oeiemorgen, jongens. Is me dat een ir leven! Ik dacht in de gang, dat jullie J de banken afbraken."
„Dag meneer. Dag meneer."
Vrolijke stemmen, vrolijke gezichten en een vrolijke onderwijzer.
Het was maar een grapje van meneer Van Riet, toen hij zo mopperde. Ze wisten het allemaal: meneer was nooit boos en hij wist op zijn beurt ook wel, dat zijn jongens en meisjes best even voor schooltijd zonder toezicht konden zijn.
Meneer Van Riet was op school bekend als een vrolijk man. Alle kinderen hielden van hem en er was ook niemand bij hem ondeugend. Natuurlijk haalden de jongens wel eens een grapje uit, maar daar kon meneer Van Riet zelf smakelijk om lachen.
Maar als een der kinderen oneerlijk geweest was of gevochten had, of als hij klachten van de ouders kreeg over het gedrag van enkele jongens, dan lachte hij niet; zijn gezicht stond dan heel ernstig.
Als meneer Van Riet je ernstig aankeek, was dat even erg als wanneer je een standje zou gekregen hebben, nee erger nog, want je



schaamde je dan en je had spijt van je verkeerde daad.
,,'n Fijne meneer, hoor," zo luidde over 't algemeen het oordeel over meneer Van Riet. Het was jammer, dat hij maar één klas tegelijk kon hebben.
De zesde was dit jaar de bevoorrechte en die telde vijf en dertig leerlingen, lederen morgen vond meneer Van Riet een verrassing op zijn lessenaar. Soms was het een bonbon, dan weer een paar bloemen, een plantje, een zakje drop voor den hoest, een zakboekje, een nieuw stukje stuf, een potlood enz. Hij nam alles aan en was er altijd blij mee. Vijf en dertig frisse, gezonde dorpskinderen in een klas te hebben en bijna nooit behoeven te mopperen, dat was een kunst, die meneer Van Riet goed verstond.
Twee knapperds zaten er in de klas. Lies de Raadt en Eva van Dam.
Lies was een vrolijk, blond meisje met lachende ogen en Eva had een bleek gezichtje met heel schrandere donkere kijkers. Ze was klein en tenger, zodat men haar altijd voor jonger hield dan ze was. Ze was twaalf jaar en Lies ook.
Eva kon eigenlijk nog beter leren dan Lies,



hoewel ze er geen moeite voor deed. Maar Lies, die vrolijke, blonde Lies, was een beetje eerzuchtig en deed altijd heel erg haar best om nummer één te zijn en vond het vervelend, dat Eva haar de baas was.
De jongens waren geen van allen erg flink. „Wat ik met jullie moet doen," zuchtte meneer Van Riet vaak wanhopig, „jullie moeten maar allen op het land gaan werken, want voor leren deugen jullie niet."
Dan lachten de bengels en riepen ze, dat ze het best vonden. De meesten zouden later ook bij hun vader op het land moeten werken. Ze deden het nu al in den drukken tijd op hun vrije middagen. De bewoners van het dorp waren voor het merendeel landbouwers, die hard moesten werken.
Eva woonde met haar moeder in een kleinen manufacturenwinkel. Er kwamen niet veel mensen en ze konden niet royaal leven. Eva had niet zo vaak een nieuwe jurk aan als Lies en Mien 't Hart en Lous van der Jagt en ze droeg ook niet zulke dunne, mooie kousen. Maar wat gaf dat? Eva had een lieve moeder en Lies geen. En Lous van der Jagt zei zelf altijd, dat ze geen aardige moeder had.
De kamer achter den winkel was niet groot,



maar wel gezellig en de winteravonden konden zo heerlijk zijn, als de kachel snorde en Eva moeder mocht voorlezen.
Lies, Lous en Mien waren vriendinnen en bemoeiden zich niet met Eva. Omdat Eva een heel eenvoudig meisje was? O nee, niet alleen daarom. Er was nog iets anders, iets, waarmee Eva vaak geplaagd werd en waarom ze door velen gemeden werd.
Eva was een Jodinnetje, het enige Jodinnetje van de hele school en veel jongens vonden dat een reden om haar aan haar lange vlechten te trekken, haar tas weg te rukken, of haar uit te schelden voor „Jodin''.
Eva leek trots. Ze beantwoordde de plagerijen met een hooghartig zwijgen en ze deed geen enkele maal iets terug. Thuis bij haar moeder huilde zij er vaak om, zó, dat ze soms niet te troosten was.
„Schaam je er toch nooit voor, kind," zei haar moeder dikwijls, „als een mens onrechtvaardig is of hard of wreed, moet hij zich schamen,, maar niet voor zijn geslacht." Maar in haar hart had zij er verdriet van. Eens zei ze: „Ik zal er over naar meneer Van Riet gaan," maar toen zat Eva plotseling rechtop en ze riep be-



slist: „Nee moeder, dat niet, ze zouden me nog veel meer plagen."
Zo had Eva dus geen prettig schoolleven. En de kinderen die plaagden — ach, ze bedoelden het niet zo kwaad. Ze dachten er niet zo bij, ze plaagden nu eenmaal graag en als ze het gedaan hadden, waren ze het gauw weer vergeten. Eva zei of deed nooit iets terug, maar haar ogen konden hen zo scherp en hard aankijken, dat zelfs de jongens zich op veiligen afstand van haar hielden.
Tom van Veen plaagde nooit. „Wat heb je er nou an," zei hij tegen de anderen als die met elkaar een grap verzonnen. „Laat dat kind met rust." Dat had Eva gehoord en zo dankbaar en warm had ze hem aangekeken, dat Tom er verlegen door werd en zich voornam om Kees en Piet een pak slaag te geven, eiken keer dat ze Eva zouden plagen. Maar Tom was er niet altijd bij en Kees en Piet waren grote sterke jongens en hij was maar klein. Meneer Van Riet hield wel van Eva. Hij vond haar stil en ernstig, maar een goeie leerling. Van plagerijen merkte hij niets. Hij zag wel, dat ze in de pauze altijd met de kleintjes uit de lagere klassen speelde en dat vond hij aardig. Eva hield veel van kleine kinderen,



dacht hij. En dat was ook zo, maar ze speelde met hen, omdat haar klasgenoten zich niet met haar bemoeiden.
Eva zorgde altijd een van de laatsten te zijn, want dan hoefde ze niet vóór de school te wachten. Op een morgen kwam Lies binnen met een beeldige nieuwe jurk aan en een glanzenden zijden strik in haar blonde krullen. Stralend hief ze een groten zak lekkers omhoog en er ging een luid „hoera!" op. Lies was jarig en dat was goed te zien. Ze zag er schattig uit. Het werd even een drukte van stemmen, een gevraag en geroep, zodat het lokaal opeens vol leven was. Meneer Van Riet greep naar zijn hoofd, tikte op z'n lessenaar en riep vrolijk:
„Mag ik om stilte verzoeken, dames en heren? Kom es hier, jarige, wel gefeliciteerd, hoor Liesje en word maar een grote, flinke meid." Er ging weer een „hoera" op, want Liesje was al zo lang voor haar leeftijd. De zak werd in de kast gelegd en even later waren allen aan het werk.
Alleen Eva had niet meegejuicht en ze was ook niet naar Lies toegegaan. Lies had het niet eens gemerkt en toen ze mocht tracteren, hield ze ook Eva den zak met koekjes voor.



Maar Eva zei koel: „Dank je." Een blos van woede kleurde Lies' wangen. Daar had je dat vervelende kind weer. En fluisterend, maar zo, dat Eva het kon horen, zei ze tegen Lous: „Zeg, de Jodin is het thuis beter gewend." Ze kon het niet uitstaan dat Eva geweigerd had. Had ze haar maar niet gepresenteerd, dan had ze geen gek figuur gemaakt. Bespottelijk! hoe durfde dat arme kind wel. Weigeren was heel onbeleefd, maar ja, dat kon je van haar verwachten.
Eva voelde zich de meerdere. Dat was een goeie zet geweest. Had dat verwaande kind soms gedacht, dat ze haar koekjes nodig had? Dan had ze het mis. Den enen dag je sarren



Vader had zo blij gekeken. Magda had er om gehuild. Nu was alles weer goed. Vanmiddag uit school zou ze wat bloemen op moeders graf leggen.
In de achterste bank dacht het Jodenmeisje: „Ze is nu weer net als altijd en ze heeft weer hetzelfde gezicht. Hoe kon ik daareven toch
denken, dat ze dat ze toch wel aardig
was."
Lies keek een keer haar kant uit om iets tegen Lous te fluisteren. Onverschillig dwaalden haar ogen over Eva heen.
De rekenschriften werden uitgedeeld. „Jongens, wat kunnen jullie toch slecht rekenen. Piet, ik geloof dat jij de tafels nog niet eens kent. En jij, Wim, kan een vat nu heus vlugger vollopen, als er één kraan openstaat? Vlugger dan wanneer er vier openstaan? Hoe kom je nu aan zo'n antwoord? De dames zijn beter in rekenen, hoor! De meesten voldoende: Lies vier en een half goed en Eva alle vijf. Goed zo, Eva."
Een bijna onmerkbaar, triomfantelijk lachje speelde om Eva's mond. Weer boven Lies, fijn! En Lies dacht: alweer dat kind dat ik nooit inhalen kan. Ze is me altijd de baas. „Wat knap," lachte Piet gul, „wij zijn maar



suffers, Kees." Kees knikte en had er blijkbaar niets op tegen. „M'n vader zegt dat ik later wel zal leren rekenen. Dan moet ik alle korrels in de halmen tellen." Die het hadden gehoord moesten lachen en Kees moest het nóg eens zeggen, want meneer Van Riet wilde ook lachen. Door dit succes was Kees zeker overmoedig geworden, want bij het verlaten van de klas zei hij, toen hij achter Eva aanliep:
„Op wie zou ze lijken, op Isaak of Jacob?" „Doe niet zo gek en schiet op," zei Tom van Veen en gaf Kees een stomp met zijn elleboog. Piet moest uitbundig lachen.
„Ik denk op geen van twee, misschien op Ezau."
Eva deed of ze niets gehoord had, maar toen ze thuis kwam, was ze uit haar humeur. Haar moeder bemerkte het dadelijk. Alweer iets geweest? Het werd hoe langer hoe erger. Zou er niets aan te doen zijn?
„Drink je melk eens op, Eef, ik heb nog een sneetje koek liggen. Zal ik er wat boter op doen?"
„Op wie lijk ik, moeder, op Jacob, op Ezau of Isaak?" vroeg Eva spottend.
„Het zou geen schande zijn op één van hen



te lijken,” antwoordde haar moeder waardig. „Trek je van dat onnozele geplaag niets aan, kind. Kom eens hier, je vlecht is losgegaan." Liefkozend streelde ze het prachtig glanzende haar. „Je hebt zulk mooi haar, net als mijn moeder."
Eva stond voor den spiegel en haar moeder achter haar en toen ze beiden opkeken en eikaars beeld zagen glimlachten ze tegen elkaar.
„Mijn kind is mooi," dacht de moeder, „ze heeft prachtig haar en prachtige ogen; ze hoeft zich nooit te schamen voor haar uiterlijk."
En Eva dacht: „Wat is moeder lief voor me. Als ik haar niet had!"
De dorpsschool was geen Christelijke school, maar de meeste jongens en meisjes gingen Zondags met hun ouders naar de kerk of 's middags naar de Zondagsschool.
Op een Maandagmorgen zei Lies de Raadt tegen haar vriendinnetje Lous: „Zeg, jullie bank was gisteren helemaal leeg. Waren jullie allemaal ziek?"
„Nee hoor," antwoordde Lous lachend, „maar



we waren te laat, om elf uur zaten we te ontbijten."
„O/" zei Lies verbaasd. „Dat mogen wij nooit; vader wil dat wij Zondags om acht uur beneden zijn en dan moet ieder wat doen, want Clazien mag Zondags niet komen. Joep moet z'n eigen bed opmaken, ik moet afwassen en Magda stoft de kamers en dan zijn we zo klaar."
Loes d'r stem klonk een beetje jaloers, toen ze zei: „Ja, het is bij jullie zo heel anders dan bij ons. Bij ons is het nooit gezellig en moeder gaat altijd weg. Trees is een vervelende nuf en Wim is elk vrij ogenblik bij z'n vriend. En vader, vader zegt eigenlijk nooit wat." „Ongezellig," vond Lies. „Vader is gewoon een schat voor ons. Zie je, als wij vader niet
hadden je weet toch van moeder."
„Ja," knikte Lous. „Ik weet nog best hoe je
moeder er uitzag Zeg, kijk es, daar gaat
Eva. Ze heeft zowaar een nieuwe jurk aan; bah, lelijk die ruit van rood en blauw."
„Dat kan ze niet helpen," zei Lies vlug, „d'r moeder is arm."
Lous hoorde het niet. „Moet je zien hoe verwaand ze eigenlijk loopt." En ineens verwonderd: „Zij gaat nooit naar de kerk, hè?"



ook goed, verbazend en zo vlug! Hier, de volgende vijf. Niet haasten, hoor kind."
Toen Eva naast meneer Van Riet stond kreeg ze een brandende kleur. Iedereen kon nu haar nieuwe jurk zien. O, ze was er blij mee geweest. Moeder had met zoveel inspanning genaaid, maar nu ze even voor de klas moest staan, had ze ineens het gevoel, dat de jurk niet mooi meer was en dat ze er om lachen zouden, maar niemand lachte er om, want ieder had veel te veel werk met z'n sommen. De vriéndelijke toon van meneer Van Riet deed haar goed en maakte dat de kleur wegzakte toen ze weer naar haar plaats liep.
Onder het eten zei Eva tegen haar moeder: „Zeg moeder, ze vroegen me vanmorgen of ik nooit naar de kerk ging." Er kwam een harde trek op haar moeders gezicht.
„Nee kind, de kerken zijn voor de Christenen. Hier in dit dorp is geen synagoge. Waar we vroeger gewoond hebben wel. Maar dat hoef je niet erg te vinden. In de kerken bidden de mensen en zingen ze. Maar wij bidden en zingen toch ook. De God van onze vaderen is ook hun God.
Hier kind, je thee. 't Is zeker heel koud buiten?



