De Van Dongens krijgen bezoek
I
De zon is weggezonken achter de Tjerimai en een lichte bergwind jaagt de allerhevigste hitte van de zwoele dag uit de vrij liggende huizen der Europése wijk m Tjirebon. De bewoners van een nog in ouderwetse stijl opgetrokken huis, zitten in de nu vrij koele voorgalerij te genieten van de korte Indisclie schemering. De bewoners — dat zijn mijnheer Van Dongen, die vertegenwoordiger is van een der grote Nederlandse handelszaken, zijn vrouw en de achtjarige Nonnie.
Nonnie, dat is een Indische naam — maar het meisje is een Europese. Je hoeft maar naar haar blauwe ogen en blonde haren te kijken, om dat te weten. En als je haar werkelijke naam hoort Catnen, dan denk je direct aan de Hollandse weiden, aan de gele dotterbloemen en — aan de koeien. Maar van al het schone, dat Holland biedt, heeft Catnen nog maar een bitter beetje gezien. Eenmaal, toen ze vier jaar ouü was, maakte ze met haar ouders de grote reis heen en terug naar Holland. Van de zes maanden, die ze in een Gelders stadje doorbracht, waren er vier gure, winderige wintermaanden met sneeuw en hagelbuien. Toch zag ze nog de kersenbongerds in lentetooi. Maar om daar nu echt van te



genieten, daarvoor was ze nog te klem, vier jaar geleden. Ze is echter één en al oor als vader of moeder van het leven in Holland vertelt. Als ze hoort van de vruchtbomen, die in de lente met hun bloesempracht prijken en in de zomer of in de herfst met kersen, sappige pruimen, fijne peren of roodwangige appels zijn beladen, als ze luistert naar de verhalen over ijs- en sneeuwpret in de winter — o, dan verlangt ze écht naar Nederland. Ze is nu „groot”, vindt ze, en bij een volgend verlof van vader
over twee jaar! — zal ze er echt van genieten,
Catrien — of liever Nonnie. Want een enkele maal, vooral wanneer ze iets verkeerds gedaan heeft, noemen vader en moeder haar wel Catrien, maar gewoonlijk gebruiken ook zij haar „Indische” naam.
Die naam 'heeft ze gekregen van de baboe, het inlandse kindermeisje, dat op haar moest passen, toen ze nog klein was. En een baboe noemt elk meisje „nonnie”, dat zoveel wil zeggen als jongejuffrouw.
„Nonnie huilt”, „Nonnie slaapt , „Nonnie heeft honger” — zó praatte de baboe en mijnheer en mevrouw Van Dongen, die zich hadden voorgenomen hun kind een echt Europese opvoeding te geven, hadden toch die naam ten slotte overgenomen. Nonnie was het en Nonnie bleef het.
Met z’n drietjes zitten ze dan in de voorgalerij van het luchtige, Indische huis, terwijl ze turen naar de wolkjes, die om de top van de Tjerimai hangen en die door de bijna ondergegane zon rood en dan donkerpaars gekleurd worden. Rustig, loom bijna, zetten een paar kalongs*) koers naar een djamboe-bosjel) 2). Onhoorbaar glijden ze door de lucht naar de plaats, waar zij in de maandoorlichte tropennacht zich aan
l) Kalong == vliegende hond, groot soort vleermuis.
«) Djamboe = Indische vrucht (boom).



ie sappige jonge vruchten te goed zullen doen. Als de nieuwe dag in een flauwe schemering zijn nadermg aankondigt, zullen zij even geruisloos naar hun schuilhoeken teruggaan om de hete tropendag, hangend aan een stok of tak, in een heerlijk nietsdoen door te brengen. Zó is nu eenmaal het leven van een kalong!
Een paar onschuldige muggen — ze staan niet op hun kop als ze steken en dus zijn het geen malariamuskieten — die het Nonnie lastig hebben gemaakt ®,nu naar buiten willen dansen, gaan even gauw zitten op een pilaar der voorgalerij doch laten tijdens die rust het leven, want een hongerige, naar muggen happende tjitjaki) gebruikt ze als avondboterham. Maar — even hongerig als die tjitjak is een tokkelt), die toevallig uit een boom op de pilaar is gekomen De muurhagedis is een verleidelijk hapje voor den p’oteren rover. „Hap”, doet de tokkeh en gedaan is het met de kleine m iggenverslindster. Een paar benauwde slikken en de tjitjak zit in de tokkehmaag. Vlug gaat de rovgr weer naar zijn boom terug, waar } ,een ^vhhmaal herhaald en steeds zachter
„tokkeh tokkèh tokkeh ” uiting geeft
aan zijn tevredenheid over het slagen van zijn roof-
vV/wllL«
„Lelijke tokkeh”, zegt Nonnie.
„Waarom vraagt moeder.
„Heeft de tjitjak opgegeten.”
„En wat deed de tjitjak met de muggen?” vraagt a der glimlachend. 6
„De muggen hebben mij gestoken!”
Dan komt een inlandse bediende uit de binnenben], onhoorbaar bijna, buigt zich even naar
*) Tjitjak : muurhagedis. 3' Tokkeh = boomhagedis.



en nooit njk werd, omdat het grootste deel van wat hij verdiende zogenaamd voor den sultan, maar in werkelijkheid voor de pangerans was. Ik had op een gouvemementsschool een beetje lezen geleerd en kwam op die manier te weten hoe het in de gouveroementslanden toeging. Daar was alles wat iemand verdiende voor hemzelf. Toen voelde ik, dat ik weg moest gaan. Als ik mijn vader verlof had gevraagd te mogen vertrekken, zou hij nóóit zijn toestemming gegeven hebben. Dus ging ik in het geheim weg. Te voet heb ik de lange weg van Djocja naar Semarang afgelegd. In Semarang woonde een jongere broer van mijn moeder. Na veel moeite heb ik hem weten te vinden. Hij zei, dat ik, als ik handig was, best een betrekking als huisjongen bij een Europeaan zou kunnen krijgen maar dan moest ik als tuinjongen beginnen.”
„Dat was een nederige betrekking voor een mas.”
„Ja, maar ik heb het tóch gedaan. Ik werd kebon1) en waterdrager bij een grote dame. Zo goed mogeliik deed ik mijn werk en ik lette tevens op alles wat de djongtïs2) moest doen. Op een dag werd de djongos ziek en ging naar zijn familie in de bergen. Dat was soesah3) voor de njonja, die zo gauw geen anderen djongos krijgen kon — en drie dagen later kwamen er gasten. Toen ben ik djongos-geworden.”
„Vond de njonja dat zó maar goed?”
„Neen, ze dacht niet, dat ik het werk van Karta kon doen. Maar ik heb alles verteld en gezegd, dat ik goed had opgelet en best djongos kon zijn.”
„En is het goed gegaan?”
„Ja. Zes jaar ben ik bij mijn toean en njonja gebleven en toen zij naar Europa gingen, namen zij mij
*) Kebon — tuinman.
*) Djongos = huisjongen. *) Soesah = zorg, moeite.



mede als lijfbediende. Door héél Europa hebben wij gezworven, drie jaar lang; ik heb Hollands geleerd en een beetje van de andere talen ook. Na dne jaar zijn mijnheer en mevrouw weer naar Indië teruggegaan, maar we waren pas in Batavia — nog in het hotel —toen mijnheer ziek werd. Binnen drie dagen was hg dood.”
„Massa1)”, zegt de chauffeur verwonderd.
„De njonja wilde niet in Indië blijven en ging naar Europa terug — ik moest achterblijven.”
Een ogenblik zwijgt Wongo, in nadenken verzonken.
Dan vraagt de chauffeur: „En verder?”
„Ik kreeg sakit-hati*), ik wilde Djocja en de kraton terugzien. Mijn moeder was reeds lang dood en mijn vader stierf, toen ik in Holland was. Zo trok ik met de sêkaten naar Djocja. Er waren weinig mensen, die mij herkenden. Alles in de kraton was gelijkgebleven, gllppn ik, ik was veranderd. Zij, die ik aansprak, herinnerden zich mij nauwelijks en die zich mij herinnerden, waren niet vriendelijk. Of ik veel geld verdiend had, vroegen ze en toen ze hoorden, dat i^ weinig had overgehouden, keerden zij zich van mij af. Ik hnrl te veel meegemaakt om mij in Djocja te kunnen schikken. Het duurde niet lang of ik was weer in Semarang terug, waar ik als djongos werkte in een hotel. Ik werd sobat-krasS) met een Soerabayaan, die ook in Europa was geweest en samen lieten wij ons aanwerven als djongos op boten, die naar Holland voeren. Zo zag ik Europa terug.”
„En ben je nu al lang weer op Java, mas?”
„Op Java zelf acht jaar. Twee jaar ben ik djongos geweest in een Hollands hotel in Singapore.”
„Een goeden toean getroffen?”
i) Massa = uitroep van verwondering.
5) Sakit-hati = hartepjjn = verdriet.
s) Sobat-kras = dikke vrienden.



„Heel goed — ik ben hier gekomen toen mijnheer en mevrouw uit' Europa terugkwamen en de non1) nog klein was.”
„Je hebt veel meegemaakt, mas, ben je senang2), hier in Tjirebon3) ?”
„Hier in huis wel — maar Tjirebon is veel te, warm. Mevrouw en mijnheer zijn gemakkelijk — maar ik heb veel verdriet om Non!”
„Waarom?”
„Ze ziet er zwak uit. Ze heeft gouden4) haren en blauwe ogen. En mensen, die er zó uitzien kunnen het hier niet uithouden.”
„Meen je dat, mas?”
„Zeker, alle totoks5), die een donkere huid hebben, kunnen tegen de warmte, de andere niet. En Non ziet zo bleek. Ik heb de njonja weleens geraden toemoelahwak6) te geven.”
„Nu mas, de non gaat met ons mee!”
„Naar Bogor7) ?”
„Ja.”
„Voor — voor hoe lang?” vraagt Wongo geschrokken.
„Een paar weken, heb ik gehoord.”
„Zó!”
„Ja, in Bogor is het koel, daar kan ze een beetje opknappen van de warmte hier.”
„Zeker”, zegt Wongo, „dat kan ze!”
Maar heel tevreden is de oude Javaan toch niet met het vertrek van Nonnie. Hij hangt met heel zijn hart
i) Non — Nonnie.
s) Senang _ prettig, tevreden.
») Tjirebon = juiste spelling voor Cheribon.
4) Goud ss blond.
6) Totoks = uit Europa gekomen Hollanders (niet in Indië geboren).
®) Toemoelahwak — een bepaald Indisch medicijn.
7) Bogor = inlandse naam voor Buitenzorg.



aan het kind. Zoveel hij kan, houdt hij een wakend oog over het dochtertje van zijn meesteres. Als Non op het erf of voor de bijgebouwen speelt, past Wongo op, dat haar niets overkomt. Als de school uitgaat, richt hij gewoonlijk zijn werk zó in, dat hij haar een eindje tegemoet kan lopen, en als het maar een beetje regent — als Javaan is de oude huisjongen doodsbenauwd voor regen — houdt hij niet op, tot hij van de njonja toestemming krijgt om Nonnie met een pajong*) van school te halen. En nu zal de kleine na een poosje van huis gaan. Wie zal dan op haar passen? Wie zal er op letten, dat geen dolle hond het erf opkomt om het meisje te bijten? Wie zal er voor zorgen, dat zij niet nat wordt van de regen? Met schrik hoort de trouwe huisjongen, dat Nonnie reeds de middag van dezelfde dag zal vertrekken. Hoofdschuddend en zuchtend loopt hij door het huis. Hij moet de njonja helpen met het inpakken van wat Nonnie meeneemt, maar zijn hoofd is er niet bij.
„Wat heb je, Wongo, waar pieker je over?”
„Een familielid van mij in de desa is ziek.”
Verwonderd kijkt mevrouw Van Dongen haar djongos aan: „Ik wist niet, dat je familie in de desa had.”
„Een soedara2) — ik wil hem graag bezoeken, mag ik straks even weg?”
, „Je kiest een lastige dag uit, maar als het moet, vooruit dan maar — maak dat je vóór de rijsttafel terug bent!”
„Over een half uurtje ben ik terug.”
Zo vlug mogelijk gaat hij naar de desa, die maar vijf minuten van het huis der familie Van Dongen verwijderd ligt. Hij weet de weg, Wongo. Als hij
1) Pajong = inlands regenscherm van geolied papier.
2) Soedara = broeder. Maar een neef of achterneef en verder verwijderde familie noemt men ook zo.



voor een bamboe-huis staat, dat er wat beter uitziet dan de andere huisjes, stoot hij de deur open en komt m een schemerig vertrek, waarin een oude man on een baleh-baleh ligt.
„Is M’bok Mira’) er niet?”
„Zij is bij de waterput aan het werk.”
„Roep haar.”
„Jfl bent M’bok Mira, de doekoen, hè?”
Loom staat de ander van zijn rustbank op, gaat naar een kleme achterdeur en roept: „Er is bezoek.” Enkele ^ogenblikken later komt een oude, smerige vrouw binnen, die den bezoeker wantrouwend opneemt. r
1) M’bok Mira = vrouwennaam.



De bergpaardjes schijnen van geen vermoeienis te weten. Rustig en zeker zoeken ze hun weg over het steenachtige en sterk stijgende pad. Pim doet zijn best de dieren te „mennen”, maar zijn vader waarschuwt hem: „Hoe slapper je de teugels laat hangen, hoe beter. De beestjes zijn het berg bestijgen gewend — ze weten de weg. Dat zogenaamde mennen van jou kon ze weleens een misstap laten doen. En dan sukkel je, met je mennen, lelijk een ravijn in. — Maar wacht, daar hebben we het zijpad” en zich tot den oudsten koelie wendend, die zo’n beetje de leiding over de andere koelies heeft, zegt hij: „Berenti1)”, maar omdat de koelies Soendanezen zijn, zegt hij het nog eens, in de taal die ze beter verstaan: „Eureun2)!”
Te voet wordt nu verder gegaan. Het licht dalende bospad is weinig begaan. Allerlei onkruid verspert de weg. Maar de koelies, die niet bij de paarden de wacht hebben, gaan vooraan en kappen met hun parangs3) de woekerplanten weg.
„’k Kan niet zeggen, dat je een erg gemakkelijke weg gekozen hebt, man”, zegt mevrouw Dullemond.
„’t Is maar een klein stukje. Kijk, we zijn er al.”
Het pad eindigt bij een open plek in het bos. Het is daar heerlijk koel. De hoge bomen met hun zwaar bladerdak weren de zonnestralen, die het midden op de dag zelfs op deze hoogte den mens lastig genoeg kunnen maken.
„Zijn hier de orchideeën?” vraagt Nonnie.
„Ja daar, bij die rotswand.”
De kinderen wachten niet lang, maar gaan haar de plaats, die de kapitein hun heeft gewezen. Weldra ontdekken ze, wat ze zoeken. In de spleten tussen de
1) Berenti = halt (in het Maleis).
2) Eureun = halt (in het Soendanees).
s) Parang = kapmes.



rotsen en als woekerplanten op de bomen zijn hier orchideeën te vinden van allerlei soort.
De prachtigste soorten, die in de stad heel duur zijn, groeien hier zo maar in het wild. Zelfs de koelies zijn verwonderd, dat mijnheer Dullemond, de „toean kaptein”, zoals ze zeggen, deze plaats wist te vinden. Maar de kapitein heeft maandenlang militaire oefeningen meegemaakt op de hellingen van de Gedeh en kent er ieder hoekje en gaatje.
„Mogen we plukken?”
„Ga je gang maar!”
Nonnie en Rie zijn te klein om zelfs bij de laagst hangende rosé en paarse bloemen te kunnen komen. Pim kan er net bij, maar klimt ridderlijk tegen de rotsen om voor de twee meisjes bloemen te verzamelen en plantjes uit te snijden. Die ^plantjes zal mevrouw Dullemond een goed plaatsje geven op een schaduwrijk plekje in de achtertuin van haar woning. Nu worden ook de koelies ijverig. Als katten klimmen ze in de bomen en schuiven ze langs de steile rotswanden om te helpen bij het verzamelen der angreks. Weldra is er een flinke hoeveelheid verschillende bloemen en planten bijeen.
„Nu gaan we een half uurtje op het mos zitten om uit te rusten en dan aanvaarden we de terugtocht”, zegt de kapitein. Men gaat zitten, er worden verschillende lekkernijen, welke meegenomen zijn, verorberd en dan laat mijnheer Dullemond, zoals hij zegt, „het kamp opbreken.”
„Vooruit, we hebben nog een hele tocht voor de boeg”, vervolgt hij, omdat zijn gezelschap niet zo vlug voor het vertrek gereed is, als hij van zijn soldaten verlangt. Rie en Nonnie zijn zelfs in slaap gevallen!
„Komt, jonge dames, aantreden!” roept hij, een militaire uitdrukking gebruikend.
„Ja, paps, ja!”



gebeuren. „Maak een draagbaar”, beveelt hij, nog vóór mijnheer Dullemond iets zegt.
Binnen enkele minuten hebben de koelies uit bamboe en boomtakken een draagbaar gemaakt.
„Vlug”, deelt de kapitein nu zijn orders uit, „één koelie rent vooruit, springt te paard en waarschuwt op Tjibodas wat er gebeurd is, dan kan men voor hete dranken en wijn zorgen — laat ook de dokter van het sanatorium in Sindanglaya waarschuwen — vooruit, niet treuzelen.”
Nonnie schijnt langzamerhand haar bewustzijn terug te krijgen, maar ze kreunt van de pijn, die de schrikkelijke brandwond aan de voet haar veroorzaakt. Als ze even de ogen opslaat fluistert ze: „Dorst.”
„Nergens anders pijn?” vraagt de kapitein, terwijl hij Nonnie’s pols voelt.
„Neen — m’n voet — m’n voet.”
„Geen koorts nog — hier meiske drink maar”, antwoordt de kapitein, z’n veldfles voor de dag halend.
Nu worden wat kleren op de draagbaar gespreid en voorzichtig legt men Nonnie daarop. Dan gaat het naar de pasanggrahan van Tjibodas. Telkens wordt halt gehouden, om Nonnie te drinken te geven en te zien hoe het met de gewonde gaat. Halverwege zegt de kapitein — en hij kijkt ernstig —: „De koorts komt op — als het gif nu tóch werkt?”
„Kan van de wond en de schrik komen.”
„’k Ben bang”, zegt de kapitein.
Even voor Tjibodas komen twee Europeanen het gezelschap haastig tegemoet.
„Hoe is het?” vraagt de een. „Ik ben dr. De Groot uit Soerabaya. Toevallig ben ik op Tjibodas — logeer als gouvemementsarts in de pasanggrahan. Hier, m’nheer De Boer van het laboratorium



waarschuwde mij. Ik ben direct met hem op pad gegaan. Wat hebt u gedaan?”
Kapitein Dullemond vertelt in het kort welke maatregelen hij getroffen heeft.
„Geen halve maatregelen”, zegt de dokter. „Daar behoort moed toe, om zo iets te doen.”
„Ik mocht niet anders handelen.”
Dan gaat het naar de pasanggrahan van Tjibodas.
„Juist.” De dokter zegt verder niets en geeft Nonnie vlug wat medicijnen uit een flesje, dat hij heeft meegebracht.
In de pasanggrahan bekijkt de dokter de wond en reinigt deze, dan wordt Nonnie naar bed gebracht. De temperatuur is 37.4.
„Niets verontrustends!” verklaart de dokter. „Veel laten drinken.”



