HOUT
VAN
OERWOUD
TOT v
INTERIEUR
DOOR
W. BOERHAVE BEEKMAN
HOUT-EXPERT MET EEN INLEIDEND WOORD VAN
Dr. Ir. ]. Ph. PFEIFFER
BANDTEEKENING EN ILLUSTRATIETEEKENINGEN VAN HENK BAAREN
UITGAVE VAN DE N. V. UITGEVERS-MAATSCHAPPIJ
/E. E. KLUWER, DEVENTER







INHOUD
INLEIDING door Dr. Ir. J. Ph. Pfeiffer, Oud-Privaat-docent aan de Technische oogeschool te Delft, Oud-Adviseur van den gouverneur van Suriname inzake hout-aankap-aangelegenheden.
VOORBERICHT.
HOOFDSTUK I. DE AANKAP |
Bra7H?iSri?far^ei. °?rv^°uden van Brazilië - Historische terugblik - De ontdekking van stad van rT m ü '6t H^'n neemt namens de West-Indische Compagnie de hoofdvan Nassau Dp'Hr t " D" bneleidvolle regeeringsperiode van Graaf johan Maurits
rrir * M-r ■s ^
HOOFDSTUK II. ONTBOSSCHING 
°ntbdrSgtteistenrd^0rh:°H0Steli n °e ge™'§e" van de droogte - Een bezoek
van men?chén en ve2e d6n " "Herdersvorst Pedro Augustinho - De uittocht
HOOFDSTUK III. HERBEBOSSCHING 65
sDcLr-%TredndednLB^N^?Che ReAgeering..- Her^ossching op kleine en groote boomsoorten - Het nieuwVwoud^ rahe " Wljze van aanplanting en keuze der
HOOFDSTUK IV. DE BOSSCHEN DER WERELD EN HUN
VOORNAAMSTE HOUTSOORTEN 79
houtsoortèn° e^genschleDDTntTei"h0nek " ,Handels" en wetenschappelijke namen der
de wereld ' Hout hnn^ g . ü 'mp°rt e" exPort van hout " Een reis over
Eilanden, Centraal Amerika" ï°! ï T Zuid"Amerika' West-Indische entraal-Amerika, Noord-Amerika, Europa, Azië, Afrika en Australië.



HOOFDSTUK V. DE GROEI VAN EEN BOOM
329
De levensfuncties van den stam - De wijze waarop de boom groeit - Spinthoutboomen - Rijphoutboomen - Kernhoutboomen - Kernrijphoutboomen - Boomen met valsche kern - Stamvorming - De bouw van het naaldhout - Determinatie - Houtherkenning - De historie van den boom - Handelshoutsoorten - Handelsnamen en botanische namen - Het ontstaan van de teekening en de kleur van hout.
De vervaardiging volgens de moderne methodes - Rauw, gekookt of gestoomd snijden en schillen - In de fineerfabriek - Machinaal drogen, lijmen, persen, schrapen en schuren - De verschillende lijmsoorten - Gebruikelijke afmetingen.
HOOFDSTUK VII. TOEPASSINGEN v. FINEER. INLEGWERK 381
Zoo oud als de pyramiden - Inlegwerk bij de Egyptische, Babylonisch-Assyrische en Oostersche Kunst - De Renaissance, bloeitijdperk van inlegwerk - De moderne kunstproducten op het gebied van inlegwerk - De klassieke houtsoorten - Hedendaagsche woninginrichting eischt toepassing van moderne materialen.
HOOFDSTUK VIII. BEELDHOUWWERK EN SNIJWERK . . 395
Grepen uit de historie en het heden betreffende een tijdperk van achtenveertig eeuwen. Het moderne beeldhouwwerk vertegenwoordigd door inzendingen van ruim dertig hedendaagsche Nederlandsche beeldhouwers. (Ruim 90 foto-reproducties.)
Grepen uit de historie en het heden betreffende een tijdperk van ca. vierendertig eeuwen - De moderne meubelen hoofdzakelijk vertegenwoordigd door inzending van hedendaagsche Nederlandsche meubelontwerpers. (Ruim 90 foto-reproducties.)
Grepen uit de historie en het heden betreffende een tijdperk van vijf eeuwen - De moderne interieurs vertegenwoordigd door inzending van ruim dertig hedendaagsche Nederlandsche binnenhuis-architecten. (Circa 90 foto-reproducties.)
~HOOFDSTUK XI. DE WERELDMACHT VAN HET HOUT. 687
Samenstelling van den wereldhouthandel - De gebruiksdoeleinden en de gebruikers Hout en boschstatistiek - Onderwijsinrichtingen op het gebied van hout - De resultaten der moderne houttechnologie en chemie - De zegen van het hout.
HOOFDSTUK VI. FINEER EN TRIPLEX
. 357
HOOFDSTUK IX. MEUBELEN IN HOUT
501
HOOFDSTUK X. INTERIEURS IN HOUT
593
ALPHABETISCH REGISTER (I, II en III)
697
GERAADPLEEGDE LITERATUUR
717
NAAMLIJST VAN HEDENDAAGSCHE BEELDENDE KUNSTENAARS, WAARVAN WERKEN GEREPRODUCEERD ZIJN 721



MIJN BROEDER
IN MEMORIAM







INLEIDING.
Er zijn menschen in onze samenleving, die het groote voorrecht hebben, een werkelijke liefde te koesteren voor hun dagelijksch werk of voor de materie waarop die bezigheden betrekking hebben. Tot die gelukkige menschen behoort de schrijver van dit boek.
Uit eigen ervaring weet ik, in welke mate het hout in staat is, de bijzondere belangstelling te wekken bij hen, die er een studie van maken, hoezeer het in staat is de gedachtensfeer in beslag te nemen en hoe zwaar het valt het daar weder uit te bannen. Het hout toch is — in tegenstelling met de meeste andere bouwmaterialen — een voortbrengsel van de levende natuur. Voor een philosophisch aangelegden beschouwer vertoont het in al zijn gecompliceerdheid en veelvormigheid veel overeenkomst met de menschheid. Het boeit hem door de veelvuldigheid der soorten, door de tallooze variaties bij individuen van een soort, ten gevolge van verschillen in groei, plaats, klimaat en bodemgesteldheid, ziekten of vervormingen en bovenal door de zeer fraaie resultaten, die verkregen kunnen worden door harmonische combinatie van \ ^rschillence soorten en door het op de juiste wijze gebruiken va" de bijzondere kwaliteiten van enkele uitgezochte individuen.
H is aan ook deze liefde, die Boerhave Beekman er toe gebracht heeft, "t werk „Hout, van Oerwoud tot Interieur" samen te stelle. . :t den geheelen opzet blijkt, dat het niet geschreven is met het oogmerk van winstbejag, noch uit persoonlijke ijdelheid. Dit boek is vo<. rtgekomen uit de behoefte ook anderen die dagelijks met hout omgaa.', en dat is feitelijk wel iedereen, ook iets te laten ondergaan van de groote bekoring die van „het Hout" uitgaat.
De verhalende trant vaarin het geschreven is, die de materie gemakkelijker toegankelijk ^aakt voor den niet-technischen lezer, wordt hierdoor verklaard. _ 'p eenigszins populair-aandoende vorm doet echter allerminst aan het feit, dat het boek
zeer veel belangrijke en door velen uu zeer gewenschte gegevens bevat, omtrent de herkomst, de winning, o. eigenschappen en de



toepassing van tallooze hardhoutsoorten, die men elders tevergeefs zal zoeken. Daarom vult dit boek in meer dan een opzicht een herhaaldelijk sterk gevoelde leemte in de Nederlandsche houtliteratuur aan. Bovendien verschijnt het juist op een tijdstip, dat er allerwegen een verhoogde belangstelling in het hout wordt waargenomen.
Een zeer groote hoeveelheid werk heeft de schrijver verricht, om de gegevens voor dit boek bijeen te brengen en te schiften, omdat hij daarbij zooveel mogelijk gebruik gemaakt heeft vart gegevens en inlichtingen uit de eerste hand. Op enkele ondergeschikte punten is misschien iets neergeschreven, waarover verschil van meening kan bestaan, maar niemand die van de groote moeilijkheden, die deze materie biedt, op de hoogte is, zal dit als een werkelijk bezwaar tegen den inhoud kunnen aanvoeren.
Boerhave Beekman's groote accuratesse en toewijding, die mij zoo goed bekend zijn uit den tijd dat hij de colleges en practische oefeningen van het Laboratorium voor Technische Botanie der Technische Hoogeschool te Delft volgde over de technische eigenschappen, de identificatie en de onderzoekingsmethoden van hout, zijn een waarborg, dat men de gegevens uit zijn boek als betrouwbaar, wei-overwogen en ,,up to date" mag aanvaarden.
In de hoofdstukken, die over het gebruik van hout in het intérieur handelen, heeft de schrijver uitdrukking gegeven aan zijn bewondering voor de aesthetische mogelijkheden, die de juiste toepassing van het materiaal biedt, door middel van een overvloed van fraaie afbeeldingen van beeldhouwwerken, meubels en betimmeringen.
Naar mijn overtuiging zal dit boek ook een bevruchtenden invloed kunnen hebben op het werk van menigen kunstenaar en architect en er toe bijdragen, de belangstelling van verbru,. ers in alle kringen voor het hout zeer te verhoogen. Als deze overtuiging ook werkelijk juist blijkt te zijn, dan zal dat wellicht de eenige, maar zeer zeker ook de mooiste belooning zijn, die de schrijver zich in zijn bescheidenheid wenscht. Allen die Boerhave Beekman van nabij kennen, zullen hem die van harte toewenschen.
Bussum, Januari 1939.
J. PH. PFEIFFER. .



VOORBERICHT.
Een boek te schrijven over: „Hout in de practijk", dat was reeds vele jaren geleden mijn doel. Tijdens een langdurig verblijf in Zuid-Amerika verzamelde ik veel materiaal betreffende menschen, dieren, bosschen, boomen en hout. Toch bleek dit geheel onvoldoende te zijn.
Na terugkeer in Nederland door Curatoren der Technische Hoogeschool te Delft in de gelegenheid gesteld eenige jaren colleges en cursussen te volgen in het microscopisch en microchemisch onderzoek en de identificatie van hout, onder leiding van Dr. Ir. J. Ph. Pfeiffer, bleek mij hoe weinig ik, niettegenstaande een zekere dosis practische kennis en ervaring, van het materiaal „hout" afwist. Mijn in Brazilië opgedane kennis bleek na al die jaren in een beginstadium te verkeeren. Het eerste dat ik toen deed, was, mij met practisch alle deelen der wereld in verbinding te stellen inzake het verkrijgen van origineele houtmonsters en uitgebreide lectuur over hout.
Na eenige jaren waren ruim duizend verschillende houtsoorten in mijn bezit. Het dagelijksch werk en mijn reizen stelden mij daarna in de gelegenheid, tien jaren theoretische en practische kennis op te doen, gegevens te toetsen en te vergelijken. En hoe meer men leert, hoe duidelijker men beseft nog weinig te weten.
Mijn hoofddoel, een boek te schrijven over hout, dat practische waarde zou bezitten, hield mij na twintig jaren nog steeds bezig.
Niettegenstaande de oppervlakkigheid waardoor de NoordAmerikaansche wijze van weergeven dikwijls bedreigd wordt, heb ik getracht, met omzeiling van die klip, een boek te schrijven in gezonden Amerikaanschen trant. Zooveel mogelijk is er voor gezorgd geen droge lectuur te geven,den lezer niet „op een houtje te laten bijten".
In gedachten heb ik mij gericht tot allen die voor de kostelijke gave, den mensch geschonken in den vorm van het hout, belangstelling hebben, al is daarbij in de eerste plaats gedacht aan allen, die hout verwerken of laten verwerken.



Datgene wat meer algemeen bekend geacht mag worden, zooals het zagen, drogen, stapelen, schaven en verduurzamen van hout, alsmede het bespreken van de gebreken, is verwaarloosd. Wie dat interesseert heeft een groote keuze uit bestaande lectuur.
In het boek zijn vele vragen, door binnenhuis-architecten, meubelfabrikanten, ingenieurs, bouwkundigen, houthandelaren en studeerenden in den loop der jaren mij gesteld, beantwoord.
Aan de romantiek van de houtwinning en de schoonheid van het hout, waar elke stam die opengesneden wordt, een openbaring is (wijl de natuur nooit repeteert), is een belangrijke plaats ingeruimd.
Nauw daaraan verbonden is weergegeven datgene wat de mensch in den loop der eeuwen met dit materiaal, hetzij als uiting van zijn religieuze gevoelens, hetzij tot bevrediging van zijn aesthetischen scheppingsdrang, of uit utiliteits-overwegingen heeft verricht.
Tenslotte een woord van dank.
Aan Hare Majesteit de Koningin voor het bereidwillig toestaan, dat foto's ten Paleize werden genomen ter illustratie van het boek.
Aan mijn oud-leermeester Dr. Pfeiffer, die mij reeds vele jaren naar aanleiding van gestelde vragen met groot geduld uit zijn schat van kennis en ervaring heeft willen voorlichten.
Aan meer dan zeventig beeldende kunstenaars, voor de ontvangen reproducties van hun werk.
Aan de conservatoren van binnen- en buitenlandsche Musea voor
de afgestane foto's.
Aan het Koloniaal Instituut, de Directie van Rijks-Monumentenzorg, de Nederlandsche Heidemaatschappij en de^ Directies der Scheepvaartmaatschappijen voor de verstrekte foto s.
Aan meer dan zestig Consuls-Generaal en Consuls voor de gegeven inlichtingen.
Aan mijn vriendenkring voor de gewaardeerde aanwijzingen.
Moge het boek beantwoorden aan het doel waarvoor het ge-
schreven iS' BOERHAVE.



DE AANKAP
„Zoo gebied nu dat men mij cederen uit den Libanon houwe : en mijne knechten zullen met uwe knechten zijn, en het loon uwer knechten zal ik u geven, naar al dat gij zeggen zult; want gij weet dat onder ons niemand is die weet hout te houwen gelijk de Sidoniërs". (Boodschap van Koning Salomo aan Koning Hiram omstreeks 1014 v. Chr.). I. KON. 5:6.
EERSTE HOOFDSTUK







nUUl nnlNNnrrtlN, KOSÜ-
baar, edel hout voor duizenderlei bestemming, dat is ons doel. Daartoe hebben we eenige weken geleden het Moederland verlaten en bevinden ons nu op een tweehonderd mijlen afstand van de Braziliaansche kust.
Nog één dag .... en we zullen dit wonderbare land, met zijn groote contrasten, aanschouwen. Gedurende de reis hebben we een kleine studie gemaakt van zijn historie, in het bijzonder wat de Hollandsche kolonisatie betreft, en geven het resultaat hierbij in het kort weder.
HISTORISCHE TERUGBLIK.
Zeevogels vlogen haastig naar het Zuid-Westen! De zevenendertigjarige Portugeesche zeevaarder, Pedro Alvarez Cabral, die zich, zonder het te vermoeden, met zijn schepen in de nabijheid van de nog onbekende kust van Brazilië bevond, staarde die zeevogels vol verbazing na. Hun vlucht was een landwaartsche vlucht. Was er in die richting dan ook land te vinden ? Cabral achtte dit feit voldoende belangrijk om het in zijn scheepsjournaal, anno Domini 1497 te vermelden.
Drie jaren nadien kreeg Cabral in Portugal van den eenendertigjarigen zeevaarder Vasco da Gama de opdracht langs het Zuiden naar Indië te varen. Hij, Vasco da Gama, had dien tocht na een reis van zesentwintig maanden, met verlies van de helft van zijn scheepsvolk, juist volbracht.
Cabral was de vreemde vlucht van die zeevogels nog niet vergeten en onderweg zijnde nam hij het den equatorialen stroom



De zeevaarder Cabral.
niet kwalijk dat die hem in de richting dreef waar de zeevogels
indertijd land verwachtten. En waarlijk eenige dagen later
aanschouwde hij de palmboomen van een vreemde, nieuwe kust. „Land van het heilig kruis", zoo noemde de jonge Edelman dit onbekende oord, toen hij op 22 April 1500 met zijn smaldeel van dertien schepen het anker voor de kust van Brazilië liet vallen Ook Brazilië was ontdekt. Wel was de Spanjaard Vincente Yanez Pinzon reeds in 1499 op de Braziliaansche kust verzeild geweest, doch van praktisch historisch standpunt bezien is Cabral de ontdekker
Verheugd zond Cabral één der schepen naar Portugal terug om officieel aan den koning de blijde tijding te brengen. Brazilië werd een Portugeesche kolonie, al moest dit land het ook dikwijls met Engeland, Frankrijk, Spanje en Nederland deelen.
Honderdvierentwintig jaren later landde een zesendertigjarige Delfshavensche reederszoon, ex-galeislaaf, nu Vice Admiraal, op deze



kusten. Met drie schepen voer deze onversaagde den nauwen ingang van de Allerheiligenbaai (thans Bahia) binnen en veroverde, onder
geschut der forten, drieëntwintig Spaansch-Portugeesche
c».« L
r 11 •
De RfaH tnon A \/rs n Rro-7iliö \A/orrl in n-aam van Ac*
l . 1.WV. I I VJ I IUUI VJOtUU T ai I L-» I UZ-IIIV., "V.1 VJ I I I l lUUl I I T UI I
**est-lndische Compagnie in bezit genomen. De buit bestond °nder meer uit een groote partij verfhout (Pau Brazil). Deze verovering stond bij den zeerob meer in tel dan die van de Zilvervloot.
Aangelokt door het succes en de enorme winsten der Nederandsche Oost-Indische Compagnie, was namelijk op 3 juni 1621 e West-Indische Compagnie opgericht. Prins Maurits en de Stadouderspartij hadden reeds lang de oprichting in de hand gewerkt, °cn Johan van Oldenbarnevelt en zijn machtige aanhang, die vrede Spanje wilden, kantten zich er zoo lang mogelijk tegen. De energieke en hoogst bekwame Zuid-Nederlander Willem sselinx, die tot de West-Indische Compagnie den stoot gaf, wilde een koloniseerend handelslichaam van maken, doch het werd, °oals Busken Huet zoo raak kenschetste: „Een naamlooze ven°°tschap voor de kaapvaart".
, Nu, in het derde jaar van haar bestaan, was dit de eerste groote Ujt. De heeren van XIX, die over een gestort kapitaal van zeven 1 Moen gulden beschikten, met 2 ton subsidie per jaar van de I ^en-Generaal, begonnen moed te krijgen. Doel der Westlsche Compagnie was het aantasten van Spaansche en Portusch 6 'co'onies en het buit maken van Spaansche koopvaardijjar eP®n- Wij moeten hierbij bedenken dat de oorlog na het twaalfoncf tan^ weer in vollen gang was en dat de Portugeezen (die H0|fr Spaansche heerschappij waren) hun koloniale havens voor de hu, ^ers gesloten hadden. Als de Spanjaarden van hun machtige hen r°nnen' den edelmetaal-toevoer van Peru en Mexico, die Wer /^de in staat stelde het groote leger op de been te houden, en ,en ^gesloten, zou hun kracht in Nederland ook verzwakken bra ,e aandacht van Nederland worden afgeleid. De Zilvervloot pQ **"% dividend, doch Bahia was toen reeds weer in Spaansch-
ln 'jlf^sc'1e hanclen gevallen.
0rn er '0 kwamen de Hollanders weer in Brazilië, nu in Pernambuco, ^ingewe t 'aren te 'jven• Geleidelijk werd het een Nederlandsch
bestond WaS er 'n ^ec'er'anc' vveinig enthousiasme. Landhonger en die no^ niet' de heeren van XIX raadpleegden hun boeken bestaan °i°nc'en §een gunstige cijfers. In de vijftien jaren van haar had de West-Indische Compagnie ruim acht honderd



schepen met achtenzestig duizend matrozen uitgerust, doch er waren „slechts" vijfhonderdvijftig schepen op den Spanjaard veroverd. De „cost" bedroeg vijfenveertig millioen gulden en de „baet" zevenendertig millioen gulden. Die „baet" bestond ook dikwijls uit ladingen hout.
Ze zagen nu wel in dat het wachten op buit voor hun zakelijke handelspolitiek te wisselvallig werd. De Vlaming Usselinx kreeg gelijk. Er diende een handelskolonie gevormd te worden, die regelmatig goede winsten afwierp.
Ook kwam uit Brazilië de noodkreet: „Het schijnt dat men ons geheel vergeten heeft. Wij zijn in groot gevaar en moeten machteloos toezien dat de kreupelhout-gevechten een revolutie voorbereiden".
Een éénhoofdige leiding, alleen aan hen verantwoordelijk, was voor Brazilië noodzakelijk. Hun keus, met instemming van Prins Frederik Hendrik en de Staten-Generaal gedaan, strekte hen tot
Johan Maurits de „Braziliaan".



eer- Graaf Johan Maurits van Nassau, petekind van Prins Maurits, °P Dillenburg geboren, een geleerde, staatsman en kunstkenner, jyiaar bovenal een man met een warm hart, die bij iedereen waarmee .'j in aanraking kwam een onvergetelijken indruk achterliet, ziedaar 'n korte woorden een omschrijving van den Gouverneur-Kapitein en Admiraal-Generaal van Nederlandsch-Brazilië.
Hij was juist bezig met den bouw van zijn huis (op de plaats van het tegenwoordige Mauritshuis in den Haag) volgens de plannen Van Jacob van Campen en uitvoering van Pieter Post. Reeds zijn keus ^an metgezellen voor den verren tocht geeft een blik op zijn karakter. ~*e vermaarde natuurkundige Willem Piso uit Leiden was zijn arts, jjje Duitsche astronoom Georg Marcgraf zijn natuurvorscher, Pieter 0st was zijn bouwmeester, Frans Post en Albert van den Eeckhout *'jn kunstschilders, Ruiters zijn sterrenkundige, Cralitz zijn wiskundige. Zijn vriend en buurman Constantijn Huijgens zou voor ^n afbouw van zijn woning zorg dragen. Op een guren dag in ^ctober 1636 vertrok het gezelschap, alsmede zevenentwintig "onderd man ter versterking van de bezetting, in twaalf schepen u't de haven van Texel en op 23 Januari 1637 landden ze onder de §'°eiende tropenzon aan de kust van Pernambuco (Recife).
>,lk vond hier een der schoonste landen der wereld" schreef nieuwe Gouverneur-Generaal eenige weken daarna aan de Staten van Holland. En waarlijk, men behoeft de schilderstukken yan Frans Post en van den Eeckhout in het Rijksmuseum, in het ^uritshuis, in het museum te Kopenhagen en uit particuliere Verzamelingen maar te aanschouwen om te kunnen begrijpen, welk ®en indruk het landschap op dezen kunstliefhebber Maurits de ~.raziliaan heeft gemaakt. Zijn taak was lang niet gemakkelijk.
garnizoen bestond uit drieduizend soldaten, duizend matrozen en duizend Brazilianen. De bevolking was een staalkaart van alle [jatiën. Hollanders, Portugeezen, uit Europa gevluchte Joden, u'tschers, Franschen, Spanjaarden, Engelschen, leren, Negers Indianen met al de uit vermenging dier rassen geboren Mestiezen, rsolen en Mulatten.
^an alle kanten loerde de vijand, vanuit het oerwoud maakten ^e§geloopen negerslaven en roofzuchtige Indianen, onder aandring van Portugeezen, strooptochten. Vanuit de vesting Porto alv0 bestookte de Portugeesche graaf Bagnuola met een paar u'Zend man het bezette gebied.
ten moeilijke tocht naar het binnenland volgde. Tropische hitte, nvoldoende voedingen nachtverblijf, drinkwater-gebrek, muskieten ardvlooien en ongebaande wegen. Doch Johan Maurits overwon.



Schilderij van Frans Post. Het binnenland van Pernambuco omstreeks 1640.
En nu het verschil met anderen van zijn tijd. Hoog steekt hij boven hen uit. Hoewel hij het verlies van zijn jongeren broeder Ernst betreurde, die bij den aanval gesneuveld was, verbood hij alle plundering en noodigde den Portugeeschen commandant met de gevangen officieren aan zijn tafel. Maurits wilde „den vijand behandelen, zooals hij in gelijke omstandigheden behandeld wenschte te worden". Teruggekeerd in Recife begon hij zijn opbouwenden arbeid. Evenals zijn beroemde voorzaat Willem de Zwijger liet hij vrijheid van Godsdienst afkondigen (al werd deze weer beknot door de bedisselende heeren van XIX). johan Maurits schreef: ,,'t Is beter een ingewortelde meening te eerbiedigen dan ze te verbreken."
Hij boezemde door zijn voorbeeld en verstandige wetgeving aan de dikwijls ontmoedigde bevolking vertrouwen in. Tucht en orde waren in Noord Brazilië langzamerhand onbekende begrippen geworden. „Aan de andere zijde van den evenaar bestaat geen zonde meer" was het gevleugelde woord geworden. Overal werden scholen opgericht, zoowel voor de vrijen als voor de slavenkinderen. Verschillende ziekenhuizen werden gebouwd. Hij beschouwde den slaaf niet als „uitvaagsel der menschheid", al was hij dan ook in zooverre kind van zijn tijd dat hij den slaaf voor een „werkbij"



^anzag. Strenge huwelijkswetten werden voor hoog en laag gesteld. Idealist, doch geen dweper of ijveraar, zoo leerde men hem kennen, pij liet veel cartografischen arbeid verrichten. De geleerden en kunstenaars zaten mede aan zijn disch. Een sterrenwacht werd 'n zijn tuin opgericht en aan de studies van de hem omringende geleerden nam hij des avonds ijverig deel. Ook liet hij een brug bouwen waarvan de kosten een kwart millioen gulden bedroegen. De Heeren van XIX jammerden toen zij het bericht van deze uitgave ontvingen. Er kwam een algeheele ommekeer in het Pernambucaansche stadsleven. Hij stichtte een nieuw stadsgedeelte (Mauritsstad). Een zijner metgezellen, de Heer Serooskerken, schreef eenige maanden na de aankomst van Johan Maurits in Brazilië aan de heeren van XIX: „Het handwerk begint weder uit zijn diepe rust te ontwaken, er worden weer huizen gebouwd en de landbouwers in „Nieuw-Holland" zijn weer op den akker bezig". Van 1637 tot 1644 werden tweehonderdachttien duizend kisten suiker geproduceerd ter waarde van achtentwintig millioen gulden.
De kooplieden der West-Indische Compagnie, realisten als zij waren, hoopten op goudmijnen, enormen uitvoer uit Brazilië en opbrengst van den slavenhandel. Elke slaaf op de kust van Afrika gekocht was driehonderd gulden inkoop en zevenhonderd gulden verkoop. Doch Maurits schreef dat men de schapen moest scheren en niet villen. Hij was het die de havens voor iederen koopman °Penstelde. Alleen wapentuig en het beroemde oranje-roode verfhout „pau Brazil" waaraan Brazilië zijn naam ontleent (land
Het binnenland van Pernambuco. Foto van dezen tijd.



van het hout van de vurige kool) hield Maurits gereserveerd voor de West-Indische Compagnie. Hij was een groot liefhebber van fraaie, edele houtsoorten waarvan hij een uitgelezen verzameling had aangelegd. 6
Een keurcollectie meubelhout werd naar Holland verscheept en onder toezicht van Constantijn Huijgens toegepast voor betimmeringen en meubelen van het oude Mauritshuis, dat helaas in 1704 door brand werd vernield. De „paspoorten" van die zendingen hout worden thans nog in de Rijks-archieven bewaard. De Gouverneur deed wat hij kon om de heeren van XIX tevreden te stellen, doch vergat niet de bestaande forten te versterken en nieuwe te bouwen. De hulp van de Compagnie was echter gering en het ingrijpen op stoffelijk en geestelijk gebied van Amsterdam uit werkte prikkelend en vermoeiend op deze krachtige figuur. Laster van jaloersche onderbevelhebbers maakte hem mede het leven ondragelijk en loyale hulp uit het Moederland bleef uit. De zorgeloosheid waarmede de West-Indische Compagnie de belangrijkste verzoeken van Johan Maurits behandelde, grenst aan het ongeloofelijke. Driemaal werd een gulden omgedraaid voor men hem uitgaf ten behoeve van kleeding- en voedselzendingen voor de bezetting. Op 9 Juli 1639 schreef hij: „dat men het geheele land ende
Achterzijde der ruïne van het fort „Frederik Hendrik".



So Veel eerlyck luyden wel op de pese spant ende hasardeert, doch j'anghesien het beter is in 't velt te sterven, met het rapier in de and, als door honger vergaan, ben ick geresolveert met de hulpe odts stand te houden".
. herder schreef hij: „De macht is niet af te meten in goud maar 'n trouw. De Regeering steune niet op burchten en wapenen maar °P aanhankelijkheid der burgerij".
Wijze woorden die driehonderd jaren later nog de zelfde waarde hebben.
'n 1640 vroeg johan Maurits zijn ontslag en herhaalde dit verzoek tweemaal. In 1641 verzochten de Staten-Generaal Zijne Excelentie dringend te blijven, want ze kenden geen persoon om hem 6 vervangen.
u Joc'en in Brazilië schreven aan de Staten-Generaal: „dat by aidien Syne Excellentie slegts met eenig dinck ter werelt, om in deze landen te blijven, konde gecocht worden, dat geen prijs, al Was 't oock eygen bloet, te swaer vallen soude om hem te coopen en.|-e wogen hebben".
Nog drie jaren hield Johan Maurits het vol. In dien tijd schreef . 'J 2'jn „Politiek Testament" met vele raadgevingen en wijze lessen 'nzake kolonisatie. Men noemt in Brazilië dit „testament" het Mooiste en beste standbeeld hetwelk voor hem had kunnen worden °Pgericht. Hij regelde alles voor de toekomst en dacht daarbij ^an hen die zouden achterblijven. Toen besloot hij te vertrekken. . °§ eenmaal ging hij naar een door palmen omringde hoogte, 'n de nabijheid van Recife, om voor het laatst van den aanblik der
De stijl van de koopmanshuizen aan de Amsterdamsche grachten is voor een deel in Pernambuco bewaard gebleven.



stad in vollen zonneschijn te kunnen genieten. Daarna begaf hij zich naar het zeestrand. Het Wilhelmus weerklonk. Een groote menigte omstuwde hem bij het afscheid van Brazilië op 11 Mei 1644. De Joden jammerden luide, de Indianen waren uit de bosschen naar het strand geijld om den zoom van zijn kleed te kussen, de Nederlanders die achterbleven zagen hem met tranen in de oogen na. Men wist dat Brazilië nu voor Holland verloren was. In 1667 werd de kolonie voor acht millioen gulden aan Portugal verkocht!
Baron de Rio Branco, de groote geschiedschrijver van Brazilië en Minister van Buitenlandsche zaken, noemde Johan Maurits in 1908 „een uitstekend Administrateur, een kundig militair, een man van groote waarde". Aan dien lof behoeven wij niets toe te voegen.
In groote sprongen is de geschiedenis van Brazilië als volgt samen te vatten: Indianenstaat, Portugeesche- gedeeltelijk Nederlandsche kolonie, Koninkrijk, Keizerrijk, Republiek en heden Corporatieve staat, semi-dictatoriaal bestuurd.
Wij zijn intusschen de Braziliaansche kust, bij den mond der Amazone-rivier, genaderd. Toen de afstand tot den vasten wal nog tweehonderd kilometer bedroeg wees de kapitein er ons reeds op dat het water brak geworden was en niet meer de kleur van het zeewater had. Een enorme golf zoet water was reeds over het zeewater heen geschoven, ver den Oceaan op. Men kan zich bijna geen voorstelling maken van het kwantum water dat door deze rivier in zee wordt gestort. Gemiddeld bedraagt het drieëndertig duizend kubieke meter per seconde en bij hoogen waterstand honderdtwintig duizend kubieke meter per seconde. Een dergelijke vloedgolf, op de stad Amsterdam losgelaten, zou deze in twintig minuten tot een hoogte van drie meter onder water zetten.
Zoo ooit, dan worden we op deze plaats aan het moedelooze woord van koning Salomo herinnerd: „Alle rivieren stroomen naar de zee, nochtans wordt de zee niet vol".
Hier ligt voor ons een rivier met het grootste stroomgebied der aarde, namelijk zeven millioen vierkante kilometer (of driekwart van de geheele oppervlakte van Europa).
De Amazone-stroom ontstaat uit drie groote rivieren, die in het Andes-gebergte op duizend tot drieduizend meter boven den zeespiegel ontspringen. Komt men eindelijk aan den benedenloop, dan is men nog ruim vijfduizend kilometer van den mond der rivier verwijderd (een afstand als van Gibraltar tot Nova



i^e kust van Brazilië komt in 't zicht.
frnnl!!a^an de meer dan tweehonderd zijrivieren zijn er twaalf
VVe L 3n ude RiJn(en het n 1 ei'and Marajó, dat aan den mond der rivier ligt de para grooter is dan Zwitserland) rechts liggen en varen (Heili2e"rMier °P' naar de stad Santa Maria Belem de Graó Para genaamd 7fr'a- Van Bethlehem van groot Para) kortweg Belem vormen m 'S avond en de silhouetten van de schepen en kranen ochtend | gedaanten bij het opkomen der maan. MorgenHeilig Kru We Terra da Santa Cruz", het land van het betreden 'S' Zooa's de Braziliaan zijn moederland gaarne noemt,
hond°erVdrdOOVend is den volgenden morgen het lawaai van de naar hetl"^!1 PakJ'esdragers die onze bagage op hun hoofd gedragen hitte na k Willen bren§en- Een taxi rijdt ons onder gloeiende temnprT" modern ingerichte hotel. Tegen den namiddag is de centrnr! draaSlijk en wij gaan nu de stad bezichtigen. Het uit dl !S. ? Jk en hygiënisch ingericht. De Fransche bouwtrant huiypn j J Van de Lodewijken is geliefd, doch een deel van de en blauwate?rtii n°^u üit heJik°loniale tijdperk. Wit en rood, rose in de ant-a t.f buizen. De nieuwe modern, de oude gebouwen een o ï! ,Stljlen' Eu w°nderlijke stad. Het is de woning van man '6 ^ verloren heeft en nu, als gewoon burger-
n. weer door het leven moet.



Visschershaven Belem-Para.
Bijna alles is hier te groot, te royaal. De enorme bloei van deze stad dateert uit den tijd van de caoutchouc, of, zooals de Engelschman het noemt: „Rubber". In het begin van deze eeuw bedroeg de waarde van den rubber-export 1/3 van den geheelen uitvoer van Brazilië. In dien tijd geleek deze stad wel een Klondike. Uit alle oorden der wereld stroomden hier de vreemdelingen binnen om de Amazone-rivier op te varen en rubber te tappen, want rubber was goud. Hij die geluk had en niet in de bosschen omkwam, keerde rijk naar Belem terug om zijn geld te verteren. Zijn paard moest, in wilden overmoed, champagne drinken, zijn sigaret met een bankbiljet worden aangestoken. Als het geld op was ging hij opnieuw de bosschen in. De bona fide zakenlui dien het voor den wind ging waren niet karig. Nu zou hun stad een juweel worden. Groote parken werden aangelegd, een enorme schouwburg, kathedralen en paleizen, marmer uit Italië, gobelins uit Frankrijk, er was geld genoeg voor alles. Toen kwam de reactie in den vorm van de plantage-rubber, die de wilde rubber overvleugelde en haar kwantum in de wereldproductie tot twee procent van het geheel terugbracht. De prijs viel tot één twaalfde van voorheen en alles moest weder tot normale verhoudingen worden gereduceerd, met uitzondering van de monumentale gebouwen die zich nog in hun ouden, ietwat verwaarloosden staat aan onze verbaasde blikken vertoonen.
Wie hieruit de conclusie mocht trekken dat deze stad met haar



Een kathedraal in Belem-Para.
pop I 'S verleden een trieste woonplaats is, vergist zich. Alles Brazil nog van levenslust en vo1 trots toont een arme
Ziin h " °nS de monumenten ^n voorbijgegane glorie. Diep in list inu gevoelt hiJ iets van den rijkdom die daar slapend even l achterland van den Amazone-stroom. Om nog
Volkinr,<enn'S te ma'<en met een grootere groep van de beg gaan we naar de markthallen. Een enorm lawaai en



De toegang tot de markt.
gekakel duidt reeds aan dat we de marktplaats naderen.
Welk een bonte mengeling van rassen krioelt hier door elkaar. Het geheel doet denken aan een verstoorden mierenhoop waar alles onrustig wriemelt en werkt. Hier marchandeert Antoniohalfnaakt met Francisco-met-de-dubbele-boord-om over den prijs van de boonen. Vruchten van de meest uiteenloopende soort en kleur en smaak liggen hier verspreid. José de slager, met een Toorop-kop, gesticuleert met de hakbijl in de hand en bezweert een dikke negerin die, de handen rustend op de „hoepelrok", uitdagend voor hem staat, dat de restanten vellen en vleesch welke hij haar zoo juist in de mand heeft geduwd, tot het beste behooren dat de geslachte koe maar kan opleveren. „Dat zestig duivels het je nog eens lastig mogen maken" roept ze nijdig. Doch plotseling zwijgt ze. De markt-fiskaal met een safraan-geel perkamenten gezicht, een hoornen bril op de punt van den neus, gekleed in een onberispelijk wit en stijf gesteven pak, de paraplu hoog onder den oksel, staart met zijn gitzwarte oogen over den bril heen kijkend, de negerin onderzoekend aan. „Is het gewicht niet goed?" zegt hij scherp, onderwijl zijn snor in een punt draaiend.
De negerin schrikt, knikt dat alles in orde is, grijpt haar stoeiend, in meelzakjes gekleed kroost bij elkaar en verdwijnt in de menigte. „Met politieke grootheden moet men geen kastanjes van Paraeten", bromt ze.



2jj antj.de fiskaal, die zijn vierjarige ambtsperiode natuurlijk aan Politieke vrienden te danken heeft, is een gewichtig man. aan cT ^ ^ mar'<t belastingen en er blijft altijd wel voldoende 2ooden PaP'ePel hangen om er critische monden mede te sluiten, hem beleeft hij vier jaren van dictatorschap. We vragen
van en |W6^ teru§ en hij is, evenals negenennegentig procent dien ^2enooten' de meest beleefde hulpvaardige mensch
van de*611 Z'C^ c'en'<en '<an- Plotseling wijst hij ons naar den overkant zullen n We§- We zien een groep schoolkinderen die gefotografeerd die w W|°rc'en- Dat za' ons interesseeren. En waarlijk, het is aardig
q °,e '§e ieugd even rustig te kunnen gadeslaan.
felle d 6, venste riJ rechts een volbloed Indianenkind met al het reeds at raS e'gen 's' Naast haar de kroesharige negerdochter, half ,nV;0e2 zofgen op haar gelaat gegrift. Als derde op de rij een der P 'aansche, half blanke met het fraaie zwart-glanzende haar
oerwoud^6028" ^ ^ !iggende oogen
van de zonen van het
rij) rnp?n ,'s vr'endelijk, zelfs het volbloed negerinnetje op de eerste hebben F ^eeststri'c 'n ^et haar, lijkt wel een blanke huid te n°g steed ^ V°°r één da§ Z'jn a"e voeties geschoeid. De fiskaal, een ving S Paraplu onder den arm klemmend, steekt glimlachend Pakken W°ik1'100g' W'-ist naar zware regenwolken die samensPoede 6 aasten ons te vertrekken. Door morsige achterbuurten gevolgd0r|We °nS voort- D°ch plotseling valt er een donderslag, met h °r 6en enorme tropische regenbui. De Portugeesche taal, aa' rijkdom van superlatieven, leent zich beter om dien
Een Braziliaansche meisjesschool.
Hout 2



Met en zonder meelzakjes gekleed.
stortvloed van hemelwater te beschrijven dan onze moedertaal. Na een kwartier onder een afdak te hebben doorgebracht houdt de regen plotseling op. Het water gutst nog over de bemodderde wegen, waar rioleering ontbreekt. Voorzichtig stappen we voort, plotseling terugschrikkend voor een groote groep donkere, doornatte, lugubere dierengestalten, die zoekend en wadend in het slijk der straten op ons afkomen.
We bezinnen ons op wat we eens hebben gelezen en toen niet konden gelooven. Waarlijk, daar komen nu die Zuid-Amerikaansche gieren op ons af, die bekend zijn als de straatreinigers van Para. Hongerig zwierven ze in vroeger eeuwen rondom de marktplaatsen waar de restanten van het geslachte vee werden weggeworpen. Ze kwamen al nader en nader, ze bemerkten dat de marktgangers hun geen kwaad deden en op den duur was de vrees voor den mensch geheel verdwenen. We laten de zwijgende groep passeeren en vervolgen onzen weg. De zon breekt door, het is heerlijk frisch geworden en de temperatuur behaaglijk. Die donderbui tusschen vier en vijf uur is een geregeld, bijna dagelijks voorkomend verschijnsel in dit deel van de wereld.
Des avonds, op het terras van het hotel gezeten, genietend van den verrukkelijken avond, komen we in gesprek met een jongen Braziliaan uit den nabijgelegen staat Ceara. Onberispelijk gekleed,



et verstandige levendige oogen, blank als ieder onzer, verhaalt ^ °ns, in vloeiend Portugeesch en in een soepelen verteltrant I e °ns jaloersch doet worden, iets van zijn land en zijn volk. Hij Vjf. °ns gevoelen dat Brazilië meer en beter is dan een half gecilseet"de exotische staat van pronunciamento's en dictators, h e naar Europa geen andere producten exporteert dan koffie, da i n' w''de beesten voor de diergaarden en af en toe een afge^n<t Staatshoofd. Mede dank zij den grooten „Braziliaan" Johan -pwUrits hebben wij Nederlanders een zeer goeden naam in Brazilië. Te 66 weet hij ons onmiddellijk van Nederland te vertellen.
ren eerste de daad van onze Koningin Wilhelmina om, toen de |\lgjerende Vorsten weigerden Paul Kruger te ontvangen, hem een n e£'andsch oorlogsschip ter beschikking te stellen voor zijn reis Te^ Pa- ("Os Boers" noemt men hier de Boeren van Z.A.) d t|veede onzen strijd tegen het water, ten top gevoerd in de Sc^°§'®ggingder Zuiderzee. „God maakte de wereld en de Hollander van'6'3 ar|d"» riep hij in enthousiasme uit. Bij al het goede dat hij 2a u'^fn 'a°d vertelde spaarde hij zijn landgenooten niet. Scherp dat 'J r gebreken. „Amanhan" (morgen) is het eerste antwoord te d6611 z'''aan U geeft, als ge hem verzoekt direct iets voor U bijn°en' uitstel wordt spoedig afstel. „Neen" of „nooit" kan hij antw nieH °Ver Z'jn ''PPen krijgen. Hij vindt dat een onbeleefd al We°° T-"E possivel" (het is mogelijk), luidt zijn wederwoord, "Arru^ ^ee' 8oec' dat ziJn antwoord „neen" moest zijn.
0r|geDrna"Se ^at 's te arrangeeren) is te dikwijls het antwoord op hier h 6' 0n§e00r'0°fde vragen en verzoeken. Te veel maakt ook
Een zo ^at s'ec^t is' krom wat recht is".
Werkof°°n Van c''t 'and vir|dt het beleedigend als men van zijn „nao ser a">Z'^n ^aad zegt: „Dat deugt niet". Men moet dan zeggen: "haast" a 6 ■'1et dient mij niet). De Braziliaan is absoluut niet op Van PaarHSte ' N w^nscht de dingen kalmte doen, met uitzondering Pakjesdr " 60 autor|jden. Beleefd is hij tot in hart en nieren, de "Mijnhe ^r\/\n ^°°2e Staatsambtenaar spreken elkaar aan met 'and ze6r ü at c'e gastvrijheid aangaat, die wordt in het binnenbezit staa^ l i°i® sehouden. Praktisch alles wat de b innenlander dien over a'S ^aSt ter beschikking. En als ge dan, verslagen door 'ijken danrr°?rnenC^en v'oec' van vriendelijkheden hem Uw harteSchuldena< W',H ^ren2en' 's zijn antwoord het volgende: „Ik ben Uw schuldi?inar' ^ eer van Uw bezoek, aanvaard mijn verontmaar menf k°°r weinige dat ik U kon aanbieden, want we zijn door en 6n Uit ^et achterland". De stadsmensch is in den regel or ..verpolitiekt". Het is feitelijk de eenige mogelijk-



Een blanke Braziliaan uit den Staat Ceara.
heid voor tienduizenden om de zoo begeerde staats- of gemeentebetrekking te bemachtigen. Toch is de Braziliaan een volbloed vaderlander en zijn land houdt hij onder alle omstandigheden hoog. Weinig goeds kan hij vertellen van de rubber-tappers. Die, voor een groot deel ruwe, onbeschaafde kerels, losgelaten op de binnenlanden, met het eenige doel geld te verdienen, hebben daar soms onbarmhartig huis gehouden.
Onze verteller bemerkt dat we willen vertrekken en hij biedt „den landgenooten van Johan Maurits" zooals hij zich uitdrukt, nog een dronk ten afscheid aan in den vorm van een kopje zwarte koffie, de nationale drank bij uitnemendheid. Volgens hem dient een kop koffie de volgende eigenschappen te bezitten: sterk als de duivel, zwart als inkt, heet als de hel, zoet als de liefde, of wel: zeer sterk, zeer zwart, zeer heet, zeer zoet en zeer klein.



De Indiaansche riviergids Joaquim dos Santos.
morgen % gloeiende, brandende zon staan we den volgenden rivier op ^ 'iaven om met een passagiersboot de Amazoneamazone-6 L3ren naar grootste stad in het binnenland van het steeds verr|6 C'e Manaös. Want voort moeten we,
^ kappen. W in het stroom§ebied' om kostbaaredel hout
n°°dig js ' u ^ebben ons voorzien van datgene dat op dien tocht Joaquim d^ c6t '3este van a"es is het gezelschap van den Indiaan sti"oorrien °S antos' een zoon der wouden, een kenner van de getuigen v^ '1°°2st betrouwbaar mensch. Zijn kameraden hij kan a|,an hem: „Als het de rivier betreft weet Joaquim alles, niet denkb^' rr[^a'<t a"es en zorgt voor alles". Een betere gids is Water s^ H begin van de reis is echter iets teleurstellend. schen. Alle Water en bemodderde oevers met mangrovebosen vloed verd '6 msoort ^an dat wisselend zoutgehalte bij eb ragen. De modder is zeer arm aan zuurstof en deze



zuurstofnood wordt bestreden door de aanwezigheid van luchtwortels, steltwortels of ademwortels. Tusschen dit wortelnet krioelt het van zwarte, groote kreeften en krabben, soms opgeschrikt door een vliegensvlugge waterslang, die zich met groot gemak over den waterspiegel voortbeweegt. Een luguber geheel. In den regel zien wij slechts één oever. De andere is te ver verwijderd, want de rivier heeft hier nog een breedte van ongeveer vijftig kilometer. Den volgenden dag komt er reeds een wijziging in het tafereel. Wij komen voorbij een waterval waar honderden colibri's, in het sprankelend zonlicht, bijna roerloos in de lucht „staan", hun dorst lesschend aan de flonkerende droppeltjes hun door het spattende water vol gratie toegeworpen. Eén minuut „sprookjesland!"
Groote bosschen en woudreuzen mogen we hier nog niet verwachten. Het boschtype dat we hier vinden wordt door de Indianen „Igapó" genoemd, het staat op gezette tijden onder water en is rijk aan palmen (zie foto op blz. 2). Wel zijn er ook hier zware boomen geweest doch de steden op betrekkelijk korten afstand hebben dit bij uitstek „grijpbare materiaal" reeds lang doen verdwijnen. Zelfs onze landgenooten zijn daar in vroeger eeuwen niet onschuldig aan geweest. Onuitgegeven Spaansche en Nederlandsche documenten en brieven, door de Nederlandsche zeevaarders onderschept, bewijzen dat reeds vóór het optreden der West-Indische Compagnie onze landgenooten, hoofdzakelijk Zeeuwen, op den linker- en rechteroever der Amazone-rivier twee forten gebouwd hadden, Nassau en Oranje genaamd. De geschiedenis van de Nederlanders in Brazilië begint hier, op tweehonderd kilometer afstand van den mond der rivier.
Onze eerste verrassing is een groote troep krokodillen die gedeeltelijk in het water, gedeeltelijk op de modderige oevers zich voortbewegen. Zij wagen het niet de modderbanken ver op te gaan, aangezien ze daardoor in hun bewegingsvrijheid belemmerd zouden worden. Met hun afgeplatte koppen en beenig omrande oogkassen, door een dwarsrand verbonden, ziet deze brilkaalman ons dreigend aan. Honderd tot tweehonderd jaar oud kunnen ze worden. Moedig zoolang zij in hun element zijn, worden ze laf als zij de modder van een ondiepe kreek worden opgejaagd en bij den staart gepakt laten zij met zich sollen. Plotseling wordt ons oog geboeid door een ander tafereel, een zijrivier toont ons een onafzienbaar veld van enorme waterplanten .... de Victoria Regia! De boot vaart wat rustiger opdat we van dit heerlijke natuurtafreel kunnen genieten. Zelfs de trage krokodillen schijnen zich in deze sfeer te verlustigen. Welk een aanblik moet het zijn dezen plan-



Victoria Regia.
Ian?s A m ' te zien. Onze gids Joaquim wijst op een kano die Wiiachen °^ver glijdt. „Da minha rassa" (van mijn ras),fluistert hij. bevvon t6n °°genblik uiterst geschikt om iets meer van de oudste We iet^^ C'ezer tandstreken te weten te komen. Wel hebben keIijke i°Ver ^en gelezen. Vooral de herkomst van deze oorspronDe ond ewoners van Zuid-Amerika zouden we zoo gaarne weten. Indianen rZ°e'<ers z'jn ^et er tamelijl< met elkaar over eens dat de kunnen met een °P Zuid-Amerikaanschen bodem ontstaan ras geweest 'w 's ^een enkele aanwijzing dat er oerbewoners zijn Indianen ^aarvan deze Indianen afstammen. Ook verschillen de derlijke rrT Weini2 van de Westersche rassen om een geheel afzonzegt niet 6nic'"iengroeP te doen veronderstellen. De naam Indiaan 2een flauw' m^us en andere zeevaarders met hem, hadden ze meend Vermoeden dat ze een nieuw werelddeel ontdekt hadden, den naam6" 'n 'nc*ië te zijn aangekomen en gaven aan de bewoners
Metta Indianen.
dat de Ir^d2r°ote zekerheid hebben de navorschers vastgesteld, met en n 'anen 'n ^un uiterlijke gedaante sterk overeenkomen ^aukasischUW Verwant zijn aan de Noord-Siberische volken en de Waarlan?s d raSSen" zijn °P de wereldkaart lijnen te trekken §aan over ?zeRnomaden zich hebben voortbewogen en deze lijnen ^an hieruit ff KK r'n2straat (toen misschien nog één met Alaska).
ebben zij zich over Noord-Amerika verdeeld en enkele



Een Indianenfamilie verhuist.
stammen zijn langs Panama naar Zuid-Amerika getrokken. Zij behooren wel tot één ras, doch tot verschillende typen. Ook die verschillende typen zijn in Zuid-Amerika te onderkennen. De stammen die langs het Noorden van Zuid-Amerika in de richting Gran Chaco en Patagonië trokken, verschillen met die welke zich over het Amazone-dal in de richting van Ceara, Pernambuco en Bahia voortbewogen. Een nomadentrek over een tijdperk van vele duizenden jaren, zonder vooropgezet doel. Generaliseerend kan men bij de Indianen van het Amazonegebied niet van een intelligent ras spreken. Zij verschillen veel van de Noord-Amerikaansche Indianen. Nergens dat hooge voorhoofd en die schrandere uitdrukking op het gelaat. De hoofdfamilies zijn hier de Tupis, de Tapuyas, de Kariben en de Maipures.
De uittocht en de trek heeft zonder twijfel plaats gehad vóór de cultureele ontwikkeling der Mongolen. Dit blijkt uit de levenswijze en lage trap van beschaving der Indianen. Zij allen leven nog in het steenen tijdperk. Langs de rivier wonend draagt de Indiaan soms een verfomfaaiden hoed, een vuil hemd en een soldatenbajonet, doch in de bosschen is ook dit kleine vernisje verdwenen.
We wenschen iets over hun doen en laten te weten en onze gids Joaquim vertelt: „Al ken ik ook verscheidene Indianen-dialecten, toch zijn er misschien vijftig waarvan ik bijna niets versta. Hoe kan het ook, aan sommige rivieren wonen twintig, dertig verschillende stammen elk met eigen spraak en gewoonten. Sommige loopen



lichanaa ' andere geheel naakt. Bij dezen stam verft men zijn met m met rooc' en hlauw, bij den anderen siert men zich onvr'Ve^ren en lianen. Sommige stammen zijn den blanken niet stam'^eh ^ez'nc^' anc'ere haten doodelijk alles wat niet tot hun
^Sommige houden er nog een godsdienst op na die hoofdzakelijk en , ees bestaat. Vrees voor de duisternis, vrees voor den donder slan?en | sem' vi"ees voor de kaaimannen, vrees voor de apen of stam n ,^at a"es zien ziJ bovenaardsche machten. Verscheidene V|ees ,ei? ziJn nog menscheneters, niet zoo zeer omdat zij het de gj" i e§eeren te verorberen dan wel om door het eten daarvan te ne6 6 ei^ensc'1aPPen van hun familie en van de blanken in zich op boven| en o ^en re&e' z'Jn Z'J te herkennen aan een doorboorde 'P- Ongeneeslijke zieken onder hen worden afgemaakt. De
De Waterval.



Een dochter van het woud ten dans versierd.
ouden van dagen zijn steeds ijverig, om daarmede te betoonen dat ze nog krachtig en nuttig zijn. Wij stellen enkele vragen aangaande hun voedsel en Joaquim beschrijft ons het menu: Mandioca (Ind. Cassave) is veler hoofdvoedsel. De smaak doet ons denken aan zaagmeel waar wat arabische gom in verdwaald is.
Marcgraf, de metgezel van Johan Maurits, gaf reeds in 1640 een verhandeling over dit belangrijke volksvoedsel. De rauwe wortel is uiterst vergiftig en bevat veel blauwzuur. Door raspen en bleeken in het zonlicht wordt het onschadelijk voor den mensch. Visch uit de zoo vischrijke rivier wordt gemakkelijk gevangen. De bronsgroene arapaima, door de Indianen „pirarucu" genaamd, de grootste bekende zoetwatervisch der wereld, die vijf meterlang kan worden en dan ongeveer tweehonderdvijftig kilo weegt, wordt met pijlen gedood en verschaft een smakelijk voedsel!



Geweldig heete peper die een vreemdeling den mond zou doen branden is hun een lekkernij. Ook de wilde zoete aardappelen eet men graag. In hun kamp hebben ze vaak kippen, met wilde oogen als van kemphanen, doch de veeren, waarmede zij zich versieren, zijn meer geliefd dan het vleesch en de eieren (waarvan zij den smaak niet kunnen waardeeren). Schildpadden en haar eieren zijn een smakelijk voedsel voor de Europeanen, doch de Indiaan geeft er Geinig om. De koevisch of zeekoe, zes voet lang, met een kop als van een os, en een gewicht van ca. 200 pond, die met haar blauwgrijze huid niet van drijfhout te onderscheiden is, wordt gevangen terwille van de olie en het spek dat zij geeft. De kostelijke vanille, de heerlijke Paranoot en het vleesch van het gordeldier worden niet aangezien, doch op de saüba-mier, rauw en gebraden, zijn ze dol. -Maar die zijn ook heerlijk", verzekert Joaquim en hij proeft reeds haar zuren, olieachtigen smaak.
We varen nu dicht langs den oever en het is woud en nog eens Woud wat we aanschouwen. Statig en geheimenisvol staan ze daar, de woudreuzen aan den waterkant. Alleen de hoogste boomen
De rubbertapper voor zijn hut in het woud.



De luiaard op marsch.
ontvangen wat zonneschijn, de lagere zijn gedoemd te groeien en
"en In de ,sc.hAa.duw der machtigen. Is het een beeld van vroegere dynastieen? We wijzen elkaar op een wonderlijk gedrocht
den B' HiieketenHWfen tai< v,oortbewee§t- ^ we herkennen den luiaard. Hij is tandenloos en als een Braziliaan een verhaal uit
„den goeden ouden tijd" wil weergeven begint hij: „Het was in den tijd toen de luiaards en kippen nog tanden kregen". Ter grootte van een flinken hond, weegt hij niet meer dan een kleine kat. Een kunstdier, een teddy-beer, zou men meenen. De luiaard bewooe zich ongaarne. Had daarom ook weinig behoefte aan voedsel. Omdat hij weinig at was zijn bloedcirculatie traag. Zijn kracht nam af.
ij zolht minder beweging, at weer minder, kon weer minder en werd een caricatuur van een levend dier. Joaquim vertelt: De koning der Braziliaansche dieren, de Onp (jaguar), noodigde al de viervoeters van het woud op een feest. Zij kwamen en dagen lang was



er dolle pret en veel gedans. Drie weken nadat het feest geëindigd Was Wandelde koning Jaguar op den gladden steenen vloer bij het v°orportaal van zijn woning. Verbaasd keek hij op. Daar kwam *°owaar nog een gast, die een maand te laat was, uit één der boomen angzaam naderkruipen. Hoe durfde hij nu nog te komen? Tergend traag hief de luiaard zijn poot omhoog om zijn lompe lichaam op den Veranda-vloer te hijschen. Toen zijn poot uitgleed, bromde hij langzaam: ,,De duivel hale de haast "en hij verdween weer in de
°°rnen. Joaquim schatert!
-.Lachen de Indianen in het oerwoud ook wel eens?" vragen we >,Mestre" (Meester), zegt Joaquim, ,,er zijn stammen zóó wild, z°ó ruw, zóó wreed, dat ik mij als kind wel eens afvroeg of dat nog [^enschen waren. Totdat één een grijns op zijn gezicht kreeg en egon te lachen. Dan herademde ik en dankte onze lieve Vrouwe joaquim is katholiek) dat het menschen waren."
Een gratis morgenritje vari den lepelaar.



Volgens Joaquim is de Indiaansche vrouw niet te benijden. Om te toonen dat ze volwassen is, moet ze dikwijls allerlei vuur- en waterproeven ondergaan. Als ze getrouwd is moet ze hoofdzakelijk voor de voeding van het huisgezin zorgen. De man mag wel zonder buit uit de bosschen terugkeeren, doch de vrouw waagt het niet met ledige handen uit de wildernis of van de rivier in de hut te verschijnen. Haar eenig genoegen bestaat in het bijwonen van feesten die soms dagen duren.
Wij passeeren „Santarem , een stad met weinig leven en toekomst. Een evenement was het voor de bewoners dat Ford, de Automobielenkoning, in de nabijheid van deze stad op een hoog plateau ongeveer tien jaren geleden een grooten rubberaanplant begon, welke heden ten dage nog bestaat. Ook enkele Nederlandsche opzichters zijn hier werkzaam. In deze stad leven nog nazaten van NoordAmerikaansche land- en slaven-eigenaren, die na den grooten burgeroorlog zich niet konden conformeeren en hier heen trokken. Een enkele kon zich handhaven, de meesten vervielen tot armoede. In sommige hutten vindt men nog kleinkinderen die als teeken van hun afkomst de „stars and stripes" bewaren.
„Piranhas!" schreeuwt Joaquim en waarlijk, daar zien we twee van die moorddadige roofvisschen op een lepelaar aanschieten. Binnen twee seconden dobbert een witte dons op de golven. Nog één vleugelslag en het dons is voor altijd verdwenen. Een kameraad van Joaquim demonstreert hun kracht en roofzucht. Aan zijn voet ontbreken drie teenen. Dat hebben de mensch-etende visschen, die plotseling verraderlijk uit de diepte omhoog schieten, met hun vlijmscherpe tanden in een oogwenk gedaan.
Soms, in het begin van het droge seizoen, omstreeks Juli, wemelt het in den stroom van doode visschen. Als sneeuw en ijs op de Andes snel ontdooien worden enorme kwantums ijskoud water in de rivieren gegoten en vele visschen kunnen die afkoeling niet verdragen. Vermakelijk zijn dan de sprongen der dolfijnen. „Ze maken gymnastische toeren, het bad is hun te koud", spot Joaquim.
Het stadje Obidos ligt nu rechts. De rivier vernauwt zich tusschen rotswanden en is hier slechts twee kilometer breed. De diepte is in den regel ca. honderd meter. We komen nu aan het kruispunt van de Madera-rivier en de Rio Negro, waar laatstgenoemde haar zwarte water in de bruine Amazone stort. Toch is het zwarte water, als we het in een glas scheppen, bijzonder helder. Nu varen wé de Rio Negro op naar de Parel van het Amazone-gebied, de stad Manaös, duizend mijlen van den mond der rivier verwijderd en op drie graden ten zuiden van den evenaar. Het is vroeg in den morgen



Wij verlaten de rivierboot.
? vve aan land gaan; we wrijven onze oogen uit. Electrische kracht, 'er>) in het hart van het oerwoud? Ja waarlijk, electrische trams, aut°'s, waterleiding, mooie straten, een paleis van Justitie in wit farmer, een theater waarvoor als bouwkosten vier millioen „harde" °Handsche guldens zijn neergeteld, een radiostation, telefoon, 'oscopen, groote parken waar de dames, geverfd en gepoederd, e heeren in evening dress volgens de laatste creaties van Londen eri Parijs rondwandelen, zie, het lijkt een droom. Alleen .... geen Poorwegstation, want de stad is geisoleerd in de „Jungle". ^ De havenkranen zijn drijvend, want het waterstandsverschil in , et droge en natte seizoen is ruim vijftien meter. De temperatuur eeweegt zich hier tusschen 66° en 99° Fahrenheit en is dus in Londen n Parijs dikwijls hooger. De regenval is gemiddeld 1950 mm, dus gunstiger dan in vele gedeelten van Engeland en in het Bohemer Tachtig duizend menschen vinden hier hun bestaan. en volgenden morgen gaan we aan boord van een klein stoom-



bootje, dat ons naar de plaats van den houtaankap zal brengen. Hier komen de negers- en indianen-houthakkers aan boord onder aanvoering van den ouden Niel. Zijn naam is Manuel Esperdiaó de Sant Anna, maar Manuel is afgekort tot „Niél". Twintig a dertig kilometer buiten Manaos zitten we rondom in het oerwoud. Wat buiten de stad plaats vindt daar denkt de inwoner der parel van den Amazone-stroom niet aan. Hij handelt in datgene wat de booten aanbrengen en bekommert zich niet om de wildernis.
Sport in Manaós.
De stad Manaós.



De galerij
Niél is de meest betrouwbare oude Braziliaan dien men zich ^enken kan. Hij is de beste schrijnwerker, de beste timmerman en ?e beste smid van de buitenstad. De meest geziene persoonlijkheid 'n het stadsdeel der armeren. Arbiter en vrederechter voor honderden. Waarlijk „uit het goede hout gesneden". Het kleine st°ombootje gaat om de drie of vier uur even landen om brandhout v°or den ketel in te nemen. Halen we den volgenden stapel brandput niet, dan springen de houthakkers even „niemandsbosch" 'nnen om een partijtje aan te kappen. We verlaten nu het kleine ^aartuig en de tocht gaat verder per „pagaai-boot" de kreken op. ^fkwaardig zijn hier de tonglooze padden, de „Pipa's", die langs en oever „scharrelen", hun nakroost in zakjes op den rug met zich jyee dragend. Eindelijk hebben we ons doel bereikt, we zijn in het art van het oerwoud aangekomen. Het spel kan beginnen. Toch ev^n voorzichtig zijn. Als er zich misschien een slapende jaguar of ^er> roofzuchtige boa-constrictor dicht bij den oever bevindt zou et spel te spoedig ernst worden. Niél en een jongere, elk met een Weeloops gewapend, verkennen het woudpad. Alles blijkt „safe" e z'jn, al moeten we ook dikwijls met het kapmes een pad banen om °ns gezicht niet open te rijten aan het venijnige zaaggras. Zoo dan kunnen we hier „door de boomen het bosch niet zien". y, 'j* Europeanen, transpireeren van belang, doch enkele Brazilianen ^lr|den het nog huiverig in het bosch. Even schrikt er één. Hij dacht en liaan weg te trekken, doch hij greep in een kleine coraalslang. 'J^'g smijt hij het ondier vliegensvlug van zich om het daarna
Hout 3



met den achterkant van zijn bijl den kop in te drukken. Een houthakker laat nooit een slang leven. De „cobra" is zijn grootste en gevaarlijkste vijand. „Als we die lieten leven", zlgt een jonge houthakker, „zou de duivel lachen". „Vraag het maar aan Niél dl kan U zoo wel zestig soorten opnoemen, te beginnen bij de slang met twee koppen en te eindigen bij de gebroeders boa-constrictor"
In de kreek.
In de zijrivier.



re'gende afgronden



Niél op inspectie.
(de water-en de landslang). „Zestig, dat is heel wat", roept Joaquim, die onzen aftocht dekt, „zoover kan een Indiaan uit de bosschen niet tellen! Als die aan tien toegekomen is roept hij „Basta"!" (zooiets van. „hou maar op, het is welletjes"). Allen lachen, ze gevoelen zich „sabidos profundos" (groote geleerden) in verhouding tot de „indignos" (de wilde Indianen). Onze stemmen klinken gedempt en geven soms een bijtend korten echo tegen een groep woudreuzen die we voorbijgaan. Opeens groote hilariteit in de frontrij. Niél heeft het breede mierenpad wel gezien dat plotseling in het verlengde van het voor ons gebaande boschpad liep, doch de grappenmaker heeft er niets van gezegd en een tiental bloote voeten van zijn volgelingen wordt kwaadaardig door honderden mieren met hun kleine knipschaartjes bewerkt. Aan trappelen, lachen en schelden geen gebrek. „Ik heb op Sint Johannes de Dooperavond tot zonsopgang doorgedanst", roept een vroolijke houthakker, „moet ik nu in het woud ook nog dansen ?" Een reeds grijs



al° neger met kroezigen baard en een paar bosjes haren die
een snor uit zijn ooren steken, demonstreert voor ons met een b| ^§eraapte mier, hoe deze bijt. Hij demonstreert zóólang totdat het lach 2S zlJn wijsvinger droppelt. „Genoeg", roepen we, en end steekt hij het achterlijf van de mier in zijn mond!
e zijn aan de plaats van den aankap gekomen.
U ' ezen ouden vriend maar eerst", zegt Niél, wijzend op een f|e cu^^om met een enorme kroon en zware, wijd uitloopende nzen aan den voet. Alles wijst erop dat het onmogelijk is dezen I , ? Van ^et oerwoud bij den grond af te hakken. Die uitloopers oen zich soms tusschen spleten der granietblokken als wiggen be 2ezet. Andere wortels hebben zich over zware keien voort^Wogen tot ze weer diepte van aarde vonden, om daarna groeiend pellend die keien in hun machtige omarming voor eeuwen aan WeelcT Verk|nc'en- paranoot, de cacao en de vanille groeien hier
ee^e ^outhakkers gnuiven reeds bij het vooruitzicht dat er vandaag y n echt oude woudreus zal vallen. Het speelsche der mannen is nu sch ' spierige, onder de schaduw der grooten opge-
bl l°ten Parasolboomen vallen onder één slag der nog vlijmscherpe J ei1 en dienen, vastgebonden door slingerplanten, als steiger en
p es rondom den machtige die moet vallen.
I erst worden de „meesters parasieten", die reeds eeuwen ten odh Van ^en ster'<e geleefd hebben, van den stam verwijderd, |P at nergens de bijl in het gedrang zal komen. Scheurend en <end nemen zij afscheid van den ouden stam en de meest fan-
De ..jungle".



tastische torren en kevers zien plotseling het daglicht. We wijzen elkaar op een buitengewoon sierlijke dikke tor die geheel gebronsd is, met twee rechthoekjes boven haar kop als de gouden plaatjes e zoogenaamde „stikkers" der Zeeuwsche dracht. Een bataljon groene, bruine, grijze en blauwe hagedissen snelt verschrikt langs den ruwen stam naar boven en blijft, als op commando, circa tien meter hooger, plots weer roerloos zitten. Niél geeft aanwijzingen en op vier plaatsen rondom den stam worden zware inkepingen gemaakt. Hen rasechte neger met een Hercules-frame, volgt Niél om dit werk te verrichten. Niél geeft een wenk en als apen klimmen en klauteren de houthakkers omhoog en onder gejuich vallen de eerste der duizenden bijlslagen die het lot van den aangevallene zullen bezegelen. Urenlang gunnen zij zich geen rust, de negers badend in het zweet dat gutst uit hun glanzend, ontbloot bovenlijf.
it is de sterkste groep. Het luidruchtigst zijn de Mulatten, die kakelen als opgejaagde kippen. De Indianen doen zwijgend hun werk, zij zijn het meest volhardend.
Balbino, de oude reeds half blinde timmerman, met zijn vriendelijke trouwe oogen, die de spiegel zijner ziel zijn, heeft zich tusschen een ver aten mierenhoop en een rotsblok als in een miniatuurravijn geïnstalleerd. Balbino maakt in de groep een uitzondering, hij is „NovaSeita^ (man van de „Nieuwe leer", dus Protestant). Een stuk zandsteen voor hem op den grond, met zijn rug tegen den mierenhoop gesteund, schuift en scherpt hij de bijlen die hem worden gebracht. Zijn gelaat zit vol rimpels en groeven, als een oude, lang gebruikte broodplank uit een kinderrijk gezin. De hoornen bril zakt steeds verder naar de punt van zijn neus, zijn moede oogen
dnrhVfk6' hÜ,S UiTrt' het hoofd wie2elt °P den mageren hals, doch Balbino blijft schuiven en schuren met de bijl op den zandsteen.
kiiOTVWater) J m,en van de hoo2e stel|age en verschrikt kijkt Balbino rond, krabbelt overeind en brengt de met water gevulde kalebas aan de dorstigen.
Als ongeveer de helft van den stam is ingehakt, verlaat Chico de boschwachter, die tot dusver slechts heeft toegekeken, den voet van den boom. Feitelijk is hij onze nachtwacht, die, als de avond zal zijn gevallen, ons kamp zal bewaken, voor ons moet „kokkerellen" en onze nachthut zal bouwen.
Aangezien deze zware boom aan den rand van een heuvel is opgegroeid, wil Chico er zich van overtuigen dat daar beneden geen Indianen rondscharrelen, die onverwacht door het vallende gevaarte verpletterd zouden kunnen worden. Hij is zich het hooge van zijn ambt wel bewust, toont dat in een passende ambtskleedij



^ cl
nauwsfulr v?^inS' die bestaat uit een oude soldatensjako, een een witi-k6 SetaiHeerde khaki-jas met enorme koperen knoopen, >.flour" 6 ek\. uit meelzakjes saamgeregen, met het woord nen. Ee no^,°P ziJn zitvlak, aan de voeten afgesleten tennisschoec'er ge " ? wanse'de bijgeslepen oude bajonet dient als zwaard VerradereCH Z'jn PurPerkleurige neus en wazige oogen
„Hout h H Sen ^''n'<e droppel alcohol hem nooit onwelkom is. 's Zijn st d n'et onc'er water- n°g minder onder alcohol", „O MunH/jnt' 'a&ere regionen en boschpaden verkondigt hij pletterd wereld) dat men zich moet bergen, om niet ver¬
bet me t0k Worc'en- Hoewel er weinig kans op een ontmoeting elkaar n en is> Saat hij zeker van de gedachte uit, dat „boomen (de boo 'et t,e2enl<;omeri- maar menschen wel." Zijn „O pau cai" ^haalcT If wordt als een echo door de jongeren op de stelling derde v h ^'co na z'Jn omwandeling terugkeert is reeds twee'n Sroof11 boom doorgehakt en nog staat hij daar, wel bloedend lachend 6 stroomen roodachtige hars, doch onbewogen, als spotrUstict ' z'jn k'6'nen voet. Tot het laatste moment is zijn houding majestueus.
De eerste bijlslagen vallen.



Omhoog ziende ontdekken we de geestige, guitige, nieuwsgierige snuitjes van een viertal capucijnaapjes, die vol verwondering, hoog op de takken van den reus wandelend, over den rand glurend van het vreemde schouwspel genieten dat zich onder hen afspeelt,' onbewust van de groote dingen die komen zullen. Het geroep om water wordt met veel kortere tusschenpoozen herhaald.
De spanning neemt toe en de meest ervaren houthakkers bezetten de gevaarlijkste plaatsen. Nu niets dan bijlslagen, soms rhytmisch, dan vele tegelijk in één toon samenvallend en daarna onrustig schokkend. Is het verbeelding of werkelijkheid, dat er plots een siddering door den boom gaat? De houthakkers hebben ook iets bemerkt. De jongeren krijgen een sein van Niél, zetten zich met hun bloote voeten op de stelling af en springen naar een veilige plaats. Balbino verlaat zijn „ravijntje" en komt bij ons staan. Na een minuut verlaten ook de andere houthakkers de stelling. Niél en de Hercules-neger blijven alleen achter.
Daar staat die oude grijze kroeskop naast den stervenden woudreus en wikt en weegt waar de laatste slagen moeten vallen. Een
De woudreus van nabij.



s'ddering een angstig gekraak .... pijlsnel werpen
® en Hercules de bijlen naar omlaag en springen die na.
da Sn 0orverd°ovend, onbeschrijfelijk lawaai volgt. Eerst langzaam, st n sne'Ier en eindelijk pijlsnel buigt de boom, alles wat hem in zijn hi^H611 ^'"dert, krakend, schurend, barstend, meesleurend, schuift eer berend naar omlaag. De slingerplanten spreiden als laatste blo 6en machtig net over den gevallene. Een groote, weelderig n eiende tros orchideeën, losgeraakt, tuimelt voor onze voeten a er" Even is het stil! Dan komt er nieuw leven. Tien, twintig, dertig hu n' ^e^ee'te'ijk gewond, rennen schreeuwend over de takken, in n angst niet wetend waarheen te koersen. Een stofwolk van zich^6n ver'aat bet boomnest en de verontruste insecten wreken °p mensch en dier. Alles schettert, raast en roept door elkaar r6e["s1: na geruimen tijd keert de rust.
tv]e jfdig staren we naar den gevallene. „Gaaf tot in het hart, i -pStre . zegt de oude Niél, „en minstens vijfhonderd jaar oud . . . ." !jn°en regeerde in Holland Jacoba van Beieren", denken wij Westerontrjn '<orte Iunch, en daarna wordt de boom van zijn takken hal |<aan' zo°da,: er een dertig meter stam overblijft. Jongere houtZa5 6mS nemen de trekzaag en nu maar „zagen, zagen, steeds maar Voo nh ~^e2en de schemering liggen zes prachtige mooten gereed vri P Hi-transPort- Voor dien dag genoeg. Prachtig die avondzon, zw^ ons belichtend. Die overweldigende weelderigheid en
koo^Zanne u'tSestrektheid is even adem benemend. Dan valt het Van insecten in, met eindelooze variaties op het zelfde motief. brandh'S met 'iet a^ak van varens (ons nachtverblijf) en met zijn aVQ i voor het wachtvuur gereed. In een oogwenk valt de 2vv n en aangezien we donkere maan hebben beteekent dit pikis e'te sternis. Hoe welkom is het wachtvuur. Met de slagschop Vygr een aa>"den walletje om gelegd, het vuur moet laag blijven. cjjen Zl,:t;en op boomstronken, de meest primitieve houten stoel Raik-rnen z'ch denken kan. Van oerwoud tot meubel in één minuut.
l_|.lno heeft een verrassing.
daar'^ °ntro't z'jn hangmat, eenige dagbladen komen te voorschijn, Balb^ Sen mee'za'<je. hagelwit, en eindelijk .... een juichkreet, geb 'n,° heeft uit vriendelijkheid voor de vreemdelingen een en w en '<a"<oen meegebracht. Even nageroosterd op het houtvuur
N e smullen van kalkoen, brood en ransige blikjes-boter. 0^ V <orr|en de verhalen los van avonturen in het bosch beleefd. kro| HUnten Wor'dt ..een boom opgezet". In jagerslatijn worden de moorrlH a' grooter en geweldiger, de slangen steeds langer en dadiger, de jaguars steeds sneller in het oversteken van de



Wie treedt daar mijn domein binnen?
Amazone-rivier. Nachtwacht Chico vertelt van een ossendrijver die met zijn kar in het bosch overnachtte. Hij had de drankflesch flink aangesproken en viel bij het vuur in slaap. De vuurslang kwam op de vlammen af, beet den ossendrijver op vele plaatsen, doch den volgenden morgen had hij alleen wat puisten en roode vlekken op gezicht en armen. „Zie je wel hoe goed een flinke droppel alcohol een mensch doet? zegt hij triomfantelijk. Hij is overtuigd dat zijn bewering ..hout snijdt". Hercules vertelt met eentonige basstem van eeP ^ch°t m Mana°s; die zijn paard eiken dag wat minder voedsel gat. Hij hoopte het dier te leeren zonder voedsel te leven. Eén dae voordat het paard die kunst geheel verstond stierf het. Het oerwoud m Mterj' verschrikte papegaai boven ons lacht spottend mee ',s de e(rrste die zijn hangmat opzoekt, onder het afdak. Balbino vertelt ons dan van Niél: „Een capaciteit, Mestre, een capaciteit die man. Bij hem is het recht in veilige handen. Ik zal het U bewijzen in een voorval dat ieder onzer kent. Niél heeft twee zonen, een goeden



Qe e,en s'echten. Niet altijd kent men den boom aan zijn vruchten. dath"C • ' "een '3°om van een kerel", had iets misdreven, doch opden n'et met het gerecht in aanraking zou komen, hadden zijn vrienZo e zaak verdoezeld en weggewerkt. Niél hoort er van. Wat ? Zijn he°n.' ^'e zal ongestraft blijven? In den laten avond gaat hij naar We f h'S Van ^en schuldige. Treft hem alleen. In twee, drie zinnen - , j waarheid. Haastig gaat hij naar buiten, snijdt een taaien de ' pT"" teru2 en zegttot zijn zoon: „Je ontliep de wet, maar niet huilen ' striemend dalen de slagen op het lichaam van den hii |S en' jankenden reus terneder. Hoe ontaard de zoon ook was, hij <ro°P voor zijn Vader, maar vluchten of zich verweren durfde en 'ul-et:," Mestre, dat is de oude Niél", zegt Balbino vol trots Balb' '' \ 1 en knikt tegen de luisteraars. „Niél" (zoo besluit gein •' "beweert van zichzelf dat hij de verloren zoon uit de die'"'<enis is- doch ik geloof dat hij de getrouwe dienstknecht is,
Woekerde met de vijf talenten, hem gegeven!"
Raiu-n schelIe kreet verschrikt ons. „Aguia (een adelaar)", zegt Albino geruststellend.
^ 'J zoeken nu onze hangmatten op, het is negen uur in den avond, krel rVensc^en zwijgen. De dieren niet. Een regiment groote gefly6 S v'a'< bij ons eenige minuten lang een oorverdoovend yUu lt: aan> steeds luider en luider, plotseling is het verstomd. We h egen verplaatsen zich pijlsnel als flonkerende dwaalsterren. vern °°ren ^et schreeuwen van een aap, zeker een gewonde. Dan tQe e™en we een geritsel, er kraakt wat, er schuifelt iets naar ons hang aSCaVe' (ratelslang)?" vraagt Joaquim, zich slaperig in zijn op gat.0Pr'chtend. Chico, die bij het kampvuur zat te suffen, staat punt' ^e tweeloops. Enkele varens openen zich en een geestig,
rjn„d^ snuit)e niet twee kraaloogen ziet verwonderd rond. Een gehetw ^sc'1u':>d dier komt te voorschijn en bij het schijnsel van ronde tVUUr staat ^et stil. Het ontdekt een mierenpad. Een rolVerrjeLt0nS wordt uitgestoken en de niet straffeloos nachtarbeid den in e? m'eren die een wandeling op de tong probeeren, worde tand6S| "^"amandua (gordeldier)!", zegt Chico geruststellend, zitten en e bezoeker verdwijnt haastig, de nachtwacht gaat weer ' neemt heimelijk een slokje, geeuwt, en suft weer voort.
apen^h eerste zonnestralen komt er leven in het woud. De na, een°°tSen a' schreeuwend de sprongen van eenige Tucan's buiten ^roeP brulapen krijscht in de verte erbarmelijk, de parkieten luider '.^onzende insecten zijn druk in de weer en de Ara snerpt an tien schetterende papegaaien om maar den boventoon



Het vierkant behakken.
te hebben. Groote, glanzend blauwe vlinders, met vleugels als onze handpalmen, vliegen geluidloos, in korte rukken steeds stijgend en dalend, alle één richting volgend, ons voorbij. Nu met man en mad-it weer aan het werk. De gevallene van gisteren nog eens bekijkend bemerken we dat sommige zware takken mooi warrelig geteekend zijn Eerst in mooten gehakt, worden ze daarna vierkant bekapt.Wat trilt en krioelt daar op den grond? Ha! De bladknippende mieren hebben zich reeds een onberispelijk pad van een spanbreedte gebaand naar de gevallen boomen en legioenen, doch zonder veldheer, zijn bezig in groote bedrijvigheid en ijver om den buit te transporteeren. Een ieder haast zich voort met een stukje ter grootte van een duimnagel en zoover het oog rijkt wandelen en trillen daar duizenden groene blaadjes boven de ruggen der harde werkers. ö
„Voerend haar buit langs een pad tusschen kruiden" schreef gilius reeds in het begin onzer jaartelling. Het oertype van



Het zagen in mooten.
ÏT.sfeng nationalen arbeidsstaat wordt hier gevonden. De Staat 'j de mier alles.
n dan te denken dat dit slechts één van de meer dan vijfhonderd ®rensoorten is, die deze bosschen bevolken.
kty6n beroemd natuurvorscher, die hier jarenlang rondzwierf, ee arri tot de conclusie: ,,In iedere bloem een mier, achter elk blad stek 'nsect"- O- die kruipende, krieuwelende, gonzende, bijtende, sDP-e,nde f^ieren en torren, kevers en spinnen, muskieten, wespen, ter nen- luizen, aardvlooien, vliegen, duizendpooten, rupsen, o I^ten, wormen, kakkerlakken, bijen, larven, motten, nachtuilen, tal ■ <rU'Pers' scorpioenen, wandelende takken en bladen, zonder Zlin 'n ^Un duizendvoudige variëteiten en millioenen heirlegers, ® feitelijke bezitters en regeerders dezer onmetelijke oerwouet11' wij, menschenkinderen, zijn de sprokkelaars, we komen on? a^en wat boomen en sleepen die met moeite mee, doch achter gev u ru^ 2roe't en bloeit alles reeds weer en waar één boom is 0u,e • daar schieten weer tien, twintig loten bruisend uit den stu n starri omhoog. Soms kunnen die jonge, nieuwe loten het v|Uo 6n levenssap uit het cambium van den zwaren stam niet »b|?Hgen°eg verwerken; dan vormen zich fantastische klompen ch\roen" °P ^en ouden voet. De milliarden insecten, zij zijn de krUj hebbers die smullen van de rijkbeladen tafel en wij nemen de e|s mee, die daar vallen van den disch der groot-grondbezitters.



De uitsleep.
Terwijl wij wijsgeerige bespiegelingen houden is er door de mannen van de daad" reeds weer heel wat verricht.
Niél, met ontbloote voeten staande op een zwaren omgekapten stam, in den regel alleen op de teenen van den rechtervoet balanceerende, vertelt ons al hakkende, zoodat de spaanders ons om de ooren vliegen, dat stroomopwaarts, aan de rivier, een Braziliaansche tamilie woont die een los- en ladingssteiger heeft. De jongeren ziin nu begonnen een boschpad in die richting te banen.
ij wenschen er iets van te zien en vóór ons begint zich reeds een weg af te teekenen, belegd met dwarspaaltjes, op dezelfde wijze als zestien, achttien eeuwen geleden de Romeinen(?) die (bijvoorbeeld in Drenthe) hebben gelegd. De historie herhaalt zich.
Zoo wordt er hier in het oerwoud, soms gestoord door een donderbui, nog dagen lang gearbeid, tientallen woudreuzen worden nog geveld en met de trekzaag in mooten gezaagd.
Nu beginnen wij met het vervoer. Transport is hier sport en we! zwoegend doch ook juichend worden de blokken over den nieuwen weg voortgesleept. Voor tractors is de grond hier te zacht en als er in het oerwoud aan het mechaniek iets brak of te repareeren viel, zouden daar soms maanden mee gemoeid zijn. Om de boomen voort te slee pen hebben ze lianen, oud katoentouw, en bovenal het oersterke gevlochten ruwhuid. „Ernstig, nu ernstig", roept Joaquim, pi , 'n, . uitgelatenheid tijdelijk even hun plicht vergeten. blJ de nvier wordt er nog even gerust. „Cobra, Cobra!"



Krokodil en Boa-Constrictor.
War*" een houthakker en we spoeden ons naar de aangeduide plaats. bu Wringt en bijt daar door elkaar heen? Een krokodil heeft een te oZlng bemachtigd en de boa-constrictor wenscht hem die prooi dus '\':rierrieri- krokodil denkt er niet aan toe te geven en hier is
«e strijd ontbrand tusschen twee aartsvijanden.
gew lco» die in de verte komt aansukkelen en een paar bijlen en
Qeren draagt, merkt dat er iets gaande is.
ons yjon£e houthakkers worden ongeduldig. Een prachtkans voor ester"lingen, om onze browning eens te gebruiken. Het volle vecLazijn' twaalf kogels, werd er op leeggeschoten. Onbekommerd De ,en de dieren door. Koningsschutters zijn we dus nog niet. spoec?n§ blijkt de sterkste. Doch als zij zich met den buit wil voortto b -^n §eeft Niél haar de volle lading in den kop. ,,To be, or not
- dat is de kwestie, ook voor den houthakker.
hak|< troeP vroolijke kinderen, (want dat zijn ze soms, die houtde e^s)> gaat weer voort met den sportieven arbeid. Eigenaardig Zijn P?achte dat vele dezer negers in hun jeugd nog slaaf geweest reed 6 'nd'anen, voor zoover ze tot slaven gemaakt waren, hebben * w:i'7^8 hun vrijheid herkregen, doch ruim een millioen negerVan R Werden eerst in 1888 van hun banden bevrijd. Het Noorden denki^2'''^ 2'nS v°ór met de vrijmaking. 13 Mei is de groote her^etnSsdag, elk jaar opnieuw.
Va't ons op dat er bij de Indianen zoo'n groote ruimte is tus-



De buit is binnen.
schen den grooten teen en den tweeden, speciaal aan den linkervoet. „Daar zetten we de punt van den boog neer als we hem spannen moeten. Kleine kinderen worden reeds met zoo'n voet geboren", verklaart Joaquim.
„Van welke houtsoort is de boog gemaakt?" vragen we.
„Groenhart-hout!" Onze gedachten gaan naar de Brabantsche en Vlaamsche boogschutters, die heden ten dage nog deze houtsoort gebruiken.
Na veel zwoegen bereiken de houthakkers eindelijk met de zware stammen de Rio Negro. Het laatste traject was luxueus. We hebben zoowaar een kort stukje „smalspoor" dat zich achter de woning van een Braziliaanschen houthakker bevindt.
O, wat doen ze zich allen tegoed aan dat koele bronwater uit den put van de hier wonende familie. „Agua boa, agua fresca, saborosa, superba" hoort men roepen en ze doopen hun mond diep in de drinknap om er des te meer van te genieten. Hier zien en proeven we weer wat we vergeten waren: de kostelijke gave van het drinkwater!
Het blijkt ons dat de Braziliaan die hier woont, tot voor korten tijd Regeeringsambtenaar was. Hij behoorde tot den Indianendienst. Artikel 219 der instructies van dezen dienst luidt: „Veel moeite, gevaren, opofferingen, moet men zich getroosten om de verzoening met de wilde Indianen tot stand te brengen en om hen te beschermen tegen onderdrukking en uitbuiting".



Onze gastheer is zeer mededeelzaam en des avonds op de veranda Vertelt hij:
..Duizenden hebben reeds hun leven in dezen dienst gelaten, °ch gaat de Regeering voort. O, het is zoo moeilijk het eerste con,act te krijgen. Wij bouwen in de nabijheid der wilde stammen een <amp en Qp a||er|ei afstanden daarvan attractie-posten, hutten, VVaai"in borden, vischhaken, tabak, doeken, kralen, armbanden, jjP'egels en eenvoudige messen worden neergelegd. Pijlen langs de °ornen wijzen naar den hoofdpost.
A's alles uit de hut verdwenen is, leggen we er nieuwe voorwerpen en met krijt teekenen we een Indiaan en een blanke, die vriene^jk elkaar groeten en een geschenk geven.
, pan komt dikwijls het moment dat ze versierde pijlen en mooie uiden als tegengeschenk achterlaten. Daarna wagen we het den v°'genden dag hen tegemoet te loopen, bijlen en messen op den §rond werpend, de handen boven ons hoofd samenklappende ten eeken van vreedzame bedoelingen. Zelfs als van hun kant een paar ^jlen worden afgeschoten moeten we ons beheerschen. ,,Ye Aemu ij zijn vrienden)", roepen we dan in „Indiaansch esperanto , V/ar>t bijna elke stam kent deze woorden en de beteekenis er van. p De Tupi-G uarani-taal (een mengsel van Spaansch-Portugeesch en Indiaansch) is hun dikwijls zelfs nog onbekend.
Soms wordt er vriendschap gesloten en wij laten ons dan van a 'e kanten bezien en betasten. Een andermaal blijft de stam vijandig ^ tracht ons te overmeesteren. Dan moeten we ons verdedigen, °ch men stelle zich de verrassing der aanvallers voor, als ze, terug-
Hout 4
Woning van een houthandelaar aan de Amazone-rivier.



geslagen, later hun krijgsgevangen makkers met geschenken beladen weer voor zich zien.
Wat zijn er anders in den loop der jaren vele ontdekkingsreizigers in de bosschen omgekomen. Nog heden zoeken we het spoor van de verdwenen expeditie van Colonel Fawcett. „Wij moeten wel bedenken , zoo eindigt onze verteller, „dat drie kwart der Indianen niet de minste aanleiding heeft om vriendschap voor den blanke te gevoelen, al zijn er dan gunstige uitzonderingen!" Dit zeggende geeft hij Joaquim een klap op den schouder en lachend beaamt de Indiaan het slot der vertelling, al voegt hij er ook het spreekwoord aan toe: „Kaposa nunca mora (maar vossen sterven niet!)."
Aangezien we den volgenden dag van allen, hier aanwezig, afscheid moeten nemen wordt er op dezen avond de beroemde guaranadrank geschonken, de drank met drie opwekkende prikkels, namelijk tannine, caffeine en guaranine.
De jagers doen verhalen over buidelratten van twee span lengte die jongen ter wereld brengen ter grootte van een koffieboon.' Joaquim verhaalt van ontmoetingen op de rivier bij donkere plaatsen, met sidderalen, wel zes voet lang, waarvan er één zijn badenden zoon een schok gaf dien hij in maanden niet te boven kwam. „Ja,
Mi'6 I f '<an de sPannin2 bedragen", zegt de gastheer
(die dit bij de Paters-Jezuiten geleerd heeft) heel gewichtig.
Hij vertelt op zijn beurt iets van deslavenhoudende Amazone-mier.
Lucnnoto van een onbekenden tak der Amazone-rivier.



^et afscheid.
Nié| rj:
c°Uran'te eiZl^n driejarigen schooltijd indertijd goed heeft benut en bleyen n 'eest» verwondert zich steeds meer over die intact gekken '<er|de gebieden en rijkdommen van het Amazone-
rek'kend mi''ioen vierkante kilometer land", zegt hij, de cyfers lang a[ ' rnillioen, waar de Regeeringen net zoo veel van ^eest waS °^Ze oude schoolmeester, die nooit buiten Manaös ge^enstb logeert reeds aan de Noord- en Zuidpool, Afrika is °ngelu|<|< Ulten gekeerd, in de woestijn komen reeds verkeers0|Jde Amen Voor' gidsen brengen u op de hoogste bergen, maar de
jer'ei 2ehZ°ne"r'V'er' onze Amazone die heeft nog duizen-
en tocl?"^6"'zie' a's ^et grootheid der oude, vertrouwWonderbare rivier betreft, dan knikken ze allen, en de



oude Balbino, die moe geworden is, knikt al dommelende nog dubbel hard. 6
We zoeken de hangmatten op. Den volgenden morgen is het afscheid daar. Vele omarmingen en ,,A Deus", dikwijls elkaar op den
rug kloppen, handdrukken het stoombootje wacht. „Wie
gaat mee?" vragen we. „Wie het sap van de Assaipalm geproefd en gedronken heeft, zal nooit het bosch den rug toekeeren", zegt Joaquim. Balbino knikt, met een traan op de verweerde bruine wang. „Men moet geen oude boomen verplanten", zegt hij heesch. De vrouwen en kinderen staan op eenigen afstand en wuiven.
Nachtwacht Chico salueert voor deze speciale gelegenheid, stram in de houding. Niél drukt met de rechterhand zijn linker, ten' teeken van een extra handdruk. „A Deus! A Deus!" roepen wij het water over.
Onze vrienden verdwijnen langzaam uit het oog. En wij herhalen onwillekeurig de woorden van den ouden Niél: „Die oude Amazonerivier, onze Amazone die bergt nog duizenderlei geheimen
in haar schoot".



TWEEDE HOOFDSTUK
ONTBOSSCHING. DROOGTE.
But there is neither East nor West,
Border, nor breed, nor birth,
When two strong men stand face to face
Tho they come from the end of the earth.
Kipling.







jn j KEERZIJDE DER KAART. Aan het uitgangspunt onzer reis, arrj 6 stac' Belem-Para, teruggekeerd, lezen we in de inmiddels geberi h m ^ederlandsche couranten, het hieronder afgedrukte rej c t' ^et een verkeersvliegtuig van de Pan American Airways gele H WS naar c'oor droogte geteisterde provincies. Een waghet h sPoortreintje voert ons in een dagreis reeds tamelijk diep het I 'n?en'and 'n- Langs de kuststrook was er nog veel groen in h^, ar|dschap te ontdekken, de daarop volgende zone van kreupelho« zag reeds bruin-geel. P * ■
de h6r 'n ^et binnenland aanschouwen we de keerzijde der kaart, sch 1Z/varen aan ontbossching verbonden. Houtaankap op groote Van 3 tee'<ent in het Amazone-gebied niets meer dan het knagen v enkelen houtworm aan den voet van een woudreus. Die
rg bare, waterrijke, onmetelijke gebieden, met hun tropisch arm nvvoud en dagelijks toenemenden enormen houtaanwas, ver-
I en en verdrogen niet.
be . de Noord-Oostelijke staten van Brazilië (waar wij ons thans Vyaa en)' welke minder vruchtbaar en minder waterrijk zijn, praktisch iedere hectare grond haar eigenaar heeft, is de ont-
^Vat de Nederlandsche couranten
0ns vertellen.



L°nl^ing' Veroorzaakt door aankap of brand, reeds dikwijls medezHn in den ,geWe,eSt t0t droogte en hongersnood. De heuvelketens nin 1 ti J iP de!Leeuwen van haar wouden beroofd en de boven den Atlantischen Oceaan gevormde wolkenmassa's, die landwaarts dreven, zijn niet meer, als voorheen, in de hooge bosschen blijven hangen, om des morgens, uiteengerafeld als nevel en regen haar gezegend vocht in de dalen uit te strooien Ook was vroeger de bodem der bosschen, bedekt met een zware humuslaag, een uitnemende bewaarplaats van het hemelwater. Hier vinden we thans
a lnnen: ^°°r de Brazilianen ..Campos" genaamd.
Aan het eindpunt van den spoorweg gekomen zien we op het stationnetje reeds de gevolgen van de droogte Landarbeiders en veedrijvers hebben hun huisraad bijeengepfkt un kleeding en verder toebehooren in hangmatten saamgebonden
henndeWn fn ^ f" de overkaPPinS van het station tot de trein hen den volgenden dag naar de kuststreek zal brengen Rustig
rr„-rr7ICh,Ult' al °°k een diePe me^ncholie in hun
hhd'pn !°| n karaadschappeIijk de restanten tabak en maisbaden onderling verdeeld. Zoo'n sigaret bemoedigt weer Een oude negerin, op de hurken gezeten, de grauwe, eens witte plooirok
vei^o'nha ?Ch hMn 8de«d hebbende' "iet sre°mk
(schaamteloos) te zitten, stopt een klein tabakspijpje legt er een kooltje vuur op en begint met schelle stem een gesprek tegen een fel roodblauwen Ara, die bezig is zijn snavel op den
oepmhuntVh|errWat biJ ^ SlijiPen' °e kinderen vermaken zich door op hun bloote voeten snel over de gloeiend heete spoorrails te
I°°P, U J rrheugen 2ich in het vooruitzicht morgen voor het eerst in hun leven in een trein te zitten.
Met graagte verkoopt men ons in het dorp een paar muilezels die zijn voorloopig toch maar „etende gasten" De aankoop ïanwat veevoeder komt moeilijker tot stand. Eindelijk is on« Jlt?uX voldoende voor een paar dagen en in zilver-maanlicht gaan we 05 g. Het eenige geluid dat we in de volgende uren vernemen is het zacht trappelen der muildieren, die onvermoeid, in telgang over den keiharderi landweg voortschuiven. Hier zwijgt zelfs de krekel Tegen middernacht wordt halt gehouden. Wel staat dicht bij den 6g fen ve|"laten hut, doch wij verkiezen als slaapplaats den berm an den landweg. In verlaten huizen krioelt het onmiddellijk van
lakken" rf gi'V,'erfn °p de lichamen van verhongerde kakkerlakken. De muilezels knabbelen dankbaar op het meegenomen
Z?ererednuldig hebb °pk°mt Ze ^ 060 cactusSroeP te smullen. Zeer geduldig hebben zij met hun voorpooten de scherpe stekels



Waar eens wouden zich bevonden.
ge|< 6 P'anten verwijderd en nu worden de nog waterrijke bladeren der UW(^ om me,: 'iet voc'1t hun dorst te lesschen. Verdorde bla'an njUit ^et stru'kgewas dienen als toespijs, een stuk papier dat een | We§ ''§*• 2aat mee naar binnen. Een schrale oogst in inhe waar meer dan tweeëntwintigduizend verschillende
cje r^rn,sc'1e gewassen gevonden worden. Hoe weinigeischend zijn
^uilezels en hoe beschamend is hun geduld.
r^Qp 6 £.aan vo' moed verder, hoe troosteloos het landschap ook Venj Z'^n" Passeeren verlaten hutten, uitgedroogde beken, ontVP katoen-aanplantingen, een armzalig groepje, de droogte S'eren i t6nc'e mannen' vrouwen en kinderen en zwermen
bu^e r°°fvogels weten en begrijpen dat er spoedig een groote
mui, "tenten is van door dorst omgekomen runderen, ue V(wi s schrikken even als ze de schaduw van de laag vliegende
bewj OVer ^en weg zien scheren. Plotseling duikt een gier naar
enSden A Ir. L:: I._ ... ...... . ... I . I •• J_.J_ I 
°pgepil ^ 15 ,nJ opvliegt zien we aat nij een aooae siang neen.
f"ei^°j ^aan we voort, dagen lang, totdat we het einddoel onzer hebb 6 WoninS van den herdersvorst Pedro Augustinho, bereikt gasth^ ^ven komt er verademing. Reeds het zien van onzen ge|aateer Pedro, met die door de jaren gegroeide berusting op het ' geeft kalmte en moed. Wij zijn vreemdelingen, dus, we zijn



De herdersvorst Senhor Pedro Augustinho en zijn vrouw.
welkom. Na een eenvoudigen maaltijd, bestaande uit zwarte boonen, in de zon gedroogd vleesch en maispap, waarbij het koele drinkwater uit het aarden vat in een donkeren hoek van het vertrek geschept, met glorie den sprankelenden wijn vervangt, vertelt Pedro, na een gedaan verzoek, ons iets van zijn moeilijkheden. De laatste droogte, acht jaar geleden, had hen allen erg aangepakt. „Toch heeft God mij toen nog achtduizend stuks vee laten behouden", zegt hij dankbaar. „Nu staan we er moeilijker voor, want de rivier achter onze woning is nu geheel uitgedroogd. Acht jaren geleden stond er op de diepe plaatsen in de rivier nog modderig water, ten week geleden hebben wij putten in den rivierbodem gegraven, doch het water zakt bij den dag. De helft van het vee is reeds naar de kust vervoerd om geslacht te worden. Want runderen die uit het binnenland naar de kuststreek gedreven worden, sterven daar binnen een halfjaar onherroepelijk aan de „tristeza" (melancholie)".



Ze's 0rnt ^ We' eens 'n hoofdstad, aan de kust?" vragen we. b|inJare'? geleden is hij er geweest voor een operatie aan den ond 6n * "Maar hoe werd U dan vervoerd?" Pedro glimlacht de L.u&end- >>Ja wij Matutos (spotnaam waarmede de stadsbewoner aan 'nnenJanders aanduiden) zijn nog niet zoo dom. Een lange paal, eer| ,e uiteinden tegen de zadels van twee muilezels gebonden, van an§mat aan dien paal vastgeknoopt, ziedaar de ziekenauto
W Matuto"-
het e.c!fn'cer> aan den langen tocht der laatste dagen en bewonderen
p ^"-houdingsvermogen dezer Brazilianen.
1^. ro wenscht iets te weten van de Europeesche toestanden. Fra ^erwart Duitschland met Frankrijk en vraagt of de keizer van sCh ° 'Jl<: nog leeft. „Leest U dan geen kranten?" vragen we. Pedro leer hoofd. „Daarvoor zou ik lezen en schrijven moeten komen ,', zeSt hij glimlachend, „aan die studie ben ik nooit toegeanalph b ^Ven verwonderen wij ons, achtduizend stuks vee en 
Hep6^0 vervo'gt: ..Maar er is hier in huis een dienstbode, een ge| n^' ^'e heeft op een zusterschool aan de kust, lezen en schrijven Mart" 'eest ons wel eens 'ets voor uit een oude krant die een hetS °f tweemaal in het jaar bij ons achterlaat". „Maar
en ls.sorTls moeilijk om het verband te begrijpen", zegt hij ernstig
verbergen een glimlach.
en". 'ettegenstaande de droogte hebben we het mais-, katoenver^°or|enzaad weer aan de aarde toevertrouwd", vertelt Pedro W0|ier' >>maar het ontkiemen blijft uit. Soms drijven er nog enkele tn0J|es 'anSs de strakke lucht. Daar komen ze, daar gaan ze! O, de re<jg ikheid van regenval is nog niet voorbij. Eén week van zware fe^ ns en alles zou nog goed komen, we zouden gered zijn!" „Seja kalm a tua vontade (Uw wil geschiede)", besluit Pedro, zich zelf striJ eerer|d. en we zwijgen allen. Een tamme „ema" (Braziliaansche en 'SVo§el) steekt zijn langen hals over de onderdeur naar binnen
'et ons om beurten peinzend aan.
(di'eH°0r'" ze2t herdersvorst plotseling. We luisteren. De ema ern ee' uitmaakt van de familie) trekt zijn kop terug en is mede vol ge| '§e aandacht. Uit de geopende deur vernemen we een vreemd "Onweer?" vragen we. Pedro schudt het hoofd. „Boiada", heUv | j err>stig en we gaan naar buiten. Daar zien we, vanaf den de waarop Pedro's huis is gebouwd, wat hij bedoelt. Heel in r0o ifrte' 'n de brandende zon, een groot, zich steeds bewegend J^bruin vlak.
et zijn de lichtelijk golvende ruggen van een enormen troep



rundvee. Langzaam nadert de kudde, steeds luider wordt het hoefgetrappel en we vernemen nu ook de roepstemmen van de drijvers die, op muilezels gezeten, de dieren luid schreeuwend aanmoedigen om voort te gaan en de uitgewekenen weer bij de lang! kudde) terugbrengen. De tocht naar de kust is nog zoo
„Haal kalebassen", roept Pedro zijn huisgenooten toe en van alle kanten komen de kinderen en bedienden met deze „Braziliaansche \a/ l n aanrennen, gevuld met „garapa" (suikerwater). We begeven ons naar den voet van den heuvel en de „boiada" is nu vlak bij ons. Dicht aaneengedrongen, de koppen laag gericht, de angst in de oogen, schuren en schuiven ze langs elkaar, de golvende zee van magere, ingevallen lijven schijnt zonder eind te wezen. „De „Vaqueiros" (ossendrijvers) komen even naar ons toe. Ze zijn van top tot teen in naturel-leer gekleed.
Bruin gebrande, tanige kerels, stoere koppen, met fonkelende oogen, die onder de breedgerande leeren hoeden nog feller uitkomen. Ze groeten Pedro met groot respect en aanvaarden dank-
De „bciada".



ar de kalebassen die aan de zadelknoppen gebonden worden, e herdersvorst heeft reeds aan de brandmerken van het vee bin'en'Waar ze vandaan komen, namelijk vijf dagreizen verder het ^nr|eniand in. „Geen water meer?" vraagt Pedro. „Wat modder^ er bij den keerdam in de rivier, anders niets", zegt de hoofdman dat "^a<lue'ros" kortaf. Pedro geeft de „Vaqueiros" de aanwijzing pla 6en UUr §aans verder op, bij de bocht in de rivier, nog een flinke to S Water staat voor de „boiada". Het is moeilijk de kudde in haar alcj111 ooze vaart te stuiten, doch de loop der rivier vergemakkelijkt y aar dit moeilijke werk. „Nog proviand noodig?" vraagt hij. De
3Ue'ro-hoofdman schudt van „neen".
he 6 ^wlezels doen zich even te goed aan een vat water dat voor I ls neergezet. Een klein muilezeltje, zonder berijder, dat den dip c'er ..Vaqueiros" draagt, wacht geduldig tot de grootere
ren gereed zijn. Dan slurpt ook hij van het kostelijk vocht. aQSn ruk aan de teugels, de muildieren zetten den telgang in, §roeUS' a^eus! en voort spoeden zich de drijvers achter de laatste schuifelende runderen aan, die ons juist zijn voorbijgetrokken. ^eel achteraan komt het dappere, kleine muilezeltje.
dri '6n ^a2 passeeren er nog twee „boiadas" en den volgenden dag
p6- Het is om wanhopig te worden.
troeri rondrit over de velden met Pedro aan het hoofd geeft een jn |°steloozen aanblik. Mager vee, dat met den moed der wanhoop re|tepstruikgewas langs de rivier nog wat voedsel bij elkaar scharve ' '~en strakke zon loodrecht boven ons, de gescheurde bodem, is 't r°°gde stoppels, ontbladerd struikgewas en loeiend vee, dat 4* Zelfs het mos op de dubbel hard schijnende rotsen is ver-
C *
ton n ondragelijke stank komt ons bij het bestijgen van een heuvelgj^.te§emoet. Een groep scheurende, klauwende, bijtende grauwe Ve *7n' bloedbeloopen, doet zich te goed aan enkele cadavers. bod °P ''21 een kalf van enkele maanden oud op den harden 2o ^ te sterven en de gieren huppelen rondom het arme beest.
a ang er leven in is wordt het niet aangeraakt.
e6n s ^et kalf even den moeden kop neerlegt doen ze roofgierig 6r Paar sprongen in de richting van het stervende dier. Komt pr eVen weer beweging in het magere lijf van hun toekomstige ste °! dan gaan ze teleurgesteld een stap terug. De ring sluit zich ^ds nauwer.
dat 5 £leren blijven bij onze komst rustig zitten. Ze weten wel hy -2e n'et gehinderd worden in dit noodzakelijke werk van tropens ene. Er is niets dat ons ook maar een oogenblik op dezen



somberen tocht zou kunnen bemoedigen en opbeuren dan alleen
DeTlPl ge'*ten ,blil< van Pedro Augustinho, den herdersvorst. Den volgenden dag vertrekken we. Pedro deelt ons mede nog
wee weken den kamp tegen de gevolgen van de droogte te zullen
volhouden. Dan zal ook hij naar de kust moeten gaan
vnSetFtefenSt,aancle de sch,aarschte ziJ'n onze muildieren goed doorvoed. Er komt weer wat glans op hun lijven. „Het was het eenige
De schrijver in leeren ,,Vaqueiro"-kleedij.



pej v°or U kon doen", zegt de gastheer bescheiden. We beloven r° hem in de stad te zullen opzoeken, als de „uittocht" noodzaak on W?rc'en- Ons afscheid is recht hartelijk. De muilezels zetten er middellijk een flinke vaart in. Als we een volgenden heuveltop reiken en achterom zien, ontdekken we dat de geheele familie p Voor het huis staat te wuiven. Een laatste groet aan dat moedig Pri 'n en dan weer het troostelooze, hopelooze, eentonige landschap den kei-harden bodem, dagen lang.
IN|u weten we wat ONTBOSSCHING, wat DROOGTE beteekent.