zou ik heel veel kleine kinderen in huis willen hebben. Zulke jongetjes als Petertje de Raadt, dat schattige blonde ventje, en Egon van den dokter. Lies d'r zuster is wel erg vriendelijk tegen me als ze me ziet en Petertje komt altijd naar me toe om me een handje te geven, 'k Zou best een huis vol kleine kinderen willen hebben."
„Nou kind, dan maar flink je best doen. Ik zal proberen of je later op de kweekschool kunt komen om voor onderwijzeres te leren."
Ze zuchtte. Ach, zou dat mogelijk zijn? Het was altijd haar liefste wens geweest, omdat Eef zo goed met kinderen kon omgaan. En de gedachte, dat haar kind een goede betrekking zou hebben, als ze eens niet meer voor haar kon zorgen, was zo heerlijk, zo geruststellend. „Och moeder," zei Eva, „daar moet je immers geld voor hebben, en dan kan ik u ook niet helpen in den winkel.
Nee hoor, ik kom u later helpen. Dan ga ik verkopen en u naaien."
Ze liep naar de vensterbank, waar een paar geraniums vrolijk bloeiden.
„Moeder, de knop van gisteren is opengegaan, hebt u het gezien?" Ze bukten beiden, de vensterbank was laag. „En hier zit nog een



knopje en nog een, wat leuk. Op school hebben we wel twintig potten voor de ramen. Ik mag de planten vaak water geven. Ik zou hier er ook zo graag nog een paar meer hebben. Ik heb laatst een witte geranium gezien, moeder. Als ik later ook geld verdien koop ik een heleboel planten. Volk, moeder, zal ik even gaan?"
„Vader, het huis aan den Singel is verhuurd, heeft u het gezien?" vroeg Joep.
Meneer De Raadt lachte. „Eindelijk dus," zei hij. „Nu kan het dorp weer gerust zijn. Ze vinden het hier altijd verschrikkelijk als een huis een langen tijd leeg staat."
„Ja, ze zeggen dat het er spookt, hè vader?" vroeg Lies.
„Wie zeggen dat?” vroeg Joep met gezag. „Dat zijn natuurlijk kinderen zoals jullie. Verstandige mensen weten wel, dat spoken niet bestaan."
„Meneer mijn broer van zestien," zei Magda en Lies stak onnètjes haar tong uit en riep: „Schep niet zo op, broertje, wie was vroeger altijd bang om naar zolder te gaan? Ik niet." , O, vroeger," antwoordde Joep minachtend,



„toen ik zelf nog klein was, dat is iets anders." „Nu is mijn zoon groot en wijs," plaagde zijn vader, „maar heb je al gehoord wie de bewoners zullen zijn?"
„Karei Stam zegt, dat hij een oude heer en dame in het huis heeft gezien en misschien zijn ze dat wel."
In het dorp giste men en was men nieuwsgierig. De eigenaar van het „witte huis" woonde in de stad en zodoende bleef het lang een geheim wie de eigenlijke bewoners zouden worden. Er gingen vreemde geruchten over het „witte huis". Het had twee jaar leeggestaan en de vroegere bewoonster was een oude vrouw geweest, die zich bijna nooit vertoond had en schatrijk moest geweest zijn. Geheimzinnig was ze gekomen, geheimzinnig was ze gestorven en niemand had bij haar graf gestaan.
Het „witte huis" werd van binnen en van buiten opgeknapt. Schilders waren aan 't verven, karren met aarde en grint reden af en aan, om den tuin een behoorlijk aanzien te geven. Het geheimzinnige, dat aan het huis verbonden was, verdween en maakte plaats voor vrolijke bedrijvigheid. En toen de nieuwe bewoners, een oud echtpaar met een dochter,



zich voorgoed geïnstalleerd hadden, was het huis weer een vriendelijk, aantrekkelijk huis geworden.
In het begin keken de dorpelingen nog min of meer achterdochtig naar de drie mensen, maar langzamerhand werden ze beschouwd als achtenswaardige lieden, achtenswaardig en heel rijk, want meneer Van 't Hof had een prachtige beige auto en hij en zijn huisgenoten droegen deftige, stadse kleren.
Met de bewoners van het dorp stonden ze gauw op goeden voet. Als meneer Van 't Hof met zijn auto door het dorp reed, groette hij
joviaal naar de mensen die hij voorbijkwam en vooral de kinderen kregen een extra knikje.
Toen Jantje de Groot eens huilende langs den weg liep en een kapot klompje in zijn handen hield, stopte plotseling een beige auto en even later waren Jantjes tranen weg en hield hij verrukt een geldstuk vast, waarvoor zijn moeder zeker wel vier nieuwe klompjes zou kunnen kopen. Dat kwam goed te pas, want Jantjes moeder was heel arm.



hand bleef aldoor om haar bevende vingers. „Je kijkt erg ernstig, Eva. Je bent toch niet boos öp me?"
Toe kwamen er tranen in haar ogen, waarvoor ze zich schaamde. O, ze schaamde zich zo en ze had wel weg willen vliegen, maar die hand hield haar vast en de grijze ogen hadden het nu toch allang gezien. En wat ze gedacht had en niet, heus nooit had willen zeggen, zei ze nu, zacht en vlug: „Ik ben het Jodenmeisje." Snel trok ze haar hand weg, wat haar nu gelukte en ze holde weg, zonder meer om te kijken, naar de woning van mevrouw Ruys. Ze gaf het pakje af, ontving het geld en liep met een omweg weer naar de straat waar ze woonde. Opgewonden, met schitterende ogen, deed ze haar moeder een onsamenhangend verhaal van den meneer van 't „witte huis".
„O, moeder, hij was zo vriéndelijk en hij had zulke mooie handen en verbeeld u, moeder, ik had mee naar binnen gemogen als hij geen visite had gehad. En moeder, hij heeft het toch vast gezien."
„Wat?"
„Dat ik een Jodin ben."



De herinnering aan de ontmoeting met meneer Van 't Hof deed Eva den volgenden morgen met lichte, vlugge passen naar school gaan. Ze hield het donkere hoofdje hoog en het leek zelfs of ze blij was naar school te gaan. Haar lange zwarte vlechten zwaaiden lustig heen en weer. Ze werd warm van 't lopen; alleen haar handen bleven koud, want handschoenen had ze niet. Zo nu en dan hoestte ze. Ze was 's winters bijna doorlopend verkouden en ze moest dikwijls van school verzuimen. Omdat ze vlot leren kon was dat niet erg. Ze was de knapste van de klas, dat wist ze wel, maar het kon haar niet schelen. Maar wel vond ze het prettig dat Lies niet knapper was dan zij.
Het gebeurde vaak, dat tegen den winter, wanneer het koud begon te worden, de gegoede mensen van het dorp kleren weggaven aan de armen. En het was gewoonte dat die kleren gebracht werden bij de vrouw van een der diakenen van de kerk.
En die moest ze verdelen onder de behoeftige dorpelingen. Zo kwam er ook een pakje bij Eva thuis. Wat warme onderkleren en een wollen jurk van een veel groter meisje dan Eva.
Juffrouw Van Dam was er blij mee. Toen Eva



Ze gingen naar hun plaatsen en pakten de tassen uit. Eva keek naar hen, gemaakt onverschillig en tot haar bevreemding ving ze nieuwsgierige en meewarige blikken op. Ze zag, dat Lous iets tegen Net zei en die bracht het weer over naar Mien. Nu, ze mochten kijken. Ze wist best dat ze er nu leuk uitzag. Ze zag, dat Lies ongeduldig keek en haar schouders ophaalde.
Er zou niets gebeurd zijn als ze niet iets opgevangen had van Lous' gefluisterd gesprek. Eerst drongen de woorden niet tot haar door,
maar toen begreep ze het verband. „Jurk 
van moeder "
Een brandende blos vloog naar Eva's gezicht. Ze had door den grond willen zinken. Ze had weg willen hollen, om dat meewarige, valse gezicht van dat kind niet meer te zien. De warme jurk prikte aan haar hals en aan haar armen. Ze voelde zich gegriefd, beledigd en vernederd. Was ze daar zo blij mee geweest? Ze kon niet verhinderen dat tranen van machteloze woede naar haar ogen drongen, maar niemand zou ze zien, niemand.
Kon ze maar weg. Zou ze zeggen, dat ze niet goed was? Maar dan zou ze bij meneer Van Riet moeten komen en ze zouden nog meer



over haar gaan fluisteren en o, dat kón ze niet verdragen.
Het was pas negen uur. Nog drie uren zou ze zo moeten zitten, zo met dat vernederende gevoel iets aan te hebben van de moeder van dat nare kind, het naarste kind van de hele school, nog naarder dan Lies. Die had niet meegedaan. Dat had ze gezien.
Drie uren waren niet zo gauw om. Eva zat met erge hoofdpijn in de bank. Haar gezichtje was nu heel wit. Alleen de ogen stonden schitterend en donker als altijd. Ze was een van de eersten, die om twaalf uur naar buiten stormde en daar zette ze het op een lopen, alsof ze achtervolgd werd. De jurk brandde aan haar lichaam. Ze zou het ding uit doen en nooit, nooit meer aantrekken.
Ze duwde de winkeldeur open, stootte zich aan de toonbank en in het kleine kamertje stond ze buiten adem.
Ze gooide haar mantel af en met twee nijdige rukken was de jurk uitgetrokken. Verachtelijk smeet ze haar in een hoek en riep: „Nooit, nooit doe ik dat vieze ding weer aan. Een arme Jodin wil geen kleren dragen van Lous van der Jagt d'r moeder."



Toen barstte ze in wilde snikken uit en ze was door haar ontstelde moeder niet te troosten.
„Dat vind ik een lelijke streek van je, om te laten merken, dat Eva een jurk van jouw moeder aan had," zei Lies de Raadt dadelijk, toen ze op de gang stonden.
Lous kreeg een kleur en riep kwaad: „Nou, zeg, dat is net goed voor d'r, ze kijkt altijd even verwaand en jij hoeft helemaal niet de partij voor haar op te nemen. Toen je jarig was en ze niets van je wilde hebben, was je toch maar knapjes boos, zèg. Maar als je soms vriendin met die Jodin wil worden...."
En Lous keerde zich verstoord om en liep alleen weg.
„Schreeuw niet zo, rooie!" riep Piet lachend, en hij maakte een beweging om aan Lous d'r rossige krullen te trekken. Een vernietigende blik trof den armen Piet en als een beledigde koningin schreed Lous de trappen af en keek niet eenmaal meer om.
„Lous is kwaad," vertelde Lies aan tafel. „Moeten jullie horen."
Meneer De Raadt leek ontstemd. „Wat hebben jullie toch tegen dat Jodenmeisje. Ik heb



al eens meer gehoord, dat ze altijd geplaagd wordt. Het is niet bepaald Christelijk om dat te doen, onthoud dat, Lies."
„Maar ik heb het nu niet gedaan," zei Lies. „Nee, nu niet, maar je hebt het al zo vaak gedaan en het wordt tijd dat je daar nu eens mee ophoudt. Het lijkt warempel in dezen tijd wel, of Joden minderwaardige mensen zijn. Alsof ze geen geslacht hebben waar ze trots op kunnen zijn! En van hoeveel grote mannen en vrouwen spreekt de Bijbel niet?"
Lies zei niets. Ze wist wel, dat vader gelijk had. Ze had ook eigenlijk moeten zeggen: „Ik wil graag nummer één zijn in de klas en Eva is me altijd de baas en daarom doe ik vaak met de anderen mee." Maar het is niet gemakkelijk om zo eerlijk over je fouten te praten.
Tussen Lous en Lies werd het niet helemaal meer als vroeger. Het was of Lous het haar vriendin niet vergeven kon, dat ze het voor Eva had opgenomen en nog wel in 't bijzijn van de hele klas. Lous was niet erg trouw. Als Lies niet meer met haar wilde omgaan, ook goed, dan waren er wel anderen. Ze zat heus niet om haar verlegen.
Juffrouw Van Dam drong er niet op aan, dat



de jurk toch gedragen zou worden. Met een bedroefd hart hing ze haar in de kast. Wie zou gisterenavond daaraan gedacht hebben? Ze was er zo blij mee geweest.
Gelukkig kan een nare dag toch nog wel eens een goed slot hebben.
Even vóór juffrouw Van Dam den winkel wilde sluiten, ging de bel over. Een manke dame met een vriendelijk gezicht had enkele dingen nodig en vroeg of juffrouw Van Dam haar kon helpen. „Had ze ook witte mouwschorten? Daar moest ze dan maar drie van hebben. En bonte ook? Kijk eens aan, die waren goed voor grof werk. Drie witte en drie bonte. En misschien had juffrouw Van Dam ook wel gewone herenzakdoeken en zwarte sokken? En stopzijde?"
De verbaasde vrouw wist niet wat haar óverkwam. Zoveel tegelijk verkopen, betekent een flinke verdienste. Ze wist wie de koopster was, maar ze liet het niet merken. Verheugd gaf ze al het gevraagde en toen de vriendelijke dame den winkel verlaten had, liep ze met een blij gezicht op Eva toe: „Kind, ik heb zoeven zoveel verkocht! Ik geloof vast aan de dochter van meneer Van 't Hof."



„Was ze mank?” vroeg Eva met schitterende ogen. „O, moeder, dan is ze het."
Zo was er opeens vreugde in het kleine kamertje.
„Wat een feest voor de jeugd.” Lachend stond meneer Van 't Hof naar buiten te kijken. De sneeuw lag wel dertig centimeter hoog op den weg.
„Maar wel gevaarlijk," zei mevrouw, die naast hem kwam staan. „Je kunt niets horen aankomen. Ik ben altijd bang voor de kinderen. Kijk, had je dien wagen aan horen komen? En nu heeft dat paard nog zelfs een bel aan. Moet je straks nog weg? Je mag wel heel voorzichtig rijden, hoor.”
„Ja vrouw," beloofde meneer Van 't Hof. „Ik rijd altijd voorzichtig, maar nu zal ik extra goed uitkijken. Zie eens, daar gaat mijn vriendinnetje."
Eva van Dam waagde het even naar het „witte huis" te kijken en zowaar er stond iemand, hij stond er en hij lachte en zwaaide. Ze kreeg een kleur van plezier en knikte lachend en blozend terug. En toen het deftige



nuis niet meer te zien was, huppelde ze met kleine sprongetjes verder.
„Wat een lief kind," zei mevrouw Van 't Hof, „en wat een knap gezicht. Je kunt zien dat ze het thuis niet breed heeft. Och, wat zal er ook in zo n winkeltje omgaan. Ik ben blij dat we nu weten hoe het daar is. Zus vertelde dat het er keurig uitzag. Een flinke vrouw, die juffrouw Van Dam. Ik zag haar laatst voorbijgaan. Moeder en dochter lijken sprekend op elkaar."
„Ze houden zich blijkbaar eiig afzijdig," zei meneer Van 't Hof nadenkend. „Eva is een verbazend schuw kind. Ze dacht vast dat ik met den eersten oogopslag niet gezien had, dat ze een Jodinnetje was, dat arme ding. Ze wordt zeker veel geplaagd. Dat schijnt overal in de wereld zo te zijn en op dit dorp ook. En kinderen onder elkaar kunnen wreed zijn." Mevrouw Van 't Hof knikte ernstig. „Ik heb nog veel wit katoen nodig om lakens te laten maker voor den bazar en warm ondergoed en kousen."
„Prachtig," riep haar man opgewekt, „hoe meer hoe beter. Laten we gaan eten, vrouw, ik heb nog drie kwartier tijd."



