HET KERKLATIJN
SPRAAKLEER MET OEFENINGEN
GEHEEL ONTLEEND AAN DE LITURGIE DOOR Dr. H. W. E. MOLLER - VIERDE DRUK
UITGEVERIJ DE KEMPEN - TILBURG





HET KERKLATIJN
SPRAAKLEER MET OEFENINGEN
GEHEEL ONTLEEND AAN DE LITURGIE DOOR Dr. H. W. E. MOLLER VIERDE DRUK
f
UITGEVERIJ DE KEMPEN - TILBURG


VOORWOORD VOOR DE VIERDE DRUK.
De tweede druk was aanzienlijk gewijzigd en uitgebreid. In deze vierde druk zijn geen andere wijzigingen aangebracht dan verbeteringen van enkele opgemerkte zetfouten, en verschillende verduidelijkingen.
Ik hoop dat ook deze druk velen mag helpen om de heerlijke liturgie van onze Moeder de H. Kerk inniger en met dieper meeleven te kunnen volgen.
\
Tilburg, Sint Lodewijk 25 Augustus 1937.
H. Mol Ier
DEPOT v.
iNfcU. PUBL.


ummm
TER INLEIDING
De Kerk is onze Moeder: Haar taal is onze moedertaal.
N enkel woo^d ter inleiding bij het boekje, dat de verwezenlijking is van mijn lang gedragen verlangen. Dit boekje heb ik bestemd voor twee geheel verschillende klassen van personen: de enen die het zonder leermeester zullen bestuderen, en de anderen die daarbij de nodige leiding kunnen vinden.
Met de eersten bedoel ik hun die reeds tot mindere of meerdere mate van ontwikkeling gekomen zijn; die dus de gewone leerjaren , *en minste reeds enige tijd achter zich hebben. Zijn zij voldoende ontwikkeld, dan kunnen zij zonder te veel inspanning, door eigen werkzaamheid alleen, uit dit boekje het Kerklatijn aanleren, en wel zo, dat zij voldoende de godsdienstoefeningen in onze kerken kunnen verstaan, en dieper kunnen voelen de verheven schoonheid, die daar voor geest en hart van oprechte Katolieken verborgen ligt.
De anderen zijn de leerlingen die nog op de schoolbanken zitten. Mag ik vrij uitspreken, dan zou ik zo gaarne willen zien, dat binnen niet al te lange tijd alle Katolieken zonder onderscheid, op de gewone lagere school de taal aanleerden, die voor de kinderen van de Kerk de taal is van hun Moeder. En God geve dat het zover zal komen.
In de eerste jaren echter zal dit waarschijnlijk nog wel blijven n vrome wens, zonder vervulling in de werkelijkheid.
'N praktijk die voorlopig beter en gemakkelijker te beoefenen zal zijn, is, het Kerklatijn te laten leren in de vervolgklassen van de gewone lagere school, of in de eerste klassen van het meer uitgebreid onderwijs: op inrichtingen dus zoals onze katolieke kostscholen, en vele katolieke dagscholen. Ook die leerlingen, van " jaar ongeveer, heb ik bij de samenstelling van dit werkje voor ogen gehad, maar deze natuurlijk onder de ervaren leiding van hun onderwijzer. Lange lessen behoeven dat niet te zijn; maar worden ze geregeld gegeven, iedere week twee of drie maal b.v., dan zullen die leerlingen in 'n gewoon schooljaar de stof van dit boekje volkomen kunnen bezitten.
/


'T spreekt van zelf, dat ik in beide klassen van studerenden, veronderstel de studieijver, geboren uit de liefde voor het doel, 'n ijver die vooral deze arbeid gemakkelijk maakt; en daarenboven de aanhoudende, bij velen misschien dagelijkse praktijk in Gods huis, waar zij de dingen zullen hervinden die zij hier hebben geleerd, ook van de eerste bladzijden af.
Moge zo bij velen de liefde voor de H. Kerk en haar grootse
eredienst worden verinnigd, en hun geloof dieper en rijker worden.
★ ★ *
Nog 'n enkele praktise wenk. Vooreerst, men late zich niet verlokken alleen maar de korte lessen te leren, om dan zo spoedig mogelijk over te gaan naar het volgende, regelrecht vooruit zonder veel oefeningen te beoefenen, en om zo maar de hymnen aan te pakken, die al vrij gauw tussen de oefeningen in komen. Dat gaat niet. De hymnen en andere grotere liturgise stukken zal men niet verstaan zonder de voorafgaande oefeningen, want juist in die oefeningen, wordt men telkens daarop voorbereid.
Maar ten tweede. De eigenlijke „spraakleer" staat in 'n klein getal bladzijden. Dit is geheel voldoende maar ook noodzakelijk. In geen geval ga men verder, als 't voorgaande er niet goed in zit. Moeilijk is 't niet, zeker niet; maar dit wil niet zeggen, dat inspanning overbodige vermoeienis is. Zonder inspanning leert men niets. Men moet eenvoudig weg de korte lessen goed leren, en beproeven of men dat werkelijk bezit. In de onmiddellijk volgende oefeningen vindt men woorden enz. genoeg, die men bijv. kan verbuigen en vervoegen, en zo gebruiken als variaties op 't zelfde tema. Lukken die variaties goed, dan is alles in orde. Gaat men echter verder zonder dat het vorige goed gepakt heeft, dan wordt het al heel gauw 'n niet te ontwarren verwarring; en men geeft het op.
Verder vindt men in dit boekje van zelf geloof ik de weg. De bizondere moeilijkheden die een of andere zin of zinswending kan geven, heb ik onmiddellijk onder de tekst verklaard; het overige vindt men in de Woordenlijst. Bij de eerste oefeningen, heb ik om 't vele onaangename opzoeken in de Woordenlijst te voorkomen, alle of nagenoeg alle woorden onder de oefening zelf opgegeven.
Tilburg, Voordag van Allerheiligen, 31 Oktober 1923.


UITSPRAAK EN KLEMTOON
1. De volgende klanken wijken in spelling af van het Nederlands 1. Klinkers.
a wijst altijd, ook in open lettergrepen, de klank a aan zoals in Nederl. dat, maar nog iets scherper of geslotener, zoals de franse a in paffe: stant, stabam, Maria (dus nooit de a van later).
e open è als in Nederl. pèrel; erat, terra, ook in niet betoonde gesloten lettergrepen: pater (niet als in Nederl. vader).
In open onbetoonde lettergrepen klinkt deze klank door de zwakkere toon ongeveer als Nederl. i in dit (nooit als bij ons in de): male, sancte, addere.
i en y altijd als Nederl. ie, inire, azyma.
o altijd als wijde ö, gelijk in Nederl. lot: domino, noster. u altijd als Nederl. oe: dominus, frumentum, tu-us.
oe en ae duiden nooit 'n tweeklank aan, altijd de klank è, zoals de e (zie boven): poena, stellae, praesta. (Ze worden ook dikwels e gespeld).
au duidt n tweeklank aan a + w, deze w is tweelippig (niet als de Nederl. gevormd door boventanden en onderlip): autem, Paulus, laus.
eu tweeklank e + w (zie bij au) neuter, heu, euge, en enkele eigennamen: in alle andere gevallen duidt eu twee verschillende klinkers dus twee lettergrepen aan, e + u (oe); me-us, De-us.
ei tweeklank e + j, alleen in hei (uitspraak èi), in alle andere
gevallen twee lettergrepen, e + i, me-i, de-i. ay tweeklank als Nederl. ai: Raymundus.
ie altijd i + e: di-es; Kyri-e.
ui nooit tweeklank, altijd twee klinkers u (oe) + i, ritui . = ritoe-i.
Opmerking 1:
de u achter q en ng duidt altijd de tweelippige w aan (zie
bij au), dus qu = kw, ngu = ngw.
Evenzo meermalen in de verbindingen sua en sue.


equus, qui, sanguis, suavis; maar ar-gu-o, u (oe) afzonderlijke klinker.
Opmerking 2:
In de verbinding van twee klinkers als.e + a, e + u, mag geen tussen-j gehoord worden: me-a (niet meia) me-us: me-oes (niet meioes).
Medeklinkers.
De meeste medeklinkers duiden dezelfde klanken aan als in 't Nederlands.
c 1. vóór a, o, u, vóór alle medeklinkers, en aan 't eind /;-klank, capio, cautus, clarus, cui, ac; ook achter s, scando (=: skando).
2. vóór de andere klanken (e en ie, hoe ook gespeld) tsj (de sj als in 't Nederl. baasje en als in 't franse chanter): coelum, cibus, cymbalum, cesso: tsjèloem, enz.
3. maar bij sc en xc vóór e of ie klanken alleen sj, ascendo (a-sjendo), excedo (eksjedo).
ch duidt altijd k aan: Christus (kriestoes), pascha (paska),
Michaeas (Mie-kè-as).
g i . vóór a, o, u en vóór alle medeklinkers als de eerste k in 't Nederlandse zakdoek (de g in 't franse gant): gaudium, gustus, gladius, granum, agmen, ego.
2. vóór de andere klanken (e en ie hoe ook gespeld) dzj (de zj als j in 't franse jour): gentes, angelus, gigas.
3. gn duidt aan de klank nj als in 't Nederlandse spin je, (frans in digne) dignus, ignosco, agnus: dinjoes enz., maar aan 't begin van 'n woord altijd als g in 1. (dus als in gladius): gnarus.
h duidt geen klank aan, is dus alleen spellingteken: hymnus = iemnoes), hostia (= ostia); alleen in mihi en nihil, k (miekie, niekiel).
j overal ook aan 't begin van 'n woord als onze overgangs j in tweeklanken: mooi (dus niet de tong opzij tegen de tanden brengen als bij jaar): Joannes, jejunare. Opmerking:
Meermalen wordt de j, ook aan 't begin van 'n woord, i gespeld Iudaéus, ieiünium.


als Nederlands £: phantasma.
altijd in verbinding met u zie boven: klinkers, opmerk. 1. tussen twee klinkers en vóór zachte medeklinkers als nederlandse z, rosa (roza), baptismus (baptiezmus). Maar in alle andere gevallen als nederlandse 5: salus, sensus, mensa.
(Verbinding sc zie onder c3).
Nederlandse t-klank behalve in f/'-verbindingen.
1. ti = tsie als ti tussen klinkers staat, of achter / of r en vóór klinker: spatium, gratia, altior, tertius.
2. ti = si achter andere medeklinkers en vóór klinker: concéptio (psio) surréctio (ksio), alleen achter de n kan even 'n t gehoord worden: sciéntia (sia, of tsia).
Na s, t, of x altijd ti (zonder s), hóstia, mixtio. tweelippige v (dus alleen met de lippen, niet als in 't nederlands met boventanden en onderlip) velum, uva. tussen twee klinkers gz (g als de k in zakdoek): dixi, exércitus, maximus. In alle andere gevallen als ks: Xystus, Xavérius.
(Voor xc zie onder c3).
dz: zizania, zelus, Zacharias, baptizo.
In n heel enkel woord (er zijn weinig latijnse woorden met z) is de klank ts: bijv. Gaza.
Opmerking 1:
De zachte medeklinkers b en d zijn aan 't eind en voor zachte medeklinkers ook zacht. Job (niet Jop), sed (niet set), advenio (niet at-fénio); alleen wanneer ze onmiddellijk in de uitspraak gevolgd worden door 'n scherpe, zijn ze natuurlijk zelf ook scherp: sed pater == set pater. Opmerking 2:
De dubbele medeklinkers moeten iets langer aangehouden worden dan de enkele: de f in effundo dus iets langer vasthouden dan in refundo; bij de c = k, de k wat langer in accurro, dan in recurro: ook de r in deze voorbeelden; de t van de c = tsj langer in ecce, accendo, dan bij incendo; de s in de verbinding sc vóór e of ie-klank altijd langere s, ascendo; erat en errat verschillen dus in de r; enz.


Opmerking 3:
In samenstellingen duiden de medeklinkers dezelfde klanken aan als in't enkelvoudige woord: de s in re-surgo als in surgo (s niet onze z); de gn in i-gnavus, als in gnavus (niet rij), enz.
Opmerking 4:
Wat van de uitspraak der medeklinkers is gezegd, geldt ook in 't verband met andere woorden die, zonder rust er tussen, worden uitgesproken: Deus est (de s van Deus als z)\ lex est (de x van lex als gz); ad Deum (de d gerekt, wat langer aangehouden dan in: ad eum); ad te at te, dus de t weer gerekt, langer dan in a te; enz.
1. De klemtoon valt bij woorden van twee lettergrepen op de eerste: pater, Déus.
2. Bij woorden van meer dan twee lettergrepen valt de klemtoon op de voorlaatste lettergreep, of op de daaraanvoorafgaande (derde lettergreep van achteren).
De voorlaatste lettergreep heeft dan de klemtoon, als die lettergreep lang is.
In 't Latijn rekent men de lettergrepen lang, in twee gevallen:
a) als de lettergreep 'n tweeklank heeft of 'n lange klinker; bijv. collaudo, dus klemtoon op au: collaudo; in regina is de i lang, dus klemtoon op i: regina.
Maar in terminus is de i kort, dus klemtoon op ter; términus. Of 'n klinker in de voorlaatste lettergreep lang is, dus de klemtoon heeft, moet men door 't gebruik leren (zie opm. 1 hieronder).
b) als de klinker gevolgd wordt door twee medeklinkers: effundo, klemtoon op u: resisto, klemtoon op i. Uitzondering: als de tweede medeklinker 'n l of r is, wordt de lettergreep niet lang: ténebrae (niet: tenébrae).
Opmerking 1:
Altijd lang zijn alle klinkers die met twee lettertekens worden geschreven, dus oe, ae.


Opmerking 2:
Altijd kort zijn alle klinkers die gevolgd worden door 'n andere klinker, dus: alius, spiritui, lóngior.
Alleen enkele eigennamen zijn uitgezonderd: Arius, en de génitief op ius (zie nr. 13).
Opmerking 3:
In de woordenboeken worden de lange klinkers aangegeven met 'n streepje —, de korte met 'n boogje w regina, relego.
VERBUIGING
3. Er zijn 5 verschillende naamvallen of vormen van de verbogen woorden. We moeten er op letten dat verschillende werkwoorden niet de zogenaamde 4e n.v. (accusatief) bij zich hebben, maar dikwels 'n andere; evenzo de voorzetsels.
Ie n.v.: Nominatief.
2e n.v.: Génitief = van.
3e n.v.: Datief = aan of voor (en bij werkwoorden en voorzetsels).
4e n.v.: Accusatief: bij werkwoorden en voorzetsels.
5e n.v.: Ablatief = door of met (en bij werkwoorden en voorzetsels).
De (vocatief) aanroeping b.v. „Maria" in: verheug U Maria, wordt uitgedrukt door de nominatief, behalve bij één verbuiging (de 2e), zoals blijken zal.
( Lidwoorden kent het Latijn niet: de ster, 'n ster, ster is alle drie: stella; de betekenis blijkt uit de gehele zin.
EERSTE VERBUIGING
4. Enkelvoud. Meervoud.
Nom. stella de ster stellae de sterren
Gen. stellae van de ster stellarum van de sterren
Dat. stellae aan, voor de ster stellis aan, voor de sterren
Acc. stellam de ster stellas de sterren
Abl. stella met, door de ster stellis met, door de sterren
Opm. 1. Anima = ziel, heeft in Dat. en Abl. Meerv. meest Animabus.


Opm. 2. De woorden op a van deze verbuiging zijn alle vrouwelijk, behalve namen van mannel. personen; bijv. Bonaventura.
Opm. 3. Veel bijv. naamw. gaan in 't vrouwelijk (bij vrouwelijke woorden) uit op -a, en worden dan verbogen als stella; b.v. sancta Maria: heilige Maria; Gen. sanctae Mariae enz.
OEFENING 1
1. Causa nostrae laetitiae. 2. Rosa mystica. 3. Stella matutina. 4. Regina patriarcharum. 5. Regina prophetarum. 6. Advocata nostra. 7. Una stilla. 8. Hora coenae. 9. ^d vitae vésperam. 10. Sempitérna gloria. 11. Ad déxteram. 12. Sacrae mensa coenae. 13. In memoriam. 14. Per sapiéntiam tuam. 15. Per magnam misericórdiam. 16. In viam justitiae. 17. Ave Maria, gratia plena. 18. Credo in unam sanctam cathólicam et apostólicam Ecclésiam. 19. In sémitis tuis. 20. Post ténebras. 21. Meménto Ecclesiae tuae sanctae. 22. Mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa. 23. Dominica prima quadragésimae. 24. Salve Regina cleméntiae, stellis coronata. 25. In Dominicis quadragésimae. 26. Pro Ecclésia tua sancta cathólica. 27. Offérimus hóstiam puram, hóstiam sanctam, hóstiam immaculatam. 28. In vitam aetérnam. 29. In Missis beatae Mariae. 30. Infra octavam. 31. In terra. 32. Sanctae Symphorósae. 33. Feria quarta hebdómadae sanctae. 34. Animabus famularum tuarum. 35. Ad aeternam laetitiam.
1. causa, oorzaak. nostra, onze. laetitia, blijdschap.
2. rosa, roos. mystica, geheimzinnig.
3. matutina. bij de morgen horend, dus: morgen...
4. regina, koningin.
6. advocata, voorspreekster.
7. una, een.
stilla, druppel.
8. hora, uur.
coena, avendmaal.
9. ad, tot.
vita, leven. véspera, avend.
10. sempitérna, eeuwig.
11. ad, bij, aan. déxtera, rechterhand.
12. Sacra, heilig. mensa, tafel.
13. in (met Acc.), tot. cvt. memória, gedachtenis.
14. supérna, hemels.
gratia, genade.
15. figüra, afbeelding.
16. per, door. omnipoténtia, almacht.
tua, uw.
17. sapiéntia, wijsheid.


18. magna, groot. misericórdia, barmhartigheid.
19. in, naar.
via, weg.
justitia, rechtvaardigheid.
20. ave, wees gegroet, plena (met Abl.), vol van.
21. credo in, ik geloof in.
cathólica, algemeen.
et, en.
ecclésia, kerk.
22. sémita, pad.
23. post, na.
ténebrae, duister¬
nis.
24. meménto (met Gen.), gedenk.
25. mea, mijn, culpa, schuld.
maxima, allergrootste (alles staat in de Abl.).
26. Dominica, Zondag.
prima, eerste. quadragésima, veertigdaagse
vasten.
27. salve, wees gegroet.
cleméntia, zachtheid, barmhartigheid.
coronata, omkranst.
30. offérimus, wij offeren.
hostia, offerande. pura, zuiver. immaculata, onbevlekt.
31. aeterna, eeuwig.
32. in, in.
Missa, Mis.
beata, heilig..
33. infra, onder. octava, oktaaf.
36. feria quarta (vierde dag), Woensdag. hebdomada, week,
37. famula, dienares.
38. laetitia, vreugde-
TWEEDE VERBUIGING
5. Enkelv. Nom. dóminus, heer. Voc. domine Gen. dómini
domino
dóminum
domino
Meerv. dómini
Enkelv. verbum, woord
Meerv. verba
Dat. Acc. Abl.
dominórum verbi verbórum
dóminis yerbo verbis
dóminos verbum verba
dóminis verbo verbis
Opm. 1. De woorden op -us van deze verbuiging zijn bijna alle manlijk; de woorden op -um zijn alle onzijdig.
Opm. 2. De onzijdige woorden hebben de Acc. enk. = Nom. enk. en Acc. meerv. = Nom. meerv. Nom. en Acc. meerv. gaan altijd uit op a.
Dit geldt voor alle verbuigingen.
Opm. 3. Alleen de woorden op -us van de tweede verbuiging hebben in t enkelvoud 'n afzonderlijke vorm voor de aanroeping (vocatief).


Deus: God, voc. Deus; ook andere woorden als agnus (lam) en meus (mijn) enz. hebben dikwijls de Voc. = Nom.
Filius, zoon heeft nooit voc. op -e, maar gewoonlijk fili; ook eigennamen op ius hebben dit dikwijls, b.v. Sancte Ambrósi.
Opm. 4. Vir (man) gaat als dominus, alleen de Nom. en Voc. is vir; dus vir, Gen. viri, Dat. viro enz.
Opm. 5. Coelum (hemel) meerv. coeli (niet coela); dii, goden, Nom. meerv. en diis Dat. Abl. meerv. bij Deus.
Opm. 6. De bijv. naamw. op -us (behalve vetus) verbuigen in 't mannelijk (bij mannelijke woorden) juist als dóminus; in 't onzijdig (bij onzijdige woorden) is de verbuiging als van verbum. Ze hebben alle in 't vrouwelijk (bij vrouwelijke woorden) de uitgang a (le verbuiging) b.v. sanctus, heilig, vrouwel. sancta, onzijdig sanctum: sanctus Petrus; sancta Maria; sanctum Evangélium.
Opm. 7. Justum est = 't is rechtvaardig; justus est — hij is rechtvaardig; justa est = zij is rechtvaardig.
OEFENING 2
1. Unus Deus. 2. Per Christum Dóminum. 3. Festum Sancti Pauli Apóstoli. 4. Gaüdium sempitérnum. 5. Regnum coelórum. 6. Initium Sancti Evangélii secündum Matthéum. 7. Frumentum electórum. 8. Auxilium christianórum. 9. Ecce agnus Dei. 10. Pura et sancta sacraménta. 11. Sepülchrum Christi. 12. Dómine Fili unigénite. 13. Novi et aetérni testaménti. 14. Filii Dei. 15. Cum beatis apóstolis tuis, Petro et Paulo. 16. De tuis donis ac datis. 17. Coeli óstium. Peccata mundi. Blandiménta mundi. 18. In saécula saeculórum. Amen. 19. Viri Galilaéi. 20. Christi infinitis méritis. 21. Officium parvum pro defünctis. 22. Sancta sacrificia illibata. Cum angelis et archangelis. 23. In tabernaculo suo. Pópulus Dei. Saturatus oppróbriis. 24. Dómine, Deus, agnus Dei. 25. Fugitiva gaüdia. 26. In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. 27. Tantum Sacramentum. 28. Sancti discipuli Dómini. Sancte Petre. Sancte Laurenti.
3. festum, feest. apóstolus, apostel
4. gaüdium, vreugde
5. regnum, 't rijk.
6. initium, begin. evangélium, evangelie.
secündum, volgens.
7. fruméntum, tarwe.
eléctus, uitverkorene.
/


8. auxilium, hulp. christianus, kristen.
9. ecce, zie daar. agnus, lam.
12. unigénitus, eniggeboren.
13. testamentum, verbond.
17. ostium, deur.
18. saéculum, eeuw.
19. galilaéus, Galilees.
20. infinitus, oneindig.
méritum, verdienste.
21. officium, getijden (godsdienstoefening).
parvus, klein. pro, voor. defünctus, overledene.
23. saturatus, verzadigd.
26. principium, begin. er at, was.
apud, bij.
27. tantus, zo groot.
VERVOLG VAN DE TWEEDE VERBUIGING 6. Puer knaap, kind; liber boek.
Enkelv. Meerv. Enkelv. Meerv.
Nom. puer püeri liber libri
Gen. püeri puerórum libri librórum
Dat. püero püeris libro libris
Acc. püerum püeros librum libros
Abl. püero püeris libro libris
Opm. 1. De uitgangen van de woorden op -er zijn juist als die van de woorden op -us; sommige behouden de e, andere verliezen de e van -er.
Opm. 2. De meeste bijv. naamw. op -er verbuigen als puer of liber-, ook hier is t vrouwelijk op -a (eerste verbuig.) en 't onz. op -um (als verbum); ook hier behouden sommige de e van er, andere niet:
liber, vrij; vrouw, libera, onz. liberum.
sacer, gewijd, heilig; vrouw, sacra, onz. sacrum.
OEFENING 3
Eerst leren de AANT. WIJS TEGENW. TIJD van sum Nr. 26; en nazien Nr. 25, Opm. 1.
1. In médio Ecclésiae. 2. Terra es benedicta. 3. Justus es Dómine, et rectum (est) judicium tuum. 4. Vos mundi estis. 5. Lilium inter spinas. 6. Flagélla tuae iracündiae. 7. Maria desponsata est viro. 8. Ego sum via et vita. 9. Ex Deo nati sunt. 10. Misericórdiae


Dómini (sunt), quia non sumus consümpti. 11. Beati sunt mórtui. 12. Ab initio et ante saécula creata sum. 13. Diffüsa est gratia in labiis tuis. 14. Filii Dei estis. 15. In Christo baptizati estis. 16. Regnum meum non est de mundo. 17. In horto est monumentum novum. 18. M,aria, porta es sanctórum. 19. Es in coelis. 20. Reliquiae sanctórum hic sunt. 21. Sum causa tuae viae. 22. Dómine, non sum dignus. 23. Super angelos pura es et immaculata. 24. Velum templi scissum est. 25. Perpétuae gaüdia vitae. 26. Sequéntia sancti Evangélii. Anima mea turbata est valde. 27. Misericórdia Dómini plena est terra; verbo Dómini coeli firmati sunt. 28. Tu es filius meus diléctus. 29. Tota pulchra es Maria.
1. medium, 't midden.
3. rectus, gerecht.
4. vos, gij.
mundus, zuiver.
6. [lagellum, gesel.
7. desponsatus, verloofd.
9. natus, geboren.
10. quia, dat.
consumptus, vernietigd.
12. ab, van af. creatus, geschapen.
13. diffusus, uitgestort.
15. baptizatus, gedoopt.
16. de, van.
20. hic, hier.
23. super, boven, meer dan.
24. scissus, gescheurd.
26. sequentia, vervolg.
turbatus, ontsteld.
27. plenus (met de Abl.), vol van. misericórdia staat in de Abl. firmatus, bevestigd.
OEFENING 4
1. Ave, Regina coelórum, ave, Dómina angelórum. 2. Ecce ancilla Dómini. 3. Gloriósa regna mundi. 4. Regina coeli. 5. In libro vitae. 6. Liberi sunt filii. Sunt ministri Dei. 7. Gratias agamus Domino Deo nostro. Dignum et justum est. 8. Deo gratias. 9. O sacrum convivium. 10. Christe Dómine, sponse castarum animarum. 11. Gloria in excélsis Deo. 12. Animabus famulórum famularümque tuarum. 13. Animae defunctórum in Christo. 14. Per misericórdiam Dei. 15. Inter caétera poténtiae tuae miracula. 16. Spéculum justitiae. Janua coeli. Regina sacratissimi rosarii. 17. Sanctus, sanctus, sanctus, Dóminus Deus Sabaoth. Pleni sunt coeli et terra gloria tua. Hosanna in excélsis.


1. dómina, heerseres.
2. ancilla, dienstmaagd.
3. gloriósus, roemrijk.
mundus, wereld. 7. gratiae (altijd meerv.), dankbaarheid, dank. agamus, laat ons brengen.
justus, rechtvaardig.
10. sponsus, bruidegom.
castus, rein.
! 11. gloria, eer.
excélsus, hoog; 't bijv. naamwoord staat hier in de Ablat. onz. meerv. en is als zelfst. n.w. gebruikt (dit doet het Latijn ook in 't onz. meervoud).
12. famulus, dienaar. [amularümque, que — en, 't staat altijd achter aan 't woord.
15. inter, onder. poténtia, macht. miraculum, wonder.
16. spéculum, spiegel. janua, deur. sacratissimus, allerheiligst. rosarium, rozekrans.
17. Sabaoth, heerscharen; 't staat hier in de Gen. meerv. en blijft altijd onverbogen.
OEFENING 5
Eerst leren de AANT. WIJS TEGENW. TIJD aktief van laudo en deleo, Nr. 29 en 30. (Zie ook Nr. 25. Opm. 1.).
1. Beati qui ambulant in viis Dómini. 2. Magnificat anima mea Dóminum. 3. Christus regnat, Ghristus imperat. 4. Salvandos salvas gratis. 5. Coeli enarrant glóriam Dei. 6. Laudant angeli atque archangeli. 7. Imploramus, Dómine, cleméntiam tuam. 8. Quid ergo baptizas, si tu non es Christus, neque Elias, neque prophéta? Ego baptizo in aqua. 9. Caeci vident, claudi ambulant. 10. Beatus vir qui timet Dóminum. 11. Benedictus es qui sedes super Chérubim. 12. Habétis custódiam. 13. Ira non habet misericórdiam. 14. Vinum non habent. 15. Fidüciam habémus ad Deum. 16. Quantum debes domino meo? 17. Video coelos apértos. 18. Gallina cóngregat pullos suos sub alas. 19. Prophétae testimonium pérhibent. 20. Sedes ad déxteram. 21. Oramus per mérita sanctórum tuórum. 22. Timétis Dóminum. 23. Justi exspéctant Dóminum. Habitas in sancto. 24. Dómine, tu das escam. Novum mandatum do. 25. Servi Dei, statis in atrns Dei nostri. 26. Bona creas, sanctificas, vivificas et praestas.


1. beatus, gelukkig. 6. archangelus, Chérubim (onqui, die. aartsengel. verbogen), ambulo, ik wan- 7. implóro, ik roep cherubijnen, del. aan. 12. habeo, ik heb.
2. magnifico, ik 8. quid ergo, waar- custódia, wacht, maak groot. om dan? 13. ira, toorn.
3. regno, ik regeer. baptizo, ik doop. 14. vinum, wijn. impero, ik heers. si, als. 15. [idücia, ver-
4. salvandus, uitver- neque, noch. trouwen.
korene. ego, ik. ad, op.
salvo, ik behoud, aqua, water. 16. quantum, hoeveel,
red. 9. caecus, blind. débeo, ik ben
gratis, om niet, video, ik zie. schuldig.
zonder hun ver- claudus, lam. 17. apértus, open.
dienste. 10. timeo, ik vrees.
5. enarro, ik ver- 11. benedictus,
kondig. gezegend.
DERDE VERBUIGING
Dat. Acc. Abl.
7. Martyr, martelaar; Pater, vader; Caput, hoofd.
Meerv. Enk.
patres caput
patrum capitis
patribus capiti
patres caput
patribus capite
Enk. Nom. martyr Gen. martyris
martyri
Meerv. martyres martyrum martyribus
martyrem martyres martyre martyribus
Meerv.
capita
capitum
capitibus
capita
capitibus
Enk. pater patris patri patrem patre
Opm. 1. Voor deze verbuiging moeten we altijd de Nom. en de Gen. kennen; de uitgangen van de overige naamvallen komen dan in de plaats van de genitief-uitgang -is: rex, koning. Gen. reg-is, Dat. reg-i, enz.
Opm. 2. De onzijdige woorden gaan juist zo, behalve dat natuurlijk de Acc. enk. = Nom. enk., en dat Nom. en Acc. meerv. uitgaan op -a.
Opm. 3. Alle onz. woorden op -as, b.v. corpus, lichaam, Gen. córporis, en vele andere op »us b.v. virtus, deugd, kracht, gen. virtütis, gaan volgens déze verbuiging, dus als caput en pater (niet


naar de 2e). Evenzo vele woorden op -er b.v. venter, schoot, Gen. ventris; en alle onz. woorden op -ma, baptisma, doopsel, Gen. baptïsmatis.
OEFENING 6
1. Mater Creatóris. Mater Salvatóris. 2. Splendor Patris. Amator castitatis. Fortitüdo martyrum. Lumen confessórum. Püritas virginum. 3. Per nativitatem tuam. Per labóres tuos. Per resurrectiónem tuam. Per ascensiónem tuam. 4. Per mystérium sanctae incarnatiónis tuae. Per crucem et passiónem tuam. 5. Foéderis arca. Sancta Virgo Virginum. Regina Martyrum. Regina confessórum. Regina virginum. Refügium peccatórum. 6. Deliciae regum. Verbum caro factum. Corpus Christi. Aqua lateris Christi. Intra vülnera tua. 7. In nómine Dómini. Magna ópera Dómini. 8. Cogitatióne, verbo, et ópere. In cruce. 9. Ex voluntate carnis. 10. In necessitatibus nostris. In oratiónibus nostris. Dolóres inférni. 11. Patres nostri. 12. Ecce lignum crucis. 13. Benedicta tu in mulièribus. 14. Tu ad déxteram Dei sedes in gloria Patris. Et laudamus nomen tuurt in saéculum : et in saéculum saéculi. 15. Corpora vestra membra sunt Christi. 16. Lucérna córporis tui est óculus tuus. 17. Nomina vestra scripta sunt in coe'lo. 18. Gloria in excélsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis. In pace. 19. Confiteor unum baptisma in remissiónem peccatórum. Et exspécto resurrectiónem mortuórum. 20. Quam dilécta tabernacula tua, Dómine virtütum. 21. Deus laetificat juventütem meam. 22. Cum angeliset archangelis, cum Thronis et dominatiónibus. 23. Córporis et sanguinis tui sacra mystéria. 24. Léctio epistolae beati Joannis apóstoli. 25. Vos estis lux mundi.
26. Ave verum corpus, natum Ex Maria Virgine.
27. Tulisti clavos, lanceam, Multamque ignominiam,
Innümeros dolóres Sudóres et angóres. 28. Vetustatem nóvitas, Umbram fugat véritas, Noctem lux eliminat.
1. mater, moeder. Creator, Schepper.
Salvator, Zaligmaker.
2. splendor, glans. amator, beminnaar.
castitas, kuisheid.
fortitüdo, sterkte. lumen, licht. conféssor, belijder.
Moller — Het Kerklatijn — 2


puntas, zuiverheid.
virgo, (Gen. virginis), maagd.
3. nativitas, geboorte.
labor, moeite. resurréctio (Gen. -ónis), verrijzenis.
ascénsio (-ónis). hemelvaart.
4. mystérium, het geheim.
incarnatio (-ónis), menswording.
crux (crucis), kruis.
passio, lijden.
5. foedus (fóéderis), verbond, ar ca, ark. refügium, toevlucht.
peccator, zondaar.
6. delïciae (altijd meerv.), genot.
caro (carnis), vlees.
factus, geworden. latus (lateris), zijde.
intra, binnen. vulnus (vülneris), wonde.
7. nomen (nóminis) naam.
opus (óperis), werk.
8. cogitatio (-ónis), gedachte.
9. ex, uit.
volüntas (-tatis), wil.
10. necéssitas
(-tatis), nood. dolor, smart. inférnum, hel.
12. lignum, hout.
13. in, onder.
15. membrum, lidmaat.
16. lucérna, licht. óculus, oog.
17. scriptus, geschreven.
18. pax, pacis, vrede.
homo (hóminis), mens.
19. confiteor, ik belijd.
remissio (-ónis), vergiffenis. exspécto, ik verwacht.
mórtuus, dode.
20. quam, hoe. diléctus, geliefd. tabernaculum, woning.
Hier is uitgelaten: sunt, 't werkw. zijn (wordt dikwijls uitgelaten).
21. laeti[ico, ik verblijd.
27. tulisti, gij hebt verdragen.
clavus, spijker. lancea, lans. multus, veel. ignominia, smaad. innümerus, ontelbaar.
sudor, zweet, benauwdheid. angor, angst.
OEFENING 7
Eerst leren de GEBIEDENDE WIJS aktief van laudo en deleo. Nr. 29 en 30.
I. Laudate nomen Dómini. 2. Humiliate capita vestra Deo. 3. Doce me justificatiónes tuas. 4. Honóra patrem tuum et matrem


tuam. 5. Nómini tuo da glóriam. 6. Libera me, Dómine, de morte aetérna. 7. Sancti et justi, in Domino gaudéte. 8. Sede a dextris meis. 9. Vidéte ópera Dei. 10. Libera me de sanguinibus, Deus, Deus salütis meae. 11. Et secündum multitüdinem miseratiónum tuarum : dele iniquitatem meam. 12. Amplius lava me ab iniquitate mea, et a peccato meo munda me. 13. Vide humilïtatem meam. 14. Vidéte si est dolor sicut dolor meus. 15. Ministérium tuum imple. A periculis cunctis libera nos. 16. Impetra apud tuum dilectum Filium cunctórum véniam peccatórum. 17. Ego egénus sum, Deus adjuva me. A viro iniquo libera me. 18. Spera in Deo. Laudate, püeri, Dóminum. 19. Libera nos a malo. Praédica verbum.
20. Lauda, Sion, Salvatórem Lauda ducem et pastórem In hymnis et canticis.
21. Docti sacris institütis, Panem, vinum in salütis Consecramus hóstiam.
22. Salve, mundi Dómina, Coelórum Regina: Salve, Virgo virginum. Stella matutina.
Salve, plena gratia, Clara luce divina: Mundi in auxilium, Dómina, festina.
2. humilio, ik verneder.
vester, uw (van meer personen). Deo is Datief hier.
3. dóceo, ik leer. me, mij. justificatio (-ónis), gerechtigheid.
4. honóro, ik eer.
5. do, ik geef.
6. libero, ik bevrijd. mors (mortis), dood.
aetérnus, eeuwig.
7. gaüdeo, ik verheug mij.
8. a, aan de kant van, aan.
dextrae meerv. hetzelfde als déxt( e)ra.
10. de, van.
sanguis (sanguinis), bloed, bloedschuld. salus, heil.
11. multitüdo (-dinis), menigte. miseratio (-ónis), ontferming.
déleo, ik verdelg.
iniquitas (-tatis), ongerechtigheid. 12. amplius, meer en meer.
lavo, ik reinig. mundo, ik zuiver.
13. humilitas (-tatis), ellende.
14. si, of.
sicut, zoals.
20. dux (ducis), leider.
pastor, herder. hymnus, lofzang. canticum, lied.
21. doctus, onder¬
wezen.


22. stroof 2: plena en clara staan in de Nom., gratia in de Abl.
clarus, schitte¬
lux (lucis), licht. divinus, goddelijk. Zinsverband:
rend.
Domina, festina
in auxilium mundi.
festino, ik haast
mij.
in, tot.
VERVOLG VAN DE DERDE VERBUIGING
8. Opm. 1. Vele woorden van de derde verbuiging hebben in de Gen. meerv. de uitgang -ium in plaats van -um, b.v. turris, toren. Gen. turris; Gen. meerv. türrium; urbs, stad. Gen. urbis. Gen. meerv. urbium. Dit zijn vooral zeer veel woorden die in de Gen. enk. twee medeklinkers hebben vóór de uitgang -is, en woorden die in de nom. uitgaan op -is.
Opm. 2. Enkele woorden op -is hebben in de Acc. enk. dikwijls -im in plaats van -em: Turrim = turrem. Diezelfde kunnen in de Abl. enk. -i hebben in plaats van -e, turri = turre.
Opm. 3. De onzijdige woorden op -e en -al en -ar hebben in de Abl. enk. altijd -i; in de Gen. meerv. altijd -ium, en in de Nom. en Acc. meerv. altijd -ia. Mare, zee. Gen. maris; Abl. mari; Nom. Acc. meerv. maria; Gen. meerv. marium.
1. Lumen córdium. Cordis intima. 2. Dómine, cumulamus altaria tua donis devótae plebis. 3. In torculari. Torcularia tua redundant vino. 4. Muta animalia. Multitüdo multórum animalium. 5. Reptilia reptant super terram. 6. Turris Davidica. Turris ebürnea. 7. Altaria tuai, Dómine virtütum. Rex meus et Deus meua. Ad altare Dei. 8. Corda, voces et ópera. Ex toto corde tuo. Sursum corda. Voluptas córdium. 9. Usque ad turrim. Muri türrium. In türribus. 10. In medio ürbium. Similitüdo quatuor animalium. 11. A mari usque ad mare. Vólucres coeli et pisces maris. In rubro mari. In siti. 12. Nóctium phantasmata. Maria et flümina. 13. Lumen ad revelatiónem géntium. 14. Virgo sacrata da virtütem contra hostes tuos. 15. Vident óc,uli mei salutare tuum. 16. Rete piscium. Linguae infantium. 17. O memoriale mortis Dómini. 18. Luminaria magna. Solémnia celebramus sanctórum. 19. Ave maris stella
OEFENING 8


20. Cohaerédes et sodales sanctórum civium. 21. O Rex géntium salva hominem. 22. Simulacra géntium argentum et aurum (sunt). Vos estis sal terrae. 23. Laxate rétia vestra in captüram.
1. ïntimum, 't binnenste, verborgenheid.
2. cümulo, ik belaad. 6. eburneus, ivoren.
16. infans (-ntis), kind.
18. solemne (onz.), plechtige herdenking.
20. cohaeres (édis), erfgenaam.
22. simulacrum, afgodsbeeld.
23. rete, net.
BIJVOEGELIJKE NAAMWOORDEN VAN DE DERDE VERBUIGING
9. Zeer veel bijv. n.w. behoren tot de 3e verbuiging. We moeten drie soorten onderscheiden:
1. Die op -is. Deze hebben het mannel. en vrouwel. volkomen gelijk; maar in t onz. gaat de Nom. en Acc. enk. uit op -e, Nom. Acc. onz. meerv. -ia, fidélis, trouw, onz. fidéle.
Deze hebben alle in Abl. enk. -i, Gen. meerv. -ium.
2. Enige op er (die dus niet tot de tweede verbuiging behoren). Deze zijn geheel gelijk aan die op -is, behalve dat de Nom. mannel. enk. uitgaat op -er: céleber, bekend, beroemd, Gen. célebris, vrouwe'1. célebris onz. célebre.
Pauper: arm behoort onder nr. 3 ,(dus alle geslachten pauper).
3. Alle andere bijv. n.w. Deze hebben voor manlijk, vrouwelijk en onzijdig dezelfde vormen, behalve dat natuurlijk de Acc. enk. onz. gelijk is aan de Nom. zoals altijd: b.v. simplex, eenvoudig; vir simplex, mülier simplex, cor (onz. = hart) simplex; Acc. virum simplicem, mulierem simplicem, cor simplex. De meeste hebben -i in de Abl. enk.: sirflplici, en -ium in de Gen. meerv. simplicium. In t onzijdig hebben ze alle in Nom. en Acc. meerv. -ia in plaats van -a: simplicia. Alleen vetus oud. Gen. véteris, 't enige op -us dat niet van de tweede verbuiging is, heeft vétera (en Abl. enk. vetere, Gen. meerv. veterum).
OEFENING 9
1. Panis supersubstantialis. 2. Spiritualis dulcédo, Incomprehensibilis Majéstas. 3. Virgo potens. Virgo clemens. Mater amabilis. Mater admirabilis. Virgo fidélis. Vas spirituale. Vas honorabile.


Vas insigne devotiónis. 4. Regina sanctórum omnium. Regina sine labe originali concépta. 5. Fidélium animae. 6. Memória mirabilium Dei. Praecélsum et venerabile Sacraméntum. Donum transcéndens omnem plenitüdinem. 7. Per ómnia saécula saeculórum. 8. Beati mites, Beati misericórdes. 9. Alacri corde. 10. Hóstiae spirituales et acceptabiles Deo. 11. Lumen admirabile. 12. Expurgate vetus ferméntum. 13. Regale sacerdótium. 14. Laudate Dóminum, omnes gentes. 15. Super mei et ómnia. 16. Pater paüperum. 17. Imples omne animal' benedictione. 18. Vólucres coeli et pisces maris. 19. Nomen célebre. 20. Sermo céleber. 21. Praecéptis salutaribus. 22. Süpplici confessiöne. 23. Quare tristis es anima mea. 24. Simile est regnum coelórum hómini patrifamilias.
25. Salve, Virgo florens.
Mater illibata.
Regina cleméntiae,
Stellis coronata.
1. panis, brood. supersubstantialis, bovennatuurlijk.
spiritualis, geestelijk.
dulcédo (-dinis), zoetheid. incomprehertsibilis, onbegrijpelijk. Majestas (-tatis) majesteit. 3. potens, machtig. clemens, genadig. amabilis, beminnelijk.
admirabilis, bewonderenswaardig, vas, vat. honorabilis, eerwaardig.
insignis, uitstekend.
devótio (-ónis), godsvrucht.
4. omnis, elk, alle. sine, zonder. labes, smet. originalis, erfelijk. concéptus, ontvangen.
(concépta is Nom.).
5. fidélis, gelovige.
6. mirabilis, wonderbaar, (mirabilium is Gen. onz. meerv. als zelfst. n.w. gebruikt). praecélsus, verheven.
venerabilis, eerbiedwaardig.
Sacraméntum,
sakrament.
donum, gave.
transcéndens,
overtreffend.
plenitüdo
(-dinis), volheid.
8. mitis, zachtmoedig.
miséricors (-córdis), barmhartig.
9. alacer, opgeruimd.
14. gens (-ntis),volk.
15. ómnia, alles; onz. meerv. zelfst. gebruikt van omnis.
17. impleo, ik vervul.
animal, levend wezen, dier.


benedictio (-ónis), zegen. 18. vólucris, vogel.
piscis, vis. 20. sermo, gerucht.
22. conféssio (-ónis),
belijdenis. 24. patrifamilias, is de Dat. van paterfamilias, huis¬
vader.
25. florens, bloeiend. illibatus, onbesmet.
OEFENING 10
Eerst leren TEGENW. TIJD v. d. AANT. WIJS aktief van emo Nr. 31.
1. Convértit mare in aridam. 2. Ventis et mari imperat. 3>. Christus vincit. 4. Vivis et regnas. 5. Credo in unum Deum, Patrem omnipoténtem, factorém coeli et terrae, visibilium omnium, et invisibilium. 6. Hilarem datórem diligit Deus. 7. Jesus surgit a coena, et ponit vestiménta sua. Deinde mittit aquam in pelvim. 8. Majestatem tuam laudant Ange'li, adórant Dominatiónes, tremunt Potestates. 9. Süpplices rogamus ac pétimus. 10. Corporali jejünio vitia cómprimis, mentem éleva. 11. Tollis peccata mundi. 12. Omnes dii géntium daemónia (sunt). 13. Cum angelis et archangelis, cum Thronis et Dominatiónibus, hymnum glóriae tuae canimus. 14. Omnia flümina intrant in mare, et mare non redündat. 15. Nunc dimittis servum tuum, Dómine, secündum verbum tuum in pace, 16. Officium sacrificii committit Christus presbyteris.
17. Ecce panis Angelórum,
Factus cibus viatórum,
Vere panis filiórum,
Non mitténdus canibus.
factor, maker, schepper.
visibilis, zichtbaar.
invisibilis, onzichtbaar; deze twee woorden staan hier in de Gen. onz. meerv. visibile, zichtbaar ding.
1. convérto, ik verander.
arida, droog land.
2. ventus, wind. impero, ik beveel.
3. vinco, ik overwin.
4. vivo, ik leef.
5. credo, ik geloof. omnipotens, almachtig.
6. hilaris, blij.
dator, gever. diligo, ik bemin.
7. surgo, ik sta op. pono, ik leg af. vestiméntum, (opper-) kleed. deinde, vervolgens.
mitto, ik doe in.


pelvis, bekken.
8. majestatem behoort bij alle drie de werkw.
adóro, ik aanbid. dominatio, heerschappij.
tremo, ik beef (voor).
potéstas, macht.
9. supplex, smekend. peto, ik bid, vraag.
10. corporalis, lichamelijk.
jejünium, vasten. vitium, ondeugd. cómprimo, ik bedwing.
mens (mentis), verstand, geest. élevo, ik verhef.
11. tollo, ik neem weg.
12. dii, van deus. daemónium, boze geest; 't werkw. zijn wordt dikwijls weggelaten.
OEFENING 11
13. thronus, troon. cano, ik zing.
14.Jlumen (-inis), stroom.
intro, ik ga in. redündo, ik vloei over.
17. [actus, geworden. cibus, voedsel. viator, reiziger, aardse pelgrim. vere, werkelijk. mitténdus, te werpen.
Eerst leren TEGENW. TIJD AANT. WIJS aktief van audio, Nr. 32.
1. Dórmiunt in somno pacis. 2. Benedictus qui venit in nómine Dómini. 3. Inclina, Domine, aurem tuam ad preces nostras. 4, Timéte Dóminum, omnes sancti. 5. Cor mundum crea in me. Deus, Deus salütis meae. 6. Dóminus custódit te ab omni malo. 7. Dóminus diligit justos. Dóminus illüminat caecos. 8. Aperis, et nemo claudit; claudis et nemo aperit. 9. Deus, tu seis insipiéntiam meam. 10. Dóminu,s scit cogitatiónes hóminum. 11. Nunc scimus quia seis omnia. 12. Scio ópera tua. 13. In monte sancto in loco célebri. 14. Célebre factum est nomen. 15. Paüperes semper habétis. 16. Beati qui nunc esuritis. 17. Beati qui lugent. Beati qui esüriunt et sitiunt justitiam. 18. Expurgate vetus ferméntum. 19. Nemo mittit vinum novum in utres véteres. 20. Scit quia vera dicit. In multis offendimus omnes. 21. Sacérdos coóperit calicem, discoóperit calicem. 22. Véniunt ad vos in vestimentis óvium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces.
23. Ave maris stella,
Dei mater alma,
Atque semper virgo,
Felix coeli porta.


1. dormio, ik slaap. 8. apério, ik open. 17. lügeo, ik treur. somnits, slaap. nemo, niemand. sitio, ik heb dorst.
2. Qui, die. claudo, ik sluit. 18. expürgo, ik zuivénio, ik kom. 9. scio, ik weet. ver, ik doe weg.
3. inclïno, ik buig, insipiéntia, onver- ferméntum, zuur-
stand. desem.
auris, oor. 11. quia, dat. 19. ufer (utris),
prex (precis), 13. mons, berg. (lere) zak.
gebed. 14. factus, geworden. 21. coopério, ik bedek
5. creo, ik schep. 15. pauperes, staat in discoopério, ik 7726, mij. cle 4c n.v. ontdek.
salus (-ütis), heil. 16. nunc, nu. 23. almus, zegenend,
6. custódio ab, ik esürio, ik heb verheven.
behoed voor. honger. atque, en.
^e' u* <7UI' 9'j die (het felix, gelukkig.
malum, 't kwaad. werkw. staat in porta, poort.
7. illümino, ik ver- de 2e pers.).
licht.
VIERDE VERBUIGING
10. Fructus, vrucht. Cornu hoorn, kant.
Enkelv. Meerv. Enkelv. Meerv.
Nom. fructus fructus cornu córnua
Gen. fructus früctuum cornus córnuum
Dat. früctui früctibus cornu córnibus
Acc. fructum fructus cornu córnua
Abl. fructu früctibus cornu córnibus
Opm. 1. De woorden op -us zijn bijna alle manlijk; enkele zoals tribus, stam zijn vrouwelijk; de onzijdige gaan alle uit op -u.
Opm. 2. Jesus heeft in de Acc. Jesum, in alle overige naamv., ook in de Voc.: Jesu.
Opm. 3. Verschillende woorden hebben in Dat. en Abl. meerv. -ubus in plaats van -ibus.
Opm. 4. Volgens deze verbuiging gaan geen bijv. n.w.


OEFENING 12
1. Per advéntum tuum. In advéntu. 2. In conspéctu divinae Majestatis tuae. In spiritu humilitatis. 3. De fructu lignórum. De terrae früctibus. 4. Sénsuum deféctui. 5. Labor manuum mearum. 6. In gelu noctis. 7. Génua debilia roborate. Prócidit ad génua Jesu. Flexis génibus. 8. Cum sancto Spiritu. 9. Ardóre et aestu. 10. Principes tribuum. In tribu et familia patris. In tribubus vestris. Ex omnibus tribubus. Per tribus vestras. 11. In pórticu Salomónis. Subter pórticus templi. 12. In intróïtu portarum. 13. Ante conspéctum géntium. 14. Sed Patris, et Filii, et Spiritus sancti una est divinitas, aequalis gloria, coaetérna Majéstas. Qualis Pater, talis Filius, talis Spiritus sanctus. 15. Léctio actuum apostolórum. 16. Salutare vultus mei. 17. In cornu evangélii; in cornu epistólae. Cornu altaris. 18. Cum omni militia coeléstis exércitus hymnum glóriae tuae canimus. 19. Vide manus meas. 20. Tuam sanctam et immaculatam conceptiónem devóto afféctu récolo.
1. advéntus, komst, Advent.
2. conspéctus, gezicht.
spiritus, geest. humilitas (-tatis) nederigheid.
3. lignum, hout, boom.
4. sensus, zintuig. deféctus, gebrekkigheid.
5. labor, arbeid. manus, hand.
6. gelu, vorst, het vriezen.
7. genu, knie. débilis, zwak. róboro, ik sterk. prócido ad, ik val neer voor.
flexus, gebogen.
9. ardor, gloed. aestus, hitte.
10. princeps, hoofd. tribus, stam.
11. pórticus, zuilengang.
OEFENING 13
subter, onder. 12. intróitus, ingang. 14. sed, maar. divinitas, Godheid.
aequalis, gelijk. coaetérnus, eveneeuwig.
qualis, hoedanig. (est is hier weggelaten ook bij talis, zodanig). 17. cornu, hoorn; hier: zijde, kant.
Eerst leren de GEBIEDENDE WIJS aktief van de derde en vierde vervoeging. Nr. 31 en 32.
1. In nómine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti, Amen. Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto. 2. Credo in Spiritum Sanctum


Dóminum et vivificantem; qui ex Patre Filióque procédit. 3. Benedictus fructus ventris tui, Jesus. 4. Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine. 5. Pax Dei exsüperat omnem sensum. 6. Accénde lumen sénsibus. 7. Dómine Jesu Christe, Fili Dei vivi. 8. Pretiósa in conspéctu Dómini mors Sanctórum. 9. Pater in manus tuas comméndo spiritum meum. 10. Dómine, Jesu Christe, Rex glóriae, libera animas omnium fidélium defunctórum, de poenis inférni et de profündo lacu. 11. Se dat suis manibus. 12. Benedicite gelu et frigus Domino. 13. In nómine Jesu. 14. Imple cornu tuum óleo. 15. Gressus meos dirige secündum elóquium tuum. 16. Et ecce draco magnus rufus, habens capita septem et córnua decem. 17. A solis ortu usque ad occasum laudabile (est) nomen Dómini. 18. Veni Sancte Spiritus, reple tuórum corda fidélium. 19. A flagello terraemótus libera nos, Dómine. 20. Qui vivis et regnas cum Deo Patre, in unitate Spiritus sancti, Deus, per ómnia saécula saeculórum. 21. Eja, mea labia, nunc annuntiate laudes et praecónia Virginis beatae. Dómina, in adjutórium meum inténde, me de manu hóstium poténter defénde. 22. Dómina nostra, tuo Filio nos reconcilia, tuo Filio nos comménda, tuo Filio nos repraesénta. 23. Benedicite, omnes spiritus Dei, Domino. 24. Amant primos recübitus in coenis, et primas cathedras in synagógia. 25. Venite omnes.
26. Pie Pelicane, Jesu Dómine,
Me immündum munda tuo Sanguine.
27. Sumunt boni, sumunt mali, Sorte .tarnen inaequali Vitae vel intéritus.
28. Oro suppléx et acclinis, Cor contritum quasi cinis, Gere curam mei finis.
2. vivificans, levengevend.
procédo, ik kom voort.
3. venter, schoot.
4. incarnatus, vlees geworden.
5. exsüpero, ik overtref.
sensus, gevoel.
6. accéndo, ik ontsteek.
sensus, zin, geest.
7. vivus, levend.
8. pretiósus, kostbaar.
in, vertaal: voor, (est is weggelaten).
9. comméndo, ik beveel (aan).
10. libero, ik bevrijd. poena, straf. profündus, diep. lacus, poel.
11. do, ik geef. se. zich.
suus, zijn eigen.
12. benedico (met Dat.), ik zegen. frigus, koude.


14. impleo, ik vul. 21. eja, welaan. cathedra, zetel. óleum, olie. labium, lip. synagóga, verga-
15. gressus, schrede. laus (laudis), lof. dering, synadkigo, ik richt. praecónium, ver- goge.
elóquium, woord, heerlijking. 26. pius, liefderijk,
bevel. beatus, heilig. pelicanus, peli-
16. draco, draak. adjutórium, hulp. kaan.
rufus, rossig. inténdo in, ik immündus, onrein.
habens, hebbend, geef acht op. mundo, ik zuiver,
met. de, uit. reinig.
septem, zeven. hostis, vijand. 27. sumo, ik nuttig.
decem, tien. poténter, met sors (sortis), lot,
17. a, van af. kracht. uitkomst.
sol, zon. deféndo, ik ver- tarnen, echter.
ortus, opkomst. dedig, red. (me inaequalis, onge-
occasus, onder- defende). lijk.
gang. 22. reconcilio (met intéritus, onder-
laudabilis, lof- Dat.), ik ver- gang> dood.
waardig. zoen met. 28. acclinis, neerge-
18. répleo, ik vervul. repraesénto, ik bogen.
19. flagéllum, gesel, vertoon, stel voor. contritus, verramp. 24. amo, ik houd van, morzeld. terraemótus, heb graag. quasi, als, cinis, aardbeving. primus, eerste. as, stof.
nos, ons. recübitus, zit- 9ero curam (met
20. ünitas (-tatis), plaats. Gen.), ik draag eenheid. zorg voor.
VIJFDE VERBUIGING
Enkelv. Meerv.
Nom. dies, dag dies
Gen. diéi diérum
Dat. diéi diébus
Acc. diem dies
Abl. die diébus
Opm. 1. De woorden van deze verbuiging zijn alle vrouwelijk (dies is ook wel manlijk).


