KRAMERS KLEINE KURSUS DUITS





Kramers Kleine Kursus
VOOR ZELFONDERRICHT
W. J. A. ROLDANUS Jr.
DUITS
UITGEVERIJ V. A. KRAMERS - 's-GRAVENHAGE





INHOUD
Lettertekens 7
UITSPRAAK 8
Klinkers 8
Medeklinkers 12
Klemtoon 14
GRAMMATICA 15
Woordschikking 15
Het lidwoord 16
Bepalend lidwoord 17
Onbepalend lidwoord 17
Einkaufe machen 21
Het zelfstandig naamwoord .... 24
Geslacht 24
Verbuiging 30
Meervoudsvorming 32
Bepalende woorden 40
Der menschliche Körper 41
Mein Zimmer 41
Die Familie . . 42
Die Schule 43


Het voorzetsel 44
Het bijvoeglijk naamwoord 56
Verbuiging 56
Trappen van vergelijking 61
Als en wie 64
Adjectieven met 2de en 3de naamval . 65
Die deutsche Familie 68
Het telwoord .73
Rekenkunde 76
Die Teile der Zeit 78
Stenographie 81
Fliegentod 82
Het werkwoord 83
Hulpwerkwoorden 83
Der menschliche Körper 95
Vervoeging van het werkwoord ... 97
De heer en de dief 106
Post, Telegraph, enz 106
Der Konjunktiv 109
De reddende regen 112
Naar de weg vragen 115
Onbepaalde wijs en deelwoord . . .116
Bij een kleermaker 119
Wederkerende werkwoorden . . . .120
Rektion der Zeitwörter 123
Galilei 127


Voornaamwoorden 128
Persoonlijke voornaamwoorden . . .128
Grote geesten onderling 131
Bezittelijke voornaamwoorden . . . .132 Aanwijzende voornaamwoorden . . .133 Vragende voornaamwoorden , . . .135
Verkehrsmittel 136
Betrekkelijke voornaamwoorden . . .139 Onbepaalde voornaamwoorden . . .140 Een vleespastei 141
Het bijwoord 142
Het voegwoord 142
De bedrogen schoenmaker 144
Woordenlijst 146
Sleutel 174


ft a $ï A
6 b 93 B
cc (£ C
b d $ D
c e (SE
ff 3 F
g g © G
f> h § H
t i 3 1
i J * K t k 2 L
ii m M
mm 9Ï N
tt n 0 0
00 $ P jj p & Q
q q 9ï R
c r <3 S
Ï5 s X T
t t U U
u u SS V
b v SB W
trj w XX
5 x DY
9 7 8 z
1 2


LETTERTEKENS.
Behalve de lettertekens, die de meeste Europese talen gebruiken, heeft de Duitser ook nog z.g. Gotische letters, die voor schrijf- en drukletters weer onderling verschillen. Wij laten hiernaast en hierachter het alphabet volgen en wel eerst de druk- en dan de schrijfletters.
- ^ / / /w v
/ 5? J a£ y
~r s & x w
J — <M
. ^ ~ W ^
/ ef „
r y /■ ^ 7 v
/ ^ r f ? f
ie? . f?


UITSPRAAK.
Uit het bovenstaande ziet men dus, dat het Duitse alphabet evenveel letters telt als het onze. Ook worden zij op dezelfde wijze uitgesproken met uitzondering van de C (tsee), } (jod), Q (koe), U (oe), V (fau) en Z (tset).
Ook gebruikt de Duitser nog enkele samengestelde lettertekens, waarover wij straks zullen spreken.
KLINKERS.
Evenals de Nederlandse taal, kent de Duitse lange en korte klinkers, maar de phonetische weergave is niet steeds dezelfde. Schrijven wij b.v. maand, staart, met een dubbele a, om de lange toon aan te duiden, in het Duits is deze verdubbeling veel minder voorkomend.
De dubbele oo vindt men b.v. slechts in drie woorden, n.1.:
Das Boot, de boot.
Das Moos, het mos.
Das Moor, de veengrond, het moeras.
De dubbele aa vindt men in de volgende woorden:
Aachen, Aken.
Der Saai, de zaal.
Das Paar, het paar.
Die Saat, het zaad.
Der Staat, de staat.
Das Haar, het haar.
De dubbele ee vindt men in de volgende woorden:
Das Beet, het bloembed.
Die Beere, de bes, bezie.
Der Klee, de klaver.
Das Meer, de zee.
Der See, het meer.
Die Seele, de ziel.


Lang is een klinker, wanneer er slechts één medeklinker op volgt. (Der Weg, war, wen worden uitgesproken als der weeg, waar, ween). Uitgezonderd zijn de volgende eenlettergrepige woordjes, waarin dus de klinker wordt uitgesproken zoals wij dat zouden doen: ab, an, am, von, man, das, des, was, es.
Lang is een klinker ook als eindletter van een woord of lettergreep
Lang is een klinker ook, wanneer er een h achtergevoegd wordt voor de medeklinkers 1, m, n en r.
Kort is een klinker, wanneer hij in dezelfde lettergreep door twee of meer medeklinkers gevolgd wordt. Hierop zijn enkele uitzonderingen, waarvan de voornaamste de volgende zij.n:
Lang is de klinker in de woorden, die eindigen op rd en rt b.v.: Das Pferd, het paard.
Die Erde, de aarde.
Die Art, de wijze, manier.
Der Bart, de baard.
Bovendien in de volgende woorden:
Die Magd, de meid.
Das Obst, het fruit.
Der StoB, de stoot.
Der Mond, de maan.
Die Sprache, de taal.
Das Kloster, het klooster.
Er sprach, hij sprak.
Hoch, hoog (maar Hochzeit, bruiloft met korte o).
Erst, eerst.
GroB, groot.
SüB, zoet.
Alvorens de verschillende klanken nog ieder afzonderlijk te behandelen, moeten wij er eerst op wijzen, dat de Duitse taal boven de klinkers a, o, u, en au in sommige gevallen de zogenaamde Umlaut plaatst, welke door twee puntjes boven


de klinker aangegeven wordt. Die klinkers verschillen aanmerkelijk in uitspraak met de klinkers zonder dat teken. Zij kunnen echter evenals de gewone klinkers lang en kort zijn.
De A-klank.
De A-klank klinkt als onze zuiver uitgesproken a: kort als de a in man, lang als de a in maan.
B.v.: Das Jahr (het jaar); klar (helder); lahm (lam); war (was); der Rand (de rand); die Hand (de hand).
De E-klank.
Voor de korte e, uit te spreken als de e in het Nederlandse pet, hebben de Duitsers twee tekens, namelijk de e en de a, b.v.:
Das Bett (het bed); denn (want); die Hande (de handen); fallen (vellen).
Ook voor de lange e heeft men deze twee zelfde tekens, doch met verschil van uitspraak. Terwijl de lange e klinkt als de e in mede, klinkt de lange a ongeveer als de è in het Franse woord frère, maar iets langer, b.v.:
Das Mehl (het meel); erst (eerst); das Pferd (het paard); der Bar (de beer); wahlen (kiezen).
De IE-klank.
Wanneer ie wordt uitgesproken als in niet, noemen wij haar kort; wanneer zij echter wordt uitgesproken als in hier, noemen wij haar lang.
Men lette er op, dat de Duitse i nooit uitgesproken wordt als onze i in dit of pit; zij klinkt bijna als de korte ie-klank in niet, wanneer zij kort is; lang klinkt zij als in hier.
Voorbeelden van korte ie-klank: mit (met); binden (binden); in (in); bis (tot); bin (ben).


Voorbeelden met lange ie-klank: das Lied (het lied); die Biene (de bij); tief (diep); wir (wij).
Komt de ie voor in woorden, die aan het Frans ontleend zijn, en de klemtoon valt er niet op, dan wordt ie uitgesproken als twee lettergrepen, dus als i-e, b.v.: die Familie (de familie).
De O-klank.
De o-klank klinkt in het Duits precies eender als in het Hollands, zowel wanneer hij kort als wanneer hij lang is (zie de hierboven gegeven regels).
De OE-klank.
De oe-klank wordt in het Duits weergegeven door u. Kort (als in ons woord boek) of lang (als in ons boen) volgens de hierboven gegeven regels.
De U-klank.
De u-klank wordt weergegeven door ü. Deze kan lang klinken als in ons woord huur of iets korter, zoals in het Franse woord lutte. Ook hier gelden dezelfde regels voor lang en kort.
De EU-klank.
De eu-klank wordt in het Duits voorgesteld door ö. Hij kan kort klinken als de u in ons woord lus en lang als in ons woord neus, wanneer men de eu iets langer aanhoudt. Voorbeelden van een korte ö: Köln (Keulen); der Löffel (de lepel); die Hör.ner (de horens).
Voorbeelden van de lange ö: der Löwe (de leeuw); die Löwin (de leeuwin); höchst (hoogst).


Tweeklanken.
Au heeft vrijwel dezelfde klank als in het Nederlands. Men zou hem kunnen voorstellen door een platte au-klank, gevolgd door een korte oe-klank, b.v.: Der Baum (de boom): das Haus (het huis); der Bauer (de boer).
au en eu hebben dezelfde klank, dat wil zeggen de o van het hollandse pot, gevolgd door een korte ü, b.v.:
Die Baume (de bomen); die Leute (de lieden, mensen); neu (nieuw); die Raume (de ruimte).
ei en ai worden beide uitgesproken als in het Engelse woord fine, dat wil dus zeggen zwemend naar aai, maar platter, b.v.:
Mein (mijn); dein (jouw); sein (zijn).
MEDEKLINKERS.
In tegenstelling met de Engelsen en Fransen hebben de Duitsers evenals wij de gewoonte om de medeklinkers aan het einde der woorden alle uit te spreken, en wel meer naar de scherpe, dan naar de zachte kant.
Hier volgen enkele verschillen tussen de Hollandse en Duitse uitspraak.
De c klinkt als k, en wordt in het moderne Duits meestal ook als zodanig geschreven, voor a, o, u. Voor de e en de i en de a wordt zij uitgesproken als ts.
De g en de ch klinken evenals bij ons na a, o, u en au, b.v.: Jagd (jacht); rauchen (roken); genug (genoeg). Na andere klinkers en na een medeklinker hebben de g en ch een eigenaardige klank, die moeilijk op papier weer te geven is. Men komt het dichtst bij deze klank, wanneer men onmiddellijk na de g of ch een j laat volgen, b.v.:
Ich (ik); mich (mij); sprechen (spreken); folgen (volgen); welch (welk); durch (door).
Aan het begin van een woord klinkt de g als de g in het


Franse gant en goüt. Diezelfde klank hoort men, wanneer de g in het midden van een woord verdubbeld wordt, b.v.:
Das Gesprach (het gesprek): die Flagge (de vlag).
Ch gevolgd door een s, die tot de stam behoort, wordt uitgesproken als k, b.v.:
Sechs (zes): der Fuchs (de vos).
De 1 en de n hebben dit eigenaardige, dat de tong, niet zoals bij ons tegen de tanden, maar tegen het gehemelte gelegd wordt, b.v.:
Das Land (het land); der Wald (het bos); die Wand (de muur); wollen (willen).
De s klinkt als z aan het begin van een woord voor een klinker, verder tussen twee klinkers of na zachte medeklinkers, b.v.:
Lesen (lezen); sagen (zeggen); die Gemse (de gems).
Scherp klinkt de s, wanneer zij in verbinding met een scherpe medeklinker voorkomt (Wespe, wesp); ook wanneer zij verdubbeld wordt, hetzij in de vorm van ss na een korte of in die van B ,na een lange klinker, b.v.:
Müssen (moeten); das Wasser (het water); aBen (aten); grüBen (groeten).
Ook klinkt de s scherp, wanneer zij aan het eind van een woord als ss of B voorkomt.
St en sp klinken aan het begin van een woord als sjt en sjp. In het midden en aan het einde klinken zij evenals in onze taal.
Sch klinkt altijd als sj.
De z klinkt als ts, dus dezelfde klank, die de c voor e, i en a heeft. Deze klank wordt na een korte klinker ook wel voorgesteld door tz, b.v. putzen (poetsen) en Witz (grap). Men hoort die klank ook in de uitgang tion.
De v klinkt als onze f, b.v.: Der Vater (de vader); der Vetter (de neef).


Klemtoon.
De Duitse woorden, ook al gelijken zij sprekend op de Hollandse, hebben niet altijd de klemtoon op dezelfde lettergreep als deze. Men vergelijke slechts Königin, en koningin; ; ordentlich en ordentelijk; aufmerksam en opmerkzaam; lebendig en levend; lutherisch en luthers.
In het algemeen geldt deze regel, dat de klemtoon gelegd wordt op de wortel, d.i. het hoofdbestanddeel van het woord.
In samengestelde zelfstandige naamwoorden en bijvoeglijke naamwoorden heeft het eerste woord de klemtoon, b.v.: 1 Zahnartz, tandarts; Gartenhaus, tuinhuis. Een uitzondering vormen b.v.: das Jahrhundert, de eeuw; die Viertelstunde, het kwartier; auBerordentlich, buitengewoon; todmüde, doodmoe.
Woorden, die met be, emp, ent, er, ge, ver of zer beginnen, hebben de klemtoon steeds op de lettergreep, die volgt op zulk een partikel.


GRAMMATICA.
W oordschikking.
In het algemeen kan gezegd worden, dat de woordschikking in de Duitse taal maar heel weinig verschilt van die in het Nederlands. Zo nodig zullen wij in de loop van deze lcursus daarop nader terugkomen; veel zal dit echter niet behoeven te geschieden.
Wel echter willen wij hier dadelijk op twee grote verschillen wijzen. In het Nederlands worden namelijk de tweede en derde naamval meestal omschreven met van en aan of voor. Dit gebeurt echter in het Duits nooit. De Duitse taal gebruikt de vormen van genitief en datief, terwijl de datief voor de accusatief geplaatst wordt.
De zin: ,,Ik geef het boek aan den zoon van mijn vriend" moet dus vertaald worden: „Ik geef den zoon mijns vriends het boek of in het Duits: ,,Ich gebe dem Sohne meines Freundes das Buch."
Men lette er echter steeds op, dat het woordje van alleen dan de genitiefvorm aanneemt, wanneer het inderdaad dient ter omschrijving van een tweede naamval. In een zinnetje: „Ik heb een brief van hem ontvangen" is van geen omschrijving van de genitief, zodat vertaald moet worden: „Ich habe einen Brief von ihm empfangen."
Met andere woorden: drukt van een bezit uit, dan gebruikt men in het Duits de tweede naamval.
Hoewel niet direct in verband staande met de woordschikking, moeten hier, alvorens wij tot de eigenlijke grammatica overgaan, twee bijzonderheden gereleveerd worden.
De eerste is, dat alle zelfstandige naamwoorden (Substantiva) en alle woorden, die als zelfstandig naamwoord gebruikt


worden, in het Duits met een hoofdletter geschreven worden. Dus:
das Haus, het huis; ein Blinder, een blinde; das Warum, het waarom; das Sein, het bestaan.
De tweede is, dat voor de tweede persoon van het persoonlijk voornaamwoord in het Duits bijna steeds de zogenaamde beleefdheidsvorm (Höflichkeitsform) gebruikt wordt. Deze luidt: Sie (genitief Ihrer, datief Ihnen, accusatief Sie).
Het daarbij behorende bezittelijk voornaamwoord is Ihr. Deze voornaamwoorden worden ook steeds met een hoofdletter geschreven.
Du (meervoud ihr) en de daarbij behorende bezittelijke ; voornaamwoorden dein en euer worden alleen gebruikt (men noemt dat duzen) in gesprekken tussen bloedverwanten en j zeer intieme vrienden, in het gebed en in de poëzie (zie verder Persoonlijke voornaamwoorden).
Wij kunnen nu overgaan tot de behandeling der grammatica en beginnen met:
§ 1. HET LIDWOORD.
Evenals het Nederlands kent het Duits twee soorten lid- | woorden, n.1. het bepalend lidwoord (der bestimmte Artikel) I en het onbepalend lidwoord (der unbestimmte Artikel). Het bepalend lidwoord heeft in het enkelvoud (Einzahl) afzon- | derlijke vormen voor de drie geslachten (Geschlechter), n.1. j der (manlijk = mannlich), die (vrouwlijk = weiblich) en ! das (onzijdig = sachlich).
In het meervoud (Mehrzahl) hebben wij voor alle geslachten die.
Voor de drie geslachten heeft het onbepalend lidwoord de.1 vormen ein, eine en ein.
De verbuiging (Beugung, Deklination) van het lidwoord,


dat in het Duits behalve der Artikel ook das Geschlechtswort heet, is als volgt (Enkelvoud is behalve Einzahl ook Singular, meervoud behalve Mehrzahl ook Plural).
Bepalend lidwoord.
Singular. Plural.
Mannlich Weiblich Sachlich
der die das die
des der des der
dem der dem den
den die das die
Onbepalend lidwoord.
ein eine ein
eines einer eines
einem einer einem
einen eine ein
Evenals het bepalend lidwoord worden verbogen de voornaamwoorden dieser (deze), jener (die), jeder (ieder), soldier (zulk), mancher (menig), welcher (welk). Bijv.:
Dieser, diese, dieses.
dieses, dieser, dieses enz.
Evenals het onbepalend lidwoord worden verbogen:
kein (geen), mein (mijn), dein (jouw), sein (zijn), ihr (haar), unser (onze), euer (jullie), ihr (hun, haar) en Ihr (uw, Singular en Plural).
In het meervoud worden al deze woorden en ook einige (enige), viele (vele), alle (alle), mehrere (verscheidene) en verschiedene (verschillende) verbogen als die (Plural), bijv.: deine, deiner, deinen, deine.
Kramera Kleine Kursus, Duits 9


Wij mogen hier wel even opmerken, dat de datief en de accusatief van het bepalend lidwoord dikwijls met een voorzetsel (Praposition) samengetrokken worden. De voornaamste verbindingen zijn: axn (an dem), beim, im, vom, zum, zur (zu der) en ans (an das), aufs, durchs, fürs, ins, ums, vors.
Gebruik van het lidwoord (Gebrauch des Artikels).
Over het algemeen is het gebruik van het lidwoord in het Duits hetzelfde als in het Nederlands. Toch zijn er wel enkele verschillen.
Zo wordt bijv. het bepalend lidwoord in het Duits gebruikt:
1. Voor eigennamen van personen. Bijv.:
Der Fritz ist ein guter Schüler. Frits is een goede leerling. Die Kraniche des Ibykus. De kraanvogels van Ibycus. Der Giftbecher des Sokrates. De giftbeker van Sokrates. Die Kinder der Medea. De kinderen van Medea.
Kain erschlug den Abel. Kain doodde Abel.
2. Voor enkele namen van landen. Bijv.: die Schweiz (Zwitserland), die Türkei (Turkije), die Ukrane (Ukraine) en enige andere.
3. Voor namen van sterrebeelden:
Die Ringe des Saturns. De ringen van Saturnus.
4. Voor de namen van maanden en dagen.
Der August ist der warmste Augustus is de warmste
Monat des Jahres. maand van het jaar.
Der Sonntag ist der Tag des Zondag is de dag des Heren. Herrn.
(In verbinding met de woorden Anfang, Mitte en Ende blijft echter het lidwoord weg).
Am Ende Dezember sind die In het einde van December |)
Tage am kürzesten. zijn de dagen het kortst.


5. Voor namen van lichaamsdelen, waar wij het bezittelijk voornaamwoord gebruiken.
Er hat sich den FuB ver- Hij heeft zijn voet verstuikt, staucht.
6. Voor abstracte zelfstandige naamwoorden en stofnamen, om een genitief of datief aan te wijzen. Wij gebruiken dan een voorzetsel.
Tranen der Verzweiflung. Ein Gott des Trostes.
Sich der Gefahr aussetzen. Ich ziehe Wein dem Biere vor.
Tranen van vertwijfeling. Een God van troost.
Zich aan gevaar blootstellen. Ik geef de voorkeur aan wijn boven bier.
7. In een aantal uitdrukkingen, die men voornamelijk door het gebruik moet leren kennen. Wij laten er hier enkele volgen,
lm Gegenteil.
Im Ernst.
Aufs neue.
Auf dem Wege sein. In den Stand setzen. Vom Hörensagen. Am Sonntag.
Zum Besuch.
Einen zum Kaiser wahlen. Vom Stapel laufen. Ans Land gehen. Zum Schweigen bringen.
In tegendeel.
In ernst.
Opnieuw.
Op weg zijn.
In staat stellen. Van horen zeggen. Op Zondag.
Op bezoek.
Iemand tot keizer kiezen. Van stapel lopen. Aan land gaan. Tot zwijgen brengen.
Ook zijn er gevallen, waarin het Duits het lidwoord weglaat, waar wij het gebruiken. De voornaamste zijn:
1. Na het woord Herr, wanneer men iemand toespreekt en een titel volgt.
Herr Graf! Mijnheer de graaf!
Herr Anwalt! Mijnheer de advocaat!


2. Voor het woordje ein, wanneer het een onbepaalde betekenis heeft en tegenover het woord ander staat.
Ein Wort gab das andre. Het ene woord lokte het
andere uit.
3. Voor de namen van windstreken, wanneer zij een richting aangeven:
Die Störche ziehen im Herbst De ooievaars trekken in het nach Süden. najaar naar het Zuiden.
4. In een aantal uitdrukkingen als:
In zarter Weise. Op een kiese manier.
In ernstem Tone. Op een ernstige toon.
Zu Herzen nehmen. Ter harte nemen,
Gegen Abend. Tegen de avond.
In gröBter Eile. In de grootste haast.
Zu Kopfe steigen. Naar het hoofd stijgen,
Gut zu FuB sein. Goed ter been zijn.
Bei Ausbruch des Krieges. Bij het uitbreken van de
oorlog.
Het onbepalend lidwoord staat, in tegenstelling met het Nederlands, in het Duits in uitdrukkingen als:
Das Amt eines Bürgermeisters. Het ambt van burgemeester. Die Würde eines Prasidenten. De waardigheid van president. Sich eines bessern besinnen. Iets beters bedenken.
Einen bessern Mann gibt es Beter man bestaat niet.
nicht.
Omgekeerd gebruikt het Duits het onbepalend lidwoord niet in uitdrukkingen als:
Aus gutem Herzen. Uit een goed hart.
Mit fröhlicher Miene. Met een vrolijk gezicht.
Nach langem Leiden. Na een lang lijden.
Mit reinem Gewissen. Met een zuiver geweten.


Einkaufe machen.
Wanneer wij iets willen kopen (kaufen), gaan wij gewoonlijk een winkel (Laden, Kaufhaus, Warenhaus) binnen. Wij willen nu nagaan, hoe de verschillende winkels heten en wat wij er alzo kunnen krijgen.
In de eerste plaats hebben wij de Backerei (bakkerij), waar wij Schwarzbrot (roggebrood) en WeiBbrot (wittebrood) kunnen krijgen (haben).
In een Konditorei (onze confiserie en patisserie) kunnen wij Zuckergeback (suikerwaren), Torten (taarten) en anderes Backwerk (gebak) kopen.
In een Spezerei- und Kolonialwarenhandlung (ongeveer onze kruidenierswinkel) kaufen wir Kaffee, Tee, Zucker (suiker), Reis (rijst), verder Seife (zeep), marinier te Heringe (gemarineerde haring), Zündhölzer (lucifers) en andere Verbrauchsartikel (verbruiksartikelen).
Ein Grünhandel (groentenwinkel) verkauft frische Gemüse (verse groenten), Kartoffeln (aardappelen), Obst (vruchten) enz.
In een Delikatessengeschaft (delicatessenwinkel) kaufen wir Fleisch- und Wurstwaren, Kaviar, eingemachte Früchte, Gemüse in Blechbüchsen (blik) und andere Delikatessen.
Hasen (hazen), Kaninchen (konijntjes), Ganse (ganzen), Enten (eenden) en Hühner (kippen) sind in einer Wild- und Geflügelhandlung zu haben.
Eine Metzgerei oder Schlachterei (slagerij) liefert uns (levert ons) Ochsenfleisch, Kalbfleisch, Schweinefleisch und Hammelfleisch (schapenvlees).
In een Milch- und Buttergeschaft können wir Milch, Butter, Kase und Eier kaufen.
Frische Fische (verse vis), Krebse (kreeften) und Austern (oesters) sind in einer Fischhandlung zu haben.
In einem Konfektionsgeschaft sind Modeartikel vorratig und Mantel, Anzüge (kostuums, pakken) zu haben.


Das Manufakturgeschaft liefert Kleiderstoffe, Hemden, Kragen, Manschetten, Halsbinden (dassen), Unterzeug (onderkleren) enz.
Ein Putzgeschaft liefert Damenhüte, Schleier (sluiers), seidene Bander (linten) und so weiter.
In einem Schuh- und Stiefelgeschaft finden wir Schuhe, Stiefel (laarzen), Pantoffeln enz.
Eine Pelzwarenhandlung, auch Kürschnergeschaft genannt, liefert alle Arten Pelzwerk (bont).
In einem Goldwarengeschaft kaufen wir goldene oder silberne Ringe, Broschen, Armbander, Ohrringe, Halsketten, Uhren, Uhrketten und Edelsteine.
Ein Zigarrenladen hat Zigarren, Zigaretten, Tabake und Zigarrentaschen kauflich (te koop).
In einem Schreibwarengeschaft können wir alles haben, was man beim Schreiben braucht' (nodig heeft): Papier, Briefumschlage (enveloppes), Federn (pennen), Füllfedern (vulpenhouders), Bleistifte (potloden), Tinte (inkt), Postkarten mit Ansichten u.s.w.
Für den Bezug (het kopen) von neuen Büchern, Zeitschriften, Kupferstichen u.s.w. haben wir die Sortimentsbuchhandlung, in der Regel kurz Buchhandlung genannt.
Das Eisenwarengeschaft führt (heeft) Gegenstande (voorwerpen) aus Eisen, Stahl und Messing, sowie (evenals) Werkzeuge für Handwerker.
Der Spielwarenladen ist vollgepropft mit tausenderlei Spielzeugen für Kinder.
Die Möbelhandlung halt alle Arten Möbel, wie Tische (tafels), Stühle, Sofas, Büfetts, Schranke (kasten), Betten, Bücherbretter u.s.w. zum Verkauf.
In einer Optikhandlung verkauft man Mikroskope, Lupen, Thermometer, Barometer, Feldstecher (verrekijkers), Brillen u.s.w.


Eine Drogenhandlung oder Drogerie führt Drogen (drogerijen), Spezereien und fertige Heilmittel (patentgeneesmiddelen).
Nu wij hebben gezien, welke winkels wij kunnen binnengaan en wat wij er kunnen kopen, willen wij enige uitdrukkingen geven, die bij het kopen gebruikt kunnen worden.
Bent u een winkel binnengegaan, dan zal men u na de gewone begroeting vragen:
Womit kann ich dienen? of Was ware Ihnen gefallig? of Sie wünschen? of Was darf es sein?
Het antwoord kan dan luiden:
Könnte ich ihre Ansichtspostkarten einmal ansehen?
Führen Sie photographische Ansichten von Berlin und Umgebung?
Ein Paar Handschuhe, bitte.
Darf ich bitten mir einige solide Lederkoffer zu zeigen?
Was kostet der groBe Reisekoffer im Schaufenster da?
Wie ich im Anzeigenteil der Zeitung gelesen habe, verkaufen Sie Oberhemden zu 7.50 Mark. Könnte ich mir diese einmal ansehen?
Wanneer men u enige artikelen heeft laten zien, kunt gij zeggen:
Diese Farbe gefallt mir nicht sonderlich. Wollen Sie mirT bitte, andere zeigen?
Ich möchte eine noch hellere Farbe haben; führen Sie diese auch?
Diese scheinen mir etwas zu eng, etwas zu weit; darf ich einen Handschuh anprobieren?
Wilt u naar de prijs vragen, dan kunt u zeggen?
Was kostet dieses Paar? of Wieviel macht ein solches Paar? of Wie teuer kommt jenes? of Wie berechnen Sie dieses Paar?


Und wenn ich sechs Paar davon nehme, wie stellt sich '] dann der Preis? Da geben Sie doch Rabatt?
Das kommt mir etwas hoch vor.
Das ist aber wirklich teuer. So viel kann ich nicht anlegen.
Wo kann ich zahlen?
Ich muB Sie bitten mir diesen Hundertmarkschein zu wechseln, ich habe es gerade nicht kleiner.
§ 2. HET ZELFSTANDIG NAAMWOORD.
(Das Substantiv oder Hauptwort)
Het geslacht. Het is- van het allergrootste belang het geslacht van een zelfstandig naamwoord te kennen, niet alleen omdat men dat weten moet voor de verbuiging, maar ook omdat daarvan de meervoudsvorming afhangt. Kennen wij het geslacht van een woord niet, dan kunnen wij ook het meervoud niet vormen. Het spreekt vanzelf, dat het woordenboek hierbij dikwijls zijn diensten zal moeten bewijzen, maar toch zijn wel enige regels te geven, die ons een heel eind op de goede weg helpen.
Ten eerste kan in het algemeen gezegd worden, dat bij levende wezens het geslacht van het woord met het natuurlijk geslacht overeenkomt, dus:
der Mann, die Frau, der Stier, die Kuh, der Bar, die Barin (de man, de vrouw, de stier, de koe, de beer, de berin).
Hierbij valt echter op te merken, dat alle verkleinwoorden onzijdig zijn, b.v.: das Mannchen (het mannetje), das Fraulein (het meisje), das Schwesterlein (het zusje), das Prinzchen (het prinsje).
Onzijdig zijn verder meestal de namen van jongen van dieren, bijv.: das Ferkel (de big), das Lamm (het lam), das Kalb (het kalf).
Men lette er verder op, dat steeds manlijk zijn:
der Kunde. de klant.


der Kamerad. de kameraad.
der Liebling. de lieveling (en alle andere
persoonsnamen op ling). der Störenfried. de spelbreker.
der Wildsang. de wildzang, en dergelijke
woorden.
Bijvoorbeeld:
Meine Schwester ist der Liebling meines Vaters. Mijn zuster is de lieveling van mijn vader.
Die Marie ist ein rechter Springinsfeld. Marie is een echte spring-in-het-veld.
Vrouwlijk zijn, ook al worden er mannen mee bedoeld, steeds:
die Person. de persoon.
die Memme. de lafaard.
die Wache. de wacht.
die Waise. de wees.
die Geisel. de gijzelaar.
Grammaticaal geslacht.
Manlijk zijn de namen van:
1. Winden: der Taifun (de taifoen, de typhoon), der Mistral (de mistral), der Zephyr (de zephier), maar die Brise (de bries).
2. Jaargetijden, maanden en dagen: der Winter (de winter), der Herbst (de herfst), der Sommer (de zomer), der Lenz (de lente), der Marz (Maart), der Oktober (October), der Mittwoch (Woensdag), der Freitag (Vrijdag).
3. Zoogdieren: der Wolf (de wolf), der Hase (de haas), der Hund (de hond). Vrouwlijk zijn echter: die Giraffe (de giraffe), die Hyane (de hyena), die Maus (de muis) en die Ratte (de rat). Onzijdig zijn: das Dromedar (de dromedaris), das Kamel (de kameel), das Lama (de lama), das Rhinozeros (de rhinoceros).


4. Grote vogels: der Geier (de gier), der Kranich (de kraanvogel), der Storch (de ooievaar), der StrauB (de struisvogel).
5. Vissen: der Hecht (de snoek), der Salm (de zalm), der Stör (de steur), maar die Lampreie (de lamprei) en die Butte (de bot).
6. Bergen: der Ural (de Oeral), der Harz (de Harz), der Vesuv (de Vesuvius).
7. Veld- en tuinvruchten: der Hafer (de haver), der Roggen (de rogge), der Weizen (de tarwe), der Kohl (de kool), , der Spargel (de asperge), der Spinat (de spinazie). Maar: die Distel (de distel), die Gerste (de gerst) en die Kartoffel I (de aardappel).
8. Buitenlandse producten: der Ingwer (de gember), der Kaffee (de koffie), der Pfeffer (de peper), der Tee (de thee), der Zimt (de kaneel), der Tabak (de tabak). Maar die Sukkade (de sucade).
9. Minerale producten (uitgezonderd metalen): Der Diamant (de diamant), der Schmaragd (de smaragd), der Schwefel (de zwavel), der Ton (de klei, het leem). Maar die Kreide (het krijt).
10. De meeste stammen van werkwoorden: der Anfang, (het begin), der Antrag (het voorstel, aanbod), der Aufstrich (de verf), der Beginn (het begin), der Begriff (het begrip), der Besitz (het bezit), der Betrag (het bedrag), deri Beweis (het bewijs), der EntschluB (het besluit), der Ent- ■| wurf (het ontwerp), der Gesang (het gezang), der Gewinn : (de winst), der Lauf (de loop), der Mord (de moord), deri s Sturz (de val), der Trab (de draf). Maar die Ein- und Ausfuhr (de in- en uitvoer) en das SchloB (het slot).
11. De woorden op m, ig, ich, ing, ling en ring: der Darm ; (de darm), der Helm (de helm), der Halm (de halm), deri Turm (de toren), der Essig (de azijn), der Kafig (de kooi), i der Fittich (de vlerk, de vleugel), der Teppich (het tapijt), i der Schilling (de schelling), der Frühling (de lente), derfL Wegerich (de weegbree).


Vrouwlijk zijn de namen van:
1. Woudbomen en de meeste tuin- en potbloemen: die Buche (de beuk), die Eiche (de eik), die Kiefer (de pijnboom), die Pappel (de populier), die Tulpe (de tulp), die Rose (de roos), die Nelke (de anjelier). Maar der Ahorn (de ahorn), der Flieder (de sering), der Holunder (de vlier).
2. Cijfers: Die Eins (de een), die Acht (de acht).
3. Schepen en luchtschepen met dien verstande, dat, wanneer het schip de naam van een manlijk persoon voert, ook het manlijk geslacht gebruikt wordt. Bijv. der en die Zeppelin.
4. De woorden op e: die Hitze (de hitte), die Höhe (de hoogte), die Lange (de lengte), die StraBe (de straat), die Stunde (het uur), die Welle (de golf), die Rede (de rede), die Schlange (de slang), die Gabe (de gift). Het spreekt vanzelf dat manlijke persoonsnamen als der Bote (de bode) en onzijdige collectiva, beginnende met ge (zie bij onzijdig) uitgezonderd zijn.
5. De meeste afgeleide woorden op t, de, ei, ung, in, heit, keit, schaft: die Ankunft (de aankomst), die Gestalt (de gestalte, de vorm), die Last (de last), die Schlacht (de slag), die Bürste (de borstel), die Würde (de waardigheid), die Geschichte (de geschiedenis, het verhaal), die Biüte (de bloei, de bloesem), die Brennerei (de branderij), die Eselei (de domheid), die Gleichung (de vergelijking), die Warnung (de waarschuwing), die Einheit (de eenheid), die Einsamkeit (de eenzaamheid), die Löwin (de leeuwin), die Knechtschaft (de knechtschap), die Eigenschaft (de eigenschap).
Onzijdig zijn de namen van:
1. Landen en steden, uitgezonderd enkele, die altijd het lidwoord bij zich hebben (zie blz. 18): das groBe RuBland (het grote Rusland), das lebendige London (het drukke Londen).
2. Metalen: das Eisen (het ijzer), das Blei (het lood), das


Kupfer (het koper), das Zinn (het tin). Maar der Stahl (het staal) en die Bronze (het brons).
3. Letters en noten. Das A (de A), das hohe C (de hoge C).
4. Zelfstandig gebruikte woorden in abstracte betekenis: das Schone (het mooie), das Wahre (het ware), das Einmaleins (de tafel van vermenigvuldiging), das ewige Aber (het eeuwige maar).
5. De afgeleide woorden op tum, sal, sel en icht: das Heiligtum (het heiligdom), das Wachstum (de wasdom), das Ratsel (het raadsel), das Schicksal (het noodlot), das Dickicht (het struikgewas). Maar der Irrtum (de dwaling), der Reichtum (de rijkdom), der Drangsal (de kwelling), die Mühsal (de moeite, kommer), die Trübsal (de droefheid, tegenspoed), die Wirrsal (de chaos). Woorden als der Wechsel (de wissel) en die Deichsel (de disselboom) zijn slechts schijnbare uitzonderingen, daar het geen afgeleide woorden zijn.
6. De meeste afgeleide woorden op nis: das Vermachtnis (het testament), das Zeugnis (de getuigenis), das Gefangnis (de gevangenis). Er bestaan echter ook een aantal vrouwelijke woorden op nis, die men uit de praktijk moet leren kennen. De voornaamste zijn: die Finsternis (de duisternis), die Kenntnis (de kennis) en die Wildnis (de wildernis).
flf
7. De woorden met het voorvoegsel ge: das Gemalde (de l„ schilderij), das Geschick (het noodlot), das Gebüsch (de ! struiken), das Gefilde (de velden, akkers). Maar der Ge- j schmack (de smaak), die Gefahr (het gevaar), die Geduld I, (het geduld), die Gestalt (de gestalte, Vorm), die Gewalt ^ (het geweld). Woorden als der Gebrauch (het gebruik), der jj Gehorsam, der GenuB zijn slechts schijnbare uitzonderingen,, daar ge hier geen voorvoegsel is.
w
Er zijn een aantal woorden, die bij een verschillend geslacht een verschillende betekenis hebben. De voornaamste : :c laten wij hier volgen. ji.


der Alp nachtmerrie
der Band deel van een boek
der Bauer boer
der Erbe erfgenaam
der Flur vloer, vestibule
der Gefahrte kameraad
der Gehalt gehalte
die Gift gave
der Haft haak, gesp
der Harz de Harz
der Heide heiden
der Hut hoed
der Kiefer kinnebak
der Kunde klant
der Leiter leider, geleider
der Mangel gebrek, fout
das Mark merg
der Mast mast
der Reis rijst
der Schenke waard
der Schild schild (wapen)
der See meer
der Sprosse nakomeling
das Steuer roer
der Tau dauw
der Tor dwaas
die Wehr verdediging
die Alp bergweide
das Band band
das Bauer vogelkooi
das Erbe erfdeel
die Flur weide, veld das Gefahrte voertuig, wagen
das Gehalt salaris
das Gift gif, vergift
die Haft gevangenschap
das Harz de hars
die Heide heide
die Hut hoede
die Kiefer pijnboom
die Kunde bericht
die Leiter ladder, trap
die Mangel mangel
die Mark grens, mark
die Mast het mesten
das Reis loot, twijg
die Schenke de kroeg
das Schild uithangbord, naamplaat
die See zee, golf
die Sprosse sport (van ladder)
die Steuer belasting
das Tau touw
das Tor poort, deur
das Wehr waterkering
Tracht nu de geslachten na te gaan van de volgende woorden.
Lauf (loop), StoB (stoot), Sprung (sprong), Besuch (bezoek), Befehl (bevel), Erfolg (succes, resultaat), GenuB (genot), Gewinn (winst), Frühling (lente), Kater (kater),


Pferd (paard), Leopard (luipaard), Esel (ezel), Adler (adelaar), Kabeljau (kabeljauw), Stromboli (Stromboli), Primel (primula), Tanne (den), Holunder (vlier), Karpfen (karper), Guano (guano), Wohnung (woning), Wahrheit (waarheid), Gefalligkeit (attentie), Freundschaft (vriendschap), Tasse (kop), Vase (vaas), Urne (urn), Karte (kaart), Weide (wilg), Welle (golf), Hölle (hel), Traube (druif), Heuchelei (huichelarij), Gebirge (gebergte), Silber (zilver), Gebaude (gebouw), Fuchs (vos).
VERBUIGING.
(Deklination, Beugung).
De verbuiging en de meervoudsvorming der zelfstandige naamwoorden leveren veel moeilijkheden op, te meer daar de Duitsers zeer sterk aan de regels vasthouden en geen compromis dulden. Vandaar, dat men de regels zeer nauwkeurig leren en zich de uitzonderingen goed in het hoofd prenten moet. Het is absoluut noodzakelijk de reeksen woorden, die hier volgen, nauwkeurig uit het hoofd te leren.
Voor de verbuiging gelden de volgende regels:
Voor zover zij niet reeds op een n eindigen, krijgen alle zelfstandige naamwoorden in de datief meervoud een n.
De vrouwlijke zelfstandige naamwoorden blijven in het enkelvoud onveranderd, dus:
Die Mutter de moeder
der Mutter der moeder
der Mutter aan de moeder
die Mutter de moeder
De meeste manlijke en alle onzijdige zelfstandige naam¬
woorden krijgen in de genitief enkelvoud een s of es, al naar
gelang de welluidendheid dat eist (het spreekt vanzelf, dat
woorden op een sisklank steeds es krijgen, daar anders de s:


niet gehoord zou worden), terwijl de meeste éénlettergrepige woorden in de datief een e aannemen. Wij krijgen dus: der Mann de man das Buch het boek
desMann(e)s des mans des Buch(e)s des boeks dem Mann(e) aan de man dem Buch(e) aan het boek den Mann de man das Buch het boek
Deze verbuiging noemt men de starke Deklination.
In tegenstelling daarmede heeft men de zogenaamde schwache Deklination, die in alle naamvallen enkel- en meervoud en aanneemt of n, indien het woord reeds op een e eindigt.
Tot deze declinatie behoren alleen manlijke zelfstandige naamwoorden, en wel:
1. manlijke persoons- en dierennamen, die op een e eindigen. (Bijv. Bote, Knabe, Bube, Franzose, Affe, Hase, Löwe).
2. De meeste vreemde manlijke persoonsnamen, zoals Patiënt (patiënt), Fabrikant, Soldat, Student, Photograph enz.
Daarentegen volgen General, Offizier, Passagier, Prinzipal, Notar, Direktor en Major de starke Deklination.
3. Een aantal manliike woorden die hier vnlopn
Ahn voorvader Steinmetz metselaar
Bauer boer Tor dwaas
Christ Christen Vorfahr voorvader
Fürst vorst Bayer Beier
Geck fat Bulgar Boelgaar
Graf graaf Kaffer Kaffer
Held held Kosak Kozak
Herr1) heer Pommer Pommeraan
Hirt herder Tatar Tataar
Mensch mens Ungar Hongaar
Mohr moor, neger Bar beer
Narr dwaas Elefant olifant
x) Herr heeft in het enkelvoud Herrn, en het meervoud Herren.