,Ik heb hem alweer gezien," vertelde Eva aan noeder, „en moeder, hij lachte en wuifde en nevrouw kwam er ook bij staan, maar toen iurfde ik niet meer te kijken. Wat heeft ze een .ief gezicht en spierwit haar, moeder."
Blij luisterde haar moeder naar het vrolijke gebabbel. Zó moest haar kind altijd zijn, niet verdrietig, niet zorgelijk. Wat zou het toch heerlijk zijn als ze een prettig leven op school had, want al deed ze thuis alles wat ze kon cm het haar naar den zin te maken — wanneer ze op school geplaagd werd, bleef Eva den helen dag somber en stil.
„We eten straks warme soep, dat zal smaken met de kou. Heb je warme voeten gehad?" „Lekker warm, maar ik heb ook zo gehold, moeder. Ik moest hollen toen ik meneer Van 't Hof gezien had. Misschien zie ik hem morgen weer. Ik vind het zo fijn, moeder, dat ik eiken dag het „witte huis" voorbij moet. De andere kinderen nooit. Ziet u, nu is het weer eens leuk, als je zo ver weg woont."
Die kleine Eva. Haar hele dag was goed, omdat iemand vriendelijk tegen haar geweest was. Dat had haar gevoelig hartje nodig en veel te weinig gekregen, 't Zou anders worden. O ja, heel anders, maar eerst moest er



nog iets gebeuren voordat de mensen allemaal vriendelijk werden voor Eva en haar moeder.
Het bleef twee dagen sneeuwen; de velden waren wit. Dat is goed voor het winterkoren, zeiden de boeren. Nu ligt het warm weggedoken. 't Was een mooi gezicht, al die witte, stille akkers en als de zon scheen, leek het of al die toegedekte landen een groot en blij feest vierden van schittering en glans. Maar dat zagen de boeren niet. Eva wel; ze vond het prachtig en ze werd er vrolijk van. Maar uls ze bij school kwam ging ze de jongens uit den weg, want die beschouwden haar graag als mikpunt voor sneeuwballen. Ze hield best ran grapjes, maar als er voortdurend een re?en van witte, harde kogels op je neerdaalt, sodat je niet weet waar je blijven moet, is dat liet plezierig. Vooral Piet en Kees hadden het op haar gemunt.
Jongens, het zwartje!" riep Kees luid, toen hij raar zag aankomen en Piet, zijn vriend, liet er overmoedig op volgen: „Zou Jacob ook sneeuwballen gegooid hebben?" En hij zong: ,Isaac die was een Jood, Jacob Slim een hinkpoot," waarop zijn vriendjes in luid gelach litbarstten.



Altijd dezelfde flauwe grapjes, niet kwaad bedoeld, och nee, de twee jongens waren aardige wilde rakkers, maar Eva deden die grapjes pijn, al liet ze het niet merken. Ze was een Jodin, haar vader was een Jood en haar grootvader en haar overgrootvader — maar waarom je met dat feit geplaagd moest worden en waarom je geen vriendin kon zijn met een Jodenmeisje, dat heeft Eva nooit begrepen. Als ze den Heere Jezus gekend had, zou ze geweten hebben, dat Hij ook een Jood geweest was — maar Dien kende ze niet en dat was jammer. Want nu kon ze ook nooit met haar verdriet naar Hem toe gaan.
Een harde sneeuwbal raakte haar linkerslaap, net boven het oog. Ze werd er duizelig van.
„Hé, zeg, dat is gemeen!” riep een meisjesstem. Die was van Lies de Raadt, hoorde ze. „Nee," antwoordde Eva kort, op de vraag of het pijn gedaan had. Ze hoefde geen medelijden te hebben, dat snibbige kind. Anders bemoeide ze zich ook nooit met haar. Lies was dadelijk weer weg. Als ze geen antwoord geven wilde, ook goed.
In het speelkwartier ging het op de speelplaats vrolijk toe. Meneer Van Riet rolde een steen tot



een reusachtig dikken bal en achter hem liep een troep lachende en joelende kinderen. „Uit den weg, uit den weg!" Uitbundig met de armen zwaaiende, stelde Piet zich aan het hoofd van de groep. De andere onderwijzers en onderwijzeressen maakten lachend plaats voor de kwajongens en één van hen bukte zich snel en opende, door meneer Van Riet een fiksen sneeuwbal op zijn hoofd te gooien, een waren sneeuwballenoorlog. Onophoudelijk vlogen de witte kogels door de lucht. Rechts, links, overal. Gillend vluchtten de meisjes naar de onderwijzeressen, die zich tevergeefs trachtten te dekken; zelfs meneer Donkers, het hoofd, werd niet ontzien, en hij vond het niets erg, maar greep lachend naar



zijn oren. Tot de bel ging en alle kinderen hijgend en rood en warm en met tintelende vingers naar binnen drongen.
„Fijn hè, meneer, en wat een bal, hè? Gaan we morgen verder? We kunnen er best een sneeuwman van maken."
„Vannacht regent het," voorspelde meneer Van Riet effen.
„Hè, hè, dat zegt u maar, en als het niet waar is." Dreigend hief Piet z'n vinger omhoog. Maar meneer Van Riet beduidde, dat er nu gewerkt moest worden en toen werd het rustig en hoorde men gekras van pennen, het omslaan van een blad en een kalme stem die moeilijke woorden dicteerde.
Eva's gezicht was een beetje gezwollen. Ze hield ongemerkt een hand tegen de pijnlijke plaats.
„Eva," klonk plotseling de stem van den onderwijzer, „heb je je zo geweerd, of is er een bal ongelukkig terechtgekomen? Je hebt een buil aan je hoofd."
Piet kreeg een kleur en zweeg; Kees zweeg en Eva eveneens.
„Ja, je zult het ook niet meer weten. Was me dat ook een vreselijk gevecht. Maak je zak-



doek eens goed nat en houd dien tegen je gezicht, dat helpt goed."
Voor de pauze had die buil er al gezeten, maar toen had meneer Van Riet haar niet gezien. Piet wel en Kees ook en Lies ook. Piet had zich heimelijk voorgenomen om nooit meer een steentje in een sneeuwbal te verstoppen. Hij had niet gemeen willen zijn, alleen er niet bij gedacht. Maar Eva had geloofd dat het opzet was geweest, om haar te plagen, haar, omdat zij het was.
„Jullie moet de ballen niet te stijf maken, jongens, want het moet een grapje blijven," zei meneer Van Riet. „En nu maar weer verder."
Gelukkig was meneer Van 't Hof er.
De uren op school waren voor Eva niet de prettigste, maar één heerlijke gewoonte was er in haar leventje van eiken dag gekomen. Vroeger schuw, maar nu vrijmoediger, keek ze iederen keer, als ze het „witte huis" passeerde, of er iemand achter het venster zat. Meestal was het de vriendelijke oude dame met het witte haar. Soms was het de dochter, al even vriendelijk en een enkelen keer was het meneer Van 't Hof zelf.



Stel je voor, dat je zo maar durft wuiven naar zulke deftige mensen en dan zonder meer verlegen te zijn, zo alsof het kennissen van je waren.
De familie Van 't Hof wist niet, dat een vriendelijke groet van één van hen zoveel goed kon doen. Als het op school verdrietig was geweest, als Eva geplaagd was om haar gitzwarte haar, als men haar had nageroepen voor „Jodin" en geen van de kinderen iets aardigs tegen haar gezegd had, kon ze ineens verlangen, dat de bel ging, om maar vlug bij het „witte huis" te zijn. Het gebeurde wel, dat er niemand voor het raam te zien was. Dan keek ze teleurgesteld. Het leek of het zo hoorde, dat daar iemand zat om haar te groeten. Mevrouw Van 't Hof had er plezier in, dat kleine bleke meisje een hartelijk knikje te geven. En op een middag om vier uur ongeveer, gebeurde er iets onverwachts. Mevrouw tikte tegen het raam en even later stond Eva beteuterd en met een hoog-rode kleur in een der mooie, rijke kamers van het „witte huis". „Ik zie je zo vaak voorbijgaan! Nu moet je maar eens een kopje thee bij mij drinken; dan kunnen we eens gezellig met elkaar praten en ik heb ook aardige kinderfoto's. Die kun je



straks eens bekijken. Je moeder zal toch niet ongerust worden?”
Eva vertelde, dat ze juist even naar juffrouw De Winter moest, om wat kleren te halen, die moeder verstellen zou, maar nu zou ze het vanavond wel doen. Ja, ze kon best, want ze moest wel eens lang wachten daar. Eerst was Eva wel wat schuw, toen ze tussen die prach:ige meubels stond, maar in de serre was het gezellig en knus. Daar stond een tafeltje met sen theeblad en kopjes en een paar lage stoeltjes brachten je dadelijk op je gemak. Vlevrouw Van 't Hof vroeg naar haar moeder m of ze haar vader ook gekend had. En of ze iltijd in het dorp gewoond hadden en — naar



de school vroeg ze en of ze het daar prettig vond.
Nee, Eva vond het daar niet prettig; ze werd stil en speelde met het eind van haar vlechten. Het was heerlijk om naar de rustige stem van de oude dame te luisteren en naar haar handen te kijken, die stil in haar schoot lagen. Mevrouw vertelde van alles en ook dat haar dochter vroeger zoveel geplaagd was en zo vaak huilend was thuisgekomen. „Tine," vertelde ze, „liep vroeger erg mank, erger dan nu en op school zeiden de kinderen „Manke Bet" tegen haar."
„Ze plagen mij ook altijd," zei Eva zacht. Ze durfde het nu zeggen. Ze moest het zeggen. Ze had nooit gedacht, dat ze het zou kunnen zeggen tegen zo'n vreemd mens. Maar de blauwe ogen keken haar zo vriendelijk begrijpend aan, dat de woorden vanzelf over haar lippen kwamen.
Alles vertelde ze toen ineens, van de jongens, van Lous, van Lies en ook van de versmade jurk, die zo mooi gestaan had, maar die ze nu niet meer wilde dragen. Nooit weer. O, het was afschuwelijk, altijd zo nageroepen te worden, omdat ze een Jodin was en haar moeder ook. En omdat ze nooit naar de kerk ging.



was zeker te arm en niet mooi genoeg gekleed voor de Freule. Maar wat kon het haar ook schelen, ze zou er heus niet om treuren. Wat kun je toch in onnadenkendheid lelijk doen. Lies dacht er niet bij, dat het heel onaardig en beledigend was wat ze deed. Ze was knorrig en ontevreden en daarom had ze Petertje teruggehouden. De kleine baas wuifde naar Eva, maar Eva keek niet om. Zij kon ook niet altijd den Woensdagmiddag naar eigen genoegen gebruiken. Moeder had het steeds erg druk met naaien en de klanten hadden bijna altijd haast. Eva hielp haar door het goed van huis af te halen of het daar te brengen. Maar ze deed het graag, omdat ze veel van haar moeder hield, en och, het was altijd zo geweest, van klein meisje af. De klanten kenden haar wel en noemden haar als vroeger „kleine Eva". Dat klinkt niet onaardig; dat klinkt heel anders dan „lelijke Jodin". En ze was niet eens lelijk, nee, helemaal niet. Eva had een vriéndelijk, aardig gezichtje, maar natuurlijk niet als ze geplaagd werd.
Petertje was dien middag bijzonder spraakzaam. Zijn mondje stond niet stil. Van tijd tot



lijk gezegd, wel een beetje kwaad werd. Dit had ze best zachter kunnen doen. Maar Peter kon alles niet zeggen wat hij dacht en bovendien, Lies was de stérkste. Het schoonvegen was ook gauw voorbij en toen werd het anders, want Lies begon plotseling te lachen. Ze waren nu bij het huis van Mien 't Hart gekomen. Lies dacht: Daar zitten ze nu heerlijk bij elkaar. Ze zou roepen en dan zou er wel iemand voor het raam komen. Die gedachte deed haar lachen van plezier. Leuk om met Peter naar binnen te gaan; ze zouden lachen om haar grappig broertje.
Wie had Mien ook weer gevraagd? Lous en Net en Jo en Wil en haar, echt gezellig.
Het was jammer, maar ze zag niemand. Ze zaten zeker achter in de serre. O, daar was het ook zo enig, daar kon je heel ver over het land van boer Willems kijken. Zou ze nu voorbij moeten? Opeens bedacht ze wat.
Met een vlugge beweging zette ze Petertje in het karretje en zei streng: „Stil blijven zitten, hoor. Lies komt zo terug."
Haastig ging ze het tuinhek door naar den achterkant van het huis.
Ja, daar zaten ze. Een hoera ging op, toen de meisjes haar gewaar werden.