„Moet ze niet slapen?” vraagt mevrouw Dullemond.
„Vooral niet. Wakker houden. Ik blijf voorlopig hier, als het even kan moet ze vandaag nog terug naar Buitenzorg, waar ze geregeld onder controle is. Ik kan niet langer hier blijven dan tot morgen.”
„Een uur later wijst de koortsthermometer 38.3.
„Is er gevaar?” vraagt de kapitein.
„Neen”, antwoordt de dokter, maar er is twijfel in zijn stem.
„Zal ik haar ouders waarschuwen ?”
„Neen, wacht u nog even.”
Een half uur later 38.8.
„We mogen de zaak niet langer zo aan zien. Waarschijnlijk is er toch iets van het gif in de bloedbaan gekomen. Het meisje moet met een bepaald middel worden ingespoten. Ik pak haar in mijn auto en breng haar naar Buitenzorg. Volgt u zo vlug mogelijk met uw gezin, maar telefoneer eerst naar het ziekenhuis. Vertel precies alles wat er gebeurd is; zeg, dat ik over twee uur aanwezig zal zijn, laat men alles klaar hebben.”
Dr. De Groot pakt met behulp van mevrouw Dullemond het meisje in een deken, draagt haar naar de auto en zegt tegen zijn chauffeur: „Langzaam en voorzichtig rijden. We moeten dit zieke meisje naar Buitenzorg brengen.” Maar dat zegt hij alleen, om kapitein Dullemond en z’n vrouw niet nodeloos ongerust te maken. Nauwelijks rijdt de wagen op de weg of de dokter laat stoppen.
„Karto — zijn je remmen in orde?”
„Ja toean.”
„Alles goed nagezien, heus?”
„Zeker toean, omdat we morgen naar Djocja moeten rijden.”
„Goed — luister dan: rijd zo vlug en zo goed je kimt. Dit meisje is er slecht aan toe.”
SVongo's Offer
4



„Mag ze drinken, dokter?”
„Zeker, er staat ajer-djeroek1) klaar.”
Als Nonnie gedronken heeft, schijnt ze wat’ rustiger te wórden. Na een half uurtje sluimert ze in.
„Wat denkt u er van, dokter?” vraagt mijnheer Van Dongen. „Bestaat er levensgevaar voor ons kind?”
De dokter haalt de schouders op: „Ik denk niet, dat het zó ernstig is, maar er bestaat natuurlijk gevaat’, hoewel we over het ergste heen zijn. Na een paar dagen kunnen we de toestand beter overzien. In ieder geval is het goed, dat ü hier bent; ik zou maar een poosje gaan slapen '”
„De logeerkamer is klaar”, valt de kapitein den dokter in de rede.
„Mooi. Mochten we u nodig hebben, dan kunnen we u bereiken, niet waar?”
„’k Heb telefoon.”
„Goed. Gaat u dan wat rusten.”
Zachtjes, omdat Nonnie schijnt te slapen, verlaten allen het ziekenvertrek. Mijnheer en mevrouw Van Dongen gaan met den kapitein mee, maar pas tegen het aanbreken van de dag vallen ze in een lichte sluimering.
Als Nonnie de volgende morgen wakker wordt is de koorts gezakt maar ze voelt zich akelig moe en afgemat. Ze heeft moeite, om zich voor te stellen wat er is gebeurd en waarom ze niet in haar eigen bedje — nu bij tante en oom — ligt. En dan, ineens, herinnert ze zich alles. De tocht naar Tjibodas, het zoeken van orchideeën, de picknick in het mos. Ze voelt weer de prik in haar been, precies of iemand met een naald steekt — en ze ziet, hoe een slang wegschiet
Ajer-djeroek = citroen-water.



komt de dokter hen met een ernstig gezicht tegemoet.
„Gevaar?” vraagt vader.
„Niet voor haar leven, voor zover ik het kan beoordelen, maar het meisje is op het ogenblik aan armen en benen verlamd.”
„En — en blijft dat zo?” Ontzet zien Nonnie’s ouders den dokter aan.
Vijf minuten later staat hij in zijn pyama aan Nonnie’s bed.
„Waarschijnlijk niet. Het is de uitwerking van het slangengif. De snelle hulp van den kapitein heeft slechts gedeeltelijk geholpen.”
„Maar dat vergif kan toch uit het bloed verwijderd worden, door tegenmiddelen ?”
„Zeker — dat is verwijderd, maar het heeft z’n noodlottige werking reeds gedaan. Wat we nu zien



is een gevolg. Langzaam, héél langzaam aan zal het wel beter worden.”
Er breken nu schrikkelijke dagen aan voor Nonnie’s ouders en voor het kind zelf. Mijnheer en mevrouw Van Dongen, die hun dochtertje, zoveel zij kunnen, geruststellen, worden zelf gepijnigd door een ontzettende angst, dat hun lieveling verlamd zal blijven. O ja, ze weten het wel, dat ze de toevlucht kunnen nemen tot hun Vader in de hemel, en dat ze alles wat hen benauwt den Heere kunnen opdragen, maar wie is zó sterk in het geloof, dat hij nimmer twijfelt? Wie kan het zonder siddering in zijn stem zeggen, als rampen dreigen, dat God het alles goed zal maken -— óók wanneer die rampen onszelf treffen? Mijnheer en mevrouw Van Dongen bidden veel in deze dagen, ieder afzonderlijk, met z’n tweeën en met Nonnie, als ze niet het meisje alleen zijn. Ze hopen iedere dag opnieuw, dat de Heere vandaag hun gebeden verhoren zal, en dat de dokter zal zeggen, dat het beter gaat met Nonnie. Maar de dokter schudt npg steeds het hoofd: „Er valt geen verbetering te bemerken.”
Mijnheer Van Dongen heeft zijn vacantie, die hij binnenkort zou krijgen, gedeeltelijk kunnen vervroegen, maar na een week moet zijn vervanger op Tjirebon naar Soerabaya terug. Hij kan niet langer in Buitenzorg blijven.
„Het kan met Nonnie een langdurige geschiedenis worden”, meent de dokter.
„Moet zij in een ziekenhuis blijven?”
„Neen, dat niet.”
„Kunnen wij haar naar Tjirebon vervoeren?”
„Ja zéker. U hebt een goeden arts, niet waar?”
„Dien hebben we.”
„Voorlopig kan niemand iets aan de toestand veranderen. Misschien kunnen later, als de beweging in armen en benen terugkomt, bepaalde oefeningen de



Wongo vraagt verlof
VI
Het blijft met Nonnie zó slecht gaan, dat zelfs dokter Gundland, die mijnheer en mevrouw Van Dongen steeds moed heeft ingesproken, zwijgt. Alle middelen hebben gefaald: het meisje wordt steeds zwakker. Nonnié’s moeder houdt zich voor haar dochtertje zo vrolijk mogelijk. Uren zit zij naast het kind en vertelt of leest voor en dan doet moeder haar best opgewekt te spreken. Doch dat lukt maar half.
Nonnie zelf is er zeker van, dat zij sterven zal en als moeder denkt, dat zij slaapt en zwijgend bij de stoel van haar meisje zit, dan ziet de kleine soms door de half gesloten ogen, dat moeder huilt.
„Moeder, huilt u?”
„Neen, kind”, zegt mevrouw Van Dongen dan, snel haar tranen drogend.
„U moet niet huilen”, troost Nonnie. „Ik zal misschien nog wel beter worden en —als ik niet beter word, in de hemel is het immers mooi en goed?”
„Ja kind — ja —”
„Nu, dan moet u toch niet huilen.”
„Ben je niet bang om te sterven?”
„Neen, o neen.”
Wongo, die op zijn gewone, rustige manier door het huis gaat, hoort zulke gesprekken wel, want hij



verstaat door zijn verblijf in Holland maar al te goed de taal der Hollanders. Hij begrijpt, dat Nonnie sterven zal. Dat verwondert hem in het geheel niet, maar wat hem wèl verwondert is, dat het meisje in het geheel niet bang voor de dood is. „Kassian betoel1)”, zegt hij tot de kokkie, „dat dit kind moet sterven” en hij schudt het hoofd. Als hij, oude baas, die niemand heeft, die om hem treuren zou, moest sterven, dat zou zö erg niet zijn. En hurkend in zijn kamertje in de bijgebouwen, voegt hij er aan toe: „Vierhonderd dertig gulden — het zou vlug moeten gebeuren — maar het i3 een grote reis — als het niet vlug gebeurt sterft de non.”
En de gehele dag is Wongo stil en verstrooid, zodat mevrouw Van Dongen ’s middags tegen haar man zegt: „Wat Wongo heeft weet ik niet, maar er is weinig met hem te beginnen vandaag.”
Maar ’s avonds heeft Nonnie’s moeder een nog veel onpleizieriger boodschap: „Denk eens aan, man, nu heeft Wongo plotseling een dag of vier verlof gevraagd.”
„Verlof — nu? Waarvoor?”
„Er ligt een familie-lid van hem ziek in Djocja en die wil hij bezoeken, zegt hij.”
„Geloof je dat?”
Mevrouw Van Dongen haalt de schouders op: „Het is altijd hetzelfde liedje, als een inlander eens wat afwisseling wil hebben en zijn familie bezoeken, dan is er iemand ziek. Van Wongo had ik het niet verwacht, hij is een ijverige en trouwe jongen.”
„Ja maar je moet niet vergeten, zo’n huisjongen is altijd in je dienst, zonder ooit een dag verlof te hebben. Het is wel begrijpelijk, dat hij er eens uit wil. Heeft hij geen voorschot gevraagd ?”
1) Kassian-betoel = erg jammer, erg naar.
Wongo's Offer
5



„Heb je verlof van je toean ?”
„Ja”, liegt Wongo den ander wat voor, „ik heb een week verlof èn voorschot gekregen.”
Oesman knikt, daar is niets vreemds in. Als je een tijd bij een goeden toean bent, dan krijg je weleens verlof en, natuurlijk, dan neem je voorschot óók. Hoe kan je nu op reis gaan zonder geld ?
„Waar ga jij naar toe, Oesman ?”
„Ik moet naar Bandoeng.”
„O”, zegt Wongo. En aan het station zorgt hij zo gauw mogelijk van zijn kennis af te komen. Die Oesman heeft er immers helemaal niets mee te maken, dat hij niet naar Djocja maar naar Batavia reist?
Het is nog donker als de trein vertrekt en Wongo zit maar stil en zwijgend in zijn hoekje. En dat heus niet, omdat hij niet mee kan praten. Gewoonlijk zwijgen de andere, eenvoudige desa-lui en krijgt Wongo al spoedig de leiding van een gesprek. Hij heeft immers zo veel van de wereld gezien ? Maar nu blijft de oude Javaan zwijgen als men probeert hem in een gesprek te betrekken. Want Wongo is bezig aan de uitwerking van een groot plan.
Als de Europese dokters Nonnie dan niet kunnen genezen, dan zal hij, Wongo, zorgen dat ze beter wordt. En vlug beter wordt! Want als er niet spoedig hulp komt dan gaat ze sterven. Daar is Wongo zeker van. Hij weet maar één persoon, die het zieke meisje zal kunnen genezen: Wong Po, de Chinese „dokter” uit Singapore. En bij dezen „dokter” zal hij hulp gaan halen. Dat zal véél geld kosten! Wat kost de trein wel niet en de boot? Maar Wongo denkt er niet over met de trein en de boot te gaan. Dat duurt veel en veel te lang. Er is ogenblikkelijke hulp nodig en daarom, Wongo durft er eigenlijk zélf niet aan te denken, daarom zal hij per vliegtuig naar Singapore reizen. Dan is hij in een paar dagen uit en thuis. Het



is zes uur vliegen van Singaporé en zes uur terug. De ene dag heen, de volgende retour. Dan een dag speling in Batavia. Drie of vier dagen zal hij nodig hebben. Daarom heeft hij vier dagen verlof gevraagd voor een bezoek aan dien zieken broer in Djocja. Maar dat hij geen verlof gekregen heeft is voor hem geen reden van zijn plan af te zien. Hij is nog dezelfde Wongo, die, ondanks zijn vader, de Djocjase kraton verliet om zijn geluk in de wereld te beproeven. —
Ja maar die reis per vliegtuig heen en terug
naar Singapore, wat zal dat een geld kosten! Wongo heeft er geen flauw benul van wat het kost, maar dat begrijpt hij wèl: zijn spaarduitjes gaan met die reis zowat helemaal op. Maar het kan hem niet schelen. „Ik ben een oud man”, zegt hij tot zichzelf „en ik heb meer gezien en beleefd, dan de meeste Javanen, ik bezit vrouw noch kind, wat kan ik er op aan? Als de kleine non maar kan blijven leven. Dat de njonja en de tooan hem rondweg verlof hebben geweigerd, hem misschien de deur zullen wijzen als hij weer terugkomt, dat is allemaal van geen belang. Hij, de oude Wongo, zal Nonnie genezen, hij de eenvoudige Javaan zal doen, wat de verstandige Europese dokters niet kunnen. Hij weet, welke moeilijkheden hij op zich neemt, maar hij schrikt er niet voor terug.
Wongo weet dat Tjililitan, het Bataviase vliegveld, zich in de buurt van Meester Comelis bevindt. Daarom stapt hij op het station Meester Comelis uit en laat zich de weg naar het vliegveld wijzen.
De heren, die belast zijn met het geven van inlichtingen kijken vreemd op als een gewone oude inlander heel beleefd vraagt of hij ook weten mag, wanneer er een vliegtuig naar Singapore vertrekt.
„Morgenochtend om half acht”, zegt een der heren en glimlachend stelt hij de vraag: „Moet je mee?”



willen helpen? Beleefd vraagt hij of men hem toch maar een retourbiljet wil geven. „Als ik maar eerst in Singapore ben”, zegt hij, „dan kom ik wel verder. Ik ben er bekend en het is toch maar om één dag te doen.”
„Je krijgt moeite met de Engelsen, die laten niet graag inlanders toe.”
„Als ik er maar eerst ben”, herhaalt Wongo.
De jongste bediende ziet den ouderen aan.'
„Hij moet het ten slotte zelf weten”, meent deze. „Als hij niet toegelaten wordt is hij zijn geld kwijt. — Hm — weet je wat een retour naar Singapore kost? Als je het hoort schrik je misschien!”
„Nu, hoeveel?” vraagt Wongo. Hij is alleen maar bang, dat hij zoveel geld niet bezit, want hij weet, dat het reizen per vliegtuig duur is.
„Hoeveel? Tweehonderd acht en dertig gulden!”
Wongo slaakt in stilte een zucht van verlichting. Hij bezit bijna tweehonderd gulden meer dan hij nodig heeft en dus zegt hij vlug: „Goed, laat u het biljet maar klaarmaken.”
„Heb je het geld bij je?” vraagt de beambte voor alle zekerheid nog eens.
„Zeker!” En Wongo pakt zijn houten kistje uit en teit voor de verwonderde beambten vier en twintig gouden tientjes uit, waarvan hij nog wat zilvergeld terugkrijgt.
Stuk voor stuk bekijken de beambten de gouden munt, dan schrijft een der heren het biljet, dat hij Wongo in de hand geeft.
„Goed bewaren en morgen meebrengen”, zegt de beambte nog.
Nu moet Wongo werkelijk glimlachen. Ja, hij zal zo dom zijn z’n biljet te vergeten!
De oude Javaan zoekt een eenvoudig inlands hotel om de nacht door te brengen. Geen ogenblik heeft hij



hem meer. In een inlands logement, waar hij zal vernachten, heeft hij zijn kist met bagage achtergelaten — maar de gouden tientjes, die hij overheeft, zijn veilig geborgen in zijn gordelriem. Als hij zo rondloopt, gaan zijn gedachten terug naar Tjirebon. Hij heeft moeite om zich vóór te stellen, dat hij werkelijk pas gisteren uit de woonplaats van zijn toean vertrokken is. Hoe zal het daar nu zijn? Als die arme Nonnie maar niet sterft vóór hij terug is. Want als hij er in slaagt, tijdig weer in Tjirebon te zijn en Nonnie van de Chinese medicijnen in te geven, dan zal het meisje zeker beter worden. Paar is hij van overtuigd! Zullen de toean en de njonja èrg boos zijn als ze weten hoe alles is gegaan? Nu wel natuurlijk, omdat ze denken, dat hij tóch stilletjes naar Djoeja is vertrokken.
Nauwelijks is de zon ondergegaan of Wongo is weer bij den Chinesen dokter terug. De Chinees zit nu in het armoedige voorhuis en wacht zijn patiënt op.
„Zijn de medicijnen klaar?” vraagt Wongo.
„Ja”, zegt Wong Po en hij trekt een benauwd gezicht, „ik heb er de hele dag hard voor moeten werken, maar het is mij gelukt, alles in orde te maken”, en naar de kast gaande haalt hij het flesje en het potje te voorschijn.
„Eenmaal per dag, des morgens vroeg”, zegt hij, „als de morgennevels nog op de rijstvelden liggen, moet het zieke meisje iets van deze poeder nemen — zoveel als er kan op de punt van een mes.”
„Is eenmaal per dag genoeg?” vraagt Wongo verwonderd.
„Zeker — het is een krachtig medicijn, dat ik gegeven heb.”
„En het andere middel?”
„Dat is om mee in te wrijven.”
„Des morgens?”



„Neen — juist als de zon is ondergegaan moet een beetje van deze medicijn — óók weer precies zoveel als er kan op de punt van een mes — over de verlamde benen en armen worden gesmeerd. Luchtig en niet wrijven!”
„Is dat alles?”
„Ja.”
„Zal het meisje spoedig gezond zijn?”
„Het duurt enige weken, dan krijgt ze een paar dagen koorts en langzaam, heel langzaam zal de kracht in armen en benen weer terugkomen.”
„En ze geneest geheel?”
„Zeker — binnen het halfjaar kan ze weer lopen en springen als andere kinderen.”
Wongo neemt de medicijnen als kostbare schatten in ontvangst. Als hij in het inlands hotel terug is, bergt hij de poeder en zalf onder zijn hoofdkussen. Hij is er nog zorgzamer voor dan voor de goudstukken, die een plaatsje in zijn gordel gevonden hebben. Met een gelukkig gevoel gaat hij slapen — hij heeft zijn plicht gedaan en al is hij meer dan de helft van zijn bezit kwijt, dat kan hem niets schelen. Dat offer brengt hij graag — voor Nonnie’s behoud. Hij slaapt pas laat in en als hij slaapt, dan wentelt hij zich nog op zijn rustbank om en om. Nauwelijks is de zon op, of Wongo is al op weg naar het vliegveld. En lang voor de machine uit de hangar gereden wordt, zit Wongo reeds te wachten.
De Engelse douane-ambtenaren onderzoeken hem terdege, om te zien of Wongo geen verboden waar meeneemt. Ze bekijken het flesje poeder, ruiken aan het flesje medicijnen, trekken een vies gezicht en geven Wongo zijn „rommel” glimlachend terug.
Precies op tijd stijgt het toestel de lucht in en zonder ongevallen daalt het, na Palembang te hebben aangedaan, op het Bataviase vliegveld.



Wongo gaat zo vlug mogelijk naar het station, maar de middag-sneltrein naar Tjirebon is reeds vertrokken en hij moet met een trein-langzaam1) naar huis terug.
En terwijl hij de grote afstand Singapore—Batavia in uur heeft afgelegd, moet hij er precies zo lang over doen om van Batavia naar Tjirebon te komen.
In de trein is hij angstig, dat Nonnie toch niet meer in leven zal zijn als hij in Tjirebon terugkomt. Hij is bang, dat juist deze laatste vertraging hem noodlottig zal worden.
De zon is reeds lang ondergegaan — want het is bijna acht uur — als hij uit het station komt en een sado2) aanroept om hem naar huis te brengen. Daar is de weg Kadjakraan, daar is het huis van den toean en de njonja. De sado rijdt het erf op, Wongo betaalt en loopt om het huis heen naar de-bijgebouwen.
Daar staat, vóór zijn kamer, een vreemde djongos, dien hij niet kent. Maar uit de keuken komt de kokkie te voorschijn.
„Wah!” roept ze verwonderd. „Wongo!”
„Leeft Nonnie nog?”
„Ja.”
„Waar is toean en njonja?”
„Bij Nonnie in de kamer.”
„Dan ga ik er heen — ik heb obat3) meegebracht.”
Maar in de achtergalerij staat mijnheer Van Dongen en z’n gezicht is onvriendelijk genoeg als hij zegt: „Ga eens met mij mee, vriendje, wij moeten eens even praten samen.”
i) Trein-langzaam — boemel trein.
*) Sado = klein rfltuig.
*) Obat = medicijn.