Prinz prins Fink vink
Spatz mus Ochs os
N.B. Wij moeten hier nog even de aandacht vestigen op de verbuiging van het woord Herz: das Herz, des Herzens, dem Herzen, das Herz.
De woorden der Buchstabe (letter), der Friede (vrede), der Funke (vonk), der Gedanke (gedachte), der Glaube (geloof), der Haufe (hoop, menigte), der Name (naam), der Wille (wil) vormen hun genitief door toevoeging van ns: dus des Glaubens, des Friedens enz.
Genitief van eigennamen. De meeste eigennamen krijgen in de tweede naamval een s zonder afkappingsteken. Bijv.: Wilhelms Buch. Willem's boek.
Die ZuflüBe des Rheins. De zijrivieren van de Rijn.
Hollands Kolonialpolitik. De koloniale politiek van
Holland.
Persoonsnamen op een sisklank en dikwijls vrouwlijke persoonsnamen op een e krijgen in de genitief ens.
Fritzens Bleistift, Frits' potlood.
Mariens Kleid. De japon van Marie.
De genitief van aardrijkskundige namen wordt meestal met von omschreven.
Der König von England ist auch Kaiser von Indien. De koning van Engeland is ook keizer van Indië.
Verbuig nu eens in het enkelvoud:
der Löwe, das Herz, die Stadt, das Haus, der Fuchs, das Fraulein, der Gedanke, der Franzose, das Fleisch, die Kraft.
MEERVOUDSVORMING.
( Mehrzahlbildung )
De meervoudsvorming geschiedt in het Duits op zeer verschillende wijze.


Als hoofdregels gelden:
1. Vrouwlijke zelfstandige naamwoorden krijgen meestal en of n.
2. Onzijdige zelfstandige naamwoorden krijgen meestal e.
3. Manlijke zelfstandige naamwoorden krijgen meestal e en Umlaut.
die Uhr die Uhren het horloge
das Jahr die Jahre het jaar
der StoB die StöBe de stoot
Vrouwlijke woorden.
Hoofdregel: en of n, wanneer het woord reeds op een e eindigt: die Krise, die Krisen, de crisis.
Uitzonderingen:
1. De woorden Mutter en Tochter blijven onveranderd, maar krijgen een Umlaut, dus Mütter en Töchter.
2. De volgende woorden krijgen een e met Umlaut,
die Angst die Angste de angst
die Ausflucht die Ausflüchte de uitvlucht
die Auskunft die Auskünfte de inlichting
die Axt die Axte de bijl
die Bank die Banke de bank
die Braut die Braute de bruid
die Brust die Brüste de borst
die Faust die Fauste de vuist
die Frucht die Früchte de vrucht
die Gans die Ganse de gans
die Gruft die Grüfte de groeve
die Hand die Hande de hand
die Haut die Haute de huid
die Kluft die Klüfte de kloof
die Kraft die Krafte de kracht
die Kuh die Kühe de koe
die Kunst die Künste de kunst
Kramers Kleine Kursus, Duits
3


die Laus die Lause de luis
die Luft die Lüfte de lucht
die Lust die Lüste de lust
die Macht die Machte de macht
die Magd die Magde het meisje
die Maus die Mause de muis
die Nacht die Nachte de nacht
die Naht die Nahte de naad
die Not die Nöte de nood
die NuB die NüBe de noot
die Sau die Saue de zeug
die Schlucht die Schlüchte de afgrond
die Schnur die Schnüre de snoer of schoondochter
die Stadt die Stadte de stad
die Wand die Wande de muur, wand
die Wurst die Würste de worst
N.B. De woorden op in verdubbelen in het meervoud de eindletter:
die Königin
die Königinnen
Onzijdige woorden.
Hoofdregel: toevoeging van e. Das Haar, die Haare. (Let er op, dat de dubbele aa in het meervoud blijft.)
Uitzonderingen:
Onveranderd blijven de woorden op e, el, en, er en alle verkleinwoorden op chen en lein. Bijv.:
das Gebirge das Mittel das Almosen das Messer das Knablein das Hauschen
die Gebirge die Mittel
die Almosen die Messer
die Knablein
die Hauschen
het gebergte het middel de aalmoes het mes het knaapje het huisje


Er en Umlaut krijgen:
1. Alle woorden, die op tum eindigen (ook de manlijke der Irrtum, der Reichtum). Bijv.
das Altertum die Altertümer de ouderdom, oudheid der Reichtum die Reichtümer de rijkdom
2. De woorden:
das Gehalt die Gehalter het traktement
das Gemach die Gemacher het vertrek (kamer)
das Gemut die Gemüter het gemoed
das Gesicht die Gesichter het gelaat
das Geschlecht die Geschlechter het geslacht
das Gespenst die Gespenster het spook
das Gewand die Gewander het gewaad
das Denkmal die Denkmaler het gedenkteken
3. Een vijftigtal eenlettergrepige woorden:
das Aas die Aser het aas
das Amt die Amter de betrekking
das Bad die Bader het bad
das Band die Bander het band, lint
das Bild die Bilder het beeld, portret,
schilderij
das Blatt die Blatter het blad
das Brett die Bretter de plank
das Buch die Bücher het boek
das Dach die Dacher het dak
das Dorf die Dörfer het dorp
das Ei die Eier het ei
das Fach die Facher het vak
das FaB die FaBer het vat
das Feld die Felder het veld
das Geld die Gelder het geld
das Glas die Glaser het glas


das Glied die Glieder het lid
das Grab die Graber het graf
das Gras die Graser het gras
das Gut die Güter het goed
das Haupt die Haupter het hoofd
das Holz die Hölzer het hout
das Horn die Hörner de hoorn
das Huhn die Hühner het hoen, de kip
das Kalb die Kalber het kalf
das Kind die Kinder het kind
das Kleid die Kleider het kleed
das Korn die Körner de korrel
das Kraut die Krauter het kruid
das Lamm die Lammer het lam
das Land die Lander het land
das Licht die Lichter de kaars
das Lid die Lider het ooglid
das Lied die Lieder het lied
das Loch die Löcher het gat
das Mahl die Mahler het maal
das Maul die Mauler de muil
das Nest die Nester het nest
das Pfand die Pfander het pand
da& Rad die Rader het rad
das Reis die Reiser de twijg, loot
das Rind die Rinder het rund
das SchloB die SchlöBer het kasteel, slot,
paleis
das Schwert die Schwerter het zwaard
das Tal die Taler het dal
das Tuch die Tücher de doek
das Volk die Völker het volk
das Weib die Weiber de vrouw
das Wort die Wörter het woord


en of n hebben zes woorden:
das Auge die Augen het oog
das Bett die Betten het bed
das Ende die Enden het einde
das Hemd die Hemden het hemd
das Herz die Herzen het hart
das Ohr die Ohren het oor
Manlijke woorden.
Hoofdregel: e met een Umlaut. Bijv.:
der Baum die Baume de boom
Uitzonderingen:
Onveranderd blijven de woorden op el, en en er, bijv.
der Hobel die Hobel de schaaf
der Haufen die Haufen de hoop, stapel
der Bader die Bader de barbier
Alleen een Umlaut krijgen:
der Apfel die Apfel de appel
der Hammei die Hammei de hamel
der Handel die Handel de handel
der Mangel die Mangel het gebrek
der Mantel die Mantel de mantel
der Nagel die Nagel de spijker
der Sattel die Sattel het zadel
der Schnabel die Schnabel de snavel
der Vogel die Vögel de vogel
der Faden die Faden de draad
der Garten die Garten de tuin
der Graben die Graben de sloot, gracht
der Hafen die Hafen de haven
der Laden die Laden de winkel
der Ofen die Öfen de kachel


der Schaden der Acker der Bruder der Hammer der Schwager der Vater
die Schaden die Acker die Brüder die Hammer die Schwager die Vater
de schade de akker de broer de hamer de zwager de vader
Alleen e (dus zonder Umlaut) krijgen (en nu volgt een versje, wat altijd makkelijker leert):
Abend, Arm, Aar Aal, Laut und Star AmboB, Ort, Beruf Brautigam und Huf Eidam, Halm, Dachs Hund, Luchs und Lachs Leichnam, Forst, Besuch Monat, Mord, Versuch Punkt, Stoff und Grad Tag, Verlust und Pfad Unhold, Schuft, Dolch Pfot, Schuh, Molch Trunkenbold und Strolch Salm und ErlaB.
De vertaling der woorden luidt:
Avond, arm, aar, aal, klank, spreeuw, aambeeld, plaats, beroep, bruidegom, hoef, schoonzoon, halm, das (dier), hond, lynx, zalm, lijk, woud, bezoek, maand, moord, poging, punt, stof, graad, dag, verlies, pad, boze geest, schoft, dolk, poot, schoen, salamander, dronkaard, landloper, zalm, decreet.
er en Umlaut krijgen:
der Bösewicht die Bösewichter de booswicht der Geist die Geister de geest
der Gott die Götter de god


der Hundsfott die Hundsfötter de hondsvot
der Leib die Leiber het lichaam
der Mann die Manner de man
der Rand die Rander de rand
der Strauch die Straucher de struik
der Wald die Walder het bos
der Wurm die Würmer de worm
N.B. In de meeste samenstellingen met Mann wordt Mann in het meervoud Leute (Kaufmann, Kaufleute).
en of n krijgen:
Alle woorden, die tot de schwache Deklination behoren
(zie blz. 31), benevens:
der Gevatter die Gevattern de peet, peetoom
der Greif die Greifen de griffioen
der Lorbeer die Lorbeeren de laurierboom
der Mast die Masten de mast
der Muskei die Muskeln de spier
der Nachbar die Nachbarn de buurman
der Nerv die Nerven de zenuw
der Pfau die Pfauen de pauw
der Psalm die Psalmen de psalm
der Schmerz die Schmerzen de pijn, smart
der See die See(e)n het meer
der Spor die Sporen het spoor
der Staat die Staaten de staat
der Stachel die Stacheln de angel, stekel
der Strahl die Strahlen de straal
der Thron die Thronen de troon
der Untertan die Untertanen de onderdaan
der Vetter die Vettern de neef
der Zins die Zinsen de rente
Bij bepalingen van maat en getal blijft het zelfstandig


naamwoord na een telwoord meestal onveranderd. De vrouwlijke substantieven op e nemen echter een n aan.
Een aardige oefening zal het zijn, om de woorden met verschillend geslacht, welke men op pag. 29 vindt, in het meervoud over te brengen. Men doe dit dan ook!
Wij laten nu eerst de vervoeging (Abwandlung, Konjugation) van de onvoltooid tegenwoordige tijd van haben en sein volgen. (In de vragende vorm is de volgorde omgekeerd).
Ich habe ik heb Ich bin ik ben
du hast jij hebt du bist jij bent
er, sie, es hat hij, zij, het er, sie, es ist hij, zij, het is
Onder de verzamelnaam Bestimmwörter vat men samen de bijvoeglijk gebruikte voornaamwoorden en telwoorden, benevens de beide lidwoorden. Zij zijn in vier groepen te verdelen:
1. Die, welke verbogen worden als het bepalend lidwoord: dieser, jener, welcher, solcher, mancher, jeder.
2. Die, welke verbogen worden als het onbepalend lidwoord: kein, mein, dein enz. (zie ook pag. 17).
3. Die, welke niet verbogen worden, als: zwei, drei, vier,
Zwei Dutzend Eier.
Drei Buch (Reis) Papier. Vier Pfund Zucker.
Fünf Ellen breit.
Twee dozijn eieren.
Drie boek (riem) papier. Vier pond suiker.
Vijf el breed.
heeft
wir haben wij hebben wir sind wij zijn
ihr habt u hebt ihr seid u zijt
sie (Sie) haben zij hebben sie (Sie) sind zij zijn
BEPALENDE WOORDEN ( Bestimmwörter )


etwas (iets), genug (genoeg), nichts (niets), mehr (meer), allerlei (allerlei) enz.
4. Woorden als: viel (veel), wenig (weinig), samtlich (gezamenlijk), erstere (eerste), letztere (laatste), folgende (volgende), vorige (vorige), einige (enige), ettliche (ettelijke), mehrere (verschillende) enz.
Der menschliche Körper.
Der menschliche Körper (het menselijk lichaam, waarop wij later terugkomen) hat ein Haupt, einen Rumpf, zwei Arme, zwei Hande (die rechte und die linke Hand) und zwei Beine. Das Haupt hat zwei Teile: das Gesicht (Antlitz) und den Scheitel. Ich habe eine Stirn, zwei Augen, eine Nase, einen Mund mit zwei Lippen, ein Kinn, zwei Backen, zwei Schlafen, zwei Ohre. Die Arme haben mehrere Teile: die Schulter, den Ellbogen, einen Puls und die Hand mit den fünf Fingern, welche sind: der Daumen, der Zeigefinger, der Mittelfinger, der Ringfinger und der kleine Finger. Die Beine haben als Hauptteile die Kniee und die FüBe mit den fünf Zehen.
Vertaal nu eens:
Wij hebben een hoofd, twee armen, twee handen en twee benen. Het hoofd heeft twee gedeelten, welke zijn het aangezicht en de schedel. Het menselijk lichaam heeft een voorhoofd, twee ogen (het rechteroog en het linkeroog), een neus. De mond heeft als voornaamste delen de lippen en de tanden (der Zahn). Wij hebben twee schouders, twee ellebogen en twee polsen. De hand heeft vijf vingers, de voet heeft vijf tenen.
Mein Zimmer.
Hier ist mein Zimmer. Ich bin in meinem Zimmer. Es ist klein, aber es ist schön und gemütlich. Es hat vier Wande,


eine Decke (einen Plafond) und einen FuBboden. Die Decke ist weiB, auf dem FuBboden liegt ein roter Teppich. Zwischen den zwei Fenstern steht ein Sopha. Ich habe einen kleinen Tisch und drei Stühle. Auf dem Tisch liegt ein schoner Teppich. Eine kleine Uhr steht auf dem Kasten, in welchem meine Wasche ist. In einer Ecke steht ein Ofen. In einer andern Ecke steht ein kleiner Regal (étagère) für meine Bücher und meine Hefte. In einem Schlafzimmer sind ein Bett, ein Waschtisch, ein kleiner Tisch und ein Schrank für meine Kleider.
Vertaal nu eens:
Ik ben in (= in met derde naamval) een kleine kamer. Mijn kamer is gezellig en mooi. Zij heeft twee vensters. Er zijn een sopha, een tafel en drie stoelen in de kamer. Tussen de vensters staat een kast voor mijn linnengoed. In een hoek staat een étagère, waarin ik mijn boeken en mijn schriften heb. In een andere hoek staat een kachel. In de slaapkamer zijn een bed, een tafel en een kast, waarin ik mijn kleren heb. Op (auf met de datief) mijn tafel is een rood kleed.
Die Familie.
Das Haupt der Familie ist der Vater. Die Mutter ist das Weib des Vaters. Der Vater ist der Gatte der Mutter. Der Vater und die Mutter sind die Eltern. Papa und Mama sind meine Eltern. Der Vater ist ein Mann, die Mutter ist eine Frau. Meine Eltern haben fünf Kinder, zwei Söhne und drei Töchter. Die Eltern meines Vaters und meiner Mutter sind meine GroBeltern, meine GroBvater und meine GroBmütter. Ich habe auch vier Vettern und zwei Kusinen (Basen). Meine Vettern sind die Söhne meines Onkels (Oheims) und meiner Tante. Mein Onkel ist der Bruder meines Vaters. Die Schwester meines Vaters oder meiner Mutter ist meine Tante. Ich bin der Neffe meines Onkels und meine Schwester ist die Nichte meines Onkels.


Vertaal nu eens:
Mijn vader is het hoofd van onze familie. Mijn moeder is de vrouw van mijn vader. Ik ben het kind (de zoon, de dochter) van mijn ouders. Ik heb twee broeders en drie zusters. Mijn grootouders zijn de ouders van mijn ouders. Twee neefs en één nicht zijn bij ons, het zijn de kinderen van mijn oom. Deze oom is de broer van mijn moeder. Een van mijn grootvaders, de vader van mijn vader, is dood (gestorben). Mijn andere grootvader leeft nog (ist noch im Leben).
Alvorens verder te gaan nog enige vervoegingen.
Ich hatte ik had Ich war ik was
du hattest enz. du warst enz.
er hatte er war
wir hatten wir waren
ihr hattet ihr wart
sie hatten sie waren
Ich gehe ik ga ich gab ik gaf
du gehst enz. du gabst enz.
er geht er gab
wir gehen wir gaben
ihr geht ihr gabt
sie gehen sie gaben
Die Schule.
Wir sind Schüler. Wir gehen zur (in die) Schule. Wir haben strenge Lehrer. Wir betreten das Schulzimmer durch eine Tür. In der Wand hat man Fenster gemacht. Wir sitzen auf Banken, in welchen Löcher mit TintenfaBern sind. Es gibt Tinte in den TintenfaBern, wir haben gute Tinte und weiBes Papier. Der Lehrer hat rote Tinte, die Tinte der Schüler ist schwarz. In einer kleinen Schachtel haben wir


einen Schwamm und Kreide. Mit der Kreide schreiben wir auf die Wandtafel. Wir lesen in unseren Büchern kleine Fabeln und schone Geschichten. Wir schreiben in unseren Heften mit Federn oder Bleistiften. Wir haben Sacke für unsere Bücher und unsere Hefte.
Vertaal nu eens:
Wij hadden boter en kaas. U hadt vlees en eieren. Hier is brood en melk. Mijn zuster heeft meel en brood gekocht (gekauft). Mijn zoon had appelen en peren; mijn dochters hadden pruimen en noten. Ik gaf mijn moeder bloemen en vruchten. Is er (Gibt es) inkt in je inktkoker? Gij hebt onderwijzers, die streng zijn. De kruidenier (Gewürzhandler) had koffie en suiker verkocht' (verkauft). Wij geven de leerlingen boeken, potloden en pennen.
§ 3. HET VOORZETSEL.
(Das Verhaltniswort, die Praposition)
Het Duits kent vier soorten voorzetsels en wel die de genitief, de datief, de accusatief en de datief of accusatief regeren.
1. De voornaamste voorzetsels, die de tweede naamval regeren, zijn:
Abseit (ter zijde van), angesichts (ten aanschouwe van), (an)statt (in plaats van), auBerhalb (buiten), bezüglich (met betrekking tot), entlang, langs (langs), halber (ter wille van), infolge' (ten gevolge van), innerhalb (binnen), kraft (krachtens), mittels(t) (door middel van), seitens (van de krant), trotz (in weerwil van, ook wel met de datief), unweit, unfern (dichtbij), wahrend (gedurende), wegen (wegens, staat voor en achter het substantief of pronomen), benevens enige andere, die niet zo veel voorkomen.
Enkele voorbeelden:
Binnen en buiten de stad heeft de residentie vele mooie plantsoenen.


Inner- und auBerhalb der Stadt hat der Residenz viele schone Anlagen.
De duinen staan langs het strand.
Die Dünen stehen entlang des Gestades.
De Holland-België voetbalwedstrijden worden ten aanschouwe van een groot publiek gespeeld.
Die Holland-Belgien-FuBballwettkampfe werden angesichts eines groBen Publikums gespielt.
Hij heeft om zijn schulden moeten vluchten.
Er hat seiner Schulden halber fliehen müBen.
Tengevolge van een uitbarsting moest de bevolking de dorpen verlaten.
Infolge einer Eruption muBte die Bevölkerung die Dörfer verlassen.
Ondanks het verbod der regering maken vele huisvrouwen boter.
Trotz des Verbotes der Regierung machen viele Hausfrauen Butter.
Gedurende de oorlog rusten de werken van de vrede.
Wahrend des Krieges ruhen die Arbeiten des Friedens.
Wegens de mist kon het vliegtuig niet landen.
Wegen des Nebels (Des Nebels wegen) konnte das Flugzeug nicht landen.
Schreib mit, nach, nachst, nebst, samt,
Bei, seit, von, zu, zuwider,
Entgegen, auBer, aus,
GemaB und gegenüber Stets mit dem Dativ nieder.
Over enkele van deze voorzetsels willen wij iets meer zeggen.
Aus (uit) wordt vrijwel in dezelfde gevallen gebruikt als ons uit. Men lette echter op uitdrukkingen als: Ein Dach aus Holz (een dak van hout). Aus der Not eine Tugend


machen (van de nood een deugd maken). Was soll aus dir werden? (wat moet er van je worden?)
AuBer komt als voorzetsel van plaats niet veel voor. Meestal betekent het behalve.
Hij heeft behalve zijn loon ook nog provisie. Er hat auBer seinem Salar auch noch Gebüren.
Bei (bij) wordt gebruikt om een rust uit te drukken en antwoordt dus op de vraag: waar?
Het kerkhof ligt bij de kerk. Der Friedhof liegt bei der
Kirche.
Drukt bij een beweging of richting uit, dan vertaalt men het door zu, neben of an.
Ik zal morgen bij je komen. Ich werde morgen zu dir
kommen.
Hij kwam bij mij staan. Er trat neben mich.
Water bij de thee doen. Wasser zu dem Tee gieBen.
Let nog op de volgende uitdrukkingen:
Bei meiner Ehre.
Bei Tische sitzen.
Bei Wasser und Brot.
Es steht bei Ihnen,
Beim besten Willen nicht.
Beim Frühstück.
Bei Heller und Pfennig.
Mit (met).
Men lette op de volgende
Mit Dank annehmen.
Mit einem Male.
Mit achtzehn Jahr.
Mit einem Wort.
Der FluB geht mit Treibeis.
Versehen mit.
Op mijn woord van eer.
Aan tafel zitten.
Op water en brood.
Het staat aan u.
Met de beste wil niet.
Aan het ontbijt.
Tot op de laatste cent,
uitdrukkingen:
In dank aannemen. Plotseling, Op eens. Op achttienjarige leeftijd. In één woord.
De rivier kruit.
Voorzien van.


Bewirten mit. Onthalen op.
Sie ist mit einem Sohn nieder- Zij is van een zoon bevallen, gekommen.
Nach (naar, na) wordt gebruikt voor plaats en tijd. Op de vraag waarheen staat het alleen voor namen van dingen en zaken (Nach Hause gehen, naar huis gaan). Voor persoonsnamen gebruikt men zu (zum Artze gehen, naar de dokter gaan).
Let echter op de volgende zegswijzen:
Zu Bett gehen. Naar bed gaan.
Zur (in die) Schule gehen. Naar school gaan. Zur Kirche gehen. Naar de kerk gaan.
Zum Bahnhof gehen. Naar het station gaan.
Ins Theater gehen. Naar de schouwburg gaan.
Ins Kino gehen. Naar de bioscoop gaan.
Ins Konzert gehen. Naar het concert gaan.
Maar: ,
Er kommt nach Amsterdam. Hij komt in Amsterdam.
Ook wordt nach gebruikt, wanneer men te kennen wil geven, dat men iets hebben wil.
Nach Brot gehen. Brood gaan halen.
Nach Wein fragen. Om wijn vragen.
Nach dem Madchen klingeln. Om het dienstmeisje bellen.
In de betekenis van te oordelen naar, volgens staat nach na het substantief.
Meiner Meinung nach. Volgens mijn mening.
Ich kenne ihn dem Namen Ik ken hem van naam.
nach.
Men lette nog op de volgende uitdrukkingen:
Nach dem Gewicht. Bij het gewicht.
Nach der Elle verkaufen. Bij de el verkopen.
Nach hollandischem Gelde. In Hollands geld.


Nach dem Takte laufen. Op de maat lopen.
Ein Mann nach der Uhr. Een man van de klok.
Von (door) wordt gebruikt om in het passief de persoon of de zaak aan te geven, die de handeling zelf verricht. Er wurde von dem Dieb Hij werd door de dief gedood, getötet.
Er wurde von einer Kugel Hij werd door een kogel getroffen. getroffen.
Door in de betekenis van door middel van is durch. Durch einen Dienstmann besorgen lassen. Door een witkiel laten bezorgen.
Men lette nog op de uitdrukkingen.:
Wir sprachen von ihm. Wij spraken over hem.
Er ist von Sinnen. Hij is bewusteloos.
Eine Ausnahme von der Regel. Een uitzondering op de regel.
Zu (tot, te, naar) komt meestal bij persoonsnamen voor. (Zie ook nach.)
Voor de namen van steden gebruikt men op de vraag waar in of zu.
Er wohnt in (zu) Paris. Hij woont in Parijs.
Zu wordt ook gebruikt wanneer?
Zu Anfang der Woche. Zu Ende des Jahres. Zu Mittag essen. Er kommt zu Ostern.
om te antwoorden op de vraag
In het begin der week. Aan het einde van het jaar. Het middagmaal gebruiken. Hij komt met Pasen.
Zu wordt ook gebruikt om uit te drukken, dat twee of meer dingen bij elkaar behoren, om de waarde of de bestemming van iets te bepalen.


Hochherziges Auftreten passt nicht zum Christentum.
Hooghartig optreden past niet bij het Christendom.
Ein Brot zu achthundert Een brood van 800 gram.
Gramm.
Was haben wir zum Diner? Wat eten wij vanmiddag? Er ist nicht stark genug zu schwerer Arbeit.
Hij is niet sterk genoeg voor zwaar werk.
Ich habe genug zum Leben. Ik heb genoeg om te leven.
Men lette verder op de volgende uitdrukkingen:
Geld zu sich stecken. Geld bij zich steken.
Zur Halfte. Voor de helft.
Einem zu seinem Jubilaum Iemand met zijn jubileum
gratulieren. feliciteren.
Sich zu Tode gramen. Zich dood kniezen.
Zu Papier bringen. Op papier brengen.
Nicht zu Worte kommen Niet aan het woord laten
lassen. komen.
Zum ersten Mal. Voor het eerst.
Zu etwas schweigen. Op iets zwijgen.
Zum Narren halten. Voor de gek houden.
Zur Not. Desnoods.
Rasch zur Tat sein. Snel handelen.
Zuwider staat steeds achter de datief.
Dem Gesetze zuwider. Tegen de wet in.
Schreib durch, für, ohne, um,
Bis, sonder, gegen, wider,
Stets mit dem vierten Fall,
Nie mit dem dritten nieder.
Bis (tot) komt alleen voor bij plaatsnamen, telwoorden en tijdsbepalingen. Verder gebruikt men het adverbiaal ook in verbinding met andere voorzetsels als an, auf, in, von, zu.
Kramers Kleine Kursus, Duits 4


Bis Amsterdam zusammen
reisen.
Bis 1000 zahlen.
Bis an die Zahne gewaffnet. Bis in unsere Zeit.
Durch, Zie von.
Tot Amsterdam samen reizen.
Tot 1000 tellen.
Tot aan de tanden gewapend.
Tot in onze tijd.
Als voorzetsel van tijd heeft für betrekking op het heden en de toekomst, vor op het verleden.
Wir schlieBen die Tür für die Wij sluiten de deur voor de
Nacht.
Für heute habe ich genug gegessen.
Vor einem Monat habe ich das Haus für ein Jahr gemietet.
nacht.
Voor vandaag heb ik genoeg
gegeten.
Een maand geleden heb ik het huis voor een jaar gehuurd.
Men lette op het verschil tussen:
Sie schamt sich für den Mann. Zij schaamt zich over de man. Sie schamt sich vor dem Mann. Zij schaamt zich voor de man. Sie fürchtet für ihn. Zij maakt zich bezorgd over
hem.
Sie fürchtet vor ihm. Zij is bang voor, vreest hem.
Ook lette men op de volgende uitdrukkingen:
Für etwas eingenommen sein. Met iets ingenomen zijn.
An und für sich. Op zichzelf.
Für gut, nötig halten. Voor goed, nodig houden.
Für ungut nehmen. Kwalijk nemen,
Nichts für ungut! Pardon!
Jahr für Jahr. Jaar in, jaar uit.
Gegen geeft een richting aan. Gegen das Norden. Naar het Noorden. Overdrachtelijk betekent het zowel ons tegen als jegens. Men zegt dus zowel freundlich, gnadig (vriendelijk, genadig jegens) gegen als undankbar, feindlich (ondankbaar, vijandig tegen) gegen.


Ohne (zonder) wordt in de betekenis van behalve, uitgezonderd niet veel meer gebruikt. Sonder (zonder) komt alleen nog in dichterlijke taal voor.
Um (om, omheen).
Sie waren den ganzen Tag Zij waren de gehele dag om um ihn. hem heen.
Bij tijdsbepalingen betekent um om of omstreeks.
Ook betekent um dikwijls een verlies, ruil, prijs, loon.
Um sein Geld kommen. Zijn geld verliezen.
Jemand ums Leben bringen. Iemand om het leven brengen.
Um keinen Preis. Voor geen geld.
Zehn Gulden um (für) etwas Tien gulden voor iets qeven. geben.
Vooral in onpersoonlijke zegswijzen betekent um meermalen om, over.
Es handelt um dich. Het gaat om (over) jou.
Wie steht es um dich? Hoe staat het met jou?
Habe ich das um dich verdient? Heb ik dat aan jou verdiend?
Men lette op uitdrukkingen als:
Ich bin um einen Kopf gröBer. Ik ben een hoofd groter. Du bist um eine Stundë zu spat. Je bent een uur te laat. Du hast dich um einen Gul- Je hebt je een gulden verteld.
den verrechnet.
Einen Tag um den andern. Om de andere dag.
Wider (tegen) kan nooit gebruikt worden voor ons jegens; het heeft altijd een vijandige zin.
An, auf, hinter, neben, in,
Über, unter, vor und zwischen Stehen mit dem vierten Fall, Wenn man fragen kann: wohin? Mit dem dritten stehen sie so, DaB man nur kann fragen: wo?


Met andere woorden, bovengenoemde voorzetsels regeren de accusatief, wanneer er sprake is van een richting, anders de datief.
Dit geldt zowel voor plaats- als voor tijdsbepalingen, alsook in overdrachtelijke of figuurlijke betekenis.
Laten wij het met een paar voorbeelden toelichten.
Er sitzt auf einer Bank. Hij zit op een bank.
Er setzt sich auf eine Bank. Hij gaat op een bank zitten. Er ist im zehnten Lebensjahr. Hij is in zijn 10e levensjaar.
Er tritt ins zehnte Lebensjahr.
Er befindet sich in gröBter Not.
Er stürzte sich ins Unglück.
Hij treedt in zijn 10e levensjaar.
Hij bevindt zich in de grootste nood.
Hij stortte zich in het'ongeluk.
Deze zelfde regel geldt voor de substantieven en de adjectieven, die van werkwoorden afgeleid zijn, bijv.:
Er tritt ins Leben ein. Hij treedt het leven in.
Der Eintritt ins Leben. De intrede in het leven.
Er trauerte über den Verlust. Hij treurde over het verlies.
Traurig über den Verlust. Treurig over het verlies.
Tracht nu eens het verschil uit te drukken tussen:
Ich schreibe ans Fenster en Ich schreibe am Fenster.
Er fiel in das feindliche en Er fiel im feindlichen Lande. Land
Sie warten auf dass Schiff en Sie warten auf dem Schiff.
Over het algemeen kan gezegd worden, dat de Duitser zo enigszins mogelijk liever de derde dan de vierde naamval gebruikt. Indien op andere wijze reeds blijkt, dat van een beweging of richting sprake is, dan gebruikt men de datief. Neem bijv. de zin:
Er hat das Kind in seinem Hause aufgenommen.


Men vindt dan, dat in het werkwoord aufnehmen de richting reeds duidelijk genoeg is te kennen gegeven. In verbinding met bijwoorden als an, auf, durch, unter, aus enz. gebruikt men dus meestal de datief. Bij verbindingen met ein wordt echter ook dikwijls de accusatief geplaatst. In das Zimmer eintreten. De kamer binnengaan. In ein Land einführen. In een land invoeren.
Dikwijls kunnen beide constructies gebruikt worden. Bijv.: Er verschwand in den Wald. Hij vluchtte naar, verdween
in het bos.
Er verschwand in der Fin- Hij werd onzichtbaar, versternis. dween in de duisternis.
Verder kan men over het algemeen zeggen, dat in figuurlijke betekenis auf meestal de vierde, de andere voorzetsels de derde naamval regeren.
De plaatsruimte laat niet toe op alle bijzonderheden van de laatst genoemde voorzetsels in te gaan. De meeste zal men uit de praktijk moeten leren. Slechts enkele opmerkingen dus.
Über regeert altijd de accusatief, wanneer het over betekent, meestal de datief, wanneer het boven betekent.
Vor wordt dikwijls bij gemoedsbewegingen gebruikt. Er zittert vor Angst. Hij trilt van angst.
Er konnte vor Wut nicht Hij kon van woede niet spresprechen. ken.
Ten slotte wijzen wij op de volgende verbindingen:
denken an met accusatief denken aan.
glauben „ „ geloven aan.
„ schrijven aan. ,, herinneren aan. ,, zich verblijden over, op. ,, wachten op.
behoren in.
schreiben an erinneren an sich freuen über, auf warten auf gehören in


erscheinen an, auf, in met datief verschijnen aan, op, in.
zweifeln an „ ,, twijfelen aan.
Platz nehmen auf, in ,, ,, plaatsnemen op, in.
sich fürchten vor „ „ bang zijn voor.
Vertaal nu eens:
Hij deed (tat) het krachtens zijn ambt.
Hij deed het ter wille van zijn vriend.
Tengevolge van gebrek (Mangel m.) aan levensmiddelen stierven (starben) viele personen.
Door het stuurrad (Steuerrad) bestuurt (lenken) men het schip.
Naast de kerk is de school het grootste gebouw in het dorp.
Berlijn heeft buiten en binnen de stad veel mooie gebouwen.
De stad is tengevolge van het bombardement een puinhoop (Trümmerhaufen m.).
Ondanks het verbod (Verbot m.) ging hij uit.
Het staat aan de koning oorlog en vrede te verklaren.
Tegen de wensen van onze ouders zijn wij naar de schouwburg gegaan (gegangen).
Overeenkomstig onze afspraak (Verabredung) hebben wij haar een ruiker rozen gegeven.
Mijn dochter is gisteren van een dochter bevallen; ik ben nu voor het eerst grootvader, de jonggeborene is mijn kleindochter.
Hij moest naar woorden zoeken (ringen) om zijn dankbaarheid uit te drukken (ausdrücken).
Volgens zijn bewering (Aussage) heeft hij door speculaties (Spekulationen) zijn rijkdommen verloren.
Sedert een jaar heb ik hem niet meer gezien.
Dit boek handelt over de verschillende wereldgodsdiensten ( Weltreligionen).
De zieke was bewusteloos en woelde rusteloos in zijn bed.


Hij gaat naar de stad naar zijn broer.
De dief sprong (sprang^ het raam uit en verdween (verschwand) in de duisternis in het kreiipelhout (Dickicht s.).
Zijn krachten (Kraft) waren niet toereikend (ausreichen) voor dit werk.
Wij hebben onze buurman (datief) met de dood van zijn zoon gecondoleerd (kondoliert).
Koning Philips (Philipp) II liet (lieB) de prins van Oranje (Oranien) door een sluipmoordenaar (Meuchelmörder) ombrengen (umbringen).
De Vader des Vaderlands werd (wurde) door Balthazar Gerardts neergeschoten (erschossen).
De ouders doen alles voor hun kinderen.
De dokter vreest voor het leven van zijn patiënt.
Dankbaarheid jegens hun ouders betaamt (ziemen) de kinderen.
Hij is honderd gulden rijker dan (als) ik.
Vloek (Fluch) na vloek kwam over zijn lippen.
Ook de natuurvolken (Naturvolk) geloven aan een god.
Zich aan het raam neerzetten.
Zich op de vacantie verheugen.
Het moest (müBen) niet nodig zijn ons aan onze beloften (Versprechung) te herinneren.
De jager legt op het wild aan.
Vroeger (Früher) zwoeren de mensen op de Bijbel (Bibel w.).
Iets in het oor knopen (Zich iets achter de oren schrijven).
Gij zult (Du solist) geen andere goden naast Mij hebben.
Hij viel mij in de rede.
In de tuin groef (grub) ik een gat in de aarde.
De oproep van de koning vond in alle harten weerklank (Widerhall).
Iemand iets in de schoenen (Schuh m.) schuiven (schieben).
Dat gaat boven mijn begrip (Horizont m.).