danbaar, dat haar kind, de kleine Eva, zich zo moedig had gedragen.
Zo, dat die rijke heer uit het „witte huis" gezegd had, dat ze een heldin was. Haar kind, haar Eva, die zo vaak geplaagd was; die meer dan eens wanhopig huilend was thuisgekomen. Ja zeker, haar Eva, het miskende Jodinnetje, maar haar trots en vreugde.
Helemaal van streek, met bemodderde kleren, zo had men Lies de Raadt aangetroffen. Ze was niet tot bedaren te brengen en toen men uit haar gestamelde woorden begrepen had, dat zij de schuld van alles was, toen had men haar gauw gerustgesteld, met de verzekering, dat Petertje ongedeerd was.
Snikkend had ze het jongetje in haar armen genomen en Peter begreep ook daar niets van en verlangde helemaal geen uitleg. O, hoe schaamde Lies zich, toen ze hoorde van de moedige daad van het kleine arme Jodinnetje. Een brandende kleur maakte haar wangen
rood, zelfs haar oren en hals. Eva die ze
minachtend voorbijgelopen was, die ze vaak geplaagd had en nageroepen!
Magda stond aan de deur, ongerust over het



lange uitblijven van haar zusje. Dat deed Lies anders nooit. Er zou toch niets zijn? Gelukkig, daar waren ze. Tot haar grote verbazing klemde Lies zich aan haar vast en begon bitter bedroefd te huilen, zodat Magda er van schrok en niet wist wat ze doen of zeggen moest om haar te kalmeren.
Lies verzweeg niets; en toen ze onder snikken en tranen uitverteld was, wist Magda, dat Lies echt berouw had over haar onbezonnenheid. Petertje was dus aan een groot gevaar ontsnapt. Magda pakte het kind ontroerd op en kuste het. Als door een wonder was hij gered. „Heb je Eva nog gesproken?"
„Nee," antwoordde Lies, „ik heb alleen van Piet Doesburg gehoord, dat Eva hem net heeft
kunnen pakken. Ik durfde niet O, Magda,
ik kon niet verder en ik wou het toch....
Ik dacht toen de trein voorbij ging, Peter
ligt op de rails en ik zag een heleboel
mensen en toen kwam Piet en meneer Van 't Hof was er ook en Eva werd net weggebracht met een groot verband om haar gezicht. Magda!" Lies kreunde en liet het hoofd weer tegen haar grote zus aanvallen. „Ik heb zo'n
spijt ik had Eva juist nog gezien en ik
wilde niet dat Peter naar haar toe ging en nu



heeft zij.... Peter gered...."
„Kom nu, Lies, toe kind, huil niet zo. Ik kan me begrijpen, dat je geschrokken bent. Die
Eva ja het is wel wonderlijk, dat zij het
juist was die Peter voor een ongeluk bewaarde. Je mag God wel danken, Liesje, dat hij haar gebruikt heeft. Dat dappere Jodinnetje. Ze had ook kunnen denken: wat heb ik met dat kind te maken. Misschien heeft ze haar eigen leven wel in gevaar gebracht. Zo, drink eens een slokje, nog één, en nu maar rustig, 't Is alles toch goed afgelopen. Ja, jij aijgt een uitgepersten sinaasappel, broertje. NTiet zo aan mijn rok trekken, kleine baas."
Lies was ongewoon stil tijdens het eten. Meneer De Raadt zag haar behuilde ogen, maar vroeg niets. Er was zeker iets voorgevallen tussen Magda en haar, hoewel zijn oudste bizonder vriendelijk tegen haar was. Er wachtte Lies nog een moeilijke taak. Vader moest het weten, anders zou hij het morgen horen. Lies was niet bang voor haar vader, maar ze zag er tegen op zijn teleurgestelde ogen te moeten zien en zijn verwijt te horen. O, ze had het verdiend, ze had het echt ver-



diend, maar ze had zo'n innige spijt van haar schuldige daad.
In vaders kamer stond ze, kleintjes en schuldbewust. Met bevende stem, haperend zo nu en dan, vertelde ze hem wat er gebeurd was en wat er gebeurd zou zijn, als Eva niet op tijd gekomen was.
Ze zag de ontzetting in vaders ogen toen ze sprak over den onbewaakten overweg en ze hoorde den zucht van dankbaarheid daarna. Vader hield heel erg veel van Peter, dat wisten ze allemaal thuis.
Meneer De Raadt sprak eerst geen woord. Ernstig keek hij naar zijn dochtertje, dat hem moedig haar fout bekend had. Zo was Lies:



vaak onbezonnen en ondoordacht, maar eerlijk.
„Kind," zei hij na eén poosje, „ik zal je geen standje geven, want je hebt al genoeg angst uitgestaan. Ik ben blij dat je berouw betoond hebt en ik weet heel zeker, dat door jouw nalatigheid zoiets niet meer gebeuren zal, is het wel?"
Lies sloeg beide armen om zijn hals. „Nee, vader," beloofde ze fluisterend.
„Nu moet jij maar naar Eva toe gaan, om te vertellen wat je aan haar te danken hebt." Lies knikte.
„Moet ik je voorzeggen, wat je aan haar vertellen moet?"
„Nee vader."
„Ik dacht ook van niet. Kijk eens, kind," hij nam haar als een klein meisje op zijn knie. „We doen allen verkeerde dingen, grote mensen en kinderen ook. Het gebeurt dat we onze medemensen kwaad aandoen, dat we nooit meer goed kunnen maken en dat is vreselijk. En het is een geluk, dat jij nu in de gelegenheid bent, om weer goed te maken wat je bedorven hebt. Je hebt veel goed te maken aan dat meisje. Ik heb je zo dikwijls gewaarschuwd: Lies, plaag niet met anderen mee,



opgewonden, „misschien wel, maar.... dat kan niet, het is nog vroeg, net elf uur."
Wat ze gehoopt had, gebeurde. Meneer Van 't Hof en zijn vrouw traden de kamer binnen. Eva kreeg een kleur en werd daarna bleek. Zonder een woord te zeggen, zag ze hoe de bezoekers een stoel namen en gingen zitten. Eva had zeker geen hoofdpijn meer. Haar ogen stonden weer helder. Eva schudde nee en knikte toen, helemaal verlegen en stom. Mevrouw Van 't Hof en haar man schenen dat niet op te merken.
Ze praatten met haar moeder, die niet verlegen was. Wel het eerste ogenblik, maar nu niet meer.
Zo onder het vertellen door legde mevrouw Van 't Hof een pakje op tafel. „Voor jou, Eva. Een paar wollen handschoenen. Ik hoop, dat ze zullen passen."
Eva's ogen straalden toen ze het pakje openmaakte.
De oude dame keek glimlachend toe.
„Je bent onze afspraak toch niet vergeten, hè Eva? Over drie weken kom je me bezoeken, nietwaar?"
„Graag mevrouw," zei Eva blij.



Wat een dag, wat een dag! Zou ze ooit weer verdrietig kunnen zijn?
Mevrouw Van 't Hof keek op het kleine plaatsje en vroeg of ze niet een poesje wilde hebben. Haar kat had vier kleintjes en ze wist voor drie al een huis.
Nu, als het mocht van moeder, Eva wilde graag. Ze wilde het vragen, maar ze zag dat moeder heel ernstig met meneer Van 't Hof aan het praten was en ze durfde niet storen. Toen de vriendelijke grijze man bemerkte, dat zijn vrouw niet langer met de kleine Eva praatte, zweeg hij en keek op zijn horloge.
„Ja vrouw, wij moeten opstappen. Vanmiddag moet ik naar Den Haag en voor dien tijd heb ik nog het een en ander te doen."
Hij gaf Eva een hand en streek haar over het mooie glanzende haar.
„Wel, meid, hou je maar flink, hoor. Je bent er beter afgekomen dan ik gisteren dacht. Het staat niet mooi, Eva, zo'n witte kin. Nu heb je helemaal geen gezicht meer. Maar over een paar dagen mag je het verband er misschien wel afhalen."
Ook mevrouw Van 't Hof drukte hartelijk het kleine handje en zei een paar vriendelijke woorden.







DIT BOEK IS EEN GESCHENK VAN:
U).0\
&ohb<rt\}fl.v€4se. id
OroucLa







TEKENINGEN VAN REIN STUURMAN



EVA
DOOR
FROUKE BAKKER
G. F. CALLENBACH N.V. - UITGEVER - NIJKERK







en voorbijlopen zonder gedag te zeggen en dan den-volgenden dag heel lief met een zak voor je neus staan. Dien morgen hield Eva haar donker hoofdje' heel rechtop en maakte ze bij alle vakken een goeie beurt.
Toen Lies de Raadt thuiskwam dacht ze niet meer aan Eva van Dam. Ze liep haastig naar binnen, verlangend naar de verrassingen die een verjaardag meebrengt: bezoek en cadeaux.
Mevrouw De Raadt was twee jaar geleden gestorven, toen Petertje, Lies' jongste broertje, een half jaar was. Magda, de oudste dochter van achttien, was sedert dien tijd de verzorgster van het gezin. Ze was een echte steun en hulp in huis en meneer De Raadt was dankbaar dat het moeilijke werk haar zo handig afging. Joep was zestien en ging op de H.B.S. Dan kwam Lies en ten laatste Petertje, een lief blond kereltje, de lieveling van allemaal. Meneer De Raadt stond er op, dat Joep en Lies gehoorzaam waren aan Magda en dat waren ze ook. Petertje was het vanzelf. Magda was heel lief en hartelijk voor hen en zorgde als een moeder.



Lies vond de huiskamer en de salon vol druk pratende ooms en tantes en nu werd ze gepakt en gezoend, dat ze het er warm van kreeg.
„Hier, een kopje thee, Lieske, en kies een fijn taartje uit," zei Magda, „en kijk eens, zijn er geen mooie rozen voor je gekomen? Morgen mag je ze op je eigen kamertje zetten." „Prachtig zijn ze," zei Lies blij. Langzaam at ze van haar taartje. Haar vader verdiende flink geld, maar taartjes eten gebeurt nu eenmaal niet eiken dag en daar moest je van genieten. Petertje dribbelde rond tussen de grote mensen. Dan werd hij door een oom opgepakt en dan weer door een tante. Dat vond hij hinderlijk en hij keek ontstemd naar de mensen, die hem stoorden in zijn spel. Hij was de autobus, die zo hard over den weg reed. Die werd toch ook niet opgepakt? Bochten maken was niet zonder gevaar. Je moest zo overhellen met je lijf; dan aan den linker- en dan aan den rechterkant. Als de kamers leeg waren ging dat beter. Bovendien zag je op den grond overal voeten en je moest goed uitkijken om daar niet over te vallen. Peter had geen aandacht van anderen nodig, hij kon zichzelf wel bezighouden.



/(En heb je feest gevierd op school?" vroeg tante Toos belangstellend.
„Nou," antwoordde Lies. Er kwam een rimpel tussen haar ogen. Ze dacht aan Eva. „Alleen die vervelende Jodin bedankte voor mijn tractatie," zei ze langzaam en met veel nadruk. „Vervélende Jodin?" vroeg Magda verbaasd. „Je hebt me haar eens aangewezen, maar ik vond het een snoezig meisje met prachtig haar en vriendelijke ogen."
„Nou zèg." Lies was verontwaardigd. „Hoe kan je zeggen aardig, vriendelijk, mooi. Lelijk is ze, iedereen heeft een hekel aan haar in de klas en — meneer Van Riet ook."
„Heeft hij dat gezegd?" informeerde Magda, terwijl ze thee inschonk.
„Gezegd, gezegd — nee, natuurlijk niet, maar dat kan je merken en, trouwens, 't is een naar kindl" «
Magda zei niets meer terug. Lies praatte vaak minachtend over anderen. Daar moest vader toch eens iets aan doen. 's Avonds toen de visite weg was en Lies net in bed lag, ging ze naar boven. De gewoonte om 's avonds even de bedden langs te gaan had ze van haar moeder overgenomen. Bij Joep stak ze alleen



even het hoofd om de deur en riep ze: „Slaap lekker, Joep."
„Lig je er al in, zus?" Lies lag slaperig te kijken met een kleur van opwinding op haar wangen.
„Vond je het geen heerlijke dag, Magda? En wat heb ik veel gekregen, hè."
Magda stopte de dekens achter haar rug.
„Ja, 't was fijn, ga nu maar slapen. Je hebt zeker al gebeden?"
„Natuurlijk," antwoordde Lies verbaasd. Verbeeld je, in bed gaan zonder te bidden.
„Ik dacht zo — kun je wel bidden — als je kwaad bent op Eva?"
Lies wilde kwaad worden, maar Magda bleef haar aankijken, en toen wist ze geen antwoord. Maar de kleur op haar wangen werd alleen wat roder.
Magda was net moeder. O, wat leek Magda op moeder!....
„Dag moeder," zei Eva opgewekt. „Wat is het hier heerlijk warm. 't Is buiten zo koud. Zou het gaan vriezen vannacht?"
Blij dat haar dochtertje niet somber uit school k:wam, antwoordde juffrouw Van Dam: „Ik denk het wel, wat ben je vrolijk, vrouwtje, is



het goed geweest op school?"
Eva stond bij de kachel en hield haar handen .uitgestrekt om ze te warmen.
„Ja," antwoordde ze vast, „héél goed, ik heb Lies een hak gezet."
De blijheid trok weg uit haar moeders gezicht en zacht en teleurgesteld zei ze: „Dat is geen overwinning om trots op te zijn."
Eva keek op; uitdagend en hard waren haar ogen. „Waarom niet? Ze plaagt mij altijd en nu heb ik haar fijn eens beledigd. U hadt dat gezicht eens moeten zien, zij had mij wel op willen eten, toen ik voor haar tractatie bedankte."
Haar moeder zei niets. O, ze kon zo goed begrijpen dat het Eva goéd gedaan had een ander eens hetzelfde aan te doen, dat men haar voortdurend aandeed. Haar kind werd bitter en hard, wat ze vroeger nooit geweest was. Ze balde haar vingers tot vuisten en klemde haar lippen op elkaar. Waarom, waaróm altijd dat gesar en geplaag? Waren zij geen eerbare mensen en in staat om in hun eigen onderhoud te voorzien? Wie had recht hen te vernederen en te beschimpen? Toen Eva haar moeder weer aankeek, zag ze tranen over het vriendelijke, bezorgde gezicht.



Ze sloeg de armen om haar heen en kuste haar en riep hartstochtelijk:
„Moeder, moeder, ik laat ze praten, ik heb u immers en u moet niet huilen. Ik ben gauw van school af en dan kom ik in den winkel en u zult eens zien, hoeveel geld we dan gaan verdienen. En dan gaan we wèg, hè moeder, hier vandaan naar een grote stad met veel mensen en dan huren we een groten winkel. Ik zal erg hard werken."
De moeder dacht — in een grote stad en
ian? Zou het daar beter zijn? Zouden daar ?een mensen wonen, die haar kind het leven jouden bederven, omdat ze maar een Jodinletje was?
fian net einde van den Rietdijk lag de onbewaakte overweg. Nacht en dag raasden daar ie treinen voorbij, van te voren gillend, waarschuwend dat er gevaar in aantocht was. De noeders drukten steeds weer hun kinderen op iet hart voorzichtig te zijn en te letten op het iignaal, dat op veilig of op onveilig stond. De :inderen waren bekend met dat gevaar en er gebeurden ook nooit ongelukken. Er was wel ïens een ongeluk gebeurd met Marietje van



den slager, enige jaren geleden. De grote mensen huiverden als ze er aan dachten; de kinderen waren het gauw vergeten. Gelukkig lag de overweg niet in het dorp, maar even er buiten. De kinderen behoefden er niet overheen, wanneer ze naar school gingen. Even vóór den overweg waren ook geen huizen meer. Hier en daar stond een kleine boerderij en aan den anderen kant enkele kleine huisjes aan een paar smalle zijwegen.
Alleen Eva moest eiken dag de gevaarlijke spoorbaan oversteken. Ze was erg voorzichtig en van heel klein meisje af vertrouwd met het gevaar. Het winkeltje stond in een smalle straat, die op den Rietdijk uitkwam, even voorbij den hoek. Vanuit de straat keek men op den dijk. Eva en haar moeder hóórden het gedreun en gegil van de treinen niet eens meer, zo waren ze aan die geluiden gewend.
Eva behoèfde niet den spoorweg over te steken, ze zou ook door het dorp naar school kunnen, maar dan moest ze wel een half uür lopen en nu ging het veel vlugger. Vóór ze op school was moest ze nóg eens den overweg passeren, omdat de weg een bocht maakte. Ja, Eva was wèl met het gevaar vertrouwd.