Opm. 2. In de Gen. en Dat. enk. heeft de e van d'uitgang -éi (bij meerlettergrepige woorden) alleen dan de klemtoon, wanneer er een klinker voorafgaat: diéi, maar fidei.
Opm. 3. Volgens deze verbuiging gaan geen bijv. n.w.
OEFENING 14
1. Dies irae. In die judicii. Dies magna et amara valde. 2. Tértia die. Dies dominica. In diébus Heródis regis. Sequénti die. Omnibus diébus vitae meae. In longitüdinem diérum. Per singulos dies. 3. Mystérium fidei. Actus fidei, spei, et charitatis. 4. Avérte faciem tuam a peccatis meis. Ante faciem tuam. 5. Dies diéi erüctat verbum: et nox nocti indicat sciéntiam. 6. Justus ex fide vivit. 7. Mülier, magna est fides tua. 8. Per fidem. 9. Numerus diérum hóminum ut multum centum anni. 10. In fide vivo Filii Dei. 11. Benedicite glacies et nives Domino: benedicite noctes et dies Domino. 12. Sicut corpus sine spiritu mórtuum est, ita et fides sine opéribus mórtüa est. 13. Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies sal'ütis. 14. Vigilate quia nescitis diem neque horam. 15. In die resurrectiónis. Post dies octo. 16. In méntibus nostris verae fidei sacramenta confirma. 17. Pie Jesu Dómine, dona eis réquiem. 18. Resistite fortes in fide.
19. Sub divérsis speciébus, Signis tantum et non rebus, Latent res eximiae.
Caro cibus, Sanguis potus, Manet tarnen Christus totus Sub utraque specie.
1. judicium, oordeel. amarus, bitter. valde, zeer.
2. tértius, derde.
in wordt bij tijdsbepalingen dikwels weggelaten. dominicus, wat aan dominus behoort.
sequens, volgend. longitüdo, lengte.
per, gedurende. singuli, ieder afzonderlijk (dag aan dag). 3. fides, geloof. actus, oefening. spes, hoop. charitas (-tatis), liefde.
avérto, ik wend af.
facies, gelaat.
5. erücto, ik galm toe.
indico, ik deel mede.
sciéntia, kennis, tijding.
8. per, door.
9. ut multum, ten hoogste (est is weggelaten). centum, honderd.


10. zinsverband: in fide Filii Dei.
11. glacies, ijs. nix (nivis), sneeuw.
12. ita et, zo ook. opus (óperis), werk.
13. témpus (-poris), tijd.
acceptabilis, aangenaam.
14. quia, omdat. néscio, ik weet niet.
neque, noch.
19. sub, onder. divérsus, verschillend.
spécies, gedaante. signum, teken, res, ding, werkelijkheid.
lateo, ik ben verborgen.
eximius, uitstekend.
Caro cibus est, Sanguis potus est.
maneo, ik blijf. uterque, ieder van beide (alleen uter verbuigt).
OEFENING 15
Eerst leren de TEGENW. TIJD AANV. WIJS aktief van laudo. Zie ook Nr. 25 Opm. 2.
Opm. Deze conjunctivus niet te verwarren met t praes. Indicat. van deleo.
1. Dómine non sum dignus, ut intres sub tectum meum. 2. Vigilate et orate, ut non intrétis in tentatiónem. 3. Meménto, ut diem Sabbati sanctifites. 4. Orémus Deum, ut cunctis mundum purget erróribus. 5. Exültet jam angélica turba coelórum. 6. Amémus Deum vivum. 7. Cessent jürgia maligna, cessent lites. 8. Non declines cor meum in verbum malitiae. 9. Victimae Paschali laudes immolent christiani. 10. Praestet fides supplementum sénsuum deféctui. 11. Cantémus hymnum. 12. Vos estis genus electum, ut virtütes Deil annuntiétis. 13. Humiliem me, exaltem te. Nihil cógitem nisi te.
14. Exültet orbis gaüdiis,
Coelum resültet laüdibus, Apostolórum glóriam Tellus et astra cóncinunt.
3. Meménto, gedenk.
5. exulto, ik juich. 12. electus, uitver 7. cesso, ik houd op. koren.


OEFENING 16
Eerst leren de TEGEN W. TIJD AANV. WIJS van de 3 andere vervoegingen.
Opm. Deze conjunctivi niet te verwarren met 't praes. Indicat. van laudo.
1. Corpus Dómini nostri Jesu Christi custódiat animam meam in vitam aéternam. 2. Ponant in Deo spem suam. 3. Deus autem spei répleat vos omni gaüdio... ut a'bundétis in spe et virtüte Spiritus sancti. 4. Advéniat regnum tuum. 5. Fiat volüntas tua sicut in coelo et in terra. 6. Flectamus génua. 7. Procedamus in pace. 8. Nostras deprecatiónes ne despicias. Dóminus consérvet eum, et vivificet eum, et beatum faciat eum in terra, et non tradat eum in animam inimicórum. 9. Ut mentes nostras ad coeléstia desidéria érigas, te rogamus, audi nos. 10. Ure igne sancti Spiritus renes nostros et cor nostrum, Dómine: ut tibi casto córpore serviamus, et mundo corde placeamus. 11. Fidélium animae per misericórdiam Dei requiéscant in pace. 12. Dómine, exaüdi oratiónem meam. Et clamor meus ad te véniat. 13. Benedicamus Domino. 14. Gratias agamus Domino Deo nostro. 15. Rorate coeli désuper, et nubes phiant justum. 16. In paradisum dedücant te angeli. Aetérnam habeas réquiem. 17. Gaüdeat tellus. Videamus vultum tuum. Benedicat vos omnipotens Deus. 18. Per te, Mater gratiae, videamus Regem in aula Sanctórum. 19. Voca me, ut videam te. Omnia agam propter te.
20. Panis angélicus fit panis hóminum:
Dat panis cóélicus figüris términum:
O res mirabilis! mandücat Dóminum Pauper, servus, et hümilis.
2. pono, stellen. suus, hun.
3. répleo, vervullen. ut, opdat.
abiindo (le verv.) overvloed hebben.
4. advénio, toekomen.
5. fio, geschieden. et, ook.
6. flecto, buigen.
7. procédo, voortgaan.
8. eum, hem.
anima, haat. 9. coeléstis, hemels. desidérium, verlangen.
érigo, opheffen. 10. uro, branden, ontvlammen. ren (renis), nier.


11. requiésco, rusten.
12. exaüdio, verhoren.
oratio, gebed. clamoT, geroep.
15. roro (1), dauwen.
désuper, van boven.
20. angélicus, van de
16. paradïsus, para-
nufces (-bis), wolk.
pluo (3),regenen.
dijs.
dedüco (3), geleiden.
engelen, engelachtig.
fio, worden. coélicus, hemels. figüra, voorafbeelding. términus, einde. servus, slaaf, zinsverband: pauper, servus, et hümilis mandücat Dóminum.
OEFENING 17
Leren het PRAESENS CONJUNCTIVI van sum Nr. 26. 1. Dóminus sit in corde meo et in labiis meis. 2. Dum lucem habétis, crédite in lucem, ut filii lucis sitis. 3. Tantus 1'abor non sit cassua. 4. Portus et refügium sis Christianórum. 5. Deo salus sit, honor, virtus et benedictio. 6. Percéptio, córporis tui, Dómine Jesu Christe, prosit ad tutamentum mentis et córporis. 7. Sim inter electos. 8. Recédant vetera, nova sint omnia, corda, voces et ópera.
9. Pauper sim propter te. Nihil solliciti sitis.
10. Tu dux ad astra et sémita, 11. Te lucis ante términum. Sis lacrymarum gaudium, Rérum Creator, póscimus: Sis dulce vitae praemium. Ut pro tua cleméntia
6. prosum, ik ben voordelig, ik help.
10. spreek uit: tu dux ad astr' et sémita; zinsverband: tu dux et sémita ad astra.
Sis praésul et custódia.
12. Sit laus plena, sit sonóra, Sit jucünda, sit decóra Mentis jubilatio.


BIZONDERHEDEN IN DE VERBUIGING
12. A. zelfstandige naamwoorden.
1. Vele eigennamen op -as gaan volgens de eerste verbuiging. Thomas gen. Thomae; de Voc. gaat uit op -a: Thoma. Ook eigennamen op -am verbuigen meermalen zo, b.v. Adam, Abraham, Gen. Abrahae, Adae.
2. Vele eigennamen blijven onverbogen; b.v. Israël, David, Jacob, Cherubim, Seraphim, b.v. domus Jacob = het huis van Jakob.
3. Pascha, pasen of paaslam is onz. en blijft dan onverbogen, of vrouwel. en is dan van de le verb. Gen. paschae.
4. Locus (2e verb.) plaats, heeft in 't meerv. loei en loca.
5. In de Dat. en Abl. meerv. van de derde verbuiging vinden we wel eens -is in plaats van -ibus: solemne, het plechtige, 'n plechtig offer: Dat. meerv. sol'emniis.
6. Vis — geweld, heeft Acc. vim, Abl. vi; de andere naamv. enk. komen niet voor; in 't meerv. vires; krachten, Gen. virium, enz.
7. Vas, vat, vaas, is in t enkelv. van de 3e verb.: gen. vasis, in 't meerv. van de 2e: vasa, vasorum, enz.
8. Domus van de 4e verbuiging heeft in de Abl. enk. domo. Gen. meerv. domorum, Acc. meerv. domos. Domi = thuis.
9. Sommige woorden komen in 't Latijn alleen in 't meerv. voor b.v. deliciae = genot; ténebrae = duisternis(sen); praecórdia (onz. meerv. van de 2e verb.), hart; arma (2e verb.), wapens; enz.
OEFENING 18
1. Domus mea domus oratiónis est. 2. Tu es sacérdos in aetérnum, secündum ordinem Melchisedech. Muri Jerüsalem. 3. Sanctum Jesu Christi Evangélium secündum Lucam. 4. Parate pascha ut manducémua. 5. Ubi est diversórium, ubi pascha cum discipulis meis mandücem? 6. Adae peccatum. Festum Sancti Thomae, Sancte Thoma; Sancte Andréa; Sancte Joannes Baptista. 7. In die solémni Paschae. In sinu Abrahae. 8. Habémus autem thesaürum in vasis fictilibus. 9. Munus in vase mundo. 10. Beati qui habitant in domo tua, Dómine. 11. Próximum erat Pascha Judaeórum. 12. Regnum coelórum vim patitur. 13. Atténdite a Scribis, qui amant
Moller — Het Kerklatijn — 3


salutatiónes in foro, et primas cathedras in synagógis, et primos discübitus in conviviis, qui dévorant domos viduarum. 14. Dilige Dóminum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex omnibus viribus tuis, et ex omni mente tua. 15. Immündus spiritus am'bulat per loca arida, quaerens réquiem, et non invenit. 16 Judicate mane judicium, et erüite vi oppréssum de manu calumniantis. 17. Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias Adae. 18. Be* nedicimus vobis de domo Dómini. 19. Mitte manum tuam, et cognósce loca clavórum. 20. Tu gloria Jerusalem, tu laetitia Israël. 21. In domo Patris mei multae mansiónea sunt.
22. Sacris solèmniis juncta sint gaüdia, Et ex praecórdiis sonent praecónia. Recédant vétera, nova sint ómnia, Corda, voces, et opéra.
23. Salve, urbs refügii, Turrisque munita David, propugnaculis Armisque insignita.
2. ordo (-órdinis), scriba, schriftge- éruo, ontrukken,
orde. leerde. oppréssus, onder-
4. paro (1), berei- salutatio, begroe- drukte, den. ting. vi hoort bij
5. ubi, waar. forum, markt. oppréssum. diversórium, discübitus, zit- calümnians, feestzaal. plaats (aan lasteraar. mandücem, zou tafel). 22. junctus, verkunnen eten. convivium, gast- bonden.
7. solémnis,plechtig. maal. sono (1), klinken. sinus, schoot. dévoro, verslin- recédo, terug-
8. thesaurus, schat. den. wijken.
fictilis, van leem, vidua, weduwe. 23. (uit 'n lofzang op
van aarde. 14. diligo, beminnen. de H. Maagd).
9. munus, gave. 15. aridus, dor. munitus, ver-
10. habito (1), wo- quaerens, sterkt.
nen. zoekend. propugnaculum,
11. próximus, nabij. 16. jüdico, oordelen, bolwerk.
12. patitur, lijdt. uitspreken. insignitus, goed
13. atténdo a, zich mane, 's morgens voorzien met. wachten voor. vroeg.


OEFENING 19 *
Eerst leren TEGENW. TIJD VAN DE ONBEPAALDE WIJS aktief, en t TEGENW. DEELWOORD van de vier vervoegingen (zie ook Nr. 44).
1. Salva nos, Dómine vigilantes; custódi nos dormiéntes: ut vigilémus cum Christo, et requiescamus in pace. 2. Ave Jesu, Pastor fidélium, adaüge fidem omnium in te credéntium. 3. Ad te suspiramus, geméntes et flentes. 4. Ego diligéntes me diligo. 5. Viri debent diligere uxóres suas. 6. Pax multa (est) diligéntibus legem tuam. 7. Servire Deo regnare est. 8. Nolite obdurare corda vestra. 9. Servi, obedite dóminis carnalibus cum timóre et tremóre, in simplicitate cordis vestri, sicut Christo: non ad óculum serviéntes, quasi hominibus placéntes, sed ut servi Christi. 10. Odiéntes malum, adhaeréntes bono: charitate fraternitatis invicem diligéntes: honóre invicem praeveniéntes. 11. Gaudére cum gaudéntibus, fiere cum fléntibus. 12. Nolite sperare in iniquitate. 13. Audémus dicere. 14. Dómine, doce nos orare. 15. Hymnum glóriae tuae canimus, sine fine dicéntes: Sanctus, sanctus, sanctus Dóminus Deus. 16. Consecratio Córporis et Sanguinis Dómini nostri Jesu Christi fiat accipiéntibus in vitam aeternaim. 17. Veni, illümina s^déntes in ténebris. Aeterno punis igne non amantes te.
18. Jesu, spes poeniténtibus, Quam pius es peténtibus, Quam bonus te quaeréntibus Sed quid inveniéntibus.
19. O Mülier fortis,
Et invicta Judith.
Pulchra Abisag virgo Verum fovens David.
20. Ingemisco tamquam réus, Culpa rubet vultus meus, Supplicanti paree, Deus.
Inter oves locum praesta, Et ab haedis me sequéstra, Statuens in parte dextra.
1. salvo (1), behoeden.
nos, ons. vigilantes, het deelwoord moet dikwels vertaald
worden door 'n zin: terwijl we waken (Nr. 44).
3. suspiro, smeken. gemo, zuchten. fléo, wenen.
4. ego diligo diligéntes me.
5. uxor, echtgenote.
6. diligéntibus, Datief: voor hun die.:, est is er.


lex (legis), wet.
7. sérvio (met Dat.) dienen.
8. nolite, wilt niet. obdüro, verharden.
9. obédio, gehoorzamen.
carnalis, lichamelijk, naar het lichaam.
tremor, 't beven. simplicitas, eenvoud.
quasi, als; ut, als.
10. ódio, haten. adhaéreo (met
Dat.) aanhangen.
bono, van bonum. fratérnitas, broederlijkheid. invicem, elkander. praevénio, voorkómen.
18. poeniteo, berouw hebben.
te, u.
quid, wat. inveniéntibus te.
19. Uit 'n loflied op de H. Maagd. foveo, koesteren.
20. ingemisco, zuchten.
tamquam, als. réus, schuldig. rübeo, rood zijn. vultus, gelaat. süpplico, smeken. parco (met Dat.) sparen.
ovis, schaap. haedus, bok. sequéstro, afscheiden.
statuo, stellen, plaatsen.
pars. (partis), deel, kant.
OEFENING 20
Hymni ex officio de Immaculata Conceptióne Beatae Mariae.
1. Salve, Virgo florens, Mater illibata.
Regina cleméntiae,
Stellis coronata.
Super omnes Angelos Pura immaculata,
Atque ad Regis déxteram Stans veste deaurata.
Per te, Mater gratiae, Dulcis spes reórum. Fulgens stella maris, Portus naufragórum,
Patens coeli janua, Salus infirmórum, Videamus Regem In aula Sanctórum.
2. Salve, Virgo sapiens, Dómus Deó dicata, Cólumna septémplici Ménsaque exornata.
Ab omni contagio Mundi praeservata: Ante sancta in ütero Parentis, quam nata.
Tü Mater vivéntium, Et porta es Sanctórum: Nova stella Jacob, Dómina Angelórum:
Zabulo terribilis, Acies castrórum:
Portus et refügium Sis Christianórum.


1. 2e stroof, spreek uit: Pür'immaculata, Atqu'ad Régis déxteram. vestis, kleed. deauratus, goudbestikt.
te, u.
pateo, open staan.
2. Ie stroof, spreek uit: Ménsaqu'éxornata.
dicatus, toegewijd. De twee laatste regels van de eerste stroof:
(domus): exornata colümna septémplici (evenals de tempel van Jeruzalem).
exornatus, versierd met. praeservatus ab, voorbehoed tegen.
2e st. spr. uit: ante sanct'in ütero.
ante, te voren, eerder.
sanctus, geheiligd. uterus, schoot. 3e str.: ét port'es Sanctórum; Dómin'angelórum. zabulo, datief van zabulus diabolus, dus: schrikkelijk voor de...
acies, slagorde, castra (altijd meerv.), legerplaats, leger.
BIZONDERHEDEN IN DE VERBUIGING 13. B. bijvoegelijke naamwoorden.
1. Alius heeft in 't onzijdig aliud.
2. Enige bijv. n.w. op -us en -er van de 2e verbuiging, hebben voor t manl. vrouwel. en onz. in de Gen. enk. -ius en de Dat. enk. -i. Dat zijn:
totus, geheel ullus, enig '
unus, één
uter, wie van beiden utérque, ieder van beiden.; beiden
alius, 'n ander alter, de ander neuter, geen (van twee) nullus, geen, niemand solus, alleen
dus Gen. alius, alterius, neutrius, utriusque enz.
Dat. alii, alteri, neutri, utrique enz.
Opm. Van uterque wordt alleen uter verbogen: dus vrouwel. utraque onz. utrümque, gen. utriusque, enz.
D^ klemtoon van de Gen. verspringt im verzen meermalen: tótius, (altérius bijna altijd zo).
3. Alius—alius, alter—alter betekent: de een—de ander; elkander.


4. Nequam, slecht; tot, zoveel; quot, hoeveel, blijven overal onverbogen.
OEFENING 21
1. Soli Deo gloria. 2. Tótius mundi sériem gubérnat. 3. Vae soli. 4. Magna poténtia Dei solius. 5. Deus totius consolatiónis. 6. Nulli malum pro malo reddéntes. 7. Aliud mandatum. 8. Dico alii: „Veni", et venit. 9. Uni dat quinque talénta, alii autem duo. 10. Quot panes habétis? 11. Generatio nequam est. 12. Et vos debétis alter altérius lavare pedes. Qui lotus est, non indiget nisi ut pedes lavet, sed est mundus totus. Et vos mundi estis, sed non omnes. 13. De ore tuo te jüdico, serve nequam. 14. Quot sunt dies annórum vitae tuae? 15. Quot undis lacrymarum. 16. Ego sum via, véritas, et vita. 17. Vos vocatis me, Magister et Dómine, et bene dicitis, sum étenim. 18. Cum unigénito Filio tuo, et Spiritu Sancto unus es Deus, unus es Dóminus: non in unius singularitate personae, sed in unius Trinitate substantiae. 19. Ad utilitatem quoque nostram totiüsque Ecclésiae suae Sanctae. 20. Alii per Spiritum datur sermo sapiéntiae: alii autem sermo sciéntiae. 21. Sicut enim in uno córpore multa membra habémus, ita multi unum corpus sumus in Christo, singuli autem alter altérius membra, in Christo Jesu Domino noatro. 22. Tota pulchra es amica mea. 23. Deus fidélium mentes unius éfficis voluntatis. 24. Et alias oves habeo. Sola fides süfficit.
25. Uni trinóque Domino Sit sempitérna gloria.
26. Per te sciSmus da Patrem, Noscamus atque Filium, Teque, utriüsque Spiritum, Credamus omni témpore.
3. vae, wee.
solus, die alleen is.
12. et, ook.
qui, die.
lotus, gewassen non nisi, niets dan.
ut, dat.
vos, gij.
13. de, uit.
os (oris), mond, spraak.
15. undis, staat in Abl.; unda, golf, stroom.
27. Genitóri, Genitóque,
Laus et jubilatio,
Salus, honor, virtus quoque Sit et benedictio: Procedénti ab utróque Compar sit laudatio.
17. me, mij.
étenim, immers.
18. non in singularitate unius personae.
19. quoque, ook. totiüsque — et totius.


20. datur, wordt gegeven.
25. trinoque — et trino.
spreek uit: tequ'ütriüsque. atque, ook.
27. Génitus, Zoon. procedénti, aan Hem die...
21. singuli autem (sumus). autem, echter.
26. da (ut) sciamus per te.
teque utriüsque.
OEFENING 22
Eerst leren TEGENW. TIJD van de AANT. en de GEBIEDENDE WIJS aktief van capio Nr. 33.
1. Sensus déficit. Sola fides süfficit. 2. Réspice, Dómine, super familiam tuam. Preces pópuli tui supplicantis propitius respice. 3. Süscipe, sancte Pater, omnipotens aetérne Deus, immaculatam hóstiam. 4. Eripe me, Dómine, de inimicis meis. 5. Sub tuum praesidium confügimus, Sancta Dei Génitrix. 6. Accipite et manducate omnes. Facite in oneam commemoratiónem. 7. Arbor bona fructus bonos facit. 8. Apud te facio Pascha cum discipulis meis. 9. Verbum Déi aüdiunt et faciunt. 10. Venite benedicti Patris mei, percipite regnum. 11. Venit Jesus et accipit panem. 12. Accipite Spiritum Sanctum. 13. Dómine si percütimus in gladio? 14. Deus, qui fidélium mentes unius éfficis voluntatis: da pópulis tuis id amare quod praécipis. 15. Benéfacit animae suae vir miséricors, qui autem crudélis est, étiam propinquos abjicit. 16. Impius facit opus instabile. 17. Süscipe münera, Dómine exsultantis Ecclesiae. 18. Lupus rapit et dispergit oves: mercenarius autem fugit, quia mercenarius est. 19. Sancta Maria, Regina coelórum, Mater Dómini nostri Jesu Christi, et mundi Dómina, nullum derelinquis, et nullum déspicia; réspice me óculo pietatis. 20. Eripe me, Dómine ab hómine malo. Süscipe deprecatiónem nostram.
21, Quod non capis, quod non vides,
Animósa firtnat fides
Praeter rerum órdinem.
22. Verbum caro, panem verum Verbo carnem éfficit,
Fitque sanguis Christi merum.


1. deficio, te kort schieten.
sufficio, voldoende zijn.
13. si, als (we) eens. percütio, toeslaan. in, (in de kracht van) met.
ordo, (de gewone) orde.
2. respicio, (met super of met Acc. alleen) neerzien op. propitius réspice preces...
14. Deus, qui fidélium mentes éfficis unius vo-
22. verbum caro — Verbum quod caro est.
Verbum caro éfficit verbo (Abl.)
luntatis.
verum panem carnem (tot...).
fitque enz et
merum (wijn) fit sanguis Christi.
qui éfficis, gij
die...
4. eripio, ontrukken.
6. accipio, ontvangen. in meam, tot...
id... quod, dat... wat.
21. praeter, langs, buiten.
TRAPPEN VAN VERGELIJKING
14. 1. De vergelijkende (of vergrotende trap) wordt gevormd door bij de Gen. enk. van 't bijv. naamw. de uitgang -i of -is te veranderen in -ior, en de overtreffende trap door ze te veranderen in -issimus.
Sanctus (Gen. aancti), sanctior, sanctissimus.
Simplex (Gen. simplicis), simplicior, simplicissimus.
2. De vergrotende trap wordt verbogen volgens de derde verbuiging; het manlijk en vrouwelijk is gelijk; 't onzijdig heeft Nom. en Acc. enkelv. -us (Nom. en Acc. meerv. -óra), simplicior, onz. simplicius Gen. simplicióris. Nom. meerv. simplicióres, onz. simplicióra, enz. De Ablat. enkelv. heeft soms -i.
De overtreffende trap gaat zoals de bijv. n.w. op -us van de tweede verbuiging: sanctissimus, vrouw, sanctissima, onz. sanctissimum enz.
3. De bijv. n.w. op -er vormen de overtreffende trap door -er te veranderen in -érrimus: miser, misérior, misérrimus.
4. Enige bijv. n.w. op -ilis vormen de overtreffende trap door -ilis te veranderen in -illimus. Dat zijn:
facilis, gemakkelijk similis, gelijk
difficilis, moeilijk dissimilis, ongelijk
hümilis, nederig dus: facilis, facilior, facillimus.


5. bonus, goed, mélior, óptimus.
magnus, groot, major, maximus.
malus, slecht, pejor, péssimus.
multus, veel, plus, plürimus.
nequam, boos, néquior, nequissimus.
parvus, klein, minor, minimus.
pósterus, volgend, postérior, later, postrémus, laatste,
senex, oud, sénior, (ontbreekt).
vetus, oud, vetüstior, vetustissimus.
Opm. plus Gen. pluris komt in 't enkelv. alleen in 't onz. voor;
meerv. is gewoon plures enz. (Gen. plürium).
OEFENING 23
1. Mater purissima. Mater castissima. Virgo prudentissima. 2. Sanctissimum Sacraméntum. 3. Regina sacratissimi rosarii. 4. Aetérne Rex altissime. 5. Lucia Creator optime. 6. Cor Jesu, usque ad mortem in horto tristissimum. 7. Dulcissimum Cor Jesu. 8. Per ardentissimam charitatem. 9. Jesu potentissime, patientissime, obedientissime. 10. Corpus et Sanguis diléctissimi Filii tui Dómini nostri Jesu Christi. 11. Judas majus peccatum habet. 12. Ad majórem Dei glóriam. 13. Mélius est nomen bonum quam divitiae multae. 14. Jüvenes et virgines, senes cum junióribus laudent nomen Dómini. 15. Qui major est, fiat sicut minor. 16. Mélior est dies una in atriis tuis super millia. 17. Congregati sunt principes sacerdótum et seniores pópuli. 18. Si testimonium hóminum accipimus, testimonium Dei majus est. 19. Pulchérrima inter mulieres. 20. Suavior mors te manet, poena dülcior te poscit. 21. In sanctissima Trinitate nihil prius aut postérius, nihil majus aut minus est. 22. Nil suavius, nil jucündius, nil dülcius, quam Jesus Dei Filius. 23. Altissimi donum Dei. 24. Anima plus est quam esca, et corpus plus quam vestiméntum. 25. Amat patrem aut matrem plus quam me. 26. Jesus plures discipulos facit quam Joannes. 27. Vitémus omne nóxium. Purgémus omne péssimum. 28. Fratres carissimi. Mitissime Deus. Clementissime Pater. 29. O sanctissima, o piissima, dulcis Virgo Maria. 30. Et tu Béthlehem terra Juda, nequaquam minima es in principibus Juda.


tegenw. deelw.
16. millia, duizenden.
17. congregatus, ver¬
9. obediens is
18. testimonium Dei enz. dan is toch zeker...
geroepen.
Acc.) wachten. 21. nihil, niets.
prior, eerder, aut, of.
gaderd, bijeen-
20. maneo, (met
22. nil = nihil.
TRAPPEN VAN VERGELIJKING
Vervolg
15. 1. De vergrotende trap wordt versterkt door woorden in de Abl.: b.v. multo plus, veel meer.
2. De vergrotende trap moet door ons gewoonlijk met 'n overtreffende trap vertaald worden, als er sprake is van twee dingen: major (van twee gezegd) = de grootste. Ook vinden we soms die vergrotende trap als er gesproken wordt van meer dan twee dingen.
3. De vergrotende trap betekent ook dikwels te, b.v. minor s= te klein.
4. Quam bij 'n vergrotende trap betekent: dan. Dit quam wordt dikwijls weggelaten, en in dat geval komt 't woord dat bij quam stond, (het tweede lid van de vergelijking) in de Abl. Tu es pülchrior quam luna = tu es pülchrior luna of ook tu es luna pulchrior: gij zijt schoner dan de maan.
5. De overtreffende trap betekent ook 'n zeer hoge graad: b.v. maximus: zeer groot, verheven, allerverhevenste.
1. Pater piissime. 2. Salvator est major omni laude. 3. Nil est verbo veritatis vérius. 4. Antiquius coelo et chao. 5. Christus aequalis est Patri secündum divinitatem: minor Patre secündum humanitatem. 6. Nolite timére; multis passéribus melióres estis vos. 7. Deus óptimus maximus. 8. Manent fides, spes, caritas, major est caritas. 9. Labia justi erüdiunt plürimos. 10. Major inter natos mulierum prophéta Joanne Baptista nemo est. 11. Peccatum maximum. 12. Assümit septem alios spiritus nequióres et intrantes ha'bitant ibi: et fiunt novissima hóminis pejóra prióribus. 13. Granum
OEFENING 24


sinapis minus est omnibus seminibus; fit majus omnibus oléribus. 14. Hymnus ad S. Spirituim.
Veni sancte Spiritus, Et emitte cóélitus Lucis tuae radium.
Veni Pater paüperum, Veni dator münerum, Veni lumen córdium.
Consolator optime, Dulcis hospes animae, Dulce refrigérium.
In labóre réquies, In aestu tempéries, In fletu solatium.
O Lux beatissima, Reple cordis intima Tuórum fidélium.
Sine tuo nümine,
Nihil est in hómine,
Nihil est innóxium.
Lava quod est sórdidum: Riga quod est aridum: Sana quod est saücium.
Flecte quod est rigidum: Fove quod est frigidum: Rege quod est dévium.
Da tuis fidélibus In te confidéntibus Sacrum septenarium.
Da virtütis méritum: Da salutis éxitum: Da perénne gaüdium.
4. chaos, (volgens de 2e verb). chaos.
9. labia is onderwerp.
justi, staat in de Gen.
10. inter natos mulierum nemo est major prophéta J. B.
12. novissima hier van tijd: laatste, novissima hóminis fiunt...
13. olus (óleris), moeskruid.
14. cóélitus, uit de hemel.
hospes, vriend. répleo, vervullen. intimus, binnenste,
intima is onz. meerv.: het binnenste.
quod, wat. septenarium, zevental, (zeven gaven).
perénnis, eeuwig.
OEFENING 25
Leren de TEGENW. TIJD ONBEP. WIJS aktief van capio Nr. 33.
1. Minor autem est numerus (panum) ut sufficere possit. 2. Dómine Jesu, fügiam ad te. 3. Aspice me, ut diligam te. 4. Erat autem Simon Petrus stans et calefaciens se. 5. Faciamus hominem ad imaginem et similitüdinem nostram. 6. Dómine ne respicias peccata


mea, sed fidem Ecclésiae tuae. 7. Orate fratrcs, ut meum ac vestrum Sacrificium acceptabile fiat apud Deum Patrem omnipoténtem.
Suscipiat Dóminus sacrificium de manibus tuis, ad laudem et glóriam nóminis sui, ad utilitatem quoque nostram, totiüsque Ecclésiae suae sanctae.
8. Angeli desiderant in te prospicere.
9. Oblatiónem servitütis nostrae, sed et cunctae familiae tuae, quaésumus Dómine, ut placatus accipias. 10. Christus formam servi accipiens... factus est obédiens usque ad imortem, mortem autem crucis. 11. Dico omnibus qui sunt inter vos, non plus sapere quam opórtet sapere, sed sapere ad sobrietatem. 12. Qui potest capere, capiat.
13. Antiphóna.
Sub tuum praésidium confügimus, sancta Dei Génitrix, nostras deprecatiónes ne despicias in necessitatibus nostris; sed a periculis cunctis libera nos semper, Virgo gloriósa et benedicta. Dómina nostra, mediatrix nostra, advocata nostra, tuo Filio nos reconcilia, tuo Filio nos comménda, tuo Filio nos repraesénta.
1. autem, maar echter.
ut, dat, vertaal: quam ut.
possit, zou kunnen.
2. fügiam en confügiam, beide conjunctief.
3. ut, opdat, te, u. 5. ad, naar, volgens.
nostram, hoort bij imaginem en similitüdinem. 7. ad laudem, tot...
quoque, ook. totiüsque = et totius.
9. quaésumus Dómine, ut placatus accipias oblatiónem enz. sed et, alsook. placatus, genadig.
10. factus est, is geworden.
autem, en wel, zelfs.
11. sapio (3) wijs zijn, denken over
zich zelf.
opórtet, 't behoort.
ad, naar, volgens.
12. qui potest, wie 't kan.
capio, begrijpen.
13. antiphóna, wisselzang.
Ne despicias nostras deprecatiónes...
nos repraesenta, stel ons voor.


OEFENING 26
Leren IND. TEGENW. TIJD passief van de vier vervoegingen.
1. Omne réptile movétur in terra. 2. Flüvius dividitur in quatuor capita. 3. Aegra membra saluti restituüntur. 4. Cathólica religióne prohi'bémur dicere tres Deos aut Dóminos. 5. Dómine, in flagéllis tuis infirmitas nostra téritur, et iniquitas non mutatur. Mens aegra torquétur, et cervix non flécitur. Si exspéctas, non corrigimur; si vindicas, non duramus. 6. Deus, qui culpa offénderis, poeniténtia placaris: preces pópuli tui supplicantis propitius réspice. 7. Ut vincas, cum judicaris. 8. Verus Agnus occiditur. Agni sanguine postes fidélium consecrantur. 9. Ignis alitur liquantibus céris. 10. Terrénis caeléstia, humanis divina jungüntur. 11. In sacro convivio Christus sümitur, recólitur memória passiónis ejus, mens implétur gratia, et futürae glóriae pignus datur. 12. Noctis recólitur coena novissima.
13. Visus, gustus, tactus in te fallitur, sed auditu, solo tuto créditur.
14. Spiritus sanctus cum Patre et Filio simul adoratur, et conglorificatur.
15. Nil canitur suavius, Nil auditur jucündius, Nil cogitatur dülcius, Quam Jesus Déi Filius.
16. Qui diceris Paraclitus, Altissimi donum Dei, Fons vivus, ignis, charitas Et spiritalis ünctio.
1. móveor, zich bewegen.
2. caput, arm, tak. 5. flagellum, gesel.
in, onder, bij.
7. ut, opdat.
8. postis, deurpost.
9. liquo, smelten. céra, was (hier meerv.).
10. coeléstia jungüntur terrénis enz.
11. datur van do.
12. novissima coena noctis recólitur: coena noctis, avendmaal.
13. créditur tuto: tuto, veilig, met zekerheid (deze regels slaan op
't H. Sakr.). nil suavius canitur, enz.
15
17. Laudis thema specialis, Panis vivus et vitalis, Hódie propónitur.
18. In figüris praesignatur, Cum Isaac immolatur, Agnus Paschae deputatur, Datur manna patribus.
cano, bezingen.
16. qui diceris, gij die...
dico, noemen.
17. thema laudis specialis.
18. cum als; cum hoort ook bij de twee volgende regels (dat zijn drie voorafbeeldingen).


OEFENING 27
Leren van alle vervoegingen het PASSIVUM van de AANV. WIJS tegenw. tijd.
1. Congregéntur aquae in locum unum, et appareat arida. 2. Aves multiplicéntur super terram. 3. Confundantur qui quaerunt animam meam. 4. Magnificétur Dóminus. 5. In spiritu humilitatis, et in animo contrito suscipiamur a te Dómine. 6. Omnium Sanctórum tuórum précibus concédas, ut in omnibus protectiónis tuae muniamur auxilio. 7. Dirigatur, Dómine, oratio mea, sicut incénsum in conspéctu tuo. 8. Oramus te Dómine, ut céreus, in honórem nóminis tui consecratus, supérnis luminaribus misceatur. 9. Fac, Dómine, ut aedificéntur muri Jerüsalem. 10. Ut, dum visibiliter Deum cognóscimus in invisibilium amórem rapiamur. 11. Omnia ópera sua faciunt, ut videantur ab hoiminibus. 12. Visita nos Dómine, in salutari tuo, ut laudéris cum haereditate tua. 13. Per evangélica dicta deleantur nostra delicta. 14. Vitia nostra purgentur, et justa desidéria compleantur.
15. Hymnus Ecclésdae, pro témpore vespertino.
Te lücis ante términum, Rerüm Creator, póscimus: Ut pró tua cleméntia Sis praésul et custódia.
Praesta, Patér piissime, Patrique cómpar Unice, Cum Spiritü Paraclito Regnans per ómne saéculum.
Procül recédant sómnia, Et nóctiüm phantasmata, Hostémque nóstrum comprimé Ne pólluantur corpora.
5. contritus, vermorzeld.
6. ut in omnibus muniamur auxilio protectiónis tuae.
in omnibus: onz. meerv. 8. in honórem, tot...
misceo, (met Dat.) mengen onder, verenigen met.
10. dum, terwijl.
in amorem invisibilium: invisibilium is onz. meerv.; de Gen. vertalen door' tot.
11. Faciunt omnia opera sua; suus, hun.
ab: bij passieve werkw. — door.
15. Te, rerum Creator, ante términum lucis... lux (lucis), licht, dag.


pro tua dementia, volgens... Hostemque... = et comprimé
hostem, ne... Praesta, geef (ons dit).
ünice (fili) com-
par Patri. regnans... bij pater en ünice.
OEFENING 28
Leren ONBEP. en GEBIED. WIJS PASSIEF van alle vervoegingen, ook van capio.
1. Scribae et Pharisaéi amant salutatiónes in fóro, et vocari ab ihominibus Rabbi. 2. Et exténdens Jesus manum (dicit): Volo, mundare. Et conféstim mundata est lepra. 3. Quaerite Dóminum et confirmamini. 4. Vigilate, state in fide, viriliter agite, et confortamini. 5. Nolite conformari saéculo, sed reformamini in novitate sensus vestri. 6. Rogamus te, Dómine, ab aetérna damnatióne éripi, et in electórum grege numerari. 7. Confidimus praeséntibus éxui malis et futüris. 8. Oblatis, Dómine, placare munéribus, et a cunctis nos defénde periculis. 9. Anima mea cüpiat dissolvi. 10. Surge et illuminare Jerüsalem. 11. Da, Dómine, fidélibus pópulis, sanctórum perpétua supplicatióne muniri. 12. Non potest civitas abscóndi supra montem pósita. 13. Humiliamini sub potenti manu Dei. 14. Accédite ad eum et illuminamini. 15. Jam non sum dignus vocari filius tuus.
1. et (amant) vocari Rabbi ab hominibus.
rabbi, meester.
2. volo, ik wil.
mundéth gebiedende wijs.
4. viriliter, mannelijk.
5. nolite, wilt niet.
saeculum, tijd, wereld.
sensus, geest. 8. Oblatus, geofferd. 12. positus, geplaatst.
OEFENING 29
Eerst nazien van de werkw. die ALLEEN voorkomen in de LIJDENDE VORM. Nr. 34, 1.
1. Regina coeli laetare. 2. Gaude et laetare Virgo Maria. 3. Minus est quod patimur, majus est quod merémur. 4. Ne reminiscaris, Dómine, delicta nostra vel paréntum nostrórum. 5. Ut ad veram poeniténtiam nos perdücere dignéris, te rogamus, audi nos. 7. Con-


fiteor unum baptisma in remissiónem pcccatórum. 8. Miséreor super turbam. 9. Omnipotens sempitérne Deus, miserére famulo tuo Pontïfici nostro. 10. Omnipotens sempitérne Deus, vivórum dominaris simul et mortuórum, omniümque miseréris. Te süpplices exoramus, ut pietatis tuae cleméntia omnium delictorum suórum véniam consequantur. 11. Fides cathólica est, ut unum Deum in Trinitate, et Trinitatem in unitate venerémur. Est ergo fides recta, ut credamus et confiteamur, quia Dóminus noster Jesus Christus, Dei Filius, Deus et homo est. 12. Egredimini et vidéte, filiae Sion, si est dolor sicut dolor meus. 13. Confitémini Domino quóniam bonus. 14. Quare persequimini me sicut Deus, et carnibus meis saturamini. 15. Bonum est confitéri Domino, et psallere nómini tuo, Altissime.
16. Bone pastor, panis vere,
Tu nos pasce, nos tuére.
17. Plagas, sicut Thomas, non intüeor, Deum tamen meum te confiteor.
18. Tantum ergo Sacraméntum
Venerémur cérnui,
Et antiquum documéntum
Novo cedat ritui.
19. Vitam praesta puram, Iter para tutum, Ut, vidéntes Jesum, Semper collaetémur.
Praestet fides suppleméntum
Sénsuum deféctui.
20. Te Deum laudamus: te Dóminum confitémur. Te aetérnum Patrem omnis terra veneratur. Te per orbem terrarum sancta confitétur Ecclesia.
3. quod, wat.
7. in, tot.
8. miséreor (met
10. simul et, zowel als.
delictorum suó-
super, of met Dat., of met Gen.), medelijden hebben.
Te süpplices exoramus, ut clémentia tuae pietatis consequantur
rum.
dementia staat in d'Abl.
20. confiteor (met Dat.), loven.
véniam omnium


OEFENING 30
De werkwoorden met uitsluitend lijdende vorm hebben toch 'n tegenwoordig deelw. in de bedrijvende vorm.
1. Latens déitas, cor meum, te contémplans, totum déficit. 2. Rex glorióse martyrum, corona confiténtium.
3. Introïtus missae in festo s.s. nóminis Jesu.
In nómine Jesu omne genu flectatur, coeléstium, terréstrium, et infernórum: et omnis lingua confiteatur, quia Dóminus Jesus Christus in gloria est Dei Patris. Dómine, Dómine quam admirabile est nomen tuum in univérsa terra. Gloria Patri, etc.
4. Maria videt suum Natum morientem. 5. Reddunt vota aeterna Deo, memóriam venerantes gloriósae Virginis Mariae.
5. Hinc te precantes quaésumus, 7. Se nascens dedit sócium,
Ignósce culpis omnibus, Convéscens in edülium,
Et corda sursum sübleva Se móriens in prétium.
Ad te supérna gratia. Se regnans dat in praémium.
3. s.s. = Sanctissimus (hier -i). Coelestium enz. staan in 't onz. meerv. dus = van alles wat in
de hemel is, enz.
4. móriens (-ntis), stervend.
6. hinc, hierom. quaésumus, smeken wij.
superna gratia staat in d'Abl.
7. se dedit, hij heeft zich zelf gegeven.
TELWOORDEN
16. 1. Unus, -a, -um, een, zie Nr. 13, 2, blz. 37. 2. duo, twee en tres, drie worden verbogen als volgt:
Manl.
Vrouw. Onz.
Manl. Vrouw. Onz.
Nom. duo duae duo
Gen. duórum duarum duórum
Dat. duóbus duabus duóbus
Acc. duos of duo duas duo
Abl. duóbus duabus duóbus
tres
trium
tribus
tres
tribus
tria
trium
tribus
tribus
tria
Moller — Het Kerklatijn


3. Ambo, beiden verbuigt als duo. De andere gewone telwoorden worden niet verbogen (behalve zie onder 4 en 5) 52 = quinquaginta duo of duo et quinquaginta, waarvan alleen duo verbogen wordt. Op dezelfde wijze de andere telwoorden boven de 20.
4. Centum honderd wordt alleen van één honderd gebruikt; de verdere honderdtallen gaan uit op -centi of -genti, en verbuigen als 'n gewoon bijv. n.w. meerv. op -us, b.v. ducenti, ducentae, ducenta, 200, quingenti, -ae, -a, 500 enz.
5. Mille, duizend wordt alleen van één duizend gez«gd, en blijft onverbogen: twee duizend enz. is duo millia, enz. millia wordt verbogen volgens de derde verbuiging als 'n onz. woord op e.
Millia heeft dikwijls (niet altijd) de woorden in de Gen. bij zich, b.v. tria millia virórum, 3000 mannen.
Opm. millia, kan ook mijlen betekenen.
6. De rangtelwoorden zoals primus, eerste enz. worden alle verbogen als de bijv. n.w. op -us.
OEFENING 31
Leren de ONVOLT. VERL. TIJD AANT. WIJS van SUM. Nr. 26.
1. Deus Pater, Deus Filius, Deus Spiritus sanctus, tres Personae unus Deus. 2. Faciamus hic tria tabernacula. 3. Et crucifigunt duos latrónes; unum a dextris, et alium a sinistris, 4. Déstruis templum Dei, et in tribus diébus reaedificas. 5. Nolite possidére aurum neque argéntum... neque duas tünicas. 6. Nemo potest duóbus dóminis servire. 7. Trium puerórum cantémus hymnum. 8. Simile est regnum coelórum decem virginibus. Quinque autem erant fatuae, et quinque prudéntes. 9. Ducentórum denariórum panes non sufficiunt, (Puer) habet quinque panes hordeaceos et duos pisces. 10. Dómine Deus virtütum, exaüdi oratiónem meam; auribus pércipe Deus Jacob. 11. Designavit Dóminus et alios Septuaginta duos, et misit illos binos in omnem civitatem. 12. Centum quadraginta quatuor millia signati, ex omni tribu füiórum Israël. Ex tribu Ruben duódecim millia signati. 13. Protéctor noster aspice Deus: et réspice in faciem Christi tui. Quia mélior est dies una in atriis tuis, super millia. 14. Nondum intelligitis, neque recordamini quinque panum in quinque millia


hóminum... neque septem panum in quatuor millia hóminum? 15. Nondum erant abyssi, et ego jam concépta eram. 16. Sicut erat in principio et nunc et semper et in saécula saeculórum. Amen.
17. Sit laus Deo Patri,
Summo Christo decus,
Spiritui sancto,
Tribus honor unus.
2. hic, hier.
5. nolite, wilt niet.
6. potest, kan.
sérvio (met Dat.), dienen.
7. puer, jongeling. 9. denérius, tienling.
(munt van ongev. 50 centen).
11. designavit, (hij) heeft aangewezen; misit, (hij) heeft gezonden: illos, hen.
12. omnis tribus = alle stammen samen.
14. recórdor (met Gen.), zich herinneren.
17. laus sit Deo...
PERSOONLIJK VOORNAAMWOORD 17a. ego, ik; nos, wij; tu, u, gij (enk.); vos, u, gij (meerv.);
van zich
aan zich
zich
zich
Opm. 1. De Gen. meerv. nostrum en vestrum worden alleen gebruikt in uitdrukkingen als: duo nostrum, twee van ons.
Opm. 2. Mecum, tecum, secum, nobiscum, vobiscum = cum me, enz.; sese, is 'n versterking van se.
Opm. 3. Inter nos, inter vos, inter se betekenen: elkander. Opm. 4. Sui, enz. betekent ook dikwijls elkander of onderling.
sui, zich.
Nom. ego nos tu vos
n . (nostri . (vestri
Oen. mei ; tui ; sui
i nostrum i vestrum
Dat. mihi nobis tibi vobis sibi
Acc. me nos te vos se
Abl. me nobis te vobis se
OEFENING 32
1. Dóminus vobiscum. Et cum spiritu tuo. Laus tibi Christe. Gloria tibi Dómine. 2. Ora pro nobis Sancta Dei Génitrix, ut digni


efficiamur promissiónibus Christi. 3. Divinum auxilium maneat semper nobiscum. 4. Osténde nobis Dómine misericórdiam tuam. Et salutare tuum da nobis. 5. Dómine exaudi oratiónem meam; et clamor meus ad te véniat. 6. Benedicat vos omnipotens Deus, Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus. 7. Ora pro nobis. 8. Paree nobis, Dómine. Exaudi nos Dómine. Miserére nobis. 9. Miserére nostri, Domine, miserére nostri. Fiat misericórdia tua, Dómine super nos.
10. Miserére mei, Deus, secündum magnam misericórdiam tuam. Redde mihi laetitiam salutaris tui et spiritu principali confirma me.
11. Miserémini mei, miserémini mei, saltem vos amici mei. 12. Misereatur vestri omnipotens Deus. Misereatur tui, omnipotens Deus. 13. Nemo enim nostrum sibi vivit, et nemo sibi móritur. Sive enim vivimus. Domino vivimus: sive mórimur, Domino mórimur. 14. In mei memóriam. In sui memoriam. Mane nobiscum, Dómine, quoniam advesperascit. 15. Totae tres Personae Sanctissimae Trinitatis coaetérnae sibi sunt, et coaequales.
16. Tibi se cor meum totum sübjicit,
Quia, te contémplans, totum déficit.
1. sit is weggelaten. 5. meus, mijn. (mei vertalen:
2. dignus (met 9. fiat, geschiede aan mij). Abl.), waardig. (kome). 20. totae, alle.
4. tuus, uw. 14. in memóriam mei
PERSOONLIJK VOORNAAMWOORD (vervolg) 17b. Is, hij, die; ea, zij, die; id. het, dat.
Enkelvoud. Meervoud.
ea id ei eae ea
ejus ejus (ervan) eórum earum eórum
ei ei (eraan) eis eis eis
eam id eos eas ea
ea eo (erdoor, ermee) eis eis eis
Nom. is
Gen. ejus
Dat. ei
Acc. eum
Abl. eo
OEFENING 33
1. Qui mandücat meam carnem, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in eo. 2. Réquiem aetérnam dona eis, Dómine. Et lux


perpétua lüceat eis. A porta inferi érue, Dómine, animas eórum. 3. Laudémus et superexaltémus eum in saécula. 4. Confitémini Domino, et invocate nomen ejus: annuntiate inter gentes ópera ejus. 5. Laudate eum omnes pópuli. 6. Non erat eis locus in diversório. 7. Visita habitatiónem, et omnes insidias inimici ab ea repelle; angeli tui habitent in ea. 8. Bibite ex eo omnes. 9. Panes non sufficiunt eis. 10. Dicit ei Simon Petrus: „Dómine quo vadis?" 11. Accédunt ad eum sacerdótes, et dicunt eï. 12. Non respondes ad ea? 13. Veniébat ad eum. 14. Tradidit eis Daniélem. 15. Erat Petrus in médio eórum. 16. Nolite timére eos. 17. Spiritus immundi obédiunt ei.
14. Tradidit, hij heeft overgeleverd.
BEZITTELIJK VOORNAAMWOORD
18. Meus, mijn; noster, ons; tuus, uw (van 1 pers.); vester, uw (van meer pers.); suus, zijn, haar, hun.
Opm. 1. Al deze bezittel, voornaamw. worden verbogen als de bijv. n. w. op -us en -er van de tweede verbuiging; meus, vrouwl. mea, enz. noster, vrouwl. nostra, enz.
Opm. 2. De voc. van meus is meus of mi: fili mi; Deus meus.
Opm. 3. Suus wordt gebruikt voor alle geslachten en zowel van één als van meer personen: zijn, haar, hun. T'is gewoonlijk wederkerig: b.v. se dat suis manibus, Hij geeft zich zelf met zijn eigen handen. Als zijn, haar, hun niet wederkerig is, dan wordt gewoonlijk gebruikt de gen. van het pers. voornaamwoord: ejus (letterlijk: van hem, van haar), zijn, haar; eorum (letterlijk: van hun), hun; earum, haar of hun (van vrouw, pers.); deze worden natuurlijk nooit verbogen, b.v. eórum animae, hun zielen.
Oratio Dominica.
Pater noster, qui es in coelis: sanctificétur nomen tuum: advéniat regnum tuum: fiat volüntas tüa, sicut in coelo, et in terra. Panem nostrum quotidianum da nobis hódie: et dimitte nobis débita nostra, sicut et nos dimittimus debitóribus nostris. Et ne nos indücas in tentatiónem: sed libera nos a malo. Amen.


Salutatio Angélica.
Ave Maria, gratia plena: Dóminus tecum: benedicta tu in muliéribus, et benedictus fructus ventris tui Jesus. Sancta Maria, Mater Dei, ora pro nobis peccatóribus, nunc et in hora mortis nostrae. Amen.
Gloria.
Gloria in excélsis Deo. Et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Laudamus te, benedicimus te, adoramus te, glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam glóriam tuam. Dómine Deus Rex coeléstis. Deus Pater omnipotens. Dómine Fili unigénite Jesu Christe. Dómine Deus, Agnus Dei, Filius Patris. Qui tollis peccata mundi, miserére nobis. Qui tollis peccata mundi, süscipe deprecatiónem nostram. Qui sedes ad déxteram, Patris, miserére nobis. Quóniam tu solus sanctus, tu solus Dóminus, tu solus Altissimus, Jesu Christe. Cum Sancto Spiritu in glória Dei Patris. Amen.
Psalmus CXVI.
Laudate Dóminum omnes gentes: laudate eum omnes pópuli.
Quóniam confirmata est super nos misericórdia ejus: et véritas Dómini manet in aetérnum.
Psalmus CL.
Laudate Dóminum in Sanctis ejus: laudate eum in firmaménto virtütis ejus.
Laudate eum in virtütibus ejus: laudate eum secündum multitüdinem magnitüdinis ejus.
Laudate eum in sono tubae: laudate eum in psaltério et cithara.
Laudate eum in ty-mpano et choro; laudate eum in chordis et órgano.
Laudate eum in cymbalis benesonantibus, laudate eum in cymbalis jubilatiónis: omnis spiritus laudet Dóminum.
Antiphóna.
Tota pulchra es, Maria, et macula originalis non est in Te.
Tu glória Jerüsalem, Tu laetitia Israël, Tu honorificéntia pópuli nostri, Tu advocata peccatórum, o Maria!
Virgo prudentissima, virgo clementissima, ora pro nobis, intercéde pro nobis ad Dóminum Jesum Christum.


Hymnus in festo SS. Trinitatis.
Jam sól recédit igneus:
Tu lux, perénnis Unitas,
Nostris, beata Trinitas,
Infünde amórem córdibus.
Te mane laudum carmine,
Te déprecamur véspere:
Dignéris, üt te süpplices Laudémus inter coélites.
Patri simülque Filio,
Tibique, sancte Spiritus Sicüt fuit, sit jügiter Saeclüm per ómne glória. Amen.
Ant. Te Deum patrem ingénitum, te Filium Unigénitum, te Spiritum sanctum Paraclitum, sanctam et individuam Trinitatem, toto corde, et ore confitémur, laudamus atque benedicimus: tibi
glória in saécula.
stroof 1: beata Tri- Spreek uit: infünd'anitas infünde amó- mórem. rem nostris cordi- stroof 2: mane te debus. precamur carmine
laudum et véspere.
OEFENING 34
Leren de VOLTOOIDE TIJD AANT. WIJS van sum en laudo. 1. Peccavi nimis cogitatióne, verbo, et ópere. 2. Magnificat anima mea Dóminum. Et exultavit spiritus meus in Deo salutari meo.
3. Dóminus ab aetérno te praeordinavit Matrem unigéniti Verbi.
4. Creavit terram, pontum, aéthera. 5. Maria in Adam non peccavit.
6. Te ornavit pulchram sponsam sibi. 7. Salvatórem mundi Maria
portavit. 8. Fiat misericórdia tua, Domine, super nos, quemad-
modum speravimus in te. In te, Dómine, speravi. 9. Tibi soli peccavi.
Incérta et occülta sapiéntiae tuae manifestasti mihi. 10. De pro-
fündis clamavi ad te, Dómine, Dómine exaudi vocem meam. 11. Ei
sacerdotale donasti méritum. 12. Discipuli paravérunt Pascha. 13.
i
stroof 3: [uit, t is geweest.
Glória sit jügiter per omne saec(u)lum.


Judicasti causam meam, et liberasti me, Dómine Deus meus. 14. Fratres mei elongavérunt se a me. 15. Torréntes iniquitatis conturbavérunt me. 16. Peccastis peccatum maximum. 17. Pater, peccavi in coelum, et coram te, jam non sum dignus vocari filius tuus. 18. Pater amat vos, quia vos me amastis. 19. Reclinavit eum in praesépio, quia non erat eis locus in diversório. 20. Labia Isaiae Prophétae calculo mundasti ignito. 21. Tu ergo, fili mi, confortare in gratia.
22. Spina, clavi, lancea
Mite corpus perforarunt.
23. Tu dux ad astra et sémita, Sis meta nostris córdibus, Sis lacrymarum gaüdium, Sis dulce vitae praémium.
3. Matrem als... 6. pulchram sponsam, als... 21. confortor (1)
krachtig zijn. 22. spina, enz. (alle drie onderw. van perforarunt).
perforarunt Nr. 35, opm. 2. 23. spreek uit: 'astr' et sémita.
Hymnus.
Salve, Virgo puérpera, Templum Trinitatis, Angelórum gaudium, Cella puritatis.
Solamen moeréntium Hortus voluptatis:
Palma patiéntiae,
Cedrus castitatis.
Terra es benedicta Et sacerdotalis,
Sancta et immünis Culpae originalis.
Civitas altissimi, Porta orientalis:
In te est omnis gratia, Virgo singularis.
Hymnus in festo S. Mariae Magdalenae.
Patér supérni lüminis, Cum Magdalénam réspicis, Flammas amóris éxcitas, Gelüque solvis péctoris.
Amóre currit saücia Pedés beatos üngere, Lavare flétu, térgere Comis, et ore lambere.
Adstare non timét cruci, Sepülchro inhaéret anxia, Trucés nee hórret milites: Pellit timórem Charitas.
O véra Christe, Charitas, Tu nostra purga crimina, Tu corda reple gratia, Tu redde coeli praémia.


