor vreemd gezang.
Wonderlijk, op deze eenzame plaats, midden in de nacht. Wie kunnen er nu loopen zingen?
Hij roept de schipper en zegt: luister eens, wat is dat daar?
Watte? vraagt de schipper slaperig, en hij wrijft zich de oogen uit.
Hoor je dan niet zingen?
De schipper gaat rechtop in de kooi zitten en luistert.
Ja, waarachtig, er wordt gezongen. En wat een vreemd lied.



Verstaan ze het goed, wordt daar gezongen: ,,de lamp brandt, de lamp brandt, maar wij gaan liever over zand."
Ja, dat zingen ze, wonderlijk.
De schipper en de knecht staan op, schieten gauw de bokse aan en gaan naar dek.
Wat zien ze daar?
Vier mannen.
Of zijn het slechts schimmen? Het is zoo onwerkelijk. Men kan niet duidelijk onderscheiden.
Komt het gezang van die vier schimmen? Of ergens anders vandaan?
De schipper en de knecht staan in spanning.
Wat gaat er gebeuren?
De vier gedaanten komen recht naar de botter toe.
Wel nog an toe, wat zou dat moeten?
Ze hooren duidelijk zeggen „hier brandt de lamp, maar wij gaan liever over zand."
Vreemde woorden.
Wat hebben ze te beteekenen?
De vier schimmen zijn de botter genaderd en zonder een woord te zeggen strekken ze hun acht handen uit en leggen die aan boord.
Zóó loodzwaar drukken die handen op de kant van de botter dat deze bedenkelijk overhelt.
Zwijgend staan de vier schimmen in de duisternis, en laten hun handen loodzwaar wegen op de rand van de botter; tot kantelens toe.
De schipper en zijn knecht staan verlamd van schrik.
Reeds schept de botter water, nog een oogenblik en hij kapseist.
Plotseling blitst het door het brein van de schipper „de straf voor het kuulvisschen".
Ineens schiet de macht in zijn spieren terug en



bijgestaan door de knecht gooit ie de trossen los en weet met een forsche stoot de botter van wal te krijgen.
En toen er van door.
Zoo vlug ie maar kon.
De Geute uit en zee in.
Nooit heeft die visscher weer met de kuul in de Geute gevischt.
En dan die andere visscher, die de kuul in de Geute uitgeworpen had. Weet ge wat die beleefde?
Men had hem nog wel gewaarschuwd. Denk om die boereplaats daar. Kom daar niet te dicht bij. Daar is het niet pluis.
Wat is daar dan had de visscher ongeloovig gevraagd? Wat zou me tegenover die boereplaats kunnen gebeuren?
Ja, pas maar op, blijf er maar vandaan, meer zeg ik niet, huiverde de zegsman, 't Is er niet in orde wat ik je zeg.
Maar de schipper sloeg de raad in de wind.
Hij vischte er lustig op los, de heele nacht door, en haalde de kuil er door of het de gewoonste zaak van de wereld was.
Hij floot er zijn deuntje bij en de knecht zong een vroolijk liedje.
Wat kon hem gebeuren hier. 't Scheen alles zoo veilig als wat. En de vangst was goed. Het weer was prachtig, dus er was niets wat hen deerde.
Maar jawel, wie niet luisteren wil moet voelen.
Want zie, stond daar niet, op de hoogte van de boereplaats, op de dijk „de vurige man"?
Groot en dreigend stond ie daar te vlammen en zijn gloeiende rechterhand wees naar zee.



Schipper, schreeuwde de knecht en zijn stem sloeg over van heete angst, Schipper, kijk es!
Watte? vroeg de schipper die nog niets gezien had. want hij was te druk bezig de vangst uit de netten te pellen,: Watte, Piet?
Kijk, hikte Piet, op de dijk.
De schipper hief het grijze hoofd op en jawel hoor, daar zag ie de dreigende vurige gestalte staan, hoog, op de dijk, tegenover de boereplaats.
Van klinkklaar vuur was ie, roodgloeiend, en zijn oogen gloeiden witheet.
Wa-a-a-at is dat? hijgde de schipper.
De vurige man! klonk het van de dijk, de vurige man! Wat moet dat hier in de Geute?
De schipper vergeet zijn roer en zijn netten en klemt zich van angst aan de mast vast.
Hij knijpt zijn oogen toe om de vurige verschijning maar niet te zien maar dat is vruchteloos, want zoo hel gloeit de vurige man dat het schelle licht door de oogleden heen dringt.
Drijgend blijft de vlammende arm naar de zeekant wijzen.
We moeten weg, bibbert de knecht eindelijk.
Ja, weg, weg, hijgt de schipper en met een ruk gooit ie het roer om.
De knecht hijscht de zeilen en weg varen ze, zoo hard de wind hen voortdrijven wil.
Weg, uit de Geute, om er nooit weer met de kuul te komen.
Neen, in de Geute is het niet pluis.
En die andere nacht dan.
Het was kalm weer, zacht briesje en heldere maan. Een visscher met de kuil bezig.



En een goede vangst.
Natuurlijk, in de Geute zit wel visch.
Maar de visscher werd weggejaagd.
Evengoed als de twee vorigen.
Neen, niet door vier schimmen, ook niet door de vurige man, maar door een witte gedaante.
Ja, en die bleef niet op de dijk, zooals de vurige man, nee, die kwam over het water naar de botter gestapt.
Eerst leek het maar een nietig klein wit wolkje, en de schipper met zijn knecht wijdden er niet te veel aandacht aan.
Zie je dat wolkje, had de schipper gezegd.
Datte? vroeg de knecht.
Maar verder praatten ze er niet over.
Maar jawel, dat wolkje werd grooter en nam vorm aan.
Niet ineens.
Nee, je kon niet zeggen, nu is het nog een wolkje en zie, nu is het een witte gedaante.
Nee, 't ging zoo van lieverlede.
't Kwam dichter bij en 't groeide, 't Groeide al maar door, al maar door, en toen, vlak bij de botter, stond ie ineens, hoog opgericht, de witte gedaante.
Akelig glinsterden z'n oogen en zijn lange witte mantel wapperde wijd uit. Met z'n lange magere armen maaide n ie in de lucht; schrikwekkend om aan te zien.
De schipper maakte dat ie wegkwam met z'n botter. Pas toen het schip in zee was Het de witte gedaante af. Al die tijd had ie achter de botter aangehold. Zwaaiend met zijn magere armen en zijn mantel woest wapperend achter hem aan. Neen, in de Geute is het niet pluis.



VOORTEEKEN.
WAT is nu een strootje? Zoo'n onschuldig halmpje, wie schenkt er aandacht aan? Ja, zoolang ge op het land bent gaat dat door maar het verandert zoodra ge op een botter vaart en in de Zuiderzee de netten uit moet werpen om visch naar boven te brengen. In dat geval beteekent een strootje heel wat. Kijk eens, wanneer ge de netten uitwerpt en er zit een strootje in dan beteekent dat niet veel goeds. Neen, erger, dan voorspelt dat een slechte vangst.
't Hoeft juist niet in de netten te zitten om de voorbode van een slechte vangst te zijn. 't Is voldoende wanneer er maar een strootje hangt aan het roer of aan de zwaarden; of erger nog, wanneer het in de netten zit wanneer die opgehaald worden. Dat is een boos voorteeken.
Niet alleen dat het die dag niet lukt, nee, de heele week is bedorven.
Stroo op zee is een slecht voorteeken.
De visschers te Harderwijk weten het wel.
Wanneer het hen overkomt fronsen ze de wenkbrauwen en mompelen bedrukt tegen elkaar:
„Nu is onze heele week slecht."



MEER SPOOKGESCHIEDENISSEN.
ER zijn meer Hardewijker schippers die wonderlijke dingen gezien hebben. Zoo b.v. de visscher die te Schokland bij Emeleroord geankerd lag. Hij was daar binnengevallen vanwege het slechte weer. Blij dat ie veilig was ging ie aan land zich een beetje verpoozen. Maar aan alles komt een eind. Ook aan het gezellig samenzijn op Schokland. De tijd kwam dat de schipper weer naar boord terug moest.
De weg was niet heel lang maar fantastisch verlicht. De maan toch scheen spookachtig achter de wilde wolkenflarden die door de hemel joegen.
De schipper, die anders niet zoo spoedig onder de indruk kwam van woeste wolkengevechten scheen ditmaal niet bestand tegen de invloed die er uitging van het verlaten landschap, de spookmaan en de jagende wolken.
Althans zijn hart klopte sneller als gewoonlijk en zijn oog zag de dingen niet met dezelfde nauwkeurigheid als anders.
Gelukkig was ie gauw aan boord en kon ie naar kooi gaan dacht ie, zichzelf geruststellend.
Maar dat liep anders af, want zoodra was ie niet aan boord of ie werd begroet door een vreeselijk schor blaffend geluid.



Daar heb je het al voer het bliksemsnel door het hoofd van de schipper, de duivel is aan boord. En zoo hard ie kon zette n ie het op een loopen, het eiland weer op, zijn schip achter zich latend.
De Schokkers werden opgeschrikt door de angstkreten van de Hardewijker schipper.
Wat er aan de hand was. De duivel aan boord!
Ja, dat was mogelijk. Op Schokland was alles mogelijk. Dansten daar niet de heksen om de motketel?
De geheele bevolking dus naar de botter om de duivel te verjagen maar gelukkig behoefde er niet gevochten te worden, want toen de dapperen ter plaatse kwamen was Joost er al vandoor.
Dat gaf een heele verlichting en de schipper was heel blij, dat zijn schip weer veilig was.
Hij begaf zich na deze schokkende gebeurtenis te kooi maar sliep die nacht heel onrustig.
Op Schokland werd nog lang over het geval gepraat.
Er waren enkele spotvogels die vroegen of de duivel blafte tegenwoordig, en ze herinnerden er aan dat er op Schokland een hond leefde.
Eentje maar, wel is waar, maar die eene was er dan toch en wanneer dit beest blafte klonk het schor en akelig want het was een oude rimmetiekige verweerde hond.
Maar spotvogels kun je niet tellen, die vind je overal tegenwoordig. Toen ook al.
Ook moet de duivel eens aan boord geweest zijn '8 nachts bij een schipper die met zijn botter in de Harderwijker haven lag.
De knecht die aan boord moest blijven die nacht zou er van weten mee te praten. Maar hij is lang ter ziele. Toch is de geschiedenis bewaard gebleven. Het gebeurde omtrent middernacht.



Natuurlijk, Joost komt altijd tegen twaalven, dat is algemeen genoeg bekend.
Gerucht aan boord hè, net voetstappen en soms leek het of er een paardestap door klonk.
En gesnuif en geproest en akelig gelach.
Zoo'n gillende lach hè, die je door merg en been gaat, doordringend en schel.
En onfatsoenlijke geluiden.
De knecht zat stijf van schrik in het vooronder maar tenlaatste vermande n ie zich.
Wanneer d'r onraad was dan wou ie tenminste zien wat er aan de hand was.
Dus kroop ie naar boven en jawel hoor, daar had je sinjeur.
Maar op het zien van de knecht was ie zoo wijs zich van zijn bokkepoot te ontdoen en zijn hoorns in te trekken.
Bliksemsnel veranderde n ie zichzelf in een groote zwarte kater.
Luid krollend, met hooge rug en dikke staart sprong ie van boord en de kaai op.
De knecht zag hem nog juist, bij het licht van de maan, verdwijnen.
En dan die schippers die naar wind verlangden.
Past het een mensch niet af te wachten de dingen die over hem zullen komen?
De wind komt wanneer het zijn tijd is, niet eerder en niet later.
Schippers behoeven niet om hem te vragen.
Doen ze het toch dan zien ze soms een gedierte aan boord.
Een vreeselijk gedrocht.
Zooiets is te Harderwijk gebeurd.



De duivel dachten de visschers of een booze geest. We zullen hem verbranden.
Maar eerst joegen ze de booze geest in een donker hok.
En daarna verbrandden ze hem met oude stukken oliejas en brokken teertouw.
En die booze geest kwam er slecht af.
Want hij was zoo dom geweest zich bij zijn overhaaste vlucht in het donkere hol, eventjes gauw in een zwarte kat te veranderen.
Nou, en zwarte katten kunnen niet tegen rook en vuur.
Toen het vuurtje dan ook uitgebrand was en de schippers voorzichtig kwamen kijken vonden ze het lijk van het half verkoolde dier in het hol liggen.
En nog lang wachten moesten ze op gunstige wind.
Het is bekend dat in vroeger dagen het Friesche veen heel tot in Utrecht is gedreven bij een groote overstrooming en dat het er heden ten dage nog altijd ligt. Het heet nu Maarseveen maar eigenlijk is het Friesche veen.
Ook bij Harderwijk is iets dergelijks gebeurd.
Daar kwam in vroeger jaren een groote veenplaat aangedreven en zette zich op eenige afstand van de haven in zee vast.
Maar anders dan het veen dat naar Utrecht dreef bleef het er niet liggen maar verdween weer even geheimzinnig als het er gekomen was.
Dat komt er zijn van die wonderlijke stroomingen in de Zuiderzee.
Niemand weet vanwaar ze komen en waarheen ze gaan.
En van alles voeren ze mee soms.
Daar kan een mensch niet inkomen.
n



Dat is het groote geheim van de Zuiderzee.
In Harderwijk werden in vroeger dagen de akelige dingen vooruit bekend gemaakt.
Niet alleen had men er de Barneman die de Noor derstorm aankondigde, nee, men had er ook de akelige geluiden.
Dat is uitgekomen bij de dood van een scheepstimmermansbaas.
Eens op een nacht werden er in de buurt waar ie woonde akelige geluiden gehoord.
Twee, drie nachten achter elkaar wel.
De geburen mompelden er onder elkaar met angstige gezichten over.
Er zou vast en zeker een ongeluk gebeuren.
Wie zou het treffen?
Ach, de menschen behoefden niet lang te wachten, want kort daarna geraakte de scheepstimmermansbaas met de borst zoodanig beklemd bij het van de helling laten van een visschersschuit dat de dood er spoedig op volgde.
En zie, bij zijn sterven klonk zijn gekreun precies zoo als het akelige geluid dat men tevoren vernomen had.
Tja, het veurschiensel is een wonderlijk ding. Begrijpen wij menschen niets van.



HET ZEEKALF.
ER was eens een verschrikkelijk vloekbeest van een schipper. Een liederlijk mensch zooals men maar zelden had gezien.
Van elke tien woorden die n ie in de mond nam waren er tien godslasterlijke vloeken.
Zijn mes zat hem los in de schede en met Wijntje en Trijntje stond ie op goeden voet.
Maar hij werd voor zijn liederlijkheid gestraft.
Op een avond ging de schipper naar zijn schip dat op de ree lag.
Het was goed weer; de zee was kalm maar het was stikdonker.
Wat hoorde n ie daar achter bij het roer? Daar was een verschrikkelijk geplas, gesnuif en geproest. Verbaasd keek de schipper op. Wat kon dat zijn? De Barneman?
Neen, de Barneman wel niet, er was geen lichtje te zien, ook niet op de top van de mast. Maar wat was het dan? Wat plaste en proestte er toch zoo? Klom er wat aan boord?
Maar dat wou de schipper dan toch weten. Dat het ie niet zoo maar passeeren.
Hij naar het achterschip en .... daar zag ie dat een
FRANKE Zuiderzeeiegendea. <f



verschrikkelijk zeegedrocht, een ijselijk zeekalf, aan boord klauterde.
Het gedierte zag er vreeswekkend uit, vurige oogen, kwijlende bek en pooten als van een reusachtige vleermuis.
„De duivel" was het eerste wat de schipper dacht en hij maakte dat ie wegkwam.
Maar het zeekalf achter hem aan.
Groot en log kwabberde het over 't dek en zóó zwaar was het dat de schuit bijna zonk. Het achterdeel van het schip lag gelijk met de waterspiegel.
De schipper rende van achter naar voor en van voor naar achter en het kwallerige gedrocht maar steeds achter hem aan.
Waar het gedierte was helde de schuit tot zinkens toe over.
Het gedrocht blies en siste zoodat het bruine schuim hem om de bek lidderde.
Zóó holde de schipper in zijn angst over het dek heen en weer met het vreeselijke gedierte maar steeds achter hem aan en hij dacht niet anders of de duivel zelf zat hem op de hielen.
Maar gelukkig bedacht ie zich dat men zich tegen de duivel beschermen kan.
Men had alleen maar de naam van de heilige God aan te roepen en het duivelsche gevaar moest wijken.
Hij viel subiet op de knieën en bad tot God Almachtig en beloofde een beter leven te zullen leiden en zie, hiertegen was het schrikkelijke zeekalf niet bestand.
Het nam een vervaarlijke sprong en met een ijselijk schreeuw verdween het in de diepte.
De schipper is nadien een beter mensch geworden en het gedierte is niet meer gezien.
Te Harderwijk weet men er wel meer van.



Daar zag hg een verschrikkelijk zeegedrocht.







DE BARNEMAN.
DE Harderwijker visschers weten wel wie en wat de Barneman is. Dat is de aankondiger van storm uit het
Noorden.
Niet altijd komt ie, de Barneman.
Neen, maar enkel wanneer de storm zeer hevig zijn zal. Dan kan het gebeuren dat de visschers hem zien.
Hij heeft Zijn vaste weg.
Van de monding van de Hierdensche beek ongeveer gaat ie naar de oostelij ke kant van de Harderwijker haven.
Oude visschers hebben hem menigmaal gezien en steeds is er noodweer op gevolgd.
Ja, wanneer de Barneman verscheen kon men er op rekenen dat het strooven zou. Dan zou het zóó stormen dat water en wind één werden. Zóó dat je, als je achter op het schip stond, het voorste gedeelte niet kon zien.
De storm zou het woedende water zóó geeselen, dat het in honderdduizend fijne druppeltjes door de lucht zweefde en je zou niet weten of je met water of wind te doen had.
Het zou een echte stroofwind zijn.
Je kunt van den Barneman alleen maar zijn lichtje zien.
Dat draagt ie op de borst, net als de brievenbestellers doen.
Langzaam en onheilspellend gaat ie van de Hierdensche beek naar de haven, heel langzaam. Zachtjes



wiegelt het lichtje heen en weer, op en neer, bij elke stap die ie doet.
De zee ligt daar onder de grijze avond en niets is er wat op storm wijst, maar de Barneman gaat over de wateren, stap voor stap en in zijn brieventasch schuilen de duistere onheilen.
De visschers die hem zien maken ankertouw enz. in orde of probeeren nog binnen te loopen en die veilig en wel in de haven üggen loopen niet uit.
De Barneman gaat over de wateren; zijn lichtje wiegelt onheilspellend heen en weer, op en neer.
Neen, die in de haven liggen varen niet uit.
De knechts kruipen in het vooronder en luisteren bevend naar elk geluid dat hun ooren treft.
Want de Barneman komt soms aan boord.
Akelig is dat, wanneer ie het water verlaat en op het dek van de schuit stapt.
Hij briescht en snuift als een paard, als een wild paard, maar veel harder en zoo onguur.
De knechts slapen niet wanneer de Barneman waargenomen is, maar zitten ten prooi aan hevige angst op hun bankje naast de kooi.
De harmonica komt niet te voorschijn om de melancholische deuntjes te zangeren, nee, de harmonica blijft in de kist.
De knecht luistert en luistert en bij elk geluid springt ie op en grijpt naar zijn hoofd want het kon de Barneman wel zijn die aan boord klautert.
Wanneer de dag aanbreekt kruipt de knecht behoedzaam uit het vooronder en loopt zoo hard ie kan naar huis en vertelt daar ontdaan dat men hem weer waargenomen heeft vannacht.
Hij liep weer zijn oude weg. Van de beek ging ie naar de haven en zijn lichtje bungelde op zijn borst.



Het wiegelde zachtjes heen en weer, op en neer.
Een goede zestig, zeventig jaar geleden hebben zeer oude visschers hem nog waargenomen.
Daar is toen een vreeselijke storm op gevolgd.
De wind joeg de golven in fijne stofdruppeltjes uiteen. Het stroofde en doomde geweldig.
Verscheidene schepen zijn toen op het land gezet, tot zelfs nabij de weg die van Harderwijk naar Hierden loopt.
Daar zijn ze aan den grond geraakt om nooit meer vlot te komen.
Later heeft men ze maar op de plaats gesloopt.
Om zulke vreeselijke gebeurtenissen aan te kondigen komt de Barneman met zijn lichtje zich aan de visschers vertoonen.
Hij loopt zachtjes over de zee en zijn lichtje draagt ie zooals een postbode dat doet, op de borst.
Daar hangt het te bungelen en wiegelt zachtjes heen en weer, op en neer ....
En in z'n brieventasch schuilen de duistere onheilen.



VEURSCHIENSEL.
HET gebeurde in de nazomer van het jaar 1908 dat een jonge Harderwijker visscher met z'n vader 's nachts bij Urk voer. Het was één uur en plotseling verscheen een wonderlijk licht in het Noordoosten.
Het was niet het noorderlicht, de voorbode van slecht weer, daarvan zouden die beide visschers niet zoo opgekeken hebben, maar het was iets zeer buitengewoons.
De lucht werd verlicht met lange eenigszins omgebogen, breede streepen, die een beetje geleken op reusachtige bloedworsten.
Meer dan een uur bleef het verschijnsel aan de hemel en het bewoog zich van het Noorden naar het Oosten.
De jonge visscher, die zooiets nog nooit gezien had dacht dat het de maan was die achter de wolken scheen maar zijn vader wist beter bescheid.
Neen, het was de maan niet, maar heel iets anders.
Hetzelfde had ie in zijn leven nog al eens gezien.
Dat was in het jaar 1870 en daarop was de FranschDuitsche oorlog gevolgd.
Toen had zich precies hetzelfde verschijnsel voorgedaan.
Je zult het zien, sprak de oude grijze visscher, hier volgt wat op. Je zult het zien, let maar op.
De jonge man trok z'n schouders op.
Oude menschen praten maar wat dacht ie en hij ging weer door met zijn arbeid.



Ook de oude visscher sprak niet meer over het geval, zwijgzaam als visschers zijn.
Maar de verborgen dingen gaan hun gang.
Dat weten oude visschers wel.
Wat doen woorden daartoe?
De geheime dingen worden aan de hemel geschreven, het komt er maar op aan de teekens te begrijpen.
In 1870 volgde er de Fransch—Duitsche oorlog op, in 1908 kwam de Balkanoorlog er na.



HET WEESHUIS TE ELBURG.
HET is niet goed de weeskinderen het huis dat hen gegeven werd te ontnemen. Dat blijkt in Elburg. In het Van Bansbergenhuis woonden vroeger de wezen van de verongelukte zeelieden.
Liefderijk werden ze er opgenomen en verzorgd. Had de onbetrouwbare zee de vaders genomen, welnu, het Van Kinsbergenhuis was daar om zich over de achtergebleven kinderen te ontfermen. Maar het werd anders.
Er kwamen wijze mannen en die beslisten anders over de bestemming van het oude weeshuis. Het zou een school worden.
Wel zou er dus het blijde luidruchtige kindergetier blijven rondrumoeren maar de weeskinderen moesten het huis verlaten.
Zij mochten in hun huis niet blijven.
Dit alles is van vele jaren geleden.
De Van Kinsbergenstichting is nog steeds een onderwijsinstelling en de menschen herinneren zich haast niet meer dat daar eenmaal de wezen der verongelukte zeelui woonden.
De kinderen die er eenmaal gewoond hebben en ook zij die hun huis voor de school verlaten moesten leven al lang niet meer.
Niemand weet te vertellen, wat er van hen geworden is en zelfs hun graven weet men u niet te wijzen.



De zee, voor Elburg, die hun vaders opeischte, zingt er nog altijd van, maar niemand verstaat dat lied.
Het is alles zoo lang geleden, zóó lang geleden
Maar soms, in stormachtige donkere nachten als de Noordwester over het water buldert kan het gebeuren, dat kleine donkere gestalten bij de dijk op komen klauteren en op hun klompjes, die akelig klip-kleppen, naar het oude weeshuis hollen.
Een voor een komen ze uit zee opgedoken en achter elkander, zonder een woord te zeggen, draven ze door het verlaten stadje en spoken in hun oude weeshuis rond.
Dan gaan ze van zaal tot zaal en van gang tot gang en zwijgend beklagen ze zich over de verandering van hun huis en over hun uitdrijving.
Ja, in zulke vreeselijke stormruwe nachten komen de weeskinderen van Elburg soms spoken.
Het is niet goed de weeskinderen hun huis te ontnemen.



HET OUDE KLOOSTER TE ELBURG.
IN Elburg zijn vreeselijke dingen gebeurd in vroeger dagen. Niet alleen dat de weeskinderen er komen spoken, neen, ook andere duistere machten hebben daar gewerkt.
Weet ge het verhaal van het oude klooster? Neen? Lees dan.
Het klooster te Elburg was reeds lang tot een ruïne geworden. De torens waren ingestort en de muren afgebrokkeld. Het steenvarentje woekerde er welig tusschen de voegen van de sponzige steenen en groen bemost waren de hardsteenen trappen. Een deur hing scheef in zijn verroeste hengsels en knarste akelig wanneer de zeewind koud en kil door de kloosterruimten huilde.
De uilen nestelden op de brokkelige muren en schrikwekkend klonk hun geschrei door de donkere nachten.
De menschen in de omtrek mijdden het donkere sombere overblijfsel uit lang vervlogen eeuwen.
De roep ging dat het er spookte hoewel niemand er eigenlijk ooit iets gezien had.
Wel gehoord.
O ja. Maar dat kon immers het gehuil van de zeewind wezen. Die kon immers de deur laten knarsen en piepen. Of waren het wellicht de schorre kreten van de uilen die er in donkere nachten rondfladderden?



Ja, het kon alles wel zijn, maar toch gingen de menschen liever een andere weg en heten het oude verweerde klooster links liggen.
Wie weet, misschien was het toch wel waar dat de prior er 's nachts rondwaarde of ging er toch de schim van een monnik rond die tevergeefs zijn cel zocht waar ie in lang vervlogen dagen zijn rozenkrans gebeden had en zijn zondige lichaam had gekastijd.
Je kon nooit weten. Er zijn duistere machten. Kwamen de weeskinderen soms ook met in stormruwe nachten op hun klompjes aanklepperen om in hun oude tehuis rond te spoken.
Maar er waren menschen die om dit alles lachten.
Wat, het zou spoken in het oude klooster?
Geloove wie het gelooven wil maar bij hen moest men met zulke praatjes niet aankomen.
Zij waren verlichte menschen.
Die mannen namen een driest besluit.
Zij zouden het volk toonen dat het maar gepraat was met die spokerij in het oude klooster.
In de tijd dat het heilig avondmaal plechtig in de kerken gevierd wordt en ieder geloovig mensch met een devoot gemoed en een nederig hart mee aanzit gingen zij naar de eenige in wezen gebleven zaal van het oude klooster.
Daar richtten zij een feestmaal aan en bespotten de heilige handeling van het laatste avondmaal.
De drinkbeker ging er lustig rond en men brak er het brood.
En uitdagend vorderden zij de spoken op toch te komen. Het was immers middernacht. De uilen krasten en de stormwind huilde. Van verre was de zware donkere dreuning van de zee.
Dit schandelijke bedrijf duurde tot ver in de nacht.



Dronken en vol zwaaiden de brute gasten bij het morgenkrieken naar de stad terug, luid zwetsende over hun euveldaad.
Waarom waren de spoken niet gekomen. Waarom niet, waarom niet?
Ha, ha, ha! lachten ze luid en spottend....
Maar ze hadden te vroeg gelachen.
De straf volgde.
De duistere machten deden hun werk.
De een na de ander werden de avondmaalbespotters door de duivel gehaald.
Niet één stierf een natuurlijke dood.
Neen, maar de een stikte in de jenever, een ander viel van de trap en brak zijn nek, weer een ander werd overreden en enkelen verdronken.
Maar allen werden ze voor hun tijd weggehaald.
Ja, in Elburg zijn vreemde dingen gebeurd.
De oude kloosterruïne kan er van getuigen.
Nog altijd wordt bij nacht en ontij deze plaats gemeden.
De herinnering aan wat daar eens gebeurde is te vreeselijk.



UITDAM.
HET is bekend, dat er vele dorpen en steden langs de Zuiderzee liggen wier naam op „dam" uitgaat. Al die dammen hebben hun naam te danken aan een dam die in het een of andere water gelegd werd. Met Uitdam echter is dat niet het geval. Er is geen enkel water bekend noch was bekend dat de „Uit" heette.
Uitdam was dus geen dam in de Uit. Neen, men heeft de naam zeker zoo maar op dam laten uitgaan omdat het plaatsje in een reeks van dammen ligt. Edam, Monnikendam, Nieuwendam, Amsterdam, dam, dam, dam.
Dit is echter niet aardig voor Uitdam want men wil toch graag een behoorlijke afkomst hebben.
Vroeger werd met Uitdam dan ook nog al eens de spot gedreven.
Zoo zeiden de visschers op zee b.v.: Uitdam, dat heet eigenlijk „Schijteldoekdam."
Ja, Schijteldoekdam, vanwege de vele luiers die de vrouwen daar op de dijk aan drooglijnen in de frissche zeewind te droogen plachten te hangen.
Het is niet bekend of Uitdam inderdaad zoo rijk met babies gezegend geweest is in vroeger dagen.
Ook niet of die babies wellicht een al te ruim gebruik van hun luiers maakten of dat die Uitdammer vrouwtjes zoo uitzonderlijk zindelijk waren.



Van dat alles is niets bekend.
Wel vermeldt de kroniek de zinrijke naam en dat wel vanwege al die droogende luiers die in de frissche zeewind te wapperen hingen en van verre uit zee al zichtbaar waren.



DE STOMPE TOREN VAN RANSDORP.
DAT met die stompe toren bij Ransdorp zit zoo. Het is niet waar dat men geen geld genoeg had om de bouw te voltooien en daarom het werk maar stop zette.
Ook zit het niet zoo dat men vreesde dat de fundeering te zwak was en daarom niet doorbouwde. Wel neen.
En ook is het niet aan Spaansche kogels te wijten dat die toren daar sedert eeuwen zonder spit staat.
De zaak heeft zich heel anders toegedragen.
Dat is ook wel te begrijpen want hoe zou het anders mogelijk zijn dat er langs de Zuiderzee nog twee van zulke torens staan, die van Muiderberg en die van Elburg.
Dat moet immers een gemeenschappelijke oorzaak hebben?
Welnu, lees deze geschiedenis en gij zult weten hoe het met die stompe torens gesteld is.
In overoude tijden dan waren de Urkers geduchte zeeroovers.
Ja, ze waren gevreesd, ver buiten hun gezegende eiland.
Nu moet ge niet denken dat het Urk van vroeger zoo klein was als het Urk van nu.
O nee, maar het was vele malen grooter; het lag bezaaid met dorpen en in de havens wemelde het van botters.
FRANKE. Zulderzeelegenden.
s



Ook van piratenschepen helaas.
Ja, zoo ging het nu eenmaal toe op Urk.
Het waren jongens van Stavast, die Urkers. Acht voet lang minstens en sterk als reuzen. De schrik van de zee waren ze en wie eenmaal met hen te doen had gehad zorgde in het vervolg wel uit hun vingers te blijven.
Nu gebeurde het eens dat een vervaarlijk groot koopvaardijschip de Zuiderzee opgevaren kwam.
Het was een schip, zoo groot als nog nooit door menschenoogen aanschouwd was.
De lengte was metschiks niet te meten en om het overdwars over te loopen had men een half uur noodig.
Dit zeemonster nu raakte verzeild op de Zuiderzee.
Onverstandig van de kapitein, want hij had kunnen denken, dat ie met de Urkers te doen zou krijgen. En dat ie dan verloren was natuurlijk.
Maar hoe het dan ook zij, hij kruiste over de wateren van de Zuiderzee.
Een heele poos was het goed gegaan.
Het groote schip was enkele andere schepen gepasseerd maar die maakten natuurlijk gauw dat ze uit de weg kwamen.
Zoo'n groote kast hadden ze nog nooit gezien, de eenvoudige Zuiderzeevisschers.
Maar de Urkers gingen niet aan de haal.
Zoodra ze vernomen hadden dat het groote schip op de Zuiderzee rondvoer sprongen ze in hun piratenschepen en zeilden de roofhaven uit.
Met hun vlugge scheepjes zochten ze de omtrek af en het duurde niet lang of ze hadden de groote koopvaarder ontdekt.
De dappere kerels gingen dadelijk tot de aanval over.



Niet een onder hen Het het hart in de schoenen zinken. Nee, met heldenmoed probeerden ze de groote reus te rammen en te enteren.
Maar het viel toch niet mee want die koopvaarder was ook niet van gister.
Die had bepaald wel meer met zeeroovers te doen gehad.
Die laveerde naar bakboordszijde en naar stuurboordszij, die heesch en streek zeilen, die draaide en keerde, voer vooruit en weer terug en de bemanning vocht met groote moed.
Maar de wakkere Urkers hielden vol.
Ze lieten de koopvaarder niet los.
Ze dreven hem op het laatst zoo in het nauw dat ie wat heel dicht onder de kust kwam.
Niet onder de kust van Urk maar onder die van het vaste land.
En nu werd het hachelijk voor het groote schip.
Niet dat ie stranden zou, zoo dicht zat ie niet op de dijk, maar zijn boegspriet stak er toch een heel eind over heen.
Ja u moet denken het was een monsterschip, zoo groot als nog nooit menschenoogen hadden gezien.
De Urkers vielen weer als leeuwen aan.
Ze begrepen dat hier hun kans lag.
De koopvaarder moest tegen de dijk.
Maar deze, ook niet van gister, wendde nog juist op tijd het roer.
Het groote schip luisterde uitstekend, de kop draaide zich dus weer naar de voUe zee, maar door de omzwaai die het schip maakte, met zijn boegspriet zoo'n eind over de dijk heen, maaide n ie meteen de torens van Ransdorp, Muiderberg en Elburg tegen de grond.



De boegspriet sloeg finaal, de een na de ander, de spitsen van die torens af.
Hoe het verder met dat groote schip geloopen is weet niemand; ook niet hoe het die dappere Urker zeeroovers is vergaan, maar dat die torens stomp zijn is algemeen bekend.
En hoe het gekomen is weet men nu eveneens.



De zeemeerminnen sieren er zich mee.







DE SCHAT BIJ SCHELLINKHOUT.
NIET alleen bij Etersheim ligt een schat in de golven bedolven. O neen, maar ook bij Schellinkhout ligt, diep onder het woelende water het matglanzende goud.
Sedert eeuwen is het verzonken en nooit is het aan de dag gekomen. Maar liggen doet het er.
Was het niet een rijkbeladen Spaansche galei die hier ten onder ging. Een galei schitterend en fonkelend van goud en edelsteenen.
Trots zeilde die galei over de Zuiderzee maar de woedende storm gierde plotseling door het want, scheurde de zeilen aan flarden en sloeg het roer stuk.
Hulpeloos dreef het rijke schip op de woedende golven en in het gezicht van ScheUinkhout verging het.
Het werd door de golven verzwolgen en nooit vernam men teeken meer noch taal van schip noch bemanning.
Met het schip gingen de onmetelijke rijkdommen verloren.
Die liggen nu, in het gezicht van Schellinkhout onder de schuimende witgekopte golven in de groene zeepaleizen te glanzen.
De zeemeerminnen sieren er zich de hals en de armen mee maar niets staan ze er van af aan de menschen. De menschen hebben alleen de herinnering aan de schat.



De faam heeft het uitgeroepen.
De galei is vergaan en de schatten liggen bij Schellinkhout in zee.
En de menschen hebben die woorden overgenomen.
Bij Schellinkhout ligt een schat in zee.
Niet alleen bij Etersheim, nee, ook hier ligt een schat bedolven.
De golven bedekken hem reeds vele eeuwen maar goud en edelsteenen vergaan niet.
De galei mag verteerd zijn en uit elkander geslagen, niemand mag meer weten waarom die galei daar voer en wie de menschen waren die hem bemanden, goed, goed, al die dingen vergaan, maar goud en edelsteenen en het verlangen daarnaar niet.
Bij Schellinkhout ligt een schat in zee....



MONNIKENDAM.
HET wapen deser stadt is eenen swarten monick met leen knodse, in een silveren veldt" vertelt Jan Francoys le Petit. En daarom heet Monnikendam dan ook Monnikendam, door die zwarte monnik.
Maar Jan Francoys le Petit zegt dat het ook wel mogelijk kan zijn dat het plaatsje zijn naam te danken heeft aan een „Lack ofte stille water dat men Monnikermeyr hiet".
Met dat Monnikermeer is het een griezelige geschiedenis.
Want dat heeft zijn naam te danken aan een monnik.
Of het een zwarte monnik was, of een van het klooster op Marken? Van de orde der Witte Heeren? Een witte monnik dus?
Wie zal het zeggen.
Maar eens is er in dat meer een monnik verdronken en daarom noemde men het water waar die griezelige zaak gekeurde het Monikermeyr.
En Monnikendam dat aan dat Lack ofte stille water lag vanzelf Monnikendam.



DE MOORDENAARSBRAAK.
TUSSCHEN Edam en Warder ligt de Moordenaarsbraak. Wijduit ligt het door het riet omzoomde water. De riethalmen ruischen en buigen in de wind en schijnen een geheim te bewaren dat hen vreeselijk bezaard.
Weten de riethalmen van de moordenaar die hier z'n gruwelijke daad pleegde. Hebben zij zijn wurgende handen gezien en hoorden zij het doodsgerochel?
O zeker, ze weten het maar ze kunnen het niet zeggen, in der eeuwigheid niet.
Ook de eenzame zeedijk zwijgt.
Maar de faam roept het uit: „Hier werd een man vermoord, hier werd een man vermoord."



HET VOLENDAMMER WATERVEULEN.
DE Volendammers waren nog boeren. Er stonden enkele huisjes aan de dijk, armelijke huisjes, op palen en met riet gedekt. De menschen zochten aan de kost te komen met landbouw en veeteelt.
Maar het land in de Zeevang was drassig en bovendien hadden de Volendammers er maar een klein stukje van.
Er was armoede in Volendam. De menschen bezaten wat land buitendijks het buitenveld, maar och heer, hoeveel maal haalde de zee niet de hooioogst weg en dikwijls gebeurde het dat een stuk vee het leven het bij het onstuimig opdringen van het water.
De zee deed meer. Daar had je b.v. de huisjes. Hij beukte en bonkte ze dat ze er van stonden te trillen en menigmaal konden de palen het niet houden en stortte het huisje ineen om in stukken her en der te drijven.
Wanneer de storm het water opstuwde tegen de dijk zoodat het dreigde er over te gulpen en schuimend en spattend over de kruin wegwaaierde stonden de armelijke slecht gebouwde huisjes aan de zeekant te zuchten en te steunen.
De oude vrouwtjes keken bezorgd naar de grijze jagende wolken en de woeste witgekopte golven en zuchtten wat daar toch van komen moest.



De oude mannen keken somber en mompelden het hun vrouwen na.
Er was voor Volendam geen toekomst.
Somber gestemd zaten de oude menschen aan hun ramen en tuurden door de groene ruitjes naar de eeuwig roerige zee.
Maar Lijsje en de andere jonge meisjes van Volendam schudden niet zooals die oude vrouwtjes, bedrukt het hoofd.
Die zongen als lijsters en bloosden als appels.
Des winters, wanneer de slooten en vaarten een ijsspiegel waren trokken ze de muilen van de voeten en stopten die in de zak van haar bonte gestreepte rok. Dan bonden ze de schaatsen onder de kousevoeten en gleden er met de jongens van Volendam vandoor.
Ze lachten en juichten en vrijden en zoenden alsof er in het dorp geen bedrukte oude menschen waren die de toekomst donker inzagen.
En in de zomer trokken ze naar het buitenveld en keerden het hooi.
Ze molken de koeien en voerden de varkens en luid schalde hun zilveren lied over het drassige lage armelijke land.
Een was er die zich niet zoenen liet.
Dat was Lijsje.
Wel deed ze bij alle gelegenheden met haar vriendinnen mee, maar van jongens wou ze niet weten.
Ze gleed over de ijsvlakte als de beste. Menige jongeman voelde het bloed in zijn aderen vlugger polsen wanneer Lijsje met haar lenige lijf hem voorbij zwierde en haar blikken even langs de zijne fluweelden.
En menige jongeman had de drang van zijn hart gevolgd en was Lijsje opzij gekomen en had haar iets ingefluisterd wat jongemeisjes toch graag hooren.



Maar Lijsje hield zich doof; voor de een zoowel als voor de andere.
Ze wou van jongens niet weten.
Wat ze dan wel wou zei ze niet en misschien wist ze dit zelf ook niet precies.
Zoo verliepen jaren.
De zee klotste tegen de dijk, vredig de eene keer, en bonkte er tegen wild en woest, een andere maal.
Hij beukte huisjes in elkaar en nam op zijn witgekuifde golven mee wat met zooveel moeite vergaard was.
Een andere keer weer bracht hij wrakhout aan om de stukgeslagen Doetjes wat mee op te knappen.
En de menschen bleven in hun armelijke doen.
Maar op een keer, toen de jongemeisjes druk bezig waren op het buitenveld het hooi te keeren, kwam er uit de woeüge zee een veulen bij de kant opklauteren.
Huppelend en springend, zooals veulens gewoon zijn te doen kwam het naar de meisjes toe.
Doch deze, verschrikt als ze waren door het zonderlinge schouwspel, holden gillend en schreeuwend naar de dijk.
Het veulen sprong en buitelde in het gras en het was duidelijk dat het volstrekt geen kwaad in de zin had.
Daarop vatten de meisjes moed en een hunner, Lijsje, besloot naar het beest toe te gaan om te zien of het wel werkelijk een jong paardje was.
Dapper stapte ze de dijk af het buitenveld in, en ging naar het spelende dier.
Dit, zoodra het Lijsje gewaar werd, kwam naar haar toegehuppeld en vleide zijn kop tegen haar schouder.
Het meisje, streelde het en gaf het zoete naampjes



en het zachtaardige dier ging in het gras liggen en het scheen of zijn oogen noodden: „Kom bij me liggen, in het gras; wij beiden hooren bij elkaar."
Lijsje deed wat het dier scheen te willen en zette zich naast hem in het hooiland en streelde hem over de fijne neus.
Het veulen betoonde zich zeer gevoelig voor deze liefkoozingen en als om dat te laten zien gaf ie Lijsje een levend botje dat ie aan zijn poot bleek meegevoerd te hebben.
Het vischje spartelde in Lijsjes schoot voor ze goed en wel wist wat er gebeurde.
Daar ze echter begreep, dat het een geschenk was van het vriendelijke veulen toonde ze zich zeer erkentelijk er voor.
Ze plukte versch gras voor het veulen en bood het hem aan.
Met graagte at het dier er van en den geheelen middag bleef het verder bij haar.
Het meisje sprak vriendelijk met het beest en dat scheen te verstaan wat Lijsje zei want het werd zeer rustig.
Het gedroeg zich verder geheel als een tam jong paardje en in 't geheel niet als een wonderdier dat uit de woelige zee bij de kant opgeklauterd was.
De andere meisjes waren intusschen ook naderbij gekomen en wilden het dier liefkozen.
Dit echter wilde daar niets van weten. Het ontweek elke toenadering maar bleef zich enkel en alleen met Lijsje bemoeien.
Toen later in de middag echter de lucht betrok en een donderbui opkwam werd het dier onrustig.
Het huppelde en sprong om Lijsje heen en keek angstig uit zijn oogen.



Hoe nader de bui kwam hoe ongeduldiger werd het veulen.
Het duurde niet lang of de lucht was zwart en de zee lag daar onder als een warreling van donkergrijs en vuilwit.
De donder rommelde boven Monnikendam waarvan de dikke toren niet meer te zien was.
En toen de eerste bliksemstraal de wolken vaneenspleet sprong het veulen in de kokende zee en verdween tusschen de schuimende golvenkoppen.
Even plotseling als het gekomen was verdween het weer.
Toen de meisjes in het dorp terug kwamen en het geval vertelden veroorzaakte dit een groote opschudding.
Het duurde niet lang of ieder wist er van en,nog dezelfde avond was overal in het dorp het avontuur van de meisjes met het veulen het onderwerp van het gesprek.
De oude vrouwen schudden het zwartgemutste hoofd en prevelden dat het mis zou loopen.
Ook de oude mannen wisten niet wat ze er aan hadden.
Maar de jongelui plaagden Lijsje met haar vrijer.
Nu begrepen ze waarom ze hen steeds een blauwtje had laten loopen. Het was omdat ze op dien vrijer uit zee gewacht had.
Spottend werd er onder elkander over het geval gesmoezeld, maar de oudere menschen vonden dat spotten zonde was.
Spotters kregen spottersloon, meenden ze, en bedachtzaam schudden ze hun grijze hoofden.
Lijsje echter trok zich van al het gepraat niets aan.
Het was haar of ze in een droomtoestand verkeerde. Stil zat ze die avond aan de heerd en gaf maar ter-



nauwernood antwoord op de vragen die de huisjenooten haar stelden.
Het veulen was naar haar toegekomen, ja, en had haar een botje gegeven, ja kijk maar, hier was het, en toen bij de eerste bliksemstraal was het paardje weer in zee gesprongen, ja ja, zoo was het gegaan vertelde ze.
Maar 's nachts in haar droom kwam he veulen terug.
Onrustig keerde Lijsje zich van de eene zij op de andere en ze sliep zeer onrustig.
Nu eens droomde ze dat ze in de wei was en dat het veulen haar verwijtend aankeek omdat ze hem niet volgen zou, dan weer scheen het dier uitgelaten blij te zijn en huppelde en sprong om haar heen.
Eenmaal was het of het veulen bij haar op den zolder was, waar ze sliep en haar vriendelijk maar zeer dringend uitnoodigde toch met hem mee te gaan.
En Lijsje kreeg het gevoel of ze dit niet laten mocht.
Ze begreep heel goed dat het dier haar het hof maakte, en vond dat prettig.
Het was niet waar dat ze van liefde niet weten wilde.
De jongens van het dorp met hun plagerijen?
Maar wat wisten die van haar af?
O, ze verlangde zoo heel erg naar... datgene wat ze niet onder woorden kon brengen maar wat haar toch noopte aan het lokken van het dier gehoor te geven en hem te volgen.
Nu volgde een heerlijke rit op de rug van het dartele speelsche dier door het dorp naar het buitenveld.
Daar aangekomen zag ze een menigte andere jonge paarden die in de woelige witgekopte golven dartelden of in de wei speelden en buitelden.
Alle kwamen ze naar haar toe gehuppeld en begroetten haar hoffelijk. Ze sprongen en buitelden



om haar heen en schenen haar als haar gelijke te beschouwen.
Zoo vermaakte het gezelschap zich een poos tot ineens het tooneel veranderde.
In de plaats van de veulens waren visschersbooten gekomen die bemand met jonge sterke varensgezellen over het watervlak heen en weer voeren.
Rappe handen wierpen de netten uit en haalden ze vol met zilverig glinsterende spartelende visch weer binnen boord. Groote en kleine visschen hingen in de netten en van allerlei soort en het duurde niet lang of de booten waren vol tot zinkens toe met deze heerlijke kostbare lading.
Dat alles droomde Lijsje en toen ze wakker werd waren haar gedachten vol van het wondere vizioen dat ze gezien had.
Vlug wiesch ze zich en ging naar het buitenveld om de koeien te melken.
En zie, nauwelijks was ze daar of het dier kwam uit de golven opgedoken en naar haar toegehuppeld.
En deze keer bracht het haar een groote schelvisch.
Nadat het veulen wat gras gegeten had, dat Lijsje hem vriendelijk aanbood, verdween het weer in zee en dook onder water.
Nog vele malen vertoonde het dier zich aan Lijsje en bracht haar groote en kleine visschen.
Zooveel malen kwam het dat de vriendinnen er niets vreemds meer in vonden.
Men raakte aan het dier gewoon en wist niet beter of het hoorde zoo.
Wanneer het uit zee opdook en naar Lijsje ging namen de melksters er niet eens meer notitie van maar lieten de melk als gewoonlijk in hun emmers bruisen.
FRANKE. Zulderzetlcgenden. 6



Hoogstens gaven ze elkaar een knipoogje en zeiden: „haar vrijer is er weer."
Maar eens op een dag gebeurde het dat het veulen Lijsje op de rug nam en recht met haar naar zee galoppeerde om daar pardoes in de golven te plonzen.
Het spatte en plaste en schuimde op de plek waar de twee in de diepte verdwenen.
Nog eenmaal kwam het paardehoofd boven en nog eenmaal wuifde Lijsje haar ontstelde vriendinnen een laatst vaarwel toe. <
Toen dook het dier voor goed onder en nooit heeft iemand meer een spoor van ze teruggevonden.
Het veulen vertoonde zich niet meer en van Lijsje werd nooit meer iets vernomen.
Maar sinds die tijd bouwden de jonge mannen zich booten en bevoeren de zee en wierpen de netten uit en brachten volle ladingen kostelijke visch naar het dorp, juist zooals Lijsje het hen voorgedroomd had.



DE SCHAT VAN ETERSHEIM.
HET was in de spaansche tijd. Het leven was wisselvallig en onzeker. Alva heerschte met harde hand. Zijn troepen lagen in dorpen en steden. Ook in de dorpen van Waterland en WestFriesland. En ze bedreven daar als elders menige euveldaad. Wee den boer die de tiende penning niet betaalde. De galg hing voor hem klaar en zijn bezittingen werden verbeurd verklaard. Zijn hofstede werd verbrand en met de grond gelijk gemaakt; zijn vee weggevoerd.
In die dagen is het in Etersheim gebeurd dat de hoeve van Dirk Smit, door Spaansche soldaten geplunderd en gebrandschat werd.
En die soldaten hadden een goede neus want in Etersheim was wat te halen in die dagen.
Het was een groot dorp van wel twee duizend inwoners en zijn banne strekte zich uit in een wijden kring rondom het dorp.
De boeren waren er in goeden doen. Hun vee glansde en de klaver van de weiden was malsch en sappig en zat vol vette melk.
De melk schuimde er dan ook lustig in de groen en wit geverfde emmers en de kazen brachten een behoorlijke prijs op en waren gezien op de Hoornsche weekmarkt.
Er was aan rijksdaalders geen gebrek op Etersheim maar de tiende penning wilden de boeren niet aan.



Ook Dirk Smit niet.
En dat werd zijn ondergang.
Hij werd met zijn gezin deerlijk vermoord, zijn vee werd weggevoerd zijn hoeve verbrand, maar zijn geld .... Zijn geld had ie bijtijds begraven, want Dirk Smit had ook een fijne neus en kende zijn pappenheimers.
De Spanjaarden zochten en zochten, maar vonden niets.
Alles haalden ze onderste boven maar het was tevergeefs.
Dirk Smit had zijn schat zoo goed verstopt dat de roovers onverrichter zake moesten trekken.
De Spanjaarden zijn reeds lang afgetrokken uit Waterland en West-Friesland. Hun sterkten zijn geslecht en hun macht werd tot niets.
Ook Etersheim werd tot niets dan een paar armelijke huisjes.
De zee vrat aan het land en ondermijnde de dijken. Hij klotste en beukte al naar het viel en brokkelde al maar een stukje af van wat eens Etersheim was.
Overstrooming volgde op overstrooming en iedere keer werd er weer een nieuw stuk land door de golven verzwolgen.
Van het eenmaal zoo welvarende dorp bleef hoegenaamd niets over dan de herinnering.
Ook het land van Dirk Smit viel de zee ten prooi.
En met dat land de schat.
Maar ook daarvan bleef de herinnering.
Van ouder op kind werd het voortverteld.
Daar waar eenmaal Etersheim was, het welvarende dorp, en waar nu de zee ruischt en bruist, daar ligt diep onder de golven bedolven de schat van Etersheim.
Het moet een groote brandkast zijn vol met goud-



guldens en spaansche matten en er zijn er die precies kunnen vertellen hoe groot die schat, in guldens omgerekend, wel is.
Er zijn er zefls die u zouden kunnen uitmeten waar precies de schat begraven ligt en die u aan kunnen toonen wie de rechthebbende er op is, mocht hij eenmaal aan de dag komen.
Maar de zee bedekt hem en beschut hem voor gulzige menschenhanden.
Soms licht de zee een tipje op van de sluier die over dit diepe goudglanzende geheim ligt.
Bij heel laag water ziet men ver van de dijk de fundamenten nog overeind staan van de oude kerk die eenmaal midden in Etersheim stond. Er omheen groepten, als kuikens om een kloek, de forsche hoeven en in een daarvan woonde Dirk Smit.
Dirk Smit die de schat begroef en door de Spanjaarden vermoord werd.
Dan ruischt de zee dat de schat goed bewaard is, dat niemand er aangeweest is. Dat men gerust wezen kan. De schat is in goede handen.
Maar toch.... de zee mag niet te groot doen.
Hij ruischt en bruist wel zijn eeuwig lied en bedekt wel met zijn schuimende golventoppen veel geheimenissen maar eens moet het toch gebeurd zijn dat een Harderwijker visscher op de hoogte van het verdronken Etersheim een vreemde vangst deed.
Hij zelf zei, het was maar een ouwe kachel maar anderen meenen dat het de brandkast van Dirk Smit was.
En later nog heeft op de zelfde plaats een Volendammer visscher evenzoo een ouwe kachel opgehaald.
Maar er zijn er wel die u daar meer van vertellen kunnen.



Het mag dan een ouwe kachel geweest zijn, goed, maar er zat geld in. En niet zoo weinig ook.
Misschien niet de geheele schat van Etersheim maar een deel er van toch stellig wel.
De zee ruischt en bruist maar bedekt niet alles. Heeft niet een visscher van Schellinkhout een prachtige gouden ring van bijzonder groote waarde opgevischt dicht bij de brokstukken van de oude toren?
En leeft niet de herinnering aan de schatten van Dirk Smit hardnekkig voort?
Wordt er niet in de zeedorpen van Waterland en West-Friesland, 's avonds wanneer de stormwind buldert en de zee hol staat met fluisterende stem gesproken van de groote schatten die ver in zee, een heel stuk buitendijks, bedolven moeten liggen.
O, zeker, het zal wel waar wezen, want waar zouden anders die ouwe kachels met geld vandaan gekomen zijn en die kostbare ring, wanneer het niet was dat er in zee werkelijk een schat verborgen lag.
En is er zelfs, maar binnendijks dan, nog nieteen stuk land dat „de Smits-werve" heet?
Natuurlijk is dat een rest van de grond die bij de hoeve van Dirk Smit hoorde....
Maar de zee bruist zijn onverstaanbaar lied oVer de Schat van Etersheim.
En de herinnering aan de schat leeft voort....