Een week na haar verjaardag was Lies de Raadt heel stil op school. Haar vriendinnen hadden al eens gevraagd of ze zich niet prettig voelde, maar ze had alleen maar gezegd dat er „niks” was. Het viel meneer Van Riet op dat Lieske, zoals hij haar altijd noemde, bleek zag en met haar gedachten niet bij de les was. „Lies, jouw beurt — een tegenstelling voor somber "
Lachend wachtten de anderen haar antwoord af. Meneer Van Riet wilde haar met een grapje opvrolijken. Hij was ook dien ernst niet gewend. En vreemd was het: als Lies niet vrolijk was, konden de anderen niet op gang komen.
„Nu Lieske?” Maar Lieske liet plotseling haar blonde hoofd op de bank zakken en begon zó droevig te huilen, dat allen verschrikt naar haar keken. Meneer Van Riet kwam naar haar toe. „Kom Lieske,” zei hij vriendelijk, „vertel es wat er is, we kennen elkaar al zo lang, we kennen allen elkaar lang en goed. Mogen we je verdriet niet weten?"
En tussen snikken door vertelde ze: „Moeder zou vandaag jarig geweest zijn en vanmorgen ben ik juist zo brutaal tegen



vader.... geweest en hij was.... zo bedroefd "
Nee, niemand dacht er aan om te lachen of het gek te vinden. Ieder zag dat Lies het echt meende en dat ze berouw had. Meneer Van Riet streek kalmerend over haar hoofd.
„Ja, dat is naar, dat kan ik begrijpen. Op zo'n dag zou je extra lief willen zijn, hè Lieske, en nu was je juist niet aardig. Ben je zo van vader weggegaan, zonder het weer goed te maken?" „Ja," snikte Lies, „en om halfelf gaat hij op reis naar Frankrijk en komt over een week pas terug."
„Maar kind," zei meneer ^an Riet verschrikt, „dat kan niet. Eén driftig gezegde zou je zo



lang in onrust houden. Ga gauw naar huis; 't is kwart voor 'tien en maak het in orde met je vader."
Dankbaar, door haar tranen heen, lachte Lies naar hem en in een ogenblik was ze de school uit.
Meneer Van Riet keek ernstig, toen hij zei: „Dit is nu nog goed te maken, maar hoe vaak gebeurt het niet, dat een fout nooit meer te herstellen is."
Eva had nooit zo gunstig over Lies de Raadt gedacht als op dezen morgen. Met grote verschrikte ogen had ze naar haar gekeken en ze vergat een ogenblik dat ze ruzie met haar had. Waarom moest er eigenlijk ook ruzie
zijn? Ze zou straks naar haar toegaan 
maar toen ze dat dacht, wist ze heel goed, dat ze zoiets nooit zou doen. Lies zou haar uitlachen en dan de schaamte, de vernedering, nee, dat nooit.
Overgelukkig keerde Lies om halfelf terug. Geen spoor meer te zien van het verdriet. Lachend stak ze meneer Van Riet een hand toe. ,,'k Vergat straks om u te bedanken. Ik
was zo blij en vader ook."
„Gelukkig, dan is het weer in orde."
Lies werkte dubbel hard met een verlicht hart.



„Natuurlijk niet; ze is toch niet Christelijk; ze is een Jodin."
„Maar Joden hebben toch ook wel kerken?" „Ja.... nee, ik weet het eigenlijk niet," aarzelde Lies, „ik zal het es aan vader vragen. Bij ons in het dorp is geen Jodenkerk."
Eva liep nu een paar meter voor hen uit. „Zeg Eef," riep Lous opeens spottend, „ga jij nooit naar de kerk?"
Eerst keek Eva verbaasd op, toen ze haar naam hoorde noemen, maar toen ze zag wie haar iets gevraagd had, draaide ze het hoofd om en liep door.
„Kijk, kijk, ze is beledigd, de dame, zie je wel, Lies? Ze durft zeker geen antwoord te geven." Ze liep nu naast haar. Eef hield haar pas een beetje in.
„Laten we nu maar opschieten," zei Lies. Ze vond het eigenlijk een beetje raar, wat Lous gedaan had. Ze wist best, dat Eva niet naar de kerk ging en dat ze daar niet minder om was. O ja, dat wist Liesje heel goed.
Ze wist ook heel goed dat er geen enkele reden bestaat om Joden minderwaardige mensen te vinden. Maar ze vergat dit zo vaak en de zwijgende, trotse Eva prikkelde haar dikwijls tot het zeggen van lelijke dingen en



het plagen met de anderen mee. Haar geweten liet haar ook niet altijd met rust, als ze 's avonds in bed lag en nog eens dacht over de gebeurtenissen van den dag. Lies was in haar hart geen kwaad kind, maar ze had een vlugge tong en was heel onnadenkend. Meneer Van Riet keek z'n klas eens rond. Alle vijf en dertig leerlingen waren met groten ernst aan het cijferen. Piet deed zijn uiterste beste, die aardige, domme Piet en Kees kauwde met een benauwd gezicht op zijn penhouder. Wat een verschil van aanleg en karakter was er toch onder kinderen. Daar was b.v. Lousje van der Jagt. Ze was niet dom, maar ze liet zich graag gelden. Papa was notaris van het dorp en dat liet ze goed merken. Willie Versluis, och, een goedig kind. Dan had je Lieske de Raadt, een eerlijke, leuke meid met een pienter hoofd. Eva, het kleine bleke Jodinnetje, verbazend intelligent kind, maar wonderlijk stil en ernstig voor haar leeftijd. Thuis natuurlijk zorgen; klein winkeltje, ja, dan verleer je het lachen wel. Maar over het geheel mocht hij niet klagen. Hij had aardige, gezellige kinderen en ze konden ook goed met elkaar overweg.
„Klaar, Eefje? kom maar es hier. Goed, goed,



Ja, t wordt nu winter. Ik zal zien of ik morgen nog wat kolen kan bestellen. Je moet vanavond even wat katoen bij juffrouw De Winter brengen, maar je mag je wel goed inpakken, want je hoestte vanmorgen al." Bezorgd keek ze naar het kleine bleke gezichtje. Eva was niet sterk, erg vatbaar voor kou en tocht en
dan er kwam niet altijd genoeg in, wel
genoeg om den honger te stillen, maar geen krachtig voedsel. Het kon er zo slecht af, een extra liter melk per dag of een paar eieren. De winkel bracht net genoeg op, om niet van gebrek om te komen. Ze had er nog vaak naai- en stopwerk bij om wat bij te verdienen. In het dorp zelf waren meer winkels en die trokken de meeste klanten. Ze had er wel eens over gedacht om te verhuizen, maar dat kostte ten eerste veel geld en ten tweede, wie wist van te voren of een nieuwe zaak goed zou gaan, en de klanten, die ze nu had, zou ze kwijtraken. Het risico zou te groot zijn. „Moeder, als we eens rijk waren," zei Eva dromerig, „dan zouden we heel ver weggaan en in een mooi huis gaan wonen. En dan zou u deftige kleren dragen. En ik zou zo'n rosé jurk kunnen kopen als Lies de Raadt heeft. En weet u, moeder, wat ik dan doen zou? Dan



Met den dominee van 't dorp was meneer Van 't Hof ook heel goede vrienden en hij werd het ook met meneer Van Riet. Het duurde niet lang, of de kinderen van 't dorp werden vertrouwelijk met den „meneer van 't witte huis" en ieder had wel eens een paar woorden met hem gewisseld, behalve Eva.
Eva had hem nooit van dichtbij gezien en meneer Van 't Hof haar ook niet. Dat kwam, omdat ze nooit op straat speelde en het kleine winkeltje niet in een hoofdstraat stond. Maar natuurlijk had ze wel veel verhalen gehoord van dien wonderlijken man, die een vrouw had met helemaal wit haar en een dochter die mank was. De beige auto had ook nog nooit hun winkel gepasseerd.
Op een avond moest Eva wat verstelde kleren naar mevrouw Ruys brengen. Het was guur weer en ze huiverde in haar dunne manteltje. Op de buitenwegen was het altijd koud. Er stonden weinig huizen, waardoor je tegen den feilen wind beschut zou zijn. Onder haar arm droeg ze het pakje. Vlug lopen maar, de weg was donker. Maar dorpskinderen zijn dat gewend en lopen even gemakkelijk in donker als op den dag. Hoe het precies kwam wist ze niet, maar het pakje viel plotseling op den



grond en de kleren rolden uit elkaar. Verschrikt bukte ze zich om het goed op te rapen. Gelukkig was de grond hard en droog en waren er geen vlekken gekomen op de kleren, die moeder zo mooi gestreken had. Toen ze bezig was het papier wat beter dicht te maken hoorde ze voetstappen en een vriendelijke stem zei: „Dat loopt goed af, hè?"
Schuw en verlegen keek Eva op. Dat moest meneer Van 't Hof zijn. Wat was hij aardig. „Ja meneer," zei ze. Het papier liet bijna weer los; ze was ook zo gehaast.
„Laat mij dat eens even inpakken," zei de vriéndelijke stem weer en voor Eva's verbaasde ogen kwamen twee lange handen met gouden ringen, die handig een keurig pakje maakten.
„Ziezo, nu zal het niet weer opengaan. Wie ben je eigenlijk? Ik dacht dat ik met alle kinderen al kennis gemaakt had. Hoe heet je?" „Eva van Dam," antwoordde ze zacht. Hij had zeker nog niet gemerkt dat ze een Jodin was, hoewel je dat altijd dadelijk kon zien, zei moeder altijd. Ze zou nu maar gauw maken, dat ze wegkwam.
„Dag meneer." Haastig wilde ze doorlopen, maar meneer Van 't Hof zei:



„Hei, hei, we moeten denzelfden kant uit, ik loop zo ver mee, maar niet al te hard, want ik heb oude benen."
»
Verbazing, verlegenheid, blijdschap waren beurtelings op Eva's gezicht. Ze kon het nauwelijks geloven, dat ze goed gehoord had. Zij.... meelopen met den meneer van het „witte huis", kon dat waar zijn?
Zwijgend liep ze naast hem. Straks als ze bij de huizen kwamen zou hij haar beter zien en
dan zou hij* best gauw weten, dat zij 
„Wat heb jij een prachtige vlechten, Eva. Ik heb een dochtertje gehad, dat net zulk haar had, maar niet zó zwart als dat van jou. Ik zeg gehad, maar ik heb ze nog wel, hoewel ze in Indië zit en och, dan heb je ze ook weer niet, hè? Maar ik heb er nog meer, hoor! Heb jij nog broertjes en zusjes?"
Eerst aarzelend, maar later vlugger, vertelde Eva, dat ze alleen met haar moeder woonde in een kleinen winkel, 't Was vreemd, maar de verlegenheid zakte hoe langer hoe meer weg en tenslotte praatte ze gewoon. Maar toen ze het „witte huis" naderden werd ze stiller, liep ze langzamer. Nu zouden ze gauw
bij de lantaarns komen en dan maar ze
zou haar gezicht een beetje afkeren, misschien



zou hij dan niets merken. Wat zou het enig zijn, als ze nu Lies eens tegenkwam, of Lous, of Piet en Kees. Ze zou doen alsof ze niets zag, maar wat zou ze trots zijn.
Bij het „witte huis" gaf meneer Van 't Hof haar een hand.
„Ik ben blij, dat we kennis gemaakt hebben. Ik heb nu visite, anders zou ik zeggen, ga even mee naar binnen om m'n vrouw en dochter goedendag te zeggen. Maar dat doen we een anderen keer. Wat kijk je naar beneden? Hier in het licht kan ik je pas goed zien."
Nu ziet hij het, dacht Eva verdrietig, maar de stem bleef even vriendelijk en de mooie, koele



thuis kwam ging ze dadelijk aan het passen en meten. Er zou een leuke, warme jurk van gemaakt kunnen worden en haar dochtertje zou er lief mee uitzien. De mouwen waren bij de manchetten wat kaal, maar dat gedeelte viel weg en ook van de breedte en lengte moest een stuk af. De jurk had een warme, wijnrode kleur, die Eva heel goed zou staan en moeder had in de kast nog een fijn kanten kraagje. Kwam dat niet goed te pas? Er waren toch ook nog mensen die goede kleren weggaven. Vaak waren ze voddig en versleten en voor vermaken totaal ongeschikt.
Eva was in haar schik met de nieuwe jurk. Zo'n mooie had ze nog niet vaak bezeten. Die haar moeder een paar weken geleden gemaakt had was lang zo mooi niet. Dat had ze wel gevoeld, toen ze op school zo spottend naar haar gekeken hadden. Ze was niet gauw jaloers op de beter geklede meisjes, maar nu* was ze toch wel blij, dat ze ook eens voor den dag mocht komen.
Ze zat al op haar plaats, toen de anderen binnenkwamen: Lous, Lies, Net, Kees, Piet, de klas stroomde vol. Hè, jammer, zouden ze nu niet kijken? En als ze keken, zou ze net doen of ze het niet zag.



