/CLtsibiu^t /f 3 <?■
FRANSE JAN



PENTEKENINGEN
VAN
E. J. VEENENDAAL



FRANSE JAN
DOOR
C. VERMEER
BEKROOND DOOR DE NEDERL.
ZONDAGSSCHOOL VEREEN.
G. F. CALLENBACH N.V. — UITGEVER — NIJKERK







i. FRANSE JAN
Gauw! Gauw! Hierheen! Kruip weg!”
Drie gichelende jongens duiken in het hoge gras langs den weg. Zij stompen elkaar van ingehouden pleizier. Nee, zij zijn nog niet gezien. En straks zullen zij.... straks zullen zij....
Eén van hen wil boven het gras uit gluren. Maar de beide anderen trekken hem dadelijk weer naar beneden. „Niet doen, jó! Niet doen! Als ze ons zien!”
En zij gichelen weer en zij verkneuteren zich. Want straks, straks, dan zullen zij....
Op den weg komen een jongen en een meisje aan. De jongen draagt een groot, zwaar pak op zijn schouder. En het meisje loopt druk pratend naast hem. Maar hoor eens wat een rare woorden zij nu en dan gebruikt. Is dat Hollands? Er is soms geen woord van te verstaan!
Maar de jongen verstaat het wel. Hij lacht met het meisje mee en zegt zelf ook wat in die vreemde, onverstaanbare taal. Nu en dan kijkt hij het drukke, levendige zusje met zijn donkere ogen aan. Hij ziet haar mooie, glanzend zwarte krullen op haar schouders dansen. Hij houdt van haar.
De jongens in het gras houden zich stil. Zij gichelen niet meer, want dan zouden zij gehoord worden. En dat willen zij niet. Eerst moeten die twee vlak bij hen zijn en van niets weten. En dan zullen zij.... dan zullen zij....
Zij kunnen nu al het gepraat van het meisje horen. Zij moeten dus al dicht bij zijn. Toch wachten zij nog. Hoor, daar praat de jongen en hij gebruikt weer van die vreemde woorden. Je moet er om lachen!
„Doen we ’t?” fluistert een van de jongens.
„Sst,” zegt Kees Blenk, „ik zal wel zeggen wanneer. Stil nou.” Hij is de aanstichter; hij heeft het plannetje verzonnen, toen zij die twee zagen aankomen. „Ik zal
7



’t zeggen, hoor,” waarschuwt hij. „Niet eerder. Allemaal tegelijk.”
Maar nu zijn ze toch wel vlak bij.
Nog even wachten. Nog even.
En dan....
Daar springen in eens drie jongens wild schreeuwend uit het gras op.
De jongen en het meisje blijven verschrikt staan. „Franse Jan! Franse Jan!” schreeuwen de jongens. En een van hen trekt het meisje aan het haar. Maar vóór haar broer het zware pak heeft neergelegd om hem te grijpen, is hij al lang weg. „Franse Jan!” sart hij van verre. „Franse Jan! Franse krul!”
De jongen veert op. Franse krul! Dat is op zijn zusje, op haar mooie haar! Hij wil de plagers achterna. Het kan hem niet schelen, dat zij met hun drieën zijn en hij alleen is. Ffij zal ze wel laten voelen dat hij niet bang is.
Maar zijn zusje houdt hem tegen en zegt bang: „Nee Jan, laat me nu niet alleen. Als ze het linnen komen stelen.” En zij kijkt bezorgd naar het grote pak dat op den weg ligt.
„Lafaards,” knarsetandt de jongen. Zijn vuisten ballen zich en hij beeft van opwinding. Maar hij zal hen nog wel krijgen!
„Lafaards!” roept hij hees, „ik krijg je nog wel. Wacht maar!”
Van ver lachen de jongens hem uit. „Franse Jan!” schelden zij. „Franse krul! Hebben we jullie fijn laten schrikken?” En zij gieren het uit.
De jongen wordt nog kwader. „Laat je moeder haar schuld maar betalen!” roept hij naar Kees Blenk. Tenminste, dat wil hij roepen. Maar in zijn drift gebruikt hij enkele Franse woorden. En de jongens gieren het weer uit. „Franse Jan! Franse Jan!”
De jongen keert zich verdrietig om. Dat had hij altijd, als hij zich driftig maakte; dan wist hij niet goed meer



wat hij zei. Maar hij zal ze nog wel krijgen!
Hij neemt het pak weer op zijn schouder. „Kom maar mee, Ada,” zegt hij spijtig, „ik zal hem wel krijgen, dien Kees Blenk. Hij moet nóg eens durven schelden! Die lafaard!”
Het meisje geeft geen antwoord. Zij is stil en bedrukt en er zijn tranen in haar ogen. Telkens kijkt zij naar het gras naast hen, bang dat daar weer van die ruwe jongens uit op zullen springen.
Haar broer is nog opgewonden. Hij neemt het pak gemelijk op den anderen schouder en veegt het zweet van zijn voorhoofd. Wat is het warm! De zon brandt op den stoffigen weg. Hoog in de lucht jubelt een leeuwerik. Maar Jan heeft er geen aandacht voor. Anders tuurt hij net zo lang tot hij het zwarte stipje in de tintel-lichte lucht ontdekt heeft. Nu hoort hij nauwelijks den jubelenden vogel. En als Ada hem er opmerkzaam op maakt, geeft hij slechts een kort, afwezig antwoord. Die jongens! Krijgen zól hij ze! Was Joost, zijn vriend, maar niet op zee, dan zouden zij samen die drie wel eens flink onder handen nemen. Joost is een grote, stevige zeemansjongen, die ongemakkelijk hard slaan kan. Als hij met Joost loopt, durft Kees niet te schelden. Maar hij zal hem alleen ook wel krijgen! Vast! — Franse Jan noemden zij hem. Omdat hij uit Frankrijk kwam. En Kees Blenk schold het hardst, die plaagde en sarde hem waar hij maar kon.
Jan wist wel waarom Kees hem zo plaagde. Er was oorlog tussen de Nederlanden en Frankrijk; en Franse kapers maakten de zee onveilig voor de Hollandse vissers. Zij hadden ook het schip buitgemaakt waarop Kees’ vader-voer. Die zat nu in Duinkerken gevangen en als er niet gauw losgeld betaald werd, moest hij naar de Franse galeien. Maar het losgeld was hoog en Kees’ moeder had geen geld en zij kon het ook niet met lenen bijeen krijgen. Zij stond voor oneerlijk bekend; zij betaalde haar schulden niet. Niemand wilde haar een



groot bedrag lenen. En daarom was Kees kwaad geworden op al wat Frans was.
Op een keer ving hij een paar woorden op van een gesprek. Een paar mannen hadden het over den oorlog, „’t Is de schuld van de Hugenoten,” hoorde hij zeggen; „als die niet naar ons land gevlucht waren, zou de Franse koning ons wel met rust gelaten hebben.” Dat was natuurlijk niet waar, en Kees kon ook beter weten, maar daar gaf hij niet om. Het was de schuld van de Hugenoten, had hij gehoord; en van dat ogenblik af stond het bij hem vast dat het hun schuld was, dat zijn vader gevangen zat en dat zij arm waren en geen geld hadden om het losgeld te betalen. En Jan’s moeder was nog zo brutaal-om om haar geld te vragen, en zij was zelf de schuld dat zij het niet hadden....
„Franse Jan,” ging Kees toen treiterend roepen als hij Jan zag, „lelijke Hugenoot!”
Toen was Jan zo kwaad geworden dat hij niet meer wist wat hij riep. Kees en de jongens, die er bij stonden, waren gierend gaan lachen en Jan besefte toen dat hij weer Franse woorden gebruikt had. Voortaan paste hij voor zijn drift op, maar het lukte niet altijd haar te beheersen.
„Dien Kees, hij zal het hem toch eens voorgoed afleren,” loopt Jan te bedenken. Gemeen was het om zijn zusje zo aan het schrikken te maken en haar ook al te gaan uitschelden. Hij moest haar er buiten houden. Konden zij het helpen, dat Kees’ moeder arm was en dat niemand haar lenen wilde? Dan had zij haar schulden maar moeten betalen.
Maar nee, schrok hij nu, nee, zo mocht hij niet denken. Kees was arm, maar zelf waren zij ook niet rijk. En zij konden daar toch ook niets aan doen. Hij wist wel hoe zijn moeder soms tot midden in den nacht moest werken om het geld voor hun gezin te verdienen. Vroeger, in Frankrijk, ja, toen waren zij rijk. Zij hadden er een voornaam huis bewoond en zijn vader had



een grote werkplaats met veel knechts. Maar dat hadden zij allemaal achter moeten laten. Zij moesten uit het land vluchten als zij niet gevangen gezet wilden worden en gepijnigd en gedood zelfs. Zijn vader en moeder waren ook gevlucht. Zij wilden liever in een vreemd land armoe lijden dan hun geloof verloochenen. God zou hen daar ook wel bijstaan.
Zij hadden armoe geleden. En nu — Vader was gestorven — hadden zij het nóg armer. Moeder was een winkeltje begonnen, waarin zij katoen en garen en band verkocht. Een klein winkeltje was het maar, en zij moest er nog wat bij verdienen met naaien en breien voor de mensen; en mutsen haken deed zij ook.
Och, als het een gewone tijd geweest was, zou zij er ruim haar brood mee hebben verdiend, want zij had veel trouwe klanten. Maar het was geen gewone tijd; het was oorlog. De stadhouder, die ook koning van Engeland was, Willem III, was voor de protestanten opgekomen, want koning Lodewijk van Frankrijk werd steeds brutaler; niet alleen de Hugenoten in zijn eigen land bedreigde hij, maar alle protestanten zou hij uitroeien als hij er de macht toe kon krijgen.
Jarenlang had de oorlog nu al aangehouden en dat kostte veel, zeer veel geld. En vooral in het stadje waarin Jan woonde, leed men van den oorlog. Het plaatsje lag dicht bij de zee en het bestond uitsluitend van de visserij. Door den oorlog was het zeer gevaarlijk op zee, want overal zwierven de kapers. Er werden convooien gevormd onder geleide van een oorlogsschip. Doch de visserij werd daardoor erg bemoeilijkt en de verdiensten waren niet groot.
In het winkeltje van Jan’s moeder was het dan ook niet druk. En soms kwamen er koopsters die niet betalen konden en dan duurde het maanden, soms wel een jaar eer zij haar geld ontving. En ook, als zij erg arm waren en erg klaagden, durfde zij niet meer om haar geld vragen; het werd dan vergeten en zij kreeg het nooit



meer. Zo was het ook met Kees Blenk’s moeder gegaan. Maar Jan moest er altijd aan denken als Kees hem uitschold. Zijn moeder moest eerst haar schulden maar eens komen betalen.
Lang hadden Jan en zijn zusje zwijgend voortgelopen. Bedrukt liep Ada naast haar broer. Nu en dan keek zij hem aan om iets tegen hem te zeggen. Maar als zij zijn ernstig gezicht zag, hield zij haar woorden in, want zij wist, dat hij haar nu toch geen antwoord zou geven. Eindelijk waren zij bij het huisje waar zij het pak moesten afgeven. Het zag er oud en vervallen uit. Er woonde een oude vrouw in, vrouw Doets. Haar zoon hield enkele koeien en wat varkens. Zij moesten het ere arm hebben. .
Zou zij betalen? vroeg Jan zich dadelijk af.
„Hier is het linnen,” zei hij, het pak overreikend, toen hij aangeklopt had en de vrouw voorkwam. Zij zag er in haar afgedragen kleren even grauw en vervallen uit als haar huisje.
Maar tot zijn verwondering gaf zij hem dadelijk het geld. Zij had het al bij zich, want zij had hen zien komen, vertelde zij. En of ze wat melk wilden, vroeg zij. Ze zouden zeker wel dorst hebben na zo’n lange warme wandeling.
Jan aarzelde niet.... bf hij melk wilde! En Ada had ook dorst.
Zij mochten binnenkomen. Terwijl de vrouw melk haalde, konden zij rond kijken. Zij zaten in een groot, hol vertrek, met kale, gore wanden. De vloer bestond uit vastgestampte aarde. Alleen in het hoekje waar zij zaten was een planken vloertje, waarop een tafel stond met enkele stoelen. Kippen liepen vrij in en uit. Vrouw Doets kwam met twee houten nappen vol melk terug.
„’s Winters staan de koeien hier op stal,” vertelde zij, terwijl Jan en Ada hun melk uit de onhandige kommen dronken; „dan hoeven wij hier niet te stoken,



HONIG MACARONI



t Regent pijpestelen. Krook'.zei Koning Kaskoeskilewan toen h.i naar buiten keek. 'Zal ik de koksmaat zeggen ■O 1opvlngt! Kunnen we weer smullen!', zei Krook! Ben lil dan zo dol op een bord regenwater?', vroeg de koning Nee, sire van een koning. op stukjes pijpestelen. Laatst haalde de koksmaat ze uit een rood pak en daar hebben we toen zo lekker van gegeten. Met ham!' 'Pijpestelen met ham?! Ach, wacht es! Ha-ha-ha! Jij bedoelt onze Honig Macaroni! Natuurlijk. Dat is een koninklijk produkt. Dus ... vanavond Honig Macaroni. Zeg dat maar namens mij aan pijpesteel. . eh .. de koksmaat bedoel ik’



want met die koeien is het warm genoeg.”
Jan knikte. Hij dacht er aan hoe benauwd het hier dan moest zijn. Hij kreeg nu al hoofdpijn. Toen Ada haar melk op had bedankte hij de vrouw dan ook dadelijk, om weer zo vlug mogelijk buiten te zijn. „Geld,” zei hij blij tegen zijn zusje, toen zij den weg teruggingen. Twee zilveren munten lagen in zijn hand. „Ze heeft betaald. Fijn!”
„En de melk was lekker fris,” prees Ada.
Jan lachte. „Frisser dan de kamer. Als ik daar moest wonen hield ik het er geen uur uit.”
Flij bekeek het geld nog eens. Echt zilver was het. Toen knoopte hij de munten stevig in een punt van zijn buis. Daar zaten zij veilig.
2. JAN WIL ZICH WREKEN
Franse Jan! Lelijke Hugenoot!”
Jan bleef stilstaan. Er schoten vonken uit zijn ogen. Daar had je ze weer! Daarginds, ver in het land stonden zij, Kees Blenk en de twee anderen. Zij waren aan het polsspringen over een brede tochtsloot.
Meteen voelde Jan zijn drift weer opslaan. Kon hij ze maar te pakken krijgen. Dat zij met hun drieën waren en hij alleen was, hinderde hem niet; daar dacht hij zelfs niet aan. Maar als hij op hen toeging zouden ze natuurlijk weer plagend weglopen, net als altijd, en zij zouden blijven schelden.
„Kom mee,” zei Ada, „kom mee, laat die jongens staan.”
Zijn vuisten balden zich toen zij weer hun scheldwoorden riepen. Toch ging hij mee. Hij zou nu wijzer zijn. Maar later kreeg hij ze nog wel!
Een eind verder zag hij in eens zijn kans. „Stil,” zei hij tegen Ada, „stil, blijf hier.”
De jongens konden hem niet meer zien. Een lange rij



Hij kwam nu dichterbij, gluurde weer even met schichtig opgeheven hoofd. Ja, het ging goed; hij was al veel dichter bij hen gekomen en nóg zagen zij hem niet. Nu moest hij dit slootje nemen, dan kwam hij vlak bij hen uit, zonder dat zij het zouden merken. Voorzichtig sloop hij weer op handen en voeten verder. Een kikker sprong met een groten boog in de sloot. Hij schrok er van en hield even stil; zijn hart bonsde. Dan ging hij weer voort; de haat brandde in zijn ogen. Een kluit aarde brokkelde van den kant af. Hij moest hier oppassen; maar hij gunde zich er geen tijd voor. Hij wilde zo laag mogelijk blijven en lette daarom niet goed op waar hij kroop. De kant begon af te brokkelen.
Ineens bemerkte hij het gevaar waarin hij zelf verkeerde. Met een paar haastige bewegingen trachtte hij nog hoger te komen. Zijn handen grepen....
Te laat. De grond zonk onder zijn knieën weg. Zijn handen grepen in een paar graspollen. Zij lieten los. Hij zakte. Hij gleed de sloot in.
Dadelijk' probeerde hij er uit te klauteren. Roepen durfde hij niet. Als de jongens hem zagen zouden zij hem uitlachen. En hij was vlak in hun buurt; hij mocht niet teveel drukte maken ook.
Zijn vingers grepen in de zachte aarde. Hij trok zich half op, doch gleed weg. Hij probeerde het nog eens. Weer zonk hij weg.
Zou hij dan nooit uit die sloot kunnen komen? Hij voelde hoe zijn voeten in den modderigen bodem zakten.
Nog eens greep hij zich vast O, als het nu maar
hield. Tranen sprongen in zijn ogen.
Het hield. Hij trok zich op. Met één knie zat hij al op ien kant. Als die nu maar niet weer wegzakte....
Nu de andere nog. Voorzichtig, anders ging hij er weer in.



Het lukte. Hij was er uit. Nu zorgen dat de jongens hem niet zagen.
Maar zij hadden hem al gezien. Daar waren zij in eens vlak bij hem en zagen hem uit het water kruipen. Kees Blenk stak al een hand uit om hem te helpen. Maar hij greep hem niet. Hij kon er zelf wel uit komen.
„Wat doe jij hier? Hoe kom jij in die sloot?” vroeg Kees verbaasd. Hij vergat zijn schelden. Zij hadden een geplons gehoord en waren behoedzaam aan komen sluipen, menend een otter te zullen zien. En nu zagen zij.... hèm, Franse Jan.
Druipend en bemodderd stond de jongen voor zijn vijanden. Hoe schaamde hij zich. Hij voelde zich ziek en akelig van schaamte.



Als hij haar dat eens aan moeder liet vertellen? Dan zou ze niet boos op hem zijn.
Maar dat mocht toch niet, wist hij toen beslist. Nee, dat mocht niet. Geen leugens. Nee, hij zou alles vertellen, eerlijk zeggen hoe het gegaan was. En zij mocht met hem doen wat zij wilde. Zij mocht hem slaan, ja, zij- móest hem slaan, hard slaan. Want het was zijn schuld dat het verschrikkelijke gebeurd was, zijn schuld.
„Jongen, wat is er gebeurd!” schrok zijn moeder, toen hij thuis kwam. „Wat zie je er uit!” Zijn kleren waren gekreukt en vuil, en hij zag zo bleek, zijn lippen trilden. „Drink even wat water.”
Hij schudde het hoofd en viel op een stoel aan de tafel neer. Zijn hoofd zonk op zijn armen. Hij snikte het weer uit.
Moeder kwam naast hem staan. Zij vroeg niets, maar legde haar smalle hand op zijn schokkenden schouder. Eerst kromp hij nog meer ineen. O, die hand op zijn schouder! Maar toen voelde hij het toch als een stille, zwijgende troost.
Ada zat kleintjes tegenover hem. Moeder keek haar wel nu en dan aan, maar wilde haar toch niets vragen. Hij zou straks zelf wel vertellen.
En eindelijk kwam het er dan ook tussen schokkende snikken uit: „Ik ben het geld.... het geld.... verloren.”
Moeder schrok. Angstig keek zij hem aan. Maar hij durfde niet opzien. Was hij het geld verloren? Al het geld? Was hij in de sloot gevallen en was hij toen het geld verloren? Al het geld? Hoeveel wel?
Maar toen zag zij hèm weer en zij vergat al het geld. Hij was zo nat en zo vuil en misschien had hij wel pijn en hij had vast kou gevat. Hij moest dadelijk naar bed; zij zou hem er lekker warm instoppen.
Zij streelde hem over het hoofd. „Och jongen, dat



geld...^zei ze; „kom, trek nu maar eerst schone kleren aan.” Zij drong hem zacht tot opstaan.
Maar hij schudde haar hand af en hij drukte zijn hoofd weer diep op zijn armen. „Maar het was mijn schuld, Moeder, mijn schuld.”
Zij schrok weer. Hij zei het zo heftig, zo vol opgekropt verdriet, dat zij zich weer angstig afvroeg wat er dan toch gebeurd moest zijn. Maar zij zei niets en vroeg niets. Zij begreep dat hij nu eerst zelf alles vertellen wilde.
En langzaam, met haperingen en tussen snikken door, vertelde hij het. Van die jongens, die hem Mtijd plaagden en nu Ada zo gemeen hadden laten schrikken 
:n dat hij ze later weer zag en het ze nu betaald wilde zetten.... en dat hij toen zelf in de sloot was gevalcn.... en toen, op den weg, miste hij het geld.
Fiij was wat kalmer geworden. Maar bij de laatste voorden kwam het verdriet weer.
Vloeder streek haar hand weer over zijn hoofd. „Het ïad erger af kunnen ^lopen,” vond zij. „Je had een arm tunnen breken of één van die jongens had een ongeuk kunnen krijgen.”
m zachtjes drong zij hem weer: „Kom Jan, ga nu eerst chone kleren aantrekken.” — Hij liet zich leiden, roen hij daarna lekker gewassen en verschoond op den :older in zijn bed lag en zijn moeder het bord en de .om waarin zij hem eten en drinken gebracht had, ;wam weghalen, bleef zij nog even aarzelend bij hem taan.
Je hebt wel wat geleerd, hè Jan?” vroeg zij eindelijk, lij knikte.
Wat die jongens gedaan hebben, was slecht,” zeide ij, door het kleine zoldervenster starend. „Maar wat j wilde doen was even slecht; eigenlijk nog slechter, rant er had gemakkelijk een ongeluk door kunnen omen.”
an durfde niet opkijken.