DE GROOTE KERK TE EDAM.
EN weet ge de geschiedenis van de stichting van de groote kerk te Edam? Neen? Maar dan moet ge dit toch nog lezen. Er is dan een tijd geweest dat die kerk er nog niet was.
Natuurlijk, dat is met alle dingen zoo. Het was echter een groot gemis voor de burgerij van Edam.
Men besloot dan ook tot de bouw er van.
Daar waar de I in de stad stroomde, op een half uur afstands van zijn uitmonding in de Zuiderzee zou hij verrijzen.
Met alle macht werd er aan gewerkt. Van heinde en veer werden de bouwstoffen aangebracht.
Schepen voeren af en aan, zoowel over het Purmermeer als over de Zuiderzee.
De bruggen, die, zooals bekend is, toch al bijna geregeld open stonden vanwege het overweldigende verkeer te water, kwamen nu in 't geheel niet meer dicht behalve dan in het schaftuur teneinde de scheepstimmerlieden de gelegenheid te geven hun potje te verorberen.
Ja, het was een geweldige drukte en bedrijvigheid bij de bouw van die groote kerk.
Er werd aangepakt. Spoedig verrezen de zwaarbebeerde muren op de fundamenten omhoog en stak



de dikke toren zijn korte spits naar de jagende wolken.
Schip en beuken werden op het kostelijkst versierd en de burgerij van Edam was zeer trotsch op het schoone bouwwerk dat binnen hun veste zijn voltooiing naderde.
Maar op een dag bemerkte de bouwheer tot zijn schrik dat men een dikke zware balk die in een der beuken aangebracht moest worden, vergeten had.
Nu was goede raad duur.
Hoe kreeg men die balk naar binnen.
De muren stonden zwaar en massief overeind en geen andere opening was er dan de diepe boogvormige portiek.
Wat moest men beginnen?
Daar door?
Maar de balk was immers veel te lang.
Toch maar probeeren. Je kon nooit weten.
Vijftig sterke mannen namen de zware balk op en droegen hem tot voor de deuropening maar het kwam uit zooals de bouwheer voorvoeld had. Hij kon er zoo overdwars niet door.
Nu was Edam in nood.
De bouwheer liep van de een naar de ander om raad maar niemand wist uitkomst.
Intusschen waren de werklui maar steeds bezig te probeeren de balk door de opening te wringen maar alle pogingen waren tevergeefs.
Ten laatste gaf men het op en de bouwheer wou juist last geven een stuk uit de muur te breken zoo groot als de balk lang was, toen er een simpel muschje aangevlogen kwam.
Een muschje met een strootje in z'n bek.
Het beestje bouwde al sinds eenige dagen aan z'n nestje.



En zie, het vogeltje vloog naar binnen met het halmpje in 't langs, en nu ging de bouwers een licht op. Zóó moest het, natuurlijk, zóó moest het. In 't langs.
De bouw van de kerk is verder vlot verloopen. Aan die kerk is niet te zien wat er eenmaal mee gepasseerd is.
Maar de Edammers scheldt men nog heden ten dage voor „Musschen".



EDAM*
NU moet u niet denken dat Edam maar alleen haar zeemeermin gehad heeft en anders niet. Dan heeft u het mis. Er schijnen in overoude tijden zeer bijzondere visschers geleefd te hebben.
Vanwaar anders de voorstelling op de gedenksteen, lang verloren thans, maar die Havard toch nog gezien heeft, toen ie zijn Zuiderzeereis maakte.
Op die steen dan was afgebeeld een visscher die een vrouw gevangen heeft, in zijn netten natuurlijk, en daaronder stond gebeiteld: „De visch waarvan ieder houdt."
Het is maar jammer dat de steen er niet meer is, want nu missen we de wijsgeerige beschouwingen over die vischvangst door verschillende personagiën die ook al op die steen afgebeeld stonden, en wel een monnik, een dominee, een visscher, een alchimist en een oude vrouw, gehouden.
Dan schijnt Edam een zeer gezond oord geweest te zijn. Een plaats waar een mensch tot zijn recht kon komen. Misschien kwam het wel door de vermaarde vette kaas die er gemaakt werd.
Hoe het dan ook zij, er waren dikke vette menschen te' Edam.
Daar was in de eerste plaats Trijntje Kever. Deze jonge dame was, toen ze zeventien jaar oud was 4.45 el lang en woog .... ach neen, jammer genoeg is



De meermin van Edam.







het niet bekend hoe zwaar ze was. Maar haar bijnaam is bewaard gebleven.
Ze heette in de volksmond „De Grote Meydt".
Nu, dat had ze dan ook wel verdiend.
Toch heeft er een dikkert geleefd waarvan het gewicht wel zorgvuldig is opgeteekend.
Dat was de „Dikke Casteleyn uit het Heerenlogement."
Die liet zich destijds uitschilderen en onder zijn conterfeitsel schreef men deze woorden:
„lek - doe - hier - den - leser - cont - Doen - ick - was out - 42 - jaar - en - gesont - Doe - was - ick - swaer 455 - pont."
Ziet u aan zulke dingen valt niet te twijfelen.
Het portret van de omvangrijke man hangt nog altijd in het museum en op dat doek kunt ge lezen hoe zwaar hij was.
Hij heeft het zelf gezegd, dus zal het wel waar zijn.
Aan de Grote Meijdt behoeft u ook niet te twijfelen; die werd eveneens op doek gebracht en hangt voor een ieder ter bezichtiging in het Museum.
Hiermede is nog niet alles gezegd omtrent de groeizaamheid te Edam.
Daar was b.v. de burgemeester Pieter Dirksz. alias Langebaerdt.
U meent wellicht dat Langebaert zoo maar een scheldnaam was zonder meer maar dan heeft u het mis.
Er was goede grond hem aldus uit te schelden want de baard was met permissie even lang als de burgemeester zelf.
Ook dat kan navraag lijden want ook zijn portret hangt in het Edamsche museum. Een ieder kan zich van de waarheid overtuigen.



Gelukkig dat de burgemeester nog wat anders deed met die baard dan er alleen maar mee pronken.
Hij toonde een praktisch en teedervoelend mensch tegelijk te zijn.
Ging ie niet de kermissen rond en liet daar zijn baard voor een paar duiten bekijken, bevoelen zelfs?
Past niet voor een burgemeester meent u.
De weeskinderen destijds dachten er anders over.
Voor hen was het een uitkomst.
Want de opbrengst was voor hen. .
Nou u. Kom daar tegenwoordig eens om. Waar is de burgemeester die hetzelfde doen zou, gesteld hij had zoo'n baard als Pieter Dirksz, alias Langebaerdt?
Zoo'n burgemeester is er niet.
Geen kwaad dus van Langebaerdt en zijn baard.
Maar blijkt intusschen uit dit alles niet dat in Edam vreemde dingen gebeurden, afgezien nu van die meermin?



DE ZEEMEERMIN VAN EDAM.
HET was in het laatst van 1390. De graaf van Holland. Albrecht van Beieren was eenige tijd geleden overleden. En in de herfst van dat jaar is er een vreeselijke storm geweest die de kusten der Zuiderzee onmeedoogend teisterde.
In donkere stormruwe nachten brak dan hier dan daar een gat in den dijk en groote watervloeden overstroomden de lage landen. Angstig klepten de klokken en de menschen riepen ach en weei Het hoornvee werd met kudden in de kerken gedreven. Donker klonk hun geloei tegen den storm in.
Ook te Edam werd een gat in den dijk geslagen en het water gulpte vrij het Purmermeer in. Vol werd het meer tot aan de boorden en op meer dan een plaats moet het zoute water er wel over de dijken gevloeid zijn.
De Ie was hoog gezwollen en in de Zeevang was het land zoo drassig dat dat het niet te begaan was.
Toen is het gebeurd dat door de doorbraak met de woeste watervloed mee, een wild en ongetemd zeewijf het Purmermeer indreef.
Kleeding droeg ze niet maar wel was ze behangen met allerhande zeeplanten. Groote slierten zeewier waren aan haar rug en schouders vastgegroeid en omgaven haar als een bruine beweeg'lijke sluier. Haar haren zaten eveneens vol met waterplanten en doorntjes groeiden op haar voorhoofd.
Dagenlang zwom ze in het meer heen en weer, van



het eene einde naar het andere, slapende in het water en etende in het water.
Van den bodem zocht ze haar voedsel en tevergeefs speurde ze naar een veilige schuilplaats.
Ze wist niet waar ze heen zou want dit water was haar geheel vreemd. Van het eene einde zwom ze naar de andere oever en luid klaagde ze haar nood.
Tevergeefs trachtte ze een uitweg naar zee te vinden en het was geen wonder dat ze er geen vond want het gat in de dijk had men intusschen gedicht.
Zij had reeds in het meer vertoefd, wie weet hoe lang, toen ze werd opgemerkt door Edammer melkmeisjes. Die voeren met hun schuitjes over het water naar de weiden waar de koeien graasden en met volle uiers wachtten om gemolken te worden.
Bij het zien van het zeewijf schrokken de meisjes zoo dat ze de riemen aan haar handen ontglippen heten.
Stijf van schrik zaten ze op het dofje en de angst sprong hen van achter op de rug.
Dan roeiden ze weg, zoo hard ze konden en maakten dat ze het Purmermeer uitkwamen.
En als ze des anderen daags weerkwamen zagen ze het zeewijf nog steeds rondzwemmen.
En ze vermanden zich.
Ze herinnerden zich dat het zeewijf de vorige dag klagelijk geschreid had en geenszins pogingen gedaan had haar eenig kwaad te berokkenen. Daaruit besloten ze dat het een goedaardige zeevrouw was.
Behoedzaam roeiden ze naderbij om de meermin beter te kunnen bekijken.
Schuw als ze was ging dit echter niet gemakkelijk.
Telkens dook ze onder water en hulde zich in haar bruine zeewiersluier om zich te verbergen.
Maar de meisjes hielden aan. Ze omsingelden haar



met haar kootjes, zoodat de meermin niet ontsnappen kon.
Echter dook ze onder de ranke schuitjes door en kwam een heel eind verder weer boven, luid schreiende en klagelijke geluiden uitende.
Daarop werden de melksters moediger.
Ze besloten de meermin te vangen en werkelijk gelukte het een harer haar te grijpen.
De meermin verweerde zich en spartelde tegen en sloeg met haar krachtige vischstaart op het water.
Maar de dappere maagd hield haar stevig vast.
Spoedig kwamen haar gezellinnen naderbij en nu gelukte het met vereende krachten de meermin in een van de melkschuitjes te hijschen.
Eenmaal uit het water was de zeevrouw machteloos.
Gewillig het ze zich meevoeren terwijl dikke tranen uit haar oogen rolden.
Eenige malen nog poogde ze overboord te springen maar de meisjes verhinderden dat en brachten haar verder zonder moeite naar de stad.
Daar werd ze van de zeeplanten ontdaan die op haar lichaam woekerden.
Haar lange sluier werd afgeknipt en de doorntjes van haar voorhoofd geschraapt. Vervolgens heeft men haar zorgvuldig gewasschen en gekamd. En ook gaf men haar behoorlijke kleeding. Ze kreeg rokken en een jak zooals dat een eerzame vrouw betaamt en een wit kanten mutsje om er haar weelderige lokken mee te bedekken. En men gaf haar goede spijs te eten. Spijzen zooals de brave burgers van Edam die gebruikten.
Maar dit alles stond de meermin tegen. Zij verlangde naar visch maar het was haar niet mogelijk dit de goede menschen van Edam duidelijk te maken want ze verstond de taal van de Edammers niet. En die
FRANKh. Zuiderzeelcgenden.
7



van hun kant konden niet wijs worden uit wat de zeevrouw brabbelde.
Maar langzamerhand wende ze toch aan haar nieuwe leven.
Ze deed alle moeite zich aan de gewoonten der menschen aan te passen hoewel soms de natuur sterker was dan de leer.
In zulke oogenblikken kon er een diep verlangen naar de zee in haar opkomen, zóó diep dat ze de weldaden die men haar bewezen had bijna vergat en op slinksche wijze trachtte het huis te verlaten en de zee te bereiken. Om met een luide vreugdeschreeuw in het groene water te springen en te duiken en te buitelen tusschen de witschuimende golvenkoppen. En om dan met haar ranklijvige gezellinnen naar het kristallen paleis in de groene zeediepte te dartelen om daarna, moegestoeid, naar de ruischende muziek der porceleinen zeekatten te luisteren.
Maar daar kwam het nooit toe.
Te goed werd ze bewaakt.
Men liet haar geen oogenblik vrij en zoo moest ze op den langen duur wel in haar onnatuurlijke staat berusten.
Van alle kanten kwam men naar Edam om het zeldzame schepsel te bezichtigen want weg en weer heen had de faam het gebeurde uitgeroepen.
Met schuitjes en te voet, ook wel te paard en in schitterende karossen kwam het volk de oude stad Edam binnen en liet zich naar het huis brengen waar de zeevrouw was ondergebracht. En men verbaasde zich er over dat zooiets mogelijk was. Men üet zich alles vertellen: hoe ze gevangen was en hoe vreeselijk ze er uitgezien had en ook probeerde men met haar te spreken, maar dat lukte nooit.



Neen, menschentaal heeft ze nooit kunnen leeren. Doch op zekere dag kwamen er burgers van Haarlem.
Ook in de stad van Heer-Lem had men van de vangst der Edammer melksters gehoord.
De deftige Haarlemsche burgers hadden lang over het geval beraadslaagd.
De vroedschap was bijeengeroepen en daaruit werden eenige voornamen aangewezen om naar Edam te trekken en het zeewijf te gaan bekijken.
En indien het werkelijk iets wonderlijks was moesten ze haar van de Edammers opeischen voor Haarlem, want Haarlem was de moederstad; de oudste en zeker de voornaamste der Noord-Hollandsche steden.
En zoo gebeurde het.
De deftige in het zwart gekleedde burgers bekeken de meermin, heten zich nauwkeurig op de hoogte brengen van alle omstandigheden waaronder de vangst had plaats gehad en lieten alles door hun schrijver zorgvuldig in een perkamenten boek opteekenen.
En daarna eischten ze de meermin op voor hun oude stad.
Die van Edam durfden niet weigeren hoewel het hun aan het hart ging.
Maar Haarlem was machtig en het was niet geraden haar wil te trotseeren. Daarom stemden ze toe maar met een bloedend hart. Noode zag men het arme zeewijf vertrekken. Want niemand deed ze leed en vele vreemden kwamen er naar Edam om harentwille.
In Haarlem ontving men haar even goed als in Edam. Bovendien leerde men haar daar spinnen. Het duurde lang voor ze het kon maar toen ze het eenmaal begreep draaide haar spinnewiel de heele dag



en misschien is haar het snorrende wieltje wel een goede hulp geweest in haar strijd tegen het kwellende heimwee.
Hoe het zij, ze schijnt tenslotte berusting gevonden te hebben, want dikwijls maakte ze het heilige kruisteeken.
Deswege heeft men haar dan ook, toen ze eindelijk stierf, op het gewijde kerkhof begraven.



DE SCHREIERSTOREN.
IN overoude tijden voeren de Amsterdamsche schepen reeds naar verre werelddeelen. Het IJ voor de stad lag vol met schepen van allerlei slag en uit verschillende havenplaatsen. Het was daar een bont gewemel van zeilen en wimpels. Langs de kaden hoorde men spreken in allerlei tongval en zag men mannen in uitheemsche kleederdrachten. Dag in dag uit voeren schepen uit en andere kwamen binnen, met rijke buit beladen. Er heerschte groote drukte bij de pakhuizen bij al dat in en uitladen van goederen. Deftige kooplieden hepen er rond tusschen bonkige zeelieden en sjouwers en dragers draafden overal rond. En op het open IJ wiegden de schepen op het deinende water en de zon overgoot alles met een vroolijk licht. Of ook, de grijze wolkenflarden zeilden door de hemel en schenen te wedijveren met de meeuwen die sierlijk over het water scheerden en krijschend een zegelied van de ree zongen.
Druk was het af en aangeloop want dagelijks kwamen en gingen er schepen.
De mannen die aangemonsterd hadden kwamen niet alleen maar waren vergezeld van vrouw, kind of moeder.
En bij het vertrek van het schip was het van de IJkant een gewuif met hoeden en doeken en ook van het schip werd een laatst vaarwel gezwaaid.
De menschen die achterbleven zuchtten „zou hij wel ooit terugkomen" want de tijden waren onzeker. De



zeeroovers gaven geen pardon. Ze namen wat ze konden krijgen en de bemanning werd over boord geworpen. Wee het schip dat in handen viel van de Duinkerkers. De lading was verbeurd en de mannen werden vermoord. En dan de geuzen.
De geuzen bestreden de hertog van Alva maar hun blakende ijver ging soms te ver.
Het kon gebeuren dat ze een Amsterdamsche schipper voor de vijand aanzagen.
De geuzen waren barre kerels. Voor hen bestond God noch gebod. Wat hadden ze te verliezen? Hadden ze vrouw en kinderen niet zien afmaken door de soldaten van de hertog van Alva? En waren hun bezittingen niet verbeurd verklaard? En zelf. waren ze geen vogelvrijen?
Welnu, wat zou hen dan weerhouden te doen wat ze verkozen?
De haat laaide hel op in hun ruige borst en de wraakzucht brandde in hun hart.
Wee dus de schipper die in de handen viel van de geuzen al was die schipper dan ook geen Spanjaard van origine.
Dit alles overdachten de vrouwen en moeders, die man of zoon naar de IJkant brachten, naar de Schreiershoek, vanwaar de schepen die naar verre landen voeren, meestal vertrokken.
Zij wuifden vandaar haar geliefden toe en voor velen was dat een laatst vaarwel.
Eens is het gebeurd dat een jonge pasgehuwde vrouw haar man naar boord bracht en hem van de wal haar vaarwel toewuifde. Ze zwaaide haar kanten doek zoo lang tot hij het niet meer zien kon en hij van zijn kant zwaaide met zijn muts.



Zoo lang ze het schip zien kon leefde er een glimlach in haar schoone oogen maar zoodra het uit het gezicht verdwenen was vergleed de lach en verstrakte haar gezicht.
Met de andere vrouwen ging ze mee terug naar huis maar de tranen om het scheiden, die bij de anderen rijkelijk vloeiden vonden bij haar geen doortocht. Haar oogen bleven droog en haar trekken schenen als uit steen gehouwen.
Ook de troost van het praten over hem die vertrokken was scheen haar niet gegund. Het leek of ze haar spraak verloren had en de woorden die men tot haar richtte schenen niet tot haar door te dringen.
En toen ze thuis kwam viel de waanzin over haar.
Het was of er een gordijn getrokken werd tusschen het heden en de toekomst.
Aan de eene zij lag haar jong bloeiend liefdegeluk, dat nu afgeknapt was en aan de andere kant van het gordijn was de leegte en daar stond zij.
Ze wist niet wat te doen of te laten en toen de morgen kwam liep ze met zachte tred naar de plaats vanwaar haar jonge man de dag te voren vertrokken was.
Daar waarde ze rond als een schim uit een andere wereld.
Ze had de oogen wijd open, maar zag de dingen van deze wereld niet.
Dat kon ook niet want ze keek in het leege.
Ze blikte over het IJ waar de tallooze schepen op de deining wiegelden en waar de veelkleurige vlaggen en wimpels lustig in de wind waaiden.
Er werd een anker gelicht en een zeil geheschen en van boord klonk een lustig matrozenlied.
Hetzelfde wat zij gister meegemaakt had viel nu weer anderen te beurt, maar de jonge vrouw lette



er niet op. Zij zag niet de jonge moeders met de kleine kinderen aan hun rokken die schreiend met hun kanten doekjes wuifden en ook zag ze niet de ruige mutsen van de matrozen, hoe die omhoog geworpen werden aan boord van de driemastschoener, die gereed lag om naar verre landen te zeilen.
Ze zag niets dan een leegte want de waanzin was over haar gekomen. Er was een moorzwart gordijn getrokken tusschen haar jong geluk en haar alleenzijn in de groote donkere kille leegte.
Stil waarde ze rond, langs de kade en tenslotte ging ze zitten, gehurkt, met het bleeke hoofd in de handen, tegen de hooge muur van de grijze Schreierstoren.
Daar zat ze en staarde over het levendige, kleurige IJ. Voor haar oogen was een voortdurende wisseling van licht en schaduw op het immer bewegelijke water. Het fonkelde en flonkerde in de gouden zon als honderdduizend diamanten.
Maar de jonge vrouw zag van dat alles niets. Stil zat ze voor zich uit te staren met de handen om het hoofd en de knieën opgetrokken.
Er was een enkele voorbijganger die getroffen werd bij het zien van haar verlaten beeld.
Soms bleef iemand staan en vroeg haar wat ze wilde. Waarom ze daar zoo stil en bewegingloos zat te staren. Had ze verdriet? Had ze pijn? Wachtte ze op iemand? Kon men iets voor haar doen? Zocht ze wat?
Maar ze antwoordde met toonlooze stem dat ze niet hier was om iemand of iets te zoeken. Ik zoek niet, sprak ze met haar stem zonder klank, ik zoek niet, ,,ik weet".
De voorbijganger vond het antwoord dat de jonge vrouw gaf vreemd en wist niet wat er op te antwoor-



den. Het was immers geen antwoord op zijn deelnemende vraag. Maar hij wist ook niet dat het de waanzin was die hem antwoordde.
Toch scheen het of iets van haar gekrenkte ziel in de zijne trachtte te dringen en haastig keerde hij zich af om aan iets verschrikkelijks dat hij ergens, hij wist niet waar verwachtte, te ontkomen.
Hij maakte een afwerend handgebaar bij wijze van afscheidsgroet en verwijderde zich zoo snel mogelijk om zich tusschen het drukke luidruchtige gewoel op de kade te mengen.
Daar vergat ie de strakke geheimzinnige vrouw voor aangenamer vroolijker gezelschap.
Maar de vrouw zat tegen de grijze muur tot de avond en toen de duisternis over de aarde zonk ging ze naar haar huis om haar oogen te sluiten als een beschutting tegen het groote niets dat om haar was.
Doch de volgende morgen, bij het krieken, kwam ze weer naar de Schreiershoek en zat stil tegen de muur van de toren en staarde, de handen om het hoofd en de knieën opgetrokken.
Aan ieder, die haar aan mocht spreken, gedreven door nieuwsgierigheid, plaagzucht of medelijden, gaf ze hetzelfde antwoord „ik weet, ik weet."
Zoo ging het dag aan dag.
Van den ochtend tot de avond zat ze tegen de muur en oogde in het niet. Een ieder die wat tegen haar zeide antwoordde met het eendere gezegde „ik weet."
Men verwonderde zich ten laatste niet meer over de bleeke vrouw bij de toren.
Men ging haar voorbij en wierp een schuwe blik, half langs, half over haar.
Zij zelf keek niet op of om, wat men om haar heen ook deed of sprak. De schimpscheuten van de ruwe



bootslui die waggelend een kroeg uittuimelden gingen over haar heen en de plagerijen der straatjongens deerden haar niet. Hoogstens hief ze even het hoofd en met haar leege oogen afwezig starend, mompelde ze: ,,ik weet".
Zoo gingen jaren voorbij en in die tijd was het zekerheid geworden dat het schip waarop de man van de bleeke vrouw gemonsterd had, niet meer terug zou keeren. Het was in handen van ruwe zeeroovers gevallen en ieder wist met groote zekerheid welk lot de opvarenden getroffen had.
Men kreeg medelijden met de bleeke vrouw bij de toren en iemand nam op zich haar de mare kond te doen.
Op zekere dag naderde hij haar, lei zijn hand op haar gebogen hoofd en zeide: maar wacht toch niet langer, het schip is door de zeeroovers genomen en hij is dood; hij komt niet weer terug. Waarom nog langer te wachten goede vrouw."
Maar zij hief het hoofd en met een groote stem sprak ze „maar ik weet het immers."
De boodschapper deed moeite haar te overtuigen van het nuttelooze van haar wachten. Waarom deed zé het. Er kwam immers van dat schip niemand weer. Ook haar jonge man niet. Waarom probeerde ze niet het leven te grijpen, dat daar zoo rakelings langs haar heen bruiste? Was ze niet jong en schoon en konden haar oogen niet fluweelig glanzen. Had ze niet een hart dat naar liefde verlangde en haar borsten, waren die niet geschapen om de zijige lipjes van kleine kindermondjes om de rozige tepels te voelen zuigen?
Maar ze had een afwerend gebaar gemaakt en gesproken „ik weet immers dat hij dood is, ik weet immers dat hij niet wederkeert, ik weet het, ik weet het."



Weer vergingen er jaren. |§§ Veel schepen voeren af van de Schreiershoek en veel
andere meerden er langs de kade of lagen op de reede
te dobberen.
Hoeveel malen had een vrouw niet afscheid genomen van haar man die naar verre landen toog en hoevelen hadden er niet met witte doeken en met ruige mutsen gewuifd?
De vrouw bij de toren wist het niet.
Het bedrijvige kleurige leven ging onophoudelijk zijn gang, oude menschen, stierven, nieuwe werden geboren maar het ging alles langs de bleeke vrouw heen.
Haar oogen blikten in de leegte en zagen niets van al het gebeuren rond haar heen.
Maar ze bleef naar de zeekant komen.
Dit was tot zooiets gewoons geworden dat niemand er meer oplette.
Zelfs de vreemde schippers, verweerde bruine gebaarde mannen zagen haar niet meer. Het was of ze bij de toren hoorde, een stuk er van was en niet een mensch dat leefde.
De losse ronde varensgezellen, anders toch niet karig met kwinkslag en schetterende spot liepen haar zwijgend voorbij en de straatjongens speelden om en bij haar zonder haar tegenwoordigheid gewaar te worden naar het scheen.
Het gebeurde niet meer dat iemand haar iets vroeg of met haar trachtte te praten. Men liet haar stil begaan en scheen haar niet meer te zien.
Zijzelf zat maar tegen de muur van de toren naar zee te turen met haar leege oogen.
So ms scheen het of er een vonk oplichtte in haar doode blik.
Dat was wanneer de zon alles overgoot met een



feestelijk geklater van lichtsprankelingen. Wanneer de zee fonkelde en in licht scheen uiteen te spatten terwijl de veelkleurige wimpels in de blauwe lucht in sierlijke slingers uitflapperden.
Dan hief ze soms het hoofd en scheen het of haar ziel tot bewustzijn kwam.
Zag ze in al dat licht een weerschijn van haar eigen kortstondig geluk?
Maar dan zakte weer haar hoofd op de knieën en stil prevelden haar lippen „ik weet, ik weet. Hij is dood en komt niet weer. Ik weet het, ik weet het."
Maar eens op een jonge dag, het was zulk een zonnedag waarop de bleeke vrouw wel eens het hoofd ophief en wanneer haar blik bijna begon te leven, eens, op zulk een jonge dag gebeurde het dat een schoener van verre verre reis terugkwam.
Van verre zag men zijn blinkende zeilen reeds en trots wezen zijn spitse masten naar de blauwe hemel. De wimpels waaierden in de bries en de vlag golfde breed zijn banen uit in het schitterende zonnelicht.
Veel menschen waren naar de Schreiershoek gestroomd om man of vader af te halen. Er was druk geloop en gepraat op de kade en vroolijke kwinkslagen ketsten van de een naar de ander. Er was gewuif en hoerageroep en het matrozenlied klonk monter in de zuivere lucht.
De vrouw bij de toren zat weer als van ouds op haar plaats en soms hief ze het hoofd op en scheen het of ze de dingen rondom zich herkende.
Doch slechts een oogenblik duurde dat. Dan zat ze weer wezenloos neergedoken en prevelde haar „ik weet, ik weet."
Intusschen ging het leven bruisend langs haar heen.
De schoener wierp de ankers uit en de matrozen



haalden de zeilen in. De sloepen werden neergelaten en de mannen sprongen er in en wrikten naar de kade om daar onder vroolijk gejuich en gejubel aan wal te springen.
Hier werden ze dan verwelkomd door vrouw of moeder en gearmd trokken ze dan gezamenlijk de stad in. De zeeman breeduit stappend en een gulle lach op het verweerde gezicht, de vrouw met een glans van geluk in de stralende oogen. De kinderen vleiden zich tegen de vader, die van zoo ver kwam, vertrouwend aan en blikten naar hem op met hun eeuwige vraagoogen.
Dit heete leven brandde om de bleeke vrouw op die jonge dag, toen de schoener met de schitterend witte zeilen thuisvoer.
Het scheen of een straal er van in haar ziel binnen drong.
Ze hief het hoofd op en staarde langer dan gewoonlijk naar het hartstochtelijk voortbruisende leven om haar heen.
Ze streek over haar voorhoofd alsof ze probeerde zich iets te herinneren.
Was het dit waar ze op wachtte? Was dit haar levensgeluk, was dit haar jonge liefde?
En juist toen een forsche zeeman uit de sloep sprong, zijn plunjezak over de schouder, de ruige muts achter op het hoofd en de jonge oogen brandend van verlangen naar zijn bruid, lichtte de waanzin een tipje van de sluier die over haar bewustzijn gespreid lag.
,,Zóó had hij terug moeten komen" flitste het door haar hersens en een traan glinsterde in haar moede oogen.
En toen zijn bruid hem een oogenblik later omhelsde en hij haar onstuimig kuste sneed het door haar ziel „zóó had het met mij ook kunnen zijn."



Maar nu nam de godin van het verdriet haar onder haar donkere fluweelen vleugels, en maakte de weg voor haar tranen vrij.
Voor het eerst sedert het vertrek van haar man schreide ze en haar tranen vloeiden rijkelijk. Ze zat daar maar stil, in elkaar gedoken en huilde en aan haar tranen kwam geen einde.
Zoo had het met mij ook kunnen zijn, flitste het telkens in haar op en groot was het verdriet in haar ziel om haar verloren geluk....
Toen de avond kwam schreide ze nog en de volgende dag eveneens....
En de vrouw bleef naar de toren komen en schreide daar, dag aan dag en jaar aan jaar.
Ze werd een oude gerimpelde grijze en schreide.
Ze gaf de vragers, waarom toch dat eeuwigdurende verdriet was, geen ander antwoord, dan een hernieuwde tranenvloed.
Soms mompelde ze stilletjes voor zich heen „zoo had het met mij ook kunnen zijn" en dan vloeiden de tranen opnieuw langs haar wangen en over haar vingers.
Ze bleef bij de toren komen en schreide daar zoolang tot men haar op een dag naar het kerkhof bracht.
De zee vóór Amsterdam is nu nog maar een smalle strook water en de wiegelende vloot is van af de schreiershoek niet meer te zien maar de toren waar de vrouw om haar verloren geluk schreide staat nog altijd zwaar en massief overeind.
En hij heet nog altijd de Schreierstoren ter herinnering aan de vloed van tranen, gestort aan zijn grijzen voet, om het verlies van jong liefdesgeluk.



TRUIJDEMAN EN ZIJN WIJF.
IN de tijd toen Hoorn nog geen wallen had maar toch lang nadat de drie gebroeders uit Hamburg de stad gesticht hadden kwamen Truijdeman en zijn wijf er wonen.
Niemand wist vanwaar ze kwamen en wie ze eigenlijk waren. Zonderling.
De man droeg een inheemsche naam maar zijn spraak wees duidelijk uit dat ie uit andere landstreken stamde.
Maar waar vandaan?
Niemand heeft daarvan ooit iets geweten.
Hoe kwam ie te Hoorn? Over land? over zee?
Over zee was de beste reisweg voor menschen die van verre kwamen.
Waarom koos hij juist Hoorn als zijn woon en niet Enkhuizen b.v. of Medemblik?
Zou het dan toch waar zijn dat Enkhuizen de poorten voor hem gesloten had gehouden?
Waarom zou hem het verblijf in die stad ontzegd zijn?
Wat wist men dan te Enkhuizen van Truijdeman en zijn wijf.
Niemand weet er iets van.
Genoeg, op zekere dag woonden Truijdeman en zijn wijf binnen Hoorn.
Hij een voorname bleeke man, zij een jonge, zeer schoone vrouw. Een dame.



Een vrouw die zeker niet onder de Westfriesche wolkenhemel thuishoorde maar veeleer in het warme zongestoofde Spanje of Italië.
Met hen was gekomen een knecht van formidabele afmetingen, een tweede Goliath. Ook een ezel.
Maar geen gewone ezel. Dat moet u heusch niet denken. Nee, het was een ezel die onderscheid wist tusschen goed en kwaad geld.
Ja, dat ging zoo met die ezel.
Het beest ging er dagelijks met Erik, de reusknecht van Truijdeman, op uit, aalmoezen aan de armen te brengen.
Waar armoe geleden werd kwam de ezel van Truijdeman, en ieder die noodig had kon hetgeen hij behoefde uit de korf nemen, die de ezel op de rug droeg. En hij die wat te missen had deed wat in de korf. Deze een koperstuk, gene een gouden Carolusgulden.
Nu gebeurde het op een keer dat de ezel onbedaarlijk te balken begon.
Het beest schreeuwde de geheele buurt bij elkaar.
Hij zette het op een loopen zoo hard ie kon, steeds maar balkende en rende rechtdoor naar het huis van zijn meester.
Daar bleef ie voor de deur staan huilen.
Truijdeman en zijn wijf kwamen verschrikt kijken en wisten niet wat er van was.
Het beest stond zoo erbarmelijk te schreeuwen en te i-a-en dat ze er geen eind aan wisten.
Wat kon er met de ezel zijn? Het beest dat anders altijd zoo stil zijn gang ging? Het wist altijd precies waar het wezen moest en het gedroeg zich altoos behoorlijk. En nu, wat was er toch met de ezel?
Daar kwam de reus Erik hijgend aangehold.



Wat is er met de ezel aan de hand, vroeg Truijdeman.
Maar Erik wist geen bescheid. Hij kon alleen vertellen dat het beest plotseling luid balkend hard weggehold was.
Ja, dat was nu wat. Het werk was nog lang niet af. De helft van het aantal behoeftigen was nog maar pas bezocht. Nog heele straten lagen te wachten op het bezoek van de ezel van Truijdeman en hier stond dat vreemde beest nu met een volle korf goede gaven te balken en te iaën. Wat moest men er mee beginnen.
Er had zich reeds een volksoploop gevormd voor het huis van de geheimzinnige vreemdeling.
Er werd reeds gemompeld dat het niet pluis was daar.
Wat was die Truijdeman er voor eentje?
Hij deed veel goeds, zei de een.
Ja, maar wie was ie, vroeg een ander.
Waar komt ie vandaan? hoorde men vragen.
Wat hindert het vanwaar ie komt, hoofdzaak is dat ie hier als een Christenmensch leeft en van zijn overvloed geeft.
Hm, als een Christenmensch, als een Christenmensch,
werd er getwijfeld Dat weten we nog zoo net
niet. Iemand die niets te verbergen heeft houdt zijn herkomst niet geheim.
Het gemompel werd afgebroken door de komst van de schout.
Wat hier te doen was.
Was er wat met de ezel van Truijdeman?
Maar niemand wist bescheid.
Truijdeman zelf niet, zijn wijf niet, en ook Erik kon niet anders verklaren dan dat het beest plotseling vreeselijk was gaan janken en dat het hard weggehold was.
Maar dat wist de schout allang.
FRANKE. Zaldcnctkgndta.



Hij wilde echter weten waarom de ezel zich zoo vreemd gedroeg.
Wat was er dan gebeurd vroeg ie gestreng.
Er werd iets gemompeld van vreemdelingen die niet binnen Hoorn hoorden. Dat het beter was dat ze bleven waar ze thuis waren.
Maar de schout lei de mopperaars het zwijgen op en vroeg nogmaals zeer dringend wat er met de ezel kon zijn.
Niemand kon hem echter inlichten.
Het beest bleef intusschen maar door balken.
Erik onderzocht het dier nauwkeurig.
Of hem wellicht het een of ander deerde. Of er een riem knelde of een gesp schaafde maar niets van dat was er te vinden. De tuigage was perfect in orde en voor zoover Erik kon zien was er niets dat het beest hinderen kon.
Ten einde raad bracht ie het beest maar naar de stal.
Het dier schreeuwde echter erbarmelijk door en schopte en trapte woest om zich heen.
Toen Erik echter de korf van zijn rug nam zweeg ie oogenblikkelijk stil.
Hè, dat was vreemd.
De korf deed et em dus.
Was die dan zoo zwaar? Zwaarder dan andere dagen?
Weineen, het was precies zooals altoos.
Zat de mand niet goed op de rug zoodat er toch wat schrijnde of klemde?
Erik keek zorgvuldig de rug van het beest na maar er was niet anders te zien dan het zwarte kruis, en dat hebben alle ezels te dragen.
Maar het pubhek stak de hoofden by elkaar.
Het zit em in de korf. Daar schreeuwt de ezel om.
Laat ons de korf zien?



Laat ons zien wat er in die korf steekt? Ons de korf!
Het publiek wilde zich er reeds meester van maken maar de schout kwam kordaat tusschenbeiden en eischte met barsche stem de korf op voor het gerecht.
Daar viel niet tegen te praten en dus werd de mand naar het stadhuis gebracht.
Daar zaten reeds de burgemeester en de vroedschap die van de wonderlijke zaak kennis hadden gekregen.
Met ernstige gezichten zaten ze rond de groote eikenhouten tafel en Truijdeman en zijn wijf zaten tegenover hen.
Het was duidelijk dat men Truijdeman ondervraagd had over het vreemde gebeuren en dat men niet tevreden was met de antwoorden die men ontvangen had.
Bij menige vroede vader was de stille gedachte opgekomen of het misschien niet beter geweest was destijds de toegang tot Hoorn aan die geheimzinnige vreemdelingen te weigeren.
Dit had men er nu van.
Je wist nooit wat je had aan menschen die niet op konden geven vanwaar ze kwamen.
Wat was dat nu een zonderlinge geschiedenis met die ezel. Het was vast niet in orde.
Hoe wist men of alles wat Truijdeman deed niet van de duivel kwam?
Al dat geheimzinnige hadden ze toch maar
geweigerd toen ....
Meer dan een had zoo ongeveer gedacht tijdens de ondervraging van het geheimzinnige echtpaar.
Maar de vreemdelingen hadden volgehouden dat ze niet konden verklaren wat er was met het beest.
Er was nog nooit zooiets gepasseerd.
En wie ze zelf waren, en vanwaar ze kwamen, ze



vroegen beleefd verlof dat voor zich te mogen houden. Er was een goede reden dit te verzwijgen. Kon de vroedschap geen genoegen er mee nemen dat ze hier leefden, eenvoudig en zonder aanspraken? Dat ze doorgingen hun groot vermogen aan te wenden in het belang van de behoeftigen, dat ze armoe leenigden en hielpen waar steun noodig was? Zij wilden niets liever dan dat. Dat was hun eenigst levensdoel. Goeddoen, zooveel in hun vermogen lag. Kon de vroedschap daar geen genoegen mee nemen?
Zoo ongeveer hadden de vreemdelingen gesproken en de vroedschap had er op gezwegen.
Geen ja en geen neen gezegd.
Maar nu werd de korf binnen gebracht en de schout verhaalde hoe het beest dadelijk stil geworden was toen men het de mand van de rug nam.
Stort leeg de mand, beval de burgemeester.
En zie, tusschen de liefdegaven van Truijdeman en de giften in geld van enkele goedgeefsche burgers bevond zich een blinkend klinkend goudstuk.
Men was zeer verbaasd want wie gaf zulke groote giften. En dat nog wel in de wijk der armen.
Toen men echter het goudstuk nauwkeurig bekeek
steeg de verbazing ten top want het geldstuk was 
valsch.
Aha, dat was dus de reden geweest waarom de ezel zoo gebalkt had.
Het beest wist dat men valsch geld in zijn korf gedaan had en dat kon ie blijkbaar niet verdragen.
Vandaar dus zijn gebulk en gebalk, net zoolang tot men hem de korf van zijn rug nam en die naar het stadhuis bracht.
En men was de ezel zeer dankbaar daarvoor.
Want de valsche munter werd dank zij het gebalk



en het misbaar van het dier opgespoord en het waardeloos worden van het geld werd voorkomen.
Zóó dankbaar was men dat men Truijdeman en zijn wijf toestond voortaan in vrede in Hoorn te leven om zijn daadwerkelijke naastenliefde uit te oefenen.
En zoo is het dan ook gegaan.
Truijdeman en zijn wijf gingen door met hun leven van weldadigheid.
Wie in nood zat kwam naar Truijdeman en was er zeker van geholpen te worden.
Wanneer 's winters de Noordewind bar door de nauwe armen straten gierde kwam de ezel met zijn gaven en bracht licht en warmte waar duisternis en koude was.
En toen de vrouwenkerk gebouwd moest worden en de geburen van Claes Doedesz geen geld genoeg hadden om dat te bekostigen was het Truijdeman die de rest bijpaste.
Hij en zijn vrouw raadpleegde samen over de kerk, bouw en besloten de beurs te openen voor dit goede doel.
Maar het was niet alleen in deze zaak dat Truijdeman en zijn wijf samen overlegden.
Neen, bij alles wat er voorkwam handelde Truijdeman in overeenstemming met de inzichten van zijn schoone vrouw.
Wanneer er een gift te geven viel dan deden ze dat samen; moest er een schenkingsacte geteekend worden dan kwamen hun beider namen onder aan het gezegelde stuk.
Zoo zeer was dat hun tot een gewoonte geworden en zoozeer was dat binnen Hoorn bekend dat men zei, wanneer een echtpaar in liefde en overeenstemming met elkaar leefde „Het is als Truijdeman en zijn wijf".



Truijdeman en zijn wijf zijn reeds lang dood. Eeuwen zijn er over Hoorn gegaan. Het heeft grijze wallen gekregen en deze zijn weer geslecht.
De tijd heeft veel met zijn grijze sluier bedekt maar het oude spreekwoord „Het is als Truijdeman en zijn wijf" bleef leven.
Nog heden ten dage gebruikt men het wanneer men wil aanduiden dat in eenig huwelijk de vrouw als de gelijke van de man erkend wordt.
Niet alleen dat is gebleven om de herinnering wakker te houden aan de geheimzinnige vreemdelingen.
Op een oude gevelsteen kan men Truijdeman en zijn wijf zien afgebeeld. Ook de ezel is niet vergeten. Met een groote mand beladen staat grauwtje naast zijn meester en meesteres.
En deze laatsten deelen brood uit aan de armen.
Onder de steen, op de muur waarin hij gemetseld was, stond vroeger dit vers:
„Deze hofstee heeft bewoont Truijdeman en zijn wijf, ziet dit verstaan, Zij hebben haar eerste deelbroot laten uitgaan, Zij bakten, haare ezel het brood verkogt, ontving kwaat geld, heeft het 'thuis gebrocht, Hierom was de burgerij zeer bevaan, vreesde dat Hooren zou vergaan."
En ook nog dit versje was er te lezen:
„Truijdeman met zijn wijf, wilt weten, Zij hebben de armen niet vergeten,
Wie uit liefde bloot
Den armen in der noot Bij staat
Die sal voorwaar
Den Heer der Heerschaar
Hebben te baat."



Zóó hebben deze geheimzinnige vreemdelingen oudtijds in Hoorn geleefd.
Niemand wist wie ze waren en vanwaar ze kwamen.
Nooit is er een tipje van de geheimzinnige sluier die rond hen hing opgelicht maar vergeten heeft men hen tot op deze dag niet.
Zij leven voort in de herinnering als de weldoeners van stad en volk en als de grondleggers van daadwerkelijke naastenliefde.
En nog heden ten dage wanneer de barre NoorderWind over Westfriesland vaart wordt de nood der armen eenigszins verlicht door de turfuitdeelingen uit het aloude fonds van „Truijdeman en zijn wijf".



DE OORSPRONG VAN HOORN.
EERTIJDS was er de stad van Vroonen, omtrent Alkmaar. Dezelfde stad die door Friso gesticht werd toen hij in het land kwam en die hij naar zijn geliefde vrouw noemde.
Want Vroonen heette in overoude tijden eigenlijk Vrouwgeest. Later heeft men daar Vroonen van gemaakt omdat men niet meer wist wat Vrouwgeest beduidde. Vreemde heerschers maakten het nog erger. Die zeiden het zou eigenlijk Verona heeten omdat het op een stad geleek in het laarsvormige schiereiland die ook Verona genoemd werd.
Maar wat weten vreemde menschen van de eigenlijke dingen van het land?
De naam was Vroonen en kwam van Vrouwgeest natuurlijk en niet van Verona.
De stad van Vroonen nu werd verwoest. Tot de grond toe verdestrueert. Dat deed de Grave Jan van Henegouwe, Grave van Hollant.
Er bleef niets over van de eens zoo vermaarde handelsplaats, geen huis, geen fondament zelfs. Alles werd grondig verwoest. Zóó grondig dat de plaats waar eenmaal West-Frieslands-hoofdstad gestaan heeft niet eens meer met zekerheid aan te wijzen is.
Maar er zou een andere hoofdstad komen.
Er was toen ter tijd in de Zuiderzeedijk een sluis waar de boeren met hun schuitjes doorvoeren.



Nu gebeurde het dat drie Hamburger gebroeders welke dikwijls met bierschepen bij die sluis kwamen, daar door de Friezen drie groote steenen huizen lieten bouwen.
Dat dezen ze om er hun waren op te slaan en zich te beschermen tegen de veelvuldige rooverijen.
Nu kwamen er ook de Deenen met hun paarden, ossen en koeien en ook andere koopmanschappen, want veiligheid is de koopman lief.
En zoo gebeurde het dat daar aan die sluis om de drie groote steenen huizen der Hamburger gebroeders een stad groeide die men Hoorn noemde en die later de hoofdstad van Westfriesland werd.
Vroonen was vergaan maar Hoorn was opgestaan.



DE STICHTING VAN DE VROUWENKERK TE HOORN.
HET gebeurde op een nacht dat Claes de Molenaar en zijn wijf niet slapen konden. Claes draaide zich van de eene zij op de andere maar zoodra ie zijn oogen dichtkneep voelde n ie een onaangenaam geprikkel in zijn ledematen zoodat ie niet stil liggen kon.
Zijn wijf had het benauwd en meende dat ze geen lucht kon krijgen. Soms dommelde ze even in maar schrok dan subiet met een schok weer wakker, voer overeind en zat naar adem te happen.
De goede echteheden wisten niet wat er van was. Waarom konden ze de rust niet vinden? Claes had de geheele dag hard gewerkt bij het lustig draaien van de wieken en ook zijn wijf had niet stilgezeten.
Ze hadden dus de rust wel verdiend en wel noodig ook.
Maar de slaap kwam niet.
Het hielp niet of Claes al tot duizend telde, hij bleef klaar wakker.
Het scheen of er iets in hem was, een geheime stem die hem waarschuwde toch de oogen niet te sluiten. Toch te blijven waken want dat daarvan veel afhangen zou.
Claes begreep er niets van want het was alles zoo vaag en geheimzinnig.



Hij probeerde met z'n wijf er over te praten maar het lukte niet want hij kon de juiste woorden om uit te drukken wat hem eigenlijk bezwaarde, niet vinden.
Hoe zou de eenvoudige molenaar ook onder woorden hebben kunnen brengen wat er in hem werkte.
En al had ie het gekund, zijn wijf zou hem niet begrepen hebben.
De bovenaardsche dingen kunnen niet gezegd worden,
Claes voelde wel dat er iets zeer buitengewoons met hem gebeurde en zijn wijf had de gewaarwording dat haar iets opgedragen werd, iets te doen, maar ze kon niet gissen wat het was.
Claes, zei ze, we moeten wat doen, het is hier zoo benauwd, ik voel dat we het een of ander uitrichten moeten.
Maar wat dan toch, zuchtte Claes.
De goede menschen wisten het niet en ten einde raad stonden ze maar op, al was het dan ook midden in de nacht.
In de kamer was het echter al even benauwd als in de bedstee en ze voelden zich al even weinig op hun gemak in hun kleeren als onder de dekens.
De lucht in de kamer scheen om te stikken en de beide menschen hadden het gevoel of ze flauw zouden vallen wanneer ze nog langer met dichte ramen en deuren bleven zitten.
Onrustig liepen ze van de tafel naar het kastje en van het kastje naar de muur en de onrust groeide met de minuut.
Claes, wat moeten we doen zuchtte de vrouw, wat gebeurt er met ons. Wat hebben we gedaan dat we midden in de nacht zoo gejaagd en geplaagd worden?
Maar Claes kon geen antwoord geven en steunde dat ie het niet langer uithouden kon. Dat ie iets doen moest.



Hij voelde dat ie het een of ander uitrichten moest maar hij wist niet wat.
Zal ik koffie zetten, vroeg zijn vrouw.
Maar Claes hoorde het niet eens. Als een geplaagde liep ie de kamer op een neer en steunde ,,zoo benauwd, zoo benauwd."
Zijn wijf had intusschen koffie gezet en brood gesneden, maar och, het was tevergeefs, want de goede menschen konden er niets van nuttigen, zóó werden ze geprest iets te doen zonder dat ze wisten wat van hen verlangd werd.
Eindelijk liep Claes naar het venster en haakte het luik los.
Wat ga je doen, Claes, vroeg zijn wijf angstig. Midden in de nacht de luiken voor de ramen weg. Bedenk toch wat je begint. Het leeft tegenwoordig van slecht volk in onze stad. Je wilt mij en jezelf toch niet aan gevaar blootstellen?
Ik hou het niet langer uit vrouw, er moet lucht in de kamer komen, ik stik hier nog. Al liep er ik weet niet wie op straat, het raam moet open en met schoof ie het zware luik opzij zoodat ie het raam openstooten kon.
Zijn wijf stond angstig achter hem, toch verlangend naar de frissche buitenlucht, in de hoop dat daardoor het benauwde gevoel dat haar borst bezwaarde, verdreven worden zou.
En zie, toen Claes het raam openstiet wisten ze ineens de oorzaak van hun onrust.
Want voor hen aan de donkere nachthemel, schitterde het mirakel.
Vlak boven het huis van een zekere Claes Doedessz. fonkelde een groot, schoon en kleurig lieve vrouwenbeeld.
Het hing daar zoo rustig in de lucht alsof het een



Aan de donkere nachthemel schitterde het mirakel.







heerlijke ster was en zacht straalden de fluweelen oogen van de heilige maagd Maria.
De beide echtelieden waren buiten zich zelve van aandoening en van geluk.
Ze begrepen dat dit mirakel iets te beteekenen had.
De Lieve Vrouw vertoonde zich niet voor niets aan hun zondige oogen.
Toen de morgen aanbrak vertelden Claes en zijn wijf aan de geburen wat wonder ze die nacht gezien hadden.
De buren sloegen de handen ineen en beraadslaagden er over wat de beteekenis zou kunnen zijn van deze verschijning.
En spoedig was men het er over eens dat het een vingenwjzing was om een kerk te bouwen ter eere van de heilige maagd Maria. En men begreep er uit dat de heilige maagd zelve de plaats aangewezen had waar Ze wenschte dat het Godshuis komen zou. Want had het heilige beeld niet geschitterd vlak boven het huis van Claes Doedessz. en beteekende dat niet zooveel als „daar wil ik wonen. Bouw mij daar een kapel. Gaat naar Claes Doedessz. en vraag hem zijn huis aan mij af te staan opdat ge daar een kerk kunt stichten, een kerk die ge de Vrouwenkerk noemen zult".
O zeker, de taal, door het beeld aan de hemel gesproken was duidelijk genoeg geweest en de geburen hadden het wel begrepen.
Nog dezelfde dag gingen zij met Claes de molenaar aan het hoofd naar Claes Doedessz. en verhaalden hem het gezicht. En vroegen hem de stem van de lieve vrouw te gehoorzamen en zijn huis aan haar af te staan, opdat men daar een kerk bouwen kon.
Maar Claes Doedessz, die een man was met een hard hart leende zijn oor niet aan de smeekbeden van zijn geburen. Hij weigerde botweg zijn huis zoo maar



weg te schenken. Wanneer men een kerk wilde bouwen, hem goed, maar zijn huis moest men zijn huis laten. Hij dacht er niet aan het weg te geven. Wie dat doen wilde moest dat zelf maar weten maar hij begon er niet aan. Zie zoo, nu wisten ze het en Claes ging zonder nog een woord te zeggen aan zijn werk.
Maar hij moest zijn harde woorden duur boeten.
Want de zwarte dood waarde door West-Friesland en heerschte ook binnen de wallen van de stad Hoorn.
Hij eischte vele slachtoffers en weinige dagen nadat Claes Doedessz. geweigerd had zijn huis aan de maagd Maria te schenken sprong hij op de buik van Claes en wurgde hem.
De buren herhaalden hun verzoek aan Claes zijn wijf en deze stemde gereedelijk toe. Want ze was bang geworden voor de vreeselijke pestziekte die haar man zoo plotseling weggenomen had. Was het niet treffend dat haar man zoo schielijk na zijn weigering gestorven was. Was dat niet een vingerwijzing voor haar. Was dat niet een stem uit de hemel die haar aanspoorde het verzoek van de geburen in te willigen. Ze durfde niet langer weigeren en schonk hen het huis.
En toen begonnen de geburen daar voor gemeenschappelijke kosten een kleine houten kerk te bouwen en noemden die, toen ze voltooid was, de Vrouwenkerk.
Ze werd gebouwd precies op de plaats waar het beeld in de lucht naar toe gewezen had.
Op de plaats waar het huis van Claes Doedessz. had gestaan.
En nu gebeurde het op zekere dag dat een schipper van uit de Zuiderzee de haven van Hoorn binnenviel.
Hij had een lievevrouwebeeld aan boord hetwelk hij naar een plaats in Friesland brengen moest.