De koning van Engeland heerst (herrscht) over een grooi land.
Hij wist de overwinning (Sieg m.) op (über) de vijand t« behalen (erfechten).
Onder een zwaar (heftig) onweer kwamen wij aan.
Dat is beneden alle kritiek (Kritik w.).
Hij verdeelt (verteilt) het geld onder de armen.
Zij werd vuurrood (dunkelrot) van vreugde en kor (konnte) een uur lang door hartkloppingen (Herzklopfen) niet inslapen.
§ 4. HET BIJVOEGLIJK NAAMWOORD, (Das Adjectiv, Eigenschaftswort)
In het Duits wordt het adjectief op twee wijzen verbogen n.1. sterk en zwak.
Starke Deklination.
Singular,
Mannlich Weiblich Sachlich
guter Fisch gute Tinte gutes Fleisch
gutes Fisches guter Tinte gutes Fleisches
gutem Fische guter Tinte gutem Fleische
guten Fisch gute Tinte gutes Fleisch
Plural.
gute Tinten guter Tinten guten Tinten gute Tinten
Schwache Deklination.
Singular.
der gute Fisch die gute Tinte das gute Fleisch des guten Fisches der guten Tinte des guten Fleisches dem guten Fische der guten Tinte dem guten Fleische den guten Fisch die gute Tinte das gute Fleisch


Plural.
die guten Tinten der guten Tinten den guten Tinten die guten Tinten
Men ziet dus, dat de sterke declinatie overeenstemt met die van het bepalend lidwoord, terwijl de zwakke declinatie vrijwel overeenstemt met die van het zwakke substantief.
Als algemene regel kan men zeggen, dat een adjectief zwak verbogen wordt, wanneer het voorafgegaan wordt door een Bestimmwort, dat als het bepalend lidwoord gedeclineerd wordt, en in alle andere gevallen sterk, of met andere woorden, dat de uitgangen van het bepalend lidwoord of in het Bestimmwort of, als dat ontbreekt, in het bijvoeglijk naamwoord zichtbaar moeten zijn, of met nog andere woorden, dat, wanneer de uitgangen van het bepalend lidwoord in het voorafgaande Bestimmwort voorkomen, het adjectief in alle naamvallen en krijgt, behalve in de nominatief manlijk, vrouwlijk en onzijdig en in de accusatief vrouwlijk en onzijdig, waar het alleen een e aanneemt.
Hieruit volgt weer, dat na de als het onbepalend lidwoord ein verbogen Bestimmwörter (zie pag. 17) het daarop volgend adjectief alleen in de nominatief van het manlijk en in de nominatief en accusatief van het onzijdig sterk verbogen wordt, dus:
ein guter Mann eines guten Mannes einem guten Manne einen guten Mann
eine gute Frau einer guten Frau einer guten Frau eine gute Frau
ein gutes Kind eines guten Kindes einem guten Kinde ein gutes Kind
Op bovengenoemde regel komen enkele uitzonderingen voor. De voornaamste laten wij hier volgen.
Wanneer de tweede naamval van het substantief op es of


s uitgaat, wordt het daaraan voorafgaande adjectief meestal zwak verbogen. Bijv.:
Ein Glas frischen Wassers. Een glas fris water.
Eine Flasche roten Weines. Een fles rode wijn.
Der Inhalt folgenden Kapittels. De inhoud van het volgende
hoofdstuk.
Maar:
Der Inhalt folgendes Para- De inhoud van de volgende graphen. paragraaf.
Na onbepaalde voornaamwoorden en telwoorden, als alle, keine, manche, wenige, mehrere, einige, samtliche, andere, folgende en dergelijke, wordt in de nominatief en de accusatief van het meervoud het daarop volgend adjectief öf zwak öf sterk verbogen. Derhalve:
Alle, mehrere, einige gute of guten Manner. Alle, verscheidene, enkele goede mannen.
Verdere afwijkingen zal men uit de praktijk moeten leren. Wij kunnen niet te ver in details treden. Men zou door de bomen het bos niet meer zien.
Een zelfstandig gebruikt bijvoeglijk naamwoord wordt geheel en al als een adjectief verbogen.
Der Elende, ein Elender, die Elenden, Elende (ongelukkige).
Die Blinde, eine Blinde, die Blinden, Blinde (blinde vrouw). Das Gute, ein Gutes (het goede, een goed ding).
Hierbij dient opgemerkt te worden, dat veel woorden, die in onze taal zuivere zelfstandige naamwoorden zijn, in het Duits zelfstandig gebruikte adjectieven zijn. Wij laten hier de voornaamste volgen.
der Deutsche, ein Deutscher, de Duitser,
der Reisende, ein Reisender. de reiziger,
der Vertraute, ein Vertrauter. de vertrouweling,
der Bediente, ein Bedienter. de bediende.


der Beamte, ein Beamter.
der Gefreite, ein Gefreiter.
der WeiBe, ein WeiBer.
der Farbige, ein Farbiger.
der Freiwillige, ein Freiwilliger.
der Vorsitzende, ein Vorsitzender.
der Untergebene, ein Untergebener.
der Vorgesetzte, ein Vorgesetzter.
der Industrielle, ein Industrieller.
der Elende, ein Elender.
der Sterbliche, ein Sterblicher.
der Aufstandige, ein Aufstandiger.
der Schiffbrückige, ein Schiffbrückiger.
der Ertrunkene, ein Ertrunkener.
der Fremde, ein Fremder.
der Eingeborene, ein Eingeborener.
der Vorübergehende, ein Vorüber-
gehender.
die Umstehenden.
dag Junge, ein Junges.
de ambtenaar, een soort soldaat, de blanke, de kleurling, de vrijwilliger, de voorzitter, de ondergeschikte, de superieur, de industrieel, de ongelukkige, de sterveling, de opstandeling, de schipbreukeling, de drenkeling, de vreemdeling, de inboorling, de voorbijganger.
de omstanders, het jong (van een
dier).
Daarentegen zijn andere bijvoeglijke naamwoorden zuivere substantieven geworden. De voornaamste zijn:
der Greis. der Junge. der Oberst. der Untertan. der Glaubiger. die Fremde. die Ferne. das Recht, das Gut. das Übel. das Leid.
de grijsaard.
de jongen.
de overste, de onderdaan, de schuldeiser, het buitenland, de verte.
het recht.
het goed (riddergoed), het kwaad.
het leed.


Ten slotte nog enkele bijzonderheden:
All blijft voor een bezittelijk of aanwijzend voornaamwoord bijna altijd onveranderd. All mein Hab und Gut. Al mijn have en goed. All diese Menschen. Al deze mensen.
Solch en welch blijven voor het onbepalend lidwoord steeds onveranderd.
Solch ein Pech! Zo n pech! Welch ein schönes Madchen1 Wat een mooi meisje!
Manch, solch en welch worden voor een adjectief dikwijls niet verbogen. Manch edler Mann. Menig edel man. Welch schönes Wetter! Wat een mooi weer! Solch traurige Zeiten! Zulke treurige tijden!
Om een opeenhoping van toonloze lettergrepen te voorkomen, laat men bij de verbuiging der bijvoeglijke naamwoorden op el, er en en gewoonlijk de e van die uitgangen weg. Dus:
dunkel, dunkle, dunker, dunklem.
golden, goldne, goldner, goldnem.
gröBer, gröBre, gröBres, gröBrem.
Volgt echter bij de adjectieven op el en er de buigingsuitgang en, dan valt gewoonlijk de e van die uitgang weg.
edel, edeln gröBer, gröBern.
De stoffelijke bijvoeglijke naamwoorden, de bijvoeglijk gebruikte deelwoorden en de adjectieven link en recht worden precies als gewone adjectieven verbogen.
die rechte Hand. de rechterhand.
die linken Zehen. de linkertenen.
die gold(e)ne Uhr. het gouden horloge,
das erfrorene Wasser. het bevroren water,
die geliebten Eltern. de geliefde ouders.


Evenals in het Nederlands blijft ook in het Duits het praedicatief gebruikte adjectief onveranderd.
Die Kunst ist lang, das Leben De kunst is lang, het leven
kurz. kort.
Dit is ook het geval, wanneer het adjectief zonder lidwoord achter het substantief staat.
Mein Vater selig. Mijn vader zaliger.
Röslein rot, Röslein auf der Roosje rood, roosje op de
Heide. heide.
Ook blijven altijd onveranderd de van stedennamen afgeleide adjectieven op er.
der Kölner Dom. de Keulse dom.
der Schiedammer Genever. de Schiedamse jenever, die Wiener Mode. de Weense mode.
TRAPPEN VAN VERGELIJKING. (Steigerungsstufen)
De vergrotende trap (Komparativ) wordt gevormd door (e)r, de overtreffende trap (Superlativ) door (e)st aan de stellende trap (Positiv) toe te voegen.
klein kleiner kleinst klein
böse böser bösest boos
hübsch hübscher hübschest knap
hold holder holdest lief
De adjectieven op een sisklank (s, 6, sch en z) en die op d en t, wanneer de laatste lettergreep niet toonloos is, nemen est aan. Dus:
geliebt geliebtest geliefd
gebildet gebildetst beschaafd
glanzend glanzendst glanzend
De adjectieven op el, en, er werpen in de comparatief de e van die uitgang uit.


dunkel dunkier donker
trocken trockner droog
bitter bittrer bitter
Enkele éénlettergrepige adjectieven nemen bovendien nog een Umlaut aan.
alt alter altest oud
Het zijn:
arg, hart, krank, nah, alt,
groB, hoch, jung, klug, kalt,
kurz, lang, rot, scharf, arm,
schwarz, stark, schwach und warm.
(slecht, hard, ziek, nabij, oud, groot, hoog, jong, verstandig, koud, kort, lang, rood, scherp, arm, zwart, sterk, zwak, warm).
De volgende adjectieven hebben nu wel eens een, dan weer geen Umlaut.
bang, glatt, schmall, blaB,
karg, gesund, dumm, grob, naB.
(bang, glad, smal, bleek, schraal (inhalig), gezond, dom, grof, nat).
Onregelmatige trappen van vergelijking hebben:
gut besser best
hoch höher höchst
viel mehr meist
groB gröBer gröBt
nah naher nachst
wenig | ^eniger wenigst
/ minder mindest
benevens de bijwoorden:
gern lieber am liebsten
bald eher am ehesten


Even wordt bij een stellende trap vertaald door ebenso of gleich.
Er ist ebenso gut wie herzlich. Hij is even goed als hartelijk. Güte und Herzlichkeit sind Goedheid en hartelijkheid zijn gleich gute Eigenschaften. even goede eigenschappen.
De comparatief kan versterkt worden met viel, weit, noch, um vieles, um ein bedeutendes enz.; de superlatief met weit» aus, bei weitem (verreweg), aller enz.
De omschrijving met meer en meest, die in het Nederlands nog al eens gebruikt wordt, komt in het Duits zo goed als nooit voor. Derhalve:
De meest bezochte theaters. Die besuchtesten Theater.
Een meer gewone uitdrukking. Ein gewöhnlicher Ausdruck.
Een meer bekende persoon- Eine bekanntere Persönlichlijkheid. keit.
De comparatief moet echter met mehr omschreven worden, wanneer twee eigenschappen van een zelfde persoon of zaak vergeleken worden.
Er ist mehr reich als freigebig. Hij is meer rijk dan royaal.
Worden slechts twee personen of zaken met elkaar vergeleken. dan gebruikt het Duits, evenals het Engels, de comparatief, waar wij de superlatief gebruiken.
Von den beiden Schwestern Van de twee zusters is zij de ist sie die jüngere. jongste.
Een eigenaardig gebruik van de comparatief vindt men in zinnen als:
Dieses Buch ist in jeder besse- Dit boek is in iedere goede ren Buchhandlung zu haben. boekhandel te krijgen.
Er lebte in den bessern Krei- Hij verkeerde in goede krinsen. gen.
Ich habe ihn seit langerer Ik heb hem sinds vrij lange Zeit nicht gesehen. tijd niet gezien.


In dergelijke zinnen wordt geen hogere graad bedoeld, maar een tamelijke, betrekkelijke graad. Wij kunnen niet zeggen: Dit boek is in elke betere boekhandel te krijgen, dat zou een Germanisme zijn,
In het Duits geeft de superlatief dikwijls, in plaats van de hoogste, een zeer hoge graad te kennen.
In tiefster Trauer. In zeer diepe rouw.
Liebster Vater. Zeer lieve vader.
Danke verbindlichst. Heel hartelijk dank.
Er bat mich höflichst. Hij verzocht mij heel beleefd.
De superlatief van bijwoorden wordt gevormd door middel van am met de datief van het adjectief in de superlatief. Wij gebruiken dan meestal het,
Zwischen fünf und sechs Uhr Tussen vijf en zes uur is het ist der Verkehr am lebhaf- verkeer het drukste.
testen.
Sie schreibt am schönsten. Zij schrijft het mooist.
Deze bijwoordelijke superlatief met am wordt ook bijvoeglijk gebruikt, wanneer men verschillende graden van een eigenschap van een persoon of een zaak met elkaar vergelijken wil.
Wo ist der Ozean am tiefsten? Waar is de Oceaan het
diepst?
Wer ist am glücklichsten? Wie is het gelukkigst?
Als en Wie.
Als wordt in het Duits gebruikt als bepaling van gesteldheid.
Als dein Freund rate ich dir. Als je vriend raad ik je. Dir als unsrem treuen Rat- Jou als onze trouwe raadgeber glauben wir. gever geloven wij.
Bij een vergelijking gebruikt men wie of als. Wie betekent gelijkheid.
Wie dein Freund rate auch Evenals je vriend raad ook ich dir. ik je.


(Tracht nu eens te bedenken wat het verschil is tussen: Sie schieden als Freunde en Sie schieden wie Freunde).
Worden echter twee eigenschappen van één zelfde persoon of zaak vergeleken, dan gebruikt men als.
Er war ebenso reich als frei- Hij was even rijk als royaal.
gebig.
Als betekent verscheidenheid; het staat dus na een comparatief en na woorden, die een comparatieve betekenis hebben, zoals anders, umgekehrt, niemand, nichts en dergelijke.
Niemand war reicher als Niemand was rijker dan
Krösus. Croesus.
Er ist anders als er scheint. Hij is anders dan hij schijnt. Nichts als Glaube kann uns Niets dan geloof kan ons
retten. redden.
Adjectieven met 2de en 3de naamval.
Nemen wij zinnen als: „Hij is des doods schuldig", „Hij is mijner indachtig", „Het valt mij moeilijk", „Het is hem niet mogelijk" enz., dan zien wij, dat er bijvoeglijke naamwoorden zijn, die de 2de en 3de naamval regeren. Nu komt dit in het Duits veel meer voor dan in onze taal, zij het ook, dat dit dikwijls in de zogenaamde „Gehobene Sprache" (verheven taal) het geval is.
In de spreektaal worden de meeste met de accusatief of met een voorzetsel gebruikt.
Zo zal men zeggen: Er ist des Todes schuldig, doch daarentegen: Er ist mir einen Gulden schuldig.
Derde naamval. De datief staat in het Duits in de eerste plaats na ongeveer dezelfde adjectieven als in het Nederlands, bijv.: bekannt (bekend), angenehm (aangenaam), erklarlich (verklaarbaar), unmöglich (onmogelijk), unbequem (lastig), dankbar (dankbaar), verwandt (verwant) enz.
In de tweede plaats vindt men de datief achter een aan-
Kramers Kleine Kursus, Duits 5


tal adjectieven, waarbij wij een andere constructie moeten gebruiken.
De voornaamste zijn: abgeneigt (afkerig van), abspenstig (ontrouw, afvallig). Er machte mir meine Kunden abspenstig (Hij nam mij mijn klanten af), abtrünnig (afvallig), ahnlich sein (gelijken op), angemessen (in overeenstemming met). anstöBig (aanstotelijk), argerlich (ergerlijk), beschwerlich (lastig), böse (boos), erinnerlich (Das ist mir nicht erinnerlich: dat kan ik mij niet meer herinneren), feil (Dir ist alles feil: jij wilt alles wel verkopen), fern (ver van), förderlich (bevorderlijk), gefallig (vriendelijk, dienstvaardig), gelaufig (Das Französisch ist ihm gelaufig: hij spreekt vlot Frans), gewachsen (opgewassen), gleich (gelijk, nabij), hold (genegen), nahe (nabij), recht (Die Rede war mir nicht recht: de redevoering was mij niet naar de zin), übel (Ihm ist übel: hij is misselijk), überlegen (superieur. Wir waren dem Feind überlegen: wij waren sterker dan de vijand), verhaBt (Du bist ihm verhaBt: hij heeft het land aan je), widerwartig (Das Buch ist mir widerwartig: ik heb een hekel aan het boek), zutraglich (bevorderlijk), zuwider (widerwartig).
Tweede naamval. Van de adjectieven, die de genitief regeren, volgen hier de voornaamste.
ansichtig (ansichtig werden = in het oog krijgen); bar (aller Scham bar sein = in het geheel geen schaamtegevoel hebben);
bedürftig (der Hülfe bedürftig sein = hulp nodig hebben); bewuBt (de zaak in de genitief, de persoon in de datief; ich bin mir keines Unrechtes bewuBt = ik ben mij geen onrecht bewust);
eingedenk (sei des Todes eingedenk = gedenk te sterven); fahig (keines Wort fahig = niet in staat een woord te zeggen);
froh(des schonen Sommers froh sein = zich verheugen in de mooie zomer).


gewahr (ongeveer hetzelfde als ansichtig, zie boven); gewartig (ich bin Ihrer Befehle gewartig = ik wacht op uw bevelen);
gewiö (einer Sache gewiB sein = zeker zijn van een zaak); habhaft (einer Sache habhaft werden = iets in handen krijgen);
kundig (er ist dieser Sprache kundig = hij kent deze taal); ledig (sich seiner Pflichten ledig fühlen = zich vrij voelen van zijn plichten);
machtig (seines selbst machtig sein = meester van zichzelf zijn);
müde (des Lebens müde sein, levensmoe zijn; maar müde vom Spazieren, vermoeid van het wandelen);
quitt (der Sorgen quitt sein = vrij van zorgen zijn);
satt (des Larms satt sein = genoeg hebben van het lawaai);
schuldig (des Todes schuldig sein = des doods schuldig zijn);
teilhaft(ig) (deelachtig);
überdrüssig (is ongeveer gelijk aan satt, zie boven); verdachtig (eines Mordes verdachtig sein = van een moord verdacht worden);
voll (die Himmel sind voll Lobes Gottes = de hemelen zijn vol van Gods lof);
wert (es ist der Mühe wert = het is de moeite waard); würdig (er ist deiner Liebe nicht würdig = hij is je liefde niet waard).
Vertaal nu eens;
Wij zijn ons onze grote verantwoordelijkheid volkomen bewust.
De mooie bloemen, een groen grasperk (Rasen m.), twee rode beuken (Buche) en enige hoge dennen (Tanne) vormden (bildeten) een aantrekkelijk (reizend) geheel.
Ik ben al dat gepraat (Gerede s.) meer dan moe. Men moet altijd (het) gelijke met (het) gelijke vergelijken.


Van alle meisjes schrijft zij het mooiste.
Woede is een bewijs, dat men zichzelf niet meester is.
Tegen deze zware arbeid waren wij niet opgewassen.
Na het einde van de oorlog werd Wilhelm II van de troon vervallen verklaard.
Hij heeft het op (zijn) eigen houtje (= eigen vuist, Faust w.) gedaan.
Het luchtschip omcirkelde (umkreiste) de hoge toren in een mooie kring (Bogen m.).
Het onderwerp (Gegenstand m.) van de strijd werd door (über) de strijd als zodanig geheel vergeten.
Hij kromp ineen (zuckte zusammen) als voor iets onverwachts (llnerwartet).
De arme zieke was als ongeneeslijk (unheilbar) zo goed als gestorven.
Te koud water, te sterke koffie, te warme thee moet men niet drinken.
De Germanen vereerden (verehrten) hun goden in heilige bossen (Haine).
Zo iets schoons en verhevens (Erhaben) getuigt (zeugen) wel van de grote kunstliefde van vroegere geslachten.
De beide vrienden zijn even oud.
Niemand dan hij kan het gedaan hebben.
De vijand is het gevaarlijkst, wanneer hij vleit (schmeicheln).
De Hollanders spreken vele talen vlot.
Die deutsche Familie.
Unsere Familie ist ziemlich stark (zahlreich); es sind unser im ganzen neun, namlich Vater (Papa), Mutter (Mama), vier Söhne (Knaben, Jungen, Buben) und drei Töchter (Madchen). Zu meiner Freude leben meine Eltern noch. Mein Vater ist der Mann (Ehemann, Gatte, Gemahl) meiner lieben Mutter, und letztere ist die Frau (Ehefrau, Gattin,


Gemahlin) meines Vaters. Sie haben einander vor etwa dreiBig Jahren geheiratet. Vor ungefahr sieben Jahren haben wir ihre silberne Hochzeit gefeiert, und ich hoffe, sie werden auch ihre goldene Hochzeit und die diamantene erleben.
Mein Vorname (Taufname) ist Ulrich. Mein Familienname (Zuname) ist Weber. Ich bin das alteste von uns Kindern, aber der kleinste von uns Brüdern. Mein jüngster Bruder, Martin, ist einen ganzen Kopf gröBer als ich. Mein zweiter Bruder, Fritz, ist in einer GroBhandlung in der Lehre, der dritte, Ernst, geht noch zur Schule, ebenso meine beiden jüngsten Schwester.n Henny und Susi.
Meine alteste Schwester Elise, die zwei Jahre nach mir kam, macht sich im Haushalt nützlich, wird uns aber bald verlassen. Vor einem Vierteljahre verlobte sie sich mit einem netten, angesehenen jungen Herrn, der seitdem ihr Brautigam ist; er heiBt Karl Becker. Im nachsten Monat werden sie heiraten, und dann wird meine Lieblingsschwester Frau Becker heiBen. Das Brautpaar hat sich selbstverstandlich sehr lieb. Die beiden passen vorzüglich zueinander. Der Brautigam kommt fast jeden Abend zu uns, um mit meinen Eltern und mit seiner Braut die Vorkehrungen für die Hochzeit zu beraten.
Unser Familienstammbaum reicht bis in die Zeit des DreiBigjahrigen Krieges zurück. In unserem Speisezimmer hangen die Bilder mehrerer meiner Ahnen; dtiese alten Leutchen sehen in ihrer altmodischen Tracht sehr sonderbar aus, aber sie sollen sich alle in ihrer Weise hervorgetan haben. Mein Urgrofivater beispielsweise war ein berühmter General und kampfte unter Blücher gegen Napoleon I mit. Meine GroBelter.n (zwei GroBvater und zwei GroBmütter) sind seit mehr als zehn Jahren tot. Ein GroBoheim von mir lebt noch; er ist über neunzig Jahre alt, aber noch kerngesund.
Ausserdem habe ich eine Reihe (Anzahl) von nahen und entfer.nten Verwandten, namlich zwei Oheime (Ohme, Onkel), vier Tanten und etwa ein Dutzend Vettern und Basen


(Cousins und Cousinen). Eine meiner Tanten hat ihren Mann verloren und ist daher Witwe. Ihre Kinder sind meine Vettern und Basen und gleichzeitig die Neffen und Nichten meiner Eltern. Kinder, die beide Eltern verloren haben, sind WaHsen; sie haben bis zu ihrer GroBjahrigkeit einen Vormund. Ein Onkel von mir war seit Jahren Witwer, hat sich aber vor kurzem wieder verheiratet. Seine zweite Frau is sehr gut gegen ihre Stiefkinder und behandelt diese nicht wie eine Stiefmutter, sondern als ware sie ihre rechte (wirkliche, leibliche) Mutter. Meine Tante Grete ist unverheiratet (ledig) geblieben; sie ist daher eine sogenannte alte Jungfer. Onkel August ist ebenfalls noch ledig und zieht vor, Junggeselle zu bleiben.
Wenn meine Schwester sich verheiratet, bekomme ich einen Schwager, namlich Herrn Karl Becker, ihren Gatten. Meine Eltern nennen Herrn Becker ihren Schwiegersohn, und dieser erhalt, in meinem Vater seinen Schwiegervater, in meiner Mutter seine Schwiegermutter, in beiden seine Schwtiegereltern. Meine Schwester wird mit ihrer Verheiratung die Schwiegertochter vo,n Herrn Beckers Eltern.
Ich freue mich sehr auf die Hochzeit meiner Schwester. Am künftigen (nachsten) Sonntag soll das angehende Ehepaar zum ersten Male in der Kirche aufgeboten (verkündigt) werden; ein zweites und drittes Aufgebot findet an den beiden folgenden Sonntagen statt. Im Laufe der sich darainschliessenden Woche, wahrscheinMch am Samstag (Sonnabend), wird die Hochzeit sein. Die bürgerliche Trauung besorgt der Standesbeamte, d.h. in kleineren Orten der Bürgermeister, tags zuvor auf dem Standesamte, und abends findet eine kleine Vorfeier, der sogenannte Polterabend, statt. Die kirchliche Trauung vollzieht unser Pfarrer am Hochzeitstage in unserer Pfarrkirche. An die kirchliche Trauung schlieBt sich das Hochzeitsmahl. Gegen Abend reist das neuvermahlte Paar ganz im stillen ab und verbringt die ersten Wochen (Flitterwochen) auf der Hochzeiitsreise, die oft nach Italien oder Skandinavien geht. Zum (Am) Hoch-


zeitstage tragt die junge Frau ein weiBes Klcid und einen Myrtenkranz auf dem Haar; auch die Brautjungfern sind in Festkleidung.
Aber auch bei anderen Gelegenheiten werden Familienfeste gefeiiert. Wird beispielsweise ein Kind geboren, so findet nach einigen Wochen die Taufe in engem Familienkreise statt. Der Pfarrer tauft den neuen Erdenbürger (den Saugling, den Taufling) entweder im Elternhaus oder in der Kirche. Mehrere Verwandte und Freunde stehen Pate und schenken ihrem Patchen (Patenkinde) ein wertvolles An~ denken, zum Beispiel einen dilbernen Becher, oder auch wohl zu jedem Geburtstage einen silbernen Löffel, bis das Dutzend voll ist.
Wenn ein Kind etwa vierzehn Jahre alt ist und den sogenannten Konfirmandenunterricht beim Pfarrer seiner Gemeinde genossen hat, wird es in der Kirche vom Geistlichen konfirmiert und nimmt dann zum erstenmal am heiligen Abendmahle teil. Ein Festmahl im Familien- und Verwandtenkreise besiegelt diesen ersten Lebensabschnitt des heranwachsenden Knaben oder Madchens. In der KatholischenKirche wird die Konfirmation als erste heilige Kommunion bezeichnet.
Einen nicht eben erfreulichen AnlaB zum Zusammentreffen mit zahlreichen Verwandten und Freunden bietet ein Sterbefall (Todesfall) in der Familie. Sobald jemand gestorben ist. wird allen Angehörigen und Bekannten vom traurigen Ereignis Mitteilung gemacht, Naherstehenden mündlich oder brieflich, Freunden und Fernerstehenden durch eine gedrückte Todesanzeige, die durch die Post versandt und auch in der Zeitung veröffentlicht wird. Tag und Stunde der Beerdigung (des Begrab.nisses), der Beisetzung oder Einascherung (bei Feuerbestattung) sind am FuBe der Anzeige angegeben, und die meisten Freunde versaumen nicht, dem Verstorbenen persönlich das letzte Geleit zum Friedhof zu geben, nachdem sie vorher schriftlich oder mündlich den Hinterbliebenen ihre Teilnahme (ihr Beileid) zum


Ausdruck gebracht und möglicherweise auch einen Kranz oder einen Palmenwedel auf (für) den Sarg geschickt haben.
Wenn der „Würgengel" ein Opfer in einer Familie gefordert hat, so wird der Leichnam des Verblichenen auf eine Bahre und nachher in den Sarg gelegt, um nach dra Tagen bestattet zu werden. Am Tage der Beerdigung folgen die hinterbliebenen Angehörigen, die Freunde und die Geistlichkeit dem Leichenwagen zum Friedhof (Kirchhoff, Gottesacker). Der Sarg wird in der Familiengruft beiigesetzt oder in ein vom Totengraber gegrabenes Grab gesenkt. Van der Pfarrkirche, welcher der Verstorbene angehörte, ertönt wahrend der feierlichen Handlung das Grabgelaute. Der Geistliche halt zunachst im Trauerhause (am Sarge) eine Trauerfeier und nachher an der Gruft eine Grabrede.
Die Angehörigen und nahen Verwandten legen auf ein Jahr Trauer an, und zwar gehen sie im ersten halben Jahre in tiefer Trauer, d.h. ganz in Schwarz, darauf in Halbtrauer, d.h. in Grau. Dem Heimgegangenen (Verstorbenen) wird überdies zu dauerndem Andenken ein Grabmal (Denkmal) aus Marmor oder einem andern Gestein oder Material gesetzt. In diesen Gedenkstein wird eine Grabschrif.t eingemeiBelt, die mit den Worten „Hier ruht" beginnt, sodann Namen, Geburts- und Sterbtag des Verewigten und bisweilen noch einen Bibelspruch enthalt. Schlingpflanzen (Efeu) und Blumen werden haufig um den Grabstein ge» pflanzt, auch wohl eine Trauerweide oder Traueresche, die das Grab überschattet.
Manche Leute ziehen vor, sich nach ihrem Tode einaschern zu lassen und bestimmen solches dann ausdrücklich in ihrem Testament (letzten Willen). Verbrennungsöfen (Krematorien) finden sich in- allen Landern. Die Verbrennung (Einascherung) eines Erwachsenen dauert eine gute Stunde; die weiBe Asche wiegt etwa zwei Kilogramm und wird in einer Urne aufbewahrt. Die Urne (der Aschenkrug) wird entweder in der Familiengruft oder im Kolumbarium (in der Urnenhalle) der Verbrennungsanstalt beigesetzt.


Die meisten Erwachsenen machen, sofern siie einiges Vermogen haben, vor ihrem To:de ihr Testament, in dem sie bestimmen, welche ihre Erben sein sollen und was jeder einzelne erben soll. In der Regel sind nur Angehörige in dem Testament bedacht; doch werden auch haufig Vermachtnisse (Legate) für gemeinnützige und wohltatige Zwecke gemacht.
§ 5. HET TELWOORD.
(Das Numerale, Zahlwort) De hoofdtelwoorden (Grundzahlen) zijn:
1 ein, eins 15 fünfzehn 80 achtzig
2 zwei 16 sechzehn 90 neunzig
3 drei 17 siebzehn 100 hundert
4 vier 18 achtzehn 101 hundert
(und) eins
5 fünf 19 neunzehn 104 hundert
(und) vier
6 sechs 20 zwanzig 200 zweihundert
600 sechs-
7 sieben 21 einundzwanzig hundert
700 sieben-
8 acht 22 zweiundzwanzig hundert
1000 tausend
9 neun 30 dreiBig 10000 zehntausend
10 zehn 40 vierzig 1000000 eine Mil-
11 elf 50 fünfzig lion
12 zwölf 60 sechzig 2000000 zwei Mil-
lionen
13 dreizehn 70 siebzig
14 Vierzehn
Hundert, Tausend, Miillio,n, Milliarde komen ook als zelfstandige naamwoorden voor.
Jedes Land hat jetzt Tausende von Arbeitslosen.
Ieder land heeft op het ogenblik duizenden werklozen.


Ein. Een wordt door eins vertaald, wanneer er geen ander getal op volgt.
Einmal eins ist eins. Eenmaal één is één.
Die Glocke hat eins. De klok slaat één.
Ist es schon halb eins? Is het al half één?
Sein eins und alles. Zijn hebben en houden.
Ich und der Vater sind eins. Ik en de Vader zijn één. Es ist mir alles eins. Het is mij hetzelfde.
Ein Philosoph hat gesagt: „Ich weiB nur eins, namlich, das ich .nichts weiB." Een wijsgeer heeft gezegd: „Ik weet slechts één ding, n.1., dat ik niets weet."
Verder komt ein voor als het onbepalend lidwoord. Wir wohnen in einer Stadt. Wij wonen in een stad.
Ook als een bijvoeglijk naamwoord.
Meine eine Tochter geht noch Mijn ene dochter gaat nog op zur Schule. school.
Ten slotte als bepalend lidwoord.
Einer meiner Söhne wird Artz Een van mijn zoons zal dokwerden. ter worden.
Zwei en drei worden een enkele maal in de genitief en datief verbogen (zweier, zweien, dreier, dreien), doch gewoonlijk alleen dan, wanneer de naamval niet op andere wijze kan aangegeven worden.
Aus zweier oder dreier Zeu- Uit de mond van twee of drie
gen Mund. getuigen.
Aus zwei unverdachtiger Uit de mond van twee onverZeugen Mund. dachte getuigen.
Men lette echter op de uitdrukking:
Zweien Herren dienen. Twee heren dienen.


Alle overige telwoorden blijven voor substantieven onveranderd. Zij worden alleen verbogen, wanneer zij zelf als substantieven gebruikt worden.
Mit allen vieren gehen. Op handen en voeten lopen.
Mit sechsen fahren. Met zes paarden rijden.
Zwei fünfen werfen. Twee vijven gooien.
Etwas zu Hunderten ver- Iets bij honderden verkopen, kaufen.
Men lette op:
Wir sind unser drei, zu drei. Wij zijn met ons drieën.
Rangtelwoorden (Ordnungszahlen). De rangtelwoorden worden van de hoofdtelwoorden gevormd en wel tot 19 door achtervoeging van t, en van 20 af door achtervoeging van st. Uitzonderingen zijn: erste (1ste), dritte (3de), achte (8ste). Zij worden als adjectieven verbogen.
Breuken (Bruchzahlen). Deze worden van de rangtelwoorden gevormd door achtervoeging van een 1. Het zijn onzijdige zelfstandige naamwoorden.
In plaats van ein Zweitel zegt men ein Halb.
Halb wordt over het algemeen alleen bijvoeglijk gebruikt.
Ein halbes Jahr. Een half jaar.
Vier und eine halbe Meile. Vier en een halve mijl.
Onbepaalde telwoorden (unbestimmte Zahlwörter). Als zodanig kan men beschouwen:
kein, all, gesamt, samtlich, jeder, einige, mehrere (verscheidene), manche, viel, mehr, wenig, etwas (iets).
(Enkele van deze woorden worden ook tot de voornaamwoorden gerekend. De grens is niet scherp te trekken).


REKENKUNDE.
(Arithmetik)
De vier hoofdbewerkingen (Spezies) der rekenkunde zijn: de optelling (Addition), aftrekking (Subtraktion), vermenigvuldiging (Multiplikation) en deling (Division).
Wij willen in het kort nagaan, hoe deze in het Duits geschieden.
Unter Addition (Addieren, Zusammenzahlen) versteht man das Verfahren (methode), nach dem die Summe mehrerer Zahlen (Posten genannt) gefunden wird. Das Additionszeichen -)- wird als plus oder und gelesen; das Gleichheitszeichen = als ist, macht oder gibt.
Addiere 471, 54 und 39.
Wir schreiben die Posten untereinander, die Einer (eenheden) unter die Einer, die Zehner unter die Zehner (tientallen) und so weiter (enz.), ziehen einen wagerechten Strich (horizontale streep) und verfahren
471 als folgt: 9 und 4 macht 13 und 1 gibt 14; wir setzen 54 die 4 hin und halten 1 im Sinn; 1 -\-3 = 4 -f- 5 = 39 9 —)— 7 = 16; 6 hin, 1 im Sinn; 1+4 — 5. Die Summe ist 564.
564
Durch Subtraktion (Subtrahieren, Abziehen) finden wir die Differenz (den Unterschied = verschil) zwischen zwei Zahlen. Das Subtraktionszeichen — wird als minus, weniger oder von gelesen.
Subtrahiere 4873 von 8309.
Wir schreiben die beiden Zahlen nieder, die kleinere (den Subtrahend = aftrekker) unter die gröBere (den Minuend = aftrektal), ziehen einen wagerechten Strich und verfahren als volgt:


8309 3 von 9 (oder 9 minus 3) bleibt 6; wir schreiben 6 hin; 4873 7 von 0 geht nicht; wir borgen (lenen)'10; 10 — 7 = 3;
8 von 2 geht nicht; wir borgen wieder 10; 10 -f- 2 =' 12;
3436 12 — 8 = 4; 4 von 7 bleibt 3. Die Differenz (der Rest) ist 3436.
Die Multiplikation (das Multiplizieren oder Vervielfachen) hat zum Ziel das Produkt zweier Zahlen kennenzulernen. Hierzu bedarf es der Kenntnis des Einmaleins (Hiervoor moet men de tafel van vermenigvuldiging kennen). Das Zeichen der Multiplikation ist X und wird als mal gelesen.
Multipliziere 234 mit 56.
Wir schreiben den Multiplikator (vermenigvuldiger) 56 unter den Multiplikand (vermenigvuldigtal) 234, ziehen einen wagerechten Strich und verfahren als folgt:
234 6 X 4 = 24, 4 hin, 2 im Sinn; 6X3 = 18 + 2 = 20, 56 0 hin, 2 im Sinn; 6 X 2 ~ 12 -f- 2 = 14, die wir
hinschreiben; 5 X 4 = 20, 0 hin, 2 im Sinn; 5X3 =
1404 15 —2 = 17, 7 hin, 1 im Sinn; 5X2=10+1 = 11 1170 die wir hinsetzen.
Die beiden Teilprodukte werden nun addiert und das
13104 Produkt der beiden zu multiplizierenden Zahlen (auch Faktoren genannt) ist 13104.
Sind die Faktoren gleich und werden die zweimahl oder mehrmals miteinander multipliziert, so erhalt man die 2, 3, 4 ... Potenz (macht) der betreffenden Zahl. Die zweite Potenz wird das 'Quadrat der Zahl genannt; die dritte Potenz ist der Kubus derselben.
Mit Hilfe der Division (des Dividierens, Teilens) findet man wie oft eine gegebene kleinere Zahl (der Divisor = deler) in einer gröBeren (dem Dividend = deeltal) erhalten (begrepen) ist. Geht die Division nicht auf, so ergibt sich (ontstaat) auBer dem Quotienten noch ein Rest. Das Zeichen


der Division ist ein Doppelpunkt (1378 : 15) oder ein Bruchstrich (horizontale oder schrage Linie); gelesen wird er als dividiert durch oder geteilt durch.
Dividiere 1387 durch 15.
15/1387/92 13 ; 15 geht nicht; 138 ; 15 geht 9 mal; 9X15 135 = 135; von 138 bleibt 3; jetzt holen wir die 7
herunter (aanhalen); 37 : 15 geht 2 mal; 2 X 15
37 = 30; 37 — 30 = 7.
30 Der Quotiënt ist also 92, der Rest 7.
7
Ein Bruch bezeichnet einen oder mehrere gleiche Teile eines Ganzen. Es gibt (er zijn) gewöhnliche Brüche (wie %, lies: drei Viertel) und Dezimalbrüche (zum Beispiel = bijvoorbeeld 0,75, lies: null Komma fünfundsiebzig oder null Komma sieben fünf). Gewiöhnliche Brüche haben einen Bruchstrich; über diesem den Zahler (teller) und unter dem Strich den Nenner (noemer). Gemischte (gemengde) Brüche bestehen aus einer ganzen Zahl und einem Bruch (2% oder 2,75).
Die Teile der Zeit.
Die Teile der Zeit sind das Jahr, der Monat, die Woche, : der Tag und die Stunde. Das gewöhnliche Jahr hat drei-
hundert fünfundsechzig Tage. Jede vier Jahre hat das Jahr 1
dreihundert sechsundsechzig Tage, das sogenannte Schall- !
jahr. Hundert Jahre sind ein Jahrhundert und tausend Jahre <
ein Jahrtausend. 1
Das Jahr zahlt zwölf Monate. Die Namen dieser zwölf ! Monate sind:
Januar, Februar, Marz, April, Mai, Juni, Juli, August, Sep- i ' tember, Oktober, November, Dezember.
Sieben Monate haben einunddreiBig Tage; es sind Januar, s
Marz, Mai, Juli, August, Oktober und Dezember; vier Monate : -
haben dreiBig Tage: April, Juni, September und November, z


Februar hat achtundzwanzig Tage, in Schalljahren neunundzwanzig.
Das Jahr ist auch noch verteilt in zweiundfünfzig Wochen und einen oder zwei Tage. Die Woche hat sieben Tage: Sonntag, Montag, Dienstag, Mittwoch, Donnerstag, Freitag, Sonnabend (Samstag). Wir arbeiten wahrend sechs Tage der Woche; es sind die Wochentage. Der Sonntag ist der Ruhetag oder der Tag des Herrn.
Der Tag ist verteilt in vierundzwanzig Stunden. Die Stunde hat sechzig Minuten, die Minute sechzig Sekunden.
Vertaal nu eens (getallen in letters):
De hoeveelste hebben wij vandaag? Vandaag is het 29 April 1936. Wanneer bent u geboren? Ik ben de (am) 16e Juni 1899 geboren. Wanneer is uw broeder geboren? Hij is de 1ste Mei 1883 geboren. Hoe laat (spat) is het? Het is kwart voor (auf) zes of half zes. Lodewijk (Ludwig) XIV was koning van Frankrijk; hij werd de 5e September 1638 geboren en overleed de 1ste September 1715. Drie derden vormen (machen) één geheel. Geef mij drie en een half pond (Pfund s.) koffie en een kwart pond thee. Wanneer zijt gij in Berlijn aangekomen? Ik ben de 19de November in deze stad aangekomen. Alexander von Humboldt werd in het jaar 1769 te Berlijn geboren en stierf in het jaar 1859 in de ouderdom van 90 jaar. Wanneer stierf keizer Karei V? Keizer Karei V stierf de 21e September 1558. Keizer Wilhelm I met de bijnaam de Grote werd de 22e Maart 1797 geboren. Hij was pas (erst) 13 jaar oud, toen hij zijn moeder Louise, koningin van Pruisen, verloor. Na de dood van zijn oudere broer werd hij de 2de Januari 1861 koning van Pruisen. Hij regeerde 27 jaar en werd de 18de Januari 1871 te Versailles tot (zum) keizer uitgeroepen (ausgerufen). Wij weten (wissen), dat deze roemruchte (ruhmvoll) keizer op Vrijdag, de 9de Maart 1888 in de ouderdom van 90 jaar overleed. Zijn zoon Frederik (Friedrich) III besteeg (stieg auf) na hem de


troon, maar deze ongelukkige vorst regeerde slechts (nur) 99 dagen. Hij stierf de 15de Juni 1888. Zijn zoon Wilhelm II, geboren de 27ste Januari 1859, volgde hem op (nachfolgen met de datief).
Alvorens verder te gaan, laten wij enige aardrijkskundige namen volgen:
Afrika, ein Afrikaner. Afrika, een Afrikaan.
Amerika, ein Amerikaner. Amerika, een Amerikaan.
Asien, ein Asiat. Azië, een Aziaat.
Australien, ein Australiër. Australië, een Australiër.
Europa, ein Europaer. Europa, een Europeaan.
Agypten, ein Agypter. Egypte, een Egyptenaar.
Bayern, ein Bayer. Beieren, een Beier.
Belgien, ein Belgier. België, een Belg.
Böhmen, ein Böhme. Bohemen, een Bohemer.
Brasilien, ein Brasilianer. Brazilië, een Braziliaan.
Bulgarien, ein Bulgare. Bulgarije, een Bulgaar.
China, ein Chinese. China, een Chinees.
Danemark, ein Dane. Denemarken, een Deen.
Deutschland, ein Deutscher. Duitsland, een Duitser.
England, ein Englander. Engeland, een Engelsman.
Frankreich, ein Franzose. Frankrijk, een Fransman.
Griechenland, ein Grieche. Griekenland, een Griek.
GroBbritannien, ein Brite. Groot-Brittannië, een Brit.
Hannover, ein Hannoveraner. Hannover, een Hannoveraan.
Holland, ein Hollander. Holland, een Hollander.
Indien, ein Indiër. Indië, een Indiër.
Irland, ein Irlander. Ierland, een Ier.
Italien, ein Italiener. Italië, een Italiaan.
Japan, ein Japaner. Japan, een Japanner.
Neapel, ein Neapolitaner. Napels, een Napolitaan. die Niederlande, ein Hollander. Nederland, een Hollander.
Norwegen, ein Norwege. Noorwegen, een Noor.
Polen, ein Pole. Polen, een Pool.