„Je moet God wel danken dat Hij je daarvoor bewaard heeft, zal je, Jan?”
Hij knikte weer.
„En zal je om vergeving vragen?”
'Zij gaf hem een nachtzoen. „Ga dan maar gauw rustig slapen.” Zij stopte hem warm in de dekens.
Toch kon hij niet spoedig inslapen, al was hij moe. Telkens kwam het verdriet om het verloren geld weer boven. En die jongens, moeder had het wel niet rechtsstreeks gezegd, maar hij wist dat hij die niet meer zo haten mocht. Het was moeilijk, want zij zouden hem blijven schelden omdat hij een vreemde was. En dat zij het om zijn godsdienst deden, waarvoor zijn ouders zoveel hadden moeten lijden,.... dat was gemeen, dat was slecht. Moeder wist het niet; hij had het haar nu niet gezegd en hij zou het haar nooit zeggen: het zou haar verdriet doen. Het was al erg genoeg dat zij nu dat geld moest missen.
Kon hij dat geld maar terugverdienen, dacht hij ineens. Ja, dat zou hij proberen. Wat zou moeder dan blij zijn. Hij verzon allerlei mogelijkheden, doch vond nog geen oplossing. Maar proberen zou hij het. En van den winter, als Joost weer thuis was, nou, dan zou dat gescheld vanzelf wel ophouden. Want als hij met Joost was, durfden zij hun mond niet open te doen. Bangerds waren het toch eigenlijk....
3. JAN HEEFT WERK
Een week later was Jan in het winkeltje aan het opruimen. Er was een lastige klant geweest, die veel had willen zien. Moeder moest heel haar nering overhoop halen. Gelukkig echter had de juffrouw haar keus kunnen maken en moeder had flink verkocht. Ook had zij naaiwerk opgekregen, zodat zij graag alle moeite er voor over had gehad het de juffrouw naar den zin te maken.



Jan wist precies waar alles liggen moest; hij ruimde het zware goed altijd voor moeder op. Alles had zijn vaste plaats. Hier had hij nu een grote rol katoen, die op de hoogste plank hoorde. Als hij die opgeborgen had was al het zware goed tenminste op zijn plaats.
Toen hij het laddertje haalde, hoorde hij buiten, op den havenkant, rumoer. „Het convooi komt!” riepen jongens.
Hij veerde op. Het convooi! Zou Joost er bij zijn?
Hij legde haastig de fol katoen op zijn plaats, wipte het laddertje af, en toen, de deur van het woonvertrekje openend, riep hij gejaagd: „Moeder, een convooi! Mag ik gaan kijken? Joost is er misschien bij.”
„oen je klaar? vroeg moeder. Nee, klaar was hij nog niet. Maar het zwaarste lag wel op zijn plaats. „Nu goed,” stemde moeder toe, „ga maar, dan zullen Ada en ik het wel verder opruimen.” De jongen was natuurlijk nieuwsgierig naar zijn vriend.
Geen minuut later klepperden Jan’s klompen al op de keien van de havenkade.
„Franse Jan!” hoorde hij achter zich roepen. „Lelijke Hugenoot! Val niet in de sloot!”
Kees Blenk natuurlijk. Hoor hem lachen. Als Joost er is zal je ’t wel laten, dacht Jan echter. Hij gaf er nu niet om. Hij was veel te nieuwsgierig of zijn vriend er bij zou zijn. Joost kw&m. Diep lag de „Eendracht” in het water; er was een ruime vangst.
„Dertig kantjes,”x) glunderde
') Ken kantje = 17 niet geheel volle tonnen haring.



Joost, toen Jan bij hem aan boord geklommen was. En Freek, de reepschieter, jubelde: „We hebben de grootste vangst van allemaal!”
„Heb je nog kapers gezien?” informeerde Jan.
„Nou, hè Freek,” lachte Joost.
„Je was tenminste knap bang,” plaagde Freek.
„’t Is niet!” stoof Joost op. „Ik bang! Jij misschien!” „Nee mannetje, ik niet; maar wie kroop er dadelijk bij zijn Vader?”.... „Zeg Kees,” hield hij een ouden zeeman aan, zonder zich aan Joost’s protesten te storen, „was hij niet bang, toen de kaper kwam?”
Voor Kees echter antwoord kon geven, werden zij van elkaar gedrongen. Een aantal jongens was aan boord geklommen en had de kaakton ontdekt. „Jongens, de kaakton!” schreeuwden zij, er op aan stormend. Stuurman Kort, Joost’s vader, van wien het schip was, keek glimlachend toe, hoe de jongens elkander om de ton verdrongen en haastig de scheepskaak er uit gristen.
„Moet jij geen kaak?” vroeg hij Jan. Het was gewoonte dat de overgeschoten scheepskaak, die toch niet meer voor een volgende reis kon worden meegenomen, door de jongens mocht worden weggehaald. Jan lachte en liet vier hele kaken zien, die Joost hem zoeven al gegeven had.
Kees Blenk kwam juist met een arm vol kaakbrokken langs, maar hij deed of hij Jan niet zag. Nu durfde hij niet, de lafaard!
Het werd een hele bedrijvigheid aan den havenkant. Zestien schepen tegelijk binnen betekende zoveel werk, dat ieder in het stadje het plotseling druk had. De netten moesten uit de ruimen gehaald en te drogen gehangen worden; de boetsters konden ze dan herstellen. De haring moest zo spoedig mogelijk uit het schip gehesen en aan. den kant gerold worden. En dan moesten nog de bestellingen gedaan worden aan den bakker, den



En tegen Jan zei hij knipogend: „’k Zal je .vanavond uitbetalen.”
Jan kleurde. Meende de stuurman dat? Zou hij van avond geld krijgen? En zou hij dan nu echt wat verdienen? Gretig bond hij het schootsvel van geolied linnen voor en schoof hij de handleertjes aan.
Nu was hij dus een echte zeeman. Het was wel ongewoon werk en zijn rug ging op den duur ongemakkelijk pijn doen, maar hij vergat die als hij dacht aan het geld dat hij er mee verdienen zou; en hoe hij het van avond op tafel zou leggen en zeggen: „Zelf verdiend, Moeder; dat is voor u.”
Hij liet Freek lachen, als die wat riep; hij meende het zo kwaad niet. En Kees Blenk, die met zijn kameraden langs kwam slenteren, liet hij minachtend kijken. Hij durfde nu toch zijn mond niet open te doen. Of wel? Hoorde hij hem daar toch gluiperig zijn scheldwoorden brommen? Maar wat gaf hij er om! Hij verdiende nu immers!
’s Avonds riep Joost’s vader hem bij zich. „Ben je moe?” vroeg hij.
Ja, moe voelde hij zich wel en zijn rug deed erg pijn. Hij had ruim vijfhonderd tonnen aan den kant gerold. Maar hij schudde het hoofd en lachte: „Nee, hoor; alleen m’n rug maar een beetje.”
„Je hebt ons flink geholpen,” prees Stuurman Kort. Hij drukte hem wat geld in de hand. „Als je morgen zin hebt, kom je maar weer. Er is nog genoeg te doen.” „Graag Stuur’,” stamelde hij. Morgen weer verdienen! Of hij zin had! Morgen zou die pijn in zijn rug wel weer weg zijn.
Toen hij thuis kwam, legde hij het geld op tafel, vlak voor moeder, die druk zat te breien. „Verdiend,” zei hij stralend, „zelf verdiend.”
„Verdiend?” vroeg zij verbaasd, „waarmee?”
„’k Heb Joost geholpen en toen heeft z’n vader me dit gegeven.”



Dat hij Joost geholpen had, wist zij; Ada, die hem gezien had, had het haar verteld. „Maar je hebt er toch niet om gevraagd?” vroeg zij bezorgd.
Maar Jan stelde haar gerust. Hij vertelde haar hoe Kort hem beloofd had hem ’s avonds te zullen uitbetalen. „En morgen mag ik weer,” eindigde hij opgewonden. —
Nog laat kwam Joost langs. Moeder en Ada waren in den winkel. Nu er zoveel zeelieden binnen gekomen waren, had zij het plotseling druk, want de zeelieden bleven maar kort aan den wal.
Toch wilde zij niet dat Jan haar ergens mee hielp. Hij had den helen middag hard gewerkt en al zei hij ’t niet, zij zag wel dat hij moe was. Nu mocht hij uitrusten en met Joost op de bank onder de luifel zitten. Joost had nog wat kaak meegebracht en daarop knabbelend hadden zij nog heel wat af te praten.
Natuurlijk kwam het gesprek op den kaper. „Was je niet bang?” vroeg Jan.
Joost kleurde, maar haalde onverschillig de schouders op. „Bang? Welnee jó, dat zei Freek om me te plagen.” „Ik zou ze toch liever niet zien dan wel,” bekende Jan. „Och, die dingen zijn zó weer weg, als ze een Hollands oorlogsschip zien,” deed Joost luchthartig. „Als je daar maar dicht bij in de buurt blijft doen ze je niks.”
„Die Kees Blenk is zo’n scheldbrok,” vertelde Jan even later; „hij kan me niet zien of hij begint al.”
„Kees Blenk,” zei Joost minachtend; '„laat hij ’t maar eens proberen als ik er bij ben.”
„Dan durft hij juist niet,” vertelde Jan. „Vanmiddag, toen ik met je aan ’t werk was, kwam hij voorbij; maar toen durfde hij zijn mond niet open te doen.”
Joost keek voldaan, „’k Zou het hem anders dadelijk ingepeperd hebben; daar kun je van op aan.”
Ze praatten nog lang over Kees. Maar van de sloot vertelde Jan niets.
, Je moet ook naar zee gaan,” zei Joost, toen hij op-



stond om naar huis te gaan. „’t Is er zo fijn en je beleeft er nog es wat. Heb je wel eens een Hillegonda gezien?”
„Nee,” moest Jan bekennen.
„Nou, dat is een vis bijna zo groot als ons schip. Soms zwemmen er wel een paar met ons mee.”
Jan keek peinzend voor zich. ,,’k Zal er vast niet tegen kunnen,” meende hij.
„Waarom niet? Voor de zeeziekte soms?”
„Ik denk het,” zei Jan.
Maar Joost lachte. „Ik heb nooit last van zeeziekte. Dat is alleen maar voor kinderachtige lui. Een echte zeeman weet niet wat zeeziekte is.”
Toen Joost weg was bleef Jan nog op de bank zitten. Joost was van echte zeemansfamilie; natuurlijk zou die nooit last van zeeziekte hebben. Maar zijn vader was nooit op zee geweest. Nee, de zee zou voor hèm wel niets wezen. En vooral nu niet, met al die gevaren; zijn moeder zou het nooit goed vinden. Maar wat moest hij dan worden? Daar had hij de laatste week telkens aan gedacht. Als zijn vader nog geleefd had, zou die hem zijn vak geleerd hebben. Hij was instrumentmaker geweest en peuterde altijd met oneindig geduld aan kleine radertjes en veertjes. Maar zijn vader was gestorven en hij was toen te klein geweest om iets van hem te leren. En als hij nu dat vak leren wilde, moest hij naar iemand buiten de stad, als leerjongen. Dat kostte veel geld en dat had moeder niet. Jammer, want vaders gereedschappen lagen nog op zolder, die had moeder voor hèm bewaard.
En toch moest hij w&t leren. Altijd bij moeder in den winkel blijven, ging niet....
Het was al donker geworden. Het werd koud.
Jan stond op. Hij zou er nog wel eens over denken. In ieder geval kon hij morgen weer wat verdienen.



4. EEN HOGE BEZOEKER EN.... EEN ONGELUK
Toost! Joost! Kom es!”
' , J Jan boog zich over het ruim, waarin zijn vriend de grote kluwen touw borg die hij hem aangegeven had.
Hij had den helen morgen hard gewerkt. Nu was er dit, dan dat te doen geweest en tijd voor praatjes was er niet. Maar nu, hij wilde net een nieuwe kluwen opnemen, was hij plotseling recht gaan staan.
„Joost! Kom es! Gauw dan!” riep hij ongeduldig in het donkere ruim.
Daar was Joost al. Hij stak het hoofd boven dek. „Wat is er dan?”
Jan wees naar de rivier. „Kijk maar.”
Ver op de rivier nog, kwam een hoog, statig schip aanzeilen.
Joost stond met één sprong op dek. „Een fregat,” constateerde hij. „Wat zou dat hier moeten doen?” Een convooischip kwam nooit zover de rivier op. „Vader!” riep hij. „Een fregat!”
Stuurman Kort stond met den scheepstimmerman enkele reparaties te bespreken. Hij hoorde niets. „Vader!” riep Joost nog eens. „Vader!”
Ongeduldig keek de Stuurman eindelijk op. Doch dadelijk zag hij het vreemde schip en bleef er met den scheepstimmerman naar kijken. Ook het scheepsvolk staakte het werk. Ieder vroeg zich af wat dit oorlogsschip op de rivier kwam doen.
„Hij denkt zeker dat hier kapers zijn,” meende Freek, die bij Joost en Jan was komen staan.
De beide jongens schonken echter geen aandacht aan zijn woorden. Plotseling, het leek wel op commando, klommen de matrozen in het want. De zeilen, die zoeven nog bol-rond gestaan hadden, vielen slap neer.







„Hij moet hier wezen!” riep Joost blij. „Kijk maar, hij gooit z’n anker uit!”
De belangstelling voor het vreemde schip werd nu nog groter. Ook op de andere vissersschepen stond het scheepsvolk te hoop. En op de havenkade kwamen van alle kanten mannen en vrouwen aanlopen.
Het fregat lag nu recht voor de haven. Een paar sloepen werden gereedgemaakt. Men wilde dus aan land! „Mannen, maar zie je dat dan niet!” riep ineens ouwe Kees opgewonden. „Daar aan dien mast, zie je die oranjevlag niet? Dat is de standaard van den Prins!” „Hoe weet jij dat?” spotte Hein, een matroos. „Omdat ik die vlag verleden jaar in Hellevoetsluis gezien heb, toen daar de Prins naar Engeland zou varen,” gaf Kees kwaad ten antwoord. Hij wist wel, dat Hein niets van den Prins moest hebben.
„De Prins! De Prins komt!” juichte Freek. Hij wierp zijn muts in de hoogte, doch deze bleef in het touwwerk hangen.
Hij werd er flink om uitgelachen, maar hij bleef onverstoorbaar. „Die haal ik straks wel,” zei hij, „hij waait niet weg.” En hij juichte weer: „De Prins! De Prins!”
Zou het werkelijk de Prins zijn? vroeg Jan zich opgewonden af. De Prins, die tegelijk Koning van Engeland was! De man, van wien de vrijheid der protestanten afhing, zoals hij eens had horen zeggen! Zou hij dezen man, die ook zoveel voor de Hugenoten gedaan had, straks zien?
„Zou het de Prins zijn?” vroeg hij aan Joost.
Doch Joost twijfelde niet. „Natuurlijk! Kijk maar; zie je al die hoge lui niet. Moet je zien wat ’n veren op d’r hoed!” En ineens raakte ook hij in geestdrift en jubelde hij: „De Prins! De Prins!” En hij neep Jan van pleizier in zijn arm.
Plotseling keerde hij zich echter om. „De vlag, Vader!”



V
riep hij. „De vlag!” en hij stond al met de hand aan het touw.
Maar Kort was er nog niet zo zeker van, dat het werkelijk de Prins was. Die kwam hier immers nooit aan wal.
Doch eensklaps begon het volk op het havenhoofd te juichen. Joost kon zijn handen nu niet meer stil houden. De vlag ging al omhoog. Kort keek glimlachend toe, hoe hij zich aan den hogen mast ontplooide.
Joost keek naar de andere schepen. Ja, zij waren de eerste die hun vlag in top hadden. Natuurlijk kwamen er dadelijk meer. En in weinige ogenblikken woei de driekleur van alle schepen.
Joost was nu niet meer te houden. Op dek blijven en daar de sloep met den Prins te zien voorbijvaren, was te gewoon. Hij moest een mooi plaatsje hebben, waar hem niets zou kunnen ontgaan.
Het gejuich zwol meer en meer aan. Hij moest ópschieten. Hij zette de voeten al op de touwladder; rap als de beste matroos klom hij naar boven..
Freek dacht ineens aan zijn muts, die nog tussen de touwen hing. Dadelijk ging hij Joost na, liet zich aan een touw op een andere touwladder over slingeren, greep terwijl zijn muts en zat spoedig op een nóg hoger plaatsje dan Joost. Bewonderend keek Jan hem na. Die Freek kon klimmen!
„Kom ook, jó,” riep Joost.
Jan aarzelde. Hij stond niet zo vast op een touwladder als Freek en Joost. Toch wilde hij het proberen. En hij moest voortmaken ook, want de Prins was al vlak bij de haven.
Hij klom al op de verschansing. Maar nu hield Kort hem tegen. „Veel te gevaarlijk voor jou,” besliste hij; „ik wil geen ongelukken.”
Jan keek spijtig naar boven. Die twee zaten daar maar fijn. Joost zwaaide met zijn muts naar den Prins, die den havenmond al ingevaren was.



De mensen verdrongen zich op den havenkant, sprongen op de schepen over. Honderden armen zwaaiden. „Wie is nu de Prins?” vroeg Jan zich af, terwijl hij met zijn muts naar de sloep wuifde. Er waren zoveel hoge officieren in, dat hij den Prins er niet tussen ontdekken kon. Het moest een kleine, magere man zijn, werd altijd verteld. Wel stond er zo iemand in het midden. Hij was klein en had een bleek gezicht. Maar hij beantwoordde het gejuich niet; het leek wel of hij de mensen niet eens zag.
Of.... ja toch, hij moest de Prins zijn. Kijk maar, hij wuifde even met de hand en knikte. Zijn blik gleed langs de mensen op de „Eendracht”.
En nu ineens kon Jan zich niet meer inhouden. Vreemd, die kleine, stugge man, die deed of hij niets om de mensen gaf, maakte je plotseling anders als je hem maar even in het bleke gelaat gekeken had. Je moest zwaaien, uitbundig, en juichen, juichen, tot je keel er pijn van deed.
Toch voer de sloep, door twintig riemen voortbewogen, snel voorbij. Nu speet het Jan vooral, dat hij niet in den mast zat, want van het aan wal stappen van den Prins kon hij op zijn plaatsje niets zien. Joost en Freek benijdend, keek hij naar boven.
Kijk Freek eens! Hij had zijn armen om den mast geslagen, klemde zich met z’n knieën er aan vast en klom zo nog hoger.
„Voorzichtig daar!” waarschuwde Stuurman Kort. En toen Joost aanstalten maakte Freek te volgen, riep hij zó bars „Joost!”, dat deze het niet waagde hoger te klimmen.
Jan rekte zijn hals, om toch maar iets te kunnen zien. Tussen de masten en het touwwerk der schepen zag hij de beweging op den havenkant. De Prins moest geland zijn, want nog luider gejuich brak nu los.
Er voer een sloep met paarden voorbij; prachtige, glanzende dieren waren het, zoals Jan ze nog nooit gezien



milie.” Zij dacht aan haar eigen bezorgdheid als het slecht weer was en haar man en jongen waren op zee. En zij was wèl uit een zeemansfamilie. Zij had heel haar leven familie op zee gehad. En nog beefde zij als het ruw weer was. Hoe moeilijk zou die Franse vrouw het dan niet hebben.
Joost merkte dat zijn mooie plannetje gevaar liep. „U kunt het toch best gaan vragen,” stelde hij zijn vader voor. „Misschien vindt zijn moeder het helemaal niet erg. En Jan zal zelf best willen. We hebben er gisteravond nog over gesproken.”
„En zei hij toen dat hij naar zee wou?” vroeg zijn vader.
„Hij zal het best doen,” ontweek Joost een rechtstreeks antwoord. Jan had eigenlijk niets gezegd, herinnerde hij zich. Maar toch geloofde hij dat hij er wel voor voelde.
„Ik kan ’t wel eens gaan proberen,” meende Kort. „Er moet toch op een of andere manier een mouw aan gepast worden. Met een man minder kan ik niet uitzeilen.”
Jan’s moeder keek verbaasd op, toen de bel van de winkeldeur ging. Zó laat nog een klant?
Zij was met Ada nog ijverig aan het werk. Het was een drukke dag geweest. Zij had flink wat verkocht en er was heel wat nieuw naaiwerk bij gekomen. Dat had je met die convooien, dan kwamen alle schepen tegelijk binnen. En de komst van den Prins had ook heel wat oponthoud gegeven, want natuurlijk had ook zij dezen man, die zoveel voor de Hugenoten gedaan had, graag willen zien.
Zij zuchtte dan ook, toen zij nu nog zo laat de winkelbel hoorde. Zij was zo graag aan haar werk gebleven. Zij legde haar naaiwerk op tafel.
Er werd geklopt. Stuurman Kort stond in de deuropening. Jan keek even verbaasd als zijn moeder en



3
zusje. Wat wilde de Stuurman? Die kwam toch geen inkopen doen of werk bestellen? Dat had zijn vrouw toch al gedaan?
Kort liet hen niet lang in twijfel. Hij vertelde dat Freek morgen niet mee naar zee zou kunnen en vroeg nu maar dadelijk of Jan zin had mee te gaan, als zijn moeder het goed vond.
Jan schrok. Allerlei gedachten gingen door zijn hoofd. , Naar zee? Zou hij er tegen kunnen? Zou hij niet zeeziek worden?
In eens begonnen zijn donkere ogen te glinsteren. Maar natuurlijk had hij zin. Hij wou immers graag wat ver-



dienen! Nu zou hij zelfs nog meer aan zijn moeder kunnen geven dan hij verloren had!
„Ik wil wel,” zei hij gretig.
De vraag had moeder overvallen. En zij schrok van Jan’s antwoord.
„Kan je geen ander krijgen?” vroeg zij, een dadelijke beslissing uitstellend.
Jan schrok. Als zij nu maar niet zoveel bezwaar maakte dat er niets van kwam.
„Ik weet niemand,” antwoordde Kort. „En morgen moet ik varen, dan gaat het convooi weg. Wachten op een volgend convooi kan ik niet, want dan zou ik misschien een paar weken in de haven moeten blijven liggen. En dat gaat niet. Daar kunnen we niet van leven.”
Moeder keek voor zich in de kaarsvlam die even zachtjes spetterde. „Je wilt dus dadelijk antwoord?”
De Stuurman knikte zwijgend.
„Hij is nog nooit op zee geweest,” aarzelde moeder, „en wij zijn geen zeemansfamilie.”
„Het zeemansleven moeten we allemaal leren,” merkte Kort op.
Moeder zuchtte. Och, dat alles was haar grootste bezwaar niet. Zij dacht aan het gevaar en den angst dien zij daarvoor zou hebben. Zeemansvrouwen die er van kind af in opgegroeid waren, kenden dien angst nog. Hoeveel te meer zou zij bij elke windvlaag die over haar huis ging, sidderen voor haar jongen die op zee was. En dan de oorlog. W&s er dezen zomer al niet een schip gekaapt en zat Blenk niet in Duinkerken gevangen omdat zijn vrouw het losgeld niet betalen kon? Zou zij, als het nodig was, zoveel geld bij elkaar kunnen krijgen? Nee, en dan zou haar jongen ook gevangen blijven en ook naar de galeien moeten.
„Nee, Kort,” besliste zij eindelijk, „laat hem maar hier blijven.”
Jan had haar met spanning aan staan kijken. De kans



ontging hem! „’t Is maar voor één reis,” zei hij haastig, „nietwaar, Stuur’?”
Kort bevestigde het. „De volgende reis zal Freek wel beter zijn.”
Moeder zuchtte. Zij gunde het haar jongen; maar zou hij er niet te gemakkelijk over denken? Het zeemansleven viel niet mee. De zeelucht, ja, die zou hem wel goed doen en hij zou wat geld verdienen....
„Maar hij heeft helemaal geen zeekleren,” bedacht zij, „en om die voor één reis aan te schaffen.... ”
„Dat hoeft ook niet,” antwoordde Kort. „Daar heb ik al aan gedacht. Voor één reis kan je natuurlijk niet zoveel onkosten maken. Maar hij kan van Joost wel het nodige gebruiken.”
Moeder staarde weer voor zich. „Morgen varen,” zei zij bedrukt. „En je wilt dadelijk antwoord?”
Kort begreep haar moeilijkheid. „Denk er nog maar eens over,” zei hij, opstaand. „Ik kan vanavond toch niet meer naar iemand anders. En wij varen morgenochtend pas laat. Als ik dan zo vroeg mogelijk de beslissing hoor, vind ik het goed.”
Toen de Stuurman weg was bleef moeder nog lang stil zitten; haar handen lagen werkeloos in haar schoot. Jan durfde niets zeggen. Zij keek zo ernstig.
Eindelijk nam moeder haar werk weer op. Zij moest opschieten. Haar naald trok den draad weer door het stugge zeemansgoed.
Het was stil. Niemand zei iets. En Jan durfde dien avond niets vragen.
Toen hij in bed lag kon hij moeilijk in slaap komen. Waar zou hij morgen zijn? In de nauwe, donkere kajuit van de „Eendracht”? Zou hij in de smalle, lage kooi wel kunnen slapen? Het leek er zo klein, zo bedompt, nog erger dan in het kamertje van vrouw Doets. Hij schrok er toch wel een beetje voor terug.... Maar dan leefde weer het verlangen in hem op ook eens op zee te zijn en ook te werken en geld te ver-



dienen. Geld, dat zijn moeder zo goed gebruiken kon! Toen Jan echter reeds sliep, lag zijn moeder nog wakker.
Ze had eerst lang opgezeten. Zij had den Bijbel voor zich genomen, den Fransen familiebijbel, waar voorin allerlei namen stonden, ook die van haar man, ook die van Jan: „Jean Etienne” stond er. Zij had nog lang in het dikke boek gelezen, maar het eindelijk moedeloos gesloten.
Wist zij maar wat zij doen moest! Hoe miste zij nu haar man, nu zij zo’n grote beslissing moest nemen. Jan wilde graag, dat had zij wel begrepen, al had hij het niet ronduit gezegd. En zij gunde hem werk waar hij pleizier in vond, en eigenlijk mocht zij hem niet tegenhouden. Maar zij wist nu reeds hoeveel angst zij om Rem uit zou staan.
Maar hij is toch in Gods hand, zei dan weer een stem in haar. Wie zou het beter moeten weten dan zij, die al zoveel verdriet, zoveel angst in haar leven gekend had!
Zo lag zij heel den nacht te tobben. Maar een besluit vond zij niet.