DERDE HOOFDSTUK
HERBEBOSSCHING.
,,'t Kan verkeeren".
Bredero
Hout S







arbeidERBEBOSSCHING in de tropen, dat wil zeggen stoere 0rT1 ' gepaard gaande met veel geduld, onder dikwijls bezwarende nn_Landigheden. Daarom kan dit hoofdstuk moeilijk anders dan Ucht^ en zakelijk zijn.
(je^e ^raziliaansche Regeering heeft in den loop der jaren ijverig
2jjn §en°men aan de bestrijding van de droogte. Vele millioenen
der Ult:gegeven voor het in kaart brengen van de stroomgebieden
rivieWaterweSen almede voor het bouwen van keerdammen in de
ren orn daardoor het waterpeil in de kunstmatig gevormde ^en op te stuwen_
de c°~ de herbebossching had de aandacht der Regeering. Aan jn BaoPaulo Railway Co. komt de eer toe met de herbebossching cja |"azilië een begin te hebben gemaakt. Deze Maatschappij kreeg °or tevens het voordeel van goedkoop brandhout, constructie-
Dg p ,
^ingbrengende „Eucalyptus".



De ontginning van moerassen.
hout en hout voor dwarsliggers. Om de herbebossching te bespoedigen nam zij de navolgende maatregelen.
a. Het uitloven van premies aan degenen die op een afstand vóorgp°0ter T tl6n kilometer aan weerszijden der spoorweglijn zouden beginnennin^ ^ ^ ^ss!Z
dPb„r!lI^ aan'eggen Van Proefstations en plantentuinen alsmede de aankoop van terreinen om zoodoende, in eigen beheer de herbebossching zooveel mogelijk te bespoedigen.
c. Het verstrekken van zaailingen aan de bewoners van terreinen grenzende aan de spoorlijnen. toners van ter
d. Het publiceeren van gegevens betreffende de wijze van aanSossS. VerZC"'gin?' de aankap van de
In 1918 bedroegen de speciale uitgaven van de Railway Cv ca. een millioen gulden en daarvoor waren ruim vier millioen boomen geplant en onderhouden. muuoen
r»0?, Braziliaa"sche Regeering had inmiddels de uitnemende resultaten van deze herbebossching gezien en bij decreet werden groote sommen gelds beschikbaar gesteld voor degenen, die (speciaal
;ê/ha„ïw,rSk„eemSr„ten) b^-P'ancing «
Lectuur betreffende de wijze van aanplanting, de te verwachten



die l atL n' ^en omvang der uitgeloofde premies en de voordeelen yy ,er°ebossching in alle deelen der wereld reeds had gebracht,
q over geheel Brazilië verspreid.
get 6 uverneurs der Noordelijke, zoo dikwijls door droogte pl lsterde Staten, gaven het goede voorbeeld inzake bosch-aanlan 'ng' terwÜ' buitenlandsche ondernemingen, die groote beherhk 'n ^oor"d-Brazilië hadden, zelf de kosten droegen van de nji °ssching. In den Staat Pernambuco heeft de Société Cotonge e °elge-Brésilienne (gevestigd te Antwerpen) zich buitenter h°°n Vei"d'enstelijk gemaakt door de boschaanplanting met kracht terr te nemen, waardoor groote, reeds jaren lang braak liggende
^e|nen in nieuwe bosschen werden herschapen.
aan *l ervar'ngen door de Sao Paulo Railway Cy. inzake boschjri^Pant opgedaan hebben bewezen dat, hoewel met verschillende res^nnsche boomsoorten onder gunstige omstandigheden goede tje taten kunnen worden bereikt, de Eucalyptus-boomen verreweg ^eest geschikte zijn voor herbebossching.
veerUCALYPTUS- De mirtenfamilie (Myrtaceae) bestaat uit onge(bo 2eventig geslachten en ca. achtentwintig honderd soorten tro°rnen en heesters), welke over de meeste tropische en sub-
I^P'sche deelen der wereld zijn verspreid.
dra 6 ru'm tweehonderd soorten Eucalyptus (loofhout, dus bladMet n Zoomen) behooren tot het geslacht van de Leptospermeae. Tjf-p ültz°ndering van enkele soorten, op Nieuw-Guinea en op afk r lnheemsch, zijn alle andere uit Australië (inbegrepenTasmanië) Zij waar zij dikwijls aaneengesloten groote wouden vormen.
Werd^n '3e'<enc' a's de Gomboomen (Engelsch:Gums). Deze boomen de r,en ontdekt en voor het eerst beschreven door C. L.. l'Héritier kvya rute'Ie in het jaar 1788. Tot het midden der vorige eeuw De Q ^ ucalyptus in Europa slechts voor in de botanische tuinen. Van MU',tSCher ^aron von Mueller, Directeur der botanische tuinen elbourne, heeft van 1852 tot 1896 een groote reclame voor de
Zaailingen, twee, vier en zes weken oud.



Eucalyptus gemaakt. Van zijn hand verscheen onder meer een Eucalyptografie waarin ruim honderd soorten Eucalyptus beschreven worden.
Italië, Spanje, Portugal, Frankrijk, Egypte, Palestina en de Vereenigde Staten van Noord-Amerika begonnen zich voor den aanplant van deze hoogst nuttige boomsoort te interesseeren. Thans is zij in alle tropische, sub-tropische en gematigde zones te vinden. Het sub-arktisch alsmede het vochtig gematigd klimaat (zooals in Nederland) is voor den groei en ontwikkeling der Eucalyptus ongeschikt. Verschillende soorten kunnen wel een temperatuursverschil van tien a twaalf graden F. onder nul tot vijfenzeventig graden boven nul verdragen, doch dat zijn de uiterste grenzen.
Wat de hoogte-grens betreft, op Java staan Eucalyptusboomen op twaalfhonderd tachtig meter hoogte boven den zeespiegel en in Portugeesch Afrika groeit de Eucalyptus globulus op veertienhonderd meter hoogte.
Wel hebben deze boomen, de eene soort meer, de andere minder, een rustperiode gedurende het jaar noodig.
Aan de bebossching met Eucalyptus zijn groote voordeelen verbonden. Verschillende soorten leveren fraai meubel- en uitstekend constructiehout, degelijke dwarsliggers en telefoonpalen, doch het meest bekend is het Jarrah-hout (Eucalyptus Marginata). Deze taaie, warrige houtsoort wordt ook in Nederland in enorme kwantums toegepast voor straatblokjes, alsmede Karri (Eucalyptus diversicolor), dat als constructiehout voor den scheepsbouw en wagonbouw uitnemende diensten bewijst. Het hout heeft de bijzonder goede eigenschap dat het niet gemakkelijk brandt. In onze groote steden loopen en rijden we dus dikwijls op Eucalyptushout. Voor parketvloeren toegepast onder andere in onze groote warenhuizen, blijkt het jarrah-hout praktisch onverslijtbaar te zijn.
Een tweede product is tannine; de bast en de bladeren van verschillende soorten Eucalyptus zijn rijk aan deze looistof. Eucalyptus longifolia, Eucalyptus amygdalina en Eucalyptus macrorrhyncha treden hierbij op den voorgrond.
Van groot nut zijn verder de verschillende soorten olie welke hoofdzakelijk uit de bladeren gewonnen worden en voor de vervaardiging van zeep en parfums diensten bewijzen. In de geneeskunde wordt de eucalyptusolie dikwijls toegepast.
Voor de aan steenkool en aardolie arme landen, zooals Brazilië, is ook het brandhout een hoogst belangrijke factor. De spoortreinen, de electrische centrales, de stoombooten op de rivieren en de fabrieken verslinden dagelijks tienduizenden tonnen brandhout.



Hoe het moeras (zie blz. 68) er na 18 maanden uitzag.
r
|~letUca'yptusboomen worden ook wel koortsboomen genoemd.
j/Vas in vroeger jaren den mensch opgevallen dat daar waar de |ta|.a yptusboomen geplant werden, de moeraskoortsen (malaria, ^'aansch mala aria, d.w.z. slechte lucht) verdwenen. Men schreef v^a'gemeen toe aan het feit dat de Eucalyptusboomen de lucht 0|iëVerschten: „door het uitwasemen van welriekende harsen en arjaM alsmede door het inademen, dus in zich opnemen, van ,,mala



De kweekerij en het nieuwe bosch.
hlaw ƒ Gen ^ P'anCenphysiologie leert het ons), dat de bladeren de organen zijn die de zuurstof welke bij het assimilatieproces gevormd wordt, en het koolzuur, dat bij de ademhaling ontstaat, in de atmosfeer terugvoeren. Deze weldadige invloed op den dampkring ,s echter niet een speciale eigenschap van de
Si hï0"1? Va" de boomen en planten in het algemeen. va^H hebben de meestal langwerpige, immer-groene bladeren van de Eucalyptus de neiging zich gedurende den dag in verticale richting met den smallen kant naar het zonlicht te kleren zooda*
bereikïn kann.Wemig Schaduw werPen en het z°n''cht den' bodem
In verband daarmede dient opgemerkt dat verschillende soorten
In m97S m V?C.tlge moef;as-achtige streken uitnemend gedijen. In 1897 werd door Ronald Ross aangetoond dat een bepaalde muskiet de malaria-parasiet op den mensch overbracht Oe malaria-muskieten leggen hun eieren in de waterpoelen en
van6cUïTarvea.28 ^ ^ ^ ^ broedPlaatsen biJ uitnemendheid
^Het 5elangjij,<e absorptievermogen van de wortels der Eucalyptus,
Ed gaande met.de gfoote verdamping door de bladeren en het toelaten van hetzonlichtOD den hnripm 7ün r
verdtvii^en "daa^ |S'30edlf-tH doen.verd Jnen- waar de moerassen verdwijnen daar kan ook de malaria-muskiet niet voorttelen.



Uitdunning wordt noodzakelijk.
het ~erz°ekingen van Professor L. O. Howard, verbonden aan No0rdTrtement van Landbouw in de Vereenigde Staten van de r ~ |rnerika, hebben aan het licht gebracht, dat in het bijzonder jCavPtusboomen door de malaria-muskieten als rustplaats
Hr hn worden-
°'iën ^ 'n verband met de verdamping van de etherische
In M 'n c'e bladerkroon aanwezig zijn.
Euca| ord- en Zuid-Amerika is bewezen dat de aanplant van ^Wijner|tUS moerass'Se streken de malaria-koortsen deed ver-
^ naarn ..koortsboomen" heeft dus zijn kracht behouden, al
Q^n'fn eerder van anti-koortsboomen kunnen spreken.
VoU,. l rbebossching met Eucalyptus wordt in Zuid-Amerika als
bewerkstelligd:
een n|6en vruc^ltbare plaats wordt een open loods gebouwd, die klein at C'a'< u't smalle latten samengesteld, waartusschen
Plan^ °.Penin§en gelaten worden. Dit dak dient om de jonge n in de zaaibedden, op den bodem van de loods aangelegd.



De nieuwe aankap.
tegen te sterken invloed van de zon te beschermen. Als de jonge planten ongeveer vijf cm hoog zijn, worden ze in pootbakjes geplaatst, waarin ze zich verder goed kunnen ontwikkelen. Zoodra de planten ongeveer vijfendertig cm hoog zijn hebben ze voldoenden weerstand en worden dan naar de „ruw ontgonnen" terreinen gebracht. Het is opmerkelijk met hoeveel zorg de Braziliaansche arbeider, die zooiets vreemds en wonderlijks als „het maken van nieuwe bosschen" nog nooit heeft beleefd, zijn taak verricht.
De eerste drie maanden van het natte seizoen zijn het meest geschikt voor aanplanting. In het droge seizoen geplant zouden de jonge boompjes te veel van de felle zon te verduren hebbenDiep in het binnenland is het regenseizoen veel korter, met het voordeel dat de nachten daar koeler zijn. Daar waar het terrein niet te steenachtig en te heuvelachtig is wordt dikwijls het land van te voren met behulp van een paar juk-ossen geëgd. De ouderwetsche eg is geheel van Groenharthout of van Patrijshout vervaardigd. Schrijver dezes heeft ook dikwijls de eggen van jong Palissanderhout laten maken. „In het veen kijkt men niet op een turfje". In moerassige streken wordt de bodem rondom de jonge plant met het omringende terrein gelijk gemaakt, in alle andere gevallen staat de plant in een kuil van ca. tien cm diepte, opdat het hemelwater zich aldaar kan verzamelen.
De kuilen, oorspronkelijk ongeveer veertig cm lang, breed en diep, worden met ca. dertig cm lossen grond aangevuld. Een man kan ongeveer honderd kuilen per dag graven. Feitelijk is „graven" niet het juiste woord. In de tropen wordt de grond dikwijls met een houweel of een houweelvormige spade genaamd „enchada" bewerktGaten worden „gehakt".
Het toevoegen van mest is bij den aanplant wel gewenscht doch niet noodzakelijk. Humus is bijna altijd aanwezig, in het bijzonder



Wanneer het
na* CL
,u^urMI\< ,
n j- ^uveei mogeli
<c >1 3 r» rs I ^ • V
.ontboschte" terreinen betreft, en deze wordt
k in de plantkun Dijeengegaara.
aannl,nn._ ?7 J. r , J. F" J„.
terrei r aMLII|g gescniedt in rijen, want net scnoonnuuuen uci rijen nen Wordt daardoor vergemakkelijkt. De richting van de Uit ee^h Z°° gekozen dat de passaatwinden, die eiken middag 2°odar H ePaa'den hoek opkomen, er vrij spel en doortocht hebben, bodem l6 '°n^e boompjes het minst er onder lijden. In steenachtigen terechr er ecbter in den regel van dien rijen-aanplant niet veel boom zoekt dan de meest geschikte plaatsen waar de jonge
Oyp11 j>oed wortels kunnen schieten.
ereer.r noodzakelijken afstand tusschen de planten bestaat op af rgroot meningsverschil. In Noord-Amerika plant men gaarne zan j anc'eri van ca. twee a twee en een halven meter, in Portugal bester'S tQt; V'er meter- Schrijver dezes heeft in Zuid-Amerika de tusschresultaten ver"kregen door op drogeren bodem den afstand halvenen r'Jen en tusschen de planten onderling slechts anderVan tw nnete'' te nemen en op moerasachtigen bodem een afstand rrieest f6 rneter t:oe te passen. De aanplant in Zuid-Amerika wordt De r a. Zo° toegepast dat de planten onderling kwadraten vormen. Saö p1"^ ne?enhonderd millioen koffieplanten in Rio, Santos en (trianp |. Zij" Praktisch alle in kwadraten, dus niet in driehoeken Plante U ^ 2eplant. De praktijk heeft voldoende bewezen dat het v00r , n ln kwadraten met het oog op schoffelen en oogsten de meeste starog en biedt. De voordeelen aan het planten op geringe af-
a. u Verbonden, zijn de navolgende:
geeft H '°°^ der )on2e Pinten sluit in korten tijd aaneen en b i!s sPoedig schaduw, waardoor het land minder uitdroogt. Van o l 6 scbaduw van het loof voorkomt het veelvuldig opgroeien "enchHrwaardoor bet onderhoud (het schoffelen met de
c. rT ) minder kostbaar wordt.
rechtSt6 'on£e Pinten, die het zonlicht zoeken, groeien meer andig en worden al spoedig rechte dunne boomen.
Het nieuwe transport.



d. Bij het uitdunnen (op ongeveer tweejarigen leeftijd) kan in de rijen steeds om het andere een boompje worden weggekapt, waardoor de afstand onderling op drogen bodem drie meter en op moerasachtigen bodem vier meter wordt.
Indien men de boomen later als timmerhout wil gebruiken kan men bijvoorbeeld op acht-of tienjarigen leeftijd, het opgroeiend bosch nog eenmaal uitdunnen door in elke rij, of om den ander, de helft der boomen weg te nemen, zoodat de onderlinge afstand 'der boomen op drogere gronden geplant, dan drie tot zes en op moerasachtigen bodem vier tot acht meter wordt.
Tegenover deze onder a tot d genoemde voordeelen staat het nadeel, dat door het planten op geringen afstand het dubbele aantal zaailingen moet worden gekweekt en gepoot, waarvan de helft na twee jaren weer verdwijnt. Dit nadeel weegt echter niet op tegen de voordeelen welke reeds omschreven zijn.
De groote moerassen in den staat Pernambuco, waarvan de gedeeltelijke ontginning op bladzijden 68 en 71 is geïllustreerd,
waren haarden van malaria-muskieten en slangen. Totaal
zijn in het op de foto zichtbare moerasgedeelte honderdvierentwintig slangen (tweeëntwintig soorten) gevangen en gedood. Op de plaats van deze broeinesten van ongedierte bevindt zich nu een jong woud van Eucalyptusboomen en de muskieten zijn verdwenen.
De ondervinding heeft in Zuid-Amerika geleerd en bewezen dat de aanplant van Eucalyptus al naar gelang van de gesteldheid van den bodem en van het klimaat, als volgt moet worden ten uitvoer gebracht:
VOOR MOERASSEN:
Eucalyptus robusta, rudis en tereticornis VOOR VOCHTIGE GRONDEN:
Eucalyptus recinifera, citriodora, maculata, tereticornis en capitellata.
VOOR VRUCHTBARE GRONDEN:
Eucalyptus rostrata, saligna, siderophoia, calophylla en microco rys.
VOOR ONVRUCHTBARE GRONDEN:
wJruca'yPtus 'onS'^°''a> eugenioides, bicolor en redunca.
VOOR ROTSACHTIGE GRONDEN:
wi"ca|yPtus botryoides, bosistoana, creba en paniculata.
VOOR BERGACHTIGE STREKEN:
Eucalyptus regnans, tereticornis gunnii en gigantea.



V00R DROGE GRONDEN:
eucalyptus microtheca, bicolor en melanophloia.
De meest belangrijke en nuttige houtsoorten welke de Eucalyptus°°nien ons geven, worden behandeld in het hoofdstuk: ,,De bosonen der wereld en hun voornaamste houtsoorten", daar waar de '■jstralische wouden besproken worden.
gegevens betreffende herbebossching in andere deelen der Wereld zijn ook in dat hoofdstuk verwerkt.







VIERDE HOOFDSTUK
DE BOSSCHEN DER WERELD EN HUN VOORNAAMSTE HOUTSOORTEN
„There are more things i n heaven and earth, Horatio, than are dreamt of in your philosophy".
Shakespeare, in Hamlet.



vindplaats van CIRCA
.
"gröke houtsoorten.







ZUID-AMERIKA.
^azilië.
^ij bevinden ons nog in Brazilië en voordat wij een wereldreis §aan ondernemen om de bosschen, de bijzondere boomen en de j^est belangrijke houtsoorten welke zich in de vijf werelddeelen evinden, te bezichtigen, bepalen wij onze belangstelling bij datgene
dit land oplevert.
Als
men spreekt over Brazilië dan beteekent dat een land met 6en oppervlakte gelijk aan zeven achtste van Europa. Ruim twee ^ vijftig procent daarvan is met bosschen en wouden bedekt.
e bosschen hebben een oppervlakte van vier en een half millioen v'erkante kilometer en zijn dus ca. honderd een en dertig maal ^°° groot als geheel Nederland. Dit boschbezit komt overeen met ^>7 hectare per inwoner.
houtvoorraad in de geheele Amazone-vallei wordt door de ^Oord-Amerikaansche experts geschat op ruim acht milliard kubieke ^ters. Cijfers zeggen soms zoo weinig, doch het zou in tweeërlei °Pzicht nader tot ons komen indien men het aan Nederland cadeau Dan zou het per inwoner een geschenk van ca. duizend kubieke beters zijn. We zouden er een parketvloer van kunnen maken die §eheel Nederland bedekte. Dan was nog voldoende vloerhout over °rn er geheel Italië mede te beleggen.
De grootste wouden bevinden zich in den staat Amazonas en ^erder langs de kuststrook in de staten Pernambuco, Alagoas, °^hia, Minas Geraes, Espirito Santo, Rio de Janeiro en Sao Paulo.
erder treft men uitgestrekte wouden aan langs alle groote rivieren 'n het binnenland. Men vindt in Brazilië bijna uitsluitend wild^°sschen, bestaande uit een enorme verscheidenheid van loofbomen. Bijna nergens ontmoet men belangrijke groepen van de *elfde soort. Wel dient opgemerkt dat een groot aantal boomsoordie men in Noord-Brazilië vindt, in het Zuiden en Zuid-Oosten iet voorkomen en omgekeerd. Dit houdt natuurlijk verband met "et feit dat men hier respectievelijk een equatoriaal, een subtropisch en een gematigd klimaat aantreft. De Braziliaansche tropische oer-



wouden behooren tot de rijkste en meest gevarieerde ter wereldDe beroemde Noord-Amerikaansche houtspecialist Professor Samuel J. Record spreekt van vijfentwintig honderd verschillende boomsoorten in de Amazonevallei.
Een geheel andere situatie vindt men in den Zuid-Oostelijken Staat Parana en de daaraan grenzende gebieden. Ruim honderdtwintig duizend vierkante kilometer is hier bedekt met naaldboomen in aaneengesloten complexen.
De PINHEIRO DE PARANA (Araucaria brasiliana Lamb.) (zie ook Coniferen Noord-Amerika) is het die aldaar, in het bijzonder tegen de Oostelijke zijde der bergen, aldus voorkomt. In de Portugeesche taal (heden ten dage spreekt men alhier bij voorkeur over de „Braziliaansche taal"), wordt het hout Pinho de Parana genoemd, in de Engelsche taal Parana Pine. Onderzoekingen en opmetingen van Regeeringswege hebben bewezen dat er zich ca. achthonderd millioen van deze boomen bevinden. Het type Grenenhout van de Pinheiro de Parana is van zeer goede kwaliteit en voor allerlei doeleinden geschikt. Het soortelijk gewicht is ca. 0,55. Als wij in het vervolg het s. g. noemen wordt daarbij het gemiddelde genomen en de toestand van het hout zooals het in den handel voorkomt, met dien verstande dat het voldoende droog is om onmiddellijk verwerkt te worden.
Niettegenstaande de groote rijkdom van boschbezit kan generaliseerend gezegd worden dat de boschexploitatie in dit land nog in een beginstadium verkeert. In verhouding tot zijn uitgestrektheid is Brazilië arm aan spoorwegen en nog armer aan goede landwegen.. Het transport van hout is daardoor uiterst moeilijk. De staat Amazonas heeft het enorme voordeel van de vele waterwegen, doch aldaar bestaat een gebrek aan arbeidskrachten. Als bewijs hoe dun bezaaid de bevolking in dezen Staat is, moge dienen dat dit deel van Brazilië, drie en een half maal zoo groot als Frankrijk, slechts vierhonderd en veertig duizend (aan de Regeering bekende) inwoners heeft, hetwelk overeenkomt met één inwoner per vierhonderd vijftien hectare land. In de Staten welke middelmatig van spoorlijnen zijn voorzien, ondervinden de exploitatie en de export groote moeilijkheden door het feit dat de gemeenten en de Staat zulke hooge belastingen opleggen, dat een loonend bedrijf onmogelijk wordt. De kosten vanaf het oogenblik dat de houthakker met zijn bijl naar het bosch gaat tot het moment dat de balken aan boord van het transatlantische vrachtschip in het ruim geborgen worden, zijn zoo hoog dat een rendeerende export niet



^eer mogelijk is. Dit behoeft niet zoo te blijven. Nieuwe verordeVan Staatswege ingesteld, die de belemmerende bepalingen de drukkende exportrechten te niet doen, alsmede het aanmoe§en van de boschexploitatie door het verleenen van faciliteiten, ®Paard gaande met een scherpe controle op de kwaliteit van het voor ^ bestemde materiaal, zouden reeds wonderen kunnen verrich-
n- Brazilië kan, als het dat wenscht, evenals de Fransche koloniën, §r°°tleverancier van edel-hout worden voor de geheele wereld. Wat de verscheidenheid betreft, schrijver dezes vond en ver^elde uit één woud in den Staat Pernambuco honderd vijfendertig n^,rsc^'llende houtsoorten en behaalde daarmede op een groote natio® landbouwtentoonstelling de gouden medaille (die, na eenige . e<en zorgvuldig in een doosje bewaard te zijn gebleven, zich zelf s een bronzen medaille omtooverde). Hij werd inzake het verzamelen ^P°edig overtroefd door de Braziliaansche Regeering, die op een ^'tenlandsche tentoonstelling vierhonderd eenenveertig houtsoor,e" exposeerde. Alle hout is geen timmerhout, nog minder meue hout en hoewel het aantal uitnemende en nuttige houtsoorten r°°t is, komt er momenteel slechts een twintigtal voor export aanmerking. Bij deze bevinden zich 6 klassieke houtsoorten, arnelijk: Palissander, Purperhart, Braziliaansch Rozenhout, Bois de p'°'ette, Ceder en Pau Brazil (de laatste in Nederland bekend als v^rnambucohout). Wat internationaal onder „klassieke houtsoorten 0rdt verstaan is omschreven in hoofdstuk VI Fineerwerk.
b ^LISSANDERHOUT (Dalbergia nigra Fr. Allem), in Brazilië onc'er den Indiaanschen naam Jacaranda, of Jacarandaerdadeira, in de Engelsche taal met Brazilian Rosewood, in de ,ransche met Palissandre de Rio, in de Duitsche met Brasilien l Caranda-Holz aangeduid, wordt algemeen als de koningin der '°utsoorten beschouwd. Men dient den inlandschen naam Jacaranda 'et te verwarren met den botanischen geslachtsnaam Jacaranda, groep houtsoorten van de familie der Bignoniaceae. Want e,!"Cp v'jftig soorten van deze Jacaranda komen over geheel Zuid
Centraal Amerika voor. tt
l Ue naam Palissander zou afgeleid zijn van „Pau Santo (Heilig c°ut)> zooals de Portugeezen deze boomsoort noemden, en „Palo ' (Spaansch). Tegenwoordig bedoelen laatstgenoemden er . ere, ook weer verschillende houtsoorten mede. Geen houtsoort ®r Wereld heeft zulk een afwisseling in kleur, teekening en schakeedn§- In het algemeen kastanjekleurig met zwarte aderen, varieert e ondertoon tot goudgeel, purper, paars, rood, groen, sepia en



bruin-zwart. De omstandigheden waaronder de boom opgroei de meer of minder erts- en zoutrijke bodem, de ouderdom en d gezondheidsstaat beinvloeden de kleur en de teekenins
anlT drief,°,nd7d iar1en ^ de export van Palissanderhout naa andere werelddeelen belangrijk geweest en meer dan ooit word deze houtsoort toegepast. Maximaal bereikt de boom een hoogte vai dertiga veertig meter, terwijl de onderstam dan ongeveer zestij a honderd centimeter diameter heeft. Het witte spinthout fs echte groot en het kernhout heeft in den regel slechts dertig tot vijftij centimeter diameter. Een boom met een ouderdom van honderc jaren op een droge plaats gegroeid is een betrekkelijk dunne boom Ir Akedï f l u; "Hoe,ouder de boomen, hoe fraaier het hout"
éé^Mn^ndprh 'ü u u°SCh °P de vl'jfhonderd boomer
een palissanderboom vindt acht hij zich gelukkig Eén od de duizend
« normaal. Het vanuit Rio de jieiro'en Vicforia geLportéerde
hout is meestal fraaier dan dat hetwelk uit Bahia komt Het soorte-
J^JheWI?VS CirCa °'9- De exp°rt in 1936 bedroeg vierduizend
tTcrtfg0tzendegeuMeenVentiS ^ ^ ™ W
een TaSe L|?ch^LIEtS (,Asï°nium 'raxinifolium Schott) is eveneens een fraaie licht tot donker roodbruine houtsoort met zwarte
oidpen'rl iff kwijls 2err|engd met partijen Palissanderhout onderJenzelfden naam naar andere landen verscheept. Het hout
te onderscheiden'^ n" C°mpf^r en h''erdoor van Palissanderhout £ L Engelschen noemen het Kingwood Het soortehjk gewicht ,s circa 0,95. Ook jacaranda roxa (een 'soort Machaerium) wordt soms mede verscheept.
FERNAMBUCOHOUT, ook Brazil-hout en Pau Brazil genaamd
soorf hpt'3 eChma,ta tam-)" EenS Was de exP°rt van defe houtsoort het monopolie der Nederlanders. De suikerplanters landbouwers en veetelers in het binnenland betaalden dikwijls mét deze houtsoort hun belasting aan de West-Indische Compagnie Het ernhout is zwaarder dan water (soortelijk gewicht circa I 2)
nne8of BrazileTnf '<leUr' H,et ,bevat een rozenroode kleurstof, Brasiine ot erazileine genaamd, die voor het beitsen van hout en het
HetwerTonÏe r8edS h°,nderden 'aren Soede diensten bewijst, door dl me6r m het oude Amsterdamsche „Rasphuis"
k°eurstoffcn hpnhhnenh P°e,der geraspt" Andere' goedkoopere vaaïdi^nl v 5 u St Brasiline verdrongen, doch voor de veraardiging van de betere soort strijkstokken voor de viool is deze



De bosschen hebben een totale oppervlakte van ruim vierhonderd duizend vierkante kilometer (bijna de grootte van Duitschland in 1937) en slechts een klein gedeelte wordt geëxploiteerd. Nederland was vroeger de grootste afnemer van het hout, thans gaat er veel naar Noord-Amerika, Engeland, Frankrijk en Duitschland.
Tot de bijzondere houtsoorten behooren:
ZAPATERO (Casearia praecox Gris.), in Frankrijk Bois d'Amérique, in Noord-Amerika Maracaïbo boxwood genoemd. Het wordt geëxporteerd in kaarsrechte ronde stammetjes, (de zilvergrijze schors blijft er aan), in lengten van twee tot drie meter met een diameter van vijftien tot vijfentwintig centimeter. Het licht-gele hout vervangt voor zoover mogelijk over de geheele wereld het echte Palmhout (Buxus sempervirens L.), al heeft het ook niet al de buitengewoon goede eigenschappen van het laatstgenoemde. Duimstokken, deurknoppen, houten vorken en lepels, damschijven, schaakfiguren etc. worden er van gemaakt, doch voor stempels en voor de instrumenten gebruikt bij den steendruk behoudt de Buxus haar plaats wegens grootere hardheid.
VERA of VERA-POK (Bulnesia arborea Engl.) wordt in het Engelsch Vera-wood, in het Fransch Gaiac de Maracaibo, in het Duitsch Vera-Holz genoemd. Het licht-olijfgroene tot lichtbruine harde, eenigszins vette hout met een aangenamen geur en een getorsten vezelgroei, levert in vele gevallen een bruikbaar substituut voor Pokhout (Guaiacum officinale L.). De olie welke uit dit hout gedistilleerd kan worden vindt haar toepassing onder meer in de parfum-industrie. Voor het gebruik van het hout kan verwezen worden naar:
POKHOUT (Guaiacum officinale L.), in den handel ook Lignum vitae (levenshout), in het Fransch Gaiac of Bois de Gaiac, in het Engelsch Lignum vitae en guaiacum-wood, in het Duitsch Pockholz en Guaiacholz genoemd. Behalve in deze streken komt het ook in praktisch alle Staten van Centraal-Amerika en op vele der WestIndische eilanden voor. Waarlijk, een klassieke houtsoort, die sinds de komst van de Portugeesche en Spaansche zeevaarders in deze streken, dus omstreeks het jaar 1500, haar weg vond over de geheele wereld. Olijfgroen tot donkerbruin van kleur bevat het hout de eens zoo beroemde, in de geneeskunde vooral vroeger veel gebruikte, bloedzuiverende guajac-hars en guajac-olie. Vandaar de naam levenshout. Men hoopte er de toen veel voorkomende



■■Morbus gallicus" mee te bestrijden. De schors van het echte P°khout doet denken aan Plataan.
. Guaiacum sanctum L. herinnert veel aan het echte Pokhout en <0mt meer op de W. I. eilanden voor.
De oude zeevaarders gebruikten het hout reeds als schijven in e blokken der takels, aangezien het zich zelf smeert en niet licht V/ai"rn loopt. Ook als lagers voor waterturbines en waterraderen 's het dikwijls beter dan staal en brons, aangezien het natuurlijk n!et kan oxydeeren, praktisch niet door het water wordt aangetast, n.let warm loopt en toch vettig blijft. Ook worden er tandraderen, r'ernschijven, kegelballen, zuigers en wieltjes onder piano's van vervaardigd. In den goeden ouden tijd werd het ook als inlegwerk ^°°r meubelen (oude Hollandsche tafels enz.) gebruikt. Gedurende en Wereldoorlog maakte men er schroeven van voor de vliegmachines. Thans is het daarvoor te zwaar. De vezels kruisen elkaar soms 0rider een hoek van dertig graden, zoodat het hout niet te splijten !s' Het wordt verhandeld in korte stukken van een a twee meter engte met een diameter van twintig tot dertig centimeter, hoewel P°k zwaardere stukken (tot 60 centimeter diameter) voorkomen, soortelijk gewicht is circa 1,25.
Verder vindt men in Venezuela Cederhout (zie Brazilië).
GRANadILLO of Ebano (Caesalpinia granadillo Pittier), niet te V^Warren met West-Indisch Ebbenhout (zie Cuba), hetwelk door I® Spaansch sprekende bevolking ook Granadillo genoemd wordt, °alsa (2ie Ecuador), Divi-divi (zie Colombia), Roble (zie Panama) n andere minder belangrijke houtsoorten.
c 'a Venezuelaansch Guyana trekken wij naar de grootste der drie Uropeesche Koloniën, naar:
^[TSCH-GUYANA.
Ruim vijfduizend vierkante kilometer grooter dan Engeland, J-hotland en Wales te zamen met een bevolking overeenkomende , et ongeveer twee derde van die van den Haag, heeft deze kolonie I voordeel een belangrijk afzetgebied van het hout in het Moederend te vinden. Ongeveer vijfenzeventig procent is met hooger of a§er bosch bedekt. Dit neemt niet weg dat er in het binnenland °§ savanas zijn met een oppervlakte van vijfenveertig duizend 'erkante kilometer, dus 1,5 maal de oppervlakte van België. Langs . 6 kusten zijn weinig bosschen overgebleven. Zij bevinden zich n°ofdzakelijk in het Oosten. Een groot gedeelte is door zijn ligging



moeilijk te exploiteeren, vooral daar waar goed bevaarbare rivieren ontbreken. De belangrijkste houtsoort is:
DEMERARA GREENHEART (Nectandra Rodioei Hook F.), in Nederland Demerara-Groenhart, in FrankrijkCoeur vert, in Duitschland Grünherz, in Brazilië Itauba genoemd. Het is een zeer harde, zeer zware houtsoort, geelachtig groen tot geelachtig bruin van kleur, met een soortelijk gewicht van circa 1,15, die groote diensten, in het bijzonder bij de Engelsche, Belgische en Nederlandsche havenen zeewerken heeft bewezen aangezien het hout in deze Noordelijke landen zeer weinig, in den regel slechts oppervlakkig door den gevreesden paalworm wordt aangetast. Jarenlange proefnemingen van Nederlandsche en buitenlandsche ingenieurs hebben dit voldoende bewezen, al staat daar tegenover dat het hout in San Francisco en Panama niet tegen een aldaar voorkomende bepaalde paalwormsoort bestand bleek te zijn.
Het hout bevat Bebeerine. De Teredo of paalworm boort zich met de gerichelde schelpkleppen in het hout en werkt het deels langs het lichaam, deels door het darmkanaal weer naar buitenZoodoende graaft de paalworm, zich draaiend om zijn lengte-as, steeds dieper in het hout en doorzeeft die houtsoorten, welke geen elementen bevatten om hem te keeren. De praktijk heeft bewezen dat de paalworm de in Demerara-Groenhart voorkomende stof Bebeerine niet of moeilijk in zijn darmkanaal kan verdragen en daarom de „knaaglust verliest. De Groenhart-boom bereikt een hoogte van circa vijftien tot vijfentwintig meter en is weinig kwastigHet is één van de houtsoorten die betrekkelijk dicht bij de zee voorkomen. In Suriname komt een weinig Demerara-Groenhart voor bij den begin loop der Maratakka-rivier. Ring- en kruisscheuren komen dikwijls in het hout voor. Volgens den conservator der bosschen te Georgetown zou er circa zeven millioen kubieke meter in de bosschen gevonden worden. Volgens hem is circa negentien procent van de boomen ziek. Het beste hout groeit op de hellingen. Demerara-Groenharthout staat als tweede van de acht houtsoorten welke Llo/ds als A.l. noemt. Alleen Teakhout gaat er boven uit. Het Antarctische schip de „Discovery" was geheel van DemeraraGroenhart gebouwd.
Als verdere houtsoorten noemen wij Mora, Locus en enkele andere welke echter in grootere kwantums in Suriname te vinden zijn. Wij verlaten thans deze kolonie om ons naar Nederlandsch grondgebied te begeven, nl.:



'n het oerwoud van Suriname.
Foto van de N.V. Houthandel v/h. Gebr. Alberts L.zn. & Co. te Middelburg.



lr' J'J P' Pf<Tiffer in het boschkamp voor nachtverblijf aan de Coppename-rivier. (Foto tijdens de inspectiereis.)
SURINAME,
Nederlandsch Guyana. Het betwiste grondgebied mee gerekend is Je* kolonie ruim vier en een half maal zoo groot als Nederland (honderdzestig duizend vierkante kilometer). Het onbetwiste gebied is circa honderddertig duizend vierkante kilometer, dus bijna vier maal zoo groot als Nederland. Het aantal inwoners is gelijk aan dat van de stad Utrecht (ruim honderdzestig duizend).
Dat ons zoo bijzonder grondig en veel aangaande de bosschen en houtsoorten van dit gewest bekend is vindt zijn oorzaak in de navolgende feiten.
In 1917 is door den ingenieur van den Rijkswaterstaat G Jvan den Broek c.i. aan den Minister van Koloniën een verslag uitgebracht naar aanleiding van een hem opgedragen bezoek aan Suriname. In dat verslag heeft hij geadviseerd in Nederland een commissie in het leven te roepen om de studie der Surinaamsche bosschen en houtsoorten te ondernemen. Deze commissie is geïnstalleerd, heeft de gewenschte studie gemaakt en als deskundige dezer commissie heeft Dr. Ir. J. Ph. Pfeiffer naar aanleiding van



®en opdracht van den Minister van Koloniën Suriname bezocht, raPport uitgebracht (hetwelk bij de Algemeene Landsdrukkerij erscheen), alsmede twee boeken geschreven, getiteld „De hout°°rten van Suriname" (zie lijst van geraadpleegde literatuur). Suriname is voor een zeer groot gedeelte met oerwouden bedekt. '7* tachtig procent van de totale oppervlakte bestaat uit hooger lager bosch. De bosschen bevinden zich voornamelijk langs de §r.oote rivieren. Volgens een globale schatting is er circa twaalf 'Hioen kubieke meter bruikbaar bouw-, timmer- en meubelhout anwezig. Onze geheele Nederlandsche koopvaardijvloot in dienst §esteld zou eenige jaren moeten varen om dit enorme kwantum °ut naar het Moederland te brengen.
voornaamste houtsoorten zijn:
^ANBARKLAK (Eschweilera sp. div.), en vermoedelijk ook ,nkele Lecythis-soorten. Een bijzonder harde en sterke houtsoort, °nker grijs-bruin van kleur. Het hout is praktisch immuun tegen
v_
I I I «^vr^Ar\r^> A*\rt
. van paalworm om een geneei duucic icutn vjcih
^ i^emerara-Groenharthout (zie britsch-Liuyana). tr Komen in ,.lt; hout betrekkelijk groote hoeveelheden kleine kiezelzuur'ctlaampjes voor, kristallen zouden we zeggen, welke den paals °rmen verhinderen zich in het hout te boren. De gerichelde rC elpkleppen van de ijverige boorders worden stomp. En wie er nu goed werken met aanhoudend stomp gereedschap? Jarenlange ervaring in Nederland en in Suriname hebben het
Suriname. Boschneger-houtkapper met zijn zwaren, goed bekapten en voor export bestemden balk.



bestand zijn tegen paalworm van deze houtsoort bewezen. (Zie het buitengewoon gunstige rapport van den Rijkswaterstaat no. 22 van 1926 over deze houtsoort.)
Men dient deze houtsoort niet te verwarren met:
OEMANBARKLAK (Eschweilera corrugata Miers) en andere, de vrouwelijke Barklak-soorten, waarbij de kiezelzuur-aesresaten geheel ontbreken.
MORA of PETO (Dimorphandra excelsa Baill.), een eenigszins bonte bruinroode tot bruingrijze houtsoort, die verspreid, doch ook in groote groepen voorkomt. Het overtreft Eikenhout in duurzaamheid en is voor brugdekken en waterbouwconstructies in zoet water, bijv. in den Wieringermeer-Polder, veelvuldig en met succes gebruikt. In Nederland zijn er o.a. veel stofdorpels van gemaakt.
ROODE LOCUS (Hymenaea Courbaril Linn.). In het Fransch Courbaril, in het Engelsch West-lndian Locust, in het Portugeesch (Brazilië) Jatoba, in het Duitsch West-lndisches Lokust genoemdDe toevoeging „West-Indisch" is noodzakelijk aangezien er in N.-Am. een boom groeit waarvan het hout eveneens Locust genoemd wordt, doch er veel van verschilt (zie N.-Amerika).
Dr. Pfeiffer keurt de voor export bestemde Mora-balken in het woud.



Houtvlot op de Suriname-rivier.
e Indianen der Amazone-rivier maken insnijdingen in den st als de boom nog op stam staat. Daarna wordt de bast losgeklopt 1^ , er voorzichtig afgeschoven. Aan de einden dichtgemaakt en te k ^'dden open gespalkt dient dit geheel als cano om de rivieren f- evaren. Ten onrechte heeft het den bijnaam van „Surinaamsch b ■ Het hout is licht bruin tot rood gekleurd, laat zich goed VoWerl<en en kan ook voor betimmeringen dienst doen, alsmede Vo°r ^'"^elpuien, trappen en vloeren. Het leent zich zeer goed firi°r fijn draaiwerk en men kan het prachtig opwerken. Ook als eer komt het in Europa voor.
diSALlE of WITTE SALIE is de handelsnaam van een houtsoort en%d°°r een aantal verschillende botanische soorten (Tetragastris j ,rrotium spp. div.) wordt geleverd. Salie komt vrij overvloedig i Suriname voor en zal een eerste plaats bij den export van geut^°orten uit Suriname kunnen innemen. Het heeft een oranje? elbruine tot donker oranjebruine kleur, laat zich goed bewerken, P^sterk en zeer geschikt voor meubelhout en betimmeringen. In noar|sch Guyana wordt deze houtsoort Sucrier de Montagne geepnd. Het soortelijk gewicht is circa 0,9.
^OPlE (GoupiaglabraAubl.), in het Portugeesch (Brazilië) Copiuba



genoemd. Het hout is duurzamer dan Eikenhout, laat zich goed verwerken en heeft een bruin tot vaal bruin-rood kernhout. Het bezwaar van deze houtsoort is de onaangename geur, die na het in* drogen nagenoeg geheel verdwijnt, doch bij nieuwe bewerking weer terug komt. In Suriname wordt het veel bij den huizenbouw toegepast. Het kan Eikenhout speciaal bij brugdekken en dergelijke toepas* singen zeer goed vervangen. Zeer belangrijke en gedeeltelijk fraaie houtsoorten die alhier in flinke kwantums gevonden worden zijn-
BRUINHART (Vouacapoua americana Aubl.).
PURPERHART (Peltogyne sp. div.).
SURINAAMSCH GROENHART (Tecoma sp. div.).
PAARDEVLEESCH-HOUT of Bolletrie-hout (Mimusops surina* mensis Miq. e.a., hetwelk in Suriname niet gekapt mag worden vanwege de balata-winning.
CEDER (Cedrela odorata L.).
BABOEN (Virola sp. div.).
ZWARTE KABBES.
KRAPPA (Carapa guyanensis Aubl.) e.a.
Al deze houtsoorten zijn reeds onder Brazilië uitvoerig besproken, laatstgenoemde onder den naam „Andiroba" en Zwarte Kabbes onder den naam „Sucupira". Verder dient genoemd:
BASRALOCUS (Dicorynia paraënsis Benth.),een zware en harde houtsoort, geelachtig bruin of roodbruin gekleurd. Ook deze houtsoort is duurzamer dan Eikenhout. Het is moeilijk te bewerken wijl er evenals bij Manbarklak kiezelzuur-lichaampjes in voor* komen. Derhalve is het buitengewoon goed tegen paalworm bestand. In Fransch Guyana noemt men het Angélique, in Brazil'® Angelica do Para.
ROODE KABBES (Andira coriacea Pull. en sp. div.).
Een zware, harde houtsoort, hel steenrood gekleurd, die hoewel niet onaardig, toch geen bijzondere eigenschappen heeft en voor export weinig in aanmerking zal komen. Een er veel op gelijkende houtsoort die in Brazilië veel gevonden wordt, is Angelin*1 Amargoso, ook een Andira-soort, die uiterst bitter smaakt. De zagers worden onpasselijk bij het zagen.



Het vervoer van zware export-balken met behulp van ponten door het Saramacca-kanaal naar Paramaribo.
Suriname heeft ook enkele exceptioneel fraaie houtsoorten, nl.:
LETTERHOUT (Piratinera guianensis Aubl.) en andere Piratiera-soorten, in Frankrijk Bois d'amourette moucheté, in DuitschLetterholz, Buchstabenholz en Schlangenholz, in Brazilië artaruga en Amora Branca, in Engeland Tortoise shell-wood, etterwood, Snakewood en Leopardwood, in Fransch Guyana Bois ,e lettres genoemd. In Nederland wordt het ook wel aangeduid , S: ..Chineesch Letterhout", wijl de zwarte vlekjes aan chineesche etterteekens doen denken. Het hout is kastanjebruin en op fanSstische wijze gespikkeld met bruinzwarte, soms geheel zwarte ekken. Deze klassieke houtsoort kan mede één der fraaiste ter ereld genoemd worden. Toen in 1767 Engeland de kolonie Suriapne aan Nederland overdroeg werd bepaald, dat de aanwezige , ngelsche voortrekkers het vrije recht bleven behouden het letter^0lJt langs de rivieren aan te kappen. De boom kan een hoogte an twintig tot vijfentwintig meter bereiken met een diameter an den voet van zestig centimeter tot een meter. Het witte of J'errie spinthout wordt in Guyana dikwijls gebruikt voor hamer, en- Verder is het waardeloos. Het kernhout heeft een maximum
M 1 dPn^ • • r, - i ■ ^_ IrofTQ ic Hit l/Prn.
— vdii v tl en a lw nut' Leiiiiincici . mi
h
bil Hp 7\a/Tirrloro cfnU^^n noa hol Hpf wordt in den hcindcl
§ebracht in lengten van anderhalf tot twee meter bij een diameter an zes tot twintig centimeter. Vele boomen met een diameter van
Hout 8



veertig a vijftig centimeter hebben niet meer dan vier tot tien centimeter kernhout. Schrijver dezes vond eens op een boom met een diameter van tachtig centimeter slechts vier centimeter kernhout. Dat was een dure wandelstok. Want wandelstokken, paraplu's, doosjes, inlegwerk, draaiwerk, trommelstokken, versieringen aan muziekinstrumenten en luxe hengelstokken worden ervan gemaakt. In den goeden ouden tijd werd het dikwijls tot fineer gezaagd-
Het meeste Letterhout komt diep in het binnenland voor aan de Suriname- en Commewijne-rivier. Record noemt Palo Diablo (Duivelshout) van Cuba, in Zuid-Florida Black Ironwood genoemd, (Krugiodendron ferreum (Vahl) Urb.) het zwaarste hout der wereldHet heeft een s. g. van ca. 1,42. Daarna volgt Letterhout met een s. g. van ca. 1,36.
Een tweede, zeer belangrijke en klassieke houtsoort, die betrekkelijk weinig in Suriname gevonden wordt (voor zoover bekend hoofdzakelijk aan de grens van Fransch Guyana bij de Marowijnerivier), is Rozenhout. Aangezien deze houtsoort veel meer in de genoemde Fransche kolonie voorkomt, dient zij aldaar besproken te worden.
Een houtsoort die tamelijk veel belangstelling in Noord-Amerika ontmoet is:
POSSENTRIE (Hura Crepitans L. en H ura polyandra Baill-)-
Beide soorten hebben dezelfde handelswaarde en zijn ook uit
Mora-palen per S.S. „Commewijne", bovendeks verladen, op weg naar Europa.



technisch oogpunt volkomen gelijkwaardig. In Britsch Guyana ^°emt men den boom, ten onrechte, Poison tree (dus Vergift-boom), vandaar de naam „Possentrie" door de boschnegers gegeven. De ransche naam is Sablier blanc, de Spaansche Javillo blanco. De ngelsche naam is Hura-wood, Possum-wood en Sandbox-wood. In Uriname spreekt men van den Zandkokerboom. Het was namelijk ^oeger de gewoonte de onrijpe vruchten van dezen boom uit te °llen en ze met zand te vullen als strooizand om de inkt te drogen. Het is een geel-witte glanzende houtsoort met een soortelijk §eWicht van circa 0,4. De zware boomen leveren in den regel het meer gele hout. Het hout laat zich goed bewerken, kan in sommige geval|en Cederhout vervangen; het is geschikt voor de vervaardi§,ng van cellulose en laat zich goed kleuren en lijmen.
^e boomen komen dikwijls in goed gesloten bestanden en overoedig in Suriname voor. De totale export van Surinaamsch hout . edraagt jaarlijks gemiddeld twee a drieduizend kubieke meter.
1935 bedroeg de waarde van het geëxporteerde hout slechts 1'J ^Zestigduizend gulden. Het hout wordt in hoofdzaak door de °^chnegers gekapt. In totaal wonen er in Suriname circa zeventienu'Zend boschnegers en circadrie duizend vijfhonderd Indianen, waar^der zich nog rasechte Caraïben bevinden. Paramaribo heeft kPgeveer evenveel inwoners als Delft. Via deze stad verlaten wij het ederlandsche grondgebied en begeven ons naar de kleinste der Uyana-kolon ies, naar:
San_SCH GUYANA.
^er> rilling overvalt ons als we denken aan de groote ellende die de vier strafkolonies reeds meer dan tachtig jaren is geleden. Arnar''|ik geen bemoedigend slot van onze rondreis over Zuid-
la '=ransch Guyana is ruim twee en een half maal zoo groot als Nederk| en er wonen evenveel menschen als in de stad Leeuwarden.
egen-en-zeventig procent van de totale oppervlakte, dus circa j®yentigduizend vierkante kilometer, is hooger of lager beboscht. r e rneeste bosschen bevinden zich in het binnenland langs de 'vieren, in hoofdzaak langs de Maroni- of Marowijne-rivier. De vele ^atervallen welke in de rivieren voorkomen beletten in belang'Jmate het transport van hout. Ook het gebrek aan inlandsche . erkkrachten speelt hier een groote rol. Behalve Krappa, Purper^art- Roode Locus en Basralocus (zie Suriname) vinden we in de °sschen twee belangrijke houtsoorten, namelijk:



SATINË RUBANÉ of BOIS DE FÉROLE, met tamelijke zekerheid afkomstig van de Ferolia guyanensis Aubl., hoewel in Brazilië een houtsoort van groote overeenkomst groeit genaamd Muirapirang3 (Brosimum Paraënse Huber). In Nederland wordt het Gevlamd Satijnhout, in Engeland Satinee genoemd. Het hout is in Frankrijk ten nauwste aan den Franschen Empire-stijl verbonden. Er zijn verschillende meubelen welke beslist met Satiné rubané gefineerd moeten worden om stijlgetrouw te zijn. Ook in vroegere stijlen werd het veel toegepast. Het hoog-glanzend hout is geelachtig rood-bruin tot geelrose met duidelijke, smalle, roodbruine tot donkerbruine spiegels.
ROZENHOUT (? Aniba panurensis Mez). Er is, sinds Fusée Aublet in 1775 deze houtsoort beschreef en rangschikte als zijnde Licaria guyanensis, reeds veel studie van deze houtsoort gemaakt en tientallen wetenschappelijke namen zijn haar gegeven. De Fransche koloniale landbouw-ingenieur E. Bassières heeft er een speciale studie aan gewijd (zie literatuurlijst). Er bestaat dus nog groote oneenigheid op dit punt.
De Fransche naam is Bois de Rose femelle (vrouwelijk Rozenhout). de Nederlandsche Rozenhout, de Engelsche Cayenne-linalae wood. de Duitsche Rosenholz. Hoofdzaak is dat men deze houtsoort niet verwart met Palissander, hetwelk ook dikwijls als Rozenhout (EngRosewood) wordt aangeduid, terwijl het in Nederland bekende Braziliaansche Rozenhout of Rozenhout van Bahia, hetwelk reeds eeuwen voor inlegwerk wordt toegepast (zie Brazilië) eveneens een geheel andere houtsoort is.
In 1875 gelukte het den Franschman M. Samain uit dit hout de rozenolie te distilleeren, welke olie een belangrijke plaats in de parfum-industrie inneemt. De extractie geschiedt in Britsch GuyanaHet bevat ongeveer achttien procent van deze olie. Het is glanzend geel hout dat spoedig licht-bruin of licht-rood verkleurt. Het soortelijk gewicht is ca. 0,7. Het hout vindt geen andere toepassing dan de reeds genoemde.
Wij hebben hiermede de reis over Zuid-Amerika beëindigd en gaan nu met een der schepen van de Koninklijke Nederlandsche Stoomboot Maatschappij de West-Indische eilanden bezoeken.



TOBAGO
heeft beter geconserveerde bosschen en exporteert weinig. De grond is hier veelal eigendom van groot-landbezitters, die gaarne (en terecht) de bosschen op de heuvelkruinen intact houden en den landbouw uitoefenen op de hellingen en in de dalen. Zij weten dat ontbossching „droogte" beteekent. De grond is er vruchtbaarder dan op Trinidad en men verwacht het daar meer van den landbouw (met behoud van de bosschen). Meer dan de helft van de oppervlakte is met bosch bedekt en men vindt er dezelfde houtsoorten als op Trinidad.
GRENADA
heeft enkele groote bosschen en exporteert weinig. Het zelfde kan gezegd worden van het eiland St. Vincent.
SANTA LUCIA
is voor meer dan de helft bedekt met bosschen, maar er is een geringe export. Men importeert hier veel hout uit Noord-Amerika en Canada.
BARBADOS.
Hier vindt men slechts overblijfselen van den vroegeren rijkdom aan bosschen. De landbouw heeft er een eind aan gemaakt. Nu moet het steeds hout, zelfs brandhout, importeeren van de te voren genoemde eilanden.
MARTINIQUE.
Van Engelschen zijn wij nu op Franschen bodem gekomen. Het klimaat is bijzonder geschikt voor den groei van bosschen, waarmede ongeveer de helft van het eiland is bedekt. Het transport is echter moeilijk bij gebrek aan goede wegen. Vandaar dat er nog veel wordt ingevoerd.
DOMINICA
heeft betrekkelijk weinig bosschen en geen noemenswaardige0 export evenals:



SH^PELOUPE
de andere, kleinere eilanden. Wij begeven ons nu naar de Groote ntillen en in de eerste plaats naar:
t^IOKICO.
Ruim driemaal zoo groot als Noord-Holland heeft het ongeveer ®en zelfde aantal inwoners (ruim anderhalf millioen). Slechts len procent van de oppervlakte is nog goed beboscht en de noemenswaardig aanwezige houtsoorten zijn: Pokhout en Vera (zie eneZUe|a) a|smecje R0b|e (zie Panama). Het vervolg van onze reis rengt ons op HAïTI en wel ten oosten in de:
^QMINIKAANSCHE REPUBLIEK.
Tweederde van het eiland behoort aan deze republiek, die ruim nderhalf maal zoo groot als België is. Ruim vijfendertig duizend 'erkante kilometer is hooger of lager beboscht. Dat men hier zeer erkzaam is inzake hout-aangelegenheden vindt mede zijn oorzaak ,n de actieve Regeering en haar buitenlandsche vertegenwoordigers ^°°k in ons land), in de vergemakkelijking van het transport door ,e vele wegen, alsmede door den gedeeltelijk zeer vruchtbaren °dem. De voornaamste bosch-centra bevinden zich nabij de arnanabaai en langs sommige rivieren. Hier treffen wij voor het ®®rst in een noemenswaardige hoeveelheid een wel bij uitstek assieke houtsoort aan, namelijk het echte
M ^^HONIE (Swietenia mahagoni L.). De Engelsche naam is r^hogany, de Fransche Acajou, de Duitsche Mahagoni, de Spaansche a°ba. Er zijn behalve deze nog vier soorten uit het geslacht wietenia bekend, namelijk S. macrophylla King, S. humilis Zucc., candollei Pittier en S. cirrhata Blake. De eerstgenoemde twee de belangrijkste hoewel zij alle tot de „echte" mahoniesoorten ehooren. Het is echter uit handelsoogpunt toelaatbaar dat de aam Mahonie ook voor andere houtsoorten gebruikt wordt, 2>its met een speciaal en vast voorvoegsel er aan verbonden (zie rika). Voor zoover bekend zijn de vindplaatsen ongeveer de pogende: S. mahagoni op de West-Indische eilanden en Zuid°rida, S. macrophylla in Zuid-Mexico, Centraal-Amerika en in ,en Noord-Westelijken uithoek van Zuid-Amerika, S. humilis in et Zuiden van Mexico doch meer aan de zijde van den Grooten



Oceaan en in het Noord-Westen van Guatemala, S. candollei hoofd' zakelijk in Venezuela, S. cirrhata eveneens in Zuid-Mexico en in S. Salvador. Ook is er in den laatsten tijd echt Mahonie gevonden aan de zijrivieren der Amazone langs de grenzen van Brazilië en Peru.
In den handel komt de plaats of het land van aflading meer naar voren; men spreekt dan van Cuba-, San Domingo-, Honduras-» Mexico-, Tabasco-, Guatemala-, Costa-Rica- en Nicaragua-MahonieEr is uit den aard der zaak wel onderscheid waar te nemen in hardheid, kleur, teekening en afmetingen. Dit wordt bij de verschillende landen besproken. De plaatselijke bodemgesteldheid is echter van het grootste belang.
Het San Domingo-Mahonie staat op één lijn met den primus inter pares: Cuba-Mahonie. Het heeft zelfs dikwijls een fraaiere teekening. Het oudste, heden ten dage nog bestaande werkstuk in echt Mahoniehout is een ruw behouwen kruis in de Cathedraal van San Domingo bewaard, met het opschrift: „Dit is het eerste teeken, geplant in het midden van dit veld, als begin van den bouW van dezen tempel in het jaar 1514". De gebeeldhouwde Mahonie Bisschopstroon, ruim 400 jaren oud, is een der fraaiste nog bestaande werkstukken ter wereld bekend. Reeds in 1654 werd een Spaansch schip veroverd, geladen met Mahoniehout. Het soortelijk gewicht van het hout varieert ten zeerste, circa 0,5 tot 0,8. Men schat den aanwezigen voorraad op circa tweehonderd duizend kubieke meter. De uitvoer bedroeg in 1936 circa achthonderd kubieke meter.
POKHOUT of Lignum vitae (zie Venezuela). De uitvoer bedroeg in 1936 circa tweeduizend vijfhonderd ton.
VERA (zie Venezuela). De uitvoer bedroeg in 1936 circa vijftienhonderd ton.
CAMPECHE-HOUT (Haematoxylon campechianum L.), in het Nederlandsch ook wel Blauwhout, in het Engelsch Logwood, in het Duitsch Campeschenholz en Blauholz, in het Fransch Bois de Campêche, in het Spaansch Palo de Campeche en Palo de tinta genoemd. In Nederland sprak men vroeger van den BloedhoutboomReeds in het tweede gedeelte der zestiende eeuw werd dit hout geëxporteerd. Het violet tot blauwzwarte kernhout levert een verfstof die speciaal in de textiel-nijverheid groote toepassing vindt. Het soortelijk gewicht van het hout is ongeveer I. De uitvoer bedroeg in 1936 circa tweehonderd ton. Verder vindt men hier



plVl-DlVI (Zje Colombia).
v°or de Republiek zelf zijn de naaldhoutbosschen ten Westen de grens met Haïti en ten Noorden van den bergketen, de "L°rdillera Central", van groot belang. Er bevinden zich aldaar °Me berghell ingen uitgestrekte wouden bedekt met Pinus occidenS\a' ^'e een soort Grenen levert welke zeer harsrijk is. ^'j bezoeken nu het overige gedeelte van het eiland:
HAïTL
k| Republiek heeft een oppervlakte gelijk aan twee derde van ^ herland en is zeer bergachtig. De bosschen zijn bijzonder ver-
en vaa'< moeilijk te bereiken.
p vindt er Ceder en Geelhout (zie Brazilië), Roble (zie Panama), ,°<hout (zie Venezuela), Mahonie en Campeche-hout (zie Domini^ansche Republiek). Pokhout en Campeche-hout zijn de eenige *jlri-eri die uitgevoerd worden.
e reis voortzettende komen we op
S^ba.
1 Republiek is ruim drie maal zoo groot als Nederland, doch slechts de helft van het aantal inwoners (vier millioen). Ruim
'Jfendertig duizend vierkante kilometer is met bosch bedekt 'C|j;ca dertig procent of 0,9 hectare per hoofd).
a| e hout-export is hier reeds eeuwen van groot belang met vs resultaat dat er zich weinig ongerept bosch meer bevindt. De c°°krnaamste bosschen bevinden zich in de provincies Santiago de u°a, Matanzas, Pinar del Rio en Camaguey. Als men over Cuba L|eekt dan denkt men aan Cuba-Mahonie en de plaats die deze ^ assieke houtsoort over de geheele wereld heeft ingenomen, u. bespreking van de houtsoorten der Dominikaansche Repuq'6|< zijn reeds eenige details genoemd. De oude zeevaarders die de
2 havens binnenliepen om hun schepen te repareeren, ruikten daarvoor in de eerste plaats het Cuba-Mahonie en ver-
aidoor de goede eigenschappen brachten zij, zoowel in natura . s in woorden, den „roem van het hout" over verre zeeën naar het (j°ederland. Het geelachtig bruine tot roodbruine, compacte hout 6a,: zich zoo goed laat bewerken, zoo weinig krimpt en trekt, met en groote variatie in kleur en teekening en overige technisch ^Waardeerde eigenschappen heeft een welverdiende wereldmutatie gekregen. Moeders linnenkast en Vaders groote stoel



zijn de stille getuigen te onzent geweest. Zeldzaam fraaie blokken hebben Europa bereikt. De makelaars Chaloner & Co. te Liverpo0 verkochten publiek in het jaar I876een blok Cuba-Mahonie, hetwelk zeven duizend en zevenhonderd gulden per kubieken meter oP' bracht. De Firma Leary&Co. te Londen verkocht publiek in 1912 een blok Cuba-Mahonie met nog geen halven kubieken mete.r inhoud voor de respectabele som van tweeduizend zeshonderd gulden (vier gulden en twintig cent per kilo). De buitengewoc"1 fraaie teekening van het Mahoniehout veroorzaakte natuurlijk hooge prijzen. Hoogst fraaie blokken worden zeldzaam en de afme' tingen van het hout steeds kleiner. Vierkant behakte stammen Cuba-Mahonie van vijftig centimeter breedte zijn reeds exceptieS'
Op het eiland komen nog de volgende inzake export belangrijk houtsoorten voor:
CEDERHOUT EN GEELHOUT (zie Brazilië).
POKHOUT (zie Venezuela).
ROBLE (zie Panama).
CAMPECHE-HOUT (zie Dominikaansche Republiek).
WEST-INDISCH EBBENHOUT (Brya Ebenus D.C.), in het En' gelsch Cocos wood, West-lndian ebony en Jamaica ebony, in het Spaansch Granadillo, in het Duitsch Westindisches Ebenh°'z genoemd.
Het is geel-bruin, en violet-bruin tot bruin-zwart van kleUr met donkere aderen, dikwijls fraai geteekend en komt slechts in kleine afmetingen voor. Hoewel niet tot de familie der Ebenaceae en het geslacht Diospyros behoorend (de meest belangrijke Ebbe"' houtgroep) kan worden aangevoerd dat de naam Ebbenhout meer te beschouwen is als een algemeene benaming van hard hout va11 zwarte tot nagenoeg zwarte kleur, terwijl er in het algemeen geefl bepaalde soort mee aangeduid wordt. Er gaat veel hout van Noord' Amerika en Canada naar Cuba.
Wij vervolgen onze reis en aangezien de Bahama-eilanden °nS weinig op het gebied van hout en bosschen kunnen aanbieden, vertrekken wij naar het grootste, Britsche, West-Indische eilan°:
JAMAICA.
Het verschil in klimaat geeft ook de verscheidenheid in de vege" tatie. De oppervlakte van het eiland komt ongeveer overeen met



eri derde van Nederland en de meest ontoegankelijke gedeelten pCatwintig procent van het grondgebied) zijn met bosschen bezet. Evenals op Cuba is de export van hout hier reeds eeuwen oud er is in verhouding met vroeger niet veel deugdelijk materiaal °P het gebied van Mahonie en Ceder overgebleven. Alleen die j"J°utsoorten welke op het eiland zelf geen voldoende emplooi 'nden worden nog geëxporteerd, namelijk:
POKHOUT (zie Venezuela).
^EST-INDISCH EBBENHOUT (zie Cuba).
CAMPECHE-HOUT (zie Dominikaansche Republiek). Telhout (zie Brazilië).
Er wordt thans veel hout ingevoerd, hoofdzakelijk Yellow Pine an Noord-Amerika. Men heeft in de Vereenigde Staten getracht P groote schaal alhier Douglas Fir (Oregon Pine) te introduceeren t°°r in 1927 circa vijf millioen vierkante voet in te voeren, doch een geregelden grooten export naar Jamaica is het niet gekomen.
prefereert alhier Pitch Pine.
yns bezoek aan de groote en kleine Antillen is geëindigd en wij j 5eri de Caraïbische zee over, naar het Panama-kanaal, tot een cht door Centraal-Amerika.







CENTRAAL-AMERIKA.
^jAMA-REPUBLIEK.
e ^ede dank zij het graven van het machtige sluizenkanaal, hetwelk n lengte heeft overeenkomende met den afstand Amsterdamledam en een gemiddelde breedte gelijk aan drie vierde van het yN°ordzee-kanaal, is ons veel aangaande de bosschen en boomen o n deze, eerst in 1908 onafhankelijk geworden Republiek bekend. 2eM tWeemaal zoo groot als Nederland is het aantal inwoners
'jk aan dat van den Haag.
^ a" de sikkelvormige oppervlakte is circa vijfenzeventig procent aa k °0ger of laSer bosch bedekt. Niettegenstaande dezen rijkdom vlak i S wordt er in verhouding weinig gekapt. Er is niet veel
be < | ' ^et gebergte rijst dikwijls steil uit de zee omhoog, de ur§ketens die dit land in tweeën scheiden bereiken soms een 0 °§te van twee- tot drieduizend meter. Het eigenaardige is dat la ^r°°*-e hoogte soms nog gesloten bosch-complexen voorkomen.
C'e Noordkust is praktisch alles beboscht, doch de circa honp.V'jftig rivieren die naar zee gaan, zijn voor een groot deel niet pr,L . om er hout in te vlotten. Ook is de gedurige regenval, ktisch het geheele jaar door, een ernstige belemmering voor utaankap. De tropische bosschen bevinden zich hoofdzakelijk Zuid-Westen rondom de stad David. De bosschen langs de hQst Van den Grooten Oceaan bieden de beste gelegenheid voor
^exploitatie. De belangrijkste houtsoorten zijn:
(zi D^°n'e (z'e Cuba), Ceder en Geelhout (zie Brazilië), Guayacan u 6 Bolivia), Possentrie (zie Suriname) alsmede de nog niet besproken
utsoorten:
*OBLE (Tecoma phentaphylla Juss.), die men kan beschouwen Eik van Centraal-Amerika, hoewel deze houtsoort ook op ^ "^est-lndische eilanden en in het Noord-Westen van Zuidlig er'ka groeit. Deze houtsoort heeft ook ongeveer de kleur, fr, So°rtelijk gewicht en de hardheid van Eikenhout, doch niet zulke tir^'6 sP'e§els. Het wordt dan ook in deze landen veelvuldig voor herwerk gebruikt.



De fraaie teekening opjhet Mahonie' hout van Centraal-Amerika word' dikwijls veroorzaakt door den „greep der lianen.
COCOBOLO (Dalbergia retusa Hemsl.) en andere. In het Engelsch wordt het Cocobolo en Red fox-wood, in Panama Zwarte CocobolO' in Duitschland Cocoboloholz genoemd. Men zou het gerust den naam „Messenmakers-hout" kunnen geven, want het wordt vooral in de Duitsche en Noord-Amerikaansche messen-industrie reeds vele jaren en met groot succes toegepast voor de heften. Het is soms geel, soms rose, soms rood-bruin van kleur, een weinig vettig en heeft een soortelijk gewicht van circa 1,1. Deze houtsoort is feitelijk de eenige die voor export in aanmerking komt, hoewel er van de bosschen langs de Chagres-rivier ook nog wel fraaie stammen Mahoniehout worden aangevoerd. De Regeering stelt als eisch dat bij den aankap de zoogenaamde „wind-mantels" blijven bestaan opdat de ontboschte gebieden geen onherbergzame wildernissen worden.
Door een betwist gebied groot ongeveer de helft van Nederland, waar èn Panama èn zijn Westelijke buur aanspraak op maken, komen we in:



het Nicaragua-meer, overal waar er maar een bodem is om te wortelen, groeien deze twee gezamenlijk.
In het Zuiden en in het Westen vindt men veel Verfhout: Cocobo<° (zie Panama), Geelhout en Fernambuco-hout (zie Brazilië). Het beste hout komt van het Westen. In het Zuiden zijn van groo1 belang het in Europa en Noord-Amerika zoo gevraagde Ceder (Nicaragua-Ceder), als houtsoort reeds onder Brazilië beschreven. Mahonie (zie Cuba), Pokhout (zie Venezuela) alsmede een vei" wante Pokhoutsoort (vermoedelijk Guaiacum guatemalense Planch-r Ook Santa Maria (zie Costa Rica), Roble en Cocobolo (zie Panann3) treft men hier aan.
Wij trekken nu verder op onze wereldreis en gaan naar kleinste en dichtst bevolkte Republiek van Centraal-Amerika:
SALVADOR.
Niet grooter dan Nederland, bedreigd door zes nog werkende vulkanen, maar meer nog door de zich dikwijls en spoedig opV°'" gende revoluties, leeft en werkt hier het dubbele aantal inwoner5 van de zoo juist door ons verlaten groote Republiek Nicaragü3' Hoewel op zich zelf zeer te prijzen, bewijst toch de Regeerings' maatregel dat op 3 Mei elke bewoner verplicht is een boo^ te planten, dat de boschrijkdom niet groot is.
Het houtgebruik is er grooter dan de eigen bosschen kunnef1 opbrengen. Uitgevoerd worden Geelhout en Fernambuco-hoLj1(zie Brazilië). Als bijzonderen, hier inheemschen boom met wereld' reputatie noemen wij nog den
PERUBALSEM-BOOM (Myroxylon Pereirae Klotzsch.). Dit gej deelte van de kust van Salvador werd vroeger en ook thans nog We Balsem-kust genoemd. Onwillekeurig verwacht men dat deze boo|Tl in Peru zou groeien en inheemsch zijn. De naam Peru-balsem |S echter reeds eeuwen oud en het feit dat vroeger de balsem van deZ® kust naar Callao in Peru ter doorzending naar Spanje verscheep werd, geeft de oplossing van de naamsverwarring. Circa vijfduizen kilo van dezen, den menschen een weldaad bewijzenden balse^' wordt jaarlijks van Salvador verscheept. Ook in andere werelddeele[1 zijn aanplantingen met de zaden uit Salvador verricht.
Aangezien er op houtgebied hier verder weinig belangrijks |S vertrekken wij naar dat deel van het vaste land van Amerika waar' naar men vertelt, Columbus voor het eerst den voet aan wal zette' namelijk



Honduras.
inw r'6rnaa' zo° 2root a's Nederland heeft het ongeveer evenveel dan°r!erS a'S Amsterdam. Hoewel zeer bergachtig is toch meer de helft der oppervlakte met bosschen bedekt. Men vindt I °ngeveer dezelfde houtsoorten als in Nicaragua. Voor het Gr Ze'^ z'in de naaldboomen, die een goed en harsrijk soort cjaenenhout leveren, van het meeste belang. Hout-export heeft ook weinig te beteekenen. Wij reizen dus naar
Guatemala,
j^tWelk ongeveer dezelfde oppervlakte heeft als Honduras en weernaa' zo°veel inwoners. Langs de Caraïbische zeekust wordt Va lr|i§ bosch gevonden. Koffie, cacao en bananen zijn er trouwens n overwegend belang en hout komt op de laatste plaats. In het en °rden van het Peten-district bevinden zich nog rijke Mahoniegrj eder-bosschen. Dit hout gaat echter via de Belize-rivier naar ^ lt;sch-Hond uras en via de Usamacinta-rivier naar Mexico en |v| !" *■ dan respectievelijk als Honduras- en Mexicaansch ofTabasco-
0nie op de wereldmarkt gebracht.
(zi S^c'er treft men hier aan Santa Maria (zie Costa Rica), Pokhout en p enezue'a)' Geelhout en Fernambuco-hout (zie Brazilië), Locus ini 0ssentrie (zie Suriname) alsmede Grenen- en Eikenhout voor W-Sch gebruik.
'j vertrekken nu naar:
^H^CH-HONDURAS.
Li
he f°ewe' deze Britsche Kroon-kolonie slechts een oppervlakte 'atvT' aan twee derde van Nederland, is het groote „achter-
de M rnec'e oorzaak van haar belangrijken hout-export. Achter bo un2rove-b°sschen langs de kust bevinden zich de Naaldhout(V en welke langs de Belize-rivier diep in het binnenland dringen. becf^Veer acht duizend vierkante kilometer is met deze bosschen de 6 herder bevinden zich in de laag gelegen gedeelten langs Vy|.r'vieren in het binnenland de bosschen met een tropisch aspect, b J vinden hier in de eerste plaats het over de geheele wereld cje<®nde Honduras-Mahonie (zie Cuba), Honduras-Ceder (zie voor (zie M tSOort Brazilië), Santa Maria (zie Costa Rica), Brazilette Ca x'co)> Pokhout (zie Venezuela), Geelhout (zie Brazilië) en Peche-hout (zie Dominikaansche Republiek).
^out 9



Het Cederhout van deze streken heeft het groote voordeel minder harsrijk te zijn dan het hout van Zuid-Amerika. Wat het Mahonie betreft, het is wat minder vast dan Cuba- en Doming0' hout, doch in grootere afmetingen verkrijgbaar en daarom vooral voor den Amerikaanschen en Europeeschen scheepsbouw het meest gewenschte. Bij de bespreking van de Guatemala-afladingen hebben wij reeds medegedeeld, dat er veel Mahoniehout uit da1 land en uit Mexico afkomstig is hetwelk via Britsch-Honduras als Honduras-Mahonie aan de markt komt. Dit is op zich zelf geen bezwaar, aangezien soort en type toch praktisch overeenkomen en er geen opzet in het spel is, doch de geschikte transportmogelijk' heden langs de waterwegen van Britsch-Honduras hierbij de belang' rijkste factoren zijn. In het algemeen gesproken is hier wel een goede controle op het exporthout, iets wat op de West-Indische eilanden en in Zuid-Amerika lang niet altijd gezegd kan worden. Hout-export is het voornaamste middel van bestaan in BritschHonduras en de aankap wordt hoofdzakelijk door Caraïben (Indianen) verricht.
Wij hebben thans de reis door Centraal-Amerika volbracht en hoewel Mexico wat zijn cultuurtoestand, taal en godsdienst aangaat meer Centraal- of Zuid-Amerikaansch georiënteerd is, wordt algemeen aangenomen dat Noord-Amerika bij de landengte van Tehuantepec in Mexico begint. Wij vervolgen dus onze reis en bezoeken:



NOORD-AMERIKA.
Üexico.
Mexico (officieel de Vereenigde Mexicaansche Staten) heeft een n°rm grondgebied. Het is ruim drie en een half maal zoo groot ^ankrijk en hoewel achtenvijftig maal zoo groot als Nederland het weinig meer inwoners dan Nederland en België te zamen. , et beboschte gedeelte is tweehonderd achtenvijftig duizend vierbo^u '<l'ornete'" (ruim acht maal de oppervlakte van België). Een rijk _^Scnbezit, hoewel het slechts een zestiende gedeelte van de Brazili-
^che bosschen uitmaakt.
, "en is rriet het boschbezit dan ook niet tevreden en er wordt hp kCllen de revoluties in) een energieke campagne gevoerd voor rbebossching, hetwelk midden 1937 tot resultaat had, dat reeds ' ^illioen boomen geplant waren.
|vi• ari revoluties gesproken, schrijver dezes verzocht eens aan den 'n|ster van Landbouw eener groote Zuid-Amerikaansche Republiek beefet1c''n2 van houtmonsters als studie-materiaal. Zijne Excellentie fraS.'s';e goedgunstig en berichtte dat spoedige toezending van een collectie verwacht kon worden. Toen de zending eenige Jenden op zich liet wachten werd het verzoek herhaald. Een via Vo|utie opgetreden nieuwe Minister antwoordde dat hem van u n beloofde monstercollectie niets bekend was. Schrijver dezes baalde zijn verzoek en verwees voorzichtig naar de belofte b 11 ^'jn voorganger. Voordat de zeepost dezen brief naar zijn teiHterriminS had gebracht (de revolutie-molen draaide snel) ver^ den de dagbladen dat er door een staatsgreep een nieuw oj .r).'s^erie was opgetreden en de derde Excellentie had het vermoeReh te druk om vast in het zadel te bliJven en antwoordde in het l e®l niet. Sic transit gloria mundi (en de belofte van de fraaie
^-collectie).
ri. 'co heeft door zijn vele klimaten een buitengewoon varieeren[1 Plantengroei.
Eik ^ hoogvlakten vindt men veel naaldhout, gemengd met e eri' langs de berghellingen rondom de golf van Mexico tot op hoogte van circa duizend meter veel loofhout met gelijk



type bosch als op de West-Indische eilanden. Hetzelfde doet zich voor langs de kusten van den Grooten Oceaan, met dien verstand dat men in die loofhoutbosschen vele andere houtsoorten vind'L die langs de Oostkust niet worden aangetroffen.
In de dikwijls onvruchtbare laagvlakten is weinig bosch, behalve in het Noorden. Het schiereiland Yucatan en een deel van den staat Campeche hebben niet veel waardevol bosch. Campeche-hoift (zie Dominikaansche Republiek) wordt er echter veel gevonden
Het grootste gedeelte van het Mexicaansch Mahonie (Swieteni3 macrophylla Kingen Swieteniahumilis Zucc.) alsmede Ceder treft men aan in Tabasco en Guatemala en wordt dan in de Usumacinta-rivier naar zee gevlot en via de havenplaatsen Carmen en Campeche verscheept. Het Tabasco-Mahonie, in den regel iets lichter van kleur en met lager soortelijk gewicht dan Cuba-Mahonie, heeft echter algemeen een goeden naam.
Ten Oosten en ten Westen van de landengte van TehuantepeC vindt men ook fraaie zeer uitgestrekte wouden en loofhoutbosschen* terwijl in het Noorden van Mexico het naaldhout de overhand heeft' Neder-Californië heeft weinig rendabel bosch, evenals de Staten ten Oosten van de Golf van Californië. De verhouding tusschen de naaldhout- en loofhoutbosschen zal ongeveer gelijk zijn. Er heeft in Mexico reeds eeuwen een roof-aankap geheerscht. De in 1901 ge' vormde Junta Central de Bosques heeft er zich wel sterk tegen verzet en in 1909 deelgenomen aan de Noord-Amerikaansche conferentie ter bescherming van de nationale rijkdommen van den bodem, doch de wereldoorlog en de Mexicaansche revoluties hebben het opbouwend werk der Junta Central zeer bemoeilijkt. Als wij aannemen dat er circa tweehonderd duizend vierkante kilometer hoogwoud aanwezig is, dan beteekent dat twintig millioen hectare. Rekent men per hectare vijftig kubieke meter hout, dan vertegenwoordigt het een milliard kubieke meter. Met een aanwas van twee en een half procent per jaar beteekent dit circa vijfentwin' tig millioen kubieke meter. Het gemiddeld verbruik in Mexico is circa twintig millioen kubieke meter. Ook al is er nog een groot verlies aan hout door boschbranden dan blijft er nog een belangrijk overschot voor export. Een rationeel boschbeheer kan hier dus n°ë veel goed doen, gezien den in verhouding geringen export van hout-
Behalve de reeds genoemde houtsoorten Mahonie, Ceder en Campeche, vindt men hier:
WALNOTENHOUT (Juglans nigra L.) (zie de Vereenigde Staten van Noord-Amerika), waarvan ook kostbare wortelstukken



°rderi uitgevoerd om tot fineer verwerkt te worden. Het Mexiu^che wortelnoten is in den regel niet zoo paars als het hout , Vereenigde Staten en minder bros, hetwelk groote vooralen zijn.
d bf^azilette (Haematoxylon Brasiletto Karst.). Een verfhout * veel op Campeche-hout gelijkt en er dikwijls mee wordt verr ard- Deze houtsoort levert, evenals Fernambuco-hout, de rozen'°°ae verfstof Brazileïne. In Mexico noemt men het (ten onrechte) a'° de Brasil" doch ook wel „Palo de tinta" en Brasiletto.
PRIMA VERA (Tabebuia Donnel-Smithii Rose) in de Vereenigde ^ aten White Mahogany genoemd, een geelachtige soms witte °utsoort, die in massief en in fineer bij de meubelindustrie wordt t0®ppast.
erder treffen wij hier aan: Pokhout (zie Venezuela), Geelhout 'e Brazilië), Locus (zie Suriname), Roble (zie Panama), Red Gum P Satijnnoten (zie de V.S. van Noord-Amerika).
^ r zijn nog verscheidene andere niet onbelangrijke houtsoorten Wij thans onbesproken laten, doch welke in de toekomst, als eXic° orcje op za|<en ste|t> 00^ jn de boschexploitatie, een goede
wonr,st hebben-
üj 'j steken nu de Colorado-rivier over en bezoeken het machtige, §estrekte halve werelddeel:
^vereenigde staten van noord-amerika.
he\er^elijking met Nederland, wat de oppervlakte betreft, ^ e't bijna geen zin. Alaska meegerekend is het tweehonderd al^p'2 rriaal zoo groot als ons land en circa vijftien maal zoo groot jss ^rankrijk. Ruim vijfentwintig procent van de totale oppervlakte 0fV°'gens de gegevens van de Forest Service of the Department 1^1 ^giïculture met bosschen van commercieele waarde bedekt.
Zo°§enaamde „lowgrade woodland" is hier niet bij inbegrepen. . n boschoppervlakte dus van een millioen negenhonderd en tachtig v, 'zend vierkante kilometer of ruim drie en een half maal de opperste van Duitschland na de aansluiting met Oostenrijk. s °°i"noemde boschdienst berekent in groote trekken, dat de bedden als volgt verdeeld zijn:
.£% Douglas Fir (of Oregon Pine)
^ % Western Yellow Pine (of Ponderosa Pine) (hoofdz. Grenen) % Southern Yellow Pine (een groep van Pitch-Pine-soorten)



Redwood-boomen in het „Yosemite" Nationale Park. Men lette op de verhouding tot
het blokhui5-
35 % andere Zachthout-soorten (hoofdzakelijk Spruce)
11 % Hardhout-soorten (loofhout).
Wij bespreken slechts de meest belangrijke houtsoorten ef1 begeven ons nu naar den op één na grootsten staat:
CALIFORNIË (en omliggende staten),
Er ligt een bijzondere bedoeling ten grondslag aan het feit da1 wij in de eerste plaats dezen staat bezoeken.
Hier vindt men de meest interessante boomen die er op onZen aardbodem bestaan. De grootste en oudste levende „wezens" def wereld worden ze genoemd. Er gaat een machtige bekoring van uit. In woord en beeld geven wij de bestaande werkelijkheid weer van de
REDWOOD-BOOMEN en in de eerste plaats van de Sequoia gigantea (Decaisne) of Sequoia Washingtoniana (Winslow). Dit i5



e Reus en Klein Duimpje. Sequoia genaamd „Grizzly Giant" in het Nationale
Yosemite Park
niet-commercieele Redwood-boom die gevonden wordt in de hervaten (de Nationale parken: Yosemite, Sequoia en General rar|t), welke drie een totale oppervlakte hebben van bijna een half 1 'ioen hectare (tweemaal de oppervlakte van het GroothertogLuxemburg).
eze Redwood-boomen, alhier ook „Mammouth -boomen |enoemd, groeien hoofdzakelijk aan de Oostelijke hellingen van de lei"ra Nevada, van Placer County in het Noorden tot Tulare County 'n h^t Zuiden.
e zesentwintig verspreide complexen of bosch-massieven aarin zich elk eenige honderden tot eenige duizenden van die oude x®nnplaren bevinden, zijn geleidelijk ontdekt. Een der eerste ont^e<kers was de mijnwerker A. T. Dowd, die bij de achtervolging i an een gewonden beer te midden der Mammoetboomen terecht en zijn oogen niet kon gelooven. Hij zag daar boomen met fantastischen diameter en hoogte. Toen hij bij zijn vrienden ruggekeerd was en verhaalde wat hij gezien had, geloofde men hem



niet en dacht aan „jagerslatijn". Men achtte het onbestaanbaar dat er zich op deze wereld zulke boomen bevonden. Latere expedities bevestigden echter zijn verhaal en verdere onderzoekingen brachten aan het licht, dat er zich nog grootere reuzenboomen bevondenWij bepalen ons tot de werkelijkheid. Huntington van de Yale Universiteit heeft met een groep collega's drieëntachtig oude. vóór de totstandkoming der reservaten reeds omgehakte boomen onderzocht en de jaarringen geteld. Negenenzeventig boomen waren meer dan tweeduizend jaren oud, drie meer dan drieduizend jaren en één was drieduizend en honderdvijftig jaar oud. Dagen en weken hebben zij, plat op hun buik gelegen, met speld en handlens gewapend, de jaarringen geteld.
De boom genaamd Generaal Sherman, in 1879 door J. Wolverton ontdekt, is in 1931 door Prof. Douglas van de Arizona Universiteit onderzocht en de leeftijd is vastgesteld op circa drieduizend en achthonderd jaar. Denk het u even in.
Die negenenzeventig ruim tweeduizend-jarige boomen stonden hier reeds toen de eerste Romeinsche keizers optraden. Die oude Generaal Sherman-boom maakte onbewust den bloei van Babyl°n mee, hij was tijdgenoot van Abraham, honderden jaren oud toen de Israëlieten uit Egypte trokken en Troje viel. Deze Mammoet stond daar reeds meer dan zeventienhonderd jaren toen de Batavieren den Rijn afzakten. Toen Cheops droomde van zijn groote pyramide stonden hier reeds de Sequoia's waarvan thans nog de boomstompen te vinden zijn. Dit zijn feiten die men zonder het beroemde korreltje
Het jonge boompje op den voorgrond en daarachter de Californische Woudreus-
Foto Rient van Santen, den Haa2'



Mammoet-boom als garage in het Nationale Fark „Sequoia (Californië).
°|i'- kan aannemen. Hoe is die hooge ouderdom te verklaren? Om S §ro°tste boomen groeien in den regel in een koele vochtige k §eving aan den voet der bergen en in de dalen. In het dichte °sch begint de boom eerst op honderd a honderdvijftig jarigen I e t'jd zaad te geven. De kegels of appels zijn vijf a acht centimeter en elke appel heeft circa honderd a tweehonderd zaden. Vol°eid geeft één boom vaak meer dan een half millioen kegels per ar- De boom is buitengewoon gezond. Ziekten van de hem omde boomen van eenandere soort hinderen hem niet. De schors, ,'e eerst glad is, breekt open en krijgt een warme, glanzende kaneel0e.Ur a's een zware vacht, welke een prachtig effect geeft bij het ergaan der zon. De zware boomen hebben aan den voet soms en schors van dertig tot vijftig centimeter dik, die dienst doet als



Wat de kop van den commercieelen Redwood-stam ons vertelt.
een gepantserde huid. De jaarringen zijn soms zoo fijn dat men er dertig tot veertig op een centimeter dikte telt. Vuur in het bosd1 tast den boom praktisch niet aan, want het hout brandt moeilijk' Dagen en weken, ja soms maanden kan er wat vuur aan zijn voet smeulen en dan .... gaat het uit. De boomen zijn voor een dee' gegroeid op de berghoogten waartusschen in het ijstijdperk de glet' schers lagen. Die zich bewegende gletschers hebben eens alle dierlijk en plantaardig leven vernietigd. De groote vraag rijst, h°e het mogelijk is dat in dien, duizenden jaren onder sneeuw en ijs bedolven bodem, de kiemen of zaden het leven behielden en groeiden, waaruit deze reuzen weer zijn voortgekomen.
Men moet haast aannemen dat er ook in het ijstijdperk op sommige plaatsen, in een zachter klimaat, de enkelingen het leve^ hebben behouden om het weer naar andere streken door te gevenBijna alle oude boomen die hier staan zijn wel eens door den bliksem in den top getroffen. Toch leven ze voort, die immortelle11' Een volgroeide boom heefteen diameter van zes tot negen meterDe omtrek is dus ongeveer gelijk aan dien vaneen normaal huisDe hoogte is dan zestig tot tachtig meter, dus circa vijf maal de hoogte van een volgroeiden Europeeschen lep. De reeds beschreven boom genaamd Generaal Sherman heeft een hoogte van drie en tachtig meter en een diameter van elfen een kwart meter Op een hoogte van veertig meter heeft hij zijtakken met een diameter van twee meter. De boom genaamd Mark Twain is ruim honderd en



In het commercieele Redwood-woud (Californië).
^§en meter hoog en een andere genaamd Grizzly Giant heeft aan voet een omtrek van ruim achtentwintig meter.
an de groote volwassen oude boomen kan men veertig huizen ^ Wen. Geeft men er de voorkeur aan, dan kan men er drieduizend k are land mee omheinen (want voor omheiningpalen is het hout er>gewoon geschikt). Er blijft nu nog voldoende hout over om



zeventig huizen een dakbedekking te geven. En als dit gedaan 's liggen de vele takken van den boom nog onaangeroerd op den grondVan één boom kan men een kist maken, groot genoeg om er de Nieuw-Amsterdam netjes in te verpakken. De boomen mogen echter niet meer gekapt worden. De Staat bewaart ze en is eigena31"' De schoonheid van deze wouden is onvergetelijk. Duizenden vreemdelingen, uit alle deelen der wereld, komen jaarlijks deze bosschen bezoeken, om niet te spreken van de vele studenten die hier jaar' ringen gaan tellen.
Wij bespreken nu nog even den tweelingbroeder van den Man1' moet-boom, de SEQUOIA SEMPERVIRENS (Lam.). Dit is de cornmercieele Redwood-boom, welke in het zeeklimaat langs de k115*" groeit, in een boschbestand dat bijna onafgebroken voortloopt van Zuid-Oregon tot Monterey in Californië. De diameter van deZe soort is kleiner doch de hoogte iets grooter. Het maximum circa honderdtwintig meter en de ouderdom ruim tweeduizend jaren. De kust-Redwood-boom schiet wortels en uit die wortel5
De oude Sequoia sempervirens v'e en uit zijn wortels schoot een nieu^ loot, die over den ouden stam hee groeide en 2500 jaar oud we1"



Pr°eit rondom hem een krans van jonge boomen. Dit in tegensteln§ rnet den Mammoetboom die zich voortplant door de vallende en. Vandaar dat eerstgenoemde den naam Semper virens draagt (de tijd levende). De kustbosschen zijn somber en vochtig, in tegentelling met de bosschen op de hellingen der Siërra Nevada, die e°nnig en licht zijn. Het hout van dezen tweelingbroeder is harder tn ^e toepassingen zijn legio (huizenbouw, betimmeringen, vloeren, cano's, deuren, kisten, enz. enz.). Het wortelhout geeft LSt bekende prachtige „Vavona-wortel". Als derde dient genoemd pet fossiele Redwood hetwelk in het bijzonder in het Yellow Stone l^.k. groot achthonderdvijftig duizend hectare, gevonden wordt, ^'zenden grootendeels afgeknotte tronken en gevallen en gear^ken versteende boomen zijn hier te vinden. Ook fossielen van s^ere boomsoorten komen hier voor (Pinus-soorten, Laurier, s'carnore en Eiken). De meeste tronken staan nog recht overeind, 0rns slechts vijftig tot honderd centimeter boven den beganen |.r°nd, soms vijf tot twaalf meter hoog. Als de stammen horizontaal ^§§en is dit dikwijls een bewijs dat zij reeds gevallen waren toen
p versteening begon.
b en groot gedeelte van den bodem waarop zich de versteende °Sschen bevinden is opgebouwd van door de vulkanen uitgeworpen d ateriaal vermengd met agglomeraten van den bodem. Het groote dat zich hier eens bevond was rijk beboscht met Redwood en
Gevallen en daarna versteende Redwood-boom in het Nationale
„Yellowstone" Park (Wyoming).



Sport ontbreekt niet bij het houtzagen. De kampioen Paul Searles zaagt met een „Simsonzaag" een Redwood-stam door van 86 cm in 2 minuten 47,2 seconde.
andere boomen. Door vulkanische uitbarstingen werd het eerste bosch geheel verwoest en bedolven. De nieuwe plantengroe' ontstond op den verhoogden bodem en nieuwe bosschen schoten op. Ook deze werden weer door de uitbarstingen verwoest ei1 bedolven en dit spel der natuur herhaalde zich vele en vele malen totdat het thans bestaande plateau van het Park, ongeveer zeshof' derd meter hooger dan het oude dal, werd gevormd. De vulkanen doofden uit en heden is er in Noord-Amerika slechts één werkende vulkaan te vinden, de Lassen-vulkaan in Noord-Californië. Daarn3 begon de natuur opnieuw haar werk in den vorm van erosie. He1 stroomende water holde de zachtste gedeelten van den boden1 langzaam uit en het water der rivieren voerde het materiaal ge' leidelijk ver weg. Diepe geulen en valleien ontstonden, gekorven in dien, op bijzondere wijze gevormden bodem. Thans bieden deZe steile valleiwanden een wonderlijk aspect. Duidelijk is hier op <^e wanden de geologische historie geteekend en men ziet er de lagen der vulkanische erupties alsmede de afgeknotte versteende boom' stompen die typisch overeenkomen met de bovenste laag van he<huidige versteende bosch. Bij een hoogte van circa zeshonderd meter herhaalt zich dit spel en twaalf versteende boschniveau's z'jn boven elkander gevonden. Ook al zou men den gemiddelden oudei"'



Viifh der in die 'a§en voorkomende Redwood-boomen slechts op honderd jaren schatten, dan toont de natuur hier toch wat er b0 e twaalf maal vijfhonderd = zesduizend jaren is geschied. Vele Omtronken die reeds hol waren ten tijde der erupties, zijn nu wi'd met fraaie amethist-kristallen.
k| v'j bepalen ons thans weer tot de levende boomen, in de eerste Vel^ meest belangrijke soorten. Opdat wij ter wille van de
.. ,e boomen het bosch blijven zien is groote beperking op het t^j 'ed van de bespreking van Naaldhout noodzakelijk. Er is in eri°0rd-Amerika zulk een rijke verscheidenheid van boomsoorten bel nte mengeling van namen, dat een selectie van de meest angrij|<e en dan nog volgens de botanische indeeling een eisch is.
DE KLASSE DER CONIFEREN.
af> de afdeeling zaadplanten of Phanerogamen met als onderfjjiee'ing de naaktzadigen (Gymnospermae) is verreweg de belang-
^ste klasse, die der kegeldragers of Coniferen (Coniferae). * leer dan tachtig procent van het hout hetwelk in de Vereenigde
r^en gekapt en gezaagd wordt, is van boomen uit deze klasse. Ta e Coniferen kunnen verdeeld worden in zeven families, namelijk T^eae, Podocarpaceae, Araucariaceae, Cephalotaxaceae, Pinaceae,
p°diaceae en Cupressaceae.
grQraktisch leveren slechts drie families in Noord-Amerika op scbaa' commercieel belangrijke houtsoorten, welke wij in <0!"t achtereenvolgens noemen.
DE FAMILIE DER PINACEAE.
vanHet kwantum hout door deze familie geleverd is grooter dan dat a' de andere tezamen.
he^p geslacht PINUS omvat de Pine-soorten die, generaliseerend, §ev enenhout leveren en van welke er vijfendertig in dit land l?nden worden.
Voornaamste hout komt echter van acht soorten, die verdeeld Ir, , eri in twee Noordelijke, drie Westelijke en drie Zuidelijke. Meze volgorde noemen wij:
^°rthern White Pine (Pinus strobus L.) (de Weymouth Pijnboom) y^rway Pine (Pinus resinosa Ait.)
« estern White Pine (Pinus monticola Dougl.)
§ar Pine (Pinus Lambertiana Dougl.)



De Naaldhout-bosschen op den M0Ll j Baker (Wash.) hebben het soms te verduren.
Western Yellow Pine (Pinus ponderosa Laws.)
Shortleaf Pine (Pinus echinata Mill.)
Loblolly Pine (Pinus taeda L.)
Longleaf Pine (Pinus Palustris Mill.).
De laatstgenoemde drie noemt men Southern Yellow Pine de handelsnaam voor export is Pitch Pine. Ook kan hiervan geZÊ^ worden dat de zesde nog betrekkelijk diep in het binnenland v°°e komt, de zevende groeit reeds dichter bij de zee en de acht® komt slechts in den zeegordel voor.
Hier ontmoeten wij een stuk historie. De eerste kolonisten ^ Amerika hebben in het bijzonder deze trotsche wouden, bestaan ^ uit Southern Yellow Pine, in bezit genomen en er hun blokhui2 van gebouwd. Hun eenvoudige meubelen en hun booten war van deze houtsoort, eveneens hun scholen, kerken en aanlegsteige De eerste President van de Vereenigde Staten, George Washing10^' was in zijn jongere jaren werkzaam in de Pitch Pine-exploitatie zijn beroemde woning, Mount Vernon, werd in 1743 van dit



N.-a
de er'kaansch houttransport op de ka°ote rivieren. Men lette op d^rechte, lange stammen zonaasten.
i^g °Uwd. Pitch Pine is heden ten dage nog de belangrijkste van de
jcntig commercieele houtsoorten die Amerika bezit. 1^ .^streeks het jaar 1800 begon de geregelde export naar Europa. v0 04 kocht de Britsche Marine vierentwintig millioen vierkante b0 Pitch Pine voor scheepsbouw. Vijftig- tot vijfenzeventig-jarige str i11611 ziJn geschikt om gekapt te worden. Het natuurlijke bosch De zicb uit langs de kustvlakten van Texas tot Florida en Virginia. De 's dikwijls driehonderd tot vierhonderd kilometer breed,
cent ameter van den boom is gewoonlijk niet meer dan circa zestig W0 'meter en de hoogte twintig tot vijfendertig meter. De voorraad ac^t geschat op vierhonderd millioen kubieke meter. Er zijn duizend zagerijen van Pitch Pine, waarbij vierhonderd groote. ho §r°°te fabrieken zagen dagelijks honderdvijftig tot vijfentwintig q erd kubieke meter hout, al naar gelang van hun capaciteit, g^veer 30 % van al het in de V.S. gekapte hout is Pitch Pine.
H°ut |0



In de jaren vóór de crisis, dus omstreeks 1930, bedroeg de pf°' ductie ruim 800 millioen voet. In planken van 30 cm breedte en 2j/2 cm dikte om den evenaar gelegd zou dit 6 rijen beteekenenGeregeld worden groote aanplantingen uitgevoerd. De herbeboS' sching staat in Noord-Amerika thans op hoog peil.
Het tappen van de terpentijn van deze boomen doet geen kwaa° aan het hout. Ongetapt hout is praktisch niet te gebruiken. Het laat zich dan moeilijk bewerken en is te vettig. De terpentijn wordc getapt van een wond die aan den voet wordt aangebracht. Het hout is zeer harsrijk (tot zestig kilogram per kubieken meter).
Er groeit in Noord-Amerika ook een boomsoort die men ,,Pitc'1 Pine" noemt (Pinus rigida Mill.). De boom levert ook Pitch Pi"e' hout, doch hij komt niet veel voor en is vaak slecht gevormd.
Als tweede geslacht uit deze belangrijke familie noemen vvij PICEA, die de verschillende soorten Spruce leveren, dus, genera''' seerend, het Vurenhout, waarvan de belangrijkste zijn:
Eastern Spruce (Picea rubra Link) (RED SPRUCE)
Eastern Spruce (Picea glauca Moench) (WHITE SPRUCE) Eastern Spruce (Picea mariana Mill.) (BLACK SPRUCE) Engelmann Spruce (Picea Engelmannii Engelm.)
Sitka Spruce (Picea sitchensis Bong.).
Woud en Machine. De rupstractor komt den mensch te hulp bij het uitsleept
van de boomen'



Machinale drooginrichtingen van hout, de zg. „Kilns".
per hectare leveren, met gedeelten waar zeshonderd kubieke meter per hectare wordt gevonden. Het kusthout is fraaier dan dat he1' welk op grootere hoogte gevonden wordt.
Vooral in de triplex-industrie wordt het in groote kwantu^ verwerkt en waar „in Holland een huis staat" komt allicht oo^ Oregon Pine voor. In 1936 bedroeg de productie ruim 60 milli°er1 vierkante meter (ca. drie maal de oppervlakte van het vorstendom Monaco).
De hoogte der boomen gaat tot tachtig a negentig meter en ^ diameter tot twee a drie en een halven meter. Het is mogelijk Oregon Pine in zeer groote afmetingen te ieveren zonder éen kwast of gebrek.
DE FAMILIE DER TAXODICEAE.
De meeste geslachten dezer familie vindt men in Europa, [j1 Noord-Amerika zijn van belang het geslacht SEQUOIA, hetwelk de beroemde Redwood-boomen geeft, reeds onder Californic besproken.
Als tweede geslacht noemen wij TAXODIUM. De voornaamste



js 0rt is Southern- of Bald Cypress (Taxodium distichum L.). Het I §een echte Cypres en deze houtsoort draagt verschillende namen jj., 0 diverse staten. De boom groeit gaarne op lage plaatsen en is Kv*jls aan ziekten onderhevig.
DE FAMILIE DER CUPRESSACEAE
gesplitst in drie onder-families, de Thujoideae, de Cupres!i?eae en de Juniperoideae.
^ de eerstgenoemde onder-familie THUJOIDEAE behoort ^ geslacht Fitzroya, waartoe de meest gigantische Conifeer van ^-Amerika behoort (Alerce, zie Chili).
rj.^et geslacht THUJA geeft in Noord-Amerika slechts één belangsoort, namelijk:
i Western RED CEDAR (Thuja plicata Don.). De boom groeit bn§s de Pacific-kust van Zuid-Alaska tot Noord-Californië en de °Schvoorraad wordt op meer dan 1,2 millioen kubieke meter f chat. RU|m twee-derde van het gekapte hout, dat zeer duurzaam 'p ent a's dakbedekking voor de huizen (zoogenaamde „shingles"). d ^ bestaat ook Northern White Cedar en Southern White Cedar, °cn deze houtsoorten zijn slechts van plaatselijk belang.
^et geslacht LIBOCEDRUS geeft onder meer de soort genaamd:
'NCENSE CEDAR (Libocedrus decurrens Torr.), een middelmatig °°te boom, die het echte rood-bruine potlood-ceder levert.
l ^'s tweede onder-familie is genoemd CUPRESSOIDEAE, waartoe Se °°rt het geslacht CUPRESSUS, dat het echte origineele Cypreswnhout levert (Cupressus arizonica en C. macrocarpa). Zij komen Crf Westen der Vereenigde Staten voor, doch zijn niet van
'ïïrnercieel belang.
CVp"" tweede onder-familie behoort ook het geslacht CHAMAEPAR|S, waartoe alhier de navolgende drie soorten behooren:
^LASKA CEDAR (Chamaecyparis nootkatensis Lamb.);
PORT ORFORD CEDAR (Chamaecyparis Lawsoniana Pari.); ^UTHERN WHITE CEDAR (Chamaecyparis thyoides L.).