Portugal, ein Portugiese. Portugal, een Portugees.
PreuBen, ein PreuBe. Pruisen, een Pruis.
Rumanien, ein Rumane. Rumenië, een Rumeen.
RuBland, ein Russe. Rusland, een Rus.
Savoyen, ein Savoyarde. Savoye, een Savoyaard.
Sachsen, ein Sachse. Saksen, een Sakser.
Schotland, ein Schotte. Schotland, een Schot.
Serbien, ein Serbe. Servië, een Serf.
Schweden, ein Schwede. Zweden, een Zweed,
die Schweiz, ein Schweizer. Zwitserland, een Zwitser.
Spanien, ein Spanier. Spanje, een Spanjaard,
die Türkei, ein Türke. Turkije, een Turk.
Tyrol, ein Tyroler. Tyrol, een Tyroler.
Ungarn, ein Ungar. Hongarije, een Hongaar.
Vervolgens enige stedennamen:
Aachen Aken Mailand Milaan
Berlin Berlijn Nürnberg Neurenberg
Brüssel Brussel Rom Rome
Florenz Florence Paris Parijs
Genf Geneve Venedig Venetië
Haag 's-Gravenhage Wien Weenen
Lüttich Luik
Ten slotte een paar riviernamen:
der Rhein de Rijn die Themse de Theems
Stenographie,
Einige Mitglieder einer Mannschaft eines deutschen Schiffes hatten Gelegenheit eine Werft in England zu besuchen und im Laufe ihres Besuches betraten sie einen Schuppen, wo zwei Irlander arbeiteten. Die Besucher sprachen miteinander in ihrer eigenen Sprache, zu groBer Verwunderung der
Kramers Kleine Kursus, Duits 6


Arbeiter und endlich konnte einer von ihnen seinen Neugier nicht zurückhalten.
„Mike," sagte er zu seinem Kameraden, „weiBt du was diese Bürschen sagen?"
„Pat," antwortete der andere, „zeige doch deine Unwissendheit nicht. Sie sprechen Stenographie."
„Fliegentod".
Zwei Fliegen flogen auf einen Tisch, auf welchem sich Naschereien und Eingemachtes neben einem Glase befanden, das Bier enthielt. Alle beide hatten Hunger und Durst, denn sie hatten noch nicht gefrühstückt. Da sagte eine von ihnen zu ihrer Gefahrtin: „Ich werde ein wenig von diesem Biere lecken. Was wirst du fressen?"
„Was mich betrifft," erwiderte die andere, „so ziehe ich diese Naschereien vor."
Aber je mehr die letztere davon fraB, desto schlechter befand sie sich, und endlich fiel sie tot nieder. Ihre Gefahrtin starb ebenfalls darauf.
In diesem Augenblicke fliegt eine dritte Flieg auf den Tisch. Als sie die beiden anderen tot neben dem Eingemachten und dem Glase sieht, sagt sie zu sich: „Wie? Sollten jene armen Tiere von diesen Lebensmitteln gefressen haben, und sollten diese verfalscht worden sein? Wovon soll ich nun fressen! Ich werde mich mit diesen Brotkrumen begnügen."
Aber diese waren ebenfalls verfalscht, und sie starb auch.
Darauf naherte sich ihnen eine vierte Fliege, welche ausrief: „Weil es unmöglich ist, auf einer Erde zu leben, wo die gewöhnlichsten Lebensmittel bis zu einem solchen Grade verfalscht werden, so werde ich von diesem ,Fliegentod' fressen. Dann werde ich am schnellsten sterben."
Sie fraB davon, aber seltsamerweise starb sie nicht, denn jenes Papier war ebenfalls verfalscht.


§ 6. HET WERKWOORD.
(Das Verbum, Zeitwort)
Wij willen beginnen met de vervoeging (Konjugation, Abwandlung) der hulpwerkwoorden (Hilfszeitwörter) en krijgen dan in de eerste plaats:
HABEN.
INDIKATIV.
(Aantonende wijs)
Prasens (onv. teg. tijd) Imperfekt (onv. verl. tijd)
ich habe ik heb ich hatte ik had
du hast enz. du hattest enz.
er hat er hatte
wir haben wir hatten
ihr habt ihr hattet
sie haben sie hatten
Perfekt (volt. teg. tijd) Plusquamperfekt
(volt. verl. tijd) ich habe gehabt ik heb gehad ich hatte gehabt ik had gehad du hast gehabt enz. du hattest gehabt enz.
Futurum (toek. tijd) Futurum exactum
(volt. toek. tijd) ich werde haben ik zal hebben ich werde gehabt ik zal gehad
haben hebben
du wirst haben enz. du wirst gehabt haben enz.
er wird haben wir werden haben ihr werdet haben sie werden haben


Konditionalis I. Konditionalis II,
ich würde haben ik zou hebben ich würde gehabt haben
ik zou gehad hebben
du würdest haben enz. du würdest gehabt haben enz.
er würde haben
wir würden haben I
ihr würdet haben
sie würden haben J
KONJUNKTIV.
(Aanvoegende wijs) I
Prasens. Imperfekt. I
ich habe ik hebbe ich hatte ik hadde
du habest enz. du hattest enz. jf
er habe er hatte T
wir haben wir hatten I
ihr habet ihr hattet I
sie haben sie hatten
IMPERATIV.
(Gebiedende wijs). I
habe! heb! ■
habt!" hebt! T
haben Sie! (Höflichkeitsform) 1
INFINITIV.
(Onbepaalde wijs)
haben hebben gehabt haben gehad hebben
PARTIZIP.
(Deelwoord) I II
habend hebbend gehabt gehad
■


Alle werkwoorden vormen hun samengestelde t ij den op dezelfde wijze als hierboven voor haben aangegeven is; derhalve het Perfektum m,et habe, het Plusquamperfektum met hatte (bij de werkwoorden, die met sein verbogen worden, natuurlijk met bin en war enz., zie hieronder), het Futurum en de Konditionalis met werden.
Wij behoeven dus voor de volgende werkwoorden slechts de vervoeging te geven van Prasens en Imperfektum van de Indikativ en de Konjunktiv, benevens van het Partizip II (het Partizip I wordt gevormd door een d achter de Infinitiv te voegen).
SEIN (zijn).
Indikativ. Konjunktiv.
Prasens. Imperfekt. Prasens. Imperfekt.
ich bin ich war ich sei ich ware
du bist du warst du seiest du warest
er ist er war er sei er ware
wir sind wir waren wir seien wir waren
ihr seid ihr wart ihr seidet ihr waret
sie sind sie waren sie seien sie waren
Partizip: gewesen. Imperativ: Sei, seid, seien Sie.
WERDEN (worden, zullen)-
ich werde ich wurde ich werde ich würde
du wirst du würdest du werdest du würdest
er wird er wurde er werde er würde
(ward)
wir werden wir wurden wir werden wir würden
ihr w;erdet ihr wurdet ihr werdet ihr würdet
sie werden sie wurden sie werden sie würden Partizip: geworden of worden.


DÜRFEN (mogen, verlof hebben).
ich darf ich durfte ich dürfe ich dürfte
du darfst du durftest du dürfest du dürftest
er darf er durfte er dürfe er dürfte
wir dürfen wir durften wir dürfen wir dürften
ihr dürft ihr durftet ihr dürfet ihr dürftet
sie dürfen sie durften sie dürfen sie dürften Partizip. gedurft.
MÖGEN (mogelijk zijn, houden van).
ich mag ich mochte ich möge ich möchte
du magst du mochtest du mögest du möchtest
er mag er mochte er möge er möchte
wir mögen wir mochten wir mogen wir mochten
ihr mögt ihr mochtet ihr möget ihr möchtet
sie mögen sie mochten sie mögen sie mochten Partizip: gemocht.
MUSSEN (moeten).
ich muB ich muBte ich müsse ich müBte
du muBt du muBtest du müssest du müBtest
er muB er muBte er müsse er müBte
wir müssen wir muBten wir müssen wir müBten
ihr müBt ihr muBtet ihr müsset ihr müBtet
sie müssen sie muBten sie müssen sie müBten Partizip: gemuBt.
SOLLEN (moeten, behoren).
ich soll ich sollte ich solle ich sollte
du solist du solltest du sollest du solltest


er soll er sollte er solle er sollte
wir sollen wir sollten wir sollen wir sollten
ihr sollt ihr solltet ihr sollet ihr solltet
sie sollen sie sollten sie sollen sie sollten Partizip: gesollt.
KÖNNEN (kunnen).
ich kann ich konnte ich könne ich könnte
du kannst du konntest du könnest du könntest
er kann er konnte er könne er könnte
wir können wir konnten wir können wir könnten
ihr könnt ihr konntet ihr könnet ihr könntet
sie können sie konnten sie können sie könnten Partizip: gekonnt.
WOLLEN (willen).
ich will ich wollte ich wolle ich wollte
du willst du wolltest du wollest du wolltest
er will er wollte er wolle er wollte
wir wollen wir wollten wir wollen wir wollten
ihr wollt ihr wolltet ihr woliet ihr wolltet
sie wollen sie wollten sie wollen sie wollten Partizip: gewollt.
WISSEN (weten).
ich weiB ich wuBte ich wisse ich wüBte
du weiBt du wuBtest du wissest du wüBtest
er weiB er wuBte er wisse er wüBte
wir wissen wir wuBten wir wissen wir wüBten
ihr wiBt ihr wuBtet ihr wisset ihr wüBtet
sie wissen sie wuBten sie wissen sie wüBten Partizip: gewuBt.


Bij deze hulpwerkwoorden, die vooral voor Nederlanders dikwijls aanleiding tot moeilijkheden en fouten geven, moeten wij enigszins uitvoerig stilstaan.
Haben und sein. Zoals wij reeds gezien hebben, worden het Perfektum en Plusquamperfektum met haben en sein vervoegd. Over het algemeen kan gezegd worden, dat men die werkwoorden vrijwel op dezelfde wijze gebruikt als in het Nederlands, dat wil dus zeggen, dat alle overgankelijke (transitive), onpersoonlijke (unpersönliche) en wederkerende (reflexive) werkwoorden met haben vervoegd worden.
De intransitive werkwoorden worden al naar gelang van de betekenis met haben of sein vervoegd. Hier zijn echter enkele verschillen in de beide talen.
Zo worden in het Duits met haben vervoegd de werkwoorden anfangen, beginnen, anheben (beginnen), fortfahren (voortduren), zunehmen (toenemen), abnehmen (afnemen), nachlassen (minder worden), aufhören (ophouden), gefallen (bevallen), vergessen (vergeten), heiraten (trouwen) en promovieren (promoveren). Hierbij zij echter opgemerkt, dat anfangen en beginnen ook een object bij zich kunnen hebben en dan dus met haben vervoegd worden. Eine Arbeit anfangen, een werk beginnen, wat dan weer in het passief omgezet kan worden: Eine Arbeit ist angefangen.
Met sein worden vervoegd: begegnen (ontmoeten) en angehen (aangaan).
Vertaal nu eens en let daarbij goed op de betekenis der zinnen:
Wij zijn weggereden (fortfahren).
Ik ben doorgegaan met (zu) lezen.
De bom is in de kerk geslagen (geschlagen).
Wij hebben de goede weg ingeslagen.
De bliksem is in de eik geslagen.


Hij is neergestort (gestürzt).
Ik heb hem in het verderf gestort.
De vijand is in de stad gedrongen (gedrungen).
Wij hebben er op aangedrongen (gedrungen) te blijven.
Het water is bevroren.
Het heeft gevroren.
De winkels zijn na acht uur weder opengegaan (öffnen).
Werden wordt zowel gebruikt voor de vorming van het Futurum als voor die van het Passivum. Omtrent de toekomende tijd valt weinig of niets op te merken.
Wat het passief betreft, in de samengestelde tijden is het deelwoord worden (en niet geworden), dat niet, zoals in het Hollands, weggelaten mag worden.
Er is n.1. verschil tussen:
Er ist verwundet (Hij is gewond, is dus een invalide).
en
Er ist in der Schlacht verwundet worden (Hij is in de slag gewond).
K'önnen komt in het gebruik vrijwel met ons kunnen overeen en geeft een in staat zijn, een mogelijkheid te kennen. Der Mensch kann sprechen. De mens kan spreken. Das kann erwohl getan haben. Dit kan hij (het is mogelijk)
wel gedaan hebben.
Men lette er echter op, dat können ook gebruikt wordt in uitdrukkingen als: Er kann Deutsch (Hij kent Duits: ook wij zeggen in de spreektaal wel: hij kan Duits). Ein Gedicht auswendig können (een gedicht van buiten, uit het hoofd kennen). Er kann seine Lektion (hij kent zijn les).
Het verschil komt duidelijk uit in de zin:
Wer Griechisch und Latein kann, kann andre Sprachen leichter erlernen.


Wie Grieks en Latijn kent, kan andere talen makkelijker leren.
Mögen komt vrijwel overeen met ons mogen. Bovendien betekent het dikwijls lust hebben in, houden van.
Sie mag heute nicht singen. Zij heeft vandaag geen lust
om te zingen.
Er mochte uns gern necken. Hij plaagde ons graag.
Ook dient het om een mogelijkheid, een vermoeden te kennen te geven (vergelijk het Engelse may).
Er mag recht haben. Hij heeft misschien wel gelijk.
Er mag wohl krank sein. Hij is mogelijk ziek.
Wer mag das sein? Wie zou dat zijn? (Wie is
het?)
Dikwijls geeft mögen te kennen, dat men iets niet verhinderen wil.
Meinentwegen mag er gehen. Wat mij betreft kan (mag)
. , hiJ 9aan.
Vandaar, dat mögen dikwijls gebruikt wordt in toegevende zinnen. <
Er mag sagen was ,er will, ich Hij kan (mag) zeggen wat hij glaube ihm doch nicht. wil, ik geloof hem toch niet.
Ook wordt mögen gebruikt ter omschrijving van een conjunctief.
Möge der Himmel uns bei- De hemel sta ons bij!
stehen!
Nauw verwant hiermede is het gebruik van mögen in zinnen als:
Ich sagte zum Kellner, er möge Ik zei tegen de kellner, dat mir einen Bock bringen. hij mij ,een „Bock" moest
brengen.
Dürfen komt met ons mogen overeen in de betekenis van de toestemming, het verlof, het recht hebben.
Darf ich gehen? Mag (heb ik permissie) ik
gaan?


Ein Vater darf seine Kinder Een vader mag (heeft het strafen. recht) zijn kinderen straf¬
fen.
In de betekenis van behoeven komt het nog alleen maar voor in verbinding met nicht, nur en kaum.
Sie dürfen nur befehlen. U behoeft maar te bevelen
(en ik zal het doen).
De conjunctief van het imperfectum wordt heel dikwijls gebruikt om op eerbiedige wijze zijn mening te kennen te geven.
Da dürften Sie sich irren. Daarin zoudt u zich kunnen
vergissen.
In dezelfde zin worden ook können en mögen gebruikt. Da könnten (mochten) Sie sich irren.
Men lette er op, dat ons durven niet met dürfen vertaald mag worden.
Dan gebruikt de Duitser wagen, den Mut haben, sich getrauen.
In het kort samengevat krijgen wij dus:
mogen (verlof, recht hebben) dürfen mogen (houden van) mögen
mogen (mogelijk zijn, misschien) mögen mogen (in toegevende zinnen) mögen durven wagen
Müssen is ons moeten en betekent een uit natuurlijke oorzaken of innerlijke gronden voortspruitende noodzakelijkheid. Der Mensch muB sterben. De mens moet sterven. Die StraBen sind weiB, es De straten zijn wit, het moet muB geschneit haben. gesneeuwd hebben.
Ook komt müssen voor in de betekenis van: het is wenselijk, aanbevelenswaardig.
Das muBt du nicht zu oft Dat moet je (ik raad je aan) sagen. niet te dikwijls zeggen.


Met een ontkenning kan het ook behoeven betekenen. Du muBt nicht gleich den Je behoeft niet dadelijk bij de Kopf hangen lassen. pakken neer te zitten.
Sollen is ons zullen, moeten en drukt uit, dat iets geschiedt, omdat men of iemand dat zo wil. Het geeft dan een gebod, bevel, maar ook een wens, raad, een voornemen te kennen. Du solist nicht ehebrechen. Gij zult niet echtbreken. Was soll ich tun? Wat moet ik doen? (Watwilt
u, dat ik doen zal?) Er sollte seine Eltern nicht Hij zou (het lot wilde) zijn wiedersehen. ouders niet meer terugzien.
Er soll krank sein. Hij moet (de mensen zeggen)
ziek zijn.
De betekenis is verzwakt in zinnen als:
Was sollte aus ihr werden, Wat zou (moet) er van haar wenn sie ihre Eltern nicht worden, als zij haar ouders hatte? niet had?
Sollte er einer solchen Tat Zou hij (denk je) tot zulk een
fahig sein? daad in staat zijn?
Solltest du nicht kommen kön- Mocht je niet kunnen komen, nen, telegraphiere mir dann. sein het mij dan.
Wollen komt overeen met ons willen.
Er will uns ein Geschenk Hij wil ons een geschenk geben. geven.
Na de eerste persoon betekent het dikwijls ons zullen. Ich will mal sehen wer ge- Ik zal even gaan kijken wie
klingelt hat. er gebeld heeft.
Das wollen wir schon ins reine Dat zullen wij wel in orde bringen. brengen.
In zinnen als: Wil hij slagen, dan zal hij hard moeten werken, wordt wil vertaald door soll. Soll es ihm gelingen, dann wird er hart arbeiten müssen.


In het kort kunnen wij dus zeggen:
moeten (onvermijdelijk) müssen
moeten (wil van een ander) sollen
moeten (behoren) sollen
moeten (men zegt) sollen
zullen (wil van een ander) sollen
zullen (wil van de spreker) wollen.
zullen (toekomst) werden
Om de verschillen in de praktijk te laten zien, mogen wij het volgende gefingeerde gesprek laten volgen, dat in een restaurant gevoerd wordt.
Kellner. Kellner.
Jawohl, Herr; ich komme Ja, mijnheer, ik kom dadelijk, gleich.
Sie müssen sofort kommen: Je moet dadelijk komen, ik
ich habe Eile. heb haast.
Womit kann ich dienen, mein Waarmee kan ik u van dienst
Herr? zijn, mijnheer?
Ich möchte die Speisekarte Ik zou de spijskaart willen
sehen. inkijken.
Hier ist sie, mein Herr. Darf Hier hebt u ze, mijnheer. Mag
ich Ihnen ein Glas Bier ik u een glas bier brengen? bringen?
Nein, ich mag kein Bier; ich Neen, ik houd niet van bier;
miöchte eine halbe Flasche ik zou graag een halve fles
Wein haben. wijn hebben.
Gut, mein Herr. Hier ist die Heel goed, mijnheer. Hier is
Weinkarte. de wijnkaart.
Was können Sie empfehlen? Wat kan je aanraden?
Ich möchte nicht irgend einen Ik beveel liever geen speciaal
im besondern empfehlen, da merk aan, daar al onze
alle unsere Weine gut sind; wijnen goed zijn; het is een
es ist eine Sache des Ge- quaestie van smaak en prijs, schmacks und des Preises.


Schön. Ich will die Liste durchsehen. Mittlerweise können Sie mir meine Suppe bringen.
Und was wollen Sie weiter haben?
Kann ich etwas Braten bekommen? Und noch etwas. Ein Freund soll mich hier treffen. Sie können ihm den Platz da reservieren? Er sollte eigentlich schon hier sein.
Mit allem Vergnügen, mein Herr. Und wünschen Sie etwas Gemüse?
Ja, geben Sie mir Erbsen.
Sie sind nicht auf der Speisekarte, wir können sie Ihnen aber holen, wenn Sie wollen. Sie werden aber ein wenig warten müssen.
Es schadet nicht, tun Sie Ihr Bestes und Sie werden ein gutes Trinkgeld bekommen.
Wir dürfen keine Trinkgelder annehmen, mein Herr.
Ach ja! Ich sehe jetzt eine Aufschrift: „Keine Trinkgelder erstattet".
Jawohl, Herr, und da ist noch eine: „Rauchen verboten".
Goed! Ik zal de lijst doorkijken. Inmiddels kan je mij mijn soep brengen.
En wat wilt u verder hebben?
Kan ik wat roast-beef krijgen? En nog iets. Een vriend van me zal hier komen. Kan je die plaats daar voor hem reserveren? Hij moest eigenlijk al hier zijn.
Met alle genoegen, mijnheer. En wenst u ook groenten?
Ja, geef mij wat erwtjes.
Ze staan niet op de spijskaart, wij kunnen ze echter voor u laten halen, als u dat wilt. U zult dan echter even geduld moeten hebben.
Dat is zo erg niet, doe je best en je zal een goede fooi krijgen.
Wij mogen geen fooien aannemen, mijnheer.
Ach ja! Ik zie daar een bordje: „Verzoeke geen fooien te geven".
Ja, mijnheer, en daar hangt er nog een: „Roken verboden".
En nu vertale men zelf verder: En ik rook toch!


Jawel, mijnheer; maar wanneer de heren roken willen, zou het niet (kaum) beleefd zijn het hun te beletten (sie daran zu hindern).
En wanneer zij fooien willen aanbieden?
Dan zou het niet.beleefd zijn die (dieselben) niet te willen aannemen, mijnheer.
Ach ja! Nu, breng mij een halve fles goede Bordeauxwijn; ik zou liever Bourgogne (Burgunder) drinken, maar wil de hoge prijs niet betalen, die je daarvoor vraagt (verlangen).
Der menschliche Körper.
Jeder Mensch hat einen Kopf, einen Rumpf und GliedmaBen. Der Kopf besteht aus dem Schadel und dem Gesicht. Der Schadel ist mit Haar bedeckt und enthalt das Gehirn, den Sitz des Verstandes. Das Gesicht (dichterisch: das Antlitz, das Angesicht) besteht aus der Stirn, den Augen, der Nase, den Ohren, den Schlafen, den Backen (Wangen), dem Munde mit den Lippen und dem Kinn. Die Gesichtsfarbe (der Teint) kann sein: frisch, rot, gesund, blaB, dunkel, gebraunt, gelblich. Im Gesichte mancher Leute sieht man ein Grübchen in jeder Backe und bisweilen auch im Kinn.
Das Auge ist das Sehorgan; es liegt in der Augenhöhle. Der wichtigste Teil des ausseren Auges ist der Augapfel mit der Pupille. Die Augenlider mit den Wimpern (die am Rande der Augendeckel hervorwachsen) und die Augenbrauen dienen zum Schutz gegen Staub. Manche Menschen haben schlechte (schwache) Augen und müssen eine Brille tragen; andere sind blind auf einem Auge, sie sind einaugig; andere wieder sind vollstandig blind von Geburt und heiBen blindgeboren, oder sie sind infolge einer Krankheit oder eines Unfalles erblindet.
Die Nase ist das Geruchorgan (Riechorgan); sie besteht aus zwei Nasenflügel links und rechts vom Nasenbein.
Der Mund ist die Öffnung zwischen Unter- und Oberlippe.


Mit dem Munde sprechen wir; durch den Mund nehmen wir unsere Nahrung zu uns. lm Munde befinden sich zweiunddreiBig Zahne (sechszehn in jedem Kiefer, Schneide-, Eekund Backenzahne), mit denen wir die Speisen zerkauen. Die Zunge und der Gaumen, welche sich ebenfalls im Munde befinden, sind die Geschmacksorgane. Die Zunge ist auch das wichtigste Organ beim Sprechen. Viele Leute haben zwar, wie die Tiere, eine Zunge, aber sie können nicht flieBend sprechen: sie stottern (stammeln); andere wiederum sind mit kleineren Sprachfehlern behaftet; sie lispeln, sprechen durch die Nase, oder sie können gewisse Buchstaben (das 1, r) nicht sprechen.
Das Ohr ist unser Gehörorgan. Viele Menschen können
nicht hören: sie sind taub. Solche, die von Jugend (Kind) auf taub sind, können auch nicht sprechen und werden taubstumm genannt. Der untere, fleischige Zipfel des auBeren Ohres, jener Teil, an dem man die Ohrringe befestigt, heiBt das Ohrlappchen.
Das Gesicht des Mannes ist in der Regel mit einem Bart bewachsen. Manche Manner tragen einen Vollbart, andere nur einen Schnurrbart, einen kurzen Backenbart, einen Spitzbart; eine Fliege (an der Unterlippe) wird vielfach mit dem Schnurrbart getragen. Wer keinen Bart tragt, muB sich von Zeit zu Zeit rasieren oder rasieren lassen.
Das Bindeglied zwischen Kopf und Rumpf ist der Hals. Der vordere Teil des Halses ist die Kehle, an welcher der „Adamsapfel" etwas hervorsteht. Der hintere Teil des Halses wird Nacken genannt. Im Halse befinden sich zwei Kanale: die Speiseröhre (welche dem Magen die Nahrung zuführt) und die Luftröhre (sie vermittelt den Zutritt der Luft in die Lungen). Das obere Ende der Luftröhre ist der Kehlkopf; letzterer enthalt die Stimmbander, durch deren Schwingungen die Stimme erzeugt wird. Zu beiden Seiten des-Halses dehnen sich die Schultern mit dem Schlüsselbein und den Schulterblattern aus.
Der Rumpf umfaBt die Brust, den Rücken mit der Wirbel-


saule (dem Rückgrat) und den Bauch. In der Brust befinden sich die Atmungsorgane: das Herz und die Lungen. Der Bauch enthalt den Magen (der die Nahrung aufnimmt und verdaut), die Leber, Nieren, Milz und Eingeweide (Gedarme).
Die GliedmaBen — die beiden Arme und Beine — sind mit dem Rumpf durch Gelenke, Sehnen und Muskeln verbunden. An jedem Arm unterscheiden wir den Oberarm, den Ellbogen, den Unterarm, das Handgelenk und die Hand. Jede Hand hat fünf Finger; es sind dies der Daumen, der Zeigefinger, der Mittelfinger, der Goldfinger (oder Ringfinger) und der kleine Finger. Die Fingerspitzen sind mit Nageln bedeckt und dienen zum Tasten und Fühlen. Wenn die Hand zusammengezogen ist, nennt man sie Faust. Die Teile eines jeden unserer Beine sind: der Oberschenkel, das Knie, der Unterschenkel (das Schienbein und die Wade), das FuBgelenk und der FuB. An jedem FuB unterscheidet man die FuBsohle, die Ferse, die FuBknöchel, den Spann und die fünf Zehen mit Nagel an jeder Zehenspitze.
Der menschliche Körper besteht nicht ausschlieBlich aus Fleisch und Blut: ein Knochengerüst, das Skelett, mit dem Rückgrat (der Wirbelsaule) als Mittelpunkt, geht vom Kopf bis hinab, um die Weichteile zu stützen und leicht verletzliche Organe zu schützen. Die Knochen sind mit Fleisch (Muskeln) und mit einer Haut bedeckt, auf der weiche Harchen wachsen.
§ 7. DIE KONJUGATION DES ZEITWORTES.
Het Duits kent een zwakke, een sterke en een onregelmatige conjugatie.
De zwakke werkwoorden vormen het Imperfektum en het Partizip Perfekt door aan de stam te, respectievelijk t toe te voegen.
De sterke werkwoorden vormen het Imperfektum door de zogenaamde Ablaut (verandering van stamklinker) en
Kramers Kleine Kursus, Duits 7


het Partizip door de uitgang en, al of niet met Ablaut.
Onregelmatig zijn de werkwoorden, die in hun vervoeging van de gewone conjugatie-regels afwijken.
Schwache Konjugation.
Indikativ. Konjunktiv.
Prasens. Imperfekt. Prasens. Imperfekt.
ich hole ich holte ich hole ich holte
du holst du holtest du holest du holtest
er holt er holte er hole er holte
wir holen wir holten wir holen wir holten
ihr holt ihr holtet ihr holet ihr holtet
sie holen sie holten sie holen sie holten Partizip: geholt.
Starke Konjugation.
Indikativ. Konjunktiv.
Prasens. Imperfekt. Prasens. Imperfekt.
ich sehe ich sah ich sehe ich sahe
du siehst du sahst du sehest du sahest
er sieht er sah er sehe er sahe
wir sehen wir sahen wir sehen wir sahen
ihr seht ihr saht ihr sehet ihr sahet
sie sehen sie sahen sie sehen sie sahen Partizip: gesehen.
ich rate ich riet ich rate ich riete
du ratst du rietest du ratest du rietest
er rat er riet er rate er riete
wir raten wir rieten wir raten wir rieten
ihr ratet ihr rietet ihr ratet ihr rietet
sie raten sie rieten sie raten sie rieten Partizip: geraten.


Wij laten nu enige regels voor de vervoeging volgen. De sterke werkwoorden met een e als stamklinker veranderen in de 2de en 3de persoon enkelvoud van het Prasens Indikativ en in de imperatief enkelvoud deze e in i of ie. Een korte e wordt i, een lange e wordt ie.
Sprechen du sprichst er spricht sprich!
Sehen du siehst er sieht sieh!
De werkwoorden geben, nehmen en treten krijgen echter een i.
Geben du gibst er gibt gib!
Nehmen du nimmst er nimmt nimm!
Treten du trittst er tritt tritt!
Geen verandering echter ondergaan de werkwoorden: gehen, stehen, heben, bewegen en genesen.
Heben du hebst er hebt hebe!
De sterke werkwoorden met a als stamklinker, benevens laufen en stoBen, krijgen in de 2de en 3de persoon enkelvoud van het Prasens Indikativ een Umlaut.
Graben du grabst er grabt
Laufen du laufst er lauft
StoBen du stöBt er stöBt
Wanneer de stam van een werkwoord op een d of een t eindigt, wordt een e tussengevoegd, indien de uitgang met een s of een t begint.
Enden du endest er endet ihr endet ich endete geendet Beten du betest er betet ihr betet ich betete gebetet
Heeft het werkwoord een verandering van e in i of ie of een Umlaut, dan krijgt de 2de persoon enkelvoud Prasens alleen st en de 3de persoon geen uitgang.