Patri, simülque Filio, Tibique, sancte Spiritus, Sicüt fuit, sit jügiter, Saeclüm per ómne gloria.
S. = Sanctae.
stroof 1: cum, als.
Excitas flammas amóris, et solvis gelu péctoris (hoofdzin).
solvo, losmaken, doen smelten.
Istroof 2: Saücia
amóre currit...
üngere, om te...
stroof 3: Non timet
adstare cruci.
Isepülchro inhaéret,
spreek uit: sepülchr'inhaéret. Charitas timórem pellit.
stroof 4: répleo, vervullen.
AANWIJZEND VOORNAAMWOORD 19. Hic deze; iste die (daar bij u) of deze; ille die, gindse. Enkelvoud. Meervoud.
M. Vr. Onz.
hi hae haec
horum harum horum
his his his
hos has haec
his his his
isti, enz. als 'n gewoon bijv. n.w. van de 2e verbuiging.
Manl. Vrouw. Onz.
Nom. hic haec hoe
Gen. hujus hujus hujus
Dat. huic huic huic
Acc. hunc hanc hoe
Abl. hoe hac hoe
Nom. iste ista istud
Gen. istius istïus istius
Dat. isti isti isti
Acc. istum istam istud
Abl. isto ista isto
Ille wordt juist zo verbogen als iste.
Opm. 1. Ille, betekent dikwels: hij, enz. juist als is. Ook wordt ille dikwijls gebruikt ter versterking, b.v. illi tui misericórdes óculi = uwe zo barmhartige ogen. Dies illa = die (grote) dag.
Opm. 2. Hic est pater meus = dit is mijn vader.
Wij zeggen meestal dit, in zo'n geval, maar 't Latijn heeft hier hic omdat pater manlik is. Evenzo: haec est hora = dit is 't uur.


OEFENING 35
1. Hoe est enim Corpus meum. Hic est enim Calix Sanguinis mei, novi et aetérni testaménti. 2. Accipiens et hunc praeclarum calicem in sanctas ac venerabiles manus suas. 3. Hanc igitur oblatiónem servitütis nostrae, sed et cunctae familiae tuae, quaésumus, ut placatus accipias. 4. Accipite, et manducate ex hoe omnes. Accipite, et bibite ex eo omnes. 5. Haec est hora vestra et potéstas tenebrarum. Hic est filius meus diléetus. 6. In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoe erat in principio apud Deum. 7. Süscipe sancte Pater, omnipotens aetérne Deus, hanc immaculatam hóstiam. 8. Per intercessiónem beati Michaëlis archangeli, stantis a dextris altaris incénsi, et omnium electórum suórum, incénsum istud dignétur Dóminus benedicere, et in odórem suavitatis accipere. 9. Per hujus aquae et vini mystérium. 10. Te igitur, clementissime Pater, per Jesum Christum Filium tuum Dóminum nostrum, süpplices rogamus, ac pétimus, uti accépta habeas et benedicas haec dona, haec münera, haec sancta sacrificia illibata. 11. Dies irae, dies illa. Lacrymósa dies illa. 12. Sub his figüris. Nil hoe verbo veritatis verius. 13. Ambulavit in fortitüdine cibi illius usque ad montem Dei. 24. Mensae hujus recólitur prima institütio. 25. Huic ergo paree, Deus. 26. Desidério desfderavi hoe Pascha manducare vobiscum. 27. Et rege eos: et extólle illos usque in aetérnum. Dignare Dómine, die isto: sine péccato nos custodire.
28. Haec dies quam fecit Dóminus: exsultémus et laetémur in ea.
29. Hi viri misericordiae sunt.
30. Sumit unus, sumunt mille, Quantum isti, tantum ille Nee sumptus consümitur. In hac mensa novi regis Novum pascha novae legis - Phase vetus términat.
31. Recordare, Jesu pie,
Quod sum causa tuae viae, Ne me perdas illa die.
32. Hic ille Réx est géntium, Populique Rex Judaici.
33. Antiphóna.
Salve, Regina, Mater misericordiae. Vita, dulcédo, et spes nostra, salve. Ad te clamamus, éxules filii Evae.


Ad te, suspiramus, gementes, et flentes in hac lacrymarum valle. Eia ergo, advocata nostra, illos tuos misericórdes óculos ad nos convérte.
Et Jesum benedictum fructum ventris tui, nobis post hoe exilium osténde.
O clemens! o pia! o dulcis Virgo Maria!
3. familia tua, uw dienaren, uw gezin.
placatus, genadig 8. incénsus, (ontstoken ), bewierookt; incensum, wierook.
Dóminus dignétur
istud incénsum benedicere... 10. uti = ut. 12. vérius (est). 27. die isto = hodie. 30. sumptus, genuttigd.
nee enz. — et sumptus non
32.
consümitur. término, doen ophouden.
phase, paasfeest. Novum pascha términat phase vetus.
Hic est ille Rex.
AANWIJZENDE VOORNAAMWOORDEN (Vervolg.)
20. Idem, dezelfde; ipse, zelf.
A. Enkelvoud. Meervoud.
Manl. Vrouw. Onz. Manl. Vrouw. Onz.
Nom. idem éadem idem eidem eaédem éadem
Gen. ejüsdem ejüsdem ejüsdem eorümdem earümdem eorümdem
Dat. eidem eidem eidem eisdem eisdem eisdem
Acc. eümdem eamdem idem eósdem easdem éadem
Abl. eódem eadem eódem eisdem eisdem eisdem
Opm. 1. De vormen van idem zijn heel en al gelijk aan die van is met achtervoeging van -dem, behalve de drie vormen idem van 't enk.
Let op 't verschil tussen éadem en eadem.
Opm. 2. De vormen met m vóór -dem, hebben hier ook dikwijls n: eumdem of eundem.
Opm. 3. Idem, enz. heeft meermalen dezelfde betekenis als is (zie blz. 52).


B. Ipse, vrouwl. ipsa, onz. ipsum: behalve in de vorm ipsum is de verbuiging gelijk aan die van iste en ille.
Opm. 1. Ook ipse wordt dikwijls gebruikt als persoonl. voornaamw. ipse, hij, ipsum, hem, enz. en ipsius is dan — ejus, zijn of haar.
Opm. 2. Ipse dicit = hij of hij zelf zegt: ipse dicis = gij zelf zegt.
Opm. 3. Temetipsum = u zelf, vosmetipsos, enz. idipsum = 'tzelfde; in idipsum, te gelijk, te samen, eveneens.
OEFENING 36
1. Per eümdem Christum Dóminum nostrum. 2. Da nobis in eódem Spiritu recta sapere. 3. Mémores ejüsdem Christi Filii tui, Dómini nostri tam beatae passiónis. 4. Et in domo iterum discipuli ejus de eódem interrogavérunt eum. 5. Et pastores erant in regióne eadem vigilantes, et custodiéntes vigilias noctis super gregem suum. 6. Annon habet potestatem figulus luti ex eadem massa facere aliud quidem vas in honórem, aliud vero in contuméliam? 7. Divisiónes vero gratiarum sunt, idem autem Spiritus: et divisiónes ministratiónum sunt, idem autem Dóminus: et divisiónes operationum sunt, idem vero Deus, qui operatur ómnia in omnibus. Alii quidem per Spiritum datur sermo sapiéntiae, alii autem sermo sciéntiae secündum eümdem Spiritum: alteri fides in eódem Spiritu: alii gratia sanitatum in uno Spiritu... Haec autem ómnia operatur unus atque idem Spiritus. 8. Idem sapite, pacem habéte. 9. Impléte gaudium meum, ut idem sapiatis, eamdem charitatem habéntes, unanimes, idipsum sentiéntes. 10. Magnificate Dóminum mecum: et exaltémus nomen ejus in idipsum. 11. Lex Dei ejus in corde ipsius. 12. Per ipsum, et cum ipso, et in ipso, est tibi Deo Patri omnipotenti omnis honor
et gloria.
2. recta, (Acc. onz. meerv.) vertaal:
in de juiste dingen.
3. memor (met Gen.) gedachtig aan.
Mémores tam beatae passiónis ejüsdem Christi... 4. de eodem (onz.) 6. annon, of niet. Annon figulus
luti habet... of heeft niet.
7. vero, echter.
8. sapio, van mening zijn, mening of gezindheid hebben.


BETREKKELIJK VOORNAAMWOORD
21. Qui die; quicumque, wie ook, alwie, quisquis, alwie.
Enkelvoud. Meervoud.
Manl. Vrouw. Onz. Manl. Vrouw. Onz.
Nom. qui quae quod qui quae quae
Gen. cujus cujus cujus quorum quarum quorum
Dat. cui cui cui quibus quibus quibus
Acc. quem quam quod quos quas quae
Abl. quo qua quo quibus quibus quibus
Opm. 1. Quicumque verbuigt alleen qui: Gen. cujuscumque enz.
Quisquis alwie heeft alleen nog de vorm quidquid wat ook, alwat.
Opm. 2. quocum, quibuscum, enz. = cum quo enz.
Opm. 3. Qui enz. wordt aan 't begin van 'n zin dikwels gebruikt voor et is, is autem, of eenvoudig is enz. Dus quem is dan = en hem, hem echter, hem.
VRAGEND VOORNAAMWOORD
22. Quis wie? qui welke? quisnam wie toch?
1. Quis heeft in t onzijdig quid wat? Deze twee vormen staan meestal zelfstandig, dus niet met n ander zelfst. naamw. verbonden, juist als bij ons wie en wat', alle andere vormen van quis gaan als 't betrekkelijk voorn.w.
2. Qui welke? verbuigt heel en al als 't betrekkei. voorn.w.
3. Quisnam wie (toch)? verbuigt alleen quis dus onz. quidnam. Gen. cujusnam, enz.
/
OEFENING 37
1. Süscipe sancte Pater, omnipotens aetérne Deus, hanc immaculatam hóstiam, quam ego indignus famulus tuus óffero tibi Deo meo vivo et vero. 2. Ne perdas cum impiis. Deus animam meam, et cum viris sanguinum vitam meam; in quorum manibus iniquitates sunt: déxtera eórum repléta est munéribus. 3. Süscipe, sancta Trinitas hanc oblatiónem quam tibi offérimus ob memóriam passiónis Jesu Christi Dómini nostri: et in honórem beatae Mariae semper


virginis, et beati Joannis Baptistae, et sanctórum Apostolórum Petri et Pauli, et istórum et omnium Sanctórum: ut illis proficiat ad honórem, nobis autem ad salütem: et illi pro nobis intercédere dignéntur in coelis quorum memóriam agimus in terris. 4. Haec sancta sacrificia, quae tibi offérimus pro Ecclésia tua sancta cathólica. 5. Meménto, Dómine, famulórum famularümque tuarum et omnium circumstantium, quorum tibi fides cógnita est, et nota devótio, pro quibus tibi offérimus, vel qui tibi ófferunt hoe sacrificium laudis, pro se suisque omnibus: pro redemptióne animarum suarum, pro spe salütis et incolumitatis suae: tibique reddunt \ota sua aetérno Deo vivo et vero. 6. Charissime, fidéliter facis quidquid operaris in fratres. 7. Percéptio córporis tui, Dómine Jesu Christe, quod ego indignus sümere praesümo, non mihi provéniat in judicium et condemnatiónem. 8. Quicumque Christum quaéritis, óculos in altum tóllite. 9. Dicunt inter se: Quidnam est hoe? quaenam doctrina haec nova? quia in potestate étiam spiritibus immundis imperat, et obédiunt ei. 10. Quisquis unum ex hujusmodi püeris recéperit in nómine meo, me récipit. 11. Haésitat Petrus intra se, quidnam ésset visio. 12. Quid est hoe? Qui sunt hi sermónes? Quis est hic qui étiam peccata dimittit?
Ad completorium: Oratio.
Visita, quaésumus, Dómine, habitatiónem istam, et omnes insidias inimici ab ea longe repélle: Angeli tui sancti habitent in ea, qui nos in pace custódiant; et benedictio tua sit super nos semper. Per Dóminum nostrum Jesum Christum, filium tuum qui tecum vivit et regnat in unitate Spiritus Sancti, Deus, per ómma saécula saeculórum.
14. Jesu, spes poeniténtibus,
Quam pius es peténtibus,
Quam bonus te quaeréntibus,
Sed quid inveniéntibus!
(istórum = horum).
5. Sui ómnes, al de hunnen.
pro spe salutis, volgens hun hoop op.
2. replétus, gevuld.
3. istórum et omnium Sanctórum: istórum, hoe est: sanctórum quorum reliquiae sunt in Altari,
9. in potestate, in macht, als gebieder.
10. hujusmodi, dergelijke.
13. istam = hanc. longe, ver.


Gratiarum actio sacerdótis recedéntis ab Altari post Missam.
Ant. Trium puerórum cantémus hymnum, quem contabant Sancti in camino ignis benedicéntes Dóminum. (Haec ant. in festis duplicibus duplicatur. Témpore Paschali additur in fine: Alleluia.)
Canticum trium puerórum.
Benedicite ómnia ópera Dómini Domino: laudate et superexaltate eum in saécula.
Benedicite Angeli Dómini: benedicite coeli Domino.
Benedicite aquae omnes, quae super coelos sunt, Domino: benedicite omnes virtütes Dómini Domino.
Benedicite sol et luna Domino: benedicite stellae coeli Domino.
Benedicite omnis imber et ros Domino: benedicite omnes spiritus Dei Domino.
Benedicite ignis et aestus Domino: benedicite frigus et aestus Domino.
Benedicite rores et pruina Domino: benedicite qelu et friqus Domino.
Benedicite glacies et nives Domino: benedicite noctes et dies Domino.
Benedicite lux et ténebrae Domino: benedicite fülgura et nubes Domino.
Benedicat terra Dóminum.' laudet et superexaltet eum in saécula.
Benedicite montes et colles Domino: benedicite univérsa ger~ minantia in terra Domino.
Benedicite fontes Domino: benedicite maria et flümina Domino.
Benedicite cete et ómnia quae movéntur in aquis, Domino: benedicite omnes vólucres coeli Domino.
Benedicite omnes béstiae et pécora Domino: benedicite filii hóminum Domino.
Benedicat Israël Dóminum: laudet et superexaltet eum in saécula.
Benedicite sacerdótes Dómini Domino: benedicite servi Dómini Domino.
Benedicite spiritus et animae justórum Domino: benedicite sancti et hümiles corde Domino.
Benedicite Anania, Azaria, Misaël Domino: laudate et superexaltate eum in saécula.
/


Benedicamus Patrem, et Filium, cum Sancto Spiritu: laudémus et
superexaltémus eum in saécula.
Benedictus es, Dómine, in firmaménto coeli: et laudabilis, et gloriósus, et superexaltatus in saécula.
Hymni ex officio de Imm. Conc. B. M.
1. Salve mündi Dómina, Cóélorüm Regina: Salve, Virgo virginum Stélla matutina.
Salve, pléna gratia,
Clara lüce divina:
Mündi in auxilium, Dómina, festina.
Ab aetérno Dóminus Té praeórdinavit Matrem ünigéniti Vérbi, quó creavit,
Térram, póntum aéthera: Té pulchram ornavit Sibi spónsam, quae in
Adam nón peccavit.
2. Salve hórológium, Quó retrógradiatur Sól in décem lineis Vérbum incarnatur.
Hómo üt ab inferis Ad summa attollatur, Immensüs ab angelis Paülo minoratur.
Sólis hüjus radiis Maria corüscat; Cónsurgéns auróra In concéptu micat.
Lilium inter spinas, Quaé serpéntis cónterat Caput: pülchra ut lüna Errantés collüstrat.
1. aethera Acc. enk. van aether, lucht.
2. Maria wordt vergeleken imet de zonnewijzer waarop (de schaduw van) de zon weer tien lijnen terugging, als teken dat God koning Ezechias genas van z'n ziekte. Zo is door Maria, t Woord de grote zon, teruggeweken, vernederd tot mens, om de mensen te redden.
Str. 2 spr. uit: ad summattollatur; immensus ab de onmetelijk ver verhevene boven; Paulo, maar 'n weinig; minóro (1), beneden stellen (wordt hij beneden de engelen gesteld). Consurgens aurora, als ...; conterat de Conj. betekent: die moet...; str. 4 spr. uit: pulchr'ut.
Antiphona.
O sacrum convivium, in quo Christus sümitur, recólitur memória passiónis ejus, mens implétur
gratia, et futürae glóriae nobis pignus datur! Alleluja.


Antiphóna.
Ave Regina coelórum, Gaude, Virgo gloriósa,
Ave Dómina Angelórum: Super omnes speciósa:
Salve radix, salve porta, Vale, o valde decóra!
Ex qua mundo lux est orta. Et pro nobis Christum exóra.
V(ersus). Spiritus sancti gratia R(esponsorium). Illüminet sensus et corda nostra.
V. Dómine, exaüdi oratiónem meam.
R. Et clamor meus ad te véniat.
Orémus.
Deus, cui omne cor patet, et omnis volüntas lóquitur, et quem nullum latet secrétum: purifica per iijfüsionem sancti Spiritus cogitatiónes cordis nostri, ut te perfécte diligere, et digne laudare mereamur.
Antiphóna, beurtzang. (In de 2e ant.) ortus, opgegaan.
OEFENING 38
Leren 't PERFECTUM INDICATIVI van déleo, emo en audio en nazien opm. 2 van Nr. 27, en Nr. 35, 1 en 2.
1. Increpasti gentes: nomen eórum delésti in aetérnum, et in saéculum saéculi. 2. Esuriéntes implévit bonis, et divites dimisit inanes. 3. Scidisti vestiménta tua, et flevisti coram me, et ego audivi. 4. Super flümina Babylónis, illic sédimus et flévimus. 5. Et invenisti cor ejus fidéle coram te; et percussisti cum eo foedus, et implésti verba tua, quóniam justus es. 6. Esurivi enim, et dedistis mihi manducare; sitivi et dedistis mihi bibere: hospes eram et collegistis me: nudus et cooperuistis me: infirmus et visitastis me: in carcere eram, et venistis ad me. 7. Et annuérunt sóciis, qui erant in alia navi... et venérunt, et implevérunt ambas naviculas. 8. Peto quod petivit latro póénitens. 9. Audisti verba oris mei. 10. Panem de coelo praestitisti eis, omne delectaméntum in se habentem. 11. Vidérunt omnes fines terrae salutare Dei nostri. 12. Vidimus stellam ejus in Oriente, et vénimus cum munéribus adorare Dóminum. Magi ab Oriente venérunt.
Moller — Het Kerklatijn — 5


13. Visus, gustus, tactus in te fallitur,
Sed auditu solo tuto créditur.
Credo quidquid dixit Dei Filius Nil hoe verbo Veritatis vérius.
14. Dedit fragilibus córporis férculum,
Dedit et tristibus sanguinis póculum,
Dicens: Accipite quod trado vasculum,
Omnes ex eo bibite.
15. Agnus redémit oves: Christus innocens Patri reconciliavit peccatóres. Mors et vita, duéllo conflixére mirando. Die nobis Maria, quid vidisti in via?
16. Veni, Creator Spiritus,
Mentes tuórum visita,
Imple superna gratia Quae tu Cteasti péctora.
6. dedi van do. collégi van cólligo, opnemen. coöpérui van co-opério, bedekken.
veni van vénio.
7. annui van annuo, toewenken.
ambas van ambo.
8. pet'wi van peto. 10. praéstiti van
Nunc dimittis servum tuum, Dómine, secündum verbum tuum in pace.
Quia vidérunt óculi mei salutare tuum,
Quod parasti ante faciem omnium populórum:
Lumen ad revelatiónem géntium et glóriam plebis tuae Israël.
2. Antiphóna.
Regina coeli, laetare, Alleluia.
Quia quem meruisti portare, Alleluia.
Resurréxit sicut dixit, Alleluia.
2. dimisi van dimitto, heenzenden.
3. scidi van scindo, scheuren.
4. illic, daar.
sedi van sédeo, zitten.
5. invéni van invénio, vinden. pereüssi van percütio.
praesto.
13. dixi van dico.
14. vasculum quod trado.
15. redémi van rédimo, loskopen. conflixi. van confligo, strijden (zie 35, 2).
vidi van video.
16. péctora quae tu creasti.


V(ersus). Gaude et laetare Virgo Maria, Alleluia. R(esponsorium). Quia surrexit Dóminus vere, Alleluia.
3. Hymnus in festo S. S. Innocentium mart.
Salvéte, flóres Martyrum,
Quos lücis ipso in limine Christi insecütor süstulit, Ceu türbo nascentés rosas.
Vos prima Christi victima, Grex immolatorüm tenér, Aram sub ipsam simplices Palma ét corónis lüditis.
Jesü tibi sit gloria,
Qui natus és de Virgine, Cum patre et almo Spiritu, In sémpitérna saecula.
4. Hymnus in Honórem S. S. Martyrum.
Rex glórióse Martyrum,
Corona cónfiténtium, Qui réspuéntes térrea Perdücis ad coeléstia:
Aurém benignam prótinus Inténde nóstris vócibus: Trophaéa sacra pangimus: Ignósce quód deliquimus.
Tu vincis inter Martyres, Parcisque Cónfessóribus: Tu vince nóstra crimina Largitor indulgéntiae.
Deó patri sit gloria, Et Filio, qui a mórtuis Surréxit ac Paraclito, In sémpitérna saécula.
2. quem is, quem. merui van mèreo, verdienen. resurréxi van resürgo, verrijzen.
3. Ie stroof: ipso in spreek uit: ips'in; Christ'insecütor.
Quos in ipso limine lucis inse¬
cütor Christi sustulit, ceu turbo (tollit) nascentes rosas.
ipse, juist.
limen, begin. lux, licht, leven. süstuli van tollo, wegrukken. 2e stroof: immo~ latus, slacht-
OEFENING 39
offer.
sub ipsam aram. Ie stroof: respuéntes térrea vertaal: eos qui réspuunt térrea (onz.). Zie Nr. 44.
2e stroof: deliqui van delinquo, misdoen.
Leren t VOLTOOIDE DEELWOORD van laudo, deleo, emo, audio.


1. Déxtera eórum repléta est munéribus. 2. Sacrificium Deo spiritus contribulatus. 3. Corpus Dominicum datum discipulis. 4. Aüdiens autem Heródes rex, turbatus est, et omnis Jerosólyma cum illo. 5. Benedictus Dóminus Deus Israël, qui facit mirabilia magna a saéculo. 6. Ecce enim in iniquitatibus concéptus sum, et in peccatis concépit me mater mea. 7. Factus est repénte de coelo sonus, tamquam adveniéntis spiritus veheméntis et replévit totam domum ubi erant sedentes. Et apparuérunt illis dispertitae linguae tamquam ignis, seditque supra singulos eórum: et repléti sunt omnes Spiritu sancto. 8. Gaudeat tellus tantis irradiata fulgóribus, et aetérni Regis splendóre illustrata. Laetétur et mater Ecclesia, tanti lüminis adornata fulgóribus. Haec nox est de qua scriptum est: et nox illuminatio mea in deliciis meis.
9. Jesu, quem velatum nunc aspicio,
Oro fiat illud, quod tam sitio,
Ut te revelata cernens facie,
Visu sim beatus tuae glóriae.
10. Dócti sacris institütis, Panem, vinum in salütis Consecramus hóstiam.
11. A suménte non concisus
Non confractus, non divisus. Integer accigitur.
12. Ex officio de Imm.
Salve, urbs refügii, Turrisque munita David, propugnaculis Armisque insignita.
In conceptióne, Charitate ignita, Dracónis potéstas Est a te contrita.
Conc. B. M.
O Mülier fortis, Et invicta Judith! Pulchra Abisag virgo, Verum fovens David!
Rachel curatórem Aegypti gestavit: Salvatórem mundi Maria portavit.
5. benedictus van benedico, zegenen.
6. concéptus en concépi van conci-
pio, ontvangen. 7. factus van fio. ontstaan.
apparui van ap~ paréo, verschijn-
nen.
8. scriptus van scribo, schrijven.
9. oro [iat = oro ut fiat.


ut cernens te revelata facie (met ontsluierd gelaat) sim beatus visutuae glóriae.
10. doctus van dóceo, onderwijzen.
in hóstiam salütis, tot... 11. concisus van concido, verbrokkelen.
confractus van
confringo, verbreken.
divisus van divido verdelen. 12. cdntritus van cóntero, verpletteren.
ONBEPAALD VOORNAAMWOORD
23. 1. Quis iemand; qui een of ander, 'n.
Quis heeft in 't onzijdig quid iets. Deze twee vormen staan meestal zelfstandig, dus niet met 'n zelfst. naamwoord verbonden, juist als bij ons iemand en iets. Alle andere vormen gaan als 't betrekkelijk voorn. w. Dit quis is dus in z'n vormen gelijk aan 't vragende quis. (Nr. 22, blz. 61.)
2. Qui verbuigt heel en al als 't betrekkelijk voornaamwoord, behalve dat t vrouwel. enk. en 't onz. meerv. meestal qua is in plaats van quae.
3. Van quis en qui worden door onverbuigbare bijvoegsels verschillende andere onbep. voorn.w. gevormd, die juist zo verbuigen, b.v. aliquis iemand; aliqui 'n, een of ander; quisquam, iemand; quidam, iemand, n zekere; quivis, ieder; quisque ieder, unusquisque iedereen, ieder.
Gen. alicüjus, cujüsquam, cujüsdam, cujüsvis, cujüsque, uniuscujüsque (unus wordt ook verbogen); enz.
OEFENING 40
1. Homo quidam fecit coenam magnam. 2. Hic est panis de coelo descéndens, ut si quis ex ipso mandücet, non moriatur. 3. Unaquaéque arbor de fructu suo cognóscitur. Neque enim de spinis cólligunt ficus, neque de rubo vindémiant uvam. 4. Respóndit ei Philippus: ducentórum denariórum panes non sufficiunt eis, ut unusquisque modicum quid accipat. 5. Vos secündum carnem judicatis: ego non jüdico quemquam. 6. Dimittite si quid habétis advérsus aliquem: ut et Pater vester qui in coelis est, dimittat vobis peccata vestra.


7. Accédunt ad eum summi sacerdótes et scribae et seniores, et dicunt ei: „In qua potestate haec facis? et quis dedit tibi hanc potestatem ut ista facias?" 8. Illae fugérunt de monuménto: ...et némini quidquam dixérunt. 9. Respóndens Jesus dixit ad illum: Simon habeo tibi aliquid dicere. 10. Nlilites accepérunt vestiménta ejus (et fecérunt quatuor partes: unicuique militi (partem) et tünicam. 11. Et exsürgens sutnmus sacérdos in médium, interrogavit Jesum, dicens: „Non respóndes quidquam ad ea, quae tibi objiciüntur ab his? 12. Si quis mihi ministrat, me sequatur. 13. Quidam de circumstantibus audiéntes dicébant: Ecce Eliam vocat.
4. respóndi, respondeo, antwoorden. módicum quid, iets weinigs, 'n weinig.
8. nemo (Gen. né~ minis), niemand. 10. accépi, van accipio, nemen.
OEFENING 41
[eci, van facio. 11. in médium, in 't
midden. 13. dicébant, zeiden.
Leren 't IMPERFECTUM INDICAT. ACTIEF en PASSIEF van de 4 vervoegingen.
Parabolae de Jüdice iniquo et vidua importüna, de Pharisaéo et publicano.
Dicébat autem et parabolam ad illos, quóniam opórtet semper orare et non deficere, dicens: Judex quidam erat in quadam civitate, qui Deum non timébat, et hominem non reverebatur. Vidua autem quaedam erat in civitate illa, et veniébat ad eum dicens: „Vindica me de adversario meo". Et nolébat per multum tempus. Post haec autem dixit intra se: „Et si Deum non timeo, nee hominem revéreor: tarnen quia molésta est mihi haec vidua, vindicabo (zal ik...) illam, ne in novissimo véniens sugilet me. Ait 1) autem Dóminus: Audite quid judex iniquitatis dicit. Deus autem non faciet 2) vindictam electórum suórum clamantium ad se 3) die ac nocte? et patiéntiam habébit 4) in illis? Dico vobis, quia cito faciet vindictam illórum.
Verümtamen Filius hóminis véniens, putas, invéniet 5) fidem in terra? Dixit autem et ad quosdam, qui in se confidébant tamquam justi, et aspernabantur caéteros, parabolam istam: Duo hómines ascendérunt in templum ut orarent 6): unus Pharisaéus, et alter


publicanus. Pharisaéus stans, haec apud se orabat: ,,Deus, gratias ago tibi quia non sum sicut caéteri hóminum: raptóres, injüsti, adülteri: velut etiam hic publicanus. Jejüno bis in sabbato: décimas do omnium quae possideo." Et publicanus a longe stans, nolébat 7) nee óculos ad coelum levare: sed percutiébat pectus suum, dicens: ,,Deus, propitius esto 8) mihi peccatóri". Dico vobis, descéndit hic justificatus in domum suam ab illo 9): quia omnis, qui se exaltat, humiliabitur 10): et qui se humiliat, exaltabitur 11).
1. ait, zeide.
2. faciet vindictam zal recht verschaffen aan.
3. ad se, tot hem.
4. patiéntiam habébit in, zal Hij geduld hebben met.
talmen ten opzichte van?
5. invéniet, zal hij vinden.
6. ut orarent, om te bidden.
7. nolébat, wilde niet.
OEFENING 42
8. esto, wees.
9. ab illo, boven die andere.
10. humiliabitur, zal vernederd worden.
11. exaltabitur, zal verheven worden.
Eerst nazien de ACCUS. CUM INFINITIVO Nr. 43. *)
1. Vere dignum et justum est, aequum et salutare nos tibi semper et ubique gratias agere. 2. Et nostras voces ut admitti jübeas deprecamür. 3. Fac me tecum plangere. 4. Omnes prophétae testimonium pérhibent, remissiónem peccatórum accipere per nomen ejus omnes, qui credunt in eum. 5. Mulieres quaedam ex nostris venérunt, dicentes se étiam visiónem Angelórum vidisse, qui dicunt eum vivere. 6. Nonne haec opórtuit pati Christum, et ita intrare in glóriam suam? 7. Conturbati vero, et contérriti, existimabant se spiritum vidére. 8. Spiritus carnem et ossa non habet, sicut me vidétis habere. 9. Necesse est impléri ómnia, quae scripta sunt de me. 10. Dignare me laudare te, Virgo sacrata. Da mihi virtütem contra hostes tuos. Fac me tecum pie fiere, Crucifixo condolére. 11. In excelso throno vidi sedére virum, quem adórat multitüdo Angelórum. 12. Ecce quam bonum et quam jucundum habitare fratres in unum.
*) Van nu af wordt de klemtoon niet meer aangegeven, als die volgens de algemene regels gekend wordt. Zie Nr, 2, blz. 8.


13. Da per Matrem me venire Ad palmam victóriae.
14. Fac me tibi semper magis crédere In te spem habére, te diligere.
15. Sic sacrificium istud instituit,
Cujus officium committi voluit
Solis presbyteris, quibus sic cóngruit, Ut sumant et dent caéteris.
16. Quem in sacrae mensa coenae Turbae fratrum duodénae Datum non ambigitur.
17. Eja, Mater, fons amóris, Me sentire vim dolóris Fac, ut tecum lügeam.
2. Deprecamur, ut admitti jübeas et (ook) nostras voces. 4. Omnes prophétae testimonium pérhibent, omnes qui credunt in eum, accipere remissiónem peccatórum per nomen ejus (Christi). 7. contérritus van contérreo. 9. necesse est zie Nr. 43 opmerking 4 scriptus van scribo. 10. Dignare (van dignor) laat toe. 16. quem = et eum; et non ambigitur eum... er wordt niet getwijfeld, dat Hij; datum (esse). Non ambigitur, eum in mensa sacrae coenae datum esse turbae fratrum duodénae. 17. Fac me sentire...
Brevis et pia Oratio S. Ignatii.
Anima Christi, sanctifica me. Corpus Christi, salva me. Sanguis Christi inébria me. Aqua lateris Christi, lava me. Passio Christi conforta me. O bone Jesu exaudi me.
Intra vülnera tua absconde me.
Ne permittas me separari a te. Ab hoste maligno defende me. In hora mortis meae voca me. Et jube me venire ad te.
Ut cum Sanctis tuis laudem te In saécula saeculórum. Amen.
Hymnus in Dominicis post Epiphaniam.
Lucis Creator optime, Lucém diérum próferens, Primórdiis lucis novae, Mundi parans originem.
Qui mane junctum vésperi Diém vocari praécipis: Illabitür tetrüm chaós,
Audi precés cum flétibus,
Ne méns, gravata crimine, Vitae sit éxsul münere, Dum nil perénne cógitat, Seséque cülpis illigat.
Coeléste pülset óstium: Vitale tollat praémium: Vitémus ómne nóxium: Purgémus omne pessimum.


Praesta, pater piissime,
Patrique cómpar Unice,
Cum Spiritü Paraclito,
Regnans per omne saeculum.
St. 2. Qui praécipis mane junctum vésperi diem vocari (mane junctum vésperi de morgen verbonden met de avend).
St. 3. Ne mens: ne mens nostra, onze geest, wij; dit is ook onderwerp van pulset en tollat in str. 4.
Septem verba a Christo in Cruce prolata.
1. Ave, Jesu, qui mactaris, Sed tortórum deprecaris Patrem culpae parcere: Prompte fac nos indulgére, Nee vindictam exercére, Corde, verbis, ópere.
2. Ave, Jesu, qui latróni Poenitenti summi boni Promisisti gratiam:
Tali nos contritióne,
Nunc et mortis in agóne, Fac meréri véniam.
3. Ave, Jesu, qui praesentem Cruci Matrem, heu, dolentem Commendas discipulo:
Pari nos tuére cura,
Per te constet mens secüra,
4.-Ave, Jesu, qui dixisti:
Pater, quid me reliquisti Tantis in suppliciis?
Ne nos linquas, ut ruamus; Semper tecum persistamus, Fortes in angüstiis.
5. Ave Jesu, qui testaris Sitim, felle sed potaris, Tu, qui pascis ómnia: Fac aeterna nos sitire; Mundi, carnis, fastidire Fugitiva gaüdia.
6. Ave Jesu, consummasti Jussa Patris, et donasti Tua nobis mérita:
Bene fac nos inchoare, Sed et plene consummare Tua beneplacita.
Quovis in periculo.
7. Ave Jesu, qui sermónem Morte claudens et agónem,
Patri tradis animam:
O mors tua nos emundet,
Vitam bonis fac fecundet,
Mortem det tutissimam.
1. Sed deprecaris Patrem parcere culpae tortórum. 2. promisi van promitto. Fac nos meréri veniam... 3. Matrem praesentem cruci


= tegenwoordig bij... 4. Reïiqui van relinquo. 5. sed felle potaris. — (fac nos) fastidire fug. gaudia mundi et carnis. 7. fac (ut) (mors tua) fecundet vitam (nostram) bonis, et det...
BIJWOORDEN
24. 1. Bijwoorden afgeleid van bijv. naamw. van de tweede verbuiging hebben meestal de uitgang -e, die als 'n gewone buigingsuitgang beschouwd kan worden; ze worden dus als 'n gewone naamval gevormd: promptus = vlug, bijw. prompte.
Pulcher, bijw.: pulchre; miser, bijw. misere. Latinus = Latijns, bijw. Latine = in 't Latijn (op z'n Latijns).
2. Op dezelfde manier hebben de bijv. naamw. van de derde verbuiging de uitgang -iter (dus in plaats van de uitgang -is van de genetief): fortis, bijw. fórtiter; simplex (gen. simplicis), bijw. simpliciter.
Opm. De bijv. naamw. op -ns hebben bijwoorden op -nter: cómpetens, bijw. competenter, passend.
Nog andere bijwoorden wijken af in vorming; b.v. de bijwoorden multum veel — bene, goed — tuto veilig van tutus — dulce van dulcis, zoet.
3. Ook hun vergrotende en overtreffende trap vormen de bijwoorden van die der bijv. naamw. De vergrotende trap van 't bijw. heeft dezelfde vorm als 't onzijdig van 't bijv. n.w.: mélior, bijw. mélius. De overtreffende trap gaat weer uit op -e: pulchérrimus bijw. pulchérrime.
Opm. Hier zijn eveneens afwijkingen, als magis, meer; plurimum 't meest, enz.
OEFENING 43
1. Sed auditu solo tuto créditur. 2. Vere panis filiórum. 3. Fac me tecum pie fiere. 4. Dóminus sit in corde meo et in labiis meis, ut digne et competenter annüntiem Evangélium suum. 5. Deus qui humanae substantiae dignitatem mirabiliter condidisti, et mirabilius reformasti. 6. Vere dignum et justum est. 7. Venit Jesus, et accipit panem, et dat eis, et piscem similiter. 8. Alii discipuli navigio venérunt (non enim longe erant a terra, sed quasi cübitis ducentis), trahentes rete piscium. 9. Surrexit Dóminus vere et apparuit Simóni.


10. Victricem manum tuam, Dómine, laudavérunt pariter, alleluja: quia sapiéntia apéruit os mutum, et linguas infantium fecit disertas.
11. Scripsit autem et titulum Pilatus: et pósuit super crucem... Et erat scriptum Hebraice, Graece, et Latine. 12. Et factus in agonia, prolixius orabat. 13. Praédica verbum, insta opportune, importune.
Hostem repellas lóngius, Pacemque dones prótinus.
14. Preces meae non sunt diqnae: | 15.
Sed tu bonus fac benigne, Ne perenni cremer igne.
5. cóndidi van condo. 9. surrexi van sur go; apparui van appare o. 10.apérui van apério; feci van fado. 11. Scripsi van scribo; posui van pono.
Hymnus in honorem venerabilis Sacramenti.
1. Adóro te devote, latens Déitas Quae sub his figüris vere latitas:
Tibi se cor meum totum sübjicit,
Quia te contemplans, totum déficit.
2. Visus, tactus, gustus, in te fallitur.
Sed auditu solo tuto créditur. Credo quidquid dixit Dei Filius,
Nil hoe verbo Veritatis vérius.
3. In Cruce latébat sola Déitas. At hic latet simul et humanitas:
Ambo tarnen credens atque cónfitens,
Peto quod petivit latro póénitens.
4. Plagas, sicut Thomas, non intüeor,
Deum tarnen meum te confiteor.
Str. 3. petivi van peto. Str. 6. quit, kan.
Fac me tibi semper magis crédere,
In te spem habére, te diligere.
5. O memoriale mortis Dómini, Panis vivus, vitam praestans hómini,
Praesta meae menti de te vivere,
Et te illi semper dulce sapere.
6. Pie pelicane, Jesu Dómine, Me immundum munda tuo Sanguine,
Cujus una stilla salvum facere.
Totum mundum quitab omni scélere.
7. Jesu, quem velatum nunc aspicio,
Oro fiat illud, quod tam sitio, Ut, te revelata cernens facie, Visu sim beatus tuae glóriae.


In honórem S. S. Martyrum.
Deüs, tuórum militum Sors ét corona, praémium, Laudés canéntes Martyris Absolve nexu criminis.
Poenas cucürrit fórtiter, Et süstulit viriliter, Fundénsque pró te sanguinem Aetérna dóna póssidet.
Hic némpe mündi gaudia, Et blanda fraudum pabula Imbüta félle députans, Pervénit ad coeléstia.
Ob hóe preeatu süpplici Te póscimüs piissime: In hóe triümpho Martyris Dimitte nóxam sérvulis.
Laus ét perénnis gloria. Patri sit, atque Filio, Sanetó simül Paraclito, In sémpitérna saécula.
Str. 1. Absolve nexu criminis canentes laudes Mart. = ... hen die de lof bezingen. Str. 2. Hic députans mundi gaudia et bl. fr. pab. felle imbüta esse. St. 3. Poenas, naar de straffen, folteringen; cucurri van curro; süstuli van suffero. Str. 4. ob hoe, hierom. V. Panem de coelo praestitisti 1) eis.
R. Omne delectamentum in se habentem.
Deus, qui nobis sub Sacramento mirabili, passiónis tuae memóriam reliquisti 2); tribue, quaésumus, ita nos Córporis et Sanguinis tui sacra mystéria venerari, ut redemptiónis tuae fructum in nobis jügiter sentiamus. Qui vivis et regnas cum Deo Patre, in unitate Spiritus sancti Deus, per ómnia saécula saeculórum. Amen.
1) praéstiti, van praesto. 2) reltqui, van relinquo.
en PASSIEF van alle vervoegingen en van capio.
1. Vidit ergo rex, quod irrüerent in eum veheménter: et necessitate compülsus tradidit eis Daniélem. 2. Pridie quam paterétur, accépit panem in sanctas ac venerabiles manus suas. 3. Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Joannes. Hic venit in testimonium ut testimonium perhibéret de lümine, ut omnes créderent per illum. Non erat ille lux, sed ut testimonium perhibéret de lümine. 4. Erat autem mane:
Oremus.
OEFENING 44
f ^
Leren 't IMPERFECTUM van den CONJUNCTIEF ACTIEF


et ipsi non introïerunt in praetórium, ut non contaminaréntur, sed ut manducarent Pascha. 5. Tune ergo tradidit eis illum ut crucifigerétur. 6. Judaei ergo (quóniam Parascéve erat) ut non remanérent in cruce corpora sabbato (erat enim magnus dies ille sabbati) rogavérunt Pilatum, ut frangeréntur eorum crura et tolleréntur.
7. Quis est homo qui non fleret,
Matrem Christi si vidéret In tanto supplicio.
1. compulsus van compello; tradidi van trado. 2. accépi van accipio. 4. introivi van intróeo. 6. erat magnus dies ille sabbati = dies ille sabbati magnus erat; die sabbatdag was een grote sabbat, (immers Paassabbat).
OEFENING 45
Nazien de ABLATIVUS ABSOLUTUS Nr. 45.
1. Et manducantibus illis, accépit Jesus panem: et benedicens fregit, et dedit eis. Et accepto calice, gratias agens dedit eis. 2. Et, adhuc eo loquente, venit Judas Iscariótes, unus de duódecim. 3. Jesus autem, emissa voce magna, exspiravit. 4. Tu, devicto mortis acüleo, aperuisti credéntibus regna coelórum. 5. Et accersito centurióne, interrogavit eum. 6. Accenso autem igne in médio atrii, et circumsedéntibus illis, erat Petrus in médio eórum.
7. Oratio ex Missa Dominicae de Passióne.
Quaésumus, omnipotens Deus, familiam tuam propitius réspice: ut, te largiente, regatur in córpore; et te servante, custodiatur in mente.
8. Oratio pro Ecclésia.
Ecclésiae tuae, quaésumus Dómine, preces placatus admitte: ut, destructis adversitatibus et erróribus universis, secüra tibi sérviat libertate.
9. Sparso verbi sémine,
^Sui moras incolatus
Miro clausit órdine.
10. Post agnum typicum explétis épulis,
Corpus Dominicum datum discipulis,
Sic totum omnibus, quod totum singulis,
Ejus fatémur manibus.


11. Fracto demum Sacramento, 12. Vicfor, subactis inferis,
Ne vacilles, sed memento Trophaéa Christus éxplicat.
Tantum esse sub fragmento Coelóque apérto, sübditüm
Quantum toto tégitur. Regém tenébrarüm trahit.
13. Confutatis maledictis
Flammis acribus addictis,
Voca me cum benedictis.
1. fregi van frango; acceptus van accipio. 3. emissus van emitto. 4. devictus van devinco. 5. accersitus van accerso. 6. accensus van accendo. 8. destructus van déstruo. 9. sparsus van spargo; clausi van claudo; clausit moras sui incolatus miro ordine. 10. Fatémur corpus Dominicum ejus manibus datum esse discipulis; sic totum (datum esse) omnibus, quod totum (datum est) singulis; sic... quod, zowel... als. 11. fractus van frango. 12. Christus victor trophaéa éxplicat..., et coelo...; subactus van sübigo; sübditus van subdo; spr. uit: coeloqu'aperto.
Angelus Dómini nuntiavit Mariae,
Et concépit de Spiritu Sancto.
Ecce ancilla Dómini,
Fiat mihi secundum verbum tuum.
Et Verbum caro factum est,
Et habitavit in nobis.
Ora pro nobis Sancta Dei Génitrix,
Ut digni efficiamur promissiónibus Christi.
Orémus.
Gratiam tuam, quaésumus Domine, méntibus nostris infunde: ut qui angelo nuntiante, Christi Filii tui Incarnatiónem cognóvimus, per passiónem ejus et crucem ad resurrectiónis glóriam perducamur. Per eumdem Christum Dóminum nostrum. Amen.
Concépi van concipio; cognóvi van cognosco.
Antiphona. *
Alma Redemptóris Mater, quae pérvia coeli Porta manes, et stella maris, succurre cadenti 1), Sürgere qui curat, pópulo; tu quae genuisti 2),
Natüra mirante, tuum sanctum Genitórem;


Virgo prius ac postérius, Gabriélis ab ore Sumens illud Ave, peccatórum miserére.
1) Succurre pópulo cadenti, qui curat sürgere; 2) génui van gigno.
Hymnus.
O gloriósa Virginum, Sublimis inter sidera, Qui te creavit, parvulum Lactente nutris übere.
Quod Eva tristis abstulit Tu reddis almo gérmine; Intrent ut astra flébiles, Coeli reclüdis cardines.
Tu Regis alti janua, Et aula lucis fülgida;
Vitam datam per Virginem Gentes redémptae plaudite.
Jesu, tibi sit gloria, Qui natus es de Virgine, Cum Patre et almo Spiritu In sempiterna saecula.
Str. 1. nutris lactente übere parvulum, qui te creavit; lactente übere, met voedende borst. Str. 2. abstuli van aüfero; ut flébiles intrent astra. Str. 3. redemptus van rédimo; red. gent. plaudite, vitam datam esse per Virg.
Oratio.
Omnipotens sempiterne Deus, qui 1) gloriósae Virginis Matris Mariae corpus et animam, ut dignum Filii tui habitaculum éffici mererétur, Spiritu sancto cooperante, praeparasti: da2) ut, cujus commemoratióne laetamur, ejus pia intercessióne, ab instantibus malis et a morte perpétua liberémur. Per eumdem Christum Dóminum nostrum. Amen.
1) qui praeparasti corpus et animam gloriósae 
2) da ut pia intercessióne ejus (van haar) cujus 
VERVOEGINGEN
25. Opm. 1. De voornaamwoorden als onderwerp worden in 't Latijn gewoonlijk niet uitgedrukt; alleen dan als ze de klemtoon hebben. B.v. sum == ik ben, laudo = ik prijs; laudat := hij, zij of 't prijst.
Opm. 2. a) De aanvoegende wijs of conjunctivus komt in 't Latijn zeer veel voor, vooral na verschillende voegwoorden, b) Zonder voegwoord betekent deze wijs: laat ik, of moge ik, b.v. laudem laat ik prijzen, orémus laat ons bidden.


De tweede persoon vertalen we dan door n gebiedende wijs: laudes = prijs, ne (of non) laudes = prijs niet. Ne (of non) sis iracundus = wees niet toornig.
Bij zo'n verbod of ontkennend verzoek wordt de tweede persoon van de' voltooide tijd (perfectum) in dezelfde betekenis gebruikt als de tegenw. tijd (praesens): ne laudaveris = ne laudes: prijs niet.
AANT. WIJS AANV. WIJS
(Indicativus) (Conjunctivus) Tegenwoordige tijd (Praesens).
HET WERKWOORD: ZIJN
AANT. WIJS AANV. WIJS
(Indicativus)
(Conjunctivus)
Voltooide tijd (Perféctum).
sum
es
est
sumus
estis
sunt
ik ben gij zijt hij is wij zijn gij zijt zij zijn
sim
sis
sit
simus
sitis
sint
X" O.
bj er
a n ?
*3
N O w: co p n
eram
eras
erat
eramus
eratis
erant
Onvoltooid verl. tijd (Imperféctum)
ik was essem esses esset
essemus
essétis
essent
f a.
EU
3 —
" 7?
BI N c/i O "
c 3
ti. ° =r
fu-i füerim ^
fu-isti £ füeris È
fu-it 3 füerit &
fü-imus | fuérimus 3
fu-istis S fuéritis
fu-érunt " füerint "
Voltooid verleden tijd (Plus-quamperf éctum).
füeram _ fuissem § "2
füeras ^ fuisses o
füerat S fuisset co^co
fueramus <8 fuissémus | % %
fueratis % fuissétis & 2 ~
füerant s fuissent |:|=g
AANTONENDE WIJS (INDICATIVUS)
Toekomende tijd (Futurum).
ik zal zijn
Voltooid toek. tijd (Futurum exactum).
ero
eris
erit
érimus
éritis
erunt
füero
füeris
füerit
fuérimus
fuéritis
füerint
ik zal geweest zijn


GEBIEDENDE WIJS (Imperativus)
es of esto wees este of estóte weest esto hij moet wezen.
DEELWOORD (Participium) toekomend futürus, -a, um, zullende zijn, toekomstig.
tegenw. en volt. deelw. ontbreken.
ONBEPAALDE WIJS (Infinitivus)
tegenw. tijd esse zijn; volt. tijd fuisse geweest zijn. toekomende tijd futürus, -a, -um esse, zullen zijn.
27. Opm. 1. De samenstellingen van sum worden juist zo vervoegd, behalve de volgende afwijkingen:
1. adsum aanwezig zijn, heeft adfui en affui enz. evenzo»adfutürus en affutürus.
2. prosum baten, nuttig zijn, heeft overal waar de vormen van sum met e beginnen: prod in plaats van pro: prodes, próderam, prodesse, enz.
3. possum kunnen heeft in 't perfectum potui, evenzo natuurlijk in alle tijden die van 't perfectum worden afgeleid (zie opm. 2): potüeram enz.
Verder, overal waar de vormen van sum met e beginnen, is de eerste lettergreep pot: potes, póteram, pótero; behalve het imperf. van de conjunct en het praes. van de infin., deze zijn: possem, posses, posset, possémus, possétis, possent; inf. posse.
Opm. 2. Van de voltooide tijd (perfectum) worden afgeleid:
1. het Perfectum van de Conjunctivus en van de infinitivus.
2. het Plusquamperfectum van de Indicativus en van de Conjunctivus.
3. het Futurum exactum,
door de uitg. -i te veranderen in die uitgangen, die vet gedrukt staan in de vormen van fui, enz.
Dit geldt voor alle werkwoorden: kent men dus 't perfectum, dan kan men alle bovengenoemde tijden van alle werkwoorden vormen.
OEFENING 46
1. Ita multi unum corpus sumus in Christo, singuli autem alter altérius membra. 2. Eritis ódio omnibus géntibus propter nomen meum. 3. Ideo et vos estóte parati. 4. Absit a te, Dómine, non erit
Moller — Het Kerklatijn — 6


tibi hoe. 5. Quid enim prodest hóraini, si mundum universum lucrétur, animae vero suae detrimentum patiatur. 6. Fecit Deus duo luminaria magna: luminare majus, ut praeesset diéi; et luminare minus ut praeesset nocti. 7. Quando praeparabat coelos, aderam. 8. Deliciae meae esse cum filiis hominum. 9. Audite disciplinam, et estóte sapientes. 12. Dómine, si fuisses hic, non esset mórtuus frater meus. 13. Dicit ei Martha, soror ejus qui mórtuus füerat: Dómine jam foetet, quatriduanus est enim. 14. Ubi sum ego, illic et minister meus erit. Et ego si exaltatus fuero a terra, ómnia traham ad meipsum. 16. Quo ego vado, vos non potestis venire. 19. Si de mundo fuissétis, mundus, quod suum erat diligeret. 20. Sic erunt novissimi primi, et primi novissimi. Deus, diligéntibus te cuncta facis prodesse. 21. Propitius esto, paree nobis Dómine. 22. Neque mors, neque vita, neque creatüra alia póterit nos separare a caritate Dei.
Esto Patri, Filióque, Quantum potes, tantum aude,
Et coaévo Flamini, Quia major omni laude,
Esto summae Trinitati Nee laudare süfficis.
Sempiterna gloria,
Et perennis laus honorque Hoe et omni saéculo.
OEFENING 47
1. Cum essem cum eis, ego servabam eos in nómine tuo. 2. Sine me nihil potestis facere. 3. Non potest arbor bona malos fructus facere. 4. Nolite timére eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere. 5. Non potuistis una hora vigilare mecum? 6. Sicut granum sinapis quod cum seminatum füerit in terra, minus est omnibus seminibus, quae sunt in terra. Et cum seminatum füerit, ascendit, et fit majus omnibus oléribus, et facit ramos magnos, ita ut possint sub umbra ejus aves coeli habitare. 7. Et talibus multis parabolis loquebatur eis verbum, prout póterant audire. 8. Hoe autem dicébant tentantes eum, ut possent accusare eum. 9. Dicit ei Simon Petrus: „Dómine, quo vadis?" Respondit Jesus: Quo ego vado, non potes me modo sequi... Dicit ei Petrus: „Quare non possum te sequi modo?"


10. Quis non posset contristari,
Christi Matrem contemplari,
Dolentem cum filio?
10. Quis posset non contristari, et contemplari Christi Matrem.
OEFENING 48
Leren 't FUTURUM AKTIEF en PASSIEF van alle vervoegingen.
1. Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclésiam meam, et portae inferi non praevalébunt adversus eam. Et tibi dabo claves regni coelórum. 2. Mors stupébit et natüra, cum resurget creatüra.
3. Asperges me hyssópo, et mundabor: lavabis me, et super nivem dealbabor. Docébo iniquos vias tuas, et impii ad te convertentur. Dómine labia mea apéries, et os meum annuntiabit laudem tuam.
4. In te Dómine speravi, non confundar in aeternum. 5. Confitébor tibi, Dómine, in toto corde meo. 6. Peccator vidébit et irascétur, déntibus suis fremet et tabescet. 7. Non derelinques animam meam in inferno: nee dabis sanctum tuum vidére corruptiónem. 8. Et tu, Capharnaum, numquid usque in coelum exaltaberis? Usque in infernum descendes. 9. Discite a me, quia mitis sum et hümilis corde, et inveniétis réquiem animabus vestris. 10. Laetabimini coram Domino Deo vestro. 11. Ab illo benedicaris in cujus honóre cremaberis. 12. Consurget enim gens in gentem, et regnum in regnum, et erunt pestiléntiae, et fames, et terraemótus per loca. 13. Ex verbis enim tuis justificaberis, et ex verbis tuis condemnaberis.
14. Tuba, mirum spargens sonum Per sepulchra regiónum, Coget omnes ante thronum.
Judex ergo cum sedébit, Quidquid latet, apparébit, Nil inultum remanébit.
15. Quicumque Christum quaéritis, Oculos in altum tóllite:
Illic licébit visere Signum perennis glóriae.


Hymnus S.
Veni, Créator Spiritus,
Mentes tuórum visita,
Imple superna gratia Quae tu creasti péctora.
Qui diceris Paraclitus,
Altissimi donum Dei,
Fons vivus, ignis, charitas, Et spiritalis unctio.
Tu septiformis münere,
Digitus paternae déxterae, Tu rite promissum Patris, Sermóne ditans güttura.
Accende lumen sénsibus, Infunde amórem córdibus, Infirma nostri córporis Virtüte firmans pérpeti.
Spiritus.
Hostem repellas lóngius, Pacemque dones prótinus: Ductóre sic te praevio Vitémus omne nóxium.
Per te sciamus da Patrem, Noscamus atque Filium,
Teque utriusque Spiritum Credamus omni témpore.
Deo Patri sit gloria Et Filio qui a mórtuis Surrexit, ac Paraclito, In saeculorum saécula. Amen.
V. Emitte spiritum fcuum, et creabuntur.
R. Et renovabis faciem terrae.
Oremus.
Deus qui corda fidélium sancti Spiritus illustratióne docuisti: da nobis in eódem Spiritu recta sapere, et de ejus semper consolatióne gaudére. Per Christum Dóminum nostrum.
Adéste fidéles Laeti triumphantes,
Venite, venite in Béthlehem: Natum vidéte Regem Angelórum.
Venite, adorémus Dóminum.
En grege relicto Hümiles ad cunas Vocati pastores adpróperant: Nosque ovanti Gradu festinémus.
Venite, adorémus Dóminum.
Aetérni Paréntis Splendórem aeternum,
Velatum sub carne, vidébimus: Natum Infantem,
Pannis involütum.
Venite, adorémus Dóminum.
Pro nobis egénum,
Foeno recubantem,
Piis foveamus ampléxibus! Sic nos amantem Quis non redamaret?
Venite, adorémus Dóminum.
Str. 2. relictus van relinquo. Str. 4. Quis non redamaret sic amantem nos?