Na eenige dagen in de haven te hebben gelegen om water en proviand in te nemen wilde de schipper de haven verlaten om naar Friesland over te steken.
Maar zoodra was ie niet buiten de havenhoofden of hij was verplicht het roer te wenden en weer binnen te loopen.
Dat geschiedde driemaal achtereen.
Telkens wanneer de schipper de zeilen heesch en de havenhoofden passeerde gebeurde er iets wat hem noopte de reis op te schorten. Nu eens was het tegenwind, dan weer een verschrikkelijke donderbui en een andere keer een mankement aan het roer.
Het gerucht hiervan verspreidde zich spoedig door de stad Hoorn.
Daar was een schipper in de haven met een Mariabeeld aan boord en het was die schipper onmogelijk uit te varen.
Het nieuws kwam ook tot Claes de molenaar en zijn wijf en gezamenlijk met de geburen begaven de echteheden zich op weg naar de haven om te zien wat er met die schipper en dat Mariabeeld gaande was.
En niet zoodra hadden Claes en zijn wijf het heiligebeeld gezien of beiden riepen ze uit „voorwaar, dat is dezelfde heilige maagd die wij in die gedenkwaardige nacht aan de hemel hebben zien schitteren".
Ja, ze verklaarden dat er geen twijfel mogelijk was. Duidelijk herkenden ze in het beeld wat de schipper aan boord had, de heilige maagd aan de hemel.
En nu werd het meteen ieder duidelijk waarom de schipper niet uitvaren kon.
Dit beeld was bestemd om in de houten Vrouwenkerk geplaatst te worden.
Zijzelf had de plaats aangewezen waar ze wilde wonen en nu was ze hier zelf om haar woning te betrekken.
FRANKE. ZwderKdcgeadu. 9



En zoo geschiedde het dat de vrome geburen voor gezamenlijke rekening het beeld van den schipper kochten en in het nieuwe Godshuis op een hoog altaar zetten.
Daar heeft het naderhand meerdere malen wonderbaarlijk gelicht.
De schipper kon, toen het beeld in de kerk geplaatst was, zonder verder molest uitvaren.
Zoo is de geschiedenis van de stichting van de Vrouwenkerk te Hoorn.
De heilige maagd wees eerst vanuit de hemel de plaats aan waar ze wonen wilde en toen haar huis klaar was kwam ze over zee gevaren om het te betrekken.



UIT ENKHUIZEN.
HET is bekend genoeg dat er onbekende machten zijn. Er gebeuren veel dingen waarvan men de grond niet kent. Wonderlijke dingen. Dat weten de visschers wel. Daarom zeggen ze dan ook wanneer iemand aan boord een deuntje fluit, „wie aan boord fluit, moet de botter uit". Ja, want fluiten is een verzoek om wind. En om wind vragen is het opperwezen verzoeken. Zal de Heer niet weten wanneer Hij wind zenden moet? Weet Hij niet wat goed voor ons is en wat slecht? Moeten wij trachten zijn bestel te veranderen? Neen immers. De visscher heeft af te wachten wat er over hem komen zal. Komt er wind dan gaat ie zeilen, bhjft het „blak als een luus" dan blijft ie liggen.
Maar vragen om wind mag ie niet. Hij moet niet fluiten aan boord. Het kon eens verkeerd opgevat worden.
Ja, dat is maar niet zoo wat gepraat. Van oudsher hebben de visschers om wind gevraagd, en wat is er van gekomen? Ongeluk op ongeluk.
Vroeger floot men niet alleen om wind, nee, vroeger ging men zoo ver „een cent wind te koopen".
Maar wie „een cent wind koopt" verzoekt het opperwezen.



Daarom doet men dat niet meer tegenwoordig. Maar in oude tijden wel.
Toen krabde men bij langdurige stilte met een cent aan de mast en wierp die cent daarna in zee.
Dat was dan de koopsom voor de wind.
Een cent wind koopen heette het, en menige visscher kon bij langdurige windstilte de verleiding niet weerstaan.
Maar het was het opperwezen verzoeken.
Men moest het niet doen, het was uit de booze.
Ja, er werken geheime machten en het is goed daar rekening mee te houden.
Wie dat niet doet zal het wel ondervinden vroeg of laat.
Er zijn veel griezelige dingen. Daar hebt u b.v. een verdronken zeeman. Een doode man, zult ge zeggen. Ja, een doode man, maar wat gebeurt er zoodra het lijk aan boord gehaald wordt? Niets denkt ge? Toch wel.
Wonderlijk is het, een onbegrepen wonder, maar het schip met de verdronken zeeman aan boord zeilt vlugger dan alle andere botters.
Geen wind?
Geen nood. De botter met het lijk aan boord scheert over het water.
't Is of er een scherpe bries in de zeilen blaast.
Alle andere schepen blijven achter, de zeilen hangen slap, ze komen niet vooruit, maar het schip met de verdronken zeeman ijlt op de haven toe.
Lang voor de andere schepen in zicht zijn, is de botter met de verdronken zeeman veilig en wel in de haven.



Dat komt omdat de verdronken zeeman naar zijn graf wil.
Daarom zeilt de botter zoo vlug.
Daarom is er ineens wind om de zeilen te bollen en het water voor de boeg op te doen bruisen.
Omdat de verdronken zeeman naar zijn graf wil.
Daarom zeilt de botter zoo vlug, zeggen de visschers van Enkhuizen en ze kunnen het weten want bevaren ze niet sinds onheugelijke tijden de zee?
Hoeveel malen reeds zullen ze een verdronken makker naar zijn graf gebracht hebben?
O, er is meer duisters aan een verdronken zeeman.
Weet ge wat er gebeurt wanneer een familielid hem nadert?
De botter, met bolle zeilen, heeft hem de haven binnengebracht, en nu komt zijn vrouw, zijn moeder of zijn kind.
Weet ge wat er gebeuren gaat?
Het lijk begint uit neus en ooren te bloeden.
Ja, het is griezelig, maar het gebeurt.
Oude Enkhuizer visschers kunnen het u voor waar verzekeren.
Er zijn meer dingen waaraan grootere waarde te hechten is dan men zoo wel denkt.
Daar hebt u b.v. de maan.
De maan kan een krans hebben nietwaar.
Maar dat beduidt wat; of dacht u van met.
Er kan slecht weer op volgen, maar „een ring om de maan die ken vergaan; een ring om de zon echter is erger, want daar schreien vrouw en kinderen om. Een ring om de zon is dus meer te vreezen. Vandaar het gezegde „een ring om de maan die ken vergaan, maar een ring om de zon, daar schreien vrouw en kinderen om."



Niet alleen de zon en de maan weten iets over het weer te voorzeggen, neen, ook de sterren kunnen dat soms.
Luister maar.
„Een knecht bij de heer is zelden goed weer."
Die knecht is dan een ster en de heer is de maan.
Het is dus een slecht voorteeken als er in de buurt van de maan een ster schittert.
Ook is het verkeerd om naar regen te verlangen.
Jazeker, want wie om regen vraagt verlangt naar wind en naar wind verlangen is immers het opperwezen verzoeken.
Zoo zijn er een heeleboel zaken waarmee de visscher rekening houden moet.
Het is goed deze dingen te weten.
Sla ze niet in de wind, ze kunnen onheil aanbrengen.



EEN KRUIS AAN DE HEMEL.
DE hemel spreekt zijn eigen taal. Nu zoowel als in vroeger dagen. Het is voorgekomen, dat er een waarschuwende stem uit de hemel klonk en ook is het gebeurd dat nachten aaneen een verschijning aan de hemel flonkerde.
Zooiets heeft in overoude tijden ook te Enkhuizen plaats gehad.
Daar toch werd op zekere keer een kruis aan de hemel gezien.
Hoog boven de hoofden der verbaasde en verschrikte menschen straalde het in al zijn heerlijkheid.



DE SCHEEPSKAPITEIN VAN ENKHUIZEN.
IN overoude tijden leefde er te Enkhuizen een scheepskapitein, die zeer gelukkig was met zijn ondernemingen. Welke zaak hij ook aanpakte, hij slaagde altoos, en zoo slecht kon het weer niet wezen of hij kwam met zijn schip behouden in de haven. Verre reizen deed ie en gevaarlijke. Hij voer op de Levant en was bekend in alle voorname Hanzesteden.
Ook in Stavoren werd zijn wimpel menigmaal gezien.
Ja, hij voer naar alle havens en altijd kwam ie in Enkhuizen terug, beladen met rijke buit.
Maar er zat een luchtje aan zijn geluk.
Hij had n.1. een accoord met de duivel.
Zoolang ie de duivel trouw zou blijven en aan God noch zijn gebod geloofde, zóó lang zou het hem voorspoedig gaan.
En de duivel hield woord, dat moet gezegd worden.
Het goud hoopte zich op in het huis van de zeekapitein en aan zijn voorspoed kwam geen einde.
Maar eens gebeurde het dat de schipper te lang in een paar fiuweelige vrouwenoogen keek.
Dat was het einde van zijn voorspoed.
Want zijn liefste had een rein hart en zoo zuiver was haar ziel dat wel ieder die in haar nabijheid kwam als een kind worden moest.
Met elke kus die ze haar kapitein gaf bracht ze hem



dichter tot God en het duurde niet lang of de schipper was een geheel ander mensch.
Hij ging naar de priester en biechtte zijn zonden en beloofde zijn contract met de duivel te zullen verbreken.
Maar op een avond, het was rond twaalf uur en de storm huilde door het want zat de schipper alleen in zijn hut en dacht aan zijn liefste.
Nog enkele dagen en hij dacht de haven binnen te loopen. En dan zou het bruiloft zijn.
Voor zijn droomende oogen zweefde een heerlijk vizioen. Zijn allerliefste in haar bruidskleed zat geknield voor de priester en ontving met gebogen hoofd en half gesloten oogen de huwelijksinzegening. Hijzelf zat naast haar, eveneens met gebogen hoofd en met een wonderlijk licht hart.
Plotseling stortte een zee over het schip en slingerde dat in een waterdal.
De schipper schrikte op.
Vliegend weer, mompelde n ie bij zich zelf, maar 't zal wel weer goed komen.
Toch ga ik maar naar dek, dacht ie, maar juist toen ie de kajuit verlaten zou stond de duivel voor hem
Die wees met zijn langgenagelde vinger naar een stoel en gebood „zitten".
Trillend en bevend gehoorzaamde de schipper.
De ontmoeting was zoo plotseling.
Hij was geheel uit het veld geslagen.
Je hebt het accoord verbroken hè, grijnsde de duivel.
Ach ja, het verbond met de duivel. Daar had ie de laatste tijd heelemaal niet meer aangedacht.
't Is niets hoor, grijnsde Joost. Je kunt doen wat je wilt, maar nu is het je tijd, zie je.



Mijn tijd? vroeg de schipper.
Sterven, verklaarde Joost.
Dadelijk? vroeg de schipper.
Afspraak hè, Joost weer.
Ineens kreeg de schipper een ingeving.
Goed, zei ie. 't Is de afspraak, 't Is zoo. Ik zeg het verbond op, nou weet je het.
Of je het opzegt of niet blijft mij gelijk. Je hebt het verbroken, daar komt het op aan. En een nieuw wil ik niet meer.
In orde, sprak de kapitein en hij had zoowaar de kracht om te lachen. In orde Joost. Maar één gunst wil je me toch nog wel toestaan. We hebben het zoolang goed met elkaar kunnen vinden.
Goed, zei Joost, als je maar geen uitstel vraagt want daar ben ik niet voor te vinden.
Nou, zei de schipper, eigenlijk wel, maar een kort poosje slechts.
Dacht ik het niet, grijnsde Joost, bang voor de dood. Ze zijn allemaal hetzelfde.
Ik zeg toch, een oogenblikje maar, wierp de schipper tegen. Een mensch heeft toch zoo een en ander in orde te brengen voor ie de eeuwigheid ingaat. Dat wil nog lang niet zeggen dat ie bang is.
Hoe lang dan, vroeg Joost.
Kijk, antwoordde de kapitein terwijl ie een flesch nam en in de hals een stompje kaars plantte en dit aanstak. Kijk, Joost, laat me leven zoolang dit stukje kaars nog niet opgebrand is.
Je vraagt inderdaad niet veel schipper. Hier met perkament. We zullen het beschrijven en met mijn duivelspoot zal ik het bezegelen. Ik stem toe.
Maar terwijl Joost het stuk opmaakte en met bloed onderteekende graaide de kapitein het stukje kaars



van de flesch, stak het in zijn mond en slikte het met vlam en al in.
Woedend was de duivel, dat ie er zoo ingeloopen was.
Het stukje kaars was niet opgebrand en de schipper had het geteekende contract.
De duivel kon hem dus niets maken.
Onder het uitbraken van de ijselijkste vloeken en in een wolk van zwaveldamp verdween ie door een gat dat ie in de wand van het schip sloeg en sprong in zee.
De kapitein slaagde er in het gat te stoppen en na een moeilijke reis, door storm en slecht weer kwam ie in de Enkhuizer haven terug.
Daar trouwde n ie de volgende dag met zijn liefste en heel lang hebben die beiden een gelukkig en godvruchtig leven geleid.
Maar met de wonderbaarlijke voorspoed was het gedaan.



DE MEERMAN VAN ENKHUIZEN.
EDAM en Muiden hadden hun meermin, maar te Enkhuizen is een meerman geweest. Heel lang geleden is het gebeurd dat „Seker Stuirman Gerben, of Gerbrandt Willem, ook wel Makker genaemt, met de dogboot uitvoer".
Er waren in die dagen nog veel dogbooten in Enkhuizen.
Stuirman Gerben dan was een ruig en dapper zeeman een die niet voor storm en onweer vreesde. Hij had al veel in zijn zeemansleven meegemaakt en verbaasde zich dus niet gauw. Hij wist dat de zee een wonderlijk ding is waarvan men alles verwachten kan. Allerlei monsters leven onder het watervlak en men kan nooit weten wat er in het net zit wanneer het opgehaald wordt. Hij wist dat het vreemd toe kon gaan op het water vooral wanneer er een storm in aantocht was. Gebeurde het niet dat er soms een lichtje op de top van de mast danste zonder dat toch het hout vlam vatte en had ie niet meermalen een vlammetje op de ruige mutsen van zijn scheepslieden zien flakkeren?
Ja, ja, op zee gebeurden wonderlijke dingen, dat wist stuirman Gerben wel.
Maar wat aan zeven van zijn bootsgezellen overkwam toen ze op een dag in Augustus met de dogschuit van boord voeren om de uitgezette netten in te halen was toch iets wat zijn verstand te boven ging.
Zie hier wat gebeurde.



Die zeven flinke Enkhuizer visschers dan, jongens die voor geen kleintje vervaard waren roeiden met hun dogschuit naar de plaats waar de netten stonden uitgezet.
Ze haalden het eene net na het andere in en ze verheugden zich over de goede vangst. De groenglanzende zilvergeschubde visschen spartelden in de bun en steeds kwamen er maar nieuwe bij.
Ha, dat werd een goede vangst vandaag. Dat zou een mooie Zaterdagavond worden.
Opgewekt deden de ruwe zeebonken hun werk en de kwinkslagen waren niet van de lucht.
Het eene net na het andere werd binnengehaald en reeds waren ze ver over de helft met hun arbeid.
Maar het laatste net bood tegenstand.
Dat konden ze maar niet binnen boord krijgen.
De zeven mannen trokken en trokken maar zóó zwaar was het en met zooveel kracht werd het naar de diepte gehaald dat het hen onmogelijk was het in de schuit te trekken.
De mannen keken elkaar verbouwereerd aan.
Wat was dat nu? Zooiets was nog nooit voorgekomen.
't Net zat niet vastgehaakt hier of daar aan dat voelden ze wel want duidelijk was er leven waar te nemen. Nou en of. Het trok geweldig. Er moest een kolossale visch in zitten. Dat stond vast.
Maar door een visch heten de bonken zich niet tergen.
Met man en macht begonnen ze weer te sjorren en nu, sjoep, schoot het net omhoog, niet door hun trekken, maar door de kracht van de meerman, die in het net verward geraakt was.
Ja, niemand minder dan een meerman hadden die zeven Enkhuizer visschers in hun net.



En dat gaf een groote schrik; zóó erg schrokken die bootsgezellen van stuirman Gerben dat ze in de schuit achterover sloegen.
En dat is geen wonder want die meerman was meer dan verschrikkelijk. Niet alleen dat ie er barbaarsch uitzag, met zijn kroosharen en zijn wierbaard, en niet slechts dat zijn oogen wild en woest in de kassen rolden, neen, de woestaard ging vreeselijk te keer in het water en sloeg zijn handen brutaalweg aan het boord van de dogschuit.
Hij was ijselijk om aan te zien met de hoek in zijn mond en hij dreigde door zijn gewicht de boot te doen kantelen.
Geen wonder dus dat die zeven bootsgezellen van schrik achterover vielen toen ze hem gewaar werden. En dat stuirman Gerben zich zeer verbaasde over hun avontuur.



DE ANKERS AAN DE DROMMEDARIS TE ENKHUIZEN.
AAN de Drommedaris te Enkhuizen hangen de ankers door de dappere Enkhuizers op de Gelderschen veroverd. Vroeger hingen ze aan de Engelsche of OostIndische toren, maar sedert die is geslecht bezit de Drommedaris deze zegeteekenen. t Ging met die ankers zóó.
Op een ochtend lag de Hertog van Gelder met een groote vloot voor Enkhuizen. Om de stad te plunderen natuurlijk.
Maar de hertog had niet gerekend op de kordaatheid van Erik in de Bok.
Want toen Erik die morgen bij de Engelsche toren kwam en die vloot zag dacht ie „zoo'n groote vloot, vlak voor de stad, dat is niet in orde. Even uitvisschen, wat dat voor lui zijn".
En hij praaide ze.
He daar, wat lading hebben jullie in?
Nou en de Gelderschen antwoordden dadelijk gehoorzaam „Mout".
Mout, dacht Erik, mout, voor wie zou dat kunnen zijn, en luid riep ie„en voor wie is die mout dan wel bestemd?"
Voor de oud burgemeester Jan Groot Albert, schreeuwden ze van uit zee terug.
Erik krabde zich achter het oor en dacht dat is gauw genoeg uitgezocht.



En daar had ie gelijk in want zijn eigen zoon was getrouwd met een dochter van Jan Groot Albert.
Hij liep dus, om zoo te zeggen, in en uit bij Jan Groot Albert.
Hij dus op een drafje naar de vader van zijn schoondochter en vroeg „ben jij mout te wachten?"
Ikke, vroeg Jan Groot Albert stom verbaasd, ikke, hoe kom je er bij?
En nu wist Erik in de Bok genoeg.
Hij riep de borgers te wapen.
De Gelderschen liggen op de ree, op, op! ! Verjagen wij de Geldersche vloot! ! !
En op het hooren van deze kreet gordden de borgers hun zwaarden aan en stormden met groot gedruisch naar de zeekant.
Ze dromden bijeen rond de Engelsche toren en schrikkelijk was de dreiging die in hun oogen brandde. Ze trokken de sabels en zwaaiden de speeren en wilden met leeuwenmoed de aanval beginnen, maar het was niet noodig, want de Gelderschen wachtten de bui niet af.
Zoodra ze de krijgshaftige burgerij van Enkhuizen naderen zagen met Erik in de Bok voorop, kapten ze in allerijl de ankertouwen door, heeschen de zeilen en verdwenen zoo gauw ze konden uit het gezicht van deze gevaarlijke stad.
Er ging een groot gejuich op uit het Enkhuizensche borgerleger en veel dappere mannen wierpen zich in de booten om de vluchtende vloot te achtervolgen.
Toen ze weer in de haven terug kwamen hadden ze als teeken van de overwinning de afgekapte en in de steek gelaten ankers van de Gelderschen aan boord.
In optocht werden die oorlogstrofeeën door de stad gedragen en later tot een eeuwig teeken van de dapper-



heid der oude Enkhuizers aan de muren van de Engelsche toren gehangen.
En toen die gesloopt werd kreeg de Drommedaris ze.
Daar hangen ze nu nog altijd te roesten en vertellen van vroeger, van vroeger, hoe het er toen doorging en hoe die Enkhuizers vochten.
Maar de Gelderschen zeiden later er was geen sprake geweest van vluchten voor de Enkhuizers.
Ze hadden hoops-stoops moeten wijken voor een plotseling opstekende storm.
Tja, wie van de twee moet men nu gelooven?
FRANKE. Zuidericelegenden.
10



DE TOREN TE MEDEMBLIK.
IN overoude tijden, toen men de toren te Medemblik bouwen zou, had de duivel nog groote macht aan de kusten van de Zuiderzee. Zoo gebeurde het n.1. dat hij de grond waarop men de toren wilde bouwen in drijfzand veranderde.
Dat was heel gemakkelijk voor hem want de zee was vlak bij.
Hij verordineerde dus maar en het water gehoorzaamde hem.
Maar eerst liet ie de lui van Medemblik een poosje bouwen en sjouwen.
Hij het stilletjes de fundeeringen leggen, en zoo, maar als ze goed en wel met de bovenbouw beginnen zouden, kwam ie in actie. Dan begon ie met z'n looze streken.
Wanneer de bouwheer en de werklui dan op een goeie morgen op het werk kwamen zagen ze tot hun verbazing, dat alles in het waterige zand verzonken was.
Ergens, ver weg, hoorden ze dan een schel spottend gelach en soms roken ze duidelijk de stank van zwaveldamp.
Nadat dit eenige keeren zoo gegaan was begon men te begrijpen, dat de duivel de hand in het spel had.
En zoodra men er achter was, was de aardigheid er af voor Joost.
Hij kwam voor de dag met zijn bokkepoot en lachte de bouwheer in zijn gezicht uit. Maar, zei ie, toen ie



uitgelachen was, er is wel met me te marchandeeren. Ik sta niet altijd even stijl.
En de bouwheer, die tot elke prijs zijn toren bouwen wilde, want het kwam zijn eer te na wanneer ie bekennen moest daartoe niet in staat te zijn, vroeg wat ie te doen had om op stevige grond te kunnen bouwen.
Wel antwoordde de duivel, ik zal hét je zeggen, 't is maar een kleinigheid. Je slacht een aantal ossen en de vellen gebruik je om de fundeering op te bouwen.
Wat zegt u? wou de bouwheer vragen, maar er kwam een boerinnetje aangeloopen dat ijverig haar rozenkrans bad en op het gezicht daarvan verdween Joost met een harde slag pardoes in de grond.
Alleen wat zwaveldamp bleef er over.
De bouwheer echter deed wat de duivel hem aangeraden had.
Hij verzamelde een groot aantal ossenhuiden en begon op een onderlaag daarvan de toren op te bouwen.
En het gelukte buiten verwachting.
Op die ossenhuiden verrees de schoone toren, dezelfde toren die men thans, de toren van de hervormde kerk noemt.
Er zijn verscheidene torens waarover ongeveer hetzelfde verhaal verteld wordt.



RADBOUD I.
IN Medemblik stond het sterke kasteel van de Friesche koningen. Zwaar en massief rezen de dikke muren omhoog en de grijze torens op de hoeken staken dreigend hun puntige spitsen in de lucht.
Achter de kanteelen stonden de krijgers en de uitkijk op de tinnen hield scherp de wacht.
Menige aanval had het grijze slot te doorstaan van de Christenen die met het zwaard het evangelie kwamen brengen, maar de heidensche koning Radboud had alle aanvallen afgeslagen.
Radboud verstond de boodschap van Jezus niet. Hij meende in de brengers daarvan de vijanden van zijn land te zien.
Hij vreesde dat ze voor hun boodschap betaald zouden willen worden en wel met een goed dat hij niet missen kon „de aloude vrijheid der Friezen".
En daarom sloot Radboud zijn hart voor alle overreding en de poorten van zijn burcht voor de strijders uit Frankenland.
Maar de zendeling Wolfram hield zijn sermoenen tot de menigte en het gerucht daarvan drong tot Radboud door.
Men verhaalde hem van het zeldzame vuur waarmee Wolfram de leer van Christus verkondigde en van de velen die door zijn prediking tot bekeering kwamen en het oude heidendom afzwoeren. Hoe de prediker het land doorging, zich zeiven niet



ontziende en voor zich niets eischende, doch blaakte van heilige ijver om zijn verzekerdheid ook aan anderen mede te deelen. Opdat een ieder dezelfde heerlijke blijheid in het hart zou voelen en een elk het groote geluk zou smaken hetwelk hij deelachtig was en opdat alle menschen het warme licht zouden zien dat van uit het groote hart van Christus in alle arme kleine menschenharten schijnen wilde.
Toen Radboud dit alles hoorde voelde hij zijn hart geneigd meer van Wolfram en de leer van Christus te vernemen.
Hij gaf zijn boden last den prediker te gaan zoeken en bij hem op het slot te brengen opdat hij de woorden van den zendeling zou kunnen proeven.
Wolfram was daarover zeer verblijd.
Hij haastte zich aan de roepstem van den Frieschen koning gehoor te geven en spoedde zich zonder zich op te houden naar het sterke slot te Medemblik.
Daar aangekomen werd hij dadelijk bij Radboud toegelaten en werd hem toegestaan tot den heidenkoning te spreken.
En Wolfram sprak van den heer die gekomen was om de menschen te verlossen, van den Christus die gekruizigd was op Golgotha; en dat Jezus de zonden der menschen op zich genomen had. En dat de Heer gezegd had dat Gods liefde oneindig was en dat het Christendom aan alle creaturen gepredikt worden moest.
Met zulk een overtuiging sprak Wolfram en met zooveel vuur verkondigde hij de leer van Jezus Christus, dat Radboud onder de indruk kwam van zijn heilig woord.
En tenslotte besloot de heidenkoning toe te treden tot de groote groeiende gemeente der Christenen.
Wolfram was daarmee zeer verblijd want hij over-



woog dat, wanneer eenmaal de koning toegetreden was het gansche Friesche volk dat zijn bevelen gehoorzaamde hem ook in deze wel volgen zoude.
Daarom maakte Wolfram groote haast om zoo spoedig mogelijk de heilige handelingen welke noodig waren te verrichten.
Reeds de volgende dag zou de doop plaats hebben.
Alles werd daartoe met groote spoed in gereedheid gebracht.
Op de bepaalde tijd was Radboud met zijn gevolg van ridders en baronnen op de aangegeven plaats en eveneens was daar de priester met een stoet van aanhangers.
De zendeling trad vooruit en noodigde den koning uit de heilige doop te ontvangen.
Deze, zich losmakende uit de hoop zijner volgelingen, plaatste zijn eene voet in het marmeren doopvont, maar voor de tweede er in te zetten vroeg hij aan Wolfram „maar mijn gestorven voorvaderen, waar zijn die aangeland?"
Er was een oogenblik van ademlooze stilte, maar eindelijk sprak de zendeling ernstig: „Die zijn in de hel, o koning."
Daarop trok Radboud zijn voet weer terug uit het water en sprak: „wanneer al mijn vaderen in de hel vertoeven wil ik bij hen zijn. Ik alleen bij zoo'n armzalig hoopje Christenen. Dat zou me niet bevallen." En van de doop van koning Radboud kwam verder niets.
De heidensche Friezen zijn sedert alle Christenen geworden en Radboud drinkt reeds vele eeuwen met zijn vaderen wijn uit de schedels der overwonnen vijanden, maar de herinnering aan zijn doopweigering is gebleven en is onverbreekbaar verbonden met het overblijfsel van zijn sterke slot dat nu nog te Medemblik staat.



RADBOUD Jïï.
EENIGE tijd nadat Radboud geweigerd had zich te laten doopen gebeurde het dat een jongeling aan de goden geofferd worden zou. Er moest volgens de gewoonte der oude Friezen om geloot worden en deze keer viel het lot op een zeer schoon jongeling, met name Odo.
De toebereidselen tot de plechtigheid waren in volle gang toen de zendeling Wolfram van het geval hoorde.
Deze nu was zeer begaan met het lot van den ongelukki gen jongeling en hij besloot moeite te doen hem van een te vroege dood te redden.
Dadelijk begaf de priester zich op weg naar het slot van koning Radboud en verzocht bij hem toegelaten te worden.
De koning denkende dat de zendeling hem een sermoen kwam houden had geen bezwaar want hij schepte er genoegen in te luisteren naar de scherpe en zuivere rede van den priester.
Maar toen hij vernam met welk doel de geestelijke kwam verhardde hij zijn hart en zeide barsch niet aan het verzoek te kunnen voldoen. Het was nu eenmaal vaste wet en voorvaderlijke gewoonte in Friesland dat jaarlijks een jongeling aan de goden geofferd werd en daar nu het lot op Odo gevallen was, viel hier niets aan te verwikken of te verwegen.
De jongeling was bestemd om te sterven en daar was niets aan te doen.
ENIGE tijd nadat Radboud geweigerd had zich te laten doopen gebeurde het dat een jongeling aan de goden geofferd worden zou.



Maar toen de priester aanhield en breed uitwijdde over de waarde van een menschenleven en dat het dus ongeoorloofd was dit aftesnijden, waar God zelf het toch gegeven had antwoordde koning Radboud: Nu goed dan, wanneer uw God hem redden kan, wil ik u den jongeling schenken.
En toen Odo opgehangen werd stond de bisschop bij de galg en bad met een vertrouwend hart dat de goede God den jongeling mocht laten leven. En zie, het groote wonder gebeurde. Niet zoodra hing Odo, of het toch sterke dikke koord brak midden door of het een draadje was en de jongeling viel en kwam ongedeerd ter aarde.
Groot was de vreugde van Wolfram en zijn medeChristenen, maar Radboud en zijn gevolg ontzetten zich over het wonder dat daar voor hun oogen geschiedde.
De koning liet Wolfram den jongeling, welke hem doopte en later tot priester wijdde.
Maar Radboud was zeer getroffen door het mirakel en zijn hart neigde weer naar koning Christus.
Hij wendde zich tot Wolfram en zeide „heer priester, ik heb gezien hoe groot de macht van uw God is, ik wensch mij te bekeeren en gedoopt te worden. Zeg mij wanneer ik toetreden kan tot de groote gemeente der Christenen en wanneer ik .de heilige doop kan ontvangen."
Maar Wolfram kon na het voorgevallene bij de poging tot de eerste doop niet aan de oprechtheid van Radbouds hart gelooven.
Hij vreesde dat het de koning er om te doen was hem en zijn medepriesters belachelijk te maken en daarom vroeg hij raad aan bisschop Willebrord.
Deze nu schreef hem een lange brief en verklaarde daarin dat het hart van Radboud valsch en verdorven



was en dat zijn vraag om toegelaten te worden tot Christus' gemeente niets dan een listige lage was.
Hoe zou het hem ernst kunnen wezen nadat hij Wolfram op zoo'n smadelijke wijze behandeld had bij zijn eerste poging hem te doopen.
Bovendien schreef bisschop Willebrord „ik heb gezien dat hij gebonden was met een vurige keten en heb vernomen dat hij veroordeeld is. Laat dus van koning Radboud af."
Toen Wolfram nu bij den koning kwam en hem vertelde wat Willebrord hem geschreven had begon hij te spotten en lachte om de ernstige woorden van den bisschop.
Hoe kan dat waar zijn, vroeg Radboud, waar ik deze nacht nog een verschijning had die mij heel andere dingen meedeelde.
Wat andere verschijning dan de duivel kan dat geweest zijn, vroeg Wolfram.
Maar Radboud lachte en sprak: „Het was een groote sterke engel in een gouden gewaad en met een diamanten kroon op het hoofd en hij sprak het volgende tot mij met een zeer groote stem: „Groote koning Radboud, zei hij, dapperste vorst, allereerste van Friesland, vrije koning, wat gaat gij beginnen? Wie heeft uwe oogen aldus met blindheid geslagen, dat ge het plan hebt kunnen voeden, de dienst der aloude goden te verlaten om over te loopen naar de Christenen? Doe dat toch niet, koning Radboud, blijf bij de oude goden en hun aloude dienst. Van het andere kan niets komen dan onheil.
En wie is de God van de Christenen? Wat kan hij voor u doen? Vraag eens aan bisschop Wolfram waar de woningen der eeuwige reinheid zijn waarover hij u gesproken heeft. Hij zal ze u niet kunnen toonen.



Maar tfe zal u toonen het schitterend gouden paleis, waarin ge eenmaal wonen zult.
Wanneer ge bewijs hebben wilt, zend dan een uwer en een van de kant der Christenen, ik zal ze geleiden naar het schoone paleis dat de goden voor u bereid hebben en dat ge zult bewonen wanneer uw adem ophoudt te gaan en uw oogen de dingen van deze wereld niet meer zien."
Dit, priester Wolfram, zeide de engel tot mij, sprak koning Radboud.
Maar de bisschop schudde meewarig het hoofd en zeide „maar ge zijt bedrogen o koning, het was geen engel die u verscheen maar een afgezant van den duivel.
Maar de koning antwoordde: Wanneer mijn God mij de paleizen waarvan de engel sprak niet kan laten zien, wil ik Christen worden en me laten doopen.
En daarop gelastte Radboud dat een van zijn hei densche Friezen met een diaken van Wolfram gaan zoude om het paleis in oogenschouw te nemen.
En Wolfram durfde niet weigeren, want de Friesche koning was machtig en een driftig man.
Dus geschiedde zoo Radboud wilde.
De beide aangewezen mannen gingen op weg en ontmoetten na eenige tijd werkelijk de engel uit de verschijning.
Deze ging hen voor en zeide „haast u, ik zal u de heerlijke woning toonen, die voor Radboud is gereed gemaakt."
En voort gingen ze, met hun drieën, de engel vooraan, de beide anderen, bescheiden, daarachter.
Zij gingen op een zeer breede gladde marmeren weg die geen van tweeën ooit gezien had en waarvan ze bestaan, naam noch plaats kenden.



Een paleis, zoo schoon.
! ' I







Maar aan het einde van die weg schitterde en flonkerde een paleis, zóó schoon, als nog nooit door menschenoogen aanschouwd was.
En toen het drietal voor het stralende paleis stond sprak de engel „Ziehier het paleis dat koning Radboud bereid is."
De beide afgezanten stonden verwezen en ze konden hun oogen niet gelooven.
Het geschitter en gefonkel verblindde hen.
Maar de diaken streek zich over het voorhoofd en bezon zich.
Dit hier kon niet van God zijn.
Luide riep hij: „Wanneer deze dingen van God zijn, dat ze blijven, maar zijn ze van den duivel, dat ze dan vergaan."
Daarop maakte hij het teeken des kruises en zie, de schitterende engel was niet anders dan een afzichtelijke stinkende duivel die in een damp van zwavel verzwond en het fonkelende paleis bleek slechts een dampende mesthoop te wezen.
De beide afgezanten bemerkten tot hun ontzetting dat ze zich niet bevonden op een breede gladde marmerweg maar midden in een groot moeras waar het groenachtige water, schuimbedekt, tusschen riet en biezen te stinken lag.
Het duurde meer dan drie dagen en nachten voor het de beide mannen gelukte het moeras uit te komen. En toen ze eindelijk, na bovenmenschelijke inspanning er in slaagden de vaste grond te bereiken en zich op weg begaven, naar het oude koningsslot te Medemblik hadden ze nog vele dagen noodig dit te bereiken.
En daar aangekomen, vernamen ze dat koning Radboud eenige dagen geleden plotseling gestorven was.



OUD NAARDEN.
BIJ heel laag water zijn soms de bouwvallen van het oude Naarden zichtbaar. Dan treedt de zee zoover terug dat de plaats bloot komt waar eenmaal het „Kabeljauwsche Gat" gestaan heeft. Ter Gouw zong er van:
„En als de wand'laar langs het strand
vraagt waar Oud Naarden stond dan bruist slechts d' open zee hem aan
die 't overschot verslond.
Maar somtijds nog wijkt zij terug
met stille huivering en gunt een blik op 't kille graf
waarin een stad verging."



DE MEERMIN VAN MUIDEN.
Heu turpiter atrum Desinit in piscem muiier formosa [superne.
De zon dook aan den hemeltrans
In t purpren rustbed neer.
En gloeide in 't West van goud en glans
Weerspiegeld over 't meer.
En deed tot afscheidsgroet haar stralen
Op 't Muider wachtslot pralen.
En langs den groenen oeverzoom, En tusschen 't spichtig riet, Alwaar de vecht haar zilv'ren stroom In 't Pampus overgiet, Daar stonden rappe visscherscharen In 't kabbelend nat te staren.
Hier hadden zij met zorg hun net
Van de een naar de and're zij
Des stillen landvloeds uitgezet:
En, toevend op het tij,
Bleef 't visschersvolk den buit beloeren,
Dien 't zeenat aan zou voeren.
Daar wies en rees de breede plasch.
En schuurde paal en dijk,
En stond, eer 't nacht geworden was,
Met d' oever schier gelijk.
En wist den weerstand te overwinnen,
En drong het stroombed binnen.



Vergeefs bestreed de zwakke vecht
Des feilen zeegolfs kracht:
Zijn waat'ren deinsden, stil en slecht
Terug voor de overmacht;
Wat wieling werd hier niet vernomen
Van zoete en brakke stroomen!
Maar, opgedrongen heerschappij
Was nimmer lang van duur:
Weer week de golf, bij 't wassend tij
In 't vroege morgenuur,
En dreef de Vecht, thands niet te stuiten,
Op hare beurt hem buiten.
Toen haastte, al hunk'rend naar den schat
Van schubbig zeebanket
Dien 't opgezette water had
Gestuwd in 't loerend net
Zich 't visschersvolk het touw te ontbinden
En naar zich toe te winden.
Maar ziet! wat onverwachtte schrik
Doet elk verbijsterd staan?
Welk nieuw verschijnsel staart hun blik
In bange ontzetting aan?
Wat vreemd en dubbelslachtig wezen
Komt uit het diep gerezen?
Het schijnt een meisje, rijzig, slank,
En welgevormd van leên:
Heur voorhoofd, borst en hals zijn blank
Als glinst'rend elpenbeen,
Heur schoud'ren, van het net beladen
Weerschitt'ren door de draden.



Nooit werd, aan d' oevers van de Vecht
Een schooner maagd aanschouwd:
In 't zonlicht glanst haar blonde vlecht
Van esmerald en goud :
Een wisseling van gloed en kleuren
Laat zich in d' oogen speuren.
Was 't dan haar schoon, dat sidd'ring joeg
In 't hart der visscherschaar?
Neen: —wat hem met ontsteltenis sloeg
Was 't feit, zoo wonderbaar
Dat zij, hoe fraai van bovenleden
Een monster was beneden.
Bedekt met schubben, glinstrend, glad
was 't onderlijf een staart,
waarmee zij plaschte en sloeg door 't nat
Als naar der visschen aart.
Een zeewijf — wie, die 't kon verklaren? —
Was hier verstrikt in 't garen.
Maar spoedig zag de visschersstoet
Hoe zij de handen wrong,
En hoe een bittre tranenvloed
Uit bei heur oogen sprong:
En de eerste vrees week voor 't verlangen
zoo rijken buit te vangen.
't Greep al het touw: 't bood al de hand :
En, voortgesleept met kracht,
Was spoedig op den oeverkant
De zwemster aangebracht.
En poogde, bij hun vroolijk dart'len
Vergeefs haar boei te ontspart'len.
FRANKE. Zuidcrattkgeodea. „



Hoe juichte blij de visscherstroep
In zulk een schoone vangst.
Hoe schaterde die wilde groep
En spotte met haar angst,
En rekende uit, wat hen die morgen
Al voordeel zou bezorgen.
— Dit wijf moet naar Heer Gijs *). riep de een Die schenkt haar aan zijn bruid.
— Neen, naar den Bisschop moet zij heen riep straks een ander uit.
— Best, sprak een derde: naar mijn denken Den koning *) haar te schenken.
Zoo was 't, dat elk zijn meening zei,
En luid en luider kreet:
Tot dat opeens haar klaaggeschrei
Verbaasd hen zwijgen deed.
En ze aanving, smeek'ling in hun midden
Om deerenis te bidden.
Ach! riep zij, zend mij toch naar Heer
Naar Vorst noch Bisschop heen.
Mijn woonstee is in 't schuimend meer:
Daar leef ik, daar alleen.
Moet ik, een uur nog, 't zeenat derven,
Ellendig zal ik sterven.
Ja sterven zal ik, eer ge mij
Van hier voert en verkoopt.
Waar blijft dan vrienden! oordeelt vrij,
De winst waar gij op hoopt?
Neen, schenkt mij weer aan 't waterleven:
't Zal beetre winst u geven.
1) Gijsbrecht van Amstel.
2) De Roomskoning Willem II van Holland.



Diep onder 't breede watervlak, Daar rijst, in vollen praal, Met paerlemoeren schelpendak 't Paleis op van koraal Aan mij en mijne zusterkoren Tot woonverblijf beschoren.
Daar leven wij in zoeten vree En kennen geen verdriet, En voeren over heel de zee Een onbepaald gebied, En weten nimmer van gebreken Of ouderdom te spreken.
'k Verliet mijn woonstee, slecht beraan
Uit onbezonnen lust
Om 's menschen handel ga te slaan,
En zwom langs bij de kust.
Zoo dreef de vloed mij naar dees stranden
En hulpeloos, in uwe handen.
Bedenkt, hoe zwak ik hier ook schijn,
'k Ben machtig op den vloed.
En o! 'k Zal nooit ondankbaar zijn
Zoo ge aan mijn beê voldoet.
'k Zal, zoo uw goedheid mij wil slaken,
Steeds voor uw welzijn waken.
'k Zal, over 't bruischend pekelveld Hoe bui en branding woên Voor zeegevaar en stormgeweld Uw booten steeds behoên: En, waar zij 't net in zee doen vallen Zij vangen 't meest van allen.



O! Zij mijn bede dan verhoord;
En 't weldoen koste u niet,
wanneer het — o vertrouwt mijn woord
u zulken woeker biedt.
Ik weet, de menschen soms bedriegen,
Maar geen meermin kan liegen.
Zoo lieflijk was haar zilv'ren stem, zoo hemelzoet van toon, En wat, met zooveel kracht en klem Beloofd werd klonk zoo schoon, Dat ze aller harten overreedde En neigde tot haar bede.
En zwijgend, eer men 't wist of dacht
Of teeken daartoe gaf,
Daar wond men haar der netten vracht
Van hals en schouders of,
Daar zagen zich de blanke handen
Verlost van ruwe banden.
En nauw'lijks losgeboeid en vrij, daar sloeg zij met den staart — Dat oud en jong ter wederzij Terugstoof, gants vervaard, — Sprong op met juichend vreugdgeschater En plompte in 't schuimend water.
En plaschte en roeide en dook en zwom
En dartelde in het nat
En duikelde om en nogmaals om,
Van golfjens overspat,
Tot aan de breede monding heenen
waar Vecht en IJ vereenen.



Daar wendde zij nog eenmaal 't hoofd
En nep: „gij visschersliên!
Ik houde u wat ik heb beloofd
Als de uitkomst zal doen zien.
En „Muiden, Muiden zal beklijven
En eeuwig Muiden blijven."
Zoo sprak het zeewijf en verdween
Op eenmaal voor elks oog:
Een held're lichtstreep toonde alleen
Wat weg zij heenen toog.
Maar nimmer werd zij weer vernomen
Aan Vecht of Pampusstroomen.
Mr. J. VAN LENNEP.
Uit: Merkwaardige Kasteelen van Nederland.



DE ZEEMEERMIN VAN MUIDEN II.
IN overoude tijden verscheen ook te Muiden een zeemeermin. Lange tijd heeft ze daar voor de monding van de Vecht rondgezwommen.
Ze deed niemand kwaad maar de visschers die haar soms bij toeval zagen zong ze een geheimzinnige profetie voor. Met baar schoone welluidende stem zong ze „Muden zal Muden blyven Muden zal noit beclyven."
Toen ze zoolang haar lied gezongen had tot iedereen in Muiden het kende verdween ze om nooit weer terug te keeren.



HET HEKSENHOL MOLKWERUM.
ER woonde te Molkwerum een boer die geen twee woorden zeggen kon zonder dat er een vloek bij was. Hij kon er op los donderen dat het zoo'n aard had.
Zijn vrouw die zeer zachtzinnig was leed daar zeer onder. Zij had reeds alle mogelijke moeite gedaan de man te bewegen toch het vloeken na te laten, maar haar bidden en smeeken had geen succes. De ruwe boer vloekte barbaarsch en bleef vloeken.
De vrouw echter was op de duur tegen het leven met zoo'n vloekbeest niet bestand en op zekere dag verdween ze.
De boer het de heele omgeving afzoeken maar alle moeite was tevergeefs.
De vrouw werd niet teruggevonden.
Alleen vond men op de Molkwerumerzijl haar kleeren op een hoopje liggen. Van haar zelf echter geen spoor.
Men besloot hieruit dat ze zich in zee verdronken had.
Maar na zeven dagen verscheen de vrouw plotseling weer in de woning van de vloekende boer.
Deze was eerst zeer ontsteld over haar verschijning maar zij stelde hem gerust door te zeggen dat ze alleen maar een week weg geweest was om aan zijn eeuwige gevloek te ontkomen. Maar ze had zich bedacht. Ze kwam maar weer terug, wanneer hij, de boer, tenminste belooven wilde voortaan het vloeken te laten.



Dat deed ie, onder de indruk van de geheimzinnige wederkomst van zijn vrouw gereedelijk, en zoo werd besloten, dat ze een nieuw leven zouden beginnen.
Dit leverde echter nog al moeilijkheden op want de vrouw bleek totaal van inborst veranderd te zijn. Was ze vroeger zorgzaam en zuinig, nu was het precies omgekeerd. Ze liet de zaken gaan zooals ze wilden en een dubbeltje gaf ze net zoo gemakkelijk uit als een gulden. De zaken op de boerderij gingen daardoor natuurlijk niet zoo vlot en van vooruitgang was geen sprake. Had ie vroeger daalders in de kast, nu moest ie keer op keer naar de notaris om hypotheek op zijn goederen te nemen. Maar hij verdroeg het alles om den lieven vredes wille, want overigens was zijn vrouw goed en meegaande.
Het echtpaar leefde zoo een aantal jaren betrekkelijk gelukkig. Het bedrijf mocht dan al niet vooruitgaan, het kindertal groeide prachtig aan. Zoo de een na de ander kwamen er negen dochters. Ongelukkig echter hadden ze alle een aardje naar hun moeder. Geld had voor hen geen waarde, werken vonden ze niet noodig en hun ijdele hoofden waren leeg en hol.
Niettegenstaande de boer dus een vrouw had en negen dochters was ie toch nog verplicht er een dienstmaagd op na te houden!
Dit verdriette hem wel eens en dikwijls klaagde n ie zijn nood bij zijn vrouw. Maar zij lachte hem uit. Hij moest niet zoo zwaartillend zijn. Waarom genoot ie niet liever het leven zooals zij. Kom met me mee, kirde ze, terwijl ze hem onder de kin kietelde en praat niet langer zoo vervelend over die boerebedoening.
Maar eens op een keer zat het de boer te hoog.
De uitbarsting kwam doordat de meid iets verkeerd deed.



Hij ontplofte in een van z'n ouderwetsche vloekbuien en zie, nauw had ie zijn godslasteringen uitgebraakt of de dingen veranderden.
Z'n vrouw was plotseling verdwenen, precies zooals dat jaren geleden gebeurd was.
Men zocht en zocht en vond tenslotte haar kleeren op een hoopje liggen, juist zooals dat de eerste keer plaatsgevonden had.
Spoedig kwam uit wat er gebeurd was.
De boer had al die tijd met de duivel geleefd in plaats van met zijn vrouw.
Zijn echte vrouw had zich jaren geleden uit wanhoop over zijn beestachtig gevloek in de Zuiderzee verdronken.
En de duivel had daar partij van getrokken. De negen dochters waren natuurlijk alle heksen. Die hebben heel wat onheil over Molkwerum gebracht.
Niet alleen dat ze zelf toovenaressen waren maar de venijnige schepsels trouwden ook nog en kregen veel kinderen; dochters voornamelijk, die ook weer heksen werden.
Ja, Molkwerum is lange tijd geplaagd geweest door dat geval met die vloekende boer.
Het schijnt dat van die tijd af het gespook te Molkwerum een aanvang genomen heeft en dat de bijnaam van „Het Heksenhol" van die tijd dateert.



DE HINDELOOPER KAAIG.
VOOR meer dan honderd jaar is het volgende gebeurd met de Hindelooper Kaaig. De Hindelooper Kaaig was het beurtschip tusschen Hindeloopen en Amsterdam.
De schipper en de knechts waren stoere zeelieden en voor geen kleintje vervaard, maar ze stonden toch op een keer voor een raadselachtig geval waar ze geen weg mee wisten.
Of is het misschien niet wonderlijk als men ziet dat de knoopen in de touwen 's morgens anders liggen dan men ze er 's avonds ingedraaid heeft? En toch was dat het geval met die Kaaig. Wanneer de schuit aankwam en aan wal lag goed en wel gooide de schipper de trossen uit en de knechts legden het schip aan de meerpalen vast met een schippersknoop in de touwen. Een echte schippersknoop, die niet los ging, wanneer men aan het touw trok.
Maar wanneer ze 's morgens bij de schuit kwamen lag het aan de wal, ja, maar in de touwen lagen ouwe wijvenknoopen, van die knoffelknoopen; wanneer je er aan trok gingen ze los. Was dat niet vreemd?
De schipper maakte zich kwaad er over en schold op de knechts op de hartige manier waarop schippers dat kunnen doen.
Was dat een manier van doen? Welke schippersknecht maakte nu een ouwe wijvenknoop?



De knechts verontschuldigden zich; ze konden het niet helpen.
Maar de schipper haalde de schouders op.
De oudste knecht echter liet het niet op zich zitten.
Die wilde er meer van weten. Hij wist vast en zeker, 's avonds werden goede knoopen gelegd; er moest wat achter zitten, of de schipper het dan gelooven wou of niet.
Die ouwe knecht zei niets, maar op een avond om een uur of negen stapte n ie zijn deur uit en ging door de verlaten straten van Hindeloopen naar de haven waar de Kaaig lag.
Behoedzaam maakte n ie het luik van het vooronder los en kroop er door.
Zie zoo, dacht die ouwe knecht, ik moet weten wat er 's nachts met de Kaaig gebeurd.
Van te voren had ie zich er van overtuigd, dat alles wel was aan boord.
De Kaaig lag behoorlijk gemeerd en met goede schippersknoopen in de touwen. Er was niets bijzonders te zien.
Dus ging die knecht die nacht, inplaats van bij zijn vrouw, in het vooronder slapen.
Tja, men moet er wat voor over hebben om achter de geheimenissen van ouwewijvenknoopen te komen.
Toen ie dan zoo een uur of drie geslapen had, tegen middernacht dus, werd de knecht wakker door gerommel en gestommel aan boord. Het scheen of er met vaten gerold werd en of men bezig was kisten te kantelen en ook of de zeilen geheschen werden.
De man ging rechtop in zijn kooi zitten en luisterde scherp en gespannen.
Ja hoor, Ze heeschen het zeil, ze waren met de touwen bezig. Voetstappen hoorde n ie duidelijk op



het dek en het piepen en knarsen van de helmstok kon ie zeer goed waarnemen.
Een oogenblik dacht ie er over op te staan maar het was hem, of ie in zijn kooi teruggedrukt werd.
Voer het schip nu?
Natuurlijk, dat borrelen en bruisen voor aan de boeg en langs de zijden van het schip was hem vertrouwd genoeg; daarin kon ie zich niet vergissen. Dat was het lied van het water. Het stond boven alle twijfel vast dat het schip voer, dat het zeilde.
Nu sprong de angst de ouwe knecht van achter op de rug.
Ja, het is gemakkelijk, bij klaar lichten dag een besluit te nemen. Om te zeggen „spookt het op de Kaaig? Dan ga ik daar vannacht eens slapen en uitvisschen wat er eigenlijk gebeurt."
Maar als de nacht eenmaal zwart over de wateren ligt en het gespook aan de gang is. Wanneer de heksen eenmaal de touwen losgemaakt hebben, het zeil geheschen en het schip in volle zee gestuurd. Dan komt het er op aan.
De ouwe knecht durfde dan ook niet gaan kijken. Voor geen geld van de wereld. Stilletjes bleef ie in zijn kooi en haalde de deken zoo ver mogelijk over de ooren opdat ie maar niets hooren zou.
Maar jawel. Niets hooren. Hooren en zien verging. Het schip voer niet, het vloog. Het scheen of er een orkaan woedde. De zeilen klapperden en flapperden en alles aan het sterke schip kreunde en steunde. Het roer piepte en knarste en de wind gierde akelig door de touwen. Het was een gehuil om er naar van te worden en zóó snel voer het schip dat je niet op je beenen zou hebben kunnen staan.
Nee, die ouwe knecht kwam niet aan dek om te



kijken wat er gebeurde maar hield zich stilletjes schuil.
Misschien had de kaaig een half uur met die razende vaart gezeild, toen het van lieverlede stiller begon te worden aan boord.
Het gegier en gehuil in het want verminderde en er voor in de plaats kwam weer het zachte vertrouwelijke murmelen en borrelen zooals de knecht dat zoo goed kende van zijn tochten bij goed weer over de Zuiderzee.
En na eenige tijd trad er volkomen stilte in. Geen geluid werd meer vernomen. Geen geloei meer van de woedende orkaan, geen gepiep en geknars, geen voetstappen en kistengekantel, zelfs geen gemurmel meer.
't Werd alles volkomen rustig.
Toen dit zoo een poosje geduurd had kreeg de oude knecht weer moed.
Hij besloot toch maar eens te gaan zien wat er van was.
Voorzichtig ontgrendelde n ie het vooronder, kroop door het luik en ... . keek in de heldere verblindende zonneschijn.
Hij kon zijn oogen niet gelooven, want het was toch nacht meende n ie. Hij kneep zich in de beenen om te zien of ie wel wakker was, en ja, er volgde pijn, dus droomen deed ie niet.
Ten hoogste verwonderd stapte n ie op het dek en nu zag ie dat ie zich bevond in een hem volslagen vreemd en onbekend land. Het was klaar lichte dag en de zee lag fonkelend van goud onder de strak blauwe hemel.
Voorzichtig ging ie van boord en keek om zich heen. De plantengroei was hem gansch onbekend. Hier groeiden heel andere boomen en struiken dan te Hindeloopen en vreemde bedwelmend geurende bloemen bloeiden er in weelderige overvloed.



De knecht die op zijn tijd wel eens bang was, miste toch geenszins praktische zin. Dus dacht ie ,,ik moet een bewijs hebben." Vlug liep ie naar een oranjeboom, die vol vruchten hing, schudde die zoodat de appels rond hem heen in het gras tuimelden en stak daar eenige van in de zakken van zijn wijde pikbroek.
En toen weer aan boord terug. En dadelijk in het vooronder, de grendel voor het luik en te kooi.
Slapen als het mogelijk was.
Niet lang lag ie onder de wol of het lieve leven van daar straks begon weer. Eerst voetstappen, gerol van tonnen, gekantel van kisten, hijschen van zeilen, piepen, knarsen, borrelen, murmelen en daarna loeien, gieren, huilen van de wind door het want, precies zooals op de heenreis.
Het duurde ook ongeveer weer een half uur waarna alles geleidelijk aan stil werd.
De ouwe knecht bleef nog in zijn kooi liggen, tot het aanbreken van de dag. Toen kroop ie naar buiten en zag dat ie te Hindeloopen aan de wal lag.
Alles op het schip was in de beste orde, er was niets vermist of vernield.
Aan niets was te zien dat het er zoo doorgegaan was 's nachts.
Alleen lagen er in de touwen weer ouwe wijvenknoopen.
De knecht begreep nu best waar die vandaan kwamen.
Hij spoedde zich in de ochtendschemering naar huis en even voor zijn deur zag ie een vrouw een steegje ingaan.
Hé, dacht ie, wat moet die daar zou je zeggen.
Toen ie haar voorbijging bleef ze naar hem staan loenzen, maar hij, ook niet mis, haalde een oranjeappel uit zijn zak en hield haar die voor.