^ut is dit niet het geval. Black Walnut komt in het bijzonder in den aat Kentucky voor, Butternut in Tennessee en Wisconsin.
HICKORY groeit in de gematigde zone van Oost-Noord-Amerika, ^ 1 af de vallei der St. Laurensrivier tot de hooglanden van Mexico. Q 2ljn zestien soorten, doch ten opzichte van de hout-exploitatie ^ erscheidt men twee groepen, ten eerste de echte Hickories, I Zoogenaamde Hicoria- of Carya-groep (Hicoria ovata Mill., H. 2Qlriiosa Sargent, H. glabra Mill, en H. alba L.) en ten tweede de I ^genaamde „Pecan Hickories", die hout van inferieure kwaliteit eren doch om hun vruchten, de hickory-noten, weer van belang Het meest gevraagde hout komt van boomen met een kleinen k meter, die „in de schaduw der grooten" groeien. Hieraan ligt een do ?nc'ere bedoeling ten grondslag,want Hickory-hout voor allerlei 0^eleinden zooals hamer- en bijlstelen, handvatten, wielspaken, ®bakjes bij den kerkdienst gebruikt, sportartikelen enz., wordt e °rnen van het spinthout. Het gewicht van het hout speelt ook groote rol. Lang ongezaagd bewaard, wordt het hout blauw en
van rtf'noten_knol (Noord-Amerika), SchP- ven en van onderen gezien. detl 'lVer dezes kocht den knol. Zij worvand^e "°P *°to en beschrijving",
aar het nummer 11, dat allen twijfel °gelijke vergissingen wegneemt.



miskleurig. Overal waar rechtdradig, veerkrachtig,sterk hout word1 geëischt, dat een schok kan verdragen, is Hickory op zijn plaatsWij denken hier in het bijzonder aan gymnastiek-werktuigen. He' hout is blank, soms licht rose, het kernhout bruin tot roodbruinHet soortelijk gewicht is circa 0,8.
ESCHDOORN. Ook hier een groote verscheidenheid. Er zijn in Noord-Amerika twaalf soorten die een groote commercieele waarde hebben. Men verdeelt ze in twee groepen, namelijk:
HARD MAPLE (Sugar Maple, Acer saccharum Marsh., Black Maple, Acer nigrum Michx. f. en andere). Deze soorten geven het beroemde buitengewoon fraaie blank gemoest eschdoorn, Vogel" oogen-ahorn, in Nederland vroeger ook wel Pauwenstaarthout genaamd, in N.-Amerika bekend als Bird's-eye Maple. Het fraaie, soms blanke, soms lichtcrême, soms lichtrose, zijdeachtige, hardei fraai glanzende hout, met een soortelijk gewicht van circa wordt zeer veel voor meubelen en betimmeringen gebruiktDe fraaiste blokken worden tot fineer geschild of gesnedenOok als vloerhout heeft het groote waarde door zijn hardheidHet wordt dan zooveel mogelijk kwartier gezaagd (edge-grain) omdat het kwartier-gezaagde hout minder krimpt en meer gelijk verdeelde hardheid bezit door zijn zoogenaamde staande nerfHetzelfde geschiedt met Oregon Pine vloerhout en Eikenhout voor parketvloeren.
Behalve de „mouche" (in Frankrijk spreekt men van ,,Érable Moucheté") vindt men in het hout ook dikwijls een golfdraad en dan wordt het, al naar gelang van de teekening, gewaterd, ge' moireerd, gewolkt of geappeld Eschdoorn genoemd. Het gewaterd Eschdoorn wordt gezocht voor de achterzijde van de vioolinstrumenten (zoogenaamd „Fiddleback mottle").
Hard Maple is de belangrijkste en ook de meest voorkomende groep die in het geheele hardhoutdistrict van Noord-Amerika gevonden wordt, doch het beste hout groeit nabij de groote meren aan de grens van Canada.
SOFT MAPLE (Red Maple, Acer rubrum L., Silver Maple, Ace*" saccharinum L. en andere). De groeiplaatsen zijn ongeveer dezelfde doch het beste hout vindt men in de Ohio-vallei.
In het algemeen is het hout warmer, vaak bruiner van kleur, het is lichter, soortelijk gewicht circa 0,5, heeft meer gebreken, dikwij'* o.a. kleurfouten, en wordt vaak voor tweede soort meubelen 0



^chter-regelwerk gebruikt. De vogeloog, de „mouche , komt in eze groep niet voor.
SYCAMORE VAN NOORD-AMERIKA (Platanus occidentalis •)• In Engeland en ook op het vasteland van Europa verstaat men °[1cle'" Sycamore of Sycomore een soort Eschdoorn (Acer pseudo P'atanus). De boom en het hout worden, speciaal in Engeland, ®'de Sycamore genoemd. In Noord-Amerika bedoelt men er een zalmkleurige tot bruinrose houtsoort met een soortelijk pvvicht van circa 0,5, die veel langs de Ohio en Mississippi voorkomt. 11 Nederland doet hij dienst als sierboom.
BERKEN. Hoewel er hier ruim twintig verschillende soorten v°°rkomen, zijn de voornaamste:
YELLOW BIRCH (Betula lutea Michr. f.).
C SWEET, BLACK of CHERRY BIRCH (Betula lenta L. en andere). Eerstgenoemde is de belangrijkste, niet alleen omdat hij veel °°rkomt, doch ook om zijn commercieele waarde als meubeleri constructiehout. Het fraaiste hout groeit in de Staten rondom de §r°ote meren. Het hout van de B. lenta is iets harder, donkerder Van kleur en heeft dikwijls grootere afmetingen, hoewel het vaak binder fraai is. Vooral in den huizenbouw vindt het toepassing.
L BEUKEN (Fagus grandifolia Ehrh.). Dit is de eenige soort die, over
Zuidelijk deel der Vereenigde Staten verspreid, veel voorkomt. ® boschvoorraad wordt op ruim twintig millioen kubieke meter Sfchat. Hoofdzakelijk vindt men het in de Staten New England, ew Yor|< gp Pennsylvania. Het verschil met Europeesch Beuken 'S n|et groot.
. YELLOW POPLAR (Liriodendron tulipifera L.). Hoewel de ^erikaansche naam het doet vermoeden is dit geen populier °ch een magnolia, tulpenboom. In Nederland is dit hout bekend Amerikaansch populieren en het wordt dikwijls gebruikt voor P'ano's en teekenborden, alsmede in de wagenmakerij en voor zeer ^nvoudige meubelen. Kwartier-gezaagd en goed gedroogd is het een '^tekende ondergrond (tusschenhout of blindhout) voor over'neefen. Het is geschikt timmerhout en meubelhout voor LÊcundaire doeleinden wijl het niet licht splijt, zich goed laat ^Werken en in profiel schaven. Ook wordt er triplex van gemaakt.



Tulpenwortel.
Een wortelknol in het bosch in Noord-Amerika. Het hout van den boom wordt f Nederland Amerikaansch Populieren en in Noord-Amerika „Whitewood" genoemd-
De boschvoorraad is circa vijfentwintig millioen kubieke meterHet licht-olijfgroene hout wordt in den handel gebracht als Whitewood. Soms geeft de boom een aardigen wortel, in Nederland Tulpenwortel, in Frankrijk Loupe de Tulipe en Tulipier, in Engeland en de V. Staten Tulip-Burr, in Duitschland Tulpen-Maser genaamd.
POPULIEREN. Men maakt hier een onderscheid tusschen de ver* schillende soorten en verdeelt die in twee groepen namelijk:
ASPEN (Populus tremuloides Michx. en Populus grandidentata Michx.) Hoewel de voorraad hout op stam circa dertig milli°en kubieke meter bedraagt, is slechts twee procent voor het zagen van hout in flinke afmetingen geschikt. Het wordt dan ook benut voo' verpakkingsmateriaal, lucifers en voor de papier-industrie. Ce tweede groep is genaamd:
COTTONWOOD. De vier belangrijkste zijn:
Eastern Cottonwood (Populus deltoides Marsh.)



gebruikt worden als Amerikaansch Populieren, doch voor e dhouwwerk en snijwerk is het ongeschikt.
elzenhout. De alhier meest voorkomende soort, RED ALDER nus Rubra Bong.) is alleen van plaatselijk belang.
wPERSIMMON (Diospyros virginiana L.). Dit is feitelijk de eenige l^ardevolle soort echt Ebbenhout die in Noord-Amerika voorrnt:> al bestaan er in de wereld dan ook circa tweehonderd gk°rten uit het geslacht Diospyros alsmede Maba en de familie der (jg^ceae. In de Ohio-vallei en bijzonder in Connecticut wordt houtsoort gevonden. Men gebruikt haar in de textiel-industrie, l sportartikelen, gereedschappen, schoenleesten etc. Alleen to rechtdradige spinthout dat wit, soms grijs van kleur is, vindt VeerPassing. Het roodbruine soms zwarte kernhout wordt als s'ering bij meubelen of voor draaiwerk gebruikt.
v dogwood (Cornus, sp. div.). Hoewel er hier vele soorten q 0rkornen, zijn, wat het hout betreft, Cornus Nuttallii Aud. en s ,1rr"Js florida L. de voornaamste. Eerstgenoemde wordt ter onder| e'ding PACIFIC DOGWOOD genoemden groeit in de bosschen Vq§s de Stille Oceaan-kust van Californië tot Britsch Columbia, p. °ral in de Redwood-bosschen. De tweede komt voor in de Yellow y, e~bosschen van het Oosten. Alleen het grauw-witte spinthout t0 rdt gebruikt (niet het roodbruine kernhout). Men past het veel y e 'n de textiel-industrie (bijvoorbeeld voor schietspoelen) en 1^1 "er voor sportartikelen, golfstokken, en dergelijke doeleinden. ^ hout splijt niet licht en heeft vele goede eigenschappen. K S' der twee soorten is respectievelijk ca. 0,8 en 0,75. Kna derlandsche naam van den boom is Kornoelje en van het hout uRNOELJE-HOUT of KORAALHOUT.
'EPe|\| soFT ELM (Ulmus Americana L.), ROCK ELM (Ulmus naCernosaThom.) en GRAY ELM (Ulmus fulva Michx.) zijn de voort)earr|ste. Het hout is hoofdzakelijk voor binnenlandsch gebruik ernd, in het bijzonder voor buigwerk.
b[HONEY LOCUST (Gleditsia triacanthos L.). Deze licht-roodach"-16' soms bronskleurige houtsoort, afkomstig van een doornVa>n boom, die veel wordt aangeplant als windbreker, is alleen Plaatselijk belang.



ESSCHENHOUT.
BLACK of BROWN ASH (Fraxinus nigra Marsh.).
WHITE ASH (Fraxinus americana L. en Fraxinus pennsylvanica lanceolata Sarg.).
Van de achttien soorten zijn dit de voornaamste. Het hout van de Black Ash is lichtbruin tot donkerbruin, dat van de White Ash grijs tot grijsbruin, soms met een rose tint. Het donkere esschen heeft een soortelijk gewicht van circa 0,5, dat van de lichtere soort is circa 0,65.
Eerstgenoemde soort groeit meer in het Noorden tegen de grenzen van Canada, de daarop volgende komt in het Oostelijk deel van Noord-Amerika, het zoogenaamde „Hardhout-district", voorHet wordt veel gebruikt voor tuingereedschappen (harken, schoffels etc.) en voor hamer- en bijlstelen, alsmede in de autom0' biel-industrie.
Hiermede hebben wij een overzicht gekregen van de belangrijl<stC commercieele en voor de industrie nuttige houtsoorten van di1 groote land.
Boschexploitatie, houtaankap en houtbewerking geven aan meer dan een millioen menschen werk en brood.
De arbeid in de bosschen is dikwijls hoogst vermoeiend en zeer gevaarlijk, doch er gaat een groote bekoring van uit.
DAAR IS EEN ROEP VAN HET WOUD 
Ik ben zat van de straat, van het schitt'rende licht,
Van dat eeuwig lawaai, van de stad.
Zie ze zwoegen en jakk'ren, de haast op 't gezicht,
En geen sterv'ling die tijd voor mij had.
Ik spuw van de bar's, van de shop's, bioscoop,
De verstikkende lucht om mij heen.
Hier verliest er een mensch al zijn moed en zijn hoop
Naar God's vrije natuur haakt er geen.
Daar is een roep van het woud, in den avondwind,
En een lokkende geur van de den.
Ha! ik zie weer het meer en de heuvels en vind Er geen rust in dit hol waar ik ben.



Het uitsleepen van hout aan de Westkust (U.S.A.).



HeRBEBOSSCHING.
Aan
het gezien Noord-Amerika in normale tijden circa de helft van al yy Slaagde hout dat ter wereld wordt geproduceerd, gebruikt, Voo | r'3ekossching op groote schaal niet alleen geboden, doch is N0 h Sinds °°k 'n praktijk gebracht. Jaren lang hebben de
He °r rner'kanen hun bodem schandelijk misbruikt door irratiohet 6 0nt-'30ssching etc. Doch nu zijn zij ook weer intensief bezig zes).Vern'e'de te herstellen. In een eeuw tijds waren de achthonderd ne 'en. m'"'oen acres boschoppervlakte tot vierhonderd vieren^gentig millioen gereduceerd. Dat er gekapt werd was geen hebK,aar' c'oc'1 ^et 's dikwijls zeer onoordeelkundig geschied. Zij ver -61!1 rnet hun ploegen de vruchtbare bovenlaag van de prairie afp n'e ' terwijl hun kudden vee achtenvijftig millioen acres weiland Ver"aaSC'en' Tijdens den wereldoorlog geschiedde ontbossching en nieljng van bocjem jn een verschrikkelijk tempo. Wind en w|en kregen vrij spel op den kalen bodem en spoelden den grond yer§ of deden hem verzanden en verstuiven. Een reeks stofwolken (je ?'e<:'§de sinds eenige jaren den oogst, in het bijzonder in die gekan waar men reeds door droogte-perioden getroffen was. Men bj Zl<-h moeilijk een voorstelling maken van het enorme gebied dat nu?n enkele jaren door de verschrikkingen der erosie tot een |^ee Zandwoestijn werd herschapen. Thans worden weer groote Het1" aangelegd, die enorme waterreservoirs zullen vormen.
(je heeste verwacht men echter van de herbebosschingen. Een van de grootste werken voor het behoud van den bodem is dan Ook $1- aan'eg van een enormen boschgordel dwars door de Vereenigde No 6 j' groene defensielijn loopt van Texas in het Zuiden naar hnRj kota, van Zuid naar Noord, over een lengte van vijftien-
£derd kilometer.
rr,0 e breedte van den gordel is honderdvijftig kilometer. Hierbij gaat*" °nm'dde11ijk vermeld, dat men geen aaneengesloten bosch W0r .P'an,;en. Op een onderlingen afstand van circa drie meter en de jonge boompjes uitgezet in strooken van eenentwintig e|k-,er '3reedte, welke op circa anderhalven kilometer afstand van bestar ''ggen> zoodat de boschgordel uit circa honderd strooken eer aat' die parallel loopen. Op negentien Maart 1935 werd het o0 e boompje bij het stadje Mangum in Texas geplant en op het rniI|Sn k dat wij dit schrijven staan er reeds meer dan vijftig Wer|°en )°nge boomen. Hevige zandstormen dreigden dikwijls het tig Weer te vernietigen. In den drogen zomer van 1936 stierf veerPr°cent van het aangeplante en moest door nieuw materiaal



vervangen worden. Onteigening van de gronden gaf vertragin^ Niet alle staten werkten voldoende mede. Doch met volhardin& werd het werk doorgezet. Volgens een rapport van 1937 vijfenzeventig procent van den aanplant in leven, hetwelk, geZ'e de bodemgesteldheid en de zandstormen, zeer bevredigend worden geacht.
Op sommige plaatsen in Oklahoma groeien de stammetjes son1 drie meter per jaar. De honderdvoudige groene linie breekt de wind, houdt den bodem vast, belemmert het snel wegvloeien v3 water, bevordert de verdamping (en dus weer den regenval) naarmate de boomen groeien zal deze gunstige wisselwerking stel* ker worden. .
Amerika's groene defensielijn zal in de toekomst welvaar brengen.
Wij begeven ons nu naar:
CANADA.
Welk een enorm gebied wordt er onder dezen naam verstaan* Het Dominion is reeds circa zestien maal zoo groot als FrankriJ j met den Poolarchipel circa achttien maal zoo groot. Het aanta inwoners is iets meer dan dat van Nederland, namelijk acht en ee half millioen. Dat beteekent dus circa 1,1 vierkante kilomete per inwoner. Circa 2,8 millioen vierkante kilometer is beboscn > doch het productieve bosch wordt berekend te zijn circa 2 milli°e vierkante kilometer. Natuurlijk is dit niet geheel te benutte^Een gedeelte is nog met onvolgroeid bosch bedekt, hetwelk eerst1 komende jaren aan de orde komt. Ruim zestig procent van "e boschbezit bestaat uit wouden waar de Conifeer domineert, rui vijfentwintig procent uit gemengd bosch (naaldhout en loofhoü ) en de rest uit zuivere loofhoutbosschen. Het fraaiste boschgebi® bevindt zich tegen de grenzen van Noord-Amerika, langs de StH Oceaan-kust en langs de Zuid-Oostkust. Circa 90 pet. behoort aa den Staat en circa 10 pet. aan particulieren of corporaties. ,
De houtvoorraden van Canada zijn groot. Het op stam staan ^ commercieele hout wordt geschat op zeven en een half miH'ar_ kubieke meter, waarvan circa zestig procent langs bestaande tran sportwegen naar de verbruikscentra kan worden vervoerd, overige veertig procent is momenteel nog niet rendabel te mal<e ' Het kwantum bereikbaar en tevens voor het zagen geschikt ho ^ wordtgeschatop een milliard zevenhonderd en vijftig millioen ku bie meter. Hiervan groeit circa drieënvijftig procent in Britse







Columbia. De Oostelijke provincies bezitten verder ongeveer veertig procent en het restant bevindt zich in de prairie-provincies. Oost-Canadeesche hout is het meest geschikte voor de papier' fabricatie. Overweldigend groote kwantums papierhout kornet er zoo nu en dan de rivieren afzakken. Aangezien de botanist indeeling reeds onder de Ver. Staten van Noord-Amerika besproken is en de Canadeesche houtsoorten bijzonder overeenkomen me die van het Noordelijk deel der Vereenigde Staten, kan ditma3 worden volstaan met een rangschikking volgens de belangrijkheidDe meest voorkomende houtsoorten zijn de:
CANADIAN SPRUCE, onderverdeeld in:
WHITE SPRUCE (Picea glauca Voss.);
BLACK SPRUCE (Picea Mariana Mill.);
RED SPRUCE (Picea rubra Link).
Deze drie zijn in de U.S.A. bekend als EASTERN Spruce' Een vierde, voorkomende soort is
SITKA SPRUCE (Picea sitchensis Carr.), vooral den laatsten t'j^ belangrijk voor den vliegtuigenbouw.
Vurenhout, doch dan op zijn best, is dus de voornaamste sooi1Als tweede volgt:
DOUGLAS FIR (Oregon Pine) (Pseudotsuga taxifolia Britt.) e° de daaraan verbonden belangrijke bosch-exploitatie en triple* fabricatie. Het Dougias Fir-woud is ongekend mooi in Britsen* Columbia (en West-Washington). Daar zijn gedeelten waar maal zakelijk bezien) 500 m3 hout per hectare gevonden wordt.
Daarna treedt op den voorgrond:
WESTERN RED CEDAR (Thuja plicata Don.) en vervolgens
WESTERN HEMLOCK (Tsuga heterophylla Sarg.) en voor een klein deel vindt men hier tevens
EASTERN HEMLOCK (Tsuga canadensis Carr.).
Verder zijn belangrijk:
WHITE PINE (Pinus strobus L.), in de U.S.A. Northern White P'ne genoemd;



S'tka c
WintG pruc^-woud in den is bj: r ln ^-anada. Het hout toeDa . er geschikt voor
^'gen-inf6" de vlie§" het v nt'ustrie en voor
P'j per»rVaarï' 'S®n van orgel-
center, en muziekinstru-



WESTERN WHITE PINE (Pinus monticola Dougl.);
JACK PINE (Pinus Banksiana Lam.);
RED PINE (Pinus resinosa Ait.), alhier en in de U.S.A. ook No1*' way Pine genaamd en veelvuldig voor straatblokjes toegepast.
De overige Conifeer-soorten zijn niet dan van plaatselijk belang'
Bij de loofhoutsoorten treedt op den voorgrond
BERKEN, Yellow Birch (Betula lutea Michx.). Bij deze houtsoort komt dikwijls een fraaie moiré voor en ook het kernhout (dat iets bruiner gekleurd is) kan meewerken om de teekening te verhoogd' De fraaiste blokken worden in de fineer-industrie verwerkt.
WHITE BIRCH of Paper Birch (Betula papyrifera Marsh.). Verde' zijn van belang:
POPULIEREN, Aspen (Populus tremuloides Michx.).
ESCHDOORN, Sugar Maple, ook Hard- en Rock Maple genaarn^ (Acer saccharum Marsh.). Het fraaie, gemoeste eschdoorn word1 hier dus ook gevonden en de export daarvan is voor de fineer* fabricatie van belang.
Als laatste houtsoorten noemen wij nog:
LINDENHOUT, Basswood (Tilia glabra Vent.) en -
IEPEN, Rock Elm (Ulmus racemosa Thomas). Voor de bijzonderhe' den dezer houtsoorten verwijzen wij naar de V.S. v. Noord-AmerikaCanadeesch lepenhout heeft een goede proef doorstaan. De Water' loobrug te Londen moest verbreed worden met het oog op de KrO' ningsfeesten in Mei 1937. Diep in den modder van de Theems zaten reeds een 80 jaar geleden ingeheide palen van Canadeesch Iepen, die nu voor beton plaats moesten maken. Het hout was echter zo° gaaf dat men er Kroningsdeuren van maakte in de Westminster Abdij •
Wat het zagen en verwerken aangaat, is Douglas Fir (Oregon Pine) het meest van belang. Daarop volgen Spruce en White Pin®' Canada heeft dus geen bijzondere houtsoorten welke niet in Noord' Amerika voorkomen, doch omgekeerd zijn er wel verschillen^6 zooals: Pitch Pine, Noten, Eiken, Yellow Poplar en andere die Canada, in tegenstelling met de Vereenigde Staten, praktisch niet heeft, in elk geval niet noemenswaardig voor export beschikbaar'
Boschexploitatie is reeds meer dan tweehonderd jaren in Canad3



Su
ge®ar MaPle (Canada), hetwelk het fraaie, blanke, °este Eschdoorn geeft (Vogeloogen-Ahorn).



De kroningsdeuren van de West' minster Abdij te Londen, gema3* van Canadeesch Iepen heipalen ul de Theems.
van groot belang. Ook hier geschiedt het kappen en sleepen van het hout veelal met behulp van de moderne machinerieën. In het land zelf worden groote kwantums hout voor allerlei doeleinden toege' past. Spoorwegbruggen van duizelingwekkende hoogte maakt merl hier uit hout. De houtwarenindustrie is zeer geperfectionneerd en de propaganda voor de verschillende houtsoorten voldoet aan hooge eischen. De Canadeesche export van hardhout-blokken bedroeg in 1936 ca. 103 000 m3 (17 pet. van het wereld-totaal), van gezaagd en geschaafd hardhout ca. 262 000 m3 (15 pet. van het wereld-totaal)' van gezaagd en geschaafd zacht hout 4,5 millioen m3 (17 pet. van het wereld-totaal). De totale export van hout bedroeg 9,3 millioen m (18 pet. van het wereld-totaal) ten bedrage van ca. 94 millioen guIden•
Na Rusland heeft Canada den grootsten hout-export van wereld. In 1937 exporteerde het ruim de helft van zijn totale productie (1,9 milliard voet hout).
Wij verlaten nu dit groote land met zijn bloeiende houtindustrie en gaan via New York met de Nieuw-Amsterdam naar Europa-



Het r
biizn^jPPen" van enkele
Canadaer^h00ge boomen in hoog j, ze boom is 46 m
takek u eraan worden de een st evestigd die binnen al het Laa' van ca- 300 meter Pen m °ut kunnen wegsiee''SUürt'611 'ette °P 'let kleine toP> Jevan ^en man aan den ie dit werk verricht.







EUROPA.
Gedurende de reis kunnen wij aan boord genieten van de vele 0lJtsoorten die aan de interieurs van de Nieuw-Amsterdam voor Jubelen, wandbetimmeringen, plafonds en beeldhouwwerk zijn °e§epast. Hier vinden wij hout uit alle werelddeelen.
CANADA: Canadeesch Vlam-Berken.
AFRIKA: Macoré, Bubinga, Avodiré moiré, Sapeli en Zebrano.
„ ^IT ZUID-AMERIKA: Peroba, Rio Palissander en Braziliaansch
°Zenhout.
, ^IT NOORD-AMERIKA: Blank, gewaterd en gemoest Esch°0rn, Espen en Berken.
p EUROPA: Effen en gewaterd Sycamore, Esschen, BergSschen, Kersen, Moeras-Eiken, Finsch Berken, Kastanje en Kaukach Noten.
'JIT AZIË- Laurier, Burma-Mahonie, Teak, Indian Silver-Grey en Satijn.
U|T NEDERLANDSCH-INDIË: Coromandel-Ebbenhout. UlT AUSTRALIË: Zijde-Eiken.
Bij deze opsomming dient gezegd dat verscheidene soorten ook p°§ in hun bijzondere teekening van moiré, pommelé, gewolkt, gestreept, gevlamd en gemoest zijn uitgezocht en volgens de ont®rpen van bekwame Nederlandsche binnenhuis-architecten hun ,Peciale plaats is gegeven, al naar gelang van het interieur waarvoor Jet bestemd was. Het heeft schrijver dezes heel wat moeite en °ofdbrekens gekost de zestien verschillende soorten fineer en de Waa,f soorten massief hout (voor wier voorziening hij moest zorg



dragen) in de gewenschte teekening, kleur, streep en nuance te importeeren. Een enkele architect vergeet wel eens dat hout een natuurproduct is waarvan, o, kostelijke eigenschap, DE TEEKENlN^ NOOIT GEHEEL REPETEERT.
Door de Directie der Holland-Amerika Lijn in de gelegenheid gesteld, kunnen wij onder het hoofdstuk Interieurs enkele repr°' ducties van de Nieuw-Amsterdam publiceeren.
Thans gaat de reis naar:
GROOT-BRITTANNIË EN IERLAND.
Aangezien wij hier in meer bekende streken komen en mee' bekende houtsoorten ontmoeten, evenals op het vasteland van Europa, zullen wij ons tot de meest belangrijke details bepalen-
IERLAND. Volgens de laatste bekende cijfers bevindt er zie'1 op dit eiland slechts zestienduizend zeshonderd en twintig hectare bosch of één en twee tiende procent van de totale oppervlakteBosschen schijnen van nature weinig verbreid geweest te zijnZelfs beuken moet men invoeren.
GROOT-BRITTANNIË. De situatie alhier is iets gunstiger. Pe beboschte oppervlakte bedraagt 1,2 millioen hectare, overeenkomende met vijf en vier tiende procent van de totale landopper' vlakte, hoewel het slechts drie honderdste hectare per hoofd van de bevolking beteekent. Natuurlijk worden deze cijfers, als men aan het groote Britsche Rijk denkt,geheel anders. Reeds een Domini°n' bezit als Canada is een ontzaglijke voorraadschuur om van °e andere Dominions niet te spreken.
In het Zuiden van Engeland bevinden zich hoofdzakelijk hardhout en gemengde aanplantingen: in het Noorden van Engeland en ,n het Zuiden van Schotland bevinden zich in de eerste plaats de Coniferen alsmede hardhout; in het Noorden van Schotland feitelijk uij" sluitend Coniferen. Hout, op Engelschen bodem gegroeid, word1 praktisch niet uitgevoerd.
De Forestry Commission heeft vanaf het begin harer werkzaamheden tot eind 1936, circa honderdtwintig duizend hectare bosc aangeplant, waarvan ruim vierennegentig procent Coniferen e.n circa zes procent loofhout. Door hulp aan de plaatselijke autoi teiten werd in voornoemde periode ruim veertigduizend hecta'e bosch verkregen.



^et Europeesch Eikenhout is van tweeërlei boomsoort ped rnSt'^' z°mer- of steeleik (Quercus Robur L. Quercus Sa| K\culata Ehrh.) en de winter-of steeneik (Quercus sessiliflora ^ v- De wintereik blijft langer groen en is later in blad dan lan 0[Tlere''<- De eikels van den zomereik zijn bijna tweemaal zoo aan^ 5 Van z'-in tweehngbroeder.Bij denzomereikzitten deeikels olru een steel, bij den wintereik is dit niet het geval, daar zitten ze als den'Ventr°S'es aan twijgen- Noch met het bloote oog, noch onder ^ Microscoop is verschil tusschen de twee houtsoorten aan te Uit 6|1' ^et verschiI in Europeesch Eikenhout vloeit dan ook voort |n P'aatselijke omstandigheden waaronder de Eik is opgegroeid, dan e,rsc^'"ende streken is het hout van den zomereik iets harder
I van den wintereik, soms is het omgekeerde het geval! ten . n§eland treft men nog fraaie exemplaren van deze beide soorbj: 'n de parken en op de oude landgoederen aan. Wij denken hier B 0roeeld aan den boom genaamd „de twaalf Apostelen" in
^itwood, met een diameter van 3,3 m.
Eerie Engelschman waardeert op eigen bodem gegroeid Eikenhout, j Mooi meubelstuk gemaakt van „Solid real old English Oak" he e trots van zijn huis. Wat den ouderdom der Eikeboomen betreft, Me rSC er 'n Europa over het algemeen een verkeerde meening. u spreekt over den Parlements-Eik die reeds voor den slag bij jari 'n^S ('066) zou hebben bestaan, de Wodans-Eiken en duizendsc(l§e Eiken, doch die ouderdom bestaat alleen in de gedachten der p'Jvers. Zeshonderd jaren is gemiddeld de hoogste leeftijd dien r,er| bereikt. Doch dan is hij, bijna zonder uitzondering, van bincje Z10' en rot, een bouwval van hetgeen hij vroeger was. Een van vye y^dans-Eiken bij Wolfheze, die gedeeltelijk was afgestorven, fin 'n '^6 afgezaagd en bleek tweehonderd vijfentwintig jaar*ijrf6n te '1ebben. Gemiddeld bereikt de Eik in tweehonderd jaren cip ^r,°,otste hoogte (ongeveer veertig meter). De diameter is dan ®én meter tot één meter dertig centimeter.
d,!,n„h°Ut was „het" materiaal van de oude Engelsche vloot. „So urzaïimheid werd bewezen, bijvoorbeeld door het schip de |ate ereign of the Seas",gebouwd in 1635 en zevenenveertig jaren grotendeels herbouwd met hetzelfde Eikenhout. De „Royal eri ^'arn" hield het vierennegentig jaren op de groote wateren uit doe|6^ees opnieuw de duurzaamheid van deze houtsoort voor dit in |Öq eikenhouten dak van de Westminster Hall, geconstrueerd W0rri bield het vijfhonderd jaren uit en moest toen gerepareerd R- en- Schrijver dezes bezit een stuk Eikenhout afkomstig van de e|nsche Nederzettingen (ompalingen) in de nabijheid van



schen weg bij Arnhem, waar de onderstam een diameter bereid van circa een meter negentig.
Het kernhout is donkerbruin van kleur, een uitstekend werk' hout, veerkrachtig en duurzaam. In Portugal is, verspreid, circa vijfentachtig duizend hectare met deze kastanje beboscht en °e jaarlijksche houtproductie is circa vierhonderdvijfentwintté duizend kubieke meter. Het wordt veel voor de fabricatie van wijn' vaten toegepast. Men dient deze houtsoort niet te verwarren die van de Wilde- of Paardenkastanje (zie Nederland), welke een vee' minderwaardiger houtsoort levert.
AZIJNHOUT (zie ook Griekenland) wordt verkregen van den altijd groenen Eik (Quercus llex L.). De Fransche naam is Chên® vert, de Engelsche Evergreen Oak. Zestien procent van het tota3 is er mede beboscht.
Naaldhout is voor Portugal van het meeste belang en de jaarlijkscne productie is circa vijf millioen kubieke meter. Portugal importeer veel tropisch hout uit Brazilië, onder meer Freijó uit het Amazone' gebied voor de wijnvaten-industrie. Verder natuurlijk hout u' eigen, Afrikaansche, kolonies. Circa I % van den totalen wereld' export van hout wordt door Portugal geleverd.
Onze reis gaat nu naar:
SPANJE.
Officieel kon men ons moeilijk inlichtingen verschaffen. ^ ontleenen de cijfers aangaande dit door den burgerkrijg zoo enor<^ geteisterde land dan ook aan de gegevens verstrekt door ne Internationale landbouw-instituut te Rome, welke gegevens u' 1933 dateeren.
De totale beboschte oppervlakte is circa 5,6 millioen hectarej waarvan maximum twee millioen hectare deugdelijk commercie^ bosch is. Dit houdt in circa tien procent van de totale landopPer vlakte en komt overeen ongeveer met 0,2 hectare per hoofd y3 de bevolking. Bijna alles is Staats- of Gemeente-bezit, narnelU 5,2 millioen hectare. Ongeveer vijfentwintig procent is naaldh°u ' acht procent Eiken (Kurkeiken en altoos groene Eik) (zie Portug3 /' vier procent Beuken en verder veel laag gemengd bosch. -e Eucalyptus en Olijven treft men hier aan. Tevens wordt in Sp3^ fraai Notenhout gevonden. De teekening moge niet zoo marka ^ zijn als van het Kaukasisch en Turksch Noten, toch vindt merYee prima stammen, die overde geheele lengte en breedte een levend'ê



Aankomst en ontvangst van een schip, geladen met exotisch hout, in Le Havre. (Foto Charles, Le Havre.)
Vlam L li
k hebben. De diep zwarte ader komt er niet in voor. tha6 angrijker op het gebied van hout is het land hetwelk wij ns bezoeken, namelijk
^Nl^R|j|<.
'S'^R v°'sol"de van het grootste boschbezit der Europeesche landen Eur Us'anc'> Finland, Zweden, Duitschland, Frankrijk. Als vijfde in in °Pa komt daarbij voor Frankrijk de ontzaglijke houtrijkdom q'JI koloniën.
°f q® °ppervlakte der Fransche bosschen is 10,5 millioen hectare tare hectare per hoofd van de bevolking. Circa 1,4 millioen heccje t ls Staatsbezit, 2,4 millioen hectare gemeentebezit of behoorenres 0t publieke instellingen, 6,4 millioen hectare is privébezit, dus ctievelijk 14, 23 en 63 procent.
bosl^k^' Vierentwintig procent van het geheel bestaat uit eikenkvva|- e.n' Hoewel in het algemeen het Fransche Eiken niet die fijne rjn 'teit heeft als het Spessart en Slavonisch Eiken, moet uitzondeStaaf S^^aakt worden voor het materiaal hetwelk de Fransche Dit ■S ,°sschen opleveren, dikwijls aangeduid als „Chêne duTroncet". 's °uitengewoon fijn van nerf, blank en prachtig te verwerken.



Het meten, wegen en voorzien van een slagmerk der in de haven aangekomen balken"
(Foto Charles, Le Hayl"e'
BEUKEN of ROODBEUKEN. Achttien procent van het bosch' bestand wordt gevormd door deze houtsoort. Het geeft geen aan' leiding tot opmerkingen.
HAAGBEUKEN of WIT-BEUKEN (Carpinus betulus !_.), Fransch
Het exotisch hout wordt vcorloopig in de veemen opgeslagen. (Foto Charles, Le Havre



De beroemde Noteboom van Vironvay (Eure, Frankrijk) met den kostbaren
wortelknol. (Foto Berger, Vironvay.)



De beroemde Noteboom van Vironvay is geveld. (Foto Berger, Vironvay.)
Charme, Engelsch Hornbeam, Duitsch Hainbuche en Weissbuche» is een zeer taaie houtsoort die dikwijls voor machinedeelen, gereedschappen en wagenmakerswerk toegepast wordt. Het hout is gee ] wit en overal waar taai hout van niet te groote afmetingen gevraagd wordt, komt deze houtsoort in aanmerking. Circa elf procent van het Fransche boschbestand bestaat uit Haagbeuken.
NOTEN of WALNOTEN (Juglans regia L.). De lijfspreuk van wijlen H. M. de Koningin-Moeder, dat de palm onder den drukgroeit' is, eenigszins gewijzigd, ook op den Noteboom van toepassingHet Fransche Noten dat op de heuvelen en in de dalen of prachtige parken groeit, heeft in den regel weinig kleur ofteekening. Daarentegen vindt men de fraaiste stammen, prachtig geaderd, in de bergstreken. Hoe hcoger men komt en hoe meer de stormen de boomen teisteren, hoe glorieuzer het hout. (Zie over dit onderwerp ook Griekenland.) Vooral het Fransche wortel-notenhout met zijn pittige mouche staat in de meubelindustrie hoog aangeschreven. Notenhout is trouwens in den loop der eeuwen steeds een primair meubelhout



Een Noteboom uit het Dep. Sarthe (Frankrijk). De stam woog 18 000 kg en had aan den voet een omtrek van 6,60 m. (Foto Lacloche, Parijs.)
Üeh'e?jt en wat °°'< aan nnode en voorkeur onderhevig was, steeds hout .^eze houtsoort haar plaats. Tevens doet het dienst voor 'NuSn'- Wer'<' geweerkolven en den wagonbouw. Ook in de triplex^enStr'e Worc^t het verwerkt tot Noten-Triplex. Verder vindt h0ut 'p '"•"ankrijk begrijpelijkerwijs Grenen-, Vuren- en Dennen• ten speciaal in West-Frankrijk voorkomende Conifeer is de



ZEE-PIJNBOOM, ook wel, doch minder juist, aangeduid als ^ FRANSCHE ZEE-DEN (Pinus maritima Poir. of Pinus pinaster Sol /' De Fransche fineersnijderijen zijn de meest belangrijke van Euro pa. Uit alle deelen der wereld komt men hier koopen. Vooral in d. laatste jaren is er een groote export naar Argentinië. Frankrijk 1 momenteel de belangrijkste importeur van ongezaagd hardhou (26 pet. van het wereld-totaal). Daarna volgt China met 17 Pct' Le Havre is een wereldcentrum van exotisch hout. „
Wij vervolgen onze reis en gaan naar een ander „Notenland namelijk
ITALIË.
De boschrijkdom is hier minder groot. Het totale oppervlak de bosschen (laag bosch, waarin zich de Noteboomen bevinden, in',e grepen) bedraagt 5,8 millioen hectare of 18,7 procent van het gehee • overeenkomende met 0,14 hectare per hoofd van de bevolkingHonderdachtenzestig duizend hectare is Staatsbezit of Kroon domein, 1,9 millioen hectare behoort aan de gemeenten of publiek
Het fraaie onderstuk van den Noteboom te Vironvay gaat naar de fabriek.
Fougerolle, Par'Js'



Enorme Wortelnoten stammen in een Italiaansche fineerfabriek.
!.nste"jngen en 3,5 millioen hectare is privaat-bezit. Respectievelijk 3, er> 63 procent.
bosschen bestaan voor zestig procent uit Eiken en Beuken, |5stien procent is naaldhout en een even groot deel is Tamme astanje. Waarheidshalve dient tot teleurstelling van velen te woropgemerkt dat er, in het algemeen gesproken, weinig fraai otenhout (Walnoten) meer over is. Jaren lang heeft Italië in zijn °r°°te zagerijen en fineersnijderijen dit product van eigen bodem f.°nder pardon verwerkt en na den wereldoorlog was er niet veel . aais meer overgebleven. Men kocht dan ook reeds geregeld het otenhout uit al de omliggende landen en uit Azië en dit materiaal, j^®*porteerd, werd dan door niet deskundigen als zijnde Italiaansch ^ °ten beschouwd. Thans is dooraanplanting en bescherming van het I aan Noteboomen een groote verbetering van den toestand p^Setreden. Men vindt hier ook Olijvenhout en Kurk-Eiken (zie 0rtugal). De Mirt die hier groeit (bijv. Myrtus communis L.) levert e' de fijne olie doch geen werkhout (zie hiervoor de Ver. Staten Tasmanië). Tot afdamming van den houtinvoer heeft men in een „twintig-jaren-plan" ontworpen, waarbij men zoo veel <j)§elijk in eigen behoefte wil voorzien door aanplant.
v i Milaan (het centrum van de Italiaansche fineer-industrie) ver,°'§en wij, thans per spoor, onze reis om een der schoonste streken er aarde van uit den trein in oogenschouw te kunnen nemen. Via en Sint Gotthard-tunnel komen wij in



ZWITSERLAND.
Hoewel men het, oppervlakkig beschouwd, niet zou verwach' ten, heeft Zwitserland nog een boschbezit dat circa viermaal groot is als het Nederlandsche. In aanmerking genomen da Zwitserland slechts een vijfde grooter is dan Nederland valt he verschil wel op.
De boschoppervlakte in dit specifieke bergland is iets meerdan een millioen hectare of vierentwintig procent van de totale landoppej' vlakte. Dit komt overeen met een kwart hectare per hoofd van d bevolking (dus evenveel als in Frankrijk). Vijf procent behoort aa" den Staat, achtenzestig procent aan de gemeenten en verdet"e officieele instellingen, zevenentwintig procent is privaat bezit. V hoofdzaak is naaldhout, hoewel men hier ook fraai loofhout vind > onder andere de Zwitsersche Berg-Ahorn, die dikwijls tot fineer gesneden wordt.
De boschcontröle is streng en actief, mede door het feit dat er zich in Zwitserland talrijke fabrieken van houtbewerking bevinden-
Thans staat op het programma een bezoek aan
HET OUDE OOSTENRIJK.
Het is overzichtelijker dit deel van het Duitsche Rijk se paraste behandelen. De statistische gegevens zijn ons in Februari nog door de „Oesterreichischer Holzwirtschaftsrat" welwillend vef' strekt. Circa3,1 millioen hectare is beboscht, hetwelk zevenendertig procent van de totale en tweeënveertig procent van de productieve bodemoppervlakte uitmaakt. De brief die de gewenschte mlichtin' gen bracht was bedrukt met de volgende allitereerende uitdrukking„Helft der Volkswirtschaft, heizt heimisches Holz".
Gezien het Duitsche tekort aan hout zal dit woudbezit weikof11 zijn. De Rothschilds en de Habsburgers bezaten hier groote woudenPraktisch alles is hoog woud; vierentachtig procent bestaat u' Naaldhout (Vuren, Dennen, Grenen en Lorkenhout) en zestien procent uit Loofhout (Beuken en Eiken met een klein percentag Noten, Esschen en Ahornhout). Het Oostenrijksche Eiken is in ne algemeen gesproken zeer middelmatig van kwaliteit en kan n'® vergeleken worden met Spessart en Slavonisch Eiken. Men vin hier ook den
OOSTENRIJKSCHEN PIJNBOOM (Pinus Laricio Austriaca En^ var. Pinus nigra Arn.), die buitengewoon tegen wind en kou



In de Oostenrijksche Staatsboschen. (Foto voormalige
Oostenrijksche Regeering).
j^stand is. De export in 1937 bedroeg 1,7 millioen ton hout, aarbij het loofhout praktisch geen rol speelt.
Wij bezoeken nu
^JITSCHLAND.
De Duitsche houtvesterij is weergaloos goed geordend en een Str°om van lectuur, soms al te zwaarwichtig, verlaat jaarlijks de pers. C*e cijfers die ons ten dienste staan aangaande de boschoppervlakte,



In het Zwarte Woud. (Foto Defner Werkstatte für Lichtbildkunst Igis.)
hebben betrekking op Duitschland vóór de aansluiting met Oostenrijk.
De bosschen beslaan een oppervlakte van dertien millioen hectare' overeenkomende met 27,5 procent van het geheel en 0,2 hectai*e per hoofd van de bevolking. Drie vierde is naaldhout, een vierde |S loofhout. Circa 33 procent behoort aan den Staat, l9procenta3n



pc» i-y-
be eentelijke of publieke instellingen en 48 procent is particulier Z *- behoeft slechts aan een deel van het Bohemerwoud, aan het d6n^r,'e Woud, het Thiiringerwoud, de Spessart en de Harz te pr <en> om te weten welk een „houtland" hier bestaan heeft en otendeels nog bestaat.
at de Coniferen betreft, de meest belangrijke soort is de
N BOOM (Pinus sylvestris L.), de Grove Den (deze naam is Föhre'^enc^ Mastboom, d ie het Grenenhout geeft, in Duitschland •lri re of Kiefer, in Engeland Redwood, Baltic pine, soms ook wel Fir, jn ^erika European Pine en Scotch Pine, in Frankrijk Pin du Nord, V ^eden Fura genaamd. Naar de kleur van het hout en het type eelt men de voornaamste Pinus-soorten in vier groepen, nl.
p. JOODHOUT-GROEP.
F>jnUs sylvestris L. (N. Europa);
pjnUs resinosa Ait. (U.S.A. en Canada);
Pl Us rnaritima Poir. (W. Frankrijk en Middell. Zee-geb.);
er| Us densiflora S. en Z. (Japan);
enkele andere soorten.
F>i?EELHOUT-GROEP.
Pi'Us palustris Mill. (U.S.A.);
P,'Us echinata Mill. (U.S.A.);
Pi > taeda L. (U.S.A.);
F>,^s rigida Mill. (U.S.A.);
s caribaea Mor. (Centr. Am. en in het Z. van de U.S.A.); en|<ele andere soorten.
f>in,1^hout-groep.
Pjn s canibertiana Dougl. (U.S.A.);
Pjn s Strobus Linn. (U.S.A. en Canada);
eri s monticola Dougl. (U.S.A. en Canada);
en|<ele andere soorten.
Pi^QOTlHOUT-GROEP.
I^s edulis Engelm. (U.S.A. en Mexico).
kir® Pinus-soorten beslaan een bosch-oppervlakte van vijf en een ^Hnillioen hectare.
s tweede belangrijke Conifeer vinden wij hier den
SpAR
(Picea excelsa Link.), de Fijne Spar, die het Vurenhout



De oude boschwachter, in harm°n met het woud.
geeft, in Duitschland Fichte of Rottanne, in Engeland White SPrüÊi of Spruce, in Frankrijk Epicéa, in Amerika Norway Spruce en Spfu ' in Zweden Gran en Rödgran genaamd. Ruim drie millioen hecta is er mede begroeid.
DE DEN (Abies pectinata D.C. Abies Alba Mi11.), de Zilve^1] die het Dennenhout, feitelijk Zilverdennenhout, levert, in Duits land Tanne en Silbertanne, in Engeland Silverfir, in Frankrijk Sap en Sapin argenté, in Amerika European Fir, in Zweden Adel?1^ of Silfergran genaamd. De oppervlakte hiermede begroeid is cl ^ driehonderd duizend hectare. Vuren en Dennen zijn microscoP|S^ gemakkelijk te onderscheiden, wijl vuren wel harsporiën Dennen geen harsporiën heeft.
DE LARIKS (Larix Europaea D.C.), de Lork, die het Lorkenh®^ levert, in Duitschland Lerchen, in Engeland Larch, in Frank



aan?2e> in Amerika Tamarack genaamd. Deze heeft het kleinste is erSe' 'n bebossching; slechts zesentwintig duizend hectare ge mede begroeid. Het Duitsche Coniferenhout is in het algemeen hoiir?'<en niet zo° f'Jn van kwaliteit als het Zweedsche. Het beste
y komt uit Sundsvall (Zw.).
E|®rc'er vindt men in Duitschland de Loofhoutsoorten: Beuken, Es hl* ^oten, Esschen, Berken, Iepen, Linden, Wilgen, Populieren, bjj2 0c""n (alhier Ahorn genaamd) en andere, welke niet tot een niet°nc'ere opmerking aanleiding geven. Met opzet is de beste nog §enoemd, namelijk:
VooP?SA*T-EIKEN. Hoewel botanisch niet van de andere meest Oo|^r^0rriende Europeesche Eiken verschillend, al betreft het hier c"eri Winter-Eik (Quercus sessiliflora Sal.), geeft de SpessartUite toch een buitengewoon fraai, blank, zacht hout, hetwelk rst fijn van nerf is en in praktisch alle opzichten niet voor
. (p-
Hl m *rinus silvestris L.). Voorheen ci6e| p.erland Grove Den, thans offi'jnboom genaamd.
H°ut 13



In het Spessartwoud (Eiken).
Slavonisch behoeft onder te doen. Klimaat, bodem en êe ^ hebben bij den groei van het hout grooten, hier gunstigen invloe Van de honderdvijftig duizend hectare die den naam Spessart ^ra3j, is circa negentig duizend hectare beboscht. Hierin liggen de Staa bosschen van circa veertigduizend hectare. . n
De Noord-Spessart bestaat uit Naaldhoutbosschen en het Zui of de Hooge Spessart is overwegend met Eiken en Beuken bede^ Het is het grootste aaneengesloten Loofhoutgebied dat in Duits land bestaat. Behalve de Staatsbosschen bevinden er zich n^ achtentwintig duizend hectare Gemeentebosschen en ne§enht'jl-g duizend hectare privaat bosch. De spoorlijn Lohr-Aschaffen verdeelt het woud in twee bijna even groote deelen. , etl
De hoogte waarop de bosschen voorkomen varieert tussc honderd vijfentachtig en vijfhonderd zevenentachtig meter met gemiddelde van circa driehonderd vijfig meter boven den zeespie&j.e Professor Banselow van de Münchener Universiteit, die een stu



de'1 cet Spessartwoud maakte, deelt mede dat de hoogste ouderdom r Eiken tusschen de vierhonderd en vijfhonderd jaren varieert, « een kleine groep die ruim zeshonderd jaren oud is. Behalve de s e gevechten die zich ook hier in den loop der tijden hebben afgecia S 's er no§ een stt"ijd die eeuwen geleden begon en heden ten t ^ n°g voortduurt. Dit is de strijd tusschen Eik en Beuk. Wat e Cl1 is het geval ? Oorspronkelijk was dit deel van het Spessartwoud ^n Eikenwoud met sporadisch voorkomende Berken, Espen, jWergV/j|gen, Linden en Haagbeuken. In de omgeving van het woud, Beu|et bijzonder in het Noorden, het oude Buchonië, groeiden de
£ ^ngzamerhand, voet voor voet, drong de Beuk het domein der le<en binnen en waar oeroude Eiken door storm of onweder het Veri lieten, werd hun plaats ingenomen door de Beuken. PlantenVv-C)0'°Sisch uitgedrukt: De Eikentijd moest voor den Beukentijd jn'J <en. Gedeelten zijn reeds geheel door den aanvaller ingenomen, e ^dere gedeelten gaat de strijd tusschen het oude Eiken Oerwoud ^en Beuk nog door. Een en ander is duidelijk te zien, een matte °cht van de Eiken is te constateeren. Daar vindt men nog eenzame
^"t-expmnhrpn van 7p«;hnnnprd a 7P<;honc1erd en VllttIP laren
r\i. i
^ mpt \#or* z-i 6-/--1 m Dtpr
ü r> 11 uidlIICLCi <X<X\\ «JCll vwcu van v-ii^a aimti nai »\-n •
Beuken hebben aldaar een leeftijd van circa honderdvijftig jaar. cJl ^et naaldhout dringt op verscheidene plaatsen het loofhout. led verder binnen.
n Duitschland treft men ook groote Coniferen aan. De firma
^eukenbosch in het Spessartwoud.



Een fraaie Eiken klos voor fineer bestemd.
Krauth te Röthenbach heeft in 1937 een boom uit Boven-Enacht aangevoerd met een doorsnede aan den voet van een meter veertig' een lengte van vijfendertig meter en een inhoud van achttien en e halven kubieken meter. n
Ook in het Schwarzwald treft men nog enkele Coniferen v dergelijke afmetingen aan. n
Een interessant, tot natuurreservaat verklaard bosch, vindt m in Paterzell. Het is een Taxus-bosch van circa zevenentwintig honde stammen, die vijf a zeshonderd jaren oud zijn. Taxushout was o° spronkelijk het booghout bij de oude Germanen. ^
Hier vindt men boomen van twee en een halven meter ornt^t, en twaalf meter hoogte, iets wat bij deze boomen zelden voor jg) Er bestaat alhier (evenals in de Vereenigde Staten en ^arijj|<een uitnemend georganiseerde insectenbestrijdingsdienst, die wijls met behulp van vliegtuigen honderden hectares per dag voor de insecten doodelijke stoffen bestuift.



Eikenfineerklos zonder kwasten uit het Spessart-woud. De stam heeft een inhoud van ongeveer 6 m3 ter waarde van plm. 6000 Mark.
^UïGEBREK.
^uitschland roept om hout. Het beschouwt zich als de Europeesche rjSchepoester. Terwijl volgens ruwe schatting het Britsche wereldl^Jk (met ruim vierhonderdtachtig millioen inwoners) circa zeven0r|derd millioen hectare bosch bezit, dus circa anderhalve hectare hoofd, de Vereenigde Staten (met circa honderd vijfentwintig tv! inwoners) circa drie honderd millioen hectare bosch of ,^ee en vier tiende hectare per hoofd, Frankrijk met zijn koloniën f,'rca honderd millioen inwoners) circa negenennegentig millioen ^ectare bosch of rond een hectare per inwoner, Nederland met yj.t} koloniën (circa negenenzestig millioen inwoners) honderdendertig millioen hectare bosch of circa twee hectare per inwoner, I e|gië met zijn Afrikaansche koloniën (circa zeventien millioen ViT kners) c'rca vijfennegentig millioen hectare bosch, dus afgerond J hectare per inwoner, staat hier tegenover het huidige Duitsche J *- (met circa drieënzeventig millioen inwoners) en een boschbezit l n Zestien millioen hectare of rond 0,22 hectare per hoofd van de By°lking. Het Derde Rijk voert aan dat, hoewel Engeland, Frankrijk, 2'® en Nederland tezamen genomen in eigen land een bosch-



Het tropische hout in sneeuw en ijs. Ontvangst van hout in de haven van HamD"1»
oppervlakte hebben dat nauwelijks een half procent van het totaa^ uitmaakt, voornoemde vier landen een koloniaal boschbezit c°^\ troleeren dat overeenkomt met ongeveer dertig procent van , woudoppervlakte der aarde. Het contrast is groot en het verse opmerkelijk, al moeten de voornoemde cijfers ook critisch bezie worden.
Het koloniale boschbezit bestaat slechts voor een deel uit t>
standen die bruikbare houtsoorten leveren. En van dat deel js ^ de komende jaren slechts een klein percentage in exploitatie brengen, gezien de enorme afstanden en de hooge exploitatiekoste ^ Daar komt bij dat een groot deel terwille van den landbouw en h gevaar dat ontbossching met zich brengt, in zijn natuurstaat houden zal moeten blijven.
De oorzaak van den houtnood spruit voort uit het groote verbruik der enorme Duitsche industrie. Geen rekening houden met de brandhout-consumptie, is het houtverbruik in dit land cir veertig millioen kubieke meter per jaar, waarvan circa drie milli°e voor de hout-veredeling (triplex-, meubelindustrie, enz.) c"er^e De houtinvoer varieert tusschen de tien en vijftien millioen kubie ^ meter. De zaagindustrie telt elfduizend, de houthandel tweeduize bedrijven. je
In het Duitsche bosch- en houtbedrijf vinden totaal een



m het Zwarte Woud. (Foto Defner Igis.)
^Ilioen personen werk, dat is circa veertien procent van het °taal der in Duitschland arbeidende bevolking.
meubelindustrie, doch in het bijzonder het handwerk, staat °p een hoog peil.
^ij vertrekken nu naar:
êElGlË.
: boschoppervlakte in dit land is ongeveer het dubbele van die n Nederland (vijfhonderd eenenveertig duizend hectare), hetwelk Vereenkomt met 0,07 hectare per hoofd van de bevolking. Het l ee*te bosch bevindt zich in Luxemburg (honderdtachtig duizend ®ctat"e); daarop volgen Namen met honderd en acht duizend, Luik * drieënnegentig duizend, Henegouwen met vijfenveertig duizend, V^twerpen met zesendertig duizend, Limburg met tweeëndertig L"Zend, Brabant met zesentwintig duizend, Oost Vlaanderen met .^duizend en West-Vlaanderen met zevenduizend hectare. In , e laatstgenoemde Provincies is sinds 1860 een twintigduizend hectare ?Sch verdwenen,terwijl er in Luik, Limburg, Luxemburg en Namen rca honderdvijfentwintig duizend hectare is bijgekomen. Circa tien °Cent is Staatsbosch, acht en dertig procent Gemeentebosch o



Ehrh (Betuia pendula Roth of Witte Berk, Betula pubescens
cje ■ of Zachtharige Berk en andere soorten). Eerstgenoemde is eer^^st voorkomende. Het hout laat zich moeilijk splijten, heeft v0q j-rême kleur en een fraaien glans. Vooral met het oog op de '"keur welke het hedendaagsche publiek voor blanke meubelen
Het vakkundig stapelen, meten en wegen van hout bij de N.V. Blauwhoedenveem-Vriesseveem te Rotterdam en Amsterdam. Dit veem heeft een driehonderdjarige ondervinding.



°utsoort onmisbaar. Het is dan echter absoluut noodzakelijk Qat het hout rechtdradig zij. Het wordt gespleten, als stokvisch Pphangen en gedroogd. Schrijver dezes heeft geruimen tijd °e eden tien ton Fernambuco-hout van Brazilië naar Hamburg ^°en verschepen en verwonderde zich over de hooge prijzen k'e men in Saksen, het land van de vioolindustrie, er gretig voor °°d en betaalde. Het bleek dat de partij buitengewoon rechtdradig §egroeid was. Een volgende partij was knoestig en warrelig en bracht i let één tiende gedeelte op van de vorige partij. Johan Nieuhof, de °ene Nederlandsche zeevaarder, die Brazilië in het begin der zeven^ende eeuw bezocht, beschrijft den boom als volgt: „De stam van Brazilienhout is gansch knobbeligh en bultighals dat van d'oude afd00rens. Hij riekt liefelijk, en worden zommige wel twee ^emen dik (de omtrek namelijk). Het spint dat witachtigh en w rent drie vingeren dik is, wordt'er rontom afgekapt. Dit hout 'n dikke bosschaedjen onder het geboomte, hier en daar". t, eze oude omschrijving van circa driehonderd jaren geleden is ans n°g geheel juist. Wij voegen er aan toe dat de boom vijftien tot ^ 'mig meter hoog wordt, zware exemplaren weinig meer gevonden ^ 0rden, alsmede dat de Pernambuco-afladingen veel beter zijn dan e v^n Bahia. De export is gemiddeld circa dertig ton per jaar.
^CEDERHOUT (Cedrela odorata L.) en andere. Voor het eerst era deze houtsoort beschreven en gedetermineerd door LinMj|Us 'n 1759. Evenals mahoniehout behoort het tot de familie der q' 'aceae. De Braziliaansche naam is Cedro cheiroso, de Engelsche r ar en Spanish Cedar, de Fransche Cèdre odorant, de Duitsche |\| ,ern- Het betreft hier het zalmkleurige loofhout-ceder, in lap ^r'ar|d dikwijls aangeduid als „sigarenkisten-hout". Voor „de ^°e 'anden bij de zee" met hun enorme sigaren-industrie, is deze het tS°°rt van bijzonder groot belang. In de tropische landen wordt Sq Vee' voor meubelen en betimmeringen toegepast. Verschillende Vv°rten motten, mieren en andere insecten mijden het cederhout sch^fS ^en ster'<en geur> ^'e helaas niet lang blijft. Opnieuw opgev0 °ok al is het hout honderd jaar oud, komt de geur weer te Sri°|rschijn. De termieten „lusten" het hout niet. De boom groeit filet Sn rege'mat'g en bereikt een hoogte van vijfentwintig a dertig tty' 6r rnet een diameter bij den onderstam van tachtig tot honderd'nt'g centimeter. Men treft soms prachtig gefigureerde stamis k aan ^'e fineer verwerkt worden. De aetherische Cederolie k0 Ultengewoon fijn en dicht in het hout verspreidt". De Cedrela fi11 voor in Mexico, geheel Centraal Amerika, Cuba, Trinidad,



RrJrihl P ZUe ' E^elsch"' Nederlandsch- en Fransch Guyana, Braz'he, Paraguay en Argentinië. De Braziliaansche export van Cederhout bedroeg in 1936 tweeduizend zeshonderd en tachtig ton ter waarde van zevenentachtig duizend gulden.
Verdere belangrijke Braziliaansche houtsoorten zijn:
BRUINHART (Vouacapoua americana Aubl.), wordt ook wel Pat rijshout genaamd, in het Engelsch als Partridge wood aangeduid, in het Fransch als Epi de blé, in Brazilië bekend als Acapü Een fraaie harde, donkerbruine houtsoort met fijne lichtbruine vimmen. Wegens de betrekkelijke schaarschte ei kosïbaarhéid wordt het hoofdzakelijk voor meubelen, betimmeringen en parket-
hmft «ï AgTSl' j* bezwaar van voorheen dat het gepolitoerde steeds donkerder werd, is tegenwoordig met de toepassing
teaflver rh aS0 H P,raktisch °PSeheven. Het hout komt dikwijl!
2Lr H * m ^ 6n m°et' sPeciaal in de meubel-industrie
voor de toepassing goed gedroogd worden.
aan^hMa?nBnA (Cacapa gUif?1sisJ Aubl"). handelsnaam: Brazili-
Mahonie in RH^rh rmamere Knd aiS KraPPa-h°ut en Surinaamsch nahome, in Britsch Guyana Crabwood of British-Guyana Mahogany
Het is een matig harde houtsoort welke grijsachtig roodbruin tot
onker roodbruin gekleurd is. Hoewel niet tot de echte Mahonie-
soorten behoorend is het hout toch ter vervanging zeer geschikt
bedroef 1^6 ^ betim™e rinSen- De Braziliaansche export vl u'^36 zevenduizend zeshonderd en vijftig ton ter waarde honderd achtenzestig duizend gulden.
7'I"A'mRDEVLE|ESuCHHOUT (Mimusops Balata Gaertn. e.a.) in Brazilië Massaranduba genoemd, in het Engelsch Bullet Wood en
guttaTpercha of balató H°llethrie-hout' De boom 'evert een soort g a percha of balata. Het hout is zeer zwaar en hard soortpliik
gewicht circa I, en doet wat kleur en nerf betreft, even deK aan
donker, gestoomd Slavonisch Beuken, maar het heeft een veel
Z3ÏÏ' S2 r ZiCh g°ed bewerken en iS e®n uitnemend ut^ mt 'n groote afmetingen voor en is zeer
ttnïu k-h' Daar°m Past men het toe voor de fabricatie van strijkstokken' en^fMn dr^T^n b°g6n (V°°r boo8^utters), strijkstokken en fijn draai werk. De export bedroeg in 1936 dertien
honderd ton ter waarde van zestig duizend gulden.
FREIJÓ (Cordia Goeldiana Hub.). Hoewel deze lichtgrijze hout- *



do°rt' d'e met ^aar bruine vlammen veel aan Fransch Notenhout . ®t denken, ook in de meubelindustrie wordt toegepast, dient zij v e eerste plaats voor de vervaardiging van vaten (speciaal wijnVa r' ^norme kwantums zijn in den loop der jaren voor dit doel Brazilië naar Portugal, Spanje en Italië vervoerd.
^J^ACACAUBA (Plat/miscium Duckei Hub.). Een fraaie, harde w uts°ort met een purper-roode tot kastanje-bruine kleur, afgeq Sse'd door donkere vlammen, die veel aan letterhout doet denken. Si? houtsoort is praktisch identiek met het Konatepie-hout uit r'name. Het hout is ongeveer even zwaar als water en leent zich tvyZ°n.^er voor draaiwerk etc. De uitvoer bedroeg in 1936 ruim eeënveertig honderd ton ter waarde van negentigduizend gulden.
AMARELLO (Euxylophora paraënsis Hub.) van de familie bek aceae> is één van de fraaiste, hoewel in Europa weinig vlo Snde houtsoorten van Para. Het wordt dikwijls voor parketge|eren toegepast in combinatie met bruinhart en purperhart. De als Au'eUr ^°et denken aan Citroenhout. Het is hard en compact Ahorn. Men dient deze houtsoort niet te verwarren met:
hg^ARELLO VINHATICO (Pithecolobium Vinhatico Record), in k|e nSe'sch Gold-wood en Yellow-wood genaamd, een goudllr'ge niet zware doch degelijke houtsoort die veel in Pernam|a 0 en Bahia voorkomt en tijdens den wereldoorlog, ook in ons IjM ' Wel als plaatsvervanger van Mahonie is gebruikt. Het soorteAiv, ^^vvicht van deze houtsoort is ongeveer 0,6, terwijl dat van Pau A^lo circa 0,9 is.
&lo| l a's meubelhout wordt Pau Amarello dikwijls gebruikt, gee n van tachtig a honderdtwintig centimeter vierkant zijn <jern. Zeldzaamheid. Het hout heeft weinig gebreken. Voorwaar één °utsoorten met een belangrijke toekomst.
IVURpE*HART. Er zijn in Zuid-Amerika ten minste vier echte
jr.rhart-soorten, die als volgt zijn geclassificeerd:
Het '-ine Purperhart (Peltogyne paniculata Bth),
^let §|"°ve Purperhart (Peltogyne confertiflora Bth), ^op ^ Purperhart (Peltogyne densiflora Spruce),
^ras Purperhart (Peltogyne paraënsis Hub.).
De p Vler so°i"ten worden in den handel niet onderscheiden, dg ngelsche naam voor Purperhart is Purpleheart of Violet wood, ransche Amarante en Bois Violet, de Duitsche Amarant of



Brug van Groenharthout, gebouwd in Pernambuco over de Jabcatao-rivier voor hout-
transport, volgens ontwerp van den schrijver.
Violetholz, de Braziliaansche Pau Roxo of Guarabü. Er zijn nog ruim veertig andere namen waarmede deze houtsoort door de inlandsche bevolking van Zuid-Amerika en Centraal-Amerika wordt aangeduidben Babylonische spraakverwarring. Het is één van de boomsoorten die nog wel eens in complexen voorkomt, vooral in den Staat BahiaDeze fraaie houtsoort is oorspronkelijk vaalbruin, doch aan de lucht en het licht blootgesteld wordt de oppervlakte spoedig paars of paars-rood. Met cellulose-lak bespoten of in de was gezet blijft deze paarse kleur behouden, doch bij gewoon politoeren wordt de kleur donkerbruin. Er komen soms fraai gefigureerde blokken voor. Het soortelijk gewicht is ongeveer 0,95. Voor draaiwerk en inlegwerk is het reeds eeuwen toegepast. In de moderne parketvloerenindustrie wordt het veel gebruikt voor biezen, in combinatie met eikenhout en zwart perenhout. Purperhart komt in groote afmetingen voor.
SURINAAMSCH GROENHARTHOUT of Booghout (Tecoma sp)tr zijn verschillende soorten welke nog niet voldoende gedetermineerd zijn. Men dient deze houtsoort niet te verwarren met het Demerara Groenhart (Nectandra Rodioei Hook. F.), dat onder tngelsch Gu/ana besproken wordt.
Men noemt deze houtsoort in Brazilië Pau d'Arco, in het Engelsch Surinam Greenheart en Bow-wood, in het Fransch Ebène verte, in Noord-Amerika Yellow guayacan, in Argentinië Lapacho.
Het is een bijzonder harde, olijfgroene, soms geel-bruine houtsoort, die minder tegen paalworm bestand is dan het Demerara Cjroenhart, doch overigens laatstgenoemde als constructiehout ver



overtreft. In 1920 heeft schrijver dezes eenige proefblokken aan ,eri Rijkswaterstaat verstrekt, die te Hansweert in het zeewater *'jn aangebracht. Zij vertoonden in 1926 paalworm. Bruggen van eze houtsoort vervaardigd zijn, ook in de tropen, praktisch onyerslijtbaar. In Europa wordt het hout dikwijls voor handbogen, ^engelstokken en fijn draaiwerk toegepast. Als deze boomen in e tropen in bloei staan zijn het enorme bouquetten van gele en ^'°letkleurige bloemen die het woud versieren. Het hout is zwaarer dan water, soortelijk gewicht circa 1,1.
ANGELIM RAJADO (Pithecolobium racemiflorum Ducke). Een bosch-tamarinde, in het Fransch Bois Serpent genaamd, in /•herland soms aangeduid als Schildpadhout, met een helder geelru'ne kleur afgewisseld door grillig verloopende donker bruine, f0,Tls plaatselijk onderbroken banden. Het is een zeldzaam fraaie ^°utsoort die voor klein draaiwerk (doosjes, knoppen en handatter0 toegepast, een bijzonder mooi effect geeft. Het hout komt in groote afmetingen voor en moet vóór de toepassing goed §e<Jroogd worden. Men vindt het soms aan zeer oude in Nederland ervaardigde meubelen.
pEKOBA is de naam voor een groep van meer dan twintig Braziliarische houtsoorten, welke voor het Zuid-Oosten van dit land Qari het zelfde belang zijn als bij ons het Eikenhout en waarbij P ^en voorgrond treden:
PeROBA ROSA (Aspidosperma polyneuron Muell. Arg.), alsmede:
PEROBA (Tecoma Peroba Record.).
^ e'de houtsoorten komen bijna uitsluitend in het zuiden van hrazilië voor. De eerstgenoemde (Peroba Rosa) is een zalmkleurige I °utsoort van fijne structuur, die zich uitstekend laat bewerken. ejts harder dan Satijnnoten, heeft zij verder ongeveer dezelfde oi§HkSchaPPen en is voor het f'jnste fraiswerk (bv. golflijsten op de ^ ^hollandsche Palissander-kasten) veel gebruikt. In Nederland 0rdt deze houtsoort (die ook in fineerhout verkrijgbaar is) wel hongeduid met Zalmhout. De boom heeft groote afmetingen, °gte som 40 meter met een diameter van circa 1,50 m. Jammer t r,°eg komen er soms groote paarse vlekken in voor die aan de "g afbreuk doen' Men sPreel<t in Brazilië dan van „Peroba
Wat Ipé Peroba betreft, de fineeren van deze houtsoort met haar 'J Sroenen tot goudgelen ondergrond en daarop voorkomende



fijne teekening in moiré, gefigureerd en gemoest, zijn in Europa voldoende bekend.
EMBUIA (Nectandra sp.). De Noord-Amerikanen hebben deze houtsoort als het ware voor de wereldmarkt „ontdekt". Zij noemen het hout „Brazilian walnut" hoewel het absoluut geen notenhout is, doch behoort tot de familie der Lauraceae, welke ongeveer veertig geslachten en ruim duizend soorten omvat, waarvan circa tweehonderd in het Amazone-gebied worden aangetroffen. In Europa is bekend de Laurier (Laurus nobilis L.) met de bladeren die in de geneeskunde enz. gebruikt worden. De Embuia komt echter in de Zuid-Oostelijke Staten voor (Parana en Santa Catharina) en groeit in een grooten gordel beneden de zone waar eveneens de Pinheiro de Parana voorkomt. De Noord-Amerikanen kwamen tot de ontdekking dat deze houtsoort, als fineer toegepast, veel overeenkomst heeft met Kaukasisch Noten. De ondertoon is echter olijfgroen tot geel-bruin en chocolade-bruin met donkere aderen. Ook in Duitschland zijn enorme kwantums verwerkt. Het eenige bezwaar is dat elke boom een specifiek eigene kleur, toon en teekening heeft waardoor twee partijen fineer, van verschillende Embuia-boomen afkomstig, absoluut niet bij elkander passen. We zouden een oogenblik zeggen dat de natuur hier te kwistig met kleuren strooit, te groote variatie geeft. In de Amerikaansche automobiel-industrie vindt het hout gereede toepassing-
SUCUPIRA of Sicupira (Bowdichia nitida'Spruce). Met het hout van de Diplotropisguyanensis Benth. en de Diplotropis leptophyllaKleinh. en enkele andere houtsoorten behoort deze tot een groep welke onder den naam Zwarte Kabbes in den handel wordt gebracht. Het hout doet eenigszins denken aan Bruinhart, doch het is in den regel fijner van structuur. Hoewel zeer zwaar, (het soortelijk gewicht is ca. 0,95), heeft het hout de voorname eigenschappen dat het zich prachtig laat opwerken alsmede dat het weinig krimptentrekt. Detienduizenden ossenwagens, die piepend, knarsend en kreunend nog heden ten dage het belangrijkste transportmiddel in het binnenland van Brazilië zijn, worden praktisch uitsluitend van Sicupira-hout vervaardigd.
Nog enkele houtsoorten dienen genoemd te worden:
PAU SANTO (Zollernia paraënsis Huber.). Een olie-houdende houtsoort die aan pokhout doet denken en voor de biljartindustrie gebruikt wordt. Men dient deze niet te verwarren met Palissanderhout, hetwelk door de Portugeezen vroeger ook Pau Santo genoemd werd.



BRAZILIAANSCH ROZENHOUT, of Rozenhout van Bahia. rof. te Wechel duidt deze houtsoort aan als Physocalymna floribun^um Pohl. Ook in het rapport van de Commissie voor onderzoek L3ar de gebruikswaarde van inheemsch eiken-, beuken- en grenen°ut tegenover tropisch hout wordt van Physocalymna spec. geProken. (|n de lijst van dat rapport komen nog al onjuistheden ®0r). De Engelschen Stone en Howard spreken van P. scaberri^ Urn Pohl en Prof. v. d. Kloes schreef over B. Rozenhout als zijnde naam die aan verschillende welriekende houtsoorten wordt °egeven. |n den handel en in de meubelindustrie bestaat er echter .Iechts één soort Braz. Rozenhout en die komt van Bahia. Het hout ^ enorm veel als inlegwerk bij den Empire-stijI toegepast, zoowel hn '"'•ankrijk als in Engeland, België en Nederland. Het is dan steeds eJ: r°se-kleurige hout met de fijne roode strepen.
r n Bahia is het bekend als Sebastiaó de arruda en Pau Rosa, in Bn§eland als Tulip wood en Brazilian Pinkwood, in Duitschland als razilianisches Rosenholz en Tulpenholz, in Frankrijk als Bois de r°sue de Bahia.
En s' §■ is ca. 1,1 en het hout heeft een welriekenden geur. £> 'ke oude Nederlandsche meubelmaker kent het uit ervaring.
e Wieg van Prinses Juliana (ontw. de Bazel) was van B. Rozenhout pervaardigd. Ook op de Nieuw-Amsterdam is het toegepast. nr°'- Record van de Yale Universiteit is er van overtuigd dat voor^°ennde botanische namen onjuist zijn en een houtsoort aanduiden
y'n Peru, Bolivia en het Amazone-gebied gevonden wordt. Is °'gens hem is B. Rozenhout nog niet gedetermineerd, doch het B0Sen Leguminosae, geen Lythraceae. Materiaal van de New York °tanical Garden heeft dat bewezen. Het hout komt in den handel |e °r 'n kleine, van het spint ontdane stammetjes van I tot 2 m ^§te bij een diameter van 10 tot 25 cm.
r°eger werd het tot fineer gezaagd, thans ook veel gesneden.
e b^b°enh°ut. Verschillende boomsoorten leveren het Baboen , "et Basterd Baboen hout.
n het Amazone-gebied vindt men twee soorten, Virola surinaeHns's Warb. en Virola sibifera Aubl.
i et is een bruin-grijze soms rose houtsoort die veel aan Okoumékkt"" C'°et denken en als plaatsvervanger in de triplex- en sigarenvj ,eri"'ndustrie wordt gebruikt. Vooral in Duitschland en Italië Al ,1et veel toePassing- Het soortelijk gewicht is ongeveer 0,5. Als belangrijke boomsoorten dienen nog genoemd te worden:



GEELHOUT (Chlorophora tinctoria G. Don), in het Engelsch Fusticwood, in het Fransch Bois jaune du Brésil, in Brazilië Tatajuba de tinta genoemd, welke houtsoort reeds meer dan driehonderd jaren de Morin-kleurstof levert. Ook in Centraal-Amerika (Cuba, Trinidad en andere Staten) wordt deze houtsoort gevonden.
BOIS DE VIOLETTE (Dalbergia cearensis Ducke), in het Engelsch True Kingwood, in het Duitsch König Holz genoemd. Wij nemen hier niet den Braziliaanschen naam wijl men daarmee nog al royaal omspringt. Hier noemt men het hout Pau Violeta, daar Jacaranda Roxo en J. Violeta, ginder Violeta verdadeira en Violeta legitima. De aanduiding van deze houtsoort is de Fransche naam, die van groot belang is, wijl men in Frankrijk reeds eeuwen veel belangstelling voor deze houtsoort heeft en haar veelvuldig in de meubelindustrie als fineer heeft toegepast. Ook in andere Europeesche landen is zij geregeld gebruikt. Een fraai voorbeeld in Engeland is een kabinet uit ca, 1700 in het South Kensington Museum. Het hout heeft een goudkleur als ondergrond met fijne rood-bruine, paarse, soms zwarte streepen en doet in teekening niet voor Palissander onder. Het is harder, zwaarder en fijner van nerf dan Palissander. Het komt voor in stammetjes van ca. I tot 1,50 m lengte met een diameter van ca. 8 tot 20 centimeter, een enkele maal zwaarder. Het soortelijk gewicht is ca. 1,2. Het wordt gevonden in de staten Bahia en Ceara.
DE RUBBERBOOM (Hevea brasiliensis Muell. Arg.). De beroemde Braziliaansche Rubberboom, die aan dit land reeds zooveel welvaart heeft geschonken. De inlandsche naam is Seringueira branca. Het hout is van geen belang. Volgens de laatste berekeningen uitgaande van de Regeering, bevinden zich in de bosschen circa driehonderd millioen van deze boomen.
DE PARA-NOTEBOOM (Bertholletia excelsa Bondpl. en Bertholletia nobilis Miers) wordt door de Brazilianen Castanheiro do Para genoemd. Wij allen kennen de vruchten, de beroemde driehoekige Para-noten. Het eenige dat men te doen heeft bij het verzamelen, is de houtachtige vruchten, een soort capsules, die onder den boom
liggen, stuk te slaan en zie vijftien tot vijfentwintig noten
vallen op den grond. Het hout is wel bruikbaar, maar de boom mag niet gekapt worden. De jaarlijksche oogst van Para-noten bedraagt circa een millioen hectoliter.
Hiermede zijn de belangrijkste houtsoorten en boomen van dit groote land in het kort besproken.



VERGISSINGEN.
M g
heicJ6!1 met de namen van de houtsoorten groote voorzichtigbepai 6 betrachten en zich tot de voornaamste aanduidingen te den s h' anc'ers '<r'jgt men bijvoorbeeld den volgenden verwarren-
^ NprlöKU ^ J ii.i i ii.i r~»
'dlivj worat net nout uit net gesiacnt aer ropuiK
leren
naar n i u.i i.v.„
n0e , se|ang van de soort Populierenhout, Peppel of Abeel ge-
rw ' doch in Noord-Amerika. waar 6 commercieel belaneriike
d^'^ensoorten groeien, noemt men het hout niet Poplarwood oo|< ot1;onwood en Aspen. Er groeit echter in Noord-Amerika popJ*n boom dien men Yellow Poplar noemt. Het is echter geen Tu|iD ' t"' ^et 's een tulpenboom en men spreekt a'daar ook wel van Tuljfj e (Liriodendron tulipifera L.). Het hout wordt noch het jn ? nocb Poplarwood genoemd doch Whitewood. Als men men p> Engelsch sprekende landen over Tulipwood heeft, bedoelt Van T r,a2i'iaansch Rozenhout. Ook de Duitscher spreekt in dit geval dan 'Penholz. Dit Braziliaansch Rozenhout is geheel iets anders Hamehu rnen vroe8er in Nederland ook wel Rozenhout noemde, thans ^'° Pa'issander. Rio Palissander wordt door de Engelschen Jacar Brazilian Rosewood genoemd en door de Brazilianen der Bi 1 ?°tanisch is Jacaranda echter een geslacht uit de familie ^'sde'Rn°n'aCeae' ^at n'ets met Palissander heeft uit te staan. Bojs , raz'liaan het echter over Jacaranda Violeta heeft, bedoelt hij du^t l6. ^lo'ette- Als de Franschman over Bois Violet spreekt het En ^aarmede Amarante, Purperhart aan. Bois de Violette is in een ^ True Kingwood. Kingwood zonder meer is Vinhatico, 's' dorhC?a ge'ijkende houtsoort die ook uit Brazilië afkomstig Geelh °°r de Engelschen tevens Yellow wood genoemd wordt (dus (hetwT)- Noord-Braziliaan noemt dit Vinhatico „Amarello" Arriar n °°k Geelhout beteekent). Doch in het Amazone-gebied is
A h. ^ Q Of Pdll A mnröllrt nnn aokoal on/^ofo k/M itrnArf r\ lx
AmariM ° °f Pau Amarello een geheel andere houtsoort. Ook
■«IV
)rt, f
6t1 doT Nederlanders spreken ook van Braziliaansch geelhout
daarm^Ho nn <ann ^l\«onr crnhool uorcrh i I lonrlo hrii
soort' ° (bet Spaansche woord voor Geelhout) is wéér een andere VQrml eitelijk 5 soorten die te zamen de Centrolobium-groep
riaTiPli i , daarmede op een alweer geheel verschillende houtsoort,
Cuba Ver'hout. De Engelschen noemen dit verfhout Fustic en 2o0 l °°d- Onder Cuba verstaan wij Nederlanders Cuba Mahonie. kleUre e t de schakel 12 geheel verschillende houtsoorten met een daarrr^n°nderscheid als dat van den regenboog verbonden en |\es e doen zien dat voorzichtigheid geboden is.
berende kan nog gezegd worden dat Zuid-Amerika meer



sh°aaE de'rjnaan dan kan, Produceeren en in het Amazone-gebied staat de onaangeroerde rijkdom rustig te wachten (en te groeien !)•
be^e„neom„r„"ar:een de P» «
DE REPUBLIEK URUGUAY.
<- [?eze 'c'einst^e staat van Zuid-Amerika, groot honderd zevenen-
Bdgië) mUérbHnVa,etrl<ante "lometer <dus circa zes maal zoo groot als sShS f J millioen inwoners, heeft weinig bosschen-
Slechts vijf procent is met hooger of lager bosch begroeTdhet-
dhectare of ruim 0.4 De6 ÏÏSÏ ** Negre.
ALGARROBA (Prosopis nigra Hierom., Prosopis alba Gris en
Buenm A 1 IS degelij|<e soort constructiehout die veel naar Buenos Aires wordt uitgevoerd en onder meer als straatb okles
Ceder (Se^SzMië^ O k"^ T hier wat Pinho de P^a' ? (zie Brazi|ie) en Quebracho (zie Argentinië)
Aangezien er voor export naar andere werelddeelen geen beover om ons ÏÏÏmI aanhWe5g ZJ]n St6ken Wij den La Plata-"room over om ons te bepalen bij de houtsoorten van:
ARGENTINIË.
Na Brazilië de grootste staat van Zuid-Amerika (circa 2 8 millioen vierkante kilometer), dus bijna zes maal zoo groot als het oude Moederland (Europeesch Spanje). Van de bevolking (twaalf millioen)
procent van"der< ff"'" " h°?fdstad Aires. SSen
hectare) ïs bebnlhw °PPTual<te (dus ongev^r vijftien millioen nectare) is beboscht (ruim 4 hectare per inwoner)
Chïo tïn WpïVmden ZaU 1hoofdzakeliJk ^ het Noorden van den Rioa'Ven.WeSte Van de Juramento-rivier, in de staten Entre
^dat'dp0hrrierheS' 3 6 'angS Vde rivieren" Het Sroote bezwaar
stad liggen Men" Z°° versP,reid e" °P Sloten afstand van de hoofdde Pamoa's'en d T? sub"troPisch bosch alsmede het aan
spreide zwa.rH. h Wllde;ms ^groeide kreupelbosch met ver-
Preide zwaardere boomen. Transport is dikwijls zeer moeiliik De
afstand van Buenos Aires tot Vuurland, linea recta, bedraagt 2800 kilometer. (De afstand Lissabon-Danzig.) oearaagt Zöuu



Als
eersteel" sPreekt over hout van Argentinië dan denkt men in de Plaats aan de belangrijke houtsoort: -v
EnSUEBRACHO (Schinopsis Lorentzii Engl., Schinopsis Balansae en andere.)
is (s naam (bijlbreker) toont reeds aan dat het hout spijkerhard k|eur°7\e'Ük gewicht circa 1,2). Het heeft een glanzende kers-roode gebri • i w°fdt enorm veel voor dwarsliggers en straatblokjes de k 1 <t-. Het kernhout bevat twintig a vijfentwintig procent tannine, fabr; . circa tien procent. Er bevinden zich hier circa dertig groote tre|<|<<6n' We"<e de tannine voor de leerlooierijen aan het hout onten • rn_j e*port van Quebracho-hout bedroeg in 1935 honderd
Mv^ duizend ton.
t>rach Verte't aangaande de ontdekking van het looizuur in QueArp ' .en de toepassing daarvan voor het looien van huiden in den 'n'^ ^et v°lgende: Een Quebracho-stam waaide om door het d rrn en v'e' °P een '<oe d'e gedood werd. Na eenigen tijd werd de |^er gevonden en de huid werd er afgehaald. Toen zag men dat
VerH °'3 verschillende plaatsen tot „leer" geworden was. h0ut / er v'ndt men in Argentinië het reeds beschreven Algarroba(zie Uruguay), Ceder (zie Brazilië).
d'eT'ak ,(T'Puana speciosa Benth) met zijn fraaie gele bloemen P„,fval!en- een zwaar goudgeel tapijt onder den boom
is voor meubelen en constructiege Qn geschikt en doet denken aan Esschenhout (soortelijk
etiket v'ndt men hier Lapacho (Groenharthout, zie Brazilië) en soort anc'ere o°l< in het Zuiden van Brazilië voorkomende houten fjn n' Argentinië importeert enorme kwantums hout, triplex riepe ?er van Europa, Japan en Noord-Amerika. Men vindt er circa bo0rn °nderd meubelfabrieken. Er worden veel Eucalyptus-
en voor herbebossching aangeplant.
rTiOoJ"f1frnen nu afscheid van dit enorme land met zijn groote HanSa eden en gaan per vliegmachine met de Deutsche Luft sch0ni°Ver ^et Andes-gebergte naar het land dat ons den aardappel
'K> namelijk
£HIU
dercTcTS'0orc'~^-hilenen wonen verder van de Zuid-Chilenen verwijn de Schotsche Hooglanders van de Egyptenaren. De handel
Hout 7



wordt door de lange kuststrook ten zeerste vergemakkelijkt. De beboschte oppervlakte bedraagt ongeveer zes en een half millioen hectare of 11,4 procent van het geheel. Dit beteekent circa zestien hectare per inwoner. De bosschen bevinden zich tusschefl den vijfendertigsten en den vierenveertigsten breedtegraad. Men treft er ook enorme prairies aan, met laag struikgewas en enorme cactus-struiken. In het Zuiden vindt men de altijd groene bosschef*
Chileensche prairie met cactus. Op den achtergrond, vaag, de kam van het
Andes-gebergts'



enorme kruip- en klimplanten (zie foto van Dr. Colijn, hoofdstuk IV, in Nieuw-Guinea) vormen een natuurlijke barricade tegen het indringen van mensch en dier in de oerwouden. Circa ^hthonderd zeventien duizend hectare bosch staat onder Gou^rnementeel beheer. Chili is de eerste staat in Zuid-Amerika ^aar boschreservaten zijn geschapen.
Merkwaardig zijn in dit land de naaldboomen uit de klasse der ^oniferen, uit de familie der Cupressaceae, de onderfamilie der "hujoideae en het geslacht Fitzroya, namelijk:
ALERCE (Fitzroya patagonica Hook. f.), de meest gigantische Conifeer van Zuid-Amerika waarvan men boomen aantreft met ^eeduizend jaarringen, die dus vóór onze jaartelling zijn opgeroeid. De boomen hebben soms een diameter van circa vier meter een hoogte van vijftig tot zestig meter. Het is uitstekend constructiehout. In Duitschland gebruikt men het veel bij de vervaardiging van potlooden en het maken van cano's. (Voor Coniferen zie Amerika.)
LAUREL (Laurelia aromatico Juss.), een geelachtige houtsoort in de meubelmakerij wordt toegepast. Hoewel het dikwijls liet verwacht wordt, treffen we hier een bekende houtsoort aan, ^fïielijk Beuken.
fAULI (Nothofagus procera Poepp. en Endl.). Dit antarctisch eukenhout wordt hier veel voor parketvloeren gebruikt en is een ^•"achtmateriaal voor allerlei doeleinden.
. KOBLE PELLIN (Nothofagus obliqua Mirb.), een degelijk soort ®euken voor huizenbouw.
ULMO (Eucryphia cordifolia Cav.). Een uitstekende licht-chocoadekleurige houtsoort. Deze vijf soorten, doch in het bijzonder vier laatste, worden geregeld geëxporteerd. Vooral Duitschland !s een goede afnemer. In 1938 werden duizenden tonnen van de benplaats Carral verladen. Er bestaat hier ook een herbebosSchingsdienst. Vooral Eucalyptus komt in aanmerking.
Wij gaan nog even diep het binnenland in en aangezien het thans Vrede is in den Gran Chaco bestaat er geen gevaar. Ons doel is:



PARAGUAY.
Ter grootte van Duitschland (vóór de vereeniging met Oosten* rijk) wordt drie-vierde van zijn grondgebied door Bolivia betwistDe bijna een millioen inwoners bezitten gezamenlijk ongeveer drieëntwintig millioen hectare bosch, dus circa 24 hectare per hoofd van de bevolking. Ook hier treffen we Quebracho aan (zie Argentinië), Ceder en Pinho de Parana (zie Brazilië).
Ten Oosten en ten Westen van de Paraguay-rivier strekken zich onmetelijke tropische en subtropische oerwouden uit. Er wordt in verhouding weinig hout geëxporteerd. Wel gaat er veel naar Argentinië (dwarsliggers voor de spoorwegen). De laatste exportcijfers inzake hout zijn van 1934 (twintig duizend ton). In 1937 is er een triplexfabriek gebouwd en men wil zich nu toeleggen op de fabricatie en export van triplex.
Een lange tocht onder moordende hitte door de drassige streken van het oude strijdtooneel, waar hoofdzakelijk palmen groeien, brengt ons in:
BOLIVIA.
Bijna veertig maal zoo groot als Nederland heeft het slechts drie millioen inwoners. Een groot gedeelte wordt door het Andesgebergte ingenomen, hetwelk hier boven de drieduizend meter geheel kaal is. Voor een deel behoort Bolivia echter tot het dal van de Amazone-rivier (zijtak de Madeira-rivier). De naam „Madeira" (Portugeesche naam voor „hout") duidt reeds aan dat hier groote wouden zijn te vinden. Typisch Boliviaansche houtsoorten zijn er niet. Wel vindt men hier weer Algarroba (zie Uruguay) en Quebracho (zie Argentinië) alsmede:
GUAYACAN (Caesalpinia melanocarpa Gris.), een houtsoort die doet denken aan Pokhout, in Brazilië dikwijls Pau Ferro genoemd. De bosschen van dit land zijn nimmer opgemeten. Export van hout is hier weinig.
Wij begeven ons thans over het Andes-gebergte weder naar de kust en komen in:
PERU.
Het land met de oude Inca-cultuur.
De op sommige plaatsen 4600 meter hooge Andes-keten ver-



eelt de Republiek in tweeën. Ten Westen langs de zeekust is ^ einig bosch, hoewel men er veel Olijven, Eucalyptus en Tama'nden vindt. Langs de Oostelijke hellingen zijn de regenbosschen n tropische oerwouden. Het verschil in hoogte geeft ook een §roote verscheidenheid van boomsoorten. Behalve den Rubberboom '2le Brazilië) vindt men hier ook de
QUINA-QUINA (Cinchona div.), welke aan de geheele wereld e kina-bast en daarmede de kinine geschonken heeft. Van de totale I pPervlakte der Republiek (circa 1,3 millioen vierkante kilometer) ^ ongeveer twee derde met hooger of lager bosch bedekt, hetwelk 'J een bevolking van vijf millioen ongeveer zestien hectare per I woner geeft. Bijna al het hout moet moeizaam door de muilezels ban§s de moeilijk begaanbare bergpassen naar de kuststeden geracht worden. Wij verlaten nu het land waar grootendeels de Gazone-rivier ontspringt, zetten onze wereldreis voort, in de u !n§ van den equator en bevinden ons nu in den op één na fristen staat van Zuid-Amerika:
!£UADOR.
^°ewel de landstaal evenals over geheel Zuid-Amerika (met uit°ndering van Brazilië) Spaansch is, wordt hier door een groot In , 'te der ruim twee millioen inwoners nog de oude taal der Ca's gesproken. De bosschen bevinden zich evenals in Peru aan Oostzijde der bergketens van de Andes. Het zijn grootendeels epische- en subtropische regenbosschen.
^ ehalve de houtsoorten Ceder (zie Brazilië), Guayacan (zie ® ivia) vinden we hier een, vooral tegenwoordig, zeer belangrijke S00rt, namelijk
^ALSA (Ochroma lagopus Linn. en andere). Als we in aanl^rking nemen dat onmiddellijk na den grooten wereldoorlog New York een maatschappij werd gevormd met een kapitaal an twee en een half millioen gulden met het doel Balsahout te bandelen, dan valt het belang van dit materiaal wel duidelijk so ls lichtste „commercieele" houtsoort der wereld, het
sQ°rte'ijk gewicht schommelt tusschen 0,14 en 0,17 terwijl het °rtelijk gewicht van kurk 0,23 tot 0,26 bedraagt. Vermoedelijk 'ichtste houtsoort der wereld (doch niet van commercieele tis Aeschynomene hispida Wildd. van Cuba, met een soor'Jk gewicht van 0,044. De boom (Balsa) behoort tot de secun-



daire flora, die opgroeit onder het hooge geboomte of op plaatsen waar het primaire bosch is omgehakt of verbrand. Hij groeit snel, het eerste jaar vier a vijf meter en heeft in vijf a zes jaar een hoogte van vijftien a twintig meter bij een diameter van vijftig tot vijfenzeventig centimeter bereikt. „Balsa" noemen de Indianen hun vlotten waarmede ze (o.a. op de Amazone-rivier) hun „ladingen" vervoeren. Het witte tot grijsachtig witte hout wordt thans veel bij de fabricatie van reddingsgordels, ijskasten, kookkisten, wanden van koelwagens, hutten van vliegmachines en luchtschepen toegepast. Het bestaat voor ongeveer tien procent uit vaste stof en voor negentig procent uit lucht. Daarom is het een buitengewoon goed isolatiemateriaal tegen de warmte. Ook als verpakkingsmateriaal bij verzending van postpakketten per luchtpost, bewijst deze lichte houtsoort goede diensten. Eveneens bij de verzending van kostbare gepolitoerde meubelen. Aan de binnenzijde der kisten wordt dan Balsahout geplakt om beschadiging te voorkomen. Verschillende Noord-Amerikaansche maatschappijen hebben Balsa-aanplantingen in Centraal-Amerika.
Verder wordt het toegepast als isoleermiddel tegen geluid en trillingen bij betonvloeren en machine-fundeeringen.
De Noord-Amerikanen hebben een procédé uitgevonden waarbij het hout met een conserveeringsmateriaal wordt geïmpregneerd. In den wereldoorlog zijn tachtig duizend drijvers, vervaardigd van geïmpregneerd Balsa-hout, gebruikt om in de Noordzee een afsluiting te vormen tegen drijvende mijnen. Het hout zal nimmer de kurk geheel verdringen, aangezien kurk veel elastischer is dan het betrekkelijk broze Balsa-hout. Het Balsa-hout komt behalve in Ecuador ook in andere Staten van Zuid-Amerika en in Centraal-Amerika voor. De uitvoerhaven van Ecuador, vanwaar veel Balsa-hout verscheept wordt, is Guayaquil. Als interessanten, ook in de omliggende Staten veelvuldig voorkomenden boom. vinden wij hier nog den
PALM (Phytelephas macrocarpa R en P.), welke tegen de hellingen der bergen groeit en de ivoornoten geeft, die harder zijn dan Ebbenhout en Palmhout en waarvan allerlei kleine voorwerpen (knoopen etc.) gedraaid worden. De export van deze noten 's belangrijk. Duitschland was een beste afnemer. Ook in de aangrenzende landen komt de Palm voor.
Wij vervolgen onze reis en komen in een staat, die behalve aan den Grooten Oceaan ook aan de Caraïbische zee ligt, namelijk



Colombia.
uim tweemaal zoo groot als Frankrijk heeft het evenveel in7 °ners als Nederland. De Regeering noemt als boschbezit honderd eyentig duizend vierkante kilometer (hoog en laag bosch bij elkaar °en°men). De bosschen bevinden zich hoofdzakelijk aan de Oostzijde ^an de uitloopers der Andes en in het Noorden. De export van N0ut is hier praktisch nihil, wel wordt er hout ingevoerd, o.a. van ^ °°rd-Amerika. Toch bevinden zich hier enkele interessante p°^tsoorten zooals Balsa (zie Ecuador), Ceder (zie Brazilië), le (zie Panama).
^LBARCO (Cariniana pyriformis Miers), een zoogenaamde Colomaansche Mahoniesoort, die vroeger in Noord-Amerika gaarne er^ gekocht. Verder ontmoet men er een lage boomsoort genaamd
DIVI-DIVI (Caesalpi nia coriaria Willd.). De vruchten zijn rijk aan nnine en het kastanje-bruine, harde, klankvolle hout wordt dikJis en met succes toegepast voor den bouw van muziek-instruewten (gitaars, mandolines enz.) alsmede voor paraplu-knoppen. r VVij vertrekken nu per schip van de wonderschoone haven van rtagena naar:
^ezuela.
|v|^ij arriveeren in de voornaamste uitvoerhaven van hout, l^aracaïbo. Verdere uitvoerhavens zijn Cumane en Carupano. i ^ een oppervlakte van ruim negenhonderd duizend vierkante ^ 0nieter (ruim zes maal zoo groot als Nederlandsch West-lndië) li®®'t deze Republiek ruim drie millioen inwoners. Er zijn hier feiteIJ ^ vier types van bosschen. Ten eerste de regenbosschen, groeiende ^ gematigde zone, welke in den regel op een hoogte van twaalftw erd meter begint (circa vijf procent van het geheel). Ten a het normale type van tropische regenbosschen in de
v es-ravijnen, aan c'en voet c'er bergen, ten Zuiden van het meer
, n Maracaïbo en nabij de grenzen van Brazilië en Britsch Guyana, p'rca vijftig procent). Ten derde de moesson-bosschen (circa dertig 0 °^ent van het geheele boschbezit), welke in het natte seizoen 1^1. regenbosschen gelijken en in het droge seizoen normaal zijn.
'er komen vooral de zware, dikke boomen voor. Als vierde type I^Jn er de droge bosschen (circa vijftien procent van het geheel) ^gs de kustheuvelen en op sommige plaatsen in het binnenland.