De terugkomst
EX
Inderdaad, mijnheer Van Dongen’s gelaat staat ernstig als hij Wongo ziet. Maar in zijn hart is blijdschap. Niet, omdat Wongo teruggekomen is, maar omdat juist de twee laatste dagen de toestand van Nonnie zoveel verbeterd is.
Op de dag na Wongo’s wegblijven heeft het meisje ten slotte toch geruime tijd haar voeten kunnen bewegen en de dag daarop kon ze haar hand tot een vuist maken.
Dokter Gundland heeft weer hoop gegeven en er op gezinspeeld, dat die gunstige tekenen op een langzame genezing wijzen.
Dus is er blijdschap en dankbaarheid in de harten van mijnheer Van Dongen en zijn vrouw, en ze hebben onder tranen den Heere geloofd en gedankt, om-, dat God tóch hun gebeden heeft verhoord. Ze hebben den Heere óók gebeden om, als het in Zijn raad kan bestaan, deze aanvankelijke beterschap met een volkomen genezing te doen eindigen.
En Nonnie? Zij was niet bang om te sterven, maar is met haar ouders blijde!
„Moesje, wat heerlijk, wat heerlijk, ik kan mijn voeten en mijn handen weer bewegen — schrijft u het gauw naar Buitenzorg, naar oom en tante, ze zullen het zo fijn vinden.”



En Nonnie’s vader is tot tranen toe bewogen om de liefde en de gewilligheid van den ouden inlander, die zó’n offer kon brengen om het dochtertje van zijn toean en njonja te redden.
Zonder zich verder te bedenken, loopt mijnheer Van Dongen op Wongo toe, grijpt zijn handen en zegt: „Wongo, beste vriend, hoe zal ik je bedanken? Natuurlijk krijg je het geld terug en kan je bij ons in dienst blijven als je wilt.”
Maar de oude inlander is maloe1) en maakt, dat hij wegkomt. „Beste vriend”, heeft de toean gezegd — een grote heer tegen een orang-ketjil2). Als Nonnie nu maar de medicijnen krijgt, die hij gehaald heeft.
Dokter Gundland, die ook zeer onder de indruk is van het offer, dat Wongo zo blijmoedig gebracht heeft, zegt: „Die medicijn om in te nemen, zou ik maar zo gauw mogelijk weggooien, maar dat middel om in te wrijven is niet slecht. De Chinezen op Billiton gebruiken het ook bij spieraandoeningen. Het zal wel niet veel baten, maar het zou voor den armen, ouden man zo’n teleurstelling zijn, als zijn medicijnen helemaal niet gebruikt werden.”
En dus wordt Nonnie iedere dag door haar moeder of door de kokkie luchtigjes met de Chinese zalf ingewreven.
De dankbaarheid èn het zelfverwijt van mevrouw Van Dongen zijn groot. Ze kan het zich moeilijk vergeven, dat ze over Wongo als over een leugenaar en bedrieger heeft gedacht en gesproken. „Maar”, zegt ze, en dat is haar enige verontschuldiging, „het offer was ook zo geweldig groot. Die Mohammedaanse Javaan kan héél veel Europeanen tot voorbeeld strekken. Wie van ons zou doen als hij?” En ze vraagt Wongo vergeving voor haar wantrouwen. Maar daar
1) Maloe = verlegen.
2) Orang-ketjil kleine mens — inlander.































mevrouw Van Dongen en vraagt: „Kan het theegoed weggebracht, njonja1) ?”
„Ja Wongo, ga je gang maar — je bent weer
precies op tijd.” • .
„’t Is kwart voor zevenen en de njonja heeft gezegd......”
„Dat de theeboel altijd zó laat moet worden weggehaald. ’t Is in orde hoor.”
„’t Begint nu juist een beetje fris te worden”, zegt Nonnie’s vader. „Je moest nog een paar uur zo in je pyama kunnen blijven zitten, vind ik.”
„Dat gaat nu eenmaal niet”, zegt mevrouw Van Dongen.
„Er komt vanavond toch geen bezoek, hoop ik? vraagt haar man verschrikt.
„Neen hoor, maak je maar niet ongerust, bezoek komt er niet. Hé wie hebben we daar?” valt ze zichzelf in de rede, terwijl, als om haar woorden te logenstraffen, een auto het voorerf komt oprijden.
De koplampen van de auto werpen zó’n verblindend licht in de voorgalerij, dat niemand iets kan onderscheiden. Maar dan dooft de chauffeur de lampen — hij rijdt de wagen tot voor de ingang van de voorgalerij en een heer in uniform, een dame en twee kinderen springen uit de auto.
„Han en Gré!” roept mevrouw Van Dongen verrast. „Da’s onverwachts.”
„Zijn we welkom?”
„Natuurlijk! Komt binnen mensen — en de kinderen: wat zijn jelui gegroeid in dat jaar, Piin en Rie! Met de auto van Bandoeng gekomen zeker?”
„Welnee — van Djocja!”
„Vandaag?” . _
„Zeker; we hebben jelui toch geschreven, dat Han
i) Njonja = mevrouw.



voor enkele weken naar de Vorstenlanden1) moest9 Een dienstaangelegenheid.”
„Je ziet, ik ben in uniform”, zegt nu de heer, die zo juist is aangekomen, terwijl hij mevrouw en mijnheer Van Dongen hartelijk groet.
„We hebben een paar prachtige weken gehad, vooral m Djocja. Ik had mooi werk en we konden een massa zien, maar gisteren was ik klaar, ’k Heb nog een paar dagen voor mijzelf en die kunnen we het best in Buitenzorg doorbrengen — ten slotte is het in de Vorstenlanden heet. Het is in Buitenzorg toch maar je ware temperatuur. Zó Non, je wordt groot meid en je gaat op je moeder lijken, maar een beetje witjes zie je toch wel — ja de warmte hier in Tjirebon is ook niet alles.”
„Beste kerel”, zegt mijnheer Van Dongen, terwijl mj den spraakzamen officier de hand op de schouder legt, „we willen straks heel graag naar alles wat je te vertellen hebt luisteren, maar maak je eerst een beetje lekker. Ondertussen zullen wij voor de logeerkamer zorgen, niet waar vrouwtje?”
„Natuurlijk, ik had het al willen zeggen, maar Dullemond liet mij niet aan het woord komen ”
„Wat! Waar denk je aan? Dacht je, dat we jelui zo maar op je dak zouden komen vallen, om te blijven logeren? Niets er van. Ik zal je vertellen wat ons plan was. We zijn vanmorgen al heel vroeg uit
Djocja vertrokken naar Semarang. Daar had ik
een paar dingen te regelen ”
„Nu, dat vertel je straks maar ”
, het Is ons tegengelopen vandaag; we heb-
Tegal bandenpech gehad, zodat het wat laat geworden is. Nu dachten we jelui even op te zoeken en dan vannacht te logeren in hotel „Hollandia” ”
*) Vorstenlanden — Soerakarta en Djocjakarta.



Wongo
n
verhSLn t ge avond &eluister<J naar de
verhalen die de Javaanse chauffeur van kapitein
DuUemo^ hem gedaan heeft. Wongo is uit Diocia
sulfat^ Werd geboren binnen de muren van het sultanspaleis en weet dus, wat de beleefdheid eist-
dat je een gast aan het woord laat en rustie luistert naar hetgeen deze te vertellen heeft. En daarom is ^0“h° S chauffeur niet in de rede gevallen, dan om beleefde woorden van verwondering te uiten
2ES* *** Wongo het helemaal niet op den bezoeker begrepen. Deze spreekt den ouden bediende heei vertrouwëhjk met hang (d.w.z. vriend) aan, hoewel hij maar een gewone desa-man is, ergens uit de buurt van Semarang, terwijl Wongo, als hij het goed “t''ek,ent’. nog van oude Javaanse adel is. Zijn vader noemde zich Mas” en dat is een adellijke titel. En wat de chauffeur te vertellen heeft is niet eens belangrijk, vindt Wongo. Jawel, Samin is overal op
PapoeaTon N- j *5* -°°k de Toradja’s op Celebes, de Papoea s op Nieuw-Gumea en de Dajaks op Borneo en
WnÜTlT verhalen op den beleefden en stillen • i indruh i"e niaken, terwijl hij ijverig van diens inlandse sigaretten rookt. Zo heeft hij de eS
t5dge tn?hdtef"rn gedeelte van de nacht dóór verteia tot het tijd was om te gaan slapen.
Wongo’s Offer
2



Wéér zitten ze voor de bijgebouwen en omdat de chauffeur werkelijk niets meer te vertellen weet, vraagt hij, zo langs zijn neus weg: „En jij, kang, jij hebt zeker niet zoveel meegemaakt, jij bent vast met van Java weg geweest?”
Dat is Wongo’s kans. Nu kan htj gaan vertellen. Ja ik ben wèl van Java weg geweest”, zegt hij. En i’uist zal hij van wal steken, als de njonja hem roept. Wongo weet, dat er nu de eerste tijd van praten niets Iran komen. Maar als hij een paar uur later zjjn kans schoon ziet, zegt hij tegen den chauffeur: „Je vroeg me of ik weleens buiten Java geweest was, he.
ja.”
„Nu, waar denk je wel, dat ik alzo geweest ben? ”op Sumatra misschien?”
Wongo lacht, een medelijdend glimlachje speelt er om zijn lippen als hij zegt: „Neen veel verder in Holland ben ik geweest!”
„In Holland?” . .
,ja”, zegt Wongo, en genietend van de verwondering van den chauffeur gaat hij langzaam voort: „m Holland en in Duitsland, in Frankrijk en in Zwitserland, in Italië en in Spanje, overal m Europa!
De chauffeur heeft de namen van deze landen nauwelijks horen noemen, maar dat die oude man „overal in Europa” geweest is, maakt toch wel een diepe indruk op hem. Hij begrijpt, dat hij ondanks zijn wat blufferige verhalen, toch nog maar een jongetje is bij dezen eenvoudigen man vergeleken. .
„Wel, wel”, zegt hij verwonderd, „dan ben je toen verder geweest dan ik. Hoe kwam je zover?
„Zoals ik zei, heb ik veel van de wereld gezien en ik' verwonder er mij nog weleens over, dat ik zover geweest ben. Ik ben geboren in de kratoni) teDjocja.
i) Kraton = vorstenverblijf, bier van den sultan van Djocja.



„Wat?” zegt de chauffeur verwonderd. „Ben je een pangerani), een Raden Kliwon2) misschien of Raden Mas3) ?” En hij is er nu een beetje mee verlegen, dat hij iemand, die van adel is, maar zo heel gewoon met „vriend” heeft aangesproken.
„Een pangeran”, antwoordt Wongo glimlachend, „neen, dat ben ik niet. Mijn vader noemde zich wel „Mas”, maar Raden Kliwon was hij niet en Raden Mas — die titel mocht hij niet voeren.”
„Wat deed hij dan in de kraton?”
„Wel, hij was er geboren. Zijn geslacht woonde reeds eeuwen binnen de kratonmuren. Mijn vader was houtsnijder evenals zijn vader, grootvader en overgrootvader ik moest mijn vader als kleine jongen reeds helpen bij het ruwe snijwerk, later als ik groter zou zijn, zou ik ook het fijnere werk ter hand mogen nemen.”
„En dat wildet ge niet?” Zonder er bij na te denken, bedient de chauffeur zich nu van het meer beleefde Krama-Javaans4), zoals een lagere tegen een hogere betaamt, maar zoals ook wel gevoeglijk is voor een jongere tegenover een oudere. En zó’n onbeschaamd mens is Samin nu niet, dat hij het niet vervelend zou vinden, aangezien te worden voor iemand, die niet weet hoe het hoort. Wat Wongo betreft, die blijft zich van het gewone laag-Javaans bedienen.
„Als kleine jongen vond ik het prettig in de werkplaats van mijn vader. Wij hadden een klein huis tussen de Régal Kebên en de Régal Kêdaton — maar je weet niet wat ik bedoel?”
„Jawel”, zegt de chauffeur vlug, „tussen de eerste en tweede poort.”
*) Pangeran = edelman, prins.
*) Raden Kliwon = bepaalde adellijke functie.
*) Raden Mas — hoge adellijke rang.
4) Krama-Javaans = het z.g. hoog-Javaans.



„en wees maar niet bang hoor Non, als het te koud wordt, gaat de kap van de auto dicht. Jij hebt bovendien een shawl bij je en er is nog een plaid in de wagen, we kunnen je desnoods helemaal inbakeren.”
Maar voorlopig heeft Nonnie nog geen last van de kou, ze voelt zich écht prettig en genoegelijk. Ze kijkt naar de mooie natuur om zich heen en denkt tussenbeide eens aan vader en moeder in het hete Tjirebon. Maar soms is het, alsof er een waas voor haar ogen komt, ze heeft moeite zich alles duidelijk voor te stellen. Een lome moeheid kruipt in haar leden, ze kan haar ogen niet openhouden en langzaam, héél langzaam, valt ze in slaap.
„Dat doet de frisse lucht al”, zegt mevrouw glimlachend. „Wat zal die slapen in Buitenzorg.”
In Soemedang laat mijnheer Dullemond stoppen, om in het hotel een glaasje verfrissende limonade te gebruiken, maar het is bijna onmogelijk Nonnie, die tegen de arm van mevrouw ligt, wakker te kriigen. J
„Laat haar maar slapen”, zegt mevrouw.
De auto rijdt reeds door een der buitenwijken van Bandoeng, als zij de kleine wakker maakt.
,Jk durf het niet te wagen”, zegt de kapitein. „Ik durf het niot te wagen, vandaag nog naar Buitenzorg door te rijden. Het wordt véél te laat voor de kleine we kunnen beter hier overnachten en morgen kalmpjes verder gaan.”
Nonnie heeft er geen besef van, wat er met haar gebeurt. Ze is moe, o zo moe. Zonder iets te zeggen, laat ze zich door mevrouw Dullemond uitkleden en in de frisse hotelkamer naar bed brengen. Voor het eerst, sedert ze in Indië terug is, wordt ze onder een wollen deken gestopt.
u 5!e — die weer Nonnie zal slapen — en Pim hebben helemal geen slaap. Ze maken, dat ze in de



badkamer komen en laten het ijskoude water over hun body’s lopen, doen de thee en koekjes, die hun vader besteld heeft, alle eer aan en gaan dan met vader een wandeling door Bandoeng doen. Mevrouw Dullemond blijft voor de kamer van Nonnie zitten.
Als de gong voor het avondeten luidt, zegt mevrouw: „We moeten toch zien, dat we die arme Nonnie wat te eten geven” en ze gaat naar binnen met een bordje soep en wat kip met compote. Maar Non mompelt, slaapdronken, slechts een paar onverstaanbare woorden en gaat op haar andere zij liggen. Ze slaapt door en merkt het zelfs niet als Rie een uurtje later bij haar achter de klamboe kruipt.
Maar de volgende morgen — dan is ze lekker uitgerust. Ze heeft eerst even moeite om zich voor te stellen, waar ze is en wat er met haar gebeurde. Maar dan weet ze het ineens weer en dan denkt ze er ook aan, dat ze de vorige dag zó door slaap was overmand, dat ze vergeten heeft haar avondgebedje te doen. Maar nu knielt ze op de tegelvloer van de hotelkamer en zegt het morgengebed, dat moeder haar geleerd heeft:
„Gij hebt mij deze nacht alwéér,
In veiligheid bewaard, o Heer.
Ik sliep gerust, bevrijd van smart,
O God, geef mij een dankbaar hart.
Geef deze dag mij lust en kracht,
Dat ik mijn kinderplicht betracht. Gehoorzaam zij en leer met vlijt,
En scheldt mij al mijn zonden kwijt.
Amen.”
Even heeft ze geweifeld, bij de woorden leer met vlijt. Er komt immers vandaag van leren niets. En ineens denkt ze er aan, dat ze haar nu vandaag op



school zullen missen, Erna Kuiper, haar beste vriendin en Mientje Bekkers, die een paar huizen verder woont. Wat zullen die wel zeggen als ze niet op school komt? En de onderwijzeres zal ook zeer opkijken, dat ze zo maar weggebleven is, zonder afscheid te nemen. „Maar”, stelt ze zichzelf gerust, „paps zal dat allemaal wel in orde maken.” Dit alles is in een enkel ogenblik door haar hoofd gegaan, nog vóór ze haar ogen opent. Als ze dat doet, kijkt ze in het gelaat van Rie, die nog achter de klamboe ligt en haar met verwonderde blikken opneemt.
„Wat deed je daar, Non?”
„Bidden of liever — danken.”
„Waarvoor?”
Nonnie kleurt een beetje. Ze vindt het vreemd, dat een Hollands meisje zulke dingen niet weet. Dan zegt ze: „Omdat ik goed geslapen heb en gezond ben wakker geworden.”
„Wie bedank je daarvoor dan ?”
„Den Heere.”
„Den Heere?”
„Ja, den Heere God — die in de hemel woont en alles ziet en voor ons zorgt.”
„Voor ons zorgt? Dat doen je vader en je moeder toch, niet waar?”
Nonnie is sprakeloos. Hoe is het mogelijk, dat een Europees meisje nooit gehoord heeft van God. Ten overvloede vraagt ze het nog eens: „Heb je nooit van God gehoord?”
„God —”, even denkt Rie na, „God — dat is toch een vloek?”
„Ja — als je ”
„Op school zeggen de meisjes weleens: „O God” en dat mag niet van de onderwijzeres, zo iets is lelijk — het is een vloek, die je niet gebruiken mag.”
„Neen — als je — wanneer je ” wil Nonnie



proberen uit te leggen, mar Rie valt haar in de rede: „’t Is toch waar wat ik zeg, vraag maar aan moeder. Paps was eens erg boos en toen zei hij óók dat woord. Later heb ik moeder gevraagd of het waar was, dat je dat woord niet mag zeggen. „Ja kind”, zei ze, „de juffrouw heeft gelijk, het is een vloek en het staat niet netjes te vloeken.” ”
Nonnie weet niet wat ze moet zeggen, ze is van nature niet zo spraakzaam en woordenrijk. Toch wil ze proberen iets te verklaren, omdat er, zo klein als ze is, droefheid in haar hart is om het meisje, dat de naam des Heeren niet anders kent, dan als een vloek.
Maar dan komt mevrouw Dullemond vrolijk de kamer binnen. Zij kust de beide meisjes goede morgen en zegt: „Zo, ben je eindelijk wakker, langslaapster? Je hebt meer dan een wijzertje rond geslapen.” En nu komt er van Nonnie’s verklaring niets terecht.
„Vooruit meisjes, gauw naar de badkamer, om half acht aan het ontbijt — om kwart over acht moeten we op weg, want we zullen thuis eten.”
Even, vóór de chauffeur met de auto voorrijdt wordt kapitein Dullemond aan de telefoon geroepen. Hij heeft Tjirebon opgebeld en vertelt Nonnie’s ouders het een en ander over het verloop van de reis. Ook Nonnie mag even luisteren, maar ze durft niets te zeggen. Wel hoort ze moeders stem: „Dag lieveling, geniet maar veel.”
Dan gaat het op Buitenzorg aan. Nonnie heeft nu geen slaap. Ze kijkt haar ogen uit en maakt veel pret met Pim en Rie.
Voorbij Tjiandjoer begint de grote klim naar Sindanglaya, het heerlijke, koele bergdorp, waar ook het buitenverblijf van den gouvemeur-generaal van Nederlands Indië is. Daarna komt het moeilijke stuk van Sindanglaya naar Buitenzorg met de lastige



helling halverwege. Maar de chauffeur is, ondanks zijn blufferigheid, een voorzichtig rijder. Nog vóór énen rijdt de auto het erf op van het luchtige huis, dat de familie Dullemond bewoont.
Nonnie kijkt haar ogen uit. De nieuw gebouwde en
Dan gaat het op Buitenzorg aan.
vriendelijke woning ligt in een prachtige tuin met rozen en chrysanten. De achtertuin wordt afgesloten door een stenen borstwering en als je over die borstwering leunt, kijk je in een diep ravijn, door welk ravijn een rivier zich over stenen en basaltblokken bruisend een weg zoekt. Het openslaande raam van Nonnie’s slaapkamer, vlak naast de achtergalerij, geeft je een schitterend uitzicht op de Salak.
„Heerlijk is het hier”, zegt Nonnie.
Wongo’s Offer
3



Als de familie in de luchtige achtergalerij om de uitgebreide rijsttafel zit, waaraan de kokki vandaag, nu mijnheer en mevrouw terug zijn, alle zorg heeft besteed, zegt de kapitein: „Je bidt voor het eten, hè Non?”
„Ja oom.”
„Hardop?”
„Ja.”
„Nu, doe het dan hier ook.” En terwijl hij het voorbeeld geeft, dat door zijn vrouw en de kinderen wordt gevolgd, vouwen allen de handen en slaan de ogen neer, terwijl Nonnie met haar heldere stem hardop bidt:
„O, Vader, die al ’t leven voedt,
Kroon onze tafel met Uw zegen En spijs en drenk ons met het goed Van Uwe milde hand verkregen.
Leer ons voor overdaad ons wachten,
Dat w’ ons gedragen als ’t behoort,
Doe ons het hemelse betrachten,
Sterk onze zielen door Uw Woord.
Amen.”
„Amen”, zegt dé kapitein haar na.
Verwonderd zien z’n vrouw en kinderen hem aan, maar de kapitein vervolgt vlug: „En nu de tafel maar alle eer aan gedaan.”
„Ja”, valt mevrouw haar man bij, maar ze vraagt zich in stilte af, waarom de kapitein onverwachts dat ,jAmen” nazegde.
Nonnie houdt wel van rijst, maar haar ouders zijn altijd erg voorzichtig met de zware, gepeperde bijgerechten. Een stukje kip, een ei, een plakje gehakt, een beetje groenten, dat is alles wat zij krijgt. Maar Pim en Rie tasten flink toe. Ze nemen ook van de scherpe specerijen.