6. NAAR ZEE
T an mocht naar zee! Zijn moeder had toegestemd. ) Toen hij haar ’s morgens vroeg w^.t hij aan Kort moest gaan zeggen, had zij het verlangen in zijn glinsterende ogen gelezen. En, aarzelend nog, zei zij tenslotte: „Als je erg graag wilt, zeg dan maar aan Kort dat ik het goed vind.”
Of hij graag wilde! Hij had haar om haar hals gepakt en gezoend en was toen weggerend naar den Stuurman. Dat er tranen in haar ogen stonden, zag hij niet.
Hij was zo blij, zó blij! En vóór hij Kort gezegd had dat zijn moeder het goed vond, had deze al aan zijn blij stralende ogen gezien wat haar beslissing geweest was.
Maar toen de tijd van vertrek er was en hij thuis afscheid van zijn moeder nam, zakte heel zijn opgewonden blijdschap plotseling in elkaar. In eens voelde hij den ernst er van, vier, vijf weken van huis te zijn, misschien zelfs langer. Als moeder eens ziek werd, of Ada, die toch niet zo sterk was....
„Dag Moeder,” zei hij stil. Hij gaf haar een hand. Zijn lippen trilden, zijn ogen werden vochtig.
„Dag Jan, dag jongen,” zei moeder met een.zachte, schorre stem, die zij bijna niet meer beheersen kon. Zij drukte hem tegen zich aan of hij nog een kleine jongen was en zoende hem op zijn voorhoofd. Haar hand streek door zijn donkere, springerige haar. En . toen, vaster dan daarnet, zeide zij: „God behoede je, jongen.” Zuchtend liet zij hem los.
Jan kon niets meer zeggen. Zwijgend gaf hij Ada een hand.
En toen ging hij. Het blauw geruite zakje met schone kleren sloeg hij over den schouder, net als een echte zeeman. En moeder sloot haar winkeltje en bracht hem met Ada naar het schip.
Daar stonden zij nog enigen tijd bij elkaar. Joost en



hem nu kinderachtig en wilde hij niets meer van hem weten?
Joost lag in zijn kooi. Hij was er stilletjes in weggekropen. Jan mocht hem niet zien. Joost had last van de zeeziekte, net als altijd. Hij schepte wel tegen ieder aan den wal op dat hij niet wist wat zeeziekte was, en dat alleen kinderachtige lui er last van hadden, maar eiken keer als hij op zee kwam, begon het, niet erg en niet zo dat hij in zijn kooi moest, maar toch voor iedereen duidelijk. Hij schaamde er zich voor en zou niet graag hebben dat Jan hem zo zag. Daarom was hij maar zo verstandig geweest stilletjes in zijn kooi te



kruipen en de ziekte daar te laten uitbuien.
Stuurman Kort kwam in het achteronder. „Jij in je kooi?” vroeg hij verwonderd. „Ben je zeeziek?”
Joost wist niet wat hij antwoorden moest, ja of nee. Maar zijn vader zag dat het wel met hem schikte. „Waar is Jan?” vroeg hij ernstig, „heeft die geen last van de zeeziekte?”
Joost antwoordde niet. Hij trok gemelijk zijn schouders op.
„’t Is wat moois je niet met je vriend te bemoeien,” verweet zijn vader, „misschien is de jongen erg ziek.” Hij was juist van plan naar boven te gaan om naar Jan te kijken, toen de smalle ingang van de kajuit verdonkerd werd.
Ouwe Kees daalde langzaam, voorzichtig, het trapje af. Hij had Jan in zijn armen. Behoedzaam legde hij den jongen in zijn kooi. Jan wist er zelf niets van. Bleek en mager lag hij op zijn donkere slaapplaats. „Hij lag languit over de touwen naast de vlotenkist,” vertelde ouwe Kees.
Kort schudde het hoofd. „Hij heeft het hard te pakken.”
Toen, vóór hij naar boven ging, zei hij kwaad tegen zijn zoon: „Dat je je vriend in den steek gelaten hebt, valt me van je tegen. Ben jij een kérel?”
Het werden voor Jan moeilijke dagen. Hij voelde zich, als hij nu en dan wakker werd, zwaar ziek. Hij dacht dan aan thuis; hij had spijt dat hij meegegaan was. Hij had wijzer moeten zijn, want hij was niet voor het zeeleven geschikt en Joost vond hem kinderachtig.
De kooi was zo klein en de kajuit was zo benauwd, nog veel benauwder dan de kamer van vrouw Doets. Als hij hier eens ziek bleef; misschien was het niet alleen de zeeziekte die hem zo door en door akelig maakte. Moest hij dan al den tijd hier in dat benauwde hokje blijven liggen? En als hij eens niet meer beter kon worden.... misschien kwam hij niet eens meer thuis?



Allerlei donkere gedachten drongen zich aan hem op. En hij verlangde naar huis. O, was hij maar thuis, bij moeder.
Joost liet zich zelden zien. Zijn vader had hem een geducht standje gemaakt toen hij begrepen had waaróm zijn zoon zijn vriend, die zó ziek was, aan zijn lot had overgelaten.
Maar Joost, die van geen zeeziekte meer afwist, vond dat zijn vader er wel erg veel drukte over maakte. Ze behandelden dien Jan of hij een verschrikkelijke ziekte had. ’t Was maar zeeziekte, die ging vanzelf wel weer over. ’t Viel hem van Jan tegen dat hij zich zo aanstelde....
Zo nu en dan kwam hij bij Jan’s kooi, maar hij was schuw en stil. Er was iets tussen de jongens. De vriendschap was in gevaar.
Ouwe Kees kwam geregeld bij Jan kijken. Hij monterde hem wat op, want hij zag wel dat het niet alleen de zeeziekte was, waar de jongen last van had. Hij had ook heimwee.
Kees vertelde hem van verschillende dingen, avonturen die hij beleefd had of alleen maar verzon, en even leefde Jan dan wel op. Maar als Kees weg was voelde hij weer de pijn en mijmerde hij weer over thuis. Hij kon aan de slingeringen van het schip maar niet wennen. O, als het maar eens één kwartier stil lag. Hoe verlangde hij terug naar zijn bed op den zolder, zo ruim in vergelijking met deze nauwe, duffe zeemanskooi, en zo rustig.
Hij voelde zich zo eenzaam, zo verlaten: een arme Hugenootse jongen, ver van zijn vaderland, waaruit hij met zijn ouders had moeten vluchten, ver van zijn familie, die wijd verstrooid was, ver van zijn moeder, waarvan hij vrijwillig was weggegaan....
Hij dacht aan Kees Blenk, die hem altijd uitschold, aan Hein, den matroos, die gezegd had: „Wat hebben



nuttigd en toen de Stuurman na het eten het gebed uitsprak, was zijn stem ernstiger, dieper dan anders. Toen Kort daarna boven kwam, zag hij dadelijk dat het verkeerd ging. Op de koppen der golven waren grillige schuimkoppen gekomen, die de vissers van de „Eendracht” er deze reis nog niet op gezien hadden. Jan schrok van de zee, toen hij aan dek kwam. Breed deinde het water, met diepe uithollingen tussen de golven; aan de koppen kartelde wit blinkend schuim. Meeuwen cirkelden in glijvluchten onrustig om het schip. Een hele zwerm kwam uit zee opvliegen. Net grote, dwarrelende sneeuwvlokken, of stukken papier die door den wind opgewaaid werden.
Bezorgd keek Jan naar de lucht. Uit de wolkenbank klom een kolossale wolkenmassa den luchtkoepel op. De zon wierp een vals schijnsel over de woelige zee.
Er stond een stevige bries, die de golven steeds hoger opjoeg. Het schip werd van de ene zij op de andere geslingerd. Het buiswater sloeg hoog over de verschansing en vloeide op het dek uit, waar het met de slingeringen van het schip mee, van den enen kant naar den anderen stroomde.
Zou de vleet nu uitgezet worden?
Kort sprak er met ouwe Kees over. De matrozen stonden bij elkaar, in afwachting van de beslissing. „Vannacht geen vleet uit, mannen,” zei Kort, op hen toekomend, „’k Vertrouw dat weer niet.”
De matrozen mompelden wat en staarden naar de zee. De zon was schuil gegaan; het water had nu een vaalgrijze tint gekregen. Het schip slingerde steeds heviger. Zware zeeën sloegen er tegenaan en overspatten het dek met een fijn uitwaaienden regen.
„We zullen eerst alles goed vastsjorren en dan kruipen we maar te kooi,” zei de Stuurman, „’t Kon wel eens een zwaar nachtje worden.”
Alles wat los aan dek stond werd stevig vastgezet. De luiken werden dichtgebonden, de tonnen tegen de ver-



schansing getrokken en er met dikke touwen aan vastgesjord.
Jan en Joost konden er weinig bij helpen. Het was geen jongenswerk. Moest je die sterke zeelui hun spieren zien spannen als zij het touw aantrokken en een knoop legden.
Kort regelde alles. Niets ontging hem. Hij voelde aan de tonnen of zij stevig stonden.
„Die knoop kan vaster,” waarschuwde hij Hein, die het deksel van de vlotenkist vast zette. Hij trok mee. Het touw schoot nog een eindje door. „Zo, leg nu den knoop maar.”
De jongens keken zwijgend toe. Jan moest zich vasthouden aan een touwladder. Hij had nog geen echte zeebenen en bij het slingeren van het schip kon hij zich moeilijk staande houden. Als het schip een onverwachten duik nam viel hij tegen Joost aan.
„’k Zou maar naar beneden gaan,” waarschuwde ouwe Kees.
Doch Jan voelde er weinig voor. Joost bleef nog aan dek en nu alleen in het achteronder, durfde hij niet. Als er eens iets gebeurde.... Er lag zo’n eigenaardige beklemming over alles, door de ernstige voorbereidingen die getroffen werden.
Zou het water zo’n kracht hebben, dat alles zó stevig vastgemaakt moest worden? En Jan vroeg zich af of het schip zelf het dan wel zou kunnen uithouden.
De wind werd koud. Het overspattende zeewater sloeg ijskoud in zijn gelaat; het droop van zijn oliejas. De matrozen waren klaargekomen. „Ga maar naar kooi,” zei Kort, die alles nog eens naging. „Hein en Geert hebben de wacht.”
De anderen daalden het smalle trapje naar de kajuit af. Jan volgde nu ook. Hij moest zich stevig vasthouden aan de leuning, want het schip slingerde hevig. En toen hij in zijn kooi klom, rolde nij er door een plotselingen duik van het schip onzacht in.



Hij lag lang wakker. Hij hoorde de zee tegen de boorden van het schip stampen. Hoog schommelde hij in zijn kooi op en neer. Zeeziek was hij niet, dat was een groot geluk. Toch voelde hij zich niet goed. Hij had angst.
Naast hem was de wand van het schip. Aan den anderen kant daarvan was de zee, onrustig, vol dreiging. Zou die wand het houden? Zouden de planken niet bezwijken onder den stormloop van het water?
Nog nooit had hij zich zo machteloos, zo nietig en klein gevoeld als thans. Ook Joost zou hem niet kunnen helpen, ook de Stuurman niet. Niemand. Als het schip stukgeslagen werd, zouden zij allen omkomen en niemand zou ooit meer iets van hen vernemen. En thuis zou moeder wachten, wachten.... En hij kwam nooit meer terug.
Angst besloop hem. „Een storm is altijd gevaarlijk,” had Joost gezegd. Hij had spijt dat hij naar zee gegaan was; hij kon niet tegen dit angstige, gevaarvolle leven. Hij was helemaal niet voor het zeemansleven geschikt. Hij was niet sterk genoeg. Als de netten uitgezet of ingehaald werden, zat hij verkleumd bij den reep, moe en slaperig. Van het kaken walgde hij, hij zou het nooit leren. Het bedompte van de kajuit maakte hem misselijk ....
Vier weken was hij al van huis. Langzaam, tergend traag, waren zij voortgekropen, al had hij eiken dag hard moeten werken.
Hoe rustig, hoe veilig was het thuis. Hij had wel eens geklaagd, als hij voor moeder een verre boodschap moest doen en gezeurd dat een pak veel te zwaar voor hem was. Maar het was eigenlijk slechts kinderwerk. Nee, dan had hij het hier aan boord heel wat moeilijker gehad.
En het schelden van Kees Blenk, wat gaf hij daar nu nog om? Was dat nu wel zó erg geweest om er zich zó kwaad om te maken, zó driftig? Nee, hij zou zich



nooit meer wat van Kees aantrekken, als hij thuis was. Als hij tenminste thuis kwam, dacht hij dan plotseling weer. Een zware zee dreunde tegen het schip, het kraakte.
Onrustig draaide hij zich in zijn kooi om en om. Tot eindelijk de vermoeidheid hem overmande.
Hij sliep half, droomde. Wat hoorde hij ineens? Wat zag hij? Hij stond in een klein huis en iemand streelde hem over het hoofd. „God behoede je,” zeide zij. Dat was moeder. Moeder had dat gezegd.
Hij was wakker. „God behoede je.” Hij hoorde nóg moeders stem.
Zou Hij hen bijstaan? Ja, Hij was de Enige die hen nu helpen kon. De Enige.
Jan vouwde de handen. „Heere, sta Gij ons bij!” bad hij.
9. STORMNACHT
T an zat op een schommel, maar hij kon er niet af. ) Hoog zwaaide hij op en neer; hij werd er duizelig van. „Er af! Ik wil er af!” riep hij. Maar er was iemand die hem telkens een duw gaf, waardoor hij nog steeds hoger zwaaide. Hij klemde zich angstig aan het touw vast, want hij voelde dat hij straks vallen zou. „Er af! Er af!” gilde hij. „Laat me los!” Maar het hielp niet. Kees Blenk duwde hem en steeds hoger en hoger werd hij geslingerd.
„Jan! Jan!” hoorde hij ineens roepen.
Verbaasd keek hij op. Het was Joost, die hem wakker porde.
„Jan! Jan! Word wakker, jö! Jan!”
„Wat is er?” schrok hij dadelijk. Het schip slingerde en stampte alsof het dol was. Aan den zolder van de kajuit hing het olielampje te slingeren; het gaf een onrustig, schemerachtig licht.
Stortzeeën wierpen zich zwaar dreunend tezen de



flanken van het schip. Er was om hen heen een geruis van woest opgezweept water en van fluitenden wind, een gestamp en gebots, dat hun woorden overstemde. Jan zag aan Joost’s gezicht al dat het erg was. Joost vertelde met angstig opschrikkende ogen als er weer een zware zee zich op het schip wierp, dat zijn vader alle matrozen aan dek had geroepen. Alleen zij tweeën moesten beneden blijven.
Joost had zich toen zo eenzaam gevoeld, dat hij Jan wakker was gaan maken. Hij moest iemand hebben tegen wien hij praten kon, al moesten zij dan elkaar de woorden toeschreeuwen. Aan dek zou hij die bangheid niet gehad hebben, daar zou hij zich geweerd hebben tussen de matrozen. Maar hier in het achteronder werkeloos alles af te wachten, was te veel voor hem.
Jan was uit zijn kooi geklommen. „Is ’t erg boven?” vroeg hij benauwd.
Joost knikte ernstig. Tegelijk sloeg een zware zee tegen het schip, dat trillend en krakend ver op een kant oversloeg.
De kap van de kajuit werd geopend. Een windvlaag schoot naar binnen; het olielampje flakkerde bijna uit. Meeuwis, in druipend oliegoed, stommelde met zijn zware laarzen het trapje ar.
„Hoe is het boven?” vroeg Joost dadelijk.
„Bar,” zei Meeuwis, „bar.” Zijn stem was schor van den wind.
Hij zocht iets in zijn kooi en ging toen weer naar boven.
„Jullie zitten hier maar lekker,” kon hij toch nog niet laten te plagen, „droog en warm, net passagiers.”
„’k Wou dat ik ook boven mocht,” zei Joost. Maar Meeuwis hoorde het niet meer. Hij had de kap geopend en in het bruisend geraas van den storm gingen Joost’s woorden verloren.
Had Meeuwis hem echter toch nog gehoord? De jongens hadden enige ogenblikken weer bleek naar den



storm zitten luisteren, toen de kap van het achteronder wéér geopend werd.
„Joost en Jan! Boven komen!” werd geschreeuwd. De jongens schrokken op. Boven komen? Waarom? Er zou toch niets ernstigs zijn?
Zij haalden met zenuwachtige vingers hun oliejas en zuidwester van den wand en staken de bevende benen in de ruime, logge zeelaarzen. Sidderend klommen zij de schommelende trap op.
Toen zij de kap openden sloeg een koude, natte windvlaag in hun gezicht. Zij wrongen hun lichamen met de stijve oliekleren door de nauwe opening. Een schep water van een stortzee sloeg dadelijk over hen.
Het was donker. De jongens konden eerst niets onderscheiden. Zij hielden zich aan de scheepstouwen vast, want de wind blies eierend over het dek.