DE WEST-INDISCHE EILANDEN.
I ,
Sab Nederlandsche bezittingen, de eilanden boven den wind, p a' Eustatius en een deel van Sint Maarten bevinden zich eri p °sschen, op de eilanden beneden den wind, Aruba, Curagao Col °na're feitelijk evenmin. Men treft er wat Divi-Divi aan (zie 'a en wat Brazilette-hout (zie Mexico). De omringende
and Sn hengen vee' bout naar Curagao ter verscheping naar de ej|ae^e deelen der wereld. Wij bezoeken dus thans het groote
I^[NlDAD.
H
Clr is ongeveer tweemaal zoo groot als Luxemburg en heeft gr^a ariehonderd duizend inwoners. Het eiland was vroeger met gr ote wouden bedekt, doch in den loop der jaren is veel gekapt. 0n ,ls orde geschapen en circa honderd duizend hectare is nu
er eigen (Regeerings-)beheer gebracht.
q °g bevinden er zich groote oerwouden, speciaal in het Noord(q sten- Men zorgt er geregeld voor herbebossching met Ceder eri rela Odorata L.) (zie Brazilië), verschillende soorten Eucalyptus lancfn^ere boomsoorten. Het Trinidad-Ceder heeft op de buitenhar SC-^e mar'<ten een zeer goeden naam, aangezien het niet zoo is als het Braziliaansche. De gesteldheid van de groeiplaats br t hierop invloed, niet de soort Ceder. Te veel hars in het hout |n nSt een groot bezwaar mede voor de sigarenkisten-industrie, aan h ^es'oten sigarenkist treedt de hars dan naar buiten en blijft Trj . ® sigaren kleven. Duitschland is altijd een groote afnemer van s0 "^ad-ceder geweest. Verder komen hier de navolgende hout^rten voor:
gr ^.'.nhart, Purperhart, Paardevleeschhout en Geelhout (zie . '®)> Balsa (zie Ecuador), Krappa, Mora en Roode Locus (zie Van'hlarne) a'smec'e R°ble (zie Panama). Ongeveer veertig procent ei|a ^et: e"and is met hooger of lager bosch bedekt. Het nabijgelegen



RICA
kleine Republiek (circa anderhalf maal de oppervlakte van minder inwoners heeft dan de provincie Overijsel, doet j|| een bij uitstek arbeidzame bevolking haar naam (Rijke kust) eer aan. Er wordt veel geëxporteerd en ook hout neemt een <je °nbelangrijke plaats in. Achter de mangrove-bosschen langs Sch ara'b'sche zee vindt men onmiddellijk de wouden. Ook hier is tie n*" 2ebergte een beletsel voor een intensieve bosch-exploita6Üa rf ^t'"e"'->ceaankust is minder beboscht, behalve op het schierhou Nic°ya- waar zeer r'j'<e bosschen voorkomen. Het meeste of '"Wordt echter van de Westkust geëxporteerd en de Pontarenas(zie cSta ^'ca-afladingen hebben een goeden naam. Cederhout m neemt de voornaamste plaats in. De verhouding
in Mahonie (zie Cuba) is tien op een. Verder komen voor export n merking; Cocobolo en Roble (zie Panama), Locus (zie SuriRr, ?)■ Balsa (zie Ecuador), Fernambuco-hout en Geelhout (zie azi|ië) alsmede:
MARIA (Calophyllum Calaba Jacq.) en andere. Een op .^°t licht-roode houtsoort die veelvuldig in Centraal-Amerika, ^Uir)6 ^est-lndische eilanden alsmede in het Noord-Westen van b0 Amerika voorkomt. Plaatselijk wordt zij veel voor den scheepshond' en het vervaardigen van voertuigen gebruikt. Aangezien deze di,s°ort veel met Mahoniehout overeenkomt mengt men haar
wJj's tusschen deze afladingen.
Brj 'J steken nu de grensrivier San Juan over, die eens door teerj bemoeiingen een groote concurrent met het geprojecSch 6-^anama-kanaal bleek te zijn, doch door Noord-Amerikaan°nsen invloed haar wereldbeteekenis heeft verloren. Wij bevinden thans in de grootste Republiek van Centraal-Amerika:
'6ts grooter dan Bulgarije heeft zij niet meer inwoners dan |er s,:erdam. Aan den voet en tegen de berghellingen van de Cordil^and' i'n ^et bosten van den Staat, bevinden zich de meeste en uit Za„ eso°gpunt bezien de rijkste bosschen. Hier zijn ook vele r'ieri gevestigd. Daar waar de regenwolken van den Atlantischen Van n bergen ontmoeten, verandert de vegetatie en in plaats rne ® tropische regenbosschen groeien daar eikenbosschen geSd met naaldboomen. Tot aan de toppen der vulkanen, rondom



r
a erstgenoemde komen veelal in het Noord-Oosten van Noord0 erika voor, de laatstgenoemde in het bijzonder langs de Stille ve ^aan-kust tot Noord-Californië. Speciaal deze soort wordt enorm 'rist 'n ^en vliegtuigbouw gebruikt. Ook als klankborden in muziekrumenten wordt het bij voorkeur toegepast. Het soortelijk gew,cht is circa 0,4.
ho^6t derc'e geslacht is ABIES, hetwelk generaliseerend hetdennenr'" 'evert en waarvan de voornaamste soorten alhier zijn:
, astern of Balsam Fir (Abies balsamea Mill.)
hite Fir (Abies grandis Lindl.)
nite Fir (Abies concolor Parry)
'Iver Fir (Abies amabilis Loud.)
oble Fir (Abies nobilis Lindl.)
a'ifornia Red Fir (Abies Magnifica Murr.).
Het vierde geslacht, LARIX, levert het Lorkenhout. De voorw^ste soorten alhier zijn:
I*estern Larch (Larix occidentalis Nutt.)
arnarack (Larix laricina Koch.).
| Het vijfde geslacht, TSUGA, levert de houtsoort genaamd HemMen onderscheidt:
^stern Hemlock (Tsuga canadensis Carr.)
Western Hemlock (Tsuga heterophylla Sarg.).
, Het zesde geslacht, PSEUDOTSUGA, levert de meest belangrijke p. utsoort van het Westen van Noord-Amerika, namelijk: Douglas rS (Pseudotsuga taxifolia Britt.), in Nederland algemeen bekend als r®gon Pine.
^ ^ezien de vele vragen die in den loop der jaren tot schrijver k Zes zijn gericht, is het Grenen? Vuren? Dennen? komt onwilleeu,r'g het jagersliedje in gedachten:
• > t Is geen haas, geen konijn, wat voor diertje kan 't dan zijn?" j 'r is Den, maar het is geen dennenhout. Pine is Grenen, maar het geen grenenhout. Het is een geheel op zich zelf staande houtsoort ^et buitengewoon goede eigenschappen. De zwaarste boomen ^^en niet ver van de zee voor in Britsch-Columbia en in de Staten
ashington en Oregon.
. n statuur wordt deze boomsoort alleen door de Redwood-boomen lrtr°ffen.
^en treft bosschen aan die vierhonderd kubieke meter hout



Het hout is duurzaam, wordt veel voor dakbedekking, omraste' ring, booten en meubelen gebruikt, doch weinig geëxporteerd.
Als derde onderfamilie is genoemd JUNIPEROIDEAE, waartoe onder meer het geslacht Juniperus behoort en de soort:
EASTERN RED CEDAR (Juniperus virginiana L.).
Ook deze soort levert het roode, soms purperkleurige potlood' ceder.
Hiermede zijn alle belangrijke Noord-Amerikaansche Coniferen de revue gepasseerd. De mechanische boschexploitatie, het machinaal drogen en de houtbewerking staan in N.Am. op hoog pe''' al moet daarbij in aanmerking worden genomen dat het produceeref van groote kwantums, de jacht naar „output", een nog grootei"e rol speelt.
Buitengewoon vergevorderd zijn het microscopisch en micr°' chemisch houtonderzoek en de identificatie van hout. De nieuwe Amerikaansche literatuur op dit gebied is mede de beste van de wereld.
Wij bespreken nu de
NOORD-AMERIKAANSCHE LOOFHOUTSOORTEN.
Ook hierbij is beperking geboden. Alleen het belangrijkste dient genoemd te worden. Het meest bekend is het:
AMERIKAANSCH EIKEN, hetwelk niet kan wedijveren met de beroemde soorten Europeesch Eiken, doch niettemin van groot belang is.
Er zijn circa achtenvijftig verschillende soorten Eiken in Noord' Amerika te vinden, waarvan vijfendertig van eenig commercieel belang en achttien van groot belang. Het Eiken komt praktisch uitsluitend in het Oostelijk deel en in het Centrum van de Vereenté' de Staten voor; ten Westen van den honderdsten lengtegraad groeit bijna geen Eiken meer. Men verdeelt de soorten in twee groepen» namelijk:
RED OAK (Rood Eiken) (Quercus borealis maxima Marsh-> Quercus rubra L.) en andere soorten. Dit hout is in het algemeen poreuzer, minder duurzaam, grover van nerf en minder geschikt voor fraaie meubelen dan de tweede groep genaamd Wit EikenAls men een kaars aansteekt en een stuk Rood Eiken met den kop'



„Spaansch mos", hangende aan de hardhout-boomen van
Zuid-Florida.
e^en kant voor den mond plaatst, het andere eind voor de vlam, dan krachtig blaast, gaat de vlam uit. Het hout is dus sterk °reus. Dit komt doordat de houtvaten geen of slechts zeer weinig all \i'en' vliesies (thyllen) bevatten, in tegenstelling met praktisch ® yVit-Eikensoorten.
Uitzonderingen zijn Live Oak (Quercus virginiana Mill.) en d estnut Oak (Quercus montana Willd.). Voorde kuiperij kan het Us niet gebruikt worden, de vaten zouden leegloopen.



WHITE OAK (Wit Eiken) (Quercus alba L., Quercus stellata Wang. en andere soorten).
Men spreekt in Europa en ook in ons land dikwijls van Noordelijk en van Zuidelijk Amerikaansch Eiken en doelt dan op de groeiplaats en afladingen van het hout. Het Zuidelijke is dan het betere hout. Dit is echter geen scheiding tusschen Rood- en Wit Eiken want ook in Texas, langs de golf van Mexico en in Florida komt veel Rood Eiken voor, Texas Red Oak (Quercus texana Buckley), Southern Red Oak (Quercus rubra L.) en andere, terwijl geheel Noordelijk ook het Wit Eiken voorkomt.
Het Zuidelijk groeiende hout is echter in den regel wel zachte1" en fijner van nerf, het Noordelijke harder. De overgang van voorjaarshout tot najaarshout in een jaarring van het Zuidelijk Wit Eiken is meer gelijkmatig. Daardoor is het fraaier van aanzien.
Rood Eiken is steeds van Wit Eiken te onderscheiden en wel op de volgende wijze:
Men snijdt met een zeer scherp mes een dun schijfje van het kop* sche hout af bij dat gedeelte waar de jaarringen nog al gelijkmatig zijn. Bezie aandachtig met een handlens (die bijvoorbeeld tien maal vergroot) de kleine poriën (houtvaten) van het najaarshout. Indien deze niet te talrijk zijn, dus het tellen mogelijk is, dan heeft men te doen met Rood Eiken. Zijn ze uiterst moeilijk te tellen, dan betreft het Wit Eiken.
Als tweede, belangrijke houtsoort dient genoemd:
NOTEN OF WALNOTEN. Van de vijf inheemsche soorten zij11 er twee de belangrijkste, namelijk:
BLACK WALNUT (Juglans nigra L.).
BUTTERNUT of WHITE WALNUT^, (Juglans cinerea L.).
Het hout van eerstgenoemde soort heeft een chocoladebruin6 kleur, doch is ook dikwijls paars, terwijl het harder is; dat van de laatstgenoemde is bruin-grijs met donkere strepen en zachter. He1 soortelijk gewicht is respectievelijk circa 0,65 en 0,45. Beide geven uitstekend meubelhout en zijn tevens zeer geschikt om tot fineer gesneden te worden. Door geregelden aanplant van deze boomen wordt de houtvoorziening (en noten-oogst) bestendigd. Als een zeldzaamheid kan gezegd worden dat Black Walnut in Noord' Amerika slechts dezen eenen naam heeft. Dat komt bij boom- en houtsoorten alhier niet veel voor. Bij deze soort bevinden zich in het hout kristallen. Het gereedschap wordt dus spoedig bot. Bij Butter-



^amp Cottonwood (Populus heterophylla L.)
ack Cottonwood (Populus trichocarpa Hook.)
alsam Poplar (Populus balsamifera L.).
^eerstgenoemde groeit in de Oostelijke helft van Noord-Amerika.
e tweede groeit langs de kusten van den Atlantischen Oceaan I de golf van Mexico en verder in de Mississippi-vailei, de derde ngs de Pacific-kust en in Alaska, de vierde langs de Noordgrens n de Vereenigde Staten. De voorraad op stam is circa twintig 1 '°en kubieke meter.
satijnnotenhout (Uq uidambar styraciflua L.), in Noord-
--.ka Gum en Red Gum genaamd. Het hout heeft een roseond SOms grÜs-bruine kleur, dikwijls met zwarte aderen. Men 1^1 erscheidt „figured" (geaderd) en ,,not figured" (ongeaderd) hout. I\j°evvel ook in Azië voorkomende wordt het hoofdzakelijk door l^°°rd-Amerika in den handel gebracht. De boom groeit het best op Vj 2 gelegen terreinen waar de overstroomingen dikwijls plaats jnn^en, langs de Atlantische Oceaan-kust, de golf van Mexico en Bel ... ^'ssissippi-vallei. Het wordt in Noord-Amerika en ook in te S'e veel voor meubelen toegepast (hoewel het daarvoor feitelijk (s Zac'1t 's) en in het bijzonder wordt het gebruikt voor snijwerk l^eciaal het Friesche snijwerk). Men neemt dan het kernhout. Vvet kwartier-gezaagde hout, mits goed gedroogd, krimpt en trekt 0n^ig, doch dosse gezaagd is het dikwijls aan krimpen en trekken
l Pe houtvoorraad op stam wordt geschat op negentig millioen I<ul'e^e meter. Het jaarlijksch verbruik is circa twee millioen ge ieke meter. Het wordt in Noord-Amerika ook tot fineer , sneden, speciaal de fraai geteekende blokken. Het fineer wordt te,n toegepast in combinatie met het echte walnotenhout. Het soor'Jk gewicht is circa 0,55. Men onderscheidt alsnog:
SoSAP-GUM. Dit is het spinthout van de Red Gum en het wordt be^s als „Hazel Pine" in Europa aangeboden. Het behoeft geen b|l °°g dat het ver ten achter staat, wat kwaliteit en kleur betreft, J Latijn noten.
GUM (Nyssa sylvatica Marsh.) en andere Nyssa-soorten. houtsoort doet veel aan Satijnnoten denken; het is in den gel iets zwaarder, soortelijk gewicht circa 0,65, terwijl de kleur SornWer en ner^ grover IS- ^et wot"dt gevonden in de lagere, s ook hoogere gedeelten van Texas, Michigan en Florida.



TUPELO of TUPELO GUM (Nyssa aquatica L., Nyssa biflora Walden andere Nyssa-soorten). Deze houtsoort komt veel overeen nnet Black Gum, de kleur is grauw-geel, grijs of grauw-bruin. Het soortelijk gewicht is iets lager, namelijk circa 0,50.
Beide voornoemde houtsoorten worden voor dezelfde doel' einden gebruikt als Satijnnoten, doch in secundaire toepassingen' Dikwijls is het kisthout. Voor snijwerk is het ongeschikt wijl he niet fijn van nerf is. Evenals Amerikaansch Populieren (zie Yello^ Poplar) is het Tupelo, dat weinig krimpt en trekt, geschikt vo<^ teekenborden en als tusschenhout, onderhout of blindhout bij he fineeren. Voor laatstgenoemde toepassing dient het goed droog e,] kwartier-gezaagd te zijn. Het voordeel van deze houtsoort is lage prijs in verhouding tot vele andere soorten met ongevee1" dezelfde eigenschappen. Het groeit meestal in de moerassen van het Zuiden.
MADRONA-WORTEL (Arbutus Menziesii Pursh.), Eng. Madron3
burr, Fransch: Loupe de Madrona, groeit langs de Pacific-kust van
Britsch Columbia tot Mexico. In het bijzonder wordt deze boo^ gevonden in het Noord-Westen van Californië, in het Redwoo district. Het rose hout, soms met roode vlekken, heeft geen groote beteekenis in den handel.
In tegenstelling daarmede is het fraaie wortelhout, hetwelk e®, warm rose-bruine kleur heeft met prachtige teekening en „mouche
MIRTEN-WORTEL (Umbellaria californica H. en A. NuttaN)' In N.-Amerika noemt men dezen wortel ook dikwijls Oreg011^ Myrtle. Het hout groeit langs de Westkust, speciaal in de water rijke gedeelten van Noord-West Californië. De wortelstukken Z'J soms goud-bruin, soms geel-groen met purperkleurige vlekkenHet verwerken van het fineer vraagt groote vakkennis. Schrijve ^ dezes heeft in den zomer van 1938 enkele knollen Mirten-wofte gezien van buitengewone schoonheid. Olijfgroen met paars in ee wilde, bonte warreling, een onvergetelijk kleurenspel.
Deze boom behoort tot de familie der Lauraceae en niet tot d' der Myrtaceae (zie Italië).
BASSWOOD (Tilia glabra Vent. en andere Tilia-soorten). ^ crême-kleurige, soms zeer licht-bruine, iets wollige Amerikaan50^ Lindenhout is niet zoo gemakkelijk te bewerken als het in Nede land groeiende Lindenhout, speciaal dat, afkomstig van de ?r0°n, bladige (Tilia grandifolia). Het kan overigens voor dezelfde doele'



Is d' •
aie jagende wolk een bergkam in den wind?
n die torenspits top van een spar?
een, ik weet al te goed waar ik thans mij bevind aar die geur brengt mijn hoofd in de war.
Schop uit toch, die schoenen, slechts voor dandy's gemaakt, ,,'®r• mijn laarzen, ze staan nog in 't vet.
K "oei de spijkers reeds krassen, waar rots wordt geraakt, n net bosch, bij de boy's wacht mijn bed.
de boot, die mij brengt naar het houthakkerskamp ivornen lichaam en ziel weer tot rust.
k Zie weer heuv'len, een bergkam in wolken, den damp le de kruinen der bosschen bekust.
J^Ho Boy's! 'k Ben terug! Waar's mijn bijl en de rest?
is ander werk voor mij bedoeld?
,9 het kamp in de West is een mensch op zijn best **'jl Gods adem in 't woud wordt gevoeld.
W. B. B.
^ie het stoere werk verrichten (de „logging"- en „rigging ) staan dan ook wel terdege in achting bij het groote publiek. n e'f Staten heeft de houtindustrie meer menschen-in dienst dan vjjr'.§e andere industrie. In vijf Staten is het percentage boven de bel g' Een ige jaren geleden bedroeg het in de houtindustrie *a~e^e kapitaal circa twintig milliard gulden. Toen was het aantal
Serijen vijftienduizend.
e 1936 werd vier en een half millioen kubieke meter bezaagd oU| °nbezaagd hout geëxporteerd ter waarde van tachtig millioen
qen- Dit komt overeen met 9 pet. van het wereldtotaal. 6 2 e. irnPort. naar het volume gerekend, was echter grooter, v^^'üioen m3 (12,5 pet. van den totalen wereld-import) ter waarde Zey ^htenvijftig millioen gulden. In dat jaar werd bovendien Vyae^entwintig duizend kubieke meter triplex uitgevoerd, ter u 6 Van ru'm drie en een half millioen gulden. In 1929 stonden h0u A. als nummer één op de lijst der wereld-exporteurs van h }'n is men echter °P de vijfde plaats gekomen. In 1929 Qirr ^ milliard voet hout geëxporteerd, in 1937 slechts 1,4 milliard.
^ Pct- van de bosschen behoort aan den Staat, ca. 68 pet. is Part'culier bezit.
H°ut ||



Voorburg, hetwelk aan zwart Ebbenhout doet denken, doch nog gaa, is als was het een jaar geleden gekapt. Toch heeft het een respectabe tijdvak van circa achttienhonderd jaren in den bodem doorgebracn ■
Het Eikenhout onderscheidt zich van vele andere houtsoorte11 door zijn fraaien bijzonder breeden spiegel (mergstraal), die zich °P het radiale langshout als blinkende, fantastisch geteekende strepen voordoet. Het ons allen zoo sympathieke Eikenhout, hetwelk, m'1 goed behandeld en vakkundig toegepast, weinig krimpt en trek > duurzaam is, zich zoo goed laat bewerken, buigen en snijden,wordt1® dikwijls van zijn fraaie structuur beroofd door het beitsen. Natuu' lijk zijn er voor meubelen en betimmeringen ook donkere tint^ noodig, doch als men dan de toevlucht neemt tot het zoogenaamd „rooken" van het hout, dan blijven de fraaie structuur, nerf en spie2e behouden.
Een interessante, speciaal in Engeland voorkomende eikensoo1" is het
MOERAS-EIKEN, Brown Oak (Quercus robur L.Q.). OndeJ Moeras-Eiken (wat den boom, niet het hout betreft) moet feiteMJ verstaan worden de Quercus palustris Munchh.,die uit de Ver- •> ' v. Amerika afkomstig is en waarvan het zaad in 1805 door de Bata3 sche Republiek is ingevoerd. Wat den houtnaam betreft is het noCL zakelijk een bij velen bestaande vergissing weg te nemen- ^ fraaie, goud-bruine, soms bruin-zwarte teekening en vlekke^ die men in deze soort Eiken kan vinden zijn niet een speciale eigen schap van al de boomen van deze soort. De eene boom heeft o\e< de andere niet. De teekening, soms op het rugschild van een schil ^ pad, dan weer op de huid van een krokodil gelijkend, komt betre kei ij k willekeurig voor. Bij een groep boomen in dezelfde omgeV ^ zijn er bijvoorbeeld sommige die deze teekening vertoonen, ande hebben ze weer niet. Deze bijzondere kleur komt van onder bij °e stam op, tot zekere hoogte, of begint van boven en verdwijnt °r een lager niveau. In het spint wordt zij niet gevonden. ^ algemeen oordeel is dat de vlekken worden veroorzaakt d°° een bijzonder soort zwam, die het hout zelf absoluut nietaantas^ Brown-Oak is dus gezond Eikenhout. Ook in Frankrijk vindt me^ dit „gevlekte eiken" en wordt aldaar „chêne rouge" genaam • Wel komt de teekening meer voor bij Eiken die op lage plaatse of langs rivieren groeien, hoewel dit geen vaste regel is.
Fraai Moeras-Eiken is verwerkt in de „Queen Mary" en in „Nieuw-Amsterdam".



de P ^RD OAK is afkomstig van de gewone in Engeland groeien-
p5''<en, die geknot worden zooals onze wilgen.
Is ~je boom spruit weer uit, krijgt een verdikking en oud geworden w di^ gedeelte van den stam geschikt om tot fineer gesneden te °rden terwille van zijn fraaie, wilde, warrige, bonte teekening, ena's dit het geval is bij
^wortel-eiken (Oak-Burr), dat dikwijls ontstaat door verdingen door mensch of dier veroorzaakt aan den voet of op 5r°otere hoogte van den boom, de zoogenaamde knoesten of
U|twassen.
°°k dit fineer wordt bijzonder op prijs gesteld.
d SYCAMORE (Acer pseudoplatanus L.) (niet te verwarren met e Noord-Amerikaansche Sycamore = Platanus occidentalis L.). ^ eze houtsoort komt veelvuldig ook in Europa voor; het is 115 een Eschdoorn. De naam Sycamore is afkomstig uit Schotland, 3ar dit hout veel groeit en buitengewoon fraai van kleur is, lelijk glanzend crême-wit, uiterst fijn van nerf en dikwijls met ee[\ Pittige moiré.
u *- Schotsche Sycamore is het mooiste Ahorn van de wereld. yet hout doet in de textiel-industrie dikwijls dienst voor de verdediging van zware mangel-rollen. Reeds in de zestiende en ^?Ventiende eeuw gebruikte men het voor parketvloeren. In °°rd-Amerika noemt men dit Sycamore „English Harewood .
d Noten of WALNOTEN (Juglans regia L.). Wij schenken aan houtsoort meer aandacht op het vasteland van Europa, waar eZe|fde soort veelvuldig voorkomt. Ook in Azië wordt zij veel iey°nden. Alleen dient gezegd dat er in Engeland dikwijls fraaie ^ °ten-wortelstam men voorkomen. Begin 1938 moest er op een de Engelsche landgoederen (waar dikwijls buitengewoon fraaie ^Xemplaren te vinden zijn) een enorme oude boom gekapt worden ,'e een fraaie wortelvorming had. Een „man uit de buurt" kocht een boom voor tien pond sterling. Een houthandelaar kreeg dit xefnp|aar jn eigendom voor veertig pond sterling en toen de Ortel|<nol in Frankrijk tot fineer gesneden was, weigerde de ^handelaar een bod van vijfhonderd pond sterling. Dit als bewijs 2.e|ke zeldzame wortelknollen er nog in Groot-Brittannië te vinden 'Jn- Verder heeft dit land nog goede
'epen
(Elm Ulmus campestris. Sm.),
H°ut ij



Welkom in Europa! De ontvangst van hout in een opslag te Liverp°°'
BEUKEN (Beech = Fagus Sylvatica L.),
BERKEN (Birch = Betula alba en B. lenta L.)
en andere bekende houtsoorten. De bespreking hiervan volgt bij ons verder bezoek aan Europa, waar deze houtsoorten overvloediger voorkomen.
Nog dient opgemerkt, dat Liverpool en Londen twee zeer belang' rijke houthavens zijn, waar enorme kwantums fijnhout uit a"e deelen der wereld worden aangevoerd.
De Engelsche import in 1936 bedroeg:
Gezaagd en geschaafd naaldhout 11,5 millioen kubieke mete1* (46 pet. van het wereld-totaal);
Gezaagd en geschaafd hardhout 1,2 millioen kubieke meter (55 pct'
van het wereld-totaal);
Triplex 0,4 millioen kubieke meter.
Het totaal aan hout ingevoerde kwantum bedroeg in dat jaar



vijfentien millioen kubieke meter ter waarde van driehonderdSta ^''''oen gulden. Van de bosschen behoort 10 pet. aan den
' Pet. aan corporaties en ca. 89 pet. aan particulieren.
laar pnemen nu PassaSe met een vliegtuig van de Imperial Airlines r Parijs om daarna door te vliegen naar Lissabon.
^^GAL.
gro'S ,bevvijs dat de houtrijkdom voor exportdoeleinden niet kor|0t 'S mo§e dienen dat het Consulaat in Nederland geen gegevens bra ,Verstrekken en dat brieven naar Portugal ons niet verder p5hten. Bij het bezoek aan dit land vernemen wij het volgende: °f q6 totale beboschte oppervlakte bedraagt 2,3 millioen hectare naau,S hectare per hoofd van de bevolking. De helft bestaat uit Eik ut, een kwart uit Kurk-Eiken en het overige uit gewoon en> Noten, Kastanje en andere boomsoorten.
^ ^JRK-EIK (Quercus suber. Linn.) in het Fransch Chêne-liège, |\e et Engelsch Cork Oak, in het Duitsch Korkbaum genaamd, geb .in vijftiende eeuw werd de bast van dezen boom als kurk De kurk-eik wordt circa dertig meter hoog en kan tot iaar nderd jaar oud worden. De kurklaag ontstaat in het vierde
u en wordt in het achtste jaar afgehakt.
?o|pUr'< vindt „den weg tot het interieur" in den vorm van schoen|j ®n, overtrek van verwarmingsbuizen en bij de bereiding van 0r| eum. De beste kurk, afkomstig van Constantine, wordt soms binnengebracht als champagne-kurk. De jaarlijksche 'productie is circa honderdduizend metriek-ton.
v^'JFHOUT (Olea europea L.) komt slechts in kleine afmetingen ^ r- Het doet denken aan buxhout of palmhout (zie Turkije) fijn h'S Seel"bruin gekleurd. Het wordt toegepast bij snijwerk en raaiwerk. Soms geeft het fraai wortelhout (Olijfwortel). 6 boom is exceptioneel bultig, krom en kwastig.
^AhME KASTANJE (Castanea vulgaris Lam. of Castanea vesca L.). Wq^oniem aan deze is de Castanea sativa Mill. In het Engelsch it1 ,rdt deze boom Chestnut of Sweet Spanish Chestnut genaamd, vanel- Fransch Chataignier, in het Duitsch Kastanienbaum. Het hout jn , ezen boom geeft de eetbare kastanje (al worden de vruchten zomers in Nederland dan ook niet rijp). Wie in Nederfraaie exemplaren wil zien, kan die vinden langs den Zijp-



Een fraaie lep.
eigendom van openbare instellingen en tweeënvijftig procen particulier eigendom. Van de domeinbosschen zijn de belangrijksteHet Hertogenwoud in Luik (tienduizend hectare), het Zoni|n' bosch (vierduizend driehonderd hectare), het bosch van (achttienhonderd hectare), het bosch van Anlier (vijfduizen ^ vierhonderd hectare. In Luxemburg: het bosch van Mellier (zeS tienhonderd vijfenveertig hectare), het Grand-Bois van Vielsal (zestienhonderd hectare). ,
Van het totaal is tweeënvijftig duizend hectare loofhout, honder negentig duizend hectare gemengd bosch en vijfennegentig duizen hectare kreupelhout. Het overige is naaldhout. .
In normale tijden importeert België circa een millioen kubieK^ meter hout, hoofdzakelijk mijnhout en in de tweede plaats construc tiehout alsmede hout voorde belangrijke meubelindustrie met cent te Mechelen, Brussel, Kortrijk en Ath.waar zich ook vele triple>c fabrieken bevinden, in totaal acht.



Be if '0oft-'osschen bestaan hoofdzakelijk uit Eiken, Beuken, Iepen, aa rken, Lijsterbes en Hazelaar, die niet tot bijzondere opmerkingen Ka^ -ing Seven- °°k Noten, Linden, Esschen, Populieren en b sta"je treft men verspreid in België aan. De enorme koloniale SScnen worden apart besproken.
^Lg^OOTHERTOGDOM LUXEMBURG.
Eenendertig procent van de totale oppervlakte is beboscht, e r*.egenwoordigende 83 000 hectare, 10 pet. is hoog naaldhoutbosch g . 60 pet. hoog en middel-hoog loofhoutbosch. Hoofdzaak zijn hier en Beuken, ca. 2,5 pet. is Staatsbosch, 34 pet. Gemeentebosch b^hoorende aan publieke instellingen en 63,5 pet. is particulier
[} export bestaat grootendeels uit mijnhout voor Frankrijk.
import is grooter dan de export.
v„^'j bezoeken nu het Moederland om daarna onze wereldreis te volgen.
^Herland.
bel^°evve' voor c'en exPort van inheemsche soorten niet van s ,an§- staan wij een oogenblik stil bij datgene wat hier, hoewel e aars, gevonden wordt. Van de kwart millioen hectare bosch over(0^mende met 7,8 procent van de totale oppervlakte van ons land, j ^ hectare per hoofd van de bevolking), behoort circa acht procent ^ den Staat, elf procent aan de Gemeenten of publieke instellingen eenentachtig procent aan particulieren.
an het geheel is 63 500 hectare hakhout (loofhout), I I 500 hectare S 'end, 21 250 hectare opgaand loofhout en 158 750 hectare opgaand 40 n tlOUt" Van het l°0^h0Utb°sch is Eiken het voornaamste (circa 000 hectare). De totale Nederlandsche houtbehoefte is rond drie pr een half millioen kubieke meter per jaar, waarvan circa veertien °cent uit eigen bosschen wordt aangevoerd. Export komt dus i et aan de orde, al worden er wel eens kleine hoeveelheden van ^Paalde houtsoorten, bijvoorbeeld Populierenhout, uitgevoerd. I ej Wordt geïmporteerd hout weer doorverkocht naar het buitenha LZooa's naaldhout (in 1934 nog 26 000 m3), Eiken, Teak, Groenrtnout, Iepen etc. Het belangrijkste wat den invoer betreft, is Zaagd naaldhout, vervolgens hout voor de papierindustrie, daarna gezaagd naaldhout en mijnhout.
e voornaamste invoer van loofhout bestaat uit Eikenhout.



Van de in Nederland groeiende boom- en houtsoorten noemeri wij de belangrijkste, namelijk:
EIKEN, ZOMEREIK (Q. Robur L„ Quercus pedunculata Ehrh> Het iniandsch Eiken is in den regel wat grover van nerf, dc>n kerder van kleur en taaier dan vele buitenlandsche soorten e(] daarom in de meubelindustrie minder gevraagd. Het fraaiste vindt men nog bij exemplaren die in Gelderland en Limburg langsd Duitsche grens voorkomen. Voor waterwerken en als constructie' hout is het echter uitnemend geschikt. De Zomereik is alhier d meest voorkomende. De kroniekschrijver Merula vertelt in 1°^ „dat de gantsche contreye tusschen het Huys te Teylinghen (Sasse^ heim) en de Stadt Haerlem soo beplant ende als overgoten is weest met Bosschen, voornamelick Eycken ende Boucken dat meH' een Sparre te hulpe ghenomen, over de Tacken vant gheboornt conde comen tot aen de Poorte van de voorseyde Stadt."
EIKEN, WINTEREIK (Quercus sessiliflora Sal.). Deze kom1
Restanten van oeroude boomstronken op de Veluwe. (Foto Jac. Gazenbeek, Ede )



Zomereik te Laren (G.). Deze eik is wel de dikste in Nederland, omvang 6,70 m. Leeftijd ca. 250 jaren. (Foto Ned. HeideMaatschappij.)



weinig in Nederland voor, hier en daar op de Veluwe en in het R'J van Nijmegen. Het hout is noch op het oog, noch onder den micr° scoop bezien, van eerstgenoemde Eikensoort te onderscheiden-
BEUKEN (Fagus silvatica L.). Van den Beuk, een soortenarm ge' slacht, komt alleen voornoemde in Nederland voor. De Bruine Beu is hiervan een variëteit. Volgens een mededeeling van de Neder landsche Heide Maatschappij heeft circa tachtig procent van het hie te lande gegroeide Beukenhout een roode kern. Deze kern kan,3 het hout bijvoorbeeld voor dwarsliggers gebruikt wordt, niet ge impregneerd worden, hetwelk in dit geval een bezwaar is. Toch de roode kern het meest duurzame gedeelte. Verscheidene buiten landsche beukenbosschen bevatten in verhouding minder rood kern hout en dat hout is daarom, ook als meubelhout, meer gevraag • Toch heeft het in Nederland gegroeide hout uitnemende eigefl schappen en vindt veel toepassing.
IEPEN (Ulmus spec. div.). Volgens de nomenclatuur van Mi"er (1771) worden in Nederland onderscheiden:
De gewone Veldiep (Ulmus campestris Mill.);
De gladde Veldiep (Ulmus glabra Mill.);
De Kleinbladige lep (Ulmus minor Mill.);
De Bergiep (Ulmus scabra Mill.);
De Hollandsche lep (Ulmus hollandica Hort.)
Tot laatstgenoemde, hier te lande veel voorkomende soor > behooren wel de meeste van onze zware Iepen.
In den regel heeft het kernhout een roodachtig bruine k'e^ terwijl het spint licht geel is. Bij het voor lepenhout absoluut noo zakelijke „wateren" verdwijnt het kleurverschil. Het taaie ho^ wordt wel voor meubelen gebruikt en speciaal in het buitenlan gegroeide Iepen geven een fraaien lepenwortel.die tot fineergesneden< veel wordt toegepast. In Nederland is het in de eerste plaats wagen makershouten houtvoor de borstelindustrie. Ook voor tuingeree schappen wordt het toegepast wijl het taai is. Zeeuwsch Iepen hee een bijzonder goeden naam. De iepziekte, waartegen tot ^usVL nog geen afdoend kruid gewassen is, heeft het vraagstuk betreffen de meest geschikte boomsoorten voor de beplanting in de ste ?■ ■, en langs de buitenwegen ten zeerste bemoeilijkt. Wij denken hier vooral aan de fraaie Iepen langs de wereldberoemde Amsterdam sche grachten. De dichter Huygens gebruikte de Iepen reeds voo zijn buitengoed Hofwijck en schreef:



Tot U dan lepenboomen Door lange droomen heen,
Tot U ben ik gekomen.
Scheidspalen van mijn grond,
Belenders van mijn erf,
En, als gij spreken kond Lijfwachten van mijn werf.
Gelukkig is er nog veel door de lepziekte aangetast hout, dat zeer s°ed voor allerlei gebruikelijke doeleinden benut kan worden.
b ^OPULIEREN (Populus sp. div.). Op het platteland is het meest ®kend de Canada-Populier (Populus canadensis Moench en andere ^ Staarden"). Mits droog gehouden krijgt het hout op den duur °r°°te hardheid. Vooral het in Noord-Brabant en Limburg geloeide hout dat, generaliseerend, minder trekt, is van zeer goede ^aliteit. Het hout vindt veel toepassing in de klompen-, lucifers-, '§arenkisten-, papier- en triplexindustrie. Van de andere soorten *■ men dikwijls de voorkeur aan de
RATELPOPULIER of ESP (Populus tremula L.).
DE TAMME KASTANJE (Castanea sativa Mill. = C. vesca Gaertn. p C. vulgaris Lam.). Het hout van dezen boom is reeds onder s5>rtugal besproken. In de omgeving van Nijmegen en in Limburg aar> fraaie exemplaren.
P AARDENKASTANJE of WILDE KASTANJE (Aesculus hipy°Castanum L.). De boom is afkomstig uit Klein-Azië en Griekenland. I ,°0r snijwerk en goedkoop timmerwerk, alsmede voor goedkoope v 0rnpen kan het hout gebruikt worden. Het trekt echter nog al en er§t een uiterst deugdelijke behandeling. Het hout is wit-rose ari kleur.
NOTEN (Juglans regia L.). Het inlandsch Noten is van uiterT|ende kwaliteit, mits goed gewaterd. Vooral in Limburg vindt aier no§ fraaie exemplaren die ook een aardige teekening hebben, |- dg adering niet vergeleken worden bij die van Italiaansch, k^kasisch, Turksch of Grieksch Noten voor zoover het in de hergen groeit (zie Griekenland). Het is een uitstekend meubel°u^. laat zich goed bewerken en voor houtsnijwerk en beeldhouwerk gebruiken.



LINDEN. Men vindt in Nederland hoofdzakelijk:
GROOTBLAD-LINDE (Tilia platyphylla Scop.)
KLEINBLAD-LINDE (Tilia cordata Mill.)
HOLLANDSCHE LINDE (Tilia vulgaris Hayne).
Mooie Lindeboomen vindt men in Tilburg, Oisterwijk en Renkurï1,
Het hout is geel-wit of geel-bruin, heeft een gelijkmatige nerfen laat zich uitstekend bewerken. Vooral voor snijwerken beeldhouW' werk is het geschikt. Mits goed voorbehandeld trekt het weinig en wordt dikwijls voor het maken van teekenborden en etuis toege' past. Ook als blindhout om overgefineerd te worden. Gietmodellen voor de metaalgieterijen worden er dikwijls van gemaakt. Het hoüt van de kleinbladige Linde is in het algemeen iets harder en taaie'1
KERSEN (Prunus avium L. en andere soorten). Het hout |S geel-bruin, dikwijls met violette strepen en levert een pf'013 meubelhout. Het komt ook als fineer voor.
PRUIMEN (Prunus insititia L. en andere soorten). Het h°u' is iets paarser dan kersenhout en wordt wel voor draaiweg gebruikt. Het komt overigens niet veel voor.
PEREN (Pirus communis L.). Het Perenhout is licht roodbrui van kleur, soms zalmkleurig, en heeft een fijne nerf. Men gebruik het dikwijls voor het snijden van letters voor de typographie. Zwar gebeitst of gestoomd dient het vaak als imitatie Ebbenhout vo°' piano's en in de messenindustrie (heften).
APPEL (Malus pumila Mill.). Het Appelhout heeft dezelfde eigen schappen als Perenhout en ongeveer dezelfde kleur.
PLATAAN (Platanus occidentalis L. en Platanus orientalis !-•)' Eerstgenoemde komt hier het meest voor. Het hout krimp1 e trekt nog al en is daarom minder gezocht.
ESCHDOORN (Acer pseudo-platanus L.) en andere soorte^' Deze soort wordt in Nederland ,,de gewone Eschdoorn" genoeff1 > komt ook in Engeland voor en heet aldaar Sycamore. Het is ee uitmuntend meubelmakers- en wagenmakershout. Gebeitst do het dienst als imitatie Notenhout. ,,
Het draagt alhier ook dikwijls den Duitschen naam „Ahorn



heeft, is deze houtsoort voor de meubelindustrie van belang ge" worden. Het fraaiste Berken komt echter uit Finland.
ELZEN (Alnus vulgaris Hill en andere soorten). Voornoemde is alhiei echter de belangrijkste. Het in Nederland in de meube* industrie gebruikte Elzen komt in den regel uit het buiten' land. Toch heeft ons land vele Elzenbosschen bezeten. Men denk^ slechts aan de dorpen Elshout (N.-B en Z.-H.), Elswout bij Haar' lem, ELeroord enz.
AC^C1-' (Robinia pseudacacia L.). De naam duidt reeds ^ jat v , r niet met een echten Acacia te doen hebben, doc^ met een boomsoort uit Noord-Amerika afkomstig en a'°af Black- of Yellow Locust genaamd. De echte Acacia's, die v/er hout geven, vindt n ?n jn Zuid-Afrika en Australië. Wie buit^n_ gewoon fraaie exem ^n van dezen pseudo-acacia wil zien, ° . zoeke het stadspark te tfremen. Het hout is geel (honingkleur1^ met bruine vlammen, doch het verkleurt als het gelakt of S politoerd wordt. Het is taai en doet uitmuntend dienst voor wie spaken en naven.
ESSCHEN (Fraxinus excelsior L.). Het hout doet wel aan \ePe^ denken, doch is in den regel veel blanker. Het heeft groote kracht en wordt daarom vaak voor gereedschapstelen, wielspaken ^ naven gebruikt. Ook als meubelhout, mits blank, wordt hettoegep3^
Het buitenlandsche Esschen (speciaal het Hongaarsche) vV°r vaak tot fineer gesneden (zie Hongarije).
NAALDHOUT. Het Grenen, Vuren en Dennen, nomencla1^ voor Nederland thans respectievelijk Pijnboom, Spar en Den, ^ in Nederland wordt gevonden is zóó van plaatselijk belang, ^a<Yeaan de bespreking dezer houtsoorten (zie Duitschland) nietsh ut hoeft te worden toegevoegd. Een groot gedeelte van ons naald"® gaat naar de mijnen als constructiehout. Als fijn werkhout is te klein van afmetingen en te kwastig. Ook wordt het dik^g voor heipalen gebruikt. Nog dient opgemerkt dat deze n'eU jg regeling (nomenclatuur) inzake Pijnboom, Spar en Den vvei ingang vindt. t
Wij zouden onvolledig zijn in onze korte mededeelingen als wij zouden noemen het enorme en hoogst belangrijke werk door Nederlandsche Heide-Maatschappij, gevestigd te Arnhem, op bied van ontginning en boschbouw in den loop der jaren verri



2 '^ake bosch-aanplant, duinbebossching, het vastleggen van l^ndverstuiving, laan- en wegbeplanting, griendcultuur, het aan^ ggen van boomkweekerijen, het verzorgen van goed u)oomzaad, l^et verbeteren van den bodem door bevloeiingen en oordeeloundige bemesting, het geven van adviezen betreffende het .Verhoud der bosschen, alsmede het droogleggen van moerassen, Van 1888 tot heden, dus gedurende 50 jaren, een ons.nat baar erk verricht, hetwelk ieder goed Nederlander met dankbaar^ vervult.
^ ^Vij vertrekken nu per K.L.M.-vliegtuig in de richting van de Candinavische landen, doch bezoeken eerst
remarken.
e Bijna een derde grooter dan Nederland hc\t het ook ongeveer /n derde meer boschbezit, namelijk drif' derd zevenenveertig 'Zend hectare of 8,1 procent, corresponderende met 0,1 hectare p®r hoofd van de bevolking. Een vierde is Staatseigendom, drie £r°cent behoort aan de Gemeenten en het overige is particulier herbebossching wordt reeds vele jaren met succes krachtig I r nand genomen, in het bijzonder op de arme gronden op Jutland. ar laatste honderd jaren is de boschoppervlakte van dit boschJ^.land verdubbeld. De bestaande bosschen bevinden zich hoofd-
l®'ijk op de kleigronden.
. e voornaamste houtsoorten zijn: Beuken, Eiken, Esschen, Eschk °rn> Elzen, Haagdoorn, Iepen, Linden en Wilgen. Verder de ende naaldhoutsoorten. Beuken is echter het meest belangrijke, hans bezoeken wij
ö^eden.
<je^en ^oschland bij uitnemendheid. Zweden is als geschapen voor k n houtexport. Het heeft schitterende natuurlijke afvoerwegen. |Q6 Ve'e rivieren doorsnijden een plateau en komen in hun beneden^ °P uit in de groote meren die het vlotten van het hout, hetwelk cj°0r den stroom afgevoerd wordt, zeer gemakkelijk maken. Van meren wordt het gevlotte hout door sleepbooten naar de ^gerijen gebracht. De geheele middenloop is in de krommingen -0 'n orde gebracht, met behulp van sluitbalken, dat de in het t'er drijvende stammen nergens kunnen vasthaken en geleidelijk l^oorn-afwaarts gaan. Iedere zagerij geeft in het bosch den stammen ar eigen slagmerk. Eén vlotterij-onderneming, op coöperatieven
Hout |4



Noorwegen. Naald hout bosch gemengd met Berkenstammen.
grondslag, zorgt voor de verdeeling van al het in een bepa3'^ rivier voorkomende hout. Economie ten top gevoerd.
Zevenenvijftig procent van het geheel is met bosch bedekt, °v
eenkomende met drieëntwintig millioen hectare of 3,7 hectare P hoofd van de bevolking. Twintig procent behoort aan den Staat, v procent aan de Gemeenten en zesenzeventig procent aan PzrV?ei lieren. Zestig procent is naaldhout, vijf procent loofhout en overige gemengd bosch. Een vijfde gedeelte van het product'e bosch levert Grenenhout en een zesde gedeelte Vurenhoutvoorraad op stam van deze beide houtsoorten wordt geschat te z J respectievelijk vijfhonderd drieënzeventig en vijfhonderd zese negentig millioen kubieke meter. De totale voorraad hout is be ^ kend te zijn 1,4 milliard kubieke meter. De jaarlijksche aanwas P hectare is hoog, namelijk 1,99 kubieke meter. Jaarlijks wordt cl veertig millioen kubieke meter hout geveld. ||
Het beste Europeesch Grenen en Vurenhout komt van SundsV3^ Het hout dat Zuidelijker groeit dan de Botnische golf, bijvoorbe® dat van Riga, leent zich in het algemeen beter voor balkhout voor fijn timmerwerk. if
De Zweedsche papierindustrie verwerkt jaarlijks circa tw millioen kubieke meter hout. , ^
In Zweden vindt men verschillende triplexfabrieken die Zvvee ^ Grenen-triplex en meubelplaten vervaardigen. De productie ^ lucifers (hout van oerwoud tot interieur) bedraagt jaarlijks c'



horwegen.
j e bosschen van dit land beslaan zeven millioen hectare of r'eentwintig en een half procent van het geheel, overeenkomende 2.,6 hectare per hoofd van de bevolking. In verhouding tot de k c'ere Scandinavische landen is dit cijfer niet gunstig, doch verklaaraar door het bergachtig karakter van het land. De Staat bezit tien ^°cent van het aanwezige bosch, de Gemeenten een even groot deel J1. de rest is particulier eigendom. De Staatsbosschen zijn hoofdb elijk in het hooge Noorden en bestaan veelal uit houtarme berg°^schen.
^ Noorwegen zoekt niet meer in de eerste plaats zijn kracht in zagen en exporteeren van hout, doch in de bewerking daarvan Q°0r middel van zijn houtbewerking-industrieën. De voorraad hout kuKStam w°fdt geschat op driehonderd drieëntwintig millioen meter, waarvan honderdzeventig millioen Vuren en negentig I ''''oen Grenenhout. De jaarlijksche groei per hectare is circa lij, kubieke meter (dus twee derde van dien in Zweden). De jaarn che aankap bedraagt circa tien millioen kubieke meter. Hiervan Th^611 de papierfabrieken circa vier millioen kubieke meter op. ans bezoeken wij het in verhouding boschrijkste land van Europa,
Het soms moeizaam vlotten van hout in het Oosten van Noorwegen.
j^nderdveertig duizend ton. Wij trekken verder naar het Noorden n komen in



15^
Het gevlotte hout verspert soms de rivier zoodanig dat het water wordt °P8®st^rs.
Een groep Noorsche houtvlo
FINLAND.
dat
Drie kwart van dit land der duizend Meren (men vertelt ons ^ er 35 000 zijn) is met bosch bedekt (ruim vijfentwintig m'"|0tig hectare) of 6,8 hectare per hoofd van de bevolking. Circa veerten procent behoort aan den Staat, ruim één procent aan de Gemeen ^ en ruim achtenvijftig procent aan particulieren. De hout- en PaP' ^ industrie nemen meer dan de helft der arbeidskrachten in bes 6 De houtvoorraad op stam wordt geschat op 1,3 milliard kubi ^ meter, zeshonderd zestig millioen kubieke meter is Grenen, vl honderd en vijf millioen kubieke meter Vuren, de rest bestaat ^ andere houtsoorten (hoofdzakelijk Berken) en voor een klein dee ^ Esschen en Elzen. De voorraad Berkenhout op stam wordt geS^en op tweehonderd vijfenzeventig millioen kubieke meter. Zeven ^ procent van de totale boschoppervlakte bestaat uit Berken. , tachtig procent van de totale exportwaarde wordt vertegenw digd door houtproducten. Men vindt hier ook vele meubelfabrie ^ Reeds in de middeleeuwen werd met de hand gezaagd hout uitgey0



In het Berkenbosch.
en de
eerste zaagmolen is in het eind der vijftiende eeuw aldaar §e°ouwd. De gemiddelde jaarlijksche export bedraagt twee a drie ^'llioen kubieke meter. De groei per jaar per hectare is circa 1,9 ubieke meter. De jaarlijksche aankap van hout bedraagt ongeveer e§enendertig millioen kubieke meter, waarvan de papier-industrie |-lrca zeven millioen kubieke meter opneemt. Zeer belangrijk ^alhier de fabricatie van triplex en in het bijzonder Berken-triplex.
et Finsch Berken is door zijn fraaie warm-gele kleur, zijn vaste _ ructuur, het beste van Europa. Ook vindt men hier het mooiste ^erken-fineer (gewaterd, gewolkt en licht geworteld, met fijne, 'schvormige, bruine vlekjes).
, export in 1936 bedroeg honderdvierennegentig duizend kubie6 meter, hetwelk overeenkomt met negenentwintig procent an den totalen Triplex-export der geheele wereld. Circa ^genenzestig procent van dezen Finschen triplex-export ging naar ^r°ot-Brittannië, twee procent naar België, vier procent naar Oberland, zes procent naar Denemarken, zeven procent naar uitschland, een procent naar Griekenland, acht procent naar en drie procent naar Zuid-Amerika. Het vlotten van hout



speelt een belangrijke rol in de Finsche literatuur en zelfs in filmreproductie.
Wij begeven ons nu naar de Baltische Republiek:
ESTLAND.
Van de oppervlakte (een en vier tiende maal die van Nederland) is circa twintig procent (negenhonderd en veertien duizend hectare) met bosschen bedekt, overeenkomende met 0,8 hectare per hoof van de bevolking. Negenenzeventig procent behoort aan den Sta^' anderhalf procent aan de Gemeenten en het overige deel aan partl culieren. Twee derde is naaldhout, een derde loofhout. Ongeveer vier procent van den totalen wereld-triplex-export wordt doof land geleverd (in 1936 circa zevenentwintig duizend kubieke meter' Het is hoofdzakelijk Elzen- en Berken-triplex.
Wij reizen nu naar
De uitsleep van het hout gedurende den winter uit de Finsche bosschen.
LETLAND (Latvija).
Met bijna tweemaal de oppervlakte van Nederland heeft deze in 1918 gevormde Republiek niet te klagen over haar boschbeZ' ' hetwelk circa 1,66 millioen hectare groot is en zevenentwin1'» procent van het totale grondbezit uitmaakt of 0,85 hectare per hoo
?l!



tacht'6 '3evo"<'n§- He* leeuwenaandeel is Staatsbosch (circa vieren-
overi'^ Procent). Gemeentebosch maakt twee procent uit en het
Proc 'S Particulier bezit. De bosschen bestaan voor drieënvijftig
centent uit Grenen, vierentwintig procent uit Vuren, vijftien pro-
en eUlt er'<en> vier procent uit Populieren, drie procent uit Elzen
het ien Pr°cent uit gemengde houtsoorten. Algemeen bekend is
Waaretsc.he Berken-triplex hetwelk een zeer goeden naam heeften
eXp van jaarlijks een zeventig a tachtig duizend kubieke meter ge-
der v\/teer<^ wordt. Ruim een tiende van den totalen triplex-export
en y ereld geschiedt door Letland. De export van gezaagd Grenen
bie|< Uren^out bedraagt gemiddeld meer dan een half millioen ku-
hede mfter Per Jaar- Dank zij de gunstige bodem- en klimaatgesteld-
Van n'c • naaldhout hier „stok-oud" worden en een hoogte
l^'jftig meter bereiken.
V|JUr Sn Were'd°or'°g zijn vele bosschen door aankap en geschut-
ste|| Verw°est en men tracht door aanplantingen deze weer te her-
h0e^nj ^'§a was vroeger de grootste houthandelsstad ter wereld,
h0u toen circa vijfenzeventig procent van het aangevoerde
£ u_it het huidige Rusland kwam.
liet Z'-'n circa zestien fineerfabrieken. Het Berkenhout, hoewel
het rP° ^raai als het Finsche, is toch van zeer goede kwaliteit, evenals
W • n"
'j vertrekken thans naar
(Liëtuva).
cJien°eWe' eerst 'n '917 als Republiek gevormd, heeft de grens sindsLjt, re^ds weer verschillende wijzigingen ondergaan en het huidige Vier,en heeft thans een oppervlakte van ruim vijfenvijftigduizend een '<i'ometer- Negentien procent bestaat uit bosschen (ruim
y Millioen hectare of circa 0,4 hectare per hoofd van de bevolking). proan bosschen bestaat drieëndertig procent uit Grenen, veertig en c?nt u't Vuren, tien procent uit Berken en de rest uit Populieren b0s i2en- Evenals in Letland is circa vijfentachtig procent van het jaar,-.in Staatshanden en vijftien procent in particulier bezit. De rnet <sche export van triplex bedraagt circa tien duizend kubieke metgr' 'n gezaagd hout wordt circa honderdvijftigduizend kubieke tot-, f Per jaar uitgevoerd, hetwelk twee procent van het wereldpaal uitmaakt.
0
de n sP°or vertrekken wij van de huidige hoofdstad Kowno naar be7n°? steeds begeerde oude historische hoofdstad Wilna voor een ek aan



POLEN.
„Amsterdam die groote stad,
Is gebouwd op palen",
zegt het oude versje en vele van deze palen zijn uit Polen. heipalen van het Koninklijk Paleis op den Dam komen uit de Poolsche bosschen. Het waren er 13 659 stuks.
Ter grootte van Finland heeft het niet denzelfden boschrijkdon| Eenentwintig procent van het geheel is met bosch bedekt, hetwelk een respectabele oppervlakte van 8,2 millioen hectare beteeken1 of 0,25 hectare per hoofd van de bevolking.
De Staat heeft 3 millioen hectare in eigendom en particu I ie ren 5,2 millioen.
De meeste bosschen bevinden zich in het stroomgebied van °e Pripet, ten Zuiden van de Dnjester en ten Noord-Oosten van Wi'na' Het Oostelijk deel van Centraal Polen is het vaderland van den Eik' Het Poolsch Eiken is zeer goed, vooral dat van de Staatsbosschen'
De jaarlijksche productie-capaciteit van de Poolsche bosschen |S eenentwintig millioen kubieke meter, doch in verband met den verminderden wereld-export van hout, bedraagt de aankap circa zeventien millioen kubieke meter, waarvan tien millioen kubiek meter werkhout.
De binnenlandsche consumptie is gemiddeld circa zeven milli°en kubieke meteren het uitvoer-overschot drie millioen kubieke meter' Nederland is een belangrijke afnemer van Poolsch hout.
Er bevinden zich in dit land circa dertienhonderd zagerijen, wa3r een drieëntwintig duizend personen werk vinden. In het boscn' bedrijf werken tachtig duizend arbeiders. Zestig procent van °e bosschen levert Grenen, twaalf procent Vuren, drie procent Dennen' vijf procent Eiken en twintig procent ander loofhout, in het bijzon"^ Elzen uit de moerasachtige streken, hetwelk een zeer belangfijl<e houtsoort is voor de groote Poolsche triplex-industrie. ..
Tamelijk algemeen wordt aangenomen dat de Heer Leop0' Lorié te Pinsk (Polen) de uitvinder is van het triplex. Onder ge' bruikmaking van een oude oliepers vervaardigde hij in 1898 het eerste triplex. Thans vindt men er tweeëndertig triplex- en fineerfabne' ken (waarvan twee groote aan den Staat behooren) met totaal dri<^ duizend arbeiders, dertig fabrieken van gebogen meubelen, en tw®j' honderd van gewone meubelen. Het Poolsche aandeel in den werel ' export van triplex is circa vijftien procent van het totaal. Het P°° sche triplex gaat naar vierentwintig Europeesche landen en na3 zesendertig landen buiten Europa. Wij vertrekken nu naar



^antzig
De Vrijstaat heeft een oppervlakte gelijk aan drie-vierde van de °vincie Drenthe. Vijftienduizend hectare is beboscht (circa acht °cent), hetwelk overeenkomt met slechts 0,04 hectare per inwor- Vierentachtig procent is van den Staat, vijf procent van de ^ffieenten en elf procent behoort aan particulieren. Vier-vijfde is ^ a|dhout, een-vijfde loofhout. Het naaldhout levert grootendeels renenhout; het loofhout Beuken, Eiken, Elzen en Berken is van 'nder belang. Hoewel de even hooger gelegen Poolsche haven^aats Gdynia haar sterke concurrentie aandoet, blijft de haven van ook voor den houtexport nog van belang. Reeds in het jaar yy.0 werd Russisch Eiken via Dantzig naar Engeland verscheept. 'J doorkruisen opnieuw een gedeelte van Polen en bereiken:
Sj^CHO-SLOWAKIJE VAN MIDDEN 1938.
bosschen van dit land hadden een oppervlakte die circa een deri grooter was dan geheel Nederland en besloegen 4,6 millioen kwtare' drieëndertig procent van het geheel, hetwelk overeen^ am rnet 1,3 hectare per inwoner. Twintig procent was Staatstj s<jh, zestien procent gemeentebosch en vierenzestig procent parVeU bezit. Veertien procent van het boschbezit leverde Grenen, U ^'S procent Vuren, zeven procent Lerken, twintig procent BeU| ' ac'1t procent Eiken, drie procent Haagbeuken, twee procent kuh en zes Procent diverse houtsoorten. In 1936 werd 1700 'eke meter triplex uitgevoerd, dus in verhouding zeer weinig, k e belangrijkste uitvoer was die van naaldhout en wat loofhout r L Was Beukenhout nummer één. Vooral het gestoomde gekantp6 te beuken vond grooten aftrek. Men leverde dit zelfs op maat ^ aagd, zoogenaamd „in bestek". Wat we hier niet zouden vertrefften is' in bet hart van Europa een ongerept oerwoud aan te t n van oorspronkelijke vegetatie, dat nooit met de bijl heeft nri's gemaakt.
EuROPEESCH OERWOUD.
de '^°or eeuwig moet dit bosch ongerept blijven, een monument *Oo §eweldige, oorspronkelijke kracht van dit grandiose boschland", Fr Schreef eens vorst Adolf Schwarzenberg op zijn kasteel te bo Ufnberg bij Budweis in zijn testament en schonk daarbij dit oerch in het Bohemer woud aan het toenmalige Oostenrijk.



Vanuit het houthakkersdorp Schattawa gaan we, vergezeld van een houtvester-gids en voorzien van een paar knielaarzen, iets van dat oude woud aanschouwen.
Eeuwen oude dennen, welker takken tot een donker dak vergroeid zijn, rijzen op onder gifgroene mostapijten. Onze knielaarzen zijn noodzakelijk, want men vindt in dit oerwoud verraderlijk poelen, doch ook fraaie beken en riviertjes. De bodem ligt vol met oude vergane boomtronken, waarnaast de jonge generatie onbeteugeld ontspruit.
Het beklemmendste is, dat er in dit Europeesche oerwoud geen wild leeft en geen vogelzang klinkt. Dat vindt zijn oorzaak in het gemis aan zon en de heerschende mysterieuze duisternis. De varen5 versperren soms den weg, lichtzoekend tot manshoogte gegroeid, zeldzame moerasplanten groeien tusschen de grijze skeletten der gevallen woudreuzen, waarbij de nog levende hier een hoogte van zeventig a tachtig meter bereiken. Wie door deze ongebaande wildernis doolt mag niet ongeoefend zijn. Windstooten hebben reusachtige Dennen uit het lijf der aarde gerukt en hun stammen hooge massa s aarden wallen doen vormen, die doen denken aan een verlaten slagveld, geteisterd door bommen. Hier richt één enkele stormnacht een gigantische verwoesting aan die zoo geweldig is a's de aanblik van het oerwoud zelf. ,,In het hart van Europa" schreven we, want acht uur gaans van dit woud verwijderd ligt een kleine berg, het geografisch middelpunt van Europa. Wij zijn hier dicht bij het grensstation Gmünd met de klok die den tijd voor MiddenEuropa aangeeft en nemen aldaar den trein die ons via Weenen naar het land brengt dat zulk een rijke geschiedenis heeft, namelijk'
HONGARIJE.
Gereduceerd tot circa drie maal de grootte van Nederland, bezit Hongarije thans nog 1,1 millioen hectare bosch of twaalf procent van de totale oppervlakte (0,13 hectare per inwoner). Vijf procent behoort aan den Staat, tweeëntwintig procent aan Gemeenten publieke instellingen en drieënzeventig procent aan particulierenOngeveer vijftig procent van het boschbezit is Eiken, zeventien procent Beuken, negen procent Haagbeuken, acht procent Acacia, zes procent Grenen en verder vindt men hier Esschen, Populieren. Berken, Elzen, Noten en Lorken. De houtvoorraad op stam van het hooge woud wordt geschat op 58 millioen kubieke meter. De exp°r"t van ongezaagd Eiken-, Esschen- en lepenhout is belangrijk. De productie hiervan bedroeg in 1934 circa een millioen kubieke meter



de export van die soorten in 1936 circa zestienduizend kubieke eter- Bekend is het
^ONIGAARSCH ESSCHEN, zeldzaam blank en met exceptioneel teekening. Het wordt dikwijls in fineer toegepast, ij vertrekken nu naar
^OEMEN||_
^ ^'s men in de houtwereld aan Beukenhout denkt, denkt men aan js°errienië. Een vierde gedeelte (zeven en een tiende millioen hectare) • bosschen bedekt, overeenkomende met 0,38 hectare per
^oner. Dertig procent behoort aan den Staat, achttien procent ls n Gemeenten of publieke instellingen en tweeënvijftig procent .Particulier eigendom. Van het boschbezit is een vierde naaldhout, I 'e vierde loofhout. Circa 2,4 millioen hectare is Beukenbosch, millioen hectare Eikenbosch, vijfentachtig duizend hectare , Schen, Iepen en Eschdoornbosch en vierhonderd negenenvijftig ^ '2®nd hectare gemengd loofhout-bosch. Een vijfde gedeelte van Beukenbosch is meer dan honderd jaren oud.
ai°EKOWlNA-BEUKEN (Bukowina beteekent Beukenland) is d§emeen bekend. In de Oost-Karpaten, de Bukowina en het dal van ^ rotuch treft men op een hoogte tusschen 1000 en 1400 m de gey^ne Fijnspar aan (Picea excelsa Link) die ook in Zweden, Finland, I ®st-Rusland, Oost-, Midden- en Zuid-Duitschland voorkomt, doch *o h 6 stre'<en gegroeid, het zoo gezochte resonanshout geeft, bijh0 r geschikt voor den bouw van muziekinstrumenten. Het beste ^groeit op de Noorder berghellingen, waar veel schaduw is. Het a dhout moet de fijne vezelstructuur hebben die alleen bij langden groei ontstaat, hout van homogene samenstelling. De hard^ ut-export bedroeg in 1936 ruim eenendertig duizend kubieke gji er °f vijf procent van het wereldtotaal. Veel hard Roemeensch
^nhout wordt in de parketvloeren-industrie verwerkt. mi||e e*port van gezaagd naaldhout bedroeg in dat jaar een vierde \Vg '^en kubieke meter, zijnde eveneens vijf procent van het kuh- ~totaa' en c'e export van triplex circa achttienhonderd 2e leke meter. Het Karpaten-Ahorn is in de meubelindustrie
q gezocht.
narr(^e^reis voert thans naar het land van het fraaie Eikenhout,



JOEGO-SLAVIË (Zuid-Slavië).
Als een leek in Nederland zijn kennis van Eikenhout wil luchten; liggen hem of haar de woorden op de tong „Vooral Slavonisch, hoor!
Het boschbezit vertegenwoordigt dertig procent van de totale oppervlakte of een halve hectare per inwoner. Zevenenveertig procent behoort aan den Staat, twintig procent aan de Gemeenten of publieke instellingen, het overige is particulier bezit; elf procent is naaldhout, vijfenzeventig procent loofhout en de rest gemengd bosch. Het naaldhoutbosch heeft een oppervlakte van achthonderd vijftig duizend hectare. Van het loofhout is Beuken de voornaamste soort (1,8 millioen hectare), dan volgt Eiken me1 1,3 millioen hectare. Verder komen praktisch al de voornaamste Europeesche loofhoutsoorten in de 2,6 millioen hectare gemengde loofhoutbosschen voor. Circa tien procent van den totalen wereld' export van ongezaagd hardhout wordt door dit land geleverd. 0n 1936 bedroeg dit achtenzestig duizend kubieke meter.) Eveneens neemt Joego-Slavië voor tien procent deel aan den wereldexp°rt van gezaagd hardhout. (In 1936 circa honderd vijfenzeventig duizend kubieke meter.)
Eiken en Beuken zijn natuurlijk de twee belangrijkste soortenHet Joego-Slavisch Notenhout vertoont dikwijls ring-scheuren. veroorzaakt door de zeer strenge vorst (zooals in 1929).
In tegenstelling met een houtland zooals Zweden, dat met zijn schitterende natuurlijke afvoerwegen (de rivieren en meren) een zeer vereenvoudigd en goedkoop middel tot houttransport heeftis hier alles tegenovergesteld, dus moeilijk. Vier vijfde van het geheele land ligt op een hoogte van meer dan tweehonderd meter boven den zeespiegel, de rivieren leenen zich praktisch geheel niet voor het vlotten van hout en dientengevolge moet alles per spo°r uit de bosschen gehaald worden. Verscheidene zagerijen
hebben
kostbare eigen spoorlijnen van honderd a honderdvijftig kilometer-
Deze lijnen zijn daarbij aangelegd in een berglandschap waar kleine beken in den regentijd tot wilde bergstroomen aangroeien.
In Bosnië bestaat het werkvolk voor een groot deel uit Mohamme' danen, die met hun wijde broeken, breede gordels en roode een schilderachtig aanzien aan het landschap geven.
Het Bosnisch Eschdoornhout heeft de fraaie „mouche" (^et vogeloog), die ook het Noord-Amerikaansch en Canadeesch Ahorl1 zoo waardevol doet zijn. De „mouche" is hier echter grooter en heeft dikwijls den vorm van een maansikkel! Voor het beroemde



Een lange klos Slavonisch Eiken in het bijzonder gebruikt bij den
wagonbouw.
SLAVONISCH EIKEN (Quercus Robur L.), dus de Zomereik, Tieten wij in Slavonië zijn. Hier leeft en werkt een geheel ander syPe menschen. Bij een bezoek aan een groote zagerij was het voor cn rij ver dezes noodzakelijk de maaltijden in de woning van den cheft°uthakker te nuttigen en het was opmerkelijk hoe eenvoudig, prakLISch, zonder eenig comfort men daar leeft. Al worden er dan ook üitengewoon fraaie meubelen van het kostelijk Slavonisch Eiken Ver de geheele wereld vervaardigd, deze eenvoudige vriendelijke er|schen behelpen zich met een bankje en een blok hout als zit6ube| en twee schragen met planken belegd als tafel. De middagAltijd bestond uit droog brood met waterachtige koffie en des ,v°nds uit een grauwe pap. De chef-houthakker was de eenige van e groep die kon lezen en schrijven. Op de zagerij, waar twaalf r°ote zaagramen stonden, konden wij nog eens van dichtbij het y°ud§ele, blanke, zachte, fijnnervige hout bewonderen. Het wateren hout komt hier niet voor, hetgeen aan de kwaliteit geen afbreuk s^hijnt te doen. Het Kroatisch Eiken kan er niet bij in de schaduw fj aai- Ook het Slavonisch Beuken (gestoomd) is fraaier, zachter en ^Jner van nerf dan eenig ander Europeesch Beukenhout. De uitvoereaVer> Susak is door een brug met Fiume verbonden. Susak heeft .^ achterland, Fiume niet. Daarom is er leven in Susak en rust 'üme. De voortzetting onzer reis brengt ons in
^LBanu|_
land heeft een boschbezit dat er wezen mag. Zesendertig h**nt is beboscht (negenhonderd en negentig duizend hectare, tV/elk overeenkomt met een hectare per inwoner). Bijna alles



behoort aan den Staat, slechts zes procent is particulier eigendomcirca achttien procent is naaldhout, drieënzeventig procent l°ofh° en het overige gemengd bosch. Het loofhoutbosch bestaat hoof zakelijk uit Eiken en in de tweede plaats uit Beuken. Italië intere^ seert zich bijzonder voor het hout van dit land. Op de were' markt speelt het geen rol. Wij vertrekken dus naar
. GRIEKENLAND.
De Grieksche Regeering was niet zeer actief in het verstrekkelJ van mededeelingen en daarom moesten wij onze inlichtingen via he Internationale landbouwinstituut te Rome inwinnen. Ons is nu ne volgende bekend: achttien procent van het totaal is met bosc bedekt, overeenkomende met 2,4 millioen hectare of 0,3 hectar per inwoner. Zeventig procent van het geheel behoort aan den Staa > vijf procent aan de Gemeenten, twintig procent aan particulier"6 en vijf procent aan de kloosters. Ook de Grieksche Nationale Ban heeft een twintig duizend hectare prima bosch onder haar beheer" Van de Staatsbosschen bestaat honderdtachtig duizend hectare ü Dennen, honderd en tien duizend hectare uit Grenen, negencl? duizend hectare uit Beuken, tachtig duizend hectare uit Eiken vijftienduizend hectare uit wilde Kastanje. Onze wilde kastanj (Aesculus hippocastanum L.) is trouwens uit Griekenland afkomst'?" Hier vinden we ook den
ALTIJD GROENEN EIK (Quercus llex L.), die het Azijnhout levertHet hout heeft niets met azijn uit te staan; het Fransche woo' „chêne" (eik) is verbasterd (schrijver vermoedt door een Amste dammer) tot „Azijn". Verder groeien hier de Populier en ^ Plataan. Ook vindt men in Griekenland fraai Notenhout. Schrijf dezes had eens het genoegen met een ouden ervaren Griekscn ^ hout- en bosschenkenner een lang gesprek te voeren over Notenhout van den Balkan en de Donau-landen. Zijn geheele leve^ had hij praktisch niets anders gedaan dan zoeken naar en exploiteer van fraaie Noten-complexen. Wij geven hem het woord betreffen
GRIEKSCH NOTENHOUT (Juglans regia L.) „Als men begint met de jacht op Notenhout, denkt men, jong zijnde, reeds iets g presteerd te hebben als men op de tabaksplantages in een verge hoek een serie zware, naar het uiterlijk fraaie boornen ne ontdekt en die tegen een matigen prijs heeft gekocht. ^ boomen hebben een donkere kern doch de teleurstelling is da



° uut ongeaderd zijn en dus in den fineerhandel weinig waard, van d0 Zoe'<1: het ^an 'n hooger gelegen streken in de bosschen Totd groot-landbezitters, doch ook daar is het resultaat gering, lik rnen bemerkt dat bodem een groote rol speelt. Hoe ertsteek1" k°dem, hoe meer ijzerhoudend het water, hoe fraaier de tev § van het hout, mits .... en dit is het voornaamste, men te ens er op uit is, die boomen te kiezen die het in hun leven hard verduren hebben. Ga naar de streken die des winters bar koud he? IT1et u'tgesproken lage temperaturen, zoek naar de boomen die , nneest van den wind hebben te lijden, die gebeukt worden door n storm. En als er dan nog bijkomt de ertsrijke bodem, dan kunt War5 Z'^n van zaak- Een dergelijke boom, al mag hij dan ook gescheurd en krom zijn, geeft hout dat een juweel is en tienmaal er opbrengt dan de tamme, gemakkelijk levende boomen. n ^rieksch-Bulgaarsch en Slavisch Macedonië groeit nog Notenut 0rn van te watertanden. Gedurende den wereldoorlog is er b0°r, c'e Centrale Mogendheden een groote bres in het NotenNor" geslagen voor de geweerkolven-industrie. Veel fraai
ya||ten uit Oostenrijk en Hongarije en uit den Balkan is toen ge-
Zelfs in Griekenland is in verhouding weinig over. a °§ twintig jaren en dan zijn we geheel op Turkije en Perzië gewezen wat het fraaie hout betreft. Maar dat zal ik wel niet [)rer beleven." Tot zoover deze Grieksche kenner van Notenhout. dg'6 rnaar|den later ontving schrijver dezes het droeve bericht dat na L^mPathieke Noten-expert was verongelukt in het vliegtuig dat di6 6t huwelijk van den koning van Albanië naar Italië vloog en op y.re's met passagiers en bemanning verongelukte.
'a Macedonië reizen we nu naar
^lgarije.
n0^e °ude Griek had ons reeds verteld dat wij ook in Bulgarije hie V.ee' fraai Notenhout zouden aantreffen en dat de wereldoorlog Bu|P n§ n'et alles heeft opgeëischt. Vooral in Noord- en Zuidl garije js er nog vee| van <jeze klassieke doch zoo verdwijnende Jtsoort over.
Van^ tWee en een ^a'f millioen hectare (zesentwintig procent °Ver h §ellee') is met bosschen bedekt, tamelijk gelijk verdeeld Het 6 d'str'cten Plovdiv, Bourgas, Stara-Zagora, Sofia en Choumen. enz eerstgen°emde, Plovdiv is het boschrijkste (vijfhonderd vijfpr st|g duizend hectare); vijfentachtig procent is loofhout, twaalf er|t naaldhout en drie procent gemengd bosch. Eiken en Beuken



domineeren op de Sredna-Gora, Stara-Planina, Deli-Orman, Strandj Planina en langs de lage hellingen van het Rhodope-gebergte. V groote naaldhoutbosschen bevinden zich op het Rile-, Rhodopa-e Pirine-gebergte. Drieëntwintig procent van de bosschen behoor aan den Staat, achttien procent aan particulieren, zesenvijftig procen aan de Gemeenten en drie procent aan kerken, kloosters en schole ■ De export is niet groot. Die van constructie- en meubelhout bedroe§ in 1936 slechts tweehonderd en tachtig ton en die van tweehonderd veertig ton. Er zijn vier triplex-fabrieken, nam^'U te Sofia, Roussé, Teteven, en Troyan. Aangezien slechts een klel gedeelte van Turkije in Europa ligt, bezoeken wij dit land bij °nZ reis door Azië en wij vertrekken nu naar
EUROPEESCH RUSLAND.
Om ons niet te verliezen in het vele hetwelk dit deel van wereld, bijna de helft van Europa, biedt, zullen wij ons tot het belangrijke beperken om bij de bespreking van Aziatisch Ruslan enkele opmerkingen te maken aangaande het boschbezit der gehee Republiek (U.S.S.R.) en haar houtproblemen. n
Europeesch Rusland heeft tweehonderd achtentwintig rc\\\^°er hectare bosch (achtendertig procent van de totale oppervlakte.0' voor dit deel der Republiek, 1,8 hectare per hoofd. Rusland °n, g scheidt twee groepen van bosschen, die van plaatselijk A e en die van algemeen belang. Wij bepalen ons tot de laatste, een oppervlakte van honderdtwintig millioen hectare beslaa • Negenentwintig procent (vierendertig millioen hectare) 'eveg) Grenen, eenenveertig procent (negenveertig millioen hectal Vuren, twee procent (twee en een half millioen hectare) Ei'<e ^ een half procent (ruim een half millioen hectare) Beuken, twa^t procent (veertien millioen hectare) Berken, twee en een half Pr°c6en (ruim drie millioen hectare) Populieren, een half procent (rU'rn,erl) half millioen hectare) Elzen en verder vinden wij hier Lon<e ' Haagbeuken, Noten, Plataan, Esschen, Ahorn, Iepen, Linden, Kur iepen (Ulmus suberosa Sm.), Acacia en Taxus.
h
PALM (Buxus sempervirens L.) Fr. Buis, Eng. Boxwood, DuitsC Buchbaumholz (zie voor deze houtsoort ook Perzië en TurkiJ ) Wij zien het reeds, een complete voorraad van allerlei h°°° .f nuttige en veel voorkomende houtsoorten. Het spreekt val?Zjn dat deze houtsoorten, wat het loofhout betreft, hoofdzakelijk den Kaukasus gevonden worden. Daar kan men praktisch a



ZeïnSn Wat ^raa' en g°ed 's- Welke Nederlander kent niet dat Zame, rijkgeaderde
in 'j^'JKASISCH NOTENHOUT (Juglans regia L.), hetwelk, hetzij en Sfineer, hetzij als wortelhout zoo menige onzer huiskamers js ,r|leubelen siert. En dan te denken dat het dezelfde Notensoort met regia L.) die ook in Nederland gevonden wordt, doch
^ geheel and ere teekening (ader).
vert°ewe' de rug van den Kaukasus dit gebied in tweeën deelt, ged °?nen beide zijden hetzelfde boschtype. Wel zijn verscheidene depl 6 moeilijk toegankelijk. Men kan de boomvegetatie ver-
^en in drie zone's.
y0Qe eerste zone wordt gevormd door de Eikenbosschen van het in af^e^er§te en de daaraan grenzende steppe, waar ze geleidelijk I onderlijke steppenboschjes uiteenvallen. In het voorgebergte 0p E1 de hectare reeds een vier a vijfhonderd kubieke meter hout Van °Ven de Eikenzone krijgt de Beuk de overhand op een hoogte (ïqn^'rca achthonderd meter en blijft die behouden tot circa vijftienbeurj. meter boven de zee. Dan komt de naaldhoutzone aan de
^ Op Westelijke hellingen naar de zee groeien zeer veel gemengen r°,SSc'1en- Interessant zijn boschcomplexen Peren, Appel, Kersen
y del-Kastanje-boómen.
rivjeerdere boschdistricten zijn het Midden-Wolga-gebied. De ver r scheidt hierbij twee in boschbouwkundig opzicht geheel beyCj deelen. Ten Oosten heerscht gebrek aan hout; er
Vy ^n zich hoofdzakelijk verstrooide naaldbosschen. In het vari h ^ee' vipdt men veel en fraa' loofhout. In het Zuid-Oosten |ari gebied ligt het uit plantengeografisch oogpunt hoogst beCo* ekkende circa vijfenzeventig duizend hectare groote boschde 2 x' de beroemde Boesoeloeker Heide, praktisch geheel door BerQUlVere steppe omringd. De Beneden-Wolga is dun beboscht. Ve|e 6 's ^et Odessa-Eiken.dat een eigen type vertoont en in be^o§evallen niet voor andere fraaie Europeesche Eikensoorten Ned 6 } or|der te doen. Rusland, o contrast, levert veel hout voor
In6^ kerkbanken.
h°ut ^ Noorden van Europeesch Rusland domineert het naald-
yy'.. vindt men hier ook veel Berken en Elzen.
Azi^ 2eggen nu Europa vaarwel en bezoeken het Werelddeel
h°ut |S







AZIË.
^lQsch rusland.
Russische openbare leven bemoeit zich den laatsten tijd h0eds meer met het bosch- en houtbedrijf. Ten eerste speelt het buut een rol van de allergrootste beteekenis in de balans van den tot i nlandschen hande' (vijftien tot vijfentwintig procent van den bQa'en uitvoer) en ten tweede is dit materiaal ten nauwste vereco met de ontwikkeling van den opbouw van het geheele heeft°rriisc'1e 'even van Rusland, dat elk jaar meer hout noodig
nemS tWeede factor dient genoemd, dat bij het tempo der toeh,0 'n§ van de verschillende takken van het economische leven, I ut sterk ten achter blijft, in het bijzonder de binnenlandsche eranties.
,j et overwegend grootste deel der bosschen in Rusland ligt in be "^enschenarme Noordelijke gebieden, terwijl de veel meer (ja 0''<te en industrieel ontwikkelde Zuidelijke gebieden, welke hoi or als grootste houtverbruikers fungeeren, wat het naaldje t betreft, in verhouding bijna zonder bosschen genoemd pl nen worden. De slechte verkeersomstandigheden, in de eerste s'echte spoorwegnet en de dunne bevolking der boschecQe<er>. brengen met zich, dat het voor den opbouw van het nje ri0|J|ische leven in geweldige hoeveelheden benoodigde hout (en 2ehaald kan worden waar het in overmaat voorhanden is ka,Verrot), maar daar waar het met de geringste kosten aan aanl'taa' het snelst verkregen kan worden. Men vergelijke naar
e|ding hiervan de volgende gegevens:
h0 ^r°Peesch Rusland heeft zooals wij reeds bespraken, tweede erd achtentwintig millioen hectare bosch of 38,3 procent van ',8 L~0,:a'e Europeesche landoppervlakte, overeenkomende met h'eef tare Per van de bevolking. In tegenstelling daarmede
ySe t. Aziatisch Rusland 721 millioen hectare bosch of zeven-enk0'",:ig procent van de totale Aziatische landoppervlakte, overeen|nei?de met 20,2 hectare per hoofd.
'913 bedroeg de gemiddelde afstand van de plaatsen van



houtwinning tot de spoorwegen circa vijfhonderd kilornete Thans is dit circa negenhonderd kilometer. .
De Russische houtuitvoer is om verschillende verkeertechnisc^ redenen gemakkelijker te realiseeren dan de verzorging van binnenlandsche markt. De door de boschgebieden van het No° den en Noord-Westen stroomende wijd vertakte waterader^ en kanalen, zijn als geschapen voor den aanvoer van de sinds eeu^ bewaarde houtvoorraden van het Noorden voor de vve ^ Europeesche markten. Voor dit doel zijn in Europeesch Rusla11^ de havens in Leningrad en Archangel enorm uitgebreid. ^ ook in Aziatisch Rusland worden nieuwe spoorwegen §e K en vele zagerijen gebouwd, onder andere te Jenisseisk, Jakoe en aan de Kolyme-rivier (uiterst Noord-Oostelijk). Goud en worden aldaar gelijktijdig gewonnen.
De Russische houtvloot telde in 1938 circa 1150 stoommotorschepen van wel 100 verschillende typen. (Een groot de hiervan is echter zeer oud.) Het vijfjaren-plan rekent op 362 st°0^, en 488 motorbooten die nieuw gebouwd zullen worden. De nie^ ^ ste houtvlotten zijn sigaarvormig, in het midden 9 m breed, 3 de einden 2 m. De lengte bedraagt 72 m en de hoogte 3,5 ,
In 1921 begon na een lange pauze, welke door den vvere oorlog was veroorzaakt, weer de Russische houtuitvoer. ®G(je ving aan met een prijsdumping. De geheele uitvoer wordt doof ^ „Exportljes" (een door de Regeering in 1926 in het leven geroep maatschappij) verricht. 0
Over het eigendom der bosschen behoeven wij niet vee zeggen. De Staat beschouwt zich als zijnde de eigenaar van 3' ^ Met één greep heeft hij zich rechtelijk en wederrechtelijk v alles in het bezit gesteld. r
De bosschen van het Oeral-gebied onderscheiden zich °° grootere gevarieerdheid dan die in het Noorden en Noord-Oost® .
Aan de Europeesche zijde van den Oeral vindt men hoofdzake J Vurenhout, op de kammen Vuren en Berken, aan de AziatisC^ zijde Grenen en in het Zuid-Westen Vuren, Eiken, Ahorn Iepen. . t„
Het Verre Oosten is, ook op boschgebied, de parel der SoWj ^ Unie. Aldaar zijn circa vijfentwintig millioen hectare bosch 3 buitenlandsche mijn-ondernemingen in concessie gegeven. .
Het aantal houtsoorten neemt van het Noord-Westen naar Zuid-Oosten toe. n
Hier heerscht de Mandsjoerijsche plantenwereld (Lorken, Eike Noten, Acacia, enz.).



Rüs111 6en '<'ein begrip te geven van de enorme macht van het
QSlS(-he hout, diene het volgende:
rrw6 aanwas van hout bedraagt in de Scandinavische landen (waar <jUs 'aren lang controle heeft uitgeoefend en de mededeelingen gem-HVOOrt§esProten z'Jn u't bijzonder betrouwbare gegevens) laap I>7 kubieke meter per hectare per jaar. Om nu een
%J gehouden berekening voor Aziatisch Rusland te maken, per .ten wij den aanwas alhier op 0,5 kubieke meter per hectare de Jaar' ^'s bewijs dat dit kwantum zeer laag is, dienen alsnog avolgende gegevens.
-^^boschjes bevatten in Rusland circa zestig tot honderd
honlj meter hout per hectare. Voorgebergte-bosschen drie-
on erc' vijftig tot vierhonderd vijftig kubieke meter en vele
levean§eroerde> maagdelijke bestanden van Kaukasische sparren
Djt ren zeshonderd tot elfhonderd kubieke meter per hectare.
dus een gemiddelde van circa vierhonderd en vijftig
jare e meter per hectare. Als we aannemen dat dit in honderd
h<wn Se§r°eid is, komen we op 4,5 kubieke meter per jaar per j-care.
ttyg ^plen wordt de aanwas per hectare per jaar gerekend te zijn draae <ubieke meter en volgens de Russische berekeningen bede ^ aanwas 0,53 kubieke meter per hectare per jaar voor d geheele Sowjet-Unie. Met 0,5 kubieke meter is de berekening ^ niet te hoog.
is ^e ^oschoppervlakte van algemeen belang in Aziatisch Rusland naarriL b°nderd zevenendertig millioen hectare. De aanwas is dus, per . eneden afgerond, honderd en zestig millioen kubieke meter h0utlaar' terwijl in de laatste tijden de totale wereld-export van Hiet ' a"e soorten bij elkaar, circa tweeënvijftig millioen kubieke in a r Per jaar bedraagt of een derde van wat er jaarlijks alleen *latisch Rusland en dan nog wel uitsluitend in de bosschen v0ora gemeen belang groeit. Dit is wel een bewijs van den enormen jarenraad d'e er in dit land op stam staat en bijgroeit. In de laatste e*Po Vvordt circa tweeëntwintig procent van den totalen wereldkubj 7 Van bout door de Sowjet-Unie geleverd (circa elf millioen circae<e nieter), doch de totale aankap in de Sowjet-Unie bedraagt hetw 1^eeb°nderd en twintig millioen kubieke meter per jaar, Prin^. overeenkomt met... 0,4 kubieke meter per hectare
ójf" bosch-
t .lneer-industrie (voor export) heeft nog weinig te beteekenen. honcjr'P'ex-export daarentegen is groot. In 1936 bedroeg deze erdeenennegentig duizend kubieke meter of negenentwintig



procent van het wereldtotaal. (Finland staat met ^onde vierennegentig duizend kubieke meter of 29,5 procent van wereldtotaal aan de spits.) Nederland neemt circa twaalf pi"°c van den totalen export der Sowjet-Unie af.
Tenslotte vermelden wij nog het interessante
MOOR-EIKEN, dat als het ware gedolven, opgegraven w°rje Het bevindt zich in de vele moerassen, in den bodem- , n Eikenbosschen, die (misschien in het IJs-tijdperk) in Siberië in ^ bodem verdwenen zijn. Het hout is zwart. Men gebruikt het ve ' als fineer, in de Duitsche piano-industrie. Het wordt niet gebe' ^ Rusland heeft hiervan nog geweldige kwantums. De exploitatie moeilijk. ie
Wij begeven ons thans naar het zoo door den oorlog geteiste
CHINA.
De bosschen van dit land zijn nimmer opgemeten. Wat weten is ons bekend door de schattingen welke Mr. Lin Tao-ya directeur van het Chineesche Bosch-Departement, heeft verrit Hij komt dan op een totaal van tweeënnegentig millioen heet , of circa acht procent van de totale oppervlakte. Over vierhond zevenentachtig millioen inwoners verdeeld, geeft dit circa u' hectare per inwoner, waarvan een deel practisch niets en ,e e. ander gedeelte „iets" heeft. Hierbij zijn inbegrepen de Barnt> . bosschen. Het grootste gedeelte der naaldhoutbosschen en 10 i houtbosschen is gelegen in plaatsen die moeilijk en in elk 2e.n niet langs bestaande moderne transportwegen te bereiken ZJ Tien provincies hebben ruim tien procent van de oppervla^£ beboscht, zestien provincies hebben minder dan vijf Pr°c £lbeboscht. Volgens mededeeling der Chineesche Regeering nog achthonderd tweeënzeventig millioen hectare (dus meer viervijfde van de totale oppervlakte van Europa) in China bra ^ onder meer uitnemend geschikt voor boschbouw. Bamboe het meest gebruikte, meest nuttige hout in China. Huizen, rn ^ beien, gereedschappen, schepen, bruggen, papier, practisch wordt er van gemaakt. Het groeit in al de Zuidelijke provin ^ en langs de Yangtze-vallei, tot op een hoogte van circa duiz meter.
De meest bekende en gebruikte naaldhoutsoorten zijn:
Het zg. „CHINEESCH DENNEN" uit de familie der Taxodiaceae



en u
ally geslacht Cunninghamia (Cunninghamia lanceolata Hook) e le/~ Sha Shu genaamd en in Europa bekend als hout van Miao, Wo , 'tengewoon deugdelijke naaldhoutsoort, die veel uitgevoerd Voo ^et '1°ut S1"06'1 'lier verbazend snel en is, evenals Bamboe, r Practisch alle (Chineesche) doeleinden geschikt.
K°OD GRENEN (Pinus massoniana Lamb.).
Ve^HlNEESCH GRENEN (Pinus henryi P. en Pinus dentata P.). y er vindt men hier Vuren, Lorken en Ceder (Juniperus chinensis) ari de naaldhoutsoorten zijn in de eerste plaats bekend:
c KAMFERHOUT OF HET ECHTE KAMFERHOUT (Cinnamomum
jn ^Phora N. en E., Laurus Camphora Linn.), dat in het bijzonder
djst..?. Provincie Kiangsi groeit en gebruikt wordt voor de kamfer-
1^1 'atie en in de meubelmakerij voor de alom bekende kamfer-
|ey en als bewaarplaats voor kostbare gewaden, etc. Jaren geleden
verde China tachtig procent van de wereldproductie van kamfer.
Eik er<^er vindt men hier circa twintig verschillende soorten
anH6n (Quercus dentata Thunb., Q. mongolica en Q. glauca, en qere).
de??]* treft men hier aan: Noten (Juglans Regia Linn.), dus Esckl a's in Nederland gevonden wordt, Tamme Kastanje, 2j:n °°rn, Berken, Iepen, Populieren en andere soorten. Toch *e|d' n'et:1:egens,;aande deze opsomming, loofhoutbosschen in China r6e Zaam en zeer verspreid. Wat gemakkelijk te bereiken was, is h ^ 'ang onder de bijl gevallen.
angrij|<e boomen zijn nog:
^ CHIU (Sapium sebiferum Rox.), de buitengewoon fraaie °°m, die een product geeft voor de zeepfabrieken.
deCHl SHU (Rhus verniciflua Stock.), die bijna onmisbaar is voor Qerr|is, toegepast bij de fabricage van onderzeekabels, enz., enz. gLj| ,e e*port van hout bedroeg in 1936 slechts circa drie millioen Kr-* import van naaldhout (van de Vereenigde Staten, Zevan' Canada en Korea) bedroeg in hetzelfde jaar driehonderd miiier""'en duizend kubieke meter ter waarde van circa veertien Qjl0en gulden.
duj e irnport van loofhout bedroeg in 1936 honderd drieënzestig afk enc' kubieke meter ter waarde van circa acht millioen gulden, rnst'g van Japan, de Philippijnen, Nederlandsch Oost-lndië,



Rusland, Singapore en van de Vereenigde Staten. In Shanghai 15 een door Nederlanders beheerde triplexfabriek.
Wij verlaten dit in vele opzichten zoo sympathieke land e° begeven ons naar het Oostelijke eilandenrijk, door de Chineezen aangeduid als het land van de Rijzende Zon.
JAPAN.
De bosschen van dit land zijn te verdeelen in vier zones.
Ten eerste de tropische zone in de vlakten van Taiwan (Formosar de Ogasawara-eilanden en het Zuidelijke gedeelte van Okinav^3De meest belangrijke houtsoorten zijn aldaar de Vijg (F'c Wightiania en japonica) en de Bamboe.
Ten tweede de subtropische zone in het Noordelijke gedeel van Okinawa, de hooglanden van Taiwan, Shikoku, Kyushu en he Zuidelijke gedeelte van Honshu. Hier groeit de Kamferboom (zl China) alsmede verschillende soorten
JAPANSCH EIKEN, nl.:
KONARA (Quercus glandulifera BI.)
KUNUGI (Quercus serrata Thunb.)
KASHI (Quercus acuta Thunb.)
KASHIWA (Quercus dentata Thunb.)
SHIRAKASHI (Quercus myrsinaefolia BI.)
MIDZUNARA (Quercus grosserrata BI.)
NARA (Quercus crispula BI.)
Het Japansch Eiken, dat dus van verschillende soorten afkorns^ tot ons komt, hoewel de laatstgenoemde soort het meest ê exporteerd wordt, heeft het voordeel, dat het in den regel n' grof van nerf is, in flinke afmetingen verkrijgbaar, weinig kwas ^ en gebreken heeft en in het algemeen niet duur is. Het nadeel jj' dat het zich zeer slecht laat beitsen en absoluut niet laat >>ro0'<?nr)r De jaarringen zijn dikwijls typisch uniform van breedte, waar jt het hout wel een rustig aanzien krijgt. Japansch Eiken veel in Nederland gebruikt. van
Ten derde de gematigde zone, het Noordelijke gedeelte Honshu en het Zuid-Westelijke gedeelte van Hokkaido. Deze z° is op houtgebied de belangrijkste. De bosschen worden hoo



gelijk gevonden langs de berghellingen van de bergketen, die
groote eiland, het eigenlijke Japan, in tweeën deelt.
^ »an de Coniferen, en wel van de familie der Taxodiaceae en e,; geslacht Cryptomeria, is alhier de belangrijkste houtsoort:
^ StiGI (Cryptomeria japonica Don.), een warm roodbruine lichte ^tsoort, die toch compact is en een fraaien glans heeft. Het °ut laat zich zeer goed bewerken, trekt en krimpt weinig en Qrdt veel aangeplant.
Van de familie der Cupressacea, onderfamilie Thujoideae en het klacht Thujopsis, vindt men hier:
HlBA (Thuj opsis dolabrata S. en Z.), een naaldhoutsoort met ^'terst fijne nerf, licht geel van kleur, die wel iets aan fijn Grenen denken en die voortreffelijke eigenschappen bezit.
Meer algemeen bekende loofhoutsoorten zijn:
^ TAMO (Fraxinus mandshuria Rupr.) (Japansch Esschen). Deze °utsoort wordt in Europa dikwijls tot fineer gesneden en heeft aak een zeldzaam mooie teekening, zg. bloem. Het is iets Srauwer dan het Hongaarsch Esschen.
^ERKEN (Betula japonica Sieb.), alhier Shirakamba genaamd.
^EUKEN (Fagus Sieboldi Endl.), genaamd Bunanoki.
^EUKEN (Fagus sylvatica L.), genaamd Buna.
LINDEN (TiIia cordata Mill.), genaamd Shinanokl.
KASTANJE (Castanea vulgaris L.), genaamd Kuri.
'EPEN (Ulmus campestris Sm.), genaamd Harunire.
elzen (ai nus incana Moench), genaamd Yamahan-no-ki.
Populieren (popui us tremula l.), genaamd Hakuyo.
SEN (Acanth opanax ricinifolium S. en Z.), lijkt veel op Esschen n Wordt enorm veel in de triplex-industrie verwerkt. Ook
LAUAN (Shorea negrosensis Foxw. en andere Shorea-soorten) 0rden er voor toegepast (dus Roode Meranti, zie N. O. I.). Met enkele uitzonderingen dus houtsoorten welke ook in Europa "6yonden worden.
^en vierde de koude zone. Deze heerscht op een hoogte



van circa twaalfhonderd tot vijftienhonderd meter boven de ze in Honshu, het Noord-Oosten van Hokkaido, Karafuto en Chishi Hier groeit veel Dennenhout, Larix, Vuren en wat Grenenhou • De belangrijkste natuurlijk gegroeide bosschen zijn: de Kroonbosschen van Kiso (circa honderdduizend hectare); ^ de Staatsbosschen van Aomori (circa honderdnegentig duizen hectare); ^
de Staatsbosschen van Akita (circa drieënveertig duizen hectare).
De bosschen rondom het Towada-meer zijn van zeldzame schoon heid. De Japanners zijn groote liefhebbers van fraai hout, fraa boomen en bosschen. Hun geduld om iets schoons te laten groei®J]' het met liefde te bewaren en te verzorgen, is uniek in de werel ■ Men spreekt aldaar dan ook van gewone bosschen en van u schoonheidsoogpunt belangrijke bosschen. Dit is geheel in den gee* van hun kunstzinnig aanvoelen van de schoonheid van het ' Wij geven nog een kort overzicht van het Japansche boschbez'^ Zestig en twee tiende procent is beboscht, overeenkomen ^ met drieëntwintig millioen hectare. Veertig procent daarvan Kroondomein en Staatsbezit, achttien procent behoort aan a"er.t publieke instellingen en tweeënveertig procent is particulier bez'
KOREA.
Korea heeft een oppervlakte overeenkomende met de van Zweden. Zestien millioen hectare of vierenzeventig Pr°ce' van het geheel is beboscht. De helft behoort aan particulier
FORMOSA.
hfl|f
Formosa heeft een boschoppervlakte van twee en een millioen hectare (zeventig procent van het totaal), waarvan negen1 & procent aan de Kroon of den Staat behoort en tien procent aa particulieren. De Kamferbosschen op dit eiland, thans TaiW3 geheeten, zijn wereldberoemd.
Houtonderzoek staat in Japan op een tamelijk hoog peil. JaP ^ zoekt hout en heeft op N.O. Borneo een groot houtaankap-bed^ De jaarlijksche export van hout en triplex is zeer belang''J . Ook de import van Ebbenhout, Palmhout, Palissander, Corornan e^ hout, Naaldhout, Cederhout voor potlooden en Teakhout aanzienlijk.
Van het eiland Formosa vertrekken wij nu naar de:



Phillippijnsch Mahonie wordt boven op de machinale drooginrichting (Kiln) „zonrijp" gemaakt, d.w.z. de vaal-roode kleur komt op het hout door het bloot te stellen aan dag- en zonlicht.
^jfuppijnen.
^et ligt niet in ons voornemen al de drieduizend honderd en enenveertig (of was het tweeënveertig?) eilanden te bezoeken
" tP7l rv-» n n J rt Tl-rtAr, \/AI" m o r»
'^taillCII UC gl >JC|J VUI llltll.
VU bpcnnnpn direct met d(
lrid v/e| bekende houtsoort:
I ^ij beginnen direct met de meest belangrijke, ook in Neder-
w APITONG (Dipterocarpus grandiflorus BI. en andere soorten).
at zijn er reeds vele kwesties, processen en moeilijkheden ?erezen betreffende den naam van deze houtsoort. Maandenlang er in de houtwereld over ,,de Philippijnsche Mahoniekwestie" ^esPi*oken en ellenlange artikelen zijn er over geschreven. In het °rt daarover het volgende:
c n 1925 diende de Noord-Amerikaansche Federale Handelsmissie (ingesteld bij de Wet van 1914, om toezicht te houden den handel in verband met de naleving der Anti-Trust-wetten) ee^fn een Noord-Amerikaansche firma een aanklacht in van onr''jke concurrentie wegens het onder den naam:
Mahonie of philippijnsch mahonie verkoopen van hout-



soorten, andere dan Mahonie, doch hierop gelijkend. Met die houtsoorten werd in het bijzonder Apitong bedoeld, hetwelk over de geheele wereld als Philippijnsch Mahonie aangeboden en verkocht werd. Het is een grijs-bruine houtsoort met een paarsroode tint, die oppervlakkig bezien wel iets op Mahonie gelijk1doch een grovere nerf heeft.
Na verhoor deed de commissie twee jaren later de uitspraak, waarbij aangeklaagde werd aangezegd op te houden met het verkoopen of ten verkoop aanbieden, onder den naam Mahonie Philippijnsch Mahonie, van houtsoorten, ingevoerd uit de PhiÜP' pijnen en niet behoorende tot de familie der Meliaceae. Apitong behoort tot de familie der Dipterocarpaceae, welke noch syste' matisch, noch botanisch aan de familie der Meliaceae verwant isOnder de geslachten van laatstgenoemde familie is er slechts één (Swietenia) hetwelk echt Mahonie in vijf soorten van dit geslacht levert (zie Dominicaansche Republiek en Cuba).
Onmiddellijk diende aangeklaagde bij een hoogere instantie een verzoek in om herziening van het vonnis. Dit verzoek werd medeonderteekend door het Gouvernement van de Philippijnen. Pe hoogere instantie (Circuit Court of Appeals) nam in aanmerking datgene hetwelk reeds door den aanklager naar voren was ge' bracht, nl.:
a. Het hout behoort niet tot de familie en het geslacht waaruit het echte Mahonie voortkomt.
b. Vele kenmerken en deugden van echt Mahonie ontbreken bij Apitong.
r. Vele opdrachtgevers en verbruikers (scheepvaart-maatschappijen, architecten en meubelfabrikanten) waren in °e meening echt Mahonie gekocht te hebben bij den aanko°P van Apitong.
d. Echt Mahonie groeit practisch niet op de Philippijnen.
e. Het groote publiek begrijpt niet, dat Philippijnsch Mahome geen Mahonie is.
f. Waar de term dus misleidend is, mag het gebruik n'et worden voortgezet.
Gezien het bovenstaande, bekrachtigde de hoogere instantie het vonnis.
Het spreekt vanzelf, dat de geheele wereld belangstelling v0°' de uitspraak van dit vonnis had.
Bij de bespreking van de houtsoorten van de Fransche koloniën in Afrika, komen wij er op terug.
Verdere houtsoorten zijn:



BINGGAS (Terminalia commintana Merr.). Een grijs-bruine houts°°rt met purperkleurige strepen, hard en zwaar, welke voor Meubelen gebruikt wordt.
LAUAN (Shorea negrosensis Foxw.), een licht tot donker roode 0|Jtsoort, die ook wel als Philippijnsch Mahonie verkocht wordt eri geschikt is voor eenvoudige meubelen. Deze soort komt ook 'Rn Japan voor en wordt aldaar tot triplex verwerkt. Het is een I °°de Meranti-soort en Meranti komt enorm veel in Nederar|dsch-lndië voor.
Andere, werkelijk interessante, houtsoorten zijn hier niet. °ord-Amerikaansche firma's hebben met al de beschikbare ^oderne hulpmiddelen de exploitatie van de bosschen, het zagen, r°gen en transporteeren van het hout kundig en energiek aanj>ePakt en zoodoende het hout op de wereldmarkt een plaats ez°rgd. Achtenzestig procent van de landoppervlakte is beboscht ^Wintig millioen hectare). Vier procent is naaldhout, dertien Pr°cent loofhout en drieëntachtig procent gemengd bosch. Wij 'a*en zoo juist in een Philippijnsch tijdschrift, dat er geen driegend éénhonderd en eenenveertig eilanden, doch meer dan Eenduizend moeten zijn. Om niet door nieuw landgebied verlat te worden met nieuwe bosschen en nieuwe problemen, veraten vvij de dertien millioen inwoners en begeven ons naar ^erlandsch grondgebied, nl.:
^ERLANDSCH OOST-INPIË.
'n het algemeen gesproken is in Nederland, doch ook in de ndere Europeesche landen, de kennis aangaande de houtsoorten an N.O.I. zeer gering. Men kent Teakhout, weet in den regel 'et' dat met Djati en Teak dezelfde houtsoort bedoeld wordt, I 6n Heeft een vermoeden, dat Coromandel-Ebben uit Ned.-lndië A0rnt, een enkele heeft eens iets van Ijzerhout gehoord en van I ^boina-wortelhout; vakmenschen (generaliseerend gesproken) ®nnen verder Ressak en Bangkirai, de enkeling bromt nog van j^erigas" en ^Sono Keling", tenslotte fluistert iemand half onzeker ^ Woord „Merbau" en daarmede is de kennis in het Moederland ari de Nederlandsch-lndische houtsoorten uitgeput. Het lijkt er <jj °P alsof in de 124 millioen hectare bosch, een oppervlakte j e 36 maal zoo groot is als Nederland, niets anders te vinden is >.Wat wildhout".
Als men dat enorme boschbezit in aanmerking neemt, dan



De majesteit van het Ned.-Indische Oerwoud. (Foto Rott. Lloyd.)
de
voelt men, dat hier iets hapert. Een zoo primaire kennis van
eigen koloniale houtsoorten zou in een land als Frankrijk, Engela en Duitschland, (al heeft dit land nu ook geen koloniën). kunnen bestaan. De kennis van de houtsoorten van Ned.-In is steeds het voorrecht geweest van een kleine groep deskundig Er bestaan geen populaire boekjes over de voornaamste n soorten van Insulinde. Een Fransche jongen van 14 jaar, bra



boe|e^e, dat het schrijver dezes zou interesseeren) hem een F Kie mee (met plaatjes), waarin de houtsoorten van al de Hii k koloniën op een interessante wijze werden besproken. 0nj ^ad dat boekje op school gekregen en een duplicaat gevraagd
5"at aan den belangstellenden Nederlander te geven.
Sc^'Aan vvien de schuld dat zwakken zwak zijn, dommen dom?"
eens de man die Insulinde zoo lief had. En wij zouden |\| , een variant kunnen vragen: Aan wien de schuld, dat het r,iet.er'andsche publiek in verhouding tot wat het moest weten, bei s' maar dan ook heelemaal niets van de vijfentwintig meest ngnjke houtsoorten van Nederlandsch-lndië afweet? Aan wien aar|SH ^at dommen nog dom zijn? Het ligt waarlijk niet lanH. &r°oten schakel op houtgebied tusschen Indië en Neder/\ ' >.De Vereenigde Javasche Houthandel-Maatschappijen te j^'^erdam", die reeds sinds het eind der vorige eeuw zulk een s0o6nsieve propaganda in brochurevorm voor verschillende houtgev^ten hebben gemaakt. Er is ruim voldoende zwaar, geleerd, van 'c^ti§ en met kennis van zaken door het Indisch Departement van ^ar|dbouw, Nijverheid en Handel en door het Departement de J^°loniën over N.O.I. hout geschreven. Eere komt toe aan VoQ^^mklijke Vereeniging Het Koloniaal Instituut te Amsterdam, st5ar ^et enorme werk, hetwelk zij in de vele jaren van haar bel\|ec|n °°'< °P dit gebied heeft verricht. Wie iets betreffende het |ncj. "Indische hout wenscht te weten, kan daar terecht. Ook het ves|Sc^ Genootschap, waarvan het secretariaat te den Haag ge-,'Sd
is, heeft zich buitengewoon voor de Indische boschWetoitatie en houtproblemen geïnteresseerd en de menschen van be|aenschap in Delft en Wageningen zijn nimmer moe geworden, n§stellenden in te lichten. Op het gebied van de toepasbar Van constructiehout en hout voor waterwerken, hebben B6v^arr|e deskundigen als de heeren Gongrijp, Pfeiffer, Berkhout, b6|aers'uis en anderen met stoeren ijver en kennis van zaken de ,, van „ons tropisch hout" in het Moederland bepleit.
is Was willst Du noch mehr?" kan men vragen. Ons antwoord eerivet volgende: Zoowel betreffende Oost- als West-lndië gr0 °udige, vooral interessante, lectuur (de gegevens van onze h0lJ1. e Historie liggen er voor het grijpen) aangaande bosschen en Uit b Van onze koloniën. Vooral niet zwaarwichtig, niet te veel tan'sch oogpunt bezien, doch sprekend tot het groote publiek. tot h Snd tot leerlingen der lagere en middelbare scholen, kar^ee 'ezers in de leeszaal, tot de zich vervelenden in de wachtrs> tot den burger „die wel eens wat wil laten maken".