OEFENING 49
Leren 't PERFECTUM van CONJUNCTIVUS en INFINITIVUS. Zie ook Nr. 27 opm. 2 en 35 1 en 2.
1. Nisi Dóminus aedificaverit domum, in vanum laboravérunt qui aedificant eam. Nisi Dóminus custodierit civitatem, frustra vigilat qui custódit eam. Vanum est vobis ante lucem sürgere; sürgite postquam sedéritis, qui manducatis panem dolóris. 2. Non credas vitae illórum, et ne respéxeris in labóres eórum. 3. Gaudeat et tellus tantis irradiata fulgóribus; et aeterni Regis splendóre illustrata, totius orbis se séntiat amisisse caliginem. 4. Et si quis audierit verba mea, et non custodierit, ego non jüdico eum. 5. Ego scio quos elégerim. 6. Ecce hi sciunt, quae dixerim ego. 7. Et si satanas consurréxerit in semetipsum, dispertitus est, et non póterit stare, sed finem habet.
1. sedi van sédeo. 2. respexi van respicio. 3. amisi van amitto; sentiat se amisisse caliginem totius orbis. 5. elégi van éligo.
Hymnus venerabilis Sacramenti.
Sacris solémniis juncta sint gaudia,
Et ex praecórdiis sonent praecónia;
Recédant vetera, nova sint ómnia,
Corda, voces et ópera.
Noctis recólitur coena novissima,
Qua Christus créditur agnum et azyma Dedisse fratribus, juxta legitima Priscis indulta patribus.
Post agnum typicum, explétis épulis,
Corpus Dominicum datum discipulis.
Sic totum omnibus, quod totum singulis,
Ejus fatémur manibus.
Dedit fragilibus córporis férculum,
Dedit et tristibus sanguinis'póculum,
Dicens: Accipite quod trado vasculum,
Omnes ex eo bibite.
Sic sacrificium -istud instituit,
Cujus officium committi voluit Solis presbyteris, quibus sic cóngruit,
Ut sumant, et dent caéteris.


Panis Angélicus fit panis hóminum,
Dat panis cóélicus figüris términum.
O res mirabilis! mandücat Dóminum Pauper, servus, et hümilis.
Te, Trina Déitas unaque, póscimus,
Sic nos tu visita, sicut te cólimus:
Per tuas sémitas duc nos quo téndimus,
Ad lucem quam inhabitas. Amen.
Str. 1. junctus van jungo. Str. 2. indultus van indülgeo. Str. 3. Fatémur corpus Dominicum datum (esse) discipulis (et) sic ... Str. 5. vólui van volo. Str. 7. duc (Zie Nr. 35, 3).
Sequentia in Dominica Resurrectiónis.
Victimae Paschali laudes immolent Christiani.
Agnus redémit oves, Christus innocens Patri reconciliavit pecca-
tóres.
Mors et vita duello conflixére mirando: Dux vitae mórtuus regnat vivus.
Die nobis, Maria, quid vidisti in via?
Sepulchrum Christi viventis, et glóriam vidi resurgentis,
Angélicos testes, sudarium et vestes.
Surrexit Christus, spes mea: praecédet vos in Galilaéam.
Scimus Christum surrexisse a mórtuis vere: tu nobis victor Rex
miserére. Amen. Allelüia.
Redemi van rédimo; conflixi van confligo (zie 35, 2); mirandus,
wonderbaar.
Zie voor de verdere studie oefening 50, blz. 98.
WERKWOORD
28. A. Om 'n werkwoord te kunnen vervoegen, moeten we vier vormen of stamtijden kennen, waarnaar alle andere worden gevormd.
1. de tegenwoordige tijd of praesens van de aantonende wijs (indicativus).
2. de voltooide tijd of perfectum van de indicativus.
3. het voltooide deelwoord (participium perfectum).
4. de onbepaalde wijs (infinitivus):


b.v. laudo, laudavi, laudatus, laudare.
B. 1. Van 't praesens worden afgeleid: praesens, imperfectum, futurum, alle actief en passief, (behalve partic. en infin. fut.).
2. Van 't perfectum: perfectum, plus quam perf., en futurum exactum aktief (Zie 27, Opm. 2).
3. Van 't participium perfectum: het participium futurum.
4. De infinitivus dient om te onderscheiden tot welke vervoeging 't werkw. behoort.
Opm. Van de eerste, tweede en vierde vervoeging gaan vele werkw. geheel volgens 't opgegeven (regelmatige) voorbeeld; deze worden, zo nodig, alleen aangeduid door (1), (2) en (4). Bij de andere werkw. van die vervoegingen en bij alle van de derde vervoeging worden de stamtijden opgegeven, omdat daar voor perf. en partic. geen regel te geven is (behalve die op -uo, blz. 123).
EERSTE VERVOEGING
29
AANTONENDE WIJS (Indicativus) Bedrijvend Lijdend
(Activum) (Passivum)
AANVOEGENDE WIJS (Conjunctivus)
Bedrijvend (Activum)
Lijdend (Passivum)
laudo
laudas
laudat
laudamus
laudatis
laudant
?r •o
Tegenwoordige tijd (Praesens)
laudor
laudaris
laudatur
laudamur
laudamini
laudantur
si
o —t Q-
CQ O
Xi
laudem _ lauder ~
3 " Q_
laudes laudéris ^ 5-
laudet ^5?" laudétur °
laudémus -g "H ** laudémur re
laudétis g' 2> -3= laudémini " 3
B P w N
laudent ' laudentur S
Onvoltooid verleden tijd (Imperfectum)
laudabam iaudabar laudarem „ laudarer ~
laudabas laudabaris ^ laudares laudaréris Ji
laudabat ^ laudabatur 3. laudaret g Z*" laudarétur ™
laudabamus « laudabamur Jg laudarémus "g -a ^ laudarémur n fg
laudabatis laudabamini 3 laudarétis ^ n: S laudarémini " 3
laudabant laudabantur 3 laudarent -a laudarentur 3


laudabo
laudabis
laudabit
laudabimus
laudabitis
laudabunt
laudavi
laudasti
laudavit
laudavimus
laudastis
laudavérunt
laudatus
Toekomende tijd (Futurum) laudabor
laudaberis laudabitur laudabimur laudabimini
laudabüntur 3
Voltooide tijd (Perfectum)
laudaverim
* £L
R CQ D-
2 "O p "1
a, -urn
/ sumus laudati \
/ caua "3L i
sunc
~ae,
rr
cQ O)
>1 O N O
P p-
O*
laudatus \!
SI.
-a, -um
laudati
-ae.
laudaveris
laudaverit
laudavérimus
laudavéritis
laudaverint
v— O-
Voltooid verleden tijd (Plus quam perfectum)
/ a t
, , (eram „ lauaassem laudatus \ ,
iduuanscs
» laudasset
CQ } ^ CU
laudaveramus Si - (eramus^
i i 2 laudati \ t , 
/eraiis n lauuttaacuo a J 8 ,
lauaassent
Q0)
?r
CD ri
n
p cr
O p
laudaveram
laudaveras
laudaverat
o* 0) CL
-um
^eras
erat
laudassémus ? «
(essem m B- laudatus \
ós
c —-
Cl,
laudaveratis
laudaverant
laudati
-ae,
/erant
cr per bj
ro d,
a
-ae,
'esses —
-um)
fesset **
essémus £
'essétis
a
/essent
Voltooid toekomende tijd (Futurum exactum)
GEBIEDENDE WIJS
(lmperativus)
laudavero 5? . , lero 5? Bedrijvend Lijdend
laudaveris S. 3U atUS 'eris S_ laudate prijs. laudare
laudaverit *8 ~3' ""^/eiit ^ word geprezen.
laudavérimus^ ... rérimus» § laudate prijst. laudamini
laudavéritis g. éritis 3 wordt geprezen
cr -ae, -aj A «
laudaverint g ferunt "g-
DEELWOORD Bedrijvend (Activum) tegenwoordig laudans prijzend
Gen. laudantis toekomend laudatürus, zullende -a, -um, prijzen
(Participium)
Lijdend (Passivum) voltooid laudatus, -a, -um, geprezen.
toek. laudandus, -a, -um, zullende of moetende geprezen worden; te prijzen.


ONBEPAALDE WIJS (Infinitivus)
Bedrijvend Lijdend
tegenw. tijd laudare prijzen laudari geprezen worden
I Gen. laudandi van't prijzen
^ (j } Dat. laudando aan't prijzen Ja S j Acc. (ad) laudandum (tot)'t prijzen w o [ Abl. laudando door't prijzen
volt. tijd, laudasse gepr. te laudatus, -a, -um esse, geprezen
hebben te zijn toek. tijd laudatürus, -a, -um esse, te zullen prijzen
TWEEDE VERVOEGING
30
AANTONENDE WIJS AANVOEGENDE WIJS
(Indicativus) K (Conjunctivus)
Bedrijvend Lijdend Bedrijvend Lijdend
(Activum) (Passivum) (Activum) (Passivum)
Tegenwoordige tijd (Praesens)
déleo déleor déleam _ délear
* CL
deles deléris ö déleas g. delearis
/T" Q ' -
delet < delétur E. déleat - deleatur
rs ro
delémus 2. delémur $ deleamus 3 < deleamur
«v K-J O
delétis 10 delémini £ deleatis 3. deleamini
delent delentur déleant " deleantur
Onvoltooid verleden tijd (Imperfectum)
delébam delébar delérem
delébas delebaris 3 deléres
delébat * delebatur ü deléret
delebamus §1 delebamur % delerémus
delebatis g- delebamini g delerétis
delébant delebantur o. delérent
delérer
deleréris
delerétur
delerémur
delerémini
delerentur
a.
0J
3 —
ro
O- ~
S q
N cu O cQ* CL


delébo
delébis
delébit
delébimus
delébitis
delébunt
delévi
delesti ^
delévit S*
delévimus 5 p.
delestis —
CO
delevérunt °*
delétus -a, -um
Toekomende tijd (Futurum) delébor
deléberis delébitur delébimur
delebïmini delebuntur
Voltooide tijd (Perfectum)
deléverim
N
S? £L
s.™ -»
3 9r
o
CD
Q-
deléti -ae, -a
delétus
-a,
-um
<
tr
C3
cr
deléti -ae, -a
— -a
delétus
-um
deléverit
delevérimus . - cq deléti
deleveritis
deléveris
deléverit
delevérimu
delevéritis
deléverint
Voltooid verleden tijd (Plus quam perfectum)
essem a. esses esset <
i essémus ^
/ essétis £
J °
(essent g
GEBIEDENDE WIJS
(Imperativus)
Bedrijvend Lijdend
dele verdelg delére deléte verdelgt word verdelgd delémini
wordt verdelgd
deléveram deléveras r deléverat odeleveramus «
O-
deleveratis —
CQ
deléverant
Voltooid toekomende tijd (Futurum exactum)
delévero
, , ( eram delessem
delétus \ Sr , , oj.
) eras ö delesses —
-a, -um l § , . .
t erat S» delesset
, , ( eramus « delessémus re
deléti \ . . 9- . 1 '<.• °-
) eratis — delessetis •
-ae, -a J erant a- delessent Ü
deléti -ae, -a
-a, -um
ero 7T
\ • N 'ens sl
'erit n —t
érimus ^
3-
'entis g'erunt g
_a£> _ n
deléverint -g1
DEELWOORD (Participium)
Bedrijvend (Activum) tegenwoordig delens verdelgend.
Gen. delentis toekomend deletürus zullende -a, -um verdelgen.
Lijdend (Passivum)
voltooid delétus -a,
delgd
toek. delendus, -a, -um moe¬
tende of zullende
delgd worden, delgen.
-um ver¬
ver¬
te ver-


ONBEPAALDE WIJS (Infinitivus)
Bedrijvend Lijdend
tegenw. tijd delére verdelgen deléri verdelgd worden
Gen. delendi van't verdelgen Dat. delendo aan't verdelgen Acc. (ad) delendum (tot)'t verdelgen Abl. delendo door't verdelgen
volt. tijd delesse verd. te hebben toekom, tijd. deletürus, -a, -um esse te zullen verdelgen.
c
O ®
Ja a
fc s
(j u
> O
w >
31
DERDE VERVOEGING
AANTONENDE WIJS (Indicativus)
Bedrijvend Lijdend Bedrijvend
(Activum) (Passivum) (Activum) Tegenwoordige tijd (Praesens)
AANVOEGENDE WIJS (Conjunctivus)
Lijdend (Passivum)
emo
emis
emit
émimus
émitis
emunt
w o o •o
emor
émeris
émitur
émimur
emimini
emuntur
5-
O
3.
CD
emam
emas
emat
emamus
ematis
emant
0}
X- ~
o —
Xi
rs *•
Xi "
p 3 o o
CQ * n _ fi) Ql
S.
emar
emaris
ematur
emamur
emamini
emantur
Onvoltooid verleden tijd (Imperfectum)
emébam emébar émerem émerer
pjll Ia
emébas emebaris émeres •§ — emeréris
emébat *" emebatur 3 émeret 2. x- emerétur
o* ^ 0
emebamus o emebamur emerémus g g- emerémur
emebatis ~ emebamini emerétis g- 3 emerémini
emébant emebantur " émerent re g- emerentur
O ft-
Toekomende tijd (Futurum)
emam emar
emes 5? eméris *"
N ia
emet emetur 3 — .
~ 3 <Q
ememus g* ememur «
"9 ... 0 o
emetis g ememini g.
ement ementur
i —• 1 s*
s *"
r"r CQ
xr Sr
s °
S 8 *
ÏCQ rs
5T ?r ^ O
^ CL 0 5T


Voltooide tijd (Perfectum)
emi
emisti
emit
émimus
emistis
emérunt
émeram émeras
ET <T>
cr
CD n
o
emptus -a, -um
empti -ae, -a
t sum
er o 3
émerim
émeris
émerit
emérimus
eméritis
émerint
Q03
CD
?r o n nr
sr
cr
emptus -a, -um
empti -ae, -a
Voltooid verleden tijd (Plus quam perfectum)
émerat emeramusc
emeratis
( ora m
emptus \
* /*>r;3C
erat
-a, -um
émerant
empti
n
£ -ae, -a
i eramus ' eratis /erant
emissem
emisses emisset
emissémus
emissétis emissent
5 o-
. U DJ
cd n r*
(V —
pr S-
O TT EJ ^ cO
cr - Qcr ?r 2T
o ^ 3 N DO ft>
c o-
emptus -a, -um
empti -ae, ~a'
' essem ak
/esses ^
'esset £
ro
(essémus g* / essétis 5" /essent i
Voltooid toekomende tijd (Futurum exactum)
emero
g emptus emeris —
-a, -um
émerit **
O
emérimus &•
omnri
S -ae, -a
eméritis
émerint 2
ero eris
erit
érimus
éritis erunt
7? o
DEELWOORD Bedrijvend tegenwoordig emens kopend
Gen. ementis toekomend emptürus, zullende -a, -um, kopen
GEBIEDENDE WIJS (Imperativus) Bedrijvend Lijdend
eme koop émere émite koopt word gekocht eminini wordt gekocht
(Participium)
Lijdend
voltooid emptus, -a, -um, gekocht
toek. emendus, -a, -um, moetende of zullende gekocht worden, te kopen.
e
O O) O
G
LÜ B
CJ u t 2
ONBEPAALDE WIJS (Infinitivus) Bedrijvend Lijdend
tegenw. tijd émere kopen emi gekocht worden
Gen. emendi van't kopen
Dat. emendo aan't kopen
Acc. (ad) emendum (tot)'t kopen Abl. emendo door't kopen
1


volt. tijd emisse gekocht te hebben
toek. tijd emptürus, te zullen -a, -um esse kopen
emptus, -a, -um esse gekocht
te zijn
VIERDE VERVOEGING
32
AANTONENDE WIJS AANVOEGENDE WIJS
(Indicativus) (Conjunctivus)
Bedrijvend Lijdend Bedrijvend Lijdend
(Activum) (Passivum) (Activum) (Passivum)
Tegenwoordige tijd (Praesens)
audio aüdior „ aüdiam aüdiar
audis audiris ^ aüdias =rg*~ audiaris
audit ^ auditur aüdiat 3 § ^ audiatur
audimus § audimur audiamus ,30 audiamur
« . *"* P Q O
auditis audimini § audiatis N -1 audiamini
aüdiunt audiuntur 3. aüdiant audiantur
Onvoltooid verleden tijd (Imperfectum)
audiébam audiébar audïrem ^ audirer
audiébas audiebaris ^ audires g o audiréris
audiébat £ audiebatur audiret audirétur 3 ^
audiebamus ^ audiebamur f? audirémus 3 ^g" audirémur g <0
audiebatis audiebamini § audirétis n § B audirémini ^ o"
audiébant audiebantur °* audïrent " • -ro audirentur 3.
Toekomende tijd (Futurum)
aüdiam aüdiar
aüdies audiéris
aüdiet g audiétur | 81.
audiémus g" audiémur g-g.
audiétis g audiémini § aüdient audientur


audivi ...
f. . auditus
audisti _
,. sf -a, -um
audivit o*
audivimus g. ....
o auditi
audistis o
audiérunt
Voltooide tijd (Perfectum)
audierim
/ sum
.'es
^est
isumus
estis
sunt
w
cr
P
co ro PO O
O.
" auditus ^ -a, -um
audieris audierit
audiérimus f aucj;ti
audiéritis S.
, tr -ae, -a
audierint g.
sim }sis
sit
' simus
' sitis 'sint
=r o
O Cu
cr
O p
Voltooid verleden tijd (Plus quam perfectum)
audieram au dieras audierat
auditus
PDJ CL
-um
audieramus g. audieratis § audierant ~
auditi -ae, -a
eram audissem
x- D-
' eras ^ audisses £■ ' erat » audisset f eramus g. audissémus 8 3-
o O
' eratis ° audissétis 'erant °* audissent
auditus -a, -um
auditi -ae, -a
esses %■
esset g.
cr
essémus <3
DJ
essetis w
r» P N
r essent
Voltooid toekomende tijd (Futurum exactum)
audiero audieris audierit
f- • ET
auaierimus
1•'
auaieruis cr
?-ae, -a
^auditus ~~a, -um
CD
ero ' eris
N
ÊTauditi
audierint
erit
ET*
enmus § éritis
N
erunt
DEELWOORD Bedrijvend (Activum) tegenwoordig aüdiens horend
Gen. audientis toekomend auditürus zullende -a, -um horen
GEBIEDENDE WIJS (Imperativus) Bedrijvend Lijdend
audi hoor audire,
word gehoord audite hoort audimini
wordt gehoord
(Participium)
Lijdend (Passivum) voltooid auditus, -a, -um gehoord
toek. audiendus, -a, -um, moetende of zullende gehoord worden, te horen
. ONBEPAALDE WIJS (Infinitivus) Bedrijvend Lijdend
tegenw. tijd audire horen audiri gehoord worden
ö ( Gen. audiendi van't horen \ Dat. audiendo aan't horen
O /
•fj g ) Acc. (ad) audiendum (tot)'t horen > o ' Abl. audiendo door't horen


volt. tijd audisse gehoord te auditus, -a, -um esse gehoord
hebben. te zijn.
toek. tijd auditürus, -a, -um esse te zullen horen.
WERKWOORDEN OP -io VAN DE DERDE VERVOEGING
33. Sommige werkw. op 'io zijn van de derde vervoeging. Dit is echter maar in enkele vormen merkbaar, daar de andere volkomen met de vierde vervoeging samenvallen. Die enkele vormen, waarbij ook op de klemtoon dient gelet, vindt men in de volgende
tijden. Voorbeeld capio ik neem.
Praesens Indicativi. Imperfectum Conjunctivi Imperativus
Act. Pass. Act. Pass. Act. Pass.
capio capior caperem caperer cape capere
capis caperis caperes caperéris capite capimini
capit capitur caperet caperétur Infinitivus
capimus capimur caperémus caperémur praesens.
capitis capimini caperétis caperémini Act. Pass.
capiunt capiüntur caperent caperéntur capere capi
Op dezelfde manier vervoegen cüpio ik begeer, facio ik doe, patior, ik lijd enz. Om ze te kunnen onderscheiden zal of de Infinitivus opgegeven, of wel een (3) er achter gevoegd worden.
WERKWOORDEN MET ALLEEN LIJDENDE VORM
34. 1. Er zijn verscheidene werkwoorden van alle vervoegingen, die alleen de passieve vorm hebben maar toch de aktieve betekenis: (men noemt ze gewoonlijk verba deponéntia) b.v. precor. ik bid; confiteor, ik belijd; obliviscor, ik vergeet; partior, ik verdeel. Er is in hun vervoeging geen verschil met die van het passieve werkwoord: dus precor, precaris, ik bid, gij bidt enz. confiteor, confitéris enz.: obliviscor, oblivisceris, enz.: partior, partiris, enz.
2. Men lette er vooral op, dat het participium perfectum aktieve


betekenis heeft; precatus = gebeden hebbende. Dus perfectum precatus sum — ik heb gebeden; plus quam perfectum precatus eram = ik had gebeden; confessum sum, ik heb beleden enz. Dit heeft voor sommige werkw. geen bezwaar, omdat wij daar ook toevallig het hulpwerkw. zijn gebruiken; b.v. mortuus est, hij is gestorven, van mórior; iratus sum, ik ben vertoornd, van irascor, vertoornd worden. Maar bij andere, zoals de straks genoemde dient er op gelet. Ze kunnen dus ook evengoed 'n vierde n.v. bij zich hebben: partiti sunt vestimenta, zij hebben de klederen verdeeld.
3. Behalve de passieve hebben ze daarenboven enkele aktieve vormen: a) Alle participia: partic. praes. precans, cónfitens, obliviscens, partiens; en partic. fut.: precatürus, confessürus, oblitürus, partitürus.
b) de verbogen infinitivus (gerundium): precandi, precando enz.
Opm. 1. Eén vorm is er die passieve betekenis heeft, 't partic. futurum passief (gerundivum): confitendus die beleden moet worden, enz.
Opm. 2. Bij verschillende van deze werkwoorden heeft meermalen het partic. perf. (naast de aktieve) ook passieve betekenis: b.v. van partior: partito ónere, terwijl de last verdeeld is.
EIGENAARDIGE VORMEN VAN DE WERKWOORDEN
35. 1. Het Perfectum dat op -vi uitgaat, vertoont in sommige afgeleide vormen, die bij de vervoeging vet gedruk staan, afwijking van Nr. 27 Opm. 2. Deze bestaan hierin dat a) -vi overal vóór de s wordt uitgestoten, en b) van ive en ivé de v wordt weggelaten.
Toch komen ook hier wel eens^ de gewone vormen voor zonder uitstoting; b.v. audivistis voor audistis, enz.
Opm. 1. De v wordt ook nog wel tussen andere klinkers uitgestoten; b.v. pétiit voor petivit van peto, vragen.
Opm. 2. Vóór de r wordt meermalen ve uitgelaten: perforarunt = perforavérunt.
2. De uitgang van de 3e pers. meerv. perf. ind. wordt meermalen verkort: emére voor emérunt.


3. De gebiedende wijs van dico, duco, facio, fero is enkelvoud . die, duc, fac, fer in plaats van dice, enz.
Van scio is de gebied, wijs: scito, scitóte; ook van de andere werkw. vinden we soms alleen die vormen op -to en -tote.
4. De tijden samengesteld met 't participium perfectum. Dikwijls vinden we hier laudatus fueram, laudatus fuissem, laudatus fuero, voor laudatus eram, essem, ero, enz.
PARTICIPIUM OP -urus
36. 1. Dit wordt gevoegd bij alle tijden van sum, en betekent dan meermalen op 't punt zijn, van plan zijn; b.v. laudatürus eram: ik was van plan te prijzen. Wij moeten dat dikwijls op andere manieren weergeven: b.v. omnia quae ventüra erant: alles wat zou komen, wat komen moest (volgens de beschikking).
Opm. Dikwijls is laudaturus sum eenvoudig = laudabo, en deze omschrijving van het futurum vinden we ook in de conjunctivus, die geen ander futurum heeft: laudaturus sim — (dat) ik zal prijzen, enz.
2. Het partic. op -urus op zich zelf gebruikt, geeft meermalen 'n doel te kennen, gewoonlijk weer te geven door om te: b.v. déseris domum paternam, datüra Christum terris barbaris, om Kristus te brengen aan.
PARTICIPIUM OP -ndus
37. 1. Dit deelwoord of zogenaamde gerundivum, wordt ook verbonden met alle vormen van sum: b.v. laudandus est, hij is te prijzen, hij is prijzenswaardig.
Opm. Soms is laudandus sum = laudabor; movendi sunt = movebuntur, enz.
2. Het Gerundivum wordt ook gebruikt als gewoon bijv. nw. b.v. tremenda majestas: letterlijk = majesteit waarvoor gebeefd moet worden: dus, schrikwekkend; salvandus: die behouden zal worden: uitverkorene. Evenals de bijv. n.w. wordt 't ook zelfstandig gebruikt: b.v. facienda (onz. meerv.) wat gedaan moet worden, wat (we) moeten doen, wat plicht is, enz.
Moller — Het Kerklatijn — 7


3. 't Participium op -ndus op zich zelf gebruikt, geeft evenals dat op -urus soms 'n doel te kennen: immolandus = om geslachtofferd te worden.
INFINITIVUS EN VERBOGEN INFINITIVUS
38. 1. De enkele infinitivus drukt dikwijls 'n doel uit: om te, bijv. memorari testamenti sui, om zijn verbond te gedenken.
2. De verbogen vormen van de infinit. praes. (het zogenaamde gerundium) kunnen van verschillende voorzetsels afhangen juist als de zelfst. n.w. b.v. in amando = in 't beminnen.
Opm. 1. De acc. met ad betekent dikwijls 'n doel; om te, ad liberandum = om te verlossen.
Opm. 2. Ook de dat. wordt dikwijls gebruikt om 'n doel uit te drukken; soms ook de Gen.
3. Deze verbogen vormen regeren de gewone naamval van *t werkw. zelf: b.v. in amando Christum Deum, in 't beminnen van Kristus onze God; ad liberandum hominem, om de mens te verlossen.
4: Zeer eigenaardige vormen vinden we dikwijls in plaats van de verbogen infinitivus (gerundium), indien deze een 4e n.v. bij zich heeft; namelijk in plaats van het gerundium het gerundivum (het passieve participium futurum), bijv. naast ad dandum scientiam (om kennis te geven): ad dandam scientiam. beide met volkomen dezelfde betekenis.
Het gerundivum (het passieve participium futurum) dat immers een gewoon bijv. n.w. is, zoals alle participia, heeft dan geslacht en getal van't zelfst. n.w., dat er bijstaat: dus: ad dirigendos pedes nostros = ad dirigendum pedes nostros, om onze voeten te richten, animabus curandis (3e n.v.) = curando (3e n.v.) animas, voor het verzorgen van de zielen, om de zielen te verzorgen; fidücia sperandae pietatis = fiducia sperandi pietatem, het vertrouwen om barmhartigheid te hopen.
OEFENING 50
Leren 't PLUSQUAMPERFECTUM en FUTURUM EXACTUM ACTIEF en PASSIEF van alle vervoegingen. (Zie ook Nr. 28 en 35 blz. 86 en 96).


1. Si ascéndero in coelum, tu illic es: si descéndero in infernum, ades. 2. Cum vidisset ergo Jesus matrem, et discipulum stantem quem diligébat, dicit matri suae: Mülier, ecce Filius tuus. 3. Vae tibi, Corozaïn, vae tibi Bethsaïda: quia, si in Tyro, et Sidóne factae essent virtütes, quae factae sunt in vobis, olim in cilicio et cinere poeniténtiam egissent. Si in Sódomis factae fuissent virtütes quae factae sunt in te, forte mansissent usque in hunc diem. 4. Beatus est qui non füerit scandalizatus in me. 5. Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. 6. Qui autem negaverit me coram hominibus, negabo et eum coram Patre meo, qui in coelis est. 7. Et ego si exaltatus fuero a terra, ómnia traham ad meipsum. 8. Cum consummasset Jesus sermónes hos, dixit discipulis suis. 9. Cum autem implesset ómnia verba sua in aures plebis, intravit Capharnaüm. 10. Turba multa, quae convénerat ad diem festum, clamabat Domino: Benedictus, qui venit in nómine Dómini.
3. mansi van maneo. 9. conuéni van convénio.
Oratio pro regina.
Dómine, salvam fac reginam nostram,
Et exaudi nos in die, qua invocavérimus te.
Dómine, exaudi oratiónem meam,
Et clamor meus ad te véniat.
Orémus.
Pateant aures misericórdiae tuae, Domine précibus supplicantium: et ut peténtibus desiderata concédas, fac eos, quae tibi sunt placita postulare. Per Christum Dominum nostrum. Amen.
Miserere.
Miserére mei, Deus: secundum magnam misericórdiam tuam.
Et secundum" multitüdinem miseratiónum tuarum: dele iniquitatem meam.
Amplius lava me ab iniquitate mea: et a peccato meo munda me.
Quóniam iniquitatem meam ego cognosco: et peccatum meum contra me est semper.
Tibi soli peccavi et malum coram te feci: ut justificéris in sermónibus tuis, et vincas cum judicaris.
Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum: et in peccatis concépit me mater mea.


Ecce enim veritatem dilexisti: incerta et occulta sapiéntiae tuae manifestasti mihi.
Asperges me hyssópo, et mundabor: lavabis me, et super nivem dealbabor.
Auditui meo dabis gaüdium et laetitiam: et exultabunt ossa humiliata.
Averte faciem tuam a peccatis meis: et omnes iniquitates meas dele.
Cor mundum crea in me, Deus: et spiritum rectum innova in viscéribus meis.
Ne projicias me a facie tua: et spiritum sanctum tuum ne auferas a me.
Redde mihi laetitiam salutaris tui, et spiritu principali confirma me.
Docébo iniquos vias tuas: et impii ad te convertentur.
Libera me de sanguinibus, Deus, Deus salütis meae: et exultabit lingua mea justitiam tuam.
Dómine, labia mea apéries: et os meum annuntiabit laudem tuam. Quóniam si voluisses sacrificium, dedissem ütique: holocaustis non delectaberis.
Sacrificium Deo spiritus contribulatus: cor contritum et humiliatum, Deus, non despicies.
Benigne fac, Dómine, in bona voluntate tua, Sion: ut aedificentur muri Jerüsalem.
Tune acceptabis sacrificium justitiae, oblatiónes, et holocausta: tune impónent super altare tuum vitulos.
Dilexi van diligo, volui van volo.
De Profundis.
De profundis clamavi ad te Dómine: Dómine, exaüdi vocem meam.
Fiant aures tuae intendentes: in vocem deprecatiónis meae.
Si iniquitates observaveris, Dómine: Dómine, quis sustinébit?
Quia apud te propitiatio est: et propter legem tuam sustinui te, Dómine.
Sustinuit anima mea in verbo ejus: speravit anima mea in Domino.
A custódia matutina usque ad noctem: speret Israël in Domino. Quia apud Dóminum misericórdia: et copiósa apud eum redemptio.
Et ipse rédimet Israël: ex omnibus iniquitatibus ejus.
Sustinui van sustineo.


Hymnus ex officio de Imm. Conc. B. M. V.
Salve, arca fóéderis,
Thronus Salomónis,
Arcus pulcher aétheris, Rubus visiónis.
Virga frondens gérminis, Vellus Gedeónis,
Porta clausa Nüminis, Favusque Samsónis.
Decébat tam nóbilem Natum praecavére Ab originali Labe Matris Evae,
Almam, quam elégerat Genitricem vere,
Nulli prorsus sinens
Culpae subjacére.
Str. 3. t Paste dat Kristus (Natum) u behoedde ... 4. cléoi van éligo.
Hymnus in festo transfiguratiónis D. N. J. C.
3. Hic ille Réx est géntium, Populique Réx Judaïci, Promissus Abrahaé patri, Ejüsque in aévum sémini.
4. Hunc ét Prophétis téstibus, Isdémque signatóribus, Testator ét Patér jubét Audire nós et crédere.
1. Quicümque Christum quaéritis,
Oculós in altum tóllite:
Illic licébit visere Signum pèrénnis glóriae. 2. Illüstre quiddam cérnimus, Quod nésciat finém pati, Sublime, célsum, intérminum, Antiquiüs coelo ét chaó.
5. Jesü tibi sit gloria,
Qui té revélas parvulis,
Cum Patre et almo Spiritu,
In sémpitérna saécula.
Str. 1. licébit van licet. Str. 2. celsum, intérminum, spr. uit: céls intérminum; spr. uit: coel ét chaó. Str. 3. promissus van promitto; spr, uit: Ejüsqu'in. Str. 4. Testator et Pater (= de Vader erflater = die zijn macht overdraagt) jubet nos audire hunc et crédere, et prophétis téstibus et isdem signatóribus (Zie Nr. 45, opm. 2 blz. 133), isdem — eisdem, en tevens. Str. 5 spr. uit: Cum Patr'et.
OEFENING 51
Van de werkwoorden met uitsluitend lijdende vorm, nazien Nr 34, 2.
1. Beati mórtui qui in Domino moriuntur. 2. Laetatus sum in his quae dicta sunt mihi. 3. Quare oblitus es mei ? 4. Profectus est


autem Barnabas, ut quaéreret Saulum. Et annum totum conversati sunt ibi in ecclesia. 5. Vos qui secüti estis me, sedébitis super sedes, judicantes duódecim tribus Israël. 6. Confitébor tibi, Dómine, quóniam iratus es mihi: conversus est furor tuus, et consolatus es me. 7. Omnes videntes me, derisérunt me: locüti sunt labiis, et movérunt caput. 8. Dómine, quinque talenta tradidisti mihi, ecce alia quinque superlucratus sum. 9. Sermo, quem locütus sum, ille judicabit eum in novissimo die. 10. Si me persecüti sunt, et vos persequentur. 11. Quid me intérrogas? Intérroga eos qui audiérunt, quid locütus sim ipsis. 12. Partiti sunt vestimenta mea sibi, et in vestem meam misérunt sortem.
4. profectus van proficiscor. 5. secütus van sequor. 7. derisi van derideo. 11. quid locütus sim, zie Nr. 51, 2).
O Deus, ego amo Te, Ac pro me peccatóre!
Nee amo Te, ut salves me, Cur igitur non amen 2) Te,
Aut, quia non amantes Te O Jesu amantissime?
Ac mortem, et haec propter me, |
Tuli van fero, dragen. amem, conjunctivus, zie Nr. 51.
Magnificat anima mea Dóminum.
Et exultavit spiritus meus in Deo salutari meo.
Quia respexit humilitatem ancillae suae : ecce enim, ex hoe beatam me dicent omnes generatiónes.
Quia fecit mihi magna qui potens est: et sanctum nomen ejus. Et misericórdia ejus a progénie in progénies timeritibus eum. Fecit poténtiam in brachio suo: dispersit superbos mente cordis sui. Depósuit potentes de sede, et exaltavit hümiles.
Esurientes implévit bonis, et divites dimisit inanes.
Suscépit Israël püerum suum, recordatus misericórdiae suae.
Sicut locütus est ad patres nostros, Abraham et sémini ejus in
Aeterno punis igne. Tu, tu, mi Jesu, totum me Amplecus es in cruce, Tulisti1) clavos, lanceam, Multamque ignominiam, Innümeros dolóres, Sudóres et angóres,
Non, ut in coelo salves me, Aut, ne aeternum damnes me: Nee praémii ullius spe: Sed, sicut Tu amasti me, Sic amo, et amabo Te:
Solum, quia Rex meus es, Et solum, quia Deus es. Amen.
saécula.


Respexi van respicio; ex hoe, van nu af; dispersi van dispergo; Israël (Acc.).
Hymnus Témpore Quadragésimae.
Audi, benigne Cónditor, Nostras precés cum flétibus, In hós sacró jejünio Fusas quadragenario.
Scrutator alme córdium, Infirma tu seis virium.
Ad té revérsis exhibe Remissiónis gratiam.
Multüm quidém peccavimus, Sed paree cónfiténtibus :
Ad nóminis laudém tui Confér medélam languidis
Concéde nóstrum cónteri Corpus per abstinéntiam, Culpae üt relinquant pabulum Jejüna córda criminum,
Praesta, beata Trinitas. Concéde, simplex Unitas, Ut früctuósa sint tuis Jejüniórum münera.
Str. 1. Fusus van fundo. Str. 3. confer, zie Nr. 35, 3 blz. 97. Str. 4. culpae ut, spr. uit: culp'üt; ut corda, jejüna criminum, relinquant pabulum culpae. Str. 5. tui de uwen.
Hymnus S. S. Sacramenti.
Vero fluxit sanguine,
Esto nobis praegustatum Mortis in examine. O clemens, o pie,
O dulcis Jesu, Fili Mariae.
Ave verum Corpus, natum Ex Maria Virgine,
Vere passum, immolatum In cruce pro hómine,
Cujus latus perforatum
Passus (van patior) = die geleden heeft; fluxi van fluo.
OEFENING 52 Leren het partic. fut. op -urus van alle vervoegingen. Zie ook Nr. 34, 3 en 36 blz. 96 en 97.
1. Auditüri enim estis praélia, et opiniónes praeliórum. 2. Jesus itaque sciens ómnia, quae ventüra erant super eum, processit, et dixit eis: ,,Quem quaéritis?" 3. Hoe autem a semetipso non dixit: sed cum esset Pontifex anni illius, prophetavit, quod Jesus moritürus erat pro gente. 4. Dixit ergo unus ex dicipulis ejus, Judas Iscariótes, que erat eum traditürus. 5. Dixérunt ergo ei Judaei: „Nobis non licet interficere quemquam." Ut sermo Jesu implerétur, quem dixit, significans qua morte esset moritürus. 6. Vigilate ergo, quia nescitis qua hora Dóminus vester ventürus sit. 7. Centuriónis autem cujusdam servus male habens, erat moritürus.
103


2. processi van procédo. 6. qua hora vent. sit. zie Nr. 51, 1.
Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, factórem coeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium. Et in unum Dóminum Jesum Christum, Filium Dei unigénitum. Et ex Patre natum ante ómnia saécula. Deum de Deo, lumen de lümine, Deum verum de Deo vero. Génitum non factum, consubstantialem Patri: per quem ómnia facta sunt. Qui propter nos hómines, et propter nostram salütem descendit de coelis. Et incarnatus est de Spiritu sancto, ex Maria Virgine, et homo factus est. Crucifixus étiam pro nobis: sub Póntio Pilato passus, et sepultus est. Et resurrexit tértia die secundum Scriptüras. Et ascendit in coelum, sedet ad dèxteram Patris. Et iterum ventürus est cum gloria judicare vivos et mórtuos: cujus regni non erit finis. Et in Spiritum sanctum Dóminum, et vivificantem, qui ex Patre Filióque procédit. Qui cum Patre et Filio simul adoratur et conglorificatur. Qui locütus est per Prophétas. Et unam sanctam cathólicam, et apostólicam Ecclésiam. Confiteor unum Baptisma in remissiónem peccatórum. Et exspecto resurrectiónem mortuórum. Et vitam ventüri saéculi. Amen.
Str. 1. spr. uit: Christum datür'aut. Nuntia, als bode. Str. 2. spr. uit: Divin'amóris. — Poena dülcior te poscit. Str. 3. spr. uit: Avérn'ab. — Libera gentes tibi créditas ab igne averni.
Hymnus in honórem S. Therésiae.
Regis supérni nuntia,
Domüm patérnam déseris, Terris, Terésa, barbaris Christum datüra aut sanguinem.
O charitatis victima ! Tu córda nóstra cóncrema, Tibique géntes créditas Avérni ab igne libera.
Sed té manét suavior Mors, póéna póscit dülcior; Divini amóris cüspide In vülnus icta cóncides.
Sit laüs Patri cum Filio Et Spiritü Paraclito,
Tibique, sancta Trinitas, Nunc ét per ómne saéculum.
Hymnus in Festo SS. Nominis Jesu.
Jesu dulcis memória, Dans vera cordi gaüdia: Sed super mei et ómnia, Ejus dulcis praeséntia.
Nil canitur suavius, Nil auditur jucündius, Nil cogitatur dülcius, Quam Jesus Dei Filius.


Jesu spes poeniténtibus, Quam pius es peténtibus ! Quam bonus te quaeréntibus! Sed quid inveniéntibus?
Nee linqua valet dicere, Nqc littera exprimere: Expertus potest crédere, Quid sit Jesum diligere.
Sis, Jesu, nostrum gaudium Qui es futürus praémium:
Sit nostra in te gloria Per cuncta semper saecula.
Jesu memória dulcis (est), Jezus' gedachtenis ... expertus van expérior.
OEFENING 53
Nazien Nr. 37 over 't participium op -ndus; blz. 97 zie ook Nr. 34, 3 Opm. 1 blz. 96.
1. Dixitque Dóminus: ,,Num celare pótero Abraham quae gestürus sum, cum futürus sit in gentem magnam ac robustissimam, et benedicendae sint in illo omnes natiónes terrae ? 2. Num usque ad interneciónem cuncti delendi sumus? 3. Mentes nostras lümine illustra, ut vidére possimus quae agenda sunt. 4. Pérfice. Dómine, ut quae facienda cognóvimus, impleamus. 5. Omnipotens, adorande, colende, tremende, benedico te, et glorifico nomen tuum in aeternum.
6. Lüstra séx qui jam perégit, Témpus implens córporis, Spónte libera Redémptor
Passióni déditus,
Agnus in crucis levatur Immolandus stipite.
1. gestum van gero. 6. perégi van pérago;, déditus van dedo; agnus (als...) immolandus in stipite crucis, levatur.
Dies irae, dies illa Solvet saeclum in favilla,
Teste David cum Sibylla.
Quantus tremor est futürus, Quando Judex est ventürus Cuncta stricte discussürus ! 1)
Tuba mirum spargens sonum Per sepulchra regiónum,
Coget omnes ante thronum.
Mors stupébit et natüra, Cum resurget creatüra, Judicanti responsüra.
Liber scriptus proferétur, In quo totum continétur, Unde mundus judicétur. 2) Judex ergo cum sedébit, Quidquid latet, apparébit: Nil inultum remanébit.


Quid sum miser tune dictürus? Quem patrónum rogatürus, Cum vix justus sit secürus?
Rex tremendae Majestatis, Qui salvandos salvas gratis, Salva me, fons pietatis.
Recordare, Jesu pie,
Quod sum causa tuae viae, Ne me perdas illa die.
Quaerens me sedisti lassus, Redemisti crucem passus, Tantus labor non sit cassus.
Juste judex ultiónis,
Donum fac remissiónis Ante diem ratiónis.
Ingemisco tamquam reus, Culpa rubet vultus meus, Supplicanti paree, Deus.
Qui Mariam absolvisti, Et latrónem exaudisti,
Mihi quoque spem dedisti.
Preces meae non sunt dignae: Sed tu bonus fac benigne, Ne perenni cremer igne.
Inter oves locum praesta, Et ab haedis me sequestra, Statuens in parte dextra.
Confutatis maledictis, 3) Flammis acribus addictis,
Voca me cum benedictis.
Oro supplex et acclinis, Cor contritum quasi cinis,
Gere curam mei finis.
Lacrymósa dies illa, Qua resurget ex favilla Judicandus homo reus!
Huic ergo paree. Deus.
Pie Jesu Dómine,
Dona eis réquiem. Amen.
1. discussus van discütio. 2. unde judicétur, zie Nr. 51, 2. 3. maledictis is onderw. van confutatis en van addictis.
Libefa me, Dómine, de morte aeterna, in die illa tremenda:
Quando coeli movendi sunt et terra:
Dum véneris judicare saéculum per ignem.
Tremens factus sum ego, et timeo, dum diseüssio vénerit, atque ventüra ira.
Dies illa, dies irae,calamitatis et misériae, dies magna, et amara valde.
%
OEFENING 54
Nazien de Infinitivus Nr. 38, blz. 98.
1. Qui habet aures audiendi, audiat. 2. Adesto, Dómine, supplicatiónibus nostris: et concéde, ut hoe solemne jejünium, quod animabus corporibusque curandis salübriter institütum est, devóto servitio celebrémus. 3. Fidéles tui, Deus, per tua dona firmentur,


ut éadem et percipiendo requirant, et quaerendtf sine fine percipiant. 4. Deus, qui Ecclésiam tuam annua quadragesimali observatióne purificas: praesta familiae tuae, ut quod a te obtinére abstinendo nititur, hoe bonis opéribus exsequatur. 5. Praesta, omnipotens Deus: ut familia tua, quae se affligendo carnem, ab alimentis abstinet, sectando justitiam, a culpa jejünet. 6. Omnipotens Deus, quibus fidüciam sperandae pietatis indulges, consuétae misericórdiae tribue benignus effectum. 7. Dómine ad adjüvandum me festina. 8. Da. Dómine, pópulo tuo salütem mentis et córporis: ut bonis opéribus inhaerendo, tuae semper virtütis mereatur protectióne defendi.
6. quibus: iis, quibus; fiducia sperandae pietatis (= sperandi pietatem) zie Nr. 38, 4, blz. 98.
Threnus S. Augustini.
Ante óculos tuos, Dómine, culpas nostras férimus, et plagas, quas accépimus, conférimus.
Si pensamus malum, quod fécimus, minus est, quod patimur, majus est, quod merémur.
Gravius est, quod commisimus: levius est quod toleramus.
Peccati poenam sentimus, et peccandi pertinaciam non vitamus.
In flagellis tuis infirmitas nostra téritur, et iniquitas non mutatur.
Mens aegra torquétur, et cervix non fléctitur.
Vita in dolóre suspirat, et in ópere non se emendat.
Si expectas, non corrigimur: si vindicas, non duramus.
Confitémur in correctióne, quod égimus: obliviscimur post visitatiónem quod flevimus.
Si exténderis manum, facienda promittimus: si suspénderis gladium, promissa non sólvimus.
Si férias, clamamus ut parcas: si pepérceris 1), iterum provocamus, ut férias.
Habes, Dómine, confitentes reos: nóvimus, 2) quod nisi dimittas, recte nos périmas.
Praesta, Pater omnipotens, sine mérito, quod rogamus: qui fecisti ex nihilo, qui te regarent. Per Christum Dóminum nostrum. Amen.
1. peperci van parco. 2. novi van nosco. Zie Nr. 40, 6, blz. 118.


Leren: fero, nr. 39,*1, blz. 110. '
Hymnus in Honórem B. M. V.
Memento, rerum Cónditor, Nostri quod ólim córporis, Sacrata ab alvo Virginis Nascéndo, fórmam sümpseris.
Maria, Mater gratiae, Dulcis paréns cleméntiae,
Tu nós ab hóste prótege, Et mortis hóra süscipe.
Jesu, tibi sit gloria, Qui natus és de Virgine, Cum Patre et almo Spiritu, In sémpitérna saécula.
Ie Str. quod olim formam nostri córporis nascendo sümpseris ab sacr. alvo V. — Uitspr.: sacrat'ab.
Hymnus ad Primam.
Carnis terat supérbiam Potüs cibique parcitas.
Ut, cum diés abscésserit, Noctémque sórs redüxerit, Mundi per abstinéntiam Ipsi canamus glóriam.
Deó Patri sit gloria, Ejüsque sóli Filio, Cum Spiritu Paraclito, Nunc, ét per ómne saéculum.
Jam lücis órto sidere Deüm precamur süpplices,
Ut in diürnis actibus Nos servet a nocéntibus.
Linguam refraénans témperet, Ne litis horror insonet:
Visum fovéndo cóntegat, Ne vanitates hauriat.
Sint püra córdis intima, Absistat ét vecórdia:
Leren: volo, nr. 39, 2 blz. 110.
Hymnus SS. Ambrósii et Augustini. Te Deum laudamus: te Dóminum confitémur. Te aeternum Patrem omnis terra veneratur.
Tibi omnes Angeli, tibi coeli et universae potestates: Tibi Chérubim et Séraphim incessabili voce proclamant: Sanctus, Sanctus, Sanctus Dóminus Deus Sabaoth.
Pleni sunt coeli et terra majestatis glóriae tuae. Te gloriósus Apostolórum chorus,
Te Prophetarum laudabilis numerus.
Te Martyrum candidatus laudat exércitus.
Te per orbem terrarum sancta confitétur Ecclésia, Patrem immensae Majestatis,
Venerandum tuum verum et unicum Filium,
Sanctum quoque Paraclitum Spiritum.


Tu Rex glóriae, Christe.
Tu Patris sempiternus es Filius.
Tu ad liberandum succeptürus hominem, non horruisti Vlrginis üterum.
Tu devicto mortis acüleo, aperuisti credéntibus regna coelórum. Tu ad déxteram Dei sedes in gloria Patris.
Judex créderis esse ventürus. *)
Te ergo quaésumus, tuis famulis sübveni, quos pretióso Sanguine redemisti.
Aeterna fac cum Sanctis tuis in gloria numerari.
Salvum fac pópulum tuum, Domine: et bénedic haereditati tuae.
Et rege eos, et extolle illos usque in aeternum.
Per singulos dies benedicimus te.
Et laudamus nomen tuum in saéculum, et in saéculum saéculi. Dignare, Dómine, die isto, sine peccato nos custodire.
Miserére nostri Dómine, miserére nostri.
Fiat misericórdia tua, Dómine, super nos: quemadmodum speravimus in te.
In te, Dómine, speravi: non confundar in aeternum.
Leren: eo, nr. 39, 3, blz. 111.
Hymnus venerabilis Sacramenti.
Pange, lingua, gloriósi Córporis mystérium, Sanguinisque pretiósi,
Quem in mundi prétium, Fructus ventris generósi, Rex effüdit géntium.
Nobis datus, nobis natus Ex intacta Virgine,
Et in mundo conversatus, Sparso verbi sémine, Sui moras incolatus Miro clausit órdine.
In suprémae nocte coenae Recumbens cum fratribus, Observata lege plene
Cibis in legalibus,
Cibum turbae duodénae Se dat suis manibus.
Verbum caro, panem verum Verbo carnem éfficit,
Fitque sanguis Christi merum, Et si sensus déficit. Ad firmandum cor sincérum Sola fides süfficit.
Tantum ergo Sacramentum Venerémur cérnui,
Et antiquum documentum Novo cedat ritui:
Praestet fides supplementum Sénsuum deféctui.
) Gij wordt geloofd te zullen komen als rechter, dus: wij geloven dat gij.


Genitóri, Genitóque Laus et jubilatio,
Salus, honor, virtus quoque,
Sit et benedictio: Procedenti ab utróque Compar sit laudatio.
ONREGELMATIGE WERKWOORDEN 39. 1. Fero, tuli, latus, ferre dragen.
Behalve 't Perf. Ind. en Partic. Perf. wijken nog in de volgende tijden enkele vormen van de gewone vervoeging af:
Bedrijvend Lijdend
Indic. Conjunct. Imperat. Indic. Conjunct. Imperat.
Praes. Imperf. Praes. Imperf.
fero ferrem fer feror ferrer ferre
fers ferres ferte ferris ferréris ferimini
fert ferret fertur ferrétur
férimus ferrémus férimur ferrémur
fertis ferrétis Infinit. ferimini ferrémini Infinit-
ferunt ferrexit ferre feruntur ferrentur ferri
Fero heeft vele samenstellingen: óffero, opdragen, aufero, wegnemen, enz. Hierbij letten op de stamtijden: óbtuli, oblatus, van óffero; abstuli, ablatus, van aüfero; enz.
2. Vólo, volui, veile, willen; Nolo, nólui, nolle, niet willen; malo malui, malle, liever willen.
In de volgende tijden vinden we enkele afwijkingen:
Indicativus Conjunctivus
Praesens Praesens
volo nolo malo velim nolim malim
vjs non vis mavis velis nolis malis
vult non vult mavult velit nolit malit
vólumus nólumus malumus velimus nolimus malimus
vultis non vultis mavultis velitis nolitis malitis
volunt nolunt malunt velint nolint malint


Ontbreekt
veile
Imperativus.
noli nolite Infinitivus. nolle
Imperfectum Conjunct.
Ontbreekt
malle
vellem
velles
vellet
vellémus
vellétis
vellent
nollem
nolles
noliet
nollémus
nollétis
nollent
mallem
malles
mallet
mallémus
mallétis
mallent
3. eo, ivi of ii, itum, ire.
Indicativus. Conjunct. Verbog. infin. Particip.
Praes. imperf. Futur. Praes. Praes.
eo ibam ibo eam Dat. eundi iens, Gen.
is ibas ibis eas Gen. eundo euntis, enz.
it ibat ibit eat Acc. eundum
imus ibamus ibimus eamus Abl. eundo
itis ibatis ibitis eatis
eunt ibant ibunt eant
De overige tijden zijn regelmatig.
Opm. 1. Dit werkw. heeft verscheidene samenstellingen, waarvan sommige 'n volledig passief hebben, b.v. praetéreo voorbijgaan. Dit pass. wordt regelmatig gevormd, met dezelfde afwijkingen als in bovenstaande vormen: praetéreor, praetereuntur, praeteribar, praeteribor, gerundivum: praetereundus.
Men lette op de klemtoon der particip. praetéritus, initus, transitus, enz.
Opm. 2. Ook queo, kunnen, en néqueo niet kunnen, gaan geheel als eo.
Opm. 3. Véneo = verkocht worden (letterlijk: te (ver) koop gaan) vervoegt geheel als eo; vénii = ik ben verkocht enz.
4. Fio, fieri, worden, gebeuren, gemaakt worden.
Dit werkwoord gaat in de tijden zonder participium, geheel volgens audio, behalve het Imperf. conjunct.: fierem fxeres, enz. en het praes. Infinit.: fieri. 't Wordt ook gebruikt als passief van facio, dat zelf alleen de passieve tijden heeft die samengesteld zijn met 't partic. factus. Deze samengestelde tijden dienen ook weer voor


fio. Dus: factus sum = ik ben geworden, en, ik ben gemaakt; factum erat = 't was geworden, 't was gebeurd, 't was gemaakt.
OEFENING 55 Leren: fio, nr. 39, 4, blz. 111.
1. Euntes ergo docéte omnes gentes, baptizantes eos in nómine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. 2. Tune ergo Jesus dixit eis manifeste: Lazarus mórtuus est; Et gaudeo propter vos, ut credatis quóniam non eram ibi. Sed eamus ad eum. Dixit ergo Thomas, qui dicitur Didymus, ad condiscipulos: „Eamus et nos, et moriamur cum eo. 3. Ego sum vitis vera, et Pater meus agricola est. Omnem palmitem in me non ferentem fructum, tollet eum; et omnem, qui fert fructum purgabit eum, ut fructum plus afferat... Sicut palmes non potest ferre fructum a semetipso, nisi manserit in vite; sic nee vos, nisi in me manséritis. 4. Si manséritis in me, et verba mea in vobis manserint, quodcumque voluéritis, petétis et fiet vobis. 5. Una autem sabbati, Maria Magdaléne venit mane, cum adhuc ténebrae essent ad monumentum, et vidit lapidem sublatum a monumento. 6. Dómine, si tu sustulisti eum," dicito mihi, ubi posuisti eum, et ego eum tollam. 7. Venit enim Filius hóminis salvare quod perierat. 8. Dixit Pilatus: Quem vultis dimittam vobis: Barabbam, an Jesum qui dicitur Christus? 9. Dómine, salva nos, perimus. 10. Oblatum tibi, Dómine, sacrificium vivificet nos et müniat. 11. Magister, vólumus a te signum vidére. 12. Fiat tibi, sicut vis. 13. Quare hoe unguentum non véniit trecentis denariis, et datum est egénis?
5. una = prima (die). 6. dicito zie Nr. 35, 3 blz. 97. 8. Quem vultis ut dimittam vobis? 9. perimus van pereo. 12. véniit trecentis denariis, zie Nr. 49, 6.
Hos duódecim misit Jesus, praecipiens eis, dicens: In viam géntium ne abiéritis, et in civitates Samaritanórum ne intravéritis: sed pótius ite ad oves, quae periérunt domus Israël.
Euntes autem praedicate, dicentes: Quia appropinquavit regnum coelórum.
Infirmos curate, mórtuos suscitate, leprósos mundate, daémones ejicite; gratis accepistis, gratis date. Nolite possidére aurum, neque argentum, neque peeüniam in zonis vestris: non peram in via, neque


duas tünicas, neque calceamenta, neque virgam: dignus enim est operarius cibo suo.
In quamcumque autem civitatem, aut castellum intravéritis, interrogate, quis in ea dignus sit: et ibi manéte donec exéatis. Intrantes autem in domum salutate eam, dicentes: Pax huic dómui.
Véspere autem facto, obtulérunt ei muitos daemónia habentes: et ejiciébat spiritus verbo: et omnes male habentes curavit: ut adimplerétur quod dictum est per Isaïam prophétam, dicentem: Ipse infirmitates nostras portavit.
Videns autem Jesus turbas multas circum se, jussit ire trans fretum. Et accédens unus scriba, ait illi: Magister, sequar te, quocumque ieris.
Et dicit ei Jesus: Vulpes fóveas habent, et vólucres coeli nidos: Filius autem hóminis non habet ubi caput reclinet.
Jerusalem, Jerusalem, quae occidis prophétas, et lapidas eos, qui ad te missi sunt, quóties vólui congregare filios tuos, quemadmodum gallina cóngregat pullos suos sub alas, et noluisti.
Hymnus in honórem B. M. V.
Ave, maris stella, Dei Mater alma,
Atque semper Virgo, Felix coeli porta.
Sumens illud Ave Gabriélis ore,
Funda nos in pace, Mutans Evae nomen, 1)
Solve vincla reis, Profer lumen caecis, Mala nostra pelle,
Bona cuncta posce.
Monstra te esse Matrem: Sumat per te preces Qui, pro nobis natus,
Tulit esse tuus.
Virgo singularis,
Inter omnes mitis,
Nos culpis solütos,
Mites fac et castos.
Vitam praesta puram,
Iter para tutum,
Ut videntes' Jesum Semper collaetéfnur.
Sit laus Deo Patri,
Summo Christo decus,
Spiritui sancto,
Tribus honor unus.
1. Mutans-Evae nomen, n.1. Eva werd veranderd in Ave; door dit Ave van de Engel Gabriël aan te nemen, gaf Maria hare toestemming de Moeder van de Verlosser te zijn.
Moller — Het Kerklatijn — 8


Hymnus in honorem S. S. Cordis Jesu.
Auctor beate saéculi,
Christé Redémptor omnium, Lumén Patris de lümine, Deüsque vérus dé Deó.
Amór coégit té tuüs Mortale corpus sümere, Ut nóvus Adam rédderes Quod vétus ille abstülerat.
Ille amor almus artifex Terrae marisque et siderum, Errata patrum miserans, Et nóstra rümpens vincula.
Non córde discedat tuó Vis illa amóris inclyti:
Hoe fónte géntes hauriant Remissiónis gratiam.
Percüssum ad hóe est lancea, Passümque ad hóe est vülnera: Ut nós lavaret sórdibus,
Unda fluénte et sanguine.
Decüs Parénti, et Filio, Sanctóque sit Spiritui,
Quibüs potéstas, gloria Regnumque in ómne est saéculum.
Zie voor de maatbeweging Nr. 52.
Str. 2. Coëgi van cogo. Str. 3. est is weggelaten. Str. 5 (cor tuum) ad hoe est percussum; ad hoe, hierom.
Planctus beatae Mariae Virginis.
Stabat Mater dolorósa Juxta crucem lacrymósa, Dum pendébat Filius.
Cujus animam gementem, Contristatam et dolentem Pertransivit gladius.
O quam tristis et afflicta Fuit illa benedicta Mater Unigéniti!
Quae moerébat, et dolébat, Pia Mater dum vidébat Nati poenas inclyti.
Quis est homo, qui non fleret, Matrem Christi si vidéret In tanto supplicio!
Quis non posset contristari Christi Matrem contemplari Dolentem cum Filio?
Pro peccatis suae gentis, Vidit Jesum ip tormentis. Et flagellis sübditum.
Vidit suum dulcem Natum, Morientem, desolatum, Dum emisit spiritum.
Eja, Mater, fons amóris. Me sentire vim dolóris Fac, ut tecum lügeam.
Fac ut ardeat cor meum In amando Christum Deum Ut sibi 1) complaceam.
Sancta Mater, istud agas, Crucifixi fige plagas Cordi meo valide.
Tui Nati vulnerati, Tam dignati pro me pati, Poenas mecum divide.