Op het gezicht van de appel gaf de vrouw een ijselijke gil, viel flauw en was drie dagen daarna een lijk.
Tja, 't is gevaarlijk werk met de duivel uit varen te gaan.
Maar de ouwe knecht had het er, dank zij zijn voorzichtigheid, goed afgebracht en iedereen wist sedert dien wie de ouwewij venknoopen in de touwen van de Hindelooper Kaaig draaiden.
Dat deden de heksen natuurlijk, wanneer ze een uitstapje maakten.



UILKE ANNES VAN HINDELOOPEN.
UILKE Annes, de veerschipper van Hindeloopen ging op een avond, dicht voor Kerstmis, naar de zeedijk om ganzen te schieten. Och, ja, de schippersvrouw had warschippers en dus was een ganzeboutje welkom.
Waarom zou Uilke dus niet zijn buks laden en er op uit trekken naar de zeedijk waar de ganzen soms bij koppels zwommen of vlogen.
Vooral in de stinkhoek kon de buit soms goed wezen, hoewel men daar oppassen moest, want Jonker Hein van Paardepoot huisde daar en speelde je soms een leelijke streek. Ja, daar moest men om denken. Maar schipper Uilke was niet bang uitgevallen. Hij gooide de buks over de schouder en trok er toen het begon te schemeren met zijn trouwe hond op uit.
Het beloofde een goede avond te worden. Het weer was uitstekend en de ganzen trokken, dat merkte Uilke wel. Duidelijk hoorde n ie vleugelgeklep en ganzengesnater. Het ging er nu maar om ze onder schot te krijgen.
Behoedzaam sloop ie langs en over de dijk, tusschen de palen van de zeewering en behendig wipte n ie van het eene groote bazaltblok op het andere.
Maar al was het weer dan ook goed en al waren de ganzen blijkbaar niet zoo ver af, er haperde toch iets. Het scheen onmogelijk de beesten onder schot te



krijgen. Soms verbeelde n ie zich sterk dat ié een koppel niet alleen snateren hoorde, maar dat ie de vogels zag, duidelijk zag. Maar wanneer ie zijn buks aanlegde, waren ze verdwenen.
Zoo had Uilke geruimen tijd geslopen en gekropen en het was hem nog niet gelukt iets te schieten.
Dat was toch verdrietig.
Het was de eer van de schipper te na. Dat had ie nog nooit gehad. Dat ie met niets thuis kwam, alla, dat kon gebeuren wanneer er geen vogels waren, maar ze waren er, dat hoorde n ie. Duidelijk nam ie het gesnater waar en het gegakkel.
't Was of de duvel er mee speelde.
Plotseling herinnerde Uilke zich dat ie in de stinkhoek was en daar was het niet te vertrouwen, wist ie.
Niet dat Uilke bang was, dat niet, maar een eigenaardige rilling ging er toch over zijn rug en een oogenblik had ie het gevoel, of al zijn haren spelden waren die hem alle tegelijk in zijn hoofdhuid prikten.
Ook de hond gedroeg zich vreemd. Hij jankte angstig.
Dat moest er nu nog bijkomen, dat die hond met zijn gejank de vogels wegjoeg. Dan kwam er van schieten heelemaal niets.
Hou je koest hond! beet Uilke hem toe maar de hond bleef onrustig.
Hoe was het mogelijk, dat ie niets zag. Hij moest er vlak bij zijn, zoo duidelijk kon ie ze hooren.
Weer jankte de hond zachtjes en Uilke had hem wel kunnen slaan, maar zie, waren dat de ganzen?
Ja, zeker, daar had je ze, er was geen twijfel aan. Het was een heele troep. Prachtig om er in los te branden. Dat zou een goed schot wezen.
Maar Uilke was geen meester over zijn geweer
FRANKE. Zuidcrzeelegenaen.



scheen het, want hoeveel moeite hij ook deed, hij kon het niet gericht krijgen.
Dat kwam er was iets met de ganzen niet in orde. Er was een vogel bij .... is dat een zwaan? dacht Uilke en zijn geweer zakte met de tromp naar de grond.
De hond huilde zachtjes en drong zich angstig tegen de laarzen van de schipper aan.
Is het een zwaan, vroeg de schipper zich nogmaals af, of vergis ik me zoo?
En nu was er geen sprake meer van schieten op de ganzen.
De zwaan maakte zich uit het koppel los en zwom over het water in de richting van de schipper.
Uilke voelde dat ie daar niet op schieten kon.
Het zou ook niet gegeven hebben. Hij had hem immers toch niet geraakt.
De zwaan naderde heel vlug maar Uilke kon met goed zien of ie zwom of dat ie vloog. En wat erger was, het was heelemaal geen zwaan, die daar in ijzingwekkende vaart op Uilke toestormde maar iets wits, wat groeide, groeide, steeds maar groeide.
In zijn angst dacht de schipper nog „zoo'n groote vogel heb ik nog nooit gezien; wat me nou overkomen zal."
Als een bliksemflits schoot het hem in zijn bewustzijn dat Jonker Hein van Paardepoot hier zijn domein had. Wie weet was hij het zelf niet die daar aanstuiven kwam in de gedaante van een angstig groote witte vogel. ..
Uilke wilde vluchten maar het scheen of zijn voetzolen aan de keien van de zeedijkglooiing geplakt zaten. Hij kon niet van de plaats komen en de arme hond zat jankend en kermend in elkaar gedoken achter hem.



Vlak achter hem zweefde het witte gedrocht.







Uilke dacht het te besterven maar gelukkig scheen het of de vreemde witte vogel zijn vaart verminderde, of ie terugging, of ie kleiner werd....
Maar dat was bedrog. Want nauwelijks was Uilke een beetje op zijn verhaal gekomen, of daar kwam de vogel weer aangestoven.
Nog grooter was ie dan daar straks en recht kwam ie op de schipper aan. Het water stoof op en spatte alle kanten heen en een akelig scherp sissend geluid kwam nader naarmate de vogel dichterbij kwam.
Nu werd het Uilke toch te bar. Dat was gespook, daar viel niet aan te twijfelen en met een ruk keerde n ie zich om en zette het op een loopen.
Maar het onheilspellende gesis achter hem kwam nader en nader en de schipper voelde wel dat ie het spook niet zou kunnen ontloopen. Hij kreeg de gewaarwording alsof het hem van achter vastgreep, op zijn rug sprong en hem de keel dichtsnoerde.
Nog harder rende Uilke maar het spook blijkbaar ook want het was Uilke of ie de koude adem van de verschijning in zijn nek voelde.
Schuw keek ie onder de vlucht achterom, en jawel hoor, vlak achter hem, zoodicht dat het te grijpen was, zweefde het witte gedrocht.
Uilke schreeuwde luid en spande alle krachten in om het spook te ontkomen, maar dit vloog hem op hetzelfde oogenblik in suizelende vaart voorbij.
Daar stoof het, de dijk langs, het dorp in en vlak voor het poortje waar Uilke door moest om in huis te komen, bleef het verschijnsel dreigend staan.
Nu was het nog erger.
Hoe zou de schipper zijn poortje doorkomen. Onthutst en geheel in de war bleef ie stokstijf staan.



Maar de verschijning stond daar ook en versperde hem de weg.
Wat moest Uilke beginnen. Langs een andere weg in huis komen ging niet; het poortje was de eenige toegang.
De heele nacht daar zoo tegenover elkander te blijven staan was ook niet te doen midden in de winter.
Hij vermande zich dus en keek scherp naar de verschijning die hem de weg versperde.
En zie, hoe scherper ie keek hoe meer leek het spook van vorm te vervloeien en in grootte af te nemen. Ja, het scheen zelfs in de grond te verzinken.
Dat was een goede gelegenheid om een aanloop te nemen en door het poortje te rennen.
Het lukte.
Wèl liep ie z'n hond onderste boven, zoodat het beest jankend een eind heen stoof, maar Uilke kwam ongedeerd binnen.
Maar zonder ganzen natuurlijk.
Tja, die Jonker Hein van Paardepoot ook.



HET KWADE WIJF VAN HINDELOOPEN.
ER zijn door alle tij den heen kwade wijven geweest. En op alle plaatsen hebben ze geleefd. Ook te Hindeloopen was lang geleden zoo'n vrouw die de broek aan had.
Haar lijfspreuk was: „mijn man de baas op zijn schip, goed, maar thuis heb ik te zeggen." En dat bracht ze in praktijk ook. Haar man lag bij haar voor een oortje thuis. Wanneer ie binnen voer van zee moest ie niet denken dat ie zoomaar in huis stappen kon.
Geen denken aan. Eerst moest ie voor de drempel zijn laarzen uittrekken. Zoo maar op zijn zeelaarzen een man in huis, daar bedankte ze hartelijk voor. Daar wreef ze haar boeltje niet voor op.
't Moet gezegd dat het een propere vrouw was, daar niet van, maar lastig, verschrikkelijk.
Denkt u dat haar man een pijpje mocht rooken, als ie thuis was?
Geen sprake van. Hij mocht stil in zijn stoel zitten en voor de rest geen nieuws.
Tja, zoo was ze nu eenmaal, maar overigens een goed wijf. Haar huishouden liep als gesmeerd en alles bij haar blonk en schitterde alsof het fonkelnieuw was.
Het is dus te begrijpen, wat een consternatie het verwekte, toen de kapitein, haar man, eens van de reis terug kwam en een groote ruige zwarte poedel meebracht.
R zijn door alle tijden heen kwade wijven geweest. En op alle plaatsen hebben ze geleefd. Ook te Hindeloopen was lang geleden zoo'n



Die hond in mijn huis, snauwde ze, hoe kom je er bij. Nee hoor, in mijn huis geen honden, 't Geeft veel te veel rommel. Al die haren van dat beest die overal aan vast blijven zitten en zijn andere vuiligheid. Geen hond in mijn huis, kijfde ze.
En of de schipper haar al probeerde uit te leggen, dat hij het beest bij een schipbreuk gered had en dat het toch niet aanging zoo'n dier aan z'n lot over te laten, het kon haar allemaal niets schelen, ze wou het beest niet in huis hebben, 't Bleef haar gelijk waar ie het beest vandaan had, gansch gelijk en hij moest begrijpen, dat ze niet verkoos het dier binnen te laten. Zie zoo, nou wist ie het.
Maar de schipper, die het beest gered had en zich aan het dier had gehecht, want het was zoo aandoenlijk trouw, ging deze keer stijl staan en zei met harde stem, dat wanneer zij de hond niet in huis hebben wou, ze het dan buiten hem ook maar moest stellen.
Nou, dat was dan goed. Wou ie niet binnen komen, haar best, moest ie maar weer naar boord trekken. Zou haar een zorg zijn.
En zoo riep de kapitein de zwarte poedel, die voor de vrouw te kwispelen stond, bij zich en met groote stappen ging ie naar boord terug.
Direct liet ie de ankers inhalen, heesch de zeilen en voer met een kwade kop de Hindelooper haven uit het wijde water op.
De vrouw nam haar poetsdoek en met schuurzand en biksteen poetste ze al het koper in haar huis, zoodat het glom en glansde als verwachtte ze een koning.
Hij komt vanavond met hangende pootjes wel terug dacht de wilssterke vrouw. Hij houdt het niet uit. Zes weken is ie weggeweest dacht ze en een sluwe glimlach speelde om haar strenge mond. Zachtjes mompelde



ze: „straks komt ie met hangende pootjes terug."
Maar ze vergiste zich ditmaal.
De kapitein toonde dat ie ruggegraat had.
Hij wendde het roer niet maar voer naar onbekende landen, naar verre, verre stranden.
De vrouw wachtte en wachtte en toen de avond zwart over het stadje lag sloop het berouw in haar hart.
Had ze wel goed gehandeld? Waarom was ze eigenlijk zoo eigenzinnig geweest?
Maar haar stijve ik joeg het berouw op de vlucht en met verdubbelde ijver ging ze weer aan het poetsen en schuren.
Ze wachtte dagen en dacht, hij maakt maar een kort reisje en dan komt ie terug en valt vlak. Hij had haar immers nog altijd haar zin gegeven. Nog nooit had ie een houding, die tegen haar harde wil indruischte vol kunnen houden. Altijd was het eind geweest dat ie gedaan of gelaten had wat zij wilde.
Ze kende zijn macht over hem. Altijd, wanneer ie van een lange zeereis terug kwam, was ie als was in haar handen geweest. Waarom zou dat thans anders wezen? Kom, ze moest maar stil afwachten, je zou zien, spoedig kwam ie met hangende pootjes terug. Hij zou zeggen, ik zal de hond wel aan boord laten maar laten wij die paar dagen dat ik aan de wal ben goed met elkaar wezen.
En in zijn oogen zou ze zijn zwakheid lezen ....
Maar ze vergiste zich.
De schipper kwam niet terug.
Hij voer van haven naar haven, maar deed Hindeloopen niet meer aan.
Jaren vergingen zoo.
De vrouw werd ouder en haar trekken verslapten. Had ze in de beginne telkens nog gedacht, vanavond



komt ie, nu wist ze wel dat ze zich vergist had.
Ze voelde wel dat ze een verlaten vrouw blijven zou.
Gelukkig had ze nog een troost; dat was haar huisboeltje.
Dat kon ze wrijven, poetsen en schuren. Meer dan ooit schrobde en dweilde ze.
Dat was goed om de herinnering aan wat gebeurd was te verdringen.
Hoe meer haar koper glansde en blonk hoe minder hoefde ze aan die ongelukkige ochtend te denken toen haar man met de poedel voor de deur stond.
Maar het geschitter vermocht de herinnering niet te dooden.
Telkens schoot het in haar op, had ik het maar niet gedaan. Had ik deze eene keer maar eens toegegeven. Het was toch zoo erg niet geweest. Hij hield blijkbaar zooveel van die hond.
Maar dan brandde het ook in haar op, ja, meer dan van jou blijkbaar. Hij verliet jou, terwille van die hond.
En dan moest ze weer schuren, schuren, om die bittere gedachten weg te werken.
En als ze moe was van poetsen en peinzen, kon ze op haar bed niet in slaap komen, maar welden de tranen in haar heete drooge oogen op en maakten haar hart week, tot smeltens toe.
En eens op een stormnacht, toen ze bijna wegsmolt van verlangen werd ze opgeschrikt door kloppen op de deur en door luid hondengeblaf.
In allerijl sloeg ze een doek om en liep naar de deur
om te zien en daar stond de zwarte ruige poedel,
kletsnat, en tegen de deurstijl leunde haar man, uitgeput en eveneens doornat.
„Kom binnen,." was alles wat ze zeggen kon, „kom gauw binnen."



En toen de man op de poedel wees nam ze de hond bij de halsband en haalde hem de kamer in, zoo nat en vuil als ie was.
En ze liefkoosde beiden, de schipper en de hond, en toen ze vernam dat de trouwe poedel op zijn beurt de redder van haar man geworden was, dat de schipbreuk zonder de hond hem noodlottig geworden zou zijn barstte ze in tranen uit.
Ze zwoer, dat de hond voortaan de beste plaats in huis hebben zou. Haar man vroeg ze, haar toch weer in genade aan te nemen.
Wat ie met een gelukkig hart deed want het wegblijven had hem bovenmenschelijke moeite gekost.
Als een zichtbaar teeken van haar blijdschap om de terugkeer van haar man liet de vrouw een gedenksteen maken en in de muur van haar woning metselen.
Nog heden ten dage kan de wandelaar die door de stille verlaten straatjes van Hindeloopen zwerft en peinst over de oude vergane dingen de steen zien.
Ergens in een geveltje zit hij nog.
Een hond staat er op afgebeeld en een engeltje spreidt er zijn vleugeltjes uit.



HET ZEESPOOK VAN ZURICHEROORD.
IN vroeger jaren was het aan het Zuricheroord niet pluis. Daar waar de dijk ver en scherp de zee in hoekt spookte het.
Daar huisde het zeespook. In donkere, stormruwe nachten waarde het daar huilend rond en wee de argelooze die daar kwam jutten.
Het spook steunde en kermde dat iemand het hart in zijn lijf omdraaide.
't Huisde in de hokken langs de dijk. Daar waar het paalwerk ver zee inliep om de kracht van de golfslag te breken had het zijn woning.
't Kon zich onzichtbaar maken natuurlijk. Wanneer men er overdag langs ging, in gezelschap, bij goed weer, zag men niets bijzonders.
Paalwerk was er, met wier begroeid, en tegen dat paalwerk aan, groote hoopen aangespoeld wier. Dat was alles.
En meeuwen, sterntjes, pleviertjes en al dat goedje dat er dartel rondscharrelde.
Maar van een spook was niets te bekennen.
Ja, zoo was het bij zonneschijn, en wanneer men er kwam in gezelschap.
Maar nu een Octoberavond.
Het is al acht, negen uur en de lichten in de verre boerderijen floepen een voor een uit.
De wind boldert hol en ruw over de Zuiderzee



en de golven rollen donker en dreunend aan een breken tegen het vooruitloopende paalwerk.
Zuchtend en steunend staan de donkere palenlijven in de branding. Ze kreunen ijselijk en het zeewier er tegen ritselt angstwekkend.
Is het niet of het woorden worden, dat drooge geknister van het wier?
Zijn dat niet de monden van het zeespook, tandelooze monden, de tong glijdt van de eene naar de andere hoek, die hun haat uitspuwen tegen een ieder die hier mocht willen komen jutten?
Ja, want het zeespook bewaakt de „boet".
De „boet" is van hem, sist ie, hebzuchtig, gierig.
Niemand mag daaraan komen.
O 't is bekend genoeg, op Zuricheroord spoelt meer aan dan wier alleen.
In die hoek loopt alles vast als in een zak.
Kostelijke dingen komen daar soms aangedreven. Kisten, tonnen, manden, hout, o van alles. Begeerlijke dingen.
Maar raak er niet aan.
Degeen die het doet maakt kennis met het ijsehjke zeespook.
Kreunend en kermend maakt het zich los van de donkere paalreuzen en uit het ritselend, knisterend zeewier en met groote stappen komt het op de jutter toe en jaagt hem op de vlucht, de dijk af, het land in.
Alles wat de zee aanbrengt is van het spook; alleen de strandvonder laat ie ongemoeid de aangespoelde zaken wegvoeren.
Maar de strandvonder komt dan ook bij klaarlichte dag en niet wanneer de donkere avond onheilvol over de uitstekende landpunt zwart. Niet wanneer de golven uit de duisternis zich als in wanhoop tegen de harde



bedoornde zeewering werpen om kreunend en gebroken teruggeslingerd te worden in de chaos van wind, water en schuim. Niet wanneer de storm buldert en slierten droog zeewier aan het paalwerk flodderen gelijk de grijze haren van wilde witte wijven.
Neen, de strandvonder komt overdag wanneer de storm uitgewoed is en men in alle hoeken en gaten kijken kan. Wanneer er op Zuricheroord niets anders te zien is dan de dingen van deze wereld, de boet, het water, de palen én het wier.
Dan vertoont het zeespook zich niet.
Dan is het ingekapseld in de ongeziene dingen.
Maar het is er. Het leeft.
Probeer maar om te jutten.
Probeer maar 's avonds, die ton weg te halen die er aanspoelde of die kist waar nog wel wat van te maken valt. Beproef het maar als ge durft.
Het spook zal komen, wees daar verzekerd van.
Eerst zult ge geruisch hooren, een beetje vreemd geruisch en ge zult er geen aandacht aan schenken.
Ge doet tenminste of het voor u niet bestemd is maar ge hebt hooren vertellen over het zeespook.
Aan zulke dingen echter gelooft ge niet.
En daarom doet ge of ge niets hoort.
Maar het is er, het geruisch en het komt niet alleen van het water dat tusschen de palen klotst en klokt en zoeft. Het komt wel van het water maar het is anders want er spreekt nog iets in mee.
Dat is de stem van het zeespook.
Heel zachtjes, bijna onhoorbaar, maar het is er.
En niet alleen in het klokken en kloeken van het water is die stem, maar ook in het geknister van het drooge wier.
O, 't hoeft niet eens te stormen zoodat de wier-



slierten om de paalkoppen fladderen en het lijkt of een leger van waanzinnige oude vrouwen met een onzichtbare vijand kampt.
Neen, maar op elke donkere winderige avond is er dat afschuwelijke gefluister van het zeespook.
En degeen, die er komt met het doel om te jutten moet het wel hooren, of ie wil of niet.
Het grijpt hem vast, springt op zijn nek en slaat hem met angst en ontzetting. Het laat niet af met zijn sinister geknister maar zwelt aan en uit alle hokken klinkt het op.
't Heeft geen zin zich er voor te verschuilen, want het is overal, 't vult alle paalhokken aan het Zuricheroord.
't Geruisch van de golven is er vol van en het paalwerk spreekt er over.
En wee de jutter die aan de eerste waarschuwing niet genoeg heeft. Die niet haastig van deze lugubere plaats wegvlucht en de veilige rust van het gele lamplicht zoekt.
Wee de jutter, want het spook werkt zich los uit water, palen en wier, en neemt vorm aan en komt op groote laarzen op de jutter toe en jaagt hem weg met zijn ijselijk gekreun en gekerm....
En slaat hem met angst en ontzetting....



DE MAKUMMER KOFSCHIPPER.
"I N oude tijden woonde er te Makkum een schipper
die het met de duivel hield. JL Hij was een barsch en ongenaakbaar man maar een uitstekend zeeman.
Meen, zijn zeemanskunst had ie geleerd aan een verdachte school. Nietwaar, waar Jonker Hein vaii Paardepoot rector is wordt niet veel goeds geleerd.
Die kapitein dan was een ruwe klant; vechten en drinken deed ie dat het een aard had. Zeilen kon ie als de beste. Algemeen verwonderde men zich er over hoe ie het gedaan kreeg zoo vlug zijn reizen af te leggen. Waar een ander weken over deed had hij maar een paar dagen voor noodig.
Maar ja, wanneer je hulp hebt van Joost is het geen kunst meer te doen dan een gewoon christenmensch. .
Maar eens op een keer liep die schipper toch tegen
de lamp. , 't Was toen ie met een lading hout van Kiga op ae
thuisreis was.
De heele morgen was het goed weer geweest; er stond een firssche bries en het schip kliefde lustig de golven. Het water voor aan de boeg bruiste een hed van welkom thuis en de witte zeilen stonden prachtig
Maar het scheepsvolk rook onraad. Wat het precies was konden ze niet zeggen, maar er was iets met m



de haak. De kapitein, die anders steeds aan dek ijsbeerde was de heele morgen nog niet boven geweest. Hij had zich in zijn hut opgesloten en last gegeven dat niemand hem storen mocht. En het vreemde van het geval was, dat, hoewel de kapitein alleen in zijn hut was, er uit die kajuit gerucht van stemmen klonk. Het leek of er een heel gezelschap bijeen was. Een gezelschap, dat een heftig dispuut voerde. Er klonk rede en tegenrede en soms kon men duidelijk vernemen hoe de schipper om kracht bij te zetten aan zijn woorden, met de vuist op de tafel sloeg.
Dat was dus al een heel wonderlijk geval. Wie kon er in 's hemelsnaam bij de kapitein zijn?
Midden op zee ontvangt men toch geen bezoek. En zeker niet zonder dat zooiets door de schepelingen opgemerkt zou zijn.
Het scheepsvolk rook dus onraad.
De tijd ging intusschen zijn gang en de kok had het eten klaar.
Jongen, riep de kok, ga naar de kapitein en zeg hem dat het eten klaar is. En of we opdienen kunnen.
Maar de jongen voelde daar niet veel voor.
Hij had het gemompel van het scheepsvolk wel gehoord de heele morgen en hij begreep heel best dat er wat niet in orde was al kon ie er dan ook niet bij wat precies.
Hij maakte dus bezwaren en stelde voor dat de kok het deze keer maar eens zou doen.
Maar de kok beweerde dat ie niet weg kon van zijn potjes en pannetjes en gaf de jongen een schop tegen zijn achterste dat ie een eind heen stoof, tot vlak voor de kajuit van de kapitein.
Toen raapte de jongen al zijn moed bij elkaar en klopte aan de deur.
FRANKE. Zuiderzetlegenden. , j



Er kwam echter geen antwoord maar het discours achter de hutdeur spatte vonken.
De jongen klopte nog eens en nog eens en dacht er al over weer terug te gaan, maar gedachtig aan de schop van daar straks besloot ie de kelk tot de bodem te ledigen en duwde voorzichtig de hutdeur op een kier.
Maar, o heer! riep ie en trok subiet de deur weer toe, want verbeeld u wat ie in de hut zag.
Daar zat de kapitein aan tafel in druk gesprek met een deftig heer. En die heer was gekleed in een hel rooden rok. . .
Het is niet eens noodig een arme getrapte kajuitsjongen te zijn om daar van te schrikken.
Niet waar, midden op zee is er opeens iemand, een deftig heer nog wel, en gekleed in een rooden jas, op bezoek gekomen bij de ouwe en niemand heeft er ooit iets van gemerkt.
Luid schreeuwend en over al zijn leden bevend rende de jongen naar de kombuis om zijn bevindingen te vertellen maar het was hem niet mogelijk een woord uit te brengen, zóó ontdaan was ie.
De kok wist niet waar ie het had.
Wat was er aan de hand?
Spreek je haast, grauwde n ie en zijn hand maakte een verdachte beweging.
Dit was echter allerminst geschikt de jongen te kalmeeren zoodat de kok dus maar inbond en zoo vriendelijk als hem mogelijk was vroeg wat er dan van was.
Nu vertelde de jongen met horten en stooten zijn wederwaardigheden en de kok stond stom van schrik en verbazing. Hij waarschuwde de bootsman en vertelde hem het geval.



Tja, schudde die ouwe zeerob het hoofd, tja, ik dacht wel, dat er wat niet in de haak was.
Maar we moeten er meer van weten.
Hij liet zijn fluitje schrillen en verzamelde het scheepsvolk om zich heen.
Op een holletje kwamen ze alle aangeloopen, want ze begrepen dat het over de ouwe gaan zou.
De bootsman vertelde hen het geval.
Wat moeten we daar mee aan jongens. Het gaat niet goed met de ouwe, dat's vast.
Er steeg een dof gemompel op uit de kring van ruiggebaarde zeelui en het woord „Joost" en „Jonker Hein" was soms duidelijk verstaanbaar.
We gaan naar de kajuit stelde de bootsman voor. We moeten weten wat er van is, mannen.
De bootsman had recht en men besloot dus gezamenlijk er op los te gaan.
Voor een of twee man was het te gevaarlijk. Nee, allen tegelijk en niet wijken; voor niets terug. Afgesproken mannen? Ja, e-ja, e-, aarzelde de kok, de soep brandt aan 
Maar de soep woog niet in dit oogenblik, de kajuit moest bestormd worden en alle hens moest aan dek, ook de kok.
En zoo trok dan de heele karavaan naar de deur van de hut van de kapitein. De bootsman met een haak, deze met een stuk teertouw, een ander met een bijl, de kok met de pollepel; ieder met een wapen.
't Was maar een korte afstand, van de kombuis naar de hut, maar toch had men een kwartier noodig om die afstand af te leggen.
Maar toen men er was trok de bootsman dan ook met een ruk de deur open en... . tot aller onuitsprekelijke verbazing was er niets te zien.



De hut was leeg.
Alleen een patrijspoort stond wagenwijd open.
Daar was de duivel natuurlijk met de kapitein doorgevlogen.
Jonker Hein van Paardepoot had de ouwe meegevoerd naar zijn zwavelrijk.
Het schip is nog behouden te Makkum aangekomen maar niemand heeft er sedert dien meer op willen monsteren.



EEN ONTMOETING MET DE VLIEGENDE HOLLANDER.
DE Vliegende Hollander is niet alleen maar aan vreemde schippers verschenen. Neen, ook aan hen, die aan de boorden van de Zuiderzee woonden vertoonde hij zich.
Maar hij trof het niet altijd even goed want de kapiteins uit die contreien waren voor geen kleintje vervaard.
Eens had een Makkumer schipper een ontmoeting met de Vliegende Hollander.
Dit gebeurde in de Spaansche Zee, gedurende een onweer om van te beven. De bliksem was niet van de lucht en de donder ratelde over de wateren. De wind gierde door het want en de golven rolden over het schip. Alles steunde en kreunde aan het Friesche schip maar dit zat soliede in elkaar en kon wel een stootje hebben. Het stampte en slingerde en soms scheen het of het naar de kelder zou gaan maar telkens stak het zijn kop weer uit de schuimende golven omhoog. Nu eens balanceerde het op de top van een hooge golf, dan weer stortte het met snelle vaart een diep, donker waterdal in. Maar het hield zee, dank zij de volleerde zeemanskunst van de kapitein.
Niet dat de kapitein het bij dit noodweer noodig vond uit zijn kajuit te komen en zelf het stuurrad in handen te nemen. Dat niet. Dan moest er eerst nog iets anders gebeuren.
E Vliegende Hollander is niet alleen maar aan vreemde schippers verschenen. Neen, ook aan hen, die aan de boorden van



Hij liet het voorloopig nog over aan zijn stuurman, die immers de zeemanskunst van hem geleerd had?
Nee, nee, voor hijzelf aan het roer kwam moest het er eerst anders spoken. Rustig zijn pijpje rookend zat ie in zijn kajuit en gaf af en toe een bevel.
Dat was alles wat ie deed.
Vol vertrouwen op zichzelf en op zijn sterke schip rookte n ie pijp na pijp, net zoolang tot zijn hut blauw zag van de smook.
Maar het scheepsvolk zag de toestand donker in en menigeen maakte het heilige kruisteeken.
Ook de stuurman, die overigens toch een kloeke zeeman was voelde hoe de angst hem besloop en hij vroeg het roer aan de kapitein over te mogen laten.
Maar de schipper keek eens naar buiten, deed een trekje aan zijn aarden pijp en zei: ,,'t Zal wel gaan. Blijf maar aan 't roer. 't Is nog niet noodig dat ik kom."
De kalmte van de schipper gaf het scheepsvolk wel eenige rust, maar het noodweer werd steeds erger en zoodra de kapitein het hoofd weer in de hut teruggetrokken had greep de angst hen opnieuw bij de keel.
Plotseling, wat was dat?
Waar dan? vroegen de bange oogen.
Daar te loevert? Een schip?
Had de stuurman goed gezien of had ie het zich maar verbeeld. Was daar een oogenblik een schip zichtbaar geweest, heel dichtbij, zoo dichtbij zelfs dat men het had kunnen beroepen? Wie kon het met zekerheid zeggen? Het was maar een ondeelbaar tijdstip geweest, een moment. Boven op de rug van een geweldige golf was het verschenen; maar even plotseling was het in de diepte weggedoken.
De stuurman rilde.



EEN ONTMOETING MET DE VLIEGENDE HOLLANDER 183
De bemanning klemde zich ontzet aan mast en want vast.
Wat ging er gebeuren? Wat hing hen boven het hoofd?
Daar is het weer, schreeuwde de bootsman heesch. De stormwind scheurde zijn gillende woorden in flarden, maar de stuurman ving er een klank van od Waar?
Maar hij hoefde niet te vragen want daar, op geen drie scheepslengten afstand laveerde de Vliegende Hollander.
Hoog danste het spookschip op de golvenkoppen en nauwelijks kon men onderscheiden of het water raakte dan wel op de stormwind reed.
Bij de groote mast stond een donkere gedaante.
Overigens was er niets op het ijselijke schip te zien.
Wit bolden de zeilen en akelig spookachtig staken de drie toppen der masten af tegen de donkere wolkenflarden aan de wilde hemel.
De zee schuimde en kookte en de storm gierde door het want en alles aan boord van de Makkumer steunde en kraakte.
De stuurman rukte de deur van de hut van de kapitein open en ontdaan schreeuwde nie: „De Vliegende Hollander!"
Zoo, zei de schipper bedaard, is de Vliegende Hollander er. Nou, ik kom eens kijken hoor. Maar voor dat ie naar dek ging stopte n ie eerst nog een versche •pijp Oldenhove.
Toen ie zijn pijp aan een kooltje aangestoken had deed ie er voor de erge wind een dop op en stapte doodbedaard zijn hut uit om eens poolshoogte te gaan nemen.
Het scheepsvolk echter was de kluts kwijt.



Radeloos liepen de matrozen heen en weer. Eenige lagen op de knieën en baden Maria om bijstand, anderen riepen in hun angst om moeder.
De stuurman stond lijkbleek aan het stuurrad.
De Vliegende Hollander echter koerste als razend in een cirkel om de Makkumer heen en hij maakte zijn kringen steeds enger.
Wat wilde het spookschip?
Hoe zou dit avontuur afloopen?
Zou dit het einde wezen? Zouden ze ooit weer vrouw en kinderen terug zien? Ooit weer over de Makkumer Zijl loopen of bij de leugenbank naar de ijselijke verhalen luisteren over het witte wief en over het zeespook bij Zurich?
De kapitein echter vroeg zich niet af wat de Vliegende Hollander wilde.
Kalm trok ie aan zijn pijp en beval dat men hem een brandend stuk hout zou brengen.
Aarzelend voldeed men aan dit zonderlinge bevel.
Wat zou daar van komen?
Ondergang natuurlijk, dood en verderf.
De kapitein drong een beetje haast te maken, want zei ie, we moeten de Vliegende Hollander een groet brengen. Hij moet niet kunnen zeggen dat de Makkumer schipper hem niet de eer bewezen heeft, die hem toekomt.
Onderwijl had de schipper de draaibussen geladen en toen men nu met de brandende flambouw aankwam begreep het scheepsvolk wat de schipper in de zin had.
De ruwe baardige kerels stonden op hun beenen te trillen en hun knieën knikten. Ze wisten dat hun kapitein een kerel was, voor de duivel zelf niet bang, maar dat hadden ze toch niet verwacht. Wat de kapitein nu ging doen was de Vliegende Hollander verzoeken.



De bemanning bereidde zich dan ook op het ergste voor.
Maar de kapitein berustigde hen.
Weest bedaard mannen, zei ie, het zal nog wel gaan.
Hij richtte de beide draaibussen, deed nog een trekje aan zijn pijp en stak daarna met zijn brandende fakkel het kruit in de pannen aan.
Twee schoten bulderden over de kokende zee en .... de Vliegende Hollander was er niet meer. Er was geen spoor meer van het spookschip te zien.
Zie je wel, lachte de schipper, we hebben hem de eer gegeven, die hem toekomt, nu is ie tevreden.
En hiermee ging de kapitein weer naar zijn kajuit zijn pijpje zitten rooken of er niets gebeurd was.
Maar het scheepsvolk bleef schuin kijken naar de plaats waar ze de Vliegende Hollander hadden zien spoken en menigeen had berouw dat ie bij deze schipper gemonsterd had.
Deze schipper was voor de duivel nog niet bang en met angstig ontzag gluurden de mannen naar de deur van de hut waarachter ie zat te rooken.
Langzamerhand zakte de storm, bedaarde ook de zee en kwam er weer eenige rust in de gemoederen yan de ruwe mannen.
Maar dat duurde niet lang.
Op een avond toch hoorde men zacht geplas en geplons in het water, net of men met een sloep naderde.
De stuurman en de bootsman keken scherp uit en jawel hoor niet zoo heel ver weg kwam een sterk bemande boot aangevaren. De mannen trokken uit alle macht aan de riemen en schenen zich te haasten, zoo spoedig mogelijk het Friesche schip te bereiken.
Daar heb je het al, jammerde de bootsman, zee-



roovers. Wat een reis, wat een reis. Eerst de Vliegende Hollander en nu zeeroovers.
Zoo, antwoordde de kapitein, die juist zijn dekwandeling maakte en zijn pijpje rookte, zoo, zijn ze daar. Wel kom-an. Hij verzamelde alle mannen om zich heenen en hield een soort van wapenschouw.
Komen we er levend af, vroegen eenigen met klagende stem.
't Hangt er van af, fluisterde de kapitein geheimzinnig, of hij daarginds is. Maar we moeten ons best doen mannen en dan zal het wel gaan.
Intusschen was de sloep al aardig genaderd en duidelijk kon men de mannen er in onderscheiden.
De matrozen stonden te rillen en te beven en de stuurman vroeg benepen: Wat moeten we doen, schipper?
De schipper deed nog een trekje aan zijn pijp en sprak kalm: haal zeven leege flesschen. Zeven leege flesschen? Ja, en dadelijk, versta je.
Eén van de matrozen kwam er weldra mee aan en de kapitein vulde ze eigenhandig met droog buskruit.
En nu een fakkel, kommandeerde n ie. Kok, een brandend stuk hout asjeblieft!
De kok hompelde naar de kombuis en kwam over zijn heele vette lijf bevend, met een smeulend eind hout aan.
Is dit goed, schipper?
't Zal wel gaan, antwoordde de ouwe.
En nu opgepast mannen. De Vliegende Hollander moet niet kunnen zeggen dat de Makkumer schipper hem geen eer bewezen heeft.„Buk je" schreeuwde n ie en meteen smeet ie de zeven flesschen met droog



buskruit een voor een in de sloep die intusschen langs zij lag.
Direct daarop slingerde n ie het brandende stuk hout de flesschen achterna en een ontzettende ontploffing volgde hierop.
Stukken hout, glas en ijzer vlogen de lucht in en over het schip heen en een dikke waterkolom spoot op, vlak naast het schip.
Maar van de sloep was niets meer te bekennen. Er dreef wat wrakhout rond en een tonnetje en zoo en wonderlijk genoeg van menschen geen spoor.
Ha, ha, ha, lachte de Makkumer schipper luid en uitdagend, ha, ha, ha! Men moet de Vliegende Hollander de eer geven, die hem toekomt ha, ha, ha!
Daarop ging de schipper bedaard naar zijn kajuit en beval de scheepsjongen zijn tabakspot nog eens te vullen met versche tabak want hij had trek in een pijpje.
Verder verliep de reis zeer voorspoedig. Na zeer korten tijd kwam het schip in de haven van Makkum aan en de reeders maakten zeer goede zaken met de lading.
Zóó was de ontmoeting van de Makkumer kofschipper met de Vliegende Hollander!



IT WITE WIIF FEN DE WAED.
IS 't net nuver?" seit Halbertsma earne1). „Nearne „is mear fen de alde Fryske tael en de eale Fryske „aerd, mei ien wird, nearne is mear fen de Fryske „nationaliteit oerbleaun, as dêr ek it measte fen de „alde nationale bygelovichheden hingjen bleaun binne!'
It bygelove, dat oerbliuwsel fen de alde goadenleare, sit yn üs stam forgroeid mei „de heldensin, de alde trou en de ljeafde tor de lansljue", al sünt ieuwen en ieuwen. It livere it sied for de sêgen en de mearkes, dy-'t sa machtich yn üs ald stamlan opskeaten en dy, troch al de forgongen tiden ,hinne, faek mei folie soarch, fen foaralder en alder oan de neiteam oerbrocht en oerlivere wirden binne. De hjoeddeiske tiid, bynammen yn de jonger ein, dy-'t folksbistean jerne mei wraldboargerskip ombütet — faken in wetter-enmalken wraldboargerskip — hat for de folksoerlivering sa gjin ear mear, en driuwt der trochstrings selfs spot en tule mei. — Ho oerdwealsk kinne en binne sims in party! — En dochs wirdt der rjü poësije yn foun, yn dy alde folkssêgen, dy tsjoentelkes en siskes, en komme der sokke treflike bliken yn üt fen heldensin, fen trou en fen ljeafde.
Se mar sünder omtinken en yn achteleazens foarby to gean, né hear, dat scoene wy net kinne! Hja sprekke ommers ta yen fen dy oeralde laecheigene seden en
1) Dr. J. H. Halbertsma, Rimen en Teltsjet, 2e pr., 234a. (5« pr., 288a.)



brükmen, dy-'t fen üt it fier forline yn üs folkes libben fêstwirtele sieten, mar dy-'t yn de üneinige stream fen de tiid dwaende binne sa swietkeswei to forwetterjtÈi en to forgean. Hja byldzje en teikenje üs sa treftich de aerd en it wêzen üt fen it stamfolk, it drege, frije stamfolk seis. En dat troch 'en bank yn fen dy aerdige telsjes. Sokke folksfortelsels wieren jimmer de trouwe en fortroude miebringers fen alde leksums, dy-'t üs foaraldere bigripen en misbigripen altiden for lottere en echt wier halden habbe.
Der skület yn dy sêgen lichtwol tsjoeds mank folie goeds, mar it stiet fensels oan üs, it iene en oar to hiftsjen en to skiftsjen; en to weardearjen it ynmoaije en folkseigene yn de teltsjes, en yn dy leksums it ivich wiere!
Wis, üs Fryske folkssêgen en oerliveringen lüke yet jimmeroan de goe-Fries, dy net yn poependom en frjemdsin fortutearze; ja, eltse Fries, dy-'t trouwe oprjuchte ljeafde fielt for eigen folksaerd en eigen tael, en hwaens herte hinget oer- en ynnich forboun bleau oan syn heitelans groun, it ald-Friezene erf. —
Yn syn „Ut Fryslans folkslibben" hat Waling Dykstra2) iverich sa'n oardeheal hündert by-inoar swile en for it forjittersboek biwarre. Det der nei dy greate samling nin inkele raei for 't neiswyljen oerbliuwe scoe, dat koe ommers hast net to tinken wêze.
Habbe gun fen jimmen wolderis to Makkum wést, dêr-'t by de Syl de alde herberge de Prins stiet, en efter dy herberge, oan sé-e' wal, de Leagen-bolle en de fiskbank; en dêr yn dy Leagen-bolle de forgearring fen alledei in kear meimakke, en den goed taharke
J) W. Dykstra. Uit Frieslands volksleven van vroeger en later. Deel I. Volksoverleveringen.



nei hwet dér wol forteld waerd oer ald en oer nij, — bynammen yn dy tiid,1) do-'t sokke bitoevde lie, as Rjuerd Om-'e-Noard, Sibolt Flap, Lytse Harm, Baes Naeijer en hjar maten dêrre mei-inoar yette yn hjar krêft wieren? — Al lang forliden hat elts fen dy alde mannen dêr yn 'e rie syn léste kear mei dien. Allegearre om bar binne hja ófgien en net-wer koérid; hja gyngen, de iene nei de oare om 'e noard,1) nei it stille hóf, yn de Tsjerkebürren. Nou fortelle hju üs net mear, mar fortelle wy fen hjarren. —
Under it gehoar fen dy praetmasters, yn en foar de Leagen-bolle, ef tsjiin de mürre fen de alde smitte,8) dêr foart by, wier ik in tiidlang in moai trouwe kommer. Alderleije forhalen, mei mal en moai, waerden dêr folletiids oan de achte hearders opdist. It iene frjemde stoarjestik helle den faken it oare. En as der bygefal al ris ien stald waerd, ef in strou net om in aei bidoarn, einou, dat hindere dêr oarnaris net in kerl. Inkeldens waerd der ek wol ins immen moai foar de kroadde riden; en dêr hied den it hiele boun tige folie wille mei.
It is fensels det ik al dy wunder- en sünderbare fortelsels fen do net krekt sa ünthalden hab, mar dochs, moat ik sizze, is my wol frijhwet bybleaun fen itjinge
1) Om 1880 hinne. , . , , De stienklip foar de Leagen-bolle oer. en de dêr oanslutende E-lterdyk.
bistiene do yet net. By westerstoarm en hege sé roun sims de weach oan de yngong fen de Leagen-bolle ta, en streamde it séwetter ünder de filisters lans en om de hoeke fen de herberge hinne.
Dodestiids moast men troch it gat (kykgat) fen de Leagen-bolle helle weze om in eoe-Makkumer hiitte to kinnen. It roune iepen kykgat wier in toia süchgat It waerd ek brükt for de fisk-ofslach. Neitiid is op it plak in lükje kommen, dat ticht kin en op it slot. j
2) Tsierke en tsjerkhof lizze op de uterste noardein fen Makkum. „Um e noard gean," oars in sémans-sizwird, hat hjir yn de folksmüle de biteikems ten: op 't hóf brocht wirde, dus: dead en grêf. . .
De Tsjerkebürren is it eigentlike alde Makkum, dat him yn letter tud forlem en ütwreide hat, südlik-oan nei de silen ta. ...... ,„~,
3) Weisloopt op oarder Jen it Dyksbistjur, yn'e Maitud jen 1927.



ik dêr yn dy bürrerie foar en nei opheljen heard hab — faken mei wisse wirden en yn alde earnst — oer nuvere spoekestoarjes, oer foartsjirmerije, wylde lantearnen, filde fölen, ünderierdskes en al sokke bjusterbaerlikheden mear. „Ja herre, 't is de wir'd!" mei dy-eri bounige ütfal waerd dêr do mannigen dreech forhael bisletten en koartwei bisegele. En den foei der gjin wird praten mear tsjin. —
Foaral oer in seltsum séwiif yn 't wyt, dat tichteby, efter de Stiennendyk üt op de Waed, en somwilen ek oan de Suder-sédyk, omgyng, roun faek en dikmels it earnstich praet. Den hearde men nin ien ünbihoven wird, den wier it by eltsenien earbiedige oandacht; — dat stie fêst en utersté net yn 'e kiif.
Sa mocht ik dêr oan de sydkant, oan üs westerstran, üt de forhalen fen de alde farrensljue, de Fryske folkssêge fen it Wite Wiiffen de Waed opheine, dy-'t ik jimme nou hielendal oerfortelle wol. Der binne wol mear wiven en wite wiven hjir en dêr, mar yn dizzen is der alhnnich sprake fen hwet der, nei it sizzen fen de alden, oan is fen- en gearhinget mei „it wite Wiif fen de Waed" ef, lyk as hja ek wol neamd waerd, „it séwiif fen de Suderdyk."
# # *
Ut Makkum wei, oer de slüsbrigge, de Suder-sédyk ef Warkumerdyk in eintsje üt, stiet oan dyks foet de lynbaen1). Hjoed de dei — o rêstich byld üt de forlidene tiid, dat üs mealderige, üs fleanderige ieu yen dochs oerlitten had, — hjoed de dei yet draeit dêrre it wiel nei de alde trant, en sjucht men der de
1) De „Prins Hendrik" wier syn namme; hy is forkoft en óf britsen yn 1917,



baentsjer efterütrinnen op it smelle paed by de dyksfeart lans. In rukje fierder, healwei Pyaem, leit heech oer de feart de Sküstertille. Oer dy tille laet in pündyk eastelik oan by in slodze lans — troch bou en sielan, it Sküsterfjild — nei it stil en fredich doarpke Skuzum, dat dêr mei syn frjeonlike omkrite rêstlik leit en moai, as wier it in skilderstik.
In fjild, in libbene wünderskilderij, dêr-1 yn de simmertiid üs Gysbert-omtne krekt en wier fen sjonge koe: *)
„Hjir is in blomme' in blêd untsletten,
„Dêr is in griene leat ütsketten,
„Hjir draeit in ljip, dêr fljucht in dou,
„Hjir rint in skiep, dêr giet in kou,
„Hjir bücht it nót as wetterweagen,
„Dêr bleak'ret üs in mar foar 'e eagen,
„Hjir sjênn' jy 't tsjister, jinsen klear;
„En ündertwiske dreunt üs 't ear
„Op 't swietst', dêr tüzen kieltsjes klinkje,
„Men mei nin swieter lüd bkinkjel"
Hwa-'t dêr alearen stie by de baen op 'e krune fen de alde sédyk: oan syn rjuchterhan de Sudersé, mei moai deun efter de dyks-peallen, in fjild grien,2) dat fierderop nei it west deldroech ünder sé-e' dynjende wetterflakte, hie lyk foar him üt in fjild lan, bou en greide mei frjeonlike toerkes, boerepleatsen en wettermoulnen, en yn de fierte it beamte fen de einekoaijen fen Koai-huzen; wyls't oan de lofterside, troch is hiele easten hinne, de blanke Makkumer- en Parregeaster
1) Gysbert ïapicx, Fryske Rymlerije, 3e pr. (1821) I. 69.
2 Ateartiden in soart eilan „Groen Landt", lettertnd ek de Sk.lbank neamd. en 1 nkende wei alhiel fen de sé oerspield. It sanearnde Gr.»> efter^deSt.ennendyk yn sé is it léste oerbUuwaeL «. bimir : h tydsknft Fryslan (1928). 23. 24.



marren leine, oan wearskanten fen de naute, it Jakkeleset1).
Nei dizze lansdouwe, dy stripe ald-lanske groun twisken sé en mar, scoed ik jimme yn de forbyldinge oerbringe wolle, en den in great jierhündert tobek.
Yn dy kontreijen, seit me, hat it wite wiif in boel tabllden. Boppen op 'e sédyk, byneisten de Sküstertille en it Pyamer kritemoulntsje*), dêr habbe inkelen hjar wol omwaerjen sjoen, as it joune en rüzich wier, buten. Oars net as by jountiid en stoarmwaer is hja op 'en baen. Hjar lang ljocht hier fladdert hjar by de rêch del; de wite klaerjing wyndert hjar rom om de lea, en den hat hja ünbidich greate sélearzens oan.
As immen, dy der mear fen witte wol, hjar neijer komt, den saeit en sakket hja trochgeans óf — meastal stadichoan foartsweefjend, faken óf- en oanjend — oer de dykspeallen sé yn en sa de Waed üt, om dêrre yn 'e fierte, somwilen yn in skiere grimele mist, foar it each alhiel wei te wirden.
Krektlyk as de moanne bliuwt hja altiden alhke fier fen yen óf, seine de sylman en party oare wize ljue, dy-'t it mar ins tige skoan wistene.
Dochs is in stranmaster üt Makkum hjar ris fen efteren ynroun. It wier twisken dyk en peallen, op in jountiid by dizenich waer. Hy scoe hjar oansprekke, mar dêr trape er op 't amerij yn in djippe fürge en foei, pofty! foaroer mei de noas tsjin de dyk. Do-'t er forheard en kjel wer oerein kaem, wier it wite wiif
1) De Makkumermar waerd ek wol de Kaldemar neamd; in westlik diel fen de Parregeaster- hiet de Feitemar. De marren binne alhiel ynpoldere en druchmeald. yn 1878. en sünt yn in great fjild greidUn foroare. Oer de polders torspraet hzze forskate lytse en greate marpleatsen. It 41de fearhüs fen it JakkeJeset is yettejrn wezen. — Sj. oer Jakkeleset: it nuvere forteltsje fen Gabe ^30*(5e5^r,t2Mar265Tn' ^ HalberStma' Ri™en en Telt«es, 2e pr., 212.
2) Dit alde mettermoulntsje is opromd, yn 1921, troch it wetterskip Koaihuzen. FRANKE. ZuidcrKtltgtnden. ,.



nearne net to bikennen, mar hwet it frjemdste hjitte mocht fen 't gefal: der wier op dat plak yn de sédyk hielendal gjin groppe. gjin goate ef gjm gat ef hwet der ek mar fen fierrens op like. —
Ho en hwer den wei it wite wiif dêr einhk yn dy oarde op en om de Waed, komd is, en sunt ho lang hja der al hüsmannet en omspoeket, sjuch, dat wit men net sa lyk, en dit scil ek wol nea net ütlekje ef mear utfoun wirde kinne. Lykwols de skiednisse, dy-'t hjir nou fierderoan folget, jowt üs ek yn dit opsicht wol in dripke stoffe ta'n neitinken.
Do-'t de marren der yette weagene, habbe günlie it wite wetterwiif dêrre ek wolderis fornomd, yn skimerjoun ef by ljochtmoanne, widzjende boppen op de Uinkjende koppen fen it farskwetter, en dat sahwet op 'e hkhte fen it Lytse-Sykoede-gat. . A ,
Der moat, nei de forhalen, yn it foange in ónder, ierdske ril wést ha fen de marren nei de sé. Do wier nen der to Makkum yet twa silen;1) en foar dy silen oer oan 't Djip op 'e ranne fen de Waed, dy-1 for in part amde wier, dat de Skilbank neamd waerd, stie in dübeld kistpealwirk, for de feihgens fen de sylsdoarren tsjin de oanfal fen de sé.
Likernóch op it surein fen de Sblbank yn e roai fen de Pyamer-slinke, plichte in djippe kolk et saeddobbe te wêzen, dy-'t sa to sizzen de ütdoar wier fen de hoalegong üt de marren wei nei de sé ta. Dy undergrounske gong ef poarte wier de Hollepoarte, lyk aa
it folk sei. TÊm *u&**a
Us foarfaers stelden hjar de hel foar as m tsjistere,
1) Desudelikrte syl, de Achiumer-. letter ^ips-Sy^neamd. dér£
syl. mar yn Makkum neamde me 'm de Greate syl. Yn 1778-1780 is üy syi fornije en mei koik en al in stik greater makke.



kalde en wiete oarde, in great hoal, earne djip yn it binnenste fen de ierde ünder wetter. Djippe wetterlopen, saden, dy-'t net to grounjen wieren, yn de sé, yn marren en yn poellen wieren de tagongen nei dat akelike ónderwraldske gewest. Dy hiet men dêrom fen hels- ef hoalsdoarren. *)
r ?enneamde wetterg°ng scil faeks as sok in hoaleef hellepoarte biskóge wêze. Dat scil siker net misse.
Sünt de iene syl ticht, it pealwirk oer 't Djip in stiennen dyk ef daem, de Skilbank weaze, en de marren grien lan is, kin men it, spitigernöch, yn 't minst net mear neispoare. Dérta is der al to folie oars en foroare. Sadwaende meije en kinne wy ek net oars wiermeitsje as: det it iene en 't oar üs earlik sa forteld is, en det noutuds, dy-en-dy it wite wiif, sikersünde! seis yetteri» sjoen habbe. Dêrfendenne den det ienfaldige en sljuchtwei ljüwe licht ta 'n ütslütsel komme, det it waerliken wol ris wier wêze koe, hwet dy alde bigearde bazen, dêr yn de Leagen-bolle, yen sa wyslik en wol foarhalde as siker-wiere skiednisse. Hwet yn dizzen alteast wis fêststiet: der wirdt oant nou ta yet wol gelove oan hechte det it echte wierheid is, hwet de oerhvering seit. — „Hwerfendenne oars dy oerlivering, jünges? !" is oarnaris de wize fraech en mei-iens ek rt oardiel fen Baes Naeijer, de mynhear fen 't boun. dy-1 in glêde forstanshoed op hat, dêr-'t er oan de earen ta yn sit, — en dy-'t fen allegearre it sterkste leaut oan it wite wiif en hjar stoarje; — „üt oertsjüging" seit er, om 't syn forstoarne oarehelte, „silhger, kykl" yn e fierte in tipke famylje fen hjar wier. — Mar baes byldet nim dat mar yn, hy is de man fen de fantasije, „kyk! pleagje den de oaren. —
1) Johan Winkkr, Ned. Namenkunde, 280.