neer, het overspoelde dek en verschansing.
Jan zag ontzet hoe het hele schip door het water overstroomd werd. Hij stond midden in het water dat zijn voeten wegzoog. Krampachtig greep hij zich aan de pomp vast. Hij wankelde....
Eén moment duizelde alles voor hem weg. Dan voelde hij zich door een vaste hand beetgegrepen en overeind gezet.
De Stuurman. „Goed zo. Altijd maar vast blijven houden,” riep hij door den wind.
Het water was al weer weggespoeld. Even leek de zee wat rustiger.
Jan trilde nog van schrik. Bijna was hij door de zee meegesleurd. Hij keek naar de donkere, woedende zee, die weer feller tegen het schip opstormde. Wie daarin lag kwam er nooit meer uit. Niemand zou hem kunnen redden.
Hij was bang van die zee. De angst neep in zijn keel. En hij voelde zich klein en nietig, .... kinderachtig klein, want hij had wel willen schreien en om zijn moeder roepen....
Tegen den morgen ging de wind liggen. De bemanning van de „Eendracht” herademde. Wel bleef de zee nog even woest en onstuimig, doch die zou langzamerhand ook wel gaan minderen. Het schip had het gehouden en zou het nu verder ook wel kunnen houden.
Toch viel er aan rust nog niet te denken. De golven bleven het schip hoog opheffen en neersmakken; telkens sloegen stortzeeën over het dek en kletsten vlokken schuim den mannen in het gelaat.
Toen het dag werd rees de zon over een wilde, uitbuiende zee, vol brede schuimkoppen, die goudig wit in het morgenlicht blonken. De lucht was schoon. Ver aan de kim trokken de wolkenmassa’s af. Een leger dat het slagveld verliet. Maar zónder overwinning. Of zou toch hier of daar een schip den strijd verloren



hebben? Of zou ergens een man door een stortzee mee gesleurd zijn?
Stuurman Kort keek over de zee uit. De anderen kekei eveneens rond zich.
Waar waren alle andere schepen? Er was niets meei van hen te zien. En het convooischip? Dat was ooi weg. Het hele convooi was toch niet door den storn vernietigd?
„We zijn afgedreven, mannen,” zei Kort eindelijk. Er was teleurstelling.
„Een mooie boel, nu kunnen we gaan zoeken,” foeterde Hein.
„Laten we dankbaar zijn, dat we er zo afgekomer zijn,” wees de Stuurman terecht, „we hebben hel zwaar te verantwoorden gehad.”
Ja, nu het dag was, werd pas goed duidelijk hoe de storm op hun schip huisgehouden had. Het dek lag leeg en ontredderd. De vlotenkist en een volle harington, die stevig vastgesjord hadden gestaan, waren niet meer te zien, waarschijnlijk door de zee weggeslagen. Kort wierp het dieplood uit en mat de diepte. Toen hij het lood weer opgehaald had, bekeek hij het slijk dat in de holte zat, wreef het tussen de vingers, rook er aan en proefde het. Dan haalde hij zijn octant en richtte haar op de zon.
Heel de bemanning keek met spanning toe. Waar zouden zij zich bevinden?
Kort keek verre van vrolijk. Hij ging in het achteronder zijn zeekaart raadplegen.
„We zijn vast een heel eind uit den koers,” zei Joost tegen Jan.
Toen de Stuurman weer boven kwam, verdrongen allen zich dadelijk om hem. „Waar zijn we, Stuur’? Zitten we ver uit den koers? Waar is het convooi?”
Kort dreef hen met een armzwaai uiteen. „Denk er om, daar komt een zeetje.”
Een hoge golf rolde aan, wierp het schip diep op zijn



kant, liet het toen overzwaaien en diep in een golfdal zinken.
De Stuurman, die wijdbeens stond, liet zich lenig met het schip mee-balanceren. Toen vertelde hij waar zij zich bevonden.
„Dan zijn we een flink eindje afgedreven,” meende Meeuwis, al weer lachend, „’k heb er niks van gemerkt, dat we zo’n vaart hadden.”
De anderen namen het echter niet zo vrolijk op. „Wat doe je, Stuur’?” vroeg ouwe Kees, „zoek je ’t convooi op?”
„Je bedoelt dat we ook anders kunnen?” vroeg Kort terug.
Kees knikte.
„’t Zou zo gek niet zijn,” meende de Stuurman, „’k heb er ook al even aan gedacht.”
„Kom mannen!” riep hij echter. „We moeten ópschieten. ’k Zal er nog even over nadenken. Brengen jullie het dek op orde en kijk de zeilen na. Er zal wel het een en ander heel te maken zijn.”
„En jullie,” kwam hij op Jan en Joost toe, „jullie naar je kooi. Je bent slaap tekort gekomen.”
„En jij,” zei hij tegen Jan, toen die over het nog steeds rusteloos schommelende schip naar het achteronder strompelde, „en jij, je hebt je kranig gehouden.”
De jongen kleurde en keek schuw naar Joost. Had Joost het gehoord?
Ja, hij had het gehoord. En hij keek zo blij, of hij zelf een pluimpje gekregen had.
„Wat bedoelde ouwe Kees?” vroeg Jan, toen zij beiden een poosje in hun kooi lagen. Hij kon weer moeilijk in slaap komen.
„Wat bedoel jij?” vroeg Joost al slaperig.
„Wel,” legde Jan uit, „hij had het er over dat je Vader ook wat anders doen kon.”
„O,” zei Joost, geeuwend, „nou, dat we ook naar huis



konden gaan, nu we toch zover van de anderen af zijn.”
„Naar huis?” zei Jan verrast, „zouden we naar huis gaan?”
„Misschien. Als Vader dat het beste vindt,” antwoordde Joost weer geeuwend. „Wel te rusten, hoor, ’k heb slaap.” Hij draaide zich op een andere zij. Nog één vraag wilde Jan doen. „En wanneer zijn we dan thuis, denk je?”
„Overmorgen,” antwoordde Joost half slapend, „als de wind niet tegen zit. En anders een dag later. Wel te rusten.”
„Wel te rusten,” antwoordde Jan nu. Hij wist voldoende. Overmorgen misschien al thuis. Als dat eens waar was! Wat zou zijn moeder opkijken!
io. ACHTERVOLGD
P\e „Eendracht” ging naar huis. Alles wat de storm vernield of gebroken had, was hersteld; met bolle zeilen voer het schip het vaderland tegemoet.
De bemanning was te kooi gegaan, moe en afgebeuld. In anderhalven dag hadden zij niet geslapen en haast niet gegeten. Slechts één, de wachtsman, moest aan dek blijven.
Stuurman Kort had vragend rond gekeken, toen hij dit gezegd had. Zou zich iemand vrijwillig aanbieden? „Laat mij het maar doen, Stuur’.” Ouwe Kees kwam naar voren. „Ik ben oud en oude mensen hebben niet zoveel slaap meer nodig.”
Maar Geert was daar tegen op gekomen. „Nee Kees,” bad hij gezegd, „ik zal net wel doen. Jij hebt je rust nodig en ik ben jong.”
Etees had er echter niet aan gedacht en besliste: „Ga jij naar je kooi en als ik slaap krijg zal ik je roepen.”
En Kort had het maar zo gelaten. Hij was blij dat Kees dch had aangeboden, want Geert hij was een



flinke kerel, maar de slaap zou hem toch gauw te pakken krijgen als hij in zijn eentje aan dek zat. En een wakkeren wachtsman had hij nu vóór alles nodig. Er hing veel van af. Het was een waagstuk om zonder geleide bij de Hollandse kust te komen; de kapers lagen er op de loer.
Jan werd wakker. Hij sliep onrustig na alles wat hij had meegemaakt. Behaaglijk draaide hij zich om, nu hij besefte dat hij niet geroepen was, hij kon lekker uitslapen.
Maar ineens schoot hem een gedachte door het hoofd. Hij richtte zich op en keek rond in de kajuit. Heel de bemanning lag te kooi en sliep.
Voorzichtig sloop hij uit zijn kooi en ging het trapje op naar dek.
Kees stond aan het roer. Hij schrok. „Wat kom jij doen?” vroeg hij verbaasd.
„Kees, waar gaan we heen?” vroeg Jan, zonder op Kees’ vraag te letten.
„Naar huis,” antwoordde de oude. En toen hij de blijdschap plotseling uit Jan’s gezicht zag stralen en hij hem „Fijn!” hoorde zeggen, vroeg hij glimlachend: „Ga je daar dan zo graag naar toe?”
„Nou!” zei Jan uit den grond van zijn hart.
„Heb je genóég van de zee?”
Jan knikte ernstig. „Ja,” zei hij overtuigd.
„Ben je erg bang geweest voor den storm?” meende Kees te begrijpen. „Maar het stormt niet altijd; en dan is het nergens beter dan op zee, hoor.” Hij keek op het kompas en gaf het roer een klein duwtje.
Jan antwoordde niet, doch keek over de zee uit. De zon glinsterde op het water, dat zijn prachtige zachtblauwe doorschijnendheid teruggekregen had. In de verte vlogen een paar meeuwen laag over de golven. „En als het stormt dan weten we ook dat we niet alleen zijn,” ging Kees voort. „Er is Iemand Die ons ziet en den storm en de zee in Zijn macht heeft. Dat zal je



wel van je moeder geleerd hebben.”
Jan knikte zwijgend.
„En heb je tóch genoeg van de zee?” vroeg Kees weer, niet begrijpend. „Ik dacht dat het je wel zou bevallen. Je leerde alles al zo goed en met den storm wist je niet wat zeeziekte was, da’s een hele prestatie.”
Jan keek den ouden man ongelovig aan.
„Geloof je me niet?” vroeg Kees. „En toch is het zo.” Kees meende het.
„Ik kan er niet tegen,” bekende Jan toen, „ik ben dadelijk moe en ik heb het zo koud als ik bij den reep zit en tegen het kaken kan ik helemaal niet.”
Kees merkte nu iets van Jan’s moeilijkheid aan boord. Jammer dat hij er geen erg in gehad had, verweet hij zich, dan had hij er eens met den Stuurman over kunnen spreken. De jongen was plotseling overgeplaatst in een heel ander leven dan hij thuis gewend was. „Nou, we praten er nog wel eens over,” besloot hij, zich even omdraaiend en over de zee uitkijkend.
Maar plotseling greep hij den langen verrekijker die naast hem lag en hield hem voor het oog. Hij lei hem weer neer, doch zei niets meer tegen Jan. Hij keek naar de zeilen en naar het kompas, haalde het roer weer een klein tikje over en nam tenslotte weer den kijker op. Een frons groefde zich in zijn voorhoofd.
We varen zonder convooier, schrok Jan ineens. „Zie je wat?” vroeg hij bezorgd.
Kees knikte, „’t Is een waagstuk, jong’, wat we nu doen. We moeten nu tiendubbel oppassen voor kapers.”
Wéér zette hij den kijker voor het oog. Ditmaal bleef hij lang en zwijgend turen.
Eindelijk legde hij hem hardhandig neer. „Roep den Stuurman,” zei hij vreemd-kort.
„Is ’t een kaper?” vroeg Jan. Maar hij kreeg geen antwoord. Kees hoorde hem niet of wilde hem niet horen en keek weer naar de zeilen.



Haastig dook Jan naar beneden. „Stuur’,” zei hij voor Kort’s kooi, „Stuur’.”
Dadelijk was de man klaar wakker. „Wat is er?”
„Of je boven komt. Kees ziet wat.”
Kort sprong zijn kooi al uit, was in een paar stappen het trapje op en boven. Toen Jan aan dek kwam stond hij al door den kijker te turen. Kees zei niets, doch keek van den Stuurman naar de zeilen en het kompas. Eindelijk legde Kort den kijker neer. „’k Vertrouw hem ook niet,” zei hij bedrukt, „’k Zou zeggen dat hij hierheen koerst, maar zeker weten doe ik ’t niet. Even afwachten maar.” Hij controleerde het kompas en keek lang en nadenkend naar de zeilen.
Jan durfde niets vragen of zeggen. Kort scheen hem vergeten en zag hem niet. Hij zat in een hoekje af te wachten. Als het eens een kaper was; als zij eens mee moesten naar Frankrijk en daar gevangen gehouden werden.... Heel de blijdschap om de thuisreis was hij vergeten.
Na een poosje nam de Stuurman den kijker weer op. Maar nu legde hij hem dadelijk neer.
„Hij koerst hierheen,” zei hij geprikkeld. „En een vlag zie ik niet.”
„Ik vertrouw hem niet,” besliste hij tenslotte, dadelijk naar de kap van de kajuit lopend en zich er over buigend.
Hij zette de handen aan den mond. „Alle hens! Alle hens!” riep hij zo hard hij kon.
Verschrikt kwamen de manschappen boven. „Wat is er?” vroegen zij elkaar. Een zwart vlekje was er heel in de verte te zien, een schip. Was het misschien.... een kaper?
„Mannen,” zei Kort gewild luchtig, „we gaan voor den wind liggen. We moeten die daar uit den weg blijven.” Zijn arm zwaaide naar het op hen toezeilende schip.
„Is ’t een kaper?” vroeg Hein bezorgd.



Kort antwoordde niet. Geen praatjes nu. „Aan het werk, mannen!” riep hij, „de schoten vieren. En Geert en Meeuwis, zetten jullie het marszeiltje er nog bij.” Hij nam zelf het roer van Kees over. Nauwkeurig, scherp, legde hij het schip voor den wind. De vaart werd groter.
Joost was bij Jan gekomen. „Was' jij aan dek?” vroeg hij. „Kon je niet slapen?” En toen, zonder antwoord af te wachten: „Zou ’t een kaper zijn?”
„’k Denk het,” zei Jan benauwd. Hij vertelde wat hij gezien had. „Je vader zei niks en Hein ook niet, maar ’k geloof het vast,” en hij keek bezorgd naar het schip, dat nu reeds veel duidelijker zichtbaar was geworden. „Hij is al veel dichterbij gekomen,” zei hij bedrukt. Joost antwoordde niet, doch keek met fonkelende ogen naar het op hen toezeilende schip. Hij balde zijn vuisten.
„Maar hij krijgt ons zo maar niet,” zei hij strijdlustig, „Vader heeft pistolen.”
„Gaan we dan vechten?” schrok Jan.
„Natuurlijk,” zei Joost vurig, „hij krijgt ons zó maar niet.” Zijn ogen fonkelden het schip tegen.
„Hij is ook van koers veranderd,” zei ouwe Kees, naar den Stuurman komend, die nog steeds aan het roer stond.
„Hij wint op ons,” zuchtte Geert.
Kort keek hem kwaad aan. Alsof hij dat niet allang gezien had. Maar daarom zei hij ’t nog niet!
Verbeten klemden zich zijn lippen op elkaar. Zijn ogen waren overal: bij de zeilen, bij het kompas, bij het roer, bij de golven en bij het ver achter hen aanzeilende schip, vooral bij dat schip, dat hen volgde, achtervolgde; daar was geen twijfel meer aan. En het naderde, het haalde hen in....
Jan stond bij de verschansing. Hij keek de wijde zee over. Was er dan nergens hulp? Zag hij maar een schip.



Kwam er maar plotseling een oorlogsschip aan den horizon te voorschijn....
Maar er was niets. De zee, nog uitbuiend van den storm, was één eindeloze, woelige vlakte. Alleen dat andere schip was er en het werd groter, dreigender.
» Toch voer de „Eendracht” snel en sterk, nu hij voor den wind lag; hij schommelde weinig. In éénzelfde straffe vaart beklom hij de golven en daalde af in de dalen er tussen. De zeilen gromden en stonden bol en de touwen kraakten van de spanning. Nee, de „Eendracht” gaf zich maar niet zó over. Zijn Stuurman zou alle krachten, die in hem waren, er uit halen; alles moest uitgebuit worden. Scherp keek hij naar de zeilen. Nog een tikje noord het roer. Zo. Nóg boller stonden nu de zeilen, nóg scherper lagen zij voor den wind.
„Hij wint,” zei Joost kwaad. Zijn handen klemden zich om de verschansing.
Jan knikte. „Hij haalt ons vast in,” zei hij met trillende stem. O, was er dan nergens uitkomst? Nergens? De kaper naderde, naderde. Het was om moedeloos te worden. Langzaam, tergend langzaam kromp de afstand tussen hen. Kromp. Er was geen ontkomen op de wijde, lege zee.
„Vader, de pistolen!” riep Joost.



De kaper was nu vlak bij hen en Kort stond maar stoer en sterk aan het roer, het schip scherp voor den wind houdend.
„Vader! De pistolen!”
Kort keek zijn jongen met starre ogen aan.
„De pistolen!” zei Joost weer, op de timmerkist wijzend. Daar lagen ze immers, de wapens waarmee zij zich verdedigen konden. Dat zijn vader daar nu niet aan scheen te denken! Het werd nu toch tijd. Straks lag de kaper langszij.
„De pistolen!” zei hij nogmaals. „In de timmerkist.” Maar de Stuurman schudde het hoofd en keek weer naar de zeilen. Zijn brede hand omklemde de roerpen of hij hem nooit, nooit los zou laten en zijn voeten stonden daar vast op de plaats waar zij hoorden, op zijn schip, dat zijn haring borg.
Joost begreep zijn vader niet. Wat wilde hij dan, als hij de pistolen niet wilde? Zag hij nog een kans om te ontkomen?
De bemanning stond in vreemde, lege afwachting aan dek. O, als er storm was en er gevaar dreigde, konden zij zich weren, dan konden zij iets doen om het gevaar te weerstaan. Maar nu, zij konden niets. Zij moesten afwachten, zij moesten rustig aan boord blijven en zich laten inhalen en straks zich laten gevangen nemen. En zij konden er niets aan veranderen, zij moesten het maar over zich laten komen.
Maar wat had die jongen geroepen? Er waren pistolen! Ja, ’t waren er niet veel, maar ’t waren toch wapens, waarmee zij zich verdedigen konden. Ze hóéfden zich niet zó maar over te geven.
Geert ging naar de timmerkist. Hij was opgewonden en rukte aan het deksel. De kist was op slot, de Stuurman had den sleutel.
Andere matrozen kwamen bij hem. „Breek open,” zeiden zij, „breek open, straks zijn ze aan boord.”
„Dicht die kist!” bulderde ineens de Stuurman.



Verschrikt keken zij op. Zijn ogen fonkelden. „Weg daar,” beval hij. Zijn ogen dwongen hen. Zij dropen af. Hij week niet van zijn plaats. Hij hief zijn hand niet eens op. En toch voelden zij dat hij hen aan kon. Langzaam naderde de kaper nóg meer. Dichter hield hij op hen aan. Machteloos moesten de mannen het aanzien.
Machteloos stond ook Joost. Waarom wilde zijn vader nu niet dat zij de pistolen namen? Dan konden zij zich tenminste verdedigen. Zag hij dan niet dat zij niet meer ontkomen konden? Zijn vuisten balden zich, zijn ogen schoten vonken. Hij zag de kapers op het schip heen en weer lopen en alles in gereedheid brengen om straks over te kunnen springen op hun schip. Valserds! Op hun schip!
Jan stond naast Joost. Angst beefde in hem. In spanning keek hij naar den achtervolger, die al vlak hij was. Wat zou er straks gebeuren? Zou er gevochten worden? Zouden zij overgebracht worden op het kaperschip?
De kaper hield op hen aan. Meer en meer kwam hij hun langszij. Daar werden de entertouwen al overgegooid. Mis. De haken vielen in zee.
Maar daar werden weer andere overgeworpen. Enkele haakten aan de verschansing, andere in het touwwerk. Alles ging nu snel in zijn werk. De schepen werden naar elkaar getrokken, kapers sprongen over, pistolen in de hand, zij dreven de matrozen op een hoop op het voorschip, vóór deze er aan dachten zich te verdedigen- , /
Stuurman Kort stond nog even strak en onverzettelijk aan het roer. De aanvoerder der kapers kwam op hem toe en moest zijn hand van de roerpen loswringen. Eerst toen verliet hij zijn plaats. Hij had zijn schip overgegeven.



ten weg en ze zetten je gevangen en je kan er niks tegen doen! Waar blijven nou die Hollanders? Er zijn toch Hollandse oorlogsschepen? Waar zijn die nou? Op de hele zee is er geen een te zien.”
Er was niemand die iets zei. Zij wisten allen dat de verwijten onredelijk waren en dat het een waagstuk van den Stuurman geweest was alleen en onbeschermd te willen binnenlopen, maar het deed hun goed iets of iemand de schuld van hun ongeluk te geven.
Meeuwis zuchtte weer. Hij piekerde ergens over. Eindelijk zei hij: „We moesten vrij zien te komen.”
Hein spotlachte: „Wel zeker, man, ga je gang maar.” Maar Geert vroeg vurig: „Heb je een plan?”
Meeuwis schudde het hoofd. „Nee,” moest hij bekennen. Hij aarzelde en keek naar Joost. „Die pistolen moesten we hebben,” zei hij toen levendig.
Joost veerde op. De pistolen! „Wat wou je daarmee?” vroeg hij gretig.
„We moeten ze te pakken zien te krijgen en dan gaan we vannacht die vier kapers er mee te lijf! Hoeveel pistolen zijn er?”
„Drie,” verklaarde Joost.
Meeuwis’ geestdrift zonk ineen. „Nee, dat is te weinig.” Somber keek hij weer voor zich.
Maar nu had Geert een plan. „We moesten proberen vannacht het kompas onklaar te maken,” zei hij, „dan weten zij den goeien koers niet meer.”
Meeuwis en Joost veerden weer op. Jan zat stil in zijn hoekje te luisteren. Als ze eens vrij konden komen! Maar Hein lachte weer. „Nee man, geloof maar niet dat je daar kans voor krijgt. Dacht je dat zij dat kunstje ook niet kenden?”
Maar Geert wilde het toch niet zo gauw opgeven. Hij had nog eens een ander verhaal gehoord, ook van vissers die aangehouden en opgebracht werden, vertelde hij. De Stuurman had toen, zonder dat het bemerkt werd, manden voor den boeg gebonden, zodat zij bij



de kapers achterbleven. Toen het dag werd was er niets meer van het kaperschip te zien. En de drie of vier kapers die aan boord waren, werden overweldigd. Zij zeilden toen ongehinderd huis-toe.
„Nou, als je de kans krijgt mag jij het doen,” spotte Hein, „maar ik zou me er liever niet aan wagen.” „Jij,” schimpte Geert, die in zijn fantastisch verhaal opgegaan was, „jij, wat ben jij voor een kerel?!”
„Een beetje nuchterder dan jullie,” zei Hein koel. „Ik neem de dingen zoals ze nu eenmaal zijn. En ik neem de kansen die ik krijg.”
„Je hebt nogal kansen,” spotte Geert nu op zijn beurt. „Meer dan je denkt,” antwoordde Hein echter kalm, „ik neem dienst op de Franse vloot.”
„Net als wij dan,” zei Geert bitter, „op de galeien,” Hein ging er echter niet op in. „’k Heb gehoord,” vertelde hij rustig, „dat ze daar graag Hollandse matrozen willen hebben. Je tekent een contract en je bent een vrij man en je krijgt nog soldij toe. Nee, mij zie je niet lang in Duinkerken gevangen zitten, geloof dat maar.”
„En dan mag je tegen je eigen landgenoten vechten,” zei Geert scherp. „Nee man, ik ben geen landverrader.”
„Landverrader, landverrader,” herhaalde Hein, „dat is zo’n groot woord. Je weet net zo goed als ik dat het grootste gedeelte van het land vrede met Frankrijk wil. Het is de stadhouder, en die alleen, die het tegenhoudt. Hoe meer je hem tegenwerkt, hoe eerder we vrede hebben, want Frankrijk overwint hij toch nooit.”
„En toch ben je een landverrader, als je dat doet,” hield Geert vol.
„Waarom? Omdat ik niet doe wat de stadhouder doet? Maar misschien is hij een groter landverrader, dan ik zou zijn. Het hele land laat hij verarmen. Hoeveel schepen zijn er al door de Fransen gekaapt? Hoe-



veel geld is er al aan losprijzen betaald? Dat is allemaal door den oorlog. Maar als de stadhouder niet doorgedreven had, zouden we al jarenlang vrede hebben.”
Hij zweeg. Het was even stil. Jan kroop schuw in zijn hoekje. Dadelijk had je ’t weer, dan begon hij weer op de Hugenoten te schelden, dacht hij, dan waren zij weer de schuld van alles.
Toen zei Geert: „Je weet ook wel dat de stadhouder vecht voor de protestanten. En al loopt ons eigen land geen gevaar, er zijn nog andere protestanten, die wèl gevaar zouden lopen als hij den Fransen koning zijn gang liet gaan. Denk eens aan de Hugenoten. Hij heeft hun het leven onmogelijk gemaakt!”
„Wat heb ik met die anderen te maken?” schamperde Hein. „Wat kunnen mij die Hugenoten schelen? Laat ze voor zich zelf zorgen. En laten wij dat ook doen.” Geert keerde zich af. „Er is met jou niet te praten,” zei hij minachtend, „ben jij een vent?”
Hein grijnsde. „Wees jij dan wèl een vent en vecht jij voor een ander, dan mag je naar de galeien. Ik bedank er voor.”
In het vuur van het gesprek waren allen even hun benarde positie vergeten. Nu drong deze zich weer heviger aan hen op. Zij vervielen tot het sombere stilzwijgen van eerst.
Jan had in zijn hoekje het gesprek met spanning gevolgd. Heins schampere woorden klonken nog in zijn oren. „Wat kunnen mij de Hugenoten schelen? Laat ze voor zich zelf zorgen,” had hij gezegd.
Had die Hein helemaal geen medelijden met hun ongeluk? Was hij net als Kees Blenk, die hem uitschold? Was het dan waar, dat zij de schuld van den oorlog waren? Omdat de Prins om hen nog geen vrede wilde sluiten? Was het dan slecht van dien Prins, dat hij hen hielp tegen den Fransen Koning? Nee toch!
Maar Ms het zo was, dat de Prins om hen nog geen