Joden gingen niet naar een kerk.
„Nee," zei mevrouw Van 't Hof toen, „vroeger hadden de Joden een tempel, tijdens de regering van koning Salomo gebouwd, en daar waren ze trots op, maar nu is die er niet meer. Nu hebben ze nog wel in verschillende plaatsen een synagoge, maar dat is een gewoon gebouw en daar wordt geen dienst gehouden zoals vroeger een tempeldienst met offers." Of Eva dat wel wist?
Ja, dat wist Eva wel; dat had moeder zo vaak verteld. Moeder zei altijd dat ze trots kon zijn op haar voorgeslacht en zich nooit er voor moest schamen.
„Schamen? Nee, dat moet je je alleen doen voor slechte dingen. Dat zei ik ook altijd tegen mijn Tineke. Je moet maar denken, Eva, als de jongens je plagen, of de meisjes, dat ze het zo erg niet menen en er niet bij denken. Hoe kijk je als ze plagen?"
Eva lachte. „Dat weet ik niet," zegt ze.
„Zeker niet zo erg vriendelijk," meende mevrouw Van 't Hof. „Weet je wat je eens doen moet? Als je nu weer geplaagd wordt, moet je eens proberen niet boos te kijken. Dan gaat de aardigheid er gauw af. Ik vind je een flinke meid, die haar moeder meehelpt, en



s avonds boodschappen voor haar doet. Wat weet ik dat goed, hè? En vertel eens, heb je helemaal geen vriendinnetje? Ook niet één uit de buurt?"
„Niemand wil met mij vriendin zijn," antwoordde Eva, „en ik vind niemand aar¬
dig."
„Niemand? Is er geen één meisje in je klas, waar je mee zoudt willen omgaan? Zit Liesje de Raadt ook bij jou?"
Eva klemde haar lippen op elkaar. „Dat vind ik een vervelend kind," zei ze beslist, „en Lous van der Jagt ook.... of eigenlijk die nog naarder, want Lies.... maar nee, ik vind ze toch niet aardig."
Mevrouw Van 't Hof lachte. Ze was blij dat Eva nu niet meer verlegen was. Een schaaltje met lekkere koekjes zette ze naast haar kopje. Eva dacht dat ze droomde. Straks zou ze wakker worden en alles zou weer gewoon zijn. Was het ook om te geloven, dat ze hier werkelijk zat in het „witte huis" in zo'n deftige kamer, zij, het arme Jodinnetje, waar niemand ooit naar keek? En griezelig? Het „witte huis" griezelig, zoals er vroeger wel eens gefluisterd was? Helemaal niet! Het was heerlijk, het was mooi, zo groot en rijk en 



„Je laat de thee koud worden. Dadelijk schenk ik nog eens in."
Ach, waarom moet er aan heerlijke dingen toch een eind komen?
Om vijf uur zei mevrouw Van 't Hof: „En nu moet je naar huis, Eva. Weet je wat we zullen afspreken? Als je weer eens bij me op visite wilt komen, moet je maar tegen het raam tikken. Of nee, ik weet wat beters. Vandaag over vier weken zal ik naar je uitkijken, is dat goed?"
Eva kreeg een kleur van blijdschap, „O," zei ze dankbaar, en ze wist nog niet eens wat te zeggen.
De vriendelijke dame stak haar hand uit. „Dag
Eva tot over vier weken." Lachend keek
mevrouw Van 't Hoff in de stralende zwarte ogen. Wat een groot plezier had ze dit kind gedaan, dit kleine verachte Jodinnetje. Hoe moeilijk was haar leventje en hoe moeilijk was het plagerijen te verdragen, als je Hem niet kent, die Zelf zo veel verdragen heeft.
Misschien zou dat kunnen — misschien
zou ze haar eenmaal dicht bij Hem kunnen brengen, misschien later nu nog niet.
Het was een stralende Eva, die warm van het



lopen en van blijdschap vóór haar moeder stond.
„Maar ze tikte zelf, moeder, en ze vroeg het, ze vroèg het, of ik een kopje thee kwam drinken en ik heb wel vijf koekjes gekregen en o, moeder, nu kan het me niets meer schelen, of de kinderen op school me plagen. Als ik denk aan het „witte huis", kan het me fijn niets schelen. Moeder, weet u, ze is zo lief, net zo lief als u, nee, natuurlijk niet nèt zo lief, maar bijna."
Ze sloeg de armen om haar moeder heen en kuste haar en begon toen een van haar vlechten over te doen, want die was door het dansen en springen op den weg losgegaan.
„Peter," riep Magda ontsteld. Ze greep met beide handen naar haar hoofd. Wat had de bengel gedaan? Het dressoir opengemaakt en alle koppen en schotels, die hij had weten te bemachtigen, in een kring op den grond gezet. Ook een paar theepotten, suikerschaaltjes en melkkannetjes.
In het midden van den porceleinen kring stond het lepelvaasje met de mooie zilveren lepeltjes.



Q ^
„Stout ben je," zei Magda streng. „Al die mooie kopjes van het beste servies. Foei, ik vind je niet lief."
„Waaj, waajom niet?" vroeg Petertje klaaglijk. „In den winkel staat het ook zo."
Magda borg het breekbare speelgoed vlug in het dressoir. Petertje wou helpen, maar ook dat mocht niet eens. Schuldbewust stond hij toe te kijken, een beetje spijtig ook. 't Zou juist zo mooi worden.
Gelukkig was er niets gebroken. Magda keerde zich om naar den kleinen stouterd en kuste hem. „Niet meer doen, hoor, zal je niet? Ben je Magda's grote schat?"



Ja, dat was Petertje en niet alleen van haar, maar van alle mensen die hem kenden. En vader — o, vader was dol op hem. Als hij thuis kwam nam hij hem altijd het eerst op zijn arm en liet hem een heleboel kunstjes maken. Vader was vaak moe, maar nooit te moe om even met hem te spelen. Petertje was een schat en geen wonder dat ieder dol op hem was. Behalve zijn vader, Joep en Lies, waren er ook nog verschillende ooms en tantes, die hem verwenden met lekkers en speelgoed. Gelukkig was Magda verstandig en gaf ze hem niet altijd zijn zin, anders zou Petertje een verwend jongetje geworden zijn.
Magda was verstandig en ze hield niet van verwende jongetjes.
Als Joep 's avonds in zijn kamertje zijn huiswerk zat te maken en zij in de huiskamer aan het naaien was, of aan het lezen, kon ze wel eens diep zuchten om al de drukte en al de zorg van eiken dag. Om Joep, die altijd zijn tas langs z'n jas schuurde, en Lies, die den laatsten tijd wel eens brutaal tegen haar werd, en om Petertje, die overal aan zat, de sleutels van de deuren haalde en die verstopte; om alles wat ze te doen had met de kinderen en het huishouden. Gelukkig was



vader er en tegen hem mocht ze alles zeggen. Soms kwam hij binnen, als ze zo stilletjes zat te werken en dan legde hij zijn hand over de hare en dan vroeg hij vriendelijk: „Heeft mijn grote dochter een drukken dag gehad?" En als ze hem dan alles gezegd had, zuchtte ze niet meer en dacht ze met moed en vreugde
aan den volgenden dag. Lies en Joep ze
konden lastig zijn, maar toch heel dikwijls ook lief en behulpzaam, en Petertje, och, Petertje, een schat was hij. Hij kon zo'n spijt hebben als hij stout geweest was en dan moest je hem pakken en knuffelen omdat hij er zo snoezig uitzag. En vader — vader was haar steun.
Op de vrije Woensdagmiddagen ging Lies vaak met Petertje wandelen of rijden in een trekwdgentje. Een licht, fleurig en laag karretje, waar de kleine man heel graag inzat. Hij mocht het ook wel rijden en als hij dan moe werd, waren er altijd wel handen, die hem wilden trekken.
Lies hield veel van haar kleine broertje, maar ze vond het niet altijd prettig om met hem bezig te zijn. Zie je, het kwam vaak zo vervelend uit. Er was bijna altijd iets buitengewoons op Woensdagmiddag. Dan een clubvergadering; dan een partijtje waar ze graag bij wilde zijn;



soms wilde ze met vriendinnen gaan wandelen. Maar vader was nu eenmaal streng: „Jij bemoeit je 's Woensdagmiddags met Peter, een enkelen keer kun je doen wat je wilt, maar het moet gewoonte zijn dat je die paar uurtjes met je broertje speelt. Magda heeft ook wel eens wat rust en ontspanning nodig." En of Lies een zuur gezicht trok of snibbig deed tegen Peter, dat hielp niet en of Peter tegen haar lachte met zijn liefste snoetje en haar lange verhalen deed in z'n brabbeltaaltje, ook dat hielp niets — soms bleef Lies boos, een helen middag en dan beklaagde ze zichzelf dat ze altijd met dat kind moest optrekken en „nooit" eens vrij was. Het gebeurde eens, dat ze Eva tegenkwam en toen Petertje, die haar wel kende, naar haar toe wilde lopen, hield ze hem met een knorrig gezicht tegen. Waarom zou hij naar dat kind toegaan? O, toen werd Eva zó kwaad, dat ze van binnen beefde, maar ze liet het niet merken en toen Lies voorbij was, deed ze haar lippen stijf op elkaar en haar ogen wijd open om niet te huilen van woede en teleurstelling. Als Peter met Magda liep, mocht hij wèl naar haar toekomen en een handje geven, maar van haar niet. Ze had zeker vuile handen; ze



tijd keek hij naar zijn grote zus, die niet eens hoorde wat hij zei. Maar dat was niet zo'n groot bezwaar. Petertje praatte ook wel, als hij géén antwoord kreeg. Hij kon ook heel mooi zingen: hele verhalen zong hij en het was niet altijd even gemakkelijk, omdat je zoveel had om over te denken en naar te kijken. Je werd zo gauw afgeleid, als je twee en een half jaar was.
Het was zacht weer. De vrieskou was na drie dagen ineens uit de lucht. Eén dag had het flink gesneeuwd en nu was het dooi. De wegen waren modderig, maar de landerijen toonden nog helder wit in de verte.
Peter vroeg, of zijn slobbroek uit mocht, maar hij kreeg een knorrig „nee" tot antwoord. Die Lies, wat kon ze toch snibbig zijn. Eerst voor ze wegging, tegen Magda, omdat die had gezegd, dat ze goed op Peter moest passen en nu tegen haar broertje.
Lies vond, dat ze volkomen het recht had kwaad te wezen. Waarom moest ze juist dezen middag met Peet optrekken? Mien 't Hart was jarig en ze had haar ook gevraagd, 't Was reuze leuk bij Mien thuis. Er was een tweeling van zes jaar, die de dolste streken uithaalden. Magda had eenvoudig gezegd,



dat ze dit niet van te voren geweten had en dat ze met de naaister afgesproken had. En — had ze een beetje ongeduldig gezegd: „Ga nu asjeblieft een eindje verder dan den straatweg af, dan krijgt Peter ook wat frisse lucht." Toen was Lies beledigd geweest. Magda zou ook nog moeten vertellen, waar ze naar toe moest! Niet door het dorp? Niet door de straten? Dan zou ze den Rietdijk nemen, waar Mien woonde. Misschien, als ze langs kwam, zouden ze haar zien en binnenroepen. Hè, wat was het slikkerig op den weg. Nogal lekker weer om te wandelen. „Peter, kijk uit, je moet niet door de modder rijden, aan den kant blijven."
Gehoorzaam trok Peter het karretje wat terzijde, hoewel het niet onprettig was door de modder te rijden. Met Magda mocht hij altijd door de plassen, omdat hij kaplaarsjes droeg, wanneer de wegen vuil waren. Hij had nu ook kaplaarsjes aan, maar nu mocht het niet. Hij diepte uit zijn zak twee chocolaadjes op, die hij opat en daarbij maakte hij zijn gezicht en handen een beetje bruin. Ook dat was niet goed, want Lies bromde en veegde hardhandig over zijn mond.
Hij werd rood in zijn gezicht, omdat hij, eer-



„Ha, Lies, kom je ook? En je mocht niet! Blijf je?"
Nee, ze bleef niet, want Peter had ze bij zich. Haastig overtuigde ze zich nog even, of Peter er nog zat. Helemaal aan den kant en ongevaarlijk. Zoet jongetje toch en zo gehoorzaam. Nou, even kon ze dan wel. Maar Peter nog halen, trouwens — niemand vroeg, waar Peter dan eigenlijk was; ze hadden het te druk met elkaar. Een glaasje limonade? Nou, dat zou best smaken en een heerlijk taartje ook. En nog een koekje. Wat had Mien een cadeaux gekregen; die werd elk jaar zo verwend.
Even zou ze maar blijven; ze zou Peter heus niet lang laten wachten, hoor! Wacht, dat koekje zou ze in haar zak steken voor hèm. Petertje zat zoet te wachten. Lies zou dadelijk terugkomen.
Wat deed ze in dat huis? Hij wist het niet en het kon hem ook niet schelen. Ginds stond nog een huis en nog een, maar veel waren er niet. In de verte lag de spoorbaan — de onbewaakte overweg — maar dat wist Peter niet. Het wachten werd toch wel wat vervelend. Peter klom uit zijn karretje. Hij zou vast een eindje lopen. Lies zou dadelijk terugkomen.



Hij moest blijven zitten, maar hij vergat het. Je kunt best iets vergeten, als je nog geen drie bent.
Neuriënd trok Petertje zijn wagentje aan dén kant van den weg waar geen modder lag.
Er stond hier en daar wel een huis, maar niemand zag den kleinen jongen, en de auto's die voorbij snorden hadden geen erg in hem. Neuriënd trok Petertje zijn wagentje.
En ginds was „de onbewaakte overweg”.
„In den tijd, dat jij naar mevrouw Roos gaat,



ga ik de winkelpui even doen en de ruit schoonmaken,” zei juffrouw Van Dam opgewekt. ,,'t Is nu zo lekker buiten, lang niet zo koud als een paar dagen geleden, 't Mag voor jullie kinderen dan wel prettig wezen, als het vriest, ik heb het liever zo.” Ze sloeg een groten doek om haar schouders. „Zo, draag jij den emmer even, ik neem de trapleer." „Nee," zei Eva, „ik draag de trapleer en u den emmer."
„Och kind toch." Juffrouw Van Dam schrok. Met een zwaai legde Eva de trapleer op haar tengere schouders. Die kleine Eva, ze mocht dan niet zo groot wezen, ze had toch kracht in haar handen.
Samen stonden ze nog even in de winkeldeur. „Ik kom fijn langs het „witte huis", maar er zal niemand voor het raam zitten, want toen ik uit school kwam zag ik ook niets. Weet u, moeder, nog drie weken en dan mag ik weer op visite, maar dan zeg ik het fijn tegen Lous van der Jagt en Lies de Raadt. Ik weet zeker, dat die nog nooit bij mevrouw Van 't Hof zijn binnen geweest. Kijk, moeder, daar gaat Petertje ik heb hem straks ook gezien met
Lies, maar hij mocht niet naar me Die
Lies, om dat kind zo'n eind vooruit te laten



lopen, 't Is hier toch gevaarlijk."
Eva verwachtte elk ogenblik Lies te zien, maar niemand liep achter Petertje. Toen keken Eva en haar moeder elkaar aan, stom van angst en schrik, want in de verte hoorden ze een trein aankomen.
Een ogenblik. Wat ze precies gedacht hebben, wisten ze later niet meer, maar ze begrepen elkaar. Zonder meer één woord te zeggen, schoot Eva als een pijl uit een boog den hoek om, den Rietdijk op. Haar hart bonsde.
Peter alleen verdwaald en ginds, o
nu dichtbij van welken kant kwam de
trein, links.... ze kon het niet horen.
„Peter, Peter," schreeuwde ze. Maar door het harde lopen klonk haar stem zacht.
Zo hard had Eva nog nooit gelopen. „Peter, Petertje." Een vreselijke angst maakte haar benen bijna slap. O, als ze maar niet te
laat De trein. O, lopen, lopen, lopen.
„Peter Peter sta dan stil, Peter "
Was er dan niemand, die het kind zag O
wat werden haar benen moe. Lopen, lopen, dichterbij kwam de trein. De grond dreunde onder haar. Nu kon Eva niet meer roepen.
O Petertje, Petertje, schattig blond ventje, sta stil, sta stil.