\
Fac me tecum pie fiere, Crucifixo condolére,
Donec ego vixero. 2)
Juxta crucem tecum stare, Et me tibi sociare In planctu desidero.
Virgo virginum praeclara, Mihi jam non sis amara, Fac me tecum plangere.
Fac ut portem Christi mortem, Passiónis fac consortem, Et plagas recólere.
Fac me plagis vulnerari,
Fac me cruce inebriari, Et cruóre Filii.
Flammis ne urar succensus, Per te, Virgo, sim defensus In die judicii.
Christe, cum sit hinc exire, Da per Matrem me venire Ad palmam victóriae.
Quando corpus moriétur, Fac ut animae donétur
R. V.
Paradisi gloria. Amen.
Tuam ipsius 3) animam dolóris gladius pertransibit. Ut revelentur ex multis córdibus cogitatiónes.
Oremus.
Intervéniat pro nobis, quaésumus, Domine Jesu Christe, nunc et in hora mortis nostrae apud tuam clémentiam B. Virgo Maria, Mater tua, cujus sacratissimam animam in hora tuae passiónis dolóris gladius pertransivit. Per te, Jesu Christe, Salvator mundi, qui cum Patre et Spiritu sancto vivis et regnas in saécula saeculórum. Amen.
1. ■sibi voor ei. 2. vixi van vivo. 3. tua ipsius, van u zelf, uw eigen.
Hymni in honorem S. S. Sacramenti. Hymnus primus.
Lauda, Sion, salvatórem, Lauda ducem et pastórem, In hymnis et canticis.
Quantum potes, tantum aude, Quia major omni laude, Nee laudare süfficis.
Laudis thema specialis,
Panis vivus et vitalis Hódie propónitur.
Quem in sacrae mensa coenae Turbae fratrum duodénae Datum non ambigitur.
Sit laus plena, sit sonóra, Sit jucunda, sit decóra Mentis jubilatio.
Dies enim solemnis agitur, In qua mensae prima recólitur Hujus institütio.


In hac mensa novi regis, Novum pascha novae legis,
Phase vetus términat.
Vestutatem nóvitas,
Umbram fugat véritas,
Noctem lux eliminat.
Quod in coena Christus gessit, Faciendum hoe expressit In sui memóriam.
Docti sacris institütis,
Panem, vinum in salütis Consecramus hóstiam.
Dogma datur Christianis, Quod in Carnem transit panis, Et vinum in Sanguinem.
Quod non capis, quod non vides Animósa firmat fides Praeter rerum órdinem.
Sub diversis speciébus,
Signis tantum et non rebus, Latent res eximiae.
Caro cibus, Sanguis potus, Manet tamen Christus totus Sub utraque spécie.
A sumente non concisus Non confractus, non divisus, Integer accipitur.
Sumit unus, sumunt mille; Quantum isti, tantum ille: Nee sumptus consümitur.
Sumunt boni, sumunt mali, Sorte tamen inaequali Vitae vel intéritus.
Mors est malis, vita bonis: Vide paris sumptiónis Quam sit dispar éxitus.
Fracto demum Sacramento, Ne vacilles, sed memento Tantum esse sub fragmento, Quantum toto tégitur.
Nulla rei fit scissüra,
Signi tantum fit fractüra. Qua nee status, nee statüra Signati minüitur.
Ecce panis Angelórum, Factus cibus viatórum:
Vere panis filiórum, Non mittendus canibus.
In figüris praesignatur, Cum Isaac immolatur,
Agnus Paschae deputatur, Datur manna patribus.
Bone pastor, panis vere, Jesu, nostri miserére:
Tu nos pasce, nos tuére: Tu nos bona fac vidére In terra vivéntium.
Tu, qui cuncta seis et vales, Qui nos pascis hic mortales: Tuos ibi commensales, Cohaerédes et sodales Fac sanctórum civium.
Hymnus secundus.
Salütis hümanaé Satór, Qua victus és cleméntia,
Jesü, volüptas córdium. Ut nóstra férres crimina,
Orbis redémpti Cónditor, Mortém subires innocens,
Et casta lux amantium. A mórte nós ut tólleres!


Perrümpis infernüm chaós, Vinctis caténas détrahis; Victór triümpho nóbili Ad déxteram Patris sedés.
Te cógat indulgéntia Ut damna nóstra sardas, Tuique vültus compotes Dités beato lümine.
Tu düx ad astra et sémita, Sis méta nóstris córdibus, Sis lacrymarum gaüdium, Sis dülce vitae praémium.
Hymnus tertius.
Verbum supernum pródiens, Nee Patris linquens déxteram, Ad opus suum éxiens,
Venit ad vitae vésperam.
In mortem 1) a discipulo Suis tradendus aémulis,
Prius in vitae férculo 2) Se tradidit discipulis.
Quibus sub bina spécie Carnem dedit et Sanguinem, Ut düplicis substantiae Totum cibaret hominem. 3)
Se nascens dedit sócium, Convescens in edülium, Se móriens in prétium, Se regnans dat in praémium.
O salutaris Hóstia!
Quae coeli paudis óstium: Bella premunt hostilia, Da robur, fer auxilium.
Uni trinóque Domino Sit sempiterna gloria, Qui vitam sine término Nobis donet in patria.
1. in mortem, ter dood, om gedood te worden. 2. in vitae ferculo, tot spijs... 3. totum hominem düplicis substantiae; dupl. subst. n.1. ziel en lichaam.
ONVOLLEDIGE WERKWOORDEN
40. Van verschillende werkw. bestaan maar enkele vormen. Hier worden alleen de onregelmatige opgegeven:
1. Ajo (3e verv.), zeggen: ait = hij zegt en hij zei.
2. Inquam, (ik zeg), zeg ik; verdere vormen van de 4e vervoeging, b.v. inquis, inquiunt, partic.: inquiens; perf. inqüit, zei hij. Wordt meestal tussen iemands aangehaalde woorden geplaatst.
3. Quaeso, ik smeek: quaésumus, wij smeken.
4. Mémini, ik herinner mij, ik gedenk. Dit is 'n perfectum; eigenlijk = ik heb mij voor de geest gebracht. Alle tijden van het perf. afgeleid bestaan. Men lette op de betekenis: memineram = ik


herinnerde mij; meminero — ik zal mij herinneren. Onregelmatig is de gebiedende wijs: memento gedenk, meerv. mementóte.
5. Odi ik haat, óderam, ik haatte, enz. alle tijden van het perf. afgeleid.
Er is ook 'n gewoon werkw. ódio (4e verv.) haten perf. odïvi.
6. Novi ik weet, ik ken, perf. van nosco ik leer kennen; novi heeft gewoonlijk de vormen nosti, nostis, nossem enz. dus vi weggevallen voor s juist als- audivi enz. verder noveram, ik wist, ik kende, enz.
7. Coepi, ik ben begonnen, perf. en coeptus, begonnen, partic. bij incipio (3) beginnen.
OEFENING 56
1. Dómine, ne memineris iniquitatum nostrarum antiquarum. 2. Nihil odisti eórum, quae fecisti. 3. Obsecro, Dómine, memento quaeso, quómodo ambulaverim coram te in veritate. 4. Actiónes nostras, quaésumus, Dómine, aspirando praéveni, et adjuvando proséquere: ut cuncta nostra oratio et operatio a te semper incipiat, et per te coepta finiatur. 5. Nosti quod Esau frater meus homo pilósus sit, et ego lenis. Rebecca dixit: tantum audi vocem meam, et pergens, affer qüae dixi. Abiit et attulit. Paravit illa cibos, sicut veile nóverat patrem illius. 6. Daémones autem rogabant eum, dicentes: ,,Si éjicis nos hinc, mitte no| in gregem porcorum." Et ait illis: „Ite". At illi exeuntes abiérunt in porcos, et ecce impetu abiit totus grex per praeceps in mare. 7. Et coepérunt cogitare Scribae et Pharisaéi dicentes: „Quis est hic qui lóquitur blasphémias?" 8. Nemo servus potest duóbus dóminis servire: aut enim unum ódiet, et alterum diliget: aut uni adhaerébit, et alterum contemnet. 9. Deus novit corda vestra. 10. Odivi omnem viam iniquitatis. 11. Vobis datum est nosse mystérium regni Dei, céteris autem in parabolis. 12. Qui odit animam suam in hoe mundo, in vitam aeternam custódit eam.
13. Herodes enim ténuit Joannem., et alligavit eum: et pósuit in carcerem propter Herodiadem uxórem fratris sui.
Dicébat enim illi Joannes: Non licet tibi habére eam.
Et volens illum occidere, timuit pópulum, quia sicut prophétam eum habébant.


Die autem natalis Heródis saltavit filia Herodiadis in médio, et placuit Heródi.
Unde cum juramento pollicitus est ei dare quodcumque postulasset ab eo.
At illa praemónita a matre sua, Da mihi, inquit, hic in disco caput Joannis Baptistae.
Et contristatus est rex: propter juramentum autem, et eos, qui pariter recumbébant, jussit dari *).
Misitque et decollavit Joannem in carcere.
Et allatum est caput ejus in disco, et datum est puellae, et attulit matri suae.
Et accedentes discipuli ejus, tulérunt corpus ejus, et sepeliérunt illud: et venientes nuntiavérunt Jesu.
14. Sed vobis dico, qui auditis: Diligite inimicos vestros: benefacite his qui odérunt vos.
Benedicite maledicentibus vobis, et orate pro calumniantibus vos.
Et qui te pércutit in maxillam, praebe et alteram.
Et ab eo, qui aufert tibi vestimentum, étiam tünicam noli prohibére.
Omni autem petenti te, tribue: et qui aufert quae tua sunt, ne répetas.
Et prout vultis ut faciant vobis hómines, et vos facite illis similiter.
15. Et cum egrederétur de templo, ait illi unus ex discipulis suis: Magister, aspice quales lapides, et quales structürae.
Et respondens Jesus, ait illi: Vides has omnes magnas aedificatiónes? Non relinquétur lapis super lapidem, qui non destruatur. (Zie Nr. 51, 3).
Et cum sedéret in monte Olivarum contra templum, interrogabant eum separatim Petrus, et Jacóbus, et Joannes, et Andréas:
Die nobis, quando ista fient? et quod signum erit, quando haec omnia incipient consummari?
Et respondens Jesus coepit dicere illis: Vidéte ne quis vos sedücat, multi enim vénient in nómine meo dicentes, quia ego sum, et muitos sedücent.
*) jussit dari n. 1. caput : beval hij dat 't hoofd gegeven werd, beval hij 't hoofd te geven (Acc. cum inf. zie nr. 43).


Cum audiéritis autem bella, et opiniónes bellorum, ne timuéritis: oportet enim haec fieri: sed nondum finis.
Piae petitiónes
Dómine Jesu, nóverim me, nó-
verim te,
Nee aliquid cupiam nisi te. Oderim me, et amen te.
Omnia agam propter te.
Humiliem me, exaltem te.
Nihil cógitem nisi te.
Mortificem me, et vivam in te. Quaecumque evéniant, accipiam a te.
Pérsequar me, sequar te. Semperque optem sequi te.
Hymnus in honorem
Exultet orbis gaudiis,
Coelum resultet laudibus, Apostolórum glóriam Tellus et astra concinunt.
Vos'saeculórum jüdices,
Et vera mundi lümina,
Votis precamur cordium,
Audite voces süpplicum.
Qui templa coeli clauditis, Serasque verbo sólvitis,
Nos a reatu nóxios Solvi jubéte, quaesumus.
S. Augustini.
Fugiam me, confügiam ad te,Ut mérear defendi a te.
Timeam mihi, timeam te, Et sim inter electos a te. Diffidam mihi, fidam in te. Obedire velim propter te. Ad nihil afficiar, nisi ad te. Et pauper sim propter te.
Aspice me ut diligam te.
Voca me, ut videam te,
Et in aeternum fruar te. Amen.
S. S. Apostolorum.
Praecepta quorum protinus 1) Languor salusque séntiunt: Sanate mentes languidas, Augéte nos virtütibus.
Ut, cum redibit arbiter In fine Christus saéculi, Nos sempiterni gaudii Concédat esse compotes.2)
Patri, simulque Filio,
Tibique sancte Spiritus,
Sicut fuit, sit jügiter Saeclum per omne gloria.
1. vos quorum praecepta languor et salus prótinus sentiunt, sanate ... wier bevelen ziekte en gezondheid gehoorzamen (voelen).
2. compos, (met Gen.) deelachtig aan, zie Nr. 46, 1. Opm.
Canticum Zachariae quo gratiae aguntur pro obtento Christi adventu.
Benedictus Dóminus Deus Israël: quia visitavit, et fecit redemptiónem plebis suae.


Et erexit cornu salütis nobis: in domo David püeri sui.
Sicut locütus est per os sanctorum, qui a saeculo sunt, prophetarum ejus,
Salütem ex inimicis nostris, et de manu omnium, qui odérunt nos;
Ad faciendam misericórdiam cum patribus nostris: et memorari 1) testamenti sui sancti.
Jusjurandum, quod juravit ad Abraham patrem nostrum, datürum se nobis, 2)
Ut sine timóre de manu inimicórum nostrórum liberati, serviamus illi,
In sanctitate, et justitia coram ipso, omnibus diébus nostris.
Et tu puer, Prophéta Altissimi vocaberis; praeibis enim ante faciem Dómini parare vias ejus.
Ad dandam sciéntiam salütis plebi ejus, in remissiónem peccatórum eórum,
Per viscera misericórdiae Dei nostri: in quibus visitavit nos, óriens ex alto,
Illuminare 3) his, qui in ténebris et in umbra mortis sedent: ad dirigendos pedes nostros in viam pacis.
1. memorari, om te gedenken. 2. se datürum esse nobis ut. 3. illuminare, om te verlichten.
Hymnus in honorem S. S. Sacramenti.
Aeterne Rex altissime, Redemptor et fidélium, Cui mors perempta détulit Summae triumphum glóriae.
Ascendis orbes siderum, Quo te vocabat cóélitus Collata, non humanitus, Rerum potestas omnium.
Ut trina rerum machina 1) Coeléstium, terréstrium, Et inferórum cóndita Flectat genu jam sübdita!
Tremunt videntes Angeli Versam vicem mortalium: Peccat caro, mundat caro, Regnat Deus Dei caro.
Sis ipse nostrum gaudium, Manens Olympo praémium, 2) Mundi regis qui fabricam Mundana vincens gaudia.
Hinc te precantes quaésumus, Ignosce culpis omnibus, Et corda sursum sübleva Ad te superna gratia.


Ut cum repente cóéperis Clarére nube Jüdicis, 3) Poenas repellas débitas, Reddas corónas pérditas,
Jesu, tibi sit gloria, Qui natus es de Virgine, Cum Patre et Almo Spiritu, In sempiterna saécula.
1. ut trina rerum machina cóndita, dat de drievoudige gemaakte toestel der dingen = dat de drievoudige geschapen wereld... 2. Olympo: in Olympo, in de hemel. 3. nube ]ud„ in nube Jud.
STAMTIJDEN VAN ENIGE WERKWOORDEN
41. Enkele werkwoorden kunnen moeilijkheden geven in hun stamtijden, zodat ze niet zo terstond te herkennen zijn. Van elke vervoeging volgen ze hier, van de andere vindt men de afwijkende stamtijden in de woordenlijst (Zie nr. 28).
EERSTE VERVOEGING
1. do, dedi, datus, dare, geven.
Alleen de samenstellingen met tweelettergrepige woorden, zijn van de eerste vervoeging met dezelfde stamtijden, b.v. circümdo, circümdedi, circümdatus, circümdare. Deze samenstellingen hebben nooit de klemtoon op de a: circümdabam enz.
Al de andere samenstellingen zijn van de derde vervoeg.: b.v. reddo, réddidi, rédditus, réddere, teruggeven.
2. sto, steti, stare. Geen partic. perf. wel fut.: statürus. De samenstellingen met tweelettergrepige woorden gaan juist zo: circümsto, circümsteti, circumstare, rondom staan. De andere hebben perf. -stiti, en 'n partic. perf.: praesto, praéstiti, praéstitus, praestare. Het partic. fut. heeft bij alle -atürus: praestatürus.
3. Verschillende werkw. van de eerste vervoeging gaan uit op -eo of -io, die dus niet tot de tweede of vierde behooren: b.v. creare, scheppen: cruciare, pijnigen, enz.
TWEEDE VERVOEGING
Maar heel weinig werkwoorden hebben hun stamtijden als deleo, de meeste hebben -ui, -itus, b.v. habeo, habui, habitus, habére hebben.


Opm. 1. Eigenaardig zijn de zogenaamde semideponentia, die gedeeltelijk passieve tijden met aktieve betekenis hebben; n.1. perf. en alle afgel. tijden.
1. audeo, ausus sum, audére, durven.
2. gaudeo, gavisus sum, gaudére, zich verheugen.
Opm. 2. De volgende werkw. krijgen in 't Perf. nog n lettergreep ervoor:
1. mórdeo, momordi, morsus, mordére, bijten.
2. spondeo, spopondi, sponsus, spondére, beloven.
3. tóndeo, totondi, tonsus, tondére, scheren.
In de samenstellingen komt die lettergr. gewoonlijk niet, b.v. respóndeo, respondi.
Opm. 3. Men lette erop, dat in de samenstellingen van veel werkw. de a van het stamwerkwoord is veranderd in i: b.v. habeo, adhibeo, aanwenden; placeo, behagen, displiceo, mishagen; fateor, bekennen, confiteor, bekennen enz. De stamtijden blijven overigens meestal hetzelfde: adhibui, adhibitus, adhibére, enz.
DERDE VERVOEGING
Opm. 1. De werkw. op -uo, hebben alle -ui en ütus b.v. statuo, statui, statütus, statüere, vaststellen.
behalve: fluo, fluxi, fluxum, flüere, vloeien.
struo, struxi, structus, strüere, oprichten.
fruor, fructus sum, frui, genieten (semidepónens, zie
hierboven).
Opm. 2. Enige werkwoorden krijgen ook hier in 't Perfectum nog 'n lettergreep ervoor, b.v. tendo, teténdi, tentus, téndere, spannen.
Opm. 3. Zeer veel werkw. hebben in 't Perf. 'n andere klinker dan in 't Praesens, b.v.
ago, egi, actus, agere, voeren.
facio, feci, factus, facere, doen.
cano, cécini, cantatus, canere, zingen.
pello, pépuli, pulsus, péllere, drijven.
Opm. 4. Ook hier wisselt in samenstellingen dikwijls de a, ae en e met i, tango, aanraken; attingo, aanraken; caedo, vellen, slaan, occido, doden; emo, kopen, rédimo, vrijkopen.


Men lette op de volgende werkwoorden:
1. cado, cécidi, (casürus), cadere, vallen.
2. caedo, cecidi, caesus, caedere, vellen.
De samenstellingen van deze lijken nog meer op elkaar: van cado; óccido, óccidi, (occasürus) occidere, óndergaan van caedo: occido, occidi, occisus, occidere, doden.
3. cresco, crevi, cretum, créscere, groeien.
4. cerno, crevi, cretus, cérnere, onderscheiden, zien,
5. fido, fisus sum, fidere, vertrouwen, (semidepónens, zie blz. 123: bovenaan).
6. findo, fidi, fissus, findere, splijten.
7. figo, fixi, fixus, figere, vasthechten.
8. fingo, finxi, fictus, fingere, vormen. -
9. tego, texi, tectus, tégere, bedekken.
10. texo, téxui, textus, téxere, weven.
VIERDE VERVOEGING
In deze vervoeging zijn geen bizonderheden verder op te merken. Men lette op de volgende w.w. die tot verschillende vervoegingen behoren:
1. disco, didici, discere, leren (v. d. leerling).
dóceo, dócui, doctus, docére, leren, onderwijzen.
2. pareo, parui (paritürus) parére, schijnen.
pario, péperi, partus, parere, voortbrengen.
3. pendo, pepéndi, pensus, péndere, wegen, ophangen.
pendeo, pepéndi, pendére, hangen.
4. tendo, tetendi, tentus, téndere, spannen.
téneo, ténui, tentus, tenére, houden.
5. vinco, vici, victus, vincere, overwinnen.
vincio, vinxi, vinctus, vincire, boeien.
^vivo, vixi, victürus, vivere, leven.
OEFENING 57
7. Levabo óculos meos, et considerabo mirabilia tua, Dómine, ut dóceas me justitias tuas: da mihi intellectum, et discam mandata tua. 2. Panis quem ego dédero, caro mea est pro saéculi vita. 3. Et


audienties discipuli, cecidérunt in faciem suam, et timuérunt valde. 4. Pes meus stetit in via recta. 5. Frater tuus mórtuus füerat, et revixit; perierat, et inventus est. 6. Notas mihi fecisti vias vitae. 7. Beati quorum remissae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata. 8. Vae qui non sunt confisi super sanctum Israël. 9. Quorum remiséritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinuéritis, retenta sunt. 10. Vos a foris quidem parétis hominibus justi, intus autem pleni estis hypócrisi et iniquitate. 11. Ego semper dócui in synagóga, et in templo. 12. Crucifixérunt eum, et cum eo alios duos hinc et hinc, médium autem Jesum. 13. Factum est autem cum essent ibi, impléti sunt dies ut pareret Maria. Et péperit filium suum primogénitum, et pannis eum involvit. 14. Et appropinquavérunt castello quo ibant, et Jesus se finxit lóngius ire. 15. Cum autem crevisset herba, et fructum fecisset, tune apparuérunt et zizania. 16. In mundo pressüram habébitis, sed confidite, ego vici mundum. 17. Si enim secundum carnem vixéritis, moriémini; si autem spiritu facta carnis mortificavéritis, Vivétis. 18. Filius hóminis tradétur in manus hóminum, et occident eum, et occisus tértia die resurget. 19. Alii caedébant ramos de arbóribus, et sternébant in via. 20. Tune expuérunt in faciem ejus, et cólaphis eum cecidérunt, alii autem palmas in faciem ejus dedérunt. 21. Ecce lignum crucis in quo salus mundi pependit. 22. Statütum est omnibus hominibus semel mori. 23. Primus angelus tuba cécinit. 24. Circümdabunt te inimici tui. 25. Véspere autem facto, cum occidisset sol, afferébant ad eum omnes male habentes. 26. Pilatus autem volens pópulo satisfacere, dimisit illis Barabbam, et tradidit Jesum flagellis caesum, ut crucifigerétur. 27. Vincientes Jesum, duxérunt et tradidérunt Pilato. 28. Heródes misit, ac ténuit Joannem, et vinxit eum in carcerem propter Herodiadem, uxórem Philippi, fratris sui, quia düxerat eam. 29. Per diem autem festum solébat dimittere illis unum ex vinctis, quemcumque petissent. Habébat autem tune vinctum insignem, qui dicebatur Barabbas. 30. Irascimini, et nolite peccare: .sol non óccidat super iracündiam vestram. 31. Et milites plectentes corónam de spinis, imposuérunt capiti ejus, et veste purpürea circumdedérunt eum. 32. Et abiit Judas, et locütus est cum principibus sacerdótum, e magistratibus, quemadmodum illum traderet eis. Et gavisi sunt, et pacti sunt peeüniam illi dare. Et spopondit, et quaerébat opportunitatem ut traderet illum sine turbis. 33. Panem de coelo


pracstitisti eis. 34. In his duóbus mandatis universa lex pendet, et prophétae. 35. Et nemo póterat ei respondére verbum, neque ausus fuit quisquam ex illa die eum amplius interrogare. 36. Gavisi sunt discipuli, viso Domino. 37. Dirüpit petram, et fluxérunt aquae; abiérunt in sicco flümina. 38. Arcum suum tetendit, et paravit illum. 39. Oblitus es Dómini factóris tui, qui tetendit coelos, et fundavit terram. 40. Exiit qui séminat, seminare semen suum: et dum séminat, aliud cécidit secus viam, et conculcatum est et vólucres coeli comedérunt illud.
8. Israël is Gen. 32. pactus sum van paciscor.
Antiphónae majóres.
Quae dicuntur a die 17 Decembris usque ad Festum Nativitatis Dómini. Possunt etiam omnes simul quovis die per Adventum dici.
17. Ant. O Sapiéntia, quae ex ore Altissimi prodiisti, attingens a fine usque ad finem, fórtiter suaviterque dispónens ómnia: veni ad docendum nos viam prudentiae.
18. Ant. O Adónai, et dux domus Israël, qui Móysi in igne flammae rubi apparuisti, et ei in Sina legem dedisti: veni ad redimendum nos in brachio extento.
19. Ant. O Radix Jesse, qui stas in signum populórum, super 1) quem continébunt reges os suum, quem gentes deprecabuntur: veni ad liberandum nos, jam noli tardare.
20. Ant. O Clavis David, et sceptrum domus Israël, qui apejis, et nemo claudit; claudis, et nemo aperit: veni, et educ vinctum de domo et illümina sedentes in ténebris et umbra mortis.
21. Ant. O Oriens, splendor lucis aeternae, et sol justitiae: veni, et illümina sedentes in ténebris et umbra mortis.
22. Ant. O Rex géntium et desideratus earum, lapisque angularis, qui facis ütraque 2) unum: veni, et salva hominem, quem de limo formasti.
23. Ant. O Emmanuel rex et légifer noster, expectatio géntium, et Salvator earum: veni ad salvandum nos, Dómine Deus noster.
1) super quem, voor wie, in wiens tegenwoordigheid. 2) ütraque, (onz. meerv.) beide (twee gescheiden) dingen, twee muren.


Hymnus in honórem S. S. Virginum.
Jesu, corona Virginum, Quem Mater illa cóncipit, Quae sola Virgo parturit: Haec vota clemens accipe.
Qui pergis inter lilia, Septus choréis Virginum, Sponsus decórus gloria, Sponsisque reddens praémia.
Quocumque tendis, Virgines Sequuntur, atque laudibus Post te canentes cürsitant, Hymnosque dulces pérsonant.
Te deprecamur süpplices, Nostris ut addas sénsibus, Nescire prorsus ómnia Corruptiónis vülnera.
Virtus, honor, laus, gloria,
Deo Patri cum Filio,
Sancto simul Paraclito,
In saeculórum saécula.
Versmaat zie Nr. 52; Str. 2 septus van sepio; decórus gloria, stralend van luister (Zie Nr. 49, 2); sponsis van sponsa.
VOORZETSELS
42. De voorzetsels regeren of de Accusatief, of de Ablatief, of beide. Hier worden de verschillende voorzetsels opgegeven met hun voornaamste betekenissen, bizonderheden vindt men in de woordenlijst.
1. Voorzetsels met de accusatief.
ad naar, tot bij. cis )
, , aan deze zijde.
apud bij. * citra ) '
penes bij (in de macht van). inter tussen, onder.
prope nabij (ook met Datief). intra binnen, in.
ante vóór (van tijd en plaats). extra buiten.
post achter, na (tijd en plaats). trans ) aan (naar) de andere
adversus ) tegen, jegens ultra ) zijde, verder dan, over.
adversum ) (vriend, en vijand). infra beneden.
erga tegen, jegens (vriendsch. supra boven.
alleen). ob )
contra tegen, (vijandig alleen). propter ) we9ens' om'
circa )
. om rondom.
circum )


per door, door middel van, door toedoen van, gedurende.
praeter voorbij, behalve.
secundum langs, volgens, overeenkomstig.
juxta naast.
secus langs, naast.
2. Voorzetsels met de ablatief.
cum, met (in gezelschap van), pro, voor, ter verdediging van, in plaats van, overeenkomstig, prae, voor (zich) uit, wegens,
in vergelijking van.
coram, voor, in tegenwoordigheid van.
a, ab of abs, van af, door (bij
passieve werkw.).
ex of e, uit.
de, van, uit; over (bij werkw.
van spreken).
absque, zonder.
sine, zonder.
Opm. a nooit vóór klinkers of h, abs alleen vóór t;
E nooit vóór klinkers of h.
3. Voorzetsels met accusatief of ablatief.
in, in, op, naar, tegen; sub, onder.
In en sub hebben de acc. op de vraag waarheen?, en de abl. op de vraag waar? B.v. Erat in horto; ambulat in horto; vadit in hortum. Sub potestate sum; sub potestatem vénio.
super met acc. boven, meer dan, over, op; met abl. wegens, en soms boven.
Ex officio de témpore Adventus.
1. Ad te levavi animam meam: Deus meus, in te confido, non erubescam: neque irrideant me inimici mei; étenim universi qui te exspectant, non confundentur. Vias tuas, Dómine, demonstra mihi: et sémitas tuas édoce me. 2. Ostende nobis, Dómine, misericórdiam tuam: et salutare tuum da nobis. 3. Dóminus dabit benignitatem, et terra nostra dabit fructum suum. 4. Pópulus Sion, ecce Dóminus véniet ad salvandas gentes, et auditam faciet Dóminus glóriam voci§ suae in laetitia cordis vestri. Qui regis Israël, intende: qui dedücis, velut ovem, Joseph. 5. Ex Sion species decóris ejus; Deus manifeste véniet. Congregate illi sanctos ejus, qui ordinavérunt testamentum ejus super sacrificia. Laetatus sum in his quae dicta sunt mihi: in domum Dómini ibimus. 6. Deus, tu conversus vivificabis nos, et plebs tua laetabitur in te: ostende nobis, Dómine, misericórdiam tuam, et salutare tuum da nobis. 7. Jerüsalem surge, et sta in excelso,


et vide jucunditatem quae véniet tibi a Deo tuo. 8. Gaudéte in Domino semper: ïterum dico gaudéte. Modéstia vestra nota sit omnibus hominibus: Dóminus enim prope est. Nihil solliciti sitis, sed in omni oratióne petitiónes vestrae innotescant apud Deum. Benedixisti, Dómine, terram tuam; avertisti captivitatem Jacob; remisisti iniquitatem plebis tuae. 9. Qui sedes, Dómine, super chérubim, éxcita poténtiam tuam et veni. Excita, Dómine, poténtiam tuam, et veni, ut salvos facias nos. 10. Tóllite portas principes, vestras: et elevamini portae aeternales, et introibit rex glóriae. Quis ascendet in montem Dómini? aut quis stabit in loco sancto ejus? innocens manibus et mundo corde. 11. Prope est Dóminus omnibus invocantibus eum, omnibus qui invocant eum in veritate. Laudem Dómini loquétur os meum, et benedicat omnis caro nomen sanctum ejus. 12. Prope es tu, Dómine, et omnes viae tuae véritas; initio cognóvi de testimóniis tuis, quia in aéternum tu es. Beati immaculati in via; qui ambulant in lege Dómini. 13. Exsultavit ut gigas ad currendam viam. A summo coelo egréssio ejus: et occursus ejus usque ad summum ejus. 14. In sole pósuit tabernaculum suum; et ipse tamquam sponsus procédens de thalamo suo. 15. Appare coram Ephraïm, Bénjamin, et Manasse. 16. Crastina die delébitur iniquitas terrae: et regnabit super nos Salvator mundi. 17. Dómine, non sum dignus ut intres sub tectum meum, sed tantum die verbo, et sanabitur anima mea.
10. innocens manibus, zie Nr. 49, 2; mundo corde, zie Nr. 49, 3.
13. summum ejus, n.1. coeli. 17. die verbo, spreek met een woord, spreek een woord.
Hymnus ad Laudes.
En clara vox redarguit Obscüra quaeque pérsonans; Procul fugéntur sómnia: Ab alto Jesus prómicat.
/
En Agnus ad nos mittitur Laxare gratis débitum:
Omnes simul cum lacrymis Precémur indulgéntiam.
Mens jam resurgat tórpida, Non amplius jacens humi, Sidus refulget jam novum, Ut tollat omne nóxium.
Ut cum secundo fülserit, Metuque mundum cïnxerit, Non pro reatu püniat,
Sed nos pius tune prótegat.
Moller — Het Kerklatijn — 9


Virtus, honor, laus, gloria Deo Patri cum Filio,
Sancto simul Paraclito,
In saeculórum saécula.
Versmaat, zie Nr. 52, 2; str. 1. clara vox van Joannes de Doper; pérsonans redarguit obscüra, n.1. de duisterheden van de voorafbeeldingen. Str. 3. laxare ... om te.
Hymnus ad Vésperas.
Creator alme siderum, Aeterna lux credéntium,
Jesu Redemptor omnium, Intende votis süpplicum.
Qui, daémonis ne fraudibus Periret orbis, impetu Amóris actus, languidi Mundi medéla factus es.
Commune qui mundi nefas Ut expiares ad crucem, E Virginis sacrario
Cujus potestas glóriae, Nomenque cum primum sonat, Et cóélites et inferi Tremente curantur genu.
Te deprecamur tfhimae Magnum diéi judicem:
Armis supernae gratiae Defende nos ab hóstibus.
Virtus, honor, laus, gloria Deo Patri, cum Filio,
Sancto simul Paraclito, In saeculórum saécula.
Intacta prodis victima.
Versmaat als de vorige; str. 3, (tu) qui prodis... ut commune nefas mundi exp.; intacta victima, als .. . Str. 4. Cum primum sonat potestas tuae glórae et nomen (tuum)...; cujus = tu cujus = tuae (gloriae), dus: Cum primum potestas tuae gloriae et nomen (tuum) sonat...
Orationes.
Excita, quaésumus, Dómine, poténtiam tuam et veni: ut ab imminéntibus peccatórum nostrórum periculis te mereatur protegente éripi, te liberante salvari.
Excita, Dómine, corda nostra ad praeparandas Unigéniti tui vias: ut per ejus adventum purificatis tibi mentibus servire mereamur.
Aurem tuam quaésumus Dómine, précibus nostris accómmoda: et mentis nostrae ténebras gratia tuae visitatiónis illustra.
Excita, quaésumus, Dómine, poténtiam tuam, et veni, et magna


nobis virtüte succurre: ut per auxilium gratiae tuae, quod nostra peccata praepédiunt, indulgéntia tuae propitiatiónis accéleret.
Rorate coeli.
Rorate, coeli, désuper et nubes pluant Justum.
Ne irascaris Dómine, ne ultra memineris iniquitatis nostrae. Ecce civitas sancti tui facta est deserta, Sion deserta facta est: Jerüsalem desolata est, domus sanctificatiónis tuae et gloriae tuae, ubi laudavérunt te patres nostri.
Peccavimus, et facti sumus immundi nos, et cecidimus quasi fólium universi; et iniquitates nostrae quasi ventus abstulérunt nos: abscondisti faciem tuam a nobis, et allisisti nos in manu iniquitatis nostrae.
Vide, Dómine, afflictiónem pópuli tui, et mitte quem missürus es: emitte Agnum, Dominatórem terrae, de petra deserti ad montem filiae Sion, ut aüferat ipse jugum captivitatis nostrae. Consolamini, consolamini pópule meus! Cito véniet Salus tua. Quare moeróre consümeris? Quia innovavit te dolor, salvabo te; noli timere, ego enim sum Dóminus Deus tuus, Sanctus Israël, 1) Redemptor tuus.
1. Israël is Gen. hier.
ACCUSATIVUS CUM INFINITIVO
43. Aüdio eum dicere = ik hoor hem zeggen.
Dergelijke zinsvormen (een infinitief met een accusatief die niet het rechtstreekse voorwerp is van de infinitief) komen in't Nederlands weinig, maar in 't Latijn zeer dikwijls voor. Meestal moeten wij de Latijnse Accus. cum infinitivo weergeven door 'n zin met dat: ik hoor dat hij zegt.
t Latijn gebruikt die vorm gewoonlijk:
1. na werkwoorden van zeggen of uiten;
2. na werkw. die 'n waarneming uitdrukken van de zintuigen, 't verstand, of 't gemoed; b.v. horen, menen, betreuren.
3. na werkw. van bevelen of willen, en verbieden.
Opm. 1. Als de Infinit. bestaat uit 'n participium met esse, zijn, wordt esse dikwijls weggelaten: credo eum venturum (esse).
Opm. 2. Meermalen gebruikt ook 't Latijn voegwoorden in plaats van de Acc. c. Inf., namelik quod, quia, quoniam = dat; en na de werkw. van bevelen, ook wel ut = dat.
/


Opm. 3. Facio en do en soms ook andere werkw. hebben acc. c. inf.; of ut met conjunctivus, of conjunctivus zonder voegwoord: fac nos gaudére, fac ut gaudeamus, fac gaudeamus; da me venire ad palmam, enz.
Opm. 4. Let op de vertaling van onpers. werkw. met acc. c. inf.: b.v. Oportet Filium hóminis multa pati: ('t moet, dat de Zoon enz.) = de Zoon des mensen moet veel lijden.
Opm. 5. Existimant se videre = ze menen dat ze zien; se zijn dan dezelfden als 't onderwerp van existimant; existimant eos vidére: eos zijn anderen dan 't onderw. van existimant: ze menen dat die (die anderen) zien.
Ex officio in Nativitate Dómini.
1. Dóminus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hódie génui te. Quare fremuérunt gentes: et pópuli meditati sunt inania? 2. Tecum principium in die virtütis tuae: in splendóribus sanctórum, ex ütero ante luciferum génui te. Dixit Dóminus Domino meo. Sede a dextris meis: donec ponam inimicos tuos, scabellum pedum tuorum. 3. Laetentur coeli, et exsultet terra ante faciem Dómini: quóniam venit. 4. Lux fulgébit hódie super nos, quia natus est nobis Dóminus, et vocabitur admirabilis Deus, Princeps pacis, Pater futüri saéculi, cujus regni non erit finis. Dóminus regnavit, decórem indütus est: indütus est Dóminus fortitüdinem, et praecinxit se. 5. A Domino factum est istud, et est mirabile in óculis nostris. 6. Deus firmavit orbem terrae, qui non commovébitur: parata sedes tua. Deus, ex tune, a saéculo tu es. 7. Puer natus est nobis, et filius datus est nobis: cujus impérium super, hümerum ejus, et vocabitur nomen ejus „magni consilii Angelus." 8. Vidérunt omnes fines terrae salutareDei nostri: jubilate Deo omnis terra. Notum fecit Dóminus salutare suum: ante conspectum géntium revelavit justitiam suam. Dies sanctificatus illuxit nobis: venite gentes, et adorate Dóminum, quia hodie descendit lux magna super terram. 9. Per incarnati Verbi mystérium nova mentis nostrae óculis lux tuae claritatis infulsit: ut dum visibiliter Deum cognóscimus, per hunc in invisibilium amórem rapiamur. 10. Beatae Mariae intemerata virginitas huic mundo édidit salvatórem.
9. nova lux tuae claritatis óculis mentis nostrae infulsit.


Hymnus.
Jesu, Redemptor omnium, Quem, lucis ante originem, Parem paternae glóriae Pater suprémus édidit.
Memento, rerum Cónditor, Nostri quod olim córporis, Sacrata ab alvo Virginis Nascendo, formam sümpseris.
Testatur hoe praesens dies, Currens per anni circulum, Quod solus e sinu Patris Mundi salus advéneris.
Tu lumen et splendor Patris, Tu spes perennis omnium,
Intende quas fundunt preces Tui per orbem sérvuli.
Hunc astra, tellus, aéquora, Hunc omne quod coelo subest, Salütis auctórem novae Novo salütat cantico.
Et nos beata quos sacri Rigavit unda Sanguinis, Natalis ob diem tui Hymni tribütum sólvimus.
Jesu, tibi sit gloria, Qui natus es de Virgine, Cum patre et almo Spiritu, In sempiterna saécula.
Str. 4. intende preces quas fundunt tui... Str. 6. et nos, quos beata unda sacri Sanguinis rigavit.
Orationes.
Deus, qui hanc sacratissimam noctem veri lüminis fecisti illustratióne claréscere, da, quaésumus: ut cujus lucis Mystéria in terra cognóvimus, ejus quoque gaudiis in coelo perfruamur. Qui tecum vivit.
Da nobis quaésumus, omnipotens Deus: ut qui nova incarnati Verbi tui luce profündimur, hoe in nostro respléndeat ópere, quod per fidem fulget in mente. Per eumdem Dóminum nostrum Jesum Chris tum.
Concéde, quaésumus, omnipotens Deus: ut nos Unigéniti tui nova per carnem nativitas liberet, quos sub peccati jugo vetusta sérvitus tenet. Per eumdem Christum Dominum.
Deus, qui salütis aeternae, beatae Mariae virginitate foecunda, humano géneri praémia praestitisti, tribue, quaésumus: ut ipsam pro nobis intercédere sentiamus, per quam merüimus auctórem vitae suscipere Dóminum nostrum Jesum Christum filium tuum, qui tecum vivit.


PARTICIPIUM
44. 't Latijn gebruikt zeer veel participia. Wij moeten ze dan ook dikwijls weergegeven met 'n hele zin, die begint met 'n betrekkei. voorn.w., of met 'n voegwoord: dat, toen, terwijl, nadat, omdat, hoewel, enz. Bv. manducantium fuit numerus quinque millia virórum: 't getal van hen die aten, was vijf duizend mannen. Salva nos, Dómine vigilantes = behoed ons Heer terwijl we waken. Testimonium Dómini fidéle, sapiéntiam praestans parvulis = 't getuigenis van de Heer is getrouw, en geeft wijsheid aan de kleinen.
Opm. Let op 't volgend gebruik van 't part.? perempta mors, de overwonnen dood — de overwinning op de dood: post Christum natum, na de geboren Kristus = na de geboorte van Kristus.
ABLATIVUS ABSOLUTUS
45. 'n Eigenaardige zinsvorm is de volgende: fracto sacramento, ne vacilles. De twee eerste woorden fracto sacramento staan beide in de abl. en vormen samen 'n afzonderlijke zin. Deze betekent 'tzelfde als: cum fractum est sacramentum: als 't sakrament gebroken is.
Die zinsvorm heet ablativus absolütus, op zich zelf staande ablativus: die op zich zelf 'n zin vormt: De Abl. absol. bestaat uit n zelfst. n.w. of 'n voorn. w. en 'n participium. Bijna altijd moeten wij de Abl. abs. omzetten in 'n zin met voegwoord, enz. als boven bij 't participium; 't tegenw. deelw. meestal door terwijl; 't voltooide door toen, nadat, als enz.
Soms hebben wij ook iets dergelijks: b.v. exceptis muliéribus: de vrouwen uitgezonderd.
Opm. 1. Meermalen vertalen wij de Abl. absol. door n zelfst. n.w. b.v. Coöperante Spiritu Sancto: terwijl de H. Geest medewerkt = met medewerking van de H. Geest.
Opm. 2. Soms wordt 't participium vervangen door 'n zelfst. n.w.: b.v. Teste David: terwijl David getuigt = volgens getuigenis van David. Te auctóre: terwijl gij de bewerker zijt = door uw inwerking.
Ex officio in Epiphania Domini.
1. Ecce advénit dominator Dóminus: et regnum in manu ejus, et potestas, et impérium. Deus, judicium tuum regi da: et justitiam


tuam Filio regis. 2. Omnes de Saba vénient, aurum et thus deferentes, et laudem Domino annuntiantes. Surge et illuminare. Jerüsalem; quia gloria Dómini super te orta est. Vidimus stellam ejus in Oriente, et vénimus cum munéribus adorare Dóminum. Aüdiens autem Heródes rex, turbatus est, et omnis Jerosólyma cum illo. Et cóngregans omnes principes sacerdótum, et scribas pópuli, sciscitabatur ab eis, ubi Christus nascerétur. 3. Reges Tharsis et insulae münera offerent: reges Arabum et Saba dona addücent: et adorabunt eum omnes reges terrae, omnes gentes sérvient ei. 4. Magi videntes stellam dixérunt ad invicem: Hoe signum magni Regis est: eamus, et inquiramus eum, et offéramus ei münera, aurum, thus et myrrham. 5. Cum Unigénitus tuus in substantia nostrae mortalitatis apparuit, nova nos immortalitatis suae luce reparavit. 6. Unigénitus tuus in tua tecum gloria coaeternus, in veritate carnis nostrae visibiliter corporalis apparuit.
Hymnus.
Crudélis Hérodés, Deum Regem venire, quid times? Non éripit mortalia, Qui regna dat coelestia.
Ibant Magi, quam viderant Stellam sequentes praeviam Lumen requirunt lümine, Deum fatentur münere.
Lavacra puri gürgitis Coelestis Agnus attigit: Peccata quae non détulit, Nos abluendo süstulit.
Novum genus poténtiae, Aquae rubescunt hydriae, Vinumque jussa fundere, Mutavit unda originem.
Jesu, tibi sit gloria,
Qui apparuisti géntibus,
Cum Patre, et almo Spiritu,
In sempiterna saecula.
Versmaat, zie Nr. 52, 2. Str. 1. non éripit mortalia regna qui... Str. 3. lavacra puri gürgitis: de waterbekkens van de zuivere bron, zinspeling op Kristus' doopsel in de Jordaan; en in de volgende str. op de bruiloft van Kana. Op deze dag worden beide gebeurtenissen tevens herdacht. Str. 4, unda, jussa vinum fundere, mutavit originem.
Oratio.
Deus, qui hodierna die Unigénitum tuum géntibus stella duce 1) revelasti: concéde propitius; ut qui jam te ex fide cognóvimus, usque


ad contemplandam spéciem tuae celsitüdinis perducamur. Per eumdem Dóminum.
1. stella duce Abl. absol. onder leiding van...
EIGENAARDIGE BETEKENISSEN VAN DE GENITIEF
46. 1. Dikwijls heeft de genitief afhangende van 'n zelfstandig naamw. 'n andere betekenis dan de gewone, die wij weergeven door van. Spes patris betekent: de hoop van de vader, maar spes praémii betekent: de hoop op beloning; gaudium illius: vreugde daarover. Het woord in de Gen. is dan 't voorwerp van het andere, hier b.v. is praémium, de beloning, het voorwerp van de hoop, van spes. Wij geven die Gen. weer door verschillende voorzetsels, b.v. ódium peccati, de haat tegen de zonde.
Opm. 'n Dergelijke Gen. vinden w'e ook bij bijv. n.w. die betekenen: begerig, deelachtig, gedachtig, bekend, vol enz. of 't tegendeel: Cüpidus lucri, begerig naar winst: particeps Christi, deelachtig aan Kristus; plenus gratiae, vol van genade; immemor malórum, ongedachtig aan de rampen. Plenus heeft ook de abl. Ave Maria, gratia plena.
2. De Gen. vinden we ook bij woorden die 'n maat of hoeveelheid te kennen geven; hier gebruiken wij geen voorzetsel. Tria sata farinae; drie maten meel. Multitüdo hóminum: 'n menigte mensen. Tantum temporis: zoveel tijd.
3. De Gen. in uitdrukkingen als hómines módicae fidei, mensen van klein geloof, vir quadraginta annórum, 'n man van 40 jaren, kan in 't Latijn ook gebruikt worden zonder af te hangen van 'n zelfst. naamw. b.v. vos, módicae fidei: gij, kleingelovigen; erat quadraginta annórum: hij was 40 jaren oud.
4. Enkele bijv. n.w. als magni, pluris, tanti, enz. staan bij enige werkwoorden om 'n waarde aan te geven. B.v. esse met zo'n Gen. betekent: waard zijn, kosten: pluris estis, gij zijt meer waard. Tanti vendo, ik verkoop voor zoveel. Magni interest: er is veel aan gelegen, t'is van veel belang.
Opm. 1. Dikwijls staan die bijv. n.w. ook in de Ablat.: magno, tanto, enz. (Zie ook Nr. 49, 6).


Opm. 2. Interest heeft ook de Gen. van de persoon, voor wie de zaak van belang is, b.v. patris mei interest: 't is van belang voor mijn vader. Maar mea, tua, sua, nostra, vestra interest: t'is van belang voor mij, enz. b.v. Nihil mea interest.
OEFENING 58
1. Et verbum caro factum est, et habitavit in nobis: et vidimus glóriam ejus, glóriam quasi Unigéniti a Patre, plenum gratiae et veritatis. 2. Christus est vobis spes glóriae. 3. Paulus servus Dei, apóstolus autem Jesu Christi in spem vitae aeternae. 4. In tribus placitum est spiritui meo, quae sunt probata coram Deo et hominibus: concórdia fratrum, amor proximórum, et vir et mülier bene sibi consentientes. 5. Capilli capitis vestri omnes numerati sunt. Nolite ergo timére: multis passéribus pluris estis vos. 6. Memor esto verbi tui servo tuo, in quo mihi spem dedisti. 7. In humilitate nostra memor fuit nostri, quóniam in aeternum misericórdia ejus. 8. Non potestis mensae Dómini participes esse, et mensae daemoniórum. 9. Simile est regnum coelórum fermento, quod acceptum mülier abscondit in farinae sata tria, donec fermentaretur totum. 10. Petrus cum coepisset mergi, clamavit dicens: Domine salvum me fac. Et continuo Jesus extendens manum, apprehendit eum, et ait illi: Módicae fidei, quare dubitasti? 11. Quales aliquando füerint, nihil mea interest. 12. Simile est regnum coelórum thesauro abscóndito in agro: quem qui invenit homo, abscondit, et prae gaudio illius vadit, et vendit universa quae habet, et emit agrum illum. 13. Et cum factus esset annórum duódecim, remansit puer Jesus in Jerusalem. 14. Et ipse Jesus erat incipiens quasi annorum triginta. 15. Mors perempta Christo summum triumphum détulit. 16. Zelus domus tuae comédit me. (Villicus) dicébat primo (debitóri): Quantum debes domino meo? At ille dixit: Centum cados ólei. Dixitque illi: Accipe cautiónem tuam, et sede cito, scribe quinquaginta. Deinde alii dixit: Tu vero quantum debes! <2ui ait: Centum cados tritici. Ait illi: Accipe litteras tuas, et scribe octoginta.
1. plenum bij verbum. 12. quem qui... = et homo, qui eum invenit (quem = et eum). 14. incipiens, bij zijn optreden (in 't openbaar).


Ex officiis de témpore post Epiphaniam.
1. In excelso throno vidi sedére virum, quem adórat multitüdo angelórum, psallentes in unum: ecce cujus impérii nomen est in aeternum. 2. Benedictus Dóminus Deus Israël, qui facit mirabilia magna solus a saéculo. Suscipiant montes pacem pópulo tuo, et colles justitiam. 3. Fili, quid fecisti nobis sic? Ego et pater tuus dolentes quaerebamus te. Et quid est, quod me quaerebatis? Nesciebatis, quia in his, quae Patris mei sunt, oportet me esse? 4. Misit Dóminus verbum suum, et sanavit eos: et eripuit eos de intéritu eórum. Confiteantur Domino misericórdiae ejus: et mirabilia ejus filiis hóminum. 5. Venite, et audite, et narrabo vobis, omnes qui timétis Deum, quanta fecit Dóminus animae meae. 6. Dicit Dóminus: Impléte hydrias aqua, et ferte architriclino. Cum gustasset architriclinus aquam vinum factam, dicit sponso „Servasti bonum vinum usque adhuc". Hoe signum fecit Jesus primum coram discipulis suis. 7. Haec nos commünio, Dómine, purget a crimine: et intercedente beata Virgine Dei Genitrice Maria, coelestis remédii faciat esse consortes. 8. Deficiente vino, jussit Jesus impléri hydrias aqua, quae in vinum conversa est. 9. Colligite primum zizania, et alligate ea in fasciculos ad comburendum: triticum autem congregate in hórreum meum, dicit Dóminus.
4. mirabilia ejus [iliis hominum, en zijn wonderen gedaan voor de zonen der mensen (mogen de Heer loven).
Hymni in Festo S. S. Nominis Jesu.
1. Jesu, Rex admirabilis, Et triumphator nóbilis, Dulcédo ineffabilis,
Totus desiderabilis.
Jesu, dulcédo córdium,
Fons vivus, lumen méntium,
Excédens omne gaudium, Et omne desidérium.
Quando cor nostrum visitas, Tune lucet ei véritas,
Mundi vilescit vanitas,
Et intus fervet charitas.
Jesum omnes agnóscite: Amórem ejus póscite:
Jesum arden ter quaérite, Quaerendo inardéscite.
Te nostra, Jesu, vox sonet, 1) Nostri te mores éxprimant, Te corda nostra diligant, Et nunc et in perpetuum.