vrede wilde, omdat hij hen zo goed mogelijk wilde helpen, ja, dan was het om hen dat de oorlog nog voortduurde. En dan was het om hen, dat dit schip gekaapt was....
Het oude gevoel van verlatenheid kwam weer over hem. In zijn eentje zat hij hier tussen de anderen. Hij, een jongen die hier niet hoorde, die niet eens tegen het zeeleven kon en bang was als het stormde en van het haringkaken walgde....
O, hoe verlangde hij naar huis, naar zijn moeder, naar zijn zusje. En nooit misschien, nooit meer zou hij hen zien.
Plotseling schrok hij op. De kap boven hen werd geopend. Allen waren geschrokken.
„Alle hens!” riep de Stuurman.
Zij keken elkaar aan. De hoop sloeg in hen op. Waren de kapers weg? Nee, dat kon niet, dan zou de Stuurman wel anders, niet zo gedrukt zijn mannen aan dek geroepen hebben.
Toen zij boven kwamen zagen zij het dan ook: de kapers waren er nog.
De wind was veranderd. Zij moesten aan de zeilen.
De Stuurman gaf zijn bevelen, als vanouds, bij het roer staande. Maar een der kapers keek toe en controleerde het kompas.
Jan en Joost waren ook aan dek gekomen. Joost hielp mee aan de zeilen, maar Jan ging naar het voorschip en staarde weg over de zee.
De bemanning kreeg toestemming even aan dek te blijven. De kapers zagen wel dat zij van deze mensen niets te vrezen hadden.
Joost ging bij het roer zitten, naast zijn vader, maar Jan bleef in zijn eentje op het voorschip.
De zon was ondergegaan. In het westen was de lucht nog rozig licht. Vóór hen zeilde het kaperschip dat zij volgen moesten.
Jan ging op wat zeildoek zitten. De zee was kalm ge-



worden. Rustig wiegde het schip op de golven. Eentonig ruiste het water aan den boeg.
Hier in zijn eentje, in de eenzaamheid van lucht en water hoorde hij.
De matrozen werden naar het achteronder teruggestuurd. Niemand lette op hem. Wie dacht nog aan den
kleinen Fransen jongen, die nergens tegen kon? Kees dacht niet aan hem, de Stuurman niet, Meeuwis niet en Geert niet, en Hein niet — wat kon het Hein immers schelen — niemand dacht aan hem, niemand, ook Joost niet. Zij hadden allen hun eigen gedachten, hun eigen zorgen. Zij vergaten hem.
Hij vond het goed. Het kon hem niet schelen. Hij bleef hier wel zitten.
Langzaam trok de donker over de zee.



12. DE LIST
Het is donker. Wolken hebben zich langzaam en geruisloos voor de sterren geschoven. Het schip’ is samengevloeid met den zwarten nacht.
Er schuift iets over het dek; iets donkers. Zie, het beweegt; langzaam, voorzichtig.
Een arm is het, een donkere arm die tast. In den donkeren nacht tast die arm.
Langzaam, heel langzaam, heft een hoofd zich op. Een jongenshoofd.
In den donkeren nacht sluipt een jongen over het donkere schip.
Het is Jan.
Jan? Daareven is hij wakker geworden, stijf en verkleumd. Dom van hem om daar op dek in slaap te vallen, op dat ongemakkelijke zeil. De nacht is koud. Hij zou ziek worden.
Kon hij nog ongemerkt in het achteronder komen en in zijn kooi kruipen? Maar de ingang is vlak bij het roer en daar zullen natuurlijk de Duinkerkers staan. Toch wil hij zien.
Voorzichtig tast hij rond. Als de kapers hem ontdekken is hij niet gelukkig. Zij zullen vast denken dat hij het een of ander in den zin heeft. En zij zullen niet zuinig zijn in hun straf.
Hoort hij daar iets? Als een slak in zijn huisje trekt hij zich tussen wat manden terug. Doodstil houdt hij zich.
Hoor, het zijn de Duinkerkers. Zij komen naar het voorschip en praten met elkaar. Zij spreken iets af. In het Frans. En Jan verstaat hen, al praten zij zacht. Maar zij staan vlak bij hem en hij hoort hen goed.
Zij zeggen: „Heel de bemanning slaapt, zij liggen veilig in de kajuit en wij hebben de kap er van dicht gebonden. Zij kunnen er uit zich zelf niet uit. Alleen één oude matroos staat aan het roer. Laat er een van



ons bij hem blijven en op het kompas letten, dan kunnen de andere drie gaan slapen. Dat kan best.”
Eén is er die bezwaar maakt. Maar de anderen zeggen dat er geen gevaar is, want de bemanning weet van niets; en al wisten zij er van, dan zouden zij toch niet aan dek kunnen komen. Eén kaper kon toch wel een ouden matroos aan? Daar hoefden zij toch niet met hun vieren bij te blijven staan? Hun wapens liggen in de timmerkist bij die oude verroeste pistolen. Zij hebben zelf den sleutel en niemand kan er bij. Nee, er is geen gevaar.
Aarzelend geeft de ander toe. Dan beslissen zij wie de wacht zal houden. Langzaam, fluisterend, gaan zij weer terug.
Jan blijft ingespannen luisteren. Zouden zij gaan slapen? Nog een poosje hoort hij gerucht. En dan wordt het stil. Dan hoort hij niets meer dan het ruisen van de zee en het bruisen van het water aan den boeg en het zachtjes grommen van de zeilen. Stil wiegend varen zij door den nacht. Door den donkeren nacht.
Jan beseft dat zijn kans om nog in de kajuit te komen, verkeken is. En als die Duinkerkers hem nu morgen vinden? Hoe kwam hij ook zo dom om hier in slaap te vallen!
Het verdriet van den avond kruipt weer in hem op. Alléén voelt hij zich. Was hij toch maar nooit met dit schip meegegaan, dan was hij nu veilig thuis, veilig bij zijn moeder....
In eens schiet hem een gedachte door het hoofd. Hij schrikt en duwt hem weg. Nee, nee, dat kan niet, dat kan hij niet. \
Maar daar is hij weer, die gedachte. Zijn hart begint gejaagd te kloppen. Nee, nee, weert hij af, ik kan het niet.
Maar de gedachte wil niet weg. Hij blijft bij hem. Hij klemt zich aan hem vast. Hij neemt hem helemaal in bezit.



En Jan, hij ligt roerloos te luisteren. Het is stil aan dek; geen voet wordt verzet. De drie Duinkerkers slapen. Het water bruist. Er is een dof gezoem in de zeilen.
Wat had Geert verteld? Manden hadden zij voor den boeg gehangen. Daardoor was het schip achterop geraakt, en ’s morgens was er geen kaper te zien.
Hij is hier vlak bij den boeg en hier zijn manden.
Zou hij het proberen? Zou hij het kunnen?
Zijn handen tasten weer voorzichtig rond. Hij voelt een mand. Nog een paar. Meer dan hij nodig heeft. Maar waar is touw? Dat heeft hij ook nodig. Zonder touw kan hij niets beginnen. Maar het is er niet. Hij weet het wel te liggen, maar dan moet hij een heel eind over dek kruipen. En dat durft hij niet. Als hij de Duinkerkers wakker maakte En als hij be¬
trapt werd zou hij misschien dadelijk gevangen genomen worden.
Hij ligt nog stil op zijn plekje. Zijn hart klopt onrustig. Er is een kans om gered te worden. Maar hij durft haar niet aan te nemen. Hij durft zijn leven niet op het spel te zetten.
Als hij Joost was, ja, dan zou hij niet aarzelen. Joost durfde alles, hoewel hij toch ook niets gedaan heeft toen de kapers aan boord kwamen. Maar Joost zou dit wel durven. En als Joost bij hem was, zou hij Joost wel durven helpen.
Maar Joost is er niet en het gaat er nu om of hij alleen durft. En Ms hij durft, en het lukt, zullen zij allen gered worden. Maar hij moet het alléén durven.
Alléén? Is hij alleen? Hij denkt altijd wel dat hij alleen is, maar is hij echt alleen?
»G°d behoede je,” heeft moeder gezegd.
Hij is toch niet alleen? God is er toch ook? En als Die hem helpt? Durft hij dan?
Hij kijkt naar boven. Een blinde lucht ziet hij, zonder sterren. Maar toch is God er. Hij is overal. Ook hier.



Joost begon iets te vermoeden. Jan wist méér van het verdwijnen van den kaper, begreep hij. Hij herinnerde zich het verhaal van Geert. Zouden Geert en Jan samen die manden daar gehangen hebben?
Joost liep naar zijn vader. „Er hebben manden voor den boeg gehangen,” zei hij opgewonden, „Jan haalt ze op.”
„Manden?” vroeg Kort, die nog steeds breed en vast aan het roer stond, of hij het nooit verlaten had. „Manden? Voor den boeg?” Hij had wel eens van het trucje gehoord. „Wie heeft dat gedaan?”
„Ik weet het niet,” bekende Joost, „hij wil het niet zeggen.”
„Hein!” riep de Stuurman den matroos die het dichtst bij hem stond, „Hein, neem jij het roer even.”
Hij liep met Joost naar het voorschip.
Jan stond de touwen van de druipende manden los te maken.
„Hebben die voor den boeg gezeten?” vroeg Kort. De jongen knikte zonder van zijn werk op te kijken. „Wie heeft ze daar gehangen?” vroeg de Stuurman scherp. Het leek een verhoor.
„Ik,” bekende Jan. Hij kreeg een kleur en durfde niet opkijken.
„Wie nog meer?”
„Niemand,” antwoordde Jan even bedremmeld. Eensklaps voelde hij zich bij den kraag gegrepen. Kort trok hem vóór zich, keek hem scherp aan.
„Heb jij dat alléén gedaan?”
De jongen sloeg zijn ogen weer neer. Hij knikte. „Kijk me aan,” beval Kort.
Bedeesd sloeg Jan de ogen op. Kort lei zijn hand op zijn schouder en hield hem zo vóór zich. „Heb jij dat gedaan? Heb jij dat alléén gedaan?” Er was bewondering in zijn stem.
Toen nam hij Jan’s hand en drukte die. „Een kérel ben je, een kérel.”



Zijn stem trilde. Jan zag hoe onder zijn ruigen knevel de lippen beefden. Toen sloeg hij zijn ogen weer neer, want er drongen tranen in.
De Stuurman wendde zich af. Alle matrozen, behalve de roerganger, stonden om hen heen. Bewonderend keken zij Jan aan. Geert wilde iets vragen, maar Kort hield hem tegen.
„Komt, mannen,” zei hij, „we gaan weer aan ’t werk. Vanmiddag zal hij alles wel vertellen. En denk er om: uitkijken, hoor. Als je een zeil ziet, dadelijk waarschuwen.”
Hij ging weer naar het roer en nam het van Hein over.
JJe matrozen verspreidden zich over het dek.
Jan zette de manden in elkaar en legde de touwen op hun plaats.
Joost had zwijgend toegekeken en meegeluisterd. Nu kwam hij op zijn vriend toe. „Zeg,” vroeg hij bezorgd, „was je niet bang?” „Ja,” bekende Jan eerlijk.
Joost vroeg verder; hij wilde alles weten. En Jan vertelde.
„Nou, je durft, hoor,” zei Joost tenslotte bewonderend. „Ik zou het



niet in m’n eentje gedurfd hebben.”
„Och,” haalde Jan de schouders op. „Jij zou het net zo goed gedaan hebben. Als je maar moet, dan doe je ’twel.”.
Eigenlijk wist Jan het nog beter. Eigenlijk had hij willen zeggen: „Als je weet dat er Eén is die je helpt, dan durf je.” Maar het was zo moeilijk om daarover met je vriend te praten, dat deed je niet.
De jongens staarden stil over de zee. Grijs-groen was die nu. De einder vaagde weg in een grauwen nevel. De motregen maakte de mannen aan dek van de „Eendracht” kil. Doch niemand voelde het. Zij waren aan een groot gevaar ontkomen. Zij voeren weer naar huis! Scherp tuurden allen in den nevel waarin de einder wegdoezelde. Eiken vijand die daaruit opdoemde moesten zij bijtijds ontdekken en trachten te ontlopen. De vier Duinkerkers, die eerst gebonden op dek gelegen hadden, werden door Kort vrijgelaten toen zij zover gevaren hadden, dat het kaperschip hen wel niet meer zou kunnen achterhalen. Hun wapens werden hun afgenomen.
Zij namen hun gevangenschap niet al te zwaar op. Er waren genoeg gevangenen in Duinkerken tegen wie zij uitgewisseld konden worden. En dan konden zij hun vrije zeeroversleven opnieuw beginnen. Zij stonden dan ook gemoedelijk pratend bij elkaar en keken tersluiks naar den jongen, die hen te slim af geweest was. Een „petite friponne” noemden zij hem, een kleine schelm. Maar een van hen verbeterde het en noemde hem een „gar$on vaillant”. Jan stond dicht bij hen en verstond het. Hij kleurde. „Een dappere jongen,” betekende het.
Bij het middageten moest Jan zijn verhaal vertellen. „Zo’n stille!” prees Geert, toen hij uitverteld was. „Hij zit den helen avond maar in zijn hoekje en zegt geen woord. En wij zitten te kletsen en plannen te maken waar toch niks van deugt, en we dóén niks. Maar hij



doét het. En nog maar liefst in z’n eentje!”
Jan glimlachte. „In zijn eentje.” Nee, hij wist wel beter. Hij was niet alleen geweest!
„’t Is een besturing van God,” zei de Stuurman ernstig. „Ik kan het niet anders zien.”
Ouwe Kees knikte. De anderen keken stil voor zich.... „Nou Hein, nou hoéf je niet in Fransen dienst,” zei Geert, toen de matrozen dien avond op het dek bij elkaar stonden.
Hein bromde wat.
„En als je morgen thuis zit, kan je zeggen dat je dat aan een Hugenoot te danken hebt. En zeg nu nog maar es dat je er niks mee te maken hebt.”
Hein zei niets, maar keek Geert kwaad aan.
De anderen lachten.
Het was tegen den avond helderder geworden. De zon was nog niet onder, maar zonk achter een gouden wolk naar den horizon. Rustig, wijd, lag de zee, vol goudschitteringen op zijn beweeglijk vlak. Een paar meeuwen vlogen laag over de golven naar de kust, die ver achter den horizon liggen moest.
Zou het voor hem nu de laatste avond op zee zijn? vroeg Jan zich af. Zou hij morgen thuis zijn?
O, de zee was mooi. Maar zij was ook vals, verraderlijk, vol dreigende gevaren. Nee, hij zou er niet meer terugkeren. Hij w&s geen zeeman. Hij hoorde aan den wal.
Waarom was hij eigenlijk weggegaan? Omdat Joost zijn vriend was en vooral om wat geld te verdienen. Maar ook om allerlei kleinigheden, ook om Kees Blenk, die hem uitschold. Maar wat was dat alles nu ver weg. Wat was hij toch kinderachtig geweest om zich dat schelden aan te trekken. En toen Kees hem een hand wou geven om hem uit de sloot te helpen, had hij gedaan of hij die niet zag. Ook al zo kinderachtig. Hij had die hand toen aan moeten pakken, misschien was Kees dan wel heel anders geworden.



De zon was ondergegaan. De wolk gloeide nog na; er kwam parelmoer tussen het goud.
Jan dacht aan zijn moeder. Hoe blij zou zij zijn als hij weer thuis was. En hoe zou zij nog veel blijer zijn als hij haar vertelde dat hij nooit meer, nooit meer naar zee zou gaan. Want zij had er verdriet van gehad en zij was bang geweest.... en hij wist nu dat zij reden had om bang te zijn. Hoeveel zorgen moest zij om hem hebben gehad! Zou zij mager geworden zijn?
In eens kwam de angst bij hem op, dat zij ziek zou zijn, of misschien nog erger....
Hoe vol spanning zou ook het binnenvaren in de haven zijn.
14. EEN MOEDER IN ANGST EN VREES
De avond was gevallen. Het was stil aan de haven.
Soms kraakte en piepte het; dat waren de schepen die hun houten rompen langs elkaar schuurden. Klagend klonk dat in den donkeren avond; het leek wel op het kreunen van een zieke. Of op het steunen van bedroefden. Was het omdat één van de schepen, die uitgevaren waren, niet met de andere in de haven was weergekeerd?
Voor het winkeltje aan de haven waren de luiken gesloten. Moeder en Ada zaten in het kleine kamertje. Een kaars stond midden op de tafel en verlichtte een groot, dik boek, dat moeder opengeslagen voor zich had.
Het was de Franse Bijbel, het oude familieboek met de lange rij namen voorin van mannen en vrouwen, en van kinderen die ook weer mannen en vrouwen geworden waren en kinderen gekregen hadden. Bovenaan waren de namen met ouden, vergeelden inkt geschreven. Dat waren mensen geweest die ver van hier, in Frankrijk, geleefd hadden, meer dan honderd jaar geleden. Achter al die namen stond de sterfdatum



geschreven, sommige met de bijvoeging „Martyre”. Die mensen waren martelaar geweest voor hun geloof. Onder aan de lange rij kwam moeders naam achter dien van haar man. Achter zijn naam stond ook al de dag van zijn sterven geschreven. En*dddronder stonden de namen van haar kinderen: Jean Etienne en Adéline. Moeder weet nog heel goed hoe haar man die namen in het boek ingeschreven heeft. Jean Etienne, dat schreef hij nog in Frankrijk, in hun rustige, mooie huis. Zij hadden het samen overgelezen en toen elkaar glimlachend aangekeken. En Adéline, dat schreef hij in Holland. Zij hadden toen een zeer moeilijken tijd, zij hadden het erg arm, maar ook toen hadden zij geglimlacht.
En nu, zou zij nu zélf de ganzeveer in den inkt moeten dopen en een datum in moeten vullen, een sterfdatum, achter den naam van haar kind?
Er komen weer tranen in haar ogen en zij kan de letters niet meer zien. Toch blijft zij maar turen, stil en roerloos, op dien enen naam, den naam van haar jongen, die naar zee gegaan is en niet teruggekomen.... Ada komt bij haar staan en pakt haar hand, die in haar schoot ligt.
„Moeder,”-fluistert zij, „het hoéft toch niet, het kén toch nog terechtkomen.”
Moeder antwoordt niet. Ada strijkt haar over het hoofd, over het haar, waartussen al zoveel grijze draden lopen.
Eindelijk veegt moeder haar ogen droog. Zij zucht. „Het hoéft toch niet, dat zij \erongelukt zijn,” troost Ada weer, „het kan toch best nog terechtkomen. Ik heb het zelf gehoord, zij zeiden het allemaal aan de haven, dat zij nog best later kunnen binnenkomen.” Moeder knikte. Maar zij geloofde het niet.
Zij had moeilijke dagen doorgemaakt. De storm had ook over haar huis gebulderd. De angst, dien zij gedurende den gehelen tijd dat Jan op zee was gevoeld



voel was er in zijn hart. De duinen! Straks zou hij thuis zijn!
„Wat sta je te kijken!” plaagde Meeuwis.
Jan glimlachte maar eens. Ze mochten hem plagen. Ze mochten het weten dat hij zó graag thuis wilde zijn, dat hij genoeg van de zee had. Ze mochten het weten, hij gaf er niet om.
Stuurman Kort zocht met zijn kijker den horizon af. Hij had Meeuwis’ plagerij gehoord.
„Verlang je naar huis, Jan?” vroeg hij nu, den kijker van het oog nemend.
„Ja Stuur’,” bekende Jan.
„Goed zo,” vond Kort, „dat doen we allemaal; en vooral nu, dat begrijp je.”
„Zou je het jammer vinden als Freek weer beter was?” Jan schudde het hoofd. „Nee hoor.” En toen bekende hij: „’k Ga nooit meer naar zee.”
Kort keek verbaasd op. „Nooit meer naar zee? Waarom niet? Is ’t je niet goed bevallen?”
Jan antwoordde niet. Wat moest hij zeggen? Allen aan boord waren goed voor hem geweest.
„Wil je geen zeeman worden?” vroeg Kort weer. „Is het werk te zwaar voor je?”
Jan knikte. Maar ’t was daarom niet alleen, ’t was om zoveel dingen, eigenlijk om het hele zeemansleven. „Of vind je ’t te gevaarlijk?” vervolgde Kort. „We hebben op deze reis heel wat meegemaakt, wat we gelukkig zelden meemaken.”
Kort wachtte geen antwoord af, doch nam den kijker weer op en tuurde naar de kuststreep.
„Het lot van een zeeman is in Gods hand,” zei hij toen, de glazen met een doekje schoon wrijvend, „maar daarom zijn we ook op zee net zo veilig als aan den wal.”
Jan antwoordde niet. Het bleef even stil.
De zee was kalm. Breed en rustig deinden de golven onder een zuiver blauwen hemel. Langzaam, heel lang-



zaam, werd de streep aan den einder breder.
„Wat wilde je dan worden, Jan?” vroeg Kort.
„Dat weet ik nog niet,” bekende hij.
„Heb je geen zin in het vak van je vader? Instrumentmaker?” Jan knikte. „Dat wel. Maar ik kan het nergens leren. Of ik moet buiten de stad. En dat kost veel geld.”
Kort knikte vluchtig. Hij had den kijker al weer voor het oog genomen. Zag hij wat bijzonders?
Op het voorschip zaten de Duinkerkers. Zij namen hun gevangenschap nogal gemoedelijk op en hadden het zich gemakke-
lijk gemaakt. Op manden en rollen touw zaten zij om een omgekeerde kist. Daar wierpen zij hun kaarten op en verdeelden ze dan onder elkaar. Nu en dan lachten zij vrolijk, onbezorgd.... Nee, treuren deden zij niet. Jan keek naar den Stuurman. Wéér tuurde hij door zijn kijker, aldoor op één punt. Zag hij wat? Zou het onraad zijn? Zag hij weer een kaper? Voor de zeegaten zwierven zij immers vaak rond, wachtend op in- en uitzeilende schepen, die dan een gemakkelijke buit voor hen waren.
De matrozen zagen hem ook onafgebroken turen. In spanning wachtten zij. Zelfs de gevangenen hielden met hun spel op en keken.
Eindelijk liet Kort den kijker zakken. jjZag je wat, Stuur ? vroeg ouwe Kees, op hem toekomend. Dadelijk kwamen allen om hem staan.
»Ja> zei Kort. „Maar ’t is een Hollander. Eerst ver-



trouwde ik het niet. Maar nu zag ik het duidelijk, ’t Is een Hollands fregat.”
„Dan treffen we ’t,” meende Geert, „nu hoeven we niet bang te zijn voor een kaper.”
Na de bedruktheid, die er even geweest was, kwam er nu een vrolijke opluchting. Geen vrees meer voor kapers! Een oorlogsschip bewaakte den riviermond. Beter konden zij ’t niet treffen.
„Wat doe je met de Duinkerkers?” vroeg Kees, toen de anderen zich weer over het dek verspreid hadden.
„’k Sta er net over te denken,” antwoordde Kort. „We moesten ze maar aan het fregat overgeven, dan hebben we nergens meer last van als we aan den wal zijn.”
Kees had dat ook gedacht. „We hebben nog genoeg aan den wal te doen,” vond hij. „En als we dan nog bij den schout moeten komen, zijn we daar een halven morgen mee kwijt.”
Jan had met spanning het gesprek gevolgd. De gevangenen zouden op het fregat overgaan maar
dan zou er misschien niets komen van het plannetje dat hij gisteravond in zijn kooi zo mooi had uitgedacht. Of zou hij nu maar dadelijk vragen?
Hij kwam wat dichter bij Kort. „Stuur’,” vroeg hij, „gaan de Duinkerkers op het fregat?”
„Ja, ik denk het wel,” antwoordde de Stuurman verbaasd. Wat wou de jongen met die vraag?
„En worden ze dan uitgewisseld?” vroeg Jan verder. Dat dacht de Stuurman wel. Voor die vier gevangenen zouden zeker vier Hollandse matrozen uitgeleverd worden, als ’t niet meer was.
Jan aarzelde. Wat moest hij nu verder vragen? Hoe ging hij het best op zijn doel af?
„Wie zijn dat? Wélke matrozen worden er uitgeleverd?”
„Ja, d^t weet ik niet,” antwoordde Kort. „Dat zal er aan liggen.”