Vergelten du vergiltst er vergilt
Raten du ratst er rat
Wanneer de stam van een werkwoord op s, B of z eindigt, krijgt de 2de persoon enkelvoud Prasens Ind. alleen een t.
GrüBen du grüBt
HeiBen du heiBt
Vergessen du vergiBt
Verlassen du verlaBt
Reizen du reizt
De Imperatief wordt gevormd: enkelvoud door een e achter de stam te voegen; meervoud door een t achter de stam te voegen.
In de spreektaal blijft de e meestal weg. Dit laatste moet geschieden bij alle werkwoorden, die de e van de stam in i of ie veranderen en bij kommen en lassen.
Machen mach(e) macht
Vergelten vergilt vergeltet
Lesen lies lest
Kommen komm kommt
Lassen laB laBt
De werkwoorden op ieren vormen hun Partizip Perfekt zonder het voorvoegsel ge.
Spazieren (wandelen) spaziert
Buchstabieren (spellen) buchstabiert
Wij laten thans de lijst van de voornaamste sterke werkwoorden volgen.


bederven verderben verdarb verdorben
bedriegen betrügen betrog betrogen
beginnen anfangen fing an angefangen
beginnen begann begonnen
bevelen befehlen befahl befohlen
bewegen bewegen bewegte bewegt
bewog bewogen
bieden bieten bot geboten
bijten beiBen biB gebissen
binden binden band gebunden
blazen blasen blies geblasen
blijven bleiben blieb geblieben
breken brechen brach gebrochen
buigen biegen bog gebogen
doen tun tat getan
dragen tragen trug getragen
dringen dringen drang gedrungen
drinken trinken trank getrunken
drijven treiben trieb getrieben
dwingen zwingen zwang gezwungen
eten essen aB gegessen
fluiten pfeifen pfiff gepfiffen
gaan, lopen gehen ging gegangen
gebeuren geschehen geschah geschehen
gelden gelten galt gegolten
gelukken gelingen gelang gelungen
gelijken gleichen glich geglichen
genieten genieBen genoB genossen
genezen genesen genas genesen
geven geben gab gegeben
gieten gieBen goB gegossen
glijden gleiten glitt geglitten
gooien, werpen werfen warf geworfen
graven graben grub gegraben


groeien wachsen wuchs gewachsen
grijpen greifen griff gegriffen
hakken, hou- hauen hieb, haute gehauen wen, slaan
hangen hangen hing gehangen
heffen heben hob gehoben
helpen helfen half (I. K.: geholfen
hülfe)
heten heiBen hieB geheiBen
houden halten hielt gehalten
klinken klingen klang geklungen
koken sieden sott, siedete gesotten
komen kommen kam gekommen
koud hebben frieren fror gefroren
kruipen kriechen kroch gekrochen
krijgen bekommen bekam bekommen
krijgen erhalten erhielt erhalten
laden laden lud geladen
laten lassen lieB gelassen
lenen leihen lieh geliehen
lezen lesen las gelesen
liegen lügen log gelogen
liggen liegen lag gelegen
lopen gehen ging gegangen
lopen (hard) laufen lief gelaufen
lijden leiden litt gelitten
meten messen maB gemessen
mijden meiden mied gemieden
nemen nehmen nahm genommen
ontvangen empfangen empfing empfangen
ontvangen erhalten erhielt erhalten
overwegen erwagen erwog erwogen
peinzen, na- sinnen sann gesonnen
denken


raden raten riet geraten
roepen rufen rief gerufen
ruiken riechen roch gerochen
rukken, reiBen riB gerissen scheuren
rijden (te reiten ritt geritten paard)
rijden, varen fahren fuhr gefahren
scheiden scheiden schied geschieden
schelden schelten schalt gescholten
scheppen schaffen schuf geschaffen (maken)
scheuren, reiBen riB gerissen rukken
schieten schieBen schoB geschossen
schreeuwen schreien schrie geschrieen
schrikken erschrecken erschrack erschrocken
schrijven schreiben schrieb geschrieben
schuiven schieben schob geschoben
schijnen scheinen schien geschienen
slaan schlagen schlug geschlagen
slapen schlafen schlief geschlafen
sluipen schleichen schlich geschlichen
sluiten schlieBen schloB geschlossen
slijpen schleifen schliff geschliffen
smelten schmelzen schmolz geschmolzen
smijten, gooien schmeiBen schmiB geschmissen
snijden schneiden schnitt geschnitten
spinnen spinnen spann gesponnen
spreken sprechen sprach gesprochen
springen springen sprang gesprungen
staan stehen stand gestanden
stappen, schreiten schritt geschriften
schrijden


steken stechen stach gestochen
stelen stehlen stahl gestohlen
sterven sterben starb (I. K.: gestorben
stürbe)
stoten stoBen stieB gestoBen
stromen, flieBen floB geflossen vloeien
strijden (met streiten stritt gestritten woorden)
strijken streichen strich gestrichen
stijgen steigen stieg gestiegen
treden treten trat getreten
treffen treffen traf getroffen
trekken ziehen zog gezogen
uitgaan (vuur) erlöschen erlosch erloschen
uitnodigen einladen lud ein eingeladen
vallen fallen fiel gefallen
vangen fangen fing gefangen
varen fahren fuhr gefahren
verbergen verbergen verbarg verborgen
verdwijnen verschwinden verschwand verschwunden
vergeten vergessen vergaB vergessen
vergeven verzeihen v.erzieh verziehen
verliezen verlieren verlor verloren
verzoeken, bitten bat gebeten vragen
vinden finden fand gefunden
vliegen fliegen flog geflogen
vloeien, flieBen floB geflossen stromen
vloeien rinnen rann geronnen
vluchten fliehen floh geflohen
vragen, ver- bitten bat gebeten zoeken


vriezen frieren fror gefroren
wassen waschen wusch gewaschen (goederen)
wegen wiegen wog gewogen
werpen, gooien werfen warf geworfen
werven werben warb geworben
winden winden wand gewunden
winnen gewinnen gewann gewonnen
worstelen, ringen rang gerungen wringen
wrijven reiben rieb gerieben
wijken weichen wich gewichen
wijzen weisen wies gewiesen
zien sehen sah gesehen
zingen singen sang gesungen
zinken sinken sank gesunken
zitten sitzen saB gesessen
zwaaien schwingen schwang geschwungen
zwellen schwellen schwoll geschwollen
zwemmen schwimmen schwamm geschwommen
zweren (eed) schwören schwur geschworen
zwijgen schweigen schwieg geschwiegen
De voornaamste onregelmatige werkwoorden zijn:
Inf. Imp. Ind. Imp. Konj. Part. II
doen tun tat tate getan
brengen bringen brachte brachte gebracht
denken denken dachte dachte gedacht
branden brennen brannte brennte gebrannt
kennen kennen kannte kennte gekannt
noemen nennen nannte nennte genannt
wenden wenden wandte wendete gewandt
wendete gewendet


zenden senden sandte sendete gesandt
sendete gesendet
Vertaal nu eens:
De heer en de dief.
Een heer verloor op een dag (eines Tages) de sleutel van (zu) zijn safe (Geldschrank m.). Op (Am) de avond van die dag hoorde hij een geruis in de kamer, waarin de safe zich bevond. Hij gaat de kamer binnen (betreten) en is zeer verwonderd een dief te zien, die tracht (versuchen) de safe open te breken (aufbrechen). De dief, die zijnerzijds verrast is zich door de heer gadegeslagen (beobachten) te zien, wil ontvluchten. Maar hij wordt door de laatste tegengehouden (aufhalten), die tot hem zegt: „Het is zeer vriendelijk van u (Sie sind sehr gütig) deze safe voor mij te willen openen. Wees gerust, u zult niet bestraft worden, maar (sondern) u zult heel goed beloond (bezahlen) worden, wanneer u hem openen kunt, daar ik de sleutel verloren heb!"
Post, Telegraph, Kabel, Fernsprecher, Radio.
Zu bestimmten Stunden macht der Brieftrager in seinem Bestellbezirk seinen Rundgang von Haus zu Haus. Er steekt die Briefe, Postkarten oder Drucksachen in den Briefkasten des Empfangers, falls dieser einen solchen Kasten an seiner Haus- oder Flurtür hat anbringen lassen. Auch Geldsendungen, Einschreibebriefe sowie Pakete werden in der Wohnung des Empfangers abgeliefert, was bekanntlich nicht in allen Landern der Fall ist. In groBen Stadten finden taglich mehrere Bestellungen durch die Brieftrager statt. Ebenso haufig werden die von der Postverwaltung in den StraBen und auf den Postamtern angebrachten Briefkasten. in die man Briefschaften zur Weiterbeförderung steekt, geleert.
Bevor ich Briefe oder Postkarten zur Post gebe, muB ich sie natürlich erst schreiben und postfertig machen. Zu diesem


Zwecke nehme ich einen Bogen Briefpapier, sowie Feder und Tinte. Ich schreibe zuerst Ort und Datum rechts oben, sodann die Anrede, z.B.: ,,Lieber Freund", „(Sehr) geehrter Herr", „Hoch verehrte Frau Doktor", „Hochgeehrtes gnadiges Fraulein" usw. Hinter der Anrede setzt der Deutsche meistens ein Ausruf(ung)szeichen.
Wenn ich den eigentlichen Brief, d.h. das, was ich mitteilen möchte, geschrieben habe, füge ich zum SchluB eine der zahlreichen Höflichkeitsformeln und meine Unterschrift an, z.B.: „Mit herzlichen GrüBen verbleibe ich dein R.", oder in Briefen an Fernstehende: ,,Hochachtungsvoll(st)" oder; „Mit vorzüglicher Hochachtung R.K."
Nachdem mein Schreiben fertig ist, stecke ich es in einen gummierten Briefumschlag, feuchte den Klebstoff an und schlieBe den Umschlag. Bisweilen versiegele ich den Brief mit Siegellack und drücke mit meinem Petschaft (Siegel) die Anfangsbuchstaben meines Namens und Vornamens oder mein Familienwappen darauf. Sodann klebe ich eine Marke auf. Für ungenügend frankierte Briefe ist vom Empfanger Nachporto zu zahlen.
Zum SchluB kommt die Adresse. Bemerkungen auf dem Umschlag sind bspw. „per Adresse" oder „z.H. (zu Handen) Hernn N.N.", d.h. die Sendung soll durch diesen Herrn persönlich (eigenhandig) an den Empfanger besorgt (abgegeben) werden. Falls dieser verreist ist, kann man beifügen: „Bitte nachzusenden." Hat er keinen festen Wohnsitz an einem Orte, so sendet man postlagernd und schreibt etwa: Herrn F. K., Berlin NW. II, postlagernd; in solchem Falie wird der Empfanger sich auf dem Postamt am Schalter für postlagernde Sendungen erkundigen, ob für ihn „etwas da" ist und die lagernde Sendung dann persönlich entgegennehmen.
In die linke untere Ecke oder auf die Rückseite des Umschlags schreibe ich meinen Name und meine genaue Adresse. Noch sicherer ist es, die Sendung gegen eine Ein-


schreib(e)gebühr einschreiben zu lassen; Aufschrift: „Einschreiben".
AuBer Briefen, Büchern, Zeitungen, Zeitschriften und anderen Drucksachen unter Kreuzband (Streifband) werden auch Warenproben (offen) durch die Post befördert.
Telegramme (Depeschen, Drahtnachrichten) werden durch den elektrischen Telegraphen vermittelt („gedrahtet"). Der elektrische Strom wird hier, wie auch sonst, durch Metall (meistens Kupfer-) drahte geleitet; diese Drahte ziehen sich langs der Eisenbahnlinien oder LandstraBen an hohen Telegraphstangen hin. Brieftelegramme werden nachts telegraphisch befördert und am nachtsten Morgen als gewöhnliche Briefe bestellt. Die drahtlose oder Funkentelegraphie ist eine Telegraphie ohne Leitung. Die Uebermittelung geschieht durch Sender, die offene oder Chiffretelegramme an die Empfangstationen funken. An den meisten Küsten sind Telefunken-Stationen (oder Funkspruch-Stationen) eingerichtet, durch die das Funktelegramm weiterbefördert wird. Kabelgramme (Kabelnachrichten) werden von Europa nach überseeischen Gebieten wie Telegramme befördert.
Im geschaftlichen Verkehr sind auch der Fernschreiber und der Bildsender, welche sogar Originalschriftzüge, Zeichnungen, Lichtbilder u.a. telegraphisch oder drahtlos übertragen, eine wichtige Einrichtung geworden.
Der Fernsprecher (das Telephon) ermöglicht das Fernsprechen (Telefonieren) mit der menschlichen Stimme, ebenfalls durch Vermittlung des Drahtes und des elektrischen Stromes. Die Telephcmdrahte werden bisher noch vorwiegend über die Dacher der Hauser geführt und laufen in einem Fernsprechamt zusammen; von diesem Vermittlungsamte aus werden die gewünschten Verbindungen durch Telephonisten oder Telephonistinnen oder automatisch hergestellt. In groBen Stadten hat man indes meist unterirdische Leitungen, da die groBe Ausdehnung des Fernsprechwesens auf die oberirdische Führung der Drahte erschwerend


einwirkte. AuBer den für die einzelnen Privatpersonen eingerichteten Telephonanschlüssen bestehen auch öffentliche Fernsprechstellen, die Fernsprechautomaten, an denem jeder gegen Zahlung mit einem angeschlossenen Telephoninhaber sprechen kann.
Das Funkspruchwesen ist am volkstümlichsten geworden durch die Einrichtung des Rundfunks. Viele tausende von Menschen erfreuen sich des Genusses, durch ihren Empfanger mittels des Kopfhörers oder Lautsprechers die Vortrage und musikalischen Darbietungen zu hiören, die ihnen durch einen an ihrem Wohnorte befindlichen oder oft tausende von Meilen entfernten Sender übermittelt werden.
§ 8. DER KONJUNKTIV.
(Aanvoegende wijs)
Het Prasens van de Konjunktiv wordt zowel bij sterke als bij zwakke werkwoorden gevormd door aan de stam van het werkwoord toe te voegen de uitgangen e, est, e, en, et, en (zie voorbeelden op blz. 98 enz.).
Het Imperfekt van de Konjunktiv is bij zwakke werkwoorden gelijk aan het Imperfekt van de Indikativ, maar bij sterke werkwoorden vormt men het door aan het Imperfekt van de Indikativ een Umlaut te geven en er de uitgangen e, est, e, en, et, en aan toe te voegen (zie voorbeelden op blz. 9.8 enz.).
Hoewel in de grond der zaak de Konjunktiv in het Nederlands en in het Duits dezelfde betekenis heeft, wordt hij in het Duits veel meer gebruikt dan bij ons. Dit is de reden, waarom wij over dat onderwerp enigszins uitvoerig moeten zijn.
In de allereerste plaats moeten wij steeds in het oog houden, dat men, wanneer men een feit, een werkelijkheid constateren wil, altijd de Indikativ gebruiken moet. Daaruit volgt, dat de Konjunktiv alleen dan gebruikt mag worden, indien van een niet vaststaand feit sprake is.


Derhalve gebruiken wij de Konjunktiv, om een wens, een verlangen, een niet'werkelijkheid, een onwaarschijnlijkheid, een veronderstelling uit te drukken en in de zogenaamde Indirekte Rede.
Vergelijk bijv. de beide zinnen:
Weil es regnete, wurden die StraBen naB. Omdat het regende, werden de straten nat. (Wij hebben hier met feiten te doen).
Wenn es regnete, würden die StraBen naB werden. Wanneer het regende, zouden de straten nat worden. (Wij hebben hier met een veronderstelling te doen).
De Konjunktiv in hoofdzinnen.
De Prasensvormen hebben de betekenis van een Imperativ van de 1ste en 3de persoon en geven een bevel, een vermaning, een raad, een wens te kennen.
Der Mensch liebe seine Nach- De mens hebbe zijn naasten
sten. lief.
Man hüte sich vor dem Hund! Pas op voor de hond!
Doch übergehe ich diesen Maar laat ik op dit punt niet
Punkt. verder ingaan.
Gott erhalte Franz den Kaiser. God beware Frans den keizer. (Oud-Oostenrijks volkslied).
Deze soort Konjunktiv kan ook omschreven worden met lassen (1ste persoon), mögen, sollen en wollen.
Lass(t) uns gehen! Laat ons gaan!
Gott möge dich bewahren! God moge je bewaren!
Deze Konjunktiv komt ook voor in concessieve (toegevende) zinnen.
Es koste was es wolle. Het koste wat het wil.
De Imperfektvormen drukken: 1. een niet-werkelijkheid (Irrealis), 2. een twijfel (Dubitativ) of 3. een mogelijkheid (Potentialis) uit.


1. „Hatte ich doch einen Mann!" sagte der alte Jungfer. „Had ik maar een man!" zei de oude vrijster (maar zij heeft hem niet).
Ware sie doch vernünftiger! Was zij toch verstandiger!
(Maar zij is het niet).
Fast ware ich ertrunken. Bijna was ik verdronken (maar
ik ben gered).
2. Das hattest du getan? Dat zou jij gedaan hebben?
(Ik betwijfel het).
Das ware vernünftig? Dat zou verstandig zijn? (Ik
geloof het niet).
3. Da dürften wir uns irren. Daarin zouden wij ons kunnen
vergissen.
Es ware möglich, daB die Het zou mogelijk zijn, dat de
Königin kame. koningin kwam.
Ook deze conjunctief kan omschreven worden.
Wenn ich Geld hatte, würde Wanneer ik geld had, zou ik
ich es dir geben. het je geven.
Das sollte vernünftig sein? Dat zou verstandig zijn?
De Konjunktiv in bijzinnen.
Het gebruik van de conjunctief in bijzinnen is niet altijd nauwkeurig aan te geven. In hoofdzaak kan gezegd worden, dat het gebruik dikwijls afhangt van de betekenis, die men aan een zin hecht.
Zo zal men bijvoorbeeld zeggen:
Ich wünsche, daB es geschehe. Ik wens, dat het gebeurt (Dat
het eenmaal gebeuren zal). Ich wünsche, daB es geschieht. Ik wens, dat het gebeurt (Dat
het nu dadelijk, inderdaad gebeurt).
De conjunctief zal men voornamelijk vinden in bijzinnen,


die een bedoeling, een wens, een bevel uitdrukken, in (en dit vooral) voorwaardelijke bijzinnen (waarbij in de hoofdzin dan dikwijls een omschrijving met würde gevonden wordt), in relatieve zinnen, die op een negatief antecedent betrekking hebben, in bijzinnen, die ingeleid worden met ohne daB (zonder dat), als ob, als wenn.
Doch zoals gezegd, men zal dikwijls het verschil tussen Indikativ en Konjunktiv moeten aanvoelen. De praktijk zal in deze de beste leermeesteres zijn. Het beste is een aantal bladzijden van een roman nauwkeurig door te lezen en zich dan af te vragen, waarom een Konjunktiv gebruikt wordt. Men houde daarbij de hierboven gegeven hoofdzaken goed in het oog.
Men vertale nu eens:
Ik stuur (schicken) mijn zoon naar (auf) de universiteit, opdat hij iets leert, wat hem later te pas komen (zu statten kommen) kan.
Zorg ervoor, dat men ons niet overvalt (überraschen).
Hij wil, dat je blijft en je thema's (Aufgabe) maakt.
Wat hij ook zeggen mag, men gelooft hem (datief) niet.
Wat hij ook deed, het hielp hem (datief) niets.
Wanneer hij mij geholpen had, had ik het kunnen doen.
Ik ken niemand, die het zou weten.
Ik ken geen mens, die volkomen gelukkig is.
Hij doet als had hij niets gezien.
Vertaal ook nog eens:
De reddende regen.
Een koopman ging op een morgen (genitief) naar (zu) de markt. Toen hij vertrok (aufbrechen), stortregende het (regende het alsof men met bakken = Mulde goot). Zijn vrouw mopperde (murren) over het slechte weer en speciaal (be-


sonders) over de regen. Maar toen de koopman 's avonds (am Abend) terugkeerde, zei hij tot zijn vrouw: „Vanmorgen (heute morgen) mopperden wij over het slechte weer. Maar wanneer de regen niet gevallen was, zou ik niet meer leven en zouden onze kinderen geen vader meer hebben."
Toen de vrouw dit hoorde, stierf zij bijna van de schrik. Maar de koopman vertelde haar: „Bij mijn terugkeer van de markt kwam ik door het bos, dat zich tussen ons dorp en de stad bevindt. Na enige minuten hoorde ik een geruis achter mij en ik zag een rover, het pistool in de hand, mij (datief) snel volgen. Hij zou een schot (SchuB m.) op mij gelost (abgeben) hebben en dan (da) zou je mij verloren hebben, wanneer de regen het kruit (Pulver s.) van zijn pistool niet nat gemaakt had. Wij willen God prijzen, die mij gered heeft, doordat (indem) Hij de regen zond."
Indirekte Rede. De uitingen en gedachten van iemand kunnen weergegeven worden in Direkte en in Indirekte Rede.
In de Direkte Rede vindt men ze in haar oorspronkelijke, letterlijke vorm: men laat de persoon zelf spreken.
Er sagte: „So etwas werde ich nicht mehr dulden."
Hij zei: „Zo iets zal ik niet meer dulden."
Sie dachte: „Das kann nicht wahr sein."
Zij dacht: „Dat kan niet waar zijn."
De Indirekte Rede is de vorm, waarin wij de woorden of gedachten of gevoelens van een ander of ook van onze eigen woorden en gedachten uit een vroegere tijd weergeven. Men vindt de Indirekte Rede dus hoofdzakelijk in bijzinnen.
Nu kan in het Duits in de Indirekte Rede het werkwoord in de conjunctief staan. Dit geschiedt, wanneer de inhoud van die bijzin niet als een directe gedachte, een directe waarneming of een direct gevoel van de spreker zelf bedoeld is, maar als een door hem medegedeelde uiting, gedachte of gevoel van een ander.
Kramers Kleine Kursus, Duits
8


Ook hier zal men dikwijls weer moeten aanvoelen of men de Indikativ of de Konjunktiv gebruiken moet.
Op te merken valt, dat in het Duits het voegwoord daB wegblijven kan. De bijzin krijgt in dat geval de constructie van de hoofdzin.
Er sagt: ,,Ich tue es nicht."
Er sagt, daB er es nicht tue.
Er sagt, er tue es nicht.
Uit het bovenstaande blijkt, dat de conjunctief staan kan na werkwoorden als: sagen, fragen, antworten, schreiben, behaupten (beweren), erklaren, schwören, lehren, erzahlen. meinen, denken, glauben, vermuten, ahnen, zweifeln, fühlen, empfinden (voelen), merken, finden en na substantieven als Ansicht, Meinung, Frage, Behauptung, Ueberlieferung, Voraussetzung (verwachting, voorwaarde) en dergelijke.
Wanneer in de Indirekte Rede de Konjunktiv gebruikt moet worden, gelden de volgende regels:
1. Wanneer in de Direkte Rede het Prasens Indikativ stond, gebruikt men in de Indirekte Rede öf het Prasens öf het Imperfekt van de Konjunktiv.
Der Lehrer sagt: „Der Schüler ist so eifrig, er wird sicher nicht durchfallen (zakken)."
Der Lehrer sagte, daB der Schüler so eifrig sei (ware), daB er nicht durchfallen werde (würde).
Der Lehrer sagt, der Schüler sei (ware) so eifrig, er werde (würde) nicht durchfallen.
2. Wanneer de vorm van het Prasens Konjunktiv niet van het Prasens Indikativ te onderscheiden is, moet in de Indirekte Rede het Imperfekt Konjunktiv gebruikt worden.
Der Lehrer sagte, daB die Schüler so eifrig waren, daB sie nicht durchfallen würden.


3. Staat in de Direkte Rede het Imperfekt Konjunktiv, dan moet in de Indirekte Rede het Perfekt of Plusquamperfekt Konjunktiv staan.
Er sagte: „Als der Krieg endete, erlangte ich meine Stellung wieder."
Er sagte, daB als der Krieg geendet sei (ware), er seine Stellung wieder erlangt habe (hatte).
Er sagte, er habe (hatte) seine Stellung wieder erlangt, als der Krieg geendet habe (hatte).
4. Wanneer in de Direkte Rede een imperatief staat, moet men in de Indirekte Rede de Konjunktiv van mögen (als het een verzoek is) of van sollen (als het een bevel is) gebruiken.
Ich sagte: „Bringen Sie mir einen Bock, Ober!"
Ich sagte zum Ober, er möchte mir einen Bock bringen.
Ich sagte zum Ober, daB er mir einen Bock bringen möchte.
Ich sagte: „Geh, Karl!"
Ich sagte zu Karl, er solle (sollte) gehen.
Ich sagte zu Karl, daB er gehen solle (sollte).
Erkundigung nach dem Wege und dergleichen.
Für einen Fremden ist es nicht immer leicht, in dem Labyrinth von StraBen einer gröBeren Stadt sich zurechtzufinden. Ein Stadtplan mit einem leicht zu handhabenden StraBenverzeichnis ist für den Reisenden unentbehrlich. Einfacher ist es freilich, einen des Weges Kommenden oder einen Wachtmeister nach dem Gesuchten zu fragen. Die Fragen müssen höflich, aber klar und kurz sein.
Um den richtigen Weg zu erfragen.
Fragen. Antworten.
Verzeihen Sie, führt (mich) Ja, gewiB; gehen Sie nur im-
diese StraBe zum Tier- mer gerade aus und durch
garten? das Brandenburger Tor.


Würden Sie so freundlich sein und mir die Universitat zeigen?
Wie komme (gelange) ich von hier auf dem kürzesten Wege zum (nach) dem Stadttheater?
Wie lange geht man von hier bis zum Reichstag?
Entschuldigen Sie gütigst, bin ich auf dem richtigen Wege zum Rathause?
Waren Sie so freundlich, mir den Weg zum Rathaus anzugeben?
Recht gern. Gehen Sie diese StraBe immer gerade aus bis Sie Unter die Linden kommen; dort fragen Sie einen Wachtmeister.
Immer gerade aus bis zu dem freien Platz, dann erste StraBe rechts.
Nun, eine knappe Viertelstunde.
Nein, Sie gehen ganz entgegengesetzt. Sie müssen wieder zum SchloB und von da am Kurfürstendenkmal über die Köningsbrücke und die KöningsstraBe zu Ende gehen. Dann finden Sie rechts einen groBen, roten Ziegelbau; das ist das Rathaus.
§ 9. ONBEPAALDE WIJS EN DEELWOORD.
(Infinitiv und Partizip)
Het gebruik van de onbepaalde wijs en het deelwoord is in het Duits en in het Nederlands vrijwel gelijk, hoewel er natuurlijk enige verschillen zijn.
Zo hebben wij in onze taal een aantal voorzetsels, gevolgd door te en de onbepaalde wijs: alvorens te, na te, door te, met te, van te, zonder te, in plaats van te, om te (ten einde). In het Duits is deze constructie alleen mogelijk in de verbindingen: ohne zu, statt zu, um zu.
In de andere gevormde verbindingen moet men in het Duits een andere constructie aebruiken.


Na een uur gewandeld te hebben, kwamen wij in het dorp. Nachdem wir eine Stunde spaziert hatten, kamen wir in das Dorf.
Zij had de naam van een mooie vrouw te zijn.
Sie hatte den Namen einer schonen Frau.
Alvorens te vertrekken kwam hij afscheid nemen. Vor seiner Abreise kam er Abschied zu nehmen.
Door dat te zeggen beledigt gij mij.
Durch solche Worte beleidigen Sie mich.
Hij begon met te zeggen.
Er fing damit an, daB er sagte.
Maar daarentegen:
Zonder om te kijken verliet hij de kamer.
Ohne um zu schauen verlieB er das Zimmer.
In plaats van te helpen liep hij verder.
Anstatt zu helfen lief er weiter.
Hij kwam om zijn vriend te bezoeken.
Er kam um seinen Freund zu besuchen.
Maar:
Ik ben niet in staat om te denken.
Ich bin nicht fahig zu denken.
Wij moeten thans nog even wijzen op enige constructies, die in het Duits en Nederlands verschillen.
Nemen wij de zinnen:
Hij kwam aanrennen en Hij komt afscheid nemen dan gebruiken wij in beide gevallen de infinitief.
Er is echter verschil.
In het eerste geval gebruikt het Duits het deelwoord. Er kam herangerannt,
terwijl in het tweede geval de infinitief met (um) zu gebruikt wordt.
Er kam um Abschied zu nehmen.


Bij ons worden de werkwoorden blijven en gaan dikwijls door een infinitief gevolgd. Gaan werken, gaan halen, blijven werken, blijven drinken. In het Duits moet men in dergelijke gevallen een andere constructie gebruiken.
Ik ga mijn vader afhalen. Ich gehe meinen Vater ab-
zuholen.
Hij ging werken. Er fing an zu arbeiten.
Wij blijven werken. Wir arbeiten weiter.
Er zijn echter ook in het Duits enkele verbindingen, die dezelfde constructie hebben als het Nederlands.
hangen bleiben fischen (jagen) gehen
liegen bleiben radeln gehen (fietsen)
sitzen bleiben schlafen gehen
stehen bleiben spazieren gehen
baden gehen fliegen gehen
Het Nederlandse doen gevolgd door een onbepaalde wijs wordt in het Duits weergegeven door machen of lassen. Iemand doen huilen. Jemand weinen machen.
Doen weten. Wissen lassen.
Je handelingen doen mij ge- Deine Handlungen lassen
loven. mich glauben.
Zich doen gelden. Sich geltend machen.
Dat deed mij besluiten. Das veranlaBte mich.
Hij deed zich kennen als een Er zeigte (erwies) sich einen held. Helden.
Ook moeten wij nog wijzen op uitdrukkingen als: lopen te roken, zingen, zitten te, staan te, liggen te enz. In het Duits is die constructie niet mogelijk. De meest gebruikelijke wijze van vertaling is van dergelijke zinnen twee hoofdzinnen te maken of om van de onbepaalde wijs een tegenwoordig deelwoord te maken.


Wij zitten in de kamer te Wir sitzen im Zimmer und
schrijven. schreiben.
Ik sta op het plein te wachten. Ich stehe auf dem Platz und
warte.
Zij liggen op het gras te roken. Rauchend liegen sie auf dem
Gras.
Ten slotte moeten wij nog wijzen op uitdrukkingen als: De te vieren feesten. Die zu feiernden Feste
Het te sluiten contract. Der abzuschlieBende Kon-
trakt.
Bij een kleermaker.
Tracht nu eens het volgende gesprek met een kleermaker te vertalen.
Wilt u mij (de) maat voor (zu) een pak (Anzug m.) nemen?
Zeker, mijnheer, hoe wilt u het gemaakt hebben?
Maak het volgens (nach) de tegenwoordige (jetzige) mode.
Wilt u even meegaan (Wollen Sie sich hierher bemühen)? Ik zal u de nieuwste stalen (Muster) voor (zu) pakken laten zien (vorlegen).
Deze stof (Zeug s.) bevalt mij het best, ik zal dit kiezen. Hoe wenst u uw vest (Weste w.) en broek (Beinkleider, plur.) te hebben?
De broek mag niet te nauw (eng) zijn en maak het vest niet te kort.
Wat voor knopen wenst u?
Onverschillig, als ze maar passen (Irgend welche, die passen).
Wanneer zal ik komen om te passen (voor het passen = anprobieren)?
Laten wij zeggen a.s. (nachste) Woensdag.


Prachtig!
Wanneer wenst u het pak klaar (fertig) te hebben? Ik moet het a.s. Vrijdag hebben.
Hoe wijd (weit) wenst u de broek?
Niet te nauw, zoals die.
Het is mode ze nauw te dragen.
Ja, maar ik vind het niet mooi (lieben).
Ze zal helemaal naar uw wens zijn en ik sta er voor in (garantieren), dat zij goed zal zitten.
Vergeet .niet, dat ik het pak a.s. Vrijdag hebben moet. U kunt er op rekenen niet teleurgesteld (tauschen) te worden.
§ 10. DE WEDERKERENDE WERKWOORDEN. (Die reflexiven Verben)
De vervoeging der wederkerende werkwoorden in het Nederlands en Duits is gelijk, dus:
ich lege mich.
du legst dich.
er legt sich.
wir legen uns.
ihr legt euch.
sie legen sich.
Over het algemeen heeft het Duits meer wederkerende werkwoorden dan onze taal. Wij gebruiken dikwijls een onovergankelijk werkwoord, waar het Duits een wederkerend werkwoord heeft. De voornaamste volgen hier.
sich balgen ravotten sich erkalten kou vatten
sich baumen steigeren sich ereignen gebeuren
sich bedan- danken sich legen gaan liggen ken (bei)
sich beraten beraadslagen sich nahern naderen


sich bestreben streven sich schicken passen, behoren
sich bewerben dingen sich setzen gaan zitten
(um)
sich bücken bukken sich sehnen sterk verlangen
sich ent- besluiten sich stellen gaan staan
schlieBen
sich erfrechen de brutaliteit sich streiten twisten hebben
sich erkun- informeren sich verneigen buigen digen
Enkele andere werkwoorden zijn alleen dan wederkerend, wanneer het daaraan beantwoordende Nederlandse werkwoord onovergankelijk is.
sich auszeich- uitmunten sich reimen rijmen nen
sich andern veranderen sich schlagen vechten sich fürchten bang zijn sich strauben tegenspartelen sich hauten vervellen sich verstellen veinzen sich legen gaan liggen (wind)
Nog weer andere werkwoorden worden zowel reflexief als onovergankelijk gebruikt.
(sich) ausruhen uitrusten (sich) nahen naderen (sich) ausschlafen uitslapen (sich) schleichen sluipen (sich) flüchten vluchten (sich) umsehen rondkijken (sich) irren zich vergissen (sich) weigeren weigeren
Ten slotte zijn er in het Duits enkele overgankelijke werkwoorden, die een wederkerend voornaamwoord in de datief bij zich nemen, dat in het Nederlands ontbreekt.
sich etwas ansehen. iets in ogenschouw nemen,
sich etwas ausbedingen. iets bedingen.
sich etwas (aus)erbitten. iets verzoeken.


sich etwas merken. iets onthouden. [
sich nichts merken lassen. doen alsof men van niets weet. c
sich etwas verbitten. verzoeken verschoond te blij- s
ven. t
sich die Freiheit nehmen. zo vrij zijn om. i
I
Evenals in het Frans, komt in het Duits de reflexieve vorm l (in plaats van het passief) meer voor dan in het Nederlands.
Der Schlüssel hat sich gefun- De sleutel is gevonden.
den. f
Das vergiBt sich bald. Dat wordt gauw vergeten.
Es fragt sich. Het is de vraag.
Das wird sich finden. Dat zal in orde komen.
Das versteht sich. Dat spreekt vanzelf.
Vertaal nu eens.
I I
Frederik de Grote en de kleine prins. 1
(
Frederik de Grote hield veel (sehr) van kinderen. Wan- 1 neer hij in zijn kamer (Kabinett s.) werkte, speelden de kinderen van de kroonprins dikwijls om hem heen, zonder dat c hij hen dat (daran) belette (hinderen). Op een dag, dat de oudste van deze prinsen bij hem speelde, viel de bal, die hij in de lucht geworpen (schleuder.n) had, op de tafel van de koning, die hem opnam, de knaap toewierp en verder schreef. De kleine prins dankte hem (datief) daarvoor. Maar , nauwelijks had hij zijn spel weer hervat (aufnehmen), of (so) de bal viel weer op de tafel. De koning wierp hem weer e terug, niet zonder door een strenge blik de kleine speler te straffen, die beloofde, dat dit niet meer gebeuren (geschehen) zou. Ongelukkig viel de bal voor (zu) de derde maal op de tafel, waarop Frederik schreef. De koning neemt de bal en steekt hem in zijn zak. Terwijl (Indem) hij deemoedig om vergeving vraagt (bitten), verzoekt de kleine ( prins de koning (acc.) hem de bal te geven. Men weigert


het. Ofschoon hij zijn verzoek herhaalt (seine Bitten verdoppeln), luistert men niet naar (hören) hem. Eindelijk het smeken (genitief) moede, zei de kleine prins, terwijl hij trots op de koning toeliep (zugehen) en zijn beide vuisten in zijn zijde zette (stemmen), met dreigende stem: ,,Ik eis (verlangen) mijn bal; zal Uwe Majesteit (Ew. Majestat) hem mij teruggeven? Ja of neen?"
De koning haalde (ziehen) lachend de bal uit zijn zak en zei, terwijl hij hem deze (denselben) teruggaf: ,,Je bent een flinke (brav) jongen, men zal jou Silezië niet afnemen (wiedernehmen)."
§ 11. DIE REKTION DER ZEITWÖRTER.
Genitief. Een groot aantal werkwoorden regeert in het Duits de tweede naamval, doch voornamelijk alleen in meer verheven en verouderde taal. In het dagelijkse en meer moderne spraakgebruik vindt men de accusatief als omschrijving met een voorzetsel.
Wij zullen thans die werkwoorden laten volgen, welke ook in het hedendaagse Duits de genitief nog regeren, anklagen aanklagen.
belehren onderrichten (einen eines Bessern, des
naheren belehren).
beschuldigen beschuldigen.
bezichtigen betichten.
entbinden (einen eines Eides, Gelübdes entbinden,
iemand van zijn eed, gelofte ontslaan. Ook dikwijls met von. Sie ist von einer Tochter entbunden worden, zij is van een dochter bevallen).
entheben ontlasten, ontslaan.
entsetzen (einen eines Amtes entsetzen, iemand uit
zijn ambt ontslaan).


überführen en überweisen (einen des Mordes überführen, van iemand bewijzen, dat hij de moord gepleegd heeft).
versichern verzekeren.
würdigen (einen keines Blickes würdigen, iemand
geen blik waardig keuren).
Verder bij een aantal wederkerende werkwoorden.
sich annehmen (sich eines Kindes annehmen, zich het lot
van een kind aantrekken).
sich bedienen (sich einer List bedienen, een list gebruiken).
sich bemachtigen, bemeisteren (das Heer hat sich der Hauptstadt bemachtigt, het leger heeft zich van de hoofdstad meester gemaakt).
sich besinnen (sich eines Bessern besinnen, tot betere
gedachten komen).
sich entledigen (sich eines Auftrages entledigen, zich van
een opdracht kwijten).
sich erdreisten, erfrechen (sich einer Tat erfrechen, de brutaliteit hebben iets te doen).
sich erfreuen (sich einer guten Gesundheit erfreuen, een
goede gezondheid genieten).
sich entwehren (er konnte sich des Schlafes nicht entwehren, hij kon de slaap niet van zich afzetten).
sich rühmen (sich seines Geldes rühmen, zich op zijn
geld beroemen).
sich schamen (sich einer Tat schamen, zich schamen dat
men iets gedaan heeft).
sich überheben (sich seines Geldes überheben, hovaardig op zijn geld zijn).
sich unterfangen \
sich unterstehen > einer Tat, zich een daad verstouten.
sich unterwinden )
sich wehren (sich seines Lebens wehren, zijn leven
verdediaen).


Datief. Een groot aantal werkwoorden, die in het Nederlands transitief zijn of een voorzetsel regeren, worden in het Duits door een datief gevolgd. De voornaamste laten wij hier volgen.
ahneln begegnen
danken dienen
drohen
folgen fluchen
glauben gleichen
grollen
helfen huldigen nahern (sich
nützen
schaden schmeicheln
trauen trotzen weichen winken
gelijken op (er ahnelt seiner Schwester). ontmoeten (Ich bin ihm begegnet; er ist mir begegnet).
danken (Ich danke Ihnen bestens).
dienen (womit kann ich Ihnen dienen? Dem Staate dienen).
dreigen (der Dieb drohte mir mit einem Messer).
volgen (einem Aufruf folgen).
vervloeken (das Madchen fluchte ihrem Verführer).
geloven (seinen Augen nicht glauben). gelijken (sie gleichen sich wie ein Ei dem anderen = zij gelijken als twee druppels water op elkaar).
wrokken (man soll dem Beleidiger nicht grollen = men moet geen wrok koesteren tegen iemand, die beledigd heeft).
helpen (das half mir nichts).
huldigen (der Königin huldigen).
nahern) naderen (das Heer naherte sich der Hauptstadt).
baten (nützt es mir nicht, schaden wird es
mir auch nicht).
schaden.
vleien (einem mit freundlichen Worten schmeicheln).
vertrouwen (dem ist nicht zu trauen). trotseren (der Kal te, der Warme trotzen). wijken voor (der Nebel weicht der Sonne). wenken (er winkte mir = hij gaf mij een wenk).


Ook enkele ingevoerde woorden als gratulieren, kondolieren, applaudieren, imponieren regeren de datief.
Verder regeren de datief alle werkwoorden, die samengesteld zijn met het voorvoegsel wider (uitgezonderd widerlegen — weerleggen) en vele werkwoorden, die samengesteld zijn met ab, an, auf, bei, ein, ent, entgegen, nach, ob, unter, vor, voran, zu.
Een paar voorbeelden:
Dem Bösen absagen. Het kwaad afzweren.
Einem anlegen etwas zu tun. Iemand dringend verzoeken
iets te doen.
Einem aufwarten. Iemand zijn opwachting
maken.
Einer Versammlung bei- Een vergadering bijwonen,
wohnen.
Einem etwas einpragen. Iemand iets inprenten.
Einer Sache entsprechen. Aan een zaak beantwoorden.
Einer Antwort entgegensehen. Een antwoord tegemoet zien. Einer Pflicht nachkommen. Een plicht nakomen.
Einer Sache obliegen. Zich met ijver op iets toe¬
leggen.
Einer Last unterliegen. Onder een last bezwijken.
Einer Versammlung vorstehen. Een vergadering presideren. Einem vorangehen. Iemand voorgaan.
Der Flasche zusprechen. De fles aanspreken.
Ten slotte vindt men de datief bij enkele onpersoonlijke werkwoorden, als:
Es bangt mir (ik ben bang), es ekelt mir (ik heb een walging), es mangelt mir (het ontbreekt mij), es schwindelt mir (het duizelt mij), es ahnt mir (ik heb een voorgevoel), es traumt mir (ik droom), enz.
Deze werkwoorden kunnen echter ook persoonlijk gebruikt worden.
Die Sache ekelt mich. Ik walg van die zaak.
Ich habe davon getraumt. Ik heb daarover gedroomd.