Met een eenvoudig, smaakvol boekje, oplaag bv. 100 000 e*e. plaren a 20 cent per stuk, zou slechts f 20 000,— gemoeid Z'J ^ Dan wist gansch Nederland welk een slapende rijkdom er in overzeesche bosschen bewaard wordt. En dan het geheel z georganiseerd, dat, als langzamerhand het publiek begint te vra^(jt naar hout uit eigen koloniën, ter andere zijde deze vraag w°'i^ bevredigd door geregelden aanvoer van kleine partijen, in ln , gezaagd, goed verzorgd koloniaal hout. Dat is de eenige do treffende manier om kennis van en liefde voor „ons eigen 'lC?ute te bevorderen. Laat men beginnen met 10 of 20 der belangrijk5^, houtsoorten onder de aandacht te brengen. Later kunnen meer volgen. Het spreekt van zelf, dat de Regeering en de ov zeesche Autoriteiten hierin een zeer belangrijk aandeel zou° moeten nemen en dat die propaganda geleidelijk zou moe worden uitgebreid tot het buitenland.
Vijfenzestig procent van de totale oppervlakte van Ned.-In^| is met bosch begroeid. Op Java en Madoera is dit percentage v lager (circa 22,8 pet., overeenkomende met iets meer 3 millioen hectare bosch). In de buitenbezittingen is het percent3^ boven het gemiddelde, nl. 69 pet. Het zwaarst beboscht is Born ^ dan volgen Celebes en Sumatra. Wij laten het nog niet geëxploiteer Nederlandsch Nieuw-Guinea hier even buiten beschouwing-
Het meest belangrijk op het gebied van houtwinning zijn TEAKHOUTBOSSCHEN of DJATIBOSSCHEN.
Artikel 50 van de wet op de Indische Staatsregeling luidt-^
,,De Gouverneur-Generaal vestigt zijn bijzondere aandacht de bosschen van Djatihout. Hij zorgt, dat de rechten van eigen van den Lande op alle dusdanige bosschen, niet bij verkoop °^efl eenige andere wijze aan bijzondere personen afgestaan, wor gehandhaafd en dat het in stand houden of uitbreiden dier bossc en de houtaankap in dezelven door doeltreffende maatrege worde geregeld". he
In de vroegste tijden, d.w.z. in de dagen van de Oost-lno' . Compagnie en ook in de eerste jaren onder het Nederlan ^ Gouvernement, beschouwde men de Djatibosschen alsof ze r< onuitputtelijken voorraad hadden. Op de meest primitieve rnan ^ door links en rechts, zonder eenige zorg, te kappen, werde ^ vernield. Toen de gemakkelijk te bereiken bosschen verdvve ^ waren, begon men bevreesd te worden. In 1756 constateerd Gouverneur Jacob Mossel een voor de deur staande ultPu cten der Djatibosschen op Java. In 1778 werden bepaalde distri



fraai Djati-bosch op vruchtbaren grond met ideale bodembegroeiing (Fot
Koloniaal Inst. Amsterdan
l6



voor den aankap gesloten. In 1799 pleitte Dirk van Hoogendo'fj
dringend voor een rationeel boschbeheer. Gouverneur-Genera Siberg proclameerde in 1803 het besluit, „dat alle de houtbosscjj^ onder het ressort van de Compagnie op Java, voortaan zu' worden gehouden te zijn haare domeinen en regalia".
In 1830 werden zij definitief tot Landseigendom verklaard.
De Djatibosschen beslaan een oppervlakte van circa790000 hectaj ^ waarvan circa 91 pet. onder direct beheer en controle staat. <*e geïnvesteerde kapitaal is ruim 30 millioen gulden. Men neemt aa ' dat de eerste aanplantingen van Teakhoutbosschen onder Gouve neur-Generaal Daendels (ten tijde der Bataafsche Republiek) Z'J
Tweejarige Djati-aanplant op Java. Het kon een landschap op de Veluwe
(Foto van het Koloniaal Museum te Amster1
zijn'
da nw



De dood in het woud. Op stam „geringd" en gestorven Djati-boomen. De „ring" is op manshoogte duidelijk te zien. (Foto Koloniaal Museum,
Amsterdam.'*



begonnen en jaarlijks is van 1810 tot 1880 gemiddeld ruim ^0 hectare bijgeplant. Nadien is de aanplant op grootere schaal °e gonnen en bedroeg tot vóór den wereldoorlog gemiddeld f"u 1 4000 hectare per jaar. Met uitdunning werd eerst in den aanvan° dezer eeuw een begin gemaakt. Djatibosch is zeer zelden rpe_ ander bosch gemengd, hetwelk bij de exploitatie een groot voor deel is. De bosschen bevinden zich uitsluitend op het droge gedeel van Java (en op het eiland Madoera). De boom verliest in he droge jaargetijde zijn bladeren. Dit is de geschikte kaptijd.
Het hout wordt nog op stam staande geringd, zoodat de leven5 sappen niet meer omhoog kunnen trekken. Zij blijven dan nog circa 2 jaar staan. De Staatsboschdienst ziet hierop streng t°e' Voor een deel droogt het hout dus reeds in het bosch.
TEAKHOUT of DJATI (Tectona grandis L.fil.). Het TeakhoLlt groeit in de tropen tusschen 8° Zuider- en 22° Noorderbreedt^ Bij een pas gevelden en bekapten Djatiboom heeft het kernho^ een donker grauw, bruin tot zelfs eenigszins groenachtig a3fl zien. Door de inwerking van de heete droge lucht verandert deZ kleur in fraai goud-bruin. Een olie-achtig vocht in het hout gee het een typischen scherpen, zuurachtigen geur.
In Teakhout komt phosphorzure kalk voor. Het laat zich tamel'J j goed bewerken, is zeer duurzaam en heeft dikwijls een excepti°nee fraaie teekening (moiré, geappeld, gestroomd, etc.). De mooi** blokken worden tot fineer gesneden. Het is practisch voor a' doeleinden (behalve voor zee-waterwerken) geschikt. In Ne ^ Indië wordt het behalve in den huizenbouw bijna uitsluitend do°^ de meubelindustrie gebruikt. De scheepsbouw heeft het leeuvve^ aandeel in het gebruik van Teakhout. Een normale Djatiboo wordt als volgt benut:
Uit den onderstam kapt men de zwalpen (balken met ee^ rechthoekige doorsnede waarvan het spint verwijderd is). Pr] zwalpen zijn buiten het hart gekapt. Hooger op uit den sta ^ worden de dolken gehaald (cylindrisch gevormde stammen, z°n spint, doch met het hart er in). Hoogerop, waar de boom mind ^ recht is, worden dikwijls korte stukken afgehakt, die men sp3^ en velg noemt. Uit de zijtakken komen dikwijls de dwarsligget^ die inderdaad wel als dwarsliggers gebruikt worden, doch evenee (bv. in Duitschland) voor andere doeleinden. Het bezwaar van ^ Ned.-Indisch Teakhout is, dat het moeilijk in zeer 2r?°cfi lengten te verkrijgen is (in tegenstelling met Engelsch-lnd|S Teak). Het is iets harder doch in den regel ook iets taai



^er en heeft een vastere structuur. Het laat zich dus iets °eilijker verwerken. De uitvoer van Teakhout bedroeg in 1936 16 000 m3, doch vóór de crisis-periode (bv. in 1929) 37 000 m!. I ^'j vestigen thans onze aandacht op de wildhoutbosschen. QVa en Madoera hebben hiervan reeds 2,2 millioen hectare en de dVerige eilanden 121 millioen hectare. De totale jaarlijksche pro|Uct'e (hoofdzakelijk voor inlandsch gebruik) wordt geschat te zijn
^illioen m3 werkhout en 0,9 millioen m3 brandhout. ^ e wildhoutbosschen staan slechts voor een deel onder daaderkelijke controle. Hierdoor is de ontbossching in verschillende l_reken sterk toegenomen. Op Bali heerscht soms houtgebrek. v en heeft den Europeanen wel eens verweten, dat zij het oerwoud ^•"nietigen om plantages aan te leggen. De Inlandsche cultures zoul niet zoo nadeelig voor het oerwoud zijn. De practijk en de cijfers c i 1echter bewezen, dat het hoofdzakelijk de droge rijsttuur der Inlanders is, die steeds om oud bosch vraagt tot verr°°ting en vernieuwing van zijn aanplant. Op zich zelf is dit, I et het oog op de enorme uitbreiding der bevolking in de laatste cj.ren> geen bezwaar. De moeilijkheid is echter, dat de terreinen, 'e niet meer worden bebouwd, tot alang-alang-velden worden gegradeerd, mede door de vele boschbranden, die, opzettelijk ^oor een ongeluk veroorzaakt, plaats vinden. Om deze reden een strengere controle en een oordeelkundige regeling van dit Qrobleem gewenscht. Thans verdwijnt er jaarlijks 100 000 hectare
. bosch zonder dat het noodig is.
^interessant zijn, wat den houtaankap betreft, de zg. Pang-long's,
Chineesche houtkap-ondernemingen.
^ ^eeds bij de komst der Nederlanders in Indië werden ,j^e aldaar aangetroffen en door de eeuwen heen, tot op ark ,^u'digen dag, wisten zij zich te handhaven. De onereuze 0 e'dsvoorwaarden Qp (jg Pang-long's maakten herhaaldelijk
0 erWerp uit van allerlei Gouvernementeele regelingen, die, at de arbeiders uit vrees zelf nooit medewerkten, echter
Rekkelijk weinig uitrichten.
qi . 6 Pang-long's vormden en vormen zelfs nu nog afzonderlijke nj 'neesche rechtsgemeenschappen, in de eenzaamheid derwilderOh'3°°als men nergens ter wereld aantreft, hoewel er natuurlijk
1 P deze houtkap-ondernemingen niet meer (als voorheen) over sCLen en dood der arbeiders kan worden beschikt, wegens het al
erper toezicht, dat bestuur en politie op de Pang-long's uitleen.
e Momenteel belangrijkste houtsoorten uit de wildbosschen zijn:



Op het eiland Celebes. Coromandel-Ebbenhout wordt uit het bosch gerold.
(Foto Koloniaal Museum, Amsterdam-)
COROMANDEL of COROMANDEL-EBBEN of MAKASSAjJj EBBENHOUT. In elk geval behoort de boom tot het êe £eDiospyros of Maba, waartoe al de echte soorten Ebbenhout hooren. Vermoedelijk betreft het hier in hoofdzaak de DiospY hirsuta Linn., Diospyros melanoxylon Roxb. Inlandsche namen ZJ



K ■
I a|oe arang, Kajoe arang oetan, Kajoe wale en andere. De afwijs'j^gen in kleur en nerf doen echter denken aan nog meer ver^ '"ende soorten die denzelfden handelsnaam dragen. In totaal ehooren circa 200 soorten boomen en gewassen, over de geheele ereld verspreid, tot het geslacht Diospyros.
a den naam Ebbenhout wordt dan ook niet één houtsoort jsangeduid, doch verscheidene die tot dit geslacht behooren. Zelfs ^ rr|en er toe overgegaan den naam Ebbenhout te geven aan donkere p°utsoorten uit het geslacht Dalbergia, waartoe ook de echte 'ssandersoorten behooren. Hoofdzaak is, dat we hier met een |5^soort te doen hebben die over de geheele wereld bekend is. ^ Pari importeert het geregeld, Frankrijk, Duitschland, Engeland en e Vereenigde Staten zijn eveneens geregelde afnemers. In Frankrijk °erTit men het Ébène de Macassar, in Duitschland Makassar Eben-
U
Ebbenhout wordt aan de kust van Celebes naar de laad-prauwen gebracht.
(Foto Koloniaal Museum, Amsterdam.)



holz, in Engeland en de Vereenigde Staten Coromandelwood e Macassar Ebony. n
Deze fraaie bruinzwarte houtsoort met gitzwarte strepen vlammen, soms grijsbruin of chocolade-bruin met zwarte vlamme ' is een van de fraaiste houtsoorten die wij hebben. Reeds eeuW geleden is zij toegepast. In oude meubelen der musea treft m haar aan, bv. in het Victoria- en Albert Museum te Londen. (->01 wordt het in groote kwantums tot fineer verwerkt. Het ko ook fossiel in den bodem voor, is dan gelijk marmer en woj" £ in dezen toestand vaak naar China verkocht. Men gebruikt aldaar als zittingen voor stoelen en banken.
JAVA-PALISSANDER (Dalbergia latifolia Roxb.), ook wel Zonne' hout genaamd. De handelsnaam is Sono Keling, de Engelse Indian Rosewood.
Deze houtsoort komt voor in Midden- en Oost-Java, op P'aatu"t beneden 600 m boven zee. Men vindt er kleine complexen, groeit dikwijls op steenachtige, periodiek waterarme gronden.
Het hout is donker bloedrood of donker purper met oye . langsche zwarte strepen of banden. Als men het hout, dat in 'ra bekapte cylindrische dolken wordt aangevoerd, vóór het za&ie één of twee jaar laat liggen, verhoogt dit de warmte en ^i®R s van de kleur en de teekening. Daar komt bij, dat het hout, al | behandeld, dan ook minder verschiet. Want versch hout, ook ^ is het voldoende gedroogd, verschiet spoedig van kleur, vo°r in kamers die op het Noorden liggen. Celluloselak- en ook bijenW behandeling verhinderen dit verkleuren in belangrijke mate.
ó ^
IJZERHOUT is de benaming die in Indië aan verschillende har houtsoorten gegeven wordt. Een der belangrijkste is het IJzerh ^ van Borneo, aldaar Belian of Bilian genaamd. De handelsnaam dan Borneoosch of Palembangsch Ijzerhout. Op Sumatra noe ^ men het ook wel Onglen of Oelin. De wetenschappelijke naam Eusideroxylon Zwageri T. en B. De voorraden in Palemba v Banka en Billiton zijn vrijwel uitgeput. In Djambi komt het n wel voor, doch een vrijwel onbeperkten voorraad vindt men Borneo. Het is een der belangrijkste handelshoutsoorten van Ne Indië. Het is zeer sterk, zeer duurzaam, bestand tegen termie en laat zich tamelijk goed bewerken. Wel wordt het in zeewa langzaam door den paalworm aangetast. Het eenige bezwaar ^ dat het hout nogal splijt. De kleur is geelbruin, later bruin bruin-zwart. Het soortelijk gewicht is circa 1,1.



BANGKIRAI (Shorea laevifolia Parijs), behoorende tot de familie Dipterocarpaceae. Ook andere soorten behoorende tot de ^orea-groep en tot de Hopea-groep, dragen den naam Bangkirai, .och met toevoeging van een tweeden naam. Zoo wordt Merawan L °Pea Mengarawan Miq.) op Borneo Bangkirai Boelau en Bangkirai ^ahoewoet genaamd. De Engelschen in Singapore gebruiken dit ,°ut met voorliefde voor hun meubilair. De groote warenhuizen a|daar hebben er steeds serie-meubelen van in voorraad. Bangkirai ^0rdt voornamelijk op Borneo, doch ook op Sumatra en enkele Lndere eilanden gevonden. Het krimpt en trekt weinig, is niet "'jzonder hard, laat zich goed bewerken en heeft een niet onaardige licht geel-bruine kleur. Het wordt op den duur stroogeel of Warm bruin. In Nederland past men het reeds veel toe en met §°ed succes. Ten onrechte noemt men het Borneo-Teak.
, AMBOINA-WORTEL. Fransch Loupe d'Amboine, Engelsch Amf0yna-Burr, Duitsch Amboina-Maser. Deze soort wortelhout is gelijk de fraaiste die er op de wereld gevonden wordt. Vooral ?s het goudgeel is (doch dat komt niet al te dikwijls voor) heeft et een wonderschoonen aanblik. Wij spreken wel van wortelhout, ch feitelijk is het een luchtwortel, een gezwel, dat op één of J^er plaatsen van den boom voorkomt. Het eigenaardige is echter, ?at vele bewoners van Indië nog nimmer zulk een wortel gezien ebben. De boom wordt gevonden over den geheelen Archipel, ,etzij in het wild, hetzij als sier- en schaduwboom langs de wegen, °ch den luchtwortel vindt men aan den boom slechts sporadisch. °e deze ontstaat is nog geheel onbekend. Gewone verwondingen ai] den bast of van het cambium doen geen uitwassen ontstaan.
B'jna uitsluitend op de Molukken en dan nog speciaal op Ceram > n Ambon vindt dikwijls de wortelvorming plaats. De naam Van den boom is:
P LENGGOEA of LINGGOEA of SANA (Pterocarpus Indicus of lerocarpus Indica Willd.). Het betreft hier een Padouk-soort, °rris geel-bruin, in den regel iets roodachtig, doch meestal niet s°° fraai rood als het Andaman en Burma Padouk. Ook deze houtp°°rt wordt in Ned.-lndië wel Zonnehout genaamd, evenals ^a 'ssander. Het wortelhout is een gedeelte van het kernhout ran den boom. Als er in den wortelknol roode aderen of veel ^od gevonden wordt, is de knol practisch waardeloos. Vroeger ehrd het roode wortelhout ook veel voor de fabricage van pijpen ru'kt, doch daarvoor is het thans te duur.



Vooral in Frankrijk is het wortelhout, in fineer gesneden, reeds circa twee eeuwen toegepast. Ook thans dient het als versiering in luxe-auto's en voor kostbare meubelen. Het hout van den starT1 heeft in Indië ook waarde en wordt veel toegepast, doch voor den export is het niet fraai genoeg. De hooge vrachten zijn een t>e' zwaar. De wortelknollen hebben een gemiddeld gewicht van
De boom die het beroemde Amboina-wortelhout geeft.



Dg ~
acnine in het oerwoud. Exploitatie van Ressak-bosschen.
g'rca 40 kilogram. Schrijver dezes heeft in 1938 twee goudgele 1^ ra zware knollen geïmporteerd die 240 en 215 kilogram wogen, dit h echter een zeldzaamheid. De Inlandsche hoofden beschouwen "out soms als een soort betaalmiddel.
JESSAK (Shorea simaloerensis Smith, Shorea glauca King, Shorea vJ'S ^ing). Men spreekt hierbij dikwijls van de ,,Balau"-groep, d aror>der men enkele houtsoorten die onder meer den naam bJSal< Resak dragen, samenvat. Het hout is geel-grijs en geelSirrM Van '<'eur- Enorme kwantums heeft men op het eiland tïiQd1 aangetroffen en aldaar is een groote exploitatie met Her k1"116 hulpmiddelen begonnen die millioenen heeft gekost. ge|-i Waar is echter, dat het hout (hetwelk veel op Bangkirai a[ 'Jkt) Wel verschillende goede eigenschappen bezit, doch nog Scneurt en trekt. Wij herinneren ons een expositie van



deze houtsoort op de Utrechtsche Jaarbeurs, waarbij het ge exposeerde hout steeds moest worden nat gehouden om niet te veel krimpscheuren te vertoonen.
SANDELHOUT (Santalum album L.). Het hout is grauw-gee'' doch verkleurt bij het daglicht tot grijsbruin.
Het meest komt deze houtsoort op het eiland Timor voorDe exploitatie er van is een eeuwenoud bedrijf. Vóór de koms van de Europeanen werd het reeds geëxporteerd en geïmportee'" door de Chineezen. De Oost-Indische Compagnie heeft het ree ■> veel verhandeld. De boom bereikt een hoogte van circa 20 mete en een diameter van circa 40 centimeter. Hoewel het hout ^°°r verschillende doeleinden wordt gebruikt (en aangeplant) is ^ voornaamste doel de Sandelolie-winning uit het kernhout voor °e vervaardiging van parfums, etc.
De boom groeit tusschen 50 en 800 meter boven de zee.
KAMFERHOUT (Dryobalanops oblongifolia Dyer, DryobalanoPs Camphora Colebr. e.a.). Dit is niet het echte Kamferhout (Z'Ê China) doch het Oost-Indisch Kamferhout. Het komt voor" °P Borneo en Sumatra, in de vlakte en lage heuvelstreken. ,
Het hout is bruin-rood of grijs-rood van kleur en is een van ° belangrijkste handelshoutsoorten van Ned. Oost-lndië. Het W°r veel uitgevoerd naar Singapore.
Bekend zijn de zg. kamferkisten.
LASSIE (Adina fagifolia T. en B.). Een fraaie, gele houtsoo'^ die fijn van nerf is, weinig krimpt en trekt, veel aan Palmhou doet denken, doch lang niet zoo hard is. Van deze houtsoort z° veel en veel meer gebruik gemaakt kunnen worden.
MERBAU of MARBAU (Intsia amboinensis Thouars e.a.). Een deug_ delijke, weinig scheurende of trekkende houtsoort, geschikt vo°^ allerlei constructiewerken. Het heeft een fraaien glans, is roodbru1 van kleuren heeft dikwijls zwart gespikkelde jaarringen ofgroeizon6 Dcor den geregelden aankap is de voorraad tamelijk geslonken-
KI-MERAK. (Podocarpus amara BI.). Dit lichte hout (soortelijk gewicht circa 0,5) is licht goud-bruin van kleur en heeft een gesloten fijne nerf. Op het radiale vlak komen fraaie, zeer kle' spiegeltjes voor. Het laat zich uitstekend bewerken en is v° allerlei doeleinden geschikt, o.a. meubelen en lambrizeeringen'



KENGAS (Gluta Renghas L.). Deze houtsoort is ook voor Jubelen en lambrizeeringen met succes toe te passen. Het r°°rtelijk gewicht is circa 0,7, de kleur is soms oranjegeel, soms ,°°dbruin met donkere banden. Het krimpt en trekt weinig. Een , ezWaar is, dat het kernhout dikwijls niet groot is, dus het spint°ut breed. Het laat zich uitstekend politoeren.
^EGARANG (Alstonia villosa BI.). Deze in alle opzichten geakkelijk te verwerken houtsoort heeft dikwijls een kruisdraad$r°ei. waardoor een interessante teekening ontstaat, zooals die bij . ^Pe|j.|v|ahonie voorkomt. Het hout is soms rose-geel, soms goudJeurig. Het zou een deugdelijke houtsoort zijn voor meubelen, ant het laat zich goed opwerken en is niet te zwaar (soortelijk Sevv"'cht 0,75).
h ^ERAWAN (Hopea Mengarawan Miq.). De kleur van deze ^^tsoort doet eenigszins aan Teakhout denken, al heeft het ook al de eigenschappen er van. Toch is het een deugdelijke houttr0rt> die zich gemakkelijk laat bewerken en weinig krimpt of e|<t. Zij groejt dj|<wjj|s in de veenmoerassen langs de rivieren ^ °P de drooglandgronden in Beneden-Palembang en op Borneo. are boomen zijn vaak hol. Het soortelijk gewicht is 0,7. Het
Ouderwetsch (hoewel nog voorkomend) houttransport aan de
Noord-Oostkust van Java.



hout laat zich goed splijten. (Zie voor deze houtsoort Bangkirai.)
De verdwijnende wildhoutbosschen.
TEMBESOE of TAMBESOE (Fagraea fragans Roxb.). In EuroP» is dit hout weinig bekend. In Burma komt het veel voor. een zeer dankbare houtsoort voor de Inlandsche bevolking, er fraai snijwerk van maakt. Tembesoe laat zich zeer goed bewerk ' vooral snijden, krimpt en trekt practisch niet en kan tegen en wind. Het zou in Europa zeer goed het notenhout kunfl vervangen, daar, waar snijwerk en beeldhouwwerk wordt toegepa Het komt veel voor op vochtige gronden in Palembang (Surnatjü5 De kleur is rose-geel, het soortelijk gewicht circa 0,9. Het is nog al zwaar. Men noemt het ook Camee-hout.
MANGLID of TJEMPAKA (Michelia Montana BI.). De boo£ komt over den geheelen Archipel voor, hoewel soms schaa



e*- hout is bruingeel, soms violet of zwartgrijs. Het heeft al de 8°ede eigenschappen die men van deugdelijk hout kan verwachten fn Zou voor meubelen en betimmeringen uitnemende diensten Unnen bewijzen. De boom wordt ruim 50 meter hoog en heeft eei^ diameter tot 2 meter toe.
fineerhout heeft het reeds zijn geschiktheid bewezen. De j>r°eiringen geven dikwijls een contrast in het donker gekleurde ate hout, tegen lichter gekleurd vroeg hout. Vandaar een fraaie eekening. Het soortelijk gewicht is circa 0,6. De boom wordt 0ok aangeplant wegens zijn fraaie welriekende bloemen.
s f^OODE MERANTI (Shorea lepidota BI., Shorea leprosula Miq., °rea eximia Scheff., Shorea negrosensis Foxw. en andere ShoreaSL0°rten). Het is onmogelijk de houtsoorten van Ned.-lndië te esPreken zonder deze, als gebruikshout voornaamste soort te |j0ernen. Feitelijk betreft het hier een groote groep die te zamen p®n naam Meranti of Roode Meranti dragen. (Zie ook Lauan, "'ppijnen.) Alle kisthout, verpakkingshout, alle tijdelijke °Ptrekjes, en zeer goedkoope meubelen, worden van Meranti ^ernaakt. Het is geen deugdelijke houtsoort, doch enorm veel , °°rkomend en goedkoop. Op Sumatra. en Borneo wordt het °°schbeeld dikwijls geheel beheerscht door het groote aantal Oorrien der Roode Meranti-groep. Groote kwantums worden naar ^ir>a, Australië (en ook naar Java) verkocht. Het hout is dikwijls Pensachtig. De inlandsche naam is SERAJA. Het lichte hout heeft er> soortelijk gewicht van circa 0,45, het zware van circa 0,7.
, Onwillekeurig komt men in de verleiding door te gaan met de ^eschrijving van de vele goede, soms ook zeer fraaie houtsoorten at1 den Archipel. Er zijn er echter ,,te veel om op te noemen" q WÜ hebben ons dus tot enkele zeer interessante soorten bepaald.
nze wereldreis dient thans voortgezet te worden. Wij verlaten 0U d''t schoone land met zijn groote natuurlijke rijkdommen, op het: gebied van de wildbosschen, die in verhouding nog veel e Geinig bekend en geëxploiteerd zijn, en begeven ons naar
^£[SCH NOORD-BORNEO.
v Er bevinden zich groote oerwouden op het Britsche gedeelte sari dit eiland. De totale boschoppervlakte van het gebied, samen{£Vat onder den naam „Britsch Noord-Borneo", wordt geschat 2ijn 7 millioen hectare, waarvan zich 800 000 hectare dicht bij



de kust bevinden. Dit boschbezit beteekent 87 pet. van de total® oppervlakte. Ongeveer 17 pet. van de wildbosschen bestaat u' Shorea-soorten, I I pet. uit Dipterocarpus-soorten, waarbij Apiton^ (zie Philippijnen) een groote plaats inneemt. Men noemt het 1 Ned.-Borneo: Keroeing. Circa 9 pet. bestaat uit Ijzerhout (zl Ned.-lndië). Verder vinden wij hier Bangkirai, Merbau, RengaS' Lenggoea (alhier meer bekend als Angsana) en verschillende soorte" Kamferhout (Oost-Indisch), alle in Ned. Oost-lndië ook v°°r' komende. Teakhout vindt men hier niet, evenmin
Sandelhout
Ook wordt hier zeer weinig Ebbenhout gevonden.
Circa 96 pet. der bosschen behoort aan den Staat en 4 pet- 1 particulier eigendom.
Ruim I millioen hectare bosch kan deugdelijk en met Pr° ^ geëxploiteerd worden, de overige 6 millioen komen daarvoor nog niet in aanmerking.
Men schat den voorraad werkhout op stam te zijn 145 milli°en kubieke meter.
De Britsche protectoraten Serawak en Broenei slaan wij °ve.r' aangezien van die streken geen voldoende gegevens verkregen Z'J en wij vertrekken naar de Engelsche Kroon-koloniën op schiereiland
MALAKA (BRITSCH MALAYA).
De Straits Settlements, de Federale en de niet verbond^ Maleische staten, hebben een totaal boschbezit van circa millioen hectare, of 72 pet. van de totale landoppervlakte. Ho°' zakelijk is de Staat eigenaar.
In Singapore zijn zeven zagerijen, in Johore drie en in Kemana^ één. Vooral Roode Meranti (een Shorea-soort) wordt gezaagd e naar Groot-Brittannië verzonden. Ook naar Zuid-Afrika wof uitgevoerd. Circa twee-derde van het boschbezit kan .
geëxploiteerd, één-derde komt daarvoor niet in aanmerking Bijzondere houtsoorten worden hier niet gevonden. Vele kome^ overeen met die van N.O.I. Wij zetten onze reis voort en gaan na3
FRANSCH INDO-CHINA.
'' te
Er was een zekere slapte ingetreden op de „Meubelmarkt Parijs. Jaren lang had men voor het vervaardigen van nieube het Notenhout gelanceerd en het publiek, dat deze fraaie ho ^ soort met veel animo vier jaren had gewaardeerd, begon naar 1



ar>ders te verlangen. Goede raad was duur. Om nu direct weer ITlet een andere, bekende houtsoort te beginnen, daar gevoelde niet veel voor. De hoofden werden bij elkaar gestoken en LSn van de fabrikanten kwam op het origineele idee, om Teakï°ut „mode te laten worden". Maar hoe? De hulp der groote r'jsche dagbladen werd ingeroepen. Enkele journalisten kregen °Mracht interessante artikelen samen te stellen over Teakhout dan wel speciaal over Teek de Laos (Teakhout van de landstreek in Indo-China, welk gebied in 1893 in Fransch bezit kwam). . met een nationaal tintje. De hout-importeurs vertelden "Pressante voorvallen, die verband hielden met den aankap aldaar Van hout en van Teak, er kwam zelfs een griezelverhaal bij voor Van het geraamte van een man, gevonden in een hollen Teakhoutstam. Week aan week lazen de Parijzenaars interessante mededingen over dit hout en men begon te vragen hoe die houtsoort !r eigenlijk wel uitzag. Toen kwamen de „commercieele" mededingen, dat Monsieur Zoo en Zoo, de beroemde Parijsche *aPper en Madame Die en Die, de wereldvermaarde modiste, Strekken hadden laten inrichten in de interessante houtsoort, §er|aamd „Teek de Laos". De campagne werd besloten met de ^bruikelijke advertenties, meldende, dat in de bekende Fransche bel wij k, fraaie ameublementen stonden, die gemaakt waren an Teak uit Laos. Teak werd mode en kwam er in, hoewel daarna atuurlij|< eveneens Java-Teak en Moulmein-Teak werden toe§ePast, want de Teak-export in Laos is niet van grooten omvang.
bosschen in deze Fransche kolonie hebben een oppervlakte J?n 25 millioen hectare of 79 pet. van het totale grondgebied. ,en staat aldaar nog maar aan het begin van een noemenswaarde exploitatie. De belangrijkste houtsoorten die tot dusver ernandeld worden, zijn:
.^LlSSANDER (Dalbergia Bariensis en andere Dalbergia-soorten), hier Cam-Lai genaamd. Het heeft een wijnroode kleur met L r,Jine aderen, soms zwarte. De nerf is iets grover dan die van meer bekende Rio- en Indisch Palissander. Voor fineer komt et: niet in aanmerking.
TEAK (Tectona Grandis Linn. f.). De houtsoort op zichzelf is eeds voldoende beschreven. Het komt hier voor in Hoog-Mekong n Noord-West Mekong. De export bedraagt circa 10 000 ton er jaar. Men noemt het hout Gia-Ty.
17



PADOUK (Pterocarpus Dalbergioides Roxb.). Hoewel niet ^ groote kwantums, wordt hier toch het echte bloedroode, nar en fraaie Padouk-hout gevonden, dat voor betimmeringen en v° parketvloeren uitnemend geschikt is en weinig van kleur verande Het soortelijk gewicht is circa I.
MAIDOU of MAY-DU (Pterocarpus pedatus Pierre), ook wel ^ kend onder den naam Dang Huong. In Duitschland noemt men Mai Padouk. Verschillende Padouksoorten leveren alhier een i°° wortelhout, dat wel eenigszins aan Amboina-wortel doet denk ■ dcch niet zoo fraai is. De kleur is roodbruin, soms stroopkleuf 6 Frankrijk importeert dezen wortel geregeld.
LIM (Erytrophloeum fordii-Oliver). Een zeer harde, bruing^j® houtsoort, die wel eenigszins krimpt en trekt. In Frankrijk w°!" t het hout, met het oog op een zekere overeenkomst die met Teakhout heeft, Teck-Lim, dus Lim-Teak genoemd.
SAO (Hopea odorata Roxb.). Deze houtsoort doet veel aan h® Ned.-Indische Merawan-hout denken en behoort tot hetzel ^ geslacht. Het heeft een geelbruine kleur en een gesloten, fijne ne ^ Het hout trekt en krimpt weinig, laat zich goed politoeren en een van de voornaamste werkhoutsoorten in Fransch Indo-Cni De export naar Europa is nog onbeduidend. Uit alles blijkt, c'at, j|< boschexploitatie nog zeer gering is, anders zou een derge J omvangrijk boschbezit wel grootere, belangrijker resulta opleveren. De eenige toegang tot de Laos-Staten is de Meko rivier, die echter groote stroomversnellingen heeft. Practiscn het bosch behoort aan het Gouvernement. Saigon is een belang' 'J uitvoerhaven, vooral van het hout uit Siam.
Wij reizen nu naar dit land.
SIAM.
Na de vele verwikkelingen in de laatste vijftig jaren is t oppervlakte van dit Koninkrijk in Achter-lndië geslonken ruim een half millioen vierkante kilometer. De boschoppervla ^ bedraagt 26 millioen hectare, dus circa 50 pet. van het gehee 2 hectare per hoofd van de bevolking. yan
De wildbosschen komen tamelijk veel overeen met die Fransch Indo-China, met dien verstande, dat er zich alhier ^ veel, buitengewoon fraai en zwaar Teakhout-bosch bevindt,



do
vele waterwegen betrekkelijk gemakkelijk geëxploiteerd
De Teak-bosschen beslaan een oppervlakte van 2,7
b • n hectare, dus circa 10 pet. van het totale boschbezit, en
<je lnden zich hoofdzakelijk in Noord-Siam in de zone tusschen
n '7en en 20en graad Noorderbreedte. Er staan aldaar boomen
Van o6" ho°gte van 40 tot 50 m, die op borsthoogte een diameter
<ja a 2,50 m hebben. In de eerste jaren gaat de groei snel,
he [n,a w°i"dt het tempo vertraagd en op den duur is de groei
do h n§zaam. Men vindt ze alhier gemengd met ander loofhout,
fec. in kleine complexen tezamen. Ongeveer 85 pet. van de
1^ "bosschen wordt beheerd door Europeesche maatschappijen,
Pct- door plaatselijke bewoners en slechts I pet. door den
(*ie\ ^6t rin2en van Teakhout is hier ook gewoonte geworden
*a l d.~lndië). In het natte seizoen worden de stammen op den
vand n bodem door de olifanten naar de zijrivieren gesleept en
op h ar c'r'jven ze naar hoofdrivieren. Vlotten is met het oog
en h Ve'e watervallen in de bovenloopen der rivieren niet mogelijk
l^ll daarom maakt elke stam de reis op zichzelf tot hij honderden
b^ers verder de vlotpunten bereikt, waar agenten van de
ve(.c rnaatschappijen ze bij circa 250 stammen tegelijk tot vlotten
Qeeenigen en naar Moulmein, Bangkok of Saigon verder vlotten.
C^deld duurt het ongeveer vijf jaren voordat een stam Teak-
|V|01' ia gekapt te zijn, in de uitvoerhaven aankomt en dan als
ein"> Bangkok- of Siam-Teak „de wereld in gaat". Het
^arn6^ dus niemand te verwonderen, dat de partijen Teak-
die worden aangevoerd, er zeer onooglijk en door weer,
be . en water gebleekt, armoedig uitzien. Zoodra men echter
con1 te za§en- bemerkt men, dat het prachtige hout goed ge-
passServeerd gebleven is. Enorme bedragen aan „tol" voor het
becjeefren van Teakhout langs het tolstation, vloeien door dit
^ealh 'n Siameesche Staatskas. Siam is tweede in de rij der
^ °ut produceerende gebieden.
denoeWe| er
zich nog vele andere, waardevolle houtsoorten in vaak°SSC^en bevinden, wordt de export bemoeilijkt, doordat het W0rjZvvare houtsoorten zijn, die zinken en dus niet gevlot kunnen Van k6n' ^'s ze "iet te zwaar zijn, vlot men ze op een ondervlot
c>annboe.
fra^^^'26 houtsoorten worden per spoor vervoerd, zooals het



PADOUKHOUT, hetwelk hoofdzakelijk van drie Pterocarp^ soorten afkomstig is, nl. Pterocarpus Indicus Willd. (die het boina-wortel levert, doch niet in deze streken), Pteroca r^ macrocarpus Kurz. en Pterocarpus dalbergioides Roxb. Het v ^ deel van het Padoukhout dezer streken is, dat het dikwijl® opvallenden kruisdraad-groei heeft, hetwelk de schoonheid de teekening verhoogt, terwijl laatstgenoemde soort t>u' gewoon rood is, bloedrood in den volsten zin van het woor '
In Britsch-lndië komt ook zeer veel fraai Padoukhout v hetwelk soms den bijnaam „Andaman-Padouk" draagt. In teg^ stelling met het Afrikaansch Padouk of Koraalhout (zie ^ verkleurt dit Padoukhout van Achter-lndië (en ook van gelsch-lndië) niet. Het soortelijk gewicht is circa I. De Chine geven groote voorkeur aan Padouk-hout voor hun meu en belangrijke kwantums gaan geregeld naar China om al tot meubelen verwerkt, de interieurs der beter-gesitueerder sieren.
BENTEAK (Lagerstroemia lanceolata Wall. synoniem stroemia microcarpa Wight). Een houtsoort van uitnem & hoedanigheid, die weinig voor Teakhout onderdoet. Het jj|s een warmbruine kleur (soms iets naar violet toegaande), en dik ^ een fraaie vlam. Een jaar gedroogd is het hout voldoende Iich gevlot te kunnen worden. Soortelijk gewicht circa 0,8.
Ook andere goede Lagerstroemia-soorten komen hier v zooals:
LEZA-WOOD (Lagerstroemia tomentosa Presl.). De '<'eU'jjale deze houtsoort is heel gewoon, licht grijs, doch op het ra ^ vlak komt een fijne teekening voor die het aanzien ten % je komt. Groote kwantums van dit hout bevinden zich 111 bosschen. . jjg)
Verder vindt men hier eenige Hopea-soorten (zie Ned.- n en Diospyros-soorten, bv.:
EBBENHOUT (Diospyros burmanica Kurz.).
Ook vindt men hier een soort:
PALISSANDERHOUT (Dalbergia cochin-chinensis Pierre en dere Dalbergia-soorten). ^\ef
Aangezien er voor verschillende andere houtsoorten, d' -e gevonden worden, toch momenteel geen loonende exp1



kQr '<t: kan worden, verlaten wij dit door Koning Tjoelalongheen gedurende zijn veertigjarige regeering zoo uitnemend beiert en 'n ve'e °Pzichten tot welvaart gebrachte land en gez rekken, zoo het mogelijk ware op den rug van een olifant en eten, doch terwille van den tijd met een Air France-vliegtuig yerder per K.L.M. naar:
^ÜjCH-INDIË.
de grootte betreft en de bevolking, is dit land bijna een besi ^eel op zichzelf. De tot dit Keizerrijk behoorende gebieden EUraan een oppervlakte overeenkomende met de helft van van°Pa en wat de inwoners betreft, is het gelijk aan twee-derde Fra europa. In verhouding tot Nederlandsch-lndië (65 pet.), is ^Sch Indo-China (35 pet.) en tot het Koninkrijk Siam (50 pet.) Verte beboschte oppervlakte niet zoo groot, nl. 27 pet. Toch and e§enw°ordigt dit nog een gebied van 80 millioen hectare of Vo|k rha,f maa' oppervlakte van Frankrijk. Per hoofd van de beCir 'n2 (de vele millioenen Paria's medegerekend) is dit 0,25 hectare. bezCa ^2 pet. behoort aan den Staat en circa 18 pet. is particulier 0vel,;.' hechts 1,4 millioen hectare is naaldhout (1,8 pet.) en de
nr'ge 98,2 pet. bestaat uit loofhout.
V/0r®t °P stam staande,, uit handelsoogpunt waardevolle hout, in dt geschat te zijn 1048 millioen m3 en het niet voor exploitatie e anrrierking komende deel 1177 millioen m3. Voorwaar een
^rrn bezit voor het machtige Britsche Rijk.
Op e bosschen bevinden zich in de navolgende streken: Zoowel r0r] ,er" als Neder-Burma is rijk beboscht, uitgezonderd de omgeving van J?11"1 Rangoon. Ook in den vazalstaat Manipur, ten Zuid-Oosten b Assam, is weinig bosch. Meer naar het Westen worden de vee|C^eri nog spaarzamer, doch langs de grens van Tibet komt weer tn0 °°sch voor. Ten Zuid-Oosten van Calcutta, aan de uitVe|e 'ngen van de Ganges-rivier, vindt men tot dicht bij de kust kü*ouder,t eveneens in de centrale provincies. Langs de West$at Van de Nilgiri Hills in het Zuiden, tot de Noordelijk gelegen :Ura HiUs, bevindt zich een boschgordel, eveneens in Oost-Ghats van k '~let Noorden van de Vereenigde Provincies, aan de grens distret onafhankelijk koninkrijk Nepal. Ook is er nog een boschir» c|'ct ten Zuid-Westen van llahore. Daar staat tegenover, dat er Age® groote gebieden van de Rajputana en de Centraal-lndische °o|< LSc^aPpen practisch geen bosch aanwezig is. Natuurlijk is 'er Teakhout het voornaamste.



Engelsch-Indische houtkappers gereed voor den kap.
Britsch-lndië is het belangrijkste Teakhout produceerende van de wereld en Burma is het hoofd-productiegebied. De uitV in het fiscale jaar 1936—1937 bedroeg 238 975 ton.
Ook hier komen geen zuivere Teak- of Djatibosschen v^at doch het is gemengd met andere houtsoorten. In den regel '?eSJap niet meer dan 10 pet. uit Teak. De Teakbosschen liggen vercjrC3 de kust. Eerste klasse stammen hebben een diameter van . 60 cm en meer, tweede klasse circa 40 tot 60 cm. Een eerste K gn stam is circa 60 jaar of ouder, een tweede klasse stam 40 jaa ^ ouder. Zoowel het Gouvernement als particulieren exploite de Teakhout-bosschen. je
De georganiseerde Boschdienst begon hier in 1864. Al na?j-eak. uitvoerhavens, spreekt men van Rangoon-Teak en MoulmeinHet laatste heeft den besten naam.
PALISSANDERHOUT (Dalbergia latifolia Roxb.). Engelsch Indian Rosewood, soms ook Bombay Blackwood, Fransen ^ sandre-lndien, Duitsch Indisches Rosenholz. Het Engelsch-I11 ^ay, Palissander (men spreekt in Nederland ook wel van ^ori1s0rnS Palissander), heeft een goed gesloten nerf, een paarsblauweblauwroode kleur, is niet zoo fijn van nerf en structuur als he ^ gn Palissander, doch het heeft het voordeel van flinke afmeting



H'
Vj^j'aya_Ceder (één so0 ® beroemde drie ten).



is in den regel veel gaver. Blokken met een diameter van 70 80 cm kernhout zijn niet zeldzaam. Hoewel de kleur, evenals Rio-Palissander, nogal varieert, blijft die bij laatstgenoemde ste6.|s interessant, terwijl er in het Palissander van Engelsch-lndië dikW'J zoo veel blauw-paars optreedt dat alle teekening verdwijn ^ Ook hebben de stammen dikwijls „inloop", d.w.z. aan de einden zijn de blokken effen grauw-blauw en meer naar het midd van den stam (in de lengterichting) komt de fraaiere teekening Dit neemt echter niet weg, dat Engelsch-lndisch Palissander rne een der fraaiste houtsoorten van de wereld is. Reeds een J3 of vijf is kwartier gesneden Engelsch-lndisch Palissander modehout" van Frankrijk. Het fraaiste hout komt van Wes Ghats. Ook in Kanara en Belgaum wordt het veel gevonden, y . soortelijk gewicht is circa I, hoewel ook hout met een soortel J gewicht van circa 0,8 voorkomt.
SISSOO (Dalbergia Sissoo Roxb.). Wat het voorgaande hoU<j voor Zuid-lndië is, beteekent deze minder fraaie, bruin en ge gestreepte Palissandersoort voor Noord-lndië. Het soortelijk g wicht is ongeveer hetzelfde, de structuur ook, doch de k|e en teekening zijn eenvoudiger. Het wordt ook regelmatig 33 geplant.
PADOUKHOUT (Pterocarpus Dalbergioides Roxb.). Er\g^sC^ Padauk, Fransch Padouck, Duitsch Padouk. Het fraaiste hout vv°rp. op de Andaman-eilanden gevonden en daarom ook wel Andam Padouk genaamd. Het hout is bloedrood (zie Siam).
BURMA-PADOUK (Pterocarpus macrocarpus Kurz.) heeft °n^s veer dezelfde eigenschappen als het voorgaande, doch het minder rood, meer rood-bruin.
MOULMEIN-CEDER of BRITSCH-INDISCH CEDER (C-edr^l Toona Roxb.). Het is moeilijk het verschil aan te wijzen tussc ^ dit loofhout-Ceder en dat van Zuid- en Centraal-Amerika, West-Indische eilanden en Mexico (Cedrela odorata Linn.)heeft ook geheel dezelfde eigenschappen en het kan voor deze doeleinden (sigarenkisten en binnenwerk van meubelen) get"" worden. ,&n.
Het hout komt veel voor in de valleien van het Bene ^et Himalaya-gebergte tot Burma toe. In Engelsch-lndië wordt veel voor meubelen toegepast.



^AALDHOUT-CEDER (Cedrus deodara Loudon). Een fraaie, Statige boom die veel in de Westelijke Himalaya gevonden wordt °p een hoogte van 1200 tot 3000 m. Tot in Afghanistan treft ^eri hem aan. Het hout is geelbruin, het contrast tusschen het 0ege en late hout der jaarringen sterk sprekend en het is pschikt voor alle mogelijke eenvoudige doeleinden. Men gebruikt aldaar ook veel voor dwarsliggers. Tevens wordt er een soort ^gewonnen. De boom wordt geregeld aangeplant.
ADlNA of HALDU (Adina cordifolia Hook.). Deze boom groeit ?Ver geheel Britsch-lndië en in gunstige omstandigheden worden ^et zware boomen. Het hout heeft een gele kleur, die tamelijk ?,Vereenkomt met Palmhout, en een exceptioneel fijne nerf. ^ laat zich zeer goed bewerken en dient voor meubelen en
bijwerk.
JNDISCH LAUREL of Alexandrian Laurel of Wuma-wood 1 al°phyllum inophyllum Linn.). Dit dikwijls kruisdraad gegroeide L°ut wordt den laatsten tijd iets meer gebruikt dan voorLi^1"1' aangezien er bijzonder fraaie blokken op de markt komen. , hout is soms wat stug en het schijnt, dat er nog al kalken in voorkomen. Het heeft dikwijls een golfdraadgroei, x!aai"door de schakeering bijzonder fraai wordt. In de „Queen ai7" en de „Nieuw-Amsterdam" is het veel verwerkt, vooral n ^neer. De kleur is grijs met bruine vlammen. Het soortelijk gew'cht is circa 0,8.
BüRMA-MAHONIE (Pentace Burmanica Kurz.). Onmiddellijk Jerit opgemerkt, dat deze deugdelijke houtsoort absoluut geen ,1ahonie is. Men noemt het in Indië ook Indian Redwood, doch k,et heeft niets uit te staan met de Redwoods (Sequoia s) van °°rd-Amerika. Het betreft hier loofhout en een houtsoort met Ieri fijne nerf, roodbruin van kleur, dikwijls met sprekenden .r^'sdraad-groei, goed gesloten hout hetwelk weinig krimpt en rekt. soortelijk gewicht circa 0,8, dat uitstekend voor meubelen .1 betimmeringen geschikt is en reeds veel in Nederland is ver^erkt. Het hout dient wel uitstekend verzorgd (gewaterd en ^r°ogd) te worden, anders gaat het werken.
ikis nog een tweede soort BURMA-MAHONIE, of EAST ^lAN MAHOGANY (Soymida febrifuga A. Juss.), die ook zeer °ede eigenschappen bezit, doch eveneens geen Mahoniesoort is.



LEZA WOOD. (Zie Siam.)
GURJAN WOOD (Dipterocarpus Turbinatus Gaertn. f)hout, in Engeland ook wel „Gurjun" genaamd, doet deriK aan Massa-randuba of Bolletrie (zie Brazilië en Suriname), h0 , wel laatstgenoemde iets fijner van nerf is. Er komt nog al ve,<, olie in dit hout voor, feitelijk een soort lak, die er aan onttro^ ken wordt en gebruikt voor het oliën of lakken van huizen schepen. Ook op de Andamaneilanden wordt het veel gevona in groote afmetingen.
POON-SPAR WOOD (Calophyllum tomentosum Wight). DeZ® houtsoort behoort tot de familie der Guttiferae, waarvan ook °r Java en Soenda verschillende soorten voorkomen en aldaar volksnamen Kapoerantja, Ki poetri en Ki sapitan dragen. j"1 hout is nogal grof van nerf en voor export biedt het wein s voordeelen.
SAIN-WOOD (Terminalia tomentosa W. en A.). Een deugde'U^ houtsoort, die even doet denken aan Java-Palissander, doch fraai van kleur en teekening is. Het soortelijk gewicht is circa 1 De kleur is grijs-bruin met donkerbruine vlammen.
De boom komt veel voor langs de hellingen van het Himalay gebergte tot een hoogte van circa 1200 m. Ook in geheel ^uri.ti wordt het hout gevonden. Aangezien het nog al krimpt en tre J is het voor constructie-doeleinden beter geschikt dan v° meubelen. a
Tot dezelfde familie der Combretaceae behoort Terminalia bia Wall., een alhier voorkomende gele houtsoort, die minder zwaar ^ fiiner van nerf en beter geschikt voor meubelen, ook al olTI . net hout minder werkt. In Ned.-lndië (Java) vindt men de Ter ^ nalia edulis Blanco, die een niet duurzame en voor weinig °° einden te gebruiken houtsoort geeft.
IRON-WOOD, IJZERHOUT VAN BURMA (Xylia dolabrifor*1* Benth.). Hier ook wel Pyinkado genaamd. Een zeer harde va ^ houtsoort, donker roodbruin van kleur, zeer zwaar en ste ' die wat vettig aanvoelt en iets fraaier van structuur is dan ^ niet tot dezelfde familie behoorende echte Ijzerhout van Ne Indië (Eusideroxylon Zwageri T. en B.). n
Het is na Teakhout een der belangrijkste houtsoorten



^ngelsch-lndië, dat als constructiehout in dit groote land onschatare diensten bewijst en ook wel naar Europa wordt geëxporteerd. Straatblokjes, brugdekken, dwarsliggers, telegraafpalen, wagens landbouwwerktuigen zijn in den regel van dit hout vervaardigd. °°r meubelen en betimmeringen is het veel te hard en te zwaar. , et soortelijk gewicht is circa 1,1. Het uit Burma afkomstige
°ut is het beste
SATIJNHOUT (Oost-Indisch) of CITROENHOUT, in Engeland ast-lndian Satinwood genaamd, Fransch Citronnier, Duitsch st-lndisches Satinholz (Chloroxylon Swietenia D.C.). Voorwaar ®en houtsoort met een wereldreputatie. Het heeft niets met het 0|""- van den Citroenboom (Citrus medica Risso), die ons de Cltr°enen geeft, uit te staan.
I raai fe| geel, met een hoogen glans, een zeer gesloten nerf, kruisdraad-groei, in den regel met een golfdraad, geeft deze hout^°rt, zoowel in massief als in fineer, een buitengewoon mooi ?ct- In den loop der eeuwen is zij dan ook voor allerlei waardel° 'e meubelen en betimmeringen toegepast. Inlegwerk zonder e^gele satijn- of citroenhout, was voor een oud meubel practisch oncJenkbaar. Wel behoort het hout met celluloselak gespoten of P andere wijze gepolitoerd te worden, want gewoon in de wrijf-
Houthakkers (vader en zoon) op de jacht.



was gezet wordt het roodbruin en verliest dan eenigszins z'J felle kleur. Aangezien men in Nederland minder gebruik hee gemaakt van het West-Indische Satijnhout (Fransch Satiné rubane/> noemt de een de thans besproken houtsoort „echt Satijn' ® de ander „echt Citroen". Het Braziliaansch Satijnhout (een Perot> soort, zie Brazilië), hoewel eveneens bijzonder mooi en wat k'eU, en teekening aangaat niets onderdoende voor het Oost-lndisc^ Satijnhout, is echter minder hard en minder sterk dan dit fraa1 klassieke hout, hetwelk een soortelijk gewicht heeft van circa • Niettegenstaande het hier inheemsch is, wordt het meeste SatiJn hout op het eiland Ceylon gevonden. Met Cuba-Mahonie heeft n ^ de bijzondere eigenschap niet noemenswaardig te krimpen en trekken, ook al is het niet zoo secuur gedroogd. Het is een va de kostbaarste houtsoorten der wereld.
SANDAL-WOOD of SANDELHOUT (Santalum album Linn )Het komt tamelijk veel in Zuid-Engelsch-Indië voor (zie verd Ned. Oost-lndië).
SAL (Shorea robusta Gaertn. f.). Als laatste noemen wij verschillende Shorea-soorten, die hier voorkomen. Een zeer langrijke plaats wordt ingenomen door deze Shorea robust3' Er bestaan hier zeer groote Regeeringsbosschen met een °PPfi vlakte van circa 2 millioen hectare (de zg. Sal-forests), die hoof zakelijk uit deze boom- en houtsoorten bestaan. Hoewel na Europa weinig geëxporteerd wordt, is de houtsoort voor In na Teak de belangrijkste. Dan volgt het reeds genoemde >''r°n^ wood". Wat de eigenschappen en kleur aangaat komt het practis geheel overeen met Bangkirai van Ned. Oost-lndië (Shorea lae folia Parys).
Generaliseerend kan gezegd worden, dat met uitzondering Teak, Citroenhout, Padouk en Palissander, Engelsch-lndië verd geen hoogst belangrijke houtsoorten exporteert. In Enge'3 prefereert men over het algemeen als „fancy-woods" meer houtsoorten van de Fransch-Afrikaansche koloniën dan die v eigen koloniën, met uitzondering van Britsch-Nigeria. Het Franse koloniale hout is fraai van teekening, gemakkelijker te bewerk en . . . veel goedkooper. Zeevrachten en in het binnenland (me tegenstaande de trouwe hulp der olifanten) dure vervoerkoste spelen hierbij een belangrijke rol.



De Paria.
£eylon.
o y^ij noemden reeds het hout met wereldreputatie: Citroen of atijn. Het mooiste en wat afmetingen betreft geschiktste, komt ^an dit eiland. Als men een spaantje echt Citroenhout in brand , e^kt en daarna uitblaast, verspreidt het smeulende hout een eerlijken geur. Een eenvoudige aanwijzing ter onderscheiding |an surrogaten. Verder vindt men hier circa 200 verschil(P11 | soorten hardhout, want dit eiland is een waar houtland, at kostbare houtsoorten herbergt, waarbij zelfs eenige onbekende 0rten, waarmede alleen de inboorlingen vertrouwd zijn. Het ansport van het hout geschiedt tengevolge der slechte wegen g steeds door menschelijke kracht en die der olifanten. De eidsloonen zijn laag. Een inlander (Kornak met olifant) kost be 4 roP'jen per dag (f 1,80 af2,40). In de hoofdstad, Colombo, Jtaan 3 houtmaatschappijen, welke groote zagerijen (lintzagen)



De trouwe helper van den Kornak.
hebben. Veel Palissanderhout wordt voor dwarsliggers bij de SP°°' wegen gebruikt. De voornaamste houtsoort van algemeen bela^ë die na Citroen genoemd dient te worden, is:
EBBENHOUT (Diospyros Ebenum Koenig). Een van de eC^ Ebben-soorten wordt hier gevonden. Hoewel het ook in EngelsC^ Indië voorkomt, is het op Ceylon groeiende vaak zwarter ^ wordt in grootere afmetingen gevonden. Europa stelt het Ceyl°^ Ebbenhout op hoogen prijs. Ook andere Diospyros-soorten, °Coromandelhout, worden in deze streken gevonden. Het bete Coromandelhout komt echter van Ned. Oost-lndië.
De oppervlakte van Ceylon (gelijk aan die van Nederland België tezamen) is voor 72 pet. met bosschen bedekt, hetge^ overeenkomt met 4,7 millioen hectare. Alles is loofhout. 74 P van de boschoppervlakte behoort aan den Staat, het overige instellingen en particulieren. Dit boschbezit is meer theoretis dan practisch, want slechts 770 000 hectare bosch komt voor exp tatie in aanmerking. "
Wij verlaten thans dit in het Birmaansch „Land des welbehage geheeten eiland en vertrekken naar



^HANISTAN.
a|s^Lr §ro°tte van Frankrijk, heeft dit onafhankelijke koninkrijk geh ^erstaat tusschen Engelsch-lndië en Sowjet-Rusland, op het 2j. 'e<J van hout en houtexport niets te beteekenen. Gegevens Jn dan ook niet te verkrijgen. Het is bekend, dat het Z.-W.
*au uit dorre steppen bestaat en dat vele berghellingen steenb '2 en boomloos zijn. In het Kaboeldal zijn de bergen met ^sschen bedekt. De flora van Voor-lndië ontmoet hier die van q sst-Azië. Als houtsoort kan genoemd worden het naaldhoutIQ er (Cedrus Deodara Loudon) op de lagere hellingen en de uit°Pers van het Hindoe Koesj-gebergte. In de beschutte dalen t °eien de appelboomen, abrikozen en vijgen. Na op oud Afghanisnsche wijze als groet een grensbeambte even aan zijn baard at te hebben, komen wij in:
^ZlË (IRAN).
to"Het Perzische bosch behoort, gelijk alles wat de natuur zonder w^°en van den mensch doet, aan Allah", aldus zeggen zijn profeten. He f r Mohammedaan zijn voet zet, verdwijnen de bosschen", $ch eens een ..houtworm", die in deze streken goed bekend was, Rijver dezes medegedeeld. En er is veel waars in die woorden. l üe kinderen van Allah hebben in den loop der jaren zooveel p Weggekapt en weggesleept als maar mogelijk was. Invloedrijke l 'tici en Staatsambtenaren eigenden zich groote gedeelten der geSschen toe, andere werden Staatsdomein. Bij de groote uit^trektheid (Perzië is ruim driemaal zoo groot als Frankrijk)
i controle moeilijk.
d °° nu en dan maakte de Perzische Regeering het bosch rendabel /Sji0!" aan Europeesche zakenmenschen het vruchtgebruik van Me .s eigendom in den vorm van boschconcessies te verleenen. ^^ installeerde zich op moderne wijze, doch door de transportgjrie"ijkheden, de Perzische belastingen en de Russische tolpolitiek, js §en deze ondernemingen alle ten gronde. Meer dan tienmaal "• in de laatste decennia geschied. Boschexploitatie naar Euroj\sche methode is daar onmogelijk.
h6ii.et belangrijkste boschgebied ligt in het Noorden, op de 'ngen van het Elboers-gebergte en in de kustvlakte aan de P'sche Zee. Daar ligt een boschgordel van circa één millioen are> die tot de Turksche grens loopt. Hier vindt men:



PALMHOUT (Buxus sempervirens L.). Het Perzische Palm^0^ heeft zeer goede eigenschappen. Het is enorm hard en ^oeV^.|e|jjk stammen slechts een kleinen diameter hebben, zijn zij \.
goed gegroeid. Dit gele, harde, compacte hout, met zijn r matige fijne structuur, waaraan practisch geen vlam, geen Jaa r|< of porie te zien is, bewijst voor fijne instrumenten, fijn draai ^ en snijwerk (schaakspelen), handvatten, inlegwerk, voor steendruk en vele andere doeleinden, uitnemende diensten. ^
Voor kleine afmetingen kan men ook het dunne hout, de tal gebruiken, het zg. knuppel-hout, dat ook veel in Europa gevo de wordt. De Duitscher spreekt dan van Kniippel-Buchsbaum. Engelschman van Sticks of Boxwood-Sticks.
NOTEN (Juglans regia L.). Het alhier groeiende Notenhout^ mede het beste en het fraaiste dat de wereld geeft. Enorm ^ Perzisch Noten is door de Italiaansche fineerfabrieken in de rd. eeuw verwerkt en over de geheele wereld gedistri u Typeerend voor dit Noten zijn de bij uitstek gitzwarte ader
EBBEN (Diospyros kaki Linn.). Deze, ook in Japan voorkorrie^ soort Ebbenhout, is niet geheel zwart, doch heeft een zW erst ondergrond met oranje-gele of grijs-bruine strepen en is u ^ fijn van nerf. Slechts voor luxe-voorwerpen wordt het geD p,,
Verder vindt men hier Beuken-, Elzen-, Eiken-, Populi <je Esschen- en Lindenhout. De houtskoolbranderijen verslind ie fl Perzische bosschen. Men heeft voor het beheer der fl":1 ne Amerikaansche en Duitsche krachten aangesteld, voor de d. ^e. Belgische en voor de spoorwegen Scandinavische en NedeHan gn Sinds eenigen tijd heeft men nu voor het boschbeheer een Du' ^ in „Forstmeister" aangesteld en er is veel kans, dat er orde den chaotischen toestand. Aangezien Arabië betreffende bosC^eSo' en houtsoorten niets beteekent en het koninkrijk Irak in ^eZat. potamië, dat vroeger tegen de randgebergten wel bosch ti doch thans op dit gebied arm is, eveneens geen houtsoorten vertrekken wij naar het Fransche mandaat
SYRIË. d
Hoewel ruim zesmaal zoo groot als Nederland, heeft ^j^gOO slechts twee millioen inwoners. Van het oppervlak is 0,6 pet. ( ^e|ft hectare) beboscht. Dus een buitengewoon bosch-arm land. ^ |o0fvan het boschbezit behoort aan den Staat. Circa 90 pet-



® i'k
lt)anon-Ceder in de sneeuw..(Foto van Het Vaderland, Den Haag.)
q^1-' hoofdzakelijk Eiken. Verder vindt men hier Beuken, Noten,
V 'JVer>. alsmede verscheidene Coniferen, die terpentijn leveren. r^er reizende komen wij in de Republiek:
^anon.
Ur 6en van de knusse oude straatjes van het Parijsche Quartier ko n' Za§ schrijver dezes eens in een antiquiteitenwinkel een fa^ergravure van Gustave Doré, die met zijn onuitputtelijke
V *sie en wonderbaarlijke gave van improvisatie, het houwen |>lj c'e Cederen op den Libanon door de knechten van koning £ arn, zooals dat in den Bijbel wordt verhaald, had weergegeven.
'ge honderden „knechten" waren bezig met het vellen van <je §eWeldigen Ceder. Vele werktuigen der oude techniek, zooals en de hefboom, werden in de donkerheid en de schaduw Jachtige Cederboomen gebruikt om de reusachtige blokken Vervoeren. Nog staan daar enkelingen en verspreide kleinere
18



bosschen als monumenten van voorbijgegane glorie. D°c^ Libanon-Republiek onder Fransch mandaat, is heden ten & slechts voor 7 pet. beboscht, overeenkomende met 150 000 waarvan de helft aan den Staat behoort. Van het geheel is slec l Vio gedeelte in exploitatie te brengen, zoodat het rendabel bo slechts 15 000 hectare groot is, waarvan 5000 hectare timmern0
LIBANON-CEDER (Cedrus Libani Loudon). Wij hebben reeds °P onze wereldreis allerlei soorten Ceder ontmoet, doch z°°^er Cuba-Mahonie de koningin der Mahoniesoorten is, Rio-Palissan die der Palissanders, Amboina-wortel die der wortels, zoo ƒ Libanon-Ceder de koningin der Ceder-soorten. Het is zeer du zaam, welriekend, fraai bruin van kleur. jg
De tempel van Salomo was er gedeeltelijk van opgebouwd, buitenkisten van de sarcophagen der Egyptenaren werden er van gemaakt, draagbedden voor de vrouwen der Pharao's wer ^ van met goud overtrokken Cederhout vervaardigd. Zij |S edelste onder de boomsoorten, roem der plantenwereld, z,n beeld van grootheid, macht, verhevenheid en eeuwigheid. e
Een der nog overgebleven Cederboomen, wiens leeftijd ee duizenden jaren bedraagt, heeft een omtrek van 14 meter en |S kroon van 20 meter. Schrijver dezes wilde indertijd gaarnÊst.jg, monster een stukje echt Cederhout van den Libanon afkom ^ bij zijn verzameling voegen. Door vriendendiensten kwam he 14 maanden in zijn bezit. Geduld overwint. je
Feitelijk zijn er drie soorten van dit echte Cederhout, Himalaya-Ceder (Cedrus deodara Loudon) van het Hirna 7^ gebergte (de Godsboom der Indiërs), de thans besproken Ceder en de Atlas-Ceder (Cedrus atlantica Manetti) va" (St. Atlas-gebergte in Noord-Afrika. Een fraai exemplaar van laa genoemde staat voor huize „Klein Schovenhorst" te Putten. ^
Wat de verdere mandaatgebieden betreft, kan ons be kort zijn.
SANDSJAK-ALEXANDRETTE.
hoSCfr'
Feitelijk bij Syrië behoorend, heeft dit land 84000 hectare of circa 16 pet. van het totaal. Alles behoort aan den Staat. ^ helft bestaat uit Eiken, verder vindt men er Beuken, Note Olijven en eenig naaldhout.



!^takië.
^ezit 67000 hectare bosch, I I pet. van het geheel; op een klein sedeelte na is alles Staatseigendom. Circa 30 pet. bestaat uit EikenScn, het overige is naaldhout.
^Qezenstaat.
Slechts |,5 pet. is hier beboscht (10 300 hectare). De bosschen I °oren uitsluitend aan particulieren. De helft bestaat uit Eiken, et overige uit diverse soorten. Niettegenstaande de jarenlange ^nrust die er heerscht, zijn wij genoodzaakt een kort bezoek te rengen aan het Engelsche mandaatgebied
'Ï^lestina.
°ver den boschrijkdom in het verleden, van dit land, zoo rijk vari historie, ware veel te schrijven. In den Bijbel wordt gesproken de Eikenbosschen van Mamre, de Acacia-, Amandel-, Appel-, _.euken-, Citroen-, Cypressen-, Ceder-, Mirten-, Dennen-, Ebben-, K,ranaatappel-, Iepen-, Jenever-, Kaneel-, Moerbezie-, Vijgen-, k oten-, Olijven-, Plataan-, Palm-, Populieren-, Sittim- en Sandel°°rnen of de houtsoorten daarvan. Zeer weinig is van dat alles ,Vergebleven. Palestina is bosch-arm. Ook hier heeft de Mohammedvv"1 eeuwen 'ang zijn voet gezet en . . . de bosschen zijn ver-
c een weinig schaduw te brengen is in den loop der jaren de aUca'yptusboom langs de wegen geplant. In 1930 bedroeg het -|-antal boomen, voor hout en vruchten aangeplant, drie millioen. ^ransjordanië hoewel politiek van Palestina gescheiden, biedt wat I °schbezit betreft geen aspecten. Wij steken nu de MiddelSche Zee over voor een bezoek aan de republiek:
IjJKKijE.
d roPeesche gedeelte is gel ij k aan twee-derde van Nederland,
Tok ^ziatisch Turkije is grooter dan Engeland en Frankrijk samen. . ch is het aantal inwoners iets minder dan dat van België en New rland tezamen. Circa I I pet. is beboscht (8,8 millioen hectare), hea|arvan 93 pet. aan den Staat toebehoort. Iets minder dan de t 's naaldhout, het overige loofhout. Twee-derde van dit bezit staat uit hoog opgegroeid bosch. Eiken neemt de belangrijkste



plaats in, vervolgens Haagbeuken, Noten en Ceder. Laat t genoemde groeit veel in het Zuiden van Anatolië. Het transP°' is hier echter uiterst moeilijk en alleen moderne kabelban zouden dit kunnen bewerkstelligen. n
Vooral op de Noord-helling van de Pontische bergen vindt rn uitgestrekte Pijnboom-bosschen (Grenenhout). Ongeveer de he^ der aanwezige bosschen bevindt zich in de Zwarte Zee-landstree In de groote moerassen van Anatolië treft men veel Haagbeu < aan met donkere kern. Ook Berken, Esschen, Populieren (330 hectare), Iepen en Platanen, worden hier gevonden. f
Groote Midden-Europeesche houtconcerns zijn indertijd n' belangrijke exploitaties begonnen. Een Duitsche vennootsc kocht indertijd in Oost-Anatolië groote bezittingen met PraC L boschbestanden ter kap. Nadat alles een tijdje goed marcheef ^ kwam er plotseling iemand, die beweerde, dat alles zijn eigen 0 was. Men liet hem praten, een proces bleef niet uit (kadast.,eS ontbreken hier), het slot was dat het Duitsche concern a verloor en naar huis kon gaan. Alleen groote, financieel krachtig^ groepen die, als belangrijkste factor, een machtig land achter zi^ hebben, dat eventueel hun rechten kan doen eerbiedigen, kunn t hier in de toekomst iets bereiken. Voor kleinere lichamen is ^ alleen mogelijk door de Turksche ondernemingen gekapt gereed liggend hout te koopen.
In 1938 is onder voorzitterschap van den Minister van ^-a ^ bouw een vergadering belegd van alle bij het boschwezen bet' ^ ken autoriteiten. Men besloot het gebruik van brandhout tot e normalen omvang terug te brengen, de aan de spoorwegen ge'e° plaatsen te verplichten steenkolen te stoken, een bond van ^ sche houtindustrieelen te stichten, 100 millioen Turksche P°n. jng ter beschikking te stellen voor den opbouw en de herbebossc alsmede een goede arbeidsregeling te scheppen voor de expl°ita ^
Als bijzonder geschikte boschgebieden worden genoern' streken langs de Zee van Marmora, de Zwarte Zee en de Mi landsche Zee, Oost-Anatolië en Midden-Anatolië. Momenteel het belangrijkst voor Europa:
TURKSCH NOTEN (Juglans Regia L.) Het is buitengewoon en heeft dikwijls zware afmetingen. De uitvoer, die tot ^ 5 a 6000 m3 per jaar bedroeg, is in dat jaar geheel stopg
TURKSCH PALMHOUT (Buxus sempervirens L.) wordt ve gevraagd en heeft een zeer goeden naam (zie ook Perzië)-



£ ^ehoorende tot de klasse der Coniferen, tot de familie der uPressaceae en de onder-familie Juniperoideae, vindt men hier lt; geslacht Juniperus:
l ^^TLOOD-CEDER (Juniperus procera Hoch.). Ongeveer 70 000 ectare is met deze boomsoort bedekt. Het is iets harder en gaarder dan het Noord-Amerikaansche (Juniperus Virginiana L.).
nze Aziatische reis is in Istamboel geëindigd en via de Gouden s ?0rn' die met de havens van Napels en Rio de Janeiro tot de ,ch°°nste der wereld behoort, vertrekken wij naar het wereld-
deel Afrika.







AFRIKA.
Het eerste land, dat wij bezoeken, is misschien het meest boschland ter wereld. Wij bedoelen
^ ^Vij hebben ons gewend tot den Directeur van de „Horticultural 6c*ion" te Giza (Egypte) met de vragen:
"Welk gedeelte van Uw land is bedekt met bosschen?" Het tWoord was . . . „Wij hebben geen bosschen."
1^1 "Welke houtsoorten zijn in Uw land de meest belangrijke?" l et antwoord was: „Wij hebben practisch geen inheemsche -^soorten."
l 'echts één vraag kreeg geen negatief antwoord, nl.: „Welke
.^soorten worden door Uw land geïmporteerd?"
Ebh Ul<en"' Eil<en_' Mahonie-, Teak-, Palm-, Populieren-, Pitch-Pine-, st Eschdoorn-, Iepen- en Sandelhout bleken de meeste bélangtj®"ing der Egyptenaren te hebben. Het hout-arme land, dat ten ^ e der eerste Dynastieën reeds Ebbenhout en Ceder importeerde „ ruim veertig eeuwen geleden zelfs kleine houten grafbeeldjes i drie of vier stukken hout vervaardigde bij gebrek aan zware (1o°ITlen, is in dit opzicht even arm gebleven. Een inheemsche ^ .uts0ort, die vooral in vroeger eeuwen alhier nog wel een angrijke plaats heeft bekleed, is de
^OERBEZIE -VIJGEBOOM (Ficus Sycomorus L.). De binnenkisten een sarcophagen waren er dikwijls van gemaakt. De boom bereikt aanmerkelijke hoogte en een hoogen ouderdom.
angs de Middellandsche Zee-kust varende, komen wij nu in:
2jj^e Mohammedaan heeft er eeuwenlang met het bekende gevolg |andV?et gezet en dit reeds door de Libysche woestijn doorsneden h^eft op houtgebied dan ook niets te beteekenen. Het



Italiaansch beheer zal er op den duur wel een verandering te<] goede brengen. Onze zeereis voert ons naar:
TUNESIË.
Dit Fransche Protectoraat met 200 000 inwoners, heeft iets meel" dan I millioen hectare bosch, hetwelk overeenkomt met 8 pet. val1 het geheel (1,1 millioen hectare). Alle bosschen staan onder Staats' toezicht. Een vierde van de bosschen bevindt zich in het kus*"" district, drie-vierde in het Centrale en Zuidelijke district.
KURK-EIKEN (zie Portugal) is ook hier het voornaamste (200 000 hectare). Dan volgen het echte potlood-Ceder (zie Turkije) ff1®1" 60 000 hectare, de wilde Olijfboom met 38 000 hectare, de Noord' Afrikaansche Thuja (zie Algerië) met 15 000 hectare en de zee' Pijnboom (zie Frankrijk). Een grensoverschrijding en we zijn 'n
ALGERIË.
Deze belangrijkste Fransche kolonie in Noord-Afrika is slech^ 770 kilometer van Marseille verwijderd en circa viermaal zoo gr0°, als het Moederland, al dient daarbij opgemerkt, dat er feitelij ^ geen Zuidelijke grenzen bestaan, want in het onmetelijke Saha/T gebied kijkt men niet op een emmer woestijnzand. Het redelij bewoonbare gedeelte is slechts 600 000 vierkante kilometer gr°otg
Ruim 4,5 pet. daarvan is beboscht, hetwelk 2,8 millioen hectar vertegenwoordigt. Daarvan behoort 1,7 millioen hectare aan °e. Staat. Die Staatsbosschen bestaan voor iets meer dan de hel uit loofhout, het overige is naaldhout. De Kurk-Eiken (zie P°rtu|fr beslaan een oppervlakte van 0,4 millioen hectare en kurk is ook het belangrijkste product, dat de bosschen opleveren.
Een interessante boomsoort die in het Atlasgebergte S°°X' komt, uit de klasse der Coniferen, de familie der Cupressacea de onder-familie Thujoideae en het geslacht Tetraclinis, is de
NOORD-AFRIKAANSC HE THUJA (Tetraclinis articulata Mastel^ die ter wille van zijn wortel veel gezocht wordt. Deze boom gee het fraaie, over de geheele wereld bekende:
THUJA-WORTEL, Fransch Loupe de Thuya, Engelsch Burr Thyine Burr of Citron Burr, Duitsch Thuja-Maser, goud-bru



Van kleur, fraai gemoest met donkere stroomingen. Bij het be^rken en politoeren verliest deze houtsoort niets van haar kleur.
et hout heeft een aangenamen reuk en is na Amboina-, Notenen Mirten-wortel, het fraaiste wortelhout dat bekend is. In den regel is het goed gaaf. De boom groeit op het Atlas-gebergte en P^ctisch nergens elders ter wereld. De bosschen beslaan een °F>Pervlakte van 125 000 hectare. Op dit gebergte vindt men ook het echte Cederhout, nl.:
u ATLAS-CEDER (Cedrus atlantica Manetti). Met Libanon- en 'rnalaya-Ceder vormen deze drie de echte naaldboom-Ceders°orten. Circa 40 000 hectare is met dit Atlas-Ceder bedekt. Ook V/Qrdt hier gevonden:
Echt POTLOOD-ceder (Juniperus procera Hoch.) (zie Turkije). ® bosschen beslaan een oppervlakte van ruim 300 000 hectare. °ok de
ALTIJD GROENE EIK (Quercus llex L.), die het Azijnhout geeft We Portugal), komt hier veel voor; 660 000 hectare is er mede e8roeid. Thans begeven wij ons naar
!^AROKKO.
. Slechts een honderdste gedeelte (o, Muzelman, gij hebt met . ^ ontbossching heel wat op Uw geweten) is beboscht (0,5 millioen ^ectare). Hoofdzaak zijn de Altijd Groene Eik (zie Portugal) en de Tk r!<-Eik (zie Portugal), de Atlas-Ceder, de Noord-Afrikaansche en de Potlood-Ceder.
Aangezien Spaansch-Marokko en Spaansch Rio de Oro op hout§ebied voorloopig weinig te beteekenen hebben, begeven wij °ns naar
i^ERlË.
Hoewel deze Neger-republiek aan de Peperkust van Opper^uinee veel bosch bezit, hebben wij niet veel vertrouwen in de Pgaaf, dat jj,. ^ mi||ioen hectare zou zijn, overeenkomende met ee-derde van het totale grondgebied. Wel is het bekend, dat Ller Mahonie, Ebbenhout en verschillende andere belangrijke A°uts°orten gevonden worden. Doch aangezien hier al veel Noordrrierikaansch geld is verloren gegaan en de republiek, die, wat den



De houtvlotten zakken de rivier af in Fransch West-Afrika.
slavenhandel betreft, onder toezicht van den Volkenbond staa^ nog geen jota van den peetvader (de Vereen. Staten van N°°r Amerika) heeft geleerd aangaande het exploiteeren van e'° r natuurlijke rijkdommen en het deugdelijk beheeren van h | financiën, zal men de cijfers van het boschbezit met een » zout" moeten nemen. Het zaaghout dat men noodig heeft, w°rn) nog ingevoerd. Meer betrouwbare gegevens (en bewijzen daarva zijn bekend aangaande Fransch West-Afrika. , ze
Voordat wij echter de bosschen en de houtsoorten van kusten bespreken, dient aangaande de boschexploitatie in gebieden het navolgende te worden opgemerkt:
DE TRANSPORTMOEILIJKHEDEN.
• in
De export van West-Afrikaansch hout neemt jaar op Jaa ^ beteekenis toe en met die toename de moeilijkheden van ^ transport, aangezien men steeds dieper het binnenland m^eg ingaan om de maagdelijke oerwouden te bereiken. De eenige om sneller en gemakkelijker tot het binnenland door te dn zijn de groote rivieren.
Eerst moet men rivieropwaarts een gordel van slikkerige j|<je grovebosschen doorvaren. De indruk welke deze lugubere,



k*
Zich 'j.arre bosschen maken, die des te grilliger zijn naarmate ze y dichter bij den oever bevinden, is onbeschrijflijk.
an de takken hangt een dicht gordijn van luchtwortels, onder tot heeft het bij eb zichtbare wortelgestel zich samengeknoopt orn rneest ongelooflijke vormen. Het geheel levert een aanblik Uit jn°°'t te vergeten en doet denken aan fantastische tafereelen
7 e Wereldberoemde teekenfilm „Sneeuwwitje".
Ve ,°°dra zoet water bereikt wordt, zijn de Mangrove-bosschen komWenen' PaPyrusPoe'en vullen het terrein en daarachter hjereP oerwouden. Honderden verschillende houtsoorten staan vy kris en kras door elkaar en groepen van éénzelfde soort s'echts weinig gevonden. Er is een tijd geweest, dat de bin °'I:at'e dezer bosschen zeer eenvoudig was. De diep in het (j6 nenland zittende Europeaan gaf aan de inwoners van een dorp hij °Pdracht tegen betaling een partij hout aan te brengen en lat ^ s'echts de soorten te noemen die hij wenschte. Dat waren r-jy Uur'ijk steeds de boomen die zich dicht bij de rivieren of zijLateren bevonden, want er was geen andere transportmogelijkheid. Vyaser' tc,en de gemakkelijk bereikbare houtvoorraad verdwenen
q*. ^oest men beginnen boschsporen aan te leggen.
sten"" 'S ln c'eze streken een bewonderenswaardig werk. Het aari| §°'vende, door moerassen afgewisselde terrein, maakt het tree^§en van een goed baanvak moeilijk. Aangezien zwaar beladen \Vjnnen °p smalspoor slechts zeer geringe hellingen kunnen overig ^en> was het noodzakelijk de heuvels te doorgraven en in rav enorme dammen aan te leggen. Dat afdammen van
'Jnen brengt het groote bezwaar mede, dat de waterafvoer n1o e r^vijnen in het regenseizoen ook wordt gestremd. Daarom ditesten er solide waterdoorlaten geconstrueerd worden om s0rr| euvel op te heffen. Ook was men genoodzaakt stevige, 0 s gewaagde brugconstructies te bouwen, welke met het Vy0 ,°P de zware regens, constructief goed verantwoord moesten , en uitgevoerd, doch ter andere zijde weer niet te kostbaar Aan h n Worden> opdat ,,de sop de kool waard" zou blijven. verbde zich steeds uitbreidende lijnen is een enorm onderhoud °nden en daar de oerwouden slechts heel dun bevolkt zijn, is l aat er geregeld een gebrek aan arbeiders. Voor een Europeaan k|irnet: °nmogelijk dergelijk werk in dit vochtige en gloeiend-heete bez aat te verrichten, wijl zijn krachten te kort schieten en de gev aren van het oerwoud zich bij uitheemschen dubbel doen cjü(Jr n" Ook zijn Europeesche werkkrachten veel en veel te voor dergelijken arbeid.



Bij gebrek aan werkkrachten komt de tractor den mensch te hulp.
Het eigenlijke oerwoud is slechts dun bevolkt en diep in binnenland moeten thans de werkkrachten worden aangeworve_ hetgeen niet alleen tijdroovend, doch ook kostbaar is. Dit aa werven wordt door nauwkeurige voorschriften van Regeering wege geregeld.
Om bovengenoemde reden hebben de machines in de ve oerwouden hun intocht gedaan. Voor het aanleggen van e^£ spoorbaan worden eerst kaarten geteekend, waarop duidelijk ^ meest rendabele boschcomplexen voorkomen. Tevens worden hoogteverschillen van den bodem er nauwkeurig op vermeld. ^-° doende kan men een weg zoeken en de spoorbaan traceeren ^^ vermijding van al te lastige en practisch onoverkomelijke hinü ,» nissen. Ook dan moeten nog enkele te gevaarlijke "nestÊfjje worden verwaarloosd en sommige complexen boschbestand, de rentabiliteit van het bedrijf in gevaar zouden brengen, opa geroerd worden gelaten. je
Slechts zelden gaat de spoorweg vlak langs de voor expl0'1-3^ in aanmerking komende bosschen. Dus moeten er breede ^e^et in het dichte oerwoud gekapt worden om de stammen hij , boschspoor te brengen. De bodem kan natuurlijk niet ge ^ vlak gemaakt worden en het rollen is zeer
tijdroovend, vo°
wanneer het aanzienlijke afstanden betreft. Daarom wordt st



aarier de hulp van de machine ingeroepen. Mede door het gebrek Ve ar"beiders heeft de Regeering bepaald, dat de stammen niet eri er dan over een afstand van 500 meter mogen worden gerold V h er een zekere machinale inrichting aanwezig moet zijn in rrie ding tot de grootte der concessies. Tractors komen den 0 Sc" dan ook veel te hulp. Opdat het voorste stameind niet 8eK Modern bl ij ve steken, wordt er een groote, naar boven aH °§en, metalen plaat onder aangebracht, die gemakkelijk over
^oneffenheden heen glijdt.
stel 6 nieuwste tractors hebben aan den sleepkant een kort wielen-
• Waarop het stameind gelegd kan worden.
Vy P voor mechanischen arbeid bijzonder geschikte concessies Nat- aanhangwagentjes gebruikt en ontstaat een tractor-trein. eenUur''jk is de bediening van deze machines in het oerwoud niet er v°udig en het duurt geruimen tijd voordat de inboorlingen der^°,e.c' mee ..kunnen omspringen". Gelukkig houden zij van gelijk werk en zijn vol trots als ze redelijk goed kunnen maBn°euvreeren.
^ er>zinemotoren zijn uiterst lastig te bedienen en daarom maakt n gaarne gebruik van de meer bedrijfszekere stoommachines, l*g- ..donkey's", die in Noord-Amerika veel worden toegepast. en lettegenstaande de mechanisatie blijft de exploitatie moeilijk on Zwaar. Denk slechts aan het laden van de wagons. Het is ba P^elijk overal hijschkranen ter beschikking te stellen, de spier^Qcht der arbeiders en hun behendigheid (die vaak groot is)
.eten a| die moeilijkheden overwinnen.
^an ontsP°ren er treinen op den drassigen bodem en als er cje2eeen'ge stammen het ravijn inrollen, loont het niet de moeite r|Ood'Weer 0m'100g te brengen. Dikwijls zijn de daarvoor belig^gde arbeidskrachten ook niet aanwezig en de stam blijft
riVj'ndelijk komt het samenstellen van de vlotten in de grootere st6rkrarmen °f de hoofdrivier. De mogelijkheid van vlotten is ten $tre fte afhankelijk van den waterstand. Al naar gelang van de i"egen en de ligging, is de verschepingstijd (die samenvalt met de drarn Peri°de) van October tot Mei. Zelfs dan kan men nog één datisc'1e oogenblikken beleven als het hout in de soms in gew,ag door de geweldige regenbuien gezwollen riviertjes, bloks^aar d neer2e'aten. met den bruisenden watervloed wegstroomt verVoie groote rivier om aldaar, tot vlotten gebonden, zijn weg te j ^en' Soms blijven de zware regens uit en het hout, dat dan Jaar lang in het bosch moet blijven, is overgeleverd aan de



Eindelijk is het hout in den Oceaan-stoomer geborgen. Adieu, Afrika!
insecten en houtwormen. Dat overjarige hout wordt daardo dikwijls waardeloos. Een ander maal is de regenval zoo en°r„e dat gedeelten van de spoorbaan worden weggespoeld. Op sorr> ^0 plaatsen in de hoofdrivier bij den benedenloop, is de stroom'^ dikwijls zoo traag, dat sleepbooten een handje moeten help ^ Andere vlotten komen soms op zandbanken terecht en de vlott ^ maken van die gelegenheid gebruik een weekje vacantie te ner1^r Bijzonder moeilijk is dikwijls de riviermond (bv. de breede Og° ^ bocht bij Port Gentil), waar de vlotten gemakkelijk door branding kunnen worden vernield en de blokken in de open gedreven worden. ^ti
Menige stam, die de lange reis met goed gevolg heeft volbra ^ gaat op het laatste moment, deels door overmacht, deels d onachtzaamheid der vlotters, nog verloren. In Suriname on vindt men dikwijls dezelfde moeilijkheden (zie blz. I 13). n5Uit dit alles blijkt, dat exploitatie in de eerste plaats een tr,zc^t portkwestie is. Hout is er in overvloed. In het tamelijk 1 bevolkte Kameroen worden hoe langer hoe meer wegen aange t (die weinig duurder zijn dan spoorlijnen) en waarlangs het in vrachtauto's naar de haven Duala gebracht kan worden. „
Thans bespreken wij de bosschen en de voornaamste houtsoo van de vele zich hier bevindende kolonies en protectoraten-



HjjVpORKUST (C6TE d'IVOIRE).
pe bosschen van deze Fransche kolonie bevinden zich niet ac>|j de ruim 600 kilometer lange kust, doch nadat het land lang^erhand in een circa 50 kilometer diepen, weinig toegankelijken, ^P°fadisch beboschten savannengordel tot de vlakke hoogten van °ng is gestegen, treft men daar een 300 tot 350 kilometer breeden s^fdel van oerwouden aan, soms onderbroken door diep ink °Pende savannen. In de daarop volgende steppen vindt men de °sschen hoofdzakelijk in de rivierdalen (het zg. Galerijbosch). Ruim Pet. is beboscht, zijnde I I millioen hectare. De belangrijkste '^oerhavens zijn: Grand Bassam, Grand Lahou en Sasandra. js ^tegenstelling met enkele andere Fransche koloniën in Afrika, hier een groote variëteit in de aanwezige, voor de industrie schikte soorten hout. De meest belangrijke zijn:
Mahonie. Men zou alhier kunnen opmerken, „dat een groot °°rd gelaten wordt uitgesproken". Want de echte Mahonie's °rden in Centraal-Amerika en op de West-Indische eilanden j^yonden. Onmiddellijk dient toegegeven, dat met den naam Agonie soms eigenaardig is omgesprongen (zie Philippijnen). I e roodachtig, bruin-rood of rose gekleurde houtsoorten werden
geleden tot Mahonie verheven.
^ ^°ord-Amerika maakte toen een splitsing en stelde vast, welke ,°utsoorten tot de echte en welke tot de zg. Mahonie-soorten ehoorden.
/ °en de houtnamen-kwestie in een acuut stadium gekomen was 1^ rca 10 jaren geleden) heeft de Fransche Commissie voor Tropische
^tsoorten de navolgende bepaling vastgesteld:
. e naam Mahonie mag worden gegeven aan alle houtsoorten u t roode, rose of roodachtige kleur, afkomstig van boomen, oorende tot de botanische familie der MELIACEAE en de Ij3!!1 moet uitsluitend tot deze houtsoorten beperkt worden, ^drukkingen als Afrikaansch Mahonie en Amerikaansch Mahonie gen gebruikt worden om de herkomst aan te duiden, vooropfarrr?'^' ^at ^et '1°ut afkomstig is van boomen uit de voornoemde f,j 'e- Namen als Makore-, Douka- en Niove-Mahonie mogen ~ gebruikt worden, omdat de daarmede aangeduide houtsoorten 8e|n Meliaceae zijn.
fam^enmin mogen andere houtsoorten welke wel tot voornoemde behooren, doch die geen Mahonie-kleur en -structuur heb' liet den naam Mahonie bestempeld worden.



Een fraaie stam Grand Bassam-Mahonie wordt van de lianen bevrijd.
Hoewel voornoemde uitspraak nog niet voldoende is, kan zj| als een zekere maatstaf gelden. Men houdt er zich in Frankr'J dan ook tamelijk aan, niettegenstaande de inwendige opbouw va het hout, dus de voornaamste factor, hierbij verwaarloosd w
Wel dient opgemerkt, dat er duizenden blokken Grand Bassa^ en Grand Lahou-Mahonie op de markt komen, die niets v°°g Honduras- en Tabasco-Mahonie onderdoen, dikwijls een groote^ handelswaarde hebben en in de practijk geschikter zijn dan Cent raai-A me rikaansche en West-Indische Mahonie-soorten.
Wij houden ons dus aan de voornoemde, van de Franse Regeering uitgaande reglementen, die, breed gezien, voorloop & nog internationaal geldend zijn, ook al omdat de bijvoeging var_ den tweeden naam, tot op zekere hoogte vergissingen v°° komt.



gRand bassam-mahonie. gRand lahou-mahonie. afRikaansch mahonie.
Een zware Mahonie-stam aan de Cöte d'lvoire. De man op den voorgrond verdwijnt in het niet bij den geweldigen woudreus.
eze drie namen worden gegeven aan de houtsoort met den |tenschappelijken naam Khaya Ivorensis A. Chevalier (syn.
aXa Klainei Pierre), welke tot de familie der Meliaceae behoort. 1^1 enorme voordeel aan deze fraaie, deugdelijke, licht-zalm<-jeeurige en dus in zeker opzicht met Cuba-Mahonie overeenkomen^ ' vaste houtsoort (met een soortelijk gewicht van circa 0,6) ver°nden, zijn de maten waarin het verkregen kan worden. OnbePelijke blokken met een afmeting van I meter vierkant en eer en een lengte van 4 tot 8meter, zonder eenig gebrek, zijn zeldzaam.
afl j JVer dezes verzocht, jaren geleden, een Afrikaanschen ■j. ac>er een extra groot blok te zenden voor een speciaal doel. I zijn grooten schrik bleek het blok bij aankomst in Rotterdam ' u m vierkant en 6 m lang te zijn. Dat beteekende een inhoud a ruim 13 m3 en een gewicht van ruim 8 ton. De bezwaren $ch C'',: '3'°'< verbonden, lieten zich onmiddellijk gelden. De eepskraan kon het blok niet uit het ruim hijschen, de drijvende moest er aan te Pas komen om dit eene blok te lichten, kn ^er'and bestond verder geen zagerij die een dergelijk blok n zagen. De zaagramen bleken alle daar niet op ingericht te
H°üt 19



zijn. Uiteindelijk verklaarde een zagerij te Bleiswijk aan de ^°,ing zich bereid het blok op ouderwetsche wijze, op een stel geplaatst, met de trekzaag twee kruissneden te geven en daa de 4 blokken, elk nog 75 cm vierkant, te zagen. je
Vooral voor den scheepsbouw zijn de lange blokken n
zeer gevraagd. Deze Mahonie-soort geeft soms een buitenge^0^ fraaie teekening, in den vorm van Bloem-Mahonie, Mahonie M°' Pommelé en Drapé. n
Het meeste hout van deze soort komt uit het Zuid-Wes
ABOUDIKRO-MAHONIE (Entandrophragma cylindricum Spra' gue) behoorende tot de familie der Meliaceae.
Men noemt deze houtsoort ook wel:
SAPELI VAN DE IVOORKUST. dan
De kleur van deze Mahonie-soort is rooder, of roodbruine'" het rose-rood gekleurde Grand Bassam-Mahonie. De nerf is 1 grover en men vindt hier een duidelijk zichtbaren kruisdraad-gr waardoor de groeizones (in Europa jaarringen) een fraaie streepte teekening op het radiale vlak geven. Het soortelijk geVVla||e dezer houtsoort is circa 0,5. De kleur is roodbruin. Voor doeleinden waar een eenvoudige Mahonie-soort geëischt WO kan dit hout zonder reserve toegepast worden.
SIPO-MAHONIE ) /c „ , , c , MPliaceae'
ASSIÉ-MAHONIE \ (Entandrophragma utile Sprague) Men*
j;ge
Bij deze Afrikaansche Mahonie-soort doet zich het eigenaar verschijnsel voor, dat naast de roode nerf nog een fraaie, y|3k bruine nerf een extra teekening of vlam op het tangentiale geeft, waardoor het hout minder eentonig wordt. De strU.<T geis iets minder vast dan die van Grand Bassam. Het soortelij wicht is circa 0,55.
» faffli'
TIAMA-MAHONIE (Entandrophragma macrophyllum Chev.j. lie der Meliaceae. Deze houtsoort is direct te herkennen aa . typisch uitgesproken zalmkleur, veel sterker sprekend dan bij Bassam-Mahonie. Het is in den regel ook iets zwaarder, soor ^ gewicht 0,65. Soms heeft deze houtsoort wat last van kr*imP®. agd trekken. Dit is vermoedelijk de reden waarom zij minder geV wordt.



^VODIRÉ (Turreanthus of Turraeanthus Africana Peil). Ziedaar ven houtsoort met uitmuntende eigenschappen, die jarenlang in de ^•"drukking is geweest en weinig in aanzien was zonder eenige en. Een klein bezwaar zou kunnen zijn, dat er bij slechte verl°rging blauw in het hout optreedt, dat aan de oppervlakte geen l aad doet, doch dieper ingedrongen het hout, wat kleur betreft, hu^' ^et soms een wit-gele, doch in den reSe' een ffissche, e der-gele kleur, met kruisdraad-groei en een veel voorkomenden g0|fdraad, welke een scherp moiré geeft. Het laat zich uitstekend perken. Aan de „Nieuw-Amsterdam", de „Queen Mary" en de j^orrnandie" is het op allerlei wijze toegepast en met groot succes. ^et voordeel van deze houtsoort is, dat zij donkere gedeelten van v°°ten, magazijnen, winkels, hallen en kamers, als het ware er'icht en opvroolijkt, zonder ook in het geringst banaal of ch°tSerig te zijn. Ook voor meubelen heeft het een bijzondere ^ arme. Deze houtsoort is in flinke afmetingen te verkrijgen en eeft weinig gebreken. Het soortelijk gewicht is circa 0,7. Tegen°ordig vvordt het ook veel tot triplex verwerkt. De fraaiste °kken doen denken aan Ceylon-Satijnhout, zgn. Afr. Berken.
^AKORÉ (Mimusops heckeli Lecomte). Eng. Afr. Cherry. Deze alom bekende houtsoort, die, gepolitoerd, wel even aan y| 1°niedoet denken, komt meer overeen met Bolletrie of Paarde®eschhout (zie Suriname en Brazilië). Het behoort trouwens . tot dezelfde familie der Sapotaceae.
n den regel heeft dit hout een fraaie teekening, moiré en j ^nielé, alsmede een prachtigen glans. Het is zeer compact, ln het laat zich goed bewerken. Het soortelijk gewicht is 0,8. g ^uitschland staat het bekend als Afrikaansch Peren (Afrikanisches u r'lihaum). De kleur, overeenkomende met die van Perenhout, eft dezen, op zichzelf foutieven naam doen ontstaan. Het is een kbare houtsoort, die, ook voor meubelen, veel tevredenheid e t in het gebruik.
*AHIA (Mitragyne macrophylla Hiern.). Men heeft getracht dit, jnp de Ivoorkust veel voorkomende hout, in groote kwantums de pUr°Pa te verkoopen, doch het is niet gelukt. Het is, wat S00 ranschen noemen „een nerveuze houtsoort", dus een houtr0srt die nogal krimpt en trekt. De kleur is heel gewoon, grijskop 6n soortelijk gewicht bedraagt 0,7. Voor meubelhout t het niet in aanmerking.