Jan keek voor zich. Nu wist hij nog niets. Zou hij ’t maar ronduit vragen? Dat was misschien het beste. „Zou Blenk er bij zijn?” vroeg hij, kleurend.
„Zou je dat graag willen?” begreep de Stuurman. „Nou, misschien is er wel wat aan te doen, ’k zal ’t straks vragen.”
Jan was gerustgesteld. Gisteravond had hij er plotseling aan gedacht: misschien kon Blenk nu uit Duinkerken komen, dan hoefde die niet naar de galeien. Hij vond het eerst gek dat die gedachte bij hem opgekomen was. Kees Blenks vader, waarom nu juist die. Maar hij kon de gedachte niet kwijt en had er vandaag aldoor over moeten denken.
En nu was hij blij dat hij het aan den Stuurman gevraagd had. ’t Was net of hij een zwaren plicht vervuld had, zo opgelucht voelde hij zich.
Langzaam aan werd de vorm van het fregat duidelijker. En ook de duinen tekenden zich scherper, duidelijker, tegen den horizon af. Zij naderden.
Toen zij bij het fregat gekomen waren, seinde dit. „Bijdraaien, Geert!” riep de Stuurman tegen den roerganger.
Hij haalde den scheepsroeper, dien hij altijd bij het praaien gebruikte, uit het achteronder.
„Goeie middag, allemaaaaaaal,” riep hij, met een langen uithaal van het laatste woord, toen zij dicht genoeg bij het schip gekomen waren. Hij leunde half over de verschansing en hield zijn hand aan het oor om het antwoord goed te kunnen verstaan.
Een officier, dien Jan op den hogen achtersteven zag staan, beantwoordde den groet, ook met een scheepsroeper, en vroeg waar zij vandaan kwamen.
„Van de visserijijijijijijijijijijijijij!” riep Kort terug. Waarom zij dan niet bij hun convooi waren, wilde de officier weten.
„Afgedreveeeeeeeee! Door den stooooooooorm!”



thuis niet goed was, zou zij niet aan het hoofd gekomen zijn.
En nu zag hij Freek, Freek die bovenop een stapel tonnen geklommen was en hen vrolijk toezwaaide.
Het duurde nog lang voor de matrozen, eer het schip gemeerd en de loopplank uitgelegd was. Maar n& Joost was Jan de eerste die op den wal sprong. En toen had hij zijn moeder gauw gevonden. En zij omarmde hem of zij hem nooit meer los zou laten.
Dien avond zaten zij weer alle drie in het kleine kamertje achter den winkel. Jan had al wat er voor belangrijks op de reis voorgevallen was, verteld; vooral dat van de laatste dagen.
„En heb jij dat gedaan?” vroeg moeder angstig, „heb jij die manden opgehangen? Midden in den nacht? En zo vlak boven de zee?” Zij beefde voor al de gevaren die haar jongen doorstaan had. „En in dien storm, was je toen niet bang?”
„Ja Moeder,” zei hij eerlijk.
„En,” vroeg moeder, met spanning een vraag doend die zij al lang had willen stellen, „en.... ga je weer mee, als het convooi uitvaart?”
„Nee,” antwoordde Jan, „Freek zal wel beter zijn, ik zag hem al op het hoofd.”
Moeder zuchtte verlicht.
Fïij zag het en werd verlegen.
„’k Ga niet meer naar zee,” zei hij toen zacht.
„Ga je niet meer?” vroeg moeder verward-blij, „ga je niet meer? Volgend jaar ook niet?”
„Nee,” zei hij. En hij vertelde toen van het moeilijke, primitieve leven aan boord, van het zware, soms walgelijke werk waar hij niet tegen kon.
En moeder luisterde, en overdacht terwijl blij: hij gaat niet meer weg, niet meer naar zee; dien angst, die onrust hoef ik niet meer door te maken.
Nog laat kwam Stuurman Kort bij hen.



„Ja vrouw,” verklaarde hij lachend zijn bezoek, „je zoon wil niet meer mee. Hij schijnt het bij ons zó slecht te hebben gehad, dat hij er voor altijd genoeg van heeft. Nu kom ik dan zijn gage maar uitbetalen.”
Hij haalde een zakje vol geld uit zijn zak en legde dat op tafel.
Alle drie keken verbaasd.
„Maar dat is toch teveel,” zei moeder onthutst. „Teveel?” deed Kort verwonderd, „mens, je hebt nog
niet eens gezien wat er in zit. ’t Is nog niet genoeg, zeg d<tt. Ik heb aan hem mijn schip en mijn haring te danken. En wij zijn allemaal vrij, we zitten niet in Duinkerken. En dat hebben we alles aan hèm te danken. Nee, zeg maar gerust dat het te weinig is.”
Dat deed moeder natuurlijk niet. Zij wilde zelfs het hele zakje teruggeven. Doch Kort bleef op zijn stuk staan.
„Je kan nu mooi hiervan het vak van je vader leren,” zei hij, Jan ernstig toeknikkend. Hij liet het geld op ta-



fel liggen en begon over andere dingen te spreken. Vrouw Blenk was bij hem geweest, want zij had geruchten gehoord, dat haar man uitgewisseld zou worden. Zij was zenuwachtig van blijdschap en deed niet anders dan hem vertellen hoe blij ze was. „Maar toen ik' zei dat zij ’t aan jou te danken had, werd ze nog zenuwachtiger en zij vroeg me jou te bedanken. Ik zei dat zij dat beter zelf kon gaan doen, maar dat deed zij liever niet, zei ze. Het leek wel of zij zich schaamde, of dat zij niet goed durfde....” Hij begreep het niet. Maar moeder en Jan en Ada begrepen het wel. Vrouw Blenk had nog schuld bij moeder, dat weerhield haar. „En Freek is ook bij me geweest,” ging Kort voort. „Die is nu zo ver dat hij weer mee kan. Dat ongeluk is dus nogal goed afgelopen. Als het met den Prins, die er toch eigenlijk, de oorzaak van geweest is, nu ook maar zo goed afloopt, kunnen we meer dan tevreden zijn.”
De drie keken hem vragend aan. „Met den Prins? Wat is er dan met hem?”
„Met hem eigenlijk niets, hoor,” glimlachte Kort om hun plotselinge bezorgdheid, „maar ik hoorde daarnet dat hij met vredesonderhandelingen bezig is. D&drvoor is hij toen plotseling uit Engeland gekomen. En hij is hier geland, om zo vlug mógelijk in Den Haag te kunnen zijn. Er was haast bij.”
„Maar erg hard zijn ze dan toch niet opgeschoten,” vond Jan, „als hij er nog altijd mee bezig is.”
„Nee,” antwoordde Kort, „zulke dingen gaan zo gauw niet. Daar zit heel wat aan vast. De Prins staat op zijn stuk. Hij wil een vrede die werkelijk vrede is. Niet alleen voor ons land, maar voor heel Europa.”
Moeder knikte. Drie mensen, drie Franse vluchtelingen, om hun geloof uit hun vaderland gejaagd, dachten met dankbare harten aan den man, die in de bescherming van hun godsdienst zijn levenstaak zag.... Toen Jan later in zijn oude, ruime bed op den zolder



lag, kwam zijn moeder nog even bij hem zitten. Er was nog zo veel te praten, er waren nog zoveel plannen te maken, want Jan kon nu een vak gaan leren, het vak van zijn vader.
Maar eindelijk toch, stond moeder op. Zij aarzelde echter.
Toen vroeg zij, terwijl zij haar hand door zijn donkere haren streek: „Je hebt God toch zeker wel gedankt voor de redding? Is het niet, Jan?”
Hij keek haar aan en knikte.
„Dan is het goed,” zei zij stil, „want Hij heeft je geholpen. Wij zijn nooit alleen. Hij is altijd bij ons.”



INHOUD
Jtsiz.
1. Franse Jan 7
2. Jan wil zich wreken . . . .13
3. Jan heeft werk. . . . . .20
4. Een hoge bezoeker en.... een
ongeluk . . . . . . . .27
5. Een late klant . . . . . .34
6. Naar zee . . . . . . .42
7. Weer vrienden 48
8. De kansen nemen een keer . .54
9. Stormnacht 60
10. Achtervolgd .67
11. Op weg naar de gevangenschap 75
12. De list .81
13. Spannende ogenblikken . . .87
14. Een moeder in angst en vrees . 95
15. Thuiskomst 97























wilgen, die met dikke koppen aan den slootkant stonden, verborg hen.
„Wacht even,” zei hij tegen zijn zusje.
Hij gleed, glad als een kat, den berm af en wipte vlug over de smalle, troebele sloot.
„Jan,” riep zijn zusje hem angstig na.
Hij hoorde haar niet. Bukkend en zich zoveel mogelijk gedekt houdend achter het hoger liggende land, sloop hij langs den slootkant. Zijn ogen gloeiden en fonkelden; een roofdier dat naar zijn prooi sluipt, leek hij. Daarginds waren zij, de drie jongens. Nu zou hij wraak nemen. Nu zou hij hèn eens laten schrikken. Hij zou ongemerkt dicht bij hen komen en dan wachten tot Kees zou springen. Als hij den stok in de sloot geplaatst had en zich afzette, zou hij naar voren springen. En Kees zou dan zó schrikken, dat hij, wie weet, misschien wel kopje onder ging, want de sloot was diep. Net goed, dat had hij dan voor zijn schelden; dat zou zijn verdiende straf zijn.
Voorzichtig sloop hij op handen en voeten verder. Het land was hier lager. Hij kroop nu bijna op zijn buik, want zij mochten hem niet zien. Als zij hem zagen zou heel zijn mooie plan mislukken.
De kant was drassig, zijn handen en knieën zaten vol slijk. Maar hij gaf er niet om; dat zou hij straks wel afwassen.
Even gluurde hij boven het land uit, voorzichtig. Zij waren er nog en zij hadden hem nog niet gezien. Vlug dook hij weer naar omlaag, kroop verder met driftige, hunkerende haast.
O, het was een slecht plan, het was niet eerlijk, niet recht door zee. Maar Jan zag dat nu niet in. Want hij haatte dien Kees Blenk; hij haatte hen alle drie en zij konden voor zijn part allen in de sloot duikelen. Hij zou geen hand uitsteken om hen er uit te halen. Moesten zij maar niet schelden. Maar zij zouden het nu wel afleren.



„Ga weg, ga weg,” duwde hij hen plotseling opzij. En hij rende weg. Weg moest hij, weg.
„Franse Jan! Lelijke Hugenoot!” riepen de jongens hem na.
Maar nu hoorde hij het niet. Dwars over het land liep hij, sprong over een slootje, waar hij met één been in de modder wegzakte. Hij trok het er uit, keek er niet eens naar, en liep maar, liep maar, zo hard als hij met zijn natte, zware kleren kon. Hij struikelde over een molshoop, bezeerde zijn arm. Hij voelde het niet. Hij liep weer. O, dat akelige, misselijke gevoel van schaamte!
Ada schrok, toen zij hem bleek en nat en vuil aan zag komen struikelen. „Jan,” vroeg zij bang, „hebben ze je.... in de sloot gegooid?”
In stom verdriet schudde hij het hoofd. Hij kon niets zeggen. Zijn hart klopte in zijn keel.
„Ga maar gauw mee naar huis,” zei zij.
Maar hij schudde weer het hoofd. Hij wrong het water uit zijn kleren. Er lag al een hele donkere plas op den weg.
En toen, in eens, hield hij op. Zenuwachtig tastten zijn banden aan zijn buis.
Een siddering ging door zijn lijf. Een wilde schrik sprong uit zijn ogen.
Toen, plotseling, wierp hij zich neer aan den kant van den weg, drukte het hoofd in het hoge, buigende gras. En hij snikte; wild schokten zijn smalle schouders. Om de vernedering snikte hij, en om dat andere, dat verschrikkelijke, en om alles. Om zijn vader die dood was ;n om den haat van die jongens omdat hij een vreemde was. Hij voelde zich zo alleen, zo verlaten. En hij snikte maar. Hij hield niet op.
\da hurkte bij hem. „Zal ik naar huis gaan en het Vloeder vertellen, van die jongens, dat zij je.... ”
Ffij hief het hoofd op en keek haar even aan. Dacht dj dat die jongens hem in het water gegooid hadden?



kuiper, den grutter. De zeilmaker moest geroepen
worden, de scheepstimmerman....
Joost’s vader had dan ook heel wat te regelen. Maar dat kón hij. Toen de bemanning de familie, die op de havenkade stond, begroet had, riep hij ze al spoedig aan dek. „We moeten opschieten, mannen,” zei hij, „dat is het nadeel van een grote vangst.” De matrozen lachten. Dat nadeel viel nogal mee en voor een flinke verdienste hadden zij veel over.
Kort verdeelde het werk. Binnen enkele minuten was een deel der bemanning aan de netten bezig en een ander gedeelte bij het uitladen der haring.
Joost moest de tonnen over de loopplank aan wal rollen. Het was geen gemakkelijk werk. De tonnen waren zwaar en glibberig. Gewoonlijk deed hij dit werk dan ook met Freek samen; maar deze hielp nu bij de net-, ten, die hij op een handwagen moest laden. Joost beet echter op zijn tanden. Hij wilde tonen aan de kijkers op den kant, dat hij het ook wel alleen af kon.
Toch lukte het hem niet altijd. De pekel, die uit de tonnen droop, maakte de loopplank zelf ook glibberig. Joost kon het niet meer alleen af. Een ton gleed van de plank en viel met een smak op de straat, zodat de hoepen er af sprongen.
„Joost! Hou je roer recht!” riep Freek, die bovenop den vollen handwagen stond te lachen.
Maar Jan sprong zijn vriend bij. Fïij zette zich schrap en duwde samen met Joost de zware ton op zijn plaats. En ook bij de volgende hielp hij nu mee.
Joost’s vader, die de tonnen uit het ruim hielp hijsen, zag het. „Neem een paar leertjes aan je handen,” ried hij.
Jan bekeek zijn handen eens. Ze waren al vuil en rood geschrijnd.
„’k Zal ze wel even halen,” bood Joost aan.
„Neem ook een olievelletje,” waarschuwde zijn vader.



had. Doch daar werd weinig naar gekeken. Ieder wilde den Prins nog zien. Doch ae meesten zagen slechts de beweeglijke, geestdriftige menigte, waartussen hij zich bevinden moest.
Plotseling, hoog boven hen, was er een gil. Er viel iets naar beneden, het bleef in het touwwerk hangen, plofte dan op dek neer.
Freek!
In de verte juichten de mensen.
Toen begon Freek te gillen.
Stuurman Kort sprong op hem toe en greep hem beet. „Kom op,” zei hij kwaad; „ik heb je nog gewaarschuwd.” En toen Freek nog harder ging gillen, omdat hij hem onzacht overeind trok en recht op zijn benen wilde zetten, bromde hij: „Hou je gemak. Er zijn er meer uit den mast gevallen.”
Huilend zonk Freek weer neer.
Kort bukte zich, betastte een been. De jongen gilde het uit van pijn.
Joost was schuw van de ladder geklommen en stond met Jan zwijgend toe te kijken.
„Wat is er met hem?” vroegen de omstanders.
„Zijn been gebroken,” zei Kort kwaad, „maar ga asjeblieft opzij.” En tegen ouwe Kees, zijn stuurmansmaat, die zich ook over Freek boog, mompelde hij: „Kees, haal maar een plank.”
Toen Kees er mee terug was, greep Kort met beide handen Freeks been vast. De jongen schreeuwde het weer uit.
„Hou je geschreeuw,” beval de Stuurman, „bijt op je tanden.”
Freek deed het. Hij zag, dat het den Stuurman ernst was. Zijn mond vertrok zich in hevige pijn.
Kort betastte nog even het been. Dan, onverwachts, maakte hij er een snelle beweging mee, waarbij Freek het, ondanks zich zelf, weer uitschreeuwde.
Maar het been was gezet. Kort kon het handig; hij had



het dan ook meer gedaan. Op zee moest je overal verstand van hebben.
Kort bond de plank aan het been.
Het was alles in slechts korten tijd gebeurd. Toen de Prins onder groot gejuich van het volk wegreed, zat Freek bleek en met een pijnlijk gezicht, tegen de verschansing.
„Ga maar een kruiwagen halen,” zei de Stuurman tegen Joost, toen de drukte aan den havenkant wat verminderd was.
„Dat heb je nu aan den Prins te danken,” spotte Hein. Freek lachte flauwtjes. Maar Geert, een andere matroos, die er bij stond, zei scherp: „Begin je weer? We weten wel, dat je ’t niet erg op den Prins hebt.” „Natuurlijk,” verdedigde Hein zich, „hij is het die den oorlog doorzet. Als hij er niet was, zou het allang vrede zijn.”
„Ja, en de Fransen waren hier de baas,” antwoordde Geert, „denk aan het rampjaar. En als de Prins den Fransen koning zijn gang liet gaan, zou het er voor de protestanten slecht uitzien.”
Hein lachte. „Dat denk je maar, man! En al was het waar, wil je dan dat wij een duren oorlog voeren, waar anderen het profijt van hebben? ’t Is allemaal voor de Hugenoten, maar wat hebben wij daar mee te maken?” Jan luisterde gretig toe. Het gesprek werd echter afgebroken, doordat Joost er met den wagen was.
De Hugenoten, dacht Jan, daar had je ’t weer. „Wat hebben wij daarmee te maken,” had Hein gezegd, ’t Was toch maar goed dat niet alle Hollanders er zo over dachten. Kees Blenk dacht misschien ook zo. Maar er waren gelukkig ook nog mensen als Geert, die den Prins groot gelijk gaven.
Freek werd door den Stuurman de loopplank afgedragen en op den wagen gezet.
„Breng jij hem maar thuis, Hein,” zei hij, „en zeg tegen z’n moeder dat hij dadelijk in bed moet.”