Accusatief. De accusatief wordt in het Duits vrijwel op dezelfde wijze gebruikt als in het Nederlands. Er zijn echter enkele verschillen. De voornaamste zijn de werkwoorden fragen, bitten en lehren, die een accusatief regeren, terwijl zij in onze taal een datief hebben. Men lette op het verschil tussen fragen en bitten. Fragen is vragen naar iets, dat men weten wil, bitten is vragen om iets, dat men hebben wil.
Wir fragten das Kind nach seinem Namen.
Wij vroegen het kind zijn naam.
Einen um etwas Feuer bitten.
Iemand wat vuur vragen.
Er lehrte mich wie ich mich zu verhalten hatte.
Hij leerde mij hoe ik mij gedragen moest.
Ook vindt men de accusatief in enkele onpersoonlijke uitdrukkingen als: es dünkt mich (mij dunkt), es friert mich (ik heb het koud), es dürstet mich (mij dorst), es hungert mich (ik heb hunger), es juckt mich (ik heb jeuk), enz.
Ook deze werkwoorden kunnen persoonlijk gebruikt worden.
Men lette speciaal op de accusatief na: Es gibt (er is). Es gibt einen Gott. Er is een God.
Een dubbele accusatief regeren de werkwoorden nennen, heiBen, schelten, schimpfen en glauben.
Man nennt ihn einen Betrüger. Men noemt hem een bedrieger. Man schalt ihn einen Betrüger. Men schold hem uit voor een
bedrieger.
Man glaubte ihn einen ehr- Men hield hem voor een eerlijk
lichen Mann. man.
Vertaal nu eens:
Galilei.
Galilei was een der grootste mannen, die Italië voortgebracht (hervorbringen) heeft. Hij werd de 15de Februari


1564 te Pisa geboren. De natuurkunde, de wiskunde, de sterrenkunde hebben hem verschillende belangrijke ontdekkingen te danken (te danken hebben — verdanken). Maar deze ontdekkingen, die zijn aandenken vereeuwigen, bezorgden (zuziehen) hem tegen het einde van zijn leven de afschuwelijkste vervolgingen, die men zich denken kan. Hij werd naar Rome ontboden (bescheiden), waar hij eerst (zuerst) onderdanig vergiffenis vragen (Abbitte tun) moest, dat hij de beweging der aarde geleerd had, en waar hij dan in de ouderdom van zeventig jaar door een vergadering van kardinalen (Kardinalversammlung) veroordeeld werd de rest van zijn dagen in de gevangenissen van de Inquisitie door (zu) te brengen, waarin hij reeds verscheidene maanden gesmacht had. Maar men had de welwillendheid (Gnade w.) dit ten hemel schreiend vonnis (Urteil s.) te verzachten (mildern) en men vergenoegde er zich mede hem binnen de grenzen van de gemeente (Gemeinde w.) Aceti, niet ver van Florence, te bannen. Hier bracht de eerwaardige grijsaard zijn laatste levensjaren door, gedurende welke hij het gezicht en het gehoor verloor. Bij (zu) deze rampen (Uebel) kwam (sich gesellen) nog de jicht en slapeloosheid. Desniettemin (Dessenungeachtet) bleef zijn geest voortdurend (unausgesetzt) werkzaam. Hij stierf in hetzelfde jaar (1642), waarin Newton geboren werd.
§ 12. PERSOONLIJKE VOORNAAMWOORDEN. (Persönliche Fürwörter)
Verbuiging. De verbuiging der persoonlijke voornaamwoorden is:
Singular.
lste Pers. 2de Pers. 3de Pers.
1 ich du er sie es
2 meiner deiner seiner ihrer seiner
3 mir dir ihm (sich) ihr (sich) ihm (sich)
4 mich dich ihn (sich) sie (sich) es (sich)


Plural.
1 wir ihr sie
2 unser euer ihrer
3 uns euch ihnen (sich)
4 uns euch sie (sich)
De Höflichtkeitsform is voor enkel- en meervoud: Sie, Ihrer, Ihnen, Sie.
De tussen haakjes geplaatste vormen van de 3de persoon zijn de vormen van het wederkerend voornaamwoord.
Behalve de genitieven meiner, deiner en seiner komen bij dichters en in enkele oude uitdrukkingen ook de vormen mein, dein, sein voor. VergiB mein nicht. Gedenke mein.
Als versterking van het persoonlijk voornaamwoord wordt selbst (selber) gebruikt, dat onveranderlijk is.
Ich selbst (selber) habe es gesagt. Ik zelf heb het gezegd. N.B. Selbst kan ook zelfs betekenen.
Om iemand toe te spreken gebruikt men de voornaamwoorden du (enkelvoud), ihr (meervoud) en Sie (enkel- en meervoud) als beleefdheidsvorm. De daarbij behorende bezittelijke voornaamwoorden zijn dein, euer en Ihr.
Du (ihr) wordt alleen gebruikt:
1. In gesprekken tussen bloedverwanten (ook kinderen tegen ouders enz.), intieme vrienden (ook kinderen onderling) en tegen dieren.
2. In het gebed.
3. Wanneer niet een bepaalde persoon toegesproken wordt.
Was du nicht willst, daB dir geschieht, das tu auch einem anderen .nicht.
Kramers Kleine Kursus, Duits 9
9


Wat gij niet wilt, dat u geschiedt, doe dat ook aan een ander niet.
In alle andere gevallen gebruikt men Sie.
Na de nominatief van het betrekkelijk voornaamwoord (der, die) wordt het persoonlijk voornaamwoord van de 1ste en 2de persoon herhaald, wanneer het antecedent een persoonlijk voornaamwoord van de 1ste, 2de persoon of een substantief in de vocatief is.
Ich, der ich so viel gearbeitet habe.
Du, der du dich nicht schamst. Sie, der Sie zo gut gewesen sind.
Uns, die wir gewarnt haben, hat man ausgelacht.
Vater unser, der du bist im Himmel.
Ik, die zoveel gewerkt heb.
Jij, die je niet schaamt.
U, die zo goed geweest zijt.
Ons, die gewaarschuwd hebben, heeft men uitgelachen. Onze Vader, die in de hemelen zijt.
In plaats van het persoonlijk voornaamwoord wordt dikwijls derselbe (of ook wel dieser) gebruikt ter wille van de welluidendheid, om dubbelzinnigheid te vermijden en wanneer het op zaken betrekking heeft.
Sie lasen die Zeitungen nicht mehr, weil dieselben sie nicht interessierten.
Zij lazen de couranten niet meer, daar zij hen niet interesseerden.
Der Vater schrieb seinem Sohne, derselbe müsse nach London kommen, er sei krank.
De vader schreef zijn zoo.n, dat deze naar Londen moest komen, omdat hij ziek was.
Gib mir dein Messer; ohne dasselbe kann ich das Buch nicht aufschneiden.
Geef mij je mes; zonder dat kan ik het boek niet opensnijden.


Es wordt behalve in dezelfde gevallen als in het Nederlands ook nog gebruikt ter vertaling van ons er in zinnen als:
Es wird getanzt. Er wordt gedanst.
Es kommen Menschen. Er komen mensen.
Es kommt ein Vöglein geflogen. Er komt een vogel gevlogen.
Het Duits gaat in dat opzicht nog verder en laat zinnen toe als:
Es rast der Wind. De wind loeit.
Es lebe die Freiheit. Leve de vrijheid.
Es sind dies die Früchte Dat zijn de vruchten van zijn seiner Arbeit. arbeid.
Onze uitdrukkingen: Hij, die: zij, die mogen in het Duits nooit vertaald worden door Er, der: sie, die. Daarvoor gebruikt de Duitse taal Wer of derjenige, der enz. Wer etwas verspricht muB es auch tun.
Hij, die iets belooft, moet het ook doen.
Het wederkerige voornaamwoord einander wordt in het Duits dikwijls door het wederkerende voornaamwoord vervangen, wanneer er geen misverstand kan ontstaan. Wir schreiben uns. Wij schrijven elkaar.
Sie sehen sich taglich zweimal. Zij zien elkaar dagelijks tweemaal.
Sie gaben einander die Schuld. Zij gaven elkaar de schuld. Sie gaben sich die Schuld. Zij gaven zichzelf de schuld.
Vertaal nu eens:
Grote geesten onderling.
Voltaire en Rousseau plachten elkaar, ondanks de hen verbindende vriendschap, dikwijls ongenadig (rücksichtlos)


te plagen (aufziehen). Toen Rousseau op een goede dag met Voltaire at (speisen) en oesters (Auster w.) op de tafel gebracht werden, merkte de schrijver (Verfasser) van „Emile" op, nadat hij zich reeds flink bediend had (tüchtig zulangen): „Ik zou evenveel oesters kunnen verslinden (verschlingen) als Simson Philistijnen (Philister) versloeg." „Ook met hetzelfde wapen (Waffe w.)?" (d.w.z. = das heiBt, met een ezelskinnebak) vroeg Voltaire, ondeugend (verschmitzt) glimlachend.
Rousseau vergat de op zijn kosten gemaakte grap (Scherz m.) niet zo gauw en keek uit (spahen) naar de gelegenheid (om) zich te wreken (rachen). Na enige tijd kwam Voltaire, terwijl Rousseau afwezig was, in diens huis. Daar hij de deuren open vond, ging hij naar (in) de studeerkamer (Arbeitszimmer), maar zag hier alle boeken in grote wanorde (Unordnung) en met stof bedekt rondslingeren (umherliegen). Onmiddellijk schreef hij met de vinger op de band van een boek (Buchdeckel m.) het woord Cochon (zwijn). De (Am) volgende dag ontmoette hij zijn vriend en zei deze, dat hij gisteren in zijn huis geweest was zonder hem aan te treffen.
„Ik weet het," antwoordde Rousseau, „ik hem immers (ja) je visitekaartje (Visitenkarte) gevonden (vorfinden)."
§ 13. BEZITTELIJKE VOORNAAMWOORDEN.
(Besitzainzeigende Fürwörter)
De bijvoeglijk bezittelijke voornaamwoorden zijn: mein, dein, sein (ihr), unser, euer, ihr en Ihr en worden in het enkelvoud als het onbepalend, in het meervoud als het bepalend lidwoord verbogen.
De zelfstandig bezittelijke voornaamwoorden zijn: der (die, das) meine, meinige; deine, deinige; eure, eurige enz,, die als een zwak adjectief verbogen worden.
Deze vormen worden met een kleine letter geschreven, wanneer ze betrekking hebben op een reeds genoemd substantief, anders met een hoofdletter.


Unser Haus ist gröBer als
das ihre (ihrige).
[ch habe das Meinige getan. Gib jedem das Seine. Die Ihrigen.
Ons huis is groter dan het
hunne.
Ik heb het mijne gedaan.
Geef ieder het zijne.
De uwen, Uw familie.
In plaats van het bezittelijk voornaamwoord gebruikt de Duitse taal dikwijls — ook om misverstand te voorkomen — de genitief van het aanwijzend voornaamwoord der (die).
Der Mann kam mit seinem Sohn zu uns um dessen Angelegenheiten (des Sohns) zu regeln.
Der Krieg und dessen Folge.
Maak voor u zelf nu eens het verschil uit tussen:
Der Vater schrieb seinem Sohn, er freue sich, daB er dessen Brief noch früh genug erhalten habe.
en
Der Vater schrieb seinem Sohn, er freue sich, daB dieser seinen Brief noch früh genug erhalten habe.
AANWIJZENDE VOORNAAMWOORDEN.
(Hinweisende Fürwörter)
De aanwijzende voornaamwoorden dieser (deze, dit) en jener (die, dat) worden zowel zelfstandig als bijvoeglijk gebruikt en vervoegd als het bepalend lidwoord. In de nominatief en accusatief wordt dieses dikwijls samengetrokken tot dies.
Het aanwijzend voornaamwoord der onderscheidt zich, bijvoeglijk gebruikt, van het bepalend lidwoord alleen doordat er sterker de nadruk op gelegd wordt.
Den Mann kann ich nicht Die man kan ik .niet uitleiden. staan.


Zelfstandig gebruikt in de verbuiging aldus:
der die das die
dessen deren dessen deren
dem der dem denen
den die das die
Enkele voorbeelden van het gebruik van der.
Ein schlechter Kerl! Den achtet niemand. Een slechte kerel! Dien respecteert niemand.
Wehe der, die einmal seine Frau wird, deren Los ist zu beklagen. '
Wee haar, die eens zijn vrouw wordt, haar lot is te beklagen.
Erinnerst du dich dessen nicht? Herinner je je dat niet?
O, diese vielen Arbeitlosen! Die sind zu beklagen, deren Los ist nicht zu beneiden. O, die vele werklozen! Die zijn te beklagen, hun lot is niet te benijden.
Verdere aanwijzende voornaamwoorden zijn:
Derjenige (dat ook, in tegenstelling met het Nederlands, bijvoeglijk gebruikt wordt), degene.
Derjenige Schüler, der nicht eifrig gewesen ist.
Die leerling, die niet ijverig geweest is.
(Zie ook het bij het persoonlijke voornaamwoord opgemerkte omtrent hij, die).
Derselbe, dezelfde en dezelve (zie persoonlijk voornaamwoord) .
In de verbinding ein und derselbe = een en dezelfde blijft ein altijd onverbogen.
Solch, zulk wordt bijvoeglijk en zelfstandig gebruikt. Solches Fleisch. Zulk vlees.
Solches zu tun ziemt einem Zoiets te doen past een man
Mann nicht. niet.


Dergleichen, dergelijke is onveranderlijk.
Nahen, stricken und der- Naaien, breien en dergelijke, gleichen.
Wordt het bijvoeglijk gebruikt, dan volgt er altijd een substantief in het meervoud op:
Dergleichen Dinge geschehen Dergelijke dingen geschieden alle Tage. dagelijks.
Maar:
Een dergelijk boek. Ein derartiges, solches Buch.
VRAGENDE VOORNAAMWOORDEN. (Fragende Fürwtörter)
De vragende voornaamwoorden zijn: zelfstandig, wer, was, welcher; bijvoeglijk, welcher en was für ein.
Wer, wessen, wem, wen wordt zowel voor het manlijk en vrouwlijk als voor het enkel- en meervoud gebruikt. Wer hat es getan? Wie heeft (hebben) het ge¬
daan?
Wessen Geld ist es? Wiens (wier) geld is het?
Wil men beslist aanwijzen, dat een meervoud bedoeld is. dan voegt men er alles aan toe.
Wer alles kommt da? W^ie komen daar allemaal?
Het spreekt vanzelf, dat in zinnen als:
„Wer sind diese Damen?" het werkwoord zich naar het erachter staande onderwerp schikt.
Was is het onzijdig van wer en vraagt naar zaken. De genitief (wessen) komt zelden, de datief nooit voor. Ook hier is versterking met alles mogelijk. Na voorzetsels als für, vo.n, zu enz. verandert was in wo en komt de prepositie daar achter. Dus:
Wofür, womit, wovon, wozu enz.
Welcher, welke wordt zelfstandig en bijvoeglijk gebruikt en wordt verbogen als dieser. Zelfstandig vraagt het naar


personen en zaken in het algemeen en heeft het, evenals es, das en dies, steeds de vorm welches.
Welches ist mein Bleistift? Wat is mijn potlood? Welches ist meine Feder? Wat is mijn pen?
Bijvoeglijk heeft het natuurlijk dezelfde vorm als dieser. Welchen Leuten folgen wir? Welke mensen volgen mij? Weche Menschen kommen da? Welke mensen komen daar?
Was für ein, wat voot een. Für heeft geen invloed op ein. Ein wordt verbogen als bepalend lidwoord, wanneer er geen substantief op volgt; als het onbepalend lidwoord, wanneer het er wel op volgt.
Was ist es für einer? Wat voor iemand is het?
Was für einem Mann bist Wat voor een man heb je du begegnet? ontmoet?
V crkehrsmittel.
Ein Eisenbahnzug besteht aus einer Anz'ahl Eisenbahnwagen (waggons) für die Reisenden, einen Gepackwagen, der Lokomotive und dem Tender (der das Heizmaterial für die Lokomotive enthalt).
Man unterscheidet Personenzüge und Güterzüge. Die Personenzüge fahren entweder ziemlich langsam und halten dann an allen oder an fast allen Stationen der Strecke, oder sie haben ein beschleunigtes Fahrtempo. Die langsamen Züge nennt man gewöhnlich Züge, Personenzüge. Die Züge mit beschleunigter Fahrgeschwindigkeit heiBen Eilzüge, Schnellzüge (D-Züge) und Luxuszüge (L-Züge). Die D-Züge führen auch Speisewagen und nachts Schlafwagen mit.
Die Züge fahren auf Gleisen (Schienen). Die Strecke wird von Bahnwartern überwacht. Der Uebergang von einem


Gleis zu einem andern wird durch Weichen vermittelt; die Weichen werden von Weichstellern bedient.
Auf den deutschen Bahnen gibt es drei Wagenklassen. In der ersten und zweiten Klasse sind die Sitze gepolstert, die dritte Klasse hat Holzbanke. Alle Wagenabteile haben Türen, Fenster, eine Decke mit Leuchtkörper, ein Netz fürs Handgepack und eine Notbremse. Bei Dunkelheit werden die Wagen mit Elektrizitat beleuchtet. Im Winter werden sie mittels Röhren, die mit heiBem Dampf gefüllt und unter den Sitzen angebracht sind, erwarmt.
Das Zugpersonal besteht aus dem Lokomotivführer (Maschinisten), dem Heizer und den Schaffnern.
Bei schönem, nicht zu kaltem Wetter hat eine Wasserfahrt ihren besonderen Reiz. Die Luft auf dem Wasser ist frischer und reiner als im Eisenbahnwagen. Freilich geht es zu Wasser nicht so schnell vorwarts wie auf der Eisenbahn; und oft ist bei stürmischer Fahrt die Seekrankheit eine unangenehme Zugabe.
Auf einem groBen Ozeandampfer ist eine Seereise ein wahres Vergnügen. Besonders die Schnelldampfer werden wegen ihrer flotten Fahrt, ihrer behaglichen und geschmackvollen Einrichtung von allen Reisenden gerühmt. Die innere Ausstattung solcher Schiffe ist über alles Lob erhaben: die Kajütspassagiere haben ihre elektrisch beleuchteten Kabine (Koje) mit mehreren Betten; groBe und kleine Salons, Badezimmer, Lesezimmer, Café-Restaurants, Spielzimmer, Rauchzimmer, kurz, jeder moderne Komfort steht jedermann zur Verfügung. Speisen und Getranke sind vorzüglich. Auch eine Schiffskapelle ist an Bord.
Auf jedem gröBeren Dampfschiff ist eine vielköpfige (zahlreiche) Besatzung (Schiffsmannschaft), u.a. der Kapitan, der erste und der zweite Offizier, der Steuermann, die Matrosen, die Maschinisten, die Köche, mehrere Aufwarter (Stewards) und ein Schiffsarzt.
Wenn ein Schiff in einen Haf en ankommt, geht es zu


Anker (es wirft Anker); nachdem es einige Zeit vor Anker gelegen hat, lichtet es die Anker und dampft wieder ab.
In den meisten gröBeren Stadten wird der innere Verkehr u.a. durch StraBenbahnen, Omnibussen und Droschken vermittelt. Wer ein Fahrrad besitzt wird sich vorzugsweise dieses verbreitesten aller Verkehrsmittel bedienen. Auch das Automobil ist dem Geschaftsverkehr dienstbar gemacht.
Freiballonfahrten verfolgen vorwiegend wissenschaftliche Zwecke; die Luftschiffe und Flugzeuge haben für den eiligen Personenverkehr eine hervorragende Bedeutung.
Das wichtigste Verkehrsmittel ist heute das Automobil (Kraftfahrzeug, volkstümlich: das Auto), weil es dem Automobilfahrer die Möglichkeit bietet mit Schnelzugsgeschwindigkeit, unabhangig von Eisenbahnen, durch die Welt zu sausen und nach Belieben haltzumachen. Automobile werden von ihrem Besitzer oder einem Chauffeur gefahren und durch Motoren getrieben.
Auch das Luftschiff ist jetzt in die Reihe der Verkehrmittel eingcrückt. Lange Jahre hindurch blieb es bei eifrigen Versuchen, bittern Enttauschungen und unscheinbaren Erfolgen vereinzelter Enthusiasten (unter ihnen Graf Zeppelin). Es wollte nicht gelingen, das Fahrzeug bei jedem Winde nach dem Willen des Führers zu lenken. Erst mit der Vervollkommnung der Explosionsmotoren wurde das Problem der Lenkbarkeit im Jahre 1908 gelost. Seither haben Luftschiffe den Ozean überflogen und dienen dem Post-, Personen- und Warenverkehr.
Die groBartige Entwickelung der Motorluftschifffahrt ist auch dem Flugwesen zugute gekommen. Was man sich nicht traumte, jetzt ist es Ereignis: die Menschen können fliegen, wenn sie den niötigen Mut, das nötige Flugzeug und die nötige Uebung haben. Es gibt heute mehrere Arten von Flugzeugen: Eindecker, Zweidecker und Wasserflugzeuge.


§ 14. BETREKKELIJKE VOORNAAMWOORDEN.
(Beziehende Fürwörter)
Als betrekkelijke voornaamwoorden gebruikt de Duitse taal het aanwijzende voornaamwoord der, die, das en de vragende voornaamwoorden welcher, wer en was. De verbuiging van der is als volgt (men lette goed op het verschil met het Nederlands: die, wiens, wien, dien).
Manlijk enkelvoud: der, dessen, dem, den.
Vrouwlijk enkelvoud: die, deren, der, die.
Onzijdig enkelvoud: das, dessen, dem, das.
Meervoud: die, deren, denen, die.
Der en welcher. Het verschil in het gebruik tussen deze twee voornaamwoorden is niet scherp te omlijnen: zij worden door elkaar gebruikt, hoewel over het algemeen gezegd kan worden, dat de voorkeur gegeven wordt aan der.
Enkele aanwijzingen zijn echter wel te geven.
De genitief van welcher komt zo goed als .nooit voor.
Der moet gebruikt worden na eigennamen en een vocatief, na persoonlijke, onbepaalde en vragende voornaamwoorden.
Napoleon, der der groBte Feldherr aller Zeiten war.
Napoleon, die de grootste veldheer aller tijden was.
Unser Vater, der du bist im Himmel.
Onze Vader, die in de hemelen zijt.
Ich, der ich dir geholfen habe.
Ik, die je geholpen heb.
Wer, der die Matthaus Passion einmal gehort hat, kann sie je wieder vergessen?
Wie, die de Mattheus Passion gehoord heeft, kan haar nooit meer vergeten?
Keiner, der die Shirley Temple einmal gesehen hat, kann sie je wieder vergessen.
Niemand, die Shirley Temple eenmaal gezien heeft, kan haar ooit weer vergeten.


Daarentegen moet welcher gebruikt worden, wanneer het antecedent uit de hoofdzin in de bijzin overgebracht wordt en wanneer er een opeenhoping van dezelfde woorden zou komen.
Schiedam, welche Stadt in der ganzen Welt bekannt ist. Schiedam, welke stad in de gehele wereld bekend is. Der Mann, welcher der Frau begegnet ist.
De man, die de vrouw ontmoet heeft.
Wer = degene; hij, die, heeft dus geen antecedent. Wer A sagt muB auch B Wie A zegt moet ook B sagen. zeggen.
Was = datgene, wat, heeft evenals wer geen antecedent. Was du tuest, tue es gut. Wat ge doet, doe het goed.
In tegenstelling met wer kan was echter wel een adjectief, een voornaamwoord en een gehele zin als antecedent hebben.
Das Schönste, was man sehen Het mooiste, dat men zien kan. kann.
Alles, was Odem hat lobe Alles, wat adem heeft, love den Herrn. den Heer.
Er vernachlassigte seine Pflichten, was er spater bereute. Hij verwaarloosde zijn plichten, wat hem later berouwde.
Is het antecedent geen persoon, dan wordt het betrekkelijk voornaamwoord, voorafgegaan door een voorzetsel, meestal veranderd in wo, waar het voorzetsel dan achter komt. (Zie vragende voornaamwoorden).
Das Haus, wovon wir sprachen. Het huis, waarover wij
spraken.
Maar:
Die Frau, von der wir sprachen. De vrouw, waarover wij
spraken.
ONBEPAALDE VOORNAAMWOORDEN. (Unbestimmte Fürwörter)
Over de onbepaalde voornaamwoorden valt weinig te zeggen. Over het algemeen komen zij met de Nederlandse overeen.


Slechts een paar opmerkingen.
Inplaats van jemand en niemand = iemand en niemand wordt in de spreektaal meestal einer en keiner gebruikt.
Einer fragte es, aber keiner Iemand vroeg het, maar niewuBte es. mand wist het.
Etwas wordt zelfstandig (in de betekenis van iets) en bijvoeglijk (in de betekenis van wat, een beetje) gebruikt en dikwijls tot was afgekort.
Er gab mir etwas. Hij gaf mij iets.
Er gab mir etwas Zucker. Hij gaf mij wat suiker. Ich habe dir was zu sagen. Ik heb je iets te zeggen.
Vertaal nu eens:
Een vleespastei.
Wij kunnen andere mensen op (in) verschillende wijzen laten weten, waaraan wij denken, zonder het hun in woorden te zeggen. Een middel is door tekens, zoals wanneer wij met het hoofd knikken inplaats van ja te zeggen, of het hoofd schudden inplaats van neen te zeggen.
Een Engelsman, die geen Chinees kende, reisde eens door China. Op een goede dag dineerde hij in een restaurant (Restauration w.) en de kellner bracht hem een vleespastei (Fleischpastete, w.). Daar hij erge honger had (= zeer hongerig was), at hij die op en dacht, hoe lekker die smaakte, maar hij kon niet bedenken (erraten), waaruit die bestond; dus wees (deuten) hij op de lege schaal en kwaakte (quaken) als een eend. De kellner schudde dadelijk zijn hoofd en blafte (bellen) als een hond. Zo wist de Engelsman, dat hij hondenvlees gegeten (speisen) had, en ging hij als een bedroefder, maar wijzer man weg (davon).


§ 15. HET BIJWOORD. (Das Adverbium, Umstandswort)
Over de trappen van vergelijking hebben wij reeds bij de adjectieven gesproken.
Wij zullen nu nog iets over enkele bijwoorden zeggen, en dat doen in verband met
HET VOEGWOORD.
(Die Konjunktion, das Bindewort),
omdat dit voor de praktijk het meeste gemak biedt.
Ons anders wordt op twee wijzen in het Duits vertaald, n.1. anders = op andere wijze en sonst in de betekenis van verder, anders, overigens, vroeger.
Wir haben es anders getan Wij hebben het anders gedaan
als sie. dan zij.
Sonst noch etwas? Anders nog iets?
Es ist nicht alles mehr wie Het is niet meer zoals vroeger, sonst.
Gehen Sie, sonst werfe ich Ga, anders gooi ik je eruit. Sie heraus.
Dat als voegwoord wordt dasz geschreven, men verwissele het niet met das, het bepalend lidwoord en het betrekkelijke voornaamwoord.
Er sagt, daB er das tun werde. Hij zegt, dat hij dat doen zal.
Dan is dann in de betekenis van in die tijd, in dat geval, en denn in de betekenis van een versterking.
Morgen komme ich zu dir, dann wollen wir weiter über die Sache sprechen.
Morgen kom ik bij je, dan zullen wij verder over de zaak spreken.
Haben Sie das denn nicht begriffen?
Hebt u dat dan niet begrepen?


Maar wordt in de regel vertaald door aber, doch door sondern, wanneer in de eerste zin een ontkenning staat en de inhoud van de tweede zin in volkomen tegenstelling met die van de eerste is.
Wir gehen nicht aus, sondern bleiben daheim.
Wij gaan niet uit, maar blijven thuis.
Waarom zegt men echter:
Er ist zwar nicht reich, aber doch nicht unbemittelt.
Hij is weliswaar niet rijk, maar toch niet onbemiddeld.
N.B. Men zegt echter altijd: nicht allein... sondern auch.
Toen is als bijwoord dann, Damals gab es noch keine
Luftschiffe.
Erst dann bin ich abgereist. Als er mich sah, drehte er sich um.
damals en als voegwoord als. Toendertijd waren er nog geen luchtschepen.
Toen pas ben ik vertrokken. Toen hij mij zag, keerde hij zich om.
Wanneer is wenn in de betekenis van indien, als: als tijdsbepaling is het warni.
Seit wann grüBt er dich nicht mehr?
Sedert wanneer groet hij je niet meer?
Wenn es regnet, bleiben wir daheim.
Wanneer het regent, blijven wij thuis.
Let nu eens goed op het zinnetje:
Der Arme iBt, wenn er etwas hat; der Reiche wann er will.
Of moet op verschillende wijzen vertaald worden.
Wissen Sie auch ob wir Tee oder Kaffee trinken?
Weet u ook of wij thee of koffie drinken?
Ob is dus rangschikkend.
Oder is dus nevenschikkend.
Nauwelijks ... of = Kaum ... als (so, da).
Het scheelde niet veel of = es fehlte nicht viel, so.


Of in de betekenis van indien niet — es sei denn, daB. Er gebeurt niets of hij weet het. Es geschieht nichts ohne das
er es weiB.
Her en hin. Her betekent een beweging naar de plaats, waar de spreker zich bevindt; hin drukt het tegendeel uit. Ditzelfde geldt voor alle samenstellingen van her en hin.
„Kommen Sie herein!"
„Ich kann nicht hinein, die Tür ist verschlossen, kommen Sie zu mir heraus!"
Vertaal nu eens:
De bedrogen schoenmaker.
Op een avond, dat (als) Philips de Goede, hertog van Bourgondië, in Brugge ging wandelen, vond hij op een openbaar plein een man, die op de grond lag en diep ingeslapen was. Hij liet hem opnemen en in zijn paleis dragen, waar men, nadat men hem van zijn lompen ontdaan (entledigen) had, hem een fijn hemd aantrok, een welriekende nachtmuts opzette en hem in een vorstelijk bed legde. Deze dronken man (Trunkenbold) was bij zijn ontwaken niet weinig verbaasd (erstaunt), toen hij zich in een prachtige alcoof (Alkoven, m.) dóór rijk geklede kamerdienaars omgeven zag.
Men vroeg hem, welk kleed Zijne Hoogheid op die dag wilde aantrekken. Die vraag verwarde hem helemaal (vollends); doch nadat hij duizendmaal verzekerd had (beteuern), dat hij maar een arme schoenmaker en volstrekt geen (keineswegs) vorst was, voegde hij zich ten slotte in zijn lot en liet hij zich goedwillig alle eerbetuigingen bewijzen, waarmede men hem overstelpte (überhaufen).
Toen hij aangekleed was, bracht (führen) men hem in de hertogelijke kapel, om de mis aan te horen, en bij het weg-


gaan (Herausgehen) liet hij zich geduldig de hand kussen.
Hierop bracht men de goede schoenmaker naar een rijkelijk voorziene (besetzen) tafel (Tafel w.), dan op de wandeling, naar het spel en naar andere vermakelijkheden (Ergötzlichkeiten).
Na het avondeten gaf men voor hem een bal. De eerlijke man, die zich nooit bij een dergelijk feest bevonden had, nam de wijn, die men hem aanbood, zo rijkelijk tot zich, dat hij weldra zijn bezinning verloor; toen naderde de comedie haar ontknoping (Lösung w.). Terwijl hij zijn roes (Rausch m.) uitsliep, liet de hertog hem zijn oude lompen weer aantrekken en hem naar dezelfde plek (Ort m.) dragen, waar men hem opgeraapt (aufheben) had. Nadat hij de gehele nacht door (hindurch) diep geslapen had, ontwaakte hij eindelijk en keerde naar huis terug, waar hij zijn vrouw vertelde, welk een heerlijke droom hij gehad had; want hij hield voor een vergissing (Tauschung w.), wat hem werkelijk overkomen (begegnen) was.
Kramers Kleine Kursus, Duits
10


A.
aal Aal m. aardig hübsch
aalbes Johannis- aardrijks- Geographie
beere w. kunde w.
aalmoes Almosen s. abrikoos Aprikose w.
aambeeld AmboB m. acht acht
aan an achting Achtung w.
aanbevelen empfehlen adel Adel m.
aanbidden anbeten adem Atem m.
aanbieden anbieten ader Ader w.
aandacht Aufmerk- adres Adresse w.
samkeit w. advocaat Advokat,
aangaande im Betreff Anwalt
aangenaam angenehm afdeling Abteilung w.
aangezicht Angesicht s. afschuwelijk abscheulich
aankleden ankleiden afsnijden abschneiden
aankomen ankommen afspraak Verabredung
aankomst Ankunft w. w.
aankijken angucken afstand Entfernung
aanmerking Bemerkung w. w.
aanraden anraten agent van Polizeidiener,
aansteken anzünden politie Schupo
aanvallen angreifen akker Feld s.
aanvangen anfangen alleen allein
aanwezig anwesend Allerheiligen Allerheiligen
aap Affe m. alles alles
aar Aehre w. altaar Altar m.
aardappel Kartoffel w. altijd immer
aardbei Erdbeere w. amandel Mandel w.
aarde Erde w. ambacht Handwerk s.


ambt Amt s. artikel Artikel m.
Amsterdam Amsterdam arts Arzt
andere andere as (door ver- Asche w.
andijvie Endivie w. branding)
antwoord Antwort w. asperge Spargel m.
apotheek Apotheke w. augurk Gurke w.
appel Apfel m. Augustus August
April April auteur Schriftsteller
arbeid Arbeit w. automaat Automat m.
arend Adler m. avond Abend m.
arm Arm m. avondmaal Abendessen s.
arm arm avontuur Abenteuer s.
armoede Armut w. azijn Essig m.
B.
baard Bart m. bedelaar Bettler
baars Barsch m. bederven verderben
bad Bad s. bedoeling Absicht w.
badplaats Badeort m. (oogmerk)
bagage Bagage w. bedoeling Bedeutung w.
bakkebaard Backenbart (betekenis)
m. beek Bach m.
bakker Backer been Bein s„ Kno-
banaan Banane w. chen m.
bank Bank w. beer Bar m.
bankbiljet Banknote w. beginnen anfangen
banketbakker Konditor begraafplaats Friedhof m.
bankier Bankier begroeten begrüBen
barbier Barbier begrijpen begreifen,
barones Baronin verstehen
bed Bett s. behandeling Behandlung
bedanken danken w.
bedekken bedecken behanger Tapezierer


behoren gehören bevriezen befrieren
beide beide bevrijden befreien
bek Maul s. bewaren bewahren
beker Becher m. bewegen bewegen
beklagen beklagen bewering Behauptung
bekoorlijk reizend w*
bekwaamheid Fahigkeit w. bewonen bewohnen
bel Klingel w. bewustzijn BewuBtsein s.
belasting Steuer w. bewijzen beweisen
beledigen beleidigen bezem Besen m.
beleefd höflich bezi9 beschaftigt
bellen klingeln bezoek Besuch m.
benijden beneiden b'er s<
bepaald bestimmt biljet Zettel s.
beperken beschranken binden binden
berg Berg m. bioscoop Lichtspiel-
berouw Reue w. haus, Kino
beschermen beschützen , s'
ui-. tt . , . , bitter bitter
beslissing Entsche.d„„g ^ ^ ^
w«
besmettelijk ansteckend blaffen bellen
bestaan bestehen blauw blau
bestellen bestellen blazen blasen
bestrating Pflaster s. bleek bleich
bestuur Verwaltung bliksem Blitz m.
w. blind blind
betalen bezahlen bloed Blut s.
betekenen bedeuten bloem Blume m.
beter besser bloemist Blumist
betreuren bedauern bloemkool Blumenkohl
betwijfelen bezweiflen m'
beurs Börse w. bli)'sPel Komödie w.
bevel Befehl m. bliiven bieiben
bevolking Bevölkerung bode Bote
w. bodem Boden m.


boeiend fesselnd bouwen bauen
boek Buch s. braadpan Bratpfanne w.
boekhande- Buchhandler brand Feuer s.
laar branden brennen
boekhouder Buchhalter brandspuit Feuerspritze
boemeltrein Bummelzug w.
m. breed breit
boer Bauer breken brechen
boer (kaart- Bube brengen bringen
spel) breuk Bruch m.
boerderij Meierei w. brief Brief m.
bok Bock m. brieven- Brieftrager
bokking Bücking m. besteller
bont (pels) Pelzwerk s. brievenbus Briefkasten m.
boodschap Botschaft w. bril Brille w.
boom Baum m. broeder Bruder
boomgaard Baumgarten broek Hose w.
m. brons Bronze w.
boot Boot s. brood Brot s.
bord Teller m. brug Brücke w.
borduren sticken bruid Braut
borreltje Schnaps m. bruidegom Brautigam
borst Brust w. bruiloft Hochzeit w.
borstel Bürste w. bruin braun
bos (van Wald m. buik Bauch m.
bomen) buitenlands auswartig
bot (vis) Butte w. buiten- Landgut s.
bot stumpf plaats
boter Butter w.
C.
cacao Kakao m. canapé Sofa s.
café Café, Kaffee- ceintuur Gürtel m.
haus s. centrale Zentrale w.


chaos Chaos s. cockpit Führerraum
chef Chef, Prinzi- m.
pal conducteur Schaffner
chemie Chemie w. courant Zeitung w.
Chinees Chinese crematie Kremation, w.
chocolade Schokolade w. crisis Krise, Krisis
cholera Cholera w. w.
Christus Christ cycloon Zyklon m.
citroen Zitrone w. cypres Zypresse w.
cliënt Klient m.
D.
daad Tat w. denken denken
daar da deugd Tugend w.
dadelijk augenblick- deur Tur w.
lich dichtbij dichtbei
dag Tag m. dichter Dichter
dagblad Tageblatt s. dief Dieb
dagelijks taglich dienaar Diener
dak Dach s. dienst Dienst m.
dal Tal s. diepte Tiefe w.
dame Dame dier Tier s.
dank Dank m. dik dick
dans Tanz m. dikwijls oft
dapperheid Tapferkeit w. Dinsdag Dienstag
dans Halsbinde w. dobbelen würfeln
datum Datum s. dochter Tochter
dauw Tau m. doen tun
December Dezember dokter Arzt
deel Teil m. dolk Dolch m,
deel (boek) Band m. dominee Pastor
deken Bettdecke w. donder Donner m.
deksel Deckel m. Donderdag Donnerstag


donderslag Donnerschlag drinken trinken
m. drogen trocknen
dood (adj.) tot drogist Drogist
dood(subst) Tod m. dromen traumen
doodkist Sarg m. dronkaard Trunkenbold
doof taub druif Traube w.
doofstom taubstumm druk beschaftigt
dooien auftauen drukker Drucker
doop Taufe w. duif Taube w.
door durch, von duim Daumen m.
doorn Dom m. duin Düne w.
doos Schachtel w. Duitser Deutsche
dopen taufen duivel Teufel
dorp Dorf s. duren dauern
douane Zollambt s. durven wagen
dozijn Dutzend s. duur teuer
draad Faden m. dwaasheid Torheit w.
draaien drehen dwerg Zwerg
dragen tragen dij Schenkel m.
drank Getrank s. dijk Damm m.
drie drei
E.
echo Echo s. eenvoudig einfach
echtgenoot Ehemann eenzaam einsam
echtscheiding Ehescheidung eer Ehre w.
w. eergisteren vorgestern
eclips Finsternis w. eerlijk ehrlich
edelsteen Edelstein m. eetlust Appetit m.
eed Eid m. eetwaren Eszware w.
eend Ente w. eetzaal Speisesaal m.
eendekker Monoplan m., ei Ei s.
Eindecker m. eigendom Eigentum s.


eiK niche w. engel bngel m.
eiland Insel w. enkel Knöchel m.
einde Ende s. erfgenaam Erbe m.,
eindelijk endlich Erbin w.
eindigen enden erwt Erbse w.
eis Forderung w. eten essen
eksteroog Hühnerauges. ets Radierung w.
elleboog Ellbogen m. examen Prüfung w.
emmer Eimer m. ezel Esel m.
F.
Fabel Fabel w. fluisteren flüstern
fabriek Fabrik w. fluit Flöte w.
familie Familie w. fluiten pfeifen
Fatsoenlijk anstandig fluweel Sammet m.
fazant Fasan w. fonkelen funklen
Februari Februar fooi Trinkgeld s.
feest Fest s. forel Forelle w.
Fiets Fahrrad s. fornuis Kochofen m.
Fietsen radfahren fout Fehler m.
Film Film m. framboos Himbeere w.
flanel Flanell m. fris frisch
Elauwte Ohnmacht w. fruit Obst s.
Fles Flasche w. fijn fein
G.
jaan gehen gans Gans w.
jaar gar garnaal Garnele w.
jaarne gern garneersel Garnitur w.
}al Galle w. garnizoen Garnison w.
jang Korridor m. gas Gas s.