It mei frjemd lykje, mar der wirdt mei it séwiif en hjar bistean wol alderdegenst rekkening halden, hjoed-
deis vette. . ,
De bütsikers bygelyks salie der hjar wol for wacntsje om bütgud, dat yn de krite fen it wite wiif opfiske waerd, net earlik op to bringen. En dy krite bislacht wiswol de Waed, fen 't Surger-oerd oan Kromharne by de Gaester-ynlegers ta. Hja haldt it each der op hwet de sé oanbringt, en hja is om de wearloch net to forrifeljen. Hwa-'t it ea weagje mei in oarmans gud to naderjen om eigen prefyt, dy scil it ündernne, hy wirdt der grif for öfstraft, en .... nei de rmette det er misdien hat. As immen it bistean doar ek mar in byt ünearlik to wezen, hja makket him ler ef let ta n skantsjert. Dit is sa wis as ebbe en tij. Bhken hjirten binne der sad.
Mannich fisker hat it wetter bidoarn en omgroune foun, as er fiskje woe ef krukelje; fugelsjitters habbe faek ynienen in mist opkommen sjoen, as hja de roteies ef de dükers al amperoan ünder skot hiene; en somlike ljue, dy-'t hwet slimmers op hjar kape hken to habben, binne mei hjar flitten ef wyldsjitterkes ünforhoeds op it stran ef yn de Leije|) omteard.
Dit ien en oar hat, nei de folksmiening, den it wirk wést fen it wite Wit/. Hja haldt jimmeroan rjuchtdei en straft sa de ündeugd en it kwea.
En it is sa, der fait fen dit forneamde wite wut en fen hjar f iten yet folie mear moaijes en bjusterbaerhks
t0Eftrk!hwet hjirnei nou forhelle wirdt, ek allegearre
n De faeroeul fen de Makkumer-syl nei djip sé, in eintsje büten decaden yet yn 'e fleur wier foaral. waerd de Leije drok b»fearn.



suver sa bard wêze scil, dêr wol 'k óf wêze. De stoarje is dêrta wol langernöch lyn Lykwols, dy-'t him it léste fortelt, libbet yette en, my tinkt, hwa-'t it leauwe en for wier oannimme wol, dy moat dit nou hielendal seis witte.
* » #
Der stie aleartiden, net fier fen de Kaldemarswal, op m wier yn de beammen, in ald en forfallich boerespil. It wier in plat skürke efter in foech binhüs mei in heechoppe gevel en in óflegering oan de iene side. De foarkeamer, mei in ütsliten read'-estrikken flier, wier leech ünder de balken. Tsjin de gevelsmurre oan wier in ünbidige spekrikker en, oan wearskanten fen dy greate platnoas, as in pear üls-eagen in finster mei ünderblyntsjes en lytse forware rütsjes yn leaden roedtsjes. Dêr tsjinoer in bêdskut mei in richel, twa hege bêdsteden efter griene girdynkes, en yn de midden in boddelerij. De mürren wieren sa'n healmansels-hichte mei wite en bünte tichelstientsjes opset en heger op giel-oekere. Op de stientsjes fen de hird ünder de greate mantel wier oan eltse hirdsigge in wynranke mei ingels, y/jêr twisken yn, boppe it stinizer, de wünderbare fiskfangst ütskildere. Op de richel stiene blauwe pannen mei spreuken ta pronk, en efter de glêzen doar fen de boddelerij kleurd porslein en glêsgud.
In alde keeft mei snijwirk, in heiling mei Abrams offerhande efter in lyst, de stoeltsjeklok, de klaptafel en seis knopstoellen, in skryn en in spinwiele wieren it foarnaemste hüsrie, buten it fjürweintsje mei syn tabihear en it bêdstreppentsje.
Ut de keamer wei kaem men yn it gonkje ünder de óflegering. Op it gevelsein dêrfen wier de lykdoar



en oan it oare ein roun men troch in stiennen böge ef poartsje yn de tsjernharne.
De tsjernharne hie in bütdoar mei in sydljocht. Dêr lyk foaroer wier in ütbouwsel, de molkenkeamer, en efter de tsjernharne stiene de skürre en it büthüs. Midden yn de molkenkeamer wier in saed mei in pomp.
By dit boerepleatske hearde — it hoarnleger en de yester der mei yn birekkene — in fjirtich pounsmiette lan, allegearre greide, dat oan ien lang-ute kavel op 'e marswal ütkaem. It hie de namme fen de Brekkerpólle en wier it eigendom fen Murk Ynses, dy-'t der seis op wenne, en dy-'t yn de omkriten mear algernien bikend wier as: de Brekkerboer, en fen follen ek wol Stille Murk neamd waerd.
Murk Ynses wier in kloek en krigel man, hwet sinnich en ynbannich; as it op arbeidzjen oankaem, in warbere skrepper. In man, dy-'t om syn stegens net oan alleman bifoel, mar dy dochs heech op e stal stoe by hwa-'t him fen neiby kennen leard hiene, as immen dêr-'t men toerren op bouwe koe.
It gewoane folts seach him mei hwet binijing oan, as hy in inkele kear Moandeis op syn stikelhiernge run to Makkumer-wykmerke kaem, en dêr yn de Wite Swan stalle. It sizzen wier, dat hy dat hynsder kuisten learde; it koe de hiemshikke en de hikken op e reed fen Brekkerpólle seis op en wer ticht dwaen, gyng it
P1Wier Murk hwet swijsum fen aerd, — by syn wiif Fokel siet folie mear praet. Hja wier in floatige baes, mar hja wist ek fen tige oanpakken; yn it wirk wier hja altyd en rounom mei foar oan; moarns de earste, iouns de léste yn it labeur. Hja hie twa rjuchterhannen, dêr hjar it wirk troch hinne fleach. Murke Fokel stie den ek by hjar gea-lie bikend as, lyk immen soks ris



krêftich en teikeneftich sei, as „in tsjirl ünder it jok en in wjerljacht oer de flakte."
Dy ljue nou hiene togearre 'ten bern, in soan Hidde, in aerdige gutige jonge mei heldere kikers. En, it mei der fen sein wirde, hja wiemen dy jierren rju lokkich mei hjar trijen!
By hjar trouwen hie Murk twa goudene riders mei in stift oan-inoar smeije litten. Dit wier in teiken, in ^symbool" fen hjar echtforboun, dat trou biwarre bliuwe moast. En do-'t de twa jünge ljue trije wirden wieren, wier der oan de twa yet in tredde rider fêstsmeid, sa det dy trije in klaverblêd makkene. Dit wier sa'n alde wisansje yn hjarren stamhus. Murk syn oarreheit hie sa fyftsjin riders oan-inoar garre.
Mei hjar seis bleau it lykwols by it klaverblêd fen trijen. En dit klaverblêd wier hjarren in hillich pin. As dit ienkear de doar ütrekke, dat scoe wierliken net bést wêze: den waerd dochs wis en wier hjar libbenslok forballe. Sa wier it hjarren ins fen in alde moeije foarsein; en Murk leaude dêr fêst oan, sa fêst as in mürre. Dat minske ommers koe yn 't foarüt sjên: hja wier mei in helm berne.
Hidde wier foarlik fen gewaechs, en der siet wol foart en gong yn de jonge. Hy hied in oeribelen nocht
oan fariSfn en silcn °P de Drck» cn om't hy by alde master Sjoerd Klopskine ridlik gau trochleard wier, en syn alden troch 'en dei, om sa mar to sizzen, ta boppe de earen yn it drokke wirk sieten, sa hie hjar soantsje wol hwet in Ubben op him seis, en fielde de jonge him los fen alles en frij, allyk in wylde fügel op it romme fjild. —
Op de hichte fen de Pyamerhikke, net fier fen de tille, stie dodestiids in himpen dykhüske mei in aki hok op 'e feartswiL Yn dit hüske wenne in man, dy-'t



op in net al to béste namme lei. It wier in hean en houten mantsje, mei fen dy stekeachjes. Men neamde him fen Unlijige Kei. Hy pielde mei fugeljen en fiskjen en bynammen wier hy in earste frjeon fen bütsiikjen.
As stoarmwaer it séwetter wyld stouwend de Waed oer jage tsjin de dyk, batsend it pealwirk bütsjend, en as neare tsjisterens lan en stran bidiek, den wier Unlijige Kei jimmer mei de jutheak yn de wapens. Mei it malste en ünüjichste waer wier er alhiel op syn dré, en den foaral koed er sims sa fyntsjes gnize yn him seis. For hwet yn it boaze lei, wist er him net to goed to hoedzjen. j .
De ljue seine: it moast yn dit dykhüske en mei Kei net to plus wêze. Dit makke al, det mannigenien hwet skruten fen him wier. Syn uterlik teikene wol hwet skarlunich; ek dêrom stiene de measten de man net rjucht. En foaral net, hwa-'t syn glüperich troanjernint ris gloerkjen sjoen hiene fen in dealisken nocht, as ef om't de noardwesterloft oerevelsk grimmich stie en in woeijend needwaer foarsei. In smjirkert wier 't, dy Kei, seijen dy. — Mar dochs, it rjuchte ho en hwet mei him, dat wist men net; dat waerd goed bimantele, hwent Kei wier as in ütsliepene ald-rót. Utslept, nou dat wier hy; dêr koed elts mar dy dinder ja! op sizze.
Do-'t it goud- en silvergüd üt de alde Roomske tsjerke oan de südkant fen de Widesteich yn Makkum1) op in snüsterige nacht stéllen wier, foun men it for in part werom yn it kistwirk oan de sédyk, net fier fen de Pyamerhikke öf. Kei hie der om foar de grytman moatten. En do-'t dy him bromstich frege eft hy den neat fornomd hie, sei Kei tige ünwize ünnoazel, det mynhear, as grytman, ommers folie mear forstan hie
1) Tegenwoordige staat van Friesland, 1788, ITJ, 168, 169.



ten sokke ündoagenske saken, as hy. Hy wier mar in domme fiskersman, en de sé dy wier syn breahearre. 
As Hidde, lyk as follentiids, frij omdoarme, socht hy gauweris syn heil en oanhald by Kei. Dy naem him faken mei to botstekken, to wierfandeljen ef om üt to fleren hwet tiid en gelegentheid oars meibrochten. Mei nei it Grien to pjirredollen, ef ris in ein fierder de Waed mei oer, de gies, de hearringslynders ef in kocheljende gek efter de broek, ef om de rinkeiers, jollingen en skoaren to forrifeljen, ef de lytse grillen to pikken, dat wier by de jonge al sa'n tréwes!
Do-'t Murk, dy-'t mei Kei, al fen jonges óf, min oer de wei koe, hjir lont fen krige, stie der daelk in tinwaer op. Hy gebead syn soan: üt noch yn net wer by Kei, dy grimmyt, dy kweaskeuk, to kommen.
Mar Kei ef syn bidriuw hiene, sa 't like, ynfloed en oermacht op Hidde, dy-'t net litte koe, hwet syn heit him sa mei strange wirden forbean hie, en hwet hy heit en mem, tige yn mienens, ünthjitten hie net wer dwaen to scillen.
Hjir kaem yet by, det Hidde sa njunkelytsen yn de kinde rekke mei forskate fisker- en farrensljue, dy-'t him foar en nei folie moaijes fordütsten fen 't sémanslibben op it skip yn de bütefeart, Gods frije romme wrald yn, dy-'t dochs for alleman iepen leit. Dêr harke er den as mei saun pear earen nei.
Heit waerd de jonge syn mispassen nei en mei Kei fensels al gau gewaer, en foartoan moast Hidde yn de team, küs by honk bliuwe, en tige mei oan it boerewirk. By riten kaem de poartteam oan. — It baeske krige oan dy menearen al mei koarten in danigen mier. Derby: och, üs miich wier sa fel ta it frije libben biwend det hy it op in dür, op dy deade Pólle oan de brek, alhielendal net hirde koe. Syn thüslibben



by him in libbcn fen altiden koeküt-ien-sang: hy koed it net langer prangje. Syn herte dreau him nei aventüren, nei farren, swalkjen fier foart, oer wide sé-en, nei friemde lannen. It wier mar sa: op sé, oars woed er ljeafst neatl Op it sémanslibben hie hy syn sinnen set.
Mei heit, dy-'t him perfoarst by it stille lanwirk en efter de kij halde woe, koed er dêrom mar gjin tón bisile. Eft heit al stringenearre en hjitte, en mem him paeide en bea, de jonge woe mar net om lyk en wier suver net to forsetten. Allike stiifsinnich as heit seis, wier er. Hy twong om it tawird, him dochs gean to htten.
Lyk as Tsjesk'moars Wif, woe hy
„Mei in dolle holle, „Ta de wrald üt hollebolle; „Thus to bliuwen wier nin tier; ",Op in iken board to driuwen, "Rêstleas op en dol to kliuwen, „Karde hy boppe it grien fol djier. —
Altyd thüs, is altyd finzen!" sa song Gysbert Ja'piks1) earen, en sa fielde Hidde it him yn it deistich bidriuwen, op boerkerij. —
Heit lykwols wier net to oerreedzjen; hy bleau ünforsetlik. Ienkear foei er rimpen üt: „Dij jónge nei 'e sé? — Né, dear kin naet fin komme; k wol t nit! Né, It hoeft yk nit!"
Fokel het hjar op it lést fen hjar bern bileze, en redte Murk oan, om yn der goedichheid dochs mar ta to jaen. En heit joech by einsluten ta, mar mei in hik gemoed. „Om dy, suver om dy, Fokel! sei er, koart oanboun. ,
By it foartgean hie hy dg junge! ofgraud en der
1) Gysbert Japicx, Fryske Rymlerije, 3e pr. (1821) I, 74.



bitsich utamiten: „Om my hoegst' hjir den yk yn der ivichheid nit wearom to kommen!"
Mem hie do üt oerstjürens tige en o sa bidroafd skriemd. En Hidde, as in wytling, hie ta 'n biskie jown: „bést, heit!" Do wier er him mei syn peulke güd üt de eagen gien. Hy wist wol de wei, allinnich wol.
Mei in East-ynjesfarder hat hy skieik dêrop, as boatsmanjonge, it heitelan fbrlitten.
In pear dagen nei Hidde' foartgean kaem it üt det it klaverblêd fen de trije riders ek foart wier. Fokel, net wittende hwet for betters to dwaen, hied it hjar jonge meijown, ta in oantinken fen hüs. It scoe him by need altomets ris helpe ef goeddwaen kinne, hie hja sein. Hidde moast it by him halde!
En °m it öfjaen fen dit klaverblêd hie Murk him al sa ünbidaerlike kwea makke. Hy tocht oan de foarsizzing. —
Nei dy tiid wier de fleur der alhiel üt op 'e Brekkerpólle. It libben gyng dêr it alde kouwepaed, mar oan dat paed blonken gjin moaije blommen en klonken gjin froalike sangen mear, lyk as alear.
Fjouwer rotme jierren, simmers en winters, gyngen dêr as in ivichheid ta 'n ein, mar fen Hidde kaem nea gjin tael ef teiken. Murk wier sünttiid alhiel fen 't hynder; en Fokel skriemde hjar by wilen, üt pure ünwennigens fen hjar jonge, amperoan ta wetter. En mei Murk, dy-'t dochs, hjar to wille, tajown hie. en dy-1 der sünt nea nin wird oer losliet, wier hja al sa bigien. 't Gce-minske wier al lang gjin skaed mear fen hwet hja wést hie. Hja kwine en tarde wei, as snie foar de sinne, fen klearebare kommer en fortriet. It hbjen wier hjar faken hast leder as stjerren. —-
Op in iere tsjistere hjerstmoarn wier hja der op



üttein, nei de marswal ta, om dêr, lyk as alle moarnen hjar fêste keppeltsje kij to meltsjen. Do-'t de dage al lang oan de giize loft kaem, en der in klaed fen dize oer de krite lei, wier hja yette net mei de malke thtis; Murk waerd eangstich en üngedurich, en roun rimpen it lan üt, om hjar op to siikjen. Hy foun de earnarners en it melkjok op in wetterskop by de brek, doch Fokel wier nearne net to biroppen. Foartby, dêr hjar ark let,' moast hja troch tsjisterens en glêdens by de wal delrekke wêze; dat koe de man yet neiprintsje. Mar oars gjin spoar mear.
Stil en kald lei dêr de mar; nin siichje romfele de flakte; 't wiid wier in byld fen rest, as dêr-'t deads amme oer gien is.
Hwa-'t dêr oan wetterswal sa roppen waerd en socht dy kaem nea net werom.
De wyks to foaren hie Murk op in nacht yn hounegegül en üleskreau Fokele namme ütgieren heard, en in toarn letter, o faeije! hjar lykstaesje fen de Pólle ófgean sjoen, de finne-reed lans nei de Sküster-burren ta, nei it lytse tsjerhöf by de alde toer. Do wier it him yn syn dróge in hoart swarte nacht wirden, .. . . oant der fier, fier yn de fierte in stjirke troch de tsjisternisse wimerjen kaem, en it oankommende bleke ljocht him in ingel foar de eagen tsjoende; ien yn wite gazene klaeijinge ... .en dy-'t him tawonk.
Sa wier syn wiifs forskieden, sa ünforwachte, him dochs foarüt al wytge, troch foarteikens en foartsjirmerije.
En nei't hy syn Fokel forlern hie, wier de Brekkerboer fen oansjuch in ald man wirden, en folie aparter en stilder, as er oars al wier.
Der wier in swiere tiid, in libben fol leed en strndi for him oanbritsen. Hy stie, as eartiids Jop, lykme-



allinne, sünder oanhild yn de wrald. Gjin minske, dêr-'t er yn syn forlittenens en bikommernisse eat oan hie. Ja, der wier him in krüs oplein, in swier krüs, dat helde er. Mar mocht hy him dêr ünder delfalle litte? Né, dat nea! Hy scoe it op 'e skotsen nimme en it manhaftich drage, syn hiele ienlike libbenswei ta'n ein.
De boer moast it nou thüs sjên to rédden mei in hüsfrousfaem. Yn it bigjin hied hy üt en troch in oaren ien. Der binne wol safolle forkearde as goede, wier syn ünderfining. Hjirom hie hy al in kear twa binnetiids Maeije meitsje moatten.
Einlings krige hy ien üt it Heidenskip: Gleone Poai. Dat wier hwet in nuver foetfeint, mar oars op hjar plak in goeden ien. Hja hie ienkear in hoef-izer forlern, doch dat wier dêroan ta; hja wier in help, dy-'t Murk sinnige, om 't hja it wirk fine koe, en dit léste woech swier by de man.
Poai hie yn de earste opslach wol hwet war dien en it der op oanlein om de boer to biflappen, mar do-'t hja wol ric'lik gau wyswaerd det leidigens net baette, en det Murk yn 't minste net nei in wiif taelde, do hie hja der fierders ek neat oer seurd en treurd. „Den mar in oare bokse!" sei hja tsjin hjar seis. Yn soks naem hja it net sa botte nau; dat lei nou ris net yn hjar aerd.
Hja krige yndied meijertiid hwet oars oan 't hantsje. Unlijige Kei socht gedoente mei hjar, en Poai wier der mei forhearlike. Hy forsocht hjar om de tredde wike yn earsten, mar nei forrin fen tiid kaem er al ris op in binnebeurtsje. It like wol fêst wirk to wirden mei dy twa.
Murk grommele wol ris hwet oer dy forkearing; hy hie Kei oars ljeaver net binnen doarren, mar oer dy teare saek doarst hy syn hüshaldster skraechwirk oan.



Poai miende it Kei, mar Kei koe Poai oer. Mei syn smout praet en griene buijen, al nei-'t it gefallichheid joech, wier hy de faem fiers-to bitoeft.
Kei hie liep in plan ütbret. Dêr scoe Poai him yn helpe, sa hied er 't by himsels oerlein. Hy woe, as it lokke koe, efter de Brekkerboer syn jild. — Den letter scoe der ek ris oer trouwen tocht wirde kinne, spegele er 't Poai to foare. Fensels: oan de man, dat like hjar tige moai ta; en as 't him hjir nou oan lei? .... Dy diveker, ja! . . . Dêrom hie Poai, dy blei, den mar yn Keije winsk en ütstel biwillige. —
Op in nacht, in winige reinige nacht, liet Poai Kei to mük ta de efterhüsdoar yn. Hy hie him swart makke om 'e holle en wier — it wisse foar it ünwisse — wapene mei ridskip, dat by ynbrekken en stéllen en oare misse dieden sa wol fen pas komt. De ümering fen it skelmstik wier foaröf goed bipraet en oerlein. As it hwet koe, scoe it allegearre yn stilte biroerre wirde. De aep siet yn de alde keeft en Poai hie nou de kaei....
De wyn rüze en reage rou om hüs en hear. De kalde rein sloech by riten ful tsjin de f insterruten. De draeijer op 'e binhüs-skoearstien knarste kritend; it bearde 'er fen yn de boazem. 't Wier fen dat echte, spoekerige moardnerswaer.
De foarige nachts let hie der kealderij yn de baen wést op 'e pleats. De boer sliepte nou fêst en hy mirk fen neat. Kei foun yn de keeft efter it linnen fjouwer folie pongen, dy-'t er meinaem. It slagge fen wünder en it gyng allegearre as in liere.
Mar do-'t Kei, teantsjende troch it gongkje, wer yn de tsjernharne kaem, hark! do komt der ynienen in bjusterbaerlik wünderfrjemd gedrüs en gespus yn 'e hüs. It bigoun yn 'e molkenkeamer It harket as



it gierjen en gülen fen in hirde wyn en dêrby in geklits en gekletter, as fen it snjitten en spatten ien wetter. De keldersdoar kryt, en fljucht mei in flap üt klink en hingen. In weldige wetterstrael gjalpt, mei in foarsje as fen in fonteine, ca it saedsgat njonken de pomp üt, omheech; it liket eft der spranken fjür mei mank binne. En .... dêr op 'e drompel, hèn! dêr stiet, yn driginge .... it wite wiif!
Poai, dy-'t salang op de wieu stien hie, bisauwe der skrikbaerlik fen, en joech in mal en skril gelüd. Mei in hoart skoerde de bütdoar iepen, de tsjernwige gyng, de spatskütel keilde oer de fher; do in tule, fyanige slach, en dêrmei wier yn in feech alles stil, tsjister en wei.
De boer wier fen it spektakel üt de sliep opskrild, en kaem forbauwerearre mei de tütlampe yn de tsjernharne. Dêr foun er Poai buten wésten oer de flier.
Kei wier foart en it jild ek. Alle doarren stiene wagewüd iepen, de nachtwyn güze it hüs troch, en yn de molkenkeamer drippe en dreau it fen sdlt wetter. — Buten doar: de bui wier afsakke; troch de krune fen de eskenbeam oan skürr'-side gyng der in rüzing, inkele greate neidrippen üt it twiich klapten yet op it bjinhout del j en jinsen, de reed üt, sloech de hiemdogge fen de pleats by de bürren oergéven oan it spoekgulen ....
Do-'t de oare moarns de tsjernderij foar it krüs siet, waerden de boer syn pongen mei jild ünder it blok fen de tsjernpols yn de tsjerne foun. —
Nei dy nachts doarst Poai net op de ald-pleats to bliuwen; hja hie dêr echt spoek sjoen; en och, hja hied it sa binaud, kierme se. Hja koe net bidde, en hja koe der net mear fen sliepe; en üt de kelderssaed kaem „o sa'n raer wiif yn 't wyt; oeh! in spoek, oeh! 1, net om oan to sjên", bi-eamele hja oan ien triemei weL as men by hjar pinfiske ef hjar üthearre woe. —



En Kei, dy skarlün, roun letter, syn libben lang, mei in kreupel skonk. Hy hie dêr ünfortocht ris m mep tsjin oan hawn fen in kwea-mêrje, lei er 't lettertiid üt; en den folge faken de forklearjende taheakte: „Ja, sjuch, sok in trewinkel jokket yen net; — it wier 'by tsjister' joune; oan 't Pyamerpaed oer de Sküsterfinnen." — Hwet hjir nou krekt fen oan wêze mei: Kei hat sünttiid Stille Murk syn hüs en hiem nea net wer by-neist wést. De Brekkerboer stie ornmers, dit wist er forgoed, ünder de hoede^ fen it wite wiif, en mei dat divelske spoekwiif wier 't oppasjen. —
Nou, nei syn nuver nachtlik aventür op Brekkerpölle, wier Kei Poai net mear brek. Dit sloaf koe it sünt nearne mear rjucht fine. It wier eft hja in slach mei de moalpüde hawn hie. Al hjar fierdere hbbensdagen hat hja, as healwize Poai üt it Heidenskip, op kleasters roun en fen de earmesteat ite moatten.
Ettelike jierren wieren, it iene nei it oare, wer foarby kroade. Ho faek en folie hie Murk yn dy him dochs sa ivich lange tiid syn soan wer thüs winske. Mocht hy him den mar ienkear hjir wersjên!
Al den dei bead er for Hidde' bihald. Det hy dochs „üt wetterweagen, klippenead, heil- en twirrefieagen *) wer blij to lan komme mocht! J
Faken hied er de wanhope yn syn hert troch^de freze, det de jonge nea net werom komme scoe Mei ho 'n leed en spyt tocht er den oan de üre fen it ofskied, do-'t syn müle dy ünbitochte wirden spritsen hie, det dy jünge net werom hoefde to kommen; nea net!
En dochs hied hy it sa net miend; o né, hielendal net Och, hy hied foartiid net oars tocht, as Hidde scoe
1) Gysbert Japicx, Fryske Rymkrije, 3e pr. (1821), I, 77.



ïenkear boer wirde op hjar pleats, as de béste tiden hun en Fokel üntkomd wêze scoene. Den hiene hja togearre stil libje kinnen yn in kreas wentsje op 't niem ef by de bürren, en Hidde, Hidde-en-dy fensels, scoene boerkje, foardiehch oer alle bügen.
Do wieren der kneppels yn smiten, yn it glêzene hus fen syn hearlikste forwachtingen.
Dat kopstik fen in jonge, hied abslüt mar net nei alders ried harkje wollen, syn sin trochdriuwend. Dêr hie heit effen ergewaesje fen hawn. Dat hie him op in stuit heftich makke, koartkearich en ünbinhk strang. Sa wier Hidde föartrekke, foarttein, to hommels, en yn ünfrede.
„Foart, foart! Al sa folie folie jierren lang. Nea, nea!. . . gjin biskeid. Och, foart, allitfct wei for altyd," sa wier syn forsuchtinge.
En hy tocht en frege den: „Hwet hat üs al üs warber skreppen en üs sunich wêzen nou jown? Scoe it faeks forkeard wêze, it earst en meast op it ierdske goed te sjên?" ....
Ho lokkich achte hy by tiden syn béste Fokel, dy-'t hjir sa hastich weiroppen wier. Hwêrom moast hy, Murk, hjir langer sa allinnich, yn ünwissichheid, foartbodzje en omheukerje?
Op dy frage wist er him gjin antwird to jaen, as: Mscoe ik weenliken earst it wearomkommen fen üs Hidde ófwachtsje moatte? Omitweargoedtemeitsjen? Hy hope it sa! — Mar Hidde den?
Al wer in kear wier it lette neisimmer, hjersttiid wirden. Op de omgong fen de Makkumer-toer hie immen yn de healskimer in ljocht skynsel sjoen, wyls't
FRANKE. ZokUnetkgcadea.



der oan it séhynsder1), dat boppen op 'e toer de wyn oanwees, forwoed en dealsk omhoarte waerd. De ünwaren, kobben en mokken, krieten „oer it stran en birgen hjar skoftich op it lan,"») en de reisgjende wylpen gulden sa droaf yn de jounloft. Dus faeijt fcarteikens! Nou scoe der grif wol in baes stoarm op til wêze.
It hie al in rite reinerich en by tültsjes balstjürich waer wést. Der kamen oeribel hege tijen wetter yn de sé, en de séhounen oan de bütenigge fen de Waed byllen jamk bang jin de skolperjende baren.
Op in eftermiddei bigoun it, mei in hege noardwester, krêftdiedich hird to waeijen. Tsjin de joun helle de wyn, in bytsje ütsjittende, yet oan; mei gauwens waerd it hast heal in orkaen. De rouwe buijen jagen inoar, weage dune op weage, en joeijende setten de sé-en op it lan ta. De gystene fleagen giselen by wilen gierjend it wyldige wetter det it flokke fen brus en fen skom. De wyn skoerde mar oan en gulde it üt fen fülens; de sé walle en boarste op, as gyng er oan de kók. Unbidige wettersteapels, de flodder op, ploften kop-tommeljend tsjin de wearing; stjalpsk spielde en sloech it salte wetter op en oer de sédyk. It pealwirk kroane en kraude; net oars, as wier it ierdryk yn need. Ja, heil om seil gyng it der om wei yn de üntdiene natür. Ungenedich dochs bütsten de forwoeijen wylde eleminten aloan it bineare fêste lan. It wier as scoe de ierde fen 't sté. Troch 't himmelrom droane it! —
By sok in skriklik waer skynt it, eft alles hwet hbbet syn léste üre dröget. Den drukt it yen op de
1) Tegenwoordige staat van Friesland, 1788. III, 167 - It waerhynsder is letter, om 1881 hinne. fen de toer nommen. De hear T. H. Kingma to Makkum hat it do koft en sunt trou biwarre. (Yn 1916 is tt wer op de Makkumer-toer setten.)
2) H. S. Sijtstra, Blomlézing, 91.



lea, it sykheljen binypt yen. It froede minskebern fielt him deltreaun en bang; stom forbuke stiet er, mei faldene hannen, by de oankyk fen dat oerweldich Woedzjen en krêftich woeljen fen wyn en wiette, dy-'t foriene it hechste wirk forwrikje, hichtens delkeile en djiptens optille; en dy-'t, mei net to mjitten macht, amperoan alles fen boppen en omfier reagje en trochinoar soale, krekt eft wier wraldsk losse-en-fêst' sa bros, sa tear, as spoennen berneboartersgud.
Yn de ure fen sok in wraldbiriering, eft it Alregear spriek, komme der ljue froed op 'e dyk en op 'e syl. Om to kykjen nei it gewelt, om to harkjen nei de preek fen natur.
De untboeide natur, yn hjar stoerens en krêft, dy hellet it minskebern oer ta in oanskógjen fen hjar macht en greatheid, om him, yn hjar greatmacht, taeste to htten syn eigen lytsens. Soks wirket ta 'n wijinge, it wekket earbiedenens, en 't stimt de goe minsk' ta dimmenheid. Den üntgloerret yn him dat sprankje fen it heechste ljeafdeljocht, dat sa jamk, amperoan üt en kald, biritsen leit djip yn syn herte; en wjukket it op, mei in wundere strieling, om him ta in lampe to wêzen foar syn net, de wei üt nei omhegens, nei de himelseale fen it ivich Great-biwald.
Hjirta nut it needwaer. Nature preek sticht! Dy rier't yen it inerlik' en tilt yens tinzen en yens fielen sa fier boppe it platte alledeiske, dat fen nommele en hege fieling troch de ban neat gjin weet, alhiel gjin ean hat.
De bodder, de sloaf en de niksnutter, allegearre bisefje hja den, det der dochs eat fen heger alloai yn it hbben is, as simpel bodzjen, as sleau labeikjen en as neatdwaen.
Dy-'t der bihagen yn hat, om op syn rammelich



reau fen in hüs-oalger to hoffenjen, en derby, lüd fen stimme, treftige löfsangen opldinkje to litten, — dy-'t noft fynt yn it ütgalmjen fen de tongerpsalm ef mei foarsje ,,it hymjend hart der jacht üntkommen" ophellet, yn frommigens. — dy kriget den bisleur, det der yn Gods romme wrald ek hearlike en yet üneindich machtiger klanken ruzje, forhefjender toanen brüzje, as dy fen minskene makkelei. Hy fielt faeks in oandrang om del to knibbeljen foar it alter fen natur. Yn oanbiddinge, mei ynmoet frommens!
De flokker en de ropper binne den stom.
Dy-'t oars it greate gewelt hat, stiet dêr as earme-
lytse. , • i i
Hwa-'t mient det de wrald om him draeit, dy mealt
it nou.
Ja! Mennich skeper merkbyt himsels in skiepke yn it skeppingswirk. "
Himel! — Dy-'t him slim bikweadige jmoer God en minsken, hy wirdt der nou wrammels moeilik fen. Syn birou is tinken. Jow him sterkte, det er net tobek fait!
Minsken! — Hwa-'t eat missei ef hwet misdie, wol it wer goed meitsje. Kwealaster en minnens yn hannel en wannel is him nou in gr ouwel!
Wünder! — Dy-'t hird wier, wirdt weak. It almachtich birieren poent de tearste snare yn syn inerlik
gemoed! , , . ,
Oja, mannigeniensjucht meiintinsfenwemoed tobek
op it forline, mei al syn to-koart-kommen; en ho fol-
len biloovje hjarren seis nin betterskip, yn de takomst? Ien fen üs dichters1) hat it üs sein: „Natur is dy
Godsstimme yn al hwet se docht."
1) H. S. Sytstra, Blomlêzing, 91.



As de stoarmen oerhearrich bolderen, koe Stille Murk it yn en om syn brekfallige hüsing alhiel net hirde. Den waerd it him dêr to near, en wier it him eft it wylde waer him nei de séwal ta fitere; dêr koed hy den perfoarst net oan üntkomme.
Sokke tiden hope de boer it aldermeast op it weromkommen fen syn jonge. Den lange dat alde heitehert' dochs sa nei syn soan; en it lei him suver op 'e lea, det de wylde sé him ienkear ,,dij jünge" wer yn syn earmen, oan syn hert' werombringe scoe. It boaze waer loek him dêrom oan. Dêr lei by him nou de bilofte op. Men wist: de Brekkerboer wier wol ris hwet wunder. Hy praette den yn earnst, lyk as rjü oaren sims lichtfeardich, fen in moaije stoarm. —
Mar wea it séfolk, dat troch wyn en wetter oerfallen, bitritsen en oerstjelpe wirdt! Op de greate oséanen, boppe it grounleas djip rounom, is der ütwei nei alle kanten, dêr staet gjin skip him to boarsten en ta syn ündergong; — mar op üs lege sannen en flakke strannen, dêr spoekje den de gefaren; dêr sjucht de séman jamk de dead yn syn tut. —
In koffe, dy-'t üt Noarwein kaem, troch it Fly, mei in lading hout nei Harns, rekke ünklear mei it roer. It anker kaem üt, mar it slipte, en do-'t it eirtlikett haldde, knapte mei in skoerwyn de keabel midstwa. Nou oermastere wiffens griffens, en wier it hechte kofskip mer man en mus oan de genade fen it rouwe waer oerlitten. De hirde wyn en de dynjende sé heinebillen der mei. Mêsten en touwwirk tommeien yn de «lalgerjende baren. Sa „ünder düken, ünder stegerjen, sünder miette, sünder ein," J) toutere it skip, foar wyn en weagen del, Harns foarby, en de jouns fen dy neare
1) H. 8. Sytstra, Blomlêzing, 92.



hjerstdei sloech it mei in hege sé üt de Boarntsjes,1) op it hirde san fen de Makkumer-waed. En wyn en sé dy boazzen mar oan en butsten it skip, salang det der gjin skip oerbleau. De koffe briek en spjalte oan stikken en üt-inoar, en it skipfolk dreau foart en wei mei balken, planken en oar gerei. Mar in pear binne bihalden oan de wal komd; de oaren rekken ta 'n proai fen it tommel-weagjende woelwiet: hja waerden, lyk as ien fen de alde sébonken it üs rüchwei ütbyldke, hja waerden bidobbe yn de alopslinende bealch fen de bot oerstjüre sé. —
As in woeste ségesang, as it liet fen fordjer en fen dea wier nou to joune it bolderjen en bruzjen fen stoarm en fen weagen. Sok in greatmachtich bidriuwen teant yen de skaedkant, en faek de forskrikkinge, fen it loslitten fen nature krêften. Geijende üt wyldens, alhiel ünbistjürsum, slagge hja sa maklik buten. Sokke amerijen wankt der gefaer, en ünk, en.... is dead neiby! —
Op hege, brede weagen, oer it djippe grêf to silen, mannichien meije it as in hearlikheid romme? 1 Scoe it net de rom wêze fen ütlittene dertenheid, en habbe sokke hearlikheden nin ündergrounen, to noedlik en ünbitroud, om der ek mar mei 'ten kerltsje fen wissens op bouwe to kinnen?
It is mar sa: it wiffe sémanslibben dóbbert aloan boppe en oer it longerjende grêf; ien „neilbrek is de dead" ;2) doch mei hvmeh help en hoede, komt mannich swalker wer bihalden thüs.
Dy stoarmjoune wier de alde Brekkerboer ek op de sédyk, to stoareagjen yn en oer de op-en-deljende
1) Djippe séslinke, bitwisken de Waed en it Koarnwerter-sên.
2) Gysbert Japicx, Fryske Rymlerije, 3e pr. (1821) I, 78.



ünbiteamme wetterkolken. De hirde wyn heistere him troch syn grize hierren, de wiete riik stau him yn it antlit, en syn klean dripten fen it stouwetter. It heftige waer arbeide op syn steech gemoed. — De feale dei wier ünderwiles fen de loft gien.
In djippe sike, in swiere sucht, en dy forfleane mei de wyn.
Hwer-'t üs Hidde nou ris swalkje mocht? Scoed er den nea net werom komme scille? Nimmer net?
Hèn, dêr flikker-ljochtet it efkes.
Do seach Murk, for it earst yn syn libben, it sa forneamde wite wiif lyk foar him, boppen op 'e dykspeallen. En it wiif wonk him, krektlyk as de ingel, de wite ingel earen, en hy folge dy wink, buten witten, sünder omtinken. Hy folge hjar nei oer kiste en peallen hinne, en op ien fen de haden üt, amperoan oan de mil ta troch skom en wetter....
Dêr komt gromjende in hege sé lyk op him ta.
It ljochtet wer. — Fordwoun wier se, — it wite wiif..
De skommige baer foar him hie in swiere balke op de krune, en om dy balke siet in earm hinne. Dit seach er allegearre yn it iene selde amerij.
Do waer it opslach neare nacht, en de sé yn syn dining drige de alde boer fen it haed to tillen. Mar dy tocht yn dizze stoune om gjin gefaer.
Al wer in bürljende en fül oanbrüzjende weach; en dy jowt wrammels ljochtsprankels fen him, lyk as diggelfjür. Sikersonk!
En flak njunken him, klear to biskieden, dükt de balke wer op, mei de earm der yette om hinne slein. Murk pakt ynienen ta en fettet dy earm beet, dy-'t him nou it hout üntglide lit.
Hy elget net hwa, en wit ek net eft it in libbene ef in deade is, dy-'t hy nou fêst omfette haldt. Sa gau



en sa goed as it giet, bringt hy de man oer de peallen oan lan, en leit him del yn in lije herne fen de sédyk. Den makket hy him de klean los en it boarst bleat. — Dêr taest hy op hwet hirdes, ... in jildstik, en hy skrillet der ien. — Nuver wirdt it him to moede. — Oan in bsui om 'e hals hinget it. Hy kriget it yn 'e han en bifielt it. — It rint him kald oer de lea. — Siker, siker! It binne trije munten oan-inoar. — Dat is, dat is hjar, hjar gouden klaverblêd!
Hy wit it. — De drinkeldeade moat Hidde wêze, syn soan Hidde, dy-'t yn gjin ivichheid wer thüs hoefde to kommen! — O dat ünbiroaide wird fen do! —
De aldman siigt' op syn knibbels nou by him del; mei it ütskreau fen greate smerte gall't er 't üt: „Och Hidde, béste jünge, moast ik dy yk yn it wetter forlieze; dy, lyk as jimme mem? !"
De wyn haldert in pau heech, boppen troch 'e loft.
Den, hwet moediger: „O né, dü moast libje; to, mei my yet libje! Hidde, Hidde! Heare, holpje üs!"
Dy needgjalp üt it heitehert', dy eangstbea om help fen heger macht, fierde de stoarm nei omhegens, nei it jeijende swirk.
It flikkeret! Tredde kear. As in warsköginge. — Nou springt de heit forheftich oerein, tilt syn soan op syn sterke earmen en draecht him mei in feardige stap nei hüs ta, nei de Pölle by de brek.
En de sé skolpere en de wyn boldere aloan.
Dêrre yn it aldershüs, yn heite earm, kaem Hidde yn it libben werom, al ringen nei 't Murk, fol eangst en noed oer syn jünge, him wer to honk droegen hie. Syn Hidde, mei it goudene klaverblêd, dat memme' soarch him tatreaun hie, eartiids do-'t er foartteach, allinne de wrald yn, nei fiere en nei frjemde strlnnen.
It wite wiif hat him üt sé oan syn heit ütlivere en



werom jown, nou-'t de tiid dêrta ripe wier. Sa wier it foar-oarnearre, sei de Brekkerboer. —
It wersjên en werfïnen fen heit en soan joech swide blidens yn tankb're herten. Alle leed en lést wier nou forjown en forjitten. In blink fen it alde lok wier weromkomd! —
Ryklik fjouwerentweintich jier wier ot forlyn, sunt Hidde tsjin heite sin fen honk teach. Hy hied it op de greate feart ta stjürman brocht. Ienkear mar hied hy, yn al dy tiid, yn it heitelan foet oan w&l hawn. Do hied er yn Harns heard, det syn mem de foarige hjerstmis weirekke wier.
Letter hie hy alle wraldsé-en biswabbe en al de kalde en waerme lannen sjoen, mei it fêste foarnimmen en wyt om nea net wer yn Fryslan werom to kommen.
Mar op it lést wier de langstme nei it alde lên en it stille gea, en nei heite hüs by de blanke brek, him oermachtich wirden. Do hied er in reis oannomd, dy-'t him yn Harns bringe scoe. Sa foer hy op de koffe, dy-'t dizze joune op de Waed bleaun wier.
Do-'t skip briek en üt-inoar sloech, hiene de alde kaptein en hy de lésten wést op de wrakken. Bergje dy en dines, hie de Alde yet sein. Hidde hie net lang yn bistan stien; yet gau syn earnen kistke grypt, in kistke mei in slotfêst, dêr-'t syn sparpot mei goud en silver yn wier, en dit hastich mei in girle troch it hansel om syn middel fêstgaspe. It wier ommers al syn habben en halden, de sür oerfortsjinne en for de alde dei oergarre peinjen fen rjü swiere jierren fen arbeid.
Mei en op in pear dekbalken hie hy do de reis troch it wieljende wiet oannomd, it ünbikende tomiette, mar mei in fromme bea yn 't herte. Underweis wier er syn kistke bjuster wirden. Mids it gefear, ünder en



boppe wetter, wier it aldershüs foar him opriisd. Do
hied er fen „mem, heit!" roppen en fierder fierder
wist er it net. —
De kaptein wier wei. Ho-'t de stjürman aldergeloks libben oan wal kaem, is nou bikend.
It wer yn lok en frede by-inoar wêzen fen heit en soan, tige for hjarren ta in seine. Beide lottere fen de libbensjinspoed, forstiene hja mekoar. In hearlike takomst gl&nz'ge hjarren blij tomiette. De boer sei nou de boerkerije en de stjürman de sé farwol.
Yn it sa-mannichste hüs oan de Rige to Makkum moatte hja neitiid yet in hiele risk fen jierren tige lokkich libbe habbe. —
Hjar libbe lang tanken en forearen hja it wite wiif, allebeide üt hertene djipste groun. Hjar forskining yn de stoarm hie wis in fingerwizing wést fen heger han.
„O! lSns tsjistere wündere paden „Bringt de Hear syn berntsjes thüs," *)
wier by hjarren in wier dichterwird.
En nou yette it slotein fen de skiednisse.
Do-'t de stoarm in dripke bigoun to lichten, wier Unlijige Kei, fensels! — hy diich it üt alderwenst —• wer mei syn ivige pjukstök ünder de earm, op 'e strün gien. Amperoan de hiele nacht troch spoeke hy sahwet om, op de dykspeallen en oer de haden; en de oare deis alweroan. Op it sté, dêr-'t Hidde oan tèn komd wier, foun Kei op 'e neidei, do-'t it wetter sakke, in moai swier earnen kistke.
It kistke, — mei sierlike krolletters boppe op it hd.
Hy brocht it to mük nei it uterst ein fen in krus-
1) J. G. van Blom, Blommekoerke, 34.



haed en bistoppe it dêr ünder de balstiennen, — fen doel, om it der by in goede gelegentheid wei to heljen, as büt for himsels.
In dei mannich letter, op in lette jountiid sloep er, as iensume swalker, wer oer it pealwirk hinne, en stoattele hy stikum it haed üt. De biroune tsjokke loft seach sa lansikich, dat! Spoekich lüstere de nachtwyn; it tij wier yn 't forrin, en ünrêstich weefde en wiggele de griis-donkere sé.
Ho bjuster: it bikende alde head wier der for in part, likernóch by de krusing om-'t óf, weislein, en de büt, dy skoandere büt, foart. Hwer-'t de skat ünder de flinten lein hie, dêr wier nou in djippe kolk.
En yn dy kolke, troch dy helsdoar, is Unlijige Kei, de manke stranjut, stroffeljende . . . .forsonken, — for ivichl
Hy foun syn ütein, do-'t er, lyk as earen nei Murke' pongen, nou syn roversklauwieren ütstekke scoe nei it kistke fen Hidde. —
Syn jutheak driftke de oare deis tsjin de butenkiste fen it pealwirk oan. —
Hwer eft it earnen jildkistke krekt bilanne wêze mei, wit men net; de krabben en de krükels swije dêrfen, mar de oerlivering seit, det it yette op de Waed, earne yn in ald-wjittering, djip ünder it slyk bidobbe leit. It wite wiif haldt der trou de wacht oer. It scil lykwols foun wirde, as ienkear de Sudersé ticht makke en de Waed wer grien lan wirden wêze scil, en as ien üt it skaei fen Hidde Murks, de stjürman, hwaen it séwiif wer by heit to honk brocht, der forlet fen krije mocht. In warbere bln scil it opgrave; dêrnei scil de skat frucht jaen op frucht, en it wite wiif de rêst yngean.
Dat is it alde sêchje; — in wytging for de neiteam.



As nou ris hwa fen jimme op 'e hichte fen de Sküstertille komme mochten, en dêr oan de sédyk in wyt skynsel mirkene, nou, den witte dy der alles fen.
Mar as jimme it wite Wiif fen de Waed, ef it Séwiif fen de Suderdyk, treffe wolle, den foaral komme, as it stoarmet en by jountiid; en ek net al to lang toevje, oars ... -1) sjuch, oars scoe de Sudersé ris drüch wêze kinne en de Waed wer lan.
1) Dit léste wier dodestiids bidoeld as ironije, «m't it aanpakken fen dat dreech karwei, nei't men do forwachte, op Sint-nindei steld wier.
It bjgjtnt nou einlings, nei forrin fen in foege tritich jier, mei it foarste wirk fen it sédrüchmeitsjen moai op to sjitten.
Op de 10de Augustus 1928 kaem de nijefaergeul, dwers trochdeMakkumer-waed, yn syn earstefoarm klear en waerd de Lege, de dlde ütwei nei sé, ófdamd troch de greate ójslütdyk, dy weldich swiere dyk fen bdlstienklaei en sdn. Dit ien en oar is einliken it bigjin fen de omkearing oan de Makkumer sékust. — Mei de motorf ht „Terra Nova" bwum wy dyselde deis yet de dlde séwei ütfeam, en do, om tt nije eildn op it Koarnwertersdn hinne, by de westkant fen de Waed lans, troch it nije djip farrende yn Makkum werom kommen. •
En nou? — „Mei 't ryk fol dlde poézij is 't dienl" Sjuch it sonnet „By de Suderséwirken," fen R. W. Canne, yn it Heiteldn, 1928, 214.



HET WITTE WIJF VAN DE WAARD.
ZIJT ge wel eens in Makkum geweest, waar bij de sluis de oude herberg de Prins staat, en achter die herberg aan de zeekant, de leugenbank en de vischbank, en hebt ge daar in de leugenbank de bijeenkomst van alle dagen eens meegemaakt en dan goed geluisterd naar alles wat daar verteld wordt over oud en nieuw; vooral in de tijd toen zulke uitgeslapen menschen als Ruurd om den Noord, Sibold Flap, kleine Harm en Baas Naaier en hun genooten daar met elkaar nog in hun krachten waren? Lang geleden heeft elk van die oude mannen daar op zijn beurt voor de laatste maal zijn stem in de raad laten hooren. Allen zijn, elk op zijn beurt, weggegaan en niet teruggekomen; zij gingen, de een na de ander „om de Noord" naar het stille kerkhof in de kerkebuurt. Nu vertellen zij ons niets meer, maar vertellen wij van hen.
Een tijdlang was ik een trouw bezoeker van deze „dorpsbeurs" in en voor de leugenbank of tegen de muur van de smederij, daar kort bij, en was er onder het gehoor van deze oude praatvaars.
Allerlei verhalen, malle en mooie, werden daar voor de geachte toehoorders tenbeste gegeven.
De eene vreemde geschiedenis bracht dan vaak de andere naar voren.
En of daar nu bijgeval eens opgesneden werd, och, dat hinderde daar in den regel niemendal.
Een enkele maal werd daar ook wel eens iemand



,,op de hak genomen en daar had dan de heele bijeenkomst groot genoegen aan. Natuurlijk heb ik al die wonder- en zonderbare verhalen uit die tijd niet precies zoo in mijn geheugen vastgehouden, maar toch moet ik zeggen „er is mij heel wat by gebleven van wat ik daar op die buurterij voor en na heb hooren afdraaien" ; vaak met overtuiging en in groote ernst over wonderlijke spookhistories, over noodlotsaanwijzingen of voorspokerij, wilde lantaarns, gevilde veulens, het onderaardsche en al zulke wonderbaarlijkheden meer.
Ja hoor, 't is de waarheid, met die bondige uitval werd daar menig zwaar verhaal besloten en kortweg bezegeld. En dan viel er geen woord tegen te zeggen.
Vooral een wonderbaarl^k zeewijf in 't wit, dat daar dichtbij achter de steenen dijk op het wad en soms ook langs de Zuiderzeedijk rondwaarde, was dikwijls het onderwerp van een ernstig gesprek. Dan hoorde men geen enkel grof woord, dan was er bij iedereen eerbiedige aandacht. Aan dat verhaal werd niet getwijfeld, de waarheid er van was buiten kijf.
Zoo mocht ik daar aan ons westerstrand uit de verhalen van de oude varenslui, de Friesche volkssage van „Het Witte Wijf van het Wad" opvangen die ik hieronder in zijn geheel wil oververtellen.
Er zijn wel meer wijven en witte wijven hier en daar maar in dit geval is er alleen sprake van wat er, naar het zeggen van de „ouden" waar is van, en samenhangt met „Het Witte Wijf van het Wad" of, zooals zij ook wel genoemd wordt, „Het Zeewijf van de Zuiderdijk."
Buiten Makkum, over de sluisbrug, de Zuiderzeedijk of Workummerdijk een eindje langs, ligt aan de voet



van de dijk een lijnbaan1). Op de huidige dag, o vredig beeld uit vervlogen tijden, dat onze draaiende en vliegende eeuw ons nog gelaten heeft, op de huidige dag nog draait daar het wiel, nog naar de oude trant, en ziet men daar de touwslager achteruitloopen op het smalle pad langs de dijkvaart. Een eindje verder, halfweg Piaam, ligt hoog boven de vaart de „Sküstertille" (een hooge, smalle brug). Over die „tille" loopt een grindweg, langs een wetering, door het bouwland, het zoogenaamde Skusterveld — naar het stille en vreedzame dorpje Skuzum, dat daar in zijn vriendelijke omgeving rustig ligt en mooi, als ware het een schilderstuk.
Wie daar in vroeger jaren stond, bij de lijnbaan, op de kruin van de oude zeedijk, zag aan zijn rechterhand de Zuiderzee, vlakbij, achter de dijkpalen een groen veld dat verder op naar het Westen afliep in de zee, een deinende watervlakte; vlak voor hem uit het veld, bouw en weiland, met vriendelijke torentjes, boerderijen en watermolens; en in de verte het geboomte van de eendekooien van Kooihuizen; terwijl aan de linkerzijde, door het heele Oosten heen de blanke Makkummer en Parregaster2) meren lagen aan weerszijden van de vernauwing het Jakkeleveer.
Naar deze landouwe, die strook grond tusschen zee en meer zou ik u in verbeelding willen heenvoeren en dan een goede honderd jaren terug.
In deze streken zegt men, heeft het Witte Wijf zich vaak vertoond. Boven op de zeedijk, dicht bij de Sküstertille en het Piamermolentje, daar hebben sommigen haar wel zien rondwaren, op stormachtige avonden.
1) In 1917 afgebroken.
2) In 1878 drooggemaakt.