„En nu aan ’t werk,” riep hij de mannen bij elkaar, „we hebben nog heel wat te doen.”
„En Joost,” voegde hij er aan toe, naar den mast opkijkend, „haal jij de vlag in. Want daarnet zorgde je wel, dat we de eerste waren, maar nu zijn we warempel de laatste.”
5. EEN LATE KLANT
Stuurman Kort ging dien avond nog even bij Freek aan. Hij was wel bars tegen den jongen geweest en hij had weinig medelijden getoond, maar in zijn hart was hij een man, die met ieder van zijn manschappen meeleefde. En al was zijn eerste gedachte geweest, dat het ongeluk van Freek hem heel wat last zou bezorgen, hij besefte nu ook, dat het voor den levendigen jongen niet mee zou vallen een aantal weken stil op zijn stoel te moeten blijven zitten. Fïij had het niet met opzet gedaan en zijn waaghalzerij zou misschien voorlopig uit zijn.
En dan zijn moeder! Zij was weduwe en moest voor haar kinderen als boetster het brood verdienen. Zij had het toch al niet te breed en nu zou zij Freeks loon nog missen ook.
Toen de Stuurman bij Freeks bed kwam, zag hij dadelijk, dat de patiënt het al veel beter maakte, nu de schrik van den val voorbij was.
De jongen durfde echter zijn Stuurman niet aan te kijken. Hij begreep zelf wel, dat hij den Stuurman veel last gaf, nu hij niet mee naar zee zou kunnen.
„Je zal een paar weken in huis moeten blijven,” zei Kort.
„Ja Stuur’,” antwoordde Freek benepen.
„’t Is wat te zeggen,” kwam nu zijn moeder er tussen, „die jongens klimmen en klauteren maar raak, ze den-



ken aan geen gevaar. En als ze een ongeluk krijgen, heeft een ander er den last van.”
„Wat jong is klimt graag, vrouw Huygen,” vergoelijkte Kort.
Freek durfde even zijn Stuurman dankbaar aan te kijken.
Vrouw Huygen schudde het hoofd. „Spreek ze nog maar voor,” klaagde zij. „Maar een arm mens zit er mee. Inplaats dat zo’n jongen daaraan denkt.”
„Kom, kom,” suste Kort, „hij heeft het ook niet voor £ijn pleizier gedaan.”
Hij bekeek het been nog eens. „Ik zie, dat het nogal meevalt,” zei hij ten slotte. „Nog een weekje in bed en dan er maar weer uit. Maar denk er om, dat je die plank er niet te vlug afhaalt. En als ik terugkom, zullen we verder zien.”
„Zou hij de volgende reis mee kunnen?” vroeg vrouw Huygen bezorgd.
„Afwachten,” meende Kort. „Het ligt er aan, hoe lang deze reis zal duren.”
„We zullen er dan het beste maar van hopen,” zuchtte de vrouw, toen zij den Stuurman uitliet.
„Wel zeker,” antwoordde deze, „de jongen is goed gezond. Dat been komt wel terecht.”
„’t Is wat moois,” bromde Kort tegen zijn vrouw, toen hij thuis kwam. „Een mooie geschiedenis. Nu zit ik zonder reepschieter.”
Zij had het verhaal al van Joost gehoord en knikte. Zij zat kousen te stoppen. Er was altijd werk genoeg, als de mannen aan den wal waren.
„Waar haal ik ineens een nieuwen jongen vandaan?” mopperde Kort, „ik kan er natuurlijk zo gauw geen sen krijgen.”
Zijn vrouw wist er ook niets op. Zij had er daareven



al over zitten denken, maar zij kende niemand, die in Freeks plaats mee naar zee zou kunnen.
„’t Convooi wacht niet,” ging Kort voort. „En ik móet een jongen hebben. Ik kan geen mens missen.” Hij streek een hand door zijn ruige haren.
Joost kwam binnen. „Hoe gaat het met Freek?” vroeg hij schuchter. Hij had dien middag een flink standje van zijn vader gehad. Evengoed als Freek had hij uit den mast kunnen vallen.
Zijn vader vertelde hoe hij Freek aangetroffen had. „We zitten dus zonder reepschieter. Weet jij niemand?”
„Nee,” zei hij, alsof hij ernstig nadacht. In werkelijkheid had hij al een heel plannetje uitgedacht. Zou hij ’t nu zeggen? Vooruit, proberen maar.
„’k Weet wel een afhouder,” zei hij, toch nog wat bedeesd.
„Wou jij dan reepschieter worden?” begreep zijn vader. „Je bent er nog te jong voor.”
Joost voelde zich beledigd. „Te jong! Ik kan het best. Wat is daar nu aan, reepschieter!”
„’t Zou je lelijk tegenvallen, mannetje,” meende zijn vader. „Maar wien bedoel je dan als afhouder?” „Jan,” antwoordde Joost hoopvol, blij dat zijn vader toch op zijn voorstel in wilde gaan.
„Jan? Dien vriend van je?”
Joost knikte.
Kort dacht na. Die oplossing was nog zo dwaas niet. ’t Was een handige jongen, die Jan; hij had hem gisteren en vandaag flink geholpen. En Joost, och, die was sterk en zou het werk van een reepschieter eigenlijk wel aan kunnen.
Joost probeerde de gedachten van zijns vaders gezicht te lezen. Zou het lukken? Zou hij Jan mee kunnen krijgen?
„Zijn moeder zal er wel bezwaar tegen hebben,” meende Joost’s moeder nu echter, „’t Is geen zeemansfa-



zijn moeder waren er ook. Kort had het te druk met allerlei regelingen die op het laatst nog getroffen moesten worden.
Enkele schepen voeren al weg, nagewuifd door familie en bekenden van de bemanning.
Toen het de beurt van de „Eendracht” werd om uit te varen, riep de Stuurman zijn mannen op het schip. Nog even een haastige hand, dan kwamen zij de loopplank over.
Jan stond naast Joost aan de verschansing. Zij waren beiden stil. In de verte, aan de kade, zag Jan het huis waar hij vanavond voor het eerst niet terug zou komen. Bovenin was het ronde zoldervenster. Daar stond zijn bed. En beneden, onder de luifel, lagen katoen en linnen, sajet en band uitgestald. En wonderlijk, ook het afscheid van déze dingen deed pijn.
De loopplank werd ingetrokken, de touwen losgemaakt. De matrozen namen de vaarbomen en duwden
het schip af. Moeder en Ada wuifden Hij wuifde
terug....
De afstand tussen hen werd groter en groter.
„Dag Jan!” riep zijn moeder, „dag Jan!” Ook Ada riep: „Dag Jan!”
Hij moest een brok in zijn keel wegslikken. „Dag Moeder! Dag Ada!” riep hij terug.
Stuurman Kort stond aan het roer en gaf zijn commando’s. Zij waren nu op de rivier. De zeilen werden gehesen; er was even een dof gegrom en geklapper, dan bolden zij zich in den wind. De vlag aan den masttop wapperde. Het schip legde zich rustig op een zij en kreeg vaart,
„Dag Jan!” Moeder stond tussen de andere vrouwen op het havenhoofd. Haar zachte stem bereikte hem nog tussen al het geroep over en weer.
Jan zette zijn handen aan den mond. „Dag Moeder!” riep hij zo hard hij kon. „Dag Moeder! Dag Ada!”
En hij wuifde, en zij wuifden terug. Moeder hoorde hij



niet meer, ook Ada niet. Maar hij bleef roepen, zo hard als hem mogelijk was. En toen zijn stem schor was en hij niet meer roepen kón, wuifde hij, zijn muts in de hand, net zo lang, tot een kromming van de rivier hen scheidde.
Het schip zeilde snel voort. Stuurman Kort had er pleizier in. Het weer was prachtig, een strakblauwe lucht met een stevig windje. Zo ging het goed. Je rook het frisse van het water.
De rivier werd wijder. Zij kwamen in het zeegat.
De golven werden forser. Zwaarder deinde het schip, dieper dook de neus in het water, dat in flitsende droppels opspatte.
Geleidelijk opende de zee zich voor hen; de zee met zijn oneindige wijdheid. Het convooischip, dat hen begeleiden zou, lag er gereed; verscheidene vissersschepen dreven er al rondom.
Jan stond aan de verschansing er naar te kijken.
O wee, hij moest zich vastgrijpen. Wat mankeerde het schip nu ineens? Het hobbelde en tjoekte schichtig op en neer, en de einder, de verre kimlijn, begon te dansen, te duikelen.
Het was Jan of de grond onder zijn voeten weggezogen werd, als het schip in een diep golfdal wegdook. Hij voelde zich duizelig worden; zijn maag rommelde. Hij durfde niet meer te blijven staan, bang dat hij over de verschansing zou vallen.
Voorzichtig liet hij zich tussen wat kisten en manden neer. Het hielp wel iets. Hij sloot vermoeid de ogen om het gedans van het schip en het gezwaai van den horizon niet meer te zien. Maar nu kreeg hij hoofdpijn en hij voelde zich zo akelig en vreemd worden, dat hij wel kon schreien.
Hij was zeeziek. Hij wist het. En hij voelde zich zo alleen, niemand lette op hem. De matrozen hadden hun werk. Maar Joost, waar was Joost dan? Vond die



wij met de Hugenoten te maken,” en aan Joost, die hem kinderachtig vond....
„De ziekte moet uitbuien,” zei Kees tegen den Stuurman, toen deze een paar dagen later weer eens naar Jan vroeg, „’t Worden de slechtste zeelui niet, die het de eerste reis hard te verantwoorden hebben.”
Kort knikte. Hij miste Jan nog niet. Als hij over enkele dagen, wanneer zij zouden gaan vissen, maar beter was, want dan had hij al zijn mannen hard nodig.
„Dat zal wel,” meende Kees, „we krijgen er een goeie afhouder aan.” Hij was van Jan gaan houden.
En ouwe Kees kreeg gelijk. De ziekte ging zoals hij gekomen was: plotseling voelde Jan zich veel beter. Wel was hij nog zwak, maar toen hij eenmaal aan dek was en de frisse zeelucht in kon ademen, voelde hij zich spoedig opsterken. En Jan werd een flinke afhouder, waarover Stuurman Kort best tevreden was, al viel het werk hem, vooral de eerste keren, erg zwaar.
7. WEER VRIENDEN
De „Eendracht” viste. Het was nacht. Boven het donkere water stond de hemel vol flonkerende sterren.
Het weer hield zich best. Overal in het rond, tot aan den verren horizon, waren de lichten van vissersschepen die, als zij, lagen te vissen. , .
De „Eendracht” dobberde zachtjes op de rustig deinende golven. Het was stil. Alleen de wachtsman was aan dek: Meeuwis. Hij zat met opgetrokken knieën bij het roer; de koele nachtwind hield hem wakker. Meeuwis stond op en rekte zich. Toen keek hij naar den zandloper bij het kompas, wachtte even en keerde hem toen om. Het glas was vol. Twee uur. ’t Was tijd. Hij moest naar ’t achteronder om te waarschuwen. Even later kwam Kort boven. De koude nacht maakte hem ineens klaar wakker.



„Moge Stuur, ’ zei Meeuwis.
„Moge,” antwoordde Kort. „Bijzonders?”
„Niks. Een kalm zeetje. Net goed voor ’t eerste visnachtje.”
Ouwe Kees kwam met een brandende lantaarn boven. Hij zette haar op een paal, waar zij een groot deel van het dek verlichtte.
Door de nauwe opening van het achteronder klauterden nu ook de andere manschappen aan dek. Alles werd in gereedheid gebracht voor het binnenhalen van de netten.
Jan zat op den rand van het reepruim. Hij was nog slaperig, want ze hadden maar een kort nachtje gehad! Hij kroop diep in den kraag van zijn oliejas; hij had het koud, nu hij net uit zijn warme kooi in den killen nacht gekomen was.
„Nou mannen, we zullen ’t proberen,” zei de Stuurman.



Hein stond aan den kop van het schip en viste den reep, den kabel waaraan de netten verbonden zijn, uit de zee op. Dan bracht hij den ijskouden, druipenden kabel naar Jan, die hem in het ruim moest laten glijden. Joost legde hem daar dan in grote kringen neer.
Het werk was begonnen. Drie matrozen en den Stuurman haalden de netten binnen boord en over het schip. Zij schudden het alsof zij een kleed klopten. Waterspetten en visschubben vlogen in het rond. De zilver glinsterende haringen, die met hun kop in de mazen staken, dansten omhoog en vielen op het met planken afgezette dek.
Jan leidde den reep in het ruim. Een donkere, gluiperige slang leek hij, druipnat en ijzig koud, die over het dek kwam aansluipen. Zijn handen gingen pijn doen en zijn rug voelde hij ook al. Zou hij het wel vol kunnen houden? Nu al was hij stijf van het zitten en ’t werk was nog maar net begonnen.
Toch wilde hij niet toegeven aan zijn vermoeidheid. Alles moest immers geleerd worden. Hij zette zijn tanden op elkaar en wilde niet aan de kou en aan zijn pijnlijken rug denken.
Hij keek eens rond zich. Het lantaarnlicht schampte rosse schijnsels over de mannen die de netten schudden. Glinsterend hupten de haringen omhoog en kletsten dan op het dek tussen de andere. Eén viel vlak bij hem neer. Het dier sloeg wanhopig met zijn staart op het dek; het krulde zich en maakte wat machteloze sprongetjes, die steeds zwakker werden. Eindelijk lag hij geheel stil. Zou hij dood zijn? Jan maakte een hand vrij en nam den haring op. De vis wrong en spartelde plotseling wild om vrij te komen. Stug was het schubbenvel en de vinnen prikten. Floep, sprong het dier vrij; het spartelde en sprong weer op dek; zijn staart kletste. Toch eigenlijk wreed, dacht Jan, terwijl hij den reep weer in beide handen nam. Daarnet zwom het beest misschien nog vrolijk en wel in zee, en straks zal het



mgezouten in een ton gepakt liggen.
„Gaat het, Jan?” riep de Stuurman.
„Best hoor,” riep hij ferm terug. Hij beet maar weer eens op zijn tanden. Hij wilde geen papjongen zijn. Als die reep maar niet zo koud was en als hij maar eens anders kon gaan zitten.
Kort zag wel dat Jan moe werd. De jongen heeft ook pas een flinke ziekte gehad, bedacht hij toen. Hij zou hem straks wel laten aflossen.
„Dadelijk hebben we halve vleet,” riep hij.
Jan knikte flauw. Dat „dadelijk” zou nog wel een poosje duren. En na een paar minuten rust begon het werk dan toch weer.
Hij was door en door koud geworden. Door zijn handen, die telkens den druipenden reep moesten grijpen, klom de kou in zijn armen omhoog.
Een doffe neerslachtigheid kwam over hem. De vrees stond weer in hem op, dat hij niet tegen het zware zeemansleven opgewassen was. Joost, die kon er wel tegen. Diens werk was ook niet gemakkelijk, veel zwaarder dan dat van hem. Onafgebroken moest hij het ruim in de rondte lopen en de reep in een kring neerleggen. Ja, Joost was sterk, dat was een zeeman. Maar hij? Een papjongetje eigenlijk. Hij had beter gedaan er nooit aan te beginnen. '
Automatisch defed hij zijn werk, vierde hij den natten kabel in het ruim. De kou voelde hij niet meer. Hij voelde zich loom en slaperig. Dommelig zat hij bij het open ruim.
De Stuurman zag het en riep hem telkens wat toe. De jongen moest wakker blijven, anders gebeurden er nog ongelukken. Maar een flinke kerel was het. Een Hollandse jongen uit een echte zeemansfamilie zou het hem niet verbeteren, j,Halve vleet!” werd geroepen.
Jan schrok op uit zijn gedommel en stond, toen het werk gestaakt werd, moeilijk op. Stijf was hij gewor-



den; hij kon niet eens meer rechtop staan, zo’n pijn deed zijn rug. En zijn armen, nu voelde hij het pas goed, het leek wel of zij overal uitgerekt waren. „Keurig gedaan!” kwam Kort op hem toe. Hij klopte hem op den schouder. „Het zit er voor jou dus voor vanmorgen op.”
Jan keek hem verbaasd aan. Wat zat er voor hem op? Het werk?
Kort lachte. „Je wordt afgelost,” zei hij. „Je bent voor het eerst op zee èn pas ziek geweest, het is nu welletjes.”
Jan leefde ineens weer op. Hij had gedacht dat hij nog minstens twee uur boven het ruim zou moeten zitten. „Wat moet ik dan doen, Stuur’?” vroeg hij.
„Je mag de haringen bij elkaar zoeken, die buiten de krebben gevallen zijn,” antwoordde Kort. „En je mag ook in je kooi kruipen; dan halen wij die haringen wel bij elkaar.”
Maar Jan schudde heftig „nee”. Hij wilde aan dek blijven.
De Stuurman knikte goedkeurend. „Net zo je wil,” zei hij; „maar als je straks wilt, kan je gaan.”
Na de rust begon het werk weer. Joost deed nu Jan’s werk. In zijn plaats legde Meeuwis de reep in het ruim. Jan begon dadelijk de haringen, die over het dek verspreid lagen, bijeen te zoeken. Hij had ze spoedig bij elkaar en stond nu in afwachting van andere die buiten de krebben zouden vallen.
De nacht werd lichter. Morgenglans bleekte het Oosten.
Meeuwen kringden om het schip, dwarrelend in een dichte, schreeuwende wolk van wit geflikker. Elke haring, die uit de netten in zee terug viel, was hun buit. Met tientallen tegelijk schoten zij er op af, pikten in elkanders veren, kaapten hem uit elkanders snavel en schreeuwden en krijsten vol vechtlust.
Het was al geheel licht geworden toen het laatste net



binnen boord getrokken werd. De vangst was meegevallen. In de krebben lagen de haringen tot de verschansing. Zij krulden en sprongen en kletsten hun staarten tegen elkaar.
De matrozen spoelden het dek schoon. Joost kwam naast Jan staan. „Hoe ging het?” vroeg hij. „Was je erg moe?”
Dat was weer de oude Joost; in den klank van zijn stem hoorde Jan het; en in zijn ogen lag weer de eerlijke openheid van anders.
„Nogal,” bekende Jan.
„Toen ik voor het eerst afhouder was, heb ik gehuild,” zei Joost.
Verwonderd keek Jan hem aan. „Jij?”
Joost knikte. „Mijn handen deden zo’n pijn.”
Nee, déze Joost zou hem niet kinderachtig vinden. In dit korte gesprek hadden de twee vrienden elkander weergevonden.
Intussen had de Stuurman zijn kijker genomen en tuurde nu naar den horizon. De matrozen kwamen bij hem staan. „Zie je onraad, Stuur’?” vroegen zij.
„Pluis lijkt het me niet,” zei Kort, „we zullen den mast opzetten.”
„Hebben we dan gevaar?” vroeg Joost verbaasd, „we zijn toch vlak bij het convooischip?”
„Dacht je dan dat dat daar rustig bleef liggen?” vroeg zijn vader. „Dat gaat natuurlijk op hem af, anders heeft hij dadelijk een haringschip te pakken.”
Op een der andere vissersschepen ging de mast al omhoog.
„Een kaper, mannen,” riep Kort nu. „Wij zetten den mast ook overeind.”
Jan, die scherp had staan turen, ontdekte nu pas een zwart stipje aan den horizon. Hoe had de Stuurman het al daarnet kunnen ontdekken!
Op het convooischip kwam beweging. Hoog in de zeilen stevende het op den indringer af. Net een kwaaie



zwaan die zijn veren opzet, omdat er iemand bij z’n nest gekomen is, dacht Jan.
De mast stond. In afwachting keek de bemanning toe hoe de ontmoeting tussen het oorlogsschip en den kaper af zou lopen.
„Hij probeert nóg een schip te nemen,” wond Kort zich op. „Zo’n brutale!”
Een kanonschot dreunde over het water.
„Dat doet de convooier,” zag de Stuurman door zijn kijker.
„Doet de kaper niks?” vroegen de matrozen nieuwsgierig.
Kort antwoordde nog niet. „Hij gooit z’n roer om!” juichte hij toen bijna. „Hij gaat weg en laat z’n buit schieten!”
„’t Kan een handigheidje van ’m zijn,” meende Hein, „straks pakt hij een ander.”
„Nee, hij gaat op den loop!” riep de Stuurman nu overtuigd. „Hij kiest eieren voor z’n geld!”
Kort had gelijk. Het kaperschip verdween achter den horizon in de eindeloze wijdheid van de zee.
Even later keerde het convooischip op zijn plaats tussen de vissersschepen terug.
„We moeten blijven uitkijken, mannen,” waarschuwde de Stuurman, toen zij daarna in het achteronder zaten. „We moeten oppassen niet te ver van de anderen af te raken, anders hebben ze je zó beet, dat zag je maar.”
8. DE KANSEN NEMEN EEN KEER
Kaken, mannen!”
Stuurman Kort sprong uit zijn kooi en riep zijn mannen, die evenals hij na het eten een dutje hadden gedaan, wakker. Zij hadden dien nacht veel gevangen; een paar uur ingespannen werk wachtte hun nog.



Grommend en steunend kropen de mannen uit hun kooien.
Kort was al boven. Hij keek dadelijk bezorgd.
„’t Ziet er niet zo mooi uit, Stuur’,” zei Kees, die de wacht had gehad, „de wind zint me niet.”
Kort gaf geen antwoord. Zij hadden wekenlang prachtig visweer gehad, maar nu kon het wel eens mis worden. De wind zat in den verkeerden hoek. Laag aan den horizon lag een zware wolkenbank. Dat voorspelde niet veel goeds.
Ook de matrozen die aan dek kwamen keken bezorgd. Jan begreep die bezorgdheid niet; hij vond het weer nog heel goed, de zee was kalm en de lucht nog helder. „We zullen opschieten, mannen,” waarschuwde de Stuurman; „ik vertrouw het weer niet.”
De matrozen gingen op een rijtje zitten en namen elk een mand vol haringen voor zich.
Jan en Joost hadden samen een kaakmand voor hun rekening.
Jan nam zijn kaakmes je uit den broekzak en deed, evenals de anderen, het riempje om den pols; het vlijmscherpe mes kon nu tenminste niet uitglijden en zijn hand verwonden.
Hij greep een haring uit de mand en gaf hem achter den kop een diepe snee. En met een bepaalde beweging van het mes, die Joost hem geleerd had, trok hij de ingewanden naar buiten. Het bloed spatte hem daarbij over de vingers.
Dadelijk moest hij weer zijn hoofd omdraaien; hij wende er nooit aan. Kaken vond hij een walgelijk werk en altijd moest hij zich verzetten en zijn tegenzin overwinnen.
„Ben je er nog vies van, Jan?” plaagde Meeuwis.
Jan kleurde. Hij vond het vervelend, dat zij het altijd weer merkten dat hij er niet goed tegen kon. Haastig nam hij een volgenden haring op en kerfde er de kaaksnee in.