2. Jesu, decus Angélicum, In aure dulce canticum, In ore mei mirificum, In corde nectar cóélicum.
O Jesu mi dulcissime, Spes suspirantis animae!
Te quaerunt piae lacrymae,
Te clamor mentis intimae.
Qui te gustant, esüriunt: Qui bibunt adhuc sitiunt: Desiderare nésciunt Nisi Jesum, quem diligunt.
Mane nobiscum, Dómine,
Et nos illustra lümine,
Pulsa mentis caligine, 2) Mundum reple dulcédine
Jesu, flos Matris Virginis, Amor nostrae dulcédinis,
Tibi laus, honor Nóminis, 3) Regnum beatitüdinis.
1) Laat onze stem U (uw naam) doen klinken.
2) pulsa caligine, Abl. absol.; pulsus van pello. 3) honor Nominis, de eer van uw naam.
47. 1. Bij 't werk. sum betekent de Dat. van de persoon: iemand, voor wie iets is, dus: die iets heeft: mihi est = ik heb. Met twee datieven betekent sum: strekken tot: id mihi honori est, dit strekt (is) mij tot eer.
2. Induo, aandoen, aankleden; circumdo, omdoen, omgeven, hebben de volgende verbindingen: induo, circumdo alicui vestem, of induo, circumdo hominem veste; ik doe iemand 'n kleed om, ik omgeef iemand met 'n kleed (bij induo ook: induo aliquem vestem). In 't passief vinden we gewoonlijk: induor veste (ik word omgeven met 'n kleed), ik doe 'n kleed aan. Maar hier kan ook 'n acc. staan: induor vestes: ik doe m'n kleren aan, indütus loricam, bekleed met 'n harnas.
3. Veel werkw. samengesteld met ad, in, of con hebben de dat.: illüdo, alicui, ik bespot iemand; adsum tibi, ik ben bij u; consentiunt sibi, zij stemmen met elkaar overeen.
EIGENAARDIGE BETEKENISSEN VAN DE DATIEF


OEFENING 59
1. Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Joannes. 2. Salus erit timéntibus nomen tuum. 3. Erit gaudium tibi et exultatio. 4. Si diligitis eos qui vos diligunt, quae vobis est gratia? Nam et peccatóres diligentes se diligunt. 5. Et huic erat soror, quae audiébat verbum Dómini. 6. Et véniunt in praédium cui nomen Gethsémani. 7. Argentum et aurum non est mihi, quod autem habeo, hoe tibi do: in nómine Jesu Christi Nazaréni surge et ambula. 8. Non est spécies ei neque decor, et vidimus eum, et non erat aspéetus. 9. Jesus interrogabat spiritum inmundum: quod tibi nomen est? et dicit ei: Légio mihi nomen est, quia multi sumus. 10. Quid mihi et tibi, Jesu fili Dei altissimi? adjüro te per Deum, ne me tórqueas. 11. Homo erat paterfamilias, qui plantavit vineam, et sepem circümdedit ei. 12. Tune milites praésidis suscipientes Jesum in praetórium, congregavérunt ad eum universam cohortem, et exuentes eum, chlamydem coccineam circumdedérunt ei ... Et postquam illusérunt ei, exuérunt eum chlamyde, et induérunt eum vestimentis ejus. 13. Ideo dico vobis, ne solliciti sitis animae vestrae quid manducétis, neque córpori vestro, quid induamini. 14. Vos autum sedéte in civitate, quoadusque induamini virtüte ex alto. 15. Circumda tibi vestimentum tuum, et séquere me. 16. Ex mülier erat circümdata purpura. 17. Suadeo tibi émere a me aurum ignitum probatum, ut lócuples fias, et vestimentis albis induaris. 18. Nos autem qui diéi sumus, sóbrii simus, indüti loricam fidei, et charitatis, et galeam spem salütis.
10. mihi et tibi tussen u en mij. 18. galeam n.1. spem ...
Ex officiis temporis Septuagésimae.
1. Circumdedérunt me gémitus mortis, dolóres inferni circumdedérunt me: et in tribulatióne mea invocavi Dóminum, et exaudivit de templo sancto suo vocem meam. Diligam te Domine, fortitüdo mea: Dóminus firmamentum meum, et refügium meum, et liberator meus. 2. Adjütor in opportunitatibus, in tribulatióne: sperent in te, qui novérunt te: quóniam non derelinquis quaerentes te, Domine. Quóniam non in finem oblivio erit paüperis: patiéntia paüperum non peribit in aeternum: exsurge Dómine, non praevaleat homo. 3. Exsurge, quare obdormis, Dómine? exsurge, et ne repellas in finem:


faciem tuam avertis, oblivisceris tribulatiónem nostram? adhaésit in terra venter noster: exsurge Dómine, adjuva nos, et libera nos. Deus, auribus nostris audivimus: patres nostri annuntiavérunt nobis. 4. Sciant gentes, quóniam nomen tibi Deus: tu solus Altissimus super omnem terram Deus meus, pone illos ut rotam, et sicut stipulam ante faciem venti. Commovisti'Dómine terram, et conturbasti eam. Sana contritiónes ejus, quia mota est. Ut fügiant a facie arcus, ut liberentur electi tui. 5. Esto mihi in Deum protectórem, et in locum refügii, ut salvum me facias: quóniam firmamentum meum, et refügium meum es tu: et propter nomen tuum dux mihi eris et enütries me. 6. Manducavérunt, et saturati sunt nimis, et desidérium eórum attulit eis Dóminus: non sunt fraudati a desidério suo. 7. Dixit paterfamilias operariis suis ,,Quid hic statis tota die otiósi?" At illi respondentes dixérunt: „Quia nemo nos conduxit." Ite et vos in vineam meam; et quod justum füerit, dabo vobis. -
4. pone illos, maak hen; a facie arcus, arcus is Gen.
EIGENAARDIGE BETEKENISSEN VAN DE ACCUSATIEF
48. 1. De volgende onpersoonlijke werkw. hebben de persoon in de acc.: decet me, 't past mij; poenitet me, ik heb berouw, 't spijt mij; pudet me, ik schaam mij; taedet me, 't walgt mij.
Behalve decet, kunnen ze ook nog 'n gen. bij zich hebben van de persoon of zaak, waarover men berouw heeft enz. b.v. peccati me poénitet: ik heb berouw over de zonde.
2. Soms staat de tijdsbepaling in de acc. zonder voorzetsel in de betekenis van: gedurende: annos tres eram ibi: drie jaar was ik daar. (Zie ook Nr. 49, 7).
3. Als twee accusativi bij 'n werkw. staan, moeten wij in 't Ned. bij de ene dikwels 't woordje als voegen: te agnosco Deum meum, ik erken u als mijn God.
In't passief worden beide Nom. Paulum vocare apóstolum, Paulus roepen als apostel, tot 't apostelschap: Paulus vocatus est apóstolus.


4. Enkele malen vinden we 'n acc. in de betekenis van wat betreft; wij geven dat meestal weer door 'n voorzetsel; ablüti corpus; gereinigd wat 't lichaam betreft, gereinigd naar 't lichaam.
(Zie Nr. 49, 2).
OEFENING 60
1. Et annum totum conversati sunt ibi in Ecclesia, et docuérunt turbam multam. 2. Accedamus cum vero corde in plenitüdine fidei, aspersi corda a consciéntia mala, et ablüti corpus aqua munda. 3. Taedet animam meam vitae mea. 4. Exultate justi, in Domino; rectos decet collaudatio. 5. Te decet hymnus, Deus, in Sion, et tibi reddétur votum in Jerüsalem. 6. Sedit autem ibi annum et sex menses, docens apud eos verbum Dei. 7. Domum tuam decet sanctitüdo, Dómine, in longitüdinem diérum. 8. Noli timére, quia non confundéris, neque erubesces; non enim te pudébit, quia confusiónis adolescentiae tuae obliviscéris. 9. Et assümit Petrum, et Jacobum et Joannem secum et coepit pavére et taedére. 10. Non pluit annos tres et menses sex. 11. Implétum est tempus, et appropinquavit regnum Dei: poenitémini, et crédite Evangélio. 12. Delébo, inquit Deus, hominem quem creavi, a facie terrae, ab hómine usque ad animantia, a réptili usque ad vólucres coeli; póénitet enim me fecisse eos. 13. Juravit Dóminus et non poenitébit eum: „Tu es sacerdos in aeternum secundum órdinem Melchisedech. 14. Sic decet nos implére omnem justitiam. 15. Si in Tyro et Sidóne factae fuissent virtütes quae factae sunt in vobis, olim in cilicio et cinere sedentes poenitérent. 16. Et si sépties in die peccaverit in te, et sépties in die conversus füerit ad te dicens: „Poenitet", dimitte illi.
Ex officiis quadragésimae.
1. Emendémus in mélius quae ignoranter peccavimus: ne sübito praeoccupati die mortis, quaeramus spatium poeniténtiae, et invenire non possimus. Attende Dómine, et miserére: quia peccavimus tibi.
2. Dómine, ne memineris iniquitatum nostrarum antiquarum: cito anticipent nos misericórdiae tuae, quia pauperes facti sumus nimis.
3. Exaudi Deus, oratiónem meam, et ne despéxeris deprecatiónem meam: intende mihi, et exaudi me. 4. Scapulis suis obumbrabit tibi Dóminus, et sub pennis ejus sperabis: scuto circümdabit te veritas ejus. 5. Custódi me, Dómine, ut pupillam óculi: sub umbra alarum


tuarum prótege me. De vultu tuo judicium meum pródeat: óculi tui videant aequitatem. 6. Oculi mei semper ad Dóminum, quia ipse evellet de laqueo pedes meos: réspice in me, et miserére mei, quóniam ünicus et pauper sum ego. 7. Laetare Jerüsalem, et conventum facite omnes qui diligitis eam: gaudéte cum laetitia qui in tristitia fuistis, ut exultétis et satiémini ab ubéribus consolatiónis vestrae. 8. Jerüsalem quae aedificatur ut civitas, cujus participatio ejus indipsum: illuc enim ascendérunt tribus, tribus Dómini, ad confitendum nómini tuo, Dómine. 9. Laetétur cor quaeréntium Dóminum: quaerite Dóminum, et confirmamini: quaérite faciem ejus semper. 10. Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salütis: in his ergo diébus exhibeamus nosmetipsos sicut Dei ministros, in multa patiéntia, in jejüniis, in vigiliis, et in charitate non ficta. 11. Visiónem quam vidistis, némini dixéritis, donec a mórtuis resurgat Filius hóminis. 12. Extollens vocem quaedam mülier de turba, dixit: Beatus venter qui te portavit, et übera quae suxisti. At Jesus ait illi: Quinimo beati, qui aüdiunt verbum Dei, et custódiunt illud. 13. Sübiit ergo in montem Jesus, et ibi sedébat cum discipulis suis.
1. in mélius, tot beterschap. 8. cujus participatio ejus in idipsum, waarvan de (zijn) verdeling verenigd is: waarvan de delen in eenheid verbonden zijn.
Oratiónes.
%
Deus, qui non mortem sed poeniténtiam desideras peccatórum: fragilitatem conditiónis humanae benignissime réspice; et hos cineres quos causa proferendae humilitatis atque promerendae véniae, 1) capitibus nostris impóni decérnimus, benedicere pro tua pietate dignare; ut qui nos cinerem esse, et ob pravitatis nostrae deméritum in pülverem reversüros cognóscimus, peccatórum omnium véniam, et praémia poeniténtibus repromissa, misericórditer cónsequi mereamur.
Adesto, Dómine, supplicatiónibus nostris, et concéde, ut hoe solemne jejünium, quod animabus 2) corporibusque curandis salübriter institütum est, devóto servitio celebrémus.
Deus, qui cónspicis omni nos virtüte destitui, intérius exteriusque custódi: ut ab omnibus adversitatibus muniamur in córpore, et a pravis cognitatiónibus mundémur in mente.
1. cause met gen. = ter wille van, dus hier: onTonze nederigheid te ... 2. animabus ... Zie Nr. 38, 2. opm. 2.


O sol salütis, intimis, Jésu, refulge méntibus, 1) Dum, nocte pulsa, gratior Orbi dies renascitur.
Dans tempus acceptabile, Da lacrymarum rivulis Lavare cordis victimam, Quam laeta adürat charitas.
Hymnus ad laudes.
Quo fonte 2) manavit nefas, Fluent perennes lacrymae, Si virga poeniténtiae Cordis rigórem cónterat.
Dies venit, dies tua,
In qua reflórent ómnia: Laetémur et nos, in viam Tua reducti déxtera.
Te prona mundi machina,
Clemens, adóret, Trinitas,
Et nos novi per gratiam Novum canamus canticum.
1. intima mens, 't binnenste van 't hart. 2. Quo fonte fonte = ex fonte, ex quo.
ex quo
EIGENAARDIGE BETEKENISSEN VAN DE ABLATIEF
49. 1. Bij passieve werkw. staat de Ablat. van de persoon door wie iets gedaan wordt, gewoonlijk met 't voorzetsel a of ab verbonden.
Opm. Soms wordt deze betekenis van door uitgedrukt met de Datief.
2. De abl. betekent dikwels bij zelfst. en bijv. n.w. ten opzichte van, wat betreft: wij kunnen dat gewoonlijk weergeven door de voorzetsels in of van enz.: Jezus proficiébat aetate: Jesus nam toe in leeftijd. Mendicus nómine Lazarus: 'n bedelaar met name Lazarus (L. genaamd); decórus gloria, stralend van luister. (Zie Nr. 48,4).
3. Juist dezelfde zinsvorm als bij de Gen. est módicae fidei, (Zie Nr. 46, 3) vinden we met dezelfde betekenis bij de Abl. b.v. est mundo corde = (hij is van 'n zuiver hart), hij is zuiver van hart.
4. dignus, waardig en indignus, onwaardig hebben de Abl. bij zich: non est me dignus: hij is mij niet waardig.
Opm. indignus heeft ook de Gen.


5. Bij werkw. van veroordelen enz. staat de straf dikwijls in de Abl. morte damnare, ter dood veroordelen.
6. Bij werkw. van schatten, kopen, verkopen staan zelfst. n.w. en ook dikwijls bijv. n.m. in de abl. om de waarde uit te drukken: aliquid existimare pecunia, iets op geld schatten. Magno vendere: duur verkopen. (Zie ook Nr. 46, 4).
7. De Abl. van tijdsbepalingen drukt uit A. de ti|d wanneer: in dit geval kan er ook in bijstaan: tertia die: op de derde dag, in hac nocte, in deze nacht. B. de tijd hoelang: tribus diébus ac tribus nóctibus, drie dagen en drie nachten. (Zie Nr. 48, 2).
8. Opus est = er is nodig, heeft 'n Dat. en 'n Abl. bij zich: opus est mihi: er is nodig voor mij, ik heb nodig. Opus est mihi libro: ik heb 'n boek nodig. In plaats van de Abl. komt dikwijls de Nom. te staan: quid opus est tibi, wat hebt gij nodig?
OEFENING 61
1. Beati pauperes spiritu. 2. Puer Jesus proficiébat aetate et sapiéntia coram Deo et hominibus. 3. Erat quidam mendicus, nómine Lazarus. 4. Pótuit enim istud venümdari multo, et dari paupéribus. 5. Nonne duo passeres asse véneunt, et unus ex illis non cadet super terram sine Patre vestro. 6. Filius hóminis tradétur principibus sacerdótum et scriba, et condemnabunt eum morte. 7. Non est opus valéntibus médicus, sed male habéntibus. 8. Euntes emamus ducentis denariis panes, et dabimus illis manducare. 9. Nunc scimus quia seis ómnia, et non opus est tibi ut quis te intérroget. 10. Empti estis prétio magno. 11. Et civitates Sodomórum et Gomorrhaeórum in cinerem rédigens, eversióne damnavit, exemplum eórum, qui impie actüri sunt, ponens. 12. Aspectu enim et auditu justus erat. 13. Ad ea, quae mihi opus erant, et his qui mecum sunt, ministravérunt manus istae. 14. Ipse intravit in quoddam castellum, et mülier quaedam Martha nómine, excépit illum in domum suam, et huic erat soror nómine Maria, quae étiam sedens secus pedes Dómini, audiébat verbum illius. 15. Et cétera quibus opus füerit in domum Dei tui, dabuntur de thesauro et de fisco regis. 16. Et cum jejunasset quadraginta diébus, et quadraginta nóctibus, póstea esüriit. 17. Anna prophetissa non discedébat de templo jejüniis et observatió-
Moller — Het Kerklatijn — 10


nibus sérviens nocte ac die. 18. Et ibant parentes ejus per omnes annos in Jerüsalem, in die solemni Paschae. 19. O stulti et tardi corde ad credendum in omnibus, quae locüti sunt prophétae. 20. Dignus est opérarius mercéde sua. 21. Qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus. 22. Vobis oportébat primum loqui verbum Dei, sed quóniam repéllitis illud, et indignos vos judicatis vitae^eternae, ecce convértimur ad gentes. 23. Ecce nihil dignum morte actum est ei. 24. Et stabit in loco ejus vilissimus, et indignus decóre régio.
12. Aspectus, gezicht: wat gezien wordt; auditus gehoor: wat gehoord wordt. 15. in domum voor ... 22. Vobis (Judaeis) oportébat (nos) loqui, tot u moesten wij ...
Ex officiis de témpore Passiónis et hebdómadae sanctae.
1. Jüdica me Deus, et discerne causam meam de gente non sancta: ab hómine iniquo et dolóso éripe me, quia tu es Deus meus, et fortitüdo mea. Emitte lucem tuam et veritatem tuam: ipsa me deduxérunt et adduxérunt in montem sanctum tuum, et in tabernacula tua. 2. Saepe expugnavérunt me a juventüte mea. Etenim non potuérunt mihi: supra dorsum meum fabricavérunt peccatóres. Prolongavérunt iniquitates suas: Dóminus justus concidit cervices peccatórum. 3. Unus autem eX illis, Caiphas nómine, cum esset pontifex anni illius, prophetavit dicens: „Expedit vobis, ut unus moriatur homo pro pópulo, et non tota gens pêreat. Ab illo ergo die cogitavérunt interficere eum. 4. In monte Olivéti oravit ad Patrem: „Pater, si fieri potest, transeat a me calix iste. Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma: fiat voluntas tua. 5. Gloriaris in consilio sanctórum tuórum. Tibi enim sérviunt creatürae tuae, quia te solum auctórem et Deum cognoscunt, et omnis factüra tua te collaüdat, et benedicunt te sancti tui. Quia illud magnum Unigéniti tui nomen coram régibus et potestatibus hujus saéculi libera voce confitentur. 6. Püeri Hebraeórum portantes ramos olivarum, obviavérunt Domino, clamantes et dicentes: Hosanna in Excelsis. Pueri Hebraeórum vestimenta prosternébant in via. 7. Cum audisset pópulus quia Jesus venit Jerosólymam, accepérunt ramos palmarum, et exiérunt ei obviam. 8. Hic est qui ventürus est in salütem pópuli. Hic est salus nostra, et redémptio Israél. Quantus este iste, cui Throni et Dominatiónes occurrunt. Noli timére, filia


t l
Sion: ecce Rex tuus venit tibi, sedens super pullum asinae, sicut scriptum est. Salve Rex fabricator mundi, qui venisti redimere nos. 9. Ante sex dies solemnis Paschae, quando venit Dóminus in civitatem Jerüsalem, occurrérunt ei püeri. 10. Dómine ne longe facias auxilium tuum a me, ad defensiónem meam aspice: libera me de ore leónis, et a córnibus unicórnium humilitatem meam. 11. Tenuisti manum déxteram meam: et in voluntate tua deduxisti me: et cum gloria assumpsisti me. Quam bonus Israël Deus rectis corde! mei autem pene moti sunt pedes, pene effüsi sunt gressus mei: quia zelavi in peccatóribus, pacem peccatórum videns. 12. Deus meus, clamabo per diem nee exaudies: in nocte, et non ad insipiéntiam mihi. 13. Impropérium exspectavit cor meum, et misériam. Dedérunt in escam meam fel, et in siti potavérunt me acéto. 14. Salütem humani géneris in ligno crucis constituisti; ut, unde mors oriebatur, inde vita resürgeret, et qui in ligno vincébat, in ligno quoque vincerétur. 15. Nos autem gloriari oportet in cruce Dómini nostri Jesu Christi. Deus misereatur nostri, et benedicat nobis: illüminet vultum suum super nos, et misereatur nostri. 16. Christus tradidit discipulis suis córporis et sanguinis sui mystéria celebranda. 17. Postquam surrexit Dóminus a coena, misit aquam in pelvim, et coepit lavare pedes discipulórum suórum. 18. Concupiscit et déficit anima mea in atria Dómini. 19. Acuérunt linguas suas sicut serpentis: venénum aspidum sub labiis eórum. 20. Cogitavérunt supplantare gressus meos. Funes extendérunt in laqueum pédibus meis. 21. Ego ante te praéivi in columna nubis, et tu me duxisti ad praetórium Pilati.
5. tua; van u. 9. Ante sex dies sol P. = sex dies ante sol P.; solemne (onz.) het plechtige hoogfeest. 11. Israël Deus, de God van Is. 12. et non (erit) mihi ad insipiéntiam; niet tot dwaasheid. 16. célebranda, zie Nr. 37, 3.
Hymnus.
Vexilla Regis pródeunt, Fulget Crucis Mystérium, Qua vita mortem pértulit, Et morte vitam prótulit.
Quae 1) vulnerata lanceae Mucróne diro, criminum
Ut nos lavaret sórdibus, Manavit unda et sanguine.
Impléta sunt, quae cóncinit David fidéli carmine, 2) Dicendo natiónibus:
Regnavit a ligno Deus.


Arbor décora et fülgida, Ornata regis purpura,
Electa digno stipite 3) Tam sancta membra tangere.
Beata, cujus brachiis Prétium pependit saéculi, Statéra facta córporis 4) Tulitque praedam Tartari.
O Crux, ave spes unica, Hoe passiónis témpore Piis adauge gratiam, Reisque dele crimina.
Te, fons salütis Trinitas, Collaudet omnis spiritus: Quibus Crucis victóriam Largiris, adde praémium.
1. Quae, n.1. vita (Christus). 2. fidélis, waarachtig, voorspellend.
3. electa digno stipite ... uitgekozen tot waardige kruispaal om ...
4. statéra ... die weegschaal van dat lichaam (als onze losprijs) geworden is.
Hymnus Dominicae in Palmis.
Lustra sex qui jam perégit Tempus implens córporis, Sponte libera Redemptor Passióni déditus,
Agnus in Crucis 1) levatur Immolapdus stipite.
Felle potus ecce languet, Spina, clavi, lancea Mite corpus perforarunt:
Unda manat et cruor:
Terra, pontus, astra, mundus, Quo lavantur flümine!
Crux fidélis inter omnes Arbor una nóbilis:
Silva talem nulla profert Fronde, flore, gérmine: 2) "Dulce ferrum, dulce lignum
Flecte ramos, arbor alta, Tensa 3) laxa viscera, Et rigor lentescat ille,
Quem dedit nativitas: 4) Et superni membra Regis Tende miti stipite.
Sola digna tu fuisti Ferre mundi victimam, Atque portum praeparare Arca 5) mundo naufrago, Quam sacer cruor perunxit, Fusus Agni córpore.
Sempiterna sit beatae Trinitati gloria,
Aequa Patri, Filióque, Par decus Paraclito:
Unius Trinique nomen Laudet univérsitas.
Dulce pondus süstinent.
1. in crucis stipite. 2. talem fronde (zie Nr. 49 2). tensus van tendo. 4. nativitas, uw natuur. 5. arca, als 'n ark, schuilplaats.
Hymnus per Processiónem Dominicae Palmarum.
Gloria, laus et honór tibi sit, Rex Christe Redémptor, Cui 1) puerile decüs 2) prómpsit Hosanna piüm.


Israël és tu Réx, Davidis et inclyta próles,
Nómine qui in 3) Domini, Réx benedicte, venis.
Cóétus in éxcelsis te laudat cóélicus ómnis,
Et mortalis homo, ét 4) cüncta creata simül.
Plébs Hebraéa tibi cum palmis óbvia vénit:
Cüm prece, vóto, hymnis 5), adsumus écce tibi.
Hi tibi passuró solvébant münia laüdis:
Nós tibi régnanti pangimus écce melós.
Hi placuére tibi, placeat devótio nóstra,
Réx bone, Réx cleméns, cui 6) bona cüncta placént.
1. Cui, uitspr. kui (één lettergr.). 2. puerile decus, uitverkoren kinderen (sieraad der kinderen). 3. Qui in, uitspr. qu'in. 4. hom'ét. 5. vót'hymnis. 6. als in 1.
PLAATSBEPALINGEN
50. 1. Op de vraag waar? staan plaatsnamen dikwijls in de Gen. Cretae op Kreta; Romae te Rome; Corinthi te Korinthe. Ook wel in de Abl. met of zonder voorzetsel: Athenis, te Athene (Athénae is altijd meerv.), in Sidóne, in Sidon.
Opm. De meervoudige plaatsnamen staan altijd in de Abl.
2. Op de vraag waarheen? wordt de Acc. gebruikt met of zonder voorzetsel: advénimus Romam, wij zijn naar (of te) Rome gekomen: in Cretam, naar Kreta.
Opm. ook domum zonder voorzetsel = naar huis.
3. Op de vraag waarvandaan? staat de abl. gewoonlik met 'n voorzetsel: Ab Athénis, van Athene.
OEFENING 62
1. Persecutiónes, passiónes: qualia 1) mihi facta sunt Antiochiae, Icónii, et Lystris, quales persecutiónes sustinui, et ex omnibus eripuit me Dóminus. 2. Placuit nobis remanére Athénis. 3. Post haec egressus ab Athénis, venit Corinthum. 4. Paulus autem cum Athénis exspectaret, incitabatur spiritus ejus in ipso, videns idololatriae déditam civitatem. 5. Paulus, servus Jesu Christi, vocatus Apóstolus, segregatus in Evangélium, omnibus qui sunt Romae, dilectis Dei, vocatis sanctis: gratia vobis et pax a Deo. 6. Hujus rei gratia reliqui


te Cretae, ut ea quae desunt córrigas, et constituas per civitates presbyteros. 7. Et reversi, qui missi füerant, domum, invenérunt servum qui languerat, sanum. 8. Et cum venisset domum, non permisit intrare secum quemquam, nisi Petrum, et Jacóbum, et Joannem, et patrem et matrem puellae. 9. Ecce Magi ab Oriente venérunt Jerosólymam.
qualia: welke dingen; dus: al wat.
Ex officiis de témpore Paschali.
1. Véspere autem Sabbati quae lucescit in prima sabbati, venit Maria Magdaléne et altera Maria, vidére sepülchrum. 2. Haec dies, quam fecit Dóminus: exultémus et laetémur in ea. 3. Terra trémuit, et quievit dum resürgeret in judicio Deus. 4. Epulémur in azymis sinceritatis et veritatis. 5. Introduxit vos Dóminus in terram fluentem lac et mei, et ut lex Dómini semper sit in ore vestro. 6. Angelus Dómini descendit de coelo, et accédens revolvit lapidem, et sedébat super eum. 7. Quasi rnodo géniti infantes, rationabiles, sine dolo lac concupiscite. Exultate Deo adjutóri nostro, jubilate Deo Jacob. 8. Mitte manum tuam, et cognosce loca clavórum, et noli esse incrédulus sed fidélis. 9. Módicum, et non vidébitis me, iterum módicum et vidébitis me, quia vado ad Patrem. 10. Christus resurgens ex mórtuis, jam non móritur: mors illi ultra non dominabitur. IJ. Vocem jucunditatis annuntiate, et audiatur; annuntiate usque ad extrémum terrae: liberavit Dóminus pópulum suum. 12. Surrexit Christus et illuxit nobis, quos redémit sanguine suo. 13. Cantate Domino, ben^dicite nomen ejus: bene nuntiate de die in diem salutare ejus. 14. Viri Galilaéi quid admiramini aspicientes in coelum. Omnes gentes plaudite manibus. 15. Ascendit Deus in jubilatióne, et Dóminus in voce tubae. Dóminus in Sina in sancto, ascendens in altum, captivam duxit captivitatem. 16. Non vos relinquam órphanos. 17. Currébant duo simul, et ille alius discipulus praecucurrit citius Petro, et venit prior ad monumentum. 18. Qui sunt hi sermónes quos confertis ad invicem, et estis tristes? 19. Haec locütus sum vobis, ut cum vénerit hora eórum, reminiscamini, quia ego dixi vobis. 20. Dignum est te quidem, Dómine, omni témpore sed in hac potissimum die gloriósius praedicare, cum Pascha nostrum immolatus est Christus. Ipse enim verus est agnus qui abstulit peccata mundi: qui mortem nostram moriendo destruxit,


et vitam resurgendo reparavit. 21. Celebramus resurrectiónem Dómini nostri Jesu Christi secundum carnem. 22. Post resurrectiónem suam omnibus discipulis suis manifestus apparuit, et ipsis cernéntibus elevatus est in coelum, ut nos divinitatis suae tribüeret esse participes. 23. Dóminus noster unitam sibi fragilitatis nostrae substantiam, in gloria tuae déxterae collocavit.
1. Véspere Sabbati: na de Sabbat (letterl. op de avend van de Sabbat, en omdat s'avends de Sabbat was afgelopen, ook: na de S.); quae lucescit in prima s. = in prima (die) sabbati quae lucescit, sabbatum, week. 5. fluentem lac et mei, overvloeiend van ... 9. módicum, 'n korte tijd. 18. et (quid) estis tristes.
Ad régias Agni dapes Stolis amicti candidis,
Post transitum maris rubri, Christo canamus principi.
Divina cujus charitas Sacrum propinat Sanguinem, Almique membra Córporis Amor 1) sacerdos ïmmolat.
Sparsum cruórem póstibus Vastator horret angelus; Fugitque divisum mare: Merguntur hostes flüctibus.
Jam Pascha nostrum Christus Paschalis idem victima: [est, Et pura puris méntibus Sinceritatis azyma.
Hymnus.
O vera coeli Victima, Subjecta cui sunt Tartara, 2) Solüta mortis vincula,
Recepta vitae praémia!
Victor subactis inferis Trophaéa Christus éxplicat, Coelóque aperto, sübditum Regem tenébrarüm trahit.
Ut sis perenne méntibus Paschale, Jesu, gaudium, A morte dira criminum Vitae 3) renatos libera.
Deo Patri sit gloria, Et Filio, qui a mórtuis Surrexit, ac Paraclito, In sempiterna saécula.
Versmaat, zie Nr. 52, 2. 1) amor sacerdos: de liefde als priester. 2) cui, door wie (behoort ook bij de volgende regels). 3. vitae renatus, voor het leven herboren.
EIGENAARDIGE BETEKENISSEN VAN DE CONJUNCTIVUS
51. Behalve de gevallen besproken in Nr. 25, 2 (blz. 79), wordt de conjunctivus nog dikwijls gebruikt in de volgende opvattingen.


1. In hoofdzinnen, zowel vragende als meedelende, om 'n twijfel uit te drukken of 'n mogelijkheid (meestal praes. of perf.). Wij geven die weer door: ik zou, of ik zou kunnen: b.v. cur non amem te? waarom zou ik u niet beminnen?
2. In afhankelijke vragen: d.i. als 'n vraag afhankelijk wordt gemaakt van 'n andere zin; b.v. Sciebat enim, quisnam esset, qui traderet eum. Ipsi autem repléti sunt insipiéntia, et colloquebantur ad invicem, quidnam facet ent Jesu.
3. Na 'n betrekkelijk voorn.w. of 'n dergelijk woord, als dat kan opgelost worden in 'n persoonl. of aanw. voorn.w., of bijwoord met ut; qui is dan = ut is, quem = ut eum, ubi = ut ibi, unde = ut inde, enz.: b.v. vulpes fóveas habent, et vólucres coeli nidos: Filius autem hóminis non habet ubi caput reclinet (= ut ubi caput reclinet). Wij kunnen ook vertalen in dergelijke gevallen: waar hij z'n hoofd kan neerleggen, enz. Non est qui consolétur eam ex omnibus charis ejus, er is niemand zo, dat hij: er is niemand die. Sustinui qui simul contristarétur, et non fuit, et qui consolarétur, et non invéni: ik heb gewacht op iemand die ... Passer invenit sibi domum, et turtur nidum, ubi repónat pullos suos. Liber scriptus proferétur, unde mundus judicétur (ut inde = opdat daaruit, waaruit moet).
Ex officiis de témpore Pentecostes.
1. Mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris. 2. Spiritus Dómini replévit orbem terrarum, et hoe quod continet omnia, sciéntiam habet vocis. Exsurgat Deus, et dissipentur inimici ejus, et fügiant qui odérunt eum, a facie ejus. 3. Cibavit eos ex adipe frumenti, et de petra melle saturavit eos. Exsultate Deo adjutóri nostro. 4. Factus est repente de coelo sonus tamquam advenientis spiritus vehementis. Repléti sunt omnes spiritu sancto, loquentes magnalia Dei. 5. Intónuit de coelo Dóminus, et Altissimus dedit vocem suam. 6. Benedictus es, Dómine, qui intuéris abyssos. Benedictus es. Dómine in firnamento coeli. 7. Sacerdótes Dómini incensum et panes ófferunt Deo; et ideo sancti erunt Deo et non pólluent nomen ejus. 8. Quicumque manducaverit panem vel biberit calicem Dómini indigne, reus erit córporis et sanguinis Dómini. 9. Factus est Dóminus protector meus, et eduxit me in latitüdinem: salvum me fecit, quóniam voluit me. 10. Jacta cogitatum tuum in Domino, et ipse te enütriet. Dum clamarem ad Dóminum, exaudivit vocem


meam ab his qui appropinquant mihi. 11. Gaüdium est angelis Dei super uno peccatóre poeniténtiam agente. 12. Dóminus defensor vitae meae, a quo trepidabo? Qui tribulant me inimici mei, ipsi infirmati sunt et ceciderunt. Si consistant adversum me castra, non timébit cor meum. 13. Propitius esto, Dómine, peccatis nostris, ne quando dicant gentes: Ubi est Deus eórum? 14. Dóminus fortitüdo plebis suae, et protector salutarium Christi sui est. Ad te Dómine clamabo. Deus meus, ne sileas a me: ne quando taceas a mé, et assimilabor descendéntibus in lacum. 15. Deus virtütum, insere pectóribus nostris amórem tui nóminis. 16. Convértere Dómine, aliquantulum, et deprecare super servos tuos. 17. Exaltabo te, Dómine, quóniam suscepisti me, nee delectasti inimicos meos super me. 18. Honóra Dóminum de tua substantia, et de primitiis frugum tuarum: et implébuntur hórrea tua saturitate, vino torcularia redundabunt. 19. Confundantur et revereantur qui quaerunt animam meam. Avertantur retrorsum et erubescant qui cógitant mihi mala. 20. Propitiare Dómine, pópulo tuo, propitiare munéribus. 21. Christus promissum Spiritum sanctum in filios adoptiónis effüdit. Quapropter profüsis gaudiis, totus in orbe terrarum mundus exsültat. 22. Oblatiónem offérimus tibi pro his quoque quos regenerare dignatus es ex aqua et Spiwtu sancto.
2. et hoe, quod continet ómnia: en dit wat, d.i. de H. Geest, die alles omvat.
Ex officiis B. Mariae et Sanctórum.
1. Salve, sancta parens, enixa puérpera regem: qui coelum, terramque regit in saécula saeculórum. Eructavit cor meum verbum bonum: dico ego ópera mea regi. 2. Virgo Deum et hominem génuit: pacem Deus réddidit, in se reconcilians ima summis. 3. Gaude Maria Virgo, cunctas haéreses sola interemisti. 4. Vultum tuum deprecabuntur omnes divites plebis: adducentur regi virgines post eam: próximae ejus adducentur tibi in laetitia et exsultatióne. 5. Speciósa forma prae filiis hóminum: diffüsa est gratia in labiis tuis. 6. Lingua mea calamus scribae velóciter scribentis. 7. Mihi autem nimis honorati sunt amici tui, Deus: nimis confortatus est principatus eórum. 8. Qui séminant in lacrymis, in gaüdio metent. Venientes autem vénient cum exsultatióne, portantes manipulos suos. 9. Stetit angelus juxta aram templi, habens thuribulum aüreum in manu sua. Et ascendit


fumus arómatum in conspcctu Dei. 10. Spécie tua et pulchritüdine tua intende, prospere procédé et regna. 11. Testimonia tua, Dómine, intellexi: omnis consummatiónis vidi finem: latum mandatum tuum nimis. 12. Noli aemulari in malignantibus: neque zelaveris facientes iniquitatem. 13. Céntuplum accipiétis et vitam aeternam possidébitis. 14. Statuit ei Dóminus testamentum pacis: et principem fecit eum, ut sit illi sacerdótii dignitas in aeternum. Mémento, Dómine, David, et omnis mansuetüdinis ejus. 15. Anima nostra, sicut passer, erépta est de laqueo venantium. 16. Et si coram hominibus tormenta passi sunt, Deus tentavit eos: tamquam aurum et argentum in fornace probavit eos, et quasi holocausta accépit eos. 17. Corpora sanctórum in pace sepulta sunt, et nomina eórum vivent in generatióne et generatiónem. 18. Intret in conspectu tuo. Dómine, gémitus compeditórum: redde virinis nostris séptuplum in sinu èorum: vindica sanguinem sanctórum, qui effüsus est. 19. Refecti participatióne müneris sacri, quaésumus Dómine Deus noster, ut cujus exséquimur cultum, sentiamus effectum. 22. Qui vult venire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam et sequatur me. 23. Nihil proficiet inimicus in eo, et filius iniquitatis non nocébit ei. 24. Mihi absit gloriari nisi in cruce Dómini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo. 25. Livóre ejus sanati snmus.
10. Spécie tua: = in (met) uw schoonh. ... 17. in gen. et gen. van geslacht tot geslacht.
IETS OVER DE VERSMAAT
52. 1. Het oude Latijn kende geen rijmen in de verzen, maar alleen 'n bepaalde maatbeweging.
In't Kerklatijn vinden we nog meer dan eens die maten terug. Deze berusten op de kortheid en de lengte van de lettergrepen, niet op de klemtoon. Nu spreken wij buiten verzen de latijnse woorden uit naar de bepaalde klemtoon, die alleen afhankelijk is van de lengte van de voorlaatste lettergreep. (Zie Nr. 2).
Dez'e woorden behouden ook in verzen dikwijls (niet altijd) diezelfde betoning; ook kunnen ze meer dan één betoning krijgen. Het grote verschil voor ons tussen de betoning in verzen en daarbuiten ligt vooral in de tweelettergrepige en eenlettergrepige woorden.


De tweelettergrepige krijgen in verzen dikwijls de klem op de laatste b.v. patris, chaós, enz. De eenlettergrepige krijgen nu eens geen, dan weer wel 'n betoning.
2. De meest voorkomende latijnse versmaat is de jambise. Deze bestaat uit jamben: kort-lang (v—): de lange heeft dan voor ons de klemtoon. Gewoonlijk hebben de versregels vier jamben, v_L vJ_ v-L vjL en meestal vier van die regels vormen dan 'n stroof. (B.v. de hymne op blz. 46). Te lücis ante términüm.
Opm. 1. Soms wordt 'n jambe (v_L) vervangen door 'n drielettergrepige voet vv _L (anapaest), of door L (spondéus, dit is niet
de gewone klemtoon van de spondéus). In beide gevallen blijft de klem toch op de laatste lettergreep.
Het eerste vinden we b.v. bij oculós:
Oculós in altum tóllité (blz. 101 Hymnus Quicümque Chrïstum), 't tweede bij praesta, in praesta Patér piissimé (blz. 46).
Opm. 2. De muziek houdt zich niet altijd aan deze versmaat, maar geeft dikwijls de gewone betoning van het proza (b.v. de hymne van de H. Geest blz. 84), daar is de betoning dan ook zo aangegeven.
3. De meer ingewikkelde latijnse versmaten komen in de liturgie weinig voor. 't Meest nog de zogenaamde sapphise stroof, zoals in de Iste confessor (hieronder) en Christe, sanctorum decus angelorum, (blz. 157).
Hoe in de kerkzang deze maat betoond wordt, blijkt uit de daar aangegeven klemtoon.
Opm. De maat van de processiezang op Palmzondag (blz. 148), bestaat uit strofen van twee regels: een zesvoet en een vijfvoet, beide bestaande uit dactyli —vv. Iedere dactylus kan door 'n spondéus vervangen worden. De klem valt op de eerste lettergreep van de voet _i_vv, 1 . Achter de derde klemtoon valt in
beide regels 'n rust. De vijfvoet bestaat eigenlijk uit twee maal 2x/2 voet: achter de derde klemtoon 'n rust, en onmiddellijk dan de vierde klemtoon; de laatste lettergreep heeft ook 'n klemtoon, zodat ook deze regel zes betoningen krijgt.
4. Zeer dikwijls vinden we de gewone maten van de nieuwere talen, met of zonder rijm, zoals uit verschillende hier vooraf-


gaande hymnen gebleken is. Deze bestaan hoofdzakelijk uit jamben (vi) of trochaeen (J_v); ± betekent de lettergreep die de klemtoon heeft.
5. Het wegvallen van lettergrepen. Zowel in de zoëven genoemde latijnse maten als in de andere, valt bij n woord dat eindigt op 'n klinker of m de laatste lettergreep weg, vóór 'n volgende klinker of h b.v. Monstra te esse matrem: spreek uit monstra t'ésse matrem. — Ad summa attollatur, spreek uit: ad summ'attollatur. — Percussum ad hoe est lancea, spreek uit: pereüss ad hóe est lancea.
6. Een i na 'n medeklinker wordt dikwijls uitgesproken als j en zo krijgt dat woord 'n lettergreep minder b.v. filius wordt dan filjus; zo b.v. in: Et Filio, qui a mórtuis.
Opm. 2. Niet altijd valt de klinker of de m-lettergreep aan 't eind van 't woord weg voor n volgende klinker of h. Soms moeten ze beide worden uitgesproken: 't versgevoel helpt ons gewoonlijk terstond die gevallen onderscheiden. B.v. in hymne 2, blz. 64: Salve horologium en Verbum incarnatum.
Hymnus in honorem S. S. Confessorum.
Cüjus 1) ob praéstans méritum
frequénter, Aégra quae passim jacuére
mémbra, Viribus mórbi dómitis, salüti Réstituüntur.
Nóster hinc illi chorus
obsequéntem Cóncinit laudem, célebresque
palmas,
Ut piis éjus précibus juvémur Omne per aévum.
Sit salus illi, décus atque virtus, Qui super cóéli sólio corüscans, Tótius mündi sériem gubérnat, Trinus et ünus. ,
Ob cujus praéstans méritum.
Iste Conféssor Dómini,
coléntes. Quém pie laudant pópuli per
órbem,
Hac die laétus méruit beatas Scandere sédes.
Qui pius, prüdens, hümilis,
pudicus
Sóbriam düxit sine labe vitam, Dónec humanos animavit aurae Spiritus artus.


Hymnus in festis S. S. Michaélis, Gabriélis et Raphaélis.
Christe, sanctórum décus
Angelórum, Géntis humanae Sator et
Redémptor, Cóélitum nóbis tribuas beatas Scandere sédes.
Angelus pacis Michaël in aédes Cóélitus nóstras véniat, serénae 1) Aüctor ut pacis lacrymosa in
órcum
Bélla reléget.
Angelus fórtis Gabriel, ut
hóstes
Péllat antiquos, ét amica cóélo2) Quaé triumphator statuit per
órbem.
Témpla revlsat.
Angelus nóstrae médicus
Salütis
Adsit e cóélo Raphael, ut ómnes Sanet aegrótos, dübiosque vitae Dirigat actus.
Virgo, dux pacis, génitrixque
lücis.
Et sacer nóbis Chorus
Angelórum
Semper assistat, simul et micantis Régina Cóéli.
Praéstet hoe nóbis Déitas
beata
Patris, ac Nati, pariterque sancti Spiritus, cujus résonat per
ómnem
Gloria mündum.
1) ut auctor serénae pacis lacrymósa bella in orcum reléget. 2) et revisat templa amica coelo, quae.
Hymnus B. M. V.
Quem terra, pontus sidera Colunt, adórant, praédicant, Trinam regentem machinam 1) Claustrum Mariae bajulat.
Cui luna, sol, et ómnia Desérviunt per témpora, Perfüsa coeli gratia,
Beata Mater, münere Cujus supernus artifex, Mundum pugillo cóntinens, Ventris sub arca clausus est.
Beata coeli nüntia, Foecunda sancto Spiritu, Desideratus géntibus 2) Cujus per alvum fusus est.
Gestant puellae viscera.
Jesu, tibi sit gloria,
Qui natus es de Virgine,
Cum Patre et almo Spiritu,
In sempiterna saécula.
1) regentem, eum qui regit trinam machinam (mundi). 2) Cujus per alvum fusus est desideratus géntibus (de verlangde door de volkeren).


Hymnus in festo septem dolorum B. M. V.
Esto Patri, Filióque, Et coaévo Flamini,
Esto summae Trinitati, Sempiterna gloria: Et perennis laus honorque Hoe et omni saéculo. Amen.
Ant. Oppressit me dolor, et facies mea intümuit fletu, et palpebrae meae caligavérunt.
1) Dum Virgo Mater luctuósa cernit filium, revulsum (van revello) stipite, ulnis incubantem. 2) Aegra n.1. Virgo. 3) Conde in nostris córdibus.
O quot undis lacrymarum, Quo dolóre vólvitur,
Luctuósa de cruento 1) Dum revulsum stipite Cernit ulnis incubantem Virgo Mater Filium.
Centiesque milliesque Stringit arctis néxibus Pectus illud et lacertos, lila figit vülnera,
Sicque tota colliquescit In dolóris ósculis.
Os suave, mite pectus Et latus dulcissimum, Dexteramque vulneratam, Et sinistram saüciam, Et rubras cruóre plantas Aegra 2) tingit lacrymis.
Eja, Mater, obsecramus Per tuas has lacrymas, Filiique triste funus. Vulnerumque pürpuram, Hunc tui cordis dolórem Conde nostris córdibus. 3)


WOORDENLIJST
(1) (2), enz. achter 'n woord betekent le, 2e verbuiging of vervoeging, enz. — Achter de verbuigbare woorden is, zo nodig, de Gen. aangegeven; evenzo achter de samengestelde werkw. 't enkelvoudige werkw.; staan er geen stamtijden bij, dan zijn ze gelijk aan die van't enkelv. — Abl. enz. achter werkw. en bijv. n.w., betekent, dat die woorden de Abl. enz. bij zich hebben, m. = manlijk. v. = vrouwlijk. o. = onzijdig.
a, ab, abs, (Abl.) van af, boven (zie blz. 71, 8), van, uit, aan (aan de kant van); door (bij pass. werkw.).
abeo (eo) weggaan, heengaan, abjicio (jacio) -jéci, -jectus (3)
wegwerpen, verwerpen.
abluo (3) afwassen.
abnego (1) verloochenen, abscédo (cedo) (3) heengaan, abscessi van abscédo.
abscondo, -di, -ditus (3) verbergen; — a, verbergen voor. absisto (sisto) zich verwijderen, absolvo (solvo) Abl. losmaken,
verlossen (van); vrijspreken, abstinéntia (1) v. onthouding, abstineo -tinui, -tentus (2) (zich)
onthouden.
abstuli van aüfero.
absum (sum) afwezig zijn: mihi (of a me) absit, t'zij ver van mij.
abundo (1) overvloeien, overvloed hebben.
abyssus (2) m. afgrond, ac = atque, en.
accédo (cedo) naderen.
accélero (1) verhaasten.
accendo, -ndi, -nsus (3) aansteken.
acceptabilis (-is) aannemelijk, aangenaam.
accepto (1) aannemen.
acceptus (van accipio) aangenaam, -um habeo, aannemen, accerso, -sivi, -situs (3) ontbieden.
accipio, (capio) -cépi, -ceptus (3) ontvangen, aannemen, nemen, acclinis (-is) neergebogen, accómmodo (1) schikken.
accüso (1) beschuldigen.
acer (acris) scherp, fel.
acétum (2) azijn.
acies (5) v. slagorde, leger. —
castrórum, leger in slagorde, actio (-ónis) v. handeling. — gra-
tiarum, dankzegging.
actus (4) m. handeling, oefening, acüleus (2) prikkel.
acuo (3) scherpen.
ad (Acc.) tot, naar, bij, aan; met gerund, (zie nr. 38, opm. 1). adaügeo (aügeo) vermeerderen, addico (dico) toewijzen, verwijzen, — aliquem morti, ter dood verwijzen, veroordelen.
addo (do) bijvoegen, (bij)geven. addüco (duco) (3 heenbrengen,
geleiden.
adeps (adipis) vet, 't beste; adeps frumenti, de bloem der tarwe, adfero = affero.
adhaéreo (haéreo) Dat. hangen aan, vastkleven.


I
adhuc tot nu, nog.
adimpleo (2) vervullen.
adjüro (1) bezweren, — per, bij.
adjütor (-óris) m. helper, adjutórium (2) hulp.
adjuvo (juvo) (1) helpen, admirabilis (-is) bewonderenswaardig.
admiror (1) zich verwonderen, admitto (mitto) ergens heenzenden, toelaten.
adolescéntia (1) v. jeugd.
adóptio (-ónis) v. aanneming, adorno (1) versieren, verheerlijken.
adóro (1) aanbidden.
adprópero (1) zich heenhaasten. adsto (sto) (1) Dat. staan bij. adsum (nr. 27, 1) Dat. aanwezig zijn bij, daar zijn, komen bij; verhoren.
adulter (-eri) echtbreker.
adüro (uro) (3) verbranden, advénio (vénio) komen, aankomen, toekomen.
adventus (4) m. aankomst, Advent.
adversarius (2) tegenstander, advérsitas (at-is) v. wederwaardigheid.
adversum, adversus (Acc.) tegen, advesperascit, -avit (3) 't wordt avend.
advocata (1) v. voorspreekster, aedes (-ium) v. meerv. gebouw, huis.
aedificatio (-ónis) v. gebouw, aedifico (1) bouwen, opbouwen, aeger (-gri) ziek, bedroefd, aegrótus (2) ziek.
aémulor (1) naijverig Zijn, — in op.
aémulus (2) benijder, vijand.
aequalis (-is) gelijk.
aéquitas (-atis) v. rechtvaardigheid.
aequor (aéquoris) o. zee.
aequus (2) gelijk, billijk.
aestus (4) m. hitte, gloed.
aetas (-atis) v. leeftijd.
aeternalis (-is) eeuwig.
aeternus (2) eeuwig; aeternum, voor eeuwig; in aet.: in eeuwigheid.
aether (aétheris, Acc. aéthera) m.
lucht, hemel.
aevum (2) eeuw, tijd, eeuwigheid;
in — in eeuwigheid.
affectus (4) genegenheid, liefde, affero attuli, allatus (fero) bijdragen, brengen, opbrengen, afficio -féci, -fectus (3) aandoen, Pass. aangedaan worden, zich geneigd voelen tot.
afflictio (-ónis) v. verslagenheid, afflictus (2) neergeslagen.
affligo, -flixi, -flictus (3) neerwerpen; tuchtigen.
ager (agri) m. akker.
agnosco -nóvi, -nitus (3) leren
kennen, erkennen.
agnus (2) m. lam.
ago (-ónis) m. (dood)strijd, ago, egi, actus (3) drijven, doen, handelen, bewerken; vieren, memoriam ago, gedachtenis vieren; gratias ago, dank brengen.
agonia (1) v. doodstrijd.
agricola (1) m. landbouwer; wijngaardenier.
ait van ajo.
ajo (nr. 40) zeggen.
ala (1) v. vleugel.
alacer (-cris) opgeruimd.
albus (2) wit.
alimentum (2) spijs.


aliquando eens, eenmaal, ooit. aliquantulum, bijw., 'n weinig, aliquis (blz. 69) iemand.
alius (blz. 37) 'n ander, de andere.
allatus van affero.
allido (laedo), -lisi, -lisus (3)
slaan, verpletteren.
alligo (1) samenbinden, boeien, almus (2) vruchtbaar, zegenrijk,
eerbiedwaardig.
aio, alui, alitus (3) voeden.
altare (-ris) o. altaar.
alter (blz. 37) de andere, 'n andere.
altus (2) hoog; altum, hoogte, alvus (2) v. schoot.
amabilis (-is) beminnelijk.
amans (-ntis) beminnend, liefderijk.
amarus (2) bitter; ongunstig, ambigo (ago) twijfelen; onpers.
ambigitur, er wordt getwijfeld, ambo (verb. als duo) beide, ambulo (1) wandelen.
amlcio, —, -ictus (4) kleden, amicus (2) vriend, bevriend met
(Dat.), aangenaam.
amitto (mitto) verliezen, kwijtraken.
amo (1) beminnen, houden van,
graag hebben.
amor (óris) m. liefde.
amplector -plexus sum (3) omhelzen.
1. amplexus van amplector.
2. amplexus (4) m. omhelzing, amplius, bijw., meer.
an of (in vrag. zinnen).
Ananias (1) eigennaam.
ancilla (1) dienstmaagd.
angelus (2) engel.
angélicus (2) engelachtig, van de engel (en).
Moller — Het Kerklatijn — 11
angor (óris) m. angst.
angularis (-is) aan de hoek, lapis
— hoeksteen.
angüstiae (1) v. meerv. engte,
benauwdheid.
anima (1) v. ziel; wil, gezindheid; haat.
animal (-alis) o. levend wezen, dier.
animans (-ntis) o. levend wezen, dier.
animo (1) bezielen.
animósus (2) bezield, krachtig, animus (2) m. ziel.
annon of niet? (in vrag. zin), annüntio (1) verkondigen.
annus (2) m. jaar.
annuo (3) toeknikken, toewenken.
annuus (2) jaarlijks.
ante (Acc.) voor, ante sex dies met gen., zes dagen voor; bijw. eerder, te voren.
anticipo (1) voorkómen, helpen, antiphóna (1) v. wisselzang,
beurtzang.
antïquus (2) oud.
anxius (2) angstig.
apério, -rui, -rtus (4) openen, aposfólicus (2) apostolisch, apóstolus (2) apostel.
appareo, -ui (2) verschijnen, te
voorschijn komen.
apprehendo, -ndi, -nsus (3) grijpen.
appropinquo (1) Dat. naderen, apud (Acc.) bij.
aqua (1) v. water.
ara (1) v. altaar.
Arabs (arabis) Arabier.
arbiter (-tri) m. rechter.
arbor (arboris) v. boom.
arca (1) v. ark, schuilplaats, archangelus (2) aartsengel.


architriclinus (2) hofmeester.
arctus (2) nauw.
arcus (4) m. boog; — aétheris,
regenboog.
ardens (-ntis) vurig, bijw., -nter. ardeo, arsi, arsus (2) branden,
gloeien.
ardor (-óris) m. gloed.
argentum (2) zilver.
arida (terra) 't droge.
aridus (2) droog, dor.
arma (2) o. meerv. wapens, aróma (-atis) o. reukwerk, geur. artifex (artificis) m. kunstenaar,
bouwmeester.
artus (4) m. lid.
as (assis) m. penning (2 sent), ascendo, -ndi, -nsus (3) opstijgen,
bestijgen, opgaan, opgroeien, ascénsio (-ónis) v. opstijging,
hemelvaart.
asina (1) v. ezelin.
aspectus (4) m. aanschijn, gezicht, aspergo, -rsi, -rsus (3) besproeien; — a reinigen van.
aspernor (1) verachten.
aspicio, aspexi, aspectus (3) zien, uitzien.
aspiro (1) aanblazen, ingeven, aspis (aspidis) adder.
asshnilo (1) gelijk maken; pass.
gelijk worden.
assisto, astiti, Dat. helpen, assümo (sumo) meenemen, opnemen.
astrum (2) ster; meerv. ook:
hemel.
at, maar.
Athénae (1) v. meerv. Athene, atque, en, ook.
atrium (2) voorhof, voorzaal, attendo -ndi, -ntus (3) wachten, geduld hebben; — a zich wachten voor.
attingo (tango) attigi, attactus
(3) aanraken, bereiken.
attollo (tollo) opheffen.
auctor (-óris) m. bewerker.
Schepper.
aüdeo (blz. 123) durven.
audio (4) horen, begrijpen, audïtus (4) m. gehoor.
aufero (blz. 110) wegnemen; verliezen, doen verloren gaan. augeo, auxi, auctus (2) vermeerderen.
aula (1) v. hof, paleis, woning, aura (1) v. lucht; aurae spiritus,
levensgeest.
aureus (2) gouden.
auris (-is) v. oor.
auróra (1) v. dageraad.
aurum (2) goud.
aut of.
autem echter, maar, nu, en wel. auxilium (2) hulp.
ave wees gegroet.
avernus (2) onderwereld, hel. averto (verto) afwenden.
avertor (verto) zich afwenden,
terugwijken.
avis (-is) v. vogel.
Azarias (1) eigennaam.
azyma (2) o. meerv. ongedesemd brood; Paasbrood (der Joden); ongedesemdheid: zuiverheid. B = Beatus (-a) (in dezelfde naamv. als het woord waar 't bij staat).
Babyion (-ónis).
bajulo (1) dragen.
baptisma (-matis) o. doopsel. Baptista (1) m. Doper.
baptizo (1) dopen.
Barrabbas (1) m. eigennaam, barbarus (2) vreemd, heidens, beatitüdo (-dinis) v. zaligheid, beatus (2) gelukkig, zalig, heilig.


bellum (2) oorlog.
bene bijw. goed, wel.
benedico (dico) (3) Dat. of Acc.
zegenen; loven.
benedictio (ónis) v. zegening, benedictus (2) gezegend, gezegende.
benefacio (facio) Dat. weldoen, beneplacitum (2) welbehagen, bevel.
benésonans (-ntis) welklinkend, benignitas (-tatis) v. genade,
welwillendheid.
benignus (2) welwillend, genadig.
béstia (1) v. dier; béstiae et péco-
ra, wilde en tamme dieren, bibo bibi (3) drinken.
binus (2) dubbel, tweevoudig;
bini (meerv.), twee en twee. bis tweemaal.
blandimentum, aanloksel.
blandus (2) aanlokkelijk, blasphémia (1) v. godslastering, bonus (blz. 41) goed.
bonum t goede; goede daad. brachium (2) arm; in brachio suo,
in de macht van zijn arm. brevis (-is) kort.
cado (blz. 124) vallen.
cadus (2) m. maat.
caecus (2) blind.
caedo (blz. 124) vellen, slaan,
hakken.
caéterus = céterus.
calamitas (-atis) v. ramp. calamus (2) m. riet, riete pen. calceaméntum (2) schoeisel, calculus (2) m. steen.
calefacio (facio) verwarmen.
1. calïgo (-ginis) v. duisternis.
2. calxgo (1) duister zijn, d. worden.
calix (calicis) m. kelk.
calümnio (1) lasteren.
caminus (2) m. oven.
candidatus (2) in 't wit gekleed.
candidus (2) blank.
canis (-is) hond.
cano (blz. 124) zingen, tuba —
de trompet blazen.
canticum (2) lied,
canto (1) zingen.
capillus (2) m. (hoofd)haar. capio, cepi, captus (2) nemen; begrijpen.
captïvitas (-tatis) v. gevangenschap.
captxvus (2) gevangen.
captüra, v. de vangst, 't vangen;
ad — m, om te vangen.
caput (capitis) o. hoofd, oorsprong, bron.
carcer (carceris) gevangenis, cardo (cardinis) m. deurspil; deur
(ook in 't meerv.)
caritas — charitas.
carmen (carminis) o. lied. carnalis (-is) vleselijk, lichamelijk.
caro (carnis) v. vlees.
carus = charus.
cassus (2) nutteloos, vergeefs.
castellum (2) dorp.
castitas (-atis) v. kuisheid.
castra (2) o. meerv. legerplaats,
krijgsmacht.
castus (2) zuiver, kuis.
caténa (1) v. keten.
cathedra (1) v. leerstoel, zetel, cathólicus (2) katholiek.
causa (1) v. oorzaak, zaak; —
met Gen.: terwille van.
cécidi van cado.
cedo cessi, cessum (3) wijken, cedrus (2) ceder.
céleber (-bris) bekend, veel verspreid; beroemd, roemrijk.