Alleen dan is ze op het pad. Haar lang lichtblond haar wappert op haar rug, het witte gewaad fladdert haar wijduit om de leden en ze heeft ongewoon groote zeelaarzen aan.
Als iemand, die er meer van wil weten, haar nader komt, zweeft ze doorgaans weg, meestal langzaam over de paalwering, het Wad over en de zee in, om daar in de verte, in de grijze kille mist, geheel voor het oog te verdwijnen. Zooals de maan blijft ook zij altijd even ver weg van de nieuwsgierige menschen, zeggen de sluiswachter en andere wijze lieden die het maar heel secuur weten.
Toch heeft een strandmeester uit Makkum haar eens ingehaald. Het was tusschen de dijk en de palen op een avond bij dijzig weer. Hij zou haar aanspreken maar juist op dat moment trapte hij in een diepe greppel en „plof" viel ie voorover met z'n neus tegen de dijk. Toen hij verbluft en verschrikt weer opstond was het Witte Wijf nergens meer te zien, maar wat het vreemdste van het geval was, er was op die plek in de zeedijk heelemaal geen greppel, geen goot en geen gat of wat daar in de verte ook maar op leek.
Hoe en vanwaar het Witte Wijf eigenlijk in die oorden op en om het Wad gekomen is, en sedert hoelang zij daar al huishoudt en rondspookt, zie, dat weet men niet zoo precies en dat zal ook wel nooit uitlekken en bekend worden.
Evenwel, de geschiedenis die hier nu verder op volgt geeft ons in dat opzicht wel eenige stof tot nadenken.
Toen de meren er nog golfden, hebben sommige lieden het Witte Wijf daar ook wel eens opgemerkt; bij schemeravond en bij lichte maan, wiegende op de toppen van het golvende water en wel ongeveer op de hoogte van de „Kleine Zijlroede".



Haar lang lichtblond haar wappert op haar rug.
FRANKE. Zulderaelegendco. ]j







Daar moet naar de verhalen een onderaardsche verbinding geweest zijn van de meren naar de zee. Toen waren er te Makkum nog twee sluizen; en tegenover die sluizen aan het Diep, op de rand van het Wad (dat gedeeltelijk welgrond was en Skilbank genoemd werd) stond een dubbel bekistingswerk om de sluisdeuren te beveiligen tegen de aanvallen van de zee.
Op het eind van de Skilbank in de richting van de Piamer kreek placht een diepe kolk te zijn die naar men zegt de uitgang was van het onderaardsche hol uit de meren vandaan naar de zee. Onze voorouders verbeeldden zich de hel als een duister, koud en nat oord, een groot hol, ergens diep in het binnenste van de aarde, onder water. Diepe waterloopen, grondelooze plekken in de zee, in meren en in poelen waren de toegangen naar dat akelige onderaardsche verblijf. Die noemde men daarom hels- of holdeuren.
De boven aangeduidde watergang zal waarschijnlijk als zulk een helle of hollepoort beschouwd z»n; zonder twijfel.
Sedert de eene sluis dicht is, het paalwerk tegenover het Diep een steenen dijk of dam is, de Skilbank in shkgrond en de meren in groenland veranderd zijn, kan men, jammer genoeg, niets meer nasporen. Daartoe is er teveel anders en veranderd. Zoodoende kunnen wij ook niet anders voor waarheid verklaren, dan dat een en ander ons eerlijk zoo is verteld en dat in onze tijd deze en gene het Witte Wijf werkelijk en zelfs herhaaldelgk heeft gezien.
Vandaar dat eenvoudige en gewone menschen licht tot het besluit komen dat het inderdaad wel eens waar kon zijn wat die oude bazen daar in de leugenbank ons zoo als vast en waar voorhouden als zuivere geschiedkundige feiten.



Wat in deze althans vaststaat, er wordt tot nu toe wel geloof gehecht aan wat door de overlevering als waarheid wordt opgediend. „Waar komt anders die overlevering vandaan, jongens?" is in de regel de wijze vraag en ook het oordeel van baas Naaier, de „mijnheer" van het gezelschap die een rond verstandhoedje op heeft waar hij tot aan de ooren toe inzit en die van allemaal het sterkst gelooft aan het Witte Wijf en haar geschiedenis „uit overtuiging" zegt hij, omdat zijn gestorven wederhelft, zaliger nagedachtenis, in de verte een tikje familie van haar was. Maar de oude baas beeldde zich dat maar in, hij is de man van de fantasie, ziet u, zoo plagen hem de anderen.
Het mag-vreemd lijken, maar er wordt met het bestaan van het Witte Wijf wel degelijk rekening gehouden, tot op de huidige dag toe.
De strandjutters b.v. zullen er zich wel voor wachten om strandgoed, dat in de kring van het Witte Wijf opgevischt werd, niet eerlijk op te brengen. En die kring beslaat wel het wad van het Zuricheroord tot Kromharne bij de Gaasterinleggers toe. Zij houdt het oog op wat de zee daar aanbrengt en zij laat zich niet gemakkelijk beetnemen. Wie het ooit waagde om andermans goed te benaderen tot eigen profijt, die zal ondervinden, dat hij daarvoor zeker wordt gestraft en
naar de maat van zijn misdaad. Als iemand het durft
bestaan, ook maar in geringe mate oneerlijk te wezen, zij maakt hem vroeg of laat te schande. Dat is zoo zeker als eb en vloed. Bewijzen daarvan zijn er te over Menig visscher heeft het water bedorven en troebel gevonden als hij wilde visschen. Vogelschieters hebben vaak ineens een mist zien opkomen als zij de rotgans of de duiker al bijna onder schot hadden; en sommige heden, die wat ernstigers op hun kerfstok bleken te



hebben zrjn met hun vletten onverhoeds op het strand of in de leije geworpen Dit alles is naar de volksmeening het werk geweest van het witte wijf. Zij houdt steeds weer rechtdag en straft de ondeugd en het kwaad. En het is waar, er valt van dit Witte Wijf nog veel meer moois en wonderbaarlijks te verhalen.
Of wat hieronder verhaald wordt ook allemaal net zoo is voorgevallen, daar wil ik van wezen. De geschiedenis is daarvoor wel heel lang geleden.
Evenwel, die haar het laatste vertelt, leeft nog en mij dunkt, die haar gelooven en voor waar aannemen wil, die moet dat doen op eigen risico.
Daar stond, in vroeger tijden niet ver van de Koudemeerswal, op een hoogte, in de boomen, een oude en vervallen boerderij. Het was een laag schuurtje achter een eenvoudig woonhuis met hooge gevel en een afloopend dak aan de eene zijde. De voorkamer met een uitgesleten vloer was laag onder de balken, Tegen de gevelmuur was een groote schoorsteen en aan weerskanten daarvan waren als een paar uilenoogen vensters aangebracht, met blinden op halve hoogte en ruitjes, kleine verweerde ruitjes in lood. Daar tegenover de slaapplaatsen, twee hooge bedsteden achter groene gordijntjes en daar tusschen in een porceleinkast. De muren waren ter halver manshoogte met witte en bonte tegeltjes afgezet en daarboven geel geokerd. Op de steenen van de haard onder de groote mantel was aan elke haardhoek een wijnrank met engelen en daar tusschenin, boven het haardijzer „de wonderbare vischvangst" geschilderd. Op de richel boven de bedden stonden blauwe borden met spreuken te pronk en achter de glazen deuren van de porceleinkast gekleurd porcelein en glasgerei.



Een oude lage kast met snijwerk, een heiligenplaat met Abrahams offerande in lijst, de stoeltjesklok, de klaptafel en zes knopstoelen, een kabinet en een spinnewiel waren het voornaamste huisraad, niet gesproken van het vuurhaardje met toebehooren en het bedstrapje.
Uit de kamer gaande kwam men in een gangetje onder het afloopende dak. Op het geveleinde daarvan was de lijkdeur en aan het andere eind liep men door een steenen boog of poortje in het karnhuis.
Het karnhuis had een buitendeur met zijlicht. Daar vlak tegenover was een uitbouwsel, de melkkamer en achter het karnhuis lagen de schuur en de stal. Midden in de melkkamer was een houten vloer met pomp.
Bij dit boerderijtje hoorde, de stallen voor het jongvee en de melkplaats daar onder begrepen, een veertig pondemaat land, alles greide, dat aan één langgerekte kavelstrook aan de meeroever. grensde. Het droeg de naam van de Brekkepolle en was het eigendom van Murk Ynses die het zelf bewoonde; en die in de omgeving meer bekend was als de Brekkeboer en door velen ook wel Stille Murk werd genoemd.
Murk Ynses was een kloek en arbeidzaam man, wat eigenzinnig en gesloten; als het op arbeiden aankwam, een werker zonder rust. Een man die om zijn strengheid niet aan iedereen beviel maar die toch hoog stond aangeschreven bij wie hem van nabij had leeren kennen als iemand waarop men torens kon bouwen.
De gewone menschen zagen hem met opmerkzame oogen aan als hij een enkele keer op Maandag op zijn 8tijfharige ruin op de Makkummer weekmarkt kwam en daar zijn paard in de Witte Zwaan stalde. Men mompelde hoe hij dat paard kunsten leerde, het kon het hek van het erf en de hekken op de reed van de



Brekkepollc zelf open en dicht maken, werd er gezegd.
Al was Murk wat zwijgzaam van aard, zijn vrouw Fokel, praatte heel gaarne. Zij was een lustige vrouw maar zij wist ook van aanpakken, in het werk was ze altijd en overal vooraan; 's morgens de eerste, 's avonds de laatste aan de slag. Zij had twee rechterhanden, waar haar het werk doorheen vloog. Murks Fokel stond dan ook bekend bij de heden uit haar omgeving zooals iemand het eens krachtig en kernachtig uitdrukte : als een kerel onder het juk en een weerlicht over de vlakte.
Die menschen nu hadden samen een kind, een zoon, Hidde, een aardige, guitige jongen met heldere oogen. En het mag gezegd worden, zij waren in die jaren recht gelukkig met hun drieën.
Bij hun trouwen had Murk twee gouden rijders met een stift aan elkaar laten smeden. Dat was een teeken, een symbool van een trouwverbond dat trouw bewaard moest blijven. En toen de twee jongelui een zoon kregen, werd aan de twee een derde rijder vastgesmeed, zoodat die drie een klaverblad vormden. Dat was een oude gewoonte van hun stamhuis. Murks grootvader had zoo vijftien gouden rijders aan elkaar laten smeden.
Bij hen bleef het evenwel een klaverblad van drieën. En dit klaverblad was hun een heilig pand. Als dit eenmaal de deur uitraakte dan zou het waarlijk niet best wezen; dan werd toch vast en zeker hun levensgeluk verjaagd.
Zóó was het hun eens door een oude tante voorspeld. En Murk geloofde daar vast aan, zoo vast als een muur. Dat mensch kon immers in de toekomst zien; zij was met de helm geboren.
Hidde groeide voorspoedig op en er zat wel voort» gang in de jongen. Hij had een overdreven lust in



varen en zeilen op de Brekken en omdat hij bij oude meester Sjoerd Klopskine tamelijk vlug volleerd was, en zijn ouders gewoonlijk, om zoo te zeggen, tot de ooren in het werk zaten, had hun zoontje wel wat een leven op zich zelf en voelde de jongen zich los en van alles vrij, zooals een wilde vogel op het ruime veld.
Op de hoogte van het Piamer hek, niet ver van de tille stond destijds een klein dijkhuisje, met een oud hok op de wal langs de vaart. In dit huisje woonde een man die niet al te best bekend stond. Het was een koud en „houten" mannetje met van die steekoogjes. Men noemde hem Koude Kei. Hij hield zich bezig met vogelen en visschen en was een echte vriend van strandjutters.
Als de wind het zeewater wild bruisend het wad opstuwde, zoodat het tegen de dijk en tegen het paalwerk opspatte en als dikke duisternis land en strand bedekte, dan was Koude Kei altijd met de juttershaak op het pad. Met het onaangenaamste en onstuimigste weer was hij volkomen in zijn element en dan vooral kon hij soms zoo fijntjes grinneken in zich zelf.
Men fluisterde dat het in het dijkhuisje en met Kei niet recht pluis was. Dit maakte al dat menigeen een beetje op zijn hoede voor hem was. Zijn uiterlijk teekende hem wel wat schelmachtig, ook daarom vertrouwden de menschen hem niet recht. En vooral niet als ze hem met zijn gluiperige tronie eens hadden zien loeren, vol van duivelsche lust, als de lucht in het Noordwesten zoo grimmig stond en woedend noodweer voorspelde. Een smuigerd was 't, die Kei, zei men. Maar toch wist men het rechte niet van hem, dat werd zorgvuldig bemanteld, want Kei was een uitgeslapen ouwe rot. Uitgeslapen, nou, dat was hij, daar kon ieder maar „duivel ja!" op zeggen. Toen het goud en zilver-



werk uit de oude Roomsche kerk aan de zuidkant van de Wijde Steeg in Makkum in een donkere nacht gestolen was vond men het gedeeltelijk terug in het bekistingswerk aan de zeedijk, niet ver van het Piamer hek vandaan. Kei had daarvoor voor de burgemeester moeten verschijnen. En toen die hem op booze toon vroég of hij dan niets gemerkt had, zei hij, als een onwijze, langs zijn neus weg dat mijnheer, als burgemeester immers veel meer verstand had van zulke gemeene dingen dan hij. Hij was maar een eenvoudige visscher en de zee was zijn broodheer.
Als Hidde, zooals veeltijds, vrij rondzwierf, zocht hij wel vaak zijn heil en toevlucht bij Kei. Die nam hem dikwijls mee om bot te steken, om wier te zamelen of om te doen wat tijd en gelegenheid anders meebrachten. Mee naar het groen om wormen te zoeken of een eind verder over het wad om een gans of een aalscholver te verschalken; dergelijke werkjes en avonturen waren voor de jongen een kolfje naar zijn hand.
Toen Murk, die met Kei al van jongs af aan slecht over weg kon, hier lont begon te ruiken, stak er dadelijk een onweer op. Hij gebood zijn zoon nooit of te nimmer weer bij Kei te komen, bij die nijdas, die boosdoener.
Maar Kei of zijn bedrijf hadden naar 't leek invloed en overmacht op Hidde, die niet laten kon te doen wat zijn vader hem met strenge woorden had verboden, en wat hij vader en moeder, geheel oprecht, beloofd had, niet weer te zullen doen. Hierbij kwam, dat Hidde zoo langzamerhand in kennis was gekomen met verscheidene visschers en varensgezellen, die hem voor en na veel moois oplepelden van 't zeemansleven op een schip op de groote vaart, Gods vrije, ruime wereld in, die toch voor iedereen open lag. Daar hoorde hij dan naar als met zeven paar ooren.



Vader werd de mispassen van de jongen naar en met Kei ai spoedig gewaar en voortaan moest Hidde in 't gareel, vlak bij huis bltfven en flink aanpakken bij het boerewerk. Het baasje kreeg op die manier al spoedig het land. Daarbij was de knaap zóó gewend aan het vrije leven dat hij het op de duur op die doode Polle aan de Brekken heelemaal niet kon harden. Zijn leven thuis was een leven van altijd koekoekéénzang; hij kon het niet meer verdragen. Zijn hart dreef hem naar avonturen, naar varen, naar zwalken, ver weg over de wijde zeeën, naar vreemde landen. Het was maar zoo: op zee, anders wou hij liefst niets. Op het zeemansleven had hij zijn zinnen gezet. Met vader, die hem met alle geweld bij het stille landwerk en achter de koeien wilde houden, kon hij daarom geen land bezeilen. Of vader al streng optrad en kommandeerde en moeder vleide en bad, de jongen wou maar niet toegeven en was in 't geheel niet te verzetten. Hij was even hoofdig als z'n vader zelf. Hij dwong om toestemming hem toch te laten gaan,
Hij zou met dolle kop de wereld in, op 't ruime sop. Thuis te blijven was geen lust. Op een eiken boord te drijven, rustloos daar zijn pad te schrijven koos hij boven land van rust.
Altijd thuis is altijd veinzen, zoo zong Gysbert Japiks, vroeger, en zoo voelde Hidde het ook in het dagelijks bedrijf op de boerderij. Vader evenwel was niet te overreden, hij bleef onverzettelijk. Eenmaal voer hij boos uit: „Die jongen naar zee? Neen, daar kan niete van komen; ik wil het niet! Neenl Het hoeft ook nietP*
Fokel liet zich op het laatst door haar kind overhalen,



cn ried Murk aan, om des lieven vredes wille, maar toe te geven. En vader gaf per slot van rekening toe, maar met een boos gemoed: „Om jou, alleen om jou, Fokel" zei hij, kort aangebonden.
Bij het weggaan had hij „die jongen" afgesnauwd en er scherp uitgesmeten: „Om mij hoef je hier dan ook in der eeuwigheid niet terug te komen."
Moeder had toen al heel van streek, o zoo droevig geweend. En Hidde had tot bescheid gezegd: „best vader." Toen was hij met zijn zakje goed uit vaders oogen verdwenen. Hij kende wel de weg, in zijn eentje wel. Met een Oost-Indiëvaarder had hij spoedig daarop het vaderland verlaten.
Een paar dagen na het weggaan van Hidde bleek het dat het klaverblad van de drie rijders ook weg was. Fokel, die niet wist wat zij beter kon doen, had het haar jongen meegegeven tot een aandenken aan thuis. Het zou hem in nood misschien kunnen helpen of goeddoen had zij gezegd. Hidde moest het bij zich houden.
En om het afgeven van dat klaverblad had Murk zich ook zoo vreeselijk boos gemaakt. Hij dacht aan de voorspelling.
Na die tijd was de fleur van de Brekkepolle totaal af. Het leven ging daar het oude uitgesleten paadje, maar aan dat pad blonken geen mooie bloemen en klonken geen vroolijke zangen meer, zooals weleer.
Vier volle jaren, zomers en winters, sleepten als een eeuwigheid voorbij, maar van Hidde kwam taal noch teeken. Murk voelde zich na die tijd zeer ongelukkig en Fokel schreide zich bijwijlen van louter heimwee naar haar jongen, de oogen uit. En met Murk, die toch om harentwille had toegegeven en die sedert die tijd zich geen woord daarover had laten ontvallen, was zij



erg begaan. Zij kwijnde en teerde weg als sneeuw voor de zon van louter kommer en verdriet. Het leven was haar haast zwaarder dan het sterven.
Op een duistere morgen in de herfst was zij er op uit getrokken naar de meerwal om daar zooals elke morgen haar vaste troepje koeien te melken.
Toen de dag al lang aan de grijze hemel verschenen was en een bank van mist over de omgeving gespreid lag was ze nog niet met de melk thuis. Murk werd angstig en ongedurig en liep gejaagd het veld in om haar te zoeken. Hij vond de emmers en het melkjuk pp een plaats aan de Brekken, maar Fokel was niet te bekennen. Daar, waar haar gereedschap lag moest zij door de duisternis en de gladheid van de wal geraakt zijn, dat kon de man nog nasporen. Maar anders was er geen teeken. Stil en koud lag daar het meer geen zuchtje rimpelde de vlakte, het wijde water was een beeld van rust waar de adem des doods was over gestreken. Die daar aan de waterkant zoo luid werd geroepen en zoo ijverig gezocht,, die kwam nimmer terug.
Een week tevoren had Murk op een nacht in het gehuil van een hond en het schreeuwen van een uil Fokels naam hooren uitgieren, en een poosje later, hoe vreeselijk, haar lijkstatie van de Brekkepolle zien gaan, de reed langs door de velden naar de Skuzer-buren, naar het kleine kerkhof bij de oude toren. Toen was het in zijn geprangde hart zwarte nacht geworden, tot dat daar ver, heel in de verte een sterretje door de duisternis kwam blinken en het aanbrekende bleeke licht hem een engel voor de oogen tooverde, een engel in witte gazen kleeding en.... die hem toewenkte.
Zoo was zijn vrouw verscheiden, zoo onverwacht, hem toch nog vooraf aangekondigd door voorteekens



en onheilspellende geluiden. En nadat hij zijn Fokel verloren had, was de Brekkeboer van aanzien een oud man geworden en nog stiller en teruggetrokkener dan hij al was. Daar was een zware tijd, een leven vol leed en strijd voor hem aangebroken. Hij stond als eertijds Job, geheel vereenzaamd, zonder toevlucht in de wereld Geen mensch waar hij in zijn verlatenheid en kommer steun vond. Ja, er was hem een kruis opgelegd, een zwaar kruis, dat voelde hij. Maar mocht hij zich daaronder laten ter neer drukken? Neen, dat nimmer. Hij zou het op de schouders nemen en het manhaftig dragen, zijn heele eenzame levensweg, tot het einde.
De boer moest het nu zien te stellen met een meidhuishoudster. In het begin had hij telkens een ander. Er zijn minstens zooveel verkeerde als goede, was zijn ondervinding. Hij had al een paar maal binnen de tijd de huur moeten opzeggen.
Eindelijk kreeg hij er een uit het Heidenschap: Heete Pooi. Dat was een wat zonderling stuk mensch, maar overigens op haar plaats en ze beviel goed. Ze had al eens een hoefijzer verloren, doch dat daargelaten, zij was een hulp die Murk aanstond, omdat zij het werk kon vinden en dat woog zwaar bij de man.
Pooi had in het begin wel wat moeite gedaan en het er op aangelegd om de boer in te palmen maar toen zij al tamelijk gauw merkte dat haar verleidingskunsten niet baatten en dat Murk in het minst niet taalde naar een vrouw toen had zij er verder ook niet over gezeurd en getreurd. „Dan maar een andere broek" zei ze tegen zich zelf. In zulke zaken nam ze het niet zoo erg nauw, dat lag niet in haar aard. Zij kreeg inderdaad mettertijd wat anders aan de hand. Koude Kei zocht toenadering tot haar en Pooi was daarmee in de wolken. Hij bezocht haar eerst om de



derde week maar na verloop van tijd kwam hij al eens op een binnenbeurtje. Het leek wel vaste verkeering te worden met die twee. Murk mopperde wel eens over die vaste omgang, hij had liever dat Kei niet over zijn drempel kwam maar over teere liefdeszaken durfde hij eigenlijk niet met zijn huishoudster te praten.
Pooi was het ernst met Kei, maar Kei hield niet veel van Pooi. Met zijn zoete praatjes en verliefde buien, al naar het uitkwam, had hij het meisje totaal in zijn macht.
Kei had een slim plannetje uitgebroed. Daarbij moest Pooi hem helpen, zoo had hij het bij zichzelf overlegd. Hij wou, als 't mogelijk was, zich meester maken van het geld van de Brekkerboer. Later zou men dan over trouwen kunnen denken, zoo spiegelde hij het Pooi voor oogen. Ja, een man hebben, dat wou ze heel graag en als 't daar dan aan lag? .... Nou, natuurlijkl Daarom had Pooi, die malle verüefde meid, dan maar aan de wensch van Kei voldaan en ook in uitstel van trouwen toegestemd.
Op een nacht, een winderige, regenachtige nacht, liet Pooi stilletjes Kei binnen door de deur van het achterhuis. Hij had zijn gezicht zwart gemaakt en was, het zekere voor het onzekere, gewapend met instrumenten, die bij inbraak en diefstal en andere misdaden van pas zijn. De uitvoering van het schelmstuk werd vooraf goed besproken en overlegd. Als 't eenigszms mogelijk was zou alles in stilte worden beredderd. De „aap" zat in het oude kabinet en Pooi had daarvan de sleutel.
De wilde wind ruischte en suisde om huis en hof.
De koude regen sloeg bijwijlen fel tegen de ruiten. De windwijzer op de schoorsteen van het binnenhuis knarste en piepte; het bulderde in de schoorsteen.



't Was van dat echte spookerige, moordenaarsweer.
De vorige nacht had in de stal een koe gekalfd. De boer sliep nu vast en merkte niets. Kei vond in de oude kast, achter het linnen, vier volle geldzakken; die nam hij mee. Alles slaagde wonderbaarlijk goed en 't liep alles als een lier.
Maar toen Kei, op zijn teenen loopende, weer in het karnhuis kwam, hoor! daar komt ineens een wonderbaarlijk en allervreemdst gedruisch en gesuis door het
huis Het begon in het melkhuis het was als het
gieren en huilen van de harde wind en daarbij een geklets en gespat alsof er met water gespoten werd. De kelderdeur kraakte en vloog met één flap uit klink en hengsels. Een geweldige waterstraal gulpte met een kracht als van een fontein, uit een gat naast de pomp, omhoog, en 't leek of er sprankels vuur tusechen vlogen. En daar, op de drempel, zie toch, daar stond in dreigende houding het Witte Wijf.
Pooi, die zoo lang op wacht had gestaan, stootte een rauwe schrille kreet uit en viel in zwijm. Met een ruk vloog de buitendeur open, de karnton begon te werken, schotels keilden over de vloer, toen een harde, dreunende slag, en daarna was alles plotseling stil, duister en weg.
De boer was door het spektakel uit de slaap wakkergeschrikt en kwam verbouwereerd met de tuitlamp in het karnhuis. Daar vond hij Pooi bewusteloos op de vloer liggen.
Kei was weg en het geld ook. Alle deuren stonden wagenwijd open, de nachtwind suizelde door het huis en in de melkkamer droop en dreef alles van zout water. Buiten : de bui was overgedreven, door de kruinen van de esschen aan de zijde van de schuur streek een windje, enkele laatste groote druppefe vielen van



een twijg en kletterden op het boenhout, en daarginder, aan de oprijlaan sloeg de hond van buurman aan en begon vreeselijk te janken en te huilen.
Toen de andere morgen de karnton niet wou gaan werden de geldzakken van de boer gevonden onder het blok van de karnpols in de karnton.
Na die nacht durfde Pooi niet op de oude boerderij te blijven, zij had daar een spook gezien. En ach! zij had het zoo benauwd kermde ze. Ze kon niet bidden en kon er niet meer van slapen, en uit de kelder kwam „o zoo'n raar wit wijf, o, een spook niet om aan te zien". Zoo klaagde ze aan één stuk door als men haar polste of uithooren wou.
En Kei, die schelm, liep later zijn leven lang met een kreupel been. Hij had daar onverwacht een klap van een kwaadaardige merrie tegen gehad, zoo legde hij uit. En dan volgde vaak de aanvullende verklaring: „Ja zie je, zoo'n mep jeukt niet; 't was op een donkere avond aan het Piamerpad over de Skustervelden." '*
Wat hier nu precies van waar is, Kei heeft na dien tijd nimmer meer het huis of hof van Stille Murk betreden. De Brekkeboer stond immers, hij wist dat zeker, onder de hoede van het Witte Wijf en met dat duivelsche spookwijf was het oppassen.
Na zijn wonderlijk nachtelijk avontuur op de Brekkepolle stelde Kei geen belang meer in Pooi, De sloof kon het sedert nergens recht vinden. Het was of ze een slag met de meelzak had gehad. Al haar verdere levensdagen heeft ze, als half gare Pooi van 't Heidenschap zoo rond geloopen en als armlastige geleefd.
Ettelijke jaren waren, het een na het andere, voorbijgegaan. Hoe vaak en hoe hartgrondig had Murk in



al die lange jaren zijn zoon weer thuis gewenscht. Als hij hem nog slechts eenmaal zien mocht.
Geheele dagen bad hij voor het behoud van Hidde. Dat hij toch veilig en wel weer aan land zou komen uit de dreiging van golven, blinde klippen, hagel en stormvlagen. Vaak had hij de wanhoop in zijn hart en vreesde dat de jongen nooit terug zou komen. Met groot leed en spijt dacht hij dan aan het uur van afscheid, toen zijn mond die ondoordachte woorden had gesproken „dat de jongen niet terug behoefde te komen, nooit meer!"
En toch had hij dat zoo niet gemeend, o neen! heelemaal niet. Ach, hij had voor die tijd niet anders gedacht of Hidde zou eenmaal boer worden op hun boerderij, wanneer hem en Fokel de beste jaren waren ontglipt. Dan hadden zij tesamen stil kunnen leven m een aardig huisje op het erf, of bij de buren; en Hidde, Hidde met zijn vrouw natuurlijk, zouden de boerderij drijven, voordeelig in alle opzichten. Toen waren er knuppels gesmeten in het glazen huis van zijn hartgrondigste wenschen.
Dat kopstuk van een jongen had absoluut niet willen luisteren naar de raad van zijn ouders; hij had zijn zin doorgedreven. Dat had de vader zeer geërgerd. Dat had hem dat oogenblik heftig gemaakt, kort aangebonden en onbillijk streng. Zoo was Hidde van huis gegaan, vertrokken, te overhaast en in onvrede. Weg,
weg! Al zoo vele jaren lang. Nooit nimmer tijding;
weg! Waarschijnlijk weg voor altijd! zoo was zijn verzuchting.
En hij dacht en stelde zich de vraag: wat heeft ons al ons harde werken en zuinigheid gegeven. Zou het misschien verkeerd wezen het eerste en het meeste te letten op aardsche goederen?....
Hoe gelukkig, dacht hij bij tijden, is mijn beste
FRANKS. ZaMmcckgcnden.



Fokel, die hier zoo haastig werd weggeroepen. Waarom moest hij, Murk, hier langer zoo alleen in onzekerheid voorttobben en verkommeren?
Op die vraag kon hij geen ander antwoord vinden dan: „Zou ik werkelijk moeten wachten tot Hidde terugkomt? Om het weer goed te maken?" Hij hoopte het zoo innig! Maar Hidde dan?
Weer was het in de late nazomer, 't was herfst geworden. Op de omgang van de Makkummertoren had iemand bij halfschemer een hchtschijnsel gezien, terwijl er aan het zeepaard, dat boven op de toren de wind aanwijst, verwoed en heftig gerukt werd. De onweersvogels en meeuwen krijschten over het strand of zochten beschutting op het land, en de doortrekkende wulpen huilden droevig in de donkere avond. Dat waren veege voorteekens. Nu zou er zeker een geduchte storm op handen zijn.
Het weer was al een poosje regenachtig en onstuimig geweest. Daar kwamen bij vloed buitengewone massa's water in zee, en de zeehonden aan de buitenkant van het wad huilden vaak angstig tegen de steigerende
golven. .
Op een middag begon het, met de wind uit het Noord westen, buitengewoon hard te waaien. Tegen de avond wakkerde de wind nog aan en draaide een weinig door het westen. Het duurde niet lang of er stond een halve orkaan. De woeste buien joegen achter elkander aan, de golven steigerden en in zware deiningen rolden de zeeën landwaarts. De woedende vlagen geeselden bijwijlen het wilde water, zoodat de vlokken schuim her en der stoven. De wind raasde maar voort en huilde en gierde; de zee bruiste als een reusachtige kokende massa. Formidabele watermassa's met schuim bedekt.



ploften en tuimelden tegen de dijk; met groote gulpen sloeg en spoelde het zoute water er over heen. Het paalwerk kreunde en steunde; het leek of de aarde in groote nood lag. Het scheen of alles zou buigen en barsten in de ontdane natuur. Ongenadig teisterden de verwoedde elementen het belaagde land; zonder rust. Als zou de aarde vergaan, zoo daverde het door 't hemelruim.
Bij zulk schrikkelijk noodweer is het of alles wat leeft zich bedreigt voelt, of het laatste uur is gekomen. Het drukt de mensch terneer, de adem wordt moeilijk* Het wijze menschenkind voelt zich bedreigd en bang, verwezen staat hij, hij vouwt de handen bij de aanblik van het geweldig woelen en woeden van wind en water, die het hechtste werk verwrikken, hoogten neersmakken en diepten opheffen; en die met onmeetbare krachten haast alles omver jagen en door elkaar smijten, als was al het losse en vaste der aarde niet anders dan de spanen doosjes van kinderspeelgoed.
In de ure van zulk een beroering, of de regeerder van hemel en aarde sprak, komen de menschen op de dijk en aan de sluis, in vrome verwondering. Om te kijken naar het geweld, om te luisteren naar de stem van de natuur. De losgebroken natuur in haar onweerstaanbare oerkracht, die drijft de menschen tot het aanschouwen van haar geweld en grijpt hen in zijn machtige greep om eigen klein bestaan te doen beseffen. Dat stemt de menschen wijdingsvol, het wekt de eerbied en een gevoel van diepe nederigheid. Dan ontgloeid in hen het sprankje van het hoogste liefdelicht dat zoo dikwijls koud en verglommen begraven ligt diep in zijn hart; het leeft op tot een wonder schijnsel, om voor hem een lamp te zijn voor zijn voet op de weg omhoog naar de troon van de Albehoeder.



Hiertoe brengt het noodweer. De preek van de natuur sticht. Die beroert de innerlijke mensch en voert zijn denken en voelen ver boven het alledaagsche dat gewoonlijk van het edele en verhevene geen weet, laat staan hinder heeft.
Toen de storm zoo geweldig bulderde kon Stille Murk het in en om zijn bouwvallige woning in 't geheel niet harden. Daar werd het hem te benauwd en het was of het wilde weer hem dreef naar de zeekant; aan die drang kon hij niet ontkomen.
In zulke tijden hoopte de boer het allersterkst op de terugkomst van zijn jongen. Dan verlangde dat oude vaderhart zoozeer naar zijn zoon; en het lag hem bij dat de wilde zee hem eenmaal „zijn jongen" weer in zijn armen, aan zijn hart zou voeren.
Het booze weer trok hem daarom aan. Daar lag voor hem een belofte in. Men wist: de Brekkeboer deed wel eens vreemd. Hij sprak soms in ernst, zooals zoo velen soms lichtvaardig „van een mooie storm .
Een kof, die uit Noorwegen kwam, door het Vlie, met een lading hout voor Harlingen, raakte onklaar aan het roer. Het anker werd uitgeworpen maar het hield niet en toen het eindelijk pakte, knapte met een scheurwind, de ketting in tweeën. Nu was het hechte kotschip overmeesterd en met man en muis overgeleverd aan de genade van het ruwe weer. De harde wind en de deinende zee speelden er mee als een kind met zijn bal. Het touwwerk knapte en de masten tuimelden m de steigerende golven. Al onder duikende en weer omhoog slingerende, zonder rust en zonder eind dreef het schip mee met wind en weer; voorbij Harlingen, en op de avond van die stormachtige dag sloeg het met een hooge



zee uit de vaargeul op het harde zand van het Makkummer wad. En wind en zee raasden maar voort en sloegen het schip zoo lang tot het geen schip meer was. De kof brak en spleet aan stukken en het scheepsvolk dreef weg en verder met balken planken en ander tuig. Slechts een paar kwamen behouden aan wal, de anderen werden een prooi van het kokende woelende water. Zij werden, zooals een van de oude zeebonken het ons plastisch uitbeeldde: „Zij werden begraven in de alverslindende buik van de zoo verbolgen zee."
Als een woeste zegezang, als het lied van verderf en van dood, zoo was nu deze avond het bulderen en dreunen van storm en golven. Zulk een grootmachtig bedrijf toont de mensch de schaduwzijden en vaak de verschrikking van de losgelaten natuurkrachten. Luid gillend, niet te temmen, spelen zij de baas. Zulke oogenblikken wenkt het gevaar, het ongeluk en is de dood nabij.
In die stormachtige avond stond de oude Brekkeboer ook op de zeedijk en staarde over de wildbewogen zee. De harde wind joeg door zijn grijze haren, de natte damp sloeg hem in het gelaat en zijn kleeren dropen van het opstuivende water. De heftigheid van het weer bracht zijn kalm gemoed in beroering.
De vale dag was intusschen vergleden.
Murk haalde diep adem, zijn zware zuchten vervlogen met de wind. Waar onze Hidde nu wel mocht zwalken? Zou hij dan nimmer terugkomen? Nimmer meer?
Kijk, daar speelde een lichtflits.
Toen zag Murk, voor het eerst van zijn leven, het zoogenaamde witte wijf. Vlak voor hem, boven op de dijkpalen stond ze. En het witte wijf wenkte hem, zooals de engel, de witte engel van vroeger dagen, en hij



volgde die wenk zonder dat hij het zelf wist, zonder dat hij er bij dacht. Hij volgde haar over bekisting en palen en langs een van de hoofden, tot het middel bijna in het water. Daar rolde een hooge zee recht op hem toe. Het lichtte weer. Verdwenen was ze, het Witte Wijf . . .
De schuimende golf voor hem droeg een zware balk op zijn kruin en om die balk was een arm geklemd.
Dat alles zag hij op hetzelfde oogenblik.
Toen werd het opeens duistere nacht en de deinende zee dreigde de oude boer op te nemen van het havenhoofd.
Maar de boer dacht op dit oogenblik met aan gevaar.
Weer een kokende golf die fel aan kwam bruisen; en die sproeide, o wonder, lichtsprankels, als 't St. Elmusvuur. En vlak naast Murk, duidelijk te onderscheiden, duikt de balk weer op met de arm er omheengeslagen.
Murk pakt toe, hij vat de arm die nu het hout laat glippen. Hij vermoedt niet wie hij zoo vast omklemd houdt, zelfs weet hij niet of het een levende is of een doode.
Zoo gauw en zoo goed als hij kan brengt hij de man over de palen aan land en legt hem neer, op een luw plekje van de zeedijk. Dan maakt hij de kleeding van de drenkehng los en ontbloot zijn borst.
Daar tast hij op iets hards een geldstuk .... hij
huivert. Wonderlijk wordt het hem te moede. Aan een band hangt het, om de hals. Hij neemt het in zijn hand, hij bevoelt het. Koude rillingen loopen hem over de rug. Ja zeker! Het zijn de drie munten aan
elkaar Dat is, dat is haar gouden klaverblad.
Hij weet het zeker, de drenkeling moet zijn Hidde zijn, zijn zoon Hidde, die in der eeuwigheid niet weer thuis hoefde te komen.
De oude man zijgt op z'n knieën naast zijn zoon.



Een kreet van felle pijn stoot hij uit. „O Hidde, mijn beste jongen, moet ik ook jou verhezen in het water, jou, evenals je moeder? !" Dan, wat moediger: „O neen, jij moet leven, toe, leven, met mij nog, Hidde! Hidde! O Heer, help ons!"
Die noodkreet uit het vaderhart, die vurige bede om hulp van hooger macht, voerde de storm omhoog tot boven het jagende zwerk.
Weer flikkert een licht! Voor de derde maal. Als een waarschuwing. Nu richt zich de vader, heftig bewogen op, neemt zijn zoon in zijn sterke armen en draagt hem met vaardigen pas naar huis, naar de Polle bij de Brekken.
En de zee steigerde en de storm bulderde maar voort. Daar, in het ouderhuis, in vaders armen, keerde Hidde in het leven terug kort nadat Murk hem in angst en zorgen naar huis gedragen had. Zijn Hidde met het gouden klaverblad, dat moeder, in zorgen hem had toegestopt, jaren geleden, toen hij weg toog de wereld in, naar verre en vreemde stranden.
Het Witte Wijf heeft hem uit de zee aan zijn vader teruggebracht en weergegeven nu de tijd daarvoor rijp was. Zoo was het voorbeschikt, zei de Brekkenboer.
Het weerzien en wedervinden van vader en zoon gaf zoete blijdschap en dankbare harten. Alle leed en last was nu vergeven en vergeten. Een glimp van het oude geluk was teruggevonden.
Ruim vier en twintig jaar was het geleden, sinds Hidde tegen vaders zin zijn huis verliet. Hij had het op de groote vaart gebracht tot stuurman. Eenmaal slechts had hij in al die tijd in het vaderland voet aan wal gezet. Toen was hij in Harlingen geweest en daar had hij gehoord dat zijn moeder de vorige herfst gestorven was. Later had hij op alle wereldzeeën



rondgezworven, al de warme en koude gewesten bezocht met het vaste doel en voornemen nimmer in Friesland terug te komen.
Maar eindelijk was het verlangen naar het oude land en de stille dreven, naar het vaderhuis bij de blanke Brekken hem te machtig geworden. Toen had hij een reis aanvaard die hem naar Harlingen zou voeren. Zoo kwam het dat hij op de kof voer die deze avond op het Wad gebleven was.
Toen het schip brak en uit elkaar sloeg waren hij en de oude kapitein de laatsten geweest op het wrak. Berg je en alles wat je hef is, had de ouwe gezegd. Hidde had niet lang in beraad gestaan, gauw het kistje gegrepen, het gesloten kistje waarin zijn bezittingen geborgen waren, waarin zijn spaarpot met goud en zilver was en dit haastig met een riem door het handvat om zijn middel vastgegespt. Het was immers al zijn hebben en houden, de zuur verdiende en opgespaarde penningen voor de oude dag, gespaard in vele jaren van harde arbeid. Op een paar dekbalken was hij meegedreven op het woelende water, zijn lot tegemoet maar met een vrome bede in zijn hart. Onderweg was hij zijn kistje kwijt geraakt.
Omringd van gevaren, onder en boven water, was het ouderhuis voor hem opgerezen. Toen had hij
geroepen: „Moeder 1 Vader 1" en verder verder
wist hij niets.
De kapitein kwam om. Hoe de stuurman, wonder boven wonder aan wal was gekomen, is nu bekend.
Het samenleven van vader en zoon, in vrede en geluk, werd beiden tot zegen. Beiden, gelouterd door de tegenspoed van het leven, verstonden nu elkaar. Een heerlijke toekomst lachte hun nu toe. De boer verbet de boerderij, de stuurman ging niet meer naar zee.



ln het huis op de Streek, te Makkum, hebben zij na die tijd een heele reeks van jaren recht gelukkig geleefd. Hun leven lang dankten en vereerden zij het Witte Wijf, allebei, uit de grond van hun hart. Haar verschijning in de storm was zeker een vingerwijzing geweest van hooger hand.
En nu het slot van de geschiedenis.
Toen de storm een weinig bedaarde, was Koude Kei, natuurlijk, — hij deed het ouder gewoonte — weer met zijn eeuwige prikstok onder de arm, op buit uitgegaan. Nagenoeg de heele nacht spookte hij rond, langs de dijkpalen en op de hoofden; en de volgende dag alweer.
Op de plaats, waar Hidde aan land was gespoeld, vond Kei in de namiddag, toen het water zakte, een tamelijk zwaar geldkistje, met sierlijke krulletters op het deksel. Hij bracht het onopgemerkt naar het onderste einde van het hoofd en verstopte het onder de dikke steenen, met het doel om het daar als de gelegenheid gunstig was, weer weg te halen als buit voor zichzelf. '
Een dag of wat later, in de late avond sloop hij, de eenzame zwalker, weer over het paalwerk en strompelde, door niemand opgemerkt, het hoofd op. De grijze betrokken lucht stemde weemoedig. De nachtwind fluisterde geheinizinnig, het getij liep af en onrustig woelde en deinde de grauwe sombere zee.
En vreemd 1 Het bekende oude hoofd was voor een deel, juist waar Kei het kistje had verstopt, weggeslagen en verzonken en de buit, de kostbare buit, was weg. Waar de schat gelegen had, onder de dikke keien, was nu een diepe kolk. En in die kolk, door die heisdeur, is Koude Kei, de manke strandjutter .... weggezonken, voor eeuwig 1



Hij vond zijn einde, toen hij, zooals vroeger naar de geldzakken van Murk, nu zijn rooverklauwen uitstak naar het kistje van Hidde.
Zijn strandjuttershaak dreef de andere dag tegen de buitenbekisting van het paalwerk.
Waar het geldkistje terecht mag gekomen zijn, dat weet men niet; de krabben en de mosselen zwijgen daarvan.
Maar de overlevering zegt dat het nog op het Wad ergens in een oude waterloop, diep onder het slijk bedolven, ligt.
Het Witte Wijf houdt daar trouw de wacht over.
Het zal evenwel gevonden worden als eenmaal de Zuiderzee is drooggelegd en het Wad weer groene weidegrond is en als er een uit het geslacht van Hidde Murk, de stuurman, die het zeewijf weer terecht bracht, tbuis bij zijn vader, daar behoefte aan mocht hebben. Een vlijtige hand zal het opdelven, daarna zal de schat vruchten afwerpen, menigvoud en het Witte Wijf zal daarna de rust ingaan.
Zoo is het oude verhaal van het Witte Wijf.
Als nu eens iemand mocht komen ter hoogte van de Sküstertille en daar aan de zeedijk een wit schijnsel zou opmerken, wel, dan weet hij er alles van.
En als hij het Witte Wijf van het Wad of het zeewijf van de Zuiderdijk wil ontmoeten, moet hij komen als het stormt en bij avond. Maar hij moet zijn plannen niet te lang uitstellen want ja, dan zou de Zuiderzee eens droog kunnen zijn en het Wad land.
Naar It wite wiif fen de Waed uit: „Twa Fryske segen" van S. v. d. Burg.



DE KLOKKEN VAN ST. ODOLF.
VROME mannen hadden het klooster van St. Odolf te Stavoren gesticht. Grijs en donker stond het daar en het scheen te heerschen over het schepenrijke Stavoren en over de immer in beweging zijnde zee.
Menig gevecht had het aan zijn voeten zien plaats grijpen en menigmaal was het een prooi der vlammen geworden.
Maar steeds rees het weer overeind, donkerder en dreigender dan te voren en het scheen bestemd te zijn de eeuwigheid te beleven.
Maar het vuur en de zee zijn machtig.
Zij vraten aan het oude klooster en ze lieten niet ai tot het van de aarde verdwenen was.
De zee bedolf het tenlaatste onder zijn eeuwig rollende witschuimende golven.
Een enkele maal, bij zeer laag water, zooals gebeurde in 1430 en later nog eenige keeren, hebben visschers die er langs voeren de overblijfselen van de kloosterkapel en het oude hooggelegen kerkhof gezien.
Schuw voeren ze er omheen en wezen het elkander aan.
Daar stond eenmaal het klooster van St. Odolfus, fluisterden ze, zóó vergaat alle macht en grootheid.
En met een gevoel van heilige vrees en eerbied voeren ze verder en naar de stad en vertelden het daar de menschen.



Sedert noemde men die plaats in zee „het kerkhof van oud Stavoren."
Schippers die in en uit de haven van Stavoren voeren namen hun weg zoo dat ze niet over het kerkhof moesten. Het werd door ieder gemeden.
Toen de vrome mannen het klooster bouwden hadden ze vergeten de klokken te wijden.
Het had de schijn of er niets van uitgelekt was, want honderd en meer jaren gebeurde er niets bijzonders met de klokken. De klokkeluider luidde het Angelus en klepte de vesper en het uurwerk telde de uren af, jaar in jaar uit, zonder dat de klokken naar beneden vielen of iets van dien aard.
Maar alles krijgt zijn beslag.
Zoo ging het ook met die ongewijde klokken in het klooster van St. Odulphus.
De vrome stichters rustten reeds lang in hun graven, hun lichamen waren reeds lang tot stof vergaan en niemand wist hun namen meer uit te spreken zonder te voren in oude kronijken te snuffelen. Aan de dikke verweerde muren groeide de muurvaren en de zware eikenhouten deuren waren al eens vernieuwd. De celwanden hadden hond der dduizend gebeden afgeluisterd en tallooze monniken waren gekomen en gegaan.
En al die jaren hadden de klokken gegalmd en gegonsd en de vrome menschen opgeroepen tot de bidstond. Hun bronzen monden hadden over de zee en over het wufte Stavoren de eer van den hoogen God verkondigd en gezongen van het vergankelijke van al wat op deze aarde is.
En niemand had ooit geweten, dat die klokken ongewijd waren.
Maar alles krijgt zijn beslag. Het werd uitgebracht.



Was het de wind die alles hoort en ziet, zich tot dan toe stilgehouden had maar het niet langer had kunnen zwijgen?
Of misschien de klokken zelf?
Klonk er in hun bronzen stemmen misschien toch iets nauw, merkbaar, dat hun ongewijd zijn verraadde? En had de wind het alleen maar overgebracht zooals ie het gonzende zingen zelf verder voerde?
Genoeg daarvan.
Een feit is het dat de bisschop van Utrecht het op zekere dag wist. Heel zeker wist.
En de prelaat ontstak in een vreeselijke woede.
Dat was immers ongehoord.
Meer dan honderd jaar hingen die klokken daar te bengelen en verkondden daar de eer van den heiligen God alsof ze daartoe gerechtigd waren.
En nu pas bracht men hem van het verschrikkelijke feit op de hoogte.
De kerkvorst wond zich meer en meer op.
Hij zocht naar de juiste woorden om aan zijn verontwaardiging lucht te geven, maar kon ze niet vinden.
Eindelijk riep de bisschop uit „dan zijn die klokken voor den duivel".
Daarop ging hij naar zijn bidcel om zijn brevier te lezen maar de duivel lachte.
In zwavel en stank gehuld schoot deze laatste uit de onderwereld omhoog en vloog suizend naar het oude eerwaardige klooster aan het Flie.
Zóó snel schoot ie door de lucht dat het scheen of er een komeet door het ruim sneed.
Een lange geelachtig lichtende staart streepte achter hem aan en nog dagen lang was de zwavellucht duidelijk merkbaar.



Gillend streek ie in de klokketoren neer en rukte de bronzen gevaarten van hun steunpunten.
Schaterend lachte n ie om de weerstand door de klinknagels geboden.
Toen ie ze los had smeet ie ze weg zoo ver ie maar kon en dat was een heel eind.
Want heel bij het dorp Hemelum kwamen ze met een smak neer.
Zóó hard ploften ze tegen de aarde dat ze een gat sloegen zoo groot dat er wel een boereschuur in gebouwd had kunnen worden.
En was het daarmee nu maar uitgeweest.
Had de vorst der duisternis nu de klokken maar met rust gelaten.
Maar niets daarvan.
Hij wilde er meer plezier van hebben. Alleen maar dat wegsmijten had hem niet bevredigd.
Nee, er was meer uit te halen, zoo'n buitenkansje moest ie benutten.
Hij herinnerde zich dat te Galamadammen een neet van hem woonde. Eentje die ook niet mis was. Niet alleen dat ie op de gewone duivelsche manier op zielen loerde, nee. hij stond bovendien in nauwe betrekking tot een oude beruchte tooverheks uit die buurt Men zeide dat ie haar het heksen geleerd had maar 't kan ook wel zijn dat hun verhouding van geheel andere aard was. Wie zal het zeggen. Een neef van den duivel deinst nergens voor terug. En een oude venijnde tooverheks wil wel zoo.
Om kort te gaan, de klokkesmijter wou meer plezier van het geval hebben en daarom stelde n ie zijn neef voor een beetje te kaatsen.
Met die klokken.
En neef wou dat wel.



Smeet ie ze weg, zoo ver ie maar kon.







En zoo gebeurde het dat de duivel en zijn neef s nachts kaatsten met de klokken van St. Odolphus.
De duivel zat te Hemelum en zijn neef te Galamadammen.
De een wierp ze de ander toe en die sloeg ze weer terug. Net als bij het kaatsspel.
Ze lachten er bij dat het daverde en ook ontzagen ze zich niet zeer onfatsoenlijke geluiden te doen hooren.
Nacht op nacht herhaalde zich hetzelfde spel maar eens op een keer gebeurde het dat de jonge duivel misgreep.
Door de een of andere onhandigheid ving ie de klokken niet op en toen ploften ze met een smak tegen de grond.
En deze keer liep het niet zoo goed af als de eerste maal. Want ze sloegen niet alleen een gat in de grond maar ze kwamen zelfs in de onderwereld terecht.
De eene klok belandde in het water van de Galamadammen en de ander in het Fluessenmeer.
Ze drongen door de aardkorst en zakten naar het njk der duisternis.
En sedert kan het gebeuren dat schippersen visschers en ook de bewoners van Galamadammen des nachts, m de diepte, heel in de diepte, een dof gelui hooren
Dat zijn de klokken van St. Odolf, de ongewijde klokken, die honderd en meer jaren in de klokketoren van het oude klooster aan het Flie hingen en eindelijk door Joost er uitgesmeten werden.
Ze bim-bammen de eene keer sterker dan de andere rnaal, maar voor wie goed luistert zijn ze te hooren.
Wanneer dat gebim-bam uit de diepte dof opklinkt weet men dat de duivel weer met de klokken bezig is.
Dan luit ie de ongewijde klokken van het aloude klooster van St. Odolphus.
FRANKE. Zuiderieeltgtndcn.
IS



GEVECHT IN DE LUCHT.
HET moet tusschen Warns en Scharl gebeurd zijn. Heel lang geleden natuurlijk maar men weet toch het juiste jaartal te noemen. In het jaar 1304 nl. hoorde men op zekere nacht, precies om twaalf uur. een angstig geroep.
Verschrikt sprongen de goede menschen uit hun bedden en ontgrendelden de deuren. De slechten echter schoven er nog een grendel bij.
Maar de goede menschen staken hun neus naar buiten en zochten te weten te komen vanwaar dat angstige geroep kwam.
Helpt! Helpt! Helpt!" klonk het en al spoedig werd men gewaar dat het geluid niet van deze aarde was maar uit de lucht kwam.
Daar was men niet verwonderd ovei• want kende men niet de wonderen van het Roode Klif? Was daar niet de vurige draak, die veelmalen reeds verschenen was? En was het klif niet vlak bij?
Voorzichtig waagden de menschen ach naar buiten en daar deed zich een verschrikkelijk schouwspel aan hun oogen voor. I
Hoog in de lucht waren twee gewapende mannen in een moorddadige strijd gewikkeld.
Ze hieuwen op elkander m met zulk een kracht alsof ze op de stevige aarde stonden mstede van maar zoo losjesweg in de lucht te zweven.
Ieder kamper had zijn gevolg meegebracht dat



echter niet meevocht maar met groote belangstelling de kamp scheen te volgen.
Door allerlei teekens moedigden zij de strijders aan.
Een vol uur duurde dit vreemdsoortige luchtgevecht en het eindigde met de ondergang van een der strijders.
De tegenover elkaar staande volksmenigten kwamen daarop naar de overwinnende ridder en boden hem eensgezind de hand welke hij aannam.
Toen verdween het verschijnsel.



ZOUTWATERPUTTEN.
VOOR vele eeuwen was er tusschen Staveren en Medemblik een groot uitgestrekt bosch. Dit bosch heette het bosch Kreil. Vele Friesche en Hollandsche edelen hebben er het everzwijn gejaagd en ook menige strijd is er tusschen de Friezen en hun belagers gestreden.
Maar sedert lang is het bosch Kreil er niet meer en ook oud Stavoren, dat in de nabijheid lag, is verdronken.
De zee heeft alles verzwolgen, en waar vroeger de hooge boomtoppen wuifden en de herten schuw tusschen de slanke stammen fluweeloogden, rollen nu de korte golven van de woelige Zuiderzee.
Waar vroeger de torens rank omhoog spitsten en de koopmanshuizen trotsch in lange rij langs Stavorens straten te pronken stonden, en waar de verwende kinderen van Stavoren trotsch als pauwen over hun pleinen liepen en zich in hun voorspoed verheugden, zingt nu de Zuiderzee zijn golvenlied.
Lang voor het bosch Kreil en het oude Stavoren te niet gingen door het nooit verzadigde water, zijn er vele teekens en wonderen geschied om de menschen te waarschuwen voor de naderende onheilen.
Daar was ten eerste het Roode Klif, waardoor men wist dat er iets kouds zou komen, erger dan het vuur. Maar bovendien gebeurden er nog andere mirakelen. Zoo gebeurde het in het jaar 164 dat ongeveer een halt uur ten Zuidwesten van Stavoren een put gegraven werd.