IROKO (Chlorophora excelsa Benth.). Deze houtsoort is ook kend o'nder den naam Kambala en Afrikaansch Teak (Teek d'Afr'U jg Met Grand Bassam-Mahonie is het de in Europa meest beken houtsoort van Afrika. Onder andere de Nederlandsche Spoorweg gebruiken jaarlijksch belangrijke kwantums van deze houtsoort-
Voorop dient gesteld, dat het absoluut geen Teakhout is ook niet tot dezelfde familie behoort. Teak behoort tot de fa1™ der Verbenaceae, Iroko tot die der Moraceae. Toch is het e prachtige, zeer bruikbare houtsoort, die, wat de kleur betre ' zeer veel op Teak gelijkt en verder solide en deugdelijk ' Men gebruikt haar dan ook dikwijls in combinatie met duurdere Teakhout. Het heeft een fijne nerf, trekt soms e weinig, doch dit vindt zijn oorzaak dikwijls in het feit, dat ve van de gedachte uitgaan, dat het hout niet goed gedroogd beho te worden. Men maakt een vergelijking met Teak, dat op ste|1 geringd is en uit zich zelf de eigenschap heeft weinig te krir^P en te trekken. Het soortelijk gewicht is circa 0,9. In Iroko k° ^ dikwijls een fraai moiré voor. Ook in den scheepsbouw w°^atl het veel gebruikt. Het soortelijk gewicht van het Iroko-hout de kolonie Kameroen is iets zwaarder dan dat van de Ivoork Ook in Gabon komt het voor.
AZOBÉ (Lophira procera Chev.). Een deugdelijke, harde soort, die voor constructiewerken goede diensten bewijst, en exceptioneel lange maten (tot 20 m) te verkrijgen is. Het vV°an, in den regel niet in voorraad gehouden, doch op bestelling t gevoerd. De kleur is bruin, soms naar paars overhellende, en ^ soortelijk gewicht is circa I. Het komt in de drie groote Frans koloniën van de Westkust voor.
I
BOSSÉ (Guarea cedrata Peil.). Aangezien de kleur van ® n houtsoort veel aan Cederhout doet denken en zij een l|C ^ Ceder-geur heeft, die later verdwijnt, noemt men dit hout wel eens (ten onrechte) Afrikaansch Ceder. Het hout gr°e vochtige streken en verkrijgt aldaar groote afmetingen. In ^eC regel is het aan trekken onderhevig, doch goed gedroogd ^et een tamelijk goede houtsoort voor zeer eenvoudig werksoortelijk gewicht is circa 0,55.
hg|jt*
NIANGON (Tarrietia utilis Sprague). De kleur van deze soort varieert tusschen Mahonie en Ceder. Opvallend zijn de gr ^ met een donkerbruine stof gevulde houtvaten, die aan het



grQ e'genaardig aanzien geven. Bij politoeren levert dit dan ook het°te ^ezwaren °P- Het soortelijk gewicht is circa 0,7. Men gébruikt 'n Frankrijk veel als achter-regelwerk bij meubelen.
hoi^et 'S een respectabele lijst van goede en dikwijls zeer fraaie dat Soorten> die deze kolonie oplevert. Vooral als men bedenkt, pr 'n '880 het eerste blok van hier geëxporteerd werd. Een ns"°verschrijding brengt ons in
^J^SCH-GUINEE.
kolonie is minder beboscht dan die, welke wij zoo juist ee .ater> hebben. Het boschbezit is drie millioen hectare, overhoi met '2,9 procent van het totale grondgebied. De
Vye|, Soorten welke men hier vindt, zijn ongeveer dezelfde als die, |^Q ke in het Westen van de Fransche Ivoorkust-kolonie voorin. al is de export dan ook in verhouding geringer. 6 eveneens in Opper-Guinee gelegen Engelsche kolonie Siërra q ne en de aan Portugal toebehoorende kolonie Portugeesch lan nee hebben op houtgebied zeer weinig te beteekenen. BelangSr'jker in dit opzicht is de Britsche Kroon-kolonie:
^gOUDKUST (Gold Coast).
fr)^'ari het stofgoud, dat hier vroeger veel gevonden werd, is weinig Cl°Ver-Wel z'-'n er no^ vee' 0'^anten' zoodat de naam Ivoor<j'lv .hier niet misplaatst zou zijn. De boschgordel van de Cöte op 0lre strekt zich hier verder uit. Het boschbezit heeft een $|e ®rylakte van 3,9 millioen hectare of 16 procent van het geheel. tiScL '3 000 hectare (0,3 procent) behoort aan de Kroon, praklr,u ,a"es is eigendom van de plaatselijke Overheid en van de
-^dsche stammen.
oVeWee-derde van het boschbezit kan geëxploiteerd worden, het Vvorj^e.'s niet rendabel te maken. Een kwart millioen kubieke meter rjjk jaarlijks aangekapt. Alles is loofhout. Mahonie is de belangc e houtsoort voor den export.
n buitengewoon houtland is het meer Oostelijk gelegen
ÜËerx*.
Van°kr 6en c'ee' Engelsche kolonie, voor een deel mandaatgebied het vroegere Duitsche Kameroen, is de oppervlakte thans



ruim viermaal zoo groot als Europeesch Groot-Brittannië. C'r 63 procent is beboscht, vertegenwoordigende 60,8 millioen hecta Circa 3 procent behoort aan de Kroon, het overige aan de plaa lijke Overheid en de Inlandsche stammen. Ruim 14 millioen heet bosch is zeer geschikt voor exploitatie. Alles is loofhout.
Eenige der beste Mahonie-bosschen ter wereld staan in Nige Ruim 100 houtconcessies zijn verleend aan 20 firma's. De belangrijkste houtsoort is
SAPELI- OF SAPELLI-MAHONIE (Entandrophragma cylindric^ sprague). n
In de Engelsche, Duitsche en Nederlandsche taal noemt het hout Sapeli, in de Fransche Sapelli. De naam heeft zijn ont^tacjt te danken aan het plaatsje Sapelle in Nigeria. Gewoonlijk men er een gestreepte Mahoniesoort mee aan. De streep v'ort. gevormd door den kruisdraad-groei. In de Fransche Ivoork ^ kolonie noemt men het Aboudikro. Het aldaar groeiende '1°üt|e) iets grover van nerf. Ook Assié of Sipo (Entandrophragma utl ^ geeft een gestreepte Mahoniesoort, doch het is geen Ook bij enkele Khaja-soorten wordt gestreept Mahonie gevon |
Het in Nigeria groeiende hout is het fraaiste van alle.
uiterst fijne jaarringen (dus ook smalle strepen), dikwijls zoo re alsof ze met een liniaal getrokken waren, met een sterk cont^e| door den uitgesproken sterken kruisdraadgroei, is dit hout buitengewoon geschikt voor fraaie meubelen en betimmering. Het komt voor in groote afmetingen. Blokken van 2 m in het vi kant met een lengte van 20 a 25 m worden hier soms gevon Het soortelijk gewicht is circa 0,7. Alle fraaie blokken kwartier gezaagd en dan tot fineer gesneden.
LAGOS-MAHONIE EN BENIN-MAHONIE. Het betreft ^ hoofdzakelijk dezelfde houtsoort als die welke in de Ivoork kolonie gevonden wordt en aldaar den naam Grand Bassam-Mah° draagt (Khaya Ivorensis A. Chevalier). Al naar gelang van de P |< sen van aflading zijn de namen verschillend. Natuurlijk is er c[er onderscheid in kwaliteit. In de eene streek is het hout compa dan in de andere. te.
Lagos en Grand Bassam zijn, generaliseerend gesproken, de o g De mogelijkheid bestaat dat men ook andere soorten Ma _ van Lagos of Benin verlaadt en die als Lagos- of Benin-Mahonie ^ koopt. De afladingsplaats is dan juist, de soort niet. Het zou er ^ mee gaan als met java-Teak is geschied, dat via Engelsch-lndl



dat rnein" °f Burma-Teak verkocht werd, en Mexicaansch Mahonie,
y Vla Cuba de wereld in ging.
die ?rc'er vindt men hier een goede, veel toegepaste houtsoort Zev * tot vergissingen aanleiding kan geven en in West-Afrika en namen draagt, nI.:
dibétou.
bibOLO.
d'AFRIQUE.
NOYER DE LA C6TE d'IVOIRE.
N°YER DE GRAND BASSAM.
NOYER DU CAMEROUN.
^OYER DU GABON.
/<\f^e botanische naam is Lovoa Klaineana Pierre, de Engelsche |an!iCan Walnut, de Duitsche Afrikanisches Nuszbaum, de Neder-
g sche Afrikaansch Noten. (Het is echter geen Noten.)
v0Qr *'Jn wel houtsoorten die 40 a 50 verschillende namen dragen, ^ 'n ^entraal-Amerika is men er royaal mee. Doch dan zijn égn ^'kwijls plaatselijke namen en voor den export is er slechts Ver naarn- Hier is het echter anders. De aanduiding van de laatstv'er namen moge op aflading en herkomst duiden, de *ijn 6erste geven in elk geval een verwarring wijl het handelsnamen
fra^et hout heeft een grijs-gele, tot grijs-bruine kleur, is soms het' £ernoireerd en gelijkt wel iets op Notenhout, doch dat is ook ont eenige wat de verwantschap betreft. Door kruisdraadgroei We|«aat een aardige teekening en streep. Het hout krimpt en trekt eri ^'g en is zeer bruikbaar voor velerlei doeleinden. In Frankrijk p e'gië wordt het dikwijls toegepast in de radio-industrie. Ook tei.. ngeland en Duitschland wordt het veel verwerkt. Het soor-
gewicht is circa 0,5.
n0 an overige houtsoorten, die in Nigeria voorkomen, dienen £ genoemd: Iroko, Macoré en Ebben. Wij vertrekken thans naar:
Jeroen (Cameroun).
tel]-6/1 boschgordel, 150 tot 200 kilometer breed, scheidt de gedeelJ< gekoloniseerde kuststrook van de hoogvlakte in het binnen-



land. Na de fraaie namen Goud- en Ivoorkust vormt de Portugee' sche naam Camerao (rivierkrab) wel een groot contrast. Voor den wereldoorlog was dit grootendeels Duitsch gebied. Thans is he Fransch. De bosschen hebben een oppervlakte van acht miI''°eu hectare of circa 13 procent van het totaal. Het equatoriale bosc bevat een groote verscheidenheid van houtsoorten, hoewel in ver' houding slechts weinige voor export in aanmerking komen.
MAHONIE.
Jf
Ook hier zijn de Mahoniesoorten van groot belang. Men vin° er b.v. het N'golo of N'gollon, dat evenals Grand Bassam-Mahonj® den botanischen naam Khaya Ivorensis draagt, alsmede het Sap>ƒ' 1 du Cameroun, dat evenals het Sapelli-Mahonie van Nigeria de botanischen naam Entandrophragma cylindricum draagt. In beio gevallen is het hout uit Kameroen wat lichter van kleur, minde vast van nerf en eenvoudiger van teekening.
AYOUS OF SAMBA-AYOUS (Triplochiton scleroxylon K. Schum )
In Duitschland noemt men deze houtsoort Abachi of Gold-Birken' in Nederland Abachi. Het hout heeft een crême-gele kleur, is s0ljt sponzig, soms tamelijk vast van nerf, het verkleurt spoedig en v/or dan roodbruin. Men past het veel toe in de triplex-industrie en blindhout voor meubelen, die gefineerd moeten worden. Het tamelijk broos, heeft een soortelijk gewicht van circa 0,45 e laat zich goed bewerken.
AFRIKAANSCH EBBENHOUT (soorten uit de geslachten D'\°* pyros en Maba, familie der Ebenaceae). Feitelijk zou men rn°eterri spreken van Steenhout, want dit zware hout ontleent zijn naa aan het Hebreeuwsche woord eben = steen. De Afrikaanse Ebbenhout-soorten zijn slechts voor een deel gedetermineere|1 (Diospyros dendo Welw., Diospyros mespiliformis Hochst. Maba buxifolia Pers. zijn bekende soorten.)
De groote waarde van Ebbenhout ligt in de hardheid, de pe zwarte kleur, de uiterst fijne nerf en de groote duurzaamheid- ^ Egyptenaren gevoelden reeds welke deugdelijke eigenschapP deze houtsoort bezit. Het soortelijk gewicht van het Afrikaanse ^ Ebbenhout is ongeveer 1,1. Wat de kleur betreft zijn er n°t ^ afwijkingen, want lang niet al het Ebbenhout is zwart. Het is . wijls (vooral in het hart) grijs of zwart met grijsbruine SP <e\. (zie ook Ebbenhout N.O.I.). Hier vindt men geen Coroman



Ebh
„ei~.en• Aangezien het hart dikwijls gebreken heeft wordt het vaak bill °°fd in den handel gebracht. De Franschen noemen dit „Petits l °ns quartiers", de Engelschen „Quartered logs, of BiIIets". Men enr®i'<t hiermede tevens dat de blokken minder zwaar worden • door de Inlanders op het hoofd gedragen, gemakkelijker getransigeerd kunnen worden. Is de aankap van praktisch alle hout°rten onder beheer van de Europeanen, Ebbenhout maakt daarop ^ n uitzondering. De Inlanders zoeken, kappen en klooven het en transporteeren het naar de Europeesche ondernemingen. . 'e denkt dat Ebbenhout niet door houtwormen of boorders Worden aangetast, is abuis. Vooral hout dat gekapt langen tijd het oerwoud heeft gelegen, is dikwijls doorzeefd van wormjs ^.t:jes en boorder-gaten. De maximum-diameter van den boom ^0 a 60 cm, de hoogte 15 a 20 m. Ebbenhout moet bij het verfin n goed droog zijn als men scheuren wil vermijden. Ebben eer is steeds gezaagd, niet gesneden, want daarvoor is het te hard.
&UBINGA EN KEVAZINGO.
^ Mooi Bubinga noemt men dikwijls Kevazingo en minder fraai yazingo krijgt den naam Bubinga, speciaal in den fineerhandel.
Voet van een Samba-Ayous- of Abachi-boom.



Het zijn wel verschillende soorten, doch in den handel worden ze slechts wat de teekening betreft onderscheiden.
Bubinga (Brachystegia sp. en Copaiféra sp.) is nog niet voldoende gedetermineerd, Kevazingo (Didelotia africana Pierre en Copaif®1"^ sp.) evenmin. Men noemt het dikwijls Afrikaansch Rozen. He hout verkleurt soms iets, het is dikwijls „nerveus", doch overigenS heeft het een prachtige teekening, rood, roodbruin, met zvvarte of donkerbruine aderen. In de Normandie, de Queen Mary en Nieuw Amsterdam is het veel toegepast en men vindt daar eXceBtioneel fraaie betimmeringen en meubelen in deze houtsoort. Go draad komt veel voor. Verder leveren de bosschen van Kameroen de reeds besproken houtsoorten Azobé, Iroko, Bahia en ander® minder belangrijke. Douala is de grootste havenplaats met vee scheepvaart, ook van de rivieren, en het beginpunt van twee sp°°r lijnen. Wij begeven ons thans naar:
GABON EN DE MIDDEN CONGO.
Als men deze Fransche koloniën noemt denkt men in de eerst® plaats aan Professor Albert Schweitzer, Theol. Med. en Phil. D°ct?e uit Straatsburg i. d. Elzas, bekend musicus en Bach-vertolker, in Juli 1913 Europa vaarwel zeide en alles achterliet om in Gabon' in het bijzonder te Lambarene, de inlanders (waarvan jaar in j uit bij gebrek aan medische hulp en medicijnen duizenden aan bekende slaapziekte stierven) te hulp te komen. De man van daad, die een zeldzaam voorbeeld heeft gegeven van wat
naastenliefde en zelfopoffering in de wereld vermogen. Wie de geschiede^ niet kent leze het boek „Aan den zoom van het Oerwoud" er] r vervolg-boeken. Reeds een kwart-eeuw is Dr. Schweitzer werkzaam. Een vlieg en een muskiet brengen dierlijke organisme > die de ziekte veroorzaken, van de lijdenden op de gezonden ' Negers hebben een groote gevoeligheid voor deze infectie, rr]e dan blanken. In een beginstadium, wanneer koorts en sIapei"1 heid optreden, groote zweren en ontstekingen ontstaan, 's ^ nog hulp te verleenen (inspuitingen met arseen-verbindingen Germanin). In het stadium dat het hersenvlies aangetast w°'je is de ziekte doodelijk. Behalve de slaapziekte worden °°'<, ^ melaatschheid, de mijnwerkersziekte en bloedarmoede door ner$ bestreden. Langzamerhand heeft zich een groote staf van Pee_ en helpsters rondom Dr. Schweitzer gevormd. Ook kleine °P^ raties (van breuken etc.) worden daar, in het hart van het 0 woud, aan de Ogowe, verricht. Het spreekt vanzelf dat



^chvveitzer in het bijzonder onder de houthakkers zijn werk erricht. Want de houtaankap is hier het belangrijkst. Drank, e vijand van den cultuurarbeid, heeft hier echter ook veel ellende °®°racht en sommige dorpen, aan het eind der vorige eeuw nog e'varend, zijn er in de laatste dertig jaren door ten gronde gericht. Gabon is een zeer rijk houtland. De kolonies Gabon en Midden, Ofigo hebben een beboschte oppervlakte van circa 20 millioen Metare, hetwelk overeenkomt met 50 procent van de totale opperste. Men spreekt van de Ogowe-rivier, doch het is feitelijk een yj'erstelsel, dat het houttransport bijzonder vergemakkelijkt. egen vindt men er weinig, spoorwegen slechts enkele en dan °§ uitsluitend voor den houtaankap gelegd. Zeer vele concessies . erden in den loop der jaren in het binnenland verleend. Meer f.an 100 firma's zijn er werkzaam, hoofdzakelijk Fransche. Elke Arrr|a heeft een speciaal merk (enkele letters), waarmee eigen v)°kken voor den kop beslagen worden, een zg. slagmerk. Men aan de kust drie uitstekend ingerichte havenplaatsen, nl. °cobeach, Libreville en Kaap Lopez (of Port Gentil). Er is 6 e®ds gebrek aan werkkrachten. De bosschen strekken zich uit ^Venwijdig aan de zeekust, soms tot zeer nabij de kust. De Needte van den boschgordel wordt van het Zuiden naar het , °°rden steeds grooter. In het Oosten van de Midden-Congo zijn Qe bosschen het verst van de zeekust verwijderd. De belangrijkste, ev®r de geheele wereld bekende houtsoort, die praktisch in geen kele Nederlandsche woning ontbreekt, is het beroemde
1^ QKOUMÉ (Aucoumea Klaineana Pierre). In het Duitsch wordt Gabun en Okumé genaamd, in het Engelsch Gaboon en Okumé ^ tevens (ten onrechte) Gaboon-Mahogany. Kha/a ivorensis Cher., ~etWelk hier sporadisch gevonden wordt, kan met meer recht
oon-Mahogany genaamd worden.
.Onwillekeurig vraagt men zich af waarom deze houtsoort zoo itengewoon populair geworden is. Het antwoord is als volgt: de i 0Urn® heeft een aardige zalmkleur, die aan Cederhout doet ^ nken. Vandaar de enorme toepassing van dit hout in de sigaren^n-industrie. Het mist echter den fijnen Cedergeur, het ruikt wat neUr- Het hout krimpt en trekt weinig. Het is fraai glanzend. De gr is tamelijk goed gesloten. De afmetingen zijn groot, soms te drijver dezes moest eenige jaren geleden als arbiter open. Een Nederlandsche firma had een partij Okoumé rondhout k Afrika besteld, diam. 60 centimeter en opwaarts, goede schila'iteit, voor de triplex-fabricage. De Nederlandsche firma deelde



mede dat er iets aan de partij mankeerde, wat er aan hapert moest de arbiter zelf maar zien. Stel u mijn verbazing s/o0[ toen ik aan de havenplaats gekomen, daar rondhout Okoumé von met een diameter van 1,90 tot 2,20 m. Inplaats van een blik over de partij te kunnen werpen was het noodzakelijk tegen de koppen der blokken omhoog te zien. Mijn arbitrage-rapport vermeldde dan ook „te groot om geschild te worden, geen schilkwaliteit". Overigens was het onberispelijk mooi hout. Het laat zich in het algemeen goed bewerken, schillen, zagen en schaven. Het is niet zwaar (soortelijk gewicht circa 0,45). En bij al die goede eigenschappen komt ^el feit, dat er in Afrika een enorme voorraad op stam staat, terWiJ het hout absoluut niet duur is. Ziedaar de factoren die hebben meegewerkt om het veel toe te passen.
Okoumé is een houtsoort, welke voor haar wasdom veel lich, noodig heeft en daarom in het dicht gesloten oerbosch niet g°e gedijt. De boomen zijn daardoor moeilijk te vinden, aangezien ze slechts sporadisch optreden waar de licht-omstandigheden den wasdom toelaten. In de streken welke eenigszins een steppen" karakter dragen, vindt men daarentegen vaak heele horsten of nesten bij elkaar. Dr. Schweitzer sprak nog in zijn boek van het praktis^ onmogelijke om hier spoorwegen aan te leggen. Thans is dit reed op vele plaatsen geschied, al zijn het dan ook particuliere lijnen v°0 houtexploitatie. Het hout wordt naar oud gebruik bij afnemend maan gekapt. Het uitsijpelende sap dient den inboorlingen voor ° vervaardiging van fakkels. Over den voorraad rzijn nog geen P°sl' tieve gegevens bekend. Men is sinds het begin dezer eeuw me den aankap van Okoumé bezig, de eerste ontsloten zone vvor thans geëxploteerd, het tweede gebied, de veel grootere zone va de Midden-Congo, blijft voor latere jaren behouden. ,
Eigenaardig is het dat Okoumé slechts in dit gedeelte van wereld voorkomt. Het wordt nergens eldérs gevonden. -
Ook in het nabij gelegen Spaansch Guinee groeit veel Okoum en het is reeds in groote kwantums geëxporteerd. Men sPree.e onderscheidenlijk van Spaansch en Fransch Okoumé. Het van Spaansche kolonie aangevoerde hout is in den regel iets lichter va kleur, minder zalmkleurig. Ook zijn de afmetingen er iets besche dener. De laatste jaren wordt aldaar zeer weinig gekapt en S exporteerd, als gevolg van de moeilijke omstandigheden waar' het Moederland verkeert.
In de Fransche kolonies is sinds 1931 een contingenteering de aankap-hoeveelheden toegepast, welke de productie met procent verminderde. In 1935 kwam een verdere beperking en



938 was het totale contingent 50 procent van den uitvoer in 1931. 6 uitvoer in 1931 bedroeg circa 100 000 ton (in 1930 circa 200 000 ton)- De triplex-fabrieken en de sigarenkisten-fabrieken zijn de y°°rnaamste afnemers van Okoumé hout. De kleur van het hout °mt Ceder nabij, de geur absoluut niet.
Verdere interessante houtsoorten in deze koloniën zijn:
. ZlNGANA (Cynometra Lujaei de Wild.). In Nederland (tevens 'n Frankrijk) is deze houtsoort bekend als Zebrano, in Engeland Noord-Amerika als Zebrawood, in Duitschland als Zebra. Het h°ut heeft een crême-gele kleur met donkerbruine, bijna zwarte grepen, die (kwartier gezaagd en gesneden) goed evenwijdig loopen. n het Zebrano van Gabon zijn de strepen breeder, dikwijls als met een liniaal getrokken. Bij het hout uit Kameroen is de donkere nreeP iets gegolfd en zijn de strepen dunner en minder evenwijdig. ^et wordt hoofdzakelijk in fineer verwerkt en heeft dan een groot ecoratief effect. Het soortelijk gewicht is circa 0,65. Het masSieye hout krimpt en trekt weinig, doch laat zich moeilijk schaven.
&OIS CORAIL (Pterocarpus Soyauxii Taub.). In Nederland noemt het Afrikaansch Padouck of Koraalhout, in Duitschland AfriSi^isches Padouk, in Engeland en Noord-Amerika African Padauk. i.e kleur doet werkelijk aan bloedkoralen denken. Het is echter Achter dan Andeman-Padouck. Ook in Kameroen komt het voor. ^et hout trekt weinig, laat zich goed bewerken, doch de kleur Inschiet indien men het gewoon politoert. Cellulose-lakken etc. |\Unnen dit verhelpen. Voor draaiwerk is het bijzonder geschikt.
komt in flinke afmetingen, tot I m vierkant, voor. Het soortefIJk gewicht is circa 0,75. Kruisdraadgroei zorgt voor een extra a' effect.
Verder vindt men hier enkele soorten Mahonie, die dikwijls niet ^°mpact en tamelijk bleek van kleur zijn, de reeds genoemde Ebben°ut-soorten, die in Gabon een buitengewoon goede zwarte kleur f.ertoonen, het reeds besproken Dibétou (zg. Afrikaansch Noten), raai Iroko alsmede:
LIMBO OF LIMBA (Terminalia superba Engler en Diels). I Frankrijk wordt het dikwijls Noyer du Mayombé genoemd, k Nederland Limba of Congo-Noten, in Duitschland Limbo-NuszaVTn' in Engeland Limba-wood.
dj| 5 betrekkelijk kleine kernhout heeft een licht geelgrijze, <VvijIs groen-grijze tint met bruine, zeer fantastisch loopende



vlammen. De kleur van de verschillende stammen is vaak sterk afwijkend en daarom is het moeilijk hout van twee boomen a stig in één betimmering toe te passen.
Het wordt (geschild en gesneden) veel in de triplex-fa r ^ toegepast. Het soortelijk gewicht is circa 0,55. Limba-spinthou ^ groote afmetingen heeft, doet iets, soms veel aan Eiken denkenwordt dan ook als AFRIKAANSCH EIKEN aan de markt ge r.^a|ia Het aan de Ivoorkust veel voorkomende FRAKÉ (Te^m'fraai altissima Chev.) gelijkt tamelijk veel op Limbo, doch is minder en veel lichter (soortelijk gewicht circa 0,45).
MOVINGUI (Disthemonathus Benthamianus Baill.). In Engel^ en Noord-Amerika African Satin-wood, in Duitschland Afrikanis> . Citronenholz, in Frankrijk(ten onrechte) Acacia d'Afrique gena n Het hout (speciaal een fraai blok) doet dikwijls aan Ceylon-t-' re denken, doch het heeft een meer open nerf en duidelijk zich
houtvaten. van
Bij het verlaten van de Fransche koloniën op deWestkus ^ Afrika dient nog opgemerkt, dat de meeste houtsoorten niet a _ in de genoemde, doch ook in de daaraan grenzende koloniën komen. Bij de bespreking van de houtsoorten is echter rek
gehouden met wat in elk der bezochte koloniën het belang J t
was. Tenslotte dient vermeld dat in 1937 circa 400 000 ton e|k
uit deze Fransche koloniën in Afrika is geëxporteerd, he e|<. overeenkomt met een vrachtschip van 8000 ton netto per
DE BELGISCHE CONGO.
Dit enorme gebied, tachtig maal de oppervlakte van het Mo ^ land, of een dertiende gedeelte van geheel Afrika, heeft drie tengebieden, het woud, de savanne en de steppe. hreede
Het woud strekt zich uit in de middenkom en dringt in c> galerijen langs de rivieren tot diep in de savanne en de y, door. Het is een grootsch, indrukwekkend, uitermate fraai eneuzen> tisch ongerept oerwoud, met ontzaglijke eeuwenoude r waarvan trots de slingerende lianen afhangen. Doch rneILoeraS' als keerzijde der kaart langs den Congostroom ook groote , n<je sen, gevormd door de tweemaal per jaar buiten haar oevers tr ^^orde enorme rivier, waar zich op den bodem vergaan hout, ve -||jge bladeren en slijkerige diepten bevinden met daarboven de g lugubere mangrove, onderbroken door sporadisch vo?r<^et ver' palmboomen, die in een klamme zware lucht opgroeiende,



sch Van ^en mensc'1 in deze gedeelten tot een hel maken. De bosVar|e^ beslaan een oppervlakte van 95 millioen hectare of 40 pet h totale oppervlakte. De export is betrekkelijk nog gering, belangrijkste houtsoorten zijn:
L'MBA (Terminalia Superba, Engler en Diels).
eze houtsoort is reeds onder Gabon omschreven.
^ENGE (Millettia Laurentii de Wild.).
ge en eigenaardige houtsoort, ten onrechte Congo-Palissander 1.^ Het heeft een donkere chocolade-kleur met witte, soms tre| uine vlammen. De nerf is goed gesloten, het hout krimpt en Veweinig en is buitengewoon hard. Het wordt, vooral in België, Van ^ot triplex verwerkt. Wenge komt voor in de Kouilustreek en cjUs ^tanleypool tot Lukolela. In Nederland vindt men het dosse, |^e tangentiaal gesneden hout in het algemeen te bont van tee'n§- Verder treft men hier aan:
het^^ KAMBALA, hetwelk botanisch dezelfde houtsoort is als (r-i,r°'<0 van de Fransche en Engelsche West-Afrikaansche koloniën °rophora Excelsa Benth. en Hook).
g'AMBI OF BOSSASSA (Trichilia Cedrata de Wild.).
do eze tamelijk harde, licht rose houtsoort, dikwijls met golfdraad, ketv|6Ven c'en'<en aan Tabasco-Mahonie. Het wordt veel in de paruren-industrie verwerkt.
AfrjV^^ (Ceiba pentandra L. Gaertn.). Dit, in de Fransche WestHet nsche koloniën als Fromager aangeduide hout is uiterst licht. en s°ortelijk gewicht is circa 0,35. Men gebruikt het als blindhout n de vliegtuig-industrie.
g"~"^ULUNGU (Autranella congolensis de Wild.). Par| 0 ro°dachtige tot bruinrood overgaande houtsoort, die voor do6r,vloeren- meubelen en draaiwerk gebruikt wordt en iets denken aan Cuba-Mahonie.
OF TSHIMAY (Entandrophragma sp.) is een soort ve|e ^ahonie, donker rood van kleur, die kan wedijveren met dr0DLaric'ere Afrikaansche Mahonie-soorten. Ook andere Entan(tarn |rai§ma_so°rten' genaamd LIFAKI en KALUNG1, komen er e||jk sporadisch) voor.



Tenslotte dient vermeld het Bois Corail of Koraalhout Ctejt carpus Soyauxii, Taub.), hetwelk ook in Gabon gevonden p De boschexploitatie in de Belgische Congo is niet eenvou 8 Verschillende groote firma's hebben er reeds belangrijke verlieZ geleden. De afstand van de bosschen tot het Moederland is gr° en de aankap niet gemakkelijk. Ook is een bevolking van 10 m' uec zielen op circa 2,5 millioen vierkante kilometer zeer gering- ^ eerste Congoleesche hout kwam in 1894 in België aan en vVÊ op de tentoonstelling van Antwerpen in 1895 in den vorm een ameublement, dat nog bestaat, aan het publiek getoond1931 bedroeg de export slechts 8400 ton, in 1937 reeds 80 000 Langs de rivieren en in Leopoldville worden steeds meer rijen gevestigd, die, door het gebrek aan arbeidskrachten, z'tg modern gaan inrichten, om daardoor meer kans van slagen hebben. Ook de selectie van het geëxporteerde hout is streng Reeds kan men vaststellen dat in de Belgische Congo bijna ge ^ geïmporteerd hout meer wordt gebruikt. Met overleg en v0 jj. ding is in de toekomst veel te bereiken. Het vervolg onzer we'e reis brengt ons in
ANGOLA, ZUID-WEST-AFRIKA EN RHODESIË.
i n de
Hoewel zich in de Portugeesche kolonie Angola, vooral in ^ vruchtbare dalen der rivieren, uitgestrekte bosschen bevindende houtexport van weinig belang. Niettegenstaande de ernst S pogingen om van de Portugeesche Overheid inlichtingen te v krijgen, is dit als groote uitzondering niet gelukt. |TI_
In Engelsch Zuid-West-Afrika en in Rhodesië vindt men °de houtsoort:
M'KUSI, ook Rhodesia-Teak genaamd (Baikiaea plurijuga Harr^:g. hetwelk geen Teakhout is, doch overigens een nuttig constr jCvan hout. In aanmerking genomen dat deze streken op het gebied houtexport weinig beteekenen, vertrekken wij naar:
DE UNIE VAN ZUID-AFRIKA.
De Unie (Kaap de Goede Hoop, Transvaal, Oranje-Vrijst3je en Natal) is een in verhouding arm boschland. Circa 3,4 pet. van je totale oppervlakte is met bosch bedekt, vertegenwoordig6^ 4,1 millioen hectare. Hiervan behoort 3,2 millioen hectare particulieren, 0,6 millioen hectare aan de Gemeenten en div



'^tellingen, terwijl de overige 0,3 millioen hectare eigendom van en Staat is. Theoretisch is 4,1 millioen hectare nog een groote °Ppervlakte, doch slechts 0,5 millioen komt voor houtexploitatie lri aanmerking; circa 12 pet. hiervan is naaldhout, 88 pet. loofhout, i ^e beste bosschen worden verspreid gevonden op de heuvel. eHingen omstreeks 200 kilometer van de kust en in de ravijnen. n de Kaap-Provincie (Midlands) is het een 20 kilometer breede j*rook tusschen de Outeniqua-Bergen en de zee, van George langs nXsna tot Humansdorp. In hetWesten en Oosten vindt men verbeide en dikwijls reeds danig gehavende bosschen.
. 'n Natal zijn weinig aaneengesloten bosschen; in Transvaal worr.eri zij gevonden aan de Oostelijke hellingen van de „Woodbush^ergen" en in het Noorden langs de hellingen van den Zoutpanse|"§- De belangrijkste houtsoorten zijn:
*an de klasse der Coniferen, van de familie der Podocarpaceae epl het geslacht Podocarpus:
L ^EAL YELLOWWOOD (Podocarpus latifolia Boulger). Dit Geelst heeft een fijne nerf, is strookleurig, met iets donkerder streel afgewisseld. Het wordt, behalve voor constructiewerken, ook t0or eenvoudige meubelen en betimmeringen gebruikt. Het soore 'jk gewicht is circa 0,55.
COMMON YELLOWWOOD (Podocarpus elongata L'Hérit.). Jen noemt het ook Basterd-Geelhout. De kleur is geel met een yr'Jinachtigen gloed. Het is merkwaardig dat in een land als de i "S-A. met; zu||< een groote verscheidenheid van Coniferen, van I e?e familie en van dit geslacht geen enkele soort aanwezig is. Wel ^0rnen ze voor in Nieuw-Zeeland. Het hout wordt voor dezelfde °eleiriden gebruikt als Real Yellowwood.
ty^SSEGAI-WOOD OF ASSEGAAIHOUT (Curtisea faginea Ait.). 1,1 harde hout, dat soms met palmhout kan wedijveren, is voor het aken van wapenen bij de inlanders sinds eeuwen in gebruik. 6et leent zich uitstekend voor het vervaardigen van gereedschap n Wagens. De kleur van het kernhout is donker roodbruin.
j LIESHOUT (Pteroxylon utile Eek en Zey.). In het Engelsch v eeZewood genaamd. Het rose, soms bruin-roode hout is alleen Scl Plaatselijk doch dan ook van groot belang. De Zuid-Afrikaane boer maakt zijn omheiningen zoo het eenigszins mogelijk is n het duurzame Nieshout. De naam is ontstaan doordat het
H°ut 20



hout een pepergeur heeft, zoodat men bij de bewerking vn°e_ niezen. Ook bij de bewerking van Coromandelhout uit Neder landsch Oost-lndië moet men niezen.
BLACK STINKWOOD OF AFRICAN LAUREL OF STINKHOUT (Ocotea bullata E. Mey.). Dit hout is uitgesproken hard. Verse heeft het een onaangenamen geur, die later verdwijnt. De kleur va het hout doet denken aan donker Notenhout, doch iets meer ro° bruin. Het wordt veel gebruikt voor de vervaardiging van meu beien, wagens, landbouwwerktuigen en gereedschappen. WaarliJ een uitnemende houtsoort. Het soortelijk gewicht is circa 0,8. Stinkhout van Suriname is geheel verschillend, wordt aldaar °° Tapoeripa genoemd en is afkomstig van enkele Gustavia-soorten-
KAMASSI-HOUT, soms East-London Boxwood genaamd (Gonio^ kamassi E. Mey.). Voor een leek is het moeilijk dit fraaie har ^ rood-gele, uiterst compacte hout, dat ook den naam van Zuid-Atrl^ kaansch Palmhout draagt, van het echte Palmhout (Buxus semper virens L.) te onderscheiden. Het is praktisch de eenige houtsoo die naar Europa geëxporteerd wordt voor de vervaardiging va^ schietspoelen in de weverijen. In de Kaap-Kolonie vindt men °° echt Palmhout
TRUE CAPE BOX (Buxella Mac-owani Tiegh.), dat eveneens e(] met meer recht den naam East-London Boxwood draagt.
BLACK IRONWOOD (Olea laurifolia Lam.). Wat hardheid aan gaat doet dit „zwarte ijzerhout" weinig voor Ebbenhout °n Het heeft een bruine kleur met donkere strepen. Het leent zi uitstekend voor draaiwerk en wordt ook in de wagenmakerij ye toegepast. .
In de Unie is reeds veel gedaan aan herbebossching. In het > zonder worden, behalve naaldhout, Eucalyptus, Populier en Aca aangeplant. Dit geschiedt in de eerste plaats door particulier ' hoewel de Staat meewerkt. Er wordt veel hout ingevoerd,
Teak uit Nederlandsch Oost-lndië, jarrah en Karri uit Austra i Grenen, Eiken en Triplex uit diverse landen. rat
Via het onder Britsche bescherming staande SWAZILAND- ^ op houtgebied niets beteekent, brengen wij een kort bezoek 3



^TUGEESCH OOST-AFRIKA (MOZAMBIQUE).
De kusten hebben de bekende Mangrove-bosschen met de daar5chter liggende tropische regenbosschen. Daarna komen de uitstrekte savannen en de steppen. Het weinige hout dat uitgevoerd Vv°i"dt, gaat tegenwoordig naar de Unie van Zuid-Afrika. Een inter^ssante houtsoort, die vroeger wel naar Europa ging, is
h MOZAMBIQUE-EBBEN (Dalbergia melanoxylon Guill. en Perr.). er dient weer voorop gesteld dat het feitelijk geen Ebbenhout Wijl men algemeen aanneemt dat die soorten door de geslachten 'ospyros en Maba geleverd worden. Het betreft hier dan ook uitetend den handelsnaam. Wij hebben te doen met een houtsoort uit het geslacht van de Palissanders. In het Engelsch wordt zij aanpduid als African Blackwood en in het Fransch als Ebène du Portal. De kleur is bruinzwart, soms rossig, het heeft een fraaien S'ans en laat zich uitstekend bewerken. Dit is een groot voordeel, ^ar>t snijwerk en beeldhouwwerk kunnen er dus uit vervaardigd v"°i"den. Ook voor muziek-instrumenten leent het zich uitstekend. Wij vertrekken thans naar het land waar zich de bronrivier an den Nijl bevindt, nl.
ijjT TANGANJIKA-TERRITORIUM.
. Dit Britsche mandaatgebied, het voormalige Duitsch Oost-Afrika, ?etWelk grooter is dan Europeesch Groot-Brittannië, Nederland, I e'gië en het huidige Duitschland tezamen, heeft slechts 5 millioen nWoners. Ook hier treft men de fraaie tropische regenbosschen an- die als een gordel achter de Mangrove-bosschen van de kust §r°eien. Meer in het binnenland zijn de savannen, de doornbosschen ,n de woestijnsteppen. De bosschen beslaan 0,9 millioen hectare yirca I pet. van de totale oppervlakte). Praktisch alles behoort aan
I 6ri Staat. De helft is voor exploitatie geschikt. Men vindt hier enkel °°fhout. De zeehaven Tanga voert eenig hout uit. Bekend is het:
^ANZIBARHOUT (Diospyros mespiliformis Hochst.). Een uit-
II 1kende soort Ebbenhout, die met de beste soorten kan wed^Veren en ook in de Unie van Zuid-Afrika gewaardeerd wordt. SQe goedkoopere soorten Ebbenhout uit West-Afrika hebben deze
*?rt op de wereldmarkt geheel verdrongen.
voortzetting onzer reis brengt ons in:



KENYA.
Dit Britsche protectoraat, hetwelk tweemaal zoo groot is 3 Europeesch Groot-Brittannië, heeft in verhouding weinig bosc (slechts 2 pet. van de totale oppervlakte of 1,5 millioen hectare)' Drie-vierde gedeelte behoort aan den Staat, circa 20 pet. aan de Inlandsche stammen en de rest is particulier eigendom. Een ha millioen hectare komt voor exploitatie in aanmerking, waarvan 80 pet. loofhout, 20 pet. naaldhout is. De naaldhoutbosschen vormen geen aaneengesloten complex, doch liggen zeer verspreid. Bijzondere houtsoorten, voor export geschikt, worden hier niet gevonden-
Aangezien de Italiaansche kolonie Abessinië, welke ook een Ebbenhout levert en Acacia, op houtgebied momenteel nog vvel nig te beteekenen heeft, is hiermede onze reis op het vasteland van Afrika geëindigd en wij vertrekken naar het eiland:
MADAGASCAR.
Naar de grootte is dit het vierde eiland der aarde. De kusteilan den inbegrepen is het iets grooter dan Frankrijk, België en Ned®r^ land tezamen. Het aantal inwoners is klein (circa 4 millioen). de plantenwereld betreft spreekt men van de Madagassische re^°' een eigen plantenwereld met uiterst geringe verwantschap aan di van het nabijgelegen Zuid-Oost-Afrika. Ongeveer 90 plante^j geslachten, ja zelfs enkele kleine plantenfamilies, komen uitsluiten^ op Madagascar (en de nabije eilanden) voor en zijn nergens eldel* ter wereld te vinden. %
Ongeveer 17 pet. (vertegenwoordigende 10 millioen hectare is beboscht. De hout-export van dit integrale deel van het Franse rijk richt zich hoofdzakelijk op het Moederland. In de eerste jare na den wereldoorlog was het zeer belangrijk. Thans is dit ster verminderd. De belangrijkste houtsoorten zijn:
MADAGASCAR-PALISSANDER (Dalbergia baroni Bak.) In Frankrijk Palissandre de Madagascar, in Engeland Madagascar Rosewo0^ in Nederland ook wel Wijnhout genaamd. Deze houtsoort hee^ vele voordeelen en enkele nadeelen. De kleur is fraai, vvijnr°° ' soms met markante gitzwarte aderen. Een nadeel is de iets gr® nerf, waardoor het hout, tot fineer gesneden, moeilijk te verwerk is en licht scheurt. Het soortelijk gewicht is circa 0,8.
Vervolgens vindt men hier veel



EBBENHOUT (Diospyros en Maba sp. div.). Men treft hier circa p verschillende soorten aan, waarvan enkele uitstekend Ebbenhout everen. Ook zijn er diverse die een meer grijs, soms violetkleurig ?| donker gestreept hout geven. Het soortelijk gewicht is circa 1,15. °§ noemen wij:
^AZOMENA (Weinmanniana Rutembergii Engler). Een bloedr°°de houtsoort, fraai gevlekt, fijn van nerf, uitermate geschikt v°°r draaiwerk en voor parketvloeren.
^ij brengen nog een kort bezoek aan
I^URIJIUS.
» naam duidt reeds aan dat deze Britsche Kroonkolonie voorheen fjederlandsch grondgebied was en naar Prins Maurits is genoemd.
et eiland is iets grooter dan de helft van de provincie Friesland 6ri voor een vierde (circa 50 000 hectare) beboscht, waarvan ^ier-vijfde voor exploitatie in aanmerking komt. Ontbossching heeft 5ar> dit eiland reeds veel kwaad gedaan. Praktisch alles is loofhout; Slrca 70 pet. behoort aan den Staat, het overige aan particulieren, 'jzondere houtsoorten vindt men hier niet. Per vrachtschip (met ^assagjers-accomodatie) vertrekken wij van dit eiland om via Ceylon lange reis van circa tienduizend kilometer door den Indischen Ceaan af te leggen met als einddoel het werelddeel Australië.







AUSTRALIË.
Hoewel er zich groote en fraaie wouden bevinden is dit wereld>eel> in verhouding, toch arm aan bosschen. Gemiddeld is slechts I Pct- van de totale oppervlakte beboscht (22,7 millioen hectare). ^ aanmerking genomen het feit dat Australië dun bevolkt is in°§ niet I inwoner per vierkanten kilometer) komt het boschezit overeen met 3,5 hectare per hoofd van de bevolking. Door I eze omstandigheden is er een groot overschot van hout, een be*ngrijke boschexploitatie en uitvoer. De ligging der bosschen is
a|s volgt;
rJn het hart van Australië bevindt zich de groote zandwoestijn. . is ten Oosten, ten Zuiden en gedeeltelijk ten Westen omringd l°°r groote prairies van laag struikgewas, welke zich in de twee aatstgenoemde hemelstreken tot aan den Oceaan voortzetten. penalve in den Zuid-Westelijken uithoek, in de omgeving van ,erth en Albany, waar praktisch alleen Eucalyptus-soorten gevonden worden, is er dus aldaar verder geen bosch aanwezig. Ten Noor,er) van de groote woestijn bevinden zich enorme savannen, die echts dicht bij de kust in een smalle strook naaldhoutbosch (Cyj~|ess-pine) overgaan. In het Oosten, in den Staat Queensland, vindt ,eri uitgestrekte tropische regenwouden, welke ten Zuiden van evenaar hoofdzakelijk uit Eucalyptus bestaan en ten Noorden l^rvan uit Naaldhout. Deze staat is voor 4 pet. beboscht (7 millioen j^ctare) en vertegenwoordigt daarmede 1/3 van het totale boschvan dit werelddeel. Ook in het aangrenzende Nieuw-Zuid^ ales bevinden zich de groote bosschen langs de kust, hoewel tjlePer binnenwaarts ook nog Cypressen en aan den rand der woesJn Acacia's gevonden worden. Zuid-Australië heeft alleen in den isUid-Oosth°ek bosschen. Tenslotte de Staat Victoria. Een kwart Vver rnet bosschen bedekt. Onvergetelijk schoon zijn deze wouden, i lar de uit den bodem oprijzende statige reuzen als machtige . er$chers den mensch klein doen worden. De gomboomen, koortsSQ°rnen of wel de Eucalyptus in bijna vierhonderd verschillende soms ook in den vorm van dwergboompjes vertegenwoor^ ■ zijn overheerschend in Australië. Eucalyptus-boomen van



Houttransport in het Australische oerwoud.
jdalin3
90 m hoopte ziin peen zeldzaamheid: de Eucalyptus amyg p
Labill., ook wel Pepermuntboom genoemd, is een der gr0 . u|js Ook zijn er verschillende boomen van de Eucalyptus g ^g[1. Labill. gevonden, die een hoogte van ruim I 15 m bereikt 3 chaEen dergelijke boom zou den Domtoren van Utrecht °ve|,^ iti, duwen. Men spreekt ook over boomen met een hoogte van jep. doch die maten moeten met een zekere reserve beschouwd wo



B|j navraag bleek in d en regel, dat controle niet meer mogelijk was. de Versc^'"er|de Bondsstaten behoort gemiddeld circa 85 pet k r bosschen aan den Staat en het overige is particulier bezit. De e angrijkste houtsoorten zijn:
ti (Eucalyptus marginata Don.). Deze soort wordt prak-
q ch uitsluitend in West-Australië gevonden, in een gordel die {je°st-West loopt, evenwijdig aan de kust. Voor den export is het tr r^16631- belangrijke. De kleur is rood-bruin, het hout krimpt en fl' u WeiniS- c'e groeizone's teekenen zich duidelijk af. Het is in k afmetingen te verkrijgen en uitstekend tegen weer en wind I estand. Het soortelijk gewicht is circa 0,9. In de Europeesche ^1 ^en> ook in Nederland, zijn enorme kwantums Jarrah als straat°kjes, liggers onder de rails en als constructiehout bij de spoore§en gebruikt. Soms worden fraaie golfdraad gegroeide blokken js fineer verwerkt. Het Jarrah-boschbestand van prima kwaliteit Clrca I millioen hectare groot.
KARRl (Eucalyptus diversicolor F. v. M.). Het hout is moeilijk n Jarrah te onderscheiden. Voor constructiewerk (wagonbouw ^ scheepsbouw) prefereert men het boven Jarrah, doch niet wat 6Uürzaamheid tegen weer en wind betreft. Een bijzonder goede S^nschap van Karri is dat het moeilijk brandt. Ook dit hout komt ^ aktisch uitsluitend in West-Australië voor, in dezelfde zone als Voorgaande houtsoort, doch dichter nabij de kust. Het soortelijk S^wjcht is circa 0,95. De kleur is ongeveer gelijk aan Jarrah. De kruisaadgroei is dikwijls te constateeren. Er zijn Karri-boomen geveld , e van den grond tot den eersten tak 3 i m3 werkhout gaven. Wij nken hieraan den beroemden boom van Karridale, West-Australië.
SILKY OAK (Zilver-Eik, in Noord-Amerika Lacewood gearnd). Onder dezen naam worden houtsoorten van verschillende v slachten aangeduid. In den regel betreft het dan hout van de na'gende boomsoorten, alle uit de familie der Proteaceae.
QUEENSLAND SILKY OAK (Grevillea robusta A. Cunn.) QUEENSLAND SILKY OAK (Cardwellia sublimis. F. v. M.) S'LKY OAK (Grevillea striata R.Br.)
SILKY OAK (Stenocarpus salignus R.Br.)
^'NK SILKY OAK (Orites excelsa R.Br.)



Het hout heeft bij al deze soorten een rose tot roodbruine ^'eLI-s met een uitgesproken fraaien, grooten spiegel. In Nederland 1 het bekend als Zilver-Eiken. Fraaie blokken worden tot ^6&e\ verwerkt. Op de groote moderne passagiersschepen is het ve toegepast. Grevillea striata (zie boven) is donker vleeschkleurig e wordt, evenals Stenocarpus salignus, ook BEEFWOOD genaarriw Men vindt Silky Oak hoofdzakelijk in Victoria, Queensland en Nieu Zuid-Wales. Deze houtsoort komt sterk overeen met enkele ' 3 taansoorten en met de Braziliaansche houtsoort Carne de Vac (Roupala brasiliensis KL), ook een Proteaceae. Speciaal in Engelan vindt deze houtsoort een goeden aftrek, bijna uitsluitend voO meubelfabricatie. Het soortelijk gewicht is gemiddeld circa 0-
TALLOW-WOOD (Eucalyptus microcorys F. v. M.). De naa^ duidt reeds aan dat het hout iets vettig is, evenals talk. De kleur ' grijsbruin, de structuur tamelijk compact. Het soortelijk gewic is circa I. Het wordt ook voor straatblokjes gebruikt en is deugdelijk constructiehout. Hoofdzakelijk vindt men het in Nieu Zuid-Wales en Queensland.
BLOODWOOD (Eucalyptus corymbosa Sm.). Het hout is rri,n^. rood dan bv. Padouk (zie Britsch-lndië). Het heeft meer een honie-kleur. Men vindt er dikwijls gom-gangen in, die het h° minder geschikt maken voor constructie-doeleinden. De b°° groeit hoofdzakelijk in Nieuw Zuid-Wales en Queensland. " soortelijk gewicht is circa 1,1.
BLACKBUTT OF GREY BLACKBUTT (Eucalyptus pi|u,arl* Smith). Deze boom bereikt een hoogte van circa 60 m. De ^ , e en nerf van het hout doen denken aan een bleeke Afrikaanse Mahoniesoort. Het is bijzonder geschikt hout voor de Australisc ^ bouwwereld. Timmerwerk voor huizenbouw wordt er veel uitgevoerd. Het soortelijk gewicht is circa 0,85.
MEDANG WALNUT OF WALNUT BEAN (Endiandra Palrn®'' stonii C. T. White). In Frankrijk bekend als Noyer d' Austra' ^ in Duitschland als Australisches Nuszbaum, in Nederland als A tralisch Noten. De geur is minder aangenaam, een sterke looizu ^ lucht maakt dat men het hout reeds van verre herkent. Na bewe king verdwijnt deze geur. De fraaie blokken worden veel tot fine„ verwerkt en voor de vervaardiging van „Australisch Noten-trip|e toegepast. Het soortelijk gewicht is circa 0,6.



Is L
net te verwondet n> dat de Australiër i °tSch is op zijn ■ P°neerende j EucayPtus-wouden? l 'te Mountain AshVanSctl. ca. 100 mijl
Vvijderde'b°Urne Ver"



RED MAHOGANY (Eucalyptus resinifera Smith). De kleur d°et wel aan donker Mahonie denken, doch de warrige nerf is grov^f en het hout is harder en zwaarder (soortelijk gewicht circa 0,9)' De botanische naam duidt reeds aan dat het geen Mahoniesoort
Om ons verder niet in de honderden soorten Eucalyptus te verliezen kunnen wij deze, wat de belangrijkste aangaat, als volg1 samenvatten:
GROEP I. (Gums).
BLUE GUM (Eucalyptus globulus Labill.)
SPOTTED BLUE GUM (Eucalyptus Maidenii F. v. M.) MOUNTAIN GREY GUM (Eucalyptus goniocalyx F. v. M.) RIVER RED GUM (Eucalyptus rostrata Schlecht.)
FOREST RED GUM (Eucalyptus tereticornis Sm.)
MANNA GUM (Eucalyptus veminalis Labill.)
YELLOW GUM (Eucalyptus leucoxylon F. v. M.)
SUGAR GUM (Eucalyptus cladocalyx F. v. M.)
GROEP II. (Stringybarks).
MESSMATE (Eucalyptus obliqua L'Hérit.)
YELLOW STRINGYBARK (Eucalyptus muelleriana Howitt)
WHITE STRINGYBARK (Eucalyptus eugenioides Sieber)
RED STRINGYBARK (Eucalyptus macrorrhyncha F. v. M.)
BROWN STRINGYBARK (Eucalyptus capitellata Smith)
RED MOUNTAIN ASH (Eucalyptus gigantea Hook. f., ,
(syn. Eucalyptus delegatensis Bak-)
GROEP III. (Ironbarks).
RED IRONBARK (Eucalyptus sideroxylon A. Cunn.)
SILVERTOP (Eucalyptus sieberiana F. v. M.)



It's a long way ....
^QEP IV. (Boxes).
GREY BOX (Eucalyptus hemiphloia F. v. M.)
GIPPSLAND GREY BOX (Eucalyptus bosistoana F. v. M.) ^ELLOW BOX (Eucalyptus melliodora A. Cunn.)
KED BOX (Eucalyptus polyanthemos Schauer)
^QEP V. (Peppermints).
WHITE MOUNTAIN ASH (Eucalyptus regnans F. v. M.)
BLACK PEPPERMINT (Eucalyptus amygdalina Labill.)
H^OEP VI. (Wrinkled Barks).
BLOODWOOD (Eucalyptus corymbosa Smith)
BLACKBUTT (Eucalyptus pilularis Smith)
^AHOGANY GUM (Eucalyptus botryoides Smith)
lesumeerende kan gezegd worden dat deze Eucalyptus-soorten eer goede eigenschappen hebben, niet bijzonder fraai doch wel



Een [Macrozamia-boom] in Oiieens^' die reeds eenige duizenden jaren oud 's' Australië zond 151 zaden van boom naar de U.S.A., welke in de I» nationale parken geplant werden.
deugdelijk zijn, over het algemeen nog al zwaar van gewicht' efl gezien den grooten afstand Australië-Europa een te duur trans' port met zich brengen om in de Westersche wereld van gr°°l elang te kunnen zijn. Jarrah en Karri maken hierop een uitzonde' ring. Wel is men den laatsten tijd bezig (vooral in Noord-Amerik3) fraai gegroeide Eucalyptus-stammen tot fineer te verwerken e° het tot dusver geboekte succes is groot. De groote waarde van de Eucalyptus ligt speciaal in de bijzonder goede eigenschappen d[e verschillende soorten hebben voor herbebossching (zie Hoofdstuk III). 6 v
Interessant zijn in dit werelddeel de Acacia's. Met Zuid-Afrika is het hoofdzakelijk het Moederland van dit geslacht, al zijn er in totaal dan ook 450 soorten over de Oude en Nieuwe Wereld verspreid. Men noemt ze hier:
WATTLES. De voornaamste soorten zijn:



vveeping MYALL (Acacia pendula A. Cunn.). De boom wordt 'kwijls niet zwaarder dan 30 cm diameter. Het hout heeft een looltjes-geur, is donker geel-bruin, wordt soms tot fineer verwerkt n dikwijls gebruikt voor het vervaardigen van etui's.
COOBA (Acacia salicina Lindl.). Het hout heeft een gesloten erf> is donker bruin van kleur met fraaie vlam. Het wordt als eubelhout gebruikt, speciaal in de binnenlanden. Ook voor de k agenmakerij bewijst het goede diensten. Men vindt het veel in leuw Zuid-Wales.
^ ^I-ACKWOOD (Acacia melanoxylon R. Br.). In de Zuidelijke eergdistricten bereikt deze Acacia-soort een hoogte van 20 a 30 m ^ een diameter van 50 tot 80 cm. Prachtboomen zijn het dan, k'^Wijls kaarsrecht. Men beschouwt deze houtsoort als een der este van Australië. Het is hard, gesloten en zeer sterk. Biljarter 's> meubelen, schilderlijsten, wandelstokken en wagens worden Van gemaakt. Ook voor den binnenbouw van spoorwegwagons men het toe. Deze Acacia-soort wordt het meest in Victoria, ^-Australië en Nieuw Zuid-Wales gevonden.
'j noemen nog even de:
6 ^LACK-, GREEN- EN SILVER-WATTLE (Acacia decurrensWilld. haar variëteiten).
fraaie Mimosa-soorten, die als sierboomen en sierplanten den ^Isch zoo veel vreugde schenken en die tevens prima looistoffen Cul n- 'n Nederlandsch Oost-lndië bestaat thans een Acaciai tuur; ,je aangeplante oppervlakte zal momenteel circa 10 000 ctare bedragen. Verder treffen wij hier aan:
k CEDAR (Cedrela australis F. v. M.). Variëteit van een oude [sj <ende (de Cedrela uit Zuid- en Centraal-Amerika alsmede Azië), boom bereikt hier soms een hoogte van 60 m met een diameter u ^ a 2,5 m.
in^ taaiste hout vindt men langs de rivieren in Queensland en kis Zuid-Wales. Men gebruikt het voor meubelen, sigaren-
er.teri etc. Trouwens, de toepassingen van Cederhout zijn legio
Universeel.
Naaldhout.
^ehoorende tot de klasse der Coniferen, de familie der Taxo-



Mensch en boom in Australië. Een zvv'ar pluk.
diaceae en het geslacht Athrotaxis vindt men hier, doch vooral 'n Tasmanië:
KING WILLIAM PINE. (Athrotaxis selaginoides D. Don.) deugdelijke houtsoort, die veel in de bouwwereld gebruikt wor
Behoorende tot de familie der Pinaceae en het geslacht Araucari ^ treft men hier een tweelingbroeder van de Zuid-Amerikaanse Parana-Pine aan, nl.:
HOOP PINE (Araucaria Cunninghami Ait.). Dit is het goedko°P ste en vooral in Nieuw Zuid-Wales en Queensland meest v°°r_ komende gebruikshout van deze streken. Voor huizenbouw, ve pakkingsmateriaal etc. is het zeer geschikt. Tenslotte noemen ^



AUSTRALIAN KAURI PINE (Agathis robusta F. M. Bailey).
j^AMFERHOUT (Cinnamomum Oliveri F. M. Baily). k voornaamste houtsoorten van Australië zijn thans behandeld. est nog:
I^SMANIË.
j dit tafeleiland van ongeveer 1000 m boven de zee vindt men ® Wouden langs de kusten, hoofdzakelijk in het Westen en in het u'den. Interessant is op dit eiland
BEECH (ook ten onrechte Myrtle geheeten) (Nothofagus Cunln§hamii Oerst.). Dit antarctische Beukenhout is een uitstekend loefhout voor de bewoners. Men vervaardigt er ook triplex van. ok verscheidene soorten Eucalyptus worden hier gevonden, !§eriaardig is dat op dit betrekkelijk geïsoleerde eiland en de panden van Nieuw-Zeeland verscheidene plantenfamilies en l0^ soorten inheemsch zijn, die feitelijk nergens elders voorkomen ®nalve .... in het eveneens geïsoleerde Chili, 80 graden Ooste^ver. aan de andere zijde van den Stillen Oceaan. Nog dient opger' erkt, dat in Australië de houtcultuur op hoog peil staat, de liteatuUr zeer uitgebreid is en de herbebossching van grooten ^Vang. Ook het onderwijs op dit gebied is uitstekend. Wij reizen verder en komen in:
^W-ZEELAND.
^ ^it Britsche Domein (het Noorder- en Zuider Eiland alsmede e kleinere eilanden) is iets grooter dan Europeesch Groot Britat\nië; circa 20 pet is beboscht (5,3 millioen hectare). Drie-vierde j^eelte behoort aan den Staat, het overige aan de gemeenten en u" Particulieren. Per inwoner beteekent dit 3,5 hectare bosch. commercieele bosch is slechts 1,5 millioen hectare groot. 0°fdzakeliik vindt men hier naaldhout (circa 52 pet.) en de vooran_|ste soort is:
New ZEALAND RED PINE (Dacrydium cupressinum Soland), ^j 'er Rimu genaamd. Dit is de beste, deugdelijkste naaldhoutsoort deze streken. Verder vindt men hier:
^HlTE PINE (Podocarpus dacrydioides A. Richard), in Nieuw6e'and Kahikatea genaamd.
Haut 2|



BLACK PINE (Podocarpus spicata R. Br.), in dit land Matai ge naamd, alsmede
KAURI-PINE (Agathis australis Steud.). Cultuurproeven sommige soorten Agathis leverden in Nederlandsch Oost-In 1 gunstige resultaten op tot het verkrijgen van papierhout m lange vezel. , t
Nog dient opgemerkt dat het Noorder Eiland geheel met die regenwoud is begroeid. Men vindt er circa 100 verschillende boo soorten uit meer dan 40 families. De boomvarens, die men hieraa treft, zijn de fraaiste ter wereld. In de met vocht verzadigde luC hangen de mossen als sierlijke guirlandes tusschen de str he, en takken. Aan de Oostzijde van het Zuider Eiland groeit op ^ schutte plaatsen de Antarctische Beuk (zie Beech, Tasmanië). voornaamste loofhoutsoort dezer eilanden. Wij verlaten thans °e echte „Bloemeneilanden" en beëindigen onze wereldreis in:
NIEUW-GUINEA.
Men spreekt ook dikwijls van Nieuw-Guinee. Na Groenland Baffinland is dit eiland het grootste der wereld. De oppervla is ongeveer gelijk aan Frankrijk en Europeesch Groot-Brittan tezamen. Het bezit is verdeeld tusschen Australië (inbegrepen Australische mandaatgebied) en Nederland.
De flora bestaat half om half uit Australische en Indo-Maleis*-^ typen. Het Zuiden van Nieuw-Guinea staat nog onder den inV van het Australische vasteland. Het geheel, en in het bijzonde1" plantenwereld, doet vermoeden dat het vasteland van Austra Celebes en misschien Borneo één geheel geweest zijn. ,.^e
In de vlakten groeit het tropische regenwoud. Aan de s''jg kusten komen de bekende Mangrove-bosschen voor, op zan strand vindt men tamelijk aaneengesloten bosschen van de
STRAND-CASUARINE (Casuarina equisetifolia G. Forst.)» eÊ zware boom, die goed, eenvoudig geteekend werkhout ?e Jefi
Men vindt op dit eiland enorme bosschen, bijna alle doorsn® met rivieren. Eigenaardig is het dat hier op groote hoogten ( ^ tot 2400 m) nog zware boomen worden aangetroffen met stamhoogte van 25 a 30 m. e\.
Op circa 500 tot 1500 m boven den zeespiegel vindt men v vuldig de



^ de beboschte kust van Nederlandsch Guinea. Luchtfoto van Dr. A. H. Colijn.
l,BERG-CASUARINE (Casuarina nodiflora G. Forst.), die een geeleeke vaste houtsoort geeft, welke voor de toekomst van groot blijken te zijn.
0r bosschen van Nieuw-Guinea zijn nog niet in kaart gebracht I °Pgemeten, zoodat de grootte van het boschbezit niet in cijfers dan Worden uitgedrukt. Als bekend mag worden verondersteld de Directie van de Nederlandsch Guinee Petroleum Maatschap^'J> die een concessiegebied van 10 millioen hectare heeft, bezig is f et§eheel met behulp van vliegtuigen vanuit de lucht te fotograe ren. De verkregen luchtfoto's dienen dan als grondslag voor juiste topografische kaart. Binnen eenige jaren zullen er dus wel c®®1" gegevens aangaande de bosschen bekend worden. Dr. F. H. a 3Srt heeft in het Tijdschrift Tectona reeds enkele artikelen ^gaande de botanische en houttechnische boschexploratie en de Staten van de boschverkenning gepubliceerd. Ook in de jaar-



Mosbosch op Nieuw Guinea op ca. 500 m hoogte. Samenvloeiing van twee '*iv|el'..n
Luchtfoto van Dr. A. H- °
ft
verslagen van het Boschwezen in Nederlandsch Oost-lndië tre men verschillende gegevens aan. De heer P. van Zon, de voorrr? gk adviseur van de bosschen in de Buitengewesten, heeft in zijn „Nieuw-Guinea" een apart hoofdstuk aan de bosschen van NieLJ Guinea gewijd. C. E. Lane-Poole, Bosch-Adviseur en Hoofd-lnsP ^ teur van het Boschwezen in Australië, heeft een boek geschrei



de bosschen van het Australische gedeelte van Nieuw-Guinea. "es is echter tot op zekere hoogte nog pionierswerk, dus in het !:erste stadium. De bosschen beloven veel, al is de afstand tot Uropa (de belangrijke consument van exotische houtsoorten) 8rc>ot en in verhouding het transport duur. Daar komt bij dat het j>r°ote eiland dun bevolkt is. In totaal wonen er circa 1,5 mil'°en menschen, praktisch alle Papoea's. Dit is in verhouding ^ een oppervlakte van circa 800 000 vierkante kilometer zeer ?.e'n'g- Interessant is de beschrijving die Dr. A. H. Col ij n in 'jn boek „Naar de eeuwige sneeuw van Tropisch Nederland van en tocht door de Mosbosschen geeft. Alles is daar op den bodem °VerWoekerd met decimeters dik en meestal van water druipend °s- Het Mosbosch is niet aan een bepaalde hoogte gebonden, een hoogte van 400 m boven de zee, 1600 m, ja 2600 m wordt gevonden. Soms moest men zich door een laag van water vera<^igd mos, boomstronken en vergane bladeren heen worstelen,
De
<Urn°nc'oordringbare wilF0to S °P groote hoogte. Van Dr. A. H. Col ij n.



die reikte tot het middel. En ook op die hoogte trof men fraaie zware boomen aan. Doch toen eindelijk, na circa vier wek® klimmen en klauteren door Mosbosch en rivierkreek een hoog van circa 3700 m was bereikt, werd een bergweide aangetroffe met roodbruine struiken bezet, de rotswanden smaragdgroe > de steenen pikzwart, de mossen rood, groen, grijs en wit, een en| karmijnrood rhododendronachtig plantje dat bloeide te m'° van die onwezenlijk gekleurde, wonderfraaie wereld. Ook landschap en de duizend en meer meters hooge besneeuwde t>er° vlakten, gletschers en kammen zijn een deel van dit enorm » grootendeels nog te doorvorschen eiland. Als echte ..houtvvo^ men" zijn we echter op zoek naar fraaie houtsoorten. Beken en alhier veel voorkomende zijn:
PADOUK (Pterocarpus indicus WiIld.). Het Nederlandsch-'j1 dische Zonnehout met de beroemde uitwassen (Amboina-wort®! Evenals op de andere groote eilanden van Nederlandsch Oost-In schijnt wortelvorming alhier ook zeer gering te zijn. Dit is in e geval de tot dusver opgedane ervaring.
EBBENHOUT (Diosp/ros sp.). De kleur van dit Ebbenh°u^. schijnt nogal licht te zijn. Of er fraai zwart-wit gestreept of pikzW hout aanwezig is dient onderzocht te worden.
HOOP-PINE (Araucaria cunninghamii Ait). Deze houtsoort ^ reeds onder Australië besproken. Het is hier de grootste bo op de bergen van Papoea-land.
CEDERHOUT (Libocedrus papuana F. v. M.). Van het zelfde slacht vindt men in Californië ook enkele soorten. Het gr° hier op een hoogte van 2500 tot 3000 m.
EUCALYPTUS. De meest voorkomende zijn:
Eucalyptus tereticornis Sm.
Eucalyptus naudiniana F. v. M.
Verder vindt men hier verschillende houtsoorten uit de geslacht
Cedrela (Cedrala australis F. v. M. en andere);
Quercus (Quercus pseudo molucca BI. en andere);
Terminalia (Terminalia catappoides W. en F. en andere);
Octomeles (Octomeles sumatrana Miq. en andere),



v^iVegetatie nabij de Alpen r Mederlandsch N ieuw 1^1 '[Jea. Foto van Dr. A. ' c°lijn.
^rnede boomsoorten van verschillende geslachten uit de familie
^ ^ipterocarpaceae.
. ^oo zouden wij kunnen doorgaan, doch de toekomst zal ons leeren Q hoeverre deze houtsoorten den weg van het oerwoud naar het yns — interieur zullen vinden. De mogelijkheden zijn hier nog groot, ^ °fal wanneer er zich „fancy-woods", typische, contrastvolle, tot i SVer onbekende houtsoorten met eigen kleur, teekening en nerf ^ deze bosschen bevinden.Want al hebben we nu op onze reis door w wereld een groote verscheidenheid van houtsoorten gezien, het t0°ord van den wijzen Prediker Koning Salomo is ook thans nog van ePassing, dat het menschelijk oog niet verzadigd wordt van zien. Irr> 500 verschillende houtsoorten worden door den mensch



Begroeiing van de Carstensweide, Nederlandsch Nieuw Guinea, op 3700 m h°°Z Met moskussens bedekte boom-varens. Foto van Dr. A. H. Colijn.
in allerei vorm en voor velerlei doel geregeld gebruikt en dan duizend zoo nu en dan toegepast. Toch haakt de modef mensch naar het ongeziene, onbekende, nieuwe, schoone. scheppingsdrang en het verlangen naar schoonheidsbevredig' zijn mede oorzaak dat millioenen over de geheele wereld dage'JJ blijven zoeken naar wat den mensch uit het oerwoud het meest behagen in den vorm van die onvolprezen gave der natuur, hout. Voordat doel ook zijn wij onze wereldreis in het Moe , land aangevangen en hebben die thans in Tropisch Nederia volbracht. Indachtig aan het vele dat wij gezien hebben stemn1 wij in met den Australischen dichter:
'T is beautiful to see a forest stand,
Brave with its moss grown monarchs and the pride Of foliage dense, to which the south wind bland Comes with a kiss as lover to his bride,
To watch the light grow fainter as it streams Through arching aisles, where branches interlace,
Where sombre pines rise o'er the shadowy gleams Of silver trees trembling with modest grace.



VIJFDE HOOFDSTUK.
DE GROEI VAN EEN BOOM
Grau, teure Freunde, ist alle Theorie Und grün des Lebens goldner Baum.
Goethe.







HET LEVEN BESCHRIJVEN wie zou dit kunnen?
G°d is het die het leven geeft, het in Zijn handen houdt en ook het hysterie van het ontstaan des levens heeft Hij ons niet geopenbaard.
Over den oorsprong van het leven zijn in den loop der eeuwen aHerlei veronderstellingen gemaakt. De oude Griek Hippokrates II daagde er zich in de vierde eeuw voor Christus reeds aan en naarmate de wetenschappen vorderden, wijzigden zich de theorieën. Alle bewijzen voor het ontstaan van levende uit doode materie
*'jn steeds weerlegd.
En zou een leek er zich aan wagen den groei van een boom te beschrijven? Een definitie van het woord „groei" te geven is °P zich zelf reeds ondoenlijk. De bedoeling van dit hoofdstuk is ^an ook tamelijk eenvoudig, nl. in korte trekken te vermelden Wat de geleerden der laatste eeuwen bij hun onderzoek naar bouw en de levensfuncties van het hout, het lichaam van boom, hebben gezien en ontdekt, alsmede tot welke conc'usies, dienaangaande, de moderne wetenschap is gekomen.
DE FUNCTIES VAN DEN STAM.
De stammen der boomen, die het hout voortbrengen, hebben in de natuur eenige functies, waaruit de eigenschappen en de °ouw van het hout verklaard kunnen worden.
De hoofdzaak is de mechanische functie, nl. het ondersteunen, hoog in de lucht verheffen van de bladerkroon. Daardoor is mogelijk dat de vegetatie in een bosch rijker en veelvuldiger ^0rdt; men treft op verschillende hoogten de bladeren van planten ^an: de domineerende boomen, de schaduwminnende boomen, e heesters en de kruiden. Het hout is dus in de eerste plaats zóó §ebouwd dat het druk kan opnemen in de lengterichting van den stam en grooten weerstand biedt tegen doorbuiging.
, Door (jgp stam wordt verder de verbinding gevormd tusschen 'aderkroon en wortelstelsel. De bladerkroon zorgt voor de kool?Uur-assimilatie, d.w.z. voor het binden van het koolzuur uit de ucht onder invloed van het zonlicht met het door de wortels aanroerde water tot de koolhydraten, die weer de bouwstoffen Vormen van de cellulose, de lignine of houtstof en de vele andere



■
organische stoffen, waaruit het hout opgebouwd is. Tevens zijn de bladeren de organen die de zuurstof, welke bij voornoemd assimilatie-proces gevormd wordt, en het koolzuur, dat bij de adert1' haling ontstaat, in de atmosfeer terugvoeren. Zij regelen ook °e verdamping van het water; door middel daarvan wordt de tempe' ratuur van de bladeren in den zomer laag gehouden en voorkomen dat deze in de felle zon zouden verschroeien en verdorren.
Het wijd vertakte wortelstelsel onttrekt aan den bodem water dat voor deze processen noodzakelijk is en tegelijkertij de daarin opgeloste organische zouten, die voor de levensprocessen in den boom noodig zijn.
De stam van den boom vervult dus als zeer belangrijke neven' functie die van het transporteeren van water van de wortels naar de bladerkroon en van de door de bladeren gevormde bouw- en voedingsstoffen naar de andere deelen van den boom. Tevens dienen verschillende deelen van den stam voor den opslag in deft winter van de reserve-voedingsstoffen, welke noodig zijn voor he doen ontluiken van de bladeren in het voorjaar.
DE WIJZE WAAROP DE BOOM GROEIT.
Alvorens te bespreken op welke wijze de verschillende ^ee! selsoorten in het hout deze functies vervullen, dienen eerst verschillende deelen van den stam besproken te worden en wijze waarop de groei plaats vindt. ^
Aan de buitenzijde van den stam vindt men respectievelij de schors en den bast. Deze twee omsluiten een weefsellaag, j1® CAMBIUM, welke op zijn beurt het daarbinnen gelegen hout oms'u ^ en waarvan de cellen in staat zijn zich door deeling te vermeng vuldigen. De door deze laag gevormde nieuwe cellen hebben aarl vankelijk alle eenzelfde gedaante. Tijdens haar groei verkrijgen zJ echter een verschillenden vorm en worden elementen va BAST OF HOUTWEEFSELS, al naar ze aan de buiten- dan wel aa de binnenzijde van de cambium-laag worden gevormd. ,
In landstreken waar periodieke verschillen in de klimatologie omstandigheden voorkomen, (zooals bv. het grootste deel Europa), treft men in den groei van het cambium ook Periorlcs optredende variaties aan, die in het hout de zg. GROEIZON doen ontstaan. In tropische streken, waar de seizoenen niet | langrijk in temperatuur verschillen, zijn deze groeizones vee weinig duidelijk, behalve bij die boomsoorten welke een deel v den tijd bladerloos staan, zooals het Teakhout. In landen met e



Uiterlijk soms onbewogen, speelt zich innerlijk dat wondere proces
af hetwelk wij „het leven" noemen.



uitgesproken zomer- en winterperiode bestaan deze groeizon uit duidelijke jaarringen, waarin men het meestal vrij open, vrc?^|. of VOORJAARSHOUT en het dichte, meer gesloten, late of N JAARSHOUT kan onderscheiden.
De naar de buitenzijde gevormde elementen vormen teza!?nc den LEVENDEN BAST, die geleidelijk aan in de DOODE SCH°* overgaat. Daar bast en schors een steeds dikker wordenden cilinder moeten omvatten, zijn zij niet onveranderlijk, maar on e gaan voortdurend veranderingen, waarbij de oudste deelen afval ^ en door nieuwe aan de binnenzijde worden vervangen. Dit ver' ?er het in den regel gespleten en schilferig aanzien van de schors meeste boomen. Zeer opmerkelijk is dit verschijnsel bij den p'atanS en bij verschillende soorten Eucalyptus, bv. Eucalyptus re2n.ae|1 (White Mountain Ash), waar de schors soms in groote brokstuk* ^ op den grond valt. In den bast treft men weefsels aan die hettransp0^ der voedingssappen van de kroon naar stam en wortels verzorg^ terwijl de bastvezels en de verkurkte schors het daarbinnen Se ^e(1 teere cambium beschermen tegen beschadiging door uitdrog en bevriezen. De weefsels van het hout kunnen naar de func die zij vervullen, in drie groepen worden ingedeeld:
In de eerste plaats het VEZELWEEFSEL, dat aan het hout zij^ sterkte en zijn bijzondere mechanische eigenschappen verlee Het bestaat uit een hecht samenstel van langgerekte, min of m n. dikwandige vezels, welke in den regel in volwassen toestand z der levenden inhoud zijn.
Het transport van het water en de daarin opgeloste zouten g^ schiedt door de tweede groep, nl. door de HOUTVATEN en de TRACHEïDEN. tie
In loofhout zijn het in hoofdzaak de houtvaten die deze tun vervullen; nauwe of betrekkelijk wijde buizen, welke uit vormige elementen zijn opgebouwd, die door op verschillende doorboorde tusschenschotten gescheiden zijn. \/fZEL*
Bij de naaldhoutsoorten geschiedt het transport in de Vb£ ^ TRACHEïDEN, die de hoofdmassa van het hout vormen en di tevens de stevigheid aan geven. Merkwaardig genoeg verV%er deze water-vervoerende elementen hun belangrijke functie, zo dat zij een levenden cel-inhoud bezitten.
In de derde groep van weefsels, het zg. PARENCHYMATISCH^ SYSTEEM, vindt in hoofdzaak de opslag van reservevoedsel en



Hout op den keper beschouwd. A = Radiale doorsnede van het hout. B = Houtvaten
C = Tangentiale doorsnede van het hout. D = Houtvezels.
E = Dwarsdoorsnede van het hout (kopsch).
F = Laddervormig doorboorde houtvattusschenschotten.
G = Mergstraal (Radiaal). H = Mergstraal. (Tangentiaal). J = Mergstraal. (Dwars). K = Parenchymcellen. L = Najaarshout. M = Voorjaarshout. N = Jaarring.
O = Zonegrens.



Dwarsdoorsnede (kopsch) van o0t. loofhout-soort, 500 maal ye. gnen' Tusschen de zwarte vertikaal ° ^c^ de banden (mergstralen) bevin1 de jeelnaast elkaar twee houtvaten, i arentelijk ommanteld door h°ut-P^ |n chym en omringd door trachei de houtvaten zijn thyllen z|C ^jle Tusschen de mergstralen in ve rijen libriformvezels.
1.0
de secretieproducten plaats. Tevens dragen deze weefsels de voor het vervoer van voedingsstoffen en water naar alle arn deelen van het hout. Deze weefsels bestaan, zoolang zij wer zijn, uit LEVENDE CELLEN. Men kan hierbij twee! typiscne, ^ schillende weefsels onderscheiden, nl. de MERGSTRALEN PARENCHYM.
De mergstralen brengen de voedingssappen van den Dasii ^ het voornaamste vervoer in de lengterichting plaats vin' ^Ghet meer naar binnen gelegen hout of omgekeerd Het ^ n£jen PARENCHYM vervoert ze verder in het hout over korte air ^ in richtingen evenwijdig aan den stam-omtrek (en dus ook u||en tak-omtrek) naar alle levende elementen. Bovendien v beide, doch het streng-parenchym in sterkere mate,
functie.



spinthoutboomen.
^Naarmate een boom ouder wordt, neemt de omvang van de , °°n in verhouding veel minder sterk toe dan de doorsnede van sle i Stam- Hierdoor ontstaat na eenigen tijd de toestand, dat ri h een «Veelte van het hout benoodigd is voor het verdie tSn van beschreven levensfuncties. Bij enkele boomsoorten, geen exemplaren van grooten omvang vormen, treedt deze I stand niet in en bestaat de geheele doorsnede uit hout met <je ^ e elementen. Dit zijn de zg. spinthoutboomen, waartoe Berk, de Els en de Eschdoorn behooren.
^jphoutboomen.
IV'
^ 'J andere soorten, zooals bij Beuken en Sparren, sterven ^ cellen in het oudste (meest naar binnen gelegen) deel van n stam geleidelijk af, zonder dat het hout verder belangrijke anderingen ondergaat of zich in uiterlijk merkbaar van het meer ^ar buiten gelegen spinthout onderscheidt. Zulke boomen noemt n rijphoutboomen. Linden, Peren etc. behooren er ook toe.
kernhoutboomen.
Cen'J de meeste boomsoorten gaat echter het afsterven van de p er> van het oude spinthout mét zeer opvallende verschijnselen v^Paard. Wanneer de levende parenchymcellen een neiging gaan cjerto°nen om af te sterven, worden alle nog aanwezige en voor j boom niet meer benoodigde reservestoffen en eiwitten van u Cel-inhoud omgezet in andere chemische stoffen, als looistoffen, jrsto^en en gommen, die dan in de vezel- en celwanden dringen Tiai e barder en vooral ook duurzamer en ondoordringbaarder <en. De HOUTGOMMEN verstoppen daarbij veelal de poriën °ok wel de holten der houtelementen.
h « aldus gevormde hout, kernhout genaamd, steekt dan, wat kip ^ en kleur betreft, duidelijk tegen het meestal lichter geVer rc*e spinthout af, zooals dit bij Eiken- en Grenenhout en bij '|^VVe£ rneeste exotische bouw- en sierhoutsoorten als Teak ^ahonie het geval is.
6 §rens tusschen spint- en kernhout is doorgaans scherp, in ^stelling met die tusschen spint- en rijphout.
pa, ''<vvijls gaat het afsterven nog met een ander verschijnsel gerd- De cellen van het STRENG-PARENCHYM en de mergstralen
H*ut 22



vormen door de dunwandige poriën blazen in de aangrenzen houtvaten of VEZELTRACHEïDEN, waardoor de dwarsdoorsne^ van deze op verschillende plaatsen wordt opgevuld. Deze bla,et of vliesjes noemt men THYLLEN. Hierdoor wordt niet alleen watertransport door deze, reeds lang doode elementen versPeerl) maar ook wordt de doorgang belemmerd van vreemde organism ' als bacteriën en houtschimmels of van chemische invloeden buitenaf, die juist in deze kanalen den gemakkelijksten toegaf weg zouden vinden om in het hout door te dringen en hun vernie de werking uit te oefenen. nS
Het gevolg van de VERKERNING is, dat het kernhout doorg veel duurzamer is dan het spinthout. Boomen die deze kern 0 ^ vorming vertoonen, bereiken dan ook den hoogsten leeft ij leveren het duurzaamste bouwhout. -6i
Voorbeelden van kernhoutboomen zijn: Hickory, Tamme Kasta Purperhart, Pokhout, enz. enz.
KERN-RIJPHOUTBOOMEN.
Bij enkele soorten als Esschenhout, Ebbenhout en Lette treedt de kernhout-vorming betrekkelijk laat op en treft ^ tusschen het eigenlijke kernhout en het spinthout nog hout in ^ overgangsstadium aan, dat aan rijphout doet denken. Men no zulke boomen wel kern-rijphoutboomen.
BOOMEN MET VALSCHE KERN.
Bij sommige houtsoorten, welke rijphout vormen, treedt °^rlCj. invloed van bepaalde uitwendige oorzaken (meestal door * prikkel of door aantasting van zwammen) een min of ™ee,uUrlocaliseerde kernhout-vorming op, die aldaar een verhoogde ^ zaamheid van het hout teweeg brengt. De valsche kern van Beukenhout is hiervan het meest bekende voorbeeld.
STAMVORMING.
ii hoo^'
De eigenschap een stam te vormen treft men bij alle oreH' groepen, waarin de plantenwereld verdeeld is, aan. Bij de sP^et\ planten vindt men een stam, bij de boomvarens, bij de naaktza ^ bij de coniferen. Bij de bedektzadigen vindt men den stam bij de eenzaadlobbigen (zooals bij vele palmen) als bij de loo boomen, die tot de tweezaadlobbigen behooren.



, bestaat echter een typisch verschil tusschen de stammen der boomvarens en palmen eenerzijds en die der naaldhoutboomen e.n loofhoutboomen anderzijds. De stammen der eerstgenoemde *'in doorgaans onvertakt en missen den regelmatig doorgaanden ^iktegroei, terwijl die der laatstgenoemde veelal vertakt zijn en een Ultgesproken diktegroei bezitten.
Bij de palmen worden alle weefsels, waaruit de stam bestaat, 'n Wezen en rangschikking reeds terstond door het groeipunt in en top van den palm gevormd en vlak onder dezen top groeit de stam dan ook reeds tot de volle dikte uit. Daardoor krijgt men s°Tis het eigenaardige verschijnsel dat de opgaande stammen van enkele palmsoorten, die in hun jeugd onder minder gunstige ^Qndities opgroeien, bv. tusschen grootere boomen, later, als die b°omen worden omgekapt en gunstiger groei-condities zich y°ordoen, eenige meters boven den grond een grootere dikte 'jgen en topzwaar lijken doordat de voet dunner is.
In wezen bestaat zulk een palmstam uit een grondweefsel, waarin re§e||oos verspreid zg. gesloten VAATBUNDELS voorkomen, hetwelk geheel door een OPPERHUID is omsloten. Elke vaatbundel . vat alle voornaamste weefselsoorten die men bij loofhoutsoorten !n schors en in het secundaire hout aantreft; de ZEEFVATEN, eschermd door de BASTVEZELBUNDELS, de houtvaten, het ^utparenchym en de houtvezels. De bastvezel- en de HOUTBELBUNDELS geven aan de meeste palmhoutsoorten hun £j"°ote hardheid en taaiheid. Het omgevende zachtere mergparenbindt alle vaatbundels bijeen en brengt door eenvoudige ver8rooting der reeds aanwezige cellen den beperkten en weinig belangpjken diktegroei te weeg, die nog bij de palmen wordt aangetroffen. /) sommige palmsoorten vindt een donkere-kernvorming plaats, hout daarvan noemt men Palmpithout, niet te verwarren met a'rnhout (loofhout). De grootste diameter van de kern, voor zoo^er door schrijver dezes gezien, bedroeg 15 cm. Men gebruikt het °°rfijn draaiwerk, de vervaardiging van wandelstokken en gezaagd *■ fineer voor inlegwerk.
l ^'j de naaldhoutsoorten hebben de vorming van het secundaire , put en de groei van den stam op geheel dezelfde wijze plaats als 'ervoren bij de loofhoutsoorten werd beschreven. Men treft ook yaar tusschen schors en hout het cambium aan, dat voor den steeds c??rt§aanden diktegroei zorgt door naar buiten toe SCHORSCLEMENTEN en naar binnen toe HOUTELEMENTEN te vormen.



DE BOUW VAN HET NAALDHOUT.
Het groote verschil tusschen den bouw van het loofho en dien van het naaldhout is gelegen in het feit, dat de leveJle functies door andere weefselsoorten worden vervuld, steunfunctie en die van het watertransport zijn in eenzelt weefsel vereenigd, nl. dat der VEZELTRACHEïDEN. Dit zeer lang gerekte, betrekkelijk dikwandige vezels, die in gedaan ^ veel op houtvezels van het loofhout gelijken, doch meestal 'aIj2e|1 zijn en een grootere doorsnede hebben. Zij verrichten geheel al de steunfunctie. De wand van deze vezels is voorzien van e bijzonder soort PORIËN, die HOFSTIPPELS genoemd wor e^ Deze hofstippels bezetten kleine, dikwijls min of meer spleetvo^ mige openingen op den binnenwand der vezels en een sterk v breed HOF aan de tusschenlamel, d.w.z. daar waar de wan, 0f van twee vezels aan elkaar grenzen. Aan de randen van dit is de TUSSCHENLAMEL dun en van kleine perforaties voorTgt.' naar het midden toe is een verdikte schijf gevormd, die de sple ^ vormige openingen van het hofkanaal kan afsluiten als een $0°~ ventiel. Met behulp van deze hofstippels regelt de naaldboom^ een overigens nog niet geheel verklaarde wijze het watertransp ^ in de lengterichting van den stam, welke functie bij het loofho door de houtvaten wordt verricht.
STRENGPARENCHYM komt bij de naaldhoutsoorten doorgaf zeer schaars, bij enkele als bv. Dennenhout, in het geheel niet Bij Grenenhout treft men het aan om de in axiale richting '°°Pf ing HARSKANALEN. Deze harskanalen zijn INTERCELLULA RUIMTEN, ontstaan door het uiteenwijken van parenchymce ^ De omringende parenchymcellen zetten de suikers en het zet ^ (dat in het parenchym als reservevoedsel is opgeslagen) in hars ^ die in het harskanaal wordt afgescheiden. Deze hars verhoog ^ duurzaamheid van het hout en dient ook tot bescherming van weefsels van den levenden stam bij ontstane verwondingen.
^r he<-
Het MERGSTRAALPARENCHYM, dat in hoofdzaak dient voor ^ vervoer van voedingsstoffen van de schors naar het hout in ra gr) richting en voor opslag van reservevoedsel, vertoont in vc"j, oUt, plaatsing veel overeenkomst met de mergstralen van het '°° 'rghoewel het doorgaans eenvoudiger van bouw is. Bij de ^.^e, stralen van naaldhout neemt men veelal een meer bijzondere ^ rentiatie waar in den bouw dan bij de meeste loofhoutsoo



her> kan dan nl. onderscheiden de gewone parenchymatische ^ERGSTRAALCELLEN, door welke het transport van de voedingstoffen plaats vindt, en de TRACHEïDCELLEN, die in het bijzonder 'n§ericht zijn voor het transport van water in radiale richting en 'e gekenmerkt zijn door het voorkomen van duidelijke hofstippels de wanden. Op de wanden der PARENCHYMATISCHE CELLEN 0rnen alleen gewone poriën voor. Bij een aantal Coniferen komen 'n Verschillende mergstralen ook nog harsgangen voor, die dus in filiale richting loopen. Volledigheidshalve zij hier vermeld, dat ook 'j eenige uitheemsche loofhoutsoorten AXIALE HARSGANGEN of RADIALE HARSGANGEN en soms ook beide tegelijkertijd borden aangetroffen. Men vindt deze in het bijzonder bij hout5?°rten ujt de als houtproducent zeer belangrijke familie der 'Pterocarpaceae, als Bangkirai, Meranti en Apitong.
determinatie.
De
groote verscheidenheid in den bouw en de rangschikking de genoemde elementen en weefselsoorten, verschaft den j^ensch een middel het geweldige aantal houtsoorten op grond van un structuur onderling te onderscheiden en ze te determineeren.
is mogelijk, omdat al deze kenmerken van het hout, evenals 'e van de bladeren, bloemen en vruchten, binnen nauwe grenzen °nstant zijn voor eenzelfde botanische soort.
De plantkundigen hebben alle planten op grond van de laatstj^oemde kenmerken gegroepeerd in een zg. „botanisch systeem", aarbij ze gesplitst worden in een aantal groepen, die elk voor !ch Weer opnieuw worden onderverdeeld. Zoo ontstond de split6'n§ in stammen, afdeelingen, klassen, orden, families, geslachten i n soorten. Niet alle indeelingen en onderverdeelingen der plantUndigen zijn gelijk. Soms is er verder een naamsverwarring, die |ari Babyion doet denken. De zg. nomenclatuur-commissie heeft ^ Nederland in dit opzicht reeds uitmuntend werk verricht, al ^rkent zij zelf dat internationaal overleg in vele gevallen de meest erkieslij|<e namen zal moeten vaststellen. Want niet alle „vastjptelde of aanbevolen" namen vinden voldoenden bijval. Schrijver c|6*es heeft voor een groot deel de aanwijzingen van de nomen^atuur-commissie gevolgd. Soms is er echter om bijzondere reden ^ari afgeweken, ook al omdat de inhoud van dit boek niet alleen rt^°r Nederland bestemd is. Voor een deel is ook dezelfde systeatiek toegepast, welke aan de meeste Noord-Amerikaansche 1 versiteiten wordt onderwezen en door beroemde houtexperts



als Koehler en Record wordt gebruikt. De botanie kent bijna families van de zaadplanten, waarin ruim tienduizend soort voorkomen, die in boomvorm groeien en dus hout voortbreng^
Het systematisch onderzoek naar de structuur van het loofho en naaldhout heeft in verreweg de meeste gevallen geleid tot n ^ constateeren van dezelfde verwantschappen in den bouw van n hout als die, welke in den bouw der overige planten-organen v0 gens het botanisch systeem zijn gevonden.
HOUTHERKENNING (Identificatie).
Men onderscheidt twee werkwijzen: , .
de microscopische houtherkenning, waarbij getracht wordt hout te identificeeren door een meer of minder ingewikkeld onde zoek van coupes (uiterst dun gesneden vliesjes hout) onder microscoop; at
de macroscopische houtherkenning, die alle werkwijzen om welke berusten op de rechtstreeksche waarneming van een s hout met het ongewapende oog of met behulp van een hana|etg die 10 tot 16 maal vergroot, al naar gelang van de gezichtsscherp van den persoon die haar gebruikt. Deze methode heeft o.mdoel het aan niet wetenschappelijk geschoolden mogelijk te ma .^g om langs een zoo eenvoudig mogelijken weg vast te stellen met we houtsoort men in een bepaald geval te doen heeft. ^
De kenmerken: soortelijk gewicht, kleur, glans, draad, ne^ hardheid, smaak, reuk, brandbaarheid en uiterlijk van de aS ^ kunnen zonder het gebruik van de loupe worden vastgeste De bestudeering met de handlens van het kopsche, radiale en tan^yatl tiale vlak vertelt ons dikwijls veel van den inwendigen bouw ^ het hout en de kenmerken van de verschillende weefselsoorten bijzondere vormingen. ye|e
Ten dienste van de macroscopische identificatie worden in studieboeken over hout determinatietabellen en sleutels tot de minatie van een bepaald aantal of een bepaalde groep houtsoo gevonden (zie literatuurlijst).
DE HISTORIE VAN DEN BOOM.
Het hout is dan ook een belangrijk hulpmiddel geweest bij ^ onderzoek naar de wijze waarop in den loop van duizende^^ duizenden jaren al die verschillende, uiteenloopende s°°rten tenstaan zijn uit een geringer aantal eenvoudiger gebouwde p'a



ersteend Redwood uit het Yellowl1°rie National Park, U.S.A. Kopsch • °u,: 100 maal vergroot. Het voorarshout en najaarshout alsmede de °legrens zijn duidelijk te onderleiden.
In
talriik'P cprlimpnf.apcfppntpn pn vnnnl nnls in cfponl^nrjlscrpn
trof " "" -----
men fossiele resten van hout aan, waarvan de structuur nog
,6er fraai bewaard is gebleven. Bij de studie daarvan is gebleken,
at in het eerste hoofdtijdperk uit de geschiedenis van het leven
P aarde de in dat tijdperk levende boomen een uiterst eenvou-
'«e structuur vertoonden, die vrijwel overeenkomt met di
ie van
L^kele thans nog levende Coniferensoorten met zeer eenvoudisen
k°uw als de Agathis- en Araucariasoorten. (De Agathis alba Foxw. ^°rnt over den geheelen Oost-lndischen Archipel voor, de Araucaria . rasiIiana Lamb. in Zuid-Amerika, de Araucaria cunninghamii Ait. Australië.)
'n latere tijdperken, zooals in het tweede hoofdtijdperk uit de geMedenis van het leven op aarde, is de bouw al iets gecompliceerder ^en treft structuren aan, die zeer veel gelijken op die van het °ut van de Ginkgo (Ginkgo biloba L.), die merkwaardige boom°rt. de eenige Conifeer die geen naalden doch bladeren heeft,



Eng.-Indisch Palissander
Blank gemoest Eschdoorn.
BloemMahonie Grand Bassf11
Wandpaneel op het kantoor s/0
waarschijnlijk uit China of Japan afkomstig en in Nederland dikWJ ter versiering aangeplant, welke door zijn geheele uiterlijk ster aan een voorwereldlijke plant doet denken.
Uit meer recente geologische tijdvakken dateeren de von van verkiezelde houtsoorten zooals men ze bv. in Noord-Amen^ en in Nederlandsch Oost-lndië veelvuldig aantreft. De s2irr,en£ steldheid in bouw is daarin veelal reeds even groot als die v ^ de thans nog voorkomende soorten. Dat het aantal van deze°5. siele boomsoorten nog lang zoo groot niet is als in de huidige bo schen, moet vermoedelijk toegeschreven worden aan het feit alleen die soorten bewaard bleven, wier hout zich vanwege
>>B|
Inlegwerk
J1tw.
°®mbollenveld"
^enk
en uitvoering
Zebrano (Zingana)
Drapé Mahonie
Baaren
Pi
'jnhout Import, den Haag
Finsch Berken Wortei
Rio Palissander
ar|atomischen bouw goed leende tot volledige doordringing van het lri Water opgeloste kiezelzuur.
Handelshoutsoorten (Aantal).
^ Het is duidelijk dat de ruim 10 000 stamvormende planten niet alle h°ut leveren hetwelk handelswaarde heeft. Een groot aantal onder I aar komt in te gering aantal of te zeer verspreid voor dan dat het aPpen en verzamelen ervan zou loonen; een ander zeer belangrijk a,eel levert hout, hetwelk niet zulke eigenschappen bezit, dat het s handelsproduct een plaats op de locale- of wereldmarkt kan



veroveren. Hierdoor moet het aantal handelshoutsoorten op circa 500 worden geschat en slechts een betrekkelijk klein deel hiervan is algemeen bekend op de internationale houtmarkt. Wel zijn door de moderne toepassingen van hout vele nieuwe mogelijk' heden geschapen, waardoor het aantal internationaal bekende houtsoorten zich jaarlijks uitbreidt.
HANDELSNAMEN EN BOTANISCHE NAMEN.
De verdeeling van het hout als handelswaar in verschillen^ handelshoutsoorten loopt wel min of meer parallel aan die der boomen in botanische soorten, maar is er zeer zeker niet altijd identiek mede. In den regel zal een botanische soort wel één bepaalde houtsoort leveren, maar dikwijls wordt dan toch één handelshoutsoort door meerdere botanische soorten voortgebrachtZoo wordt Eikenhout zoowel voortgebracht door den Zomereik (Quercus Robur L.) als door den Wintereik (Quercus sessiIif'°ra Sal.) en niemand maakt ook maar het minste onderscheid tusschen het hout van deze beide boomsoorten. Daarentegen onderschei de houthandel het Eikenhout wel naar de groeiplaats, welke ,n' derdaad van veel meer invloed is op de kwaliteit van het houtZoo kent men Inlandsch-, Rijnlandsch-, Slavonisch-, Spessart-Poolsch-, Wolhynisch-, Odessa-, Roemeensch-, Kroatisch- en Fransc Eiken. Dit laatste doet zich ook voor bij het echte Teakhout, °a uitsluitend door één botanische soort geleverd wordt, maar do°r den houthandel onderscheiden in Moulmein-, Bangkok-, Burrffa-' Rangoon-, Siam- en Java-Teak.
In den houthandel misbruikt men den naam van goede hout soorten als Teak, Mahonie, Eiken en Palissander nog al eens, do° met dezen naam, voorafgegaan door een bijvoegelijk naamWO°r ^ houtsoorten aan te duiden die tot op zekere hoogte in eigenschap pen overeenkomen, doch er niet het minst verwant aan zijn- ~^0°. spreekt men van Borneo-Teak, waarmede men Bangkirai (Shore^ sp. div.), van Surinaamsch Teak, waarmede men Locus (Hymena® Courbaril L.), van Afrikaansch Teak, waarmede men 'r0 (Chlorophora excelsa Benth.), van Rhodesia-Teak, waarmede me^ M'Kusi (Baikiaea plurijuga Harms.) bedoelt. Daar deze houtsoort® allerminst bruikbaar zijn voor al de toepassingen waarvoor h echte Teak (Tectona grandis Linn. f.) geschikt is, worden de koope maar al te dikwijls door deze naamsverwisseling misleid.
Nog gecompliceerder is deze kwestie in het geval van de Mahoj11 soorten. Behalve de echte Mahonie-soorten (Swietenia sp- ^|V'



uaarbij men nog de plaats van herkomst onderscheidt, als Cuba-, ^°nduras-, Tabasco-, Mexico-, St. Domingo-Mahonie, treft men lri den handel nog verschillende zg. Mahonie-soorten aan, die veel °vereenkomst met het echte Mahonie vertoonen (zie Cote d'lvoire) een andere groep, die niet in de schaduw van het echte Mahonie an staan (zie Suriname, Philippijnen, Australië enz.). Nationale eri internationale regeling van deze kwestie, naamsverwarring naamsverwisseling, zal den bona fide houthandel ten goede
k°men.
Het ontstaan van teekening en kleur van hout.
in de praktijk opgegroeide experts herkennen, tot zekere ^rens, de handelshoutsoorten ook zonder dergelijke wetenschapOlijke hulpmiddelen, maar feitelijk toch op grond van dezelfde
Een Bloem-Mahonie fontein.



verscheidenheid in den vorm, de rangschikking en het verloop van de elementen.
Deze veroorzaken nl. de veelal fraaie teekening van het hou1 in den vorm van de nerf, de vlammen, de spiegels, de kleur enz-, een teekening die afhankelijk is van de wijze waarop de houtwerken uit den stam zijn gesneden en die, met de kleur, juist de groote aan* trekkelijkheid van het hout als materiaal voor de meubelindustrie en de binnenhuiskunst vormt.
Voor deze doeleinden is een goede keuze van de stammen en de juiste wijze van deze te verzagen, te snijden en te schillen, van het uiterste belang voor het verkrijgen van een goede teekening' Hierbij kan men nog onderscheid maken in die onderdeelen van de teekening, die veroorzaakt worden door den normalen bouvv van het hout, als de jaarringen, de groeizones en de mergstralen en die, welke het gevolg zijn van toevallige afwijkingen van bepaal°e exemplaren of van bepaalde stamgedeelten, als warrige, golvende, en kruisdraad, opeenhooping van noesten, enz.
Hieronder volgen de voornaamste teekeningen die de houtverwerkende industrieën onderscheiden:
SPIEGEL noemt men de korte vlammen of vlekjes, die men °P het radiaal of kwartier gezaagde of gesneden hout waarneemt t>U houtsoorten met betrekkelijk breede en hooge mergstralen, z°°* als men die bij Eiken-, Beuken- en Eschdoornhout aantreft.
VLAMMEN worden gevormd door den verschillenden bouw van het hout in het vroege en het late hout der jaarringen.
De teekening kan veroorzaakt worden door verschil in afmetingen der houtvaten, verschil in hoeveelheid parenchym, door versch' in kleur en dichtheid van het vezelweefsel of door combinatieS daarvan. Men neemt dit bij Eiken-, Teak- en Mahoniehout vooral in tangentiaal of dosse gezaagd of gesneden hout en bij geschild fineer waar.
GEGOLFD (Fransch Moiré, Engelsch Mottled, Duitsch Geflock1) noemt men die teekening op het dosse vlak, waarbij de draad van het hout een min of meer regelmatige slingering vertoont. Zij °nt staat doordat de vezelrichtingen van de houtvoortbrengen^ cambiumlaag, welke onder de schors gelegen is, bij den groei de boomen een golvend verloop krijgen, die zich dan steeds weer het gevormde hout herhalen. Deze golvende nerf treft men bvin het Okouméhout met een golflengte van meerdere centimeter



^at1- In het Engelsch noemt men het dan Finger RolI. Ook bij Cana®esch Berken, Esschen en verschillende Mahoniesoorten wordt dit ^aak gevonden. Bij Mahonie is de golflengte soms enkele millimeters. 's het moiré regelmatig is, de golven goed doorloopen en onder flauwen hoek staan met de overige teekening van het hout, n°emt men dit Fiddle-back. Men ziet het dikwijls aan de achterzijde van een vioolinstrument.
GEAPPELD (Fransch Pommelé, Engelsch Blister, Duitsch Gebikt). Een andere fraaie teekening ontstaat op het dosse (tangen'aal) geschilde vlak bij de boomstammen waarvan de cambiumlaag 'et vlak is, doch oneffenheden en golvingen vertoont in een richLlri§ loodrecht op deze laag. Daardoor golven de houtvezels door et tangentiale vlak, waarbij groeizones gedeeltelijk doorsneden °rden. Ter verduidelijking zou men kunnen zeggen, dat de opperj.akte dan doet denken aan Israëlietisch paaschbrood. Op het lrieer teekenen zich dan appels of blazen af.
Q
eappeid Mahonie (zg. „Pommelé"), °k bij Eschdoorn komt het voor.)



GESTREEPT (Fransch Rayonné, of Bois de fil, Engelsch Stripe en Broken Striped, Duitsch Gestreift).
Deze teekening, die de charme van vele meubelhoutsoorten ui maakt en die men vooral veel bij de Afrikaansche Mahoniesoorte ^ aantreft, neemt men op het radiale vlak, dus op het kwartier ge zaagde hout, het duidelijkst en meest regelmatig waar als strepen verschillende glans en kleur. Zij ontstaat, doordat de door het can1 bium gevormde vezels niet steeds in dezelfde richting groeie^ doch in richtingen, die geleidelijk varieeren tusschen een linksen ^ en een rechtsche spiraal om den stam. Men spreekt dan van kruis draad-groei. De radiale snede van de zaag of van het fineerme heeft tot gevolg, dat de vezels onder een scherpen hoek nu een^ uit dan weer in het vlak loopen. De licht-inval zorgt dan voor k'eUr effect. Hoe fijner de streep hoe kostbaarder het hout.
GEMOEST (Fransch Moucheté, Engelsch Bird's-eye, DuitsCp Vogelaugen). Deze kleine cirkelvormige of ovale min of meer scheer begrensde vlakjes met een concentrische teekening noemde vroeger in Nederland pauwstaartoog. In de eerste plaats wordt o gevonden bij Eschdoornhout. Het boschproducten-laboratoriu van Canada heeft zich in het bijzonder met dit verschijnsel bez'j> gehouden en kwam tot de conclusie, dat dit tijdelijke, plaatselij wondjes in het cambium van den boom zijn, veroorzaakt door e parasiteerende zwam. ^
Ook de „mouche" van Peroba doet hieraan denken, a'srn,6ng de „spots" van sommige stammen Cuba-Mahonie (Plum-Pu°dl Mahogany).
GEBLOEMD (Fransch Ronce, Engelsch Crotch, Duitsch GeblürïW Wij denken hierbij in de eerste plaats aan Bloem-Mahonie, Bl°e g Avodiré, Bloem-Noten en Bloem-Eiken. Die dikwijls waaiervormig ' vedervormige, soms pyramidale teekening alsof er een fontein z^ rijkdom in teekening en kleur uitstort, wordt soms vlak bij den v van den stam, doch in den regel daar gevonden, waar de stam ziCae\t tweeën verdeelt, hetzij door het vormen van een vork of ga ^ j hetzij door het uitgroeien van zware takken. (Zie blz. 344 en 5
Men spreekt ook van Bloem-Noten als de onderstam (<^e r broek) sterk geteekend is, doch men zou dan feitelijk van zW^£t of sterk geaderd Noten moeten spreken. De teekening van ^ Noten, het ontstaan der zwarte aders, is reeds in het vorige ho° stuk onder Griekenland behandeld.