gast Gast geloven glauben
gat Loch s. geluid Klang m.
gebaar Gebarde s. geluidsfilm Tonfilm m.
gebakje Gebackchen s. geluk Glück s.
gebed Gebet s. gelijk gleich
gebeuren geschehen gemak Bequemlich-
gebeurtenis Ereignis s. keit w.
gebit GebiS s. gemeen gemein
gebod Gebot s. gemeenzaam vertraut
geboorte Geburt w. gemengd gemischt
gebruik Gebrauch m. gems Gemse w.
gedachte Gedanke m. genade Gnade w.
gedeelte Teil m. geneesmiddel Heilmittel s.
gedenkteken Denkmal s. genezen genesen
geduld Geduld w. genieten genieBen
gedurende wahrend genoeg genug
geel gelb genoegen Vergnügen s.
geest Geist m. geraamte Gerippe s.
geestdrift Begeisterung gerecht Gericht s.
w. gereed bereit, fertig
geestelijke Geistliche gerst Gerste w.
geheim Geheimnis s. geschenk Geschenk s.
gehemelte Gaumen m. geschieden geschehen
geheugen Gedachtnis s. geschiedenis Geschichte w.
gehoorzaam gehorsam geslacht Geschlecht s.
gehoorzamen gehorchen gesprek Gesprach s.
gehuwd verheiratet getal Zahl w.
geit GeiBe w. getrouwd verheiratet
gek Narr getuige Zeuge
gelaat Gesicht s. gevaar Gefahr w.
geld Geld s. geval Fall m.
gelegenheid Gelegenheit gevangenis Gefangnis s.
w. gevecht Gefecht s.
gelofte Gelubde s. gevel Giebel m.


geven geben graan Getreide s.
gevoel Gefühl s. gracht Graben m.
gezag Autoritat w. graf Grab s.
gezant Gesandte grammo- Schallplatte
gezicht Gesicht s. phoonplaat w.
gezondheid Gesundheit w. grap SpaB m.
gezwel Geschwulstw. gras Gras s.
gierig geizig gravin Grafin
gierigaard Geizhals grendel Riegel m.
gierigheid Geiz m. grens Grenze w.
ginds dort groeien wachsen
gisteren gestern groen grün
glas Glas s. groenten Gemüse s.
God Gott groet GruB m.
godsdienst Religion w. grond Grund m.
goed gut groot groB
Goede groothertog GroBherzog
Vrijdag Karfreitag grot Grotte w.
goedkoop billig grijpen greifen
gordijn Gardine w. grijs grau
goud Gold s. grijsaard Greis
graaf Graf gunst Gunst w.
H.
haag Zaun m. halen holen
haai Haifisch m. hals Hals m.
haan Hahn m. halsboordje Kragen m.
haar, het Haare (pl.) hamer Hammer m.
haard Herd m. hand Hand w.
haas Hase m. handel Handel m.
haasten sich beeilen handelaar Handelsmann
haat HaB m. handschoen Handschuh m
hagedis Eidechse w. handwerks- Handwerker
hagel Hagel m, man


hangen hangen herinneren sich erinnern
hard hart herkennen erkennen
haring Hering m. herleven wieder auf-
hart Herz s. leben
hartelijk herzlich hersenen Gehirn s.
hartstocht Leidenschaft herstel Besserung w.
w. herstellen reparieren
haten hassen hert Hirsch m.
haven Hafen m. hertog Herzog
haver Hafer m. heten heiBen
hazelnoot HaselnuB m. heuvel Hügel m.
hebben haben hevig heftig
heden heute hiel Ferse w.
heer Herr hier hier
heerlijk herrlich hitte Hitze w.
heester Strauch m. hoe wie
heet heiB hoed Hut m.
heide Heide w. hoedenmaker Hutmacher
heilig heilig hoek Ecke w.
hel Holle w. hoesten husten
helaas leider hoeveel wieviel
held Held hof Hof m.
helder reinlich, klar hond Hund m.
helft Halfte w. hondsdagen Hundstage
helpen helfen (pl.)
hemel Himmel m. honger Hunger m.
hengelen angeln hoofd (leider) Haupt s.
hengst Hengst m. hoofd Kopf m.
hennep Hanf m. (lichaamsdeel))
herberg Wirtshaus s. hoogachten hochachten
herder Hirt hoogheid Hoheit w.
herderin Schaferin hooi Heu s.
herfst Herbst m. hoop Hoffnung w.
herhalen wiederholen hoop (stapel) Haufen m.


horen horen huisheer Mietherr
horizon Horizont m. huishouding Haushaltung
horloge Uhr w. w.
houden halten hulp Hülfe w.
houden van lieben humeur Laune w.
hout Holz s. huren mieten
huichelaar Heuchler hut Hütte w.
huid Haut m. huwelijk Heirat w.
huilen weinen huwen heiraten
huis Haus s. hij er
L
iedereen jedermann inhoud Inhalt m.
iemand jemand inkt Tinte w.
iets etwas inktkoker TintenfaB s.
ik ich inleiding Einleitung w.
inboorling Eingeborene inlichting Auskunft w.
inbraak Einbruch m. inmiddels mittlerweil
inderdaad in der Tat inschenken einschenken
indringer Eindringling inschrijving Subskription
inenting Einimpfung w.
w. inwoner Einwohner
ingenieur Ingenieur ivoor Elfenbein s. ingewanden Eingeweide s.
J-
jaar Jahr s. jarig zijn Geburtstag
jaarlijks jahrlich f eieren
jager Jager jas Rock m.
jaloers eifersüchtig jeugd Jugend w.
Januari Januar jeuk Jucken s.
japon Kleid s. jicht Gicht w.


jong jung juffrouw Frau
jongen Knabe (gehuwd)
jood Jude jurk Rock m.
juffrouw Fraulein juweel Juwel s.
(ongehuwd) juwelier Juwelier
K.
kaak Backen m. karper Karpfen m.
kaal kahl karpet FuBteppichm.
kaap Kap s. kast Schrank m.
kaars Kerze w. kasteel SchloB s.
kaart Karte w. kat Katze w.
kaas Kase m. katoen Kattun m.
kabeljauw Kabeljau m. kauwen kauen
kachel Ofen m. keel Kehle w.
kajuit Kajüte w. keizerrijk Kaiserreich s.
kalf Kalb s. kelder Keiler m.
kalfsvlees Kalbfleisch s. kennis Kenntnis w.
kalkoen Truthuhn s. kennis Bekannte m.
kam Kamm m, (bekende)
kameel Kamel s. kerk Kirche w.
kamer Zimmer s. kerkhof Friedhof s.
kameraad Kamerad kers Kirsche w.
kamp Lager s. Kerstmis Weihnachten
kanaal Kanal m. (pl.)
kant Seite w., keuken Küche w.
Rand m. Keulen Köln
kant (stof) Kante w. kiespijn Zahnweh s.
kantoor Büreau s. kiezen wahlen
kantoorbe- Kommis kin Kinn s.
diende kip Henne w.
kapitein Kapitan klant Kunde
kapper Haarschnei- kleermaker Schneider
der klein klein


klerenkast Kleider- kopen kaufen
schrank m. koper Kupfer s.
kleur Farbe w. kort kurz
klimaat Klima s. kost Kost w.
klimop Epheu m. kostbaar kostbar
klinken klingen kosten kosten
klok Glocke w. koud kalt
knap gescheidt koude Kalte w.
knevel Schnurrbart kous Strumpf m.
m. kraam Bude w.
knie Knie s. kraan Hahn m.
knielen knieen kramp Krampf m.
knippen schneiden krant Zeitung w.
knoop Knopf m. kreeft Krebs m.
knots Knüttel m. kreupel lahm
koe Kuh w. kroon Krone w.
koek Kuchen m. kropsla Kropfsalat m.
koekoek Kuckuck m. kruid Kraut s.
koetsier Kutscher kruidenier Gewürz-
koffer Koffer m. handier
koffie Kaffee m. kruier Dienstmann
koken kochen kruipen kriechen
kolonel Oberst kruis Kreuz s.
kolonie Kolonie w. kruit Pulver s.
komen kommen krijgen bekommen
komkommer Gurke w. kuit (been) Wade w.
kommies Zollbeamte kunstenaar Künstler
koning König kunsten- Gaukler
koningin Königin maker
koninkrijk Königreich s. kust Küste w.
konijn Kaninchen s. kwaad schlecht,
kool Kohl m. böse
koopman Kaufmann kwartier Viertelstun-
koorts Fieber s. de w.


L.
laag niedrig lepel Löffel m.
aars Stiefel m. leren (van) lernen
laat spat leren (aan) lehren
lachen lachen letter Buchstabe m.
adder Leiter w. leugen Lüge w.
ak Siegellack m. leunen lehnen
iaken Tuch s. leven leben
lam Lamm s. lever Leber w.
lam lahm leveren liefern
!amp Lampe w. lezen lesen
lamsvlees Lamms- lichaam Körper m.
fleisch s. lid Glied s.
land Land s. lied Lied s.
lang lange lief lieb
langzaam langsam liefelijk lieblich
lantaarn Laterne w. liefhebben lieben
laten lassen liegen lügen
laurier Lorbeer m. liggen liegen
leeftijd Alter m. limonade Limonade w.
leerling Schüler linnen Leinen s.
leeuw Löwe lip Lippe w.
leeuwerik Lerche w. locomotief Lokomotive
leger Heer s. w.
leggen legen lompen Lumpen pl.
lei Schliffertafel long Lunge w.
w. lood Blei s.
leider Führer loods Schuppen m.
lelie Lilie w. (schuur)
lenen (van) borgen loods (zee) Lotse
lenen (aan) leihen loon Lohn m.
lengte Lange w. loop Lauf m.
lente Frühling m. lot Los s.


lucht Luft w. luidspreker Lautsprecher
luchtballon Luftballon m. m.
luchtschip Luftschiff s., luis Laus w.
Zeppelin m. luisteren lauschen
luchtvaart Luftfahrt f. lijden leiden
luchtvloot Luftflotte w. lijk Leiche w.,
lucifer Zündhölz- Leichnam s.
chen s. lijkkist Sarg m.
lui faul lijster Drossel w. luiden lauten
M.
maag Magen m. manufactuur- Manufaktur-
maagd Magd winkel laden m.
maaien mahen markt Markt m.
maaltijd Mahlzeit m. marmer Marmor s.
maan Mond m. matras Matratze w.
maand Monat m. matroos Matrose
Maandag Montag mazelen Masern (pl.)
maar aber, sondern w.
Maart Marz mededeling Mitteilung w.
maat MaB s. meel Mehl s.
machine Maschine w. meer See m.
magazijn Magazin s. meest meist
mager mager Mei Mai
majesteit Majestat w. melk Milch w.
maken machen menigte Menge w.
man Mann mening Meinung w.
man (echtge- Ehemann mens Mensch m.
noot) merel Amsel w.
manier Art w. mes Messer s.
mantel Mantel m. metaal Metall s.
metselaar Maurer


meubelstuk Möbel s. moeder Mutter
middag Mittag m. mogen dürfen
middel Mittel s. molen Mühle w.
middernacht Mitternachtw. molenaar Müller
mier Ameise w. mond Mund m.
millioen Million s. mooi schön
milt Milz w. moordenaar Mörder
ministerie Ministerium s. mossel Muschel w.
minnaar Liebhaber mosterd Senf m.
misschien vielleicht muis Maus w.
misselijk zijn übel sein mus Sperling m.
mist Nebel m. muts Mütze w.
mode Mode w. muur Mauer w.
N.
na nach natie Nation w.
naaien nahen natuur Natur w.
naakt nackt nauwelijks kaum
naald Nadel w. neef (ooms- Vetter
naam Name m. kind)
naar nach, zu neef (oom- Neffe
naast nachst zegger)
nacht Nacht w. neen nein
nachtegaal Nachtigall w. negen neun
nadeel Nachteil m. neger Neger
nagel Nagel m. nek Nacken m.
najaar Herbst m. nemen nehmen
nalatenschap NachlaB m. nest Nest s.
namelijk namentlich net Netz s.
namiddag Nachmittag neus Nase w.
m. nicht (oom- Nichte, nat naB zegster Kusine
Kramers Kleine Kursus, Duits


nicht Base nooit niemals
niemand niemand Noorden Norden m.
nier Niere w. noot NuB w.
niet nicht November November
niets nichts nu jetzt
nieuw neu nul Null w.
nodig hebben brauchen nuttig nützlich
noemen nennen nijd Neid m.
nog noch nijlpaard Nilpferd s.
nood Not w. nijverheid Industrie w.
O.
ochtend Morgen m. ondeugend unartig
October Oktober onduidelijk undeutlich
oester Auster m. ongeduld Ungeduld w.
olie Oei s. ongehuwd unverheiratet
olifant Elefant m. ongeluk Unglück s.
olijf Olive w. ongelijk Unrecht s.
omdat weil onheil Unheil s.
omlijsten umrahmen onherstelbaar unheilbar
omroeper Ansager onmacht Ohnmacht w.
omstreken Umgegand w. onmiddellijk sogleich
onaangenaam unangenehm onschuld Unschuld w.
ondanks trotz ontbijt Frühstück s.
onder unter ontkennen verneinen
onderdaan Untertan ontmoeten begegnen
onderschei- unterschei- ontvangen empfangen
den den ontwaken erwachen
onderwerp Subjekt s. ontwikkeling Entwicklung
onderwijzen unterrichten w.
onderwijzer Lehrer onvriendelijk unfreundlich
onderzoek Untersuchung onweer Ungewitter s.
w. onzin Unsinn m.
ondeugd Laster s.


ooft Obst s. optellen aufzahlen
oog Auge s. optreden auftreten
oogst Ernte w. opvoeding Erziehung w.
ooievaar storch m. orde Ordnung w.
ook auch os Ochs m.
oom Oheim, ossevlees Ochsenfleisch
Onkel s.
oor Ohr s. oud alt
oordeel Urteil s. ouderdom Alter s.
oorlog Krieg m. ouders Eltern pl.
Oosten Osten m. overheid Obrigkeit .
openen öffnen overjas Ueberrock m.
opera Oper w. overledene Verstorbene
opgaan aufgehen overstroming Ueber-
opleiding Bildung w. schwem-
oplichter Gauner, mung w.
Hochstapler
P.
paar Paars. Pasen Ostern (pl.)
paard Pferd s. w.
pad Pfad m. passer Zirkel m.
paddestoel Pilz m. pastei Pastete w.
paleis Palast m. patrijs Rebhuhn s.
paling Aal m. paus Papst
palmboom Palme w. peer Birne w.
pan Pfanne w. peet Pate
pantalon Beinkleider pen Feder w.
pl. pendule Pendeluhr w.
papegaai Papagei m. peper Pfeffer m.
papier Papier s. perzik Pfirsich w.
paraplu Regenschirm pet Mütze w.
m. pil Pille w.
piloot Pilot


Pinksteren Pfingsten pook Schüreisen s.
(pl.) m. post Post w.
plaats Platz m. postelein Portulak m.
plagen plagen postpapier Briefpapier s
plank Brett s. praten Briefmarke ^
plant Pflanze w. postzegel plaudern
plegen pflegen predikant Pastor
pleister Pflaster s. prins Prinz
plicht Pflicht w. proberen probieren
ploeg Pflug m. proces Prozess m.
plooi Falte w. proef Probe w.
plukken pflücken prooi Beute w.
poging Versuch m. pruim Pflaume w.
pokken Blattern (pl.) prijs Preis m.
w. punt Spitze w.
pols Puls m. pijn Pein w.
pond Pfund s. pijp Pfeife w.
Q.
quaestie Frage w. | quitantie Quittung w.
R.
raad Rat m. rheumatiek Rheumatis-
radio-omroep Rundfunk m. mus, m.
recept Rezept s. riem Riemen m.
regel Regel w. ring Ring m.
regen Regen m. roepen rufen
regeren regieren rok Rock m.
reis Reise w. roken rauchen
reizen reisen rond rund
rekening Rechnung w. rood rot
repareren reparieren roodvonk Scharlach m.
reuk Geruch m. roofvogel Raubvogel m.
Schüreisen s. Post w. Portulak m.
BrïVfnAniVr c


rook Rauch m. ruw roh
room Rahm m. ruzie Zank m.
roosteren rosten rij Reihe w.
roven rauben rijden reiten, fahren
rover Rauber rijgen schnüren
ruiker StrauB m. rijkdom Reichtum m.
rund Rind s. rijst Reis m.
rundvlees Rindfleisch s. rijtuig Wagen m.
rust Ruhe w.
S.
salon Saai m. schort Schürze w.
samen zusammen schotel Schüssel w.
schaakbord Schachbrett schouder Schulter w.
s. schouwburg Theater s.
schaap Schaf s. schreeuwen schreien
schaar Schere w. schreien weinen
schapevlees Schaffleisch s. schrijnwerker Tischler
schedel Schadel m. schrijven schreiben
schelm Schelm schudden schütteln
schepper Schöpfer schuilhoek Schlupfwinkel
schepping Schöpfung w. m.
schepsel Geschöpf s. schuld Schuld w.
scheren rasieren schuldeiser Glaubiger
scheuren reiBen schuldenaar Schuldner
schieten schieBen schijnen scheinen
schilder Maler September September
schilderij Gemalde s. sigaar Zigarre w.
schoen Schuh m. sinaasappel Orange w.
school Schule w. sissen zischen
schoonbroer Schwager slaan schlagen
schoonvader Schwieger- slager Fleischer
vater slapen schlafen
schoorsteen Kamin m. slecht schlecht


slechts nur splijten spalten
sleutel Schlüssel m. spoeden eilen
sloot Graben m. spons Schwamm m.
sluier Schleier m. spoorweg Eisenbahn w
sluipen schleichen spreekwoord Sprichwort s
sluiten schlieBen spreken sprechen
slijpen schleifen springen springen
smaak Geschmack m. spruitjes Kohlsprossen
smeken flehen spuwen speien
sneeuw Schnee m. spijker Nagel m.
snel schnell staaf Barre,
snoeien beschneiden Stange w.
snoek Hecht m. staan stehen
snor Schnurrbart staat Staat m.
m. stad Stadt w.
snijbonen grüne Bohnen stappen schreiten
snijden schneiden steen Stein m.
sober maBig steenkolen Steinkohlen
soep Suppe w. steken stechen
sofa Sofa s. stelen stehlen
sok Socke w. stem Stimme w.
som Summe w. ster Stern m.
somber düster sterven sterben
soms vielleicht stevig tüchtig
souper Abendessen s. stier Stier m.
souvenir Andenken s. stil still
Spanje Spanien s. stille Stille w.
specerijen Gewürz s. stoel Stuhl m.
speelgoed Spielzeug s. stof Staub, Stoff
speld Stecknadel w. m.
spiegel Spiegel m. stok Stock m.
spier Muskei m. stoken brennen
spinazie Spinat m. stoker Heizer
spinnen spinnen stom stumm


stoom Dampf m. stromen Stromen
storm Sturm m, strooien streuen
stortbui Schauer m. student Student
stoten stoBen stuiver Stüber m.
straat StraBe w. stukadoor Stückar-
strelen streicheln beiter
streven sich bestre- suiker Zucker m. ben
T.
taai zahe terugkomst Rückkehr w.
taal Sprache w. terwijl indem
tabak Tabak m. tevreden zufrieden
tafel Tisch m. thee Tee m.
tak Zweig m. timmerman Zimmermann
tamelijk ziemlich tocht Zug m.
tand Zahn m. toegang Zugang m.
tandarts Zahnarzt toen als, damals
tang Zange w. toertje Ausflug m.
tante Tante toeschouwer Zuschauer
tapijt Teppich m. toestaan verleihen
tarbot Steinbutt m. tong Zunge w.
te zu tong (vis) Sohle, Zunge
teen Zehe w. w.
tegen gegen tot zu
tehuis zu Hause touw Tau s., Seil s.
teken Zeichen s. traan Trane w.
tekenen zeichnen trap Treppe, Stufe tentoonstel- Ausstellung w.
ling w. treffen treffen
tering Schwindsucht trein Zug m.
w. treuren trauern
terug zurück trillen zittern


trouw treu tussen zwischen
trouwen heiraten twee zwei
tuberculose Tuberkulose tweedekker Zweidecker,
w. Biplan m.
tuin Garten m. tijdperk Zeitraum m.
tuinboon groBe Bohne tijger Tiger m.
w. typhus Typhus m.
U.
ui Zwiebel w. uitputting Erschöpfung
uil Eule w. w.
uit aus uitvinden erfinden
uitdrager Trödler uitvinding Erfindung w.
uitgeven ausgeben universiteit Universitat w
uitgever Verleger uur Stunde w.
uitleggen erklaren uw Ihr, euer
V.
vaak manchmal vee Vieh s.
vaandel Fahne w. veel viel
vaas Vase w. veer Feder w.
vacantie Ferien (pl.) vegen fegen
w. vel Haut w.
vader Vater veld Feld s.
valk Falke m. venster Fenster s.
vallen fallen ver weit
van (achter- Geschlechts- veranderen verwandein
naam) name m. verandering Verwandlung
vangen fangen w.
varken Schwein s. verbaasd erstaunt
varkensvlees Schweine- verband Verband m.
fleisch s. verbergen verbergen vechten fechten


verbieden verbieten verlaten verlassen
verbinden verbinden verlies Verlust m.
verblijfplaats Aufenhalts- verliezen verlieren
ort s. verlof Urlaub m.
verboden verboten verloren verloren
verbranden verbrennen verloven, zich sich verloben
verder weiter vermaak Vergnügen s.
verdienen verdienen vermenigvul- vervielfal-
verdieping Stock m. digen tigen
verdragen ertragen vermetel dreist
verdriet VerdruB m. vermoeden vermuten
verdrinken ertrinken vermoeien ermiiden
verdwalen sich verirren vermogen Vermogen s.
verdwijnen verschwinden vermijden vermeiden
verf Farbe w. vernietigen vernichten
vergeten vergessen veroordelen verurteilen
vergeven verzeihen verrassen überraschen
vergif Gift s. vers Vers m.
vergissing Irrtum m. vers (nieuw) frisch
verhalen erzahlen verscheidene mehrere
verhemelte Gaumen m. versieren zieren
verheugen, sich erfreuen verspreiden zerstreuen
zich verstaan verstehen
verhuizen ausziehen verstand Verstand m.
verjaardag Namenstag, versterkende starkende
Geburtstag middelen Mittel pl.
m. verstuiken verrenken
verkeer Verkehr m. vertalen übersetzc
verkopen verkaufen vertellen erzahlen
verkoudheid Schnupfen m. verteren spenden
verkwikking Auffrischung (uitgeven)
w. vervelen langweilen
verlamd gelahmt verwoesten verwüsten
verlangen Verlangen s. verwonden verwunden


verwonderen verwundern vloer Boden m.
verwijderen entfernen vluchten fliehen
verwijten vorwerfen vlug schnell
verzegelen versiegein voeden nahren
vier vier voedsel Nahrung,
vieren feiern Speise w.
vierkant viereckig voelen fühlen
vinden finden voet FuB m.
vinger Finger m. vol voll
vink Fink, m. volk Volk s.
vis Fisch m. vonk Funke w.
visitatie Visitation w. voor für, vor
visite Besuch m. voorhoofd Stirn w.
vlam Flamme w. voornamelijk hauptsach-
vlechten flechten lich
vlees Fleisch s. voorschrijven vorschreiben
vlegel Flegel m. vooruit vorwarts
vleien schmeicheln voorwerp Gegenstand
vleugel Flügel m. m.
vlieg Fliege w. vordering Forderung w.
vliegboot Flugboot s. vork Gabel w.
vliegdemon- Schauflug m. vorst Fürst
stratie vorst (vrie- Frost m.
vliegen f liegen zen)
vlieger Flieger vos Fuchs m.
vlieghaven Flughafen m. vraag Frage w.
vliegkunst Flugkunst w. vracht Fracht w.
vliegmachine Flugmaschine vragen fragen
w. vreemd fremd
vliegveld Flugfeld s. vreemdeling Fremde
vlinder Schmetter- vrek Geizhals m.
ling m. vriendelijk freundlich
vloeien flieBen vriendschap Freundschaft
vloeken fluchen w.


vriezen frieren vulpenhouder Füllfeder w.
vrouw Weib s. vuur Feuer s.
vrij frei vijand Feind
Vrijdag Freitag vijf fünf
vrijheid Freiheit w. vijg Feige w.
vuist Faust w. vijver Teich m.
W.
waaien wehen weldra bald
waar wahr wenen weinen
waar? wo? wensen wünschen
waarde Wert m. wereld Weltw.
waarheid Wahrheit w. werkloos arbeitslos
wachten warten werpen werfen
walvis Walfisch m. Westen West m.
wandelen spazieren wet Gesetz s.
wandeling Spaziergang weten wissen
m. weven weben
wang Wange w. wie wer
wanneer wenn, wann wieg Wiege w.
want denn wiel Rad s.
waren ^Vare w. willen willen
warmte Warme w, wind Wind m.
wassen waschen winden winden
water Wasser s. winkel Laden m.
weder Wetter s. winnen gewinnen
weduwnaar Witwer winter Winter m.
week Woche w. woede Wut w.
weer wieder woedend wutend
wees Waisen Woensdag Mittwoch
weg Weg m. wol W^olle w.
weinig wenig wolf Wolf m.
wekken wecken wolk Wolke w.


wond Wunde w. wringen ringen
wonder Wunder s. wij wir
wonen wohnen wijn Wein m.
worden werden wijze Weise w., Art
wrak Wrack s. w.
wreef FuBbiege w. wijzen zeigen wreken rachen
Y.
ij^el eitel ijsbeer Eisbar m.
ijken eichen ijver Eifer m.
Üs Eis s. ijzer Eisen s.
Z.
zaad Same m. zelf selbst
zaaien sahen zelfs sogar
zaak Sache w. zenden senden,
zacht zart schicken
zakdoek Taschentuch zendstation Sendestation
s- w.
zalf Salbe w. zetten setzen
zalm Lachs m. ziek krank
Zaterdag Samstag, ziekbed Krankenbett
Sonnabend s.
m. ziekenhuis Spital s.
zee Meer s. ziekte Krankheit w.
zeelt Schleie w. ziel Seele w.
zeep Seife w. zien sehen
zeggen sage 1 zingen singen
Jeker sicher, ge- zinken sinken
wiB zitkamer Wohnzimmer
melden selten s.


zitten sitzen zout Salz s. •
zoeken suchen Zuiden Siiden m.
zoet süB zuster Schwester
zoldering Decke w. zwaaien schwingen
zolderkamer Dachstube w. zwaard Schwert s.
zomer Sommer m. zwak schwach
20n Sonne w. zwemmen schwimmen
Zondag Sonntag zweren schwören
zonder ohne zweten schwitzen
zonsver- Sonnen- zweven schweben
duistering finsternis w. zijde Seite w.
zoon Sohn zijde (stof) Seide w.
zorgen sorgen zijn sein


SLEUTEL.
§ 1.
Wat is er van uw dienst? U wenst?
Zou ik uw ansichten eens kunnen zien?
Hebt u ook fotografische ansichten van Berlijn en omgeving?
Een paar handschoenen graag.
Mag ik u verzoeken mij een paar solide koffers te laten zien?
Wat kost de grote reiskoffer in de etalage daar?
Zoals ik in de advertentierubriek van de courant gelezen heb, verkoopt u overhemden van 7.50 mark. Zou ik die eens kunnen zien?
Deze kleur bevalt mij niet erg. Wilt u mij andere laten zien?
Ik zou een nog lichtere kleur willen hebben; hebt u die ook?
Deze lijken mij wat te nauw, wat te wijd; mag ik een handschoen passen?
Hoeveel kost dit paar?
En wanneer ik zes paar neem, wat is dan de prijs? Dan geeft u toch zeker rabat?
Dat lijkt mij wel wat hoog.
Dat is echter werkelijk duur. Zoveel kan ik niet betalen.
Waar kan ik betalen?
Ik moet u verzoeken dit biljet van honderd mark te wisselen, ik heb het op het ogenblik niet kleiner.
I
I I (
i 2 1 5 f 1
i ii n 1 E t ei s! i


§ 2.
Het menselijk lichaam.
Het menselijk lichaam heeft een hoofd, een romp, twee armen, twee handen (de rechter en de linker hand) en twee benen. Het hoofd heeft twee delen: het gelaat en de schedel. Ik heb een voorhoofd, twee ogen, een neus, een mond met twee lippen, een kin, twee wangen, twee slapen, twee oren. De armen hebben verschillende delen: de schouder, de elleboog, een pols en de hand met de vijf vingers, welke zijn: de duim, de wijsvinger, de middelvinger, de ringvinger en de pink. De benen hebben als hoofddelen de knieën en de voeten met de vijf tenen.
Wir haben einen Kopf, zwei Arme, zwei Hande und zwei Beine, Der Kopf hat zwei Teile, welche sind: das Gesicht und der Schadel. Der menschliche Körper hat eine Stirn, zwei Augen (das rechte Auge und das linke Auge), eine Nase. Der Mund hat als Hauptteile: die Lippen und die Zahne. Wir haben zwei Schultern, zwei Ellbogen, zwei Handgelenke. Die Hand hat fünf Finger, der FuB hat fünf Zehen.
Mijn kamer.
Hier is mijn kamer. Ik ben in mijn kamer. Zij is klein, maar zij is mooi en gezellig. Zij heeft vier muren, een zoldering en een vloer. De zoldering is wit, op de vloer ligt een rood tapijt. Tussen de twee ramen staat een sofa. Ik heb een kleine tafel en drie stoelen. Op de tafel ligt een mooi kleed. Een kleine pendule staat op de kast, waarin mijn linnengoed ligt. In een hoek staat een kachel. In een andere hoek staat een kleine étagère voor mijn boeken en mijn cahiers. In een slaapkamer zijn een bed, een kleine tafel en een kast voor mijn kleren.


Ich bin in einem kleinen Zimmer. Mein Zimmer ist ange- d
nehm und hübsch. Es hat zwei Fenster. Es befinden sich ein t Sofa, ein Tisch und drei Stühle in den Zimmer. Zwischen
den Fenstern ist ein Schrank für meine Wasche. In einer l
Ecke ist das Bücherbrett, auf dem ich meine Bücher und !<
meine Hefte habe. In einer anderen Ecke befindet sich ein s
Ofen. In dem Schlafzimmer ist ein Bett, ein Tisch und ein f
Schrank, in welchem ich meine Kleider habe. Auf meinem t
Tische befindet sich ein rotes Teppich. ;
De Familie.
Het hoofd der familie is de vader. De moeder is de vrouw I van de vader. De vader is de echtgenoot van de moeder. De vader en de moeder zijn de ouders. Papa en mama zijn mijn ouders. De vader is een man, de moeder is een vrouw, i Mijn ouders hebben vijf kinderen, twee zoons en drie dochters. De ouders van mijn vader en mijn moeder zijn mijn grootouders, mijn grootvaders en mijn grootmoeders. Ik heb > ook vier neven en twee nichten. Mijn oom is de broeder van mijn vader. De zuster van mijn vader of mijn moeder is een i tante. Ik ben de neef en mijn zuster is de nicht van mijn oom.
Mein Vater ist das Haupt unserer Familie. Meine Mutter ist das Weib meines Vaters. Ich bin das Kind (der Sohn, , die Tochter) meiner Eltern. Ich habe zwei Brüder und drei i Schwestern. Meine GroBeltern sind die Eltern meiner Eltern. . Zwei Vettern und eine Kusine sind bei uns, sie sind die : , Kinder meines Onkels. Dieser Onkel ist der Bruder meiner : Mutter. Einer meiner GroBvater, der Vater meines Vaters, . ist gestorben. Mein anderer GroBvater ist noch im Leben.
1 1
De school.
Wij zijn leerlingen. Wij gaan naar school. Wij hebben strenge leraars. Wij betreden het schoollokaal door een


deur. In de muur heeft men ramen gemaakt. Wij zitten op banken, waarin gaten met inktkokers zijn. Er is inkt in de inktkokers, wij hebben goede inkt en wit papier. De leraar heeft rode inkt, de inkt van de leerlingen is zwart. In een klein doosje hebben wij een spons en krijt. Met het krijt schrijven wij op het bord. Wij lezen in onze boeken kleine fabels en mooie verhalen. Wij schrijven in onze schriften met pennen of potloden. Wij hebben tassen voor o.nze boeken en onze schriften.
Wir hatten Butter und Kase. Ihr hattet Fleisch und Eier. Hier ist Brot und Milch. Meine Schwester hat Mehl und Brot gekauft. Mein Sohn hat Aepfel und Bir.nen, meine Töchter hatten Pflaumen und Nüsse. Ich gab meiner Mutter Blumen und Früchte. Gibt es Tinte in deinem TintenfaB? Sie haben Lehrer, welche streng sind. Der Gewürzhandler hat Kaffee und Zucker verkauft. Wir geben den Schülern Bücher, Bleistifte und Feder.n.
§ 3.
Er tat es kraft seines Amtes.
Er tat es um seines Freundes Willen.
Infolge Mangels an Nahrungsmitteln starben viele Personen.
Durch das Steuerrad lenkt man das Schiff.
Nachst der Kirche ist die Schule das gröBte Gebaude im Dorfe.
Berlin hat auBerhalb und innerhalb der Stadt viele schö,nen Gebaude.
Die Stadt ist infolge des Bombardements ein Trümmerhaufen.
Trotz des Verbotes ging er aus.
Wahrend des Weltkrieges sind die Niederlande neutral geblieben.
Es steht beim König Krieg und Frieden zu erklaren.
Kramers Kleine Kursus. Duits 12


Entgegen den Wünschen unserer Elter.n sind wir ins Theater gegangen.
Unserer Verabredung gemaB haben wir ihr einen StrauB Rosen gegeben.
Meine Tochter ist gestern mit einer Tochter niedergekommen; ich bin nun zum ersten Male GroBvater, die Junggeborene ist meine Enkelin.
Er muBte nach Wörtern ringen um seine Dankbarkeit auszudrücken.
Seiner Aussage nach hat er durch Spekulationen seine: Reichtümer verloren.
Seit einem Jahre habe ich ihn nicht mehr gesehen.
Dieses Buch handelt von den verschiedenen Weltreli*, gionen.
Der Kranke war von Sinnen und wühlte rastlos in seinem Bette.
Er geht nach der Stadt zu seinem Bruder.
Der Dieb sprang zum Fenster hinaus und verschwand in der Finsternis in das Dickicht.
Seine Krafte reichen zu dieser Arbeit .nicht aus.
Wir haben unserm Nachbarn zu dem Tode seines Sohns kondoliert.
König Philipp II lieB den Prinzen von Oranien durch einen Meuchelmörder umbringen. Der Vater des Vaterlands wurde von Balthasar Gerardts erschossen.
Die Eltern tun alles für die Kinder.
Der Arzt fürchtet für das Leben seines Patienten.
Dankbarkeit gegen ihre Eltern ziemt den Kindern.
Er ist um hundert Gulden reicher als ich.
Fluch um Fluch kam über seine Lippen.
Auch die Naturvölker glauben an einen Gott.
Sich am Fenster niedersetzen.
Sich auf die Ferien freuen.
Es muBte nicht nötig sein uns an unsere Versprechungen zu erinnern.


Der Jager legt auf das Wild an.
Früher schwuren die Menschen auf die Bibel.
Sich etwas hinter die Ohren schreiben.
Du solist keine andern Götter haben neben Mir.
Er fiel mir in die Rede.
In dem Garten grub ich ein Loch in die Erde.
Der Aufruf des Königs fand in alle Herzen Widerhall. Einem etwas in die Schuhe schieben.
Das geht über meinen Horizont.
Der König von England herrscht über ein grofies Land. Er wuBte den Sieg über den Feind zu erfechten.
Unter einem heftigen Gewitter kamen wir an.
Das ist unter aller Kritik.
Er verteilt das Geld unter die Armen.
Sie wurde dunkelrot vor Freude und konnte eine Stunde lang vor Herzklopfen nicht einschlafen.
§ 4.
Wir sind uns unserer groBen Verantwortlichkeit vollkommen bewuBt.
Die schonen Blumen, ein grüner Rasen, zwei rote Buchen und einige hohen Tannen bildeten ein reizendes Ganze.
Ich bin all dieses Geredes mehr als satt.
Man muB immer Gleiches mit Gleichem vergleichen.
Von allen Madchen schreibt sie am schö.nsten.
Wut ist ein Beweis. daB man seiner selbst nicht machtig ist.
Dieser schweren Arbeit waren wir nicht gewachsen.
Nach dem Ende des Krieges wurde Wilhelm II des Thrones verlustig erklart.
Er hat es auf eigener Faust getan.
Das Luftschiff umkreiste den hohen Turm in einem schonen Bogen.