Men had reeds vele dagen er aan gewerkt en eindelijk kwam men bij water.
Het borrelde op als uit een wel in het begin, maar daarna spoot het op als uit een fontein en drie volle dagen en nachten stroomde het water in overvloed.
Maar toen men het gebruiken wilde merkte men dat het zout water was.
Dit nu verwekte groote ontsteltenis.
Dit was een voorteeken van komende rampen.
Pest zou wellicht over het land komen of misschien was het de koude stof waarvan Stavo gesproken had toen het Roode Klif in brand stond.
Men leefde in groote angst.
En om uitkomst te zoeken, wendde men zich tot God Stavo.
Vele dagen werd er aan den God geofferd.
De rook steeg kringelend omhoog en waaierde wijd uit over de velden al naar de gezindheid van den grilligen heidenschen god.
De druïden volvoerden hun heilige handelingen en de opperpriesters prevelden onophoudelijk de gebeden.
In groote spanning volgde de bevolking het heilige gebeuren en met angsten beven wachtte men de uitslag af.
Eindelijk verwaardigde Stavo zich antwoord te geven en de beangste menschen te berustigen.
Ernstig kwam de opperdruïde naar voren getreden, en bracht het Godsantwoord ter kennis van de verzamelde menigte.
Het luidde dat men een driejarig kind zou slachten en het bloed daarvan in de put storten zou.
Wanneer men aldus handelde zou oogenblikkelijk de bron verdrogen.
En dadelijk maakte men zich op het Godsbevel ten uitvoer te brengen.



Er werd een knaapje gevonden dat geschikt geoordeeld werd voor het beoogde doel.
Op het geklaag der moeder werd geen acht geslagen.
De God had gesproken en een ieder had zich daaraan te onderwerpen. .
Dus werd het kind geslacht en zijn bloed werd m de welput uitgegoten.
Onmiddellijk hield het water op te vloeien en na eenige tijd was de put geheel droog.
Maar de bevolking was er niet gerust op dat ie ter eeniger tijd niet weer zou kunnen beginnen te spuiten, om zoodoende de duistere voorspelling van het Roode Klif tot waarheid te maken.
Dus besloot men hem te dempen.
Met man en macht werd er aan gewerkt en na verloop van eenige tijd was er van een put niets meer te zien.
Maar er werken geheime krachten.
Want zie, de put dempen konden die van Stavoren maar zij konden de grond er omheen niet meer vruchtbaar maken.
Drie jaar lang toch wilde er op de plaats waar eenmaal het zoute water gevloeid had, niets groeien.
Een dorre ronde plek toonde de plaats waar het mirakel gebeurd was.
Maar later groeiden er toch weer de halmen en bloeiden er de bloemen.
Veel eeuwen later gebeurde het volgende wonder.
Het was ongeveer in het jaar 500 en het adellijke geslacht der Hoppers woonde in zijn kasteel in de nabijheid van het groote bosch Kreil.
Eens gebeurde het dat de dienstmaagd naar de put ging om een emmer water te halen.
Ze het de aker zakken en haalde hem gedachteloos



weer op, maar tot haar groote verwondering vond ze in het opgeschepte water een haring zwemmen.
Het was een echte levende haring, zilverachtig glansden zijn schubben en zachtrose kwamen de kieuwen te kijk telkens wanneer de visch vergeefs naar water hapte.
De dienstmaagd, die wel begreep, dat hier iets zeer zonderlings gebeurde ging terstond naar haar heer en toonde hem de haring en verhaalde hoe ze hem uit de put in haar aker opgeschept had.
En ridder Hopper herinnerde zich de voorspelling eertijds aan het Roode Klif gedaan, dat het vuur niemand tot last wezen zou, maar dat er iets anders te vreezen was, een koude stof namelijk, die komen zou, veel gevaarlijker dan het vuur en geweldiger dan de wilde draak die eens aan de vuurpoel ontstegen was.
En daar de ridder een voorzichtig man was, nam ie direct zijn maatregelen.
Hij verkocht zijn bezittingen en vestigde zich op een andere meer veilige plaats.
Ter herinnering aan het wonderlijke gebeuren liet hij zich een nieuw wapen maken met een gekroonde haring er in.
Er verliepen vele jaren en niemand herinnerde zich meer de gebeurtenis op het oude slot der Hoppers.
Zóóveel tijd verging dat niemand ook meer met zekerheid kon zeggen, waarom het geslacht Hopper een haring in zijn wapen voerde.
Misschien wisten de heeren Hopper het zelf niet meer.
De zee verslond het bosch Kreil en Stavoren en ook het trotsche slot der Hoppers is ten onder gegaan. Waar het eens stond ruischt thans de zee en rollen



de witgekruifde golven maar de herinnering aan het wonder is gebleven want de plaats waar het oude geslacht der Hoppers woonde heet nog heden ten dage het „Hoornsche Hop".
In het jaar 808 ongeveer woonde een edelman Iglo Tadema genaamd, aan de Noordzijde van het uitgestrekte bosch Kreil.
Groot waren zijn bezittingen aan weide, bosch en vee.
Op een keer liet ie een put graven in zijn landerijen om daaruit drinkwater voor zijn vee te kunnen scheppen
Vele mannen togen aan het graven en reeds was men tot een flinke diepte genaderd en nog altijd was er geen spoor van water.
Dit vond Iglo Tadema vreemd, want hij berekende dat op zulk een diepte toch water zou moeten toevloeien.
Hij besloot het graven te staken in de verwachting dat het water wellicht toezakken zou.
Dus ontsloeg hij zijn werklieden van de zware grondarbeid en zette hen aan de oogst die binnengehaald worden moest.
De dag daarop ging Iglo Tadema eens zien of er wellicht water in de put gevloeid was maar er was niets te zien.
Drie dagen achtereen bleef de put droog.
Maar de derde dag, toen de edelman weer kwam kijken en over de rand in de diepte tuurde zag ie dat er inderdaad water gekomen was. Maar toen hij het in de aker naar boven haalde merkte hij dat het zout water was.
Dit bevreemdde hem zeer, maar nog erger ontstelde hij toen hem van uit de diepte duidelijk toegeroepen werd „Vliedt uit dit land!"



Zeer verschrikt trad ie eenige schreden terug, van de geheimzinnige put weg, maar nu kwam hem de oude voorspelling te binnen waarvan hij meermalen had hooren vertellen.
Zijn grootvader had, aan de haard 's avonds dikwijls verhaald hoe de God Stavo geprofeteerd had dat er iets kouds op het vuur volgen zou en de grootvader voegde er dan steeds bij dat die koude stof het water was dat eenmaal het uitgestrekte bosch Kreil en ook Stavoren en nog veel meer verzwelgen zou.
Iglo Tadema, die een voorzichtig man was, gedacht de verhalen van zijn ouden grootvader en verkocht zijn bezittingen bij het bosch Kreil om ergens anders, in Gaasterland, een veiligere plek te zoeken.
Drie weken na het hooren van de stem uit de put overleed Iglo Tadema en over zijn land bij het bosch Kreil ruischt heden de Zuiderzee, die de voorspelling van den God Stavo waargemaakt heeft.



GROOTE RODGER.
HEEL lang geleden woonde op het Roode Klif bij Stavoren een visscherman. Zijn naam was Rodger, maar men noemde hem groote Rodger omdat ie acht voet lang was.
En niet alleen was ie groot en sterk maar ook ruw en onbehouwen.
Vervaarlijk zag ie er uit met zijn gele naren en zijn lange in twee punten neerhangende snor.
Zijn vrouw, die een voet korter was dan hij en lang zoo sterk niet, had veel van hem te verduren.
Bij het minste geringste suisde de vuist van g**** Rodger neer op haar arme, gebeukte rug, en luid sloegen haar kreten tegen de kale wanden van de schamele visschershut bij zulke gelegenheden.
Maar hoe harder ze schreeuwde, hoe woedender werd Rodger en hoe blinder sloeg ie er op los.
De schaarsche menschen in de omtrek mijdden zooveel mogelijk de hut van het vechtende echtpaar.
Menigeen, die van Stavoren kwam of daarheen toog nam een omweg al koste hem dat dan ook tijd, om de stulp van Rodger maar niet te passeeren.
Rodger vischte op de meeren en ook op de Zuiderzee. Het mag van hem gezegd zijn dat ie ruw was en onbehouwen maar lui was ie niet.
Voor dag en dauw ging ie met z'n schuit er op uit en ontzag weer noch wind. Hij vischte zoolang er wat te vangen was.



Soms bleef ie dagen achtereen weg en zwalkte dan op de woelige onbetrouwbare wateren van de Zuiderzee
Menigmaal ook ontkwam ie maar ternauwernood aan het gevaar van verdrinken.
Want verraderlijk is het Vrouwenzand en wee de visscher die daar in donkere nacht verzeilt raakt en tusschen de zwalpende leege aren vast komt te zitten. Hij is voorzeker verloren.
Maar altijd had ie zich nog weten te redden, dank zij zijn volkomen zeemanschap en zijn groote lichaamskracht.
Eens was ie weer gedurende drie dagen en nachten weg geweest en kwam nu met de bun vol visch naar huis.
Met groote stappen kwam ie het klif overgeloopen in de richting van zijn woning en grimmig gromde het diep in zijn keel want hij zag de schoorsteen niet rooken. Hij had een voorgevoel dat er geen warm eten voor hem zou zijn en zijn gedachten kwamen uit ook.
Zijn vrouw had niet op zijn thuiskomst gerekend en had dus niet gekookt.
En had ze nu nog maar haar mond gehouden, maar nee, op zijn driftig vragen waarom er geen eten voor hem was begon ze te kijven. Ze kon toch zeker niet ruiken dat ie thuis kwam. Wist zij wanneer ie van plan was eens naar haar om te zien. Zat ze hier op dat spookklif alweer niet drie volle dagen en nachten alleen en wou ie nu nog een groote mond hebben omdat ze geen eten had. Als ie eten hebben wou moest ie maar zien dat ie het kreeg maar zij bedankte er verder voor op die manier behandeld te worden.
Daar, nou wist ie het.
Rodger werd rood van kwaadheid. Hij knerste op de tanden en zijn handen balden zich tot vuisten.



Maar de vrouw was door het dolle heen. Ze wist wel dat straks de knuisten op haar rug neer zouden beuken, maar het kon haar niets schelen. Ze raasde en tierde door.
Maar Rodger greep een visschershaak en sloeg haar daar onbarmhartig mee.
Wat heb ik aan zoo'n vrouw, brulde n ie, een vrouw, die niet eens eten voor me kookt en net zoolang sloeg ie haar tot ze kermend ter aarde viel en het bloed haar uit een diepe beenwonde stroomde. Toen kwam de driftige reus tot bezinning. Zóó had ie het niet bedoeld. Voorzichtig nam ie de steunende vrouw op en legde haar op het bed. Hij haalde water en wiesch de wond uit en met een stuk lijnwaad wikkelde hij een verband om het stukgeslagen been. Toen suste hij haar, dat ze stil zijn zou. Volle veertien dagen moest de vrouw in bed blijven en al die tijd zorgde Rodger als een moeder voor haar. Hij voorkwam haar wenschen, ja, in haar oogen las ie wat ze verlangde.
Hij wist niet wat ie doen zou om het maar weer goed te maken, want in zijn breede, ruige borst was het berouw opgestaan.
Hij verzuimde zijn werk en verliet de vrouw geen oogenblik, behalve dan om weegbree te zoeken om de blaren daarvan op de wonde te leggen. Hij behandelde baar als een kind en sprak haar met zachte woorden toe Wanneer ze kermde was ie bij haar om te helpen, wanneer ze sliep ging ie op de teenen door de hut.
Maar na veertien dagen was ze toch zoover hersteld dat ze weer wat loopen kon, zij het dan ook gebrekkig.
Het was hoog tijd want veertien dagen zonder verdienste is lang voor een arme visscherman.



Rodger trok dus zijn laarzen aan en ging weer naar zee.
Dagen lang zat de vrouw alleen in de hut en keek door de groene ruitjes over de eeuwig wisselende zee.
Schepen voeren aan en schepen voeren af, van en naar Stavoren, want Stavoren was de stad waar alles naar toe trok in die dagen.
Ze tuurde en tuurde om te zien of ze de schepen zou kunnen herkennen.
Maar dat ging niet, want het waren vaartuigen uit alle oorden der wereld en hoe zou een arme visschersvrouw die alle kennen.
Maar wel bemerkte ze na eenige dagen het scheepje van Rodger, haar grooten man, dat lustig over de witgekuifde golven zwom.
En toen dat daar zoo danste en dobberde en toen ze naar het witte bollende zeil tuurde, gebeurde het dat de duivel der wraakzucht zijn kans schoon zag en in haar hart sloop.
Daar ontsloot hij de geheimste kamertjes en toonde haar de herinnering aan de geleden smart. Aan de pijn die ze geleden had tengevolge van de mishandeling door Groote Rodger en hij kerfde met diepe letters in haar ziel al de smadelijke woorden die hij haar had toegevoegd en de diepe vernederingen en de beleedigende kwellingen.
Maar over de teedere verzorging tijdens haar ziekte zweeg ie.
Hij hitste haar op dat ze het niet langer verdragen zou en dat ze wraak nemen moest.
Nu moest ze het doen, nu was er de gelegenheid om hem te treffen. Zóó te treffen dat de kweller voor altijd verslagen lag.
En de vrouw leende hem haar oor.
■



Ze zou den duivel verzoeken haar bed te veranderen in een steen wanneer ze het liet vallen.
En verder fluisterde de wraakzucht haar met heesche stem in wat ze daarna doen zou.
Eerst maakte ze een afwerend gebaar en wilde met hooren maar op zijn heet aandringen Het ze zijn gloeiende woorden hun merk in haar ziel branden. Wat dat een heerlijke pijn veroorzaakte. Ze kon er niet genoeg van krijgen. Hij moest haar de woorden telkens en telkens weer voorzeggen.
Ta, ja, ze zou doen wat hij haar aanraadde. Het was goed dat Groote Rodger verging. Dat ie verging door haar toedoen en dat ze het zag gebeuren; met eigen oogen zag gebeuren.
Dagenlang koesterde ze haar wraakplannen en de avonden wanneer de wind hol over het Roode Klif bulderde, broedde ze die verder uit.
Ze proefde de bitterzoete smaak van de wraak en kon er niet genoeg van krijgen.
Dagelijks zat ze in haar hutje en telkens wanneer ze een steek voelde in de nog maar half genezen wonde verlangde ze er naar het scheepje van Rodger op de golven te zien dobberen en hoopte ze dat ie komen zou dicht onder de kust, dicht bij het Roode Klit, zóó dicht dat ze hem van boven af zou kunnen treffen. , , ,
Want dit was het gif dat de wraakzucht haar ingespoten had. „ „Ze zou haar bed op Rodger en zijn schip gooien.
En eindeUjk, een namiddag, gebeurde het dat Rodger met zijn scheepje dicht langs de hooge ruige kant van het klif gevaren kwam.
Niets kwaads vermoedende stond ie aan het stuur



en zocht naar een geschikte landingsplaats want zijn bun was vol prachtige visschen.
De late zon teekende een breede bloedroode streep op de beweeg'lijke zee en Rodgers zeil stak daar scherp tegen af.
Verscholen, zoo dat de visscher haar niet zag, zat zijn vrouw op het Roode Klif met haar bed naast zich en wachtte op het gunstige oogenblik om het naar beneden op Rodger en zijn schuit te werpen.
Eindelijk meende ze dat het scheepje dicht genoeg onder de hooge kust was.
Ze richtte zich recht, nam haar bed op en wierp het met een woeste wraakkreet naar beneden.
En zie, terwijl het bed viel, veranderde het in een groote, zware steen.
Een steen, die de omvang had van het bed en ook dezelfde vorm.
Met een zware doffe plof kwam de kei op Rodger en zijn scheepje terecht, dat dadelijk daarop in de diepte verdween.
Even borrelde het nog wat na op de plaats waar het gezonken was en toen werd alles stil en was het met grooten Rodger gedaan.
De duivel had de wensch van de vrouw met nauwgezetheid vervuld.
Maar toen de wraakzucht voldaan was vroeg het berouw binnengelaten te worden.
Het kwam op donkere avonden wanneer de wind over de heuvels huilde en wanneer de golven tegen de hooge ruige kant van het klif klotsten.
Het loerde in de schemering door de oude groene ruitjes en het hield niet op met kloppen voor de arme vrouw van wroeging en ellende ternederlag en eindelijk, afgepijnd en met verscheurde ziel, stierf.



Zóó is de geschiedenis van Grooten Rodger en zijn vrouw.
De plaats waar hij met zijn scheepje zonk, kan men u bij het Roode Klif nog toonen.
De zee zingt er nog altijd zijn eeuwig lied maar onder zijn oppervlak ligt de monsterachtige steen.
Zóó diep is die gezonken dat op die plaats een diepe zeekuil ontstaan is.
Nog heden ten dage is er die kuil.



HET ZWANEVROUWTJE VAN HET ROODE KLIF.
EENS op een keer was een man in de nabijheid van het Roode Klif bezig met het zoeken van zwaneveeren. Zwaneveeien waren een zeer gezocht goed te Stavoren want daarvan werden voor de verwende dames prachtige kunstvolle sieraden gemaakt.
De man was reeds geruimen tijd bezig en had een mooie voorraad verzameld toen zijn aandacht getrokken werd door een liefelijk en teeder gezang.
Zeer benieuwd vanwaar dit wonderlijke zingen zou kunnen komen staakte de ijverige man een oogenbükje zijn werk en zocht met zijn blik de omgeving af. Daar hij echter niets zag ging hij weer door met zoeken naar de schoone witte veeren.
Maar het gezang hield aan en het scheen hem nog schooner toe dan straks.
De man richtte zich recht en keek rond zich en zie, in zee, nog ver weg, zag ie in een heel klein bootje, een jonkvrouw naderen.
Het leed geen twijfel, of zij was het die zoo heerlijk zong.
Vol aandacht stond de man naar haar te turen, de hand boven de oogen om beter te kunnen zien. Hij vergat zijn veeren en alles om zich heen, zóó werd ie geboeid door de heerlijke versc&jning die daar in snelle vaart naar hem toeroekle.
FRANKE, Zuideizeelcgtndta.
19



Ze scheen zoo in haar liefelijk gezang verdiept dat ze hem niet zag hoewel ze nu toch dicht genoeg genaderd was en hij recht overeind op een hoogte stond.
Schoon was de jonkvrouw, verblindend schoon, maar zonderling was haar bootje.
Dit was ui. een melkbak en in plaats van riemen gebruikte ze twee koeschenkels.
Maar sierlijk waren haar bewegingen en het bootje gleed zoo snel over het water dat het wel scheen of het geen gewicht had.
De man die zwaneveeren zocht, vergat alles om zich heen en ging naar de plaats waar ze straks zou landen.
Maar toen ie er aankwam had ze haar bootje al verlaten en was nergens meer te zien. Was alles maar een visioen geweest? Had ie wellicht maar gedroomd? Was er wel werkelijk een schoone sierlijke juffer, die betcoverend zong, in een wonderlijk klein bootje naar het klif komen roeien of had ie zich het alleen maar verbeeld?
Verward streek ie zich over de oogen en spoedde zich heen om te zoeken, maar nergens was een spoor van haar heerlijke verschijning te bekennen.
Maar onder het wier en tusschen de palen van de zeewering verstopt vond ie haar zonderlinge kleine bootje en de vreemde roeiriemen.
Gelukkig dat ie althans iets van haar vond nam ie dat op en verstopte bootje en riemen in de grond ergens op een stuk bouwland op het Roode Klif.
Toen wachtte n ie geduldig of ze wellicht terug zou komen.
En na een poos kwam ze werkelijk. Geef mij mijn bootje en mijn riemen, bad ze den man die ze verstopt had.



Maar deze was niet geneigd ze zoo weer terug te geven.
Hij zei: „ Wanneer je me zegt, wie je bent, schoone juffer, kun je het bootje en de riemen terug krijgen. Zeg je me dat niet, dan krijg je ze niet." A
Ze bedacht zich een poos.
Het scheen haar moeite te kosten een besluit te nemen.
„Nu goed dan," zei ze tenlaatste, „ik zal je zeggen wie ik ben maar vertel het alsjeblieft niet verder rond want dan kan ik niet meer leven. Zie," sprak ze aarzelend, „ik ben een bakkersdochter uit Enkhuizen en ben getrouwd met een duivelbanner. Maar ik ben nog iets anders dan een bakkersdochter en een duivelbannersvrouw. ''
Wat dan? vroeg de man, nieuwsgierig wat er voor antwoord komen zou.
Ik ben een nachtmerrie, sprak ze en haar oogen hepen vol tranen bij die bekentenis.
Alle nachten moet ik er op uit, of ik wil of niet om op de kelen van slapende menschen te rijden en wee mij wanneer ik niet bijtijds thuis ben.
Geef me nu alsjeblieft mijn schuitje met de riemen; ge weet nu wie ik ben. Hou me met langer hier op,' smeekte ze, ik had al thuis moeten zijn. Maak mé niet ongelukkig.
Toen de man nog scheen te aarzelen beloofde ze hem een spekpannekoek. Die zou ze op de sluis te Stavoren leggen, maar hij moest haar nu laten gaan, wanneer hij haar niet wilde zien sterven.
Daarop gaf de man haar wat ze vroeg.
De juffer kreeg haar bootje en riemen terug en roeide zoo vlug ze kon weg in de richting van Enkhuizen.
Melancholiek klonk haar gezang over het water en



de man staarde haar na, zoolang ie nog een tipje van haar zien kon.
Eindelijk was ze uit het gezicht maar haar zoete gezang zweefde nog op de zeewind.
Als in een droom luisterde de man en poogde zich tevergeefs te herinneren waar ie ooit zoo had hooren
aiNa eenige tijd smolt haar lied samen met dat van de zee en de man die zwaneveeren zocht wist niet goed meer of ie straks gewaakt of gedroomd had.
Maar de volgende dag lag er een spekpannekoek voor hem bij de sluiswachter te Stavoren 



HET ROODE KLIF.
OP het Roode Klif bij Stavoren zijn vele wonderen gebeurd. Eens is het voorgekomen, in het jaar 4 na Christus dat het klif openspleet en een groote vuurzuil naar de hemel steeg.
Drie dagen en drie nachten vlamde het hoog op en grillig kringelden de vurige tongen in de rossige lucht.
De menschen die op het klif woonden vluchtten in allerijl naar de groote veilige stad Stavoren om daar beschutting tegen het vuurgeweld te zoeken.
Nadat het drie dagen en nachten hoog opgebrand had maakte zich uit de gloeiende „vuurmassa een reusachtige draak los die onder ijselijk vlerkgeklep de met rook en damp bezwangerde lucht infladderde".
Meer dan een half uur bleef het verschrikkelijke dier daar rondvliegen tot groote schrik en ontsteltenis van iedereen die het zag.
Heel Stavoren kwam uitgeloopen om de verschrikking te aanschouwen en men vreesde dat het een voorteeken van veel kwaads was.
Na een half uur vliegens daalde het afschuwelijke beest langzaam in groote kringen omlaag en dook weer in het Roode Klif op dezelfde plaats waar het er uit opgestegen was.
Tegehjkertijd doofde de laaiende vlam en kreeg het klif weer het gewone aanzien van altoos.
Maar de menschen meden de plaats waar de vlam-



men gekringeld hadden en waar de schrikkelijke draak uit de vuurkolk opgestegen was. f Schuw keken de voorbijgangers er naar en het was met angst in de stem dat men van de schrikkelijke gebeurtenis sprak.
fc- Meer dan honderd jaren vergingen en de menschen die de draak gezien hadden waren lang al niet meer in leven.
}■ Maar de heugenis aan de draak was blijven voortleven.
Want in donkere avonden, wanneer de wind over het klif huilde had men van ouder op kind het wonder van het klif verhaald.
t Van de vlam die zoo hel brandde en van de ijselijke draak die hoog boven het klif fladderde en met een eerbiedige huivering dacht men aan de verborgen dingen en de zin daarvan.
\ En toen de vurige draak reeds tot een legende geworden was en het grijze verleden met zijn sluier over de gebeurtenissen van het jaar vier gespreid lag, gebeurde het in het jaar 155 weer dat de grond van het Roode Klif openbarstte.
j Een ontzettende vlam steeg omhoog vanuit dezelfde plaats waar vroeger de draak verschenen was.
Het vuur laaide heviger dan de eerste maal en de brand duurde veel langer.
Acht dagen aaneen vlamde het hoog op en als een levend teeken van de verborgen geheimenissen stond daar de roode vuurzuil dreigend overeind.
Van verre was hij te zien en de menschen in heel het land verstomden van schrik.
Het volk van Stavoren en omstreken liep te hoop en preste de priesters hen te verklaren wat het vuur op het klif te beduiden mocht hebben.



Er werd van alles gegist maar algemeen nam men wel aan dat het een voorteeken van een groote ramp was.
Er zou zeker oorlog komen of pest of hongersnood of nog ergere verschrikkingen.
Eindelijk besloten de duiden der oppergod Stavo te raadplegen.
Misschien wou die in zijn goedheid en grootheid de arme geplaagde menschen eenjg bescheid geven.
Vele dagen achtereen werd aan God Stavo gebrand» offerd, in de hoop dat de geur van het offerdier hem gunstig mocht stemmen.
Eindelijk waagde de opperste der druïden het de vraag aan Stavo te stellen.
Bevend en met knikkende knieën stonden de andere priesters om hem heen en luisterden gespannen "aar wat de Godheid zou orakelen.
Na lang wachten behaagde het Stavo een antwoord te geven en het luidde dat men zich om het vuur niet bevreesd maken zou. Het vuur zou niet schaden, maar er was iets anders dat veel meer te duchten was. Daar moest men zich voor in acht nemen.
Wat dat dan was, vroeg de hooge priester.
Op het vuur zal iets kouds volgen, antwoordde Stavo, een koude stof zal het vuur verdringen.
Hoe raadselachtig dit antwoord ook zijn mocht, de priesters en de menschen werden er door gerustgesteld.
Het vuur was inmiddels gedoofd en de koude stof die volgen zou, leek hen zoo afschrikwekkend niet.
Er werd wel naar gegist, wat het toch zou kunnen beduiden maar men was zoo blij, dat het brandei* teruninste een eind genomen had, dat men zich verder, over hetgeen misschien later volgen zou, het hoofdniet brak.



Weer verliepen ruim honderd jaren.
Ook de vlammen van het jaar 145 waren tot een legende geworden.
Niemand van de levende menschen had eenige heugenis van het gebeurde.
Men had het slechts gehoord van andere menschen, de kinderen van de ouders en die weer van de ouders.
De grijze sluier van het verre verleden lag dicht over de gebeurtenissen gespreid die nog maar alleen in de herinnering van de bevolking voortleefden.
Maar in het jaar 207 spoot er uh het Roode Klif weer een vuurkolom omhoog.
Echter niet op dezelfde plek waar de twee voorgaande uitbarstingen hadden plaats gehad, maar achttien schreden meer naar het westen.
De vuurzuil was echter hooger en heller dan ooit tevoren en het verschijnsel duurde elf volle dagen.
Weer verkeerde de bevolking in vreeze en beven en men wist niet wat men doen zou om aan een mogelijke verschrikking te ontkomen. Want dat op zulk een voorteeken iets ijsehjks volgen zou stond bij ieder, jong en oud, mal en vroed, vast.
Weer liep het volk naar zijn priesters en bad om een uitsluitsel.
De druïden aarzelden wat te doen. Maar Titus, de derde hertog van Friesland beval dat er aan God Stavo geofferd worden zou.
Vele dagen lang kringelde de rook van het brandoffer omhoog en nog altijd laaide de vreeselijke vlam op het Roode Klif.
De druïden dansten hun ritiesche dansen en rongen hun barbaarsche gebeden, maar de God Stavo bleet grimmig zwijgen.



Eindelijk, de elfde dag gaf Stavo gehoor aan de tot hem gerichte gebeden.
Hij beval dat uit de Noordzee drie kruiken water gehaald moesten worden en dat men die door een gewapende ridder in het vuur zou laten uitgieten.
Deze handeling zou aan het branden een einde maken.
In allerijl werd het bevel van Stavo ten uitvoer gebracht.
Ijlboden renden naar de Noordzee en kwamen weldra terug met drie kruiken gevuld met het zoute Noordzeewater.
De daarvoor uitgekozen gewapende ridder goot het water uit op de lekkende kringelende vlammen en ziet, niet zoodra had ie de derde kruik uitgegoten of de vlammen doofden.
Dit zijn de drie groote wonderen welke aan het Roode Klif gebeurd zijn.
Na dien tijd heeft het niet meer gebrand en ook is er geen draak meer aan ontstegen.
Maar ieder weet wel dat het Roode Klif een zeer bijzondere hoogte is.
Dat is aan alles te zien.
Niet alleen weet men het uit de oude verhalen maar men kan het nog dikwijls genoeg waarnemen, al spuit er dan ook geen vuur meer uit de grond.
Men ziet het aan de donderbuien.
De menschen te Molkwerum weten heel goed dat een donderbui nooit over het Roode Klif trekt.
Komt er een bui opzetten, uit het Zuiden, van uit zee, dan mijdt hij het Klif.
Hij gaat er ten Oosten of ten Westen omheen of deelt zich in tweeën.



Maar er over komt ie niet.
Ja, het Roode Klif zit vol geheimenissen en dat is altijd zoo geweest.
Zijn er niet in overoude tijden, hagelsteenen gevallen als henneëieren zoo groot 1
Nu is het nog slechts een overblijfsel van wat het eerst was.
Het water zingt zijn lied op de plaats waar eens het klif zich in zijn volle grootte glorieus verhief.
Maar de heugenis aan al die dingen is gebleven en de zee kan er samen met de ruige boorden van het Roode Kilf soms op wonderlijke wijze over mijmeren.. mijmeren....



DE STEEN IN DE KERK TE STAVOREN.
HET was in de tijd toen de vrome priester Odulf van de heilige bisschop Frederik van Utrecht de opdracht ontving de kerk van Stavoren te leiden en de gemeente voor kettersche afdwalingen te behoeden.
De vrome priester deed wat hem opgedragen was.
Zelf bad ie van de ochtend tot de avond; in de overige tijd vermaande hij zijn parochianen. Hij hield vele sermoenen en strafpredikaties want het weelderige volk van Stavoren was wulpsch en wereldsch en viel van de eene zonde in de andere.
Dit laatste vervulde het gemoed van priester Odulf met bitterheid en hij verlangde zeer de wereldsche stad Stavoren te verlaten en onder de vrome kanunniken te Utrecht verder te leven en zalig te sterven.
Lang had hij geaarzeld maar eindelijk voerde hij zijn voornemen uit.
Voor hij vertrok hield hij een afscheidspreek in de kerk die aan zijn goede zorgen toevertrouwd was.
Heel de gemeente was opgekomen om te luisteren naar de geeselende woorden uit de vrome mond des predikers.
Met schelle kleuren schilderde de priester de verdorvenheid van het volk. Hoe het niet het oog op God gericht hield maar integendeel op allerlei wereldsche zaken van lust en gewin. Hoe het zijn gelaat van God afkeerde en al dieper zakte in de put van



zonde en verderf. En hij bezwoer de gemeente toch terug te keeren van de dwaalweg waarop zij zich bevond. Het was nog niet te laat.
Roerend smeekte hij zijn hoorders toch de hefde Gods te zoeken en zijn geboden te houden.
Maar dan was er weer de bitterheid die aan zijn ziel knaagde en hem zeide „dit volk houdt Gods geboden niet. Het volk van Stavoren komt naar de kerk, niet met een berouwvol hart maar om zich te vermaken met uw geestig woordenspel en om te zwijmelen in de geur van wierook en in de klanken van de zangerige muziek".
En hij werd zeer toornig en hij beukte met zijn witte monnikhanden de kansel en zeide: „Ik ga weg, maar ik weet dat gij niettegenstaande mijn smeken weer in uw zonden vervallen zult."
Maar ge zult er voor gestraft worden. Niet alleen in de hemel, maar reeds hier op aarde. Weet wel dat de Noormannen komen zullen. Zij zullen uw land verwoesten en uw vrouwen en kinderen gevankelijk naar hun land voeren om ze onder de ongeloovigen te verdeelen. En al uw geschrei en uw hulpgeroep zal u niet helpen." , . ,
Toen daarop een gemompel uit de verzamelde menigte opsteeg, een donker en dof gemurmel uit duizend monden, vatte de priester dit op als een uiting van twijfel aan zijn woorden en met luider stem slingerde hij, op een groote steen wijzende, de volgende woorden de kerk in:
Wanneer gij ziet dat deze steen zonder dat eemg mensch hem aanraakt in het Vlie geworpen wordt, zullen alle de dingen, die ik u voorspeld heb, gebeuren. En zoo lang hij in de diepte verborgen blijft, zoolang zullen de plagen aanhouden. Er zal ach-en-weegeroep



in uw stad zijn en geen einde aan de ellenden. Maar wanneer gij ziet dat hij zonder de hulp van menschen weer op het land geheven wordt, zal er verandering komen. Dan zult ge verademen want de ruwe heidenen zullen uw land verlaten en uwe geroofde vrouwen en kinderen teruggeven."
Daarna trad de vrome priester Odulf statig van de kansel en reisde naar Utrecht, waar hij nog lang tusschen zijn godvruchtige broeders eerzaam geleefd heeft en tenslotte zalig is gestorven.
Maar de dingen die hij voorspeld had gebeurden in Stavoren.
De groote steen werd in het VUe geworpen zonder dat menschenhanden hem aanraakten en de Noormannen overstroomden het land en plunderden en brandschatten het.
En ook werd de steen zonder menschenhulp weer op Stavorens grond geslingerd waarop de ruwe Denen en Noormannen aftrokken.
Sedert bleef de steen in Stavoren liggen en nog heden ten dage kan men hem u in de kerk aldaar toonen.



HET VROUWTJE VAN STAVOREN.
ER woonde in de trotsche stad Stavoren een rijke koopmansweduwe. Ze was de schoonste van al de vrouwen en had de schitterendste juweelen. Haar paleis stak uit boven al de andere toch schitterende behuizingen in de rijke koopstad en haar stoepleuningen waren van klinkklaar goud.
Er was geen enkele dame in die dagen die zich zoo kostbaar kleeden kon als het vrouwtje van Stavoren. Heur japonnen waren van het fijnste weefsel en de zeldzaamste figuren waren er ingeteekend door de bekwame handen van uitstekende kunstenaars.
Een ieder zag de vrouwe van Stavoren naar de oogen want ze regeerde over ieder en alles. Haar woord was gebod en niemand zou het wagen anders te handelen dan zij bevolen of ook maar gewenscht had. Want haar macht was groot en haar arm reikte ver. Wee degeen, die niet deed zoo zij het wilde.
De kooplieden vreesden haar omdat ze van haar afhankelijk waren.
Dikwijls toch gebeurde het dat groote bedragen betaald moesten worden maar dat de rijkbeladen schepen nog op de wisselvallige zee dobberden.
Wie anders dan de Vrouwe van Stavoren zou in staat geweest zijn de goudstukken voor te schieten die noodig waren de schulden op de bepaalde tijd te voldoen?



Wee de koopman die bij haar in ongenade viel.
Hij kon gerust bij haar aankloppen; zij zou hem niet helpen. Hij kon gerust bidden en smeeken en er op wijzen dat morgen zijn schepen binnen zouden zijn, hij zou dubbel en dwars terugbetalen wat hij nu ter leen vroeg, haar ooren bleven doof voor zijn smeekbeden. Zij het de haar onwelgevallige gaan, zijn ongeluk tegemoet en zou geen vinger uitsteken om hem van zijn ondergang te redden.
En de andere menschen?
Zij allen hadden haar noodig want ze was de eerste vrouw in Stavoren. Zij had de meeste schepen en pakhuizen en de ambachtslieden en kleine luiden, ja allen moesten bukken voor de rijke vrouwe van Stavoren.
Maar ze was niet tevreden.
Ze wilde nog rijker en nog machtiger zijn. Het ging haar alles veel te langzaam. Ze wilde met één slag niet alleen de rijkste en machtigste vrouw van Stavoren worden maar van de geheele wereld.
Want ze had gehoord van machtige koningen, die ergens, ver weg woonden, in een land van eeuwige zonneschijn en altijd groene boomen.
Die koningen woonden in paleizen vele malen schooner dan het hare en het leger hunner slaven was niet te tellen.
Dit nu wilde ze ook bereiken.
Ze wilde even rijk, neen rijker nog worden dan die veelbenijdde koningen.
Waarom die wel en zij niet? Was zij niet de gebiedster van Stavoren en kon ze niet een ieder oproepen uit te trekken om rijkdommen te verwerven voor haar, ter harer meerdere glorie?
Haar hart sprong op bij deze gedachte en ze overwoog een plan om haar doel te bereiken.



En dit was het plan.
Al haar schepen, niet een uitgezonderd, zouden tegelijk uitvaren, naar verre verre landen.
Niet meer zou ze doen zooals vroeger, een voor een, zoodat, als het eene soms door de storm vernietigd werd zij tenminste het andere nog had, nee, weg met die voorzichtigheid. Alles op een kaart
Dat voorzichtige was goed voor de anderen, voor hen die veel minder waren dan zij, voor hen die een verhes niet lijden konden, maar zij behoefde al die voorzorgsmaatregelen niet te nemen. Tegenslagen konden haar niet deeren.
Zoo voerde ze dan haar plan uit en het haar heele vloot tegelijk zee kiezen.
Met kostbare waren geladen voeren haar schepen de haven uit om in verre landen deze goederen met groote winst te verkoopen.
De kapiteins hadden haar gewezen op het onvoorzichtige van haar daad, maar kort had ze de mannen met een enkel handgebaar het zwijgen opgelegd.
Daarop hadden ze gezwegen en haar gehoorzaamd.
Zooals alles haar gehoorzaamde.
Trots zat ze in haar schitterende paleis en dacht aan de groote rijkdommen die de schippers haar mettertijd zouden brengen. Niet meer schip voor schip mo binnenkomen, nee de heele vloot en overweldigend zou de stroom van goudstukken zijn die haar schatkamers binnenstroomden.
Goud zou er komen, steeds meer goud, zooveel dat ze de rijkste koningen zou overtreffen.
En juist in die dagen gebeurde het dat iemand m nood verkeerde binnen Stavoren.
Het was een oud afgeleefd man die Teeds tevergeefs bij de kooplieden aangeklopt had, maar niemand



had hem geholpen. Wel had men hem verwezen naar de rijke vrouwe. Wanneer iemand in staat was hem uit de nood te helpen, dan zou het zeker de rijke Vrouwe van Stavoren zijn. Zij had haar schatkamers vol glinsterende goudstukken en haar woord alleen reeds was ponden waard. Hij moest niet langer de deuren afloopen van de gewone burgers, neen, hij moest gaan naar de heerscheres van de rijke trotsche koopstad.
En op een middag, de zon schitterde hoog aan de hemel en liet de zee fonkelen en flonkeren als louter goud, maakte de oude man zich op om naar het rijke paleis van de weduwe te trekken.
Zijn gang was moeilijk, niet alleen door de jaren maar ook door het gewicht der zorgen dat op zijn schouders drukte.
De af te leggen weg was lang want Stavoren was groot in die dagen, maar naar de weg te zoeken hoefde n ie niet want alle straten leidden naar de haven waar het hart van Stavoren klopte.
En daar, zoodat het uit zee van verre al zichtbaar was, verrees het trotsche paleis van de rijke heerscheres.
De oude man beklom de hooge gouden stoep en liet met een beklemd gemoed de klopper op de metalen plaat vallen.
Hol klonken de slagen door de lange hooge witmarmeren gang en het duurde lang eer de met zilver beslagen deuren open gedaan werden.
Toen de oude man voor de trotsche Vrouwe van Stavoren stond, voelde n ie zich de moed ontzinken.
Zou deze vrouw hem helpen?
Deze vrouw, die oogen had, zoo hard en koud dat het wel onmogelijk leek dat daar ooit een zachte begrijpende blik uit op zou kunnen lichten?
Hoog stond de heerschende vrouw voor hem en ver-
FRANKE. Zuiderxeelegeodca. 20



achtelijk keek ze over zijn kleine gebogen gestalte heen.
Het scheen dat ze het als een beleediging aanvoelde, dat hij, arme kleine mier die n ie was, het gewaagd had haar in haar stralende baan te treden.
Haar lippen krulden zich hoovaardig en ongeduldig stampte ze met haar sierlijk geschoeide voetje op de
^Cmgeduldig zeide ze dat ie spreken zoude. Wat verlangde hij van haar? Wat kon er zijn, zoo belangrijk, dat het noodig was haar lastig te vallen? Wist hij met dat zij de heerscheres was van het rijke Stavoren?
En de oude man stamelde zijn bede. Dat zij hem helpen zoude. Zij alleen was in staat dat te doen. Voor hem was het veel, voor haar een bagatel. Zij had slechts met haar hoofd te schudden en hij was gered.
Maar de hoovaardige vrouw ontstak in toorn. Hoe durfde men haar storen voor zoo iets nietigs. Wat had dat te beduiden. En waarom zou zij helpen. Had zij iemands hulp noodig. Nog nooit had zij iemand om eenige steun, hoe gering dan ook, gevraagd. Zij achtte het beneden de waardigheid van een vrije mensch hulp van een ander te vragen. Men moest op Zijn eigen beenen staan, zelf zijn weg banen en met steunen op de arbeid van anderen.
En toen de man nederig antwoordde dat ie niet gevraagd zou hebben indien ie ook maar even zichzelf had kunnen helpen, barstte ze uit dat het zeker gebrek aan wilskracht was. Ieder kon zichzelf er door slaan indien hij slechts wilde. Maar men vond het gemakkelijker anderen hulp te vragen, dat was het. Men wilde zich niet inspannen. Maar zij deed daaraan niet mee. Zij had altijd alleen op zichzelf gesteund en. door eigen kracht, inzicht en arbeid was ze geworden wat ze was. Dat moesten anderen ook maar doen. £1*



wilde niet meehelpen bedelaars van de menschen te maken. Integendeel, zij zou doen wat ze kon om het euvel der bedelarij uit te roeien. Hij kon gaan, ze had geen hulp voor hem.
Trotsch draaide ze zich op haar hakjes om en beval de bediende de vrager uit te laten.
Maar de oude deed een stap voorwaarts en trachtte de rijke weduwe van vertrekken te weerhouden. Hij herhaalde zijn verzoek, dringender nog dan de eerste keer, maar koud antwoordde ze dat er in Stavoren, zoolang zij er heerschte, geen plaats voor bedelaars was.
En statig stapte ze naar de deur maar voor ze die bereikt had was het wonder geschied.
Met een ruk keerde ze zich om en haar ontstelde oogen zagen inplaats van de gebogen vrager van daar straks een stralende persoonlijkheid die haar met heldere schallende stem toeriep:
„Zoo zult ge zelve tot bedelares worden!"
Maar de Vrouwe, inplaats van tot inkeer te komen trok een fonkelende ring van haar vinger en wierp die ver van zich, het open raam uit, in de schuimende, bruisende zee.
Met trotsch gebaar en harde stem sprak ze:
„Zoo zeker het onmogelijk is dat deze ring eens bij mij terug komt, zoo onmogelijk is het dat ik eens zou moeten bedelen."
Daarop viel de stralende gestalte dood ter aarde en de Vrouwe van Stavoren gaf order dat men het lijk weg zoude dragen en in zee zoude werpen. En dat men vooral de plaats waar hij gestaan had goed zoude reinigen, opdat elke herinnering aan hem zoude vervliegen zooals damp voor de stralende zon vervaagt.
Jaren verhepen. De vloot van de rijke weduwe was



vele malen binnengekomen en weer uitgevaren en haar rijkdommen hadden zich vermenigvuldigd. Haar aanzien was zoo mogelijk nog toegenomen maar ook haar ongenaakbare trots. Smalend waren haar woorden en koud en stekend haar blikken. Zou mij iets kunnen tegenloopen, hield ze zich zelf voor. Die bedelaar met zijn voorspellingen. Ach watl Praatjes van een oude zot. Sedert lang laat ik mijn geheele vloot tegelijk uitloopen en nog nooit heeft mij een tegenslag getroffen. Integendeel, dubbele, neen driedubbele winsten heeft het mij gebracht. Laat anderen voorzichtig zijn, berekenen en stap voor stap gaan, voor mij is dat niets, ik verlang alles tegelijk.
Maar op een dag gebeurde het dat een visscher door de straten van Stavoren ging met een prachtige groote visch. Zóó zwaar was de visch dat de man hem maar nauwelijks torsen kon.
Vele kloppers had de man reeds laten klinken maar geen van de burgers was bereid geweest de gevraagde prijs te betalen. . .
Het was een prachtige schoone visch, ja, maar te duur voor hen. Ze waren rijke burgers, van Stavoren, ja, maar zulke uitgaven? Waarom?
Maar de Vrouwe van Stavoren deed haar beurs open en betaalde de prijs.
Was deze visch voor een ieder te duur, dan sprak het vanzelf dat zij hem kocht. -
Ze dong niet af op de gevraagde prijs maar betaalde royaal het gevraagde bedrag, trotsch dat zij doen kon wat anderen laten moesten. #
Vergenoegd ging ze in haar pronkzaal zitten en verheugde zich er over dat ze weer anderen de oogen had kunnen uitsteken.



Maar zie, na eenige tijd kwam de dienstmaagd die in de keuken de visch voor het middagmaal toebereiden moest, ontsteld de pronkzaal binnenstormen en hield tusschen duim en vinger de fonkelende ring die de weduwe jaren geleden uit haar raam in de bruisende zee had geworpen.
Met verschrikte oogen stond ze daar en met bevende stem sprak ze: „Zie wat ik vond in de groote visch, die gij vanmorgen kocht, Vrouwe van Stavoren. Is dat niet de ring, die gij toen ...."
„Zwijg," sprak de trotsche vrouw. „Geef hier de ring."
Aandachtig bekeek ze het schitterende kleinood om te zien of het wel werkelijk haar eigen ring was. Of er wel haar letters ingegrift stonden zooals ze wist dat het geval moest zijn. Want ze kon niet gelooven dat het werkelijk haar ring was. Het was immers onmogelijk dat zooiets gebeurde. Wat eenmaal in zee geworpen werd was weg. Hoe zou dan juist haar ring terug komen.
Het duisterde voor haar oogen. Zag ze daar werkelijk haar initialen?
Weg! bitste ze heesch tegen de maagd die nog altijd midden in de pronkzaal stond en haar meesteres met ontstelde blik aanstaarde.
Weg, zeg ik, uit mijn oogen, Iaat me alleen! krijschte ze bijna.
Ze kon niet verdragen, dat iemand zien zoude dat ze bang was.
Al haar krachten verzamelende lachte ze luid en schel op zoodat het akelig door het paleis echode. En wat zou dat dan met die ring? Een bloot toeval. Bah, ik wil hem niet meer zien en er ook niet meer over hooren. Weg, en in blinde woede gooide ze het



sieraad op de grond en trapte er op, wild, woest, krankzinnig. Ze wilde hem vernietigen, van de aarde wegdoen, vermorzelen, die ring, die het waagde terug te komen om haar te herinneren aan de voorzegging van die stralende gestalte.
Ga weg! gilde ze buiten zich zelf tegen de meid, die nog altijd midden in de pronkzaal stond. Wat heb je hier nog verder te maken. Weg zeg ik je. Die ring kan me niets schelen, begrijp je, niets, niets, niets, gilde ze.
Maar toen de meid de zaal verlaten had zakte de trotsche weduwe neer en verviel in een somber gepeins.
En zie, voor het eerst gebeurde het dat de storm ook schepen eischte van de trotsche Vrouwe van Stavoren.
Scheen het of de elementen haar tot nu toe gespaard hadden, deze keer liep het anders.
Haar vloot werd door een orkaan gegrepen en geheel vernietigd. Er kwam van de vloot die ze zoo zelfbewust uitgezonden had geen enkel schip terug.
Verslagenheid heerschte binnen Stavoren. Want meerdere koopheden hadden verhezen geleden, maar niemand zoo zwaar als de heerschende Vrouwe.
Ook was er rouw om de verdronken menschen binnen Stavoren.
En men begon te mompelen over de uittartende woorden van de rijke weduwe.
Had de Vrouwe de Goden verzocht?
Kwam nu de gerechte straf?
En moest nu een ieder meeboeten voor haar hoovaardigheid?.
Sedert volgde tegenslag op tegenslag.
Het eene schip na het andere verging en de verliezen namen geen eind.
De stormen grepen haar vloten en het vuur ver-



En verviel in een somber gepeins.







woestte haar pakhuizen. Oneerlijke bedienden bestalen haar en van alle kanten kwam het ongeluk op haar toe. Geen onderneming lukte haar meer. Was vroeger al wat ze ondernam met goede uitslag bekroond geworden, nu stortten al haar ondernemingen in voor ze er goed en wel mee begonnen was.
En naarmate de tegenspoed grooter werd verminderde het aantal van haar vrienden.
Had ze vroeger haar zalen vol gasten en gaf ze schitterende feestmalen, nu bleef haar paleis leeg. Op het laatst kwam niemand haar meer opzoeken.
Het duurde niet lang of de voorspelling van de oude man was werkelijkheid geworden.
De eens zoo trotsche Vrouwe van Stavoren bezat niets meer, geen schepen, geen pakhuizen, geen paleis, geen huis, neen zelfs geen hutje meer waarin ze het moede lijf bergen kon.
En om een bete broods moest ze bedelen, juist zooals haar voorzegd was.
O, arm en ellendig is ze gestorven, het Vrouwtje van Stavoren, bespot en verfoeid door ieder die haar zag.
De zee ruischt sedert eeuwen over het oude Stavoren, maar de golven konden de herinnering aan het hoovaardige hardvochtige vrouwtje van Stavoren niet wegspoelen.



HET VROUWEZAND.
HET was in de tijd dat het trotsche Stavoren zijn schepen naar die oorden van de wereld zond. Naar alle bekende havens voeren die van Stavoren om er handel te drijven.
Waren zij het niet die het eerst door de Sont in de Oostzee kwamen en hadden ze daar niet groote voorrechten in de zeeplaatsen?
Zij, met de schippers van Molkwerum, het oude heksenhol, en die van Hindeloopen?
Van alle winden ook kwamen de schepen naar de haven van het rijke Stavoren. Er kwam geen dag voorbij of er voer wel een vreemde schipper binnen roet kostbare lading aan boord.
En zooveel kon men niet aanvoeren of altijd waren er koopers.
Het geld hoopte zich op binnen de sterke muren van de oude vermaarde koopstad.
De burgers baadden zich in weelde en hepen trots door hun schoone straten en over hun ruime pleinen.
De rijke kooplieden lieten zich paleizen bouwen zoo schoon en zoo kostbaar als nog nooit door menschenoogen was aanschouwd. De stoepen voor die paleizen waren zwaar verguld en het smeedwerk aan hun deuren en ramen was versierd met fraaie krullen en arabesken.
Maar de menschen konden die weelde niet dragen.
Ze werden trotsch en zagen laatdunkend neer op hen die er niet in geslaagd waren zooveel geld bijeen te



brengen als zij. Ze konden niet begrijpen dat het mogelijk was op mindere voet te leven dan zij gewoon waren. En op het laatst hadden ze zelfs aan hun eigen weelde niet meer genoeg.
De een zocht de ander te overtreffen in uitgezochte levensverfijningen.
Men liet zich de duurste spijzen voorzetten en drinken uit stoopen, die niet van klinkklaar goud waren gold voor iets minderwaardigs.
Zóó hoog steeg de weelde en verfijning in Stavoren en zoo verweekelijkten de burgers tengevolge van hun overdaad dat men hen de bijnaam gaf van ,,de verwende kinderen van Stavoren".
Eens is het voorgekomen dat een rijke koopmansweduwe haar omgeving wilde overbluffen met iets zeer schoons en zeldzaams, met iets dat nog nimmer tevoren door menschenoogen aanschouwd was.
Het moest zoo schoon en uitgezocht zijn dat zelfs de koning er het geld niet voor had om het te koopen.
Dagen en nachten peinsde ze er over.
Wat kon ze voor haar overvloedige goudvoorraad koopen, dat zoo buitengewoon was dat ieder het haar zou benijden.
Ze pijnigde zich tevergeefs de hersenen af om iets uit te denken, want wat al schoone en kostbare dingen waren er binnen Stavoren.
Hoe zou het haar mogelijk zijn daarboven uit te komen.
Nachten lag ze slapeloos in haar vergulde bed en verstoord stond ze op 's morgens en schold op de dienares die haar hielp het keurslijf, dat stijf stond van goud, om het tengere middel te rijgen.
Gemelijk dacht ze aan de sierlijke voorwerpen die bij haar kennissen en vrienden in de ontvangkamers



pronkten en er kwam een diepe rimpel in haar blanke voorhoofd bij de gedachte dat ze wel dezelfde mooie dingen had als zij, maar toch niet daar boven uit kon. Dat hinderde haar verschrikkelijk. Wat was het leven voor haar indien ze niet de meerdere van anderen was?
Ze kon er zich niet in schikken de gelijke te zijn slechts van de koopmansvrouwen om haar heen.
Ze meende dat ze meer was, veel meer dan zij, want al wat ze had was van haar zelf. Zij hoefde met niemand te deelen. Lang reeds was haar man overleden en zij was meesteres over het ontzaglijk vermogen.
Al zijn schepen waren van haar en over de scheepslieden had zij macht.
Ze had slechts te gebieden en men deed wat ze verlangde. .
Groote, sterke mannen naderden haar buigend en vol ontzag en vroegen met onderdanige stembuiging, wat van hen verlangd werd.
Maar dit alles was haar niet genoeg. Datzelfde hadden ook de andere kooplieden. En zij wilde veel meer, veel meer .... Eens, na een slapelooze nacht liet ze een van haar kapiteins bij zich komen en gelastte hem naar Dantzig te varen en daar het allerkostbaarste te koopen wat hij zou kunnen bekomen.
En wanneer hij het in Dantzig niet vond moest ie naar andere havens zeilen en zoeken datgene wat zijn meesteres verlangde te bezitten.
En op de vraag van de kapitein hem toch te zeggen wat ie koopen moest kon ze er hem geen antwoord op geven, maar stampte boos op de grond met haar kleine sierlijke Voetje en schold de schipper uit voor domkop en



zei dat ie doen moest wat ze hem beval want dat ze de meesteres was, de meesteres en dat ze verlangde gehoorzaamd te worden. Ik wil het allerkostbaarste, riep ze boos, het allerschoonste, het alleruitnemendste wat er op aarde bestaat en jij moet het me brengen. Het hindert niet waar vandaan en het komt er niet op aan wat het kost. Laad je schip vol met goud en zilver neem mee zooveel je noodig hebt, je weet ik heb genoeg, maar breng me er iets voor terug, zóó zeldzaam en zóó uitgelezen als niemand hier nog ooit gezien heeft.
En toen de schipper nog eenmaal een poging deed om te weten te komen, welke schoone dingen de veeleischende vrouw dan wel wenschte te bezitten, werd ze zoo woedend dat ze bijna een toeval kreeg en hem met kwetsende geeselende woorden de deur uitjoeg.
Hij had niet meer te vragen, wist nu wat hem te doen stond en wee hem, gilde ze, wanneer hij terugkwam zonder datgene waarnaar ze zoo vurig verlangde. Ze zou hem direct uit haar dienst ontslaan en hij moest dan maar zien hoe ie het maakte. Ze zou hem tot armoede laten vervallen. Hij moest haar de allerkostelijkste lading brengen die er te vinden was al moest ie er dan ook de heele wereld voor afzoeken en al zou het een schip vol goud kosten.
En zoo voer de schipper uit en wist niet wat te doen. Hij deed verscheidene.havens aan en vroeg alle koopheden hem te toonen wat ze te koop hadden.
Maar wat ze hem ook heten zien, niets was er bij wat men in Stavoren niet veel mooier en beter had.
Eens, toen hij weer door een handelsstad liep en door de wijk dwaalde waar de kooplieden hun pakhuizen hadden viel zijn oog op een baal kostelijk goudgeel graan.
Gevonden, dacht de kapitein. Natuurlijk moet ik



dat hebben. Dat is wel het kostbaarste wat op de aarde te vinden is. Een lading gaaf, goudgeel graan, dat zal mijn lastgeefster zeker boven mate verheugen. Kostelijker goed kan ik haar niet thuisbrengen. Want wat is edeler dan koren, waarvan het brood gebakken wordt waarzonder wij niet kunnen leven, ook de rijke weduwe van Stavoren niet.
De kapitein haastte zich den eigenaar van het koorn te vinden en na veel loven en bieden slaagde hij er in een lading van het heerlijke zaad te koopen.
Met spoed deed hij het in het ruim van zijn schip laden en met een blij gemoed aanvaardde n ie de lange gevaarlijke reis naar het befaamde Stavoren.
Vrooiijk bolden de witte zeilen en het water voor de boeg bruiste een lied van welkom thuis toen hij Stavoren in zicht kreeg.
De zon scheen hoog aan de hemel en deed de zee schitteren zoodat het wel leek of ie van zilver was.
Met vaste hand hield de schipper het roer en stuurde recht op de haven aan. Hij vond het heerlijk, zoo bij volle zonneschijn uit de zilveren zee de haven binnen te loopen, waar het wemelde van koopvaarders, die alle hoog hun kleurige wimpels in de zuivere zeewind wapperen heten.
Dat alles was in overeenstemming met de blijheid in zijn hart om het goed slagen van zijn moeilijke opdracht. Een opdracht die ten slotte toch zoo gemakkelijk bleek.
Maar zijn vreugde verkeerde dra in teleurstelling, want de trotsche rijke weduwe, die reeds aan de havenkant haar schipper opwachtte, ontstak in woede toen ze zag wat hij haar meebracht.
Was dat het kostbaarste wat de kapitein had kunnen vinden?