Een kalong of vliegende hond? (Turksch Noten-fineer).
DRAPÉ is internationaal (dus ook in het Engelsch en het Duitsch) naam van Mahonie, hetwelk de teekening vertoont van een r^perie. Kwistig dwars over de draadrichting van het hout ges^rooide partijen van geworteld Mahonie, met daartusschen als j>uirlandes de fraai geteekende fantastische jaarringen, versieren het hout. Voor een deel ontstaan deze door de verwondingen van drukkingen in het cambium van den boom, veroorzaakt door Jachtige slingerplanten. Toch is hiermede niet alles duidelijk. Het y®rschijnsel dat in het bijzonder bij sommige Noord-Afrikaansche r^honie-boomen als het ware ringen, verdikkingen groeien, zuiver °rizontaal, dus loodrecht op de as van den boom, welke ring§r°ei zich om de I of 1,5 m herhaalt, is tot heden een mysterie en n°§ niet te verklaren. (Zie afb. blz. 345 en 352.)
WORTEL (Fransch Loupe, Engelsch Burr, Duitsch Maser) ^ordt gevormd in bepaalde gedeelten van sommige stammen, bv. a*r waar de groote wortels aan den stam aansluiten. Voorbeelden



Mahonie Drapé in kruisnaad gezet.
De knollen Tul pen wortel wachten op de fabriek hun beurt af om gesneden te worden-



^arvan zijn de reproducties op bladzijde 153, 156, 186 en 187.
"Jaar is het verloop van den draad van het hout zeer grillig. Men ^ emt algemeen aan dat het verwonden of irriteeren van het cam. UrTl aan den voet van den boom en bij de aftakkingen mede oorzaak Van de vorming van zware „knollen", welke in het bijzonder bij °tenhout gevonden worden.
• 'r® Amboina-wortel is een luchtwortel (zie Nederlandsch Oost^'ë), waarvan het ontstaan nog niet is verklaard.
a KLEUR VAN HET HOUT. Behalve de teekening is uit den rd der zaak de kleur in sierhout van groot belang. Het materiaal .^aarvan de houtvezels in hoofdzaak zijn opgebouwd, de cellulose, nagenoeg kleurloos, terwijl de houtstof of lignine, waarmede cellulose geïncrusteerd is, ook zeer weinig en wel iets geelj ntig gekleurd is. Vandaar ook, dat het meeste spinthout wit .' bij de kern- of rijphoutvorming worden echter de bestandr elen van den inhoud der levende cellen en in het bijzonder het servevoedsel, voor een deel in andere stoffen, als harsen, gommen, f^0|st°ffen en kleurstoffen omgezet, die aan vele houtsoorten haar kleur verleenen.
Het kernhout van Eik en Kastanje ontleent zijn kleur aan looiden, vandaar ook dat ze met ijzer dikwijls zwartkleuring ver1^1 rzaken, omdat ijzerzouten met de meeste looistoffen inkt vormen. ^ even stilstaan van het stalen fineermes op den gestoomden klos ^ Kenhout veroorzaakt dan ook het zg. „blauw". Op de aanwezigvan looistoffen is ook het behandelen van eikenhout met ^ r°ornbeits gebaseerd. Hierbij neemt men wel eens waar, dat ^Paalde plaatsen in het Eikenhout zich op deze wijze niet laten doeuren. Dit zijn de zg. maanringen in het hout, jaarringen, waarin d °r een of andere uitwendige oorzaak (bv. rupsenvraat der blaren in den zomer) bij kernvorming niet genoeg reservevoedsel eJ" aanwezig was om voldoende looistof te vormen. Het gebrek u r1 looistoffen in het Japansch Eiken is er de oorzaak van dat dit
t zich zoo slecht laat beitsen.
v ®er verbreid komen ook gele of geel-bruine kleurstoffen voor pen het flavon-type, (denk aan de gele kleurstof der populierknop& d' Waaraan behalve vele loofhoutsoorten het Larixhout en het w°od hun kleur ontleenen. Deze hoeveelheden kleurstof kuns°rnmige boomsoorten zoo belangrijk zijn, dat het hout Q n leswaarde verkrijgt als Verfhout. Voorbeelden hiervan zijn Am °Ut (Chlorophora tinctoria Gaudich) uit Zuid- en Centraalerika, dat de Morin-kleurstof levert, en het roode Fernambuco-
23



hout (Caesalpinia echinata Lam.), dat Brazileïne, een rozenroode, en het Blauwhout of Campeche-hout (Haematoxylon campechianum L.) uit Tropisch Amerika, dat Haematine, een donkerrood^ of purper kleurstof levert. Dit zijn alle flavonderivaten.
De paarse kleur van Purperhart (zie Brazilië en Suriname) is afkomstig van een anthocyaan-kleurstof van eenzelfde type a's de kleurstof van blauwe druiven, bramen en vele roode en paarse bloemen. Het meerendeel van al deze plantaardige kleurstoffen is nog onderhevig aan variaties, veranderingen en om* zettingen.
In de eerste plaats hangt de intensiteit van de kleur van een houtsoort in belangrijke mate af van de omstandigheden waaronder de boom gegroeid is; of veel reservevoedsel voorhanden was om a's grondstof voor het vormen van de kleur te dienen en of het water van den bodem een min of meer zure dan wel alkalische reactie bezat. Vooral wanneer de kleur gevormd wordt door meerdere nauw verwante chemische verbindingen die onderling in kleur verschillen. Ook kunnen in den bodem aanwezige zouten (salpeter in Coromandel en Rio-Palissander) van invloed zijn op de kIeur van het hout en in het bijzonder de aanwezigheid van sporen va11 metalen als ijzer, aluminium, mangaan etc.
Een zeer opvallende kleurverandering die hier nog besproker1 dient te worden, is het vormen van de donkere nagenoeg zwarte kern van Ebbenhoutsoorten als bij het Coromandel-Ebbenhout; Onderzoekingen hebben waarschijnlijk gemaakt, dat men hierbij te doen heeft met het omzetten van de roode kleurstoffen in verbindingen die het karakter van humusstoffen hebben. Deze omzet' tingen, die tijdens het leven van den boom reeds plaats vindenzijn waarschijnlijk afhankelijk van wisselende bijzondere omstandig' heden, waaronder de boom tijdens zijn groei verkeert en die tijd tot tijd aanleiding geven tot die omzettingen. Zoo ontstaat de afwisselend licht- en donker- of roodbruin en zwart gekleurde gestreepte teekening in het Ebbenhout en Palissanderhout.
Verder treden ook sterke kleurveranderingen in het hout oP< nadat het bewerkt is. Het reeds genoemde Purperhart is bv. vaa' bruin als het pas bewerkt is, doch het verkrijgt, aan de lucht bloo^ gesteld, in één of twee dagen de fraaie purperkleur, die, voora onder invloed van het licht, binnen enkele uren ontstaat. Dez kleur blijft onbeperkt houdbaar, wanneer men het hout in de zet. Wanneer men het echter met politoer behandelt neemt he snel weer de vale kleur aan.
Avodiré en Sycomore worden in onverwerkten toestand bij 'n



^en kw;
archi
ast, tot last. Niet altijd! Want
ltf»rt D ~„I i u:; ~
j,: , uci idge ge ui ui ivlc u ij uc m-
ICntino ^-u „ C-: I I,
'ö »aii uc v mi ia li dl i OLieiiLC k.ci *
rj fn Haag, de kwasten als versiering r kerkbanken.
^ erking van het zonlicht spoedig rood, Rio-Palissander van paarsrj^n kastanje-bruin.
De goedkoope substituten als Philippijnsch Mahonie verkleuren ^erk onder inwerking van zonlicht. Afrikaansch Padouk (Koraal0«) wordt van bloedrood vaalbruin en Engelsch-lndisch Palisndervan paars-rood havanna-kleurig. De moderne cellulose-lakken s Jn echter uitstekend geschikt om de natuurlijke kleuren der hout-
°rten te conserveeren.
^ et inspuiten van de stammen der boomen (speciaal Beuken) fret aniline-kleurstoffen (in Duitschland veel beproefd) om daardoor aaie contrasten en kleuren in het hout te verkrijgen, heeft geen > nst'ge resultaten gehad. Het hout werd onnatuurlijk .... leelijk. ^QüWens, wij zijn door de natuur zoo rijk bedeeld en worden Ij-, n°g steeds door verrijkt met nieuwe soorten, dat we dergepogingen niet behoeven aan te wenden.



Schrijver dezes werd eens opmerkzaam gemaakt op een fraai® Coromandelhouten betimmering in het Gaumont-Palace te ParijsDe eerste indruk was overweldigend. Dat moest toch eens op de° keper beschouwd worden. Wat nu, repeteert de natuur? Overal dezelfde kleine kwastjes. Hier, en dertig meter verder! Even e' op geklopt en het raadsel was opgelost. Metaal, waarop langs foto* grafischen weg de kleur en perf van Coromandelhout was aangebracht. Rijk en toch arm.



ZESDE HOOFDSTUK.
FINEER EN TRIPLEX.
VERVAARDIGING VOLGENS DE MODERNE METHODES.
Denk aleer gij doende zijt, en doende denk dan nog.
Guido Gezelle.







ALLE HOUT IS GEEN TIMMERHOUT... nog minder fineerhout. De eerste keus geschiedt in het oerwoud. Dikwijls is die Regeeringswege reeds gelimiteerd. Om de jonge boomen te sParen mag bv. Okoumé-hout beneden een zekeren diameter niet gekapt worden. In de Belgische Congo heeft men een strenge electie toegepast van het uit te voeren hout, omdat export van r'JP en groen deze houtsoorten in discrediet bracht. De tweede ^lectie vindt dikwijls in de uitvoerhaven plaats en de derde in havens waar het hout gelost wordt. Het is slechts weinigen, buitengewoon geroutineerden houtexperts gegeven de ruwe staman met groote zekerheid te kunnen beoordeelen. De stam heeft nu den langen weg volbracht, is op de fineerfabriek aangekomen eri het eerste wat geschiedt is het afkorten met de Rattestaart.
De nieuwste methode is echter het doorzagen met een ketting*aag, die door een kleinen motor gedreven wordt. Wat in het ®ei"Woud uren in beslag nam, geschiedt hier binnen tien minuten.
afkorten heeft tweeërlei doel, nl. onmiddellijk een handelbaar Ulteinde aan het te snijden fineer te verkrijgen en tevens het 'nv^endige van den stam beter te kunnen beoordeelen. Ook hier 2ljn weer experts noodig, die met groote nauwkeurigheid kunnen
Het afkorten van den stam.



Het koken van de blokken.
vaststellen op welke wijze de fraaiste resultaten kunnen worde bereikt bij het snijden.
De tweede bewerking die het hout ondergaat is het in sommig gevallen koken, in andere gevallen stoomen van het hout. Er 1 echter nog een behandeling mogelijk en wel het rauw snijden 0 schillen. Wij zullen deze wijze het eerst bespreken.
Ongetwijfeld is dit de goedkoopste manier. Dat men haar tc>e past vindt zijn oorzaak in het feit, dat lang niet alle houtsoorte het kook- en stoomproces kunnen doorstaan zonder aanzienlij nadeelige gevolgen. Door het koken en stoomen worden houtsoorten belangrijk donkerder van kleur. Zalmkleurig Beuke wordt roodbruin en krijgt daardoor een fraaiere tint. Berken. Eschdoorn, Sycomore en Wortel-Eschdoorn zouden er totaal ^ bedorven worden. Want bij die houtsoorten vormt de blanke zachtgele kleur juist de groote aantrekkelijkheid. Deze worde dan ook in het najaar of in den winter gekapt, in het voorja3^ naar de binnenlandsche of overzeesche fabrieken getransportee^ en bij helder droog zomerweer, na nauwkeurig van den bast alle onzuiverheden te zijn ontdaan, met groote voorzichtighe^ rauw gesneden of geschild. Cottonwood, Yellow Poplar, BassW°° ' Port Orford Cedar en Sitka Spruce worden in Noord-Ameri ook dikwijls koud gesneden.



Een tweede groep houtsoorten wordt gekookt. Dit ondergaan n de eerste plaats die soorten welke een specifiek gewicht van a- I of meer hebben en dus uitgesproken hard zijn. 9n?e temPeratuur waarin het hout gekookt wordt bedraagt L Het spreekt van zelf dat het hout niet plotseling dit heete ad ondergaat, doch dat de temperatuur geleidelijk wordt opgevoerd. Voor den kookkelder bijzonder geschikte houtsoorten Mn bv.: Purperhart, Madagascar-, Rio-, Java- en Engelsch-lndisch <,a|issanderhout, Coromandel-Ebben, zwart Ebbenhout, Citroen- of pijnhout, Cuba-Mahonie, Bloem-Mahonie, May-Du-wortel, Bra^"jaansch Rozenhout en soms ook Wortelnoten.
I tijdsduur van het koken is zeer verschillend en varieert van j-°t 8 dagen. Coromandel-Ebbenhout wordt bv. ca. 3 etmalen |>ekookt en daarna in een betrekkelijk vlug tempo gesneden etc., J^dat groote temperatuursverschillen na het koken het hout 1^ eer onhandelbaar maken voor het snijden. Bij Palissanderhout l^nt het er niet zoo op aan. Esschen wortelhout moet ca. 8 a dagen gekookt worden, voordat het hout voldoende handelbaar is. , ^e meeste zachtere houtsoorten, die een klein kleurverschil sUr>nen dragen, worden gestoomd. Dat de iets zachtere Mahonie®°rten zooals Grand-Bassam, Sapeli etc. door het stoomen een einig rooder worden, is zelfs een voordeel, aangezien daardoor Warmere kleur ontstaat.
1^. Verder worden onder meer gestoomd: Kersen, Eiken, Noten, lrr|ba, Tamo, Hond uras- en Tabasco-Mahonie, Populieren, Iepen en
In den stoomkelder.



, r(\oor
Het bezagen van een stam om daar enkele vlakke kanten te krijgen, vv'3or. door gemakkelijker gewerkt kan den. (Foto Bonnichon, Parijs.)
Iepen-wortel, Vavona-wortel, Okoumé, soms ook Wortelnoten e' Avodiré. De duur van het stoomen varieert van I tot 3 dagen' Okoumé is in één dag gereed, Eiken in 2, Noten in 3 dagen- ,
Een belangrijk voordeel van gestoomd hout (en voor een °e ook van gekookt hout) is, dat de levenssappen aan den t>°° j worden onttrokken, de schors en de bast gemakkelijk verwijde1" kunnen worden en veel vuil, steentjes, grint etc. wegsp°ele Wij treden thans een groote fineerfabriek binnen.
ch
Op den voorgrond zien wij enkele zware onderstammen FranS r Notenhout. Links bevinden zich drie groote snijmachines v° fineer, naast elkaar opgesteld. Rechts vóór de machines staan r rails drie lage wagentjes, waarop reeds gesneden fineer is gestape In de machines, niet geheel evenwijdig er mede, liggen de blokken, welke in bewerking zijn. Rechts ontsnapt de damp de vijf openingen der stoomkelders. Wij bezien thans de in werl<







Het snijden neemt een aanvang.
zijnde snijmachine. Het blok Notenhout ligt, nog warm en voC e van den stoom, vastgeklemd in de machine. Het 3 tot 5 m & stalen mes, vastgeschroefd aan den linkschen balk van het bovenn3 (zie foto), beweegt zich horizontaal, als een kaasmes, van l|ne(. naar rechts over het ingeklemde blok hout. Het blok lig1 n evenwijdig met het mes, doch onder een hoek van ca. 15 gra .nt De foto toont aan dat de snede aan den linker-onderhoek beg' en op den rechter bovenhoek zal eindigen. Daardoor krijgt mes niet plotseling over de volle lengte hout voor de snede, mes schuift naar rechts, het afgesneden blad fineer rolt zien ^ tusschen de twee balken van het frame. De rechtsche balk ho ^ de druklijst en het ritsmes. Het fineer wordt er uitgenomen rechts op den wagen gelegd. Automatisch rijst het blok daa ^ zooveel als het fineer dikte moet hebben. Dit noemt men de c tinentale wijze van snijden. In Noord-Amerika (soms ook in ^ujarl snijdt men het fineer op een andere wijze. Het mes staat verticaal (dus met den snijhoek omhoog) en het ingeklemde ^ gaat snel op en neer langs het mes. De snede is dan °nge ^ evenwijdig aan de diagonaal van het blok en vindt plaats bij dalen van het blok. r|<
De dikte waarin gesneden en geschild kan worden, '00ft/SrT1rriuiteen. Het dunste vliegtuig-triplex (voor vliegmachines) is 0,6



n de fineerfabriek. Op den voorgrond een schilmachine. Rechts onder, de overblijvende kernen van de blokken. De loopende kraan in de kap pikt uit °lverschiliig welke plaats in de fabriek de blokken hout en legt ze neer waar noodig is. (Foto Miquet, Parijs.)



Een rondklos op de schilmachine.
Dit triplex, de naam duidt het reeds aan, bestaat uit drie lag®n' Elke laag is in dit geval dus iets minder dan 0,2 mm dik. (De HJ ^ waarmede de lagen op elkaar geplakt worden, neemt uit den aar der zaak ook eenige dikte op.) Het spreekt voor zich zelf, dat e maar weinige houtsoorten zijn, die zich zoo dun laten snijden schillen. Berken, Beuken, Elzen en Perenhout en dan nog gese,e.i< teerde stammen, laten zich aldus bewerken. Hout met betrekkeMJ^ groote poriën of houtvaten zooals Palissander, Eiken, Esschen Okoumé laat zich niet dun schillen. De normale dikten waa'1^ fineer gesneden of geschild wordt, is 0,6, 0,8 en I mm. Dit ne m niet weg dat voor allerlei doeleinden ook fineer in 2, 3, 4 tot 10 m dikte vervaardigd wordt. Cederhout voor sigarenkisten (luxe-f11^ is bv. soms I cm dik. Minimum-dikte van fineer is 0,1 mm. In meubelindustrie wordt normaal 0,6 mm tot I mm dikte toegepa •
Bij het schillen is de situatie en de werking van het mes en blok juist omgekeerd aan die welke bij de Europeesche wijze Vje snijden wordt aangetroffen. Daarbij staat het blok onder bewerking absoluut stil en het mes beweegt zich, bij het schil ^ draait, wentelt het blok om zijn as en het mes staat Pra'<tlScje gesproken stil. Natuurlijk niet geheel, anders zou na één sne het mes weer uit het hout loopen. a|5
De snede teekent zich af op het kopsche vlak van den stam



"
een archimedische spiraal. Bij het snijden van fineer spraken wij J"eeds over de druklijst, ook wel opbeitel genaamd. Deze verricht 'J het snijden en schillen een zeer belangrijke functie. Als men ponder meer het schil- of snijmes in het hout zou zetten, had tot gevolg dat de onderkant van het fineer, die plotseling rri°est ombuigen boven het mes, scheurtjes zou vertoonen. Daarom 's> aan den bovenkant van het fineer, de stalen, iets afgeronde riJklijst aangebracht, die het fineer juist op de plaats waar het §®sneden wordt, indrukt, zoodat het breukvrij en aan beide *'jden glad, uit de machine komt. Het kleine ritsmes snijdt gelijkj.Wig steeds het egale, fijne, niet afgebrokkelde kopeind van het 'neer. Nog dient aangaande de snijmachines opgemerkt dat de engte van de messen, dus feitelijk de binnenwerksche maat der Machines, varieert tusschen 0,60 m en 5,10 m. Het langste fineer ',s ^us 5 m. De groote machines kunnen maximaal stammen van '50 m vierkant snijden. Per meter lengte van het mes is ongeveer eeri motorsterkte van 10 pk noodig. De snelheid, waarmede men snijden, kan geregeld worden en is natuurlijk weer afhankelijk an de houtsoort. Coromandei, Ebben en Palissander worden oangzaam gesneden, Okoumé en Oregon-Pine vlug. Normaal is Sfieden per minuut. Bij olie-hydraulische aandrijving kunnen 12 0,1 16 sneden per minuut gemaakt worden. De breedte van den e snijden stam bepaalt natuurlijk ook veel.
moderne schilmachine is een technisch wonder. Deze kan °° fijn worden afgesteld, dat tusschen de grens van 0,1 mm en
Het blok wordt afgerold, geschild.



-K'sfiai
Het op de trommel of haspel winden van geschild fineer.
10 mm nog ca. 600 dikten liggen, waarop absoluut zuiver §esne^g|kan worden. Het schillen heeft voor triplex, multiplex en meU platen het belangrijke voordeel, dat groote breedten verkreg^ kunnen worden, waardoor triplex-platen met een afmeting 3,05 X 1,65 m zonder aanzetnaden leverbaar zijn. Daar '<ornt; eSt dat sommige edel-houtsoorten zooals Drapé-Mahonie en gerrio Eschdoorn, die uitsluitend op het tangentiale vlak een ^-ei teekening vertoonen, absoluut geschild moeten worden en gesneden, omdat anders de waardevolle teekening van het r verloren zou gaan. Daarentegen wordt bv. Sapeli-Mahonie, ^f de fijne streep zich speciaal op het radiale vlak bevindt, nim geschild. Want dat schillen zou het verlies van die gestreep teekening meebrengen. I^a
Eiken wordt bijna nooit geschild. Alleen in Japan en ^
doet men het nog wel eens voor derde soort Eiken triplex. keS^er1 Eiken doet denken aan een grof soort Esschen, de vlammen wo onnatuurlijk, leelijk. .. , \<j,
De snelheid waarmede een rondklos kan worden afgewH geschild, varieert tusschen 0,6 en 1,6 strekkende meter per seC nuUt Bij een gezond blok is het dus mogelijk ca. 100 m fineer per m'jerd af te rollen. Het spreekt voor zich zelf, dat bij een onveran ^ aantal wentelingen van den rondklos en den door het sc



H°ut 24
einer wordenden diameter ook het aantal meters dat geschild 0rdt, afneemt. Daarom is ook de draaisnelheid omgekeerd vsnredig regelbaar.
L)e hoek waaronder het mes den omtrek van den stam ontmoet, ePaalt veel inzake het al of niet goed snijden van fineer, want et mes zoekt den weg van den geringsten tegenstand (zachte J ar>"ingen worden gezocht, harde worden gemeden). Bij te grooten 'Jhoek wordt het fineer te sterk van de tangentiale richting gebogen en verliest de druklijst haar werking, speciaal dan, anneer de diameter van het blok sterk is afgenomen. Bij te Seringen snijhoek wordt het aanlegvlak van het mes tegen den am te groot en de richting van de snede onzeker. De snijhoek arieert tusschen 14 en 24 graden en wordt tijdens het schillen u^°matisch gewijzigd (verkleind).
^chilmachines hebben een maximum-lengte van 4,50 m en °rden gebouwd voor rondklossen met een diameter varieerende
Het overschot van het schillen (de kernen).



„Rotary'^, gesneden Notenfineer op de wijze als een potloodslijper werkt.
tusschen 0,5 en 2 m. Per meter meslengte en per millimeter fineer' dikte wordt een motorische kracht van ca. 2,5 pk vereischt.
Niet altijd wordt spiraalvormig gesneden. In segmenten gezaag°e rondklossen kunnen excentrisch ten opzichte van de as der schü' machine ingeklemd worden en aldus geschild. Indien men een bepaalde fraaie teekening op het hout (zooals bij Mahonie DraP® en soms ook bij Wortelnoten, dat in den regel gesneden, doe soms geschild wordt) wil benutten en steeds gelijke bladen wensen te hebben, waarbij de teekening ongeveer dezelfde is, brengt mej] met een loopende cirkelzaag, die op de schilmachine gemonteer is, twee radiale zaagsneden op den rondklos aan. Om het d°°r wringen van den rondklos om de as te voorkomen en het grijpv'a^ te vergrooten, zijn de aspunten voorzien van stalen zeshoekige' met diagonalen doorkruiste grepen. Op de afbeelding van vorige bladzijde is het indringen er van duidelijk op de kopPe^ der kernen te zien. Een nieuwe manier van schillen geschiedt °P een wijze zooals de eenvoudige, goedkoope potloodslijper hout wegneemt. Het gat in het midden, de dikwijls onnatuurlij



In de rollen-droogmachine.
dammen en de moeilijk zuiver te vormen aanzetnaden hebben Vei"oorzaakt, dat deze wijze van schillen geen grooten opgang maakte.
Het fineer dat de schilmachine verlaat, wordt in den regel ^'tgelegd op lange tafels en meestal op die plaatsen, waar zich gebreken bevinden, doorgescheurd. Daarna maakt de machinale ^ipmachine het op de gewenschte breedte. Soms windt men den ^loopenden fineerband voorloopig op haspels of trommels. u Thans moet het gesneden of geschilde fineer gedroogd worden. Het vochtgehalte van pas gesneden fineer is groot en bedraagt 30 tot 'l0 pet. Als basis dient dan het gewicht van het desbetreffende ^°ut zonder eenig vocht, dus in absoluut drogen toestand. Zou ^en het percentage baseeren op het natte hout, dan zou die basis bij het af- of toenemen van vocht steeds wisselen.
Er zijn dus gevallen waarbij er in het hout meer water dan cellulose andere stoffen aanwezig is. Spoedig drogen is gewenscht want het hooge vochtgehalte geeft aanleiding tot verkleuren en schimmel.
Edel-fineeren worden praktisch altijd gedroogd door ze bloot te stellen aan de buitenlucht. Liefst hoog, op de vierde of vijfde etage der fabriek, worden groote ruimten ingericht, waarvan de wanden uit beweegbare houten jaloezieën bestaan. In die verdekken bevinden zich rekken met lagen dwarslatjes belegd, welke Ca- 8 cm boven elkaar zijn geplaatst. Op die latjes worden stapeltjes pïri 4a 6 platen fineer geschoven (die dus gesloten op elkaar liggen). en volgend stapeltje ligt weer ca. 8 cm hooger. Al naar gelang Vat1 de fineersoort en de weersomstandigheden (Mahonie droogt



De rollen-droogmachine van dichtbij. Men ziet het fineer voorbijschuiven.
snel, Coromandel langzaam), is het fineer dan na 3 tot 10 dagen geheel droog. ..
Dit proces zou voor de triplexfabrieken te tijdroovend zijn ^ te veel ruimte vragen. Hier wordt dus kunstmatig gedroogd- ^ eenvoudigste doch in den regel ook nog te langzame man'ejen het tusschen latjes stapelen van fineer op wagens. Deze w°' n in een droogkanaal gereden. Aan de voorzijde van dit kanaal z°r°-^e ventilators voor toevoer van warme, eenigszins vochtige lucht- ^ warme, te droge lucht veroorzaakt scheuren in het hout. Aan achterzijde wordt de met vocht verzadigde lucht afgezogen.^ ' | dus een continu-bedrijf. Aan de eene zijde van het droog ^ere worden steeds wagens met nat hout ingereden en aan de an zijde wordt een even groot aantal wagens droog hout er verwijderd. een
Een band- of kettingdroger werkt met meer sPoe^"nor) en droogkanaal met belangrijken warmen luchttoevoer (ca. 80 'ven afvoer van afgekoelde met vocht verzadigde lucht, liggen ^ elkaar vijf of zes banden van gevlochten metaaldraad aan wvoorzijden vastgehecht aan een ketting zonder eind, die aan de v zijde en achterzijde van het droogkanaal over kamwielen ^ Aan de voorzijde, boven, van deze drooginrichting wor e|egdvochtige fineerbladen dwars op den metaaldraad-band ge



^oor met dezen band correspondeerende kettingen en veerende tusschenleiders wordt het fineer op den band vlak gedrukt. Zoo y°lgt het fineer den langen weg van verschillende malen heen en terug door het droogkanaal tot het aan de achterzijde, onder, dit kanaal verlaat. Een meer kostbare doch opnieuw snellere wijze van drogen geschiedt door de rollen-droogmachine. (Zie de afbeeldingen op blz. 371 en 372.)
De voortbeweging van het fineer in dit nieuwere type droog^achine geschiedt door in rijen geplaatste groepen van twee r°llen. De onderste rol wordt aangedreven en zorgt draaiende voor de voortbeweging van het fineer, de bovenste rol ligt in een veerend lager en dient om het fineer op zijn plaats te houden.
verhitting kan op verschillende wijzen geschieden. Verhitte buizen of metaalmantels tusschen de rollengroepen aangebracht, yinden veel toepassing. Dergelijke machines hebben een lengte van 30 m of meer. De modernste wijze van drogen geschiedt door vacuum-droogmachines. Het aan het fineer onttrokken vocht wordt baarbij onmiddellijk gecondenseerd.
Thans, nadat het fineer gedroogd is, wordt het in bundels van H 32 of 40 stuks onder een snijmachine of guillotine gelegd om lri de lengte gekantrecht te worden. Het fineer voor de buitenagen, dat extra nauwkeurig gevoegd moet worden, alsmede lange ^trooken voor de binnenlagen komen in een machine die den v°egkant met de cirkelzaag of met een fraisbeitel zuiver haaks en zuiver recht aanbrengt.
Het voegen geschiedde tot voor eenige jaren steeds zóó, dat het
De „naden-zetmachine".



'il/ iSÊSnm ' m
ó ^
Lijmmachine. De lijm is duidelijk °P geribde rollen zichtbaar.
fineer tusschen taps gerichte rolletjes liep, die de kanten teêe t elkaar drukten. Automatisch werd de naad dan van een uitern dunnen papieren plakband voorzien. De modernste wijze van voege is echter zoo dat onmiddellijk automatisch lijm tegen de kant van het fineer wordt gespoten, de machine drukt de twee finee platen op de naad tegen elkander en daarmede is de naad geZ en de speciale lijm is droog zonder plakband. 3
De onderscheiding triplex (drie lagen), multiplex (meer dan lagen, in den regel een oneven aantal), meubelplaten met blokve lijming of met staafverlijming mag als bekend geacht worden. ^ plex en multiplex worden dikwijls gezamenlijk „triplex" gen°e'|r'r. Wat de verlijmingswijze van triplex en multiplex betreft olJ. j scheidt men in de eerste plaats nat verlijmd en droog verMJ , materiaal. In het eerste geval bedoelt men triplex hetwelk ge'jJn^ is zonder machinale voordroging van de diverse lagen hout. gezien tamelijk nat hout in de tangentiale richting gemiddeld 4 tot 14 pet, in de radiale richting van 2 tot 8 pet en in de aXI,,<e richting 0,1 tot 0,3 pet krimpt, kan men zich indenken vve



CASEïNELIJM gemaakt van het hoofdbestanddeel der eiwitten yan de melk. Bij Finsch Berken-triplex wordt deze soort praktisch a'tijd toegepast. De lijm wordt in den regel niet verwarmd.
BLOEDALBUMINELIJM gemaakt van het hoofdbestanddeel der e,Witten van runderbloed. (Veel natverlijmd Elzen-triplex wordt ^et deze soort vervaardigd.) De lijm wordt heet en koud toegepast.
KUNSTHARSLIJM (Bakeliet of Tego-film en Kauriet). De Bakeliet■'jrn is een doorschijnende film van ca. 0,1 mm dikte en wordt toegepast zonder bijvoeging van water. De lijmfilm wordt tusschen
De etagepers voor triplex.
spanningen na het lijmen en tijdens persen en drogen er nog in dit triplex optreden. De platen staan dan ook meestal scheluw en °ver de geheele oppervlakte zijn ze iets bobbelig.
In het tweede geval, droog verlijmd triplex, worden alle lagen hout °P de reeds beschreven wijze gedroogd en daarna, in gekrompen toestand en met een vochtgehalte van slechts ca. 10 pet, gelijmd. . Wat de kleefstoffen, de lijmsoorten betreft, komen hoofdzakelijk 'n aanmerking:



Het machinaal schuren. (Foto Picus, Eindhoven.)
de lagen fineer gelegd en daarna tot 130 a 140° C verhit. ^aU'j|^c| wordt met een weinig water aangemengd en kan koud of verwar ^ toegepast worden. Deze twee lijmsoorten zijn absoluut teg water bestand en schimmelvrij, de twee eerstgenoemde zijn dat ni ^
De zwaarste proef voor watervaste verlijming bestaat in e^ onderdompeling in koud water gedurende 100 uren. Als het ge'U^a hout daarna nog een weerstand tegen trek van 15 kg Pe^..Ccje biedt, noemt men de verlijming gegarandeerd watervast. Bij Nederlandsche luchtvaart bestaan weer andere garantieproeven.
DIERLIJKE LIJMEN. Het spreekt voor zich zelf dat ook metvgr, bekende huid-, vleesch- en beenderenlijm uitstekende resultaten ^ kregen kunnen worden, hoewel het dan geen watervaste en tr°^0ge bestendige verlijming is. Een nadeel van deze soort is het ° watergehalte (ca. 250 gram per m2 lijmoppervlakte). ^>ier^r lijm moet onder de pers sterk verhit worden om weer v f.' egr te zijn. In Noord-Amerika gebruikt men tegenwoordig voor 1 r. veel lijmsoorten afkomstig van het hoofdbestanddeel van plan dige eiwitten.
De druk welke door de fineerpers op het te verlijmen mater^ wordt uitgeoefend, speelt ook een belangrijke rol. Bij e



Passing van Tego-film is de druk in kg per cm2 al naar gelang van e houtsoort, streng geregeld en zeer uiteenloopend.
De platen der moderne etagepers zijn van binnen hol en worden Un den regel door stoom) verhit tot 80 a 180° C. Onder olie- of 8'ycerinedruk schuift de pers in elkaar. De sluittijd van de pers j^°et kort zijn, ca. 7 tot 15 seconden, tot de vereischte druk is ^ereikt. Daarna zakt de druk langzaam, de temperatuur daalt doordat koelwater in de persplaten wordt toegevoerd, dat de ternperatuur tot 30 a 35° C terugbrengt. Na ca. 4 minuten is het triplex geperst en gereed.
, ^et caseïne of bloedalbumine verlijmd triplex en multiplex nog een hoog vochtgehalte, ook al is het soms, in geval van ^handeling in de stoompers, iets droger geworden. Met kunstharslijm behandelde platen daarentegen hebben direct een laag Vcichtgehalte.
Het fineer staat gereed voor verzending.



Daar waar prijs gesteld wordt op goed fabrikaat, worden nat verlijmde triplexplaten dus kunstmatig nagedroogd in eenvoudig of meer ingewikkeld gebouwde droogkamers. Daarna ondergaat <Je oppervlakte der plaat een bewerking. Een reeds jaren met succes toegepaste behandeling is het schrapen, waarbij over de geheel oppervlakte door een mes machinaal een groote spaan, krul, van 0,1 a 0,2 mm dikte van het triplex wordt geschaafd. Een dergelijk schraapmachine werkt met een snelheid van ca. 20 m per minuutTegenwoordig zijn meer algemeen de drie-cilinder schuur-slijP' machines in gebruik, welke werken met een snelheid van 3,5 tot 6 m per minuut. De schuurcilinders zijn omwonden met banden schuurpapier met grovere en fijnere korrel. Het triplex ligt ^an op een groote van noppen voorziene gummimat, die voor vastliggen en voortbewegen van de platen zorgt.
De op bladzijde 376 zichtbare buizen dienen tot stof-afvoer'
Nederlandsche triplexfabriek in vogelvlucht. (Foto Picus, Eindhoven.)



j^a ..toegesneden", dus op maat gezaagd te zijn, is het triplex, Multiplex, thans gereed voor verzending.
Wij komen nog even terug op de vervaardiging van meubelP'aten. Jaren lang is gezondigd door de buitenlagen te dun te J^aken. Men is langzamerhand tot de ontdekking gekomen dat een uitenlaag van 3 a 3,5 mm noodzakelijk is om het lichtelijk trekken er Vuren, Grenen, Berken, Oregon-Pine of Elzen binnenlagen. ^Peciaal die welke blokverlijmd zijn, te kunnen opnemen.
De blokverlijming, die minder fabricatiekosten met zich brengt an de staafverlijming, kan niettemin ook zeer doelmatig zijn, mits de blokjes geen breede latten worden, het hout zuiver dosse §eZaagd is en in omgekeerde richting in de meubelplaten toegepast, duiver kwartiers of met staande nerf is. Een tweede vereischte is ?at dit hout goed droog is, alsmede dat de lijm weinig water inbrengt. De lamellenverlijming (uiterst dunne staafverlijming) Peeft het nadeel dat de binnenlaag feitelijk weer een compacte °utmassa wordt, die in één richting aan trekken onderhevig is, 6rwij| bij staafverlijming dikwijls de reeds uiterst geringe werking yan het eene staafje door de aansluitende staafjes wordt opgegeven. Bij blokverlijming is dit, door de grootte der blokjes, iets binder het geval en bestaat er dus een iets grootere mogelijkheid van het werken van de binnenlaag.
De grootste afmetingen der meubelplaten zijn ongeveer 1,83 X >30 m. De dikten zijn in den regel 10, 13, 16, 19, 22, 25, 28, 32, ° en 45 mm. Men onderscheidt triplex, multiplex en tot zekere §rens ook de meubelplaten wat de sorteering der buitenlagen ingaat in gevoegd en ongevoegd materiaal, gepropt en ongepropt, !Tlet en zonder kleurgebrek, met en zonder kwasten, vaste en losse gasten, geschraapt en ongeschraapt, geschuurd en ongeschuurd, °ssé, faux quartier en quartier.
, Meubelplaten, triplex en multiplex worden met bandijzer in undels (pakken) saamgebonden, voor expeditie in gereedheid §ebracht. Fi neer wordt in den regel onder het „guillotine-mes" °ngeveer parallel gesneden, met touw gebundeld en in kratten Verpakt, verzonden. Nu kan de toepassing voor het interieur j>erealiseerd worden. Thans kunnen de beeldende kunstenaar en de ekwame vakman den mensch doen genieten van het met zooveel l^oeite uit het oerwoud verkregen, met zorg voorbewerkte, ^°stbare hout.







ZEVENDE HOOFDSTUK.
TOEPASSINGEN VAN FINEER.
INLEGWERK.
Geduld is geconcentreerde zielekracht.







e ZOO OUD ALS DE PYRAMIDEN ... is het gebruik van fineer ^ de toepassing daarvan voor het interieur. Aan verschillende I^Syptische voorwerpen en meubelen van het Midden-Rijk en Jeuwe Rijk
(zie hoofdstuk X) is fineer toegepast om de opperste te veredelen alsmede om kleureffecten te verkrijgen bij de 1 beeldingen. In den regel was het dan hout (Sycomore, Ebben en bCac'a) gecombineerd met ander inleg-materiaal zooals goud, ivoor, Meen- zilver, parelmoer, email, schildpad en edelgesteenten. ^ 6rkwaardig is het verschijnsel in de oudheid, dat telkens wanneer . ® sociale condities in een stadium van rust en de economische I . die van verhoogde welvaart verkeerden, de toepassingen van egWerk veelvuldiger en kunstvoller werden. Het prachtige bed, jonden in de graftombe van de overgrootouders van Toetanchen °n was opgebouwd uit triplex, lagen hout over elkaar geplakt jn v°orzien van gefineerde paneelen met inlegwerk. Denk het u 'ineerwerk van ruim drieduizend jaar geleden, uitmuntend Zwaard gebleven.
^ e proef op de som van het Egyptische meubel kan hen, die zich g huiverig afvragen of „plakwerk" wel deugdelijk is, tot gerust-
Geen tijgerhuid, maar een onbewerkt stuk fineer, afkomstig van
een Engelschen Knot-Eik.



Deel van een sarcophaag, inlegwerk van verschillende houtsoorten met
Egypte, 8e eeuw na C
stelling dienen. Wel komt de gedachte op, welke lijmsoorten in de oudheid gebruikte. Onderzoekers zijn tot de overtuig'']® gekomen, dat in het oude Egypte, Rome, Hellas en China caseïnelijm bekend was en gebruikt werd. Ook is uit de elfde 0 twaalfde eeuw een handschrift van den monnik Theophilus bevvaar gebleven, waarin zeer nauwkeurig een recept wordt gegeven, watervaste caseïnelijm bereid moet worden. ,}
Van het Babylonische, Assyrische en Grieksche meubel in hout praktisch niets bewaard gebleven, al laten de afbeeldingen in relief en de muurschilderingen zien, dat houten meubelen f1 inlegwerk in dat tijdperk veel voorkwamen. De Romeinsc'l encyclopaedist Gajus Plinius Secundus vermeldt in zijn boekwer „Natuurlijke Historie", deel 13, in het begin onzer jaartell'^ geschreven, dat Cicero voor een millioen sesterciën, ongeVe honderdduizend gulden, een met Citrushout (dus hout afkomst van den citroenboom) ingelegde tafel kocht.



Met hout ingelegde deur van het Hertogelijk Paleis te Urbino (Italië). 16e eeuw.



Met hout ingelegd paneel in het Metropolitan Museum of Art, New York.
De Oostersche volken, Arabieren, Perzen, Chineezen en ln^rhebben dikwijls aan ivoor, parelmoer en edele metalen de keur gegeven voor inlegwerk. Ook lakwerk was geliefd. -ar-en>
In de middeleeuwen, dus een tijdperk van ca. duizend J was de kunst van fineeren en inlegwerk praktisch verdvvei?^ri jnIn de Byzantijnsche kunst en de onder Mohammedaanse ep vloed gekomen laat-Egyptische kunst vindt men er nog wel sp van. In den Romaanschen en Gothischen stijl was er bijna s
Kruisnaad-paneel in geaderd Wortelnoten.



Iad van
en Thu een tafel in het Koninklijk Paleis, Noordeinde, den Haag. Inlegwerk, Amboinaissa ''_^~Wortel, Satijn-, Ahorn-, Ebben-, Rozen-, Noten-, Palm-, Coromandel- en
ar|derhout.
(Foto genomen met toestemming van Hare Majesteit de Koningin).



plaats voor; de Itaiiaansche Renaissance deed het inlegwerk herleve^ De kerk der Certosa bij Pavia met beroemde intarsi, vervaardig volgens teekeningen van Ambrogio Fossano, is een voorbeeld de vernieuwde toepassingen. Ook in de Fransche, Engelsc'ie' Hollandsche en Spaansche Renaissance komt het weer te voorschip De beste Hollandsche periode ligt tusschen de tweede helft van
Die vollendete Symphonie! (Bl°ern Mahonie in ster geplakt).
Wild geaderd Noten in kruisnaad.



e en de eerste helft van de 17e eeuw. Het kleuren van houtsoorten ^ het branden (schroeien in heet zand) om schaduw-partijen te Verkrijgen, doet nu ook zijn intrede. Tevens begint men met totaal fineeren van meubel-onderdeelen (tafelbladen, kast°nten en de buitenzijde van de voorloopers der piano's, de vj^hords en spinetten). André Charles Boulle heeft in Lodewijk fr Charles Cressent in Lodewijk XV-stijl buitengewoon
aai fineer- en inlegwerk gemaakt. Een zeldzaam voor inlegwerk gehikt materiaal kwam in handen van deze kunstenaars, toen de ederlanders in het begin der 17e eeuw voor het eerst Ebbenhout -lI Ceylon naar deze streken brachten. De Fransche woorden eniste voor schrijnwerker en ébénisterie voor het meubelakersvak duiden er reeds op. Boulle was dan ook Koninklijk ®ubelmaker (Ébéniste du Roi).
. n de volgende perioden en meubelstijlen is de toepassing van ^..eer gebleven en al werd het hout ruim een eeuw geleden tijdelijk .^J^a onder beslag en metaalversiering weggeduwd, het kwam weer de hedendaagsche moderne kunst te voorschijn, zooals op het l^en< van een onzer groote schilders uit de gouden eeuw, dat de^en t'^ or|der stof bedolven is geweest, de kleur, de gloed en , 'jn naar voren treden, wanneer het, gereinigd, opnieuw door ap wordt beschenen.
tr is nog steeds een groep van personen die het „plakwerk" ^.et vertrouwen. Eenige jaren geleden vertelde een oudere dame e als directrice in een Amsterdamsch tehuis was benoemd, dat
and (inlegwerk) van een der luxe hutten op de „Queen Mary".



Kerstklokken. Inlegwerk volgens ontwerp van Henk Baaren, den Haag.
ze iets heel bijzonders had beleefd. Haar fraaie oude noténhou ^ kast, een familiestuk, meegenomen naar het modern gebou | tehuis, was van onder tot boven gescheurd. „En het was nog ( massief hout", riep ze uit. Ja, de centrale verwarming vvas ^ de kast stond dicht bij het opengeschoven raam . . . maar, hoe ^ die kastwand nu scheuren? „Een soort longontsteking", was jen realistische antwoord van den geraadpleegden vakman. ,,Aan



■
®enen kant de heete droge lucht, aan den anderen kant de vochtige <°ude lucht, dat houdt geen mensch en geen kast uit, tenzij het ®en gehard mensch van dezen tijd is of een kast van moderne ^°nstructie". Er is veel waars in dit antwoord. De moderne bouw, cle verwarming en ventilatie vragen een moderne opvatting van c°nstructie en gebruik van voor het heden passende materialen.
praktisch krimpvrije triplex-, multiplex- en meubelplaten zijn v°or groote vlakken, speciaal groote breedten, het aangewezen ^ateriaal. En aangezien de buitenlagen ervan erin den regel miner fraai, dikwijls wat eentonig uitzien, is overfineeren de aangewezen weg. Trouwens zij die groote bezwaren hebben, bezitten J-erzelfde tijd dikwijls nog een mooie, oude, Bloem-Mahonie 'nnenkast, een kostbaar familiestuk in den vorm van een worteln°ten tafeltje, schrijfbureau, commode of naaidoos en vergeten dat
Wand (inlegwerk) van een der luxe hutten op de „Queen Mary".



die voorwerpen zonder eenigen twijfel van voor een deel gefineerd hout zijn vervaardigd om de eenvoudige reden, dat massief BloernMahonie en Wortelnoten . . . niet bestaat!
Als zij dan nog niet overtuigd mochten zijn is een bezoek aan de meubelafdeeling van het Rijks-Museum te Amsterdam, het Schloss Museum te Berlijn, het Victoria- en Albert Museum te Londen, het Louvre en Cluny-Museum te Parijs of het Museum van het Venetiaansch Paleis te Rome het eenige afdoende middel. Daar vindt men meubelen uit alle tijdperken, die laten zien de glorie der eeuwen op het gebied van het massieve en gefineerde meubel-
Nog een enkel woord over de toegepaste houtsoorten.
DE KLASSIEKE HOUTSOORTEN.
De keuze van hout was vóór de zestiende eeuw zeer beperkt en de koene Portugeesche, Spaansche, Engelsche en Hollandsche zeevaarders hebben er veel toe bijgedragen om het aantal te vergrooten. Internationaal bestaat de uitdrukking „klassieke houtsoorten" en men bedoelt daarmede die, welke over de geheele wereld vermaardheid gekregen hebben, feitelijk in alle „beschaafde" landen bekend zijn en reeds eeuwen gebruiktKlassiek zijn: Cuba-Mahonie, Rio-Palissander, Ebbenhout, Citroenof Satijnhout, Eikenhout, Ceder-loofhout, Ceder-naaldhout, Purperhart, Bahia-Rozenhout, Palmhout, Pokhout, Fernambuco-hout. Satiné-rubané, Notenhout, Bois de Violette, Amboina-Wortelhout. Letterhout, Teakhout, Kamferhout, Coromandel en Padouk. Goed geteld 21 klassieken. Dit bewijst wel hoe groot de uitbreiding in de twintigste eeuw geworden is, daar men in alle groote steden der wereld thans uit voorraad allicht een honderd verschillende soortej1 kan verkrijgen. Op de moderne Oceaan-booten, de „Queen Mary > „Normandie" en „Nieuw-Amsterdam", zijn bij ieder afzonderlijk meer dan veertig houtsoorten toegepast.
Schrijver dezes heeft een eigen verzameling van ca. 1200 verschillende soorten hout. De Technische- en Landbouw-Hoogescholen in ons land en daarbuiten hebben er elk duizenden.
Velen onder ons kennen op het eerste gezicht duizenden p°s^' zegels, honderden filmsterren en tientallen auto-merken. Doch als het op hout aankomt, dan zijn ze blij er acht te kunnen noemen-
Indien gij een liefhebber van fraaie houtsoorten zijt, begin dan direct een verzameling daarvan aan te leggen en wees er van overtuigd dat deze u groote bevrediging zal schenken. Natuurlij behoort bij activiteit in het verzamelen ook geduld.



Kamerscherm, huwelijksgeschenk van het personeel der Landbouw-Hoogeschool te ^geningen aan Prinses Juliana en Prins Bernhard. Inlegwerk van 22 Nederlandsche, Nederlandsch Oost-Indische en 14 Nederlandsch West-Indische houtsoorten. ntWerp J. F. Doeve. Uitvoering H. A. Righolt en E. Stachhouwer aldaar.
Geduld had de jonge, zieke Franschman, die als inlegwerk een Portret maakte van een bekend staatsman uit 1918 en een half jaar £°cht naar een passend stukje fineer, hetwelk het oog goed zou ^ünnen uitbeelden. Wie deze twee eigenschappen heeft is voor Verzamelaar: UIT HET GOEDE HOUT GESNEDEN.







ACHTSTE HOOFDSTUK.
beeldhouwwerk en snijwerk in hout.
GREPEN UIT DE HISTORIE EN HET HEDEN, BETREFFENDE EEN TIJDPERK VAN ACHT EN VEERTIG EEUWEN.
Geef het beste uit Uw wezen, Geef het beste uit Uw ziel, Zonder ooit bevreesd te wezen Of 't in goede aarde viel.







EeN ENKELE OPMERKING.
Het heeft niet in de bedoeling van den schrijver gelegen een een'igszins volledig overzicht te geven van datgene, wat de historie °ns op het gebied van beeldhouwkunst in hout heeft geschonken. ^Venmin is nauwlettend nagegaan of de belangrijkste kunstuitingen We| vertegenwoordigd waren. Trouwens, de keuze was beperkt, 'n aanmerking genomen het feit, dat het beeldhouwwerk moest Zljn uitgevoerd in hout.
Egypte voortgekomen materiaal was wel te vinden, aandien daar veel in het droge klimaat bewaard gebleven is. De °ude Egyptenaren toch, waardeerden hun kunst niet in de eerste Plaats aesthetisch, doch religieus. Zij bezagen de zaak vooral van ^en practischen kant, in het bijzonder ten opzichte van het voortgaan na den dood. Zij bedoelden werkelijk vereeuwiging van et stoffelijke. Vandaar hun verlangen om ook het beeld en het re'ief, dat voor hen hoogere waarde had dan „afbeelding", zoo P°ed mogelijk tegen bederf te bewaren en te beschutten. De fouten beelden hielden dus verband met den doodencultus en 0,T|en uit de graven. Zij waren dus niet bestemd om gezien te borden, luist om deze reden zijn zij voor het nageslacht bewaard ^bleven.
^'j het Baby Ion isch-Assyrisch beeldhouwwerk domineerden de ^aterialen steen en metaal. Van houten voorwerpen, voor zoover 'j er geweest zijn, is practisch niets overgebleven. Er is een abylonische fa(-,e| betreffende een wedstrijd tusschen de DadelPalm en de Tamarisk, waarin beide boomen de „nuttige" vooropen optellen die uit hun hout worden vervaardigd.
^ Ur der Chaldeeën moge thans in een droge, waterlooze, voor tie^ bewaren van houten voorwerpen geschikte steppe liggen, ten ,Jde van den Aartsvader Abraham en vele eeuwen daarvoor en I aarna was dit niet het geval. Het klimaat rondom Ur en Babyion ue.ende zich toen niet tot het in stand houden van voorwerpen ' p.'1°ut gemaakt.
j V^ok de Perzen hebben, evenals de Grieken en de Romeinen, om §°den- en menschenvereering zelden naar het hout gegrepen daarmede hun kunst- en godsdienstzin te uiten.



Was dus het materiaal betreffende de kunst in de Oudhei beperkt, ook de keuze is betrekkelijk willekeurig geweest. Datgene wat den schrijver, hetzij door persoonlijke bezichtiging in Musea en daarbuiten, hetzij door gewaardeerde hulp van anderen naa voren geschoven, het meest bekoorde, is door hem verzameld e thans doorgegeven.
Een zekere rangschikking volgens stijl en tijdsorde is wel t°e gepast, al is daar soms, om bijzondere reden, iets van afgewekenOpzettelijk zijn naast elkaar geplaatst de Boeddha- en Christu^ afbeelding, om het schrijnend contrast tusschen den tot zich ze ingekeerden Siddhartha Gautama en den voor anderen gestorve Jezus van Nazareth des te sterker te doen spreken.
Zoo wordt dus een verzameling geboden, die den schrijv en naar hij hoopt ook den lezer, belangstelling inboezemt.
Wat het hedendaagsche moderne beeldhouwwerk aan2a?g zijn practisch uitsluitend kunstvoortbrengselen van Nederlandse beeldhouwers weergegeven. Dat niet werk van allen is & reproduceerd, spruit voort uit het feit, dat sommigen g® geschikte afbeelding beschikbaar hadden, of zich niet toeleg op beeldhouwwerk in hout.







PRIESTER.
EGYPTE. (Oude Rijk.) 2900 vo°r Ce|dDit is vermoedelijk het oudste °^QOf houwwerk in hout ter wereld. ^ de omschrijving zie blz. 402 en







PANEEL.
EGYPTE. (Oude Rijk.) 2900 voor Chr- & foto rechts geeft weer een paneel van houten schijndeur (Stèlè) uit het gra den „Koninklijken vriend", den Kom 5 schrijver en Priester Hesy-re, Sev° MernSaggarah, de doodenstad van het oude ,e phis. Hesy-re is hier voorgesteld, zitte op in zijn graf, achter de offertafel, ^^erzijn doodenmaal gereed staat. In de lm, oll. hand houdt hij twee scepters, op den sc ^ der draagt hij zijn schrijfgereedschap-^ ^ hiëroglyphen op het paneel bevatten den naam en de titels van den sc 'nee\ alsmede de offers hem gebracht. Het pa ^ is uit de Derde Dynastie, en vermoe t het oudste bestaande beeldhouwwerk in ^ ter wereld. De toegepaste houtsoort i
komstig van den Moerbezie-vijgeboom^^
cus Sycomorus L.). Foto van het EgyP Museum, Caïro.







PANEEL.
EGYPTE. (Oude Rijk). Afbeelding van een soortgelijk paneel als °r de vorige bladzijde is weerge2 ven. Het is op dezelfde P'zZ^ gevonden en stelt voor den P"e^ ter Hesy-re, staande in zijn gr* tombe, in de rechterhand ° ^ scepter als teeken van Pr'eS*er, lijke waardigheid; in de lin'<ej, hand zijn staf en schrijfgereeje schap. Het paneel is uit de De' Dynastie, omstreeks 2900 Chr. en uitgevoerd in het no
van den Moerbezie-vijgeboo^
Foto Egyptisch Museum, Ca'







HOUTEN GRAFBEELDJE.
EGYPTE. (Oude Rijk.) 2500 vo^ Chr. Hoog 73 cm. Duidelijk^ ook hier de schaarschh e'rP te 'net hout in het oude EgyP e|,j zien. Het toch niet groote be u,
i .11 
is uit veie stUKKen samen.fje Het beeld dateert uit de ,'LrS A() Dynastie. Foto van de y Pierson Stichting, Amsterda



PR|ESTERES.
nEGyPTE. (Middenrijk.) Elfde Dy^astie, omstreeks 2000 voor Chr. ^eeldje van een Egyptische Priesres> genaamd Ai-mert-neb-s. s et is uit verschillende stukken i^^ngesteld. De pruik vertoont n het midden een herstelling uit ScLU.Weren tijd. Er zal waar'Jnlijk een tweede pruik onder StaWeest zijn. Op het voetstuk een °fferfornr|Ule voor den °dengod Osiris. Foto RijksSeum van Oudheden, Leiden.



DE DORPSSCHOUT.
EGYPTE. (Oude Rijk.) Omstr. ^°° voor Chr. Het beeldhouvvWe^| wordt genaamd: de „Schech Beled", (de dorpsschout) en~y, vervaardigd tijdens de Vijfde nastie. Het is vermoedelijk ^ gevoerd in het hout van ^ Moerbezie-vijgeboom (Ficus Sy morus L.). Foto van het EgyPtlS Museum, Cairo.







EGYPTISCHE ARBEIDERS.
EGYPTE. (Middenrijk.) E'fde ijr' nastie, omstreeks 2000 voor C De beelden stellen drie arbeid®^ voor, dienaren van den °v ledene. Zij loopen in het k°r of in het water, daar de v°ete. ontbreken. Zij zullen in de: ë balde rechterhand staven heb gedragen en in de linkerha gemeenschappelijk een touW- ' pisch heeft de voorste man e linkerhand aan den rechterar In tegenstelling met het bee ^ der Priesteres (ook uit het denrijk) ziet men bij deze naren de lossere houding, men bij het beeld van den °s ledene zelf niet aandurfde. van het Rijksmuseum van heden, Leiden.







HOVELING.
EGYPTE. (Nieuwe Rijk.) Bee^ van een Egyptisch hoveling» v moedelijk uit de Achttiende / nastie (omstreeks 1450 voor Cn -^ Het lange gewaad van den ^ tot halverwege het been, rne^uel geplooide mouwtjes en de du geplooide rok, is typeerend deze periode. Foto Louvre seum, Parijs.







BEVRIJDE STAD. BYZANTIJNSCH. 4e eeuw n*
Chr. Het beeldhouwwerk voor de bevrijding van een s Het werd in 1900 uit Egypte jg worven. Het hout is afkorf van een loofhoutboom. Foto het Keizer Frederik Muse Berlijn.







DRINKENDE GAZELLE.
OUD-SYRISCHE KUNST. 5e eeu*1 Foto Keizer-Frederik Mu$e Berlijn.



daniel in den leeuwenkuil.
^D-kopt|sche kunst. OnderaanFot Van een conso'ebalk. 6e eeuw. ° Keizer-Frederik Museum, Berlijn.
H°ut 27



BOEDDHA.
CHINEESCHE KUNST. Omstr. 8e eeuW^J Chr. Tang-periode. Hout met sPorenuaag. verguldsel. Kunstzaal Kleykamp, den



eHKlSTUS aan het kruis.
der^^NSCH. Fransche school. Tweede helft Ver eeuw. Fragment van een kruis-afname. sp>or °ec'e''j'< uitgevoerd in grenenhout, met en van verguldsel. Museum Louvre, Parijs.







APOSTEL JOHANNES.
J^MAANSCH. Zuidelijke Neder^nden. Maasschool, 12e eeuw.
®el van een kruisgroep. Afkomy'§ uit de omgeving van Luik.
errnoedelijl< Grenenhout, met .P°i*en van oude polychromie op lr,nen.
L|NKS: DEURVULLINGEN.
Ho2ANTIJNSCH- 900 na Chrte u^sniJwerk, afkomstig uit Egyp-
Sta^ts-Museum, Berlijn (Isla-
^'sche Afdeeling).



TRONENDE MARIA MET CHRISTUSKIND.
ROMAANSCH. Italië (Un^' sche school), 12e eeuw. polychromeerd. Nationaal ^ seum te Florence. Foto Ann Florence.



CHRISTUS' INTOCHT IN JERUZALEM.
^°maansch. Nederland. Eind 13e eeuw. Zoogenaamde „Palmezel". Werd bij de proCessie van Palmzondag meegevoerd door de straten. Grenenhout, gepolychromeerd. Men ei~koos in dien tijd het Grenenhout, omdat °°'< in de oude, gewijde geschiedenis het ^aaldhout (bv. de Ceder van den Libanon) ulk een belangrijke plaats heeft ingenomen. '§endom van den heer L. Jageneau, antiquai<-, den Haag.



MARIA.
Fransche school, eind j3e eeuw.VROEG-GOTHIt*Waarschijnlijk deel va een Annunciatie-gr°eP' Uitgevoerd in Eikenhou Museum Cluny, rlJ ' Foto van het Archief va Kunst en Historie, ParlJs'



AaNKOND1GINGS-ENGEL
^THIEK, 13e eeuw. Italië. cl °' van Pisa. GepolySeror|neerd. Nationaal Mup, Urn> Florence. Foto Alinari, lorence.



GOTHIEK. Noord-Nederland. Midden 15e eeuw. ^°°et naamste werk van den Utrechtschen „Meester van ^ sterfbed van Maria". Uitgevoerd in Eikenhout. Rijksmuseum, Amsterdam.
HET STERFBED VAN MARIA. (Omgeven doorApostelen-J



SltNJT MAARTEN.
?°THIEK. Utrechtsche school.
helft der 15e eeuw. De Heilige c enl<t de helft van zijn mantel ^ n een bedelaar. De beeldouwer wordt aangeduid met bed naam -.Meester van het sterfvan Maria", naar zijn voorl^.^rnste werk, dat zich in het J «museum bevindt (zie voorEik^6 ^beelding). Uitgevoerd in <enhout. Gemeente-Museum te Utrecht.



FRANCISCUS VAN ASSISI.
GOTHIEK. Vlaamsch. 15e eeu*Uitgevoerd in Eikenhout, zameling Brom, Utrecht.



s|nt christoffel.
^°THIEK. Neder-Rijnsche school. Eind 15e eeuw. De Heilige met Christus-kind op den schouder. Afkomstig uit de kerk van Oudjrevenaar. Aartsbisschoppelijk Museum, Utrecht. Uitgevoerd in ^kenhout. Foto Kath. Illustratie, Haarlem.



APOSTEL-FIGUREN.
GOTHIEK. Polen. Eind der 15e eeuw. Fragment van een altaarstu in de Marienkerk te Krakau (Polen). Dit is het meesterwerk va den beeldhouwer Veit Stosz ( ^ 1450 —1533). Gepolychromeer



De APOSTEL PAULUS (detail).
p5THlEK. Neder-Rijnsche school. Eind 15e eeuw. AartsbisschopHl 'Jk Museum, Utrecht. Uitgevoerd in Eikenhout. Foto Kath. Gratie, Haarlem.



APOSTEL PAULUS (detail).
GOTHIEK. Neder-Rijnsche school. Eind 15e eeuw. Aartsbisschop^ lijk Museum, Utrecht. Uitgevoerd in Eikenhout. Foto v. h. Muse



magdalena.
u0tHIEK. Zu id-Nederlandsche kunst. Brabantsche school, begin e eeuw. In de linkerhand draagt zij een vaas met reukwerk. Uitseyoerd in Eikenhout. Museum van Cluny, Parijs.



MARIA MAGDALENA (detail).
GOTHIEK. Zuid-Nederlandsche kunst. Brabantsche school. 16e eeuw. Uitgevoerd in Eikenhout. Museum van Cluny. °a



HEt KIND JEZUS IN DEN TEMPEL.
d^AT-GOTHIEK. Duitsch. Eind 15e eeuw. Gemaakt door Tilman 'ernenschneider 1465 —1531). Geheel rechts, beneden, zelfrt|"et van den Meester. Maria-altaar, Creglingen.



DE KLUIZENAAR.
LAAT-GOTHIEK. Frankrijk. Eind 15e eeuw. Wang van een u°ogbank uit de Abdij-kerk van Sint Lucien bij Beauvais (Fr.). h°van relief. School van Beauvais. Uitgevoerd in Eikenhout. Foto het Archief van Kunst en Historie (Museum van Cluny)-



VERR|jZENIS VAN CHRISTUS.
J^AAT-GOTHIEK. Noord-Nederland. Nederlandsche school. Ie elft der 16e eeuw. Bovenaan twee kleine groepen. Rechts de ontv°eting tusschen Christus en Maria Magdalena. Links de drie gouwen aan het graf met den Engel. Uitgevoerd in Eikenhout. Aarts'sschoppelijk Museum te Utrecht. Foto Kath. Illustratie, Haarlem.



MARIA MET CHRISTUSKIND.
LAAT-GOTHIEK. Nederland. Begin 16e eeuw. Limburgsche school. Uitgevoerd in Eikenhout. Museum Cluny, Parijs.



CHRlSTUS AAN HET KRUIS (fragment).
fENAlSSANCE. Italië. Begin 15e eeuw. Gepolychromeerd. Beeld^°üWer Donatello, F^rence (1383-1466). Foto van het Ministerie an Onderwijs, Rome.



VENSTERLUIK.
RENAISSANCE. Italië. 15e eeuw. Gebeeldhouwd vensterluik 'n stanzen van Rafaël. Vaticaansche Paleizen te Rome. Beeldhou Giovanni Barili. Foto van het Ministerie van Onderwijs, R°



ZEGEPRAAL DER CHRISTELIJKE KERK.
|^°LLANDSCHE RENAISSANCE. Nedernc'- Midden 16e eeuw. De symbolische §Uur der Kerk is op een triomfwagen 12eten, die onder de bescherming van ^ r,stus wordt getrokken door de vier Q6ren> symbolen van de vier Evangelisten, lieden door Jan Terwen in 1538 tot lj/2. Ned. Herv. Kerk, Dordrecht, ^gevoerd in Eikenhout. Foto Rijks0r|umentenzorg, den Haag.



MADONNA MET CHRISTUS-KIND.
VROEG-RENAISSANCE. Midden 16e eeuw. Aartsbisschoppelijk seum, Utrecht. Uitgevoerd in Eikenhout. Foto van het Museu



De SCHRIJNWERKERSGILDE.
pa°LLANDSCHE RENAISSANCE. Nederland. Midden 16e eeuw.
u't een schotwer'< in de Groote Kerk (St. Maartenskerk) u 'iel, met voorstellingen der ambachten. Uitgevoerd in EikenFoto Rijksmonumentenzorg, den Haag.



PALEISDEUR.
. te
BAROK. Frankrijk. 16e eeuw. Deur van het Paleis van Justltl onDijon (Fr.). Architect-beeldhouwer Hugues Sambin. Bourg dische school. Uitgevoerd in Eikenhout.



h^go de groot.
^ARok, Nederland. 17e eeuw. eeldhouwwerl< uit een Amsterairische woning. Uitgevoerd in 'kenhout. Foto Rijksmuseum, Sterdam.



PREEKSTOEL. (NIEUWE KERK, AMSTERDAM.)
BAROK. Nederland. Midden 17e eeuw. Beeldhouwwerk uitgevoerd in 1647 tot 1649, door Albert Vinckenbrinck. Eikenhout. Foto Lichtbeelden-Instituut, te Amsterdam.



c°Mmuniebank (detail).
LODEWIJK XIV. Nederland. Begin 18e eeuw. Oud-KathoF^ij,e kerk (voormalig St. Agatha-klooster) te Amersfoort. Foto Monumentenzorg, den Haag.



DE CHINEESCHE METHUSALEM P'ENG TSU. De beschermheilige van het leven.
CHINEESCHE KUNST. Uitgevoerd in Wortelhout' Foto Rijksmuseum vo°r Volkenkunde, Leiden.



KR|SDRAGER.
^LINEESCHE KUNST. Verlo°edelijk 18e eeuw. Foto Koraal Instituut, Amsterdam.
">out 29



TOOVERSTAF.
BATAKSCHE KUNST, Batakla"' den. Foto Koloniaal Instituut» Amsterdam.



CEREMONIESTAF.
J^GERKUNST. Afkomstig van e Bantoe-negers (Kongo). Uit|®v°erd jn Ebbenhout. Foto , Jksrnuseum voor Volkenkunde, Le'den.



VOOROUDERSBEELD.
PAPOEAKUNST. Afkomstig uit AustraüsC Nieuw-Guinea (Mandaa ^ gebied). Foto Rijksn^ jj seum voor Volkenkuno < /}" Leiden.



negerkop.
^EGERKUNST. Afkomstig ^ll: de West-Soedan. OngeQeer eind 18e eeuw. Foto . 'JKsrriuseum voor Volkennde, Leiden.



WILMANA, HET RIJDIER VAN RAWANA.
BALINEESCHE KUNST. Foto Koloniaal Instituut, Amsterdam.



BA|_INEESCHE HOUTSNIJDERS AAN HET WERK.



JAPARASCH HOUTSNIJWERK
JAVAANSCHE KUNST, voerd in Djatihout.
Uitge-



Madonna op de wolken.
&AROK. Zu id-Duitsch. 18e eeuw. Uitgevoerd in Lindenhout. Aarts'sschoppelijk Museum, Utrecht. Foto van het Museum.



NAPOLITAANSCHE KERSTGROEP.
Eind 18e eeuw. Koppen en handen uitgevoerd in Perenhout. (Klee' ding bestaat uit stoffen.) Foto Aartsbisschoppelijk Museum te Utrecht.



Maria met Christuskind.
Begin 19e eeuw. Afkomstig uit Loenen op de Veluwe. Uitgevoerd 'n Lindenhout. Aartsbisschoppelijk Museum, Utrecht.



DE DAAD.
„Volbreng Uw daden met onverbreekbaren wil, als vrijmaki tot vertrouwend opwaarts gaan."
Beeldhouwer J. MENDES DA COSTA, Amsterdam. Versiering 'n het Raadhuis, aldaar. Uitgevoerd in Eikenhout.



de zegen van het licht.
^eldhouwer J. MENDES DA ^STA, Amsterdam. Uitgevoerd 'n Palissanderhout.



MUZIEK.
Houtsnijwerk van HERBERT RAYNER Portland, Oregon (U.S.A.). Uitgevoer in Sugar Pine-hout.



V*OUWENKOP.
beeldhouwer JOHN RADECKER, ^sterdam. Uitgevoerd in Purperhart.



BLINDE HARMONICA-SPELEN
Beeldhouwer TJIPKE VISSER, Anj' sterdam. Uitgevoerd in Teakhou



P|Nguin.
^eldhouwer PHILIP TEN KLOOSTER, ^sterdam. Uitgevoerd in Java-Teakhout.
Hout 30



SPELENDE BEERTJES.
Beeldhouwer S. KLINKENBERG^ Haarlem. Uitgevoerd in Mahoni hout.



Klok.
^eldhouwer B. J. RICHTERS, r-^en. Uitgevoerd in Coromandeltbbenhout.



KOP.
Beeldhouwer JULES VERMEIR^ den Haag. Uitgevoerd in Noten hout.



ARBEID!
beeldhouwer G. A. GRAFF, den "aag. Uitgevoerd in Teakhout.



VERDRIET.
Beeldhouwer J. P. H. VAN L-LjN TEREN, den Haag. Uitgevoerd m Coromandel-Ebbenhout.



Masker.
beeldhouwer FRITS SIEGER te ^sterdam. Uitgevoerd in Javae^khout, met Ebbenhouten voetstuk.



LAMMETJE.
Beeldhouwer JOHN RADECKE^ Amsterdam. Uitgevoerd in Tea hout.



Maraboe.
Beeld houwer willem j. valk, Eelderwolde bij Groningen. Trapversiering in een villa te Wageningen. Uitgevoerd in Teakhout.



VOORZITTERSHAMER.
Versierd met afbeeldingen van het Nederlandsche wapen en die der elf provincies. Verder een uil op boeken (symbool van wijshei )• vier leeuwen (symbool van kracht), een schip (symbool van stuurman kunst) en symbolen van tijd en gerechtigheid. Uitgevoerd in M kasisch Palmhout, door den houtsnijder P. BUYS, Bergambac



*'eke vrouw.
^lEUW-BALINEESCHE KUNST (Zuid-Bali). Eigendom van den schrijver. Uitgevoerd lri Tengoeloenhout.



EEN SOEDANEESCHE KRIJGEN Beeldhouwer HENRY A LA PE^
SÉE, Parijs. (Wereld-Tentoonste ling, Parijs, 1937.) Uitgevoerd ' Ebbenhout.



Aftouw.
j^eldhouwer H. CHABOT, Bergschenhoek 'j Rotterdam. Uitgevoerd in Teakhout.



AAPJE.
Beeldhouwwerk van Mej. F. CARBASIUS, den Haa?' Uitgevoerd in Cuba-Mahoniehout.



CHIMPANSEE.
^eeldhouwer J. C. SCHULTSZ, Amsterdam, 'tgevoerd in Mahoniehout.



VISCH.
Beeldhouwer TJIPK.E VISSER te Amsterdam. Uitgevoerd in Lettel hout. Zeldzaam fraai is hier de teekening van het hout benut o de schubben weer te geven.



TAKSHOND.
jj^'dhouwwerk van Mej. G. J. W. RUEB, n Haag. Uitvoering in Java-Teakhout.
^°ut 3|



VISSCHERSMEID.
Beeldhouwer TJIPKE VISSER ^ Amsterdam. Uitgevoerd in C° mandelhout.



HÊTa.
Q
hcn'aatst 'n St. Bavo-kerk te Haarlem (N.). Beeldhouwer ^ CR.MAN VAN REMMEN, den Haag. Uitgevoerd in Lindenhout. gepolychromeerd.



STELLA MARIS.
Beeld (fragment), geplaatst in het R.-K. Marine-Tehuis, den Helden beeldhouwer HERMAN VAN REMMEN, den Haag. Uitgevoerd in Eikenhout.



vrouwenfiguren.
peeldhouwwerl< aan boord van ngeland's grootsten Oceaanst°°mer, de „Queen Mary". Uitgevoerd in Engelsch Sycamore-



DETAIL VAN DEN APOSTELFIGUUR JOHANNES, BIJ H&1 KRUIS.
Beeldhouwer P. BIESIOT, den
Haag. Uitgevoerdïin Avodiré-hou



^ANCISCUS VAN ASSISI, HET ZONNELIED ZINGEND.
^eldhouwer P. BIESIOT, den aag- Uitgevoerd in Avodiré-hout.



JOH. BRAAKENSIEK.
Beeldhouwwerk van Mej. L. E. BEERMAN» Amsterdam. Uitgevoerd in Java-Teakho



GRETA.
p6eldhouwwerk van Mevr. CH. VAN PALLANDT, ar'js. Uitgevoerd in Teakhout.



ZITTEND MANNETJE.
Beeldhouwer ALBERT TERMOTE, Voorburg (Z.-H.). Uitgevoerd in Perenhout.



g|jsbrecht van amstel.
^eeldhouwwerk, geplaatst in Raadzaal te Amsterdam. °eeldhouwer HILDO KROP, C^sterdam. Uitgevoerd in ^kenhout.



HET HEDEN.
Beeldhouwwerk, geplaatst in de Raadzaal te AmsterdarnBeeldhouwer HILDO KRO'' Amsterdam. Uitgevoerd 'n Eikenhout.



folkloristische voorstelling
^ari huwelijk, Pinksterboog en Paaschvaandels, toegepast in het Raadhuis te Enschede. Beeldhouwer THEO VAN REIJN, te Haarlem. Uitgevoerd in Mahoniehout.



SCHEEPVAART.
„Zooals de twee figuren, gedekt onder de vleugelen van den voge'» de lucht doorklieven en winden trotseeren, zoo doorkruist de mensch de zeeën onder de hoede van het machtige Oceaanschip-
Beeldhouwer F. J. VAN HALL. Sloterdijk. Uitgevoerd in Teakhout voor het D.M.S. „NieuWAmsterdam".



J°ngen met duif en lam.
^eldhouwer PIETER STARRE-
■ i D, Amsterdam. Uitgevoerd in 'ar|k Eschdoornhout.



KINDERKOPJE.VROUWEN KOP-
Beeldhouwer STEPH UITER' WAAL, Utrecht. Uitgevoerd in Moulmein-Teakhout, zóó, dat het kopsche hout naar voren komt' waardoor een typisch modeie ontstaat.



"lout 32
^ARIA MET CHRISTUSKIND.
^eldhouwer N. ANDRIESSEN, "aarlem. Uitgevoerd in Pokhout.



ZEEUWSCHE BOER.
Beeldhouwer H. M. WEZELAAR, Amsterdam. Uitgevoer in Teakhout.



■"^mP^^B' flHf I i^3UHP
■ .1 Ah / ■ ^■W^^HI' i
■; w^W^P" '<^«K^r9VP F MH
DE VLUCHT NAAR EGYPTE.
beeldhouwer ALBERT TERMOTE, i oorburg (Z.-H.). Uitgevoerd in ePenhout.



JOZEF EN HET KINDEKE JEZ^S.
Beeldhouwer ALBERT TERMOTE. te Voorburg (Z.-H.). Levensgroot figuur. De toegepaste houtsoor is Iroko uit de Congo.



NEGENDE HOOFDSTUK.
MEUBLEN IN HOUT.
GREPEN UIT DE HISTORIE EN HET HEDEN BETREFFENDE EEN TIJDPERK VAN VIERENDERTIG EEUWEN.
Zalig hij, die een schoonheidsideaal heeft, zelfs al is zijn ideaal een vergissing; het kan ons helpen ons te troosten over schade en vernedering.
Dostojevsky.







de liefde voor het schoone meubel.
Of het nu een ongeletterde houthakker aan den oever van den Amazone-stroom betreft of de in kennis en stoffelijk bezit bevoorrechten op dezen aardbodem, overal waar eenige beschaving haar ir>trede heeft gedaan, is er belangstelling voor meubelen.
Onwillekeurig gaan mijn gedachten terug en zie ik opnieuw dien glans van vergenoegen op het dankbare gelaat van een armen Braziliaan, die, terwijl hij zijn hut rondzag, een goedkeurenden blik over zijn armzaligen inventaris liet glijden en met zijn oude, reeds bevende hand een in zijn nabijheid staand kastje streelend, als in zich zeiven mompelde: „Pecas de mobilha importanta!" (Hoogst belangrijke meubelstukken.)
Die uiting van dankbaarheid en waardeering herinnerde ik mij dikwijls bij het bezichtigen der kunstschatten van enkele onzer Europeesche Musea. Welk een schoone bewijzen van vakkennis, geestelijken en stoffelijken rijkdom zijn daar bijeen. Welk een geduld er> liefde heeft een deel der menschheid in den loop der eeuwen daaraan besteed en hoeveel stralende gezichten hebben met voldoening de voltooiing aanschouwd van het product van hun §eest en vaardige handen. Schenk uw aandacht bv. eens aan het eerste, hierna weergegeven Egyptische meubelstuk.
Met welk een zorg is alles samengesteld. Ebbenhout was practisch eyen kostbaar in dit hout-arme land als ivoor. Zie die gedraaide Pooten eens aan. Een draaibank was nog onbekend. In de eerste plaats die fraaie, logische vormgeving. Daarna die op regelmatige afstanden ^et een mes aangebrachte groeven en tenslotte de verbindingen ert het versierende inlegwerk. Dat alles gedaan in het ijzerharde Ebbenhout. Welk een geduld en liefde voor het handwerk spreken er reeds uit de totstandkoming van dit meubelstuk.
De waardeering voor fraaie meubelen is, niettegenstaande de Veranderingen die er in de wereld hebben plaats gegrepen, gebleven.Wel is men in de twintigste eeuw gaan zoeken naar andere, ^°ms bizarre materialen tot opbouw van het moderne meubel. Voor een uiterst gering gedeelte is men er in geslaagd hout te yervangen door metaal of glas. Doch de kentering en het terug§r'jpen naar dat warme, romantische, altijd weer nieuwe en



steeds geduldige, immer fraaier wordende hout, is reeds weer in vollen gang. De lof, dat hout steeds fraaier wordt, is niet overdreven. In het bijzonder in de Musea vindt men eeuwenoude meubelstukken met eën glans, een diepte en kleur als nergens elders.
Bij het doen van een keuze betreffende de reproducties voor dit boek, werd dan ook onmiddellijk gevoeld hoe beperkt en onvolledig die zou zijn. Een greep uit de historie, niets meer en niets minder. Om herhaling te voorkomen zijn, wat de moderne meubelen betreft, weinig voorbeelden gegeven. Bij de interieurs, in het volgende hoofdstuk, komen die meer tot hun recht. De reproductie van buitenlandsche, moderne meubelkunst, hoe bebelangrijk ook op zich zelve, kwam practisch niet in aanmerkingwant het terrein zou dan onbegrensd worden. De lezer, zonder twijfel geen „lastig meubel", zal die beperking kunnen billijken-



schamel of krukje. Egyptisch, n ieuwe Rijk (bloei-
t'jd). Omstreeks 1500 voor Chr. ^fkomstig uit een graf in het Dal c'ef Koningen in de oude doodenftad Thebe. Uitgevoerd in Ebbenl?°ut met verbindingen in ivoor, fitting in rood leer. Britsch Museum. Londen.



WERKMANS-STOEL.
EGYPTISCH. Nieuwe Rijk. Omstreeks 1450 voor Chr. Afkomstig uit Thebe. Deze stoelen g®" bruikten de goudsmeden, beeldhouwers, pottenbakkers en sandalenmakers bij hun werk. F°t0 Victoria en Albert Museum te Londen.



; , • I
II I Wm I
- ; ^ P ^MMpÜfffi PgjP
**—WÊÊT
p4?| . :'." " ' ' ■'■■ f ' " f : llipll' • ,• ' : ' F ;.:«'f I" :®-l I
■|MEffM|r^ I
II
stoelen.
Egyptisch. Nieuwe Rijk. De
rechtsche stoel dateert van omstreeks 1400 voor Chr., de linksche °rnstreeks 1300 voor Chr. EerstSenoemde is uitgevoerd in Acaciahout, ingelegd met Ebbenhout en lyoor. Een dergelijke stoel diende yoor de hofhouding. De linksche stoel heeft een reeds meer beenden vorm en bevestigt wel net woord van Koning Salomo, ~at er niets nieuws is onder zon. Vermoedelijk was deze stoel reeds voor breedere lagen de bevolking bestemd (de ^'jks-grooten). Britsch Museum, bonden.



ZETEL.
EGYPTISCH. 18e Dynastie. Omstreeks 1400 voor Chr. Stoel van Koningin Teje, de gemalin van Koning Amenhotep den Derden. Ook de naam van hun dochter, Prinses Sit-Amon (zie volgende afbeelding) is er op vermeldDe zetel is afkomstig uit het gf"a' van de schoonouders van den Koning en gemaakt uit gebeeldhouwde stukken hout, die met pennen en gaten aan elkaar zijn verbonden. Het hout is met stuc en met verguldsel bedekt. Op den rug een voorstelling van de Koningin met twee prinsessen, waarvan één (Prinses Sit-Amon; op een papyrus-cano staat.







ARMSTOEL.
EGYPTISCH. 18e Dynastie. Omstreeks 1390 voor Chr. Armstoel van Prinses Sit-Amon (dochter van Amon, den zonnegod van Thebe). Zij was een dochter van Amenhotep den Derden, een tijd' genoot van Jozua. De symmetrische inscriptie op den rug van den stoel geeft aanduidingen aangaande haar naam. De slavi brengt de Prinses de Usecn kraag, bestemd om booze geesten af te weren. In de kap de vleugelde zonneschijf. De stoel
vervaardigd uit Ebbenhout, 3 ^
komstig uit Soedan of uit AbeS sinië. Egyptisch Museum, Caii°-







% IJl
STOEL.
EGYPTISCH. Nieuwe Rijk. Omstreeks 1300 voor Chr. De stoel met leeuwenpooten en hollen rug is uitgevoerd in hout, afkomstig van den Moerbezievijgeboom (Ficus Sycomorus L.), ingelegd me ivoor. De spijkers, die de verbindingen moesten bijeenhoude^ waren dikwijls van ivoren koppen voorzien, die meteen decorat' werkten. Zie de kap van den stoel. Museum Louvre, ParlJ



B: ;§®l ' m-V. ^^%ïl'
m . 11 "%•., * >m
h "2JK, J ü f " ?
sc:^fL|ü^;.^j£#*''':' J» l'~ ^^K,.lS . '
JH| .W.
. |-i.' :| |É"S'
rt -j^. _. i. wiii|i^ife ' f t; JHK^IIHii
ï ' LjAfc-'
1 18: V
Zalf- en schminkkast.
^RIEKSCH. Ca. 300 voor Chr. Gevonden in Abusir. Egyptische afdeeling van het Staatsmuseum, Berlijn.
ïout 33



7 . . ' i
VW ■K ÏSjF
wm* ■r ■.
TAFEL.
ROMEINSCH. Italië. 79 naChr. Afkomstig uit Herculanum, geV°n^ den onder een lava- en modderbed van ca. 20 m dikte. He hout is door de hitte verkoold, gecarboniseerd. Bij de ca. 10 jaa geleden hervatte nieuwe opgravingen is het gevonden. Foto va de Directie der opgravingen.



VOORWAND VAN EEN KAST.
°UD-KOPTISCHE KUNST, 6e eeuw. De wand is verdeeld in vijf Paneelen, waarvan twee nog in j~en oorspronkelijken staat verderen. Foto Keizer Frederik Museum, Berlijn.



ARMSTOEL.
MIDDELEEUWSCH. Zweedsch. Ca. 1100. Stoel met gedraaide stijlen en regels, afkomstig uit de kerk te AsP



Kist.
^OMAANSCH. Zuid-Fransch. I Ie ®euw. Burg Kreuzenstein, Ooser"ïjk. Uitgevoerd in Eikenhout.



BLOK-K1ST.
ROMAANSCH. He eeuw. Archiefkist met ijzeren beslag. Zooals de foto duidelijk weergeeft, is de kist een uitgehouwen balk (Eikenhout). Eigendom van den heer L. Jageneau, antiquair, den Haag.



KIST. (Plankconstructie.)
ROMAANSCH. Fransch. I3eeeuw. Parijsche school. Uitgevoerd in Eikenhout, met ijzeren beslag. Museum van Cluny, Parijs.



KAST.
ROMAANSCH. Duitsch. Laat 13e eeuw. Typisch zadeldak. Uitgevoerd in Eikenhout met plankconstructie en snijwerk. Kunstgewerbe Museum, Hannover.



Kast. (Met zadeldak.)
ROMAANSCH. Oostenrijksch. 13e eeuw. Eikenhout rriet ijzeren beslag. Burg Kreuzenstein



GOTHIEK. Fransch. Begin 15e eeuw. Uitgevoerd in kwartiers Eikenhout. Museum van Decoratieve Kunst, Parijs.
ZETEL.



kist.
yENETIAANSCH. Italië. Ie helft '5e eeuw. Uitgevoerd in Kornoelje-hout. Rijksmuseum, Amsterdam.



KAST.
GOTHIEK. Italiaansch. 15e eeuw. Hertogelijk Paleis te Urbino. Uitgevoerd in Notenhout met ingelegde biezen van palmhout, enZ' Foto v. h. Ministerie van Onderwijs, Rome.



kerstwiegje.
^OTHIEK. Fransch. Begin der 16e eeuw. Eikenhout, gepolychromeerd. Aartsbisschoppelijk Museum, Utrecht.



DRESSOOR.
GOTHIEK. Fransch. Omstr. 1500. Uitgevoerd in Eikenhout. Museum Louvre, Parijs.



dRessoor.
^QTHIEK. Vermoedelijk F ransch. ^rnstreeks 1500. Een meubelstuk j^n het 15e eeuwsch binnenhuis.
'tgevoerd in Eikenhout. Rijksmuseum, Amsterdam.



ARK.
RENAISSANCE-indeeling met Gothieke versiering, Italiaanse^ Omstreeks 1472. Snijwerk in basrelief. Afkomstig uit de Synagog van Modena. Museum van Cluny te Parijs.



KAST. Bekend als „Prins Arthur's kast".
TUDOR-STIJL. Engelsch. Omstreeks 1500. Uitgevoerd 'n Eikenhout. Victoria en Albert Museum, Londen.
H°ut 34



STOLLENSCHRANK.
GOTHIEK (opbouw) met Renaissance-versiering. Duitsch (Rijnland)Omstr. 1550. Uitgevoerd in Eikenhout. Schloss-Museum te BerliJ11-



kist. (Coffre de mariage.)
^OTHIEK. Fransch. Midden 16e eeuw. De kist bestaat uit een oud en een nieuw gedeelte. De deksel en de linker zijwand zijn uit het bidden der 16e eeuw, de vooren achterzijde, alsmede de rechter *'j_Wand, zijn uit de 19e eeuw. Uitgevoerd in Eikenhout. MuSeum van Cluny, Parijs.



SCHRIJFKIST.
ELISABETH-STIJL. Engelsch. helft 16e eeuw. Uitgevoerd * Eikenhout met inlegwerk. toria en Albert Museum, Londe



KLAPSTOEL.
^OTHIEK. Italiaansch. Eind 16e eeuw. Zoogenaamde Savonarola^°el. Uitgevoerd in Eikenhout. Museum van Cluny te Parijs.



„MEUBLE DE PRÉSENTATION".
GOTHIEK. Zwitsersch. 16e eeuw. Uitgevoerd in Eikenhout. Museum van Cluny, Parijs.



sacrjstie-kast.
LAAT-GOTHIEK. Duitsch. Eind 15e eeuw. Afkomstig uit Sterzing. Germaansch Nationaal Museum, Neurenberg.



STOEL.
RENAISSANCE. Fransch. Eind 16e eeuw. Zoogenaamde „caquetoire". Uitgevoerd in Eikenhout. Museum van Cluny te Parijs.



&ED-EINDEN.
RENAISSANCE. Spaansch. Omstreeks 1570. Uitgevoerd 'n Eikenhout. Victoria en Albert Museum, Londen.



LEZENAAR.
RENAISSANCE. Italiaansch. 1498. Gemaakt door Bernardo di Marco Renzi. Nationaal Museum, Florence. Foto Alinari, Florence-



BANK EN STOELEN.
RENAISSANCE. Italië. Begin 16e eeuw. Bank-type, bekend onder den naam „Cassapanca". Uitgevoerd in Italiaansch Notenhout.
eenvoudige cassapanca's werden tevens gebruikt als slaapplaats voor de bedienden. Nationaal Museum, Florence. Foto Alinari, Elorence.



„CRÉDENCE".
HOOG-RENAISSANCE. Italiaansch. 16e eeuw. Uitgevoerd in Eikenhout. Museum van het Venetiaansch Paleis, Rome-



tribunaal-bank.
HOOG-RENAISSANCE. Italiaansch. Midden 16e eeuw. Werk van Fratelli Del Tasso, Perugia. Uitgevoerd in Notenhout. Foto Alinari, Florence.



PORCE LEI N KAST.
RENAISSANCE. Italiaansch. 16e eeuw. Uitgevoerd in Notenhout. Mansi-Paleis te S. Pellegrino. Foto Alinari, Florence-



armstoel.
HENRI II (Fransche Renaissance). Fransch. 2e helft 16e eeuw. Uitgevoerd in Notenhout. Victoria en Albert Museum, Londen.



KAST.
HENRI II. Fransch. 2e helft 16e eeuw. Op de boven-paneelen zijn de Aartsengel Gabriel en de Maagd Maria gebeeldhouwd, op de beneden-paneelen Bacchus en Ceres. Uitgevoerd 'n Notenhout. Museum van Cluny, Parijs.



HO F-KAST.
JACOBEAN-STIJL. Engelsch. 1610. Uitgevoerd in Eikenhout. Victoria en Albert Museum, Londen.
Hout 35



KAST.
OUD-HOLLANDSCH (type van omstreeks 1600). Uitgevoerd kwartiers Eiken, zware spiegel. De kast is nieuw. De reproducti wordt gegeven aangezien dit een bijzonder fraai stuk handwerk ' uit dezen tijd, gemaakt door P. en J. H. Vaarties, Rotterdam,



Kast.
detail van de kast links weergegeven.



RUBENS KABINET. (Ontworpen door Petrus Paulus Rubens-)
LAAT-RENAISSANCE. Vlaamsch. Omstreeks 1623. Windsor Castle, Engeland. Uitgevoerd in Ebbenhout. Het Engelsche Koningshuis kocht deze kast voor f 360 000,—. Foto ontvangen van den heer H. A. Enkelaar, Leeraar Ambachtsschool te Middelburg, die indertijd deze foto's noodig had, aanvroeg en onmiddellijk van wijle11 Koning George V toegezonden kreeg.



RUBENS KABINET. (Detail.)
voorstellingen op de geopende kastdeur zijn gedeeltelijk aNegorisch, gedeeltelijk Bijbelsch. Uitgevoerd in massief Ebbenhout. Foto van den heer H. A. Enkelaar, Middelburg.



KAST.
NOORD-NEDERLANDSCH. (2e helft 17e eeuw.) Uitgevoerd in Noten-, Ebben- en Palissanderhout. Het eigenaardige is, dat het fineerhout, bv. in het fries, bestaat uit kopsch hout, dus gezaagde, kleine, ronde schijfjes Noten. Rijksmuseum, Amsterdam-



LADENKAST.
QUEEN ANNE. Engelsch. Omstreeks 1715. Uitgevoerd in massief Noten en Wortelnoten. Victoria en Albert Museum, Londen.



BAROK. Zuid-Duitsch. Omstr. 1670. Privaat-bezit, Neurenberg. Foto Schmidt & Günther, Leipzig.
KAST.



kabinet.
NEDERLANDSCH. Barok-invloed. Laat I7eeeuw. Beeldhouwwerk in bas-relief. Voorstellingen ontleend aan den Bijbel en aan de mythologie. Uitgevoerd in Ebbenhout, zwaar opgelegd op onderhout. Museum van Cluny, Parijs.



COMMODE.
VENETIAANSCH. Italië. Eind 17e eeuw. Museum van het Venetiaansche Paleis te Rome. Uitgevoerd in Olijvenhout, ingelegd met ivoor.



kolom-kast.
Noord-nederlandsch , met
°arok-invloed. Eind 17e eeuw. Kast met kussendeuren. Uitgeroerd in Palissanderhout en Ebbenhout. Rijksmuseum, Amsterdam.



SCHRIJFKABINET.
QUEEN ANNE. Engelsch. Begin 18e eeuw. Volgens mededeeling is dit meubelstuk eigendom geweest van Dean Swift. Uitgevoerd in geaderd Noten met inlegwerk. Victoria en Albert Museum, *e Londen.



LEDIKANT.
Laat I7e eeuw. Waarschijnlijk afkomstig van Koning-Stadhouder Willem III. Uitgevoerd in Eikenhout. Oude verzameling van het kasteel „Het Nijenhuis" te Wijhe, Overijsel.



STOEL.
WILLIAM AND MARY-STIJL. Engelsch. Begin 18e eeuw. Uitgevoerd in Notenhout. Victoria en Albert Museum, Londen.



muurkast.
GEORGIAN-stijl. Engelsch. Gemaakt in 1743. Uitgevoerd in Palissanderhout met ivoor. Quilter en Donaldson Collectie, Londen.



KAST.
ROCOCO. Fransch. Begin 18e eeuw. Uitgevoerd Jn Eikenhout. Museum van Decoratieve Kunst, Parijs-



dRaagstoel.
^OCOCO. Italiaansch. 18e eeuw. Museum van het Venetiaansch ^aleis, Rome.Uitgevoerd in gebeeldhouwd Noten, gepolychromeerd.
Hout 36



LADENKAST.
LODEWIJK XV. Fransch. 18e eeuw. Uitgevoerd in Braziliaanse^ Rozenhout, Bois de Violette en andere soorten. Museum Petlt Palais, Parijs.



Nachtkastje.
lodewijk XV. Fransch. Midden 18e eeuw. Gestempeld Gerard ^eridiez. Uitgevoerd in Braziliaansch Rozenhout en Bois de 'iolette met inlegwerk van gekleurd hout. Particuliere ver2ameling, Parijs.



COMMODE.
Duitsch. Uit Hamburg afkomstigOmstreeks 1760. Thans in het Schloss-Museum te Berlijn. Uit' gevoerd in massief en gefineer Notenhout.



CILINDERBUREAU.
Laat [.ODEWIJK XVI. Omstr. '785. Geschenk van Maria Antoinette aan Catharina II, Keizerin yan Rusland. Gemaakt door Abraham en David Roentgen Neuwied. Collectie Schlichting Louvre, darijs. Uitgevoerd in Bois de Vio'ette en Satijnhout met veel bronsbeslag.



TAFEL.
CHIPPENDALE-STIJL. Engelsch. Omstreeks 1760. Chineesche in' vloed. Uitgevoerd in Mahoniehout. Snijwerk en uitzaagwerk. Victoria en Albert Museum te Londen.



tafel.
^OBERT ADAM-STIJL. Omstreeks '775. Bestemd voor een eetkamer. Uitgevoerd in Cuba Mahonie. Victoria en Albert Museum, Londen.



ARMSTOEL.
HEPPLEWHITE-STIJL. Engelsch. Laat 18e eeuw. Uitgevoerd in Cuba Mahonie. Victoria en Albert Museum, Londen-



gecombineerde bureau-boekenkast.
SHERATON-STIJL. Engelsch. Laat 18e eeuw. Uitgevoerd in Satijnhout. Victoria en Albert Museum, Londen.



COMMODE.
LODEWIJK XVI-invloed. Italiaansch. Florence. 1785. Het hout werd groen gelakt en grootendeels bedekt met bronsbeslagDe structuur van het hout kwam geheel op den achtergrond. Foto Schloss-Museum, Berlijn.



COMMODE.
lodewijk XVI -invloed. Italiaansch. Milaan. Omstr. 1800. Inlegwerk met groote verscheidenheid van exotische houtsoorten. Schloss-Museum, Berlijn.



KOLOM-TAFEL. (Guéridon.)
EMPIRE. Omstreeks 1810. Uitgevoerd in Mahoniehout, ingelegd met Citroenhout. Foto van het Museum der Fransche Architectuur, Fontainebleau.



TAFEL. (Monopodium.)
EMPIRE. Engelsch. Omstr. 1807. Ontwerp Thomas Hope. Uitgevoerd in Mahonie, ingelegd met Ebbenhout en zilver. Victoria en Albert Museum, Londen.



SCHRIJFKAST.
BIEDERMEIER-STIJL, met merkbaren architectonischen invloed van Karl Schinkel. 1820. Uitgevoerd in Bloem-Mahonie. Zuilen in Thuya-wortel. Schloss-Museum te Berlijn.



armstoelen en tafel.
CHINEESCHE STIJL. 19e eeuw. Uitgevoerd in Blackwood, versierd met snijwerk. De stoel rechts op de foto, heeft een rugPaneel van marmer. Victoria en Albert Museum, Londen.



KAMERSCHERM.
JAPANSCHE STIJL. 19e eeuw. Gemaakt door Shibayama Yasutaka, Tokio. Uitgevoerd in Redwood, versierd met hoorn, ivoor en brons. Victoria en Albert Museum, Londen-



SCHOORSTEENMANTEL.
INDISCHE STIJL (Burma). 19e eeuw. Uitgevoerd in Burma Teak. Victoria en Albert Museum, Londen.
Hout 37



BUFFET.
K. P. C. DE BAZEL (1869-1924). Ontworpen in 1910. Uitgevoerd in Cuba-Mahonie, met inlegwerk.



platenkast.
Geschenk van het Genootschap „Pulchri Studio", den Haag, aan H.M. de Koningin, die toestemming verleende deze foto ten Paleize Noordeinde te nemen.Uitgevoerd in Sycomorehout met Purperhart.



LEUNINGSTOEL.
Ontwerp Dr. H. P. Berlage (1856 — 1934). Rijksmuseum Kröller—Muller Stichting, Hoenderloo. Ontworpen in 1917. Uitgevoerd in Coromandel-Ebbenhout.



DRESSOIR. (Type William and Mary.)
H. PANDER & ZONEN, den Haag. Uitgevoerd in massief Noten en Kaukasisch Wortelnoten (shellfigure). De Fa. Pander is sinds '920 een voorvechtster inzake de toepassing van edele houtsoorten in Nederland, hetwelk voor den schrijver aanleiding was hier énkele reproducties van in stijl geheel verschillende meubelen, uitgevoerd in fraaie houtsoorten, plaatsen.



COMPACTUM-KAST.
Fransch. Modern. Omstr. 1925 H. PANDER & ZONEN, der
Haag. Uitgevoerd in massief Noten en Wortelnoten (shell-figure).



ledikant.
Fransch. Modern. Omstr. 1930. H. PANDER & ZONEN, den Haag. Uitgevoerd in Drapé-Mahonie. De fraaie teekening in het hout ontstaat onder meer als gevolg van de omstrengeling der boomen door de lianen, waarbij geheel afwijkende en prachtige nuances optreden.



GARDEROBE-KAST.
Ontwerp en uitvoering H. PANDER & ZONEN, den Haag. Het middenstuk is uitgevoerd in Canadeesch Vlamberken, de zijstukken in Kaukasisch Noten.



gecombineerd schrijfbureau met boekenkast.
Ontwerp J. A. MUNTENDAM, Binnenhuis-architect te Arnhem. Uitgevoerd in Cuba-Mahonie.



DRESSOIR.
Ontwerp COR ALONS, Binnenhuis-Architect, den Haag. Uitgevoerd in blank en gebeitst Slavonisch Eiken met Coromandel.



SCHRIJFTAFEL.
Ontwerp BAS VAN PELT, Binnenhuis-architect, den Haag. Nieuwe zakelijkheid. Uitgevoerd in Slavonisch Eikenhout.



DRESSOIR.
Ontwerp en uitvoering Koninklijke Nederlandsche Meubelfabr. H. P. MUTTERS & ZN., den Haag. Uitgevoerd in Teakhout met blank, gemoest Eschdoorn.



ZITKAMER-MEUBEL.
Ontwerp E. G. C. SCHUBAD. Binnenhuis-architect, den Haag. Uitgevoerd in Goudkust-Mahonie.



DRESSOIR.
Ontwerp en uitvoering OLIVIER DESBORDES & Co., Parijs (1937). Symptomen van een nieuwe R°' mantiek. Uitgevoerd in Amerikaansch Noten.



dressoir.
Ontwerp E. G. C. SCHUBAD, Binnenhuis-architect, den Haag. Uitgevoerd in Rio Palissander met Slavonisch Eiken, kwartier gezaagd. (1938.)







TIENDE HOOFDSTUK.
INTERIEURS IN HOUT.
GREPEN, UIT DE HISTORIE EN HET HEDEN, BETREFFENDE EEN TIJDPERK VAN VIJF EEUWEN.
Geluk is ... . langs het graan, Langs zomerblije landen,
Naar 't stille huis te gaan Waar d' avondlampen branden.
Hout 38







MY HOME IS MY CASTLE
Dit veelzeggende woord van wijlen Koning George de Vijfde heeft ook in Nederland zijn beteekenis behouden. Men kan er gerust aan toevoegen, dat, niettegenstaande de hedendaagsche klacht over onrustbarend toenemende „uithuizigheid", meer dan ooit zorg wordt besteed aan het interieur. Misschien is het tweede een geneesmiddel tegen het eerste.
Jaarlijks worden er tentoonstellingen gehouden tot volmaking van het „ideale huis" en de groep van hen, die zich in het bijzonder met dit doel bezig houden, breidt zich steeds uit. Een halve eeuw geleden bestonden er in Nederland en daarbuiten practisch nog geen binnenhuis-architecten, thans vindt men ze in elke stad. Ook de Overheid bemoeit zich veel meer met de inrichting van haar eigen interieurs en generaliseerend kan gezegd worden, dat het Raadhuis-interieur der 19e eeuw niet in de schaduw kan staan bij dat van de 20e eeuw.
De nieuwe groote Oceaanschepen zijn drijvende paleizen geWorden. Aan de interieurs van de „Normandie", „Queen Mary" en „Nieuw-Amsterdam" zijn enorme bedragen ten koste gelegd en edele houtsoorten, uit alle deelen der wereld bijeengebracht, speelden daarbij de voornaamste rol. De reiziger klaagt reeds, dat de reisduur te kort is om voldoende van de fraaie interieurs te kunnen genieten.
Het verzamelen van foto's betreffende hedendaagsche kunst op dat gebied, bracht, dank zij veler medewerking, dan ook geen bijzondere moeilijkheden met zich.
Het tegenovergestelde was het geval bij het zoeken naar ongerepte, origineele oude interieurs. Men vindt er weinige. Men zou bijna geneigd zijn het Romaansche interieur als behoorende tot „het steenen tijdperk" in te deelen. Wanden, vloeren, alles Was van steen. Enkele fraaie meubelen bevonden zich in de kerken, de huismeubelen bestonden uit een kist, een kast of een bank in de di epe vensternis.
Het weinige hout, dat zich in de kerken bevond, heeft zich geen zeven eeuwen in vocht en droogte kunnen handhaven. Fragmenten van hout worden nog in enkele Nederlandsche



Romaansche kerkgedeelten aangetroffen. Het Gothisch interieur is beter bewaard gebleven, vooral in de kerken. Wat latere interieurs betreft, oude kasteelen, woonhuizen en musea geven slechts brokstukken. De weergave van het oude interieur in hout is dan ook zeer fragmentarisch. De Lodewijk XVI- en Empireinterieurs zijn door den schrijver verwaarloosd, aangezien de wandbekleeding daar dikwijls uit geverfd en verguld hout of uit stoffen bestond.
De moderne interieurs zijn hoofdzakelijk door Nederlandsche kunstenaars ontworpen. Ook hier was beperking noodig. Een „toegift", waarmee de rij geopend wordt, is het interieur, voor een deel uitgevoerd in hout, gedateerd 24 Augustus van het jaar 79 onzer jaartelling, de dag van de groote vulkanische uitbarsting die Herculanum verwoestte. Feitelijk een unicum in de wereld, een interieur zonder bijvoegselen uit het begin onzer jaartellingDe Italiaansche Regeering heeft door toezending van de foto's de publicatie mogelijk gemaakt.
Moge het zoeken naar de juiste vertolking van stoffelijke en nauw daaraan verbonden geestelijke behoeften van den mensch, welke ook in deze reeks van interieurs tot uiting is gekomen, medewerken tot verhoogde waardeering voor hen, die getracht hebben dit ideaal te onzen beste te verwerkelijken.



Woonhuis-interieur.
ROMEINSCH. Italië. 79 na Chr. Houten wanden bestaande uit deuren, gevonden te Herculanum, onder een lava- en modderbed van ca. 20 m dikte. Het hout is door de hitte verkoold, gecarboniseerd. Foto van de Directie der opgravingen.



KERKINTERIEUR.
GOTHIEK. Nederlandsch. Omstreeks 1450. Koorbanken in de Groote Kerk te Breda. Uitgevoerd in Eikenhout. Foto Rijksmonumentenzorg, den Haag.



KER. K-INTERIEUR.
GOTHIEK. Polen. 1489. Altaarstuk in de Marienkerk te Krakau, uitgevoerd in Eikenhout. Dit is het meesterwerk van den beeldhouwer Veit Stosz (± 1450—1533).



KLOOSTER-INTERIEUR.
GOTHIEK. Zwitserland. 1489. Fraumünster-Abdij, Zürich. Uitgevoerd in Eikenhout. Foto Schweizerisches Landesmuseum, Zürich.



KLOOSTER-INTERIEUR.
GOTHIEK. Zwitserland. 1507. Fraumünster-Abdij, Zürich. Uitgevoerd in Eikenhout.FotoSchweizerisches Landesmuseum, Zürich.



KERK-INTERIEUR.
GOTHIEK. Frankrijk. 14e eeuw. Uitgevoerd in Eikenhout. Museum Dijon (Fr.).



kasteel-interieur.
GOTHIEK (interieur) met Renaissance-meubelen. Nederland. Bisschopskamer Muiderslot, 15de eeuw. Gerestaureerd. Uitgevoerd in Eikenhout. Foto Uitgevers.-Mij. Rembrandt, Utrecht.



KASTEEL-INTERIEUR.
GOTHIEK en Renaissance. Nederland. Kasteel Sijpesteijn te Loosdrecht. Eiken kist van omstreeks 1450. Eiken betimmering omstr. 1500. Links een houten beeld van Tilman Riemenschneider omstr. 1500. Samengesteld interieur.