Een schoteltje sambal*) staat vlak bij Nonnie. „Moet'je daar niet van?’’ vraagt Pim.
„Neen, dat is te pedis2).”
„Dan moet je deze nemen”, raadt Pim op een schaaltje tjabé ra wit3) wijzend, „die zijn klein en niet zo scherp, proef er maar eens eentje.”
En Nonnie steekt haar hand uit om van het schoteltje te proeven. Maar dan heeft mevrouw Dullemond in de gaten, wat er aan de hand is.
„Wel deugniet nog aan toe — wil jij dat arme kind haar mond laten verbranden? Laat ik zulke streken niet meer bemerken vriendje, of het loopt niet goed met je af.”
1) Sambal = fijn gewreven lombak (Spaanse peper).
2) Pedis = heet, scherp.
s) Tjabe-rawit = Cayenne-peper.



Pim houdt wijselijk zijn mond. Hij heeft het zo kwaad niet bedoeld en alleen maar een kwajongensstreek willen uithalen, zonder aan de gevolgen van zijn daad te denken.
Nonnie heeft meer honger dan anders en hoewel ze voorzichtig is en lang niet van alles durft te eten, laat ze zich de blanke rijst en de smakelijke bijgerechten goed smaken.
Na het eten dankt Nonnie hardop.
„O, Heer, wij danken U van harte,
Voor nooddruft en voor overvloed,
Waar menig mens eet brood der smarte,
Hebt Gij ons mild en wel gevoed.
Doch geef, dat onze ziele niet Aan dit vergank’lyk leven kleve,
Maar alles doet, wat Gij gebiedt En eind’lijk eeuwig bij U leve.
Amen.”
Maar nu zegt mijnheer Dullemond het „Amen” niet na.
In de namiddag, tegen een uur of vier, maakt de kapitein met Rie en Nonnie een wandeling door de Plantentuin. Door een laan van koningspalmen komen ze aan een vijver, waarachter zich de woning van den gouvemeur-generaal, een wit paleis, verheft. In de vijver gele, witte en rode waterbloemen, terwijl de grote bladeren van de Victoria regia als groene borden op het stille watervlak drijven. Langs oude waringin-bomen en door de brede Kanarielaan1) bereiken ze de afdeling waar allerlei vreemde en zeldzame planten groeien en bloemen bloeien. Het mooist vindt Nonnie de orchideeën-afdeling. Daar staan
1) Kanarielaan _ laan met kanariebomen. De kanarie is een soort noot.



luizendenonaanzienlijke plantjes, bijna steeds woekerjlanten, welke van andere planten leven. Aan die ilantjes zelf is niets bijzonders te zien, zolang ze niet ïloeien. Meestal zijn het kleine, nietige dingetjes, die reen „takken” en ook geen rijke bladerdos hebben. r,ang niet alle planten bloeien — maar die in bloei staan, wekken Nonnie’s bewondering. Grote, afzonlerlijke bloemen soms, trossen kleinere bloemen ■zaak. En die bloemen prijken in de meest zeldzame [deuren. Van het teerste lila tot het vurigste rood, ran zacht zee-groen tot schreeuwend geel. Sommige gespikkeld, andere gevlekt, enkele een bedwelmend zoete geur verspreidend. En wonderlijke vormen, dat die bloemen hebben! Er zijn er, die op een vlinder gelijken, andere doen denken aan een beker of een fles. ,
„Had je nooit angreks1) gezien?” vraagt Rie, als Nonnie maar niet uitgekeken raakt.
„Jawel, een enkele maal, maar nooit zoveel bij
elkaar.” ..
„Nu, morgen kun je er nog meer zien. Er zijn plekken op de helling van de Gedeh, waar ze in het wild groeien. Dan kunnen we er een paar mee naar huis nemen.”
Tot de zon ondergaat blijven mijnheer Dullemond en de kinderen in de tuin. Dan gaan ze na het avondeten naar bed — vroeg — want de. volgende dag zal een vermoeiende zijn.
Aan het ontbijt vindt Nonnie een brief, die mevrouw Dullemond voorleest. Het is een brief van moeder, met veel goede wensen voor een prettige logeerpartij en lieve woordjes, die laten blijken als het nog nodig zou zijn! — hoeveel moeder van haar lieveling houdt.
i) Angrek — het Maleise, ook door Europeanen veel gebruikte woord voor orchidee.



Oom zegt, dat hij een brief voor Nonnie’s vader en moeder klaar heeft en Nonnie mag er met potlood een paar woorden bijschrijven.
„Lieve mams en paps”, schrijft ze, „ik verlang
wel erg naar u, maar heb toch veel plezier. Ik héb
lekker geslapen en gisteren zijn we naar de Plantentuin geweest. Vandaag gaan we de bergen in”
Nonnie zou nog wel meer willen schrijven, maar ze kan niet zo spoedig iets bedenken en daarom laat ze het er maar bij. ,JUen dikke zoen van uw Nonnie”, dat schrijft ze er nog onder.
De autotocht naar Sindanglaya loopt vlot van stapel. Voor het kleine hotelletje staan een aantal koelies1) en vijf paarden te wachten, mooie, pittige bergpaardjes.
„Zijn die voor ons?” vraagt Nonnie.
„Ja”, zegt oom.
„Maar hoe weten die dan dat wij komen?”
„Ja, da’s nou mijn geheim”, antwoordt de kapitein glimlachend. (Hij heeft natuurlijk naar het hotel getelefoneerd en de paarden en koelies besteld!) „Ze zijn er nu eenmaal en we zullen ze gebruiken.”
„Ik heb nog nooit op een paard gezeten”, zegt Nonnie zachtjes.
„Ben je bang?” vraagt Pim.
„Zijn ze wild?”
„Nou!”
„Nare jongen, plaag Non toch niet”, zegt Rie snibbig en zich troostend tot Nonnie wendend, stelt ze deze gerust: „Wees maar niet bang hoor, die paarden zijn tam en gewillig.”
Pim springt, zonder zich te bedenken, op de rug
i) Koelie -- inlandse sjouwerman, drager, een man die eenvoudig (ook wel zwaar) werk doet.



van een knol; het dier schrikt, steigert e^en — en Pim ligt, gelukkig zonder zich te bezeren, met zijn neus in het gras.
„Eigen schuld, mannetje”, zegt de kapitein, „jij wou eens even de branie uithangen.”
Oom, die goed met inlanders overweg kan, laat zich het makste paard, een klein bruin beestje, aanwijzen, en terwijl de koelie de stijgbeugel houdt en oom haar steunt, weet Nonnie zich op de rug van het paard te werken. Ze voelt zich wat onwennig, de eerste ogenblikken, maar het paard loopt rustig en stapvoets, terwijl de koelie het aan de teugel houdt. Kapitein Dullemond, die paardrijden gewend is, heeft het grootste en sterkste dier voor zichzelf uitgekozen. Hij heeft geen koelie nodig om het paard aan de teugel te leiden! Pim, die bij het opspringen een gek figuur geslagen heeft en dapper is uitgelachen, wil laten zien, dat hij nog niet bang is. „Laat maar, man”, zegt hij tegen z’n koelie, „ik kan wel alleen rijden.”
„Wees voorzichtig, jongen”, waarschuwt de kapitein.
Maar het losrijden lukt Pim wonderwel. Met zijn vader galoppeert hij de anderen vooruit. Stapvoets of in een sukkeldrafje volgen de dieren, die mevrouw Dullemond en de meisjes dragen.
De hemel is helder, de zon doet zich geducht gevoelen, maar de ijle, frisse lucht en de koele bergwind maken de tocht tot een genoegen.
„Wat heerlijk haal je hier adem”, zegt Nonnie, „heel anders dan in Tjirebon.”
Na een paar uur rijden bereikt het gezelschap Tjibodas, waar zich de bergtuin bevindt, een onderdeel van ’s lands Plantentuin in Buitenzorg. Daar staan gewassen en bomen, die in de warme streken van Indië, dus in de laagvlakte, niet voorkomen. Ook vele



„Ik ben er al, oom.”
Dan, een schreeuw: „O, o, au, au!”
„Wat is er?” vragen de kapitein en zijn vrouw geschrokken, terwijl ze op Nonnie toehollen.
„Au, au, ik ben gebeten, een slang, een slang.”
„Daar gaat hij”, roept Pim.
„’t Was een oeler-welang1)”, verklaart een koelie met stelligheid.
„Een oeler-welang?” schreeuwt de kapitein en hij neemt de kleine Non in zijn armen.
i) Oeler-welang = zéér giftige slang op Java.



De slangebeet
IV
Het duurt geen drie seconden, of de kapitein, die evenals de anderen hevig geschrokken is, heeft zijn bezinning terug. Hij is er van overtuigd, dat het geen oeler-welang is, die Nonnie gebeten heeft, omdat dit soort slangen bijna uitsluitend in de laagvlakte voorkomt. Als een oeler-welang gebeten heeft, dan is Nonnie, menselijkerwijze gesproken, ten dode- opgeschreven, dan zou alleen —
„Waar ben je gebeten — in de voet?”
„Vlak er boven.”
In de hiel is een klein wondje te zien, waaraan een druppel donkerkleurig bloed hangt. Wat kan er in één ogenblik ontzaglijk veel door het hoofd van een mens gaan. Als het toch een oeler-welang is geweest — dan helpt maar één middel: uitbranden en afbinden. En meteen is de kapitein besloten. „O Heere, help mij!” kreunt hij — hij, de man, die nooit bidt en zijn kinderen nimmer over God gesproken heeft.
Nonnie heeft weleens gehoord van de gevaren van een slangebeet. „Ga ik nu dood?” vraagt ze. Maar niemand geeft haar antwoord. Ontzet en sprakeloos staan allen, de kinderen en de koelies, om den kapitein en zijn vrouw.
„Zakdoeken — riemen!” beveelt kapitein Dullemond kort.



„Hou vast het kind, vrouw •— koelie, een stevige bak.”
Hij windt de zakdoek om Nonnie’s been en draait deze met de korte tak zó vast, dat de aderen worden afgebonden. Nonnie schreeuwt van pijn.
„Verdraag het, kind, het kan je behoud zijn”, fluistert mevrouw Dullemond.
Dan grijpt de kapitein in de zak van zijn khakijas en haalt een mes en een jachtpatroon te voorschijn. Zoals steeds, wanneer hij de bergen ingaat, heeft hij ook vandaag zijn jachtgeweer meegenomen. Het geweer is bij de koelies, die aan het zijpad bij de paarden de wacht houden, maar de patronen heeft hij in zijn zak.
Mevrouw Dullemond verbleekt — ze begrijpt wat er gebeuren gaat.
Ook de kapitein is bleek geworden en de trekken op zijn gelaat verstarren. „Ik kan niet anders — het moei”, zegt hjj hard.
„Moedig zijn, lieveling, ’t doet even pijn, maar ’t is voor je bestwil”, zegt de kapiteinsvrouw.
Dan opent haar man zijn mes en geeft met vaste hand een flinke snede over de plaats van de slangebeet. Nonnie verroert zich niet. Terwijl het bloed uit de wonde sijpelt, snijdt de'kapitein zijn jachtpatroon open en stort het kruit in de open wond — dan strijkt hij een lucifer aan, brengt deze bij het kruit — een vlam •— een vreselijke kreet van het meisje en Nonnie ligt bewusteloos in de armen van mevrouw Dullemond.
Doodsbleek zien Pim en Rie het aan, wat zich m die enkele seconden — korter, dan nodig zijn om dit alles te vertellen — heeft afgespeeld. Maar de koelies knikken goedkeurend. De oude koelie zegt: „Als ze niet doodgaat, dan heeft ze het aan den kapitein te danken.” De oude man weet precies wat er moet



„Karto zal vlug rijden, toean.”
„Binnen de twee uur moeten we in Buitenzorg zijn, anders sterft dit kind — ze is door een slang gebeten.”
„Binnen de twee uur — dus óók vlug rijden op de grote helling?”
„Ja — als je remmen goed zijn.”
„Dat zijn ze!”
„Goed dan — vooruit.”
Dr. De Groot houdt niet van woest rijden, maar hg kan nu niet anders dan zijn chauffeur tot spoed aanzetten. Hij weet, welk gevaar er dreigt en daarom geeft hij zich geheel over aan de handigheid van zijn chauffeur.
Alleen daaraan? Neen. Dr. De Groot is christen. En in zijn hart rijst de bede, terwijl de chauffeur hem in vliegende vaart door Sindanglaya en langs ravijnen en kronkelende bergwegen naar Buitenzorg brengt: „O, Heere, spaar dit kind — wees ons op deze tocht nabij.” En dan komt er, ondanks het gevaar dat Nonnie en óók hem bedreigt, rust en vrede in zijn hart.
Nu is de auto vlak bij de gevaarlijke helling. Karto remt niet, maar rijdt door, met bijna onverminderde vaart. Dan zwaait de wagen door de eerste scherpe bocht. De chauffeur merkt, dat hij te veel aandurft. Langzaam vermindert hij vaart en remt — maar door de grote snelheid, die de auto heeft slaan de remmen door. De handrem weigert dienst — de voetrem werkt slechts ten dele. Karto is zich — evenals de dokter — bewust van het hachelijke van de toestand, maar de chauffeur verliest geen ogenblik zijn kalmte. Hij heeft de bedoeling gehad de auto vrij, alleen op de remmen, te laten dalen. Nu schakelt hij vlug de motor in zonder gas te geven en laat de motor dus op de eigen luchtpersing remmen.



tussen de struiken. Ze schrikt, zoals de vorige middag en maakt een beweging met haar hand en trekt haar been op. Tenminste, die beide bewegingen wil zij maken — maar het gelukt haar niet. Nu probeert zij opzettelijk handen en voeten en benen te bewegen — haar ledematen zyn verlamd. Een grote angst maakt zich van Nonnie meester. Gaat ze nu sterven? Ze schreeuwt — schrééuwt, zo hard ze kan: „Dokter! Zuster! Kom toch!” Dan barst ze in snikken uit: „Moeder — moedertje, waar ben je toch?”
Maar de zuster heeft haar al gehoord, zij was juist in de kamer, naast die van Nonnie met een anderen patiënt bezig. Zij laat dezen even alleen en staat reeds naast Nonnie’s bed.
„Zuster, o zuster, ik kan mij niet bewegen!”
„Kom, kom”, zegt de verpleegster, „je bent misschien nog wat moe.”
„Neen, ik kan niet.”
„Proberen maar — proberen dan — nog eens.”
„Het gaat niet — o zuster ben ik nu voor altijd lam?”
„Welneen, misschien komt het van de schrik”, zo tracht de zuster het meisje af te leiden. „Hoe is het met je voet, doet de wond aan je voet niet erg pijn?”
% „Helemaal niet — het is net of ik geen benen en armen heb. Waar is moedertje, waar is moedertje toch?”
„Ze zal wel spoedig hier zijn”, zegt de zuster geruststellend, „en de dokter ook.”
Maar de dokter heeft Nonnie niet zo hard nodig als haar moeder. En toch is hij er veel eerder. Vijf minuten later staat hij in zijn pyama aan Nonnie’s bed. De dokter woont aan het ziekenhuis en de zuster heeft hem getelefoneerd om spoedig te komen.
Als Nonnie’s ouders er een uurtje later ook zijn,



genezing bespoedigen. Ook zou u eens kunnen denken over behandeling door electriciteit.”
„Wij hebben in het ziekenhuis in Tjirebon een dokter, die daar studie van gemaakt heeft.”
„Kijk eens aan, dan is het zéker het beste, dat u Nonnie mee naar huis neemt.”
In een gemakkelijke ziekenauto maakt Nonnie de reis terug. Als ze denkt aan haar vrolijke heenreis, dan komen de tranen het meisje in de ogen.
„Stil maar”, zegt haar moeder troostend, „als je thuis bent, knap je misschien spoedig op.”
In haar vriendelijke slaapkamer ligt Nonnie reeds vele weken, maar van verbetering valt niets te bespeuren. De geneesheer, dr. Gundland, een Zweed, schudt moedeloos het hoofd. Alles heeft hij geprobeerd, maar niets helpt. Nonnie is stil en bedroefd, maar ze klaagt niet, hoewel ze steeds magerder en zwakker wordt. De meisjes van school zoeken haar geregeld op en als ze zien, hoe bleek en zwakjes het vriendinnetje er uitziet, vragen ze zacht aan mevrouw Van Dongen: „Gaat Nonnie sterven?” Nonnie’s moeder wil het zichzelf niet toestemmen, dat het zó erg met haar dochtertje is, doch die vragen laten haar duidelijk merken, hoe anderen er over denken. Dokter Gundland zegt wel beslist, dat er geen levensgevaar bestaat, maar dokters kunnen zich ook vergissen en er hoeft immers maar iets bij te komen!
Ook de bedienden zijn begaan met het lot van de kleine Non. De oude Wongo wel het meest. Uren kan hij naast Nonnie’s stoel zitten, als hij heeft geholpen het dochtertje van zijn njonja op een ruststoel naar de voorgalerij te dragen. Hoewel hij toch weinig plezier beleefde van de talisman, die M’bok Mira hem verkocht heeft, koopt hij telkens weer djimats,



die Nonnie moeten beschermen. Maar het meisje ziet er iedere dag slechter uit. In het begin heeft hij zijn mevrouw gerustgesteld en gezegd dat „Nonnie lekas djadi baik”1), maar nu zwijgt hij, als hij mevrouws zorgelijke blikken ziet. Ten slotte kan hij zich niet langer inhouden en vraagt: „Njonja, zal Nonnie sterven?”
Als ook Wongo, die haar steeds met zijn overtuigd „Nonnie zal wel gauw genezen”, probeerde gerust te stellen, over sterven gaat praten, dan kan mevrouw zich niet langer inhouden en ze zegt: „Ik weet het niet, Wongo, ik weet het niet.”
„Maar ze moet beter worden, njonja, de Europese dokters zijn bekwaam.”
„De dokters kunnen toch niet alles — als God het wil wordt Nonnie beter, en als God het niet wil, zal zij sterven.”
Ja, dat begrijpt Wongo. Wat Toean Allah wil, dat gebeurt. Maar dat die Europese dokters — ja, die zijn bekwaam, dat heeft hij zo pas tegen de njonja gezegd. Doch in zijn hart is hij van die bekwaamheid niet zo overtuigd. Tenminste niet voor gevallen als een slangebeet. Wat weten de dokters in Europa daar nu van? In Europa zijn immers niet zoveel gifslangen als in Indië. In Brits Indië zijn er nog meer en daar weten de dokters ook veel beter hoe je mensen, die gebeten zijn, moet genezen. De dokters ja, maar de inlanders ook en de Chinezen. Wongo herinnert zich uit de tijd, dat hij in Singapore werkte een Chinees, die middelen verkocht tegen slangebeten. Zó giftig kon de slang niet zijn of Wong Po, zo heette de Chinees, genas hem of haar, die gebeten was. Als Wong Po althans maar vlug genoeg geroepen werd. Ja, wacht eens — en Wongo denkt na. De mandoer
») „Nonnie zal wel gauw beter worden.”



uit een hotel, waar hij gewerkt had — die mandoer was ook verlamd na een slangebeet — Wong Po had hem genezen.
Als Wongo dit alles overdacht heeft zit hij een poosje stil voor zich uit te staren. Dan gaat hij naar zijn kamer in de bijgebouwen, maakt een kist open, een kist, waarin hij oude sarongs en vuil goed bergt en haalt een tinnen koker onder z’n kleren vandaan. Als hij die koker geopend heeft, komt er een rolletje gouden tientjes te voorschijn. Die gouden tientjes gaat hij tellen: een en veertig, twee en veertig, drie en veertig, vierhonderd dertig gulden aan goudgeld bezit hij. Dat heeft hij overgehouden in al die jaren van hard werken. Neen, hij is geen verkwister, Wongo, hij heeft gespaard. Eenmaal, als hij niet meer kan, dan zal hij zich voor dat geld een huisje bouwen en zijn rijst en sambel kopen. „Vierhonderd dertig gulden", fluistert hij. Dan bergt hij het geld vlug en als geschrokken weer op en gaat hard aan het werk.
Maar in de achtergalerij zit de njonja met betraande ogen en de toean zucht. Oók als hij uit het Grote Boek gelezen heeft. En in haar slaapkamer ligt de kleine Nonnie, steeds bleker wordend en zwakker.
O ja, zij zal sterven, zij zal zéker sterven, tenzij....
Die nacht woelt de oude Wongo zich om en om op zijn rustbank en hij zucht — als zijn toean.