célebro (1) vieren.
cella (1) v. cel, woning.
celo (1) Acc. verbergen (voor), celsitüdo (-dinis) v. hoogte, verhevenheid.
celsus (2) hoog, heerlijk.
cénties, honderdmaal.
centum, honderd.
céntuplum (2) honderdvoud, centürio (-ónis) m. honderdman, cera (1) v. was (ook meerv.). céreus (2) m. waskaars.
cerno (3) (blz. 124) zien, aanschouwen.
cérnuus (2) neergebogen, eerbiedig.
cervix (-icis) m. nek.
cesso (1) ophouden.
cete (onz. meerv.) zeemonsters.
céterus (2) overig.
ceu evenals.
chaos (2) o. chaos.
charitas (-atis) v. liefde.
charus (2) dierbaar.
chérubim (onverb.) cherubijnen.
chlamys (chlamydis) v. mantel.
chorda (1) v. snaar, snarespel.
choréa (1) v. rei.
chorus (2) m. koor, koorzang.
Christianus (2) kristen.
Christus (2) gezalfde, Kristus.
cibo (1) spijzigen, voeden.
cibus (2) m. voedsel; meerv.
maaltijd.
cilicium (2) boetekleed.
cingo cinxi, cinctus (3) omringen, cinis (cineris) m. as.
circulus (2) m. kring.
circum (Acc.) om, rondom, circumdo (do) omgeven, omheen-
doen (blz. 139).
circumsédeo (sédeo) rondom zitten.
circumsto (sto) omheenstaan.
tegenwoordig zijn.
cithara (1) v. cither.
citius (van cito) vlugger.
cito spoedig, vlug.
civis (-is) burger.
civitas (-tatis) v. stad.
clamo (1) roepen, toeroepen, clamor (-óris) m. geroep.
clareo -rui (2) helder zijn, stralen; verschijnen.
claresco clarui (3) helder worden, schitteren.
claritas (-tatis) v. luister, glans, clarus (2) helder, schitterend;
luid.
claudo clausi, clausus (3) sluiten, claudus (2) kreupel.
claustrum (2) afgesloten ruimte;
schoot.
clavis (-is) v. sleutel.
clavus (2) spijker.
clemens (-ntis) goedertieren, genadig.
cleméntia (1) v. genade, barmhartigheid.
coaeternus (2) mede-eeuwig,
eveneeuwig.
coaequalis (-is) (samen)gelijk, coaévus (2) eveneeuwig, coccineus (2) purpere.
coeles (coélitis) hemeling. coelestis (-is) hemels, hemeling. coélicus (2) hemels.
coélitus (2) bijw. uit de hemel, coelum (2) (blz. 12) hemel, coena (1) v. avendmaal, maaltijd, coepi (blz. 118) begonnen zijn. coetus (4) m. gezelschap, cogitatio (-ónis) v. gedachte, cogitatus (4) m. gedachte, bekommering.
cógito (1) denken.
cógnitus (cognosco) bekend, cognosco nóvi, -nitus (3) leren


kennen; kennen, weten, erkennen.
cogo (ago) coégi, coactus (3)
verzamelen; dwingen.
cohaéres (-rédis) m. medeërfgenaam.
cohors (-rtis) v. afdeling soldaten.
cólaphus (2) vuistslag.
collaetor (1) zich samen verheugen.
collatus van cónfero.
collaudatio (-ónis) v. lofprijzing, collaüdo (1) prijzen.
cólligo (lego) verzamelen; opnemen.
colliquesco cólliqui (3) wegsmelten.
collis (-is) m. heuvel.
cólloco (1) plaatsen.
cólloquor (loquor) bespreken, collustro (1) verlichten.
colo cólui, cultus (3) vereren, columna (!) v. zuil, kolom.
coma (1) v. hoofdhaar.
combüro (uro) verbranden, cómedo (edo), -édi, -ésus (3) eten.
commemoratio (-ónis) v. gedachtenis, herdenking.
commendo (1) aanbevelen, commensalis (-is) disgenoot, committo (mitto) toevertrouwen;
bedrijven.
commóveo (móveo) bewegen, commünio (-ónis) v. gemeenschap, H. Kommunie.
communis (-is) algemeen, gemeenschappelijk.
compar (cómparis) gelijk, compeditus (2) geboeid.
compello (pello) (3) aandrijven,
dwingen.
cómpetens (-ntis) passend.
complaceo (placeo) behagen, compléo (2), vervullen, completórium (2) kompleten; laatste dienst van de kerkelijke getijden (na de Vespers), compos (cómpotis) Gen., deelachtig; bezitter.
cómprimo (premo) (3) verdrukken, bedwingen.
concédo (cedo) (3) toestaan, geven.
concéptio (-ónis) v. ontvangenis.
1. conceptus (concipio) ontvangen.
2. conceptus (4) m. ontvangenis, concido (caedo) slaan, verbrijzelen, verdelen, verbrokkelen.
cóncido (cado) neervallen; — in
vulnus, gewond neerzinken, cóncino (cano) -cinui (3) zingen, concipio (cépi, -ceptus (3) ontvangen.
concórdia (1) v. eendracht, cóncremo (1) (mede)ontvlammen.
conculco (1) vertreden, concupisco -pivi, -pitus (3) verlangen.
condemnatio (-ónis) v. veroordeling.
condémno (1) veroordelen, condiscïpulus (2) medeleerling, condïtio (-ónis) v. toestand, cónditor (-óris) m. maker, bewerker, Schepper.
condo, cóndidi, cónditus samenvoegen, stichten, vormen; inprenten; verbergen.
condoleo (dóleo) Dat. meetreuren (met), samen lijden (met), condüco (duco) (3) huren, cónfero, cóntuli, collatus (fero), samenbrengen, tonen; geven; — sermónes gesprekken voeren.


conféssio (ónis) v. belijdenis, confessor (-óris) m. belijder, confestim terstond.
confïdo (fido) vertrouwen, confirmo (1) versterken, bevestigen; pass. sterk zijn.
confiteor (fateor) -fessus sum (2)
belijden; Dat. loven.
conflïgo, -flixi, -flictus (3) samen-
stoten, strijden.
conformo (1) gelijkvormig maken; Pass. gelijkv. worden, conforto (1) versterken, bevestigen; Pass. sterk zijn.
confringo (frango) (3) verbreken.
confügio (fügio) (3) vluchten,
toevlucht nemen.
confundo (2) (fundo) Acc. beschamen.
confüsio (-ónis) v. schaamte, schande.
confüto (1) bedwingen, verwerpen.
conglorifico (1) mede verheerlijken.
congrego (1) verzamelen, vergaderen.
cóngruo (3) passen, toekomen, consciéntia (1) v. geweten, consecratio (-ónis) (v.), wijding.
konsekratie.
cónsecro (1) wijden.
conséntio (séntio) (4) Dat. overeenstemmen; sibi, met elkaar, cónsequor (sequor) (3) bereiken,
verkrijgen.
considero (1) beschouwen, consilium (2) raad.
consisto (sisto) (3) zich plaatsen,
zich begeven.
consolatio (-ónis) v. troost, vertroosting.
consolator (-óris) m. trooster.
consólo (1) vertroosten, Pass.
zich troosten, getroost zijn, consólor (1) vertroosten.
consors (-ortis) Gen., deelachtig aan.
conspectus (4) m. gezicht, aanschijn.
conspicio, -spexi, -spectus (3) zien.
constituo (statuo) (3) aanstellen, stellen.
consto (sto) (1) bestaan, blijven, consubstantialis (-is) Dat. een in
wezen met), evenwezig. consuétus (2) gewoon.
consümo (sumo) (3) verteren, consummatio (-ónis) v. volmaaktheid.
consummo (1) volbrengen, voltooien, voltrekken.
consurgo (surgo) (3) oprijzen,
opstaan.
contagium (2) smet.
contamino (1) bezoedelen, ontreinigen.
cóntego (tego) (3) bedekken, beschermen.
contemno, -tempsi, -temptus, (3)
verachten.
contemplor (1) beschouwen: cóntero (tero) (3) vermorzelen,
verscheuren; bedwingen, contérreo (térreo verschrikken, contïneo, -tinui, -tentus samenhouden, bevatten, (Pass. ook = vervat zijn) — os, zwijgen, continuo terstond.
contra (Acc.) tegen, tegenover;
voor.de geest van.
contribulatus (2) geschokt (door berouw), boetvaardig, rouwmoedig.
contribulo (1) ontstellen, contristatus (2) diep bedroefd.


contristor (mede)bedroefd worden, zijn.
contritio (-ónis) v. verbrijzeling,
berouw.
contritus van cóntero.
contumélia (1) v. smaad, conturbo (1) ontstellen.
convénio (vénio) samenkomen, conventus (4) m. bijeenkomst, conversor (1) verkeren, verblijven.
conversus van converto.
converto (verto) (3) veranderen, bekeren, verzoenen; Pass. zich omwenden, zich verzoenen, zich beteren, zich bekeren, convescor (vescor) (3) zich voeden, maaltijd houden, convivium (2) gastmaal.
coopério (opério) (4) bedekken, coóperor (1) medewerken, copiósus (2) overvloedig, cor (cordis) <o. hart.
coram (Abl.) in tegenwoordigheid van, bij, voor.
Corinthus (2) Korinthe.
corau (4) hoorn; cornu (altaris)
(altaar) kant.
corona (1) v. kroon.
coróno (1) omkransen, bekronen, corporalis (-is) lichamelijk, corpus (córporis) o. lichaam, corréctio (-ónis) v. bestraffing, córrigo (rego) (3) verbeteren, corrüptio (-ónis) v. bederf, corüsco (1) schitteren, stralen, crastinus (2) van de volgende
dag; cr. dies, morgen.
Creator (-óris) Schepper, creatum (2) schepsel.
"creatüra (1) v. schepsel.
credo,, crédidi, créditus (3) Dat. geloven; vertrouwen, toevertrouwen; met Dat. of met Acc.
of met in (met Acc. of Abl.) geloven (aan of in), vertrouwen op.
cremo (1) verbranden Pass.
branden.
creo (1) scheppen.
cresco (3) (blz. 124) groeien. Creta (1) v. Kreta.
crimen (criminis) o. misdaad, zonde.
crucifigo (figo) (3) kruisigen, crucifixus verl. deelw. van crucifigo.
crudélis (-is) wreed.
cruentus (2) bloedig.
cruor (óris) ig. bloed.
crus (cruris) o. been.
crux (crucis) v. kruis.
cübitum (2) el.
culpa (1) v. schuld.
cultus (4) m. verering, eredienst.
1. cum (voorz. Abl.) samen met met.
2. cum (voegw.) (Ind. en Conj.) wanneer, als, toen; (Conj.) omdat, hoewel; cum primum (Ind.) zodra als.
cunae (1) v. meerv. wieg.
cunctus (2) geheel; meerv., alle. cüpio, -pivi, -pitus (3) begeren, cur, waarom?
cura (1) v. zorg.
curator (óris) m. verzorger.
euro (1) zorgen, verzorgen,
trachten.
curro, cucurri, cursum (3) lopen,
heensnellen.
cürsito (1) lopen; zich reien, curvo (1) buigen; Pass. zich buigen.
cuspis (cüspidis) v. punt,
scherpte.
custódia (1) v. wacht, wake, bescherming.


custódio (4) bewaken, bewaren.
— ab voor.
cymbalum (2) cymbaal.
daemon (daémonis) m. duivel, daemónium (2) duivel.
damno (1) veroordelen.
damnum (2) nadeel, ramp. Daniël (~élis) eigennaam.
daps (dapis) v. (meest meerv.)
maaltijd.
dator (-óris) m. gever.
datum (2) gift.
David (onverb. of -idis) eigenn. Davïdicus (2) van David. de (Abl.) van, uit, van af; over. dealbo (1) wit m^ken, Pass. wit worden.
deauratus (2) verguld, goudbestikt.
débeo, -bui, -bitus (2) schuldig
zijn, moeten.
débilis (-is) zwak.
débitor (-óris) m. schuldenaar, débitum (2) schuld.
decem tien.
December (-ibris) v. December, decerno (3) (cerno) besluiten. , déceo décui (2) Acc. passen, décima (1) v. tiende» (deel). declino (1) doen gaan tot.
decollo (1) onthoofden; laten onthoofden.
decor (-óris) m. luister.
decórus (2) luisterrijk, stralend, decus (décoris) o. sieraad, eer. dedi van do.
dedo (3) (do) (blz. 122) overgeven; Pass. zich overgeven, dedüco (3) (duco) meevoeren,
geleiden.
defectus (4) m. gebrek, gebrekkigheid, onmacht.
defendo, ^ndi, -nsus (3) beschermen, verdedigen, — ab tegen.
defénsio (-ónis) v. bescherming, defensor (-óris) m. verdediger, défero (fero) aanbrengen; — pec-
catum, zonde begaan.
deficio, -féci, -fectus (3) te kort schieten, ontbreken, ophouden; kwijnen van verlangen: hevig verlangen.
defunctus (2) dood, dode, overledene.
deinde vervolgens, daarna.
Déitas (-atis) v. Godheid, delectamentum (2) genot, zoetheid.
delecto (1) verheugen, Pass.
(Abl.) zich verheugen (in), déleo (2) verdelgen.
deliciae (1) v. meerv. vreugde, genot.
delictum (2) misdaad, zonde, déligo (3) (lego) uitkiezen, delinquo (linquo) (3) misdoen, deméritum (2) verdienste; schuld, demonstro (1) aanwijzen.
demum, eindelijk, ten slotte; dan. denarius (2) m. tienling (40
cent).
dens (-ntis) m. tand.
depóno (3) (pono) afleggen, afzetten.
depósui van depóno.
deprecatio (-ónis) v. smeking, gebed.
déprecor (1) smeken, bidden, verbidden, zich laten verbid\ den.
1. députo (1) menen.
2. députo (1) slachten, derelinquo (3) (linquo) verlaten, derideo (2) (rideo) bespotten, descendo, -ndi, -nsus (3) afdalen, désero, -sérui, -sertus (3) verlaten.
desertum (2) woestijn.


desérvio (4) Dat. dienen. dignus (2) waardig, (blz. 144)
desiderabilis (-is) begerenswaar- bijw, digne.
dig. dii (meerv. bij Deus) goden,
desideratum (2) verlangen, 't dilectus (2) geliefd.
verlangde. dïligo,-lexi,-lectus (3) beminnen,
desidérium (2) verlangen, 't ver- dxmitto (mitto), wegzenden, weg
langde. laten gaan; vrijlaten, vergeven,
desfdero (1) verlangen. dirigo (3) (rego) richten,
desolatus (2) elenzaam, verlaten, dirumpo (3) (rumpo) open-bre-
troosteloos. ken.
despïcio, -spexi, -spectus (3) ver- dirus (2) wreed.
achten, versmaden. discedo (3) (cedo) weggaan
destïtuo (3) ontnemen, beroven. (Abl. uit).
déstruo (3) (struo) afbreken, discerno (3) (cerno) afscheiden.
verdelgen. disciplïna (1) v. lering, onder-
desum (sum) ontbreken; verkeerd richt.
zijn. discipulus (2) leerling.
désuper van boven. disco (3) (blz. 124) leren,
detrimentum (2) nadeel. discübitus (4) m. zitplaats (aan
détraho (3) (traho) afrukken. tafel).
Deus (2, blz. 12) God. discus (2) m. schaal.
devinco (3) (vinco) (geheel) discüssio (-ónis) v. onderzoek.
overwinnen. discütio, -cussi, -cussus (3) uit-
dévius (2) afdwalend. eenslaan, onderzoeken.
dévoro (1) verslinden. disertus (2) welsprekend.
devótio (-ónis) v. toewijding, dispar (disparis) ongelijk.
godsvrucht. dispergo, -rsi, -rsus (3) ver-
devótus (2) godvruchtig. strooien.
dexter (-tri en -teri) rechts. dispértio (4) verdelen.
dextra (1) v. (ook meerv.) rech- dispóno (3) (pono) regelen,
terhand, a dextris aan de recht. dissipo (1) verstrooien.
1. dico (1) toewijden. dito (1) verrijken.
2. dico, dixi, dictus (3) zeggen, diu, bijw. lang (van tijd). Didymus (2) bijnaam van de diurnus (2) van de dag, dag—.
apostel Thomas (= tweeling), diversórium (2) herberg; feest-
dies (5) v. en m. dag, licht; de die zaal.
in diem, van dag tot dag. diversus (2) verschillend.
diffido (3) (fido) Dat. wantrou- dives (divitis) rijk.
wen. divido, -visi, -visus (3) verdelen,
diffundo (3) (fundo) uitgieten. meedelen.
digitus (4) m. vinger. divinitas (-atis) y. Godheid,
dignitas (-atis) v. waardigheid. divmus (2) goddelijk.
dignor (I) zich gewaardigen, toe- divisio (-ónis) v. verdeling.
laten. divïtiae (1) v. meerv. rijkdom.


do (1) (blz. 122) geven; toestaan;
laten, toelaten.
dóceo (blz. 124) onderwijzen, documentum (2) leerstuk, eredienst.
dogma (dógmatis) o. geloofspunt, dóleo, -lui, (2) treuren.
dolor (-óris) m. smart.
dolorósus (2) vol smarten, dolósus (2) listig, bedriegelijk. dolus (2) list, bedrog.
dómina (1) v. meesteres, dominatio (-ónis) v. heerschappij, dominator (-óris) m. heerser, dominicus (2) van de Heer, dies
dominica, dag des Heren, dóminor (1) met Dat. of Gen.
beheersen, heersen over. dóminus (2) m. heer, meester, domo, dómui, dómitus (1) bedwingen.
domus (blz. 33) v. huis.
donec (Ind. en Conj.) totdat, zolang als.
dono (1) geven.
donum (2) gave, geschenk, dórmio (4) slapen, rusten, dorsum (2) rug.
draco (-ónis) m. draak, slang, dübito (1) twijfelen.
dübius (2) twijfelachtig; wankelend, zwak.
ducenti (2) tweehonderd.
duco, duxi, ductus (3) leiden;
voeren; uxórem —, huwen, ductor (óris) m. leider, gids. duellum (2) tweestrijd.
dulcédo (-dinis) v. zoetheid, dulcis (-is) zoet; dulce (bijw.) dum (Ind.) terwijl, zolang als, wanneer; (Conj.) afwachtend tot, totdat.
duo (blz. 49) twee.
duódecim twaalf.
duodénus (2) twaalftallig.
duplex (düplicis) dubbel.
düplico (1) verdubbelen, herhalen.
duro (1) hardmaken; verduren, dux (ducis) m. leider, e = ex (zie blz. 128);.uit, van. ebürneus (2) ivoren.
ecce (met Nom.) zie.
ecclésia (1) v. kerk, kerkgemeenschap.
1. edo (do), édidi, éditus (3) uitgeven, voortbrengen.
2. edo, edi, esus (3) eten.
edóceo (dóceo) met 2 Acc.
iemand iets leren.
edüco (duco) (3) uitleiden, edülium (2) voedsel.
effectus (4) m. uitwerking, gevolg.
effïcio, -féci, -fectus (3) maken.
uitwerken; Pass. worden, effundo (2 fundo) (3) uitstorten, vergieten; doen wankelen, Pass. wankelen.
egénus (2) arm, behoeftig, ego (blz. 51) ik.
egrédior egressus sum (3) weggaan.
egréssio (-ónis) v. uitgang.
eja, welaan; ach.
ejicio, ejéci, ejectus (3) (jacio)
uitwerpen.
ejus (blz. 53) zijn, haar.
electus (2) uitverkorene.
élevo (1) opheffen, verheffen, openen; Pass. zich opheffen, zich openen.
éligo (3) (lego) uitverkiezen, elnnino (1) verdrijven.
elongo (1) verwijderen.
elóquium (2) uitspraak, woord, emendo (1) verbeteren, herstellen.


emitto (mitto) (3) uitzenden; uiten, — vocem magnam, luid spreken.
emo (blz. 91) uitnemen; kopen, emundo (1) zuiveren.
en (met Nom.) zie.
enarro (1) verhalen, verkondigen.
enim (altijd op de 2e plaats in
de zin) immers, want.
enitor, enixus sum (3) baren, enütrio (4) voeden.
eo (blz. 111) gaan.
Epiphania (1) v. openbaring (des
Heren), Driekoningen.
épulae (1) v. meerv. feestmaal, épulor (1) eten, maaltijden.
ergo dus.
érigo (3) (rego) oprichten, verheffen.
eripio, eripui, ereptus (3) (rapio)
ontrukken.
erubesco, erübui (3) schaamrood worden.
eructo (1) uitjubelen, toejubelen, erüdio (4) onderrichten.
éruo (3) wegrukken, verlossen, erratum (2) dwaling, afdwaling, erro (1) dwalen.
error (-óris) m. dwaling.
esca (1) v. voedsel.
esürio (4) honger hebben, hongeren.
et en, ook.
etc. = et cetera.
étenim, immers, want.
étiam ook, zelfs.
et si dikwijls = etsi.
etsi en al, hoewel.
Evangélium (2) Evangelie, evello, evelli, evulsus (3) ontrukken.
vénio (venio) (4) uitkomen, gebeuren.
eversio (-ónis) v. verwoesting, ex (Abl.) uit, van.
exalto (1) verheffen, opheffen, examen (-minis) o. proef, beproeving.
exaüdio (4) verhoren.
excédo (3) (cedo) te buiten gaan,
overtreffen.
excelsus (2) hoog, verheven, -um,
o. hoogte.
excipio, -cépi, -ceptus (3) (capio)
ontvangen, opnemen.
éxcito (1) opwekken.
exemplum (2) voorbeeld.
éxeo (4) (eo) uitgaan, weggaan, exérceo, -cui, -citus (2) oefenen, exercitus (4) m. leger, heer. exhibeo, -hibui, -hibitus (2) (ha-
beo) tonen, geven.
exilium (2) ballingschap.
eximius (2) uitstekend.
existimo (1) menen.
éxitus (4) m. uitgang, uitwerking;
salütis — heilzame dood. exorno (1) versieren.
exóro (1) bidden, verbidden, expédio (4) voordelig zijn. expérior, -pertus sum (4) ondervinden.
éxpio (1) uitboeten.
éxpleo (2) vervullen, volbrengen, éxplico (1) ontplooien, uitleggen, éxprimo (3) (premo) uitdrukken, weergeven, te kennengeven; nabootsen.
expugno (1) bestrijden.
expurgo (1) zuiveren, verwijderen.
exsequor (sequor) volbrengen,
vervullen, verkrijgen, exspectatio (-ónis) v. verwachting.
exspecto (1) verwachten, wachten; vertrouwen op.


expiro (1) uitademen; de geest
geven.
ex(s)puo (3) spuwen.
exsüpero (1) overtreffen. ex(s)urgo (3) (surgo) opstaan, extendo (3) (tendo) uitspannen,
uitstrekken.
extérior uitwendig; bijw. -ius. extollo (3) (tollo) verheffen, extrémus (2) uiterste, laatste, exul (éxulis) balling; met Abl.
beroofd van.
ex(s)ultatio (-ónis) v. gejubel,
verrukking.
ex(s)ulto (1) opspringen, jubelen; met Dat. of Acc. toejuichen, loven; verheffen.
éxuo (3) uitdoen, ontkleden, fabrica (1) v. toestel.
fabricator (-óris) maker.
fabrico (1) maken, werken, bewerken.
fac (blz. 97) maak.
facies (5) v. gelaat, aanschijn, uiterlijk; a facie of ante faciem met Gen. = voor.
facio, feci, factus (3) (blz. 111, nr. 4) maken, doen, bewerken; (be)-handelen; met bijv.n.w. of deelw. b. v. salvum — =: salvare, auditum —, doen horen, factor (-óris) m. maker, Schepper, factüra (1) v. maaksel.
factus van fio en facio.
fallo, fefelli, falsus (3) bedriegen;
Pass. zich vergissen.
fames (famis) v. honger, hongersnood.
familia (1) v. famielie, huisgezin;
dienaren.
famula (1) v. dienares.
famulus (2) m. dienaar.
farina (1) v. meel.
fasdculus (2) m. bundel.
fastïdio (4) Acc. walgen van,
verafschuwen.
fateor, fassus sum (2) belijden, fatuus (2) dwaas.
favilla (1) v. as.
favus (2) m. honingraat.
feci van facio.
fecundo = foecundo.
fel (fellis) o. gal.
felix (-icis) gelukkig.
férculum (2) voedsel, spijs.
fério (4) slaan.
fermentari doordesemd worden, fermentum (2) zuurdesem.
fero (blz. 110) dragen, brengen,
wegnemen.
ferrum (2) ijzer.
férveo fervi (2) gloeien.
festino (1) zich haasten.
festum (2) feest.
festus (2) feestelijk, dies festus,
feestdag.
fictilis (-iis) van aarde, broos, fictus (2) geveinsd.
ficus (2 en 4) v. vijg.
fidélis (-is) trouw, gelovig, gelovige; bijw. -iter.
fides (5) v. geloof.
fido (blz. 124) vertrouwen, fidücia (1) v. vertrouwen.
figo, fixi, fixus (3) vasthechten;
kussen.
figulus (2) boetseerder.
figüra (1) v. gedaante, afbeelding, voorafbeelding.
fïlia (1) v. dochter.
filius (2) (blz. 12) zoon, kind. fingo (blz. 124) vormen; voorwenden.
finis (-is) m. einde, doel; in finem tot 't einde, ten slotte; finem habeo = ik heb m'n einde, t'is gedaan met mij.
fio (blz. 111) worden, gemaakt
I


worden, geschieden, firmamentum (2) sterkte; uitspansel.
firmo (1) sterk maken, bevestigen, bekrachtigen.
fiscus (2) m. schatkist.
flagellum (2) gesel, tuchtiging,
kwelling.
Flamen (flaminis) o. (H.) Geest, flamma (1) v. vlam.
flébilis (-is) treurend.
flecto, flexi, flexus (3) buigen;
Pass. zich buigen.
fleo (2) wenen.
fletus (4) m. geween, tranen;
droefheid.
flóreo -rui (2) bloeien.
flos (floris) m. bloem.
fluctus (4) m. golf.
flumen (flüminis) o. stroom, rievier.
fluo (3) (blz. 123) vloeien, flüvius (2) (m.) stroom, foecundo (1) vruchtbaar maken, foecundus (2) vruchtbaar.
foedus (fóéderis) o. verbond, foenum (2) hooi.
fóéteo -tui (2) rieken.
fólium (2) blad.
fons (-ntis) m. bron.
foris buiten, a — van buiten, forma (1) v. vorm, gedaante, fornax (-acis) v. oven.
forte, misschien.
fortis (-is) sterk.
fortitüdo (-dinis) v. kracht.
forum (2) markt.
fóvea (1) v. bol.
fóveo, fovi, fotus (2) koesteren; helpen.
fractüra (1) v. verbreking, fragmentum (2) gedeelte.
fragilis (-is) broos, zwak. fragilitas (-atis) v. broosheid.
frango, fregi, fractus (3) breken, frater (-tris) m. broeder, fratérnitas (-atis) v. broederlijkheid.
fraudo (1) bedriegen, — a, in. fraus (fraudis) v. bedrog.
fremo, frémui, frémitus (3) morren, knarsen; huiveren, fréquens (-ntis) veelvuldig; bijw.
-nter, dikwels.
fretum (2) meer.
frigus (frigoris) o. koude, frigidus (2) koud.
frondens (-ntis) loofrijk.
fróndeo, -dui (2) loof hebben, frons (-ndis) v. loof.
fructus (4) m. vrucht.
fructuósus (2) vruchtdragend, frumentum (2) tarwe.
fruor fructus sum (3) Abl. genieten.
frustra bijvf. te vergeefs.
frux (frugis) v. (veld)vrucht, fügio fugi (3) vluchten. — a, voor.
fugitivus (2) vluchtig.
fugo (1) verjagen, verdrijven, fülgeo, fulsi (2) schitteren, fülgidus (2) schitterend.
fulgor (-óris) m. straal, luister, fulgur (fulguris) o. bliksemstraal).
fumus (2) m. rook.
1. fundo (1) grondvesten, bevestigen.
2. fundo, fudi, fusus (3) storten, instorten; uitstorten, vergieten.
funis, (-is) m. touw.
funus (füneris) o. dood.
furor (-óris) m. toorn, woede, fusus van 2. fundo.
futürus (2) toekomstig.
galea (1) v. helm.
Galilaéa (1) v.


Galilaéus (2) Galilees, Galileër. gallina (1) v. hen.
gaudeo (blz. 123) zich verheugen, gaudium (2) vreugde.
gelu (4) vorst, koude.
gémitus (4) m. zucht, angst, gemo, gémui (3) zuchten, generatio (-ónis) v. geslacht, generósus (2) edel.
génitor (-óris) vader, Schepper, génitrix (-tricis) moeder.
génitus (van gigno) geboren, zoon.
gens (-ntis) (3) v. volk, geslacht;
meerv. dikwels = heidenen, genu (4) knie.
génui van gigno.
genus (géneris) o. geslacht, soort.
germen (gérminis) o. zaad, zoon;
virga gérminis, looftak. gérminans (-ntis) o. plant, spruit, gérmino (1) uitspruiten.
gero, gessi, gestus (3) dragen; doen. — curam (met Gen.) zorg dragen voor.
gesto (1) dragen.
gigas (-ntis) m. reus.
gigno, génui, génitus (3) voortbrengen.
glacies (5) v. ijs.
gladius (2) m. zwaard.
gloria (1) v. luister, eer, glorie,
heerlijkheid.
glorifico (1) verheerlijken.
glórior (1) roemen; -in, op. gloriósus (2) roemrijk. Gomorrhaéus (2) inwoner van
Gomorrha.
graduale, trapzang (psalmverzen
na de Epistel).
gradus (4) m. schrede.
Graecus (2) Griek, Grieks, granum (2) zaad, korrel.
gratia (1) v. genade, bevalligheid, dank, loon; met Gen. ter wille van, om; gratiae, dank, gratias ago, dank brengen, gratis om niet, zonder verdienste,
onverdiend.
gratus (2) aangenaam.
gravis (-is) zwaar.
gravo (1) bezwaren.
gressus (4) schrede.
grex (gregis) m. kudde.
guberno (1) besturen.
gurges (gürgitis) m. keel; bron, water.
gusto (1) proeven, smaken.
gustus (4) m. smaak.
guttur (gütturis) o. keel.
habeo, habui, habitus (2) hebben; houden (voor); male —, 't slecht maken, ziek zijn. habitaculum (2) woning.
habitatio (^nis) v. woning.
habito (1) wonen.
haedus (2) bok.
haeréditas (-atis) v. erfenis, erfdeel.
haéreo haesi, haesus (2) hangen, haéresis (-is) v. ketterij.
haésito (1) aarzelen, twijfelen, haürio, hausi, haustus (4) putten;
opnemen.
hebdómada (1) v. week. Hebraéus (2) Hebreër.
Hebraicus (2) Hebreeuws. Heródias (-diadis).
heu helaas, ach.
1. hic (blz. 57) deze, mijn, ad hoe, hiervoor, hierom.
2. hic bijw. hier.
hxlaris (is) vrolijk, blij.
hinc, van hier, hierom; aan deze kant, hinc et hinc, aan beide zijden.
hódie vandaag, heden.


hodiérnus (2) van heden, holocaustum (2) brandoffer, homo (hóminis) m. mens.
honor (-óris) m. eer, in honórem: ter ere.
honorabilis (-is) eerwaardig, honoratus (2) geëerd; in ere. honorificéntia (1) v. eer.
honóro (1) eren.
hora (1) v. uur.
hordeaceus (2) van gerst, horológium (2) uur-, zonnewijzer, hórreo -rui (2) huiveren, terugschrikken, Acc. voor.
hórreum (2) schuur.
horror (-óris) schrik; akeligheid, hortus (2) m. tuin.
hospes (hóspitis) m. vreemdeling,
gastvriend.
hóstia (1) v. offer, offerande, hostilis (-is) vijandig.
hostis (-is) m. vijand.
humanitas (-atis) v. mensheid, humanus (2) menselijk, van de mens.
hümerus (2) schouder.
humilio (1) vernederen; pass.
ook: zich vernederen.
hümilis (-is) nederig; gering, ellendig.
humilitas (-atis) v. nederigheid, ellende.
humus (2) grond; humi, op de grond.
hydria (1) v. waterkruik, •hymnus (2) ,m. lofzang.
hypocrisis (-is) v. huichelarij, hyssópus (2) hysop.
ibi daar.
ico, ici, ictus (3) treffen.
Icónium (2) stadsnaam.
ictus van ico.
idem (blz. 59) dezelfde; tevens, ook, b.v. testis idemque signa¬
tor (twee namen van dezelfde persoon).
ideo daarom, derhalve.
idipsum (blz. 60) hetzelfde, idololatria (1) afgoderij.
igitur (op de tweede plaats in de
zin) dus, derhalve, dan.
igneus (2) vurig, gloeiend.
ignis (-is) m. vuur.
ignis (2) in 't vuur beproefd,
gloeiend.
ignominia (1) v. smaad.
ignórans (-ntis) onwetend; bijw. -nter.
ignóro (1) niet weten.
ignosco, nóvi (3) Dat. vergeten,
vergeven.
illabor (labor) vallen op; dreigen, ille (blz. 57) die, gindse.
illibatus (2) onbevlekt.
illic daar.
illigo (1) Dat. binden (aan), verstrikken (in).
illuc daarheen.
illucesco, -luxi (3) licht worden,
verschijnen.
illüdo (ludo) Dat. bespotten, illuminatio (-ónis) v. verlichting, illümino (1) Acc. of Dat. verlichten; doen lichten.
illustratio (-ónis) v. verlichting. illustri$ (-is) lichtend, luisterrijk, illustro (1) verlichten.
imago (-ginis) v. beeld.
imber (-bris) regenbui.
imbuo (3) doortrékken, imm. = immaculatus. immaculatus (2) onbevlekt, immensus (2) onmetelijk, immineo, -nui (2) bedreigen, immolo (1) slachtofferen; — laudes lofzangen opdragen, lofzingen.


immortalitas (-atis) onsterfelijkheid.
immundus (2) onrein.
immünis (-is) Gen. vrij, bevrijd,
gevrijwaard (van).
impérium (2) heerschappij.
impero (1) bevelen, heersen, impetro (1) verkrijgen.
impetus (4) m. aanval, aandrang,
aandrift.
impius (2) goddeloos, zondaar, impleo (2) vullen, vervullen, implóro (1) aanroepen, afsmeken, impóno (pono) (3) Dat. opleggen, leggen op.
importünus (2) lastig, ontijdig, impropérium (2) smaad.
imus (2) laagste.
in (Acc. Abl.) in, op, bij; (Acc.) naar, voor, tegen, tot, tot aan; (Abl.) onder.
inaequalis (is) ongelijk.
inanis (-is) ij del; met ledige handen; inane, o, ijdelheid. inardesco, -ardui (3) gloeiend,
vurig worden.
incarnatio (ónis) v. menswording.
incarnatus (2) vleesgeworden, incarnor (1) vlees worden, mens worden.
incendo, -ndi, -nsus (3) ontsteken; bewieroken.
incensum (2) wierook.
incertus (2) onzeker, onbekend, incessabilis (-is) onophoudelijk, incipio, -cépi, -ceptus (3) beginnen.
inchoo (1) beginnen.
incito (1) opwekken.
inclïno (1) buigen, neigen, inclytus (2) roemrijk, luisterrijk, verheven.
incolatus (4) m. 't wonen, verblijf.
incólumis (-is) ongedeerd, incolümitas (-atis) v. ongedeerdheid, behoud.
incomprehensibilis (-is) onbegrijpelijk.
incrédulus (2) ongelovig.
increpo, -crépi, -crépitus (1) (ook
regelm.) berispen.
incubo (1) Dat. liggen in.
inde daaruit, vandaar.
indico (1) aangeven, meedelen, indigeo, -gui (2) nodig hebben, indignus (2) onwaardig (blz. 144).
individuus (2) onverdeeld.
indüco (duco) (3) leiden in. indulgéntia (1) v. vergeving, toegevendheid, barmhartigheid, indülgeo -lsi, -ltus (2) geven, toestaan, vergeven.
indultum, voorschrift.
induo (3) omdoen, kleden, Pass. gekleed worden; aantrekken blz. 139).
inébrio (1) dronken maken; verzadigen.
ineffabilis (-is) onuitsprekelijk, infans (-ntis) m. en v. kindje, infernum (2) hel.
infernus (2) benedenste, meerv.
die in de hel zijn; hel.
inferum (2) hel, graf.
inferus (2) onderste, beneden;
meerv. die in de hel zijn; hel. infirmitas (-atis) v. zwakheid, infirmo (1) verzwakken.
infirmus (2) zwak, ziek; -um
zwakheid.
infülgeo (2) (fülgeo) Dat. schijnen (in).
infundo (3) (fundo) instorten.


infüsio (-ónis) v. instorting, ingeving.
ingemisco, -gémui (3) beginnen
te zuchten; zuchten.
ingénitus (2) ongeboren.
inhabito (1) inwonen, bewonen, inhaéreo (2) (haéreo) Dat., hangen aan, blijven bij; beoefenen, inimicus (2) m. vijand; vijandig, imquitas (-atis) v. ongerechtigheid.
iniquus (2) onrechtvaardig, zondaar.
initium (2) begin; initio in 't begin.
injustus (2) onrechtvaardig, innocens (-ntis) onschuldig;
meerv. Onnozele kinderen, innotesco -nótui (3) bekend worden, bekend zijn.
innovo (1) vernieuwen, herstellen.
innóxius (2) ongedeerd, veilig;
onschuldig.
innümerus (2) ontelbaar.
inquam (blz. 117) zeggen, inquinamentum (2) onreinheid, inquiro, -quisivi, -quisitus (3) opzoeken.
insecütor (-óris) m. vervolger, insero insévi, insitus (3) inplanten.
insidiae (1) v. meerv. hinderlaag.
inslgnio (4) versieren, goed voorzien.
insignis (-is) uitstekend; berucht, insipiéntia (1) v. onwijsheid, insono (sono) (1) opklinken, instabilis (-is) onstandvastig, instituo (3) instellen.
institütum (2) onderrichting, instelling.
institütio (-ónis) v. instelling.
Moller — Het Kerklatijn — 12
insto (1) (sto) staan bij; aandringen; dreigen.
insula (1) v. eiland.
intactus (2) onbevlekt.
integer (-gri) ongedeerd, geheel, intellectus (4) m. verstand, intélligo, -legi, -lectus (3) begrijpen.
intemeratus (2) ongeschonden, intendo, -ndi, -ntus (3) Acc. of Dat., richten; aandacht geven,' aanhoren; zich gereed maken, zich opmaken; vooruittreden, inter (Acc.) onder, tussen, intercédo (3) (cedo) tussenkomen, voorspraak zijn. intercéssio (-ónis) v. voorspraak, interest van belang zijn (blz. 136). interficio, -féci, -fectus (3) doden, intérimo (emo) (3) verdelgen, intérior (óris) binnenste, bijw. -ius.
intéritus (4) m. ondergang, intérminus (2) onbegrensd, internécio (-ónis) v. uitroeiing, intérrogo (1) ondervragen, intervénio (vénio) (4) tussenkomen; voorspraak zijn.
intimus (2) binnenste.
intono, -ónui (1) donderen, weerklinken.
intra (Acc.) binnen, in. intrinsecus (bijw.) inwendig.
intro (1) binnengaan.
introdüco (duco) binnenleiden, intróeo (eo) (4) binnengaan, intróitus (4) m. ingang, inleiding, intüeor, -tüitus sum (2) zien,
neerzien (op).
intumesco -tümui (3) opzwellen, intus bijw. van binnen.
inultus (2) ongewroken, ongestraft.
invénio (venio) (4) vinden.


invicem (onverb.) elkander, invictus (2) ononverwinnelijk. invisibilis (-is) onzichtbaar; invisibile, o. 't onzichtbare, onzichtbaar ding.
invoco (1) aanroepen.
involvo (volvo) (3) inwikkelen, ipse (blz. 60) zelf; juist; vlakbij.
ira (1) v. toorn.
iracündia (1) v. toorn.
irascor, iratus sum (3) Dat. toornig worden, toornig zijn. irratus (2) vertoornd.
irradio (1) bestralen.
irrideo (2) (rideo) Acc. belachen. Irruo (3) bestormen, aandringen, is (blz. 52) hij, die.
Iscariótes gen. -ae (1) Iskarioter. iste (blz. 57) die; deze; mijn. ita zo.
itaque derhalve.
iter (itineris) o. weg, reis.
Iterum bijw. wederom, nog eens. jaceo jacui (2) liggen.
jacio, jeci, jactus (3) werpen, jacto (1) werpen.
jam, reeds, nu; — non niet meer. janua (1) v. deur.
jejünium (2) (ook meerv.) vasten, jejüno (1) vasten; — a zich onthouden van.
jejünus (2) Gen. zich onthoudend van.
Jerosólyma (1) v. en Jerusalem
v. (onverb.).
Jesse (onverb.).
Joannes (-nis).
jübeo, jussi, jussus (2) bevelen, jubilatio (-ónis) v. gejubel, jubelzang.
jübilo (1) juichen, jubelen, jucünditas (-atis) v. genot, heerlijkheid.
jucundus (2) aangenaam zoet. Judaéus (2) Jood, Joods.
Judaicus (2) Joods.
judex (jüdicis) m. rechter, judicium (2) oordeel, gerecht, jüdico (1) oordelen, uitspreken, jügiter bijw. voortdurend.
jugum (2) juk.
jungo, junxi, junctus (3) verbinden, bijvoegen; Dat. met, bij. juramentum (2) eed.
jurgium, twist, onenigheid.
juro (1) zweren.
jussi van jübeo.
1. jussum van jübeo.
2. jussum (2) bevel.
justificatio (-ónis) v. gerechtigheid.
justifico (1) rechtvaardigen, justitia (1) v. rechtvaardigheid, justus (2) rechtvaardig.
jüvenis (-is) jongeling.
juventus (-ütis) v. jeugd.
juvo, juvi, jutus (1) helpen.
juxta (Acc.) naast, volgens, labes (-bis) v. smet.
labium (1) lip.
1. labor (-óris) m. arbeid, moeite.
2. labor lapsus sum (3) vallen, labóro (1) werken.
lac (lactis) o. melk.
lacertus (2) m. arm.
lacryma (1) v. traan.
lacrymósus (2) vol tranen, droevig.
lacto (1 ook 3) melk geven, voeden.
lacus (4) m. meer, poel; graf. laetitia (1) v. vreugde, blijdschap, laetor (1) met in (Abl.) zich verheugen.
laetus (2) verheugd.
lambo, -bi, -bitus (3) kussen, lancea (1) v. lans.


langueo, -gui (2) kwijnen, ziek zijn.
languidus (2) kwijnend, ziek. languor (-óris) m. kwijning,
ziekte.
lapido (1) stenigen.
lapis (-pidis) m. steen.
laqueus (2) m. strik.
largior (4) geven.
largxtor (-óris) m. sphenker,
gever.
lassus (2) afgemat.
lateo, -tui (2) verborgen zijn;
latet me, 'tis voor mij verb. Latmus (2) Latijn, Latijns.
latito (1) verborgen zijn.
latitüdo (-dinis) v. breedte, ruimte.
latro (-ónis) rover, moordenaar.
1. latus (2) breed, uitgestrekt.
2. latus (lateris) o. zijde, laudabilis (-is) lofwaardig, laudatio (-ónis) v. lofprijzing, laudo (1) prijzen, loven.
laus (laudis) v. lof, loflied; Laudes. Lauden, getijdendienst tegen zonsopgang.
lavacrum (2) waterbekken.
lavo, lavi, lotus (1) (ook regelm.)
wassen, reinigen.
laxo (1) losmaken, ontspannen;
kwijtschelden.
legalis (-is) wettelijk.
légifer m. wetgever.
légio (-ónis) v. legioen.
legitimus (2) wettig; -urn, wet. lego, legi, lectus (3) lezen.
lenis (-is) glad.
lentesco (3) buigzaam worden, leo (-ónis) m. leeuw.
lepra (1) v. melaatsheid, leprósus (2) melaats.
levis (-is) bijv. n.w. licht.
levo (1) opheffen, verheffen.
lex (legis) v. wet.
1. liber (-bri) m. boek.
2. liber (liberi) vrij.
liberator (-óris) m. bevrijder, libero (1) bevrijden.
libertas (-atis) v. vrijheid.
licet licuit (licitum est) (2) 't is geoorloofd; 't kan, is mogelijk, lignum (2) hout, boom.
lilium (2) lelie.
limen o. drempel; — lucis, begin,
opgang van 't leven.
limus (2) m. leem, aarde.
linea (1) v. lijn.
lingua (1) v. tong, taal.
linquo, liqui, lictus (3) verlaten, liquo (1) smelten.
lis (litis) v. twist.
littera (1) v. letter, teken.
litterae (1) v. meerv. brief,
schuldbrief.
livor (-óris) m. slag, marteling, lócuples (-plétis) rijk, aanzienlijk, locus (2) (blz. 33) m. plaats, longe bijw. ver; — facio verwijderen; a — van verre, longitüdo (-dinis) v. lengte, longus (2) lang, ver.
loquor locütus sum (3) spreken, lorica (1) v. harnas.
lüceo, luxi (2) lichten, schitteren, lucerna (1) v. luchter, licht, lucesco, aanlichten, aanbreken
van de dag.
lucifer (luciferi) lichtdrager, morgenster.
lucror (1) winnen.
luctuósus (2) vol droefheid, ludo, lusi, lusus (3) spelen.
lógeo, luxi (2) treuren.
lumen (lüminis) o. licht.
luminare (-ris) o. lichtgever,
licht.
luna (1) v. maan.


lustrum (2) tijd van 5 jaar.
lutum (2) klei, leem.
lux (lucis) v. licht; levenslicht, leven.
Lystra (2) o. meerv. stadsnaam, machina (1) v. toestel; — mundi
wereld.
macto (1) slachtofferen.
macula (1) v. vlek, smet.
magis bijw. meer.
magister (-tri) m. meester, magistratus (4) m. overheid, overste.
magnalia (-ium) o. meerv. grote werken.
magnifico (1) groot maken, verheffen, verheerlijken.
magnitüdo (-dinis) v. grootheid, magnus (2) (blz. 41) groot; magna voce met luide stem; zie emitto.
magus (2) wijze (de drie Koningen) .
majestas (-atis) v. majesteit, maledïco (dico) (3) Dat. kwaadspreken, vloeken.
maledictus (2) verdoemd, malignans (-ntis) boosdoener, malignus (2) boos, boosaardig, malitia (1), boosheid; leed. malum (2) kwaad; boosheid; ramp.
malus (2) (blz. 41) slecht, boos. mandatum (2) bevel, gebod, mandüco (1) eten, nuttigen, mane bijw. 's morgens vroeg;
zelfst. n.w. o. de morgen, maneo, -nsi; -nsus (2) blijven;
met Acc. wachten.
manifesto (1) openbaren, manifestus (2) openbaar, openlijk; bijw. -e.
manipulus (2) m. garve.
manna (onverb.) o. manna.
mano (1) vloeien; voortkomen, mansuetüdo (-dinis) v. zachtmoedigheid.
manus (4) v. hand; macht.
mare (-ris) o. zee.
martyr (martyris) martelaar, massa (1) v. hoeveelheid, massa, mater (-tris) v. moeder.
matutinus (2) tot de morgen behorend, morgen-,
maxilla (1) v. wang.
medéla (1) v. geneesmiddel, genezing.
mediatrix (tricis) v. middelares, medicus (2) geneesheer.
méditor (1) overdenken.
médium (2) o. midden.
médius (2) midden, middelste, mei (meilis) o. honing.
melos (onverb.) o. lied.
membrum (2) lid, lidmaat; meerv. lichaam.
mémini (blz. 117) Gen. zich herinneren.
memor (mémoris) Gen. gedachtig (aan).
memória (1) v. gedachtenis, -am
ago, de gedachtenis vieren, memoriale, (-lis) o. gedachtenis, mémoror (1) Gen. gedenken, mendïcus (2) m. bedelaar.
mens (-ntis) v. geest, hart; binnenste.
mensa (1) v. tafel.
mensis (-is) m. maand, mercenarius (2) huurling.
merces (-édis) v. loon.
méreo, -rui, -ritus (2) en méreor
méritus sum (2) verdienen, mergo, -rsi, -rsus (3) onderdompelen. Pass. zinken.
méritum (2) verdienste.
merum (2) (zuivere) wijn. merus (2) zuiver.


meta (1) v. eindpaal, einddoel, meto, messui, messus (3) maaien,
oogsten.
metus (4) m. vrees.
meus (blz. 53) mijn.
mico, micui (micavi) (1) schitteren.
miles (militis) m. soldaat.
militia (1) v. leger, heerschaar, mille (blz. 50) duizend.
millies, duizendmaal.
minister (-tri) m. dienaar, ministérium (2), ambt, bediening, ministratio (-ónis) v. bediening, ministro (1) dienen, — ad, zorgen voor.
minóro (1) verminderen, lager
stellen.
minuo (3) verminderen.
mirabilis (-is) bewonderenswaardig; -le o. wonderwerk, miraculum (2) wonder.
mirandus (2) wonderbaar, mirificus (2) wonderbaar.
miror (1) zich verwonderen, mirus (2) wonderbaar.
misceo, miscui, mistus (mixtus)
(2) mengen, vermengen.
miser (miseri) ongelukkig, miseratio (-ónis) v. ontferming, miséreor, misertus sum (2) Gen. of Dat. of met super (Acc.) medelijden hebben (met), miséria (1) v. ellende, misericórdia (1) v. barmhartigheid.
miséricors (córdis) barmhartig,
genadig, bijw. -córditer. miseror (1) bejammeren, medelijden hebben met.
Missa (1) v. (H.) Mis.
missus van mitto.
mitis (-is) zachtmoedig.
mitto, misi, missus (3) zenden,
indoen, leggen in.
modéstia (1) v. bescheidenheid,
gematigdheid.
modieus (2) matig; klein.
modo, slechts, zoéven; nu. móéreo, -rui (2) treuren.
moeror (-róris) m. droefheid, molestus (2) lastig.
mons (-ntis) m. berg.
monstro (1) tonen.
monumentum (2) grafsteen, graf. mora (1) v. (ook meerv.) vertoeving; tijd.
morbus (2) m. ziekte.
mórior, mórtuus sum (3) (partic.
fut. moritürus) sterven, mortalis (-■is) sterfelijk; sterveling, mortalitas (-atis) v. sterfelijkheid, mortifico (1) versterven.
mórtuus (2) dood, dode.
mors (mortis) v. dood. mos (moris) m. zede, levenswijs, móveo, movi, motus (2) bewegen, doen wankelen, schudden, schokken; Pass. zich bewegen. Móyses (-sis) Mozes.
mucro (-ónis) m. spits.
mülier (mulieris) v. vrouw, multïplico (1) vermenigvuldigen;
Pass. zich verm.
multitüdo (-dinis) v. menigte, multus (2) (blz. 41) veel. mundanus (2) werelds.
mundo (1) zuiveren, — ab, van.
1. mundus (2) m. wereld.
2. mundus (2) zuiver.
müne, (-nis) o. gave, schatting, münio (4) versterken, beschermen, — ab, tegen.
munus müneris) a. geschenk,
gave, weldaad.
murus (2) m. muur.
muto (1) veranderen.
mutus (2) stom.


myrrha (1) myrre.
mystérium (2) geheim.
nam want.
narro (1) verhalen.
nascor, natus sum (3) geboren worden; ontluiken, ontbloeien (rosae nascentes).
natale (-lis), o. geboorte(dag). natio (-ónis) v. volk.
nativitas (-atis) v. geboorte, natuur.
natüra (1) v. natuur.
natus geboren; zoon.
naüfragus (2) schipbreuk lijdend,
schipbreukeling; verzinkend, navïcula (1) v. scheepje, navigium (2) vaartuig, schip, navis (-is) v. schip.
Nazarénus (2) van Nazareth. ne dat niet, opdat niet. nee = neque.
necesse est, 'tis noodzakelijk, necéssitas (-atis) v. nood, noodzakelijkheid.
nectar (néctaris) o. nektar.
nefas (onverb.) o. misdaad, boosheid.
nego (1) ontkennen, verlochenen. nemo (néminis) niemand, geen. nempe immers, waarlijk.
nequam (onverb. blz. 38, 41) slecht.
neque en niet, ook niet, zelfs niet, noch.
néscio (scio) (4) niet weten; met
onbep. wijs: niet kunnen.
nexus (4) m. knoop, boei, omhelzing.
nidus (2) m. nest.
nihil niets, volstrekt niet.
nihilum (2) o. 't niet.
nil = nihil.
nimis bijw. te, teveel; veel, zeer, bovenmate.
nisi indien niet; behalve; na n
ontkenning: dan (niets dan), nitor, nisus (nixus) sum (3) zich
inspannen, pogen.
nix (nivis) v. sneeuw.
nóbilis (-is) bekend, beroemd, edel.
nóceo, nócui (2) Dat. benadelen,
schade doen.
noli, nolite wil(t) niet.
nolo (blz. 104) niet willen.
nomen (nóminis) o. naam. non niet.
nondum nog niet.
nonne niet? (in 'n vraag).
nos wij, ons.
nosco, novi, notus (3) leren kennen.
noster onze.
notus (2) (nosco) bekend.
novi van nosco (blz. 118).
nóvitas (-atis) v. nieuwheid;
nieuwe eredienst.
novus (2) nieuw; vernieuwd;
laat; in novissimo, ten slotte, nox (noctis) v. nacht.
noxa (1) v. schade, schuld, nóxium (2) o. schade, kwaad, nóxius (2) schadelijk.
nubes (-bis) v. wolk.
nudus (2) naakt.
nullus (blz. 37) geen.
num (in vrag. zinnen) wel, dan. numen (nüminis) o. godheid, goddelijke bescherming.
nümero (1) tellen.
numerus (2) m. getal.
numquid (in vragen) wel, dan. nunc nu; ex hoe — van nu af. nuntia (1) v. bode, middelares, nüntio (1) verkondigen, boodschappen.
nütrio (4) voeden.
ob (Acc.) om, wegens.


obdórmio (4) slapen.
obdüro (1) verharden.
obédiens (-ntis) gehoorzaam, obédio (4) gehoorzamen.
objicio, -jéci, -jectus (3) voorwerpen; inbrengen tegen iemand (met datief).
oblatio (-ónis) v. offer.
oblatus (óffero) geofferd.
oblxtus van obliviscor.
obllvio (-ónis) v. 't vergeten, obliviscor, oblitus sum (3) Acc.
of Gen. vergeten.
obscürus (2) donker.
obsecratio (-ónis) v. smeking, óbsecro (1) smeken, bezweren, observatio (-ónis) v. onderhouding der geboden; vasten, observo (1) beschouwen, letten
op; onderhouden.
óbsequor (3) (sequor) volgen,
overeenstemmen, passen, obtxneo, -tinui, -tentus (2) verkrijgen.
obumbro (1) Dat. overschaduwen, beschermen.
óbviam bijw. met Dat. tegemoet, óbvio (1) Dat. tegemoet gaan. óbvius (2) met Dat. tegemoet, occasus (4) m. ondergang.
óccido (cado, blz. 124) ondergaan.
occido (caedo, blz. 124) doden, occultus (2) verborgen.
occurro (3) (curro) Dat. tegemoet gaan.
occursus (4) m. ontmoeting, opgang.
octo acht.
octoginta tachtig.
óculus (2) m. oog.
odi (blz. 118) haten.
ódio (4) haten.
ódium (2) haat; odio sum alicui:
gehaat zijn bij iemand.
odor (-óris) m. geur.
offendo, -ndi, -nsus (3) beledigen.
óffero (fero) (blz. 110) aanbieden, offeren.
officium (2) bediening; gebedsoefening, kerkelijke dienst; getijden.
óleum (2) o. olie.
olim eens, vroeger, sinds lang. olïva (1) v. olijf.
Olivétum (2) hof van olijven, olus (óleris) o. moeskruid,
groente.
Olympus (2) m. hemel, omnipotens (-ntis) almachtig, omnis (-is, 3) ieder, geheel, alle;
ómnia, onz. meerv. alles, operarius (2) arbeider.
operatio (-ónis) v. werking, handeling.
óperor (1) werken.
opinio (-ónis) v. mening; gerucht, oportet -tuit (2) onpersoonl. 't
moet, 't behoort.
opportünitas (-atis) v. geschikte
tijd, gelegenheid.
opportünus, tijdig.
ópprimo (3) (premo) onderdrukken, overstelpen.
oppróbrium, versmading.
óptimus beste.
opto (1) wensen.
opus (óperis) o. werk. — est
(blz. 145), er is nodig.
oratio (-ónis) v. gebed.
orbis (-is) m. kring, wereld, orbis
terrae: aarde, wereld.
orcus (2) m. onderwereld, hel. órdino (1) m. ordenen; testamen-
tum — 'n verbond sluiten, ordo (órdinis) m. orde, instelling, órganum (2) orgel; schalmei.