Der Gegenstand des Streites wurde über dem Streite als solchem ganz vergessen.
Er zuckte zusammen wie vor etwas Unerwartetem.
Der arme Kranke war als unheilbar so gut wie gestorben.
Zu kaltes Wasser, zu starken Kaffee, zu warmen Tee muB man nicht trinken.
Die Germanen verehrten ihre Götter in heiligen Hainen.
Sa etwas Schönes und Erhabenes zeugt wohl von dei groBen Kunstliebe früherer Geschlechter.
Die beiden Freunde sind gleich alt.
Niemand als er kann es getan haben.
Der Feind ist am gefahrlichsten, wenn er schmeichelt.
Die Hollander sind vieler Sprachen machtig (kundig).
De Duitse familie.
Onze familie is tamelijk talrijk, wij zijn in het geheel met ons negenen, n.1. vader, moeder, vier zoons en drie dochters. Tot mijn blijdschap leven mijn ouders nog. Mijn vader is de man van mij.n lieve moeder en deze laatste is de echtgenote van mijn vader. Ongeveer dertig jaar geleden zijn zij met elkaar getrouwd. Ongeveer zeven jaar geleden hebben wij hun zilveren bruiloft gevierd en ik hoop, dat zij ook hun gouden en diamanten bruiloft beleven zullen.
Mijn voornaam is Ulrich. Mijn achternaam is Weber. Ik ben de oudste van ons kinderen, maar de kleinste van ons broeders. Mijn jongste broer Martin is een heel hoofd groter dan ik. Mijn tweede broer Frits is in de leer bij een groothandelaar, de derde, Ernst, gaat nog op school, evenals mijn beide jongste zusters Henny en Susi.
Mijn oudste zuster Elise, die twee jaar na mij gekomen is, maakt zich in de huishouding nuttig, maar zal ons weldra verlaten. Drie maanden geleden heeft zij zich verloofd met


een knappe, voorname jonge man, die sedert dat ogenblik haar bruidegom is; hij heet Karl Becker. De volgende maand zullen zij trouwen en dan zal mijn lievelingszuster Frau Becker heten. Het bruidspaar houdt natuurlijk heel veel van elkaar. De twee passen voortreffelijk bij elkander. De bruidegom komt bijna iedere avond bij ons, om met mijn ouders en met zijn bruid de maatregelen voor de bruiloft te bespreken.
Onze familiestamboom loopt tot in de tijd van de dertigjarige oorlog. In o.nze eetkamer hangen de portretten van verschillende van mijn voorouders; deze oude mensen zien er in hun ouderwetse dracht heel eigenaardig uit, maar zij moeten zich allen op hun wijze onderscheiden hebben. Mijn overgrootvader bijvoorbeeld was een beroemd generaal en heeft onder Blücher tegen Napoleon I gevochten. Mijn grootouders (twee grootvaders en twee grootmoeders) zijn al meer dan tien jaar dood. Een oudoom van mij leeft ,nog; hij is over de negentig, maar nog kerngezond.
Bovendien heb ik een aantal nabije en verwijderde bloedverwanten, n.1. twee ooms, vier tantes en ongeveer een dozijn neven en nichten. Een van mijn tantes heeft haar man verloren en is derhalve weduwe. Haar kinderen zijn mijn neven en nichten en tegelijkertijd de neven en nichten van mijn ouders. Kinderen, die beide ouders verloren hebben, zijn wezen; zij hebben tot hun meerderjarigheid een voogd. Een oom van mij was sedert jaren weduwnaar, maar is kort geleden weer getrouwd. Zijn tweede vrouw is heel goed voor haar stiefkinderen en behandelt deze niet als een stiefmoeder, maar als was zij hun echte moeder. Mijn tante Grete is ongetrouwd gebleven, zij is daarom een zogenaamde oude jongejuffrouw. Oom August is eveneens nog ongetrouwd en geeft er de voorkeur aan vrijgezel te blijven.
Wanneer mijn zuster trouwt, krijg ik een zwager, n.1. Karl Becker, haar man. Mijn ouders noemen Herr Becker dan hun schoonzoon en deze krijgt in mijn vader zijn schoonvader, in


mijn moeder zijn schoonmoeder, in hen beiden zijn schoonouders. Mijn zuster wordt door haar huwelijk de schoondochter der ouders van Herr Becker.
Ik verheug mij zeer op de bruiloft van mijn zuster. De volgende Zondag zal het aanstaande echtpaar voor het eerst in de kerk afgekondigd worden; een tweede en derde afkondiging heeft op de beide volgende Zondagen plaats. In de loop van de daaropvolgende week. waarschijnlijk op Zaterdag, zal de bruiloft plaats hebben. De burgerlijke trouw geschiedt voor de ambtenaar van de Burgerlijke Stand, dat wil zeggen in kleine plaatsen voor de burgemeester, daags te voren op het stadhuis, en 's avonds wordt een kleine voorfeestelijkheid gegeven, de zogenaamde Polterabend. Het kerkelijk huwelijk voltrekt onze dominee op de huwelijksdag in onze parochiekerk. Op het kerkelijk huwelijk volgt het bruiloftsmaal. Tegen de avond vertrekt het jonggehuwde paar in stilte en brengt de eerste weken (wittebroodsweken) op de huwelijksreis door, die dikwijls naar Italië of Scandinavië gaat. Op de huwelijksdag draagt de jonge vrouw een wit kleed en een myrthenkrans in het haar; ook de bruidsmeisjes zijn in feestgewaad.
Maar ook bij andere gelegenheden worden familiefeesten gevierd. Wanneer b.v. een kind geboren is, heeft na enkele weken de doop in de familiekring plaats. De geestelijke doopt de nieuwe wereldburger of in het ouderlijk huis of in de kerk. Verschillende bloedverwanten en vrienden houden het kind ten doop en geven hun petekind een waardevol souvenir, b.v. een zilveren beker of ook wel op iedere verjaardag een zilveren lepel tot het dozijn vol is.
Wanneer een kind ongeveer veertien jaar oud is en het zogenaamde catechetisch onderwijs bij de geestelijke van de gemeente genoten heeft, wordt het in de kerk door de geestelijke aangenomen en neemt dan voor het eerst aan het Heilig Avondmaal deel. Een feestmaal in de familiekring bezegelt deze eerste levensperiode van de opgroeiende knaap of het opgroeiend meisje. In de Katholieke kerk wordt


de aanneming de eerste heilige communie genoemd.
Een niet zeer aangename aanleiding voor het samenkomen met talrijke bloedverwanten en vrienden biedt een sterfgeval in de familie. Zodra iemand gestorven is, wordt aan alle bloedverwanten en kennissen van het treurig voorval mededeling gedaan, aan de nabestaanden mondeling of per brief, aan vrienden en ververwijderde bloedverwanten door een gedrukte rouwkaart, die per post verzonden of ook wel in de courant gepubliceerd wordt. Dag en uur van de begrafenis, de bijzetting of verassing (bij crematie) worden onderaan de aankondiging aangegeven, en de meeste vrienden verzuimen niet de gestorvene persoonlijk de laatste eer te bewijzen, nadat zij te voren schriftelijk of mondeling hun deelneming aan de achtergeblevenen betuigd en mogelijk ook een krans of een palmtak voor de kist gezonden hebben.
Wanneer de worgengel een slachtoffer in een familie heeft opgeëist, wordt het lijk van de gestorvene op een baar en later in een kist gelegd, om na drie dagen begraven te worden. Op de dag der begrafenis volgen de achtergebleven bloedverwanten, de vrienden en de geestelijkheid de lijkwagen naar het kerkhof. De kist wordt in het familiegraf bijgezet of in een door de doodgraver gegraven graf neergelaten. Van de parochiekerk, waartoe de overledene behoorde, wccrdt tijdens de plechtige handeling de klok geluid. De geestelijke houdt eerst in het sterfhuis een lijkdienst en later bij de groeve een grafrede.
De achtergeblevenen en naaste bloedverwanten nemen voor een jaar de rouw aan, en wel in het eerste halfjaar de zware rouw, dat wil zeggen geheel in het zwart, daarna de halve rouw, d.w.z. in het donkergrijs. Voor de overledene wordt bovendien als een blijvend gedenkteken een gedenksteen uit marmer of ander gesteente opgericht. Op deze gedenksteen wordt een grafschrift gebeiteld, dat met de woorden „Hier rust" begint en verder de naam, geboorteen sterfdag van de overledene en soms ook een tekst bevat.


Klimplanten (klimop) en bloemen worden dikwijls om de grafsteen geplant, en ook wel een treurwilg of treures, die het graf overschaduwt.
Vele mensen geven er de voorkeur aan zich na hun dood te laten verassen en bepalen dat dan uitdrukkelijk in hun testament. Crematoria vindt men in alle landen. De verassing van een volwassene duurt een goed uur; de witte as weegt ongeveer twee kilo en wordt in een urn bewaard. De urn wordt of in het familiegraf of in het columbarium van het crematorium bijgezet.
De meeste volwassenen maken, voor zover zij enig vermogen hebben, vóór hun dood een testament, waarin zij bepalen wie hun erfgenamen zijn moeten en wat ieder afzonderlijk erven zal. In de regel worden alleen bloedverwanten in het testament bedacht; maar toch worden ook dikwijls legaten voor maatschappelijke en liefdadige doeleinden vermaakt.
§ 5.
De delen van de .tijd.
De delen van de tijd zijn het jaar, de maand, de week, de dag en het uur. Het gewone jaar heeft 365 dagen. Om de vier jaar heeft het jaar 366 dagen, het zogenaamde schrikkeljaar. Honderd jaren zijn een eeuw en duizend jaren een Jahrtausend.
Het jaar telt 12 maanden. De namen dier 12 maanden zijn: Januari, Februari, Maart, enz.
7 maanden hebben 31 dagen: het zijn Januari, Maart enz.; 4 maanden hebben 30 dagen: April enz. Februari heeft 28 dagen, in schrikkeljaren 29. Het jaar wordt ook nog verdeeld in 52 weken en een of twee dagen. De week heeft 7 dagen: Zondag enz. Wij werken gedurende 6 dagen van de week; het zijn de werkdagen. De Zondag is de rustdag of de dag des Heren.
De dag wordt verdeeld in 24 uur. Het uur heeft 60 minuten, de minuut heeft 60 seconden.


Den wievielsten haben wir heute? Heute ist der neunundzwanzigste April neunzehnhundert sechsunddreiBig. Wann sind Sie geboren? Ich bin am sechzehnten Juni achtzehnhundert neunundneunzig geboren. Wann ist Ihr Bruder geboren? Er ist am ersten Mei achtzehnhundert dreiundachtzig geboren. Wie spat ist es? Es ist ein Viertel auf sechs oder halb sechs. Ludwig der Vierzehnte war König von Frankreich; er wurde am fünften September sechzehnhundert achtunddreiBig geboren und starb am ersten September siebzehnhundert fünfzehn. Drei Drittel machen ein Ganzes. Geben Sie mir drei und ein halbes Pfund Kaffee und ein Viertel Pfund Tee. Wann sind Sie in Berlin angekommen? Icb bin am neunzehnten November in dieser Stadt angekommen. Alexander von Humboldt wurde zu Berlin im Jahre siebzehnhundert neunundsechsig geboren und starb im Jahre achtzehnhundert neunundfünfzig im Alter von neunzig Jahren. Wann starb Kaiser Karl der Fünfte? Kaiser Karl der Fünfte starb am einundzwanzigsten September fünfzehnhundert achtundfünfzig. Kaiser ^Vilhelm der Erste mit dem Beinamen der GroBe wurde am zweiundzwanzigsten Marz seibzehnhundert siebenundneunzig geboren. Er war erst dreizehn Jahre alt, als er seine Mutter Luise, Königin von PreuBen, verlor. Nach dem Tode seines alteren Bruders wurde er König von PreuBen am zweiten Januar achtzehnhundert einundsechsig. Er regierte siebenundzwanzig Jahre und wurde in Versailles am achtzehnten Januar achtzehnhundert einundsiebzig zum Kaiser ausgerufen. Wir wissen, daB dieser ruhmvolle Kaiser am Freitag, den neunten Marz achtzehnhundert achtundachtzig, im Alter von neunzig Jahren starb. Sein Sohn Friedrich der Dritte stieg nach ihm auf den Thron, aber dieser unglückliche Fürst regierte nur neunundneunzig Tage. Er starb am fünfzehnten Juni achtzehnhundert achtundachtzig. Sein Sohn Wilhelm der Zweite, geboren am siebenundzwanzigsten Januar achtzehnhundert neunundfünfzig, folgte ihm nach.


Stenografie.
Enige leden van een bemanning van een Duits schip hadden gelegenheid een werf in Engeland te bezoeken en in de loop van hun bezoek gingen zij een loods binnen, waar twee Ieren werkten. De bezoekers spraken in hun eigen taal met elkander tot grote verwondering van de arbeiders en eindelijk kon een hunner zijn nieuwsgierigheid niet langer bedwingen.
„Mike," zei hij tegen zijn kameraad, „weet je wat die kerels zeggen?"
„Pat, antwoordde de andere, „laat toch je onwetendheid niet zien. Zij spreken stenografie."
Vliegendood.
Twee vliegen vlogen op een tafel, waarop zich lekkernijen en ingelegde vruchten naast een glas bevonden, dat bier bevatte. Beide hadden honger en dorst, want zij hadden nog niet ontbeten. Toen zei een van haar tegen haar kameraad: „Ik zal een beetje van dit bier drinken. Wat zal jij eten?"
„Wat mij betreft," antwoordde de andere, „ik geef de voorkeur aan die lekkernijen."
Maar hoe meer de laatste daarvan at, des te onlekkerder begon zij zich te voelen en eindelijk viel zij dood neer. Haar kameraad stierf eveneens daarna.
Op dat ogenblik vliegt een derde vlieg op de tafel. Als zij de twee andere dood naast de ingelegde vruchten en het glas ziet, zegt zij tot zichzelf: „Wat? Zouden die arme dieren van de levensmiddelen gegeten hebben en zouden die vervalst zijn? Waarvan zal ik nu eten? Ik zal mij met deze broodkruimels tevreden stellen."
Maar deze waren eveneens vervalst en zij stierf ook.
Daarop naderde haar een vierde vlieg, die uitriep: „Omdat het onmogelijk is op een aarde te leven, waar de gewoonste


levensmiddelen tot zulk een graad vervalst worden, zal ik van deze Vliegendood eten. Dan zal ik het snelst sterven.
Zij at ervan, maar vreemd genoeg stierf zij niet, want dat papier was eveneens vervalst.
§ 6.
Wir sind fortgefahren.
Ich habe fortgefahren zu lesen.
Die Bombe ist in die Kirche geschlagen.
Wir haben den guten Weg eingeschlagen.
Der Blitz hat in die Eiche geschlagen.
Er ist gestürzt.
Ich habe ihn ins Unglück gestürzt.
Der Fei.nd ist in die Stadt gedrungen.
Wir haben darauf gedrungen zu bleiben.
Das Wasser ist gefroren.
Es hat gefroren.
Die Laden haben nach acht Stunden wieder geöffnet (n.1. ihre Türen).
Und ich rauche doch.
Jawohl Herr, aber wenn die Herren rauchen wollen, würde es kaum höflich sein sie daran zu hindern.
Und wenn sie Trinkgelder anbieten wollen?
Es würde kaum höflich sein dieselben nicht ann^hmen zu wollen, mein Herr.
Ach ja! Nun, bringen Sie mir eine halbe Flasche guten Bordeauxweins; ich möchte lieber Burgunder trinken, will aber den hohen Preis nicht bezahlen, den Sie dafür verlangen.
Het menselijk lichaam.
Ieder mens heeft een hoofd, een romp en ledematen.
Het hoofd bestaat uit de schedel en het gelaat. De schedel


is met haar bedekt en bevat de hersenen, de zetel van het t verstand. Het gelaat bestaat uit het voorhoofd, de ogen, de • neus, de aren, de slapen, de wangen, de mond met de lippen i en de kin. De gelaatskleur kan zijn: fris, rood, gezond, bleek, donker, gebruind, geelachtig. In het gelaat van vele mensen I ziet men een kuiltje in iedere wang en soms ook in de kin.
Het oog is het gezichtsorgaan; het ligt in de oogkas. Het belangrijkste gedeelte van het uiterlijk oog is de oogappel met de pupil. De oogleden met de wimpers (die op de rand van de oogleden groeien) en de wenkbrauwen dienen tot bescherming tegen stof. Vele mensen hebben zwakke ogen en moeten een bril dragen; anderen zijn blind aan één oog, zij zijn eenogig; weer anderen zijn helemaal blind van hun geboorte af en heten blindgeboren, of zij zijn tengevolge van een ziekte of een ongeval blind geworden.
De neus is het reukorgaan; hij bestaat uit twee neusvleugels links en rechts van het neusbeen.
De mond is de opening tussen beneden- en bovenlip. Met de mond spreken wij; door de mond nemen wij ons voedsel tot ons. In de mond bevinden zich 32 tanden (16 in iedere kaak, snij-, hoektanden en kiezen), waarmee wij de spijzen kauwen. De tong en het gehemelte, die zich eveneens in de mond bevinden, zijn de organen van de smaak. De tong is ook het belangrijkste orgaan bij het spreken. Vele mensen hebben weliswaar, evenals de dieren, een tong, maar zij kunnen niet vloeiend spreken; zij stotteren; anderen weer zijn met kleinere spraakgebreken behept; zij lispelen, spreken door de neus of zij kunnen bepaalde letters (de 1 en r) niet uitspreken.
Het oor is ons gehoororgaan. Veel mensen kunnen niet horen: zij zij.n doof. Degenen, die van kindsaf doof zijn, kun- t nen ook niet spreken en worden doofstom genoemd.
Het onderste vlezige gedeelte van het uiterlijk oor, het [ gedeelte, waarin men de oorbellen doet, heet het oorlelletje. c
Het gelaat van een man is in de regel met een baard be- c


groeid. Vele mannen dragen een volle baard, andere alleen een snor, een korte bakkebaard, een spitse baard; een kleine sik (aan de onderlip) wordt dikwijls tegelijk met de snor gedragen. Wie geen baard draagt, moet zich van tijd tot tijd scheren of laten scheren.
De verbinding tussen hoofd en romp is de hals. Het voorgedeelte van de hals is de keel, waarin de adamsappel enigszins naar voren steekt. Het achterste gedeelte van de hals wordt nek genoemd. In de hals bevinden zich twee kanalen: de slokdarm (die het voedsel naar de maag brengt) en de luchtpijp (deze doet de lucht in de longen treden). Het bovengedeelte van de luchtpijp is het strottenhoofd; de laatste bevat de stembanden, door welker trillingen de stem gevormd wordt. Aan beide zijden van de hals breiden zich de schouders met het sleutelbeen en de schouderbladen uit.
De romp omvat de borst, de rug met de ruggegraat en de buik. In de borst bevinden zich de ademhalingsorganen: het hart en de longen. De buik bevat de maag (die het voedsel opneemt en verteert), de lever, nieren, milt en ingewanden.
De ledematen — de beide armen en benen — zijn met de romp verbonden door gewrichten, zenuwen en spieren. Aan iedere arm onderscheiden wij de bovenarm, de elleboog, de onderarm, de pols en de hand. Iedere hand heeft vijf vingers; het zijn de duim, de wijsvinger, de middelvinger, de ringvinger en de pink. De vingertoppen zijn met nagels bedekt en dienen tot tasten en voelen. Wanneer de hand samengetrokken is, noemt men haar vuist. De delen van ieder van onze benen zijn: de dij, de knie, het scheenbeen en de kuit, het voetgewricht en de voet. Aan iedere voet onderscheidt men de zool, de hiel, de voetbeentjes, de wreef en de vijf tenen met nagels op iedere teentop.
Het menselijk lichaam bestaat niet uitsluitend uit vlees en bloed; een geraamte, het skelet, met de ruggegraat als middelpunt loopt van het hoofd naar beneden, om de weke delen te steunen en licht kwetsbare organen te beschermen.


De beenderen zijn met vlees (spieren) en met een huid bedekt, waarop haartjes groeien.
§ 7.
Der Herr und der Dieb.
Ein Herr verlor eines Tages den Schlüssel zu seinem Geldschrank. Am Abend jenes Tages hörte er ein Gerausch in dem Zimmer, wo dieser Geldschrank sich befand. Er betritt das Zimmer und ist sehr erstaunt, einen Dieb zu sehen, welcher den Geldschrank aufzubrechen versucht. Der Dieb, welcher seinerseits überrascht ist, sich von dem Herrn beobachtet zu sehen, will entfliehen. Aber er wird von dem Letzteren aufgehalten, der zu ihm sagt: ,,Sie sind sehr gütig diesen Geldschrank für mich öffnen zu wollen. Seien Sie ruhig; Sie werden nicht bestraft werden, sondern Sie werden sehr gut bezahlt werden, wenn Sie ihn öffnen können, da ich den Schlüssel verloren habe!"
Post, telegraaf, kabel, telefoon, radio.
Op bepaalde uren doet de brievenbesteller in zij.n wijk de ronde van huis tot huis. Hij steekt de brieven, briefkaarten of het drukwerk in de brievenbus van de geadresseerde, indien deze een dergelijke bus aan de deur van zijn huis of etage heeft laten aanbrengen. Ook geldzendingen, aangetekende brieven en pakketten worden in de woning van de geadresseerde afgeleverd, wat, zoals algemeen bekend is, niet in alle landen het geval is. In grote steden hebben dagelijks verscheidene bestellingen door de brievenbestellers plaats. Even dikwijls worden de door de posterijen op straat en aan de postkantoren aangebrachte brievenbussen, waarin men correspondentie ter verzending doet, gelicht.


Voor ik brieven of briefkaarten op de bus doe, moet ik ze natuurlijk eerst schrijven en postklaar maken. Daarvoor neem ik een vel postpapier en pen en inkt. Ik schrijf eerst plaats en datum rechts bovenaan, dan het opschrift, bv. „Lieve vriend", „Zeer geachte Heer", „Hooggeachte Frau Doktor" enz. enz. Achter het opschrift zet de Duitser meestal een uitroepteken. Wanneer ik de eigenlijke brief, d.w.z. datgene, wat ik wilde meedelen, geschreven heb, voeg ik aan het slot een der talrijke beleefdheidsformules en mijn handtekening toe.
Nadat ik mijn schrijven klaar gekregen heb, steek ik het in een gegomde enveloppe, maak de gom vochtig en sluit de enveloppe. Soms verzegel ik de brief met lak en druk met mijn zegel de beginletters van mijn naam en voornaam of mijn familiewapen daarop. Vervolgens plak ik er een postzegel op. Voor onvoldoend gefrankeerde brieven moet de geadresseerde strafport betalen. Ten slotte komt het adres. Aanwijzingen op de enveloppe zijn bijvoorbeeld: „Per adres" of „In handen van mijnheer N.M.," d.w.z., dat de zending aan deze heer persoonlijk afgegeven moet worden. Indien deze op reis is gegaan, kan men er bijvoegen: „Opzending verzocht." Heeft hij geen vaste woonplaats, dan verzendt men de brief poste restante en adresseert: „Mijnheer F. K. Berlijn N.W. II poste restante;" in zulk een geval zal de geadresseerde op het postkantoor aan het loket voor poste restante brieven informeren of er iets voor hem is en de zending dan persoonlijk in ontvangst nemen.
In de linkerbenedenhoek of op de achterzijde van de enveloppe schrijf ik mijn naam en volledig adres. Nog zekerder is het de zending met een aantekenporto te laten aantekenen; men schrijft dan op de brief: „Aangetekend".
Behalve brieven, boeken, couranten, tijdschriften en ander drukwerk onder kruisband, worden ook monsters zonder waarde (open) door de post besteld.
Telegrammen worden door de electrische telegraaf over- • gebracht. De electrische stroom wordt hier, evenals ook


elders, door metalen, meestal koperdraden geleid; deze draden lopen langs de spoorbanen of landwegen over hoge telegraafpalen. Brieftelegrammen worden 's nachts telegrafisch overgebracht en de volgende morgen als gewone brieven besteld. De draadloze telegrafie is telegrafie zonder draden. De overbrenging geschiedt door zenders, die open en cijfertelegrammen naar de ontvangststations overbrengen. Op de meeste kusten zijn radiostations opgericht, waardoor het radiotelegram overgebracht wordt. Kabeltelegrammen worden als telegrammen van Europa naar overzeese gebieden overgebracht.
In het zakenverkeer zijn ook de televisie en de beeldzender, die zelfs letters, tekeningen, films enz. telegrafisch of draadloos overbrengt, van groot belang geworden.
De telefoon maakt het telefoneren met de menselijke stem mogelijk, eveneens door middel van een draad en electrische stroom. De telefoondraden worden tot dusverre nog speciaal over de daken der huizen geleid en lopen samen in een telefooncentrale; vandaaruit worden de gevraagde verbindingen door manlijke of vrouwlijke telefonisten of automatisch tot stand gebracht.
In grote steden heeft men intussen voornamelijk ondergrondse lijnen, daar de grote uitbreiding van het telefoonwezen een ongunstige uitwerking uitoefende op de bovenaardse leiding der draden. Behalve de voor particulieren ingestelde aansluitingen bestaan ook publieke telefoonstations, telefoonautomaten, waar ieder tegen betaling met een aangesloten abonné spreken kan.
Het radio-telefoonwezen is populair geworden door de draadloze omroep. Vele duizenden zijn blij om het genot door hun ontvangtoestellen door middel van de koptelefoon of van de luidspreker lezingen en concerten te horen, die naar hen overgebracht worden door een zender, welke zich in hun woonplaats bevindt of ook wel duizenden mijlen daarvan verwijderd is.


§ 8.
Ich schicke meinen Sohn auf die Universitat, damit er etwas lerne, was ihm spater zu statten kommen kann (könne).
Sorge dafür, daB man uns nicht überrasche.
Er will, daB du bleibst und deine Aufgabe machst.
Was er auch sage, man glaubt ihm nicht.
Was er auch tat, es half ihm nichts.
Wenn er mir geholfen hatte, hatte ich es tun können.
Ich kenne niemand, der es wüBte.
Ich kenne keinen Menschen, der vollkommen glücklich ist.
Er tut als hatte er nichts gesehen.
Der rettende Regen.
Ein Kaufmann ging eines Morgens zum Markte. Als er aufbrach, regnete es alsob man mit Muiden göBe. Seine Frau murrte über das schlechte Wetter und besonders über den Regen. Aber als der Kaufmann am Abend zurückkehrte, sagte er zu seiner Frau: „Heute morgen murrten wir über das schlechte Wetter. Aber wenn der Regen nicht gefallen ware, würae ich nicht mehr leben, und unsere Kinder würden keinen Vater mehr haben."
Als die Frau dies hörte, ware sie vor Schrecken beinahe gestorben. Aber der Kaufmann erzahlte ihr: „Bei meinem Rückkehr vom Markte kam ich durch den Wald, welcher sich zwischen unserm Dorfe und der Stadt befindet. Nach einigen Minuten hörte ich ein Gerausch hinter mir, und ich sah einen Rauber, die Pistole in der Hand, mir schnell folgen. Er würde einen SchuB auf mich abgegeben haben, und da würdest du mich verloren haben, wenn der Regen das Pulver seiner Pistole nicht naB gemacht hatte. Wir wollen Gott preisen, welcher mich gerettet hat, indem er den Regen schickte."
Kramers Kleine Kursus, Duits
13


Vragen naar de weg en dergelijke.
Voor een vreemdeling is het niet altijd makkelijk in het labyrinth van straten ener grote stad de weg te vinden. Een plattegrond met een makkelijk te hanteren stratenlijst is voor de reiziger onontbeerlijk. Eenvoudiger is het weliswaar een voorbijganger of een agent naar het gezochte te vragen. De vragen moeten beleefd, maar duidelijk en kort zijn.
1. Naar de goede weg vragen.
Vragen.
Pardon, brengt deze straat mij naar de diergaarde?
Zoudt u zo vriendelijk willen zijn mij te zeggen waar de universiteit is?
Hoe kom ik van hier het snelst naar de stadsschouwburg?
Hoe lang is het van hier tot aan de Rijksdag?
Neem mij niet kwalijk, ben ik op de goede weg naar het raadhuis?
Zoudt u zo vriendelijk willen zijn mij de weg naar het raadhuis te zeggen?
Antwoorden.
Ja zeker, loopt u maar steeds recht door en dan door de Brandenburger poort.
Met genoegen. Loop deze straat recht door, tot u Unter die Linden komt; vraag dan verder aan een agent.
Steeds rechtuit tot aan het open plein, dan de eerste straat rechts.
Nu, een goed kwartier.
Neen, u gaat precies verkeerd. U moet weer naar het SchloB en vandaar langs het Kurfürstendenkmal en over de Koningsbrug en de Koningsstraat ten einde lopen. Dan ziet u rechts een groot rood gebouw van tichelsteen; dat is het raadhuis.


§ 9.
Bei einem Schneider.
Wollen Sie mir MaB zu einem Anzug nehmen?
GewiB mein Herr, wie wollen Sie ihn gemacht haben? Machen Sie ihn nach der jetzigen Mode.
Wollen Sie sich hierher bemühen? Ich werde Ihnen unsere neuesten Muster zu Anzügen vorlegen.
Dieses Zeug gefallt mir am besten, ich werde dieses wahlen.
Wie wünschen Sie Ihre Weste und Beinkleider zu haben? Die Beinkleider dürfen nicht zu eng sein und machen Sie die Weste nicht zu kurz.
Was für Knöpfe wünschen Sie?
Irgend welche, die passen. Wann soll ich zum Anprobieren kommen?
Sagen wir nachsten Mittwoch.
Schön.
Wann wünschen Sie den Anzug fertig zu haben?
Ich muB ihn nachsten Freitag haben.
Wie weit wünschen Sie die Beinkleider?
Nicht zu eng, so wie diese.
Es ist Mode sie eng zu tragen.
Ja, ich liebe es aber nicht.
Sie sollen ganz nach ihrem Wunsche sein und ich garantiere, sie werden gut sitzen.
Vergessen Sie nicht, ich muB den Anzug nachsten Freitag haben.
Sie können darauf rechnen nicht getauscht zu werden.
§ 10.
Friedrich der GroBe und der kleine Prinz.
Friedrich der GroBe liebte die Kinder sehr. Wenn er in seinem Kabinett arbeitete, spielten die Kinder des Kron-
13*


prinzen oft um ihm herum, ohne daB er sie daran hinderte. Eines Tages, als der alteste dieser Prinzen bei ihm spielte, fiel der Ball, den er in die Luft geschleudert hatte, auf den Tisch des Königs, der ihn nahm, dem Knaben zuwarf und weiterschrieb. Der kleine Prinz dankte ihm dafür. Aber kaum hatte er sein Spiel wieder aufgenommen, so fiel der Ball wieder auf den Tisch. Der König warf ihn wieder zurück, nicht ohne durch einen gestrengen Bliek den kleinen Spieier zu strafen, welcher versprach, daB dies nicht mehr
geschenen werde. Unglücklicherweise fiel der Ball zum dritten Male auf den Tisch, auf welchem Friedrich schrieb. Der König nimmt den Ball und steekt ihn in seine Tasche. Indem er dehmütig um Verzeihung bittet, ersucht der kleine Prinz den König, ihm den Ball wiederzugeben. Man verweigert es. Obgleich er seine Bitten verdoppelt, hört man ihn nicht. Endlich, des Bittens müde, sagte der kleine Prinz, indem er stolz auf den König zuging und seine beiden Fauste
in seine beiten stemmte, mit drohender btimme: ,,lch verlange meinen Ball; wird Ew. Majestat ihn mir zurückgeben? Ja oder nein?"
Der König zog lachend den Ball aus seiner Tasche und sagte, indem er ihm denselben wiedergab: ,,Du bist ein braver Junge, man wird dir Schlesien nicht wiedernehmen."
§ 11.
Galilei.
Galilei war einer der gröBten Manner, welche Italien hervorgebracht hat. Er wurde zu Pisa am 15 Februar 1564 geboren. Die Naturlehre, die Mathematik, die Stemkunde verdanken ihm mehrere wichtigen Entdeckungen. Aber diese Entdeckungen, welche sein Andenken verewigten, zoigen ihm gegen das Ende seines Lebens die abscheulichsten Verfolgungen zu, die man sich denken kann. Er wurde nach


Rom beschieden, wo er zuerst untertanigst Abbitte tun muBte, daB er die Bewegung der Erde gelehrt hatte, und wo er dann in einem Alter von siebzig Jahren von einer Kardinalversammlung verurteilt wurde, den Rest seiner Tage in den Gefangnissen der Inquisition zuzubringen, in denen er schon mehrere Monate geschmachtet hatte. Doch hatte man die Gnade dieses himmelschreiende Urteil zu mildern und man begnügte sich ihn innerhalb der Grenzen der Gemeinde Arceti, nicht weit von Florenz, einzubannen. Hier brachte der ehrwürdige Greis seine letzten Lebensjahre zu, wahrend welcher er das Gesicht und das Gehör verlor. Zu diesen Uebeln gesellte sich noch die Gicht und Schlaflosigkeit. Dessenungeachtet blieb sein Geist unausgesetzt tatig. Er starb in demselben Jahre (1642), in welchem Newton geboren wurde.
§ 12.
GroBe Geister unter sich.
Voltaire und Rousseau pflegten sich, trotz der sie verbindenden Freundschaft, oft rücksichtlos aufzuziehen. Als Rousseau eines Tages mit Voltaire speiste und Austern auf den Tisch gebracht wurden, bemerkte der Verfasser des „Emile", nachdem er schon tüchtig zugelangt hatte: „Ich könnte ebenso viele Austern vertilgen wie Simson Philister erschlug." — „Auch mit derselben Waffe? (d. h. mit Eselskinnbacken) fragte Voltaire verschmitzt lachelnd.
Rousseau vergaB den auf seine Kosten gemachten Scherz nicht so bald und spahte nach der Gelegenheit sich zu rachen. Nach einiger Zeit kam Voltaire, wahrend Rousseau abwesend war, in dessen Haus; da er die Türen offen fand, ging er in das Arbeitzimmer, sah aber hier alle Bücher in groBer Unordnung und mit Staub bedeckt umherliegen. Sofort schrieb er mit dem Finger auf einen Buchdeckel das Wort „Cochon" (Schwein). Am nachsten Tage begegnete


er seinem Freunde und sagte diesem, er sei gestern in seinem Hause gewesen, ohne ihn anzutreffen.
„Ich weiB es," erwiderte Rousseau, ,.ich habe ja ihre Visitenkarte vorgefunden.
§13.
Verkeersmiddelen.
Een trein bestaat uit een aantal wagons voor de reizigers, een bagagewagen, de locomotief en de tender, die de brandstoffen voor de locomtief bevat.
Men onderscheidt personentreinen en goederentreinen. De personentreinen rijden of tamelijk langzaam en stoppen dan op alle of bijna alle stations van de lijn, of zij hebben een versneld rijtempo. De langzaam rijdende treinen noemt men gewone treinen, personentreinen. De treinen met verhoogde snelheid heten sneltreinen (D-treinen) en luxetreinen (L-treinen). De D- en L-treinen hebben ook restauratiewagens en 's nachts slaapwagens.
De treinen rijden op rails. De lijn wordt door baanwachters bewaakt. De overgang van de ene rail op de andere geschiedt door middel van wissels; de wissels worden door wisselwachters bediend.
Op de Duitse spoorwegen zijn er drie klassen. In de eerste en tweede klasse zijn de zitplaatsen bekleed, de derde klas heeft houten banken. Alle coupé s hebben deuren, ramen, een plafond met verlichting, een net voor handbagage en een noodrem. Als het donker is, worden de wagens electrisch verlicht. In de winter worden zij door middel van buizen, die met hete stoom gevuld en onder de zitplaatsen aangebracht zijn, verwarmd.
Het treinpersoneel bestaat uit de machinist, de stoker en de conducteurs.


Bij mooi, niet te koud weer heeft een tocht op het water zijn bijzondere bekoring. De lucht op het water is frisser en zuiverder dan in een spoorwagen. Weliswaar komt men op het water niet zo vlug vooruit als in een trein en dikwijls is bij een stormachtige overtocht zeeziekte een onaangenaam bijverschijnsel.
Op een grote oceaanstomer is een zeereis een waar genoegen. Speciaal de snelle stoomschepen worden wegens hun vlotte vaart, hun comfortabele en smaakvolle inrichting door alle reizigers geroemd. De inwendige uitrusting van dergelijke schepen is boven alle lof verheven: de eerste klas passagiers hebben hun electrisch verlichte kajuiten met meerdere bedden; grote en kleine salons, badkamers, leeszalen, café-restaurants, speelzalen, rookzalen; in het kort alle moderne comfort staat tot ieders beschikking. Spijzen en dranken zijn voortreffelijk. Ook een scheepskapel is aan boord.
Op ieder groot stoomschip is een veelkoppige bemanning, onder anderen de kapitein, de eerste en tweede officier, de stuurman, de matrozen, de machinisten, de koks, verschillende stewards en een scheepsdokter.
Wanneer een schip in een haven binnenvalt, gaat het voor anker; nadat het enige tijd voor anker gelegen heeft, licht het de ankers en stoomt weer weg.
In de meeste grote steden heeft het binnenverkeer plaats door trams, omnibussen en huurrijtuigen. Wie een fiets bezit, zal zich bij voorkeur van dit populairste van alle verkeersmiddelen bedienen. Ook de automobiel is aan het zakenverkeer dienstbaar gemaakt.
Tochten met vrije ballons hebben hoofdzakelijk wetenschappelijke oogmerken; de luchtschepen en vliegtuigen hebben voor een snel personenverkeer een zeer belangrijke betekenis.
Het belangrijkste verkeersmiddel is tegenwoordig de automobiel, omdat die de rijder de mogelijkheid biedt mét de snelheid van een sneltrein onafhankelijk van treinen door


de wereld te razen en naar willekeur te stoppen. Automobielen worden door hun eigenaars of door hun chauffeurs gereden en door motoren gedreven.
Ook het luchtschip heeft nu zijn plaats in de rij der verkeersmiddelen ingenomen. Jarenlang bleef het bij ijverige pogingen, bittere teleurstellingen en kleine successen van afzonderlijke enthousiasten (waaronder graaf Zeppelin). Het wilde niet gelukken het luchtschip bij iedere wind naar de wil van de commandant te besturen. Eerst met de vervolmaking der explosiemotoren werd het probleem der bestuurbaarheid in 1908 opgelost. Sedert dien hebben luchtschepen over de oceaan gevlogen en dienen het post-, personen- en goederenverkeer.
De grootste ontwikkeling van de motorluchtscheepvaart is ook aan de aviatiek ten goede gekomen. Wat men nooit heeft durven dromen, is thans werkelijkheid: de mensen kunnen vliegen, wanneer zij de nodige moed, het nodige vliegtuig en de nodige oefening hebben. Er bestaan thans verschillende soorten van vliegtuigen: eendekkers, tweedekkers en watervliegtuigen.
§ H.
Eine Fleischpastete.
Wir können andere Menschen in verschiedener Weise wissen lassen woran wir denken, ohne es ihnen in Worten zu sagen. Ein Mittel ist durch Zeichen, wie wenn wir mit dem Kopf nicken, anstatt Ja zu sagen, oder den Kopf schütteln anstatt Nein zu sagen.
Ein Englander, der kein Chinesisch sprechen konnte, reiste einmal durch China. Eines Tages aB er zu Mittag in einer Restauration, und der Kellner brachte ihm eine Fleischpastete. Da er sehr hungrig war, aB er dieselbe auf und dachte wie gut sie schmeckte, konnte aber nicht erraten woraus sie bestand. So deutete er auf die leere Schüssel und


quakte wie eine Ente. Der Kellner schüttelte sofort den Kopf und bellte wie ein Hund. So wuBte der Englander, daB er Hundefleisch gespeist hatte, und ging davon als ein traurigerer, aber klügerer Mann.
§ 15.
Der betrogene Schuster.
Eines Abends, als Philipp der Gute, Herzog von Burgund, in Brügge spazieren ging, fand er auf einem öffentlichen Platze einen Mann, der am Boden lag und tief eingeschlafen war. Er lieB ihn wegnehmen und ihn in seinen Palast tragen, wo, nachdem man ihn seiner Lumpen entledigt hatte, man ihm ein feines Hemd anzog, eine wohlriechende Nachtmütze aufsetzte und ihn in ein fürstliches Bett legte. Dieser Trunkenbold war bei seinem Erwachen nicht wenig erstaunt, als er sich in einem prachtigen Alkoven von reich gekleideten Kammerdienern umgeben sah.
Man fragte ihn, welches Kleid Seine Hoheit an diesem Tage anziehen wolle. Diese Frage verwirrte ihn vollends; doch nachdem er tausendmal beteuert hatte, er sei nur ein armer Schuster, und keineswegs ein Fürst, fügte er sich zuletzt in sein Schicksal und lieB sich gutwillig alle Ehrenbezeichnungen erweisen, womit man ihn überhaufte. Als er angekleidet war, führte man ihn in die herzogliche Kapelle, um die Messe anzuhören, und beim Herausgehen lieB er sich geduldig die Hand küssen.
Hierauf führte man den Schuster an eine reichlich besetzte Tafel, dann auf den Spaziergang, zum Spiel und zu anderen Ergötzlichkeiten.
Nach dem Abendessen gab man ihm einen Ball. Der ehrliche Mann, der sich niemals bei einem solchen Fest befunden hatte, nahm den Wein, den man ihm anbot, so reichlich zu sich, daB er bald seine Besinnung verlor; da naherte sich die Komödie ihrer Lösing. Wahrend er seinen Rausch


ausschlief, lieB der Herzog ihm seine alten Lumpen wiede anziehen und ihn an denselben Ort tragen, wo man ihi aufgehoben hatte. Nachdem er die ganze Nacht hindurc tief geschlafen hatte, erwachte er endlich und kehrte nac Hause zurück, wo er seiner Frau erzahlte, welch einen herr lichen Traum er gehabt habe; denn er hielt für ein Tauschung was ihm wirklich begegnet war.





De tijd dat Engels, Frans en uun>
waren is voorbij. Door de groeiende eenwording van Europa, de expansie van de inter-Europese handel en de ononderbroken stroom van buitenlandse toeristen over onze grenzen, wordt de kennis van één of meer van deze talen voor velen, voor wie dit vroeger overbodig scheen, een dringende noodzakelijkheid.
Lang niet iedereen die zich het Engels, Frans of Duits alsnog wil eigen maken, is in de gelegenheid om 'terug naar de schoolbanken' te gaan. Juist' voor hen zijn de deeltjes uit
KRAMERS KLEINE KURSUS VOOR ZELFONDERRICHT
bij uitstek geschikt. Opzet zowel als indeling van deze boeken zijn zeer gelukkig gekozen. De leerstof is zo overzichtelijk ingedeeld, dat ieder zijn eigen leermeester kan zijn. Zij die deze kursus serieus bestuderen zullen reeds na korte tijd in staat zijn om een gespre' vreemde taal te voeren, en couranten, ti ten en romans te lezen.
275 / 50