„Laat — laat? Je bent zowat een urn: te vroeg. Maar waar zit Wongo?”
„Wah?” Met oprechte verwondering kijkt de kokkie h?ar toean aan. „Wongo is toch met verlof?”
„Neen, dat is hij niet!”
„Hij heeft het gisteren aan de njonja gevraagd.”
„Maar niet gekregen!”
Nu is de kokkie nog meer verwonderd. „Hij heeft mij gisteren gezegd, dat hij vier dagen naar Djocja ging, en dat ik deze dagen vroeg moest „binnen”komen om voor alles te zorgen. Mevrouw wilde het zo, zei hij.”:
Mijnheer Van Dongen is over het algemeen een kalm man, maar nu kan hij zich toch niet inhouden. „Dat is brutaal”, barst hij uit. „Gisteren spreken we af, dat hij z’n verlof zal uitstellen en nu gaat hij toch” — en weg is hij, om zijn vrouw te vertellen, dat Wongo zijn wil heeft doorgezet.
Mevrouw Van Dongen is even verontwaardigd als haar man. „Nu zie je eens, hoe weinig je op een inlander aan kunt. Ik zal er mij deze dagen wel doorslaan, maar hij komt er vast niet meer in. Zo’n behandeling is toch te erg.”
„Ik ben het met je eens — maar laat alles nu maar gaan zoals het gaat en denk in de eerste plaats aan Nonnie. We zullen weleens kalm naar een nieuwen bediende omzien. Wacht in ieder geval tot deze vier dagen om zijn.”
„Vóór die tijd heb ik toch geen goede hulp”, zegt mevrouw. Dan roept Nonnie en haar ouders spoeden zich naar hun lieveling.
„Goed geslapen hè?”
„Ja.”
„Hoe voel je je ?”
„Moe, als altijd. Maar ”
„Nu — maar?”



„Ik durf het bijna niet te zeggen, maar ik kan een héél klein beetje mijn hand bewegen.”
„Werkelijk?”
„Kijkt u maar.”
Sprakeloos en met tranen in de ogen zien Nonnie’s ouders toe hoe hun lieveling heel even haar polsgewricht beweegt. Dan zegt mijnheer Van Dongen: „Niet te veel inspannen — wachten tot de dokter geweest is.”
Dokter Gundland is een voorzichtig man. „Het kan een eerste bewijs van beterschap zijn”, zegt hij, „maar verheug u niet te vlug.”
Ach, ze doen zo hun best, Nonnie’s ouders, om zich niet te vlug te verheugen. Maar mevrouw Van Dongen kan er niets aan doen, ze is zo opgewekt, als ze in geen maanden was en in haar blijdschap denkt ze bgna niet aan Wongo’s brutale manier van doen.
De volgende dag is ze aanmerkelijk droefgeestiger gestemd. Nonnie kan haar hand niet bewegen.
„Mijn hand is weer slap, maar zoëven was het net of ik heel eventjes mijn voet — neen, nu gaat het weer niet — ’t zal verbeelding geweest zijn.”
„We hebben ons blij gemaakt met niets”, zegt mevrouw Van Dongen tot haar man en er is een klank van grote teleurstelling in haar stem.
„Blijven hopen, vrouwtje.”
„O, het is zo moeilijk.”
„Toch doen. God kan alles goed maken, dat weet je.”
De dokter heeft opnieuw moed gekregen. „Er schijnt tenminste wat verandering te komen. Dat Nonnie vanmorgen, al was het maar even een weinig, de voet kon bewegen, dat acht ik een gelukkig teken. Meewerken, kindje, goed je best doen, een klein beetje inspanning kan geen kwaad.”
Zo praat de dokter en dus doet Nonnie haar best.



Ach, al is ze niet bang voor de dood, ze hangt toch zo aan het leven!
En de volgende dag — ja werkelijk, dan kan Nonnie haar hand tot een vuist maken.
„Prachtig”, zegt dokter Gundland, „we gaan vooruit.”
Nonnie’s ouders zijn verheugd en dankbaar.
Maar dat wegblijven van Wongo — ja, dat hindert hen en wel het meest, omdat ze den ouden, getrouwen bediende zo waardeerden.



De avontuurlijke tocht
vn
Lang vóór de dag aanbrak is Wongo op reis gegaan. Hij heeft zijn beste kleding aangetrokken: een echt gebatikte kain1) uit Midden-Java met een kort Javaans buisje, zoals alleen nog maar in Solo en Djocja gedragen wordt. Zijn hoofddoek heeft hij extra mooi gevouwen. Een klein houten kistje neemt hij mee. In dat kistje is, behalve wat kleren, geborgen een oud paspoort, dat reeds lang verlopen is — het is nog uit de jaren, dat hij in een Singapoors hotel werkte — en zijn met veel zorg en zuinigheid bespaarde goudgeld.
Stilletjes, zonder dat iemand iets bemerkt, verlaat hij het huis van zijn toean. Langs Kedjaksan, een brede straat in Tjirebon, wandelt hij naar het station. Hij schrikt, als hij zijn naam hoort noemen: „Hé, Wongo, waar ga je naar toe ?”
„O — Oesman ben jij het”, zegt Wongo vlüg, als hij een ouden sobat2) herkent, „ik — ik ga op reis paar. Djocja.”
„Ben je niet tevreden in Tjirebon ?”
„Jawel — maar er ligt een familie-lid van mij ziek, die moet ik bezoeken.”
*) Kaïn — lange lendendoek.
2) Sobat = vriend.



spijt over wat hij doet. Als de Chinees nu nog maar op de oude plaats woont, dan komt alles met Nonnie goed, als ze althans niet sterft voor hij, Wongo, op Tjirebon terug is.
De Europeanen, die de volgende morgen met het vliegtuig der K.N.I.L.M., de Koninklijke NederlandsIndische Luchtvaart Maatschappij, van Batavia over Palembang naar Singapore zullen reizen, kijken verwonderd op als zij behalve een — blijkbaar rijken — Chinees, een heel eenvoudigen Javaan in de cabine van het vliegtuig vinden.
Als de machine van de grond gaat, krijgt Wongo een beetje vreemd gevoel in zijn maag, maar hij houdt zich dapper. En als de machine eenmaal in de lucht zweeft, is hij geen ogenblik bang. Hij ziet onder zich Batavia wegglijden en eer hij het weet is het vliegtuig boven de zee. Een grote stomer lijkt zo klein als een notendopje en de inlandse vissersschepen zijn niet veel meer dan witte stipjes op de blauwgroene zee, die van boven gezien zó helder is, dat men tot diep in het water kan kijken. Het enige wat Wongo verwondert is, dat zo’n vliegtuig zich toch niet zo vlug voortbeweegt, als hij weleens heeft hooren vertellen. Maar zo lijkt het slechts, omdat er geen vast punt vlakbij is, dat hij in het oog kan houden.
Als Sumatra — naar het schijnt langzaam — onder het vliegtuig wegrolt en Wongo aan het vliegen zo’n beetje gewoon is geraakt, maakt hij zich weer benauwd om het doel van zijn tocht. Die Chinees — die moet waarschijnlijk naar Singapore. En als hij naar Singapore moet en daar woont, dan kent hij ongetwijfeld Wong Po, die veel zieke Chinezen behandelde. Als het vliegtuig op het vliegveld van Palembang staat en de reizigers een half uurtje rust hebben,



Wongo bedenkt zich niet lang. „Goed”, zegt hij. „Wanneer is de medicijn gereed?”
„Laat ik eens denken” — de Chinees legt z’n vinger tegen z’n voorhoofd, als in een zware berekening verzonken — „laat ik eens denken. Er is haast mee, natuurlijk?”
„Ja — en morgen vertrekt het vliegtuig weer!”
„Er moeten verse kruiden geplukt worden — tweemaal koken — haaienvinnen, van een jonge haai, zullen er misschien niet direct op de vismarkt te krijgen zijn — dat houdt allemaal tijd op — tegen de avond zal het klaar zijn — kom terug, een uur nadat de zon is ondergegaan.”
Als Wongo bijna de deur uit is, houdt de Chinees hem tegen en vraagt: „Maar het geld — heb je het geld?”
„Alleen Indisch van Java!”
„Dat hindert niet — tien rupee’s is twaalf gulden, eerst betalen alsjeblieft.”
Wongo maakt geen bezwaren en betaalt. Dan gaat hij de stad in.
Als Wong Po alleen is, gaat hij naar de wandkast, opent een lade en haalt een tinnen doos met grijs poeder te voorschijn. Dan vult hij een flesje met dit poeder. Vervolgens wordt een klein stenen potje met een groene, geleiachtige en onaangenaam ruikende stof gevuld. Dan tekent Wong Po een paar Chinese karakters op de etiketten van flesje en potje en zet de medicijnen in een hoekje van de kast. Hij denkt verder niet aan Wongo, die zo’n groot bedrag offert om het kind van zijn toean het leven te redden, maar gaat naar zijn marmeren binnengalerij om zich verder aan de dienst zijner voorouders te wijden.
Die dag dwaalt Wongo door de straten en langs de wegen van Singapore. Hij zoekt het hotel op, waar hij vroeger heeft gewerkt, maar niemand kent



Nogal begrijpelijk, dat vader, in de blijdschap van zijn hart, direct geschreven heeft.
Maar dat geval met Wongo, dat zit hem dwars! Wongo is toch niet de eerste de beste! Een oude, getrouwe bediende. En ten slotte? Dat verhaal van een ziek familielid is natuurlijk dwaasheid — leugen nummer één. De tweede leugen was zijn belofte nog ’n poosje te zullen wachten — geen ogenblik had hij er blijkbaar aan gedacht, deze belofte te houden. En de derde leugen — dat was die tegenover kokkie. „En ongehoord brutaal is dat allemaal”, heeft mijnheer Van Dongen tegen zijn vrouw gezegd, „ongehoord brutaal!”
„Ja — hij heeft gedacht, ik ga toch, toean en njonja zullen wel een beetje mopperen, maar dat is met een dagje voorbij.”
„Dat zal hij gewaarworden — als we vandaag nog een goeden huisjongen konden krijgen, nam ik hem zó.”
Is deze verzekering van mijnheer Van Dongen als een kabar-anging1) door Tjirebon gegaan? Zóveel is wel zeker, dat reeds een uur, nadat Nonnié’s vader zich zó uitte, een keurige huisjongen zich kwam aanmelden.
„Zoekt mevrouw een djongos?”
„Ja, misschien. Kom terug als mijnheer er is!”
Een paar uur later is Amat er weer en omdat hij goede papieren heeft, wordt hij aangenomen. „In gewone omstandigheden, zou ik wel een paar dagen hebben gewacht, maar nu hij ons zó, midden in de soesah2) in de steek laat, doe ik wat mij het best lijkt.” Maar toch, nu Wongo, na drie dagen reeds, weer terug is, heeft Nonnie’s vader een beetje wroeging, dat hij zo hard van stapel gelopen is. Met
1) Kabar-anging = bericht, door de wind overgebracht.
2) Soesah = zorgen.



is de oude huisjongen wel het meest door in de war! Een Europeaan biedt immers nooit aan een inlander zijn verontschuldiging aan en vraagt hem nooit om vergeving, ook al heeft hij ongelijk!
Als Nonnie hoort, wat Wongo voor haar gedaan heeft, rust zij niet vóór de oude man in kleuren en geuren verteld heeft, wat hij op z’n korte maar verre reis heeft meegemaakt en de tranen lopen het gevoelige meisje over de wangen, als Wongo het heeft over zijn angst, dat Nonnie reeds gestorven zou zijn vóór hij met z’n medicijnen uit Singapore terug was.
„O, maar het gaat nu al véél beter met mij”, zegt Nonnie, „ik kan mijn armen en benen nu al wat goed bewegen.”
„Als Non die zalf gebruikt, wordt ze zeker helemaal beter”, en het hoofd schuddend voegt hij er aan toe: „jammer, dat de toean de poeder heeft weggedaan.”
Wongo blijft op het erf van zijn toean en njonja wonen. Amat is als huisjongen aangenomen en doet al het gewone werk, maar aan tafel bedient de oude Wongo.
Nonnie neemt langzamerhand in beterschap toe, maar de dokter meent, dat het goed voor haar zal zijn, als ze een poosje in een koele bergstreek doorbrengt, en dus vertrekken mevrouw Van Dongen en haar dochtertje weldra voor een maandje naar boven en Wongo mag mee. Lopen kan Nonnie nog niet, ze moet tweemaal per dag in een wagentje worden rondgereden en de oude djongos beschouwt het als een eer, dat hij het wagentje mag duwen. Als hij in zijn keurig gestreken witte jas en fraai geplooide Djocjase kain1), de zorgvuldig gevouwen doek om het hoofd, Nonnie langs de wegen en bergpaden van
i) Kam = sarong, doek om lenden en benen.



het Preanger hoogland voortduwt — mevrouw Van Dongen is naar Lembang gegaan — dan is er blijdschap en voldoening in zijn hart. Want hij is er zeker van, dat het offer, door hem gebracht, aan de genezing van het meisje heeft meegewerkt.
Als hij in zijn keurig gestreken witte jas en fraai geplooide Djocjase kain, de zorgvuldig gevouwen doek om het hoofd, Nonnie langs de wegen en bergpaden van het Preanger hoogland voortduwt 
Mevrouw Van Dongen en haar dochtertje, dat na een maand weer lopen kan, reizen over Buitenzorg naar Tjirebon terug. Groot is de vreugde in het gezin Dullemond, als men ziet, dat Nonnie bijna geheel



genezen is. Maar ook mevrouw Van Dongen is verheugd over haar bezoek aan Buitenzorg. Kapitein Dullemond, die thuis een christelijke opvoeding had gekregen, was door het eenvoudige gebed van Nonnie weer bij die opvoeding bepaald en ernstig over alles, waarmede hij meende te hebben afgedaan, gaan nadenken. En het ongeval, dat Nonnie trof, had hem nog meer bij de ernst des levens bepaald. Ja, hij, die reeds jarenlang niet gebeden had, riep den Heere aan, op het ogenblik, dat hg moest ingrijpen om Nonnie van de dood te redden. En hij had de kracht gekregen zijn moeilijke taak te volbrengen. Maar ook in de eerste weken van Nonnie’s ziekte, toen de dood dreigde, was hem het gebed een dagelijkse behoefte geworden. En nu wil hij trachten zijn leven niet zonder God te gaan, en ook met zijn vrouw en kinderen den Heere dienen. Ja, kapitein Dullemond is er wel van overtuigd, hoe moeilijk dat is, voor iemand die jarenlang zonder God geleefd heeft en zijn gezin onkundig liet van de weg des heils. Maar hij bidt iedere dag om kracht — en die kracht zal hem geschonken worden. Want een ieder, die zijn zonden belijdt en in het bloed van den Heere Jezus vergeving van zonde mag ontvangen, weet, dat hij zijn levensstrijd niet alleen behoeft te strijden. Immers: in den Heere zijn wij méér dan overwinnaars.
Hoe gaarne zou ik nu zeggen, dat ook Wongo christen is geworden. Maar dat mag ik niet doen — want ik weet het niet.
Hij blijft bij mijnheer en mevrouw Van Dongen in dienst, tot deze met Nonnie, die gezond en wel haar tiende verjaardag viert, naar Nederland gaan. Mijnheer Van Dongen zorgt, dat Wongo „onder dak” is. De oude man heeft een eenvoudig huisje in de kampong en iedere week mag hij bij den notaris drie



















WONGO’S OFFER
EEN INDISCH KINDERVERHAAL DOOR
M. VAN DER HILST
N.V. DRUKKERIJ EDECEA. HOORN



De koplampen van de auto werpen zo’n verblindend licnt m de voorgalerij 



„Komt niets van in”, zegt mevrouw Van Dongen beslist, „jelui blijven hier.”
Kapitein Dullemond ziet z’n vrouw aan: „Mogen we op dat hartelijke voorstel ingaan 7”
„’t Is geen voorstel”, zegt Nonnie’s moeder lachend, „’t is een bevel.”
„Ja maar, hoor een^ kind”, zegt de officiersvrouw, „da’s toch veel te veel drukte — zo onverwachts?”
„Niets geen drukte — de logeerkamer is in tien minuten klaar. Rie slaapt bij Nonnie en Pim gaat op de bank.” En zonder verdere bezwaren af te wachten roept mevrouw Van Dongen Wongo.
„Wongo, er is onverwachts bezoek gekomen, laat baboe de logeerkamer in orde maken, schuif de bank uit de achtergalerij naar de logeerkamer, hang daar de oude klamboe*), die ik je direct zal geven, overheen en breng vers water. Zó met een half uurtje moet alles klaar zijn.”
„Zeker, njonja!”
„We worden hier gewoon gevangen gezet”, zegt de officier glimlachend en zich tot zijn Javaansen chauffeur wendend, die bij de auto op orders wacht, zegt hij: „Laad de bagage maar af en breng die naar binnen, dan zal ik je geld geven en kun je in de desa1 2) gaan slapen.”
Maar met deze oplossing neemt mevrouw Van Dongen geen genoegen. „Hoeft niet, voor den chauffeur is plaats in de bijgebouwen. Wongo zal wel voor hem zorgen.”
Een half uur later is alles voor het verbhjf der familie Dullemond in orde. Snel nemen de kapitein en z’n vrouw en kinderen het gewone Indische bad,
1) Klamboe = muskietengaas.
2) Desa = inlands Javaans dorp.



door zich het koude water uit een grote stenen bak over het lichaam te gieten en een uurtje later zitten allen Weer m de voorgalerij. Pim en Rie zijn moe van de lange reis en zeggen niet veel. Nonnie, die van nature nogal zwijgzaam is, komt in ’t geheel niet los.
Mevrouw Van Dongen begrijpt, dat het zaak is zo vlug mogehjk te eten; dan kunnen de kinderen naar bed gaan. AJs om kwart over achten het eten wordt opgediend, doen de gasten, die door de reis een fikse honger hebben gekregen, zich te goed aan de lekkere kippensoep en de smakelijke pastei, die de kokkie*) zo goed weet klaar te maken. Pim en Rie eten flink maar Nonnie heeft weinig trek. Zij benijdt dien Pim en Rie. Als moeder voor de derde maal een stukje pastei geeft, houden ze maar wat graag hun borden bij en mevrouw Dullemond zegt, een klein beetje verlegen, omdat haar kinderen zo’n honger hebben1 Je weet, wat moeder jelui geleerd heeft, niet gulzig’of begerig zijn — een mens leeft niet om te eten, maar eet om te leven.”
Jawel, denk maar eens aan zulke wijze lessen als er zon lekker stuk pastei op je bord wordt gelegd!
Mevrouw Van Dongen vindt het prettig, dat ook haar jonge gasten zich zo te goed doen, maar ze kijkt een beetje bedroefd naar haar dochtertje. Wat een moeite heeft ze niet om Nonnie zoveel te laten eten als noodzakelijk is voor een kind!
, ”E®t ,niet 20 fbnk als mijn robbedoezen ?”
vraagt de officiersvrouw, die er op gelet heeft dat
SrtTeTe D°ngen ^ “ *«dodï
dat wil riet erg — ze ziet zo witjes de
wvh™0? lk 5en weIeens bang, dat ze niet tegen het klimaat van de noordkust kan.”
*) Kokkie = Javaanse kookster.