Bk-4 ": M t ■->».' |j||] Ir j | 1 | || liilil-l ! lid ï 1 lil iillll: ' : «1 -
■ ' : IIBH 1 i#' l'i 1' li j|||p^*i4|if| 1 iifefeMiHm



WOONKAMER-INTERIEUR.
RENAISSANCE (gedeeltelijk). Nederland. Omstr. 1540. Het korbeei in Ebbenhout is afkomstig van het Gasthuis van den Heiligen Geest, omstreeks 1400 gebouwd en in 1740 afgebroken. Museum, Edam. Foto Dorsman, Edam.



KERK-INTERIEUR.
RENAISSANCE. Italië. Omstreeks 1550. Koorbanken in Eikenhout. Museum van het Venetiaansch Paleis te Rome. Foto van het Ministerie van Onderwijs te Rome.



KERK-INTERIEUR.
RENAISSANCE met GOTHIEKE details. Nederland. Omstreeks 1500. Koorbanken in Eikenhout in de St.-Martinuskerk te Venlo. Foto Rijksmonumentenzorg, den Haag.



INTERIEUR CHIRURGIJNSKAMER.
VROEG - RENAISSANCE - interieur. Nederland. Omstreeks 1560. Meubelen uit lateren tijd, alles in Eikenhout. Gebouw „De Waag", Enkhuizen. Foto Van Rossum, Enkhuizen.
Hout 39



INTERIEUR CHIRURGIJNSKAMER.
VROEG - RENAISSANCE-interieur,
Nederland, omstreeks 1560, met meubelen uit lateren tijd. In 1636 voor dit doel in gebruik genomenGebouw ,,De Waag", Enkhuizen. Foto Van Rossum, Enkhuizen.



kasteel-interieur. Renaissance. nederland. i7e
eeuw. Muiderslot te Muiden. Slaapkamer van P. C. Hooft. (Samengesteld.) Uitgevoerd in Eikenhout. Foto Uitgevers-Mij. Rembrandt, Utrecht.



STADHUIS-INTERIEUR.
RENAISSANCE. Nederland. 1554. Vierschaar- of Schepenenbank te Nijmegen. Uitgevoerd in Eikenhout met Palissander en Ebben inlegwerk. Werk van Gaert van Dulcken. Foto Vreemdelingenverkeer te Nijmegen.
Rechts: KERK-INTERIEUR.
RENAISSANCE. Nederland. 1540. Beeldhouwer Jan Terwen Aertsz. te Dordrecht (1511 —1589). Uitgevoerd in Eikenhout. Ned. Herv. Kerk te Dordrecht. Foto Rijksmonumentenzorg, den Haag.







KASTEEL-INTERIEUR.
RENAISSANCE. Duitschland. 1669. Woonkamer van de HalIjg HoogeUitgevoerd in Eikenhout. Foto Kunstgewerbemuseum te Flensburg.



SYNAGOGE-INTERIEUR.
RENAISSANCE. Polen. 17e eeuw. Houten koepeldak in een Synagoge te Wolpa.



KASTEEL-INTERIEUR.
RENAISSANCE. Nederland. 17e eeuw. Zaal in het slot te Zeist. Uitgevoerd in Eikenhout. Foto Duiker, Zeist.



MUSEUM-INTERIEUR.
RENAISSANCE. Nederland. 17de eeuw. Schotten en kasten uitgevoerd in Eikenhout. Stoelen 18e eeuw. Friesch Museum, Leeuwarden. Foto van het Museum.



KERK-INTERIEUR.
RENAISSANCE. Nederland. 1648. Oksaal in de Ned. Herv. Kerk te Schoonhoven. Uitgevoerd in Eikenhout. Foto Rijksmonumentenzorg, den Haag.



OUD-HOLLANDSCH INTERIEUR.
RENAISSANCE. 17e eeuw. Friedrichstadt. Uitgevoerd in Eikenhout. Foto Kunstgewerbemuseum van de stad Flensburg.



KASTEEL-INTERIEUR.
RENAISSANCE. Nederland. \7e eeuw. Ridderzaal kasteel Nijenrode. Gedeeltelijk nieuw. Uitgevoerd in Eikenhout. Foto Kunsthandel Goudstikker, Amsterdam.



SPAANSCH INTERIEUR.
De oorlogstoestand belette het zenden van foto-materiaal. Bovenstaande I7e-eeuwsche Spaansche Kamer in RENAISSANCE-STIJL is ontworpen en in Eikenhout uitgevoerd door de Koninklijke Ned. Meubelfabriek H. P. Mutters & Zn., den Haag.



KERK-INTERIEUR.
LAAT-RENAISSANCE met belangrijken BAROK-invloed. Nederland. Orgel. Tribune met rugpositief (1617—1620) gemaakt in Eikenhout door Frans Symons van Leiden en Gregorius Schissler uit Tirol. St. Jan, 's-Hertogenbosch. Foto Rijksmonumentenzorg, den Haag.



INTERIEUR ZITTINGSZAAL.
BAROK. België. 17e eeuw. (Gedeeltelijk samengesteld.) Vlaamsche zaal in het Vleeschhuis te Antwerpen.Uitgevoerd in Eikenhout. Foto van de Musea der Stad Antwerpen.



COMPAGNIE-KAMER.
O. I. C. Geïnspireerd op OUD-HOLLANDSCH, Portugeesche invloed. Midden 18e eeuw. Amboneesch Ebbenhout. Foto RijksMuseum voor Volkenkunde, Leiden.



eetzaal-interieur.
BAROK. België. 18e eeuw. Zaal in het Vleeschhuis te Antwerpen. Uitgevoerd in Eikenhout. Foto van de Musea der Stad Antwerpen.
Hout 40



INTERIEUR KOEPELZAAL.
STIJL LODEWIJK XV. Nederland. ± 1750. Huize Boschbeek te Heemstede. Foto Rijks-Monurnen" tenzorg, den Haag.



WERKKAMER-INTERIEUR.
Nederland. Omstreeks 1855. Werkkamer van Dr. P. J. H. Cuypers (1827—1921), den beroemden Bouwmeester, o.m. Restaurateur v. d. oude St. Bavo, het Muiderslot en Binnenhof, den Haag. De kamer heeft een VroegRenaissance-inslag. Uitgevoerd in Eikenhout.



BRAZILIAANSCH INTERIEUR.
Eind 19e eeuw. Stijlloos tijdperkEetkamer in de woning van een groot-boschbezitter in de stad Manaós (Amazone).



HOLLANDSCH INTERIEUR (1890). Weinig licht en hout, veel stoffen.



GANG-INTERIEUR.
Nederland. Aanvang 20e eeuw. Begin eener nieuwe stijl-ontwikkeling. Architect K. P. C. DE BAZEL (1869-1923). Uitgevoerd
in Eikenhout. Kantoorgebouw Ned. Handel-Mij., Amsterdam. Uitgevoerd door de Ned. Aann.Mij. v.h. H. F. Boersma, den Haag-



LANDHUIS-INTERIEUR.
Begin der moderne richting. Architect Dr. H. P. BERLAGE (1856-1934). Landhuis St. Hubertus, Hoenderloo. Uitgevoerd in Coromandel Ebbenhout. Foto van Mevr. H. Kröller—Miiller.



ZITKAMER-INTERIEUR.
Aanvang 20e eeuw. Begin der Moderne Richting. Architect C. A. LION CACHET, Amsterdam. Uitgevoerd in Eikenhout.



KANTOOR-INTERIEUR.
Architect M. DE KLERK (1884— 1923). Zoogenaamde Amsterdamsche school. Scheepvaarthuis, Amsterdam.



PALEIS-INTERIEUR.
Paleis Noord-Einde, den Haag. Indische zaal. Motieven ontleend aan fragmenten van monumenten uit den bloeitijd der Hindoe-overheersching. Men moet zich dit vertrek indenken als voorzaal van ean Indisch Paleis. Uitgevoerd door Javaansche houtsnijders uit Djapara in Djatihout (Teakhout). De groote gong is indertijd in het Indische Paviljoen op de Parijsche Koloniale Wereldtentoonstelling (1931) verbrand en vervangen door de kleinere gong op de foto zichtbaar. Foto genomen met toestemming van Hare Majesteit de Koningin.







COSY-CORNER.
Binnenhuis-architect J. M. MIDDELRAAD, den Haag (1904). Uitgevoerd in Grijs Eschdoornhout.



INTERIEUR HEERENKAMER.
Binnenhuis-architect J. M. MIDDELRAAD, den Haag (1920). Uitgevoerd in Eikenhout met Palissander.



KANTOOR-INTERIEUR.
Binnenhuis-architect J. M. MIDDELRAAD, den Haag (1921). Uitgevoerd in Eiken- en Coromandelhout.



WINKEL-INTERIEUR.
Architecten GEBR. VAN GENDT A.Lzn., Amsterdam. Sigarenmagazijn v. d. Fa. Hajenius, den Haag. Uitgevoerd door de Ned. Aann.Mij. v.h. H. F. Boersma, den Haag, in Mahoniehout.



INTERIEUR EETKAMER.
Binnenhuis-architect J. A. MUNTENDAM, Arnhem (1930). Uitgevoerd in Rio-Palissanderhout.



EETZAAL-INTERIEUR.
Binnenhuis-architect PIERRE D. v. d. BERGH, Rotterdam. Restaurant Wolff, Rotterdam. Uitgevoerd in Sapeli-Mahoniehout.
Hout 41



INTERIEUR MUZIEKZAAL.
M.S. „Marnix van St. Aldegonde" '(Stoomvaart-Mij. „Nederland")Architect C. A. LION CACHET, Amsterdam. Uitgevoerd in
Mahrknmhr\ut-



HUT-INTERIEUR.
M.S. „Dempo" (Rotterdamsche Lloyd). Uitgevoerd in Berken-en Mahoniehout.



HUT-INTERIEUR.
M.S. „Baloeran" (Rotterdamsche Lloyd). Ontwerp en uitvoering H. PANDER & ZONEN, den Haag. Uitgevoerd in Finsch Vlamberken en blank gemoest Eschdoorn.



JACHT-INTERIEUR.
Schrijfkamer van den Sjah van Iran. Uitgevoerd in Java-Teakhout Moiré. Ontwerp en uitvoering van de Kon. Ned. Meubelfabriek H. P. Mutters, den Haag.



INTERIEUR TRAPPENHAL.
Ontwerper v. h. beeldhouwwerk L. ZIJL, te Bussum, gesneden
door Van Tetterode. (M.S. „Ruys •
Kon. Paketv.-Mij., Amsterdam.) Uitgevoerd in Mahoniehout.



TRAPPENH AL-INTERIEUR.
Passagiersschip „Queen Mary", (Cunard White Star Ltd.). Wand uitgevoerd in Pommelé Mahonie. Beeldhouwwerk in Sycamore.



PRIVÉ-ZITK AM ER-INTERIEUR-
Passagiersschip „Queen Mary > (Cunard White Star Ltd., Liverpool). In deze kamer zijn meer dan 20 exotische houtsoorten verwerkt.



SLAAPKAMER-INTERIEUR.
Passagiersschip „Normandie", (Compagnie Générale Transatlantique). Ontwerp DOMINIQUE, Parijs. Uitgevoerd in Fransch Notenhout.



HUT-INTERIEUR.
Passagiersschip „Normandie", (Compagnie Générale Transatlantique). Ontwerp PERREAU, Parijs. Uitgevoerd in Citroenhout en Mahonie Moiré.



HUT-INTERIEUR.
Hut Ie klas „Nieuw-Amsterdam". Ontwerp HOLL.-AMERIKA-LIJN. Uitgevoerd in gefigureerd Esschenhout (de wanden) en wat de meubelen betreft in Indian Silvergrey-hout.



HUT-INTERIEUR.
„Nieuw-Amsterdam". Binnenhuis-architect H. WOUDA, Wassenaar. Uitgevoerd in Bubinga Moiré.



ROOKSALON-INTERIEUR.
„Nieuw-Amsterdam". Architect: F. A. ESCHHAUZIER, Bussum. Uitgevoerd door N.V. Fabriek voor Betimmeringen v.h. GEBR. REENS, Amsterdam, in Perzisch Noten en Rio Palissander.



JACHT-INTERIEUR.
Het Prinselijk Jacht de „Piet Hein". Architect van dit deel Ir. S. VAN RAVESTEIJN, Utrecht. Uitgevoerd in Finsch Berken wortelhout.



RESTAURANT-INTERIEUR.
Vliegveld Ypenburg. Binnenhuisarchitect J. F. SEMEY, den Haag. Uitv. van H. PANDER & ZONEN, den Haag, in Finsch Berkenhout.



VLIEGTUIG-INTERIEUR (Fokker).
Uitvoering Kon. Ned. Meubelfabr. H. P. MUTTERS, den Haag. Bovenwand gemaakt in Rozenhout, Coromandel- en Teakhout.



INTERIEUR TRAPPENHAL.
Nieuwe of Litteraire Sociëteit „De Witte", den Haag. Architect Ir. J. LIMBURG, den Haag. Uitvoering in Mahoniehout door de Ned. Aann.-Mij. v.h. H. F. BOERSMA, den Haag.
Hout 42



TRAPPEN HAL-INTERIEUR.
Magazijn Peek & CloppenburgArch. Ir. H. J. W. THUNNISSEN en J. H. HENDRICKS, den Haag. BeeldhouwerP.BIESIOT.den HaagUitgevoerd in Mahoniehout.



INTERIEUR THEATER-HAL.
City-Theater, den Haag. Ontwerp en uitvoering van H. PANDER & ZONEN, den Haag. Uitgevoerd in Finsch Vlamberken.



SLAAPKAMER-INTERIEUR.
Ontwerp H. KEMPKES Jr. Uitgevoerd in gewaterd Finsch Berken door de N.V. Fabr. „WaddinXveen", v.h. A. KEMPKES & Co.



RAADZAAL-INTERIEUR.
Binnenhuis-architect W. PENAAT, Amsterdam. Vervaardigd uit Slavonisch-Eikenhout en Coromandel. Uitvoering Kon. Ned. Meubelfabriek H. P. MUTTERS, den Haag.



STUDEERKAMER-INTERIEUR.
Ontwerp H. KEMPKES Jr„ Waddinxveen. Uitgevoerd in geloogd Eikenhout door N.V. Fabriek „Waddinxveen . v.h. A. KEMPKES & Co.



KANTOOR-INTERIEUR.
Wereldtentoonstelling, Parijs, 1937. Afdeeling Canada. Uitgevoerd in Canadeesch Vlamberken.



EETKAMER-INTERIEUR.
Wereldtentoonstelling, Parijs, 1937. Binnenhuis-architect PAUL FALLOT, Parijs. Uitgevoerd in Sycamore, blank gemoest Eschdoorn en Ebbenhout.



JEUGDHERBERG-INTERIEUR.
Wereldtentoonstelling, Parijs, 1937. Binnenhuis-arch. JACQUES MOTTHEAU, Parijs. Uitgevoerd in Fransch Eikenhout.



RAADZAAL-INTERIEUR.
Stadhuis te Utrecht. Binnenhuisarchitect F. SPANJAARD, den Haag. Uitgevoerd in Blank Slavonisch Eikenhout.



HEEREN KAM ER-INTERIEUR.
Binnenhuis-arch. PAUL BROMBERG, Amsterdam. Uitgevoerd in SapeliMahonie.



ZITKAMER-INTERIEUR.
Binnenhuis-arch. HARRY DREESEN, Tilburg. Uitgevoerd in Slavonisch Eikenhout, Palissander en Courbarilhout.



LEESZAAL-INTERIEUR.
Binnenhuis-architect E. G. C. SCHUBAD, den Haag. Uitgevoerd in Grijs S/camore Moiré en donker Eiken.



ZITKAMER-INTERIEUR.
Binnenhuis-architect W. RETERA, den Haag. Uitgevoerd in Eikenhout en Blank Eschdoornhout, gelakt en half mat geslepen.



INTERIEUR GEHOORZAAL.
Prov. Geld. Elect riciteits-M ij. Architecten: CORN. v. d. SLUYS, Binnenhuis-architect, en H. FELS, architect, beiden den Haag. Uitgevoerd in blank Eikenhout.



ZITKAMER-INTERIEUR.
Binnenhuis-architect H. WOUDA, Wassenaar. Uitgevoerd in Goudkust Mahonie.



COMMISSIEKAMER-INTERIEUR.
Prov. Geld. Electriciteits-Mij. Architecten: CORN. v. d. SLUYS, Binnenhuis-architect en H. FELS, architect, beiden den Haag. Uitgevoerd in Blank Eikenhout.
Hout 43



ZITKAMER-INTERIEUR.
Binnenhuis-arch. P. E. L. IZEREN, Arnhem. Uitgevoerd in Cuba Mahonie met Coromandel en Wortel-May-Du.



HOTEL-INTERIEUR.
De Leidsche Herberghe. Arch. ANTON HAMAKER, Amsterdam. Een voorbeeld van het teruggrijpen naar klassieke stijlen. Uitgevoerd in Eikenhout.



ZITKAMER-INTERIEUR.
Binnenhuis-architect J. C. JANSEN Jr., Kijkduin. Uitgevoerd in Cuba-Mahoniehout.



LEESZAAL-INTERIEUR.
Binnenhuis-architect BAS VAN PELT, den Haag. Uitgevoerd in blank Eikenhout.



INTERIEUR KANTOORGEBOUW.
N.V. Unilever, Rotterdam. Arch. 'r- H. F. MERTENS, Bilthoven. Uitgevoerd door Ned. Aann.-Mij. v.h. H. F. BOERSMA, den Haag, in gewaterd Teakhout.



KERK-INTERIEUR.
Duinzicht-Kerk, den Haag. Arch. W. VERSCHOOR, Rijswijk. Uitgevoerd in Slavonisch Eiken en Oregon Pine.



APOTHEEK-INTERIEUR.
Binnenhuis-architect C. ALONS, den Haag. Uitgevoerd in blank Teakhout en Eschdoornhout, in combinatie met roestvrij staal.



WEEK-END-INTERIEUR.
Architecten LE CORBUSIER en P. JEANNERET, Parijs. Plafond en gedeelte der wanden uitgevoerd in Okouméhout.



EETKAMER-INTERIEUR.
Binnenhuis-architect H. WOUDA, Wassenaar. Uitgevoerd door METZ & Co. N.V., Amsterdam, in blank-, rood- en zwartgebeitst gespoten Eikenhout.



INTERIEUR THEATER-HAL.
Rembrandt Theater, Utrecht. Architect Ir. H. v. VREESWIJK, Voorburg. Uitgevoerd in Avodiréhout.



SPREEKKAMER-INTERIEUR.
Binnenhuis-architect RIETVELD, Utrecht. Uitgevoerd in blank geschuurd Italiaansch Noten.



WOONHUIS-INTERIEUR.
Architect J. J. P. OUD, Hillegersberg. Tafel uitgevoerd in licht Eiken, Boekenkast in blank Beuken, Stoelen in blank Eschdoorn, met armleggers in Satijnhout.



RUSTIEK INTERIEUR.
16e of 17e eeuw. Ontwerp H. PANDER & ZOON, den Haag. Als symbool van de romantiek bij den h u isel ij ken haard, met de ouderwetsche, gezellige sfeer, wordt de reeks met dit oudenieuwe interieur besloten.



ELFDE HOOFDSTUK.
DE WERELDMACHT VAN HET HOUT.
Ik heb nogthans niet kunnen lijden, dat zoo vele fraeie met moeite bij malkander gebrachte dingen, zouden versmoort blijven.
Ook verflaeuwt d'yver der schrijvers, en de lust van de werelt met wat nieuws te voorzien wort hen ontnomen, indien d'opperhoofden des volks gene kenders en liefhebbers van zoo vele nooit gehoorde zaken zijn, die nog dagelix bekent worden en zich in de natuur vertonen.
Ik twijfel evenwel niet of Uw Ed. Groot-achtb. zal niet nalaten, tot voldoening van een geleerde en deurgearbeide nieuwsgierigheit, dit boek te doorbladeren, naerdien de kennis van vreemde landen, zaken en voorvallen, niet onder de minste van uw Ed. hoedanigheden zijn.
Den 4 van (Opdracht van Johan Nieuhof's
Sprokkel- „Gedenkweerdige Brasiliaense Zee
maent A.D. en Lant-Reize" aen Burgermees-
1682. ter en Raedt van Amsterdam).







„IJZER, OLIE, STEENKOOL .... dat zullen toch wel de voornaamste wereldproducten en handelsgoederen zijn", zoo denkt men onwillekeurig als men geen statistieken raadpleegt. Het Volkenbondsrapport (Report of the Committee for the study of the problem of raw materials, Geneve 1937) leert ons echter iets geheel anders. Melk blijkt de grondstof te zijn die over de geheele wereld alle andere in totale productiewaarde ver achter zich laat. Ongeveer 35 milliard goud-guldens is de waarde der jaarlijksche melkproductie. Dan volgt er nog een verrassing.
Hout, met een jaarlijksche productiewaarde van ruim 12 milliard goud-guldens neemt de tweede plaats in. Eerst daarna volgen steenkolen met 6,6, tarwe met 6,3, aardappelen met 6,2 milliard, terwijl uiteindelijk de andere wereldproducten zooals vleesch, petroleum en ijzer in volgorde genoemd kunnen worden, die alle ver beneden de vijf milliard goud-guldens blijven. Melk en hout worden uit den aard der zaak voor verreweg het grootste deel in de voortbrengingslanden zelf verbruikt. Van de totale houtproductie van Europa en Noord-Amerika komt slechts 4 pet. op de internationale markt en van de geheele werkhout-productie slechts 7 pet. Dit heeft tot gevolg, dat hout in de rij der wereldhandelsgoederen de vijfde plaats inneemt.
Daar is de volgorde: katoen, suiker, wol, tarwe, hout. Vervolgens: steenkool, koffie, rubber, ruwe olie, boter, petroleum, maïs en thee. Hout behoort dus tot de „big five" en is de (op het oogenblik nog veel miskende) wereldmacht van morgen. Houtrijke landen zullen geleidelijk aan politieke en economische zelfstandigheid winnen, naarmate de uitvindingen^op technisch gebied en dat der chemie nog toenemen.
SAMENSTELLING VAN DEN WERELDHOUTHANDEL.
Het „Comité International du Bois", gevestigd te Brussel, geeft geregeld belangwekkende en volledige analyses van den internationalen handel in hout. De import en export van de werelddeelen en van ieder land afzonderlijk, het wereldtotaal gesplitst naar zacht- en hardhout, zaaghout en rondhout, papierhout, mijnhout, dwarsliggers, triplex en brandhout, ziedaar de gegevens die
Hout 44



Een zeemonster . . .? Notenhout!
gepubliceerd worden. Het Comité streeft er naar om door internationale samenwerking over de geheele wereld het hout als materiaal de plaats te laten innemen en behouden, die het toekomt. HET WENSCHT DIT TE DOEN OP WETENSCHAPPELIJK ONAANTASTBAREN GRONDSLAG EN IN HET DIRECTE BELANG DER PRAKTIJK. Geforceerde reclame is hierbij uitgesloten.
Eind 1936 is onder voorzitterschap van den Directeur-Generaal van den Landbouw in Nederland een bespreking gehouden met vooraanstaande mannen uit de houtwereld etc., om te komen tot een HOUTVOORLICHTINGSDIENST. De medewerking van de Stichting voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek (T.N.O.) werd verkregen. Mede als resultaat dezer besprekingen is in 1938 op initiatief van den Nederlandschen Houtbond een PROPAGANDA-COMMISSIE ingesteld, waarin de wetenschappelijke-, de officieele-, de bedrijfs- en de handelswereld zullen samenwerken inzake houtvoorlichting en houtpropaganda. Het doel is een stimulans te geven tot verbetering van een zoo belangrijken tak van het economische leven als de houthandel, de zagerij en het boschbedrijf, met alles wat daaraan verbonden is voor onze volksgemeenschap en haar welvaart.
De houtverzorging van Europa is nagenoeg autarkisch. Practisch alle Europeesche handel in hout blijft tot dit werelddeel beperkt.



Hout ziet u aan!
De I.G. Farben-lndustrie vervaardigt reeds vet, voor menschelijk gebruik geschikt, uit het hout. De houtsuikers doen reeds dienst als voedsel voor het vee. Op de laatste internationale houtconferentie te Parijs werd chocolade rondgediend, gemaakt uit hout. We noemden slechts enkele toepassingen in deze eeuw van het hout, zonder volledig te zijn. Toch demonstreeren zij voldoende de groote beteekenis van dit onvolprezen materiaal.
DE ZEGEN VAN HET HOUT.
Een der meest verwoestende explosie-stoffen voor luchtbommen wordt uit hout gemaakt (cellulosenitraat). Dit is een geval waarbij de ontaarde mensch den Gever den rug toekeert en koelbloedig berekeningen maakt over „het grootst mogelijk nuttig effect ten kwade." Gelukkig sluit dit misbruik het goede gebruik niet uit.



Er is begrijpelijkerwijs een stille strijd tegen de zich ontplooiende wereldmacht van het hout gekomen, die zich niet alleen in de technische kringen der wereldsteden, doch ook op het land, op de boerderij afspeelt. In den landbouw is reeds te veel hout door metaal verdrongen. Het sterk overdreven argument van brandgevaar wordt dan uitgespeeld. Toch zakken in de graansilo's bij brand de stalen kolommen als een harmonica ineen, terwijl na een felle brand in een der houten Londensche veemen, de kolommen slechts geschroeid waren en nadien bij den wederopbouw opnieuw gebruikt werden. Een brand in een gebouw met een stalen constructie geeft een chaos. Daar waar de houtconstructies domineeren is dat niet het geval. Staal wordt moe, het is een bekende eigenschap. Hout wordt nooit moe. Hout waarschuwt. De mijnwerkers zijn er diep van doordrongen, dat het waarschuwende hout hun dikwijls het leven heeft gered.
De speeltol en de klompen, de broodplank en de karn, de heipaal en de kapspant, de sleeperswagen en het vliegtuig, de hengelstok en de zeilboot, de biljartkeu en de ski, de viool en de castagnet, bewijzen om beurt de onmisbaarheid van het hout.
En dan de toepassing voor het interieur. Zooals de trekken van het menschelijk gelaat individueel zijn, het oog van den kunstenaar door den loop der eeuwen steeds geboeid hebben en hem onvermoeid deden grijpen naar penseel of beitel, zoo groote verscheidenheid bieden ook de kleur en lijn van het hout voor het interieur. Want er zijn op de geheele wereld geen twee stukken gelijk. Uw wieg was van hout, het gaf door den loop der eeuwen de warmte van den haard in koude winteravonden, het steunt het dak van uw huis en uw vermoeide voeten in uw woning. Elk stuk hout heeft zijn historie. Denk daaraan als uw hand rust op de armleuning van uw stoel. Ik eindig dit boek met de woorden van een Amerikaansch dichter-schrijver:
Books are written by fools like me It's God who made the glorious tree!



Het hooger onderwijs voor boschbouwkundigen dateert in Denemarken reeds van 1786.
Het onderwijs op houtgebied in de overige Scandinavische landen, de U.S.A., Canada en Australië staat op hoog peil.
In Nederland wordt alleen aan de Technische hoogeschool te Delft en de Landbouwhoogeschool te Wageningen onderwijs gegeven inzake hout, boomen en bosschen. In Delft is de houttechnologie het belangrijkst. In Wageningen treedt de natuurwetenschappelijke zijde van den boschbouw sterk op den voorgrond. Het is te betreuren dat aan deze inrichting van hooger onderwijs geen oefen-houtvesterij verbonden is, om voor de afgestudeerde ingenieurs een deugdelijken overgang naar de praktijk te bevorderen.
DE RESULTATEN DER MODERNE HOUTTECHNOLOGIE EN
CHEMIE.
De chemici en technici in alle landen der wereld arbeiden sinds eenige jaren aan het onderzoek van de honderdvoudige kwaliteiten van het hout. Zonder twijfel kan men vaststellen, dat wij op den drempel van een nieuw tijdperk staan, dat zich zal ontwikkelen in het teeken van het hout en zijn veelzijdige bijproducten.
De directe en indirecte toepassingen van hout zijn in vijf groepen te verdeelen, nl.:
A. Het massieve hout ten dienste van de architectuur, waterbouwkunde, meubelkunst, industrie, landbouw, veeteelt, verwarming, enz. enz.
B. Producten, waarbij het hout nog zijn structuur-elementen heeft behouden, zooals triplex, multiplex, geperst hout, enz.
C. Producten, waarbij de uit hout bereide celstof of cellulose de belangrijkste plaats inneemt.
D. Producten, die ontstaan uit droge destillatie van hout.
E. Producten, die ontstaan door houtontleding of houtversuikering.
Graaf Krystin von Ostrowsky, de president der reeds genoemde C.I.B., drukt zich aangaande de vervanging van benzine door hout als volgt uit: „Binnen eenige jaren rijden reukelooze auto's, gedreven door houtgas-generators, over onze wegen. Geen ben-



zinedamp bederft de zuivere buitenlucht. Als de drijfstof opraakt, rijdt men bij een boerderij aan en koopt een paar manden vol brandhout. Dichter bij de stad vindt men tankstations voor hout. Is men in de bergen, dan zoekt men droge takken in de boschjes en vult de houttank bij. Reeds zijn personenauto's geconstrueerd, welke in bedrijf en gedrag zeer voordeelig uitkomen en het mogelijk maken met gewoon houtafval „de tienmaal zoo dure benzine te vervangen"."
De spiritusfabricage uit hout heeft in praktisch alle houtlanden reeds plaats. Ontelbaar vele soorten olie worden uit het hout gewonnen. De uit houtsuiker gewonnen glucose vindt in de medische wereld reeds veel toepassing. Cellulose-lakken hebben reeds hun groote nut bewezen. Collodium vindt veel toepassing in de geneeskunde. Van Cellon maakt men niet-splinterende auto-ruiten.
De vervaardiging van kunstwoi en katoen uit hout is, vooral in Duitschland, in vollen gang.We behoeven verder slechts het woord viscose in verband met de kunstzijde-industrie te noemen, om de wereldbeteekenis van hout te demonstreeren. Op verschillende wijzen wordt houtafval reeds aangewend om er met behulp van bindmiddelen bouwplaten, isoleeringsmateriaal, vloerbedekking, pleisterwerk en geperste ornamenten van te maken (dus plastisch hout).
Op de Leipziger Jaarbeurs vindt men reeds kleeren, hoeden, gordijnen, karpetten, zwemvesten, dassen, autobekleeding, sponzen, autobanden en synthetisch leer, waarbij hout als grondstof heeft gediend. Op de tentoonstelling 1938 te Glasgow waren in het paviljoen voor houtpropaganda vijf ramen met doorzichtig g'aS aangebracht, gemaakt uit houtmeel.
De wesp was de eerste, die uit vermolmd hout het grijze papier bereidde, waaruit haar kunstig nest is opgebouwd. Wie weet of den ouden Egyptenaren dit misschien tot voorbeeld is geweest bij het vervaardigen van papyrus-rollen. Sindsdien heeft het, met andere materialen, tot grondstof van de papierfabricage gediend. Zelfs het doorzichtige cellophaan van den boekomslag is uit cellulose vervaardigd. Wij kennen reeds geperst hout (lignostone). Verder buighout, hetwelk in allerlei vormen koud gebogen kan worden en dan niet terugveert. Ook gebakelitiseerd hout, houtvezelplaten, houtwolplaten, kurkplaten en metaalhout zijn algemeen bekend.
Hout kan een der beste warmte-isoleerende stoffen der wereld genoemd worden. Hetge luid-absorbeerend vermogen maakt tevens, dat het een uitmuntend materiaal is om de acoustiek te verbeteren.



Voor het oog lijkt de export naar andere werelddeelen nog wel van belang te zijn, doch praktisch speelt die geen rol. Onmiddellijk valt het groote verschil op met Noord-Amerika. Aldaar is een uitvoeroverschot van ruim 7 millioen m3. Dat werelddeel is dus de voorraadschuur voor de houtleverantie aan houtarme werelddeelen.
DE GEBRUIKSDOELEINDEN EN DE GEBRUIKERS.
Ruim de helft van het in Europa verhandelde hout is zaaghout en een vijfde gedeelte papierhout. In Noord-Amerika is de verhouding anders, de helft is papierhout, twee vijfde zaaghout. Engeland betrekt ruim de helft van het door Europa ingevoerde gezaagde hardhout, Frankrijk is de voornaamste importeur van ongezaagd rondhout-hardhout. Men schat het kwantum hout hetwelk door de wereld jaarlijks wordt opgenomen voor celstofproductie, op 65 millioen m3. Ruim 92 pet. van den wereld-houtexport is naaldhout, ca. 8 pet. loofhout. De triplexhandel neemt zonder onderbreking, in snel tempo in belangrijkheid toe. De wereldimport bedraagt thans jaarlijks ca. 700 000 m3. De internationale triplexhandel speelt zich voor 90 pet. in Europa af. Engeland betrekt als eerste thans ca. 65 pet. van het geheel, Nederland als tweede ca. 7,5 pet., Duitschland als derde ca. 7 pet. en België als vierde ca. 6 pet.
HOUT- EN BOSCHSTATISTIEK.
Zonder statistiek is een doelbewuste economie onmogelijk, want de deugdelijke statistiek geeft (onder meer aan den handel) hoogst belangrijke lessen.
Tot voor korten tijd was deze, wat hout betreft, zeer onvolledig. Wel waren er enkele Engelsche en Duitsche statistiekbureaux die gegevens verzamelden, doch de publicaties hadden geen compleet cijfermateriaal tot basis.
Het internationale houtcomité (C.I.B.) heeft eenige jaren geleden een eigen statistische afdeeling ingesteld, die maandelijks en jaarlijks gegevens verstrekt over Europa, de U.S.A. en Canada.
De internationale bosch-statistiek wordt sinds 1905 gevoerd door het Internationale Landbouw-lnstituut te Rome, hetwelk geregeld statistische brochures over bosch-oppervlakten, hout op stam en jaarlijkschen aanwas doet verschijnen. Ook tracht men een wereld-boschstatistiek te organiseeren. In ons land heeft de



Ned. Boschbouw-Vereeniging het plan opgevat de Nederlandsche bosschen met behulp van vliegtuigen te fotografeeren, welke foto's dan zullen dienen als grondslag voor een topografische kaart en een zuivere boschstatistiek. In Engeland is men begonnen een houtvoorraad-statistiek en een statistiek van houtverbruik in te voeren. Dit zou voor Nederland ook van groot belang zijn.
ONDERWIJSINRICHTINGEN OP HOUTGEBIED.
De ruimste gelegenheid voor de studie van hout, boomen en bosschen bestaat in Duitschland. Daar zijn behalve vele boschbouwen technische hoogescholen, twee afzonderlijke hoogere vakscholen voor hout (te Rosenheim en te Berleburg). Aan de H.S. te Hildesheim is een houtvak-klasse voor bestudeering van houtsparende bouwmethodes. De schooljeugd wordt door tentoonstellingen, films, lichtbeelden en brochures kennis van en belangstelling voor het bosch en zijn beteekenis voor de volkshuishouding bijgebracht. De Duitsche „Arbeitsgemeinschaft Holz" te Berlijn, die werkt onder het motto „Hout sparen, maar niet hout vermijden", speelt bij de houtpropaganda en houtvoorlichting een belangrijke rol.
In Frankrijk bestaat te Parijs de Ecole Supérieure du Bois, waar in de eerste plaats hout-ingenieurs worden opgeleid, hoogere bosch-ambtenaren vertrouwd worden gemaakt met de behoeften van de hout-industrie en den houthandel en verder houttechnici worden gevormd.
In Engeland worden, behalve het onderwijs aan hooge scholen en nijverheidsscholen gegeven, ook avondcursussen over houtgebruik gehouden met een over drie jaren verdeeld leerplan.
Het Timber Trade Technical Education Committee geeft reeksen voordrachten over vraagstukken op houtgebied. Ook wordt hier enorm veel propaganda gemaakt voor hout door het vertoonen van speciale houtfilms.
In Zwitserland wordt aan de twee technische hoogescholen te Zürich en te Lausanne, in de afdeeling architectuur, de houtbouw onderwezen. In Zürich is een zomercursus ingesteld voor de vervaardiging van massieve meubelen van inheemsch hout. In de meeste schoolprogramma's wordt het aankweeken van de liefde voor het bosch in afzonderlijke lessen voorgeschreven.
In Noorwegen, te Stenkjaer, bestaat sinds 1859 een landbouwhoogeschool, waar in het bijzonder de boschbouw onderwezen wordt. Verder zijn er verscheidene middelbare landbouwscholen, o. a. te Akershus en Buskerud.



Biz.
Populus heterophylla L 157
Populus tremula L 205,233
Populus tremuloides Michx . . 156,168
Populus trichocarpa Hook 157
Prosopis alba Gris 96
Prosopis nigra Hierom 96
Proteaceae 313,314
Protium sp. div III
Prunus avium L 206
Prunus insititia L 206
Pseudotsuga taxifolia Britt. . . 147, 166 Pterocarpus dalbergioides Roxb. 258,260 Pterocarpus indicus Willd. . 249,260,326 Pterocarpus macrocarpus Kurz. 260,264 Pterocarpus pedatus Pierre .... 258 Pterocarpus Soyauxii Taub. . . 301,304 Pteroxylon utile Eek en Zey.... 305
Q
Quercus acuta Thunb 232
Quercus alba L 152
Quercus borealis maxima Marsh. . . 150
Quercus crispula BI 232
Quercus dentata Thunb 231,232
Quercus glandulifera BI 232
Quercus grosserrata BI 232
Quercus llex L 180,222,281
Quercus montanaWilld 151
Quercus myrsinaefolia BI 232
Quercus palustris Moench 176
Quercus pedunculata Ehrh. . . 175,202
Quercus pseudo molucca BI 326
Quercus Robur L. 175,176,202,221,346
Quercus rubra L 150
Quercus serrata Thunb 232
Quercus sessiliflora Salisb. . . . 175, 193
Quercus stellataWang 152
Quercus suber L 179
Quercus texana Buckley 152
Quercus virginiana Mill 151
R
Rhus verniciflua Stock 231
Robina pseudacacia L 208
Roupala brasiliensis KI 314
s
Santalum album L 252,268
Sapium sebiferum Roxb 231
Sapotaceae 291
Biz.
Schinopsis Balansae Engl. ..... 97 Schinopsis Lorentzii Engl. .... 97 Sequoia gigantea Decaisne . 134 tot 142
Sequoia sempervirens Lamb 140
SequoiaWashingtonianaWinslow . . 134
Shorea eximina Scheff 255
Shorea glauca King 251
Shorea laevifolia Parys Endert . 249,268
Shorea lepidota BI 255
Shorea leprosula Miq 255
Shorea negrosensis Foxw. . 233,237,255
Shorea robusta Gaertn. f 268
Shorea simaloerensis Smith .... 251
Shorea sp. div 346
Shorea utilis King 251
Soymida febrifuga A. Juss 265
Stenocarpus salignus R. Br 313
Swietenia candollei Pittier 119
Swietenia cirrhata Blake 119
Swietenia humilis Zucc 119, 132
Swietenia macrophylla King . . 119,132 Swietenia mahagoni L 119
T
Tabebuia Donnel Smithii Rose ... 133
Tarrieta utilis Sprague 292
Taxaceae 143
Taxodiaceae . . . 143,148,230,233,321
Taxodium distichum Rich 149
Tecoma sp 90
Tecoma peroba Record 91
Tectona grandis L. f. ... 244,257,346
Terminalia altissima Chev 302
Terminalia bialataWall 266
Terminalia catappoidesW. en F. . . 326 Terminalia commintana Merr. . . . 237
Terminalia edulis Blanco 266
Terminalia superba Engler en Diels . 301 Terminalia tomentosaW. en A. . . 266 Tetraclinis articulata Masters .... 280
Tetragastris sp. div III
Thuja plicata Don 149, 166
Thujoideae 149,233,280
Thujopsis dolabrata S. en Z 233
Tilia cordata Mill 206,233
Til ia glabra Vent 158, 168
Tilia grandifolia Ehrh. \ 158
Tilia platyphylla Scop. ƒ 206
Tilia vulgaris Hayne 206
Tipuana speciosa Benth 97



Blz.
Trichilia Cedrata Willd 303
Triplochiton scleroxylon K. Schum. . 296
Tsuga canadensis Carr 147
Tsuga heterophylla Sarg 147, 166
Turreanthus Africana Peil 291
u
Ulmus americana L 159
Ulmus campestris Sm. (Mill.) 177,204,233
Ulmus fulva Michx 159
Ulmus glabra Mill 204
Ulmus hollandica Hort 204
Ulmus minor Mill 204
Ulmus racemosa Thomas ... 159, 168
Ulmus scabra Mill 204
Umbellaria californica H. en A. Nuttall 158
Blz.
V
Verbenaceae 292
Virola sibifera Aubl 93
Virola surinamensis Warb 93
Vouacapoua americana Aubl. . . . 88, I 12
w
Weinmanniana Rutembergii Engler . 309
X
Xylia dolabriformis Benth 266
z
Zollernia paraënsis Huber 92



Eucalyptus hemiphloia F.v.M. . Eucalyptus leucoxylon F.v.M. . Eucalyptus longifolia Link . . Eucalyptus macrorrhyncha F. v. Eucalyptus maculata Hook . . Eucalyptus Maidenii F. v. M. . Eucalyptus marginata Don . . Eucalyptus melanophloia F. v. M Eucalyptus melliodora A. Cunn. Eucalyptus microcorys F. v. M. Eucalyptus microtheca F. v. M. Eucalyptus Muelleriana Howitt Eucalyptus naudiniana F. v. M. Eucalyptus obliqua L'Hérit . . Eucalyptus paniculata Smith . Eucalyptus pilularis Smith . .
Eucalyptus polyanthemos Schaue
Eucalyptus redunca Schauer . Eucalyptus regnans F. v. M. Eucalyptus resinifera Smith Eucalyptus robusta Smith . . Eucalyptus rostrata Schlecht .
Eucalyptus rudis Endl 
Eucalyptus saligna Smith . . . Eucalyptus siderophloia Benth.
Eucalyptus sideroxylon A. Cunn
Eucalyptus Sieberiana F. v. M. Eucalyptus tereticornis Smith Eucalyptus veminalis Labill. . Eucryphia cordifolia Cav. . . Eusideroxylon Zwageri T. en B Euxylophora paraënsis Hub. .
Blz.
. 317
. 316 70,76 70, 316 . 76 . 316
70.313 77
. 317
76.314 . 77 . 316 . 326 . 316 . 76
314,317 . 317 . 76 76,317 76,316 76
76,316 76 . 76 . 76 . 316 . 316 76,316 . 316 . 99
248, 266 . 89
Fagraea fragans Roxb 254
Fagus grandifolia Ehrh 155
Fagus Sieboldi Endl 233
Fagus sylvatica L 178,204,233
Ferolia guanensis Aubl 116
Ficus Sycomorus L 279
Fitzroya patagonica Hook f 99
Fraxinus americana L 160
Fraxinus excelsior L 208
Fraxinus mandshuria Rupr 233
Fraxinus nigra Marsh 160
Fraxinus pennsylvanica lanceolata Sarg. 160
G
Ginkgo biloba L.
343
Blz.
Gledischia triacantha Li 159
Gleditsia triacanthos L.l 159
Gluta renghas L 253
Gonioma kamassi E. Mey 306
Grevillea robusta A. Cunn 313
Grevillea striata R. Br 313
Guaiacum guatemalense Planch. . . 128
Guaiacum officinale L 104
Guaiacum sanctum L 105
Guarea cedrata Peil 292
Gymnospermae 143
H
Haematoxylon campechianum L. 120, 354 Haematoxylon Brasiletto Karst. . . 133 Hevea brasiliensis Muell. Arg. ... 94
Hicoria alba L 153
Hicoria glabra Mill 153
Hicoria laciniosa Sargent 153
Hicoria ovata Mill 153
Hopea mengarawan Miq 249
Hopea odorata Roxb 258
Hura crepitans L 114
Hura polyandra Baill 114
Hymenaea Courbaril L 110,346
I
Intsia amboinensis Thouars 252
J
Juglans cinerea L 152
Juglans nigra L 132, 152
Juglans regia L. . 177, 184,205,222,225,
231,272,276
Juniperoideae 150,277
Juniperus procera Hoch .... 277,281 Juniperus virginiana L 150
K
Khaya Ivorensis A. Chev.289, 294, 296, 299
Khaya Klainei Pierre 289
Krugiodendron ferreum Vahl. Urb. . 114
Lagerstroemia lanceolata Wall. . . . 260 Lagerstroemia microcarpaWight . . 260 Lagerstroemia tomentosa Presl. . . 260



Blz.
Larix europaea D.C. (L. decidua Mill.)
uarix laricma K.och. . . . Larix occidentalis Nutt. . Laurelia aromatica Juss. . Laurus camphora L. . . .
Laurus nobilis L 
Libocedrus decurrens Torr Libocedrus papuana F. v. M Liquidambar styraciflua L. Liriodendron tulipifera L.i Liriodendrum tulipifera L./
Lophira procera Chev.
192 147 147 99 231 92 149 326 157
95, 155 95, 155
292
Lovoa klaineana Pierre ...... 295
M
Maba buxifolia Pers 296
Malus pumila Mill 206
Meliaceae 119, 130, 236, 287, 289
Michelia montana BI 254
Milettia Laurentii Willd 303
Mimusops Balata Gaertn 88
Mimusops heckeli Lecomte .... 291
Mimusops surinamensis Miq | 12
Mitragyne macrophylla Hiern. ... 291
Moraceae 292
Myroxylon Pereirae Klotzsch . ... 128
Myrtus communis L 187
N
Nectandra sp 92
Nectandra Rodioei Hook f. . . .90, 106
Nothofagus Cunninghamii Oerst. . . 321
Nothofagus obliqua Mirb 99
Nothofagus procera Poepp. en Endl. 99
Nyssa aquatica L 158
Nyssa bifloraWalt 158
Nyssa sylvatica Marsh 157
Ochroma lagopus L 101
Ocotea bullata E. Mey 306
Octomeles sumatrana Miq 326
Olea europea L 179
Olea laurifolia Lam 306
Orites excelsa R. Br 313
Peltogyne confertiflora Benth. ... 89 Peltogyne densiflora Spruce .... 89 Peltogyne paniculata Benth. .... 89
Blz.
Peltogyne paraënsis Hub 89
Pentace Burmanica Kurz 265
Phanerogamen 143
Physocalymna floribundum Pohl. . . 93 Physocalymna scaberrimum Pohl. . . 93 Phytelepas macrocarpa R. en P. . . 102
Picea Engelmannii Engelm 146
Picea excelsa Link 191,219
Picea glauca Moench 146, 166
Picea mariana Mill 146, 166
Picea rubra Link 146, 166
Picea sitchensis Bong. Carr. . . 146, 166
Pinaceae 143,320
Pinus Banksiana Lamb 168
Pinus caribaea Mor 191
Pinus densiflora S. en Z 191
Pinus dentata P 231
Pinus echinata Mill 144, 191
Pinus edulis Engelm 191
Pinus Henryi P 231
Pinus Lambertiana Dougl. . . . 143, 191
Pinus larico austriaca Endl 188
Pinus maritima Poir. ..... 186, 191
Pinus massoniana Lamb 231
Pinus monticola Dougl. . . 143, 168, 191
Pinus nigra Arn 188
Pinus palustris Mill 144, 191
Pinus pinaster Sol 186
Pinus ponderosa Laws 144
Pinus resinosa Ait 143, 168, 191
Pinus rigida Mill 146, 191
Pinus Strobus L 143, 166, 191
Pinus sylvestris L 191, 193
Pinus taeda L 144, 191
Piratinera guianensis Aubl 113
Pirus communis L 206
Pithecolobium racemiflorum Ducke . 91 Pithecolobium vinhatico Record . . 89 Platanus occidentalis L. . . 155,177,206
Platanus orientalis L 206
Platymiscium Duckei Hub 89
Podocarpaceae 143,305
Podocarpus amara BI 252
Podocarpus dacrydioides A. Richard 321 Podocarpus elongata L'Hérit .... 305 Podocarpus latifolia Boulger .... 305
Podocarpus spicata R. Br 322
Populus balsamifera L 157
Populus canadensis Moench .... 205
Populus deltoides Marsh 156
Populus grandidentata Michx . ... 156



ALPHABETISCH REGISTER (I).
WETENSCHAPPELIJKE NAMEN DER HOUTSOORTEN. EENIGE GESLACHTS- EN FAMILIENAMEN.
Blz.
A
Abies alba Mil! 192
Abies amabilis Loud 147
Abies balsamea Mill 147
Abies concolor Parry 147
Abies grandis Lindl 147
Abies magnifica Murr 147
Abies nobilis Lindl 147
Abies pectinata D.C 192
Acacia decurrensWilld 319
Acacia melanoxylon R.Br 3 19
Acacia pendula A.Cunn 319
Acacia salicina Lindl 319
Acanthopanax ricinifolium S. en Z. 233
Acer nigrum Michx 154
Acer pseudoplatanus L. . . 155,177,206
Acer rubrum L 154
Acer Saccharinum L 154
Acer saccharum Marsh 154
Adina cordifolia Hook 265
Adina fagifolia T. en B 252
Aeschynomene hispidaWilld .... 101
Aesculus hippocastanum L 205
Agathis alba Foxw 343
Agathis australis Steud 322
Agathis robusta F.M.Baily 321
Alnus incana Moench 233
Alnus rubra Bong 159
Alnus vulgaris Hill 208
Alstonia villosa BI 253
Andira coriacea Pull 112
Aniba panurensis Mez 116
Araucaria brasiliana Lamb 84, 343
Araucariaceae 143,320
Araucaria Cunninghamii Ait . 320, 326, 343
Arbutus Menziesii Pursh 158
Aspidosperma polyneuron Muell. Arg. 91
Blz.
Astronium fraxinifolium Schott ... 86 Athrotaxis selaginoides D.Don. . . . 320 Aucoumea Klaineana Pierre .... 299 Autranella congolensis Willd ... 303
B
Baikiaea plurijuga Harms . . . 304,346
Bertholletia excelsa Bondpl 94
Bertholletia nobilis Miers 94
Betula alba L 
Betula japonica Sieb 233
Betula lenta L 155 173
Betula lutea Michx f 155, 168
Betula papyrifera Marsh 168
Betula pendula Roth 207
Betula pubescens Ehrh 207
Bignoniaceae 95
Bowdichia nitida Spruce 92
Brachystegia sp 298
Brosium Paraënse Huber 116
Brya Ebenus D.C 122
Bulnesia arborea Engl 104
Buxella Mac-owani Tiegh 306
Buxus sempervirens L. 104,272,276,306
C
Caesalpinia coriaraWilld 103
Caesalpinia echinata Lam 86, 354
Caesalpinia granadillo Pittier .... 105 Caesalpinia melano-carpa Gris . . . 100
Calophyllum Calaba Jacq 127
Calophyllum inophyllum L 265
Calophyllum tomentosum Wight . . 266
Carapa guianensis Aubl 88, 112
Cardwellia sublimis F.v.M 313
Cariniana pyriformis Miers 103
Carpinus betula L 182



Blz.
Casearia praecox Gris 104
Castanea sativa Mill 179,205
Castanea vesca L 179,205
Castanea vulgaris Lam. . . 179,205,233 Casuarina equisetifolia G. Forst . . 322 Casuarina nodiflora G. Forst .... 323
Cedrela australis F.v.M 319,326
Cedrela odorata L. . . . 87,112,117,264
Cedrela Toona Roxb 264
Cedrus atlantica Manetti. . . . 274,281 Cedrus deodara Loud. . . . 265,271,274
Cedrus Libani Loud 274
Ceiba pentandra L. Gaertn 303
Centrolobium-groep 95
Cephalotaxaceae 143
Chamaecyparis Lawsoniana Pari. . . 149 Chamaecyparis riootkatensis Lamb. . 149
Chamaecyparis thyoides L 149
Chlorophora excelsa Benth. . 292,303,346 Chlorophora tinctoria G. Don.. . 94,353
Chloroxylon Swietenia D.C 267
Cinchona sp.div 101
Cinnamomum Camphora N. en E. 231 Cinnamomum Oliveri F.M.Baily . . 321
Citrus medica Risso 267
Coniferae 143
Copaifera sp 298
Cordia Goeldiana Hub 88
Cornus florida L 159
Cornus Nuttallii Aud 159
Coupia glabra Aubl III
Cryptomeria japonica Don 233
Cunninghamia lanceolata Hook . . . 231 Cupressaceae . . . 143,149,233,277,280
Cupressoideae 149
Cupressus arizonica Greene .... 149
Cupressus macrocarpa 149
Curtisea faginea Ait 305
Cynometra lujaei Willd 301
D
Dacrydium cupressinum Soland . . . 321
Dalbergia bariensis Pierre 257
Dalbergia baroni Bak 308
Dalbergia cearensis Ducke 94
Dalbergia chinensis Pierre 260
Dalbergia latifolia Roxb 248,262
Dalbergia melanoxylon Guil. en Perr. 307
Dalbergia nigra Fr. Allem 85
Dalbergia retusa Hemsl 126
Blz.
Dalbergia sissoo Roxb 264
Dicorynia paraënsis Benth 112
Didelotia africana Pierre 298
Dimorphandra excelsa Baill 110
Diospyros burmanica Kurz 260
Diospyros dendoWelw 296
Diospyros ebenum Koenig 270
Diospyros hirsuta L.f 246
Diospyros kaki L 272
Diospyros Melanoxylon Roxb. . . . 246 Diospyros mespeliformis Hochst. 296,307 Diospyros sp.div. . 247,260,296,307,309
Diospyros virginiana L 159
Diplotropis guyanensis Benth. ... 92 Diplotropis leptophylla Kleinh. ... 92 Dipterocarpaceae . . . 236,249,256,327 Dipterocarpus grandiflorus BI. . . . 235 Dipterocarpus turbinatus Gaertn. f. 266 Disthemonathus Benthamianus Baill. 302 Dryobalanops Camphora Colebr. . . 252 Dryobalanops oblongifolia Dyer . . 252
Ebenaceae 296
Endiandra Palmerstonii C. T. White 314 Entandrophragma cylindricum Sprague
290, 294, 296
Entandrophragma macrophyllum Chev. 290
Entandrophragma sp
Entandrophragma utile Sprague
Erytrophloeum fordii Oliver Eschweilera corrugata Miers
Eschweilera sp. div 
Eucalyptus amygdalina Labill. Eucalyptus bicolor Cunn. . Eucalyptus bosistoana F.v.M. Eucalyptus botryoides Smith Eucalyptus calophylla R.Br. Eucalyptus capitellata Smith Eucalyptus citriodora Hook Eucalyptus cladocalyx F.v.M. Eucalyptus corymbosa Sm. . Eucalyptus crebra F.v.M. . . Eucalyptus delegatensis Bak
Eucalyptus diversicolor F.v.M. Eucalyptus eugenioides Sieber Eucalyptus gigantea Hook f. . Eucalyptus globulus Labill . . Eucalyptus goniocalyx F.v.M. . Eucalyptus gunnii Hook . . .
303
290 258 110 109
70,312 76 77 76,317 76,317 . 76 76,316 . 76 . 316
314,317
. 76 . 316 70,313 76,316 76,316
312,316
316 76



Blz.
Wortelnoten . 132,152,177,183-186,225,
272, 361
Wrinkled Barks 317
Wu Chiu 231
Wuma-wood 265
Wijnhout 308
Y
Yamahan-no-ki 233
Yellow Birch 155, 168
Yellow Box 317
Yellow guayacan 90
Yellow Gum .. 3|£
Yellow Locust 208
Yellow Pine 133, 144, 159
Yellow Poplar . . .95,155,158,168,360
Yellow Stringybark 316
Yellow-wood 89
Ijzerhout (Ned. O.l.) 248,256
Ijzerhout van Burma 266
Blz.
z
Zagen van hout 362
Zalmhout 9|
Zandkokerboom 115
Zanzibarhout 307
Zapatero 104
Zebrano 173,301,345
Zebrawood 301
Zee-Pijnboom 186,280
Zilver-Den 192
Zilver-Eik 313
Zingana 301,345
Zomereik 175,202,203,346
Zonnehout 248, 249, 326
Zuid-Afrikaansch Palmhout 306
Zuidelijk Eiken (zie Errata) .... 152
Zwarte Cocobolo 126
Zwarte Kabbes 92, 112
Zwart Ijzerhout 306
Zwitsersch Berg-Ahorn 188
Zijde-Eiken 173



ALPHABETISCH REGISTER (III).
WERELDDEELEN, LANDEN, STATEN, EILANDEN.
Biz.
A
Afghanistan 271
Afrika 279
Albanië 221
Algerië 280
Angola 304
Argentinië 96
Australië 311
Aziatisch Rusland 227
Azië 227
B
Barbados 118
Belgische Congo 302
Bolivia 100
Brazilië 383
Britsch Guyana 105
Britsch Honduras 129
Britsch-lndië 261
Britsch Malaya 256
Britsch Noord-Borneo 255
Bulgarije 223
c
Californië 134
Cameroun 295
Canada 164
Centraal-Amerika 125
Chili 97
China 230
Colombia 103
Costa Rica 127
Cöte d'lvoire 287
Ceylon 269
Cuba 121
D
Dantzig 217
Blz.
Denemarken 209
Dominica 118
Dominikaansche Republiek 119
Droezenstaat 275
Duitschland 188, 189
E
Ecuador 101
Egypte 279
Engeland 174
Estland 214
Europa 173
Europeesch Rusland 224
F
Finland 212
Formosa 234
Frankrijk 181
Fransch Guyana 115
Fransch Guinee 293
Fransch Indo-China 256
G
Gabon 298
Gold Coast 293
Goudkust 293
Grenada 118
Griekenland 222
Groot-Brittannië 174
Guadeloupe 119
Guatemala '29
H
Haïti 121
Hongarije 218



Blz.
Hazel-Pine 157
Hazomena 309
Hiba 233
Hickory (echt) 153,154
Himalaya Ceder. . . . 263,265,274,281
Honduras Ceder 129
Honduras Mahonie . . 120,129,347,361 Honey Locust (Christusdoorn) 159
Hongaarsch Esschen .... 208,219,233
Hoop Pine 320, 326
Hornbeam 184
Hura-wood 115
lepenhout 159, 168, 177, 193, 200, 204, 209, 218,219,276,361
lep (Hollandsche) 204
lep (kleinbladige) 204
Incense cedar 149
Indian Rosewood . . . 248,260,262,355 Indisches Rosenholz .... 248,260,262 Indisch Palissander . . 248,260,262,344 Inlandsch Eiken .... 201,202,203,346
Inlandsch Noten 205
Ipé Peroba 91
Iroko 292,295,298,301,346
Ironbark 316
Ironwood 266
Italiaansch Noten 187
Itauba 106
Ivoornoten 102
J
Jacaranda Roxa 94
Jacaranda verdadeira 85
Jacaranda violeta 94,95
Jack Pine 168
Jamaica Ebony 122
Japansch Eiken 232,353
Japansch Esschen 233
Jarrah 70,313
Jatoba 110
Java Palissander 248,361
Java Teak . . 237, 240-244, 257, 294, 346
Javillo blanco 115
Jeneverboom 275
K
Kahikatea 321
Kajoe arang 247
Blz.
Kajoe arang oetan 247
Kajoe wale 247
Kalungi 303
Kamassihout 306
Kambala 292
Kamferhout (Austr.) 321
Kamferhout (echt) 231,234
Kamferhout (Indisch) 252
Kaneelhout 275
Kapoerantja 266
Kappen van hout 37,38,39,40,41,44,74, 109, 110, 160, 165, 184, 192, 254, 262, 288,
320
Karpaten Ahorn 219
Karri 313
Kashi 232
Kashiwa 232
Kastaniënbaum 179
Kastanje 173
Kaukasische Sparren 229
Kaukasisch Noten 205,224
Kauri Pine 322
Kernhoutboomen 337
Kern-rijphoutboomen 338
Keroeing 256
Kersenhout 173,206,225,361
Kevazingo 297
Kiefern 191, 193
Ki-merak 252
King William Pine 320
Ki poetri 266
Ki sapitan 266
Kingwood 86
Klassieke houtsoorten 392
Kleuren van hout 355
Koken van hout 360
Konara 232
Konatepie-hout 89
König Holz 94
Koortsboomen 71,311
Kopie III
Koraalhout (Afrikaansch) .... 260, 304
Koraalhout (Westelijk) 159
Kornoeljehout 159
Krappa-hout 88, 112, I 15, I 17
Kroatisch Eikenhout 346
Kunugi 232
Kuri 233
Kurkeiken 179,280,281
Hout 45*



Blz.
L
Lacewood 313
Lagos-Mahonie 294
Lapacho 90,97
Larch 192
Larix 234
Lassie 252
Lauan 233,237,255
Laurel (Alexandrian) 265
Laurel (Indisch) 99,265
Laurier 92
Legarang 253
Lenggoea 249, 250, 256
Leopardwood 113
Lerchen 192
Letterholz 113
Letterhout 113
Lette rwood 113
Leza-wood 260,266
Libanon-Ceder 273,281
Lifaki 303
Lignum vitae 104, 120
Lim 258
Limba 301,303,361
Limba-wood 301
Limbo 301
Lim Teak 258
Lindenhout . . 158,168,193,206,209,272
Linde (grootblad) 206
Linde (Hollandsche) 206
Linde (kleinblad) 206
Linggoea 249,250
Live Oak 151
Loblolly Pine 144
Locus 106,127,133,346
Logwood 120
Longleaf Pine 144
Lorkenhout. . . . 147,188,192,218,228
Loupe d'Amboine 249,250,353
Loupe de Madrona 158
Loupe de Noyer 132, 152, 183-186,225,272
Loupe de Thuya 280
Loupe de Tulipe 156
Loupe de Vavona 141
Lijmen van hout 374, 375, 384
Lijsterbes 201
M
Macacauba 89
Macassar Ebony 246, 247
Blz.
Macoré 173,287,291,295
Macrozamia 318
Madagascar Palissander .... 308, 361
Madagascar Rosewood 308
Madrona-Burr 158
Madronawortel 158
Magnolia 155
Mahagoni | 19
Mahogany Gum 317,347
Mahogany (real) 119
Mahonie (Afrikaansch) . . . 281,287,347 Mahonie (echt) .... 119,130,236,346
Maidou 258
May-Du 258
Mai Padouk 258
Makassar-Ebbenhout . . . . 246,247,248
Makassar Ebenholz 247
Mammoetboomen 135
Mammouth trees 135
Manbarklak 109
Manglid 254
Manna Gum 316
Maracaibo Boxwood 104
Marbau 252
Massaranduba 88
Mastboom 191
Matai 322
Mayombé 301
MedangWalnut 314
Mélèze 193
Meranti 237
Merawan 249, 253, 258
Merbau 237,252,256
Merken van hout 182
Messenmakers-hout 126
Messmate 316
Mexico Ceder 132
Mexico Mahonie . . . 120,129,295,347
Miao-hout 231
Midzunara 232
Mirten 187,275
Mirtenwortel 158,281
M'kusi 304,346
Moeras-Eiken 173, 176
Moerbezie 275
Moerbezie-vijgeboom 279
Moiré-Mahonie 290
Moor-Eiken 230
Mora 106,110,117
Moucheté 350
Moulmein-Ceder 264



Blz.
Moulmein Teak . . Mountain Grey Gum
Movinqui 
Mozambique-Ebben Muirapiranga . . . Mukulungu ....
N
Nara 232
New Zealand Red Pine 321
N'gollon 296
N'golo 296
Niangon 292
Nicaragua Ceder 128
Nicaragua Mahonie 120, 128
Nieshout 305
Niove 287
Noble Fir 147
Noord-Afrikaansche Thuja . . . 280,281 Noordelijk Eiken (zie Errata). ... 152
Northern White Cedar 149
Northern White Pine 143, 166
Norway Pine 143
Notenhout 132, 152, 168, 177, 180, 183, 187, 193, 218, 220, 225, 228, 231, 272 Notenwortel 132, 152, 177, 183-186,225,
272,361
Noyer d'Afrique 295
Noyer d'Amérique 152
Noyer d'Australie 314
Noyer de France 183, 184, 185
Noyer de Grand Bassam 295
Noyer de la Cöte d'lvoire 295
Noyer du Cameroun 295
Noyer du Gabon 295
Noyer du Mayombé 301
O
Oak Burr 177
Odessa Eiken 225, 346
Oei in 248
Oemanbarklak 110
Okoumé-hout 93,299,359,362
Okumé 299
Olijfhout. . . 179,180,187,273,275,280
Olijfwortel 179
Onglen 248
Oostenrijksche Pijnboom 188
Opslaan van hout 182, 187
Oregon-Myrtle 158
Blz.
Oregon-Pine 147,154,166,367
Ost-lndisches Satinholz 267
P
Paardenkastanje 205
Paardevleeschhout . . . . 88,112,117,291
Pacific Dogwood 159
Padauk 264
Padouck 264
Padouk. . . . 249,258,260,264,314,326
Palembangsch ijzerhout 248
Palissanderhout . 85,248,257,260,344,345
Palissandre de Madagascar 308
Palissandre de Rio 85
Palissandre-Indien 262
Palm 102
Palmhout 104,224,272,276,306
Palo de Campeche 120
Palo de tinto 120
Palo Diablo 114
Palo Santo 85
Paper Birch . . 168
Parana Pine 84, 320
Para-noteboom 94
Parasolboomen 37
Partridge wood 88
Patrijshout 88
Pau Amarello 89, 95
Pau Brazil 9, 86
Pau d'arco 90
Pau Ferro 100
Pau Rosa 93
Pau Roxo 90
Pau Santo 85,92
Pau Violeta 94
Pauwenstaart-hout 154
Pecan Hickories 153
Pepermuntboom 312
Peppel 95
Peppermint 317
Perenhout 206,225,366
Peroba 91,173,350
Peroba rajada 91
Peroba Rosa 91
Persen van hout 375,377
Persimmon 159
Perubalsem-boom 128
Perzisch Palmhout 272
Peto 110
Philippijnsch Mahonie . 235,237,347,355
259, 262, 346 ... 316 ... 302 ... 307 ... 116 ... 303



Blz.
Blz.
Pin du Nord 191
Pinheiro de Parana 84
Pinho de Parana 84,96,100
Pink Silky Oak 313
Pitch-Pine .... 133,144,145,146,168 Plakken van hout . . . 389,390,391,392
Plat--n 206, 275, 276
Plum-Pudding Mahogany 350
Pockholz 104
Poison tree 115
Pokhout 92, 104, 119, 120, 121, 122, 123,
128, 129
Pollard Oak 177
Pommelé Mahonie 290,349
Ponderosa Pine 133
Poolsch Eiken 216,346
Poon-spar wood 266
Poplarwood 95
Populieren 156, 168, 193,205,218,276,306,
361
Port Orford Cedar 149, 360
Possentrie I 14, 129
Possum-wood 115
Potlood-Ceder 150,277
Prima Vera 133
Pruimenhout 206
Purperhart .89, 95, 112, 115,117,354,361
Purpleheart 89
Pijnboom 191,193,276
Pyinkado 266
Pyramide 350
Q
Quebracho 96,97,100
Queensland Silky Oak 313
Quina-Quina 101
R
Rangoon Teak 262,346
Ratelpopulier 205
Rauli 99
Real yellowwood 305
Red Alder 159
Red Box 317
Red Cedar . . . 319
Red fox-wood 126
Red Gum 133, 157
Red Ironbark 316
Red Mahogany (Austr.) 316
Red Mountain Ash 316
Red Oak 150
Red Pine 168
Red Pine (New Z.) 321
Red Silky Oak 313
Red Spruce 146, 166
Red Stringybark 316
Redwood (Californian) 134-142,147,148,
343,353
Redwood (Europa) 191
Redwood (Indian) 265
Rengas 237, 253, 256
Resak 251
Resonanshout 219
Ressak 237,251
Rhodesia Teak 304, 346
Rimu 321
Ringen van hout 243
Rio Palissander . 95,173,262,345,354,361
River Red Gum 316
Roble 103, 105, 117, I 19, 120, 122, 125,
127, 128, 133
Roble Pellin 99
Rock Elm 159
Rock Maple 168
Rödgran 192
Roemeensch Eiken 219,346
Ronce d'Acajou 350
Rood-beuken 182
Rood Eiken 150
Rood Grenen 231
Roode Kabbes 112
Roode Locus 110,115,117
Roode Meranti 233,255,256
Rosenholz 116
Rosewood . . . 85,95,248,260,262,355
Rottanne 192
Rozenhout 
Rozenhout van Bahïa 93,116
Rubberboom 94, 101
Rijnlandsch Eiken 346
Rijphoutboomen 337
s
Sablier blanc ' ' ■*
Sain-wood 266
Sal 268
Salie '' '
Samba-ayous 296
Sana . 249
Sand box-woed ''jj
Sandal-wood 26



Blz.
Sandelhout 252,268
San Domingo Mahonie .... 120,347
Santa Maria 127, 128, 129
Sao 258
Sapeli 173,290,294,361
Sapeli-Mahonie (Ivoorkust) 290
Sapelli 294
Sapelli du Cameroun 296
Sap-Gum 157
Sapin 192
Sapin argenté 192
Satiné Rubané 116,268
Satijnhout (Indisch) 267,361
Satijnnotenhout 157
Schildpadhout 91
Schillen van hout 365, 366, 367
Schlangenholz 113
Schotsch Sycamore 177
Schrapen van hout 378
Schuren van hout 376, 378
Scotch Pine 191
Sebastiaö de arrudo 93
Seraja 255
Seringueira branca 94
Sha Shu 231
Shinanoki 233
Shirakamba 233
Shirakashi 232
Shortleaf Pine 144
Siam Teak 259,346
Sicupira 92
Sigarenkisten-hout 87
Silbertanne 192
Silfergran 192
Silky Oak 313
Silver Fir 147, 192
Silver Maple 154
Silvertop 316
Silver Wattle 319
Sipo-Mahonie 290
Sissoo 264
Sitka Spruce 146, 166, 167,360
Sittimhout 275
Slavonisch Eiken 220,221,346
Snakewood 113
Sneezewood 305
Snijden van hout 362, 363, 364
Soft Elm 159
Soft Maple 154
Sono Keling 237,248
Soortelijk gewicht van hout .... 84
Blz.
Southern Cypress 149
Southern White Cedar 149
Southern Yellow Pine 133, 144
Spaansch Okoumé "00
Spanish Cedar 87
Spar 91
Spessart-Eiken . . 193, 194, 195, K 346
Spinthoutboomen 337
Spotted Gum 316
Spruce 134, 146, 166, 192
Stapelen van hout 207,270
Steeneik '75
Steenhout 296
Stinkhout (Sur.) 306
Stinkhout (Z.-Afr.) 306
Stoomen van hout 361
Strand-Casuarine 322
Stringybark 316
Striped Mahogany 350
Sucrier de Montagne III
Sucupira 92
Sugar Gum 316
Sugar Maple '54, 169
Sugar Pine '43
Sugi 233
Surinaamsch Groenharthout . . . 90, 112 Surinaamsch Mahonie .... 88,112,347
Surinaamsch Teak 111,346
Surinam Greenheart 90
Swamp Cottonwood 157
Sweet Birch 155
Sweet Spanish Chestnut 179
Sycamore 141,155,177
Sycomore 155,354,360
T
Tabasco Mahonie . . . 120,129,347,361
Tallow-wood 314
Tamarack 147,193
Tambesoe 254
Tamme Kastanje 179,205,231
Tamo 233,361
Tanne 192
Tapoeripa 306
Tartaruga 113
Tatajuba 94
Taxus 196
Tchimaye 303
Teakhout. 237, 240-244, 257, 259, 262, 346
Teek d'Afrique 292
Teek de Laos 257



Blz.
Blz.
Teek Kambala 303
Teek Lim 258
Tembesoe 254
Texas Red Oak 152
Thuja Burr 280
Thuja Maser 280
Thuja-wortel 280
Thyine Burr 280
Tiama-Mahonie 290
Ti pa 97
Tjempaka 254
Toppen van hout 171
Tortoise-shell wood 113
Transport van hout 48,90, 114, 178, 181,
198,286,312
True Cape Box 306
True Kingwood 94,95
Tshimay 303
Tulip-Burr 156
Tulipier 156
Tulip wood 93, 95
Tulpenboom 155
Tulpenholz 93
Tulpen-Maser [56,352
Tulpenwortel 156,352
Tupelo 158
Tupelo Gum 158
Turksch Noten 205,276
Turksch Palmhout 276
u
Uitslepen van hout 46,75,146,214,246, 247,251,253,284,317 Ulmo 99
V
Vavona wortel 141
Veldiep (gewone) 204
Veldiep (gladde) 204
Vera-Holz 104
Vera-Pok 104,119,120
Vergift-boom 115
Verzamelen van hout 392
Vindplaats van hout 80,81
Violeta legitima 94
Violeta verdadeira 94
Violetholz 90
Violet wood 89
Vlotten van hout I I 1, 113, 145, 211, 212,
282, 286
Voegen van hout 373
Vogeloogen-Ahorn .... 154,169,350 Vrouwelijke Barklak-soorten .... 110
Vrouwelijk Rozenhout 116
Vurenhout 146, 188, 191,208,210,212,213,
216,224,228,234 Vijgeboom 275
w
Walnotenhout .... 132,152,153,177
Walnut (Am.) 152
Walnut Bean 314
Watt les 318
Weeping Myall 319
Weissbuche 184
Wenge 303
Western Hemlock 147
Western Larch 147
Western Red Cedar 149, 166
Western White Pine 143, 168
Western Yellow Pine 133,144
West-lndian Ebony 122
West-lndian Locust 110
West-Indisch Ebbenhout 122
Westindisches Ebenholz 122
Westindisches Lokust 110
Weymouth Pijnboom 143
White Ash 160
White Birch 168
White Fir 147
White Mahogany 133
White Mountain Ash 315,317
White Oak 152
White Pine 166
White Pine (New Z.) 321
White Spruce 146, 166, 192
White Stringybark 316
White Walnut 152
Whitewood 95, 156
Wilde Kastanje 205
Wilgen 193, 209
Wintereik 175,202,346
Wit Beuken 182.
Wit Eiken 150, 152
Witte Salie II'
Wolhynisch Eiken 346
Worteleiken 177
Wortel-Eschdoorn 360
Wortel-Esschen 361
Wortel-Iepen 362



GERAADPLEEGDE LITERATUUR.
1 Ahern, George P., and Helen K. Newton: A Bibliography on Woods of the World,
2 Alberts, G.: Demerara Greenheart.
3 Alberts, G.: Surinaamsch Morahout.
4 Allen, G. F.: The Forests of Mount Rainier National Park.
5 Amman, P., et autres: Parasolier et Papier de Parasolier.
6 Andrade, Edmond Navarro de: Os Eucalyptos. Sua Cultura e Explora^ao.
7 As, L. W. van, en K. Wiedijk: Het Hout.
8 Baker, R. T.: Hardwoods of Australia.
9 Bassières, E.: Le bois de rose de la Guyana et son huile essentielle.
10 Bates, J. S.: Canadian Douglas Fir, its mechanical and physical properties.
I I Bates, J. S.: Canadian Woods for structural timbers.
12 Beekman, H.: 78 Preanger Houtsoorten.
13 Berger, Dr. L. G. den: Houtsoorten der cultuurgebieden van Java en van Sumatra's Oostkust.
14 Berger, Dr. L. G. den, en Prof. Dr. H. Beekman: Mededeelingen van het proefstation voor het Boschwezen, no. 7. Inleiding tot de herkenning van hout in de praktijk.
15 Berger, Dr. L. G. den, en F. H. Endert: Belangrijke houtsoorten van N.O.-I. Mededeelingen van het proefstation voor het Boschwezen, No. II, deel I. met platen-atlas).
16 Berger, Dr. L. G. den: Mededeelingen van het proefstation voor het Boschwezen No. I 3 (met platen-atlas).
"17 Berkhout, Dr. A. H.: Rapport over het Surinaamsche Boschwezen, 1914.
18 Bertin, A.: Les bois coloniaux.
19 Bertin, A.: Les bois du Gabon.
20 Bertin, A.: Les bois de la Guyane Fran^aise et du Brésil.
21 Beversluis, Dr. J. R.: Diverse artikelen in het weekblad „Hout".
22 Beversluis, Dr. J. R.: De micrografische identificatie van hout.
23 Bierens de Haan, D.: Het Houtsnijwerk in Nederland.
24 Bjanes, O. T.: Norwegian Agriculture.
25 Bousfield, H. T. W.: R. M. S. „Queen Mary", The Ship of Beautiful Woods.
26 Brown, L. L.: Canadian Sitka Spruce, its mechanical and physical properties.
27 Charles, A.: Résumé pratique des différentes essences de bois exotiques et coloniaux de toutes provenances.
28 Croix, Ir. W. K. du, en Ir. A. R. van Loon: Rapporten en Mededeelingen van den Rijkswaterstaat, No. 22 (1926).
29 Es Gips, G. D. van: Poolsch Hout.
30 Fabre, Antonin, et Louis Henri Jean: Le commerce et l'exploitation des bois du Gabon.
31 Foxworthy, F. W.: Timbers of British North Borneo.
32 Gonggrijp, J. W.: De snelheid van devastatie van de bosschen in de Buitengewesten. (Indische Mercuur 17 Maart 1937).



"33 Gonggrijp, J. W.: West-lndië, Landbouwkundig Tijdschrift voor Suriname en Cura$ao (No. 4, 1921).
34 Gonggrijp, L.: Boschexploitatie in Suriname.
35 Heukels, H.: Schoolflora.
"36 Hill, C. L.: Forests of Yosemite, Sequoia and General Grant National Parks.
37 Houtzagers, Dr. G., en M. de Koning: De Houtsoorten, idem: De Boomsoorten.
*38 Howard, Alexander L.: A manuel of the Timbers of the World, their characteristics and uses.
39 Huntington, Ellsworth: The secret of the big trees.
40 Intyre, R. W. Mc, and others: Log scaling.
41 Jelstrup, H.: Renseignements concernant la Forêt en Norvège.
42 jones, W. S.: Timbers, their structure and identification.
43 Kiekens, D.: Machinale Houtbewerking.
44 Kloes, Prof. J. A. v. d.: Onze Bouwmaterialen, deel 4, Hout.
45 Knowlton, F. H.: The fossil forests of the Yeilowstone National Park.
• 46 Koehler, Arthur: Guidebook for the identification of woods used for ties and timbers.
47 Koehler, Arthur: The properties and uses of wood.
48 Kollmann, Dr. Ing. F.: Technologie des Holzes.
49 Lamb, George N.: Characteristics of modern woods.
50 Lamb, N.: The Mahogany Book.
51 Lane Poole, C. E.: The forest resources of the territories of Papua and New Guinea.
52 Lecomte, H.: Les bois coloniaux.
53 Lewis, R. G.: Wood-using industries of Ontario, II.
54 Lewis, R. G., and B. A. Doucet: Wood-using industries of Quebec.
55 Lonkhuijzen, J. P.: De Houtteelt.
56 Lugt, Ch. S.: Het djatiboschbedrijf op Java.
57 Mackay, H.: Forestry in Victoria.
5ö Malden, J. H.: Forestry Handbook, deel I, deel II.
59 Malcolm, Dr. A. G.: De Houthandel in Nederland.
60 Meniaud, Jean: La forêt de la cöte d'lvoire et son exploitation.
61 Meniaud, Jean: Nos bois coloniaux.
62 Meijer, Dr. Hans: Buch der Holznamen (deel I tot IVb).
63 Mitchell, W. G.: Treated Wood-block Paving.
64 Monmarson, Raoul: La belle forêt de la Cöte d'lvoire.
65 Mora, A.: Plywood, production, use and properties.
66 Moroto, Kitoro: Investigation of transverse strength in woods of Japan.
67 Nahmer, Ir. R. K., en Mr. J. G. van Sandick: De vervaardiging, de eigenschappen en het gebruik van verlijmd hout (triplex en multiplex).
68 Newlin, J. A., and Thomas R. L. Wilson: Mechanical properties of woods, grown in the United States.
69 Pattullo, Hon. T. D.: British Columbia Timber.
70 Pattullo, Hon. T. D.: How to finish British Columbia Woods.
71 Peace, Hon. P.: Improve acquaintance with forestry (Australia).
72 Peace, Hon. P.: The veneer and plywood industrie of Queensland.
73 Pearson, R. S.: Commercial guide to the forest economic products of India.
74 Perrot, Emile: Les bois du Gabon.
75 Perrot, Emile: Les bois de la Cóte d'lvoire.
76 Perrot, Emile: Les bois de Madagascar. (Deel I en II).
77 Pernot, J. F.: Forests of crater lake National Park.
78 Pfeiffer, Dr. Ir. J. Ph.: Determinatietabel voor loofhoutsoorten.



79 Pfeiffer, Dr. Ir. J. Ph.: Determinatietabel voor naaldhoutsoorten.
80 Pfeiffer', Dr. Ir. J. Ph.: De Houtsoorten van Suriname. (Deel I en II).
81 Pfeiffer, Dr. Ir. J. Ph.: Atlas, de houtsoorten van Suriname.
82 Pfeiffer, Dr. Ir. J. Ph.: Rapport aangaande de wijze, waarop de regeering in Nederland en het gouvernement van Suriname in de toekomst werkzaam kunnen zijn ter bevordering van den houtuitvoer van Suriname.
83 Plasschaert, E. K.: Inspectie van den landbouw in West-lndië, 1908.
84 Rahm, Th.: Korte mededeelingen van het proefstation voor het boschwezen, in N.O.I. No. 13. Sandelhout op Timor.
85 Record, Samuel J.: Identification of the timbers of temperate North America.
86 Record, Samuel J., and D. Mell Clayton: Timbers of tropical America.
87 Sabroe, Axel S.: Forestry in Denmark.
88 Skowronski, Dr. T.: De Poolsche Houtindustrie.
89 Sprangers, Dr. A. A.: Diverse artikelen in het weekblad „Hout".
90 Stobart, Thomas J.: The timber trade of the United Kingdom.
91 Stone, Herbert: The timbers of commerce and their identification.
92 Stoutjesdijk, J. A. J. H.: Korte mededeelingen van het proefstation voor het Boschwezen, No. 13, Stamtafel voor Djati-natuurbosschen.
93 Swain, E. H. F.: The timbers and forest products of Queensland.
94 Tjaden, Ir. M. E. H.: Microscopisch onderzoek van hout.
95 Thelen. Rolf: Kiln Drying Handbook.
96 Valckenier Suringar, Dr. J.: De wetenschappelijke namen onzer houtgewassen.
97 Valckenier Suringar, Dr. J.: Een aantal nomenclatuurgevallen van coniferen. -98 Valckenier Suringar, Dr. J.: Leiddraad tot het vormen en ontleden, schrijven en
uitspreken van wetenschappelijke (in 't bijzonder botanisch phanoregame) geslachts- en soortnamen.
99 Vernon, Knight E, and Meinrad Wulpi: Veneers and Plywood, Modern production, methods and present-day utility.
100 Wechel, Prof. A. te: Het Hout, eigenschappen, winning en gebruik.
ANONIEME GESCHRIFTEN.
101 Arbeitsgemeinschaft Holz: Wald ist Volksgut.
102 Canadian Geographical Journal (November 1937): Forests.
103 Character and Extent of South African Forests. (Official Yearbook 1935).
104 C.l.B. Annuaire du commerce mondial du bois, 1935.
105 C.l.B.: Bericht über die III internationale Konferenz für Holzverwertung.
106 C.l.B.: Internationale Rundschau für Holzverwertung, Heft 18, 1938.
107 C.l.B.: Yearbook of world timber trade, 1937.
108 Comité national des bois coloniaux Paris: Bois coloniaux.
109 Danish Foreign office Journal: Forestry in Denmark, Juni 1935.
I 10 Delegations for the promotion of economie cooperation between the Northern Countries: Denmark, Finland, Iceland, Norway and Sweden in world-economy.
I I I Departement van Economische Zaken, Directie van den Landbouw: Rapport van de commissie voor onderzoek naar de gebruikswaarde van inheemsch eiken-, beuken- en grenenhout tegenover tropisch hout, Ie deel 1935.
112 Departement van Economische Zaken, Directie van den Landbouw: Rapport van de commissie voor onderzoek van de gebruikswaarde van inheemsch eiken-, beuken- en grenenhout tegenover tropisch hout, 2e deel 1937.
113 Department of Forestry: Forestry of Japan.
I 14 Department of trade and commerce: Canadian Export Timbers.



115 Economisch Weekblad voor Nederlandsch-lndië (Sept. 1937).
I 16 Empire Forestry Conference: Handbook of Forestry in Victoria (Australia)
117 Europian Timber Exports, 1937-1938.
118 Forestry Commissioners: Annual Rapport 1936. London.
119 Forestry Commission N.S.W.: The principal timbers of New South Wales and their uses.
120 Forest Commission of Victoria: Handbook of Forestry in Victoria.
121 Forest Department of Australia: Jarrah.
122 Forest Department: Trinidad and Tobago, Native Timbers.
123 Gouvernement général de l'Afrique occidentale fran$aise: Les bois de la Cóte d'lvoire au point de vue industriel et commercial.
124 Indische Mercuur, 14 September 1923: Balsahout.
125 Insular Lumber Company: Philippine Mahogany.
126 Institut international d'Agriculture: Annuaire international de statistique forestière, Vol. I., 1933-1935.
127 International Institute of Agriculture: International Yearbook of forestry statistics, 1932. '
128 Internationale Rundschau für Holzverwertung.
129 Maandschrift van het Centraal Bureau voor de Statistiek, Juni 1937.
130 Maderil, November 1936: La Bolsa de Maderas.
131 Ministerio da Agricultura Brazileiro: O Servigo Florestal dos Estados Unidos.
132 Ministerio da Agricultura, Industria e Commercio: Decreto e Instruccoes sobre a Cultura do Eucalyptus.
133 Ministerio da Agricultura, Industria e Commercio: Instruccoes para O Cultivo e Explora$ao dos Eucalyptos.
134 Ministerio da Agricultura: Laboratorio de Productos Florestaes 1922-1923
135 Ministry of Foreign Affairs: Brazil 1937.
136 Nederl. Boschbouwvereeniging: De namen van onze voornaamste houtgewassen.
137 Polytechnisch Weekblad (diverse artikelen).
138 Queensland Forest Service Circular: The Timbers of Queensland.
139 Reichsausschusz für Volkswirtschaftliche Aufklarung: Das Deutsche Holz
140 Society of American Foresters: Journal of Forestry, No. 10, 1937.
141 South American Intelligence: The United States of Brazil'.
142 Tijdschrift der Nederlandsche Heidemaatschappij: Mei 1925.
143 Tijdschrift der Nederlandsche Heidemaatschappij: October 1937.
144 U.S. Department of Commerce: Redwood and its uses.
145 U.S. Department of Commerce: American Douglas Fir Plywood and its uses.
146 U.S. Department of Commerce: American Pitch Pine and its uses.
-147 Vraag en Aanbod (weekblad): Verzameling van Technische Onderwerpen
148 Western Pine Association U.S.A.: The Western Pine.



NAAMLIJST VAN HEDENDAAGSCHE BEELDENDE KUNSTENAARS, WAARVAN WERKEN GEREPRODUCEERD ZI|N.
Alons, Cor Binnenhuis-architect
Andriessen, N. Beeldhouwer
Baaren, Henk Sierkunstenaar
Bergh, Pierre D. v. d. Binnenhuis-architect
Beyerman, Mej. L. E. Beeldhouwster
Biesiot, P. Beeldhouwer
Bromberg, Paul Binnenhuis-architect
Buys, P. Houtsnijder
Carbasius, Mej. F. Beeldhouwster
Chabot, H. Beeldhouwer
Corbusier, Le Architect
Dominique Binnenhuis-architect
Dreesen, Harry Binnenhuis-architect
Eschauzier, F. A. Binnenhuis-architect
Fallot, Paul Binnenhuis-architect
Fels, H. Binnenhuis-architect
Gendt L.zn., Gebr. A. v. Architecten
Graff, George A. Beeldhouwer
Hall, F. J. v. Beeldhouwer
Hamaker, Anton Binnenhuis-architect
Hendriks, J. H. Architect
Izeren, P. E. L. Binnenhuis-architect
Jansen Jr., J. C. Binnenhuis-architect
Jeanneret, P. Architect
Kempkes Jr., H. Meubelontwerper
Klinkenberg, S. Beeldhouwer
Klooster, Philip ten Beeldhouwer
Krop, Hildo Beeldhouwer
Limburg, J. Architect
Lion Cachet, C. A. Binnenhuis-architect
Lunteren, J. Ph. v. Beeldhouwer
den Haag Haarlem
den Haag
Rotterdam
Amsterdam
den Haag
Amsterdam
Bergambacht
den Haag
Bergschenhoek
Parijs
Parijs Tilburg
Bussum
Parijs den Haag
Amsterdam den Haag
Sloterd ijk Amsterdam den Haag
Arnhem
Kijkduin Parijs
Waddinxveen
Haarlem
Amsterdam
Amsterdam
den Haag
Amsterdam
den Haag



Merides da Costa, J. Mertens, H. F. Middelraad, J. M. Mottheau, Jacques Muntendam, J. A. x) Mutters,
Olivier-Des bordes Oud, J. J. P.
Pallandt, Mevr. Ch. v. Pander en Zonen., H. Pelt, Bas van Penaat, Willem Pensee, Henry a la Perreau
Radecker, John Ravesteijn, S. v. Rayner, Herbert Remmen, Herman van Retera Wzn., W. Reyn, Theo van Richters, B. J.
Rietveld
Rueb, Mej. G. J.W.
Schubad, E. G. C. Schultsz, J. C.
Semey, J. F.
Sieger, Frits Sluys, Corn. v. d. Spanjaard, Frits Starreveld, Pieter
Termote, Albert Thunnissen, H. J.W.
Uiterwaal, Steph.
Valk, Willem J. Vermeire, Jules Verschoor, W.
Visser, Tjipke Vreeswijk, H. v.
Wezelaar, H. M. Wouda, H.
Zijl, L.
Beeldhouwer Architect
Binnenhuis-architect Binnenhuis-architect Binnenhuis-architect Binnenhuis-architect
Binnenhuis-architecten Architect
Beeldhouwster
Binnenhuis-architecten
Binnenhuis-architect
Binnenhuis-architect
Beeldhouwer
Binnenhuis-architect
Beeldhouwer
Architect
Houtsnijder
Beeldhouwer
Binnenhuis-architect
Beeldhouwer
Beeldhouwer
Binnenhuis-architect
Beeldhouwster
Binnenhuis-architect
Beeldhouwer
Binnenhuis-architect
Beeldhouwer
Binnenhuis-architect
Binnenhuis-architect
Beeldhouwer
Beeldhouwer Architect
Beeldhouwer
Beeldhouwer
Beeldhouwer
Architect
Beeldhouwer
Architect
Beeldhouwer Binnenhuis-architect
Beeldhouwer
Amsterdam Bilthoven den Haag Parijs Arnhem den Haag
Parijs
Hillegersberg
Parijs den Haag den Haag Amsterdam Parijs Parijs
Amsterdam Utrecht
Portland Or. U.S.A.
den Haag
den Haag
Haarlem
Laren
Utrecht
den Haag
den Haag Amsterdam den Haag Amsterdam den Haag den Haag Amsterdam
Voorburg den Haag
Utrecht
Eelderwolde den Haag Rijswijk Amsterdam Voorburg
Amsterdam Wassenaar
Bussum
x) De heer J. A. Muntendam is in 1938 overleden.



I
Ierland 
Indo-China 
Iran 
Italië 
Ivoorkust 
J
Jamaica 
Japan 
Joego-Slavië 
K
Kameroen 
Kenya 
Korea 
L
Latakië 
Letland 
Libanon 
Liberië 
Li bye 
Litauen 
Luxemburg 
M
Madagascar , .
Malaka 
Marokko 
Martinique 
Mauritius 
Mexico 
Midden-Congo 
Mozambique 
N
Nederland 
Nederlandsch Oost-lndië 
Nicaragua 
Nieuw-Guinea 
Nieuw-Zeeland . . - 
Nigeria 
Noord-Amerika 
Noorwegen 210,
Blz.
O
Oostenrijk 188
P
Palestina 275
Panama-Republiek 125
Paraguay 100
Peru 100
Perzië . 271
Philippijnen 235
Polen 216
Porto-Rico 119
Portugal 179
Portugeesch Oost-Afrika 307
R
Rhodesië 304
Roemenië 219
Rusland 224,227
s
Salvador 129
Sandsjak-Alexandrette 275
Santa Lucia | 18
Siam 258
Spaansch Guinee 300
. Spanje 180
Suriname 108
Syrië. 272
T
Tobago 118
Tanganjika Territorium 307
Tasmanië 321
Trinidad 117
Tsjecho-Slowakije 217
Tunesië 280
Turkije 275
u
Unie van Zuid-Afrika 304
Uruguay 96
V
Venezuela 103
Vereenigde Staten van N.-Amerika . 133
Blz.
174 256 271 186 287
122 232 220
295 308 234
275
214 273 281 279
215 201
308 256 281 I 18
309 131 298 307
201 237 127 322 321 293 131 21 I



Blz.
w
West-Indische Eilanden 117
z
Zuid-Afrika 304
Blz.
Zuid-Amerika 83
Zuid-Slavië 220
Zuid-West-Afrika 304
Zweden 209
Zwitserland 188



ALPHABETISCH REGISTER (II).
PLAATSELIJKE EN HANDELSNAMEN DER HOUTSOORTEN. NAMEN VAN EENIGE BOOMSOORTEN, HOUT-MANIPULATIE, BEWERKING EN VERWERKING.
Blz.
A
Abachi 296
Abeel 95
Aboudikro-Mahonie 290,294
Acacia . . 208,228,275,306,308,311,318
Acacia d'Afrique 302
Acajou (véritable) 119
Acapu 88
Adelgran 192
Adina 265
Afkorten van hout . . . 45,142,197,359
African Blackwood 307
African Cherry 291
African Laurel 306
African Padauk 301
African Satinwood 302
African Walnut 295
Afrikaansch Berken 291
Afrikaansch Ebbenhout 296
Afrikaansch Eiken 302
Afrikaansch Mahonie . 281,287,289,350
Afrikaansch Noten 295,301
Afrikaansch Padouk .... 260,301,355
Afrikaansch Peren 291
Afrikaansch Teak 292, 346
Afrikanisches Birnbaum 291
Afrikanisches Citronenholz 302
Afrikanisches Nuszbaum 295
Afrikanisches Padouk 301
Ahorn 193,206
Alasca Cedar 149
Albarco 103
Alerce 99, 149
Algarroba 96,97,100
Altijd groene Eik 222,281
Amandel 275
Blz.
Amarante 89,95
Amarello Vinhatico 89,95
Amarillo 95
Amboina Wortel . 249,250,258,281,326
Amboyna-Burr 249,250
Amerikaansch Eiken 150
Amerikaansch Populieren . 155, 158, 159
Amora Branca 113
Andaman Padouk 249,260,264
Andiroba 88, I 12
Angelica do Para | 12
Angelim Amargoso 112
Angelim Rajado 91
Angélique | 12
Angsana 256
Antarctisch Beukenhout . . . 99,321,322
Apitong 235,256
Appelhout 206,225,275
Aspen 95, 156
Assegaaihout 305
Assegai-wood 305
Assié Mahonie 290
Atlas Ceder 274,281
Australian Kauri Pine 321
Australisches Nuszbaum 314
Australisch Noten 314
Avodiré ....... 173,291,344,354
Ayous 296
Azobé 292,298
Azijn hout 180,281
B
Baboenhout 93 I 12
Bahia 291, 298
Balau-groep 251



Blz.
Bald Cypress 149
Balsa 101,102,103,105,117,127
Balsam Poplar 157
Baltic Pine 191
Bamboe 230
Bangkirai 237, 249, 256, 346
Bangkirai Boelau 249
Bangkirai Kahoewoet 249
Bangkok Teak 259,346
Basralocus I 12, I 15
Basswood 158,360
Basterd Baboenhout 93
Basterd-Geelhout 305
Beech 178
Beech (Austr.) 321
Beefwood (Austr.) 314
Beefwood (Z.-Am.) 88
Benin-Mahonie 294
Benteak 260
Berg-Casuarine 323
Bergiep 204
Berken 155, 168, 173, 178, 193,201,207, 212,213,215,217,225,276,366
Berkenwortel 213,345
Beukenhout 155, 178, 188, 193, 195,201, 204, 209, 216,217,218,219, 220, 272, 366 Beukenhout (Antarctisch) . . 99,321,322
Biboio 295
Binggas 237
Bird's-eye Maple 154,350
Black Ash 160
Black Birch 155
Blackbutt 314,317
Black Cottonwood 157
Black Gum 157
Black Ironwood (Centr. Am.) ... 114
Black Ironwood (Z.-Afr.) 306
Black Locust 208
Black Peppermint 317
Black Pine 322
Black Spruce 146, 166
Black Stinkwood 306
Black Walnut 152, 153
Black Wattle 319
Blackwood 319
Blauholz 120
Blauwhout 120
Blister-Mahogany 349
Bloedhout-boom 120
Bloem-Avodiré 350
Bloem-Eiken 350
Blz.
Bloem-Mahonie . . 290,344,350,361,388
Bloem-Noten 350
Bloodwood 314,316
Blue Gum 316
Bois Corail 301, 304
Bois d'amourette rrioucheté .... 113
Bois de Campêche 120
Bois de Férole | 16
Bois de Gaiac 104
Bois de rose de Bahia 93
Bois de rose femelle 116
Bois de violette 94, 95
Bois jaune du Brésil 94
Bois Serpente 91
Bois Violet 89
Bolletrie-hout 88, 112,291
Bombay Blackwood . 262
Bombay Palissander 262
Booghout 90
Borneoosch ijzerhout 248
Borneo Teak 249, 346
Bosch-tamarinde 91
Bossassa 303
Bossé 292
Bow-wood 90
Box (Austr.) 317
Boxwood 224,272
Brasilien Jacaranda-Holz 85
Brazilette 117,129,133
Brazil-hout 86
Braziliaansch Geelhout 95
Braziliaansch Mahonie 88
Braziliaansch Rozenhout93, 95, I 16, 173, 361
Brasilianisches Rosenholz 93
Braziliaansch Satijnhout 268
Brazilian Pinkwood 93
Brazilian Rosewood 85,95
Brazilian Walnut 92
British-Guyana Mahogany 88
Britsch-lndisch Ceder 264
Brown Ash 160
Brown Oak 176
Brown Stringybark 316
Bruinhart 88,92,112,117
Bubinga 173,297
Buchbaumholz 224
Buchstabenholz 113
Buis 224
Buis d'Amérique 104
BulletWood 88
Buna 233



Blz. 233
Bunanoki 
Burma Ironwood 
Burma-Mahonie ■ t,,.
Burma Padouk Mh
Burma Teak 262> ^
Butternut 
c
Cactus 57'^
California Red Fir 
Camee-hout • •, ' .
Campeche-hout 120, 121, 122, 123, 32, 354
Campeschenholz one
Canada Populier 
Canadeesch Iepen 71
Canadeesch Vlam-Berken 
Canadian Spruce °
' *
Carne de Vaca 
Castanheiro do Para 
Cayenne linalae wood '16
Cederhout (loofhout) 87, 96, 100, 101, 103, 105 112 117.121,122,120,130,264,319,
326,366
Cederhout (naaldhout) 149,263,265,273,
274, 281, 326
Cedern ^
Cèdre odorant 
Cedro cheirosa 
Ceylon-Ebbenhout • ■ • 270
Ceylon Satijnhout 267, 269, 291
Charme 
Chataigmer 
Chêne du Troncet 
Chêne-liège V?
Chêne rouge '
Chêne vert 
Cherry Birch '55
Chestnut '^9
Chestnut Oak '51
Chineesch Dennen 230
Chineesch Grenen ^31
Chineesch Letterhout ''3
Chi 23'
Christus-doorn (zie Honey Locust) . 159
Citroenboom 2^
Citroenhout 89,275
Citroenhout (Ceylon) . • • 267,269,361
Citronnier 2^7
Citron Burr 280
Blz.
Cocobolo '26, 127, 128
Cocoboloholz '2^
Cocos wood '22
Coeur vert 
Common yellowwood 305
Concalo Alves 8^
Congo Mahonie 303
Congo-Noten 301
Congo Palissander 303
Cooba 319
Copiuba '''
Corail 301
Cork Oak '79
Coromandel Ebbenhout 173,237,246,247, 270, 354, 356, 367 Coromandelwood . . . 246,247,248,354
Costa-Rica Mahonie 120, 127
Cottonwood 95, 156,360
Courbaril ''0
Crabwood 88
Cuba Mahonie . 95, 120, 121,236,289,295 Cypressenhout 149,275,311
D
Dang Huong 2|>8
Demerara Greenheart 106
Demerara Groenhart 90, 106
Dennenhout 147,188,192,208,216,234
Diambi 303
Dibétou 295,301
Divl-Divi 103, 105, 117, 120
Djati 237,241
Djatibosschen 240-244
Dogwood '59
Douglas Fir '33, 147, 166
Douka 287
Drapé Mahonie .... 290,345,351,352 Drogen van hout . . ■ 148,235,371,372
Duivelshout ' '^
Dwergwilgen "5
Eastern Cottonwood '56
Eastern Fir • ■ •
Eastern Hemlock '47, 66
Eastern Red Cedar - 5°
Eastern Spruce itt
East-lndian Mahogany 26b
East Indian Rosewood 2°2
East Indian Satinwood 
Hout 45



Blz.
Blz.
East-London Boxwood 306
Ebano 105
Ebbenhout 159, 247, 270, 272, 275, 281, 296, 307, 308, 309, 326, 389
Ebène d'Afrique 281,296
Ebène de Macassar 246,247
Ebène du Portugal 307
Ebène verte 90
Echt Citroen 268
Echt Satijn 268
Eikenhout 150, 168, 175, 181,201,202,203, 209, 216, 217, 218, 219, 220, 225, 346, 353
Elm 177
Elzenhout 159, 193,208,209,214,217,225,
272, 366
Embuia 92
Engelmann Spruce 146
English Harewood 177
English Oak 175
Epi de blé 88
Erable moucheté 154,350
Eschdoorn 154, 168, 173, 177, 193,206,209, 219,220,231,344,360
Espen 195,205
Esschenhout . 160,193,208,209,218,272 Eucalyptus 69, 97, 99, 117, 180, 275, 306,
311-317, 326
European Fir 192
European Pine 191
Evergreen Oak 180
F
Fernambucohout. . . 86,127,129,353,354
Fichte 192
Föhre '91
Forest Red Gum 316
Fraké 302
Fransche Zee-Den 186
Fransch Eikenhout 181,346
Fransch Noten .... 183, 184, 185, 186
Freijo 88
Fromager 303
Fuma 303
Fura 191
Fusticwood 94,95
Fijne spar 191
G
Gaboon 299
Gaboon-Mahogany' 299
Gabun 299
Gaiac de Maracaibo 104
Geappeld Mahonie 349
Geelhout (Z.- en Centr. Am.) 94,95, I 17, 120, 122, 123, 127, 128, 129, 133,353
Geelhout (Afrikaansch) 305
Gemoest 350
Gestoomd Beuken 360
Gestreept Mahonie 350
Gestreift Mahagoni 350
Gia-Ty 257
Ginkgo 343
Gippsland Grey Box 317
Godsboom 274
Gold-Birken 296
Gold-wood 89
Gomboomen 311
Gran 192
Granaatappel 275
Granadillo 105, 122
Grand Bassam-Mahonie 288,289,344,361
Grand Lahou-Mahonie 288,289
Gray Elm 159
Green Wattle .... 319
Grenenhout 133, 143, 188, 191, 208, 210, 212,215,216,217, 224,228,276
Grey Blackbutt 314
Grey Box 317
Grieksch Noten 205,222,223
Groeien van hout 332,348
Groenharthout 90,97
Grove Den 191, 193
Grünherz 106
Guaiacholz 104
Guaiacum-wood 104
Guarabu 90
Guatemala Mahonie 120, 129
Guayacan 100, 101
Gum 157,316
Gurjan wood 266
Gurjun 266
H
Haagbeuken 182,195,276
Haagdoorn 209
Hainbuche '84
Hakuyo 233
Haldu 265
Hard Maple 154, 169
Harunire 233
Hazelaar 201



ERRATA.
Iz. 96. ARGENTINIË. De beboschte oppervlakte is ca. 50 millioen ha, doch een groot gedeelte hiervan is laag, niet rendabel hakhout.
z. 152. WHITE OAK Het Noordelijke, bv. Virginia Eiken, en speciaal hout
uit het Appalachian-gebergte, is in het algemeen het betere, rose,
zachtere, wel iets meer getrokken hout, het Zuidelijke is harder witter, iets vlakker.
iz. 231. 9e regel, lees: loofhoutsoorten.
Iz. 249. BANGKIRAI (Shorea laevifolia Parys Endert). Het echte Bangkirai wordt uitsluitend op Borneo gevonden. Het is in versch gezaagden toestand icht geel-bruin, zonder dien fraaien glans van het Merawan-hout en wordt op den duur geslbruin (niet stroogeel). De op blz. 249 gegeven kleuromschrijving slaat meer op Merawan-hout (blz. 253).
z. 280. lUNESIë. De totale land-oppervlakte is ruim 12 millioen ha.