„Je doet maar kalm aan, hoor,” waarschuwde Kort, „stoor je maar niet aan Meeuwis.”
Jan knikte vaag. Hij had nog slaap. Van ’s nachts twee uur af was hij in de weer geweest. Hij moest nu den gehelen reep, ook na de rust, in het ruim leiden. Gelukkig voelde hij zich niet meer zo pijnlijk als den eersten nacht, maar vermoeiend bleef het werk wel.
Er werd niet veel gesproken. Vlug kaakten de zeelieden voort, elk in zijn eigen regelmatig tempo.
Als er een mand vol was, werd de gekaakte haring weggehaald en gezouten; daarna werden zij een voor een in een ton gepakt. Het vuil werd over boord geworpen, waar de meeuwen er wild krijsend op aanvielen.
Nu en dan keek de Stuurman vluchtig van zijn werk op, naar den horizon. De wolkenbank groeide. De wind werd al nukkiger. Hier en daar verschenen reeds witte schuimkopjes op de golven.
Kort zei niets, doch werkte nog vlugger dan eerst. Nee, hij vertrouwde het weer niet.
Jan voelde zich niet op zijn gemak. Zou er storm komen? Zou het gevaarlijk worden?
„Zou het erg worden?” vroeg hij Joost.
Joost haalde de schouders op. „Weet ik niet,” zei hij onverschillig alsof het hem niet aanging, „dat weet geen mens.”
„Heb je wel eens een storm meegemaakt?” vroeg Jan, hopend dat zijn vriend hem zou geruststellen.
Joost knikte. „Ja,” zei hij enkel.
„Was het toen erg?” vroeg Jan weer, zijn vriend bang aankijkend.
Joost knikte weer. Hij nam een nieuwen haring uit de mand en zette er het mes in. Toen zei hij, in de verte kijkend: „een storm is altijd gevaarlijk.”
Jan keek nu even bezorgd naar den horizon als de anderen.
Het middageten werd in een gedrukte stemming ge-



„Rauw weertje!” riep Kees, die aan het roer stond. Zijn oude stem schreeuwde nog krachtig tegen den wind in.
De Stuurman stond plotseling voor hen. „Aan de pompen, jongens,” schreeuwde hij, „maar hou je goed vast als er een zee komt.”
Hij bleef toch zoveel mogelijk in hun nabijheid. Liefst had hij de jongens beneden gelaten, maar hij had ze nodig. Er stond al teveel water in de ruimen, door al die overslaande zeeën en hij kon geen man missen. „Zou het schip lek zijn?” vroeg Jan zich angstig af. Hij had het bang aan den Stuurman gevraagd, maar deze had hem niet gehoord. Zijn stem kon niet tegen den wind op.
Ook Joost hoorde hem niet. Joost stond met felle ogen in den storm te kijken.
De jongens pompten. Vlug, doch regelmatig haalden zij den zwengel op en neer. De wind rukte aan hun lange jassen en sneed soms zó fel langs hun gezicht, dat zij niet ademen konden.
Zwaar en hevig dreunde de zee in den zwarten nacht. De wind gierde in de touwen. Het was noodweer. Een felle bliksemstraal schoot door de donkere lucht. De slag ging in het dreunend geraas van den storm verloren.
Als het schip lek is, zijn wij verloren, dacht Jan. Maar hij wilde niet verloren zijn. Hij wilde leven en naar huis terugkeren. En zwaarder, vaster, drukte hij op den zwengel. Het hing ook van hem een beetje af, of zij den storm weerstaan konden. En van God, dacht hij. Natuurlijk, vooral van Hem. Want als Hij hem wilde behouden, dan kon de zee en de wind, dan kon niets dat beletten.
Een hoge zee klom uit den zwarten nacht naast hen
op.
„Berg je! Houd vast!” bulderde de Stuurman. Dadelijk daarop stortte het water van bovenop hen



II. OP WEG NAAR DE GEVANGENSCHAP
De „Eendracht” voer achter het kaperschip aan.
Vier gewapende kapers waren er op achtergebleven. Zij moesten de bemanning in bedwang houden en zorgen dat het schip in denzelfden koers en met dezelfde snelheid het kaperschip volgde.
De Stuurman en ouwe Kees bleven boven. De anderen moesten in het achteronder, waarvan de kap gesloten werd.
Somber zaten de mannen daar bijeen. Niemand sprak. In doffe neerslachtigheid staarden allen voor zien. Zij dachten aan hun thuis.
Joost zag bleek. Hij had gezien hoe de zeerover het roer uit zijns vaders hand wrong. Hij had er op af willen gaan; hij had willen vechten en slaan, omdat het hun schip was, dat die rovers stalen, hun schip en hun haring. Maar er was iets in de houding van zijn vader geweest dat hem tegenhield. Nooit zou hij vergeten hoe zijn vader niets zet, niets deed en hoe toch daaruit juist zijn onverzettelijkheid bleek, die slechts op het allerlaatst voor de te grote overmacht bukte. Jan dacht aan thuis. Enkele uren geleden was hij nog blij dat hij er spoedig terug zou zijn. Nu wist hij niet of hij er wel ooit terug zou keren. Gevangen door de Duinkerkers betekende: pas voor een hogen losprijs vrijgelaten worden. Zou zijn moeder dat bedrag bij elkaar kunnen krijgen? Net zo min immers als vrouw Blenk!
Kregen wij vannacht maar storm, dacht hij. Dan zouden we misschien wel van de kapers afdrijven. Eigenlijk was dat nog de enige kans die zij bezaten.
Meeuwis zuchtte; al zijn vrolijkheid was weg; aan plagen dacht hij niet meer.
Geert viel ineens uit: „Die kerels! Dat ik me zo maar moet laten gevangen nemen! Dat ik ze daarnet niet aangevlogen ben! Ze stelen het schip onder je voe-



Jan vouwt de handen en knijpt de ogen stijf dicht. „Heere, sta me bij,” bidt hij; „alleen durf ik niet. Help Gij mij.”
Durft hij nu?
Zijn handen tasten rond. Hij kruipt over het dek. Voorzichtig, langzaam. Plat op dek liggend schuift hij zich voort.
Hij kruipt naar de plaats waar het touw ligt. Hij is er. Hier heeft hij het touw al.
Nu weer terug naar zijn vorige plekje. Even langzaam, even behoedzaam. Als de Duinkerkers hem bemerken is alles verloren.
Hij maakt de touwen aan de manden vast. Er kraakt iets. Hij houdt den adem in. Zouden zij hem gehoord hebben? Nee, er komt niemand. Voorzichtiger dan eerst gaat hij weer voort met zijn moeilijk, gevaarlijk werk.
Als hij de touwen aan de manden gebonden heeft, blijft hij lang luisteren. De moed ontzinkt hem weer. Het gevaarlijkste zal nu komen. Moet hij, de jongste, en niet eens een echte zeeman, juist dit gevaarlijke werk doen? Dat kan hij toch niet?
Hij schrikt op. Er is gerucht. Er wordt iets gezegd. Hij trilt over zijn gehele lijf. Ze hebben hem ontdekt! Maar dan hoort hij de stem van ouwe Kees, de rustige, kalme stem. De Duinkerker heeft zeker iets tegen hem gezegd en nu geeft hij antwoord.
Of zouden zij hem toch gehoord hebben? Hij hoort toch geen voetstappen? Nee, alles blijft nu weer stil. Als die kaper hierheen komt en hij vindt hem, en hij ziet de touwen aan de manden, dan is hij er bij. Zal hij de touwen weer losmaken?
Nog even wachten of er niemand komt.
Het blijft stil. Jan’s handen tasten al weer naar de manden. Zou hij de touwen nu toch losmaken?
Maar eensklaps schiet hem een grote gedachte door het hoofd, iets groots en geweldigs. Als God hem hier eens



heeft doen inslapen, om hem nu de kans te geven tot redding! Maar dan hoefde hij immers niet bang te zijn, want dan zou Hij hem immers ook verder helpen. Had Hij hem al niet geholpen door de dikke wolken, waarachter de sterren geheel verborgen waren? Nu was de nacht zo zwart, dat de mannen op het achterschip hem niet konden zien.
Daar kruipt hij langzaam overeind. Hij houdt zich vast aan de verschansing, zet voorzichtig zijn voeten tussen de kisten en manden. Hij kan niets zien. Als hij nu tegen iets aanstoot en het valt, zal het vast gehoord worden.
Maar er valt niets. Er verschuift niets. Niets. Het is God, Die zijn voeten richt.
Jan staat nu, diep gebogen, aan den boeg.
Hij grijpt één der manden, laat haar behoedzaam zakken en Duigt zich nog dieper voorover om te zien of zij onder water komt. Dan maakt hij het touw vast aan het anker, dat buiten boord hangt.
De tweede mand volgt even voorzichtig. Dan de derde, de vierde....
Zes manden hangen tenslotte voor den boeg en remmen de vaart van de „Eendracht”. Hoe langer het donker blijft, hoe verder het kaperschip dat hier vóór hen in den zwarten nacht moet zijn, voor hen uit zal varen. Misschien is het, als de morgen komt, wel geheel uit zicht.
Wat er dan verder gebeuren moet, moeten de anderen maar uitmaken.
En als de kaper toch nog in de buurt zal zijn en de list wordt ontdekt, dan.... ja, dan zal de straf niet mals zijn.
Vermoeider dan van het afhouden van den reep, gedurende een gehelen nacht, sluipt Jan naar zijn plaatsje op het zeildoek terug.







13- SPANNENDE OGENBLIKKEN
Langzaam begon de nacht te vervalen. Dikke wolken bedekten de lucht, zodat de donker slechts heel langzaam optrok. De dag aarzelde.
Een fijne motregen begon te vallen. De Duinkerker bij het roer dook dieper in zijn kraag. Hij was verkleumd en verlangde naar den morgen. Hij zou wel over het dek op en neer willen lopen, om zich te warmen, maar hij moest den matroos bij het roer in het oog houden. Al was het een oude kerel, je wist niet wat hij doen zou als hij alleen gelaten werd bij het kompas. Als hij het onklaar maakte zouden zij een verkeerden koers varen.
Langzaam, heel langzaam, begon de donker op te trekken. De motregen maakte het zeil, waaronder de drie Duinkerkers sliepen, vochtig. Zij merkten het niet. Ook op het voorschip viel de fijne regen. Daar sliep een jongen tussen touwen en manden, half onder een stuk zeildoek. Ook hij merkte het niet.
De motregen viel. Langzaam, heel langzaam, kwam er enig uitzicht.
De Duinkerker keek zo nu en dan al eens uit. Ook Kees trachtte met zijn oude, scherpe ogen door de grauwte te dringen. Zij zeiden niets tegen elkaar, maar zij dachten hetzelfde.
De Duinkerker werd onrustig. Waar was zijn schip? Hij had het nu toch al lang moeten zien? Of was het zover vooruit dat het nog in den dikken nevel, die over de zee hing, verborgen was? Hij keek eens naar de zeilen, naar het kompas. Had die oude kerel toch kans gezien het onklaar te maken? Het kon haast niet, want den helen nacht had er iemand bij hem gestaan. En zij voeren trouwens nog precies eender op den wind als gisteravond.
Kees hield zich rustig, deed of hij niets bijzonders merkte. Hij begreep er ook niets van, maar daar gaf



hij niet om. Eén ding wist hij: zij waren uit het gezicht van de kapers!
Zou hij dien kerel naast hem nu trachten te overmeesteren vóór hij zijn vuurwapen uit de timmerkist gehaald had? Maar hij was een oude man. Nee, dat ging niet. Bovendien, als de kerel ging schreeuwen, waren de anderen er dadelijk bij om hem te ontzetten. Nee, hij moest het anders aanpakken. Maar hoe? Rustig hield hij het roer. Maar achter het oude, rimpelige, verweerde voorhoofd werkten zijn gedachten verschillende plannen uit.
De Duinkerker begreep er nog steeds niets van. Hij wachtte nog even. Als hij zijn kameraden voor niets gewekt had, zouden zij hem den helen dag om zijn benauwdheid uitlachen. Die motregen benam ook alle uitzicht; wellicht dat straks, uit de grauwe mistbank, die rondom de zee omgaf, de donkere vormen van zijn schip zouden opdoemen.
Maar hij ziet nog niets, nog niets. Zou hij nu toch de anderen waarschuwen?
Als hij naar het middenschip gaat om zijn makkers te wekken, opent Kees de kap van het achteronder. Vlug, als was hij nog een jong matroos, roetst hij het trapje af.
„Stuur’, Stuur’, allemaal aan dek!” fluistert hij dringend, den Stuurman wakker porrend, „de kaper is er niet meer!”
Hij glipt al weer naar boven.
Maar de Duinkerker heeft bemerkt dat hij van het roer weg is. Hij geeft zijn makkers een paar ruwe porren en springt op de timmerkist toe, de anderen toeroepend ook te komen.
Doch Kees is nu ook al bij de kist. Die moet dicht blijven; ze mogen de vuurwapens niet grijpen. Hij klemt zich aan den Duinkerker vast, belet hem zijn mes te trekken. Zij worstelen. Het kan niet lang duren. Hij is een oude man.



Kees ziet de anderen al toespringen om hun makker te ontzetten. Vier, zes handen grijpen hem aan. Zij fleuren hem weg van de kist, bonken hem neer op het dek. Zijn hoofd slaat tegen een luik. Hij staat niet meer op. Alles is toch nog verloren.
De kapers hebben geen tijd de kist met den sleutel te openen. Zij rukken aan het deksel. Het kraakt. Het scheurt. Er breekt een stuk af. Daar ligt een pistool... Een hand grijpt....
Maar sterke armen rukken den kaper weg van de kist. Nog meer armen zijn er. De Duinkerkers voelen zich allen aangrijpen en wegtrekken. Zij worstelen om vrij te komen. Zij slaan wild met hun armen, zij trappen èn schoppen. Eén heeft zijn mes kunnen grijpen, maar het wordt hem ontrukt.
Zij vechten tegen een overmacht. Zij moeten het opgeven. Zij moeten zich overgeven....
Jan was wakker geworden door het rumoer. Hij schrok op. Ontzet zat hij te kijken naar de worsteling. De list was ontdekt, meende hij. De kapers waren de bemanning te lijf gegaan. Het was zijn schuld!
Eerst toen het rumoer verstomde, toen hij de Duinkerkers overwonnen zag, drong een andere gedachte zich aan hem op. Hij keek rondom over de zee. Het kaperschip was er niet. Het was er niet!!
Pe list was gelukt en zij waren weer.eigen baas op hun schip!
De blijdschap sloeg hoog in hem op. Zijn wangen begonnen te gloeien. Gelukt! Gelukt!
Stuurman Kort nam geen tijd voor lang praten. Veronderstellingen opperen waarom de kaper zo spoorloos verdwenen was, konden zij straks wel doen. Nu moest er gehandeld worden.
Eerst werd Kees, die uit zich zelf al weer opgekrabbeld was, verbonden. Hij had een diepe wond aan het hoofd, doch deze was gelukkig niet ernstig.
Kort bepaalde den nieuwen koers, gaf zijn bevelen



voor het veranderen van de zeilen en nam zelf de roerpen in de hand.
Hij wendde het schip. Het doek flapperde en knalde. De boot legde zich rustig op zijn andere zij. De zeilen bolden weer. De matrozen zetten de schoten vast. De „Eendracht” zeilde voor de tweede maal huis-toe. Verstijfd en verkleumd was Jan opgestaan. Hij had niemand de manden van den boeg zien halen. Dat zij daar niet aan dachten. Of zouden zij al weggehaald zijn?
Hij liep naar den kop van het schip. De touwen hingen er nog en in het bruisende en schuimende water zag hij de manden nog hangen. Zij konden nu opgehaald worden, want nu hoefde de vaart van het schip niet meer belemmerd te worden. Dat mocht zelfs niet meer. Hoe sneller zij voeren, hoe beter!
Joost liep het hele dek langs. Hij bekeek alles met nieuwe ogen. Alle dingen waren nieuw voor hem. Hij liep over het schip zoals hij over een nieuw gekocht schip zou lopen: alles bekijkend, alles keurend. Maar tevens was er nu bij een blij herkennen van alle kleine en grote dingen.
Daar zag hij opeens Jan. Hij ging op hem toe. „Wat doe jij hier?” vroeg hij verbaasd. „Wat zijn dat voor manden?”
Hij bukte zich over de verschansing. Er hingen nog drie manden voor den boeg. „Hoe komen die daar?” verbaasde hij zich. „Wie heeft ze daar gehangen?”
Jan antwoordde niets, maar haalde zwijgend de volgende manden binnen.
Joost keek hem verwonderd aan. Wat deed Jan vreemd. En nu herinnerde hij zich, dat hij daarstraks toen hij achter de anderen naar boven stormde, Jan’s kooi leeg gezien had.
„Waar heb je geslapen?” vroeg hij.
„Hier, aan dek,” zei Jan, die de laatste mand binnen hees.



had, was plotseling veel groter geworden, ’s Nachts kon zij niet slapen. Zij moest al maar luisteren naar den wind die over het dak en in den schoorsteen loeide. En telkens als de angst haar te machtig werd, vouwde zij de handen en bad zij voor de mensen die op zee waren, voor haar jongen die daar was te midden van den storm.
Dagen van spannend afwachten waren nog gevolgd. Dezen middag was het convooi binnengelopen.... De „Eendracht” was er niet bij.
De zeelieden vertelden dat er een zware storm geweest iwas, waardoor het convooi uit elkaar geslagen was. Dadelijk na den storm had het convooischip de vissersschepen bij elkaar gezocht. Eén schip was echter niet meer te vinden, de „Eendracht”. Wat daarmee gebeurd was wist niemand. Had het schipbreuk geleden en was het met man en muis vergaan? Was het gekaapt? Was het te ver afgedreven? Zwierf het misschien ergens hulpeloos rond? Niemand wist het. Er was geen spoor meer van het schip te ontdekken.
Men kon niet lang zoeken. Er waren schepen die zóveel schade hadden belopen, dat zij dadelijk naar huis moesten. Misschien dat de „Eendracht” nog kwam. Zij hoopten het. 
Moeder staat op. Zij kan zo niet den helen nacht blijven zitten.
„Kom Ada,” zegt zij, „we gaan slapen.”
Zij sluit den Bijbel en blaast de kaars uit.
Maar slapen dien nacht, doet moeder niet 
15. THUISKOMST
F an stond uit te kijken. Heel in de verte, aan den hori) zon, was een dunne streep gekomen. „Duinen,” had de Stuurman, die naast hem stond, gezegd.
Daar was dus de kust, daar was Holland! Hij moest er onafgebroken naar kijken. Een wonderlijk, warm ge-



„Nog kapers gezieieieieieieien?” kwam de vraag van het fregat.
Kort antwoordde dat hij vier gevangen Duinkerkers aan boord had.
De officier zou ze laten halen.
De Stuurman bracht den scheepsroeper weer op zijn plaats.
Jan zag hoe van het fregat een boot werd uitgezet. Spoedig was deze langszij. Een luitenant en enkele manschappen klommen aan boord.
De luitenant praatte lang met den Stuurman. Hij stelde verschillende vragen en tekende de antwoorden op. De Stuurman vertelde blijkbaar de gehele toedracht, want de zee-officier luisterde met spanning.
Als de Stuurman maar niet vergeet over die uitwisseling te vragen, dacht Jan. Hij nam zich voor hem er nog naar te vragen, vóór de luitenant van boord was. Doch dat was niet nodig. Kort wenkte hem al.
„Dat is ’m,” zei hij tegen den zee-officier.
Deze keek hem aan. „Je hebt je kranig gehouden,” prees hij.
Jan kleurde.
„De gevangenen zullen uitgewisseld worden,” vervolgde de luitenant. „Je hadt voor iemand voorkeur. Blenk. Is dat familie van je?”
Jan schudde bedremmeld het hoofd.
„Hm, geen familie,” noteerde de luitenant. „Vriendschap,” lachte Kort. „Zijn zoon is een vriend van hem.”
De luitenant knikte. „Goed. ’k Zal m’n best er voor doen,” beloofde hij; „en dan zal het wel in orde komen, denk ik.”
„Wat moest hij weten?” was Joost nieuwsgierig, toen de luitenant met zijn manschappen en de gevangenen van boord was en wegroeide. Hij had niet dichtbij durven komen om het gesprek af te luisteren.
Jan vertelde wat hij gevraagd had.



„Kees Blenk z’n vader?” vroeg Joost verbaasd, „en ik dacht dat die je uitschold.”
„Daar kan zijn vader toch niks aan doen?” meende Jan.
„Nou, je bent een rare,” vond Joost.
Ja, dat kon wel, voor zijn part was hij een rare. Maar hij voelde zich nu toch zo opgelucht, zo vrij, of hij iets heel moeilijks had gedaan.
Zij voeren den riviermond binnen, eigenlijk een brede zeearm vol zandbanken. Het was hier moeilijk zeilen, want de vaargeul kronkelde tussen de zandplaten door. De Stuurman moest precies tussen de tonnen doorsturen, die op verschillende plaatsen verankerd lagen.
Jan keek nog eenmaal achter zich. Daar lag de zee, wijd en vlak en rustig. Je zou niet zeggen dat diezelfde zee zo wild en woest kon zijn als hij nog slechts enkele dagen geleden gezien had.
Plotseling stootte Joost hem aan. „De toren, jó,” zei hij opgewonden, „dóór.”
Jan zag hem nu ook. De toren. Hun toren. Weer net als toen hij de duinenstreep aan den horizon zag, kwam er dat ontroerende gevoel van weer thuis, weer veilig te zijn, in zijn hart. Geen zee meer, geen kapers meer die hen bedreigden. Thuis zouden zij zijn: veilig. De riviermond werd smaller. De toren tekende zich steeds duidelijker en forser tegen de lichte lucht af. Zij schoten nu op.
„Nog één bocht,” zei Joost, „dan zien we het hoofd.” „Ze hebben ons nu al lang van den toren gezien,” zei hij toen opgewonden, „ze staan nu al op het hoofd naar ons uit te kijken. Mijn moeder en jóuw moeder en allemaal. Want je kunt denken dat ze vreemd opkijken nu wij in ons eentje aankomen.”
Ja, zijn moeder zou ook op het hoofd staan, dacht Jan, ^ls er tenminste niets gebeurd was. Want die vrees



kwam weer bij hem boven. Als ze eens ziek was, of Ada....
Daar hadden zij de laatste bocht.
De Stuurman wendde het roer; het schip draaide. De zeilen klapperden en knalden....
Daar, daar was het havenhoofd.
„’t Ziet zwart van de mensen!” juichte Joost.
„We worden opgewacht, hoor!” riep Meeuwis vrolijk. Maar oude Kees waarschuwde: „Stil, jongens.” „Waarom?” vroegen Meeuwis en Joost verbaasd. „Zie je dan niet dat de haven vol schepen ligt?” vroeg Kees.
Ja, dat zagen zij nu ook. Maar wat zou dat?
„Wat dat zou?” herhaalde Kees scherp, „dat zou dat er een convooi binnengekomen is. Ons convooi denkelijk. Zij zijn zonder ons binnengekomen en jullie moeder en onze vrouwen hebben in angst gezeten. Daarom staan er zoveel mensen.”
Er was weinig tegen deze redenering in te brengen. De jongens zeiden niets.
„Zeilen reven,” riep de Stuurman. De matrozen schoten toe. De zeilen vielen neer.
„’k Vind het erg aardig dat er zoveel mensen zijn,” zei Geert teleurgesteld, „maar ik kan niemand onderscheiden.”
En zo was het ook met de anderen. Niemand zwaaide en riep als gewoonlijk zijn bekenden toe. De mutsen bleven op het hoofd, de handen en armen stil.
Toen zij bij de haven kwamen en Kort zijn schip met een scherpe bocht er in stuurde, klonk een gejuich van de wachtenden op. Mutsen werden gezwaaid, ook door de mannen van het schip, die nu hier en daar tussen de menigte een bekend gezicht zagen.
Jan zag nog niemand. Of zag hij daar Ada? Daar, in die opdringende groep?
Ja, zij was het! En zij wuifde naar hem! Hij wuifde terug, al zag hij haar nu niet meer. Gelukkig! Als het