„Een poosje naar de bergen”, raadt de kapitein.
„Zeker”, zegt Nonnie’s moeder, „dat zou heel goed zijn, maar daar is al twee jaar niets van gekomen.
Ik heb al zo dikwijls gezegd: „Vrouw, 'al kan ik niet meegaan, trek jij een poosje naar boven met Nonnie”, maar ze wil absoluut niet.”
„Om jou niet alleen te laten heb ik geweigerd — als het voor het kind nodig is, zal ik natuurlijk gaan maar nu jij over twee maanden drie weken binnenlands verlof krijgt, gaan we samen naar de kou.”
„Als er niets tussenkomt tenminste, anders moet je maar met het kind gaan.”
Nonnie’s ogen gaan schitteren, als ze denkt aan die reis naar de bergen, waar het koud is en waar de • bloemen bloeien zoals in Holland. ,
Als de maaltijd besloten is met een stuk lekkere klappertaart, die de kokkie toevalligerwijze voor deze avond had klaargemaakt en een djeroek-garoet1) nog voor een frisse mond heeft gezorgd, gebeurt er iets,
waarover Pim en Rie zich verwonderen.
Wongo, breng het Grote Boek”, zegt mijnheer Van Dongen. Maar Wongo staat al klaar en met aue tekenen van eerbied overhandigt hij zijn toeans) de Bijbel. Dan gaat hij gehurkt naast zijn heer zitten, wachtend tot hem het boek weer teruggegeven wordt om dat op te bergen. Neen, Wongo is geen chnstenJavaan. Maar het Grote Boek, waaruit de toean iedere dag leest, wordt door toean, njonja en Nonme vereerd. En ze luisteren eerbiedig naar de woorden daarin opgetekend. Dus moet hij, die toch de mindere is van mijnheer, dat boek zeker met ontzag behandelen!
Neen, Wongo, die zich vroeger over dat voorlezen
i). Djeroek-garoet = grote sappige Javaanse (Soedanese mandarijn.
s) Toean = mijnheer.



ook verwonderd heeft, is daar al lang aan gewend.
Maar Pim en Rie — de twee Europese kinderen, die verwonderen zich, want ze weten van het bestaan van de Bijbel niets af. In het gezin van kapitein Dullemond wordt Gods Woord niet gelezen, wordt gebeden noch gedankt, wordt ’s Heeren naam nooit genoemd — dan in een onnadenkend uitgesproken vloek.
Nü staan we toch even te kijken en we vragen: zijn Nonnie’s ouders, die wèl rekening houden met God en Zijn gebod, dan bevriend met mensen, die den Heere niet willen dienen? Het antwoord is spoedig gegeven. Toen mijnheer Van Dongen en zijn vrouw pas in Indië kwamen, werden zij, volmaakt onbekend met Indische toestanden, naar een kleine plaats aan de kust van Sumatra gezonden. Behalve de chef van mijnheer Van Dongen woonden er in die plaats slechts vijf Europeanen: een ongehuwd bestuursambtenaar, die steeds op reis was; een ontslagen rubberemployé, eveneens vrijgezel, die nu zaken voor zichzelf deed en ook weinig op de plaats aanwezig was en een havenmeester, die veel dronk en dan ten slotte de tweede luitenant Dullemond en zijn vrouw, met hun kindje van drie jaar. De luitenant was de militaire commandant en stond aan het hoofd van een halve compagnie inlandse soldaten, die de orde in de omgeving van het plaatsje moesten handhaven. Ook hij was dikwijls afwezig. Zo waren de vrouw van den jongen handelsman en de vrouw van den luitenant als het ware op elkander aangewezen. En hoe groot de verschillen ook waren op het punt van het christelijk geloof, toch waren de families elkander in velerlei opzicht tot steun geweest. Dikwijls had mijnheer Van Dongen den luitenant over de dingen van Gods koninkrijk gesproken en hem op het hart gebonden, dat in het doen van des Heeren geboden en het gaan van het pad



der gerechtigheid groot loon ligt, maar noch luitenant Dullemond noch zijn vrouw gaf tot dusverre enig blijk van belangstelling. Nadat beide families gedurende twee jaar geregeld met elkander hadden omgegaan werden èn de luitenant èn mijnheer Van Dongen naar Java overgeplaatst, zodat ze toch elkander van tijd tot tijd ontmoetten. Maar de omgang is te oppervlakkig en te kort van duur geweest tot dusverre, dan dat de kinderen zouden hebben kunnen merken, welk groot verschil ér bestaat tussen het eigenlijke leven hunner ouders.
Eerst hebben Piin en Rie verwonderd opgekeken bij het korte gebed, dat Nonnie’s vader voor de maaltijd deed; nu verbazen zij zich nog meer, als mijnheer Van Dongen voorleest uit het boek, dat die oude bediende met zoveel eerbied heeft overgereikt.
„De Heer is mijn herder, mij zal niets ontbreken, Hij doet mij nederliggen in grazige weiden, Hij voert mij zachtkens langs zeer stille wateren
Wat betekent dat? Over wien leest die mijnheer? Waarom is die oude bediende zo eerbiedig als hij het boek weer aanneemt? Waarom vouwen mijnheer Van Dongen en mevrouw en Nonnie nu hun handen en sluiten ze de ogen als mijnheer iemand bedankt voor het eten, dat toch op tafel stond en vraagt of ze goed mogen slapen? En wat betekent dat vreemde woord Amen, na het uitspreken waarvan aller ogen weer opengingen? Pim en Rie nemen zich voor, daar paps en mama toch eens naar te vragen. Natuurlijk, vandaag niet meer, ze hebben veel te veel slaap. Een kwartier nadat er gegeten is liggen achter de klamboe, Pim op de bank, Rie naast Nonnie — en het duurt niet lang of ze zijn onder zeil.
Als de zon, die in Indië altijd op ongeveer dezelfde tijd opkomt, haar eerste stralen in Nonnie’s slaapkamer zendt, zijn beide meisjes al wakker. Nu Rie,



„Juist — ter zijde van het pleintje Srimenganti. Het was een goed punt, vooral op feestdagen. Vele Europeanen, die de kraton bezochten, kochten vaders mooie houtsnijwerk. Ik voelde mij gelukkig in de kraton, toen ik klein was. Hoe kon ik er naar verlangen, dat de heilige gamelan1 2), de Kjahi Sekati, weer zou worden bespeeld op de zesde dag van de maand Moeloed, in welke maand de geboortedag van den profeetz) wordt herdacht. Ik was in de eerste rij der luisteraars als na ’t avondgebed de bespeling begon. Toen ik wat groter werd, liet mijn moeder mij die avonden thuisblijven, omdat ik moest helpen bij het verkopen van houtsnijwerk, dat tijdens de sêkaten3) goed van de hand ging.”
„Verkocht uw vader zelf niet, mas?”
Mijn vader maakte deel uit van het lijfwachtcorps Mantri-djero4) en had die avonden dienst.”
„Dan werd er dus dubbel verdiend?”
Wongo haalt de schouders op. „Mijn vader was „mas” en diende voor de eer; van wat iemand bij de lijfwacht verdient, kan hij nog geen maand per jaar leven. Nu, ik moest dan ’s avonds helpen verkopen. Toen ik volwassen was ben ik de kraton uitgelopen.”
„Waarom, mas?”
„Ik kan het niet zeggen. Ineens is het over me gekomen, dat ik weg moest, wèg uit de kraton, de vrije wereld in, iets anders zien dan Djocja, geen leven van gebondenheid wilde ik, zoals mijn vader leefde, die nauwelijks buiten de kratonpoorten kwam, die altijd, van dat de zon opkwam, totdat zij onderging werkte
1) Gamelan = inlands Javaans orkest.
2) Profeet = Mohammed.
s) Sêkatan = een soort kermis, tijdens de vóórfeesten van de herdenking van de geboortedag van Mohammed.
4) Mantri-djero = een bepaalde afdeling van het m wonderlijke uniformen gestoken lijfwachtcorps.



„Jij bent M’bok Mira, de doekoen*), he?
„Ja — wat is er?”
„Ik moet een djimati) 2) hebben.”
„Wat voor een djimat?”
„Om iemand, die op reis gaat, tegen alle ongelukken te beschermen.”
„Heb je geld?”
„Ja — wat kost een djimat?”
Nu begint de oude vróuw te jammeren en te klagen. „Ze zijn duur, de djimats. De goede, uit de ingewanden van een krokodil, zijn bijna niet te krijgen, de jagers vragen hoge prijzen en dan de moeite van het roken. Ik heb de echte, die bij volle maan gerookt zijn in de rook van tjemaratakken — natuurlijk zijn er ook andere, maar ”
„Wat kost zo’n krokodillen-djimat?”
„Die moet minstens een rijksdaalder kosten, maar ik zal er een geven voor twee gulden.”
„En helpt die?”
„Astana3) ?” zegt de oude vrouw als verwonderd, „helpt die! Tot van Semarang vandaan komen de mensen om een djimat van M’bok Mira te kopen.
Wongo haalt uit de gordel, die hij om het lichaam draagt, twee gulden te voorschijn. Dan krijgt hij van de oude vrouw een klein stukje gerookt vlees, dat hij in een papiertje wikkelt. Snel gaat hij nu naar huis terug.
Als hij tijdens de rijsttafel zijn njonja en toean en de gasten bediend heeft, sluipt hij stilletjes naar Nonnie’s kamer. Handig verbergt hij de djimat tussen een rand van de koffer, die het meisje zal mee-
i) Doekoen = half en half geneeskundige (mianasei, nau en half tovenaar.
a) Djimat = talisman, iets dat beschermt.
*) Astana = uitdrukking van verontwaardigde verwondering.



nemen. Dan lacht hij tevreden, omdat hij zeker is, dat Nonnie nu geen kwaad overkomen kan. De talisman zal haar beschermen. Dan helpt hij ijverig bij het opladen der koffers en wenst de kleine Non een „slamat djalan1).”
Mevrouw Van Dongen kan haar tranen nauwelijks bedwingen als de auto wegrijdt, maar Wongo troost haar: „Betoel2), njonja u kimt er zeker van zijn, dat Nonnie weer gezond en wel terugkomt.”
„Ik hoop het van harte, Wongo — maar zeg eens, hoe is het met dien soedara van je in de desa, die zo ziek is?”
„O”, antwoordt de Javaan kalmpjes, „die is weer beter!”
„Da’s ook vlug”, zegt mevrouw Van Dongen.
Maar Wongo doet er het zwijgen toe!
i) Slamat djalan = (in dit verband) goede reis.
s) Betoel = zeker.



Een autotocht naar de bergen
III
Het eerste gedeelte van de lange autoweg van Tjirebon naar Bandoeng is tamelijk saai en... warm. De rechte, open weg gaat door de riettuinen van verschillende suikerfabrieken. Maar even voorbij de meest westelijke suikerfabriek op Java, Kadipaten, verandert het landschap. De weg gaat stijgen en slingert zich door het bergland. Gevaarlijke bochten langs diepe ravijnen en sterke hellingen eisen veel van de kunde en kalmte van den chauffeur. Maar zo’n tocht is Samin wel toevertrouwd. Hij moge dan wat blufferig zijn van nature, z’n vak kent hij goed.
De kinderen van kapitein Dullemond zijn het rijden in heuvelland en bergen wel gewend, maar Nonnie, die bijna steeds in de hete laagvlakte vertoeft, geniet er dubbel van.
„Ik voel de koude lucht naar ons toekomen”, zegt ze.
„O, dat is nog niet eens koud”, zegt Pim. „Wacht maar, vanavond, tussen Bandoeng en Buitenzorg, dan zal je nog eens wat anders voelen.”
„Is het dan écht koud, zoals in Holland?”
„O ja”, antwoordt Rie eigenwijs, „veel kouder.”
„Nou, nou, kinderen, niet overdrijven. Zó erg is het nu ook weer niet”, zegt mevrouw Dullemond lachend,



„Bevalt het huis je?”
„Ja, zo koel — wat een prachtige bloemen in de tuin, rozen en — en hoe heten die grote, rosé, lichtgele en witte bloemen ?”
„Chrysanten — maar je zult in Buitenzorg een hele boel mooie bloemen en planten zien.”
„Ja”, zegt de kapitein, „ik heb nog een paar dagen verlof en die zullen we besteden met naar de Plantentuin te gaan en een paar auto-tochtjes te doen. Vanmiddag, na de rust, als we gebaad hebben, gaan we naar de Plantentuin en morgen per auto naar Sindanglaya en te paard naar de bergtuin Tjibodas. Dan doen we tevens een tochtje langs de hellingen van de Gedeh. Wil je?”
„Natuurlijk — oom”, zegt ze.
„Goed hoor meid, zeg jij maar oom als dat je makkelijker is.”
Voor de rijsttafel heeft mevrouw Dullemond nog een gesprek met haar kinderen.
„Jelui hebt bemerkt, dat Nonnie bidt?”
„Ja”, zegt Pim.
„Jelui moeten nergens naar. vragen, dat is nu eenmaal gewoonte bij Nonnie thuis.”
„Wat is bidden?” vraagt Rie. „Nonnie wilde het juist vertellen vanmorgen, toen u binnenkwam.”
„Bidden is sembajangeni) wat de inlanders doen”, meent Pim, „niet waar moeder?”
„Stil nu maar en val het meisje er verder niet lastig mee. Ieder heeft zijn opvattingen, niet waar?”
„Moeder, waarom mogen wij niet bidden?” houdt Rie aan, die niet zo gauw tevredengesteld is.
Even kleurt mevrouw Dullemond. Dan zegt ze: „Daar zijn jelui nog te jong voor, dat zal ik later weleens vertellen.”
i) Sembajangen = inlands woord voor bidden.



buitenlandse bomen en planten, als de Australische grasboom, trekken op Tjibodas de aandacht der bezoekers. Maar Nonnie geniet het meest van de heerlijke bergweiden met het malse gras, waarin, als in Holland, allerlei vriendelijke bloempjes bloeien, die aan madeliefjes en boterbloemen doen denken.
In de pasanggrahan1) wordt de uit Buitenzorg meegenomen en door koelies gedragen mondprovisie uitgepakt, de mandoer2) van de pasanggrahan zorgt voor een kopje koffie en zo krijgen allen weer kracht om de tocht voort te zetten.
„Als we nu de top gingen bestijgen, dan zouden de koelies hier beddegoed meekrijgen en dat mee naar boven pikollen3)”, zegt de kapitein.
„Moet je dan overnachten?” vraagt Pim.
„Ja — even onder de top — de tocht op en neer is niet in één dag te doen. Boven is een eenvoudige logeergelegenheid.”
„Waarom gaan we niet helemaal naar boven?”
„Een veel te inspannende tocht.”
„Voor mij niet!” zegt Pim: ' •
„Neen, voor jou niet, jij bent een flinke kerel”, zegt kapitein Dullemond lachend. „Nu, als we allen verzadigd zijn, kunnen we wel opbreken. Wij gaan nog een driehonderd meter naar boven, daar weet ik een aardig zijpad — het is wat zwaar begroeid, maar Nonnie kan er zoveel orchideeën vinden als ze zelf wil. Ze groeien daar in het wild.”
Langs een grillig bergpad gaat het nu verder. Een bergbeek zoekt bruisend de weg naar beneden en de kinderen zijn niet tevreden voor ze in het ijskoude water een verfrissend voetbad genomen hebben.
i) Pasanggrahan ='eenvoudige gouvemements-logeer-gelegenheid.
a) Mandoer = inlands opzichter (hier: beheerder).
») Pikollen — dragen.



Maar dat alles verhindert niet, dat de auto met duizelingwekkende vaart langs de bochtige helling naar beneden suist. Dokter De Groot ziet* het gevaar waarin hij verkeert èn sluit de ogen, in bange vrees, dat de wagen tegen de rotsen zal worden verpletterd of bij een ravijn in een afgrond zal storten. Inlanders, die de wagen zien aankomen, springen gillend, de handen ten hemel heffend, ter zijde. De enige, die kalm blijft is Karto. Hij weet, wat hem te wachten staat, maar hij weet óók, dat het gevaar nog groter wordt, als hij zyn kalmte verliest en daarom bewaart hij zijn oosterse rust. Hij heeft de wagen goed in de hand, bij elke bocht gooit hij juist op het goede ogenblik het stuur om. De helling wordt minder sterk, de bochten minder scherp — een vrij vlakke, brede weg ligt voor hem. Nu kan Karto de wagen even laten uitlopen. In de desa, die hij door moet, vliegen mensen, honden en kippen verschrikt ter zijdek maar de chauffeur veroorzaakt geen ongelukken: slechts een kip, die niet weet, welke kant zij op moet, raakt onder de wagen. Aan het eind van het dorp, vlak bij de baleh-desa1) is de auto uitgelopen en staat deze stil. Van alle zijden komen inlanders toelopen, die de auto naar beneden hebben zien komen, en niets anders verwachtten, dan de wagen te pletter te zien vallen. Een oude inlander is tolk van aller verwondering als hij eerbiedig zegt: „Toean Allah toeloengs).”
„Ja”, geeft dr. De Groot toe: „Toean Allah toeloeng”, en er stijgt uit zijn ziel een dankgebed ten hemel, voor deze wonderlijke bewaring.
De chauffeur, die het minst bewogen is van allen, zegt droogjes: „Nu zullen we toch even moeten wachten, toean, tot de remmen wat bekoeld zijn.”
*) Baleh-desa — dorps gemeentehuis.
*) Toean Allah toeloeng = de Heere God heeft geholpen.