óriens (-entis) opgaande zon (ook als eigennaam van Kristus), Oosten.
orientalis (-is) van 't oosten, oostelijk, van de opkomende zon. originalis (-is) oorspronkelijk, erfelijk.
origo (-ginis) v. oorsprong; oorspronkelijke natuur.
órior, ortus sum (4) opgaan, ontstaan.
orno (1) versieren, toebereiden,
voorbereiden.
oro (1) bidden.
órphanus (2) wees.
1. ortus van órior.
2. ortus (4) m. opgang.
1. os (oris) o. mond.
2. os (ossis) o. been, gebeente, ósculum (2) kus.
ostendo, -di, -tus, (3) Acc., tonen, aantonen.
óstium (2) deur.
otiósus (2) ledig.
ovis (ovis) v. schaap, ovo (1) jubelen.
pabulum (2) voedsel, genot; —
fraudis; bedriegelijk genot, paciscor, pactus sum (3) overeen-1 komen.
palma (1) v. handpalm; (kaak)-
slag; palm, zegepraal, lof. palmes (-mitis) m. tak, rank. palpebrae (1) v. meerv. oogleden, pando, pandi, passus (3) uitspreiden, openen.
pango, pépigi, pactus (3) slaan (ook van muziekinstrumenten); zingen, bezingen.
panis (-is) m. brood.
pannus (2) m. doek.
par (paris) gelijk, bijw. pariter
eveneens, samen.
parabola (1) v. gelijkenis.
Paraclitus (2) Trooster (H.
Geest).
paradisus (2) m. paradijs, parascéve (gen. -es, acc. -en) v. voorbereidingsdag voor een Joods feest, vóór-sabbat, Vrijdag voor de Paassabbat. paratus (2) gereed.
parcitas (-atis) v. gematigdheid, parco, peperci; (3) Dat. sparen, parens (-ntis) vader, moeder;
meerv. ouders.
pareo (blz. 124) schijnen; gehoorzamen.
pario (blz. 124) baren.
pariter, bijw. zie par.
paro (1) bereiden.
pars (-rtis) v. deel, kant. particeps (participis) Gen. deelachtig (aan).
participatio (-ónis) deelneming;
verdeling.
partior (4) delen, verdelen, partürio (4) baren.
parvulus (2) klein; kindje. Pascha (onverb.) o. en v. (1)
Paschen, Paaslam.
Paschalis (-is) tot Pasen behorende, Paas-.
pasco, pavi, pastus (3) weiden,
voeden.
passer (-ris) m. mus.
passim bijw. op verschillende
plaatsen, overal.
passio (-ónis) v. lijden, pijniging; Dominica de Passióne, Passiezondag.
passus van patior of van pando. pastor (-óris) m. herder.
pateo -tui (2) geopend zijn. pater (-tris) m. vader, paterfamilias (patrisf.) huisvader, paternus (2) vaderlijk, van de vader.


patiéntia (1) v. geduld.
patiens (-ntis) geduldig.
patior, passus sum (3) lijden, ondergaan.
patria (1) v. vaderland, hemel, patrónus (2) voorspreker.
paulo bijw. 'n weinig.
pauper (-eris) bijv. n.w. arm. paveo pavi (2) angstig zijn. pax (pacis) v. vrede.
peccator (-óris) m. zondaar, peccatum (2) zonde.
pecco (1) zondigen.
pectus (péctoris) o. borst, pecunia (1) v. geld.
pecus (pécoris) o. vee, meerv.
dieren.
pelicanus (2) pelikaan.
pello, pépuli, pulsus (3) wegdrijven.
pelvis (-is) v. bekken.
pendeo (2) (blz. 124) hangen, pene bijna.
penna (1) v. vleugel.
penso (1) wegen.
Pentecoste (Gen. -tes verder le
verb.) Pinksteren.
per (Acc.) door, gedurende; (bij plaats- of landnamen) door, over, in: per urbem door de hele stad, per urbes overal in de steden, per loca: in alle plaatsen.
pera (1) v. zak, tas.
pérago (3) (ago) doorbrengen, percéptio (-ónis) v. ontvangst,
nuttiging.
perripio (capio), -cépi, -ceptus
(3) ontvangen, aannemen, percussus van percütio.
percütio, -cussi, -cussus (3) slaan, toeslaan, doorboren; foedus — 'n verbond sluiten.
pérditus van perdo.
perdo, pérdidi, pérditus (3) verliezen; verderven.
perdüco (3) (duco) geleiden,
brengen.
perennis (-is) altijddurend, voortdurend, eeuwig; perenne, wat eeuwig duurt.
péreo (eo) omkomen, vergaan, perfectus (2) volmaakt, bijw. -e. pérfero (fero) verdragen.
perfïcio (facio), -féci, -fectus (3)
volmaken; bewerken.
pérforo (1) doorboren.
perfruor (3) (fruor) Abl. genieten.
perfundo (3) (2. fundo) doorstromen.
pergo, perrexi, perrectus (3)
voortgaan.
perhibeo (habeo), -hibui, -hibitus,
aanbieden, geven; zeggen, periculum (2) gevaar.
périmo (emo) verderven, verdelgen, overwinnen.
permitto (3) (mitto) toestaan,
toelaten.
perpes (pérpetis) voortdurend, pérpeti van perpes.
perpétuus (2) voortdurend, eeuwig; in perpétuum voor eeuwig.
perrumpo (rumpo) verbreken, persecütio (-ónis) v. vervolging, pérsequor (3) (sequor) vervolgen.
persevéro (1) volharden.
persisto (sisto) (3) volharden, persóna (1) v. persoon.
pérsono (1) (sono) luid klinken;
doen klinken.
pertinacia (1) v. hardnekkigheid, pertranseo (eo) doorheengaan,
-doorboren.
perungo (3) (ungo) zalven.


pervénio (4) (vénio) komen, pérvius (2) toegankelijk, open. pes (pedis) m. voet.
pestiléntia (1) v. pest; besmettelijke ziekte.
petitio (-ónis) v. bede, smeking, peto, petivi (pétii), petitus (3)
vragen, smeken, bidden.
petra (1) v. rots.
phantasma (-tasmatis) o. verbeelding, voorstelling.
pharisaéus (2) farizeër.
phase o. voorbijgang, paasfeest
(der Joden).
pietas (-atis) v. liefde; genade;
godsvrucht.
pignus (pignoris) o. onderpand, pilósus (2) harig.
piscis (-is) m. vis.
pius (2) liefderijk, goedertieren, genadig, meedogend; vroom; bijw. pie, uit liefde.
placatus (2) genadig.
placeo, placui, placitus (2) Dat. behagen; placet mihi, ik besluit.
placitus (2) aangenaam, welgevallig; placitum est mihi in, ik ik schep behagen in.
placo (1) verzoenen.
plaga (1) v. wonde.
planctus (4) m. treurzang, plango, -nxi, -nctus (3) treuren, planta (1) v. plant; voetzool, voet.
planto (1) planten.
plaudo, plausi, plausus (3) klappen, toejuichen, juichen; met 4e n.v. juichen om, over.
plebs (plebis) v. volk.
plecto (3) vlechten.
plenitüdo (-tüdinis) v. volheid, plenus (2) Gen. of Abl. vol; bijw. plene: volkomen, geheel.
pluo (3) regenen; met acc. doen
neerdalen.
plus (pluris) meer; Gen. pluris bij
werkw. (blz. 136, nr. 4). póculum (2) beker.
poena (1) v. straf; pijn. poeniténtia (1) v. boete.
poeniteo, -tui (2) en poeniteor
boete doen, berouw hebben, poénitet, -ituit (2) 't spijt mij
(blz. 141).
pollxceor, -licitus sum (2) beloven, pólluo (3) bezoedelen.
pondus (pónderis) o. gewicht, last.
pono, pósui, pósitus (3) plaatsen,
stellen, afleggen.
pontifex (pontificis) m. priester, hogepriester; bisschop, opperpriester, paus.
pontus (2) m. zee.
pópulus (2) m. volk.
poreus (2) m. zwijn.
porta (1) v. poort, deur.
pórticus (4) v. zuilegang.
porto (1) dragen.
portus (4) m. haven.
posco, poposci (3) vragen; roepen.
possum (blz. 81) kunnen; met
Dat. vermogen (tegen).
post (Acc.) na, achter; post eam,
in haar gevolg.
póstea bijw. daarna.
postquam (indic.) nadat, toen. postérius bijw. later, daarna, pósterus (2) (blz. 41) volgend, later.
postis (-is) v. deurstijl.
póstulo (1) vragen.
possïdeo (sédeo), sédi, -sessus
(2) bezitten.
potens, (-ntis) machtig.
poténtia (1) v. macht; -am fado.


machtige dingen doen.
potestas (-atis) v. macht, potïssimum bijw. liefst, bij voorkeur.
pótius bijw. liever, eerder.
poto (1) drenken, laven.
1. potus (2) gelaafd.
2. potus (4) m. drank, lafenis, prae (Abl.) vóór (zich uit); ter
oorzake van; van, door, uit; boven (uit).
praébo, -bui, -itus (2) geven,
aanbieden.
praecatus (4) m. gebed, praecaveo, -cavi, -caütus (2) voorbehoeden, — a, tegen, praecédo (cedo) vooruitgaan, praecelsus (2) verheven, praeceps (-cipitis) hals over kop,
per — ijlings.
praecingo (cingo) (3) omgorden, praeripio, -cépi, -ceptus (3) bevelen.
praeclarus (2) roemrijk, hoogheilig.
praecónium (2) lof, verheerlijking; lofzang.
praecórdia (2) o. meerv. hart,
binnenste.
praecurro (3) (curro) vooruitlopen.
praeda (1) v. buit.
praédico (1) verkondigen, roemen, prijzen.
praédium (2) landgoed, hof. praéeo (eo) vooruitgaan, praegustatum (2) voorsmaak, praélium (2) gevecht, oorlog, praémium (2) beloning; redding,
voorrecht.
praemóneo (2) (móneo) vooruit
waarschuwen.
praeóccupo (1) voorkómen, overrompelen.
praeórdino (1) voorbeschikken, praéparo (1) bereiden, voorbereiden.
praepédio (4) beletten.
praesens (-ntis) tegenwoordig,
(met Dat., bij); deze. praesépium (2) (1) kribbe, praeservo (1) (voor)behoeden, a, tegen.
praeses (praésidis) m. landvoogd, praesidium (2) bescherming, praesigno (1) voorafbeelden. praestans (-ntis) uitstekend, praesto (1) (blz. 122), geven, praesul (praésulis) m. leider, praesum (sum) Dat. aan 't hoofd staan.
praesümo (3) (sumo) voornemens zijn.
praeter (Acc.) langs, buiten, behalve.
praetórium (2) paleis van de
landvoogd, gerechtshof, praevaleo, -lui (2) overwinnen;
vermogen.
praevénio (4) (vénio) vóórkomen; te voren helpen.
praévius (2) vooruitgaand; geleidend.
pravitas (-atis) v. boosheid, pravus (2) boos, slecht.
precatus (4) m. gebed, smeking, precor (1) bidden, smeken, premo, pressi, pressus (3) drukken, benauwen.
présbyter (-eri) m. priester, pressüra (1) v. verdrukking, pretiósus (2) kostbaar.
prétium (2) prijs, losprijs.
prex (precis) v. gebed.
1. prima (1) v. priemtijd (de eerste van de koorgetijden, na zonsopgang).
2. prima of una (dies) sabbati,


of sabbatorum, (de eerste dag van de week (zie sabbatum); vooral de kristelijke Zondag, pridie, daags te voren, — quam
de dag voordat.
primïtiae (1) v. meerv. eerstelingen.
primogénitus (2) eerstgeboren, primórdium (2) o. eersteling, primus (2) eerste, -um, 't eerst, voor de eerste maal (zie 2 cum).
princeps (principis) eerste;
overste, vorst.
principalis (-is) oorspronkelijk,
vorstelijk.
principatus (4) m. heerschappij, principium (2) begin, oorsprong;
heerschappij.
prior (óris) eerder, eerste; -us,
te voren.
priscus (2) oud, vroeger, pro (Abl.) voor, overeenkomstig, volgens.
probatus (2) welgevallig; deugdelijk.
probo (1) goedkeuren; beproeven.
procédo (3) (cedo) uitkomen,
Voortkomen, vooruitgaan, procéssio* (-ónis) v. ommegang,
processie. ó prócido-, -cidi (3) (cado) neervallen.
procul bijw. ver, ver af.
pródeo (eo) vooruitgaan, voortkomen, te voorschijn komen, prófero (fero) voortbrengen;
voorleggen, tonen; uiten, proficio, -feci, -fectus (3) voordelig zijn; voordeel krijgen, toenemen.
proficiscor, profectus sum (3) vertrekken.
profundo (3) (2 fundo) uitgieten,
overstromen.
profundus (2) diep.
profundum (2) o. diepte, afgrond, profüsus (2) uitgestort; uitjubelend.
progénies (5) v. geslacht; a progénie in progéniem, van g. tot g.
prohibeo (2) (habeo) beletten,
verbieden.
projicio, -jéci -jectus (3) voorwerpen, verwerpen.
prolatus van prófero.
proles (-lis) v. afstamming; zoon. prolixus (2) aandringend, dringend.
prolongo (1) verlengen, voorstellen.
proméreo (2) (méreo) verdienen, prómico (1) (mico) tevoorschijn
springen of komen.
promïssio (-onis) v. belofte, promissum (2) 't beloofde, de bel.
weldaad.
promitto (3) (mitto) beloven, promo, prompsi, promptus (3) te voorschijn brengen, uiten; zingen.
promptus (2) gewillig.
pronus (2) gebogen, genegen, prope (Acc. en Dat.) nabij, prophéta (1) m. profeet, prophetissa (1) v. profetes, prophéto (1) profeteren, voorspellen.
propino (1) te drinken geven, propinquus (2) nabij, naastbe-
staande.
propitiatio (-onis) v. genade, propitior (1) (Dat.) genadig zijn.
propltius (2) (Dat.) goedgunstig, genadig.


propóno (3) (pono) voorstellen,
aanbieden.
propter (Acc.) wegens, om. propugnaculum (2) bolwerk, prorsus bijw. verder (bij 'n ontkenning) volstrekt.
prósequor (sequor) begeleiden, prosper (-eri) voorspoedig, gelukkig; bijw. — e met geluk, prosterno, -stravi, -stratus (3)
uitspreiden.
prosum (blz. 81) Dat. voordelig
zijn, helpen, baten.
protéctio (-onis) v. bescherming, protector (-oris) m. beschermer, prótego (tego) beschermen, prótinus bijw. voortdurend; terstond.
prout, voor zover.
provénio (4) (vénio) voortkomen; strekken tot.
próvoco (1) uitdagen, prikkelen, próxima (1) v. gezellin.
próximus (2) naaste, zeer nabij, prudens (-ntis) voorzichtig, wijs. pruina (1) v. rijp, ijzel.
psallo (3) lofzingen.
psalmus (2) m. psalm, lofzang, psalterium (2) o. psalter, citer, publicanus (2) m. tollenaar, pudet, püduit (2) zich schamen
(blz. 141).
pudxcus (2) kuis.
puella (1) v. meisje, maagd.
puer (-eri) m. kind, jongeling;
dienstknecht.
puerilis (-is) kinderlijk.
puérpera (1) v. moeder.
pugillus (2) m. vuist, hand. pulcher (-chri) schoon.
pullus (2) m. 't jong.
pulso (1) drijven, stoten, kloppen
(aan).
pulsus van pello.
pulvis (pülveris) m. stof.
pünio (4) straffen.
pupilla (1) v. oogappel.
purgo (1) zuiveren, — a van;
snoeien.
purifico (1) zuiveren.
püritas (-atis) v. zuiverheid, purpura (1) v. purper.
purpüreus (2) purperen.
purus (2) zuiver.
puto (1) menen.
quadragenarius (2) veertigdaags. quadragésima (1) v. veertigdaagse vasten (eigenlik 40e dag; le Zondag van de vasten: 6e Zondag vóór Pasen, zie septuagésima).
quadragesimalis (-is) veertigdaags.
quadragésimus (2) veertigste, quadraginta veertig.
quaero, quaesivi, quaesitus (3) zoeken.
quaeso, quaésumus (blz. 117). qualis (-is) hoedanig; wat voor;
zodanig als.
quam vragend: hoe? bijw. dan. quando (Indic.) toen; wanneer (ook vragend), ne —, opdat soms niet.
quantum hoeveel? zoveel als. quantus hoe groot? zo groot als;
tantus — zo groot als. quapropter en daarom.
quare waarom?
quasi als; ongeveer.
quatriduanus (2) van vier dagen, quattuor vier.
que (achter aan 't woord) en. quemadmodum zoals, gelijk.
queo (blz. 111) kunnen.
qui betr. v. n. w. (blz. 61) die. quia voegw., dat, omdat, quicumque (blz. 61) alwie.


quid? wat? waarom?
quidam (blz. 69) 'n zekere;
iemand.
quidem wel, wel is waar, nu. quiesco quiévi (3) rusten.
quinimo voorzeker. Quinquagesima (1) v. (vijftigste dag) 7e Zondag vóór Pasen (zie Septuagésima). quinquiagésimus (2) vijftigste, quinquaginta, vijftig.
quinque vijf.
1. quis vrag. v. n. (blz. 61) wie?
2. quis onbep. v. n. w. (blz. 69) iemand.
quisnam (blz. 61) wie (toch)? quisquam (blz. 69) iemand, quisque (blz. 69) ieder; alle. quisquis (blz. 61) alwie.
quivis (blz. 69) ieder.
quo (vrag. en betrek.) waarheen,
waartoe.
quoadusque (Ind. en Conj.) totdat.
quocumque waarheen ook.
quod (Ind. en Conj.) dat, omdat, quómodo hoe?
quóniam (Ind.) dat, omdat, quoque ook.
quot (onverb.) hoeveel; zoveel als.
quotidianus (2) dagelijks.
quóties hoeveel maal, hoe dikwijls; zo dikwijls als. R = responsorium.
rabbi (onverb.) meester.
radius (2) m. straal.
radix (-icis) m. wortel, struik;
spruit.
ramus (2) m. tak.
rapax (-acis), roofzuchtig, vratig. rapio, rapui, raptus (3) trekken,
sleuren.
raptor (-óris) m. rover.
ratio (-ónis) v. rede; rekenschap, rationabilis (-is) redelijk, reaedifico (1) herbouwen.
reatus (4) m. schuld, misdaad, recédo (3) (cedo) terugwijken,
weggaan.
recipio, -cépi, -ceptus (3) ontvangen, terugnemen, terugwinnen.
reclino (1) neerleggen.
reclüdo, -clüsi, -clüsus (3) (clau-
do) ontsluiten.
récolo (colo) vereren, herdenken, reconcilio (1) verzoenen; — hominem hómini, iemand verzoenen met.
recordor (1) Gen. zich herinneren, gedenken.
rectus (2) recht, rechtvaardig,
juist, bijw. recte, te recht, recübitus (4) m. plaats aan tafel,
zetel.
récubo (1) liggen.
recümbo, -cübui, cübitus, aanliggen, aanzitten.
rédamo (1) terugbeminnen, wederliefde tonen.
redarguo (3) bekend maken, verklaren.
reddo réddidi, rédditus, (3) (do)
teruggeven, geven.
redémptio (-ónis) v. verlossing. Redemptor (-óris) Verlosser, redemptus van rédimo.
rédeo (eo) terugkeren.
rédigo, redégi, redactus (3) (ago)
terugbrengen, veranderen, rédimo redémi, redem(p)tus (3)
(emo) loskopen, verlossen, redüco (3) (duco) terugvoeren, redundo (1) overvloeien, overvloed hebben.
reficio, -féci, -fectus (3) herstellen, verkwikken.


reflóreo (2) (flóreo) herbloeien, reformo (1) hervormen, hernieuwen.
refraéno (1) intomen, bedwingen, refrigérium (2) verkwikking, refügium (2) toevlucht.
refulgeo (2) (fulgeo) schitteren,
stralen.
regalis, koninklijk.
regénero (1) doen herboren worden.
regïna (1) v. koningin.
régio (-ónis) v. land, streek, régius (2) koninklijk.
regno (1) regeren.
regnum (2) rijk, koninkrijk, heerschappij, koningschap.
rego, rexi, rectus (3) richten, besturen, regeren.
relégo (1) verbannen, verjagen, religio (-ónis) v. godsdienst, relinquo (3) (linquo) verlaten,
achterlaten.
reliquiae (1) v. meerv. overblijfselen, relikwie.
remaneo (2) (maneo) blijven, remédium (2) geneesmiddel, heil. reminiscor (1) zich herinneren, remissio (-ónis) v. vergiffenis, remitto (3) (mitto) terugzenden;
vergeven.
ren (renis) m. nier.
renascor (3) (nascor) herboren
worden.
rénovo (1) hernieuwen.
réparo (1) herstellen.
repello (3) (pello) terugdrijven,
terugstoten.
repente bijw. plotseling.
répeto (3) (peto) terugvorderen, répleo (2) vullen, vervullen, repóno (3) (pono) leggen, repraesento (1) aanbieden; voorstellen.
repromitto (3) (mitto) beloven, réptilis (-is) kruipend; — e, o.
kruipend dier.
réquies (5) rust.
requiesco (3) (quiesco) rusten, requiro, -quisivi, quisitus (3) zoeken.
res (5) v. zaak, ding, werkelijkheid; meerv. alle dingen; wereld.
resisto, réstiti (3) weerstaan, résono (1) (sono) weerklinken, respicio, -spexi, -spectus (3) Acc.
neerzien op, acht geven op. respléndeo (2) (splédeo) -ui,
weerstralen.
respóndeo (2) (spóndeo) -ndi,
-nsus, antwoorden, responsorium (2) antwoordvers,
(afgekort: R).
réspuo (3) versmaden.
restituo (3) (statuo) herstellen;
teruggeven (aan).
resulto (1) weerklinken.
resurgo (3) (surgo) (weer) opstaan, verrijzen, opgaan, resurrectio (-ónis) v. verrijzenis, rete (-tis) o. net.
retineo (téneo) (weer)houden. retrogradior (gradior) teruggaan, retrorsum bijw. terug.
reus (2) schuldig, met Gen. aan. revelatio (-onis) v. openbaring,
verlichting.
revello, revelli, revulsus (3) afsleuren, afnemen.
revélo (1) ontsluieren, openbaren.
revéreor (véreor) revéritus sum,
vrezen, eerbiedigen.
reverto (3) (verto) terugkeren, revertor (3) (verto) terugkeren, revïso (3) (viso) bezoeken.


revivisco revixi (3) herleven, revolvo (volvo) wegwentelen. rex (regis) m. koning.
rideo, risi, risum (2) lachen, rlgidus (2) onbuigzaam, stijf.
rigo (1) besproeien.
rigor (-óris) m. hardheid.
rite bijw. naar behoren; plechtig; — promissum, 't plechtig beloofde.
ritus (4) m. Godsverering, plechtigheid, vereringswijze, ritus, rivulus (2) m. beek, stroom, róboro (1) versterken.
robur (róboris) o. kracht, robustus (2) krachtig.
rogo (1) vragen, bidden.
roro (1) dauwen.
ros (roris) m. dauw.
rosa (1) v. roos.
rosarium (2) rozenkrans.
rota (1) v. rad.
rübeo, -bui (2) rood zijn, kleuren, ruber (-bri) rood.
rubesco rübui (3) rood worden, rubus (2) m. doornstruik, braambos.
rufus (2) rossig, rood.
rumpo, rupi, ruptus (3) breken, ruo (3) storten, neerstorten. S = sanctus.
SS. sanctissimus of sancti
(meerv.).
Saba (onverb.) landsnaam. Sabaoth (onverb.) heerscharen.
1. sabbatum (2) sabbat (dag); dies sabbati sabbatdag; magnus dies sabbati: grote sabbat(dag), bijv. Paassabbat.
2. sabbatum of sabbata (meerv.) week; prima (dies) sabbati, of sabbatorum, de eerste dag van de week, (zie blz. 151, noot 1).
sacer (-cri) heilig.
sacerdós (-ótis) m. priester, sacerdotalis (-is) priesterlijk, sacerdótium (2) priesterschap, sacramentum (2) sakrament; heiligende genade.
sacrarium (2) heiligdom.
sacratus (2) heilig.
sacrificium (2) offer.
sacro (1) wijden, heiligen, saeclum = saéculum.
saéculum (2) eeuw, eeuwigheid; tijd; wereld a saéculo, van eeuwigheid af.
saepe dikwijls.
saltem ten minste.
salto (1) dansen.
salübris (-is) heilzaam.
salus (-ütis) v. heil, redding; gezondheid.
salutare (-ris) o. (ook meerv.)
heil, zegening, genade, salutaris (-is) heilzaam; zelfst.
n. w. heil (Deus s. noster). salutatio (-ónis) v. groet.
salüto begroeten; met 2 Acc. begroeten als.
Salvator (-óris) Zaligmaker, salve wees gegroet (meerv. salvéte).
salvo (1) redden, beschermen, salvus (2) behouden, gered, genezen; salvum facio, redden. Samaritanus (2) Samaritaan, sanctificatio (-ónis) v. heiligmaking.
sanctifico (1) heiligen.
sanctitas (-atis) v. heiligheid, sanctitüdo (-dinis) v. heiligheid.
sanctus (2) heilig, geheiligd; hei¬
lige; sanctum, heiligdom, sanguis (sanguinis) m. bloed;
meerv. bloedschuld.
sanitas (-atis) v. gezondheid, genezing.


sano (1) gezond maken; pass.
gez. worden.
sanus gezond.
sapiéntia (1) v. wijsheid.
sapiens (-ntis) wijs.
sapio, sapui (3) wijs zijn, smaken; idem of unum — eensgezind zijn; recta —, in de juiste dingen wijs zijn, de ware wijsheid hebben.
sarcio, -rsi, -rtus (4) herstellen, satanas (1) m. satan.
satio (1) verzadigen.
satisfacio (facio) Dat. voldoen, sator (-oris) m. zaaier; vader,
Schepper.
satüritas (-atis) v. verzadiging,
overvloed.
saturo (1) verzadigen; Pass. zich
verzadigen.
satum (2) maat.
saücius (2) gewond.
scabellum (2) voetbank, scandalizo (1) ergeren.
scando, -ndi, -nsus (3) bestijgen, scapulae (1) v. meerv. schouders, scelus (scéleris) o. misdaad, zonde.
sceptrum (2) koningstaf.
sciéntia (1) v. kennis, wetenschap.
scindo, scidi, scissus (3) scheuren.
scio (4) weten; kennen (zie 35, 3).
sciscitor (1) (na)vragen.
scissüra (1) v. scheuring, verdeling.
scriba (1) m. schrijver, schriftgeleerde.
scribo, scripsi, scriptus (3) schrijven.
Scriptüra (1) v. Schrift.
scrutator (-óris) doorvorser.
scutum (2) schild.
se (blz. 51) zich, elkander; intec
se (onder) elkander.
secrétum (2) geheim.
secundum (Acc.) volgens, overeenkomstig, naar.
secundus (2) tweede; -do, voor
de tweede keer.
secürus (2) veilig.
secus (Acc.) naast, langs.
sector (1) vervolgen; nastreven, sed maar; sed et: alsook.
sedéo, sedi, sessum (2) zitten,
blijven; gaan zitten.
sedes (sedis) v. zetel, troon, sedüco (3) (duco) verleiden, ségrego (1) afscheiden, uitkiezen, semel eenmaal.
semen (séminis) o. zaad, nakomelingschap.
semetipsum zichzelf.
sémino (1) zaaien.
sémita (1) v. voetpad.
semper altijd.
sempitérnus (2) eeuwig.
senex (senis( oud; grijsaard, sénior (óris) ouderling.
sensus (4) m. zin(tuig); gevoelen, mening; geest (ook in 't meerv.)
séntio, sensi, sensus (4) voelen,
bemerken.
separatim bijw. afzonderlijk, séparo (1) scheiden.
sepélio, sépeli, sepultus (4) begraven.
sepes of saepes (sépis) v. haag. sépio (saepio) sepsi, septus (4)
omheinen.
septem zeven.
septemplex (-témplicis) zevenvoudig.
septenarium (2) zevental, septiformis (-is) zevenvoudig.
Moller — Het Kerklatijn — 13


Septuagesima (dies) (1) v. 70e dag vóór Pasen; eigenlijk de 63e (9e Zondag vóór P.) maar de tientallen worden hier in de kerkelijke tijdrekening naar boven afgerond; zo ook Sexagesima en Quinquagésima maar niet Quadragesima. Septuagesima heet ook de hele tijd van Zondag Septuag. tot Zondag Quadragésima (le Zondag v. de Vasten).
septuagésimus (2) zeventigste. Septuaginta, zeventig.
séptuplum (2) zevenvoud, sepulchrum (2) graf.
sepultus van sepélio.
sequéntia (1) v. vervolg; nazang
na 't graduale.
sequestro (1) afscheiden.
sequor, secütus sum (3) volgen, sera (1) v. grendel.
serénus (2) helder; blij, ongestoord.
séries (5) v. reeks, orde.
sermo (-ónis) m. gesprek, taal,
gerucht.
serpens (-ntis) m. slang.
sérvio (4) Dat. dienen.
servitium (2) dienst, onderwerping.
sérvitus (-ütis) v. dienstbaarheid; slavernij.
servo (1) bewaren, — a, voor. sérvulus (2) dienaartje, geringe
dienaar.
servus (2) dienaar.
sex zes.
Sexagésima (1) v. (60e dag) 8e Zondag vóór Pasen (zie Septuagésima).
sexagésimus (2) zestigste.
si (Ind. en Conj.) als, indien; of. Sibylla (1) v. 'n heidense pro¬
fetes (in Italië).
sic zo; sic... quod, zowel... als. siccus (2) droog.
sicut gelijk, zoals.
Sidon (-ónis) stadsnaam.
sidus (sideris) o. ster; zon; lucis — zon.
signator (-óris) m. ondertekenaar, bekrachtiger (van 'n testament).
signatus (2) betekende, onder de gedaantes verborgen (H. Sakrament).
significo (1) aanwijzen.
signum (2) teken, wonderteken;
standaard.
signo (1) tekenen, betekenen;
verzegelen.
sïleo, silui (2) zwijgen, a, voor. silva (1) v. bos.
silvester (-tris) bosachtig.
Simeon (-ónis) m. eigennaam, sxmilis (-is) (blz. 40) gelijk, similitüdo (-dinis) v. gelijkheid,
gelijkenis.
simplex (simplicis) eenvoudig,
enkelvoudig.
simplicitas (-atis) v. eenvoud, simul te samen, tevens, ook; si-
mul ... et, zowel ... als. simulacrum (2) beeld, afgodsbeeld.
sin indien echter.
sinapi (-is) o. mosterd(plant). sincéritas (-atis) v. oprechtheid, sine (Abl.) zonder.
singularis (-is) bizonder; voortreffelijk.
singularitas (-atis) v. enkelvoudigheid.
singulus (2) ieder afzonderlijk;
meerv.: alle.
sinister (-tri) links; -tra (ook meerv.) linkerhand.


sino, sivi, situs (3) toelaten, sinus (4) m. boezem, schoot.
Sion (onverb.) v. berg van Jeruzalem.
sisto stiti (3) plaatsen.
sitio (4) dorst hebben; met Acc.
dorsten naar.
sitis (-is) v. dorst.
sive 'tzij, of.
sobriétas (-atis) v. matigheid, gematigdheid.
sóbrius (2) matig, sober.
socio (1) verenigen.
sócius (2) gezel.
sodalis (-is) m. deelgenoot. Sódoma (2) o. meerv. stadsnaam.
Sódomus (2) inwoner van So-
doma.
sol (solis) m. zon.
solamen (-minis) o. troost, solatium (2) troost.
solemne (-nis) (blz. 33) o. plechtigheid, plechtig offer, hoogfeest.
solemnis (-nis) iaarlijks, plechtig, sóleo, sólitus sum (2) gewoon zijn.
sólium (2) troon.
sollicitus (2) bekommerd.
solum bijw. alleen.
solus (blz. 37) alleen, enig. solütus van solvo.
solvo, solvi, solütus (3) losmaken, ontbinden; inlossen, betalen.
sómnium (2) o. droom.
somnus (2) m. slaap.
sono, sónui, sónitus (1 klinken;
doen klinken.
sonórus (2) (klinkend, welluidend, sonus (2) m. geluid, klank.
sordes (-is) v. vuilnis, smet. sórdidus (2) onrein.
soror (óris) v. zuster.
sors (-rtis) v. lot, uitkomst, deel; de loop der dingen; sortem mitto in, 't lot werpen over. spargo, sparsi, sparsus (3) besproeien, uitstrooien.
spatium (2) ruimte; tijd.
specialis (-is) bizonder.
spécies (5) v. glans, schoonheid;
gedaante.
speciósus (2) schoon.
spero (1) hopen.
spes (5) hoop, verwachting, spina (1) v. doorn.
spiritalis (-is) geestelijk, spiritualis (-is) geestelijk.
spiritus (4) m. adem, wind; geest, splendor (-óris) m. luister, glans, spondéo (2) (blz. 123) beloven, sponsa (1) v. bruid.
sponsus (2) m. bruidegom, sponte (libera), met vrije wil. statéra (1) v. weegschaal.
statuo (3) vaststellen, stichten, statüra (1) v. gestalte.
status (4) m. staat, toestand, stella (1) v. ster.
sterno, stravi, stratus (3) uitspreiden.
stilla (1) v. druppel.
stipes (stipitis) m. paal, kruispaal, boom, hout.
stipula (1) strohalm.
sto (blz. 122) staan; sto in (Acc.)
staan als, tot.
stola (1) v. kleed.
strictus (2) streng.
stringo, strinxi, strictus (3) vastbinden; omhelzen.
structüra (1) v. bouwwerk.
struo (blz. 123) opstellen.
stüdeo, -dui (2) trachten.
stultus (2) dwaas.
stüpeo, -pui (2) verstomd staan.


suadeo, suasi, suasus (2) Dat.
aanraden.
suavis (-is) zoet.
suavitas (-atis) v. zoetheid; aangenaamheid; odor suavitatis, aangename geur.
sub (Acc. Abl.) onder (blz. 128). subactus van sübigo.
sübditus (2) (van subdo) overwonnene, onderdaan.
subdo (3) (do) onderwerpen;
overwinnen, overleveren.
sübeo (eo) heengaan, ondergaan.
sübigo (3) (ago) onderwerpen, sübito bijw. plotseling.
subjaceo (2) (jaceo) onderworpen zijn.
subjïcio, -jéci, -jectus (3) onderwerpen.
sublatus van tollo.
süblevo (1) opheffen.
sublïmis (-is) verheven, substantia (1) v. zelfstandigheid,
wezen, vorm; bezitting.
subsum (sum) Dat. zijn onder, subter (Acc.) onder.
subvénio (4) (vénio) Dat. te hulp
komen. •
succendo, -ndi, -nsus (3) ontsteken, doen gloeien.
succurro (3) (curro) Dat. te hulp
komen, helpen.
sudarium (2) hoofddoek (van lijken).
sudor (-óris) m. zweet, benauwdheid.
süffero (fero) süstuli, verdragen, sufficio (facio), -féci. fectus (3) voldoende zijn; met 'n infin.: b.v. laudare s., voldoende kunnen prijzen.
sugillo (2) beschimpen.
sugo suxi (3) zuigen.
summus (2) hoogste; — sacerdos,
hogepriester.
sumo, sumpsi, sumptus (3) nemen,
aannemen, nuttigen.
sum (blz. 80) zijn; met Dat. (blz. 139); met gen. 46.4; sum in (acc.) zijn tot; met Infinitivus: kunnen, moeten.
sümptio (-ónis) v. aanneming,
nuttiging.
super (Acc.) boven, meer dan, op, over: super sacrificia boven de offers, bij de offers; (Abl.) wegens, op.
supérbia (1) v. trots, eigenwaan;
weerbarstigheid.
superbus (2) trots; — mente cor-
dis, trots van inborst, superexaltatus (2) verheerlijkt, superexalto (1) (bovenmate)
verheerlijken.
superlücror (1) bijwinnen. supernus (2) bovenste, hemels, supersubstantialis (-is) bovennatuurlijk.
supplanto (1) belagen, supplementum (2) aanvulling, supplex (süpplicis) smekend, smekeling.
supplicatio (-ónis) v. smeking, supplïcium (2) foltering.
süpplico (1) smeken.
supra (Acc.) boven op.
suprémus (2) opperste, hoogste; laatste.
surgo, surrexi, surrectus (3) opstaan.
sursum bijw. omhoog.
susripio (capio), -cépi, -ceptus (3) ontvangen, aannemen, opnemen, ondernemen.
süscito (1) opwekken.
suspendo (3) (pendo), ophangen, weghangen.


suspïro (1) zuchten, smeken, sustïneo (2) (téneo) verdragen, dragen; — in, wachten, vertrouwen op; afwachten.
süstuli van tollo en süffero.
suus (blz. 53) zijn, haar, hun. synagóga (1) v. vergadering,
synagoog.
tabernaculum (2) woontent, woning.
tabesco tabui (3) wegkwijnen, taceo -cui (2) zwijgen; a, voor. tactus (4) m. aanraking, 't tasten, taedet (blz. 141) walgen, talentum (2) talent (geldsom van
ongeveer 3000 gulden).
talis (-is) zodanig.
tam, zo, zozeer.
tarnen, toch. echter.
tamquam als.
tango, tétigi, tactus (3) aanraken, tantum zoveel; alleen, slechts,
enkel; — quantum zoveel als. tantus (2) zo groot, zo verheven, tardo (1) toeven.
tardus (2) traag.
Tartarus (2) m. of Tartara (o.
meerv.) onderwereld; hel. tectum (2) dak.
tego (blz. 124) bedekken.
tellus (üris) v. aarde.
tempéries (5) v. matiging, koelte, témpero (1) matigen; beheersen, templum (2) tempel.
tempus (témporis) (3) o. tijd. tendo tetendi, tentus (ook tensus) (3) spannen; streven, gaan.
ténebrae (I) v. meerv. duisternis, téneo, ténui, tentus (2) houden, tener (téneri) teder.
tentatio (-ónis) v. bekoring, beproeving.
tento (1) beproeven.
tergo, tersi, tersus (3) afwissen, tergum o. rug.
término (1) doen eindigen, términus (2) m. einde.
tero, trivi tritus (3) doen slijten, verscheuren, vermorzelen; Pass. afslijten.
terra (1) v. aarde.
terraemótus (4) m. aardbeving, terrénus (2) aards.
terrestris (-is) aards, wat op aarde is.
térreo, -rui, -ritus (2) verschrikken.
térreüs (2) aards.
terrlbilis (-is) schrikwekkend, tértius (2) derde.
testamentum (2) verbond, testator (-óris) erflater, testimonium (2) getuigenis.
testis (-is) getuige.
testor (1) getuigen, te kennen
geven.
teter (-tri) afgrijselijk.
thalamus (2) m. kamer.
Tharsis (-is) v. landsnaam, thema (thématis) o. voorwerp, stof.
thesaurus (2) m. schat.
Thomas (-mae) eigennaam, threnus (2) m. klacht.
thronus (2) m. troon.
thuribulum o. wierookvat.
thus (thuris) o. wierook.
timeo, timui, (2) Acc. vrezen;
(Dat.) beducht zijn om.
timor (óris) m. vrees.
tingo, tinxi, tinctus (3) besproeien.
titulus (2) opschrift, tietel.
tólero (1) verdragen, ondergaan, tollo, süstuli, sublatus (3) opheffen, opnemen, wegnemen; verkrijgen; openen.


tórcular (-aris) o. wijnpers, tormentum (2) pijniging.
tórpidus (2) traag, verdoofd, tórqueo, torsi, tortus (2) kwellen, torrens (-ntis) m. stroom.
tortor (óris) beul.
totus (blz. 37) geheel, volkomen;
meerv.: alle; totum alles.
trado (do) (3) overgeven, verraden.
traho traxi, tractus (3) meesleuren, trekken; sübditum trahere, als overwonnene meeslepen, geheel overwinnen.
trans (Acc.) aan (naar) de andere kant, over.
transcendo, -n$i, -nsus (3) overtreffen.
transeo (eo) (blz. 111) voorbijgaan, overgaan, veranderen, transfiguratio (-ónis) v. gedaanteverwisseling.
transitus (4) m. overtocht, doortocht.
trecenti (2) driehonderd.
tremo, trémui (3) beven, met Acc. beven voor; eerbied hebben voor, vrezen.
tremor (-óris) m. siddering, trépido (1) sidderen; a, voor. tres (blz. 49) drie.
tribulatio (-ónis) v. ontsteltenis, tribulo (1) ontstellen.
tribuo (3) geven schenken.
tribus (4) v. stam.
tribütum (2) schatting, gave. triginta dertig.
Trinitas (-atis) v. Drieëenheid. trinus (2) drievuldig.
tristis (-is) bedroefd, treurig, tristïtia (1) v. droefheid.
triticus (2) m. tarwe, triumphator (-óris) m. zegepraler, overwinnaar.
triumpho (1) zegevieren, triumphus (2) m. zegepraal, triomf.
trophaéum (2) zegevaan, zegepraal.
trux (truxis) woest.
tu (blz. 51) gij.
tuba (1) v. bazuin.
tüeor, tüitus sum, (2) beschermen.
tune bijw. toen, dan; ex tune, van
toen af.
tunica (1) v. bovenkleed.
turba (1) v. schaar, menigte, toeloop.
1. turbo (ttrrbinis) m. wervelwind, storm.
2. turbo (1) ontstellen.
turris (-is) v. toren.
turtur (türturis) tortelduif, tutaméntum (2), bescherming, tuto (bijw.) veilig, met zekerheid, tutus (2) veilig.
tuus, uw.
tympanum (2) pauk.
typicus (2) zinnebeeldig, vooraf-
beeldend.
Tyrus (2) m. stadsnaam.
uber (überis) o. borst; overvloed, ubi waar; (met Conj. zie blz. 152,
Nr. 51, 3).
ubique overal.
ullus (blz. 37) enig.
ulna (1) v. arm.
ültimus (2) laatste.
ültio (-onis) v. wraak, straf; judex ultiónis, straffende rechter, ultra voorz. (Acc.) aan de andere
kant, over: bijw. verder.
umbra (1) v. schaduw, voorafbeelding (in 't Oude Testament).
unanimis (-is) een van ziel. ünctio (-ónis) v. zalving, troost.


unda (1) v. golf, stroom; water, unde, waaruit, waarvandaan, (met Conj. zie blz. 152, Nr. 51, 3); en vandaar, en daarom, ungo, unxi, unctus (3) zalven, unguentum (2) zalf, balsem, unicornis (-is) m. éénhoorn, ünicus (2) enig, eenzaam, unigénitus (2) eengeboren.
ünio (4) verenigen, Dat., met. ünitas (atis) v. eenheid, univérsitas (-atis) v. heelal, univérsus (2) geheel; meerv.: alle. unus (blz. 37) een, enig; eerste; in unum te samen; una (die) sabbati of sabbatorum: de eerste dag van de week, vooral de kristelijke Zondag, unusquisque (blz. 69) ieder.
urbs (-bis) v. stad.
uro, ussi, ustus (3) branden, usque tot; —ad tot aan, — in tot in.
ut (Conjunct.) dat, zodat, opdat;
(Indic.) zoals, als.
uter (utris) m. lere zak.
uterque (blz. 37) elk van beide,
beide.
uterus (2) m. schoot.
uti = ut.
utilitas (-atis) v. nut.
ütique, voorzeker, immers.
uxor (-óris) v. echtgenote, uva (1) v. druif.
V. — versus.
vacillo (1) wankelen, weifelen, vado, vasi, vasum (3) gaan. vae wee (met Dat.).
valde zeer.
valeo, valui (2) gezond, sterk zijn; kunnen; vale, wees gegroet; vaarwel.
validus (2) krachtig.
vallis (-is) v. dal.
vanitas (-atis) v. ijdelheid.
vanus (2) ijdel; in vanum, vergeefs.
vas (blz. 33) o. vat, vaas. vasculum (2) vat, beker.
vastator (-óris) m. verwoester,
verwoestend.
vecórdia (1) v. drift, opvliegendheid.
véhemens (-ntis) geweldig, vel of.
vellus (vélleris) o. vacht.
velo (1) omsluieren.
velox (-ócis) snel; bijw. -iter. velum voorhang, sluier.
velut als, als 't ware.
venans (-ntis) m. jager.
vendo (3) (do) verkopen, venénum (2) vergift.
véneo (blz. 111) verkocht worden.
venerabilis (-is) eerbiedwaardig, venerandus (2) eerbiedwaardig, véneror (1) vereren.
vénia (1) v. vergiffenis.
vénio, veni, ventum (4) komen, venor (1) jagen.
venter (-tris) m. schoot, lichaam, ventürus (2) toekomstig.
ventus m. (2) wind.
venumdo (1) (do blz. 122) verkopen.
verbum (2) woord.
vere zie verus.
véritas (atis) v. waarheid, waarachtigheid; werkelijkheid.
vero echter, maar.
versus (4) vers (afgekort V.). verto, -rti, -rsus (3) wenden, verümtamen echter.
verus (2) waar, waarachtig; bijw. vere, waarlijk, inderdaad: vere Génitrix, waarlijk Moeder, vesper (eri) (2) m. avend.


vesper, (-eris) avend; véspere s'avends; véspere sabbati, na de Sabbat (zie blz. 151, noot 1). véspera (1) v. avend.
Vésperae Vespers (avenddienst van de 'koorgetijden met zonsondergang).
vespertïnus (2) in de avend,
avend-.
vester uw.
vestimentum (2) kleed.
vestis (-is) v. kleed.
vetus (veteris blz. 12 en 21) oud.
vetustas (atis) v. oudheid, oude
eredienst.
vetustus (2) oud.
vexillum (2) standaard, vaandel, via (1) v. weg, moeite.
viator (-óris) m. reiziger, pelgrim.
vicem (geen Nom.) v. beurt; lot. vicïnus (2) buur.
victima v. slachtoffer.
victor (-óris) m. overwinnaar,
overwinnend.
victória (1) v. overwinning, victrix (-icis) v. overwinnares,
overwinnend.
video, vidi, visus (2) zien.
vidua (1) v. weduwe.
vigiliae (1) v. meerv. nachtwaak, wacht.
vigilo (1) waken.
vilesco, vilui (3) verachtelijk worden.
vilis (-is) gering, niet waardig, villicus (2) m. rentmeester, vmcio (4) (blz. 124) boeien; — in, acc.) geboeid in de gevangenis werpen.
vinco (3) (blz. 124) overwinnen, vinclum = vinculum.
vinculum (2) boei.
vindémio (1) oogsten (van druiven).
vindico (1) recht verschaffen;
straffen, wreken.
vindicta (1) v. recht, wraak; -am facio alicüjus, iemand recht verschaffen.
vinea (1) v. wijngaard.
vinum (2) wijn.
vir (viri) m. man.
virga (1) tak, stok, roede; — germinis bloeiende twijg, looftak.
virgmitas (-atis) v. maagdelijkheid.
virgo (virginis) v. maagd.
virilis (-is) manlijk; bijw. -iter. virtus (-ütis) v. deugd, kracht;
wonder; prijs.
vis (blz. 33) v. kracht, geweld, viscera (-rum) (3) o. meerv. ingewanden, schoot, ledematen; binnenste, — misericórdiae, innige erbarming.
visibilis (-is) zichtbaar; visibile, o. 't zichtbare, zichtbaar ding; bijw. visibiliter.
vïsio (-ónis) v. gezicht, verschijning.
visitatio (-ónis) v. bezoek; bezoeking.
visito (1) bezoeken.
viso, visi, visus (3) zien, bezoeken.
visus (4) m. gezicht.
vita (1) v. leven.
vitalis (-is) levengevend; tot 't
leven behorend.
vitis (-is) v. wijnstok.
vitium (2) ondeugd.
vito (1) vermijden.
vitulus (2) m. jonge stier, vivifico (1) levend maken, leven geven.


vivo (3) (blz. 124) leven.
vivus (2) levend.
vix nauwelijks.
voco (1) roepen, noemen; — aliquem apóstolum, roepen tót 't apostelambt, (blz. 132).
volo volui (blz. 110) willen; — aliquem, iemand genegen zijn. vólucris (-is) v. vogel.
voluntas (-atis) v. wil.
voluptas (-atis) v. genot,
vreugde.
volvo, volvi, volütus (3) rondwentelen.
vos gij, u.
votum (2) wens; lof.
vox (vocis) v. stem, geluid;
woord, taal.
vülnero (1) wonden.
vulnus (vülneris) o. wond.
vulpes (vulpis) v. vos.
vultus (4) m. gelaat, aanschijn, zabulus (2) m. duivel.
Zacharias (-ae) m. eigennaam, zelo (1) zich beijveren; zich verontwaardigen, — in (over); benijden; nastreven; zelare in peccatoribus, afgunstig zijn op de zondaars.
zizania (2) o. meerv. onkruid, zona (1) v. gordel.


LIJST VAN DE LITURGISE STUKKEN EN HYMNEN
Adeste fidélis 
Adóro te 
Ad régias Agni dapes . . Adventus
(zie Offic. de temp 1) Aeterne Rex altissime . Alma Redemptóris Mater . Angelus Dómini .
Anima Christi, sanctifica me Antiphónae maióres . . . Audi benigne Cónditor . Auctor beate saeculi . . . Ave Maria gratia plena Ave Jesu qui mactaris . . Ave maris stella . Ave Regina coelórum Ave verum Corpus . . . Benedicite ómnia opera Dom. Benedictus Dom. Deus Israël Canticum Simeónis . . . Canticum trium puerórum . Canticum Zachariae . Christe sanctorum decus
Angelórum 
Créator alme siderum
Credo 
Crudélis Herodes . . . .
De profundis 
Deus tuórum militum
Dies irae 
Dómine Jesu nóverim me . Dómine salvam fac reginam En clara vox redarguit . Epiphania
(zie Offic. de temp. 3) Exultet orbis gaudiis
blz.
Gloria in excelsis .... 54
Gloria laus et honor . . . 148
Iste Confessor . . . . 156
Jam lucis orto sidere . . . 108
Jam sol recédit igneus . . 55
Jesu corona virginum . . 127
Jesu decus angelórum . . 139
Jesu dulcis memória . . . 104
Jesu Redemptor omnium . 133
Jesu Rex admirabilis . . . 138
Lauda Sion 115
Laudate Dóm. in sanctis ejus 54
Laudate Dóm. omnes gentes 54
Lucis Creator optime ... 72
Lustra sex qui jam perégit 148
Magnificat 102
Memento rerum Cónditor . 108
Miserére mei Deus ... 99 Nativitas Dómini
(zie Offic. de temp. 2)
Nunc dimittis servum tuum 66
O Deus ego amo te . . . 102 Officia de tempore
1 Officia Adventus . . . 128 Antiphónae majóres . . 126 Hymnus ad Laudes . . 129 Hymnus ad Vésperas . 130 Rorate coeli désuper . . 131
2 Officium N ativitatis . . 132 Hymnus in Nativ.
Dómini . . . . 133
3 Officium Epiphaniae . 134 Hymnus in Epiphania . 135
4 Officia post Epiphaniam 138
5 Officia temp.
Septuagésimae . . 140
blz.
84
75 151
121 78 78
72 126 103 114
54
73 113
65
103 63
120
66 63
120
157 130
104 135 100
76
105 120
99 129
120


blz.
6 Officia Quadragésimae . 142 Hymnus ad Laudes . . 144
7 Officia Passiónis et
Hebdómadae sanctae . 146 Vexilla Regis pródeunt . 147 Hymnus Dominicae Pal-
marum 148
Hymnus per process. Dom. Palmarum . . 148
8 Officia temp. Paschalis 150 Hymnus temp. Paschalis 151
9 Officia temp. Pentecostes 152 10 Officia B. M. V. et S.S. 153
O gloriósa virginum . . 79 O quot undis lacrymarum 158 O sacrum convivium . 64 O sól salütis, intimis . . 144 Pange lingua gloriósi . 109 Parabola de jüdice iniquo 70 Parabola de pharisaeo et
publicano .... 70 Pascha
(zie Offic. de temp. 8)
Passio (zie Offic. de temp. 7)
Pater noster 53
Pater superni lüminis . 56 Pentecoste
(zie Offic. de temp. 9) Quadragesima
(zie Offic. de temp. 6)
Quem terra, pontus,
sidera 157
blz.
Quicumque Christum
quaeritis 101
Regina coeli laetare . . 66
Regis superni nüntia . . 104
Rex glorióse martyrum . 67
Rorate coeli désuper . 131
Sacris solémniis ... 85
Salütis humanae Sator . 116
Salve arca fóéderis . . 101
Salve horológium . . 64
Salve mundi Dómina . 64
Salve Regina .... 58
Salvéte flores martyrum 67
Salve urbs refügii . . 68
Salve Virgo florens . . 36
Salve Virgo puérpera . 56
Salve Virgo sapiens . . 36 Septem verba Christi in
cruce 73
Septuagésima
(zie Offic. de temp. 5)
Stabat Mater dolorósa . 114
Te Deum laudamus . . 108
Te lucis ante términum . 44
Threnus S. Augustini . 107
Tota pulchra es Maria . 54
Veni Creator Spiritus . 84
Veni sancte Spiritus . . 43 Verbum supernum pró-
diens 117
Vexilla Regis pródeunt . 147
Victimae Paschali laudes 86


INHOUD VAN DE SPRAAKLEER
nr. blz.
1, 2 Uitspraak en klemtoon 5
3 Verbuiging .... 9
4 Eerste Verbuiging . . 9 5, 6 Tweede verbuiging
(ook bijv. n.w.) . 11, 13
7 Derde verbuiging . . . 16
8 Vervolg van de derde verbuiging 20
9 Bijv. n.w. van de derde verbuiging 21
10 Vierde verbuiging . . 25
11 Vijfde verbuiging . . 28
12 Bizonderheden in de verb. der zelfst. n.w. . 33
13 Bizond. in de verb. der bijv. n.w 37
14 Trappen van vergelijking 40
15 Trappen van vergelijking
(vervolg) .... 42
16 Telwoorden .... 49
17 Persoonlijk voornaamw. 51, 52
18 Bezittelijk voornaamw. . 53
19 Aanw. voornaamwoord 57
20 Aanw. voornaamwoord
(vervolg) .... 59
21 Betrekkelijk voornaamw. 61
22 Vragend voornaamw. . 61
23 Onbepaald voornaamw. 69
24 Bijwoorden .... 74
25 Vervoegingen .... 79
26 Werkwoord : zijn . . 80
27 De samenstellingen van
sum 81
28 Werkwoord .... 86
29 Eerste vervoeg. (Iaudo) 87
nr. blz.
30 Tweede verv. (déleo) . 89
31 Derde vervoeging (emo) 91
32 Vierde verv. (aüdio) . 93
33 Werkw. op -io van de
3e verv. (capio) . . 95
34 Werkw. met alleen
lijdende vorm ... 95
35 Eigenaardige vormen v.
d. werkw 96
36 Partic. op -ürus ... 97
37 Partic. op -ndus ... 97
38 Verbogen infinitivus . . 98
39 Onregelmatige werk¬
woorden 110
40 Onvolledige werkw. . . 117
41 Stamtijden van enige
werkwoorden . . . 122
42 Voorzetsels . . . . 127
43 Accusativus cum
infinitivo . . . . 131
44 Participium . . . . 134
45 Ablativus absolütus . . 134
46 Eigenaardige betekenis¬
sen van de genitief . 136
47 Eigenaardige betekenis¬
sen van de datief . . 139
48 Eigenaardige betekenis¬
sen van de accusatief 141
49 Eigenaardige betekenis¬
sen van de ablatief . 144
50 Plaatsbepalingen . . . 149
51 Eigenaardige betekenis¬
sen v. d. conjunctivus 151
52 Iets over de versmaat . 154
Soli Deo gloria