Smalend lachtte ze en noemde hem een botterik en een sufferd.
Wat dacht hij wel met zijn boersche begrippen van kostbaar en niet de moeite waard, wat dacht hij wel, dat zij, de rijke koopmansweduwe van Stavoren deze lading aanvaardde als het kostbaarste wat te krijgen was?
Maar dan had hij het mis. Zij had iets geheel anders bedoeld. Iets waarmee ze de anderen de oogen had kunnen uitsteken. Zoo prachtig en zeldzaam had ze het bedoeld dat haar vrienden en vriendinnen van nijd haast gebarsten zouden zijn bij het aanschouwen van de kostelijke dingen die haar gebracht werden.
O, en nu bracht die stommerik van een schipper een doodgewone lading graan thuis. Koren, dat men overal te kust en te keur koopen kon. En dat wou ie laten doorgaan voor het kostbaarste wat op aarde te krijgen was.
De weduwe werd groen en geel van woede en van schaamte.
Ja, van schaamte ook, want naar alle kanten had ze er op gepocht dat ze binnen kort een goed in haar bezit zou hebben, zóó uitnemend en zóó zeldzaam als nog nooit menschenoogen gezien hadden. Geheimzinnig had ze er met haar vrienden en vriendinnen over gepraat en wanneer men haar vroeg wat het dan wel was lachte ze stilletjes en zei: „Wacht maar, tot mijn schipper thuis komt, dan zult ge het wel zien."
En nu was de schipper dan binnen en bracht een lading koren, 't Was om het uit te gillen.
Prachtig gaaf koren, dat moet gezegd worden, het was het beste graan dat voor geld te krijgen was, maar toch maar koren.



Trillend van woede stond de weduwe aan de havenkant en het spottend gemompel om haar heen stak haar in het trotsche hart zooals het een gonzende bijenzwerm den honingdief doet.
Ze voelde de stekende blikken op haar gericht en de spotlach zag ze op de gezichten rond zich heen. Met haar kleine sierlijke voetje stampte ze op de ronde gladde straatkeien en de schipper schold ze uit voor al wat leelijk was. Ze verweet hem dat hij met in staat gebleken was behoorlijk haar bevelen ten uitvoer te brengen. . . ' ,
De kapitein, die nederig, met de ruige muts m de nanden, voor haar stond, stamelde dat ie gemeend had op deze manier het beste de opdracht uit te voeren. Dat graan toch een heerlijk goed was, noodig voor alle menschen, ook zelfs voor haar, de rijke vrouwe van Stavoren.
Maar de weduwe wilde naar geen redelijke woorden luisteren en toornig vroeg ze aan welke kant hij het koren ingeladen had.
En toen de oude, onderdanige zeerob antwoordde: „Aan bakboordzijde" gilde ze „stort dan de lading aan stuurboordzijde in zee."
Er ontstond beweging onder de omstanders. Hen gemor steeg op, een dof gemompel van afkeuring over het roekelooze bevel van de rijke trotsche vrouwe.
De schipper meende niet goed verstaan te hebben en vroeg nog eens naar de juiste bedoeling van haar woorden.
Maar driftig antwoordde ze dat gebeuren moest wat ze gezegd had, en niets wilde ze er meer over hooren, niets, nu niet en nooit meer.
Aarzelend keerde de schipper naar zijn schip terug om het bevel van de machtige vrouw ten uitvoer te brengen, maar voor ie ging, probeerde n ie nog het graan te behouden.



„Aan de armen geven dan, het was toch zonde, zulk kostelijk voedsel."
„Niets wil ik er meer van hooren." gilde de toornige vrouw. „En nu, vooruit, doe wat ik zeg."
Maar de schipper aarzelde nog.
„Bedenk toch, sprak ie nederig en onderdanig, dat het zonde is. Het kon u wel eens ten kwade aangerekend worden. Wie weet hoe u er nog eens voor gestraft wordt. Misschien zult u nog eens gebrek aan een schepeltje graan hebben.
Dit was meer dan de trotsche vrouw kon verdragen.
Alleen al de toespeling op armoede maakte haar woedend. De gedachte armoe en gebrek kon ze niet verdragen Ze voelde de woorden van den schipper als een beleediging, als een krenking en in een plotsehnge opwelling van overmoed riep ze uit „ik arm?" Smadelijk lachte ze en meteen trok ze een kostbare ring van haar vinger, wierp die zoo ver ze kon in zee en riep met schelle, uitdagende stem: „Zoo zeker als deze ring nooit bij mij terugkomt, zóó zeker is het dat ik met arm worden kan!"
Nu durfde de schipper niet langer talmen en met een bezwaard gemoed bracht ie zijn schip buitengaats.
En daar, in volle zee, liet ie het kostelijke koren, aan stuurboordzijde, over boord werpen.
De omstanders, ontzet over deze uittartende daad van de hoogmoedige rijke vrouw keerden misnoegd het hoofd af en mompelden afkeurende woorden
Maar de weduwe draaide zich om en trotsch als een pauw schreed ze naar haar schitterend paleis.
Jaren vergingen en velen waren het gebeurde met het koren vergeten.
FRANKE» Zuiderzeelegendea. ^



Doch zie, op zekeren dag werd in de keuken van de rijke weduwe een prachtige kabeljauw opengesneden, en de heerlijke, fonkelende ring, jaren geleden onder het uiten van zulke hoogmoedige woorden in zee geworpen, kwam uit de ingewanden van de visch tevoorschijn.
En sedert is het verval begonnen. Eerst ging de rijke weduwe teniet. Schip na schip bereikte de haven niet en pakhuis na pakhuis brandde af Het eene ongeluk volgde op het andere en de tegenslagen waren niet te tellen. De schatten van de rijke vrouw slonken zienderoogen en na korten tijd moest ze bij haar kennissen geld te leen vragen.
Ook dat verloor ze en nu duurde het met lang ot ze was straatarm. , , ,
Zóó arm dat ze zelfs langs de huizen moest bedelen om een schamel stukje brood. En daarop volgde het veel ergere. Niet alleen, dat de trotsche weduwe zoo streng maar rechtvaardig gestraft werd, ook de stad Stavoren verviel meer en meer. ,
Want op de plaats, waar de overmoedige vrouw het koren in zee had laten werpen was langzamerhand een zandbank opgekomen, die het uitvaren en binnenkomen der schepen belette.
De kooplieden verhuisden naar plaatsen met een betere haven en de vreemde schippers mijdden de weleer zoo schitterende en welvarende stad.
Later nog heeft de zee geheel oud Stavoren ver-
^WMr'eens de trotsche weeuw haar euveldaad volvoerde ruischen nu de golven en zwalpen de lege aren van het Vrouwekoorn dat op het Vrouwezand groeit.



En houden de herinnering wakker aan het Vrouwtje van Stavoren.
Want dit is het mirakel dat op de aangegroeide zandbank, die men het Vrouwezand noemde, korenhalmen groeiden gelijkende op het echte koren, maar met leege aren.



DE VEEKOOPER VAN STAVOREN.
ER Was eens een slager te Stavoren, die, wanneer er niets te slachten viel, koeien en varkens opkocht om die dan weer op allerlei markten te verkoopen.
Een mensch moet toch wat om handen hebben. Zoo gebeurde het dan eens dat ie een koppel koeien op de Amsterdamsche markt verkocht had en nu met zijn welgevulde buidel in het beurthuis zat en op de schuit naar Stavoren wachtte.
Maar zie, alles hangt van kleinigheden aan elkander. Het geval wilde dat de beurtschipper naar Stavoren niet uitvaren kon want er was wat met de schuit gebeurd op de heenreis. Nee, niet zoo erg, geen schipbreuk of zoo, maar er was wat averij opgeloopen en dat moest eerst verholpen worden.
Tja, daar zat de veekooper nu. Wat moest ie. Met zijn volle buidel in Amsterdam blijven? Maar dat was niet geraden. '1 Het beste was naar huis te keeren, maar hoe! Wel zei de waard, er was nog wel een weg. Hij kon met de Hindelooper Kaaig gaan, dan kwam ie wel met in Stavoren aan, maar als ie van uit Hindeloopen een paar uur liep, was ie toch thuis.
Dit leek de veekooper nog zoo kwaad met, in ieder geval was het te verkiezen boven een nacht in de groote stad met al zijn verleidingen en slecht volk.



Dus besprak ie plaats op de Hindelooper Kaaig en scheepte zich weldra in.
Nu had ie echter een ongelukkige dag getroffen want het was Vrijdag. Niet dat ie daar zelf veel om gaf, dat niet, het bleef hem hetzelfde hoor, maar de zeelui hadden het er niet op verzien.
En het scheen wel of ze gelijk hadden want de reis vlotte niet erg.
Niet dat er bepaalde ongelukken gebeurden, dat juist niet, maar toch was er tegenspoed.
Om te beginnen de wind. Die had de heele dag lustig gewaaid en zie, nu de Kaaig zee koos ging ie liggen. Het schip was nog niet eens goed en wel het IJ uit of het schoot al niet meer op. De zeilen hingen slap en het scheen wel of het schip meer achteruit dan vooruit ging.
Dat ziet er mooi uit, mopperde de veekooper en ging in 's hemelsnaam maar naar kooi. Daar behoefde n ie zich tenminste niet te ergeren. Maar hij kon de slaap niet vatten en zonder dat ie het wilde dwaalden zijn gedachten steeds weer af naar de Vrijdag, die een ongeluksdag zou zijn, wat ie wel niet geloofde maar toch....
Er leek wel wat van uit te komen want de koopman lag nog niet lang te kooi of hij werd gestoord door een vreeselijk lawaai aan boord. Er was geloop en gedraaf aan dek, gooien en smijten met kettingen, rollen van vaten en daar tusschendoor hoorde n ie woorden en vloeken in het hem bekende Friesch en in een vreemde taal.
Wat was er gebeurd?
De kaaig had een aanvaring gehad.
Wel niet erg, maar toch zoo dat de boegspriet van een groot Engelsen schip dreigend over de Hindelooper kaaig heenstak.



Het gaf heel wat moeite om de boel te ontwarren en daarbij vielen heel wat harde booze woorden en zeemansknoopen.
Maar eindelijk kwam de kaaig dan toch los en kon de reis voortzetten maar nu was de wind geheel en al gaan liggen. Het was zelfs noodig het anker uit te werpen om terugloopen met de stroom mee te voorkomen. .
De veekooper ergerde zich vreeselijk over het geval en hij schold en mopperde luid er over en hij sprak zelfs zijn gevoelen uit dat de duivel er misschien wel de hand in had. , . .
Maar de kapitein zei dat hij beter deed de duivel er maar buiten te laten. Er was geen wind, dat was waar, maar daar had men in te berusten. Laat de duivel maar waar ie is sprak de schipper ernstig, want waar die komt, stinkt het.
Och wat, lachte de veekooper spottend, jullie met je
bijgeloof. , „
Ja, ja, knikte de schipper, wacht maar, spotters krijgen spottersloon, en ernstig schudde n ie zijn
grijze hoofd. , , . ,
De koopman kroop weer te kooi en ergerde zich.
't Is waar dat er een zuchtje kwam, maar de schuit ging uiterst langzaam vooruit.
Verdere ongelukken gebeurden er echter met en na een reis die veel te lang duurde bereikte men dan toch tegen de avond van de volgende dag de haven van Hindeloopen. # .
't Was vervelend, want nu was ie nog een eind van huis. Nog ruim twee uur loopen. Hij kon in Hindeloopen blijven tot de volgende dag maar zijn tijd was ook geld. Dus besloot ie maar dezelfde avond nog op stap te gaan de zeedijk langs naar Stavoren.



't Werd hem wel afgeraden, want hij moest „Het Hoogezand" langs en daar was het niet pluis.
Maar daar lachte de veekooper wat om. Kom, kom, men moest bij hem met zulke praatjes niet aankomen.
Vol moed ging ie dus op stap de donkere avond in.
De dijk lag daar stil en eenzaam en het water zong zijn eentonig lied.
Maar de koopman had geen ooren om naar zeezangen te luisteren. Stevig stapte n ie door, z'n dikke eiken stok in de eene hand, de andere hand hield ie stevig op zijn gevulde buidel.
Hij ontmoette God noch goed mensch.
Maar hij naderde Het Hoogezand.
En nu werd ie toch een beetje onrustig. Er waren geen spoken, maar je kon toch nooit weten.... Als er toch eens iets kwam....
Och kom, malligheid.
Wat was dat, daar beneden aan de dijk? Het liep gelijk met hem op, hij boven, het aan de voet.
Nu kwam het de glooiing op, nee het ging er weer af. Daar voegde zich een tweede iets bij het eerste.
Ze liepen, dan voor, dan achter hem, dan weer naast hem, beneden aan de voet van de dijk of op de helft van de glooiing. Soms zelfs op de kruin.
De veekooper kreeg het bepaald benauwd.
Wat zou het wezen. Gespook?
Plotseling scheen het of iemand bij de dijk op kwam, vlak bij de beide verschijningen.
Tjonge, dacht de veekooper nog, twee heksen en de duvel als derde, dat ziet er slecht uit en hij zette het op een loopen.
Na een poosje keek ie eens om en zag niets meer.
Er kwam een gevoel van verlichting over hem. Gelukkig, hij was de verschijningen kwijt.



Maar dicht bij de Molkwerumerzijl dacht ie „wat komt er nu bij de dijk op."
Was ie aan boord maar niet zoo boud geweest in zijn zeggen. Waar was dat eigenhjk voor noodig. Waartoe diende het de duivel te tarten? Immers nergens voor.
Was dat nu iemand die daar aan de dijk stond of vergiste n ie zich?
Hij vertraagde zijn stap maar bedacht zich tegelijkertijd dat ie zoo niet thuis kwam. Doorstappen moest ie. Vooruit, moedigde n ie zich zelf aan en toen ie vlak bij de verschijning was die daar stil en stijf aan de dijk stond zei ie dapper „gnavend".
Maar de verschijning zei niets. Stond daar maar bewegingloos aan de dijk en liet de veekooper ongedeerd passeeren.
Griezelig.
Wel, dat is toch wat, dacht de veekooper, daar steekt wat achter.
Even verder stond er weer zoo eentje aan de dijk en de veekooper zei weer „gnavend" maar kreeg, evenals de eerste keer, geen antwoord.
't Is vreemd, dacht ie bij zich zelf, maar daar ie intusschen dicht bij Stavoren gekomen was en zijn moed steeg met iedere stap die ie nader bij zijn woonplaats kwam, dacht ie „maar als er weer eentje staat en geen antwoord geeft, zal ik hem".
Hij greep zijn knuppel alvast steviger beet. Om er mee van langs te geven.
En ja hoor, daar had je er weer eentje.
„Gnavend."
Geen antwoord.
Wel voor de duivel, schreeuwde de veekooper, gnavend zeg ik.



En toen er geen wedergroet kwam sloeg ie er zoo met zijn knuppel op los dat die op de harde kop van de verschijning in tweeën sprong.
Hiervan schrok de veekooper zóó dat ie luid schreeuwend er van door ging, recht naar het dorp.
Geheel ontdaan kwam ie bij zijn vrouw en kon haar haast het gebeurde niet vertellen zóó ontsteld was ie.
Het geval had hem zoo erg aangegrepen, dat ie een paar dagen in bed blijven moest.
In het dorp had men zijn gejammer gehoord en men vertelde nu dat de duivel hem een aframmeling verkocht had. Hij zou het wel verdiend hebben, smoezelde men.
Maar zelf gaf ie een heel andere lezing van het geval, de ware natuurlijk.
Zelf vertelde n ie dat hij de duivel met zijn stok op zijn gehoornde kop geslagen had.
Hoe dat nu is, is het, maar de stok van de veekooper werd de volgende dag, bij de Molkwerumerzijl, gevonden.
Daar lag ie in splinters geslagen bij een steenen paal. Een van die palen, die men langs dijken en wegen zet om de afstanden aan te geven.



ONHEILSPELLENDE TEEKENEN.
IN het jaar 1182 zijn de dijken der Middelzee bij Uitgong doorgebroken. Toen dit gebeurde zag men vier zonnen aan de hemel en gewapende ridders zweefden door de lucht terwijl het bloed regende.
Later brandde Uitgong bijna geheel af. Toen kwamen de Noormannen....



DE ZEERIDDER.
EENS is het voorgekomen dat men een zeeridder ving. Midden in de Zuiderzee zwom ie en wel in volle wapenrusting.
Schoon van leden was de ridder en bijzonder fraai gesneden was zijn gelaat. Zijn snorren hingen sierlijk in twee punten langs zijn kin naar beneden en een zware helm bedekte zijn weelderige haardos die van zeewier was.
De zware wapenrusting was wel de oorzaak van zijn gevangenneming.
Hoe anders te verklaren dat zoo'n krachtig ridder zich door eenvoudige visschers vangen liet?
Hoe het zij, hij werd aan boord geheschen, uit de netten gepeld en zorgvuldig reinigde men zijn harnas van het overdadige kroos dat er op woekerde.
De helm werd opgepoetst en de scharniertjes van het vizier geolied want door het lange verblijf in het zoute water waren die leelijk begonnen te roesten.
En het was noodig dat het vizier opgeslagen kon worden want een ieder wilde de schoone edele gelaatstrekken van den gevangen zeeridder bewonderen.
Toen ie aldus opgeknapt was trok men met den ridder door het Friesche land om hem door een ieder die maar wilde te laten bekijken.
En velen kwamen, uit alle oorden van het land, om 'hem te zien en waren er vol van.











Men prees zijn gang en sierlijke houding en de edele gelaatstrekken lieten niet na indruk te maken op het vrouwelijke deel van de bevolking.
Ook de wapenrusting werd geroemd en men woog het zwaard, hoeveel ponden zwaar het was.
Maar de gevangen ridder bleef koud bij ai die hulde en bewondering. Hij at niet en hij dronk niet en iedere volgende dag zat zijn schubbejak hem losser om de leden. De helm werd hem te groot en het zwaard kon ie bijna niet meer torsen.
Zóó werd ie bijna drie weken van plaats tot plaats gevoerd en overal was men opgetogen over hem. Van heinde en veer liep men te hoop om den zeeridder te zien en vooral de vrouwen waren talrijk onder de opgekomenen.
Maar de ridder werd zwakker en zwakker.
En eindelijk, te Dokkum, bezweek hij.
Het zwerversleven te land bleek te zwaar voor hem te zijn geweest.
Hoe zijn sterven was weet niemand.
Of ie ooit een woord gesproken heeft evenrnin. Waar zijn lijk begraven werd is eveneens onbekend en welke Friesche ridder zijn wapenrusting heeft geërfd is nooit uitgevorscht kunnen worden.
Wel weet men dat ie gevangen werd in het jaar 1305 en wel op den lOen Maart.
Bij zuke preciese opgaven is het moeilijk aan de waarheid van dit verhaal te twijfelen.



ZEEMENSCHEN.
HEEL lang geleden leefden er zeemenschen; meermannen werde ze geheeten. Ze woonden niet alleen in de verre zeeën die de afgelegen kusten bespoelden. Kusten waar de palmen waaierden en de schildpadden hun eieren door de heete tropiesche zon uit heten broeden, neen, ze kwamen ook wel naar noordelijker streken. Waarom ze hun eigen gebied verheten? Wie zal het zeggen.
Maar eens is het gebeurd, men zegt omtrent 1900 jaar geleden, dat een aantal van die meermannen aan de Friesche kusten heen en weer zwom.
Vreeselijk was hun aanzien. Ze hadden lange zeewieren baarden en verwilderde haren. Kroos groeide op hun rug. Er waren er bij die schitterende koraalversieringen in de haren gestrikt hadden. Het rood en blauw en groen daarvan was wonderlijk gelijk aan de glans van hun heete, wilde oogen.
Heen en weer zwommen ze, heen en weer en ze schenen niet te weten waarheen.
Maar eindelijk namen ze een besluit.
Twee hunner gingen aan land en doorkruisten eenigen tijd het Friesche land.
Maar wat moesten de arme meermannen aan land doen?
Ieder die ze zag ging voor hen uit den weg.
De meermannen trachtten de menschen aan het



verstand te brengen dat ze geen kwaad in den zin hadden, maar niemand kon hen verstaan.
Wie begrijpt de onsamenhangende klanken van zeemenschen?
Neen, ze hadden een verkeerd besluit genomen. Friesland was niet voor hen. De zee alleen kon hen herbergen. Daar hoorden ze thuis.
Waren daar ook niet hun schoone groenglanzende rahklijvige vrouwen? Duikelde daar niet de dartele dolfijn op wiens rug hun kinderen gewoon waren paardje te rijden?
Mismoedig over hun mislukte tocht in het land der menschen en ziek van verlangen naar het woelige zilte water der Zuiderzee keerden ze op hun schreden
terug. • j i
Te Westerbierum zegt men zijn ze in de golven gesprongen en nooit zijn de meermannen weer teruggezien.
Ook Westerbierum is verdwenen.
Sedert lang werd het door de golven verzwolgen.
Daar zingt en ruischt en klotst thans de zee en voor wie goed luistert is het soms of de vreemde klanken der meermannen uit de golvenmuziek opklinken.



DE SCHURKPAAL VAN OKKE-HEL.
VOOR meer dan honderd jaren stond er in het weiland Okke-Hel, dicht bij het dorp Pingjum, een oude schurkpaal. Veel bijzonders was er niet aan te zien. Een beetje scheef stond ie maar dat doen de meeste schurkpalen. Die zware koeienlijven ook tegen te rossen, dat moet wel scheef.
Zoo was het dus ook met die schurkpaal bij Pingjum gesteld. Anders was er niets aan.
Maar toch .... maar toch .... oude lieden konden er u vreemde verhalen van doen.
Die paal was daar nl. niet door menschenhanden gezet.
Er waren hoogere krachten bij betrokken geweest.
Dat was zóó in zijn werk gegaan.
Er was eens een schipper, o meer dan duizend jaar geleden al, en die schipper heette Okke.
Hij was groot en zwaar gebouwd en zeer sterk zooals de meeste Friezen van die tijd. Moedig was ie als geen tweede en het vechten met de golven werd ie niet zat.
Ook voor andere gevechten was ie niet bang.
Wee degeen die het met Okke aan de stok kreeg.
Het mes zat hem los in de scheede en van een beetje bloed viel ie volstrekt niet flauw.
Ruw in zijn mond was ie en wanneer ie tien woorden sprak, waren er negen godslasteringen bij.
OOR meer dan honderd jaren stond er in het weiland Okke-Hel, dicht bij het dorp Pingjum, een oude schurkpaal.



Voor de vorm was Okke Christen doch het zat maar aan de buitenkant.
Dat was trouwens bij de meeste menschen in die streek zoo want de prediking van het evangelie was er nog nieuw.
Maar bij Okke zat het er dan al heel lotjes op. Met zijn heidensche goden was ie beter vertrouwd. Daar had je b.v. Wodan, dat was een God, naar Okke's hart. Die was voor geen kkintje vervaard. Ja, de Oorlogsgod Wodan was hem liever dan de vredesapostel Jezus.
Okke hield niet van zachtmoedigheid.
Wat was dat, de andere wang toekeeren wanneer je een klap op de eene kreeg? Waar had je vuisten voor en een mes?
Zoo ging Okke dan zondig door het leven.
Hij bestuurde zijn schip, sloeg zijn vijanden dood en bekommerde zich om God noch zijn gehoed.
Eens op een keer toen ie op de Middelzee voer werd ie door een zware storm overvallen.
Het zag er benauwd genoeg uit en ieder ander zeeman zou een vluchthaven opgezocht hebben.
Maar Okke deed heel anders.
Die heesch alle zeilen bij en zette koers naar Zurich.
Zurich lag aan het Vlie, de huidige Zuiderzee.
Om vanuit de Middelzee daar te komen moest ie een breed water volgen, dat de verbinding vormde tusschen de Middelzee en het Vlie.
Het spookte er vreeselijk.
De korte golven beukten het schip of het te pletter moest. De zeilen klapperden en flapperden en de mast kraakte bedenkelijk. Meermalen kwam een zee overboord gerold en dreigde de opvarenden in de diepte sleuren.
Okke en zijn scheepslieden moesten alle krachten



inspannen om de storm meester te blijven. Het water stroomde van voor naar achter over het schip en stoof in honderdduizend fijne druppels uiteen wanneer het tegen de boeg opsloeg.
Het was een strijd tegen water en wind op leven en dood.
Maar gelukkig scheen het schip tegen het noodweer bestand.
Zonder twijfel was de vaardige zeemanskunst van Okke daar niet vreemd aan.
Ook scheen het of de wind een weinigje luwde.
Althans werd de toestand zoo dat de scheepslui van Okke weer nieuwe moed vatten en op behouden thuiskomst durfden hoopen.
Verheugd riepen ze tot elkaar „nu zal het met Gods hulp wel gaan!"
Had de storm op dat oogenblik maar wat harder gehuild. Had ie de woorden van de schipper maar in flarden gescheurd en de klanken er van wijd en zijd verspreid. De witgekopte golven zouden er geen nota van genomen hebben en ook de boven het woeste kokende water wild rondfladderende zeemeeuwen zouden het niet verstaan hebben.
Maar voor de storm de woorden aan flarden scheurde had Okke ze gehoord.
„Wat," schreeuwde n ie, en z'n geluid was zoo sterk dat het boven de storm uitdreunde, „wat zeggen jullie? Met Gods hulp zal het wel gaan? Die is dood en koud. Rep je liever, het moet zonder hem gaan!"
Maar nauwelijks had ie dat geschreeuwd of een verblindende bliksemstraal spleet de zwarte hemel in duizend stukken.
De donder ratelde vlak daarop met een oorverdoovend geraas en knallend trof de bliksem het schip van Okke.
FRANKE. Zuiderietlegenden.
21



Bovendien kwam tegelijkertijd een geweldige zee over het schip rollen, die Okke van het roer weg spoelde en hem meezoog in de wielende kolkende diepte.
Okke verdween en niemand heeft ooit meer iet» van hem vernomen.
Ook het schip verging.
Het is althans nooit in het Vhe gekomen voor zoover iemand weet. .
Wat er van de overige schepelingen geworden is bleef eveneens een diep geheim.
Maar als een zichtbaar teeken van Gods toorn stak een goede honderd jaar geleden nog te Pingjum, in het weiland Okke-Hel de punt van de mast van Okke s schip een eind boven de grond uit en deed daar dienst als schurkpaal voor schurftige koeien.
Nu is de paal verdwenen. .
Weer en wind hebben hem zoo lang geteisterd tot ie de druk van de koeielijven niet langer weerstaan kon en op een goeden dag bij de grond afbrak.
Maar de plaats waar ie gestaan heeft leeft in de herinnering voort. ,
Het weiland dat Okke's naam draagt en waar de punt van de mast van zijn schip nog boven de grond uitstak wijst men u nog heden ten dage aan. Als een exempel.



DE STEENEN MAN BIJ HARLINGEN.
OP de zeedijk bij Harlingen staat een gedenkteeken voor Caspar de Robles, de Spaansche landvoogd over de Friesche landen. Het heet de „Steenen Man". Er wordt van verhaald dat het, wanneer het de klok hoort slaan, het hoofd omdraait.
Ook schijnen de Harlinger moeders daar hun kleine kindertjes te bestellen. Men heeft daar wellicht geen kool waaraan ze kunnen groeien en ooievaars passeeren er alleen maar wanneer ze op de trek zijn. Daar kunnen de jonge moeders niet op wachten.
Het gedenkteeken is er geplaatst om uiting te geven aan de dankbaarheid tegenover deze Spanjaard omdat hij zoo energiek de waterwolf bestreed. In zijn tijd nl. zijn de dijken langs de Friesche kust terdege versterkt.
Dit ging met groote kosten gepaard en heel wat arbeidskracht was er voor noodig.
Eens toen er een dijkbreuk ontstaan was meenden de edelen niet verplicht te zijn hulp te verleenen; niet in geld, laat staan in arbeid.
Ze kwamen zich met hun vrijbrieven bij Caspar de Robles vervoegen, toonden hem die en spraken: „Zie hier, onze brieven wijzen uit dat wij vrij zijn van alle lasten."
Waarop de landvoogd: „Stop er het gat mee als ge kunt. Kunt ge dat niet, dan moet ge betalen."
P de zeedijk bij Harlingen staat een gedenkteeken voor Caspar de Robles, de Spaansche landvoogd over de Friesche landen.



De edelen moesten voor zijn onverzettelijke wil zwichten en het hunne bijdragen tot het herstel van de dijken.
En de Robles herstelde ze zoo goed en zoo atdoende dat men later de beteekenis daarvan inzag en hem ter eere „De Steenen Man" bouwde.



HARLINGEN.
..Harns en Harlinga scille forgaen En Almenum scil bliuwe bistaen."
of wel:
„Harns en Harlingen zullen vergaan En Almenum zal blijven bestaan."
Vanwaar die oude voorspelling gekomen is, welke ziener ze uitgesproken heeft, weet niemand en er zijn er die er de schouders over ophalen.
Maar toch....
De zee vreet onophoudelijk aan het oude Harlingen en men zegt dat ze, heel diep onder de grond dan, de fundamenten van de oude stad ondermijnd heeft en nog steeds daar mee doorgaat.
Eens zal misschien de tijd komen dat Harlingen in de diepte verzinkt om de oude voorspelling waar te maken.
't Kan ook wel zijn, dat de profetie reeds lang uitgekomen is want vroeger, veel eeuwen geleden was er een klein gehucht Harlingen, gelegen tusschen de twee adellijke stinsen Harns en Harlingen.
Misschien was er ook maar één stins die Harns of Harlingen heette.
In ieder geval was er een dorpje Harlingen.
Het lag bij een of twee stinsen dan aan de Westkust van Friesland.
Maar het water beukte de dijk waarachter het lag



en vrat het land weg en sloopte de stins en verzwolg het dorpje.
Nu ruischt daar sedert vele eeuwen de zee en wie goed luistert en Friesch verstaat kan de oude voorspelling uit het golvengeruisch hooren opklinken.
„Harns en Harlingen scille forgaen En Almenum scil bliuwe bistaen."
En hij zal peinzen over de oorsprong van die oude
profetie en over de beteekenis er van en mijmeren 
mijmeren....



DE JUFFERSBRUG TE HARLINGEN.
IN overoude tijden was er ook te Harlingen een witte juffer. Ze woonde in het water. Overdag sliep ze, maar 's nachts verliet ze haar schuilplaats en kwam op een brug, dicht bij de Zeesluis, rondwaren.
De dikke ijskorst 's winters kon haar niet in toom houden. De witte juffer zocht net zoolang tot ze een bijt vond of een wak, en daaruit kwam ze dan te voorschijn om haar nachtelijke tocht te volbrengen.
Zacht klagend ging ze dan rond, de heele nacht, maar niemand deed ze eenig leed.
Bij het eerste morgenkrieken verdween ze weer.
Waren de bijten dichtgevroren, geen nood, bij de Zeesluis waren altijd wel trekgaten open, trots de harde vorst.
Daarin het ze zich geruischloos neer om er de volgende avond weer uit op te stijgen.
Gelijk een witte nevel gleed ze over de straten naar de brug en daar liep ze heen en weer, heen en weer ....
Menigeen heeft haar gezien, in overoude tijden.
Wit was ze, blinkend wit, gelijk versch gevallen sneeuw en zeer schoon.
Een enkele heeft haar gevraagd wie ze was maar bekwam geen ander antwoord dan een klagelijk geschrei.
Alleen op één vraag gaf ze soms antwoord en dat



was op de vraag waarom ze daar toch rondwaarde elke nacht.
Dan antwoordde ze soms dat ze daar kwam „omdat ze haar begeerte niet gekregen had."
Dat is het eenige wat men ooit van haar te weten is gekomen.
Nu is er in Harlingen geen witte juffer meer.
Maar de brug, waar men haar vroeger placht te zien heet nog altijd „de Juffersbrug".



TE VOET VAN STAVOREN NAAR ENKHUIZEN.
IN het midden der 13e eeuw zegt de overlevering, was het nog mogelijk om te voet van Stavoren naar Enkhuizen te gaan. Men kwam onderweg een stroompje tegen, het Flie, doch dit was bij laag water zoo nauw, dat men het over een vonder of raster passeeren kon.
En zelfs nog in het begin van de 15e eeuw heet het was het mogelijk, bij ebbe, over een raster, van Harlingen naar Terschelling te wandelen.



EEN STEM IN DE LUCHT.
HET was in het jaar 1018 en het gebeurde aan het Vlie. J Daar stonden twee legers tegenover elkaar.
tot de strijd gereed.
Aan de eene zij stonden de scharen van Dirk 111 van Holland, die de dood van zijn vader Arnout op de Friezen kwam wreken.
Daar waren vele dappere strijders verzameld, strijders als de hertog van Lotharingen en Godfried met de baard, want keizer Hendrik steunde Dirk.
Talrijk waren de voetknechten en de boogschutters stonden in rij en gelid.
De ridders zaten op hun hooge geharnaste rossen en de borstplaten en dijstukken blonken in het schitterend zonnelicht. De veelkleurige vederpluimen wuifden in de wind en het was een genot te kijken naar de deining der op en neer wiegende gepluimde paardekoppen. . ,
Aan de andere kant stond de Friesche legermacht.
Soberder zeker dan de kleurige Hollandsche, maar zeker niet minder talrijk en de strijders niet minder overbruisend van moed en strijdlust.
Ook daar stonden ridders gereed hun leven te geven en de duizende voetknechten waren bereid de aloude Friesche vrijheid tot het uiterste te verdedigen. ,
Maar toen men tot de strijd zou overgaan, toen de



En sloegen op de vlucht.







speren geheven werden en de schilden klonken, hoorde men plotseling een groote stem in de lucht die riep: „Vliedt, vliedt, vliedt!"
En ziet, nauw had die stem geklonken of de Hollanders maakten keert en sloegen op de vlucht.
Zóó overhaast was hun terugtocht dat ze hun hooge gevangene, Bisschop Adelbold van Utrecht, lieten ontkomen en naar de Friezen overloopen.
Ze keken niet eenmaal achterom maar zochten zoo vlug ze konden een goed heenkomen.
Gepluimde ridders en gekroonde vorsten, ruwe geharde boogschutters en zelfs Godfried met de baard, vluchtten in dolle angst voor het:
„Vliedt! Vliedt! Vliedt!"



WAAR HET FRIESCHE VEEN TELANDE KWAM.
DE geschiedenis verhaalt van veel overstrocrmingen. De kronijken staan er vol van. De een was nog vernietigender dan de ander. Sommige zijn behoorlijk aangekondigd door staartsterren, bloedregen, bijzonnen en al zulke mirakelen
meer. , ,.
Als er ook een ding is wat aangekondigd dient te worden is het wel een overstrcorning. Want wat kan zoo'n watervloed al niet uitrichten. Afgezien nu nog van de levens van menschen en dieren, maar wat kan het water al niet wegspoelen. Wat kan er met wegdrijven. .
Zie hier wat in 1570 gebeurd is.
In de maand November stak een vreeselijke storm uit het Noordwesten op, een storm die welhaast een orkaan werd en volle acht en veertig uur aanhield.
Het water werd opgestuwd tot een ongekende hoogte en de Friesche zeedijken waren tegen zulk een druk en zulk gebeuk niet bestand.
Op een gegeven oogenblik bezweken ze en daar stortte de woedende, kokende, kolkende, bruisende, schuimende zee bulderend het Friesche land in.
Zoo'n overstrooming had men nog nooit beleefd.
Van het aantal slachtoffers zal hier met verhaald worden maar het volgende dient toch vermeld te worden.



Bij Makkum zeilde een geladen schip van zeventig Jast inhoud zoo maar eventjes over de dijk het land in, en een heel stuk ook.
Men voer met schepen met een diepgang van een voet of zeven, acht zoo maar over land van Sneek naar de Lemmer en naar Kuinre.
De schippers moesten natuurlijk een beetje opletten vanwege de kerken en torens, dat ze daarop niet vastraakten, maar overigens was het overal vertrouwd vaarwater.
Ook dreven er groote pollen veengrond rond, die door het wielende, woelende water losgeraakt waren.
En niet zulke kleine stukjes grond, nee, heele eilanden waren er bij en enkele zelfs met huizen en koestallen en zoo er nog op.
Die dreven zoo maar rond bij die groote overstrooming in 1570.
En ze dreven niet alleen rond, maar ook weg.
Ja, weg.
Maar eventjes naar Utrecht. Ja meneer, naar Utrecht.
Eindelijk zakte het water gelukkig en alles kwam weer zoo'n beetje bij het oude.
De weggedreven veenpollen kwamen ook tot rust en raakten aan de grond bij Maarssveen.
Dit gaf nu echter aanleiding tot allerlei processen want die van Friesland maakten aanspraak op hun veen.
Daar hadden ze ook gelijk aan.
Het was wel weggedreven, maar het was toch echt Friesch veen.
Dus hadden ze recht het terug te vorderen.
Eindelijk, na veel harrewarren, besliste de schepenbank, dat die van Friesland gelijk hadden.
't Was hun veen, 't kwam htm eerlijk toe.



Ze mochten het dus terughalen.
Maar toen kwamen die van Maarseveen voor de balie om zich over het veen te beklagen. Die wilden hun eigen grond, die er onder lag, gebruiken; het werd zoo zoetjes aan tijd om te ploegen en te zaaien en zoo, en nu lagen die veenlappen in de weg.
De schepenbank sprak weer recht en besliste dat de Friezen het veen niet alleen mochten, maar moesten weg halen, en wel binnen vier en twintig uur.
Op straffe van verbeurdverklaring.
Hoe lang er gerecht en getwist is staat nergens vermeld, maar zeker is dat het Friesche veen nog heden ten dage in de buurt van Maarseveen ligt.
Tja, zoo'n overstrooming.



GROOTE PIER.
IN de kronijken staat dat Groote Pier was „Een groet, swaer man met grote oghen, grote shouer ende een groten baert en de gruweliken van aensyen, sonderlingh als hij toernich was; ende hij was grof ende plomp van spraeck ende wesen; want hij en conste nyet bequaem spreken voert recht ofte voer heeren; mer mit sin groue Fryesche slaghen quam hij mede vort, ende dat gyngh hem alsoe plomp af, dat alle menschen die daer by stonden, worden beweghen tot lachgen; ende hij was froem ende fel op die vianden mer hij was redelijk van herten als een kerstenman, want hij hadde een guede meyninck."
Zelf noemde hij zich „De verwoester der Denen, de wreker der Bremen, de aanhouder der Hamburgers en het kruis der Hollanders".
In zijn.wapen voerde hij galg en rad. De Hollanders zat hij leelijk op hun dak o.a. plunderde en brandschatte hij Hoorn, Alkmaar, Beverwijk en meer andere plaatsen.
Op de Hollanders had ie het verschrikkelijk voorzien. Zie hier hie ie ze begroette:
„Ik, Groote Pier, Coninc van Frieslant, Hartog van Sneek, Graaf van Slooten, Vrijheer van Hindeloopen, Capitein Generaal van de Zuiderzee:
Een stuurman ter doodt, Acht de Hollanders bloot, Al zijnze groot van rade, Zij zijn slap van dade,
FRANKE. Zoiderzeelegenden. j.



Sterc van Partijen. Cranc in 't strijen, Hoogh van Glorie. Cranc van Victorie. Maar de Geldersche, sterk van teeringh, Slap van neenngh, Cloec in den velde. Maer dorre van gelde, Vroom van Moede. Maer clein van goede, Doch onvertsaegt in 't strijden. Dus wilt u verblijden En de Hollanders niet achten. Want zij moeten versmachten, Want zij zouden 't becopen, waar 't bestant f afgeloopen. Tegens mijn danck, Ist zes maenden bestant.
Het was in de tijd dat de Saksiesche Hertog zijn recht op Friesland verkocht voor 100.000 goudguldens.
De latere keizer Karei V was de kooper.
Maar de Friezen waren met die overdracht mets ingenomen en toen de Hollanders kwamen om het gekochte in bezit te nemen stond Friesland in vuur en
In die bloedige tijd leefde er te Kimswerd een boer, bijgenaamd „Groote Pier". En hij verdiende die naam, want zóó sterk en robust was ie dat hij eens, toen ie stond te ploegen, en hem naar de weg gevraagd werd, de ploeg met z'n eene hand opnam, en met ploeg en al de kant uitwees waarnaar men hem vroeg.
En hij deed meer met die ploeg.
Hij sloeg de vragers er een voor een mee dood.
Ze waren ook wel brutaal want ze vroegen hem waar Groote Pier woonde. Ze wilden met hem „wrakseljen worstelen.
Welnu, toen Groote Pier dan op die manier, met de ploeg, hun aangeduid had waar ie woonde, sloeg ie de vijf vragers een voor een neer.
En bij elke slag riep ie met een donderende stem
"VDe plek bij Kimswerd waar Groote Pier die krachttoer verrichtte heet nog altijd „Fivefal".



Friesland dan stond in vuur en vlam en ook de boerderij van Grooten Pier bleef niet gespaard.
De Bourgondiërs kwamen te branden en te plunderen en lieten niets heel wat stuk kon.
Pier zijn hofstee werd vernield, zijn vee geroosterd of weggevoerd en zijn land vertrapt.
Toen ontstak ie in woede en met eenige anderen verzamelde hij een leger van vijf a zeshonderd man en trok er op uit om al wat vijand, maar vooral al wat Hollander was te vernietigen.
Zijn leger heette de Arumer zwarte hoop.
Welke titels hij zichzelf gaf is boven reeds verhaald.
Als Capitein Generaal van de Zuiderzee heeft ie zich vreeselijk doen gelden.
Zoo was ie b.v. eens in een gevecht gewikkeld met een groote overmacht van vijanden en gedurende de strijd werd een van zijn schepen veroverd en men spoelde de kapitein daarvan de voeten.
Dit stond Groote Pier zóó hoog dat ie met nieuwe moed de Hollanders aanviel en glansrijk overwon.
Hij maakte veel schepen buit en liet vijfhonderd man in zee werpen, ruggelings twee aan twee gebonden.
Bij die gelegenheid moet ie zijn bootsvolk aangemoedigd hebben toch eens te kijken „hoe die duivelsche vuilakken zwemmen konden".
Maar ja, men vertelt zooveel van Groote Pier.
Lange tijd heeft ie als een orkaan gewoed op de Zuiderzee.
Geen schip was voor hem veilig, tenzij dan een van zijn landgenooten.
Hij wist een kunstje om uit te vinden wie behoefte hadden aan een voetbad en wie niet.
Kon men b.v. zonder zich te vergissen zeggen:
„Büter, brea en griene tsiis, hwa dat net sizze kin



is nin rjuchtc Fries" dan kwam je er goed af maar o wee, wanneer je die woorden niet vlot en met de juiste tongval kon uitspreken. Dan was je geen rechte Fries en dan mocht je zeewater drinken zooveel je lustte. .
Tenslotte begreep Groote Pier dat ie met al dat vechten, moorden en branden zijn land niet diende en toen hing hij zijn zwaard aan de schoorsteen.
Dat woog zeer zwaar en was 2.15 meter lang.
Nu ligt het te roesten....
En houdt de herinnering aan Groote Pier wakker.



DE KERKEN VAN IJSELMUIDEN, ENS EN NAGELE.
EENS leefden er drie vrome zusters. Niemand weet wanneer en waar en ook zijn haar namen niet bekend. Haar graven weet geen sterveling te wijzen, maar van haar werken bleef de heugenis. Die vrome zusters stichtten ieder een kerk. De eene te IJselmuiden, de tweede te Ens en de derde te Nagele.
En ze lieten die kerken zóó bouwen dat ze alle drie in een rechte lijn lagen.
De zee heeft dat vrome werk teniet gedaan, maar de herinnering er aan kon ze niet wegspoelen.



DE PLAAT „DE KREUPELE".
1N vroeger eeuwen piekten de torens van het trotsche kasteel Cruptoix in de blauwe lucht en schitterden de tinnen in het gouden zonnelicht. Daar leefden graven en baronnen en schoone vrouwen togen er ter valkenjacht.
Zwaar geharnaste ridders reden er over de valbrug en er was geschitter van gladgepolijstte lanspunten.
Er klonk gul gelach en dikwijls rumoerde er het drukke kleurige feest.
Ook daverde er de krijg en dreunend klonken de slagen tegen de dikke met koper beslagen eikenhouten
F0014611- i • |- fj _4.'~.
Maar ook was er het gekir van verhelde paartjes die in maanlichte nachten door de boschgages dwaalden en die na een lange nacht van minnekoozen maar niet konden begrijpen dat nu reeds de morgenster verbleekte. ...
Dat alles is er geweest, eens, in overoude tijden.
Nu is er niets meer van over dan een flauwe heugenis.
Waar eenmaal het kasteel stond ruischt en bruist nu de zee zijn eeuwig lied.
De golven rollen onophoudelijk af en aan en bedekken de plaats waar eenmaal dat kleurige, fleurige leven gebruist heeft.
Niets dan de heugenis is er van gebleven. Niets dan de naam.
„De Kreupele" heet de plaat in de Zuiderzee waar



eenmaal het trotsche kasteel Gruptoix verrees met zijn spitse torens en zijn schitterende tinnen.
De zee bedolf het alles maar de visschers weten toch wel wat daar eenmaal geweest is.
Zij weten wel waar ,,De Kreupele" ligt.
Het is daar waar de beide ondiepten zijn die „de eerste" en „de tweede Hofstede" heeten.
Het is zaak bij slecht weer daar uit de buurt te blijven.
Het sterke trotsche kasteel is wel ten onder gegaan. Dat was met al z'n steen niet eens tegen de golven bestand.
Hoe zouden zij het dan zijn met hun scheepjes?



DE TEXELSCHADE.
DIRK Burger vertelt: Jg „Met een Noordwestenwind zijn tijdens een zware storm vele schepen die op de reede van Texel lagen naar de Vriese kust gedreven en in de palen gesmeeten. Daar men zeyde, dat de Vriesen geen raad toe ziende om alles, nogtans veel goeds hebbende gebergt, stopten de Dyk met Peperbalen.
Een jongen op seker schip dat gesonken was, en op droog zat, deeze storm in de hut doorgeslapen hebhebde alzoo het water zoo hoog niet bij hem was, word 's morgens wakker, en opkykende, ziet de schipper en veel maats in de touwen gehecht, die de gantse storm waren uitgestaan, dog zeer flaauw zynde, roepen de jongen, verwondert zynde dat hij nog leefden, vragen om Brandewijn, de jongen brengt haar een fles, waardoor zij wéderom kragt kregen: tot Hoorn aanquamen haar handen en vingers tot 't gebeente door de touwen gesleten. Veele menschen en een koninkrijks waarde aan koopmanschappen is hier vergaan (namen van schepen). De ellende was ongelooflijk groot; Noord Holland wierde vervult met weduwen en weezen. De koopluijden in de plaats dat ze na de Beurs gingen, gingen na 't Hof om een Cessie-brief, in zomma^deze Texelschade heeft veele menschen geruïneert.



WAAROM DE BOT EEN SCHEEVE BEK HEEFT.
ER was hardzwemmen in de Zuiderzee. Alles wat visch was had een uitnoodiging gekregen.
Daar waren de haring, de spiering, de bot, de aal, de garnaal hoewel ie geen visch was en nog vele andere visschen meer.
Het was zóó afgesproken.
Wanneer de bruinvisch een geweldige klap met z'n staart op het water gaf, zouden ze allen van een punt vertrekken.
En zoo is het ook gebeurd.
De bruinvisch gaf een klap dat het kletste en dadelijk daarop nam de wedstrijd een aanvang.
Nu was de eene groep voor, dan de andere.
Zoo ging het een poos lang.
Maar eindelijk maakten zich twee visschen uit het gewirwar en het gekrioel los en waren ontwijfelbaar de voorsten.
Het waren de haring en de bot.
Het was duidelijk dat het er alleen nog maar om ging wie van die twee het winnen zou. Met de rest behoefde geen rekening meer gehouden te worden.
Die twee waren het dus eigenlijk die om het hardste zwommen.
Nu heeft de haring de oogen op zij in z'n kop en kan dus niet vooruitzien.



Daarom dacht ie, wanneer ie het botje niet zag, dat ie de voorste was wat geenszins altoos het geval was. Want de beide kampers waren afwisselend, nu de een dan de ander, voor. Ze gaven elkander met
veel toe. .
Maar de haring, met de oogen opzij m zijn kop, verbeeldde zich dat hij nummer één was en daarom zong ie, zoo'n beetje treiterend natuurlijk.
„Haring spant de kroon, boven alle visschen schoon.
Maar dit was de eer van de bot te na.
Wat verbeeldde zich die haring wel. Hij de kroon spannen? En hij was niet eens de voorste.
De bot kon niet nalaten van antwoord te dienen.
Hij was op dat oogenblik een stukje voor, keek dus achterom naar de haring en riep, een beetje boos:
„Bot is ook visch."
Maar o hé, dat had ie niet moeten doen, want doordat ie niet voor zich uitkeek, zwom ie tegen een zeedijkpaal aan en stootte leelijk zijn bek, zoo leehjk dat die er heelemaal scheef van kwam te zitten.
Ja, en sedert worden alle botjes met een scheeve bek geboren.
Zoo gaat het nu eenmaal in de wereld.
Moet je maar voor je kijken.























.oo — 3.3U n.m.
-rr-,»T T-m.T T rPrMHUM
- i. niiA iirwUpn van
AT A ZO ongeveer ui y I . 3. . ■ +hohhMI PP.-
IN n_eï..°UQ" ""37* ^een klein
-4.1- avaf rte Middellandse Zee te
hohh«n gemaakt, om door te dringen tot
h«t geheimzinnige rijk der Egypttsohe
mvtnoiogie, nemen w« — -—
i j„„i „^„hoin met een halfuur vertoe¬
ven .. aan de Zuióferzee. De Zuiderzee -r, al is ZU dan ook in onze dagen haast een historisch begrip — heeft een geheel eigen legendenschat, die de eenvoud en de kinderlijkheid der oude (en tegenwoordige) bevolking van haar oevers en eilanden duidelijk schetst. Haar macht, ligt niet in de haast bovennatuurlijke^ .wildheid van een Golf van Blscaje, evenmin in de sprookjesachtige diepe stilte van een Noorse fjord, doch veeleer in haar pretentieloze, frisse levendigheid, die evenzeer haar zelf als de haar omringende bevolking kenmerkt. Gezondheid en goedheid ademt haar gebied en het is dan ook niet te verwon-J deren, dat de oude volksvertelsels uit deze streken diezelfde goedaardigheid bezitten. "Vroom is de bevolking er ger weest en zi) was er heilig van overtuigd, dat aUe kwaad onverbiddelijk werd gestraft. Hoog geprezen wordt vroomheid,; naastenliefde en eenvoud, maar onverbiddelijk — als bij alle kustbewoners— wordt de boosaardigheid gestraft. En ' als wö straks het verhaal van het witte wijf horen, dan zullen wij ervaren, hoe zH straft hen die kwaad doen en hoe zij beloont hen die berouw tonen over hun zonden. Wij zullen zien hoe zij als een haast gepersonifieerd natuurverschtjnr sel de eenvdudige bevolking beïnvloedt en wü zullen stellig begrijpen, hoe hoog zij bij die bevolking staat aangeschre-
v6n •• k. k.