Maar lang duurt de rust niet.
Nonnie is weer buiten bewustzijn. Ze ligt in de armen van den dokter en haalt moeilijk adem.
Spoedig gaat het opnieuw in volle vaart door naar Buitenzorg.
In het ziekenhuis is men op de komst van de kleine patiënte voorbereid en als de auto van dokter De Groot voorrijdt — nog geen twee uur, nadat deze van Tjibodas vertrok — staan een dokter en een paar zusters reeds gereed om Nonnie te ontvangen.
Enige ogenblikken later ligt ze in een hagelwit bed en krijgt ze een spuitje om de werking van het dodende slangengif tegen te houden.
„Het moet de beet van een oeler-welang geweest zijn”, zegt de arts, die haar behandelt, „althans van een uiterst giftig soort, want anders zou de uitwerking na het doeltreffend optreden van den kapitein, niet meer zo ernstig kunnen zijn.”
Als enkele uren later de familie Dullemond in het ziekenhuis aankomt, is Nonnie nog niet bijgekomen, maar ze ademt rustig en de koorts is wat gedaald. Toch is alle gevaar nog lang niet geweken en de behandelende arts vindt het nodig, Nonnie’s ouders te waarschuwen.
Het is de moeilijke taak van kapitein Dullemond dit te doen.
Mijnheer en mevrouw Van Dongen hebben juist de brief gelezen, die ’s morgens vroeg uit Buitenzorg verzonden is. Het is een zelfs voor Tjirebon warme avond en hoewel de zon reeds geruime tijd is ondergegaan, heeft de avond weinig verkoeling gebracht.
„Gelukkig, dat Nonnie tenminste een paar weekjes van de kou kan genieten”, zegt mevrouw. „Het kind heeft het hard nodig.”
„Zeker, vrouw, maar ik ben blij, dat jij er óók eens



spoedig tussenuit gaat, jij hebt er eveneens behoefte aan.”
„Och, ik”, zegt mevrouw met een flauwe glimlach.
„Ja, ja, de warmte doet jou ook geen goed.”
„Ringg ringg ” gaat de telefoon en mijn¬
heer vliegt naar het toestel. „Buitenzorg komt aan de telefoon, nu ze houden ons wèl op de hoogte, geschikte lui toch, die Dullemonds — ja zeker, ik ben het kerel, ja Van Dongen hier.”
„Wat zeg je, Nonnie niet erg goed, zo plotseling — hè wat — wat is er? — Ik versta je niet.”
Een schok gaat door het lichaam van mijnheer Van Dongen, maar hij tracht zich te beheersen en zich voor zijn vrouw goed te houden. Maar mevrouw Van Dongen bemerkt maar al te goed, dat er iets ernstigs aan de hand is. Ze staat al bij het telefoontoestel: „Man, wat is er gebeurd?” Mijnheer Van Dongen kan zich weer beheersen. Rustig praat hij nu, terwijl hij met een resoluut handgebaar zijn vrouw tot kalmte maant.
„Zeker, Dullemond — goed — in orde — zal gebeuren — reken er op.”
Dan hangt hij de telefoonhoorn op de haak, ziet z’n vrouw rustig in de ogen en zegt: „Er is inderdaad iets ernstigs gebeurd. Nonnie is door een slang gebeten. Het ergste gevaar is wel voorbij, maar men vindt het beter, dat wij naar Buitenzorg komen.”
Nonnie’s moeder moet zich aan een der rieten stoelen in de voorgalerij vastgrijpen om niet te vallen. De heer Van Dongen steunt zijn danig geschrokken vrouw. „Wees moedig”, zegt hij. „Wij moeten ogenblikkelijk handelen.”
„Is het — heus niet erger, dan je gezegd hebt?”



„Werkelijk niet!”
„Verkeert zij in levensgevaar?”
„Zij is, zoals wij allen, in Gods hand — maar voor zover de dokters kunnen oordelen — neen.”
„Wij moeten dus vanavond nog weg?”
„Ja — en dat zo spoedig mogelijk — pak jij de nodige kledingstukken bijeen, ik zal direct voor een auto zorgen.”
Als de auto besteld is en de koffer gepakt staat, zegt mijnheer Van Dongen: „Vrouw, laten we onze lieveling aan den Heere opdragen en aan Hem om kracht vragen voor onszelf.”
Dan knielen Nonnie’s vader en moeder in hun slaapkamer en in een kort, innig gebed spreekt vader voor den Heere uit wat in beider hart leeft. Nauwelijks heeft mijnheer Van Dongen zijn gebed met een zacht uitgesproken „Amen” besloten, of de auto, die hij besteld heeft, komt het erf oprijden.
De chauffeur krijgt enkele aanwijzingen en dan rijden Nonnie’s ouders in de tropennacht naar Buitenzorg.
Het bericht van hetgeen Nonnie is overkomen verwekt ook grote ontsteltenis onder de bedienden der familie Van Dongen. Maar Wongo is, behalve geschrokken, ook verontwaardigd. Zo gauw zijn toean en njonja vertrokken zijn, gaat hij naar de desa om M’bok Mira op te zoeken. In heftige woorden lucht hij zijn verontwaardiging.
„Je hebt mij voorgelogen”, schreeuwt hij. „De djimat heeft niet geholpen. Ze was voor iemand, die op reis ging, om hem voor alle kwaad te behoeden en nu is die reiziger door een slang gebeten!”
„Nu — wat zou dat?”
„Wat dat zou? Dat ik in ieder geval mijn twee gulden terug moet hebben.”



M’bok Mira spuwt verachtelijk op de grond. „Weet je zeker, dat die reiziger die talisman bij zich had, toen een slang hem beet?”
„Neen, dat weet ik niet.”
„O zo”, antwoordt M’bok Mira. „Dan kun je niets zeggen. Een djimat moet je bij je dragen.”
Bedroefd gaat Wongo naar huis. Die twee gulden kunnen hem eigenlijk helemaal niets schelen, het komt er maar op aan, dat Non beter wordt. Met de oude kokkie overlegt hij de zaak lang en breed.
„Een slangebeet — daar sterf je meestal aan.”
„Maar Nonnie ligt in het ziekenhuis, de Europese dokters zijn bekwaam, ze zullen haar wel helpen”, meent de kokkie.
„Bekwaam, ja, als iemand moet worden geopereerd, maar van vergiften weten ze niet veel af.”
„Weet jij dat?”
„’k Ben toch in Europa geweest. Daar zijn geen vergiftige slangen, dus leren de dokters daar niets over.”
„Hm.”
„Er zijn wel Indische middelen, zelfs tegen de beet van de oeler-Welang — ik weet ”
„Nu, wat weet je?”
„Niets. Wat denk je, kokkie, zal Nonnie sterven?”
„Wie kan dat zeggen? Als ze sterft, is het Allah’s wil. Wat kunnen wij daaraan doen?”
„Neen”, stemt Wongo toe, „maar ”
„Maar?”
Doch Wongo doet er het zwijgen aan toe.
Het kost hem moeite in slaap te komen en als hij eindelijk, laat in de nacht, kan slapen, is zijn laatste gedachte: Zal Nonnie sterven?
En met die vraag in z’n hoofd staat hij ook de volgende morgen op, héél vroeg, al voor de zon aan de hemel staat.



„Zal Nonnie sterven?”
y
De toestand van Nonnie is niet erger geworden als haar vader en moeder na een inspannende tocht in de nacht aan haar bedje staan. Kapitein Dullemond is in het ziekenhuis gebleven en heeft met den dokter Nonnie’s ouders afgewacht. Naast angst en droefheid is er in het hart van mijnheer en mevrouw Van Dongen grote dankbaarheid voor de dappere en ingrijpende hulp, door den kapitein geboden.
„Zonder zijn snelle, doeltreffende maatregelen zou u uw kind hebben moeten missen”, zegt de dokter.
„Ja, het was niet gemakkelijk”, fluistert de kapitein, „maar ik kreeg kracht om te doen wat nodig was, hoe moeilijk die taak mij ook viel.”
Mevrouw Van Dongen buigt zich over het bed en kust haar dochtertje teder op het voorhoofd. Heeft de kleine op die kus gewacht? Althans ze slaat de ogen op en ziet haar moeder , aan. Snel trekt de dokter nu de klamboe wijd open om een paar vragen te stellen. Opnieuw wordt de koorts opgenomen, maar deze is nog lang niet geweken. Mevrouw Van Dongen houdt Nonnie’s hand vast.
„Heb je pijn, lieveling?”
„Niet erg, moeder, maar ik ben zo heet en heb zo’n dorst.”



„Neen, dat niet. Maar ik ben er erg door onthand, dat hij juist nü wil gaan. Denk eens aan: ik kan alles aan hem overlaten, hij weet precies hoe ik het hebben wil, en ik kan mij nu niet met het huishouden bemoeien, zoals ik wel zou willen. Nonnie neemt mij helemaal in beslag.”
„Hoor eens, Wongo, je hebt verlof gevraagd om naar Djocja te gaan, niet waar?”
„Nu, ik zal dan weleens met hem praten.”
Mijnheer Van Dongen laat Wongo op zijn kantoor komen.
„Hoor eens, Wongo, je hebt verlof gevraagd om naar Djocja te gaan, niet waar?”
„Jawel, toean besari)!” Bij zulke officiële gesprekken is Wongo voor de zekerheid altijd erg beleefd.
i) Toean-besar = grote heer.



„Hm. Kan dat verlof niet uitgesteld worden?”
„Neen mijnheer, werkelijk niet.”
„Waarom heb je verlof nodig ?”
„Saja-poenja soedara sakit.”1)
„Goed — dat heb je gezegd — maar wat is nu de eigenlijke reden? Want dat je, na jaren niet naar je familie te hebben omgezien, nu ineens zo’n erg verlangen naar je familie hebt gekregen, kijk, dat wil er bij mij niet in!”
„Saja-poenja soedara sakit-keras”2), antwoordt Wongo, maar hij slaat de ogen neer, als hij dit zegt.
„Kijk eens, Wongo, dat je er uit wil voor een paar dagen, dat kan ik mij begrijpen, maar dat je nu wil gaan, tijdens de ziekte van Nonnie, dat be^ijp ik niet. De njonja kan je niet missen, voel je dat dan niet?,Zij is de gehele dag door Nonnie in beslag genomen — wat moet ze beginnen zonder jou? Kom, wacht nog een paar weken, dan mag je gaan en als je soms voorschot nodig hebt ”
„Niet nodig, mijnheer.” "
„Zoveel te beter. Nu over een paar weken praten wij wel weer. Baik3) ?”
„Baik, toean!”4!
Met gebogen hoofd gaat Wongo naar de bijgebouwen terug. Mijnheer Van Dongen is tevreden over het onderhoud en maakt dat hij in Nonnie’s kamer komt, om zijn vrouw mede te delen, dat Wongo niet gaat. „Je moet maar weten, hoe je met inlanders moet omspringen”, zegt hij. En er is een toon van tevredenheid in zijn stem.
Deze avond zijn Nonnie’s ouders voor het eerst na zoveel bange weken iets opgewekter. Nonnie heeft
1) „Mijn broer is ziek.”
2) „Mijn broer is erg ziek.”
3) Baik — goed.
*) „Goed, mijnheer!”



lang en rustig geslapen en dokter Gundland zegt, dat hij weer wat meer hoop op herstel heeft. Mijnheer en mevrouw Van Dongen durven bijna niet meer op herstel hopen. Hun gebed, voor zij ter ruste gaan, is nog inniger. Ja, zij worstelen met den Heere om het behoud van Nonnie, maar toch is er óók de bede. om, als God het kind tot zich nemen wil, hen tevreden te maken en deze smart te aanvaarden, als iets, wat uit des Heeren hand hun toekomt.
De nacht gaat rustig voorbij en mevrouw Van Dongen behoeft niet, zoals anders, vele malen haar bed uit omdat Nonnie roept.
Precies zes uur staat mijnheer op en gaat even naar zijn dochtertje kijken. Maar het meisje slaapt rustig. Wongo, de enige bediende, die „op het erf” slaapt, is altijd al met de koffie klaar, als mijnheer in de voorgalerij verschijnt. Ook thans gaat de toean in zijn lage stoel zitten, wachtend op zijn koffie. Maar de huisjongen verschijnt niet.
Wongo heeft mij zeker niet gehoord, denkt mijnheer Van Dongen. Even nog wacht hij, dan roept hij door de binnengalerij naar achteren: „Djongos, minta koppi!”1)
Maar er komt geen antoord.
„Wel, wat is dat nou — waar zit die jongen?” Mijnheer Van Dongen gaat zelf naar de bijgebouwen — kijkt in de keuken — klopt op de deur van Wongo’s kamer, maar niemand geeft antwoord.
„Nou, da’s ook wat — hij zal toch niet Neen,
dat is niets voor Wongo, hij zal zó wel komen.”
Dan verschijnt veel vroeger dan gewoonlijk, kokkie op het erf.
„Toean djangan ambil mara, tetapi saja laat!”2)
j) „Jongen (de gewone aanspraak) ik wil mijn koffie hebben!”
a) „Mijnheer moet niet boos zijn, maar ik ben laat!”



„Heel graag, mijnheer”, antwoordt Wongo beleefd, „ik wilde een retour hebben.”
„Hè?” vraagt de heer achter het loket verwonderd. „Begrijp ik je goed — je wilt een retour naar Singapore?”
„Ja.”
„Voor wien is het ?”
„Voor mijzelf.”
„Hoe heet je dan?”
„Mas Wongo.”
„Wat doe je?”
„Ik ben djongos bij njonja Van Dongen op Tjirebon.”
„En wat moet je op Singapore doen?”
Rustig vertelt Wongo waarom hij deze kostbare reis wil maken. Verwonderd hoort de beambte toe, dan roept hij er een ander bij en doet dezen het wonderlijke verhaal, dat Wongo hem heeft verteld.
„Geloof je er wat van?” vraagt de oudste beambte.
De ander haalt de schouders op: „Als het maar
geen opiumsmokkelaar is Moeten we een biljet
af geven?”
„Waarom niet? Als hij tenminste een pas of zo iets dergelijks heeft.” En zich tot Wongo wendend vraagt de beambte: „Heb je een pas?”
„Ja, uit, de tijd toen ik in Singapore werkte.”
„Laat eens zien?”
Wongo geeft het paspoort over. De beambte ziet het in, dan zegt hij kort: „Verlopen — eerst een goed, geldig paspoort, dan kan je een passagebiljet krijgen.”
„Is dat paspoort vandaag niet klaar?”
„Dan zou je eerst naar Tjirebon terug moeten — tenzij de resident van Batavia er je eentje wil geven.”
Wongo blijft bedremmeld staan. Zou nu zijn hele plan in duigen vallen omdat die twee heren hem niet



trekt Wongo de stoute schoenen aan en spreekt den Chinees aan.
„Gaat ge naar Singapore?”
„Neen”, zegt de Chinees kort en niet al te vriendelijk. Maar Wongo laat zich zo gemakkelijk niet afschepen. Hij begint niet vlug en houdt zich liever een
„Gaat ge naar Singapore?”
beetje op een afstand van hen, die niet tot zijn eigenlijke landgenoten behoren, maar als hij eenmaal begonnen is, dan laat hij niet spoedig los.
„Dit vliegtuig gaat toch alleen maar naar Singapore?”
„Maar het daalt in Muntok op Banka, om mij uit



te laten”, zegt de Chinees niet zonder trots. „Ik ben de kapitein der Chinezen1) op Banka.”
Als de Chinees denkt, dat hij door dit hooghartige antwoord Wongo heeft afgeschrikt, dan vergist hij zich blijkbaar.
„Zijt ge dan in Singapore bekend?” houdt Wongo aan.
Dat is de Chinees, maar hij wil zich verder met dien gewonen inlander niet bemoeien en dus zwijgt hij.
Maar nog geeft Wongo het niet op.
„Als ge in Singapore bekend zijt, zeg mij dan of Wong Po nog woont waar vroeger zijn huis stond.”
Verwonderd kijkt de Chinees Wongo aan: „Moet ge naar Wong Po?”
„Ja — medicijnen halen tegen een slangebeet.”
„Zeker woont Wong Po nog altijd in Singapore”, antwoordt de ander nu eindelijk wat vriendelijker „Ge kimt hem nog steeds vinden in zijn oude huis in Alorstreet. Een kundig man is hij, zijn middelen helpen goed.”
Ondertussen is het vliegtuig weer opgestegen, maar het blijft nu slechts kort in de lucht. Op het vliegveld van Muntok zet de man in de cockpit zijn kist op de grond om den kapitein-Chinees van Banka uit te laten. Het schijnt wel, dat diens gehele familie en vriendenschaar naar het vliegveld gekomen zijn om den hogen heer af te halen.
Dan zet de prachtige drie-motorige Fokker koers naar Singapore.
Het kost Wongo héél wat moeite van de Engelse ambtenaren verlof te krijgen óók maar één dag in Singapore te blijven. Immers zijn pas is niet in orde, hij bezit geen officiële toelatingsvergunning. Maar de
*) Kapitein der Chinezen = het hoofd der Chinezen.



bestuurder en een paar passagiers, die horen waarom Wongo de dure reis heeft ondernomen, doen hun best voor den armen inlander en zo mag hij, omdat hij een retour-biljet heeft, in Singapore zijn gang gaan tot het vliegtuig weer vertrekt. En dat is reeds de volgende morgen vroeg. Dus Wongo moet zich haasten!



Bij den Chinees
vm
Wong Po staat in de prachtige marmeren binnengalerij van zijn huis in Alorstreet en verzorgt het altaar van zijn voorouders, zoals een rechtgeaard Chinees behoort te doen. Voor zoveel Wong Po en zijn familie weten, zijn die voorouders tot in verre geslachten eenvoudige, arme mensen geweest. De vader van Wong Po werkte in de tin-mijnen op Billiton en vestigde zich later, omdat hij een klein beetje geld overhield, in Singapore, waar hij Chinese tovermiddelen verkocht. Maar zijn zoon bracht het verder. Die kwam in de leer bij een Chinesen medicijnman en ging met dezen mee naar China. In Sjanghai bekwaamde Wong Po zich verder in zijn vak en toen hij in Singapore terugkwam, kende hij dat vak dóór en dóór. Hij heeft dan ook langzamerhand een goede naam gekregen in de Chinese wereld en tot van verre komen zijn patiënten. Niet alleen Chinezen maar ook Maleiers en Indiërs. Het mooie huis met de prachtige marmeren binnengalerij, dat Wong Po bewoont, is niet direct aan de weg gelegen. Het is gebouwd op een open erf achter Alorstreet en van die straat slechts langs een zijpad of door het vóór de woning staande oude huis te bereiken.
Dat oude huis is ingericht om de zieken, die door Wong Po behandeld worden, te ontvangen.
Wongo's Offer
6



Nu, midden op de dag, komen er weinig zieken en dus kan Wong Po zich onbezorgd aan de dienst zijner voorouders wijden. Op het huisaltaar staan heerlijke spijzen en vruchten, opdat het die voorouders in de andere, onbekende wereld, toch maar aan niets zal ontbreken. En dan wordt er vóór een portret van Wong Po’s vader, iedere dag wierook gebrand.
Juist heeft de Chinees een wierookkaarsje aangestoken als een inlandse bediende hem komt waarschuwen, dat er een bezoeker in het oude voorhuis wacht.
Wongo heeft weinig moeite gehad het huis van den Chinesen „dokter” te vinden. Hij gaat naar binnen en komt in een vertrek met roodstenen tegels, en waarin slechts een eenvoudige bamboe-bank, een paar stoelen en een tafel staan. Behalve dan een hoge, diepe kast, die bijna de gehele achterwand bedekt. In die kast ontdekt Wongo allerlei viezige zelfstandigheden: gedroogde padden en hagedissen, grote en kleine slangen in flessen, ook flesjes met rode en groene stoffen, die er als kikkerdril uitzien. Dit alles is echter goed weggesloten achter glas. Maar aan de zolder hangen verschillende afschuwelijke monsters: vissen met uitpuilende ogen, die er zelfs in gedroogde toestand nog gevaarlijk genoeg uitzien, hele rijen haaientanden en risten haaienvinnen, hertekoppen met het gewei er aan, de starende kunstogen onnatuurlijk groot en scheef in de kop gezet, koppen van wilde zwijnen met dreigende slagtanden.
Wongo voelt zich niets op zijn gemak in het huis van den wonderman. Hij hoopt, dat er maar gauw iemand komt, want ondanks zijn moed is hij bijgelovig en hij is bang, dat een dier afschuwelijke monsters op hem af zal komen. Daar voelt hij iets langs zijn been strijken en hij springt wel twee voet hoog. Het is slechts het ongevaarlijke witte hondje van Wong Po’s



dochter. Maar Wongo zegt toch: „Tjies1 2)”, want een hond is een onrein dier voor de Mohammedanen. Tegelijk met het hondje is ook een Chinese jonge vrouw binnengekomen. Ze kijkt Wongo, die er in zijn Javaanse dracht vreemd genoeg uitziet, verwonderd aan en vraagt dan in het Engels: „What do vou want?”2)
Wongo heeft in de jaren, dat hij in Singapore woonde genoeg Engels geleerd om in die taal te kun-
„Wat wenst ge?”
nen antwoorden, maar hij bedient zich van het gewone Singapoorse Maleis: „Ik wil den dokter spreken den dokter tjina3)”.
„Ga dan zitten en wacht.”
Het meisje klapt in de handen en laat door een Engels-Indischen bediende haar vader roepen.
1) Tjies r: uitdrukking van afschuw.
2) „Wat verlang je?”
*) Dokter-tjina = Chinese dokter.