Nog een paar stappen en ze zou hem....
Gebonk, gefluit, gedreun 
Woest greep Eva voor zich uit, ze struikelde en Peter voelde een schok en viel ach¬
terover. Op het eerste spoor. En op het tweede donderde de trein voorbij.
„Nog een glaasje?” vroeg mevrouw 't Hart vriendelijk aan Lies.
Ze had bijna ja gezegd, maar ineens dacht ze aan Peter. „Nee, nee, dank u," zei ze haastig. „Mijn broertje zit buiten te wachten.”



„Te wachten? Maar kind, had hem toch meegenomen. Heeft dat kind al dien tijd buiten gestaan?"
Lies hoorde niet meer. Ze was geschrokken, want ze had Peter écht vergeten. Mien liet ook zo veel moois zien!
Maar toen ze den tuin doorrende zag ze hem niet. Weg, weg, waar was hij naar toe? Radeloos stond ze een ogenblik links en rechts uit te kijken, radeloos van angst en met een vreselijk gevoel van schuld.
Waar was hij? Welken kant ?
Ging hij daar niet....? O, ginds in de verte. Ze gaf een gil; een ontzettende schrik viel op haar. Ginds, de spoorweg. Met een woeste vaart vloog ze hem achterna. De onbewaakte
overweg O nu laat er niets gebeuren.
O, Heer laat er niets gebeuren. „Peter....
Peter!!!"
Maar Peter was al te ver weg Doodsbleek
holde Lies voort.
„Een trein.... een trein.... Was het een
trein? Nee, dat kon nu juist een trein....
O het was zo 
„O, o!" gilde ze. „Peter, help hem. De trein.... O, Heer, bewaar hem. Laat er niets



gebeuren. Magda, vader.... Help.... Ik zal....".
Ze stond stil, haar benen waren als verlamd. Voorbij was de trein.... voorbij.... en nu.... O, ze kon niet meer denken.
„Peter!" wilde ze roepen, maar haar lippen waren droog.
Ja, ze moest toch Nee, ze kon niet meer
denken. Ook niet bidden....
Versuft streek ze enkele natte haren uit haar gezicht. Ginds.... zag ze goed, stonden wat mensen. Ach nee. Ja toch.... Ze moest verder, maar haar benen.... Ze sidderde en haar tanden sloegen tegen elkaar. Wat moesten die mensen?
Plotseling kon ze weer denken en het was zo vreselijk wat ze toen dacht, dat ze met een gil haar handen omhoog stak en daarna op den grond viel en zich niet meer durfde bewegen.
Eva lachte witjes. Het bloed stroomde uit haar kin. Er waren vriendelijke stemmen om haar heen; zachte handen legden een verband om haar gezicht. Een beige auto stond midden tussen een groep mensen. Peter zat op den arm van een oude dame en had nog een paar tranen op zijn wangen. Maar hij was toch vro-



lijk, alleen even geschrokken, toen iemand hem wild achteruit had getrokken. Hij was onzacht neergekomen op z'n bol, maar dat was niet zo heel erg. Hij viel zo dikwijls. Van al die mensen, die plotseling kwamen toegestroomd, nee, daar begreep hij niets van. Ze waren erg lief tegen hem, gaven hem lekkers en aaiden hem over zijn hoofd. De oude dame had tranen in haar ogen; die was bijzonder lief tegen hem, want ze kuste hem telkens.
Stemmen van jongens van mannen en
vrouwen. Eva werd opgetild en in den auto gezet; haar kin deed pijn. Er was een schouder, waartegen haar hoofd leunde. Ze rook
een heerlijke geur van ja, zeker van odeur
— hoe fijn, viooltjes of rozen of —
„Jij kleine heldin," zei zacht de stem, die ongetwijfeld bij den schouder behoorde. Eva wist, dat de dochter van het „witte huis" naast haar zat. Achter het stuur zat meneer Van 't Hof. Wat heerlijk was dat, in een auto rijden. Jammer, dat ze zo gauw thuis was. Maar het ging wel heel langzaam. O, was het niet net een droom?
Peter Peter ging het door haar heen.
Gelukkig net voor het monster hem kon grij-



pen, had ze hem kunnen pakken. Hij had gehuild en zij nu ja Haar kin deed pijn,
dat was alles.
Ze had zeker een helen tijd op den grond gelegen, meende ze. Het was zwart geworden voor haar ogen en ze was heel diep gevallen. Zo had ze het gevoeld.
Juffrouw Van Dam ontstelde hevig, toen Eva uit den auto kwam, gesteund door meneer Van 't Hof.
„Nee, nee, niet erg, moeder, maak je maar niet van streek. Ze is een kranige meid, hoor. Zonder haar was dat jongetje vermorzeld geweest. Laten we zeggen, als God het niet verhoed had was het niet meer levend thuisgekomen, maar Hij heeft de kleine Eva gezonden om dat kind te redden, nietwaar, kleine Eva? Morgen kom ik eens naar je kijken."
Hij zag een bleek, een héél bleek gezichtje, waaruit twee stralende, dankbare ogen tot hem opkeken.
„O, zei Eva. Toen pakte ze met beide handen de fraai gehandschoende rechterhand van den vriendelijken man en drukte daar. snel een kus op.
Lachend streek hij haar over de zwarte haren.



„Morgen maar niet naar school, een beetje uitrusten, hoor!" Nog een hand en een knikje en Eva was alleen met haar moeder.
„Doet het pijn, lieveling?" Bezorgd boog juffrouw Van Dam zich over haar kind heen. „Welnee, moeder," zei Eva dapper. Wat was er veel gebeurd in een half uur. Dat had ze vanmiddag niet kunnen denken, toen ze zich zo kwaad gemaakt had op Lies. Die Lies.... plotseling zat ze rechtop.
„Moeder, Peter waar zou hij "
„Och kind.... ieder kent Peter. Hij ligt misschien al in zijn bedje. Maak je geen zorg om hem."
Ze praatten nog langen tijd samen, over Lies die haar broertje zeker uit het oog verloren had. Wat zou het vreselijk geweest zijn, als de trein.... Eva rilde. Toen ze een trein hoorde aankomen, stopte ze haar vingers in de oren.
„Moeder, stel u toch eens voor, dat Peter 
O, moeder, ik kon hem bijna niet inhalen." „Stil nu, Eva, en denk er nu niet meer aan." Moeder was bezorgd. Eva's ogen gingen schitteren en haar stem klonk opgewonden. Maar diep in haar hart was ze toch dankbaar, heel



jij weet toch, dat je het niet doen mag."
Er drongen weer tranen naar Lies' ogen. „Weet je, Lies, wat Eva had kunnen denken? Lies is altijd zo onaardig tegen mij, ik laat haar broertje maar lopen. Ze moet dan maar beter op hem passen. Maar ja — laten we dankbaar zijn, dat er niet iets ergs gebeurd is. Geef me een zoen, pop, en laat me nu alleen."
Toen Lies dien avond naar bed ging, had ze een ernstige les geleerd.
Ze kon niet gauw in slaap komen, hoewel ze heel moe was.
En toen ze eindelijk in slaap was gekomen, werd ze na een korten tijd met een schok wakker. Ze zat rechtop, verschrikt, angstig.
Ze had gedroomd, dat Peter door een trein gegrepen was en ze had haar handen willen uitsteken, maar ze had niet gekund; ook geen voet kunnen bewegen en geen geluid kunnen geven. O, vreselijk is het, zo te dromen.
Haar wangen waren nat. Zou het al nacht wezen? 't Was zo stil. Wat is het stil, als je zo ineens wakker wordt.
Ze zou proberen weer in te slapen. Die vader, wat was hij ernstig en lief. Hij had haar dikwijls gezegd, dat ze niet mee moest doen, als



de anderen op school Eva plaagden. En. ze had het zo vaak gedaan! Niet altijd erg en lelijk, maar toch onaardig.
Toen Kees de Wit Eva eens had nageroepen „gemene Jodin” was ze boos op hem geweest, maar met andere plagerijen had ze vaak meegedaan.
En nu nu schaamde ze zich voor Eva, die
nooit iets had teruggedaan; die zo'n moeilijk leven had en arm was. En wat ze wel bezat — had ze haar nooit gegund: haar vlugge verstand.
Eva ze sloot haar ogen, die eiken keer
weer opengingen — Eva wat een groot
verband had ze om haar gezicht.
Meneer Van 't Hof had haar in zijn auto naar huis gebracht. Nu zou ze ook in bed liggen. Zou ze slapen? Ja, waarom zou ze niet slapen? Misschien zou ze pijn hebben, dan lag ze nu ook wakker.
Lies gooide zich om en om. Morgen zou Eva niet op school zijn. Haar plaats zou leeg zijn. En dan zou ieder.... en meneer Van Riet.,.. Nu had Eva het recht om boos te blijven. Als zij, Lies, zou komen en zeggen, dat het haar echt speet en dat ze heel dankbaar was voor haar moedige daad en Eva kwaad zou blij-



ven, wat danr O, het was afschuwelijk, naar iemand toe te moeten gaan, die je nooit had aangekeken, die je vaak beledigd had en die ie om vergeving moest vragen.
A.ls Eva eens net als steeds hooghartig bleef zwijgen en over haar heen zou kijken? Wat dan?
„blaap je? Juffrouw Van Dam vroeg het fluisterend. Eva lag stil naast haar. Ze hoopte dat haar kind, na lang woelen, eindelijk was ingeslapen.
Maar helder en rustig antwoordde Eva: „Nee moeder."
„Maar kind, probeer het toch, je wor^t zo moe."
Ze legde haar hand om Eva's warme vingers. „Je bent warm," zei ze weer bezorgd.
„Ik heb wat hoofdpijn."
Juffrouw Van Dam zuchtte. „Zal ik een natten doek op je hoofd leggen?"
„Nee moeder, ik slaap zo wel in U moet
niet wakker blijven om mij. 't Geeft niets dat ik niet slaap; morgen ga ik toch niet naar school. U weet dat meneer Van 't Hof eerst den dokter wil laten komen. Weet u, moeder.



ik kan den trein niet horen; ik word angstig als ik hem hoor. Dan zie ik dien kleinen Peter met zijn slobpakje. Wat een schattig ventje is het toch, hè moeder? Begrijpt u, ik begrijp nog
niet hoe Lies Ik had haar toch even te
voren gezien...."
„Stil nu, kind, denk er niet meer aan.... het maakt je zo opgewonden."
Een tijd bleef het stil. De wekker tikte. De biezen van den stoel kraakten nu en dan.
Eva sliep in; maar haar moeder lag langen tijd daarna nog wakker.
Bitter waren haar gedachten. Zo ging het in het leven. Zij werden niet geteld, zij werden nageroepen en geplaagd en vóór zulke mensen had haar kind haar eigen leven gewaagd. Was de trein een seconde eerder gekomen, dan zou Eva verpletterd zijn geweest, met den kleinen jongen.
Ze rilde.
Was ze dan niet dankbaar dat het niet gebeurd was? O zeker, de Heere God had de beide kinderen bewaard, dat wist ze, maar niemand zou Eva's moed waarderen, een enkele uitgezonderd en dat had ze zo graag anders gewild.
Ze zuchtte. Eindelijk viel ze in slaap.



„Niets bijzonders; een beetje geschrokken zeker, hè?" Dokter Van Leeuwen keek vriendelijk in het bleke gezichtje. „Een paar dagen nog rustig blijven. De hoofdpijn zal vandaag wel weggaan. Nu leg ik nog een mooi nieuw verband om je kin, zo, niet zo groot, dat staat mooier."
„Gelukkig," zuchtte Eva's moeder toen de dokter weg was. „Ik heb me echt bezorgd gemaakt over je, maar nu ben ik weer gerust. Ja, en nu ga ik je eens fijn verwennen."
„Och moeder," lachte Eva, maar ze vond het wel heerlijk.
Moeder legde een deken over haar benen en maakte het haar gemakkelijk op twee stoelen. Ze maakte een kop chocolademelk voor haar en ze kreeg er een beschuit bij. Het leek wel of ze vacantie had. Die moeder, wat was ze toch lief. Ze keek weer blij, omdat haar hart nu weer gerust was.
Nu zaten alle kinderen op school hard te werken. Wat een rare gedachte was dat. Zou meneer Van 't Hof echt kernen vandaag? Als ze er aan dacht begon haar hart vlug te kloppen. Ze durfde het bijna niet geloven, zo'n



deftige heer in hun kleine kamer. Wat was hij aardig geweest tegen haar.
„Dapper Jodinnetje," had hij gezegd. Nu, zoveel bijzonders had zij niet gedaan. Ze was wel erg moe geweest, ze had ook zo hard gelopen; haar benen deden er nog pijn van. „Moeder, het lijkt wel feest; wat smaakt dat lekker! Ik zal erg langzaam drinken. Zou u eiken dag chocolademelk willen drinken? Ik wel, ik ben er dol op. Als je rijk bent, kun je dat best doen, hè moeder? Misschien drinken meneer en mevrouw Van 't Hof wel tweemaal per dag.... De bel, moeder, hè wat jammer. Zet uw schoteltje op den kop, dan wordt de chocolade niet koud."
Lachend gehoorzaamde juffrouw Van Dam en ging naar den winkel.
Tot haar grote verbazing stond daar een man, die haar een grote mand met fruit overhandigde. „Alleen maar afgeven; er was een kaartje bij," zei de man. Op het kaartje stond: „Van de familie De Raadt, voor de dappere Eva".
Juffrouw Van Dam en Eva staarden met grote ogen naar de prachtige, glanzende appels, de sappige peren, bananen, sinaasappelen, noten Zoveel heerlijks en zo aantrekkelijk,



dat ze eerst niet wisten wat te zeggen.
„Wat aardig,” zei Eva dankbaar. „O moeder, wat veel en wat zal dat een geld gekost hebben. Ik durf er niet aankomen." Maar toch kwam ze er aan. Met beide handen nam ze een groten sinaasappel en hield dien tegen haar neus.
„Wat een lucht, ruik es, moeder. Zullen we
straks eens samen Moeder, zouden ze zo
blij zijn? Ik begrijp eigenlijk niet.... ik weet helemaal niet hoe het komt dat Lies den kleinen Peter alleen.... en hoe Magda...." Verder kwam ze niet, want de bel ging weer over.
Eva klapte in haar handen. „Moeder," zei ze