Enkele ogenblikken later verschijnt de Chinees.
„Wat wenst ge?”
„Een geneesmiddel tegen een slangebeet.”
Wong Po ziet zijn bezoeker een poos zwijgend aan en dan vraagt hij: „Waar komt ge vandaan?”
„Van Java.”
„Van Java?” informeert de Chinees verwonderd en gevleid. „Kent men mij daar?”
Nu vertelt Wongo, dat hij enige jaren in Singapore heeft gewoond en doet tevens het verhaal van Nonnie’s ziekte. De Chinees laat zich alles precies vertellen, vraagt verschillende bijzonderheden en zegt dan: „Het moet een héél giftige slang zijn, die gebeten heeft en het zal moeilijk zijn de juiste medicijnen te vinden, die medicijnen zullen kostbaar zijn — doch als uw meester u helemaal van Java naar Singapore stuurt om medicijnen te halen, zal dat wel niet zo erg zijn.”
„Mijn meester stuurt mij niet — ik ben zelf gegaan.”
„En wie betaalt dan de bootreis?”
„’k Ben met een vliegtuig gekomen!”
„Met een vliegtuig?” De Chinees is verwonderd. „En wie heeft dat dan allemaal betaald?”
„Ik!”
„Heb je dan nog geld voor de medicijnen over?
„Dat zal wel! Wat kosten ze?”
Wong Po denkt even na. Als er een Chinees uit Singapore of een inlander uit deze stad bij hem gekomen was, zou hij een paar rupee’s1) hebben gevraagd. Maar nu denkt hij: Helemaal van Java gekomen per vliegtuig? Die domme Javaan, die het geld blijkbaar zó maar voor het opscheppen heeft, kan best een beetje meer betalen. „Tien rupee’s” zegt hij dan.
i) Rupee = Indische munt.



Wongo gaat hij naar zijn werkkamer. Enkele ogenblikken kijkt hij den ouden bediende zwijgend aan, dan vraagt hij: „Waarom heb je dat toch gedaan, Wongo?”
„Ik — ik heb obat1) gehaald voor Nonnie. Als ze die gebruikt, zal ze beter worden.”
Mijnheer Van Dongen denkt, dat hij alles van de zaak begrijpt: natuurlijk, de oude huisjongen heeft bij den een of anderen doekoen2) in Djocja een geneesmiddeltje gehaald, en daarmee wil hij z’n toean paaien: „Hou jij je middeltjes maar voor je. Hoe kom je er bij weg te lopen, als de eerste de beste koelie? Je wist, dat de njonja je niet missen kon in deze dagen en dat je verlof zou krijgen, zo gauw Nonnie weer beter is.”
„Mintah ampoen toean.3) Ik ben juist weggegaan om Nonnie beter te maken.”
„Jij bent weggegaan om Nonnie beter te maken?”
„Ja toean. Wongo is niet naar Djocja geweest.”
„Waar ben je dan geweest?”
„Naar Singapore.”
„Naar Singapore? En dat in drie dagen?” Nu moet mijnheer Van Dongen toch werkelijk lachen. „Maar denk je nu heus, dat ik dat geloof? In drie dagen heen en weer naar Singapore?” En mijnheer Van Dongen krijgt medelijden met den ouden inlander, die met zulke dwaze verhalen zijn toean een rad voor de ogen wil draaien.
„Toean djangan ambil mara sama saja”4), zegt Wongo beleefd en nederig „maar ik ben werkelijk naar Singapore geweest — met de vliegmachine. Gisteren heen en vandaag terug.”
J) Obat = geneesmiddel.
*) Doekoen — inlands geneeskundig tovenaar. ») Ik vraag vergeving, mijnheer.
4) „Mijnheer moet niet hoos zijn.”



„Wongo sta niet zo te liegen.”
„Ik heb in Singapore gewerkt, vroeger, en wist een Chinees te wonen, die middelen had om slangebeten te genezen”, zegt Wongo eenvoudig. „Ik wilde Nonnie redden.”
„Maar man, van dat verhaal gelooft toch niemand wat. Maak nou de zaak niet erger, door zulke verhaaltjes op te dissen. Waar zou je het geld vandaan moeten halen, om met een vliegtuig naar Singapore te gaan?”
„Ik heb....” Wongo denkt er aan, dat hij zijn toean kan laten zien, hoeveel geld hij nog overheeft, maar wat komt het er op aan, denkt hij, schouderophalend. Hij zou ook z’n passagebiljet kunnen vertonen en het stempel op z’n pas laten zien, maar dat alles is niet van belang. Als de toean hem niet geloven wil, dan zal hij het toch niet doen. Het voornaamste is, dat Nonnie geholpen wordt. „Dit is de medicijn, toean”, zegt hij. „De poeder moet ’s morgens ingenomen worden, als de dauw nog op de velden ligt — zoveel als er kan op de punt van een mes — en die zalf moet ’s avonds na zonsondergang op armen en benen worden gesmeerd. Zachtjes, zonder ruw te wrijven”, en met een beleefd gebaar zet Wongo potje en flesje op het schrijfbureau van mijnheer Van Dongen. Die kijkt er nauwelijks naar, maar gaat voort: „Je verhalen laat ik voor wat ze zijn, maar ik ben genoodzaakt geweest een anderen bediende te zoeken — je hebt je ontslag.”
„Goed, mijnheer.”
„Je hebt gezien, dat ik een anderen djongos heb aangenomen — je kimt hier nog op het erf blijven slapen, tot je een anderen toean en njonja gevonden hebt en ik zal je deze maand nog betalen, maar dan is het afgelopen.”
„Goed mijnheer.”



Mijnheer Van Dongen heeft verwacht, dat Wongo erg in de war zal zijn, als hij zo plotseling hoort, dat hij ontslagen is, maar de oude inlander, die zoveel in de wereld heeft meegemaakt, blijft rustig. „Mijnheer moet alleen de obat gebruiken, die Wongo meegebracht heeft, die obat is goed.”
„Hm. Ik zal er met den dokter over spreken. Nonnie wordt al wat beter.”
„Dat is goed, toean, maar de obat zal haar nog meer beter maken.”
Nonnie’s vader begrijpt van den ouden man niets. Misschien heeft hij al een betrekking gevonden, dat hij voor z’n ontslag zo onverschillig is, denkt hij.
Wongo beschouwt het onderhoud als afgelopen. Heel lang zit hij zwijgend naast de kokkie, vóór de bijgebouwen, maar met den nieuwen djongos laat hij zich niet in.
„Je hebt ontslag hè ?” vraagt Kokkie.
„Ja.”
„Waarom heb je het ook gedaan ?”
Dan vertelt Wongo precies wat er is gebeurd en waarom hij naar Singapore gegaan is. „Maar dan is het niet adil1), dat jé ontslagen wordt, mas Wongo. Waarom heb je alles niet precies aan den toean en de njonja verteld?”
„Mijnheer is boos — waarom zal ik hem tegenspreken? Ik zal wel een andere njonja vinden, maar jij moet mij helpen, kokkie!”
„Waarmede?”
„Nonnie moet de obat innemen.”
„Ze wordt al beter.”
„Wordt ze dat werkelijk?” Er is een klank van teleurstelling in Wongo’s stem. Hij zou het liefst willen, dat Nonnie beter wordt door het middel, dat
i) Adil — rechtvaardig.



hij gehaald heeft, juist omdat het hem zoveel moeite kostte en hij er een offer voor heeft gebracht. En wat voor een offer! Dan vervolgt hij: „Maar het middel, dat ik heb meegebracht is betoel-betoel1) goed. Zorg jij er nu voor, dat er ’s morgens als Nonnie thee krijgt na het wakker worden, telkens een mespunt vol poeder in de thee wordt gedaan. En wrijf des avonds, als de zon is ondergegaan, de armen en benen van Nonnie zachtjes in met de zalf uit het stenen potje, dat ik je heb laten zien.”
„Waar is de obat?”
„Die staat op de schrijftafel van mijnheer.”
„Goed, ik zal doen wat ik kan. Wat ga jij nu beginnen?”
Wongo haalt de schouders op: „Ik vind wel een andere njonja — maar ik haast me niet.”
Mijnheer en mevrouw Van Dongen zijn met zichzelf maar half tevreden, dat ze zo vlug een anderen huisjongen hebben aangenomen.
„Als ik toch geweten had, dat Wongo zo gauw zou teruggekomen zijn”, zegt mevrouw.
„Ja, ik zou hem misschien ondanks alles toch gehouden hebben, hier of op kantoor, voor boodschappen, als hij maar niet zo erbarmelijk had staan te liegen.”
„Verschrikkelijk, zulke leugens”, stemt mevrouw Van Dongen toe.
Als Nonnie hoort, dat de oude Wongo teruggekomen is, maar dat hij zijn ontslag heeft, is ze bedroefd en ze rust niet voor ze hem gezien heeft. Ze ligt in de voorgalerij op een ruststoel en Wongo zit gehurkt naast haar. Hij zegt vriendelijke, geruststellende woordjes.
i) Betoel-betoel = héél zeker.



„Nonnie zal gauw beter zijn — Nonnie zal weer net zo worden als vroeger” en hij kijkt tersluiks naar de handen en voeten van het meisje. Ja, ze kan ze bewegen, denkt hij, als kokkie nu maar zorgt voor de medicijnen, dan wordt ze helemaal weer goed.
Inderdaad, kokkie heeft kans gezien ’s morgens een beetje poeder uit het flesje in Nonnie’s thee te doen en ze zal ’s middags goed het potje zalf in de gaten houden. Als de toean en de njonja er even niet zijn, wil ze proberen Nonnie met de zalf te behandelen. Ze is er vast van overtuigd, dat de medicijnen, die Wongo met zoveel moeite en kosten uit Singapore heeft gehaald, zullen helpen. Kokkie neemt zich voor, de njonja te zeggen, dat Wongo niet heeft gelogen, maar dat hij werkelijk de verre en dure reis naar Singapore heeft gemaakt voor Nonnie en dat het dus onrechtvaardig is, hem te ontslaan. Ze let er goed op, of mevrouw vrolijk is, want met narigheden moet je nooit aankomen, als je toean of je njonja in een slecht humeur is. Maar mevrouw is deze dag al héél opgewekt. Nonnie kan nu armen en benen reeds veel beter bewegen en haar moeder ziet met verlangen de komst van den dokter tegemoet. Ze dankt in haar hart den Heere, die op zo kennelijke wijze haar gebed verhoort.
„Njonja?”
„Ja, kokkie?”
„Jammer, dat Wongo z’n ontslag gekregen hééft, njonja.”
„Het is zijn eigen schuld, kokkie.”
„Hij heeft het toch voor Nonnie gedaan.”
»Die reis naar Djocja? Omdat hij nu die vieze medicijnen heeft meegebracht, die hij zich daar terloops heeft laten aansmeren?”
„Mevrouw moet niet kwaad zijn, maar Wongo is werkelijk naar Singapore geweest en de medicijnen,



die hij daar bij den Chinees gekocht heeft, zijn beslist goéd.”
„Kokkie, kokkie, dat je Wongo wil voorspreken, neem ik je niet kwalijk, maar dat je hem helpt bij zijn leugens, dat wel.”
„Wongo heeft mij gezegd, dat hij betoel-betoel1) naar Singapore geweest is.”
„Dan heeft hij ook jou wat voorgelogen.”
„Met de vliegmachine is hij gegaan.”
„Laat me niet lachen, kokkie, waar zou hij dat van moeten betalen?”
„Wongo is niet arm. Hij heeft nu nog wel tweehonderd gulden over.”
„Die zou ik dan weleens willen zien.”
„U moet het hem maar vragen en een pas heeft hij ook, met een tjap inggris2) en een ”
„Hou op, kokkie. Nu, ik zal er met mijnheer over spreken”, Delooft mevrouw lachend, „maar je verhaal is werkelijk te gek. Als Wongo dat dan allemaal heeft, waarom liet hij dat dan mijnheer niet zien?”
„Mijnheer geloofde hem niet en toen kon het hem verder niet schelen.”
„Nu, we zullen zien.” En mevrouw Van Dongen gaat, hoofdschuddend, om wat zij Wongo’s hardnekkige leugens noemt, naar Nonnie’s kamer. Daar verandert haar ontstemming gauw in blijdschap, want Nonnie gaat zich bijna ieder uur flinker voelen. Handen en voeten, armen en benen — zij kan ze weer bewegen, bijna zo goed als vroeger.
1) Betoel-betoel = beslist.
2) Tjap inggris = (in dit geval) een Engels stempel.



Een gelukkig einde
X
Als omstreeks het thee-uurtje dokter Gundland komt, wachten Nonnie’s ouders met spanning het onderzoek af.
„Gelukgewenst, mijnheer en mevrouw Van Dongen”, zegt de dokter als het onderzoek is afgelopen, „van harte gelukgewenst. Als alles zo doorgaat, kunt u op volledig herstel rekenen. Het zal nog wel een poosje duren, eer Nonnie weer geheel hersteld is — misschien moet ze zelfs een paar maanden in een wagentje worden rondgereden — maar beter wordt ze.”
„Als God het wil”, voegt mevrouw Van Dongen er zachtjes aan toe.
Wat zijn Nonnie’s ouders verheugd en hoe bedanken ze den dokter voor zijn goede behandeling.
Maar dokter Gundland zegt: ,,/fc heb er niet veel aan gedaan, de genezing is vanzelf gekomen.”
In de kamer van mijnheer Van Dongen blijft de dokter nog even praten en dan ontdekt hij het flesje en het potje met de Chinese „letters” er op.
„Wat hebt u daar?”
„Medicijnen, die m’n huisjongen uit Djocja heeft meegebracht — hij beweert uit Singapore — maar dat is een leugentje.”
Wongo’s Offer
7



„Hm. Waarom Ibeeft hij die meegebracht?”
„Die zouden Norxnie moeten genezen.”
De dokter bekijkt de poeder. „Een Chinees viezigheidje”, zegt hij dan. Maar als hij de zalf geroken heeft, verklaart hij: „Dat middel is nog zo slecht niet.” Zwijgend probeert hij de Chinese „letters” te ontcijferen. „Ik ben een tijdje arts geweest onder de Chinezen op Billiton”, gaat hg eindelijk voort, „en ik kan wat Chinees lezen; deze medicijnen zijn inderdaad eergisteren gekocht bij een Chinesen dokter of kwakzalver in Singapore — kijk maar, de datum staat er in het Engels op: 23 April, ziet u wel ?”
„Ja”, antwoordt mijnheer Van Dongen fluisterend. „En die andere tekens ?” : 1
„Die Chinees heet Wong Po — dat zijn deze twee vreemde tekens en dat, dat is het Chinese verkortingsteken voor Singapore.”
„Dus: eergisteren zijn deze medicijnen bij een Chinesen dokter in Singapore gekocht?”
„Ja, dat zijn ze!”
„Amat! Amat!” Mijnheer Van Dongen schreeuwt het bijna.
„Saja toean.”1)
„Is Wongo nog op het erf?”
„Ja, mijnheer.”
„Laat hem hier komen.”
Enkele ogenblikken later komt Wongo kalm en beleefd binnen.
„Wongo”, vraagt mijnheer Van Dongen vlug en zenuwachtig, „wanneer heb je die medicijnen gekocht?”
„Eergisteren, mijnheer.”
„Bij wien?”
„Bij Wong Po in Alorstreet in Singapore!”
i) „Ja, mijnlieer.”



Even moet Nonnie’s vader slikken. Hij krijgt een raar gevoel in zijn keel, dat hem het rustig praten moeilijk maakt.
„En — heb je een paspoort?”
„Ja, toean, met een Engels stempel.”
„Laat zien”, zegt de toean schor.
Wongo haalt uit de bijgebouwen een witte jas, waarin zich de pas bevindt.
„Als ’t u blieft — hier is de pas — met het stempel — en daar — daar is mijn vliegkaart1).”
„Dus — dus — je bent werkelijk naar Singapore geweest?”
„Ja toean!”
„Waarom heb je mij dat gisteren niet gezegd?”
„Ik heb het gezegd, maar u wilde mij niet geloven.”
„Had mij dan je pas en je passagebiljet laten zien.”
„Wat zou dat gegeven hebben? De toean had reeds een anderen djongos aangenomen!”
„Maar dan zou ik je nooit, nooit je ontslag hebben gegeven.”
„Dat betekent niet zoveel”, antwoordt Wongo en ér is een klank van trots in zijn stem. „Als ik wil, heb ik morgen een anderen toean — ik ben naar Singapore gegaan om Nonnie te helpen.”
„Wie heeft dat dan betaald? Hoe ben je aan het geld gekomen?”
„Ik heb lang gespaard en bezat bijna vierhonderd vijftig gulden; meer dan tweehonderd vijftig gulden heb ik betaald voor de reis.”
De eerste gedachte van mijnheer Van Dongen is: Wat een dwaasheid, wat een geldverspilling, om aan die vieze Chinese medicijnen te komen, maar dan verplaatst hij zich in de gedachtengang van Wongo, die wèl heil verwachtte van zijn tocht naar Singapore.
i) Vliegkaart = passagebiljet.



gulden komen halen. Van dat bedrag kan een inlanders als Wongo ruim leven. Zijn oude toean wilde niet alleen voor het stoffelijke zorgen. Dikwijls heeft deze met Wongo gepraat over het „ene nodige”, maar hoeveel invloed de toean ook op z’n bediende bezit, en hoeveel eerbied Wongo ook heeft voor het „Grote Boek” — christen wil hij niet worden. „Ik ben een oud man en met nieuwigheden kan ik niet goed overweg”, met zulke antwoorden maakt hij zich van de zaak af. Toch heeft mijnheer hem een Javaanse bijbel gegeven, „het Grote Boek in het Javaans”, zegt de toean, en Wongo belooft er trouw in te lezen.
Zes maanden lang haalt Wongo iedere week bij den notaris zijn drie gulden. Dan volgen er een paar weken, dat de oude man niet zelf kan komen, omdat hij ziek ligt op zijn rustbank in het eenvoudige bamboe-huisje en weer een paar weken later gaat er een brief naar Holland, waarin staat, dat mas Wongo gestorven is en rust op het Javaanse kerkhof in Tjirebon. De notaris stuurt de Javaanse bijbel, waarin blijkbaar veel gelezen is, terug — en een portret van Nonnie uit de tijd, vlak voor haar ernstige ziekte.
Met bevende hand is op dat portret, in het Maleis geschreven: „Saja sakit keras, lakas mati — tabeh toean^besar — tabeh njonja — tabeh Nonnie — Terenna kassi banjih. — Selamat tinggal. — Mas Wongo.” — („Ik ben erg ziek en zal spoedig sterven — dag mijnheer — dag mevrouw — dag Nonnie — veel dank — goed verblijf. — Mas Wongo.”)
De notaris schrijft, dat Wongo gevraagd heeft vooral het portret van Nonnie naar Holland te zenden.
EINDE.



Inbond
Hoofdstuk Blz.
I. De Van Dongens krijgen bezoek 3
n. Wongo 15
Hf. Een autotocht naar dé bergen 26
IV. De slangebeet , 43
V. „Zal Nonnie sterven?” 54
VI. Wongo vraagt verlof 62
VII. De avontuurlijke tocht 70
VUL Bij den Chinees 79
IX. De terugkomst 87
X. Een gelukkig einde 95