Juffrouw Van Dam ging mee naar den winkel en Eva bleef nog een helen tijd alleen, omdat de drie grote mensen nog een poosje met elkaar bleven praten in den winkel.
't Werd een wonderlijke dag. Magda de Raadt vond het niet voldoende om een mand met fruit te sturen, maar ze kwam zelf even, nadat het bezoek was weggegaan, om te zeggen dat Eva zo flink was geweest en 'dat het haar speet, dat ze zich zo bezeerd had.
Maar Eva verzekerde haar dat het niets erg was en dat het geen pijn meer deed.
Lies was vreselijk onvoorzichtig, vertelde Magda, maar ze heeft er erge spijt van en ze was zo geschrokken; ze had dien nacht niet kunnen slapen.
Dat begreep Eva wel. Ze had ook niet zoveel geslapen, om haar kin, maar wakker te liggen en steeds aan je fout herinnerd te worden, was veel erger. Ze wist nu wat Lies gedaan had, Magda had het verteld.
Die Lies, om zo'n schattig broertje te kunnen vergeten!
Toen Magda weg was, zei Eva tegen haar moeder: „Moeder, wat maken de mensen daar een drukte van. Dat had toch iedereen ge-



daan! En als het een ander jongetje was geweest zou ik het ook gedaan hebben." „Natuurlijk," antwoordde haar moeder, „je hoeft er ook niet trots op te zijn, wees er alleen blij om, dat je het kind hebt mogen redden."
Meneer Van 't Hof zat met een ernstig gezicht achter het stuur.
„Waar denk je aan, man? Je bent zo in gedachten."
„Ik wou vanmiddag eens naar de school van meneer Donkers gaan om even met meneer Van Riet te spreken."
Mevrouw Van 't Hof vroeg niet „waarover?" Ze begreep waarover hij praten wilde en ze vond het heel goed dat hij het doen zou.
„Ja," ging haar man verder. „Ik ben er langzamerhand achter gekomen, dat die kleine rneid een akelig schoolleven heeft. Enfin, jij weet het ook, ze heeft jou zelf een en ander verteld. Ik vind het treurig, dat zo'n arm kind zoveel moet lijden door voortdurende plagerijen. En het is verkeerd om dat als groot mens te weten en er niets aan te doen. Dat meisje heeft een nobel hart. Ik heb nu de geschiedenis van gisteren pas goed begrepen. Dat dochtertje van notaris De Raadt, je kent haar wel,



een aardige, vrolijke meid, was blijkbaar niet de vriendelijkste tegen haar en toch heeft ze haar bewaard voor een vreselijke wroeging. Weet je, vrouw," vervolgde hij levendig, „die kleine dappere meid heeft zichzelf niet ontzien, want ze lag maar een haar van de rails af. In haar ijver om het kind te redden, zou ze zelf verpletterd zijn. Ze moet wel erg onder den indruk zijn geweest, want ik kon geen woord uit haar krijgen. En dat er juist niemand anders op den weg liep, terwijl toch hier en daar huizen langs den dijk staan."
„Misschien wordt het nu tijd, dat men haar anders gaat aanzien," meende mevrouw Van t Hof.
,Je begrijpt niet waarom kinderen vaak zo wreed kunnen zijn. Onze Tineke is ook zo vaak geplaagd met haar lichaamsgebrek, weet je log?"
Vlevrouw Van 't Hof knikte. „Of ik het weet," antwoordde ze bedroefd. „Wat hebben we samen niet vaak gebeden, of God haar wilde lelpen haar verdriet te dragen."
,En Hij hééft haar geholpen," zei haar man warm.
[oen stopte de auto en ze stapten uit.
,Weet je wat ik doe, vrouw, ik rijd straks even



naar meneer Van Riet en breng hem van enkele dingen op de hoogte en dan rijd ik hem even naar school en ga zelf door naar Den Haag. Goed?"
„Best," antwoordde zijn vrouw vrolijk, „speel jij nu eens voor vredestichter, 't Is niet de eerste keer, dat je zoiets doet. Weet je nog dat jij altijd tussenbeide moest komen als onze Bob het verbruid had bij zijn vriendjes? Wat een driftkop was die kleine jongen toch."
Zo praatten ze samen en Tine, de dochter, was er ook bij en wist nog een heleboel te vertellen van haar broertjes, die nu beiden volwassen waren en in Indië woonden.
Na het eten reed meneer Van 't Hof onmiddellijk naar meneer Van Riet.
Meneer Van Riet keek verslagen, diep verslagen, toen hij tegenover meneer Van t Hof zat. Ze waren echte vrienden geworden en hadden dikwijls met elkaar gepraat.
„Ik moet bekennen, dat ik van die plagerijen nooit iets gemerkt heb," zei meneer Van Riet. „Dat spijt me echt. Ik dacht niet, dat de jongens en meisjes uit mijn klas tot zo iets in staat waren. Ik heb wel altijd geweten, dat Eva een stil kind was en dat ze thuis het niet breed



hadden, maar dat ze wordt geplaagd en uitgescholden voor „Jodin" heb ik nooit geweten. Nooit!"
Hij keek zo teleurgesteld, dat zijn onverwachte bezoeker lachend uitriep: „Maar kerel, je hebt toch niets misdaan!"
Maar meneer Van Riet bleef ernstig kijken en zei:
„Ik had beter moeten opletten. Het spijt me hevig. Wat moet het kind zich vaak ongelukkig gevoeld hebben. En nooit heeft ze geklaagd, zich nooit verdedigd. Uitgescholden



voor „Jodin”. Hoe is 't mogelijk! Hoe komen die bengels er aan. Alsof 't een schande is, Jood te zijn. Er is op de hele school geen tweede Jodinnetje geloof ik. Toch zijn er wel verschillende families in ons dorp, maar dat zijn rijke zakenmensen en die hebben niet zo gauw plagerijen te vrezen. En hun kinderen gaan naar de stadsschool. Ik ben blij dat u het me verteld hebt. Ik zal aan dat geplaag een eind maken. Die Lieske, ja, dat is een aardig kind, wat bijdehand. Nou, ze zal dan wel heel dankbaar zijn. Ja, ik ga mee, wacht een ogenblik."
Lies de Raadt stond in haar kamertje voor het raam.
Vader had gezegd: „Nu ga jij om vier uur zeker even naar Eva toe."
Ja zeker, dat wilde ze wel. Gisteravond, toen ze in bed lag, had ze het zich vast voorgenomen. Ze zou tegen Eva zeggen: „Het spijt me dat ik je zo vaak geplaagd heb; dat is lelijk van me geweest en ik ben je erg dankbaar, dat je Petertje gered hebt."
Zeker, dat zou ze zeggen en dat was nodig en goed, maar niet gemakkelijk. Lieske was trots



en toonde niet graag dat ze schuld had. Maar nu moest het. Vader wilde het; Magda ook en.... God wilde het. Dat had vader ook gezegd en dat wist ze zelf ook heel goed.
„Nou ja," zei Lies tegen zich zelf, „ze is ook wel eens vervelend geweest en dat heeft ze nooit gezegd. Toen ze eens een harden sneeuwbal tegen haar hoofd had gekregen, was zij, Lies, toch ook naar haar toe gegaan. En toen ze
jarig was hoe had ze toen gedaan? En
had ze niet juist nog de partij voor haar opgenomen tegen Lous?
Gunst, ze had heus niet zo'n hekel aan haar, hoor, en — Eva had haar toch niet gered. Moest ze nu zo dankbaar zijn alsof ze haar zo'n groten dienst had bewezen?"
Maar toen ze dat gedacht had schudde ze verschrikt haar hoofd. Dat had ze helemaal niet willen denken. Eva had haar leven gewaagd voor haar broertje. Maar Lies was eerlijk. Haar eerlijkheid won het van haar trots. Ze was vaak onuitstaanbaar geweest.
Eva was haar de baas in het leren en dat kon ze niet hebben. Ze wilde altijd nummer één zijn en daarom, uit jaloersheid, had ze vaak met de anderen meegedaan. Straks uit school zou ze naar haar toegaan. Als ze maar niet



in bed lag. Als het maar niet erg met haar was. Stel je voor dat ze dood.:.. Ze schudde haar hoofd. Hoe kwam ze er bij. Ze had alleen haar kin bezeerd, werd er verteld. Ze zou vast gaan, maar haar hart bonsde als ze er aan dacht.
„Klaar, Piet? Ik wacht op je. Nee jongens, haal nog maar geen schriften voor den dag. Ik ga jullie wat vertellen."
„Ha, fijn!" riep Kees, die met een ruk recht in z'n bank ging zitten en zijn armen over elkaar deed.
Meneer Van Riet schudde ernstig het hoofd. „Nee Kees, ik vertel geen gewoon verhaal, ook geen vrolijk, maar iets, dat droevig is en dat waar gebeurd is."
„Heeft het ook geen vrolijk slot?" vroeg Mientje Vink met een benauwd stemmetje.
Meneer Van Riet glimlachte. „Ja, Mientje, het heeft een vrolijk slot."
Zo ernstig had meneer nog nooit verteld. Toen hij begon: „Ik ken een Jodinnetje en jullie kent haar ook," gingen vele ogen eensklaps naar Eva's lege bank en toen hij voortging: „Een flink, dapper meisje," keken verschillen-



de kinderen naar Lies de Raadt, die haar ogen niet opsloeg.
Wat stil werd het in het lokaal, heel stil; ademloos keken allen naar hun onderwijzer. „Jongens, het spijt me zo, het spijt me zo echt, dat jullie, enkelen uitgezonderd, op een laffe manier dat meisje zo vaak hebt geplaagd. Ik heb het zelf nooit gemerkt, maar een vriend van mij en haar heeft dit ontdekt en ik moet je eerlijk zeggen: het valt me tegen, hard tegen.”
Dat was erg, heel erg. Beter een standje te krijgen, een flinke straf, dan dit verwijt. Iedereen in de klas wist, dat het broertje van Lies de Raadt bijna door een trein was gegrepen en dat Eva net op tijd gekomen was, maar erg veel aandacht hadden ze aan dit feit niet besteed.
Maar nu meneer Van Riet precies vertelde hoe alles gegaan was en dat Eva nu met een verbonden hoofd thuis lag, schrokken ze toch wel.
„Dat hadden jullie zeker niet gedacht, hè, dat een Jodinnetje tot zo'n flinke daad in staat was?”
Niemand gaf antwoord.
„Ik zie verschillende jongens die me niet meer



aankijken. Is dat een teken van schuldgevoel? En van spijt meteen?"
Niemand gaf antwoord en meneer Van Riet wachtte ook niet op antwoord.
„Wie van jullie gaan 's Zondags naar de kerk en naar de Zondagsschool?"
Bijna alle vingers gingen aarzelend omhoog. „Hebben jullie daar geleerd neer te zien op iemand die van Joodse afkomst is?"
Nu kwam er een schuchter gefluisterd „nee" uit een paar monden.
„Van Wien wordt jullie daar verteld?" Mientje Vink antwoordde: „Van den Heere Jezus."
Meneer Van Riet knikte. Toen zei hij: „Kijk me nu eens allen aan, jongens, allemaal, jij ook, Piet; jij ook, Kees. Zo, en luister goed naar wat ik nu ga zeggen: We hebben elkaar dikwijls gezien in de kerk, bijna eiken Zondag. Jullie en ik willen graag in ons leven Jezus
liefhebben en dienen. Maar Hij was óók
een Jood. Als hij nu eens hier in ons midden stond.... zouden jullie Hem dan ook uitschelden en naroepen?"
Een snik klonk door de klas. Lies de Raadt liet haar hoofd op de bank zakken en huilde.



En Mientje Vink wachtte tevergeefs op het „vrolijk slot".
Meer hoefde meneer Van Riet niet te zeggen. Hij wist dat zijn jongens en meisjes hun plagerijen niet zo slecht bedoeld hadden en hij wist ook dat ze nu een goede les geleerd hadden. Het verhaal had tóch een vrolijk slot, want Piet en Kees en Henk, die altijd de plagerijen verzonnen, namen zich voor om het nooit, nee nooit meer te doen, want het was toch feitelijk gemeen iemand uit te schelden voor iets, waaraan hij niets kon doen. En eigenlijk was die Eva toch wel reuze flink.
Iben Liesje met een zachte, bevende stem vroeg, of ze Eva even mocht spreken, was juffrouw Van Dam erg verbaasd. Ze opende de kamerdeur en nu stond Lies tegenover Eva. Moedig stak ze haar hand uit. Ze had voor ?een geld willen huilen. Maar nu kon ze het
:och niet laten. „Het spijt me, van alles ik
Den vaak erg lelijk tegen je geweest. En ik
iank je, dat je gisteren "
En Eva?



Bleek werd ze en daarna rood. En toen weer bleek. Ze kon het nauwelijks geloven. Lies, die trotse, hoogmoedige Lies, die hier stond te huilen en zo echt spijt toonde.
Zo blij was Eva, dat ze vergat iets te zeggen. Ze dacht opeens niet meer aan Lies' onaardige houding en ze vond haar nu juist aardig. Ze begreep niet dat ze haar altijd onaardig gevonden had.
„We vinden het allemaal op school, zie je," bekende Lies verder, „en niemand zal je ooit meer plagen. We hebben het niet zo erg bedoeld, Eef. We dachten er nooit zo bij. Maar
ik ik was ook vaak jaloers op je, omdat
je altijd de beste van de klas bent. Maar
nu ik zal het echt niet meer doen. Meneer
Van Riet zei, dat een vriend van jou en hem had verteld, dat jij zo vaak door ons geplaagd werd, omdat.... omdat.... je een Jodin bent "
Wat vreemd, nu klonk dat woord niet als een scheldnaam. „Dat was meneer Van 't Hof," zei Eva zacht en gelukkig.
Ja, wat Eva gedaan had, zouden de andere kinderen misschien ook gedaan hebben; niet



allen, maar toch wel enkelen. Maar het was zo heerlijk, dat nu iedereen dacht aan die kleine bleke Eva, die men bewusteloos op den onbewaakten overweg gevonden had. Bewusteloos van angst, vermoeidheid en pijn. Nu dacht bijna elk kind met vriendelijke gedachten aan haar. Nu was er een eind gekomen aan de plagerijen en Eva's grote vriend, de rijke heer van het „witte huis", had daar het meeste voor gedaan.
Meneer Van 't Hof zei dien avond tegen zijn vrouw: „Ik hoop dat er voor ons vriendinnetje nu een betere tijd aanbreekt."
Mevrouw Van 't Hof keek peinzend naar buiten. „Ik dacht ook juist aan haar," antwoordde ze.
„En wat dacht jij, vrouw?"
„Dat het zo jammer is dat zij den goeden Herder niet kent. Hij zou haar zo gelukkig kunnen maken. Je weet dat Tineke altijd weer getroost werd, als we haar vertelden van Hem, Die wéét wat het is altijd alleen te staan en geen vrienden te hebben."
Er volgde een lange stilte.



Toen zei haar man: „Misschien zal ze Hem eens leren kennen.”
Hij glimlachte naar haar en zij glimlachte terug en zei zacht:
„Wat zou dat heerlijk zijn."